Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Commentarij.

LIbrarioßm ußisadhocmeuminpitutumVuenäelino Hihelio^ ctiicer tè iuuentiis non par um debet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adiutaßdeli minißerio nbsp;nbsp;opera^

3tUcetdißendium illeßpoße magnumfibire uideret^in hat multorum cu^ piditatty^ui rem (juoguo modoßcereßudenty nbsp;nbsp;(pitellum undecunflue ca^

ptantytamenyUthac quoque parte publice prodejßt^pertcuIumßcityi^J^ pro cudendumuolumen fußepit^ (^are uosomna obßcromaioreminmodum, ut liber aliter agatis atpie candide : necptetam^guidutileßtuobü^ quant quid honeßum, conßderett'S, Nam ex uobts omnibus nemo eß^ qui nonßt la turusgrauiter at(p moleßeßquodipßy dubio nbsp;nbsp;incerto euentu,maximo^

ßmptuprimusexcudißetOpus, liquidem recemnecanteuißmy idalius quifpiam y è ueßigio y tanquam è manibus eiprceripiat, nbsp;nbsp;debitum emolu^

mentum interuertat. Nagts autem hortor atquemoneo, ne y qudndiulucti mihidabit ußramDeitSy ißudßattnCy dum aliéna cum iniuria qufs commodaßa quarityinopinatoßrte damno aßiciatur^

Nam qui primus hoc inß munus recepityCtus ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dabitur occaßoyprce cceterii

VLTOS E,T VARIOS R ËR V H H V M ANAR VM Ck fus ac regnorum mutati'ones diuerfî nobis Slithogt; res prodiderunt, Illuftriflîme princeps : Deus au-* tcm ifta docere nos ipfe, tanquam fua uoce uoluit, mulco ante quàmacciderent, Etdefummis quigt; demillis mundi quatuor ïmperrjs, eorumqueup eiffitudine aç fucceflîone,pcr Dan^Iem nos erudqt ♦ cuius prædidi' oncs,ma^na fui parte,iam nobis expofitæ funt ÔC obuiæ, fuauiflîma ô:rinæ tum immutarioiies tum certaminaamp;idem uates prædixit,8^ lecutus cum Paulus aperte quoque prænunciat. eauerô cuiufmodî fint,non ab uno tradïtum eft h ten's explicatum. Sed illa, quæi'n noftrum hoc tempus incidit, omnium eft maxime illuftris uiciflîtu-’ do.Romanum Imperïiim,quodamp; fore poftremum,et longe poten tifîîmum, ÔC diuifum iri propheta dixit,ad fummam tenuitatem,ex ilia immenfa uaftâque mole redacftum eft, uti conftat, nbsp;intra GeV'

mani^ tantum limites confiftit,ôô uaria fuiteius ac dubia fu b inde for tuna,partim ob inteftina mala,partim ob exterorum faófiones.Tan dem ueró Cæfàrem nobis dédit Deus, quo non fuit à multis iam fè' culis potentior: nam ad hune unum ampliflima régna confluxerunt hæreditateSjUt opulentiflîmæ,fic etiam ad res, terra manque, di*‘ uerfislocisgerendas, inprimis opportunæ. Etficut ipièreliquos omnèis Germaniæ Cæfares inde àCarolo magno,potentia uincit, ira quoque propter ea, quæ in ipfius ætatem atque gubernationem inciderunt, maxime confpicuus eft ac memorabilis. In ijs uero pri' inum locum obtinet religionis mütatio : quæ fimul cum illius regni primordio fumpfit initium.Nam tunc,quum Cælàr Maximilianus c uita migraret,non fupra quatuordecim menlès fuit h^c agitata eau faicùmautem hiceligerctur’àfeptemuiris, eodem prope ternporé lacefiîtus prodijtin palæftram Lutherus,amp;S Lipfiæpalàm cum Ec' cio difeeptauit* ac tune primùm excitata fuerunt utrinque ftudia* Diligenter ergô cbnfiderandûefthuius Imperium,cfuperiorum

tcmporum memoria mdicandum .Nam certî quidam ac præ c^tcris illuftrcs fuerunt a Deo finguh's temporibus excitati ui'ri principes, cùm aut rcligi'onis niutareturaut rei'pubJi'cæ ftatus, eiufmodi funt Cyrus, Alexander Macedo,C.ïulius Cæ(àr,Conflanti'nus,Carolus magnuSjOttones quoep Saxones,amp; nunc is,de quo loquimur,Ca' rol us Quintus .Eft auté eius generis hæc mutatio,de qua uerba fact muSjUt fine ftupore nemo de ilia pofiit,qui modo rem teneat,amp;S ad' miratione fumma cogitare.Nam ÔC tenue fuit ac fere contcmptu ini* tium,^ totius orbis odium ac impetu unus tantum homo fuftinuit:

hie ipfe tarnen fopiri poteratatque iedari,fi,quam prinapio defc-rebat,accepta fuifletab eius aduerfarijs conditio.Silentiu ehim prO' mittebat,modó idê illi facerent : cum auté id recuiârét,ac reuocatio' nemei præftribercnt, in eoque permanerent, rile uero, nifi demon' ftrato priuserrorc, non ft pofle mutare lententiam diceret, creuit diflidium, amp;nbsp;ad Imperij conuentfts delata res deinde fuit,8ó nunc in earn ft difFudit, uti uidemus, amplitudinem. Quibus autem id ra* tidnibus elFeAum fit, quid pontifices, quid academiæ, quid reges atque principes moliti fint, quompdo fuam ipftcauftm, Vuorma' ciæ,coramCæiàreprincipumque concilio defenderit, quomodo multidodrinapfæftantesuiri ftftilliconiunxerint, quomodo res identidem agitata fuerit incomitqs, quomodo tentatac conciliaii' dirationes,quomodó Cæfàrcm alidfque reges nonftmel pontifices interpellarint, quomodo fpem emendationis Sf concilij fubindeft' cerint, quæfintexcitatæ perftcutiones atque fupplicia,quxfada foe dera coniurationes, quomodo non per Germaniam tantum, ftd alijs e'tiam in locis bæc fuerit propagata religio, quomodo nonnuft 11 defecerint, alij uero confiantes pcrmanftrint,cuiufmodinatæfint per banc occafionem,turbæ,fimultates atlt;^ bella : hæc,inquam,tan' ta, tanque uaria præterire filentio ,neque literarum comendare mo' numentis, neminem eiftputo qui non piaculumeiftiudicet, Ad' hæc,cuiufmodi fuerit reipublicæ fiatus, hoc Cælàre,totos nunc an* nos triginta fex, quæ geiftrit ipft bella,qui fuerint interea motus at' que turbæ,quæ regnorum atep prouinciarum fortunf,minime quo que prætereundû fuit. tamctfi,quæ fit in hoc argumento feruata ra* tio,pô fi indicabitur. Etenim, ut latifiimis finibus régnât hic Cæftr, ità quoque grauiflîmi ftftilli oppofiieruntaduerfiirq, maxima fiint igituratqi fumma,quae nofira hæc uidit memoria,hoc rcrû potiun' te Cæiàre.Porrô,fuperioribus aliquot annis,nônulli magna uirtutc amp;nbsp;docfirina uiri, quum iftarum rerum mcntio nonnunquam fieret,

'coepcrunt mihi effe mônitorcs ,utquicquid in hæc tempora, prscct^ pue ueró caufâm religioius incidi{^t,literis mandaremtôC hortaban tur quidem,no quo d ipfe hoc optime prgftare poflem,aut quod no ali} multo magis eflènt idonei,fed quod ilia me uidercnt exercitatio' ne delecftari cumprimis,ideôcp foreputabant,ut naturg quodam im pcllente ûimulo,non malain operam in eo fortafle nauarem.Ego là ne,qui non ignorarem,quantum eflèt mihi pelagus ingrediendum,, quàm ea res alium pofceret,ingenio maiori præditum Sc überlaste dicendijlicet propc defperarem illud à me pofle con(îci,tamen aU' thoritate uidus eorum,qui taie de me iudicium facerent, ftatui rem ’ tentare : nbsp;ab eo tempore, quo Lutherus Indulgentias'uenales op'

pugnare cœpit, initium fumens, amp;nbsp;ad dilputationem ufque Lipfî-cam, inftitutam à Georgio principe,rem perducens,illud,quod itâ . compofuiirem,ucluti fpecimenaliquod,i}s, qui mihi fuerantautho» res, Vuormaciam,ubi turn erat ïmperi} conuentus,anteannos decê, legendum mifi atqj cognofeendum. Hi poftea per litcras,amp; coràm ctiam,magis,uti pergerem,inftabant : fed incidit non multo póft lu (ftuofum Germaniæ tempus, exorto bello, quod ut paffim literaru ftudfjsetartibus impediments intulit,ità mihi quoep rationes meas amp;nbsp;inftitutû interuertit atep tardauit. Nec enim progredi licebat, ut optabam,amp;: fubinde fuit interponenda mora : fed ubi primùm ab il lis incommodis refpirarelicuit,8ô prçlèrtim his tribus proximis an* nis,omne ferè ftudium hue èc operam contuli,neque prius conquie, ui,quàm ad optatum finem eftèt peruentum. De religione quidem potilTimùm etinprimis eftinftitutuopus,ueriim politica tarnen etiâ propter ordihê inferenda putauidam ad narràtionê totam quod at* tinet,ea cuiufmodi fit,legendo quifquc facile deprchendet.Hiftoriâ nihil magis decet quàm ueritas atquc candor. Ego certè, ne quid in ea parte poflèt in me defîderari, diligenter incubui : nec enim ex ua* no quicquam haufi, uel auditione leui, fed feribendi materiam mi* hi fuppeditarunt ada, quæ ftudiofè collegi, de quorum fide nemo dubitare polfit. ïnteruenitetiam uerè nobilis Sc prcclari uiri, laco* bi Sturmijjfubfidiû amp;nbsp;opera, qui per annos amplius triginta uerfa* tus in publicis arduis negocqs,maxima cum laude, quum fua me non dedignaretur amidtia, quæ fuit ipfius humanius,dubitantê amp;nbsp;hçrente aliquando in uadis atque feopulis, peritus ipfe gubernator„ fubinde reduxit in uiam æquabilem minimécp iàlebrofam,8c maio*.

Z rem operis partem,ante môrbum,quo fublatus interi}t,meo rogatu perlegit,et quorum oportuiqdiligenter admonuit.De rebus ex ter* a ii]

nis, præièrtim Gallia’s atque Britannia's,muîtà quoquc Ht mcntio: fumautemSdhiceandem lecutusrationcm,ctnihil,quodh5Htcom pertum atqùe teftatum,inferui,amp;r Gallica quidê ipfe magna fui parz te ipedaui,nouem rjs annis,quibus hoipitiû ilia mihi praebuit.Nam plîcraque fupplida ÔC incendia,quorum fit mentio,multa deinde fa da décréta, Scinquofdam ecclefiæ miniftros à theologis Parifinis adio inftituta,amp;r aliquanto póft édita religibnis dogmata,et fadio^ nesaulicæ,meum illudin tempus,quum rjs locis eflem,incurrerunt. Bellicas autem res, Sc quicquid eft eiufmodi, non quidem omitto, neque fane potui,fed tarnen ex profeflb no fumpfi tradandas. nam, utpaulo füprà dixi,caufæreligionis hic eft potifiîmiim dedicatus la bor. Itaque ledorem, cum ad id genus loca perueniet, admonitum efleuolo, ne prolixiorem aliquam narrarioncm expedet : nec ehim inftituti met fuit, ex aliorum libris,qui fibi partem hanc fcribenz difumpferunt,haurirelicebit,quicquid in eo defiderabitur. Altertr, quod inhiftoria ièruandûefietlixi,candor eft, ne quid uidelicettrh buaturaffedui: quod etfidijfricileuidetur,quoniama paucispracz ftatur, quanquam me diligenter illud cauifie, non omnibus for' tafle perfuadebo,tarnen, ne qua fufpitione grauer ante tempus, etiâ atc^ etiam obteftor.Opus hocmeum confedum eft totum ex adis, utdixi, magna diligentia colledis, quorum etiam bona pars typis iam ante procuia fuit,partim laftino,partim ièrmonepopulari, quf' dam Hetrufcè,quædam etiam Gallicè.Habetautem orationesmub tas amp;nbsp;poftulataamp;T refponfà,complures etiam accuiàtiones amp;nbsp;réfuta tiones:hæc omnia, nudè,fimpliciter,amp; bona fide,proutquæqucres ada fuit,rccito:nccenim demeo quicquam addo,nec ullum interpo no iudicium,ièd id ledori liberû relinquo, nulla etiam utor rhetoriz catione, necinullius hominis inuidiam autgratiam aliquid (cribo, ftylum accommodo folùm, meifque uerbis utor, ut perpétua ÔC X' quabilis ubique fit oratio,in fuum quæq? locum digero, ficut orz dine confecuta funt. Primis illis annis, Leo pontifex amp;nbsp;Adrianus acerbe multa dixerutinLutherum: horumegofcriptis ut nihil dez traho,fic etiam refponfis Lutheri nihil addo, neque uel querimoniâ illorum deteriorem, uel huius effîcio meliorem defenfionem, Qui fècuti funt pontifices,Clemens atc^ Paulus,amp; hic quidem inprimis, quum iam longe latéque eflet Lutheri propagata dodrina,digrefli ah dus perfona,principes etiam uiros atque ciuitates odiofifltmc cri minati funt : hic eandem rationem fèquor, per totum adeo uoluz men his infifto ueftigrjs. Itaqueledorem obteftor, ut præiudiciuni

omnc deponatjCtrcm ipfam prins cognofcat,etlaborehuncmcum, quifànèmaximus fpit, fauorcprofèquatur Sóbeneuolentia. Nam certè,nifi quæ caufæ me principió mouerunt,uti fcriberem, eædem, uti pergerem Sc moleftiam omnem cxhaurirem,incitaflènt, lamprp dem deftitiflêm ab incœpto, quum tanta fefè uarietas oftenderet Sgt;C am pi itudo.Sed animus èc roburacceflït,primiïm,quód cogitarem iftudad oloriam Dei pertinere, qùi fuam omnipotentiam admu rabile confilium hoc noftro tempore fie patefedt : deinde mouit me communis utilitas.nam per Germaniam paudrem adam tenent, amp;nbsp;exterægentes comperti nihil quicquam habent,8d præiudicijs oc cupati multorum animi,{ecus quam oportet, de plærifque pronun* ciant. Adhæc,pofteritatis habui rationê,fi tamenlucem ac diuturni* ' tatem fcripta mea ferre poterunt. Hue accedit,quod dus generis pig raque neque uere neque moderate funt ab alfjs proditaliteris: Sf zk' tatcuiufdam, noftræ nationis,liber,ante fextum annum editus Mo guntiac, criminationibus, calumnrjs,nugis,conuicrjs refertiffimus: ÔC his proximis annis editi funt Florentiæ tomi duo quoru author prolixe quidem amplefuorum temporum hiftoriam tradat, fed ubicunep de rebus Germanicis loquitur, præièrtim de rcligipne^ morbum animi prodit : nam ÔC incomperta fere funtamp;S falfa amp;nbsp;ca* lumniofii quæcunque fcribit,utluculenter demonftrari poteft. mit* to tot orationes,epiftolas,præfationes,quæ typ is euulgatæ,cùm res iftas attingunt, non maleuole tantum èc inuidiofe omnia tradant, - fed à ueritate quoep longifltmc reeedunt. His inquam de caufis pro grediendum effe,necp committcndumputaui,utreigeftæferiesuel adhancnoftram uel ad futuram ætatem tranfmitteretur mendöfa* Quid enim in hoc genere turpius, quid minus ferendum,quam ea, quæperitiorem debent reddereledorem,falfis narrationibus depra uari C Magiftratus nimirum intereft, prouidcre,ne quid licenter in co fiat, habet autem hoc uiti) noftrahæc ætas,ut eiufmodi fcriptores plscricp gratiam captent,amp;r,dum u ni alicui placere ftudent atep gra* tificarijde multis male mereantur,amp;l complures in errore abducant. Ego fànè,quod fine oftentatione didum efle uelim,ita fum affedus, utfi quid in hoc opere minus uere perfcriptum efle feirem, difpun* durus illud fim,amp; ledorem ipfe moniturus ultro, ne fidem habeat, Sed plane côfido,futurum,ut nulla mihi uanitas obfjei poflit : quan turn enim ftudiumeumhis aliquot annis amp;nbsp;diligentia interuenerit, ut exadc fingula cognofcerem,0lt; multi uiri boni teftari poflunt, res ipfa docebit, uti fpcro. Csctenim, etfi compledor ea, quæ in

hums Cæfarisgubernationcm uenerunt, licet file fupcrfit, rem* puhlicam gerat, quanquam in eins ætatem inçurrere pofliint ad-hue fortaflê mul ta, tarnen, quoniam antealt;fî:a primam 8^ potiflîmâ Sc maximam partem fit ' uendicant, diutius ilia nolui defiderari, flagitantibus multis, non Germanis modo, Icdextcris etiam, lu'ris dodiSjUt ipfis in eo gratificarer. Impendent hauddubie grauiflimi motus Sc miræ uiciflitudines: quod 8c fcriptura iacra non ambigue nec obfeure prænunciat,8c prüfens rerum ftatus omnino fignificat, ita quidem,ut i)s, qui uolent hucanimum applicare, non fit defutu-ra fcribendimateries : uerûm,quæ me cauià mouit uti Icribercm,pu blica nimirum utilitas, ea mihi nunc etiam perfuadet,ut quæ icripta funtjSc his uiginti quinque comprehenia libris,in manus hominum exire patiar, Hunc uero laborem meum,amp;S quicquid eft impenfiim operæ, tibi uolui, princeps illuftrifiime, coniecrare totum, qui genus Sc originem ducis ex ea familia, quae huic dôlt;ftrinæ perfugium Sc holpitium prima dédit, cuius pater auide complexus eft illam, cuius frater ad educationem iuuentutis in literis atque pietate maxi mas facultates contulit, cuius etiam ibcer prædarum nomen inter reges obtinet,propter hanc ipfam caufam. Et quoniam his illorum ueftigijs tu quoc^ magna cum laude infiftis,opus hoc,quod

multis proderitjUtiipero, noningratum tibi futurum eile confido ♦ Celfitudinenl tuam Deus incolu-

iVî COM MENT^RIO R y M, DE ßatu Edigionis Eeipuhîicæ^ Caroïo Quinto^ CceßrCy Liber L

’ milia MediceâjFlorentinus,pro fua-,quam in om-gt; neis Chriftiani nominis ecclefîas habere fe puta* I bat,quadam ufurpatione maiorû,poteftate,miflis 1! per omnia régna literis atçp diplomatis, omnium Jj dèlidlorum expiationem acfalutem æternam poF

Ikebaturjinteruentu pecuniæ,quam quifqué tlaret,ad èamque rem qui mittebantur quæftores,ac huius tanti benefîcrj prgcones,æraria paflîm per omnéis pfouindas cÔflïtuerantînec id modó,uerumcti'a editis îihellis dogmata fua defendebant* in Germania præfertim, Hanc uerô condonationem peccatorû, (uo quodam uocabulo, iam olim recepto, liominabantInduJgentias, adhæc, ouis, ïade, câfèo, carne uefcendi facultatê diebüs uetitis,precio uendebant lt;nbsp;Erat tii m Vuittembergse, quodeftad Albim,oppidum Saxoniac, Martinus LutheruSjtheologus, Auguftinianus t is concionibus illis amp;: quæ^ ftorum libellis excitatus,CLim uideretüuïgd credi quod illi iacftabât: cœpit monere homines, agerent prudentef ,neque merces illas tanti compararent i quod enfmbis rebus impenderent, multo pofl’e cob ïocari melius.Füit hoc anno iàlutis humançfupra millefimum quin» gentefimum decimo fèptimo» Vt aute maiori cum frudu rem age^ ret, pridie calendas Nouembris ad archiepifcopum Moguntinum, Albertum Brandeburgicû, datis literis, quid illi doceant, exponit, populo fie eflè perfuaium querituf,quàfî pecunia comparatis il lis diplomatis, de iàlute nihil amplius dubitare debeant, quafi nullum poflît admitti tantum fcelus quod eius rei beneficio non fit condo--natum: quafi eorum animæ,qui c^rucientufigni purgatoriO,fimulac nummus in arculam fît iniectus, in coelum è ueftigio iubuolent, fo-lutæpœnis: oftendit mandatum eflè Chrifti,ut doceatur euangeliu, S)C epifcoporum eflè proprium munus,ut reètè populum erudiant. cômonefacitigitur officq amp;nbsp;orat,ut prO fuà aüthoritate libellos edi* tos aboleri iubeat, ÔC declamatoribus illis mcliorê docendi ratio né

præciplat, nç gratn'üs ali'^uod ex có diflîdfûónatur, quod dmnind futurufi't,mfi coherccantur.CaufàjCur eilcriberet,Lgeerat,quod ad ipfum,propter Magdeburgenfein eeelenam,euius erat etiâ antiftes, earum rerum omnium eurapertineret. Cum ijs literis una mittebat themata,quæ tluper diiputandi eaufa Vuittembergg promulgarat, numero ad nonagintaquinep. ijs amp;nbsp;depUrgatorio uera poeniten charitatis officio,deque indulgentijs eopiofe diiputat,amp;r qug^ ftorum eonciones immoderatas impugnat,fed indagandæfoliim ue ritatis eaufa,ficut diólueft. Nam amp;nbsp;ad difputationem inuitabatom' neis,qui udlentin medium aliquid adferre,amp;r eos,quibus adéfîê eo* ràm non uacaret,ut feripto fententiam fuam oftenderent,orabat,Sc proteftatus,nihil adfirmare, fed fant^æ eeclefiæiudieio rem omnem fubmittere,ueruntamen Thomæ Aquinatis,amp;f id genus aliafcripta non fe reeipere demonftrabat, nifi cum facris literis amp;nbsp;patrum de-' cretis confentiant.Moguntinus ad ea nihil refpondit: Sc non multo póft, loannes Tecelius Dominicanus,Francofurt],quod eft ad Via drum flumen, Brandeburgicæ ditionis oppidum,aha quædatn the mata, Lutheranisomnino contrariadiuulgat, quibuspontificis poteftatem fruótum indulgentiarum, oCeam, quæpaflîm tunc erat in templis eredla iuflu pontificis, crucem ligneam, uehementer prædicabat,ità quidem,utciim Leone decimo Petrum apoftol um, amp;nbsp;crucem,in qua pro nobis uita Chriftus profudit, cum hac potifi^ cia componeret. Ciim autéad dilputationem Vuittembergg propd fl tarn, refiftendi caulanemo qeniret, Ö6 quædiximus themata,fumgt; mo cum applaufu legerentur à multis, Lutherus explicationem eo' M.D,XVIII» rum fcribitualdeprolixam,primiimadHieronymumepifeopu

Brandeburoicu,cuius erat ditioni fubiedus, deinde ad loanne StUquot; picium, Auguftinianæ familiæ uicarium mittit,rogans,ut ad pontp ficem curet perferri : fed ipfe, lunio menfe datis ad Leoneliteris, exportit,quam temeraric quæftores illi doceant,et quam agant aua^ re,fretiipfiusuelabufi potiusauthoritateînonfedubitare quin fit ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;grauiter delatus,uerLim iniuriâ fibi fieri : cocionibus enim qugftoru

èc libris nimium ineptis coadu, edidifle qugdam difputandi fbliini gratia,qug nunc aper tins declaret : orare, ne criminationibus ill is fl* dem habeatiFridericu Saxoniæ principe eleólorem, ea elîê prüden* tia integritate,8ó erga religione obferuantia,ut,fi' uera effent quac delata funt ab aduerlàri)s,non fit paflurus prouinciam fuam ad eum TOodum eontaminari îfêdôCacademiæ VuittembergicgcÔfi'mileni

elTeuoIunUtcm: breuitcr,omm'afuafcripta, lutani quoqueamp;T làlu-' tem ipfius arbitrio atque poteftari fèfc permitterc : quicquidab l'plb profcdum fueritgt;eo loco futurum apud le, ac fî dimanalîèt à Chri' fto,amp;^ tanquam ex oraculo aliquo di(ffum elîèt, neque capitis recula re pœnam, fî quidem ita tudeatur iplî. Præter alios, qui ipfius the^ mata hi's adiun^am explicationemoppugnabant,IoannesEcz cius theologus aduerfariû quoque fcriptum, obelifeos, edit. huic refpondet Lutherusmihil facrælcripturæ, nihil è feriptis patriï, lèd fuaquædamiplumadferre modofomnia,iam olimpraua confiiez tudine nimiûm infeholis recepta. Poft Eccium,Syluefter etiâ Priez ria.s Dominicanus,palati), quod uocant,làcri magifter, contra feri' pfit, edito dialogo, cum præfatione ad Leonem, ualde confidenter 06 animofè, dum ait uelle le periculum facere, num ita fit ferreus Ô6 inuiefus Lutherus,ut conuelli nonpofsitautfiiperari:quifi' reljpon deatjtum le daturum elfe multo maiora amp;nbsp;diligentius elaborata.Lu therum ctiam compellat, amp;nbsp;fe, quanquam fitætategrauis,iamque longo tempore in eiufmodi palæftram non defeenderit, pro Ponz tificatu Rom. nihil non eflê fafturum demonftrat, Ô6 ipfum, utad fanitatem redeat, hortatur, Ô6 prius quàm dilputationem ingredi' tur,thcmataquædamadfert,ueluti fententiæ fuæ fundamentum, quibus Ô6 PontiiîcemRomanum, totius ecclefiæcaput,06 ecclefi'z am Romanam omnium elîê primam ac præcipuam, in fifque rebus affirmât errare non polîê, quæ ad fidem atque religioncm pertinêt, fed ne côcilium quidem,cui pontifex Rom.interfit : làcram quoque feripturam accipere uim omnem 06 authoritatem ab eeelefia amp;nbsp;à Pontifice Rom.tanquam à régula fidei longe certifsima: qui contra lèntiat, autecclefi'æ Rom. doftrinam non lequatur, aut eius eleuet poteftatem,hunc eflê dubio procul hæreticum:eo pofito fundamen to,ucnit ad dilceptationem. Huic feripto Lutherus deinde relponz det,Ô6 ad Sylueftrum præfatus, ipfius themata fiilpicerelê magis, quàm intelligere dicit.deinde fecutus illius exemplum, muniedi fiii caulà, themata quoque fibi fumitiplê, ucriim è làcris petita literis, quibus oftendit,non quibuslibethominum doftrinis habendam ef fê fidem,fed omnia prudenter expedi oportere, Ô6 quod uerbo Dei confentaneumfit,ample(ftendum ac præter earn dodrinam, quæ fît à Prophetis 86 apoftolis reliefta, non eflê recipiendam aliam, quamlibet etiamfi't fpeciofa : qui proximè adillam accelïêrintfcriz ptorcs,admittendos, decæteris dodhrinis faciundumeflêiudiciumî

adindulgcntias quod attinet, nonh'cerc quæftoribus aliqui'd in co fingere no ui, ièd iuris pontifîcq præfcriptum in eo fcquendum eflè. póftobijcit,quodfcripturæ tcllimonium nullum adducat,quód Thomæ tantum opiniones recitet, qui èC ipfe plj:raque omnia pro fuoarbitratu fine feripturarum authoritate tradarit, itaque rdjde utrunque,amp;r id non Pauli ibhimiuÛu, uenim Auguftini quoqueiê facere confirmât exemplodureconfultis admodum eflè familiare,ut dicant,non licere quicquam pronunciare,nifi ex præfcripto Iegis:iii rebus autemfacris multo minus debere tolerari,fi quidabfque tefti monio fcripmræ dicatur;præceptum eiTe Pauli, ut qui populo cru^ diendo præiunt,inftrult;fti fint, non iyllogifinis aut uarijs hominum * decretis, uerùm iàna do(ftrina, diuinitus infpirata, nobifquc reliôa: quia uero præceptum hoc plgrique fint aipernati,deniàs admodum tenebras incidiflc,amp;r inutilium quæftionum uim maximam inundaf fe, Cùm ad hune modum fibi ftrauit uiam, uenit ad conftitationem, ÔC fub finem ait nihil iê moueri comminationibus ipfius atque uer^ bis ad oftentationem compofitis : ctiam fi capitis pœna fibi fubeun* da fit, uiucre tarnen,immortalemeiîè Chriftum, cui fitomnis tri* buenda gloria : fi pofthac in aciem prodire uelit, alijs utendum elle armis,alioqui fore,ut cum Thoma non admodum excipiatur corn* modôSyluefterad earefcribit.ualde fibi placere,quôd Romani pô* tifîcis arbitrio fè permitiatrcupere etiam ut ex animo uerè dixerit. Ambitionem Ô6 afïêntationem ei Lutherus obiecerat: earemouct à fè,quan£um poteft:Thomam uero ftrenuè defendit,eiufque doélri* nam omnem ,ab ecclefia Rom, fie eflè recep tam dicic approbate, ut ctiam quibufeunque icriptis anteferaturn'pium autcm,qui de tan to uitp parum fit locutus reuercntcr,obiurgat, amp;nbsp;honorificum fibi ducit,uoeari Thomiftam: iêd tarnen aliorum quoque feripta fibi eG fe cognita,quod aliquando fit declaraturus, Huic pracfationilibellu fubiungit,Epitomen:ineo Rom.pontificispoteftatêmirificè corn* mendat,ita quidem,ut concilijs Sf omnibus plane decretis eum præ ferat, amp;nbsp;ab eins authoritate uim feripturæ dependere omnem afEr* i', met » Thomas ifte natus illuftri genere,totum fefe dédit literaru ftu* dij s,et halia reli(fta,Coloniafti primùm,deinde Luteciam profetftus, inter fui temporis uiros dolt;ftos principcm locum obtinuit, uarijs e* ditis libellis, quibus amp;nbsp;thcologica tradat philofophica. fuit or* dinis Dominicani, diicipulus Alberti Magni, Mortuum ïoannes XXII pontifex retulit in numerum diuorum,quinquagefimo cir

citer anno poll, quam é uita deeeßerat. Potttifîciam dignitatem mi/ rificèpropugnauit.namSCprincipatuminomneis epiicopos niuerlam ecclefiam atque reges, ÓÓ iurildiâaonê tarn ciuilem quâni ûcram ei trihuit^ö^ ad iàlutem eflè neceflarium, ut omnes ei fubfi'nt, cumque pîenam habere in ecclefia poteftatem, èCipGus cHè congregt; gare concih'um,amp;S in co fada décréta confirmare, quinetiam à lyno^-dis ad ipfum redè dicit appellari. breuiter,nihil ei non affcribit,hoc fblùm adimit, quod noua dogmata fidei, uel, ut ut uocant,articulos conderenonpoisit,necetianieosabolerc, qui funt nobis per apo-' ftolorum manus atque patrum relidi. De indulgentijs quoqiie paf fini multa fcripiït,in qfque largiendis pontificem plane regem coiv ftifuit.Mortuus efle dicitur adannum falutis M.C C. L- X X11 IL Vulgo dodorcm uocant angelicum, ob acumen ingenij. Sylueftri feriptOjLutherus epiftola foliim ad ledorein relpodet,amp;: hunc eius IibellLimita conflatumelTe totumdicit ex mendaeijs ÔC horrendis nominisdiuinicontumelqSjUt Sathanameius authorem apparcat fuiflê : quod fi Pontifex Cardinales idem lèntiant, fi Romæ quo que fie doceatur, iam non efle dubium, quin Roma fit ipfiffîma fc' des antichrifti : foelicemcflè Græciam, fœlicem Bohemiam 56 om/ neis,qui diuortiu ab ea fecerint:milèros autem efiè, qui cum ca corn mune quidhabeantmifi PÔtifex ilium coërceat, nifi cogatut feripta reuocet, difièntire fe ab eo profitetur, ac non modo non agnofccre ecclefiam Rom. (èd habiturum efle deinceps illam, ut Icntinam ali' quam impuriflimam, Ô6 locum impictati confecratum: excogitari quocidie noua 86 inaudita Pontificis Rom. præconia, call idè nimi-nimS6 infidiolc, ut ne concilio Icgitimo poflît efle locus, quandô quidem 86ipfum adulatores anteferant concilio, 86 ab co, tanquam à ccrtiflîmo iudicc,fcripturae totius intelligentiam cflè petendam c5 firmcnttquod fi pergant ita furcre,fuifcp pr^ftigrjs orbem terrarum ludificare, nihil aliud fiipereflè rcmedi'i,quàm ut magiftt^tus in ipfos animaduertat : fures,latrones 86 id genus alios maleficos poC' na capitis pledi,lcd multoeflèæquius,ut hi loge nocentiflimi Reip, hoftes,commun! hominum ftudio 86 opera comprimantur: Ponti' ficis enim eandemeflè,quæ fît omnium hominum,fortem 86 condi' tionem,eumque non minus tcneripræceptis diuinis, quàm queiU' uis etiaminfimi gradus hominem: qui fecus doccant, maximam eos iniuriam facere maieftati diuinæ. T une ctiam acerb e ferip fît in Lu' dierum lacobus Hogoftratus Dominicanus, Pontificem ad uim

atqueflaiTimamexhortatus, Ei'paudsadmodumrefpondcnsLux therus, animum exprobrat crudelem fanguinarium, nbsp;hominis

iinperitiam Glfe ridet ac monet ut ita pergauhoc enim ad ueram gloriam comparandam inprimis conferre, cum quis ab indodis amp;nbsp;ui'tiofi's i'mprobatur:de Leone autem Pontifice meliora fe (perare di cit, Dum hæc^morefcholafticojfcriptisutrinquegeruntur, Maxp milianus Cælàr conuentus agit Auguftæ Vindelicorum, quo 06 Leo X kgatum deindemifit,Thomam CaietanumCardinalem. eieonuentui ieptemuiri principes omnesaderant, qui prop ter ius creandi Cæfârisdicuntureledores.debeno Turcico deliberatum hie fuit. Nam Turcarum CæLr Selymus deuido nuper Sultano, Syriam Aegyptum in fuam ditionem redegerat. Caietanus aute orationem habuit exhortatoriam , Ô6 Pontificis nomine theiauros eccleiîæpollicitus in hoc bellum,Maximilian.Cæiàrem, ut ecclefiæ defenfôrem,de auxilijs implorabat. Ad hoc tempus Leo X Cardi naiem creauit archiepiieopum Mpguntinum Albertum, hoc in conuentu per Caietanum inaugiirari iubet ceremonijs iàcris in ca re confuetis, Cæiàr deinde nouum Cardinalem e templo domum reducit, ac munera mittit, regiam ledicam^ equos,amp; ftragulam uegt;' ftem mul tam,ualde preciofam : Pôtifex autem dono dabat pileum, , auro, gemmis Sc margaritis intextum, amp;nbsp;enfèm deaurata uagina.

Namplæriqueomnes epifeopi Germanise, tam ciuilemquàm ec^ clefiafticam iurifdidionem obtinent. Hune autem honorem ei detu liflè Leo creditur, utecclelîa Romana defenforemhaberet in Ger^ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mania, nobilitate generis amp;nbsp;dignitate conij?icuum. etenim licet e^

pifcopi iînt omnes fide Só iureiurando deuinAi Rom.Pontifici, ta^ men hi,qui dicuntur Cardinales, mul to funt illi magis obligati: de^ inde non ignorabat,quantum hic poflèt in rebus ïmperq, qui prin-cipum elelt;florum eflèt primus ac ueluti conful perpetuus, antiqua confuetudine. Maximilianus,de controuerfia Lutheri certior fa^ (flus, Augufto menie dat literas ad Leonem. audire ièiê,quemadmo * , dumLutherusmultadiiputaritóóproconcionedixerit,inquibus ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plgraque uideanmr efiè hæretica : hoc eó magis dolere fibi, quo per^

tinacius illefuam doólrinam defendat, Sc qu()plures habere dicatur iuorum errorum approbatores, óó in his quidem nonnullos magni nominis : hortatur,ut ipiè, pro iua,quam habeat, poteftate iumma, quæftiones omneis ocioias inutiles refcindat, omnem quoque io^ phifticen contentiones uerborum inhibeat,quicnim his rebus opcram

'cperani dent,nocere plurimiim reipubIicæChriftianæ,i^ùafidoquf dem hoc fbliimfpeólent, utquodipfidi'dicerunt,hoclaudeturab omnibus Ssrecipiatur : diligenter quidem cfïè cautum ætate fupè* riori, ut idonei conftituantur dodtores, ac orrinis fugiatur fbphiftp ca: preceptum autem hoe fuifïê paulatim conteh1ptum,ità quidem, ut mirum uideri no debeat, fî, quos aliorum oportuiteiîê doefiores; r| fæpius aberrarint : hos nimirûm efle in cauià, quod prifei illiferi^ ptoreSjGcrarum literarum interprétés,mul to iam tempore Só negic lt;fti iacuerint, facfli fint mendofiores : bis etiam imputärtdum efle, quo d multæ noftris temporibus exortæ fint in re literaria turbæ,amp;S quod hæcipià nunc fit nata de indulgentijs plena periculi difcepta^ tio : magnitudinem rei iànè poftularC, ut naicenti malo medicinam -làciat,priufquàm longius euagetur atep ferpat î nam eiîê moræ cont iundlum periculum : quicquid ipiè decreuerit, hoc fè laudaturum, ut per Imperij prouincias omneis locû habeat,curaturû efle. De feriptis aduerfarijs Lutheri ScSylueftri fupràdiximus : cùmisamp;S rhunus publicû Romæhaberet, àc caulànxexagitaret,Leo citât Lu* therum,amp;S denunciata pcena, Româ uenire iubet ♦ pôft, ad fuum in Germania legatumCaietaniï dat literas Augtiftimenfi's dieuigefi^ mo tertio. quia non in academijs tantùm,{èdad populum etiam, ac editis perGermaniâ libris,Luthcrum audiat tueri quafdam opinio-’ nes impias amp;nbsp;à ièntentia ecclefiæ Romanæ alienas,qu^ fidei fit amp;nbsp;re* ligionis magiftra, fè, qui paterno quodâaffèélu cuperet illius repris mere terne ri tatem, Hieronymoepiieopo Afcurano,adquerhiftud propriè pertineat,mandaflê,Româilltim euocaret,utamp;Saccufationi bus refponderet,8ô fidei fuæ rationê redderet : Alculanû feciflè qui' dem imperata,{èd ilium nÔ modo ad lànitatênon rediflê,uerumetiâl in hærefi pertinacem, multo edidiflè détériora feripta, niagho certê fuo cum animi dolore aeperturbatiohe: detigitutoperam, ut Au^ guftam perducatur,ineôque Germaniæprincipum amp;nbsp;Cæiàris ope imploretjamp;SjCÙmadducflus erit, euftodias eiponat, quo Romac deinde fiftatur : quod fi fponte refipiftat deliéli culpamdepregt; cetur, ignolci iubet, ôô ecclefiæ reftitui, quæpœnitentes nunquam excludere foleat : fin minus, turn ei facris interdicat : mandat etiànt ut huic cdi(flo pareantomnes : qui fecus fecerint, ecclefiafticis qui* demadimit omnia quæ poflîdent bona, fimulfpcmomnem Scfa* cultatemullaconlèquendideincepstollit: alios uero, duilem fun* «fbonem obtinentes, efle infames, ab honoribus remoueri, SC

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A üi)

facra fepukura carerc, priuari omnibus, quæ iiel ab fê uel ab aïijg' ctiam accéperint, bénéfices aut præfeckuris iubet : qui uerô fidelem opcram in co praeftiterint ijs uel communem illam ÔC plenam deli* (korum remiffionem concedi,uel etiam munus aliquod largiri præ* cipit, huicedido fubqcitomneis unum modo Cæfarcm eximit, nec ullius uel immunitatem uel priuilegium uult aliquid contrà ua^ lere«Eodem quoque die, adFridericum Saxoniæprincipê,qui tum erat Auguftæ,icribit. inter alia Saxonicæ domus ornamenta, pro' . prium hoc illi ièmpcr fuiflë, quod reïigionis eflèt obièruantifiîma: nonefièigituruerifimile,quenquameiusfamiliæfic à fuis degene* rafle maioribus, ut illû, qui de religione Chriftiana minus bene Cen^ tiat protegere uelit nbsp;nbsp;patrocinio fuo iuuare : ueruntamen, magno

cum animi dolore complures audire fe quotidie Sc graues de Luthe ro querimonias,homineperdito,qui fui ordinis et profefîîonis obli tus,multa proteruè, quæ fintaduerfus ecclefiam Dei, faciat, magna quadam confidentia,dum iadat principis fauore tutela munitum fe,nullius authoritatem uereri : non fe quidem dubitare, falfo iftud ab eo fpargi, fed tarnen hæc pauca uoluifîë ad ipfum perferibere amp;nbsp;admonere,ut fui fuorumque maiorum dignitatis amp;nbsp;fplendoris per* pecuo memor, non modo culpam, fèd culpæ quoque fufpitionem omnem fugiat: fibi certo cofl;are,multa ilium docere,prorfus impia hæretica : fê, fuique palatq magiftrum, diligenter eius opiniones omneis habere notatasthancnimirûm efîè caufam,cur illurh citéL' rit,amp; legato fuo cardinal! Caietano, quid in eo præterea fieri uelit, iniunxerit : nbsp;quia reïigionis hoc fit negotium, SCad ecclefiam Ro

manam hoc munus, de cuiufq^ fide cognofcendi,propriè pertineat, hortari fê atque mandate, ut interpellatus à fuo legato, det opcram amp;nbsp;effîciat,ut in fuam ille poteftatê ucniat,quod et Deo gratifïîmum obfequium, amp;nbsp;ipfi totic^ familiæ priuatim futurum fit ualde hono* rifîcum : quod fi Romæ habita quæftionc, nihil ineo culpæfuerit deprehenfum,fore,ut fàluus 8c incolumis domû reuertatunfin autc crimen aliquod in eo refederit,tunc ipfum,qui nocentem hominem diutius ferre noluerit,extra culpam efîè futurum : ea quoC]pfêpredi turn efîe clementia,ut nec fit opprefîurus immerentc, nec refipifeen* tem à fua gratia repudiaturus. Ad hunemodum nihil intentatum relinquebat, ut ilium opprimeret ♦ hoc etiâanno datis literisad Ga* brielem Venetiï,ordinis Auguftiniani promagiftrum,hortatur,uc Lutherum,qui fit eius fodalitatis fàcerdos,ac in Germania res nouas

moliatur,ac noua dogmata tradat, ab incepto rcuocct, ea autboritagt;-te, quamipfîdetpræfeftura, dc diligenterfbllidtet, tumliteris turn per doc^os internunciostceleriter autem id elle faciundum : fjc eni'm fore non difficile, modo natam flarnma extinguereî nam ea quæiam primum oriuntur atque furgunt,non fuftinere pauld maiores impe tus:ucrum fi differatur,donec malum fumpferit uires,uerendum eC-re,ne poffintincendio poft adbiberi remedia:nam labem iftam indp ■ esaugefcere,nequeuideri quicquàmitametuêdum,atquemoram: incubât igitur huC omni ftudio,labore,cogitationc,diligentia,quan doquidem imperium in ipfum babeat, Vbi citatum {e,Lutberus,8c Romam euocatum eße uidit,multtïm follicitabat,ut de fua caula per • Germaniam alicubi cognolceretur,idoneis conftitutis ludicibus, in loco minime opportuno iniuriæ. Cum autem id impetrari non poC let, academia Vuitembergica, miflis ad Leonem literis,xxv, die Se^ ptembris,egregium Lutbero dabat amp;nbsp;amplum uitæ ac crudiuonis teftimoniu: ilium quidem ob tbemata quædam eflè Romam euoca-' turn,led propter imbecrllam ualetudinem et uiæ periculû ei non eflê intcgru:rogant,ut de iplo non lecus atcp de uiro bono lèntiaudilpu^ tandi lobim non definiendi caula quædâ ab eo fuiflè propofita, quæ in deteriorem partem interprétât! fint, Óó admodu exacerbarint ad^ iierfarij:lè quidem nihil aduerfus ecclefiam admilïuros,amp; rogatos à LzUthero non potuifiè non teftimonium hoe ei dare, cui ut fidem ha beat,uehementerorant. Cumijs literis altéras quoep mittunt ad Ca^ rolum Miltitium Germanum,Leonis cubiculariü.Exponunt,quo modo Lutherus,nullo luo merito fit apud pontificem in magnü ad* duc'tus odium,ita quidem,utRomam citatus,impetrareadbucnon potuerit,quo de caulaper Germaniam alicubi cognolceretunlè qui dem ità elle non erga religionê modó,lêd erga faneftâ quoc^ Roma* nam ecclefiam affeÄos,ut,fi quod inLuthero crimen h^reret,aut ’im plus error, non fint eum toleraturi:fed ilium ea elle tum eruditione, turn uitæ integritate,fic etiam efle de ipfi's,deque academia tota merf tum,utinhoc rerum ftatu deefleipfi nonpofiintzFridericum quoep principem,pro fua, turn fide,tiim prudentia, nifi bonuuirum efleiu dicaret,non fuifie ill! diuturnam aliquam concelEirum impuiutate: apud pontifice ergo pro fua gratia amp;nbsp;familiaritate perficiat, ut ei no Romæ,fed in Germania decernantur indices no fulpeffi': nihil le du bitare,quinillefitfafturus homine Chriftiano Só theologo dignum officium,0C dcclaraturus,quàm nulla fit ab ipfo quæfita,temcrè, uel

prætcr caufam litigahdi occafîo: id auteni eo (e uehementius pctcfc^* quómaioremfpemhabcant,ipfi]m, qui fit Germanus, commendæ* tionc quadam naturae 8ó communis patriæ non efle defuturum in caufa tarn honefta, calumnrjs propemodum oppreflo ôô de iàlutc periclitanti Germano. Præter hanc amicorum intercefiionem, Fri dericus etiam princeps Caietarium interpellât Auguftæ,rémquecd 'dediicitjUtiblutus necefiitateproficifcendi Romain Lutherus, Au^ guftam euocaretur,apud Caietanum difturus cauiâm. Quo cum ue • niflèt initio menfis Odobris,triduum ibi fuit ante, quàm Caietana loqueretur.nam fj,quibus eum Fridericus commendarat,qui finitis comitijs domum redierat, uetabant,nepriüs ilium accederet, quàm ipfi publica fide cautum eilet à Maximiliano Cæiàre. ea demùm im*- • petrata,uenit : ÔC cùm humain ter excepifiet, nolle iè dicebat CaietH' nus indiiputationem cum eo uera're,ièd controuerfiâamicè compo^ nere.fîmul duo quædâpontificis mandatuproponit.primûm,utad (ànitatem redeat,ÔÔ quos diuulgaiîet crrores,reuocet:alterum,ut ab ciufmodi icriptis,quæ tranquillitatem ecclefiæ perturbarent, in pO' fterum abftineat. Lutherus ad ca,iê nullius erroris fîbi confeium eF fèreipondet,8ô fi qiud errarit,demonftrari périt.lbi Caietanus obij' citjin thematis ipfum aiRrmare,Chrifti ièruatoris merita,nÔ efle the iàurum indulgentiarum : earn ièntentiam aduerfari Clementis ièxti decreto: deinde,accefluris ad iàcramêtum,neceflâriam eiîè fidem,ità quidem,ut certo ftatuant peccata fibi condonarûne hoc qiudem elle uerum. Lutherus,Slt;lcôhimfibidecretumilludpontificiumeflè di cit,amp;r quid de eo iêntiret,oftendit,amp;: Thomsc Aquinatis fiióa men^ rioncjicripturæfacrçauthoritatcm longe præferendam ci côfirmati T dm ille pontificis dignitatem pr^ dicans, omnibus eum feripturis atcpconcilijs antcponit,et concilrj Bafilienfis,quod diuerfumitatuif fet,abrogationem récitât: Gerfonem quoep Parificnièm,et alios eius ièntentiæapprobatores,damnat. Lutherus contra,pontificis maiogt; rem eire,quàm fit concilij, authoritatê,negat,iuæcp iententiæ lauda^ tores,inter alios,nominat theologes Parifieniès. Ä multadiicepta--tione, cdm ipfis non conueniret, Lutherus deliberandi ipaciu petit.

' poftridie redit,pr^ièntibus aliquot teftibus atquefcriba,confih'agt;' rijs quoep C^iâris quatuor adhibitis,ccclcfiam ianiflam Romanam à fê reuerenter coli profi tenir et obièruari:fi quidetiâ alienunl ab ea di xerit,nolle ratû habere, ièd quia fit admonitus 06 iuflus, uterrorem deponat ÔC deinceps abftineat, ait exiftimare, nihil le pronunciaflè.

quod ucl à facra fcriptura, uel à patrum fentcntfjs, uel à porificum decretis, uel a redla quoque rati'one difcrepet : nonIc quidem nega* re,quin labi poflit atque falli : hoc enim cffe humanum: idedque de^ ferre fècognitioneinlegitimæamp;fàncfbc eccleiîæ, totamque caulâm cius iudicio permittere:nec id modo, uerumetiâ Quouis in loco luæ doclrinæ rationem cfle redditurum : hocfi non placeat,fcripto rc' Iponfurum ipfius argumentis, quæ forte adducet, neque recufare, quo minus academiæ Germanicæ,lêd 8c Parifienfis,iudicium fiium iiXterponant, Caictanus iterum urgebat,uti pridie fecerat,illud Clcz mentis decretum,quafi pro le faceret.tandem,utfcriptum exhibeat, permittit.eius autem hie cratfenlus.Quo tempore themataluapro' mulgarit, eorum póft explicationem fcriplerit, ledtum antea fibi fuifie decretum Clementis, ueriim ammo fuo no latis fuifle faftum: nameth'cautumfitjPontificis Romani décréta non minus quam Petri apoftoli uocem eftè recipienda, tarnen hoc itâ debereaccipi, modo cum ßicris literis conueniant, nec à maioru decretis aberrent: Petri quidem uocem cffe lacrolandlam, fed tarnen ilium grauiter à Paulo reprehenfum, neque doftrinam eius receptam fuifleprius, quam ecclefiæ, quæ tum erat Hierofolymæ, conlènfus interuêniret: audiendas omnium effê uoces,uerùm ad Chrifti uocem,qui folus fal li non poflit, oportere cundta referri: decretum illud pugnare cum plurimis lacræ fcripturælocis, ÔC hanc fuiflè caulâm,cur tune tem^ poris illud thema in medium adduceret, poftea commentarijs e^ tiam ueftire non dubitauerit : ab eo quidem temporepropofîtum fl bi fuiflè, non mouere ullam grauiorem fuper eo difputationem, amp;nbsp;aliorum potius audire lèntentiam:nunc uerô,etfl malit ab alrjs erudi ri,prælèrtim à Pontifice Romano,tamen,quoniam urgeatur neceft fltate quadam defendendi fua, falt;fturum fe periculum, amp;nbsp;daturum operam, fl qua ratione decretum illud cum fuis tbematis conciliate poflit, Hac uliis ad ilium præfatione,rcm ipfam aggreditur,86 fadla quadam explicatione, decretum illud,pro fe facere demonftrat, ue^ rtim ità,neuel Pontificis,uel etiam iplîushociplo uelitimminutam eflèdigmtatem. Poftadalterumaccufationis caput accedit, mub tis addutftis adfuuminftitutum fcripturælocis, fidem eflè,quæco^ ram Deo nos faciat iuftos, copiofè demonftrat: itâque rogat,ut be^ nignè lècum agat Sc errorem doceat: nam eorum, quæ protuliflet è facris literis,tantam eflè uim,ut lûa credat niti ucritate,quam delèrex ire non poflit, eo quod magis obediendû fit Deo, quàm hominibus:

illam ergo reuocandiconditioncm præduram, fibi remitti petit, pontificem reconciliari : non arrogantia, non ulli'us gloriæ cupidp täte fe in hanc palçftram uenißeriiihil etiam optatius euenire fibi pof fe,quam fi ueritas patefi'at,06,(1 quid adferatur ab aliquo magi's eru* ditum atque piuni:orarefe,nc{uani îpfè confdenti^m uulncrarc cogatur. Scn'p^im hoc Caietanus oblatum ab iIio fufcepi't, ubi legiflet, kuiter æftimabat^pollicitus tarnen illud mittete ad pontifî' cem, ualde inftabat, ut reuocaret: niiî faciat, panas à pontifice iam conftitutas minatur : (îmul abire,ni(î re(]pifcat,amp;r in pofterum à hjo colloquio iubetabftinere. Lutherus tertio poft hanc côminatio^ nem die, qui fuit dies Odobris xvïj. dat literas ad ilium offîcij ple^ nas 06 beneuolentiæ. Caietanus cnim, obiurgato Luthero,(îcut dp ximus, 06 à k dimiflo, priuatim egerat cum loanne Stupicio, fami* liæ Auguftiniane uicario,ut ilium ad rcuocationcm Ipontaneam im pelleret.In ijs ergo literis commcmoratLutherus,quid fccum egerit Stupicius : nihil uidelicct eflê prætermiiîum ab eo, quôd hominem fidelem Ô6 amicum præftare deccat : agit gratias pro ipfiuscrgak beneuolentia, quam è Stupicij fermone cognorit, quo quidem uak de fit recreatus, 86 ità quidem, ut nemini malit quàm ipfi gratifica-ti:fateturnimis acrem k fuiflè,S6parùm obkruantem dignitatis potifi'ciæ, uerùm importunitati quæftorum hoc omne tribuendum eik: petit fibi condonarifadlum, 86 maiorem deinceps modefb'am pollicetur, 86 pro concione quoque k pontifici pofthac iâtisfadai-’ rum confirmât : ad indulgentias quantum pertinet, nullam k poftgt; hac mentionem eik fadurum, fi modo fuis adueriàrijs eadem lex k' ratur : ut autem à k promulgatam 86 adhuc dekniam kntentiam rcuocet,non k pofk cum bona conkientia præftare, quandiu facræ kripturæteftimonfjs non demonftretur erronpetit ergo caufæ co^ gnitionem ad pontifice dekrrimihil enim fibi fore iucundius,quàm Ripereiufmodi controuerfijs audireuoeem ecclefiæ. Cùmadeas li^ teras Caietanus nihil relponderet,biduó póft,amicorumkcutus co filia,prækrtim,quia noces illæ quafdam minaces emikrat, difeedit, relida quadam appellatione,quç póft affigereturpalàm,86 fub tem pus abitionis denuo kribit ad Caictanum.nihil à k pr^termiflum of ficij: peditê,86 tenui ualetudine,longiflimo conkdo itinere, AugU' ftam ueniik,quôfuam erga pontificem declararetobkruantiâmunc autem,quando 86 parùm fit reliquum iuatici,86 hofpiti fuo,Carme^ iitarum domui noJit diutius eflê grauis, rediturum k eik domum,

præfertim,cilin ipfe confpeâiini fuum non ferat,8(r colloquio in* tcrdixcrit: ex amici's plærofque omnes confuluîflè,ut ab ipfo prouo • cet ad pontift^cmrCe quidem hoc fua fpontc non fuiflê fadurü,quód nonadmodû putet eflè neceflarium, fed tarnen illorum admonitio-' nés non fîbi fuiflekitegrû repudi'are,uel ideo cumprimis, quod exi' ftimet Fridericum quocp principem malle prouocationem hanc iiv terponi,quàm temerê quicq? Sc incôfulto reuocari. Appellatio fuit certis uerbis ad hune ferè moduconcepta: quæftionem illâ de indul gentijs, uariè traélatam a multi's,nuncp fuifle certo definitamdn eiuf modi uero quæftionibus dubijs liberum efle, præfertim theologis, difputare: hoc etiâ fe fecifle tunc,cùm declamatores quidam non te* mcrarièfolùmctincircumfpedcfcriberent atç^docerenquerumetiâ miris artibus populuexpilarent : amp;nbsp;feciife quidem non affirmandi, fed ucritatis cqgnofcendg caufa: difeeptationé quocpomncm do' élorum hominum iudicio 80 Leonis arbitratui permififlè:illos autê cxcogitalfe uarias contra fe calumnias,8c grauiter ad pontificem ac-« cufaflè,rémcpeôdcduxiflc tandcm,ut Afculano et Sylueftro Prieri' ati caufa c5mitteretur:ab rjs euocatum fe fuifle Romain,fed quod u* tcrcpfufpe(fl:us,alter cria ad eius rei iudicationê minus effet idoneusî deinde,quôd de prgfentifljmo periculô,fi Româ iuifîêt,nemo quife^ dubitaret,quod etiâ à fuo magiftratu iuberetur manerc,his de caufis atep etiâ metu oinnino tali, qui in conftantiflîmü quemCp cadere pof fit,fè orafle principcmFridericûjefficerctjUt cauff cognirio deferred tur in Germania uiris aliquot peritis 8^ idoneis,inloco nô fufpedlo, nec ad iniuriam opportuno : pôtifîcem igitur legato fuo, Cardinali Caietano rem omnem mandafle,quôd hauddubiè fadhun fît aduer' fariorum fuorum i mpulfu,qui de Caictani mente ac uoluntate com^ pertumhaberent.Et quancp hic ipfe no iniurià fufpeAus uideripo^ teratjfe tarnen obtemperaflêrillû ucroftatim à primo congreffu man dalïè,utfuareuocarct:fetùmrefpondiflè,fa(fHfui rationem fered^ diturum uel difputatione pradenti ucl fcripto,86 non academf)s tan tùm, fèderiamecclefiæRomanæ iudicio uelle remtotam fubricere; ueràmhis omnibus nihil emollitum,mandafreperpetuorcuocariogt;» nem,et ctim extorquere non poflèt,comminatum elle graues pcenas tùm fibijtùm alifs etiam, qui fuæeflèntfèntentiæ. Cùm ergo talibus præiudicqs ualdè fe grauari fentiat,eam ob caufam, à pontifice Ro' mano minus edocTro, quantum quidem ad hoc pertinet, prouocarc fe ad pontificem redius edocêdum, atque hoc ità proteftari palàm»

Porró, dccretu illud Clementis extat in ea iuris pôtifîcfj p2rté,quartî ' dicunt Extrauagantem. Ibi Clemens pontifex,tempus i71ud,uti UO' cantjlubilæum, centefimo quoque anno præfinitum à Bonifacio O' effauo, redigit ad quinquagefimum, 8c de Chrifti ièniatoris benefit cio locutuSjUna guttulafanguinis ipfius liberari potuiflè genus hu' manumdemonftrattcùmuerô tantamfànguin/scopiam profude* ritjUt toto corpore nihil efïêt in eo fâni,nihil afpedfu mifêrabilius, O' mne illud quod fuperfluum fuit,maximi thefauri loco reliquiflè dp cit in ufum ecclefiæ,ac diuo Petro,qui fît cçeli clauiger, eiufque dein de fuccefîbribus mandaflê,ut eum thefâurum in homines uerepœni tentes atque peccata fiia confefïos difFundant,et tanquam œconomi diftribuantjpœnamquetemporalempeccatis debiiam,eis remiP tant î hue etiam aitaccedere Mariæ uirginis ôô omnium fanefforum merita,fîc,utinexhaufta fît condonandi materies atque facultas. Ex hocigitur decreto Caietanus uim indulgentiarum aflèuerabat: Lu^ therusautem Petro amp;nbsp;fuccefîbribus nihil efîècommiflum dicebat, præter claues ac uerbi minifterium, quo Chriftusiubet, fîduciafùi, delidorum annunciari remiflîonem credentibus: hanc eflè ueram et genuinam feripturæ fèntentiamî quod fî decretum Clementis idem fenoatjplacere, fin minus, non fèpoflê illud approbate: quodpræ* terea dicatur de fànôiorum meritis, repugnare totum fàcris literist homines cnim,quicunque tandem illi fînt,n5 modo non facere plus quàm oporteatjfèd ne illud quidem, quod debent, pofîè præftare, nequefuis meritis,uerùmfolaDei mifericordia fieri fàluostnam Om nibusorandumeffequotidiejUtdebitafèudelitfîa noftraDeus pa^ ter nobis condonet,nec in iudicio contra nos cÔfiftat,ne condemne* mur. De pôtificis poteftate quod Caietanus adfert,fîc habetJn coii cilr) Conftantienfîs quarto amp;nbsp;quinto confèfîu cautum fuit, utetiam pontifex Romanus obediret fynodi decretis, idê deinde fàncitü fuit ateprepetitûin Bafilienfis concilq confèfîu tertio âcduodeuigefîmoî fed Eugenius quartus, ciim nollet ad Bafilienfè uenire, quanquâm fæpe monitus atque citatus, irritum pronunciauit illud, amp;nbsp;alterum indixitFerrarig,quôGrgcoriïetiamImperatorpenulùmus,Ioannes Palæologus cupatriarchaConftantinopolitano lofippouenitamp;Te^ pifeoporû turba.Riit hoc anno fàlutis,M. CCCC. XXXVII1. Fcrraria deinde Florentiam iuerunt omnes, atque ibi de confènfu Gr^corum fuit inter alia 'decretum,ecclefîam Romanâ habere prinx cipatum,pontificèmque Romanum effe Petri principis apoftolorîr

V* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuccçflbrem.

ifùtéeflôfcm, æ uerum Chriftî uicanum, toh'us eccîeûx caput,amp; Chrifb'anorum omnium patrem atque doâ:orc,ipfi cptraditam cflc 4 Chnfto plenam potcftatem pafcendi Sc gubernandi uniuerfàm ec ckfîam, Hui'c nunc inhærct decreto Caietanus, Sc ponrifîccm con^ cilijs anteponi t» nam amp;nbsp;ante annum (èxtum quo tempore nondum erat Cardinalis,ueriim ordim's Dominicani magifter,orationem4ia bueratin altero confeflu Lateranenfis concilq,de quo pofteadi'c'e-' tur, in Cardinales aliquot, qui fecefsionem fecerant, multalocu' tus, Co nlùnticnfe pari ter Balîlienlê concilium obliqueperftrin' xerat,quód patres eo tempore ius aiithoritatem in pontificem H' bi uendicaflent t rede faclum igitur ab Eugenio, qui faÆonem ib lam repreflerit,neque fuam poteftatem fit paflus imminui, Earn O' rarionem, Iulius fecund us pontifex, in cuius gratiam ifta dicebanlt; tur,in aufa referri deinde iufsit : Caietanus autem, Leone, pontifice, Cardinalatum eft confecutus . Gerfon,de quo loquitur, theolo' gus Parifienfis magni nominiSjUariafcripfitunterfuit autem conoid IioConltantienfi, 80decretumibi fa(fium,quo cauetur ut ponti-* fex concilio fubfit, editis libris ualde célébrât, Só dignum eflè dicit, quod templis omnibus atque locis publicis ad fempiternam me* moriam inferibatur : nam eos admodumefle perniciofos adulator res, qui ty rannidem hanC in ecclefiam inuehunt, quafi neque parère debeat concilio pontifex, nec ab eo iudicari polsit,quafi concilium ab ipio uim omnem atque dignitatem accipiat,qua(i conuocari non pofsit,nifide ipfiusuoluntate,quafinullis legum teneatur uincu'-lis, neque fadorum ab eo pofsitexigi ratio. Longe nimirum haec efle repudianda monftra uerborum, quæ cum legibus öfeum • quitate pugnent ipfaque ratione : penes concilium enim elle pote-ftatem omnem ecclefiæ,8c â pontifice liccre ad illud appellare,amp;: eos qui rogant, utrum pontifex maior fit an ecclefia, perindc facere, ac fl quærant, num parte fit maius totum : etenim nbsp;nbsp;creandi pontifia

cisSó iudicand^óó loco remouendi facultatem atque ius ad concjlb urn pertinerc, aenuper id demoftratum elle Conftantiæ : cum enim fuperco nonnullidubitareuiderentur, 8ó pontifici plufculutribue-' rent atq? deferrent,definitam hanc ibi fuiiïè quçft ionem priusquam loanm' X X111, magiftratus abrogaretur. Hæc èc id genus alia multafa'ibitin earn fente ntiam Gerton: itaq? nunc à Caietano reqeb tur. mortuus eftautem anno falutis M.CCCC.XXIX. Cae^. terum, fchola Parifiaifis idem quod file, fendt, ÖC immenfam illarn ■ f:. •' gt;

ponti'fîcum ufurpationcm his uduticanccllisincluditjamp;fmcnfibus alicjùotahtè,quàm Lutherus deindulgentfjs aliquideHeret, à Leo-' ne decimo prouocauit ad concilium,ob aritiquatam legem fiue Gn* Æonem pragmaticam,quacliteraruni ftudiofi's per Galliam admo' dum eft utilis,amp;S ad honores ctiam patefacit aditum. Poft abitum LutherijCaietanus dat literas ad Fridericum principem ö Aobris die XXV. uenifle Lutherum Auguftam ftd non prius locutum fibi, quam CæGris interueniflèt cautio: ualde ft mirari, tarn exiguam ii' bl fidem haben : poft multam acftionem ft paterno quodam affecftu monuifft hominem,ut ad Gnitatem rediret:et licetpertinacior efftt, tarnen cum Stupicio Sc alfjs quibufdam rationcm inrjfle conciliatio-' niSjita quide,ut 06 ecclefiæ Romanæ fua dignitas, 06 illi fuus confta ret honos:cuinque lam bona quædam efftnt eins rei ialt;fta fundamen ta,Stupicium primô,pôft etiam Luthcrum abrjfle däculum : quod omnino fibi præter expetftationem accideritdllum præ ft ferre quft dêm, quafi difputandi 8ó cognoftendi tantum cauG rem iftam agat, in concionibus autem adpopulum aiftuerarc omnia, quod minime fit tolerädum,quandoquidem ab ecdcfia Romana diftrepet eins doArina, amp;ualde fitperniciofagt;quodcerto poffitaffirmari. Monnet igitur, ut exiftimationi fuse confulat amp;nbsp;conftientiæ, ut Lutheru âut Romam mittat,aurè fuis finibuseqciat: fieri non poift,ut nego^ cium hoc tarn peftiferjim diu confiftatmeque dubium efft,quin Ro mç fint perafturi'iudicium,8ó ft quidê, quod fui fit ofFiefi, rem om* nem commilGm fraudem nunciaift pontifici : orat,ne fidem illis habeat,qui de Lutheri fcriptis uidentur no peflimè ftntire,neue ma cul am iftam atque labem honeftiflïmg familiæfuæ inurat, quemad^-modum ftepe fit pollicitus. Ad earn epiftolam,xix,die Nouembris allatam, Fridericus princeps odaua die Decembris reipondet. pol' licitum ft fuiift,curaturum, ut Auguftam Lutherus ueniretn'd quo niam fa(ftum fit,nihil à ft poift præftari magis: ipfiim ueró inuicem promififie,fore ut Lutherum amice dimitteret: nuyc ueró,quod iF ium indiefta caufauolueritad reuocationem cogcre,mirum hoe fibi cumprimis uideri:plurimos enim eift,nonfuæ tantum ditioiiïs, ue^ rum al ijs etiam in locis, uiros eruditione amp;nbsp;uirtute prselfantes, qui doeftrinam illius minime damnent :eos autem qui ft illi obiecerinc, auaritiafuiflè odio,propter interuerfum emolumentum, impuF fos : quod fi demonftraretur illius error, ft,qui gloriam Dei fpe^ det,amp; conftientiæ fuæ confultum elft cupiat, iampridem fua ipon^ tefuifft .

tè fuifle faÄurum in co Chrifti'aniprindpi's ofÉciumîprorfusigp tur hoc fibi prater opinionem eueniflc,quôd fcribat adfonem in ilia in continuatu Romæ : quod cdam àfc petat, utuel Romæ fiftatut, UCÎ è finibus exterminetur,id fibi non effè intcgrum:primô,quod ilgt; lius error nondum fit commonftratus deinde, quod maxima fit i' ftud futurum academiæ Vuitembergenfis, à G conftitutæ, iadura, quæ ÔC multisornatafîtdodh's atqueftudiofishominibus,Sô Lu* thcnim,ut hominem de G benèmerentem magna complecfiatur bc* neuolentia:G quidem illi hanc ipfîus epiftolam,ut legeret,mifîiG: ilgt; lum uerô,quod antea non Gmel fît proGfîûs,afFirmarc, fe paratu clGjdifputationê in loco non fufpedlo {ubire,ôc: aliorum,qui redius aliquid adGrre poGint,indicia pati,uel etiam Gripto reipôdere: fîbi certc uideri çquum e{G,ut hoc ei concedatur,atlt;p etiam peterc ut ità fiat, quo tandem uideri poGit, S)C quamobrem pro hacretico fit ha* bendus ille, quid fibi præcipuè Gquendum fit : quemadmodum cnimGiens Scintelligens,nullum erroremapprobarc,æ ficutin* uitus admodum abecclefiæ RomanæobGruantia diGedere uelit, ità quoque G non polG ilium, nifi detcdo primilm crrore atque cri mine, damnare, Caietani literas Fridericus ad Lutherum migt; fit,ut paulo fuprà didum cfbLutherus ergô principi ftatim reipon det. quod ad Caietanum, nifi prius impetrata cautione C£Gris,non iuerit, amicorum id fuiiG fadum confîlio : quæ de indi^entqs de* que fide in facramcntis neceflâria GripGrit, ilium uoluifle rcuocari; G quidem de priori non admodum laborare,Gd utaltemmdifR* teatur,quoniamin eofalutis noftræfummapofitafit,nonGpoiG facererpoft demonftrat,à pontificijs loca Griptùræ deprauari ÔC alio detorqueri:commemorat etiam,quid fingulis diebus adum fit, Sc quomodo Caieunus tandem ad minas deuenerit: certè,nihil tàm optare G,quàm ut doceatur,quid erret:meliora docenti libenter ob temperaturum:quôd fi tantum operæ propter G tenuis conditionis hominem illi fuGipere recuGnt, faltcm uel ad ipfum principem uel ad C£Grem,uel aliquem magni nomim's epiGopum Germani^ per* fcribant,autdilputationêhberamalicubi décernant: eos hcc omnia fibi adhuc denegalG : quo d fi in eo perGuerent,facilè polG iudican, fuà ne an illorum interueniat culpa : cdm igitur ad Geuiuam hortan tur 80 immanitatem, nonoportere ipfum his illorum uocibus per* moueri : nam annotarc,qui uidebuntur,errores,amp; Gripto compte* henfos inGcrmaniamemittcre,multoillis clG facilius,quàm fibi

' magno fumptii pfæfènti uitæ pericuïo, Romam, ut de fuis en'ogt; ' hbus cognofcatjprofidfci : quo d die demum iartet,fore, utini'udi* do res peragatur Rômæ,nifî uel eó iè conferat,uel extra fines cijcia* tur:non (ê recufare exilium : Gtis enim fibi conftare, quam non pof fit ullo in loco eflê tutus in bis adueriariorum infi'dijs ÔC maleuoleiv tiarfuturum quocp fibi longc grauifsimum, fi quidem fui caufâ quis in periculum incurrat: itaq?,ne quid illi moliantur,excefîùrumfefigt;-îubus iam èc totaregione, quocunqueDeus duxerit: proindegra' tias agit, Sc falutem ei precatur, fibi uero gaudet atque gratulatur ipfe, quod pro nominis Cfirifti gloria Deus aliquidfeperferreuo* luerit. Pofthgc,academia Vuitembergica, nono calendas Decemz bris dat literas ad Fridericuprincipem.cx Luthero fe cognouifle de Caietani literis,quid inepetat,amp;5 quid ipfe intuce Auguft^ detule rit:cLim ergo Lutherus et errorcm fibi demonftrari cupiat,^ fanlt;fi:£ eccîefiæ Romany fêfê permittar,orare,det opera,ne quid illi grauius ineum fi;atuant,fed errand uiam é facris literis commonftretu'pfum quidem deLeonis humam'tate bene fpcrare,fed uereri plurimiim,ne tranfiierfum rapiant adulatores aduerfarij,et ecclefi^ nomine abutan tur« FridericuSjamp;S fi pontificijs morem non gerebat,amp;,ne qua Lu tliero uis infcrretur, diligenter cauebaqut ex i js quæ commemorata funtjfatis apparet,tarnen in eum uflt;^ diem,Lutheri nee fcriptum Ie* gerat ullum,nec audierat conciones,ut ipfemet in quada fatetur epf ftola,quam Auguftæfcripfitad Raphadem Riarium cardinalem,a quo fuerat amice pro ueteri inter ipfos’ notida cc»monefa(fius,ne Lu then fufeiperet patrocinium, Interea dum hæc gerûtur, Leo defe^ dtionemaliquam raetuens in hoc rerum ftatu,quinto Idus Nouemgt;’ bris,nouo quodam editfto fancit indulgentias, eamt^ dicitefîè cede fiæ Romanæ,quæ magiftra fit reliquaruomnium,dod:rinam,ut Pc tri lticcefïôr,pontifex RomanuSj8ó Chrifti uicarius,poteftatem ha* beat hoc tantu beneficium largiendi,fic quide, ut non uiuis tantum, fed amp;■ mortuis in purgatorio profint: hanc efle rccipienda omnibus do(flrina,nifi ab ecclefig confbrtio uelint feparari, Decretum igitur hocadCaictanu mittiqut omnibus innotefeeretn's mandatûfècutus, Linci},quod eft ad Danubiu, Auftrig oppidu,Iibrarijs atcp teftibus adhibitis, ediclu promulgat, ÔÔ inexemplaria multa defcribi curat, eacp poft menfè Decembri per Germaniam mittit cpifeopis, 60 no* mine Leonis mandat^graui coftituta pcena,ut è ueftigio fuis denun* cient et rd igiofe comendent at(^’ præeipiant, Lutherus,quoniani

€ Caictani ïîtcris acceperat,fore, ut contra fè Romæ iudicarctur, no uam intenjcit appellationem, Nouembris die xxvifj. ïnioo profite^-tur,nolle(è Romani pontificis rcdlc fèntientis authotitatem conuel ïere, multd minus ab ecckiîa diflèntire: uerumtamcn,quia pontifex pari fît cum reliquis mortalibus côdirione*, fieri poflè ut erret 8c dc' ïinquat,necillihoceflètribuendum,quafîipfèunusfàlli non poGit autïabi. docethoc exempîo Petri,qucmaberranteminGna dodri' na Paulus grauiteramp;S aperte reprehenderit:quôd fi pontificis tantæ fint opes atque facultates, ut Sô quiduis impéret, nec ullius manda* to cohiberi poGit, iam rjs,qui fîbi uim ab eo fieri putent, umcum fit* perefle remedium, appellationem. poftea commémorât, quomodo Caieta.ni cardinalis nimia coaftus aiperitate ad pontificem prouo* carit,cuius in humanitate præfîdium aliquod fîbi reliquumefîê pu* taretjCLim ÔC æquifsimas proponeret conditiones,ÔC omnia Gfaéhx* rum profîteretur,errore îublato : iam uerô, poftquâm bac appelîa* done contempta, reiedlis etiam conditionibus, nihil opis autiàlutis à pontifice fperandum eflè uideat ex Caietani literis ad Fridericum principem datis,adduô:um extrema neceGitate prouocareG à pon* dficeadfuturum concilium, quodilli fît modis omnibus præferen* dum. Pofthæc, Leo Carolum Milridum,dc quo fuprà diximus, in Germam'am mittit, amp;nbsp;Fridericum aurearoG donat, quæ multis cum ceremonijs atque pompa foletquotannis à pontifice SCconG* crari,6ô fîngularis beneuolentiæ caufa cuipiam donari. Datis eti* am literis ad Degénartum Pheffi'ngerum,ex Friderici c5fîliarrjs,ui* rum nobilem,rogat, ut in i)s,quæ fuo nomine fît a(fîurus cum Fridc rico MiltitiuSjbonam operam nauet,ut Lutherus, Sathang filius co herceatur,amp; ne qua labe Saxonica domus, honeftîGima Gmper ha* bita,amp;Sreligionisadmodumobferuans,contaminetur» Ineandem quoque Gntentiam Gribit Georgio Spalatino, qudquemagis per* fuadeat,ait G totum in hoc eiG, ut noxias herbas ex agro Chrifti re* uellat amp;nbsp;extirpet. Ad eundem feré modum procancellarius etiam illius,ad Degenartum fcribens, orat,ut Fridericum ad maiorû imi* tationem hortetur,ne quid illorum memoria committat indignum. Miltitius in Saxoniam ubi uenit, exhibita roG, negotium fîbi corn* mifliim ftrenué agebat: eo cognito, Lutherus, Martij die tertia dat M, D. xi X?' literas ad pontificem,ualde quidem demilîàs. grauiter G delatum ad principem Fridericum, quafî proteruius in ecclefîam Romanam e* gerit; non mediocriter autem eo G cômoueri : nam ipfîus ab G alie*

itioncm anîmi,ualdè fibi grauem eflè, nc?^ tarne intérim apparere^^ quid, apt quaratione fit agendu:ui^eri fe perpetuo, ut fua reuocet: lt;}uó d fi ex ufu amp;nbsp;dignitate ecclefig Romany poGit aliquid hac ration ne confid,non ié recuiàturum,fed eflê complures in Germaniaprç' ftanti ingenio et erudioone uiros,qûi de tota controuerlia rede iudi care poi^ntn'eacp fore,ut, etiamli reuocet,hoc ipfum tarnen ad ecclc^ fiæ Romany dedecus atep detrimentum magis quam ad dignitatem pertineat : iniuriam enim fe nullam ipfî feciflè, uerdm quæftores ilz los atep declamatores potius,qui auaritia dudi,foEda quædâ igno miniofa dixerint ad populumrab ijs dehmm fe grauiter dC accufatu efle præter omne fuum meritû: Ce quidem erga Romanam ecdefiam Só ipfum quoep fîc efîê affeclum, ut nihil in earn moliri cogitet : tan^ tarn enim eius ecclefiacpoteftatem efle,ut præter unum Chriftum in rebus humanis,nihil eafîtcxcellentius: orare, ne fuis aduerfàrrjs fide habeatrde indulgentijs nullam fèpofthacmentionem efîê faéhirum, modo fuis inimicis inuicem mandetur filentiû: pro concione quoep fê uelle cÔmonefacere populum, ut de ecclefîa Romana piè fendant honorificê,nec alienam temeritatem autauaritiam huic afïcribât, neue fuum imitentur excmplum,qui quodammodo coadus ab ad* nerlàrijSjparùm reuerêter illam atqj digne tradarit: breuiter,omnia (ê fadlurûpacis caufàlboc unum modo fpeéîafîê in omni adione, ne qua labes ecclelî^ Romanç per alienam improbitatem afpergeretur, neue populus impia ^olt;fîrina falleretur: banc folicitudinem atep dili gentiam nonpolîê in ullam adduci reprehenfîonê:de rebusmedijs et non necefîàrqsnihil fê magnopere laborare,modo in animis hominü nullus refîdeat error aut perfuafio falfà, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Prius quam Miltitius

in Germania uenit, Maximilianus Cæfàr ê uita migrauit in Auftria, die xnjanuari). Erant turn eledores,AlbertusMoguntinus,Her mannus Colonicnfis,Richardus T reuericus,archiepifcopi:Ludoui eus PaladnusyFridericus Saxoniæ dux,IoachimusBrandeburgicus jMarchio: Bohemip principatu obdnebat Ludouicus Vngarig rex. Hi pro confuetudine Imperij à Mogundno couocati, lunio rnenfe, Francofurd,quódeftad Moenum flumen,oppidü,conueniunt:Bo hemig rex legatu eo mißt LadislaumSternebcrgum.Inidum fermoz nis facitMoguntinus,et de magnitudine rei multalocutus,ad cocor diam cos horratur, 06 mulds in mediuaddudis exemplis, quantum malorum inuexerit in Germania, patrum memoria, eledorum diß fenfiojdemonftrat; ut aute nunc omnes idem welintat^fêndant,tan

to maois requ3ri,quô graiùus à T urea p cri eulu l'mmi neat Sc ab alqij qui German!^ diuuliîoncm quf runt, Ambiebant Imperrj dignita tem duo, Carolus Auftriacus, quiante’æinum terauTn,Hi{panigrc^ gi Fcrdinando,auo materno fucccfîcrat,amp; Frâdfcus Qalh'ærex,qui ante annum quartum deuidis Heluetqs ad Marignanum Mediola^ nenièm prindpatû tenebat. Et Caroli quidê Icgati fiib hoc tempus Moguntiam ufqt uenenint quôd Francofurto quinc^ milliaribus abeftîGallid uero Confluentiç fubftiterunt,quod eftarcbiepifcopi Treuirenfis oppidum,ad Rheni Mofellæ côfluentem: utrit^per ïiteras internuncios,principem quiq^fuumeledoribus comment dant,amp;S quccuncppofluntadhibentargumêta,quibus perfùadeant: Galli cumprimis,qui fuâ caufâm non tàm efïe gratiofàm facile inteF . Iigebant,cô quôd lingua,moribus,inftitutis à Germania differrent, Superatis Heluetqs,ut dixi,GalIiærex ïnfubriam tencbat:ièd quôd ad fui regni iàlutem propè neccflàriâ eflê ducerct Helueciorum amigt; citiam,magnis iaduris èc pollidtationibus earn anno fcquenti rede^ mit.Nunc ergô cuminhunc caium res dcucnij(ïèt,â morte Maximi* liani,mifsis ad ipfos lcgatis,quamobrem cupiat defîgnari CæGr,ex* ponit *ac Gmul pctit,ut fua caufam apud eledores adiuuent, Illi,quo tempore amicitiam cum co pepigiffent, ecclcGam Romanam 80 Im* perium (elc dicunt excepifle : ad Imperij uerô maieftatem pertinere, ut fint eledorum liberrima fufFragia:non ergo fibi licerc,libertateni banc ulla fignificatione luf uoluntatis impedire,Sic dimifsis Icgatis^ lt;r dant literas ad leptemuiros, nbsp;nbsp;quid illc cupiat,quid etia ipfi refpon*

derint,exponunt, ne ratione eius habcant,{ed Germanum alique principe eligant,hortantur,8ó de fua uoluntate prolixe poîlicentur, Sed æ Leoni dedmo fcribunt,et quoniâ fit ipfius inaugurare et cou firmarc defignatû C£farem,petûit,eô totus incumbat,ne munus hoc ad externum aliquem principe dcfcratur.Ad hgc ille,audirc {è,quefi dam ad hune honore afpirare,cui per leges nô liceatmam reges Nea politanos eiïê pontificis Rom,bencfi'ciarios,Sc fide data iam olim fie cflê padum,ne Romanum Imperium appetant, fed ut alterutro fint contenti: huius ctiâ rei fe cômonefecifle iam principes eledorcs.Hac oratioiie defîgnabatCarolûAuftriacùmrpoft deuidos enim Heinequot; tios ab rege,quôd fuit anno làlutis humanæ h. d. x v. Idib .Septemb*’ 80 abdudûin Galliam Maximilianum Sfortiam principê,Lco pon tifex,fortunâ fecutus,Dcccmbri menfe Bononi a uenerat, et ibi cum Frâofco rege uidore diu multumcp coHocutus amici tiâ fîrmaueratî

hæc quidcm caixfâ fuit inter alias,quamobrcm in ipiîus partes rfta gis i3Lm inclinaret. Quod autem de regno Neapolitano dicit, fic habet. Cum Manfredus,Fridericifecundi Cxfaris filius nothus,eC' defiam Rorqanam uexaret armis, Clemens ini.pontifex, qui prsc^ fuit anno falutis m. c c c. l x v. ut ilium reprimeret,fecit id,quod eius anteceflbr Vrbanus ini* erat faâurus,uti quidem memoriae pro* ditum eft, Sd Carolum prouinciæ Galliæac Andegauiæ comitem, cdm in ItaJiam uocatus ueniflèt, Siciliæ regem atquc Neapolis pro* nunciatjca conditione tarnen, primdm,ut accepti benefîcij nomine, quotannis eeelefîæ Romanæ perfôluat aureorum millia x l, deinde, ne Romani Imperij dignitatem ullo tempore uel ambiat, ue^blatâ ultro fufeipiat. Vbi uentum cft ad deliberationem, Mogunti* nus, communicate prius confilio fèparatim cum Saxoniac duce Fri* derico,cuius erat authoritas permagna, rem inchoat,8ô de tribus o* mnino fèntentijsaiteflè quæftionem. an Galliæ rex Francilcus, an Hifpanorum rex, Carolus, an uerô Germanus quifpiam fit eJigen* dus. Ad Gallum quod attinet, legibus, inquit, noftris iureiu* rando nos arbitror impediri,quibus cautum cft, ne decus hoc Impe rij transferatur ad exteros : quin autem peregrinus il le fit pnneeps, nulli dubium efiê puto.Deinde,ctiamfi natio non impediret, tarnen c Republica non eft. quia fines ac ditionem ftiam Gallus amplificarc uolet, Carolo, quem odit,bellum faciet:imó, iam illud denuncia* uit:itaque fiet, ut Germania maximis motibus implicetur, nos au* tem prouidere decet,ne ciuile bellum excitemus. Ad Caroli ditionc pertinet Auftria: fi Gallus hancoppugnet,utomninolàciet,aneam proftituemus itane de nobis amp;nbsp;Imperio meritus eft Maxinulianus CsclarClllis autem regionibus opprelsis,an incolumem diu nobis li* bertatem noftram fore putatisC Mediolanenfèm agrum fuis finibus nuper adiecitu'dem in Germam'a conabitur, Magnificis autem illo* rumpromifsismiiùmè nos oportet commoueri : nam cupiditasæ ambitio plærunque rapithomines tranfuerfos, ut ab officio difee* dant.Multi fuerunt olim in Galliauiriprincipes:nunc autem in an* guftum redaefius eft eorum numerus : nam rex propè folus omnia taiet : animi forti tudinem ei t’ribuunt : fèd ad monarchiam ilia fpe* lt;ftat : nobis autem inprimis eft ariftocratiaretinenda. De bello T urcis inferendo grandiapollicentur ; optabile quidem iftud efict, ac inprimis omnium maxime làlutare : neque nefeio, quanti fit mo* menti, Germaniæcum GallqsÔe Italia falt;ftaconiundio:uerdmillc

potcntiam atlt;^m*rcs omnium primo uolet in CaroJi proiiïncias peririueJitabit Belgium,aggredieturNeapolim,camCp,ueIut fibi de bitam amp;nbsp;bæreditariam recuperare uolet. quid C an ut ifta faciat, nos ilium armabimusC Nec eft,quôd de rebus incertis atque dubijs uari cinari me quis dicat : iam enim cxercitum ille confcribic. Quoniam l'gitur lege Sc iureiurando ÔC chantate communis patriæ impedi inur,equidem profiteor ôô cen{èo,mimmè ilium eflè creandû.Nunc ad reliquas partes ueniam : ut ne Carolus eligatur, moueri nonnub ïos c uobis puto,quôd à noftris finibus remota fît Hilpania,quddç^ per illius ablêntiam non commode fît habitura Germama, uel pro^ pter bellum Turcicum,uel ciuilesetiam diflênfîones. Ego {ànè,non folumiftafateor,fed dum attenduscogito,moueoredamamp;S pro^ pè inhorrefeo : nam amp;nbsp;hoc mihi uenit in mentern. fî quando Cælâr iratus ueniatin Germaniam,amp;r Hifpanos adducat, libertati noftræ magnum fore periculum : cogito etiam pofle fieri, ut Imperi) dignp tatem hanc uix ægrè nobis aliquando reftituant Hilpani, nbsp;nbsp;fîuir*

tute uiribufque fuis Mediolanum récupèrent, futurum,ut fibi red' neant.Itaque propè iâtius efle uidetur,noftrægentis ah'quem creari, qui fîtidoneus,excmplo maiorum,quifæpe,prætcritis exttrnis,çoii tend fuerunt indigenis. Non equidem iftud negare uelim, fed alius tunc erat temporû flatus,amp;Sætas mul to fœlicior. Nuncueró,fi' quis crit Caefar infirmior, an,qui funt ditionis Caroli,Belgas 8c Auflria' cos, di(flo fore putatis audientes “T Quod fî Gallus etiam arma fu^ metinCarolum,ut omnino faflurusefl,uelinBelgio, uel Italia, numocioftis critfpeélator,num patietur nouushicnoflerCæfàr, lit Impcrfi bonam partem exteræ nationes diripiant’rlmô,que nunc funt tempora,credibilc efl,fore,ut Imperatore fuo contempto, Ger-* maniæ principes, ali) fè coniungant Auflriacis, ait) Gallis .Fridc' rico tertio, Cæfare,Carolus Burgundiæ dux, per Germaniam, Phi lippus autem Maria,dux Mediolani, per Italiam bellumcircum^ tulit, impunc quidem, fed nobis id certè dedecori fuit : illud etiam türpius, in Auftria circumfeifum Cæfàrem, imo finibus tune fuifîc puiflim ab Vngaris. Et tarnen eo tempore Cæfâri fuerunt coniun' ô:iBohemi: meus etiam auus Albertus Brandeburgicus ÔC Saxo^ niæ dux eiufdem nominis. ïd fi tiim accidit, quid hodie fît expedan dum,uidetis,quum flipêdijseruntali) principesalijs addicfli.Mitto, quàm multæpofsint incidere caufæ,quamobrem obedientiam prg^ «are principes atep ciuiutesrecufent.Nunçedâ dé religione uidêtur

immincre grauilsimi motus. Etenim, de mduïgentîjs, de potcftate pondficiSjde legibus ecdefiafticis natç funt dilputationes,qug nunc quidem (ànabiles adhuc uidentur,fèdpaulôpdft magnam (êcum trahent ruinam, ecclefîæ mutationem t nam Ô6 plærique ïubfcri' bunt,8ô fortîGimæ genres cauGm banc agunt, Saxones ac Heluetij: neque ßnari malum iftud póterit,nilï per concilium: imbecillior au tem Cæfàr, quomodo concilium uel coget uel etiam defender, maxi me,fi cæteri reges aduerlènturC Supereft quoque T urcicum beb Ium, quod nobis plane non modo defendendum, fedinferendu eft etiam,utamiiîârecuperemuSjamp;Græciaminprimis libertati reftigt; tuamus : hoc autem ut fiat, opus eft multarum nationum coprjs:eas ueró Cæiàr,fi potêtiæ parum Sc authoritatis habeat, quomodo corn parabirÇquot; His ergo de caufîs præpotentem aliquem creandum,amp;S Ca. rolum Aufthacum cæteris Germanise prindpibus anteferendum eflêduco, Sc G quxGint incommoda, quædeterrercpoftint,calon' gè eflêputoillis minora,qugftintnalcitura,fiquidêadalium quem* piam rei fumma deferatunnam origine eft Germanus, multas obtinetprouincias,Imperi) beneficio,neque communem patriam liqua uolet opprimi ièruitute, ÔC de non rransferendo Imperio, uel imminuendo iure ac libertate noftra,fidem nobis dabit per iufiuran dum. Magnæ lunt nimirijm,quas dixi,caulæ, ueruntamen, nec ib Ig me permouerent, nifî de ipfîus indole compertum eflet:nam Sf rc ligionem ÔC iuftitiam Sc pudicitiam amat,5C feuitiam omncm odit, ÔC ingenio certèualet, hæfcilicet uirtutes ilium offîcrj perpetud cô' monefacient,utrempublicam curet, Quifàmiliariternorunt,ualde prædicant:amp;r,fi patrem eius Philippum, fi auum Maximilianû con fideremus', dubitare non poflumus. Ætate quidem eft non magna, fed ramen idonea nunc Scmatura rebus gerendisZutetur etiam aui fui confiliari]'s,86 Germanise principibus aliquot deledis. Dixi qub dem antea, permagnum in eo fore incommodum, fi quidem à Ger-* mania diutius ilium abefle contingat: fed ea de re certis legibus cum, ipfb tranfigetur : deinde, quoniam ipfè peramplas habet in Ger^ mania regiones, fieri non poteft,quin eas aliquando reuiiàt. Turca. pellenduseritàPannonqs, ab Italia uerô, Galli:conftituendaerit

emendanda ecclefia, multis etiam alijs auxilia ferenda : qusc dum, cogitOjininùseo moueor quod proptereius abfèntiam metuendum . , elfe uidetur:nam ÔC infitus animi uigor,amp;patriæ charitas,5ó ipfii rc* , rum neceftitas, eum,ut fubinde ad nos redeat, cxufdtabunt. Vbi

* gæ,paucisconocuti,Treuiren{èmmoncnt,utfuccedat:namhuius ! eratcelcbre nomen propter fîngularem mduftriam ufume^ return. . prçfatus igitur nonnulla de quodâ uate, qui Maximilianum dixcrat ulomum fore Ceamp;rem Germanum,nunc,mquit,cô mihi tes proper modum fpedare uidetur,quando'quidé Moguntinus, qui fané pru denter multa dixit, omnino fuadec, ut ad externum deferaturimpe njfumma.ièdualdemiror, cur Gallo præfcrat HifpanumT'Certé dolet mihi Germanise conditio : quod fi maiorum infifteremus ue* ftigfjSjnihil opus erat alieno præfidiomunc autem,quando peregrin nos euocamus, qiud aliud quàm icruitutem nobis cÔparamus ipfiC uerdm hac omiflâ querela, quem Moguntinus, eundem ^o iè-' quar ordinem,déque lege ÔC iureiurando primùm dicam.Legis auquot; tem illius banc opinor efiè caulàm atque fundamentum,ne, fi quis ïigeretur externus,amp;S qui domicilium non habeat in Germania fixîï, ïmperij decus hoc fenfim ad alienigenas transferretur. Si quidê hæc eft mens atlt;^ iènfiis eius legis,nô magis eligi ppteft Hifpanus,quàm Gallus. lam ueró,fi Carolus, quoniarn habetditionis Imperq prolt; uinciaSjideocreari poteft,necefleeft,utidem inFrancifco ualeaf, qui Infubriam amp;nbsp;Arelatenft regnum obdnet, quæftintreipubli* CSC noftrçpartes.Duobus ergo propofitis,iudeamus,utrum fitpræ^ fubilius.Sanè,quo tempore Gallia fuit coniunda Germanise,qiiód fuit Franconum 3etate,florentifsimû extitit hoc noftrum Imjîerium: Ct quidê eius temporis recordatio no mediocriter nje deledat, quo ties in hiftoriarum ledionem res anteadas incido. Nunc aucem plane confimilis eft oblata nobis occafio, qusccerte minime prseter-mittenda uidetur, ientiunt idem extern quoque gentes,pontifex Ro manus, Veneu, principes omnes atque ciuitates Italisc.Gallica nimi* rum gens origine nobis eft coniunda,0C rjfdem^ prope legibus u* titur atque moribus, amorem omnem atque beneuolentiam no* ftris hominibus pr^ftat: deinde,propter uicinitatem ualde nobis eft ac Italis opportuna.Si quis orietur tumultus, erunt ilico parati exer-citus,ad quos alendos Gallia fubminiftrabit pecunia : amp;’fi uel Pan* noniam uelltaliaminuadet Turca,ficutplane fadurum arbitrer, pacata nunc uidelicet Afia, ndnne erit optatifsimum habere tarn propinquumamp; florentem Imperatorem, utriuique nationis luri*-bus inftrudum Hiipani uero, licet prædicentur bellicofi, quid ta nicn unquam prædarè gefierunt in Italia, fine Germanoru auxilqs?

■Ad hscc, quii longiGime à nobi^iBfont, non eft quod ulhim ab è/s auxi'Iiû in tempore cxpecftemusrquod etiamfi ueh'nt,tarnen non mul ■tLim nobis poteruntcommodare:na quianauigationibus perpetuis . cxhauritur Hiipania,nô potçft ullas maiores emittere domo copias, hue accedit, quod Gallos habebimus commilitones ÔC laboru om^ nium focios : Hiipani uaro, fi quid reefte geftum erit, omnem ad (e gloriamtraduccnt, ÔÔ uictorijsnoftris fruentur, prouineijs tpft pracerunt.Tunc demum feruitutem noftramiero deplorabimus:ué nim hac omifla coIIauonCjUeniam ad deciioncm.Si Galliæ rex aflu^ metur, non erit ulla per Italiam belli caufa : nam Mediolanum iam ante tenet: ne quid autem Neapoli moliatur,nos ei ftiafores eri^ mus,amp;S plane quidem periuadebimus: idem eft fadturus de Bcigio, modo illi quiefcant.Cur autem ad nos magnopere Belgium peigt; lt;incre putemus,nô uideo:funt quidem nobis uicini,multo iam tem^ pore,ied (bcietatem nobifeum aut feedus nullum habent, nee Impe-* rij leges ad ie quicquam pertinere ducunt,nec ad publicos ufus quic quam contribuunt, non magis quam Britanni uel Scoti:Ciim ergo maxima fit Galliæ régis potentia, cdmlnfubriam habeat pacatam, cilm fit à rebus omnibus paratilsimus,multó fufeipiet ampliora,ma gifque gloriolàjbellum uidelicet in T urcam geret, 80 omneis eo up res conuertetjUt à Pannoniæ finibus amp;nbsp;Italiæpulfo uaftatore,tutam cfficiat Germaiuam, Si ueró Carol um ei prgferemus,Deum immor talem, quantos excitabimus in Italia motus f uol^t ille recuperarc Mediolanum,ÔÇerit bellum diutumu, Sc interea dum fie confliefta* bitur omnium pulcherrima prouincia, T urcæ uires omneis in Vn' gariam expedient.his oblecro quis refifterT quis iuftum opponet ex^ ercitum C hæc fane confideranda funt paulo diligentius, neque leuM ter prætereunda : Iam Jtalici belli qui fi t futurus exitus, incertu eft, Gallus quidem uió:or,Neapolim aftèélabit, fieri poteft, ut pon^ tifeXjilïius impulfu,noftram eleefiionem refeindat : ex eo quanti fint orituri motus,nemo no intelligit. Contra,fi Carolus rerupotiatur, non eft,quód Italiam nobis redditum iri putemus. occupata perpe^ tuo fibi retinebunt Hifpani:nec id modo,fcd nec Imperium quidem hoc noftru è manibus facile dimittent, V tNeapolim fibi feruaret,in cuius pofîèffîonê quomodo uenerint,Gtis nd’tu eft, quid non pertu^ leruntT' In Italia igitur nequa^ funt euocandi. Nunc de utrocp regc nonnulla dicam.placido modefto ingenioCaroluefle,n5 dubito: fie enim à multis prædicatur,fèd cùm ætate fit adolefcens,quomodo

potcft de iHis uirtutibus,quæ in fummo principe requiruntur,iudigt; ciu in co fieriC’Talem rcfpublica dcfidcrat, qui prater alia conftituat

emendet eccJefîæ ftatum,quod Moguntinus ctiam pnidcnter ad moniut. hoc fane Francifeus rex omnium rcób'isimè poterit prefta^ re:nam 8c ingenio ualet ÔC iudicio, amp;nbsp;de religione fubinde cum do éiishominibus conferre fblet, èc legitipièmultorûicripta, dandc, præicns temporum ftatus principem requiritatque ducem, rei mû litaris peritum,diligcntem jfortunatum. Ccdó,quis hac in parte pal mam eripiet Francifeo iam eius cognita eft èc explorata uircus : de Carolo nihil habemus comperti, ni(i quod indoles aliquid promit^ ti t: ille uero fuos maiores omnes rerum geftarum magnitudine uim cit:Hcluetios cnim,forriisimam,8ó inde à C.Cæiâris ætatepropè iri' uidam gentem, praclio nuper fuperauit : non eft igitur tanto duci præferendus adoleftens. Moguntinus incommodum quidem eflê dicitjfî quidem Carolus à Germania diutius ab fit, fed tarnen ociofô nos animo hic eflciubct: ego autemfummi rem eflè periculi puto, Cçfarem extra fines Imperij longinquius abeire:quis enim Turcarû impetus,quis repentinos tumultus,quis offenfibnes atque motus ci ’ uiles cohercebitT' orta tempeftate, quis nauim gubernatore deftitU' tam feruabitC Abfèns nihil prope certi de rebus noftratibus cogno' fcet:falfd multa deferentur ad ipfiimthabebit in concilio nÔ Germa' nos, fed Hifpanos tantum : edilt;fta fubinde faciet amp;nbsp;ad nos tranfinit' tet tempore alienifsimo. Poftea, fi calumnqs Sf criminationibus ali' quorum irritatus,in Germaniam aliquando uenerit,adducfto milite peregrino, qualem huius Impcrij fortunam fore putatisT' Quapro' pter,fî uobis ità uidetur,et fi fata uolunt,ut in hoc tempore diademà noftrum capiti fuo rex alienigenaftiperimponat, equidem Gall um cenfèo præponcndum Hifjaano : fi uerô lex prohibet creare Gallu, ualeat cadem in Hifpano, neque fubtili quadam interpretationc Calt; rolum pro Germano ducamus,uerùm aliquem ex omni principum numero circumipiciamus, qui nullum habeat nifi in Germania do' micilium, qui fit origine ,moribus,ingenio, lingua. Germanus. Im commodamulta Moguntinusin contrariumadduxit,Ô6 propter infirmitatem tenuémque fortunam,contemptibilcm fore putat eiuf modi Cælàrem : atqui fi deligamus idoneum, fatis habet Germania neruorum atque potentiæ, qua fuftaneat hoc onus. Qui fuit un' decimus ante Maximilianum,Cæ{àr,Rudolfus, non magnum qui' dem attulit robur,fed uirtute prcftabat,Sc quod pertenuè tune erat,

multifqiic bellisafflidum Imperium,ita reftituit,iit uicinisregi' bus metum adferret, Quam præclarè fenferint etiam exteri princp pes,ac in his Ludouicus X i i.Galliæ rex, de Maximiliano Cæfare,{o liim propter ingenium atque uirtutem, non ignotum uobis elîè pu^ tomiminim fuitlêmper illuftre Germaniæ principum nomen amp;nbsp;fa ma Celebris: ca nondum eft extinda,fed ui'get incolumis, funt iiv ter alias,Germaniæ tres hodie præcipuæ fàmiliæ,Bauarica, Saxonp ca,Brandeburgica:funt in ijs ctiâ nonnulli præftantes uiri. Si quem iginir ex illis rerumTummæpræfîciemus, ÔC noftris copijs adiuua* bimus,ut certè debemus,non eft quód exteros metuamus: modó i' dem fentiamus èC uelimus omnes,in tuto res erit.omilsis ergo pere^ grinis, è medio noftrorum hominum cœtu quempiam deligamus: non décrit fuccelTuSjÔC funt teftimonia mul ta domeftica noftrorum iiirtutis : ex ijs unum recitabo.Pannoniæ rex Mathias, bellator po^ tens ac fortunatus,bellum aliquando parent! tuo,Friderice,denun^ ciauit:fed ciim exercitum fibi iuftum opponi iiideret,impetum ar dorem omnem facile remilit. Sic etiam nuncrationem inueniri poft ’ fè puto,quemadmodû noftrg gentis Cglar aliquis dclîgnatus,amp;^ doquot; mi retincat 60 foris auhoritatem . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tertio loco uerba facit Sa^

xoniædux, Fridericus, amp;nbsp;ubi Galium excludi lege, Carolum uero Germanum efle principem, xnq; Germania domiciliumhabere de-* monftraftetjOpus efle reipublicg aliquo præpotente diccbaufèd qui cum Carolo fit conferendus,ncmincm ft talem nouifle:placere ergo fibijUt is renuncietur Cælàr, uerumtamen certis legibus, ut amp;nbsp;Ger^ maniæ fualibertas conftct,ÔC ea,de quibus fa«fta fit mentio,pericula iùtentur. Hanc demùm ftntentiâ ubi reliqui comprobaflênt,Tre^ uericus, Germaniæ fatum,inquit,amp;r iam impendentem agnofeo mu tationê:ftd tarnen,quia uobis ità uifum eft,â ueftro iudicio uolunta-« tem meâ non remouebo. Fuit hoc lunq die x x v 111. Iam multa nox erat Jtaque difteditur amp;nbsp;poftridie rurlus conuenitur. Ibi cCEptû eft agi, cuiufmodi conditiones Carolo fiht ferendæ : difeeptata res fuit per aliquot dics:ubi dennim conueniflet, perftriptæleges Mogun^ tiam ad Caroli legatos mittutur:ciini cas illi recepiflent, in literas rc' feruntur fingulorum flifiragiajiicut fieri confueuit, Só obfi'gnantur. Ad Fridericum Saxonépridie fucrat dclatum Imperium, ftd is in' genti animo rcculàbat, ÔC fuo fuffragio Carolum,ficut diximus,de^ fignabat, oblatam eo nomine magnampecuniæuim à Icgatis Ca^ roll reiecit, fuis,ne uel terunuum acciperent, mandabat. Cou-,

üocata deinde nobilitate acomni multitudine, Moguntinusinac* de diiii Bartholomæi, pro concione, Carolum, Auftriacprincipem èc regem Hifpaniarum in demortui locum Maximiliani, Roma^ norum regem déclarât, Sc quo d tanta confêniîone iît eleârus Deo gracias agendasefledicit,æutillifidem omnem acofficium præ^ ftent, hortatur, 8gt;C inipfius laudationem digreflus, quamobremex omnibus unum huncelcgerint,demôftrat.Eam orationemfubfècu tus eft multitudinis ordinum applaufus amp;admurmuratiô. Póft hæc Icgati, qui iam propius acceiîèrant, ÔC uno foldm aberant mib liar J, uocantur.Hi erant, Mathæus Cardinalis SalisburgeniîSjErar-* dus cpiicopus LeodinuSjBernardus epiftopus T ridentinus,Fridegt;’ ricus Palatinus, Cafimirus Brandcburgicus,Henricus cornes Naft louius, Maximilianus Sibeburgius alij quidam confiliarij : cùm ueniflènt,habita communi deliberatione de republica interim admi niftranda,dum Carolus inGermaniam ueniat,Cafîmiro principi negotiumdatur,ut conduftis copijs acfuolocodilpofîtis,proup deat, nequidaccidatincommodi, poftea, dati'sad Carolumliteris, eleftores, amp;nbsp;mifla leganone, rem omnem denunciant : legarionis e* rat princeps, Fridericus Palatinus : uerùm interea nonnulli priua* tim in Hifpaniam contendunt eius rei nunci),quos inter unus Fraiv cofurto diciturnono die Barchinonem ueniiîe.Palatinusad exitunx Nouembris appulit,6ô fèptemuirorum literas reddit : Earum hæc erat fumma.ut delatum Imperiû accipiat, amp;nbsp;omni poftpofîta mora, • quàmprimum in Germaniam accedat. Carolus per Mercurinum Cateinariû liberaliter refpondet.ac licet grauillimi uideantur impen dere motus,hinc à Gallis,illinc à Turcis,tarnen nÔ fè pofle dicit ne* * que uelle deeflè communi patrif ,prgfertim,cdm tanti principes taie de fè indicium fecerint,amp;r hoc ab fe requirant: itaque delatum hono rem atlt;^ munus habere gratïï, 80 primo quoep tempore uela faftu* rum,utadlmperrjfines perucniat.Ineadcmpropc uerbareferibit eleftoribus, atque ita Fridericû honorifîcè donatum ab fè dimittit» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Sic ergo fadtus eft Cæfar, eius nominis quintus, undeuiginti natus nbsp;nbsp;nbsp;f

annos. Repulfàm Galliæ rex eo grauius tulit,quô maius impêderc nbsp;nbsp;nbsp;‘

fuis rebus periculum ab illo feiebat : nam cuiuis alq dignitatem hanc deferri malebat quàm Carolo,cuius amp;nbsp;iam ante fulpedam habebat, amp;hac rarione mir^iliter augeriuidebat atque confirmari poteiv tiam. Auri uim maximam, utfui haberetur ratio,profuderat:idcni À Belgis quoque fadum efte dicitur, fed nihil hic affirmare polïum.

Caroli ueró progcnie pàulo rqjctemus altius. Galliæ rex,CaroJu3 quintuSjCognomentoprudenSjfratri fuonatu minimo Philippo, Burgundiæ principatum ad fèddatumdcdit» Philippus uxorem pofteaduxitLudoiud Flandriæ comitis filiamunicam, Margari/ quot;nbsp;tam,ex çaque filium procreauitloannem : huic natus eft Philippus: fuit hic Caroli pater,bellatoris,qui cæfus ante Nanccium,filiam reli quit,amplißimarum regionum hæredem,Mariam : ea demdm nU' pfit Fridcrid tertij Cæiàris filio Maximiliano,8ó Philippum edidit, ïs in matrimonium duxit loannam, Ferdinandi Hifpaniæ regis filF am,exeaquefuftepitCarolum ac Ferdinandum. G^auida Ioanna Flandriam petrjt,Só Gandaui Carolum peperit,anno falutis m- oFe bruarrj die x x i n i. Hie aliquid eft per occafionem addendum de FerdinandOjCælàris auo materno: is erat Arragoniærex atque Sp ciliæjôô in matrimonio habuitElifabetham, Ioannis ftcundi, régis Hifpaniarum filiam,hæredem,pôft etiam adeptus regnum Neapogt; litanum : liberos autem ex ea genuit loannem, Ifabelam, loannam, Mariam,Catharinam : loannCmortuo 8c Ilabela fine liberis, tonus regni fticcefsio,Iegibus patrijs uenit ad loannam natu proximam Ib rorcm. hac ratione, quicquidhabuit Burgundiæ dux, longé cerlt; té potentilsimus, quicquid Hiljaaniæ rex Ferdinandus, id uniuergt; fum ad Carolum loannæ filium peruenit : nam Auftriacæ domus poflèfsioncSjinhæreditans diuifione, Ferdinando ceilèrunt .Itaquc

•multis àlæculispotentiorem nullum habuit Germania Cæiàrcm. Pattern Carolus amifit lex annorum puer,auum uerd Ferdinande, XVI annorum adole{cens,ab eiufque morte profeéîus in Hilpanias; ibi permanfitjdonec Cæfàr creatus,Germaniam peteret,ut infra dp cetur. Etquoniamadhunclocumperuenimus,noneritalienum de modo creandi Cçlâris quædâexplicare. Carolys Bohemiæ rex^ Cælâr,eius nominis quartus, anno laluris h. cc c. l v f. legem hac de re tulitjbullam auream uulgo nominanneius legis hge inter alia funt capita, lit mortuo Cefare,archiepifcopus Mogutinus, ubi primiim refciuitjCçteris eleéloribus ilicó denuncietamp;diem conftituat, ut in* tra tertium menlèm Francofurti præfto fint ipfi, uel ipforum legati cum plenis mandatis, noui Cæfâris aut Romanorum regis eligendi caufà: quod fi Moguntinus negligat, cæteri collegænihilo lècius in tra tempus illud conueniant, comitatum habeant finguli non fugt; pra ducentos equites,cùm oppidum ingredientur,et inhisarmatosgt;, ad quinquaginta: qui nec iplè uenit,neque legatum etiam mitrit,aut

antóconfelt;ftum negotium difcedit^ius eleclionw,co quidcm tempo re,amittat: magiftratus Francofurteniïs omnemfidem elelt;floribus præftet,ac durante comi tio, neminem præter elc(flores ipfôrumquc familiam intromittat : vbi conuenerinc omnes, in æde diui Bartho^ lomæi facrum fiat, quo fanÔi ijjiritus imploretur gratia:deinde ßn^ guîi iurentjUerbis præeunte Moguntino,nibil iê faôturos in ea re ul iius uel paifb, ucl mercedis uel largitionis uel pollidtationis cauiâ: pôft,ad adionem ueniant,neque prius illinc diicedant,quàm creato CæGre: quod fi rés ultra diem trigefimum difFeratur,omnibus aîijs detradis cibarrjs,præter pané ôé aquam nibil ds dcturiquem maior pars elegeriLhic eôdem loco fit, ac fi communibus omnium fufFra^ grjs,nemineTepugnante creatus eflèt: ad hune modû defignatus Cæ îar,omnium primo confirmetekétoribus omnia priuilegia, âé quic quid ad ipforum dignitatem,decus,libertatem ac immunitatem per tinet, præter hæc cauetur etiam atque ftatuitur,quemadmodum ab ter alteri per fuos fines tutum iter præftare, quem quifque locum in confèfiibusobtineredcbeant, quomodo fintexquirenda fufFragia, quodeuique fit obeundum munus,cùmCælàrpublice quid agit autprandet. Adfii:c,utintcrregnitempore, penesPalatinum fit (umma rerum per Sueuiam, Franconiam oram Rhenanam : pcz nés Saxonem uer0,r|'s in Iocis,quæ iure utuntur Saxonico: ut eledo ri mortuo fuccedat natu maior filius aut frater conlânguineus: ut elc O

éloris locum, qui eftinfrax v i ii. annum, expleat proximus a^na-' tus,donec ille adoleuerit : ut elef lores quotannis conueniant, deque republica deliberennut Frai icofurtum fit lèdes eledionis, Aqug ue-ro Granenlès,Belgiæoppidum,priniæinaugurationis : utcleéloru fiJi), primis ab anius, Italicam, Latinam ôé Ulyricam linguam addi^ feant, quo fèrmonem cummultisgentibus commtmicare pofsint, Diétum eft antea de legibus,quas Caroli legati,prffcriptas ab elc^ éloribus, ratas habuerunt, interpofîta cautione, lîcuti fieri con-* fueuit,ôéiniusnomine confeétis ea de re literis. ConditionesaU' tem funt eiufmodi. Tueatur rempublicam Chriftianam, pontiff* cem ôé ecclefiam Romanam, cuius fit aduocatus : jus æquabili* ter adminiftret , paci confiilat: leges omneis Imperi), præcipue, quam auream uocant bullam ,non modo conffrmet ,fèd de ipfo* rum confilio, edm res ità feret, amplifîcet etiam : lênatum in Impe* rio conftituat, ex Germanis deledum, qui rempublicam gerat : iu* ta, priuilegia, dignitatem principum ôé ordinum ïmperq minime

COM MU NT. • conuellat aut imminuattckdoribus hceat, cûm crit opus,mtfer ft co uenirCjdcquc rcpublka ddiberarejnullum autcm ip{è,quó minus id faciantjimpedimentum cisinferat,ncc inmalampartem accipiat: multitudim's æ nobilitatis fixdera uel ibcietates initas aduerfiim principes,aboleat,amp; ne tales in pofterii fiant, lege prohibeat : de re^ bus Imperij nullum fadus aut paifhim faciat cum cxtemis, nifi de (eptemuirorum aflenfu : facultates Imperij ncque diftrahat, nec op' pignoret,nec alio quoius modo détériores faciat, ÔC quae Hint ab a* lijs nationibus occupata,uel ab Imperio diiiulfa bona,primo quoep tempore recupcret,fic tarnen,ne quid fraudi fit illis, qui uel priuilo gio uel iure nituntur: Si quidetiam uel ipfe, uel ipfius ùmiliæ quif-piam poßideat, quod fit Imperij, non acquifitum leginme, reddac interpellatus a leptemuiristcum uicinis alijique regibus pacem amp;nbsp;a^* micitiam colat neque pro rebus Imperij,m'fi de ordinum omnium, pr^cipuélèptemuirorum uoluntate bellum lufcipiatullum intra uel extra fines Imperij:peregrinum quoque militem nullum in Germagt; niam adducat, nifi conlentientibus illis:quód fi autem bello petatur iple uel Imperium,liceat uti quibufeunque præ^ijs:cÔuentum Im* peri) nullum edicat,neque ueAigal aut tributum imperet,nifi de co* fenlu eledorum : coriuentus etiam non a^at extra fines*Imperij : nc* goeijs publicis præficiatnon exteros,uerum Germanos, ex nobilita te delelt;fi:os,amp; conficiantur literæ omnes Latino uel populari fermo neîextra fines Imperij nullum ordinem in ius uocettquia Romg mul tafiuntaduerfus pada quondam inita cum potificibus, det operam apud pontificem, ne qua fraus priuilegijs fiat Sclmperij libertati; quomodo mercatorum monopoliaualdeperniciola Germaniæco* herceri debeant,rationem ineat cum eledoribus,ac rem I^pe delibe-ratamadexitum perducattportorium nullum aut uedigal impo* nat, nifi aflentiantur eledores : neque literis commendatitijs, eledo* rum, qui funt ad Rhenum, uedigalia détériora faciat : fi quam ba* betadionem inaliquemordinem,legibus experiatur,uim autcm nullam adhibeat ijs,qui Ie cognition! legitimæ fiftunt : neminem in* dida cauG prolcribat,{ed iuris ordinem in eo ièquatur î Imperij bo* na,quæ forte uacabunt, nemini conferat,Ied ad publicum patrimo* nium referat : fi quam alienam prouinciam auxilijs ordinum acqui* ret,Imperio coiungat : fi publicum quid fin's copijsatque Marte rC' cuperabit, Reipublicæ reftituat:quodinterregni tempore Palati' nusatque Saxo publice egerint,ratum habeat; confilium nullum

ineat,quô dignitatem Imperij fuæ famihæ pcculiarcm hçrcditax riain faciatjfèd libéra amp;nbsp;integram permittat fêptemuiris cligendi fa^ èultatem,iuxta Caroli quarti legem iuris pontifiefj præfcriptum; quod fecus facfhim erit,irritu habeatunubi primdm licebit, in Ger^ mania {êlê conferat,inaugurationis caulà. nbsp;nbsp;Cum ifta legati per iuß

iurandû probalîènt illius uerbis atque nomme,lîcut didû eft,iîngu-e Iis eleéloribus eius rei litefas dederunt obiîgnatas , fuit hoc lulij die tertiQ. nbsp;nbsp;nbsp;De pontifîcio iure quod dicunt,ad Innocenti) tertf) potp

tifîcis epiftolam décrétai? pertinet, quæ profitetur,eleâ:orcs princi* • pes Germaniæ ius habere creandi Cælàris Iiberû,amp; Imperi) dignita tem non à fuccelsione pendére, fed ab eledh’one. Vixit aut? Innocen tius anno falutis humanæcirdter millefîmo ducentefimo. nbsp;nbsp;Nunc

rodamus, quum alijs de rebus Friderico Saxoniæ duci fcriberet Antuerpia,Lutheu quoque meminit,eiulquelibrosmagno cum ap plaufu dicit à uiris bom's atque doólis euolui, led uitam illius à ne mine reprehend!, quod abfit ab omni fulpitionetiimauaritiætiini ambitionis : theologos uero Louanienles, quod audiant ilium ual* de grauari authoritate cardinalis Caietani, triumphare nunc, Sc in concionibusatqueconuiuqs omnibuseuminledari,uelut hæren* cum antichriftmid fibi uaide difplicere, prælcrtim,CLim ille difpu tandi caulà quçdam propoluerit, quum iudicio fe fubmilerit omni* Um, quorum oportuit,amp; quorum non oportuitn'pfi uerô,necp mo nuerint honiin? amice ,neque docuerint,nec errofis adhuc conuice* rintjfed turbulentis 80 lèditiofîs tantum clamoribus rem agant: hue autem agendi modum prorfus indignum eile Chriftianæ profeflîo* nis hominibus, maxime uerd theologis: nee enim hacrelèos temere quen^ inlïmulandum elÏè.ïn eade propèuerba fcribitetiam ad Mo guntinumamp;SadCampegium cardinalem, Ibphiftas theologos atque monachos inlèdatur, qui linguarû Só eloquentiæ ftudium ac puriorem omne dodrinam ferre non polïint.Luthero quoque tuin IcribitLouanio ualdèamanter,et iplïus epiftola fibi redditam elïè di dt,qug 8c ingeni) demonftret acumen amp;nbsp;am'mûlpiret Chriftianum: iplïus aute libris magnam ibi tragœdiam excitari, féque grauem lil* ftinere tûm inuidiam tiimfulpicionem theologorü, nee exculando tarnen quic^ proficere:per Angliam elle multos, Só magni quidem nominis,qui de lucubrationibus iplïus optime lèntiant: lê quoque deguftaflè comentarioseius inplàlmos,etlperare magnam allaturos

tinlitatcm,fibi' quidem ücïiementcr placere:fèd unu elTe/uiusipfufrt ueh't admonere.ncmpc, duili modeftia plus poflè profïd quam petu:deEonandum podus in eos,qui poiitificum abutuntur author! tate,quàm in ipfos pondfîces:de rebus inueteratis, quæ fubitó reuel * Il non poGint, difputanduni eflë uah'dis ÔC conféras argumentis pa ti'us,quàni aflêuerandû, 86 afFedibus nihil hic oportere tribui. Hæc autem adtnoncre {è,non ut faciat,{èd ut in«o,quod facit,progredia''’ tur. Rebus ad hune inodum exacerbatis, 86 multis in Luthenini excitads aduerfarqs, inftitutafuit Lipfiæ diiputado, quodeft Miß niæ oppidûjGeorgrj Saxoniæ ducis,qui patruelis eratFriderici.Vc niteo Lutherus, Philippo Melanchthone comitatus, quifuperio-' ri proximo anno Vuitembergä ucncrat, accerfitus à Friderico, litC' ' ras Græcas docendi cauià. uertit etiâ eo ïoannes Eccius, theologus animofus 86 audax. Die præicripto,qui fuit dies quartus lulij, di ’fputadonis facTum eft initium ab Eccio,qui propofitis aliquot the' madSjhoc uoIuiEeflèpoftremum,eos,qui Romanam eccleiîam affîr ment ante Siîueftri pondheis etate non fuifle primam 86 pr^cipuain omnium, errare:nam qui Petriprincipis apoltolorû ièdem atque fî. dem obdnuitjièmper agnitum fuiflè pro iucceflbre Petri,amp; Chrifti uicario in terris. Huic themati contrarium aliud promulgabat Lult; therus. eos, qui Romanæecdefîæprincipatuin tribuant, nitifblùm frigidifsimis pondfîcum decretis, quæ fada fint annis ab hinc qua^ dringentis: ea uero décréta eiïè contraria 86 hift orijs omnibus, ante ânnos mille conlcripdSjamp;T fàcris literis,8c concilio quoque Niceno, quod fit omnium maxime célébré. Ingrcflus ergo difputationem EcciuSjillud fiium thema poftremum arripit, deque poteftate Ro* niani pontificis 86 primatu,diiputarionis inidum eiîèuoluit: uenïm Lutherus breui quadam ufus prcfatione,demonftrat,argumentuni hoc,quiaualdèfitodiofumamp;Tnon neceflàrium,lèmaluiflèpræterp , re, 06id quidempontificis gratia:dolereautem fibi, quodabEccio fît co pcrtraduSjamp;S cupere nunc luos adefle coràm adueriàrios: gra^ uiter quidem le ab illis aceufatum, quod autem cognitionem caufic nunc atque lucenidefugiant,non rede ab ipfis fieri. Eccius quo'. que præfatus, ait non fè litem hanc excitafîè atque turbam, fed Lu'

♦ therum, quiamp;S in fua ilia thematumexplicadone prima, negarit pontificem Romanum ante Sylueftri tempora fuiflè reliquis dignß, tare amp;Sordinepriorcm,8ô apudCaietanum afFirmauerit, Pebgi' om pontificem ad fuum arbitrium detorfîflè mul ta feripturæ loca;^

quod ciîm ità fît, omnem cius rci culpam m îpfîim eflc cofcrendam. Primaigitur concertati'o fuît de Romani pontifias monarchia,quâ Eccîus îure diiüno dicefiat inftîtutam, nbsp;nbsp;Lutherum difïêntientem

uocabat Bohemum,eô quôd eîufdem quoque fententig fuerat olim loannes Hufiûs. HanccrimînatîonemàfèrempuensLutherus,O' Rendit ecclefi'am Chrifti longe latéque difïuGm ÔC propagatâ fuiflê nbsp;nbsp;nbsp;®

lüginti circiter annis ante, quàm Petrus Romæconftitueret ecclefî^ am:hancigiturnoneflèprimamomniumautprædpuam,iuredîup . no: póft, aliud Lutheri thema de purgatorio, turn ilia de indulgent tfjs, de pœnitentia,de condonatione culpæ 8c plt;xnx remifsione, dé* * que fàcerdotum poteft4te,Eccius impugnat. Dedmoquarto de* • mum die difputationis fuitexitus,quæ quideminftitutafuerat,non Luthcrijfed Andreæ Caroloftadrj Sc Eccij caufà:cûm autem Luthe rus Caroloftadiù comitatus eó ueniflêt,audiendi gratia, pertraéhis ab Ecdo,qui fidem ei publicam à Georgio principe impetrabat,ad[ conorcifum defcendit. Alacer enim erat Eccius nbsp;confidens,ob ar* •

gumenti conditionem,in quo certamfibi uiéloriampollicebatur. Lutherus omnem poftea difputationem edidit,ct ex aduerfafiorum fcriptis atque diAis, ingeniofa quadam animaduerfione colligit ua* ria doftrinæ capita, prorfiis, ut inquit, hacre tica, quo uidelicet de* monftret, illos, dum in gratiam pontificis omnia loquuntur atque fcribunt, dum ftudio tuendæcaufælongius euagantur,admifce* re plurima, quæ propius infjjeéla, multum fàqgt;e contineant erroris amp;nbsp;impietatis, nbsp;nbsp;Docebat hoe tempore Tiguri,in Heluetqs, VIri*

antea Glaronæ amp;nbsp;in eremo, quem uocant, Diuæ uirginis,do* cuiflêt, Non multo póft uenit illuc, miflu pontifids, in* dulgentiarum,ut aiunt, præco,Samfbn Mediola*

nenfis, Franciftanus, ut pecuniam emunge* ret : d left fortiter opponit Zuinglius, ac impoftorem efle docet.

E CAROLO» MtLTiTIO, QVEM LEOX.AD FRP dcricum prindpemmifèrat,antè diximtis,issini' maduertens caufàm indies magis atque magis ex' acerbarijmulta,quæad reconciliationem fiicerent, tentabat,etpermiflu Friderici,cùm Luthero femel. Sóïterum collocutus, rationem inire cogitabat fä*

nandi uulneris : cilm autem occafione difputationis Lipfîcæ, quam odiofe tralt;flauerat Eccius dodrinam fua Lutherus magis illuftra* ret ac patefaceret, Miltiti'us primores aliquot ordinis Auguftiiuani ® conuocat:communieato confilio iudicabant omnes, ad component dum diffidiuminprimis foreidoneum,fi quidem Lutherus datis ad ponrificem literis,honorificum ei teftimonium præberet. Horum H,D.XX. itaqucmonitufcribftilh',adfextum Aprilisdiem, Etfiadcocilium ab ipfb prouocarit,tamen intereafuas preces ad Deum pro falute û pfîus effudiflè:raagno fibi dari crimini,quôd ipfîus nomen atque di gnitatem læfîflê dicatur: earn criminationemadmodum fibi dolere,' oÇ hanc eflê caufam,cur nunc ad ipfum denuó fcribat. In reprehen dendis erroribus atqj uitijs acrem fè quidé fuiflè, de ipfo autem præ darèfèmperfcripfiiïè, quodlibris fiiis demonftraripofiïtzquód autem falfam doclrinam adeo 1 ibere perftringat, illud à fè Jfieri olm ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifb tiim prophetarum Sc apoftolorum exemplo:fèd quo minus

id genus reprehenfiones ac falutares admonitiones locum habeanr, idadulatorum fieri nequitia,qui auribus hominumfèruianttfpecfia-' re fe gloriam Dei,86 hoe folum agere,ut ueritas illucefcat: hoe fi pof fi t obtinerejibentcr in rebus alijs cöcefiurum : ut autem a ueri pro^ feflîone difcedat, fieri non pofiè. Ad aulam deinde Römanam tran* fit,uti uocant,eamque dicit eflè magis, quam ftiitolim aut Babylon aut Sodoma,corruptam atque fceleratam,etad illius impietatem ni^ hil adrjci pofle, ne ab ipfb quidem antichriftonichementer itaque ß-' bi dolere,quód ipfe, uelut agnus inter lupos,ibi uerfeturn'ndignam eflè Romam, ciii uel ipfe uel ipfius confimiles uiri boni præfideant: mul ta fè quidem fcripfifîè, quæad doârinæpertineantemendatio*.

lîcm atquc üitæ, non quod Romain fanarîpoflc credat, ucnîm ut (àltem aliquos ab l'Ilo uiriorum crgaftulo liberaret: multo ipfi præ^ ftarCjfi uel ccnui fàcerdotio contenrus,ud è fins copîjs ÔC patrimonij facultaribus uïtam toleraretjremorifsimus ab illis peftibus ÔC aflen* tatoribus,quifius cupi'ditatibus ÔC ambirioni nomen ipfius etautho riutem obducant: Bernardum deploraflè pontifias Eugenij condi uonem,tunc, cdm adhuc efiet aliquarito Roma purior: nu ne uero, ^uandó fit omm'um locorum totius orbis terrarum fœdifsïma fèn^ tina Sc inexhauda. quædam coIluuies,mul£Ô redius ipfum,qui præ* fideatibijdcplorari poflè: banc efiê caufàm,cur ità fitînueifhis : per^ ti'nere hoc non ad ipfius ullam contumeliam Gd ad (àlutem potius, optandum efiè,ut qui fiint ubi’que ui'ri præftantes ingenio ÔC crugt; ditione,uim omnemamp;S neruos adillius monftriconférant oppu* gnarionem: h'belh's aliquot editis, cdm fruftrà G moliri ui'deret, ab incep to uoluiflê dcïîftere, ÔC ijs qui Gcum efGnt in eodem coUegio, ftudium Sc operam omnem impendere cogitafG: uerdm tune fuilG excitatum loannem Eccium,qui’ placidas illas cogitationes SC opta* tumocium fibiprorfuseuerteritn'nftitutam abillodifputationem contraGualdèodiofamamp;Sacrem, depontificis Romani principa* tu : qua quidem re nihil ille perfecerit aliud, quàm quo d ufbis Ro* manæ Gelus atque lurpitudinem magis patefecerit. Pofthæc, a* cGionem illam cardinalis Caietani paucis commémorât, in illiufque tdm poteftate fuiflè dicit, cauGm componere, fi uoluifGt : huic er* • gó non fibi tribuendum efG, quicquid ab eo tempore fît natum tur bæ : ueniflè poftea Caroluni Miltitium, qui cdm paci magnoperc Ruderet, impeditus eriam fuerit importunis Eccij difputationi* bus, qui reuera fîtipfîus hoftis, Sc incendium hoc primus omnium inflammarit:cdm uero fi t à Miltitio fuifq^ maioribus interpellatus, ut ad ipfum demifTè 8c ofFiciofè feribat, nihil uoluilG, quod ad re* conciliationem pertineat, omittere. primdm igitur eflejUtfuos ad* uerGrios cohibeat,ne tàmafperè contra G tumultuentur: deinde,ne feriptafua reuocare cogatur, nec ad præfinitum modum interpre* landi Grfpturam alligetur : euangeli} doétrinam, quæ libertatem a* nimishominum adferat,non polG certisaftringi finibusîhæc fi per* mittanturfîbi,falt;GurumG quiduis: contentionem omnemadmo* dum fibi difplicere, ueruntamen, fî conuierjs, ut antehac Gmper,ÔC iniurijs petatur,nonG defuturû caufæn'n ipfius iam elG poteftate,u£ litem componat^fî uidelicet cognitionê eius ad G recipiat,ct utrique

parti niêtium iniungat : inprimis autem iibi caucat ab adulatoribus, corumque uoccs,tanquam Sirenum blandiaas atque {copulos,aure furdapræternauiget, quidiuinitatem ipIïtribuant,6lt;Stotius orbis monarcham eflè prædicant, óó omnibus concilijs antcponunt:nibil cm'm eflêpernicioiïus hoe genus parabtis : fidem potius iïlis haben^ dam eflê, qiu iuæconditionis ipium offieq commonefaciant: æ quoniam in lutæ genere periculiplenoucifètur,tanquaminmedio mari, quodfludibus uarijique procellis agitatur, ideó fe libéré ad ipium Bc bne adulaüone pericribere, Bc hoe ipfo ueri amici præftarc officium. Poftrem6,Iibrum à iè recens conicriptû, de libertate Chri ftianajilli defert,pauds eum cômendans,quôd ueræ docftrinæ ium* mam compledatur. Veris im’tio Cælàr iôluit ab Hiij5arms,amp;S in Angliam pi;ofedus,ab Henrico rege, qui materteram eius Œtuari* nam habebat in matrimonio, liberalifsimé tradatur. pôft in Belgp um uenit,maximis omnium congratulationibusexceptus. nbsp;nbsp;nbsp;Ad

hoc fere tempus,Fridericus princeps grauiter ægrotabat:Lutherus ergo rogatu quorumdam libellum ei conficit^cofoléitionis plenum, T eflâradecadem uocat,8ô icripos ad eum Iiteris,mandatû eflè Chri' fti dicit, ut inter alia, charitàtis officia, quæ nos inuicem exhibere o* portet, Icgrotos quoque iubleuemus : itaque iè, qui peculiariter fit ipfî deuotus, non uno nomine deuinÂus,hunc libellum,ïpiîus gratia collegiflè, cûm aliud non poisit aut habeat quod præftet : in rebus humanis fie eflè comparatum, ut fi male fitadfeffum corpus^ reliqua membra condoleant,ôôegritudinem illam ad iè priuatim u* * ' numquodque pertinere putent : nunc ergo, cùm ipiè decumbat,mc

rito populum eflè in lachrymis atqueludu : nam Germaniæ ma* gnampartem,inipfum, uelut in firigulare quoddam ornamentum fuum atque præfidium, oculos Sc mentemhaberedefixam, Pofteà libellum edit de ratione confitendi pcccata,cuius hæc feré iunt capi* ta. non eflè nitendum iîducia confeisionis, ueriim promiisione Dei condonantis peccata : omnium primo confitendum eflè Deo, o^ portere côfîtentem odiflèpeccatum cupere uitam emendare: pec^ catorum omnium enumerationem nonefle neceflâriam,imo pro» pterinnumerabilem humani cordis prauitatem etimmundiciem amp;nbsp;iècuritatem, non poflè præftari : diierimen etiam eflè diligenter fa' ciendum inter peccata commiflà contra præceptum Dei œ contra leges humanas.poftremó,deuotis,utuulgódicunt, aliquid adrjcit, 6e carnificinam illam déplorât animorum, quam homines auari

indodlicxci'ceant .fcddc uotis peculiarem deinde libellum emific Alioquodam infcriptodixerat,utilefibiuideri,fi quidem author ritate concilq permittereturomnibus integra cŒna Domini, uel ut îpfî loquuntur fub utraque fpecie : hoe illius dicfhim, eó quod Laz teranenfis concili} nouiGimi decreto contrarium eiÏèt dicerent,mul' ti grauiter tulerunt, Sc in his loannes Epifcopus Mifènus, qui fuæ ditionis ecclefiafticis omnibus interdicebat, ut eo fuppreflb libello populum doccrent, fub utralibet fpecie ccenam Domini repr^ièn» tari to tam, Eocognito,refpondetLutherus,eiufque mandat! cub pam,non in epifcopu, fed in paucos aliquot indoclos quietis im* patientes homines coferqSó ad hos ipfos oratione conueria, demon ftrat.hoefuumuoturn quód optet,àconciliofieri tale decretum, nullam mereri iuftam reprehenfionê,non magis quam fi dicat,optax-fe fe,ut decreto concilij facerdotibus liceat uxores ducere ï Pium iè' cundum,pontificem Romanum aliquandó idem dixiife optaflèt non ergo fibi uertendum uitio, quód idem optet : Lateranenfis hoe effe concilij mandatum,non fe diffiteritfed tarnen ineptum eiTejUelle (èntentiam hanc confirmare nouo concilij decreto, quod cum ue^ tuftifsimis concilrjs amp;nbsp;antiquifsimo ecclefiæ more pugnet: Bohe^ mos percipere ccenam Domini totam, edquea nobis uituperari, quifolumretinemus dimidiam : illos quidem urgere Chrifti infti^ iutum,86moremindc ab apoftolisdeduclum obfèruatum ad hoftrafçrè tempora: nos autem,quod illisobijciamus, aut quo pofsitipforum error demonftrari, nihil adferre, præter illud La^ teranenfe : quod ualde fit friuolum argumentum atque leue : cu^ lufmodi enim Rierit illud concilium, latis. eflê notum, nam ctiain à Romanis ipfis derïderi : amp;nbsp;ut fummx fit auhoritatis, tarnen,quód eaulam non poffint antiquiori documento probare, perquam hoc^ effe ridiculum. Porró, quod ad Lateranenfe concilium attinet, ità res habet. Iulius fecundus, cum eilet creatus pontifex, iureiuran* do promiferat inter alia, concilium fe habiturum eile intrabienni^ um.Fuithocannofalutis m. d. iii. Cumautem bellis Italiamturbaz ret,nunc Venetorum ,nunc Galliæ regis, nunc Ferrariæ duçis, nunc Bentiuolorum Bononienfium hoftis, cardinales, numero adnouem, fecefsione faôla,cùm Mediolanum üenilTent, concilb um indicunt, ad urbem Pilanam. nbsp;Inter hos erant præcipui Ber*

nardinus Cruceius, Gulielmus Præneftinus, Francifeus Coflenz tinus,ijfquefefccÖiunxcrant MaximilianiCsefaris ÔC Ludouicixii.

Galliarum régis procuratores, qui idem agebant Jndidum ucro fu it concilium anno falutis m. d. xi. Mai) die x i x. ut calendis deinde Septembrisinchoarcturdndicendi caufam adferunt,quôd illeiuiîu randum uiolarit, quod tot annorum pontifex concili) ipem nullam præbeat:8(^ quoniam grauifsimaffntcrimina,de quibus ipiumaccu fare uelint, non fèpotuiflê diutius deefle reipublicæ, Erat ipforum lt;i:onfilrj, remouere ilium magiftratu, quern per largitionem Scambi turn acquifîflêt, Et quoniam hæliterætuto non poterant ad eüpergt;-ferri, palam eas affiguntRhegi), Mutinæ, Parmæ, quætùm erant pontificiæ ditionis oppida,amp; ipfum,ut feie ad pr^fcriptum diem (i'. ftat,monent. Iulius,ea re cognita,x v - calendas Augufti reipodet. fe,cardinalem,nihil optafle magis quam conciliumn'd regibus,id u^ niuerio collegfo cardmalium ciîê compertum: hacnimirdm de cau^ fàpontifîcem Alexandrumfextumfibi fuiiîèuehementerinfeftum:: eiuidem quoquenuncfèfè uoluntatis efle : uerum ïtaliæftatum alilt; quotnunc annis admodum fuiiîê turbulentum, eiufque rei feminalt; rium eflê relióhim ab Alexandro, neque potuiiîè cogi concilium in éa temporum diffi'cultate ♦ Poftea réfutât illorum indidionem,pro^, pter temporis anguftiam 8c incommoditatem loci: nam 80 Piianam urbem eflè deformatam atque laceram fuperiorum annorum bellis,_ Só omriem agrû circa deuaftatum, neq? tuto poflèeó perueniri pro^ pter Florentinorum et Seneniîum iîmultatem:ad hgCjillos no habex re conuocandi poteftatem,et fellas efle conuocationis caufes:itaque grauifsimadenunciatapœnamandat,ne quis omniumillis pareat, Iple uero concilium indicit inproximumannum,adxix.Aprilis. diem inchoandum Romæ,in æde Lateranenfî : lubfcripfêrunt biuc diplomat! ui^inti unus cardinales.Hoc enim artis efle pontificiæ di* cunt, quando concilium declinant,utalterum alicubi loco ipfis op/-, portuno denuncient» Pofthec, aduerferios cardinales monet,utab, incepto defiftantjamp;T impunitatepropofitajRomam ueniantrnonob. temperantes,Olt;fl:obris die x x 111 i.profcribit, nominatim treis il loSjde quibus ante diximus,ut hereticos,fcilrnaticos læf^ reos ma ieftatis, eiufque diplomatis exempla mittit ad Maximilianum, cæ^. terdfque reges ♦ Et quia Galliæ complures cpifeopi erant adiundH cardinalibus, bos quoque profcribit, nifi defiftant, Sc intra certum^ tempuslèlèpurgent. Cardinalescotrà.cûmaliquotiesilium,utad concilium ueniret, fruftra citaflent, editis literis in oóauo conleflu, ab omni tamciuili quam facra iurifdidione ilium fufpendunt,amp;j

i ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnibus

omnibus in uniucrfiim mandant,nc deincqjs ei parcant.fuit hoc am no M. D. X11. menfis Aprilis die x x i. Cæterilm, etfi concilium Piiîs translatum fuit Mediolanum,nomê tarnen retinuit, ut Pißinum dilt;^ catur. Erat tûm Papiæ iureconfùltus magni nominis, Philippus, Decius:hic edito fcripto cardinalium caufàm aduerfus pontificê delt; fendebat. Maximilianus inito pofteà fœdere eu Iulio amp;nbsp;Ferdinangt;' do Hiipaniæ rege,difcedit à focietate cardinalium,et epifcopii Gur^ cenièm, Mathæum Langum,mittit Româ,ut interfit concilio:hunc deinde créât cardinalem Iulius.Gallig uero regem Ludouicum xir inhacrentêpropofito, nuper fufis ad Rauennâipfius copijs uido rem, fulmine fuo percellit, eiufcf regnum in prædam exponit. fed à quinto conGflu, die x x r. Februari} menfis,anno m. d. xi i i. mortem obit ac fucceiîôrem habet Leonern decimu. Is deinde rem côtinuat, et quia tranquillior turn erat reipublicg ftatus,multg uenerunt eo re gum atque principulegationes .Cardinales etiâ, quos diximus,mor te lull} remiifiores faÆjCÙmfupplices côdonari fîbi culpâ petiflènt, in gratiam à Leone recepti, dignitatê atep bona recuperarunt, ut in quadam ad Maximilianum epiftoja Leo demonftrat.Exitus conciz lï) ftiitanno m. d. xvn. Marti} die xvi.quum à morte Iuli},Gptem modo fuiflènt habiti confeflus, toto quadrienniomam ultra duodez cimum non eft peruentum. lam, ad adionem quod attinet: uariæ fuerunt ibi recitatæ orationes in laudem luli} ac deinde Lconis:de fu feipiendo etiâ in Tureas bello multa dicebantur, deque reformanz dis ecclefiæmoribus,item de immortalitateanimæ,quoniâid in duz . bium Romæuocabatur,détpBohemis ab errore reuocandis in uiâ. Et hoc eflè crediderim, quod Lutherus aitineo cocilio fuiiïè de euz chariftiadecretum. Nam ex Bohemis plarrique cœnam domini côz tendebant integram efle communicandam omnibus, alioqui decrcz turn nullum ea de relpeciatim ibi faólum eft, quod quidem extettue rùm in concilio Cordiantienfi làncitumdeeofuit inconGftti deçiz mo tertiojficutinfra dicemus per occafibnem. Dum ea quæ fuprà diximus, in Saxonia geruntur, theologi LouanienGs ac Colonienz Gs, Lutheri libros aliquot, nempe ad Sylueftrem Prieriatem,conz clones etiam de pcenitentia, de excommunicatione,de indulgentrjs* de prseparatione ad mortem,fadlo dêcreto damnant,ut impios amp;nbsp;it religiofos 8cincendiodignos,quorumetiamauthorfitad reuocaz tionèm cogendus. His rebus cognitis,Lutherus ad fîngula luæ dck drmæ capita,qug ill i damnarant,relpondetjin çiufque refponfî prç*

fidone conditionem atqucfortcm ipforum déplorât. Quum fupcgt; rioribus aliquot aunts Capnionem oppugnarent,fê ipem adhuc alt* quam deipfis retinuifle: nuncautem, quando elarameuangelij do* ^rinam ddefeftudeaut,5ótcnnpore détériorescuadant,Deum in ipfos hauddubiè grauitcr concttatum eflê: quód fittapergant,S^ ß haue ipforum licentiam nemo coherceat, fore, ut fublatis è medio fdcris libriSjprofuoarbitrio quiduis décernant: idedque fîbihæc omnia cogitanti, uel regnare nunc andchriftum, uel propediem eG fe regnaturum uideri t magnopere fibi dolerc, quód ità iè compa* rent ,nam irædiuinac magnitudinem ex eo fans intclligi poflê : in, Omni ipforum adione arque dodrina, nihil eiïê firmi,nihil cerd, fed fi uóaiare ipfos animis, Sc nunc haue, nunc iîlam opinionem fufei* pere defendendam : fuifle quondam ab academia Parifienfi damna* tum Gulielmum Occam, ÔC tanquam impie fèntiret,eie(flum,nunc autêin fcholas eflè reccpnim 6c celebrari : quantùrrf etiam Parifînis tribuatur dogmads, uel ex co fâtis apparére, quod uix etiam domx rccipiantur,roris quidemilla nonhaberelocum:ab Anglis enim prouerbio did, quód mare nonjtranfèant, ab Italis, quódalpes, à Germanis,quôdrhenum nontranfmittant: Ioannis Pici Miran* dulani dogmata,magnis odijs Sc acerbitatedamnata, nunceflèin fummo preciOjUec fine prçllandfsimi ingenrj admiratione Iegi:Lau rendum quoque Vallam eodem fuiflè modotraétatum, fêd homines literates 8c iudicio præditos, multô fendre aliter, in eiufque ferî pds magno cum fruuhi uerfari : litem illamaducrfus Capnionem, fie ab ipfisexagitatamefiê,ut fiiam Sc ignorandam SC obftinatam malidamuixullo tempore magis patefeccrint : mirabiliauidelicet eflè confiliaDei: ludæos olim fuiflè peculiarcm ei populum, fèd ciim euangelijlucem fugerent,Sc Chrifti beneficium afpernaren* tur,rcpudiatos, locum dediflè gentibus :iti quoque nunc fieri, ut qui fint Sc haberiuelintpontifices atquethcologi, quiquefum* mampoteftatematqueius inecclcfiafibiuendicant atque fumunt, reuera nihil præter inanem titulum habeant, aîq uero procul ab hac oftentatione remoti,nomen illud atque titulum iure fibi pofsint. arrogaretbreuiter, omneis omnium temporum uiros bonos SCe** ruditos ab ipfis perpetuô fuiflè diuexatos, ncque tarnen ullum pro* ferripoflè documentum, quo dcmonftrent, folidis Sc ueris argu* anends eflè pugnatum, ac non potius tnera fraude,infidi}s atque ty* raniudcî talem etiam fuiflè aClionemilUm in loannemHuffum oC

Hieronymum Pragenlèm,ciuus quidem rei memoria fît ad omnent’ duratura pofteritatcmzlèdinprimis admirari fè temeritatemipfóriï, qui tot exemph's commonefàdfa' non defîftant tùm fibi turn reh'quis academijs ignominiam ÔCmacuIam innrere fêmpiternam: ut eruni maxime firmo fundamentonitanturipibrum aAioncs, æutueræ fintatquekgirimæ ip{ôrumfententiæ,quashucufque pronuncia^ runt in multos infignes uiros, tame, quantum ad banc fuam caulâm ÔCprælèntem litempertineat,inique faârumab ipjîs Bc maleuolè, quodad hune modum graflêntur:fî quid peccarit,non debuiflê ftagt; tim in pelsimam partem interpretari,lèd cogitare lècum,id efle pro* prium hominis:debuiflcpotius lenitatem etmanluetudinemadfergt; re ad fuorum dogmatum dqudicationem : quod autem ueluti furogt; re quodam agiuti, pro mifcué omnia damnent, in eo prodcre iplbs animi lui morbum ÔC odi) uiruïentiamî Ariftotelem iplîs in lùmmo elîê preciOjSc nihil ab eo didhim elîè tàm abfurde uel aliéné à noftra religione, quod non defendant, quod non aliquamterpretatione, quantumuis longé petita circumueftiant, quo luus illiconftet ho' nos atque nomim's exiftimatio : fîbi uero non modo nullum taie be^ neficium aut adiumentum præftari,lè non foliim,fi qua parte fît nu* dus, ab iplîs non ueftiri,uerumetiam quibus in locis atque partibus optimé fît ueftitus etarmatus, magna cum im'uria denudarnpotuifî le nimirum aliud adhiberi remedium,quod erat, fî le cômonuilîènt,' utluafcripta uelexplicaret uelemendaret,uelnonpertinaciterdegt;^ fenderet : quod fî turn non obtemperaflêt,errore commonftrato,li* cuiflè iplîs agerc,quemadmodum Chriftus præcepit : adhæc,facerc iplos non leuem iniuriam pontifie! Romano,quod libellum ei dica^ turn inferiptû ad le rapiant,ôô hac fua condemnatione,ueluti prg' iudicio quodam uideantur illi negligentiam èc ignauiam exprobra* re : quo d autem in pontificem hoc admittant,nô elîê nolium aut milt; rum in ijs,qui diuinas etiam leges audacifsimé contemnanf. nbsp;Gugt;

lielmus Occam, de quo uerba facit, Ludouico quarto,Cælâre,lîo' ruit ad annum làlutis m.ccc.xx.Sô inter alia de lummi pontificis poteftate fcripfît.quo quidem in libre queftiones oéfo uarié traÀat multipliciter, An munus pontificium fîmul amp;nbsp;Cælàreum ab eO' dem adminiftrari poffînt: an Cælâr à folo E)eo,n5 etiam à pontilîce Romano poteftatem acceperit:an authore Chrilf o pontifex et ecclc fîa Romana lacultatê habeant,ut Cælàri cætenlque fegibus iurifdi* «ftionem committant exercendam ; an Cælàr eledus plenum habeac

hoc ipfb lus aHminiftrandi rcmpublicam:an cætcn rcges,prætcr fâremamp;Romanorü regem, co quôdàlàcerdotibusinaugurantur,'y altquamab eisaccipiantpoteftatem : anciufmodi reges uJIo modo fubiedi fint inaugurantibus:an,fi nouum adhiberet facrificum aut diadema fibifumerent ac imponerent ipfi,titulum atquepoteftalt; tem regalem amittant : an lèptemuiri principes eledores tantum lU' ris conférant eleólo Cscfa-ri, quantum cæteris regibus légitima fiic^ celsio, Multis in utranque partem expofitis argumcntis atquc* rationibus, ut dixi, pro magiftratu ciuili plærunque decidit,Sc per cam occafionem meminit Ioannis xxi h pontificis qui tùmuixit, Zc leges fecerat, uti uocant, extrauagantes, inGrtas iuri pontificio. quas quidem orrtncis ait à multis repræbendi, tanquam hæreticas Qc omiunô falfas : deinde récitât errores animaduerios ab ali)s,in ik • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lius non modo libris, uerumetiamièrmonibus, nbsp;nbsp;homines iànos

mirari dicit,tantam illis haberi Hdcm:lèd hoc nimirum eflê tempus,' de quo Paulus ad Timotheum fcripfit,fore,ut homines,uera neglc-' ôa doéf rina,nouos quscrât magiftros qui ièruiant ipforû auribus, amp;nbsp;ad fabulas abducant : hune enim efle præièntis temporis ftatum, „ UC plastique omnes,non,quæ Chrifti,quæ fuerit apoftolorum, quæ -dodxrina patrum,inquirant,ièd quid pontifex fieri uelit atep iubeat^ aufcultcnt. De Capnione Reuchlino quod ait, ità res habet. Io-* annes Phefercornus,Chriftianæ profefsionis ludarus, Maximilian« Cæfarem diu multumque folicitauerat, ut libri ludaeorum aboleren tur omnes,quód eilen t impq plenique fuperftitionis, ÔC impediret, quo minus ad Chriftianifmumilli conuerterentur: itaque nihil illis permittendumcflèjpræterbibiia, nbsp;nbsp;Maximilianus tandem Vricli

,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hogoftratoinquifitori,loanniReuchlinodetnegotiuexquiren^

di ac deliberandi,quid fieri conucniat,amp; an fit ex ufu noftræ religio* niSjUt biblqs exceptis, reliqui omnes exurantur libri. fuit hoc anno » M. D. X. Reuchlinus,qui iureconiultus crat, Hebraicæ linguae peritilsimus,acccptis à Moguntino literis, quid fui eflêtcôfilij, per* fcribit,Só Hebr^orum libres ait eile tripartitos,hiftoricos,medicos, ThalmudicoSjSó hos quidem, non eiufdê elfe generis omneis : in fis autemetfi' mul ta fint ridicula atque fuperftitiofa, tarnen in hoccflè perutiles, quod adillorum refutdâos errores at(Ç deliria magnope^ gt;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, re conducant. Hanc fuam ièntentiam archiepifeopo mittit obfigna^

-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;f- tamiPhefercornus autem ubi refeiuit,magnam excitât tragœdiam,

i . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ôCeuul*

euiilgato h'bro ilium oppugnat Si tanquam ludæorû uindîcem atque fautorem traducit., CapiiioUjUtexiftimationi fu^confukret, contrario fcripto refpondet,edque multas inlè cÔdtauitacademias,. Çolonienlèm inprinüs. erant tumineapræcipui nominis lacobus HogoftratuSjArnoIdusTongrusîôcbicquidem inueéh'uam in eu emifîtjConatus idem, quod Phefereornus,demonftrare,ac libellum infcribit MaximilianoCgfari, Poftea litem aduerfus eu inftituunr, êC agitata res fuit apud Moguntinum,cuius ad iurifdidionem reus pertinebat.adorerat ïacobus Hogoftratus:eum Reuchlinus utinv micum atque iulpedfum recuiabat^Sc initio quidem per procurator rem:cùm autem nonnulli intercederent,ueniciplè Moguntiam, cor mitatus aliquot nobilitate generis ôifdodrina præltantibus uiris, quos ei dux Vuirtembergicus VI ri ch us adiunxerat: quum ibi fru-ftrà pacis nonnullæ rationes proponerentur,ille ad pontificcm Ro* manum prouocat.ïs rem delegatepifcopo Spirenfi,Georgio Paîati nOjGmulque mandat,ne quis prçterea de caufa cognofcat.CoIonien (es autem,nihil eo commoti, librum Capmom's damnant,citra coiv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(i)

D. xiHL exurunt.Tulit hoc indigné SpirenfiSjôC quoniamador more confueto per interualla citatus non comparuerat, fecundum Capnionem pronunciat, eiufque librum approbat, Si Hogoftratu damnatin iumptum litis refarcicndum. Ille uero, ut fèntentiâ hanc irritam fàceret,Romain petitunterim theologi fodales PariGnam cademiam foIicitantjSc perLcodienlèmcpifcopum,Erardum Mar chianum,qui tune erat Gallicaru partium, Ludouico régi x 11. caur fam cÔmendant.Itacp Parifienfes,à multa deliberatione librû Si ipiî damnant,utincendio dignum. Si authorêad reuocationem cogen* dum,ôf libros Thalmudicos rectc damnatos olim à pontificibus,ec ‘ à fuis antecefibribus crematos elfe iudicant.fuit hoc eodem anno,po ftridie calêdas Augufti. Princeps Vuirtembergicus interceflêrata* pud cos perlitcras,ipfè quoqjReuchlinus amanter fcripGrat, quôd ipforu fuiflètaliquâdo difcipulus, et unâ mittebat à Spirenfi latâièn tentiâ,Gd id fruftrà fuit, Hogoftratus,Româ profedus, diligcter caulàm agit,fèd erat cardinales,qui propter infignê eruditionê ama* bant Reuchlinu:in his erat Adrianus, cuius ex tat de lingua latina li* ber.Leo tandê deledis aliquot rem comittit:amp; ciïm hi magis in Ca* pnionépropenderêt, Hogoftratus,qui fupra tertium annûibi corn rnoraufs fueraqnulU re pcrfeda domû reuertit» Incredibile autê eft, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' F “i

quantum inuidiæ fibi conflarint hoc fado Colonicnfês theoïogif nam quiconque erant uiri dodi per Germaniam,uarqs eniifsis in ih los atque facetis libeliis^Rcuchlinum propugnabant, iàlfè deriden' tes illoSjUt homines barbarosjinguarum ÔC omnis literaturæ polilt; tioris hoftes. commedabatetiam eum cardmalibus,Só quibus opus eratjEralmus Roterodamus,0(S extant eius hacderemiflæRomam' epiftolæ. Theologi Lx)uanieniês, antequam euulgarent iuam de Luthero iententiam, cum Adriano cardinal! Derthufcnfî, Batauo, qui fuerat ipfbrum aliquando collegq Sc ordinis, ac turn erat in Higt; fpanijs,rem omnem communicarant» ab illo cofirmati, cenftiram' emittunt. Cum ergo tarn graues atque multos haberet aducriarilt; os Lutherus,epiftolam{cribitadnuper creatum Cæiârem^ CarolS quintum ÔC deprecatus ueniam, quo d ad tantum principem, iplè^ tenuis conditionis homo fcribat,ait caufam efle grauem^cur ità faci^

omninô talem,quæ ad gloriam Chrifti pertineat:editos ab iè 1 i . bellos aliquot, qui multorum fibi conciliarint olfenfionem, led nul^ lo fuo merito : nam inuitumadhoc certamen à fuis aduerfarijs efle pertradum: multo {e maluiflê latde, ièd hoc iuum effê præcipuuni èC unicum ftudium,ut puram euangelq dodrinam contra falfàs ho minum leges patefaciattcomplureseruditione ac uirtutepræftantes uiros eiusreipoflè teftimoniumdicerethancnimirum eflccaulàm omnis odrj ôc indignitatis ÔC periculorum contumeliæ inconi modorum,in quibus nunc feré per triennium uerfetur:ut autem res Componeretur nihil ab fè prætermifiùm : ièd quo iæpiusipiê pacis proponat conditiones,eo magis adueriàrios exàcerbari : frequenter lèfe multumque ab ijs flagitaflê,uterrore commôftrato meliora dogt; ceantjillos autem præter atroces iniurias amp;nbsp;conuicianihil propere^ {pondéré, hoc (pedare folùm, quomodo fé pariter euange* 11 j dodrinam extinguant : his ergo de caufis adhibere Ce nunciupre-' mum remedium, Athanafij exemplo confugere ad ipfum, ueluc ad aram præfidiiimquelegum: orare,ut dodrinæ Chriftianæ tutela fu{cipiat,feque contra uim ôô iniuriam omnem defendat, quoufquc de caufa conftiteritmullam le petere defcnfionem,fi malam luftinere caufàm conuidus fucrit: petere foliim, ut cognitio fiat, neque prius aliquidpronuncietur:hoc ad ipfius ofïicium pertinere,amp; iddrco tri butam ei poteHatem hanc à Deo (ummam, ut ius reddat amp;nbsp;feuere confêruetjUtquetenuesacinfirmoscontra potentioru iniurias dc' fendat, In eandem feré fêntentiam deinde feribit ad omneis ordines.

ac paua’s rcpctît, qucmadmodum inuftus ad fianc côtcntioncm de' fcendcn’tjSc quam acerbis odtjs agitetur, câm hoc folum fpeâiet, ut ucræ dodrinæpropagatibne homines â falfîs et m'mium inueteratis perfuafionibus eripi'at: deindc,quàm multa fecerit pacis impetrâdaî cauià, commémorât, quomodo filcntium non femel promiferit ea conditionetamen,utaduer(àrijseadein quoque lexponcretur,pe^ tens melioradoceri, èc bonorum uirohim cenfuram atque iudiciû fubire paratusnienlm hæc fiia poftulata nullum habuiflê locum ad' huc,amp; aduerlârios omntfgenus iniuriarum côuitiorum in le con^ ieciiîè : quôdcùm ita iît,orare,nc criminationibus illorum fidem ha^ beant:fî quid autem à fc feriptu fît riimis uel acerbe uel kuiter, hoc fc propemodufecifîè coadûineptifsimis eoriim âfimmodeftiflîmis li bellis in fe confcriptis.poftremo, quas antehackmper obtulit com^ ponendi difïidf} rationes, eas nunc etiam offert, de edep conteftatur. Non multô póft, ad Albertum archiepiftopum ÎVfoguntinum car dinalem uaîde fcribitdemifle.quodfît apud ipfum uocatus in odiû, CO fîbi magis dolere,quôd ab illis hoc exiftimet fieri, qui fua kripta fokant Sc laudare tueri : fèd fîue uerè fîue falfö illi crinunentur, in iïtrdc]^ tarnen inefle peccatutnam fî fiilfum deferât,hoc ad ipfum,lt;^ui tantum fuftineat onus,qui q? tammuîtis profit ecclefijs,magis quant ad G pertinere: Dauidem ipfum ab adulatore Siba fuifiè in fraudem indult;ftum ; uix igitur ullum efle principem,qui id genus hominum infîdias cuitare pofiit : fin autem ucra fit ipforum criminatio, iam la* ne muIto fuiflê æquius,ut errorcm fibi commonftrarent ac meliora docerent. quod ipfum à fuis aducriàrijs crebro qurdem, fed fruftrà tarnen hucufquc poftularit : efië omnino genera hominum duo,qui fua feripta damnent,unum eorum,qui nunquàm legerint, alterum, corum,qui legantquidemfed animum adferant odq plenum Slt;f a' maruIentum,oC ab his, omnia fua, quantumuis redë Sc Chriftianc diâ:a,deprauari:quôd fî têpus aliquod ipfe dare uelit qs perlegêdis,’ iiÔ dubitare fe,quinGcus attp illi ,(11 iudicaturus, Orare igitur,ne ca lumnqs credat,amp;r fufpitionê omnem fî.niftram.deponat, amp;nbsp;rem tota exaffe cognofcauhoc enim ad ipfius,Sc plurimoru,quos in fuam eu ram acccperit,faîutê pertineremam quoniam amp;nbsp;audiri poftulet ÔC à doffioribus erudiri,forè;fî nÔ impetret,ut ueritas ipfa plurimu uio* letur:et qiua de ipfîus ingenio ac humanitate benè fperet,tLim etiam,’ quod in ea prouincia,quæ propric ad ipfîus curam ecclefîafticâ per* ftt educauis, non powiffenonad ipfum hæc peiîcrk

' berc. Moguntinusadeare(pondet.ualdcgratumcflc,quôdpfolt;, mittat non oîbftinatè fiia uclle defendere,fcd meliora docentibus ulgt; tro ceflurum:ad le quantum attmct,ctfî religio fîbi ualde fît cordi,ta men l'pfîus legendi lucubrariones odurn adbuc fîbi defuifîêtproinde nihil hoc quidem tempore de illispronundarc, iudicium illis de-^ ferre, ad quos ea res propriè pertineat, quiqueiampridem fufcepe^. rint earn expendendam t optare (è nihilo fècius,ut ipfè ÔC quicun^ que alrjftcrorum interprétés, reuerenter æmodeftè 8c religiofè, abfque contumelia inuidia rem omnem iradent:audire (è magno cum animi dolore,fummis contcntionibus,amp;S â magnis quibufdam. bodiediiputaridepontifîcis Romani primatu,de liberoarbitrîo,

id genus alqs friuolis opinionibus,quæftiuncuhs ÔC nugamentis,, quæ ad pietatem nihil magnopere conférant : uocari etiam hodie in dubium à nonnullis ea,quæpridem recepta fîntamp;Sconfîrmata com^ muni ecclefîæ coniêniu Sc authoritate condliorum.quale fît illud de cœna Domini communione iàcramenti ; ÔC quoniam hæc etiam populariter fiant, nec ad uulgus diGimuIentur, pefsimas ex eo nafci

periculi plenas, multarum rerum occafîones: non uidere iê,quo' modohæcuelabipio uelabalijscumfrudupietatis adeum modû tradari pofsint i quôd fî remotis omnibus dodi priuatim de his re^ bus amice conferrent,poflè tolerarimeque iê repr^henderc quo d ue rum à iê doceri dicat,modô id fiat abfque amarulenua amp;nbsp;authorita*-tis ecclefîafticæ contemptumam fî pio affedu leniter ac modeftè uegt; rum profîceatur, fore ut confîftat, fin autem faftus aut maleuoicntia quædamhucipfumimpellatjnonpoflè firmumaut diutumumef fe: nâm fî quis Dd beneficijs abutatur,eum hauddubiè grauem infè iiindidam accumulare. In eandem ferè fêntentiam codem die feribit etiam Lutherus ad epifeopum Merfèburgenfèm. quod ad dodrinam attinet, bona fè confdenna niti, nec aliud docere, quàm quod Chriftus ÔC apoftoli docuerunt: fêd quoniam fuæ profefsioni mores atque uita non rclpondeant,optare,ut à docendi remoueatur officiomullum fè captare lucrum, nullam fpedarcgloriam, fed hoc folum, ut æterna ueritas omnibus innotefcat : qui fuadamnent, cos uehementi quodam odio condtari, ôd fuisaffèdibus falfô pontificis Romani nomen obducere:multos exterarum gentium uiros,erudK done 8d ingenio preftantes,datis literis gratulari fîbi de fuisfcripds, Sdpermagnas agere gratias : quo magis etiam credat fànam fè do* drinain propofuiflè ; rogat igitur, ut paterne fècum agat Ôd errang

mam commonftretîadhuc quidem impetrare Ce non potuîflè, ut rcs cognofceretur, îicet omnibus precibus flagitarit : nunc etiam longe fibi foregrati{simum,n quis errorem fibi èripiat:obftinatè nihil iê fa élurum eflê, Epifcopus adea refcribit. follicitum iè uehementer ac (æpc deipib fxüflè.neque parum fibi dolere,quôd librum inter alios emilêrit de cœna domini, quo multi non kuiter fint olFenfi : populu ctiam fiiæ ciîræ peculiariter commifium, eo dogmate ualdc commo ueri ,quod fibi cumprimis dolcat Jpfius deinde alperitatem fcri^ bçndi repræhendit:atque ut exteris probetur ea. ratio,fè tarnen progt; bare non poflê, ucrum optare, ut ad adionem iftam animum adfc^ rat Chriitianum,Só ab omni uacuum perturbatione:minus reueren ter etiam ab ipfo tratflari pontificem Romanum,quod Sc. non dece^ at,8ó alioqui ualde fit indignü:itaque monetgt; utillam ingenq dexte^ ritatem accommodet ad alia,qusc plus in commune profint,86 ut c5 tentionem omnem acriorem remittatrquód autem demonftrari fibi petat errorem,féque tradabilem ciTe futurum polliceatur,ait non ie ’ poflêiam literis ad ea refpondere, (cd coram aliquando prolixius a^ óurum. nbsp;nbsp;Erat Friderico principi tune temporis aliquid Romæ

negoti), quod Valentino Ditlebio commendarat, homini Germa^ nods nunciabat,amp;S hoc et quæcunquc aliaipfius négociaRomæpa^ rum eflê grata, propter Lutheri tementatem Sc immodelfiâ, qui ÔC contra pontificem ecclefiam Romanâ fenatum cardinalium o^ diofè multafcripfcrit amp;nbsp;acerbe,quem quidem hominem ipfe foucat

defendat, ut placric^ omnes confirment» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;His acceptis literis,

Fridericus relpondet. nunquam fui fuiflê propofiti, ut (uo patrocp nio Lutheri do Arinam propugnaret,8c ne nunc quide eius eflê anp mi, neque fibi indicium (umere ullum eorum quæ doceat : audire (ê quidem ipfi'us dogmataualde prqbari uiris doêlis iudicio prædî tis,uerLim lê nihil quicquam pronûciare,amp; illi fua permittcre defen-^ denda: duas autem ab eo conditiones oblatas elfe iampridem, ôô ad^ hue defcrri zprimtîm, fi fide publica idonee caueatur,coràm legato pontificio,quicunq? tandem ille fit, rationem (ê redditurum eflê do' ~ élrinæ (uæ:deinde,fi demÔftretur error,paratiflime difcefîurû a (ên* tentia,de coque palàm eflê conteftatum: 06 quanquamlatis hoc ipfo feciflê uideri pofsit,tarnen multóantè commonefaclum àfe,uoluiflê decedere finibus,nifi Carolus Miltitius aliud (ûafifletthuic em'mfu^ iflê ui(um,ut in rjs locis maneret potius,quàm ut alidfê rccipcret,ubi maiorê fortaflê nadus libertate, editurus eflêt acriora mul tb, quant

adhuc feciflètî nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nullam dele male fulpicandi cauGm idonea ad*

duci pofTezfperare etiâ nihil fibi fraud! futuru apud pontificem:gra* uiterem'mmoleftec]^ {èlèlaturu,fi uulgoperfùadeatur,erroréullum fuo tempore natu,ab fe defendi et c5fîrmari.Pôft,famih'anus ipfiim appellat ijldem literis,propter comunem patriam, Sgt;C audire {e di'cit, inca contentionis acerbitatem nun^ fuilTe rem deueiuram, nifi Ec* cius èc id genus alq quidam ex diuerfis Iocis,atlt;^ etiâ exurbe Roma litem excitallent: eorumfcriptisadmodumatrocibus impulfumac prope coadu relpondiflc Luthcrû,ÔÔ occafione uelut in manus atc^ îi'num delata,patefeci{ïè muîta,quç,nifi laceflitus ad eu modum,non fucrit diâurus un^:hoc iti fibi deferri â uiris dodis, qui rem omné tcneant,amp; iplum quoc^ non diffîtcri Lutherun'n eos ergo totius tur bæ conferendâ eflè culpam,qui dum pontifîci fortafl^ratifi'can uo luerunt,non mcdiocritereum I^lerint: noneundem elle nûc,qui fuit olim,Germanig ftatu: excitari uidelicet ingénia prgclara,literas om* neis bonas artes efflorelcere, in difcendis linguis ad uerâ erudi* tionem necelîârijs, complures utilem operamnauare:breuiter, earn nune eflê temporu conditionem,ut etiâ homines plebei,magno quo dam teneantur cognofcêdæfcripturg defiderio: quapropter multos» i ta putare,fi coditiones à Luthero iamdudu propofît£ rci}ciantur,e£ ecclefiaftica poteftas uim Riâ in ilium c5uertat,indida caufà,fore, ut inulto magis omnia exalpcrêtur^et pôfl ad compofitionê res difFicil lime deduci poflît : illius enim fie efiè plurimorû animis infixam do* drinâ,ut,nifi legitime tradetur,et feripturg fàcrg teftimonrjs ac loli* dis argumétis doceatur error,maximi fint per Germaniâ ÔC pleiu di feriminis orituri motus, unde nec ad pÔtificem nec ad quemuis aliiï iilla fit utilitas reditura. Cùm hgc ille fcripfiflèt ad calendas Apri* leis, pontifex, lui rj menfis die lèxta,miffîs ad eum literis, quo d nihil habeat eum Luthero cômune,homine prorfiis impio,ualde fibi gra turn eflê dicit: antea fe præclarè fèmper de ipfo propter uirtutis opi* nioncm lènfiflè : eum autê uirigraues hoc fibi conftanter nunc alRr* ment,non mediocriter auAam efiè, qua fit ante complexus eu,behe* uolentiam: nimiru hoc ità decere ipfum,eiuflt;^ totam familiam,quæ magnu femperhonore ecclefi'æ Romanæ detulerit:fingularê quoq^ P rudentiâ ipfius ex eo fan's apparére,quó d intelligat,non illu â Chri fto,lèd ab humani générais hofte Sathanain orbe terrarSimmiflûm, qui ad inlàniam ufep fit ambitiofiïs,qui ÔC Vicleui et Huffi Bohe* morûhæreles ante damnatas refiifdtet, qui populäre auram captci^'

qui fal fa fcrip t ure in terp re tatio ne fimplicibus océafîonem peccandi præbeat, qui continentiam profliget, qui deliAorum confeGionem huic annexam pœnitêaam eneruet, qui T ureas fauorc profequa* tur,qui prophanis impuris uocibus omnem ecckiîæ difeiplinam euertat,qui pœnas hærcticoru deploret,breuiter, qui conetur fum^ mamiicereprofundis 8c iàcraprophanis,qui iitcofuperbiæpro* greffus atquedenientiæ,ut conciliorum amp;:pontificum Romano* rumauthoritate contempta,(uam unius opinionem audeat omnfx bus alionim iudicijs anteferre : prudenter itaque faÓiim eflè, quôd homini tam peftilenti nÔ fît familiaris, quo d nullum ipfius errorem approbet,quôd maiorût iîiorum moribus infiftat:ciim eius rei men* tio fit apud uiros graues atque peritos, magnopere ipfius commen* dari uirtutem : ièuerô inprimis agere magnas gratias Deo, quod ta lem ci mentem dederit : toleraffcaliquandiu proteruiam illius ac te^ meritatem,ea fpc,fore, ut ad fanitatem rediret: nunc autem,quandd fois monitis atque manfuetudine nihil profecerit, cogi le uioîentum adhibere remedium,quôd metuat, ne côtagione fua plures ille cor^ rumpat:conuocato igitur cardinalium {ènatu,amp; cum doÂiisimis ui ris re communicatatpoft multam 8^ grauem deliberationem,decre* tum iè feciflèjpræmonftratore fpiritu illo fàcro, qui ecclefiæ Roma^ næ nunquam défît: eo decreto recitari plurimos illius errores,ex in.' finius colletflos, quorum alrj fînt palàm hæretici, nbsp;nbsp;cum rel/gionc

Chriftianapugncnt,ali} uerô bonos mores deprauent,amp; uitæhone^ ftatem omnem eneruent, Sc ad nullum non maleficq genus homines ïnducant: eius autem decreti exemplar iè ad iplum mittere, ut uide^ at, quàm p’rodigiofbs errores ille fathanæ minifter defendat : fuam uerô hanc efîè mentem, primùm,admoneat ilium, ut omni depofîta Iùperbia,defîftat ab inftituto, deponat errorem, ab coque palàm 8c fôlehniter diieedat : hoc fî reculèt facere intra diem præfinitum, det Gperam, ut euftodiæ mandetur:ita fore, ut à fua domo amp;nbsp;à Germalt; nia quoque labem ouïnem depellat, etmagnam nominis gloriam fi-bi comparet,qui nafeens illud i ncendium, patriæ futurum longe fu neftifsimum extinxerit,fa(fîurum quoque rem Deo cumprimis gr» tam ♦ Decretum uerô illud, fànè quàm prolixum, fuit editum ad X VI Lcalendas ïulij, Primijm,adduâ:is aliquot feripturæ lociSjSd ad fuum propofîtum accommodatis, Leo pontifex,Chriftum,deindc Petrum,PauIum reliquôfque dittos implorans, ut impendens ecclc fia? periculum auertant, grauifsimè queritur, nunc demum exoriri

JôÂrinâ,quæ5^ damnatas fam olim hgrcfes ac nouos etfam crrores 8^ mer^m contincat impictatem : hoe eó fibi dolerc uehementius^ quodeapeftisortum habeat in Germania,quænonfblum magna Temper obferuantia fiierit in eccîefîam Romanam:uenim pro huius quoqucdigm'tate uitam aliqiiandoprofiiderit,amp;acerrimas fulce-' périt dimicationes: in recenti adhuc eiïè memoria,quanos stnimis 6C quo ardorc Bohemos oppugnarint 8c Huffitasmuper etiam acade* mias aliquot priftinæüirtutis atque roborisprscclarum edidiflê do cumentum : quiaucrô fibi fuæquecuræfîtà Chrifto demandatatogt; tius orbis Chriftiani multitudo, non fè poflè diutius ad tantam rem conniuere : póft, reci taris Lu then dogmaris aduerfari ea dicit chagt;' ' ri tari Chriftianæ, 8c reuerenriæ,quam omnes ecdefiæ Romanæ de* béant: itaque congregationcmfedfiê cardinaîiumfènatiis 8calio' rum,quiquidemàmultadifceptatiohcprônürtciârint, ca minime recipioportere quod concilrjs patribus ecclefîæ fidem dérogent: de illorum ergô conienfu ac uoluntate doftrinam banc omgt; nem damnat,Sô pro ea quam habere fe dicit, poteftate, mandat om-nibuSjUteam defugiant,graui conftituta pcena fingulis,pro fua ciri* que dignitate Sgt;C ordine ac uitæ generc : mandat etiam magiftratui, præferrim Germano,ne qtud eius doftrinæ comprobent aut defendant: libros quoque Lutheri,quibus ilia conrinentur,iubet exhibe-ri atqueincendi.commémorâtdeindc,quàmegeritamanter atque paterne, ut ilium ad fànitatcm reuocaret, quomodo per legatoS e-uin fit adhortatus, quomodo Romam euocarit, quomodo de pro-feflaone cauerit, amp;uiaricumpromiièrit: iliumuero contemptad-tatione,ad concilium àiêprouocaflê, contra Pq amp;nbsp;lull) n. decrc-tum,quo fit caütum,utqui ficprouocant,pœnam fubeanthæreticis conftitutam :idedque fibi tiuic integrum fuifïè quidem,aduerfus ilium agere pro ipfiusmerito, fed tarnen pro fua manfuetudinc Ion' gius quoddam tempus atque moram indulfiflc,fi forte, tanquam fi-lius prodigus, calamitate fua melior effedus, *ad gremiiun ecclefîæ redire uellet : eius etiam animi erga ilium adhuc quidem eflê : uehe-menter itaque per omnia facra rogare tàm ipfum quàm (ocios, ut defînantperturbare ecclefîam : id fî faciant, multam eis beneuolen-tiam pollicetur. Luthero tarnen mandat interim, ut à docendi mu-nerediieedat: deinde dies LX-præfînit, intra quos ad lànitatemrc-deat,amp;r fuos ipfe libros aboleat, amp;nbsp;dodrinam fuam publice detefte-tur : nifîpareat, damnat proferibit, ut hsereticum, panam legibus

gibus conftitutam iubet irrogari;amp; facris intcrdicit,ct mandat om*' nibuSjUt aditum ipfius atqp {ennoncm dcfugiant, nec ulla rem cU eo communicenttqui fècus fecerint, lifdcm legibus poenifcpfubrjcit, 0^ decrctu hoc omnibus in templis ac po^uli côuentibus,ccrtis diebus recitari iubet. De Pio quod dicit,decp lulio pÔtificc,fîc habet. Ad annum falutis m. c c c c l 1 x Pius {ecundus,Turcici belli caula præ* dp ue, concilium habuit Mantuac, nbsp;nbsp;nbsp;ibi decretum fedt inter alia,

ne quis à pontifice ad conciliu appellaret, eo quod fupra Chrifti uigt; carium nihil repcriri pofle diceret in reru natura niaius. Damnabat igitur eos qui contra facerent, irritas pronuciabat eiufmodi pro^ uocationes. Nepp multd poft, Auftrig duci Sigifmundo lacris inter* ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dixit propter captum Nicolaum Cufanu cardinalem: Sigifmundus

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem ab eo prouocat ad conciliu. itac^ pontifex adminiftrum eius

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rci Gcorgium Heimburgum iureconfultu profcribit, ut maicftatis

! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uiolatorem amp;nbsp;hgreticum, ac ftnatum Noribergicum per literas mo

netjUt ilium Sc urbe pellant amp;nbsp;bonis omnibus exuant. Hoc eius de* cretum lulius deinde fecundus denuo (anxit, ut contra cardinales, qui fecefsionem ab co fecerant,contracp reges ac principes,adedque. fcholam Parifienfem, qui hoc utebantur perfugio , fefe tueretur*

Pius autem pontifex, antea didais Æneas Syluius, interfuit con* i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dlio Bafilienfi,ÔC rem omncm dcfcripfit, ÄS decretaibi faéla magnis

laudibus extollit : fed ad {ummum dignitatis gradum eueólus, mu* tata fententia,pontifici concilium debere fubeffc uokut. nbsp;nbsp;nbsp;Luthe*

rus,ubifedamnatumRomac cognouit,repetitappcllationem illain fuperiorem, quando à pontifice prouocauit ad concilium: nunc ue* rd,quia pontifex intyrannideamp; impietatefua permaneat/dq^licen I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiæ procedat, ut (è nee uocatum nec auditum nec erroris conuilt;ftum

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;damnct,aitfc rurfus ad concilium ab co prouocare,quatuor potifsi*

miim de caufis. qudd uidelicet non audita controuerfia, non conui* ftum pro fualibidine damnet, qudd fidem in facramentis neceftari* ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;am à fe iubcatabnegari, qudd fuas opiniones 8c mere humana deli*

ria facris literis anteponat,quddconcilio nullum relinquat locum: - nbsp;itaque temerarium uocat ilium amp;nbsp;præfraâum ty rannum, amp;nbsp;fu*

perbum ecclefiç contemptorem,Ô6 antichriftum deniep : hacc autem omnia,quandocunc^ fuis maioribus uifum fuerit,demonftraturû ie dicitjcoque Cæfarcm ac reliquos magiftratus orat,ut gloriæ Dei 8C libertatis concilfj tuendæ caufa,pr ouocationê hanc fuam admittant, Vt illius ty rannidi frenos inriciant, ut decretum ab eo fa6;um nihil

ad fepertinereputcnt,nec aïiquid nioueant, donee legitime caufà fueritdifeeptata. Prius,quàm ad hune modumprouocarct, quod fuit Nouembris die x v 11. librum emiferat, de captiuitate Babylo-nica,5c præfatus ait,in cognitionefcripturæiè indies magis magifep profîcere: primis illis annis editum à fe libellum eflê de indulgentes pontifierjs Sc reuerenterquidem tuncicripfiflê, quod magna qualt; damreligione tenereturSc Romanætyrannidis obiêwantia: nunc autem multo aliter iudicare,Ôôaduerfariorum ftimulis excitatum di diciflè, pontificatum Romanum nihil aliud eflè quàm regnum Ba^ bylonis et robufti uenatoris Nimrodi potentiam.deinde, de làcra^ mentis ecclehf diiputat,amp; tria ibldm eflê contcndit,baptiirnum,pœ nitentiam amp;nbsp;cœnam domini. Et de his quidem tratîlat, póft etiam de reliquis,conlècratione,ordine,matrimonio,unâ;ionc:ièd his nOquot; men atque titulum iâcramenti no tribuit,amp; iàcramenta propriè uo' cari dicit,quæfuntannexis promiflâ iîgnis:cætera, qug fignis alliga^ ta non ftint,nuda dicit eflê promifïà, ideoque ne pœnitentiam quidê in hune numerum recipi poflê putat,fi propriè uelimus ÔC cxaêtè lo qui, iuxtadefînitionem uocabuli,proptereaquod ßgnouifibili æ diuinitus inftituto careat. nbsp;nbsp;nbsp;Poft acceptum ergô pontificis decrclt;

tum,Lutherus,etappellationem,de quafuprà diximus,interponit, Sé iîmul feriptum edit contrarium,amp;S omnia ftia dogmata,quæ Eco damnaueratjOrdine confirmât ÔC aflêuerat. nbsp;nbsp;nbsp;Cæiâr interim con^

ftituris in Belgio rebus neceflarijs, Oftobris diem fèxtum defignat eledoribuSjUtinauguratiom's caufàfibi præfto fint Aquiigrani:iêd per id tempus admodumficuiebat ibi peftis t itaque principes, ubi Coloniam uenifi[ênt,decem ab Aquis milliaribus, 06 graflànus mor bi fama quotidie crefceret,mifsis literis atque legatis,Cælàrem, qui tûm erat Louanij, rogant, ut propter earn caulàm alio fe conférât: Oppidani uero, qui maximos iam iùmptus feciflènt in adornandis domiciles 36 alimonia comparanda,per idoneum intcrpretem,mo» ' nbsp;nbsp;bi uim exténuantes,animum dus confirmant,nc dubitet uenire.per^

’ nbsp;nbsp;nbsp;ftitit igitur in fententia Cæamp;r,neque Caroli quarti legem, qui fi'cfta

tuifiêtjtemerè ièpofièmutare dicit. Oftobris ergo die x xi-ueniunt eo Moguntinus, Colonienfis, Treuericus, Saxoniæducis36 Bran^ deburgenfis Marchionis legati. Nam Saxo per caulàm ualetudinis Coloniæ fubftitit. Poftridieobuiam Cçlàri contendunt,S6 appro-pinquantem,honorificè,câm ex equis delcendiflênt,excipiunt, uer-ba fadente Moguntino : iplê, per Salijsburgenlèm cardinalem

1 nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neuole

mioïe refpondet.Coniun/lis igitur agminibus urbcm ^tuntiant^ portam occurn’tPalatinus, Eqm'tatus eratomnis ekftoru, circitet mille fexccntijpartim haftati,parti'm fagittanpCcfaris aiitem ad duo minia,lplendidiflamc omnes ucftitf«Dux Clnienfis ïoanncs,planè fix nitimus,equites adduxerat quadringêtos,fnfigm'ter armatos.ps con tentio multa fuit cum Saxom'cis, utri prgcederent,itâ qui'dê,ut pom pam iftam,qua uix ulla Germania uidcrat illuftriorêjnox interpella ret. Latus utrunqi Qlàris claudebant Colonienfis et Moguntinus: pone fequebatur Bohemiæ régis Iegatus,itê Sedunenfis 8c Salisbur genfis Croius cardinalcs:rcgumatqjprincipüoratöres. Pontifi'* cius tantiiin aberatet Anglicus.quod eo fecilTe putantur,ne poftpo fiti principibus Germanis, eoru,a quibus erant mifli,uiderentur im minuere dignitate. C^far in ædem diuç uirginis introduéhisjbiqp precatus^ac deinde feparatim cum eledoribus collocutus,in domici bum fuum diuertit. Altera die rurfus in templo conuenitur:tantus autê erat hominum concurfus,ut à ftipatoribus armatis aegrè coher ceri pofiènt. In medio templi dependet corona qijædam perampla; fubtus erant ftragul^ ueftes mul tg: bic aliquandiu Cefar pronus de* cumbit, interea du Colonienfis qualdâ precationes abibluit : poftea fublatum Moguntinusatep Treuericus ad aram diug uirginis addu cunt.Hic iterum procumbit,et peraâas precibus in folium auratum deducitur,Incipit facrificare Colonienfis, aliquoufep progreflus, latinisuerbisrogat, anfidem catholicam fèruare,defendere ecclefîâ, adminiftrare iuftitiam, reftaurare Imperium, tueri uiduas,pupillo9 8^ id^enus calamitofós homines,an honorem debitû Romano pon tifici uelit exhibere C ubi anniu't, dudhis ad aram, concCptis uerbis iurat,póft ad foliuregreditur, Principes deinde Colonienfis inter* rogaqan fide amp;nbsp;obfèquiü ei præftare uelint eo promifïo, rurfus aliquot diéh's precibus,in peefius caput amp;nbsp;brachiorû flexus 8ô ma nuum palmas illû inungit : unólum Moguntinus amp;nbsp;Treuirenfis in facrariû abducunt, atq^ ibi diaconi more ueftitû rurfus in cathedra collocant,amp;S poft certas iterum preces, archiepifeopis collegis adhi* bitis, enfèm euaginatû ei Colonienfis tradit ac rempublicâ commen dat,amp; gladio inuaginârecondito, annulûinfèrit eius digito, poftea pallium induit regale, feeptrum quotpporrigitatcppomum, quod orbis terrarû figurant reprgfentat : diadema uero fimul archiepifeo* pi tres eius capiti fuperimponunt:inde ad aram adduftus,iterumiu rat fafturu fe boni principis ofFiciu:pôft,in fublimiorê Iocum,comi t^tibus ârchiepifcopis,afcendit,Ô6 infaxeaftdç collocatur, Ibi Mo

COMMENT. • gufitinus lingua populan uerba facit, amp;nbsp;multam ei faiutê prccatus, Ce fùôfc:^ collegas ordines omncis Impcrf) diligenter commendat. Idem deinde faciunt primarf) templi fbdales, quorum in collegium etiam alleélus fuit ueteri coniuetudine: pofthæc, publicam lætitiam iymphoniaciamp; tubicinesexcitabant.Harum rerum omniumIjje^ élatrix erat Margarita, Cæfaris amita, quæ Belgio toti præerat.

Perado fàcro,CLim cœnam domini Cæfar percepiflèt,in equeftre ordinem recipit uolentes. bicbonoscommunicarifolebatantiqui' tus ijs tantum,qui ftrenuè pugnaiîent inboftem,eratquepræmium fortitudinis:nunc autemrecepu confuetudine, reges, gladio ftrido leniter feriunt bumeros eorum,qui bunc ordinem afFedant. Et bac fola ceremonia promiicué multi bodie fiunt elites, nÔ ex nobilita* te tantum,fèd mercatores euam quicunque præ cçteris in honore eflê uolunt. E' templo uentum eft in palatium, magnifîcentiflîmé comparatum.ibi demùm Cçfâr prandium fumit,æ eledores etiam, fingulifeparatim,ineademaula,diipofitis menîîs adutrunque la^ tusmenfæ Cæfaris,Treuireniî locum obtinente contraCælarem, juxtaformulam legis Caroline, Veteri coniuetudine bos eo^lie tor^ retur,fardus alijs animalibus: ex eo pars aliqua defertur ad Cæiàrê, reliquum eft multitudinis : uinum etiam duabus fiftulis ad earn rem compâratiSjtoto die publice proftinditur.Ä prandio reuerius in di uerforium Cæfar,Imperij iîgilla Moguntino tradit: poftridie cœnâ dateledoribus.Eo qui fecutus eft die,templuin2reflus,fi'nitaMiiîâ, diuorum reliquias, uti uocant, ueneratur, amp;nbsp;in bis,linteolum, quo Seruatorem noftrum in cunis uagientem, inuolutum fuiflê confirm ' mant : ab eo, Moguntinus profîtetur, pontifîcem Romanum, apz probata creatione, iubere, ut eledi Cæiàris nomen in pofterum Ca^ rolus uiurpet. Digrefsis eledoribus,nç diutius bgrerent in loco pe ftilenti, Cæiàr etiam iter iufeipit, ciim iub calendas Nouembreis Coloniam Agrippinam ueniflêt,dimiflîs per Germaniam litcris,Im péri) conuentum indicit,ôô utïanuarq menbs die ièxta, Vuormaciæ fibi præfto fînt omnes,iubet, Porró,quód Moguntinus de pon^ tificis approbatione dixit,moribus ità receptum eft 80 inoleuit, con uerfo rerum ordine.Nam olim epiieopi Romani iôlebant ab Impe^ ratoribus approbari,ciim effent tenuiores: amplificati uerô non iô^ lùm arbitratu fuo regere cœperunt, uerumetiam eo rem adduxeriït tandem, poft acerrimas contentiones, ut eligendi quidem iuSjGer^ maiii^ fèptemuiris permittantjConfirmandi uero poteftatéfibiprolt;

pnam eflê dicant. Et hac quide authoritatc fæpç font uli nbsp;nbsp;nbsp;omiiia

prope régna, maxime per Italiam Germaniam, Galliämyqtiando defîghatis regibus âbrogato magiftratu, fubftituerunt aliös. JEtegt; nim, utreliqua iuris pontificij Iocapræteream,in GregOFfq’nföhi de^ eretalibus epiftolis, Innocentius tertius affi'rmat,ius eligendi Cæiâz ris,beneficio pontificum ÔC ecciciîæ Romanæ delatum eiîê a Gfgcis ad Germanos 60 ad Carolum Cæfàrem, cognomento magnum, :^fóriim eflê cognofcere ac iudicare, num fît idonea perfbna ♦ nec eo Contehti, fidem etiam exegerunt per iufîurandû à fommo totius or' bis terrarum magiftratu.quæquidê res maximis ofFenfî'onibus atcp bellis caufam fæpe dédit, tandê ueró, Clemens quintus, qui uixit ad annu falutis millefînium trecentefîmum.legê hac de re tuliriniêrtani iuri pontificio.Ciim enim Henricus eius nominis lèptimus,è familia Lucemburgica, Cæfâr, nollet adhunc modu obligari, quód diceret nöuifem eflêexempli,nec ufurpatam ætate foperiori:Ctemens,utin pbfterum cauéret,copiöfèrem explicat, quid eo iureiurando con tineatur,dem5ftrat.m'mirum,ut Cgfar ecclefi'am Romana defendat, iithgreticos exterminet,ne(^ cum impijs ullu habeat commerciu, ut pontificum dignitatem modis omnibus tueatur,utpriuilegia quon dam ecclefîæ Romanæ conceflà quocunque tempore, con{eruet,ingt; primis ea,quæ profecfta font à ConftantinOjCarolo magno, Henri* cOjOttone quarto,Friderico fecundo,Rudolfo: ne quid iuris inul* las ecclefîæ Romang facultates atcppoflcisiones, quocunc^ titulo fî* biuendicettutreliquas etiam ubiuis ecclefîas,earumcp libertateatc^p iura protegat. His rebus deuiniftu fibi Cælàrem eflê dicit,6ó Hen ricum etiam per internuncios hgc fîbi promifîflé confirmât,utcuntp poftea diffimulauerit. exijt autem hoc decretum,Henrico iam morgt; tuo. Clemens hie eft, qui primus omnium Roma cardinales euoca* bit Lugdunu,Só in Gallia cum illis confedit. Poft earn ætatem, (arum per Italia authoritas atep robur, indies magis magifq^ decre* iiitjSó auAg fuerunt Romanorum pontifîcûuires,itâ quidem,ut hit lus 8c paulo foperioris memoriæ Cæfares obedientiam hanc aclt;p fi* dem omnino ft debere illis arbitrentur .Inter pontifices aute,qui Cg (ares noftrates uehementer exagitarunt,prgcipui fuerut, Gregorius V11, Alexander 111. Innocentius 111. Gregorius nonus,Innocetius i n i. Nicolaus tertius,Bonifacius oefiauus,Clemens v. Nunc ad infti* tutum reuertamur.Interea dum Cælàr eft Coloniæ,potifex per Ma rinum Caracciolum amp;nbsp;Hieronymum Aleandrum denuo coepit (b*

ïidtarc Friderkum prindpê. Et illi quidcm in ipiîus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cius fa

miliç laudem nonnuUa prgfaticomemorato pcriculo, quod pro* pter jLütlierifcripta longe tetcrrimaiam impendcat Germanig,duo tandêpctelgt;ant.prinîiim,utiUius omneis iuberetexurilibros, dein* dc,utipfum uel capite plederet, uel cuftodiæ datîï,pontifia fiftcret. Aderant Huie adioni Petrus Bonomus,Tergeftinus, et Bernardus, TridentinuSjCpiicopi. Cæiârcm etiâ reliquos omneis principes, appellatos hac de re facerc quæ pontifex poftulaflèt, ÔC fibi dicebat ÄleanderatcpEccio theologo, caufic cognitionem à pontifice man datâefiè. Fridericus,quôd permagni momenti res erat,petito deli* berandi fpacio, quarta die Nouembris,perfuos femiliares, quoniâ occupatus erat ip{è,re{jpondet,Tridentino prgfènte» Omnino fibi præter opinione accidifle, quôd eiufmodi rem pontifex ab iè petat, qui (êmper hoc élaborant,ut maioru uirtute atep fplêdore nihil com mittcretindignû,ut(^fidelem operam,Imperio,etiuam ecclefîgprg* ftaret ob(èquentiâ:audire fè,interea dum ipiè domo abfit in rdp,ne* goeqs occupatuSjEcciiï non Luthero tantum, ièd ahjs quibufdâ (ug ditionis uiris dodis uoIuiflè,cÔtrapontificij decretiiëriem atque modum, creare periculum: quam iàne rem, pro eo ac decet,moleft^ ferre debeat, hominê uidelicet priuatum,in aliéna prouincia tantum fibi fumerc: quid Lutherus aut etiâ ali),per fuam abfèntiam,feccrint poft allatuillud pontificis decretu, non fibi cÔftare:fieri enim poflê, utprouocationeeiuspigricp comprobarint: fibi quidem nihil un^ fuifîè cum illius cauià cÔmune,amp;S ne nunc quidê efiè : quod fi minus redè doceat,magnoperc fibi diiplicere : ante bicnniu fua follicitudi* ne opera perfedum, ut ièrmonê cum eo Caietanus Auguftæ con ferret: tunc quidem ipfis non potuiflè conuenire,et Caietanum datis ad fe literis grauiter fuifiè conqueftû: iè uero tune ita refpondifiê, ut (àtisfadû efieputet,imô fuipitionis tollendg cauià uoluifie turn ab fe dimittere Lutheru,nifi Miltitius obftitiflêt:Richardum quoCpTre uirenièm archiepiieopû ad earn rem à pontifice deledum poftca, 8C Lutheru quidem uelle quocuncploco iuflus fuerit,fiftere lèfe,modô rede caueatunadeó quolt;^ prolixe ample polliceri,ut nihil iupra; uiros bonos cruditos it à (entire, non fiia quadâ iponte,fed incita* turn ab adueriàrijs ilium eoufcp prodqfiê: nondum à Cæiàre necab alijs etiâaudi turn, icripta illius ità efiè côuida uel errons uel impieta tis, utaboleri debeant : alioqui ièpridê fuifiè fadurû boni pnnapis officip;pctitigitur,ne ad hune moduagant,ièd hoc potius efficianç

ut deleÄis aliquotuiris Iiteratis atquc bonis ainaHtcr pîàddc de rc tota conferatur, ut Luthero reéîè caueatur, ncc ipfîus liBri com^ burantur prius,quàm cauGm ftiam dixericquod fi firmis fcnpturæ teftimonqs nbsp;nbsp;fbhdis argumentis fucrit conuidus, tum eius inftitip

tum minime fe probaturum:amp;S ut infîrmior ille fit futurus totaque caufà cadatjfperarc tamen,pontifîcem à fe nihil quod minus honcx ftè facere queat,dîè poftulaturum : in cxteris rebus omnibus rumièbenefîcioDei,quodImperrjprincipem obièqucntem ec' ■ clefiæ filium dcceat. nbsp;nbsp;nbsp;Eo dato reiponiôjilli,habita deliberatione,

coeperunt commemorïire, quàm multapôtifex fcciflèt ac tolerafièt, quo Lutherus in uiam aliquando rediret:illum uero nihil eoru quæ pollicitus crat,fcciflc:non eflé iam T reuirenfis epifcopi deeo cogno rcere,quanddquidem pontifex adiè cauiàm reuocarit,ad quem unu pcrtineat de rebus eiufmodi iudicare.Exitus oratiom's erat,ut ex for mula decreti pontifîcis agendum fibi dicerent, itaque Lu th cri lue brationes nô multô póftincendunt ÔCexurunt. Âleander crat ïta* luSjpatria Mottcnfis,hebraicçh'nguæperitifiîmus : docuit aliquant do bonas literas Luteciç:Romam profelt;ftus,paulatim creuit,falt;ftus deinde archiepifeopus Brundufinus, póft etiam cardinal is : ad eun* dem dignitatis gradum peruenit quoq^ Caracciolus. Eo cognito, Lutherus, conuocata omni multitudinefcholaftica, Vuittembet' gæ,amp; magna dodorum hominum comi tante turba, ius pontifîciu, ÔC illud nuper euulgatum pontificis decretum,palàm incendit,Uc* cembris die decima:amp;r poftridie cdm doceret, uchementer admo* nuit, qui fuæfàluti confultum effè uellent, ut à regno pontificio*fibi eau crcnt.E dito deindefcripto,fuifa(fti rationêexponit, fuaque uo* luntate,confilio et opera,pontificios libros efie crematos profitetur, bis nimirum de caufis. primô,uetuftum efiê morem fingulis tem* poribus ob(èruatum,utmali etperniciofi libri flammis aboleancurj eiufque rei teftimonium in aeftis apoftolorum extare : deinde,ad fuiï officium, qui fit in Chrifto baptiiàtus,qui fit facrarum literarû pro* fcfl'or ÔC doftor publicus, pertinere, ut impiam doélrinam oppu* gnet ÔC falutarem hominibus proponat, Sd falfas opinio nés homix num animiseripiat: idem officium ad complures etiam alios pertix nerç,amp;Sut hiuelimperitia uel periculi metu impediti non faciant quod debentjfe tarnen idcirco exculàri non poflè,nifi bona fide mux nus fuum faciat : pontifieem quoque Sc ipfius clientelam omnem fie eflè deploratè mifèros amp;nbsp;obftinatos, ut non foldm relt;ftas admoni*

tîonesnonadmittantjUcrumctiam Chrifti dodrinam amp;S apoftolœ rum damnentjamp;S homines ad manifeftam impietatem cogat : adh^c, cxiftimareièjincendiarios illosnon habere eius rei mandan.im:quôd enim ColonienGs ac Louanienfes theologi,à Cæfàre faAam jpfis po teftatem dicant exurendi iuoslibros,falfum id efle,Iiquidó fibi con-ftare:poftremô,quoniâ crematis iam fuis libris,eaque fama per om-neisdiuulgataprouincias, multi fintfuturi infirmiores, ÄToritura fît ùehemens quædam in plurimorum animis dubitatio, quaii necp temere,necp fine graui caula fit hoc excitatum incedium, idcirco, fe, • ciitn iniänabiles uideret aducriàrios,ipibrurn etiam cremafle libros, uthominum am'moserigerctacconfirmaret.Itaquerogat omnes, ut magnificis illis titulis infcriptionibus adueriariorum,ad often taaonem comparatis, nihil moueantur, fed rem ipfiun intueantux propius,quàm uidelicetimpia fint ac pernicioia dogmata, quf pon - tificum libris continentur. Quod q[uidem ipfum ut retftius intelli-vi “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poffit, ex infiniüs, pauca quædam iuris pontificij loca rccenfet,

'' quæ ad contumeliam Dei, 06 ad magiftratus iniuriam, Sc ad ftabi-liendam ipforum tyraiinidem propne pertineant. fiint autem ad XXX. circiter loca feu capita, quibus demonftrat, caufem fuiife re-/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dam idoneam, ipiorum exurendi libros » ddnde lacefeit eos, amp;

cur fiiias lucubrationes incenderint rationes demonftrari petit. Qiiôd autem adeó pauci uel nulli fere, iæcLilis antealt;ftis, anuchrifti tyrannidem oppugnarint,eó fadum elfe dicit, quod feriptura præ-nunciaritfore,ut aduerlärios ille feiostrucidarct,acreges haberet fibiconiundosi cum ergo prophetæapoftoÜ tarn horrenda prç-dixerint, cogitari facile polfe, quantam ipfius elfe oporteat imma-nitatem : ità nimirum in rebus humanis elfe comparatum, ut ex o-ptimis principijs deterrima quæque tempore nafcantur. hoc ubi nonnullis exemplis probauit, ad urbem quoque Romam accommodât, quæ plurimis à Deo cumulata bénéfices ornametis, om-ninödegenerarit,amp; fua contagione magnamorbis terrarum partem infecerit : pontificis hoc inftitutum elfe contra leges,contra bonos mores, neque tolerari polfe, quod legitimam cognitionem de-fugiat,quód fe legibus omnibus atque itidicrjs maiorem elfe confirmée . nbsp;nbsp;Priori libro diximus, Sylueftrem Prieriatem in Luthe

rum feripfifle : ciim huic achter elfet relponfum, Ambrofius Cata-rinus Italus defendendum fufeipit, edito hbro de pontificis Roma-* _ ' - nidignitate: Lutherus autemprolixe relpondetjdclocaquædam

Daniell’s intcrpretatus^tyrannidem ponti'ficiam ibi âepiamp;im cflc docet, ô^quæ de antichriftiregnopracfîgnificauï'tilk, prorlus ad pontificatum Romanum pertinere contendit, Catarinus deinde {n lt;flus eft archiepifcopus Coflentinus.

IOANNIS SLEIDANI GOMMEN^ TARIORVMjDB statv rbviqionisetrbi* publicte^ Carolo (^into^Qajàrc^

PRINCBPS, INTERSA DVM CAS-(arem,adaçendos VuormaciæcÔuentus cuntem. comitatur, effecerat, ut Cxfar, uelle fe Lutherum euocare diceret,0iS coram audire. quod ubi Luthe^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

rus e rndcnci litcns cognouit lub cxitum lanuagt; * rij reCcribit,uehementer fibi gratum cfïe,quó d Cæ

far,buius caufæ,quæ publica fît, cognitionem ad krccipiat:(ê quidc omnia,quæfàluaconfcientiapofRt,amp;r euangeli) dô(5:rina,falt;fturum, orat ergOjdet operam, ut contra uim omnem atque periculû fîbi de caueatur, ut uiri boni deligantur Sc eruditi, quibufeum agat, ut ne grauius aliquid contra fe prius decernatur, quàm fît erroris con^ uiftus ÔC impietatis: ut intérim ab ilia rabie defîftant aduerfarijjnef^ fuas lucubrationcs exurat,8ô fî quid pofthac p ro gloria Dei, p ro ue* ritatefiifcipiendumerit, uthoc fîbiper Cæfarêliceat:ubi Cæfarido' neè caueritjuenturum fè Vuormaciâ, amp;nbsp;ibi coram æquis iudicibus, i tâ fuam caufàm efîè a(fturu,ut omnes intelligantjiiihil à fe fadum eC-(cproteruè,lêdprorepublica,maximè uero pro Germanigfalutela borem hune omnem fîbi fufeeptu eflê,nimirum,ut à multis grauifli* mis erroribus, adfànam 8c puram dotftrinam homines reuocentur« Orat etiâjUt 8^ Cçlàr Sc ipk ad immanem ill â (èruitutê et orbis Chri ftiani miferrimû ftatum,fub pontifîcatu Romano,refpiciant. So^ licitanteigitur Fridcrico,Cæfar, v i die Martrj datliteras ad Luthe--rum 4 quoniam libri quidam ab eo fînt editi, fè, communicato cum principibus confîliOjUelk cauiàm exipfo coràm cognofeere: itaque poteftatem éifacereadfèueniendi ac deinde redeundi domum:ut* que hoc dtutoliceat, publica fe fide præftiturum, ut ex eo feripto» '

- quod fi'mul mi'ttat,plcnius uidere Iiccat : iubet igitur,ut fc ftatim det itiiierijSó intra uicefimum primum diesidiit: nec eflè, quod uim aut iniuriam metuat : iê curaturum,nc quid omnino fit fraudi, nbsp;nbsp;nbsp;Ro

mani pontifices, die louis, qui Pafenæ diem antecedit, antiqua con-fuetudinefolent magnis imprecationibus deuouere execrari cer-ta quædam hominum genera. primum, hscreticos,deinde piratas, item eos,qui uel nouum inflatuunt uel prohibitu uedi'gal exigunt, qüiliteras àC diplomata Romanæ curiæcorrumpunt, qui Sarrace-nis atque Turcis arma fuppéditant, 8c id genus merces illicitas, qui impediunt,quô minus annonaperferatur Româ,qui ièlt;flatores auïg Romanæuiolant,qui pofseisionibus locis iiicinis ecclefî^ Romanæ uim faciunt,nimirum, urbi Romæ, Siciliæ, Neapoli,Sardiniæ, Corficæ*Hctruriæ,Spoleto, Sabinis, Ancong,Flamini^,Campani^, Bononig,Ferrarig,Beneuento,Perufif,Auenioni, Superiores qui-dem pontifices inhæreticis nominantCarafios Pateronos, paupe-res Lugdunenfes, Arnoldiftas,Sperom'ftas, Videuiftas,Hufsitas, Fratricellos : Leo autem decimus,eo die,quem diximus buius anni, qui tumerat quintus calêdarum Aprilis,Lutherum, nuper ab ipfo damnatum, eiufque ièdatores huic numero coniungit,et fîmul exe-* cratur.uulgo uoeât bullam cœnæ domini, Huius autem impreca-tionis formulam pôft adeptus Lutherus, populari ïèrmone uertit et explicat,non fine feommatis multdc^ fide. Chiaris ubi literas ac-cepit Ludierus, Vuitêberga dedudus ab ipfius caduceatore, Vuor maciampetit, cunquepropius iamaccederet nbsp;nbsp;paucisabeflêtmil-

liaribuSjpl^rique dehortabantur,eô quôd ipfius erant nuper exufti iibri : quo quidem præiudicio iam ipfum eflè damnatum,in fiim-mo futurum diferimine dicebant,illata mentione , quid accidiflèt X' täte fuperiore,ïoanm' Hufio : uerùm ipiè magno quodam animi ro-bore periculum omne contempfit, ÔC terrorem huneatque metum à Sathana fibi dicebat adferri,qui confefsioneueritatis,et quidem lo CO tàm illuftrfiregnum fuum labefadari uideat. itaque progrefîus, Vuormaciam uenitad x vi. Aprilis diem, . Poftridie,uocatus,ubi coram Cæfiire ac frequenti principum concilio conlÜtit, Eccius iu-reconfultus mandatu Cæiàris uerba facit,6ô,duæ {unt,ait,caufic,cur Cæfar, de côièniu principum omnium ordinum, te iuifit accerfi-ri, Martine Luthere, de quibus ut ex te cognofeam, mihi mandauit. primùm, an hos libros, abs te conferiptos eflè fatearis pro tuis a-gnofcas'ralterum,anretradare quicquam inijs,anu€rô,quæfcriptît

flint, uelis tueri*:' AderatLuthero ïurcconfultus Vuittembergfcus/ Hieronymus Schurfius. is librorum inferiptionem redtari iubetS^ edi : quo fad^o, Lutherus,breuiter’repetens quodpropofitum erat, q uantiim ad libros,inquit,pertinct, mcos eflè profitcor SC agnofcoï kd an propugnare uelim quæfcripfi, ut ad hoe légitimé reiponde-^ am, quandoquidem res maximi eft momenti,amp;S nc quid præcipitan ter à me fiat, deliberandi fpaciumpofco. Re com municata,quan* quam,ait ille,de feripto Cæfaris facile tibi fuit,caufàm,cur fis euoca*. tus, intelligere, atque idcirco tibi non licebat moram ullam inter* ponere,quô minus iam refponderes, tarnen Cælâr profil ademen* tia diem unum ad cogitandum tibi largimr,Sô ut eras, ad hoc ipfum tempus,denuo te fiftas,amp; quid tui fit propofiti,non fcripto,fèd ora* tione teftatum facias, iubet. Quo d moram iftam adhiberet, plæ/ rique putabant norufore conftantem, Altera luce, cdm ad horam adeflettei quod fècundum fuit,poftulato,heri non refpondebas, in* quitEccius,petito ad deliberandum fpacio, quod iure quidem tibi denegari poterat : nam de fide quifque fua tàm debet cfk certus, ut cuiuis etiam petêti, rationem flatim reddere pofTit: tantum abeft, ut tu,tàmperitus Sc exercitatus theologus,dubitaredebeas ,aut re* fponfum ali quod præmeditari : fedutcunquc,fit, age, quid adfers^ num ilia tua feripta lüs tueriC Tûm Lutherus,ad Cæfàrem ÔC con* cilium principum oratione conuerfà,etmagnopere illos obteftatus, ut acquis animis patienter audirent, fi quid à me peccabitur, in* quit, potentifiime Cacfar,illuftriflimîcpprincipes,uel uerbis minus proprijs,ncque tanto confêflù digm's,uel etiam moribus parum ele* gantibus atque decoris,totùhoc mihi peto condonari,propter uitæ genus, in quo nunc aliquam ætatis partem confumpfî. nam certe de me nihil aliud polliccripofTum autteftari, quam quod fimpliciter hucufque docui,qu3C ad gloriam Dei 8«: ad hominum falutem perd nere credo:de libris mcis hefterno die refpodi, illos à me fcriptos ac editos agnofco : quanquam fi quid forte fit adiedum ab alrjs, id minime uelim pro meo rccipere:iam,ut ad alterum ueniam,ad hunc modumres habet,ut dicam.Quifunt a me conferiptilibri,nonfunt ciufde generis nee argumenti omnes.nam ex rjs aliqui folum ad fidci amp;nbsp;pieatis dodrinam pcrtinent,quibus etiam aduerfarrj mei præcla rum dant teftimoniu.quos quidem fi abiurarem,ofFicium uiriboni ncglexifïê,iure queamincufari : ftmt alrj, quibus pontificatuRoma* num de pontifidoru dodrina repr^hendo, qui maximis incomodia

rcmpublicam Chrifh'ariamafflixerunt.Qins enim aon uidct,quant miferc hominum çpnfdenti'æ,kgibus uexentur atquc decreus pon-* tificunijqms negate poteft,quam fraudulenter.amp;T i’nGdiofè prouin-das omndsjnprimis ueró Germanfam expilan'nt,6ó nenunc qui'dç adhucfuæ rapacitarisfînem autmodumulIumfadantÇ'Si nunc amp;nbsp;boslibrosaboleam,tyrannidem l'Ilam confirmauero : quod ïpfum CO maigris erit præiu(iicij,cum audietur illud â me fachim Cæamp;ris Sô principum authoritate. Teroum genus eft eorum, qui fcripti ftint in quofdam priuatim, qui amp;nbsp;Romanâ ill am nequidam defenlt; gt;nbsp;dere uolunt,Ô6 ubique calumniam mihi ftruunt, in qfque fateor me uehementiorem fuiflê, quàm deceat:ièd nullam iânÔtimoniam mihi arrogOjiieque de moribus aut mea uita,fed de uera doélrina profeß fionem inftitui î Sc tarnen in his ipfis nihil retralt;ftare uclim:hoc em'm ipfo multorum iniolentiæfeneftram patefacerem:neque tarnen hæc ità uelim accipi,quafîhoc mihi fumam,errare me non pofîê: uenim, quia proprium eft homim's, falli ÔC errate,ad caul^ defenfionem mp hi fumo ill ud leruatoris noftri didum, qui de ftia dodrina locutus, cum à Gtellite quodam cæderetur,n male fum,ait, locutus, teftimo' mum perhibe de malo. Quod fi Chriftus,in quern omnis cadit pet/ fedio, non recuiauit audire contra ft uilifli mi ftruuli teftimoniumi quanto magis ego, qui natura totafum pcccator, ÔC non uno modo erratepoirum,fifterc medebeo uocatus Só audire,G quis contra do; drinam meam aliquid teftificari uelit adferreC' Quapropter, per omnia ftcrauehementeroro, fi quis eft omnium, qui aduerfus do^ drinam, quam profiteor, aliquid habeat,ne diirimulet,ftd congre--diaturamp;ftripturæteftimonijs errorem doceat: quodfifiat,adeo no fum futurus obftinatus,ut etiam primus omniu libros ipft meos in ignem fim abiedurus:amp;S h^c quidem argumento efie poflunt, me non temere, nec am'mi quadam impotentia ferri, ftd rei magnitudigt; nem iftam perturbationem,qug propter banc dodrinam oritur, fans expendilft. Me quidem plurimum etiam ddedat, dum uidep dodrinam meam his offenfionibus atque turbis occafionem pr^ef re : nam proprium hoc eift dicit euangelq, Chriftus, ut ubicunque doceatur, grauiffimas contentiones excitet, etiam inter eos, qui na-lt;-turacuinculis amp;Sianguine fiintcomundiflimi : diligenter itaque5lt; grauiter diu multumlt;^ cogitandum eft uobis,ampliflimi uiri, quid ftatuere oporteat,Sc prouidendum,nc damnata dodrina,quac nunc beneficio Dei uobis offertur,maximaru calamitatum cauftnj., Ger;

mania* toti condlictis ipii i danda eft etiam opera, nc Cæiâris, qui hic pracfidet,adoleicentis,ïmperiuni,nuper fufteptum Sc initum,fi' atinaufpicatum ôôinfœlix all quo minus laudato amp;S utili adpofte^ ritatemcxemplo: plurimis enini fàcræfcripturælocisprobari po* left,maximum Imperfjs periculum tunc incubuifle,quum humanis tantdm confilfjs atque prudentia cnu'Ii reipublica fuit adminiftrata; uerdm hæc no eo fpelt;ftant,quaii uobis, clarifsimi prudentiisimfquc principesjcommonftrareuelimautpræfcribere, quid fît agendum, fed eo fol urn dicOjUt Germaniæ, quæ nobis ortum dedit omnibus, atcp etiâ uita noftra charior efle debet ofRcium meu perpetuo prg' ftem:quod fupereft,ut contra uim aduerfariorum in ueftram fidem atque tutelam me recipiaris, etiam atqjetiam obteftor. Fado di* cendi fine,Eccius,afperiori uuItu,nÔ reipQndes,inquit,ad rem,necp tuum eft,ea quæ conciliorum authoritate funt olim definita, rurfus in qugftionem aut dubium uocare: planu fîmplex reiponium abs te petitur,an tua fcripta uelis eflê rataÇ' T um Lutherus, quo niam iubetis, ait, maxime Cæfàr, illuftriftimîque principes, ut plane re* (pondeam,obtemperabo.Hæc igitur meaeftièntêtia.quod niiîicri* pturæ fàcræ teftimonijs uel euidenti ratione conuidus fuero, me nô poflèquicquam eorum,quæicripfî uel docui,reuocare:nam utcon* fcientiam ipfe meâ uulnerem, nÔ committam: pontifici autê Roma' no fohs concilijs no credo, nec ipforum authoritate recipiomam Sc errarunt iæpius,ôf fibi ipiîs pugnantia dixerût,amp;r errare pofîunt atcp falli. Hoc eius rclponfum ubi principes in deliberationem uo* caflènt:ille,tuôd'immodeftius,ait,quàm te deceat, amp;nbsp;nô fatis ad rem Luthere rc{pondes,ôô librorum tuorum facis aliquod diicrimen:ue nlm (î reuocares eos, qui magna errorum tuorum partem cÔtinent, Cæfar non eflèt permifliirus,ut eis qux redè fcripta funt, ulla fieret iniuria : concilio Conftantienfi quàmplurimi ex Germania inter* fueruntuirtute Ssdodrina præftantesuiri,tu uero huius décréta contemnis, amp;nbsp;errores ibi damnatos refûfcitas, ôôfàcra feriptura uis conuincimon redè facis, Sc uehementer in eo déliras, nam quæ (è* mel ecclefia damnauit, de qs nullam attinet inftituere nouam difpu* tationem:neque permittendum eft,ut de quaque re fibi ratione red* di quifquepoftulet. Si enim hoc recipiatur,ut eum, qui concilijs Sc ccciefîæcontradicitjoporteatfcripturælocis conuincere, nihil unc^ crit certum aut definitum: hac igitur de caufa Cæfar abs te poftulat, ùt quid ftatuas de libris tuis, aperte pronuncies. Hic LutheruSÿ

óbfecro ups,aït, ut per uos mihi liceat confci’entiam tuen’ fâlua æ inÿ tegramtreipondi fimplidtcr, nec aliud habeo quod dicam:nifî cnim ueris amp;S e fcriptura defumptis argumentis aduerlàri) me doceant crroré cripiant,Heri non poteft,ut animo fim tranquillo: demon* ftrarc enim poflumjQpcnumero ab illis et grauiter elîè erratû:ut aisj^ tem à facris literis recedam,quæ Sc perlpicua eft ac fola fàlli non po* teft aut errarc,cumprimis impiS fuerit. Ille paucis obmurmurabat, doceri non pofîe, concilium ullum aliquando erralîê:Luthcrus con trÀ profitebatur,fc et poiïê et uelle,atcp ità tûc dilcelîum fuit, Po* ftridie Cæamp;r epiflolâ mittit in concilium principû.Maiores fuos ÔC . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ChriftianamreligioncelleprofeiîôSjamp;SecclefiæRomanyièmperob

temperaflè:cumlt;^ Lutherus nunc eâ oppugnet,ac fèntentig fug per* tinaciter infifl;at,ofFicium fuum poftulare, ut anteceilbrum ueftigij.s infîftat,3ôreligio nem Chriftianâtueafur,ac iîmul ecclefiæ Romaiiæ ferat opcm:profcripturum igitur eflê Lutherum atcp lbcios,Ô6 aJi)S ufiirum iê remedijs,adinccridium hoc reftinguendu idoneis : quant autem ipfî dedifletfidem, eamiêièruaturum, utiàluusScincoIumis domum reuertatur. Ea Cælâris epiftola diu multumlt;^ fuit in ië* natu principudifceptatarneq^deerantjUti fertur,qui Confhintienfis concili) decretum æ ueftigia iècuci, fidem ei minime ièruandam eflê dicerent: fed huic lêntentiç tum alios,tum Ludouicum Palatinu ele* ôoremreftiriflêuehementeraiunt,quôdad Germanici nominis la* bem atcpdedccus iempiternueares pertineret.Quapropter, no mo do ieruandâ ei fidem, led ne(^ fernere damnandum eflepleric]^ een» febant,eô quódmagnircseflêtfiituramomenti, quicquid demu Cç far dccreuiflèt,quem,in hac gtate pofi tû,à pontificqs adminiftris im* pelli ludebant aduerfus Lu therfi dc exacui. nbsp;nbsp;Diebus aute aliquot

interiedis,epiicopusTreuircnfis,xxnii dieAprilisLutherocon ftituitjUt ad ie ueniat:aderant Brandeburgicus princeps elelt;fi:or loa* cliimuSjSaxoniæprinçeps Georgius, Auguftanusepilcopus nbsp;alif

lt;^uidâproceres:cùncpLutberus abepifcopiCacriRcodeduifhisamp;à Cçlàris caduceatore,ueniflèt,ibi Væus iurecôfultus Badenfis,qu6dl • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bue euocatus es,ait,à principibus, Martine Luthere,non eô fatfhun

eft,ut ullam difeeptationê ingrediantur,ueriim ut amicè tecûagant, téquepriuatim commonelacianteoiTJ,quæuidenturad teiplûmin* primis pertinere î ut enim hoc ipfis liccat, à Cæiâre impetrarunt. Et primo quidem,quodad concilia pertinet, fieri poteft, ut diuerlà do cucrint aliquando, non tarnen contraria : ôd ut maxime errauerint.

hon tarnen propterea fic cornut ipforum authoritas,ut ea. conuellc'’ re cuiuis liceat : libri tui,nifi' caueatur,magnos excitabunt motus,amp; quem edidifti delibertate Chrifti'ana,pl^rique omnes ad fiium affè* dum i'nterpretantur.quo Ii'centius,quodlibet,faciant:multó eft auz tem hoc fçculum,quàm fueruntanteada,detêrius:quó cautius agen dum eft etiamrfunt quedam tua feripta, quf non poflînt improbari, fed ueredum eft,ne Sathanas hocagat, utalia quædam interim edas, à rehgione amp;nbsp;pi'etate aliéna, quo fic li'bri tui promifeue damnentur omnes : quos enim edidifti poftremo, fatis indicant ex frudibus no autem ex flore cognofeendam efîêarborem:non te latet, quam dilp genterfcripturacommonefaciatjUtàdæmonio meridiano 8^ àfâlt; gitta uolante nobis caueamus : ilk humani generis hoftis no defim't infidiari nobis,Ôô fub fpecie pulchri fæpenumero nos illaqueat in errorem ab(^ucit. Cogitate igitur debes tarn de tua,quam de alioru falute,amp; prouidere decet, ne,quos ab æterna morte Chriftus morte fua redemitjtua culpa tuifque libris amp;nbsp;concionibus ab ecclefiafèdu/ dijturfus pereant, cuius quidem ecclefig digm'tatem omnes teueren ter agnofcerc debent : nam in rebus humams nihil eft legum obfergt; uantia præftabilius, ficutrefpublica fine legibus confiftere nulla poteft, ita quoque, nifi maiorum fanftiflima décréta religiofe tueagt;gt; mur,nihil eritecclefiæftatu perturbatius,qui debebat omnium ma' ximè eflê tranquillus atep firmus.Qui coràm adftint principes, ma* gna fane uirtute uiri, fingulari quadam erga rempublicam charita' te,et priuatim tuæ quoque fâlutis gratia,de his rebus omnibus te uo lueruntadmoneremam profedo fi fèntentiam tuam perdnaciter UV' gebis,deque propofito nihil remittes,futurum eft,ut Cflàr,qui iarii non obfcure,quid fui fit propofiti,oftendit,extra fines Imperrj te rc' qciat,nec in Germania fèdem ullam tibi eflè patiatur:quô tibi de tua Fortuna cogitandum eft diligentius ♦ Ad ea Lutherus,pro hac ue* ftra erga me uoluntate ac folicitudine, gratias,iriquit,uobis ago ma* ximas, uiri principes : equidem tenuiori fum conditione, quàm ut uos tantos uirospro melaborem hune deceat amp;nbsp;moleftiam fubire; porto,quantum ad concilia pertinet,equidê non reprehendo fimul omnia,fed inptimis CÔftantienktet eut id faciam,caufam habeo ma gnam Sc i neuincibikm. definiuit Huffus ecclefiâ eflè cOEtum præde* ftinatotû:hoc eius dogma, tùm illud,quod dixerat,fè crederefanââ ccclefiam, eius concilij proceres damnarunt, ipfi porius damnandi. Redè enim Ôô Chriftianè dixit utrunque: quiduis ergo fane panar,

uîtam quo profundam ponus,quam ut a manifefto uerbo Dei di (cedam:eft enim Deo magis quam hominibus obediendu: Sf quod deicadalo mihi obqcitur, id nec^poiTum necp certe debeo prgftaret difFeruntenim cbaritaris amp;nbsp;fidei fcandala,quoruillud in moribus et uita confiftit,et omninb uitandum eft,alterum autem inhæret uerbo Dei,nec ulla debet eius Haben ranonieritas enim Sc ætemi patris uo luntas atcpmandatu diffimulari non debent, eriamfi totus terrarum orbis offendatur: Chriftum ipfiim icriptura uocat petram icandali, hoc ad omneis,qiu docent euangelium,æquc pertinet, icio paren dum eflè legibus óó magiftratui: populum etiâ ità ièmper docui, ÔC (cripta mea teftâturabunde,quantum dignitati legum tribuain : ad ecclefiafticauero décréta quodattinetjlôge cft aliaratiozquod H pu-' rè doccrctur uerbu Dei, fi præfecfii ecclefiarum facerent fuu munus, ità ut Chriftus SiS apoftoli iànxenmt,nihil opus erat iugû illud duru intolerabile humanarum legum,confeientijs animis hominum imponere: non melatct etiam,admonercicripturam,cedendum efle proprio,quodaiunt,fcnfui:uerè quideiftud dicitur, Sd libenteretiâ „ præftabo,ncc obftinaté ium aliquid faclurus:tantummodô mihi li»

ceat euangeli) dodrinam profiter!. Cdm hæc oraiïèt,iuflùs eft di^’ uej’tere:re deliberata, Væus inter alia cœpit hortari,ut Cælâris atep principû cognitioni fua Icripta lubijeeret. tdm ille, quid luY inquit, nolo equidem uideri,un(^ defugifle uel Cælâris uel ordinum Impe* rij, led ne aliorum quidem iudicium, modo id fcriptura duce fiat amp;nbsp;uerbo diuino,quod tarn aperte pro me facit,ut,nifi hoc ipfum me re darguat erroris,no pofiim à lententia difcedcrcrpræcipit enim Paulus , ne angelo quidem e coelo uenienti Ô6 aliam adferenti dochrinani elïè credendum.Itaque uos oro magnopcre,laluam mihi liceat tueri conlcientiam,idqueueftrapotilïînidm ad Cælârem intercelîîone; quod fi obtineam,nihil non faciam. Turn Brandeburgicus, num hoc,inquit,uis, teno cefiurum, nifi couicfiumlacrafcripturaC plane, inquit,Lutherus,aut euidentifiimis rationibus.Dimiflb igitur con-ciIio,Treiurenfis,aliquotfuis adhibitis familiaribus,dcnuó illû cœpit admoncre per Ecciumiureconfultû.qui pro pontificatu Romano multalocutus, nihil potuitproficerCjatque ità tdm difeeditur, -Altera die Treuirenfis iterum interpellât,ut Celâri ac principum le-natui iudicium permittat abfip conditione:led id fruftrà fuit. A' mendie,cdm ad Treuirenlèm denuô quidâ uenillènt uocari, poftulâ^ «t futuro faite concilio fua fummittat.alîènôtur ille, modo feripturf

tes agatuf aûthoritatc.pofthæCjT reuirenfîs,ommbus remotis, prfx uatim eu CO collocutuSjquomodo huic morbo tàm graui tam^pc^ riculofo fît medendûjCxquirit: illc, quod Gamaliel quondâluafîfîet . pharifîris atcp fcribis,optimum eflr confîliû,nelt;^ Deo repugnandû effe dicit» T une demum epifcopus,cilm nihil proficeret, benigne di mittit jfécp euraturu ait,ut publica fide domum redeac. Non multo pôft,Eccius iureconfultus,epifcopi mandatu uenit,8if, quoniâ Cæ^ îâris atlt;5^principum admonitiones repudiafti, faciet, inquit, Cæfar deinceps,quod erit ipfîus olFicii,amp;: nunc quidc tibi mandat, ut hinc è ueftigio difcedas,etin reditûdies uiginti unum tibi largitunquam ctiam fidem tibi dedit,eam feruabit iniuolatam,8ô hoc infuper man^ datjUt domû profedus, neqj feripto neepuoce populum in uia corn moueas. nbsp;Ad hune ergo modu dimiflus,gloriâ Deo tribuit,8^ ad

XXVI, Aprilis die difccdit,comitatus code, quo prius, caduceatorc Cçfaris. ExitinerefcribitadCçfarêjamp;Sadionêomnempaucisre^ petit:deinde,quoniâ Sc antehac femper pacis côditioncs detulerit,et nunc etiâ déférât,nec aliud petat,quàm ut çquo iudido de lite cognb fcatur,interpofîta feripturæ authoritate,flagitat, ut côtra uim aduer fariorum fe tueatur : caufam eflè non fuam priuatam, fed publicam totius orbis terrarum, inprimis autem Germaniæ, cuius ipfè falutc ctiam uitæ fuæ anteponat. In eandem ièntentiam ad reliquos quO' que feribit principes ac ordincs. quandocunCß Cælàri uifumfuerit ctipfîsjuenturumfe fide publica,quo iufiêrintjCaufamcpfuam apud æquos ÔC nonfufpeclos iudices uelle difeeptare, Quoniam Huflï ÔC concili) Conftanuenfis Sc Bohemorû non femel mentio fit hoc in operc,paucis remexplicabo. Vixit in Anglialoânes Vuicleuus, ad annu falutis m. c c c. x c i n.ïs côtra pontificatu Romanum multa feri* pfît,qug pôft in Bohemia dclata fuerunt. Erat tùm Pragç nobilis a^ cademiazflorebat etiâ ibi loannes HulTuSjprofefîione theologus,hic Vuieleui dodrinâ,uti piam atcpfalutarê,pro cÔcione cclebrabat,8c longe latcCp propagabat. Aceufatus autem ad pontificem Romanu, Alexandrum quintum,citatur,llk per procuratores, cur no ueniat, ©ftêdit: Vuenceslaus etiâ rex intercedit,ac in Bohemiâlegatos mitti poftulat,qui rê cognofcât:fed id fruftrà fuit.Damnatus igitur HuG fus pro hçreticOjfcriptû edit,et à pôtifice adChriftû iudicem prouox cat.Erat tùmecclefîç Romane ftatusualde turbulentus, Cardinales cnim in côtraria ftudia diuifî, treis elegerant pontifices, Gregorium xu,Benedidunixiivloannem xxni,tulerut hocpermoleftctüm

alij regeSjtum Sigifmundus GæGr. Ab hoc demum folicitatus loan nes pontifex,concihu fndicit ConftantigiSigifinundus uero, Vuen^ ccslai fraterjoanne Huflum eo uocat,Sc miffisliteris Oftobri men^ (e,anno (alutis m. c c c c. x n 11. publica fide cauet, itaque comitatus nonnullis exnobilitatc,qui deducerent, Conftantiam uemtHuflus, Nouembris die tertio: tribus ueró pófthebdomadis,cdmad collo* quiumpriuatumpontificis SCcardinalium ueniflêt,captiuus detr netur. Äberat tum forte Sigifmundus,amp; certior faä:us,grauiter tu lit,edque uenit: fed cum pontifier/ dicerent, non efle fidem feruanda hæreticis non modo remifit offenfionem, licet Bohemi frequenter intercederent, ÔC fidem feruari peterent, fed etiam primus omnium acerbe in eum pronunciauit, Sexta demum lult) die fequentis anni, fynodus ilium, ut hæreticum 8c feditiofum damnat, libros etiam ab - eo fcriptos iubet exuri. fic damnatus ac Cæfàri traditus, crematur:

cineres uero difîîpantur in profluentem Rhenu, ne quæ fupereflent eiusreliquiae* Pofteum fimilifuppliciouitamfinrjtipfiusauditor atque difcipulus Hieronymus Pragenfis ♦ Erant hoc in concilio, præter Cæfàrem,multorum regum legati,tres eledores Imperfj, Ludouicus PalatinuSjRudolfils Saxo, Fridericus Bradeburgicust cgterorum uero principum ingens numerus:patriarchg tres, Aqui* leienfi's, Antiochenus,C5ftantinopolitanus,cardinales uiginti odo^ epifeopi centum,quinquaginta quinque.theologi etiurilperiti com plures,Itali,Germani,Galli,Britanni,Pannonij,Poloni. Damna* ta fuit etiam hic Vicleui doâ:rina,ÔC facftum decretum, ut illius cor*: pus effoflùm in Anglia, cremaretur, Sancitum practerea fuit,ut foli facrifici cœnam domini percipiant integram,reliqui omnes una fine contentifpecie.quodHuflus impugnauerat. Lexquoquelata,ne ' feruetur fides hæreticis aut fufpedis de hærefî,licet fide publica Cæ* fàris ad fÿnodum uenerint,cognitionis caufâ, Poftremô,magiftra* tus fuit abrogatus tribus pontificibus, 86 commun! uoluntate créa* tus Martinus,eius nomim's quintus. Vbi per Bohemiam de Huf fi 86 Hieronymi fupplicio cogm'tum eft ,jingens fuit excitata turba, póft etiam bellum,dult;ftore loanne Zilcha,ualde cruentum et uehe* mens, ità quidem, ut Sigifmundus Imperfj cogeretur auxilium im* plorare. Maxime uero fæuitum fuit in fàcrificos, odio pontificis, quem execrabantur, ipfîus proietfta dominatione, 86 Hufîî recepto dogmate,cuius et memoriam confècrabant* Ad hoc feré tempus, theologi Parifienfès Lutheri libros damnabant,86 ex illo,qui eft in*

fcrîptûs de captiuitateBabylonicâ, turn 6^ ex alijs cma quædam ca^ pita collegcrantjde iacrameiitis, de legibus ccckfiæ,dc opcrû æquagt;’ îitatCjde uotis,de contritione,ab.ColuEîonc,{àtisfaâione,dc purgato/ rio,de libero arbitrio, de immunitatc cccîefiafticorum, de concilqs, de bçreticorû pŒnis,de pbilo{bpbia,de dieologia fcholaftica,deque multis id genus alfjs, LeÄoiem uero et omneis,qui Chrifti profi' tcnturnomen,admonent,utabeitifmodi pernidofis dogmatis dilk genter fibi caucant : hæreticorum hune elle morem, ut blanda quæ^ dam initiô proponant, quæ femel in animû admifia uix unquam in^ de reuelli queannfub illis autem uerborûillecebris latere uirus præ^ fentiflîmum: ordincpoftea multos énumérât fingulorum temporu hacreticos,amp;inhis Vicieuum,ïoanncmHuiIum aepoftremo Lu^ tlierum,quem,ut temerarium et arrogantem magnopere uituperât, quo d fè unû plus cæteris uidere pùtet,quod iàndorû patrpm ÔC in' tcrpretum,quôdconciliorûetfcholarumomniûiudiciacontemnat, quôd ecclefîæ morem ate^ coniênfum,tot fçculis ob{cruatû,rcpudi' ct,quafî uerô credibilc fit, Chriftuintereauoluifie fponfamïuam U' nicâ intantis errorutenebrisuerfarizfedhæretidshoceflèpropriu, litfcripturasadiuumfcnfumdctorqueant, • Enumeratis deinde nonnullis ab eo copofitis libris,oftendSt, quibus in dogmatis quos imitetur hçretiœs : cùm autem adipforum proleflionê atep munus proprie pertineat,nafccntcs errores iugulare,quantum quidem fieri poflatjidcircô libros ipfîus euoluifiè diligenter, ut,quemadmoduni fibi cauere quifque debcat ab illis, demonftrent : poft multam ueró ledionem coru quæfcripferit,reperire fe, doétrinam illius efle per* nicioiàm, amp;nbsp;dignam, quæ flammis ultricibus uindicenir,ipfum ue^' rOjUteamdctefteturatque reuocet, cogendum eflê. Huicillorum decreto refpondet deinde Melanchthon, fed amp;nbsp;LzUtherus,uerûm jocofè, nbsp;nbsp;Porro, theologi Parifîenfcs primum to tins Europæ lo--

cumin CO gencre fibi uendicant:duo habent prçdpuè collegia, Sor^ bonam et Nauarram,coque confluere folent ex omnibus propè gen tibus, dodrinæ percipiendæ caufa. Candid ati huius profeffîonis, qui uulgo dicuntur baccalaurei, per totam æftatem multis exercen* tur difpuutionibus,amp; per horas duodecim argumentis omnium ut rcipondcant,oportet. Hic miræ funt digladiationes, ac plæiunquc de rebus autfriuolis,aut quæ cap turn humanum excedunt, magnis agitur clamoribuSjCt certamen ferè finitur auditorum ftrepitu,cùm cxdifputatoribus alter,udinepte uelprolixe nirnium agittforis,

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 iii)

per cancenosau{cultantthcologidoâ:orcs,qm magiftri noRridiquot; cuntunhi funt omnis do(fbina[*cen{brcs,6c plane rcgnum poffîdêt. nam rd theologie^ nemo quicquam audet euulgare,nifî de ipfbrum permiflu t pïærique uero leftantur odum,eoqueuidentur ad gradu iliumàlpirare,utfùaufteruiuant8falijsimperènt. Suntquidemin' ijs nonnuîliprxchrisingcnijs,uerûmaliodigni contubemio 8gt;C me liori cultura. nbsp;nbsp;nbsp;Lzeo pontifex iam antea fedus inierat cum Heluelt;

tijSjUtlî quando res ità pofceret, ipibruuteretur opera.GalIiæquolt; que rex, qui pacem ante cum illis firmauerat, fîcuti libro primo di^ ôum eft, de fœdere lolidtabateos, déc^ milite fibi fubminiftrando^ Zuingliusautem proconcioneuebementerdiflûadebat,amp; quàm efîèt non modo turpis hæc militia, uerumetiam impia, demonftrU' bat,amp; multis in medium addurtis incommodis, ad maiorum infti* tutum atque frugalitatem,qui rem pecuariam amp;nbsp;agriculturam exer cuiflènt, amp;nbsp;præclarè multa feciflènt, eos adhortabatur : fed fruftrà.^ Nâ à multafolîcjtatione, donis ôô pollicitationibus expugnau pro«* éeres,multitudiniperfuadent: itaque omnis Helueriorum ciuitas boc anno fœdus cum illo facit,amp; militem promittit. Soli uerô Ti* gurim'jZuinglium fècuti,reculânt,ôf iureiurando confirmant, nulgt; lum donum aut ftipendium accipere ab ullo principe,militandieau fa. Filius deinde natus eft régi, Carolus, pro quo fideiubent in ba* ptifmo Helueti) ,mifsis legatis. nbsp;nbsp;Porrô,tredecim hodie continent

tur pagis,uti uocant, Heluetij. hi ftint T igurini,Bernâtes,Lucerna* tes, Vrani, Suiterifts, Vnterualdij, Tugiani, Glareani, Bafilienfts, Solodurii,Friburgfi,Schafufiani,Apecellenfts. Hi ftint ardiflimo fordere coniunfti,per iufiurandum,^ æquali utunturiure,ac uelutt communem rempublicam adminiftrant. Ex ijs omnium primi foe* dus inierut Vraiu, Suitenfts, Vnterualdi),quumeiedanobilitate, qua premebantur,in libertatem ftft uindicarent. fuit hoc anno ftlu'' tis M. c c c. X V. his deinde Lucernates,poftea Tu^iani,ftxto loco Ti gurini, ab his,Bernatesacceflcrunt.Bafilea fere poftremaftft con iunxit. Eorum deinde ftint fafti foci), ftd non qfdem legibus neque tanta neceflîtudine, Rhœti, LzCpontrj, Seduni, Veragri, Sangallij, MuIIufiani,Rotuilenfts, nbsp;nbsp;nbsp;C^{àr,qui tum gratis annum uigefimu

primumexceiftrat, publico decreto Lutheruoftauadie Marjpro^ feribit. Exordium ducit à fua perfona, ftii nimirum efft ofFici), non modo ftabilire Imperium amp;nbsp;amplificarc, ftd prouidereeriä, ne qua labes authærefis intrà fines Imperij nafcatur : ÔC maiores quidê fuos

in hanc cut^m di'I/gcntcr mcubuiflê:mukó igftur eflê gquius,ut ipfé^ cui tantam tamque late patentem dinonem Deus conceflit, illorum uefh'gns mßftat:nam fi recens in Germamanatas hærefès noncoher ceat,fbrc,ut Sc co nfcientiam ipfe fuam Iædat,ÔÔ in fioc regni fui pri^ mordio maximam nominis indignitatem fibi conciliën no tu efle du' bioprocul omnibus, quam impia dogmata Lutberus nunc aliquot annis diuulgarit : ea re permotum pontificem maximum, Leonem decimu,ad quern eiufmodi cognitio proprie pertineat,nihil non ten tafle,ut ad (aniorem meutern ill u reuocaret,Só principio quide Icnif-flmis ufum fuifle remedijs: uerilm,ubi nihil profecit,ad eas rationes, quælegibus 8cmaiorum decretis continentur, uenifle, certumquc denunciafle tempus,intra quod errorem deponeret,graui confh'tU' ta pœna, nifi pareret : ilium ucro non folum non obtemperafle, ue* nimetiam atrociores edidifle libros:cum autem grauiter ip le à pon* tifice urgeretur, utecclefîæfuumpræftaret officium ac hominem nocentem cohiberet, decretum illud euulgafle pontificis : ueriim nc itàquidemillumeflêfaftum meliorem, imo tunc primum cœpiflc furere, editis libris indigne ac contumeliofe multa Icripfifle, nec aliud in ipfi'us libris quam feditiones, bella, difcordias, incendia, cædes atquerapinas contineriî patrum conciliorumab eocongt;. temniauthoritatem,etConfhinaenfl concilio magnam inprimis fie* ri contumeliam, quæ quidem non loldm ad eius actatis uiros fan* ô:iflîmos,uerùm ad Sigifmundum quoque Cælàrem Sc ad lenatum principum pcrtineanimmanitatem ipfius atque rabiem nullius ora* tione fan’s explicari pofle: non hominem eflè qui fie agat,fed dæmo* nem ponus, humanalpecie : bis ergo de rebus cogitante le magno* pere perturbari atque dolere, pro fuo erga rempublicam 80 digni* tatem pontifidam affedu : ideoque, ne uel maiorum iuorum uirtu* t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te,uel fuo fplendore atque munere aliquid admittat indignum,con*

gregadonem feciflè omnium ïmperq’principum ac ordinu,amp; corn* I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;municato confllio,rem omnem grauiter ac diligenter expendiflè:

quanquam legibus cautum fit,ne manifeftus hæreticus, tones dam* natus ÔC ab ecclefiæ communione lèmotus audiatur, tamen,ne quis uUi calumniæ locus eflè polîèt, dans literis amp;nbsp;miflô caduceatore aC ' publica interpolîta fide, ilium accerfiuiflé, ut coràm fui fatfli rati* onem explicaret: pôft, ordine commémorât quid fît aôhim Vuor* maciæ, turn publice, tum priuatim,ut fupra didum eft. Et quo* niam errorcs ilk fîios pertinaciter defendat; decrecum illud poiitifîlt;

damnat amp;nbsp;profcribit,utauthoremfcifiTiaos,utmanifeftumac per^ tinacem haereticum: mandat etiam omnibus, graui denundatapŒ*-na,utprotaliagnoicaiit,amp;'utpoft xxi.dies,quos adreditumei conceflerir,quifque det operam,ut ill um capiat,00 captum infua po teftatem perducat:eos uero, qui quocunquemodo faueantautope-' ram ei fuam communicent, æquè profcribitdibros etiam aboleri iu* bet,Sc librarrjs in pofterum grauem conftituit pœnam : amp;nbsp;hoc qup dem fuum dccrctum,quod coinmuni principum ordinum confii lio fadum eile dicit/acrofancfHi eile mandat. nbsp;nbsp;Aiuntedidum hoc

â paucis aliquot fuiiîe conflatum:nam ex eledoribus nonnulli feten tur,nÖ Ce CuifCe confcios,ut fuo loco de Colonienfi dicetur. Mogun tinus,qui cancdlarius eft Imperq, multum in hifce rebus poteft, u^ cunc^fit,ealata fentcntia,permagnam Cçlàr iniitgratiam,ita quidc, Uta Gallis abalienato prorfus animo,fœdus cum eo pontifex mirer, ßcutpaulo poft dicemus. Ab ea promulgatione,Fridcricns prin' / cepSjC nobilitate nonnullis,de quoru fide compertûhabebat, nego” . cium dabat,ut in locum quendâ fecretiorcm SC ab hominû frequent tia remotUjdedwcerent LuthenmijUitandi cauG periculfiquod qui' dem fumma diligentia fuit amp;nbsp;taciturnitateadmim'ftratû. In hacfua folitudine,uarias epiftolas ad amicos libros etiam Lutherus emit tit.de abroganda Miflapriuata, quern iuis fratribus Auguftiniams in(cribit:de uotis monafticis,ad parentem fuum loannem Lutherï^ aduerfus lacobum Latomij, theologum Louanienfem. Augufti' nianos aute adfortitudineatcpconftantiamhortatur,etin Frideri' co principe magnum iplbs habere præfidiu dicit, quod fit prudens, amp;nbsp;ueritatis amans,amp;S à iudicijs temerarijs alienißimus. Cœperant illi tunc omnium primi intermittereritum Miflaru,edt]^ Lutherus confecit illis hunc,quem diximus,libru,ut Sc uacillantes erigeret, ac peritiores C0firmaret,magnopere hortatus, ut in eo propofi'to per' feuerarent. Qtio cognito,Fridcricus admodu folicitus,ne turbas ea res ac maiorem aliquem motum excitaret,totius academiæ lenten tiam exquirijamp;S ad ie referri iubet: academia quatuor ad eâ rem deli' gitjluftu Ionam,Philippum Melanchthone,Nicolaum AmftorfR' iim,Ioanne Dulciu.hi cum Auguftinianis collocuri, quid ipforiî effet propofiti,renunciant,et fimul,quanta cœng domini fieretiiuuria, demonftrant.itacpprincipe orant, ut tantam impietatem no uno Cœ lùm in templo, fed omnibus in locis abokat, werum ufum cœnæ^

i'uxta Chrifti mandatum Sc morem apoftoïorum inftituat,5(f aduct ßriorum contumelias omneis fortitcr contemnatîfic em'm eflc com^ paratum, ut qui ucrâ euangdq dodlrinam (ufcipit propugnandam, hune oporteat multaperpeti :magnopere ei prouidendum eflè, ut hocpræfcntiiîîmum Dei donum,quô prçdpué ntornafus,propter èxcitataminipjfîus populoeuangeîfj lucem,reuerenteragnoicat» ' Adea FridericuSjiiihil omnino fe,quod ad pietatêperdnéat,prçx termiflurum î fèd quoniam tes admodum fit ardua, fibi uideri, non cfle propcrandum,et per ipfôs,qui pauci admodum fint,uix aliquid . pofle perfici:quôd fi (cripturæ teftimonijs cauià nitatur,fore ut com plures accedant,8f tune mutaaonem illam,quæpia uidebitur atque neceflâria,multô poHè commodius fieri:fc,qui feripturæ fit imperp , tus,ignorarc,quandd ritus illeMifiarn ufitatus,quem ipfi damnent,

fit introduclus, ÔC quando ilk, quem apoftoli dicuntur obfèruaflè, in defuetudinem uenerit : plæraque omnia templa ecclefiafticoru eflè collegia propter Miflas inftituta, maximis ad earn rem collatis faailtatibus : quod fi nunc aboleatur Miflâ, fore, ut polîèflôrihus * aukrantur ea bona,quæ Miflârum nomine donata fint olim: quangt; ta uero fit ex eo futura perturbatio,quemuis intelligere:et quoniam ad fè totam adlïonem reiecerint,fuum eflè confilium,ut cum reliquis academiæ uiris bonis atque dodlis re communicata, negocium mogt; derate traórent, amp;nbsp;rationes excogitent ad pietatem óó tranquillitatc retine^idam idoneas. Oelelt;fi:i,habita rurfiis deliberatione re{pongt; dent,amp; ficutantea,monent,utabrogari Milîâmiubeat: pofiêid fie^ n fine tumultu,amp;r ut non poflit,tarnen quod rechim fit atque pium, non idcircó prætermitti oportere : quod numero fliperentur, nihil eflè noui:(èmper inde à condito mundo maiorem hominum partem f eiHülîèuerscdoâxihæzfore etiam,ut hunc cœnæ domini reÂum u' fum ij fokim recipiant amp;nbsp;approbêt, quibus datum fit diuinitus:cob legia quondam inftituta,non propter Miflas, ueróm ut iuuentus ad pietatem in ijs erudireturjamp;S poflèflïones illas fuiflè donatas in eorü, qui docerent fimul Sc difccrent,amp; in pauperumetiam ufus: hunc quidem morem ad Bernardi propèduraflè tempora :uenim annis âbhinccirciterquadringentis,natam eflè Miflârum illam nundina^« tionem,quac fit omm'nô tollendatquôd etiamfi uetuftiorem haberet originemiftaprophanatio, tarnen i dcirco non eflè tolerandam:amp;S,fi forte motus ex ea mutatione nafeantur, id non eflè dolt;firinæ,lèd ad* üerfiiriorum nequitiæ tribuendum,qui fui emolumenti caufa, ueri*

COMMENT, tatem contraconfcicntiam oppugnenttad hocuero genusinconi* inoda non eflê rdpiciendum, fed progrediendum conftanter quo' inodocunque tendent tumultuetur niundus : hacc enim omnia iam olim à Chrifto fuifle prænunciata. nbsp;nbsp;Cæfàris frater Ferdinandus,

Auftriæ princeps,hoc anno ducit in m^trimonium Ludouici Vn' gariæ regis rororem,Ann2im, In tanto numero aduerfâriorû Lu' then, Britanniærex Henricus oeffauus, ilium etiam oppugnat, 5^ primo quidem indicium illiusdeindulgentnsconuellitjamp;rpontifi' catum défendit : poft, omnem illam difputationem de facramenris ecdefîæreprehenditjfumpto feribendi argumentoex hbrode ca^ p riuitate Babylonica. Lutherus ubi cognouit, acerrim è refpon det, in eiufque caufæ defenfione, nullius hominis dignitatem au; fplendorem quicquam apud ft ualere,demonftrat. Leo pontifex honorificum regi cognomen idcirco tribuit, defenforem appellans ecclefîæ. nbsp;nbsp;Qiiomodo Carolus Auftriacus ad Imperq dignitatem

aftitus fuerit ,fuprà demonftrauimus : cum deinde priuatæ quæ^ dam offenfiones intercederent inter ipftim GalliæCpregem,uentum eft ad arma, amp;nbsp;primo quidem in Hifpaniæ finibus, inque Belgio, Tenebanttilm Galli Parmam Ô6 Placentiam : idpermolefte graui' terque Leo pontifex ferebat : cumque nuper etiam tentaflent Rhelt; gium Lepidi, prorfus animum ab illis auertit,8ó foedus cum Cæft' re fecit, cuius hæc erant capita præcipua, ut ecclefiæRomanædft gnitas defendatur,ut que Galli nuper illi ademerant,recupciwntur, utFranciftus Sfortia turn exul, in paternum folium reftituatur Só principatum Mediolanenftm. Coniuneftis ergo uiribus,Parmam

Placentiam Gallis eripiunt, Zc Mediolanum urbem capiunt, hoftem ex Infubria,quam totos iam ftx annos ill e tenebat, depellur,

Sfortiam deinde reftituunt,adminiftrantibusbellum Profpero Columna,Ferdinando Daualo Pifeario. Non multo póft eum aP latum nuncium, Leo deceffit è uita, non fine ueneni fufpitione. Fi-' lius eratLaurenti) Medices,ac proauum habuit Cofmum,qui prælt;' cipuum fplendorem in hanc familiam intulit : tredecim annorum a--dolefcens Leo,in cardinalium ordinem luitalle(ftus,lnnocetio oda* iio,pontifice:non exceflit annum ætatis quadragefîmum ftptimum; fucceflbrem habuit Adrianurrt ftxtum,Batauum, qiu Cæftris ado' îcfcentiæ formator fuerat, Eodem prope tempore, Solimannus, nuper fadus T urcarum princeps,Ludouico Bohemi^ regi Vn-* gariæ, qui fôro rem Cæfaris Mariam habebat in matrimonio, bek lum

fum facit, plurimis occupatis oppidis atqiie cafte!Iis,BeIgradum urbem Vngariæ propugnaculum, ad Danubrj Sc Saui confluent tem, capit, opere præfididque munit. nbsp;nbsp;nbsp;Dum ueró Cæfarin

Gercnania moratur atque Belgio, ualde graues ortac fuerunt per Hiipaniam iediriones : ut ergo nafcenti màlo tempeftiuè occurred' * ret, conftituto prius iudicio Sc f^natu, qui ius redderent, perquc fuam abientiam,Imperi) négocia procurarent,clafleuecfhisinHp (paniam redit : fed iam ante ipfius profedionem ordines imperq h.d.xxii. conuentus agebant Noribergæ, cum alrjs de rebus, turn inprimis de bello Turcico : amp;S Cæ^r, emiflb diplomate fub exitum Martij, monet inprimis ecclefiafticos, utpro reipublicæfâlute, pro pecca^ tis hominum expiandis,uota Deonuncupent Scfacrafacianttca-* lendis deinde Maij décréta fuerunt auxilia Ludouico regi, Cac' far domum rediens, Angliæ regem iterum inuiiit,amp;r ut firmum ha-beret amicum inGalliæ regem, aureorum millia centumtriginta tria promittitei dare quotæim's* Tantundem enim ex pafto Galquot; Jiærex Anglo pendebat,eiufqueforori Mariæ, quotannis.itaque, nifidedamno Gbi caueretur, Anglus nihil in ilium experiri uole-' bat. Aduminter ipfbs hacdereEiit lunijdiedecimotertio, Vin* defbræ,quod eft ad Thamefim,oppidum Sc arx, fupra Londinum: maioris etiamneccilîtudiniscaufà,conuenit,utAnoli filiam Ma* riam, tunc feptem annorum puellam, Cæfàr confobrinus in matri* monium fuo tempore duceret: uter ab eo pado difcederet,alceri de* penderet aureorum millia quadringenta. Gallic rex,ut arnifta per ItaliamrccuperaretjOmnerobureo conuertit. De Zuinglio fu* pra didueft:epifcopus uero Conftantienfis,Hugo,cuius ad iurifdi* dionem eccleGafticam Tigurini pertinent, fenatum interpellât, æ cuiufmodi querelas audiat de Zuinglio, qui nouu dodrinæ genus inuexerit,oftendit:ine,fua caufam ad fenatum défendit, eicp fatisfa* cit : epifcopus deinde dat literas ad collegium canonicorum, in qui* busetiam erat Zuinglius, amp;nbsp;de nouis dodoribus, qui perturbent eccleß'am,multalocutus, horta£ur,utab illis diligenter Gbi caueant;

amp; quia Léo pontifex, deinde Cæfàr etiamilla dogmata grauifsi* ftmis edidis damnauerint, monet, ut ijs pareant, nec aliquid mu* tent autinnouent,doneeillijquorivn intereft,aliquiddecommu* ni conGIio ftatuant. fuit hoc menfè Maio. Quum hæc effet in col* legio recitata epiftola, Zuinglius, ad quem ea pertincret, epifeopo refcribitjôCintelligerefcdicit, quorum impulfu iftafaciat: monet,

ne fcquatur eonim confilia: nam inuidam cflc ueritatem,nec d pofif: refifti.prolixiori poftea fcripto refpondet inis,quos cius epiftolg ptt tabat authores, Zuinglio deinde coniundi quidam alij,per literal orantepifcopum,nequidaduerfi4seuangeli) dodrinam decernat, nequeturpemillam ÔC infamem uitamfacerdomamplius ferat^fed coniugium illis permittat» In eandem quoque fententiam fcribit Zuinglius adomneisHeluetios« monet, neueræ dotftrinæcurfum impediant,neque fàcerdotibus mantis ullam faciant moleftiamzcœ^ libatus enim præceptum,authorcm habere Sathanam: nonnullis in ipCorum pagis hunc eflê morem, quum pouum quempiam ecclefiat miniftrumrecipiuntjUtiubeant cum habere concubinam, nepu-dicitiamalienam tentet:earn confuetudinem rideriquidemàmuh tiSjUerdm prudenter eflè receptam,ut quidem eo tempore,amp;r in illis dodrinæ tenebris atque deprauatione: quod autem illi de concubi* nis tunc fecerint, idem nue eflê delegitimisuxoribus inftituendum ubique. nbsp;nbsp;nbsp;Lutherus interim, cum per menies aliquot delituiflêt,

utfuprà diximus, Vuitembergam reuertit,Sc quoniam à Friderico principe non erat reuocatus, ne in malam hoc il 1 e partem acciperet; ueritus,menfe Martio datis ad eum literis,quód ipfius iniuflu redic ritjUulla faeflum eflê dicit uel maleuolentia uel contemptu: fan's intel ligerefê,nondefuturos eflê, qui adipfius periculum hoc perrinerC dicant,eo quodpontificis atque Cæfaris grauifsimo iudicio fitprogt; fcriptus,quorum minime fit contemnendapotentia: fê quidem hæc omnia diu multumque prçcogitaflê,ueriim fuifadi treis habere cau fas:primiim,quód crebris ecclefiæ Vuittembergicç literis atq^ pre* cibus fi t interpellatuSjUt redeat: eum ucro populum à Deo peculiar riter fibi concreditum eflê, neque negligi poflê : multos hauddubié ' de hac emendatione doélrinæloqui acerbe odiofè, uerùm certd fibi conftare, profefsionem hanc fùam eflê Deo gratiflîmam : dein^ de,perinfi'diasdiaboli,quilucem hanc euangelrj ferre non pofsit^ abfênte fê, turbas in eedefia fua concitatas eflê, quæ, nifi coràm ipfê doceat, componi non poflînt : earn uero caufàm eflê tanti momenti” utquibufuis earnrationibus anteferat,ideoqueftatim ubi cogno^ uiflêt, Omni remota deliberatione rediflê:nihil enim fibi tàm elle cha rum,atquepopuli fàlutem:quôd filiteris confici respotuiflêt,lcgt; uiterfê Vuittemlvergædefideriumfuiflêlaturum : polîremô,ualdc fê metucre, ac quodammodo præuiderefuturam in Germania Ion/ gê maximam tempeftatem, quæ pKcfêns hoc Dd beneficium tàm fecurc

fcciire contcmnat ï plan'ólque inagno quidem Audio complet'iic^ ram dojflrinam, fed uita moribufque uehementev earn deformare, quæ fpiritus eflè debebat libertas, cam ad fuas transferre cupidi* tateSjiit quidufs licere fibi putent:alios autem in hoe eflê tdtos, utfa^ nam dodrinam opprimant quociint^ modo : hoc autem ad fèditiO' nem concitandam propne pertmerc: tyranm'dêeccleiïafh'cam nunc eflè dcbihtatam,amp;S hoc fblùminitiofui fui'fîêpropofi'ti:lêd qma ma^ giftratus ctiâhoc tantum donum no agnofcat,fore, ut hanc ingrate tudinemSc uerbi fui contemptum Deus ulcilcarur,amp;r alia poft ah'â naicente calamitate (îcutolim Hierololymæ, funditus euertat om^ neis : iam uero fuum, èC aliorum qui confulerc in medium poftînt, officium efiêjUt ad fummam docendi atep monendi diligentia, nihil rcliqui faciant: Sc quanquam fortafte laborem omne ipîe fruftrà fùquot; mat, à multis ctiam ridcatur, idcirco tarnen fibi defiftendum non eflemam operam fuam placcre Deo,amp;r qualecumc^ tandem fit futu^ rum conuentiLs Noribergici dccretum, iudkio tarnen ôôièntentiæ diuinæ non pofte præfcribi : elle c|uafdam alias præterea fui reditus caulâs,uerum tenu fores: hanc uero quam demonftrarit,quæuideli' cet ad aiTcrendum euangeliu pertineat, Gris efle magnam ÔC idoneâ» cur humanis omnibus confilqs pofthabitis, ad folum Deû refpidat: ut ergo bom cofulat, quo d non iuftîis ab iplb nec^ uocatus, eô iè re^ ceperit, orare : ipfum quidê principem in corpus atqj fortunas po^ puli fui habere poteftatê, Chriftû uero in animas etiam, quarû pro' curatio atep cura quonia fibi demandata fit diuinitusmô Ce pofte fta^ tionem delerere:cumcp Chrifti ncgotiuhoc fit omne, putare {c,nihil ob^unc fuu reditum ipfi futurum eftê periculi. Quôd autc per ftp am abfentiam ait excita tas in ecclefia turbas, ad hune modum habet. Andrews Caroloftadius, de quo fuprà didum eft, interea dum Lu' therusabeft ,diuerfa dogmatapropofuit,86 tumultuofè ftatuas^ templis eieccrat concitata plèbe: Lutherus autem hac de cauG po^ tftTimtïmreuocatusàfuiSjCÛm rediftct,fa(ftum iftud Caroloftadq damnat,demonftrans,non hoc ordine progrediendu, led imagines atque ftatuasprimûm efleremouendas ex animo, populumque do cendum, fola fide nos placere Deo, ftatuis uero nihil profici : fublagt; tis illis ad hune modum relt;ftè informatis animis, nullum eftè pe^ riculum amplius,ne quid noceant, Ijjonte collapfuras : nonfc qui dem repugnare,‘quô minus tollantur, fed hoc à magiftratu fieri dc' bere,ncquepermittendum,utuulgô ÔC promilcuè fiat ab omnibus.

Glifcebatad hoc tempus occulté fefla quorundam, qui eu Deo fibi colloquium eflê,8c mandatum habere fe dicebat,ut impijs omnibus interfeétis, nouum conftituerent mundum, in quo pi) fbldm ÔC nocentes üiuerent ac reru podrentur. Hi fuas opiniones danculum diflèminabant, in illa potiffîmùm Saxom'æ parte, quæ eft ad Salam flumen,eorumque iententiam laudabat etiam Caroloftadius,ut qui* demLutherusrefertî cumqueuiâusauthoritateLutheri nonpo* tuit,quod uellet, Vuittembergæ perficere, delêrta demum ftationc tranfij t ad illos. nbsp;nbsp;Ex hoc hominum gencre atque offîdna prodqc

Thomas Munccrus,quo quidem authore per Turingiam et Fran* coniampôftnata eftpopularis inmagiftratumfêditio,utfuo loco recitabitur, nbsp;nbsp;Lutherus deinde cerdor fadhis, in conuentibus Bo

hemorum eflê, qui pondfîcis ÔC ecclefiæ Romanæftiaderent autho* ritatem recipiendam,alioqui diflîdiorum offènfîonû nullum eflê futurum finem:datliteras adillos tertio calendasAugufti* nomen Bohemorum fibiualdealiquandó inuiiumamp;T odioiumfuiffè,quan* diu pondfîcem Romanum ignorafTet eflèandchriftum : nunc uerd, cùm euangeli) lucem Deus mundo reftituit, longé aliter iudiçare, fuifque libris hoc ipfum ità profited, ut pontificem eiufq ix cliente* ïam omnem habeat fibi multo magis,quàm ipfi,durum ÔC implaca* turn : iactafic non femel aduerlârios, in Bohemiam le commigrafiê, le quidem aliquodes optaflè eô proficifei: uenlm,ne fiigg fîmilem cam profeédonem clamarent, mutaflê propofitum : nunc autem ed rem dedudam,ut fpes magna fît, Germanos atque Bohemos euan* geli) dodrinameteandem religionemaliquandóprofefluros:quód plænfque doleat,ipfos inter fê uarijs diuidi iêlt;ftis,meritô quideip,il* los angi,uerilm, fî ad pontificatum deficiant,fore, ut non modo itou tollantur fedæ, uerumedam augefeant, left diffundanunufquam cm’m efleplures, quàm in regno pontificio,lèdas : uel foils Franci* feanis hoc poflè demonftrari,qui multipliciter inter fè différant : ÔC tarnen hæc omnia fieri authore ac defenfore pondfi'ce Romanoznam eius regnum ali quodammodo amp;nbsp;confirmari diftidijs hominum: hanc etiam eflê caufam, cur reges inter fê committal, offenfîom* busperpetuam materiam fubminiftrettprouidendumigitur ipfîs diligenter,ne, dumfêdas illas minores abolere ftudent,in alias inci* dant longé détériorés, cuiufmodi fîntomnes pondficiæ,prorfus iti' fànabiles,é quibus,beneficio Del nuper erepta fît Germania: tollen* dis incommodis nullum eflê podus remedium, quàm, ut ccclefiaru

prgfedi' pure ac fimpliciccr cuangcltj dodnnam fradantjquod Ci pogt; pulum imbedllem in ofRcio conrinere non po(sint,quó minus defi# ciat, hoC-IâlîcnîdabQreat,utcce_nam Domini rctineantintegram, Ait tt iiisi5CliaïanymiPragai(ïs menciû^ nbsp;nbsp;(èruent inuiolatam j:£ore

enirtijUt hæc duo prædpuè conetur ipfis extorquerc pontifex : quôd il cxipiîsaliqui relanguefcant,amp; utruncç tyranno conecdant,non relt; de ab ipfis fieri:fed îicet Bohemia tota defidat,ic tarnen Huïsi dodri •nam ede celebraturum ad omnem pofteritatem:italt;^ rogHÈet horta^ tur,ut in eo religionis inftituto,quod multo iànguinc fummalt;^ for^ titudine hueufep defenderint, perfeucrent, nec effloreicenti euangez lio fua defedione contumeliam fadant î eti'am fi non omnia fint apud ipfos rede conftituta, no defuturum tarnen eiTc Dcum,qui fuo temi? pore fidelem aliquem miniftrum amp;nbsp;religionis emendatorem fit ipfis cxdtaturus,modó conftanter agant, amp;nbsp;pontificatus Romani turpiz tudinem ac impictatem ab fe longiGime répudient. Ad Bohemos quod attinetjfic habet» A morte Ioannis Huisi,de quo fupra. didum eft, intreispotifsimum fedasdiuifus eft populus» Vnadljcorum, qui pontificem Romanum, ut ecdefig principem et Chrifti uicarium agnofeunt: altera eoru, qui ccenam Domini perdpiuntintegram,0C in Mifsis nonnulla redtant lingua popular!, cæteris autem in rebus à pontifierjs nihil differunt» Tertia eft eoru,qui dicuntur PicardÉpoti tificemhiRomanûamp;dientelam dus omnem appellant Antichriftu amp;nbsp;meretricem illam in Apocalipfi depidam:prf ter biblica fcriptani^’ hil redpiunt, facerdotes nbsp;nbsp;epifeopos fibi deligunt ipft,macrimonio

nemini interdiditgt;mortuis nullas fadunt exequias,dies feftos amp;nbsp;cere* monias habent perpaucas» Poft hæc,librum edit Lutherus aduer* fus falfo nominatu ordinçm epifeoporum» Et quonia in prçfationc fibi titulu fumit ecdefiaftæ Vuittembcrgenfis,ait,etiamfi ridcatur ab ipfis propter eum titulum,hoc tarnen fibi non efle mirum, nee etiam præter expedationem euenirc, qui uiolentiam ipforu fit expertus in rebus multo grauioribusîquod fibi opponat,nihil ipios habere præ ter tyranniddfe, paratum dodrinæ fuæ rationem reddere,contemAi ab ipfis ac repudiarijipibs uero, quoties urgcantur ut fuâ dodrinam comprobent ac ueram elTe demonftrent, obfurdefeere: turpe admo* dum effe amp;nbsp;magna uituperatione dignu, quod tarn multi tarn magni ficis fplendidis ornati titulis, qui fe totius feripturæ profiteantur magiftros, ab uno ft in ius difeeptationem uocati,non aufint legiti • mum fubire iudidum;ct quoniam fuperbe fcdi agant,ft quoep nihil

€p(is udfe côcetîcre,et cognomc hoc ecclefiaß^ fibi impofui'flc ipfumî nihil cnim clubitarc,quin cum utuïü mulco redius ac uerius arrogalt;* re fibi po(sit,quani ipß,nomcn epifcopi:quâ cnim profitcatur dodri nanijca cfle non fnam/cd ipfius Chrifti: nec cflTe quod uIlS in ryranni de præfidiû ponant: quantoperc cnim ipfi odio ct iracundia aeftucnt, tantopere fe progrefTuru animofius,omni ipforu conccmpco furore; quod fi ctiam iugulctur ab ipGs,dodrinâ tarnen fuam fore immortagt; ïem : uiuerc ac in fempitcrnum rcgnarc Chriftu, qui infaniam ipforu be fanguinarios conatus aliquando fit cohibiturus i Romani potifids Ct Cçiads edidojfibi nuper ablat« ciTc nomen,et charaderem illu ma gnæ beftiæ prorruscrafum:hoc adeo fibi non eiTe moleftu,utgratias agac quolt;^ Deo, qui iè ab illo focdifsimorû erroru et impiç dodrinæ crgaftulo iibcratûjUera fui uerbi cognitione illuftrarit; quod cum ità (îqetquoniam aDco fibi demandatum fit cuangelij docendi munus, æqun eflè,ut bC ipfe titulûfibi fumac,alm iàlfi dodorcs ciufmodi fugt; cis adeô fefe ucnditent,non ergo fe pofthacipibrûm iudido fubmiffu ru iua fcripta:nimium fc fuifîè VuormatigdemiiTumtnunc autem de fua dodrina tam efle certiï,ut ne ullius quidem angeli iudicio uelit câ fubrjeere, fed eius dodrinæ teftimonio iudicaturû fe amp;nbsp;ipfos omneis amp;nbsp;angelos ctiam: (^i dodrina banc repudienr,eos non poife confer qui falutcac uitam cternâ,eô quod non abhomine uerûm ab immor tali Deo fit profeda: fi longior uita fibi dctur,nihil iè reliqui faduru ad fummâ diligentia, ut ad omneis ubicp prouindas enuncietur euan gelium : captari quidem ab ipfis ociû bc tranquillitatem be. delitias,ô^ de ftatus perturbatione uehementer angi, fe uero daturû operam,ut quanri pace tanto ftudio quæruntjCam ut ne con(èquantur:fin autem ab ipfis interficiatur,ne fie quidem extra tumultû et inquictudinêeïïè futuros:amp; quoquo tandem modo fecu agahi,fore tarnen,ut deus im petu in ipfos perpetuo et côtinenter (àeiat,donee uidi aeprofhrati ucl pereât omninô,uel inuidiisimo bellatori fiipplices fadi,culpâ agno* feant be ueniä dcprecentur: optarc fe quidc in primis,ut refîpifcant et iàlutaribus côfilqs mature acquiefcant:hoc fi nô pofsit impetrari,bcl lu fibi cum ipfis æternû be irrecondliabilefuturû eflè:Quôd ctiâ non nulli criminentur, fuâ in dicendo libertatem, quafi propemodum cà IpedctjUteiufinodi icriptionibusmotum aliqucm exdteumaximann fibi fieri iniuriam:nam pofle plurimisfcripturf tcflimontjs ac exem^ plisoftendi, neceifariam hancefle rationem,aim eedefiarum prçfedl îunt be indodi amp;nbsp;impt) be obfi:inati,quandó nec fuum ipfi munus fagt; dunt,nec alqs qui cupiunt bC idonêe pofTcnt, permittunt uri fadann

Suprà cleNoribcrg^conuentu diximus.'hucetiamLadaui'cus rex Ct Hungariç proceres legadonem mi'ferunt ampîiiïîinam,amp; de T ur* cica îramanitate mifèrabüiter conquefti,frrma petebant auxih'a ÔC di^ uturna» Mifit quoque legatum eo pontifex Adrianus, ôd Odobn's dié quinto, per Hieronymum Rorarium, c fuis cubicularqs unum^ qui ante legatum in Germaniam uenit,ad Fridericum Principem dat literas» gratum fibi fuiflcjcum de conucntu Noribergæ audiret,gralt;? tiffimum uerojcum ipfum eo quocp uenturum accepiffetifpem enim cfle magnam, aliquid ibi decretum iri, quod ad reipublicae falutem ac dignitatem pertineat: haiicetiam eflecaufam, curdeconfilio fenai? £uscardinalium,Iegationcm in Germaniam decröueritmoluiiïèautê intereâ dum legatusille ad uiam fefe comparer, hunc præmittere, cui mandarit,utipfum,quem ualde Temper dikxerit,adeat,(uumlt;^ erga rempublicam ftudium ac uoluntatem exponat, quemadmodum exep, qui fubfequetur, legato, copiofius fit auditurus'; hortatur autem petit,ut ipfe,qui fit Imperq princeps, cuius quidem in Imperrj tutela uerfetur ecclefia Romana,diligêter elaboret, ac in mefi dium ea confulat, quæ ad dignitatem eccleûæ Apoftolicæ 8lt; ad pUi? blicam tranquillitatem pertinebunt, in eolt;^ maiorum uefiigia lequa tur: quoniam in cæteris ab ipforum uirtute non degenérarit, fpera refe,nehic quidemefle futurum fui dilfimilem: Hieronymo etiam manda(re,de his rebus ut cum ipfo loquatur, cui Si fidem haberi pe** tiu Ferdinandus Auftriæ princeps,urgebat uehemêter lèntentiam latam aduerfus Lutherum anno fuperiori, Siinducatu Vuirtenv bergenfi',quern tunc tencbat,grauiffîmum propofuit edidum, xxvi, die Nouembris,ac præmiumdelatoribus conftituit,Si paffim in fuis prouincqs,grauiter in eos, qui pontificqs legibus non parerent, anis? maduertiu Hoc anno diem fupremum claufit loannes Reuchlinus, ftate grauis : mortuum celebrauit Erafmus Roterodamus pulchcrri mo dialogo, dum Si imnwrtalitatem Si trium linguarum cognition nis principatu ei triWu Sub exitum Nouembris Adrianus dat lite* ras adreliquös ordines Noribergæ congregatos*Inde ab eo tempo* re, quo fit ad apoftolatus officium delcdus, nihil habuifle magis in uotis,quam ut boni paftoris partes raodis omnibus impleret,nec ul* lam fui gregisouiculam fineretlongiusaberrare ^quantumquidem omnino fuauigilantia ct folicitudine fieri pöffetreiusq^ ftudq fibi De urn efle teftem,qui Ce nihil tale meritum, praeter omnem fuam expez dationem ad hoc munus euexerit : ut autê fa cilius,quó cuperet,perz

ueniri pofTet, uehemêter hortatû efTe reges omneis nbsp;nbsp;nbsp;prîndpes, ùt

â duilious bellis abfl;meanc,amp; fi bellum fît omnino gerendû» uc uim omnem atque robur aduerfum hoftes fidei conuercanc: ôi. quod alip perfuadereû'cconatus, illud iê prffticilTe.'etEquicibus Rhodrjs^quos T urcarû C^far dura nunc lêruicute premat, magnâ pecuni^ uim fubi* miniib*aire:deinde,ab externis periculis reuocata cogitacione,coepi(re mala domcfticâ drcumfpicere, quidem magno cum animi dolore audirCjMartinum Lutherum,qui fgpenumerô leniter amp;nbsp;paterne mo nicus,tandem,cdm nullum fupereiTet aliud remedium, damnatusiîc at^ profcriptus a plurimis academijs, à Leone pontifice, tdm etiam à Cæiàre,decommuni ipforum uoluntate, non modo non coërceri, uerumetiam mulcd uehementius quàm antea:,gra(lâri,et nouos quo tidie libros edere,quibus et religio Chriftiana et uitæ honeftas omnis eneruetur : hoc etiam eo fîbi dolere magis, quod ex nobilitate comz plures ei fauere,Ô^ nunc eoufi^ fadam cffe progreflîonem intelligar, utecclefiafticorum Ôddignitasper Germaniam imminuatur, 8^ poC» fefsiones etiam in difcrimen ueniant,amp; ciuile fît exdtatum bellum in* ter nonnullos:uerè quidem d Paulo didu, oportcre exiftere h jrelès, nunc autem eum clTe rerum ftatum, ut importunÜsimc hoc malum acciderit: diabolum in hoc eiTe totum,ut nos plurimis calamitatibus inuoluata'pfo nimirum authore amp;nbsp;Tuirdcum furorem in nos longe late(^ graflari, amp;nbsp;fîmul haîrefim iftam Lutherf,in Germaniam,for/ tifsimam gentem,inuedam efle: DeTurcæpotentianeminêeflèqui nefciat,quanta ea fît,amp;ut fortafle debellari pofsit,nihilo tamê melius habituras res noftras,quâmdiu domefticus ille hoftis nô fit expugna tus:Multa ièjCuciTet in Hifpania,de falfîs Lutheri dogmatisaudiflè: Si quanquam fibi doleret, malu illud in ea regione natum uidcri,un* de genus ipfe duceret, duabus tarnen rebus animum fe confirmafiè; primdm,qudd dodrinam illâ adeô friuolâ amp;nbsp;impiam fperaret d plg* ,| * rifî^ omnibus contemptum iri,deinde,quôdexiftimaret,plantam il* lam pefiiferam, aliunde allatâ, non eflc radices aduram in ea regione, quæ ièmper procreaflet h^refium oppugnatoresîcum autê longe di* uerfum acdderit, fiue iufto Dei iudido,fiue negligentia quadâ,amp; co rû,qui mature confulere debebant,incuria,prouidendû ipfis elle ma gnopere,ne,dum lentius adhuc amp;nbsp;remifsius agut,uideantur amp;nbsp;obliti elTe prifiinæ uirtutis,amp; hoc tantû fadnus approbare:uehementer au tem eflTe indecorû,tam fortcm et confiantem populum,ab ea religio* ne,quam Chrilius et apoftoli Cradiderût,quam tot martyres ac præ*

dari uiri, quam et/am maioresnoRn tenueruht, deficeré,àuthoreamp;^ impulfore fraterculo,qui ÔC i'pfe plun'tnfs annis cam fccucus fit atque profeflüsrquafi ucro tot nunc Qculis erratüfit,quafi ChriftUs,qui Ce nobis adfuturum confirmant in pcrpetuû, ecclefiam fuam in tantis dodn'nætenebrisimmoran’permiferit, quafiipCcunustantûmodo fapfat,et in hoc fit excitatus â Deo, ut totius orbis crrorêpatcfacfatt/ non dubi’um cfTc^quin uiris prudcntibus hæC admodum ridicula m# r dcantur, Ccd ramen efle popularia ÔC uentofii, quiqucnouis fmpcrqa i ftudent,maximas inde occafi'ones audendi aliquid captarc; An no ui deant quid illi fpeâ:ent,ec quorfum eüadantfhocfbldm a^,ut fub fpc de libertatis Chriftianæ,ius çquu amp;kges omncisproqcianrquoi*

•modo enimciuilem magiftratumagnofcantÔ£ob(èrüent,quifiinz difsimorum pontifîcum amp;nbsp;conciliorum legcs ignominiofc tradarc,' imô flammisaboFere non dubitent7 certè, qui non fint ueriti facrilcA gium facere,qui rcs Deo coniècratas impuris cruentis manibus di ripiantjcos tandem ab aliorum etiam faculcatibus temperaturos quia credatC* qui facerdotesnô ferire tantum fed Si trucidare audcant,eofi», dem hauddubiè cogitarc Si paratos etiam efle, uiolare quemcunque alium ordinem : fore tandem,ut iti ipios adéd principes eorûmquc liberos Si uxoresSifamiliasSi poiTefsioneshæc tanta licenua feeler rûaïque impunitas aliquando definat : rogare igitur Si hortari, fed Si pro fuo munere atque poteftatequamhabeat,tanquam Pétri fuc* ceflbr Si Chrtfli uicarius, poftuïare, ut omni depofita ofFenfione Si reconciliatis animis, incumbant diligenter. Si ad commune illud atque domefticum incendium reftinguendum accurrant, ut Luthe* rum uidelicet pqs rationibus ad lànitatem reducant, auc, fi non pof* fint, ut tum fecuti leges ac recens illud Cæfaris Imperrjcp decretum, pledant : hoc enim pertinefe non folûm ad eluendam illam macu* lam,quænunc inhæreatGermanise, fed etiamad plurimorumfa* lutem, qui ex illius contagione multùm accipiant incommodi : fc quidem Si natura Si moribusSiuitæquodam inftituto, magisad . clementiam, quàm ad feueritatem ullam indinare : fed quoniam hiC morbus non poflît lenibus medicamentiscurari,ueniendum elTe ne* ceflario ad uehementiora : eiusrei non unum extareteftimoniutn Si exemplum in (cripturis. Si maiores ipiôrum in concilio Con* ftanticnfi rationcm hanc (ècutos, in loannem HufTum Si Hierony* mum Pragenfem, pro ipforû merito uindicalïè : quôd fi Si ipffliane illorum imicentur uircutem,non defuturû dTc Deum, Si tuneetiam

in maiorem fpem nos uenire poffc, depelledi à nobis Turcarum ini/’ manitatcm: fe quidcni facultaces omneis ac uitam quoque,pro falute Cbi comniiffîgregisimpenfurunï:cgtera,quæ ad Lutherum pertinci# ant,fore,utex legato fuo Frandico Chcregato, epifcopo Aprutienfi cognofcant,amp; orare,ut ei fidem habeanu Quod duik bellum inter aliquos exdtatum eiTe didt, ad Treuircfem archiepiicopum Richargt; dum pertinetjCui tunc bellum fadebat Frandfcus Sickingus, uirfor tis,et Lutheri ualde ftudiofus: uerum belli caufa fuit,non religio,fed quod Richardus duos quofdam, fuæ ditionis homines, pro quibus ilk fideiufferaqnon fifteret iudiciotSic enim habent literæ,quibus a# midtiam d Frandfcus ad exitum Augufti menfis renûciat» Adria* nuseiufde prop? fententiæliteras tunc etiam dabatad quofdam pri*lt;, uatim:0^ ab Argentinenfi quidem fenatu,poft multam dod:rinæ Lu theri deteftationem pofl:ulabat,nc quos illius aut fociorum libros e* uulgari permitterent,amp; iam excufosnon modo fupprimerent,ueru* eu'am flammisabokrent:audire enim eius quidem generis libros ab ip forum cxcudi typographis, contraria uero (cripta repudiari : nifi parcant,uindidâ et iram Dei denunciatmam ut in antiqua religionc maxime permaneant,taifien,nifi peccandilicentiam in alfjs,8derroris occafione tollant,non efle quod impunitatem fibi promittant, Cac* terum,quod ait,ic,cum dTet in Hifpanijsjaudiikde Luthero,fic ha/ bet. Erat Adrianus humili loco natus,ex urbe Traielt;Ho, quam uoz cantVtricam,ad Batauorum fines, Louanrjdeditoperamliteris,ct aliquot póft annis,quum eruditionis ac probitatis nomine commen daretur, Maximiliani Cæiàris è filio nepoti Carolo prgficitur erudi* endo, Cum autem is iam facftusgrandior, ad equeftre ftudium ani/f mum adi}ceret,ad Ferdinandum Hiipaniæ Regem ilk mittitur kga* tus, ab eo^ Derthufenfem epifcopatum eft adeptus, amp;nbsp;cûmèuita rex migraftet, ad Carolum nepotem delata fumma rerum, ex legato fadus eft confiliarius, Diftidebat id temporis Leo pontifex à car* dinalibus,qui coniurauerant in ipfius necem,ita quide,utexilio ^ui* bufdam,alqs autem teterrimo carcere mullt;ftatis,triginta unum créa* reteodem tempore nouos cardinales, partim fui muniendi, partim conflandæ pccuniæ cauià. Fuit hoc anno (àlutis milkfimo quingen* tefimo decimofeptimodn his etiam erat Adrianus, Venit póft in Hi* (paniam Carolus, nuper aui Ferdinandi fadus hæres atc^ fucceftbr; Mortuo deinde Maximiliano,creatus Cæiâr,amp;in Germaniam euo' catus, Adrianumfiimmsererum perfuam abfenciam præficit, necp multo

mukô póft, nîplt;nsfuitortaperHi(panfamfedi'«ogt; Leonemortuo/ quuni Iulius Mcdices Sc Alexander Farnefius ambirenc,pro Ce quiCr qucjulius in primis,ecce, Adrianus,amp; abfcns ÔC incognitus,hujuï an ni menfis lanuarq die nona raïundatur pontifex, iratiisimis Roma* nis,qui delatum hoc tantum munus ad hominem externum nee ante uifum,uchementcr dolebant. nie,acccpto fui pontificatus nuncio, quia pcrfcriptûcrat,fore, ut tres mitterentur ad ipfum in Hiipaniam Icgati cardinales,neep tarnen hi uenirêt,datis Vidoria oppidolitcris ad collegium cardinaïium, odaua die Marti), permagnas agiegraz tias,quód tak de (è iudicium fcciCTenuet quanquam initio fueric per* cülfus ob oneris impofiti magnitudinem,taraen,quód hoe tempore tam cxulcerato, diuinitus ad hoe (efe uocatum effe putet, confirmai* fe mentê, aede fumma rei bené iperare : porró,quód Cardinales,qui fuerant ad Ce ucnturi,nondum abrjife Roma, neep tam breui uentu-* rosaudiat,Slt;ueró,nifi ratam ipfe habeaccletfhonem, non pofsic njm authoritate rempub»procurare;deinde, quod ionginquum fitamp; pe* riculofum iter fubeundum legatis,ideô fe,qui aipiat illos ab ca mole ftia fubkuare,fimul, quid iuae fit mentis,patefacere, conuocatis aliZ quot Ijiris honeftis amp;nbsp;idoneis, de fua uoluntate coram illis eile tefta* tum,0iC ekdionem approbaire:petere igitur,ut hoc omnibus,per It® liam inprimis,denuncient,amp;interca dentoperam,utius adminiftrejs tur ; Ce nunc in hoc eik totum,ut eondudfa claiTe, rebufà necelTarijs paratis, Romam primo quoep tempore contendac. Ad fenatum etiam populum«^ Romanum fcribi^etomnemab fe bencuolenriam iubet expedfare» Poft aliquot deinde menfes,idone3 nadfus tempe* ftatem,profedioncm fufdpit» Et quanquâ eo ipfo tempore,Caeiar, cxBelgio, fedandi caufa tumultus, in Hifpaniam redicraf,ilk tarnen non falutato difcedit,datis ad eum litcris peramicis, nbsp;nbsp;expofitis cau*

fis,cur ita propcrarct» Itacp fub exitu Augufti uenit Romam» quo quidem tempore TurcarS Imperator Solrmannus, in tertium menz fein obfidebat Rhodum,ac demum feptimo menfe,cum Equités eius loci fortifsime fe defediflent,omni deftituti auxilio,deditione ccepif, die xxv.Decembris, maximo fane non detrimenco folum,fed etiam dedecore noftro» nbsp;nbsp;Legatus autcm’pontifiaus, de quo didhim eft,

Cheregatus,ad hoc ipfum fere tempus Nonbergam uenit,ecCalen* dis Ianuarq,literas Adrianf,quasdiximus,mictebat illincad lenatum M.O.XXnp Argentinêfem, profeftus opcram fuam,fi quid ci uelknt refpondere»

doârinam eius,ut fmpiam Ôf minus orthodoxam,pro concionc mul ti traducerentj inprimis autem hi qui dicuntur Dominicani, ipfc ue/ ro cum iacrisliteris earn con^uere, 8lt;idueneiedemonftraredicelt;f ^•et:fenatusTigurinus,min^ftr^s omnibus ccckGæ,fuç ditionis,man# datjUt ad xxixlanuarij diem,difsidr| rdigionis caufa,Tiguri conuo niant,fore enim,uC omnes ibi,quanta fans éft,audiantur. Confiant tienfem quo^ rogant epifeopum per îiteras amanter, utautipfe uc^ niat, aut c Giis aliquê eo mittau Cum igitur ad conftitutum diem ueniflent frequentes, adefletetiam epifeopi uicarius, loannes Faber, conful uerba fadt,et quoniam de dodrina (it ortum ualde graue dik Odium,idcircó decretum hunceflec5uentum,ait, utfi quis omnium fir,qui contra Zuinglf) dodrinam aliquid habeat, libéré illud nunc proponan Zuinglius iam ante certis locis atque thematis dodrigt; nam fuam induferat, numero adLxvii. amp;nbsp;utinftrudi uenirento/ mnes ad eum conuentum atq^ diiputationem,euulgarat: nunc ergo, edm finem fermonisconfuIfeciflTetjrurfusillaproponit, S^adcon«# grdTum eos inuitat» Ibi Faber,poftea quam fuæ mifsionis caufam explicaffet, conatur perfuadere, certamen hoc non efle huiusloci,uei# rdm ad concilq notionem pertinere,quod breui fitfuturum:urgente autem Zuinglio poftulante, fi quid habeat, ut ne difsimulet, illc (cripto fe refutaturS ipfiusdogmataprofitetur. Poft raulta utrineç comutata uerba,cdm ex omnibus nemo prodiret amplius in acie, digt; miffo conuetu, fetiatus per fuos fines edicit,uttraditionibus hominu omifsis, Euangdium pure doceatur è ueteris et noui teftameti libris»

RASTER BAS LITERAS PONTIFEX ADRIANVS legato formula, dederat adionis, dC primo t^uidem apudprindpescommemorari iubet, quantum Obi jjdoleat, turbam iftam atque feditionem à Luthero concitari,tum, quodadanimædetrimentum Sifad gregiSjOuem fuæ Odd Chriftus commiftrit, diflipa tionem ac interitum ea res pertineat, tdm quod in ea gente atque po^ pulo

jvhIo ifludaccident,unde genus et originem ipfe ducat:qui quidem populus: ab omni uel fufpitione bærefis fuerit ièmper âliçnifsimusî itaquefeuehementercupere,primo qupque tempore aliquodreme dium adhiberi,nelongiori interpofitamora,Germanis idem, quod Bohemis,eueniat :fe quidemnulliuelfumptui uellaboriuelleinea re parcere Î obfècrare autem, ut idem ipfi, pro fua quifque focultate, faciant, cùm uidelicet multac fint amp;nbsp;graues caufæ cur ita debeant; nimirum, glorianominisdiuini,quæ periftambærefim inprimis uioletur,ceremonfjs omnibusSóritibusecclefiacnon folûniimmi-* nutis, uerumetiam perturbatis Sc abolitis : charitas Sc amor proxi' mi .nam qui aberranti uiam noncommonftret,eum faói lui ratio* nem eflè redditurumï dedecus ÔC ignominia gentis .namquæreli* gionis primam ferè laudé fempcr obtinuit,Germania, nunc earn ob deFeótionem in magnum uenire contemptu ac uituperationem: no* minisipforum eximmatio.cùmenimfacillimeôôprofligare Luthe rum,8ó hærelès ab eo diflèminatas iugulare poffint,fore,nifi faciant, utamp;Sparum eflè conftantes,8ô à fuis degenerate maioribus dican* tur, qui fuæ uirtutis monumentum infigne,Conftantiæ relique* rint : an non grauifsima fit iniuria qua mm ipfos tûm ipforum ille parentes alFiciat':'cumcnimecclefi'æ catholicæac Romanae religio* nem hi fecutifint,illius quidemiudicio,quinunc earnreligionem damnet, omneisacternamlàlutem amifîflè: refpiciantÔôfecum ex* pendant, quid fît ipforum confilrj, èC quo tendant huius dodrinæ focijînimirum, fub fpecie libertatis euangelicæ,conari leges omneis et obferuantiâ magiftratus è medio tollere: amp;nbsp;quanquam Lutherus initio uifus fît, ecclefîafticam folummodô poteftatem, quafî tyran* nicam nbsp;nbsp;impiam,uelle oppugnare, tarnen eo tenderer ut, poftea

quàm femel pcrfuaferit,Chriftianos ad obediendum magiftratui ( nullis legibus eflè deuindos, uiam omnibus aperiat, pro lualibidi* ne graflândiîideôquepermagnum ipfîsquoque periculumimmi* nere : adhuc quidem illos propofîtum fuum aftutè ôô infidiofè oc* cul tare, amp;nbsp;magiftratui blandiri,ut impunè ipfîs liceat odiûm fu* um in ecclefîafticos cxercere : fed ijs opprefsis, tentaturos reliquo* rum etiam hauddubiè fortunas : iam enim ipfos uidere expcriri, cuiufmodifîmultates,odia,turbæamp;offenfîories inuaferintin rem* publicam per iftambærefîm: quæ quidem incommodanifî tempe* ftiuèreprimantur, uerendum eflè, ne Deus, quigladrj poteftatem ipfîsattribuit,banc tantam negligentiam,publicaGermaniæ,

priuata ipforum calamitate, graiu’ter uldfcatur : Lutfieri quot;rationent cfîè non diGimikm à Mahometica lêóra, quæ permittat pluresiil mam'monium ducercuxores,acpoftea repudiate, qua quidemle-^ ge ueteratorilleamp;S homo facinorofus dementarit homines, ac ma* ioremorbis terrarum partem ad fe traduxerit:Lutherum autem non quidem hoc ipfum permittere, fed eos omneis, qui Deo uo^ turn feceruntcaftitatis, legumuincuh's omnibus liberate,amp; ad ma^ trimoiuumcohortan'jßc cupiditatibus horainum frena laxare, ut fiiæ cqniurationis, quam in perm'ciem reipubh'cæac prælèrtim Ger maniæ, molitur, quàmplurimos habeat adiutores atquefodos; itaque ipibrum efle,poiitificium illudatque ctiam Cæiarisdecrc'^ turn diligenter exequi, ut gloriamDei uindicent ÔC fuægentis ig--nomi'niam ac prælêntemà kpcftemdepellantzqui tarnen ex iplis ad fanitatem redierint in gratiam recipiendos, in eos uero, qiu iu* os errores obftinate defendunt,feuere acgrauiter animaduerten' dumefle, ut exemplo reliqui perterriti conhiefcant inuerafidc ac religione perfeuerare, Potfó, fi qui dicant Lutherum non audi' ta caufa damnatum, Sc æquum eflê, ut prius, quam irrogetur potquot; na, cognitio fiat, eos non redle (entire : nam fidei rcgulam atque rcquot; h'giom's, ab ipfo Chrifto traditam cfïè,cuius authoritatem fequi nos oporteat,derebus fideinon cfîè difceptandum amplius, nec in' quirendas etiam huius aut illius præcepti caufas : ilium quidem auquot; diendum efle,ciim interrogatus refpondet,an hoc uel illud pro conquot; done dixerit,anhunc aut ilium Iibrumeuulgarit,fedut ea defenquot; dat, quæ de fide deque facramentis prodidit,minime illi concedi ogt; portere:hie enimecclefiæ morem atque dodrinam feruandameP fe,necab «Sidefled:endum:8lt;SCLimipfius dogmata fere omnia iam olim damnata fint authoritate conciliorum, nullam efie ipfbruni habendam ratioriem : maximam em'miniuriam ecclefiafticis facerc condentibus,qui décréta illorum conuellit atque répudiât: nullum etiam efiè futurum finem contentionum, fi, quæ graui Sc multa dequot; liberatione uiri prudentes atque dbdli conftituerunt, cuiquepriuaquot; toliceatin dubiumamp;Squæftionemdeuocare:ubicunquefit aliquis hominum ccetus aggregatus, ibi certas efle leges, quibus teneanquot; turomnes:quanto magisid deberefieri,cum publice quid in eCquot; clefia fancitum eft cum autem ifti décréta conciliorum 60 patrum nonreijeiantmodo,fedetiamexurant, certe tanquampublicæpaquot; ds ÔC ocij perturbatores, muldandos efie; Interim tarnen nequc

höc difsimulandum aut filentio prgtercundum efleîDcum üi'ddicet üindfcem omnis iniquitatis,affligerc ad hunc modum cccknam fùâ, propter populi, maxime ueró,propter eorum peccata,qui præfiint ecdefijSjCÙm fcriptura dicat, à fecerdotibus iniquitatem populi dp manaremam certe plurimis nunc annis grauiter mulnfc^modis pec catum efle Romæ,et inde à pôtificio culmine malum hoc atcp îuem, ad inferiores omneis ccclefîarum præfedfos defluxiflê: neminem e^ nim cfle,qui fuum faciat munus j aberraflè omneis, ne unum qui' dem €x Omni numero uacare culpa : proinde foliDeo tribuendam eflèomnemgloriam,8^{uppliciterabeopetendam ueniam: quod cdm ità fît daturum £e operam ut reipublica Romana, quæ tantis forfan malis occafîonem dédit,omnium prima feuere corrigatur,ut, quæ cauiàm damni dedit,medicinæ prgbeat ÔC iàlutis initium:quod quidem eo magis faciundum fîbi uideat,quô uehementius id à plæ^ rifque defîderetur : de uidelicet inuitum 80 recuiàntem ad pontifica* tüm ueniflè,amp;r uitam priuàtam multô fîbi fuifîè charioremrièd metu numinis diuini ôô prelènti rerum ftatu commotum,non potuiflê eu ram hanc amp;nbsp;onus ab de demdm reqeere : domirfandi iànè cupiditate nulla hue impulfum fuifîè, uerdm fôlo defîderio confulendi in me' dium,Sô reipublicæ procurandi iàlutem: quo d autem errores atque uitia, de quibus compertum habeat, non ftarim emendet, hanc efîè cauiàm, quod morbus ifte,quem lànare cogitet,admodum fît inuegt; teratus amp;nbsp;multiplex etiam : itàquepedetentim fîbi agendum efîè, ne repentino quodâ ftudio medendi, gràuiorem excitet motû : fîibitas enim reipublicg mutationes, periculi elle plenas:deinde,notu efîè ue tus illud, quod prouerbij loco dici fôleat, eu, qui nimium emungit, elicere fanguinem. nbsp;nbsp;Hoc lcriptû Lutherus poftea lèrmone popu

lari conuertit, amp;nbsp;additis in marginem anndtatiunculis, illud, quod pôtifex ait pedetentim oportere procedi, fîc accipiendum efîè dicit, ut fînguli pedes atque pafîùs interuallum habeant aliquot læculoriï, Porrô,quôd aulæRomanæ corruptelam fîc profiteretur,non bo nam apud Cardinales inqfîè gratiam dicitur: tametfî pontificû hanc feruntefîè technam, quando concilium Sc notionem caulæ tardarc uolunt Se infringere,ut liberaliter ÔC prolixe polliceantur.quô Ipa* cium intercédât comparandi regum gratias,et tempore opportuno rem armis tentandi. promifîis enim animos hominû in Ipem amp;nbsp;ex* pecfbirionemerigunt; atque intérim rationes ineuntretinendæ luæ dignitatis atque potentiæ, quam in dilcrimen uocari fciunt per libc*

ra concilia. Interea dum Lcgatus hæc agit,prinapcs quèrèban* tur,paâ:a,quàccum pontificibus olim feciflènt, nonuno modo Ro* mæ uiolari.Qiia de recertior facftus legati literis podfex, nunciabat interpret« legato, quod à fiiis maioribus fadum fit, no iè poflè præ' ftare:fèd rationem illam ufitatam Romæ,fibi tunc edam,CLim adhuc eilet priuatus,admodum diiplicuiiïè,amp;r iuiiamdudum eflepropofî' ti ac uoluntatis,etiamfi nullus interpellaiïèt,emêdare hæc omnia,ne-que pad quenquam affid ullainiuria, multo minus ipfos, quibus propter communem patriam inprimis gradficari cupiat : quod au-tem li tes foreniès Romæ inchoatas,in ûermaniam transferri petât: plgrofque omnds indicés ÔC aduocatos propter iæuiriâ morbi graß îàntis,aliô commigralîê, fimul atque redierint, cognita cauià iàdu-rum le dicit,quod equum uidebitur.Legato mandarat eriam,uti re-(ponfum à principibus flagitaret. n^m eo iè fcribere,primùm,utex ipfis radonem intelligat,qua putent banc tàm peftiferam ièdam pof le iugulari, deinde, ut quod ab fe confici debeatatc^præftari, tem-peftiuè procurer. His rebus ad conciliû inatis,prindpes ac ordi-nes dant refponfum, amp;nbsp;inido quidê paucis repetunt omnia illius po ftulata, fibicppergratûeiïè dicunt,ipfi.im uoluntate Dei præfedum eiîè ecclefiæ,qu2cnoc tempore tàm acerbo,uehementer opus habeat tali curatore:quôdedam de iuaergarempublicamuoluntate, de fu-Icepto labore pro componendis regum diffîdijs, de impenfis factis ad reprimenda T urcarum arma,nunciarit,magna iè cum uoluptatc audiiîe,ct fummas agere gratiastnam certé ciuilibus iftis bellis,ÔC im perij rés omneis labefaétari,amp; crudeliilîmi hoftis T urcarum Impe-ratoris potentiam augeri,dum nullæ,quærefiftant,copiæ illi oppo-nuntur : adeilè Pannoniæ regis atque procerum legatos,qui nô fine fummacommiièratione*recitarint,quàm crudelia fintpafiî,8é quantis hodie fint expofid periculis : orare nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uehementer, ut ipfe, qui

fit pater atque paftor omnium, in hoc iànédiïîmo propofito periè-ueret,5é elaboret,ut aut firma pax aut diutumæ conftituantur indu dæ, quo rationes tandem iniri pofiînt, ôcpropellendi Turcaruim-petum, amp;nbsp;recuperandi amiilàs imperfi prouincias : earn ad rem ne-que confilio nec opibus defuturos iêiè profitentur: Quantum ad iSutherum perdnet, fi quid ex eius dodrina fîtortum incommodi per Germaniam,grauiter illud moleftè,pro eo ac decet,ièiê ferre, cupere etiam ei malo medicinam faceremam ut ipfi atque Cæiàri mo rem gerant, id agnofeerc fuiefiê oiRci),nec in eo welle à fuis dege*

LîBEîi. lïlt' 4ƒ nerate maioribüs : quod queratur, non eflê ’dc fllo fumptampœ* fiam,cx formula decreti Cæfaiis,id nonîeui de caulà prgtermiffùm: omneis emm ordines grauiflîmè conqueri de curia Romana,ec plgx rofque omneis Lutheri conciombus atquelibrisnà nunceflè erugt; ditos,ut,fîdecretum illudaduerfus ipfumualerc debeat, maxima fît inde dubioprocul oritura ièditio, fore,ut pl iirimi fîc interpre^ tcntur quafî co fiat, ut opprèfla ueritate extinda euangelij luce, manifefta uitia,quæ tolerari diutius aut diiîï'mulari non poflunt,de^ fendantur : quæ quidem perfîiafîo certifsimum fît excitatura popU' li contra magiftratum, rebeUioncm: negari enim no pofîè, ac ipfum quoque liberaliter faterf, mulu perperam ac uitiofèRomæ fieri, cummaximo reliquarum gentium ac prouinciarum incommodo, necabfque detrimento religionis : t^uodergo non difîîmulet nec]^ morbos excufet Romanæcuri^, quod emendatione quotp promit* tatjSc omnibus ex æquo ius redditurum efîê confirmet,fummam id laudation! mereri,præièrtim,fî re ipfa,quod ucrbis ÔC oratione pol* licctur, præftet : quod ut faciat, orare ie plurimum : alioquin enim nullam firmam aut diuturnam pofîè conftitui paccm : Bellis alqfî que multis impenfîs ac tributis extraordinarrjs, Germaniam efîê magnopere attènuatam, ità quidem, ut neccfîârios ad rcmpubli* cam fumptus tolerare,amp;r Pannonqs uicinifque populis, auxiliafub* miniftrare in Turcam uix ægrè pofîît: ïam uero, quemadmodum Germani fîiperioribus annis permiièrint, ut epilcopi cæterique præfecfîi ecclefîarum, ad certum tempus, pontifici Romano efîènt ucAigales : hoc ipfî non efîè incompertum: intcruemfîè tune condi* tionem,uteaomnispecunia,cùmbellumeflèt gerendum aduerfus Turcam , crogarctur: fed amp;nbsp;iampridem exrjfîè tempus illud pa* élum, amp;nbsp;ipfîus maiorcs, pontifices Romanos, colleóam pecuniae fummam non eó contulifîè,quô debebant î proinde,cùm per Impe* rrj prouincias imperatur ftipendium in bellumTurcicum,homi* nés indignari Sô fremere, atque ità ièntire, uim illam auri plurimis annis publice colleifîaminhos ufus atque ièruatam, hue impenden* dam, neque fîibefîè caufam uUam iuftam, cur ipfî præterea gra* uentur: petere igitur,ne pofthac eiufmodi cenfum exigat, fed in ïmperrj publicum ærarium redigi permittat: fîc demum réconcilia* ri pofîè multas per Germaniam offenfîones,8iS fore, cùm opus erit, ut non defîntfacultatesadfîiccurrendum exteris nationibus,contra wim hoftilem èc impetum T urcarum : Quod infuper confîlium ab

Ip fis petat in hac religionis mutarione, ß quid pro (alutc rcipûbïicæ poflînt in medium coiulere,faAuros id cum libentcr turn ex ofFicioî nunc ergo, ciim non lolilm de Lutheri dogmate fît agendum, ue^' rumetiam de multis alqs grauiflimis erroribusatque uitfjs, quælon ga confuetudine robur aflumpferint, 8C deprauatis hominum iudi^ cijs atque moribus iam excufentur, quod ipie fateatur,uideri fîbi non aliam efîè, commodiorem uiam hæc omnia ianandi, quam per pium liberumque conciliu,quod iple 8c CæGr,prgdpui orbis Chri ftiani magiftratus,facile pofîînt in aliqua Germani^ ciuitate cogere, MoguntiæuidelicetjUel Argentorati,uel Meti,uel Coloniæîforc etiam ex utilitate reipublicæ,fî primo quoque tempore, ad fum-' ' mum, intra annum eius fiat initiumifed hac lege tarnen conditio^ ne,ut omnes pariter qui intererunt,cuiuicunque fint ordinis,data fide periufiurandum promittant, quicquid ad gloriam Dei ÔCadia^ lutarem reipublicæ coftitutionem pertinere uidebitur, ut id abfque diGimulationeamp;S libéré pronuncient: namforealioquin, ut concilia urn habeatur fuipedhim, ÔC aliquant© plus adferat incomodi quam bom:quoque magis id fiat,fe daturos operam, ut Lutherus interim alrj nihil emittant librorum, in edque iperare ie Fridericu Saxo--niæ principem, laudatiffimum uirum, ipfis uelle gratificari : curatu^ ros etiam,ut condonatores nihil præter euangelium doceant, idquc pure et modeftè,iuxu probatas et ab ecclefia receptas interpretation nes:item,ut pro condone nihil dicant, quod populum uel aduerfiis magiftratum excitare,uel in errorem ullum abducere poflit: ad h^c, ut controuerfias grauiores neque populo admodûnecefîârias prac' tereant ad condlij notionem referuent: ad earn autem rem cogno--fcendam oportere conftitui ab epiicopis homines idoneos, qui leni-ter illoSjCum opus erit,8lt;S ita. caftigent,ut ne qua poflit oriri fuipitio, quafi conentureuangeli) curfum impedire: qui uero admoniti non obtemperabuntjijs hoc non fore impune : poftremó,effed:uros, ne quid noui deinceps typographi excudant, ut certi homines, uiri dodli ac boni,quos finguli magiftratus, infiia quifque ditione adea remconftituent,iudidumfaciant,8ó quod ipfisimprobabitur,di' uendi prohibeantthæc fibi uideri ad reconciliationem animoruni et ad emendationem eflê idoneaznam etiâ ut non omnia ftatim emen demur, tarnen progreifi'onem aliquam interea pofle fieri, donee au' thoritate concilij reliqua definiantur : Quod ipfius legatus inter alia dixeritjde iacerdotibus ÔC ecdefiæ miniftris,qui uxores in matrimo nium

nîurn ducunt: quonù'miurcciuili nulla fit f}s propofita pcena, ur dcri ipfis non alienum,ut qui deliqueruntjCx prçfcripto iun's ponti^ ficî) muldentur : tandem orant, ut banc fuam de fingulis rebus fcn^ tentia boni confulacproficifci cnim ab animo fy ncero èc reipublicæ ftudiofo,8c pontificiç dignitatis obfèruantiflimo. Hoc intempoquot; rc magna fuit rerum faéfa mutatio per Daniam .fie autem res habet» Chriibiernus,eius nominis primus, Danie rex Noruegisc et Sue^ dæ,filios habuit duos Joanne ôi Fridericû. Mortuo fucceffît loan^ nes.huicbellafueruntcum Suecis rebellantibus:côpofitione tarnen (èdatares fuit.Natus eftioanni filius Chriftiernus,quifex annorum puer,uiuo patre,defignatus rex,ÔÔ poft x x v i ' annos,ab illius mor^ te,côfirmatus,regnipoflefsioncm adeptus eft, anno falutis humane M. D. X111 i.Eo régnante,Sueci denuo rebellionê faciunt,amp;C Stenone Sturam fummæ rei prgficiunt. Chriftiernus autê omne robur in eos couertit,6lt; poft multos côflicfus ac uarias obfidiones uincitjipfum^ que Sturam in prælio interfelt;ftû atc^ fepultum, effodi iubet 06 exu* ri. fuit hoc anno falutis m.d. xx. Suecos ità debellatos, ex nobilitate quidam, Guftauus Erixonius,a Lubecenfibus,ut creditur,inftiga-' tus SC adiutus,iterum adrebellionem incitât, Ô6 fceliciter quidé. Si^ mulabatinitiô,fenegociumagere filiorum Stenonis : confirmatior autem falt;ftus,regni pofTefsionê arripit,amp;L fui muniendi caufa Steno--nis filiam in matrimonium ducit, Chriftiernus, amiffa prouincia, domi quoque magnamfuftinebat inuidiam .Impotenter enim gere-bat rempublicam,et fæuitiafua cundlos ordines ofFendit:italt;^,cûni tandem metueret,ne magno fui capitis periculo hic çftus aliquando ptorumperetjCumcp Fridericus etiâ patruus ac Lubecêfes in ipfuni armafumerent,cumlibcris ÔC uxore Ifabela Caroli Cæfaris gèrma-nafôrore, profugithoc anno,cûm regnalîet annis nouem,i nque Se* landiam Cæfaris prouinciam primûmappulit.E ueftigio póft, or^ dines regra', coaÂo concilio ,patruum eius Fridericum, Holfatiæ principem,ætategraui,créant regem, àLubecenfibus adiuti,8C cuulgatis deinde feriptis ad Cæfarem,ad pontifîcem,ad reliquos Im perfi principes, fadli fui rationem reddunt,Ô6 ilium grauifsimorum criminûaccufant,fuôcçmerito exulare dicunt.Idê Fridericus quoep facit, amp;nbsp;Lubecenfes, cuius quidé ciuitatis amplifsimaeft authoritas atep potentia fjslocis.Chriftiernus autem,nadus idoneumfcripto* rem, Cornelium Scepperum, Flandrum, hominem inprimis eru* 4itum, criminationibus refpondet, ac ordines lmperij,Noribergæ jr- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M üi)

congregates, opCm auxiliumqucpofo't. Liberos babuit,niarcm unum, quern CæGr auunculus ad îe poftea recepit: filias uero duas^ Dorothcam S)C Chriftinam, Sufeeptum fiiit eodem anno bellum ab eins propinquis, ut reftitueretur, fed firuftrà j præièrtim,cdm bello Gallico Cçfar diftineretun nbsp;nbsp;Legatus potifidus accuGuerat ecclegt;

fiæ miniftros Noribergæ,tanquam impiadocerêt,Sóut inuincula conqcerentur, poftulabat î principes autêexiftimareiè dicunt, fo quædam ad ipium eflê delata : illos etia in honore eflè, ac placere popiilo: n quid in eos admittatur, fore ut fic illud omnes accipiant, quafi côiùlto fiat,ueritatis opprimend^ cauG,qug quidem res mot3 excitare queat : ie tarnen deleÂuros efle,qui de re tota perquirant in pofterum, amp;nbsp;quod æquum nbsp;nbsp;nbsp;atuant. nbsp;nbsp;Ciim ad hunc modum

poftulatis omnibus refpondilîênt,ip(î uiciffim, quid à pontifice, quid ab epifeopis per Germaniam præftari uelint, demonftrant, SC e2, quibus iniuriam fibi iuifque fieri dicebant, in certa quædam cagt; pita rediguntjSc defcripta legato tradunt,amp;r pontificem orat,quan* ddquidem hæc nulla nitantur æquitate, neque diutius tolerari poP fintjUt quamprimum aboleat : nam alioqui fore, ut ipfimet confiliu fibi capiant,quemadmodum onus illud à (e refjciant,amp;r priftinam li bertatem recuperent. Ad eundem modum quefti fiierant in cori' uentu Vuormaciæ, 86 cum eadem capita CæGri tunc exhibuiflent, orabant, ut authoritatem (uam interponeret. nec^uero tunc ad epi^ fcopos etiam hæc diffîmulauerant, à quibus cum nihil adhucemen' datum eflet,pontificem implorabant,eo quo d prolixe ac liberaliter^ de fua uoluntate et ftudio emendationis,per legatum ipfis pollicitus erat,ut fupra diximus.Ea uero, quæ poftulabant emendari 86 abogt;-leri, hint eius generis omnia, ut 86 principes infuo iureimpediant, 86Germaniam facultatibus exhauriant,86homines maximaierui' tute conft ringant. De uedigali,quod dicunt ecclefiafticoru,fic ha ' bet. Augefeerite indies pontificum potentia, inter alias colligendæ pecuniæ rationes hæc etiam inuenta fuit, ut epifeopi 86 id genus ali) proceres,pro magnitudine aC modo anniu prouêtuSj Romano pon tifîci certain pecuniæfummam dependerent:uulgô uocant Annatas 86 uacantiarum reditus, Inuentum hoc alij tribuunt loanni x x i r. ali) Bonifacio nono. Titulus erat ipecioius atquepopularis, nimP rum,ut in bellum contra Saracenos atque T ureas iemper eflèt para^ tus theGurus. Et qüoniam id temporis erat GeroGnda pontificum authoritas, facile perfuafum fuit omnibus : Angli fof i, quantum ad

liber mi 49 minora Gccrdotia pcrtmet,recufabant.Porró,uaIuit èalcx aH concv ïmm ufquc Bafih'enfc. tune emm,cum cx diuerfis locis multæ defers rentur querimoniæ, decrctum eft fa(ftît, ne pofthac ah'quid exigerez' tur : ueriim Eugenius quartus irritum fecit cÔcilium illud, ut fuprà quolt;ç diximus,et qui fècuti funt eum pontificcs,quum nihil fihi de-trahiuellent,epi{copis ae reliquæturbæ nonaliopado iàcerdotia confîrmarunt quant fi tributum illud perfoluerent. Sic adeô res in hoc uique tempus continuatur, quanquam non fine crebris 80 ma^ gnis ofFenfionibus^Nam et anno millefimo quingêtefimo,quo tent-porclCæfar Maximilianus inter alia de bello Turcarûjmpcrp con-uentusagebat Auguftæ, decretumfuit,mittendameflêlegationent ad pontifieem Alexandrum ièxtum,ut rempublicam ope confilioep iuuarct,amp; prouentus illos, hac potiflîmùm de caufa conceflos olini;, in hune uium contribueret, Cæteriim,archiepiicopis aut metropQ iitaniSjUti uqcant,infigne quoddam honoris atep dignitatis confert, pontifeXjè lino confedû atcplanarid uocant pallium:redimitur aute magna ui pecuniæ, quidê intra fpacium trimeftre, ficut iplorû leges habent, neep licet archiepiieopis inaugurate aliquê epifeopatui, nifj prius accepto pallio,cuius eft prgcipuus ufus in peragêdis iacri- . ficijs att]^ Miflîs: no traditur auté, nifi fidem et obedientiâ quis pro- * mittat per iufiurandû. Annatæ uerô,quas diximus,inde nomen habent, quod qui recês in demortui locû {ucceflît,epifcopus aut abbas, pôtifici Romano fruóhis integros uniusanniperfoluereteneturex co iâcerdotio. nbsp;nbsp;Poft omnem hanc aeftionê, principes edito icripto

paucis recitant ordine,quid adû fit, 8c quas ineundæ concordiæ rationes propoiuerint,casnimirum,quas antèpaulôdiximus. Itaque mandantjUt hæc (èruentur jpropofita pœna,fi fecus fiat, decretû hoc fuit editum ad fextu dierri Martij,nomine actitulo Cçlàris.nam is in Hiipaitiâ rediturus,et iènatum et iudiciû conftituerat,üt fuprà dixi, penes quos erat reipublicæ procuratio. Cæiàris autê erat in eo con-uentu legatus, Fridericus princeps Palatinus, nbsp;nbsp;nbsp;Capti fuerunt ad

hoc tempus Bruxellæ, profeflîoms Auguflanianç monachi duo,Io-annes 8c Henricus. Quæftiohê habuit Hogoftratus Domihicanus, inter alios .Rogati ftintprimurh,ecquid crederentC Illi,ueteris ÔC no iii teftamenti libris,ÔC apoftolorûiymbolô, quod fidei capita contilt; net,crederefeiè dicunt.num decretis conciliorum atquepatrum cre-dantC'ijs,quæ eum làcrafcriptura conièntiant.putént ne peccatû eflç fndrtale,fi quis patrûSc pontificis Romani décréta uioletC folis prg?

ceptis dfuinishoc cfle tribucndum, ut ablbluantaut condcmncht* Quum in co pcrfiftercnt,damnatt (unt capitis, ipß ucro gratias age' bant Deo, quod pro fui nominis gloria perfcrendum aliquid eilet» Qiium produccrentur,omnium oculos in Ce conilantia iua conucr* tebant, itacp fuerunt exufti calendis lulq. Prius ueho, quam affi'ce^ rentur iupplido, iacris fuerunt exauth orati, degradationem uulgo uocant.Id autêità fieri iolet in ffs^qui dicuntur iacerdotes. Hf refcos damnatus à iudiceecdcfiafticiordinis, induitur iacris ueftibus, înC]^ manus ei traditur calix cum uino et aqua,ied et patella deaurata cum pane azymo.Sic in genua procumbêti uicarius cpiicopi tollit amp;adi' mit ea quæ diximus, Sc Gmul mandat, ne polthac (acrum iaciatpro uiuis aut mortuis, Lamina deinde uitrea radit ei digitos,iniungcns, . ne rem ullam deinceps coniecret.pofthf c,reliquum apparatum om--nemaufertjufus ad fingula certi's quibufdcä imprccatiom'bus, Cum ’ iam exemptus eft ille numero iàcerdotum reliquis etiam gradibus, per quos ad facerdotij dignitatem ueniri iolet, exuitur. Sic denudagt; tus,?3ijic^ ueftibus,uti uocät,prophanis indutus,traditur magiftra-* tui, deprccante interim cpiicopi uicario, ne quid in ipfius uitam aut • corpus Ctiam ftatuaturgrauius. Hæc enim adbibetutceremoniajUC ftilicetipfi,qui iacratraeftät, fupplici) uelprofufiianguinis autborcs iiidcanturextitiiîè. Cum décrétailludfmperîj,Noribergæiàlt;ftir, alrj aliter accipci-ent,plfric^etiä contemneret, Lutherus, datislitcris ad prindpes,reuerenter magna cu uoluptate ic legiiic illud, eC' clefic quoep V ui ttembergenfi propofiiifie dicit: ueriim infidijs èC aie te diaboli fieri,ut authoritas ei derogetunna ex prima etiä nobilitate quofda ciîê,qui nbsp;nolint obtempcrarc,8ó uarias interpretationes af

fingatdiocitacpfcripto iè uoluiile declarare, quomodo ipie illud ac^ cipiat,amp;r confidere fiiam opinionem eiîê congruente ipiôrum uoluii tati: Quod euangelium doceri iubeant iècundû interpretationes ab ccclefia rcceptas, à plcrifcp fic intelligi,docendum eiîê iuxta morem bucuiq; ufitatû,expræicripto Thomf,Scoti alioru,quos Roma^ ni potifices approbarunufe uero de uetuftioribus illis accipere, Hp lario, Cypriano,Äuguftino,amp;^ horu fimilibus.ac ne bis quidem cfle tantam tribuendam fidê, ut no longe preferantur Biblica icriptatno dubitareiè,quin8ó hæcfitipiôrûièntentiaxtargumcnto eflè, quod nonnulli,qui uerâ ecclefiæemcndationê ferre no poiftint, rccuiàrint huic edi(fto fubfcribcrc, amp;nbsp;ne nunc quidc illud iuis proponiparian* tur; Altern,ut epifeopi deligant Homines idoneos, qui condonibu«

adfînt, amp;nbsp;1 em’tcr admoneant fî quid crit : rcÂé quidem cflê decretS,' fèd illos, quibus mandatum fît,etiam ut uelint, tarnen non poflc de--creto (àtisfacer e, quo d uiris doâis careant, Sc illis utantur, qui præ^ ter ibphiftica nihil unquam didicerint:Quôdinterdicant,nequidli brorum deinceps cxeat,m'fi prius uiri dodi ad cam rem deledi iudp dum fecerint,non le recuiàre quidem,lèd tarnen fie illud acdpere,ut ad iàcræ feripturg libros non pertineat : quo minus cnim hi prodegt; ant in lucem,non poflè prohiberi: Quod poftremo ftatuerint de cerdotibus, qui uel uxores ducunt uel ordinem iuû deiêrunt, iuxta leges pontificias mulâandis,m'mis hoc eflê durum: nam fi pure dolt; cendum fit euangelium,ut ipfimet fateantur, iam certè mitigandam efiè legem illam pontificiam. Déplorât deinde noftri temporis mi'-feriam ac peranaciam,quôdin hac tàm clara euangelij luce non abra getur lex ilia duriflîma coelibatus, quæ plurimorum amp;nbsp;grauiflîmo' rumfcelerumoccafionem atque cauamp;m præbeauipfos tarnen, qui pontificiapœnacontenu fint, proptereammoderauonemadmodu efiè laudandos, illos uerô, qui fàcerdotes ob contraóhim matrimo-' nium uel profeflîonem delêrtam carcere uinculis ÔC omni fuppli; dorum genere excarnifîcatos interfîciunt, magnoperc deteftandos. Orat igitur prindpes, quanddquidem aduerUrij nonpareant huic ipforum decretOjfed magna quadam licencia et impuniute refiftant, ut ijs eü'am ignoflt;:atur,qui naturæ quadam imbecillitate, ne confev entiarn fuam ipfi lædat,aut in manifefta uitia ruant, poftremum hoc ipforu decreti caput non exaólè fèruabunt:ualde enim efiè im'quum, ut illis præpotentibus impunè liceat ea uiolare,quæ facillimè fèrua^ re ôc pofiînt 8c debeant,alijs uerô tenuioribus pœnâ infligi, ob uio^ latam legem,quam ut {êruent,non fit in ipfbrum póteftate:nec enim omnibus efiè datum conunentiæ donum, amp;nbsp;quæ fiunt de caftitatc uota,nonfolûm efiè ftulta, uerumetiam contra bonos mores ac uitae honeftatem omnem. Pofthæc,de inftituendis ecclefîæ miniftris li brumemittit,rogatuquorundam, ad Senatum Pragenièm,eîquc feriptum adiungit,quo demonftrat,ecdefiam habere ius ac potefta-xem iudicandi de quauis doifirinajamp;S conftituendi miniftros« Prius autem definit ecclefîâ,eamcp didtefiè,ubicuncp pure docetur euan^ gelium:epifcopos autem amp;nbsp;id genus alios proceres ait efiè ftatuas capita fine cerebro, nec ullû efiè in ulla gente uel populo, qui fu;

um fedat munus,in Germania præièrtim. Eodem prope tempo* re fcripfît etiam de doifirinis hominum uitandis,ac pradàtus ait,hoc

J. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N q

fenpto minime fepatrodnariillis, qui leges æ traditioncs fiomi* numaudaAcr qiudecontemnuntjfedinterim, quod fithominisue^ re Chriftiam',nihil agunt. Deinde formulam JVliiîæ amp;: communion nis præfcribit ccdcfiæ Vuittembergeniï nbsp;nbsp;adhnc quidem fe cun^

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ôanter egiflê dicit, propter mul torum infirmitatem,et dodrina ib'

la contentum, cô ipcdaiîê, ut errores ac impias opiniones mentibus bominumeximerennuncuerd confîrmatis quàmplurimisjefletem' pus,ut, quo d impium fit,nÔ tqleretur amplius in ecclefia,ièd ut pUquot; ram dodrinam comitetur etiam aélio ^ncera,omni remoto fuco ÔC fimulationc, Ei icripto coniunxit aliud de pijs ceremonijs, in cœ* tu ecclefîæfèruandis, item amp;nbsp;illudjdeabominatione Miiîæpriuatf, quam uocant Canoncm. in cuius quidem libelli pr^fatione comme' nîorat,quôd editis libris, proconcione fæpe iït cohortatus horni nés adabrogationem MiflæpontiGciæjpropcerea iè uocarifeditio' fum, fed ira'uriam fibi fieri : nec enim unquam docuifle populum,ut impios cultus authoritate fuapublicè abolerent, fèd ne magiftratui quidem hoc à fe concefTum, niiî forte ecclefiarum præfedi pertina* citer defendant errores: Sc quoniam horrenda fîtifta cŒnæ domini prophanatio, lïcutdocTiores nunc agnofcant,ideô fê fcn'ptionem ‘ • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;banc atque la^orem fî.ifcepiflè,ut populus cnam intelligat, ut ufi-'

tatailla fàcrificiaMj'flârum,non fècus atque Sathanamipfumde* fiigiant. quodutdoceat, ordincrécitâteum,qucm appellantCa* noneni, quibus ilie fît refertus contumelijs in Dcû, demonftrate

Inter alios Germaniæ uiros dodos, qui Luthero plurimüm ià^ uebant,erat Vlrichus Huttenus Francus,nobili gcnercnatus:is hoc annOjfîib exitum Augußi menfîs,in T igurinorum finibus mor tem obi, t. Extant quædam cius opufcula, quæ magnam ingenij li' bertatem èc acrimoiüam oftendunt. nbsp;nbsp;nbsp;Libro fuperiori diximus,

quemadmodu Lutherus Anglic régi Henrico refpÔderit. Hoc icri' ptum rex ubi Icgit, ad Saxoniæ principes, Fridericiï,eiufî:^ fratrem loannem, Ô6 patruclem Georgium,dat literas,Sô de Luthero graui' ter queftus,quantûab eiusdodrinapericulû ipfîs immineat,totîque Gcrmaniæ,dcmonll:rat:nec elle quod contemnant aut paruifaciantî nam T urcicam illâ immanitatem,quf nunc tàm latè grafîetur,ab uno atq^ altero homine perdito primam duxifle originê,6c uidnam Bohemiam ipfîs documento eflè,quanti référât, nafcêti malo ftatim occurrere: Monet ctiâ,ne Luthero permittant,ut Teftamentum no uum lingua populari diuulget;fîc enim iam clîê not«arfificem,ut du bium^

bnim non fît,qnin bene fcripta,niale uertendo peruertatatcç depra* net. Ei fcripto Georgius princcps peramicc rcfpondet,grauiter et xpiè Lutherü incufans,eiufcp libros quàm logiffimè fijis à finibus ar cere fè dicit, tan^ nocentiflîmos ornniii hoftesznam inde ab eo tem^ pore,quo difputationê d. Lipfîg permiièrit,Gtis deprehêdiflè, quor • fum exirenquod etiâm ipfum tàm acerbe fcripfèrit,uehementer fîbi dolere,perqîfuâ ditionem omnem cdixiflê,ne quis aut diuendat aut légat : inlibrarium etiâ, qiu primum ad fuos exemplar importafîèt, animaduertiflè, In eo,quem diximus,côucrttu Noribergico,prçter caufamreligionis egerant etiâprincipes deratione firmâdgpacisSC conftituendi iuris,de pœna eoru qui legibus Imperij non obtempe* rarentjdeperpetuisetcontinentibus auxihjs contra uim Turcicamj Et de his quidê duobus poftremis nihil tunc decerni poterat,inquc aliud tempus atc^ comitiû reieda fuit delibcratio. Et Imperi) qui* dem ciuitates omnes, quoniam in co conuentu promulgatum erat denonnullis,quæfibi detrimento foreuidebant,communem mitte-bant ea de caufa legatione ad Caelàrem,in Hifpanias: hi cùm Augu* fti meniîs die ièxta Valoletum ueniflênt, fiiaque tertio póft die pro* ' pofiiiffentjCæiàr, aliquot póft diebus, benigne quidê Sc liberaliteic relpondit,fed pontifîcem apud fe queftum ait per literas,dc Argen* toratOjNoriberga, Augufta,quafi doftrin^ Lutheri faueanufe qui* dem ab illis expeêtare meliorà,{èd tarnen iîlentio noluiHè hoc præte* rire, quo uidelicet èC fuis 80 pontificfjs edidis obtempèrent, quo J quidemomnino putet ipioseifefaduros. lUifefêpurgant,80nihil àfuisprætermitti diligentiædemonftrant, quo ipiïus uoluntatiiâ* tisfiat» nbsp;nbsp;Interim Adrianus pontifex moritur Idibus Septembrisî

ci fuccedit Clemens v 11. e familia Mcdiccs, Heiuetiorû prope io Il Tigurini fèquebantur Zuingli) dodrinâ, utfuprà demonftraui* musrexreliquis uero plgric^fremereacindignari : Etquum Bernæ prop tereacôueniflènt,erât, qui Zuingliûgrauiteraccufarent,8^ in* uidiæ concitandg caula dicerent,illû pro concione dixiife non fenieî, ip{os,qui cûexteris infjflêntfoEdus,uendereIànguinê,8lt; uefcicarni* bus humanis.Eo cognito,fimulac legati Tigurini domû reuerterât, Zuinglius per epiftolâftic purgat,necp ficefte Iocutû,fcd in generc dixilïè docet,eflè nonnullos,qui efum carnis,lege pontificia interdi* dum, abominentur ut impium, quod autem humanas carnes aura diuendantamp;f ferro confumant,in eo nullum eflèpiaculuexiftimentt oojiuoaaoi ab ft nullam gentem elft nouum » neque ft confueuiift^

fuos in Heluctios adhunc modum inüelii, quos propter commune patriam uehementer amet: uitia quide neceflario fefe rcprehendere,-quæ nunc fané plurimum exundcntu'd autcm ad bonos innocent tes minime pertinere. nbsp;nbsp;Docebat inter alia Zuinglius, imagines é

templis amouendas, 8c Miflam, quod impia fit abrogandam efle. propter banc ergo caufam, fenatus alterum in urbe fua conuentum • indicit.quo cum frequentes Odlobri menG conueniflent,tridiu fiiit habita difputatio, Senatus autem,ne quid praccipitanter fieret. Con ftantienfem cpifcopum,qui neminem eo miferat,literis orat, ut Gngt; tentiam in co fiiam Sc ipG oftendat» Hoc fere tempore, cilm aiqs in

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;locis, turn Argentorati quidam ordinis ccdefiaftici ducebant uxo*

res:ea res magnam cxcitauit contentionem.Nam accufati refj3ondelt; bant,nihil in eo G fecilG eÔtra Dei mandatum,8lt;S omnibus efG con-* ceffum indifferenter matrimonium, Senatui quidem Argcntinenfi plurima fuit adio fijper ea re, cum eius urbis epiGopo. qui tandem ' M.D. xxnn. ui'gefimo lanuarij die, Tabernas oppidu, euocat reos, ut ad certum diem adfint, audituri contra G fern Gntentiam, ob contradum ma-* trimonium ♦ qua quidem in re dicit eos ecclefiæ amp;nbsp;Gndorum palt; trum pontificum amp;nbsp;Cæfaris etiam Imperi^' uiolafTe leges, amp;nbsp;orgt; dini fummam fecifG im*uriam,æ maieftatem ïæfifG diuinam. His accepds literis atque citatione,illi fupplicant Gnatui,ut cauGm dice* re,fuiquefadirationemipfisreddere liccat,neque capitis reculant pœnam,fi contra Dei præceptum fedlG quid comperiantur: Sena^ tus ergo rurfiis interpellât epiGopum:et quanddquidem legitimam illi dilceptationem minime fugiant,nec^ fine graui motu quicquam in eos defignari poffît,præGrtim,ciim ali),qui cum meretricibus pa^ lam uiuunt,non muldentur, orant, ut Gltem ad exitum ufque con* uent us imperfj, qui turn erat Noribergæ,rcm omnem différât : nec enim elG dubium, quin id genus adiones alfjs etiâ in locis natæfinf, fore,fuaquidemexpedatione,utineoconuentuharumrerüomgt; niûfrationes expendantur. Hic eft illc couentus,qui nuper in aliud tem pus reiedus,ut fuprà didum eft,in hunc annum incidit, Eo Cie men s quoque pontifex legatum mifit Laurentium Campegium car dinalem,8ó datis ad Fridericum Saxoniac principem literis,amanter admodum Griptis ad Idus Ianuarij,pergratum fibi fuifG dicit, cum de hoc comitio, cui ipG elGt interfuturus, audiret : nam in maxG mam fpem uenire, pofle aliquid in eo conftitui, quod lalutem adfe^ rat reipublicæ:eaquede caula mittere Campegium cardinalcm,mà'

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gnae

gnx uîrtu ti’s uinim,qui et de fua folicitudine ac uoîuntatc erga rem«*^ pubircam principes edoceat, priuatim cum iplq^e rationibus pa cis conoquatur,adquam procurandam utanimum adfjciat,amp; adiu* tor fit legato,magnoperc ipfum hortatur : nihil enim fieri pofle,hoc quidem tempore, magis uel pium uel necefl'arium, ac pertinere hoc . ad ipforum omnium, qui fint in magiftratu, falutem ac dignitatemt ualde ie ftudiofum ac amantem eiïè Germaniæ, ac fperare,illam non difceiRiram à prifca uirtute,fed compofitis atque fedatis ofFetifioni* bus, adfuturam efle publicis incommodis depcllendis , ïtaque ro' gatjUt beneuolentiam omnem amp;nbsp;amorem legato fuo pracftet, à quo prolixius omnia fit auditurus. Ad uigefimum fextum lanuarf) di' em,Lucernæ Exit Heluctiorum conuentusdbi faclum eft decretu.ne quis uerbûi Dei,quod fupra mille quadringétos annos nunc denun* ciatum fit,neue Mifram,in qua corpus Chrifti confecratur ad ipfius honorê,8ó uiuorû atcp mortuorum folamen,derideat aut cotemnat: qui cœnâ domini per ætatem percipiunt, deliólafua, quadragefimæ tempore,{àcerdoti bis côfiteantur, amp;nbsp;reliqua omnia more confueto facianttecclefîçritusomnes atq? cÔfuetudinesferuêturzfuo quifcppa ftori parcat,ab edcp facramenta percipiat, uji fieri folet,ôô quam dc' bet annuam ei pecuniam,perfoluat:facerdotibus exhibeatur honost diebus uetitis abftineatur ab efu carnium,amp; per quadragefimæ tem pus,ab ouis etiam atcp cafcb:Lutheri nihil priuatim aut publice do' ceatur aduerfusreceptûecclefiç morem î In cauponis atcpconuiuqs, Lutheri’, uel nouæ cuiufpiam docftrinæ nulla fiat mentio î diuorum imagines atcp ftatuæfintubiuis inuiolatæ : miniftriecclefîærationc fuæ docftrinæreddere non tencantur,nifi magiftratui tantum: tutela præftetur illis atque patrocinium, fi quis forte motus ingruat : qui fanélifpiritus, Mariæuirginis, diui Antonf) circumferuntreliqui' as, à nemine rideantur î quas Conftantienfis epifcopus tulit de reli' gioneleges, eæferuentur : qui decretumhoc uiolarint, magiftratui deferantur,amp;: fintubiq^ tan^ infpedores eorum quæ fiunt. Vbi Noribergâ uenit Campegius, iam abierat dux Fridericus, quapro' pter fcriptis ad eû literis pridie calendas Marti], 8c fimul miffîs illis J quas à Clemête acceperat,ait ualde fîbi importune accidiflè,qu6d co ràm nÔ liceat colloqui:multa enim habere fe,quæ pontificis nomine cum ipfo cômunicet,quodliteris nunerjs adeo commode fieri ne' qucat,et negociù eiïè tale,quod moram uix ullam admittat’.fed quo' tuafn corrigi non poftit,initio multam ei falutem ÔC pontificis 5lt;S fuo iu - J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N iii)

nomine precatufîpofteàfùbdit,amp;S fi frequens admodum fit himor} nouis ipfiim hæ^fibus fauere,iam nafcentibus,tarnen id nequepoiv tifid neque fibi pofle adhuc perfijaderi : nam à quo primum tempos re nouiflet,multas ineo præclarasSôeximias uirtutes animaduertifi (èjinprimis autem,quôdreligionisSlt;recdefiæ apoftolicacciïêtoblêr uantifiimusn’taque non habiturum efle fidem aliorum iudicfjs,Só uc terem opimbnem de ipfo non prius depofiturum,quam coram ipie rem cognouerit : Germaniam quidem paucis abhincannis efle quo* dammodo transformatam,8^ nouos induifle ritus Tuerum mtellige*! rc fe fatis, quantum uulgus à nobilitate difFerat, à uiris principi* bus, legum præfeÆ's, in quibus ipfe primas facile partes ob tineat, turn Rio,tiim Riorum maiorum uirtute atip merito,qui Romana ec* clefia ualde Rmper coboneftarint: pontifice ergo magnopere opta* re,uthis diffiicillimis tcmporibus,ipR,maiorum exemplo,uirtutem illam magis atque magis illuftrem faciat declaret : cum enim Rdi* tiones ac periculoR motus, alij poft alios oriantur,idcircó inprimis nccefiariam eflê fortitudinem animi, fic, ut populi licentiam non fo* Rim molefte ferat magiftratus.uerumetiam maRule ulciRaturihanc o

autem diRipling Rueritatem in ipfius prouincia cumprimis exerceii dam efièjamp;S eo quidem Jiligentius, quo maius oriripoffit incendii^ nifi mature occurratur:quid enim fit ipfis expe(ftandu,fi populi arbi trio lacrarum legum atcp rituu permittatur emcndatio,lacilc quemlt; uis intelligeretuicinas regiones iumirum,Bohemiam et Pannoniani efie documentotquibus in locis ortg quondam Rditiones ob eiufmó di caulâs,ne nunc quidem latis adhuc fint compofitæ:fimilem quocp ftatum efle Riturum Germaniæ, m'fi plebis non iam libertas, uerurrt audaciareprimatur atque temeritasî Quilàcras leges 8Cordinêccgt; clefiafticum magna quadam petulantia contemnunt,cos uim quogt; que tandê eflè facRuros hauddubiè magiftratuRqucm alioquin ode* rinttgratum elle nonnullis,uidere præfeiRos ecclefiarû Sc aulam Ro manam ad hunc modum perturbari atque defpici i uerum hos non animaduertere,quanto ipfi uerientur in diferimine : pontificem ue* ró,qui tanquam gubernator nauis infpeculafedeatintentus,pr^R deretempeftatemhanc imminentem, idcirco fibi legatione hanc decreuille, ut principes omneis ac ipfiim inprimis periculi commo* nelàciat, 8c äd depellendam calamitatem excitet,quæ non tarn urbe Romam,quàm iplam fit opprelRira Germaniam: hac etiam de can* laliteras fibi datas ab eo,ôôiniunlt;Rum eflè, ut deqs rebus omnibus

cum ipfo diligenter agat, quo tranquillitas uideli’cet ociumque Ger maniærecuperentur : nam ideô fe mifl'um,utlapfos erigatamp; rciipi^ feentes in gratiam recipiat, Etlicet ad cam rem parum fit idoneus,ta nicn ipfîus fretum humanitate nihil efle reliqui fadurum ad fumma diligentia: ciim igitur hdt animo profedionem iftam laboris ôô mo kftiæplenâ{ufccpcrit,orare,nclàuorcauxilidcp fibi défit,quid fa •ciundum cfïè putet, proximè referibatzfe quidem ipfîus gratia nihil non eflè fadurum, nbsp;nbsp;Pôft,in concilio principum,à fua perfona ca*

ptata bcneuolentia, Romæ uix ullû potuifTc reperiri dicebat,qui le* gationem hanc in Germaniam fufciperetttandé uero fibi,qui fortu» namomnem fuâGcrmanis acceptam ferat,hoc munus impofitû eße, habere in mandatis duo, de quibus potiffîmiïm agat, de religio* ne nimirum,décp bello Turcico: èc primo quidê ualde fe mirari,tot tantdfcpuiros principes,hanc dodrinæ mutationcm ferre,et pati re^-ligioncm illam, ritus atep ceremonias, in quibus nati fint amp;nbsp;educati atquê etiam mortui ipforum parentes atque maiores,ad hune modu extingui Sc aboleri, paucorû quorundam arbitrio atep fuafu,ncquc reputarefecû,quô tendathæcinnouatio,quemcp fitexitûhabitura: nifi enim occurratur in tempore,nihil aliud expedandum inde pro* fcdó,quam turbas longé maximas, populi cÔtra magiftratus re* • bellionê: hæc omnia cogitantem ac metuentem pontificê maximum fibi legationem hanc mandadè, ut rationcm cum ipfis ineat malum hoefanandi, nô quod præfcribere uelit aliquid aut ab ipfis poftula* rc, fed ut confilia conférât amp;: medicina faciax,» reipublicæ falutarem; quod fi pontificis autê refpuatur in eo diligentia, qui,tanquam pius parensatquepaftorfuisliberisÔô ouibusoptiméconfultuméfiéuc lit,iâm non efle,quod in eu ulla refjciatur culpa : Qiiantùm ad Tur* cas attinet, nô fe ncgare,colledam inhos ufus aliquando pecuniam, J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;Romam quoque delatam, non effe totani hue impenfam, fed ta*

ü nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;men idcircô non eflé deferendam in bac temporum acerbitate rem*

püblicam*: Quantùm^damni dederit immaniffimus hoftis, neminc efle qui ignoret,rem enim ipfam loqui,et in omnium oculis defixam hsérere : noftra nimirum indiligentiaamp; focordia nuper illu cccpilfe Rhodum 8c Hungariæprçcipuum propughaculû, nbsp;uiam habere

iairipatefadâjUtquô uelit, longius progredi pofTit. Rhodios quidc j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duriffîmé circûmfefTos multis mGnfibus,et inopia reru omnium ad*

‘i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dudos,lt;ûm auxilia nulla mitterentur,deditioné fecifié:confimilem

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiiam V ngariæfuiflé fortunam, qui fî debellentur omninô ôc in iV

ïius poteRatem ucnùnt, mctum eflè, ne nobis fiant bolles, multó^ quâm fint Turcæ, grauiorcs : uenlm, nifî diffîdium hoc, natum ex noua doâ:rina,tollatur,nec iftam quo cp reipubh'cæ partem,fua qui' dem lêntcntia,polîè procurari. Principes ad ea reîpondent.quod Germaniamiftacomple(ftaturbeneuoknria,quôd ipfi quoquelc' gationem hanc demandant pontifex,ual de fibi gratum efletex omnî numero le uelle quofdam deligere, quibufcum agat amp;nbsp;lua corn* • municet : exiftimare autem, modum ipfi præfcriptum a(Rionis atz que formulam, à pontifîce ÔC cardinalium lenatu, quideftatu rc' rum omnium Icianc: proinde cupere, quid fit ipfiusconfilij,audp fc : Quid periculi fit impendeat ab ißä doârinæ mutatione, làtis intelligere le atque uidere; itaque anno lùperiori, cûm alter adeflêt legatus pontifidus, rationem atque uiam demonftralîè component di negocq: quid ’etiam à pontifice fieri uellent atque requirerent, lcripto comprehcnfum eidem legato tradidilfe, ut exhiberet pom ’ tifici,quod8u illelefaclurum receperit : fi quid igitur dus rei ha.* beat in mandaris, orare, ut exponat, quo uidelicet tanto redius in medium confuli polsit : de rebus Turcicis ità rem habere, qiiemad* modum dixeritjamp;Slèuehementer etiam hac lolidtudineamd, fed bellum iftud longe maximum SC difFicillimum ,pertinerenon ad Imperium modo, fed ad rdiquos etiam orbis Chriftiani prindpes atque reges: nifi enim pacem hi colant inter le, fuaque^onferant au.* xilia,non polîè quicquâm ad diuturnitatem conftitui: ueruntamen, quiamaximos 7’urcafadattcriquot;amanque bellicosapparatus, ideo fe ipfius quoquc lèntentiam in eo uelle cognofcere. nbsp;nbsp;Legatus ad

hæc num ab ipfis ulla fit componendi difiidq religionis propofita ratio, ueletiam adpontificem 5c cardinales delata, nihil fibide eo conftare dicebat : pontificis quidem egregiam efîè uoluntatem, ab edque le plenam agendi poteRatem accepilfe : ucrùm ipfis, qui per* fonarum ac totius regionis morem etconditionem omnem teneant, uiam efle reperiendam, quæ perducat ad.optatum finemtlncon* iientu VuormaciæjCæfàris exijflê mandatum eius rei, de commun! xpfbrum confilio promulgatum, quod etiam anno proximo repeti* tum fuerit:ÔC placuifle tum,utcfîêtratum per omnem Germaniâ:8C nonnullos quidem obtemperafle, quofdam uero minus : ignorarc autê fè, quç fit eius rei caufà ,quaetanta per Imperiû diuerfitas Sc dil* fimilitudocfibi igitur uideri,prius quàm aliquid decernatur,de mo*-do executioius deliberandû efle; non eo le ucnilîê,quô flammam aut

difîênnonem aliquam excitet, ut nonnulli dicant, ucrum ÔC pontifia CIS Sc fuas quoque cogitationcs omnei's ad beneuolentiâpaccm atcp concordi'am fpedare, quo uidelicet q qui aberraruntac defecerunt, in uiam redeant, utcp conciliorum décréta, Cacßiris atque ordinu edidaferuentur : Quantum ad ipforum poftulata pertinet,an édita fint, ut Roma deferantur, omnino fe nefcire:tria folum exemplaria fuifle perlata Romam,ad quofdam priuatim:ex qs unum fibi contp gifletpontifici autem Sc cardinaliu ienatui no pofle perfuaderi,hgc à principibus ita fuifle décréta, fed cxiftimare,priuatos homines odio reipublicæ Romanæ in lucem emififlê : nullum etiam eius rei ie man datum habere: Neque tarnen hoc fie accipiendum efle,quafide eo poteftatem nonhabeat agendi : led in qs poftulatis efle multa, quæ Sc pontificis dérogent authoritati, Sc hærefim redoleant, à le tra^ dari nonpoflint : alia uero, quæ non aduerfentur pontifici, quæcp nitanturæquitate,nonfereculare, quo minus deqs SC cognofcat Sc agat:led tarnen fibi uideri,moderatius multo pofle proponi,fi quid crgapontificem habeant : fic nuper eflè fadum ab Hilpanis, qui Ro mam miflalegatione, quid requirerent, commoda lane ratione de^ monftrarint: quod autem iftafintexcuia typis 06in uulgus édita, nimiumhoc fibi uideri : neque tarnen dubium efle, quin Germam'æ caula fit quiduis fadurus pontifex: Quanta fit etiam Turcica poten tiajquis hoc tempore belli apparatus, non nefcire pontificem, Sc ut regum fint confentientes animi,iudicare prorlus efle neceflarium, idedque nihil non efle fadurum,ut concordiam ipfis perluadeat:hax bere quoque magnam pecuniæ fummam paratam, Sc in hoc elîê tO' tum,ut multo maiorem conficiat,quam fit omnem in hoc bellu ero-* gaturus: ipforum aute efle,prop ter V ngariæ uicinitatem,regi ado* iefcenti ferre opem,qui fit ipfis Sc fanguine coniundus Sc afFini tatet pontificem quoque uelle pecuniam ei fubminiftrare,amp;r inde à fufce* pto pontificatu dediflê operam, ut inter Cæfàrem, Galium SC An^ glumfada pace, ton's uiribus bellum in Turcas adminiftraretur: ipfum uidelicet efle paftorem, SC ad pacem omnia fua confilia refers re: quod fi paftoris uocem ones non fequantur, non efle quod præ^ ftet amplius: eadem le quoque de caula miflum in Germania : fi iam fruftra laborem hunc fumantam pontifici quam fibi ferendum hoc efle patienter,amp;S rem omnem Deo comittendam. Per Heluetios augefcebat indies magis atque magis de religione fimultas,etreliqui pagi,niilfis legan's ad T igurinos,dolorem fuum teftantun Ann'qui*

ts Uömnia rcAèpicquc confh'tuta,nec ullam dûcflrmæ fuiffè content nonem: nunc autem à temerarfjs aliquot hominibus pulcherrimunî hoc ocium SC quietcm tiim eccleiîç tum rcipublicæ turbari,amp;r difcor diæiêminalpargi : nimirum oportuiflèiampridêcreicenti malo me-» dicinam facerc, ac more maiorû uindicare Dei omnipotentis ÔC Ma rig uirginis et diuorugloriam atqj nomen,in edçp facultates omneis uitam atcp iànguinê profundereniuncetiam inprimis,ut i tà fiat,teni pus ipfum poftulare : nam alioqui futurû, ut ipiîs omnibus pernicic Sc animç quoque iacfturam ea res adferat : cuiufmodi fit enim huius, quam Lutherus inuexit, doôrrinæ fru(fl:us,nunc iàtis apparere : pO' pulum uidelicetacpromiicuammultitudinêuixcohiberiiam pofi fe : multa facere proteruè ac infol enter, fiimere fibi magnos ipiritus, amp;nbsp;ad rebellionem omnino ipeélare : quinetiam eius rei nu perdes difiê non oblcuram fignificationem : huius uero malicontagionem à Zuinglio eflêprofe^amadiplos atque Leone luda, qui uerbum Dei, quodpacem atque concordiam adferre debebat, fie doceant, prdque fiio arbitratu interpretétur, ut turbis atque difijdijs omneis aditus patcfaciant: Et quanquam fibi non plane confi:et,quid illi do ceant, tarnen quid ex eorum doefirina iequatur incommodi, quotigt; dieièièin multis experiri : diebus ab ecclefiauetitis edi nuncindifFe^ renter carnes 8c oua, facerdotes 80 Deo cojifècratos tùm uiros tùm muliereSjUiolata fide, deièrere profeffionem ac ordinem fijû,8ô congt;’ trahere matrimonia, cul turn omnem diuinû intermitti, nihil iam in templis cantari, nullas fieri preces, in contemptum uenire iàccrdo* tes,monachorum diiîiparifbdalitia,deli(fiorum confeflîonem atque: pœnitentiam negligi,fic quidem,utijs prætermifiis,percipere cœna domini quidam nihil uereantur : Miflâm profcindiconuici)s,uirgp nem Mariam cæterdfque diuos aftici côtumclia,ftatuas imagines reuellÉconfrinoi ÔC diflècari, fàcramentis ecclefiæ nullum deferri ho norem, Sôtantamnuncefielicentiam ac impunitatem,utinmani* bus facerdotis uix tuta fit hoftia iâcroiànlt;fia,panis uidelicet azymus, Chrifti corpus reprælêntans : hæc omnia tanti eflê moment!, ut me-» ri to fint deploranda:fê quidem non ilia pofiè ferre diutius, Sc nupcT in proximo conuentu,quofdam è focqs,ordinis ecclefiaftici,commu ni miflalegatione,fiiam opem implorafiê : Quæciimità fint, orare, difeedant ab inftituto,mque ueteri maioimm religione permaneant; fi quid uero fit,in quo lêfègrauari putent à pÔtifice acipfius cliente--îa, cardinalibus, epifeopis ÔC id genus alijs, quandô fcilicet illi prax

\ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feduras

fechirasccdeGanim inuadunt,permutant,uendunt,quandó (uiS indulgenf t}s pecuni'am regionisexhauriunt, quandó m'miam fibi lurifdKfÜonem üfurpant, amp;, quæ (dliim in rebus fâcris exerceri degt; bçbat,eam ad res prophanas atque ciuilcs applicant poteftatem:hgc ÔC eius generis alia permulta,fi molefta fint ipfis atque graufe,non (c recuGre quo minus corrigantur : nam fibi quoque uebementer ilia di'lpliccre, amp;unà cum ipfis uelle deliberare, quemadmodum onus illud excuti'ant, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ad ea lenatus Tigurinus. Martij die uigefi'mo

primo refpondet : fuos ecclefiæ miniftros nunc in quintum annum docere Gera : Sc initio quidem docftrinæ genus hoc nouutn fibi fuiG (e uifum, eo quod nihil eiufmodi prius audiflent : cum autem intel-ligerent ac uiderent, hunceiuselTefcopum atque finem, utlefum Chriftum oftendat, aram præfidiumque Glutis,qui pro mundi de-liifbsuitam atque Gnguinem profuderit, amp;nbsp;folus ab æterna morte miferos Iterant, fi'tunicus apudDeumhumanigeneris ad-uocatus,non Gpotuifletamfalutare nuncium ardenti ftudio non compledi : fummam extitifie concordiam olim conGnlionem inter apoftolos amp;nbsp;eos, qui poft illorum ætatem Chrifti doélrinam complelt;ftebantur:idem feGfperare nunc quoque futurum inter il-los,qui hucanimum adrjciunt,poftpofitis hominum traditionibus,' alienis à uerbo Dei : Qiidd fi Lutherus aut quiuis alius ità doccat, rede fieri, neque tarnen idcirco nomen eius obduci oportere, quaff propter ipfum dogmati fides habeatur : hoc enim Só eflè inuidio-fum, 8c ad uerbi diuini contumeliam pertinere : cæterLim,etfi Chri-' ftum folum adorent, ad eumque confugiant, nullam tarnen iniuri* am idcirco facere uel uirgini matri, uel cæteris etiam diuis : nam Eos omneis, cum in terris agerent, per iolius Chrifti nomen æter-nam Glutem expedafle: nunc cameG lucem excitatam in animis multorum,utplærique omnes infuaciuitate, Biblicafcripta diligenter euoluant: nec eflè quod ecclefiæ miniftriferipturam detorqueant , quæ fie in manibus omnium uerGtur : nullam ergo Gdam fibi poflè obrjci,Gd nomen iftud in cos rede quadrate, qui fui quæ-ftus atque iplendoris retinendi caufa, uerbum Dei,quo uolunt, in-fledunt:errorem fibi attribui, neque tarnen ab ullo demonftrarit ConftantienGm, BafilienGm,CurienGm epiGopum,academias etiam aliquot ÔC ipfos adeo non Gmel elfe rogatos,ut id facerent,Gd in hunc ufcp diem nihil eflè præftitû: Adhec, in poftremo fuo couentu nemine ab epifeopis nec ab ipfis etiam adfuiflè, prater Schafufianos

c - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o iq

8c Sangallios : qui uero tunc aderant, cos, re tota diligentius confî-' derata,fuam in fententiam uenifle i Quod epifcopi forte dicant,non ipfis licere paflim ita uerbum Dei tradare,id nulla ratione niti: cum cnim fît illorum offîcrj,cauére,nc pereant oues,çquüm éflê profedó, ut aben^ntes in uiam reducant : fed quoniam id non faciant amp;nbsp;ad patres atque concilia rent omnem refjciant, uelle iè, non quid homi' nes decernantjièd quid Chriftus uelit atque iubeat,audire : iuos do' (flores atque miniftros non darecauiam ullam diuulfîonis reipubligt; caCjUenïm in illos banc eflè conferendam Culpam, qui fui compendij 8c emolumenti cauia, diuerfum à uerbó Dei docent, Nam ab ijs 8C ièduci populum in errorem S)C grauiter ofFendi Deum, qui uarijs deinde calamitatibus audaciam iftam ulcifcatur: Diflîdiû hoc omne ex eorum cupiditate manare,qui metuunt, ne quid commodis ipio-* rum decedat : quod fî puram ifti dodtrinam ièquerentur, 8c quæ fît non hominum,iêdDei uoluntas,inquirerent, no dubi^ efîê,quin faftum,luxum 8c auaritiam omnem ab fe remouerent,« concordiæ rationes inirent: inundafleiammultauitia,maioribus ipiorum inlt; cognita, quæ iuæ ciuitatis dodlores reprehendant, 8c fîmul ad me^ tumnuminisdiuinicohortentur: Quôdautemconcionibus illoru plærique no emendentur, neque frudtum ea dodlrina dignum pro' ferantjid non feminis proieclijièd ipfîus fundi uitium eflê:certè iuos intra fines non eum uulgo conipici luxum nec intemperantiam,qug pafïîm alibi regnet, inprimis uero iuac ditionis homines non ièdari militiam illam externam Sd mercenariam,ut olim,quæ certe multo^ rum uitiorum materiam iubminiftrct : De carnium et ouorum eiû, quanquam liber fit,miniméque prohibitus à Chrifto,lege iê tulüTe, qua temeritas 8c oiFendiculum prohibentur. Matrimoni) Deum authorem eiîê,qui omnibus illud permiièrit : Paulum etiam iubere, utecclefîæminifterfîtum'usuxorismaritus: Sdquum epiicopi,iâ' cerdotibus,accepta pecunia,concubinas permittant,turpi nimirum exemplo,neque fœmim's illi carere uel pofîint aut uelint, no ie pofîê Deo,qui comugium inftituit,reludlari ; eandem eile rationê, ad fœ^ minas quod attinet,qug caftitatem uouifle diCuntur : nam putare iè, genus hoc obligationis atque uoti,minus gratum éflè Deotcumquc donum continentiæ non fît omnibus datum,prf ftare multo, fua qui dem opinione,ut nubant,quàm ut in impuro uiuant cœlibatu : Ca' nonicorum, ÔC id genus alia collegia, quondam eiîê inftituta, pro' pter homines egenos: nunc autem eas facultates ab qsplærumquc

tcneri \ qui fatîs aiioqiun Habcnt ex patrimonio, neque rarô fieri,ut «nus aliquis pofiîdeat quantum ad multos aicndos laas effe poffet: acquum ergo fibi uideri, ut in pauperum ulus eabona rurfus accom modentur : qua tarnen in re moderationê banc adhibeant, ut ufum^ frudum poflefloribus permittant, donee è uita décédant, ne quis ui delicet querimonig caulàm habeat:T emplorum ornamenta no per^ tinere ad uerum Dei cultum, fed hoc eflè Deo uehementer gratum, quandomilèrorumfubleuatur mopiatChriftumadolefcenti locu' pleti mandaiîè,non ut fuabonafufpenderet in templo, (èd utuendi* radiftribueretinpauperes : ordinem facerdotum ab fe minime con temni,fed eos magni fieri, qui fuum munus làciant amp;nbsp;reélè doceant: reliqua uero turba, quæ publiée nihil prodeft, imo nocet, fi paula* timScfineoffenfîoneminuatur,corumque bona pios inufusaflu'^ niantur,non{è dubitare, quin Deo fitilludolFicium longe gratiffîz mum : an autem Deo fint accepta: cantiones illorûatque preces, in dubium poflè uocarimam ex ipfis plçrofque non intelligere quid di cant,deinde,mercede cÔduiflos illud faccretConfefsio ilia tacita,qug delidarccenfet ÔC enumerat, quanti fit æftimanda, in medio felè re^ ' ïinquere, fed illam,qua uerè pœnitentes cÔftigiunt ad Chriftum in^ terceflbrem,arbitrari fefe non utilcm,modo fed neceflariam quoque perturbatis 8c mole peccati deprelTis confeientrjs : Genus illud fatiG fadionis ufîtatum 6c quçlluofum facrificis, permultum habere tum crroristumimpietatis:hoc demum efl'euerèpcenitere ôcfàtisface* re, fi quis uitam emendet': monachorum ordines, inuentum elle hu manum, non inftitutum Dei : facramenta, quæ Deum habeant au* thorem, fumma ueneratione felê profequi,nequepati,ut quisea contemnat: utendum autem illis iuxtauerbum atque præfcriptum diuinum, ÔC cœnam domini non eo transferendam elfe , quafi uel oblatio fit aut fàcrificium : Quod fi clerus ille, qui nuper miifale* gatione, qucrimoniamhabuit, impedimentum ipfis illatum,uel er* rorem aliquem fuum docere pofsit, non le reeufare, quo minus il* lis fatisfiatî fin minus, turn æquum fibi uideri^ ut iubeantur ofFi* ciumfeccre, nimirum,ut ucra doceant, Sc abaliorum abftineant contumelrjs : Quod pontificiorumrapinas illas ÔC expilationes immoderatam poteftatem aboleri cupiant, auditu fibi fuilfe Ion* gêgrarifsimum : id autem nulla rationepoflèfieri melius, quam fiuerbumDci per omnia recipiatur: nam quoad leges illorum at* que mandata ualebunt, nô eflè quod liberationem aliquis expeiflec;

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O iii)

ßla ucro prædlcarione uerbi diuini dignitatê illorum omncm atquc ' potcntiam ïabefadari : quanta fit enim cuangdrj uîs atque ueritads, illos uiderc fads ihtelïigcre, quia fuis uiribus diffîdant, rcgum fmplorare fubfidia : fi nunc igitur bac quidem in parte fcripturæ fie utendum adminfculo,rem ipfam poftulare, ut idem in alqs quoque rebus fiat,amp;r ut ca,quibus ofFenditur Deus,abrogêtur: quemadmo dum uero fitqs omnibus medendum, ad hoc libenterfèfe non ope* ram tantum Sc confilium, fèd fortunas edamcollaturostiam olim enim hocoportuiflê fieri : Qtiód cum ità fit, orare, ut ifta boni corn fulant èc diligenter fecum expendant : fè quidem nihil expetere ue^ hemendus, quàm ut pacem col automnes : nihil quoque fàâuros contra leges atque padla fœderis: in hac uero caula, quæ fêmpiternâ ipforum fàlutem contineat,non fè pofie aliter facere,nifi demonftregt;^ tur error : ïtaque ficut nuper, itâ nunc quoque uehementer ipfôs orarCjfi dodrinam iftam fàcris literis aduerfari putent, ut hoc intra certum tempus, nimirum ante finém Mai) fibi demonftrent : nam eoufep fe refponfum ab ipfis atque edâ ab epifeopis ôô academia Ea^ filienfi uelle expelt;flare. nbsp;nbsp;nbsp;Conftandenfis epifeopus interim,habito

confilio,refpondetTigurinis, uti pederant,8lt;r coferipto libello hæc podfiîmûm agit. cuiufmodi fuerint olim idola amp;nbsp;fimulacra, quo* modo prophanægentes ilia coluerint atque ludæi, cur ecclefiarecc' périt imagines atque ftatuas, quo primiim tempore fint introdudp, quid aliarum gendum atque lud^orû idola différant à ftatuis homp num Chriftianf profeffîoms.Exitus hic eft,ut dicat,fcripturam,ubi ftatuas imagines remoueri iubet,loqui foliim de lud^orum atque gendum idolis : itaque retinendas efle receptas ab ecclefia imagines.

Ab hoCjMiflàm tradat,amp;S multis adhibids pondficum atq? con ciliorum teftimonijs,obladonem 6c fâcrificium efle cÔtendit. Hunc uèrô librum,ità cÔfcriptum, nbsp;fie fàds prolixum, mitdt fènatui fub

calendas lunias, amp;nbsp;ne uel imagines auferant, uel Miffâm abrogent, néuepopulum aliter doceripatiantur,multis grauibufque uerbis hortatur. Librum deinde ty pis euulgari iubet,et cùm ad alios tùm ad canonicos cdam,uti uocant,T igurinos mitdt. Et quanquam iff« fènatui fint feripta priuatim,qui hoc ab fè flagitarif,tamê, quod alijs etiam in locis hac de re quæftiones audiat atque fimultates oriri, uo' I uiffè dicit una eadémque opera cæteris etiam confulerc : fequantut ergo recep tam ecclefig confuetudinem,nec ullius oradone diuerfùm perfuaderi fibi patiantun Senatus ad ea refpondet Augufti merp -fis die

fis dié duodeuigefirtio» Librum fibi diligenter efTe ledium atcp rcf lediim ;quod autem in lucem iilum emiferit, lætari CeCe plurimùm; fie énim luturnm,ut utri iuftiorem caufàm defendant,appareau Pos# fteà fuorum hominum atc]^ dodorum (èntentiam explicant,et è Ccrigt; -pturis contraria demonftrant* Sed prius quàm d reCcnberenr,iam .in,urbe J ôd quàm latè patetipfbrum ditio,ftatuas omneis in uniuerz fuqi fenatus auferri iuiTerat èC flammis aboleri, uerûntamen fine tur«» ba, fuichoc idibus lunip nbsp;nbsp;Menfibus deinde póft aliquot,hi qui ca/

noniéi iipçantur, certis legibus cum fenatu tranfigunt, amp;nbsp;quomodo® ççflegij facultates atq^ bona debeant impendi,cÔftituitur, Ad Spi^ ræèonuentumjde quo didum eft,Cgfar mifit loannem Haunartum, et qiieftusediftumillud Vuormacienfe,quod commun! ipforûconi# filioaé uoluntate fadum fitjcfle uiolatu,maximo quidem Germanise degrimentOjiubebatillud in pofterû magno ftudio feruari; principes ad easefpondentjfe quanta eius præftare poisint,faduros» Tandem ad X VIH. diem Aprilis decretum fuit,ut de uoluntate CgfariSjpontii? fex, in Germania primo quoeç tempore liberum concilium indicat, loco icioneo, ut ad Nouembris diem xi. Spiræ denuo conuenianc ordinesjdeliberaturi quid fequi oporteat incerea dumconcilq fiat inicîum : ut principes, in fua quifep prouincia,deligant uiros dodos atque bonos, qui ex Lutheri amp;nbsp;aliorum libris colligant ea, de quiz bus putabunt pofte difputari, quæ principibus exhibeant in proxü mo conuentu, quo facilior fitprogrefsio, cum ad concilium erit de^ uentum : adhæc,ut interuentu magiftratusac diligentia pure doceaz tur euangelium modeftè, iuxta iènfurh amp;nbsp;interpretationem ftriz ptorum,quos ecclefia comprobarit:item,ne qui pofthaclibelli pigt; durg contumeliofæ prodeant:deni(^,ut ea,de quibus aulam Roma^ nam et ecclefiafticfi ordinem nuper ineufarunt principes,in proximo conuentu Spiræ, notione fada,definiantun nbsp;nbsp;nbsp;De concilio recepit

Campegius,qui cum principes egerant, nunciaturum fe pontifici,amp; diligenter quidem,principes erant hoc in conuentu, Ludouicus Pa^ latinus, Gulielmus 8d Ludouicus, Bauari,Fridericus PaIatinus,Calt;* fimirus Brandeburgicus,Treuirêfis,Bambergicus, V uirciburgêfîs, Tridentinus , Brixinenfis, epifeopi, amp;nbsp;Albertus Brandeburgicus, Prufsiæ MagiftenSuprà diximus,quid fenatus Argentinenfis egerit cum urbis epiicopo,qui facerdotes aliquot Tabernas euocarat. Cùm autem illi nÔ ueniftent ad diem,epifcopus, datis ad Campegiûliteris* queritur impedin' fe à fenatu, quo minus exequi ius fuum pofsit,

ilîos mul(îlarc,^ûi facris legibus contempti's,fadi efTent marin : dein^ de, facerdotes in ordinem ciuium à fenatu contra pÔnficias leges ado*' ptari. Profedlus tum Argentorato fuerat Noribergam Thomas MurneruSjTheoIogils Francifcanus,qui fenatû grauiter ad cardina/ 1cm detulerat:cumlt;^ reipublicçlegati ad conuentum mifsi,piirgandi fui cauià uenifTentad Campegium, èC reliquo fermone confei^,de epifcopi querimonia cognouiflent, fenatû dicebant epifcopp nullum hucufc^ impedimentum intuli(Te, amp;nbsp;ne nuncquidemeiuseiTepro^ ®pofiti, imô daris uerbis illi nuncialTeper literas, quicquid habcrec adionis in facerdotes maritos, iuri diuino confentaneum peripfos licere exequi, amp;adiumento quoque futuros in earc ♦ fenatum ue'rd moleftè ferre, quôd cpifcopus à pado difrpdat î nam itâ conuenilTe, cdmiure uoletin ah'quem ecdefîafticigregisexperiri,uthoeapud iudicem fuum urbanum faciat : ùerdm ea conuentione negleâa j uo/ catosab illoreos extra urbem: cum^ lege padionis illi îefedefen/ derent neque uenirent,damnatos efle non audita neque cogiita eau* fa: lam uero, fiiènatuspermiflTugrauius quid in eosfieret, ad iüs prouocantes, non dubium efïè, quin populi fit ex eo fremitusatque tumultus exoriturus: Quod autem facerdotes in ordinem cicium allegerint, pro ueteri more ciuitatis fieri : fenatum etiam non ità prix dem ab epiieopo rogatum efle, ut ordinis ccdcfiaftici tutdam iufci* peret:hocautcm ea racione confueuilTe fieri,ut didlum fit, IHe con* trâjperleétis Iiterisamp; adlioneomni, quam cpifcopus adfèmiferit, ità fèreperire dicebat, quodextra urbem euocatifint, nonefiefa/ élum contra iuris ordinem,amp; eandem epifcopi ene,quæ fit ipfius ui/ carrj, poteftatem : orare igitur,utin pleéfendis illis, epifeopo fenatus adefïèudit, poftmultum fermonem,quo contendebantin urbepri* maria reddendum efiTe ius, hoc præterea legati dicebant, eedefiafti* cos Ârgentoratenfes,magna fui parte, turpiter uiuerc cum meretri* cibus,quasdomifoueant, magnaquidem cum offènfionepopuli, pefsimot^ exemplo, fed tarnen fumma cum impunitate, nec eo no* mine quenquam adhuc efie mullt;fiatum ab epifeopo : fi nunc ergo fe* natus ei permittat in iftosanimaduerfionem,qui pontificiâ modo le* gern non fer uarint, illis autem,qui Dei præceptum uiolanf, impuni icortari,amp; turpifsima uitç exempla pafsim edere liceat, quis dubitet, quanto fit hoc ipfbrû periculd futurû f IIle,quæ fint inter ipfos paefia, nefeire fe,facinus autem illorum efle compertum,nec opus efle muira difjceptatione iuris, nam ipfo fado iam efle proferiptos, ab ecclefiac

comraumonercmotos :opem ergo ferendamepifcopo: Quodauz tem alrj fcortentur,amp; inhoncftc uiuant,non ideo fcelus iftoru expur* . gari:n5 rede faccre qui ficuiuânc,epifcopum quocp ncgligerc fuum munus,qui hoe illis concedaufeire fe,Germanig cpifcoporü huncsfîe morem,uc accepta pecunia fcortationê fuis permittant : fore etiam,ut eius fadi rationem aliquando reddant:fed tarnen idcircó non iftis lice re matrimonium contrahere: nbsp;quód facerdotes fiant marici,multó

ede grauius peccatum,quam fi plurimas domi meretriccs alant: nam illos habere perfuafum, quafi rede faciant, hos autem icire pecca^ tum agnofceretnec enimomneseaede, qua fuit Baptida loannes, continentia : Nufquam reperiri,ne^ documcntumullûextare,quôd cœlibatum ipfis relinquere liceat : ne Græcos quidem, qui ritus ha^ béant à nobis diucrfos,hoc fuis permitcere:quapropter iterum orare* utepifeopo fuamoperamcômunicenu Ad ealegaci,fi quidem epr feopus omnium primo feortatores muldct,tunc ienatûei mulcô pof fecommodius adeffe in ijs, quæpôft legitime fitfadurusinakeros dicebant» lUe autem inftabat rurfus,ut epifeopo primûm ad(înt:nifi feortationem ille puniat,fe tienturum eô,poenamœ fumpturum efTe, pro cuiuG^ merito» A conuentu Noribergico,Ferdinandus,Cann» pegiuSjSalisburgenfisjBauari fratres,T ridentinus, Ratisbonêfis epi^ feopus, itemBambergicijSpirenGs, ArgentinenGs,Auguftani,Con* ftantienfis,BafilienfisjFrifingenfi s,Panauien(îs,Brixincnfis epifeopo« rumlegatijRatisbonæ conueniunr,amp; in hanc fententiâjuli) die fexto ftatuunu nbsp;nbsp;Qpia Cæfar, Leonis decimi iudicium fecutus atep po«

ftulatunî,edido pubh'co,Luthcri dodrinam,ucimpiam,Vormaciæ condemnarit,et in conuentu Noribergico,tam fuperion,quàm pro« ximo, decretum Gt, ut omnes ei pareant, quantum omnino fterî pof« fit,ideo fe, pofeente cardinali Campegio, qui plcnam eius re; procu« randæ poteftatem habeat à pontifice,ueHe atep iubere,ut edidlum il« ludjô^ nuper in comités fada décréta, per fuos fines atq; ditionê fer« uentur:euangelium et alia facra feripta doceantur in templis, iuxta ue terum interpretationem,qui uitæ puritate confpicui fucrunc,fuamlt;^ dodrinâ fumma uirtute per fupplicia confirmarunt:qui ueldamnaz tasiamolim hærefcs uel aliquid docent, quod fit inChriftum eiultp matrem atep diuos contumeliofum, uel quod feditioni caufam dare pofsit, iuxta formulam edidi pledantur : ad docendi munus nemo f^cipiatur, nifi teftimonium habeat eomprobacionem epifeopi: Xed amp;nbsp;Hli qui iam docent, explorentur, nec occultis concionibus de^

tur ufpfam locus: quas de communi confilio cardinalis Campegius confoipfit leges ecclefiafticasjtolkndis uitqsS^ emendationi morum accommodatas,hæ,cum euulgatæ fuerint, feruentur : in facramends atq^ miflajCaeterifc^ rebus nihil mutetur, ied omnia fiant,ficut À ma^? ioribus fieri cohfueuittqui delidorum omifla confefsione 8C abiblu^ donCjCcenam Domini perdpiunt,qui diebus uetitis carnem amp;nbsp;id ge/ nus aliam interdidam alimoniam cdunt,item ordinis defertores mo^ nachi feu monachf,deinde facerdotcs,diaconi,fubdiàconi marici,mul dencur:typis nihil euuIgctur,niG de uoluntatemagiftratus : Lutheri cumprimis atqj fociorum nihil quicquam exeat aut diuendatur : qöi Vuittenbergædanthteris operam, fuæ ditionis homines,intra terciu menfem, ubi de fado decreto re(ciucrint,dom5 reuertantur,aut alio CeCe conférant, ubi Lutheranum illud uirus locu non habet:qui ieais fecerint, benefierjs omnibus amp;nbsp;hæredirate priuentur : eius academias fedatoribus nullum conferatur (acerdotium, necpiuuentutis docent dac munus committatur : Et utifta ualeant, certi quidam homines ac idonei dcligantur,qui ftudiofe omnia perueftigent,amp; locorum prægt; fedos in eo adiuuenttfontes cuftodig mandentur, pro^ merito puni antur:ex fjs,qui relegantur et in exilium ire iubentur,nullo prorfus Io , co perfugium habeant, quam late patent ipforum omnium fines atq^ ditio: fi quis forte motus atep feditio,propter hoc decretu,in ahcuius finibus nafeetur, fubfidio reliqui fint, opemc^ ferant, alteralteri, fic tamen,ut quod quifi^ fœdus habet cum ali)s, ei nihil hocipfodero/ gecur* nbsp;nbsp;Porró,quod è iàccrdotum uitiofîs moribus originem ha/

bere Lutheranam hærefim dicerent, ad emendandum ecclefisc fta/ turn, authoreCampegio has ibi faduntleges» uiuanthonefi;é,ue/ ftiantur décoré, non negocientur, fugiant cauponas, non fint auari, neque pro facrorum adminiftratione pecuniam acerbe imperent; concubinari) remoueantur loco : feriarum numerus fit moderatus*

Ea,quæ diximus, inlmperq comitiocupiebat fancire Campe/ gius: cûmautemidperficere nonpofièt,alienatisquorundamani/ mis à pontificatUjConuentum hune feparatim egit» Lutherus,ubi cognotrtt CæfaremÔC plærofi^ principes urgere decretum Vuor* macienfe, ftatum Germaniæ déplorât, quæ totiesadmonita (àlutem fuam negligat: ipfos etiamcompellat principes, quôd tam aperte nefariédeceptià pontificibusRomanis, dignitatem tarnen illorum acerrimè propugnent, amp;nbsp;in fuam unius perniciem, qui cupiat ipfis optime confulcum eflè, moliantur : itâque propter hanc amp;nbsp;ingrati* tudiuem

, tudinertifummam et pcrtinaciam inexcufabilem,ait impendére mam'« horribikm aliquam tempeftatem : monec etiam non temerè fufcipicnduna cfle bellum autconferendam pecuniam aduerfusTur* cam, qui confilio SC moderatione noftros principes longe antecedat: his etiam moribus nullam nobis efle fperandam uidoriam : ualdc ridiculum amp;nbsp;abfurdum eire,quód C«far,qui nullum temporis moz mcntifln uit« fu« pofsit adi)cere,profiteacur fe fidei et ecclefiç defen# (orem: Angli« quoc^ regis,qui eundem titulum fibi fumat,conrimi# Icm efle audaciamiorare feDeum,ut magiftratum populo præficiac, ipfius glori« cupidum atlt;^ ftudiofum» Auream illam rofam, nu* per ab fe confecratam,uti fieri confueuit tribus hebdomadis ante pa* fclia,pontifex, uelut infigne quoddam amp;nbsp;indicium fummæ beneuo* lenti«, mittit Angli« régi Henrico» nbsp;Sub hoc ipfum tempus exqc

Erafmi Roterodami libellus, de libero arbitrio : Lutherus ei contra* rio deinde fcripto refpondet, de feruo arbitrio. nbsp;nbsp;Vt arguments il*

lud tradaret Erafmus, authores ei fuerant Angli« rex amp;nbsp;cardinalis Eboracenfis, ut iplemet in quadâ ad cardinalem epiftola fiitecur,qu3c typis eft euulgata. His etiam dîçbus,Lotharingiæ Dux,Antoniusgt; fado decreto, quoniâ dodrina Luther» damnata fit à pontifice Ro* mano amp;nbsp;à Cæfare amp;nbsp;à celeberrimis Academqs, mandat fuis, ne quis pro concione aliquid eius generis doceat ; item, qui libros habenc ullos à Luthero fcriptos,intra certum diem exhibeannijs qui non pa* rebunt,poenam conftituit. Hoc anno,Henricus Zutphanienfis,pco* pter euanpdqjdodrinam, miferabili morte nbsp;miyin mm rrnriaiti

fuit interj^us apud Dietmarios^qui fnnt ad Germaniat» fines. Eo fe tandem contulerat, uocatus,cum apud Bremenfes per bienniu cir* citer docuiflet. Antea diximus de conuentu,qui menfe Nouembri futurus erat Spir«:fed id mutatum fuit,et C«far,ubi cognouit,dacis ab Hifpanialiterisjadordineslmperij, idibusluln,grauiter eos incu'' fat ob fadum decretum. Etenim, cum anceadis aliquot annis, in conuentu Vuormacienfide communi omnium ordinum confilio, grauifsimis uerbis, Lutheri dodrinam, ut hæreticam atcp peftilen* tem,damnarit, cum etiam eiuslibros,a pontifice, légitima cognitio* ne damnatos, inccndi iuflerit atque cremari ,ualde fibi mirum uideri dicit,00 dolere etiam, quodipfi contumeliofos tantum libros atque piduras infames diuendi prohibcant: quafi uero cdidum illud Vuormacienfe non fit rede nec ordine perfcr iptum: Amplius etiam co fe commoueri, quod ÔC concilium in Germai^ia uelint haberi, SC

Campcgmm legacum appcllar/nt, ut ad pontificem ca de rc (cribat^ quafi ca procuratio non magi's ad ponnficeni aut ad fc, quàm ad fpfos pernneat:Nam fi Germani^ tanti interefie putabant,cogi concilium, cur non ad fc dctukrint, quo uidelicct àpontifice hoc impetraretî' lam uero, licet intelligat quantum amp;pontificis fuæetiam author ritati decedat derogeturhocipforum decreto tarnen, quod inui/ cem cogitct ac fecum expendat,rationcm hancnon inutilem rëipubli cæ nec incommodam eflc futuram,ide6 fe quoque concilium approgt; bare, fie tarnen, ut et pontifias interueniat authoritas, ÔC tempore etiam atque loco fiat idonco, fie ut ipiè intercflTe pofsit, quod omnii» no conftitueric : Quod autemad xi. Nouembris diem, conuen^* turn aliumindixerint,quo quidemin conuentu rationem inireuelt;» lint confticuendæ religionis, ad tempus ufque concilrj : quod etiam dcledis aliquot uiris dodis amp;{acrorum peritis,iudidum defum/ madodrinæ permittant, minime omnium poffè aut uellefecon/ cedere, fed pro fuomunere, quandóquidem fit eedefiæ pontifi'ciæ tutor atque patronus, modis omnibus decretum hoc improba/ re,neuidelicettdm Dci turn pontifias iram aduerfum fe condtetî Quid enim in ecclefiam Chriftianam contumeliofîus fieri poisit, quâmfireuerentiafummæ potefiati débita,fieproqeiaturf fiGer^ mania, quæ primam femper habuit pietatis ÔC obièquenfiæ laudem, tantam rem fola moliatur, quant nulli principes,ne pontifex quidem ip Ce Romanus audeatfubireC uidelicet, ut earn religionem, quæ tot fæculis ualuitin orbe Chriftiano,répudient amp;nbsp;aboleant:qua quideni à rcligione nemo unquam defecerit, quem non pro fcelereipfîus gra uiter fit ultus Deusimmortalis :unum modorepertum efiTehocqui/ dem tempore Lutherum,qui feie opponat,et uerborum illecebris in fraudem homines ac infidiaspertrahat, 8^ exiftimationem uulgôfibi coniparet : his etiam artibus ufum fuiflè aliquandoMahometu, qui fuo dogmate,reipublicæ Chriftianæ plus damni dederit, quàm ulla uis potuiflet armoru : eiufmodi autem errores,ubi fub fpede ueri iê* mel in animos hominumirrepferint, non facile poffè ddnde reuelli; orare fe Deum, ut Germaniam benignè refpiciat,neque fe uiuo tan/ turn malum patiatur inundare : partant igitur edido Vormadenfi, nifipœnamfubireuelint, amp;adionemomnem religionis différant, dum amp;nbsp;fummi pontifias 8C fuo etiam iuffu concilium habeatur, qui fint ipforum fupremi magiffratus» Ad eundem plane modum fçribit etiam priuatim ad quofdam ordines, et in his ad fenacuni

Argetici’nenfem, itaquedecretum illud futuri conucntüs, fuit quatüm» • Cæfar em'm, Gallico bdfo diftentus, dabat opcram , ut poiitificem fibi quacunqueratfonedemercretur. Per banc æftatemj Carolus Borbonfæ Dux,ConneftabIius Galliæjqui anno fupehori, pardm fua (ponte,partim à Cæfare folicitatus, defecerat, Mafsiliam obfîdetj fedfruftrà. Difcedcntem in Italiam j rçx magna cderitate confcquitur,amp;per Infubriamplærifquelocisoccupatisjip(à etiam urbe Mediolano capta-,fiîb hyemem obfidione cingit Papiam,ad Tigt; cinum flumen,oppidum. nbsp;Menie Noiiemhn. cfTperunt â fuo doilt;^

mino, Comité LiipFin, Sueiio, diTgidprp homines rufticani,propter oncra, quibusgrauari fe nimiûm, querebantur ; idem amp;nbsp;alrj deinde uicini faciebant,in fuum quif«^ magiftratum,ità quidem, utïmperq fenatuSjde quo fupràdiximus, qui per abfentiam CæfariSjrempubli^ cam procurabat, Sgt;C turn erat Eslingæ, mifsis legatis controuerfias

I aliquot fcdaret:uerûm hic æftus non conquieuitjUtpofteadicemus» Sdhoc quidemfuit initium maximipericulofiisimîquemotus,qui magnam deinde Germanise partem peruafit, Quum Lutheri dogt; drina pafsim propagaretur, ecclefiaftici magno conatu reiîftcbanc j ueritij ne de fuis bonis atque fortunis omnibus periclitarentun Et Argentinenfes quidem nonnulli, grauiter ad Imperij prsefedos que/ rebantur, quod ipforum immunitatem ac priuilegia fenatus non uno modo uiolaret,quôd facerdotes atcç monachos maritos, Capi/ tonem jBucerum amp;nbsp;alios ecclefijs præficerent, qüod integram perci/ peient cocnam domini, quod ftatuas è templis tumultuofè eqcerentj

Hisergo de rebus, ïmperrj præfe(fî:i,qui turn erant Eslingæ,primi nominiSjFridericus Palatinusamp;Philippus Badenfîs, lanuario men/ w, D.xx V. fc datis literis, monent (cnatum, ut ab incepto defiftant 8^ omnia fuo loco reftituant, ’Ex Heluetqs nonnulli, Schafufiani cumprimis-amp;î Bafilienfesjubi turn loannes Oecolampadiusdocebat,ièniîm remitte/ bantaliquid de oifenfionerc^teri uerô,pr£fertim Lucernates, Vrani, Suitêfes, VnterualdrjjT ugiani,Fnburgenfes, nulla ratione poterant placari. Et ciim Turegig prgfedus,quam ad regionem TigurS per tinet,facerdotem quendâ, de noéle comprehenfum abduceret, ac ille concitato clamore fidem auxiliîtq? uicinorû imploraret, natus eft re/ pentinus tumulfus,uti fieri c5fueuit,et dato figno per agros,ad arma difcurrunt omnes. fa(flu hoc ad iniuriam fuam pertinere Tigurini dt cebant,eô quod in ipforû ditione captus effet illercumc^ mültis aliogt; quin adficerentur probris, quarta lanuarq die, datis literis ad omncis confœderatos atcß fodos,Chriftus, inquiunt, unâ ferienti maxillani

iubet afteram quoque præberi feriendamthanc ei'us dodrinam Ceca^ ti, multa profedo tokrauimus, amp;nbsp;patienter quidem : nunc auteni quando nullus eft iniuriarum finis aut modus,cogimur ad illud con fugere,quod Chriftus ufurpauit,amp;, fi male quidegimusjdoceri petimus illud atque demonftrafi, Certe,quiatantam fuftinemusin»? uidiam, Sç pafsim apud omneis traducimur, ipfa res poftulat, re^ fponßoncm à nobis extorquer» Explicabimus igitur huius odq can fam,8d refutabimus criminationes, èc quomodo fimus erga patriam comunem affe(fti,docebimus» Ac primo quidem,cum Galliærex Franciftus diu multumque defccderefolicitaflet, amp;ueftram ineo confenfionem obtinuiflet, nos, licet interpellati fæpius à uobiSjrecu^ fauimus illud facere j quum alrjs de caufis, turn inprimis,quôd ea r^lt; tio nobis minime placeret» fubminiftrare uidelicet copias amp;nbsp;railitem noftrum alrjs,ut mercede condudi,;bello perfequântur eos,a quibus nunquamlæfîfuerunt, introducere rnalirem exempli, adocium illos afluefacere, qui-fi militiæ perirent, uxores arque liberosin exZ tremam elTent conietfturi mikriam : indignum enim efte putaufmusi maximo noftro cum difpendio kruire cupiditati régis, amp;nbsp;noftrædi^ tionis homines illi prope mancipare: Libertatem igitur illam amp;nbsp;corgt; poris fortunarum quam noftri maiores, uirtute fummacruenZ tifque manibus nobis pararunt, fimili uirtute conftantiaque retk nendam nobis efte iudicauimus» H^c autem res,omnis offenfionis caufa nobis efte uidetur ÔÔ fons amp;nbsp;origo : nam fi foedus eftèt à nobis comprobatum, nullam fuilTe putamus orituram fîmultatem» Ete^ nim à uobis interpellati fubinde, ne kcefsionem faceremus, quid eftet noftræ mentis, oftendimus, nimirum, uelle nos amicitiam cole^ re cum rege iuxta formulam pacis, iam antea conftitutæ : deinde,krgt; uaturos efte leges padlac^ foederis, inter nos olim ihiti, pro commué nis patriæ defenfione att^ falute» Et quoniam in eo permanfimus,ali unde nobis eft conflatum odium» Poft exortam enim euangelrj lu^^ cem,onus illud,quod nobis idiotis pontifex ac ipfiusclientela grauik fimum impofuerat,excufsimus, amp;nbsp;errores manifeftos antiquauimus,

Hane occaßonem nonnulli ueftrum nuper arripuerunt,amp; per lega tos à nobis,ut ad ianitatem reuerteremur, poftularuntmos autem ad illud, ut antea non kmel, ita tunc quoc^ refpondimus, agere nos ex præfcripto uerbi diuini : ß quis errorem nobis ullum demonftrarc pofsit,mutaturospropoßtum:finminus,sequueflreprofed:0,utDeo magis quam hominibus obtemperetur» Ibi turn confurgens Eglius

LuccrnæpræfcÆus,nifi Lutheri (ècflam Zui’nglfj rcpudiemus, fore dicebatjUt Lucernates, Vrani, Sui tentes, Vnterualdrj, T ugialt; nijFriburgenfes noli'nt in côuentibus affîderc nobis deinceps, Nec^ rnulto pôft,quàm hoc interfè lege cÔfirmaflènt, T uregi^prçfedus, ucrbi miniftrum, loannem Oxlinum, noétu comprehenRim domi fugjCaptiuum abduxit.qua quidc in re duplex nobis eft iniuria fofta, primum, quod noftræ ditionis non homo tantum, fed termini quo^ que uiolad funt:deinde,quôd,ciîm ad damorem illius undique mul ti confluèrent armati,8c, ut in eiufmodi turbis fieri confiieuit, mul ta facerent infolcnter,in noftros homines,qui promifeuè cum illis euo lauerant, adeoque in nos omnis huius fadi confertur inuidia. lam, altera ilia criminatio quæ nobis obijciturjoriginem habet ex eo con* uentu,quemFerdinandus Auftriæ princeps egit annoCuperiori, Rausbonæ, cum fuæ ditionis præfetftis, item epifeopis ÔC id genus alps,qui puram dodrinam ferre non poiTunt. Quid autem illi iam^ pridem moliantur Sc agant, non eft obfcurum. hoc uidelicet,ut difi (îdium internos excitent, amp;alteros ab alteris diucllant. Quo magis etiam nobis dolet,quód ijs Bdem habetis : nam funt in ipfis nonnuF li,quosaliquandójueluf homines nequam amp;nbsp;improbos notaftis, quosetiam nos,ipfbrum intclledis dolis acinfidps,e finibusnoquot; ftrisexireiiiflimus. hi{cilicetipfi,quandófuis technis occlufasin* «enerunt noftras aures, ad uos tranfierunt, ÔC nos hodie criminan* tur,quafi cum Auftriaca domo factum amp;nbsp;fixfeeptum aliquando fee dusjuiolatum fit à nobis. Aiunt nos Vualfutcnfibus uicinis contra principem fuum Ferdinandu auxilia dedifle: led id falfum eft. Cum cnimob religionis profeflionemeflent indifcriminc Vualfutenies, nec ad dicendam cauiam admitterentur,e noftris aliquot, fua fpoiv te, nobis infcijs,cô tranfturrerunt, ut uim iniuriam ab infbnubus depellerentmos autem cerriores de eo fadi,ftatim eos reuocauimus. lacet igitur illorum criminationis caput « Si uero præterea quid ha^ bet Ferdinandiis princeps,quó feedus illud uiolatum efle uideri pof fit, adducat in medium. fic enim re{pondebitur,ut utra pars in offi* do pctmanferit,liquids fit unicuique futurum. Quod igitur cum Ferdinandicis priuatim egiftis, à colloquio remotis noftris legatis, hoc lane pro eo ac decet, ualdc miramur. Etcnim, fi de uetufto foe* dcre trat^tum ibi fuit, æquum erat profedó, nos etiam admitti : fi ücró de religione, cur non ijs conditionibus agitis nobilcum, quas lam fiibinde uobis obtulimusC Rumor increbuit, coniuraflê uos in

perttîckm fedx Lutheranac : quod ctiamfi ucrûm eflêt,tarnen, qiua fumus tâm illi quàm uobis fadere coniundi, deinde, quia non Lu' then,fed Gcrac icripturæ ueftigia fequimur, non oportuit nos in eo numero cenièri.Scd quia neicimus,quid fît inter uos adum,06 uero delati fumus â maleuolis,quafîciuitates aliquot,uobis infciis^de con ferendis auxilrjs interpellatac fînt â nobis : profitemur banc efîè me' ram calumniam. Eiufdem generis eft illud, quod aiunt dato fîgno ucile nos adarmaiuo tempore homines conuocare,Badenam alia quædam inuadere ♦ nimirum hacc eo fpeiflant ÔC cxcogitantur ab il' lis,ut uos,ijs occupatis oppidis,præfîdium aduerfus nos imponatist quod fî fieret, non dubitant,quin maioraliquis ex co fîtoriturus mo tus atque turba,qug bellum inter nos domefticum inflammet atque ciuile.Multæprætereafunt in nos confî(fiæcalumniæ,in quibus etia ( bæc eftuna,nos docere, quafî Maria Chrifti mater plures habuerit fîlios,quafî minor ïaeobus apoftolus mortem pro nobis obierit, no ipiè Chriftus. Hæc ÄS id genus alia quædâ eramus Lucernæ refiita' turijiêd à uobis prohibiti fuerunt noftri homines,ne ad populu uer ba faccrent. Ciîm etiam Eccius nunciarct,iè uelle Zuin^lio fuos er rores demonftrare,gauifî profeclo fuimus,amp;S non ei tantum ièd alijs etiam publica fide diligenter cauimus,hortati magnopere ut ueni' ret,8c omnem ei beneuolentiam polliciti. Magnam infuper offen' fîonem nobis peperit, ut qiudem audimus,imaginum ftatuaruni abolitio : ièd eius rei iam ante cauiâni rationé explicauimus. Ctini igitur aduerfus padafadenfque leges nihil fît à nobis admifîum, cilm pro communis patri^falute nullum recuièmus periculû,Sô uos omneis ca compîeélamur charitate, qua ièmper, modo per uos no' bis liceatjCur patimur hanc inter nos fieri diuulfionemC Notum eft, cuiufmodi fuerit maiorum aliquot noftrorum coditio,qui fuis con' tenti finibus,amp;S duro labore fîbi iàmiliæqjuidum parantes,indigna feruitute premcbantur à nobilitate:ièd benignè reipexit illos Deus, nam profligatis tyrannis libertatem fîbi côpararunt, amp;nbsp;auéti facul' tatibus eorum quos eiecerant,iadere ièiè munierunt, cuiusprac' fîdio uim omnem externam fortiterà fuis finibus depulerunt, de hoftibus non femel triumpharunt ; multi enim focietatem illam infringere conatiiunt atque difîoluere, ièd fruftrà. Quidautema maioribusnoftriSjin ea temporum diiFicultate fîtcollatûopis atque fubfîdij, memoria uos tenere nihil dubitamus. Et hoc quidem paU' cis didlum elfe uolumus de faderis noftri primordio ; Quæ ue*

ró Fucn'tab eó tempore diligentia, fides atque ftudium noftriim in amplificanda commiunis patriæ dignitatc,non opus arbitramur efle commemorare:certè,quç fuitad hoc ufque tempus,cadê nunç qùo^ que nobiseft mens atep uoluntas,Quôdcumitafit,ualdenobis do-ièt,üds, aliorum ijnpul{u,qui fiia modo compendia quærunt,fi'c ev' ga nos éxacerbari. Cogitate potius in animis ueftris,quæ fuerit iêm per inter nos amicitia, quand© diuerfis in locis,tam domi quàm fo' hXeândembelli fortunam iûbiuimus,8c multa præclarèfecimus, Profédô, ‘huius rei memoria non modo nos, uerumetiam nepotes noftros ardiffima neceffîtudine copulare debet, Si caufa religionis aùt quoduis aliud noftrum fadum uos ofFcndit,cur non amice rem agimus inter nos atque diieeptamus, ut fociosÔô confoederatos ÔC fraterno quodamuinculo coniundos decetCNonerimus uel moro' fi uel intradabiles uel obftinati,ièd meliora docenti libenter obtenir perabimus, ut fæpe à nobis auditum eft, Quia uero puræ dodrp næ profeiîîo, SCfœderis Gallici repudiatio, èc multæ præterea ni nos excogitatæcalumniæ, ueftros à nobis animos alienarurit, ÔC pri ftinam uoluntatem immutarunt,neceflâriô nobis hæc icribenda fuc runtjhonoris exiftimatiom’s noftrç tuendç caufà.Nifieium,quod iam isepe didum eft,facra feriptura duce nobis demonftretur error, non poftumus ab eis, quæ de religione fecimus, decretis abfcedere, quæcunque tandem uis eo nomine intentabitur. Senatus Argen tinenlîs,ad præfedorû ïmperij literas Idibus Februari) relpondens, ômnia diluit,amp; accuiàtores numero treis, aliorum nomen atque fo' cietatem falfö ait obducerc, nec eflè quenquam alium, his excepds, qui litem moueat,eos autem efle homincs irrequietæ mentis,qui pri dem ab urbe exceflerint, ut turbas condtent : àfe nihil efîè fadum, quodnoniureliceat:amp;maioris inurbeuitandi motus cauià, non potuiflê populo non permittere dodrinam euangelij, quæ nunc in* dies magis atque magis patefiat: Orare igitur, ne delatoribus illis fidem habeant, de fè ità ftatuant, ui æquum eft de i)s, qui maio* rum'exemplOjfuas cogitationesomneis adconcordiamamp; ïmperi) commoda référant. Concionatores etiam Sô ecclefîæ miniftri, quos illi detulerant^ut ante diximus,eodeni tempore,oratione prolixa regt; {jjondéntjSc dôdrinæ fadiqueiùi rationem ad eofdê præfedos ex* plicânt, ÔC quia iuri diuino nihil admiferint contrarium,ne mÿeuo* lis crèdarit, neue quid, nifî re to ta cognita,ftatuant,uehementer pe* turn, Ardebattunc in Infiibrîa bellum Cæfàris cum Galliæ rege

Franci{co»qiuprofcÄus eo,ficut ante dixi,cdm per fiycme obfed^^t Papiana,(ub exitu Februari), commiflb prælio,captus fuit, Sc in Hp ({jamamad Cariàrcmabduéhis. Hocinbello tandem Clemens pon tifex occulte parrium erat Gallicarum (ed commutata fortuna,Cægt;’ fiurianis ducibus magnam pecum'ç ui'm in ftipendia mih'tu dépendit. Papi'am defendebat Antonius Læua, Germanoru ac Hiipanorum preßdio, Rex ingetes habebat copias,ità quidê,ut Cgfàriani,re pro' pè de{perataperlnfubriam,de{êruanda Neapoli,amp;f illuctraducen^ do cogitarentexercitu:fed Ferdinandi Dauali Pifeari) oranone cou fîrmati, praelio decernunt, amp;nbsp;bofte condfô, potentiiGmoque rege cap to, gloriofam uiftoriam opima ipolia funt confècuti, Sum^ mæ rerum prscerat Carolus LanoiuSjBelga.ïs, cùm initio prç ie fer' ret,quafi Ncapolimeftêtabducfturus regem, prouedusinaltû,mu' tato curftijcontenditin Hiipanias,uttantô cfiètexpeditiorpacifican di ratio, huius prælrj dies inciditin natalem Cæfàris, uigefimu quaf turn Februari] diem. Paulo ante diximus de rufticorum ieditionc fedata, ftd huius anni uere primo, per Sueuiam atque uianam Ger* inaniæ partem, quæ eft ad Danubium, altera fuit exorta tempeftas ordinis pleberj contra quofdam proceres ecclefiafticos, iamcß iurc' iurando ac fide data fodetatem coibant,obdu(fta cauia,quafi cuan ' gcli] dodrinam tueri,leruitutem ab leprofligare uellent. Magi' ftratus quidem cognofeere de querimorjs ipforum,amp;r,quod iniquu eflet,emendare le uelle dicebat, uenlm illi perfeuerabant augcftc' bant indies, neque tarnen in adem prodibant, fed certis diebus,pef occafionem nupciaru amp;nbsp;id genus conuiuiorum lubinde conuenic' bant.E t hoc ipfo tempore ftierunt cuulgata quaedam iplôrû poftu' Iata,numcro ad x 11. de quibus a magifti-atu fibi fieri latis uolebant, ut libro lequenti docebimus:ea mox alqs c0municata,paflim nouos incendebant motus. Dum hæc ita. geruntur, VIrichus princeps Vuirtembergicus, queannis aliquotantea finibus decerat Sueiucac conftxderationis Ibcfj, utinfrafuo loco dicetur, Heluetioru aliquot millia cogit,ut lua recuperaret,et prater alia,Stutgardiac luburbiuitt capitjin edtpeaftra ponit,ut oppidum etiâ occupareticûm autê Sue* uici fœderis ordines,amp;S Ferdinandi quoep regis præfe(fti,qui regio-* nem illam tenebat,copias côfcriberent, êô occulte milites atep duces ad defedionêlolicitarentur,pecunia quoep no fuppeteret,delèrtus, ab incepto deftitit. nbsp;nbsp;nbsp;ïnterea multiïm creuerat rufticanorû exerci'

tus,ô^ Sucui,quos diximus,confœderÂti,repullb Vuirtembergiep, ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;réceptif^

tcccptîf*^ oppidis,q uæ illc coeperat, Vlmam eu copijs tendant in il los,qui tue primum àc ipfi prodeunt in acié,tripartito cxercitu, unû agmen confedit prope Biberaeu, altcrû in Algouia, tertiû ad lacum BrigantinûfeuConftantienfcm.Cvim autê interceffîone Rauesbur* genfium Se Campoduncnfiu,cx rufticanis nonnulli duces, Vlmam, fide publica ueniflêntjdierû aliquot padæ fuerunt induciæ, uenim nô ièruatæ. cuius quidê rei culpam utrincp ali) in alios conferebant, itaeç ccEptum eft boftiliter agi.Senatus autê Impcnj,cómuulgó tu* multûexcitari uideret,de periculo folicitus,ad Sueuid feederis côfi* liarios deledos, Vlmam legatos de pace mittit, Simone Piftorium, qui Georgrj Saxoniæprincipis loco, lacobu Sturmium, uirum no^ bilem,ct patridu Argentinenfem, qui fuç duitatis nomine turn dus cratfenatus,acmiflo diplomate,titulo Cç{aris,ut ab armis abftinerez tur utrincp, graui de more confiituta pœna,denundat.Lzegati fuper inducqs agunt initio ,fed id fruftrà fuit, quo d rufticanos illi dicerêt, uiolatis inductiSjgcrendi belli caufam dediflèmeruntamê interuentu Sueuiæ duitatû aliquot,in quibus erât Conftantia, Meminga, Cam podunum,Biberacu,ex rufticanis primi duces, Aprilis die fecunda, rurfus Vlmâ ueniunt.qs legati fenatus Impcrq mandatû cxhibcnt,et pads caulà tradandæ fe ueniffe demonftrât.llli,quoniâ de pace nihil agi poiTit atep conftitui,nifî fedis primum inducfjs,ideo fe ueniflè di cunt,ut,qu£ fît aduerfariç partis in eo mens atep uoluntas,intelligât: cil m autc impetrari nÔ pofîênt indude,et ad uim omnia fpe(ftarêt,illi poftridie ad caftra reuertûtur, eodcmcp die cohortes aliquot equitu amp;nbsp;peditu V Ima profectç Elchingu,quod eft infra V lmâ,ad Danu'-biû,ex rufticanis c^ plurimos interficiunt, multos etiâinurbê capti* uosadducut.Ddnde Sueuid federis Impcrator,GeorgiusTrucce* fius Vualpurgus, cû fuis copqs Lippeniû profeélus, quod eft duo* bus infra Vlmam milliaribus oppidulu, proxime Danubiû,ubi ma gno numero illi confederant,non expedatis peditû turmis neC^tor-* métis,et equitu inueduscatenia,magnâ eorum parte cÔciditzreliqui fe in flumen prçcipitaucrût,atc^ibi oppreffî perierunt:oppidù dedi* tionc captû diripitur,ct ex hoftibus multi capite pledûtur, Ea parta uidoria,cûm in rcliquos etiam cotendere uelkt T ruccefîus, pedi* tes,quibus preerat Gulielmus Furftembergius,fîgna proferre noie-bant,et quafî prglio dimicaiïènt, ftipendiû fîbi dari poftulabât, ea rc per dies aliquot dilccptata,cùm neqjprælium ülud fuilTe, amp;nbsp;in fuga illos abqfîè prius,^ ipfi uenirent,diceretur,tandçm fuit tranfadum,

Hl quos antea dixi Sucuiæ ciuitatum interceflôrcs, de indudjs itcrum agebant : confœderati autem,cum illis, qui nupcr cas uioIaP icnt, nihil paciici uolebant : cum reh'quis non detredabant, qui per Algouiamerant uicinî fque lods:hi uero parem eflè uolebarit omni' . um conditionem,itaque copias coniungunt Jndudarumergô men tione reieAa,confœderati, iènatus Imperi) atque edam ciuitatum le* gatis interceflôribus demonftrant,fî quas haberêt de iumma rei, dé* que concilianda pace rationes,uteas proponant, Re diu multumcp agitata, ciim in fèntenda federad perfifterent,amp;' prælij committen* di cauiàjcaftrapromouerent, illi pardm fuga dilapfî,pardmdedid* one fa(îla,fêiè ipibrum uoluntad permittunt,ad Idus Aprileis, Sc iî* gna tradunt, Interim,in diuerfà parte Sueuiæ,circa Halam,5ô per rranconiam, ingenti numero aïij confluxerant. q décima fèxta die Aprilis, qui turn erat Pafchæ dies, N'uinipergum oppidum occu* pant,nobiles aliquot præfîdiarios in eo,pardm capiunt, partim cæ* dunt î ex capduis Ludouicum comitem Helfeftenum nbsp;alios, mili*

tari quidem ièd crudeliffîmo fupplicrj genere necant,amp;S haftis utrin* que proiedis confodiunt. qua quidem in re tantô plus erat Iceleris Sc inhumanitads, quod illius quoqueconiugem,Maximiliani Cagt; iàris filiam notham, cum iniuriareqcerent,quæparuulum infantem ulnis geftabat,amp;S adipfôrum proiedapedes,lachrymarum ui maxi* • ma profuià totiufque corporis habitu miièrabili, maritum fîbi, ac filiolo parentem donari petebat. Pofthgc,copias diuidunt:unum agmen tendebat in agrum V uirtembergicum,amp;S ibi plærilque locis occupatiSjEslingam reélà pedt» Senatus Imperi),ciim per lacobum Sturmium et Mangoltumiurecon{ùlcum,legatos,fruftrà cum ipfîs egiflêt de pace, Vlmam inde migrauit. Is autem,quem dixi, Sueuici fœderis Imperator,Truccefius,dedidone recepds illis,qui per agru VImenlêm amp;nbsp;Algouiam ad lacum Brigandnum confederant,u£ ante docuimus,reô;à contendit ad iftos, èC profligat, interfeéfa's ali* quot millibus : in captiuos edam grauiter animaduertit, eos podflî* mum,qui comitem Helfeftenum trucidarant, exqfq^ unumcathe* na laxé religatûad palum,ut dilcurreret, circumpofîto igni, torret^ ad eiimqî ƒxcitandum ignem iplèmet h'gna comportât: idem alq ex nobilitate faciunt,pôft,oppidum Vuinlpergum incendit,amp;,ne rur fus ædificaretur, edicit. nbsp;nbsp;nbsp;Alterum agmen in Franconiam ibat,

incenfi's illic circiter ducends arcibus, nobilium ædificqs æ mona* , fterijs,edque amplius, Vuirciburgum urbem capiunt,^ arcem ob* (îdent.

ßdciit.T ruccefius au tem ex agro Vuirtçmbergicofuperueniens,ad Engelftatum uicueos concîditet inRigâconijcit, póft, Vuirdbur/-gum redpit,arcê obfidione libérât,Sc multos capitepleâât, adiutus à Ludouico principe Palatino, qui amp;: iplè aderat. înccndiumhoc tn uicinâ quocp Lotharingiam ex Germania perucnit,6iC Antonius quidemeius regionis princeps,fratreRio Claudio Guilîo inter alios comitatus,qui Galîici cxercitus reliquias, pugnaPapienfî, quando rexcaptusfuit,dilïipatas, collegerat,Tabernasufque progreditur, quo loco tam Lotharingid quàm Alfatiçi maximo numero conuc' ncrant. Et cum aliquot infuperrufticanorum milliahis auxilioue^ nircnt:illc,coprjs aliquot equitum peditumque nullis,prope uicüm Lupfftenum, ad mille quingentos occidit, reliquis fuga dilapfis, poftridie in eos,qui circaTabemas erant,ingente edit ftragem.quà tarnen in re fides defiderata fuit.Nam iufli depo nere arma,^ impu^ nitate promi(Ià,cùm per medias equitum amp;nbsp;peditum cohortes pro-' direntinermeSjdomum quifquefuam redituri,leui quadaoccafionc concitau turba, cæfî fuerunt magna fui parte: póft, à furente milite direptum eft oppidum arx epifeopi ,duesetiamScpromifcuè omnes interfedi,nullo difcriminc.Eafaâ:aftrage,ciim princeps do mum rediret, alter rufticorû exerdtus ad uallis Vuileræ fauces con* federatjUttranfituipfum prohibèrent, fed commifib præîio cæfî fit* erunt fupramillia quatuor: In eo confliéhi Comité Ifeburgium défi-derauit. itaepmaxima cum præda plurimi fque captiuis domû reuer tit. his tribus autem locis,uti diximus ad x v 111 millia putantur eflê cæfa. Rut hoc menfc Maio. Confîmiiis fuit paflim alior um etiâ exi* tus, et ad Petershemum agri Vuormacienfîs oppidum,magno nu* mero fuerût à militibus ocdfî,quum fada deditione arma depofuif* fent, Aderant huic cædi princeps Palatinus, 8c archiepifeopus Tre uirenfîs Richardus:quorum ille quidê magnaui conîdsatur furente lYiilitemretinere ,hic autemnonfolumprobafîe ,uerumetiammul* tos ipfè confodifTe fertur. Quibufdam tarnen inlocis, dexteritatc friagiftratus intercefîorum,placide res compofîta fuit. 8c per Brifgoiam ortafèditione,cvtm præcipuû ijs locis oppidum,Fribur* gum occupaflent, Erneftus Marchio Badenfîs,qui magnas ibi poR teffiones haberet, Argentoratum profugit, 8c fenatû orat, ut inter* cedant, proinde Icgati mittuntur lacobus Sturmius, Côradus loha* mus: eorû hortatuatcp fermoneperfuafî,cûmàBafîlicnfîbus quoep Ugati ucnilTent ab alqs quibufdam,domu illi reuertûtur, cûm iam . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ó, Üi)

propeLaram,quatuor ab Argentorato miUiaribus,confcdiflcnt» Eafileædcmum,àmultadifcq)tarione xxv ïulq die, tranlàAûfuit: fed non plane (èruata fîdes, mulris ubi domum redifîènt,poftea cagt; pite muldatis. Exortam quoque rebcllionem in Sontgauiâ^ Fergt;’ dinandi regisScAuftriacæditionisprouinda,uicini Heluetfj ma^ gno ftudio fedabant, ÔC quid utrinquc fieri æquum eflêt,tàm à mà' giftratu,quam à plebe,denionftrabant. Omnium autéubiuis cade crantpropemodum poftulata, quæ cum a Sueuias originem habe^ rent, ad alios é uefitigio dimanauerant,ut fuprà diximus. Hoc igitur incendiû, inde à Turingia ÔC Saxom'æ finibus ut infra docebimus, ad aipcs ufque penetrauit, per Salisburgcnièm etiam agrum excita-* ta. demum ièditionc. Rebus autem per Franconiam Sgt;C Sueuiam pa* catis,exercitus quoque Sueuici foederis eô contendit,multis oppref fis atque proferiptis. quo in numero fuit dux illorum Gcifmeierus, qui cum parte copiarum, per alpes âf tramites inacceiïos penetrauit ad Venetos, ab rjique ftipendio donatus annuo, Pataurj tandê, ubi domicilium habebat,proditione fuitamp;T ex infidijs interfedus.Ethic quidem eft exitus belli rufticam',quod à paruis initfjs ortum, in tam tam iè diffudit amplitudinem.nam ad omneis fere Germaniç partes bæccontagio peruafit.necruri tantum, lèdin ipfis etiamurbibus raulta lèditiofè fichant : æ Colom’æ quidem totum ferè menfem ar^ mati cïues quotidie tributim côueniebant, ne noÔlurno quidem in' termifîb tempore, deque opprimendo non iblùm ordineecclefiafti* CO, uerumeriam fenatu confîlia inibant. fedata res tarnen fuit abfque (ànguine,ac mulris deindepôft menfibus,unius etalterius fupplicio malum hoc fuit expiatum. De numerocæforuin hoc bello,quod jftate fuit una confcdhxm, non idem omnes iudicanequi minimum, ad quinquaginta millia paffim occubuiflê ferunt. Sucuicum illud fceduSjde quo fubindc fit menrio,multô ante faéhim fuit,iniriô quF dem in annosodo,deinde treis,póft,duodecim,inde decern: Anno ueró Glutis humanæ fupramillefimum quingentefimum uigefimo fecundó,rcnouatum fuitinannos undecim,pauló antè,quam Cæfâr in Hilpaniam rediret. Huius autem foederis erant,Cffar,ut Auftrif princepSjpóft eriâ Ferdinandus frater, nuper Vuirtembergici agri principatumadeptus,item Moguritinus, Palatinus, Salisburgefis, Bambergicus, Vurciburgenfis^ Aiftetenfis, Auguftanus,epifcopi* Gulielmus ÔC Ludóuicus fratres, Bauariæprincipes, Otho HenrF eus ÔC Philippus Palatini,fratres,Georgius Brandeburgicus et Albertus

bertüs e fratrc nepos,PhiIippus Haflig Laiitgrauius,multf prçterca^ viri nöbiles SiC ecdefiaftici, dein Sueuiæci'uitates pleræqj omnes, ÔC in his etiam Noriberga. Sub Idus Aprilisi'Tiguri fiuit in Hel uelt; ti)s abrogata Mifla, mandatu fenatus, tarn in urbe, quam foris per ipibrum fines,in eiufque locum fuitinftitutacœna domini: ceremo/ nijs etiam omnibus antiquatis, leÆo prophetarum precatio atz que doctrina uerbi iuccedit SiC promulgata lege,icortatio prohibez turamp;adulterium, ÔC indices conftituuntur, qui decaufis matrimo? ïii} cognofcânt.

TARlORVMjDE S T A T V R E V I G I O N I S fi T R B Iz ÿublicæy Carolo QwntoyCafarCy

VIC TANTO TANQJVE FORMIDABILI BELLO cauiam quoque dederuntimportuni quidam conz cionatores, in quibus erat primi nominis Thomas MunceruSjde quo fuprà diximus,qui tandé omiflà cuangeli) prædicatione,nouum quoddam do(ftring ____ genus propofuit. Eft oppidum Alftetum,ad fines |T uringi^jditionis elecftoris Saxoniæ principis.Huc ubi commigraz uitille, cœpit docereprimum, noniolum aduerfus pontificem Roz inanum,fedipfiim quoque Lutherum:utriufque dotftrinam efle uiz tiofam amp;nbsp;impuram : pontificem nimidm duris legibus atque uincuz lis alligaflehominum mentes î Lutherum foluifle quidem éa uincuz' kjièdin partem contrariam peccare, nimiumque indulgere, nec ea. tradere quæfintipiritustlicere autem pontificis décréta negligere, quo d ad falutem nihil conférant, earn autem ut coniequamur, aiez bat omnium primo, fugienda efle mànifefta flagitia, cædeni, adub terium,contumeliamnominis diuini, caftigandumefle corpus macerandum ieiunijs ac ueftitu fimplici, componedum efle uultum ad aufteritatem, raro loquendum, alendam barbam. Hæc,5ô id genus alia uocabat crucem 8c carnis mortificationem atque difcipliz nam. ' Adhuncmodum inftrutftis atque paratis dicebat aliquo ièz migrandum extra turbam hominumque frequentiam, ac iæpius co ^tanduiji de Deo, qui fit, ah noftri curam aliqua gerat,an Chriftus

mortem noftri cauGpcrtuIcrit,an religio rioftra iîtprælêrên(îa 1 uf cicçrpoftulandum etiam à Deo ßgnum,quo teftetur nos ipii efle cu^ ræ,amp;r religioni uerçinfiftere:quôd fî non è ueftigio fîgnum aliquod cdat, m'hilo tarnen minus progrediendum,amp;r inftandum eflè preci* bus, imo grauiter expoftulandum, quafi' minus reftè nobifcu agatî quum cnimfcripturapromittat,eum uelle quæ petuntur,Iargiri,n5 iuftcfieri, quodhomini ueram ipfiuscognitionempetenrinullum cxhibeat fignum : banc expoftulationem amp;nbsp;iram aiebat uehementer gratam efle Deo, quodanimi noftri propenfionem ÔC ardorem ex co pcrfpicerennecp dubiu efle,quin ad eum modufolicitatus,aliquo figno confpicuo (èiè declaret, animique fitim reftinguat, ÔC nobifcu agatjUt quondam cum patribus:hoc etiâ doccbat,patefacere Deum per fbmnia uoluntate fuam, in ijfc^propofiti fui fundamentum col* locabat,amp; cuius forte (omnium explicari potcrat,hunc magnis lau* dibus pro concione celebrabat. Cumcphacratione fibi multos con* ciliaflet, paulatim ad illud, quod iampridem conabatur, acceflit,amp;5 in eo,quod fupra diximus oppido,cœpit eorum nomina confcribe* re,qui facflafocietatepcriufi'urandum promittebantauxilia, quo ui delicet impfjs interfedis noux fubftitueretur principes ac magiflra* tus, nam à Deo fibi mandatum efle profitebatur,ut fublatis illis con ftitueret nouos. Qiiandiu de (omni)s et id genus alijs rebus loque* retur,tolerauerateum Saxonig princeps,Fridericus,prg(èrtim,ctînî Lutherus etiam per literas intercederetrueriim ubi feditiofe concio* nari coepit, cieâus fuit è finibus, nbsp;nbsp;menfes aliquot delitefcens, No*

ribergam uenit : illinc etiam paulo póft extrufus, Mulhufium fêfè contulit,oppidum Turingiæ. Nam Alfteti cum eflèt, ciues aliquot jMulhufianos ad fe pellexerat, quorum opera deinde confècutus eft ibi docendi munus : quiafenatui minus erat acceptus, effecit, uC - tumultuante plebe nouus ibi crearetur magiftratus. fuit hoc initiu turbæ : pofthæCjOppidani monachos eqciunt, eorumque domicilia inuadunt: ex ijs prgcipuum ac longe ditiffimurrtbbuenit Muncero, qui iam non foldm ecclefiaften agebat,fed fenatorem etiam .Ex reue* lationibus enim diuinis iudicandum eflè dicebatet ex Biblijs, deque rebus omnibus arbitratu fiio pronunciabat, 86 quicquid diceret, fa* crofandu illis erat. Bonoru quocp comunionem et humanitati cum* primis efle confèntaneû, ut et dißnitate fint omnes äquales, doceba^ èc côditioneliberi,etpromifcue bonis omnibus utantur.Quôfa(fhl cft,ut uiïlgus ab opens atcp lab ore defifteret,ct qua quifc^re carereç

cam ab ab'js qui abundabant, etiam inuiris, acciperet» Hæc ilk pér menfes aliquot agitabat : ÔC ciirn iam per Sueuiam atque Franconi-am client in armis homines plebei ac rufticani, ad x l milIia,S^ ma* gnam nobilitatis partem profligaflent,complures etiam arccs atque caftclla diripuißent ac incendiflent, ut didtum eft, cœpit Sgt;C ipk ma* hus admoliri, iamque tempus idoneum adelle ducebat perficiundi hegocrl,amp;r conflatis in æde Francikanorum machinis beUicis,maxilt; mam hominu multitudinem ex agris ad k perduxit, opinione præ* dæ ac melioris fortunæ. Socius erat ci confiliorum omnium, qui* dam infigni præditus audacia, Phikrus, qui fomnrjs noélurnifque fjjcdris plurimum tribuebat, ac inter alia turn forte ialt;ftabat,pcr quictem k uidilk quodam in ftabulo maximam uim copiamc^mu* 'rium,quos fugallct omneis : hoc fic accipiebat à Deo fibi elle man* datum,utfumptis armis edult;ftis copijs, nobilitateomnemextur* baret. Muncerus autem, cth uehementes habebat ad populu con clones, tarnen erat aliquanto remillior, neque fortunam periclitari uolebat antè,quàm omhes circiim uicini client in armis. Et quo fa* cilius rem conficeret,dimillis literis ad opifices,qui metalla per agru Manskidenkm effodiunt,grauitereosmonebat, ut in principes nullo dikrimine facerent impetu: foreenim,ut qui per Franconiam client iam cxpediti,propius ad Turingiam accederet. Interea Phi* ferus,qui molefte ferret omnem moram,egrcllus cum fuis,uicinum agrum Isfeldium dcpopulatur, arces atque templa diripit, ex nobi* htate multos profligat,quofdam etiam in cathenas conrjcjt, poft, do mum reuertit magna cum præda.quæ quidem res, quoniam foclici* ter accidit,magnam excitauitalacritatem in animis uulgi,prækrtim dim iam uicini quoep kk commouerent, amp;nbsp;in Mansfeldicum agru 'inuaderent. Itaque Muncerus,quód omnes ubique iam dekcilk crederct, Mulhulio profelt;ftus cum trecentis,côiungit k Francufia* nis. Ad hoc ipfum tempus mortem obijt Fridericus princeps, no relidis liberis: nam in coelibatu uixerat,amp; fuccellorem habuit Ioan* ncm,fratrcm germanum. Dum hacc gcruntur, Albertus Comes Mansfcldius, ccleriter colledis aliquot turmis equitum, impetu inillos faefto, ad ducentos interficit. Bare perterrefadti, neque Ion* gius progreffi, Francufium fuga petunt,ibiquccommorati maio* res copias expectant, hæcfola res impetum illorum tardauit, caque mora interpofita, uicini principes equitatum conkribunt ad milk, quingentos, ÔC peditatum non magnu. Hi erant,Saxoniæ princeps,

de^ór loiiincSjdufe^ pattuelis Georgius, Heflîç Lantgraunis PM lippus,6c Brunfuici dux Henricus, Non longé à Franculîo côlède^ rant rufticani in monte,cotracflis curribus muniendi fui caufa,dif ficulterpoterantadiri, fèd ne(^ tormentis necarmis erantidonecnv ftruÂijamp;Splæriqueomnesreimilitaris imperiti. Quapropter cti' am principes, mifèratione quadam impullî, mifïis internuncrjs,hor tabantur, ut tradia's modo fèditionis authoribus ab armis difcede* rent,ôôimpunftatepropo(îta,domumredirent: Muncerus autem de Rio periculo folicitus, prpditin concionem,amp;r ad magnam fêueri tatem uultu compofito, uidetis, inquit, commilitones at(^ fratres,. non procul à uobis, tyrannos,qui licet in capita uitamque noftram co niurarint, adeo tarnen Rint animis deiedi, nihil ut aduerRim nos audeant moliri: conditiones autem déférant ineptas amp;nbsp;n'diculas, uC armis nos exuaht. ïam uero, ç'onftat uobis,acRionem banc aufpica-' turn efîème,non mea quadam authoritate priuata:necenim unq? his rebus operam dedizfed iuffu diuino.Quodciim itàRt,meum eft oR fief um,ueftrum etiam,obtemperare, neep ftationêhanc deferer«^ in qua Deus ipfè nos collocauit. Abrahamo quondam precepit,uti filium fuû immolaret:ille autem, etfi quis eflèt Ri turns euentus,igno rabat, tarnen fècutus imperium, nihil recufabat,idedqueamp;S filium ei lèruauit Deus,et ipfius fidem ingendbusornauit benefiajscnos eriâ, qui plané Rimus in eodem ftatu, perfeuerare, exitû Deo commit^ tere debemus : Non dubium eft aute, quin ex animo cedant omnia:^ uidebias ipfi manifeftum auxilium Dei: quicquid enim eft hoftium ubicp, profligabimus:non uno fcripturæloco promifit Deus,adfu^ turum fê miferis, 8ô oppreRùrû eflè impios: Ea fané uox proprié ad nos pera'net: Rimus enim tenues ÔC adfliéh', amp;nbsp;quia cogniaonê Del retinere cupimus atc^propagare,de fucceftu atque uiéloria dubita*^ ri nonp‘oteft:hoftium uero quæ fitconditio,uiciflim confideremus. principes quidém uocantur,fèd reuera Rint tyraniu: nec enim ueftri ouram ullam habet, fed omniu facul tares exhauriunt, et nequifRmis rationibus proRindunain eo populo,quê fibi peculiariter olim de-* legerat,ità cÔftituit Deus,ne Rimptum inutilem reges facerent,imo iuffi t,ut uolumen legum,quas ipfè tuliflêt,diligenter infpicerent: no ftri uero tyranni quid agunt, aut quibus rebus occupanturÇ” rempli blicamnihiladRpertinere putant,demifêrorum hominumeaufis non cognofeût,indicia negligunt, nias à latronibus obfideri pariun'^ ^t^r, non animaduertunt in prædones, non reliquafcelera coërcenl^,

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' Lînn-prv. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6ÿ

pupillis àtqucuiduis nullumpræftant offiduni,ut l'uuentus inftituatur,non pro{piciunt,celebrationem nominis diuini non mo dó prætcrmitmnt ipfî, uerumetiam impediunt, Sc in hoc folûm in' tcnti funtjUt omnium facultates ad lè côuertant: itaque nouas quo^ tidie rauones expilandæ pccuniæ reperiunt, nec ad alendam aut re* tincndam pacem confilia Eia rcferunt, fed ut quàm maxime Ioclp pletati helluentur in omni généré luxus atque iuperbig.Nimis enim . flotum eft, quàm leuibus ÔCineptis de cauiîs, quantas iæpenumez ro turbas excitentatque bella, quibus deinde, quod reliquum fuit inilêris hominibus,totum périt Ô6 euertitur : Nimirum hæ funt illæ prædaræ ueftrorum principum artes atque uirtutes, in quibus ex' crcentur : non eft igitur, utquifquam exiftimet, Deum hæceiîè laturum amplius, uerùm certo ftatuendum eft, fore, ut fîcut olim Cananæosdeleuitjità nunc etiam iftosexturbet. Nam utillafor-' té, quæ recitauimus, tolerari poffînt, an impuné putatis hoc il' lis futurum, quod fummam iftam amp;Sexecrandam impietatem cc' defîafticorum defendunt atque propugnant C Quis omnium igno^ rat, quantiim flagitrj fît in ilia Miflarum nundinatione ne quid de reliquis dicam. Sané, fi'cut é templo quondam Chriftus eiecitem^ ptores ac uendicores, ità nunc etiam lâcrificuloseorumque patron nos atque focios eliminabit,fortes igitureftote,amp;:Deo gratifica« turi turbam hancomnem inutilem contrucidate : pacificandicer^ té ratio nulla nobis apparet uel honefta uel tuta uel firma iàtis : nec cnimà propofito defîftent,nequclibertatem nobis reftituent,neque uerum Dei cultuin permittent : atqui moriendum fit potius, quàm otipforum nequitiam approbemus, euangelij doftrinam nobis cripi patiamur : Certiffîmé autem uobis confirmo, Deum nobis adfuturum, noftràmque fore uiftoriam : nam ipfemet coràm mi' hi promifit, iplèmet inquam, qui fallere non poteft aut mentiri, iuC fît, ut ad hune modum remaggrediar, muléfato magiftratu»Np mirum in hoc maxime fit illuftris Dei potentia, quum hoftium iiv gens multitudoparua manu cæditur: utaliamulta prætermittam, lîotum eft uobis, quid Gedeon cum paucis quibufdam, quid lona^ th^,uno tantilm fèruulo comitatus,quidDauid, cumfolus ipiè contra uafti corporis monftrum Goliath, fua mole SC aipedlu fo^ Io terribilem, pugnaret, perfecerit : dubium uero nullum eft, quin hodiernus etiam dies, confimifi fjjedaculo fit futurus infi'gnis, ÔC adpofteriutem omnem memorshilis.Nametfînonlàdsinftrudi

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R iq

ufdcmur armîs,ac rebus neceflârijs muniti,tamen fuperabi’mus bo* ftcm,Só hcccocii terrçqjmachina potîus immutetur,quàm ut à Deo deftituamur : lie olim natura maris immutata fuit, ut Ifraeh'tæ, per* fequente Pharaone,pcriculum euaderent: Nihilautemuosmoueat rationis ueftræ ludiciüm nihil perturbet obiecta quædam pericuïi (jaecies èC umbra, fed fortiter in hoftem impium confceleratû in* uadite,necp uos perterrefaciantillorum machin^ bellicæzpilas cnim omneis, quas illi tormentis in nos cijdent, uefte mea fum exceptu* rus : Ecce, uidetis ne, quàm habemus propitium Deum C afpicitc^ quæfbjlîgnum ac teftimoniûillius erga nos perpetug beneuolentiacî T oil i te oculos,amp;S areu cœleftcm mihi cernite:quum enim in uexillo noftro fit idem depicfhis arcus, clarè fignifîcat Deus hocfimulacro, quod c fublimi nobis oftcntat,adfuturûfè nobis in prælio, tyrannîs autê noftris interitumôô excidiumhocipfo dcnunciat: Magnis igi* turanimisirruite,ccrtifiîmacum fpediuini auxili) : nec enimuult Deus, pacem ullâuobis intercedererumimpijs aduerfarfjs, FadO dicendi fine,trepidabahtnihilofècius plærique omnes,ob præfêntis pericuïi magnitudinemzfed agebantur omnia tumultuofè, nullo cer to ucl imperio uel ordine : deinde erantin ipfis nonnulli, profliga* tæ homines audaciæ, Sc ad quoduis facinus parati . hi quum fixa fpontead maleficium inclinarent, turn ea, quam diximus,concione, magis accendebantunfèd inprimis excitabat eos ille,de quo diéHirn eftjin ccelo confiftens arcus,idque certiffimum uidoriæ fignum efîc iudicabant. Acceflit,quôd copiæ erant non exiguç,ad odo circiter hominum millia, Sô locus ad defenfionem opportunus. ïtaque hi^ quos modo nominaui,clamore fublato,monebant,ut armafumeret omnes,amp;^ forti animo in hoftem exirenufimul eantionem addebant, qua fànfti fpiritus imploratur auxilium. nbsp;nbsp;nbsp;Mifîûs anteà fueratad

ïpfbs adolefcens quidam nobili genere natus : hune Muncerus con* * tra militiæ morem,contraque ius gentium interfecerat : eo faefto ma gis exacerbati principes,committendipr£lrj dant fignum, nbsp;copias

inftruunt Jbi tùm Heflorum princeps Philippus,licet inter eos æta* te minimus, obequitans hue illuc, ad uirtutem cohortabatur mill* tes : Quod ctiamfi uera eflênt omnia, de quibus incufèntur, tarnen no licereplebeisinmagiftratumarmafumerezmultishocpofTcfcri pturæ teftimonrjs doceri: nolle autem lè,uel fua uel aliorum quoque principum excufàre deli(fta:fateri enim culpam, et agnofeere noneP fe nulla quæ corrigi debeant 8c emendari: quod etiàmfiuerum fit

fediti’onibus tartîcn abftinendû eflêtdiligentcr crum prçccpiflc Deu; ut in honore fit magiftratus: Quod illi querantur ,fc magnis oneri* bus graüari,non ill ud elle tanti, ut à fide atqj iureiurando ipfîs pro-» pterea difcedereliceat. Qtian^ fiuerè quisremæftimareuelit, non cflè quod querantur: dependere quidê ipfos annuû ftipendium atcp uedigaljfed ea de caufa multis inuicê i'rui cômoditatibus :habere do inicilia cum liberis ÔC familia,colere agros,exercere pecuariâ,amp; mul tis alfjs modis rem augere familiarem,îdlt;Ç beneficio magiftratus, in quorû fint patrocinio atcp tutela: Quod prçterea dicant,n5 fibi pèrgt;

• mitti doftrinam euangelij: ne banc quidem fatis efle iuftâ caufam fa^ ciundæ rebellionistquû gladio feriret Petrus,grauiter fuifîc monitu reprehenfum à Chrifto : fi qui principes ueram dodrinam perfez quantur, ferendos tarnen, fuppliciû potius fubeundum,^ armis refîftcndumiobdueere quidê ipfos euangelq nomen,fed ipfa re luhil aliud moliri quam latrocinia,rapinas amp;nbsp;id genus nefariafcelera, 8d tanto effe nequiores,quód impiaetfanguinariafua cofilia nihil ipfos pudeat tarn fpeciofo titulo comendare; hoc nimirum effe ipforu con filq, ut alioru Fortunas diripiant,ut magiftratu omnem è medio tob lant,utalienis uxoribus atcp liberis uim faciant,ut omnium flagitioz rum fumma fitimpunitas:Sc quoniamhis tarn turpibus fadis, tarn pulchri landi nominis præfidiû qugrant,dubiuri no pofte, quin contumeliâ hanc fit ulturus Deustitacp fortiter in illos pradiandum effe, tancp in latrones, ut publica tranquillitas retineri, nbsp;nbsp;finguloru

tortunæ,cÔiuges atcpliberi uindicari poftintatcpdefendi: iuftiftima efte belli caufam,necp fe ftiifle uenturü ad arma,nifi Deo gratum efte fciathoc officium, qui magiftratui gladiu attribuerit, non quidê ut latrociniu exerccant,uenim ut iniuftam uim omnem latrocinia de pellant. Ea habita orationc,fit impetus inhoftem,ettormentispri mum res agitur. Ibi uero miferi homines,uelut attoniti ac mente caz pti,necp fe defcndebant,neCg fuga falutem pctebant,et carmen illud populäre,quo fandifpiritus petitur auxiliü,cantabant.plgriqj enim confifi pollicitationibus Munceri,coeleftê opem expedabant«Emif fis tormentis, quu iam in munitiones fieret irfipetus, ac multi paffim interficeretur,ibi demiim in fuga coniedi Francufiu petunualq quiz damindiuerfammontis partem felèrecipiunt, Ssinproximauallc perpaucos équités aliquandiu fuftinent ac demorantur, ex ijfcp unu amp;nbsp;dterum interficiunttquum enim magna fui parte fugerêt,equites abflt;SOTdineuagabanturhucilluc difperfiac diftipati,Ô^quâquifcp

in partem üènîflet,ibi fugientcs perfequebantunfed nonullis,ut an*^ tea dixi,defideratis,accenfi' ira ftudiöque uindi/læ, magis inftabant; S)C ad quinque drciter milliaconciderunt. Mox à prælio ftiitocni patum Fiancufîum,in edque capti ad c c c, 8lt;S capite muldati, Progt; fugerat in oppidum Muncerus,i nque dómum non procul à porta, fèièabdiderat: Hue forte nobilis quidam diuertit: eius famulus cum in fuperiofem ædium partem afeendiflet, ipedlandi cauia domicilq; reperit quempiam decumbentem in leifto.rogat qui fit,an ex tumuU tu profugerit,an fit è fèditiofis unusn'nficiätur ille,féque iampridem ait febricitare. forte iacebat ad ledtum emmena, corripit eam al ter, utaliquid aliferret prædæ : poftquàm apemit, literas offendit, quigt;. bus Muncemm admonebat Albertus Mansfeldius, utab inceptoi dcfifteret,néc ad fèditionem uulgus inflammaret. fjs perlecflisliteris;. rogat,num ad ipfum eæ fint datæ : neganti uim intentât: turn ille dc^ precatur, féque Muncemm eflê làtetur : Cap tus igitur,ad Georgia Saxoniæprincipem,atque Lantgrauium adducitur : ab qs rogatus, quidità miferos homines in fraudem pertraxeritC nihil à ic præter officium efiè falt;fi:um,amp;S magiftratus,qui doôtrinam euangelrj non fe rant, eiufmodi rationibus efiè cohercendos, refpondit. Occurrit ei LantgrauiuSjôC feripturæ teftimonqs demonftrabat, in honore hagt; bendum efiè magiftratum : feditionem omnema Deo prohibitam; neque Chriftianæ profeflîonis hominibus licô-e priuatim ulcifoi jngt; iuriam : Ad ea conticuit,8ô quæftioni fubielt;fius,CLimpr^ dolore exgt; clamaretjSaxoniædux Georgius,tu quidem nunc cruciaris,inquit;' Muncere,ièdinuicem cogita miferorû hominum cladem,qui per te nefariè circumuenti,hodierno die perierunt. Turn ille,magno cuni rifii, hoc uoluemnt, ait, poftea deduclus Helderungum, Mansfeb dicç ditionis oppidum,graui deipfo quçftioné habita, quid fui fuiQ fèt propofiti, quos haberet focios coiliurationis, fatebatur. Heb derungo profeéH Mulhufiû principes, è fèditiofis quàmplurimos capite pleAunt,ct in his eum,dc quo luprà diximus,Phiferum,Hut: etiam paulo póft adducitur in caftra Muncerus,qui tiim in qs angu ftqs admodum foitànimo perturbato atque deie(fto,neque fijæ fidei rationem explicare poterat, ut in eo temporis articulo fieri folet, SC ipfius confirmandicaufà,Bmn{uici dux Henricus uoceillipræibat; mori turns autê agnofoebàt deliôhim errorem, i dque palàm pro* fitebatur,ôô militumfèptus coronà,principcs hortabatur ad majore clementiâ erga miferos homines : ità fore,ut nullû eiulmodi ^ftha6

fit fpfis extimcfccndum periculum,fimul monebat, ut lâcræ {criptugt; rælibros,qui funtfcripti deregibus, diligenter euoluerent. eo coU' fedo icrmone, gladio percutitur,Ô6 exempli caufa caput eins adfixû haftæ, medijs in campis collocatur. nbsp;nbsp;Quum eiedus è Saxoniæ

tiibus, ut antea dixi, M.uncerus,obcrraret, ac rumor increbuiflet, eû cogitare Mulhufium: Lutherus,ca re cognita^datis ad fenatum li te.gt; ris,grauiter monet,ne recipiant: eflè hominem feditiofum, qui prêter uim etlatrocinia,nihil cogitet:notum eflè^quid Alfteti,quid Cylt; gneæ fit machinatus: habere ilium fuos emiflarios, qui paffîm obre^ pant hominum cœtibus : no poflè ab rjs hoc faltem impetrari, ut felè legitimæcognitioni fiftant : ipforum dodrinam eflè non modo fè^ ditiofàm,uerumetiam futilem, ineptam amp;nbsp;infeitiæ plena : diligenter ergo caueant : fore cnim,ut breui detegatur fucus: quo d fi minus id placeatjfaltem ad tempus diffèrant,donec quid de ipfis oporteat fen tirc,cognofcant:hocfuum eflè côfilium, hominis amici, deque ipfo^ , rumfalutefoliciti, quod fi répudient, edque poft in calamitatem in* cidant,fe futurum extra culpam,qui tam ftudiofè præmoneauredc faéturum fenatum, fi rogetex illo, quis docendi munus ipfi commi* , (èrit,quis euocarit*;' ÔC, fi Deum nominet authorc,tum iubeant hanc , fuamuocationem aliquo euidenti figno comprobarc,quod fi repræ fentare non po{rit,ut turn repudietur:Hoc enim eflè Deo proprium, atep familiare, quoties formulam confuetam amp;nbsp;rationêordinariam . uelitimmutarijUt turn uoluntatem fuâ aliquo figno declaret, Glix fcente per Germaniam diffidio, quum ad turbam atque motum res , inclinare uiderentur, nondum tarnen armafumpfiflènt plebei : Lu' therus edito fcripto monebatomneis,ut à feditione fibi temperarêt. Btenim, licet terrificus aliquis tumultus amp;nbsp;præfens periculû immi^ nereuideaturecclefiafticis,arbitrari tamenfe,uel nullü,uel non eiuft modi futurum,qui ditionem ipforum omne peruadat, aut potentiâ euertat:nam longe aliam ipfis impendére calamitatem,8c fore,quod poft Danielê Paulus etiam prænunciauit,ut ipforum tyran nis nulla aii humana,{èd aduêtu Chrifti lèruatoris fpiritu Dei corruat:hoc fuæfententiæefle fundamentum,hac etiam de caufa nunquamfe re^ . ibtiflè illis magnopere,qui rem armis aggrederêtur : certo enim fibi , conftare,fruftrà ipfos moliri: etiamfi forte pauci quidam ordinis ec clefiaftici trucidentur, non tarnen ad omneis per uenturam hanc eflè lanienam: trepidare quidem illos nunc concurfare, fècp inprimis optare,ut magis etiam trépident ,fi forte fcekrû ipfos pee ni teat : fed

V' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S

accenGm eflê fram Dei, illos de uitæ qiu'dem perieulo deque forgt; turn's nunc angi, quomodo autem Deo reconcilientur, nullam ftifei perc cogitarionem, imo fecuros omnium rcr5,aipernari tàm claras admonitiones, ac iræ diuinæ ßgnificanonem pene etiam ridere : Ec quanquam ab armis nihil grauius metuendu ntipfis,tame,cdm prac (ens rerum flatus cxplicationem aliquam confilq requirat,didurum fe libéré fententiam fuam:Et pn’ndpio quide, magiilratus efle, hoC operam dare, ne populus aliéna culpa detrimenti quid accipiat, Sf prouidere, ne faills dogmatis religio deformerur : hoc iplorum efïê munus,8ó eam,qua fint præditi,potcftatem, ad gloriam Dei conuef tendam cfleomnem, ad populi falutem : quiauero longé diuer-^ fum fàciant, féqueinuicem impediant,nonnulli f^làm quoqt dodrl nam tueanrur,non laturos impuné: Non hoc fiium efiê cÔfilium,ut armis oppugnentur pontifier), uerum ut magiftratus ad officium il los aftringatjin edque iuam ditionem atque ius exerceat,neep fua uel lenitudine uel difijmulatione,illorum audaciam amp;nbsp;improbitatc con firmet: AduulgusautemSgt;Cimperitammultitudinequantumpcr^ tinetjgrauiter elle monendos,nefe cômoueant,nifi de uoluntate ma* giftratustfiruftrà enim fumî laborem omnem, amp;nbsp;Dcûipfiim eile uin dicaturum,neep tâm lcui pœna tantam nequitiâexpiari poflê: quod cnim adeó lenté tamc]^ remüTé principes agant,quód fantas indigni rates perferant,amp;f illis tam apertis iniurqs atque ludibrijs ecckfialE' coi*um noncómoueantur,id fieri permifiu diuino,niminjm,utunus ipfc rê ulcifcatur,amp;r iracundiam fuam omnê in illos effundat: Quód etiamfi forté res in tumultûcxeat,00 tàmleni fiipplicio fibi iàtisfieri patiaturDeus, tamenomnem iftumagendi modum efie non lolum illaudatum,(êd inutilem quolt;^ : nihil cnim efle rauom's in feditione, amp;nbsp;feréfieri,ut innocentes præcæteris luant: neminem etiam,qui tut , basmoucat, cxculàripoflê, quantiimuis habeatiuftamcaulàmzpo^ pulari uerô lêditionelemel oborta,bonos Ô6 honeftos homines unà cum nocentibus ÔC improbis neccflàrioperireradmagiftratumer' go relpidendum, quamdiu is non lê c5mouet,nihil priuatim efle tentandum : fêditionem enim omnem pugnare cum præcepto Dcf, qui controuerfias omneis priuatorum légitimé difeeptari iuflêrit: Qi-ium autem lêditio nihil fit aliud quàm uindida priuata, nemim' dubium eflê , quin Deus illam improbet ac deteftetur : earn uc' ro, quæ nunc impendére uideatur, fêditionem, excitari ab humani generis hofte Diabolo,qui cum ueritatis lucemferre non poflîç

ihtrbas cxcitet per hommes cuangdicæprofcfîîonis,ut uci^m dö'dlri nam,his aliquot annis,bcnefido Dd reftitutam,in odium ac uitupe' rium adducat,quail non fit à Deo profeda, quæ tantis malis occafiö hem præbuifiè uideatur:hoc ipfum nunc ab adueriârfjs magna coil' tentione iadari, fed eorum efiè contemnenda indicia : ie quidem ilgt; los plane deijaicere : nihil enim à le uel fcriptum efle uel pronuncia^ turn,quod feditione ullam poflit accendere. lam uero, qui rogent obi)ciant,quidagendu igitur, ÔC quoufque ferendæ fint indigni' fates illæ,conniuentc ac diffimulante magiftratuf illoshancopor^ tere formulam lequi primdm, ut delida fiia recognofcant, quibus öffènfuSjtyrannidemillamecclefiafticaDeus permifiteflê tàmdiü' turnam,tamque late graflâri:dominationem hanc adeo crudelem amp;nbsp;Hnpiam,efle noftrorum fcelerum improbftatis præmium : earn ff uelimus à nobis depelli, cumprimis oportere, ut uitæ emendationc Deumreconciliemus: deinde,magm‘s precibus implorandum efiè diuinumauxilium aduerfus regnum pontificium,exemploDaui' dis,qui Deum iæpe rogarit,ut impiorum potentiam atque iuperbp aminfringeret:poftremô,celebrandam efiè dodrinam euangelij, pontificum impofturas orbi terrarum patefaciendas, ut detedis erroribus agnita ueritate, homines pro nihilo ducat amp;nbsp;plane con femnant quicquid ab illis profedum ftierit : hanc rationem efiè 1 o n^ omnium aptifiimam ad minuendam illorum potentiam: uiribus armis nihil quicquam profici,5ó fere fieri, ut belligerando magis flli confirmentur: Quod fi autem cumpontificis peribna,Chriftus, Sc cum eius dodrina componatur euangelium, tunc demum appa-fere,quantum fit diicrimen inter lumen fob's atcp tenebras,Sc quaii' turn nobis beneficium Deus contulerit,patefado nobis ad fui cogni tionem,aditu,remotis omnibus obftaculis : tunc demum mere atqj collabi uim omnem illorum Sc exiftimationem:hoc fuo pofie doceri exemplo,qui pontificium regnum grauius adflixerit, quam ulla uis potuifiètarmorum : nullam igitur aliam efiè op tandam feditionem: hanc unam, quæ nunc refufeitata fit, authore Chrifto,prædicatione cuangeli),fatis efiè potentem et acrem ad obruendum pontificatum: hue efiè defigendos oculos atque mentem,nec alio reipiciendu.’Non fuum hoc efiè negocium,in quo uerfetur,tantam enim molem exce* dereuires atque modum humaniingenij: quodetiâeoiifqueres de* dudafitjOmnino præter fuam expedatione accidifiè, ideoque nihil dobitare, quin ide file, qui fundamenta iecit operis, qui dédit incrc'

nicntum,ad fînem quoque fit illudetexitum perdu^urus,omnibus licet hoftibus inuitis acrefiften,tibus:Diabolum multo ante prüfen' fifle mutationem banc tarn infignem, I'deoque fuifie conatum impC' dire,amp; bare tempora per quofda prænunciaflè fcriptis aliquot cd^ ris atque uatianfjs ut Homines redderet alienos à falutari doefirina; quum autem fruftrà Q conanim efle uideat,deairrere nunc ad nouu præfidium, Sc ad feditionem Homines impellere, ut impediat, quo minus à fuo pontificifque regno fiat dtfecrio : led non perfeduruin efle quod moliatur, Sc fore ut prædicatione ucræ dodrinæ magis atque magisIabefaÂetur: ineadodlrinapcrlcuerandumcfie omni ftudio ac diligentia, Sc demonftrahdum,quam niHiI ad falutem con ferant Hominum decrctatmonendos etiam Homines,ne‘ uotis mona*-fticis alligari leie patiaijf ur, qui iam alligati funt, ut ea répudient, item,ne quidpccuniæcontribuantad friuolos illos Sc ioculares tern plorum ufiis, ad cæreos, campanas, tabulas,uafa,figna,fubilrult;fiio* nes,ornamentaSlt; quicquid fit eius generis : nam in Hiice rebus non efîepofitâ hominis Chriftiani ui tam, led in fide atep charitatc : Hunc ad modum fi doceaturpopulus,dubium non efle, quin pontificum, eo rum que clicntelæ oranis authoritas atque regnum paucis annis concidat : fin autem hæc dodriiia poftponatur, nec hominu animis eripiantur errores ac opiniones ill æ falfæ, duraturum efle pontifical tum,eiamfi plurimæ fimul in eum fiant coniurationes:Inipiciant mo dó iecum cogitent,quantum iple, quam exiguo tempore, fola do ótrina perfecerit: uel ipios aduerfarios illud tefl;ari,quandó fuis emo lumentisplurimùm deceflîflê queruntur : ex eo facile intelligi quid fit futurum, fiucl per iblumadhuc biennium hæcdolt;firina curfum fuum retincat:Sathanam ergo,qui rem omne præiêntiat, tumultua^ ri nunc,amp;r inftitutum iftud conari per fediuones impedire : led pru' denteragendum, magnifiquelaudibus beneficium Deicelebrandu efle, qui nobis Hane fiuæ cognitionis lucem accenderit: deteclos eflè pontificiorum dolos,inficitiam,rapacitatem,tyrannidem,amp; totam il lamfientinampræftigiarum, quibus orbem terrarum ludificarunt: inos,qui fuerunt antehac omnibus formidabiles, nunc eo redadtos, nihil ut habeant præfidii,nifi tantum in armis:Cùm autem nudi iam conipiciantur ab omnibus, 06 quantam occultarint immundiciem, oculisomniumappareat,amp;aduimconfiugerecogantur, fieri non pofïe,ut fit diuturnus ipforum ftatus,0d fi quid forte reliquum man (eritipfiorum potentiæ, quod Hgc euangelij dodrina non infregerit, fore.

' foi« » ut totum ilïud aboleatur aduentu Clirifti : fortitcrïnftandunt igiturÓCprogrediendumineo curriculo:fêdadhi'bendarn efle tamc certam rationem amp;nbsp;ordinem : præpoftere cnim quofdam mco uergt; Gri,qui nulla inftrudï docnrinajfimuÏ atque unam Sc alteram audie^ rmt conGonem,é iieftigio fibi multdm arrogent,fcque Lutheranos uocentjamp;Saliosnondum intelligentes acerbe reprehendant : Muk tum autem in eo peccari, neque He agendum cflè, ÔC orare ie,ne quis omninó fuu nomen obducat,lëdelaborandum potius,ut cdm Chri fti nomê profiteamur,iure nobis illud uendicemus,ut Chriftiani co gnominemur ; Qui ueró docet, ei uidendum eflê, cuiufmodi fint r| quibufeum agatmarrt eflê quofdapertinacibus ingenfjs, qui lana dodrinam afpernentur,Só alios etiainerrorem abducant : ab ijs pla nè temperandum, óó iuxtapracceptum Chrifti, non eflê fpargendas margaritas ante porcos:quum autêijdem non contenti fua uel igno' ratione uel pertinacia,cæteros etiam à ueradodrinareuocatet auer^ tuntjtii m acriter ijs refifl:cndum,non qui dem ipfcirum caufà, uerdm ut ex multitudine iMtem aliqui con{êruentur:n.ïrium,eflê alios mini mè quidem répugnantes, uerdm fimplices amp;nbsp;ignaros:cum bis agen dumeflêleniter,n5 tumultuofê necimmodeftê,amp; ordinecommon^ ftrandum,in quo fithominumpofitafalus, èC ad ipibrum mediocri tatem accommodandam orationem omnem, donee iênfim augefcac óf confirmentur. Superiori libro diximus de plebeis,qui per Sue uiamerantinarmis,antecp Muncerus prodiretinaciê.Hipauló mo deratius rem gerebant initio,amp; quid à principibus atqj magiflratu fieri uellent,edito feripto demonftrabat, ut fuprà paucis attigimus, amp;nbsp;fi qua in re fallerentur ac errarent,non fê fore pertinaces,uerdm fa niora uelle fequi confîlia,profitebantur. Ex ijs pofliulatis prirndm crat, ut ipfis liceret ecclefiç miniftros eligcre,qui uerbu Dei pure do ceant,nullis admixtis hominu decretis : alterîi, nolle fe pofthac ullas dare decumas, prçterquàm frumenti,5c bas ipfâs oportere diftribui ' partim in ecclefig miniftros,arbitrio bonorum uirorû, partim in ho minesegenos,partim in ufus publicos:itê,quôd hueufep finthabiti, uelut cÔditione fêrui,rem eflê indignam,quanddquidemChrifti fan guine fint omnes fadi liberimÔ fe quidem recufâre magiftratû, et fei re conftitutûefTe à Deo,uclle etiâ i n rebus omnibus honeftis parère, fed fêrui tutê illam deinceps nolle terre,nifi feripturg fàcrç teftimonio demonftretur æquû eflê,ut ferant: Deinde, quod ipfis interdidu fit, pperc feras, aues atqj pifees, nullam habere æquitatê, mul to minus

ttiam, quod pïærifquê in Iods nonaufînt eijccrcferasdepafccntdr agros atquefegetes : à condito^mundo Deum dediflê homirii ius 8C imperium in omnis generis animantiamon fe quide uelle quicquara auferre per uim, rjs, qui uel flumen totum uel partem aliquam emelt; rinqied petere, ut æquabilitas aliqua feruetur, in edquc magis detur quid mulotudini,quam quid pauds utile fltatique commo-* dum : Syluas etiam eflè paucorum in poteftate non abfque magno diipendio plebis:itaque fuam banc eflè uoluntatem,utcæ lyluæ,qu£ non fint emptæ priuatim ab aliquo,fiant multitudinis,ut ex qsamp;Sad quotidianum ufum 06 adædificationes etiam, cûm opus fuerit, quilt; libet fibi fumât abfque precio,fic tamê,ut eorum, qui deligenturad earn rem proairandam,autboritasinterueniat: Quod fl forte nul* læ fînt niß pnua.torum fyluæ,tilm amice cum poflèflôribus tranfl* gendum : Adhæc, grauarifè multis incommodis, quæ cumulentur indies magis atque magis: cupere crgô,ut earn rem principes modequot; rentur ex æquitate amp;nbsp;euangelij pradcripto, neque plus oneris impo nant,quâm antiquitus fieri confueuerit : uelle etiam, ut quæ quifquc bona,fundos amp;nbsp;agros teneat beneficio conceflu principis aut ma giftratus,eorû nomine no grauetur amplius quàm padaim fit initioî Eiufdem eflè generis, quódexipfis multi pendant annuumtributU atque ftipendium maius,quàm pro modo facultatum: eflè æquum; ut de eo principes aliquid remittant,ut qui colunt agros, aliquod ßil tem percipiant fuilaboris emolumentum, nec ad inopiam redigan* tur:In muldis etiam pecuniarijs requirere lè maioré æquitatem: nouas quotidie ferri leges, 8c pecuniam ab ipfis extorqueri fiepe, non emendatiom's caulâ, uerdm in ea re plîcrunt^ odium fauorem atque gratiâ interueniretpetere ergo, ut iuxta formulas olim defcri* ptas,nonautem exafîèdibusirrogeturpœna: fèd quofdam pri* uatim ufurpare fibi fundos atque prata, qug fintmulutudinis: quic-* quid fit dus generis,uelle fè uendicare,nifî forte quis emerit: poftre* mô,quô d mortuo patrefamiliàs ufitatum fit,ut uxor atque liberi de fuis aliquid bonis dependant, id fupra modum eflè iniquum : uelle igitur,ut totum hoc magiftratusaboleat, nbsp;nbsp;nbsp;Huic illorum fcripto /

promulgato,Lutherus, ad quem prouocauerant, refjjondet, ad ipfôs oratione conuerfii,uerum eft,inquit,amp;: fateor,principes uiros, qui prædicationem euangelij non admittunt, qui populum no uno modo grauant opprimunt,dignos eflè, quos è folio Deus præcP pitetînec enim ullam babent excufàtionem: Et quanquàm bocità fê

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habet

habet,uobis tarnen eft prouidendum, ut conftienti'am hue adferatiS' puram 5^ inculpatam : alioqui corporis arumæiaduram fticietis: netpconiïdcrareuosoportet, quantæfîntueftræuires,quantumep reprehendendi ueftri aduerfarq, {cdquam légitima fit atque iufta, quant defenditiSjCauia.Diligcnteritaqjprouidete, neq? cocionibus omnium crédité: Sathanas enim fiib euangelfj prgtextu, multos hoc temporeièditiofôs planefânguinariosexdtauitdoftores. Equi* dem libéré uobis atque fy nceré confulam,ut debeo: ueftrum eft adi) cere animum Sé aulcultare renfla monenti. Neep uerô,fi plgriep ma-Iedicent,amp;: forte conuicqs me petcnt,moueor : ÔC Gris eft,modo Gl-tem aliquos eripiam ultioni diuinæ : reliquam turbam nihil moror,

ficut me contemnunt, fie ego tua'Gim illos non metuo.Sed ut ad rem ueniam.ufiirpatis uos quidê nomen diuinum, ÔC chriftianu uo» appellatis ipfî cœtum atque multitudinem,amp;legem à Deo præfcri-ptam uelle uos per omma fequi iadaris. Atqui,conftat uobis haud-dubiè, nomen Dei non efiê temere ufurpandû,neque Glfô:nam pœ nam côminatur Deus, qug uos etiam manet,fi quidem non redè ne-gocium hoc agitis: qui totum orbem terraru inundationibus obru-it,qui Sodomamignitapluuia totam abforpfit,idem uos etiam faeû le deleueriE,quæcunque fit tandem ueftra potentia. fed falfó uos ob^ ducere nomen Dei ueftris adionibus,facilè demonftrari poteftrita-quecuiufmodi fitfuturus exitus,non obfcurè diuinarelicet.Nee enim fallit, qui dixit gladio perituros, qui gladium fibi uendicant ipfi.nimirum,quifuaquadâ audacia fibipoteftatem arrogant ani* maduerfionis.cdm Paulus tame iubeat omnds in uniuerfum obtem perare magiftratui reuereter cum timoré. Quid ad hgc rclpon dcbitis,qui legis diuinæpræfcriptum uelle uos infequi fimulatis, 8^ interim tarnen gladium arripitis,ac magiftratui,quem Deus confia* tuit,refiftirisT’an no iftud eft temere ufurpare nomen diuinuC' Sed magiftratus itàG cÔparat,ut plane fit intolerabilis:nam 8Ceuangelq dodrinam nobis adimunt, amp;nbsp;in cjteris rebus omnibus itâ nos pre* munt,ut nihil fuprà. Sit ità fanenon tarnen idcircô funt excitandi motus atep Gdiriones : nec enim cuiusiibet eft coherceremalefîcia, fed hoc ad eum modo perrinet,cui tributum eft ius attp poteftas gla dij,ficut aperte Griptura docet.Deinde,non leges tanttim,Gd amp;nbsp;na* turæ ius animis impreftiim,oftendit,non licerecuiquâm,ut fuæ cauGc cognitor fit atque iudex, ipG. Sumus enim omnes uitiofi, 8d tmorc noftri prorfus excæcari. Negari autem non poteft, quin hic

«cRcr tumultus atqueGditiOjfi'tufndiélapriuataï nam amp;f cognities nem cau(ac uobi's arrogatis,8ó quas uobis putaüs eflè fadas fniurias, ulcifcî paratis autboritate ueftra:lèd boe ipfiini pugnat cum I'ure di* uinOjCum naturali,cilm ipfa demum æquitate.Quod cum id. fit,no poteftis ullarationefacinus boc defendere: uel, fi mandata aliquod babetis à Deo ueftri fadi, necefle eft boc ipfum â uobis aliquo illu* ftri miraculo demonftrari.Sed bic accidit,quod Cbriftus ait : nimi* rum,quid in alqs reprebendendum fit,clarc perfpicitis,quantum uC ro fit impietatis in ueftra cauia,non animaduertitis. Inique facitma* giftratus:at multo uos iniquius,qui contempto Dei mandato,iuril^ didionem inuaditis alienam,qui magiftratui nibil omnino reb'nqui* tis. quid enim lupefeftjCilm poteftatem ei toUiosÇ' Vos ipfbs appel* Io: qui magnam bonorum partem cuipiam aufert,aliquid tarnen re* Iinquit,amp;r,qui bonis ablatis uitam etiâ eripit, uter uobis atrocior ef fè uidetur*^ Magiftratus adimit uobis polîèflîonesn'niquum eft: uos autem iurifdidionem adimiris ,qua quid? in re confilfit omnis ipfo* rum fortuna tarn corporis quam bonorum : uos ergo nocentiores fill's, Atqui, uitam ipforum atque fortunas non petimus : credat boc qui uolet,nÔ ego: Qui præcipuam partem alicui tolli t auferi; non uerebitur etiam reliquum, quod ab ea dependet, auferre.

s rùm,fit ita. iànè,ut diciris:maneant illis quæ poflîdét,bona,uita quogt; que fitincolumis:illud ueró,quod iam perpetraftis,omnem medio* critatem excedit, quando poteftatc ill is omni fiiblata, uubis ipfi re^ rum efie domini : Perpendite rem ipfi, quæfo: ueftrum boc inftitugt; tumfilaudari debeat atq ueualerc, nulla fint futura indicia, nullus magiftratus,amp;r cuiuis liceat priuatim in quemuis experiri proluab* ‘ bidine 80 arbitratu,nec expedandum inde fit aliud,quam mutu^ cac des atque latrocinia, Nam ut quilque fibi fadam ab aliquo putabit iniuriam, ita. mox illam pro lua cupiditate uoletulcifti : boc ipfian ueró,fi 86iniquum eft,86 in nulla peribna tolerari potcft,multó mi* nus coadæalictu bominum multitudini concedi debet,aut fi conce* ditur,in fingulis etiam ferendum erit. QuidC' in boc ipfo ueftro coe* tUjfi res eo licentigprolaberentur,utcaulam quilque fiiam priuatim ulcifci uellet,cedo, quid faceretis7 Cogeretur ille dubioprocul ftare iudicio publico per uos conftituto : quid uos igitur exculat, qui iu* dicia conuellitis 86 magiftratum reijeitis, que Deus iple uobis prac* fecitC' Hoc ipfiim ius, de quo iam loquimur, omnium mentibus eft impreflum,86abarbariffimis etiampopulis colitur: nam alioqui

fumma fit omnium rerum fucura pcrturbatiozquod etiamfi diligent ter illud feruareds, nihilo tarnen eiTeds hoc ipfo meliores, quam uel Turcae uel id genus alq populi,noftræ religionis ignari: indicia enim publica fubire, SC magiftratus authoritatem (equi, non hoc præfta^ ut quis fiatChriftianus : nam ipfa demum necelsitas cogit edam inz uitosjUt ità faciant: Vos ergó,cum hoc ipfum ius,mendbus infixum omnibus commune,reuellitis, muko eftis prophanis goitibus de* teriores : tantum abeft, ut nomine Chriftiano ûtis digni ♦ quern qui* dem titulum quia uobis ufurpatis,ec nomini diuino facids iniuriam, indigni uidelicet appelladone Turcica, propter nature ius uiolatum, quomodo tandem confiftetis in afpedu Chrifti,cijm de nobis omni* bus iudiciû fadurus eft C Cuiufmodi fint ergo ueftri dodores,edam atcp edam prouidete:uercor enim, ne fanguinarq quidam uobis obz repferint, qui fuis concionibus hue uos impellant, quo tandem ipfi ueftrisauxiiqs freti,dominadonem regnum inuadant,fecuri pror* fus de ueftris fortunis at^ falute«. lubet deus uindidam fibi omnem permitti,fcriptura iubet parère magiftratui, edam improbo : paren* dum igitur erit:alioqui motum quidem exdtabitis,uerum is tandem in ueftrum caput defineunec enim liccndam hanc ueftram Deus im* punitam dimittet, dumque libertatem quærids, uitæ, bonorum animae difpendium uobis ipfi comparabitis.Exardelcitin uos ira def, amp;nbsp;faluds omnium hoftis diabolus, falfos in ueftrum ccetum immiz fit dodores:meum ergo fecuti confilium, cauete ac refipilcite» Nunc de iure Chriftiano feu euangelico uerba lâdam» hoc enim quia uobis arrogatis cognomen, aequum eft, ut cuiufmodi fit ius ueftrum, ex* ploretur. nbsp;nbsp;Et primo quidem, Chriftus iubet non efte refiftendum

malo, fed unam feriend maxillam iubet amp;nbsp;alteram praeberi : tunicam' auferend iubet pallium quoque tradi, iubet bene turn precari turn facere inimids.in eandem fententia multa funt loca paftim in lacris Ik ten's» lam mihi uidete,quomodo ueftruhocinftitutum relpondeat mandato Chrifti: uidete,quô uos abduxerint ueftri dodores» Chri* ftianorum fane eft, pati bC fubire crucem, non repugnare, non uld* fci,non gladio ferire:quid autem fimile in uobis confpicitur C Ardua cumprimiseft Chriftiani nominis profe(sio,et uix paucifsimi re prç* ftantipfa, quod debent ♦ quod uC plenius intelligi pofsit, exemplum uobis adferam huius, de quo loquimur, iuris» Vt dominum ac ma* giftrum fuum Petrus defenderet, (eruulum pondficisferqt: nonne iufta decaufaf cdmilli non modo uitam Chrifti peterent, fed dus

quóc^ diTdpuïiSjCüangdfj dodrinam, in quafalus eratipforum po/ fita omnis, auferebant, fublato nimirum præceptore Chrifto, Taz lis nero camque acrox iniuria. uos nondum percuht : fed quid interea Chriftus fiubetabftinere Petrum à defenfione,grauilata fententia in cos,qui giadio feriunc,hoc eft,qui contempto magiftratu uindidam priuatam exercent» Quid ipfe,cùm affi'gitur cruci,cum docendi mu nusaDeopatre mandatum excrcereprohibcturCnimirumfertpa* tienter,rem omnem Deo patri committit,eumlt;ç pro fuis percuflbrigt; busdeprecaturS^orat» hæcueftigiaiunt imitanda uobis,aut depo* nendus eft hic tam fpeciofus titul us» Quod fi Chrifti exemplo infifte retisjpatefaceret iè Dei potentia : fient poft indignifsimam fi'Iq iui mortem,longé late^ propagauit euangeliû, inuitifsimis licet omni^ bus aduerfarîiSjîrâ UOS hauddubié refpiceret,8d falutarem dogt; dhnam abundé largiretur:nuncuero, quandoquidemarmisrcsadi# miniftratur, nec obtinebitis quod uultis, arma uobis de manibus excucientur» De me ipfo nunc etiam aliquid dicam» Oppugnauic me fummis uiribus totus orbis tcrrarum:amp; tarnen quo fuit ipforum omnium impetus uehementior, eofecitmaiores progreftus mea do^ (ftrina. Qin'd ità C nihil egi uiolenter, nullum excitaui motum : non fui cupidus uindidæ, fed magiftratum ciuilem reuerenter colui,feri* pris etiam meis exornaui, quantum in me fuit, 8(f,quod præcipuum cft,rem Deo committens,in ipfius potentia totusacquieui : Sic adeo feruatusfuminhuncufc^diem, fremant licet pontifex omnefcpad^ ueriàrrj, ôd fîmul mea docftrina multos ad populos dimanauit» Vos autem importuné iam irruitis,etdum promouereuosnegocium pu tatis, quantum inferatis impedimenti, non animaduertitis» Hæc augt; tcm eo fpecftantjUt titulum ilium amp;nbsp;nomen Chriftianum à uobis ab* legetis in ifta cauià: quametiamfi defenderetisoptimam,tarnen,utfu prà docuimus, homini Chriftiano nec pugnare licet nec malo rcfiftc re* Hune ergo titulum atque cognomen uobis non tribuam, non concedam» Neque tarnen hoc ipfo uelim purgare magiftratummam iniquémultafaciunt, Ôdagnofeo îfed nihilo minus àChriftiani no/ minis profeisione hçc ueftra longé remotaeftadh'o. Quod fi uero no men iftud obftinaté retinebitis,amp; hoc ueluti fuco ueftrâ caufam adu* brabitis,aduçrfariu me uobis profiteor, quia fub cuangelij prætextu plané diuerfum à dodrina Chriftiana facitis. Itat^ Deum precabor, ut uos benigné refpiciat,8^ueftrum hoc inftitutu cuertat» Nec enim obfcuréhocintelligOjdiabolum idmoliri, quandoquidem per pon*

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tifieem

tiftcem Romanum hucufqucopprimerc me non potuit, ut per iftos mc confidat atq? iugulec fanguinanos condonatores. Ergo pred# bus inftabo, fîcutdixi. quanquam (àné mah'm id uos comparetis, uC nc mihi fit neceffe predbus aduerfum uos agcre. Nam etfi peccator fum,tarnen amp;nbsp;iuftam eflè precationis meæ caufam,amp; exaudiri q uoq^ meas preces,nihil dubito» uultenim Deus nomen fiium ranä:ific»ri, nobis etiam fieorandumeflTe, commonftrauiu Hortor itâquc uos aCque etiam oro,ne precationes meas et aliorum deipiciatis:quid enim pofsintamp;efticiant, ueftro certé maximo malo iènrietis» Ta/ ïem ueró fidudam ad precarionem, uos nullam adferre poteftis.nam amp;nbsp;fcriptura mensipfa male eonicia uobis oftendunt, adionem hancuefiram effeprophanam amp;impiam. Exuobis, oro,quotufz quiG^ Deum implorauit in ifta caufaC^uix ullus opinor, imo falutem omnem in copfjs amp;nbsp;armis pofitam effe putatisgt; Qui uere funt Chrr ftiani,nihil agunt uiolenter, fed tolerant, predbufque Deum folici^ tant, ut omnium temporum uiri fandi fuo nobis exemplo demon/ ftrant» Nam et falutaris eft haec unica ratio,et menti fummam tran# quillitatem adfert:n5c ergó,quoniam hanc ncgli'gitis,quia neep pre/ ces ad Deum efflinditis, neque patiendaip ullam præftaus, amp;nbsp;à uo/ bis omnia petitis atque fperatis ipii : non eff, quod ullum Dei bene/ ficium expedeus» Fieri quidem poteft, utconniuenteDeofitalp quisueftcr fucceffiis, ueriim id omne demdm in ueffram recidet per/ niciem» Ex i)s, quæ hucufque redtauimus, facile eff ad poffulata ueffra refpondere» quxetiftmfi niterentur 3equitate,d^iurinaturae effent confentanea, tarnen præcipua fui parte non confiffunt,quia magiftratui uultis ea per uim cxtorquerc»quod ipfum et cum aequiz täte ÔC iure communi pugnau Is autem, qui uobis ea conferipfit, non eff uir bonus, nam loca fcripturae, quibus uos accendit amp;nbsp;peri/ culis obqcit, non intégré récitât, neque bona fideamp; propius infpe/ da nihil adeo pro uobis faciunt, ut etiam uehementer impugnent* ladaturhocàuobispraecipué,dodrinam euangelq uobiseripi: fed plané fieri non poteff,utab euangelio quis arceatunh^c eniip do/ drina non eff ulli certo alligataloco, fid libéré per orbem terrarum uagatur amp;nbsp;oberrat, ficut ilia ffella, quae magis ab oriente foie profe/ dis effulfit, amp;,quo loco Chriffus effet natus atep recumberet,often/ dit. In magiftracus quidem eff poteffate,ab eo loco,ubi docctur euan gelium,aditu quern prohibcre:fcd in nobis etiam pofitum eft,uertere folum, amp;nbsp;alf}s in locis dodrinam hanc profequi. Locus ipfe non

cftânobi’suiretincndus autoccupandus, ueriîrh relinquendusma/ giftratLii feu dommOjCt commigrandum aho, ficut Chriftus ipfe dogt; eet» Quod eft primum in ueftris poftulatis, de conftituendi's eede# fiæ miniftn's:redè quidem habet, fi reöusaccedacordo. nam fi bo/ na, quibus aluntur ecdeßx miniftri, prôfcâa funt â magfftratu, iam populo non licet ilia tribuere cui libeufed primum rogandus eft mas# giftratus, ut paftorem conftituat : ß reeufet, populus aliquem ddi/ getjfuif^ alet impenfis : fi ne hoequidem ferct magiftratus, turn qui deledus eft â populo, fugiat, dC. una cum eo qui uolet : fi fecus fiat, non poteft abefle fcelus amp;iniuria» Quod ad decumas pertinet, iniif quifsimuiïïeft»quidenimhoceft aliud, quam magiftratum abrogalt;? re cotumfliberalitatem colite, fed de ueftro, non alieno» fie prorfus agitisjaefi dominia rerüm eflent in ueftra manu,qua quidem ex re fa# eile poteftintelligi, quid ueftr« fit mentis atque confili), Seruitu/ tem etiam tollitis omnem, quid hoer nonne ÔC AbrahamusSlt;alq pîærique uiri fandi poflederunt feruos f Paulum legite : is uos eru# dietjdeftruis quid ftatuendum fih hoe ergópoftulatu, ad uim ctiam atque rapinam pertinet, S^eumeuangeliopugnat» nam qui feruus eft, poteft nihilo minus eftè pius, SC libertate Chriftiana frui, ficut is quicaptiuus detinétur autxgrotat* Voseo fpedatis, ut omnium ' fit cadem conditio ,’fint omnes sequales : hoe autem eft abfurdum Si ineptum* Nam hçc uita ciuïlis SC adminiftratio reipublic^ confifte«* re non poteft, nifiperfonarumfitdifcrimcn,utuidelicetalij fintli/ beri,'alq ierui, alr| præfint, alq pareantiJQuæ reliqua funt de feris, de pafcuis, de fyluis, de fluminibus, de tributis,etid genus alia,iurc* confultis relinquo diieeptanda» nee enim ad offiaum meum perti* nent, quod in eo uerfatur, ut mentes hominum in rebus fiicris infhV tuam. Et h^c quidem eft mea fententia confiliûlt;ÿ,uiri fratres,quod a me flagitaftismunc ueftrum erit, quia (cripturç teftimonijs uos ob^ temperate uelle fcribitis,animum hue adijeere^Neque uero, cum h^c ad uos perferentur,mox elamorê tollite,quafi magiftratui firn fadus adulator,quafi non rede doceam,fed priusrem omnem,amp; cuiufino^ di fint argumenta, quibus utor,diligenter expenditemam certè ueftra res agituru'nprimis autem cauete ab ijs, qui uos extimulant,dodorigt; busmoui totum hoegenus hominum:abducuntuosin prfcipitium, ut honores ac facultates periculo ueftro confequantun Caufii, eur falfum titulum, quo (è uenditabant, tantopere illis obtjeit, haec erat, quod in fuisilliliteris omnibus, cum ad fodetatem alios inuitarent

atïç cogcrcntjad arma Ce uenitCe iadabanc,pr^cepto diuinô,çcréipugt; blicæ charitatc quadam, ut euangelq docflrîna cekbrecur augekac ÔC recineacur,ut uen'cas et îuftiua amp;nbsp;uitæ honeftas propagentur,amp; uc fibi confülant ne qua ui dcinceps oppn'mancun Cûmque ad hune modum fui fadi radonem- expIicaiTenc, paucis uerbis mandalt;^ bant uiciniSjUt ftatim è ueftigio fumptisarmis accurrerêt,opemt^ ferrent, fin minus, tilm fe quamprimum ad ipfos cum copijs omni* bus eße uenturos minabantur» Cilm ad hune modum qs refpondif* fet Lutherus, principes etiam amp;nbsp;nobilitatem feripto comonefadens^ uobis i inquit, fob's accepeum ferri debet quicquid.eft hodic turbaz rum, uobis autem inprimis qui titulum habetis ecclefiæ,qui ne hogt; die quidem adhuc definitis euangelq dodrinam perfcqui,amp; quidem contra confeientiâ î Deinde, uos,qui ciuilem obtinetismagiftratum, hoc unum agitis,ut quocunc^ modo compiiata pecunia uobis fuppe* tat ad omnem luxum atc^ fuperbiam, itâ quidem,ut miferû uuîgus hoc tantû onus tolerare ampliusnonpofsiu Imminet fand uobis Ion«» ge grauifsimum periculum,et quafi leniter fufpcnfus gladius impen«» det ceruicibus ueftrisjô^ tarnen fie eftis interea fccuri,quaß nemo pof«? fit uos deturbare Ioco:ièd hçc ipfa fècuritas uobis erit hauddubiè per»» niciofa» Contemptum aliquandô deus effundit in uiros principes,ut cft in piàlmis:admonui uos non ièmel, ut ab eo malo diligenter cauelt;» retis : ueràm ultro procurritis ad interitum, neculla uos mouet ad/ monitio, redundabit igitur in ueftrum caput,ira Dei,ni uitam emeii dabitis» Quæ pafsim confpiciuntur amp;nbsp;acddunC prodigia,nihil fault;» fti denuncianu EiFeruefeentem in nos iram Dei facile poiTumus ex eo cognofcere,quôd falfis dodoribus tantum in nos pcrmittit,ut uk delicet in errores atep tenebras abdudi,meritô pledamun Hue iam accedit ifta feditio popularis,quf Germania funditûs perdet,nifi pre»« cibus noflris deus exoratus, medicinam adferau Is autem eft hodic rerum ftatus, ut hune ueftrum dominatû homines necpoflîntnec ue hnt,necp fane debeant ferre diutius» Omninô uos oportet transfor mari,amp;ucrbo dei cedere: quod fi plebs in hoc tepore no perficiat,alq fuccedent:ac licet plçri cp omnes â uobis interfidantur,tamê nouos ex citabit deüs, qui negociû hoc agit amp;nbsp;betlum uobis facit,et impietatis ueftræ pœnâ expofeiu E uobis nonnuUi iadarunt,omnc fefe fortuo nâ amp;nbsp;facultates impenfuros in hoc,ut dodrina Lutheri toUatur funz ditûs:quid autemfnône iam eo res deduda uideturfAbfit ridiculû in hifee rebus» Dicebant olim lud^qnullu fe rege habere;fed eo demûm

rccidit ipforum rcipublic^ ftatus,ut in perpetuum rege carcant, Ne^ que uerócontend fupcnoribus dch'dis nonnuniueftrum,euange^ 1(0 nouam faciuntcontumcîiarn,8^quicqûidhoccft turbarum,me3e dodn’nae ferunt hunc cflfè firudum, Age,pergïtc ad hunc modum infedari : cuiufmodi fitmea dodrina, quac uox euangelij,non uulti's cognofccre,quod cft obftinari ÔC malèuoli animi fignum, Equidem inde femper ab initio docui modeftè, à feditionibus uehemêtcr ab^» horrui, amp;nbsp;populu magno ftudio fum hortatusad obedientiam magi ftratüi prfftandam,imó edam,uttyrannidêamp;impiam ueftrâ domina tionem tolerarent, admonui:eiuflt;^ reiteftimonium ueï ipfi uosdarc poteftis:n3 eft igicur a me profeda ifta feditio,uerilm fanguinari) illi prophetæ,qui mntmihi no minus qiiâm uobisinimici,peftem banc inuexeriint, circumuenta plebe, perc^ triennium êC amplius eó,rem ifta agunt,nec interea quifquam illis itâ reftidt,ac unus ego, Quód fi iam Deus,ncquiriæueftrçcaufa,Sathanæpermitdt,utpcreiuimolt;’ di prophetasjpopuli furorem in uos condtet,eolt;!^ res deueniat,ut cukas mihi tollatur impediendi malum hoc amp;nbsp;tempeftatem: quae,«/ do,culpa uel in me uel in euangelium transferri poteft,cum haec ipia, qua proficeor,dodrina,non modo Quitiâ ueftram perferat hucuftp,, (edpro uobis edam preces ad Deum effundat, ueftrumque ftatum ad uulgusornaric femper amp;nbsp;iummis commendationibus defenderitf Quod fi iam cuperc uldfd quas mihi feciftis iniurias: riderem in filt;* nUjcfTem huius tragœdi^ fpeßator, aut coniungerem me furenti plc/ bi,amp;,quod did folet,oleum adderem camino, « eflem tanquam un/ guis in ulcere.Magnopere ergo uos oro,uiri prindpes,nc mca uobis admonido fordeat, neue fedido uobis haec uideatur leuis : non fané quod dmea,ne uos illi opprimannnec enim metuere uos iftud uelim: fed ut ira Dei fit uobis formidabilis, Nam fi pro merito uos uldfci cogitatjUt quidem metuo,non effugietis pcnculum,eriamfi minimae fint hoftiû cohortes, Ica(^,fi quis adhuc locus eft confilijs,oro, «/ dite furori, 8c imminentem procella iapienter depellite, ÔC quoniam incertus eft euentus,tum edam,quia,quae fit dei uoluntas ignoratur: omniauospriusexperiridecct, amp;cauendunefuicitccur incendium, • quo tota conflagret Germania, Nam certe flagitia noftra,quibusad/ uerfum nos ira dei condtauimus,in cofpedu pofita funt, itaquidem, ut ad leuifsimu quenc^ ftrepitum fit nobis expaucftendu:mitto,alni tantus hoftiû numeruscoalefdt,et uim intentât« Lenitasamp;Cclcmen/ da nullu uobisadferct difp^ndium,amp;ut adfcrat, magno tarnen cum foenorc

Fcenore poft omnia refticuet : uim autem fi adhit)ebitis,de fumma rc^ rS forfan eritpèriclitandft. Et cum alrjs racionibus multo plus conic qui liceat, cur akâ banc atcp difcrimen fubire uulrisfpoftulata propo fuerunt ad x i i.c quibus aliqua funt ità rationi et çquitati côfentanea, ut meritô uos pudere debeat:fed tarnen ad fuum emoluments illi re^ fcrunt omnia, ne^ fiitis rem demonftrant, et funt alia multo maiora, quæ uobisobt)ciantur,quxad rempublicam Germ aniç pertinent, ea quodam in libro diligenter explicauimustups autem,quibus ea pro^ prie confcripfimus,quoniam ilia repudiaftis,iam multó duriora fufti netis,et ueftro quidem merito. Poftulant inprimis,ut legitime con* ftituantur ecclefig miniftri,qui uerbum dei doceanu Et quanquâ bic ad fuum priuatum comodum ipeiftant, quando fumptum uolunt ex decumisalienis ad cam rem prgberiïtamen denegari quod petunt,nul Ia ratione poteft, nee enim ulh' magiftratui Heet fuos ab euangelq do* drina fubmouere» Cætera quæ pertinent ad iêruitutes amp;nbsp;id genus alia,nituntur amp;nbsp;ipfa ratione. Magiftratus enim eft,non affligere,non diuexarepopulum, fed fortunas iUius atep commoda potius tueri et Conferuare. lam uero nullus eft expilationum modus : quæ fanè res diuturnaeiTe qm' poteft f Quód fi hominesrufticani,frudus annuos e fuis prædtjs atque fundis percipiantuberioresexpedatione, magi* ftratus autem amp;nbsp;dominus tantó plus exigant ab eis tributi, atque b^c omnia fummo cum luxu profundant : quid, cedo, commodi redeat ad miferos, aut quantula ex parte fada fit illorum melior conditio ? Sane coercenda eft omnis bæc profufio, refecanda Iuxuries,ut illis etiam,quo uitam tolerent,aliquid fuperefle pofsit. Quod reliquum eft,ex ipforum literis iam diuulgatis accepifle uos puto. Sic utrif* quefigillatim commonefadis, communem illis epiftolam fcribit, amp;nbsp;quod malam utrique cauiam tueantur, monet, utab armis diicez dant, amp;difceptatione caufam finiant. Magiftratui quidem demon* ftrat,quam tetri femperfuerint atque funefti,tyrannorum, plebi ue* rô,quàm infœlices amp;nbsp;calamitofi feditioforum exitus,qui fumptis ar* mis in magiftratum proterui fuerunt ♦ unS imprimis déplorât, quód Ciïm utrinque mala confeientia belligerentur, principes quidem ut fuam tyrannidem confirment, all j autem,ut, quod cupiunt,feditiofe perficiant : animæ iaduram faciant omnes, quicunq^ hoc in bello ca* dût. Deinde Germaniç uicê déplorât, quæ ciuili hocbcllo fit interi* tura prorfus:facilè quidem arma fumi,uerûm non itâ facilè,cum uo* lumusjdepqni : Monet igitur ut abftineant,neque tam perturbatum

atcp cruentum rcipublicae (latum, pofteritati relinquantîarmis nihil ad diuturnitatcm poiïè perfici,fed emendatione uitg acratione,plurii* mum» Hortatur,ut per uiros bonos utrincp deledos caufa difcepto tur: magiftracus de fummo iure aliquid rcmittat : pkbei uicifsim ac^ quiefcant reda monentibus, ÔC à podulatis nônullis etiam diicedant; hocfuum effe confilium,cui nifi pareant,(ê£ore utriufq? ruing fpedaz toremmefascnim utrinœ ucrfâri, bellum effe plebi contra prind/ pesjUt in opprelTores ipforum falutis atqp fortunæ: magiftratum iny uicem conflidari cum plébëis, ut cum latronibus, àc qs, qui nomini Chriftiano contumeliam faciant : In bac ipforum obftinata feroda fe rogaturum elTe Deum,utautconcordiæuiam oftendat,aut utriufcp partis confilia retundat et conatus: quanquam,tot nunc editis prodilt;gt; gqs, ualde fe formidare inquit, S/C in magna uerfari folidtudine, ne iam ira dei mitigari pofsit atqj depeUi,non magis,quàm tûc, quando perleremiam denunciauit,offenfionemamp;iram nefandifsimorum quidem uirorum predbus condonare fe uelle, quo minus populum ïudaicumaffligerct: nihil ergo magis optare fe dicit,quâmutre(îlt;» pifcant et Deum uereantur,qud faltem calamitas iam impendensdii^ ièrri polsit atcp mitigari» nbsp;nbsp;Dum hac ratione tumultum fedare ff

det:illi per Franconiam alqlcp in locis fubito progrefsi non pontiff«^ cijs modo fednobilitatiquoque bellum £adunt,amp; longe latet^ gra(^ fantur,utdiximus» Ibi cdm Lutherus,alioeuulgatofcripto,hortatur amp;nbsp;inftigat omneis,ut uelut ad commune reftinguendum incendium, (îcad iffos coniceleratosamp;nefarios latrones acparriddas trucidant dosaccurrant, qui amp;fidem magiffratui datam turpifsimè uiolarinr, amp;nbsp;aliénas pofTefsiones per uim occupent,amp; hanc tam horrendam imgt; pietatem atq^ nequitiam, Chriffiani nominis tegumento drcumue^ ffiant» quo quidem nihil indignius, nihil turpius excogitari pofsit» 111a etiam, quibus utuntur,argumenta, pauds refellit, ut fuprâ co^ piofè docuimus» Deinde magiffratui demonffrat, quàm nihil dugt; bitare debeant aut uereri, quo minus hanc feditiofam colluuiem in* uadantamp;opprimant: hocenimadipforumpropriè officiumpertk nere»nec enim ipfis modo, fed amp;nbsp;cuiuis priuato licere,hominem (èdi* ciofum quocunque tandem modo interficere, propterea, quod (edi* done nullum exiffere pofsit inrepublica malum pernidofius:Et quo plures etiam iffi pertrahant ac fecum rapiant inuitos in fuam fodeta/ tem autfurorem potius,eô plusine{refceleris,amp; tantô uehementiorl opuseffe animaduerlîone: profelTosinitio, quafi amp;difeeptationem cauf»

caulæ ferre poflent,amp;S admonitionem quoquc,fîmeliora quis adfér' retataque fè non aulum fuifîc tum illos condemnare quandiu intra hos fines acueluti cancellos confifterent, nunc autcm,quandô fîmu^ lafïe ipfbs omnia res ipiâ doceat,fibi quocpuertendum fiiiflc ftyliim, Ideô(^ claflîcum canit, monet,ut in eos non fecus ac in efFeratas be luasjimpetus promifcuè fiat ab omnibus* Hune eius libellum,ut nimis acrem amp;nbsp;cruentum multi paffim uituperabanta'piè uero pro^ lixérelpondet, fèntentiamque fuamtuetur,amp;S nein illos quidem utendum eflè mifèricordia demonftrat, quiàreliqua multitudine coadijfeditiofè quidperpetrarint : illis uero folis ignofcendû,quod

antea ièmper dixerit,qui admoniti deditio nem feccrint. Dixix mus anteà,quomodo Cælàr conuentum ïmperfj,futürû Spiræ men le Nouembri fuperioris anm',miffîs abHifpania literis inhibuit:cûm au té turbulentus admodum eflêt Germanig ftatus,amp; à T urcaetiam grauepericuluimpenderetdatis iterum Toleto literis,adxxiin diem Maij,cur fuperiorem conuentum agi noluerit,repctitînc^ ta* men hoc fie accipiendum eflè dicit,quafî de reliquis Imperi) negocijs interim nulla deliberatio fieri debeat: agnofeere enim fuum efie miu nus, utSd religionem Chriftianam, Sgt;C pios ritus atque confuetudilt; nes à maioribus acceptas defendat, dodrinam uero perniciolam S)C religion is innouationem prohibeat : itaque fui elfe propofiti, ut de confènfij pontifias maximi concilium publicum habeatur: fed quo* niam id forfanaliquanto tardius futuru fit, atCj? interim tarnen mul* taper Germania fieri contra decretum Vuormacienfe,motus etiam atque feditiones oriri quafdamaudiat contra magiftratum: deinde, quoniam amp;nbsp;inter ipfos principes ac ordines magnæ fint multæt^ controuerfiacjtum etiam, quia Chriftiani nominis hoftis perpetuus, Turca,noftris iam finibus impendeat: in iudicio quoque publico Só fènatu Imperq multaemendationem defiderent: his decaufis couen* tum indicerefe totius Imperi),ut ad caledas Odobreis Auguftç fint omneSjdée^ republica tradent, inprimis autem de perpetuandis in T urcam auxilrjstquod fi coram ipfe non poffit intereflê,daturû alrjs negocium,qui fuum locum expleant. Hac literac ferius redditæ fue* runt in Germania,nempe ad x 111 Augufti diem: quapropter de Fer dinandi regis,quem Cyfar fibi legauerat,8ó aliorum uoluntate,pro* dudus fuit hic dies ad Martiniana,feu Nouembris diem x i,ut Ion* ginquiores etiam ad iter fèfè comparare pofient. Is,de quo fuprA didum eftjCaroloftadius, à Luthero diffentiens, Vittembe^a relilt;

iÄa,cIandefti'nis illis dodtonbus, qui uiïîones colloquia cum Deo iîmulabant, ut ante diximus, multû erat familiaris. bac potiflimdm de cauià, Saxoniæprinceps finibus illi fuis interdixerat: ipfe uerô 1p bellis editis, Lutherum amp;nbsp;collcgas infèdabatur, ut nouos Romani pontificis adulatores, qualî deMiflà, dedeliólorum confeflîone, de ftatuisamp;S id genus alfjs rebus male docerent: ilia etiam Chrifti uerba. Hoc eft corpus meum, fie interpretabatur hicièdet corpus meum. deinde,nec àprincipequidemabfh'nens,fortunamôc exi' liumfiiumodiofius exagitabat, eiufque rei culpam in Lutherum conferebat. Ad eaLutherusprolixe refpondet, Scdogmata fua défendit, iuftam fubefiè cauiàm dicit,quamobrem princeps eum intra iuos fines non patiatûr. nbsp;nbsp;nbsp;Poftea uerô,quàm ilia ièditio pogt;

pularis oppreflà fuit, ÔC profligati rufticanorum exercitus , cùni । paifim ad fupplicia multi raperentur, Caroloftadius, in magnis po' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

fitus anguftqs, libellum efFicit, quo fè diligenter ac Solicite purgat, ab qs, qui ipfiim inter fêditioius authores ponant, iniuriam fibi

fieri demonftratjamp;S icriptis literis ualde orat Lutherum, ut 80 hune nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

• bonorum diferimen fibi fit adeundum immerenti. Lutherus édita epiftola,tametfi grauiterà iê dilîentiatille,tamê,quôd in his diffîcul tatib us ad iè côfugiat potius quàm ad alios, qui ipium in iè concita' rint,nolle iè fpem illius atq^ fîduciam fallere dicit,pr^ièrtim ciim hoc etiâ propriè fit homim's Chriftiani. rogat igitur magiftratum, 80 in uniuerium omneis,quandoquidê amp;nbsp;crimen intentatu à iè remoueat^ notionem non recuièt,Sô legitimo iudicio parère uelit, ut hoc ipfî concedatur : hoc enim eiîe plenû æquitatis oiRcij.Poft hgc,Caro^ loftadius alteriï mitü't Luthero libeller, quo profîtetur,ea,quç de eœ ha domini icripièrit, nô definiendi, ièd diiputandi ÔC ueritatis eruen dæ cauià icripfîiïè.Lutherus excuiàtionê accipit: monet tamé homi' nes,quoniam ipièmet dübitare fe teftetur,n€c certiï quid definiat,ut ab eius opinione fibi caueant,aut, fi forte èc ipfi dubitent,eoufepdif ferantjdonec quid certô ièquantur,appareat: nâ in ijs quæ nobis cre denda fint,minimè hacrendu aut uacillandum eflè, uerùm adeo certa cognitionem eiîècomparandâ,utpotius quàmàièntentiadiicedaz mus,millies mon no recuièmus. Per h os ferè dies Lutherus quandâ e iàcriSjUt aiunt,uirginibus, in matrimonium duxit,qua quidem re magisinièconcitauitadueriàriorûcriminationes .tune enim plane ipfum furere,8c Sathanîc fgdö eflè mancipium damabant. In hoc

ipfo tempore, Virichus Zuingliiis,dc quo (ùprà quoqüe didû cft, ccclenæ Tigurinæ minifter,in rebus omnibus propè Luthero con-' fentiens -, de cœna domini Sc ipfe diuerfum ab eo doeebat, nam ilia Chn'fti uerba,hoc eft corpus meum, Lutherus intelligit iîmplidter ôc nudc,nec aliam admitrit interpretationê, corpus atquefangui' nem C hrifti uerè eflê in pane ac uino, amp;nbsp;fie edam ore percipi dicit: Zuinglius autem contendit eflè tropum, amp;nbsp;id genus alios côpiures ait in Biblijs rcperiri,et ca. qug diximus uerba fie cxpom’t,Hoc figm'* ficat corpus meu. ci fiibicripfit loannes Occolampadius,ccclefig Ba* filienfis minifter, Gc interpretatur. hoc eft corporis mei fignum * utrinque res magna contendone fuit multîique ftripds agitata :Lugt; dieri ftntendam probarunt Saxones, Helucdj uero, Zuinglq : ic* cud funt alq, qui ftcus explicarunt,Gd una eft horum omnium opi* niOjCorpus amp;nbsp;iânguinem Chrifti,^iritualiter non corporalitcr,neC ore ied corde fumi. per trienm'um, nbsp;amplius eô durauit hoc diflî*

dium,ftudijs hominum hue illucindinandbus : Marpurgi demilm J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ih coUocudonem uentum eft, authore podffîmum Lantgrauio, uf

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiio loco dicetur. nbsp;nbsp;nbsp;Erat per id tempus Auguftæ Vindelicorum

indidus a Ferdinando rege conuentus, ut paulo (uprà docuimus: quia uerô perpaud eô uenirent,ob eam,dc qua didum eft,fèdidonc populärem, dilata res fuit in annum ièquentem, ad calendas ufquc r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mai), quod ad tempus,ipfiim quoque Cæfàrem ex Hifpanijs adfu*

turum efle, ipem fadebat Ferdinandus.d côuentui defignatur Spi* ra. decretum fuit tarnen inter alia,magiftratui prouidendum interea eflêdiligenter,utconcionatores uerbum Dei populo proponant æ explicent iuxta fêntendam do(ftorum,quos eeelefîa Chriftiana re* cepitjUtque doceant non fêdidofè,uerôm fic,ut nomen Dei célébré^ tur amp;nbsp;tranquillitas redneatur« Dum Galliæ rex Franciieus in Hi* fpania capduus dcrinetur,eius mater Aloïfia,fummam rerum admi* ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niftrabat, Sf rednendi pondficis caufa,cum ali)s de rebus, tûm, quo

cflêt erga Romanam ecclefiam animo,quaque obiêruantia,literis amp;nbsp;internundjs illi figm'fîcabat. Clemens ergo iêpdmus,datis literis ad lênatum Parifîeniêm: uulgô parlamentum uocâtzex ilia fê cogno lu'flê dicit, quemadmodum ÔC per Galliam lêrpere iam incipiant im piarum hacrefiim mala, amp;nbsp;ipfi prudenter atque prouidè quofdâ de* legerint, qui dent operam, ut in eos,qui fidem ac ueterem religionc oppugnare conantur,animaduerfio fiat : hos ipfôs ad earn rem dele* dos, authoritace fua fè côprobare edam:in hoc nimirum tanto tancp

graul tumuku, quem Sathanæ maliuaæfàtenitum illius furor ac impietas excitarit, omnibus elaborandum eflê, ut iàïus*omnium tommunis conièruetur, quandóquidem hæc rabies non religionem modóyiêd omnem principatum,nobilitatem,kges ordinefque con* fundere acpcrmiicere cogitet : fe quide nuUi parcerenec labori nc*, que curse, ut medicinam huic malo facial: ipfos etiam, quoruuirtus atcpprudentia fit ubicp memorabilis,debere in hoc efie totos,ut non iôlùm ueritas nbsp;reda fides, uerum euam iftius regni ialus,amp;f ipfbru

ordinis dignitas, adomeftidspericulis St calamitatibus cuftodia* tur,quas hæc pernicioiàamp;peftifera hgrefis ubique difleminet:ipibs quidem hortatione non indigere, qui fuæ iapientiæ documenta iam oftenderint, fed tarnen pro fuo, quod obtineat, munere,prdque ea, qua compkdaturipfbs,beneuoientia,uoluifle hoc etiaaddere: nam placere fibiuehementer quæadhuc egerint, amp;C hortari, ut inpo* fteru, fimili animo atque uirtute, pro gloria Dei 00 pro totius regni, iaiute, contra impiamhanc hæreticorum peftem, diligenter excu* bent : hoc ôd Deo fore longe gratifiirnum, ÔÔ apud homines etiam maximis laudibus cekbratum iri: k quoque fuam ipfis operam omgt; nemineo communicaturum efle. Hæliteræ, xxdieMafj Roma icriptæ,knatui redditæ iuiu Luteciæ, x v 11 die lunij. nbsp;nbsp;Per abkn*

tiam quoc^ regis captiui, Parifienks theologi, lacobu Fabrum Sta* puknkm,cuius8t de philofophia multi extant libri, 8c deiàcris etiâ rebus, exagitabant, ità quidem, ut ilkdekrta Gallia migraret aliô, Certior autem de eo rex fadus, commendatione potiflimùm fuæ fo* roris, Margaritæ,qug Fabrum propter uirtutem amabat, dat literas ad knatum Parifienkm. audire k, litem eik motam apud ipios, la* cobo FabrOjôt quibufdam alijs eruditione præftantibus uiris, theo logorum impuliu,qui Fabrum inprimis ualde oderint : nam Sô an* te niam ex Gallijs profedionem,ab eius ordiius nonnullis, grauiter ad k delatum fuiik ilium, kd immerito amp;nbsp;calumniofè : tune etiam magnis quibufdam claris dodrina uiris negocium k dediik, qui delibris illius atque kripds, quorum nomine fuiiktacculâtus ,co* gnokerent:eos autem, rebus omnibus inueftigatis atque perpen* fis, amplum èc honorifîcum illi teftimonium apud k dediik : quod ciîm ità fit, nbsp;quoniam illius magna fit apud Italos amp;nbsp;Hiipanos, o*

pinio uirtuos atque dodrinæ, quod quidem interea rekiuerit, id* circôgrauefibi futurum,fi qua creetur eimokkia uel periculum innocenti ♦ Cunque kwerè ÔC intégré, per füuni regnum, ius admi*

nîftrarijfï unquàm aliâs, nunc maxime ucïit, ddndc, quia uiris do^ dis omnem ddnccps beneuolenaam præftare cogitet,idcô man*_ darCjfî qua fit poft abitioncm fiiam inftituta Iis in illos 8c adio, ut ad matrem fiiam quæ fi{ cum imperio, référant, quo per earn certior ipfefiatyUtque fuam ineomentcmatqueicntentiamexpcdent,nelt;|r ïongius progrediantur, amp;nbsp;omninô (uperfèdeant, donee uel ipiê re^ uerterit, quod iam breui futurum fperet JDei benefîcio, uel aliud in co decretum ipfe matérue fccerit. Hæliteræ,datae Madricr),oppido Hifpaniæ^ad xn Nouembris dic,fenatui Lutecig redditæfunteiuG dem menfis die x x v n i. Eft hoc omnino uelut infitû fuperioris æta tis theologisjüt luros dodos exagitent.huius autc rei caufà cft,quôcl infeitiam Siam uident efle defpedam. Hoc anno mutatus fuit rei^, publicçftatus per Pruffîam, quæ eft extrema Germaniæprouincia^ uerfus mareBalthicum. Repetemus autemrempaulô altius.Hen^ rico V r, Friderici Barbaroflæ fîlio, Cæfare, cdm pro rccuperanda Hierolblyma Chriftiani belïumgererent,inftitutuseft ordo mili* tum,ut uocant, Marianorum T eutonicorum. qui quoniam pro reli gione pugnabantjCrucem albam in ueftibus ferebant, uelut infigne quoddam atquenotam fuæ profefiîonis. fuit hoc ad annum fàlutis a. c. nonagefimum. Eius ordinis primus magifter,fuit eledus, uti memoriæ proditum eft, in caftris ad urbem Ptolcmaida. Pruflîam deinde fibi fubegeruntini,Friderieo iêcundo,Cæfare:amp; quum augt; dis uiribus bella geflîflent aliquandiu cum Poloniæregibus, præz s lio uidi, fîdem per iufiurandum dederunt Cafimiro Poloniæ régi, patri Sigifmundi, Ä primo magiftro ufque ad Albertum Mar^-chionem Brandeburgicûintercelîèrunt trigintatres. Albertus aU' tem eledus fuit anno falutis m. d. xi. per biennium graue bellum geflît cum Poloniæ rege Sigifmundo, ÔC anno falutis m. d, x x i pa* dæ fuerunt in annos quatuor induciæ. Interea fubinde folicitat Cæz fare Albertus Qc ordines Impcri), de auxilijs, ct ad comitia Noriber gæ,de quibus ante diximus,ipfe ucnit,et ut Imperi) princeps,Iocum fuum habuit in confeflli. nam belli caufà erat, quo d in Poloni uerba iurare nollet. Cum autem amp;nbsp;Cæfàr eflêt bello Gallico impeditus, amp;Turca in Vngariam impetum faceret,86 feditione rufticorum diftineretur Germania, fic, ut auxilium inde nullum expedari pof-(èt,ôf iam cxircntinducif ,pacem cum Polono facit,eî que fîdem dat, utpræcipuo fuo m^iftratuijSc euangelq dodrinam fufeipit, mutato ordinc,Prumam fibi uendicat,amp; qui fuit ante magifter^iain

de uoluntate rcgis,Dux Pruffîæ falutatur,amp;: aliqvantô póft, in ma* crimonium ducit Friderid Daniæ regis Gliam Dorotheam, SLCigt;’ demiam Conig(pcrgi,montem regiû uocant,inftitiut» Eo fado uni* uerfum ordincm in fc condcauit,nam etfi Pruljam tenebat,ac Polo* niæ regis prxiîdio nitcbatur, tarnen de communi côlêniù Vualthe* ms Cronbcrgus ei fuffcdus eft, qui prifcum nomen atcp ftatum re^ præfèntarec. Is deinde in omnibus comités grauiter eum accui^at, ut fuo loco dicetunllle auté,edito fcripto,fui fadi rauonem explic^ ÔC quemadmodum extrema neceffitatc coadus, quum ab Imperio deftitucretur,in Poloni clientelam lèfê dederit, oftendit. nbsp;nbsp;Extant

Leonis decimi pontificis epiftolæadSigiimundum Albertum, quibus ad concordiam eos,utque legato luo, quem (ît miflujus, ud ' concilio Lateraneniî caufam permittât, bortatun nam inprimis oms uem're,ut regum difteptationes â concilio iudicentur.

IOANNIS SLEIDANI COMMEN-TARIORVM,’OB STATV RBLIGIONISSTRBI* publicity Carola (^wntOyCteJarCy

B SCRIPTI3 AOVSRSAR1I8 ANGLIAB RBGI8 BT Lutheri, fùpra diximus : Cum autem interea quac* dam audiflet Lutherus,quæ ad régis laudeni atque commendarionem perdneret, exhilaratus eafiuna, demifle admodum illi icribit, No ie dubitare, quin grauiter iplum offendcrit,edito libello: fed id fedtf eflê non tarn fua (ponte, quam aliorum impuKu : Quod uero nunc aufithis literis interpellare, (ummaipfius humanitate fieri, quæuîd* depfædiceturàmulds: deinde, quod libelli contra(èfcripd, non ipfum eile authorem, amp;nbsp;à (bphiftis hoc ihfidiofe fuifie captatum in* telligat. Hic autem per occafionem de cardinal! Eboracenfi locutus, Angliæ peftem nominat : audire etiam (e,magna fané cum uolupta* tCjipfiim et falh'dire genus illud perditorum hominum,et ad ueri co gnitione animum adijcere: quapropter orat, ut fibi (aftu illud con* donetjUtque meminifle uelit,cdm fit mortalis, non oportere inimici* tias efiè idïmortales : quo d fi iubeat,uene (è peccatum hoc (uum prof

fitcfi paläm,amp;r ipfius uirtutem alio cdebrare (cripto.pöftjhortatur^ ut calumniatorum uoccs defugiat,qui fè uocent hæreticumznam do drinæfuæ caput hoc efle,quemadmodum fidc perChriftum nos oporteat fieri fàluos, qui noftrorum fcelcrum pœnam, collo, cerui' cibus et corporefuo toto fuftinuit,qui pro nobis mortuus ac refufci tatus, cum patre in (empiternum regnat : hanc eile prophetarum amp;nbsp;apoftolorum omnium doclrinâ: co pofito fundamento, docere fe, quae fint charitatis ofFicia, quid inuicem nos oporteat alterum al teri prçftare,quomodo fit obediendum magiftratui, ct euangelij profef^ fioni omnis accommodanda uita: fi quid in ea doCtrina fit impietatis erroris, cur eum non demonftrent aduerfarijf cur £c ncc auditum neC]^ conuidu damnent atcp profcribantC quod pontificatu Romagt;-num et ipfius omnê clientelam reprehendat,eó facere,quôd illi diuer fum â Chrifto 8)C ab apoftolis doceant, quæftus et emoluméti caufa, quo uidelicetreliquis omnibus imperent, 8lt;f in fummis delitfjs heb luentur : hunc enim ad fcopu, cogitationes illoru omneis atlt;^ fadæ dirigi:hocetiam uulgo fic efle no turn atcp teftatum,ut nee ipfi quidc negare poflint: Quód fi mores emendarent, nee alieno cum difpcn-; dio iniuria uitam hanc ducerêc ignauam atcp turpem, facile pofle diffîdium {èdariîGermaniæprincipibusac ciuitatibus non paucis dogmata fua probari,qui beneficium hocDei reuerenter agnofeantr cupere fe plurimùm, utèc ipfè in eo numero cenfeatur : Quo d uero Caefaræquidam alqcontra fèmoliantur,non eflè nouum: Daub dem multis ante fæculis prænunciafiê, futurum, ut reges atque po-puli contra dominu Chnitum uaria meditentur, èc imperiû eius proijciant:fibi quidêad eiufmodi icripturaclocarefpicienti mirum etiam uideri,ullu efiè principe, qui faueat euangelij dodrinç.Poftrc moloco,reip5deri fibi benignè petit. Nô multo póft, ad Georgiu quoc]^ Saxoni^ ducém fcribit,amp; confueuifle Deû,ait, initio quideni feuere et acriter homines caftigare,póft ueró,leniter et amanter com pledi : terrorê tune atep metum intulifiè ludæis cdm legê ipfis per Moiènferret,poftea uero per euangelij prædicationem îummû de-nùnciaflè gaudium : fè quoep fimilem rationem fècutû, afperius aligt; quanto tradaflê nonnullos, amp;nbsp;ipfum quoq^, fed interim tarnen alia quedä fcripfiflè, plena confolationis atep frudustex quo facile fit ui' dere nulla(è maleuolentia fed folo ftudio ueritatis laborem hunc omnem fumere, ut profit omnibus: audire autemfe, nihil ipfum de offenfîone contra fe l'raciuidia remittere, fed exacerbari magis^

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* Y «i)

atque magis : hanc mmfrum eflê caufam, cur nunc a.d ipfum (cribac Orare uehementer, utfiiam dodrinam oppugnare defiftat, no qui* dem (ui caufâ,cui præter uitarn nihil auferri poffît, fed ipfius potifîî* mum gratia,cuius in co uertattir falus: Cum enim certo fdatjdodri* namfuam confentire prophetarum amp;rapoftolorumfcriptis,ideófê magnoperc de ipfb, qui tarn acerbe illam oderit perfequatur, fo'quot; licitum eflêîmonet etiam,ne ad fiiæ perfbnæ tenuitatem refpiciatmo enim fuum hoc eflè negocium,fed omnipotentis Deidicet omnes fit mant Só indignentur, permanfuram tarnen earn efîê dodrinâ in fem piternum : edque magis dolere fibi, quod ipfum itâ tumultuari ui' deat SiC impingere : ftanonem hanc non fê polîè defèrere, quonia ïpG alioqui gratificarf »cupiat, orare, ut fibi ignofcat, quod durius quædam in ipfum dixerittfe uiciflim precaturum efîê Deum, utipfi culpam omnem contempti afflidti euangeli} condonet î neque du bitare,quin fit exoraturus,modó ipfê defiftat ab incœpto, neque lu^ men illud orbi terrarum accenfum beneficio Dei,conetur exanguc^ re : nam fi pergatita fæuire, imploraturum fegratiam auxiliuni Dei contra ipfum, atque ita fore, ut fero tandem iritelligat, quid fit, uelle maieftatem diuinam oppugnare î fidem enim habere fê firmant amp;nbsp;indubitatam promifîîonibus diuinis, atque ita fêntire, fuam ora^ tionem effe potentiorem omnibus artibus infidifs diabolfiad earn quoque fê pcrpetuo confugere, tanquam ad munitiffimum propiP gnaculum ÔÔarcem , Angliærex,acceptaLutheriepiftola, quam fuprâ recitauimus, acerbe refpondet,inconftantiam amp;nbsp;leuitatem illi obijciens : libellum quoque fuum défendit, multis uiris bonis at' que dodispergratum efîê dicit: quod cardinal! Eboracenfi, reuc^ rendo patri conuicium fecerit,n5 in eo fê mirari, qui nec à diuorum nec ab hominum abftineat contumelia: fibi touque regno perquam efîê utilem ac falutarem cardinalis operam: Sc cum antehac ilium ual de lêmperdilexeritjiiunc demumefîê multo maiori beneuolentia complexurum, pollquam ipfê eum criminetunnam ilium inter aha hoc etiam utiliter et magna cum fide atlt;^ diligentia præftare,ne quid ipfius Iepre,contagionis Sgt;C hærefis infuo regno difîêminetur ad'^ hærefcat: póft,exprobrat,quódinceftum matrimoniûcontraxerit, quo uix ullum defignari poffit turpius flagiuû. Cardinalis Ebck racenfis erat, Thomas Vulfêus, obfêuro loco natus,uerum fiimmac apud regem dignitaus, Georgius quoque princeps Luthero fit refpôdet,ut, quanto ipfius flagraret odio,facile pofïêt animaduerd^

Cum in Hifpaniâ ex Gallfjs miffi de pace Icgati, in quibus ctia crat • régis captiui germanaforor, Margarita,uidua,nihil efficerêt, AIop fia mater, quærei iummam obtinebat, muniendi fui caufa,Britan* niæ regem Henricum in fuum fcedus 6d amicitiam adduxit. fuit hoc fub Augufti menfis exitum. foederis hoc primu eft caput, ut l ur ‘carumimpetusôCpeftiferafecftaLuthcranaprofligetur, aqua non minus periculi fit,quam aTurcis.Hoc fcedus,Anghçcardinalis,qui folus omnia tunc poterat, regi perfuafifle putatur ♦ nam Cæfari mi* nus beneuolebat, quod per euftetiflecrcderet,quo minusipfe,poft morte Adriani,crearetur pontifex,ut quide Cçîàriani fuis in libellis recitant, Lutherus,ubi régis Angliac refponfum,typis euulgatS legit,8^ inconftantiâ fibi uiditobfjci,quafi dedoâxina fententiâ mu* taflet:quia non ad fuam priuata,fcd ad euangeli] profeflionis iniuria hoc pertinere iudicabat,plurimum fibi dolere ait, quodamicis gra* tificatus,adeo fcripierit ad illu demiffe: Chriftiernu Danie regem coram Sc per literas no defiifle rogare Sc admoncre,ut amanter fcri* beret,8lt; illius prædicata humanitate fpem fecifle,forc, utleniter tra* ä:atus,puram doftrinâ reciperet: nunc aute intelligere fe, quantum • crrauerinidem fibi accidifle in cardinal! Caietano,in Georgio Saxo* niæducc,inErafmo Roterodamo,quibus omnibus amanter,aliorft hortatu, fcripierit, nec aliud fit confecutus tamen,quam quod fero* dores ipfos effecerit : ftulte faólum ab le, qui pietatê in aulis prind* pum inuenire fe polTe putet,qui Chriftum quærat,ubi principatum fathanas obtineat,qui loannem Baptiftam inter purpuratos inuefti* gettcùm igitur placido et amico fcribendi genere nihil proficiat, aliâ le rationcminiturum efic dcincepslt; Galh'çrex,quod pacis tradia* tio Uon iucceflcrat, acriori.cogitatione ac folicitudine perturbatus, in aduerfam incidit ualetudinem : fed recreatus colloquio Cacfaris, qui bene ipfum fperare iuberet, melius tandem ccepit habere. Cx* faretiam apud fe reputans, quarri elfetamiflurus magnam prçdam, fiquidilli contigiflethumani,adpacemindiesmagis atque magis animum adiecit. Itacp x i n i demiim lanuarr) die,de rebus omni* M. D. xxvh bus,Madrid} tranfadu fuit, in ecgt;lt;^ fcripto,quod pacificationis for mulam côtinet,hoc inter alia cômemoratur.Cæfarem atep regem cd potiflimàmfpedare,ut8c Chriftianacreligionis hoftes,8(C fedx Lu theranx extirpentur hacrefes: item, utpace inter ipfos fada, rempu* blicam côftituantjÔC inTurcasbellûfufcipiant, Só hæreticos, ab ec* -clcfîæ cômunione alicnos : nam amp;nbsp;hoc elfe cumprimis nccelTariû, ÔC

U. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X

pontificem maximum fæpc monuiflc,multum^ fohata{îè,ut in curam incumberent : dus igitur defîderio ut fàrisfaciant, decreuiflc ipRim orare,ut ad certum dicm,Ioco idoneo, regum omnium atquc principum legatos cÔuenirc iubeat,qui plenam habcant agendi po^ teftatem,quæuidebuntureflècômodatum fùfcipiendo bello Tur* cicOjtdm profligandis hp-eticiSjhoftibus eccIeGæ:deinde,utqs prin cipibus, qui negocium agent tàm pium tanq; iàncfhim, in iùa cuilt;^ prouincia,rationem permittat colligend^ pecuniæ,confuetâ in hiiêe rebus ufi'tatam: concédât etiam, ut ibpendiû in eâ rem ecclefîafti* cis imperetiir. Hac in pacificatione foror germana Cælâris Eleo* nora,quæ Lufitaniç régi Emanueîi nupta fueratantea,defpondenir Galliæ regi.C^iàrin dotemei promittitaureorum millia duccnta,et quædam in Heduis loca, de quibus inter ipfum atep regem erat con troucrlia^Rex autê,ubi domum redierit,intra tempusbimeftre,But gundisc principatû,qucm Galliæ reges inde à Caroli Burgundionis morte tenebantperannos iam feré quinquaginta, Cæûri promittit reddere: deinde, Neapoli,Med(olano,Genug, Aftç,Flandrig renun cianHêrico régi Nauarræ, Carolo duci Geldrig, Vlricho Vuirtem bergico dud, Roberto Comiti Marchiano nullâ feret ope : per Ita-* liam nulIa tradabit occulta confilia: ciim in Italiâ Cglàr ire uoletjClaf (èm d fubßdio mittet triremium (èxdecim,omnibus rebus, prgter^ miîite,inftrult;flam ornatam,ac ßmul aureorS millia ducenta,utar^ metur : quam Britannig régi Cefar debet ex patflo pecuniam annua, cam rex xAnglo foluet : Borboniæ ducem Carolû atq? focios in inte^ grum reftituet,fuifcp bonis uti frui permittet,Gcut i}lis,ubicuncpuc lint,habitare liceat:quam de prouinciaMaiblicnfi Borbonius habet a(flionê,eius nomine rex iuriieCe quoin's tepore fiftet. His conditio^ nibuSjCiim fidemCæfâri dediflet,liberatus,domürcdit,amp;S Hifpanig finibus egredicnSjfilios duos,Frand(cum nbsp;Henricu, ualde paruu-'

los, obfides ibi relinquit,uti conuenerat,8f nifi patStaferuetjCaptiuii fefe denuo fiftere pollicetur. Pofthæc, Germanig principes admo dum frequentes conueniunt Spiræ, ut cÔftitutumerat,fîcutlibro lu periori diximus. In his etiam fuiteledor Saxoniæloannes,ôô LanP graiüus Hefïîæ, Philippus. Cgiàris erant legati,Fcrdinandus frater, epilcopus Tridentinus Bernardus, Cafîmirus Brandeburgicus, Philippus BadeniïSjGuIielmus Bauarus,Ericus Brunlîuceniîs. Hi XXV lunij die favfoinitio,ciim indidicÔuentusàCglârecaufamex? pofuilîcnt,hoc etiam addebant,Cgfarc inprimis uclle atqp mandate, ut ordines communi côfilio décernant,quomodo religio Chriftiana

Sifccclefîæuetusatquepcr manus deduâaconfuctudoualeat apud omneis èc integrapermaneat: deinde, quomodo Ont muldandi qui contra faciuntó^ cohercendi, fi forte uim atque potcntiam oppo* nant,quomodo ßntetiam communicandainuicemauxilia,ut6c Cæ Gris edidum Vuormacien{è,proniulgatum ante annu quintum,ÓC huiüs etiam conuentus decretum (èruetur ab omnibus, Só in execu* tionem üeniat, Cum lam ex omni principum ordinum nume^ ro cèf ti quidam eflênt deledli, qui de his rebus omnibus agerent, Sc in his etiam Lantgrauius,Iacobus Sturmius Argentinenfis,amp;2 CreO fiis Noribergicus : legati CæGris, Augufti die tertio rurfus conüógt; cantomneis ordines, acintelligerefefe dicut,ab ipßs aliquem numelt; rum eflê deleftum eoru, qui de rebus propofids inter fè conférant: hos autem,fiia quidê fèntentia,de religione forte primum efle delibc raturos : ueriim, ut in eo Cadaris uoluntati mos geratur, ut ne quid ab illis trafl:etur,dequoftatuendifacultatemipfi nullamhabeant, deinde,ne temporis iaAura fiat atque difpendium,amp;: reliquis delibc rationibus impediments inferatur idcirco, quida CæGre habeant in mandatis, hac quidem in rc,ueUe ipfis communicate, Poftea lite^ ras Cæfaris,datas Hilpali,xxiii die Martij recitant:earumliterarS hscc erat fumma. Se cogitare in Italiam atque Romam, inauguration nis càùlàjtum edâ,ut de concilio cum pontifice agat: fed interea tem--poris uelle atque mandare,ne quid ordines in hoc côuentu ftatuant, quodullo modo fît contra ueteremecclefîæmorem, leges atque cen remonias, utquefuis in ditionibus omnia coftituant lecundum edin Ai Vuormacienfis formulam, quod iplbrum communi confîlio fan Aum fit amp;nbsp;euulgatum : hanc uero moram leniter ferant, donee iple cum pontifice maximo egerit de concilio, quod omninobreui fit fu turum : nam illis priuatis aAionibus non modo nihil profici, led ern rores etiam atque licentiam uulgi magis confirmari. Per hoc tein pus,T urcarum Cæfar, Belgrado profeAus,cûm Danubium atque Sauum tranfiflet, Vngariam reAâ petit. Itaque Ludouicus rex, mif G rurfus legatione Spiram,auxilia poftulat. Ex Italia quoepcertus tuncadferebaturnunciuSjClementem pontifi'cemac Venetos,inito federe cum rege Galliæ, qui nuper ex Hiljîanfjs domS rcîierterat, oppugnar e Cçfarê,ut infra dicetur. f|s,quas luprà dixi,literis Cæ Gris recitatis, plæræcp ciuitates, præGrtim,fuperioris Germaniæ, quidipforSefletcôfîlij, feripto, fîcuti fieri folet,explicabant.Cupere G ftiodis omnibus obtemperare CgGri atqiie gfatificari, fed religion

nis controuerßam indies augeicere,maximeuerô de ceremonies deprauationibus rituum : antehac ediAum Vuormacieniênonpo' tuiflê, tuf barü atc^ ièditionis metu,ièruari, nunc autê eius rei mul to , maioremobijcidiiFicultatem: bocetiam,côuentu fuperiori, difertis uerbisjegatopontifido fuifle demonftratum : ne Cæfarcm quidem ipEim,fi' coram adeflet,ac de rcru ftatu doceretur,efle iudicaturu ali' ter : De concilio quide fuis in J iteris Cæfàrem polliccri, fed quo tein pore literas illas dedit, rede ipfi cum pontifice conucnifle : nunc uC' rolongealiam efleration€,quandópontifex,mutatauoluntate,fuas copias in Cæfàrem cduxit : nimirum, quomodo in hoc rerum ftatu concilium coirepoflit, nonapparere: conful turn ergo fibi uideri, ut miftà legatione, uel per literas, de re tota, deque Germaniæ ftatu Cæfàredoceatur, quanqt graue fi t SCpericuIofum etiam, adioni re^ ligionis ullam interponcfc morara longiorem, 80 edidum urgere Vuormacienfe : rogandum igitur, ut maioris uitandi motus caufà, permittatprouinciæ Germaniækoncilium cogi, quo de rebus corn trouerfis omnibus coQnofcatur: banc enim rationem,conuentu No ribergico, probatam, aliud idcirco tune ad banc urbem defigna' turn niifîè comitium,amp;r multos ordines eo fuas deliberationes infti' tuifîe : cdm autem interdido póft efîêt adio fublata,fcditionibus atquot; que turbis longe grauifiimis ac bello ciuili, patefadam efte uiam, quæ quidem omnia caucri potuiflènt, fi legitime rcs tune adminiquot; ftrata fuiftèt : quod fi Germaniæ concilium non probet, orandum, ut edidi Vuormacienfisexccutioncm ad concilium ufque différât; nam alioqui fore, ut Sô nuper curatum uulnus recrudefeat, Sô aliud multó nafcatur deterius : in bac etiam difeordia, nbsp;nbsp;quandiu de fuo

quifque ftatu fôlicitus efîè cogitur, pcrquàm efîê difficile ÔC incomquot; modum,ad ab'orùm auxiba pccuniam ullam conferre. Prêter boc feriptum, Augufti die quarta principibus exhibitum, aliud etiâobquot; tulerunt, Eo queruntur, homines egenos paflim in ciuitatibus niquot; miiim grauari monachis, qui uulgo mendici uocantur : quod enim illis ad tolerandam tritam præfidio elle debebat, hoc ab ifb's captari interuertimecid modo,fed hæreditatcs ctiam ampliflîmalegaquot; tafæpeadipfos deferri, magno fane cum detrimento plurimorum; Itàep fui efîc confilq, ne liceat cis propagate fua fodalitia, neq? motquot; tuis ali) fummittantur, ôô ut uolcntibus uitæ genus aliud fufeipere, detur annuum quid : reliqua ucro conferantur in grarium pauperu. AdbæCjiion eflê æquum, ut oner um ac rerum omnium habeant im*

munitatem ecclefiaftici: conçéflüm hoc qufdem illis priuilcgia oh'rrt liberalitate rcgum,{èd tunc,cùm ÔC numero efièntpaud admodum, Sc re familiari non magna : nunc autem, ciim amp;nbsp;multitudine ÔC opû bus in immenfum creuerintjongè aliam efîê rationem : eteium fub* latapriuilcgf) caufa beneficium quoquc collatiim non amph'us ha* bere locum ,: nam illos æquè reliques dues, imô, plus etiam uti fini commoditatibus illis omnibus,quarum caulà cônferri pecunia amp;nbsp;tributum atque uedigal pendi confueuit : deinde,ferias etiam nigt; niiiim frequenteSjdamnum dare populo,quibus aftrid:i iînt,magna propofita pana : nam operas nonrard neceflàrias prætermitti,amp;; ïjs ipfis ferè diebus, cùm ociû fedantur hommes, ac dies feftos agût, Deum nô uno modo grauifiimc ofFendi : legem quocp dc ciborum deledujfibi uideri antiquandam nbsp;nbsp;ceremonias cuique fiuas 3id con

cilium ufque libéré relinquendas,:amp; dodrinæ euangelrj curfum nul ïo modo cohercendii efle. Poft ill ud Cæfaris,quod dixi,pronun^ ciatum fcriptum,epifcopi nolebât in adione religionis progredi,3ô in hoc Cgfaris atlt;^ pontificis tam graui dinîdio,diffèrcndum fibi pu tabant,donee gerendæ rei commodior eflêt oblata facultas:cuncp fu per eo grauis admodû eflêt inter deledos, qui religionis erant diuer /æ,nata fi'multas,abruptaprotinus ÔC omni conturbata deliberation ne,Saxo amp;nbsp;Lantgrauius domum cogitant,fuis,ut ad iter feCe coin pararent,mandant, Eo cognito,Ferdinandus T reuericus Rb chardus èc alrj quôd uiderent magni rem efle perieuh', fl tempore tàm exulcerato,8ê plarifque omnibus in huius conuentiis expeda^ tionem eredis,non folùm nullo làdo decreto, fed etiam magna ciim animorum offenfibne difeederetur : rationem ineunt uulnus hoc làn. nandi : cùm enim fuperioris anni feditionem ex religionis atque do drinæ diflidio, magna ex parte natam, ÔC eodem ex fonte manare, quicquid hodie flt turbarum,multi iudicarent,mature uidebant oc* currendum eflê. Dcmulfls ergo quorundam animis atque placatis, itàdemùmfuitdecretum,ad conftituendam religionis formamSc^ retinendam tranquillitatêopus eflêlegitimo,uel Germaniæ,ucl ptP blico totius orbis concilio, cuius intra annum fiat initiumrÔu ne qua mora uel impedimentum interueniat, legationem eflê mittendam ad Cælàrem, oratum, ut milêrum Sc tumultuofum Imperij ftatum refpiciat,amp;S quamprimùm in Germam'am accedat, 06 cÔcilium prox curet, Adreligionem 86 edidum Vuormacienfe quod attinet, pla* cuit, ut interea dum ex fis concilijs alteriim habcatur, ita (êfe gerant

omncSjin fua ^ifqué proumcia,quô fui fadi probabilem ratiöneiri Deo ßmul Öi Cæfari quoqucreddant, Prius quam hoc fieret dlt;lt; cfeturrijSaxoniæprinceps èC Läntgrauius, legatos Argentinenfes, Noriber^icos, Augüftanos ad fe uocant, quoniam ipfis charam cfle uideant euangelq dodrinam ; tierd, quid epifcopi moliantur ate^ pdtificfj,hön fitbbfcurum,dehbcriire fefe dfctmt,num quafbdc tas atlt;^fcedusïmripóflÏi,ut,fi' quemhuiusprofeffionis caulapericli tari cohiingat, mutüä fubminifttèiltür äuxih'a î deindc,quQniam de Francdfüf dfjs' at VIriiê;rtfibus Köfiam quoquc Ipcm habeanti non Ic recuGré dicunt,qüô minus ipïîàppellentur. ' 'Ad hacc Iegâri,nul* lumlè'quidem eïus rdïhandatüfn habcre, (èddih’gentèrfiïis eflêre*' nunci'aÉùrÔs aiunt. Etant cum Saxo ne Gcotgiûs Spalarinusjoan* nes Isiebîus Agricola^' theologi î Lantgrauîus' quoque luos adda-xeratfinte?peUabarttautem reli'qulprincipes, nedocerent,motus uîtandi'cauîàjüetùm l'd fruftrà fuit; Féf dinandus eaam,ànte fadum decretümjCiuitatum ommulegati$adfeuocatis,ciim de fiia fiiorum* que màiorumamp;sAuftriacæ domus ïn ipfos beneuolenda quædam dixiflètjhortabatur, ut Cadâri m'orem gererent,nequefèconfîhjsramp; perfuafionibus quorundam abduci paterentut, Vngariæ quoque régi décréta fucrunt auxiliaifèd quo tempore dimiflûs eft cöuentus, quod erat fub exitum Augufti menfis, lamin Vngariamprogrd^ fus Turcarû Cæfar Eudouicum regem prælio fùperauerat, qui SC in fuga perij t. Etant hoc in comitio Spir^, principes eledores om neSjpræter Brandeburgicum. nbsp;nbsp;nbsp;Hac æftate Cæfàr in matrimoni*

um ducit Ilabellam, Lufitaniæ regis Rmanueîis filiam : fororem fo* annis,qui patri fucceftèrat. Quo tempore conuentus eratordinum Spiræ,duodccim Heluetiotum pagi,diiputauonem inftituerant Ba denæ.uenerunt ed primi nominis theologi pontificq,Faber,Eccius* Mutnerus î legatos uerd mittebant Conftantienfis, Bafilienfis,Cu* riehfis, Laufànus, epifcôpi, quorum illi fiihtin ditione ecdefiaflica« ; ptomulgata fuerunt ibi themata, quæconfidenter admodum defèn

debat Eccius, Verum Chrifti corpus atque fànguinem adeflê in coc nädonunijprouiuisetiamatq? mortüisuereofKrri:uirgincm Ma* riamteliqudfquediuos pro intercefioribus eflc inuocandos : diuo'' rum imagines non eflè tollendasi poft hancuitamignem eflepur^ gatorium.Oecolampadius alq quidam hæc impugnabantîZuin glius aberat, cur ed non ueniret, datis ad Heluetios literis, expli' cabatjÔ^ Eccij dogmataicripto confutabat. loannes Faber, quel»

Confbnticnfîs epifcopus habebat in Honoré, cùmuaïde 2^uingliuc odifletjimpulit Heluetios ad hoc certamen,uti femir,ôô primo qup dem feptem pagis periuadet:rehqui póft etiâ aflentiuntur,præter^ T igurini,quos deinde literis et internuncqs reh'qui hortantur,ut ad conftitutum diem fuos eo legatos, Zuingliû inprimis, qui fît ex prædpuus unus,mittant,eiCp publica fide cauent : lUe uero, non^ nullis adduâis rationibus, 8C inprimis, quod Lucernatibus, Vra^ nis, Suicijs,Vnterualdijs amp;:Tugianis uitam fiiam credercnon poft fèt: deinde,quód à iènatu prohiberetur illucire, locum diiputationf defignatum recu{ans,TigurumueI Bernam uel Sangallum minime repudiabat, Adionis hicerat exitus,ut in ea,quam hucufque fcruaft ftnt, religione permaneant omnes concilq ièquantur authorita-tem,necp nouum ullum dogmafiios intra fines ad mittant. fuit hoc fub finem lunfj, Conftantienfis epifcopus iam anteafacerdotc quen dam,ïoannem Huglium, Merfpurgi iuflerat cremari,quod pontifia dû dogma non per omnia probaret. nbsp;nbsp;Ludouico Pannoniærege

miierabiliter extindo, Ferdinandus regnum Gbi deberi pado,con* tendebat : fedaduerfariiim habuit loannem Sepufium, Vayuodam, Transfyluanum, Quo quidemexdifiidio,cumnobilitasopinisÔC ordines diuiderentur bellum fuit exortum, Germants ac finitimis populis funeftum Só exitiale, nam Turcarum Imperator fitam in fi-^ dcmatque tutelam poftcarccepit Vayuodam,06traditaBudare* gem conftituit,beneficiarium atquc clientem, Gallig rex,duobus filiolis,Francifco ÓC Henrico datis obfidibus, domu ex Hiipania rc'^ iierfus,ut ante diximus, quas padus erat pacis conditioncs,iniquas efle dicebat, nec illis uoluit teneri. Mifiis igitur ultro citroque lega^ tis,porttifex8c Venetifoedus cumeo faciunt. Eius hæc erant ca^ pita, ut ad tutandam Italiæ quietem alatur exercitus, peditum mift' lia triginta, grauisamp;S leuis armaturac circiter (ex equitum milliaî clafsis etiam comparetur triremium duodetriginta cum nauibus onerarijs ; hofte per Infubriam Italiam debellato, fiat impetus in ' regnum Neapolitanum , terra fimul mari : cxpugnatum ma^ neat inecclefiæ Romanæ poteftate,fic tarnen,utGalliæ régi,qui ins ineo fibi uendicet, aureorum milita lxx v annua foluantur: familix Mediceæ dignitas in republica Florentina conièrueturî Francifco Sfortiæ, qucm Cæfariani circumlcflùm in arce Mediolagt; nicoëgerantaddeditionem, Galliærexprincipatum Mediolanen» ftm permittit,eitp tàm fua quant Heluetiorûauxilia, (èd 86 uxorcm

în G aï Iqs rcgia ftirpe natam pollfcctur,ca lege tanicn,ut üÏe aureóru millia qui'nquaginta quotannis ipfi dependat, bC fratrem Maxirnp Iianum in Gallqs captiuum,alat, Pauló p6ft,Clcmens pontifex,da tis Iiteris ad Cæfarê,fua in ipïum benefîda commémorât, quod obla tas â Galliæ rege condi'tiones ualde luculentas, in ipfius granam re^ pudiarit, quod capto rege, centum aureorum millia,præfeéhs mill' tum ipfius certa condidone dependent, quôd aduerûriorum conlî lia non feme 1 ei patefecerit,quôd tunc,cilm m arce Medi'oIani^Sfor' tia. Francifeus ab ipfius ducibus obfideretur, amp;ad fee dus magni quidam fèi'nuitarent, non illi's aufcultarit : pró bis auteni omnibus peflimam fibi gratiam referriînam ab ipfîus milite permagnam tun« fîbitum ecclefîæRomanæ contumeliamamp;calamitatem allatamef-fetdeinde, neep conditio nés impleri, neCp pecunia eo nomine datai« fibi reftitui : quàm êtiam alieno fi t erga iê am'mo, uel inde fan's appa' rere,quó d,quibus coditionibus cum Gallig rege tranfegiiîèt, occul' tuna fibieilèuoluerit, quodfuaspro Sfortiadeprecationes inter* cefiîones obftinatè reiiciat,quodcp per Hifpanias et Neapolim leges tulerit,ecclefiæ Romanælibertati, fuæcp dignitati plane contrarias? mifio etiam ad obfîdionê Maffiliæ Borbonio, nouum ab eo bellum per Italiam excitatû eflè:his igitur de caufis neceflâriô fê foedus inql* (è cû nonnullis, qui Italiæ quietem Sc rempublicâ ament : Quod fî paeem ipiè quoq? cupiat et amplecfh' uelit,reél:è:fin autem, non fibi defuturas efiê uires ÔC arma, quibus ÔC Italiam Romanâ quoque rempublicam defendat,Comprebenfus inboc fcederefuit Angïiae rex,amp;f ut eius eflet protecîî’or, magnis pollicitationibus inuitabatur»

Ad banc eius epirtolâî,Cæfar, Septembris die x v ii i Granatærc' • (pondenSjfua in ipfum mérita recenfèt. interceiîîone uidelicet et auxî lio fuo fadûipfum eflè pontifi'cê:cùm efl'et renunciatus Cçfàr,non lê prius aflenfiiîe, quâm Leo decimus rata baberet eledionê, ac iîmuî ius regni Neapolitani fibi permitteret : ipfum uerô pôft amp;nbsp;Albert« Carporû principem,Leonis mandatu,uariafuilîè contrafè molitos, fadlo cû Gallis fcedere, totos bue incubuifïc,ut fibi Neapolim at* que Siciliam adimerent : fàda deinde temporum cÔmutationc, ciim Gaili Rhegium Lepidi,pontificiæ dignitatis oppidu,tcntaflêntfru' firà,fè,copijs adiutum Leonis,bellum fedfîcregi Gallig: quo quidc in hello, Leonis ipfê fuerit legatus, muncris loco penfione annua abfetumacceperit exarchiepifeopatus Toletani prouentibus,aU' reoru millia decern : profligatis ex Italia Gallis, dudlore Borbonio,

non fc potiu'fTe ilH dcnegare,quó minus inGalfiam arma ferret,ut quæ rex ei propter defedionê ademerat,recuperaret: obfidione uerd foluta Maflîlienfî, Galium, ipfius impulfu,ut quidem plæric^ confir mcntjbellumin Infubria renouaflei regnum Neapolitanum in ipfius quideefleclientelajueruntamenjfi bellumjinquitjtjs locis fecifleSjhoc eo pertinebatjUt ius eiusomne amitteres:etenim,quibus decaufis begt; neficium collacum, diens, ijfdem plane de caufis,patronus etiam do«» minium amittit : Ante quam rex caperetur,de pace quidem intercefi» fumabste fuit, fed hoc agebatur,utfiibfpeciefequeftri nbsp;nbsp;depofiti,

Mediolanenfem agrum occupâtes, ideolt;^ Veneti amp;Florentini, co* pias auxiliares, quas debebant ex fcedere, tuo nimirum impuifu meis ducibusfubtraxerunt» Namamp;Galliærexprofitetur palam,quod abste(olicitatus,ante^ ex Hifpani)s domum rcdiret, nouum fœdus inieritjS^ indicio cognoui,te foluifie ilium à iurifiurâdi uinculo, quo mihi tenetundeinde,bellum intulifti prius,quam Iiterf,quibus illud denuncias, mihi effent redditse, b^eo fpedafti,quemadmodumnon foldm Italia tota medepelleres,uerumetiam ab Imperij dignitatedeij* ceres:hçc enim Ferdinand! Dauali Piicarfj literisdocerepoffum,quê in hoc fœdus folicitafti, promiflb regno Neapolitano : principatum Mediolanenfem non una de caufa mihi poffum uendicare, fed tarnen ïtaliæ quietis caufa,Sfortiæ poffeffionem eius permifi: cumt^ graui* ter ille decumberet ex morbo,Borbonium ei fubftituere uolui,quôd hoc tibi cæterifi^ per Italiam gratum effe uideremtCur autem in arce Mediolani circumfideretur Sfortia,caufa fuit, quod tecum inito fœ* dere,lçfacMaieftatis crimen perpetraffet,quód patefada coniuratio* ne,nec arcem Cremong,nec^ Mediolani meis præfedis reddere, necp (e purgarc de criminibus,aut cognition! fiftere uelleuT uum eratpo* • ftulatum,ut prorfus ei condonarem omnia,fed id nec^ potui,nec^ cer te debui, ne pclfimo exemplo,benef!ciarijs, in patronos delinquendi . feneftfam aperirem: Si milites mei commcatum reliqua neceffaria fumpferunt à Parmenfibus amp;nbsp;PIacetinis,mirum id uideri non debetj quoniam urbes illg funt ditionis Mediolanenfis,amp; minime omnium ad ecclefiam Romanam pertinent:De pace cum Galliæregefada tuos oratores nihil cælauiîconditiones enim eiufmodi funt,ut occul* tas e£Te nolim ♦ nam Sc ad publicam pacem 8^ ad cohercendum Chri* ftian! nominis hoftes pertinent: Leges nonnullæ per Hifpaniam latgj (ôlûm eo fpedant, neiura patronatus, quæmihi pontifex Adrianus conceffît, Romæ fupprimantur ♦ Sed uide, quanta fit rei indignicaÿ»

Mei's è reghis atf^ prouincqs plus emolumeti annuaé pecum'^ Ro/ mam defertur,quam ex reh'quis omnibus populi's. Id demoftrari po/ left ex ill xs Germanise pn'ncipum poftulaas,quandô de curia Roma* nagrauiter coquefti remedium adhiberi uolebat:ego autem,pro mca in eccIefiamRomanam obferuantia,querimoniam illorum tuncpoii habui» Quod cdm ita quoniam oIFenfionis caufam tibi nulla de di,uehementer abs te peto,difcedasabarmis:idem ego faciam:ctcdm à Deo fimus ambo conftituti,ueluti luminaria duo magna,dcmus o« peram,uc per nos illußretur orbis terrarum, necp per noftruin difsi* dium oriatur eclipiisxogitcmus de uniuerfa republica,de profligan* dis barbarisjdc Lutheranorum Cedis erroribus comprimêdisdioc nimiru« adgloriam Dei pertinet,amp; bine eft faciudum initium:póft alise tralt;ßentur amp;nbsp;audiantur controueriîç: me quidem ad hæc omnia paratifsimum habebistquod fi nonimpetrabo, amp;nbsp;fi bcllator elTe per* ges,ad condlium prouocare me teftificor,ut in co Gmukates definiaii tur, amp;nbsp;primo quoque tempore illud conuocari poftulo* Qiiod de ïuminaribus ait, ineo fequitur Innocenti) Tcrtq pontificis uerba, qui Deum ait condidiiTe duo luminaria magna, quorum unum dici præelTet, alterum nodi.póft,ufus accommodacione, pontificiam Ô2 regiam dignitatem aitdenotari per ifta luminaria, fed illam, quae res procurâtdiuinas,multoeOe dignioremaltera, quae politica ibiiim tradat : 0^ quantum fat diferimen inter folem atque lunam, tantunz dem eile inter munus pontificium atep regium ♦ Extat dccretum hoc fub titulo,qui eft de maioritate,iîcutaiunt,ÔC obedientia ♦ Cdm ad hunc modum Clementi Cgfar refpondifietjCardinaliu quoc^ fenatui , fcribit Odobris die fexto » Magnum Ce dolorem animo pcrcepiftè, quandó Clementem audiuit Gallise regiconfcederatüeftè,bellum in fe redintegranti : literas ilium ad Ce dediftè admodum hoftiles : arbi/ trari autemfe,fadum hoe eftècomuni ipforum uoluntateatep conftquot; liorquæ quidem resomninó fibi prscterexpedationêaccidcrit: Nee enim ullüefreregem,qui maiori ftudio, qudm ipfe,Romanam cccle* ,fiam copledaturzdocumento efte Parmam atep PIacentiam,quas ur* bes,licet Imperi) lint ditionis,amp; ab eo nuper auulfæ, reftituerit cede* ftfjcdm tame iure non teneretur:Germanij prindpes ac ordincs om* neis grauiter apud Ce queftos Vuormaciæ, demultis iniurijs aulx Romansc, Sc iatisfieri fibi turn poftulaftè, uerdm quód naturae qua* dam propefione fingulari,SC uitg quoep inftituto,Romana ecclefiam amet, furdis auribus illorum fe prseterijfte poftulata: cunep maieree

cxeo turbæ poftea nafcerentur^ac muka per Germaniam tumultuos fè fièrent, ideo(^ principes alium defignafîent conuentum, fe, graui denunciata pcEna,mandafre, ne conuenirent, eo quod eccIefiæRom* ' atc]^ ponrifici difpendium allatura fiiifiet ea deliberatio: ut^ turn ilz ïosdemulcerctjipem fecifie futun' côcilij: Maximam igituriniurianl fibi àpôtificefierijCuius ingratiam adeo multa fecerit, iitetiam Impe ri) proceres hoc ipfo non parum ab (è alienauerit: his de rebus omniz bus diligenter ei Ce Ccripn{re,ac monuifTe ut concilium publicum indi cat:petere igitur,ut ilium oflFicq commonefaciât, 8^ ad pacem potius quàm ad bellum hortentur: fin autem recufarit,uel diutius quàm æ^s quum fît,concilium extrahat,ut turn ipfî ftatim indicant:etenim,fî ueï propternon conuocatum concilium,uel nimis longam interpofitam moram,refp,Chriftiana detrimenti quid accipiat, id fîbi minime tri^f bui oportere» Spiræ nuper decretû fuit,uti diximus,Iegationem e( fe mittendam adCgiàrem in Hifpanias : cilm autem non multo póft, Vngaricæ dadis efletallatus nuncius,properandum efiè principes ui debant: ut percompendiumad Cæiàrem perueniri pofîet,â Gallig rege pctunt,uti per fuos fines det iter tutum Iegatis:annuit illcjac cer^» turn têpus definit,ut infra diceturtfimul per hancoccafîonem adillos fcribit Odobris die lèxto» Propter occupatam nuper à Turca Pâno niam,amp; Ludouicum regem extindum,amp; propter Germaniæ pericu lum,magnum fe dolorem animo percepiflèmon minus etiam fîbi do lere,quôd ciuilibello refp»pereat:perfè quidem nonftare,quô minus orbi Chriftiano recuperetur ocium : Cæfaris uero culpam hancelïè, qui pacis conditiones honeftas amp;nbsp;plenas æquitatis reijciat : Et quoz niam ille neq; publicis calamitatibus,nec indignifsima morte fui foro ri) Ludouici regis,ne(^ fororis germanæ,iam uiduæ miferanda forte c5moueatur,neçp confideret, quanto in difcrimine uerfetur Auftria, redtè faduros ipfos ex officio,fî quidem ilium ad pacis confîlia fie# dant,ô^ hortentur ut cum uicinis regibus amicitiam colat,8^ immen fam iftam cupiditatem refrenet: hoc enim ei mulcô futurum elle glo riofîiis,quàm fi pergat aliorum euertere fortunas,amp; unus omnia pof fidere uelit: fuos maiores,Galliæ reges, multa fæpe bellagelsifle cum hoftibusnominis Chriftianimuncidem pofle fieri coniûdis uiribus, modo Cæfar uelitthoc ergo fi perficiant apud ilium 8lt; impetrent,col laturum fe in bellum Turcicum,omne fuum robur,imô fe ipfumtfin minus, non efle, quod fibi uitio detur, fi quidem arm is conetur ea, quæ beneuolentia non pofsit,recuperate ; Nam illi fane potius quæi*

fcndam efle pace, qui T urcico periculo fit,mu!t0,quam ipfe, propirf quior» De his literis ubi Cæfar cognouit,Nouêbris die xxix fcrp bit ad principes,ac initio commemorat, quàm dementer amp;nbsp;benigne Galliæ regem captiuum tradarit,quomodo liberum dimiferit,quo'' modo fororem fuam natu maximam, amp;nbsp;in fucceisionisgradu fecun'» dam,in matrimoniu ei dederit: Ciïm autem ipiè nuper pacatis rebus, ut quidem pu tab at, in Icaliam iter adornaret,ut in Chriftianæ religio nis perpetuos hoftes impetSomnem conuerterct, ilium, uiolata fide

inito foedere cum Clemente pontifice,cunc^ alijs nonnullis,et diui fo iam inter ipfos atc^ fpe quadam pr^occupato regno Neapolitano, longè maximu redintegrafle bellum : itacp fadum efre,quó minus à furore T urcico liberarit Vngaria,quód fui regni fines defendere co^ geretur» Quód autem ille præ fe ferat, quafi Ludouici régis interitus

Vngariæ calamitas ipfi doleat,eiTe plane fimulatu,amp;^ eó fieri,ut il^ lis aliquo modo hlentiu imponat,qui conflanter affirmat^interceptis Iiteris,hortatu illiusTurcam hoe fufcepifle belIum^Quo tempore ca pciuus fuit,ói deinde,ciim liber fadus domu reuertifsetjdatis literis il lum fibi confirmaiTe padorum obferuationemndcm etiam fibi, cum difcederet ex Hifpanfjs,coràm promififle: uerüm,quód in mediterra neis Europas locis regnü obtineat, ociofo prorfus animo conturbarc reip»ftaturn,8iiinfuis triumphisetiam annumerareTurcaru in Pan* nonfjs uiétoriaQuo minus autem in Germania ipfe ucniar,illiu3 cut pa fieri,ueruntamen fe daturum operam,ut primo quoq? têpore mit tantur in Turcas auxilia:pofiremó,non ie dubitare, quin Gallorü ar tes habeant exploratasmam hoe ill is efle proprium amp;nbsp;familiare, ut di fcordiarum femina pafsim fpargant, Sf alioru iimultates ad iuum tra ducant emoluments» Prêter fuperius illud fcriptum,publicè quoc|i prodijtin régis defenfionêapologia,caufasexplicans,quamobrem pa cificationem Madricianâ non lèruet» Huic deinde fcripto fuitoppoiï ta pro Cæfare ualde prolixaamp; copiofa refpôiîo» Quoniam occupa ta Buda cum bona Vngariæ parte,amp; miferabiliter aftlicftis ibi popu* Iis,maximS aTurca periculum imminebat,deleó:i principes aliquot, EsIingÇjubi tSeratImperij fenatus,côucniunt»Re deliberata,placuit, omifla legatione nuper décréta,per literas orandum effe Cæiarem,ut propter periculi magnitudinêatc^ prçiêntiam,reditum fuum in Ger maniam acceleret» His Iitcris,ad xix De'cêbris diem icriptis,comme morât,quemadmodûlegationem ad ipfum decreucrint : amp;nbsp;quia per Galliam iter faciSdum eratjOrafle regem, utillis publice caueret: hoc

qiiidem fecifTe ilium,fed in quatuor foliim menfesîiam autcm ununi ex qs exqlTe, èc prius quàm legati conueniant,non multum elTe futu rum rdiqui temporis : quapropter,ne periculum eiscreetur,mutato confilio,ftatuiflelegationem hancinproximum fmperq conuefttum refjcere:fieri enim pofic,ut interea uel occafio mittendi comodior ac^ cidatjUel ipfe de caufis lesationis aliunde copnofcat » nbsp;nbsp;His rebus ità

conftitutisjcomitium indicunt,Ratisbonæ, ad fcquentis anni Caleh--das Aprileis, belli Turcici caufa» Quanquam Cæfar ad eum moz dum,uti diximus, pontifici fcripiitamp;^collegiocardinalium, nihil ta^ men ea re profecîlum fuit, confocdcrati, mifsis ad cum legatis, uti condenerat,petunt, ut difcedat ab armis, quo publicæ pacis rationes • iniri poisint : ut Francifcum Sfortiam, Mcdiolani principem reftiz tuatjUt accepta pecunia, régis Galliæ filiolos obfîdes dimittat, ut ab Ângliærege mutuô fumptampecuniam perfoluau Ad ca Cæfar, Februari] die x ii, V aloleti rcfpondet. Non fe poiïe ab armis ad bre#= M.b.xxvfi,-ne tempus aliquod difeedere : nec reeufare tarnen, quo minus indu^ Qæ bant in annos treis aut amplius éô : fîmul omnés utrinque copiæ mictantur in communem Chriftiani nominis hoftem, 8^ inccrea pa«« cis atftio tradetur : Sfortiam elfe clientem Impcrij, acculàri læfæ makifatis: non erpo poflTereftitui, nifi cogiiitiorie prius habita : iî/

/’ r r O r » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r lt;nbsp;-I ° 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r

f.atleieiurioCreqaondeatacciuationibustaa earn rem daturum le indices minime fufpccflos : Vtregi filiosreddat accepta pecunia, non fe pofiè faccrc, ac efle contra fidem regis amp;nbsp;iufiurandumiQiiôd Ani» gliæregi pecuniam debitam perfolui petant,uideri fibi mirum,quan doquidem eins rei mandatum ab ipfo nullum habcant:Etcnim, az micitiam fibi cum Anglo eflTe tantam, ut propter rem nummariant minime diflblui pofsit : Cum igitur parum idonea fint poftulata, petere, utaliaproférant: fcquidemnihilobftinatefalt;n:urum,8C publicæ multacondonaturumefiTe«. Sic ergo difcedentibus lega^ tis, infeda re, bellum utrinque magnis uiribus inftauratur. nbsp;nbsp;nbsp;His

fere diebus, eledoris Saxoniæ Filius, loannes Fridericus, in matrii* monium ducitIoannis Ducis Cliuenfisfiliam, Sibillam ♦ Defponz fa fuerat ei foror Cæfaris,Catharina,natu minima, confcdlis atque figt; gnatiseaderelitcristcumautem rcligionis hæc incidifTet in Sa'ko/’ nia mutatio, diiceflum fuit a pacflis, amp;nbsp;Cæfaris legatus Haunartus, qui tunc per Gcrmaniam erat, aperte dicebat, nOn elfe fidem ferz uandam hæreticis, Conftantienfis,opinor, concilij ucfligia fecuz tus,ut quidem in fcripto quodam Saxo poftca commémorât».'

! Erat inter Cæfaris præfedos ac belli duces, Borboniorum prinz ceps,Carolus,qui fuperioribus annis à Galliæ rege defecerat » Iscum aliquot copijs Neapolim profeAurus,urbem Romam,ex itinere,po ßridie quàm eô ueniiret,oppugnatione capit ac diripit,Mafj die fex^ to. Clemens pontifex amp;nbsp;cardinales ac reliqui proceres,cilm in Adrian ni molem uix ægre profugiiïent,obfidionem aliquandiu tolerabant, undic^ circumuallati foiïîs:poft fcptimû deinde menièm, mâdatu Cg Caris iiberati fuerunt.Qiianta fuerit militum Germanorû acHifpano rum atrocitas infolentia Romæ, uerbis explicari uix poteft ♦ Nam prêter horrêdas Ianienas,direptiones,libidines,deuaftationes,côtumc lie ac ludibrij genus nullû in pontificem, cardinales, reliquam(^ turgt; bam,prætermiflum fuit.Cgfar,fadum hoc diligenter excu(àns,nullo (uo mâdato accidifTe dicebatn'nprimis autem ad Anglig regem, ea de re fcribit,amp;quan^ certo credat iufto Dei iudicio contigine,qui uim iniuriam libi fadam fit ultus,tamen operam fe daturumait,ut hgc ipïà clades initiû fit amp;nbsp;occafio falutis reipublicg ♦ Cdm in Hifpaniam eflèt allatus eins rei nuncius,ilicó Cæiàr iuflerat ceiTaré ludos at(ç fpc lt;fi:acula,quæ propter recens natum ei filium Philippum,edebantun Ad literas illas Cæiàris Anglus nihil refpondit:ôlt;^ iàmxapto pontifia gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ce,cuius erat obferuâtiffimus,amp; augefcête potentia Cæfaris,animuni

adiecit ad bellum,in Galliam miflo legato,cardinali Eboracenfi. Ad « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ratisbonæ comitiû nulli uenerunt principes, ôd legatis tantum miffis

eô,nihil adiïfuic,nifi quod fcriptisad Cgiârêliteris, Mai) diex viir» cur nihil adu fît,demonftrant, amp;nbsp;e rep.fucurum, fi bella ciuilia corn* ponantur,oftendunt, amp;nbsp;ipfius præfcntiam inprimis eiïe neceffariam dicunu In hoc tempore uigebat nouum dodrinæ genus eorum,qui dicuntur anabaptiftæ.paruulorum hi damnant baptifmû,etrebaptigt;

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fantur ipfi,amp;^ bonorum docent communionem. In hos amp;nbsp;icripfit Lu

therus,amp; Zuinglius amp;nbsp;alij complûtes, paffim animaduertit magi ftratus.Iadantetiam uifiones atc^ iomnia,ôô Sangani,quidê,oppido / Heluetiorum, quidam eius generis,fratri fuo germano ceruices at(^ caput abfciditjprælcnte pâtre atlt;ç matre, quibus perfuaferat, à Deo fibi efle iniundum ut id faceret: uerdm à Magiftratu comprehenfus candem pocnam amp;nbsp;ipfe luit. Quomodo deinde creuerint,amp; quâtum excitarint in Germania motû,infrà docebimus ♦ Hoc anno fenatus Argentinenfis decreuit,ne qui deinceps in urbe ièpeliâtur, amp;nbsp;aliquot extra urbem loca mortuorum fepulturæ côftituit. Galliæ rex,ubi de capta Romacognouitjinito fcederecum Angliærege,ualidu mit# tic in

titinlfâïiam exercItum,Lautrecho Aquitano duce,utpoaficcm IiW raret. Is cilna in Infubriam ueniflèt, adiutus â Venetis, Alexandriam; deinde Papiam,partim cÔpoiîtione,partim ui capit,amp; furente milite propter captum ibi regem,poft ingentem oppidanorum ftragçm,di ripit» lulrj die uigefimo repcimo,Borboniæ,Dux Carolus,in oppii gnationeRomænupcr mortuus, Luteciæ damnatur à fenatu, læfæ maieftatiSjdeuouecur eius nomen atcp memoria,rcudlûtur infigniaj publicanturbona» Sencennam tuJit Antonius PratêfiSjCanccUarius* Eratomnino Borboniusanimo in regem infcftiisimo, Sgt;C Mafsiliam obfefluruSjUt Iibro quarto diximus, quoniara id tcporis Angliæ rex erat parfium Cæ(àris,literas dabat ad cardinalem Eboraccnfem,ac in ter alia,nuni fe labori fuo uel periculo parcirurum efie demonftrat.ut Henricum regem,in recuperando iurc,quod in Galliam babeat,adiii uare pofsiu Ëtenim Angli,ducentjsabbinc annis SiSampIius eô,GaI* liam omncm fibi dcberi contendunt, inprimis uero Normanniam ôi Aquitaniam repetunt: bis ergô literis regem oblique Borbonius ex# timulatjUt lus ibi fuum perfequatur. Bas uero literas Galliæ rex po# ftea nalt;ftus,multôgrauius in ilium concepit odium. Erat in Bauariai tum Leonardos cognomento Cacfar, euangclrj profeftor. Is Paftaz uienfis epiftopi mandatu captus, hsec doÂrinæ capita defcndebat» Solam fidem iuftificarc : duo tantiim eftelacramenta, baptifmum ÔC ccenam Domini : Miflam non efte facrificium, nequc prodefse uiz, uis autmortuis: confefsionem delidorum efte confilq, non præcepti: foium Chriftum fatisfacere pro peccatis : uotum caftitatis non obliz ^are:fcripturain non loqui de purgatorio: nullum efte difcrimen dierurnanortuos non efte intercefsorcs:in rebus diuinis non efte libe rum hominis arbitrium. Produdus in indicium,uolebat hæc ad po ■ pulura explicare copiofius,fed prohibitus fuit ♦ Erat in confefsu reli# quoru Ecdus:agebantur autem omnialatine,ne populus intelligcret: iplèuerólinguapopulari difserebatjOecabeis impetrarcpotuit, ut iz dem faccrcnt. Tandem epifcopi uocc damnatüs pro h3eretico,menfts Augufti die xvi,crefnatus eft, iubente Bauaro principe Guliclmo,cu ius iurifdiélioni traditus fuit à condemnatione, nam epifcopus,ne fa era fcilicet pollueret,uel prophanus,ct ut aiut,irregularis fieret,deuita illius atqj fanguine non pronSdabau Ciim Ferdinandus,qui Cçfa# ris erat per Impcriu legatus à morte Ludouici,creatuseftet Bohemiac rex, amp;nbsp;cum Vayuoda Tranftyluano de Pânoniç principatu contende rct,excltato bello, Philippus Badeftsei fummiftus,Impcrii couentun^

nomine Cæfans mdicit,ô^ ut reh'gionis àc belli Ttirdci eauß, Ratif# bonam ueniant ad initium Martrj, iequentis anni, iubet Supra dt* lt;Hum eft de difputatione Badenfi:Bernares autem,quorum eft in Hel uetrjs præcipuumnomenatep potentia, aimamp; difputationis illius aÄa non eftent ipfis communicatajicet flagitaftent, diflidia religio nis augefterent, neceadem eflet miniftrorum ecclefig dodrina,dirpu# tationem aliam fua in urbe decernunt edito ftripto, Decembris die XVI r,ad eamc^ finitimos conuocant epifcopoSjConftantienfem, Ba* Clienfem,Sedunum,Laufanum,amp;ut ipfi ueniant,fuoflt;^ fecumaddu cant theologos,monent : alioqui muIÆim deniinciant earum pofleß’ fionum,quasinftiisfinibusbaberent. Deindeftiæditionis homines cccleûafticos conferibunt, ÔC ut in adionc tota,ucteris ac nouîTeftaz menti (criptura Cola pondus amp;authoritatcm habear,edicunt^etomni bus undecuncp uenturis eo fide publica cauent : hanc quoqueîegem ftatuunt, ut modeftè, Cinc conuierjs amp;nbsp;iniurqs omnia fiant, amp;nbsp;libère fuam quicp fèntentiam dicant, ôditapronuncient, ut â feribis excipi poifint cuiuftjî dida : Quicquid ibi decretum fuerit, ratum atep fir* mum efleperfuam ditionemomnemiubent. Et,utquibusderebus agendum eftèt, conftaret,'eo(^ uenirent omnes paratiores, tbemata promulgant,numero decê,quç ipibrum ecdefiæ miniftri,Francifcus Colbus, BerthoIdusHalIerus profitebantur, amp;nbsp;facris literis confie' mare fe uelle dicebanuEa uero funt eiufmodi, Veram ecdefîam, eu* lus unicum fit caput Chriftus,exDei uerbo naici,in eoep permanere^ neep uocem alterius audirc:hanc ipfam ecdeßam non condere ullas le ges extra uerbum DeirTraditionibus igitur hominum,quæ titulum habeant ecdefiæ, fie demum obligari nosatque teneri, Ci cum uerbo Dei confentiant♦ SolumChriftum pro totius mundi peccatis fecifle fatis: ergôjfi' quisaïiam (àlutis uiam aut expiandi peccata rationem ef fe dicat, hune abnegate Chriftum: Corpus fanguinem Chrifti re* uera amp;nbsp;corporaliter fumi, teftimonio feripturæ probari non poflè: Miiïæ ritum,ubi Chriftus patri ccclefti pro uiuisatqp mortuis reprç fentatur 8^ offertutjaduerfari feripturæ,eontumeliam facere facri* ficio,quod Chriftus pro nobisimpendit : iôlum Chriftum, utinter* ceftorem humani generis aduocatum ad patrem, inuocâdum eCCez quod fit ullus ab hac uita locus,quo purgentur animf,in facris literw nô reperiri:precationes igitur amp;nbsp;ceremonias illas omneis amp;nbsp;exequias anniuerfarias,quæmortuisimpenduntur,8lt;^cæreosatc^ lampades amp;nbsp;id genus alia,nihil omninô côferre : Statuam aut imaginem ullam

propohi'cultuscauamp;,repugnare Gerish’teris: promdc,n quidem’ eo ammo fint in templis eredac, tollendas eflè : matrimonium non eflè uetitum ulli hominum ordi'ni, fed fornicationis uitandæ caulà, mandaricuilibetatquepermittîGcris literis: edmfeortator omni's uere fit Ss teftimomo feripturæ leparatus ab ecclelîæ communion ne, facerdotum ordini minime omnium conuem'recoelibatumim^ purum atque turpem, nbsp;nbsp;Quum his de rebus Bernâtes ad omneis

qiu per ipibrum fines iter eflênt faónri, publice caucrent, Lucer^ nates, V rani, Suierj, Vntcrualdfj,T ußiani,Glareara',Friburgenfes, Soloturnri,prolixo feripto grauiflimifqj uerbis hortantur,utab in--ftituto defiftant:commonefaciunt eos initi foederis atc^padi, repe^ tuntquoq^ diijsutationem Badeniem, cuius ipfi fuerint inprimis 8C authores ac laudatores : neque licere ulli populo dicunt aut prouin^ ciæ,formam religionis atque dodrinac mutare, led hoc ad totius or^ bis pertinere concilium : orant,ne tantum in le facinus recipiant, nec à paucis aliquot externis, in errorem abduci lèlê patiantur led in ea religione permaneant, quam ipfi, quam ipforu parentes atq^ maio* res obleruarint, in qua tantam no minis gloriam adepti fint, in qua fuos fines ad eum modum amplificarint, in qua toties fuerint uido' reszgquum efle,ut hoc ab ipfis impetrent : fin minus,tum illud quod de tuto itinere petant,no fe polfe polliceri:led ubi de perlonis cogno uerint, indicium atque deledum eile fadturos : illis quidem, qui nu* per ad adionem Badeniem, interpofita fide uocati, non uenerint, amp;nbsp;partim diflFidenria, partim contemptu quodam emanferint, nolle le cauere deinceps:adhcc, nelt;^ le quenquam eo mittere,neq^ fuis,ut eo proficifcantur,uelle concedere, Nihil his omnibus cômoti Berna* tes,pergunt, Zc ad diem prgfcriptû qui lèptimus erat lanuarij dies, /^.d.xxviik adionem inchoant.E-pifcoporS,quos ante diximus,nemo uenit:Ba filienlès autê Schafudani ÔC T igurim' amp;nbsp;Abbecellenlès et Sangal* lij Mullufiani Rhœti quoïp finitimi luos mittebant : item Ar^ gentinenlès, Vlmenlès, Auguftam',Lindaui},Couftantienfes,Ifnen' fes, Ab fis, quos dixi, Bernæduitàtis dodoribus, fadum fuit initiu adionis:eoru themata defendebat Zuinglius,Oecolampadius,Bu* cerus, Capito, Blaurerus Sc alfi complures t oppugnabat autê inter alios,primi nominis Côradus Tregerus Auguftinianus. qui tandê, cûmaliunde,quàm è Geris Biblfis,adiumêtafibi quæreret,necp pr£* fedi dilputationis permitterêt,eô quôd lege uetitûeratdoco decelTit.

Exitus fuit difputationis ad x x v i ïanuarfj diem,amp;r ea qug dïximus theniata,communi plurimorum aflênfu fuerunt approbata,et dein' denô Bernætantum,fed in aliquot finitimis eriamloa'sàmagiftra' tu{àncita,Mi{îîs,arisatqueftatuisubi(^ (ublatis, Conftandcnlès iam ante quædam mutauerant ÔC quum fcortationcm, adultcrium ÔC fiilpecfla uel parum honefta contuberm'a lege uetuilîent, l'rati di* nbsp;nbsp;nbsp;»

feeflerant ab ei's, hi qui dicuntur canonid, Docebat ibi Ambrofius Blaurerus bonefta familia natus qui monafticæprofelîîonis anté fuerat Alperipaci : cum autem ingenio ualeretjcdis Lutheri libris, alium animum induit, poft multam i]multatcm,relido fôdalitio reuertit ad parentes atque propinquos. Collegium autem illudeft in finibus agri Vuirtembergici,quem quidem principatum Ferdp nandus Auftriacus tûm poflîdebat, Abbas igitur per eius regio nis præfeclû interpellât lènatum CÔftantienfèm, ut illû ad ordinem ftiU redire cogât:Blaurerus autê edito feripto rem omne adam cômemo rat,amp; conditiones proponit,quibus redire uellet,fed hæ taies erani^ ut cas répudiante Abbate,Conftantiæ deinceps ille permaneret.fuit hoc anno m.d.xx i i i. Poft diiputationê uero Bernêftm,imagines 8C arx eu ceremonijs atep Mifla Conftantiæ fuerût aboliræ. Geneuen^ (es etiâ Allobroges,in ftatuis remouendis atq? ceremonqs, Bematu • fèquebantur ueftigia, quapropter epilcopus atep clerus irati difeeflê runtaburbe. Mutata religionc,Bernates Gallig régi fof dus renurt ciant,et merccnariâillam prohibent militiâ,ca contenu pecunia,ncut ctiam T igurini,quam pacis colendæ cauiâ,fingulis pagis rex depen dit annuam. Abolitg uero religionis ponuficiæ diem et annû,aureis literis in columnam in(cribunt;ut teftimonium apud pofteros exta* ret æternum. De cardinal! Eboracenfi Anglo diximus,in Gai-» liam profe(fto. Cdm inter eos iam coueniflet,legatos ambo reges ad Cælarê mittunt : Sô Galliæ quidê rex,ut accepta pecunia fîbi reddat filios obfides: Anglus uero debitû fibi fôlui petit,ct quidem triplex. primdm,ex mutuo, trecenta aureorû millia,deinde,quingêta millia propter non feruatû matrimonq paAu: poftremô,quatuor annorU peniîonê,quam ei Cglâr promi(èrat,utlibro tertio demÔftrauimus.

Cdm ad ea Cg(àr,non ex ipforu animi ièntêtia relponderet, bellûef perprgeoneetiam Anglus dcnunciat,quiiâ idmagitabatcôfilia,quo modo rehkfta uxore Catarina,matertcra Cgfaris,alterâ duceret.quod poftea fecitjUt ftio loco dicetur. Cglâr,ob non lêruatâ fibi fîdê,paP ftm adalios reges, grauifli'mis uerbis Gallu incufabat,GaIlicis quo^

legatis idem fubinde dixerat.Rex igi turLutecia datis ad cum litcn's,^ XX VIII die Martij,per publicum præconem,heraldosuulgônomi nant,cxeo fermone, que ad mcos, inquit, habuiili legatos, mtclligo te tradare n5nulla,quf ad infamiam meâ pertinent: quaiï contra fide data è tuis manibus exceflèrim.Iam ueró, quan^ is, cui poft tranfa^ dionem ponuntur euftodes, ab obligatione ibluitur,amp; licet Hac ra* tione fan's etiâ iîm exeufatus, urnen honoris mei tuendicaufa,breup ter hacc ad te fcribere uolui. fj ergo uel hoe meum fadu abirionem criminaris, uel aliquid unquâ à me geftum eiTe dias,lt;^o*^trauiri prin cipis officium, clarè dico te mentiri. nam honorem aâiiirmùonc meam ad extremu ufep fpiritu defendere conftitui.Non igitur opus eft pluribus uerbis,et fi quid in me requiris,non eft quo d in pofterS fcribas,uerum deiïgnato loc5,ubi duello decertemus : etenim ß con greffum différas,atep interim nondeßnas me criminari,teftificor,to tius rei turpitudinem ad te pertinere. nam duello dirimetur contro* uerfîa. nbsp;nbsp;De Ferdinand! regis æ Vayuodat Translyluam* conten

tione fupra diximus. Quum es. cruentum in bellum cxfjflèt, ac Fer* dinandus potentia fuperaret, Vayuoda,mcnfe Aprili daris ad ordi* nes Imperrj literis ,poft miiérabilê,inquit, Ludouiri régis occafum, ’ equidem comuni uolunute procerum eleâns et inauguratus fui rex Pannoni^,tribus tantiim exceptis,quos amp;nbsp;paupertas odiu ipes mêlions fortunæ tranfueribs egit,ut patriæiàlutis obliti, Ferdinan* do Bohemiæ régi fubfcriberent. Cüncç totus in hoc cflem,ut patriae fuccurrerem,amp;S amiflâ recuperarem,et ut lîobis etiâ hac ratione corn pararem ociû,ecce, regnum illemeum hoftiliterinuadit,urbes non* nullas occupât,Só per illos,dc quibus dixi,fug fàdionis homincs,Pa (ônrj rex creatur.Mirabar certè nô parum,et dolebat mihi uehement ter, nationc hanc,fatis iam ante miiéram,affligi nunc ab eo,qui tuerie cumprimis illam debebat. facile mihi tune quidem crat,uim hoftilc reprimcre,iéd nolebam quod ex tot naufragijs reliquum erat eius rc gni,tcmcre pericliuri, Bc ad Clementem v 11, Francifeû GaIliæ,Hen ricum Anglig, Sigiimundum Polonig regem habui querimoniam. Et Sigifmundus quidem,per legatos,me nefcio,Ferdinandum ioli* duuit, ne tempore tàm alieno, difeordia ciuili, uiam hofti patefàce* ret.quam nec ipie nec quiuis alius deinde poffit obftruere,ied ut pa* cem mecum colcrct,Sc coniunâis armis in publicum hoftem prodi* ret.Cüncp Ferdinandus nihil ab ié cotra ius aut sequum fieri dicerec, placuiqut ad certu diem,controuerfiac minuend« caufa mitterentur

homines idoncûConditionem acccpi,fîmul miiîî's ad uos Icgatis, æ arbitrio ueftro me fubmittens, orabam, ne quid aiixilf) daretis ad^ uerfario : Cum autem in Ferdinandi fines perueniflent, captiui faâi contra ius gentiûatc^ detcnti,mandata non *potuerunc exequi. nam à uobis ad Ceiârem erant profeduri,Quanquàm uerô grauis admo dum hæcerat iniuria, tarnen ad conftitutû diem à Sigifmundo, mifi q|uoidam,pacis,amp;S fùa ij3onte,êc meo quoc^pmandatu, perquàm ftu dioibstied Ferdinandicis iniquiffîma proponenribus/iunarepcrfc lt;îla,diiceflum fuit, Dum hæc geruntur,nonnulh' proceres, uarijs ar-' tibus â Ferdinando iblicitati, fidem mihi datâuiolant. Et quoniam omnis eft mihi prædufus ad uos aditus, equidem literis tandem alp quando uobis explicarc uolui,quàm iniuftum bellû gerat, fortaffîs, ut amiflâm ætate fiiperiori gloriam iùorum maiorum,Friderici Cac (âris atquc Maximiliam', recuperet. nam altcrum iam plane trium^ phantem aepropè regem Vngariæ,patruus meus Emericus, tous fînibuseiecit:utrunque uero parens meus Stephanus Sepufienfis, Mathia,rege, fie eiecit, ut Viennam noftris finibus adiungeret : fed ego,nondum egreflus adolefcentiam, Maximilianum m nos pa^ rantem arma cohioui, faâurus idem in huncetiam hoftem, nifi do* Iis amp;nbsp;aftu magis quàm uirtute mecum certaret armis. AdhuC ■ quidem, utcunque potui, patienter hanc iniuriam toleraui : ièd co* gitate in animis ueftris clariisimi principes, quam fit acerbum, (ummo dignitatis atque potentiæ gradu prsecipitatum , in ordi* nem cogi ♦ Vix ullum reperiri puto tàm lenem atquc patientem, qui tot iniurqs affedus, non circumfpicerct omnia ubique præfi* dia, Ciim igitur inde à fiifcepta republica nullas recufaucrim æquas conditiones ,cum ne nunc quidem illas reijciam» quiduis face* re, quàm bellum exdtare malim ciuile, aduerfàrius autem obftina* te pergat, profiteor equidem, non debere mihi dari crimini, fi mu* niendi mei quafeunque rationes ineam : etenim,fi quid ex eo forte dctrimentireipublicacapiet,illudnonmihi,quipacis omnia con* filia tentauijièd hofti meo tribuatur, qui regnum alienum per (um* mam iniuriam inuadit. Aditus quidem illc diligenter omneis at* qucuiasobfedit, nequidaduosperferatur: (cd tarnen audifle uos puto,quomodo (brorium fuum Ludouicû regem delèruit. nam («* pcfoliritatuSjSf magnis quidem precibus,nccp copias,neq^ tormen ta,nec ullum denicp fubfidium,aduer(us irruentem hoRem ci mifif. Quid ità'T Iam nimirum adregni fucccflîonem oculumamp;animufrt

adiecerat î deinde,pubh'cum Imperfj fubßdi'um, Vngariç deftinatu, f ratri mißt ad uexandam Italiam. ciim interim ego drciter trisi miliz-tum milha, fratre meo dudore,Ludouico régi, meis ex facultatibus atep copqs, auxilio mitterê,adfuturus ipfepr^i'o,niß mandatu regis in Transfyluania mihi cÔmorandum fuiflêt:frater quidêmcus eo inc prælio fortiter occubuit.Iurauerat Ferdinandus,nifi Belgradum ÔC quafdam arcespræterea recuperaflêt prius,non fèregnigubcrna* cula fufeepturum : (èd fides ineodeßderatafuit. namTurcæ nO' ftros in fines longiflîmè progreflî', 8c deuaftatis agris onufti præda domum reuerterunt, ÔC Bofnæ munitiflimam arcem larjciam occu* parunt. Hanc arcem amp;nbsp;Mathias rex magna fuorum clade Turci» olim eripuitjôc patruus meus Emcricus,grauiflîmam deinde paflùs obfidionem,ab iUis défendit, maximo poftea (iimptu reges exæ^ dificarunttfèdhicnofterImperator(cilicet,qui tàm gloriofé mul-« tapromilèratjhoctam præclarum fux uirtutis tyrocinium nobis cdidit,amp;2 nunc inopia rerum omnium iaborans,fidemopémquc ueftram, opinor, implorabit, quaß Germanixfalutis caufa pericli^ tetur : lèd longe aliô ipeârant eius confilia, Ncc cnim in T ureas ar*-ma parat, quibus etiam tributum annuum dare non reculât, miflîs eô nuper legatis, uerdm hoc agit, ut ueftris copijs atque pccunijs itt Italia fratri luccurrat, ÔC me confedo, Pannoniam addicat feruitu*’ ti. Quod ciïm ità fit, maiorem in modum â uobis peto, prouidea* tis, ne priuata hæc iniuria,qusc mihi nunc infertur,in reipublicg de-* trimentum cédât, Non multo póft, in eande lèntentiam feribic etiam ad CæGrem, hortatus, ut fratrem cohibeat. Hæc ille quidenr adfuæ caufæ defenfionem edebat: Ferdinandusautemrexniteba-’ tur tranfàdione, quâ Cælâr Maximdianus, anno m. c c c c. xc i. cuin Vngaris Sc Ladislao rege feccrat ♦ qua cautu fuit:quod fi Ladislaus abfi^fobole malcula decederct,ut tum Maximilianus amp;nbsp;ipfius hærc dcs,redalinea delcendentesjtegnuilludobunerent. CùmergoLa* dislai filius Ludouicus eflèt extiiuftus, non reliéfis liberis, ut fiipri docuimus, Ferdinandus, qui ÔC Maximiliani effet c filio nepos, 8c Auftriæprinceps, ÔC præterea Ludouici fororem haberet in matri* monio,iure fibi regnû illud deberi confirmabat. Hoc ipib tempo re Lantgrauius Philippus amp;nbsp;eledor Saxoniæ, conferiptis copqs ad bellum ipc(ftabant:eius autê rei hæc erat caufa.lureconlultus quidâ, Otto Paccius,nobili genere natus, ex primis Georgfj Saxoniæpriri cipis côfîliarfj s unus,per occafionc colloquij Lantgrauiû admonuit^

utifuis rebus proiudcret; nupcrenim Ferdinandum,BranâeburgP cum,Georgium Saxonem, GuIielmumamp;S LudouicuBauaros,Mo gunrinum,Salisburgen{em,Bambergicu, Vuirdburgenfem inijflê FœduSjipfîus ÔC Saxoni^ principis,elcdoris,æ opprimendç caufa re Iigîonfs: fidei ucró fadendæ caufà,confœderationis exemplum exhî bec,arcbetypum quoquepoIlj'dtus.Dum copias illi parant ati^ bel* ïum,intenri erant ommu ammi,quorfum hoc exiret: nam caufæ uul* gô ferebantur uariæ,fîcut Rcrj côfueuit. Cdm uero iam ab omnibus rebus effent inftrudf, tune prj'mûm dimiffîs in omneis partes literis atque nuneqs, formulam ad le delari federis promulgant, Sc fîmul rjs, qui fœdus inqflê dicebantur, icribunt, miffis legatis , ut quid fit ipforum propofiti cognofeant : fed hi omnes, pro iè quifque (èpa* ratim, ièîè purgant, euulgatis literis, amp;nbsp;fîgmentum effe,ncque do* ceri pofiê confirmant. Et Georgius quidê Saxoniæprinceps, Lant* grauij focer, urgebat iiiprimis, ut authorem ederet : m'fi faciat, ab ipib confidumeflê,motus excitandi turbandæGermaniæcau* fà, ièicarbitraturum. Primus impetus erat fiiturus in epifeopos ui* cinos : itaqueiè comparabant illi, condu(fi3S,quas poterantin ea cz' Ieritate,copijs. Cûm autem archetypum Paccius exhibere non pof* iètjUti promilêrat, ibi Lantgrauius paulo cœpit agere cundantius; interceflîone demum Palatini ac T reuirenfis Richardi diieeflum fu* itabarmis,ealcge,utinbeni fumptum,aureorum millia centum dependerent epifeopi Lantgrauio,Moguntinus quidê, x L, Vuir* ciburgicus,totidem,Bambergicus,uicena, Cûm deindead certum diem,kgati principum, ad quos eacriminatio pertinebat,conucni£* fent, Paccius, quem Lantgrauius ibi fiftebat, falfi fuitconuidus, dimiffus tandê à Lantgrauio, cûm annis aliquot apudexteros ober raflèt, Antuerpiæ pœnam capitis luit.Rebus ad hune modum paca* tis, ut dicfhim eft,Sueuici cofoederati, de quibus ante nô ièmel didiï eft,Lantgrauiumincu(abant,quôd focijsuimamp;Siniuriam feciffet: cûnque nouus exeo motus impenderet, fèdata demûm res Vuor* maciç fuitjfub exitû Decembris,interuêtu Palatiniprincipis. Sunt qui putant nÔ fuifiè nihil,quod ille de côfœderatione dixerat:eamlt;^ fuipiüonem augebat ille,qui quatuor annis antea fuerat Ratisbone, principum aliquot couentus,utlibro quarto diximus. ïtaep con* ceptum quidem aliquid eius generis, nô autem ad finem dedudum, neque plane decretum fuifiè putatur, quod tarnen nolim pro uero ponere,ac fuum cuiq^ indicium hic permitto» Diximus antea, co*

mitfum aliud împerf} fuiflcRatisbonædeïignatum âducrisinitiiïî in hoc autemapparatu belh'co nullum fuit, prolcgato Cçamp;ris renun ciante,neucnirent. Quas Galliærexadcxi'tum Martij {èripfitlitegt; ras,ut ante docuimus cas lunij die lèptimo primum Cæfàr accepit, acdeinde miflopræcone,xxiiii dielunij Montilbne refpondens, -noneotecriminor,inquif, necincufb, quod fisdomumprofeâusî nam hoc mco permiiEi fatfhim eft:uenlm, quôd non redieris in me* am poteftatem captiuus, quemadmodum fide data mihi promifêrasE te fadurum,nifi conditiones pacis impleres,ut quidem literaru mo* numentiSjtua manu icriptis,doceri poteft. Hoc nimirum fi feciflês, uiri boni laudati principis fecifles olRcium : nunc uerô, quand» fidem in eo fefellifti, confirmo, nbsp;fine mendacio quidem, turpiter

abs te fadum eflè ac iceleratè. Et quoniam duello petis conftitiu lo* cum, equidem accipio conditionem, amp;S ad flumen illud, quod inter Fonterabiaiiilabitur ÔC Andæam,tibilocumdefigno. quem fane, minime reeufare debes. quia fi tuam ac liberorum tuorum ûlutem ante biennium ei credidilfi, quandóliber faéf us ac domum rediens, illos mihi dabas obfides, nuncetiam ei te potes tutó committere.Nc ueró longior interueniat mora, mittantur utrinque uiri nobiles, ea* rum rerum periti, qui amp;nbsp;locum idoneum ibi difpiciant, óf de gene* re armorum,deque certó die ftatuant.Quód fi intra diem quadrage fimum, poft hâc acceptam epiftolam, mihi nô refponderis quid tui fit animi, dilationis in te culpa refidebit atque turpitudo, 8f ad alte*-rum illud non feruatæ fidei crimen, hoc etiam accedet. Has literas præconi Cælàr tradit,Sf ut in Galliam pro fetftus, régi publice re* eitet, aut fi nolit audire, det ipfi legendas, mandat ♦ Cum tandent eo ueniftet præco, rex, pro concione fedens Luteciæ, ac procerunt turba ftipatus, rogat, an duelli formulam adferatC’ Ilie, ôf adferre, 8f habereieprætereaquædicat, 8f iniundumfibi, ut coram reci* tet, aut ipfi tradat î petere igitur, ut hoc fibi liceat. Rex autem, qui non ncfcirct,quidinipfo Cæiàrrequireret,cum iftapublice pro* nunciari nollet,commutatis aliquot uerbis cum pr£cone,confurgit, 8f neque loquentem amplius audire, neque literas ab eo recipere uo luit, ut quidem CæGriani fcriptis editis affirmant. Calendis Augu fö menfis,Cæfar,datis Valoleti literis, Imperij conuentuindicit Spi ræ, ad initium Februarij, fequentis anni, religionis óf T urcid bel* 11 caufà : quo minus autem ipfe ueniat, per occupationes excufat, fi* mul conftituit legatos,Ferdinandum fratrcm,Frid€ricumPalaanft^

GuilielmumBauarum, epifcopum Tridcntinum Hildeflemumlt; Lautrechus Gallus, poft cap tam anno fuperiori Papiamamp; Ale^ xandn'â,uti diximus,Bononfæ fubftiot in hyberm's,amp; fub primuni deinde uer progreflus, Neapolim obfedit qua Alfonius Daualus, Vgo Moncada,Ferdinandus Alarco,PbiIibertus Orengius, Fer' randus Gonzaga defendcbant.Iulio aute menfe,peftis admodu uc' hemens,magnam exercitus parte ab{umpiit,et ipfum etiam Lautrc' chum,poftridie Idus Augufti menlis exrinxit,quu paulo ante fubla tus eflêt Vaudemontius, Antonij Lotharingiæducis frater germa' nus,qui regi mih'tabat,fpc côfèquendi regni Neapolitan!,quod An degauenfis familia,unde genus amp;nbsp;originem habent Lotharingi,fibi deberi confirmât. Quemadmodum à dilputarione Bernenfi rdi' gio fueric mutata multis in Iocis,di(ftum eft. Proinde,ciim antea fæ' pe, turn hac etiam occafione, Argentinenfis ecdefiæ miniftri, inter alios dodrinæ pontificiæ errores, Mifiam quoque docebant eflê cumprimis impiam,Sc ad fumma nominis diuini contumeliam per' tinere:quapropter abrogandâ,Ô6 redum ufum cœnæ domini rc' ftituendu efleznifi (cripturae facræ teftimonqs hæc demonftrcnt,nul lampœnam reculànt.Cûm autê pontifieij contra doccrct,cxarfit con tentio, quamftnatus,fadaconationefententiarum,amp;Saliquadifpu tatione finin' uolebat : Sc quum hocimpetrari non poflet, edicit pon tificqs, quoniam al ter os improbent, ac impia docere dicant, neque tarnen caufe cognitionem admittant, nepoftbac docendi munus ufurpent. Epiftopus autem crebris interea literis ac internuneqs monet amp;Soratfenatum,utinueteri maiorum religione perfiftant, neque dodoribiis fidem habeant,Só quanti fît res periculi, demon' ftrat, Senatus inuicem orat, quod etiam annis ab'quotante feccrat, det operam, ut quae pertinent ad uerum Dei cultum, inftituantur, cætera uero tollantur amp;nbsp;antiquentur : hoc enim ipfîus proprium efî fe munus : ille uero, tametfî conuentum atque diem aliquando com dixerateius rei caufa,nihil tarnen præftitit,amp; literis tantum ab infti' tuto deterrebatjamp;S precibus nonnunquam intermifcebatcommina' tiones.Cunque iam prope defj3eraret,icnatum Imperq,qui turn erat Spirae, de quo Qpe diximus, orat, ut fiiam authoritate interponant. Hi mifîâ legarione fub fine Decembris, admodu fplendida,pctunt, nc Mifiam abrogentmam neep Cgiaris nec ordinu efle,ueterem amp;nbsp;à maioribus acceptam religionem immutare, nifi uel per generale,uel totius nationis conciliu ; quo d fi nimis hoc efle longinquu uideatur,

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;différant

différant fakem ufcp ad Imperi) conuentum,iam breui futurum,atcÿ ibi fua poftulata proponànt:non fe dubitare,quin æquum fint laturi ^•efpo^fum : legibus enim efTe cautum, ne priuato Magiftratui liceaC refcindefe,quæcommuni totius orbis confenfu décréta funt:æquunt igitur efTe,ut hoc ab ipfîs impetretur : quod fi uero pergât,fore,quiâ uis in eo fît,ut amp;Cçfar, fummus magiftratus,amp; ipfius per Imperium ïcgatus rex Ferdinandus,grauiter hoc amp;nbsp;permolefté ferant:fê quocp^ pro fuo munere atcp fide teneri,qin'cquid eft eius rei,perfcriberc Cæ fari,acfimuladhibere,quæ oportet,remedia» quod quidem inuiti ad modum faciant» Ita(^ rogare,ut diligenter hæcfecum expendant, 8^ redé monentibus aufcultent:hoc Cæfari fore longe grauifsimum* amp;adipforumquoque laudem atque falutem pertinere» Senatus^ ubi fui inftituti rationem explicafiet,legatos commode ab fè dimittiu

Fuerat ibi paulo ante HildefTemus epifcopus, èC nomine Cæfaris idem poftulauerat,hortatus,ut morem gerercnt,prælèrtim,ciïm far etiam de nationis Germanig concilio cogitetrnam alioqui fore,ut confîlium fîbi Cæfar ac reliqui ordines capiant» Âdh£C,epifcopus Ar gentinefîs aliquot fenatores urbis,uiros nobiles,pfiuatim interpellatj fuosbenefician'os,et mifsis literis ad fingulos, quâdoquidcm fide fine ipfî èC iureiurando deuindi, grauiter monet,ut abrogationem Mifz fg totis uiribus impediant,ncc^ comprobent» Senatus interim,cum iam fupra biennium ea res ageretur, amp;nbsp;ecclefiæ miniftri quotidianis concionibus uehementer inftarent,ciues etiam fupplicarent,conuocâ tis omnibus ex more, qui rebus arduisadhiberi foîent, numero trex w.d. xxix. centi,rem omnem ordine commémorât, Sc in utranqp partem multis in medium addudisjquod fi MifTam aboleant,quid à Cæfare fit pei? riculijfî non faciant, quantopere Deus offendatur,explicant, nbsp;nbsp;cogi#

tandi fpacium ipfis largiuntur, ut tributim coUedi délibèrent, pelt;» tunt,quô deinde,cum rurfus couenient, de commun! uoluntate atep confîlio ftatuatur » Cùm ergo uenifiet dies,eorûi fententia, qui Mif# fam oppugnabantjfuperior extitit» itaeç fit decretu,Februarrj die uilt;» gefîmOjfufpendi Miflâm oportere ac intermitti,donec aduerfàrij de^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

monftrent efie cultum Deo gratum» Hoc decretum amp;nbsp;in urbe ac fo ris,quàm latè patetipfbrum iurifdidio,fenatus obtinere iubet atque feruari,amp; per literas deinde certiorem facit epifeopum. qui non abfz que gemitu maximoc^ dolere fe illud accepifie, amp;nbsp;cogi patienter fer^ re,amp; quod fui fît in eo muneris, fadurum fe referibit» Annis nunc aliquot,Bafîleæ quoque magnum erat religionis caufa difsidium, ôi

Gnatus quidem decreuit tandem, ut eadem cHet per totam urbem dodrina,utque de Mi'flîs,quæ locis adhuc aliquot fupererant, certo die,palam habita diïputatione,per fufFragia decerneretur, quid in eo fieri oporteret : ponrificq autem ni'hilo fecius urgebant fuiim infiigt; tutum, èC aliquanto etiam acerbius pro concione notabant adiier/agt; rios, Etquoniam hoc illis erat impunè,plæriqp ficaccipicbant,quafi primoresilltidnon improbarent» Itaquedeledifuntèciuibus,qui fenatui denuo fiipph'carcnt, amp;nbsp;paifli memoriam renouarent. Hi poft multam alt;ftionem petebät,ut q ienatores, quorum hortatu pon tificq ficdocerent,quoniaiTi ea res non (bkim ad decreti facti contemn ptum,fedad turbam atque feditionem etiam pertinerec,Ioco fubmoz uerentun Cum id ftnatusomnino recuiaret, ciues, huius anni menz fis Februarq dieodlauo, in æde Francifcanorum conucniunt, amp;rc deliberata,rurfus idem à fenatu,fed non tarn dcmifte,quàm antea,pe tunt:fimul publicaduitatis locafibi capiuntamp; occupant, finearz mis tarnen * Sub eius diei uefperum, fenatus placere fibi refpondet, ut q,quos loco remoueri poftuIent,deinceps,CLim de religione delibc rabitur,non adfint,in cæteris uero locum amp;nbsp;ordinem fuum retineâc» Eo dato refponib, cilm appareret paucos aliquot ufurpare fibifum/ mam rei,magisoffenfi fuerunt animi duium:quamobrem palam te* ftificantur,uene fibi capere confilium deinceps, non quidê religionis, uerum fui iuris uindicandi caufa. mox armaci turrcs atc^ portas occil pant,amp;^ idonea loca prefidijs firmant,amp; excubias agut,non fecus atcp incaftris,cum ab hofte uicino periculum eft,fieri folct, Poftridie,iêi» natus deliberandi ipacium petit,amp; ad eos,qui nuper fuerant interceft fores,caufam reqduCiuesillud no recufant,fed utrei fintincerea prp uatijfuotp fumptu litem proftquantur, uolunt: ipfi uero,qui reipu^ blicæ caufam amp;nbsp;pofteritatis agant,fumptu publico.fenatus etiam alia quædam leuiora illis Iargitur,qHÓ fie offenfionem mitigaret. Hoc ip(o die,nonnulli ciues,quibus erat madatum,ut per urbem circum# irent,ac rebus omnibus prouiderent, in templum primarium aftenz duntex qs quidam,hafta fua ftatuâ alicuius Diui reuellic, ficut in ter ram delapfa,confringeretur: hac ante occafione in plures deinde ma^ nusinqciturn'nteruentu uero facrificorû,qui id ægrè ferebant,illi,.ie mandati fines prçterirent,nullâ mouent ampliorem rixam,8lt;^ abeunt. Cum eius rei nucius eflet ad ciues in forum delatus,et plenior multo, quam resipfa ferebat,ad teplum eueftigio mittunturarmati tercentu, ut illis opem ferrentmam efle in anguftqs atque periculo dicebantur*

Vbi ucntum eft eójiam ilH difceflèrant: ne ueró fruftrà îHucituni eß® fet,i'dola feu ftatuas ibi repertas demoh'untur,amp; progrefsi reh'quis in templis idem faciunt» Ibi tum efenatu quidam accurrunt, fedandi motus cauia: ciuesautem ad illos,quod uos totum iam triennium de liberatis,an fieri debeat,illud nos^inquiuntjuna perficiemus bora, ne propter idola fit ullum pofthac inter nos difsidium gt;nbsp;Sic adco fenai«» tus eis omnia permittit, amp;nbsp;loco motifuerunt fenatores xri.abique ignominia tamen.in bis erant Henricus Meltingerus,tum coful,Lü!# cius ZiegleruSjtribuum præfedtus ♦ Decretu’ni etiam eft fadum, ut tarn in urbe quam foris per ipfortim fines aboleatur Mifla cum ido^ . lis omnibus:adbæc,ut in ijs rebus deliberandis, quæ ad gloriam Dei pertinêtamp; ad reipublicæ commodum, fenatus in pofterum adbibeàt tabules, numero ad ducentos fexaginta, quorum utatur confilio» Iis fadis decretis,læti domum reuertuntur ciues,amp; in ftàtuàs tantùrrt oninis defrjt iracundia» Tertio die,qui turn erat cinerum dies,ut port tificq uocantjftatuç b'gneæ diftributæ fuerunt in bomines tenuioress utijsad ignem uterentur:cum autem ilH fuper diuidunda prædarixâ rentur,ac pugnis etiam rem agerent,placuit exurendas elle gt;nbsp;Nouem ergo componuntur ftruesante pfimariam ædem, 8é inflammàtæ'cré mantur» Ità nimirum cafus tulitj ut quo die pontifier) folent fronUi? bus bominum inùergere cinerem, quo fefe püWei^m atep cinerem ef ferecordentutjille ipfe dfes,propter idola in cirtefem redada, ciuitati fuerit lætusatc^ iucundus» Februari) die xi i, tribules illi, quôs dixi mustada fenatus comprobant:alteradie,per iîngulaà'tribusdenuô iü ratur,amp; amice di(ceditunTigtirini,Bernates,Soloduri),cùm de tur^ ba effet ad ipfbs perlatum,ilicô legatos mictunt intéfeefforesî cum au tem bi uenirent iam fedata res erat» Paulo fuprà diximüs de côuen tu Spirenfi, quem ad initium Februari) Cæfâr indikerat, féd non eft ante Idus Marti) fadum initiumi Principes ac órdines aderant adlt;» modum frequentes : eledor Saxoniæ Melançbtbonem addùxeràu Principio cœptum eft agi de rebgione,'amp; poft multam adiónem fa^ dum eft decretum,ut infra dicdîlus» Pontifici) alitem eó ffiécî^abant, ut Saxonem ab'ofcç principes à'riüitatibus diribiééent,ne qua effet in ter ipfos confiliorum communicatiö/neque üóluhtatis cönfenfi'o : amp;nbsp;quoniam de ccena Domini non tadem erat ôtrinium ciuitatum^ quaé principum,fententia,fpem illi conceperant,’fe pôffr,qiiod cupiebant, perficere,fed idfruftràfuit,utpôftea'docebitür» Ferdibandusetiam ÔÇcollegæ, ciuitatUm aliquot legatos , Äpfilis die quinta fèpàfatini

euocantjSf quod præter Cæfaris edidijm mu!tä mutaflrnt, grauitcf incufant,ac demum hortantur, utrdiquorum ordinum fcntendae fuam uoluntacem atcp ftudi'um accommodent, ne per ipforum Cecefj^ fionem comin'a diffbluanrur. Illi,mutati'onem fadam non ad Cælàz ris iniuriam ullam pertinere,(èc^ inprimis efle cupidos concordiæ,amp; omnia uelle Cæfaris caufa, ncq? kgitimi concili) fe recufare iudicium demonftrant ƒ Cum Heluetioru ciuitates duæ,longe potentifsimf, Tigurum atcp Berna,confennrent in rcligione,ficut diximus,Luccr^ nates, Vrani,Suitenfe8,Vn£eruaIdn, T ugiani, qui præ cæteris erant huic infefti dodrinæ,fccdus cum Ferdinando rege faciut» Per Ioan nem Thomafîum Mirandulanum,Clemens pontifex, ApriJis die xiii principes hortatur ad bellum Turcicum: Ac licet permagnam ipie calamitatem his proximis annis acceperit,auxilia tarnen, ÓÓ omnê ope ram promittit,ut C^farc,GaIli^lt;^ rege pacatis,condhum mox inchoe tur,quó Germania rurfus eandem cum alfjs prouincijs reh'gionc am plecflatur» Is,quern fupra diximus,Imperri fenatus,EsIinga fueratan te menfes aliquot euocatus Spiram» cun«^ ciuitas Argetina fuum eo miiiflet kgatum,Danielem Miegium, qui cum reliquis ibi coniilia^ rqs négocia publica de more tradarct,repudiatusà confelfu fuit,pro . pter abrogatam nuper Miflam,amp;Snon expedatum huius conuentus exitum. Eo cognito,reliqu^ ciuitates,quoniam ad iplas etiam exem plum pertineret,intercedunt,0Clmperrj morem feruari petuttetiamfi forte quid illi fecerunt ab ecckfiæceremonijs alienum at^ ritu, non idcirco tarnen in fuo iure interpellandos efle, doneekgitimoconck Iio fitdirempra controuerfia : præfertim, cum adhuc nihil eiufmodi fit tencatum, nec^ religionis caufa cuiquam de fuo iure quicquam fit in publicis conuentibus derogatum ♦ Poft hæc, lacobus Sturmius, nomine ciuitatis ineo conuentukgatus, quod fi præter Imperij mogt; rem atq^ legem, ad hunc modum loco remoueantur, non effcjquod ulla fumptuum ab ipfis expedetur deinceps communicatio, dicebar*

Sed his omnibus nihil fuit profedum,SC intercefforibus Ferdinan dus ipfe refpondens,quamhbct aliam ciuitatem, quæ modo Cæfaris edida feruet,in eius locum fummitti iubebat* Poft multam de reik gione difceptationê,fuperioris comitfj Spirenfisadio, paucis repetk tur* In co nimirum fuifle decretum,ut quantum ad Cæfaris edidum Vuormacienfê pertinet, ita fêfc gerant omnes, quo fui fadi rationem

Deo poflïnt et Cçfàri quoc^ reddere:fed multos eo prorfus abutf, omnis fere generis horrendanoualt;^ dogmata,fub hoe ueluti prf #

tcxtû nuncamp; defcndi excqfari» Nouum igfturfîtdecrctSfn hanC (ententiam.Qui Cæfaris ediduillud adhuc fcruarunr,dcinceps quo/ que feruent,ad condlium ufcp,de quo CæGr l'am propè certam fpem fadat,amp; poputû enam hue aftringant: qui uero docflrinæ genus mu^ tarunt, neep difeedere iam ab eo poiîunt abfep metu feditionis, ut hi fibi tempèrent in pofterum, nec aliquid præterea innouent adufque condlij tempus:deinde,ne doârina eorum, qui de ccena Domini iè* eus quàm ecdefîa,docent,redpiatur,neue abrogetur ^ifTa: nec ijs in locis,ubi nouum eftdocStrinæ genus,impedimenturn fiat,quo minus ad Miffam, qui uolent,accedant : anabaptiftisetiam,qui fuum dog/ ma pertinadter defendunt,capitis poena conftituitur,amp; ecclefiæ mini ftris iniungitur, utiuxtaprobatamabeedefia interpretationem doi« ceant,alia uero dogmata,de quibus forte difputari poflît, non attirtz gant, fed concili} decrctum expetflent : adhæc, ut pacem inter fe cogt; Tant omnes ordines, 8Crdigionis cauia nec damnum inuicem dent, nec alter alterius ditioni fubditos in fuam fidem aut tutdam reetpiât; qui fecus fecerint, proferiptorum numero iubentur efle» Huic de/ creto fefe opponunt dedor Saxoniç,Georgius Brandeburgicus,Er/ neftus amp;nbsp;Francifeus Luneburgici,Lantgrauius, Anhaldius,8if Apngt; Iis die xix,palàm,cur non a(rentiantur,de feripto récitant. Et primo quidem fuperioris coi;uentus decretum repetunt,quo fua cuique re/ ligio permittitur adufep concilium:ab eo minimedifeedendum, ne/ que eife uiolanda,quæ tune pacis retinendæ caufa,poft multam deli/ berationem pacfla fuerunt, amp;nbsp;fignis atque iureiurando confirmatazfe quidem exemplo fuorum maiorum udleOmnia Cefaris cau^:quan/ tumetiam facultatibusatcp uiribuspoflint,hbenterad eius ufum at/ que dignitatem collaturos:præfcntem uero caufam ad omnium (à/ lutem pertinere fempiternam : quod igitur ab ipfîs in eo diffentiant, orare, ne moleftê ferant : fient enim fuperius decrctum de communi omnium uoluntate fadum fit,ità quoque,nifi pariter aflentianturo/ mnes,refcindi non poiTe nec irritum fieri:quo minus ipii,quam uelint, rdigionis formam, fuos intra fines conftituant, non fe rez pugnare,acrogare Deum,utfuæ cognitionis lumen in omnium mentibus accendat: Annis nunc aliquot, multam c{rc,dodrinæ eau/ fa,'difrcnfionemac fimultatem : eius autem quæ fit origo, quis au/ thor,conuentu Noribergico fuifiequodammododemonfiratum, ipfiufmct confefsione pontifieis,amp;ipfor5 quoep principum ac or/ dinu p'ofiulatis,quae numero ad Lxxx legato poutificio tradita fint;

quoräm'tameh nulla fit adhuc fada em6n*datio:DeIiberationum au^ tem omnium huncfemper fuifle fi'nemjtollendis ui'delicetcontrouer fijs amp;nbsp;corngendis uitijs nullam effeuiam expeditiorem cociliotquod autem eo pr^termiflb, nunc decreuerint^ut qui dodnne genus muta runt,neep fine turba iam illud relinquere poflunt,nihil amplius inno uêtjid nonfe pofle laudare neep recipere,nifi uelint ci dodrin^,quam, uti piam atep ueram hucufep profitentur, fidem ipfi derogare,ac fate rijdiicedendum.eiTe quidem ab ea dodrina,fimodó fine tumultu at*» que (edicione fieri poflet : quod ipfum quid effet aliud, quam uerbû Def, quod purum habeant ac impollutum,abnegare7 quo fane nulz lum pofsit admitti grauius peccatum : nec enim fermone tantûm,fèd ipfa quoep re confitendum effe: Quantam hæc etiam abnegatio rtui* nam fecum traheret,amp;quam effet futura pcrniciofa multfseuangelij cupidis, facile pofTe cogitari : Qiiod ad miffam attinet, notum effe, quemadmodu fuæ ditionis ecclefiæ miniftri,pontificiam Miffam ingt; uidis amp;nbsp;firmis feripturæ teftimonijs expugnauerint, in eiufcp locum inftituerint coenam Domini,iuxtapræfcriptum atep mandatu Chngt; fti, iuxtacp morem ab apoftolis obferuatum: quare nec iftam quoep decreti particulam admittere le,necp fuis,ut adfint MifTç iam abroga tæ,pofse concedere : Nam ut maxime fyncerus atep reduseffet ufus Miffæ pontificiæ, tarnen, fi duas ipfi Miffas inter fe contrarias in fuis templis admittant,quàm id fit futurum mali exempli,SC quantæfint ex eo fimultates orituræ,neminem effe qui non uideat:Quôd autem præferibant’, quid fuis ipfi populis mandate, 8lt;^ quas in fuis ditionis bus ferre debeantleges, uï^de fe mirati, præfèrtim, cum ipfi minime fint paffuri, fi quis hoc inuicem apud eos tentaret : Quid de corporis atque fanguinis Chrifti præfentia,fuis in ecclefijs doceatur, omnibus conflare,necp longiori opus effe explicatione:fed tarnen, quod antca fæpe dixerint,nunc etiam fibi uideri,n5dum efîè uidelicetin iilos,quï fecus doceant,eiufmodi faciundum decretum,eô quod Cæfàris diplo ma nullam eius rei mentionem faciat:deinde,quôd eius dodrinædez fenforesneep uocati fint nec auditi: quàm autem non fit decorum nec 'æquum,in rebus tàm arduis aliquid ullo tempore ftatui, non aiiditis iis,quorum intereft, etiam atep etiam effe confiderandum : lam illud quod dicant, euangelium effe docendum iuxta recep tas ab ecclefia amp;nbsp;probatas interpretationes, rede quidem habere, fèd in eo litem effe, quæ fît ecclefia ucra:Cdm autem nulla fît dodrina certior, quàni lierbi diuini,cuncp præter illud nihil doceri debeat, quæ uidentur ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obfcuriora.

oblrurfora fcrîpturgloca non poffîntredli'uSjquàm alrjsciufdemfcri pturç locis illaftdoribus explicari ,iddrcó fe permanfuros in eo uefti gio,amp; daturos operam, ut ueteris atcp noui Teftamenti fcri'pta purê acperfpicuè doceantur : hanc enim um'cam efle ratîonem plané cerz tam amp;nbsp;indubitatamdiominum uero tradinones nullo nid firmo furt damento : Poftremi conuencus decretum, pacis atcç concordiaï diim eiïè caufa: uenïm, fî præfens hoc ualerc debeat, maximi's turbiâ amp;ofFenfionibus uiam pateficrï : lain cnim, licec adhur quidem fuz fpcnfum fueric ediélum îlliid Vuormacicnfe,principes quofdam eo fpedare, ut pn'uatorum aliquot,fuæditionishominum fortunas a« uertant,amp; ad fè transférant,ob non feruatum edum, ex facilé intclligi, quid fit futurum,ß nuncedidum illud denuó fanciatur, ex ipfisaliqui contra fèuim expédiant, amp;nbsp;ad ea cogéré uelint, quæ falua confcientia præftari nequeant : Illud autcm non reôèè dici, po^ ftremi conuentus decretum, eiufmodi uerbi's elle conceptum, ut eo plæriqneabutantur,amp;i'ntereadum concilium habeatur, licerefibi quiduisputent:hæcnimirLimabi'is potifsimùm fpargi, quifuprez mi iadici] metu,cùm patefient omnia, parum afficiuntur : Ad fe ue# ro quantum attinet, non recufare, quo minus qs, qui uiolatum ab fe dicant illud decretum, apud æquos indices refpondeantzquæ ciïnt îtà fint, non fe afientiri huic ipforum decreto, fuique fadi rationem effereddituros palàm omnibus, amp;nbsp;ipfi quoque Cacfari:ac intcrea, dum inchoetur aut publicum totius orbis, aut prouinciæ Germanie concilium, nihil ie faduros, quod iure poisit improbari : Qiiod infuper de colendapace, de non interuertendis aliorum bonis, de anabaptiftis, deque typographis decretum fit,in eo quoque fe, quid fuifitofficii,non ignorare» Huicprincipum proteftationijcomi» municato confilio, primi nominis ciuitates aliquot feie coniungunt, Argentina, Noriberga, VIma, Conftantia, Rutclinga, Vuinffe/ mium, Meminga, Lindauia,Câpodunum,Hailbrunum,ïfna,Vuifi» feburgum, Norlinga, Sangallum. Et hæc quidem eft origo nomP nis proteftantium, quod non foldm in Germania, fed apud exteras quoc^ gentesperuulgatum eft atcp celebre» Ferdinandus excefferat iam è concilio principum, antequdm hi proteftarcntur, tametfi, ut paululum modo difFerret,àSaxonefueratrogatusatcp focijs. Póft, appellationis quocp formulam proteftantes cocipiunt etedür,in eacp remomnemordine commémorant, ac demtim ab omni aótione Spi# renfi ÔC decreto ibi fado prouocant ad Cæfarem, ad futuru generale,’

Uel Germanies nationis kginmum condlium,ad omnes denic^ nort fufpeélos iudices,ac fimuî kgadonê ad Cæfàrem decernunt ♦ Non muko poftjTigun'ni Sgt;^ Bernâtes copias educunt in qui'nc^ pagicos, un uocantjipforum hoftes,de quibus paulo fuprà diximus«EtTigii rini qui'dem,edi'to fcriptojcaufam,cur ità faciant, exponunt, ÔC mul^ tas illorum recenfent iniurias,in quibus en'am hæc eft,quôd ipforuna ciues nonnullos, cùm pecuniam fîbi debitam repofeerent, Suiteniès uerberibusaffecerint, quôd Vnterualdq * ipibrumatcß enam Bernae 8^ Balîleæ Argentinæ ciuitaris infi'gnia fufpêderint ad patibuluna: feedus etiam ipfos omneis cum Ferdinando rege feciflè, ut religion nein opprimant,in eoep padum effe dicunt, ut quicquid ipforum 3/ gri cis Rhenum,auxilio Ferdinandi capietur,id illis omne cedauQua quidem ex re facile eft,inquiunt,uidcre, hoc ipforum efTe confilq, ut externis copijs adiuti, nos è finibus noftris eqeiant. In quo fané non modo ius naturæ,fed ipfa quoep pada uiolant, quando uidelicet in , noftram perniciem, cum illo coniuranthofte, quo non alium habet noftra natio uel antiquiorem uel infeftiorem, in quo debellando, tot nunc annisjinde à primordio noftri foederis, tanta confenfione, uire» 6^ roburomne fîmul communicauimus» Produdis utrineç copqsgt; , 8^ pofîtis caftrisjinteruentu finitimorum 8lt;^ Argenting quoep ciuita* tis compofita rcs fuit, 8^ difcelTum ab armis ♦ A Ferdinando miflà fuerunt illis auxilia,quæ ad Rhenum ufcç perueneranu Inter alia pa dum fuit,ne religionis caufà bellum inter ipfos effet, utep deincepsi maledidis abftineretur,conftituta graui poena» Galliæ rex,CLim 8^ liberorum fuorum ftatu,quosin Hifpaniammiferatobiïdes,afficerc } tur, 8C per Italiam infœliciter bellum gereret, amilfo nuper exercitu atep ImperatoreLautrecho,fîcutdiximus,amiIfo etiam Andræa Aui» ria Genuate,rei maritimæ feientia clarifsimo duce, qui fub idem feré tempus,quo Lautrechus mortem obijt,ad Cæfarem defecerat,refti/ tuta patriæ hbertate:ad pacem animum adiecit ♦ Italt;^ Cameraci,oppi do Belgicæ,conueniunt Margarita j Cæamp;ris amita,amp;:regis mater Aloifîa,multilt;^ alq proceres,ac in his,cardinalis epifeopus Leodien«» fis,Erardus Marchianus, 8^ pacem Augufto menfe faciunt, amp;illud, ante triennium in Hifpania fadum de Lutheranis decretum, ut fuz prà docuimus,repetunt,ac denud confirmant.Reliquæconditiones, partim fuerunt mutatæ. Nam Bur^undiam Cæfar Gallo permittit^ fi marem é forore fufcipiat:Rex uero pro liberatione filiorum Cgfari dépendit aureoru millia,uicies centena,8^ in his,debitu Anglicanum*

PauIopôftjCxHifpanijs Genuam Cæamp;r applicuit,codémque tempore Turcarum ïinperator,Soh’mannus, à loanne Vayuodafo IicitatuSjper Hieronymû Lafeum, Polonû, excellentis ingenq uiriï, irmumero cum cxercitu per Vngariam tendit in Auftriam, pri-mariam eius regionis urbê Viennam, ad Idus Septembris obfidet, ' nbsp;nbsp;8^ cuniculis rem agit èc qua parte mœnia fubuerriflèt,manüs acer-'

rime conferit: ièd ciïm milites præfîdiarrj Germani, quorum præd' puus dux erat Philippus Palatinos princeps,fortiffîmè ftationêde* fenderentjpoftridie Idus Oclobris,infedta rc difcedit,multis homb num millibuSjin reditu,partim trucidatis, partim in mifcrabilcm ac fœdam ièruitutcm abdudis ♦ Vayuodam autem abiens Budae re^ gern conlbtuit, Nouum etiam morbi genus hoc anno Germanb am inuafit. Sudore pellifero correpti homines * intra uigefimam quartam horam aut exhalabant animam,aut,fi uirus exudaflent, ualetudinem paulatim recuperabant,amp;r, prius quarrt de remedio conftaret, multa perierunt millia. Malum hoc, inde ab occano, per omnempropeGermaniamperuafitjbreuiflimo temporisipa' cio’, 8C incredibili celeritate uelut incendium aliquod longé lateque depafeebatomnia.uulgo diciturmorbus Anglicus. nam Henrici feptimi, Britanniæ regis anno primo, qui fuit annus humanæfaluquot; . tis M. c c c c. L X X X VI, eadem 1 ues infulam illam inuaht, 8c quonp am in rc noua remedium erat incognitum , ingentem hominum ftragemedidit. Fuit inftiper hoc tempore, frurnenti ac uini tegt; nuifsimus prouentus,'itaqueilla,quæDeus iratus eiaculari con* fueuit in populuin ingraturrt, tela,morbi contagio, bellum, inedia, fimul uno eodémque tempore in Germaniam incubucrunt, Ca^ ptiui per id tempus tenebantur Colonig Agrippinæ, Petrus Fliftcgt;’ dius, Adolphus Clarebachus, homines literati, quod de cœnadoz mini,déque cæteris dogmatis diuerfum à pontificqs iêntirent.Sena' tus eius urbis habet ius,ut in carcerem ducat quos oportet : uitæ au^ tem necl fque poteftatem fblus habet archiepifeopus : ac fieri poteft, ut quos capitis damnauit iènatus,archiepifcopi prætor abibluat. Illi ucro per fefquiannum SC amplius eô,cuftodia detenti,nunc dernum ab utriique damnati fuerunt, 80 exufti, magno cum gemitu plurb morum 8C commiièratione, Culpam eius rei plærique conferebant in theologos concionatores, qui fiipplicqs impiorum placandâ efle clamabantiram Dei,nouo morbi genere nos uerberantis. Adolfus ' eratformalibcralijacundus 8C eruditusxunque ducerentur adiup' quot;nbsp;Bb

plicîum, fîdci fuæ rätionem explicabant, fcriptutactcftiiTiôrtfjs muiccm fefe confi'rmabant, ità qui'dem ut omnium oculi mentéfque in fjs hærerent defixi. Diximus antea de diflîdio Ludieri èc Zuirt gli)jfuper cœna domini : ciim illud ïam fupra triennium agitaretur, et graui's eflet dimicatio,multi,quibus doleret bac una fîmultate con lenfionem impedirî doÀrinæ,remedium adhiberi çumprimis opta^^ bant.Lantgrauius ergo cum focrjs re cömunicata,{öb'citatis etiâHel uetqSjdiem conftituit,quo die Marpurgi côuenirentutriufcppards uiri docli, deep fumma rci placide conferrent. Ë* Saxonia uenerunt Lutherus,Melanchthon,Ionas:ab HcIuctps^OecoIapadius, Zuim gliüs: Argentorato, Bucerus, Hedio:Noriberga,Oiîander:multi àderantprætereauiri graues ac eruditi:{bïus autem Lutherus atque Zuinglius caufâm dilceptabant.Sed cùm illud,quod dixi,morbi gè nus eo iam perueniflèt,abrupta demum adioneiuflii Lantgrautj,fîc coiiuénit. Quandoquidê in prçcipuis omnibus dogmatis idê fentr^ rent,abftineiidû eflê deinceps ab omni côrentione,etDeûorandumj ut in bac etiâ controuerfi'a lumen accendat Ôô concordiæ uiam often dat.Et ità quidêamice dilceiftim fuit initio Oélobris. Dilt;ftum cft ante,quomodô Saxoniæprinceps Sgt;C Lantgrauius,inconuentu,qui Spirg fuit ante trienniû,foederis ineundi mentionem fecerint.Ea res in deliberationê deinde non lemel uenit, 06 iam potiflîmùm, boc fa* • «Tto decreto, cœptum eft de illo cogitari uebementius. ÔC finito coiv uentu, concepta qu^dâ Noriberg^ fuit eius rei formula,amp; póft amgt; pliüs tradata.Cuncp meCe Odobri Sebuabaebum legati prindpuni ac ciuitatû ueniflènt,Saxonis et Georgij Brâdcbufgici nomine progt; pob’tum fuit.quoniam reb'gionis ac uerg do(ftrinf defenfio,fit buius fundaments fœderis atep caulà, primùm oportere conlèntientes ont nium in eo ciïè uoluntates. Itaque tecitata fuit doô:rinæ fumma, Gagt; pitibus aliquot côprebenlà,quam approbarent omnes: Argentinen fes autêac VImenïès legati, neep fuperiori côüentu Rotacenfi fada eius rei mentionê eflê,necp le quicqüam in mandatis babere dicebât. De cœna domini nô erat eadê omnium fêntentia,lîcut ante quotp di ximus:86 bic folus erat fcrupulus. cùm ergo decerni propterea nihil ' pollet, alter fuit Smal cal di^ côuentus indidus ad Idus Decembreis«

Vbiiâ Cçlàr in Italiâ uenilîet,Erafmus Roterodamus,qui Bafîlea ' relida,propter mutatâ religionem, 86 uitandæ fulpitionis caulâ,Fri burgum felê receperat,Ferdinandi regis oppidS, Nouembri menie ïibeJlum edit, quititylo quideinlctiptus eftcontraquoldâ,quilèlc falfo

falfó fac^lant Euangelicos : reuera autem totutnordinemperftrin»' git. Nam inter alia mul ta, nullû iè nouiflê dicit ex illis, qui nô ieipio uideatur elle faélus deterior.Huic deinde icripto reijaondent Ar-* gentinenlès theologi, quoniam deipfis potiffîmtimSô Bafilienfibus ille tradaueratjinprimis autê de Bucero, Aduentante Borioniam Cælàre, Francifeus Sfortia, qui pontifia Galliæcpregi confœdera* tus ante fuerat, profeéhis ad eum ubi fuam caulam iple dixiflêt,in* terceflione Clementis lèptimi, Mediolanenièm principatum à Cæ* fare tandem récupérât, inter alia pactus ei dare aureoru millia nongt; genta: dimidiam quidem partem, hoc anno, reliquum autem intra decimum annum, æquis penfionibus. pignoris autem loco, Cæiàr, Cornu arcem Mediolam' fibi iêruat,dum anm' primi folutio fiat.

IXIMVS ANTEA, P R OT E ST,AKT ES DECREVISgt; iè legationem ad Cæiàrem. hi erant loannes Ehin* gerus, Alexius Frauentrutus, Michael Cadenus Noribergenfis,qui Genuamufque profedi, de C^ fàris abHiipanijs aduentucogno{cunt,ac deinde , Septembris die nono,Placentiæ,pcr Mercurinum

Cattinarium, qui pridie factus erat cardinalis, per Henricû Naflo' uium, Alexandrum Schueiflîum, Alfonfum Valdefium Hiipanu, uiam ÔC aditum fibi faciunt. Cælâr x 11 Septembris diem eis corn ftituit : monet tamen,ut fua poft ulata feripto comple(ftantur,neque lèrmone utantur prolixiori, propter uarias amp;nbsp;grauiflîmas occupa* tioncs. Cûm ad diem ueniftènt,rurfus per interprété monet,ut pau* cis agant. Illi, fiait in mandatis habebant,ordine repetunt decretum Imperij faftum ante annum tertium,quod nuper alio decreto fubla* turn fit : quod quidem fi ualere debeat, maximæ fint ex eo turbæ na* Icituræ:Saxonisc principem igitur eketorem atque {ocios,amp; his adiundas quoque ciuitates, palam tunceflêprofeiTos, nonfèhuic aflèntiri decreto ; rogare autem, ne grauiter hoc iplè ferat aut mole*

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bb I)

file,fed neccfïîtati tribuat:illosem'mintcrea,dmn cogiturconóilp um, nihil efle admifîuros, quod non amp;r Deo fpcrent ipfî quoque pofle prob'ari : deinde, maiorum exemplo faó:uros elîê quiduis pro (akite ac dignitate turn ipfius turn Imperq, leu bellum fitgerendum in Turcam, feu quoduis aliud fuftinendum fi t onus :obfecrare erigt; am, fi forte res ad iplum aliter dclata fit, ne credat, fed buic narra' tionifidem habeatjUecuHam concipiatineos offenfibnem nifi pri' us ipfbrum audita purgatione : præfèrtim, cum hoc femper defc' rant, fi' feripturæ teftimonio re«ftius edoceantur, nihil effe fatfiuros obftinate uel ptarter officium : itaque petere, ut illos in fuam tutC' lam atque patrocinium âccipiat,ÔÔ primoquoque tempore, clèlt; menter ac benigne feripto refpondeat : 8c quoniam fermone res tö' tanonpofsit explicari,quod etiamipfe iufïêrit,ideó fc,quicquid omnino fit neceflarium ad pleniorcm cognitionem, feripto compre henfum ipfi tradere. Cæfàr deinde,per interpretem, cumfmodi fintipforum poftulata, fèacccpifîè,quam etiam fuorum prindpum nomine déférant obfequehtiam, habere pergratam, Ô6 communi' cato cum fuis confilio, quod æquum uidebitur, refponfurum fe dicit .XIII demiim Odobris die refponfum deditferiptum, utilli pcticrant. deadione tota Spirenfi, deque decrcto falt;flo,per fratrem Ferdinandum regem , eiufque collegas ante fecognouifle, quam ipfi aduenerint i dilîîdium hoc, quod multis incommodis atque malis occafionempræbeatjUehementer fibi dolere: ciinque fui fit offi'cij, hæc omnia pratauere,ne aeddant, aut,cum acciderint,emen dare, ideo fè diu multumqueamp;S grauiter,de re tota cum fuis familia' ribus deliberaflê,atcp ità reperire, decretum illud eô faffum eflê,ne quid dcinceps innouetuf, nec ulli feffæ fit in pofterum locus, cuiufi modi iam inueffg fint complures admodum tetræîdeinde, utpax êó concordiaper Imperium ftatuatur : idedque Saxoniæprincipem atque ibcios mcrito debuifle his omnibusafientiri : nam et fibi re* liquis prmcipibus,am'mæfuæ fàlutcmamp;T confeientiætranquillita' tem, non minus efiè curæ, quàm illis j nec etiam minus optare fè con cilium, quàm illi, conftituendæreipublicæcaufà: quod tarnen com dlium uideri poflît non admodum efîê neceflarium, fi modo, quæ communi uoluntate décréta funt atque confenfu, ualerent, fi quo' que ill Ud omnium ordinum approbatione faélum Vuormaciæ,fu' perioribus annis, decretum, ÔC huic à fè coniunffum edidxim, fep uarctur, ficut ipfi fateantur eiufinodi décréta firma efîê debc'

rc atque fixa: quodcùmitàfe habeat, Sc quia moribus recepturn fit, ut quod maiorpars ordinum Imperq ianciuit,ne pauds qup bufdam hoc rcfci'ndere liceat, ideo Ce datis literis ad Saxonem atque locios mandafle, ut decretum fadum habeant ratum, ncque con^ trà faciantjlèd obtempèrent,pro eafide, quafibideumdlifint8^ ïmperio : nam alioqui fore,utauthoritatisamp;Sexemplicau(à,feuez rè in ipfos animaduertat : exiftimare autem, hoc fu um icriptum iam illis efiêredditum, aut propediem redditum iri, amp;nbsp;faduros quodl îuiTerit : idfîbi quidem fore longe gratifsimum, præfèrtim in hoc tempore, cùm certo nuncietur, Chriftiani nominis hoftem, Tur^ cam, progreflum in Vngariam, cum omnibus copijs petere Ger^ maniam : hac nimirum de caufà uehementer opus elle concordia domeftica : nametiam utinTurcicum bcllumôôin alios ufiisinv péri),pecuniam ôôopem illi conférant,tarnen,nifi mutua fit ani^ morum coniènfio, nifi pax inter omnds ordines atque beneuolenquot; tiaconitet,non poflè quicquam aduerfus tantum hoftem utiliter fufeipi uel adminiftrari : necem'magi de una tantum 8lt;S alterapro^ uincia , fed totum hune orbem reipublicæ Chriftianæ, præfèr^ tim uero Germaniam, neque coniuges tantilm amp;nbsp;uxores atque for^ tunas uniufcuiufque, fed fidem, religionem, leges omneis, nbsp;nbsp;quic--

quid omnino char um efîè poteft, in præfèntifiîmum periculum dc' -uocari : refiftendum igitur illi quàmprimum, com'unftis 8c animis 8c uinbus,aut hæc tàm horrenda,tàm funefta,tàm tetra,indubitaiv ter cxpe(ftanda : quod fi nulla fubefiet alia, tarnen hac præcipuè de caufa, debere illos omne fuum ftudium ad maioris partis ordinum Imperquoluntatem aggregate: quæ cùm ità fint,petere fè rurfus atquemandare,ut decreto faólo morem gerant, utireliqui ordi* nés, qui non minus, quàm ipfi, cupiant fuam religionem atque up tam approbate Deo : contentione quoque omni depofita 8c diflîquot; dio,confidant in commune cum alqs atque deccrnant,quomodô fra tri Ferdinando régi fubminiftrentutauxilia,quomodo uis Turcica reprimipofsit,ne longius euagetur : his etiam de rebus aéhirum fe cum pontifice, corâm, quo uidelicet 06 immaniflîmus hoftis rerjciaz tur, religiom's aftio referatur omnis ad gloriam Dei, amp;nbsp;ad corn* munem omnium tranquillitate:compofitis quoque rebus perïtagt; liam, quodfoeîix atep fauftum fit uniuerfæ reipublicæ, primo quo'' que tempore, uim omnem atque uircs inTurcamuelle feconuer-* tere : quaniobrem Iperare, illos, periculi confiderata magnitudine^

faduros : quod ali’oquin ex officio debeant ♦ Eo dato refponfo, gati, cum Iegiflent,appcnationem,fic,ut erat concepta,tradunt Ale' xandro Schueiffio, teftibus ad earn rem adhibitis, ut fieri coiifueuit: ilk quidem initio reculât, fed tandem accipit,5c ad Cadarem defert, codemque die poft meridiem redit, S)C reliquo iermone côfeéto,Cir (ârem iubere dicit,ne pedem moueant è diuerforio,ne quid fuis per* fcribant,nefiiorum quern aliquo mittant,donee aliud renunciet,ca* pitis atque fortunarum denunciata poena, fi kcus keiant* Dum hoc agitur,fortcaberat domo Michael Cadenus,amp;^ è ueftigio certior fii «ftus per famulum, rem omnem fenatui Noribergico perfcribit, literas magna celeritate perferri curat: necenimfide tenebatur de* uinólus, ut collegae. Penulrimo demdm Odtobris die,Parmæ,qud iuflî erant fequi,Nicolaus GranuellanuSjqui Mercurinipartes obi* bat ægrotantis, nunciat eis, etfi delatam fibi prouocationem Cælâr ægrèterat , tarnen permittere,utdomum ad fuos reuertantur:Ca* denum uero iubet manere, capitis poenam comminatus, nifi pareat. cuius quidem rei hæc erat caufa, Lantgrauius dederat abituro libel* lum eleganter adornatum, qui doélrinæ Chriftianæfummam pau* cis complecftebatur, ut Cæfari daret:is per occafionem,cüm ad îaetij iret Cæfâr,porrigit:Cçfar inuicem epikopo cuidâ Hiipano,ut quid rei eiïètj cognofeeret. hic forte in locum ilium incidit, ubi Chriftus monet apoftolos, ne principatum affeefient: hoc enim ipforum non cflè profeflionis, Sc gentium reges ufurpare fibi talem poteftatem* Eum locum author inter alia traârauerat, demonftrans, cuiufiuodi fit officium miniftrorum ecclefiçtkd ille,cùm obiter legiflet,percon tanti Cæiâri fie referebat, quafi magiftratui Chriftiano ius gûdq toi leret libellus, Só getibus duntaxat,alienis à religione Chrifh'ana per* mitteret. hac ergô de caufâ detinetur ifte : hoc ctiam Granuellanus addebat,uene Cælârcm,ut idem feriptum exhibeat quoque pontifî* ci: cdm autem ipk fadum purgäret,neque fâtis commodum reipon fum ferret, amp;nbsp;èkrmone Granuellanipericulum fuum intelligerel, filentio conkenditequum, celeriter Ferrariâ,inde Venetias pro* fe(ftus,domu reuertit. Senatus Noribcrgicus,acceptis literis Ca* dem', de quibus ante diôfum eft, Saxonem,Lantgrauium atque lô* cios ilico certiorem keit Odobris die x x 1111 re delibcrata, placuit Smal cal diæ fieri conuentum, fub finem Nouembris. Eo uenerunt addiem Saxoniæprinceps,eiufquefilius,Ioannes Fridericus,Eme* ftusamp; FrancifcusLuneburgicijfratres, Lantgrauius Philippus,

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Georgq

Georgrj Brandeburgenfîs confiliarij, dui'tatcs etiam,Argentorati?,^ VIma, Noriberga,Heilprunum,Ru telinga,C5ftantia, Meminga, Campodunum,Lindauia, Sub idê tempus uenerunt ex Italia kgt; gatijCuncp legationemrenundaflênt, utlupra comemorauimuSjUi-fmn fuit agendu eflê omnium primo de religione,cuius nuper erant propofi'ta capita.Roganturitacj^ Argentineniès ac Vlmcnfes,quid fitipfbrumineouoluntatisatC^propofitiC’reipondent in eandem^ ut nuper, fcntentiam, quo tempore primum fit agi coeptum de foe^' dere, nullam eius rei mentionem ede fadam : hoe unu modó in de^ liberationem ueniflè,quomodo fint auxilia communicanda,fi quein dodrinæ caufa periclitari contingeret: quid aduerfarrj moliantur ae in animo habeant,efle non obicurum : inter ilia ueró dodrinæ cagt; pita,quæfuntin medium addult;fla,quædam poflè difputari: quod iÏ de ijs non conueniat inter dodos, metum eile, ne diflidium oriatur,' quod aduerfàrijs ualde fit opportunum atque commodum : itaque fuum eflè confilium, ut ad illud,quod initió fuit de fœdéfe faciundo propofitum,omnis referatur deliberatio: SaxOj amp;nbsp;huic adiundi Lu neburgici fratres,amp; Brandeburgicus, iolicitabant eos per Noribeff gicoSjUtafiêntirentur : Lantgrauius ueró medium lèfegerenSyCon* ciliationi ftudebat: edm nihilproficeret,reliquarum etiamciuita* turn legati uocantur, amp;nbsp;fi quidem earn dödrinam per omniaprogt;-bent, adionem fcederis inftitui poflè cum ipfis, dicebatur : illi nul ' lum habere fe eius rei mandatum, refpondent, ÔC primam urgent adionem ♦ Tandern ita difceditur, ut qui dodrinam hanc omnem profiter! uelint atquerecipere,Noribergamueniantadièxtumïagt; nuarrj diem anni ièquentis, deliberandi caufa, quid deinceps agengt; dum fit. Argentineniès interea, muniendi fui caufa, quo uim fngt;' iiiflam â fe fuifque depellerêt,cdm T igurinis, Bernatibus,Bafiliengt; fibus, qui Sc uicini erant,8c dogmate magis conueniebant/oedus fa ciuntinhuncmodum. Sidodrinæcaufa uimpatiantur,hsc,quas dixi, ciuitates auxilia mittant atque copias,quàntas omninó fes ipfà flagitabit, fic tarnen, ut in mille pedites, aureos bis mille menftruos dent Argentineniès, loco fubfidrj : contra, fi uis ipfis inferatur, Ar/ gentinanullas quidem copias mittat, fed per belli tempus aureo^ um millia tria mêftruafubminiftret : item,cuius in ciuitatis finibus, alterutriuspartis hoftesdeprehendentur, nonferant impunè,fèlt;l co loco fint atque numero, ficut belli ius atque gentium præfcribit* Si uis ullafiatfimul omnibus, turn finguli fliofump tu rem gerant,

Zc hoftem quam longiflÏmè depdïant: Argentina, pulueris tormen tari] libras dedes minc,Tigurum,8ó frunientimodiostotidem,Balt;' fileam, pacis tempore,cum eritopportunum, mittant : ex eo tarnen nihil fumatur,nifi belli tempore, urgente inedia : tune illud in d' ues liceat diftribuere,fada æftimatione preci),quantum ex æquo up debitur:ueruntamen,iî auxilio profîcifcantur Argentinenfibus, pul uere utantur, quantum erit opus, in communi autem bcllo dimidia precq partem perfoluant. Decretum fuit hoc fedus in annos quim decim,Ianuarfj die quinto. Senatus Imperff,cuitum præerat Fri' dericus Palatinus,ubi refciuit,datis literis adexitu eius menfis, per' uulgatum efle dicit de feedere, quod cum Heluctiorupagis aliquot fecifle dicantur: id fibi cumprimis eile mirum,eos uidelicet,qui{unt Imperio deuin(fi;i,fine conienfu Cæfaris ôô ordinum Imperij,fœdus ullum inire cum aliquibus : SC quanquam plærique omnes confir' ment, non tarnen prius fidem habere le uoluifle, quam ab ipfis rem omnem cognolcant : itaque petere, ut fibi, qui Cæiàris locum obd' ncant,clarè perferibant, quid rei fit, Ô6 quibus conditionibus padi. fint. Ad conuentum ilium, à proteftantibus defignatum Nori' bergæ,ueneruntprincipum perpaucarum ciuitatum legari: com filium erat,mittendam eflê legationem ad Cæiàrem atque Ferdinan' dum,ièd ab eo difceflum fuit.Et quia CgfarImperij conuentum pri nio uereputabaturindiiilurus,placuit,intereadeliberandum eflê, quid in co proponi debeat,óó quod fingulis lufiim fuiiret,intra tem' pus inenftruum Saxoni renunciandum, utpereum cæteri quoque cognofcant. itaque diieeiTum fuit quarto Idus ïanuarij. Cæiàr im terca,quiNouembris die quinto Bononiamuenerat,Ianuarf) die X XI dimiifi's in Germaniam literis,conuentum indicit omnium or dinum, Auguftæ, ad diem odauum Aprilis,rel^ionis potiflimiïm amp;nbsp;Turcici belli caufâ. Vigefimo quarto deinde February die, maxi mo cum apparatu atque Iplendore fuit inaugurants à pontifice,quu uerbis conceptis iuraflet, pontificiæ dignitatis perpetuum fêfuturu eflê defeniorem. Ante quam Bononiam ueniret, ad ipfbs fines di' tionis pontificiæpræfto fuerant ei tres cardinales, à pontifice mifli, fidem ab eo poftulantes,ne quam ecclefiafticç libertati uim unquàm adferret : ille fie reipondit,ut oftenderet,fê nihil uellefui iuris immi' nuere,Parmam atqiïe Placentiam tacite defignans, Mediolani ditio nis urbes,quas tdm ecclefia Romana poflîdebat, Bonom'a Cæfàr profeduSjFridericum Mautuanu ornât dignitate Ducali.fuit olim

împerrj libéra ciuitasrpoft autem, uarqs agitati motibus arque ciuili* bus mahuad Ludouicum Gonzagam,propter eiedam PalTcnni rannidem,reifummamdeferunc,annofalucisM. ccc. xxvn. huiuâ abnepotemjoannem Francifcum,Sigifmundus Cæiâr,creauit Mar# chionem,anno m» cccc. xxxnn,altera die Septembris» Et in hoc qui dem gradu conftiterunt ufcp ad hoc tempus,uti diximus ♦ Auguz ftam primus omnium ueniceledorSaxo«iæ,cum loanne Friderico filion'n reliquo comitatu erât Philippus Melanchthon, loannes Isle# bins Agricola,luftus Ionas,Georgius Spalatinus, Mittebât obuiam CæfarigratuIatum,VImenfes: cum uixægre tandem effentadmiffi, Cæiar poftulat,ut a fupcrioris anni protellatione diicedant, felt;^ dein ceps impcrata feduros eile fpondeant» Vrbis tuendae cauia, confcri# pferant Auguftani ad odingentos peditesî hoc ubi Cscfar accepit,iu# bet eos dimitti,amp; alios ipie conicribic,in(^ fuam hdem adigit,0C por# tarn unam urbis tradi Obi poffulat,diebus aliquot ante, quam eo ue# niffet » Is, quern fupra dixi, Cattinarius, nuper creatus cardinalis»

* mortem obijt Oenip5te,in eiuft^ locum iucceffit Granuellanus Ve# fonunus» Hoc fere tempore uenit in Galliam, ab Hifpani)s,Eleoz nora,cum regfjs liberis,Francifco amp;Henrico,qui iam cotum quadri# ennium ibi fuerant obiides,loco parêtis» Non multo poft inaugura tionem Cæfaris,pontifex ad Ferdinandum regem mittic legatum Pe trum Paulum Vergerium,iureconfultum, ampla cum poteftate:fed inprimis ei deditin mandatis,omnem operam nauaret, ne prouinciae Germaniæ concilium Hat, utque Ferdinandus omnem impediateius generis adlionem. IlleHbi commiffum munus diligenter exequi# tur,ôc quacunçp ratione poteft, Lutheranis incommodat,amp; in loanz nem Fabrum,Eccium, Cochlæum,Nau(èam, muniHcuserat,utfor# ’ titer agerenuEcdum quoe^ Canonicum Ratisbonae creauit, ut lega# tus pontificis, quo præiente (blet ceflàre ius eligendi ♦ Auguftam Cæfar uenit idibus lunq, fub uefperum ♦ lam aderant pîæricp prin# dpes,ÖC obuiam omnes progrefsi, perhumaniter excipiunt aduentan tem» Erat in eius comitatu Campegius cardinalis,a pontiHce miffus cum plenis mandatis: hunc inter amp;nbsp;Ferdinandum fratrem Cæiàr co# gitabatinurbemingredi médius, fed quia præter morem hoc erat Imper ijjMoguntinusô^ Colonienfis proximé antecedebanttponè fe# quebantur Ferdinandus atcç Campegius. Alter dies erat iàcer,8icor poris Chrifti memoriæ dicatus, ut uulgo dicunt : itâœ Caefar ad di# uorum templa fupplicationem faciebat,miftîficante Moguntino,

Prfndpesaderantomnes maximo numero,præfcr Saxonem, Lant* grauium,Luneburgicos fra[res,Georgium Brandeburgicu, Anhai z dium. Cælàr quidem eis nunciauerat,ut intcrefientjÄ fuos abro* garent concionatoresulli autem necp uenerut, nbsp;quia contjentus hic

eo fit indi«flus,ut omnium audiantur fententiæ, non fe poffe fuis im* ponere filcntium ante cognitionem caufsc,diccbant. Biduo póft fuit cdilt;ftum,ut utriufcp partis cocionatores defiftant,donecde religionc decidatur,Cæiàr tarnen aliquosconftitueret,qui fine cuiufquam con tumelia doccanu fuithoc uoce præconis denûdatum,conftitutapoe* na» lunq die uigefimo fatftum eft initium adionis, C^fiir Miflam aditurusde more,Saxoncm adelTeiubetjacfibi præferrcgiadiiï.nam id Saxonicæ domus eft officium in eiufmodi pompis : file, re delibe* ratajCum theologi dicerent liccrc adeftè,quód ad fuum officium effet euocacus, nonadMiffamjUelutad cultum diuinû, acceftît, Georgia Brand *'quot;urgico comitatus: reliquorum nemo uenit : à facro uentum cftùicrriam» IbiFridericusPalatinus nonnulla prxfatus, moram Cæiàris excufat,amp;fimul caufam indidi conuentus repctitdeinde rclt;f X cicata fuicoratio prolixa,de fcripto,ficutfieri confueuit» feire ipfos, quemadinodum firaul acep de communi confilio crcatus eflet Cjfar, ordinum omnium conuentus egerit Vuormaciæ: ftd illo ipfo tern* pore illatum fibi fuiffe bcllum, ica quidem, ut, tametfi ualde cuperec, in Germania permanere, coadus fuerit in Hifpaniam redire : quod tarnen fecent de ipforum uoluntate, Sgt;(. non prius, quam Imperij res legitime procuraffetjConftituto nimirum iudicioamp;fenatu,S^ fratre Perdtiiando, uelut alter© ft, legato fibi defignato per iuam abftnriam : cumque de illorum fide,diligentia,uirtute magnam baberet opinionem j tranquilliori animo deftruiffe Germaniam :

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illos quidem ità rempublicam adminiftraife, nihil utampliusdefide*

rari pofsitftnterea ueró,dum in Hifpanqs ageret, audifre,non foldm magnas efie per Germaniam fimulrates atque difsidia religionis, uc* rumetiam Turcasin Vngariam 0^ loca finitima uim atque bellum inferre:8CamiffoBelgrado,muItifqucalt)s propugnaculis amp;nbsp;arciz bus, Ludouicum regem atque procercs, mifsisiegatis,opemlmz peri] iolicitare,qua freti confiderentnon folum uim omnem hoz ftilcm depellere , uerumetiam fua ft pofte recuperate, fin autem ea defticuerentur, fore , ut quæ nunc ipfis incumberet calamita^ ea non muito póft ad reliquos omneis finidmos inundarec : his rebus cognicis,ualde Ce CuifTe commotum,amp;iddrcó,ut celeriter

' auxili'aim’ttcrenturi eam pecuniam,quarn fibi Romam inauguràtioi^ nis caufa profidfcenti crant l'mpenfun, iufsifle omnem eo conuerni fed ciim tardi’us hoc admi'niftraretur,hoftem,ubi Rhodum,üelut al? teram arcem orbis Chn'ftianijcepifletjin Vngariam longi'us progref fum, prælio fuperafle regem Ludoui'cum èC quicquid eft urbi'um ate^docorum inter Sauum acqj Drauum flumina,cepi(re,dtripuine, inçendi{re,multis hominum millibus interfedis: impetum deinde ciffe in Illyricum,amp; ciim fupra modum omnem ibi graHatus eflet caé dibus, incendfjs, rapinis, deuaftationibus agrorum^abdnxifie illïnc fupra XXX hominum millia in miferabilem feruitutem, amp;nbsp;eos, qui cum impedimentis forte fequi non poterant, contrucidafTe : deinde proximo fuperiori anno, in Äuftriam penetrafle cum innumerabili exercitu, amp;nbsp;ijslocis urbem primariam obfedüTe Viennam, amp;nbsp;longe latet^ populatum efle agros,prope ad Lincium ufçpjiiec ullum inhu manitatis genus prætermififie, nulla nee ætatis neep fexus habita raz done, difledis'pueris infantibus, puellis atque feeminis nefariè ftu/ pratis,amp; more pecudum abadisn'tâqueplane tune fe conftituiffe, re^» bus omnibus alijs pofthabitis, illô proficifei cum copi)s,amp; omne fuum robur eo conuertere:datis etiam liten's turn ad Ferdinandu gem fratrêjtum ad proceres atep belli duces,Viennæ circumfeflbs,ut fuum aduentum prorfus expedarent,ac fortiter ageret,hortatum efgt; fe:Ciim autem ille pedem referret,mutaiTe cofilium, SCmultis decau fis optimum iudicafle, ut rebus perltaliam pacatis, cum pontifice de fumma reip.conftituenda,déque religione confilia conferrec,ôô con-;* uentumhuncindicerettpotuifiTe quidem inaugurari Romæ,fine ullo impedimento,amp; inde Neapolim proficifci,quod eius regni flatus at^ que conditio tunc inprimis requircbatrfed tarnen re priuata poftpo^« fita,cogitationem omnem ad remp.cotuliflTejUt uidelicet primo quos? que tempore huic adeflTet conuentui: lam uefó,Iicet Viennam hoftis capere non potuit, tarnen ingens damnum efife datum toti prouinciç, quod uix logo tempore larciri poflTiuS^ licet exercitum illereduxerit, præfidia tarnen atep duces reliquifle ad fines,qui non Vngariam mo dó,fed Auftriam quoep èC Stiriam loca finitima continenter ab eo tempore deuaftarinc;amp; quando quidem fines nunc habeat multis in

• locis coniundos noflris finibu6,dubium non efièjquin ad proximam occafionem multo fit maiori cum manu reuerfurus,ut ad internecio^ nem omnia difperdac,in Germania præfèrtim: Atqufipoft capd Coif ßantinopolim, quam mul ta nobis ademerit, quantumep Chriftianf

fanguim's hauferit amp;nbsp;quas fn anguftias orbem hunc noftrum rede/ gent, fic effè notum, uc deplorationc potius èi. querimonia, quam ulla fic opusexplicadone proh'xi'ori : fane tot tantifque mail's omgt; nium animosuehcmenterafFid,rerumque præteritarum exemplis debere commoueri, 8^ certo Hatuere, quod fî lam rurfus, ut ante/ hac, remifle, lente, cundanter agetur, neque maioribus, quam hucgt; ufque copfjs atque uiribus, obuiam ibitur illius furori,non else quod deinceps ullam falutcm fibi polhceantur, fed fore, ut alia poft ah'am amifta prouinda, tandem, amp;nbsp;breui quidem, in ipGus ditio/ nem atque poteftatem redi'gantur omnes : his quidem de rebus, per fuam ablentiam crebros fuiise conuentusordinum, quibus etiam ogt; ptauerit ipfe coram intereße, uerùm id fibi per fuos aduerfarios atc^ bellanonfuifteintegrum,ficutamp;Iiteris amp;nbsp;legationibus non lernet demonftrarit: fed tarnen fuaspriuatas iniurias amp;ofFenfiones,ubi pri miim licuitjCondonaße reipublicæ:ac pacem cum hofte fedfse, muh taque de fuo iure largitum efse, publicæ pads atcp concordiæ caufit, necp fuum in Germaniam reditum uoluil^ longius dilFerre, amp;nbsp;r eligt; ^isHifpaniarum regnis florentifsimis, non abfcp magno difcriminc initaliam traiedfse, amp;nbsp;quod ibi reliquum erat hoftium, atque adeo totam Italiam pacaflTeiquæ quidem res impedimenro fibi fuerit, quo minus ad conftitutum diem hicadefset; Ec quia fubitarijs illis ÔC in* tercifis auxilqs nihil adhucprofecftum fit, opus cfle noua amp;^ampliori deliberatione : ciim enim eo fpedet immanifsimus hoftis, ut in fuam feruitutem onineis^redigat,imô,ut/extra naturae fines exterminer, agendum efse nunc atque confiderarfdum, quomodo perpetuentur auxilia, ne uidelicet ullo tempore defit pecunia, copiæ,uires, ut non modo defend!, uerumetiam inferri bellum, nec amifsa (olum reçu* perari, fed illis etiam fua pofsint eripi atque auferri: Pontificem magt; ximum liberaliter fibi pollicitum atque prolixe: Ie quoquc,tametfi pecuniam fibi promifsam inaugurationis caufa, totumin huncufum concefserit, licet fumptum in hac folenni coronatione folus omnem fecerit, etfi multam præterea uim auri dependent, tarnen in hoc o-* pere tarn fando caiK^ necefsario fadurum cfse,quod fe fuamqp perfo nam deceauidem expedandum efle à fratre Ferdinando rege,quiiam fit orbis Chriftiani, Germanise præfertim, ueluti propugnaculum quoddam, obiedû furori Turcico : fid amp;nbsp;alios reges atcp principes cxtcrnos non eße defuturos auxilio,quorum nonnullis iam eo nom j nc fcripferit,alios etiam fit interpeIIacurus:AdrcIigioncm uero quod

* attinetjindc ftarfiîîà fufcepta Impcrij admim'ftratione, magno Canê cum am'mi dolorc fe audiire,dffsidium hoc cxcitatu efle, i'deo(^,ut iiî tempore medi'cinam faceret,habito Vuormaciçconuentu,decreturrt tune fedfiTe,commun! ipforum omnium aflenfuatcp uoluntate,cui fî obtemperatum eflet, non fuifle tot malis èc incommodis patefadam uiam,quænuc aliquot annis Germaniam afflixerint: quo quidem in numero popularis iliafeditioamp;anabaptiftarum feda principem lo«» cum obtineant: cuncp uarqs adionibus hueufep nihil efledu efTe ui* deat,magni fore momenti fuam præfentiam exiftimafTe.’conuentum igiturhücindixitTe,utin eo,quod quifep uellet,proponatin mediû, fcriptocomprehenfum, quo nimirum tantô comodius atqj celerius intelligi res pofsitatcp definin': iè quidem amp;nbsp;in hac,amp;in reliquis om* nibuslmperij caufisfadurum efle, quod fui fitofiicq, pro fuaerga Remp,atcp patriam charitate,amp; ut pro fè quiicp,confi'inilcm hue uOi» ïuntatem atc^ ftudium adferant,poftulare. Principes,habita delibo ratione,iudicabant omnium primo agenda elfe de religione. Qiiargt; to póft die,Campegius,in confeflii principum,Cæfare præftnte,ora , tionem habuit Iatinam,hortatus eos,utin cauia religionis morem ge rant C^fari,coIIaudata ipfius uirtute ac pietate:fe quoc]^ pontificis no * minedaturû operam, uftandem fidem profiteantur omnes,S^ recon . eiliatis animis bellum in Turcam fufdpiatur. Ab eo,legati Auftria* d,quantam acceperint à Turca calamitatem, exponunt, opem(^ pe/ tunt. Poft h^c, Saxoniæ princeps eledor, Georgius Brandeburgi* cus,Luneburgenfis,Lantgrauius, orant Cæfarem^ ut fuæ dodrinæ . confefsionem,fcripto comprehenfam,audiat: illeiubet exhiberi lcrii» ptam atep deponi:rurfus illi,quoniam ea resad iplbrum exiftimatio# . nem,ad fortunas, ad fanguinem atqueuitam,amp; animæ falutem perz tineat, amp;nbsp;quia fecus ei forte delatum fit, quàm res habeat,inftant, audiri poftulanh Cæfar, ut poftridie domum fuam ueniant, iubet, fed feriptum fibi iam tradi petit : illi denuô,quàm poftunt uehemen^ tifsimè urgent amp;nbsp;obfecrant:nec^ putafte dicunt, hoc fibi denegatum ! iri, qu5alios,multô fe humiliores,in rebus etiam leuioribus audiat: . cum autem ille de propofito nihil mutaret, petunt, ut feriptum fibi relinquatjdonecfitrccitatum, eo permifTojUeniunt altera die, atquc ibi in ccctu principum 8^ omnium ordinum, aufcultante Cæ{àre,re^ citant : jtoftea latine atque Germanicè conferiptum ei tradunt, amp;, fi , quidin'eadefideretur,explicationem deferunt, amp;,fi forte iam defini/ ri caufanon pofsit, non fe reeufare codes amp;nbsp;prornilTum amp;nbsp;dccrctun» . - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ce itj

conciliümjdemonftranu Cæfar,qui tocam hyemeffi,inde à Nouem/ bri ufque in Martium mcnfem Bononiæfueratcum pontifîce in eo^ dem palatîojtofusco fpedabat,quemadmodum religionisdiHîdium ‘ abfcp concilio pacaret.nam hoc efle Clementi longe gratiflîmum fcie batjCuius hic erat fcopug,ut,fi leniter Ibpiri caufa non polîet, oppri/ ’ meretur armis, ïtâque lunq die xxvi, ciuitatum omnium legatos Momum fuam conuocat,8lt;per FridericumPaIatinumexponit,in poftremo conuentu Spirenfi fadum efle decrctum,cui plæricp om/ nés obtemperarint, idcp fîbi efle pergratum : alios uero quofdam ib 'lad repudiàfre,quod fibi pcrmoleftè acdderiuitâcp poftulare,ne lècef fionem à reliquis faciant,aut uerô fadi fui rationê exponant, cur non obfequâtur, Ad ea proteftantium ciuitatum legati refpondenu inof ficiofè nihil ab fe fadum eiïe:nec enim fe minus, quàm fuos maiores, cupere ipfî omnem fidem ac obedientiam præftarexum uero caufam fcire uelit non admiffî decreti,{pacium feiè petere deliberandû fepti/ mo deinde lulrj die,icripto refpondent,in earn ferè fententiam,ut angt; no fuperiori fecerant,miflà in ïtaliam ad ipfum legatione, ficutdixi^ mus:adeam quoq? legationem amp;nbsp;caufas tuncexpofîtas lèfèreijciunU Biduo póft, Cæiàr iubet à Saxone iocijlcp rogari, num quid prætc*’ rea uelint exhiberefilli nihil aliud, nift quod confeflîonis iam traditac fummam paucisrepetunt, ciuitatum deinde legatis, quandoquidem confcientiæ caufa non fe pofte parère dicant decreto Spireft,mandali uteorum,quibusgrauari feft putent, capita, ftripto compledantur; Saxonicam uero confeftionem tradit reliquis principibus, ut cogno ftant: hi deinde fuis theologis,in quibus facile crant primi, loannes Faber SóEccius» li contrarium fcriptum Sc confutationem opponur, quam ubi principes recitari audiftent, nimis acrem eftenonnulli iudi cabant, amp;^deligendos putabant,qui partis utriufcp (criptareuolueret atcp lenirent:ftd uicit eorum fententia,qui fic reddendam efte Ceiari, ac rem omnem ci committendam dicerent» Interim Argentinenfes, Conftantienfes,Memingi,Lindauq,dodrinæ fuæ confeftionem, ftri ptam amp;nbsp;ipfi traduntCæfari» de ccena Domini, non idem hi, quod Saxonesatque focii,ièntiebant,utfuprà diximus. Redelibcrata cum legato pontificio, Cæfardecreuit reiponfumad fcriptum Saxoniz cum,amp; principibus illud caledis Augufti communicat » Exitus erat uehemens atque durus,propofita nimirum pccna profcripttonis, ijs, qui non parèrent:fed de principum confilio mitigatum hoc fuit» itagt; que tertia die Augufti conuocat omncis ordines, ac per Fridericutn

' Palatinürn exponit, diu multumi^ (è ddiberafTe de dotflrmæ confef* fione Saxonica, mandaflTe quoque uiris aliquot honcftis erudiüs, utiudidum faccrent, quidpiè fitinea, qyid aliéné didum abecclo fix confenfu:fcd(re hoc illos,amp; fententiam fuam alio fer ip to demon*

. tatio, à th eo log is adueriarqs conicripta, cuius hie erat ordo. Scriz ptum Saxonicum in duas partes diuiferanc. prior habet xxi doz drinx capita : ex ijs alia receperant, alia reiecerant, quædam partim

, fueruntadmÜTa, partimrcpudiata,multispatriim èc conciliorum addudis teftimonfjs. In reiedis hæc erant. opera bona nihil mereri:

. Iiiftificationem tribui folifidei,non etiam opcribus:ecclefiam ciïe , congregationem pioriim: non pofle fatisfieri pro peccatis:diuos non intercedere pro nobis, alia receperant cum modo, de ceremonijs ni* mirum,item,uerum corpusatep fanguiner? Chrilîi efie in làcramert to,fic,utfub qualibet fpecie fît Chriftus,amp; uinum atçp panis omnino mutentur:illud de confefsione fîcadmittebant,fî populus aitringere* tur,ut quotannis ad pafeha confîteantur, nbsp;delida omnia diligenter

enumerent, amp;nbsp;cccnam Domini perdpiant, amp;nbsp;feptem efîe credant ec* clefiæ facramentaxauebant etiam,ne quis erudiendo populo prgfîcia tur,nifî de uolutate ÔC permilTu epifcoporumtadhæc, ut leges omnes amp;ecdefîæ præcepta feruentur, quibiis in locis abrogatæ fînt, re* ftituantur. Altera pars quinque præcipuè complediturxommu' niocoenæ Domini fub utraq? fpecie,quodaiunt,rciicitur,amp;petebac Cæfar,ut in co totius orbis Chriftiani côfenfum atep morem fequan tur:de coniugio iàcerdotû mirari iedicebat,hocab ipfîs peti, cûm inde ab Apoftolorum ætatenon fueritin ufu : prorfus igitur concedi non poffetMifla recipitur ipforum, modo cum ricu ecclefîç Romanç conueniatjfî uero mutatafît,rericitur,ac fîmul afFirmatur, MiflTam ef fe faa-ificium pro uiuisatcp mortuis, neep debere Miflam priuâtam abrogari:Danielem multo anté prænunciane,fore,cùm antichriftus ueneritjUt facrificium aboleatur: hoc quidem nondum accidifle, ueruntamen i}s in locis, ubi Mifîa iacet,altaria deftruuntur,exurun* tur ftatuae,quibus in templis nihil cantatur,nihil legitur,nulla lucent amplius luminaria, ibi nimirdm ill ud iam repræfentari prophetæ ua ticinium: itâque cauendum efîe diligenter omnibus,ne caufam præz béant aduentus antichrifti : uota monaftica niti tàm noui quàm Te* ftamenti ueteris authoritate, pledendos igitur, qui fuæ profefsionia obiiti,deferueruiitordinem:epifcopos habere potefîatem non doccft

di tantdm,fed amp;adminiftrandi remp. nec in fuo iure fmpediendos ef fe, quodliberalicate maiorum fînc confecun ; non abftinere à carni^ bus, temporeprohibico,nonleiunare per quadragefîmæ tempus» non conHteri peccata,proteruiam eiïe, non libertatem Chrîfb'anam*

His l'tâ recitatis,fatentur non efTc nulla, quæ requirant emendatîo nem:ut etiam hsec lànêtur,amp; ecclefîf ftatus corrigatur,omncm fuam operam Cæfar pollicetur,amp; omnino (è fperare didt,quandoquideni de multis inter ipibs conueniat,fore,ut ad eccleiîæ iînum redeant pro teftantes,eiçp (èfe permittannquod quidem fî Fanant, nihil e(Tê quod ab ipfo non debeant expedare (în autem, turn iibi neceiTario facien^ dum ciTe, ut eccleiîæ tutorem ac defenforem deceat ♦ Ad ca Saxoniae princeps, amp;nbsp;fuo fodorum nomine* quoniam profefiî fint initio, ß quidem de religionis agatur lt;'nndliatione,ièfaduros efle, quicquid omnino faluacôfcientia poiî’ncdeinde, fi quis iplbrum error dodri næ,teiümonio fcripturæ commonfiretur,non repugnaturos:adh£C, fi defideretur cxplicado copiofior, daturos : amp;nbsp;uero eiusdodrinæ, , quam obtulerint,capita quçdam fint admifiàijquædam repudiata, o* pus efîè,ut aiiiplius fua confirment atcp doceantzitat^ orare, ut confu tanonis exemplum fibi detur» Biduo pôfi:,Cefar,cüm diu deliberaf fet,ait daturum iê quidem,uerum ea lege, ne quid dus euulgêt aut cy pis procudant: nolle etiam ampliorem ullam admittere difceptatio* nem,6^ petere,ut ad fuas partes aggregentur : illi autem hac lege non ie poife redpere demôftranr* Poftridie,qui fextus erat Augufti dies, Lantgrauius,pauds aliquot comitatus,illinc difcedit, relidis îegatis» moleitè hoc Cæfar tuiit,Ôd iênatui mandat, ne quem omnium per lo cum fecretiorem urbis,qui nodu iblum patefieri iblet,emittant* amp;a! tera die,cùm Saxonem atcp focioseuocafietjoiFenfionem minime dif fimulat,amp; petit ut ad exitum ipfi permaneant; iènimirû quod ad con cordiam faciat,nihil effe pr^termiflurum.lHi purgantLantgrauium, per uxoris ualetudinem,Ôi^ legatos reliquifse docent, neque fe diieefi* Giros aiunt : ied interim mirari, cur excubiæ fint atque Gationes ad portas difpofitæznec enim in Imperfj conuentibus ità fieri coniueuiG* ièzCæfar exeufar,propter cædem fadam, 8^ Germanorum ac Hifpa/ norum diifidiazfi quid turbæ deinceps accidat,nihil eiufmodi Gfadu rum,nifi ipfum,qui fit Imperij Marefcallus,antè præmoneat» Saxo refpondetjfi quidaccidat,in quo fiium officium requiratur,prgfto fe F uturum,uti decet: itâ(^ remotæ fiierût â pords eodem die ftationes» Circiter hoc tempus finem habuit bellum Florendnû, de quo pau^ caqurz

ca quædam obiter funtcxplicanda, Qiio temporc Roma capta fuit atc^ pontifex,utfuprà diximus, Florentini familiam Medicâ eiecc' Gallis auxilia deinde {ubminiftrarant,cum Neapoli bellum gererent. Reftitutus autem pontifex,ut fe fudfque gentiles uldlcere* tur,mifla in Hirpartiam legatione, fœdus cum Cæfare facit, Imperq fupremam inaugurationem d pollicitus inter alia,fi quidem in Flo^ rentinos, pro eo ac meriti client, animaduerteret. Conditionem Cæ iàraccipit,ne(^ mul to poft Genuam applicat.eo ueneruntadipfum à Florentinis legati deprecatum : ijs Cælar ubi grauiter incuiaflêt, reipondet, etfi magnam pœnam meriti lint, condonari tarnen pofte fadum,modó pontifïcem redpiant ï præter hanc, nullam eflê aliam pacis rationem. ubi cumhis mandatis domum rediflent, diumuF tumque re diiceptata,uidt unius Só alterius {èntentia,qui libertatem totis uiribus propugnandam eflê dicerent,illata mentione,non mo^ dó Clementern, ied ÖC Cæiàrem ipflim diuturnis exhauftum bellis, in magna eflê rei nummariç diffi'cultate. Veruntamê, ciim Bononiâ C^far ueniflêt, alteram mittunt legationem, fêd ea non fuit admiflà, ‘ pontificenimirumitàiuadente. SicigituràCæfàrianis atque pon* tifidjs copijs obiêflï,cilm per anni ferè tempus bellu duxiflênt,quar to Idus Äugufti, certis conditionibus, cum Ferdinando Gonzaga Cæfàris legato tranflgunt. Cæfàr ddnde miflïs eó li ten's ampliflï* miSjAlexandrum M.edices,cui filiam iuam Margaritam notham in matrimonium promiiêrat, prindpem eis conftituit. ïs deinde ma* ximæ molis arcem ibi conftruxit, amp;nbsp;hoe quidem eft iplbrum ferui* tutis initium»Deditione recepta urbe, Clemes primarios aliquot iê* natores capite mullt;flauerat,8ó reipublicg formam aliquam inftituit, certus interim,fore,ut Alexander iummac rei prgficereturihoc enim confiliumCæiàri dédit ipfe, cumin Hiipaniameimitteretlegatos, uti didum eft. Nunc ad propofitum reuertamur. nbsp;nbsp;Poft multam

adionem,ïdibus Äugufti deledi fueruntutrinqueftpteni,qui con* cordig rationes inirent. Expontificijs erat, epifcopus Auguftanus, Henricus Bruniuicenfls,iureconfulti duo,Colonienfis ÔC Badenfls, theologi tres, Vuimpinus,Eccius,Coclæus:ê proteftantibus erant, Georgius Brandeburgicus, loannes Fridericus Saxo, iureconflilti duo,theqlogi tres,M.elanchthon,Ioannes Bretius,Erardus Schnep fius. Inter hos de nonnullis conuenit, fed de Mifla, de coniugio G* cerdotum, de cœna domini tota, de uotis monafticis,de iurifdidio* ne epifcoporu, præcipua erat controuerfia, maxime uero de Mifla

deque uotfs, nam in eo nihil remittebant pontiHcrj : reliqua,Iicct ett' am improbarent, tolerari tarnen pofle dicebant ad cocilium ufqueî fàcerdotibus quoque permittebant coniugium, qs tantiim, qui iam hab er ent uxores, reliquis non item, hæc quidem omnia maioris uitandi motus cauG : quantum ad illud pertinet de poteftate ÔC iu' rifdidlioneepiicoporum, Saxones aliquant© plus erant largiti, led neque Lantgrauiani neque Luneburgici neep Noribergenles pro' babant, Vifum deinde fuit, hunenumerum eiîê anflandum terni funt utrinque deleAi, Melanchthon cum duobus iureconlul' ' tis,8c Eccius cum totidem:led Philippo fuitiniundum,ne quidam plius concederet : cum uero iententqs no conuenircnt,pontifici) uo^ lebat à pluribus rem denuo traeffari, proteftantes autê, edm hoc agi uiderent,ut plures uiæ conciliationis reperirentur,aâ:ionê illam dc' treefiabant, fi uero de rationibus agere placeret conftituendæ pacis interea dum concilium fiat,non le recuiare dicunt, Dum hæc nage runtur,Cglàr Georgium Brandeburgicum folicitat per epifeopum nbsp;nbsp;nbsp;î

Moguntinum alios eiufde familiæ,Saxonê uero per Fridericum Palatinu,perNaflouium,per GeorgiumTruccelium,utabincepto nbsp;nbsp;nbsp;'

defiftant. Saxonem quidem conatus eft etiam ab alrjs diuellere, tarn quam præc]puum,amp; petenti luæ ditionis inaugurationem, pro mo re Imperq,denegabat,nifi prius cum ecclefia Romana in gratiam rC' diret: alten' uero denunciabat, nifi' pareret,fore,ut Alberti fui nepO' tisexfratreCafimiro,tutelaipfi'adimatur. Lantgrauio conati funt perfuadere, fi Cælàri morem gerat, Vlrichum principem Vuirgt; tembergicum iri reftitutum, quam haberet cum Naftbuio de Ghattis controuerliam, Cælâris interuentu pofle componi. Ponti-' fex hoc in conuentu Ferdinando regi conceflerat, ut totius German niæ templorum ornamenta Sc quicquid effet auriatque argent! fu' meret in bellumTurcicu,eccleflafticis quoque tributum imperaret: principes autem minime afîêntiebantur,et C^fârem,ut irritum face-' ret hoc decretu,interpenabant. nbsp;nbsp;Augufti menfls die x v 111, Erafl

mus Roterodamus Friburgo dat literas ad cardinalem Campegiu» magnam quide eflê potentiâ Cffàris,fèd hoc nomen ab omiubus no agnolci: Germanos illud fic agnolcere,ut imperet uerius pareant: Luther! doeftrinam longe latecp per Germaniam eflê diflêmmatam, ità quidem, ut inde ab oceano, malorum ifta cathena pertingatad Heluetiorum ufque fines: quod fi pontificis arbitratu Cæfàr falt;ftu' rum fe profiteatur omnia, periailu eflê, ne paucos habeatfui confilii

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;approbatorcsn'mpcndcre quoque fum mû difcrifflcn à T urca,cui us

• potenti'æui'x totiusEuropæuires conferri poffi'ntzquidautcm ût inuito milite benïgerari,non uno pofledemonftraricxcmplo: Cæfa rem quidem ad pacem hauddubiè ipeélare, fed tarnen fato quodam adbellapertrahizplurimis nuncannis grauiter affli(îbim efîc Galliâ ► nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;ïtal/am : hoc autem bellum longe futurum eiîè nocentiffîmum,

nifi caueatur : uulgo fie eflè pcrfuafum,quafi pôtifice authore con filiario hçc omm'a fîanttmetum eflè,ne periculi pars magna redeat ad ipfum Cælàrem : qui fedas ament, dignos eflè quidem animaduer^ fione,(èd tarnen ad reipublicæ fàlutem potius reïpiciendum eflê : ca^ lamitofum etiam olim friiflc ftatum ecdefiæ, cûm Arriani, Pagani, Donatiftæ, Manichari,fua dogmata fpargerent,amp;r barbaræ quoque nationes bella gererent,amp; tarnen ex his omnibus malis emerfiflê tan dem: ipfum uidelicet tempus aliquandó remedium adferre grauiffî* mis etiam morbis: tolerari Bohemos,licet pontificem Romanu non agnofeant : fi Lutheranis etiam idem concedatur, fore non inconfui tum,fua quidem opinione : Ô6 licet graue fit hoc ipfiim, bello tarnen elfe multô leuius malum. nbsp;Septembris die fepomo Cæamp;r omneis

principes ac ordines pontifîcios domum (uam conuocat circa merix diemiduabus deinde poft horis, Saxonem atque fbeios : 8lt;S remous omnibus alrjs,adhibitd(^ Ferdinando fratre,epifcopo Côftantien' fi, Hifpalenfî, Granuellano,T ruccefio, ^er Fridericum Palatinum in hanc ièntenriam uerba fadt. Omnino (peraflê fiiturum, ut tàm amanter atque benigne à iècommonefadi poft exhibitam côfefliox nem, ad fuas partes tranfirent : Sc quanquàm id fruftrà l^erarit, ta^ men,cdm intercederêt prindpes, aftenfifTe, ut ex omni numero quix dam dcligerentur,conciliaaoms caulâ, ôô rurfus in nouam fpem ue* niflê ftïturæ concordiæ: nunc autem non fine graiu moleftia cqgnox feere, ipfos à reliquis diflènrire in præcipius dogmatis : quod plané fîbi præter expedarionê accident : ncc enim exiftimalïè fore, ut ipfi, qui fint numero paud, res nouas introducerent contra uetuftum 8c (àcrolàndhim tonus ecdefiæ morem,aut fingulare aliquod doctrine genus ufurparent, à pontifids,à fuo, à Ferdinandi regis, ab omnin imperij principum ordinum,à totius orbis regum atque maiorû inftituto alicnum:iam uerô,quia Zc condlium cogi,8(S decretum hic fieri padficum petât,fe, qui pacem inprimis optet,effè(fhiruin apud pontificemamp;reliquosorbisChriftiani prindpes, ut ubiprimum conuenerit de loco, condlium denundetur; hoc fe recipere ipfis atcç

éonfîrmare: iicrùm ealege tamen,ut intérim canc(em,quam ipfè,qua alfj quoque principes, religionem ièquantur : nam ut concilium co-* gat,amp; nihilo minus rem ita. fluftuare finat, neque nouationem iftâm coherceat,quis non uideat, quâm idfîbi reliqiufcp futuru fit grauc?

Illi, aim deliberaflènt, nullam iê nouam ièÂam inftituiflê, nct^ fc* ceffîonem ab ecclefia Chriftiana feciflê dicunt : quod concilium non rccufèt,agere permagnas gratias,amp; petere,ut primo quoque tempo re pium atque liberum in Germania cogatur, uu proximo amp;nbsp;fupe^ rioriconucntu Spirædecretumfît:ut autem abolitos ecdefiæRo' manæ ritus atque dogmata recipiant,non le poflè,bona cum confci* cntia, Cçlâr â multa conlùltatione,per T ruccefium, adionem om nem fibi leAam eflê diligenter at^ perluftratam,ô^ reperire ait, per* multum ipfos ab ecclefia Chriftiana diflîdere : mirari etiam delelt;îto* rum lenitatem,qui tàm multa conceflêrint, iplbrum uerô duritiem, qui non acceperint oblata : quod autem ex decretis Imperij concili* um pétant, non habere locum,necipfis h'cerc,quipoftremum 3* lud Spirenfe dccretum repudiarint, contraque fint protcftati,amp; ab CO prouocarint : quam tarnen appellanonem habeatpro nulla: nant æquum eflè,ut minor pars accommodet lefe maiori : quantula uerd fintipfi portio,fi cum pôtifice maximo, fi lêcum,fi cum rcliquo prirt cipum cŒtu componanturC' itàq^ petere,ut exponant, num amplio* rem aiftionem ferre poflînt:nec enimullifuolaboriuel moîeftiaefe uelle parcere,quô tandem ad concordiam aditus fiat : quôd fi autem recufent adionem,nec à propofito recedant, turn fibi faciundum efi fè,quemadmodum ecclefiæprotedorem deceauôc quia multus iam fit uefper:cogitandiIpacium le ipfîs largiri in diem craftinum. Po* ftridiCjCÛm ordines omnes ad horam conueniflènt,per Pontanu iu* reconfùltum Saxo focijcp relpondent. fi quidem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rem omnem, ,

ficuteftaAa,fciat,habiturum eflêfidemfiiæ narrationi fuperiori: nequedubitare,quinfuadodrina, pq liberiqueconcilq futuri te* ftimonio, iudicetur efiè conlêntanea uerbo Dei : quo minus etiam cfle mirum, quodca, quæ nuper oblata fint atque conceflâ, non re* ceperint : appellationem illam, necefiârijs de caufîs, ea fblum parte ' interueniflè, ubi decretum illud facit contra euangelfj dodrinam ÔC ueteris ecclefiæ morem : in reliquis enim obtemperare fèiè : dein* de,ftatim inilliusconuentus initio promiflumfuiflècondlium ab ipfîus legatis, multo ante fadum decretum: nec id modó,fèd in omnibus etiam altjs Imperij conuentibus hancfuillê unamamp;per* petuani '

pctuam omnium Gntcntiam : cdm ergo ad ipium pâtiter êxH a.d libe^ rum concilium prouocarint, (perare futurum, ut huicappellationf nihil deroget doncc legitime fît pronunciatu : an uerô minor pars» hacquidem in controuerlîa, cederedebeat maiorf ,non eflehuius loci diiputare; Gbinimirum, hacpotiisimùmde caufa, neccflârid' fuiflè prouocandum, fuîque farti rationem, in concüio uelle proip xiusdemonftrare: cdmitaque fuperiorcs conuentus omnescondgt; lium decreuerint Gnc ullaconditione aut modo ,petere uehemen* ter,ne refeindat eadécréta,ièd uoluntatem(uam rdiquorum ot' dinum ftudrjs accommoder:Iam,quôd ad ampliorem aâionem, fu'imquoque laborem profiteatur, permagnas agere gratiasîuo rdiîî exijsquæ iamada fînt,facile apparere, quemadmodum ad extremum (eic demifèrint :cunque mirumipfiuideaturdepontifi* cijs, quod adeo multà conceflèrint non eflê difficile ex eo collige^ . re, quid fi t ipfîus iudierj : fruftrà igitur ullam aliam aâionem infli-tui.quoniamreliquisnegocqseares impedimentumallaturafît at» quemoram: fed ut de pace per Imperium colenda ufque adconci* lij tempus,agatur, non fè recufàre,quôd initio quoque dixerint : ingt; terea nihil fè faAuros, quod non amp;nbsp;Deo purent 06 légitime quo* que concilio poflè probari. luflî diuertere, tandem i(^cuocantur : dc quom’am ardua fît deliberatie, confîderaturum fè dicit Cæfar, ÔC % Saxone petit, quod eflèt præcipuus, ne difeedat. Georgius qui* demTruccefius Vehus iureconfultus Badenfîs , conciliationi» uias aliquot de Miflâ deque uotis , priuatim in medium adduce* bant, fed id fruftrà fuit. itàque Cæfaris mandatu deleéli funt, qui de faciendodecreto délibèrent. Hi erant, Moguntinus, Brande* burgicus eleélor, Salisburgius, Argentinenfis, SpirenGs epifeopi, Georgius Saxoniæ,Gulielmus Bauariæprinceps, Henricus Brun* fuicenfis. Cùm ad x v i n Semptembris dicm,Saxo domû cogitaret, Cæfàr petit, ut quatriduum folum expeftet; ïnterea principes dele* dijformulamdecreti concipiunt,86xxii Septembris die. Saxo* nem atcp focios,domumfuam Cæfàr euocat,lncp pleno fenatu prin* cipum illud, quod ad religionem pertinebat, recitari iubet. Saxo* nem uidelicet atep fôcios,dolt;ftrinæ fuæ confefïionem exbibuifîè,qug ' poftea fit fàcræ feripturæ teftimonqs confutata : multo deinde labo* re tàm fuo quàm reliquorum ordinum eô rem efîè dedudlam, ut il* li quædam ecclefiæ dogmata receperint,quædam repudiarintrquod cûm ità fit, ideo fe, quo demonftret, quàm fit amans pacis, quàm,

nihil impotenter aut cupide faciat, lîngulari quadâ benignitate iplîs largin' deliberandi Ipacium, ad x v ufque diem Aprilis, ut intcrea reputent Iccum atc^ ftatuant^num in rjs dogmatis,quæ reliqua funt, idem quodpontifcx,quod iple, quod uniuerfus deniq^ orbis Chrp ftianus,profitcri uclint : interea autem feie uelle,ut pacem per ImpC' rium colant omnes, ne Saxo CocijC^ noui quid interea, de rcligione, fuis in ditionibus procudipatiantur,ne quid etia innouent,ne quern ad luam religionem pelliciant aut cogant : nc fuæ ditionis homines, qui ueterem religionem iequuntur, quo minus id faciant, ulla ratio' neimpediant:ncmonafticisperfonis,quóminus SiC (acra fuaper' agant, ÔC dcliftorum audiant confeisionem, ccensm domini (iio more admim'ftrcnt,ullum faceflint negocium : ut uni fecum et cum alrjsordinibus délibèrent,quomodo cohercendi fintanabaptiftse, et q qui de cœna domini iecus,quam ecclefîa,docét : poftremo, quia multo iam tempore nullum fit habitum concilium, ÔC uero, tarn in hoc auiii,quam in ecclefiaftico ftatu multa requirant emendationc, fedaturum operam apud pontificem alidfque reges, ut intra feme' ftre tempus denuncietur concilium,0(S anno deinde poft inchoetur.

Ad ea Saxo foerjep, re deliberata,per Pontanum relpondet. quod in decreto fit perfcriptum,dodrinam ftiam,authoritate ficrarum If terarum eflè confutatam,non ft iiteri nec agnoftere : imo i ta ftntire, fic illam niti ftripturæ iàcræ conftnfu,ut quod impium fit,nihil in ea reperiri poflit : etfi quidem leôlæconfutationis exemplum impetraf fentjliquido ft potuifle hoc demonftrare : ne tarnen filentio præteri' retur confutario,contrariû ft ftriptum inchoafle, ftatim ut audiflent earn reci tari, quantum quid? inter legendu memoria compledipo' tuerint:quod ipfum ftriptu nunc tandem,poft multas occupationes perfedu fit : quanquam ad omnia refponderi non poftit propter enumeratam caulim, tamen,fi Cælir hoc fuum ftriptu recognoftat, non dubitare, quin exhibitam confeflionem,firmam adhuc, nec ub lis concuflim machinis reperiat. Cum huculque peruentum eflét. Pontanus apologiam Cæfàri defert: eamubi Fridericus Palatinus accepit, flibnucnte Cælàre, cui Ferdinandus aliquid ad aurem infii' furrauerat,reddit. Potanus deinde pergit, quod decretu fit, ne quid innouent interea, neque typis euulgent, in fliperiori conuentu ft iti deeo relpondifle, ut fatisratffum efle putent : eiufdem nunc quoque ft uoluntatis efle, neque falt;fluros quod iure poflit exprobrari : nihil ctiam fibi commune efle cum üamp;is : ÔC licet uera fit,quam profiteao

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur.

fiir, dolt;fl:rinâ, fè tarnen neminem ad illam adegi/îê, ne que deincep^ uelle : ad anabaptiftas uero quod attinet,S6 eos qui iâcramentû alta^ riseôtemnuntjfuos intra fines nunquàm fe roleraiTe id genus homi' nes, ueriim contrarias illis conciones oppofiiiflèfemper, inanaba-ptiftas etiam uindicafle, ità quidem, ut eiufiuodi ièlt;5èæ non modo radices agere nullas, uerum ne confiftere quidem apudfè, uel pe^ dem figere poffînt : ciim autem grauiflîma fit ifta caufa quæ nimix rum ad animæ uel (alutem uel dilpendium iaéluram pertineac iêmpiternam, Sc multam requirat deliberationem, ablèntium quo^ que fociorum legati neceflê habeant ad (uos omnia referre, uefie^ menterorare,ut decreti fibipermittatur exemplum, quo confide^ rçm atqueftatuant intereadefiimma rei, quid ad diem fit reipon^ dendum, Poftridie Cæiàr perele(fforemBrandeburgicum re* fert.quod adeo confidenter afRrment,fuam dodfrinam efle piam at* que fynceram, non le mirari (atis pofle,ciim no foldm confutata iam , fitauthoritate feripturæ, uerum etiam fuperioribus omnibus con* cilijs nbsp;nbsp;ante multam ætatem, condemnata : quo magis etiam mira*

ri,quodfibireliquifqueprincipibus errorem ÔC faliam religionem attribuant: etenim fi uera fi'nt quae dicant, iam nbsp;nbsp;fuos Só reliquo*

rum etiam principum amp;nbsp;ipfiufmet Saxonis parentes atque maio* res,qui religionem illam {eruarint propagarint,habendoselle pro hæreticis:itaque fibi perfuaderi nonpofle,nec etiamfaterifc quod dicant, ipforum uidelicet dodrinam infiftere teftimonio uer* bi diuini : cum autem fingulari quadam dementia ftudidque pacis, decretum iuflerit ad hunc modum con{cribi,in edqueplus æquo fefedemiferit,idcircó poftulare, ut ficut reliquiprincipes,itàipii quoqueilludrecipiant,amp;Sfecumperpendant, quantis malis occa* fionem fintpræbituri, nififaciant: cuius quidem rei culpamDeo fint aliquando reddituri : nullis etiam fcriptis hoc efle proditum, ut fpoliarequernliceat, ÔCpoftea flcexcufare,quafi fas non fit, eum qui damno eft alFelt;ftus, reftituere : quod ad fcriptum attinet,oppo* fitum confutationi, iàm anteà demonftraflè, nullam le dilputationê ampliorem religionis uelle permittere, quanddquidem hoe neque liceat^neque fui fit offierf :hac nimirum de caula illudrepudiaflè: nifi enim decretum hoe admittant Sc ratum habeant, capiendum fi^ bi eflê confilium ex tempore, èc faciundum in co, quod fuam per* fonam atque munus deccat. nbsp;Brandeburgicus hoe edam addebat,

ac folkitudo interuenerit, ut diflidium hoc pï acide componercturf nunc autem orare,fecumexpendant,quantipriuatimipiôrum in^ terfît,quânti etiam reipublicæ utCçGrf morem gerant amp;nbsp;decretum admittant : nifi enini pareant,fore ut reliqui ordines omnia Cæiâris caufàuelint atquefaciant: iamenim data fide promiTifle, for tunas omneis ei (ècommunicaturos,8ô fànguinem ipfiim atqueuitam, ut negocio finem imponat: ilium inuicem omne robur atque potenti-' amhuceflêcoUaturum,ac promififle,non priusiturum extra fines Imperi), quàm ad exitum res dedutfia fît : ÔC hæc quidem ità feipGs denunciareprincipumatqjordinumomm'ummandatu, . ïllicon' trà.doftrinæ fuæ confeflîonem,cum uerbo Dei côfèntire, cui ne in* ferorum quidem portæqueantrefîftere:8ô hoc ipfum aliofcripto, quod nuperoblatum fît,amplius doceripofle, quantum quidem ex recitata côfutatione retinere licuit * decretum uero faftum lâlua con (cienùa. no fè poflè probare,ideôcp petere, ut et totius adionis exem* plum,et deliberandi Ipacium fibi detur, ad côfb'tutum ufque diemî • nihil enim faéburos obftinatè, led quantum omninô permiflu uerbi diuini polfîntjIargituroSjSiS quid fuæ fît mentis, liquidô relpÔluros ad diem, in cæteris etiam rebus omnibus non reculâre fortunas att^ uitam, ipfîus quidem caulà profundere : Quo d autem prindpes ac ordines ad hune modum lèlè deuinxerint Cælàri, ualde fîbi miruni uideri : nec enim eius rei caulàm ullam alicui unquam dediflê, amp;nbsp;ni* hil elfe, quod non ipfî, maiorum exemplo,ipfîus caulà uelint, cùm res ità pofcet, nÔfutures inpoftremis : quodetiam didumfît, neminem elle re fua Ipoliandum, idem le quoque fateri, led Só culpa omni uacare : quantum enim ad monachorum domicilia pertinet, non lemel efie profelîbs, ità le rem gefturos interea, dum fiat conci* ïium,ut certo uideri polfitamp;S intelligi,nullum à le priuatum emolu* mentum atque compendium captari. Cælàr ad hæc, poft multam deliberationem, rurlus perBrandeburgicum. non lè fateri neque concedere, quod de lua religione iadent : lè quoque de lualalute confcientialolicitum elïè,et à ueteri pérque manus tradita religione, multó minus,quàm ipfî,difcelîurum:in decreto autem iam fado ni' hil polïè mutari:fi' quidem illudadmittant, rede, fin minus, ca^ulam fibi præberijUt cum reliquis aliud faciat decretum, amp;S rationeineat, quemadmodu hæfedæ nuper natæ funditus extirpentur, Sf pax Germaniæ concilietur,amp; uetus eeelefiæ religio,fides atque ritus ua* leant: quæ quidem res adfuam cura olFiciumque proprie pertineat;

hifi enimobtempèrent, nunciaturiim fe omnia pontifia Maximo cæterifque regibus, Sc illorum in ea re iifurum eiTe turn confîlio tum adiumento:ad illudjquod nemini (èdedifie cauiàm oftenfionis dicât, non effe nihil quod obtfd poflît : nam amp;nbsp;ipforum ecclefîæ miniftros magnum attulifiè momentum ad feditionem atq^ bellum illud horri bile rufticorum,quo prope ad centum hominum millia perierint,ó^ in pontificis atep lui ^reliquoru ordinum con6umeliam,ludibrium at(^ contemptum, multa per ipibrum fines atc^ ditionem efie fada: non igitur ipfos tam uacare culpa, quam præ ié ferâtîprincipes etiam Sordines,nulla priuatacupiditate,uerùm ex officio fuam operam bi deuouiffc, præièrtim, cum ipfi nullam concordiæ uiam admittât: quàm autem hæc defedio fit honefta,quanc^ deceat illos, qui decreo turn Vuormadenie laudarunt olim amp;nbsp;approbarunt,non effe obfeuz riim:poftremô,uelle etiam atque mandare,ut Abbates,monachos ec alios ordinis ecclefiaftici,quos eiecerint,in integrum reftituant : nam audirefequotidianos illorum gcmitus,8^ de reftitutione quotidie folidtari » Poff interpofitam cogitationem illi refpondent ♦ quoz niam decreti exemplum,deque re tota deliberandi ipacium impetra# ri nequeat, non effe quod amplius interpellent : ideóque fe rem om/ nem Deo committere,inquo primamfpem falutis pofitam habeant: Quodpræcerea fitadiedum defeditionerufticana,prorfusnullam in eo culpam fibi poffc attribut, optima fe confeientia niti : quid e# nim tunc temporis præftiterint, quàm nulli fuo uel periculo uel fum ptui uel labori pepercerint,effe peruulgatum ac manifeftum:quæ fue rit etiam eiusorigo feditionis,quæ caufa,demonftratum effe ante an^ nos quatuor in conuentu Spirenfi: tunc quoep decretam fuiffe legas» tionem ad ipfum in Hifpanias,ex qua res omnis ordine cognofei poz tuiffet, nifi de mittendis legatis confilium fuiffet immutatum : Non rede igitur inuidiam huius fadi in fe detorqueri, ac iniuria fibi fieri: fi quis etiam fit omnium, qui uel hac ipfa,uel quauis alia de cauia,iu^ re fecum atqj legibus uelit experirfinon fe recufare iudidum:Itàcç pc tere, ne grauiorem ullam in fe concipiat offenfionem, nec ad iracungt; diam aut odium fefe patiatur accendi : fua enim omnia, non minus, quàm reliquorum ordinum, ad ipfius ufum atqp dignitatem efle de* ftinata. Cum hæc oraffent,petita dimifiione, diicedunt, relidis ibi confiliarrjs legatis. ueriim, antequàm abirent, Moguntinus amp;nbsp;Tre* uirenfis 8c Palatinus per internuncios exponunt apud Saxonem Lantgrauianos,quod Brandeburgicus eledor de fubminifirandis

auxilqs amp;nbsp;communicandts fortuni's ad propugnationem reïi'gi'oni^ effet locutus, ini'U (Tu fuo fadum : hocenam ad Cæfarem minime fe dilîïmulaire,amp; quam habeant nullam aduerfum ipfos inimicitiæ cait fam,oflendiire:quare,fi quam de fe conceperint opinions minus com modam, orare, utillam deponant: Purgationem Saxoniæprinceps accipit,amp; ab fe uiciffim beneuolentiam omnem expedari iubet » Po^ ftridie quäm abijHentjCsefar omneis ordines conuocat, bC primo cigt; uifatum legatis per Truccefium mädat, ne ante comitiorum exitum difcedät:deinde,quid cum Saxone cunqp focijs adum ciTet, exponit, amp;quoniam Argentinenfes, Conftantienfes, Memingi, Lindauij fuum quoddam fingularc feriptum exhibuilTent,adurum fequot:^ cum jpßsjoftendit. quot;Póft,alia tradantur Imperrj négocia, præcipue', de belio Turcico,. Romæ tunc teporis exundauit Tiberis, maximo cum terrore ciuitatis,reHantihus uen£is,amp; fluminis decurrentis impe turn,à man retro pclknvibus. itacp plurimum fuit acceptum damnu Coniim tlis pÏan^ calamicas atrodor multo peruaflt Batauos, ij fcp ft'nitwrros populos,quum per aggeres,qtubus conftringitur qs lods, mare pen upilfetjac omniafecum longe latecp iuuolueret. Decimo tertio demum Odobris die,cdm omnes ordincs, præteri^ proteftaii teSjin curiam uocati ueniflTentjCiuitatu legatis recitatur decrctum, Si petentibus exemplar,denegatum fuit,repetita femel atep iterum prg^ iedione. Cum plaeriq^ omnes approbarent, Auguftani, VImenfes, Francofurdq,Hallen(cs deliberandi tepus pctunt» Odauo poft die, Saxonis àtqj Codorâ legati,Moguntino, cuius inter principes primj; funtparteSjdemonftrant.quod fl religioni pax detur adufep concilia, fe quoq? pecuniam Si opem in bellixTurcicumeflecollaturos» Cum ergo poftridie in curiam eflent uocati, recitata fuit formula pacis, in qua hi fol urn erant comprehenfi,qui decrctum fadumapprobaftent* de quo cum cflTet orta diiceptatio. Si legati, non ad fe pertinere illud, aut,fipertineat,clarioribu3 uerbis utendum efle diccrent,ne qua póft incidat ambiguitas: illi fe relaturos ad Cæfarem aiunt. Biduo póft, Cf far domum fuam euocat Argentinenies atqp focios,8i in ordinum coftftu recitari iubet ipforum dodrinf confutationem, fcriptu ualdc proh'xum et acerbum,ca parte potiftimu,ubi decoena Domini trada tun Eiuserant artifices loannesFaber SiEccius.nam quod inuidio/ fum effet argumentum,criminationis nullum genus prætermiferant, ut Cæfarem atep principes accédèrent» Exitus hic erat»quandoqu| dem in reîigione diuerfam À reliquisomnibus opinionê profitcantur,

. S^grauifsimum ilium errorem de Gcrarïientö euchariftia* proben^ ftacuas eriam è templis ciecermt, Miflam abtogarint, óC collegia, Cæiàrum accp regum liberalitate olim conftrüda iubuerteriht,amp; ua rias quocp fedasloueant, iticp uulgusper Germanianï diiTeminent* editis libellis, qui paisim circumferantunidcitcó abipfisdenuó fepo ftulare,ucad fanicatem redeant,8^ priicam teiigionem redpiant,alio* qui non Ce prxtermifTurum effe, quoâ fui muneris ratio poftuleu

Illi pauló póft refpondenuin hac confutatione mutca redtari iècus quam ipforum habeat ftn’ptumïatrocibus etiam uerbis quædam ex^ agitari,quæ fane non reprehefionem modo (èd animadueriîonem mereantur,aeriim ea Gbi non redé tribui : fuis enim in duitatibus ni hil eiufmodi fieri, nécp fore cuiquam impuné fi quidem eo licentiaî quisprogrederetur : cùm ergo bene fîbi confcfj fint, 8^ uero caufa fit grauis,amp; icriptum bene lôgum,néc^ refponderi poisit, nifi primùm ad fuos referant,iddrcô petere,primùm,ut exemplû fibicommunice^ tur,deinde,ne fides habeatur huiccriminationi,prius,quâm ipibrum audita fit atcp cognica purgatio : cæteris in rebus omnibus nihil non fe fafluros ipfîus caufa. Cçfar confideraturum fe dicit,ô^ quinto de^ mum póft die per Brandeburgicum refpondet. exemplar ipfîs dari non pofle : nam SJ Saxoniaî principi grauibus de caufis hoc denegai» tum,amp; omnem de fide difputarionem effe prohibitam: fi uero conci* liacioni ftudeant,amp;cum ecclefia redire uelint in gratiam, non reçu# fare, quo minus repetatur lèmel atcp iterum confutationis recitatio: mandate autem,ut idem dodrinæ genus, quod reliqui omnes princi pes ac ordines, profiteantur, amp;nbsp;aduerfus T urcam auxilia conferantî nifi enim à fua proteruia defîftant,adurum fe de confilio pontificis 8C aliorû regum,ut fe deceau Impetrato deliberandi fpacio,cùm adef# fent omnes ordines,habere fe dicunt in mâdatis,ut quod ad fuam for# te confeisîonem obfjcietur, eius exemplum petartt,domumque mitz tanuhoc autem fieri,fua quidem opinione,non amplioris caulà difpu tationis, uerùm, fi forte diuerfæ partis uiri dodi, fuum fcriptum, fe# cus,quàm oportet,interpretentur,aut fi quod ipfis crimen ofteratur« ut fit in promptu quod refponderi pofsit 8d exculàri : cum autem ex recitatione confutationis intelligant, quantum quidem eius retineri potuit audiendo, fuam confefsionem alio trahi, præter fuam fuique magiftratus mentem atcp fententiam,(ècus etiam interpretari, quant ipfa uerba loquuntur : deinde, quoniam horrenda quædam enume# rantur,quæ minime omnium fibi pofsint aficribitquod antea quoqi

dixerint, ïdcfrco rurfus peterc obfecrare, ut confutati'onfs exert'/ • plum Ebi decur,quó dilui poHinc obiedla: edm edam ad fuæ confefz fionis exi turn orarinc Caefarem, ut diflidium hoc reli'gionis Icgidmo Germanise concih'o difeeptan uelit, cum hæc ratio fbla fèmper ui^ fa fit omnibus longe commodiflima, cun^ Cui nullu errorem,fden/ tes quidem, approbate uelint, nec aliquid proterue facere cogitent, iterum atque iter urn orare,utpcr concilium pium atque liberum cauia definiaturzquod in eo decretum fuerit,amp; icripturæ iâcræ tefti^ monio comprobatum,non ferecufaturosn'ntcrca, quantum ÔC uin/ bus Si facultadbus pofiintjOmniaCçfâris cauià faduros effezde fubiquot; fidio in helium Turcicum Si ope conferenda, proximis aliquot die/ bus, ad ciuitatum legatos, quid fuæ fit uoluntads, expIicaiTe, nimi t rum, fi pax communis per Imperium fiat, Si fecuricas præftetur ad^ ufque condlium,libenter coÜaturos, quantum ex çquodebeantjnam Si anno fupcriori, liberaliter ac fere plus quam cenerentur contuliE lêzquodcùm ità fit. Si quia refponfum adhuc nullum accepcrint, f ©rare icerum, nbsp;uehementer quidem, ut religioni pax detur : nart

alioquin, edamfi maxime uelint^ non Ce pofie quicquam contribuci# re» Brandeburgicusaitfe renunciaturum Cæiàri. poft meridiem deledi quidam redcanc ipfis formulam pads, in qua iolilm erant comprehenfi, qui decretum redperent, utfuprà de Saxone diximua atque foerjs » Hi refpondent neep decreti fibi traditum efle cxemgt; plum,nequefecomprehendiedamzitàquenon efie quod fuorum nomine promittant : cum in dubio res adhuc fit,expedare fe,quæ Cæfaris in eo fit uoluntas, quemadmodum eledori quoque Brangt; deburgico demonftrarint » Reipublicç Ârgendnenfis eranc in hoc conuentu legadjacobus Sturmius,Matthias Pharrerus, Si ille qui^ gt;nbsp;dem,tam fui fenatus,quàm fociorum nomine,caufamapud Cæiâgt; rem atque principes orabac, Dum hæc aguntur, Vlmenies, Augu-* ftani,Francofurtenies,Hallenres decretum fadum de religione decii* nant, Si concilium urgent: Faber autem Si Eccius honorarium mu* nusa prindpibus petunt Si impétrant, ob feriptas confutationes: o* peram quoq; fuam deinceps pondficiæreligionisdefenfioni polliceii tur. Nam hi,ficut al 17 plærique, cogitabanc creicerc de Luthero, Si Faber quidem poftea Viennenfem epifeopatum eftadeptus à rege Ferdinando.Hinc illud Erafmi Roterodami facetum,quo dicere foz lebat,pauperem ac tenuem Lutherum locupletare multos, Interea Saxones acep fociorum legad Cæiàrem interpellant per libellum fup

Lin BR yr IL ' lu .jjlîcemjSi orantjUt paccm communem per Imperiurii coiiftituat, ne^ ue rehgionis caufa cuiquam ulla creetur uel mokfti'a uel periculum. Cçfar XI deinde Nouembris die per Fridericum Palaunum refpongt; det. quiadecretumrépudient,'ideo fecumreliquis fecifle padum, n©n quidem offendendi, fed muniendi fui caufa, fi qua forte uis in* tentabi'tur rjs, quiunàfecum eandem profiteiitur'religionemiquod autem petant,nc fifco Ikeat aduerfum ipfos experiri,non efTe çquumî bocenim proprie adfuum pertinere munus, utius omnibus admi* niftretur, ideoque nolle fibi quicquam in eo præfcribi uel derogart

Cum aliud obtineri non poflet, fcribunt epiftolam ad omneis or* -dines, èc quid adum fit, paucis commémorant,ac petunt, ne fub e*, xitum decreti,fuorum principum nomina reliquis inferantur:êlt; quo niam de pace fruftrà ibiicitarintj ad auxilia bcIIi'Turcici nihil à fe pof ' G contribui docent : deinde, quia decreto cautum fit, uc i)^Ium ha* beantlocum in Imperfj iudicio atque Camera,qui decretum faduni admiferint,mutarihoc petunt atque corriglmam alioqui nihil fe poffe conferre fumptuum, quos Camera requirit. cum hare ita de* nunciaiTent Nouembris die xir, poftridie diicedunt Libro quinto diximus, quemadmodum AlbertusBrandeburgicusin régis Polo* nisE fidem amp;nbsp;clientelam fefe dedit ♦ Solid tatus autem Cæfar à Vual* thero Cronbergo, tranfadionem illam, uelut in detrimentum Iin* ■ perfj fadam, refondit, 8^nullius efle momenti, x ii11dieNouem* bris pronunciat. Qtiinto poft die, prarfente Carfare, decretum re* citatur in omnium ordinum ccEtu,amp; poft multâ enumerationem to* tius adionis, Cæiàr ftatuit.ne tolerentur, qui de cocna Domini, fe* cus,quam hucufep ftruatum iit,docent,ne quid in MiflTa uel comuni uel priuata mutetur, ut chrifmate pueri confirmentur, amp;nbsp;argrotan* tes oleo coniecrato inungantur : imagines atep ftatuæ minime remo ueantur, 8^ quibus in locis ablatæ (untj ibi reftituantur; eorum o* ’ pinio, qui liberum efte negant hominis arbitrium,nequaquam reci* piatur, quod amp;nbsp;pecuina lit amp;nbsp;in Deum etiam contumelioia : nihil omnino doceatur,quodullaratione magiftratus imminuere poi* lit dignitatem: dogma illud de fola fide iuftificante,Iocu non habeatî ecclefiæ facramenta fint eo loco amp;nbsp;numero,quo antiquitus : ceremo* niç omnes ecclefi£,ritus,cxequiæ mortuorum amp;nbsp;id genus alia ferujen tur : facerdotia quæ uacant, conferantur idoneis : qui ante hoc tern* pus fadi funt mariti,(acerdotes uel ecclefiaftici, priuentur bénéficias, quæ ftatim ab hoc conuentu conferantur ali]s:qui tarnen relidis^ ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E e ii)

uxonbus ad priftinum infticutum redire amp;nbsp;abfolui cupiunt, eos, de uoluntate pontificis,cuni hocei legatus nunciaric,epifcopi reftituant: cæceri uero nullu ufquam habeanc perfugiutn, fed exulenc auc eci'am meritam pcenam luanc : facerdotum uica (ic omnis honefta,, ueßicus eciam decor us,amp;ui'cetur omnis ofFenfîotfî quibusin locis ecclefiaftici redadi (int ad aliquam iniquam condicionem acque padum, fî quid eciam bonorum facrorum iniquaratione uenditum fît auc in alium ufum prophanum applicacum,id omne fit irricum:ad docedi munus nemo rccipiatur,niß qui dodrinæ ßmul amp;nbsp;uitç probatum haboitab cpifcopo teftimoniumtin docendo fequantur omnes häc præfentem formulam,nec illud pro concione dicanc,ußcacum,qua(i hocnönuUi aganCjUt opprimatur euangelrj dodrina:cepercnt etiam à fcommaus accp contumelqsthorcentur populum,uc MüTam audiat^ utdiligäer öret,ut uirginem Mariam cæterofque diuos implorée, ut dies feßos peragac, ut ieiunet, uc â cibis uecicis abßineac, ut (ubueniat egenis: monachis autem demonßrent, non licereprofeisionem ac ordineni deierere:breuiter,in fjs quæ percinencad fidem atque Dei cultum,ni* hil quiequam immutetur:qui contra fecerint, corporis atepuitæ feu bonorum diicrimen fubeant:quicquid ablatum eft eccleßaßicis, refii cuacur:quibus in locis domicilia monachorum amp;id genus alia ^difî* cia iàcra dirutafunt,reædificentur, inqiep ceremoniæHantatcp ritus üGtati:qui funt in aduerfariae partis finibLis,antiquæ religionis atque fidei fedacores,8^ hoc decretum approbant, in Imperij cutelam reagt; pientur,eif(^ Iicebif,quô uolent,emigrare,nullo cum detrimento:de concilio pontifex appellabicur,ut intra (èxcum menfem iUud ad lom aliquem idoneum indicat,ut deinde primo quôcp têpore, 8^ ad fum^ mum intra ipacium anni fîat eius initium:Hæc omnia rataiînt atque. firma:8^ fi quæ funt oppofitæ uel opponentur etiam exceptiones aut appellationes, locum nullum habeanc: uc uero decrecum hoc ualeac , amp;feruetur, quantum quidem ad fidem atque religionem pertinet^ quicquid omnino uirium atq^ facultatis conceßic E)eus,id omne, ui ta etiam atque (ânguis hue impendetur: Siquisautem uim alicui intendet,Camera,(imulac interpellatafiierit,ci,quiuim uel arma parat,denunciet,ut ab incœpto defißat,8^ legibusagatzfi non obtem perabitjfifcus litem in eum inflituat,8^pro(criptioncm urgea^eâque promulgata, uidnos principes acque ciuicaces moneat,ut ei, qui uim raecuic, ilico fuccurranc: In cameræ uero indicium nemo recipiacur, nifi qui decrecum hoc de religione fadum approbaric:alioqui remo* ueacur

«eaÈur loco i Hoe durante comitio, Lutherus erat Coburgi, ad Franconig fines,mandatu fui principis,ut tantó uicini'oreflec Augii* ftæ, fiquafortè resipfius confilium poftulareu Vtautem abfense# ciamaliquidnicommuneconfcrretjlibrumad epifcopos amp;id gez nusah'osproceres in eo conucncu,con(cribit,ó^ cuiufmodi fuerit fub pondficatu Romano ftacus ecclefiæ, quàm denfæ tenebræ, quàm irnpia dodrina, quàm foedïerrores, demonfirat, ÔC ipfos ofi« ficij commonefacic grauiïsimis uerbi's, crudelitatem anim umque fànguinarium exprobrac, amp;nbsp;ne l'am fanandi mali prætcrmittant oez ca(îonem,hortatur,ôlt; fuam dodrinam efie prophetarum ac apofto* lorum fcripdscôfentaneam,oftendit,amp;aduerfLis Deum fruftrà l'niri omnia confilia,docec, In hoc Caefaris Ôd pontificiorum fremitu at* que comminadonibus,Mdanchthon animo cratadmodum ibiici* to amp;nbsp;anxió,non quidem fui,fed ipfius exitus amp;nbsp;pofteritatis caufa,fec^ meerori, fufpirfis atquelacinymis cotum dabauLutherus autem u* bi cognouit,crebris literis ilium erigit coniblatur: Sc quia non ho niinum,fcd omnipotends Del fichocnegocium,monet,ut omni de^i po(îtafolicitudineacgrauioricogitadone,totam molem in ilium re* ïjciat. Et cur, inquit, ad hune modum te crucias afîîigis ipiê Si filium fuum Deus pro nobis impendit, quid trepidamiis, quid mez tuimus, quid angimiir atque triftamur f An fathanas eft illo poten* dorr an qui tantum nobis beneficium contulit, in rebus leuioribus nos deferetr Cur mundum à Chrifto debellatum reformidamusr Si malam cauiam defendimus, cur non mutamus propofitumCfi pian» atque iuftam, cur Dei promilfis non confidimus f præter uitam cer-' te nihil iatanas eripere nobis poteft : at uiuit tarnen 6óin fempiterz num regnat Chriftus, in cuius tutela confiftit ueritas gt;nbsp;Is non definet efie nobifeum anteconfummadoncmfæculi» Si nobifeum non eft, obfecrOjubi nam reperietur r finos ad ccclefiam non pcrdnemus,an pontificemS^reliquos aduerfarios perdnere putasfpeccatoresqui* dem fumus,non uno modo, fed tarnen Chriftus idcirco non eft men dax,cuius caufam agimus. fremant reges atque populi,quantum uo lenuqui cælos inhabitat,deridebit eosgt;Cauiam hanc Deus abfe^p con filio noftro gubernauit ad hoc ufqj tempus protexit : idem quoep» dcinceps ad optatu finem pcrducet.De legibus et traditionibus hoiîd num quod fcribis,non eft diffîcilisrefpôfio» Ncminienim licet nouo aliquod opusinfticuere uel deligere,tanquam cuitu Dei: nam amp;nbsp;pri* mfidecalogi præecptû et omues prophet« damnant ciufmodi opera?

Corporis qindem exercitium efTe pofTunt : (èd fi cultus accedat opf# niOjftatim fiunt îdolatn'ca» Quod ad concdiaoonem attmet,fruz ftrà fperatur : nec enim nosponti'ficem loco deturbare poffumusjue* que uera doclrina faluo ponrificatu, incolumis efiTc poteft Quod ccenam Domini uultis intégré communicari, nec aduerfarqsineo conceditis , qui contendunt efie indifferens , reélé piéquc facitis» nec enim eft arbitrq noftri, ftatuere uel tolerare aliquid in cede/ fia, quod uerbo Deidefendi non poteft. Clamantilli, totam ecck“' fi'am à nobis damnari : nos uerô dicimus,ecclefiam inuitam fuiflé cagt; ptam ÔC. oppreflam tyrannide dimidiatæ Euchariftiæ, atque ided excuiàndam efte, quemadmodum uniuerfa fynagoga fuit excuiâta, quod in Babylone captiua, kgem Mofi cætcrefque ritus non (èrua/ rit, etenim ui prohibits fuit, ne faccrec, Epifeopis uero ne nimiam iurifdidionem tribuatis, etiam atque etiam prouidete, ne maior ex eopoftturbanafeatur, Mihiquidemomnisbaccadiode dodrinac concordia, difplicet : nam fruftrà labor hic fumitur, nifi regnum fuum pontifex abokrt totum udit. Si noftra damnant, quid condgt; liationem quærimus fi probant, cur ueteres retinentur erroresC fed damnant aperte, fucus igitur eft atcpmendacium,quicquid agunt. De ceremonijs multum,ut uidetur,Iaborant:fed reftituant ante fidd dodrinam amp;nbsp;operumtpermittant ecdefîæ fuos miniftros,qui fadanC officia neccfiaria.Monachos in poffeflîonem redud poftulât:ipfî coii trà reftituant nobis tot innocentes ac pios homines,ab fc trucidatos, feftituât tot animas,impia dodrina perditas, reftituant amplifiimas lilas faeukates, fraude partas atque nequiria fumma, reftituant denk que gloriam Dei, tot contumclrjs affedam, de h is rebus ubi iâtisfe/ cerint, agemus cum ipfis, ad utros bonorum facroru pofieflio pertk neat. Cum de cœna Domini potifsimùm acferè folùm, eiîètinter Lutheru quofdam alios dimicatio,ficut fuprà non ièmel diximu^ amp;cûm id pontificqs effet pergratû,reliquis autem ualde dokret,Bu^ cerusjde uoluntate Saxonis eledoris amp;fui magiftratus,Augufta pro fidfeitur ad Lutherum,conciliationis cauià, amp;nbsp;refponfum tulit non incommodum,itâ quidem,ut illinc ad Zuinglium amp;nbsp;Heluetios iret, quo propius iungerentur animis atc^ ièntenda, Quum hic effet re^ rumftatus,8^offenfionibus omnia patérent,Lantgrauius foedeve (èxannorum fibi coniungitTigurinos, Bafilienfes, Argentinenks, ut fi cui uis fiat religionis caufa,mutuum præbeatur auxilium. No* uembri menfefadum fuit hoc feedus» Eodem tempore, Cscfary dans

datis 11 tèris, lubet Saxoncm eledorem adeflè Coloniæ ad x x i Dcx cembris dicm,propter ardua quædam reipublicæ négocia., cûm cas accepiflèt l'ile Nouembris die xx viir, uenerunt ad ipfumeodem dienuncq atque literæ Moguntini,quibus hoc erat perfcriptutCæz farcm à le petr)flc,ut principes eleÂorcs cÔuocaret, creandicaufâRo manorum regis» itaquecitabat ilium,ut ad xxix Decembris diem adeflet Colom'æ.nam Moguntini funt ineo primæ partes,ut (îi* prà quoque didium eft, Ea re cognita,Saxo,dimiflis ilico literis huC illuc, Lantgrauium reliqudfque principes ac ciuitates proteftantes oratôchortaturjUt ad xxii Decembrisdiem Smalcaldiæ conuC^ niant : fed interea filium fuum loannê Fridericum, cum eo quoF dame fuis familiaribusColoniam celeriter dimittit, ut addiem â. Cæfare conftitutumadfînt»per eos demonftrat, dtationemMo^ guntini non rede necordinefadam, Ô6hac ipfà creatione re^ gisjuiolari cumprimis Imperq fusatquelibertatem, Sc illud Ca^ roîi quarti, Cæfàris, edidum, ideoque non fe ratam habere adioz nemhancnequeprobare. Vbi Smalcaldiam omnés uenerunt, fœ-' deris concipiunt formulam, non quidem offendendi quenquàm, fed fui defendendi caufà» fubfcripfèrunt huic continuo principes, item Albertus Sc Gebartus Mansfeldici, Magdeburgum etiamatz queBrema: fed Argentoratum, VIma,Conftantia,Lindauia,Mez minga,Campodunum, Heilbrunum, Rutelinga, BiberacS,ïiha, (îc rccipiunt ut ad fuos referant^ôô intra fextam hebdomadam difèrtd nuncient, quid uelint : Georgium uerô Brandeburgicum, No* ribergam placuit perliterasinterpellari,quanddquidem ipfôrum legati nullam babebantagendi fupereo facultatem, fuitSthocde* cretum, Daniæ regem 8gt;C Pomeranum, item Megelburgium prin^ cipem, Hamburguni, Embecum, Northemium, Francofiirtum, Brunfuicum,Gotingam,Mindam,Hannobriâ,Hildeifemum, Luz becam,Stetinû aliafcp duitates maritimas per legationê efîê iblicitan das. Pontifex, ubi, quis comitioriï Imperrj fuifietexitus, acCepit, miffîs turn ad alios,turn ad Poloniç regem literis,omm'nô le fperaflè dicitjfore, ut Cæiàris authoritas atque præfentia Lutheranam h^ez iîm uel extingueret uel aliqua ratione (èdaretthanc enim (pem fibi fu ille factam, quo primdm tem pore Cælàr in ïtaliam uenit, eaque de caufaprçcipuè Bononiam fe ueniflê,ut illum,tametfi fponte fualàtis animatum, amplius urgeret : hocenim fi perfedûfuiffèt, amp;nbsp;religioz ni, èC plurimorum faliiti,qui nunc per iftam hærefim periditentur.

confuIijamp;Sadu^rfus Turcicumfurorem mueniripotüi/Te rèrrtediaî cum autem è Cæfàris atque eti'am legati fui h'teri« mtdligat,non fo-' liim adlàni'tatem illosadduci nonpoflè, uerumetiam magis atque magisobfirmari,lè,qui uoluntateDei, naui'culamPetri tàmtur/ bulento tempore gubernet, ac fblidtudmis omm's maximam par^ tcm luftineat, cum cardinalibus rc communicata nullum reperire tutius remedium, quàm illud, quofîntipfîus ufi maiores, nempc concilium publiciim: itaquemonere, ciim dedult;fla res eofuerit, . ut uel iplè coràm uel per legatos caulam adeo fandam adiuuet t le nimirum,ubiprimum fieri poiîît, ad aliquem Italiæ locum, qui fie commodus ,illudindilt;fiurum efiê. Datæfuerunthæliteræ calendis Decembris ♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Confœderati principes, quos dixi, Smaîcaldia

dant literas ad CglâreiTl,die X X1111 Decembris,audire fè,amp;S peruub gatum eflè, quafi fratrem fijum Ferdinandum, qui u^deiblicitetamp; ambiatjCreari uelit Romanoru regem : iam uerô,quæ fitprincipum eledorum in eo poteftas, quid iuris habeant ex formula legis Ca^ rolinæ, quum mortuo Cæfare, totius Imperq nomine creanduseft alter,notum eflè omnibus: ueruntamcn,ipfb incolumi atque fuper^ ftite,ciim in eum cafum res nondum reciderit,à Moguntino Cologt; niam euocatos efiè principes elelt;flores,ad exitum huius menfis, om^ ninô contra præfcriptum legis, contraque morem Imperq : audire etiam, uenturos eo reliquos eledores, ipfius rogatu,Ô6 fore,ut am-* biente ac prehenfânte Ferdinando, uelut expado ÔC pollicitanb' ne,resconficiatur:hanc enim fàmamlonge latéque iam eflèdifiè^ minatam: quod ciimità fit,uoluifïè dequibufdam ipflim admogt;’ nere : Et quanquam abftinere malint ab hoc genus oratione, tarnen quod Ô6 ipfumamp;Spatriamament,eiufquclibertateminprimis,ingt;’ de à maioribus acceptam, deinde, quia nuric in hac mundi fene* tfi;iîtemultacaptiofè fiantôôaftutc, non.fepoflè aliter facere : prigt; mùm igitur, feire ipfum, quàm accurate, quàm fànftè, quibus uergt; bis atque pa/lis Imperio îè deuinxeritamp;S obligarit, quomodo fi' de data per iufiurandum promifèrit,fèruarelegem Carolinam,ex qua fane libertas Imperij potifîîmiim dependeat,quomodo fpopon derit, neque fe quicquam eflè contra faeflurum, nec alqs etiam, ut faciant, permiflurum : hæc nimirum paefla uiolari nonpofîè neque refeindi aut mutari, nifi de communi omnium ordinum confilio ac uoluntatc:nuncautem,fî quidem ipfo uiuo 8C fûperftite, Romano* rum rex creetur, quidem frater germanus,ambiens atip rogan%

ùîcîcrc ip{ùm,quemadmodum id plané fiat contra Icgem,contra fus atque libertatem Imperi), contraque fponfîoncm atque pacfhim, cam,qua fitrdpubb'cæ deuindus, fidem : quàm ctiâipfî non fît corn modum, quàm fîbi quoque futurum graue, touque împerio, duos habere eodem tempore dominos , quibus fît obtemperandum: Et quia moleftè fînt laturi,fî quidem aut ipfî taie quid, ob non feruata fidem,exprobretur,autetiam fîbi,propterïôcordiam amp;nbsp;male defen Gm rcmpublicam,obijciatur, ideo fepetere maiorem in modum, lit hocfuum{criptum,amp; ipfîus atque patriæ charitati,Sr condidoni temporum attribuât,æ res anteaAas in memoriam reuocet, eiuC' modi creadonem noui regis, pro fuo munere æ authoritate prohi* beat,æ fècum diligenter expendat,quands eares malis ÔC incommo dis occafîonem fît in pofterum prfbitura,nifî caueatur : bis etiam de rebus dare Ce literas ad reliquos eleftores, atque Iperare faéhiros eC-fe, quod fît ex ufu reipublicæ,Ôô daturos operam ne qua fiat ordinu Imperi) diuuifîo : quodreliquûeft,ommafeuelle ipfîus caufa,quan* tiimfacultatibus omninô poflînt. Saxo deinde iblus dat literas ad principes collegas : quanddquidem à Moguntino fît euocatus Co-ïoniam,ideô iè filium fuum amp;nbsp;confîliarios aliquot eô mifîflè,qui fîio nomine, quod opus erit,proponant Sc agant: iàmque, fua quidem opinione, ipfos partem aliquam ex illis audifîè, reliquum etiam ad XXIX Decembris diem audituros eflè : rogare autem, ut ab inftitu-to defîftant,amp;S iêcum perpendât,quantum hæc adio fît allatura prg-iudici), quantum incommodi, tùm ipfîs omnibus, tûm pofteritad, propter uiolatum ius,decus atque libertatem Imperi): petere etiam, ut in i)s,quç filius atque confîliarij fui cum ipfîs agent,ità lèlè gerant, quo uideri poflît ÔC intelligi, rempublicam atque patriam ipfîs eiTe charam. Luneburgicus autem èc Lantgrauius ÔC Anhaldius amp;nbsp;Mansfeldiri prolixe îcribunt eodem tempore,ad eledores,in eandê fentenriam, grauitérque monent, ne tantaminiuriam legibus atque patriæ faciant,8c peruulgatum eflè dicunt,pollicitationes atque lar-gitiones interueniflê:quod quidem etiam aperte fît côtra legem Ca-rolinam. Póft,ultima Decembris die,tàm principes quàm ciuita Ces,quas ante memorauimus, commun! nomine dant literas ad Cæ-làrem. in qs repetuntadionem Auguftanam,quomodo de pace diu multumquelblicitarrnt,quidipfe demùm relponderit,prçlèrtim de Imperi) fifeo, cuiufînodi fît etiam poftea fadum dccretum ; æ licet iUudBrandeburgid eledorisdidum ipfemitigarit,amp;: non offen-

*âcn^i cufufquam,Gd muniendi fui atque defen Jendf câufâ,paâi]ttt (e fuifle dixerit cum reliquis principibus, tamen,fi' fifco permittatuf eapoteftasagendi ,quamdecretumhabet,cui dubium eflepofiif, quin ad offcniïonem atque uimea res pernneat Ccùm autem SCma^ iorum fuorum iua etiam extent optimæ uoluntatis ofRcioru erga ipfum ipfîufque maiores prædara teftimonia, petercj ut quanlt; doquidem illudBrandeburgicum uerbo mitigauit, hoc etiam fi' fcale re ipia leniat atque tollat, quo Certi eflê poflînt, adufque pij ligt; bcriqué concilij decretum amp;exitum, uim nullam fibi pertimeicen* dam eflê : iï quidem hoe impetrent collaturos deinceps, utantc' hac iêmper, facultatesamp;S auxilia turn in bellum Turcicum, turn in alios reipublicæufus. Caufâs creandi Romanoruregis has in me/ dium Cæiàr adduxit in primo congreflu principum elelt;florum,Cd, loniæ. quia diuerfls ip fe regnis atque populis imperaretjUequepof* fet continenter eflê in Germania : quia turbulentes admodum eflêt

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;periculofus orbis Chriftiani, præcipuè ucro Germanise ftatus/

propterdiflidium religionis,propter uimatque potentiamTuf' carum, propter nupet excitatam ieditionem atque bellum ruftica* nüm quia per Imperium multa inofticiofe fierentac minus ob^ iêqueilter : etenim, tametfi de ipiorum omnium uoluntate atquè confilio,lênatus fuerit inftitutus Imperq, fuperioribus anniSjta-* men non fuiflê præftitam illis, quæ debuit, obedientiam : itaque fl' bi üideri prorftis neceifarium exnfu reïpublicæ: utlêcundumlê creetur aliquis Romanoru rex, uelut alterum Imperij caput, perfu^ am ablêntiam,qui fit Ôf ingenio prgditus,amp;S uigilans,ÔC induftrius, potens, Ôôamans pacis atque concordiæ, ôô rerum Imperij non imperitus, omnino talis, cui fidere, Si: in quo poflit iplê totus acquielêere. Qiii fit autem magis ad earn prouinciam idoneus fra^ tre fuo FerdinandOjBohcmiæ VngariæCp rege,nullum iê nouiflê alium : huius etiam fines atque régna iam eflê ueluti murum aligt; quem, pro Glute totius Germaniæ oppofitum immanitati Turcp cæ ♦ Principes eleêlores, à deliberatione, CæGrem orant, ne Ger^ maniam dclêrat, fed in ea fibi domicilium atque lêdêcollocet: cûm M.D.XXXI. autem in fententia perfifteret,collatisconfilîjs,quintalanuarfjdic Ferdinandum renunciant R omanorû regem. Saxo, quod unum poterat, creationem hanc eflê uitiofam, explicaris caufis, neque fibi probari, per filiû difertê proteftatur. Multô ante,quàm Augu^ fta difeederetur diflêminatus erat rumor,fore, ut Ferdinandus

cum confèqucrctur dignitatis gradum. Coloma póft, omnes pro? fcctifunt Aquas: ibiFcrdmandus'quot;/nauguratus regno fuit,unde-' cimolanuarq die^Sc continuo dimiffîshüc illucïn Germamamh'tc^ n's, hocipfum denuna'at : Cxamp;retia publiai h'tcris cdi'cit,utïpfuin pro Romanorum rege omnes agnoftant, 8c fepAratim ad proteftan tes hocipfum pcrfcribit. Interea dum eft ColoHiæ Cæfàr,redditæ Hint ei proteiùntium îiterx, quibus ab aÆone fifcaB nbsp;nbsp;liberari pe

tunt, ut fuprà diximus. Ad cas, Aquis,per Fridericun'? Palatinum, Idibus lanuarq rcfpondet legatis. non eflê,quôd refÎ3onfî ôaufà Ion* giüs progrediantur aut expeftent: nondum enim deliber^ffê, cônfideraturuni Rio tempore, quid fît renunciandum, nbsp;nbsp;E-o IdClOj;

N SypERIORI CONVENTV S M A V C AL OT AB,H O lt;ƒ etiam inter alia placuit, quoniam aduerfârij cauiàm atqueprofeflî'onemeuangeîrj multiscalumnijs græ uarent, Sc pafîîm infummum odiù adducerentjcri bendum tfîê cumprimis amp;nbsp;Galliæ ÔC Angliæregiy, ne fibiperfuaderipatiantur. ItaquexviFebruarrf die, Saxo,Brandeburgicus,Luneburgêfîs, Lantgrauius, Argento* ratum, Noriberga, Magdeburgum, Vlma, tam (uo,quàm fociorîî principuatquc ciuitatum nomine, dantliteras ad utrunque, (èpara* um ,eiufdemfententiæ, Scire ipfbs hauddubie, ueterem eflê multogt; mm querimoniam de uitijs ecclefîafticis, quæ multi fæpe uiri præ* ftanteSjôCrecénti ferè memoria,per Galliâ,Ioannes Gerfon, per An gliâjloannes Coletus,grauiter notarintatque reprehenderint : idem bis proximis anrus accidiflê Germaniæ: cûm enim expiationes illas, quæ uulgo dicuntur indulgentiæ, monachi quidam ibi circumfer* ientjamp;Tmagna cum contumelia Chrifti, fummdque diferimine fàlu* tis hominum,illas celebrarerit,ôif infamem ex eare quæftum ubique

faccrent, admonitos fuiflc kni'ter, à uiris aliquot erudiùs atqucba* nis,ne fie agcrcntn'Ilos ucro nonfbldm non abftinuifie,uerunietiam atroci ter damnafle monitores,ita quidem, ut hi ueritatis tutelam at' que patrocinium fufciperc cogerentur : per earn occafione alia mul' ta neceflarió fuifiè reprehenlà,uenim aduerlàrios, qui caufam dede/ rant ofFenfionis impudenti fua nundinatione, non prius conquicuif lê,quàm hæc dodrina, iplorum oppofita nugis ÔC impofturæ, fine légitima cognitione damnaretur ut impia: qudque totam opprime' rent, in fummum odium adduxiiïè apud Caciarê alidlquereges : ue* runtamen clFulgefcente iieritatis,tanquàm iôlis radio, cumefiêntiu gt;nbsp;omnium alpedu multa,neque negari poflènt, quæ deprauatis iudi' ct)s obrepièrantin ecdefiam,ordines Imperi},in eo conuentu, quem primûm Cælâr egit Vuormaciç,plurimainiedidiflègrauiflîmaque P oftulata,quorum emendationem dicerent eflè necefîariam : In alijs deinde conuentibus Imperij, quum diu multumque res inter ordi' nés ac Cæfàris legatos agitata fuifiêt, componendi diflidfj riullam feuiamexpeditioremaut meliorem,quàm per liberum orbisChri' ftiani concilium una omnium tiôce iudicatum fuiiîê : Cælàri quO' que rationem banc, ubi cognouit, placuiflè,déque concilij turn loco tum tempore deinceps deliberatum efletquemadmodum decretis tunc faeftis doceri pofli't : cum autem ex Hilpanqs Cæfàr per Itab'am uenifiet in Germaniam,ad Auguftæ comitia, totum in hoc fuifle, ut fine concilio res componeretur : quod quidem bonoipfiim animo feciflêputent: itaquefedodrinæfuæ confeflîonem in eo conuentu palam tunc recitaflè,ô^ illiexhibuiflê,amp;S fi maioriopus eflêtexplica' tione, detulifiê : contrarium deinde feriptum fiiæ confeflioni,fuiflê recitatum : eius ubi petijfiènt exemplum à Cælàre, nonimpetrafiê, propter adiertam conditionem, quæ fibi periculo futura erat atque fraudi: póft,ex omni numero quofdam eflè deledos utrinque,uelut arbitros conciliatores : uenim ne fie quidem conueniflê, licet ipfi profiterentur,quicquid omnino (alua con{cientiapo{rent,fêlê fadu* ros : Cæfarem deinde propofiiifiè nonnulla, quælèruarent interca -dum fiat concilium,fed eius generis,ut,fi recepiflênt, cÔfcientiam fuam ipfi læderent,Ô6 Deum grauiflîme offenderent : cdm autêedi' dum pofthac Cæfàr faceret ualde durum, fè neceflario prouocaflê ad concilium pium atque liberum : Sc quanquàm ita res habeat, li' cet ifte fit rerum ftatus,etfi nihil ipfi magis optent,quàm ut légitimé de caufà cognofeatur, tarnen audire, fuos aduerfarios in hoc eflè to-

tos, ut Gæamp;rcm aliofque reges contra fe uarffs ca!umnf)s acccndant? dogmata quædam circumferri, quæ fibi falfb tribuantur : nee enirn eflè tantum à facris h'teris aliéna, uerumetiam abhorrere à fènfu com mum’ : G' quis etiam ad hunc modiim fuos intra fines doceret, non ib 11 futurum i'mpunè : quantis autem ipfi uerfèntur in periculis ob hums doârinæprofeflionem,neminem eflê qui nonuideatî quæ fane di'fcrimina minime fubi're ueli'nt, nifi certo fcirent, banc ipGm dodrinameflê confêntaneam uerbo Dei, ôf propter gloriam no^ minis diuini retinendam : Illud etiam fpargi ab aduerfarqs apud exteros quafi doôrrinæ genus hoc receperint, non quidem ullapie^ täte, fed ut per earn occafionem inuaderent in bona facra : (ed hanc calumniam ÔC anteaÆs conuentibus eflê refutatam,ô^ fore,ut in tO' tius orbis concilio magis confutetur: homines ctiam prudentes at-» que iudicio pr^ditos, comparatione faiflapericulorum atque com^ modorum,facile uidere,non minus abiurdam ÔC ineptam hanc eflêj^ quàm acerbam et odiofàm criminationem: An enim ullg fuis in fini--bus tantæ queant eflê facultates ecclefiarum, ut exiftimationem, fa* mam, dignitatem, coniuges, liberos, denique fortunas omneis at* que uitam ipfam, in præfentiflîmum periculum idcirco deuocarc uelint C an ulla com moda fibi tarn arridere, amp;nbsp;chara eflê poflînt, ut non èc Cæfàris, amp;nbsp;ipibrum, laudatilsimorum uidelicet regum,be* iieuolentiam atquç gratiam, his omnibus longe prscponantC” fuos nimirum maiores atque parentes, quum ex qs bonis nihil attinge* rent, Sc domi cum dignitate uixiflê, ÔC fumptus etiam publicos to* Ieraiîê,nec id modo, fed ecclefias etiam partim inftituiflê nouas^ collatiseomagnisuecfligalibus,partim locupletaflê ueteres acma* gis exornaflê : fuç quidem ditionis ecclefiarum opes eflê mediocres,' ac licet neceflàriæ fint miniftris, qui populo præfunt crudiendo, quorum fane prouentus annui fint admodum accifi, non fe tarnen reeufare, quo minus in pios ufus, arbitratu concilq conferanturt modo concilium yiud,tale fit, in quo præiudicijs 80 affedui nô fit lo eus» In calumnqs etiam hanc eflêprimâ,amp;r hoc nominelê deferri po* tifsimiim ÔC acculàri,quafi do Arina, quam profiteantur, improbet magiftratum amp;nbsp;legum dignitatem eneruet : fêd lêriptum fiium reci* tatum SC exhibitü Auguftg,relpondere huic criniinationûhoc quo* que uerè poflê dici, huius temporis uiros do Aos ornaflê magiftra* tus atque legum dignitatem, magis quàm ulla luperior ætas fcce* ritî^fîc enimprorfus erudijflê mentes,ut ôd^magiftratus intelligat

cc r to que fciat, fuum lu'tæ genus atque ftatum cflè Deo pergratutW^ amp;C populus i'nuicem agnofcat, honorem nbsp;obfèquentiam (è debere

, Î magiftratui propter mandatum Dei,qui poteftaos ordmariæ con/ temp tum non dimittat impuni tu : præterea, cum ipfî beneficio Dd prefînt eöam ahjs,cuius hoc eflêt dementiæ,tolerare dolt;fÏTinam,qu? frena laxaret hominibus^amp;S obedi'entiâ diflôluerctjôô populum inlë . conci'taret Ç' Quid eti'am de præfelt;fli's eccleiïarum (èntiant, in fuo dlo' fcn'pto lucuïenterexphcafîêî namamp;Secclefiaftici flatus admim'ftra/ tionem legi'timam fibi probari,amp;S mim'fterium uerbi feu poteftatem claui'um fiimmo fe ftudio uenerari t lam uero, cum hæc amp;nbsp;id genus aliacrfminamfeconferriaudiant,amp; ueropubh'ce multum referre putent, uti'pfi, tanta prydentia Sc authoritate reges, cauGm ordi'ne ÔC rede intelh'gant, ideo fe,purgandi flii caufà,uolui'flê hæc ad ipfbs perfcribere,amp;S orare plurimum,ne calumnqs ilh’s fidem habeant,ne/ que Gniftram ullam de fc conci'pi'ant opinionem, fed integrum fêr' uent iudicium,donec pubh'ce purgandi fiii locus detur, quod inpri' mis cupiant : orare etiam,Cæfàrem hortentur,ut propter caufæma' gm'tudinem ecclefîæ toti'us utili tatem,concilium pium atque libe rum,m Germania, primo quotp temp ore cogat,necp grauiusqui^ contra fe ftatuat, donee legitime difceptata res fuerit atque defînitaî nam ôiS hucufque fèmper ofFiaum fè præftitifîê fuum reipublicæ Iiu perij,8c nunc dodrinam iliam profireri,eoque nomme in diferimen uocari ,nulla certè cupi'ditate uel proteruia, fed prop ter mandatum atque gloriam Dei : quo magi's etiam fperarc,non ipfbs efîê defutu/ ros fuis precibus : nam in fumma laude poncndum,fî quidê hoc au/ thoritate fua perficiant ôô intercefîîone, ne ferro decidâtur ÔC armis hæ controuerfîæ,fêd redum fiat iudicium,6c fanentur morbi, ec' defiæ concilientur,ôô uis nulla fiat hominum côfcicntrjs: poftremo, fi de ipforum erga fè uoluntate per literas cognofeant, longe id fibi fore gratifîîmum. Februario menlè,Saxoniæ princeps eledor,lô cios omneis confcribit,ut ad x x i x Martq diem fint Smalcaldiæ, deliberaturidefufcipienda defenfione contra uimhoftilem,fi qua forte fiat. Hi erant principes ac ciuitates, quas antea fæpe diximus: iieruntamen Saxo ualetudine detentus,filium eo mifit,Ioannem Fri dericum. Superiôri conuentu placuit, Daniæ regem Fridericum Sc Saxonicas maritimafèp ciuitates de fœdere fcilicitandas eflèmunc igitur,cùm denuo conuenifîènt, quid adumintereafît cum illis, quid finguli refponderint,cômemoratur. Et Danus quidem,anjarc fe dodri/

fe dodinnam euangelij, Gd multos cflè per fiium regnum cpifcopos ualde potentes tarn opibus quam dientelis coniundione nobihgt; taris,nec fibi integriï eflê dïcebat,foedus hoe inire,tanquam regê : ad alias ueró fuas prouincias quodattinet,quæfint ditionis Imperij, non recuGre.Megelburgeßs Hericus excufàbat, quod ipfius legati decreto lubGripGrant Augu(tano,ucruntamen nihil fe fadurum in ipfos inimice» Pomeraniæ princeps Berninus,non fe quidem abhor rere,Gd penes fratrem natu maiorem,fùmmâ rcrum adhuc eile pro* pe totam.LubecenGs non detredabât, Gd quod magnos belli Ium* ptus toIeralGnt,eius quoq^ration?haberi,et fi forte DanigrexChri ftiernus,regno pulfus,uim ip Hs adferat,quid inuicem expedare de* beant prgfidi},Gire cupiebät. LuneburgenGs, quod ipforu principi Ernefto placerct, idem G quoepfaduros efle prædicabant, Delibe* ratum deinde fuit de fuffragrjs exquirendis, de Gibitarijs auxilfjSj de contribuenda pecunia,de perpetuandis auxilijs,dedeligendis ducibuSjde recipiendisinis,qui uelint huiuselGfoederis,poftea, deconftituendisprocuratoribus SCaduocati8,qui Gio nomine re* Ijjondeantin iudicio,n fortefiGus,autmandatuCæGris,aut alio* rum rogatu litem moueret. amp;nbsp;huic quidem defeniionis parti feG coniungunt Georgius Brandeburgicus,Noriberga,Campodu* num,HeiIprunum,foedus autem repudiabant, Decretum etia Gut, manifeGaflagitia Guere per Giam cuique ditionem eiGpunienda*

Prius quam foedus im'retur,in confilium adhibiti fueruntnon in rcconGlti modó,Gd theologi quoque» Lutherus autem Gmper do* cuerat,magiftratui non eiG refiftendum, amp;nbsp;extabat eius hac de re li* bellus :cùm autem in hac deliberationeperiti iuris docerent,legibus eiG permiirum,rciiftere nônunquam,ôc nunc in eum caGim,de quo leges inter alia menrionem faciant, rem eiG dedudam oftenderent, Lutherus ingenue profitetur, G neGiuiiGhoc liceretetquia leges poliucas euangelium non impugnet aut aboleat, uti Gmper docue* rit, deinde, quoniam hoc tempore tarn dubio tanque formidolo* G mul ta poiGntaccidere,Gc ut non modo ius ipfum,Gd confeientiæ quoque uis atqueneceifitas arma nobis porrigat, defeniionis cauG fddus iniri poiG dicit, Gue CæGr ipG, Gue quis alius forte bellum eius nomine Gciat ♦ Edito quoque Grip to primiim cxplicat, quam fuerint in Auguftæ comitijs obftinatiponriGci),deinde monet in uniuerium omneis,ne magiftratui adeiuimodi bellum imperanti miVtiam,obtempèrent* Dodrinæ ueró ponriGciac complures ÔC

grauifïîmosquidêrecenfèt errores,quos ai'tabilKspropugnatunt iri^qui fècaftris ilîis adiungunt. qua quidem l'n rc fummum nefas ineflê di'cit : quanta ßt eriam lux illata mentibus hominum hoc temlt; porCjpcr euangelq cogrationem,demonftrat,amp; à tàm impij belli fo cietate temperandum effè docet. De Tigurinis,Bcmatibus,Baff* lienfibus egerant aliquot ciuitates, quo d fî indefinitè,fîne ullius do' gmatis exceptione reciperentur, non elîè recufàturos fœdus : loan-' nes autemFridericusadparentem ièrelaturum dicebat. Quod de paranda defenfionc propoßtum fuit, ciuitatesitàrecipiunt,ut in proximo conuentu Francofurtenß plané relpondeant, quid in eO uelint: de creatione Romanorum régis idem principes,quodantea, ftatuunt,nequc le parituros eße dicunt : Sc quia C^far datis ad ipibs literis mandauerat, ut pro Romanorum rege Ferdinandum agno' feerent,placuiqut Saxoniæ princeps interea formulam reljjonß con cipiat,amp; Francofurti in medium proponat: ciuitates etiam,quid de Ferdinand! regis creatione ßätuänt,tum explicent.Conuentui futu* ro didtus eft dies Francofurti,ad quartum lunij diem. Interea dunt îSmalcaldiæfunt,allat£ fuerunteis literæ Cæiàris,in quibus hoc erat perfcriptum. ex omnibus lods nunciari de Turca,quemadmodum in^cnticum exercituconftituerit inGermaniaminuaderetruanda'

bat igitur,ut fine exceptione conferrent auxilia. Illi,maiorum exem* plo non fè reculàre dicunt ullum onus aut officium,quod reipublicg præftari debeattièd feire ipfum,in quam fententiâ Auguftg uerba fe cerit eledfor Brandeburgicus,quod tame ipie poftea mitigarit,quid etiâ de fifeo decretum fit in eo conuentu : fe quide ÔC tunc orafle pluquot; rimum, ut aftionem omne fiftalem quæ religionis nomine moueri poßit,authoritatefua tolleret,8ó cum nihil impetrafleftt, nuper ante menfes aliquot, miffi's literis atep legatis idem denuo flagitaflê, nuF lum uero tulifle refpofum,nifi quod ipfbru legatis Fridericus Pala* tinus demum dixit,non efle quod longius progredianturaut expC' dent: nam fuo tempore ipfum, quid oporteat refponderi, cofidera* turum : id fibi quide omnino præter expedationê tunc accidifle, nihilo minus putafie,fore,ut aliquando fcandê refpôderctur aliquid: Cùm autem de conferentlis inTurcam’auxilijs nunc fblicitentur, neque tarnen pacem adhuc impetrent, facile cogitari polTe, quâm fit ipfis incommodum,quàm nonconfultum,ut in hoc dubio rerûfùa* rum ftatUjCÙm proferiptiones uim hoftilem expedarc cogum tur,præfidia fibi detrahanqae ueluti neruos inddant ipß: Nâ fi fifeo permit^

pcrmittaftir aducrRim fe alt;fHo,rdigionis cau6, cui dubium (ït,quni ad uim ca. rcs pertineat Quapropteriterum atqucitcrum obfècra-re,ut tandem aliqiud liatuat ÓC fifco aÆ’one omni intcrdicat adufq^ concilq tcmpus,Só pacem atquefècuritatem fibi præftet: (c faduros inuicem pro fuauirili partc,non in Turdco foldm bello, ied in om* nibus al ijs reipublicæ negocijs, quod fui fît offi'cij : petere autem, ut perhoskgatos,quidfitipfîuspropofîti, renunciet. Martiomen fè decefîît è uita Richardus, archiepifcopus T reuirenfîs t magna fue tateius inter eledores authoritas, propter ufum rerum ÔC ftudium libertatis. Veneni fufpitio fuit, Sc ex domefticis^quidani tormentis îdeo fubielt;fî:us, fortitudine amp;nbsp;conftantia fua pericülu cuafît. Cum Vlmenfès hoc ab Argentinenfî fènatu flagitaflênt, Bucerus eo pro* fedus, ipforum ditionis eedefîas conftituit, ôô religionis formulam cofcribi't, adiutus ab Oecolampadio amp;nbsp;Ambrofi'o Blaurero. Sub hoc tempus in Belgium uenit Maria, foror germana Cæfàris, quæ Budouicum Vngariæ regem h abuit in matrimonio, fîcut ante di* ximus. Hanc Cæfar,amitæ fuæ Margaritæ, quæ nuper è uita deceP f^rat,fubftituit,amp;r regionibus illis omnibus præficit. Clementi fê* ptimo lis erat cum Alfonfb duce Ferrarienfî,de Rhegio amp;nbsp;Mutina: tandem fado compromifib,Cæfàrem deliguntarbitrum, Is,in Bel* gio ciim effet, per hos ferè dies, pro Ferrarienfî pronunciât. Ad prinepum atque ciuitatum literas, Galliæ rex, Aprilis die x x i. re* ^ondet. nihil op tare fè uehementius quàm totius Europæ concor * diam,8(: pergratum efîê,quôd ipfî etiam eo propendeant, quddque concilium fieri cupiant: hoc enim fîbi non utile modo,fed amp;nbsp;necefîà rium uideri : quoties de fànanda republica fèrmo incidit, ità fêm* per fudicare,nullum efîê fîrmius fundamentum, quàm fî ueri mon* ftrator almus ille fpiritus, primas inea repartes obtineat : quod ß cæteri etiam idem ftatuant, nbsp;nbsp;fî concilio deligatur locus ab omni

periculo uacuus atque fufpitione, quo quidem in loco fuam cuique fententiamlibéré pronunciare liceat,nec afFedibus aliquid detur, tune nimirum optime fperandum efîè de fumma rei, Quod autem folidti fint, ne criminatiom'bus aduerfàriorum alienior fit fadus ab ipfis, non efîè quod uereantur : fuo enim quodam inftituto atque di feiplina non fè confueiufîè, ne de inimicorum quidem fama temerc ftatuere : cùm uero tanta fît, tànque uetus inter Galliæ reges ac Im* perij principes necefïîtudo, cuiufnam hoc effet inhumanitatis ,dc propinquis ÔC amicis ullam fîniftram concipereopiruonem, indida

uidclicct cauG Quantum enim i’p{c tribuat hufc amicttix lam óf/ni initæ uel ex co poflêiuderi, quód etiam tunc,quandó forte bellutn geritur cumCæfàre ,Gcrmam's tarnen amp;nbsp;duibus Imperfj tutus in Galliam acceflus Sc exitus illinc pateat, ut non lecus, quam fi domi cflênt,negociari ipiis ibi liceat,ità quidcm,ut Germaniæprindpum atque ciuium domidlium, GaHiaredè nominari poflit: Hæc qui-dem eflc nota peruulgata, led tarnen non adeo magna,quin ipfo^ rum caufa, quandocunque res itâ dabit,multó fitradurus maiogt; ra, praderum,fi, quod profitentur,pi) liberique condlq décréta non répudient: ut enim difcèptatione potius, quam ferro dirima* turcontrouerfîa, quodquidem ipfîpétant, idem fibi quoque uigt; deri, eflê turn boneftum magis, turn reipublicæ fàlutare:quæ triftif fîmam fubitura fù fortunum, fi res ad arma ueniat, Illud de Gergt; maniæ Galliæcp neceflî'tudine quod dicit,fic habet. Francones Gef manijSueius finitimi, fada quondam irruptione 8^ Treuiris,Mc* napijs, Morinis, Neruijs, AmbianiSjBellouacis, Sueflîonibus op* preflîsjin ea parte Galliæ con{èderunt,quç nomen ad hoc ufque tem pus ab illis retinet, ÔC Francia didtur, cuius quidem regionis capuc cftLuteda Parifiorum .Et quumordinc multi reges ipibrumibi dominarentur, fiidfque fines amplificarent,tandem ad Pipinum eu-' am dufquc filium Carolum, reifummapcruénit,quipôft ob rerum geftarum amplitudinem didus eft magnus, ubi quarto Romam uenifièt, à Leone tertio pontifice, ab omni populo fâlutatus eib Imperator Auguftus, Germaniam, Italiam atque Galliam poflêquot; dit. huius deinde filius Ludouicus, ÔC qui uenerunt ab eo nepotes, Galliæ reges fuerunt. Hue ergo fuamoriginem rex Francilcus re* fert,amp; e' l^nconum ftirpe procreatum feie didt. Eodem fuitedam «fus adminiculo, fuperioribus annis, quum à morte Maximilian! Cæiàris, dignitatem aflFedaret Imperij. Quum enim exteris popu* lis ad hune gradum feiret eflè lege iam inueterata præcluiùmadp turn, uoluit demonftrarc, iè quoque Germanû efle, Venim enim^ uerô, poftremus è Caroli magniftirpe mafeulina Galliærex,fuit Ludouicus quintus, qui non relidis liberis uitam fini)t,anno iâluos nongentefimojodogefimo odauo, quum in ea iàmilia regm' pofîêC (îo fuüTet per annos ducentos,triginta odo. Poft eius mortem,(ûc* ccfiîo iure quidem ueniebat ad Carolum, Lotharingiæ dueem, Lu* douici patruum : ièd Hugo Capetus, Luteciæ Cornes, uti tradunt, cuius mater, ordine longiiTimo fuum genus referebat ad Carolum

thagnlim, profligato captoque Lotharingiæ ducCj^egnum inuafifi adfihumRobertu tranfmi'fit, cuius deinde malculinaprogenies ad Franofcum ufc^ regem connuata fuit, Sunt,qui Capetum obfcu ro humilicp loco natum eflè dicunt,fêd annalium fcriptores plæricp negant,et hanc eius,quam dixi,recen{ènt originem, Britâraæ rex, Henricus ocflauus. Maf) die tertio refcribit.magna Ce cû uoluptate Ie gifle,quod eô fpcdent,ut làlua permanête religione,amp;: inuiolata pa ce,morbi' Gnentur in ecclefijs, 8c emendentur quæ uel hominum ne' quiti'a uel ignoratione deprauata fi'nt atque corrupta : quod eti'âfuis iiteris totam acflionem commemorent,ualde fibi efle lucundum: ex' citatam qiüdê fui'flê famam de ipßs nori ualde cômodam, quali de* fenderent homines quofdâ dementes,qui ftudeant omnia perturba^ te 8^ fumma mifcere profundis: uenim nô fe fidê habuiflê,primum, quod Ghriftiana charitas ità pofcat, deinde,quod id genus crimina iudicaret non poflè cadere in tanti fplendoris, nobilitatis at^ pru^ -dentiæ uiros : Et quanquam eorum, quæ ferebantur,nihil unquam crediturus eratprius,quàm certo comperiflèt,tamen,quôdadhunc modum (èlè purgarint,perquàm fibi fuiffe gratum, uel eo maxime, quod iudicio 8c opinione non aberrauerit: quod igitur emendari ui tia pétant,in eo fuam 8c omnium bonoru uoluntatem cum ipforum ftiidio plane cogruere : nam rerû humanarum hanc efle conditionê, ut tanquam in corpore, fie etiâ in republica amp;nbsp;omni adminiftratio* ne, continentibus ferè fit opus remedqs : magnam igitur laudê me* teri,qui medicina faciunt, amp;nbsp;uulnus atep morbum ità curant, ut ni* hil exafperent î non dubitare autem, quin ed tendat etiam ipforum conatus : cauendum efle tarnen diligenter ab illo genere hominum, qui res nouas appetunt, ÔC ordinum æqualitatem prædicant,8ô ma giftratum efficiunt contemptibilem : eius enim ièétæ quofdam in* tra fui regni fines aliquandd fiiiflc, 8c inde ex Germania eô pénétrai* fe î Et quoniam de reuerentia magiftratus mentionem fuis in Iiteris iaciant, ideô iè paucis uoluiflê commonefacere, ne cui licentiæ fene* ftram ap criant : hoc enim fi caueant emêdationi ftudeant, optimsi operam efle nauaturos reipublicg:Concilium quidê publicum inpri mis etiâ optare fe,Deumcp precari, ut principûanimos in hanc cura accendat: de ipfis autê omnia iè reifte fperare, neç efle quic^, quod ipforum cauG non uelit : interceifiirum etiâ apud CæGrem diligen* ter, ut concordiæ rationes inueniantur, in coque iè fa(fturum,quod ipfimct fingulis temporibus optimû eflè iudicabût. Cùm ad diem

uentumcflêt Franco furtum, kgaticiuitatum,Heut coftitutum erat,' quid de Romanorum regis creatione fcntirent,exponunt. poft mul tarn deliberationem ità fe reperire ut propter titulum F erdinando res^i tribuendujlitem ullam non neceflariam ftibeant, autpcriculum ßbi créent ipß, non uideri confultum: quandiu enim Cæfar aut uita fuperßt,aut fit intra fines Imperij, omnem eflè penes ipfum potefta^ tcm:abfente autem il Io, rei fummam ad Ferdinandu quidem uenire, fed tanquam nomine amp;nbsp;loco Cefaristiam aliquoties omnia fuafe de* tulifie Cæfari,quantum quidem facultatibus omnino poflint: quod fi nunc autê creationi régis obfiftant,fore, utuanamfuifle pollicita* tionem illam plæricp dicant,amp;S ideirco fiant alieniores,amp; fuam opc* ram aduerfum fc multi profi'teantur,quf quide contra religionis ati]^ , do(ftrinæ caufàm nihil erant alioqui faefturi: mctumetiamelïè,nc forte alij, quifefe aggregare huic fœderi cogitabant, hoc ipfoiam deterreantur : his igitur de caufis non fibi efle integrum in ca. qui' ' dem re Ferdinando refiftcre, fedeledionem, cuiufmodi fit, in me* dio fefe relin quere: quodfi Ferdinandus autealiquid mandet, uer* bo Dei contrarium,non fe parituros : quod fi uim faciat,tumlàâii' ros ex formula fixderis,amp;S ad defenfionem omniafua collaturos efle.

Principes autem ad Cgfarem Sd ad Ferdinandum fcribunt^quod contra morem ac libertatem fit adfum Imperij,non fe pofîè illud ap* probarc, nee ipfi titulum tribuere Romanorum régis. Hoc ctiam inliteris ad Cæfaremaddebat Saxo .quodfi legitime res traiftetur, non fe difiimilem futurum à fuis maioribus. De Heluetijs in f(X' dus recipiendis,quod ciuitates ualde cupiebat, Saxo per legatos re* fpondet. quonia de ccena domini diuerfum fequantur dogma, non fibi licere fbcietatem cum ipfis ullam coire: quanti fitipfbrum con* iunótio,propter uires atque potentiam, nonfe quidemlatere,fed eo fibi minime refpiciendum efle, ne triftis inde fèquatur exitus, quodqs accidiflefcripturateftetur,qui,muniendi fui caufà,ciuuf* que modi præfidfjs ufi fuiflênt. Eo durante conuentu,Iiteræfuc* runt allatæ Saxo nis atque Lantgraui),ad reliquorum principum at* que ciuitatum legatos, quibus hoc perferiptum erat.Moguntinum archiepifeopum amp;nbsp;Palatinum principem Ludouicum, permiflu Ccfaris,uelle intercedere de pace,ôô datis ad fè literis,peterc, utidem ipfi quoque permittant : tune enimdiemefîê diifturos conuentui. re deliberata, legati placerc fibi refpondent. Cûm igitur Lantgra* uius atque Saxo renunciaflênt,a(ftionem fibi non improbari, fî mo*

do fifcus interea quiefcat ; illi, cum hoc impetraflent â Cæfàrc, diein conft’tuunt, pcnultimum Augufti menfis diem.Legatos habcbant hoc in coniientu ciuitates, Argentoratum, VIma, Lubeca, Nori' berga,C5ftantia,Rutelinga,Meminga,Lindauia,Biberacum,Ifiia, Gampodunum,Heilprunum,Magdeburgum, Brema, Brunfuîcû, Gotinga ♦ BambergenGs epilcopus Vttigandus, aliquot annis antè,qucrimoniam habuerat ad focios Sucuici foederis, de Georgio Brandeburgico,quód fuu ille ius eccleGafticum interpellarctjquod uedligaha fibi facer et détériora, quod facultates Geras alio confer^ ret, quod Geerdotes ad nouum iftud atque falfum doéîrinæ genus cogeret, aut G non parèrent, efjeeret : ÔC quonia in co Romani pom tificis atque CæGrisedida, fed amp;nbsp;leges SôæquitatemipGmui'oîet, fummamque Gbi faciat iiiiuriam, petebat,ut uel gratia amp;nbsp;authorita' te fuailium ad officium adducant,aut opem ilia Gbi præftent,quani

fadere debeant,quó fùa deinceps tuen' pofîit,amp; amifG récupéra' te. Cùm autem poft uariam difceptationem,eius rei cauG dies eflêc didus hoc anno, Norlingæ, menfe ïulio,uencrurtt eô,rogatuBra« deburgicijproteftantium legati : cùm BambergenG erant Augufta' nus, VuirciburgenGs ÔC AiftetenGs epifcopi,tanquam adiutores 8C confiliarij. proponitador,amp;: quantum acceperitiniuriç,quantum' ‘ que damni,commémorât: Ô6 licet foci) foederis,propoGtapcena,reo mandarint iamolim,ut ab inceptodeGftat,ipfumquc reftituatiii integi‘um,nihil tarnen adhucefFeduefïè docet, itaquepetit,utiuxtæ formulam foederis agatur. Reus, ea quidem parte, quæpropriè ad religionemamp;Siurifdidionem eccleGîîfticampertinebat, interponit appellàtionem,amp;r ab illorum edidis atque iudicio prouocat ad con* cilium. Illi uerô, diebus aliquot interiedis, quo d ad hune modum proüocarit, ualde fe mirari dicunt : nam efîè amp;nbsp;inuGtatùm con^ tra præfcriptum foederis, quo cautum Gt, ut ador Sc reus in omni controuerGa Gquantur arbitrium deleélorum iudicum : adhæc, itæ conueniGê, ut eccleGafticorum libertatem omnes defendant : huius ergo litis cognitionem ad fe propriè pertinere: cùm etiam hucufquc iudiciumhocagnouerit in hac ipGcauG,Gneexceptione, nonefle quod iam recufêt: deinde, concilium Gbi praciudicare non pofïê,nec effe præferendum hac quidem in parte :his itaquede cauGsnonfc recipere prouocationem, Gd edida fuperioraconGrmaretniG au* tem obtemperetur,ex pado Gbi faciundum effè demonftrant. Reus contra, quantum ad Gcram iurifdidionem pertinet,inappcllatione

permanere neque iamlatam fententiam admitterefêlèproteftatuf* CauGm hanc agebat Brandeburgicus tarn fuo, quàm ex fratre Ca^ Hmiro ncpotis Alberti nomine, cuius erat tutor ♦ Interea Cæfar, componendi diisidij religionis cau{a,conuentumindidt Imperi), Spiræ, ad idus Septembris : fed undecimo calendas Septembris ad Saxone ueniunt Gulielmus Naflbuius Nuenarius,Comites, ma' gnæ propter uirtutem autboritatis uiri,ac permiflu CæGris de con* ciliatione agunt, quinque omnino proponunt. de coena domini, de ritibus ecclefîæ de bonis iacris,de auxilijs in Turcam, de Ferdi' nandi régis eledione ♦ Cilm autem ex ipforum uerbis appareret,Cç Gri perfuaiumeilè,quafî Zuinglq dodrinamanabaptiftarum, ipG probaret, reipondct. cuiufmodi fit dolt;flrinæfug genus,amp; quid fuæ ditiom's ecclefiæ miniftri doceant, ex Auguftana confeGione G' tis efle notum : Gd amp;nbsp;hoc conftare,quum eflet in comitqs Awguftf, nullum fibifuiffecumqs,qui Zuinglianiuulgo putantur,commer cium,Gd ne poftea quidem,donec Gntentiam illi fiiam explanaflênlî eiufdem G nunc etiâ eiG propofia,et quam fit Auguft^ profeflus do 0:rinam,in eaG beneficio Dei permaniurum eiG,ad extremu ufi^ ïpgt; ritûjSc orare,ut ad CæGrê hoc nomine GG purgent. IIli,iam antes G nouifle, rem ità habere, Gd tarnen explicaturos CæGri dicebant, neque dubitare,quineifitauditufuturum ualde iucundum atquc gratum:adreliquapoftulata quod attinet, placuit in proximufli Imperi) conuentum ea differ ri ♦ petebant autem illi, ut ad eum con* uentu aut ipG ueniret,aut filium eo fuum mitteret,llle,cupere G qui' dem omnibus modis gratificari Cæfâri,Gd ætate iam efGgraucm,S^ ad proFeóliones inhabile,Só fubefle dicebat cauGs non leues, curnec ipG ueniat,nelt;: filiumquoque mittat: namSpiræ æ Auguftæ fibi quædam accidifG non boni exempli, fie quidem, ut m'fi fide pu' blica Cgfar fibi focijfcpcaueat,adefG non pofsint:ddnde,ubicunquc fit futurus,nô G pofG carere dodrina prædicatione uerbi diuinf, necetiampati,ut ciborumSc alimoniædiGrimen ullumfibi prsc' Gnbatur:iamuer6,fi dereligione futurafit a(fHo,rem ipGm po' ftulare, ut Lutherum Ô6 alios eoGcum adducat, quibus etiam ido' nee cauendum fit : adhæc, fæpenumero G rogalG CæGrem, de fùæ ditionis inauguratione,pro more Imperi),deque rebus alijs,ne' que tarnen quicquam impetralG, licet magnæpollicitationes inter' uenerint : imo Fridericum Palatinum in proximis Auguftæ comi' tijs,ità fibi ad ea refpondilG illius mandatu.ut facile uideretjiratunl

fibi effe Cæfarem, tametfî nuIJo ftio men'to : his igi'tiir de caufîsnori fibicfTeïntegrum, co uenire:quód fiautem ipforum l'nterceiïione Cæfar ante conuentum ea fibi concedatjnon efle defuturum, Ciim fubexitum Augufti menfis, Moguntmi ac Palatini principis lega^ ri, Smalcaldiam ueninent, proteftantium legatis exponunt de fuoz rum prindpum erga rempublfcam atque patriam chan'tate : quuni enim infeda re fit Augufta difcefliim, ipfos, confiderata pencuh mai» gnitudine,quod ex eo diflîdio fit oriturum, non pn'usconquieuifie, qiiàm Cæfar l'pfis intercedendi, deque pace tr^dandi facultatem per^ mittereuopti'mum er^o fibi uiderfiutquæconciliari non potuerunt Auguftæ, nuncdenuo tradenturjamp;qui tuncillius fuitexitus, idem fît huius initium adionis. Ad hæc illf/uos ignoraficjquid propone retur,tdcóque nullam certam aut definitam agcndi rationem fibi de^* difi'e,ueriim,ut poftuiata fcripto comprehenfa domum referanr,man dafiètitaquelicereproponant quod uidebitur:fe deinde quod in fnandatis habeant,efife faduros » Rurfus ilH de prædara fuorum principum erga patriam uoluntate prolixe commémorant cum illud fifcale fit impetratum exiftimafiTe, pleniorem ipfosagendi po^ teftatem habituros eflèjpræièrtim de i III s, quæ deddi non potuerunt Auguftæ: iam ueró,fi quidem in eo permaheant, necamplius profe«» rancmandatum/ore, utSdCæfari hoc amp;nbsp;fuis quoque permolefte ac^ ddat. Hi contra.non effe quod incuftntur eo nomine:nam intercefi» fores nullum prodidifiTe genus adionis,uerum in genere locutos efie de pace : non igitur alia fibi potuiffe dari in mandatis : deinde, ad eagt; rum rerum tradationem opus efle theologis atcp uiris dodis, quogt; rum hoc proprie fit m unus:ciim igitur,cuiufmodi eflet adio futura, nefduennt,orare,ne fecus intcrpretentur,amp; ad Cæfarem quocç, fi fit opus,excufent:utetiam concordif rationes proponant admodum fe# fe cupere. Turn illCex literis ad Saxonem atq^ Lantgrauium datis, ' fuiflTenondiflficilejfuturam adionem conigere:deinde,non hocfui ef fe propofitijUt de dogmatis agant, fed quia pacem ipfi fiagitent aduf quecocilq tempus,ideo feuolui(reconferrefermonem,quidinterea de dogmatis illis,adhuc quidem indefinitis,ftatuendum fit:hisnimiigt; rum de rebus habere fe mandatum ut agant,amp; inueftigêt, quomodo uel pax coire pofsit uel induciæ.'ièd id confici non pofle, nifi prius de rebus controuerfis aliquid definiaturtquod fi per madatum ipfis for tè non liceat ifta tradare,demonftrent tarnen, quæ potifsimiim ratio componendi difsidij uideatur omnium effe commodifsima.Refpon^’

dent htnihil cffe inlitwis, quod ullam conditionem aâi'onk futursc ngnificet:quôd autem fcire cupi'ant,quid interea, dum fiat cocih'um) dedogmansnondum definin's agendum fît,non fe uidere,quoniodo ftatuialiquid in eo pofiît,nifi fcripturaduce planû fiat, quid uerum fit acque pium,quid mendofum amp;impium:ut autem hoc fiat,non ef , fi huius locÉnam fcriptum illud fuum,exhibitunn Auguft£,amp; confit tationem,huic oppofitam,eflre mcdiocri ter magnam,8^ mylta copier , ôijamp;ad iftam tradationem adhibendos elTc uiros rerum iâcrarûpe/ ritos:ut autem ipfî uiam conciliarionis ÔC rationc aliquamoftendant^ non hoc fui efie muneris,qui litis alteram partem fuftincant:in comi^ rijs Auguftæ faepe rogatum effe Cæfarem de pace, póft etiam, fimel amp;nbsp;iterum, per literas atlt;^ legatosn'dem nunc quocp fifi flagitarc» Referont ifti,rationem illam, de qua prius dixerint, fibi ui(am fuifTe percommodam,fid quia mandatum eiusrei nullû habere fife dicanG nolle amplius urgere » Veruntamen,ut ad hune modum difiedatur» non fibi uideri confultum,amp; quia Cæiar,intercefiione fuorum pringt; dpum inducias conceftît, exiftimarefuturû non inutile,fi dies aliqui» conftiiuatur,quem ad diem ipfi principes SC ciuitatum legati conue# niant:cuncp fit Imkerij conuentus proxime futurus Spiræ, quo Cae# far hauddubie ac reliqui ordines accedent,conftituendum effè têpus, quo amp;nbsp;ipfiprius eo ueniantzquod fi fiat,iperare fe fore, ut in longius aliquod tempus induciae proferantunfid tarnen omnino uideri necef fe,ut inprimis illud tradletur, quid unumquemc^ magiftratû interea bcere conueniac erga fuos atque etiam alienç ditionis hominestquod fi' autem,nifi fide data pubh'ca, reeufint eo uenire, licet nihil opus eft fi putentjtamen non dubitare,qiun intercefibresfacile hocapud Cj# farem perficianu Hi,quid habeant in mandatis,iâm antea fi demon ftrafTe, nempe, ut poftulata, quaecunep futura fint,litcrisconfignata domum referant:ideócp nec de illis,quæ defiderent, agere, nec ullam aliam concordiæ uiam oftendere fibi licere dicunt : fiios nirairum principes amp;nbsp;amare pacem, SC omnia fua confilia co referre, quod fu# perioris temporis adionibus facile doceri pofiit : eiufdem fi quo/ queuoluntatiseffejôc quicquidadiàlutarem reipublicx conftitu/ tioncm pertineat, utin eo élaborent, agnofeere, fui hoceflè offîeij#

Cum aliud agi non poftet, tandem placuit,Spiræconueniendum cfte ad diem, qui uidebitur interceftoribus, ubi primâm de Sa/ xonis atque Lantgrauij uoluntate cognorint : qui nimirûm, quid fiiæ fit in eo mentis , primo quoque tempore, fuo fociorumquç nomine

nomine renunciare debeant » DecrcCum hoc fuit altéra die Septem/ bris : initio autcm menfis Odobris Moguntino ac Palatino principi Saxo amp;nbsp;Lantgrauius refcribunt, ôCadionerepentaiuperiori, dere^ bus propoiîtis nihil agi pofTe cum frudu, fine theologis, demonz ftrant:iè nimiriïm in ea, quam fint Auguftæ profeflî, religione, per* maneretCunque in omnibus propè comités,Sôabfente Cæfare, SCnit per etiam præiénte, concilium fit promifTum, itâ quidem promif* fum,utnon multopoftexitum comitiorum indicereturamp;inchoare* tur,fperare fe, futurum, ut Cæiàr illud quam primûm in Germania procurer : in eo iè uidelicet fociofque dodrinam fuam copiofius plicaturos, quodadpiamconciliationem faciat,nihil præteritu* ros efle: Verûm,ne quid interea tumultuofè per Imperium fiac,orare fe rurfuSjSd uehementer quidem, efficiant apud Cæfarem,ut eos,qui dodrinam euangelq ucl iam profîtentur,uel in pofierum etiam pro* fiteri uolentjfinat uti pace,donec legitimiconcilq decretumamp;autho ritasinterueniauQuod fi autem ipfis tradandum uidebiturSi agen* dum de formula pacis,eo que nomine diem conftituent, miffurosed» felegatosîindodrina ueró fua, quam exhibuerunt Auguftæ, fi quis crrorem adhuc aliquem refidere putet, idque demonftrare uelit, aut fidocere non pofiîc,facræ fcripturæ teftimonio fe fubmittat, pergraz tum id fibi ibcrjfque futurum : Et, fi Cæfar eo nomine diem præfi/ niatSpiræ,fi fibi focrjfcp Öd Luthero, quem eo fecum adduduri fint inter îJios ecclefiæ minifl:ros,idoneè caueat,fî libéras ôd publicas uer* bi diuini conciones, Ôd ufum ccenæ Domini,iuxta mandatum Chri* fti permittat,fi ciborum difcrimen nullum indicat,fore, ut uelipfi uc niant eô,uel mittant legatos cum necelTariis mandatis,8d fui dogma* tis rationem omnibus explanent : Quod fi turn in eo congrelTu, do* drinæ fuæ confefsio,facris literis refelli non poflît,fperarc, Cæfarem nihil amplius moturum, quo minus in ea religione pcrmaneant : Et quoniam ad concilium legitimum prouocarint,nec|ue repertum ad* hue fît in fua dodrina,quod uerbo Dei repugnct,cum etiam ex præ* feripto iuris atque legum,appellationc pendente,nihil in prouocato* rem grauius decerni debeat, omninó fe confidere, futurum, ut Cae* far,ipforum quidem interuentu potiffimum, pacem in Germam'a componat» Diximus antea deconuentu Imperq futuro Spiræ ad idusSeptembris:Cæfarautem,cùm de apparatu Turcico multo* rum literis atque nunerjs doceretur, in menfem lanuarium anni fe* qucntis,diem produdt,ÖdRatisbon£ locum indicie, ut Aufiri^tancà

effet ui'cfnior,ubi bellum effe futurum uidebat, Quomodo bellunt ’ iHudjquod ante biennium, Tigurini 0^^ Bernâtes erant faduri quin^ quepag/cis, aliaruin duitatum interuentu pacatum fuerit, libro xto docuimuszhoc autem anno recruduit uulnus, amp;nbsp;urbes illæ duæ, Iods omnibus occupatis arque dauftris uiarum, ne quid ad iHos de^ ueheretur alimonie, prohibebant.fuit hoc ad folfbtium æftiuum.Et cum res ad magnum aliquem motum fpcdaretjGalIiærexjitem Gia reani,Friburgf),SoIoturi),Appecenenresintcrcedunt, amp;nbsp;à multadp feeptatione has proponunt leges » ut conuiciorum aboleatur memolt;‘ ria,inc^ polîcrum temperetur,amp;^ maledicis ignofcatunuccxulcsreli/ gionis caufa, reftituantur : ut quinquepagici in religione cuidem fua permancanCjfed tarnen ueterisS^ noui teftamenti ledione fuis non interdicant : ut Tigurinorum Bernatum foerjs nulla molefba fiat.’ucmutua fubminiftrentur auxilia. Cum hacc frußra ficrenqTi gurini Bernates,euulgato icripto quemadmodum max/mis illogt; rum amp;nbsp;uarrjsiniurqscoadijcommeatu ipfbs interdußrint,exponSt; amp;nbsp;quoniam pacis rationes ab intercefforibus propofitasillirepuz dient, nee obfeuram hoßilis animi fîgnifîcationem oßendant, amp;nbsp;fu/ periorum annorum patßa uiolent, quando cautum fuit, ne religio^ nis caufa cuiquam fit fraudi, licerc fibi dicSc illis denegare annonam: Si quis ergo nafeetur ex co motus, hoc illis, qui præter difsidia nihil expetant,tribui oportere* fuit hoc Septembris die nona, Quumau^ tem quinquepagici maxime rcrumneceffariarum inopia premeren cur, filentio condudis copps, Odobris menßs die nono figna profes runt,amp;opinione citiusad Tigurinorum fines perueniunuquibus in finibus erat iam ante difpofitum à Tigurinis præfidium dreiter mil^ le milieu amp;nbsp;amplius, Et hi quidem fuos monent,crebris in oppidum dimifsisnuneqsjut mox aduolcnt,fed tanta fuithoßium celeritas, ut hi uix ægrè fubfîdio uenire poflent, amp;nbsp;cum iam fuperafient' mon/ tem,qua faciundum erat iter,Iaborare fuos in proxima ualle,etin prg fenti periculo uerfari confpiciunt, ibitumaduirtucem fefe cohorz tati, promifeue decurrunt ex monte, cuius hæc erat natura, ut fin^ gularibus eundum effet, ea res in caufa fuit, quum uniuerfi non poffent in acie confifiere, utmultitudinefuperati,plurimose fuis dcfiderarent,ac terga uerterent.fuit hoc undecimo die Odobris, In cæforum numero fuit Zuinglius, Nam Tigurinorum ità fertcongt; fuetudo, cum in hoflem exitur, ut ecdefiæ minißer primarius unâ prodeac, Zuingiius etiam uirfortisalioquin amp;animofu9,cum fe^

cum rcputaret,quód fi domi refiderct,ac prælium forte fieret adiier^f fum,fore,ut magnam ipfe fuftinerct inuidiam,quafi condombus qui dem accenderet hominum animos, in ipfo autem difcrimineremolz IdccreCjUoIuicomm'no comunem fubire Martern. In corpus’auccm exanime ualdefæuituin fuit, ôd uix ctiam iHius morte pocuit odq ay cerbi'tas exacurartnatus erat annos quadraginta quatuor, minor Lu thero quatuor annis» Per totum fere menfem Auguflumjuifiis an* tcafueratcomcta, 8^ illis ipfis diebus mortem obrjt Galliacregis magt; ter Ludouica,Sabaudiæ Ducis Caroli foror confanguinea. Berna* tes,qui finitimis Vnderualdrjserant falt;fiuri bellum,ubi refeiuerunt, iubentTigurinos bono efieanimo,öi^auxilia ponicentur,amp; fuisom* nibuscumcoprjsbreuifefe adfuturos nunciant, amp;hofi:is ulcifeendi prouindam fibi depofeunt♦ Vbi demum cpnuenifientomnes,quod fuit odauo circiter die poft fadum prælium, Bernâtes aliquancó remifiîus agerenc :Tigurini, quibusauxilia miierant Bafilienfts ÔC Schafufiani öd Sangalii) Mullufiani,dcligunc aliquot figna ex om ni numero,qui de nodte profe(fti,quiefcebant in m5te,propeMcncin gum,ut ad primum lunæfplendorem impetu falt;fto,propinquum op pidumTugium, ex improuifo caperêt.Hoftes ueró,qui non procul inde CÔfédérant, cdm id per indidum accepiftent,|celeriter arreptis ar mis ante lucem, procedut, illos quieftentes inuadunt Odobris die uigefimaquarta, magno iublato clamore S)C ululatu, quo plus terro* ris inferrent.utrinc^ multi ceciderunttô^ quanquam fuperiores exti* terunc quinquepagici ,dereligionistamen ftudio nihil remittebant Tigurini. Pace demum fadra per interce(sionem,hoc etiam fuit addi tum,quod nupcrcumArgentinenfibusatcç Lantgrauio fecifTentfee dusTigurini,Bernates,BafiI{enIes,ucab eo Jifeedantn'dem de Ferdi* nandotaciant quinquepagici » itaque redditis literis,quibus inuicem tenebâtur,diftbluta fuit hæc utrobiep côfcederatio. Sub fîncm No uembris Oecolampadius è uita decefsit : ex interitu Zuingli) maxiz mum animo perceperat dolorem, eacp res morbum etiam auxifie pu tatur« erant enim coniundilsimi» Natus fuit annos quadraginta noz uem.Extanteius in prophetas aliquot, Iucubrationes,que ualde pro bantur dodis. Ad xixDecembrisdiem legati proteftantifi Fran' cofurti rurfus conueniunt,0f quod reliquum crat de paranda defen* fione,ftatuunt»Hoc in couentu Goslarienfts etEmbecenfes in focdus recepti funr,pauló ante etiam Eslingeniès» Aberant autem Georgius BrâdeburgieusÔ^ NoribcrgenCesamp;Câpoduncnfes ö^Hailbrunefes.

nam hi heet dodrinam profftebantur candem, ficut ant^ diximus, â M.D.xxxih foedere tarnen erant ah’eni ♦ Cæfar, initio menfis lanuarij, relido BeIgio,Ratisbonam petebat,conuentusagendi caufa,fîcut ante dixii* mus» In innere5ciim Moguntiam uenifîèt ad calendas February, Moguntinus archiepifeopus S)C Palatinus princeps iterum de pace ■ interceduntjamp;aÂionempermittenteCçfarejSaxonemati^Lantgra uium monent, uc idem fadant. itaque mifïîs ultró dtróque literis, Schuinfurtf,quod eft ad Mcenum flumen,oppidu Imperrj, fit con/ uccus ad initium Aprilisabi coeptum eft agi de pace ad cocilium uftp feruanda.principes interceflbres ipfi aderant,amp;de præfcripto Caefa/ ris hæc illis mandata proponunuut præter fcriptum illud exhibitum Auguftæ derehgione,nihil innouent, nihil doceant, nihil euulgent, intra hos fines permaneant adufep condlij tempus, ita tarnen, ut cum Zuinglianis amp;nbsp;anabaptiftis nihil habeantcommunezne per oc/ cafioncra rcligionis, akerius ditionis homines ad fe pertrahant aut in fuam tucelam recipiantme quern fuorum extra fuæ ditionis fines do/ cere patiantur:ut ab omni tempcretur contumclia:ne iurifdidionem, ritus atep ceremonias ecclcfiafticas interpellet: utopcm aduerliisTur cam ferantjSe decretis obtempèrent,qusc ad rempublicam 8lt;^adniini ftrationem Irapcrq pertinent:ut Cæfari ac Romanorum regi parent^ fi quod feedus contra Cæfàrem, regem aut diuerfæ rcligionis or/ * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dines fecerint,aboleant: hoc fi facianf,iperarc fe,fore, ut Cæfar atque

rex omnem fiiperioris têporis ofFenfionem deponant» Saxo fîlium CO milerat, loannem Fridericum, ipfe uaictudine detentus : adef ant ctiam Francifeus Luneburgenfis Si Anhaldius, deinde reliquorum principum atep ciuitatumlegari, quibus intérim accefïcrantNortu* fiani amp;nbsp;Sueui Hallenlès «. Poft multam diiceptationem, interceflb/ res,rem omnemquot;adCæiàrcm,qui conuentus agebat Ratisbonæ, per/ (cribuntjUt quid ipfius eftet uoluntatis,cognoicerent» Ad illud po ftulatum, quod erat, ut Saxo foeqep Romanorum regi pareant: illi, quid in eo defiderent,8^ quid à Cæfare requirant,(cripto confignant, ^interceftbribus Aprilis die xvii tradunt,0^utFerdinandusrex ab inftituto defiftat, neque pro Romanorum rege CeCe gerat, petunt: fiueroCæiâriuidebitur opus effè aliquo tanquam coadiutore,uc turn de uoluntate côfiliocÿ principum clelt;ftorum,legem Carolinam interprçtetur,Ô^ edido fandatin perpetuum, ut quidem iure fieri de beat,in hunc modu.Ne uidelicet pofthac unquam uiuo C^fare crée/ tur Romanorum rex, nifi primdm cledores 8chis adiundi fèxalr^ principes

principes Imp er ij iudicent ità fieri oportere:8^ ciim apparebitex ufu cfièreipublicæ, ut tùm Moguntinus collegas Si. fex reliquos princi!» pcs ad locum idoneum,amplius deliberandi caufa,conicribat, ôc ubi rem omnem diligenter expenderint, tùm ibii» principes elelt;fiores, Sc his adiundus BohemiæreXjCreandi regis poteftatem habeant: Romanorum rex,uiuo CxCare creatus, non fuo,fcd CxCaris tantum nomine remp*ublicam adminiftrct, necullam fibi potefiatcm aut itn^ perium arroget:principesacordineslmpcri} non teneantur ei ulla fi* deuel iureiurando, nifi poft mortem Cæfaris; cum creabitur nouus rex,non aliter quam ex formula legis Carolinas iuretur,necp fit inele lt;^orum poteftate,formulam hancimmutarc:qui côtra iufiurandum illud feciftè conuidus fuerit, aut alioquin in grauem fufpitionem uc nerit, necp fe purgauerit, isomni iure eledoratus in pcrpctuûcareat: pofthac ex eadem prindpum familia tres reges ordine non crëentur, uitandæ caufa præfcriptionis:nulkis creetur Romanoru rex,qui non fit ex aliqua Germaniæ principum familia progenitus:quæ lex Caro linafanciuit de creatione regis, ea necp Cæfar nécp Romanorum rex mutettquum eledoribus apparebit creandum cftc regê, necefie non habean^oc antea denunciare Cçfari, necp Cçfari in eo cafu liceat epi fcopo Moguntino inâdare,ut eledores conuocet,fcd quum iuftisdc caufisuidebitur,quibusoporter, Cæfare fuperftite regem efle crean* dum,MoguntinusFrancofurtum collegas ad cercum diem côuocet, necp fit in ipfius poteftate cÔuentum alio in loco indicercjnificollegæ grauibus de caufîs permittant: coronam,fceptrum ÔC alia Impcrij or namêta Moguntinus à Noribergicis minime petat, nifi aftentiantur collegçnrimeftre illud fpaciû, quod à denunciatione principibus da* tur utconueniant,nondeminuat:Imperrj enim amp;nbsp;reipuUpIurimum referre,fi forte unus ÔC item alter,tempore exclufi,non adfint: interea dum Francofurti délibérant eledores, omnes alq excludâtunfi quid harum rerum uiolctur, turn eledores non teneantur ucl eo uenire, uel permanere,8C quicquid adum ibi fuerit,irritum habeatunneque Cæfar necp Romanoru rex in ïtalia,Gallia,cætcrîfue locis eledorum infignia prj ferri,nec officia finat exerceri,nifi per eledores aut ipforn , legatos:inaugurationem fupremam Roman.rex non acdpiat,nifi ucl eledoresuel ipforum adfint legati : neep Cælàr neep Romanoru rex impediat,quo minus exterorû regum atep principu legati ueniant ad Imperq conucntus,accp ibi fua proponant: hoc enim SC ad ius gentiu' pcrtinere,ÔCalioqui plenum effe humanitatis Slt; officq: nec Cçfar nec

Romanoriim rex,i'n cauGs prîndpum Impcn'j, finguïarem ah'quanfi poteftatem fibi fumât decernendi,fecl legitime finat illas,quo loco o^ portetjiudicarûquæad principum amp;nbsp;Imperq decus,honorem attç^â lutem pertinent,quæquedata fide feruaturiim Ce promifît Cæiar, ca tucatiirjS^ fi quid côtrà fadum fit,emendet,amp; lege caueac, ut quicun que Romanorum rex erit,eadem feruet» Ad hune modum fi Cscfar legem Carolinam explanet atep coqfirmet, Saxoniæ principem non efic defucurum ofRcio ,cûm refpublica deliberationem eiufmodi po ftulabit : fin autem hæc intercefibres à Cæfare non impetrent, non le defuQere koitimam cognitionem, fie tamen,ut rex Ferdinandus terea nullam fibf fumât autufurpet adminiftranonemrerum Imp€/ rq,nec authoncatem,in ipfbs præiertim Gulielmum atep Ludoui eum J fratres Bauariæ principes : quod fi ne hoc quidem impetreturi petere,urtùm Cæfarpalâmipfosincoetu principum’amp; reliquorum ordinurr. audiat* ibi Ce demondraturos, quàm grauibusiuftis de e'aufia hanc cietl^tonem non probent:Et uerô,cum ob hanc reeufatio^ nem intcUigantfc non folùm apud Cæiàrem, fed apud exteros eciani . reges acque populos in fufpitionem adduci rebellionis,idcircô roga' re pîurimàm,nc Cçlar moleftè ferat, fi per Germaniam 8^ extra fines etiam ïmpcrq,falt;fii fui rationem hominibus demonftrent : hocenini fibi necriTario faciundum efTe^ Quod inter alia dicitur,ut eîedores lurent ex formula legis Carolinæ, fie habet«. Cùm Francofurtum ilh

*iienerunt,pera(fio facro,procedunt ad aram,amp; librum,uti uocanf, Ca cratum ibi manibus contingunt,amp; uerbis conceptis religiofè iurant per eam,qua Deo fint amp;nbsp;ïmperio deuin(fii,fidem,fe créatures efCerei publicæ Chriftianæ nouum atep fummum magifiratum, quem eo munere dignum inprimis idoneum ac iàlutarem efîe putent,quart ' turn quidem iudicio pofîîntamp;ingenio confèqui,nullo interueniente paôojnecp largitione,neqp præmio, neqj pollicitationc. Quod Ba/ iiaros prinripes fratres in fuo numéro ponunt,hanc rationem habet» Hi Ferdinand! regis eleÆ'onem improbabantetiam,amp;communica^ tis confilijSjCum Saxone,cum Lantgrauio, Galliçc^ rege fœdus inie^ rantjGermaniælibertatis tuendæ caufa:amp; Galliæquidem rex aureo rum millia centena depofuit apud Bauaros, utefTentin promptu, ß res ira ferret» Principes intercefibres,ad illa,quæ recitauimusgt;Âpri Iis die X x rcfpondent»pacis amp;nbsp;concordiæ caufa tradare Ce negocium hoc,necp putafie fore,ut hæc ab eisproponerentur:quod autem Cæ* fare fuperftite Romanum regem crearint, habere fegrauifsimascau*

làs,quæ tuncïoanniFridenco parentis legato iînt exjplicat^jô^ iî res ità poftulet, copiofîus explanari poffînt : cdm autem non ad iè tan^ tdm, fed ad C^farem etiafïi atque regem cæterdfquc principes colle^ gas ea res pertineat, nolle fe prolixius de eo diiceptarc, fed in medio relinquere quo facilius ad reliquam conciliationem perueniri poß fît,cuiusquidemcaufâ fîthicindidusconuentus: Veruntamen,fi res eo fpedet, ÔC hoc agatur, ut fibi omninô fît atque luis redden* da fui fadi ratio, non fc reeuGre indicium, ÔC ità fuam cauGm efle probaturos, ut iure nihil exprobrari pofsit: lam uerô, fî quidem hæc ad CæGrem deferantur,metuerelècumprimis,utnonmodô hullumhabeantlocum, fed reliquametiam pacistradationemim* pediant atque collant : utigitur induciæ fiant nbsp;nbsp;conciliatio tàm

ligionis quàm eledionis nomine, neque fcparentur altcrumabalx tero, plurimdm orareiè turn patrem tum hæredem filium, Saxo* niæ principes, ut ipforum habeant in eo rationem, à fèntentia de-” fîftant : fie enim fperare futurum, ut Cefar atque rex idoneè ÔC abun de caueant,eledionem illamnec ipfîs nec hæredibus unquam fo* redetrimento: nondübitarcetiam, quinofïènfîonem omnemde* ponant,mutuam ipfîsomnibus beneuolentiam déclarent. Sa* xoni prçfertim, in ijs quæ folicitcc,ncgoci}s, 8^ inipG quoque reli* gionis caufa, quantum quidem omninô fieri pofsit: nam ut religio* ni pax detur,8c eledioniscauGmancatindefinita,ualde fè uererf, ut hocpofsitinripetrariifè nimirum hæcamanter itàconfulere,8£ orare,utineam partemaccipiant,ôôità fèfè gerant,ut fuam corn* mendationem habuifîê pondus, diligentiam bene collocatam eC le uideant. ïoannes Fridericus princeps ad hæc, quarto pôft die. Nonfe cale ab ipfîs refponfîim expedaiïe: cûm énim inter alia nuper dixerint, pro falute ac dignicate Imperrj creatum efîê Romanorum regem, necelTario fîbi reïpondendumad hoc fuiflè,tum fui paren* tis turn fociorum nomine, quibus hoc fît perfuafîim, eledionent hanc cflèuitioGmSc minime falutarcmïmperio: Cünque iam ipfî perfonam fuftineant interceflbrum, omninô iè fperaife futurum,ut caufam hanc non defenderent, fed ut dubiam atque controuerfam, in medio relinquerent :nam ea quæ prius abfedidafînt, non ad ipfos,qui iam intercedunt,pertinere,fed ad illud tempus referri oportere, cum hæc in communem deliberationem uenient : Colo* niæ quidem,quandô fratremfuum Ferdinandum,adlmperf| fo* cieutem Cæfar cooptari petebat, propofîtas fuifle rationes, cur id

fieret, ucrilm cas non fibi' uiamp;s eflê tantas, ut i’dcirco lex CaföÏffla èC Imperfj lus atque libertas uiolaretur : fè quoque tune amp;nbsp;reh'quos lui parentis legatos ipfîs refpondifîè, quamobrem ftà fieri non oporte-’ ret : Quod l'gitur poftremo di'iflum fît, idem fè nune quoque repe-' tere. fî ui'dehcet hæc fua poftulata Cæfàr non admittat, ut turn legi' timo iudieio eaulà difceptetur, ÔC fuæ reeufàtiom's eaufe eognofeart tur: eunque exæquoamp; bonoagant,exiftimaflêfuturum,utipfî, qui de reliquis intereedunt, in hae etiam controuerfîa ufam aliquam rationem honeftam ac utilem ïmperio, eommonftrarent : iêd cùm id non fiat, nolle amplius urgere : parentem uerô fuum ap que focios hauddubie demonftraturos eflê, nullius tarnen eumW iuria, quomodofît in leges atque libertatem Imperij eommiflîim, 66, fî quid ex eo naicetur ineommodi, quam nibil ipfîs eulpæ fît at* tribuendum : iperare etiam quum ad reipublieæ deeus atque ialugt; tern ifta pertineant, fore, ut Caciar non inelementer aeeipiat. In reliquis poftulatis,illud,quod primum eft,ea parte,quæ eft de Zuinglianis, eo ipeeftabat, ut prineipes à plærifque eiuitatibus di' iiellerentur, 86 in difeeptatione fîe illud intereeflores explanabant; quod fî Zuingliani faterentur errorem atque defîfterent,eompre' bendi etiam in hac paee, fîn minus,tum de{erendos,nee auxilrj qüie' quam eis eommunicandum, nequefcedusullumcum ipfîs fiicium dum eflè:uerùm anno fijperiori Smalcaldiæeonuenerat inter pro' teftantes, 86 eùm Argentineniès ac Sueuiæ ciuitates aliquot, do' gma fuum de cœna domini, propofîtum in comitqs Auguftæ, co' piofîus tune explicaflent, recepta Elit à Saxom'cis ipforum inter' pretatio. Coniundfis igitur animis idem nunc reipondent omnes, ad quæip poftulata,86 bas conciliandæ pacis rationes demum pro' ponunt * ïpfî, qui docftrinæ confeflîonem 86 eiufdem apologiarrt cxbibuerunt Auguftæ, quiue poftea dolt;ftrinam banc recipient, im tra bos limites confîftant, neque præterea quid innouent, ad corn cilium ufque,toties promiflûm atque decretum: fjs, qui de cœna domini deque baptifmo iêcus docent, quàm ipforum babet feri' ptum, exhibitum Auguftæ, minime fe coniungant, quantum qui' dem ad dodrinam attinet : alienæ ditionis homines non pertra' bant ad fo, neque defendant, occafîone religionis,uerûm,fî,quibus, autlegeuel conditione liberum fîtproficifci quo uelint,utbi, quum Elis dominis hoc antea denunciarint,aliô migrentJî uelint,atque re' cipiantur ; extra fuos fines non emitant concionatorcs, qui doceant,

niG forte magfftratus dus loci cupiat ueipcrmittat, cùm ibi con^ uentus aliquis ejjt nam fi recufet, turn domi faciant, licebit î quod 11 autem interhnt comitijs ïmperi), ucl fi copias mittant aduerfus t 7urcam,utanturfuisdo(fioribus atquceüamcoena domiru,iuxta mandatum Chrifti: tcmpcrctura contumelfjs, ueruntamen ecck* fîæ miniftri, pro fuo munere moderate repreheiidant errores atque iüna,qu0dquere(flumeft, demonftrentî qui fuæfunt religionis, non cxcludanturab ïmperricamera: iurifdiélio ecdefiafticamanegt; at quo nunc eft loco, neque liceatepifcopis, ob hums dodrinæpro^ fefsionem alicui create periculum autmoleftiam:fèntentiælatæ de religione, de iurifdiftione, de ceremonijs, de bonis facris,quæ qup deminexecutionem nondum uenerunt,ad concilium ufquepro* rogentur : bonis ecclefiæ utantur fruantur ij, qui permanlèrint ijs in locis^quo proprie bona ilia pertinent, neque per uim cuiquam erk piatur aliquid,amp;r annui prouentus ad ea loca,quó (blent antiquitds, deferantur,donee concilium aliter ftatuat : in rebus omnibus politic CIS, quod fui eft offl'cq quifque faciat, rempublicam omnes pro* curent, ac mutuam fidem beneuolentiam^ prgftent. Cum utrin* queuentumefiet ad extremum, neque propius coniungi pofient, interceflbres pergendum elfe tarnen in adione ducebant, ôf quo ce* krius ad Cæfarem omnia perferrentur, Noribergæ conuentum alterum indicunt ad tertium lunij diem, Ibi tandem, licet fumma rci conciliari non pofiêt,tamcn,quódirruente in AuftriamTur* ca, necefle erat omneis undecunque uires contraherc Cælàrpacem publicain totius Germaniæ fancit, 6ó,ne religionis caula cuiquam ulla moleftia creetur, edicit, adufque concilij tempus, aut fi nullum fiat, Untifper, donee per ordines Imperq alia fuerit inuenta ratio dilsidiuni hoc (ànandi: qui contra fecerint, ijs grauem conftituit poenam, èc omnem operam (e daturum ait, ut intra fextum men* fem concilium denuncietur, 80 anno póft inchoetur, aut, fi hoc im* petrari non pofsit,uttuminlmperfjcomitqsde fumma reitradie* tur : itaque mandat, ut interim aftiones omnes forenfes, religionis caufaiamintentatæ,fu(pendantur, neque pofthac in proteftantes ullæ moueantur,ÔC fi quid forte contra fiet,irritum efle iubet. Pro* teftantes inuicem,qui turn (eptem erât principes ciuitates X x 11 n, obleq uentiam 06 officium illi deferunt,amp;S auxilia pollicentur aduer* fus Turcam. Hane pacis formulam interceflbres decreuerut lulrj die XXin, Cæfar autem,quem per literas atque nuncios interpellabant,

Augufli menfîs die fecundoratam habui'tjamp;Tedidlo publico deinquot; de fanxit, 8gt;C Czmcrx cæterifq uc iudicibus mandabat, uti parcant, Dum hæc geruntur,CæGr conuentus agit Ratisbonæ, ßcut ante diximuSi amp;S inter alia commémorât, fè iampridem de condlio mi-fiflè legadohem ad pontificem Sc collegium cardinalium, ac relpon-film tuliflè,quodpoftea cum Galliæ rege communicant, qui ne-ceflârium quidem efle condlium iudicet : ueriim in nbsp;nbsp;quod de mo

do , præcipué uero de concilij loco pontifex refcripfît, perrnagnam cflê difFicultatem,neque ftatui quicquam adhuc potuifle : fèd tarnen quum difiîdium hoc religionis augeicatindies,amp; magnum ab eo lit periculum, fe daturum operam, ut intra conftitutum antea tempus pontifex illud indicat ad locum idoneum,amp; fperare, non ilium elle defuturum reipublicæ nec officio fuo : fin minus, turn in alio Tmpe-rq conuentu, quem ideo fit indidurus,rationêineundam eflê remc-drj. nbsp;In Augullæ conuentu decretum etiâ fuerat, ut Cameræ, qua

uocant,iudicium reformaretur ♦ Ad earn rem Cælàr fiio nomine bi-nos attribuit,8ô infuper Moguntinum delegit atque Palatinum,de tflores y item Spirenfem epifeopum, loannem Palatinum Simmeri-iim, Gulielmum epifeopum Argentinenfêm,PhiIippû Marchionc Badenfèm, horum legad finguli,cùm ad calendas Martq poftea Spi ram uenifient,leges faGiunt,quæ partim ad iudices, partim ad aduo-catos,parrim ad litigatores pertinent. Huius autê emendationis for niulam illihoc in couentu Cglàri exhibent, qui cÔmunicato cumre-iiquis côfilio, fibi placere illam affirmat,amp;r paucula quædam adqcit.

Hoc anno Chriftiernus Daniæ rex, in decimum nunc annû exul, ut fuprà diximuSjComparata clafiê,cogitabat amiflâ recuperarc, fed captus mari,euftodiæ traditus fuit,eodémqueferc tempore filius eius adolefcens, quem Cælàr auunculus educabat, mortem obijt, Libro luperiori diximus, quomodo Cælàr tranlàlt;ffionem Alberti Prufiiæ ducis cum Poloniæ rege Sigilmundo, refeidit: cùm auteni Albertus in propofito maneret,prolcriptus hoc tempore fuit à Ca* mcra,lôlicitante VualtheroCronbergo. Quarecognita,Poloniæ rex,per legatfi hoc in couentu docet Prufiiâ elle antiquitiis in fideæ clientela fuiregni .petitigiturprofcriptionemillam aboleritotam, Cronbergus autem oratione prolixa demonftrat lunfj die teruo, PrufiiâeikdinonisImperrj,necad Poloniæ regespertinere quicquam : ÔC licet fiii maiores, bello deuidi, fîdem dare coadi fint CaG' miro Sigifmundi patri,tarnen id omninófuiflc contralùperionf lemporis

' temporis pââ:a: Quod autem I'ta res habeat,id üél ipfius Alberti tcx ftimomo pofle doceri,qui ante annum oórauu, in comitfjs Noribergt; gæiïtiHudprofefTüs, Itaqj petit, uc Polom'æregis poftulato repu* diatOjfèntentia in Albertû lata mandetur executioni. Pr^cipua fuic in hl's comitfjs belliTurcid deliberatio.cuncpliteris quotidianis atep nuneijs adferretur,T urcam præmiiîiîê iam multas equitum copias, propter DanubiSjIegati etiâ Auftriaci et finitimariï gentium,quan* to ipfî eflént in di(crimine,docerent, décréta ftieruilt auicilia, fic, ut omnes Imperij ordines, non pecunia fed militem in hoc bellu fubmi niftrarent ♦ itac^ x x v 11 lulij die fine habuit hie conuentus, amp;nbsp;ad bel Ium fèiè comparabât omnes* Ad idus Augufti Saxoniæ princeps eledordiemfiipremûclaudit: ei fuccedit loannes Fridericus filius.

Cùm Solymannus Belgradûucniflêt, defleÆtad læuam, Giun tiumoppidû arcemq^' fruftrâ tentât,fortiterilludpropugriante Ni colao lurixio,deinde prgdatû emittit ad quindecim equirS millia,dii ecCaibno. ïs Linciûufcp fupra Viennâexcurrit,amp; longe latcc^ de* uaftatis agris, nullû immam'tatis geriüs prgtermittit: ciîm uero pede referretjin noftros equites,qui fuerâtemiflî,ütrapinis ac populatio* nibus inüprohiberent,incidit,8ô diuërfîslocis adinternecionêpro* pè cÔcifus, tandem 56 ipfè occumbit.SoIymannus,magis atep magis ad læuâ tendens, Gratium petit,oppidum Stiriæ. Quo cognito,Cac far,qui turn erat Lincij, délibérât quid faélo fit opus. Tandê ea fen* tenuauicitjUtcaftris omnibus ad Vicnnâpofitis, hoftêcxpedar^t. Sic tandê Solymannus,nulla re memorabili perfelt;fb,di(cedit.Galliç regem Cçiâr de auxilfjs appellauerat : uerdm is reipÔdit, ut quident Cgfàr turn referebat, Germania eflè potente {àtis,quæ fola T ureç rc* fiftat: Angliæ rex cundanter etiâ ilecp fatis aperte reicripfit : Clemés pÔtifex opê tulit, 56 fummç reru pri^fecerat Hippolytu Medices car . dinalê. Helueti),licet à Cæfare folicitati,nôri iè cÔmouerunt. per Se* ptembrê 56 Odiobrem uifiis hoc têpore Cometa fuit anté folis ortiï.

Cum pedê T urca rctuliflèt,Cgfàr,corû reiedla {cntentia,qui perfè* quendum hoftem eflè dicerent,exercitum dimittit,quôd hyems iam fuberat,86 Vienna cotenditin Italiâ* Mantug cdm eflèt,décima No uembris die datis literis ad ordines Imperij,fratrê fuum Romanorû rege ait per luâ abfentiam eflè gubernaturum remp, Iè,grauibus de caufîs è Germania profedfû eflè in Italiâ,66 ibi cû pontificcuelle age* re de concilio,ficut Ratisbonæ decretû fit: pacem ergô colât omnes^ quam nuper edido fa]|xerit, 56 fratri nô (ècus atep 1 îbi ipfipareant.

Inde Bononian profelt;fhjs,cum Clemente feptimo uenit in collo' quium, deque religione ÔC concilio inter alia délibérât. Fœdus eti' am cum eo f^cit S}C ciim cæteris Italiæ dy naftis, aut potius renouât in fefquiannum, uerbo quidem, pro tuenda Italiæ pace,fèd reuera, ne Gallis pateretaditus. Reclamabantfortiter Galliæ regis legati: Cle mens autem monebat, ut remifîîus agerent, tacite ßgnificans non fore diuturnum. Adduxerat enim Cælàr magnas Hilpanorum co* pias, à quibus Italiam liberari pontifex cupiebat ♦ itaque fœdus hoc probabat, obfêcutus tempori. Cælàr póft in Hilpaniam nauigat M.D.xxxiii menlê Martio t neque multo póf ,legatum pontifex in Germani* am mittit Hugonem Rangonum,epifcopum Rheginum:Is,ubi de* mum ad Saxonem uenit,comitatus legato Cælàris,in banc lententia uerba fàcit. Cûm ante menlès aliquot pontifex atque Cælàr, multis grauibufqj de rebus conlîlia Bononiæ conferrent,caulàm religionis etiâ tradfalîè : uifum itàcp tandem fuilîè pontifîci,mittendâ elîè lega* tionê in Germaniam : Et quanquam rei magnitudo pofceretaliquS msLÎori præditû ingenio ÔC experientia,fîbi tarnen, quantumuis etia deprecanti, munus hoc iniunêlû fuilîe : per banc igitur occafîonéad iplîim quocp uenilîè iam,ut quælît pontifias mens atque uoluntas, proponat : Cælàris autê h^c omnia fieri uoluntateôc approbatione, Clemente ergo lcptimum,inde à fui pontificatus initio, cumprimis hoc optalïè, ut nata per Germania dilîîdia religionis cÔponerentur, qûô uidelicet ecclefiam iplè ac rempublicâ tranqtùlle polîètadmini* ftrare: hac etia de caufa multos non Icmel in Germania amandaflê ui ros eruditione præftantes,qui hoc perficerent,lèd adbuc quidêfru* ftrafumptum elîêlaboremomnê: rùm autem ex Hilpania demiim Cælàr in Italiam uenilîêt,abiturus illinc in Germama,in maxima Ipe fuilTe pontificem,fore,ut ille,pro fua gratia ôô authoritate,dilîîdium hoc fadle lèdaret î Et Cælàrê quidem,ut priftinæ religioni patriam reftitueret,nihil adlummâ dil^entiam fecilfe reliquijSCcomitijs ali* quot habitis nihil tarne potuilîeperficere, prgfertim,cdm Chriftiani nominis hoftis,T urca, pulcherrimos ipfius conatus impediret atlt;^ tardareuCilm uerô iam iterum in Italiâ Cçlàr uenilîèt,poft multam pontificis cum eo collocutionê,uifum ei fuifle,remedium nullû adhi beri polTe commodius uel eflficacius, quàm per concilium publicu^ cuius GermaniquoCßprincipesuehementerfint cupidi, rationem autê hanc placuifle quo(^ pontifici,tum reipublicæ,tur etiam caulà Cælàris, cui gratificari cupiat;hanc nimirum fuæ legationis elîè cau*

{amjSó habere G m mandatas, ut hoc iplî nomme pontifias denungt; ciet: Sed quia res ipfàpoftulet, utdeconcihj futurimodo, deque tempore ÔC loco prius deh'beretur, habere (è capita quædam â pon^ tiRce nota.ta., quæ formulam ei'us rei completflantur, quorum non^-nulla pertineant ad modum ordinem,nimirum, ut fit liberum ap que commune concilium, omnino taie, ficutpatres habere con^ fueuerunt, quorum mentes gubernarit hauddubiè fpiritus diui-nus : deinde, qui funt interfuturi concilia, ut illius décréta fê fer^' uaturos efiè ipondeant : niß énitn id caueatùr, fruftrà fiimi laborem omnem : quid enim profit, condere leges, quas nemo (èruet, quas impunéquilque uiolarepofsit^ adhæc,qui coràm ipfi non pote^ runtadeiîê, ut fiios eo mittant legatos : item, ut interim omnia fiio loco maneant ÔC ordine, nec ulla fiat ante concilfi decretum in*-nouatio:De loco diu multumqué cogitafiè pontifi'cem: nam in^' primis eiufinodi locum efiè deligendum, qui fitSô frult;fi:uofiis, ôô adfupportandumcommeatumidoneus, Óólalubris etiam: itaque uideri pontifia' Placentiam aut Bononiam fore non incommo^ dam,aut certè Mantuam, quæ fit Inaperij ciuitas, 8c Germaniæ uigt;'’ cina, 80 pulcherrimo loco fita, Sf’rebus neceflärrjs abundans : ut au^* tem ex his tribus unam fibi deligant, licére : Si qui uerô principes ad eiufmodi concilium forte non uenient, nec legatos etiam mittent,' pontificem nihilo minus in adione progreflurum efle : quôd iî deinde concilij decrctis parère aliqui recuièrit, amp;nbsp;d pontifice defî^» cianqproximum efiè, ut Cæfàr alrjque reges atque principes ipfiinî amp;nbsp;ecclefiam defendant, ne quidaccipiant detrimenti : Quo mi^ nus autemin hoc ipiô tempore concilium denuncietur, banc efiè caufam , quod circumftantias omneis diligenter prius confideraquot; reoporteat:amp;S quüm tories futuriconcilqfpemCæfar fecerit, ipfi placuifiè, ut Germaniæ principibus deuoluntate quoque pontifia risnuncietur: lam uerô,fiquidem adhæcpoftulataRomanorum rex èC eæteri Germaniæ principes commode reipondeant, fore, ut pontifex,re deliberata cum alqsetiamregibus,intraièxtummem fern concilium indicat, anno deinde póft jinchoandum, utinterea uièlus 06 res neceflâriæ comporteritur , amp;nbsp;ad^profeèlionem (èiè comparent omnes jpræfertimlonginquiores, Ciimhæc oraflêt,ea quæ diximus capita fcripto comprehenla tradit eleftori, poftea Gæfaris legatusuerba facit, quia fuperioribus ofnnibus comitqs, amp;nbsp;adhuc quidem fruftrà fit tentata religionis compofitio,6ó per

concilium pofle rem compom\ iudicatum fit, Cælâtcm illud nupeV apu4 pontificem impetrafle, ncmpe,utad cum modum, edquc tera poreamp; Ioco,ficucipfius expofijitkgatus,habeatur : idedquefemifi (umàCælàre, ut pontifia placere conciliumteftifîcetur: quo^ niamiikderetotafit abunde locutus,noneflèquod ipk pluribus petereautem, ut narration! fidem babcat et beneuole relpon* deat. Saxo, quia magni fit res momenti, confideraturum k dicif. Sc ut interim aliquam paruam moram kniter ferant,petit, Adfiæc k gatus pontificius, réÂè ipfiim facere,qudd deliberationem interpogt;' nat, amp;nbsp;meritd ipacium hoc ei concedi t nam efle rem inprimis ardu^ am, fuit hoc Vinariæ. paucis póft diebus relpondet Saxo. Quod concilium Cælàr atque pontifex decreuerint, uehementer fek lacta^ ri : nam reipublicæ ftatum hoc inprim is flagitare, ut habeatur quak Cælàrlæpenumero Germanis promifit,in quonimirum legitime res traAetur, iuxtapræfcriptumuerbi diuinitquodfi fiat,non k dubitare, quin reAe procédant omnia: kquidem SCorareDeum, ut id largiatur,8c fuæquoque ditionis populum, utidemfaciat, moniturum elk : ftudium etiam fuum eo k conferre totum, amp;nbsp;fo' ci)s, ut eandem curam fukipiant, authorcm elk uelk: cupere k qui' dem ipfis iam iam relpondere, kd efle multos alios eiufdem religio' nis, qui cum parente fuo Ioanne,doArinam hanc in comitqs AugU ftæ profelïî fint apud Cglàrem : ut autem his inconlultis relpondeat, neque priuatim fibi licere,nec etiam utile elkcaulæ: multô enim pracftare, ut idem communi nomine relpondeatur: Et quia Cælàt atque pontifex, hyeme luperiori,datisBononiaIiteris adordines Irnperfj, kgationis ÔC concilij futuri Ipcm fecerint, ideo k locidfque diem coilftituilk, uigefimum quartum lunij diem, quo conueniant Smalcaldiæ, de re tota deliberaturi : quapropter orare, ne procra' ftinationem hanc mokfte ferant : fimulac locq conuenerint ad di' em,fore,ut communicatis confilijs, uel per legatos uel epiftolant ipfis breui reljjortdeatur : k quidem fic a Aurum elk, Dei beneficio, ut non foldm hæc ætas,uerumetiampofteriuideant,omnium re* rum k nihil magis optalk, quam ut pura do Arina religioque pax nonGermaniæ tantiim,kd totius reipublicæ Chrt'ftiangfloreat, ' ÔC Cæfarijfupremo magiftratui,fuus honos atque dignitas conftet. Cum deinde Ibcij ueniflent, re deliberata, communi nomine per li' teras relponfum fuit ultima die luni). permagnas agere k gratias Cç (àri,qui pro gloria Dei et làlute reipublicæ laborem hune (ufeeperit;

neccnim dubitare, quin ex animo concilium optet : itâque fc precari • Deum, utipfius mentem confirmet,eóque dirigac,ut ucritas celebrc tur,amp;falfa dodrina,uitioiï cultus atqj ritus tollantur, 0^ animis hoy minum eripiantur crrores,amp; purus Dei cultus, aîiæqûe piæ uirtutes rurfus exdtentur : nam inprimis optare fe concilium, in quo, cauia controuerfa rede ordine definiatur : Cæfarem etiam eiufmodi concilium iam olim promifine,amp; in multis Imperq comitijs, à graui deliberatione decretum fuiile,ut in Germania cogeretur: hanc enim diiTenlionem ex eo fonte manaiTe, quod nimis impudenter quidam prædicarent eas,quas uulgó uocant indulgentias : quo fane tempore magni quidam errores, qui diiîîmulari non poterant, patefadi fint atquedemonftrati:Etquanquam Leo pontifex dodn'nam iftam, quæ detexit errores, damnauit, ie tarnen condemnationem illam ad^ hueoppugnafle prophetarum ô^apoftolorum teftimonijs: itâque fumme neceffarium femper uifum fuifie concilium, in quo rurfus de caufacognofceretur, quo uidelicetplanum fieri pofiet, quid uerum fit, quid falfum : amp;ità quidem non fe modo, uerumctiam reliquos omneis iudicafle principesac ordines,quôd uiderent Si^fa teren tur,ir# replîfiè in religionem multa, quæ tolli debeant emendari, quod/ que fcirent quid homines cuperent amp;nbsp;quid refpublica flagitaret î Cum uero dodn'nam hanc pontifex condemnaiïèt, inconuentibus ïmperrj fuifie decretum, his uerbis, ut uel omnium populorum,uel prouinciæ Germanise concilium fieret liberum atque Chriftianum: ideo nimirtim his uerbis, ne uel ilia iententia pontificis, uel cuiufuis alterius uis atque potentia caufæ præiudicaret: deinde, ne fecundura leges pontifîcias fcholarumopiniones,uerùmiuxtafacram fcriz pturam in hac tota caufa indicium fieret : nam fi cuius potentia plus ualere debeat,quàm facræ literæ, quâm légitima cognitio, quis dubitet, aduerfus pontificem fruftrà laborem omnem amp;nbsp;adioz nem fufcipiC fatisenim effenotum, quid anteadisaliquot concilqs profedumfit:emendationem tune quidem inftitutam, fed inter!» pellatione pontificum fuiflTetotam fublatam:grauifsimis igitur de caufis decretum efle fadum, utin Germania fieret concilium : hoc etiam Cæfari fie placuiflTe, uerùm ifta pontificis poftulata pugnaz re omnino cum Imperi) decretis, quæ principum atque Cçfaris fint obfignata fignis : etenihi, etfi de libero concilio loquitur, tarnen a«« ho ipfum hauddubie fpedare, quando uidelicet hoc agit, ut fibi reges atque principes obiîringat j nam fi liberum efie uellet, quor^

fum attfnerethæc obligadoC'nuncuerô,çùm hue to tus fncumbaf^ hoc nimirum ipfiuseflTe propofin, utnomine condlrj fuamdonu* nanonem atep porendam defendat,ncuequi'serroresatqueuftlt;arelt;’ prehendat, aut fî quishocmoliatur, non ferat impunè:Qin'd alq faduri fint, non fibiconftare,(ed hocilliuspoftuiatumduscfiègegt;' nerfs, icâ confcripcum, ut à concilio magi's abfterreat, quâm ad illud inui'cet : qui's enim ad hune mod um (efe deuinciat, præfêrz dm, cùm nondum apparcat, qui fît conalij futurus ordo, qui mogt; dus, quæ forma,cùm ignoretur,an fuam ibi pontifex atque fuas ch'cntelæ præcipuam efîe uelit atque fummam authontatem, utrum de controLierfîa cognoici uelit iuxtafacras Iiteras,an ucro fecun/ dum tradidonesatqueleges,nullo feripturæ teftimonio confirma^ tasfconcilij quoque libertatem irapediri,dum ait,illudperagen* dum efîè more ueteri nbsp;nbsp;iam oÜm recepto : Ce quidem fuperioris

tads conciliorum décréta,facris liten's confçntanea, minime reçu* fare, fed noftræ ac pauîo uetuftioris memoriae concilia, quæ dccre* ds hominum amp;nbsp;pondfîci plus æquo tribueruntjàprifcisillis fdu* rimiim difiterre; Quod igitur illud futurum efîe dicat iuxta uete* rem morem, captiofe fieri, ne uidelicec ea fît fentendarum libertas, qualem amp;nbsp;ipfîpétant, amp;nbsp;caufaquoquepofiuletsfcd ut fecundunl ipfîus leges atque pocefîatem, quam fîbi fumitSi^ arrogac, indice* tur,ficut in poftremis aliquot concilijs fadum efle confiet:eiufz modi autem adione non pacificari ecclefîas, neque dubias amp;nbsp;adfii* ôas confiiendas cxpediri,fcd amplius inuolui tenebris,maiori feruiiute conftringi : cilm igitur pofiulato ac defîderio turn Cæfaris turn ordinum Impcrq pontifex nondum fadsfacfat,orare fepluri* mùmjUtCæfar, confîderata caufæ magnitudinc, quæ uniuerfam rempublicamamp;omneisnadones completfîitur, detoperam, ut le* gitime rcs agacur : lum hoc ipfîus efîe offiidum, eique liccre Icgi* bus, quando uidelicet pontifex ucritatem impugnat ; prouidendura enim eiïe, ne fît amp;nbsp;aefior ille uel reus, amp;nbsp;fîmul iudex : Omneis uide* licet populos eredos efie in fpem huius concilrj,amp; fummisuotis atque precibus flagitare,ut tandemdubitadonc angoread.fiidac confeientiæ liberentur,amp; uia iâluds commonftretur: à muîds e* nim fîcculis non fuiffe talem de tantis rebus dimicadonem , ut in hoc tempore : certamen autem iftud efiê natum ex uari)s errori* bus atque iutfjs,quæmultô ante noftram ætatem inundarint:Quôd fî autem ea fallat expedado, neque taie condlium , uti iam olin^

prornifTum efl:,habeatur, quantum ea rés moerorem atq^ cruciaturn allatura ficmentibus hominum,facile pofTe cogitari:dcinde,fi legiti^ mam coguinonem pontifex defugiat,metum efTcjOe refpubli'ca ec clefîa maioribusagitentur fluólibus,quamantehac unquam: Scd cum Impcri) ordines omnes,in omnibus conuentibus redum concis hum decreuerintjUondubitare fe, quin in eo quoq? permaneant, 8d laqueum ilium atc^ uineula,quæ pontifex ipiis induere cogitat, Iongt; gilfimc repudicntndem à ceteris quoc^ fefe regibus expedarerquam enim ille molitur obligationem,efle plenam captionis infidiarum, necp uerum pofle fieri indicium, nifi liberg fint expeditæ omnium mentes : Si ueró pergat,amp; concilium habeat fuo arbitratu, rem om# nem fe commiffuros efle Deo, qui fuam ipfe caufam atc^ dodrinam hauddubie fit uindicaturusnierüm enimuer6,fireseô recidât, ut hoc pontifici permittatur, quod tarnen minime credant, confîderaturos amplius,quid fado fitopus:S^ fifôrtè citêtur atep: uidcant fe pofle ali quid pro gloria nominis Dei facere, uenturos eo fide publica, ciini idonee cautum fuerit,aut, miffis legatis, quicquid fuæ caufæneceflîz tasratioc^ poftulabit,in medium efle propofituros,ealege tamen,ut interim ilia pontificis poftulata minime recipiant,nec etiam ullum concilium,quod fit ab Imperi) decretis alienum, admittant ♦ Etcnim non uidere fe,quomodo pontificis hocinftitutum ad diuturnam ec^ clefîæ uel reipublicæ pacem pertinere poiïîtn'pfi quoep, fi modo ueri paftoris officium facere uelit,non efle decorum, ut ad hunc modum agaunam proprium eius efle munus,uthominibus confulat, ueræc^ dodrinsc pabulum proponat : Quod cum ità fit,orare Ce plurimùm, ut hoc fuum refponfiim ad Cæfarem atque pontifîccm référant, ne/ ueCefar, quem,uti fummum magiftratum à Deo conff:itutum,reuc renter agnofcanc,in malam partem iftud accipiat,fed in hocclaboret, utfecundum Impcri} décréta concilium fiat,per homines piosmis» nimeep fufpedos côtrouerfia totadifceptetunhoc iiimirum ad ipfius îaudem atque falutem pertinere, utpotentiamomnemôCauthoritai? tem ad ucræ dodrinæ conférât amplifîcationem, non ad confirmant dam eorum crudciitafem,qui multis nunc annis in homines innocen tes acerbe uindicant, ob euangeli) folùm ata dodrinx falutaris progt; feflîonem : Quod rcliquum eft,omnia fua (e deferre Cæfari, ncc efle quicquam cætcrarum rerum, quod non ipfius cauià uelint ♦ Etat turn apud Ferdinandum regem pontificis fegatus Petrus Paulus Vergcrius,de quo fuperiori libro diximus.Et quia Rheginus epifeo^

pus £tate fain erat prouedus,ct ualetudine minus firma^Ctemés Vef gerio mandabat, 0 quidem illi quid acciderec impedimeti, ut ipie sadonem fubirecinprimisuero monebatgt;utin memoria femper ba^ beat,quæ fua ßc de concilio mens acc^ uoluntas:mandatis igirur atep formulae præfcriptæ diligenter infiftat,nccp latum unguem ab ca di/ fcedat,necinanguftiasipfumatqueneceiTîtatcm peragendi condlij conijdat,etiam(iforcè rex Ferdinandus maxime urgeat infteu

HVMC MODVM RSSFON 01B8BNT,rAlt; do decreto placuic, theologis iureconfultis dan^ K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;negocium deliberandi defuturacondlö

adione, refponfum quoque pontifiei datum,euul^ gandum, amp;nbsp;exteris regibus atqi populis commué nicandum efîe, roictendos etiam legatos, ad iudiccs Canîeræ,qui præter cdidum Cæfaris litem nonnuUis moucbantre* ligionis caufa,deinde,iudicium illorum cHc recufàndum,nifi defiftât: ad Moguntinum fimul amp;nbsp;Palarinu principem, interceflbrcs mitten/ dam Iegationem,8d ad Caeiàrem poftea rem omncm perfcribendam. De Georgio Saxoniæ principe non femel diximus, quomodo 8^ Lutherum priuatim,8(f publicè tocam ipßus docfkinam odiiïètxùm autem é fuis efiè multos intenigeret,qui cœnam Domini percipient dam efTe dicerent iuxca Chrifti mandatum,eccleßaru miriiftrisiniunt xit,uc ijs,qui tempore pafchali,de more ueteri,peccata fua confitcrcn tur,8lt; ccenam Domini iuxta poncificum décréta fumerent, fymbola qujdam ac ueluti tefleras darcnt,quas illi çoft redderent fcnatui, quo fciri pofTet, quinam pontificium, qui uero Luthen dogma iequeren tur. itacp Lipfiæ,quod eft eius regionis primarium oppidum,deprc henfi fuerunt ad Lxxgt;fine fymbolis« Hi Lutherum antea confuluc* rant, quid fado effet opus : ille per epiftolam refpondit, ut qui certo crederent integram fumendam effe coenam,nihil agant contra confci entiam,8c capitis difcrimen pocius adeant» ßc ergo confirmât! perfe*

ürtrantjSi citati à principe, cùm eis prope bimeftre tempus concede* recur ad deliberandum,nequepropofîrum murarent, tamecfiprnia* dm finguli foh'cicarentur,eielt;fti func oppido, Liitherus in ea,quam diximus,epiftola, Georgiam fathanæ uocabat apoftolum:ea res magnam excitauit turbam, Sgt;C Georgias quidem dacis ad patruelem eledorem Saxoniæliteris, accufabac ilium, quôd non modo conui* cium fibi faceret contumeliam, fed fuæ quoquc didonis homincs adrebellionem inflammarec.Eîedor eade re Luthero rcribft,amp; inter alia,nilî de oblato criminc fefepurger,neceflariofibiinipfum eQc uindicandum air» Hac igitur occaiîone Lutherus, edito libello cri* minationem illam refellit, èC fe confuluinè dicit illis i non ut principi refîfterenc impia mandanti, fed ut exilium paterentur potius:hoc autem ad nullam pertinere rebellionem : nam eos, qui uiribus ar* misrefîftendum efle magiftratui docent, hoc nomine cenieri : quod autem fuæditionis populum Georgius iureiurando deuincic amp;nbsp;a* ftringit, ut docHrinam hancperfequantur, id quale iît,omnibus iu* dicio præditis æftimandum feiè relinqucrc: ianè,iî princeps eicz âortale quid aduerfus ipfumàfuispr^tlari uellet,non fe dubita'* »■e î quin ille, quo eftingenio, ftatim, ut feditiofiim fit intcrpretatu* rus: Atquijdignitatem magiftratus atc^ legum ità fe fcriptis illuftraf* fefuisjUtamplius non poflità quoquamzetcnim fub pontifîcatu Ro mano iacuiiîè prorfus in inagnis illis tenebris, hanc etiam de magi* ftratudodrinam, SC uulgo perfuafum fuiiïè, quafî uitægenusilluJ non effet Deo gratum : eos autem qui fie docent, eiTe reuera feditio* fos,et extare Petri apoftoli de ipfis uaticiniumifed hoc eiTe proprium cuangeli) profefsionis, ut tanquam ièditioia condemnetur: Chri* ftum ipfum hoc nomine atque tituloraptum eiTe ad mortem om* nium indigniflîmam,quafi ludçorum rex efie uellet, populum,ut àCæfare deficerent, incitarct, Huicdeinde libello fubiunxitepifio* lam, qua ciues Lipienfes exules confolatur, amp;nbsp;monet, ut præfcntem fortunam moderate ferant,amp; fimul Deo gratias agâr, qui uim iftam mentis arque confiantiam fit ipfis largitus : non fore perpetuum hoc neque iolidum gaudium aduerfarijs euangelq, fed omnium opinie* ne ciaus interiturum,amp; adhuc quidem omneis illorum conatus irri^ tos fuificjac fingulari Dei benefîcio concidifTe demonftrat» Suprà diximus de Chiaris amp;nbsp;Clementis feptimi colloquio: Cum autê in Hi* fpaniam Cefar red»firet,Clemes,rogatu Galliç regis,per mareLigufti ' CÛ ueiiit Maffiliam, autumni tepore,amp; ardioris necefifitudinis caufs^

neptem fuam CatharinamMediceSjin matrimonium dat Henrico ré gis filio,principi Aureliano,xv annorûi adolefcenri. De familia Me dicea,quoniam res ita fert,nonnihil hoc loco dicemus* Inprimis nu/ merantur Syluefter,Auerardus,Ioannes, qui patricq Florcntini fue^ runt:Cofmus uero fpkndorem ei familiæ primus omnium dcdif, non fuæ cStum eiuitatis,uerum Italiæ quocp totius longe ditiisimus» huius filius Petrus genuit Laurentium 0^ lulianum,huicnatus eftfi/ lius pofthuraus,luiius,qui deinde fuit Clemens feptimus, tametfi de natalibus eius non eadem eft fama ♦ Laurentio nati ftint Petrus Julia/ nus,Ioannes» hie demum fadluseft pontifex, Leo decimus:Iiilianus non reIiquithbcros:Petrus,eielt;ftus Florentia, ÔC tempeftate demuni fubmerfus in oftio Liris,filium habuit Laurenrium ♦ Is in matrimo/ nium duxitjC familia Bolonica,Gallam, ex ea^ fufeepit hanc, de qua loquimurjCatarinam» CommoratusMafsiliæ Clemens per men* fem Çlt;amph'useô,prius,quàm domumredirct, in gratiam régis atz que procerum,quosregi charos efte uidebar,cardinales quatuor aca uic, GaUos, Odetum Caftilionæum, Philippum Bolonicum, Clauz dium Gifrium,ïoannem Venerium,epifcopumLexouienfem,Quin ad ftatus îtah'æ mutationem hæc alFinitas pertineret, nemo fere dubi tabat, Si mirabantur plaerilt;^ difparitatem coniugq : ied amp;nbsp;Clemen* tern fubdubitafte,necp prius credidifle ferunt rem agi ferio, quam in com plexus ilhueniftent. Menfibus aliquot poft, JLantgrauiusad Galliæ regem Franciicum proficifcitur.Ei us autem rci hgc cauia fuif?

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Anno laiutis decimo nono fupra mille, quingentos, VIrichus prin*

ceps Vuirtembergicus ditione fua pulfus fuit Si ciedus à Sucuici foe deris rociis,cumRuteh'ngam,oppidum Imperq,confccder3tum ipfis, nuper cepiftèr» Earn deinde prouinciam C£iar,ab inis,pôft,Ferdinafi dus frater à Cæfare, cum hereditas diuiderctur,eft confecutus.ln Au guftæuerô comitqs principes quidam intercedebant, ut VIrichus, qui iam in undecimura annum exulabat, reftitucreCur : fed id fruftri fuit,8i Cæfar,repetitis ab initio cau(îs,qu3mobrcm fuiftet profiiga* tus, ornamenta (olenniaprincipatus ffatri fuo tû publice conferebat, Lantgrauius ergo,qui magna neceffitudine ôfproplnquitate coniun dus erat VIricho, cogitabat illo ipib tempore aliquid moh'ri, lèd i nonnunis,qui fuam operam erantpolliati,deftifutus,ad commodio rem occahonem rem diftulit:ôi nunc,per abfentiam Caeiàris, cdm e# tiam hoc ipfo tempore,Sueuicum feedus, in annos undecim antea fa* M.O.XXXiai. dum,diirolueretur, Galliam petit,amp;agrum Mompelicartum,regi,

pro certa pccuniæ fumma,nomine VIrkhi prindpis, oppignorat, «I lege, nifi intra tertium annum ilk luat, ut turn fît regni Gal has hæz reditarius: præter earn pecuniam rex quocp mutuo Ce daturum progt; mifit alteram fummam,fada fpe,non repetitu iri. Hoc tepore,magt;* xima rcru eft fada per Angliam immuratio,quod ficaccidit.Angliae rex Henricus feptimus,duos habuit fiIios,Arturum ÔC Henricu» turns in matrimonium duxit Hi Ip an iac régis Ferdinandi Uliam Cax tarinam, mortuus non relidis liberis. Henricus pater, qui cuperet neceftitudinem hancperpetuari cum Hifpanisjuli) Secundi, pontifi* cis perraifTu, Catarinam alteri filio tradi curat, quern deinde regni fuccefToremhabuit,mortuusannofalutishumanae m.d. jx. Henz ricus igitur,eius nominis odauus,quum â morte parentis earn duxif fet, poft complures annos, in regno iam Tatis confirmatuSjCpifojpis aliquotanimifuifcrupulumproponit,8^in deliberationem addu/ cit, ankgitimum fît cum ea,quæ fratris fuiflet uxor,matrimonium, amp;nbsp;multos menfes àcongrefTu uxoris abftinuiffe dicitur* Epifcopi priuatim agunt ipfîus mandatu cum regina, amp;nbsp;pontiftcis diploma non efle idoneum acque fyncerum dicunt.ina,nunc ferd cognofci de diplomate,refpondet, quod olimapprobarint« Cunlt;^ res tender ret ad iurgium, imploratum eft Romani pontiftcis Clementis auxk lium, Abortierat aliquoties ilia, neque foetum ullum edidit diu uitalt;* lem,præter unam puellam, Mariam» Pontifex caufam delegatduo# buscardinalibus,Campegio,quem in Angliam mifît,ôlt; Eboracenfî» Poft multam difccptationem,cùm régi fada fpes effet ex urbeRoma, fore,ut fecund um fe iudicaretur,Campegius, in ipfb propè ueftigio futuræ iam iudicationis, monitu pontiftcis, tergiuerfari cœpit Ôi procraftinare» cuius quidem rei caufam fuifte dicunt, quod perinre«* ritum Lautrechi ducis 8^ extindi circa Neapolim exercitus, 8^ pro / pter Andreæ Auriædefedionem, quæin illud tempus incidit,pon* tifexexiftimaret, Cæfarem, Catarinænepotem è forore, cui per Ira* liam omnia foclicicer euenirent, non efle temere offendendum. Itâ* que Campegius nulla re perfeda, non fîne maxima regis ofFcnßon« tandem difeedit. Rex autem, ne quid temere uideretur agere,mifz fis internuneqs, per Galliam, Italiam, Germaniam exquirit theolo^ gorum fententias, amp;nbsp;Parifîenfes quidem uidebantur approbare, non fine largicionis opinione, fîcutalrj plærique, Cæterdm, erat in gy* necæo reginæ uirgo quædam eximia pulchritudine, Anna Bokz nia:hanc rex adamare cœpit, nec obfcurè ftgnifîcabatfe illam ex*

pc tere fibi coniugem ♦ Hoc ubi cardinalis Eboraccnfîsanimaduer/ tit,régi familiarifsirnus,quem authorem fuifle diuorti) dicunt, mu/ tat propofîtum,8C dads ad pondficem literis, monet, ne diuordum approbet: nam alioqui futurum, ut Catarinæfuccedat altera, quae Lutheri fit infeda dogmate. Quod ubi rex,per legatum fuum, qui tunc Rome erat,accepit,magnopere fuit offen fus, amp;nbsp;aliquantó póft Eboracenftqui amp;regni Cancellarius erat, amp;nbsp;treis obtinebat epiicoz patus, primo magiftratumabrogat,deinde binosepifcopatus adi* mit,Si: tandem,cum ille priuatam uitam agens domi fu?,uoces quafi dam emitteretinfolendoresacuindidæftudium praefeferentes, man dat,ut dimifia famifia,non magno cum com i ta tu ad.fe ueniat, Sic ilf (e,cum aliter non poflet,in uiam feCe dat, (cd in itinere, prius, quam ad regem perueniret, cum ex animi xgricudnie in morbum peracu/ tum incidiffet,uitam finit, Pontifex autem,utdiicedendi caufam ali quam Campegius haberet,Iitem ad fe reuocarat, Ôé quod Annæ con iugium fibi pernidofum effe futurum uideret, regem fubinde mo7 nct,ac minisetiam territat,utab inftituto defiffattCum nihil profice# ret,ingradam Qfaris, fecundum Catarinam pronunciat,huiusanni menfis Martij die xxiii, quum rex ante annum, Catarina répudia# ta,5lt; Maria filia pronunciata illegidmajduxifiet alteram, Vbi fen# tendam contra fe latam effe cognouit,grauiifimum odium in pond# ficem concipiCjSc continuo decretum racit,quo ie,per Angliam,ecclc fiæ caput,proximum â Chrifto, pronundat, Si pondficatum plan^ proijdtjSC capitis pcenam conftituit,fi quis epifcopo Romano fupre mam poteffatem aflcribatttributum edam annuum,Romanipond/ fl cis quæffori dan foh'tum,denegat. Si ne qua pecunia Romam dein ceps defcratur,grauifsimis uerbis edicit, amp;nbsp;hecquidem omnia,de ié# natusordinum regni,quod parlamentum uocantjaffenfu, Galliac rex Frandicus, putatur non minimum attuliffc momentum ad hoc diuordum,ut fic ilium ab amicida C^faris totum auerteret, Quod de tributo diximus,fic habet, Inas, Britannia? rex, ad annum falutis D.cc. XL,opinione religionis ac pietads, regnum fiium pondfici Ro# mano ueÄigale fedt,ut quidem memoriae proditum eft, amp;nbsp;in fingu# las domos impofuit fingulos numos argenteos, Itacp pondfi'ces de# inde fuos habebant ibi quaeftorcs,qui ftipendium hocquotanniscol ligerentuulgo uocabantdiui Petri denarios,Cun^ inde ab co tem# pore,ad hanc ætatem ufc^, Britannia Romanis epifcopis earn pecu# niam dependiftet, Henricus, omnium primus inhibuitamplius earn

per fol in'. Qiiomódo fo/ptis aduerlärijs egerint Lutherus et Eraf mus de libero arbirn'o,didhun eft libro quarto: (èdhoc anno recru' duit fimuÏtas,amp; Lutherus per occaGonem epiftolaecuiufdam amid, grauitcr incuiat Erafmum quafi religionem Chriftianamindubi* urn uocct, rideat contemnat : addudis etiam aliquot ipGus lucu* brationum locis,demonftrare illud conatur,amp;r in fcribendo flexilo* quumcfledocet,amp;eloquentia fuatyrannidem quandam cxcrcerc dieft,Só quoniam in rebus dtuinis ad cum modum ludat uerbis am-' biguiSjCiim apertius loquipoflitatc^ debeat, aduerfus ipfum inters pretandaciîè omnia contendit. Huie deinde fcripto refpondetEraf mus, Sc afperè quidcin» nam omnium reru maxime timebat,nc gra* tiam authoritatem amitterent fuafcripta. nbsp;nbsp;His ferè diebus moquot;quot;^

nachi Franciicani cruentum ac funeftum cdidcruntluduin Gallrjs, Aureliæ, res ueró Ge habet, Prætoris uxor eius urbis,teftamento cat gt;nbsp;Herat,ut Gne pompa ièpeliretur atep ftrepitu. Cum enim é uita quis exceffitin Gallijs, præcones funebres,ad hoc condudH,per urbis Io* ca frequentiora circumeunt Sc cymbalis excitato fono muldtudinc conuocant:deinde nomen eius qui deceffit atlt;^ titulos,edunt,et hor tatipopulu,utpro mortuo Deuprecentur,quâdô Gtetubi fepelien dus,pronunciant. Cum aute funus defcrtur,adhiberi fblet plgrunc^ monachi mcndicatcs,6c multaprçferuntur luminaria. certatim ifta Gunt,Sc æmulatione quadam, Sc quo magniGcentior eft apparatus, eo maior eft populi concurfus ÔC admiratio: fed ea,quam dixi,fcemi na,m'hil earum rcru Gbi Geri uoluit. Maritus ergó,qui coniugis me* moriam diligeret,morem ci geftît,Sc Francifeanis, quorum in tern* plo fepulta fuit iuxta patrem 6c auum, muneris loco dabat fex tan* turn aureos,ciim illi multo fperaftent maiore pracdam.Et cum dein* dcfyluamcæderct atque diuenderct,petentibusillis lignaGbidari gratis,denegabat. T ulerunt hoc ualde grauiter,8c cum antea minus ilium probarent, uldfcendi rationem hanc excogitabant,ut diceret ipGus uxorem in fempiternu efle damnatam, Architedi erant huius trageedip Colimanus et Stephanus AtrebatenGs,ambo theologi do (ftoreSjSc file quide erat exorcifta,totumq^ fuum apparatum, in eiuf modi rebus adhiberifblitum,habebat in promptu: rem uero Gc ad* mim'ftrant. Nouiaum quendam adolefcentem fupra teftudine tem pli collocant: is intempeftanofte, ciim ad demurmurandas preces il li moreconftieto uenirent, magnum excitât ftrepituni : adhibentur adiurauones Sc exorcifmi; fed nihil illeproloquitur; iuflus ederc

Ï7gnum, quo dcclarct, num fit mutus fpiritus, dcnuo tumultuatuf 8c perftrepit: id crat loco figni.Eo iacfiro fundamento,ci'ucs aliquot^ 8c cekbres quidem ac ipforum ftudiofos adeunt : narrant fibi trifte quiddam accidiflêdomi, neque tarnen quid rei fit, exponunt, ftd rogant, ne grauentur adefle nodlurnis precibus. Cum hi ucnifient, 8«: precationum efkt fadum initium, ilk de fupcriori loco turbam excitât, rogatus quid uelkt, Sgt;C quis eflet fignificat non fibi liccre loqui : iubetur ergo per figna reipondere ad interrogata, foramen autemerat fadum,per quod,admotis auribus, exorciftacuoceni haurirepoteratâfintelligere: deinde tabulam habebatadmanum, quam interrogatus feriebat, (ic ut infra poftet exaudiri, Primûm itaque rogatur , num fit ex eorum numero, qui fint ibi fèpulti» poftea multisordine recitatis nominatim , quorum erant ibi coP pora condita, uenitur tandem ad uxorem prætoris : ibi dato figno» iè fpiritum eius eftê demonftrat. An fit damnatus, 8c quonam fiiO merito ku delido num propter auaritiam,autlibidinem,autfii' lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perbiam, aut non præftitam charitatem, an uero propter nuper

natam bærefim Lutheranifmum C deinde, quid fibi uclitillo ftrepituamp;rinquietudineC num ut corpus, loco (aero kpultum cf ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fodiatur, alidque tranfportetur f Ad hæc omnia, fic ut iuflus erat,

per figna reipondet, quibus aliquid uel affirmabat uel negabaf, prout bis aut ter tabulam feriret. Cum autem nbsp;nbsp;fuse damnation»

caulamefte Lutheranam hærefîm , SCeffbdiendum eftê corpus G' gnificaret, monachi petunt à ciuibus quos adhibuerant,ut ijs, quse coramuidiiknt, dent teftimonium, 8cadis,quæiam erantconfe-da fuperioribus diebus, fubkribant. Hi, redeliberata, ne prsc* torem oftenderent, aut mokftiam fibi crearent,idfacerc reculant; illi nihilominus panem azymum , quern uocant hoftiam cop pus domini, cum reliquijs omnibus diuorum aliótransferunt,8^ Miftàs ibifuasperagunt. quod lege pontificia fieri iokt, edm Io* eus aliquis propter infamiam 8c prophanationem eft expiandus* nam certa quædam eius rei capita funtipforum comprehend libris, Epikopi autem uicarius iudex, offîcialem uocant, ea re cognita, ut propius omnia cognokeret, uenit eó,comitatus honeftis alp quot uiris,amp;S exorcifmos fieri fe prscknte iubet, ac deligi nonnullos petit,qui fùpra teftudinem afeendant, 8c uidcant num ipedrum ali' quodappareat. Ibi Stephanus Atrebatenfisadmodum répugnât, amp;:ualdedehortatus nt fierct, aiebat non dTc turbandum fpiritum«

Et quan quam fs, que’m lt;Jixi, ui'carius mûltiim inftabat ut adiuratfo nés fieret, tarnen impctrare nihil potuit Jnterea practor,ubi reliquos indicés urbanos,quid Reri uelletjdocuiflet, ad regem profcdus,rem omnem commémorât. Et quiafuis priuilegqs acimmunitatibus fre tijiudicium monachi declinabant, rex è fènatu Parifino deligit, qui decaufa cognofcant,i)f(^plenani poteftatem attribuit.facit idem cancellarius Antomus Pratenfis, cardinalis amp;nbsp;legatus per Galliam pontificius ♦ itaque, cdm nullam haberentexceptionem reijtradudli Luteciam coaéfi hint reipodere : iêd nulla potuit ab eis exprimi con feflio. pofitæ fingulis erant cuftodiæièparatim,ôô nouicius quidem tenebatur in ædibus Fumæi iènatoris,ac iæpe folicitatus nihil uoluit fateri,metuens, nepóft interficeretur ab illis, ob inuftam ordini ma culamæ faétam ignominiam : fed ctim indices Sóimpunitatemei promitterent,amp;r fore dicerent ut in ipfbrum poteftatem minime re^ diretjtotam acftionem ordine recenièt, amp;nbsp;adduftus ad illos,idem af-firmat. Illi, quanquam erant conuilt;fti,amp;rin iplo prope maleficio de* ptehenfi, recuGbant tarnen indices, ac priuilegia fua iaiftabant : uegt; rdmidfruftrafuitjamp;S decommuni confilio lata fêntentiadamnati funt,ut Aureliam redudi amp;nbsp;in carcerê conditie publicè deinde pro* ducerentur ad primarium templum,amp;S ad eum urbis locum,ubifup plicia fumuntur de maleficis, atque ibi fuum fcelus ipfi profiterêtur. Sed his ipfis ferè dicbus incidit in Lutheranos perfecutio,ficutinfrà diccmus. quæ res in caufà fuit, quo minus ea ièntentia, licet admo* . dum lenis pro tanto flagitio,ueniret in executionem.Nam quia Lu* theranorum nomen erat odiofiflîmum,metus erat,ne, fi quid graui* us fieret,non tâm illis débita perfoluta pœna,quàm ordini fada pu* taretur iniuria î nbsp;nbsp;quicquid eis accideret, Lutheranis id iucundiflî*

mumfore fpecftaculumplæriqueiudicabant. Franciftanorum au* tem ordo magnam habet ad uulgus opinionem fàndimom'f quu illi iam damnati Lutécia deportarentur Aureliam, fœminæ quædâ, impulfæ mifericordia,multis cum lachrymis atque fulpirqs,ad por* tam eos ufque fêquebantur. Vbi ueniflênt Aureliam,in fingulos car ceres abduÄi,rurfijs immunitatem acpriuilegia{uaia(ftabant,8ó tan dem poft diuturnam cuftodiam,nulla grauiori pœna mul(ftati,ac fo luti uinculis euaierunt. Dum eflent captiui, nihil eis deerat, amp;nbsp;tarn ad uiftum, quam ad comparandu patrocinium atque gratiä, abun* defubminiftratum eis fuit, à feeminis præfèrtim. Nifi perlècutiones ill quas attigimus,8c incendia rem impediuiflèntjConftituerat rex,

lit cjui Jem krebatur,æJifîdum l'IIoru omne dirucrc ac «»qûavefbîo* • Cætenim,in regno pondfîdo creberrima (olebât eflê Ipedra, nam demortuorû fpiritus,ut credebatur,tumultuâtes à funere,quamob--rem uel effent damnari,uel ad tempus,igni purgatorio,fîcut uocanf, affligerentur,exponebant,ÔÔ proximos agnatos uel amiGos,u£ miff' ris opem ferrent,fohcitabant.Frequcns autê erat,ut aut uota,quaE di uis feciflentjperfoluijUel pro fui liberatione,milîârû aliquem cerium numerum atque facnficia fieri poftularent. Ea res amp;r opim'onê puP gatorfi mirabiliter auxi't,amp; miflis authoritatem fummâ conciliauic» ÔC fàcrificis erat fupra modum qüæftuofà;fèd poftquam ïnnotuit aliquid roboris afiumpfit Lutheri dodtrina, paulatim euanuerunt eiufmodi Ipeéfra. Docetenim Lutherus é facris literis, mortuorum animas quieffere, iudi'cq di'em fupremum expedare : turbas aute illas atque ftrepitus formidolofos Sc pbantafmata, per Sathanâ exci tari dici't, qui nullam prætermittat oçcafionem ut impios cultus falfas opiniones in ani'mis hominum confirmet,ÔÔ Chriffi feruatods noftri beneficium extinguat, I Lantgrauius,ubicum Galliæ rege pepigifièt, primo uere copias cÔfcribit, Ôô tune demûm datis ad Fcf dinandum regem literis, quibus fadi fui rationem explicabantani' bOjCÙm Ferdinandus interim ad iuris atque legum diffeptationem, caulàm refjceret,exerci£um educunt,amp;r Mai) die décima tertia cùm in copias hoftiles, qui erâtad duodecimmilliapeditum incidiflênt, emiffis tormentiSjin fugam illosconijciunt, prope Laufenum oppi düm agri Vuirtembergici. Ferdinandicis præerat Philippus prim cepsPalatinus,qui machina uulneratus in eo confli(ffu,calcem pedis amifit. In fuga,quàmplurimi, ciim in Neccarum flumen fefe præcF pitaffentjperierunt. Eo fadojplæri«^ omnes peragrû Vuirtember gicum,in Vlrichi principis poteftatemredeunt: Alpergum, altiflF mo et fingulari monti fiiperimpofi'tum,item Vrachû,! ubinga,Ni phajoci natura munitæarces, tandem amp;nbsp;iplæ deditionem fariunb Caléndis Mai) Ferdinandus euulgato feripto mâdauerat,nequisiF lorum faifiioni ièiè coniungeret, fed ut omnes, pro fua quifep uirili refifterentjamp;T proteftantibus ea de re figillatim feripferat: Cadàr etiâ in eandê fèntentiam aliquot ante diebus edixerat,et publiée quidem nemo fuppetias illis tulit, Ô6 ereéfi erant omnium animi, quorfum hic motus tandêexiret. nbsp;nbsp;Sub huius belli tempus, arebiepifeopus

Moguntinus 8ô Saxoniæ princeps Georgius , Lantgraurj Ibcer, agebant de recondliatione Ferdinandi regis nbsp;Saxonis eleiff oris,

Cadani demum, quod eft oppidum Bohemiæjunfj dicpenuldmq pacem faciunt his conditionibus. reh'gionis caulà uis nûllàfîat nec^ Iis uUa forenfis moueatur, ôôeapax, quam Gæfàr fecit, fèrüètur:Fer dinandus efFiciat loco Cæfan's,ut Cameræ ludiciûm ab omni fùpeigt; fcdcat actionc contra proteftantes, in quibus tarnen nécanabaptP ftæ nec facrame ntarq nec id genus aliæ (èdlæ fiht comprebenfi' : Saz xoiu'æprinceps atque (bcfj Ferdi’nandum agnofcant pro Romano^ riim rege, titulumque tribuant : Ferdinandus inui'cem hoc apud Cg farein reli'quos eledfores efFiciat intra certum tempus, ut decretix eiufniodi fiat, cdrn tempus oh'm incidet creandi Romanorum régis, uiuo Cæfâre, ut rum principes eledfores ante conueniant,amp;: delibe^ rent num luftæ fint06 idoneæcaulæ, fiappareat,tum demuni ex formula Icgi's Carolinæ per gant : quod fecus facdum fuerit, irri* turn fit : hoc uero decretum nifi' fiat intra decimum menlem, Saxoj focijque non teneantur padfo: fiicceflionem quoque Saxonis in bo^ nis paternis amp;nbsp;auhis j intra tempus illud Cæfar confi'rmet: FerdF naiidus euamf det operani, ut qux Saxoni funt cum principe CIF iienfi paâa matrimôPij,Cæiar approbet. Dum his de rebus agut, fimul alteram quoque p^cificationem tradant, 8C Saxo quidem Lantgraui] atque VuirtembeT^liei nomine fpondet,tanquam maiv datarius,ratuni habituros quicquid conueniflet. Poft multaadiogt;' nem, recuperato iamomni agro Vuirtembfrgico,ficpaânm fu* it, Vlrichus princeps Sc ipfius hæredes mafculi, fint Ferdinandi re^ gis, tanquam Auftriae principis, beneficiarfj, agri Vuirtem^ bergici poffefiione ei ferant acceptum : extinfta forte familia Vuir' tembergica nec extantibus mafculis, Auftriaci principes earn re^' gionem ob tineant, Imperf) beneficio authoritate, cuiamp; hocno^ mine teneantur : Vlrichus Ferdinandum agnofcat pro Romano^ rum rege, neque foedus ullum aduerfus eum faciat : occupata per hoc bellum bona, Lantorauius amp;nbsp;Vlrichus reftituant dominis : ad mutandam religionem neminem cogant : ecclefiafticis liberam per' mittant bonorum polîèfiîonem : qui uel metu uel pudore cefiêx runt, ijs liccat redire domum: qui uolent, his liberum fit làluis bo' nis, quo uclint, proficifti : tormentabellica,quibusmunitum fuit AfpergïïjFerdinando cedant : æs alienum,quod Ferdinandus con^ flauit,amp;r in rem fuam uertit, perfoluat iplè, quod ad regionis autem impenfum eft utilitatem, eo teneatur Vlrichus : in agro Vuirtem^ bergico quæ bona, dependent à Bohemig regum benefîcio ac tutela,

A ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ll iij

comm nomine VIrichus eiufque hæredes,Fer(ïi/ianlt;îo hxreâibuf' queBohemiærcgibus teneantur: Philippus Palatihus reif qui que captiui dimittantur abfqueprecio : Lantgrauius 8c VIrichus intra cermm tempus ueniam pétant âFerdinâdoregeiupplicesaut ipG' met aut ipfômm legati: tune quoque plenum ius pofleflîonis à Per' dinando VIrichusaccipiat:Ferdinandus intercedat,ut etiam Cx' ûr iplîs condonet: pro fumptu belli nihil utrobique poftuletur i eX i}s copijs quas habent Lantgrauius 8c Vlrichus,Fcrdinando iùppc dirent équités quingentos,peditûuerô milliatria,cjui lîimptu ipib' rum è ueftigio ad Monafterrj obfidionem profeôli, Ferdinando fî* dem per lufiurandum prgftcnt,5^ fi forte fit opus,in treis meniês mi litent : Vlrichi coniunx Sabina, utatur fruatur rjs bonis,quæ nomP ne dotis ci conftitutafuemnt: hanc ucro traniàdionem habeat rata populus omnis atque nobilitas, nbsp;nbsp;nbsp;Circumlêflâ fuit per id tempus

Monafterium urbs Vueftphaliæ,quam occupauerantanabaptiftf, ut infra fuo loco dicemus, hanc igitur ad oppugnationê Ferdinam dus auxilia petebat ab illis ♦ Recuperata iam omni propè ditione Vuirtcmbergica, pecuniæpars, quam Galliærexpaêlus eratinpi' gnus,allata demum fuit : id autem non culpa regis aedderat, uerùm adminiftri ièu quæif oris,qui aim in literis obligationis aliquid défi dcraret,Iongiorê interpoiuerat moram. Falt;fta uerô pace,ac dimiflîs i?tiTicoprjs,alteraquolt;ç pars allata fuit, quam mgt;utuo rexdarepro^ mifit : VIrichus autem intra fine anni uertentis pecumam rependit,

Mompelicarti pofièfiîonemrécupérât:mutuatam uerô pecuniquot; am, cuius erat non exigua fiimma,rex ei d ono dabat. Pacificationc hanc permoleftè tulitpôtificius legatus, Petrus Paulus Vergerius, eu Ferdinando rege,nomine Clementis expoftulabat, quod prin cipcs Lutheranos in amicitiam recepiflet : Ille uerô, maioris uitandi motus atque turbarum caula, temporibus hoefe tribuifle, reljjom dit. Cum VIrichus pelleretur, filius eins Chrißophorus,erat cir* eiter quatuor annorum puer,amp;S initio quidem ab auunculo Bauariç principe Gulielmö,tutore,fuit educatus,deinde tradudais Oeni* pontem, Ferdinandicæ ditionis oppidum : cunque Cælâr, domum reuertente T urca,ficut ante diximus,in Italiam rediret:ille,iam antê folicitatus Sc edoftus à fuis propinquis atque neceflarqs, diuertitex comitatu Cæiàris,inqueuicinam Bauariam pemenit.Nam, cum Io* lus efict hæres,hoc fuifie confilium putatur,utad exteros abdudiis, fieret ordinis ecclefiaftici : fed reftituto parente,profelt;flus in Gallia, regis

Kgis cli'enteïæ (èfè dedit Rebus pacans, Lantgraui’üs X x i die Tii Jrj dat h'teras ad CæGrem, in Hil^aniam miilo tabellario, ÓC (slamp;x pacis conditions perCcribit, Sc (ibi atquc VIricho principi condo* naripetit, amp;Somnem inpofterum obicqucnuaniipfi acFerdinan* do regi, turn fiio,tum V uirtembcrgici nomine pollicetur. Ad ea Cæfarcalendis Septembris, Vakntisc,pcrepiftolamrefpondet. dc re tota iè iam ante ex fratre Ferdinando cognouiflc : quid criam fuæ fit mentis, ad ilium fcripfiflè, ÓC iam quoque miflo legato nunciarc; futurum igitur, ut ex eo,de fua dementia ftudidquc pads intclligat: deindemonct, utquæ ucrbispollicetur, ipla re declaret,amp;obiè* quentem fefe præbeat, à turbulentis omnibus abftineatconfilfjsè

Bello durante Vuirtembergico, Mcdiolani princeps Francifcus Sfortia n,in matrimoniumdudt Chriftinam,Daniærégiscaptiui Chrift ierni fil iam,Cæfaris c fórore neptem Galliæ rex bellum ei fa durus erat : ièd mors Clementis Gptimi, qtucum föedus ante fece* rat, uti diximus, moram nbsp;impedimentum intuliflè putatur. nam

is diuturno ftomachi lutio fublatus, quum uidus rationem fuafbrc medico Curtio mutaflèt iam (ênex,ad exitum feré Septembris decef fit,amp;: fucceflbrem habuit Paulum tertium,Farnefium. qui non mul tó póft,Alexandrum,ex filio notho Petro Aloïfio,ualdeadolefccn* tem,amp; Afcanium, exfilia nothaConftantia nepotem,creat cardi* nales. Vergerium deinde uocatex Germania, dequeftatu regio* nis cognofcit, èC cum cardinalibus délibérât, quomodo fit impe* diendum nationis concilium interea, dum occultis confilijs ad ar* maCæfaralijo^rcgesexcitentur.placuit tandem in Germaniameß fe remittendum Vergerium, qui generale, fiaiti uocant, concilium promitteretjïdque daret operam,ne quid aRutè uel captiofè fieri pu taretur, quod Clementi nimirum acciderat, utque profedus ad omneis principes, Mantuac futurum condlium, ac ibi de conditio* nibus agendum e^fe diceret : inprimis autem attenderet, quam uel* lent adionis cfTc formam proteftantes, ut ea perfpeda, modum eis deinde præfcriberet atque leges, quibus minime uenturos eflefci* ret. Mandauerat etiam,ut principum animos in Angliæ regem accenderet,cuiusditionem omnem inpraedam darecogitabat oc* cupanti: uidcretpræterca,num qua rationc poflènt Lutherusat* que Melanchthon ab inftituto dimoueri, Deledi quoque fuc* runt cardinales aliquot amp;nbsp;epifcopi, numero ad nouem, qui formu* lam aliquant emendationis ccckfiafticac conferiberent. eatandent

exfjt in manus liofninu,ut fio loco dicetun Ferdi'nandus rex au' thor fuerat Paulo,remi'ttendi Vergerij,quôd cum inprimis idoneii. eflê dicerecad munus ilhid loelicitcrobeundum. Erat hoc tempo re Venetærcipublicæduxjï-Xndrcas Grittus maximæuir dignita' tiSjOb eximiam prudentiam ufurnque reru. Huic,quo tempore By' rjantq ui'xit, natus eft fihus nothus,Ludouicus,qui tenens ab annis educatus ibi quum ingenio ualerpt, ac induftria ftngulari iummas paraflet opes,amp; IiberaJitate fibi inultos adiungeret,aulicis primum, deinde per Ibraimum,uirum prætorium, qui tunc ibius omnia po' teratjSoIymanno fic innotuit, ut ad priuatS etiam admitteretur cot' loquium.Hac ufus tempeftate fecunda,de uoluntate benefi'cidcp So Iymanni,maximo cum apparatu atque Iplendore uenit in Vngaria, ut Ulyrici partem illam,quæ Venetorum eft proxima ftnibus, tene^ ret, Vngariæ uero partem inferiorem, cuius eft caput Belgradum, T'urcaru Chiari cuftodiret.Erat ei filius Antonius epiftopus Quin' quecclefieniisteum Clemens pontifex,in patris auîque gratiam cogi tabat adiungere numero cardinalium : fed ecce,dum regnu fibi Lu' douicus pollicetur,06 in fumma eft omnium cxpelt;ftatione,pater etP am hoc tanto filq fuccefiu plurimtim gauderet, per occafione fimub tatis atque faiftionis, in eum excitatæ, comprehenfus ab adueriàrijs 6^ capite mulcftatus fuit,eo fere tepore, quo Clementi iucceflitPau' lus, ïnterea per Galliam nouus oritur motus in eos,qui de Luthe rarufmo erât quoquo modo luipecfti, cuius quidem rei hæc eratoc' cafio, Luteriæ Parifi'orum,8ó alijs quibufdam in locis in ipfb re gis palatiOjfere eodem tempore, noftu, chartæ quædam fuerunt af' fixæ,inquibusdereligionedeque Mifla cumprimis,multa erant perfcripta : mox inquiri coeptum eft ac inueftigari, 80 per indirium nonnulli, quidam uero per fufpitionem comprehenfi,habita qux' ftionCjUiui cremantur,horribih lane ipecftaculo.Nam ad machinam alligati,amp;r in altum fublati,deinde in ignem è fublimi demifii,amp; rur ftis adduftijCarnifice demum abftindente funem,in fubiedlam flam* mam corruebant: ijs etiam, quipaulo uidebantur eruditiores,ante' quam producerentur,Iingua reftdia fuit,ne uel fupplicij cau{am,uel fuæ doftrinæ fummam ad populum explicarent. Erat aute huius rei perquam idoneus adminifter, loanes Morinus,propr^tor .etenim, ut fagaciflime nouerat eos odorari 86 perueftigare, de quibuserat aliquid iuipitionis,ita etiam,ciim deprehendiflet, in irrogandis poE' nis atque fupplicijs omnem prope ftnfum humanitatis exuebat,^

Prodtjt m'hilominus hoc tempore libellus, authoris incerti, GaU lica lingua confcriptus in pontificios mercatores atque caupones, fa* cetus quidem, fed ferius amp;nbsp;grauitate conditus ♦ Ac primo quidem, ' inquit ille, mercatura, uitæ genus eft exercitium, non illiberale I nec inutile reipublicæ, modo fraus abfit amp;nbsp;auaritia» NamChri/ ftus abhochominum genere firnilitudinemfumpfît, quandoiuftît exerceri talentum acceptum,ut fieret fruduöfum» quiquidem locus eft intelligendus myftice : paftores enim ecclefîæ miniftros nihil minusdecet, quâm Liel ulla fufpitio fordidi quæftus^ueruntamen Dcus,hominum fceleribus offenfusj'n ecclefi'am fuam inuadere per* mißt atcp graftari,nonfolum mercatores prædiuites ÔCamplos, ue* rumetiam fures»Quis enim non furem efle dicateumjqui ueî alienam uel adulterinam mercem, pro fua, pró que fyncera diuendit an non emptor pulchrè decipitur f Sed hoc nobis iam olim accidit : nam lo* copaftoru infinuarunt fe lupi fupra modum rapaces» amp;nbsp;quanquam nullius ingenium autlingua fatis explicare poftît illorum artes om* ncis,tarnen nonnullas attingam » Negociatores igitur hfde quibus loquimur,callidi funt fupra modum, fuamc^mercaturam fie ampli* ficarunt, ut nullus omnino fit locus uel angulus, quem non fuis re* pleuerint tabernis : amp;nbsp;hæc quidem omnia, fpecie quadam fimulata iandimoniæ» Veftitu uerô differunt à reliquis,amp; funt plærique raio uertice : nec enim ulli, qui «» on magnæ illius beftiæ charaderem ha* beatamp;infigne,merlt;aturar exercereconceditunhi foli uendunt, re* uendunt,permutant,8^quidemomnitempore» Narncæterimerz catores, diebus feftis, præfertim celebrioribus, plane ceftant: deinz de, plærique fedantur amp;nbsp;exercent unum aliquod mercature genus«. Aut enim lanam, aut fericum, aut frumentum, aut uinum, aut pe* cora uel metalla diftrahunt: hi uero nullum anni tempus intermit* tunt,amp;: omnis generis merces tratftant, nihiïc^ eft,quod ipforum ma nus effugiat,non uiri,non mulieres,non infantes,tàm nati,quàm na* feituri » quæftum enim faciunt ex omnibus rebus in uniuerfum : fer* uit ipforum cupiditati cælum, infernus, terra, tempus ipfum 8^ oz mnesplane creaturæ, tumanimatæ turn inanimés,uinum, panis, o* leum, linum, lac, butyrum, cafeus, aqua, fal, ignis, fumigationes. Exhisinquam rebus omnibus norunt elicere aurum amp;nbsp;argentum, incredibili fane cum populi difpendio,tum fortunarum, turn animæ cûprimis,uitiatanimiru8iproriusextinlt;ftauera de Deo dodrina, Quid;'eft ne fubtiliscuiufdam artis,uendere aliquid,amp;^carè quidem.

unde nihil ad emptorem perueniat,prater folum afpedu rei uenditgî' Mercatores alijjquandô fuas merces expojiunt,prouerbio dicere foz Ient,exhibitæ rei confpedum ciTe gratuitunijSc omnibuscômunemî hi uero noftri longe iècusfaciunt» Decedit quifpiam c uita: mox tibi prçfto funt,rogant,uehfne mortui corpus ad fepulturam deferri,ftra gula honeftiori conccdum, an fordidiore uel mediocri uelifne crugt; cem elegantem,an uefo minus pulchram ante ferri;quot; nam prout delegt; geris, dandum eritprecium ♦ Obfecro te,quid habes,quid aufers prg ter intuitufnam merceriioflentatam reponur,et poftndiealteri tanti* dem uendut, Eiufdem eft artificij,quód ex mercatoris etiam ueftitu preciu augetur: quam enim abbas decantat aut epiicopus,multó con ftat maioris,quam alicuius monachi feu uicarij, MiiTa. qua quid?in re nihil differunc â meretricibus.nam hç,quô funt ornatiori cultu,co carius turpitudinem fuam uendunU Hue pertinet,quód canderem, codem tempon's pundo,pluribus diuendunc infolidum, amp;nbsp;quidem inCdjs emptoribus,præiêrtim,rjs locis,ubi maior eft hominu trequen da ♦ Venit ex nobilitate quifpiam in ædem Dominicanorum,ôlt; mifgt; fam depoicicannuit monachus: mox alius idem petit,ôf item tertius, eo^ plures. prodit tandêilleperfouatus, amp;nbsp;miita perada,pecuniam à iîngulisaccipit integram» Hoccine tu nihil effe putasfingenio cert^ res ifta non careqacferè uideas,n5 illis ad faciendum quæftum aliqua maiori opus eftè materiamam uel ceræ particulam fibi fruduoiàm fa ciunt. Forte in templum ingreditur muliercula qufpiam, ôé cercum antediuu aliquem affi'git:adeft è ueftigio meus hic uenditortcorripit cereum,extinguit,amp; compluribus deinde alrjs ordine uendit» Ceram autem’plçriqj omnes exercent,tenuiores qiiidem, iîc ut iam diximus, maioresautem in literis atquediplomatis,cuiufmodi funt qui uulgo dicuntur officiales, copiftæ, iigilliferi, datarij amp;nbsp;id genus alij, Ma/ gnifîcLis autem ille, qui cæteris omnibus præftat, fandiffi'mi nolt;» men fibi fumit,non quidem utitur cera, fed mirabili quodam artiRf cio plûbum conuertit in aurumrdeinde pileos maximo uendit, præ^ ièrtim purpureos,quibus amplifîcati emptores, paffim in hominum cœtu fefe oftentant,amp; alacrcs per omnia loca uolitant, regumtç fer^ iêdantur aulas,ôf maximis fruùntur prçrogaduis» Obtinentenim, quot libet, facerdotia, amp;nbsp;fine fumptu quidem atque difpendio : de* inde, funteins ordinis, unde proximus eftaftenfus ad fummum di* gnitatis gradum atep fedem,Horum exemplo,Sorboniftæ Lutécia* ni fuos etiam pileos diuendunt theologig candidatis,eorumque fum*

^tu epulantur fplendidiflimê ♦ Sed hic (cire ueïi'm, quando quidenl loannem eius nominis odauum, fuifTe fœminam, nbsp;tertio pontifiz

catus anno filium peperifTe tradunt,(cire inquam uelim,primûni, an fpiritus fancri numine fuerit eleda7deinde,num eius adla debéant hà beri rata, quando uidelicet aut cardinalatus aut epifcopatus aut abbâ tiasuendiditfpoftremojquid fentiendum fi'tdecharaderefacerdota^ li,quo fuit infignitaf Sed ad inftitutum redeo, quod eo pertinet, ut oftendam, hoc negociatorum genere nihil efTe magis aftutum aut cà ptiofum in orbe terrarum»An non uidemus,queniadmodum Impelt;? ria, régna, prouincias,urbes ac pofTefïîones ampliffîmas ad (e traduxé rintC an non fæpe reges principef^ uiros redegerunt in ordinem, fpoliatos rebus omnibus in fummas conieceruntanguftiasfNuncau^» tem eó potentiæ deuenerunt, ut hæc omnia ui pofîîdeant, amp;nbsp;cæluni terræmifceri potius uelint,quâm pati fîbi quicquam auferri » O Iugt; pos infatiabiks:quàm accurate uos depinxerunt multis ante fæculis, turn prophetæ,tum apoftoli,Paulus inprimis atc^ Petrus.Negociai’ tores reliqui neminem adigunt ad fuarum mercium emptionem:hi uero cogunt inuitos,ut emant, ôô fi quis recufet, hæreticum elle cia# mitant.Moritur quifpiam re ualde tenui,relidis liberis amp;nbsp;uxore : la^ mentabilis nimirum cafus,amp; uidua mulier liberalitate aliqua merito fubleuanda : quid autem iftiC” non modo non mi(èrentur,fed mox ad prædam oculos adijciunt, amp;’demurmuratis cantionibus atcp milîîs, epulum ac pecuniam depofcunt» Quid autem eft iniquius, quàm uendere rem non fuam,imô uendere rjs,ad quos ea propriè pertinet,

quidem compluribus rem unamC Cedo,campanas quis fieri cura uit atc^ coflariCfolum amp;nbsp;area rempli ad quem,obfecro,pertinet7nuni illorum eft patrimoniumCminimèzcur igitur (bnitum campanaejCut* folum alienum tam care,tan(^ fæpe diuenduntf Dicent,opinor,hoc effe ius ecclefiæ ♦ fateor : fed non eius, quam Chriftus lauit, inftituit, fandificauitjuerùm eius, in qua uerlàntur ipfi, quæ furtis, rapinis ôi omnis generis eftaccumulataflagitqs» Nam Chriftus iubet hæco# mnia conferri gratis» Periucundum eft autem amp;nbsp;eicgans ualde fpe/ flaculum,uidere decertantes inter fe uultures de cadauere»Cûm enim aliquis re lauta deceffit e uiuis,mox illi conuolant, in pi^ædam pro fe quifque totis uiribus incumbunt, hi præcipuè, qui uulgo nomen habent â mendicitate,monachi.Nam Francifcani cum Dominicanis, Carmelitæ uerô cum Auguftinenfibus non raro digladiantur, con/ dendi corporis atcp fepulturç caufa:genus hominum uidelicet igna-*

co MME NT. , uum, iners, non inutile modo,fed etiam graue cumprimis,8^ me-' rito pellendura e republica» Hæcquæ dico,negari non poflTuntjS^ palam confpiciuntur, èi. tarnen fie infatuati funtmiferi mortales, ut, quo ducanturillifpiritu, non intelligant. Cum facerdotium ali/ quod uacat aut præfedura, Deus bone,quæ iblicitatio,qui concur^ fus,quàm diligensinquifi'tiode prouentibusannuls, quid abfcnti, quid præfenti conducat:quantum ex infantium baptifmis, ex matrix monrjs,ex diuorum,quas uocant,reliquqs,ab anniuerfarijs exequijs, efcpulturis, exlegatis atqueteftamentis corradi polîît* optimum uero eft aucupium ex diuis illis, qui propter opinionem alicuius po^ tentiac funt formidabiles,amp;tanquam Veioues conciliantur donis atque uotis* Q^id adifta tarn nefaria impia conniuetis uiri princiz pesC cur tantam indignitatem tarn patienter, cam longo tempore diftimulatisf Rccufantilli quidem ueftram cognitionem ; fed tarnen habetis in ip (os reuera,uelint,nolint, imperium î Vobis enim à Deo traditus eft gladius ÔÔ cohercendi poteftas : quin earn cxercetis igft tur, êé in raptorum genus hoc immaniffimum uindicatisC Requirit hoc à uobis officium Deus, neglecftum non dimittet impunituin»

Vtinam in eius celebranda gloria tarn Htis uigilantes excicad,’ quàm funt hi fuis in negocijs tradandis» necenim ullam prætermit^ tunt occafionem : ftant in perpetuis excubijs uigiles amp;nbsp;ereóli,nec tnitf nus oculati,quàm lanus pater aut Argus» Qiiod ft campanæ fonitus aliciibi exauditur, rnoxillucaccurrunt : ft quislocupletior ægrotet, ingcrunt fefe, neque difcedunt nifi ablata præda : ft nuptiæ peragan/ tur, adfunt, ÔC fupcr thoro geniali fuas preces expcdiunt, cafti licet homines ac inprimis temperances, qui in turpiffimo ccclibatu uiuiint, uteo licentius in omni nequitia bacchentur» Cæterum, quod de iftis diximus,ad mercatrices quoque percinet, quarum non Linus eft ordo : moniales amp;nbsp;nonnæ uulgó dicuntur » Omnis au^ tem ifta coiluuies,dici non poteft,quancamSC quam feedam inuexe^ ric idolatriam. Exurge tâdem Deus,ôlt; nominis tui gloriam,incuius (bcietatem nemo uenire debet,ipfe uindica » Quum eius, quam dixi, lanienæfadum cffetinitium,Nouembri menie, Luteciam rexlanuagt; w.D.XXXV. rio póft uenit, nbsp;nbsp;placandi numinis diuini cauia, fupplicationem fa*

cit ad templa diuorum, incredibili hominum ftudio atque concur* fu»Colitur Lutecig Geneuefa uirgo,prope fupra omneis alios diuosi huius quoq? ftmulacrum in ilia pompa geftatum fuit, quod non nift duriiftmo tempore fteri confueuit,CLim uelexpiatur ultio diuina,uel fummis

Turn mis copqs præh'andum eft,uel ciim {lenUcas inopîa metuituô tune enim ad hanc, uekic ad fupremam anchoram, amp;nbsp;portiim uni/ cura faluus confugitur ÔC uiilgo perfuafum eft friiftrà nunquam eiusauxih'um iinplorarn Geftacur autem alanijs, ueteri confuetu^ dîne, qui dies aliquotantèjieiunijs atqueprecibus ad cam rem (èfe çomparant:ÔCpræfto funcapparitores atque miniftri publici,qui uix raagno molimine uiam patefaciunt. nam fumma religione con«« curritur ad fi'mulachr5,quandô circumfcrturj amp;nbsp;bene fecum agi pLi^f tant,qui uel extremo digico,ucl pileo, uel linteo pofitinc dkid contin gcrc. Perada Miiïa,cum tn uicina epifcopi domo rex prâdifTetjprc^ fennbusliberis exterifquelegatis, omnicircumfufànobilitate, o' rationera habuit plenam attedibus, dolorem fuum, quem ex im# piorura hominum audaciacepinet SC improbitate, tcftifîcatus : dein^ de, cùm de fua in ecckliam obkruantia prolixe diiTeruifrer, horrai» baturoraneis, ucab hactàm peftifera feda fibi càucrent: necenim ‘ ulli fore impunc, fi' quid deprehendat î fi quam fui corporis par^# tem iita contagione feiret iniedam,reuulfurum illam cfTe dicebat, ne longius ferperer»Expiationis uero caufa prodiuffi fuerunt eo die fcx, quiraachinisilligati, fîcutancc didum eft,diuerfislocis, qua regt domum redeunti faciundum erat iter, exufti fuerunt, illo ipib temgt; poris pundlo, cùm rex præterueheretur, igni fuccenfo,ô^ ipfis miz fericordiam illius atque gratiam implorantibus ♦ Galliæfert con;? fuetudo, ut poft meridiem fumantur fupplicia, de quibus oportet.

ibi turn fado filentio,rccitantur animaduerfionis caufæ : cùm autem , ' ob Lutheranifmum, ficutipfi uocant, inaliquem uindicacur, fiui* delicetdeiuftificatione fîdei, non operum, de non inuocandis diiiis, de Chrifto folo pontifîce ÔC aduocato generishumani, uerbaquis fecit,aut fi' quis forte diebus uetitis carnem edit, nihil ciufmodi proaunciatur, fed generatim uniuerfe maieftatem læfifie diui* nam, in Mariam uirginem rcliquôfqiie diuos fuifle contumelio/ fus, amp;nbsp;ecclefiæ, communis omnium parentis, décréta uiolaffe dici/ tur. itâque uulgo creditur, id genus hominibusin orbe terrarum nihil efle nocentius, nihil fcelerofius t ferè fit,cum iam flammis ilU torrentur,ut popukis etiam freraat,amp;in medijs cruciatibus,uelut im pios SC afpedu (olis indignos,execretur, Cum autem hoc ipio têpo reTurcicilegaticflentinGalliis, eo^ nominerex in odiû acc-p fufpigt; tionê uocari fefeper Germaniam audiret,illa quoep fupplicia,quæ di ximus,multos offenderent, Calendis Februari) datlitcras ad Imperq

principes o mneis 8^ ordines,ac ill nd de T urea pn'mum cxcàfat, Sc fil cito nomine,quofdam aitannisiam diquot, ad Turcam (ubindemigt; fiiTe legatos,amp; ab illo inuicem accepiiïèjuon confultis i]s,quorum in^ tererat fcire,quid agerent : illos nimirum non recufaflTe ftipêdium at# queuedigalannuumdcpendereTurc3E,quóperuenirent ad eum, quem animo iampridem conceperunt,dominatum:fibi uerô,fi' quie# feere udit à bello,maximas à Turca proponi conditiones,uerum cas adhuc quidem fe repudiare femper, amp;nbsp;uelle, ut cæteri quoque reges atque principes in ea pace comprehendantur:id autem quo minus fiat, in caufa ciTe illorum ambitionem, de qua Turcarum Imperator compertum habeat, neque ferre pofîît ipforum fie augekere poten# tiam,quç póft ipfi futura fit inuidiofatquod fi autê certus efte queaf, fuos intra fines quencp manere,nec aliéna cum iniuria fuam ditionem ' amplificâre uelle, non dubium efte, quin ille remotis armis â noftris finibus, in diuerfos amp;nbsp;longinquiores populos impetum fit fadurus omnem:in nobis igitur efte pofitum,ut tàm potêtem hoftem fine cj# de ÔC fanguine remoueamus:amp; fibi quidem optimû hoc uideri con# filium,ut pads amp;nbsp;induciarum ineantur cum eo rationes, hoc prælèr# tim tempore,quando multisô^ peruerfis in religionem inuedisopi# nionibus,refpüblica ualde fit dilacerata:Quôd fi Clementi vu. Deus ufuram lucis magis diuturnam dediftet,diftîdium hoc omne religio nis potuifte componi : multum enim fibi cum illo fuper ea refermo# nemfuiftè,nec aliud quicquam tune obftitiftè,quo minus concilium indiceretur, quàm quôdCælàri promilèrat, in Italia illud habere; cùm ipfe contra Ièntiret,S^ quandoquidem pacata non eftet Italia,Cg faretiam atçp ille copiasibihaberent,nec^dumfublataeft'etarmo# rum caufa,ut in Germania concilium cogeretur,contenderet:nam ne que fibi propter belli fulpitionem, necç Germanis omnibus propter diuerfam religionis profefsionem,tutum elTe in Italiam armatam ae# cedere:ueruntamen,quod Clemente pontificefieri non potuit, utid Paulo ii(. dudore bene fuccedat,optare fe plurimùm. In huius dein# de commendationem atep laudem ingreftus,ait nullum inipfiuscrea tione uitium, nullam interuenilTe largitionem,nec efte cur ea metuat ille,quæ nonnullis metum adferre folent,quô minus legitim? fefe co gnitioni fiftant:et quanquam fuerit non difficile,fuægentis aliquem eo promouere dignitatis, tarnen fuafiftè cardinalibus, qui fuam tune fequebantur authoritatem,ut hune deligerenttô^ ciim deinde creatus effet,rogaffe per literasatcp legatos,ut loco tuto et idoneo concilium

primo ftatirti tempore confcriberet : utitac^ bono fintanimo, oe^uc de condliatione religionis animum defpondeant,hortatur:necc^ nim ulli felabori fuo pardturum efTe: déclarent ipfi modó, quid (c uelint apud pontificem perficere ♦ Póft, alterum criminationis ca^» put diluit, Sc uel contra iuum inftitutum atque naturam fcuerum ic fuifle dicit in homines quofdam audaces atque facinoroibs, qui fub religionis prætcxtu,reipublicæ moliebantur excidiumî itâque ne longius hæc contagio ierpcrcf, grauitcr in illos uindicafte more ma* iorum:iam uerô,fi quis in co numero fuiftèt deprehenfus homo Germanus, eodem loco fe habiturum fuifte ilium, quo cæteros:etz Enim,iî qui fuæ ditionis atque gentis in ipforum fi'nibus aliquid iîmî ' le perpetralTent, non (e recufàre, quo minus in ipfbs accrrime uinz dicetur.Ted neminem efte repertum Germanicçnationis,affinem huic impiæ focietati, quod fibi periucundum acciderit: itaque fuum rez gnum atque domicilium ipfum patere Germanis,non minus quàm Gallis : huiusautem obtredationis authores id agere ibldm, ut Gai* liamà Germania diuellant,aftuto nimirum SC infidioib confilio, ut per diiRdiiim illud, Sc in his offenfîonibus,ad optatum ipfî finem perueniant, amp;nbsp;utrifquedominentur» Vere primo, Lantgrauiusad Ferdinandum regem proficifcitur,ut anno fuperiori conuenerat,in# tegræ reconciliationis cauià ♦ Erat turn apud Ferdinandum, Roma nuper à pontifice reuerfus Petrus Paulus Vergerius, 8lt;fper hanc occalîoncm mandata fua de concilio, ftcutantè diximus,Lantgrauio cxponit: ille, fumpto ad deliberandum fpacio, nihil tum aliud rez fpondit» Vergeriusdeinde, lîcutiuiTuserat,ad reliquos principes profedus, negocium fuum agebac ♦ Aliquot uerô menfibus poft Lantgrauium, Vlrichus etiam princeps ad Ferdinâdum regem ibau Quod conftitutLim fuit,ut fupplices ueniam ab ipfo peterent,icf Ferdinandus, ciim lînguli diuerfo temporeueniflent, remifît» VI* richus auteni, illud, quo cautum erat,ut effet Auftriacæ domus benefîciarius, indigniffimc ferebat, eoque nomine tum Lantgraz uio turn interceffbri Saxoni grauiter erat offenfus, SC diu mulcûm* que deliberauerat, anfadam pacemratamhaberet, an minus, tan* dem perfuafus ab amicis,ad Ferdinandum expado feiè contulitgt;

Cæfar Aprili meniè Barchinone foluit, amp;nbsp;in Aphricam cuni excrcitu profedus, ciim Tunetem urbem arcem Goletam cepif* iêt, regem cius loci Muleaffem, Mahometansc religionis, quern Turcicus Icgatus Barbaroffà fînibus eiecerat, reftituit, fibiquc

uedigakm facit, arce communita ualido præfîdio, poft, in Siciliani nauigat. Ad hoe helium Paulus pontifex ei mifttauxilio triremes ali quot inftrudas, Virginio Vrfîno dudore,fîmul,ut ordini ecclefîafti CO per Hiipaniam imperaret decumas, permißt. Barbarofîa, noftro* rum incuria errore dilapfus, Hipponam, inde Argieram confu/ git, claftemque reparauit ac Byzantium diftefîît ♦ Erant in Anglia ïoannes Fifcherus,epifcopus Roffenfis,8i Thomas Morus, uferque Celebris amp;nbsp;eruditione clarus:8c illius quidem multi funt aduerfus Lu therum editi libri,Morus etiam,dum regni fuit Câcellarius,qui pr£i* cipuus eft ibi magiftratus,in fuipedos de Lutheranifmo grauiter nimaduerterat.Hi nec^ diuortium régis probabant, Sc multo minus decretum illud,quo,pontificis abrogata dignitate,profitebatur fe ca puteftètotius per Angliamecclefiæ:capti igitur,ciim in (èntentia permanerent,huiusannimenfelulio,capitèmuldatifunt. Capri/ uum Roftenièm pontifex creauitcardinalem, eaque res odium regis amplius accendifle creditun Sub fine deinde menfis Odobris, Mc diolaniprincepsFrancifeusSfortia deceditèuita,non relidis libe* ris»ea res noui belli dédit occafionem,ut infra dicemus. Interea Cæiàr e Sicilia Neapolim uenit, amp;nbsp;literis inde datis ultima die No* uembris,ad proteftâtes, pacem Noribergicam feruaturum quidem, fed audire fe dicit,ipibs inuadere ôdoccupare pontificiorum bona,S^ cùm in iudicium idcircôuocentur,obducere pacem illam atlt;ç tranf* adionem Noribergæ fadam,nec illos reftituere:quod fibi amp;nbsp;minus çquu uidcatur,ô^ non poftît non efte moleftûatep graue* Ad hoc ferè tempus eledor Saxoniç princeps ad Ferdinandum regem iuit in Auftriam, rebus ibi côfedis, quarum reriim caufa profedus erat; cùm Pragam uenifl'et,urbem Bohemiæprimariam,domum redituz rus,interpellatus fuit à Petro Paulo Vergerio, quem pontifex Pau* lus côcilrj cauià miferat in Germaniam,ut fuprà docuimus». Is man data fua refert. hoc nimirum efte tempus illud toties optatum futuri concilrj:hunc enim pontifîcem,Cçiârem atqueregem Ferdinandum, ifta cogitatione ôd folicitudine cum primis affîci, quemadmodum ad Chrifti gloriam amp;nbsp;ad hominum fâlutem omnia côferantur: eandem ctiam cæterorum prindpum efte uoluntatem : pontificem quoque fuos hueillucemittere iam Iegatos,non quidem ad fpeciem,(èd ièrio amp;nbsp;reuera,nec illos imitari, qui magna fæpe polliciti, diuerfum ab eo quod profiterentur,egerint:ipfiusautem hoc efte præcipuum 6^ uni cum propè ftudium,ut ad rem amp;nbsp;adionem quàm primùm ueniatur,

Ut concilium fit pium, liberum,ad quod om nés populi conueniantj Quod ad locum attinet, pontifîci grauibus de caufis Mantuam fo' lam placere: de forma ÔC modo ftituræacfiionis non efle lam, (èd in ipfo conuentu dilputandum : ipfosiamanteafèmperdefîderaflê le* gitimum concilium, amp;placere fibi quod cadere fcriptumcdide^ runt :eiulmodiuerô concilium àpontifîcenuncrepræ^ntari: Cx' faremetiamatque regem nihil eflereliqui faÄuros ad lummam in co diligentiam : quo d fi iam iple unus recufet, fore, ut plærique om^ nes putent ei nullam adtionem placere : Clementemïèptimumalp quotpropofuiflê conditiones, hunc ueró,nullas : itaquepauciores nunc elïè reculandi caulas: Quæ fit reliquorum principu in eo mens atqueuoluntaSjliquidó fibi conftare: namlblicitaflèomneis: pona» ficem lanè fic ardere totum,ut m'fi perficiat, uita fit illi futura non iu» cunda : amp;nbsp;fija quidê opinione iam eflê in innere nuncios ab illo, qui concilium indicant : nunc ergo tempus ipfiim poftulare, ut ,,quan» toperegloriam nominis diuini amp;nbsp;rempublicamamet,oftendat:fi cnim al^ntiatur, fore,ut tanto maiori cum frult;flu negocium trad:e» tur : fin autem reculet, nihilo tarnen fedus concilium inchoatum irij pracfentem igitur occafionem minime omnium elîê negligendam, quant uix ullo deinde tempore fit recuperaturus : ueruntamen, en» amfi nihil agat iple, neque concilium adiuuet, iplum tarnen Chriftrt nonelïè defuturum : quod fi ampliorem etiam defideret explicatio» ncm,non le reculare. Ad ea Saxo,re cum locijs communicata,le re» fponfurum ait,fimul reliquo lermonc confedlo,petit, ut quæ dixiC-let, literis compledatur, fibique tradat. Ilie igitur calendis Decern» bris exhibito Icripto, quædam prolixius Só aliter déclarât. pontifi» cem mififiè diuerlós legatos ad omneis reges, concilq caula, lè ueró millum ad Romanorum regem Ferdinandum et ad Germani^ prin cipes : Cæfari quidem atque regi placere concilij locum, Mantua: nee in eo quiequam elïè noui : nam èC ante bienm'um ita fuille uifiim Cæfari, fuamep uoluntatem milïo in Germaniam legato declaralïè: nee elïè cur fententiam mutet, imó, cur in ea permaneat, non unam fubellecaulam,hanc ueró potilfimilm, quód lacramentarqs, anaba» ptiftis amp;nbsp;id genus alrjs lèóüs Germania redundet, neep fittutum ex» tens nationibus eó proficifci : nam illos magna lui parte inlàm'rc,ncc rationê ullam adhibere : quanti fit autem res periculi, eó uenire nul» lo cum præfidiOj'Sc iplôrû ibi condemnare furorem Sc immanitatê, quis non uideatC Eos ueró, quipontificemexiftiment àfuoiure.

quod longo iam tempore fît confirmatu,uelle difcederc, plun’miini falli : qui Cæfàrêquocp credant,inuito pontifice,prouinciæ Germæ niæ concilium habituru eiîê, fruftrà fperaretnam ad concordiam no elle uiam aliam expeditiorê,quàm ut publicû fiat ÔC omnium popUquot; lorum cômune concilium:quod quidem etiam fî nonnulli recufent, pontifi'cem tarnen cfîe progreflurû, omni reiedla in Chriftû fiducia, cuius ibinegociûagat:necp uero defuturos illi reges atcp principes, de quorû erga tàm pium opus uoluntate compertû habeat î Et quia rc cum iocijs cÔmunicata fe reiponfîirû dixerit,orare,ut id quàmprt mum faciat : le nunc ad Ferdinandû regem profici{ci,atC^ ibi refpon fum ab ipfîs expeélare uelle: Quod etiâ de cautione et fide publica ro garit,amp;r,fî forte fîtin Italiam eundum,nÔ literis modo cauendu, fed obfîdes quocp dandos efîè dixerit, non fîbi cauiàm apparere, curità fieri oporteat:nam efîè Mantuâ Imperq ditionis urbê, uicinam Ger maniæ,propinquam amp;nbsp;Cæiàris amp;nbsp;Venetorum finibus : itaq; nihil efîè periculi : fed tarnen petentibus neque Cæfarcm nequeiànè pon-' tificem,quantu quidem ipiè pofîît atque foleat, hoc efîè denegaturu» Paulo îuprà diximus, quemadmoduà pontificefueritin Germa' niam remiflus Vergerius.Cdmin ealegatione Lutherum quoque Vuittembergæconueniflêt, acè Saxonia rediret ad Ferdinandum regem^in itinere Saxonê,ab illo reuertentem, offendit. Eratiam aiv tea dies di(fî:us,Decembris dies{èxtus,quo Smal cal diæconuenirent proteftantes,alijs de caufis : cùm autê hæc interim legatio fuperuenif fetjhabita deliberatione, Decembris die xxi, per literas refpondét. quid Pragæ fit a(fîu,ab eledfore principe fè cognouifîè : nbsp;licet non

omnes habeantin mandatis.utaganLnec enim omnibus denunciari potuifîè tàm breui tépore, fuû tarnen hoc efîè ad ipfîus poftulata re' fponfum,non quidê tàm exadum, quàm res ipfa poftulet,{èd nudii apertum, præcipuè, quum ipiè quàmprimum fîbi reiponderi eu piat. Et primo quidê,quid fît ipiorû de concilio uoluntatis, iam am tea fè declarafîe non unis comiti)s,_amp;r ante bienniû, Cæiâris atCp Ck' mentis v 11 legatis expofuifîè: nam iè quoep reipublicg et communis omniu fàlutis caufa,legitimu optare conciliû, cum reliquis prim cipibus hoc à Cçiàre flagitafîè, qui ipfe iudicarit hoc efîè neceflâ' rium: nÔ dubitare etiâ,quin omnes pq taie conciliû requirant, quod reip. mederi pofîît atep prodefîè:multis enim uiris bonis dolere plu rimUjiniufta quorundâcrudelitate uerâatcpiàlutarê doArinâoppri mi pafîîm,ct ecclefîæ mêbra dilacerari,et manifefta uitia confirmari:

talemucró fæuniani noninosc(ecerc,qufpracfcâi(întrcgcndisçcgt; clefijs î futurum eriam, nifi caueatur, ut hac agendi rarione prorfîis dcuaftentur ecckfîæ: quapropter, fi, unquam alias, nunc maxime opus elle concilio, ut Sôinueterata uitiatollantur, amp;Siniuftauisat' que crudelitas coherccatur,5c in pofterum ccdcfiæ redfc conftituan tur : non ergo (è defuturos reipublicæ 8c libcnterad eiufmodi con^ cilium cfle uenturos, ut in Imperij comités non femel dccretum fit: precari quoque Deum,ut ad ipfius gloriam et ad hominum làlutem omnes conferantur adiones: Quódueró Mantuam pontifex dele^ git, omninó Ce fpemre^CxGireni in eo non efle difceflurum ab ïmpe rij decrctis,nec à fiiis etiam promiffîs, quandó cautum fuit, in Ger^ mania cogendum cfle cocilium : nam quód periculofum eflc in Ger^ mania uenirc,neque libéré pofle ibi pronundari dixerit, banc ipGm nimirumeflecau{am,curinprimis ibiconuenirioporteat, quo uk delicetredè ordinedifceptentur controuerfiæ, ÖCliberafintiu' dicia, neque per uim aut fadioncs abfterrcantur uiri boni, quo mi* nus libéré ièntennam dicant : quid autem eflc queat in Germania pc riculi, ubi principes omnes atqueciuitatcsuniCfläriparcntC ubi ciuitates ità funt conftitutæ, ut exteros ab omni iniuria defendant amp;nbsp;magno ftudio conièruent î' Qi^o^po^Aficem dicat, more con* fucto,amp;S quantum ipie poflit, uenturis ad concilium eflc prolpedu* rum,ignorare ie,quomodo fitboc intelligendum,prç(èrtim,cùm ad fuperiorisætaasfadarelpiciunt: rempublicam Chriftianam opus habere pioliberdqucconcilio, fcqueadeiufinodiconuentumpro* uocafle : iam uero cum ipie dicat,nô eflc de modo ièu forma tradan* dum adionis, nec obfcuré præ le ferat, ad pontifias hoc pertinerc poteftatem, non ic uidere, quæfit ibi futuralibertas : Ante bien* nium à Clemente fèptimo promiflùm fiuiflc concilium, addins con diüonibus ualde capnofis : nunc autê id quod præcipuum eft,quod côcilij libertatem æ cognitionis modum atque formam compledi* tur,partim infidiofé prætcrmitti, partim ad pôtificem referri, cuius elle dicat denunciare peragcrc concilia : ponoficem uero, qui do* drinam ipiorum atque religionem toties damnarit,efle mam'feftum aduerfarium: at fi iudicium permittatur aduerlàrio, iam fané conci* lium non poflè elle liberum, in quo uidelicet de uoluntate Cælàris, regumatqueprincipum,ex Omni numero deligendi finthomincs ldonei,quiiuxtauerbumDeicauiàm cognolcant atque definiant: concilia enim eflê non pontifias modô,fed aliorum etiam ordinum

ccclcnæ tribunal atque iudicium; nam Sc fucris b'tcris uetens cede fiæ demonftrari poflecxemplis, adhibitos fuiflè condlrjs atque co* ’ g nitioni uiros principes olim ÔC alios ordines : quo d autem eccleiig tonus autboritati, pontificis nonnulli præferant poteftatem, ini' quumeflêamp;tyrannidis plenum: Cælarisenimefiê Sóreliquoruni ordinum interponere fuum ius in concilijs, ÔC deligere uiros peri* toSjprælèrum in hiice caufis,ubierrores impugnanturpontifieij ,fal la dodlrina nimirurrt ÔC impius cultus : hoc enim iuris pontifia) li cere teftimoniotcunque fit communis hæc omnium caufa,6if ad uni* ueriam rempublicam pertineat Cariaris atque principum eflê pro* uidcre, ut redtum fiat iudicium : nam amp;nbsp;quofdam epifeopos, à fuis populis,8ó pontificeSjà Cæfare fîmul Sc ecclefia, propter errores ar que pertinaciam olim fuiflè condemnatos : hac autem ætate de mul* ris amp;nbsp;arduis rebus acrem eflê dimicationem, quas pontifex non uer* bo tantùm,fed impfjs etiam crudelibus edidis defcndat,æ in eos, qui non obtempérant, acerbiflimèuindicet: cdmergo fitaduerlâri* us,8ô alteram litis partem fuftineat,rcm ipfam flagitarc,utecclefiato ta, Cæiàr ali)cp reges interueniant, ÔC adionis futuræ modum prae* finiant: Quodigitur adhucfèmper fecerint, idem nuncetiamora* re,ut inftituatur adio lyncera: nam et çquum,et lâcris literis atq^ eua ecclcfiæ ueteris hoc eflê conlêntaneum exemplis: æ fi res ad eum mo dum agatur,noniê defuturos,ac fperarc, fore ut èc ueritas patefiat, gloria Chrifti celebretur, ecclefiæfuareftituatur tranquillitasî quod fi lècus fiat, non dubium eflê, quin multo fint orituri grauio* res motus î iê quidem non eflê negleduros ullo tempore commune rempublicam,et ficut à uera dodrina recedere non poflint,ità etiam ali)s in rebus omnia faduros eflê concordiæ caufa. Galliæ rex,qui iam plane conftitucrat in Italia belligerari, legatum mifit GuIielmU Bellaîum Langæumadhunc Smalcaldiæconuentum. Is xixdie Decembris orationem habuit,et primo de iùpplicqs regem excuiàt. illurti animaduertiflê quidem in fuæ ditionis quofdam : iêdhocad ipiorum iniuriam nullam pertincre,tametfî maleuoli dicant, quum illos è medio fuftulit, ipiciru quoc^ cauiàm ueluti prjiudicio quodâ cÔdemnaflê:rogat autê,ne tam ineptis calumnijs moueantur,8c rem ' omnem diligenter fêcum expendant : Etenim in Germania multos ab ipiorum dodrina prorfus abhorrere, quofdam no omnino lub* feribere, iêd ipibs, qui fint eiufdcm dodrinæ, non iêmper idem fenfiiTc : quod nunc autem idem profîteantur, pergratum eflê régi;

honfcdubl'tafe, tantamipforum eflc modelliamæ humanftateiflj; ut neminiueh'ntpræfcribcre,nequehoc fibifumant aut arrogent, ut ad fuam religtonem etiam inui tos adigant : Regem folere de ipfis amanterSiSperhumaniter loqui ,6^ ab ipfts agnofcerequædam eflè fandiflîmè declarata, fed moderatius quædam fieri uoluifiê : uiderc quidem I'Uum, longmquitate tempon's, hominum I'ndiligen-* tisijSc fuperftirione, ceremonias in ccde(ja.m obrepfifle quafdam inutiles atque fuperfluas, ueriim utomnes idcirco promilcue tolgt; lantur abfque decreto publico, minus ei placere : ceremonias enim elfe uelut adiutrices atque pediflequas religionis fingulis fuiiîe temporibus, SiC in eos, qui uiolalîènt, g rau iter atque lèuerè lèmper elîeuindicatumî cilm rufticorumlèditioncm ipfi totis uiribus opprelïèrint, cum anabaptiftas coherceant, ciim fine caulànihil fa* cere uidcri uelint, cur non idem de rege amico ftatuant C cur non co* gitent, graues omninofuifiê caulas Sc lummam necelïïtatcm,quam* obrem in fuos animaduerterit, etiamfi forte quidam minus fuerint nocentesCcuiufmodi enim fintillorum flagitia,non eflê huiuslo* ci commemorate : quædam enim plærunque fieri, quæ, ne cum fa* lt;^a quidem lunt,fciri ab omnibus expédiât, cur ità fada fint, pro temporis conditioneremitti, nonnunquam ctiam augeri pœ* nam : ipfi quidem regi, cuius tarn late pateat imperium*, non adl præfens modo tempus,{êd ad futurum etiam relpiciendum,8c pro* uidendum fuifiê,ne fiia lenitate plurimorum improbitati feneftrain patefaceret: cunque natura fit 06 educatione manluetus perhu* manus,neceffitate coadum, uicilîe naturam, Ôô aliam ad tempus in* duiflè perfonam: ôcficutdilîèrentes dequaquere libenteraudiat, fieetiamillisoffèndi, qui temerè quid moliuntur,necadeos refe* runt,quorum eft defîniendi poteftas: illos uero, de quibus pœnam fumpfit^ nonidemquod ipfi,uerum longe lenfifle diuerlà: lam, quod adipforum attinet dodrinam, regem exiftimare, quicquid eius rei fecerint, commun! fadum elîê confilio î cuiufmodi uéro fint ipforum dogmata, in medio relinquere : nam in rebus tàm arduis nolle fibi iudicis perfonam præ cæteris arrogate, amp;nbsp;utrobique eP fe aliquid,quodôCprobaripolsit improbari : nimirum fie elfe comparatum, fi penes eundem fit æ alfeueratidi amp;nbsp;iudicandi po* teftas, utfalli quis errate pofsit. Beneuolentiam deinde captat, illos refellit, qui Getmanis dicebant eflè cauendum ab exte* ris legationibus ; nam ad ipforum hoc pertinere detrimentum

COMMENT, atque feriututemdemonftrattetemm nullius popuh'tantas cfle lu*” reSjUt di'u ftarc polîît atque florere,ni'fi fini'timorum fit amicitia mu* nit us etfodetatc:fed perantiquam eflc Gallig rcgum amp;r Imperq prin dpum coniundi'oncm,et utriufque gentis candem eflê ftirpê ÔC ori' ginem,ÔC propter fitum atque propinquitatem,non ufiii tantum at* quepræfidio^lcdSôornamentoinuicem eflê poflê: Regem igitur, quum Gcrmam's inter (e minus conuenire audit, dolere plurimiim, Qc quantum quid? ipfê poflît,condliationi ftuderc : non femel etiaffl eflê ueritum, ne diffidium hoc religiom's, luduoflim aliquê haberet exitù : Et quia conucniflê iam ipibs,tuendæ fliæ digm'tatis cauG,nec etiam eos, qui fint diueriæ relîgionis, ab ipiêirum acceperit excludi contubernio fpem habere ilium permagnam,fore, ut ea res ad opi* nionum atque dodrinc conciliationem,aditum faciat î his itàquedc rebus admonitum,uoluifle per Icgationem quid furfit confîlij, de* monftrarc: Et quia temporum hic fit ftatus,utcommune liberum«^ concilium adhuc quidem cogi non poflît,optimuregi uideri,fî Get' mani conueniant intérim omnes, nbsp;collatis fententqs rsitionê ineant

concordiæ,quæ facile fêirciri poflit^modo nihil obftinate fiat, ÔC eX' rore deprehenlo non pigeât mu tare fêntentiam ,86ccdere meliora docenti : (î quidem hoc fiat, regem ipfis in eo futurum eflê fociumSC adiutorium : Nam Sd Paulum terdum pontificem interpellatum à rege fuper eo,fatcri,non fie eflê traditionibus humanis infiftendum, ut no pro conditionc temporis,ÂTpublicæ qiuetis caufa,mutaripof fint,amp;r, Cl reélè atque ordine omnia fiant, profited, multa fê tempo* ribus, multa communi concordiæ permiflurum eflê : Quôd fi ipfis etiam placeat, ut deledi aliquot Galliæ uiri dodi perid rerum amp;* crarum interfinthuicadiom',uel, fi quos ipfi de fuis in Galliam mit* tere uelint ea de caufa, longe hoc illi fore gradflîmum, ÔC ipibrum hocarbitriototum permittere: quodiupereft, hortari, utpacem inter (ê colant, fêfêque muniant coniundis animis : idenimad ex' ternam quoque pacem pertinere, ÔC regem quidem ipiêiriï hoflibus unquam nec ope neque confilio adfuturum eflê, modo ,quod ad* hue fccerunt, in eadem erga ilium uoluntate permaneant. nbsp;nbsp;Initio

litem proteftandbus mouebant. fie autem res habet. Hi, quos dixi,iudices,erant plærique omnes religionis pôdficiæ, cûm poft bellum Auftriacum in Italiam Cælâr rediflêt, ab ecclefiafticis inter* pellad, qui de proteftandbus quenmoniam haberenqin ius illos uo

rabant. Sc I/cctproteftantes excipcrcnt, 8c affinem cflêrcligiom' cort tfouerfiam edicftoque Cælàris comprehendi teftifîcarentur, qui li' teni omnem aétionem ex religione natam fufpenderat, illi tarnen, bis omnibus reiecfèis, pergebant nihilo minus. itaque proteftantes datis in Italiam ad Cæiàrem literis, de fua moleftia queruntur,amp;r al^ terum impétrant ab eo mandatum : illi uero Cæfâri refcribunt ne^ fore fe, quemadmodum agi dcbeat, aut quomodo fit ipfius parent dum mandatis : litigatores enim inter fe nÔ rarô difçeptare, quæ fine ' religionis caulæ, quæ minus : quid igitur ipfius in eo fit uoluntatis, renunciari fibi petunt. Ad ea Cæiàr refpondet, ijfque poteftatem fa cit,ut,cuiufmodi fint caufæ,cognofcant,utrum ad reîigionê,3in21io pertineant. banc adepti facultatem, pergunt alacriter,non foïùm iri mixtis, uerumetiam in mere religiofis caufis, amp;nbsp;non modo, fi quid ablatum efièt ecclefiafticis, reddi, uerumetiam mifias ÔC omnem alb um ritum arque cultum pontificium reftitui iubent. Cùm aute eîe^ ftor Saxoniæ princeps,alqs de caufis Cadamum ueniffèt per id temgt; pus ad Ferdinandum regem, queritur,quid fibi,quid focqs accidat.

cùm de cæteris rebus inter ipfos cÔueniflêt,ut fuprà diximus, Èer dinandus edivlum Cæiaris confirmât,faclam pacem obtinere iu* bet,5c Cameræ mandat,ut ab omni fuperfedeant aiffione : fed illi nb‘ hil eo cÔmoti, procedunt, proteftantes igitur explicatis caufis,illosj uti fufpeftos 80 aduerfarios,more folenni reeufant, Ôô arbitros defi^ §nant,Henricu Megelburgium,Robertum Bauarum,Chriftiernft Holiàtiæprincipcm, Georgiù Vuirtembergicum, Auguftanuate^ Vuormacienfem lènatum,aut quofuis alios,homines æquos,qui de caufis reeufationis cognofcant,utrum legitimæ fint,an minus.Nam ipforu procuratores,offenfionibus atep metu deterriti, muftàbant, neque caufam,uf erat necelfe,defendere audebant.Illi autê,interpoli to decreto,recuuitionem banc, utiuri feripto 80 legibus Imperfj con paria,rerjciunt,et irritam pronunciant. Venit deinde Saxo Viennâ* adFerdinandû regem,ut ante diximus, 80 nouû rurfus mandatû im petrat. fed ôô boc fruftrâ fuit,ut infra dicetun Et quia pace Cf far adufep concilij tempus modo , largitus erat, aut ad proximum ufqp conuentum ïmperrj,Saxo rogauerat Ferdinandû, ut pofterius boc omitteretur : deinde,petierat, qui non elïènt pacis Noribergicæ foz ci) ,amp; tarnen eandemcumipfis doélrinam celeb tarent, ut eiufdem effent condirionis, qua reliqui,neque lis ulla forenfis in ipfos mouegt; rctur* Adbæc Ferdinandus,nifi de uoluntate Cæfaris, nibil in eo

fc mutare pofle refpondct. Sa:ro contra,perinicjuum cfle di'cel)at,acl uerlarijs licere, quo uelint têpore, à pace difcedere,fibi ueró fbcfifcÿ facultatem hanc eripi : nec eni'm fiu's rebus eflê confultum, ut obfcu* ra Ipe Sc cæca expeÂatione fufpenfi' pendeant incerti : futuru eti' am, tibi primum denunciabitur Imperq conuentus,ut hocueluti iï' gnum nonlèruandæ pacis,ÔCcIaffîcumeflèputetur futurimotusî qua qui dem ex re multum oriri poffit incommodiîquôd fi eti’am do éïrinæ foci) non habcant pacis illius beneficium, Sgt;C forte profcriban tur autah'oquigraucntur,f]bireli'quifqjdurumefîèfuturum, adea conniuere,5ô defèrere périclitantes, Eo fermone nihil ampliuspro* fecit : hoc folum addebat ex primis Ferdinandi confiliarqs quidam, longum adhuc fuperefie tempus ad Imperij conuentum, nifi forté grauiorincidataliquadeliberatio: cunqueineunicafumres addu* cetur,ut fint habenda comitia,fore,ut id de ipfius atque cria de Lant graurj confilio fiat, ficcrgo quieuitille, Cumpacis confirmationem peteretjFerdinandus refpondit. fc quidem anno fuperiori,ficut Ca* dami padlum erat, Camcræiudicibus mandafîê, ut defifterent : illos uero dicere, caufis religionis admifceri quafdam alias mere pro* phanas acfiiones atque ciuiles,quæfintomninô ipfbrum iurifdidio* nis: nec enim ad fidem feureligionem cas pertinere,fèd ad ueôb'galia amp;nbsp;prouentus annuos.Huic Saxo refpondet.has eflè illas ipfas adio* nés atque caufas, quamobrem inducias atque pacem tantoperc fia* gitarint : licet ad bona pertineant fiue pofîêffiones,manare tarnen illas ex religione : per interceflbres etiam principes, Moguntinuni atque Palatinum poflè doceri, de huius generis caufis,cùm agerctuf de pace, mentionem eflè fadam : cæteras enim caufàs, quæ propri^ ad fidem atque confcicnriam pertinent, nullo unquam tempore fuif (êiurifdidionisCameræ, nequefibi focijfq^' fuifle neceflèinterpel* (are Cælàrem,ut hoc nomine filentium illis imponeret : deinde. Ca* meram multóante pacificationemCada«iicamcontendiflc,caulâs eiufmodi non eflè affines religioni, atque idcirco tune inter alia Ca* daaii fuiflè cautum, ut ipfius regis interueniret authoritas. His i» tradatis, rex tandem aflènfit atque promifit,efFedurumfè, utinom nibus caufis, quas ipfè atque fcgt;cq pacis Noribergicæ, tanquam reli* gionis caufàs defendant, fùperfedeatur, Ad ea,quæ legatus Gai* licus dixerat, utfuprà recitauimus, refponfum fuit. etfi de fupplicijs illis uari) firit rumores,tamen,quiafèditioneillos excitareuoluiflèdi cat, non eflè, quôd regis inflitutum ipfi reprehcndanqqui nelt;^ fuis

in finibus id genus homines patiantunuerûntamen, cum de reccptiâ dogmatis atque ritibus non idem omnes ubicp fendant, orare iê gem,det operam, ne promifcuè fæuiatur in omneis,8^ ut iH i ièruenî* tur qui demôftratis erroribusatc^ uitqs,puram euâgelq dodrinam, quam in Auguftæ comitijs ipfi profeiïî iînt,ampleduntur: negari e* nim nullo modo poflcjmultas in ecdefiam opiniones faliàs impias inuafiflè, quas homines indodi atç^ maleuoli magna crudelitatc degt; fendant,quæftus atcp potentiæ retincndæ cauià : nimirum hos ipfos artificio quodam fîngulari multa fæpecriminacôfîngerein homines innocentesatc^pios,utregumanimosexacuant:fedcum propriè fie hocregum atep principum munus,ut gloriam Dei quærant,ut ecck fiam ab erroribusrepurgent,ut iniuftam crudelitatem reprimant, rare fe uehementer,ut in iftam curam potentifiîmus rex totus incum batthocenim fi faciat, exiftimaturos amico ipfum atep beneuolo in fe effe animo,quod turn fibi,tum ecclefiæ fœlix atep fauftu efle cupiant; De uetufta Galliæ regum atep perpétua cum Imperfj principibus a* micitia,periucundu fibi iêrmonem ipfius omnem fuifle:daturos quo queoperam, utiftaneceflitudo mutuâepbeneuolentiadeincepscou . firmetur : Quod regem de nonnullisrebus purgatû efie uelit, facild hoc ab fe impetrari,S^ cupere inprimis,ut concordiâ publicamDeus largiatur,amp;mulco fanguine partamolim Germanise libertatem tuea tur atqj propugnet: IWud uerô,quod de conciliatione dogmatû dixe rit,paucis uerbis explicari non poffe: Regem tarnen pro fua prudêtia facile uidere atcpintelligere,difiîdium hocomne natum efle ex aducr fariorum obfl:inatione,qui dodrinam hanc omnem acerbiflimè con demnarint: fe quidê plurimisnunc annis nihil aliud flagitare,quàni ut de re toca legitimo concilio difceptetur,fed pontificem eiufcp dien telam tous uiribus hocimpedire:futuri concilq coditionesaliquot à Clemente feptimo fuifle propofitas,uerûm eius generis,ut fatis appa reret,eum non pofle ferre liberam cognitionê:hunc uero pontificem, etfi concilium promittat,tarnen de forma, deep modo nolle tradari: deinde,indicere illud extra fines Imperq: qua quidê ex re facile uideri poflît,dolum fubefle ac impofturam, hoc iblûm agi,ut fub nomi* ne concili] uera dodrina deleaturtCiimautem non fit (olius epiieopi Romani,dcnunciare conciliû,fed ad reges etiam atep principes ea rcs æquè pertineatjobfecrare fe regem,effïciat, ne uiolentu aliquod coga turconcilium inloco fiifpedoamp;periculofo,uerùm,utderebus tàm arduis, quæ totius ecclefiæ falutem atep pacem continent, qugep pri#

uati'm ad fingulos pern'nêtjiberè cognofcaturhoc uiddicet nomtnfi nonhancsEtatem modo,fed omnem quoqp pofteritateef plurimiim deui’ndam fore,amp; gratias habituram immortales ob tancû acceptuw benefiaum.Quód autem de comunicanone dodorum hominum in mediu adduxeritjOpus habere magna dehberati'one : plærofcp etiarn, ut in re improLn'fa,nulIû à fuis habere eîus rei mâdatum:ubi primûni ergo conftitutu ali'qui'd in eo fuent,per cpiftoïam elfe renunciaturos régi : nihil enim defîderare magis, quâm utdodrina falutaris quàm ïongiffimè propagetunPoftremu iUudjubi regem nihiî opisinipfos laturumeflTe dixit, magna fe cum uohiptate audiffe : quamobrenift quoc^ in qs rebus omnibus,quæ ad Cefarern amp;nbsp;Imperium nihil a£ti/ nentjoulli daturos in ipfum auxilia » Legatus idem egerat.priuatiin cum Pontano,cuMelanchthone,cum Lantgrauianis et lacoboStur mio, de multis dogmatis, Sgt;C quxregis elTet de fingulis opinio, quîc theologorufententia per GaIIiam,Luccciæ præfertim,exph'cabat,dc primatu pontificis,de cccna Domini,de Miiîà,de mortuoru inuoea* tione,de ftacuis,de libero arbitrio,de purgatorio,deiuftificatione,de uotis monafticisjde cœlibatu facerdotum.In plæriiq? dicebat regem efse non alicnum à libro Philippi, quo locos ille tradat communes theologicos:de pontifice uero placere dicebat regi,non eise primum nccp prgcipuuiure diuino,(ed humano,ficut Philippus affirmet; ftd* Angliae regem,utrunque negare:0C fane pontificem arrogate fibi ni^ miam poteftate,dum reges atepCgiàres in ordinem pro fuo arbitratu redigittquod quidem exemplum nucetiam in Britani^ regem ftatue* re cogiter,quantumuis 8^ rex et plgric^ cardinales intercedantitheolo gos quidem afRrmarc,caput ilium effe ecdeiif,iurediuino,fed tarnen polcenti rcgi non illud potuifse demôftrareî uulgatam quocp de pur gatorio igni opinione ab eis defendunam ex eo fonte manare miflam, exequias anniuerfarias, Iegata,amp; quicquid eft nundinationis î Miisa uerófublata,rationem ipfîs omnem auferri tuend? potêtiæfuæ,acuc luti neruos incidi ianguinis atcß uit?: Cunc^ rex illis aliquot efset lar gitus menfesjintra quos de purgatorio ftntentiam ftriptura docerct, hoc demu refpondiise,aduerlarrjs non efse porrigenda tela,quæ póft retorqueant: Ad uota monaftica quod attinet,rege putarCjpoiTe hoc à pontifice impetrari, ne qui iuuenes ante maturam ætacem illi uitac generi deuinciantur,utque liceatillis,cdm uidebitur, ab eo difcedere amp;nbsp;contrahere macrimonium:ut autem eiufinodi collegia diruan/ tur, regi non uideri confultu,ied educandam cfte potius ibi iuuentu/

tcmad Iiteras atque pietatem:theologosetiam urgere ccclibatutn facerdotum, fed regem hanc uelud mediam inuenifle uiam, uc qui lam funt in matrimonio,permaneant, reh'qui's autem non Iiceatuxoi« rem ducere,uel, fi duxerint,abfti'neant ab ecclenæ mi'niftcrio:nam ad illud,quod de Paphnuciofolecadfcrri, qui pathbus concilq Niceni facerdotum pcrfua(itmacn'monium,theo logos ita refpondere, progt; ban'nonpoflèjullo tempore facerdotes contraxiflTe mathmonium, fed,ante quam in ordinem facerdotum allegerentur, uxores habuiP fe,non ipfos difEteh:de coena Domini integra pcrcipicnda,uel,quod aiuntjfub utracp fpecie,(ermonem fuiffe regi cum Clemente vr i,(pegt; rare etiam ab hoc impetrari pofle pontificc,ut faélo decreto liberum pcrmittat ufum eius rei, pro cuiufcp confcientia : Regem Iiocpræte^ rea dicere, patrum memoria didributam fuifle per Galliam quibuf» libet integram ccenam, non quidem in medio tempio, fed in facellis: hoc ilium à nonnullis accepifle grandi ætate, qui riturn idum in Gal Irjs fuifle confirment ante centum SiC uiginti annostdeindejGalIiæ re^ gibus adminidrari totam:8dciim inter difputandum, theologis hoc ipfum rex obijciqillos refpondere, undos efle reges çquc acfacerdo-* teSjSc fcripturam loqui de facerdotio regali: quod autem regibus liy ccat, non item eifepermittendum alijs: In precationibus etiam illis quotidianïs Sgt;i. familiaribus ordini facerdotum, agnofcere regem, multa pofTe reCecari, quacdam etiam efle prorfus tollenda : Clemen;» tem quoc^ -v t {,eius rei curam demandaffe cardinali Cruceio, Hifpa* no,cuius nunc extet liber, quern theologi Parifienfes, ut hæreticum damnarintmam effe genus Iiominum, quod non modo Germanos, ut impios amp;nbsp;male fentientes de religionecondemnet,fed ipfos quocp cardinales atcp pontificem, fi res i ta ferattcum uero negociu hoc om^ ne fit cum primis arduum, regem in hoc efle totum, ut ecdefiæ pax amp;nbsp;Concordia reftituatur : fe quoqp cum Bauariæ principibus ea de re fermonem contulifle,quifibi multo fint uifi duriores theologis Pagt; rifinis,tametfi quidam illorum confiliarius poftea dixerit, fados eflè rnitiores,quodipfum etiamIulius Pflugius de Georgio Saxonisc principe,delt;^ Moguntino fibi confirmarit:regem ita^ fic exidima^ï re,conferenda eife omnino confilia: pergratum autem ei futurum,fi prius quàm conueniatur, aliquot é præcipuis ipfbrum theologis, pauci tarnen, in Galliam mittantur, qui cum Lutecianis conférant: ad eiufmodi colloquium regem efledeledurum aliquot præfrados Si acres,ethis addituru efle quofdam non aliènes à puriori dodrina,

quo per hanc radonem ueritas pacefieri podit 8i elid ♦ Eo Hni'to ferlt;’ mone,hortabatur,ne quein concili) locum proteftantcsreci'pfant,ni^ fi de fui atque en'am Angliæ régis confilio, qui fint inuicem idem fa^ óturi : Ludouicum Gallic regem fupcrioribus annis contendifie, ïugt; lio pontifie» non licere concilium indicere, nifide uoluntateCæfati^ atep regum:huius quoq? fententiæ turn fuifle regem Nauarr£,cûncp îuliusutrûnep profcriberetjFerdinâdum Hifpaniseregem hoc titulo Nauarram occupafie:regern ctiam huiusefle mentis atcp fenteti£,nc^ que probare concilium ullum,nifiloco tuco fiat,minimec^ fufpelt;îlo, uel ad iniuriam opportuno, quo quidem in lôco libère pronunciarc quiduislicear» Præterea qug diximus,magno ftudio folicitabatillos de feedere cum rege ineundo,et hjc quidem erat potifiima legacioni^ caufa : ciim autem ipfi Cæfarem exciperenf,aduerfus quem nihil fibl faciundö efic demonftrabant,infeda re difcersit,amp; priuacim ad quo^ dam.mirari fe,quod tantum regetn négligèrent,tempus aliquâdo £oredicebat,quiuT»illiusconiundionem magno redêptamcuperent»

Angliæ quoep rex, Henricus oólauus, legationem eó rnifit, cuius erat princeps, Eduardus FoxusepifeopusHerfurtenfis* Hicinino commémorât ♦ quum raagna fit inter Britanniac reges amp;nbsp;Saxonia? prindpes agnatio,iànguiniflt;.^ propinquicas, regem optimeergaip^ fum atc^ fociosadfedlum efie,pr3efertim,CLim hoe cos inpriraisagerc uideatjUt pura Dei cognitio propagetur etiam ad alios:Et quâquam mukæ fint ipfis hoc nomine fadæ contumeliæ, tarnen idcircó nihil eum abhorreie,neque de ipfis aliter rentire,quàm de uiris bonis, qui præter ofticium acfine rationcnihil fadurifint, amp;nbsp;hoc foldm fpegt;* dent, ut per ueram euangelij prædicationem gloria Dei celebretur: Idem quoep regis clîe ftudium, idque fan’s declarare illam, quæ iatrt fit per Angliam fada,mutationem;Etenim regis mandatu iam aboli tam efle magnam partem errorum,et de communi omnium affenfu, pontifîcatum Romanum ac illiusimpofturasomneis è regnifinibus exterminatas eire,non iècusatcp per Saxoniam:Cûncp fit idem utrogt; bicp ftudiu atep uoluntas,regem fingulari quadam in ipfos accêdi bc neuolejitia,amp; rogare,uticà pergant,amp; eandem plane dodrinam pro fîteanturomnesmocenim efièperpetuæ pacis firmamcntû:amp;quanti fint exorti motus ex opinionû uarietate,regem habere compertum,ec anabaptifiasexemplo fuo demonftrafle:prgfc ferre nunc pontificem, quafide côaTio cogitetrac fanè,fî qua fit adhuc reliqua diffènfiOjnecp de dogmatis omnibus conueniat,inc5modum hoc ipfis futurum,ub,i uentum

üentum fuen't ad conciliü:qua tarnen in re theoïogis minime culpani attribiianncccnim un^ ccdeficftatum itâfuifletranquillum,utnoii aliquodfuerit aliqiiadó diflidium : hoe etiam Petri amp;nbsp;Barnabæatcp Pauli demonftrari pofie exêplo:cogitandum igUiir eiTe de pace, quae firmo feripturæ fundamento nitatunpontifice autem hocagere ton's uiribuSjUteiufmodi pacem ate^ concordia impediat amp;euertatdtacg; regem fieexiftimarc,quoad illius imperiu,tyrannis atc^ feuitia duræ» bit,ad conciliatione perueniri non poirc:propter eicdâ nuper ex An# gliaferuicutem omniûfccdiiïîmam,etrecuperatam â rege libertate, idolum illud antichriftû plane furere,amp; quum aperte nihil pofïïr, molirifraudem 8Cinfidias,8^lalfiscriminanonibusconcitare reges; Nam etfi potently fuse retinêdg eauià quiduis faciar,tarnen hocctiam eius efie eonfilq,ut inflammatis anirnis utrinc^,bellû exardefcacHcec auteideo regem ipfis exponi uoluiire,non quod potificem metuanfic enim efie paratu à rebus omnibus, ut neep de illo, nee de ipfius omnt elientela fit folicitus,uerùm,ut ipfi,quid moliatur antichriftus, liquP dó perfpiciantjhoc præfertim têpore,quandó concilium ille fe procu rare fimulat,cum interim longe diuerfum habeat in animojregem a/ gnofeerequideatep fateri legitimam difeeptatione fore cumprimia utilem 8^ reipublicæ falutarem:fed cam en,ne cocilium fiat,in quo de ftabilicnda fblum dominatione pontificis tradletur, omnibus modis prouidenduutacp petere amp;nbsp;admonere,ne quod cocilium approbeoE prius,quàm publica pax orbis chriftiani coftitura fincupere etiam,uc uerus Dei cultus reftituatur, ad eamcp rem perficiendam amp;nbsp;tuendâ, non recufare,fefe ipfis coiungerezEt haec quidem eife quæ habeant in mandatiszrogare autem,ut in pofteru fibi liceat amplius de his rebus, priuatim cum deleclis aliquot conferre; fic enim alFedu efie regem er ga religionem Sd ipfos,ut fuas fortunas omneis atep fe ipfum eó fit im penfurus. Ad hæc illi refpôdent,et collaudata régis uoluntate,cupe# refedemSftranr inprimis, ut longe latecp diiTeminetur euangelij do drinarquicquid etiam eius rei faciant,ex officio fieri: Et quan^ fum mis eo nomine fi'nt adfedi cotumelijs iniurrjs, tametfi grauiffimas in fe concitarint oftenfiones, licet fremitum atep minas plurimorum fæpe fint experti,non tarnen idcircô remififle ftudium rei fandifiimç prop^andæ : huius aucera odq tàm uehementis acerbi hanc foz lamefie caufam, quod impios errores falfa dogmata repudiarint: lam, quôd fuam operam in eo rex amplifiîmis uerbis polliceatur, quod etiam è fuis finibusepifeopi Romani tyrannidem, à quo fané

tancp à fonte dimanaric quicqin'd eftimpq falfit^ cultus,proieceritft eh'minaritjid fibi periucudum auditu fuiflfè,deûmcp precari, ud per^ gat: Quod ctiam moneat,cauendum efTcjOe quid incommodi pariat diflTenno dolt;îb-inæ, permagnam habere fe gratiam : fed nihil efle re/ uera diiïïdfi,8din ea (e permanfuros efîè dodlrina, quam fint Augu«® ftæ reftificau:nam ad anabaptiftas quod attinet, uindicare fe grauiter in eos, nifi ad fanitatem redeant : illos etiam ibi potiflimum regnare, quibus in locis prohibita fit euangelij dodrina:De cocilio delt;^ pon^ tifids aftu fermonem ilium omnem fibi pergratum etiam elTe : iatn autem in Germania uerfari legatum potifids, polliceri concilium, Mantuæ cogendmegifie quoq^ de hac re cum eledore Saxone: quid autem ipfi, communicaris confilijs, ad illius pofiulata refponderint, (cripto comprehenfum efle,quod ei Gncdaturi, pcrferendum ad re^ gem,ut quid fuæ fit in eo mentis,intclligat:legat5 ilium pontificium prae ie ferre,quafi folius fit pontificis indicere habere concilia:fc ue ro exiftimare, cæteros reges amp;ordinesreipublicæ non hoc ei con/ cefiiiros, ut ipfis inconfultis ita faciat, in hac præfertim religionis que fidei caufa,quæ legitimam difceptationem poftuletzlamade con^ iundione régis quod dixerit, agere fummas ei gratias: ut etiam hacc tarn falutarisdodrinacurfumfuum retineat,nulli(e labori fuo uel periculo pardturos efle, neque dubitare, quin Deus hanc omnem adionemregat, quantumuis etiam inuitis amp;nbsp;reludantibusaduerfa«* hjs : amp;nbsp;quia priuatim cupiat de hiice rebus conferreprolixius, deleZ dos efie quofdam ad earn rem, quibuicum fua communicet : rogare autem,utregiifta renunciet,fuumlt;^ ftudium illi commendeu Gdm ad XII, Decembris diem à Ferdinando rege Smalcaldiam Saxo ue* nifset,pridie Natalis Chrifti fado decreto, fcedus, quod annum ad«’ hue unum durabat,renouatur in annos decern,amp; de reliquo appara;» tu conftituitur,8C recipiendos efie placet in hoc fccdus, qui uelint atgt; que cupiant,modó dodrinam Auguftç propofitam in comitijs,pro fiteantur,amp; fortem comunem fubeant Jn his erant Pomeranif prin^ cipes, Vlrichus Vuirtembergicus,RobertusBauarus Bipontinu^ Augufta, Francofurtum,Campodunum,Hamburgum, Hanobria, quorum nonnulliiam turn petebantadmitti,rcliqui fpem faciebant. De Camera fic uifum fuit: quandoquidem pacis, quam Cgfar fecit, confirmationem,rex Ferdinandus in fe recepifiet, eo fingulis utendu efie præfidio,quos Camera forte dtabit:quód fi nihilominus illi per gant, nbsp;nbsp;profcriptionibus agant, ÔC fententiam exequi uelint, turn

euulgato fcrjpto comunt rogandos atqj monendos eflc foipetij ordi ncs,ne moueantur hac illorum im'uftiti'a,fed ut Cæfaris atcp régis iu^ dirium (êquanturjamp; eiufmodi fentêtias habeant pro nullis,nec^ uitn uUam faeiant:nam alioqui rationem fibi ineundam efle,quomodo iti iuriam depelIanCjS^ fe fuofcp tueantur:deinde,ciim in pace Noriber^ gicafît cautum,ne cui fuæ facultaces eripiantur,hoc quocp diligenter elTe præftâdurn,iêd tarnen in iurifdidione eccleiiaftica,in ceremonfjs amp;nbsp;id genus alrjsemendanduefse quicquid iïtuitq,placuit, Eodem têpore Gulielmus Comes Nafsouius in focdus fuitadmifsus:etquan quam Lancgrauius, propter controuerfiam interipios, deditionc Chattorum, non afsentiebatur,tamen,iî qua uis il It fieret ob euâgelf| profefsionem,non fe defuturum dicebat auxilia petenti ♦ Hoc etiarn anno fenatus Augufianus, omni demuinfublata difsenfione, dodri^ nam cuangelij rccipit,amp; datis ad Luthcrum literis orat, ut fideles ec^ clefîæ miniftros,Slt;in his,Vrbanum Regium,niittac»

HVNC ad OBSIDIONBM MONASTERir, QVAB eil primi nominis urbs Vueftphaliæ, ueniendum: fed paulo' funt quædam altius repetenda, inde ab initiOjufcp ad illud tempus, quo capta demum ur/ be, deauthoribus fuit fumptumfupplicium» De ________ Thoma Muncero diximus Iibro quinto, quemad^ modum feditionenl multitudinis concitarit, cuiufmodi fuerit ipfius dodrina,quis etiam uitæ finis:Ex huius ofii'eina prodijt genus homi num,qui propter adionem ipfum dogma uocantur anabaptiftæ, dequibus etiam fupra nonnihil didum eft. Nam paruulos arcet à baptifmo, amp;nbsp;rebaptiiantur ipfi',0^ ita faciundum efle omnibus, affir* mant,8^ uim omnem priori baptifationi detrahunt, Sandimoniam quandam externam pr£ fe ferut,doccnC non licere Chriftianis in foro contendere, non gerere magiftratum,non iufiurâdum dicere,non ha here quid proprium,fed omnia debere omnibus efte comunia ♦ Ec hgc quidê illi principiô,fed multo deinde grauiora propofuerunt,uç O o iii]

po flea fum didurus» Cunq^ per Gcrmani’am longe latée^ ferpercf, Luthcrus autem amp;nbsp;plæricp omnes ui'ri dodi reclamarent, magiftra^ tus etiam animaduerteret, icà quidem,ut maiori aliquo numero ui'x poflent coalefccre,tandê in ea quam dtximus urbe,ualde quidem mu nica,locum at^ federn occuparut Jd autem fîcaccidit» Eft non pro cul ab urbe Monafterio,diui Mauricq templumn'n eo docebateuan' gelium anno falutis noftræ m.d.xxxii, Bernardus Rotm annus, (te/ quenti ciuium auditorio : cuncp de illo in urbem recipiendo cogita/ rent ; pontificrj, uc hoc impedirent,mediocrem pecuniæ fummam ei dant,quó fcilicet exercendifuicauiaproftcifcaturalio:Difcedit ih Ie,Sclocisaliquot perluftratis,ubi frudum aliquem culcuram ingenr) percipere poftet, redit poft aliquot menfes : illi uerô, qui re# ditum ipftus moleftè ferrent, conantur eum à concionibus remoue# re:fed id fruftrà fuit,applaudente nimirum populo, Mox quidam c ciuibus præftantiores, in urbem hominem recipiunt: eûne^ à tem# » plis excluderetur,foris in porticu fuggefturn ei collocant: augeicentc uerô indies numero ciuium amp;nbsp;auditorum, poftulatur à p5tificrjs,ut templum ei patefaciant,fin minus,ui patefaduiri, Non multô pôi^ eilende confilio deledorum populi, miftîsliterisin uicinam Heftîam, Lantgrauianæ ditionis,petit uiros aliquot bonos atque dodos ad fe lt;nitti,qui unàfecum euangelq femêtem ibi faciant, itâc^ Marpurgo bini mittuntur, Cûm eô uentû eft,deliberant numero fèx, quomo# do pontifîcatum inde primo quoep têpore profligenr,ut euangelium maiori cum frudu doceri poflit. Ad eam rem hæc eft uifa ratioconi modiflima: pontificios erroresconferibunt, amp;in xxx. circiterca# pitareferunt, eâquefènatui tradunt,fie interim animo parati, utnifî demonftrent e fàcris literis, hæc omnia cum uerbo Dei pugnare, nullam peenam recufent ♦ Senatus in curiam uenire iubet pontifi/ doSjôCeaquæ diximus errorum capita proponitjSCquia femper præfetùliflent,dodrinam fuam efte puram SCniti uerbo diuino, concionatores autem hoc ipfum pernegent,idquedemonftrareue# lint etiam fui capitis periculo : rogat exillis, an ea quæ obijeiantur, facris literis confutare uelint » Ad hunc mod urn interpellati, edm magnoperc fenatui rem efte cordi uiderent, paucis refpondent,ni# hil habere fe quo fua defendant: quodautem hucufque dixerin^ fuum inftitutum efte probum atque redum, id opinione efte fa# dum Sc ignoratione. Turn fenatus,quandóquidem erroris falfæ dodrinæ conuidi, nihil habeanc quod opponanC, 8c fuam

ipfi nequidam agnofcant : ïubét, ut in poftcrum à âocetidi mvncrc abftinéant, nouïs autcmcîodoribus,qui dctexiflcnt ipforum im* pofturas,locum in templis omnibus permittant. Pôft,de uolun* tare fenatus atque populi tcmpla Gngulis attribuuntur, ubi doccz ant: earn rem perquàm moleftè tulerunt pontifici), fed inpn'mis ij, qui primarium templum obtincnt,plæriquc omnes genere nobiles. Hi, cum aliud non poflènt, irati diicedunt^ 8^ ad eins urbis cpifco' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

pumàbeunt, inito confilio ftatuunt, occupandas eflê uias omneis aditus,ne quid in urbcimportari poflît annonæ, Aliquâto pôft, omnibus iam undic^ uijs obièffîs,epifcopus, etij quos diximus, am plions ineundi coniîlij cauiâ Telgetum ueniunt, quod cft ab urbc oppidulum,ad milliare unumnllinc tabellarius ad iènatum mittitur cum literis,in bp c uerba. debftantab inftituto,priftinumque Ratum reftituantjfin minus,hoftium numero buîhiros.Epiicopus crat, Co , mes Francifcus Vualdeccus. proximè ante ipium fiierat arcbiepi^ fcopi Colonienfîs frater germanus, Fridericus î uerdm is uel quod ijs locis parüm uteretur Hrma ualetudine,uel qUod aïiquid eflêt odo ratus, non i t à pridem fponte loco deceflèrat, priuata uita contcn-' tusinpatriamreuerterat. Monafterienfes,redehberata,nundum detinent ' de node profedi, quædiem natalem Chrifti præcedit, circiter nongentijCÙm ex improuiib ueniflènt,oppidulum capiunt, occupatis portis,nf quis euaderet, omneis comprehendunt : epi^ fcopus forte pridiedifceiferat : mox in urbem captiuos adducunt. in his erant primi nominis pontifier),ex reliqua nobilitate nonnuî li. Rogat ex ijs iènatus, quid fit ipibrum uoluntatis, amp;nbsp;an euangelri prædicationem cogitent pofthac impedire C Liberaliter illi reipon^ dent,fè daturos operam, ut ea dodrina uigeat : itaque fit padio, cu^ lus exemplum iènatus Lantgrauio mittit, fimul orat,uteuangeli| acreipublicæ cauià uelit non deeflè négocie. mittit ille quofdam de fuis : iftorum interuentu padum fuit, ut reconciliatis animis 8^oflt; fenfîoneiublata, pacem utrinquecolant : infex templis euangelium doceatur : quicquid fit impiæ religionis 8^ fuperftitioiæ,tollatur:in primario templo nihil mutetur, neque ciuitas illud quicquam ad ic perunere putet. hæc pacis formula fuit obfi'gnata Lantgraui) SiT epi icopiô^ipfius clientelæôc nobilftads 8c totius populi fignis,Febru* art) die decimo quarto,anno iàlutis m.d.xxxiii. Hune ad modu rebus paean's, uenit Monafterium iàreinator quÜpiam Hollandus, loannes Leidenfis,anabaptiftauehemês .Is priuanmrogatexeuan-

géi] nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibus initiô, cilm in corum fèrmoncm ïè faffiili'aritët inü'

rMirec^numarbicrenturparuulosrcéicbaptiamp;ri^cüm affïrmarét^ ille,qui to tus eflèt deditus opinioni contrariæ, coepi’t ridcrcamp; con* temnere; Qua rcïntelleda, Bernardus Rotmannus, de quo fuprâ t!iximus,pro côcione populum hortatur ad precarionem,utpurani ipQs dodrinamfèruare liceat,8lt;S à fanancis hominibus incorruptam defenderc, inprimis autem ab anabaptiftis, qui nunc cnam latenter apud ipfös obrepant, hominum cœtibus aggregentur, quorum opinio fi uincat,miièrum eiÏê futurum, non reipubliese modo ftatU, (èdS^ religionis.Eodem ferê tempore ucnitcô Hermannus Stapre* da,qui Rotmanni faclus collega, publice in paruulorum baptifinU inuehebatur. præceptoremiftehabuitHenricum RoIIium,dcquo Traiedeniès pauló ante Eipplicium iumpicrant ob anabaptifmum. Et bic quidcfuitalteruelutigradus adnouu iftuddoÓrin^ genus, iamque res eó proceflit,ut d c anabaptiftis plurimus eflèt per urbem fèx-mo,tametflpriuatim adhuc amp;nbsp;occulte res agcrctur. nemo cnini qui non eflèt ipibrum feâÿc, admittebatur: dcinde,non profiteban* turiitapalàmauthores,nequedocebant nifî denolt;fte,amp;S quando ibnuium reliquicaperent: tunc demum ftia peragebant myfteria. ïèd re patefa(fta,cum plærique dues fremerent,ÔC indignum eflè cia* marenc,nouum dogma clanculum nolt;ftu diflèminari: fit iènatufi conful turn,quo iubenturauthores ab urbcprofîciici,uerûmcgreflî, redibantaJia uia,8(f mandatum àDeo fîbi iadabanqun permaneret, cauham fuâ grauiter amp;nbsp;ièrio perficerent. Mouit ca res fenatum, nonnihil etiâ pcrculit admirationc quadam: itaque maioris uitati di motus et periculi caulâ,iubenturin curiam uenire tàm anabaptifi sniquàm euangelq dodoreSjamp;Tcumbis aliquot homines cruditi. T dm Rotmannus, quod coufque occultauerat, ingaïïum iuûpro* diqôc paruulorum baptifinum, ut impiûôf exccrandu damnat : lêd Hermannus Bufehius inprimis,ità coram (ènatu diucriàm fèntcntiâ défendit, ut illi decreto publico iuberentur urbe quâmpnmum ex* ccdcre.Cum autem per epiieopi fines non fibi licere tutô profid* fd dicerent, fenatus amp;nbsp;fidem ds publicam impetrabat, ÔC uiaticun» unâ. dabat : ipfîuerô, quimulto antèconftituiflènt nufquam alio proficifcijClâm ad fuæ do(ftrinæ ièdatores digrefti,latitabâtaliquart diu. Senatus interea,priufquam è fuis illi ladbulis denuô prodirêt, omnia templa daudit,uno (blum aperto. nam metus crat,nc anaba* puftæ,quorû indies augefccbat numerus, comiati fuis dodoribuS|

^uangetfi præconcs c templis exturbarêt. Mcnfc deinde Nóuem/ bri,Lanrgrauius,rogatufènatiis mittiteó duos^docédi caufa, Theo doricum rabriti'um, loannem Mei(ingerum : amp;nbsp;hie qiüdem cognp tarcrum perturbati'one, periculo etiam commotus, domum redit: alter autcm ftrenué monebat ciues,ut ab anabaptiftica doârina dilp genter cauerent ï 8c m hoe quidem ftadio decum’t atque pcrmanlit, donee anabaptiftæ, fuperiores fada,reliquos urbe peUerêt,utpoftea ïecitabitur. Etnequidomm'nó defîderaripoflêt,ccrtamdodrinæ amp;nbsp;admïniftrationis ecclefîafticæ formulam confcribit,fènatu popu* loque comprobante ♦ permiflu deinde iènatus, incipit rurfiis doccgt;' rz Petrus Vuirtemius ï fèd uix paucis habitis concionibus, impulfu Rotmanru' ab anabap tiftis erjcitur, qui iam ferociores fadi, FabrP ■ tium alios ad difputationem prouocabant : aflèntiente (ènatu,pla cuit, ut c facris tantiïm literis alqfq^ icriptis horum lïmilibus res agelt; »■eturjadhibius aliquot uiris literatis atque bonis, uelut arbitris, qui partis utriufquc fententqs argumentis probe eognins amp;nbsp;inueÊi* gatis decernerent: quod q jftatuiflent,ratum fore,quo fublatis tandê diffîdi)s,pax reftitueretur eccleiîæ: led conditionem hanc Rotman* nus atque foci) repudiabant. Cdmergô cogniüonêfubterfugercntj cœperunt uulgó contemni : hanc ueró maeulam ut eluerent,alia ra* , tioneminueniunt magis compendiolam* Ex iplïs quidam uelut af* flatus numine,pcr urbem difcurrit,8^,p(Xnitentiam,inquit,agitc,SC tebaptifamini: lïn minus,iam ira Dei uos obruet. hic cœptu eft uul* gó tumultuari, nbsp;quicunque rebaptifarentur, eadem quæ illc, co*

démque modo declamabant : multi,quódiram Dei metuerent,qua ifti tantdpere iaftabant, fimplicitate circumuenti, homines alioqui non mail, morem ijs gerebant: alij etiam, quo iuas fortunas confer* narent, aduerfariosenimanabaptiftæ male muldatos,pöflcfïïom'* bus deijciebant. fuit hoe ad exitum Decembris. amp;nbsp;iam illi rurfum è fuis latebris exierant, de quibus antea diximus, ad forum faâ:o ‘ concurGijClamorem tollunt, Sc omneis non baptifatos iubent inter* fleijtanquam paganos 8c impios : deinde tormenta publica amp;nbsp;curi* am inuaduntjÔC multis uim faciunt. Alrj autem,utfc fudfque ab iniu ria defenderent,alium quendam urbis locum natura munitum occu pant,amp;r coplures ex iphs capiunt, ea dimicatio in anabaptiftas, qui forum tenebant æ undequaque mum’erant,eoufque durauit,donec utrinque datis obfi'dibus uentum eft ad compofitione, qua cautum fuit, utfuam quifque religionêlèquerentur,ut domum redeantSç

pâcem colat. Rotmahnus interim Bernardus Cnipperdolingus^ facile primus cius faÆonis, etfî compofîtionem hanc laudarant, ta^ men occulte mifîîs literis in oppida uicina, fui generis homines mo* nebant, uti fortunisomnibusrelidis,adfèquàmprimumaduola* rent : quicquid reliquiflênt,fore,ut cum ufura decupli recipiant. hia tammagnificis et amplisexcitatipromißis,maximonumero com-migrantjUiri pariterac mulieres certiflîmafpcconlèquendi ma* lora, præfertim tértuiores, Sgt;C qui domi ftare non poterant, Mona* fterium petunt, Oppidani autem, ij prælèrtim, qui erant re lauta, cûm uiderent externis hominibus urbem compleri, fubducunt lé quàm pofRint commodiflîmè, relidis anabaptiftis etpromifcuaplc be. fuit hoc Gib Bacchanalia,men{è Februario,M. d. x x x 11 n. Adl hune modum debilitatis alterius partis uiribus,anabaptift£ nouunt deligunt fenatum, fuæ fadionis omneis, créant quoque confules amp;nbsp;inhis Cmpperdolingum,pauldque póft, ædem diui Maurierj, fub urbê,inuadunt,amp;r cum uicinis omnibus ædifîcqs incendunt, deinde templa omnia diripiunt,Ô6 primâriâ ^dem innis labefadât.mox pef omneis uias conferom difcurrunt,8ô primo quidem,pcenitentiam, inquiunt,agite: mox uero,migrate hinc è ueftigio impfj, nih uitælt;U lcrimen ftibire, uobis propofitum eft. fîmul,armati concurrunt, amp;nbsp;quicunque non eflênt ipforum fèdæ,ftatim ex urbe propellunt,nul la nec ætatis habita ratiône, neque ièxus,ità quidem, ut in his turbis atque fuga præcipiti,fœminæ aliquot grauidæ abortû facerent. con tinuó pôft,eorû,quos eieciflengbona occupant.Et quanquam iftud accidit pridie, quàm urbem epifeopus obhderet tarnen cum ex ifta proftigientium turba,quidam in epifeopi manus incidiflent, habiti funt hoftium loco, ex qfque nonnulli capitis adierunt diferimen, in his unus alter euangelrj dodor. Ilie,de quo fuprà diximus,Pe* trus Viurtemius, cum ÔC ipfe periclitaretur, interuentu Lantgraui) feruatus eft. ea re permoti reliqui oppidani, homines boni, qui ui* delicet,etiamfî urbem deièrerent,præfens tarnen imminere fibi foris periculûuidebant,coadi propemodû amp;nbsp;inuiti remanferunt. nbsp;Ad

hoc tempus, primi nominis apud ipfos propheta, nam hoc fibi no* men uftirpât: Joannes Math æus, mandab a t,ut quod quifq^ habereC auri,argenti,rei mobilis,id omne deferret in mediu,capitis propoli* ta pœna, 8^ in hune ufum publica fuit conftituta domus. Hac edidi ièueritate populus ualde attonitus, obtemperabat : nec integrûerat cuiquam fallere aut partem aliquâ defraudare : nam pudlæ quidam

duîcuatiriliantes,quod cômifTum cfTctfraudïSjdenundabant. nelt;^ uero fua tantiim illi conferebant,{èd eorum ctaam, quos etecerant ƒ» cuItateSjUi fuos ufus aflumebant. Pofthgc,idê prophcta mandabat, ne quis ullum demceps librum haberet autfibï fèruarct,prêter làcra Bibliat rebquos omneis in publicum deferri iuiîit ÔC aboleri : boc fc inandatu diuinitùs accepiflê dicebat, itacp magno numero libri com portatijflamma fuerût omnes abfumpti. Forte per id tempus faber quifpiam,Hubertus Trutelingus ridiculSquid in cos dixerat, qui iè prophetas ipfi uocabant. eo.cognito, multitudincm illi conuocâr, armatos iubent adeiïè : mox hominê acculant capitifc^ damnant; perculit ea res populum uehemêter: primus aufem ex rjs prophcta,' quem fuprà nominauimus,corripit miièrum,amp; humiproftrato im pingithaftâ,ab(que uulnere mortifero tamen,utcuncp magno pro^ fihjflèt in eum impetu : póft, illinc amotum alio tranlportari iubet; tùm arrepta^quam uicinus adolefcens gerebat,machina,iaccntem pi la tranfuerberat : ne fie quidê illo ftatim extinfto, cœlitus patefaôtîi fibi dicebat,nondum uenifiè tempus,quo mon ipfum oporteret, ac Deiïfuam ei gratiam impertiuiftè : ueriim ille paucis póft diebus uigt;’ taiîi finqt : ea re cognita, prælongâ haftam corripit propheta,ÔC inci tatû impetu per urbem procurrens,Deum patrem fibi mandaflê cia inabat, ut hoftem ab urbe reijeeret : ubi propius ad caftra uenit, ex ceptus à milite quopiam, confoditur. nbsp;nbsp;Et quanquam ipfius præ*

diftionum deteftus iam iterilm fuit error, tarnen foci) prophetæ fie homines infatuauerant,8c rem fie ornabant ad uulgus,ut etiam ma* gnum eius defiderium excitarcnt,Sc calafnitatem ipfîs aliquâ impen dére diccrent,uiro tam præftantifublato : proximus autêab illo ua* teSjîoannes Leidenfis,iubet eos eflê animo præ(ênti:multô enim an-* tè fibi reuclatum,illum elle talem habiturum uitæ finc,amp;S quam rcligt; quiflèt uxorem,eam in matrimoniû iè dufturum. Biduo ante Pa* fcha decurruntin templa,et fimul omneis ubicp campanas impellût: aliquot póft diebus uaticinatur Ciupperdolingus, fore, ut in fum* mo gradu collocati,deturbentur,alij autê é fordibus amp;nbsp;infîmis emer ■ gantfubfèllijsîdeindc iubet omnia têpla deftrui,grauitcr aflèucrans, à Deo profeôHï hoc efiè mandatû. itaep mos ei geritur,8^ quod è coc lo ueniffe dicebat edidû,magno ftudio perficitur, His ipfis ferè die* bus Joannes Leidenfis gladiû tradit Cnipperdolingo, carnificemq^ eu côftituit:fic enim uifum eflê Deo, ut qui fummû antca magiftratî geflêrit et côful fueriqnunc infimum locum obtineat,Ôf fit carnifex;

flic minime recuGns,gratum etiam habuit delatum munus« Ciiift iam epifcopus,aliquot menfibus, omnem belli fumptum Iblus fedG fet : Colonienfis archiepflcopus,Hermann,us,Sc Cliuenlis princcps, Ioanncs,auxflio miferuntpecuniam,tormenta,pcditum ÔC cquitum cohortes aliquot.CoIonienfis etiam in caftra fuitprofeóhis,comniu nicandi caula confih},ncquc multo póft urbs fuit aîic^ot îods oppu gnata : cum autem eius per uim capiundæ fpes nulla fupereßet,fepte ftierunt extrucfla drcilm caftella feu propugnacula, tollendi cauft commeatus, cum fingulis peditu fignis ÔC cohordbus aliquot equi', turn, qui ibi client in hybernis. continuandæ ucro caufa obfeflionis atque bellijquod adomncis æquè pcrtineret, Monaftcrienfis cpilco pus, ab qs principibus atq^ ciuitatibus,quæfunt Rhenanæ prouin^ ciæjtanquam a uicinionbus,auxflia petit. Eius rei gratia conuentus indicitur Confluentiæ,ad x 111 Decembris die m. d.x x x n i i. Ger^ mania eft enim omnis in lex defcripta prouincias, in Franconia, Ba-' uariam,Sueuiam,Saxoniam, Rheni tra(ftum,ô^ Burgundiam, His fi'nibus omnes ubique principes ac ciuitates, in ImperiJ comitijs,an' tiquo more cenlentur : hodie uero Saxonia diuiditur in luperioreni acinferiorem, deinde adijcitur inferior Germania amp;nbsp;Vueftphalia, amp;rAuftria. itaque decern regionibus Imperium nunc circumfcrp , bitur. Poft fruftrà tentatam oppugnationem,Ioanncs Lcidenlis ad quictem lèlè componit,ÔC totû triduum lômniat : expergefadus, nullum uerbum facit, led chartam polcit, in eaque duodecim uiros defcribit, Sc in his aliquot nobili genere natos, qui lummæ rcrum præelïènt,amp; tanquam in Ifraele, cunda gubernarcnt î hanc enim pa triscceleftisuoluntatemeflèdicebat. Cunquchacrationepcr duogt;’ decim uiros,ad regnum uia parata iam clîèt,dogmata quædam pro' ponit concionatoribus,eaque poftulat fcripturg teftimonio fibi con futari Î quod fi non poflinqad multitudinem le relaturum,utapprö bentur Sólanciantur.eorum hæcerat fumma.uirumnon eile de-' uindum uni coniugi,amp; licere quantumuis multas in matrimonium ducere : led cûm fententiam hanc dodores impugnarent, conuocat cos in curiam, adhibitis duodecim uiris. eo ciim uenillent omnes, pallium fibi detrahit, amp;nbsp;in terram abqcit,una cum libro noui tefta-menti, pereaueluti lymbolateftatur^iurat, quod promulgalTet dogma,cœlitus eile patefadum fibi : grauilfi'mis itaque uerbis com' minatureis, quafi Deum non lint habituri propitium, nifi conlen' riant. tandem opinionibus conueniunt, ÔC de matrimonio totuni

triJuuffl Johores pro condone ïoquuntur» Moxîfletemas dudt uxores^quarS una fucrat eius,dç quo diximus antca,magnf prophet tæ Joannis Mathad,coniunx. hoc ddndc exemplum alq quoque fe-quuntur,ftà qui'dcm,ut criam in laudc poneretur freques matrimo» nfj reperitio. Ciues autem nonnulli,quibus hoc inftitutum ualde di^ fyliceret,^to iigno per urbcm,eos omneis, qui dodlrinam euagelrj amarent,in forum conuocant,ddnde prophetam Cnipperdolin* gum doÄores omneis coprehendunt. quod ubi uulgus accepit, adarmaprocurrunt, capriuos illis extorquent, ad quinquagin* ta circiter magno cum cruciatu interficiunt. nam rdigatos ad arbo* res atque palos tormentis traijeiebant, acclamante propheta prima' rio,üt qui rem gratam Deo facere uellent,primum telum emitterétï alq alio modo necabantur. nbsp;nbsp;nbsp;Ad oófauum calendas lulias oritur

propheta nouus, aurifex. Is conuocata in forum multitudine, com* memoratpatris coeleftis hoceflê mandatum 86 uoluntatcm,utimpc hum totius orbis terrarum loannes LeidenGs obtincat,ut cum uali» diflïmis copijs egreiïus,reges atque principes omneis promifcuè in* ierfïdat,86 multi tudini fokim parcat,ijsuidelicet,qui iuftitia ament, Uttç fedê patris fui Daiud poffîdeat,donee regnû pater ab ipfo repe* tauopprcflis enim imprjs, regnaturos eflèpios inhaciplâuita. His rebuspalam pronunciatis,cÓtmuó loannes LeidenGsin genua pro* cumbitjCt fublatis ad ccelu manibus,per multoSjinquit,aies hgc mi* hi res comperta fuit,uiri fratresineqp tarnen ea diuulgarc uolui:nani fidei faciendæ caula pater alio eft ufus adminiftro. Sic ergo rex fa* lt;rtus,ilicó X11 iflros abrogat, amp;nbsp;pro confuetudine regum deligit Gbi proceres, coronas etiâ duas et uaginam et torquem etfceptrûamp;alia id genus ornameta Gbi parari iubet ex auro lediiffimo: deinde certes conftituit dies, quibus palam audiret omneis, qui quaque de re uel* kntadipfum aliquiddeferre. Quoties inpublicuprodiret,comita* tus erat fuis officiarijs amp;nbsp;proceribus domeftids : proxime eûièquc* .banturadolefcentuli bini,equites, dexter corona èc Biblia geftabat, alter euaginatS enlem: cade erat pompa primariç uxoris.nam plures habebateode temporedn foro param erat ci folium foblime, panno ucGituaureo: que defercbämr ad ipfum aâioncs et querimoniç,ple runcp'ad cÔiuges pertinebâtatcpdiuortia,quibus nihil eratfreque« tiuSjità quidêjUt nonnulli,qui per multam ætate unà uixiflènt, tune primùm dirimerenmr. Accidit autê, cùm in foro ftarct populus, audiendi caufa, condenlâtus Ô6 ardus,ecce Cnipperdolingus exility

manibus pcdibufcp rep tans per homines confcrtim liantes,in (ubli/ mi diicurrit,amp;S inosiilis inhalans,pater,inquit ad fingulos,teGndp ficauit : accipe ipiritum Gndum, Alio quoda die choream ducens coram rege, iîcfolebam, ait, aliquando cum mea meretricula: nunc autem pater mandauit,ut in afpecEi régis ità faciam ; cunque m'mius eflet nec^ defîfterct,rex ofFenfus,abit î tum ille confeendit in ioliuni, SCproregeiegercbat: interueniens autem rex deturbat hominem, pérque triduum in carcere detinet. Durante oblidione,hbrum con fcribunt Sc edunt, Reftitutionem ipH uocant : hoc in libro tradunt inter alia, regnum Chrifti futurum elle eiufmodiante fupremumiu diet) diem,ut pi) eleóii regnentjmpijs omnino deletis ubique: tra duntetiam Iicerepopulo,magiftratum abrogare: item, etß nullum habueruntapoftoli mandatum ufurpandæiurifdiâionis, tameeos, qui nunc fint, ecclefiæ miniftros, debere fibi fiimere ius gladij,percp uim conftitucre nouam rempublicam:adhæc,neminem,qui non rc' uera fit Chriftianus,in ecclefia tolerandum efie : turn Sc illud,n5 pof fe quenquam fieri faluum, nifi facultates omneis in commune dcfc' rat,nihilquepropriumpoflideat : Lutherumetiampontificem Romanum aiunt efie fallos prophetas, Lutherum tarnen altero de^ teriorem : fed ÔC matrimonium eorum, qui uera fide non funt illu' • ftrati pollutum S)C impurum,ac pro fcortatione uel adul terio potiquot; us habendum efie dicunt. Hæc illoru dogmata cumprimis oppu^ gnabant Melanchthon,Iuftus Menius,Vrbanus Regius, quorum extant ea de re (cripta, ualde luculenta amp;nbsp;copiofa. nbsp;nbsp;Paucis deinde

póft hebdomadis,propheta nouus, quern an tea diximus,tuba canit peromneisuias,óóedicit,utadprimarqtempli ueftibulum armati ronueniant : nam ab urbe profligandum efîè hoftem. cilm eo uem turn eft, cœnam reperiuntparatam ♦ iufii difeumbunt ad millia qua^ tuor : deinde cernant etiarn rj qui interea fuerant in excubqs, dreitev mille: rex80reginacum fuis domefticis miniftrant, fumpto cibo, iamque fere perada cerna,rex ipfe panem fingulis porrigit, his uer-* ' bis,accipite,comedite,annunciate mortem domini: Regina uero po culum porrigens,bibite,inquit,annunciate morte domini, póft, ille,quem diximus,propheta, confeendit in fuggeftum, amp;nbsp;rogat an uerbo Dei uelint obtemperare cum affi'rmarent omnes: patris, in' quit^miindiitum eft, doeftores uerbi efie emittedos,drciter x x viib qui ad quatuor mundi plagas profelt;fti,dodlrinâ,quæ hac in urbe ce iebratur,denuneient. nominatim deinde recêfet eos,et quo quem^

proßcifcf opo rtc ret, dem on ft rat. Ofenbrugum itaque mifli fucrût,' V f, Vuarendorfum totfdê,Sufatum vin, Cosfddfam totidé.Poftea rex amp;nbsp;regina cernant cum rdiquis miniftris et illiSjad profedh'onem defîgnatis» Inter ccenandum rex confurgit,ait fibi qui'dpiam efle nc' goef) quod pater mandant ♦ forte captus erat miles quidam : hunc proditionis,ut alteru Iudam,rex infimulat, et décollât ipfè, póft rC' dit ad ccrnam,amp;r facinus illud f aum facetè commémorât. Cœnati dimittuntur i),quos diximus x x v 11 i,fub no(ftem,amp;S præter uiaticu fingulis datur numus aureus,quem ijs in locis quç doólrinam ipfo' rum non admittant,relinquere iubentur, teftimonium fcilicet futu* ri ipforum interitus exiti) fempiterni, »ob repudiatam pacem doclrinam adeó falutarem. Hi,cilm egreffi ad locum quifquefuum uenifÏènt, excitato per oppida clamore,ut pœnitentiam agant homi nes, alioqui perituros breui, coram magiftratu ueftem humi ten^ dunt, Sc quos acceperant numos aureos fuperinqciunt, Sc Cc miflos à patre confirmant ,ut pacem ipfis déférant : earn firecipiant, iubent omneis fortunas communicate : fin autem répudient, tum bac ue^ lutarrafèfeconteftarihoc ipforum facinus Ô6 ingratitudinem : hoe enim cfTe tempus, quod prænunciarint omnes prophetæ,quo tem^ . pore per uniuerfum orbem terrarum Deus uelit coli iuftitiam : Sgt;C quum officio fuo rex perfundtus eo rem deduxerit, ut,ubicp iuftitia regnet,tum fore,ut patri fuo Chriftus regnum tradat. Siclocuti,ca* piuntur,amp;r primiim amice, deinde per tormeta rogati de fua fide at' que uita,dcqt urbis munitione,refpôdent,fè fblos habere ueram do* drinam,idquefui capitis periculo uelle conteftari : nam inde ab apo ftolorum ætate, neque rede denunciatum uerbum Dei, nec ullain fuifleiuftitiam : efle quatuor omnino prophetas, quorum duo fint iufti, Dauid Sc loannes Leidenfis, duo autem iniufti, pontifex at' que LutheruSjSó hic quidem illo deterior. Interrogati,cur homines innocentes præter fidem datam ex urbe profligarint, ipforum oc' cupatis bonis, uxoribus atque liberis, Sc quo feripturæ loco fiiam hanc iuftitiam probare uelint atque defendereC iam tempus illud adefle dicunt, quo fore Chriftus dixerit, ut mites terram pofsidc' ant : fic Ægyptiorum bona Deum Iffaëlitis olim dediffe. Poftea de copijs amp;nbsp;annona ciuitatis locuti, plærofque dicunthabere fupra quinque uxores : adhæc, expedari copias è Frifiaamp;sHollandiaïfi' mul ac ifti uenerint,regem omni cum exercitu proditurum, ut mun dumfibifubijefat, interfedis regibusobnonadminiftratam iufti'

tiam ♦ Poft habïtam quæftionem, ciim in propoftto manerent; ncc iillum agnofcerentmagiftratum,præterfuum regem, capitispŒ^ na mul(ftati funt : ex ijs tamcii unus cuafit, nbsp;nbsp;ïam autem erat urbs

adeo grauiter Sgt;C anguftè circumfeflâ, nullus ut cuiquam patéret exitus : l’taque ci'ues inediam uerici, deque fuo periculo (oli'citi, co^ gitabant comprebendere regem,uinÂum tradere epifeopo: Rtx autem, qui per indicium rem coßnouiflet,ex omni multitudinc de^ iigit fibi duodecim,quos maxime fideles fibi eflê putabat, ediqueuo cabat duces, fingulis attribuit partem aliquam urbis tuendam, fàtellites, utnequis populi motus exoriri pofiêt: deinde, tod multitudini promittit, fore,ut ad Pafeba liberentur ab obfîdione ß' mul inopia : quos uerô delegerat duces, f^s ampliora multô pob ïicetur, nbsp;nbsp;rerum dominos ait futuros t nominatim etiam, quam

ciiique prouinciam, quasarces atqueprædia datums eflèt,expo' nit : uni tantum Lantgrauio parcendum eflè dicebat, quod hune fuarum partium aliquando futurum elle fperaret. nbsp;nbsp;Supra dixf

mus,conuentum fuifiê indieftum Confluentiæ, ad menièm Deceni' brem,eorum ordinum, qui funtprouinciæ Rhenanæ:his etiam Sa^ xoniæ princeps eleeftor, loannes Fridericus, ultrô (ê coniunxit. Eo inconuenturedeliberata,decernuntur epiieopo auxilia fubitaria, équités c c c,peditum millia tria,in fèx menfes: bis copijs totiqj bello præficitur Vuirichus ComesOberftenius. hocetiâ decernitur,reli quos omneis ordines Imperij folicitandos de auxilijs, ôf, quoniam Cælàr eflêt in Hiipanijs, Ferdinandum regem orandu, ut in Apri' ïem menfem, eius rei cauià conuentum publicum indicat. Mifiîs deinde literis, grauiter monent obièflos, ut âjiropofito defiftant^ quod adeô fitinhoneftum etimpiû,ut nihil fijprà:nifi pareant,(êfélt;]^ kgitimo fuo magiftratuidedant,profitentur,epifeopo ,qui nunc ipfos obfideat, nonxflè defutura Imperij totius auxilia. fuit hoc fub finemDecembris. Illi referibuntidibus lanuarij, anno fàlutis m. d-XXXV, multis quidem uerbis, uenim aliéné, fie tarnen, ut inftitu-turn fuum laudarent atque defenderent : ad illud uero, quod ip/îs obieéfûerat de creato rege,nihil quicquam refpondent: fed in literis priuatim ad Lantgrauiûfcriptis conantur excufàre, multalocuti de clade amp;nbsp;internecione omniû impioru, de liberatione ÔC regno piorU in hac uita.fîmul ei mittunt eu, de quo fiiprà diximus,hbrû de reftiquot; tutione, Sc monêt ut refipifcat,necp reliquorû principum more,qui funt impi}, bellum ipfis inférât,hominibus innoxijs et populo Dei.

Lantgraulus, Iccflis illorum litcris atque libro, quid in co uitupcragt; ret,annotat, fuifquc mandat, uti' refpondeant. Et quoniam iUi,paugt; dflïmisucrbisatque fubobfcuris, regem, non tarn ab ipfis quam À Deo conftitutum eflè (cripfèrant, rogat, cur non ea feripturæ loca, quibus id fibi licuiflè putent,euuIgarint,amp;S fignis atep prodigfjs an* teacomprobarintf nam deChrilïi' aduentuDeum per prophetas omneis multó ante prænunciaflê, ità quidem euidenter, ut non fo-Iiimdefamiliafèu ftirpe, fèdetiam quando nafciturus eflèt ubi, certó conftaret. Caufæ quoque fieri cognitionem illi poftulauerant; ad hoe Lantgrauius. non iftud iam habere locum, quandoquidem gladij poteftatem fibi fumpièrint, tantae calamitatis extiterint authores : nam omneis uidere, quorfum exeant,iumirum, ut leges omneis atque reipublicas euertant : ÔC ficut iplorum inftitutum pla* nè fit impium atque (celeratum,fic etiam,quó d nunc de cauia cogno feipetantjfieftum efiêac fimulatumtièquidê ipfisecclefiæminiftros mififlê fideles, à quibus hauddubieredlè fintinftituti' Î quod autem eorum proieÂa do(fi:rina,deficiant à magiftratu, quod alioriï facul* tates occupent,quod plures habeant uxores, quod nouum fibi rege delegerint, quodex Maria uirgineChriftum negentaflumpfiflèna turamhumanam,quód liberüefiè dicant hominis arbitrium, quod! ad bonorum communicationem homines adigant, quódlaplo pec* catori denegent abfolutionem, hæc omnia tum fâcris tum humanis etiainlegibusaduerlâri. Cùmhoc ad eoseflèt allatum refponfum, denuo lcribunt, ÔC librum unà mittunt,lingua populari compofitu deferipturç myfterqs. perepiftolam denuo fiiam caufam exornant dogmata defendunt : in libro autem,quem diximus,totius mun* di tempus atque curfum omnêin treis partes diuidunt, 8^ primum quidem mundum,indeab Adamoufque adNohaminundatione perqfiè, alterum, in quo nos hodie ueriàmur,igni periturû, tertium plane nouum eflè futurum dicunt,in quo iuftitia regnet: prius uero, quàm hic poftremus illucefcat,eum,qui nue fit, oporterc per ignem expurgari, fed id non ante futurum,quàm fit reuelatus antichriftus, amp;illius oppreflà plane potentia: tune demum fore, ut collaplà fè* des Dauidis erigatur, Chriftus regnum fuum in terris obtineat, prophetarum omiua icripta compleantur : præfentem uero mun dum efle uelut ætatem Elau: nam in eo filere iuliitiam, pios af* fligi : lèd, ut à captiuitäte Babylonica, fie etiâ nunc à tantis ærumnis adeflè tempus liberatioius ac reftitutionis,8^ futurum, ut impijs eu*.

rnulatè rependantur ipforumfcekra, fïcut in apocaïypfï dcnunciat« fit^hancautemrefti'twnonem antecedere futurum fæculum, utini'' pijs omnibus oppreffîs,iuftitiæ ueluti domidlium atque fèdes ador^ nctur, Eoperledolibro, Lantgrauius iiegodumdat fuis aliquot eccknæminiftriSjUtcontrariumfcriptumopponant. s Decretum illud Vuormady fadum,duitates quædamperpaucæ,quæ turnin' tcrfuerant,minimè comprobant,ac domumlèrenundaturos dicût. Poftea, rdiquæomnes Imperq duitates conueniunt Eslingæ, èc ibf demdm ftatuunt,eos qui Confluentic conueniflent antea, non habt' re iusjullum onus ipfis imponendi : nam in eo Chiaris nbsp;omniuot'

dinum debere cofenfum authoritatem interuenire ♦ decretu factum répudiant, Sc inuice auxilia promittunt, fi quern hoc nomi' ne periclitari contingattquod autê in publicis Imperij conuentibus, legitime,pro republica fuerit decretu, in eo ie fadluros officium,dc' monftrant, Ingraueffente uero annona per urbe,Februario men' (è,fîc ut nonnullis etiam,fame ac rerum inopia pereundu eiïèt : qult;C'. piam ex reginis miferata uicem populi, forte ad alias dixit, non pu' tare ie, Deum hoc uelle, ut adhunc modum homines inedia confu' mantur, Rex, qui penum haberet inftrutffam domi, non ad uftim modo neceflàriUjièd ad luxum etiâ, ubi refciuit,in forum illam prO' ducit,06 una reliquas omneis, ÔÔ in genua cofidere iuflam,capite pie (ftitjôô mortuam ignominia notat,utifcortum ♦ eo fad:o,reliquf con dnunt,amp; patri ccelefti gratias agunt : deinde chorea rex ducit: mul' titudinem etiam,cui præterpanem atcp falem nihil iam eratreliqui, ad faltationem atque lætitiam cohortatur ♦ nbsp;nbsp;Ciim ueniflet Pafcha,

neque liberatio appareret ulfa, rex, qui magnificè promifèrat, ut ad cxcufationem aliquidinueniret,per lex dies ^gritudinê iïmulat:poft in forum prodit, afino cæco ièinfediiïê, totiufque multitudinis peccata fibi patrem impoiuifle dicebat : nunc igitur ipfos plané eflé mundos,óó ab omni piaculo iolutos : hanc illam eiïê, quam promp fèrit, liberationem, qua quidem debeant efïê contenu. Lutherus, inter alia,quç popular! fèrmone per hoc tempus emifît,ah, quid, im quit, autquomodo querar ,ac perditosillos homines deplorem^ ipfâ nimirum res loquitur,cacodæmones ibi conferü'm habitare:fed tarnen immenlàm Dei miiêricordiam celebrare nos merito decet. Nam etfî proptereuangeli) contemptum ac nominis diuini côtume Iiam,amp;r piorû hominum profufum cruorê,digna lit Germania, qua grauiter Deus affligat,fathang tarnen impetum adhuc ÔC uiolentiam

coRetcet, ncque Iaxis habcnis ill um graßari permfttitjG J dementes nos admonetjamp;S per tragœdiâ hanc Monafterienfem,minime artifi' ciofam,ad uit^uocat emendationem.Etenim,nin Deus illum frena* retatqueretraheret, nihil dubito, quin fubtiliflimus ille fpiritus ÔC tantusartifeXjlongèfècus rem fueritaélurusmuncueró, quando lê^ curim ei Deus iniecit, non quantum cupit atcp uult,fed quantum ei permittitur, furit et tumultuatur, Nam qui fidê Chnïtianam cona» tur cuertere gem'us malus,nÖ hanc uiä ingreditur, utpolygamiä iri' troducat : cdm enim nefas 8ó rei turpitude fit in omniu alpe(fi:u,fatis intelligit homines abhorrere.Politia quid? ciuilis gubernatio poi tefthac ratione turbari, led Chrifti regnu alijs eft oppugnandu telis atC^ machinis.Qui uult in fraude homines ac infidias pellicere,no eft quod regnum aut dominatu afFe(Q:et,ac tyrannu agat:hoc enim om' nesimprobantjSó quo tendant illius confilia,uident:(edoccultis ra* tionibus, tan^{êmitis,eó perueniendûeft. obfoletè acinufitatè uegt;* ftirijUultû adaufteritatem coponere, caput in terra deqcere, ieiuna-*] te,noii attingere pecunia,non uefci carnibus, abhorrere à matrimolt; niOjfunftione ciuilem feu magiftratu habere pro re prophana,recu^

dominatu, ac animi demifiionem fingularem profiteri : hæc in.» quam eft methodus atep ratio, quae fapientes etia circumuenire poft fit, quæc^ diftîmulanter occulte uiâ ad regnum aditumep patefa*-' cit. uerùm, impudentiafumma regnu fibi uendicare, prdcp libidine quotlibetuxores ducere,n5hæc eft alicuius exercitati,ftd rudis etft amnum cacodæmonis techna,uel fi eft exercitati, iam lane Deus illu ità reuinxitcatenis, ut fubtilius infidiari non poflït. quod eó facit hauddubièjUt ipfi'us numen reuereamur, ad pœnitentiam excite-« murprius,quàmfrenalaxetiniperito,qui certèmultó nos acrius eft adoriturus. Nam fi tantam turbam grammatiftes ille poteft exgt;quot; citare,quid futurum eft,ubi plenis uelis in nos inuehetur ille maiorf praeditus cognitionefathanas, leguleius nimirum atquetheologusC Itaque nihil ab hoc tam inuenufto genio magnopere metuendum cft:opinor etiam non omnibus inurbe ludum hunc atque fabu-« lam probari, fed placrifque uehementer dolere, qui non abfque fu-« IpiriisaclachrymisaDeo liberationem expedient, utfuperioribus annis in (èditione quoque rufticorum accidit, Atque utinam nullus in orbe terrarum fit diabolus aftutior hoc Monafterienfî : modo uerbumfiiuDeus no eripiat nobis, equidemperpaucos fore credi* dcrim,qui tarn craftb magiftro minimeque fobrio fint habituri fide^

Quanquam fan^, cùm exardefci t ira. Dei,nullus eft error tarn abfiiP dus Sc inconditus, quern non Gthanas perfuadeat, ut in Mahomed dogmate uidemus accidifle. nam etfi totum eft ineptum,tarnen extin lt;fta luce uerbi diuini, robur afïumplït,5ó in tanta iele difFudit ampip tudineatque potentiam, uti uidemus. quod nifi Munceri cofilium Sc conatum reprelîîflët Deus,idem erat in Germaniafuturu : quan*-tumuis enim exiguam icintinam, permittente Deo, lathanas in im^ menfum inflammare poteft, nec incedrj melior eft uia reftinguendi, quam per uerbum Dei : ciim enim hoftis armatura flt omnis incor/ porea, non poteft aut equitum turmis aut machim's ullis debellari» Noftri uero principes ac epifcopi diuerfum agunt : euangelij dodri nam impediunt, quaiola mentes hominum atque corda iànari poF iunt : interim fupplicqs graflantur,ut corpus eripiant Diabolo, fed potiorem hominis partem,cor ipfum Sc animam ei relinquunt. Ea res nimirum illis ità cedet, ut ludæis olim,qui cruce uolebant atque iupplicio Chriftum extinguere. lam uero,quantum adea pertinef, quae de Monafterienfibus diuulgataiuntatquelcribuntur, equide fic rem habere puto,fidemque mihi facit illud nuper ab ipfls editum fcriptum,quo fuum ipfl furore pulchre depingunt. Primum enim, de fide uehementerablurda docent, deque Chrifto,quafi non fit ex Maria fatus,ut ipfi loquuntur,tametfi de lemine Dauidis uenifle fa* tentur. fed non fan's rem explicant, Sc fathanas hauddubie monftri aliquidalit: hoc quidem nonobfeure fignificat8cfnnuit,Mariacfè' menautcarnemnonpoflenos liberare. fed fruftra nititur: nam ex Maria uirgine natum eflè Chriftu fcriptura dicit » que quidêuox in omnibus linguis ad foetum refertur,qui de carne matris acfànguinc coceptusatißformatusinlucem editur. Deinde,quódBaptifinum fuperioris temporis,uü prophanum damnant,infcientcr quoque fa ciunt:nec enim ilium, ueluti rem inftituta à Deo, fed tanquam opus humanum,cenfênt Sc æftimant. Quod fi autem plané contemni dc' bet atque proi)ci,quicquid impij dant aut habent,miror fàné,cur au rum, argentum,ac cæteras facultates, ereptas impijs, non eda afpcT' nentur,o6 nouammateriam fingant C nam ut ifta, fic etiâ baptifmus eft opus Sc creatura Dei. Cùm impius iurat, abutitur uero nomine Dei: fi non fi teiuerum Dei nomen, non delinquit : qui latrocina'* tur,furatur aut prædam facit, mandatum Dei uiolat : fi non fit ei uC' rum Dei mandatum, nihil peccat : fie etiam,fi prior baptifmus nihil fît.iamilli,quifunt eo tindi. luhil errarunt. Curigitureiufmodiba*

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ ptifmuin

ptîTmufn cxccrantun'fti uelutremimpiam ~ cilm tarnen nihil fit;' iitipfi confirmante Si matrimonia fuperiorîs ætatis habenda funt pro feortatione acadulterio ficutipfi dicunt,quandoquidem ab ijs contracta funt, qui fide carebant ut aiunt, quæfo, nonne meretri^ cum felè filios effê fatentur e lam, fi ipurij funt illegitimi cedoj cur luæ ciuitatis atque maiorum pofieflîones obtinente æquum erat profeóró, quoniam eiufmodi funt, ne quam hæreditatem adirent, fed in hoc fuo nouo matrimonii genere fibi nouas compararent fa^ cultatesacopes,quæ titiîlum haberenthoneftiorem : necenimiftos tàm fanâ:os ÔC religiofos uidelicet homines decet, ut meretrieijs ih lis ac illegitimis bonis uitam tolèrent, aut alqs ilia per uim latro' cinium adimant ♦ Adipforumillud ridiculum regnum quodattP ' net,adeô multa funt ÔCapertaquidem inhac unare flagitia, nihil ut fermone prolixiori fit opus : ac lànè hæc ipla quæ dicimus^Sc ni' mis iTiuIta,neque magnopere uideri poflunt neceiîària, prælertim, ciim ab alij s abunde Tatis traftata fiht ÔC explicata. In Imperq coiv uentu, quem rex Ferdinandus, rogatu principum, Aprili menfè, Vuormaciæ,per legatosagebat,ciuitates,quæ nihil adhuc dedez rantpecuniæ,proteftanturinitio, lèadeumdiemadeflè,nonpro* pter decretum Confluentiæ faftum, fedutCæfari ac Ferdinando régi morem gerant, póft, magna fuit ipfîs, de contributione, cum principibus, al tercatio .Tandem fuit decretum auxilium in menfes quinque, nempe ad uiginti aureorum millia menftrua : item, ut ex' pugnata uel capta urbe^ parceretur innocenti turbæ, S)C ut uiris bonis , qui uel eflênt obfefli uel alio migraflènt, bona reftituerentur» E 0 facto decretOjMonafterienfis epilcopus exercitum tradit Obergt; ftenio: fedciimneghgenteradmodumamp;S prope fèro cônficeretur pecunia publica,nihil potuitpræclarèadminiftrari : tûm ipfi duces,ob difficultatem rei nummariæ, nonfêmel in magno fueruntui' tæ difcrimine,tumultuante milite. Cùm intra urbem iam res ïn eu eifet dedufta cafum,ut fame complures quotidie morerentur,multi ctiâ alio difcederent,ac foras pro dirent adeô tenues et adfli(fti,ut etiâ hoftis uteretur in eos mifericordia : belli duces monebant oppida-nos, quod fi regem Só paucos preterea quofdam traderent, ipfis nihil futurum efiè fraudi. Ciues, etfi uehementer optabant, fèueri-tate tarnen Sgt;C uigilantia regis deterriti, nihil audebant, tàm enim erat rex obftinatus,ut quandiu fupereflet,quod ipfe cùm paucis ede ret, non elîêt fadurus deditionem, ïtàque duces referibunt, iu-

b ent, ne pofthac ullos emittant,ne pueros quidem aut muliercs .fuit hoc calcndis lunij : poftridi'e rcfpondent illi. queruntur non admi'p ti ad cognitionem kgi'timam, amp;nbsp;prætcr omne (uum men turn gra* uiffi'me adfligi : quod fi quiserrorem ipfi's demonftfet, nonle defu* turos officio : deindejocum quendam Daniell's explicant, de quan tabeftia,longe omnium læuiflimatexitus erat Iiterarum,le beneficio Dei in hac ueritatis cofeffione perfeueraturos. hæc autem omnia de uoluntate régis ita Icripta fiierunt. Rebus autem ad extremum in urbe addudiSjduo quidam profugiunt. ex qs unus capitur à milith bus,alter,interpofita fide,ad epifeopum uenit,8ó uterque potiundae urbis rationem oftendit. Oberftenius 8^ epiCcopus^audito perfu garum fermone,8lt;S re deliberata, kinq die uigefî ma fecunda monent per colloquium oppidanos,utlèlè dedant, 8c multitudinem confer* lient, quæ fame contabefcat : Illi, præfènte rege, per Rotmannum refpondentjlic tarnen ut à propofîto nollent difeedere. Biduo póft, nodlu fub horam undecimam, copiæ filentio ad urbem accedunt,8^ induftria perfugæ,milites aliquot delecftqper foflàm in uallum per* iieniunt, interfeeftis excubitoribus : hos alq fubfècuti portam mino* rem offendunt patentem,et circiter quingenti cum ducibus aliquot atque fignis in urbem inuadunt. Ibi tùm oppidani, fadio concurfu, reliquos conantes irrumpere morâtur, atque uix tandem reijciunt, • occlufà porta,mox in eos,qui fuerant ingrefîî,fa(fto impetu, mul* tos interficiunt : cunque per unam nbsp;alteram horam eftêt acriter di*

micatum, qui erantinclufi' milites,proximam portam,quæminimo tenebatur prgGdio,ui refringunt,et focqs aditum faciunt,qui ftatim ingenti agmine lefe inferunt, cunque initio refifterent oppidani, occupato foro fèfè communiuiflênt, re defperata, ueniam petuntamp; impétrant. Rex autem 8c Cnipperdolingus in hoc ipfb tempore ca' piuntur: Rotmannus,abie(ftafpefàlutis,cum inconfertam hoftium turbam incurriflèt,confoditur, ne uiuus in illorum ueniret potefta* tem. Vrbe capta, epifeopus dimidiam prædam amp;nbsp;tormentafibi fumpfit, poftea dimifîîs copqs,duo tantum fi'gna fibi fèruatprælîdij caulà. Secutus eft deinde al ter Imperrj conuentus, Vuormaciæ, ad idus Iulias. In eo Ferdinandus rex per legatos proponit rogat, oC cupata nunc urbe,num præterea fi t agendum de delendis in uniuer* fum anabaptiftis : monet etiam, ut pontificem Romanum de conci* lio principes interpellent. Illiquid deanabaptiftis fieri conueniat,ef feiamantea cautum aliquot ediólis; de concilio pontificem eflê non

femel folicitatum à Cçfareîneqüe fe poHe ali'qui J prætercâ dicebanté Eodeiiîj'nconuentu, Monafterienfis epifcopus petit impenfàsatquc damnum fibi farciri,et padam pecuniam nondû efle perfolutam que n'tur» Cùm nihilamplius decerni pofletjperpaucietiam ordines adeffentjindidus eft alter ibi conuentus, ad calendas Nouembreis, in quo de rationibus èi. fumptu belli cognofceretur,amp;,quæ re/publicæ forma fît inftituenda pofthac Monafterq, decerneretur ♦ Vbi uez nifîètdies, Ferdinandi regis legatus paucis repetit caulas irididi cons# uencusjUC uidelicet inter alia deliberetur etiam j quomodo ciuitas nuper occupata, deinceps in ueteti permaneat religione Pofthæc, epifeopi legatus exponit, quantos ille toto belli tempore fumptus fccerit, quam magnum æs alienum conflauerit,quomodo capta urs» be J motus amp;periculi uitandi cauiajUecefTehabueritbina extruere -inurbecaftella, praefîdijfquemunire» quarum return omnium raz tionem haberi petebat » Ad ea refponfîim eft,epiicopum amp;nbsp;prædse maiorem partem amp;nbsp;tormenta omnia, ciuium etiam bona cepiflè, quæ quidem omnia fînt reipublicæ Imperij :æquûeire,ut æftimatio* nefada,cum fumptibushæccômunicenturtquod amplius defîdera/ turn fuerit,eius quoq^ rationem habendam elTe.Poftea decernitur,uc epifeopatusMonafterienfîs Imperio fubfît,pro mûre antiquo,nobili

• tas omnis reftituatur amp;nbsp;ciues etiam,qui migrarint aliô,modô ne fînt anabaptiftæ: de religione agat epiieopus fecundum Imperij décréta, primouerefequentisanni,principum legati Monafterium profez dijde ftatu ciuium coQnofcant, innoxios conièruent, munitiones ogt; mneisab anabaptiftis excitatas, demoliantur, amp;epifcopus etiam ab feædifîcata caftclla inurbe,diruat, regem autem S^CnipperdoIiiv gum amp;nbsp;Crechtingum captiuos,primo quoep tempore,pro ipforunt merito, pledat,neque amplius detineat. Ad illud quod de religion nedecretum efTe diximus, palàm teftati funt, non fe affentiri. Saxo, Lantgrauius, Vuirtembergicus Si Anhaldius : idem profitebantuv etiam ciuitatesjièd neep ueteresurbis munitiones dirui uolebât:deno üisnônrepugnabant* Rexamp;foci) duo captiui,ducebâturhucilluc ad principes,fpedaculi amp;nbsp;ludibrij caufa» Per hanc occafîonem,Lant gfauiani concionatores cum rege fermonem.côferunt, amp;nbsp;difputatio* ne ineunt de his potiiïïmüm dogmatis,de regno Chrifti,de magiftra tu, de iuftificatione, de baptifmo, de cœna Domini, de incarnationç Chrifti,de coniugio,amp;^ feripturaeteftimonijs eo profiçiunt,ut ilium, quantumuis reludantem fuac^ defendentem,etfî non mutarent totû,

flelt;îlerent tarnen atqj labéfadarent, fie ucplgrac^ tandem concederèf. quod tarnen mtæ feruandæ caiifâ fecifle putatur. Cdm enim fecundo redifient ad ipfum,promittebat, impunitate propofita,fe faefiurum, ut qui per Honandiam,Brabantiam,Angliam, Frifiam effent maxi*» mo numero anabaptiftæ, filerent,amp; per omnia magiftratui obcempe rarent» Cum ipfius deinde (ocijs ijdem ÔC coram ÔC fcripto difputa runt, de mortificatione,de baptifino paruulorum,de comunione bo norum,de regno Chrifti» Çtïm effent addudiTelgecum,rex ab epi fcopo rogatus,qua fretus authoritate, tantam fibi licentiam arrogaC» fee in fuam ciuitacem atep populufrogatinuicem,quis ipfi iusSCim^ perium in earn ciuitatem dediffetrefinep reipoderetepifeopus, de col iegq populitp uoluncate fibi ditionem baue obuenifie;referc ille,0^ fe M.DeXXXV'h diuinituseo uocacum* xin deinde caicndas February, Monafio rium reducuntur, ÔC fingulis attribuitur cuftodia feparatim : eodein ctiam die uenitillucepifcopus, 0^ cum eo Colonicnfis archicpiicopi 8^principis Cliuenfis legatu Quod fecutum eft biduum,pi]Sadmogt; nitionibus datum eft, tit ab errore deducerentur;amp; rexquidem agno uit peccatum,ac precibus ad Chriftum confugit : reliqui duo nec ul^ lum fatebantur delidu,86 obftinate fua defendebant ♦ Poftridie rex in locum editiorem produ(ftus,aUigatur palo: aderant bini carnifices ac forcipes igniu: ad treis primos morfus conticuiqdeinde mifericor diam Dei continenter implorans,ciim horam SCampIiusadbunc modum laceratus effet,tranfado demu per pedus mucronc,decefiit: idem fupplicium amp;nbsp;focios cius perculit» Extindi, caueis ferreis iP liganturfinguli, ô^ad fiimmam turrim urbis exponuntur penfiles, rex quidem, médius,8^, quanta eft hominis ftatura, fublimius illis»

Huiusanni menft lanuario mortem obrjt Catharina, quam ante an num tertium Henricus Angli^ rex,repudiauerac,ut fupradocuimus» Libro quarto diximus,quoraodo Holfatiæ dux Fridericus ope Lu^ becenfium fuit creatus Daniæ rex:cum is mortem obiiffet,natiim eft bellum inter eius filium,Chriftianum,regni fuccefforem,0lt;^ Lubecen fes,admo*du oraue:(ed cum Saxo, Lantgrauius, Erneftus Lunebur* ' gius,Bremeies,Hamburgi),Magdeburgici,Brufuigq, Luneburgen fes et Hildeffemrj intercederent,huius demum aniii menfe Februario pacificatum fuit. Bellum tunc Geneuenfibus aliquandiu fecerat Sa^ baudiæ princeps Carolus, adiutus ab eius urbis epiicopo,uel potius inftigatus, partim , ob euangelq profeffionem, partim altjsde cau/ fis» Erant autem Geneuenfes Bernatum Heluetiorum focij,amp; tadeni abilf

îllis adiuti Rimmi's copijs, uim hoftilc refjciunt. Bernâtes pro-^ grefff,quicqtn'cî jpforum finibus eratopportunum,occupant,ad Le nianum ufcplacum. faciebant idem etiâreliqui Heluetri,qtiorum ad fines Allobroges pertingunt. Dum hæc geruntur Galliæ rex, qui multo ante conftituerat in Italia belligerari,maximè uero poft mór^ tem Francifei Sfortie,de quo diximus, uere primö coferiptis cöpijs, fiellS Sc ipie principi Sabaudiæ facit ,auuncülo Iuö,pfópter contro-*’ tierßam h^reditatis,quam fibi deberi dicebat, ab illö pofteftam 8c oc cöpatam.Sabaudus iam antea ’debilitatus,ut didfum eft,et impar ho fti tarn ualido, breui tepore,fere totis finibus eieftus fuit, Rex enim fuperaris alpibus,Pedémorttanam quoep regionem inuadit,amp;r inter alia præcipuum ijs loeis oppidumT aurinum capit, opere præfi^ dfoq? munit,dudiote Philippo Schaboto Amiralio.Habebat in ma trïmonio Sabaudus Emanuelis Lufitaniæregis filiam, Mariam, Cæ ftrautem Mariæfbrorem, Ifabelam .amp;rftiperiöribus quidem annis neutri icie dederat ille : cum autem nunc ad Cæiàrê inclinare uidere*

regem è forore confanguinca Ludouica nepote in ft concitauit. Sunt qui dicant,CIementem pôtificem,quo tempore Maffiliæ fuit, ut fuperiori libro diximus,régi confilium hoc dedifft,ut fi Mediola num aliquandó recuperate uellet,uicinam SabaudiamatqueTaurft nos primum occuparet. V teunep fit,rex,anno ftquenti,noua quada cofuetudine,perfui regni prouincias inftitüit milites Iegionarios,ad quadraginta circiter miilia,qui ftft armis exercerent,óó cum tempus ità pofteret,eflênt expedeti, Cilm enim antiquitus Galliæ reges plu* rimùm ualeant equitatu,qucm alunt perpetuum,ifte peditatu etiam uoluit habere deledlum,ne ftmper opus effet externo milite,Erat au tem propofiti régis, producere exercitum, Sc bellu in ïnfubria uici* nafacere, quo principatum Mediolanenftm recuperaret, quem angt; tea totofexennio poflêffum, ad ft fudftg liberos pertinere contende* bat,pcrValentina,Philippi Vicecomitis,poftremi Mediolani prin cip is ex eafamilia,foro rem, proauiamfuam.ïta resautem habet. Vi cecomitum familia per ïnfubria illuftre nomen obtinet.In ijs primo loco reftrtur Otho,Mediolanenfis archiepifcopus,qui Rodulpho, CçlàrCjT urrianos, nobilem Sc infignê familiam,eiecit. Hunc ftqui* turexfratreTheobaldo nepos Mathscus, inde Galeacius, Adfius, Luchinus,Ioannes, Matthäus 11, Galeacius i i,Barnabas,Ioannes Ga leacius,quem Vucnceslaus Cælàr primum Mediolani ducem créa* uit, Huicerant filij duojoannes, Philippus, qui fine liberis deceflê*

runt,8c Valéntina. Philippi fîliahi notham, Franciicus Sfortia, uif mih'tarisjacobi filius nothus,in matrimonium dudt,8c per earn oC' calîonem prindpatum Medioïanenfèm inuadit, exclufâ Valentina, Philippi fôrore, quam inmatrimoniohabebat Carolilèxti Galliæ regis frater,Ludouieus,dux Aureliæ. Sfortiæ natiïùnt liberi,Gagt; Ieadus,Ludouicus,Aièanius:exrjs Ludouicus dominatum inuafit^ ÔC filios procreauitMaximilianUjFrandfcum.Ex Valêtinaliberos habuit Aurelie dux,Carolum,PhilippumJoannem, Carolus,pater fuit Ludouici ducis Aureliæ,qui pôft iacflus eft Galliæ rex^cius nO' minis duodedmus,Philippus abfcp foboledeceflît, loannes Engo^ lifmorum princeps filium fufcepnCaroIum,patrem Francifci régis, qui Maximiliano Sfortia capto, fuâ in poteftatem redegit Infubriâ; fed Leo decimus Cgiàr,ipfo profligato,Frandicû Sfortiâexuîem reftituerunt, quo nunc demum extindo, rex Francifcus, repetendi fui iuris,utait, ÔC uindicandi cauiâ, bellum denuó mouet,quia poft interitû Sfortiæ, Cælàr Infubriam fuæ ditionis fecerat per Antoniu Læuam,quem,nauigaturusin Aphricâ, utfuprà diximus, legatum 8c cuftodem ibi reliquerat* Vbi primùm ergo de conatu regis intel kxitjilico per Gef maniam,alrjfcp in locis,quantum omninô poteft, confcribit exercitum,8c in ïtaliâ euocat : 8c quum Ncapoli Romam ucniftèt initio menfîs Aprilis, aliquot póft diebus, iènatum fibi dari petit, ÔC in frequenti cœtu cardinalium, præfente pontifice 8C exte* rorum regum legatis, orationem habet grauem ac uehementem in Galliæ regem,qui rupto fœdere 8c inueterato quodâ odio,pulcher' rimos ipiîus 8c iànCbiîîmos eonatus impediret ac euerteret. Exitus orationis erat, ut diccret iè paratum eflè cum illo dimicare ftngulari certamine, quo uidelicet altcrutrius priuato potius, quâm publico totius orbis incommodo,beni finis aliquando fiat.Prius quàm Nea poli di(cederet,fœdus cum eo Veneti feceruntin T urcam,e0qj ma^ gis,quód fore ij3erarent,ut Mediolani poflefiîonem alicui traderet. Nam cùm reliqui per Italiam dynaftæ, turn inprimis ipfî, neip Gai' los nec^ Cæiàrem uolebantampliflîmo principatu locupletari,8c fti perioribus annis eo fæpe confpirauerant, nunc in Gallum, nuncin Cæiarê, ut Franciicus Sfortiareftitueretur, quodab eo fibiminus eiîê periculi putarent. Etenim, eius foederis,quod ante annum ded' mum Clemens atcp Veneti contra Cæiàrem inicrant,hæc fuit cauiàj quod inum,profligato Sfortia, totam Infubriam uellc fibi putarent uendicare, quod quidem certifiGmo fuo cum dctrimento coniundÖ

élTè ïudi'caban nbsp;nbsp;nbsp;quum ante ànnu {èxtum, Clementis pontifias ingt;

tefuentu, Sforti^ Bononiæ reftitueret, mcredibilem fîbi condliauit bcneuolentiâ.NeapoIi quocp Cæiàrnuptiasperegitfiliæfugnothæ eu Alexandro Mcdices ; que Florentiæducèm cÔftituerat,uti libro feptimo dixinlus J Alexander hic erat filius nothus Laurenti) Medï^ ces,qui patrem habuit Petni,quem fupenbri libro diximus inoftio LirisobrutûfluAibusincerfjfiè, De Vergerio didûeftlibro fult; pàiori,quare fueritamandatus in Germania: cùm autê Gæfar Nea^ polim ueniret, pontifex illu reuoeàt : ubi magna celeritate Româ ue niflètjlegationêrenunciat : proteftantes concilium poftülare,liber5 Chriftianum,amp;S quidê intra fines Imperq,loco opportuno,quod Cæiàrfîtfpfispollicitus: deLuthero cæterîfque riullam eflè ipem, nifi opprimantur : ad illud de rege Britanniæ proteftantes minime aflentirijCæterosuero principes admodum frigere : Georgiûautem Saxoniæduccm afFirmare, maximum eflêpericulum à Lutheranis, qüod fane non alia ratione depellipoftîtauteuitari, quàmfi bellum Cæfar illisatque pontifex quamprimùm faciant.Ea recognita. Ver gérium pontifex,ut Neapolim celeritcr ad Cælàrcm tranfeurrat, ÔC hàcc illi commemoret, præfèrtim illud de capiendis armis in Luther ranoSjdimittit. Cùm deinde Romam Cgiàr ucniflèt,quod fuit Apri ii menlcjficut ante docuimus,indi(ftionem concilij multùm urgebat, ei'ufque rei diploma iècum afportare eu piebat : pontifex autem ,non, qüidem reculàre, Gd aliquam urbem Italiæ deligere, ÔC conditiones uelle fe præicriberc dicebat/eclefiac Romanæ neceflariàs. T um Cæ far,modo peragere illud uellet,non iê reliqua morari : nam Germa' nï'æpotifl'imam partem,ut incoipfum fequantur, adduôfurum. Sic crgo noiiem ex eo numero deligit pontifex,qui diploma confcribât.‘ Hierant Campegius,Cefius,Simoneta, Ginucius, Contarcnus,Po' lus,cardinales: archiepiftopus Brundufinus,epifcopus Rhegienfis; Vergeriüs, tune primùmfadus epifeopus Modrufienfis, acnort multo póft, luftinopolitanus : hi fîmul omnes, primùm, pontificc ptçfente,pofteafeparatim formulam indidliorus conftribunt, utin^ fvà dicetur. Suprù dieftu eft de legatione Britannica:cum qs adum fuit Smal caldiæcertis conditionibus. ut puram euangelfj doxftrinâ, Augufte propofitam,amp; póft explicatâ,rex propaget,ôô inlegitimo conciliô,fi quoderit, unà cùm ipfis defendat : ne cÔcilrj uel indidio' nemuel locum alterutri recipiant,nifi de commun! uoluntatetquod fi tarnen certisScindubitatis argumentis appareatjCiufmodifutU'^

rum cflc concilium, quale pontîfîcio legato Paulo Petro VergeffO fît demonftratum, ne repudietur : quod fi potifex nihildminus per* gat,ut tiim eius inftitutum impediaturjSc teftificatione publica recU fetur: ficutipforum doétrinæ iefe resadiunxit,itaquolt;^fcEdericon iungat,eiufcp dicatur patronus atep defenfornlla vulgaris de prima* tu pontifias opinio^reqeiatur in fempifernuin fi quod bellumno* mine religion is aut quauis alia de caufafiatin alterutros, ne epud au* xilij detur ei qui uim facinad foederis defenfionem rex dependatau* reorummilliacentena^cuiusquidempecunigpartem dimidiaiuCort federati,aim opusefir,impendant,reliquum uero fumptumexea, quam ipfi contribuerunt,pecunia,fàeiant:quôd fiautem diuturnun» fitbellum,amp;r uis hoftilis ità cogat, turn ad ducenta raillia rex annu* meret,quando quidem ipfi, cùm in eum calum res deuenerit, non 6 cultates modô,ièd uitam etiam atque fànguinê profundere pado te* neantur : eius quo(p fummæ fit eadem ratio quæ fuperioris,necina* burn ufum quàm ad defenfionem erogetur, 06 quod reliquûeritco» fe(ffo bello reddatur:hgc ad regem legad perfcribât,Ô6 cùm de ipfius mente cognorint,Saxoni,Lantgrauiôcp renuncient,quô communis deinde mfttatur ad ilium legatio.Ciîm ad regem bec poftulata legarf mifilîent, Vuittembcrgâprofe(fti,reliquam hyemem ibi tranfîgunf, interca cuin theologis ibi diflèrunt de dogmatis,amp;S potifiîma eraC eis controuerfia decœlibatu fàcerdôtum, de cœna Domini, demifl# pontifi'cia,deuotis monafticis : inprimisautcmfolicitabant,utdt* uortium regis, theologi probarent : fèd hi non fè poflê per feriptU' ram dicebant : cuncp illi multa deinde perfuadendi caufa in medium adducerent, höc inprimis, Clementem pÔtificem fèntentqs uariafîêt 06 ad Gallic regem,colloquio priuato,quid fêntiret,explic^: theo logi refpondebant, fi quidem ità fit, magnas regem habuiue caufat? urgentibus autem illis, ut iuftiflîmas fuilîê caufas dicerent, denega* bant. Cùm autem ex Anglia ueniifent iam literæ, quibus animuffl fuum rex atque fententiâexplanabat, legati certiorem de eo fadunt elexfforem, Ä x 11 die Martij, de regis optima uoluntate prolixèlo* cuti Vuittembergæ,quô turn princeps uenerat,poftulata plçraque illi placere demonftrant,fipaucaqu^dâemendentur:Etquanquam omnia fint per Britanniam pacata, nequefubfit caufà, quamobrem ab vllo fibi rex metuat,amp;,fi qua forte caulàfuit,eanuncuxoris repu diatæ fit interitu fublata,recuperandç tarnen attp retinendæuerg do drinægratia,noninum reculare,quam flagitent,pecuniæ fummam

dependcrCjfi feed us coëauhac ctiam de re uelle proliju'us ^gere corliît cum jpforum leganszquodautem honorem hune ei déférât^ ut fit foe derîs defenfor atep patronus, permagnâ haberegratiam, S)C l'pibrum ' agnofeere beneuolentiâ:ac h'cet intelligat, quanta fit hoc cum luuidia coniundam offenfione, reipublicæ tarnen caufà non detredare, fi de primo atep fecundo poftulato eonuenerit: nifi enim dodrinæ fit Concordia, putare, prouinciam hanenon iatis honorifîcam fibi futu* ram: cupere autem inprimis, ut fuæ atep ipfbrum ditionis uiri dodi prorfiis idem fentiant : ÔC cùm id fieri non pofie uideat, nifi quædam ipforuin doArinæconfeffîonis amp;nbsp;apologiæ loca, priuatis colloquijs præmoll(ancur,ideô rogareplurimiïm,ut legatos mittât,8Cin hisali^ quem infigniter do(ftum,qui cum fuis de dodrina tota,decp ceremo nrjs conférant attp ftatuant : cûncp tàm liberaleièfe prgbcat,inuicem ab ipfispetere,primùm,fiquiseibelliîfaciat,ucautquingêtos équités autnaiiesdecem inftrudas ôôornatasjfuppeditêtin menfes quatuor, deinde,utfumptuipfius,equitum milliaduo,peditu ueroquincp pro curent:poftremó,quam fentcntiain de diuortro fado theo’ogi Vuitgt; tembergici pronunciafient,ut earn ipfi quoep Iaudêt,8din futuro coii cilio propugnêc» Saxo,quoniâ ad fodos ea res omnis pertineat,cotn municaturu fe confilia refpondet. Aprilis deinde dies xxiniconftitui tur,quo die Fracofurti coueniant omnes,cum h?K: ipfa turn alijs de re bus. Cùm eó uentu efi:,Iegatis refponfum fuit»etfi iam primum in foe dusnonnuHi fintrccepti,quidam etiam propter itinerisintcruallum, quod ad fuosreferre non pofiint,definiendimandatumnullum haz bcantjfore tarnen,ut in hoe ipfo conuentu, quemadmodum fit ad rc^quot; gem mittêda legatio,ftatuatur,6ó qui iam ftatuere non pofiunt,intra menfemunum Saxoni Lantgrauióquefuam uoluntatem déclarent, quod ip fis ilicó póft,eo,quem defignauerinc,loco,renuncietur, neep dubitarc,quin hi maioris partis, quæ iam legationem approbarit, fciitenciam probent. Concepta deinde fuit adionis inftituendæfor muh,quam in Ängliam niictendi legati fequanturu'n ea cautum fuit inter alia,quum eó uenerint,amp; de fccdere forte decreuerint, ut in rez bus omnibus Imperium atep Cæfarem, cui fide fint atlt;p iurciurando deuindi,claris uerbis excipiant ♦ Ciuitatum nomine fuit ad legatio«» nem defignatus lacobus Sturmiusttheologi uero Melanchthon, Bu cerus, Georgius Draco ♦ Recepti funt in foedus, hoc in conuentu, Vuirtembergicus princeps VIrichus, Berninus amp;nbsp;Philippus fraz treSjPomeranig principes,Georgius ÔC loachimus Anhaldii,fratres,

Item Augufta,Francofurtum,Campodunum,Hamburgum, Hanz nobria:de cæteris quocp rebusjad fœdus atc^ defenfionem pertinen/ tibuSjdec^ iudicio Camerç tradacum fuit:hocetiam decrctum, tendos ad Cæfàrem efTe nuncios atcp Iiteras, quîbus ad ipfîus epiftogt; Iam,Neapoli datam,ut fupenori Iibro diximus^refpondeatur ♦ De Georgio Saxonig prindpe l'am fæpe diximus,quomodo Lutheri do élrinam inde ab initio uehemêter odiflTetxùm ergo per banc occafio^ nem uariæ lites inter ipfum atc^ Saxonem eledorem patruelem, hu^ ius parentemjna{cerentur,ità demum traniâda res fuit,ne quod reli* gionis caufa diflidium iît,uerum in eo fefe gerant utercp,quemadnio dum id putent Deo fe poife probare,deinde,ut amp;nbsp;alterutrius amp;nbsp;utri# pariter beneficiarq feu clientes, cuiusiibet rcligionis, eodem fine iurequo prius.nam habent utercp princeps permixta dominiazquod quidem pacis retinendæ gratia confultó maiores ità conftituerunt, ut uter eorum uellet mouere bellum, fuis ipfe fînibus atque populis damnum darecogeretur» Georgius autem,ea poftpofita trâfadione, -quibufdam ecdefiafticisditionis eledoris, annuosprouentus,quos in ipfiusagris haberct,non multo pôft,eô quôd Lutheri dodrinani fequerentur,denegabat:eadem etiam de cauià, communes utriuique clientes,ab ufitato moribuicp recepto poiTeffîonis beneficio répudiai bat» Mortuo uerô Saxone, ïoannesFridericus filius cçepitper lega^ tos 8^ per literas eum admonere padi, fed ille minus amice demum f eicribens, ueluti per contumeliam obiecit inter alia defedionem ab ecclefia ÔC à pontificeatc]^ Cçfaretcumc^ poil multam adionem, hoc demum anno fruftrâ rurfum eflet tentata conciliatio, per legatos ele* dor hoc in conuentu rem omnem iôcrjs ordinc commémorât,8^ ope confilióc^ iuuari fefe petit,fî quam ille forte cum fuis uim paret ♦ Ad decimum deinde Mai) diem dimittitur conuentus» Initioautem lunrj menfis, Angliæ rex coiugem fuam Annam Boleniam, adulterq damnatam 8if inceftus, capite pledit, quum filiam ex ea procreaflèt Ifabelam» ea res legationê,de qua diximus,Anglicanam fuftulit» Ingt; flammato iam bello Cæfaris cum Galliæ rege, Paulus i n, lunrj die fecûdo feriptum edit»pofteaquam ad hanc dignitatem benefido Dei peruenit, nihil magis optafle, quàm ut ecclefia, quæ fuæ curæ fit â Deo commiflra,fandi fpiritus auxilio fuâc^^ uigilantia repurgetur ab hærefibus 8lt;^erronbus, qui iampridem in ea natifint 8Caudi, tum etiam,ut emendatis moribus atc^ difeiplina, reftituatur in prifiinum ftatum:nam 8^ ciuilibus bellis 8^ impiorum etiam machinis illam dilt;

faccrariî quod fîbi ciimprimis doleat : cogîtanti ucrô magna cum fb licitudine,quemadmodum hîfce malisremediumadhiberet, nul* lam occurriflê uiam commodiorem, quàm illam ipfâm, qua confît millbus in rebus ecclefia femperfitufà, concilium uidelicet publia cum î hanc nimirum rationem ÔC antea fibi ièmper elle probatam,8^ nuncetiam, fimul atque peruenit ad hune dignitatis gradum, pro ' barijdeeoqueliteras adCæiarem alidfque reges dedifle non Icmel, iam plane rem conftituiflê, ÔC omnino iperare, futurum, ut per banc ueluti medicinam, non foliim ex agro domini reuellantur hæ^ relès,uerumetiam utcompolîtis regumdÜTidijs confirmatapa^ ce,bellum inferaturhoftibus fidei, quo fcilicet noftra recuperen* tur,amp;rexergaftulis illis atque milèrabili ièruitute captiui liberen* tur,amp;:homines prophaninoftræ fiantreligionis, ÔCinunum ue^ lut ouile congregentur omnes : quod cum ità fit, pro ea, quam ob^ tineatpoteftate, deque fratrum fuorumcardinalium aflènfu,con^ cilium indicere le to tins orbis Chriftiani publicum, ut ad uigefîmS tertium Maq diem anni ièquentis Mantuam ueniant omnes, lo--cum fruétuofum Sgt;C opportunum , quo concilrj tune fiat initium. Itaque mandate in uniueriùm omnibus ecclefiæ præfedis, ubicun' que terrarum uiuant, ut per earn, qua fint deuin(fii,fidê,illó ueniant iplï: nifipoenam legibus conftitutam fubire uelint: Cæiarem au* tem,reges, prindpes £gt;C alios, quibus uel iure uel confuetudine licet intereiïeconcilijs, monere atque rogareperChriftum,utipfiquolt; que reipublicæ cauià ueniant, aut fi non poiîî'nt, legationes eo mit^ tant honorificas 8lt;S amplas : Cunque ad omnium ordinum falutem hoc pertineatjUt ipfimet coràm interfint,iperare iê,Cæiaremiiv primis atque Galliæ regem non eiîè defuturosCæiarem qup dem, religionis amore, turn iuo turn Ferdinand! fratris ÔC ïmperi) principum nomine, non ièmel de concilio iolicitaflê Clementem iè-' ptimum : quia uero bellis Sgt;C alrjs incommodis, maxime uero Clegt; mentis morte res impedita fit, ab initio ftatim fui pontificatus, quid fuæ uoluntatis eflèt, Cæiàri ièiè nunciaiîè,cui pergratum etiam illud fuerit: feripfifle quoque Gallorum régi, quiliberaliter ÔC Simicè iponderit, ciim'antea quoque datis ad Clementem atque iènatum cardinalium literis admo dum pijs,mentem atque ièntentiam ille iu-am ea de re demonftraifet : ueruntamen,fi forte non uemant ipfi, ro gare tarnen, ut iiiæ ditionis homines,quibus intereiîè licet, eô ueni* re iubeant ipiôs, aut fi iuftis illi de caufis non poiîînt, cuius quidem

rei Pdem faccre debeantjegatos mittant, qui ad exitum ufqtic Man tuac permaneant, ut uidelicet in eo conuentu décréta fiant, quomo^ dó nbsp;ccclefiareformctur,priftinumque Iplendoremrecuperet,

funditus tollantur hære(ès,amp; inhoftes religionis bellum mouea* tur:Et ueró quiafcriptum boe ad quofdapertineat, quibus abfque periculo res denunciari non poflït, deinde, ne quis ignorantiæ eau-* film aliquam ob ducat, placere, utinæde diui Petri amp;nbsp;Lateranen/ fi palam recitetur illud, ÔC póft in urbe, quibus oportet atque fieri confueuitlocis,affîgatur. iubftripferunt huic diplomati cardinales uiginti fêx. Ad fèptimum lunq diem, Ferdinandus rex, Oenv ponte miilb legato ad Heluetios lacobo Sturcelio, iureconfulto, Galliæ regem folicitafiê uos, inquit, de auxilfjs, neque tarnen impC' trafic quicquam audio : quodquidemfummacumuoluptateacce/ ,pi, ad Cæfàrem perfcripfi : nam certè per fè æquum eft,ut ità fiat. Etenim buius belli caufam Cæfiir nullam dédit, ÔC omnino confti^ tuerat bac æftate cum barbaris noftrc religionis boftibus dimica^ re. Gallus autem ilico poft Francifei Sfortiæ Mediolani ducis in' teritum, etfinibil in eoprincipatu iurisnâbêî, quanquam fuperio' ribus annis deretota tranfigerat, cœpitinire belli confilia, ^uio'^ latispaiftis Infubrîamfibi reftitui poftulabat,additacomminatio' ne,nifîimpetraret:fîmulque eodem tempore conduisis undique copqs tranfcenditalpeSjSô Sabaudiæduccm,ïmperij principem ag' grcfluseft,eouidelicet confilio, ut ilia patefada uia Sc fiihiugata prouincia,longius progrederetur. Itaque Cæfàr, utregionem illam defenderet, necciîè babuit exercitum nbsp;nbsp;ipfe conferibere. Et quam

quam non fokim inde ab initiOjièd póft etiarn, ciim iam fui muniem di atque tuendi caufa maximosfecifiêt fumptus,pacemuebemeiv ter expetiuit neque detreélauit quo minus Infubriam ille certis conditionibus acciperct, ut quidem Sc pontifici coram 06 cardb nahum fenatui 8^ multorum regum legaris Romæ nuper ipfè de/ tnonftrauit,Gallus tarnen, ijs omnibus repudiatis, infêntentiapep manfit 4 Nunc autem ad me defertur, ilium rurfus inftare conti/ nenter apud uos amp;nbsp;urgere auxilia, Só præfè ferre, tanquam ex lege foederis illafibi debeantur,eó quod in fuis ipfe finibus bellopeta/ tur,amp;S Cæfàr ipfum retro cedentem ultro perfequatur, Long^ ucro res aliter habet » Nam ut fuprà diiftum eft, non Cæfàr, fèd ih le buius belli fedt initium, ôô Cæfàrem inuitum ad arma pertra/ xit, Ac licet nunc propter oppofitam Cæfàris aciem retro ceda%

5ôCæûrinftctdifccdenti,nôn proptereabelli Câîamp;rcft dicendus author,{êd recflè facere uideri debet,qui confètîùtur hoftcni,ut et de damno dato fibi ßtisfiat,amp; oefum publicum recupcrctur, Non ha-' bet ergo locum,inud,quod tantoperciadatet ur^ct^confocdcratio-' nis caput, Quod cum ità fit, quoniam luolata hde bellum rurfiis exdtauit, peto, ut ne quas ad ilium copias tranfire patiamini. hoc amp;nbsp;Cæfari mihîquepergratum erit, amp;nbsp;adrcipublicæ ueftræ tranquilli* tatem inprimis pertinebit. nbsp;nbsp;Interea protefiantes legationem mit'

tunt ad Cæfarem in Italiam nbsp;nbsp;nbsp;illud, de occupais ccclcfiafticorum ,

bonis,qua quidem de re Cælâr cum ipfis per literas cxpoftulauerat, utfuperiori libro diximus,excuamp;nt,amp; de Camcræiudicio querun^ tur:fed antequam legati perueniflènt cô,Csclàr,ïuIi) die lèptimo. Sa* uilia oppido literas dederat ad proteftantcs»Etfi frequenter antehac turn literis turn per legatos ipfis nundarit,eô le fpedare totu, ut pa* cem in Germania conftituat,amp; quicquid eft diffidiorum^prsefertim ueróreligionis,placidècomponat,nccco nomine cuiquam fîatulla moleftia , licetipiâquoque re præftiterit adhuc quod fcripfit,ta-' men,quia Galliærex,ciu nunc obuiam ire cum exercitu cogatur ini* quamolienti, falfo fuggerat ipfis, quafinadus occafioncm,fitiuola* turus indudas atque pacem, ideo fe rurfum his literis ipfbs uoluiflc comonefacere, ne qiu'd dus rd credant, led hoc certo perfuafum ha* beantjferuaturum le pada, neque religionis caufa cuiquam faduru bdlum,nec ullum in Germania motum exdtaturum efle: nam hunc apparatum bellicum fieri totum,iuris amp;nbsp;author!tatis uindicâdæ luç caufa : fint igitur animo tranquillo, ncc ad ullum motum excitari fe-* fe patiantur : hoc 8c fibi pergratum, amp;nbsp;ipfis quoque futuru efiè per* utile. Colledis iam uiribus, per mediam ItaJiam fado itinere, ualido cum exercitu Cælâr in prouinciam Galliam inuadit. Rex ad Auenionem caftra pofuit,inter Rhodanum et Druentiam flumina, amp;nbsp;deuaftatis agris,qua parte Cælàrem elîê delcenluru uidebat, cum pugnandi poteftatem non laceret,m fummas ilium dilRcultates con iccit. nam inopia rerum omnium Cælâr addudus, ÔC multis homi* num millibus ex media Ôf contagione defideratis, Antonio quoque Læualublato,cûmreliquas copias dimififlet, Genuam redit. Alter eius cxercitus,per earn æftatem,in Veromanduis bellum faciens,op pidum Peronam obledit, Henrico Naflouio dudore, uerum infe* da re, per idem fere tempus, quo Cælâr ex prouinda, difceflit, ÔC utriufquerei nuncius allatus Luteciameodem die,magnalætitiaci*

uftatem afFedt.namualde trepidatumfuit,Sfgraues habebahtUM ad populum in Cæûrem conciones,amp;r uallis atque foflis urbem m« nire cœpcrant kgati régis, ad portas crant difpofitæftationes, Militabat hoc in bello Galliæ régi, Gulidmus FurftembergiuS Germanus . Sub huius inirium belli uitam finijt Gal lise regis fili' lis natu maximus,Franci{cus,ododecimannorumadolefcens. Vc-* nêno perijflê fàma fuit, ÔC ïtalus quidam Sebaftianus Moncuculla' nus in iufpitionem uocatus,habita quæftione,diuerfis equis Lugdu ni fuitdiftradus, Sf rex datis poftealiteris ad Germaniæ principes, inter alia grauem cade re querimoniamhabuit, in Antonium Læ' «am amp;nbsp;Ferrandum Gonzagam, Cælaris adminiftros, omnem in' vidiam faóii conferens ♦ Archiepifeopus Colonienfis Herman^ nuSjCiimiam olimemendationemecdeîiæ cogitaret,hortatufuO' rum, prouinciæ fuæ concilium cogit in hoc tempore, uocatis eo Üquis uti Reri folet fuæditionis epiicopis, Leodino, Traiedenfî, IVlonafterienfi, Ofnabrugenii, Mindenfi, faCta iiint ibi décréta de ceremonRs atque dodrina : póft etiam eius rd liber fuit editus, quern loannes Gropperus, iuris pontificq profefTor, compoiuit, in quo plscraque omnia dogmata pontißeia, nouis interpretationibus èc uduti coloribus ueftiuntur. Hoc ipfumuerofcriptum, nequC turn iatisfadebat, licet ederetur, aliquotpoft annis,epiicopomp nus placuit, ut fuo loco dicemus. Ad hoc etiam tempus, lulio men' fcjdeceiïît èuita. EraCmus Roterodamus,(èptuaginta drciter aiv norumlenex, Bafileæièpulrus,quo remigraueratFriburgordido» • Qiiantus 8^ quam doquens uir fuerit, quantumque ei res omnis Ip tcrariadebeatjteftificanturipßus monumenta. Peroccaßoncprogt; fligati pontificatus, S)C repudiatæ filiæ Mariæ, quam uulgó diligC' bant,amp; ßippliciorum, quibus nonnulli fueruntafFed:i,quód regijs edidis non obtemperaßent, nata fuit grauis per Angliam (êdiiioî quæbreui tempore fieexarßt, utrex condudis copijs obuiam illis procederet : cum autem caftris utrinque poßtis in colloquium eßet uentum,demulfis quorundamanimis,rdiquaturbadifteflitab ar* mis :8c cilm iam æftus ille deferbuiflet,capite plærique muldati fuc runt, eius motus authores « Qiias lulio menft Cçîar dédit ïiteras,' ut didumeft, qs pfoteftantes nona die Septembris rdpondent, 8C quód adeó benigne liberalitérque {crip(èrit,permagnam animo cOC piße uoluptatem atque lætitiamoftendunt : nam licet ipßusuerbia atq^ promißis fide haberent, tarnen,quód eflent ad ft uarq rumores

âllacf deîpfiusoffenfione,deinde^quodCamerac8ópîæriqucalq itf diccs,non habita ratione pacis,contra G mul tis modis cxperirentur, cauiàm fîbi dubitationis atcp folicitudinis inieAâ ftiifle : nunc uero, poftquam rurfus adeo beneuolè nbsp;aperte fcripferit, nihil amplius

dubitare, quin amp;nbsp;ilia præftet,8ô maleuolorum calumnias excludatx idem iè fadhiros inuicem, nec i)s,qui lêcus de ipfb pcrfuadere uelint, habituros cflê lîdem, incæteris etiam rebus omnibus aâuros quocf fui fitoffîcrj : Et quanquam nunc diuulgatum fit de concilio, quocî ipfo Iblicitantc, ut qui dem fcriptum habet,pontifex ad uigefimum lertium Mafj diem anni lèquentis, Mantuam conuocarit, ex quo là nèfcripto, cuiufmodi fit futura conditio,qui modus concilq,uidert non poffît, tarnen, ctimamp;ipfipiumliberümCp côcilium in German niacogendu,{èmper flagitarint,cumamp; in Imperq comités nbsp;pacific

ipGus atep etiâ Clementis pôtificis legato,claris uerbis hoc ipfum abunde iatis dem5ftrarint,omnino c5fidere,futur5,ut legitime rent inftituat. Hoc ipfo menie potifex aliud fcriptueuulgat,0Cincereat dum fiat concilium, uelle fe dicit famlfam ciuitatem Roçnam, totiu» Orbis Chriftiani caput, doâ:rinæ,morum atque difciplinac magi* ftram emendare, 8gt;C ab omnibus eluerc fordibus atque uitrjs,ut fiiat nimirum domo redlè purgata, reliquas eo facilius ctiam purgarclfi ceat : amp;nbsp;ucro,quia fit imbecillis hominum natura, nec ipfe rem tanta obire foïus,8ó fimul alia quoep reipublicæ negotia procurare polîît, ideö fe cardinales aliquot delegifle,quos fibi Deus immortalis, offfi cq fui èc folicitudinis tanquam adiutores atep focios adiunxcrit,qui rem iftâ adco neceflariam atep falutare adminiftrcnt,Oftienlem,San feuerinû,Ginutium,Simonetam,ÔÔ cum his epilcopu Caflanenlem, Nuuoficum, Aqucnlem.His iubet omneis parère, graui conftituta pœna,qui fecus fecerint. nbsp;nbsp;Cælàr Odobri menie Genua Ibluit, SC

in Hifpaniam redit, Galliærex Luteciam deinde uenit, 86 calendis lanuarrj filiam natu maximam Magdalcnam, in matrimonium ibi dat lacobo quinto Scotiæ régi, qui fuperiori autumno uenerat in Galliam. Ad hoc iplum ferè tempus,Laurentius Medices,gentilc ctpropinquûfuum, Alexandru Medices Florentine principem,no du per infidiasintcrficit, cum in fuas ædes eu traduxiflet,inie(ftalpc potiundæ cuiufdam matronænobilis,uicinæfuac,quc forma 86 pu^ dicing laude egteris anteibat, Eo fublato,fumma rei perucnit ad Cof mum Medices, qui de uolûtate Cgfaris in matrimoniu poftea duxif

Petri Toletani proregis Neapolitan! filiam Eleonora. Idibus dcquot; inde Ianuarfi,GalIiæ rex, Luteciæ Parifiomm uenit in curiam foren fern, quod raró fieri confiieuit,amp; frequenti admodufenatu, grauem habet de CæGre qucr/moniâ,amp;S cauiàs explicat,cur Flandria ÔC At' tefia prouinciæ,quas regum GaJIorum beneficio atque tutela Cælâr teneat, ficut ipfius etiam maiores, ad Galliæ patrimonium reuocan debcanc. uerba faciebat aduocatus regius Capellus^nequc Cgfàrem, fed Carolum Auftriaeû appellabat. Interim Tigurini, Bernâtes, Bafilieniès, Argentinenfcs,ad Galliæ regem interceduntpro rjs, qui propter rcligionc erant in uinculis, ut exules reftituerentur, ora' bant. rex iamantea redeundi faculfâtem dederat profugis,Slt; libep tatem cÔccflcrat captiuis, ea lege, fi quidem ad epifeopos eorumque uicarios crimenintentatum abiurarent,amp;inpofterum redecaue' rent : hanc uero conditioné legati cupiebant omnino remitti, æ rex nonnihil quidem laxauit, fed defiderio tarnen illorum non Gtisfedt, Sc die X X ( J11 Februari), per Annam Momorancium, curiæ magf ftrumrciponditzdcquofiiipitio deinde fuit, quod ipfius impulfu rex minus liberaliter egiflet. ufi fuerunt opera reginæ Nauarræle-* gati,quæ loror erat germana regis, lecfiafiîma mulier,amp; ueræ doâri næ perquàm ftudioià, Côfcrip tis interea copijs, rex,initio Martij progrefius in Atrebates, oppidum Sc arcem Hefdinum ualde mU' rutam obfidet, ac intra mêièm deditione capit. Ad hoc ipfiim tem' pus uenit ad regem legatus à pontifice, Rcginaldus Polus Anglus, nuperfalt;fhiscardinalis,amplifiîmogenerenatus. Legationis caufa fuifiê putatur, ut aduerfus Angliæ regem aliquid cuderetur. Sub illud tempus, quo Galliæ regis filiam Scotiæ rex ducebat, pontifex à dono milêratenlem fabrefadum, mukîqueprccij, Scin Angliae regem,iplum excitabat. Soient autê pontifices,in node natalis Chri fti,certis quibufdam ceremonijs,ut alia multa,fic etiam enlèm confc' crare,ficuti uocant, quem deinde honoris beneuolentiæ caulà tra dunt aut etiâ abfenti mittunt,cui uidetur. Sixtus quartus hune mo/ rem inprimis ufurpaflê dicitur, ut quidem iplôrum habet ceremo^ niarum liber. nbsp;nbsp;Polus librum poftea confcripfit,cui titulum dédit,

pro ecclefiafticæ unitatis defenfione. Regem autem Henricum affà' tur,grauitdque rcprehendit,quôdlèfecaputecclefiæ conftituatî nam ad lolum pontifîcem Romanûid munus pertinere,qui fit Chri fti uicarius Sc fucceflbr Petri, quem Chriftus apoft olorum prindpé defignarit: hune enimeflè, qui folus relponderit, Chriftumeflêfi' hum

hum Dci : (liper hunc, ueluti petram, Chriftum ædifîcafTèccdenani fuam : pro eius fide Chriftum oraHe, ut ipfe conuerfus fratres quo* que fuos conuerteret : loannem, à morte Chrifti femper obfecu* turneflePetro,cunqueadfèpulchrû Chrifti fimulambo propera* rent,nohufle priorem mgredi,(ed honorem hune ilh detulifle t cura pafcendi oues,illi fuifle demandatam à Chrifto prgcïpuè : ftd amp;nbsp;rete plenum pi{cibus,quod à multis trahi non poteraqab uno Petro fuif fepertradrt in Iittus.Ad caufàm diuortrj póft accedi't. regê non con fcientiæ terrore nefp metu numinis diuini,ficut præ fe ferat, ftd lib/* dine cæco quodam amore concitatum,de(eruifle Catarinam uxo rem,quam Arturus frateqx 11 n annorum adolefcens,et imbecillus, uirgmem reh'quiflet : Annam Boleni'am non ei Ii’cuifle ducere,cuius anteafororem habuerit concubinam : uirginem autem fuifleCata* rinam,ipfiimmetefle profeflum turn alrjs,turn Cariari. Vehementer ttiain exagitat, quôd dimi'flîs h'ten's ad omnei's academias,de primo \ huo matrimoni'o rex confih'um exquifierit, ÔC fua fit ipft lætatus tur* pitudine quum illud mceftum fui'fle nonnulli pronunciarent ; ualgt; de autem efle pudendum, quod fcorti fih'am,legitimæ fih'æ, nbsp;nbsp;pro'^

batiflimae qui'dem tjirgini,pracferat, Póft,de fiipph'cio Roffenfis epifeopi Thomæ Mori multum (èrmonê habet, deteftatus crude litatem, Adhæc,quomodo rex omnei's ordines adfli'xerit, m quanta nufen'am florentiflimum regnu adduxerit,quantum ei periculu I'm* mineata Cæfàre,prop ter repudi'atam materterâ ac profli'gatam reh'* gionem, 8c quam nullum pofli't aut debeat à fuis uel etiam exterm's auxihum expeiftare, qui tarn fit male meritus de republi'ca, demon* ftratjSc ad Cælàrem orati'one conueramp;,plurimi's eum uerbis,ut fami hæ fuæ contumeh'am tàm infisnem ulcifcatur,exacuit,Ôd T urdcum leinen per Angh'am atque Germania di'flipatum efle dici't, doân'nâ, \ pontifia' contrariam,defignans. Poft mul ta deinde criminationê óó acerrimareprehenfionem, ad pœnitentiâ inuitat,nee ullum ftiperel* iè dia't aliud remedium, quam ut ad ecclefiæ gremium reuertatur, quam aliquando libris editis defenderit, gloriofiflïmo nimirum exemplo. Scriptum hoc excufum Romæ, no addito tempore, din latuit, Sc poft multos demum annos,ad unum 8c alterum in Germa niam emanauit.Scribedi uero caulam hanc efle diciqquod rex id all* quandopetierit. Et quan^ nônulli per Angliam uiri doifti, qui idc feciflent, uitam profuderunt, ft tarnen, qui plurimûm ipfi debeaq ' quid fui fitconfilii,nonpotuiflè diflîmulare: nelt;^ ueró maledicentig

tribuendum iftud efle: natura enim.amp;S uitæ quodaminfh'tuto pïurÏ' mum ab co morbo fèlè abhorrere : fed quoniam adulatoru uocibus deceptum,amp;S toto cœlo, quod did fokt, errantem,in uiam reuocet, maximum ef fèfè dare beneficium, Henricus rex in literiseuminfti' tuicurauit, adolefcentem, Sc benigne multa ineumfecit: cumaW' tern ea, quam diximus mutatio per Angliam fieret, nec ille proba' ret, Paufus tertius,monitu Sc commendatione Contareni, cardinal lem ipfiim créât 8c Romam accerfit, Qui familiariter hominem no* runt,euangelii docfirinam eiprobe cognitam eflèdicunt: quodau' tern in Henricum regem ità fcripkrit, caufam eflè putant ut fufpf tione euitaret Lutheranifini. Librum uero fumptu fuo curauit Ro^ mæ procudi, ficuti ferunt,8ó ad fe receptis omnibus exemplis, poH' tifici tantumatque cardinalibus intimis amicis legendumdabat. nam 60 illis probare fèfè uolebat,66 fîmuï uerebatur,ut eftcredibik, ne fi uulgo legeretur in eorum reprehenfionem incurreret, qui Ion' gè diuerfum ab ipfô non femel audiuifknt.

TARIORVMjDE S T A T V R B L I G I O N I S E T R E publiœy Caroîo (^mntoy Ccejàre^

H AVGVSTANIS LOCVTI SVMVS LIBRO NO« no. cüm hi demum religionem mutaflènt,amp; eccle/ fiafliciplænCp genere nobiles, hancob caufamira^ ti defèruiflènt urbem, fènatus ad Cæfàrem, Ferdf nandum regem 8c omneis Imperi) ordines edito fcripto, fadi fui rationem explicat,amp;r quam amice cum illis egerit, quam multapertulerit, quam auteilli fèfè geflèrint odiofè, 06 quomodó fèditionem aliquoties in urbe conati fintexci' tare, commémorât » Huie deinde fcripto, non multo póft, turn fuo turn flxorum nomine refpondetepifcopus Chriftophorus, Só â mul ta criminatione,Cælârem atque principes hortatur,quanddquideni adipfosnon minus quâm adfèpericulumpertineat, ut in medium confulant. De legatione proteftantium in Italiam ad Cæfàrem milTajdidûeftlibro fuperiori, Hierantloachimus Pappenhemus, Ludoup

Ludouicus BambachuSjClaudiusPeutingerus lurecôfultus, et tria potifïîmiim habebant in mandatis,de quibus agerent: ut famam illâ excitatam,quafi ciïm Galliæ Angliæ regefedus ipiî feciflènt, futarentjUt Cameræ iudicium Cæiàr cohiberet, ut qui poft pacifica tionem Noribergicaminfoedus ueniflènt, eius quoque pacis benefî cio fruerentur.Ea poftulata Cgiàr audiuit quideni,fed rebus bellicis occupatuSjin Germaniam le miflurum eflê legatum ait, qui reipon^ deat: cùm ergo Genua rediturus eflet inHifpaniâ, ut antè diximus, Mathiam Heldum procancellarium in Germaniam amandat. pro^ teftantes, ciïm id exlegatis do mû reueriîs audiflênt,{èptimu Februa rij die conftituunt,quo die Smakaldig cÔueniant omnes:et quiacon cili) dies inftabat,nelt;^ dubiû erat,quin Cæfâris orator ea de re quocp difturus elîêt, placuit, theologos etiam, amp;nbsp;primi quidem nominis, adduci oportere. ueniunt igitur ad conftitutum diem, præter priiv cipes atque ciuitatum legatos, Lutherus, MeIanchthon,Bucerus, Ofiander,alrjcp multi, Heldus, lanuario menft Vienna digreflus à Ferdinando Romanorum rege, in innere certior faëlus per Sa* xonem atque Lantgrauium de ipforum conuentu,cilm Smalcaldia ueniflet, Februari) die x v in omnium conftflu uerba facit. Iniundlû fibi eile à nbsp;nbsp;läre,ut Saxoni tantum atcp Lantgrauio fua mandata re-*

ferat, fedquoniam hiputarintfocqs eile communicanda quoque, uoluifle morem eis gerere : non fibi quidem eflê notos confœdera* torum legatos omneis, ideóquc,fiqui fint in eo numero, ad quos refponfum hoc Cæfàris nihil pertineat,non eflê, quod hi lêcum alp quid adum arbitrentur, inprimis autem Auguftani,qui ÔC in Italia Cæfarem èc in Hilpania priuatim de religione læpe lc,licitarint, nuper etiam Genuæ per legatum, cui turn Cælàr dixerit, fore ut per aliquem è fuis,in Germania det ipfis refponfum : illos autem aduen* tu fuo minime expeêlato, mutaflê ftatum religionis, non abfque Cg fans contemptu Sóludibrio: itaquelêmutata neceflarió confili) fui ratione, ciïm Auguftam ueniflêt, nihil quicquàm egiflê cum il-* lis, amp;nbsp;rem omnem ad Cælàrem bona fide fcripfiffe, Cùm deinde lug legationisexhibuiflêtteftimonium,pergit, ôcCælàris nomine di* dafalute, quod de fœdere Gallico nbsp;Britannico tàm diligenter lêlê

purgarint,auditu fuiflê pergratum Cgfari,qui 8C fidem ipfis habeat, amp;nbsp;uirtutem quoque collaudet, quod à Gallicis artibus, infidiarum plenis, prudenter fibi caueant : póft,de bello Sabaudico,deque Gal liæ rege mul ta locutus, ilium non Cælàri modo impedimentum in*

flirre,quo minus omne robur in Turcam cxpediat,{ed conûlh quo^’ ' que comiTiunicare cum Turcis, amp;nbsp;illos in rempubh'cam Chriftiana cxcitare dicebat : hoc etiam dus efle perpetuum ftudium,ut diuulfis

exacerbatis animi'Sjbellum ciuile per Germaniam accendat, 8C in hoc nunc efle totum, ut I'pfls perfuadeatur, quafl pada Caefar non flt (eruaturus : petereautem,netam fraudulentis confilijs fidem ha* beant : Cæfarem enim ea e(îê uirtute, ut â padis minime fit difceflli* rus,amp; eius quidem rei non unum I'pfbs habere documentum: Ad ih iudde iudicio Cameræquodattinet,mandafîêCæfarem, utâ eau* fis reh'gionis abftinerent : illos autem, dans poftea Iiteris ad Cæfà* rem,expofuifle, controuerfîam oriri fæpenumero, quæfintrelp gionis caufæ, quæ minus : itaque hiflîfîê Cæfarem, ut quas caufas à religione fcparatas effe putarent, de ijs inefiffèrenter cognofccrenß perquàm enimillifuiflegraue, luris admmiftrationcm retardari: quanta eti'am in eo fuerit diffîcultas,in adione Noribergica fan's po tuifleuideri: fèdab eo tempore multas incidifïècaufàs, de quibus CLim Cameræ indices agere uellent, ab ipfis amp;nbsp;reeufâti fint, afpe* riohbus etiam uerbis corhpellati, nbsp;nbsp;eius rei querimonias adCæ*

farcm eflè delatas à litigatoribus, qui fuum iure confèqui non fè pof fe dicant : quæ fane res permolefta fit Cæfari , præfèrtim, cùm plæ-» riqueomnes indices deledi fint ex Imperi) prouincijs, nec infufpp tionem temercuocaripoflint : Cæfarem ipfum quoquc,re totadp ligenter perueftigata, quas ad religionêipfi caufàs aliquot relcrP bant,exiftimare, non eô referri oportere, uerùm ità fèntirc, cùm lis ôritur,quo in numero collocari caufa debeat,à iudicibus petendum hoc efle,non ab ipfis litigatoribus: nam ut à caufis religiofis abftinea tur,fan's ipfis efîèdebere: quod fi uerô indices prætcr Cæfâris cdp dnm egerint, non laturos impunè, 60 fore, ut iuxta legem Ratisbo nælatammulcflentur : fèdCæfarem ipfosinuicem moncre,neprp uatim à nonnullis inftigati, temere quid feciant, neue Cameræ prç/ feribant: hoc enim neq? licere, efle turbulentum,8lt; ad Cæfâreæ iu hfdidionis contemptum pertinere cumprimis, ÔC in ipfos quoque indices contumeliofum efle, qui fint partim illuftribus nati familijs, partim eruditione uirtute præftantes : petere igitur, ne ius ipfum impediant. Quod eft c poftulatis tenium,ut enam illi,qui pace No ribergica non finit comprehenfi, fruantur eins pacis commodo: Cæfarem,quo tempore, ipforum eflent in caftris legati, peroc*' cupationes bellicas ca de re non potuifle cognofcerc : amp;nbsp;licet re*

Iigioncmâ nonnuU/smutatam intdlexeric,tarnen,quôdinfœdus præterea recepti fint alij nihil audiflè : quod fii'ani ea. fit ipfbrum mens atque poftulatum,ut reliquis omnibus per Imperium,qiu Ion gè{ccusaÉtehacpromi{êrunt,quidecreta comitiorum laudarunt, qui paefa's etiam antiquæ religioni fefe deuinxerunt, liccat, poftha' bin's promiffîs, palt;flis et obligationibus, â ueteri rcligione defîcere, amp;nbsp;fuo arbitratunouam conftituerc, féque ipfis adiungerc, quàm idCæfari non fit integrum,et quantopere confeiennam dus grauet’ per fe uoluilte teftificari : quod fi etiam Cæfàr concedaf,aut fi fpontc fua reliqui ordines faciant Sc CxCar babeat rat5,uidere tarnen ipfos, quàm id nô fit pacificationi Noribergicæ congruum î etenim fi eufz libet à promiiTo difeedere, Sc quam uelit religionê fequi liceagquid ïliudinde fitexpedandum, quàm,ut fundamentum aâionis Noriz bergicæ,nimirum pax ipfa,uioIetur»Cæiarem ergô,câm de reliquo tum inftituto certius cognouerit,fàlt;fhirum eflê,quod æquum uidc* bitutjfèd interim poftulare, utamp;Sinducias ipfi fèruent,amp;f ne uiolenz tur ab alijSjdent operam:quod quidem ipfos plane fat^uros efie cou fîdat, præfertim, cùm iam concilq tempus appropinquet, quo conz trouerfiasomneis compofitumirifperare îiceat: ipfôs nimirum ad Cæfaremde concilio quoque fcripfiflc,amp;Squartum hoc eflè caput, de quo mandatum babeat cum ipfis agendi, ut uidelicet cognita Cæ fan's in eouoluntate,facilius decemant.Et primo quidê, feireipfos, quemadmodum Cæfàr ÔC præfèns, nbsp;abfens per legatos, multis in

lmpcrqcomitbs,decomponenda reb'gionc,diumultumque deb'z beraritjfado demiim decreto, conciliuefleperagendum : non prius autem conquieuifie Cæfàrê, quàm illud indiceretur,8c hoc eius fuifi^ fe propofitijUt ex Aphrica reuerfus,intra fines Imperfj maneret,doz nccinteruentuconcilij difiidium eflêtomnefublatumtquôdautem hyemc fuperiori nauigandum fiut in Hifpanias, non paruam ei mo leftiam attulifie : ucruntamen conftituiffe iam uerc primo in Italiam redireatque interefle concilio, necineoquicquamei fore impediz niento,nifi maior aliqua belli tempeftas oriatur, cui fit ton's uiribus refiftendum: SCutimpediaturbello, quo minus ipfecoram adfir, daturum efic tarn en opcram, ne quid hac in parte defiderari ab ipib poffit: ac licet Galliæ rex, omni uiolata fide,gerendi belli ncceflitatc ipfi impofuerit, tarnen, quo minus pax cum eo fiat, nihil efie,quod æquum fit, prætermifiurum : cum ipfi concordiæfêmper fint ui* fîperquàm cflècupidi, nec alia quàm per concilium appareat uii»

tof«inodior,ad quodctiam ipQ prouocarint, putarc CæGrcm,nori cfledeHirLirosreipublicæ,necaliorumperfuafu mutaturos propo* fitum, aut maiori diflîpatiom caufâm daturos eflê, præfèrtim cùm aliæquoque genteshuc fuas cogitationes atque ftudiaréférant,amp; (pes magna fit,fore, ut non modo diflîdia tollantur,uerumetiam ecz cleHa: retflè conftituantur 8f emendentur t Quid autem ipforum irt eo fi t uoluntatis cuperc CæGrem clarè cognofcerc : nam fi rccufent 60 excipiant ÔC procraftinent,arbttrari Cæfàrem,futurum, ut Ô6 res pulcherrima, tanquam in medio curfu tardetur,Ô!S exteri quoquc fufpitionem dcipfîsconcipiant, quafi perturbationem reipublicae magis quàm paccm 8c ocium ament : cunque Cxfir co foldm fpC' ô:et,ut gloria Dei celebretur et hominû iàluti cÔfulatur,hortari atc^ petere uehementer, ut Sc ipfius ÔC reipublicæ defiderio fatisfaciant; habere quoquc iè in mandatis, fi quid incidcthac in rc difceptatio/ nis, ut id omne diluât componat : fuum igitur in eo paratum efi fe ftudium atque uoluntatem : fi quid etiam fui fcrmonis ampliiis ab iè uelint explicari,non iè recuiàre, Poftridic,quàm hæc dixiflet, priuatim eoit cumdeélore Saxoniæ principe, Cæfàrem ci cumprv mis optime uelle: quo minus autc illudadhuc quidem declarant, impedimento fuilîe diflîdium religionis : Cum uero fpes magna fit, indidtoiam concilio,remomnempoflè componi,flagitarCjUtadquot; fit concilio, fuofque mittat legatos, quo nimirum omni fublata di fcordia,fuameibeneuolentiam demonftrarc poflît: namfirecufet Sc excep tionibus utatur,quid ex eo fit nafciturum incommodi,facP lèipfumuidere: deinde, quia maximoshoc tempore Turca faciat apparatus bellicos,ut Germaniam inuadat,petere,ut auxiliade^ creta Ratisbonæ, contra uim Turricam, mittat, aut fi forte Turca non promoueat caftra, neque Germaniam adoriatur, ut tumeagt; demauxilia fubminiftret aduerfus Galliæ regem, qui prouinciam Imperrj Sabaudiam occuparit : poftremo, quia per tempus iam alf quod Cæiàr in Cameræiudicium folus omnem fumptum fecerit,3d uerô maximam uim auribellis abfiimpferit, poftulare,ut pro ucteri more Imperq, pccuniam co contribuât, quod principes etiam reif qui promiferint. Saxo,quoniam non ad iê tantum hæc,fcd ad foef os quoque pertineant, deliberaturum icfe diat. Vigefimo quaP to deinde Februari) die refpondent fimulomnes confeedcrati, 6^ multam inuicem precati falutem Caeiari, quantum ad Auguftanoa Ättinet,rem omnem ex ipforumaudificlegatis, nccillosabfcpofic

äfcunt fegrrgarc : de hello Cælaris cum Galliæ rege,dölcre fîbi nort mediocritcr,quódhoftibus ïmperrj Turcis peropportunum uideant quo d ipforü CscGr latisfatflionem accepcric,amp; faélam No riberg^ pace lêruarc cogitet,lætari plurimùm,et agerc gr^tisstdcCst meræ ludicio quod dixerit,amp;S quam fucrit graue C^arî,iuris admi* niftrationcretardari:diffîcultatê quidern in eo fuiflc docec,quo tem pore Moguntinus at^ Palarinus intcrccdebant, fed tarnen à multas deliberatione, nullä apparuiiïè firmiorem uia conftituendg reipubli cæ,quàm ß reîigioni,8c omnibus in uniuerfum cauiis religioni con^ lundis pax daretur,adufque uel publicum Europæ,ucl Germania* prouinciæ concilia niiî enim ità fieret,amp;:,niij quæcunc^profluunt i religionc cauf^ coprefienderentur unà,quàm facili momento turbis eflet futurus IoCus,Slt;r tune fuifleanimaduerfum, ÔC nunc etiäintellp gi pofle : uerba quoq^ Cælâris edidi, quod tune ea de re propofuir^’ fatis hoc demonftrare:fiji uero confilq fuifle nunquam, ut ullam ali^ am,quamreligionis caufam obduccrent,neque Cameræ iudices,’ opinione quidernfua, contrarium pofle doceretlamuero, quod Cacfarem dicat, illis, ut de qualitate caufarum cognofeerent, pote^ ftatem fecifle: perquam hoefibi moleftum eflê: nam omneis illass adioneshabere fe proreligiofis,amp;Seflêreuera tales,quæ uidelicec decidi non poflînt, nifi controuerfia primùm religionis legitimo fît definita concilio : quod ipfum amp;nbsp;Cæiàri èc Ferdinando régi fubin^ de per literas atque legatos nunciarint: hanc enim de religione quæ^ ftionem,eflèpræiudicialem,ÔC concilio debere definiripnus, quant de reliquis, quæ dependent ab ea,cognofcatur:cùm autem propter meritum officiumconferantut beneficia,non fepofle illis, qui per fuam ditionem, diuerfàm à fîia dodrina religionem fèquun-' tur, permitterCjUtccclefiæ bonis utantur fruantur, quæ nulloipfîs iuredebeantur, quandoquidc officium præftarc uel nolunt uel ne» faürttî Et quoniam ad animi confeientiam ca rcs pertineat, nullum rife locum iuri poflèflîonis aut reftitutionis : cum etiam Noriber* gæ tranfîgeretur, fè nominatim confîgnafle lires omnes atque eau* Fas, quæ turn in Camera ÔCpaflîm inalrjs iudicfjspendebant,eaf* que,tanquamcaufasreligionis, intercelToribus rcprg{èntafle,quf turn receperint iè daturos operam,ut Cæiàreas omneis iudicrjs exi* merct: idemquoque Ferdinàndum regem in conuentu Cadamico recepifle: Willis edidi uerbis, ubi Cæfar omnem adionem refein* diqfacultatem de ftatu cauiàrum cognofeendi, Cameræ iudicibu«

omnem ablatam atquc præcifàm eflè: Sc quanquam m lUos nifiil grx inus dicerc uelint,mukos tamen,quôdalacritatem inipfîs quandam contra fc decernendi uiderent,efle factos audcntiores, ut h'tcs mouc' rent : i dquc non una re pofle denionflrari: fuos enim homines, cum quid in mdiciopetunt, non modo nonadmitti, fed contumelious etiam ucrbis repudiari : nuperetiam Hamburgenfes ab illis eflê iuf Cos, ut fuæ ciui'tatis ecclefiafticos, non facultatibus tantum atquc bo nis, uerumetiam religioni priftinæ amp;nbsp;omm’ iurifditkioni refti'tuant, cum id facerc bona confeientianon poflent in magnam auriuim efle condemnatos : quid fit igitur ipfbrum mentis atquc propofitf, Csefarcmex hocunofaclo pofle uidere: namauthanc eflè religio^ nis caufam, aut certè nullam aliam : Si uero liceatad hunc modum agere, iam fanè fruftra fuiflê patflas inducias, ÔC, fi quidem hac ra' tione ceremoniæ ritufque mutati reftituidebeant, nihil opus fore concilio, cuius tarnen ad cognitionem hæc omnia Cæfàr ipfe perri' neredicat ; iuftisergóamp;T neceflarijs de caufis illud lèrecufaflêiudi' cium, quum usirijs exceptionibus nihil proficerentdam ueró,quan' turn ad perfonas Cameras pertinet, uix unumamp; alterum,(uærc' ligionis, in eo reperiri conleflu : cuiufinodi ßt etiam Ràtisbonæ Ci' Caim decretum, efle non ignotum : etenim quo quifque uehemen' tius ipforum doeflrinam oppugnet, hoe eflêgratioremibiï fedS^ ipfo etiam exuuhu, quomodó fintanimati,quandó caufas tradant, pofle nonobicurè peripici': quódciim ità fit, Iperare, Cæfârem,il' lis, ut odininó defiftant, mandaturumefle : De mulda deque lege lata Ràtisbonæ quoddixerit, ad nullum fuum pertincre compem dium: hasenim caulâs,non itemutduilesatque forenlêsuelæfti' mari pofle uel farcin' : quód fi autem Cælàr ullam aliam ab Ce cau' ■ làm prophanam admifceri putet, non Ce rcculâre , quo minus dceo cognofeatur, fie tamen,ut interim Cameræ indicium quielcat : ïam, ad cos, qui pofl: padfîcationem Noribergicam ad lùam religioncm acceflèrunt, quod attinet : fliperioribus annis, interceflôres quidem hoc able Schuinfurticontendiflê, ne quem in fuum prætereanU' merum atque fœdus redperent : le uero turn illud reculâflè, amp;nbsp;ciîm Noribergam deinde uentum eflet, in eadem fententia perlèueraflêî quód autem interueniflè multorum pollicitationes afïîrmet atquc pada, ne religionem mutarent, hos ità relpondere, quofdam ex ipfis nihil promififle, quofdam priuatis tranfadionibus, ut hoc fi' bi liceret, excepüTe, quofdam iiero promifilTe quidem, fed ea fidu* cia

cîa,^ùôd Cf far fpem fâ cerct, in trafcx mm menfèm indi^urti iri coti cilium,anno póft inchoandum ; S)C ucrô,ciim longior in ea mora in* tcruenirct, atquc ipiî intcrea,bencfido Dei,ueram dodrinam recfti* us intcUigcrent, non potuiflê difFerre Iongius,amp;r fui muneris exifti* mafle, quoducrum atquepiumeflê fcirent, profiteri : Nam fus pontifidum ità doccrc,fi quis ctiam iuratus aftrinxerit fe fadip rum aliquid quod impium fît, nullo uinculo teneri : ddnde, ficut aduerfarrj non (înt repudiaturi , fi quis c fuo numéro tranièat ad ipfos, itàquoquc fibi non licere, ciim quis ab ipfis in fua caftra tranfitjimpedirc, quo minus idfadat: orare itaquc uehementer, ut Cæfar amp;nbsp;iudiccs reprimat, non Ce tantum,fèd aîios ctiam, qui póft acceflèrunt, eius pacis benefido [îna.t nti frui : nam fi fecus fiat, fî quauis intcntctur, non le poftê ucl fccderis, uel ctiam dodrirtæ fociosineancceiritatedclcrcre: quod iplum Viennæ fit ctiam Fer-’ dinando régi demonftratum : nam illorum caulâm non minus at^ quefuam, adcondlrf notionem pertinere: quam fi Camcralcs an* teuertantamp;adlcrapiant, quis dubitet, quin uis in co fit amp;Siniu* ftitia, contra quam ipfi, iure naturæ, lèlè defendere coganturC' in CO uero quantum fit incommodi, quis ctiam eius rd futurus exitus, Cæfarem pro fua prudentia uidere : Ce quidem exoptarc paeem, ÔC cupere modis omnibus gratifiicari Cælàri, fie tarnen, ut ad ueram doctrinam aditus patcat omnibus : ÔC, fi quidem hoc obtineantjpa» ratioresineo le futures, quoddeTurca deque Camera Cæfar at* que Ferdinandus rex flagitarint : Ad condlium quod attinet, quo Cæfariplos inuitet :quas cadere literas Paulus tertius euulgauit, carum fe legiflê exemplum , amp;nbsp;deprehendere non eandem illius cflê, quæ Cæfaris, mentem atque lèntentiam : Etcnim, ctfi Adria-* nus fextus , in comités Noribergæ , per legatum fuum profite* retur, plæraque omnia Romæ elîè uehementer corrupta, pollis ceretur etiam operam luam, ut inprimis emendarentur hæc omnia, fuccefiorem tarnen illius, Clemcntem lêptimum,bienniopôft, in Germaniam ad altera comitia milîo legato, longediuerlâminfti* tuifle rationem, ità quidem, ut Cælàris turn legati cætcrîque prin* cipeSjfado ibi decreto, concilium liberum in Germania cogendum eile ftatuerent, quo nimirum in condlio, quicquid in ecekfiam erro ris atqj ui tij felè infinualîêt,tolleretur:hoc poftea decrctum à Cælârc fuiireprobatum,intercclïôribus Moßuntino,ac Palatino principe: Clemcntem ucró pontificcm,anno poftjConciliûpropofuiflelongd

diuerRim ab Imperq decretis, Sc ïöcSin Italia deßgnafle, qiiod tilni ipfi recularint : I'dempoftea fcciHePaulumtertium, miflo legato, CUI refponderintetiam, eademlecuti ueftigia, quæprius : nunc au' tern illo fuo diplomate pontihcem idem moliri, licet occulte, quod Clemens aliquando clan's uerbis prgle tulerit : iam enim ilium præ^ iudicio quodam condemnare dodrinam,quam ipfî profiteantur, dum de nuper natis loquiturhæreiîbus: quod enim de hacdodri* nalentiat, eamque conetur extirpate funditus, id tefiiBcari plt;X' nas atque fupplicia , quibus homines innocentes affi'cit propter huiusdodrinæ profefsionem : atque interim tarnen ilium, impU' denti quadam iimulatione præ le ferre, tanquam ecclelîæ fuse tetros illos crrores atque uitia,de quibus, per tot annos, tarn multi uiribo niSódodi grauilîîmam habcnt querimoniam , emendate cogitet: Cælàrem hoc illiusaftu perluallim, iplos ad concilium euocare, quod minime fit fadlurus, fi fraudem illius amp;nbsp;infidiashaberet ex' ploratas: his etiam artibus iliumuti,quandd,per legatos folicitat reges atque principes, turn ipfos quoque, ut concilium admittant, quo uidelicetimpijfuipropofitilaudatores habeatatcp defenlores. Sc utapprobationeconcilqfuamipfi dotftrinam condemnent: qua quidem arte lulianus olim apoftata milites Chriftianos circumue^ netit : Ac licet aduerlarq perlbnam pontifex gerat, arrogate ta^ men fibi poteftatemiudicis,omninô præterfasSc æquum, ineo' que conlèntientes habere reliquos omneis, qui iureiurando Imt ipfi multifque modis deuinóli : quam id autem non liceat, aut, quàm eis concedi nonpolsit, Cæfiiremhauddubiè,cæterdfquere^ gcSjOpinione quidemlua, pofleiudicare: Quód enim ertoresin ecclefiam pontifex, ÔC docflrinam, non foliim uerbo Dei, led uetU' ftis etiam concilijs atque dodtoribus contrariam, inuexerit atque defendat, quód leges etiam tulerit quàmplurimas, praeter man^ datum Dei, quibus uera cognitio fit opprefla penitus oblcu' rata,illud nimirum Rios thcologos abundebenefi'cioDei demoiv ftrafie , ideoque le cogitate, de his tantis rebus, in legitimo quo' uis conuentu, pontifi'cem atque locios Sc acccufare,Sc intentati quo' quecriniinisconuincere: Qiiemadmodum etiam malis artibusamp; inhoneftis rationibus , per uim atque dolum , ad eiulmodi prsc^ fecRuras perueniant, quàm turpem uitam agant, quàm illaudaris cxemplispræluceant, quàm nihil fui muneris faciant, quomodo fuæfidei commilîos homines negligant, ÔC in omniuitæ nequitia bacchentur,

bacchentur, id uulgó fîceflènotum atque teftattim, ut explication ne prolixiori nihil fît opus: His etiam de caufis pontifici nonIicen re, uel fuimet iuris teftimonio, indicere concilium, multo minus irt eopræfidere: fednequefoci)s illius iuratislicere,iudids perfonairt ufurpare, quum legicimi concilij ne pars quidem efTe pofsint : Adz hæc, in Italia conftitutam efTe concilij federn, plane contra Cæfaris ordinum Imperrjdécréta, quæ contemptim ille ncgligat:nonz ' dum etiam fibi conftare,an cæteri orbis Chriftiani principes eum Ion cum approbent, amp;nbsp;fubefie graues caulas, quamobrem eouenirefin bi fuifque fit periculofum: nam etiamfi rede caueatur, tarnen, quia fuas ibipafiimclientelashabeat pontifex,quidodrinam hanc oden rintacerbifïîmè, magnum elle diferimen ab infidrjsamp;occultis conn filijs, quælocis illis magnopere fint metuenda : deinde, cum hæc fit omnium longe grauilTima caufa,nec alia fub hoc foie poflit oriri ma jor,quæ nimirum ad fempiternam uel falutem uel condemnationem pertineat,amp; ciim rei magnitudo poftulet,ut ipfimagno numero cum fuisecclefiæ miniftris atque dodoribus interfiiit,neque folislez gatisrem tantam aut procuratoribus committant,perquam fibi gra ue futurum, excedere finibus Imperq,amp; in Italiam abire, fuofquic fines atep populos,in hac animo,rum ofFenfione per Germaniam,finc præfîdio, amp;nbsp;ecclefias abfque miniftris aliquant© diutius relinqueret quaproptcr orare etiam atque etiam, ut hæc omnia Cæfar diligenter fccum expendat,amp; cum fit præcipuus magiftratus,ad quern inprimia nerædodrinæpropugnatio pertineat, totusin hoc incumbat,ut uen ra Dei cognitio legitime propagetur amp;augefcat:nec enim ullum fe dodrinæ genus impium ampledi, nec aliud quam nominis diuin nigloriam fpedare. Hoede confilio refponfum approbabantetiam Gcorgrj Brandeburgenfis amp;nbsp;Noribergenfium amp;nbsp;Hallenfiû amp;nbsp;Hailn brunenfiuin legati : reliquis non fe admifeebant, quia non eranc confœderati» Cum ad hunc modum elTent locuti proteftantes,HeIn dus è ueftigio refpondet, 6^ de præclara Cælarisuoluntate, deque Galliæ rege, qui cum Turcis in reipublicæperniciem confpirarit, multa denuo locutus, ad illud de Cameræ iudiciô uenit, ôd religion nis quidem caufîs pacem elfe datam, nec id quenquam negare, fod in eo uerfari litem dicebat, quæ debeant hoc nomine cenftri, quse minus : amp;nbsp;cùm ipfi' pro religiofi's habeant caufis, quas alij ciuiles at-* queprophanas dicant,periniquum elfe,nolle rem difoeptari,nec sdterius partis rationes argumenta cognofei : Noribergæ quidem

ipfosinterccfTonbus forte nominane caufas aliquot, quas in eum orgt; dinem referrent, Cæfarem uero non ita recepifTe, quod non plene fci'ret earum conditionem : poflTe fieri, ut ne ipfi qui'dem principes tunc exaólè fciuerint,aut nunc etiam fciant, cuiufinodi fint caufæ, nifî quantum q commémorant, ad quos ea res perti'net,qui fuum haud# dubiè fequantur in eo compendium : Atquilegibusamp;æquitati Si • facrisliterise(ïècongruum,utinomnicontrouerfia, Ütigatores amgt; bo, quantum fans eft, audiantur, neque fecundum alterutrius nar/ rationem, etiamfi uèrafit,quicquam pronuncietur: Cæfarem ergo, qui litem hancad tribunal atque indices reiecerit, omnino, quod fui fît officq,facere, èC fie exiftimare, quo grauiores ipfi propofiti fui tiones habeant,eô m'agis in lucem illas proferre debere:ficcnim liqui dó pofleconfiare, quæfintpræiudicialesjôiad concilium referenda^ caufæ,quæ minus:item,an illi,quibus ademptæ funt facultates atque bona,fint reftituendi,nec ne:putare quoep Cclàrem, indices in eo ni^ hil efle faduros præter officium ôi datam fidemfillos etiam ità confir mare Cæfari per literas,quafi'nullam religionis caufam attigerint: P dem ad lêquocp perfcribere,ôinominatim de Hamburgenfibushoc dicere, inde ab initio litis, quam cum etclefiafticishabent, ad exitum tifcp,ne uerbulo quidem illos meminilTe religionis, lata uero fenten^» tia,cum iam ad executionem res tenderer, tunc primùm eins in tulifïe mentionem: indices præterea fui fadli paratos elTe rationem reddere, quod quidem fan's efle debeat ipfîs,præfertim,cûm ex fe nuper etiarrt audierint, quomodo fatisfacere Cæfar ipfiscogitet. Ci quid illos delp quilTe conftabit : Etenim,non difpendium modo farcire, fed caufas illas omneis, de quibus illegitime pronunciatutn efle parebit,inpri^ ftinum ftatum refticuere,amp; alt;fi:ionem omnem prçteritam uelle refein dere irritâmque facere : fibi profedo, quid Cæfar ampliuspræflare polsit aut debeat,non apparére: Quod autem dicât, eos qui religio/ iiem ipforu proiiciunt,non oportere reftitui bonis, id minus çquum fibi uideri ; nam abfque légitima cognitione, Slt; nifi litigatoribus au^ ditis,nihil elTe pronunciandum : feireenim ipfos, nulloiurelicere, quenquam religionis,uel alia quauis de caufa fpoliare: itâque non fc poffe rationem hanc atep modûagendi,in ullo,quicunlt;^ fif,probare: nam,ut ne quid eiufmodi fieret,idcircô Noribergç tranfadum fuifse certis conditionibus,amp; edido deinde Cçfaris denunciatam atq^ iànci tam efse publicam per Imperium pacem : ac fane, de religione multo polTe facilius conuenire,fua quidem opinione,fî non ocenpandis bo*

nisadeum mo dum incumberetur: quæ qiiidembona non tanti e(Td debeanc in hoc toto negocio,prærertim,cùm euangdq dodfina Ions» gè diuerfam uiam nobis commonftret, amp;nbsp;ut cogitationes noftras atgt; que ftudium alio referamus,hortetur: Qüod autem Hamburgêiènt illam caufam ad religionem pertinere dicant,auc nullam aliam,mira-* ri fe plurimùm:nam efle multas alias,de quibus ex præfcripto legum amp;eius edidi, quod Cæfar Vuormaciæ fecit, Camera iure poiïît co^ gnofcete, uerùm eas omneis, quadam fîngulari Cæfaris bcnignitate fufpenfas manerexùm ergo C^far aduerfus pada nihil fît fadurus,ec idem ab ipfîs expedet,petere fîbi claris uerbis deeo renunciari: perfo nas autem Cameræ,quod nuper etiam dixer/t,ex medijs Imperrj pro uincrjsefîè defumptasrô^ quanquam ipforum focietatis pauci admo dum forte fint in eo confelTu, tarnen non eiTe probabile, rem idcirco minus æquè adminiftrari,quandôquidem illi non fuo quodam arbi tratu,uerùm ex legitimis rationibus, iuxtâc^ leges amp;nbsp;iecundum Im* perfj confuetudinem pronunciare,fîde data teneantur : hanc fane fa/ tionem,quo tempore iudicum ipiè fuit in numero, diligenter obfer^ uatam fuifîe: uerùm, utcunque fe res habeat,fî quod illorum fît deli^ dum,non futurum impune, necp fe defendendam illorum fufdpere caufam uel exculândam : illos etiam hoc ab fe non requirere, 6^ quo minus de re tota cognofcatur,non recufare:Nunc autê ad illos quod attinet,qui póft,ad dodrinç fœdcrifi^ focietatem accelTerunt: nupet* fecommemoraiTe, quemadmodum ad Cæiàrem eius rei nihil exadd delatum fît hucufcp,amp; Cæfarem fie arbitrari, qui pace Noribergicâ non func comprehenfî nominatim, eos omneis teneri pubhcis Impe# rij decretis,amp; authoritatem debere concilq expedare: Quod uero di cant, quofdam nihil promififte, quofdam priuatis tranfadionibus hanc fîbi facultatem integram feruafte, quofdam promififîTequidem, fed fiducia futuri breui tempore concili) : quicquid eius rei fît,in megt; dio fefe relinqueré î fed tarnen, quantum ad eos pertinet, qui priuas# tas obrjciunt tranlàdiones, non fe detredare, fi' quod eius rei docu^» mentum proferatur,Cæfaris nomine refpondere : nam quod Cæià^ ris interuenerit ulla priuata cum aliquo fuper ea re tranfadio, præ^ ter illam Noribergicam, non fe poftè credere î fibi etiam utile uide/ ri, qui fui fadi caufàm hanc adducdnt,ut exhibeant documenta, quæ fît ilico milTurus ad Cæiàrem, aut ipiê forfan delaturus:Ec quia Cæfaris animus ad quietem atque concordiam omninô tendat, pe^ tere rurfus,ut in bellum Turdcum,Si ad Cameræ neceflîtates, opefîi lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vu i)

atsqttcpecuniam conférant: quorum utrunque pernneat inprfmisad reipublicæ Germanise falutem: forte Turca non fe commoueat, ut turn in menfes aliquot idem fubfîdium dent Cæfari contra Galliæ regem : id ß faciant,fore,ut huius officq minime ipfos pceniteat : eu* pere autem, quid ip forum iît in eo uoluntatis, cognoCcere, quo mox ad Cæfarem perferibat : De concilio feire ipfos, quantus labor atep folicitudo CæCaris interuenerit, ut id aliquando cogeretur : hoc au^ tem eius effe mentis, ut in eo diflidium religionis placide compona' tur, reipublicæftatus, ad gloriam Dei, hominumque falutem c^ mendetur : cuncp nunc eô fit dedutfia res tandem, ut ad concilij diem non ita longum fitinteruallum, minime omnium pu ta fie Cæfarem, fore,utipfi contra exciperent: amp;fi quidem in eo propofito maneant, longe futurum hoc ei grauifiîmum;ÔC cdm fit maximi res moinenti, habere fein mandatis,ut hocapud ipfos planecôficiarn’taq; uehemen ter obfecrare,ut C^Cari gratiRcentur,nec^ feccflîonem ab alqs faciant: nec enim unquam fuifiè propofiti Cæfaris, utullam rem impiam, èC uerbo Dei contrariam,amp; turpem,qusec^ mali fitexemph,uel contra bonos mores,in concilio defendat uel excufèt, fed curaturum inpri/ niis,ne quid ulli tribuatur afFedui:cuncp fit æquitati confentaneum, ut facræ literæ 8^ recep tæ feripturarum explanationes primum obtigt; néant locum,non uidere Cæfarem,quid obftet,quô minus ad conci/ lium aut ipfi uenianc,auc fuos mittant legatos:nam exclufis malis ar^ tibusatc^ dolo,quod quidem Cæfar in forecipiat,côcilium fane pro fufpedo haben' non pofiè:quas igitur adduxerintcaufas,non fan's ef» fe graues,amp; pofTe non apud Cgfarem modo, fod apud reliquas etiam ge/ites in fufpitionem uenire:Quæ uerodepontificis animo dixe* rint,acrioribus paulo uerbis,ea profedo, fi quidem uera fint,a nemigt; ne pofielaudari: Cæfarem plane deeonihil quicquam foire, fed ne fufpicari quidem, imô non dubitare, quin pontifex,ut præcipuum ordinis ecclefiaftici caput, pro fui munerisratione,chriftianè fefege^ rat: ueruntamen, fi quas habeantaduerfus ilium amp;reliquos eius or/ dinis querimonias,1icere proférant eas inconcilio, fineodio at^ que inuidia modeftè tradent : De forma etiam amp;nbsp;modo concili), Si quicquid eft cæterarum rerum quod d^fiderent, licere utibipro* ponant : nam ut cæteris ipfi populis, modum,quo res quæque tragt; danda fit amp;nbsp;expedienda, præfcribant, id fane' minus æquum efie, nec etiam laudari pofre:namne Cæfari quidem ipfiôCreliquisor; dinibus hoc licere, neque paucorum efie, de rebus illis decernere, fed

fed miiucrß cœtus : uenturos enim eo plun'mos erùdi'hone 8^ uirtu^ te præftantes uiros:ncque fie putandum effcjCanquam ipforum mo;» dó theologi fint affiati numine diuîno 8C rerum facrarum periti: nam amp;nbsp;aliubt reperiri, in quibus nec dodlrina nec uitæ fanefiimonia defiderari poflît : lam ad concilq fedem Mantuam quod attinet, ïm* perrj quidem pnncipes,amp;^ ipfos inprimisjflagicafle locum in Germa* niaconftitui,neque Cæfarem id impediui(re,quó minus fieret: fed co gitandum efie tarnen interim,quid reliquis etiam nationibus commo dum fit amp;nbsp;opportunum, amp;nbsp;cur earn urbem pontifex præ cæteris de* legent, nempe, fuo quidem iudicio, propterea, quod fit Germanie uicina, amp;nbsp;copiofa nbsp;nbsp;eo loco pofita, quocommeatus facile fuppor*

tari pofiît,deinde, falubritate cceli commendata, ditionis Imperrj, fie,ut nullum ibi pontifex compendium habere pofïît: nam eius urbis principem elTe beneficiariumatque clientem Imperq : (èd ta/“ men, fi fortafle minus fidant amp;nbsp;diferimen ullum fubefie putent,Cæ* farem, qui maxime fit cupidus concilrj, curaturum, ut ipfîs idoned caueatur:itaque,fiopuseffeputentjlicereut ea de re ipfum inter* pellent: non fe dùbitare, quin æquiflîmum ferant refponfum : pe/ tereautem, utampliusfupereodeliberent,ô^clarè defuauoluntate refpondeant,ac Cæfari morem gerant,quod ipfis amp;nbsp;utile cumprimis amp;nbsp;honeftum fit fut?urum, 8C Deo quoque gratifiîmum ♦ Cdm fie orafietjpetebat eorum nomina fibi dari,qui pofl pacificationem Noribergicam acceflerant ♦ in eo perferiptum erat,Georgium Bran* deburgicum,Noribergam, Vueiflenburgum, Hailbrunum, V uin* (emium, Halam, elTe quidem eiufdem religionis, non autem feede* ris* rogabat igitur fibi nomine Cæfaris explicari,cuiufmodieflet ipforum foedus, 8C quibus initum condirionibus ♦ Eodem, quo funt hæc ada, die, ueniteo legatuspontificius, epifeopus Aquen/ ' fis, ciim literis ad eledo'rem Saxoniæ, quibus eum pontifex ad con* cilium hortabatur » Cdm enim anno fuperiori Vergerius legatioz nem Germanicam renunciaflet, ut libro præcedenti diximus : pon* tifex, cLii minime ilia placèrent, Aquenfem in Germaniam emitz tit,ut nouus uidelicet legatus aliquid impetraret* Sed SCiftelu* fît operam,neque magna fuit eius habita ratio : certo die, cdm Lantgraurj côlloquium expetiuifTetjille, non fibi uacare dixit, amp;^eo* dem rerè mométo Lutherum inuifît, grauiter ex calculo tune ibi de* cumbentem * quod quidem è fuo diuerforio legatus uidere poterat, Aquenfem, Vergerius, abiturum,Germanise ftatum, 8c quomodo

quifque prenfandus elTetamp;appellandus, mandatu pontificisdocucz rau Quarto poft die, qui fuitukimus Februari) dies, refpondent Heldo proteftantes»De Cæfare nunquam ft dubitaftèjquin pacem fa, dam feruaret, quod quidem literis tàm publias quam priuatis non femel promiftrit : fed Cameram, ipfum iam oratione fua talem affi'ngere interpretationem,utnon in dubium modo Uöcettir ea pax, uerumetiam plane uideatur tolli, necullius efle ufustnam ipfius monem eo fpedare, quafiprocauftsreligionis habeat illas modo, quæ profluunt ex edido Vuormadenfi nbsp;nbsp;alqs quibuidam Imperff

decretis,non etiam illas,quæ poftea natæ funt,8lt;f quæ priuatas ad per fonas pertinent, de quibus nominatim fît adum Noribergæ cum in terceiforibusdoge uero aliam huius tradationis cauftm fuiftej Nam etfî Leonis decimi pontificis impulfu,C£far edidum illud Vuorma^ cienft forte promulgauit, tunc, cum ueram dodrinam perpauciadz hue intelligerent,poftea tarnen illud alqs Imperi) decretis, quantum ad ft quidem attinet,fufpenfum fuifte,præftrtim in comitio Spirenfî, ante annum undecimum,ubi controuerfîam omnem placuit ad congt; cilium referri, amp;nbsp;hoc infuper additum fuit,ut interea magiftratuso^ mneSjin fua quiftp ditione,rem itâ gerant,quo fadum fuum Deo poffint amp;nbsp;Cæfari quoc^ probaremimirum ex eo fan's intelligi,fufpen fum illud edidum,nec^ fîbi Noribergæ opus fuifte, de noua foliciz tare fuijaenfîone î Cur enim ad legitimum concilium delata fît omnis adio,fî Vuormacienft ualere femper opportuit edidum, aut fî ipfo* rum habita femper eft religio pro condemnataCmultum uidelicetin^ ter ft differre illud edidu ÔC pacem Noribergicam: illud enim ad ex/ ecutionem fpedafle tantum,amp; hoc folum in quæftionem uenifle tuC temporis,an quis edidum uiolaiTetfeo cognito,Iicuine turn forte Ca meræ,nifî comiti) Spirêfîs decretum interueniftet/'urifdidionem ex/ €rcere,tanquam in re ciuilhVerdm eas caufas,propter quasNoriber gæ conuentum 8^ tranftdum fuit,ad fidem atq^ religionem pertine* re, quod claris etiam uerbis in fuo diplomate Cæfar teftificetur:nam etfi Cam erg non licebat alioqui de hifee rebus cognoftere, tarnen mo tus uitandi cauià,Noribergæ fuifte cautum amplius, ut ab ijs abftinc retunex diplomatis quo(^ Cæfarei uerbis liquido conftare, cautum ibi fuifte non de qs modo controuerfqs, quæ to ta fui natura funt rcli gionis,uerùm de illis etiam,quæ propter mutationem rituum atep ce remoniarum amp;nbsp;id genus alia nafcuntur:deinde,padiones omneis ingt; telligendas efte pro qualitate rei fîue cauig,propter quam nata lis fuit

Btcç con trou er fia: Um ueró,inde poftiIIudSpirenfedecretüm ad pa^ cem ufcp Noribergkam, è fuisnemini, quodquidem ipfi (ciant, uly lam fui'fselitem motam à nfco uel fadam moleftiam: Cameram quk dem ufurpaHefibi cognofcendi poteftatem,amp;in ludkïum uocafle nonnullos, propter mutatam religionem, ceremonias, ritus, èC pro^ pter facultates atque bona : cunlt;^ de his rebus effet di'flidium, fe no^ minatim illas interceŒoribus detulifliè : Tranfadionem igi'tur illam non de rjs tantiim rebus,quædekendunt ab edido Vuormacienfi,ue riim de illis etiam intelligi debere, quæ tunc temporis, quandó congt; uentum fuit, erant controuerfæ : nam cur alioqui tantum laboris 8^ moleftiæfumpfiflfentjCur fumptus fecifTent in re, quæ iamdudum efi» fetimperi) fublata decreto, et undenihil erat metuendum incommo^ di C ciim autem metus eiïet, ne Camera fuis adionibus turbam exck taretjdeinducqsfuififepadum,quæfanè non alió referri pofsint, quam ad eas caufas,de quibus tune potiisimtim lis erat, êó quæ tunc intcrceflbribus explicatæ fuerunt : Quod autem ignorafïè Cæfaz remait,quóproprièpertinerent illæ caufæ, non uideri probabile, ciimproptereas amp;indiduseffet ille conuentus, amp;,nifî compone^ rentur, motus impenderet: neque uero credibile effe, uel intercefso^ res ad Cæfarem hæc non fcripfiffe, uel Cælàrem, lî quid improz bafsetjdifsimulare uoluifse: Quinautem ifta Cæfaripro fuapoto ftateliccant, pacis retinendæ caufa, nullum efse dubium : quàm ez tiam pax confiftere non polset,nifî hg caufp comprehendefentur, nu*, x. pcrièdocuifse : cunque lege iîteautum Imperi), ne quis alteri fuum en'piat,fetum intercefsoribus explicaise Noribergæ fuam fenten* -tiamfi quidem Camera fîbi litem moueret, propter adempta fuis monachis atque facrificulis bona, qui ueramreligionem atque cultum reijcerêtjhabituros illud fe pro ui SCiniuria,declarafse:Quód autem iniquum efse putet, nolle pati, utCameracognofcat quæ fint caufæ religionis, quæ minus, quod etiam dicat, quo plures habeant fui propofiti rationes, eó magis in publicum illas efse proferendas: , ad ea fan's iam efse refponfum, neque pütaise futurum, ut hoc obq* ceretur : nam, etfi minime lucem defugiant, imô uehementer eu* piantcoramæquoiudicio caufam omnem difeeptari, tarnen, ut ab ca formula, quam Cæfar interpofuit, dilcedant, nonfibi efseinte* grû:necenim ad Cameram fefe reiedos,uerùm adionem omnem in* terdido fublatam, illud infuper additum efse, fi quid contra fiat, ut ad Cæfarem hoc ipfiufue legatum renuncietur ; Nam de Camera

COMMENT, , • fadle fibi fuifTe refponderejCur cam non admfttcrcnt, ideo nimirunv quod 1'n co confefTu plænque fintomnes rdigionts pontificiæ, amp;iu^ reiurando teneant:ur,non minus ex præfcipco luris pontifier), quàm'^ ex legibus ïmperatorum iudicare^quódq? non fibi tantum, iêd mub tis ali)s per Germaniam notæ fint ipforum rationes modus agen/ di: quód autem iurciurando fint aftridi non illos idcircó fufpitionc liberarimihilominus enim reeufari pofle^quod fibi quoq^ neceflarió faciundum fuerit:quid enim ab qsexpedent, qui contrariam profi* tentur religionem, quiq? fuam dodrinam utimpiam condemnantï' nihil etiam ad rem facere,quód nomine C^Caris perpauci,complures autê ex Impcrij prouincijs in eo fint conièflu: uim enim totam in hoe efle pofitam,cui fint addidi religionüquales autem eosefïè oporteat, ex decreto comitt) Ratisbonenfis apparére: plærofque etiam omneis ab epifcopis ÓCid genus alqs eó deftinari: cunq^ fuas ipfi caufas eede/ fiaftici,quæ ad ceremonias atep ritus, ad docendi munus atque boiia pertinent, religiofas nominent, cur nonadhunenumerum eas omgt; neis Camera refcribat, quæfunteiufdem generis f uerum igitureiTe quod prius quoque dixerint,fi quidemCamerçiè iudicio fubmittat^ nihil opus fore c5cilio,cuius ad cognitionem illa propriè pertineant: nam illos indilFerenter, quæcunque fint adhuc ad ipfos delatæ eauQ^ iudicare,amp; non bona tantum,ièd impias quoque ceremonias uoluifi fe reftitui : quod ipfum fi ualere debeat, omnem fuam dodrinam iri condemnatum: procuratores quoep fuosnon andere metu periculi cauias defendere,multo minus reeufare indices: illos enim, etiamfi re cuièntur,pergere nihilóminus, amp;nbsp;remifilTe nuper Hamburgenfibus literas recuiationis: De monachis id genus alijs ideó ièillud exem^ plum pofuifiTe, ut oftenderent, non ad eos, uerum ad ecclefîæ mini/ ftros amp;nbsp;alios pios ufus ea pertinere bona: quod igitur de bonis occu^ patis,dec^ fpoliatione dixerit,ad iniuriam fuam pertinere,nec^ fibi ta ie quid,non ioluab ullo fuæ conditionis,ueriim ne à Csciare quidem obiedum adhuc eire:Mirari autem,cur uim efie dicatineo,quód mo nachisatep iacrifids, qui ueram religionem alpernantur, ódmanife/ ftos errores obftinatè dcfendût,ecclefi'ç facultates adimant:illos enim in his ipfis bonis,quæ fui maiores magna ex parte c5tulerint,aliud ni hil habere iuris,quàm quód ecclefi'æ fuerunt aliquandófuis in ditio^ nibus miniftri:pofi:ea ueró,quam illuxitueræ dodrinç cognitio,de/ prehenfos errores non fepotuifle bona confdentia tolerare diutius, uerum necelTarió fuftulÜTejöd iUis,qui religionis emendationern prggt; fradé

frafte rccufarent, lxgt;noru ufumfruólum minime permifîfîè : Quod n qui forte patent, illos nihilominus in fua religione tolerandos fuif le, non reifte {entire: nam id fibi nonlicere,ne culpæ fiant afïînest non uerbis enim tantum (ed iplb quoque facfio Chriftum atque ue ritatem abnegari : criminationem igitur bane fibi præter mcritum olferri : cuius enim hoc eflêtimprudentiæ, propter tan tula bona, tarn inuidioG in dilcrimen uocare fortunas omneis, exiftimatio^, nem, uitam ipfam, coniuges, liberos, quicquid omnino charum eflepoteftc Aliena bona, quæcp fuæ non fint ditionis, nonafFeda^ relèlè : iure quoque pontifido demonftrari polîè non illis ea bona competere,quia falfam dodrinam proponunt atque defcndunt:nec enim emolumentum hie Ipedari, fed hoc foldm amp;nbsp;inprimis agi, ne qua fiat per ipfbrum ditionem nomini diuino contumelia: nam illis qui Gnam doiftrinam amplelt;ftuntur,nihil auferri quicquam : neque dubitare, quin de hifee bonis multo fint ipfi meliorem Deo redditu ri rationem,quam illi,qui titulu ecclefig fibi fumunt,eaque bona nul lo iure poflident atlt;^ profundunt : Et fi forte ius pofieflionis in me* dium adducant,nihil ad rem facere : ciirn enim ueritas illuce{cit,om* nemamp;Tpoflèflîonc Sf præfcriptionem Sóconfuetudinêeuanefcerc, uelut umbram,etiam iuris pontifier) teftimonio t non ergo pugnare cum legibus aut æquitate fuum hoc inftitutum,fed efiê tum honeftu tum pium nbsp;Geris literis conGntaneum: Dlud etiam,quod ait non G

probare,quandô per uim aliquis à bonis deiicitur,in aduerGrios rez Aè quadrare,quorum ex grege fi quis ad ueram dodrinam GG coit uertit,huic non facultates eripi tantum, Gd uitam quoc^ : Gire enim ipfum,quanta Iguitia quantum Gnguinis profuGm fit,hanc una ob caufam : exilium quidem nbsp;nbsp;totius Gmiliæ calamiutê illis elG mitil^

fimam poena: Quód pr^terea dicat,facilem fore concordi^ uiam,nilî de bonis ageretur : uerum efie quidem,ad aduerGrios quantum atti net: nifi enim hi fuas opes, honores, delitias, mollem Ülam uolugt; ptariam nbsp;nbsp;turpem uitam longe præferrentlfudio ueritatis nulla

difficultate poflê rem omnê tranfigi : licet enim Giant iniquam hanc elfe profufîonem,tamen emendationêeos ferre non polG, qug cumz primis necelGria fit : lam quod Camerales dicat,nihil G præter olFi' cium fecilG : quâm id fibi cÔftet,e fuperioribus intelligi poflè : nain amp;nbsp;cognitionem legitimam exoptare fe uehementer, èc iam olim pez tijlG,quo de caufîs reeuGtionis arbitri decernerent : Vt autê in intez grum reftituantur à CcGre cauff, de quibus Camera non redè pro*

'nunciarit, admodum fore difficile, nee alt;ffores etiam,fècundu cjiioï latæ fuerunt ièntent.iæ,permiffuros : Quód igiturfcire cupiat, quid ipiorû fi tin eo uoluntatis : pace nihil fibi antiquius efle, amp;nbsp;contra pacis rationes nihil fecilîèjSô cauiàs, cur illos reculent iudices,expla' naiîê î iam uerô,fi quidê illi præter hæc omnia fuo more pergant,nô (è parère decretis,amp;S fi quauis fiat,iure naturæ,quod defenfionê om/ nibus permittatjfôcios périclitantes de{èrerenonpoflê,cumfciant,it lis oppreiïîs,eundem caJiim fibi quoquebreui fubeundûeiîê:Quart turn ad reliques attinet, qui póft ad foedus atque doârinam acceflê^ runt, dolere fibi, Cæiàrem de eo nihil habere comperti : fè quidem fuis in Italiam legatis eorum nomina dediflè perferipta, ut, firoga* rentur, exhibèrent : quod autem pado licere quibufdam dixerint, liberam habere religionem, id de tranlàdione Cadamica intellÿen/ dum efiê, deque principe Vuirtembergico, cui fithoepermiiTumî Ôô quoniâid Cæfiiri conftare pofiît, non opus efiè documente : re/ ïiquos autem, agnita ueritate ^dùm longius extraheretur concilium, iudicaffe confeientiam obligationi cïuih' longe præferendam eflêî Quod de Cgiàris animo dixerit,non dubitare ft,quin itâ res habeatî ueruntamen, audire fe;Iongè aliud aduerfarios moliri, amp;nbsp;Cæiàrein in iè concitare : cuius quidem rei fidem inter alia faciant Camcralesî itaque rogare,ut Sc fui ratio habeatur,et ea pax detur,in qua poflint acquiefeere : que d fi fiat, non iè defuturoseiuspoftulatisdeTur/ ca deque Camera: poftremumillud defœdere,mirari iècur petat: nam CæGrem id non ignorare, per interceflores ab fè contendif (è Noribergæ, ut ab eo diieederent: iè uero ttimitâ relpondifle, ut nihil amplius urgeret : ab aduerfàrfjs autem huius reicauiâmfi* bi datam efiê : cuiufinodi enim hi confilia multis nuncannis tra* élent atquecudant,efiènonignotum:hoc uerofuumfœdus,non ad uim, fed ad defenfionem efiê comparatum, bc qs conditionibus initum, ut fi fît opus, nonCæfâri tantum, fed omm'bus etiam im differenter exhiberi pofsit abfque pudore : De concilie , deque Cæfaris erga rempublicam animo quæ dixerit, periucunda fibi fuif fê : credere etiam, incognitum efiê Cæfàri pontifîcis animum, amp;nbsp;hac de caufà concilium tantopere folicitare : qualem uero depom tificehabeatopinionem Cæfàr, in medio fêfê relinquere: fêdcùm eius diploma fît plane diuerfum à uoluntate Cæfaris , amp;nbsp;omnp no captiofum, non fê pofiê, quid de eo fendant, difsimulare : nam antequam concilq fiat initium , doèlrinam fiiarn ab illo iam efïê^

non iierbo tantitm,fcd ipfà re quoquc condcmnatam ; notum ctiam cflè, quemadmodumin omnibus conuentibus,ubi de rcligione tra* datur,etia%fi fcripturam illifacram uideant contra (èfacere, ius de' fînicndi fîbi fumant 80 arrogent ipfi î Et quanquâm fui Gt propoR' ti,pontificem atquc fbcios, in legitimo conuentu, falfæ doôrinæ Ô£ h^efeqs impietatis accufâre,non dubium efle tarnen, quin ille fuo more cognitor efîè uelit fîmul ÔC iudex:quôd enim eo fpelt;îlet,ipfuni tcftifîcari diploma,quod fi femel approbent,ncquicquam poftea de acüonis modo uerba fè facfturos eflê: An autem hoc fit eiufmodi con cilium, quale Cælâr ordines Imperfj non um's comitfjs decreue-’ runtjCuiufuis non iniqui iudicis arbitrio fefe relinquere:nam ilia ucr ba,liberum Chriftianum concilium, prudenter 8f confùltô fèm-' per addita fuifiê, illud quidem non (ic accipiendum eflê, ut fiiam cuique fentennam ibi proferre tantum liceat, fêd, ne pontifex etiam arque focq, qui fide funt inuicem Sc uinculis aftridi de fuis ipfi cau' fispronuncienttaltcrum ueronon itàintcrpretarioportere, quafl Turcis S)C id genus alqs in concilio non fit locus, uerum, ut iuxta fà* eras literas,do(flrinæ partes omnes explorentur ÔC definiantur : Sei' re eriam fe, non una folùm regione, fêd paflî'm per orbem terrarum cfTedifperfos homines pios atque dodos : Sc hanc ipfam cogitatio' nemfibi pçrquàm eflê iucundam ,quôdfperent, fipontificis hæc inimoderata poteftas refringeretur, nec ab unius imperio fimul ont nia penderent,futurum,ut non fui tantum theologi, uerum alq corn plures è dyierfis nationibus,uiri boni,qui nunc illius oppreflî tyran nide muflant atque latent, ad ecclefiarum emendationem omne ftu' dium operam conferrent : iam,ad concilq fêdem quod attinet, no uidere fê,quis potior locus, quàm Germania,fit deligendus : nam li cetadalias quoque genres concilium pertineat,tarnen ad Germanos àc ad fe cumprimis illud fpedarc,quibus eô fit ipfis ueniendum uni cum ecclefi^ miniftris, cùm interim alij reges atque principes extern ni per legatos rem obire poflînt atque conficere, pro uetufto ÔC iam olim recepto more : cuiufmodi fit etiam urbis Mantuæ fitus opportumtas, nolle fê difputare : fêd eflê iam in Italia bellum, SC ut nullum fit, tarnen, cur fibi locus ille fufpedus effe debeat, nuper ex* plicafle : Mantuæ dux quomodo fit affedus, non fê difputare, fêd ipfîus fratrem germanum eflê primi no minis cardinale, quod ipfum ad augendam quoque fufpitionemfaciatritaque, fi reliquæ genres de fuis rationibus audiant, quamobrem ÔC locum reeufent Sc agen^

deinLimfinillramdefcconccpturifintopinionem: Cælàrê quoquc fare,per Germaniâ eflè multas ciuitates, non minus,quàm efi Man tua,commodas, nbsp;nbsp;quod prædpuum haben debet, æquitatis iu'

tollendi homines è medio.non fie eflè nota nec ufitata Germanise, ü' cutalrjsquibuldamlocis : Quod autemimperf) dccretis ad hunC modum infiftant,necab illis diuelli fefè patiantur,non debere Cæià' ri uideri mirum neque nouum: nam olim etiam Liberium epifcopiX Romanum, Athanafrj fautorem ÔC amicum, à Conftantino Cscfarc petrjflè, ut concilium indiceret Alexandriæ, ubi reus ÔC adores ha/ bitarent î èC licetillis,qui funt ad folem occidentem, locus ille minus erat commodus ,etfi' totius orbis iudicio condemnatum Athanaiiu, ciul que foeijs igiii 60 aquainterdidu efle Caefar diceret, quanquànt Liberium eflê unum ex omnibus contenderet, qui publicam paeem perturbaret, nihil tarnen hune defuo ftudio remifjflè, cünque dein' de Caciàr id pernegaret, longo póft tempore, errorem ilium An ij rcgnafrc,tandem ueró uidricem Athanafrj fuiflê dodrina, Sc in piternum ualerc', quis autem enumerate poflït, quammultum, eius dogmatis cauia,fit profufum ianguinis^eandem quoque fuse religio his futuram eflê conditionem,iïue locus detur idoneus,fiue nonxon (ïmili de cauia,qui conciliointerfuenintBafilienfi,recufafiè Ferrari/ , am, quo pontifex Eugenius aliud indixerat concilium: Henrico fe/ ptimo Cælâri grauem fiiifiê cum Roberto Siciliæregecçntroueriî/ am,8ó ci tafle ilium Pilas : id autem im'quum fuift uifum Clementi v. pontifici, qui ÔC regem tuebatur, amp;r,quamobrem eo ucnire non te/ ncretur, cauias explicabat, multo ftne leuiores, quàm fint ha* fuæî quod igitur eiufmodi concilium recuftnt, non fibi ftd pontifici cub pam eius rei tribui debere: quotiesenim ad cocilium ipfl cauftmfua rcieceruntjdc tali ftnfiift cocilio,quale Cscftr ÔC ordines Imperij de/ creuerant : nec enim ignorafle, quod flpontificibus permitteretlir fumma rei,futurum,ut ad fuu illi reftrrent omnia compendiu,et op prefla ucra dodrinafuam impietate confirmarent: Atq; interim ta/ men Paulu ( 11 ità rem ornare uerbis ad Cîc{àrê,quafi candide prop fus agat ÔC fyncere, cum longe diuerflim cogitet : adhsec, cuiufmodi concilium ipfl requirant, non Clementis modo, fed ipflus etiâ Pauli terri) legato Petro Paulo Vergerio feft dcclarafleftripto: cumquc Cïvfaris hanc efle mente ipfe dicat,u€ em^ndentwr enrores atcp uiua,

hê minimam cjuidê cius rei (ignificationem in pontifias appareré di plomatc: nam fi lieram amp;nbsp;neceflàriâ çogitarct cmendacionê,non fuif fe œdemnacurum ipibrû dolt;fiTinam,indida caufiuEt quan^ de Çae fans æquitatc nihil diibiccntjcdtpmagis dokant, quod ei gratifîcari nÔ poffint,tamê hac illius beneuolentia et ièdulitate minime fibi con fultum iri:nâ etiamfi côdîio Cçfàrinterfitipiêjnotu efle tamen,quan tulum facultatis ud ei uel cçteris etiâ regibus,in eiufmodi caufis port tifices cÔcedant:etenim,ut multum largiantur, adhibere q uidê ill os forte deliberationibuSjdecernendi uero poteftatê nullam fiicere, fed ta fibi feruare fblis, ut, fi forte Cpfàr ciuilis magiftratus aliquanto longius progrediantur, eo tan^ retinaculo atqpYrenoipfos cohibe^ ant,a pro fuo demum ftatuant arbitratu:quôd igitur bas pontifias infidias declirtet,orare,ne Cçfàr moleftè feranbruas cnim animan ti-' bus hoc infitS cflê natura, ut quo loco pofîtû fibi fciuntcflê laqueu, eu locum uti fugiant: Quid etiâ in cocilio CÔftantienfi eu Sigifinungt; do Cæfare fîtad5,eflèperuulgatu: nam licet is ïoanni Hulïo fide pu blica rede cauerat,patres tarnen eius imminuifiê poteftatê,cùm dice tent nee ipfi nee alq cui^ liccre in eo fibi præicribere : uidu ita cp Cg farem,illor5 author! tati,qu^ni fibi uendicabant,ceffîfle,nô abfcp gc-mitUjfua quidê opinione,fed tame miferabili cum interitu ilh'us, qui fîdem publicâ iècutus, in earn deuenerat calamitatem: Qua quidê ex tt liquide uidcri,quâtilm Cglàr,etiamfi maxime cupiatamp;S uelit,iùbgt; uenire pofiit ijs, quos illi ièmel induerint laqueis, Sé uelut in caueam incluièrint : prouidè ergo fibi agendû, atq? interim tarnen, ne quid fibi tribuatur, non paratos efiê modo iuftam (ubire cognitionem» fed orare quoque Cæiàrem uehementer, ut has tàm graues caufas di ligenterexpendat, amp;nbsp;legitimum in Germania concilium indicat,iri quo iudicandi partes adpontifice atque fociosmirn'me pertincant^ Quod fi autem pontifex inea rcCæiàremimpediat, Scfyncerunx in Germania concilium cogi nolit, teftificari fe palàm, per fe non ftc tiile,quo minus initæ fint concordiæ rationes: quiequid etiam ex e» natum fucrit incommodi,totum hoe efle tribuendu pontifici : quod reliquum eft, orare, ut hæc ad Cæfarem it à référât, fuumque ftudi* um ei commendet» Quum ad hunc modum eilet inter ipfos adu,^ 8c Hel dus omnia iê renunciaturû Cseiàri dixiiîct,protcftanfes de cg* ten's etiâ rebus decern5t,dealendis ecclefig miniftris, de ludis litera* rum aperiendis, ut ecclefiæ fimul ÔC reipublicæ iêmper {uppetâthogt; mines idonei, poftea de qs quæ ad foedus atcji defenfionê pertinent»

De Tur ca refponfum Hel do fuitjut fupra dixinius,amp;S ah’o(jüi ni mor incrcbuit, Ferdinandum regem parare bellum aduerfus Ioan' nem Vayuodam, idedque foh'citare deauxilrjs. In hac autem dubF tatione, ne forte rdpublic^ deeflênt, decretum fuit ab (ente lam Hel' dojUtdimiflis nuncijs communi fumptu,Saxo etLantgrauiuSjqui^J rerum agatur, cognolcant, ÔÔ » fi Germaniam forte T urca petat, ut tum rurfus conuem'ant deliberatun',qui'd ex officio quemque facers oporteat» Adhæc,ut omnibus fadli lui ratio, caufaep recuiàti cocili) conftaret, placuit feripto rem omnem eflê compIeAendam Jd póft cuulgant, typis excufum,amp;r exteros reges atque populos inhanefen tentiam affati, Paulus tertius,inquiunt,diplomanupcr edidit, qu® conciliumindicit Mantuæ, iam ad Mai) diem xx ni inchoandum, additis aliquot eins rei cauiis : legatos præterea dimiiît ad reges atlt;ç principes tùm Germanos tùm aîios,quiconcili5denuncient,amp;ho’f tentur,ut eô uel ipfi ueniant, uel fuos mittant : cumlt;^ nos ctiam de rc per legatum interpellauerit, ÔC Cæiàr idem feccrit,res iplâ poj ftulat, ut demonftremus, ad quantum periculum atque detrimcntil , pertineat non modo noftrum, fed etiam totius reipublicæ ChriftiS' næ,fi quidem illi mos in eo geratur. Et quanquàm iufta fît caulâ no' ftri propofîti,non dubium eft tamen,quin adueriàri), quo fîintinge niOjCriminentur faAum, 60 in pefîimam parte interpretentur. nam ut nos totamque cauiàm in odium adducant,affirmabunt bauddu' bie, nullam pati nos pofîè coßnitionem, nullumque iudicem, ÔC re/ liquas contemnere nationes,e quibus multi fîepe uiri præftantes erix ditione prodierint : lioc etiam dicent, impium eflè, concilij rcculâre decreta,quod fît ecclefîæ fupremum tribunal, cui iure teneantur om nés parère. fingent præterea,quafî nos iam huiiis dodrinæpudeaf, quafî lucem defugiamus, aut alioqui diflidia captemus,non neceflâ' ria,neque publicum ocium ferre pofîîmus» Iam iânè,fî quidem uere de nobis hoc diceretur,effet non impium modô,Ièd auditu ctiâ hoP rendum î itaque neceflàriô nobis eft explicanda fatfti noftri ratio,5^ fperamus futurum,ut quicunque funt uiri boni per Germaniam, alijs in locis,non modo nihil tale de nobis credant, uerumetiâ in hoc incumbantjUt hæc omnium grauifsima caufa red;e tratftetur, neque pontifici liceatfub ficlo ÔC adtimbrato nomine concili),' manifeftam ueritatem tyrannide quadam opprimere, Docebimus enim,nÔmo dó puram nos profiteri do(ftrinam, fed etiam aliud fpetfîare nihil quam sloriam Dei ÔC reipublicæ làlutem, nee ullam nobis aut pep

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tinacianx

fânâciamautmorofîtatemobrjcfpoflê. Et primo qiudc , quà.malia.gt; rum narionum amp;S eccIeHæ ludi'cium non afpernerhur ex eo fatis ap-^ paret, quod hoc agimus, nepontifex atque focq ludicandi prouin' ciam fibi fumant, uenîm ut per homines idoneos minîmeque lufpe-* dos omni'a tradentur. quod ipfùm à pqs omnibus defiderari nihil dubitamus : Cum enim nonnullis in proumcijs extent uetufta qug^' damfcripta ÔC querimoniæ de faliâ dodrina, de uitijs impio cub tu, quæ turn in ecclefiam obrepièrant, non d.ubitamus,quin tjs ipfis in locis,hodierno quoquedie iînt aliquiuirt pq nbsp;nbsp;eruditi,qui

nam docftrinam inteUigurit, etiamfi tyrannidc pontifias oppreiîî tacere coguntur. hi Gnè merito debent adhiberi concilqs, ut libe^ tè dicant. nec enim pro legitimo debet haben'concilio, quod pon* tifexatquefocq regunt,qui falG dogmata peruim atque potentb am defendunt,et pro ueteri confiietudine décréta faciunt uerbo Dei contraria. Chriftus enim, quando fummum tribunal conftituit, iuffîtadecclefiam referri quicquidemendationcrequM-eret. quibus ipfis uerbis tyrannidém omnem atque dominatum excludit in--fringit. Calumniofum etiam eft, quod forte dicunt, nos defugere publicum alpedlum, neque poflê ferre lucem. nam in Auguftæ co* mictjs, docîrinam noftram fumus profeflî palàm,in Cæfaris om* nium ordinum fmperq confeiTu : deinde, celebraturhæc ipfa dodri na publice, noftris in diuonibus, amp;nbsp;extant ea de re noftrorum ho* niinum libri, qui teftificantur earn, ScexaduerGrqs multi faten* tur, plæraque dogmata noftrorum lcriptis in lucem eflê reuocata,* quædeftfîflimis antea tenebris oppreflâ iacebant » nunc enim uerat doàrina denuo lucet, de pœnitentia, de fide in Chriftum, de remift fîone peccatorum, de bonis operibus, de uero cul tu, de Gcramen* torum ufu, de poteftate clauium, de(magiftratu, de tradirionibus hominum, amp;nbsp;id genus alqs rebus. Neque uero nos euangelqpu* det, ut ait Paulus, fed inprimis optamus, ut in omnium afpedtuli* ceatdeqs rebus explicate fententiam. Quod etiam noftrisobqd* tur, quafi damnatas iam olimhærefèsrurfusexcitarint, neque fit opus idcirco difpuutione uel ampliori cognitione,falfum eft,8C ad eos, qui noftræ docftrinæ confefsionem eique coniundam le* gerunt defenfionem , facile poteft e\cufari ♦ quam erum profite* mur , non eft noua dödlrina , fed plane ueteris ecclefîæ confèn* fus, ut liquidó demonftrari poteft , nec ullam haerefim admifi* mus aut impium dogma, fed ueterum dodrinam mulos loei»

noftri homines rcuocanint, oppreflam a pontifïcihus ntqüe mona/ chis. FaKum eft etia,quod de nobis dicitur,quafi' di'flÏdqs lætemur; nam ex animo nobis dokt, ita diuidi rempubh'cam Chriftianam, eoncordiæ caufaiuftum flagitamus concilium. Quia ueró pontifex atque foef) ueram etneceflariam doÄrinä condemnant,eiufque prO' feflores affligunt ÔC perfoquuntur, 8c alios,ut idem faciant, hortan-tut, non pomimus non banc illorum reprehendere crudelitatem æ audaciam, confeffione enim uult celebrari Deus, Só impium eftjaF fociare fo tyrannidi pontificis ùà. læuientis. Deinde, conftat nos onigt; nia reipublicæ munera fubire,óó onera fuftinere,iïcut reliqui fadunt ordines, ex quo uideri poteft, in religione quoque nos libentereflê cofonfuros alfjs,modó liceret.Intelligim.us præterea,quantum ex eo nobis immineat pcriculi. pontifices enim multis nunc aimis no ob' feurè præ fo ferunt, quid moliantur, quomodo regum animos in nos incendant. hæc tanta diforirnina fobire fine caulà, tantos in ca rem fumptus facere an non extremæeffet dementiæS' fed foimus of* ficium hoc debere nos Deo,nec quicquam effè, quod non dus man' dato poftponi debeat,8lt;f teftamur Deum, nihil à nobis aliud capta' ri, Confutatis iam illorum criminationibus, ad alterum ueniemus» Apud exteros plærique forte putant, nosaliquacuriofîtateleuio' ra quædam impugnaflê uitia, qüæ pacis retinendæ caulà diffîmulari poterant, prælërtim, cùm ea fît humanarum rerum conditio, ut in republica lèmper aliqua fînt atc^ remaneant,ad qu^ conniuere opor teat, Sed longe res aliter habet, nam primo quidem,errores atî^ fal fa dogmata non funt diffîmulanda, iubet enim Chriftus à falfîs do' éforibus cauere : deinde,certamen eft non de leuibus erratis,uerum de do(ff rina fidei,deque uera Dei cognitione,quo d eft uitæ Chriftia ngamp;Slynceri cultuspræcipuum caput, quod fîlentiopræteririnon debet,led pure conlèruandum eft, amp;nbsp;diligenter in ecclefîa docendu» Negari autem non poteft, extintffum hocomnino dogma fLiiflê,nO' uàmque doArinam inueélam, magna certé cum Chrifti cotumelia, Multos præterea reprehendimus errores, impidfque cultus, quos etiam alij quidam multo ante hanc ætatem uiderunt, edque concilia defîderarunt, ut emendatis uitfjs, concordia retineretur : hac autem ætate multo magis eft opus concilio,quanddquidem 8c plurimis in locis eadem uitia manent, nata funt diffîdia, in uitæ dilcrimen idcirco multi uocantur, homines innocentes, his ergô de caufîs tàm arduis, non modo nos,uerumetiam Cæfar cæteri ordines 8c epF

fco pf decreuerunt ecclefîæ cumpnmi's cfïè neceflarium conciliunij iri quo pura dodnnacoiiferuetur.nifii enim tale fieret,mai'orem diflïpa tionetn exci’tatum iri ui*debant:(èd ecce,ddm ei'ufmodi concilium ex^ pedatnus, prodit diploma pontificis, Imperr) decretis plané contra# n'um. Et quianon noftra folum refertjfed totiusetiam intereftreipü blicæchriftianæ,necefreputauimus hoc publico icripto Ceftificari,ô£ demonftrare,quamobrem concilium iftud improbemus.Nam iudi# candipoteftas non ad iblum pontificem epiicopos, uerum ad cede ßam pertinet.quo quidem in numero funt etiam reges ac cæteri ordi nes,Quapropter,etiamfi pontifex in hac caufanon fuftineret alteram partem litis, tarnen non fit ei concedendum, ut folus ipfe cum fuis iu# dicaret,exclufis alqs ecclefiæ miniftristciim autem manifefté fit ex liti gatoribus alter,multo minus id ei concedi oportet, quia cum iure di uino naturali pugnauAccufamus uero pontificem non leuibus de caufis, nec deillius dominatione tantum difputamus atque luxu, fed ipfius Si doólrinam ôd leges amp;nbsp;impium cultum reprehendimus, hoc eft, reum agimus ilium de idolatria amp;nbsp;hærefî ♦ quæ quidem crimina cuniobijciuntur,non pontificem, fed ecclefiam oportet indicium in^ terponerCjCicut ueteres pontificum leges ipfæ teftantun Adha2C,pon# tifex non folum eft alter Iitigatoru,fed quia dodrinam noftram muk to ante c5demnauit,hoc ipfo maiorem in fe cumulauit fufpitionem; quodedm ita fit,quis dubitet, cuiufmodi fit in ipfius concilio futurii de noftra dodrina indicium f Nec enim putandum eft, fore, utdefi# niendi poteftatem ulli permittat contra uetus inftitutum : amp;cum de modo tradationis nihil in eo diplomate dicat, meritofufpeda funt nobis omnia«Nam cos tantum euocac amp;nbsp;confcribit,qui funt ipfi mul tis modis obligati,S)i de quorum uoluntate compertum habet:indiz di quoque concilrj caufam hanc efte profitetur, ut nuper natæhære# fes extirpentur ♦ Et quanquam id late patet, tanen dubium nullum cft,quin de noftra fentiat dodrina ♦ nec enim dt fuis ipfum erroribus loquijCredibile eft.imo poft aliud emifit diploma de Romanæ curiæ reformatione,in quo clan's uerbis profîtetur,eô conuocari cocilium, ut hærefis peftifera Lutherana tolîatun ifâque principiô quidem ani mum fuum callidé texit, utaliquamhaberetfpeciem diploma,iêd poftaperuiu Dubium ergônon eft,eôfolum fpedare ilium, utdoz drinam noftram excindat ♦ cuius autem effet infaniæ,inftitutum hoc illius approbated Hoc enim agit,ut qui diploma recipiût, dodrinam noftram fateantur impiam amp;nbsp;hæreticam effe, deinde, ut reges atque

principes,co recepto,teneantur ftudium opem conferre«Cum ig{^ tur interfit reipublicæ, rogamus,uthunc illiusaftum infidiasdili/ genter omnes confiderent. nam licet mirari, cur his uerbis diploma conceperit : amp;nbsp;dubium eft, utrum eo fecerit, ut nos â concilie deters reat,an ut approbatione diplomatis irretitos habeau Apud nos progt; fedo dubium nullum eft,Cçiàris hanc efte mentem,utreipublicçcon fulatur,nec^ formam hanc diplomatis ei probari putamus : pontifex autem non tarn concilia indixit,quàm fententiam aduerfum nos pro mulgauit ♦ Neque uero permittet,ut fcripturis res agatur,fed uolet c fuis legibus amp;nbsp;cofuetu^ine recentioribus aliquot concilfjs pronun ciari»Verum hocinprimis nos contendimusetaffirmamus,hominö traditiones uerbo Dei cotrariasjefte repudiandasmam ecclefie doâri namrecipimusjpontificis autem erroresatep tyranidem'non oportet ecclefiç titulo exornaregt; Vetus ecclefia neep recepit ullam legeaduer fariam feripturç, necimmenfam illam poteftatem attribuit pontifici, quam nunc fibi fumit ipfe» deinde, ccetus ilk hominum,qui doeftri* nam euangelfj damnant amp;affligunt,non funtecclefia, fed parricidæ, Caini progenies atque pofteritas ♦ Et prifeis quidem temporibus,pii cpifeopi fæpe recufarunt concilia , quum non ueritatis propugnan/ dæ,feduelimpiædoôtrinæ uel aliquorum potentiæ conftituendæ caufa uiderent ilia conuocari » Cæfar Conftantinus indixerat conci«» lium Antiochiæ:Maximus autem epifeopus Hicrofolymitanus, tai’ metfi non longum eftèt interuallum,eó non uenit,propterca quod et Cæfaris animum,ôlt;^ quid Arriani molirenturepifcopi,fcirct, Ätha/ nafius,etfi Tyrum uenit in concilium,tarnen non diu fubftitit, quod primores concili) uideret accufandi fimul amp;nbsp;iudicandi partes ufurpagt; re,amp;quódfummiftbscontraiequoldam intelligeret efte accufatogt; res» Sirmrj,oppido Pannonia?,magnum fuit olim concilium aduergt; fus Photinum,res enim erat ardua: amp;nbsp;quanquam Cæfar epifcopis,ut eouenircnt,mandabat,occidentales tarnen non obtempcrarunt, cum Arrianorum turbam ibicreuilfe animaduerterent,amp; fore fufpicaren tur,ut falfum ibi dogma decerneretur» Erat tunc magni nominis,O/ fius,epifcopusCordubenfis: huncCgfar, Arrianorum hortatu,mfiit ex Hifpanfjs eoquop^ uenire: cum ueniftet,ratum habuit capCiofum illud iymbolum Sirmienie, quod ingentem poftecclefiædifsipatiogt; nem excitauit,amp;^ repreheditur Ofius hanc ob caufam,ab Hilario, qui non interfuit» Cyrillus epifeopus Hicrofolymitanus,ad eorûconuen tus,qui Chriftum eiufdem elfe cum pâtre fubftantignegabanqnun^

ucnit,amp; fertur omnium primus â con ci I ijs appellafTeicripto* Medio 1 iani fuit inchoatum concilium,eoque conuocati per Cæfarem epiico pi:cum uero Paulinus epifcopus Treuirenfi's alt) quidam pauci ui derent Auxentium epifcopum Mediolaneniem atque focios moliri quædam fîniftrajdifceiîîone fada concilium illud diiïîparunt» Hune igitur ad modum magni illi uiri couentusomneis defugerunt fufpe* dos,ne culpæ fièrent affines» Cdm uerô pontifex non obfcurè figni;? ficet, concilium hoc confirmandæ potentiæ fuæ caufa inftitutum eG» ^Pjî'ogamus omneis,ne crimini nobis dent hanc noftram reeufationê»

Sed 8c concilij focus grauibus de caufis non probatur nobis : eft es» nim opportunus ad iniuriam,et omnino talis,qui dicendi libertatent impediat: deinde, magna funt excitata contra nos odia plurimorum apudexteros,calumnrjsadueriàriorum,quafi' profligatafitapud nos religio amp;nbsp;uitæ honeftas omniszhæc autem perfuafio, cdm fie præoe^» eupati funt hominum animi, magnum in fepericulum habet »Effet igitur uel eo foldm inprimis utile, concilium in Germania peragi, quo uidelicet exteri,noftrarum ecclefi'arum atque ciuitatum uiderent inftitutamorémque, necimpediticalumnqsueram dodrinam odif» fent» Caufæ quoque magnitudo pofcit,ut ex nobis plæricp uenianc ad concilium ipfi,uerdm, ut noftros fines deferamus, plane nobis eft incommodum : amp;nbsp;quia grauiflimis de caufis in Imperq comités dez cretum eft,in Germania cogendum effe conciliû,non uidemus,quani obrem ab eo fit difeedendum» Cum igitur ad totius orbis chriftiani falutem hæc caufa pertineat, obfecramus omneis reges atque princi* pes,nenoftris aducrfariisfidemhabeant,fedin hoepotius incumbât, ut uera Dei cognitio recuperetur : hocenim gloriofi'us nihil facere poffunt» Pontifex quidem eo tendit, ut ad iniuftam crudelitatem i^ . pfos impellat : fed ab ea debent inprimis abhorrere» nam ideo funt in ifto conftituti gradu dignitatis,ut nomen Dei celebrent, amp;nbsp;exemplo fuo reliquis præluceant,amp; homines innocentes ab iniuria defendant»

Quôd fi ullo unquam tempore legitimum erit concilium, tunc itâ cailfam noftram ibi tuebimur,ut omnes intelligât,ftudia noftra cum falute reipublicæ femper fuiffe coniunda » nbsp;nbsp;nbsp;Fuerunt hoc in con#

uentu Saxo,Erneftus amp;nbsp;Francifeus Luneburgici, fratres, Vlrichus Vuirtembergicus, Lantgrauius, Philippus Pomeraniæ princeps, Anhaldi] tres,ôlt;!: Albertus Mansfeldicus : deinde, ciuitatum nomine legati quàmplurimi ciim ampliftîmis mandatis » nam erant præmo' • niti,quibus de rebus agendum effet» Prius quàm di(cederent,quod

fuie Marti') die fextojiceras dant ad Galh'æ regem, qs pnmûm excii^ fant, quod ipfius legato, fuperiori conuentu non fatisfecerint : eau/ fam etiam addunt,curnenuncquidemlegationem ei mittant : de/ ï'nde rogant, ut l'n amicitia permaneat, amp;nbsp;cùm ad concordiam reli'/ gionis omneisipn patefaciant aditus,nec tarnen quicquam’profit ciantjUt hoc fuum ftudium fauore ac beneuolenria profequatur : po/ ftremô,quæ fît ipforum deconcih’o uoluntas,exponunt,amp;qutd ïpfe conftituen’t in eo, feire cupiunt. Rex deinde decimo caîendas lunq refpondet, amp;nbsp;fatisfadionem accipit, de fua erga ipibs per/ petua amicitia prolixe pollicetur, ÔC fuorum aduerfariorum calum/ nias, edito feripto, quod unà mittebat, refellit, amp;(. de concilio fuam efle, quæ fuit antea femper, hanc dicit fententiam,ut,nifî legitimum fît,amp; in ioco tuto, nunquam fît illud approbaturus : neque dubium efîe, quin Scotiæ rex, gener, in ipfîus quoque fît futurus poteftate.

is paucis ante diebus, ad initium Mai), cum uxore domum reuer/ terat, quæ deinde circa foiftitium æftiuum üitam ibi fi'nqt ♦ Pond/ fex interea condlium ad Caîendas ufque Nouembreis producit, eiuf que rei cauiàm eife dicit, quôd Mantuj princeps Fridericus militum præfîdio muniri urbem,amp; fumptus in earn rem fieri uelit : quod fîbi præterexpedationemeuenerit,amp; uereri plurimiim,neiam plærique fuum ediélum fecuti,Mantuam uenerint,amp; exclufî forte domum re/ dire fînt coacfli : dolere fîbi quidem iftud magnopere, fed tarnen eo moderatius ferre,quôd nulla fua,ièd aliéna culpa intecyeniat. Non multô póft, Angliæ rex,amp; fuo amp;nbsp;regni procerum nomine feri/ ptum euulgat ♦ Concilium à pontifice conuocatum elfe,cuius illc rei poteftatem nonhabeat,amp;conuocatum efle, quo tempore bellum ardeat Cæfaris cum rege Galliæ, amp;nbsp;Mantuæ defîgnatum elfe lo/ cum, quo non omnibus ucnire tutum fît neque commodum:fc qui/ dem ex animo cupere concilium Chriftianum,fed ad pontificium mi nimê uenturum elfe, neque legatos etiam miflurum : nam hoc illis elfe proprium, ut fui emolumenti caufà, Chriftum amp;nbsp;ueritatem in eiufmodi conuentibusopprimantmihil uerô fîbicum epifeopo Ro/ mano efle commune, nec illiusedida magisadfepertinere, quâm cuiufuis alterius epiieopi; de Cæfaris atep regum authoritate conuo/ cari folita efle concilia:hunc fane morem effe reaiperandum,hoc prg fertim tempore,quandô tam graues habeat accuiàtores pontifex,ne/ que tarnen abfcp uitæ periculo reprehendi poflit amp;nbsp;accufari coràm, iiifî legitimum habeatur concilium:non etiam fîbi fuife^ cautum elfe fide

fide publica, 8^ ut cautum fit, tarnen obftare manifefta pencula, cuf non ueniat:etenim ut fidem fallant, óé innocentum cruore fefe refpet gantatque polluant, non efie pontificibus inufitatum : ut alqs eo uenire fit integrum,fibi tarnen grauifiïmis de caufis non efie,cui poni^ tifex tendat infidias, quem oderit acerbifiïmè, fn fummum odi;* um apud alios reges adducere conetur, non alia profecfió de caufa, quam quód ipfius profligata fit è fuo regno tyrannis, Sf annui’cen^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

fus ablatj : quam fane rem indfgniflîmè ferat, eóque magi's, quód metuat,ne cæteri reges exemplo fuo moniti,idem aliquandó faciant: Nuncetiam adcalendas ufque Nouembreis prorogatum fdficeteG fe condlium,neque tarnen aficribi,quo loco fit habendum,amp;in

Mantuç pnncipem conferri culpam: an non hoe fit orbem terrarum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

ludificaref Mantuanum certè nihil peccare, qui fuartl urbem tantæ hominum multitudini nolit abfque præfidio committere, fed in ip^ fum unum efiereijciendam omnem culpam, qui nihil agat fyncerè, fed omnia fraudulenter amp;nbsp;captiofè : quód fi iam aliam forté concilq federn conftituet, futurum, ut aut alicuius principis, qui fit ipfi de«« uindus, aut fux ditionis urbem aliquam defignet: peramplam enim habere ditionem nbsp;nbsp;nbsp;tenere pulcherrimas urbes, quas amp;ipfius ma^

lores peruim atquedolum occuparint, 8c ipfe mala fide pofsideat: cùm autem de uero concilio plærique omnes iudicio præditi de/ fperent, optimum fibi uideri, fi quidem in fuo quifque populo ma# giftratus religionem emendet:quód fi confuetudinem forte pon* tifex obijciat, id nullum habere locum: nam amp;nbsp;Cyprian! teftimo* nio, confuetudinem,quæ ueritate nulla nititur,aliud nihil efle quam errorem inueteratum : fuum igitur hocelTe confilium, ut antea di* xerit, eamque fibi uideri commodiffimam rationem, qua fi quis a* liam habeat meliorem, non le recufaturum ♦ Cæfar totum hunc annum in Hifpania permanfit : exercitus autem eius Belgiens, Flo* ro Burenfi dudore, Sanpaulum oppidum amp;nbsp;arcem in Atrebatibus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

lunio menfe ui capit, præfidiarfjs omnibus necatis : inde profedfus in Morinos, Terouennam oppidum obfidet, fn;^rà tarnen. Ibi de* mum induciæ fatftæ funt decem menfium,in ea folùm regione » Nam in Gallia fubalpina feu Pedemontio uigebat bellum nihilo fecius,

Cherium oppidum ui receptum fuit à Cæfarianis, 8C ingens edP ta ftrages militum atep ciuium. Etcùm deinde Taurin! premerentur inopia milites,obfefiîs omnibus ufjs amp;nbsp;interclufo commeatu, Galliac fcx, autumni tempore conferiptis copijs,filium natu maiorem Hen/

ricum 8^ Annam Momorandum co mûrit, qui ferro patefacîla uîa prgfcncem l'ncdiam fubleuarunt» Odobri menfe,Ferdinandi' regis exerdtuSjin quo ÔC Saxones crant équités,amp; Mifnq,8d Francones èC Auftriad amp;Carinthq amp;Bohemi amp;nbsp;Pannonrj, quos Germani uogt; cantHuflaroSjExcchium oppidum ad Drauum flumen obfidebat, quod ualido tenebatur àTurçisprciidio;cunque tempus tererent, et» inedfa coadi difeederent, intercepti fueruntab hofte circumfufo, qui fyluas Sic aditus omneis præoccuparant ♦ In his anguftqs,aliquot,pri# mùm centuriones militûmque præfedi amp;nbsp;Pannonq, póft etiam rez gis ipfe legatus Cacianerus profugiureliqui uero, qui fugæ turpitu* dinem hancdeteftabâtur,ad uirtutem ftiè cohortati, prgièrtim cqui/ tesGermani,impetum hoftilem fuftinuerunt, fed mulritudine fupe^ rati,magna ex parte concifi fuerunt omnes, è ducibus multi in ho* ftium poteftatem uenerût, abdudi Byzantium in miferâ feruitutem» Quarto idus Odobris Angliæ régi natus eft filins Eduardus, ex lo/ annaSemera,quamab Anna Boicnia duxerat in matrimonium» In* terea pontifex,quia per Belgium erant induciæ, totus in hoc erat, ut per Icatiam amp;nbsp;reliquis etiam in locis belli conquiefteret adminiftra* tio,quô per banc occaiîonem de fumma rei traniîgi poftet, Itâqypri* mùm in aliquod tempusrid cùm exiftet,in aliud deinde produdares fuit, donee componeretur,utpoftea fum didurus. Pontificiscon/ filium fuiftedicitur,utillosiam pacatos, aduerfusBritanniæ regem, cui erat infeftiftîmus,atcp Lutheranos excitaret. Ad hoc etiam temgt; pus Chriftina Danica, Cæfaris è forore neptis, uidua Mediolanêfis, Italia relida, per Germaniam reuertit in Belgium, 8lt; agebatur de ip* fius atep Gulielmi principis Cliuenfis matrimonio,fed fruftrà. Per Geldriam quoque populus tunccccpitrebellare fuo principi Carolo Egmôdano,qui peromnem uitam fuerat partium GalIicarumjBur* gundionibus admodû infcftus,amp; tune eô(pedare dicebatur, ut Gai* lorum ditionis,prouinciam fuam faceret, Exclufus autem â popu* lo paflim tumultuante, uix unum aut alterum retinuit oppidum, quo perfugeret, Dodrinam pontificiam magno femper ftudio de* fendit, nec à fupplîci)s abftinuit etiam ♦ Paulus tertius, initio fui pontificatus, in cardinalium numerum allegerat fuos nepotes, uti fu* prà diximus:cùm autem hoc nomine minus bene audirct,alios quof dam nobilitate ac dodrina præftantes uiros hoc etiam eft honore di* gnatus,parrim,utinuidiam8^offenfîonem leniret, partim, utido* neos haberet propugnatores,qui feriptis amp;nbsp;eloquentia ualerent ♦ In

his crat Cafpar Contarenus,ReginaIdus Polus,ïoannes BelIaius^ Fridericus Fregofus,qui'biis deinde per interualla tempon's adiunxic Sadoletum, Aleandrum, Bembum ♦ Sed amp;nbsp;de Erafmo cogicauit,ut quidem in epiftola quadam ad amicum Erafmus ipfè refert » Extant etiam Sadoleti quædam ad Erafmum literæ, ubi de pontifîcis egre^, gia uoluntate multa locutus, fore didt, breui quidem,ut ipfum ad fummam dignitatem perducau Contarenuseratpatridusetfenator Venetus,magni nominisjpropter dodn'nam,amp; prçter omnem expe ftationem didtur,cdm nihil ambiuilTetjad hune fuiflegradû euedlus.

HBCONCIVIOjINCAVBNDAB VS Q_V B N O* uembreisprorogatOjfuprà diximus,uenim id fru^ ftrà fuit: pontifex tarnen, ut hominum fpem alc^ ! rec, ac aliquid facere uideretur, ex omniiuorurn j numero iam ante quofdamdelegcrat,ijfquegragt;* ' uitcr mandarac, ut ecclefiæ morbos accurate cir^ cunifpicerenc,amp; adulatione omni remota fibi demonftrarcnt: fi'z mul iufiurandum ipfis remiferat, ut libéré pronunciarent, nbsp;nbsp;ut ma^»

gno filentio rem omnem agerent, iuflerat ♦ Deledi fuerunt, Cafpar Contarenus, Petrus Theatinus,IacobusSadoIetus,ReginaIdus Po^ lus, cardinales ; Fridericus archiepifcopus Salernitanus, Hierony;» mus Aleander archiepifcopus Brundufinus, loannes Mathæus epi* fcopus Veronenfis, Gregorius Venetus abbas', amp;nbsp;Thomas PaUtq facri magifter. Hi demùm, habita deliberatione,fcripto rem omnem compleduntur, ad ipfum oracione conuerfa, magnis eum laudi* bus extollunc ob ftudium ueritatis, cui claufæ fuerint antehac quoz rundam pontificum aures, adulatorum maxime culpa, qui nimiam illispoteftatem attribuerint, quando ipfos omnium plane rerum efledominoSjSc quiduis agendi poteftatem habere confirmarunnex hocenim fonte, tanquam ex equoTroiano, tam multa in ecclefiam inundaflè mala,quibus nuncillagrauiffîmefitadfliiîla: magnâ igitur

ipfius cHe prudentiam atqj üirtutem,qui remediiim iHinc petcndurt cffe uideatjunde morbi (it profeólum initiu atlt;^ cau6,qui diui Pau/ li doclrinam fecutus,minifter efTe uelit et ccconomus,non dominus;

quiagt;munus hoc I’pfis demadan’t, uoluifle morem gerere,amp; pro in gcni] fui mediocritate coHegiiTe certa quçdam capita rerum,qug pro* prie ad ipfum SCad epifcopos ecclefia pertineant;Cum enim dupli* ccm ipfe peribnam fuftineat,amp; fît non modo totius ecdefîg chrifîiang epifcopus, uerumetiam multarum regionum at(^ ciuitatuprinceps, ea foliim attingere fe,quæ funt adminiftrationis ecckfîafticçtciuikni enim rempublicam ab eo fumma cum laude amp;nbsp;iapienda gubernari» Et primo quidem,inquiunt,fanÄiffime pater, fîcut Arifto teles præ* dpit,non fernere leges oportere mutari,fîcnobis quoque uidetur,le* ges ecclefîafticas diligenter omninô feruandasneep remittendas eflè, nifîgrauifïîmadecaulâtnecenimullamaiorpeftis in rempublicam inuaderc poteft,quamciim leguibluitur eteneruacurpoteftas,quam prope diuinam amp;nbsp;iâcrofândam elle maiorcsnoftri uoluerunt, Huie proximum eft,nc pontifex Romanus,Chrifti uicarius,quumpro fua poceftatc quam habet à Chrifto, largitur aliquid amp;nbsp;indulget, pecu* niam autprecium ullum accipiattquumenim gratis hsec omnia fînt collata,Chriftus quoc^ gratis ea uulcalrjscommunicari ♦ Hocuelu* ti fundamento pofîto,prouidêdum eft, ut quamplurimos habeas ec* clefîæ miniftros idoncos,qui prçfînt hominum faluti.quo quidem in numero primu obtinentlocum epifeophfed hie ualde peccatur,quód promifeue amp;nbsp;nullo fere diferimine recipiuntur in hue ordincm qui* libet,nulla neceruditioncnee honeftate uitæ commendati,plæri/ que etiam multûm adolefcentes» Hine multsc nafeuntur offenfîone^ hinc ille facrorum cotemptus 8^ irreuerentia.ConfuItum ergô nobis ijidetur,utprimûmin urbe Roma quofdam conftituas,habendicau* ià dcleôluseorum,qui facrisinaugurari petunt, deinde, ut epiftopis, per fuam cuicp ditionem idem præcipias,necp fînas ullum rccipi,nifî de confenfu deleiftorum aut epiieopi : præficiatur etiam iuuentud iam deftinatæfacris,magifter aliquis, amp;nbsp;literarum atque morum for mator * In conferendis autem facerdotijs amp;præfedurisecclefîafticis multùm peccatur,in qs præfcrtim,qu3e ad falutis hominum procura tionem fpedanunam hoc prope lblumagitur,ut foli beneficiario bc* ne fîtjgregis omni poftpofîta cura» Cùm ergo tale munus confertur, inprimis autem epifcopale,danda eft opera, ut fînt uiriboni amp;nbsp;erudi* d,qui poftînt atep uelint ecclefijs ipfî praeeflèjUt iure tenentur.non efl

ergo dandum Ttalo facerdotium in Hifpania ud Britannia, nee Higt; fpam's aut Britannis in Italia.Multum eft etiam in eo fraudis,quum afacerdotio quis decedit alqCp tradit, Sc annuam penfïonem non* nunquam etiam totumuIumfruAum exeofibirdèruat. necenim ülla penfio retineri poteft, nifi'ad pauperum id genus alios ufus Merè pios. quiafacerdotio funt annexi fruóns, neque ièparari de^ bent ab eo, non magis, quam corpus ab anima , quique illud tegt; net, debet ijs facultatibus uti frui boneftè, Ô6 quantum iàtis eft,re' liquum ueró totum eftineos, ut dictum eft, ufus erogandum. port tihci tarnen interim licebiti, fi forte resita pofcat, imponere bene* ficiario lèruitutem hanc, ut eer turn quid annuum dependatalicui cgeno, maxime autem ecdeiïaftico, ut ui tam eó poflit boneftius aP quecommodius tolerare. Vitiofumigitureft, ciimquisintegrurri ufum frudumfibilêruat, aut quum annua penfio daturillis, qui non opus habent. Inpermutationibus quoqueualdepeccaturmam ad quæftum referuntur omnia : 86 quanquàm teftamento beneficia dare non licet,inuenta eft tarnen ab hominibus ingeniofis ratio qu^' dam fubnlis,qua legi fraudem faciunt, beneficia cedunt alteri, fic tarnen,ut ad ilia regreflum habeant cum pleno ufufrucftu ÔC omni admini^ratione, Itaque fit, ut epifeopi nomen gerat ille qui nihil ha bet iuris aut poteftatis, ille autem, qui reuera 86 iplà ditione eft epi* fcopus, nomen ipfum non habeat : hoc uero quid aliud eft, quam bscredem fibi facereC' Eiufdem generis eft, quod epiftopi fibicogt;-adiutores flagitant atque fumunt,86 perfæpequidem,multo mi* nus, quam ipfi funt, idoneos, Clemens pontifex legem illam antP quam renouauit,qua cauetur,ne lacerdotum fili),parentum obtine' ant beneficia : led tarnen hie etiam indulgetur, malo certe exemplot negari enim non poteft, magnam offenfionum partem ex eo manaft fe,quôdecclefiæfacultates adhunc modum in priuatos ulus auer* tuntur. adhuc quidem eius rei emendatione plærique expeótarunt, nuncautêplane defperant ,86 peffime de nobis loquuntur atq? len-tiunt.Huc accedit 86 ilia ratio,cùm in Ipem 86 futurum euentum bc^ neficia conferuntur : qua quidem in re certe uotum eft 86 expedfatio mortis alienæ : deinde alr)s,qui forte magis id merentur, uia præclu ditur amp;nbsp;aditus,86 multarum litium præbetur ueluti materia. Qiiid uero dicemus de ijs bénéfices, quæ, quoniam in una perfona conli^ fterenonpolfunt,incompatibiliauulgó dicunturC qua quidem uo^ ce nos admonuerunt maiores,non elfe uni alicui fimul côferenda:lèd

hicuetus difci'plinafacet,8ó pl tires ctiam epifcopatus uni pSimit? tuntur. quod omni'no corrigendum nobis efïè uidetun Hue pern* nent illæquæ dicuntur um'ones, quum pluraßmul beneficia, tan^ quam partes atque membra,coagmentâtur, ut unum modo corpus repræfèntent ♦ qiu'dc’an non hoc eft ludificare leges C lam èc ille mor bus inualuit,quód cardmalibus dantur etiam epifcopatus,amp;r pluresr quidem uni. quod lane magni moment! nobis efle uidetur, Sc inpri mis emendandum.Nam diftintftalimtamp;S diuerlacardinalium amp;epl ftoporum officia, nec in unam perfonam cadunt : etenim cardinales co funt inftituti, ut tecum fint fancfiiflim»später, necâ latere tuo dh fccdant,8ó uniuerlàm ecclefiam unà tecum gubernent: ad cpilcopos autem pertinet,ut gregem fib! commiftum à Deo palcat. quod qufi dem fieri non poteft, nifi coram illis adfint, ut paftores adefle uide/ mus ouibus.Dcinde nocet hpc ipfa res exemplo luo, nam qua frotcy quo tandê ore lanabimus alio rum uitia,quç noftro in cœtu maxime omnium apparent confpiciuntur C Neque uero, quia dignitatis bunc gradum obtinent, ideo fibi plus licere putent, imo feiant mO' derationem ab ipfis maximd requiri, quoniam uitamoribufquede^ bent alijs prælucere : nec enim funt imitandi Pharifæi,qui leges fc/ rebant, quarum ipfi nullam feruabant, uerum Chriftus,quyermO'' nefimulamp;Topere pollebat.hæcetiamindulgentia magnum adfert impedimentum reffis confilijs, quando cupiditate amp;nbsp;auaritia præ' / occupatus eft animus. A dhæc,cardinales placrique fe(ftanturcugt; rias regum,ut epifeopatus conlequantur,eiufc^ rei gratia fic illis ad^ dicT:! funtjUt libere pronunciare nihil aufint. Atlt;^ utinam inhiberez turiftaratio, cardinalibus aliunde prolpiceretur,ut honcftele fuamque familia alerent,Só æqualitas in eo leruaretur, ut pares om^ nium efient prouentus annui. quod quidem fadlu nobis uidetur no difficile, fi' quide omni abdicata cupiditate,Chrifti ueftigiafequere^ mur.His emendatis uitijs,amp;: conftitutis ecclefiæ miniftris idoneis,ui dendu eft inprimis,ut epifeopi Sc id genus alq fuis ipfi populis coha bi têt :funt enim ecclefiæ fpofi.Quod uero fpedaculu triftius exhibe ri polfit, uidere paftim ecclefias dereliffas, et greges à paftoribus defertos in manibus effe mercede condueftoruC Grauiter itaque mid dad! funt,qui fuos i tà deftituunt,necp cefuris tantiim et profcriptio nibus agendu eft, ueriim annui quoep frudus et pêfiones adimendg Hint illis,nifi forte ueniâ abs te,modic5 ad tcpus,impetrarint. Cauttf eft enim legibus antiquis,ne fupra treis hebdomadas epifeopo liceat

ab ecdefîa fuoque abclîc populo ♦ Vidcmus etiam cardinales pluri* mos abeflê Roma,nee earum rerum quicquam facere, quæ proprié funtipforumoffîcq . fatemurquidem,eflcnoninconfultum, utex ipfis nonnulli fuis in protu'nerjs habitent : peripfos enim, ueluti per arboru radices atqueramosjlongèlatéque diffufos inorbem Chri* ftianum, retinentur homines in officio amp;nbsp;hui’us noftræreipublicæ obfèruantia : fed tarnen præftaret maiorem parte huius ordirus abs tercuocari Romam: ficenim SCillifuum facerent munus, æ effet eorum præfèntia curiæ Romanæ ttim honorifica tûm utilis* Iin'rroz gandi's etiam pœni's atque muléh's magna deffderatur difciplïnaê fc' ueritas. nam qui deliquerunt poenam meriti ûint,rationem muamp; niunt, quafè iurifdicffioni fui ucl epifeopi uel præffdis ordinari) fub-* ducunt : aut fi hoc non licet, ad pcenitentiæ præfeâum confugiunt, abedquenummisimpunitatem redimunt. Id autem inprimis facp unt inaugurati fàcris lt;nbsp;quæ fané res ad multorum pertinet offenfio* nem. Itaque per fànguinem Chriftï, quo fuam ecclefiam redemit,Ia* uit amp;nbsp;fandificauit, obfecramur, ut hæc tanta licentia prorfus abro* getur, Ciimenimrefpublicanulladiuconfifterepoffît, nificoher* ceantur maleficia, quanto magis id nobis in ecclefîa cauendum eritT Vitæquoquemonafticç plurimafuntôcillaudataexempla, quam* obrem abolenda nobis uidentureorum,quiconuentuales appellan tur,collegia,non fubito quidem neque ui,fèd itâ, ne quis in eum or* dinem pofthac recipiatur: fie em'm paulatim interibût,amp;S alios dein* delicebithoneftiores illisfummittere .fedinpræfèntia quidem pu» tamus adolefcêtes omneis, qui fado uoto nondum religionem funt profeflîjftatim ill inc fubmouendos effè.Curandum eft etiam,ut fint idonci, quiconfefsionibus audiendis præficiuntur, in edque debet epifeoporum interuem'reuigilantia,cumprimis uero, ne quid pecu* niæcaufà fiat. Qiiod em'm fuprà diximus de gratuita communica tione, non ad te modo pertinet,fèd ad omneis alios tuæ ditionis be* nefîciarios. In uirginum quoque facrarum amp;nbsp;mulierum colleges,' quæ regunturà monachis, multacommittuntur amp;Smanifefta qui* dem flagitia, turpiffîmo fané cum exemplo: uidendum eft igitur, ut à monachis ablata procuratio transferatur ad alios,unde periculi uelfufpitionis nihil eflè pofîît. lam, quod multis in loris, per Ita* liaminprimis,impiaquædam dogmata difputantur, noninacade* mijs tantum, fèd in templis etiam,magnam meretur uituperationê. Epifeopis ergo mandandû effè uidetur,ut quibus in loci^y mnafia

funt æ ïudi ïiterarij,do(flores nioneant,ne quid earum reru ampfiu$ proponant, fèd luuentutem ad pi'etatem atque metum diuini nump ni's inftituant afluefaciant,neque de rebus theologieis palam, ftdl intra parietes priuatim inter fe conférant, Eadem eft adhibenda CU' ra,quantiim ad typographos atqgt; librarios attinet,ÔÔ monendi pnn cipes atqjmagiftratus,nccuiufquemodi libros exi'repatiantur. Vul gó receptus eft in fcholas, luuenturi prglegitur colloquiorum Erafmi Roterodami liber,m quo lànè permulta funt, qug tenens imperitisanimisimpietatemincukare, quæcplubricam ætatemamp;

• incertam deprauare poflînt, hic igi'tur oC id genus alfj hbri longe ftint à fcholis arcen^i, Quod etiam monachis indulgetur,uoto relP gionem profeftî's,ut ucftitum ipfi's pecuh'arem exuant aliumque fu' mant,non re(ftè nobis îieri üidetpr, ueftis enim eft ueluti iymbolurn uoti monaftici:quod fi déférant,à betlenCijs adminiftraüonefub-* moueantur ecclefiaftica. SedÔCilli, qui diui Antoni) circumferunt idquc genus alias reliquias,abrogandi nobis efléuidentur. ïnnumc' ris cnim fuperftitionibus impehtum uulgus in errorem abducunt 60 plane circumueniunt. Permittiturquoque læpe matrimoniuiit ijs,quiiam funtinaugurati fàcristhoc autemnemini prorfus con-cedi debet,nifi grauibus de caufis,quû uidelicet in uno aliquo ftirps tota regionis tutela recumbit : ôc quia Lutherani permitti coniUquot; ' gium fine diférimine omnibus uolunt, eo fortius hic nobis eft relu-' (ftandum. Inter eos autem,qui lànguinis propinquitate uel affînita^ te funt in al tero gradu coniunfti, nô eft indulgendum connubium, nifigrauiflimæiubfintcaufæ: quiuero funt paulo remotioreSjIaxi-us haben debent,8c hæc quidem omnia fine precio, nifi forte iam iri complcxum uenerint coniuges, tune enim illos mulftare licebit,im perata pecunia, quæftatim in bonos ufus conuerti debet. Iam, illud uitium, quod à Simone mago nomen habet,fie obtinuit,amp;r in cede-' fia plane dominatur,ut plærofque nihil pudeat : nam amp;nbsp;audaciflîm^ peccant,ôlt; data pecunia quærunt expiationem, amp;nbsp;quf per Icelus ac^ quifiuerunt beneficia, retinentnihilóminus, Non negamus equide, quin tibi liceat pœnam illis condonare,quam funt meriti,iéd,ut pec* candi tollatur occafio, léuerè putamus agendum,neq^ remittendam efié pœnam : quid enim turpius,quid perniciofius hac ipfà nundina tioneC’ Cauendum eft, ne quid ccclefiaftici bonorû ecclefiæcuiquàm dent tcftamcto,nifi magnis de caufis,ne cum dilpendio pauperûalïjs forte Iuppetat,unde ad uoluptatêattp luxum scdificent. Daturedi

facultas deligendi,qucm quiTque uch't ûcrifîcum, c? pengendi facri inïcdibus priuatis: hocautemnontemereconcedidebet,neTncon tcmptum (acra ueniant, maxime ueró,praccipuiim omniu ïacramert turn. Illæ, quædicunturindulgentiæ,(euddilt;florum condonation' nes, non frequenter, (êd femel rantdm,anm' têpore,magnis in ciuitan* • tibus cÔmunfcandæ funt. Vota nô fûnt kuiter mutanda,nec in aliudf opus uertènda,nifî quod uoto refpondeat, Mutari fôlet aliquandd fupremateftatorum uoluntas,qui forte pfjs ufîbusaliquam pecunig fummâ kgarunt, idq? fieri fôlet ob inopiam bfredû uel legatariorûz fed adhibenda erit cautio,ncc^ permittendû,nf fi paupertas incideric morte teftatoris,ità quidê, ut uerifimilc fit, ipfum,fî uita fuperefîêt, uoluntatê efîê mutaturum. nam alioquin impiû eft,illud,quod quis omniûpoftremô uoluit,immutarc. Explicatis iam illis, quç ad uni* uerfam ecclcfiâ pertinent,quantum quidê in mente nobis uenire po* tuit, adïjciemus nonnulla,quæ ad pontificê èC epifeopum Romanî propriè fpedant. Qiium hæc urbs ecclefîa Romana fit omnium eccidîarum parens atquemagiftra,decet inprimis,utreligionecg ten's antecellat 8C honeftate uitgrfêd ucrfàntur in æde diui Petri com plures indodi èc fordidi fàcerdotes, adeô uilibus induti ueftimen* tis, tàm fuis quàm facris, ut etiam in obfoletis priuatis domibus ità confpici,ualde effet indecorum : atque ità ueftiti fàcra peragunt, magna certccum ofFenfionefpclt;flatorum. Archipresbytero man* dandum eft igitur uel pœnitentiario, ut in bac urbe primùm, póft alîjsetiaminlocis,eiufmodifordesab bominum oculis amoueant. Quid autemdicemus de mulicribusimpudicis atquefeortis,quæ ueftitu Omni apparatu nibil in bac ufbe differunt àreliquisma* tronis, ÔC ueftæ mulis per mediam urbem, fêêlatores babent,etiam media luce,primi nominis cardinalium familiäres amp;nbsp;id genus aliosC Eiufmodi certèluxum ÔCintemperantiam nulla uidimus alia in ur* be,quàm in ea, quætotiusorbis terrarum ueluti fpeculumex* cmplar cife debebat. Magnificas etiam illæ domus inhabitant, ma* xiino fane cum probro. Sunt in hac urbe quoquepaffim magnac fi* multates atque faêfiones : tuum eft autem hæc omnia fanare, amp;nbsp;re* ftcerit,fi cardinalibus aliquot idoneis negodum des,utcompofitis ofFenfionibus animi ciuium reconcilientur, Pauperum etiam ui-* duarum procuratio peculiariter ad te pertinet.Et hæc quidem funt^' fanftiffime pater, quæ putauimus emendanda: amp;nbsp;licet buic pro* uinciæ fimus impares , tarnen quod in nobis fuit, præftitimusj

HL. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Zs ii|

8f reâ:! conGientia nitimur, 8)C in maximam fpem ingre(limur,{6re^ utfub te principe puram amp;r elegantem 8ó tranquiUam cÔipiciamus eccle(îam,cum perpétua tui nominis Sc immortali gloria. Sumpfifti tibi nomen Pauli : fpcramus itaque futurum,ut illius exemplo,uehc menti quodam ardore côpieélaris eccleiiam. Paulum Deus ad hoc clegit, ueîut iingulare quoddam inftrumentum, ut regnum calefte gentibus annunciaret : fic etiam te fperamus eflê deledum,ut Chrp ni nomen,i gentibus obicuratum, in luce reuoces,amp; publicis moP bis medicinam facias, Sc Chrifti gregem in unum ouile reducas, amp;nbsp;iram Dei, quæ noftris fiagitijs débita, iam nobis incumbit, auertas.

Emendatio hæc, uerbis quidem concepta, fed repræfêntata mini' me fuit, nec in publicum edtuffa. Pontifex demum acalendisNo' uembris, ad calendas ufquc Maias anni fequentis concilium extra-hit,amp; Vicentiæ locum defignat, quæ Venetorum ditionfs eft urbs ampla Ö6 copioG,edque treis mittitcardinales, Campegium,SimO' netam,Brundufinum,qui Sc initium facerent adh'onis, amp;nbsp;aduenien' tes exciperent. nbsp;nbsp;nbsp;Volebat pontifex negocium reformationis efle

arcanum,fïcut ante dilt;ftum cft:,ucrum non diu latuit : ÔC cum in Ger maniam emanafiet ex urbe R oma, Lutherus,lingua popularijloan-xxxvin ries Sturmius autem latine refpondet, ad emendatores ipfos oratio-neconuerfa. Lutheri libello præfîxa pidura ftatim dénotât argumentum . nampontificem in fublimi folio fedentem circumfiftunt aliquot cardinales, qui caudis uulpinis,ad longurios alligatis,uelu-ti ftopis, omnia furfum deorfum repurgant » Erat in cardinaliuffl cœtu,Nicolaus archiepifeopus Capuanus, omn’s emendationis impatiens. hic à Paulo fummiflus,ut certo creditur,magna contenüo-ne reclamabat, ne quid omnino reformaretur, acinteralia dicebat, . fore alioquin, ut Lutherani iaeftent, quafi ab ip fis propemodû ada-illud fecerint.Itaq? fibi funt pafli perfuaderi patres atlt;^ pontifex, ne quid mutaretur. Et tarnen hic ipfè, qui impediuit,clanculum in Germaniam ad amicum quendam emififîê libellum dicitur,quod plærique fîc accipiunt, quafî pontifîcem uoluerit atque reformate-res ilîos præbere derideiidos, Ali) putant,nô nefeio pontificeexijf-fè libellum,ut (jc ipfîus aliquod ftudium appareretemendationis,8^ id homines intelligerent aliunde, tanquam ipfè fuerit datums gra-uiora,ft quidem aliquid eiufmodi putafïèt euulgandum. nbsp;nbsp;Porro,

de colloquqs Erafmi, quod dicunt, fic habet.lnter alias complures I u^ubrationes, quibus literaru ftudia mirifice promouit Erafmus, libellum

fibellum quoquc luuentuti confecit ex dialogiSjCumqucfubinde lo-cupktamt, ciim auidiïïîmè legeretur» Et uterat ingenij præftanx tiflîmi, fummæc^ uircloquennæ,uarr)s ineoIufîtargumentis,e7C media rerum natura de(umptis,hominumque uita, ÔC mirabili qua^ dam ci ex ten ta te, Riauiffîmoque dicendi genere, morum ac pi'etatis ’ præcepta tradit,amp;r fi'mul errores inueteratos atque uiti'a per occafio^ nem deinonftrat. Hinc l'Ila de ipfb querimom'a. Februario menfè, Galliæ reXi Annam Momorancïum, curiæpræfedlum, créât mâgP ftriim equi'tûjipfi Conneftabliû uocant, qui fummus eft ibi gradus honoris. Vacauerat autem hoc munus inde à Caroîo BorboniorS duce,per annos ferè quindecim. nam huius defedione rex iiehemeii ter oftenfus,nemini illud ad hoc ufq? tempus cômunicauerat.ôô non uni magiftratus hic infœh'citer alioqui ceflît,quâdô fumma potefta^ teabufijUel reges ipfos uel optimates in iè côcitarunt* Interea pro^ teftantes ad exitû ferè Marti) conüeniunt Brunfuici, de rebus ad fœdus pertinentibus agunt, ÔC Danig regem Chriftianum in fœdus accipiïint. Is erat Friderici fiilus, 06 euangeli) dodrinam receperat, etinftituendis ecclefijs loannem Pomeranum, Vuittembergauoca-tum,præfecerat,ab coque fuitinauguratus regno. loannes etiâ Mar chio Brandeburgicus,eledoris loachimi frater, ut in fœdus admits teretur,per Saxoniæ principe petebatthuic itaep fuitiruundû,ut cer tis ciim eo conditionibus ageret,domum reuerfus, Ô6 communi no* minereciperct. Petebatidem Pruflîæprinceps Albertus. hune an* tefextum annum Camera profcriplèrat : eaque caula fuit potiflîma, curinhanclocietatemnonreciperetur: fauorem tarnenatep beneuo lentiameipromittebantomnes. Hune ad conuentum profieifeentf SaxonijLantgrauiOjfocrjfq^, Brunfuiceniîs Henricus cauere fide pu blkarecuiàbatjcum per ipfîus fines eundum eflèt.ïam enim agi tabac belli conGlia,ficutpofteadicemus ♦ In comitatu Saxonis erat Mau* ricius, Georgi) Saxoniæ principis ,ex Henrico fratre,nepos,feptem* decimannorum adolefcens. Henricus erat religionis proteftantigt; um, ideoque Saxo filium eius Mauricium, propinquum fuum ad fe receperat. Daniæ quoque rex Brunfuicum iplê uenit. nbsp;nbsp;nbsp;Libra

nono diximus de perlècutionibus Lutheranifmi per Galliam î Ion* gumeffetautem omnia referre,fed hoc anno,fub idus Aprileis, qui turn nonus erat dies ante pafcha,Tolofanus quidâ adolefcens nobi* h's,etliterarû ftudiofus,uiginti circiter annoru,Lutecigfuitexuftus propter efum carnis, no uiuus quidê,fed ità tamen,ut laqueo frada

gukjpcndulus ignem fuccenfutn perfèntifccrct, quod pro lod côfuè tudine, magm' beneficij loco datum ei fuit, eó quód in carcere, prius quameducerctur,anïdentïs atquemim'tantis iudicis Morinf uoce pertem'tus, impiè fè feciflè tcftificatus eratamp;S irreligiofe. Nam poe/ nitenriæ qui'dem haârenus tantum eft ibi locus, ut minori cum cru/ ciatu tollantur : in cos ueró, qui conftantes permanent, fèucriflïmè üindicatur,utfiiprademonftrauimus. ConGmilierant inpericulo tres quidam GermaniBeIgæ,proptereandem caulàm,ièd admoni/ tiperlènatorem quendam, uirum inprimis dodtumamp;T acri iudicio præditum,fuga fibi falutê quærebant. j M.aio menie pontifex Np ceam proficiicitur, oppidum Liguriæ maritimum: eó Cæiàr Só Gal liærex etiam uenerunt, ipfius rogatu potiiÏÏmum, ille quidem daflê profeéhis ab Hiipanfjs,hic autem per loca mediterranea, comitatus inter alios, Germanorum coprjs, quibus præerat Gulielmus Fup ftembergius, Poft multam alt;ftionem,etfi de fumma rei non conue/ niretjinduciæ tarnen faôtæ fucrùt lunio meniè,in annos decem, pon tificis autem è filio nepoti, Odauio, patfta fuit bic in matrimonium Cæiàris filia notha, Margaritha, quam Florentiæ princeps Cofmus ambiueratpoftnecem Alexandri Medicei, Reges liocin loco non fuerunt ipfî congreftî, quantumuis id pontifex optaret : fed aliquot . póft diebus, quàm ille difeeiferatjad Aquas mortuas conuenerunt, quod eft Galliæ Narbonenfis oppidum, ad oftium Rhodani îfof iàm Marianam ueteres appellant. eó Cæiàr,in Hiipaniam reditu/ rus, ad idus lulij cum claiTe defeendit « Rex obuiam ei müêrat Veliu Icgatum,86 triremes quæ deducerent : ciim autem Aquis appropin quaret Cæiàr,aderat Galliæ Conneftablius,orans, ut claiïêm in pof tum fubduceret: fore, ut rex intraiècundam horâadiît, amp;Sadipfuni in triremem ueniat.Cæiàr,ubi reliquæ naues,qug per iuperioris did nebulam abcrrauerant,côueniiîent,in portu inuehitur : nelt;^ multo póft uenit etiam rex,8ó comitatus inter alios Antonio LotharingiîC duce, eiufque fratre cardinali,contendit ad claifem. Cæiàr ad fcalam ufque triremis obuiam progreflus, eum excipit. Dici ueró non po' teft,qui fuerint ibi complexus, quægratulationesî ubi coniêdiiîênt in puppi,qui cum Cæiàre tum crantproceres,demifle regem amp;nbsp;oiß ciofè admodum iàlutant. Ibi Cæfar, Andream Auriam, claiîîs prac' fecftum,principem Melphitanum, qui ante annum decimum à rege defeceratjUtilibro iêxto didfum eft, per Granuellanum accerfi't,falu tandi cauià regis : ubi ueiu t,rex, quia Cæiàris,inquit,es familiaris èC

adminifter, Andrea princeps,eiqj uifum eft,ut te côueniamjgratifîcaquot; ri Canè ipfî uolui,quem loco fratris habeo, CoIIocud deinde familiar’ riter amp;amicè per horam circiter,rex difcedit ♦ Poftridie, prima luce Qfar per omneis triremes uoce pr^conis denunciat,ne quis in contins nentem exeat : ipfe uero ftipatüs aliquot optimatibus enauigat, cum tege pranfurus, Vbi terram tetigit,rex atep regina cum duobusfilqs ilium humaniftîme' comple(ftuntur,ô^ in palatium abducunuSub ue fperum, Andreæ Âuriæ,qui ad claffèm remanferatjCæiar nunciat,ro gatu regis atep reginæ fororis in oppido feft pernodaturu, ÔC altera luce poft prandium efterediturum ad triremem ♦ hocautem eó facies bat,ne quid illi finiftræ fufpitionis in mentem ueniret. Itâque poftrigt; die Cefar àrege,totacp procerum turba dedudus redit ad mare: cun^ querurfus in ipfa puppi compotatum eftetjamiciftimè difceditur.Ea recognitaLuteciæac reliquis in locis, falt;ftp funt ad templa diuorum, uti fieri confucuit,fupplicationes,amp; publicè excitati ignés ♦ Ponti# fex abijsNiceæcontenderat, utfadaiam pace, Vicentiam ipft ueni# rent ad concilium, SC quos haberent in fuo comitatu proceres ecclez fîafticos,eô mitterent,abfentes etiam euocarent : cum autem illide u# troque fefe exeufaftent, èC qui Vicentiam erant ab eo miffî cardinales legati, nunciarent magnam efle ibi folitudinem,concilii diem rurfus ad pafeha producit annifequentis, diuulgatis ea de reliteris, quarto calendas Iulr),quum eftet Genup,domum rediturus» In primo con* greftii rex ei dexcrum pedem oftulatus fuit, in cathedra fedenti,pôft etiam reliqui proceresnieruntamen erant in comitatu regis, qui, licet admoneret Conneftablius,id facere reeufabant, Chriftophorus dux VuirtêbergicLis,GulieImusComesFurftembergius,Germani,Ma# refcallus Marchianus, Gallus,amp; Danig regis legatus, Georgius Glii chius. In hoc ipfo tempore deceftît è uita CarolusEcmondanus,Gel driæprinceps:quemadinodufînibus propè totis eiedus fuerit, libro fuperiori diximusn'n his autêanguftijspofîtus, aim iam ægrotus de# cûberer,egic cum Gulielmo principe Cliuenfi,propinquo fuo,qui de ipfius et nobilitaris atep populi uolûtate,rei fummam totam ad fe de# inde trâftulit,maxima cum Cgfaris offenfione,ficut fuo loco dicetur«. Mortuus etiam fuit pauló ante Erardus Marchianus,cardinalis,epi# feopus Leodinus, quo uix aliusdodrinæcaufa pluresafFlixit» Se# pulchriim ifte fibi muftis annis ante fieri curauerat, in æde primaria Leodina, fumptuofiftimum, amp;nbsp;exequias anniuerfarias,non fecus at# que mortuis pontificij folent.etenim uiuo magis profutura fibi iudi#

cabat hæc facrifîcorum opera,quibus ipfî meritum attribuunc, amp;nbsp;ternæ ui'tæ præmi'uni deberi putanuQui propius hominênouerant, oftcntarionc quadam hoc eum facere dicebant,quôd effet gloriae cu^* pidiffîmus, uoluptatem ex ea pompa quærereu Excudebantur hoc tempore Luteci'c biblia,fermone Anglico,ut per Briranniam digt; ftribuerentur in tempIajiuflTu regis: fed ubi refcitum eff,i'nterdidum fuit,nec erat in nullo difcrimine typographus. In Gallqs uulgô non extat lingua populari fcriptura facra : neque fufpttione caret, fî quis forte nouum teftamentum aut fimile quid Gallice kgat: fed neque la eras h'terastraélareh’cet,mïîprofefïionetheologis acid genusalijs: promilcua ucro multitudo nihil prorfus nouit, amp;nbsp;mulieres urbanæ, MiffTam audi'turf, libellos in templa deferunt,qui latinas habent pre* ' cationes:eas utcunque demurmurant, câm plane nihil intenigant,amp; pcrfuafum eftcis,muItôgratiushocefleDeo,quàm fî patrio utantur ièrmone« hoc nimirS agunt facrifîci,quibus eft hominum ignorantia qugftuofa» Domum reuertentê pontifi'cem,quod fuit Augufti men (îs initiôjR.omani maximo triumpho et honore fu(cipiunt,têfîs etad* ornatis ubic^ uijs,amp; pafsim defcriptiselogqsiquibuseumjob reftitu tam orbi pacem^Sc^conciliatos monarchas,mirificè celebrabant. Hoc anno collegiaeflinftitutû Argencorati,feu fchola iuuentutis,authore potiffimûm lacobo Sturmio,lènatorepnmat io:amp; breui têpore fîcef floruit diligentia dodorû,ut non folùm extremi Germani,fed exterx quoep nationes eô confluèrent Jnftituendæ uero iuuentutis, amp;nbsp;tan^ in claffès diftribuendg rationem,ac uniuerfam docendi uiamjoannes Sturmius amp;nbsp;fenatui primus oftendir,S«Cpôft,edito libro copiofiusex pheauit» Et quîï religionis atc^ dodrin^cauià multis effet emigran* dum è Gallqs atcj^ Belgio,fenatus Argentinenfî's têplum illis aperuit, ut ecclefîam conftituercnthuicprimisaliquotannis præfuitloannes CaIuinus,Nouiodunenfîs,deinde Petrus Brulius,de cuius exitu fum infra didurus» Cçterùm,fuit apud Britânos aliquot fçculis in fum^» ma ueneratione,Thomas Cantuarienfîs, eiufc^ corpus inclufum erat thecæ,gemmis amp;nbsp;auro fupra modum exornatærrex autem Henricus ilium exemic hoc anno,reliquiafcp corporis incêdiu Thomas hic,co ' gnomento Bequetus,fuitolimarchiepifcopus Cantuarienfis:amp;cùm ordinis ecclefîaftici immunitatem acrius defenderet, Henricum An* gliæ regem,eius nominis (ècundum,grauiter offendit,amp; exulare iuf* fus contiigitad Alexandrum inpontificcm,qui tunc,obinimidtiani Friderici Barbaroffæ,Cæfaris, in Gallijs erat ♦ Huius demum atqu«

ctiam Ludouid v 11 Gallic regis interce{îîone,recondliatus,domufri redqt,exilt) anno feptimo» Quum autem epifcopis nonnullis,qui re:* gis erant (ècuti par£es,moleftiam deinde faceret,ac Cacris interdiceret, rex icerum olFenfus, miferum fefe clamabat, cui per unicum iâcerdo^ tem non liceret uiuere pacato: deplorabatetiam è fuis eiFe neminem, , qui fe liberarec ab ca moleftia» Qua quidem uoce nonnulli condta* ti,amp;,CLÎm putarent non ingratû régi forCjCantuariam profedi,Tho mam interfîciunt,direptis illius fortunis^Rex autem magnum prg Ce tulic dolorê,amp; miiïîs Romam Iegatis,purgandi fui cauGi,tandem ex# orauitpontificem,ut cognitores,qui de faiflacæde qugftionem habe# rent,in Angliam mittereuCune^ tandem duo eiTent à pontifice miflî cardinales,necp de caufacædis liquide conftaret, rex iureiurando iêfe purgat : ÔC quia propter anteadum odium acemiflàs uoces nonnihil ineo fufpitionis atq^ culpg refidebat,hac tâdem lege reconciliatus eft, üt8^ ecdeiîaftids omnem deinceps beneuolentiam præftaret,amp;intra tertium annum côtra Saracenos ipiè militaret,in(^ Syriam profîdfce retur. Fuithæc fadla cædes anno falutishumanæ, m. c. lxxi. neque multo póft inclaruit memoria Thomæ,pcr miracula,quædicebatur tdere » qua de re cùm audüTet pontifex, renunciantibus Iegatis,retu# lit eum in numerum diuorum ► Quo tempore Niceæ conuentum eft,Ioachimus Brandeburgicus princeps ele(ftor,Ioachimi filius,luni| menfis initio legatum mittitEuftachium Schlebium,ad Saxonem e# Ieclorem,cum his mandatis» Poloniæ regem Sigifmundum,amp;foan nem Vayuodam Vngariæ regem fibi nunciafle: quemadmodû T ur ca maximos faciat apparatus,ut occupata Buda,præfîdiôc^ amp;nbsp;opère munira,Germaniam rurfus inuadat: amp;nbsp;ipfum adeô Turcarum C^fa# rem hoc iîgnificafte Vayuodæ; cùm autem fuo parenti publice man# datum aliquando fit in Imperij comités,ut quicquid de rebus Turci , ciscognouifletjreliquos ordines de eo commonefaceret,ideô fequoz quenonpoflenonmunushoc reipublicæ præftare, uehementer quidem eo nuncio commoueri,propter communis patriae fbrtem 8d calamitatem l itâc^ turn hac tùm alijs de caufis nuper ad Ferdinâdum

» regem in Lufatiam fuifle profedum : hune uero de ijfdem rebus, ante fuum aduentum,8i tunc,cum ibi eftètjaccepifte literas atc^ nun# ciosrQiiod fi iam illius impetus non tardetur,dubium non eflTe, quiri ipfî, qui fint plane finitimi, fuos intra limites breui fint confpeduri crudeliftimum hoftemmam inde à Buda,per omnem ilium tradum, adfuosufque terminos, nullam arcem, nullum elTe oppidum muni# aa q

tum,lt;iuolt;i quidem ui'm tantam fuftinere pcfn^nuKum flumen, nuî* Ium iter mon£uofum,anguftias nullas aut uiarum clauflra, quæcurgt; fum nh'us impediant,unà tantum excepta urbc Vratisïaui'a SiC oppif do LigniGOXuiufmodi enim fît Morauiæ fltus atcp Silefif,amp; quàm ßc patens atcß fruduofàregio,fcire ipfum,nec opus efle commemo-* rare: Et quanquam petenti régi Ferdinando promilcrit auxih'a,pro^ . pter commune periculum,tamcn uidere Ce,quàm id genus ayxilijs ni hd efficî poffitmam rei magnftudinem poftulare totius Imperrj coiv iunlt;flas ufres amp;nbsp;opem: fed quoniam id obtineri forte non poflît, niß publias in comités, amp;ni{î cota pacata Germania, Slt;f ucro pcriculi præièntia îongiorem moram non ferar^ideo iè per colloquium folici tafle regem,eô totus incumbat,ut de firma pace rcdà caucatur:Ad ea Ferdinandum regem, qui fane rempublicam amet, amp;nbsp;ab ipfo non iîtalienus,refpondifle liberaliter,amp;operam fuam promifiiTe, amp;cau* fam uelle commendare Cgfarijmodo fc{at,quid ampîius ipfe atqj fo^ ci) defi'derent:Quod cum ità fit,orare,ut hue animum adi)ciac,amp; rz/ tiones pacis, de quibus agêdum eife putet, bona fide fibi patefaciaufe curaturum,Ôlt; fuo quidem nomine,ut Ferdinandus ad C^farem inter cédât,ôi omnino fperare,futuru,ut hæc adio fit reipublicæ falutaris: hoc eciam tempore mukô efle facilius quàman£ea,reprimere Turca^ rum impetus, quando quidem Ferdinando fitreconciliatus Vayuo^ da,quod ipfe rex arcane fibi dixerit : nolîe enim hâc diflîpari famant, ne Turca rcfcifcac:anceadis annis,amp; hueufep magnam Vngarig par^ temab orbe Chrifiiano fuiflediuulfam bello ciuili,placa£isautcm a^ nimis offenfione iam fublata, pulcherrimam rei gerendç datam oc cafionem efle : maiorem igitur in modum rurfus obfecrare, ut corn* munem reipublicæ caiiiàm adiuuet, Habebat ïoachimus in matrk monio Sigifmundi Poloniæ regis filiam, Si Vayuodæ Ioannis é fo^ rore neptem ♦ hinc ilia neceflîtudo inter iplos ôd familiaritas ♦ Reli^ ' gionem quoque Saxonicam ille iam fufeeperat, eiufque rei libruni emifit, à feedere autem abftinuit, Cæfari atque Ferdinando régi totuseratalioquinaddidus,amp;plufculum retinuit ceremoniarum, offenfi'onibusmederi ftudebat* Saxo, datis ad Lantgrauium li/ ten's,rem omnem exponit, 8^ xii deinde luni) dießmul ad Brandes burgicum fcribunt.Etfi magni fitres momêt/,8Comninô talis,quam iberjs oporteatcommunicari,tamen uidere fe dicunt,quid incommo di fecum trahat mora, præfertim, cum amp;nbsp;Turca de fuo ardore nihil remittat,6^, quemadmodum Germania pacata, ton's lUi uiribus ob^

üiam eatur,nimis iam diudeliberetur:Etenini,quod fibi per legatuni nunciaricde fufcipienda in crudehlTimum hoftem defenfione,ueruni efle^óó fateri,renipublicam id flagitare, uerum fuas inuiccm rationes elTe tales, ut inpriniis opus habeant pace, quæ iithonefta, uera, fir# nia,amp; minime ainbisua: nam ut facultates fuas in bellum Turcicurii itnpendant,atquc interim uicinos habeant implacatos,uidere ipfum, quam id fibi non fit integrum neque confultum:fe quidem pacis eiïè percLipidos, earn uero fi impetrare non poffint, ideoque fufpetîlis re# bus,de fuis ipfi coprjs nihil detrahant,atque interim detrimenti quid * accipiatrefpublica, nullam fanèculpam eiusrei fibi pofTe tribui, fed •Hisomnino, qui pacis confilia repudiarint: Adhæc,fibi uideri,Fer# dinandi régis amp;nbsp;aliorum, qui funt finitimi Turcis j rationes poftuz lare,ut hæc ad omneisreferantur ordines: Quod etiam hucufqi nul# la fint Imperi) comitia, non eiTe ex ufu reipublicæ: nam ut forte tem# pus non patiatur fubitarium aliquod aüxilium publice decerni,amp; fie neceflè priuatim aliquos de fubfidqsimplorare,Turcæ tarnen earn dTe potentiam, ut in multos etiam annos continuare bellum poffit^ ueque finem prius faciat, quàm aut iioti fit fadus compos, aut acce# pta clade, belli cogatur adminiftrationem intermittere : conüentunx igitur ïmperij plane fibi uideri necefiarium, ut in co SC pax Germa# niæ conftituatur, amp;de bello Turcicodehberetur:Ethoc quidem pofterius tanci efie momenti,ut,etiamfi pacata eflTent omnia per Gerz maniam, nihilo tarnen (ècius publico fit opus conuentu : Neque ue# ro referre, fi forte regi Ferdinando non liceat adelTe nomine Cæfaz ris,modo legati mittantur idonei cum plenis mandatis : quod qui# dem fi perficere ipfe polfitjfuturum id amp;nbsp;Cçfari amp;nbsp;uniuerfæ Germa# niæ perquam falutare : uerûntamen, ne qua parte, reipublicæ defintj aut illius ipfi commoda retardent, uelle fe, quantum pro fuauirili parte contribuere Iblent atq; debent in hune ufum, habere in prom# ptu, cum opus erit: neque dubitare, quin focq fint idem fadluri, fed ea lege,ut rex Ferdinandus è ueftigio pacem ipfis apud Cæfarcm im# petretjfirmam indubitatam,amp; quam reliqui principes Imperij,rc ligionis pontifîciç,ratâ habeant:eô fado,amp;fublatisadionibus Came ræ,fua moxparata fore fubfidiarQuod fi uero C^far exclufus tepore nonpoflîthucomneis principes permouere,faite hos in fuamfenten# tiam adducat,Gulielmum amp;nbsp;Ludouicum Bauaros,Georgium Saxo nem,Moguntinij,Colonienfem,Treuirêfem,Salisburgenfem,Mag deburgicû,Bremenfem,Bambergicum,Vuirciburgêièm, Monafte#

rienfem, Auguftanum ôi Aiftetenfêm epifcopos:Quód fî ne hfs qui* dem pcrfuaderi poffît,ut tum Cæfar 8^ Ferdfnandus,pro Ce Cuxcp di tionis uniuerfæ populo earn pacem confirment, 8^operam fe datu# ros promittantjUt eriam reli'qui prfncipe^flrenriantur:8lt;fi forte reçu Cent, fpfî tarnen à pado nunquam difeedant, Sgt;(. primo quoque tempore, turn bac turn alijs de caufis, Imperq conuentum habeant: quodfifiat,fperare(è,focios quoque coHaturos eflè auxiKa,ficut ipfî quidem facere confti'tuen'nt, fi modo foerjs idem uideatur,8(, fi pacis beneficiofruiliceattàm inis,qui poft traniàdionem Nori* bergicam accefierunt,quàm qui pofthac fefe uolent aggregate: de/ inde,finonadlmperijfoïum principes, ueriim ad Daniæ quoque regem ea pax pertineat : Et, quo fuum ftudium appareatac defidei» rium pacis, quandoquidem Imperq comitia non tâm fubitô cogi poffint,conuentumfeuelle decernere fociorum,utad xxnn lu/’ If) diem præfto fint Ifenaci, cum ampliisimismandatis:redè faduigt; rum igitur, fi quidem id operam det, ut Cæfar 8d rex Ferdinandus, ipfe quoque 8C Palatinus princeps eo fuos mittant legatos ♦ Cûm ad hune modum refpondiirent,datisliterisad focios,utad eum diem, Ifenaci, quod eft oppidum Turingif,conueniant,hortantur. Brau!» deburgicus per legatum nunciauerat, quôd fi placeret ipfis adio, fc curaturum, utPalatinuseledor, quirempublicam etiam amet, peramin eo fuam communicet» Cum literis ad Brandeburgicum unà mittebant omnem, quæ cum Heldo fuit, adionem, ut caufam liquido perfpiceret » Eo accepto refponfo, Brandeburgicus Fergt; dinandum orat,ut ilico rem iftam curet apud Cælàrem, prius quàm ex Italia redeat in Hiipaniam : deinde Palatinumrogat,ut unà fe/ cum adionem hancfulcipiat, Isrefpondet»etfi de cononfitàprogt; teftantibus interpellatus, non deftigere tarnen, ièd abijffe iam fuos homines, quorum opera fit alias ufus in eadem cauia: monet autem, ut foos ipfe mictat omnino confiliarios : quod fi deinde fua fit opus præfentia,non fe defuturum ♦ Cum ergo ueniftet dies,Brandebur-' gicus hæc omnia, Saxoni primum, deinde Lantgrau io per legatos exponit, poft etiamreliquis omnibus, Ifenaci» nam principes non eô uenerant ipfi» Petebat autem,ut Palannum rogarent,quô Iabogt; rem hune fubeat, amp;nbsp;ut alius defignetur dies,quo rurfus conueniant: interea rem apud Cæiàrem poITe confia, ut ipfius etiam interueniat alfenfus atque mandatum ♦ Adh£c,rogabat, ut (êfecommodospræ^ béant. Si quantum omnino faluaconfcientia fieri pofsit, concédant:

Ferdinandum enim nihil eflc prætermiiTurum diligcntia?,neque da/ bitare,quin adpacem Cæfar ietiani uehementcr inclinet» Adea proteftantes Ifenad V. die Augufti refpondent ♦ utdeconcordiæra* tionibus agatur ,.admodum feiè cupere, iïc tarnen, ut Cæfaris in eo mandatum interueniat ; deinde, tametfi nihÜ opuseiTeputenc ab iè rogari Palatinum, qui 8é eó fua (ponte prop endear, ÔC,(î Cxfstr iubeac, minime (it recufaturus, (itéras tarnenfe dacuros ad ilium, Ô^quum Cæfariserit allatum mandatum, diem fe diduros effc de confilio Palatini Brandeburgici,quern ad diem omnes conuc^s niant,adionis futuræ caufa. Hoc in conuentu recepta fuit in fccdus Lantgraui) foror Elifabetha, uidua : petebant etiam admitti Hal*» lenfcs ÔdHailbrunenlès. eaque res Auguftanis ÔC VImen(ibus degt; mandata fuit. Cognitum etiam eftibi de euiufque querimonns, maxime uero de Goslarien(ium caufa, quos Henricus Brunfuiceiv fis ualde premebat. itaque decretum fuit, Brandeburgicum effe ro^ gandum, ut inter alia, Cæfaris quoque mandatum in eo rex Ferdi* nandus impetret,quô uidelicet Brunfuicenfîs adioni (iftere felecoga tur:nam alioqui talem eiTe tanque duram et iniquam GoslarienHum conditionêjUt eos in his anguftfjs deferere non po(ïînt. De pacihea done Qfaris 8d Galli? régis hue etiam allatum fuit, (inem habuit hie conuentus Augufti mêfis die nono. Hoc anno feda prodrjt eorum, qui dicuntur Antinomi.hi poenitentiam ex decalogo non clTe docen* • damdicunt, amp;nbsp;illos impugnant,qui docent,non effe pracdicandum euangelium, ni(i primilm quaftatis animis atlt;^ fradis per explicatio nem Legiszipft uero ftatuunr,quæcuncp tandem fit hominis uita, 0^ quantumuis impura,iuftificari tarnen eum, fi modo promi(fionibus euangelij credat. In his erat facile primus,Ioannes Islebius Agricola. Lutherus autem ifta copiofe réfutât, Sd docet,legem non eo datam ef fe,utiuftificet,fed ut peccatum oftendat,0lt;confcientiam territet,ide6 que primum omnium elTe docendam, deinde euangelium,quod no* bisfilium Dei propiciatorem S^aduocatum humani generis demon ftrec. Islebius tandem à Luthero commonefadus priuatim, amp;nbsp;fax da feripturæ collatione,rediusinftitutus,infententiam eius acce* dit, idque publico deinde fcripto teftatur, confelTus errorem. Su* periori libro diximus de Heldo,quern Cæ(àr milerat legatum in Germaniam. Cum is non tuliflet à proteftantibus quale uoluit re* fponfum, adqt plfrofque omneis principes, amp;nbsp;obduda crimination ne, quafiproteftantesnullum iusatque cognitionem ferre poITent, a a iiij

æqùîfsîmas pads condi'tiones ab Ce propofîtas rcpudiarent, cocpit eos de fcederefoh'citarc,cuiusamp;Cæfarem Ferdinandum regem profitebaturauthores, neepnusconquieuit, quam id apudquof/ damperficerec» Hi erant, Moguntinus amp;nbsp;Salisburgeniîs, archie/ pifcopijGulielmus Ludouicus Bauari, Saxo Georgius, EricusS^ Henricus Brunfuicenfes» Huius rei caufa conuentum eft Noriber^ gæ, 8^ hoc titulo fuit initum feedus, ut fi religionis pontifidæ cauft, quam ueterem ipfi uocant, ulla fieret alicui moleftia, paratum effet auxilium» itâque fandum uocabant,quafi' pro gloria Dei fufeeptum

Nicea domum reuerfus,in colloquium uenit cum fororeCælaris Maria, Compendq, quod eft in Sueflionibus oppidum* Hoc ab tb Iafuiffe captatum aliqui putabant,utper occafionem fadæ nuper pacisamp;amicæcongreffi'onis ad Aquas mortuas, à principe Cliuenfi Gulielmo, qui Geldriam cenebat, animum régis auerteret, amp;nbsp;amigt; citiæ regis opinione terrorem illi atque metum adferret ♦ De Cagt; meræ iudicio iæpediximus : Hi perpetuo fui fimiles, de confuetisa' ßionibus nihil remittebant, ciuitatem Mindenfem nuper in om/ niumafpedu, fubapertocælo,ficutipforum habetceremonia,progt; fcripferantjob litem,quæ illis erat cum fuæ urbis ecdefiafticis ♦ Bare cognita, Saxo amp;nbsp;Lantgrauius,tdm fuo turn fociorum nomine,fa‘igt; ptum euulgant ad idus Nouembreis » In eo rem omnem ordine com memorant*,quid cum Camera fit adum aliquot nunc annis,utiloz cis aliquot fuprademonftrauimus* Et uero quia fiht quietis impa/ • dentes, 8C iuftiffimis de caufis recufati, nihilofecius obftinate per/ gant, SCconfœderatos Mindenfesadhunc modum proftripferint, monent atque rogant omneis principes ÔC ordines, uc fententiam la* tarn habeantpro iniufta,nequefepatiantur aduim ullam excitari; nam fifecus fiat, amp;fiqua fententiae illiusfutura fit executio, non fe pofte ibciorum iniurias negligere* Cæfar interea per Ferdinandum regem interpellatus, utfupra didum eft, miftisin Germaniamlice* riSjde fua in rempublicam uoluntate, amp;nbsp;quomodo religionis hoc dif fidium pacare cupiat,exponit:confimile quoep Galliæ regis dicit effe ftudium : nam egifte nuper cum eo de tota republica : Et quia pauds ante diebus ad fe ddatum fit, proteftantes etiam à pacis confilijs non abhorrere,amp;adionem flagitare,modo fuumineo mandatum confenfus interueniat, ideo, ft, cui publica tranquillitate nihil fit antiquiusjhanc ipfam rationem comprobare, ÔC archiepiftopum

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Londeiv

LonJcrtfcm atqueMathiam Heldum conftituere fibiïegatos,autex ijs alterum, fjfqueplenam facere poteftatem, ut unà cum fui fratris Ferdinandi regis confiliarijs et alrjs principibus intercefîoribus rem jftam omnem tradent atque décernant : quicquid egerint,ratum ha biturum efîe.Datæ fuerunt hæ literæ Toleti,Nouembris die xx v, Sc cùm in Germania deinde redditæeflênt, conftitutus fuit Februa* rij dies X11, quetn ad diem Franclt;^urti conuenirent omnes, Di^ ximusantea defoedere facflo Noribergæ : huiuserantprimi duces Ludouicus Bauarus, Henricus Brunfuicenßs, qui totus ad rum* pendum ocium publicum fjîecflabat, 80 in hoc incumbebat, ut bel* ' li fieret initium aduerfus proteftantes. Et quum illis ferè diebus Ip teras accepiflêt ab archiepifcopo Moguntino,poftridie natalis Chri fti paucis ei refpondet, cætera fcribæ committit, Stephano Fabro, quem ad ipfùm mittebat cum mandatis. Acciditautem penultima dieDecembris, non procul ab oppido Caflello, cùm ad uenatum forte Lantgrauius iret, ut in hune incideret, comitatum adolefcem te Moguntino, qui literas pertulerat, Ibi Lantgrauius, pro more Germaniæ,rogat ab adolefcente, qui confulto prior occurrebat, ec-* quis eflêtC fum,inquitilie,Brandeburgiei elelt;5loris famulus : ecquis alter cScille quoque.Cùm iam Stephanus appropmquaret,exipfô' met rogat,qui fitCrefpondet ut ille:qudnam tendatC Spiramtecquid • princepsualeatCrecfletpoftearogatus,num hæcitàbonafide com firmet C maxime, ait,itaque dimittitur, paululum deinde progref-fo Lantgrauio, quidam ex famulis renunciat, efle feribam Henrici Brunfuicenßs. quod cùm ab alio deinde qui feire potuit, confirma^ retur,Lantgrauius mittit,qui retrahant hominem, ScCaflellum abducant, dum à uenatu redeat ipfe. Stephanus interea, dum eft in hypocaufto,fäcculum coriaceum e ßnu depromit,amp; quafdam ex eo literas corripit,8c foras ireproperat: animaduertithoc quifpiamex famulis domefticis,00 curiæ præfe(fi;um,qui forte tum aderat, 80 in fubieäam aream ex hypocaufti feneftra delpiciebat,fubmonet. Ro' gatus igitur ille de literis, educit eas è ßnu: præfeélus ad fe recipit reuerfo Lantgrauio tradit ♦ Erant autem binæ literæ, unæ ad Mo* guntinum, alteræ ad Mathiam Heldum feriptæ : ijs erant adiuncffæ tabulæfeu commentary,in quibus capita rerS perfcripferat, de qup bus habebat in mandatis. Cùm ergo res per fe uehementer effet fu-fpcda,magis etiam hæc augeretur fufpitio propter ea,quç in tabulis erant annotata,Lantgrauius utranque refignatepiftolam.Eius,qug

fuit ad Mogùntinum, hæc erat fententia ♦ fibi redditàs ipiîus efle U' teras'Aætari uerô plurimùm, quod ftii memoriam conftantem reti' neat : fè quidem ipfi totum eiîè deuindtum ÔC mittere Stephanum fcribam, hominem fidelem,ut ex eo rem omnem,ÔÔ quid c Bauaria ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit allatum,cognoicat : orare ut ei fidem habeat, poftea fibi focqfque

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exemplofcripfcratHeldo,mittCT’eièdenuôStephanumcum man'

datiSjamp;forareutbeneuolèaudiat, nequeminus eicredat,quàmiî coràm ipfe loqueretur : quoad uixerit, partium fe futurum cflè Cx faris,quocunque tandem res euadat : neque dubitare,quin redè Cæ, (àr omnia fit procuraturus . Intabulis ad Moguntinum hoc cran Lantgrauium eile prorfus irrequietum, neque ibmnû capere, Sgt;C fie , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;addicTtum eflê uenationibus, ut ad amentiam propè fpedlet : hoc ma

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gis opportune rem poflè geri^ 8^ iam partem aliquam eius eiîe corn

kvfam : quid autem Lantgrauius moliatur, Bauaris eflè non igno' turn, Ôô certo confirmari, uel ipfi uel fibi favlurum eflè bellum : que foerjs coll eg fi perfuadendum eflè, ut in feedus accédant : ipfum quoque reclè fadturum, fi to tus huic foederi ièiè tradat, nec ad illos refpiciatjà.quibus aliquando defèrtus, magnam acccpcrit calamita' tem : fore,ut Bauarus amp;ipfècolloquantur8C communicatis coU' filfis aliquid flatuant : Sueuicos etiam ordines de federe folidtari, iam propè rem eflè perdueflam ad exitum. In fis ad Hcldum hqec inerant ♦ Sperare fe, Cæiârem ab Hiip’anfis uenturum ciTe brc' ui, qui fi conftans in propofitomaneat, reèfe omnia proceflura: tune enim alios quoque reges, qui nondum feiè declararintjfije qui' dem Sc opinionc fua, non futuros alicnos ab hoc inftituto : quod fi confederati omnes ea fint uoluntate ac ftudio, quo ipfe, nihil eG fc defiderandum î fèd utcunque feiè gerant illi, fe quidem amp;nbsp;com ftantem eflè futurum,8^ Cæfari femper obièquentem : uideriautem fibi confultum,ut Camera Lantgrauio mandet,quô difeedatabap rnis : interea fè quoque 8c Bauarum fore expeditos : amp;ffi quidem illd ’ non pareat, ut turn Camera fibi 86 Bauaro mandet,dent operam,nè quidaccipiaturdetrimenti, fimulalfis quoque principibus inium ' gat, ut ex formula decreti publici conférant auxilia. His rebus ita cognitis, quia maximum fuberatpericulum,Ô6 belli qujrrebaturab il 1 i s occafio, Lantgrauius è ueftigio dat literas ad ibeerû fùum Geor gium Saxonem,86 explicata re tota,ficut aèla fuit,iniuriam fibi fieri, nec ullum parare ièiè bellum demonflrat. Ad hoc ipfum tempus

Math l’as Hel Jus magna cekritate per Galliam in Hïfpanfam ad Cæ farem contendic. Lantgrauius deinde ad Ferdinandum regem eiuG que fororem Mariam,Be]gq præfedtâ, ad principes eledores atque Bauaros,eodem modo^ficucadfocerum Georgium, fcribit,(èfeque Aï.d.xXXIx purgat, BrunfuicenfîSjUbi rem eflc patefacî:â,amp;r de Lantgraurj fcri' pris cognouit,refpondet,amp;r non ab illo tantùm,capto îam lcriba,fed àSaxone quocp fibi facflam efle di'cit iniuriam,anno fuperiori,quum iuflu Ferdmandi regis, nomine nero Ce(àris,ad Geörgium Saxonê eflètprofelt;fhis,deinde, ciim Noribergæ fafto fœdere domum redi-' rettnam ilium fibi tune efle infidiatum. Ad ea Saxo refpondet.quari-' doquidem ille fibi ibcqfq?, cûm irent Brunfuicum, fîdem publicam denegarit, contra legem atque morem Imperrj, non aliter deipib, quàm de inimico (entire potuifle: fæpe quidem ilium antea, pau-ds comitatum,8ô uefte famulari,ne agnofceretur,per fuos atque fui fratris fines clam efle profeélum, nec à fè tarnen,qui feiretifta, fuifle înterpellatum: poftea uero, quàm fibi iocijfqj uoluit aditum efle præcliifum, cur plus licere fibi putet in alios, quàm illis ipfè concefl feritC Per banc igituroccafionem cœptum eft agi feriptis aduerfà* rijs, quæ non multo pôft in omnium acerbifTimas inueefliuas defie^-runt, cuius quidem rei faeflum fuit initium à Brunfuicenfl,qui nouo quodam inter uiros principes exemplo,nullum prætermifit crimi* nationis aut contumeliæ genus, ut libri typis exeufidemonflrant.

Dàmhæcgeruntur, loannes princeps Cliuenfis moritur, GulieB mo filio hærede relirio, quem ab ineunte ætate Conradus Heresba^ chius bonis literis atq ue moribus informauerat. Quum Februa^ rio meniè uentum eflèt Francofurtum,ut erat cÔftitutum,pofl mub tam uariàmque diiceptationem acrem, Aprilis die x t x demum tranfaeftumefthis conditionibus. Cæfàr,ut colloquium haben' pof fit docflorum, de religionc,largitur focijs Auguftanæ confeflîonis, qui nunc in eo funt numero,x v menfium inducias,amp;r ne quid eis in^ terea,religio nis caufa,moleftiæfiat,edicet: pacificatio Noribergen^ fis amp;nbsp;Cæiaris edieflû Ratisbonenfe iubentur interim efïè rata:Qtiód fiper tempus induciarum ,de religione non conueniat,pax tarnen ib Iaualebit,adufqueproximumlmpcrij conuentum: Et fi forte ante finem induciarum conuentus fiat, obtinebit nihilominus ea pax uf-que ad altera comitia: foreniès omneis a(fi:iones,intentatas proteftan tibus,amp; Mindenlem quoque proicriptionem,Cæiàr,interea, dum erunt induciæ, fuipendit, óó fi quid contrà fiat, irritum efle iubet ;

Qitód lp fis Qbfjd fokt, quaQ propter hanc rcligionis prófeflïöneïrt in iudicio confiftere non p oflïnt,aniplius locum no habebit, fed fus Sc æquum illis communicabitur fine exceptione : proteftantes inuf

* cem nullam interea moleftia ulli facient ,Sc dum induciæ funt^in dus neminê admittent,fic tarnen,ut ipfbrum religionis caufa ncmini uis fiat : ne quis etiam in aduerfariu fedus interea recipiatur, Cxüf efficict : ecclefiafticis, ubicunque demum habitent, cenfus annuos, quos illi adhuc obtinent, proteftantes permittent: de uoluntate Cx faris conftituetur dies, calendæ Augufti menfis, quem ad diem No ribergi conueniant pontifier) Sc proteftantes, uiri boni cupidîquc pacis Sc minime contentiofi uel pertinaces.Hi certum numerum dc' ligent theologorum, qui placide Sc amice de religione conférant: fis etiam alfi quidam eruntadiundi ♦ non quidem profeflione theO' logi, fed tarnen homines peritiatque fèdati : Cælàr edam Sc rex Fer dinandusinhoc colloquio fuos adhibebiint, fiuelint, legatos :S^ quicquidibi decretû fuerit utrobique, referetur ad ordincs abfen' tes,quibus approbantibus, orator quoque Cælàris ratum habebiq aut uero Cælàr in proximis Imperfi comitfis, ubi confirmauerit, fi* xuni Sc inuiolatum eflê iubebit: utrinque difeedetur abapparatu bcllico, Sc qui uidebitur aliquid moliri, quamobrem id faciat,eau' fam dicere cogetur, fie tamen,ut defenfio neceftària nulli denegetur: in cæteris rebus omnibus, Imperfi ius utrobique feruabitur : Inhis inducijs non comprehenduntur anabaptiftæ, nec alfi, qui diuerlàm abAuguftana confeflîone dodrinam profitentur: auxiliainbellu Turcicum proteftantes habebunt in promptu , ne quafitmoraî quiimcpeledores Sc alfi quidam præcipui principes atque ordines, inandatu Cçfaris Vuormaciam fuos mittunt legatos,ad x vin Maij diem, proteftantes quoquefuos mittent, ut defubitarfis auxilfi's in Turcam deliberetur,amp;r quicquid ibi de maioris partis conlênfu de/ cretum fuerit,huicipfi quoque fubfcribcnt: amp;, fi dum induciædu/ rant,bellum forte Turcafaciat, unâ cum reliquis eu oppugnabuntî Sc h æc quidem omnia fie erunt rata,fi Cçfàr intra lèxtum menfem ea comprobet, à calendis Mafis initio fatfto, Sc interea, quod padlum eftde induefis, deque non amplificando feedere, ualebit: fiuero Cæfar animum fuum intra tempus illud non declarer, ualebit tarnen pacificatio Noribergica deinceps, ut antea. Cælàris erat hîc legatus loannes archiepifeopus Londenfis. nam Heldus in Hiljjaniam abie/ rat,ut fuprà dixinius.Ferdinandus quoque rex eô fuos mifèrat: pro/

tenantes aderât frequentes, et Saxo quidem iplêatîp Lantgrauius;^ adduch's aliquot theologis. Palatinus ÔC Brandeburgicus intercede bant. Hoc ctiâ inter alia Saxo tum teftifîcabatur, non iè tribuere Fer dinando tituliï regis Romanorü,fcd ftare padis Gadamicis et Vien nenGbus.ïs,quê dixijLondeniîs archiepifcopus,eratpatria Germa* nuSjamp;T Chriftierni Danig regis confiliarius,edcp fugatojadus exul, amifla dirione, redijt in Germaniâ,amp;' ad Cæfarê applicuit, poftea bdus epiieopus Côftanticnfîs. Interca dum de cÔciliatione Fran* cofurti agitur copiæ aliquot militû per Saxoniam confluunt, nbsp;in

agrum reip,Bremenfîs,Luneburgici prindpis et aliorû eius religio* rtiSjire iubêtur a præfe(fî:is,amp;r expc(ftare,dû caftra moueantur.Cuiu» id fieret au{piciö,ualde quidê initio fuit occultû,fcd tandem certo C(» gnitum eft,ab Henrico Bruniuicenfi et eius fratre Chriftophoro ar* chiepiieopoBremeniî eflê côlcriptos.Camerâ quidê interpellabât ij, quitus damnuilli dabant,(êdid fruftrà fuit, proteftantes autêeafdc deinde copias,ne plus damni darêt,induftria quadam ad le traduxe* nuit,quitus tamê ad nullius iniuriâ utebantur. nbsp;nbsp;Interceflorû prin

cipûrogatUjStephanus Faber,de quo didûi eft,dimiflus à Lantgra* uio fuit, cùm idoneè cauiflèt : ultro dixerat non fe redituru ad fuum principem, quodei nô amplius fideret, {èdliberatus,redà cotendic ad ipfum, Hoc in conuentu Gulielmus princeps Cliuenfîs per lega* tos exhibuit (criptû prôteftarttibus,in quo explicabat,quo iure Gel driampoflideret, fîmul orabat,utad Cæiàrê intercederent,caufanî quocpfuam Cefaris ibilegato comendarent. Galliæ rex, Vlritho» duci Vuirtembergico, per legatû nunciauerat,audire {ê,ipfum,im* pulfu confœderatoru decreuiflê bellum facere nônullis per Germa* niam epifeopiszhoc uero confiliû non fè probare,prdc^ fua in ipfum beneuolentia monerc,ne faciat: nam alioqui futurum,ut Cgfarem ac Ferdinandûregem,quibufcû fuperioribus annis tranfègerit, ofFen* dat,fuafcp fortunas omneis in magnum diferimen adducat, Vlii* chus princeps,aâ:is gratfjs propter cômom’tionem, iniuriâ fibi fieri, féc^ putare dicit,profeêHï hoc efiê à Bauariæ ducibus,qui confimilê de fe rumorem,per Germaniam falfô diflêminarint : orarc,ne fidem habeat: nam neqp fui necpibciorum effe propofiti,ullamexcitare tur bam, aut armis aliquid tentare, nifi cogantur : non dubitare etiam, qui n i 11 i, cùm audierint, fèfe purgent. Cùm ergo Francofurtû fo efis hæc enunciafletjSaxo 8c Lantgrauius, Aprilis die xix, cÔmuni nomine dant literas ad regê,ÔC quid fit delatû ad ipfum, ex Vlrichd

prindpe fe cognouifle dicunt : fed efîê calumniam,ab aduerfarrjs atgt; atque maleuolis excogi’tatam : nec enimunum able parari bellum, Ô6 quantdpere pacem expetant, teftificari pofle principes interceflô* res: Nam etfi non uno modo fint Iaceiriti,quanquam ibcia ciuitas proicripta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;initum fœdus à nonnullis, ut iniufta décréta defen*

dantur, licet conduôtæfi'nt ab illis copiæ magno ôô inufîtato ftipenquot; dio, quænunciniociorumagrishofh'liter agant, fe tarnen interea quiefcere,neque mouere quicquàm : amare enim patriam,amp;r iniuri' as omneis condonare reipublicæ : uerùm aduerlàrios impotêti quo' dam odio ferri, nec ullalequi moderata confilia, neque légitima ad' mittere difccptationem,lèd eo folùm {peâ:are,ut ciuili fànguine Get mania redundet : quôdcum ità fit, rogare,ne falfis criminationibus fidem habeat, fed operam det,ut pqs rationibus confulatur ecclefiæ: nam hoc propriè regu eflê officium, ut ueritati præfidio fint dC in' nocentiæ: quod caulàm religionis tueantur,id nulla fieri praua cupi ditatc, (èd pio quodâ officio: nec enim dubitare,quin ca,quam pro' fîteantur, doctrina, cum Dei uerbo con{èntiat,quod omnino defc' rere no poflînt. Ad exitum huius conuentus Aprilis die xxiin, moritur Saxoniæ princeps Georgius,non relidis liberis. nam eius filrj duo iam ante deceflérant abfque lobole , cilm ex rjs unus Lant^ graufi fororem Elifabetham,alter Mansfeldicam in matrimonio ha buifièt. Georgius itaque fratrem Henricum, eiufque filios Maurf cium èC Augulbum teftamento facit hæredes,ea lege, ne forma reli' gionis mutent : nifi pareanr,Cælàri Sc Ferdinando régi ditione om nem attribuit,donee aut ille,uel fili),uel ex ca familia proximus agna tuSjConditioncmimpleant. hoc fuum teftamentum ità confedum, nobilitati prius Sc populo communicat, lènex hm et ualetudine mv nus firma, petitque ut ratum habeant, Sé data fide iurent,ab eo fefe non dilcefiuros. llliuerô,quôd metuerent,ne bellûea res inter agna tos excitaret, orant, ut patiatur ad Henricum fratrem mitti legauo' nem : fperare enim, ilium aflenfurum, ut in religione nihil immutC' tur. Itaque miffî legati,quum uarijs uterentur argumentis, perfiia' dendi caulà, præcipue autem hoc dicerent, mul tum efiè paratæpc' cuniæ,multum exquifitæfuppelledilis Ôô argenti plurimum,quf fit conlècuturus omnia,modô uoîuntati fratris morem gerat : illemox e ueftigio, lanè ueftra hæc,inquit, legatio plane mihi repræfentatil' ïud,de quo proditu eft in làcris literis,quum làthanas Chrifto polli' ceretur totius mundiregna,modôprocumbês adpedes,ipfum ado'

Z iß JS R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;içi

ràrct. An ucfó tann efle apud me putatis ullas opes, ut earum caü^» fa uelim ab agni'ta ueritate puraque religione dilcedereC multùin certèuosexpeiQatioiieftrafallit . Quumigîtürhocaccepro relpon fojnullaquere perfecflanii difcederent, antcquam dorhum redif* fentjiam è ui'ta deceflêrat Georgius ♦ Henricus frater ilicó Drefdam ad reli'qua profeiff lis oppida,fuam in fidem populum adigit. hoc autemeó proch'uius erat, quódfoedere nitebatur Smalcaldico. Sa* xoniæquoque dux elecflor, cum de teftamento Georgfj cætenfque confilrjs illius non nefciret, ubi deeius morte in itinere cognouit, ¥ domuin è ueftigio properat, ut fiopus eflet, Henrico fubueniret,

Hac tanta fpe pontificij principes deiedi, tantacp lam ad proteftan tes accelîîone fada, ualde doluerût, Moguntinus prçlêrtim,amp;: hen ricusBrunfuicenfiSjUtpolfeadicemus» Itaque fuccefloremhabuit Georgius hæredem,omninô præter uoluntatêluam. Scis, queht ómnium hominum acerbißime per omncm uitam oderat,nimirunt LutheruSjLipham acceriïtus à nouo principe,conciones aliquot ha huitjamp;f religionis fecit initium. Apparuit hoe tempore,quod erat Maio menfe, cometa, nbsp;nbsp;illis ipfi's ferè diebus moritur Caroli

laris uxor, Ilâbela, cui deinde Galliæ rex, ubi primiim audiuit, Lu' teciæ facit exequias atque furius, quæ regum eft confuctudo. Su^‘ pràdiximus de concilio Vincentino,quod pontifexadufqtie pafeha huius anni prorogarat : quum autem ne tune quidem ulli uenirent, illCjdeciino die lunrj literis euulgatis,concilium non quidem ampli-' üsproducit, lcdadfuum atque lènatus cardinalium arbitriumfux fpendit, Angliæ rex,aliquot ante menfibüs alterum euulgarat fert ptumdelÿ’uodo Vicentina, quömodó pontifex orbi terrarum illudat, exponit. Quodenim per Mantuæ principemfefepurget, tlferidiculum : ctenim cum tantam fibi poteftatem arroget,cur non ilium cogatC fi non poHitjCur ad locum incertum,8cf quern in fua po teftate non habet,homines uenire iubeatC nunc,etfi Vicentiam dekx gerit ad earn rem, non dubium efie tarnen, quin Veneti,tanta pru* dentiauiri,nÔ magis,quam Mantuanus,urbem fuam tanta hominu mukitudine uelint abfepmilitum prçfidio compleri,et futurû,utea' dem fit ibi,quc Mantu^,fbhtudo:ludibriS igitur eflê quicquid agit, heep tàm elFrenem licentiam ei diutius concedendâ i legitimis quidc Concilias nihil efle melius, nihil falutare magis: cum autem ad priua* turn emolumentum atep commodh, ad confirmatione aliquorû po* tentiæ referuntur, incredibilem ilia reipublicg calamitatem adferre,’ bb iiij

Cûm tàm frcquens eflèt in omnium ore concilrj nomen SiT eccJefîç, Lutherus de utroquelibmm edit lingua populari,amp;S primo quidé tracflat deconuentu apoftolorum, Hïerofolymæ, cuius mentiofit ' adtorum capite x v: contrarias deinde doóèorum ièntentias, Augu^ ftini præièrtim ÔC Cypriani, de baptifmo,recenièt, per earn occa^ fioncm meminit earum legum, quæ uulgo dicuntur apoftoloru ca' nones,amp;r indubitatis argumentis demonftrat,adulterinas eiïè,quic^ talem eis titulûafïîngunt,rei capitalis eflè damnâdos. ordinepoftea récitât quatuor illa concilia, quorum præcipuaeftauthoritas,Nice/ num’ Conftantinopolitanum, Ephefinum, Chalcedonenfe,et qui' bus de caufis conuentum ibi fît, quidque decretum,explicat ♦ póft, ad pîimariam quæftionem uenit, 06 quæ fit concilij poteftas, often' dit Jtaquenonlicereconciliodicit ullumnouum dogma condere, nec nouum aliquod opus mandare,nec ceremonqs nouis hominum mentes alligare, neque ciuili gubernationi ièiè immiicere,neque dc' creta facere,quy paucorum potentiæ conducant: fed illius eflê oiïîci' um,ut noua dogmata icripturæ iàcræ diflèntanea,nouafque ceremo nias uel fuperftitioiâs uel inutiles ecclefiæ tollat èc côdemnet,8(f quæ ueniunt in controuerfiam, ex præfcripto uerbi diuini cognoftat dijudicet. Ecclefiam deinde définit, Sc quibus ex notis eadebeatco' gnofci,demonftrat,ôô collatione falt;fta,quid Chriftus apoftoÜ do ceant,pontificem qui longe diuerfam dodrinam in ecclefiam inuc' xerit, orbem terrarum nefarqs rationibus expilarit, condemnan' dum,8(S ad reftitutionem eflè cogendum dicit. Inter alia mul ta, qui' bus oftendit in eo libro,quàm deniæ fuerint fub pontificatu Roma' no tcnebræ, quàm impura foedaCp religio, hue fuiflè deuentum ait, utetiamueftis monachorumad æternam iàlutem non parum con' ferre putaretur, Sc plærique, non modo mediocrcs,uerumetiâopti mates ità ièpeliri uellent» Id quidêpofteritas forte noncredet,fed tarnen uerum eft, in Italia potiflimum fieri iolebat, noftra me' moria,Mantuæ Marchio Franciieus, eius nominis lècundus, tefta' mento cauit, ut in ordinis Franciicani, uel utuocant, ièraphiciuefte lepeliretur: fecitidem Albertus pius,Carporum princeps,Luteci^,

Chriftophorus L-ongolius,Belga, Patauij fepultus, uir cumpri' mis eruditus,Ô6 Cicero nis admirator uchemens,cuius etiam extatin Lutheranos oratio, ficut Alberti quædam,in Erafinum Roteroda' mum, A morte Georgq Saxonis, Henricus Brunfiiicenfis ilico per Galliam ad Cgiàrem in Hiipaniam contendit. His fere diebus

ordinum reg ni conuentus agit Britânni^ rex Henricus ,Sc inter alia,quot; de religiotie décréta facit. fub forma panis atque uini, uerum efle SC naturale corpus atque Gnguinem Chrifti,8ô à coniècratione no am^ plius manere fubftantiam panis atque uini : perceptionem integræ cœnæ domini no efle neceflàriam ad falutem, fub utralibet fpecie contineri totum Chriftum : iàcerdotibus non licerc contrahere ma*' ' trimonium : uota caftitatis efle præftanda : Miflâs priuatas retinen* das:auricuIaremSô arcanam confeflîonem delidforum efle utilem Sc necâîàriam ♦ ijs qui contra docerent atque facerent,pœnam con* ftituituthæreticis. Et hoc ipib tempore in matrimonium petebat principis Cliuenfls Gulielmi fororem Annam,eleganti forma uirgi nem,quæcùmeflèteipalt;fla,menfibus aliquot póft, in Angliamtra* iecit. Vt de dogmatis illis ità rcK ftatueret,nonnulli dicebât ab epp fcopis impulfum fuiflc, quo per earn occafionê, Thomæ Cranmefo archiepifcopo Câtuarienfi',amp; Thomæ Cromeliô,qui religiom's erât cupidi, detraheretur omnis authoritas. nbsp;Huius anni menfe Augu^

ftOjTurcicus legatus BarbarolTa, Caftelnouû, Illyrici oppidû, in fl* nu AmbraciOjCapitobfidione, præfîdiarqs omnibus interfedis, inferuitutem nonnullos abducit. Ante annû,Oftobri menfe,Cæiàr amp;nbsp;Veneri confoederati cœperantillud,amp;: Cæiàr quidê tune prçfîdp uminipofuit,ad quatuor Hifpanorûmillia,duce Francifeo Sarmien to. Venetis hoc præter opinionem accidit, quod in ilia orapofitum oppidum, fibi potius deberi dicerent. Itaque non multo póft, cum earn iocietatem minus probarent, ac fibi cumprimis fore periculo' fam uiderent, inducias à Turea petunt ÓÓ impétrant. nbsp;nbsp;nbsp;Orta fuit,

hocipfoferè tempore, Gandauifeditio. uiribusamp;authoritateplu^ rimiim ea ciuitas ualet ijs locis, æ pro libertate uehementer fæpe di^ micauit cum Flandriæ dominis, quorum eft in ditione. Cæfar, eo cognitOjCum per Italiam prius cogitafletin Germaniam uenirCjmu* tatoconfiiio,pcr Galliamiter facereconftituit, cum rex illud abeo uehementer contehderet, ac liberaliter omnia promitteret. nbsp;nbsp;Pala*

tinus interim Sgt;C Brandeburgenfis, interceflbres, mifli's ad Cæfa* rem literis de pacificatione Êrancofurtenfî, rogauerant,ut collo* quium dodorum Noribergæ permitterct : Ilk ueró, quó minus ijs rebus uacare poiret,morte fup coniugis 80 alrjs quibufdam de cau fis fieri dicebat. Cum earum literarum exemplum interceflbres ad Saxonem atque Lantgrauium mififlent, neque tarnen fignificarent, an illas x v menfium inducias Cgiàr approbaflèt,côuentus indicitiMf

ft(î XIX Noucmbns diem, Arnftcti, quod éft oppidum Turingfar» tti'c delibefatum fuit de augendo federe , deque defenfióne necef faria,fi forte Cæfar tranfàdïonem Francofurticam non admittat, de reclè difpenfàndis bonis ecclefîafticis, demittenda in Angliam Ic' gaaone, propter décréta rel^ionisnuper fà(ffa, deque mitigando regis animo, de fôlicitando Galliæ rege, ne dofeinæ caufà homines innocentes affligantur, de mittendis etiamad Cæfaremlegatis, ubi primûm in Belgium adueniflê conftiterit« nam eiusrei famatunc . increbuit, Et quoniam ex confederatis quidam aberant, aîij ue^ ro quidam de rebus aliquot decernendi mandatum nonhabebant, alter fuit Smal cal diæ conftitutus dies, adcalendasMartiaS, quo de reliquis etiam decerneretur « ïn fedus hic recepti fueruntRp genfes, Liuoniæ ciuitas, quibus cum archiepifeopo fuo Iis erat, ut pîærifque alijs per Germaniam. nec alia lege recepti fuerunt, quàm ut per communes procuratores in Camera dcfenderentur,cdqueno mine confederatis dependebant aureos mille quingentos, SaxOquot; m'æ princeps Henricus, Georgrj frater,ante biehniüm ftierat cum fi' lioMauritio recep tus in fedus,nullo cum onere,quia tenùioris erat fortunæ, ièd ealege tarnen, fi quandôlocupletiorfi'eret,uteandeni cum reliquis conditionem fubiret : quum igitur hæreditate lucu-' lentiflîma iam efiet auôlus, hoc in conuentu fuper ea re cum iplb fuit adfum, qui quidê conuentus fine habuitad decimûDecembris die. Principes non intererant ipfi, uenlm mifèrant legatos. amp;nbsp;Saxo quP • dem loannê Dulcium, Francifeû Burcartum procancellariû mitten bat in Britanmâ,men{è Nouembri,qui fuo nomine nuptfjs adeflêrtt regis Sc Annæ Cliuenfis. nam huius ille fororê Sibillam h ab eb at in matrimoniOjficut libro lexto docuimus .ïtaep per hâc ipfam occafio-' ncm iniundû eis Arnfteti fuit,ut co nfederatorû nomine agerent ett rege,fîcut pauló fuprà diximus. Celâr, accepta fide publica, pariio cûcomitatu ingreffus iter,mcnfè Nouêbri, cùm«^d Galliæ fines Hb I nbsp;nbsp;Ipaniæ propinquos uenifièt, regis filios duos Henricû atq^ Carolu,

qui difpofitis equis eô côtenderât,amp;r Conneftâbliû, qui multo ante, magna cû nobilitate præcefferat, ofFendit : ab ijs receptus, ac deinde per media Galliâ etamplifiimas urbes dedudhis,cùm Eochâ, in Bb turigibus uenifièt, obuiûhabuit regêipfum,cx recenti morbo tunC ni, D. XI*» nbsp;nbsp;nbsp;recreatû, fadfo deinde per Aureliâitinere, calendis lanuarf) Lu*

teciam eft ingreffus,médius inter regios liberos,gladiûprægeftantc Conneftablio. Nec enim ullum aut feftæ læticiægenus aut honoris.

quo mens hominis capi poflî't,pf çtcrmiflum fuit.Lcgatus auterh co ücnit à pontifîce, Alexander Farnefius cardinalis,amp;S unâ cum cardi* nali Bellaio, ciuitatis epiicopo, in æde primaria Luteciæ CæGrêex*-cipit. Commoratus ibi CæCarin feptimum ufque diem,difcedit, co mitante rege in Veromanduos, filijs autem Valencenam ufque de^-dueentibuSjOppidum Hannoniæ.Rex in magnam ac propè certani ïjjem uenerat, recuperandi Mediolani,ièd longe lêcus accidit,ut in^ frà dicemus. Quo tempore Cæiàr erat cum rege Galliæ, iplendp diffimam miièrunt ambo legationem ad Venetos,Cæfàr quidê, AJ' fonfum Daualum Jniubriæ, Gallus ueró, Claudium Hanebaldum, Pedemontr) præfeiflum. Hi mul to ièrmone patres monebant, ut in hacpotentiiïïmorum regum amicitia,fuum quocp ftudiüadiunge* rent,amp;r ad Turcarumoppugnationem omnia conferrent. Illiueró,, quum legatos demum honorificè dimifiiïênt, re to ta diligentius ex^ quifîta,T urcâ,quicum inducias habebant, omninô fibi reconcilian' dum eflè iudicabât.ïtaC^ ,tranià(flione demum fadla,cdm Naupliam ctEpidaurumei tradidiflent,pacêab eo redimunt.Suntqui dicant. Gallos, etfi palàm eos hortati îuerant in earn fententiam,uti Cæiàris legatus feceratjoccultè tarnen eis infuiurraflê,ut fuis rebus proipice^ rent, neque tantum in fe periculum, cui eiïènt ipfî cumprimis expo* fîti,reciperent : ipiè quidem rex, in quadam deinde contra Cæiàrem apologia,rempublicam Venetoru,ab illo perditam, operafuafub' Ieuatam,Ôô interceflîone recuperatâ efle dicit. Venetorum legatus, AloïGus BaduariuSjde pace mÜEis ad Turcam,omneis alias condi' tiones deferre prius, 06 duas illas urbes ad extremam neceffîtatê re^ (èruare luifus erat î led Turca,qui decretum fènatus iam ante per in^ diciumacceperat,expoftulans cum eo,quod mandatafua non iàtis cxpliGaret,non,nifî traditis illis locis,pacifci uoluit. Obftupefaôèus ine,cùm arcana reipublicæ prodita elle uideret, illud, quod alioqui tandem fafturus erat, quantumuis inuitus atque dolens permittit, Vbi domum reuerius rem omnem expofi.ùiîèt,attoniti patres, poft diligentiiîîmam perueftigationem quofdam comprehendunt,amp; cri minis conuidlos capite ple(ftunt. nbsp;nbsp;Ex ijs quidam in Gallici legati,

epifeopi Monipeiîulani diuerlôrium, uelut in afylum perfugeratî mittuntur ergo iàtellites, qui totam domum perquirant : fed quum aditu prohiberentur, fènatus ex armamêtario iubet educi machinas adeuertendam domum: itacp Galli, cdm periculum fuû uiderent,il lum exhibent, Senatus deinde, .quamobrê ità feciflèt,ad regem per*

fcribit,nc legato fadarin putaret I'm'uriam, Aduentantc CxCare in BelgiUjFerdinandus rex ab Auftria profe(flus,eo quoq^ uenindein^ de,proteftantium legati, licut Arnfteti conuenerat : Hi multam ini' tio precati lalutem Cælâri, 8c ob reditum in Cermaniam gratniatif de criminationibus aduerlàriorû audire lèlè dicunt qui pertinaciâ, èc fupremi magiftratus odium, inquietudincm animi, ftudiurn'' queturbandæreipublicæfibitribuant : iæpequidemoptafTedehis rebus,coràm ieiè purgare, nunc propter oblatam occaßonegau^ dere plurimiim, Ac primo quidem,quum hoc tempore Deus euan geh) fui cognirionem excitarit, non ie potuifle non illam compledij non quidem uel ipfius uel ullius mortalium ofFendendi, fed fàlutis perpetuæ felicitatis confèquendæ caufâ : nam cæteris in rebus . omnibus obedientiam ipfî præftitiflè, 8ó nunc eiufdem eflê uolun* tatis, idque Franco fordiana pofle doceri acflionepoftrema: Quum autcm ante annum et amplius eó,fcriba Henrici Brunfuicenfis,pro^ pe Caflellum in Lantgrauium incidifiet, Sc ob grauem fufpitioneni eilet detentus, patefaefia fuiiîe quorundam confilia, qui nimirum co fpedabant, ut, quum alijs perfuafiflênt,à proteftantibus pararibeh lum,ad arma quoque illos inflammarent : hçc etiam ad ipfum baud' dubiè delata, caufàm dedi lie, cur fœdus aduerfarium fieri permifc' rit : poftinitum etiam foedus,confcriptum ab illis fuiffe militem, ab fè quoque poftea,defendendi fui caufa,amp;r magni rem periculi fuif fe, nifi feribam intercipi contigiflet, 06 nifi Palatini principis atquc Brandeburgici fumma fides atep ftudium intcrueniflêt: Quum au' tem eius rei crimen amp;nbsp;inuidia prætcr omne meritû in le conferatur^ amp;editis libellis eiufmodi calumniæ fint abunderefutatæ , putarc le j non ipfum in eius foederis, de quo mine increbuit, fôcietateiîi fuifîe uenturum, fi quidem deretotaucrè compertum habuifletî itaque rogareplurimum, ne delationibus illisfidem habeat,5^fi quid in pofterum deferetur, ut fibi renunciet, quo refponderc pof fint î orare etiam, ut de confilijs ôô adionibus Henrici Brunfuicen^ fis inquirat, operamque det, ne quideiufmodi pofthac fibi fitmc' tuendum: Quod etiam ipfis tribuatur, quafidereligioneamp;Treda emendatione minime fint foliciti, calumniam eflè : nam öchanefip am elfe præcipuam curam, nec unquam defugifîe ueram cognitio' nem : quod quidê plurimis documentis, 06 adione ultima Franco^ furtenfi, Ô6 Lantgrauq Iiteris,ad Ferdinandumregemà conüentu Francofurtico fcriptis,demonflrari pofïît : ijs literis eum rogari, ut

LIÉES, Xil . içf aoAorum hofninûcuret/nftitui colloquium î idem nuncetiâ orarc feplurimum,amp;r petere,ne fecus de fè ftatuat, quàm de ijs^qui Sgt;^. teii' * gionis concordiam Sgt;Creipublicæ fàlutem uehementer experant, îpfîus quoque cauià,quantum fas ôôæquum (ît,omnia uelint : Ante annum quartum uidelicetjipfum ab Italia miflis Iiteris,ad cÔponen-' da diHîdia religionis^ nô uim nbsp;nbsp;arma, fed rationem atque ueri tâtent

adhibiturum fe nunciafiê : nuper etiam eiufdem fententiæ literas ab Hïfpanfjsad PalatinûSd Brandeburgicû dediflè,câufis, quamobrê negocio religionis uacare tune non poflêt, explicatis: quod Gbi quû dem auditum fuerit pergratû,et precari Deum,ut banc ipG mentent confirmet : Prancofurti uero tranfàdium eflê de multis rcbuSjSô pa^-das induciaSjCa lege,G quidem intra ièxtum meniêm eas iplè proba^ ret: Id quidê nonduni elle facfluiUjSc iampndem exilîe tempus illud femeftre,amp; Camerp indices aduerfum fe pronunciarc in cauGs mere religioGs, et prolcriptionem etiâ urgere MindenGum,plane contrà ipfius atqp etiam Ferdinand! regis mandatum î quanto autem iftud fiat Imperrj difpêdio,ipfum intelligereatcp uidere: quapropter ora-’ rCjUtauthoritatefuam interponat: nam alioquinec deliberationent de bello 7'urcico,nec illud dodlorum hominum toties optatum col ' îoquium inftitui polie : nam ut refpublica rede conftituatur, inprp misopus eflè Grmaamp;: perpétua pace, quam omnes ordinesimpc' fij probent: hoc adipGus pertinere gloriam,quiiam pacific! Cæ* fans nomen fit cÔlècutus, Germaniæ futurum eflè perquàm falu-» tare. Cnm ad x x^i 111 Februar!) dié Cpfar iplos au differ Gandaui,' præfente Granuellano, re deliberata lè refponfurum dixit. Eo-* , dem ferè tempore, quo legationem ad Cæfarem mittebant, Galliæ quoquereg! Icriplerunt. Annis aliquot prox!mis,eum amp;nbsp;literis legatis multam !p fis declaraffe beneuolent!am,amp;S de concilio que» queredè lènfiflè, ueritate nimirum ac ratione potius agendum eff fequàm armis atquemanu: periucundam certèuoluntatem hanc ipfius atque iudicium fib! fuiflè, quod æquitatis ab eo ftudium at-que tutelam fufcip! uiderent : itaquefe uiciflîm, quantum omnino «* facerelicuit, operam dediflè, ne parum elfe grat! uiderentur atque ciuiles : quamobrem putare, quæ fuit ipfius antehac, eandem nunc etiam eflè mentem Ô6 aflfèdum. Porro, quod ipforum magiffra* tu! fummo^ Cæfiiri fit amicitia coniundlus, lætari lèlè plurimùm;' amp;nbsp;reipublicæ gratulari, cùm alrjs de caufis, turn eo maxime ,quôd adpacandam ecckfîam Iperent maxim! futurum hoc eflè moment!;

morte coni'ugis tardatum adhuc fuiflè Cæfàrem et impeditum,quo • nbsp;nbsp;nbsp;minus, quod anno fuperiori decretum Francofurti fuit, repraden'

taret : l'n hacautemanimorum confenfione facile rem polïê, iudicio quidem {uo,promoueri, fi quidem iplè conatum ineo Cxfaris adiii uet,acuelutf manum porrigat : quodinprimis eum facere cupiant, ut uidelicetea ratione,qug Francofurti fuitinita, confulatur ecclefig» De Cælâris quidem egregia uoluntate nihil le dubitare, legationem quoqueadillum mifific,dequabenefperent:lèdaduerlàrios cxco' gitare fubinde noua confil ia,quibus inftitutû hoc impediant euer tant : cùm enim caufg diflidant,non eos pofîê reôam ullam atque ue ram difcepatuonê ferre. Quodautem ilîam expetantipfi,nullo cep te fieri metu,quafipotentiam illorum extimefcant, fi quand© forte coacfii uim iniuftam ab fè iuftis armis depellent ; ficut enim nemini nocere cogitent, ità etiam, fi qua uis intentabituriniun^Gtishaquot; bere fè uirium atque neruorum, Dei benefîcio, ut fè fuaque defen^ dant: deinde,præfidium Sc opcm ab eo fèfè expedlare,cuius nomine periclitentur : cauGm enim hanc tàm eflèpiam honeftam, ut nul' 1 um fit recuGndum difcrimen : fèdmoueri fèreipublicæpericulo: nam ctfi digni fint quos Deus uerberet, tarnen, quia fit incredibilis oritura Germaniæ uaftitas, bello ciuili,nihil optare fe uehementius, quâm ut placide res tota componatur, utque fuæ uoluntatis atque confilifteftimoniumilluftre fiiperfit adomnem pofteritatem î ad' uerGrios autem ingenti quodam odio flagrare, nec ad æquitatêad' duci pofiè,nec alium huius conflièèationis apparere fînem aut exitu, quàm ut Imperfj uires, quibus eratoppugnandus publicus omniii hoftis,Turca,mutuislanienisattcrantur amp;romninô concidant: Id uerô minime fibi oportere tribui : Só quocunque tandem modo res cadat, fore tarnen, ut quæ nunc illi pertinaciter recuGnt, aliquando recipere cogantur, Deo nimirum fui nominis gloriam uindicante.

Ad calendas Martias, principum ciuitatum proteftantiumlc' gati Smalcaldiam ueniunt, ut erat conftitutum : unà quoque uenc' « nbsp;runt theologi, lonas, Pomeranus, Melanchthon, Cruciger, Bucc'

rus,eifque fuit iniunlt;fium,ut formulam confcriberent,qua putarent cum aduerGrqs agendum cfîè de conciliatione doèlrinæ.Hocin con uentudeliberatumfuitde ijs rebus, quænuper indefinitæremanfc' . rant Arnfteti,ficut fupra dicfium eft. nbsp;nbsp;Interea Dulcius Burcat'

tus,quos in Angliam iuiflè diximus,redierant, 80 fèptimo die Mar' tij, bmalcaldiæ referunt de ftatu religionis per Angliam. propter aniii ,

annî fupcnoris dccreta,non quidem admodum animaduerti, fed tsi' rten Hugonem Latimerum et Sah'sberienfèm epifcopos, religioni's caufa captiuoSjriondum eflê dimiflos,ÔÔ Cromeliu,qui fummo fîtlo CO, infledere régis ani'mum atqj miogare, fed regem ipfum in fa-miliari colloquio fuam aperuifîe mentem, ÔC fîc exiftirhare : Prote-ftantium theologes non redè fèntire de coniugio fâcerdotum, de cœnædomini, quamuocant,utraquefpecie, dequemiflà priuata, 8Cpetere,utde hisalfjfque rebusnecefîarrjs adfècopiofèfcribant, fuæq^ fententiæcaufas adducant : fe curaturum inuicem,utfui regni uih dodi refcribant, quo fie ad ueri cognitioncm aditus fiat : Cro-nielio etiain 8^ alqs nonnullis uideri confultum, ut fjîlendida mitta-tur ad regem legatio, 06 cum his unà Melanchthon: nam fi rriedio-cris aliqua fieri pofiêt dodrinæ conciliatio,regem efiè magnam uim pecuniæcollaturum infœdus,quod cum ipfis facerecogitêt,non de reliofone tantum, fed in uniuerfum : ualde enim resem mirari, cur leligionis tantum nomine fintconfoederati : futurum enim, utbel-lum ipfis inferatur, longe alio titulo ♦ Paucis interiedis diebus^ theologiferiptum exhibent,cuiushæcerat fumma, non efïèdifcc-dendum à ueftigfjs Auguftanæ confeflionis, huic adiundlæ póft apologiç »fèntentiam hanc omnes alfj theologi abfèntes deinde com probarutjmifîîs eó literis. Ad hoc tempus Henricus Brunfuicenfis Gandauum uenit. Pridie idus Marti), Cgfar proteftantiû legatis per Corneliu Scepperum refpondet, benigne quidé fie fàtis,uerum ità tarnen, ut, an pacem præftare uellet, intelligi non pofïèt ♦ Legati ergo permiflii Cæfàris paululu diuertunt:mox redeunt, ÔC ut aâa'o-ne interdicat Camere,pacémlt;^ cocedat,orant. Ad ea Cæfàr,quod in hoc tempore refpondeat,nihil habere fe praeterea dicit,deliberaturn autêamplius. hoc refponfum Smalcaldiæ recitatufuit decimo póft die. Poftridie deinde pafehatis, qui turn erat Marti) dies xxi x,uc-nerunteô principes ip fi* Glifcebat id temporis inter Granuellanum amp;nbsp;Heldum æmulatio quædâ atc^ fimultas, quæ tandê hune exitum habuit, ut Heldus loco fummotus curia decederet, ac uitam priuata ageret. nam ille praeftabat auhoritate,Ô6 Heldum in crimen odium-queuocabat,quôdincôfilijs adlione nimiû effet uehemens, quôd Cæfarem nihil tale cogitantem 80 inuitû propemodum in bellù per-traxifîet* Cumpp nonobfcuramfuæuoluntatisdaretfîgnification^ Granuellanus,quafi concordiâ amp;nbsp;ocium publicum amaret,intcrpel latus àproteftantibus, ad pacis confiliaCsefarem inflexit*Et ipfë

qui'dem iniüo,tanquàmfùo nomine, Smalcaldiam mittiti’ntcrceflo' res atquc legatos, Theodoricum Manderfchittum, Guh'elrnum Nuenarium,Comites,magni confilq ac dignitatis uiros,quanquani illcgraui ualetudi ne detentus in uia reftitit. Poftulata quide erant fan's moderata, fed tarnen ill nd fignificabant, prope perftiafum cflc Cg(ari,quan religionem minime fpelt;51ent,nequepacem ex animo p^ tantjfêd bonis et facultatibus ecdeiîarum ad fè transferendis tantiim incumbant, difïîdqs lætentur, amp;nbsp;auerfà iintab eo uoluntate,ma' g’fque propendeantin partes eorum,qui fîmultates cum ipfô manf feftas inimicitias exercèrent ♦ Hæc autem ad Cæfârem delata fuC' runtjpartim ab aduerfàrijs,partim a Gallis,ut quidem pro certo di' Cl tu r. Nam quo tempore per GalliamCæfaribat,amp;adfummamar'’ ôbfïîm amque neceflîtudinem omnia ipedare uidebantur, patefiidï quædam ei fuifle dicuntûr,ôôexhibitæSmalcaldicorum ad regem H teræ. Quidam hocipG régi tribuunt alij autê Conneftablio,cuius erat præcipua tunc authoritas, ÔC fiimmum in pacificandis regibus ftudium,56 non optimus in proteftantes,ob religionem,animus»

D EA PROTESTANTES APRIVIS DIB VNDECP mo prolixe refpondent. Et primo quidemperma' gnas, inquiunt, gracias agimus Grapuellano, qui Cæfàri lêmper author fuit, ut rationecaufâmhanc explicaret.Qiiæfanè uirtus maximam laudem me^ retur : Deum quoque precamur,ut hanc tàm præ'

ftantem uoluntatem in eo confirmer. Quid enim gloriofius, quàni publicas offenfionesmoderatisconfilfjs Sc prudenna componere, finecæde amp;nbsp;fànguineC Rogamus autem in uniuerfum,ne quis arbf trcturnosdeleélarifimultatibus 8é diflênfionibusecclefîarum,aut emolumentum aliquod captare priuatum, aut proteruia quadam,à cæteris gentibus, contra multorum fæculorum inueteratam confue tiidinem, defecifîè. Tantum enim amp;nbsp;tàm acerb um odium aduerfâ^ riorum,

riorum, tantos labores atcp mokftias, tantos fumptus atquc difpen^ dia,tot tantac^ mulcorum annorum pen’cula, non I'mprudenter, nec inconfuItOjneque fernere (ufcepimus,uenini, ubi de dodrina fuit in Ecclefijsnatadifleniio j quod olim non femel accidie, non licuic no* bisjhominum gratiæ confequendæcau(à,ueritatirefîftere,multô minus illorum fada probafe,qui magna crudelitate grafTantur in ho mines innocetes ♦ His nimirum tantis tarn grauibus de caufis,tancp pijsSdueris, cogimurnosillisopponere, amp;nbsp;feceffîonem facere: No* turn eft enim at^ manifeftum,magnos etintolerabiles errores,ab eis non uerbo folûm,(èd etiam armaca uiolentia propugnari : magiftra* tus eft aucem ofticium,uc ab iniufta ui fuos defendat» Et quoniam in crimen atcç fufpitionem uocari nos audimus,quaiî nongloriam Dei nccemedationem eccleft^,fed comoda foldm noftra fpc(ftemus,Gran udlanumoramuSjUtde eo nos ad Cæfarem purget» feimus equidê id genus calumnias abaduerfarqs longe latec^ difteminari, quo ueram teligionem amp;nbsp;nos in odium adducant:fed in fenatu Cæfaris, quem in hoc tarn fublimi faftigio Deus collocauitjindagari ueritas amp;nbsp;locu ha here fola debet,falfts omnibus exclufis delationibus » Nam quia cau* familli tuentur iniuftam infirmam,quia fuos errores paftim ab orrt nibusimpugnari uidentacreprehendi,quia dodi'inam euagelrj refit tare non pomintjideo fibi aliunde colorem afciicunt,SCiftanoscrimi natione premunc ac uulgo traducunt, Sed prçter officium eft amp;nbsp;ual* de indecorum epiicopis,quôd de bonis ita Cæiàrem folicitant amp;nbsp;ur/ gcnt,quafi in eo fummaftc poftta reipublicæ Chriftianæ, nec interirri de toUendis tot tantifque uitfjs 8^ erroribus, quos ne ipH quidem dif fimulare poftuntjuerbum ullum faciunu prima fane cura debebat il* liseffede religione deeppura dodrina conferuanda in ecclefqs: nunc autemeo teduntipforum cogitationesomnes, quomodo fuas opes, potentiam,luxum atep (plendorem defendant» Sciunt ipfi,non de bo nis ecdeßarum effe litem,(ciunt etiam ilia non â nobis expeti, fed fuis impijs confilqs Sc oppugnaCioni ueritatis,hoc uelut umbraculum 8^ tegumentum obducunt, ut in huius dodrinæ perniciem animos re* gumincendant» Noftri enim ordinis nemo quicquam occupauitbo norum ecclefiç,quod fttalieni iuris atep ditionis,nemo quicep ademic ulli epifeopo : fed ipftmet epifeopi iurifdidh'onem fuam proiecerunt, poftquam illacœpit minus eftè quæftuo(à»fed neq^ rite noruntillam adminiftrare:deinde, quæ dicuntur canonicorum collegia, plane fuum adhucobcinêulplî uerô contra,multas ecdeßarum noftrarurrt dd

facultatcs occuparunt,8d fuis interdicunt,ne cenfus annuos nobis per foluant : amp;nbsp;quum olim de fuis facultatibus deddere quid annuum bl. conferre foliti iint in ecdefiæ miniftros ac ludimagifEros, nuncadeo nihil contribuuntjUt ciuitatibus in hunc ufum fumptus fit omnis fagt; ciendus» Qiiæ quidem ciuitates,cura amp;nbsp;onera muka fubeant, amp;nbsp;in magnis uerfentur periculis,uerifimile profedo non eft,auaritia qua^ dam impulfos caufam hanctueri: fedinimici nofiri, præfertim ij, qui præfcduras uenantur ecclefiarum,odiofè nos apud Cæfarem ita deferunt ♦ Nobis aucem effet optabile cumprimis, ut de ccenobijs rem omnem Cæfar exadè cognofceret, amp;nbsp;caufam fciret mutati fia^. tus monafbci,ôiquemadmodum eabona, partim in ecdefiæ mini.^ (iros populii^ dodores, partim alios côfimiles in ufus pios erogangt; tur Jnceliigere quoquc Cæfarem uellemus, quomodo aduerfarrj raz piuntad fe quicquid eftbonorum,quomodo non cœnobia tantum, fed alias etiam ecdefias plane fpoliantamp; exuunt,ita quidem, ut intra finer ipforum,ecdefiæ coplures Sódefertsc iaceant,8i in paganifmum prorfus degencrent * prius nero, quàm plura de eo dicamus, obceftaigt; muc Granuellanum,iif proingenq fui pr^ftantia fecü ifta perpendaU Nam etiamfi nofirum bic effet aliquod copcndium, facile tarnen co^ gitari poteftjion hancjed longe aliam et multograuiorêeffe contre» ucrfiç caufàm,neçp nos propter cam exiguabonauelle tantam acerbi tatem odii,tantulaborcm,curamatcp periculum fubire;dcinde,fi pe^ riculis omnibus omiffis,conferârur fumptus quotidianfquos in hâc caufam facimus,cum fU/s coenobiorum prouetibus, mox apparebit, quanto fine hi minores ilhs. amp;nbsp;hos quidem fumptus iam fupra xv an num fuftinemus,8lt; crefeunt indies cum fumptibus pericula» Cum e^ tiam ad conatus amp;nbsp;indefeffum odiu aduerfarioru refpicitur, quis eft omnium principu tarn inrrprudenSjtam incogitansjqui fuasfortunas omneis,in tantu difcrimen,ob tantulabona deuocare uelitfitacç Cgfa rem obiccramus,ne quid tale fufpicecur: Ipfius enim amicitiam,amp;ogt; cium reip.Ionge præfcrimus rebus omnibus humanis.Ex aduerfarifs etiam ^qui noftr? ditionis et reru ftatum habent cxploratum,hacfu fpitione dubio procul ipfi nos liberant.nam ex qs bonis minimtjquid ad nos redire fciunuQuódautêtantocumonereetdifcriminedodri nam hanc profitemur, una ibliim eft amp;nbsp;præcipuacaufa, nimirû,quia Deus hoc à nobis requirit,ut filq fui nomceteuangeliûprofîteamurt lubet enim,ut falfum amp;nbsp;impium cultudefugiamus,etgrauiflimè tie* tar,nef£uitiam illoruprobemus,qui ueram dodrinam perfequuntur^

Nunc «3e coenobiorum pofTeffionibus loquemur, adsucrfariorum qucrimonijs refpondebimus, Si. cur mutata (int collegia monacho^ rum,cxplicabimus» Exorta per Germaniani,euangelfj Iuce,uittiflt;^ dctedisó^ reprehends, multi, præfertim dodiores, uitaE^enusiKuii pharifai'cum fua fponte deferuerunt,amp; ex qs nonnull^quo Iicerarum • ftudtjs operam darent. Si ah'ud uitx genus non impium fe«flarentur, pecuniarium ali'quodfubfidium flagicabant : Cum igitur nonfoïùm in noftris,uerùm in aduerfariorum quoque cœnobqs hæc incidifTet mutatio, paffîm qs in Iocis,ubi monachi fupercrant,uiros bonos cou ' ftituimus,qui falfam dodrinam atque cukum reprehenderenti fjs ez tiafn,qui mallent ibi manere quâm emigrare,fatis de uidu neceflTario profpeximusjinprimis autem Si diligenter cauimus,ne,qui uel ætate uel uaktudine eflent affeda, rem ullam defîderarent : Si huiufmodi quidem cccnobia funt etiam hodie nonnulla noftris in finibus. Fuit hoc fane noftri officq, tanquam magiftratus, agnita ueritate falfam religioncm abolere,amp; prouidere,ne difliparentur ea bona, prçfertim cùm Ôd monachi paffîm dilaberentur, Si ex ipfis nonnulli cogitarenC ta priuatos in ufus auerterezdeinde, nulli erant in ccenobqs ad procu randam uel agriculturam uel rem domefticam idonei : iîcigitur mu* tatus eft illorum ftatus» Necenim aliünde uoluimus accerfere mona* chos,amp; illis fummittere,ne ecdefiæ noftræ turbarentur,ideôque bo* nam prouentuum partem, ad eccleiîgc minifteria conuertimus, Si in ufuseorum,qui uel egeftate uel adueriaualetudine premuntur, amp;in ludos quoque literarum» Et his quidem rationibus annui cccnobio* rum cenfus nônihil funt accifi':quicquid autem ex qs bonis reliquum cft,a(reruatur, ut fit quod in tenuiores ecclefias,in iacerdotes egenos, S^adolefcentesreiliterariædeditoserogari poffîc» Namisnunceft temporumftatus,utcogitandum lîtomnino derationibus alendæ iuuentutis, quo fuppetant ecclefqs olim Si reipublicæ homines ido* nei.Quæ ucro funt reliqua bona, non recufamus ad pios Si iàlutares ufus reipublicæ concedere,pro legitimi concilq,fi' quod erit, aut Im* pcrq conuentus arbitrio ♦ hue enim propriè pertinent ecdefiæ facul* tares,ut Si facræliteræ teftantur Si ueteres leges atq^ condlia, Quod cum ira fit, petimusinuicem, utaduerfarq quoque finant ilia bona confimiles in ufus applicarû lam enim in plærifque ciuitatibus nuiz lipropé funt aut admodum exigui parceciarum cenfus : atque inte* rim tarnen epifeopi cæteri«^ proceres, qui poffîffîones illas tenent, nullutn munus aut in templis aut in (cholis obeuntu'tâque literarum

tudi maximo cum reipubh'cæ detrimento paularitn intcrcunt. funti^ gicur,ut ante d.'.ninus, inuem'endæ rationes uulnus hoc fanandh Deus eniinidco genushumanum condidit,amp;magiftratufninhoc cÔfti'tui't, ut in ciufmodi coetibus ueram ipfius cognitionem homines . addifcercnt: Idcoqj regum eft atque principum,prouidere,ut h^c oft

ficia cam neceflaria cum primis adminiftretur.Nos quidem etiarh pa rati fumus,idonee cauere de legitimo ufu pofteflionum illaru,noftris in finibus,modû idem faciant aduerfarq.uidemusenim palam homft nes parum frugi,parumlt;^ teperantes,amp; reipublicae prorfus inutiles, imo graues,in iftis bonis helluari totos. Ate^ utinam Cçfar de noftris aduerfarrjsrem omnem fciat.rjsnimirum locisiplorum ditionis, ubi cenlushabent annuos ecclefîæ noftrae, Uli ûbi ftimunceosatquefee* 'liant: ciinque nos noftra repetimus, èC quos ipfor um ecclefiæ noftris in finibus habenc prouetus,inis,ut inuicem tollant,permittimus,eccc conditionem répudiant, ad camque rem Camera facem admouet» Aequalitas, uc prouerbio dicitur, eft altrix amp;nbsp;nutricia pads : quod fl iam iilisocium ôcGermaniætranquillitas effetcordi, fané non ad buncmodum agerennuerilm ne fuis quidem ipff parcuntecclefijs,S^ nouam fubinde pecuniam atep ftipendiumillis imperac, Séquoniam pios doélorcs finibus erjciunt,defert!c manent amp;nbsp;folitarig complures parcccigjSif diffipantur bona,deinde cccnobia fic prorfus exugunt,ut quibufdam in locis monachi prouerbio dicant,præter câpanarum fo nicum amp;nbsp;chori cantum nihil ipfis omnino relinqui ♦ hocipfum uero magnam uulgólicêtiam facit,amp; periculum eft,nereligioni fummam adferataliquandóperniciem.Effetprofeóló nobis ualdegratûjfîdere tota Cæfar diligenter inueftigaret,amp; percundaretur, quibusin locis ecclefiæ miniftri benignius honeftius traeftentur, ecclefiæ ludi li terarum melius conftituantur,ecclefiæ minifteria decentiusperagan* tur,utrum noftris in ditionibus,an apud aduerfariosC'Hunclaborem ft Cgfar amp;nbsp;cogitationem fufciperet,non foret opusullo noftro fermo ne uel defenfione fatfti : nimiru res ipla pro nobis uerba faceret,eum* que permoueret ad inftituendam ueram emendationem ftatus cede* ftæ»Nunc ueró,quandó crudelitas exercetur,cum facerdotesinnoxif necantur,cum fæuitiæ nullus adhibetur modus,futurum eft,utfubla tis hominibus idoneis,magna fequatur, amp;nbsp;ad pofteritatem propage* tur barbaries ♦ darum eftigitur,nullam interuenirenoftram cupidi tatem, quando fané præter moleftiam amp;nbsp;pericula nihil ad nos redit» ciim interim aduerfarrj,minimé foliciti de pontifice, quern tantopere

LIBER XIIL - ^99 iadare folent,quantam omnino lubec, præcîam agant ex ccclefîæ pof feffionibuSjSc præcerea magnisremunerêtur præmfjsatcp bénéfices, ut ueram do(fî:rinâ obftniatè perfequantur.Qtiód eciam arbi'trio con cilfj reliqua bona fummittimus,ut ante di'élum eft,id fperamus boni» omnibus ad noftri defenfionem fads futurum efle. Quod autem ad# uerfari] nobis attribuunt,quafi fidum fît fîmulatû,quodes de con ciliatione uerba facimus,amp; quafî eó folùm hoc tendat,ut Cæfaris con filiademoremur,caufam(^ trahamus,amp;legidmam impcdiamuscoz gnidonemud fane per^ nobis eft auditu graue atcp moîeftum. quid enim turpius,quid magis impiu, quam in re (acra èC religiofa fucum hue amp;nbsp;fpeciem fîmulatam obducereC'Petimus igitur,quia grauis ad# modum eft ifta criminatio,ut C^far ea, quæ purgandi noftri cauia di fturi fumus,patienter amp;nbsp;attente cognofeat» Ciim ante annum deci# mum,in Auguftaniscomitijs, adueriarq noftri multam haberentadi Cçfarem querimoniam de noftris ecdefijs,amp;nobis iniûdum eflet,uE noftrç doàrinç,religionis atep ceremoniaru rationem explicaremus, nihilegimus aftutè, nihil occultè,iêd dodrinam noftram omnem cia# risuerbis palàm profeft» fumus,ut omnibus cÔftare poiTetjillam eftè confendentem apoftolorum dodrinç:necp dubitamus, quin multos ta rcs noftrç religioni condliaritquando uidelicet nihil contra uete# dsecclefîæformulam docere,federrores, qui fein ecclefîam infînuaf# fentjdemonftrare nos atep patefacerc,uideruhtNegarienim non po teftjobrepfîfte plurimos ÔCgrauiftîmos errores:de pocnitenda doce# batur frigide amp;nbsp;perplexcde gratia per Chriftum accepta,de côdona tione peccatorum,ne uerbum quidemrcœna Domini prorfus eratec horrendù in modum per miftam pondfîciam contaminata* Notum eft enim, miftam priuatara eftè rem nouam,amp;inuedam partim igno ratione,pardm auaritia: propter ablatum facerdodbus coniugium re dundabant omnia turpiftîmisexemplis:dodrina de clauibus amp;nbsp;eccle lî^poteftate tota iacebat,eamqj fibi poteftatem potifex ad fui tantum dominatus confirmationem uendicabat, amp;nbsp;infinitis propè legibus at que præceptis hominum mentes onerabat,idcp fubinde uiri doifti et iudicio prçditi deplorabant:ut autem eccleffjs prçficerentur homines idonei, nulla prorfus erat cura. De his tantis tâne^ neceflParrjs rebus, quæ effet noftra fententia, coram Cgfare teftificati fumus Auguftç,et extant in publica luce noftrorum hominum ea de re libri.com plurcs ctiam aliarum nationû uiri dodi fatentur,ex his ipfîs libris purâ fe do drinâ haufîfleaion ergo defugimus lucê.Et cùm Auguft? tentaretur d d if)

conaliaho, nihil egimus infidiofe,nihi'I callidejfed concordi’æ nos eC* fe cupidoSjÔ^jfî quidem aduerfarfj prædpua dogmata reciperent, dlt; rebus medrjs non admodum nos fore c5tentiofbs,demonftrammus» Etquanquam moderatæ fucrut à nobis tunc propoßtg rationes,mi* nus amice tarnen æquè nobifcum agebatur, atque utinam Cælàri confteqquomodo turn fefe geflerint aduerfarij deledi» Nimirum ft« quenter ad inicium adionis hoc dicebant, nolle fe uel tâdllum de fua opinionedodrina decedere, fed quicquid facerent, eo fieri, ucin fuam (ententiam nos adducerent Jtac^ cceperunt loqui de dogmatic de diuorum inuocatione,de Mifla priuata,de fatisfadione,et nihil in his erroris ineffe dicebanuNon igitur colloquium iftuderat, in quo (blidis argumentis 8iC fcripturæ teftimoni]s,quid uerum effet, inuefti garetur,fed erat faff;uofa qugdam adio,quæ rhanifeftos errorescon/ firmarcc,Et quoniam ipfis tunc non fuimus affcnfî,nûc illud fic inter pretantur, quaff tantum ad fpeciem fit à nobis adum de cociliatione, non fyncere nelt;^ reuera,fed diftinendi Cæfàris eludendæ cognitto nis caulà ♦ nam conciliationis uerbum fic accipiunt, ut deferta iierita^ te,caulam ipforum approbemusgt;Ab Auguftanoautem couentunul la fuit de his rebus inftituta difputatio, quod tarnen per nos minimi ftetit » inprimis enim optamus, ut uiris bonis atep dodis h'ceat de his rebus omnibus coferre SC libéré pronunciare» Qp^propter oramu^ nèquishuic illorum criminationi fidemhabeat. nam fi defugere* mus Iucem,ueï fi nos puderet cauQ, non effet difficile ab ea difcedere, bC magnam apud illos inire gratïamîCeti cum certo fciamus,omniuni hâc effe maxime piam SC inprimis ncceflTariam caulâm, ideo laborem hune amp;nbsp;diipendia ôi pericula fubimus,ô^ Chrifti dodrinam profiter mur,eamq^ cupimus amp;nbsp;retinere amp;nbsp;propagare, ôé ecclefiç turn ernenn dationem tum pacem atep cocordiam optamus,amp; quod Francofurii fumus ante annum conteftati,nunc etiam profitemur, non defuturos effenoscolloquio adioniconciliationis» Quam quidem uocem, ne quis errct,fic accipimus, ut uidelicetfcriptura duce, quid ueru fit, exquiratur,et errores antiquentur,amp; uera dodrina locum in ecclefns obtineatjiam alioqui fruftra fumitur omnis labor» Chriftus Dei fi^ lius, è finu patris, uoluntatem fuam atep dodrinam nobis patefecit; hic audiendus eft,Só pro indicé folus agnoici debet» Quod autem re/ denegociumhocamp;ordinedifceptari debeat,Caefaris etiam h'terge omnes atq^ feripta fatis oftendunt:amp; quomodo res ada fit ab aduer/ farijsjin Auguftse comitijs,non ei patefadum eflTe putamus» lam aef rd,quid

rô,q6id fit noftræ uoïuntatis,8«f quibus l'nfiftamus ueft«g(js,exhtbità palàtn,8^ deinde typ is excufa,dod:rinf noftræ confeflfîo,demonftrau quam facris literis confentire certô fdmus,ideo^ deCerere non poffîi mus» Præter banc ipfam dodrinam,quæ prima èC præcipua eft ate^ fummè necefiariajfunt aliæ res quædam ueluci medie,de cerernonijs, de facerdotû ordinatione,de iurifdidionc, de uificatoribus, de bonis ecdefîarum,de eau fis matrimonq» quicquid in his eft controuerlum, conciliari,noftra quidem opinione,poteric, fi' prius de neceflarqs ifiis dogmatis coueniaunam quoad prgeipuas res impugnantaduerfari), amp;crudehter aguntjdiiTidiûtoliinonpoteft. Quod uero Cçiàrinon«» nulli perfuadere conantur, permixtam efle dodrinæ noftræ muîtam hæreiîm 8gt;C erfores,iniunîi nobis faciunc fi quid autê eftquod nobis opponantjicebic id publice faciantiferent à nobis relp5fum»in apolo gia quoq; noftra fi quid forte didïï fit uel breuius uel minus apert?, explicabimus»deinde,fi quid editû fit et typiseuulgatû, quod mutari conueniaf,nihil agetur obftinacè,CLim detedû erituitiu»Scimusetiangt; imperitiores èC infirmos oftendi, quod non eædem fihtin eedefijs no ftris ubicp leges.Etquan^ nihil opus eft,eandem ubiqj forma retine ri,modo de dodrina conueniat, tarnen,quo minus hoc etiâ in aliquo couentu tradetur,non reeufamus» Cdm ergô,quid fit confilij noftrr, patefecimuSjObfecramus Grâuellanum,Cæiàri fit author atep fuafov emêdationis atcç pacis ecclefiæ, Nam etiâfî manifefta uitia errores ui defendâtur atc^ potêtia,femper tarnen excitabit Deus,qui illosim^ pugnêcacreprehendant» quàm etiam fit iniquu,amp;contra ius naturç,’ ueràdodrinâ uelle ui et armis opprimerc,et quàm id poîitigChriftia næ non côueniat, facile poteft intelligi»Cçfar Conftantinus bis uoluit Donatiftas audiri palàm,etfi manifeftè falfa docerent:tertiæ uero co# gnitioni interfuit ipfemet, ne quod in illos decretû ante fieret, quàm exadèrem omnê percepiftet.pulcherrimonimirùm exêplo,quod nos moderationis et manfuctudinis cômonefacit.Et quoniam hoc quoep têpore de multisgrauiftîmis rebus eft controuerfiajCæfare fperamus indida caufa nihiï efle tentaturu armis.ideocp petimus,utquod Fran cofurti nobis per fuumlegatupromifîtjcolloquiujinftituat» Nam ad ipfius hoc propriè pertinet omciû,ut hominû faluti confulat, præfer tim cdm pontifices inflâmati fint acerbiflîmo quodâ odio,nec alio fpe dent,quàm ut accenfis regû animis,homines innocentes ad lanienam rapiantiir.Magnam etiam laudê Cæfar meretur,quam pofteri quo* que celebrabÎJt,quôd fanguinarqs illis côfilqs hueuft]^ non affenferit^

Vult enîm Deus,amp; mandat, ecclefiæ (ùæ miniftn’s beneuoïêciatnom nem amp;nbsp;patrocimum præftari ♦ lam illud,quod fpargitur,inclinare nos ad hoftes Cæfan's,eiufdem eft generis,quo calumnîæ fuperiores» Nam probari poteft,belli tempore,Cæfareis ducibus nos amp;nbsp;artifices 8^ puluerem tormentarium fubminiftraiïè, amp;nbsp;noftros, ut quacuncp radone pofiTentjilIis gratificarentur,monuiflre» Conditiones quideffl oblatæ nobis fuerunt id temporis, nee mediocres, nee incomraodæ: (èd eas repudiauimus omneis,nulla certê alia de cauia, quam ut Cæz fari fidem atep ftudium noftrum approbaremus : quod fi quis etiani nominatim hac de re fit delatus,8^ id palam fiat,eius purgatione Cae* farem fore contentum arbitramur » Hæc autem omnia petimus, ut Granuellanus 8d iecum expendat, Cæiàri redtet,noftrumque ftu* dium amp;nbsp;operam publicam ei concUiationem commendet, Nifie/ nim ab ilia cefletur pcrlècutione piorum hominum immenfa cru* delitate,fequetur dubio procul horrenda quædam omnium ecclefia* rum uaftitas • Pontifices enim 8^ epiieopi malint omnem religioneffl aboleri potius, quam emendationem admittere* Petimus etiam, ut querimoniam noftramde Camera, Cscfari eommemorcunam pigri* que iôcq noftri premüntur ab illis iniquifiim^contra leges amp;nbsp;Caelâ» ris edi(fla,amp; minimis de caufis exdtantur ab illis grauiflîmæ lires, ut ex adione Mindenfi liquidô confiât» Lis enim eft de lx folùm au' reis,quos in ufiis paroccig fenatus applieauit,quô reuera pertinent, et antiquitds conferri folebant: fed aduerfanj malunt hos ipfos prouen tus ab hominibus ociofiiïîmis turpiter confumi» Et quanquam dus urbis ecelefiafiici diuitijs abundant, tarnen hoc tantulum pecuniæfî* bi auferri, 8^ ad ueræ ecclefiæ minifierium impendi nolunt* Et hac tâm leui de caulâ Camerales ad extremum perfecuti funt Mindenfes, eofqueprofcripferunt» Hancuero tantam illorum infolentiam ped* mus in uniuerfumcohiberi,8^ lires illas omneis aboleri, ficut Franco* furti cum interceflbribusadumeft» hoc enim inprimiscfi neceflè ut fiat, fi modo Cæfar pacatam uult uidere Germaniam ♦ Nam illo* rum ièntenriæ 8lt;^ condemnariones eiufmodi, quid aliud funt quant clafiîca,quibus bellum nobis denunciaturfeui quidem ut refifiamus^ ipiànaturælexnobiscommonfirat» Etenim,fiforte Cæiàreosnon reprimat,8^ interim ait) forte copias conducant,quid aliud exifiime* mus,quàm eas aduerfum nos comparariC^qua quidem occafioneiâd* lé poiîît oriri magnum incendium,nobis ctiam inuitiflîmis ♦ GranZ uellanu ergo precamur,nofiro nomine Cæfarem oret,ut illam tories

à rtôbis quæfîtam amp;nbsp;flagitatam pacem concédât. Cùm ita refjaon diflènt, l’dibus Ap rib's finem aôb'oni fàciunt, theologis iniun* gunt, ut argumenta regis Angliæ dedogmatis illis quæ diximus, confinent, 8c is deinde libellus eó mittatur, cui ß forte refpondeant Anglicani theologi,amp;S fpes aliqua Gt futuræ conlènfîonis, placuit no cflè recuiandum colloquium : utautem fadus cum co fieret extra cauamp;m religionis, nemini uifum fuit. Vt etiam pro ijs ad regem in' tercedatur,qui doôtrinæ cauià per Gall iam paterentur,decretu fuit: fed ita, ut de ftatu Galliæ prius cognofcatur,deque uoluntate régis, an locum babitura putetur interceffio ♦ poftea de bonis ecclefia^ fticis 8c defingulorum querimonijs décréta fiunt, amp;nbsp;Heilbrunenfi^ bus confulitur,ut Mifiâm pontificiam è certis templis,quod nondu fecerant,exterminent,promiffis auxilqs ad earn rem,fi quid forte pe riculi contingat. Poftremo, quid fit opus fii(5fo,conftituunt,fi forte Cælàr aut pacem repudiet,aut ambigue reipondeat,aut Camera fuo more pergat,aut copiæ côfcribantur occulte. Dumh^cgeruntur, Cælàr animaduertit in Gâdauen(ês,Sc feditionis authores capiteple ^t,8(:ablatisarmis,quumpriuilegia amp;nbsp;beneficia omnia ipfîsade* millet, arcem ibi conftruit, 8c præfîdium in capite ac ceruicibus il' lorum collocat.Frequens autemefteiciuitati,fiiis ut principibus refiftat, ut fupra quoque diximus, fecit hoc in Carolo Burgundo, Cæfaris proauo, in Philippo abauo,in Ludouico ,Flandriæ Comi^ te,Philippi proauo materno. quos omneis hie Cçlàr ultus efle uide* tur. nee enimunquamitàrepreiîîfuerût,utin hoc tempore. nbsp;nbsp;Dex

cimo oftauo deinde Aprilis die,C^far dat literas ad Saxonem atque Lantgrauium. Cum Ferdinando fratre,Romanorum rege,{e collox cutum eile inter alia de ftatu Germaniç, maxinie uero de diflidio rc' ligionis,quodcompofitumeflecupiat:Etenim, ficut antehac nihil ineoprætermiiêrit,ità nunc etiam eiufHemefle uoluntatis,modó fuum hoc ftudium ipfi agnofcant, nec co abutantur,amp;S quod uerbis atque promiffi's iam olim præ ie ferunt, pacis defîderiûi, re ipfa nunc tandem repræfentent: multas quidêfuas interueniflèplurimis nunc annis 8c lenes admodum adliones, ueriim ijs nihil adhuc ciTe pro' fedum, 8c eô nunc omnia ipedlare, ut nifî quàmprimum fuccurrax tur,ingens quædâ futura fit reipublicæ dilTipatio, maximîcp motus » omnium ordinû. Ac licet ita fit,tamé pro fiia benignitate, iè rurfum ipfîsaliûindicere conuentum,ut ad fextum luni) diê Spirç fînt,aut fi forte lues 8c morbi contagio nÔ permittat,eo loco,quem frater Fer*-

.V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ce

iilinah^us conftituerit,agendi caulàuidehcctdc ration]1yus,qflcmad modum hoc tantum perkulu quod Germaniæprorfus incumbat,' auertî poHît atcp tolli: fpcrare autem,hanc fuam lenitatêipfis atcpfo' cijs ah'quanto plus futurâ cfïê cordi,quàm adhuc cjuidê fuerit, ÔC fo re, ut ïtà fè gerant in atTrione, quo tum iplê tum Ferdinand us frater

reliqui principes obfèquentes, aperte uideant,magis ipfos ad pa^ cem amp;nbsp;ocium,quàm ad difcordiam atque turbam indinareruem'ant ïgi'tur ipfimet ad eum locum, die conftituto, nec impedi'ri fè patiam turullare, nifi ualetudine, fuofque tûm mittant indmos confîliari' os, qui fint pacis amantes ad agendum idonei, ipforuni uoluntatis plané confer): denuncient hoc idem loajs, quo illiad diem adfi nt : uenturum autem eo fratrem Ferdinandum, qui deliia mente atque uoluntate, deque ipforum ad fe miflâ legatione, copio' fîus exponat : fie igitur fe comparent,turn fuæ ipforum, turn patriæ fâlutis cauià, utdiflenfionis omnifublatamateria, dereliquisImpC' ri) negoci)s tanto redius deliberari poflit: non eflèautem,quôduF lum uereantur periculum. nam fidem fè interponere luam, Sc pacis Noribergicf beneficium ipfis largiri,necp paflurum, ut contra quis faciat, fie tarnen,ut inuicem ipfi neminem ofFendant. Ad cas lite-' ras illi nona die Mai) relpondent. quod pacis cofiliafêquatur, ma' gnam fè gratiam habere : quod autem moneat, utfuum hoc ftudiu agnofeant nec abutantur eo,non eiîè dicunt,quod aliud de le ibri)flt;f cogitcunihil enim fibi charius eflê pacerquo minus autehueufep res cüciUata fit,nÔ fibi,ièd caufæ magnitudini aduerlârijs oporteretri bui,qui dogmatis nullâ admiièrint explicationc : iam ucrô,quôd ad côRitutum diêipfos adefîe uelit, libérer quidêobtemperaturos, fed quia rege fruftrà defatigari nolint,quid fu^ fît lententig,uene perferi bcre,Nempe,icireipfum,indeab initio huius diffîdi),poft multade liberationé, in comités Imperi), hanc folâ rationem idoneâ fuiffe uF fam omnibus, ut legitimû haberetur conciliû,aut prouinciæ Germa nie côuentus : quum autêali)s ob têporis anguftiam ea ratio deinde parum cômoda uideretur, Francofurti ièrmonê habitu fuiflê de for ma futuri colloqur),de edep farfîû elfe decretum. Ciimautêarduiïfît negociû hoc,et in quo falus hominû confiftat, nÔ pofîê breui tempo

•, re explicarijfî modô cum fruéfu aliquo fît agendu,idedcp turn Ferdi nando régi,tu fibi foci)flt;^ ali)s graue futurû,nô habito colloquio, nec aditu prius fadto Jiis rebus ipfos operam dare:quôd igitur Fran coftirti placuit omnibus,idé nunc fibi quo(^ uideri cÔmodiflîmum^

ut,fi Germaniæconuentus haben non poflit,coWoquiui'nftïtuatur* cxiftirnarc enim fè, nullam inuemii poflè uiam l'fta meliorem : quod ipfum nuper etiam Comi'ti Nuenario demonftrarint : ut autem ipfi non confultis ncc aflèntientibus focijs eo ueniant,nÔ fîbi h'cerezddn^ dc,fic elïèbreue temporis l'ntcruallum, ad ilium ufque diem, ut con^ uocari focf) déc^ relponlô deliberari uix poffîtdonginquiores qup dem,ut ad diem adfînt,uix ægré poflè fieri : hæc eô fè nunciaf e,ut de fua uoluntate cognofcat.Et licet ità fit, tarnen quia Ferdinandum re gern uenturum efiè dicat,mifluros eô fe legatos,amp; focffs,ut idem falt; ciant,fcripturos,ea lege tamê,fi forte nihil adum fuerit, ut turn alig, de quibus ante didum fit,agcndi ratiônes,integræ fibi maneant:nec enim ab illis,nifi de fociorum alîênfu, poflè difeedere: daturos etiam fuis hoc in mandaos, ut ad conciliationem omnia foa confilia confelt; tant,quantum quidem propitioDeo ôôfàlua confeientia poflînt, Sc integræ concordiæ uiam aditumque faciant : fperare autem fiutU' rum, ut ipfius mandatu feriptura Gcra fummum amp;nbsp;præcipuum lo* cum inaàione obtineat,ct quum ab eadifeedent aduerfàri),reuocen tur in uiam : cùm autem ad adio nem uentum fuerit, amp;nbsp;Ipes aliqua dabitur ullius frudus, non fè defuturos eflè conuentui : quam uerô promifit fidem publicam,orare, ut earn non legatis tantum,fèd theo logis etiam communicet. quandoquidem illorum primæ fint par* tesinhac totacaufà. quid incodecrcucrit,renundari fibi petunf.' (L-De cardinal! Farnefio fuprà diximus. Is Lutécia Parifiorum pro^ fedus cum Cefàrc fuit in Belgium, adolefcentiæ uix egreflus annos.' àc Cæfarem indigne tuliflè ferunt,quôd non aliquê ætate confiliôq^ grauem pontifex mififlèt. Cùm igitur de religione d^que bello Tur cico incidiflèt deliberatio, Sc Granuellanus uerbafcciflèt,Famefius tandem, præfente Cacfàre atque Ferdinando rcgc,fèntentiam dicit. pontifi'cem ualdecuperepacemamp;S confenfionem Germaniæ,fèdtagt;' Iem,quæ Deo fit non ingrata : cupere etiam,ut omne robur expédia tur in Turcam : fèd ad religionem amp;nbsp;proteftantes quodattinet,non fèmel cum illis adum eflè de concordia, prgfèrtim in Auguftæ comi tijs,amp;exhibium ab illis turn fuiflè dodrinæ fùæ côfcflîonem: quod fane feriptum, licet multos habeat errores, ab ipfis tarnen interea fit üiolatum:itaque cùm nihil certi fèquantur atque fl:atuant,amp;S fint tan quàm anguillæ lubricæ, nihil cum ipfis agendum eflè prætcrea : fii*-periori etiam anno,rcgem,hortatuBrandeburgid principis, altera inftituiflè cum ipfis adionem,fed in ipfo limine, quod did folet,illo»

irtîpcgiflc, ntc obfcurè demonftrafle, quam fint animo à concord/a prörfiis alïeno : cum enim ab offido (êmd ÓC à difciphna rcceflerint, eó nurtc efÏè progrdïbs,ut pontïficem no emendatum, fèd extindu, ÔC uitia non fiiblatajfed ipfam apoftolicam fèdem uelintextirpatam, ut omni's deinde iunfdidib corruatecclefiaftica : cumque l'd aufî fuc tint ante annum proximum,Europ^ftatupauló tranquiniori,quid nunc credibile fit eos efie facfiuros,pace nondum cÔftituta cum Gal^ liæ rege, amp;nbsp;Turca rurfum imminente Pannonijs? nimirum, inhac temporû calamitate multo Rituros efie proteruiores : nec efiê quod putentur ab inftituto pofiê dimoueri : necenimpaucaquædamin controuerfiamuem're, fed de plurimis dogmatis diiceptari: dein^-de, prope incertum efiê,cuiufmodi fitineunda concordia, cûm inter fedifiîdeantipfî: namaliam efie Lutheri, aliam uero Zuinglij dogt; ôrinam, ne quid interim de reliquis dicaturfedis: Et utconcop diæ fpcs aliqua fit, illos tarnen non efiêparituros ecclefiscRoma^ næ, nifi multa ipfis inuicem permittantur, nimirum, integra cocnæ doniini perceptio, coniugium facerdotum, amp;nbsp;id genus alia: quæ quidem fine publico decrcto non fint immutanda. lam, (i quis di' cat, hæcinis ocij communisS)(. tranquillitatiscaufàconcedi,amp;con lenfum póft impetrari pofiê uel fummi pontificis uel etiam concf lij : non male quidemiftuddici, fcdfore,utinimox earn facultas tem arripiant, non expedata confirmatione publica : quod fi fiat, omnem eos efiê proieduros concilijcuram: qua quidem ex re ma* gna fit oritura diuifio per orbem Chriftianum, quando uidehbt à Gefmam'æritibus Gallia ScHifpaniaôC Italia 60 reliquæ prouin/ cix plane difiîdebunt : Quod fi deinde concilium forte mutation nem fadam 80 ad tempus concefiâm improbet, nbsp;contrarium quo'

que ftatuat, nullam fore Ipem amplius in uiam reuocandæ Gep maniæ,fuisinopinionibus iam confirmatæ ,amp;Spericulumefiê,ne proteftantes, quod ununi inprimismolianturireliquos etiam or^ dines ad defedionem impellant : Cælàrem ipfum non ignorare, quemadmodum anteadis annis, illi, de cogendo concilio decre* turn fecerint in Imperij comitijs, autboritate iùa quadam, ipfo non confiilto : ne quid ergo fimile pofthac fiat, efiê prouidendum : hæc autemideofêle referre, quouideant utcrque, quid Iperandum fit ex priuatis illis adionibus atque colloquri'szDe pace cum illis adum efiê Schuinfurti,ôôpôft,Noribergæ fuifiê padas inducias,coH' ftituta pana; fed illos, non habita ratione taiiti beneficq, uiolaflê pada,

]paàa,fuumque foe dus auxiflê nouis mukanim ci'uitatum atc^^ prih^ cipum acceflîonibus, inprimis autem Daniæ régis amp;S Vuirtemz bergici', multifque in locis formam religionis immutaflè, præter fi* dem óó iufiïirandum : facile igitur apparere, quæ fît reliqua fpes deillis, qui uarijs rationibus, 3^ partim gratia, partim ui fua in ca^ ftra homines traducant: deferbuilîè enim 8c plane tepefaiflam eflê rdigionem, nbsp;nbsp;homines alioquin in hoc efle procliues, ut feueriori

deferta difciplina,fefe tradant molliori magifque libcrac : Sed ne his quidem fi'nibus illos contineri, neque fatis illis elTe, quód homines inerrorem abducant, nifietiamfacradiripiant,epifcoposeijciant, • 81^ rdigionem omnem prophanent, èc impunè quidem : imo nunc colicentiæprogrleflbs, ut etiam integcrrimum Cameræ indicium fubuertant, quo nimirum eo fublato, Cæfaris in Germania ruat au' thoritas, ipfi', nullo prohibente, in omnium facultates atque up tarn,profua libidine graflari poinnt: cx priuatisigitur illisadio^ nibus nullam effe fperandam aut firmam aut diuturnam pacem : amp;nbsp;fi qua forte fiat,non dubium eile, quin ea dignitatem omnem fedis apoftolicæ ÔC politiam ecclefiafticam eneruet : pofle quidêalia mul' ta referri hoc loco, fed ea fe breuitatis caufa prætermittere: Nunc au tem efîe proximum, utquomodofalua religionefît belloTurcico prouidendum, inueftigetur. Commodiffîmam quidem eflè ratiO' nem,fi proteftantes fimul 80 reliqui ordines auxilia contribuant: fed quoniam id obtineri forte non poflit, nifî pacata religione, uerd tradatio religionis non ad fi'ngulares conuentus,uerLim ad cÔcilium publicum pertineat, rede futurum, fi concilium habeatur primo quoque tempore, ôô ad illud caufa to ta religionis reijciatur: fie enim fore,ut reliquis omnibus fàtisfiat,et proteftantibus inferatur me* tus atque terror: quicùmferio rem agi uidebunt,multô futurifint obfequentiores, mag’fque tradabiles, quod ad fanitatem fibi reuer^ tenduefie,86 id nunc agi uideant,ne diutius in Germania tolerentur h^refes:Etenim,cûmadomneishomines in uniuerfum religio Chri ftiana pertineat,nihil in ea mutandû aut emendandû efiêjnifi de corn muni omnium confilio : nec ad unam modo Germania, fed ad Gai* liam 86 Hifpaniam 86 Italiam 86 reliquos ctiam populos relpiciem dumefre: nam fi quid his inconfultis in Germania mutetur,futu* rum, utidinplurimorumcadat reprehenfionem, 86perniciofum . præbeat exemplum : monftri quoque fimile futurum,fi quidem ec' defîæ membra non omnino refpondeant fuo corpori î uctuftu etiam

Q(bMMENr. , * efïè morem^Só inde ab apoftolis mcmoriæ proditum, ut autboritate concilij controuerfîæ omnes finiantur : Et quoniam omnes pfj con* tinuis precibus atque uotis concilium cxpetant, nupcr etiâ Poloniae rcK SigißnunduSjCa de re miflo lcgato,pontificem intcrpdlaritjfore non difficilcjillud inchoarc,præièrtim,cùm ipfi quoqucnuperinito federe per iufîurandum promifèrint,operam fè daturos omnem,ut cocilium habeatur: ipfum uidelicettempus hoceflêcumprimis op' por CU num, quandó cum Galliæregc fitaóiio depace,amp; mutuæ bc' neuolentiænon unum iïgnum appareat,æ ipfbrum ditionis epifco' * pis hac ratione tutó liceat eó proficife' : deinde, pertinere hoe etiam ad ipforum tranquillitatem animi, fi cunda referantur ad cóciliurn, neep priuatis atfèionibus décréta fiant, quibus of^ndatur Deus : fic enim nullam ipfis prg ftandam eflè culpam: Adhæc, utile quoque fii turum ipfis, quandóquidem in concilium omni reiedacura,cæteris rebus,qu^ uidebunturjibcrc uacare poterunt,amp; fedus interim am plificare. quod eó conducet, ut proteftantes aut decreto concilij fubmitrant, aut à confederatis catholicis ad officium adducantur: hæcquidem hartenus.lam, ad Turcam quodattinet♦ hortarifê cumprimisamp;Sorare,quodantea quoque QpefeceritjUtpax fiat cum Galliæ rege : nam earn pacem eße reipublicæ Chriftianæ iàlutarem, èé nifi coéatjdubium efle,an potentiæ Turcaru refifti poflît : Quan' ta uero fint eius pacis commoda , non iemel antea (ê dcmonftrafiê, nec opus efie nunc ilia repetere : cæteros etiâordines Imperij de aU' xilqs interea pofie iblicitari : Et fi quidem audo federe æ inchoato conciliojproteftantibus perfuaderi pofièt,idonea præftita cautione, ut ad concilium ueniant, fore non difficile, ab ipfis etiam impetrarc contra Turcam auxilia : Quod fi autem non nifi malisamp;S religion! perniciofis conditionibus id obtineri pofiît, uidendum eire,ex duO' bus malis utrum fit eIigendum,amp;S an pr^ftet,religione prodita,Dei! ofîèndcre,anuerô uniusprouinciæcarerefubfidijs aduerfus Tup cam. Etenim non facile pofie diicerni,utrimagis Chriftum oppU'

A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gnent,proteftantes an Turcæ : nam hos quidem in corpora tantiim

fa’uire, fed ab illis etiam animas in fempiternum exitium trahi : con cilium ergofibi uideri quamprimiim efie conuocandum, ciufque faciundum initiumhocanno,necin GermaniæconuentibusderC' hgionetralt;ftandumaliquid,ièd augendumefie fedus, utuelhac ratione proteftaïues ad concordiam magis inuitentur : pacem quo' que faciendam cum Galliæ rege, nbsp;interim undecunque colligeu'

dafubfidi'a contra ni'ni Turacam, ut anno ïèqucnti totis uiribus nt ilium fiat impetus. Erat attributus Farnefîo Marcellus Ceruinus, epifcopus NicaftrijConfiliorum ipfius moderator, in bac ipfa Icga* tioncfac^lus cardinalis . HocFarneffj confilium,ubimenfibusalp quot póft emanaftet, Joannes Caluinus excufum typis comcntario' lo ueftiuit, ne quis illiid Jecus quàm oportet, acciperet. nbsp;nbsp;Ad hoc

tempus,Cliuiæ princeps, Geldriæ poflêftor,ad Cæfarê uenit,tran{â^ ftionis cau{à,uerdm id fruftrà fuit,Sc domum reuerfus,cum Galliac rege cœpitcÔmunic^reconfilia.Nam is,quum recuperandi Medio^ lani fpe tota decidißet, oblatis à Cæfare conditionibus, quas mini* mèputarat, animum ab eius amicitia totum auertit, licet diflimu-'-lanter,féque falfum eftê querebatur, amp;nbsp;à Conneftablio, qui tranft^' tus Cpfaris author fuiflet, amp;nbsp;ipftim ingenti Jpe totum impleflêt,aliegt;' nior eflè cœpit, ciim antea nihil ci non tribuiflet. Cùm igitur amp;S ipJc rationes omncis occulte circumfpiceret, quomodo CæJàri moleftiS cxhiberetjôC Cliuenfîstantamlitem acoffènfîonemfuftinere Jblus nonpoflêt,cœptumcft cogitaridemutuis amicitiæuinculis «Erac Galliæregi, e forore Margaritha,regina Nauarrç,neptis Ioanna, cir citer undecim annorû puella, longe omniû totius Gallig ditiflîma,et forma cumprimis eleganti, amp;nbsp;optimis formata moribus: ut autem hæcin matrinlonium Cliuenfi darctur, ilico parentes inprimis reginamfororcm rex folicitabat,ac demum perfecit,utruo loco tuin diâurus. Bellum hoc tempore pontifex faciebat Peru(înis,cùm iF li falis be aliaru rerum ueófigaljaucftum ab illojpendere recufarent» ci uitatem ueró fuæ ditionis fecit,ôô Afcaniû Columnam,uirû præpo' tentem,confimili de caufa,finibus omnibus eiccit. Cardinalis Far nefius,cxpofitis mandatis, quum de pace Cæfaris amp;nbsp;Galliæ regis no fuccederct : dies ctiam eflèt,clam ipfo, conftitutus Haganoæ protC' ftantibus ad futuram aftionem, difeedit, Sc fub idus Maias LutC' ciamuenitjôc Antonio,cardinali Medonio,Stampianæ dominac^ quam rex in delitijs habebat, auunculo, galerum purpureum, Ro' ma nuper allatum, in urbis æde primaria, die pentecoftcs,imponit, inaugurationis caufa, Sc in innere falutato rege, celeriter Romain contendit. Ferdinandus deinde rex, Belgio relilt;fto,inuiam ftfe da* bat, conuentus Haganoici caufa . nam propter morbi contagio* nemSpirænonlicuit. Adeumconuentum Galliæ quoque rex Ie* gatum mittebat,LazarumBayfium,monituCæJàris. namoffenfto* nem diftimulabant uterque,amp;: blandis adhuc uerbis res agebatur,ef^ rc nil

calendis lunij rex cdidiim propofuit admodum graue contra diflê' minatores hærefîs 8c falCx doétrinæ Lutheri atque fodorum, Id Lu teciæ duodedmo póft die fuiteuulgatum 8gt;C typis excufum, uti fieri fblet. Hl's fere diebus, Angliæ rex Thomam Cromeh'um, quem ex infimo loco perduxeratadlumma dignitatem,capite pledit,amp; Aiv namCliuenlem répudiât, ScCatarinam Hauardam,Norfoldædu' cis è fratre neptem,in matrimonium ducit. Cromelius fuerat fuafor conubq Cliuenfis: cum autem rex Hauardam póft adamaret,impul fus ab ea fuilïê putatur,ut Cromelius,quem fuis ilia rebus obftare iü dicubat, è medio tolleretur. nobilitati quoque non multum eratac^ ceptuSjamp;T in fuipitionem uenerat, quafi pontificqs moliretur exitiu,

Henricus Brunluicenlis interea turn reliquos proteftantes turn Henricum Saxoniæ principe grauiter ad Cælarem acculabat, quod præter uoluntate Georgfj ffatris, 8^ coditionem allcriptam in tefta^ mento, religion? mu taflet, quó d epiicopi Merfeburgenfls atlt;^ Mi' leni iurifdidionem interpellaret, quód pecuniam in ufum foederis a fratre relidam,aureoru millia l x,fibi ieruaret, Monebat itaque Q farem,ut ilium ad officium adducat, rccufantem à flicceflione fra' tris depellat, iuxta formulam teftamenti.Non folus autem hocagc' bat, tametfi præcipuè, fed ex cofcederatis etiâ alij quidam. Nunc deconuentuHaganoæ dicam. Huius fadumeft initium xxvdie Iunfi,qutt Ferdinandus rex ante menfem eó ueniflet. Proteftantes, aliquot diebus antea(fl:ionem,interpellauerant eledlorem Palatinu, Colonienfem,T reuericum, Ericum Brunfuicenfem, epifcopu Au' guftanumamp;sSpirenfem,domifuæquemqî priuatim, utpaciseflent confiliarij, Ferdinandus igitur,eo que diximus die, proteftantibus, adfèuocatiSjCaufàmindidiconuentus exponit: ÔC quia principes non uenerint ipfi,quod Cæfàr omnino falt;fluros putarit, exhiberi R' bi petit ab ipfis mandatum Sc agendi facultatem. Deinde nominal interceflores,Ludouicum Palatinum, loannem archiepifcopu Tre iiericum,Ludouicum Bauarum, Gulielmum epifcopum Argentfi nenfem. Quum hos illi recepiflent, coeptum eft agi. uenerût eriam eó thcologi proteftantiû,magno numero,Iuftus Menius,Piftorius, Vrbanus Regius, Bucerus, Brentius, Blaurerus, Ofiander,Schne^ pfius,8lt;S alq multi. Melanchthon graui ualetudine detentus in itinc' re fubftitit. Hi, domi quifque fuæ,conciones habebant ad fuos, uti fieri confueuit, tunc inprimis, quum deliberandi caufa fimul omnes conueniflent legati : Ferdinandus autem ubi reftiuit, interdixit: k'

gatt contra, non publicé,(èd priuati’m docen tantum demonftranfgt; necefle quod ægrè ferat.Inchoato colloquiojuenturus crac Lancgrâ uiusatque Saxo, iamquefuos ad fines cxpedabant, ut eins rei accès« pto nuncfo,mox effent expeditie Interceffores deinde petunt à protêt« ftantibus, ut capita dodrinæ controuerfa, paucis comprehenfa fibi tradant: nii,exhibi'tam effe ante annum decimum, Auguffæ, dodriz næfuæconfeffîonem amp;nbsp;apologiam di'cunt, in qua prorfus acquiez fcantjparati rationem reddere, fi quis aliqm'd in ea defideret: quo# niam ignorent, quid in eo libro potifîîmiïm reprehendant aduerfa# rrj, non habere fe quod exhibeant, fed ab illis hoc potius exquiren^ dum, ut demonftrent, quæ dogmata putent effe uerbo Dei contra# ria : quod fi fadant 8^ ad colloquium res deueniat, ut quidem Fran# cofurti uifum fuit,non fe defuturos concordiæ, Refcrunthi poft alis# quot dies, quoniam in confeftione exhibita permaneant, interea ft li^ bellum ilium adionem omnem Auguftanam legi(re,8Creperiré quædam ibi dogmata fuiffe conciliata, quædam ueró minus : ut au# tem hæc ctiam concilientur,omnem ft daturos operam,amp; rogare,ut fuamineo mentem aperiant» Adhæcilli, ftrmonem quidem fuifieî dedogmatis aliquot, Auguftæ,fed nihil definitum, nec ullam ibi faz ftam effe conciliationem. Adhuncmodumultro citroc^ re difcez ptata,cùm proteftantes colloquium urgerent,!!!! uero fibi mâdatuni a Cæfare atq^ rege dicerent, ut ad modum acftionis Auguftanç renuFerdinandus rex lulrj die x vi conuocatis omnibus,quandoqui dem ità ft res habcat,ut ïam definin' nihil poffit,inprimis autem pro* ptcr abfentiam Saxonis atque Lantgraurj, conftituendum dicit alte* tum effe diem, quo die utriufque partis legati amp;nbsp;uiri dodi, pari nu* mero conueniant, de dogmatis Auguftanæ confefti'onis inter ft conférant, fie tarnen,ut Auguftano Imperi) decreto nihil idcircó de* cedat,amp; pontifici quoep fit integrum,fi ueh't,iuos eó mittere legatos: deinde,cum nonnulli querantur, fibi facultatesfuasa proteftantibus cripi,ration! fane congruum efle,ut interea, dum de religione lis pen det,fpoliatiuelreftituanturbonisecclefiæ, ueliure fuum répétant: Adhæc, uitandi motus caufa, paciftendas effe longiores inducias,in quibus hi modo fint comprehenß, qui fuerint Auguftanæ confef* fionis, ante tranftdionem Noribergicam, ita quidem, ut eos, qui poft accefferint, nihil ad ft pertinere putent proteftantes,necalios quoque deinceps recipiant» Quinto póft die,proteftantes, quid in co poftulato requirantjoftendunucoiloquium fibi ualde probari, 84

' cupercjipfum quoqj Cæfarern,non edam I'lh'us tantum legatosjintt** eflTemerùm,ut pontifex quoqj fuos mittat,non fe quidem in eo poffe Cæfàri legem ullam præfcriberejfèd tarnen pn'matû ei nullum uel au thoritatem hoc ipfo tribuerc.De reftitutione bonorum ecclefîf,de(^ iudicio Cameræ proJixè refpondent,ut fuprà non femel comemoragt; uimus,et dodring controueriïam inprimis definiendam cITe dicutîut • autem iHos exdudanr,qai poft pacem Noribergicam CeCe ipfts aggre garuntjnéue deinceps aîios redpiant, non fibi efteintegrû, neeetiani cius rei mandata habere, Ferdinandus intercefTorcs contra bono rum reftitutionem urgent,auc fakera, ut ad definitioncm ufcp h'îis ea bonafequeftrenturtutautem pîuresin fuam focietafepcrducanr,non fe pofte concedere Ferdinandus ait,ideôep monebar,ut ad fuas condi tiones accédèrent: nam etiamft recufentjfe tarnen nihilominusmanda tu Cgfaris décréta eftefadlurum.ftmul proximo conuentiii locum de fignat Vuormaciâ,ad xxvm diem Odobris, ïlh'jCoUocutionis diem acc^ locum fibi placerejed neminem ab ft fpoh'atû,et hanc ipfam quç ftionem ad colloquium amp;nbsp;futurâ adionem pertinere, nec fequeftrai* rionê fieri pofte dicunt,abfq? magna fuæ ditionis ecckfiafticæ politig diftipatione/cholaruetiam acep pauperum incommodotâf quia non longum fit tempus ad coUoquij diemjUteo res omnis diiïeratur, pe^ tuntribi ft demonftraturos, quanto pluslaborentatc^ foliciti fint de gloria Dei,deque ecclefiarum emendatione,quam de pofteffionibus atque bonfsîAc licet docere iam poffint,quomodo nonnulli diuerfft partis,id genus facultates ad ftft rapiant, uelle tarnen eoufque differs rejeunque tunc eins rei fermo fiet,liquidum efte fv.tUrurn,utri poftef fiones ÎHas in fuum emolumentum priuatum magis, quàm ad hono rem Dei conuertant,8lt; quid obftet, quo minus in melicrcs ufus ap^ pheentur, De ibeqs idem quod antea refpondent, ad futurum e^ tiam colloquium ifta reijei petunt, nbsp;nbsp;ut interea pax fcruetur, orant»

Ferdinandus ergo luhj die xxvin decretufacit,amp; adione tota com memorata, Vuormaciæ diem colloquio dicit,ut fuprà docuimus,ea lege,fiquidem Cscfariplaceat. Principes eledores,item Magdeburg gicuSjSaiisburgcnfis amp;nbsp;Argentinenfis epifcopi,GuIieîmus Ludo uicus Bauari,amp; Cliucnfis iubentur eo fuos mittere cofiliarios, amp;nbsp;pro teftantes quoc^jfuosjità uc utrinep fint undenhfcribasetiâ adefte,pagt; ri numero,qui fingula diligenter excipiant,amp; de dogmatis Augufta* propofitis coHocutione ficri,placuit,0lt; rogandum Cgfarem,uc fmpe rn couentum indicatjnterea uero paceab omnibus coli,0C à ui iubeC ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abfti*

abßincri, graui denunciata pccna, mandatu Csefan's : quod aufern proteftantes affirment, Cam eræiudicio non h’cere de pace Non ber^» gica pronunciare,hocad CxCaris notioriem (efe referre didt» Eo re* citato decreto, proteftantes exemplum fibi communicari petunt: èi. quia Cæfar, dads ad fe literis Bruxella, Idibus lunf), quid de Camera fentiatjipfum dicat explicaturum,fcire cupiunt,quid rei ftttquoniam in decreto nullum Gt faclum ea de re uerbum,ita quidem,ut nefciant, an aftione ftt Cameralibus interdi(ftu,an minus. Âd ea Ferdinand us, habere fe quidem à Cæiàre in mandads,ut fententiam eius ipfis expo nat,fed ea condidone,ft quidem bona Fera reftituantur aut fèqueftro permittantuntunc enim adionem omnem fublatum iri: cum autem utrunep recufent,non habere fe quod dicat aliud,amp;rem omnem Cæ* fari uelle renunciare.prseter eos quos dixi principes,aderat etiam epi* fcopus TridentinuSjChriftophorus Madrucius,amp;Henricus Brunz. luiceniîsjUerûm is ante finem conuentusabfjt,domum profedlus. Ad pacemnon paruum attulerunt hie momentum CoIonienftsSd Palad nusjcledtores, Auguftanus etiam epifcopus:reliqui uero loge diuerfti cudebant confilia,8^ décréta Auguftanum urgebant,necp difeeptan* dumcolloquiojfed quomodo proteftantium infnngi poftet conatus atlt;^ cohiberi, deliberandu effe dicebanu Eo durante couentu, mor tuus eft loannes Vayuoda,rex Vngariæ,reli(ftofiliolo Stephano, quem recense! peperic IfabeIa,Sigifmûdi Polonig régis filia.fuit hæc etiam caufa,cur Ferdinâdus rex, quum id fuorum literis cognouiflet, domuproperaret. Sub hocquoc^ tepusortafunt uan'isinlocisin* cendia per Saxoniam amp;nbsp;loca finitima,ditionis fere proteftantiu,exu* ftis aliquot oppidis atc^ uicis.Hoc tantu fcelus,au£horeBrunfuicenfi faftum effe ferebatur,ut infra dicetur. Secudo Calendas lulq crema* tuseft Londini Robertus Barnus,t.odor theologus.Hic aliquandiu profugus ex Anglia,propter euangt;elq dodtrina,quum regem Henri cum intelligeret animum adfjeeread pietatem amp;nbsp;ueri cognition?,do* mum reuertiqae deinde fuit in ealegatione,quæ Vuittembergg cum theologis egit inter alia de diuortio régis,ut libro decimo docuimus» Cum autem à propofito rex difcederet,0d in pl^rifc^ omnibus doeftri nam pôtifîciam retineret,iftf,qui coftantiam prçflabaqeo quem dixi mus die raptus eft ad necenr,poftea quam fide fuam effet palam in lo* co fupplici) profeffus.fuinit fimul exufti duo quidam alijjciufdem re ligionis: deinde crematifunt eodem die tres, qui amp;nbsp;Romani potificis primatû,Ô^ Catarinj Hïfpanæ coniugium approbabanu Auguftas

tnenfè uitam finijt Lutedæ,Guli'dmus Budgus, fibeUoru fuppli’cum ttiagi'fl:cr,fumniæ uir erudinonis,amp;^ mcrito celebrandus ad omné po ftcri:acê,uel eó folumiquód una cum cardinal Bellaio,cpifcopo Pari fino, fadi logcpulchem'mi Franciico regi fuit author amp;nbsp;cofiliarius, nimirum,ut Luteciçlfnguarum profeflbhbiis ec artium honeftacon (lituerenturpræmia» nam ex hoe fonte nemo credat,quàm ubercsamp; copiofi fluufj non foliim in Galha,(ed in alias quoc^ prouincias exun darinu Voluit autem abfe^ popa lepeliri Budæus» Hic annus ob gra uifiïmugftum atq? ficcitates fuit memorabilis:uinû quoep tunc progt; uenit longe præftantifïîmît, Gallic rex intcrea,fub autumni tempus dimiflîs l^illucliceris ad epifeopos, iubet fupplicationes ad tcmpla deorum1l|k:nani etfi pace cum Cælàre colat,nec^ temere uelit ab ea difcedcrCjUereri tame plurimum,ne uetus illegeneris humani hoftis, amp;nbsp;oibr pacis, materia belli per homines idoneos paulacim accendat» Cæfar,Ferdinand! fratris ài. intercelTorum literis edodus de re tota, confirmât decretum HaganoiciJ,5lt; datis Vtricac literis,fdibus Augu ftijproteftantes hortatur,utad conftitutum diem fuos habeant Vuor ir.aciæ legaros atep thcologos» qsecià omnibus publica fide cauet.Ec quia per occupaciones non fibi liceat intereire,miirurum eo fe dicit luis aliquem pr^cipui nominis:non etiam dubitare,quin pontifex eo mittatjCoponendi caufa dilïîdq.Conuentû quoq; pollicetur Imperij, quo fit uenturus ipfe, quern adcouentum etiam referri debcathuius colloqurj fumma. Sub Idus deinde Odobris,alijs literis Bruxellæ datis, Gra nuellano poteftatem facie agendi,fibicp legatum infiituitil lum ad futurficolloquium» Erat id teporis VefontionejGranuellaf» nus, quod eft in Sequanisoppidu, unde genus 8^ originem ducebat, quumcp diftentus occupationibus,ad diem adeftenon poflct,fcriptis literisad Moguntinû reliquofqprincipescolloqiiio defignatos,ake ra die Nouerabris loannem Naiiaim Lucemburgium prçmittif,qui moram egt;:cufèf,amp;defi'deriû ipfislmiat» Poft^ enim nata fimukate, ficuc ante diximus Machiam Hcldum ehTerat,hunc,ueIut magisobfe quentem fuis moribus,afciuit,in eiufcp locfi fubfticuit» Interea far Imperq conuentu indicit,ut lanuano menfe Ratisbonç: pr^fto fint omnes. Cum deinde Vuormaciam G’-anuellanus ipfe uenilfec,Atre batêfi epifcopo,filio comitatus,amp; theokgis Hifpanis,Mufcofa, Mal uenda,Carobcllo, exhibitis in confelTu nrandacis amp;nbsp;epiftoh Cæiaris, orationê habet xxv die Nouembris,et ex:ufans,cur neep Cgfar neep rex Ferdinandus adeflent,praeclar5 Cadarisergarempub»amp;: uere pa*

tcrnum animum exponitjqui nihil ardentius optet,quàm ut diutur^ num iftud amp;nbsp;inueteratîi diiîîdiüm tollatuFjquo non ccdePa tantum* fed et reipublica ualde fitadfliÄaaiec enim dubitare iè,quin amp;nbsp;prgfen tern calamitate ipiimet uideant, ôd ecçlefîarum emcndationêefTe nccet amp;riam iudicentrnihil ergo magis ad ipforum offîciû pcrcinere,qudm, ut prjscofiirjs occurratur huic malo,ne longius euagerur,Etenim,fiz cutincendioforte nato^duium iitjillud reftinguere,iicetiam ipGsom • nino fadundum hie eiTe,quo pax 8^ concordia recupercuturtcogitet porro iecum ipiî,ôi ponantob oculos,quantu ex hac dineniione ma* lorum in Germaniaminundarit:utcj:des acc^ funeramittantur,pro fligatam effe religionem,extindam in animis hominum cliaricaté,ue teris atc^ catholicæ ecdeiîæ decus omne fublatunijdenic^, nullius do quentia fan's explicari pofTe calamitans magnitudinem:Horuifre Ger maniam olim amp;nbsp;ftudio religionis ÔC omni uirtutum generc, nunc au tem degcneralTe plurimiim, êC incommodorum totius reipublicæca pucetauthorem habernniii autem medicina fiat huicmorbo,futuru, ut in pcius omnia ruant:Et quia C^far hoc inftituerit colloquium jUt

ueritas inueftigetur,8lt;f gloria Dei cdebretur,animum hucadferen dum efie non amfc'ofum,non cupidum,fed pium ÔC moderafu,incp: folum Chriftu effe refpiciendû,qui nunc didudis brachqs hoc ipfum ah omnibus petanhoc eciam fummi pontificisSCaugufiiflimi Cæfa* ds et Ferdinand! regis prædpuû effe uotum:itâcp per morte Chrifti, per^ omnia facra uehementer obceftari,ut tunica Domini,nulla non parce laccram atquc diffutam refardant, memorcs uidelicct nominis Cliriftiani,quod in facrofando baptifino fint confecuti, memores e* tiam inclytç prouindç German!^,cômunis omniu parentis:nifi enim fec5cilientur,ipfis attribuendum efle,quicquid in pofterum nafeetur malorum ex ifta mentis obftinacionetfi uero modefte atep fobriè rem tantam tradabunt,amp;l Deo futurû hoc longe gratiffimû,Ôi Cscfarem id etiam uel maximi beneficij loco habiturû dfe : qui daturus deinde fit opera,ut in proximis Imperrj comitqs res tota perfîdacur, A mor te Vayuodçjtutores reliquicp proceresjegatione milfajpueruTurcg commêdabant:illepatrodniù ei pollicetur,6C fimul dona raittit. Fer dinâdus etiam, ubicognouit^ieronymum Lafcu,qui fuperioribus annis a Vayuoda defciuerat,Haganoa mittit Byzantiu, ut per homP nêidcneum fibi Turcâ placaret» Domum deinde reucrfus,bell5 fibi gerendû iudicabat prius,quàm regina uidua et tutores infantes efient inftrudi. Quo cognito,SoIymannus in uincula conqdt Lafcu,quafi

confili'orum Ferdinandi maxime con(cium,fîmuî auxilia mittit,quac tarnen impcdita hyeme,pauló feriusaduenerunt, Poftridie,quani Granuellanus oraflTet^cceptû eft agi de notariés atcp icribis,amp; utrin(^ deledi func bini, qui fingula diligenter exdperent atque feruarent. à proteftantibus defîgnati funt Cafparus Cruciger, V uolfgangus Mu fculus,theologigt; Odaua deindeDecembris die,Thomas Câpegius, • epiftopus Fekrenfis, legatus pontificius, orationem habet,acde pace nonnulla præfatus, quæ tantopere fit nobis â Chrifto commendata, Germanig quoc^ uicem mi(eratus,p5cifices nunc aliquot Paulum tertium in p ri mis, nihil non fecifte dicit,quocalamitate hanc ab ea de^ pelleretjideóf^ nuper cocilium indixifle Vicentie:quum ante cxaAs aliquot menfibus nemo ueniret, in aliud tem pus neceflario reieciBc: Cæfarem uero, qui fitecclefiæ Romanæ primogenitus èc obicquens filius, protestor etiam 80 aduocatus,hoc inftituiirecolIoquiUi ut cfiet ueluti preludium quoddam adionis futuri conuentus Ratisbonefis: de ilHus autem uoluntate aftenfujdéc^ pontifias mandatu fefeadef ft, rogare uehementer, ut ad concordiam omnia confilia référant: ' pontificem in eo fane faduru efte,quicquid omnino falua pietate pof . fit ♦ Huius conuentus præfides hanclegem initio ftrebanr,ne cui,nifi qui fit ad congrelTum defignatus,communicentur ada colloqun,ncc euulgetur etiam,nifi prius ad Caeftrem fint omnia relata:deinde pete bant,ut proteftantes ea dodrinæ capita, quibus omnino decreuiflent immorari,ftripto complederenturamp; exhibèrent » His de rebusatlt;^ etiam de formula iurifiurâd!,décp numero colIocutorî^etfufFragio rum modo,proh'xa fuit inter cos altercatio» Cum cnim pontificq maduerterent,Palatini Brandeburgenfis eledoris atqp etiam duels Cliuenfis confiliarios,in proteftantiu partes inclinare,ueriti,ne fuffra ; gqs uincerentur,confukö diemexdieducunt, donee aliud à Caefare D.°xL I. nunciaretur,ut poftea dicemus. Et altera quide lanuari} die,nouas 8^ aliénas côditionesproponuntnimiru,utex omni numerodeligan tur duo theologi,qui de caufa diffèrant:ut hæc à feribis excepta defe# rantur ad præfidestne minor pars teneatur maioris partis opinioncm ftqui,nifi itâ faciundum eftè CxCar ordines Imperq decreuerinnne collocutorum ftrmonesomnes,uerurftnudîc ftntentiæ,fi'ue cociliatg fiuecontrouerfg, defcribanturànotarqs:Auguftanum Sôidgenusa* lia décréta nihilominusualeant» Proteftantes uerocôtrâxum utrin' que fint ad colloquium defignati xxii, petunt,uc fingulis pronuciare Iiceat,necp nudæfolum ftntcntiæ,uerum argumeta etiam ÔCrationes amp;hagt;

êfharum exph'cationes If cens mâdenturn'niquum etiam efTe demon* ftranr,in hac omnium fancfliffima caufa,partis ullius opinionc,ec non potiusuerbi diiiini præfcripcum fequi, aut quen(^,u£ contrâfentiac Ô^proficeaEur,uelle cogéré, Dum ad hunemodum tempusextrahi* tiir,pro£sftâtes de eo f^pe queruntur,amp;^ ut in medium propofita dogt; ârinæcôfefîîone, Auguftæ exhibita/ecundüHaganoici decreti for* mulam, adio quàmprimum inchoëtur, petunt,prçfer£imgt;aim fita-* micuin minime captiofum futurum coHoquium^quo tan^ adiaîs quidam fiat ad côcordiam. flagitabant idem etiam thcoiogi,qui fre quentes aderant,Melanchthon,Capito,Bucerus, Ofiander, Brêcius, Caluinus, Alefius Scotus,à Brandeburgico miiTus^er alrj c5pîures,ac his adiiindijSymô Grynj^usJoannesSturmius. Sub Idus demû ïa* nuari] menfis,p5tificii dcligunt ioannê Ecdum,alteri uero,Philipp« Melanchthonê,qui difleranuEt primo quidem, ut ordine fief et pro* greflusjde pecca£O,quod uocanf,originis,uerba faciÛ£jaItcrnis,incon fefiu publico: fed ccce poft tertiû colloquq diemjCæfaris adferuntur ad Granuellanum literæ,cgterôfcp legatos,quibus literis Sfadionem otnnem ad Ratisbonæ comicia rerjeit, proteftantes inprimis eo uc nire iubeqöó Granuellanum ad fe quàm primùm reuocau fis récita lisliteris in cÔfeftu,quod fuit xviihlanuarij die, Granuellanus horta turjUtCæfari more gerant,et Ratisbonam ueniant:nam illû efte per* cupidum pacis: amp;nbsp;fi quid ipiê per occafionem colloqurj durius fond dixeritjUtne maleaccipiant, deprecatur, S(. ftudium fuum ergêirem/' publicam pollicetunÂd eaproteftantes.dolere fibi plurimùm, quod non multo ante fuerit inchoatum colloquium,quod ne nunc qui* dem in eo progredi liceat, fed quia Cæfar ità iubeat, parendum effet nunc itâc^ domum ftfe redituros,uc fuis omnia renucient, neep dubi tare,quin illi fintgratificaturi Cæfari:ueruntafnen,fifor£è paulo tar* dîuscû ueniant,legatôfue mitrant,id propter temporis anguftiam ex eufari oportere, Erat etiam hoc in conuentu Petrus Paulus Verge* riusjcpifcopus ïuftinopolicanus,uerbo quidê, tanquam Galliæ regis caufa, fed reuera miftusà pontifice,qui fuis rebus ilium inferuire ma* gis pofte putabat, fi quidem alieno nomine ibi uerfaretur, Oratioz ncni hic de uni täte 86 pace ecclefiæ compofuit, Ô6 typis proeufam ibi diftribuiC, in qua potiffîmum id agit, ut doceat non efte de nationis conciiio cogitandum.etcnim conuentus ille fpeciem aliquam eius rei præfeferebat,Ô6uiam præmunire uidebatur : pontifex autem ni^ hil minus ferre poterat, eiufque fenfum probe callebat Vergerius.

Per hune igi tur amp;nbsp;id genus alios illius adminiftros impedita re® fuiC 8c diflbluta tandem, ducendo enim tempus, Zc neiîlendo moram,di^ uerticula Gbi quçruntS^ efFugia, CjEfar,initio menfis Ianuartj,pro^ - fedus c Belgio, Metim uenit,Mediomatricu urbem primariam,indc per Spiram contendit Ratisbonam, amp;nbsp;ex itinere, quas dixi Iiteras,ad Granuelianum mittebat.Noriberga tunciter fecif,quam urbem an^ J tea non uiderat,amp;^magnificêtiflimo fuit exceptusapparatu, Februa rrj menfis die undecima Philippus Schabotus,GalIiæ,quem uocant, AmiraliuSjUir fummæ dignitatis,in fuipitionem uocatus apud regé, ob non bene adminiftratum bellum Sabaudicum, de quo fupra dixi mus, quum diu muJeume^ effet in ipfius uicam inquifitS damnatus fuit repetundarum 8^ læfæ maieftatis, 8c priuatus honoribus, quos habebat ampIifTimos,ablata quoep fpereftitutionis, in carcerem du^ efus eft Vincennium,non procuf à Lutecia,Tulit hanc fèntentiâ,Me loduni, Gulielmus PoietuSjGallig cancellariusjeuocatis ad hociudi^ cium,totiusGaniæuirisprimari}s ôd fenatoribus iureconfultis, Ft qiianquam firmiffîmæ fofent efle, quæ fie feruntur fententiæ,amp; ptor fusinuiolabiles, tarnen authoritate regis non multo póft fuit abfo* lutus, ut fum infra didurus ♦ Ad hoc etiam tempus,Henrici Saxo^ niç principisfilius Mauricius,in matrimoniu dudt Agnetem, bant# graui} filiam, Menfe Martio pîærique principes ac ordines Ra^ tisbonam ueniunt,cilm aliquandiu CçfàreosexpedafieLuenit etiam bantgrauius, prope fubexitum Martij,magno cumcomitatu,amp; poftridic fatellitio ftipatus ad Cæfarcm iuit, à quo fuit acceptas per humaniter, Saxo legationemeo mifitampliffimam,ateptheologos, in his,MeIanchthonem, A pontifice quoep uenit Cafpar Contare iius,magni nominis cardinalis, Aderant autem Brandeburgicus ele/ dor,Fridericus8lt;Otto Henricus, Palatini,GuilielmusScLudoui^ eus Bauarï,Henricus Brunfuicenfis, Carolus Sabaudiæ princeps, Georgius BrSdeburgicus,Philippus Pomeraniæ dux,item,Mogun tinus,Salisburgicus,Bremenfis,Bambergicus,Spiréfis,Auguftanus, Eiftetenfis, Conftantienfis, Hildeflemius, Brixienfis, Paflauienfis, epifeopi. Sub hoc tempus exijt amp;nbsp;Ratisbonam allatus eft Martini buchen liber admodum uehemens, lingua populari fcriptus in Hen ricum Brunfuicenfem ♦ bibro fuperiori de fcriptis Henrici diximus inuediuis in Saxonem atep bantgrauium : quumcp nuper emifib li* bello Saxonem ille nominaffet h«reticum,feditiofuin,Cainum,mon ftrum, Aefopum, nulla nec corporis nec animi uirtute præditum, ’ quern

qucm Jpfe quoque Lutherus, Iicet éius idoïum ac ue!utalter Dcus, rideretatquc contemneret : Lutherus, qui fuam ad cxiftimationcm hoc pertinere ducebat, acerrimè refpondet, calumiuam eflè dicit, Etquoniam ecdefîæ titulum aduerlàrq fîbi uendiccnt, plurimis ad» ducns arguinentis, ab ecéleha uera demonftrat eos defeciflc,Sc fàdra collanone, pontificatum Romanû, qui puram de Chrifto dodriiiâ omninô defœdarit atque corruperit, antichriftum elîè docet,qucm tot ante fæcuh's amp;nbsp;Daniel Ôô apoftoli pracnundarint : quod cùm l'tà fit,non l'plorum elle facultates ecclefîæ,amp;r reftiturionem ab iphs im* probepoftulari confirmât, dcindeobqcit, quôdluccmdefugiant, Et,cur,mquit,co'ncih''um‘modôflagitaris,nîodô promittitis,modô fiifpenditis, modo recufàtis quod fi fànda eft ccclcfia ueftra, quid itàtîbimetuitàconcihb quid opus habet cmendationeC quod fi opus habet, quomodó fàndlam dicitis num fandHmoniam quogt; que ueftram uultis emendari'^ Nos quidem,ut ecckfiæ noftrac refor mentür, nunquam poftulauimus concilium : nam uerbo fiio Deus iampridem fandbficauit eas, ibrdes omneis pontificias expurga* uit, amp;nbsp;ueram doefirinam nobis reftituit : uita quidem huic profeP fioni nofiræ non re(pondet,neque tantiim re prxRamus ipfà, quan* tum debemus 60 optamus : fed ÔC prophetarum 80 apoftolorum hæcetiam fuit, dum uiuercnt, querimonia, amp;nbsp;cafoelicitas tune de* mum nobis continget, ciim ab hoc uitioib corpore, tanquàm è car cere Iiberati,parem cum angelis conditionem obtinebimus. Conci* lium autem eo petimus,ut ecclefiæ noftrg palàm audiantur,ôf ut do' d:rinaueftra,Chrifti dodrinæ contraria,damnctur,Ô6 ab ea reuoca* tihomineSjUerumDei cultu cognofeât atque fèquantur. ïam, quod feditionis èc inobedientiæ crime nobis obîjcitis,falfum cft,uel ipfo* rum ordinum Imperq teftimonio.. Principes enim noftri, Sc obfc* quentes omninô Cæiàri,amp;: ad ïmperi) conuentusautadmilitiamuo catijpræft ô femper fuerunt. Si uerô conuicium hoc eô riobis facitis, quod Cæiàris edidis,quac dolt;ffrinam noftram damnant,no obtem* peramus : lætamur etiam 86 Dco gratias agimus, ob non præfb'tam obedientiam. quod enim iôh Deo dcbctur,non eft largiendum Cæ fari, qui Dei benefidarii/s efle debet. prouincijs quidê atque regm's prscfecit cum Deus, ecclefiam uerôfolus ipic uult regere fuo uerbo, ^nec in iftius honoris ibdetatem ullum admittit. Quod agat,fàtis ha* bet fupérqi, Cscftr, adminiftrationc uidelicet reipublicæ, nimirum, hoc ei præicripfîtoffidum Dcus,Ô6 hos ueluti limites pofuit. quod

P ante ilk tendat iiltcrius,iam in Dei iurifdidionem inuadit. Seri pkrat inter aliaBrunfuicenfis Henricus in (uis inueéb'uis, Lutbe* rum excitaflê tragoediam hancreligionis impulfu Priderid prineP pis, qui Magdeburgenkmepifcopatûinuidiflèt Alberto Mogun' tino. Lutherus igitur adhocrefpondens,hanc,ait,calumniam Hen rico fùggeflît Moguntinus,et quia Care diiTimuïat quod optime no üitjCaufam originem huius motus exponam. Anno falutis deO mo kptimo fupra milleiïmum quingenteiîmû,Ioannes Tecelius Dn minicanus indulgentias circumferebat ucnales per Germania. hunC uero TeceliS Cælàr Maximilianus aliquandó damnaueratcapin«, - Sc Oeniponte iuiïêrat in flumen præcipitari, kd Friderid duds itt' terceiTione, qui tum ijs forte locis erat,pcriculum euaßt. Is inquani inter alia docebat,fe tantam habere poteftatem à potifice, ut eriam ß quis uirginem matrem uitiaßet ac grauidam fedflet,condonare cri'‘ men ipfe poflet,interuentu pecuniæ : deinde, no modóiam coinii^^ uerumetiam futura peccatacondonabat, ncq^ multô póft,exrjt libel lus cuinfignibus Alberti epiieopi, quomandabaturquseftoribus, ut uim indulgentiarum populo diligentiflïme comendarent. itatp cognitü fuit, Tecelium elk ad eiuGnodi dedamariones ab Alberto condudfû.Nam Mogûtiæ creatus nuper erat archiepiieopus, Albef tus,ea lege,ut fuo fumptu Romç palliu rcdimeret.T rcs enim eius uf bis epikopi, non ità longo deceflerant temporis interuallo, Bertob dusjlacobus, Vrielus,ôô graue tum erat coliegio, tantos fàcerefuni* ptus,amp;r tories, palliû enim illud cÔftare dicitur trigintaferc millibus aureorum,antequàm domum perfertur. tanri fcilicet nouit pôrifex uendere fuum linû: pecuniam hanc aute mercatores Auguftani Fug geri dependerant: ut igitur folueret eis Albertus,rarionc hanc quæ* ftus cxcogitauit,eamc5^ pÔtifex ci permifit, (îc tamê,ut dimidiû per* ferretur Romain, ad extruAioncm bahlicæ diui Petri. Sed hæc onl nia tune temporis ignorabam : itaquefcripfîMogunrino demifl? admodum jhortatus jUtpræcones illos cohiberet : ipkucrô nihil quicquam reipondit. Brandeburgicus ctiâ intcrpellatus epifeopus, monebat,ut defiftercm,nequc periculur« mihi crearcm ipfc. Póft^ cmifî themata quædam,Tecelianis contraria, quæ paucos intra dies Germaniam omnem percurrebant,ct auidè legtbantur â plgrilque: nam communis erat omnium querimonia de indclgenrijs, maxim^^ uero de ijs qug Tccelius doccbat.Et quoiuâ ex epifeopis nemo erat; neque ex dodoribus etiam qui refifteret, eô quôdTecelius metutn

atquc tcrrorcm pontificrj fulminis adfc!rcbat,cceptû eft nomen meu edebrari,tandem uidelicet inuentum cflè aliquem in orbe terrarum, lt;jui (efe opponerct : (èdea gloriolamihi fànè minus erat grata, nee cnimiàtis tdm intelligebam, quid fibi udlctindulgentiarum nomê, Hæccftorigo prima caufacp motus,quem no Fridericus princeps, uenîmMoguntinusperiùumemiiîarium ôf pécuIatoremTeceliu exdtauit : quapropter,fî quid eft,quod nunc ipfum mordeat,fibi to turn hoc afleribat, Alteram turbæ caüiàm dédit fanAiffi'mus pater, Leo decimusjcdm me deuoueret atlt;^ profcriberct, multi pafliin de me triumphare uellent, nec eilet quifquam tarn indoftus, qui no inmeum caput atque famam, ftylum acueret ♦ Ego certc prindpió fore putabam,ut me pontifex abiblueret, Tecelium uerd condemna Ki,eó quod ius pontificium pro mefaceret,quod dare docet, indul gentqs animas è purgatorio non liberari : fed ecce, dum {ententiam tx urbe lactam expefto, fulmine percutior, uelut omnium homi* num maxime nefarius,damnor. Ibi turn cœpi mea defenderc, mub n'seditislibrisjità quidc, utad Imperfj comitia res deinde fuerit in* troduda. Sicadeo litis cauiam præbuit filum lineum,unde pallium conftat, illud quidem ita nunc eft condenfatum, aç talc robur af* fumpfitjUt ab eo periculS fit pontifici,nc ftranguletur. Quod ciim Itâ fit, fibi culpam attribuant ipfi, qui tarn impudenter Sc immode* fteremegerint: ego quidem in finumrideo . nampcrculit cos qui • cœlum inhabitat, neque tantam uoluit graflari diutius impietatem, populum fuum e' tenebris illis Ægyptijs in clariifimam lucem ac foils afpeéhim iucundiiTimum eduxit. Atqui,pallium iftud,de quo femel amp;nbsp;iterum eft fada mentio, tribuitur tantum archiepiicopis,amp; fingulari quodam beneficio, paucis aliquot epifcopis,ac in his Bam bcrgenfi,Germano4 Sic autem conficitur,ut ipforum habet ccremo nia. In die Agnetis lurginis, qui eft lanuari) dies x x i ,in templo di* ug Agnetis, Romç,cùm in miflaimploratur agnus Dci,fupcr al tare ponuntur agni duo candidi, poftea traduntur bafilicae diui Petri fubdiaconis : hi mittunt illos in pa{cua,(udquc tempore tondent, ex eaque lana, permix ta reliquæ lanæ,cilm in filum didudaftierit, pa* rantur pallia. latitudincfunt adtreis digitos, ab humcris propen* dent in pedus atque renes : ad extremum funt lamin» plumbeæ tc* ^nues, eiuldcm latitudim’s : ad hunc modum contexta deferuntur ad corpora diui Petri atque Pauli, ac certis ibi precibus expeditis,relin quuntur per nodem unam : altera die fubdiaconirecipiunt,æholt;

ncfto loco diligenter aflèruant, donee qui opus habet archkpifeo/ pus, aut eius procurator,fibi dari petit,T raditur autem multis cutn ceremonrjs,deferentibus mandatur, nefupranoiftem unam,fî modo fieri poflît, in eodem loco fubfiftant aut commorentur.HanC adeô nec operolàm neque lànè preciofam mercem archiepifeopi ma* ximauipecuniæ redimunt à pontifice. Neque uerd licet antecefloquot;, risutipallio, ledquifquc fibiteneturilludRomaccomparare : de* inde, qui forteuelpermütatione,uel quauisaliarationefitalterius eccleiîæ patriarcha lèu metropolitanus, licet antea fibi parauitil* lud, neceflê tarnen habet, ut iterum emat, nbsp;nbsp;De hoc genus expi*

lationibus permagnæiscpefuerunt in omnibus populis querimo* niæ, ficut libro quarto didum eft, inprimis uero per Germaniamt ê)C quum anno làlutis m. d. x v n i Leo pôtifex,in comitijs Auguftg per cardinalem Caietanum hortaretur Maximilianum atepprind*. pes ad bellum Turcicum,S(f id ageret,ut omnes ordines contribue* rcntjCtecdefialtici quidem decumas:relponfum ci fuit,utab ordinc facerdotumillud impetretur,uixpofiè Iperari : nam curiæRomang uarijs ac fubindc nouis artificijs, illorum facultates atque iurauehc* menter impedin' : populum uerd, fi quid imperetur, claniare, to* tics iajn hoc nomine datam eße pecum'am, Bc demirari, quomolt; do fit profuiâ, quduè cenfus ille peruencrit, è folis annatis per Ger* maniam colledus ♦ nbsp;nbsp;Diximus antea de uarqs incendrjs per Saxo*

niam excitatis : è maleficis autem deprehenfi complûtes atque ca* pd, diuerfis iocis,habita quæftione, plæn'qucteftificabanturad ex* tremum ufque ipiritum, à præfedis ÔC famih'aribus Henrici Brun* fuicenfis,accepta pecunia,fe fuifiê condudos atque fummiflos, ut id facerent. Hoc igitur nomine, fed Sé alijs de rebus, Lantgrauius SC legatiSaxonicijRatisbonsCjBrunluicenlem apud Cadarem accu* ûntjôif quidincendiarijfinguliprofiterentur, fcripto comprehen* fum exhibent. His coniunxerat fe Gulielmus Brunfuicenfis,qui SC iple fratrem germanum Henricum,â quo multis annis fuerat deten* । tus in carcere,grauitcr accuiabat. Cum iam pl^rique conueniflent omnes,inchoatur adio,die quinta menfis Aprilis, Sé nomine Cælâ* ris, de more proponitur. Ipfis conftare, quantum interuenerit fem* per ftudium lufi atque labor, ut relpubliea bene coftitueretur : cum auteex diflidio religionis,maxima Imperrj fieri diuulfionem,amp;r per hanc occafionem in noftra prope uifeera iam penetrafle T urcam ani maduerteret, maximû animo fe concepfilè dolorem, ÔC multis nune

ânni S ƒ de ïpfbrum quidcm uol untate, Tationem tcntaflê pacification liis, longe commodiflîmam fèmper eflè uifâm omnibus, concilq publici medicinam : hoc etiam in poftremis Ratisbonæcomitrjs itâ placuiflé : fed ciim per id ipfum tempus in ^7ngariam Sc in Auftriâ deinde Turca totis ufribus irrueret, Germaniam deincCps adoritun rus, exercitum illi feiè turn fuum turn Ferdinandi fratris ÔC Imperq totius oppofuiflê : nec id modo,fed Scclaflêm non mediocrem iniF lum tune emififlc,quæ uerliis Conftantinopolim proueda longius, aditus illi quofdam êCoppidaSCarcesademerit, ut ficilliusrefrinn gereairimpetus:ubiuerô pedemilleretulit, domumreucrfi.is,inlta liamfelêprofelt;ftumegi{ïê magna diligentia cum Clemente pontifi' ce, de concilio, amp;nbsp;ïtaliam pacaflê, ne quid eiïet impedimenti : póft, iuHilpaniam rediflè,quô conftitutis etiam ibi rebus nccefîàrrjs in-* tcrelTetipièconcilio: cur autem nonfucceflèrit deconcilio, quod anno póft inchoandum pontifex promiferat, non iplbs latere, fiia lt;}uidem opinione : Quiauerô non multo póft, legatum fuum Bar* baroflanijin Africam T urca mififlèt,T unetano rege profligato fè, depellcndi publici periculi caufa, in Africam traiecifle, Deique bc* tteficio parta tiiftoria, totis ilium finibus expulifle : póft, in Sicili^^ ain,8d^ Ncapolim,inde quoque Romam ueniflè,et cum Paulo tertio pontifi'ce de cocilio tradaflê qui quidem totus hue inclinant : tune ïiimirum fui feciflè propofiti,propius ad Germaniam accedere,pro curandæreipublicæ caufa, uerùmilloiplo tempore, affini fuo Iniperij beileficiario Sabaudiæprincipi bellum ftiiflè faftum’,ÔC ma ' gnam ditionis partem armis ablatamn'deoc^ fê ,tanquàm ex offîdo, dcfeniîonemillius tune fùfcepiflê: cunque bellum iftud ad hyemem ufque duceretur , neque concilij fpCs magna fupereflèt, inHiipa^ niantfefereuerfum, aliquot ad pacem idoneas conditiones propo* fiiiflè: póft in Liguriam reuertiflè, quô pontifex etiam atque Gai-» liærex acceftèrit : atque ibi fadtis induerjs, cum claflè profeftum ad Âquas MortuaSjCollocutum elle cum Galliæ rege, ficut etiam an* te cum pontifice, de fananda republica, deque bello T urcico : cum autem in Hifpaniam inde rediflèt, diu multumque de pacanda reli* gione,deque impedimends concilij cogitaftè, ac deinde cum per ïtaliamconftituiflet in Germaniam redire,folicitatumatque roga* turn à rege,per Galliâ iter feciflè,côfirmandg proffus amicitiç caulà; uenifièpôftinBelgiû,atcp ibiftatû regionis offendiflè turbulendl^ cuitamenincÔmodo medicina ipfe adhibuerit ♦ Ecquaniç fibitum

per occupadones non h’ceret in Germaniam profic ifcico nuentum tarnen ad Haganoam indixifle,cuiFerdinandus frater interfuerit; quidautemineocongrcffu,poft edam Vuormadæfiteffedum,in recent! omnium efle memoria : Ethæc quidem eo feft commemo' mre, quo fuum erga rempublicam ftudium atque uoluntatem pep fpiciantjôô caufâs etiam, cur cidus in Germaniam non uenerit,intd' ligant: Quanto autem labore Sc moleftia,quantifque fumptibusjm pcrij tutela fibi conftet,id fuo tempore ità ft demonftraturum,ut om lies uideantjGermam'acfalute nihil fibi quicquam eift charius: quaiv tas etiam fadat impenfts quotidianas in claHem,ad reprimendum 3^ ma T urcarum_,nolle iam ft commemorare : ueniffe aute,amp; feftinan/ ' ter quidem,adhæc comitia, tametfi ualetudine ÔC nonnullis alijs rc' bus impediretur : Adhsec, folicitalftpontificem, utiuxta decrctum Haganoicum,legatumhucmitteret, Scueniflequidemab illoCa' fparum Contarenum cardinalcm, magnæ uirtutis uirum, amp;nbsp;pacis amantem : Ciim ergo religionis conftituendaccaufa potiflîmùm fit hie indidus conuentus,etadhuc quidem indefinitarcs permanftrit, magnum fubfitpericulum^nifi pacifîcetur,ideô cupere ft maiorc in modum,ut conciliado fiat : quicquid eo poffîtipft confcrre,liben ter eflefadurum : idem quoqueftudium ab ipfisexpedare:Quam* obrem petere atque flagitare, ut de ratione componendæ côtroueP fiæ, amp;nbsp;quomodó fitagendum,delibercnt: Etquôuideant,quantO'^ perc concordiam amet, lui efle confilq,fi modo nullam ipfi uiam ex^ peditiorem habeant, ut ex omni numero pauci quidam uiri bojniamp; dodi pacifique cupidi, homines Germani,deligantur, qui de rebus controuerfis amicè confcrant,ôô quemadmodum conciliaripoflînt, ad ft fiudfiquc ordines référant, ut inter ipfios deinde re deliberata, èC cum legato pontificiocommunicata, decernipoflît î hancenimra' tionem Auguftæ quondam, nbsp;nuper etiam Vuormaciæ uiftm

fuifie corn modiffîmam, fie tarnen, ne quid Auguftano decreto de^ cédât. Ad ea proteftantes Aprilis die nono refipondeiit,ÔC ipfîus collaudata uirtutc,colloquium Vuormacienft continuaripetunt, quod illinc hue translatum fit : quod autem nunc deligendos eifie quofidam dicat,ad hoc ft reiponfiuros aiunt, ubi de perfionis ex ipfo cognouerint. Cæteriueroprincipes acordines,dato reljjonfio die Aprilis duodecimo, confilium illius per omnia probant, amp;nbsp;inprfi mis illud cauent, ut integra fit Auguftani decreti authoritas, poftquot; haecCadàr ab utrifique petit, inprimis autem àproteftantibus,ut

dcligendipcrfonas fecultatem nbipcrmittant,iricoquc fibi confié' dant, qui nihil fît fafturus quod non ad patriae falutem pcrtineat* Id cilm obtinuiflêt, Aprilis die dedmo tertio, per Fridericum Pala* tinum principem ad coHoquiu defîgnat lulium Pflugium,Ioanneni Eccium, loannem Gropperum,PhiIippum Melanchthonê,Mar' tinum Bucerum,Ioannem Piftorium,ut dogmata controucria tralt; dentjæ póft ad (ê principéfque référant. nbsp;nbsp;Vigefîmo lècundo de*

inde Aprilis die,uocat eos ad (ê, muinfcp uerbis grauiter monct,ut in huiuscauiætradatione nihil tribuantafFedlibus , uerùm adgio* ïiamDei (ohim relpiciant. Illi uerecundè fefe exculânt, amp;nbsp;ut alq ma gis idonei conftituantur, petunt omnes, praeter Eccium î is enim pa tatum fefe dicebat Sc inftrudû : fed cilm Cçfar urgeret, accipiunt illf conditionê,fîmul orant,utquofdâadiungat,qui parrimadfioni praefideant, partim ut teftes aufcultatores, adfînt. ïtaque Fridc^ . ricum Palatinum amp;nbsp;Granucllanum prgfîdereiubet: Theodoricunt ucro Comitem Mander(chittum,Ebcrhartum Rudenum, Henri-* cuniHafîum, Francifeum Burcartum, loanncm Figium, lacobum Sturniium,teftimonij cauiâ uoluit adefle. Cùm autem Aprilis die X X vn conueniflèntomnes, Fridericus Palatinus uerba fàat,amp; col * locutores monet,ut feriorem aggrediantur ÔC amice cÔferant: Grati udlanus deinde librum deferiptû illis exhibet, quem Cscfàri dicebat tfletraditumàquibufdamuiris bonis atquedoâis,uelüt idoneunt adfuturamconciliationem : uellc itaque Caefarem, quo uidelicet hgitimum argumentum habeant,ac uelut agendi materiâ,ut eum li* bnim pariter euoluant ÔC expendant, amp;nbsp;quod in eo fîmul omnibus probabitur,Iaudent,quoducrô minus,idcorrigant. Liber ifte do* ftrine capita hgc côtinebat. de creatione hominis, ÔC ante lap{um,n» turæintegritatc,de libero arbitrio,de caufapeccati,de originali pec* cato, de iuftificatione hominis, de cedefîa ÔC illius fîgnis authori* te,de nota uerbi, de pœnitentia poft lapfîim, de authoritatc ecclefîac in difeernenda amp;nbsp;interpretanda feriptura, de làcramentis, de ordi* ne,baptifmo,confirmâtione,coena domini,plt;xnitcntiaamp; abfblutio* ne, matrimonio, undh'one. de uinculo charitatis,dc ecclefîæordinc bierarchico,amp;S in conftituenda politia,authoritate, de ftatuis,de mif fa,dcadminiftratione facramcntorü,de di(ciplinaecclefîæ,miniftro* nim,et popuji. Maio meniè,protcftantiu ordincs,ad Franciæ re* gern mifîisRatisbona literis,pro qs,qui per prouinciâ Ga]liâ,ob do dring profeflîonê partim erât in uinculis,partim in cxilio,partim iti

ladbuhs ærumnoGm uîtam agebant, mtercediint « Et quianonnub li redpfcbantur in gratiamjfi doftrinam abiurarent, hanc eis condp tionem rcmitti pctunt, èc quam graue fît, uulnerare confcientiani, oftendunt. Huic perfêcutïoni caufam dedit,in Merindolanos,pro' uinciæuicum, anno fuperion' lata fèntentia, præfîde Bartholomço Chaflàneo iureconfulto. qua? cum eßet horrenda fupra modum amp;nbsp;atrox,i'ngaitem terror^attulitmiferis hominibus: ucruntamenei'us exccurio plena in aliud tepus dilata fait, huius anni perfîcutioju das eft præilla,quç quarto póft anno fècutaftiit,utfûo loco dicetur.

r. DumhæcRatisbonægefuntur, Gulielmus princeps Cliucnlis, quum implacatum haberet Cçfarem,ob Geldri£poflèflîoncm,ficut dixiinuSjClàm in Galliam proficifcitur,et fjs,quos una ftcum eflè uo luitjlocum atque diem cÔftituit,quo,diuerfîs uqs profelt;fti,adipfuin . tandemuenirent. Quumigiturfubexitum AprilisLuteciamPl' rifiorum ueniftet, exceptus à regijs miniftris,amp;r per Aurcliam dedu (ftus, Maq die ftxta uenitad regem,qui tum erat Ambo{æ,quodeft ad Ligerim flumen,in Turonibus oppidu* Is non lecus atcpfiliupa^ rens complexus,ilicö regi NauarrgSc Iôrorifuçnundat,utadduda ‘ filia quamprimum ad fe ueniant. nam erantid temporis in Aquita^ nia, Cum deinde ueniflent, coeptum eft agi de coniugio : Et quan' quam parentes tunc nonadmodum probabant, licet etiam alieniot eilet puena,non tarn fuo quodam iudicio,uel illius cötemptu,quain fufurrationibus ÔC impulfu quorundam, qui GermaniamjUtagre-ftem atque duram,præ Galliæ delitqs amœm'ute fumma defpidt bant, tarnen uidi régis authoritate, qui fibi percommodam elïèiu^ dicabat hanc alFinitatem,ceflerunt. Itacp fub idus lunrj menfîs peta* gunturnuptiæ,regelponfamè lororeneptem, intcmplumdeduquot; cente, Tornonio autem Cardinale,milTificante. Rex epulum dabat fplendidiffimum : aderant pontificius, Anglicus,Lufîtanus, Vene-* tus,8c Saxonicus Icgati : nam Cælàreus exculàuerat » Aliquot póft diebus, domum Cliuenfîs redqt, in Gallrjs relida coniuge Iponfa, quam apudleremaneremateruoluit,donee eilet tempeftiuauiro» ' Prius,quam in Galliam ueniret Cliuenfîs, Amirallium,de quo fü' pra diximus,rex liberari,domümque proficilci, Maio deinde meii^ le iubet ad le uenire, nbsp;nbsp;perhumaniter acceptum priftina? dignitari

ac inaudito propemodum exemplo,lèntêtiam, à lecftilîîmis latam et liimmis quidem iudicibus, irritam fecit, partim,odio Conneftablij,

fîcut crcditiir,partim interceflî'one Stampianæ domi'n«,quacrccciv ti fuit Amiralio coniuncfla necdîîtudinc per affîniatem ♦ Conner ftablius ergo Momoranci'us, quiSc Amiraliumnoaniabat,sequa* km fuum,amp;' regem habebat minus propitium, ob tranfîtum Csciâ* riSjUtantea didum cft,cùm alioqui totus iaccrctjamp;S defpiceretur,do mum ièie recepit, amp;nbsp;incerta conditione priuatam uitam egit,cdm to lumantca regem iolus pofîèdiflèt.

TARIOR VM, DH STATV R E L I G I O N I S BT RBIz pitblicie^ Carolo QwntOyQteJàre^

VBFINEM APRILIS INCHOATVM FVIT COL/ loquium,utfupra dcmonftrauimu».Eccius autem atquc morofu». nam 5c librumfa' ftidiebat, èC focios collegas minime probabat póft in febrim incidit ità quidcm ut in* tercflc non poilêttadibantcum tarnen ibcrj^déquc »■ftjus omnibus conferebant. Exhibit! uero libri loca quscdam, de commun! coniènfu per colloquium fuerunt cmendata, dequibuft dam conuenire non potuit,de ecclclla eiiifque poteftatc,dc lacramen to corporis amp;: fanguim's Chrifti, de peccatorum enumeratione de làtisEi(ftione,de unitate amp;S ordine miniftrorum ecclefî^,de fanlt;ftis,dc miflajde ufu integri iàcramenti,de cœlibatu, Redditus itaque Cx' ftri fuitliber,nc,ut erat,emcndatus, ÔC fîmul proteftantium theoIO' gorum fententia, icripta (uper tjs,quæ iam enumeratafunt,dogmaz tis controueriîs, fuit hoc ultima die Mai}. Cçiàr 8ô ftudiumillorum budat 80 gratum habct,amp; iî forte res deinceps itâ pofcat,ut confîmi km diligentiam atquc uoluntatem adferant,hortatur. Odaua de* inde lunij die, in conicifu principum et ordinum rcfcrt,quid adum, quoufque fada fit progrcfiio : collocutores egiftè rem diligenter, conciliaflê multa,nec ilia quidem leuia dodrinæ capita: de extetis ncro, quænondum conciliatafint, proteftantium theologqs, quid kntiant,aperuiflê. Póft, utrumeç (criptu illis exhibet, amp;S utquam* primum delibcrent,mcntémcp iuam in utroep demonftrent,adhîec.

Gt dcfpiciant,quomodo flatus reipublicætàm c/uilisqiîâm fîailicus emendari debeat, petit : fc quidem nihil in co prætcritutuj heque dubitare, quin legatus etiâ pontificius natus principu magna fui parte confiât ex cpifcopis : itaque uicitco' rum numerus^qui Sgt;C librum à Cæfàre pro poßtu m,ôô actionem om nem colloqui) reijciebant, eiufqiie rei fententia fcripto comprehend fuit,aliquantó durius : cum au té elecflorcs etali) nonnulli principes,* reipublicg ftudiofi,non aflcntirentur,conceptum fuit aliud fcriptu,' 8c ahera. die luli) oblatu Cæfari,quem in eo monent,ut tanquam ad' uocatus atque dcfenfor ecclefiar, rem omnem cum legato pontificio communicetjiuxta decretum Haganoicum, ilia pradertim capita,dc quibus inter collocutores conuenilïêt : utq^ diligenter expendatur, an in i)s aliquid fi t,quod uel fententia uel uerbis pugnct cum doiîlri' na fancflorû interpretum,aut eriam cum ecclefîæ confuctudinezdein' de,fi quid obfcurius didlum fit,ut explicetur,utque fuâpoftcamen' tem, Só quid confili) fui fît,ad ordines ipfê référât,ôô cum proteflan' tibus^agat, utinreliquisdogmatis controuerfiserudirifèfê patian' tur, ucl 11 hoc impetrari non poffit, ut turn uel publici uel prouim ciac Gcrmaniæconcilfj authoritas interueniat. Erant inter ordines, quireligionis emendationemimpedirent: amp;his quidem impulfô^ ribus fadhim efîe putatur, ut ad legatum pontifîcium referretur ont nis aôtio. Cæfàr ad ea lulij die fèptima refpondet ♦ putaffe futuiuni, utfuam opinionem aliquante clarius copiofîusexplicarent,præ^ fertim,quum per multos dies liber in ipfôrum manibus fuerit:felt;i quoniam ineo perfiflant fatflurum fê quod fuafcn'nt, 06 quæfîtie-’ gati pontifier) mens de re tota,uelle cognofcerc, ne quid negligatuP delicet,quod quidêfui fit oflfici). Proteftantes etiâ,quid ipfî fènuant, exhibito fcripto,Cxfàri dcmonflrant, 06 cÔciliata dogmata plenius explicant,Ô6 quàm non fit difFiciIe,rcliquaetiam cociliare,docent,et Auguflanæconfeflîonifefè immorari dicunt. deinde,quod eft ter-tium in poflulatis Cæfàris,de politico reipublicæ flatu emendando, ' ïeges illas ante annum undecimum Auguflælatas, inufum aiuntef fè reuocandas : ad facram uerô politiam quod attinet : earn pofl^ reftitui docent, fi pure doceatur euangelium : fi iuxta leges antiquas deliganturecclefiarumminiftri, de confenfu populi : ficiuilem ad/ miniftrationem epifeopi retineant,S6, quoniam ipfi more iam inuc/ terato nec^ uoluntnecp poflunt, alios côftituant ad obeundummU nus ecdcfiafticû,et è fuis facultatibus alanufi miniftris ecclefi|^ libcrU

Jîcrmittatur coiüugium,fi turpis îlla nundinanb,quæ multiplex eft,' à Simone mago nome habet,omninô tollatur: fî fecultates diftrp buantiir, ità ut leges iam olim proditæ commonfirant : iîpuerilis» »tas adpietatc erudiatur, ÔC primis annis dodrinæ Chriftianæfuiv dame n ta percipiat : iî manifeftè facinoroiî pellantur ab eeelefiæ corn tnunione, donee ad iânitatem redeant, in eoque magiftratus ofEciû fiium faciatjôô falium Dei cul turn aboleat, iî iudicia fiant ccclefiafti^ ueluti cenlbres conftituantur,qui de miniftris,de plebe,déque morbis atque uitqs quorumcp diligenter inquirant, Cælâr, ut iu* prà diximuSjCum legato pÔtificio rem omnem cômunicat, amp;nbsp;ut rep publicæ ftatus, inprimis autem ecdefiæ,reformetur,inftat, Legatus adca refpondet. quanddquidem proteftantes in dogmatis aliquot à communis ecclefîæ coniènfu difeedant, tarnen ipes interea fit,fu turumjUt in uiam aliquando rcdeant,fibi poft diligentem totius eau Qperueftigationem uideri conftiltum, ne de cæteris rebus omnibus quicquàm decernaturamplius,uerûm ut ad pontificem omnis refe* faturadio, qui lànè per concilium publicum uel quamuis aliam ra^ tionem tempori accommodatam,fîtfaôhirus in bac controuerlîa, quodtotireipublicæ,cumprimisautem Germaiïïæprofit. Dein* de,quóreformationis etiam uidereturcupidus,epifcoposomneis adfe domum euocat,amp;r ità iè comparent, hortatur,ne uel minimam fufpitionem ullius cupiditatis autambitionis præbeant, ut omnem luxum quicquid omm'no mali fit exempli, defugiant, ut familp am bene regant, et ad modeftiam atque tem perantiam afluefaciant, lit populi fîbi commiflî curam gerant, Sd habitent locis frequentiori büs,amp; prouideant,ne morbus ille, qui iam per Germaniam graflâ^ tur,fenfimobrepat,feféqueinfinuet,utque nafeentiforte malo me^ dicinam faciant : utile quoque foredicit, fi, quibus in locis epiieopi non habitant ipfi, fideles habeant ibi miniftros Sc emiflârios, e qup bus omnia cognoicant,amp;S fi forteiàthanas alicubi conetur irrumpe^ re,mox illi refiftant occurrant: monet etiam,ut fiiam quifque pro ùinaam,fubinde perluftrent atque reuiiànt,belli duces imitati, cùm locus aliquis ab hofte circumfidetur aut alioqui premitur : Adhæc, ut cul turn diuinum rcamp;è peragant, amp;nbsp;beneficia conférant uiris ido^ neis : eeelefiæ quoCp facultates in pauperum ufus ait eflè diftribueiv das,non in luxum aliquem atque fiiperfluum 80 immoderatûfplen^ dorem : item præficiendos eftè populo docendo uiros bonos atque dodos, qui amp;nbsp;minime fint contentiofi, ÔC aJuerfarios ità reprehengt; hh ij

dantjUt no odine,uerûm faïutîs ipforumuidéantur cflc tupidn^narti illos aïpèrftate nimia criminationum fieri niultó pertinadoits^opC' • raiti ctiam eflê dandam, ut in linguis bonis artibus reéte tuuenci» crudiatur, qua quid? in re proteftantes nihil prætermiftant diligcn tix ; nam in hoc eße totos,ut fiiis in gynmaCtjs uiri döreant eruditiór ne præftantes, atcp ità. fieri,ut adoleicentes piaèriquc omnes adipfos conturrantjinprimis autem genere nobiles, qui cum literis unà rdigt; gionemctiam illorum imbibant,eaquecorruptiCfteros deinde coii tagionefualædant atquecontaminent. Inftituendes‘igitur eflglur dos literarum, honeftis præmijs inuitandos doélores henederèr ligione lèntientes t Bpifeoporumetiam eflè,commonefiicerepareiv tcs,ne fuos liberos diieendi gratia mittant illuc, ubi periculurafitalgt; impia dodrinatnimirum hæc cfle,quç fibi potifex dederit inmand« tiSjUtipfis explicaret. Hancorationêpoftèafcriptocompreheniàm petentibus epifcopis dedit; atep etia Cxfàri. qui duodecimo deinde lult) die refert ad omneis ordines àc quid ille refponderit, expowt» Et quia nihil amplius hoe in cotnitio ftatui pofle dé-rdigioneuidea? tur, deinde,quia T urca maximos iam terra manqj faeiat apparatus, ut rempublicâChriftianam inuadat, fibi necedè uide-ri cumprimis, ut ad exitiïadio ducatur, ÔC de religioiie deep paceamp;rfubitarijsatcp edtinuis auxilijs in Turca décréta fiant : optafle quidê,ut de his om* nibus confiliu iuü patefacerent:cüm uero nihil adhuc reiponderint, neep tarnen reslongiorêmoram ferat,amp;r defenfioncfi't interim opus aduerfus T urcaru impctus,hanc fibi rationê,utidoncam fummj de Iiberationis,in menteueniße,quam ad ipios référât: italt;progare,pU tent ne efle confultü,utea,dequibus inter collocutores conucnit,re' eipiantur adufque generale conahum,aut altcrum Imperif conuen* turn, quo uidelicet controuerfia religionis, propter quam tot nunc annis tantopere iiidatü eft,aliquafui parte minuatür,et rcliqua non* dumconciliata, deincepseo facilius tradfentur» namadpontificent re(ßa ièprofefturumeflê,quó certo cognofcat,quid iperandum ac deinde quamprimum licebit, in Germaniam eße rediturum yUt rempublicam eurer: Ethæcquidcmomma ficacapiopoftere,tie quid interim decreto decedat Äuguftano. nbsp;nbsp;Thcologi proteftan*

tes,ubi Contareni feripta duo, quæ fupra rccitauimus,legerunt, 4c communi cönfilio refpondent, iniuriam fibi fieri docent, amp;nbsp;pro*' pter eruditionem hominis longe meliora fibi de illo promififle 4i* cunt:qüódetiamadanimaduerfionêatqueficuiriamprincipes hof

tetur,ualde in ipfo rq^rehendnnt^necxflê de^pnftrant^quod putcÉ futurum,ut quos nunc damnanterrores^ unquam ippprobenr, aut adecdcfîani niâ,quæ tàm manifrfta uiria défendit, aliquando reuer^ tantur. Contarenus interca,,ciïm reiponfum l'ilud fuum,de quo di dum eft, audiret acçipi nonuno modo,fuafu quorundam terti'û fcri ptum mitdt ad ordines, ut dogmata quædara pro conciliatis re^ dpiantur, Sc ad concilium ufque tolerentur, minime fè aflentiri, iêd adfumtjium pontificem omnia promifcu.e' referre dicit. Poftridie idus Iulii,principes eledores,adilïud,de qupCæfar cÔfuIuit,refport dent,amp;r ut quç conciliata furit,ad concilq tempus ufque recipianturj placere fibi dicunt. nam hoc ad uitandam deinccps maiorê offen' fiohem, ÔC ad amplioremeonciliationëm inprimis côferre : quod iî ctiâipes aliqua fit,reliqua poflê iam hoc in çomitio cociliari, petunt, ütineofèfèbeneuolum exhibeat: fîuçro tempon's ratio nonferat, ut turn,quod ultrô quidem iam prQmifè.rit,agat cum pontifîce,cætc tifqueregibuSjUtin Germania, loco idoneo,quàmprimum inchqe*, tur publicû, aut pÔtificis pcrmiflu çogatür nationis conciliu, eqque fuum ille mittat legatû: Sd fî ne hoe quidê impetrari poflît,quod mi^ nimc fperent, ut in Germania ipfê redeat,eamcp fidê, quam hucufc^ præftitit,in pofterum quoque patriæ declarer, ôô pacem conftituat.

Proteftantes uero Cæfàrem orant, ut defînita iam dodlrinæ capita fanciat doceri iubeat : iîc enim magis atque magis patefadlum iri ueritatem,Schuncuelutaditumeflefuturunî ad fànandos ecclefiæ morbos : decretum etiam Au2uftanum,uelut ad concordiam inuti* h tollat amp;nbsp;aboleat^aut faite in fufpenfb relinquattde cÔcilio quid fen tiantjêó cuiufmodi efîè debeat,et quomodó iudicandi poteftatê nec]^ pontifici nec ipfius clientelæ tribuant, demonftrafleiampride, 8cin eafefepcrmanerefententia : quod fi forte conçiliûeiufmodi nôpoG fîtcogi,amp; conuentus aliquis ordinû,ipfius mandatu, per Germania fiat,in eo fe doclrina fuam explicaturos efle. Cæteri poftea princi* pes, in quibus facile primû locum obtinebant epifcopi, his adiun di Bauari fratres, Henricus Brunfuicenfis, quid ipfbrum fit con--filij, Ggfari feparatim oftendunt » ninïirum,adeó multauitia, fecfias, hærefès atque diffidia, non modo per Germaiuam, fed alrjs etiam in locis, et prope per to tum orbem Chriftianum inundafle, ut nifi per, conciliütolli uel emendari no poffint : utautem iamullafiatmuta^ tio religionis atq^ rituum,quitotfgculis ualucrunt,autolim inftituti fimt, non/ibi ficere afienuri,præfertim, cum Sc per legatumfuum

pontifex concilium promittat, amp;nbsp;ipfe quocp fit coram folicitaturus pontificem î Orate auterti uchementer ut in earn curam pontifex in' cumbat,quó tandem extirpatis erroribus,ira Dei mitigetur, amp;nbsp;ho' minum iaiuti coniulatur: quod figenerale non poffi't obtineri,ad na tionis, autordinum imperrj conuentum cfleconfugiendumzicue' ro conftituifle,infiftereiictcri rcligiom,concilrjs, dodrinæpatruffl, inde ab apoifolis ad banc gtatem ufque deduâ:æ, mandatis etiam at' quedccrenslmperq, præcipiiè autem Auguftano : Iperarexjuoque futuruni,utilli,quidecretum Auguftæfaâumlaudarunt, minime ab illo diicedant,præ{êrtim,cuni amp;nbsp;nuper Haganoæconueneriqde' liberandum eflê de defenHonc fî quid contra fieret, nbsp;nbsp;ipfê quoque .

fèmperilludabqmnibusacl:ionibusexceperit; ut autem conciliât« dogmata recipianfur ad tempus, non fibiprobari, nam ex rjs quX' dam efiê iuperflua,neque controuerià,primum uidelicet,iècundunî atque tertiû,8ô illud, de peccato originis, Vuormaciæ tradatum ef fe diuerfo modo: dcindc,rem ipiâm poftulare,ut nouum inftituatur colloquium: nam in feriptis ufurpataquæda méfié uerba, praeter communem ufum ecclefiæ atque patrum, ièntentias etiam efiê quafi dam admixtas,quæ mitigari debeant atque corrigi : poftrcm0,quX conciliata funt,efiè non ità magni momenti : Sed quia de præcipuis rebus non conuenerit,de cœna domini,de iàcri panis adoratione,de traniTubftantiatione, de mifià, de coniugio iàcerdotum, de utraque facramenti fpecie, deconfefiione, pŒnitentia,iàtisfadione, amp;idge' nus alfis, caque fie proteftantes oppugnent, ut concordi^ipes nulla fit:adhæc, quiaconocutorescatholicipaulo fintprogrefiîlongius, amp;nbsp;ipiorum iententiæ cenfura quadam opus fiabeant : deinde, quO' niamadpontifîcis,adipfiusamp;rrcliquorum ordinum contempram iftud pertineat, hïs de caufis uideri fibi confiiltifiîmum, ut adio tot« religionis ad concilium dificratur, præièrtim,ciim legatus pontifia dus idem ièntiat, Reliquæ ciuitates,quæ nÔ étant de numero pro' tcftantium,CoIonia, Metia,Spira, V uormaciajTulIum, Haganoa, Rarisbona, Schuinfurtum, CoImaria,Gemunda, RoteburgumS^ aliæ multæ,ciîni t xcluderentur à deliberatione, neque principes illis exemplum refjjonfi communicarent, querunturadCæfaremeade re,ficut antea non ièmel,86 ne fiio in iure impediantur,orant,amp; quo minus conciliata recipiantur, ex ipfis pleræqp non tecufànt. Cæfâr, audio's omnium ièntentfis,iterum proponit,amp;r ordine commémora tis omnibus, quia definin' caulà to ta non pofiît, ÔC uerô præiêns im*

niineatà Turca periculum non uno loco, multumque üm tempus clapfum (ïtjaófa'ónein ad concilium uelle (è referre dicit de quo Só Ie gatus pontificals indubitatâipem fibi fecerit,86 ipfè quoquefîtpon rificem interpellaturus : reditum quoqucfuumin Germaniam pob ficetur, Sgt;C â proteftantibus petit,utintérim nihil tentent prærer ea, quæ fint à theologis conciliata, deinde monet epifeopos et proceres cedefiafticos, ut rationes ineant, quibus ecclefiam quifque fuam rc'-forment,quo uidchcct adieus fiat ad publicam emendationê, Hanc Cæfaris mentem laudant plærique omnes, 80 ut epifeopi Rias emen denteCclefiSs atque repurgent,legatum quoque pontifîciumipfis debere grauiter ac feriô mandare, cenfent, Proteftantes autem,ad conciliata 80 ad reliqua omnia quod attinet, in eo fc faduros, quodl fuifitoffici) dicunt, 8^ ut cæteris principibus liberum fit, concilia^ ta dogmata fuis in ecclefijs proponere, petunt. Quemadmodum Ëcciusamp;S librum exhibitum à Cæiàre, ÔC collocutores etiamfafti-* dirêtjuprà diximus: cum ergo poft colloquium liber eflêtredditus CæfarijficJt docuimus, in concilio principum rcs difeeptare^

, ille, febri detentus,epiftolam mittit ad prindpes,in hanc iènten tiam.fibi nunquàm placuifle librum ilium infulfum,in quo tàm multosdeprehendifleterrores î itàquenoneflèrecipiendum: nam omifTapatrum ecclefiæ coniuetudine Melanchthonis ineo uefti* gia modumque loquendi paflîm animaduerti: deinde,no fibi uifum cfle dicit librum, à collegis emendatum, amp;nbsp;pofteaCæûriredditum* fed dogmata quædam Lutheranorû fibi decumbenti fuifle tantum tccitata: multo minus approbafïcfcriptûillud,quod Cçfàrifitobl» turn unà cû libro,nec enim illud unquam uidiflê. Eo cognito Ju* hus Pflugius ÔC Joannes Gropperus,qui fuam ad exiftimationê hoc ptrtinere iudicabant, colloqurj præfides ÔC aufcultatores orant, uegt; îtittotiusadlionisteftcs, ut honore fuum aduerfus Eccrj calumm’as defendant. Hi de re tota Cælàrem docent. qui deinde publico fcrigt; ptopræclarum honorifîcumutriqueteftimonium dat,quod uiros bonos deceat,feciflè dicit, Antea diximus,religionis caufàm elTereiedtam ad generale uel prouinciæ Germaniæ conciliû: Côtarc* nusautem ubi cognouit, x x v i ïuli} die mittit epiftolam ad omnei» ordines, ÔC illud pofterius induci petit ÔC obliterari : nam religio-^ nis controuerßam per eiufmodi côcilia no debere definin',amp; ad uni* ucrfam ecclefiam iftud pertincre : quiequid etiam ab uno aliquo po* pulo priuatim in eiufmodi rebus dcccrnitur, nullius eflè momenti;

rem ergo faâuros eflêualde gratam pontifie/, quifitecdefiæcapuÉ Se conciliorum,fi quidem illud omittant. permoleftum autem eifii turum,atqucgraue, nifi morem gerant: Etenim multômaioresofi fenfiones ex. eo nafeituras eflê tùm in alijs prouineqs, turn in Genna nia præfcrtim : hoc quidem efïè, de quo uelit ipfos admonere mandata pontificis, Se pro fui quoque muneris ratione. Principes eodem die refpondent. ut ne quid ofFenfionis atque turbg nafeatur, pontificem pofîè cauere, fi concilium indicat,tot nunc annis proinif fum : quodfiforte non coëat,amp;r primo quidem tempore, iameum . efie Germam'îcftatum,utomninôfîtopus aliamrationôn inire û' ► nandæ reipublicæ,quæ fane in hoc nimiiïm inueterato iam diflïdio, falua diutiusefîënonpoflit: itaquerogarepopulum,utrcmediuni pontifex adhibeat. Se ipfê quoque pro fuo candore Scprudenria rem adiuuet ♦ Theologi quoque proteftantes illas Contareni literas atqj rationes prolixo feripto refutant,amp; ad fingulas prouincias peP tincre demonfl;rant,inftituere uerumDei cultum atqiie religionem.

His rebus a(fiis,Cgfàr decretum facit ac recitari iubet lulfj die uige^ fimo odfauo.Colloquiû do(fi;orum Se aéfionem omnêrefertadcon^ cilium, ad conuentû uel Germaniæ totius,uel ordinum Imperij: fua in profeÆone per Italiam, de co ncilio promittitaôfurum fe diligen ter cum pontifice: Se fi nequegeneraIe,neepprouinciaIepoffitoDtÉ ncrijConuentum Imperfj fe denunciaturû ait intra x v 111 menfem, te rv ligionis componendæ caufà,8f daturum operam, uteô quo(^ pon-* tifex legatum aliquem mittat: proteftantibus mandat, ne quidprf' ter conciliatadogmata noui fufeipiant, epiieopis autem,utfùaseC'' clefias à uitrjs repurgent. Erant in decreto, capita quædam alia, de non diruendis monachorum templis,de nÔ interuertendis bonis (àcris,de non folicitandis alqs ad diuerfam religion?, de iurifdidioquot; ne Se perfonis Cameræ : cum autem proteftantes ea minus proba^ rent, Cæfàr eis priuato quodam feripto, quid fuæ mentis effet in eo, feparatim déclarât. in dogmatis nondum cÔciliatis nullum fè modiï ipfis prgfcribere: monachorû collegia no diruenda quidê,fèd tarnen illos adpiam emendationceflèreuocandos : ecclefiafticis utrobiqùc prouentus cuicpfuos annuos efïè permittendos, non habita ratione diuerfæ’religionistneminêalterius ditionis adipforu religion? opor tere pellici,multo minus hoc nomine defendi,lèd tarnen licere, utrC' cipiant,fi' quis ultro uelit ad ipfos trâfire:prgterea,decretû Auguftagt;' iiu,quodad religion? pertinet,etlites omneis,de quibus ambigitur,

anfintreligi’onis,necne,fed amp;nbsp;profcriptiones,nominatim ueró ! lan'enfem, publicæ qurétis caufa, donee ali'quo uel concilio uel con^ uentures cognofcatur, fiifpendi't,amp;à Camera neminem repudiart propter diuerfàm religionem, æquabile i'us omnibus reddi' iubeU

Cilm fi'c ipfis cautum effet liten's atque figno Cæfaris,auxilia pro/ mittunt aduerfus Turcam, de cuius aduentu iam indies magisat/ que magis percrebuit, aderant tum Vngari turn Auftriaci legaci, lt;}ui magnis precibus opem impïorabant» Itaque fubitarium auxiz liumGermanorummittiturin Vngariam,dudore Friderico Fur«» ftembergio ♦ Hoe in conuentu,Cæfar,in omnium ordinum conief/ fujtertia lulij die grauem habet querimoniam de Gulielmo principe Cliuenfi', propter occupatamGeldriam 4. fi'mul librumeis exhibet, quo fuum ius in earn prouinciam docet,amp;^ ilium quidem hue ab fe uo catunijed longe diuerfum iter ingreffum dicit, tacite defîgnans Gab liam, ut ante diximus gt;nbsp;Aderant legatiCliuenles, qui principem exz cufabantjSCcumin fuoiure explicando pergerent, Cæiàrconfuri^ gitamp;abit» XXI deinde lulij die, principes acordines omnes ad Cæfarem ueniunt, pro Cliuenii deprecantur, S^uteum in Impe/ fij tutelam accipiat, amicæ traélationi litem permittat, petunt, in eócp fuam operam profitentur,amp;^ fi forte componi non pofsit, utiu/ re fuum répétât, obteftantur. Cæfar ad ea per loanncm Nauium» quum fît hic indiéïus conuentus reipublicæ caufa,quo fublatis nimi rum difsidrjs, Germaniæ pax relfituatur, in eoqj plurimum fît con/ fumptum temporls,necp ftatui tarnen aliquid pofîît, ob animoru di/ uullionem, magna quidem fua cum moleftia,necp fîne difpendio re/ rum fuarumnialde fibi miru uideri dicit, quod in hac una caufa,quæ proprie fua fît, ità confentianu Sic illos dimittit,non fîne offenfi'one» Poftridie,GalIiæ regis legatus, Raymundus,oratione prolixa, de feripto récitât cauiàm eliminati Sabaudiæ principis, Caroli, qui fu/ perioribus aliquot diebus, ad Cæfarem amp;nbsp;ordines,regem aceufaue/ rat» Gailiæ rex, hoc durante conuentu, Cæfarem Fregofum Ge/ nuatem,Antonium Rinconem Hifpanum, exulem,mittit ad Turca/ rum Cæiàrem» hi cum Padum nauigarent, ituri Venetias,capti funt amp;trucidati, fub calendas lulq menfîs, Erat tum in Pedemontio,rez gis legatus, Guliel mus Bellaius Langæus, qui certior ea de re facfîus, uteratmiræiàgacitatisamp;induftriæ,continuo réginunciat, amp;fîmul Alfonfo Daualo Marchioni,Cæfaris per infubriam præfedo,quin/ taluîij die,Taurino feribit, detoperam, ut captiuiregis legatirez ii

ftitüancur,quosab ipfius hominibus interceptes efTe conflaret: nam alioqui padas ante triennium inducias intercefifione ponti'ficis, hoc

• ipfo ui'olatum in,. Petebat autem eos reftitui, quod initio uel nefei# ret uel feire fe difTimularet, quid illis accidifTet» MarchiofufpP tionem omnem ab fe longiiïîmè remouet, tanquam ignarus omlt;’ nium rerum, SCad regem mittitlegatum Comitem Francifeum La«* dronium, fui purgandi caufa » Langæus in epiftola, quam xi lu^ -Iq die dabat ad Alfonfum, cquidem in totius orbis concilio non du# bitarem, inquit, Joqui de rebus diuinis, èc hcrcle non minus apte, quam tuns olim propinquus atep gentilis,Thomas Aquinas, modo rei theologicæ tantum feirem, quantum de fada cæde familiäres tui quidam feiunt. Nam Alfonfî pacernus auusJndicusgt;Rodorico pa# tre natus Hifpano, prædiuitem quandam ejf Aquinatu familiaduxit in matrimoniumTrat aucem Alfonfus,Ferdinandi Dauali Pifcari], præftantifsimiducis, patruelis» Rex,xxlulq die,Linerq, oppido Bicurigum,refpondec Alfonfo per literas, Sgt;C ut honoris acque famæ rationem habeat, monet, amp;nbsp;iniuriam fuorum, nifi reftituantur,non fe poiTe negligere, demonftrau Multis inter Langgum amp;nbsp;Marchio# nem literis Gallicis, magna celeritate tranfmifïis ultró citroque, nïf hileftadum prætcrea, ciim Daualus àdiligenti perueftigatione, bil fèpotuifTe reperire diceret, in eóquepermaneret♦ Per legatuni quoque fuum Racisbonæ rex ad Cæfarcm queritur, cunlt;^ non fer/ ree qualeuokiic refponfum, fatispræfc tulic, bellum exeonafcitu# rum efTe, Fprtè ueniebat turn ex Hifpanqs Georgius Auftriacus, Maximiliani Cæfaris fih'us nothus, archicpifcopus Valentinus, iu Belgium rediturus: isLugduni comprehenfus, incarcerem abdu# citur, uindicandi caufa Fregofi amp;nbsp;Rinconis» His feré diebus,An# toni] LotharingiæprincipisfîIiusFrancifcus, in matrimonium du# cic Danig régis Chriftierni fih’am Chriftinam,uiduanKTulithocmo leftè Galliæ rex,cócp magis,quód anno fuperiori filia Lotharingi nu pferat AuraicæprincipiRenato,quitotusàCæiarependebat» Quo gt;nbsp;tempore Cæfar conuentus agebat Ratisbonæ, Ferdinandus rex Bu# dam obfidetamp;oppugnat, in qua tum erat Vayuodæ Ioannis uxor

' uiduacum filiolo Stephane» Tutoresautem infantisamp;regniproce# res Turcicum auxilium implorauerant : legatum ergo Turea mittit cum copijs, quæmenfê lulio Budam uenerunt; ipfe deinde cum re# liquo exercitu nonmulto póft eo uenit. ItaqueFcrdinandicireie# di, GermanijBohemi, Moraui,relidaobfidione, amp;nbsp;ingenti accepta clade,

LIBER. X\II1I. ' 2(â clade, Pefto etiam aminb,quod eft oppidum contra ßudam, reliqui fuga falutem fibi quærunt» Turea fub exitum Augufti m unera mit^ titinfantiStephano, ueftesaurotextas amp;equos ualde fpeciofos,ac matri nunciac cupere fe puerum uidere petit ut in caftra fibi mittat, Mulier pcrterrcfalt;fta,CLim aliud non poftet,hortatu procerum mittit’ unacum nutrice,comitatum turba nobiliumjlle perhumanitcr exci pit,ac deinde per fuos, reginæ confiliarqs lendit, uclle ßbi Budam tradi : nam ipfos non illam pofte ab boftedefendere, èé fibi fubindé redeundum hue cfTe cum exercitutquod ualde fit amp;nbsp;moleftu ÓÓ fum^ ptuofumnïâeç multo præftare,utipfe teneat. Hi de fuo periculo fo liciti,muflanc. è ueftigio laniAarorum prscfeóto ncgocium datur urlt;» bisoccupande,necp priusad matrem reginam miffuseft fibus,quam reperfeda. Cum iam urbem tenerent nbsp;citiesomneis exarmaftent,

arcem quoquefibi tradi poftulantj'n qua regina turn erät. eamTurgt; caiubet interim per internuncios animo e(repræfcnti,8lt;^ TranfTylua* niam eiatque filiolo concedit» Quum igitur omni conquifita fupek letflile, tumultuariè abijffec, à præfedtis amp;â milite barbarodedutfta, BudanaTurcacum duobusfilrjs tienit, Septembris die fecundo, templumingreftiisexpiacum, acftifquegratqsdeo fuo, propter rem gt;nbsp;benegeftam,in caftra reuertit,amp;^ relitftis Bude Peftîque præfidiis,regt; liquLim exercitum domum reducic,amp;in itinere Lafeum dimittitj quem propterFregofumamp;^Rinconem interceptos, Belgradicaptif uum reliquerat, Budam proficifeens. nam Galliæ rex , uehemen^ terirritatuseofatfto, per Polinum, Solymanno rem omnem enuncià uerat. Peradis R.atisbonæ comicqs, Cæfar mox in kaliam contenu dit,amp; Lucæcum pontificecolloquitur interea dum in naues imponi turexercitus,quem ex Germanis,kalis,Hifpanis iam ante collegerau Quia uero iam fuberat hyems,deterrebat eum pontifex à nauigatio^ , ne:fed ipfe, licet de clade Pannonica iam acceperat,quô T ureas in dilt;s uerfa partediftineret,omninô fibiproficifeendum^fTe duxif,amp; fubla tisancLoris folùitè portu Veneris,amp; perCorficam atep Baléares in-* fulasfado itinere,ad xxinO(ftobrisdiem,Argicram appulit,urbcm Africæ maritimam» Peditatuseratomnisad xxu» miîlia,equites pau lo fupra mille, primam aciem Hifpanorum ducebat Ferrandus Gon 2aga,Siciliæprorex:alteram,Germanorum,C^far:tcrtiam,ïtalorum amp;equitum Rhodiorum,CamillusColumna. Quo die clafsem Cæ^ far applicuit, amp;nbsp;poftridie, ccelum erat ferenum, amp;nbsp;placidum mare: tertio uero die coortauehementior tempeftas ôdimbres effufifsimb n n

cum non remftterent, adminiftrationem belli cotam impcdiuerunf, ita quidem,ut Cçfar amiflîs, quâmplurimis nauibus 8C tormentisSi reliquo omni apparatu, amp;nbsp;millibus aliquot militum defideratis, in* feda re difcedere cogeretur, in Hifpaniam demum reucrfus, quod fuit menfe Nouembri. Sic adeo resnoftræ terra manque,tàm in Aphrica quam in Europa calamitofum habuerunt exitu. Hicetiam annus Germaniæ funeftus fuit contagione morbi, prçfertim ad Rhe ni tradum : exn'ndi funt inter alios, Argentinæquidem,Capito,Ba^ fileac uero Simon GryneLis,utercp fummsc uir eruditionis, ille, pro^ feflfione theologus, hie uero, philofophus, amp;nbsp;fimulrcriim facrarum ftudiofiiïîmus, Cçfar è Germania difcedens,Friderico Palatino negt; gocium dabat, ut per principes eledores agerct cum Cliuenfî de re* Ricuenda Geldria. Mittiint hi legatos,eumque turn fui priuati peri* culi, turn publicæ perturbationis admonent : ille, legitimum hæ* ' redem,amp; abfque uitio pofTeiTionem eiTe nadum,amp; cauiam totamdi feeptationi iuris permittere fefe dicit,SCneuimfibifieri patiantiir, fed ad æquitatem Cæiàris animum infledant obteftatur. Ex Italia Cæfar proficifeens, Granuellanum ibireliquit, ut amp;nbsp;Pontificem de conÄlio folicitaret, amp;nbsp;Senenfem rempublicam æftuantem feditioni* buscomponeret. Cladis Aphricansc nuncius in Galliam delatus menie Decembri,non obfeuram excitauit laetitiam. fremebant e* nim plærique propter cafum Rinconis atc^ Fregofi, iamcp tempus adeife dicebant illos ulcifcendf Rebus malegeftis,8c amilTa Buda, Ferdinandus rex ordinum fuorum agitconuentus,Pragf,Bohcmo* rum urbe præcipua, Ibi demum inter alia, proceres Auftriaci, De* cembris die xiii,iupplicem libellum regi tradunu Initio captant be* neuoicntiam, fuaque omnia pro ipiius amp;nbsp;dignitate ÔC falute tuenda defcrunu Po ftjinfqelicem rcipublicæ ftatum,amp; fuam proprie condi tionem déplorant, qui tàm uicinum habeantcrudeliflîmum hoftem T urcam,amp; eum quidem uidorem:itâ(^ de remedrjs cogitandum ef* fe dicutjinprimis autem, ut ira Dei mitigetur, qui peccatis hominum offenfusjhanc tantamcalamitatem immittat: nam in toto reipublicæ corpore,nihil elfe puri,nihil fanuproiedam efîe diiciplinam omnem SCpublicam priuatam : hune nimirum effe fontem omnis mali, iêd tarnen uerbi diuini contemptum,præcipuam elTecaufam, cur ità nos Deus uerberetamp;^affîigat» Etenim, amp;nbsp;iâcris, inquiunt, amp;pro* phanis hiftorrjs doceri poteft, non propter ilia leuiora nobifque con* genita uitia,fed propter falfum cultum SCcontemptum fui uerbi,

Deum grauttcr fæpcnumcro muldlaiïe florenti'fsima rcgnazpopu^ lus ludaicus in AfTyriam Babylonem abducflus fuit propter con^ temptosprophetas,8d nouam rcligionem atq? cultum, quem fibi fin xerantipfi: tandem ad internecionem fuit deletus, excifa Hierofoly^« uia, propter crucifixum Dei filium: ilJa mundi florentifllmaquongt; dam imperia, BabylonicumjPerficum^GræcumjâTurcisoppreira, rdigioncm, leges, rempublicam amp;nbsp;dignitatem omnem ficamiferunt ciCdem de caufis,nullum ut propc fuperfit hodie ueftigium:amp; quum Dei beneficia partim repudiarent, partim faftidirent, in horribiles inciderunt tenebras amp;nbsp;ieruitutem longe focdifsimam : Nequeucro fubitafuit hæc mutatiornam fexccntis annis amplius có,bella Turcæ geirerunt,antè quam Græciam perdomarent. quod tunc des» uium accidit, quum illi toties inuitati óó admoniti, nihilo ficrent nieliores, nbsp;nbsp;peccata peccatis accum ularent, lam, fi quis il Ia régna,

quorum tanta fuitpotentia, tantufque fpiendor,in quibus tam pra?^ dara fulferunt ingenia conférât cum ifta Turcarum plane bar* bara amp;nbsp;beluina republica,comperiet indeaborbisdiluuio nullam accidiffe cladem grauiorem : Qiiod fi autem illi tarn potentes po/ puli, tàm infirmac genti,qualis initio fuit Turcica, refiftcre non pp* tueruntjDeo fic ulcilcente peccata populi, quid nobis expedandum eft, qui fumus quidem in eadem culpa, fed ideo longe deteriori conquot; ditione,quia rem habemus cum bofte fupra modum potentcT Vide* mus,uc nos Deus aftligat, his præfertim locisjbello, inedia,peftilenz ' tia : fedemjregnijBudam iirbemjfæiuftîmus hoftis nuper occupauit: per Bohemiam graftatafunt incendia , amp;nbsp;quid non malorum totos iam fedecim annospatimurf quantum eft effufum fanguinisCquam multahominum millia in triftiftimam feruitutem abdudif Nimi* rum eo nunc Turcarum potentia creuit,ut fupra cæterosomneis re* ges caput exerat. Et quia continentes prope uidorias contra nos obtinet,inteIligitfeflageIIumeneDei,nec ultioni fuæ quenquam eripi poiTe. Cdin ergo grauifti'ma fint delida noftra,quid nobis pol* licebimur,aut quomodo nos aduerfus eum tuebimur f Vnicum cer tè remcdium eft, in manu Dei pofita funt omnia:Deus eft qui dat Sd adimitlmperia,qui uerberatSC fanat,qui nos ad pœnitêtiam inuitat, oblata fui uerbi cognitione» quod quidem femper facit prius, quam affligit:Sic Niniuitisante mifit lonam prophetam amp;nbsp;condonauic obpoenitentiam: fic Aftyriorum regem Nabuchodonofor benignd refpexit, obtemperantem Danieli ♦ Sane rationem aliam aut mediz ii ii)

cinam nullam noui'mus potennffimercx, quam utucrbumDdpugt; rè doceatur,amp; ad cmendationem uitsc,populus incitetur, ut hac fidu da pleni uim Turdcam à fe depellant, Eftenim in co poGtalaIus,ut redid Deum colamus. Complures autemobrepferunr,8lt;^ negan'non poteftjin ecclefiam errores, qui noftro hoc tepore patefadli magnum excirarunc difsidium : Sed nupcr in Imperq comitijs plæracp dodri^ næ capita conciliata funt, ad certum ufcp tempus pax eft data religt; gioni;deinde,mandatum eft epifcopis,utecclefiarum uitia corrigant; Quod ft iam ea conciliatio nobis dencgetur, aut ft quis ea doórinae capita,dequibus conuenit,fequatur,c6q7 periclitetur, quam id fttfu turum graue,non eft difficile cogirare. Quapropter obfecramus, ut tuo mandatu doceatur euangelium,inprimis autem illud dodrincca put,quod eft de Iuftificatione,nempe,quod peccata nobis condonan tur propter folum Chriftum:deinde, utad præftandamcharitatem homines excitentur,êC ad opera bona, qui funt tanlt;^ ueri frudlus amp;nbsp;indices fideirdeterrcantur etiam à peccatis,amp; Deo gratias agere con/ fuefcant, quod ipftus mifericordia, per Chriftum filium liberati fu* mils à peccato,mcgt;rte,inferno,0^ fadli cohæredes regni cœleftisn’tcm, ut iis,qui cupiunt,ccena Domini detur iuxta ueteris eccleftæmorem: epifcopisetiam mandetur, ut iuxta decretum Imperi} nuperfadum, eccleftæ morbos emendent atquetollant, ut erudiendo populo præ^ ficiant idoneos miniftros, neque fanos dodores erjciant, ut antchac Temper. Et quanquam htcc reformatio, propter inueteratum mor/ bum, non ità fubito fieri potcft, locum tarnen habere debet in ecck/ fqSjdodrina amp;nbsp;facramentoruin adminiftratio pura,quoniam in eo fa lus noftra uertitur,0^ ità fieri neceffe cft,ut populusnimiru,qui nul/ la iam difciplina continetur,0^ uix tenuem Dei notitiam habet, ad fa nitatem redeat. Sunt cnim eccleftæ compluresomnino defertqquo fit, ut uulgus hominum prorfus degenerct in paganifmum, ità quk dem,utuixægrccohiberipoftît» quod fane maximo cumanimido lore commemoramus,ideóqueprecamur,utin re tàm pia tânquené ceff'aria nobis deeffe nolis » Neque uero putes hoc à nobis ideo folû ci tari, quo maiorem aliquam libertatem nobis captemus, autresno^ uasmoliamur:nam4alutemnoftramomnem in uno Chrifto poiï^ tam agno(cimus,amp; euangelrj cognitionem ornandam efte pietate uk tæ, amp;nbsp;tibi fatemur obedientiam omnem efte præftandam, quantum amp;nbsp;facultatibus amp;nbsp;ipia uita poftumus* Quod cilm ità fit, obtefta# mur, utdecretinuperfadi beneficium nobis permittatur, SCutijs,

quiformam rcligionis à nobis ante recitatam ,ïêquentur, nulla fiat moleftia* Sicenim amp;ccdefijsinuenientur mi'niftri,amp;maioribus anii» mis in hoftem atrociiTimum arma fumentur,cui propter noftram nv gratitudinem impietatemjtot uidlorias Deus atcp triumphos hue ufep largitur. Qui ad hue modum fupph'earunt,Àuftriaeænobihj’ tatisamp;ordinumnoiTiine,fueruntad xxiiii proeeres, eiuitates autem X,amp;in his,Vienna,deinde fînitimi Stirij nbsp;nbsp;Carni, Ferdinandusad

tarefpondet.dolerefibi uehementer qtiasreeitauerint ealamitatesgt; nequedubitarequindelicîlorum ae fcelerum hæ fint pcenæ, atque ideó miniftris eeclefiæ non femel mandafre,ut ad emendationem uitç populum diligenter incitarent : quod autem adeo tenui eum frudu fads fitiftud,augere fibi doloremdtacp nuperante quam Lincio dii# fcedcrer,eadem mandata renouafre,quod quidem ipfisconftet : nunjlt; quam eciam ferepugnafre,quó minus uerbu Dei rede doeeretur iusgt; xta traditionem apoftolorum amp;nbsp;interpretum,quos ecclefia recepit approbauiueiufdemnunc etiamefTe mentisineein ullum uindicafTe, quod quidem fibi conftet,qui formulam hanefit fecutusmunc etiam ecclefiafticis uelle fe mandare,ut iuxta pofiremum Imperij deeretum, ftiblatis uitijs, ecclefias reforment, amp;nbsp;populo præfîciant dodores idoneos : uidelicet feire ipfos, quantus labor fuus atque ftudium in:? teruenerit, ut religionis hoc difîidium tolleretur : idem nunc etiam optarefe cumprimis,amp;omnino fperare futurum, ut uel publico totiusorbis, uel nationis Germaniæ concilio, uel Imperq conueiV' tu res tota definiatur : Quamobrem ita fibi de ipfis inuicem polligt; cerijfore utconciliationem iftam publicam obedienter expedent, nee aliquid mutent autinnouent, fed in religione colenda cæterifz quepræftandisofficfjs, patrum fuorum fequantur ueftigia, neque deeretum Ratisbonenfe quicquam adfe pertinere putent, cuius ni^ mirumeafitfententia tantum,ut catholici quidem in ueteri,progt; teftantes autem in ea religione, quam conciliationis illius tempoz re fequebantur,permaneant ufque ad alterutrum concilium, aut Im^ perij conuentum, intra xvni menfes indicendum : Quod cum ità fit, non fibi licere, fuis, ut contra quid agant, permittere, Illi rur^ fils in eandem prope fententiam, paucis tarnen fupplicant, nbsp;nbsp;ut pu^

rus Dei cultus inftituatur, neque ueris ecclefi'æ miniftris periculum crectur, orant : nam alioqui non effe; quod ullam fibi de Turea uiz doriam aut fortunam polliceantur» Paulo fub hoc tepus mortem obijtepifeopus Numburgicus, in eiufi^ locu à collegio fuit adoptaz

tus Iulius Pflugius, de quo diximüs : eledor autem Säxonise prin^ cepSjUon hoc Iicere conegio,nifî de fuo confenfu, contendebat,amp;re^ leèlo Pflugio, Nicolaum ÄmftorlRum, ex nobih'tate theologum M. D. XLii. Vuittembergicuminftituitjinaugurante Luthero, menfelanuario, qui póft ci LI s rei librum edit lingua popular!, Pflugio, tanquam hofti puræ dodrinæ, gregem Domini minime committendum efle docet ♦ Pflugius ad hunc modum rcpudiatus,cmiftis libellis ad or^ dines Imperij, ius fuiim demonftrat,amp; de iniuria queritur : princcps inuicemrefpondetjamp;prolixe de fuo Saxonicæt^domusiurelocu^ tus, ÔC multis ex uetuftate repetitis, inter alias caulàs, cur eum ferre non poflît epifcopumjhancetiam adducitjquod Auguftanæ confef* fîoni palàm aduerfetur. Accepta per Vngariam clade,iîcut diximus, conuentum CxCar indicitordinum,Spirg,per Ferdinandum regem, • bC initium fieri menfe Ianuario,ÔCFerdinâdum fratrem fuo loco præ fidere iubet, eiep Hugonem Monfortû,Ioannem Nauium attribuit. Principes aderant,elc(ftor Brandeburgicus,Fridericus Palatinus, Ah bertus MegelburgiuSjErneftus Badenfis,Moguntinus, Vuormach enfîsjSpirenfisjConftantienfis, Hildeiremenfis,epifcopi:reliqui mid rant legatos» Vbi conuentum eft, quod fuit die nona menfis Fe/ bruarijjFerdinandus rex de more proponiuQuanta fuerithucufque diligentia Cæfaris,ut SC religio componeretur,ô^ reliquæ partes rei# publicæ conftituerentur,omnibus cÔftare: cuim uero diflidium hoc, fuperiori conuentu non poftet intégré conciliari, grauiftîmis de eau# fisc Germania Cæfarem efte profedum inltaliam,amp; deconcilio,dé# que Turcico bello cum pontifice collocutum,eô rem deduxifle tan/ dem, ut pontifex ad hunc Imperij conuentum legationem fe miflu/ rum diceret : In Aphricam efte deinde cum clalTe profedum, ut Ar# giera urbe capta,quam hoftes tenebant,et unde plurimum impende# bat Hifpaniæ cæterifep prouincijsincommodi, iuftum auxilium pof fet à fuis,aduerfus Turcam,fublato periculo nimirum, ora mariti ma pacata,confequi:lèd quum tempeftatedetentus,quod uoluit, per fîcerenon poflTetjin Hilpaniam reuertifte,utad bellum Turcicum,ter ra mariq^ gerendum,denuô fefe compararet: Et quia primariam ur? bem Pannoniæ,Budam,amp;huicoppofîtum oppidum Peftum Tur/ ca nuper occupant,præfîdqfque muniuerit, hunc indixilTe conuen# turn, ut de fumma rei deliberetur : Turcam enim fjslocis omnia reih quifte tormenta,quæ uel adduxerat ipfe,uel noftris ademerat: neque dubium elTe, quin per æftatem fîtrediturus, ut non lôlum quod in

Vngan'a reli’quum eft,capiat, ucrumetiam ut Gcrmaniae finiti'mas nbsp;nbsp;nbsp;'

proui'ncias omneis inuadat : Etenim capta Buda,cætcnfquc uiarum daurtris patefaÆs, nihil efïeiaiTï quod ipfuinremorctur aut diftmc' nbsp;nbsp;j

at: his igi'tur tanti's tamc^ neceflarfjs de rebus conferenda nunc eflc tonfiha, quibus iplè quidem Cæfàr intereflè uellet, cdm autem exquot; dufus tempore non poflït, munus hoe fibi delegafïê :amp; licet fûæ rcz gionis flatus prçlèntiâfuam inprimis requirat,noluifïê tarnen deeflè tdpublicæ, His ita commemoratis,quid Auftriaci,quid Vngarf, quid Bohemi amp;nbsp;fjs adiundli populi,quid etiam fuæ ditionis ecclefia* ftici collaturi fint in hoe bellum,exponitjamp;f^tlt idem ipfi faciant, hor tatur atque ]^etit, nam in omnium oculis ueriari periculum, amp;nbsp;earn nunc eflê rerum conditionê, ut aut reqciendus ÓC ex Vngaria fit eX' pdkndus hoftis, aut extrema fit omnibus expedanda,pauldep póft fubeunda calamitas. nbsp;nbsp;Äquot; conuentu Ratisbonenfi, loannes Grop'

pcrus,archiepifcopi Colonienfislegatus,domumreuerfus,Bucerü niirificè commendabat,amp;r inter omneis idoneum eflê dicebat,cui re* bgionis cmendatio reólè committi poflêt : nam efle cumprimis do* daim,amp;r pacis amantê,amp;r integræ lutæ. Epifeopus ergó,qui iam an* tè noiiiflet Bucerum, Só ipfius opera cogitarec uti, fignificat cupere cum ipio loqui, profecfius eó Bucerus, huius anni menfe Februa* no,perhumaniter fuitexceptus,inprimis àGroppero,qui precibus ab eo contenderatjUt Bonna Coloniam ad fè uenireu Itaque,tiina ita dimittitur ab epifcopo,ut fuo tepore uocatus, eó rediret, uti póft df / cctur. Hisetia diebus,Angliærex,uxorem Catharinam Hauarda, capiteplelt;ftit,quód cdm earn pro uirgine duxiflèt,anteafuiiïe corru ptam atque uitiatam comperiflèt. Qui uitiarat, in Hiberniam con* cdTcratjUbi publie! quid muneris habebat : reuocatus autem ab ilia, , iamregina,amp;r infamiliam aflcriptus,capite mulólatus fuit poft earn, ntalq quidam,partim ob idem flagitium,partim ob reticentiam.Ea fublara,fextam rex ducit,Catharinam Parram* Ad Spiræ conuen tuni,legatione Galliac rex mifit, cuius erat princeps Francifeus Oli* uerius,cancellarius Alenconius.Is in omnium ordinu confefTujCdm dcbdlo Turcico deliberaretur. Februari) die decimoquarto uerba facit.Beneuolentiam nolle le captarefolicite, quód regis animum in Germaniæcommoda propenfiflimum latis agnofeant omnes : earn eaam elfe caulç magnitudinem,ut hauddubie libenter fint regis con filium ÖC fententiam audituri : nimirum,quo tempore de religionis componendo diflidio, Ratisbonæ conuentus agebatur,allatü fuifle

nuncîum in Gaîîiam, maximis copfjs Turcam aducntafe in Vug^u riam : regem igicur legatos ad ilium è ucftigfo miliflê, quo bdlum ab Vngaria, propter ludnam Germaniam, auertcret,fî poflet : ue/ rum in Italia legatos fuifle captos à Cælariano milite, nequelàris adhuceflècompertum, necati lînt an uerôfupcrlînt : quaqiudem reuiolatælînt non induciæ modo, fedSc ius gentium: quod au* temeamobcaulàmamandati fuerint, id regem ipiîs literis déclara* turum atque notulis, quas etiam Cælariani turn interceperint: falfo deinde iacTtatû à malcwJis rumorem,quafi Tureâ rex cuocarit,ciiin tarnen publice conftet^s, qui Budæ premebantur obfidione,Tuf cicumauxiliumimploraflê: nonmulto poft captos legatos incrc* buiflê famam de dade Vngarica. quo quidem nundo ualde rex fuc ritpercurbatus, Bc cùm accepiflètin bis comités deliberandum elfe defubfidrfs in Vngan'âm mittendis, et reprimêdo furore Turdco, nonpotuiflê non animifui fenfum in bac tanta redeclararc: quam-' obrem, G force prolixior litlèrmo futurus,orarc,patienter audiantî nec enim poflê breuius rem omnê, quæ uem't in banc caufam, quan* tumuis cloquenti èC doda oratione,comprebendi: Etprimum qui* dem delibcrationis eflècaput,an utile fit non Germaniæ tantum, euâ reipublicf, ut bello Turcam lacefiàncboc autê ut melius intelli* gi poGît,expUca.curum lè rationes coru,qui bellum luadent: illos ui* dcîicet bxc feredicere : Germanos femper fuiflè babitos elfe ftrenuos non ftiæ tantum, fed nbsp;nbsp;uicinonim fuorum libertatis pro*

pugnato rcs : itaque non efiè ferendum, ut Turca, crudelis ÔC hsLï' banis Ôô nominis Cbriftiani communis idem que perpetuus boftiî* dulcicbriusFortuna, uicinum regnum, ÔCilludquidem florentif* fimum, Vngariam,Germanj'æ propugnaculum,teneat,lcd magma uiribus znirnîs mouendum ei bellum, nequedubitandumdeui* ctoria, quod fummoIcelereSi turpitudinenonetiam legiomafuc ceffione ucl iure peruenerit ad banc tantam ïmpcrqmolem : amp;b* cetampîifiîmè regnet, tarnen expugnari pofiè, necefiè tàminui* ctum, ut plærique putent ndque latis apparere turn ex fjs,quae fœliciter in ipfum geficrint, loannes Huniades, Matbias Vn* gariæ rex,ÔÔ Scanderbegus Epeiri dominus, Sf Tamberlanes Scy* tbarum Imperator, tùm etiamex ijs, quæ proximis annis ipfimet gdîêrint,quo tempore Viennam ab co defenderunt : alias enim elle T urcarû, alias Germanorû in bello rationes:nam illos Sc latrodna* rijÔC fugiendo uaftare agros, quacunque uadant,Germanos auto»

4)rtiter prgliando uel hoftê profligarc,ucl per Bonefta uulnera mot tem oppetere : cilm ergo fît lam hoftis in ipfo Germaniç limine, beV lum ncceflàriô fuicipiendum, ncque diutius difFerendum efle. Hæc quidem 8c id genus alia quidam ab ijs adferri, qui bellum fuadeant: ledeos noniàtis expendcre, qui fît Germaniæftatus, ÔCitâloqui,to taque de re diflèrere, quafî pacata fît Germania. cum interim fîmub Uübus odrjs omnia flagrent, quafî nullæfînt principuminirnp dô'æ, nulla diflidia : Confîderandum autem efle Germaniæ, quan* tüm ferre poflit,quantum fît hoc futurum bellum,Sc quàm periculi plenum, aduerflis eum hoftem, quo non fît alius in orbe terrarum potentior, nee rebus omnibus bellicis inftrudior : etenim nón uno uel altero prælio poiTe finin' bellum hoc, led nouo femper amp;nbsp;recenti militeopus fore,Ô(S perpetuis maximifcp fumptibus : ingentes qup dem eflè Germaniæ uires amp;nbsp;robur quoddam incredibile, fed no mere profundendaseiufinodi facultates atquecopias,quinpotius meliorem cxpeâandam occafîonem, differendum, quoad orbis Chriftiani potentia,rcconciliatis prindpum animis amplificata fît ÔC niaioribus firmata præfîdqs : nequidetiaimprudenter fufeipiatur, documento nobis efTe debereprælium illud Sigifmundi Cæfarisad Nicopolim, amp;nbsp;alias deinde clades, ad hoc ufque tempus acceptas: nullum enim bellum, quo quide bello fît file lacefîîtus, fœliciter adquot; hucaccidifle : Budam atque Peftam fîc eflè dubio procul rebus om^ nibusmunitasneceflârijs,utnifîfamededitionem fàcere cogantur niih'tes præfîdi'arij, uix ulla fîtfpes ea fecuperandi : hanc ipfam uerd fpem eflè incertam,deinde,Turcampoflè nouum femper exercitum

copias recentes adducere,quibus militem Germa num, longa feC-fumamp; debilitatum obfîdione,magis fatiget atque firangat, ôô annoquot; nam obfeflîs inférât î quôd fî iam prælio amp;nbsp;fummis copfls décernaquot; tur,8lt;inefuperioreuadat,maximamfore Germanis diffi'cultatêrc* ftaurandi exercitus,neque tàm fubito hoc poflè fieri,quin iam in iuquot; teriorem Germaniam ille penetrarit,et omnia pro fuo gerat arbitraquot; tu: Germaniam quoque crebris bellis exhauftam milite,cumprimis habere opus ocio, fui refîciendi caufà î quantum uero fît tribuendij Vngaris, rfeminem eflè qui nefeiat: quid enim illis inconftantius atque Icuius Cquifubinde dominos mutent,amp; in Germanosaded fint infeftis aniniis,ut Turcicum imperium longe proférant : multd igitur præftare, ut quæfunt inter Vngariam ÔC Äuftriam arces 5C oppida, turn opéré turn præfîdijs continuo muniantur : idem apud

BoBemos Zc ubicunque fît opus, fieri debere : fati'us emm hoc quam nullo fans ualido poft tergum reliVîo præfidio,bellum infers re, ÔÔ conari quas Turea tenet urbes Só arces, illi eripere : qua qiu'dé in re quod minimum pofiit eflè peccatu maximo fit futurum exitia reipublicæ Chriftianæ : fin autem ille Germam'æ bellum faaat, explicandasefleuiresomneis: banc enim efîè ueterem Sdpropriam Germanorum laudem, ut fi'cut aliéna cum iniuria fuos fines minimi folentamplificare, fie eüâ fortiter depellant periculum,amp;S pro libep täte pugnentacerrime: banc omnino laudem efle tranfinittendam ad pofteros,amp;r animofe refiftendum bofti bell urn infereti, nequete-' mere credendum ei,fi forte,poftquam belli fignum dederit,pacis of feratconditiones : banc enim eflenaturameorum, qui dominaturrt fibi propofitu babent, ut ambitioni modum ftatuere nefeiant : cum ergo uidebitur ad uim fpccftarc diligenter efle côparanda,quac funt ad defenfionem necefiaria : Sic enim futurum,ut aut abftmeat,aut fi pergaqintelligere pofiit incommodo fuo,quanto fit amp;nbsp;boneftius facilius jlibertatem fuam tueri, quam alicnam ditionem cum iniuria uelle fibi uendicare : quia uero difficile fitipfis,tantum fuftincre hogt;' ftem, fine bellum inférant, fiue defendant, rem ipfàm flagitare, ut ci uiles Germani^ fimultates atque diflidiacomponantur:Nuper adeo Ratisbonæipfis conuenifîè deprimis dogmatis, de iuftificatione,de fide amp;nbsp;operibus î ea nimirum efiê prgeipua religiom's capita : fequert damigitur hancefle doétrinam,amp; amice uiuendum,neeuHadein^ ceps mouenda iurgia: reliiftum efie nobis ab apoftolis,Ô6 póft à coil cilio Niceno, fidei fÿmbolum, quod omnes profitcantur : cilm ità fit, non oportere locum efïè difiènfionibus, nec alterum ab alte/ ro debere uel contemni uel conuierjs affîci : nec enim omnibus idem à Dco datum efie donum : Abfque concordia certè res Imperij non pofiefirmas efîè uel diuturnas, præfèrtim imminente TurcaîRo/ manos euafifiè dominos rerum , non tàm uiribus 8c armis, quàm t aftu quodam calliditate, quando id operamdabant,utquam gentemimperiofuofubijcere cogitabant ,eam ciuili diffidioôd of' fenfione diuiderent, alterius fadionis partes ad tempus defende/ rent, doneefimulutrofque opprimèrent : bacrationecircumuen/ tos fuiffe Cartbaginenfês,amp;S Afiaticos,amp; Gallos,amp; Græciam natu/ ra fàcilem atque mobilem : fie etiam ludificatos à Tyberio fuifle Get manos, quo tempore bellum in Italia moliebantur: folam Britan/ iiiam euitaffeiugum boc,quód artes illorum intelligerentjôc odium ~ ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omne

ómnc domeftîcum, in communi periculo in hoftcmefFunderentj haci'pamp;ratione concidifle tandem Romanos zPbilippum quoquc Macedonum regem hac arte Græciamexpugnaflê, comiflis Athcx nienfibuSjCorinthqSjTheflalis : Ottomannum,huius Turcicægem os primum Imperatorem cœpiflè By thinïam,diflîdentibus inter fc Chriftiani nominis principibus : ea tandem occaGone Turcam pex netraGeinEuropam,expugnaGe Thraeiam,Græciam omnéamp;Pegt;-loponeGim : imo Turcas trecentis abhinc annis rerum eflepotitos, noftrauel difcordiauel proditione:Quo tempore Byzantium urbs Qptafuit, feditionibus omne Italiam redundafle, dum hi Guelphi, ilJiuero Gibellini dicerentur, Cæiàreæ SôpontiGeiæ faclionisno*’ mina : quid Rhodonuper accident, quid Vngariæ, Sc per quam , occafionem, non opus eflé recitare : Sic adco Tureas, tenuem,obfcif ram barbaram nationem, è Scythiæ latebris prorepentem no* ftris creuifle diflidqs, nbsp;nbsp;banc impcri) molem cxædiGcaGe, dum uel

Græci patefacerent eis portam Europæ, uel Genuates, Gde Ligu* fticaperHellefpontum eos traijeerent, uel fratres PeloponeG prin* cipes, accenG mutuis odrjs, eos accerferent, alter in alterius pernici* cm, uel Epeirotac fubGdium eis ferrent, uel MyGj fua cum ipGs con filiacommunicarent,uelPannoni) fponte ipfos inuitarent tCom* munis ergo libertatis uindicandæ caulà, rationes ineundas eflé con* cordiæ, neque cogitandum, fore, ut ipGs uel ceGantibus uel faéfio* ne diuiGs, exteræ nationes in hanc curam incumbant : hanc régis eP fementem atqueconGlium,amp;r rogare,utinoptimampartem acd* plant, ab iplb Grmam amicitiam atque coniundioncm expe* dent. Ponti fex legatum eo milerat loannem Moronum, epilco* pum Mutinenlem : is de lententia pontifi'eis rogatus à Ferdinando rege Cælàriique legatis, uigeGmo tertio die Marti) uerba fadt.Cæ* faiem, anno fuperiori, cum in Aphricam iret, fâdlo per Italiam iti* Here, tradaGê cum pontiGce de bcllo Turcico, deque condlio : fedl ciimamp;Tarduares eßet atque grauis, amp;Cæfar feftinaret, nihil fiiiP fedecretum, 8c remanGflê in Italia Granuellanum , quicum am* plius deinde Gt adum negocium : ac pontiGcem quidem lempec optafle bellum Turcicum , ciufque rd caula dediGe operam , ut pacem omnes colercnt : nunc etiam in hoc eGe totum, utquæip* fiuspotifsimum intercelsionc padfæ flint inter Csefarcm amp;nbsp;Gallias regem induciæ, fèruentur : cùm autem uaria de apparatu Turci* CO diflèminentur, neque certô conftare pofsit, quorfum cuadal^*

fuppeditaturum éflê millia quinque peditum, fi Cæfàr ipfè militiæ præfitjiïn autcm,eius fummæ dimidium, atque itâ quidê egiflè cum Granueiïano, niiî forte rerumpriuatarûftatusineasredigaturan' guftias, utab ipfis auxilium ei fitimplorandum : nam alioquifadu* rum eflè quantum omninô pollit: in hue cnim ufum omniafuadefti naflè : De concilio, quæfemper ante fuit, eandem illius eflè mentem atque iententiam ut aliquando peragatur : adhuc quidem illud fu«' fpendilîcde Caciàris 8c Ferdinandiquoque regis aflêniu, quôdad concordiam aditus aliquis in Germaniapatefieri poflèintcrea,crelt; deretur : cùm autem id fruftrà fuiceptum fit,ad prius infh'tutum re/ dire : fed ut in Germania cogatur, nec ipiîus setatem ferre, quiudit debeatintereflê, uiæ quoquelonginquitatem obftarc, ccelit^niu tationem: deinde, non omnibus populis Germaniam uidericoni' modam, metum eflè,ne turbulenta fit aiflio futura : magis igitur ci probari Mantuam, aut Ferrariam, aut Bononiam, aut Placentia, quæfintomnes amplæciuitatesac pcropportunæ:ucrumtamen,fî minus hæplaceant, non ilium recufàre, quin Tridenti fiat, quodfîi ad Germanise fines oppidum : uoluiflè quidem im'tium fieri ad præ tecoffen, led propter anguftiam tempon's,ad idus Äuguftiprodu* cere, orare,ut depofitis olFenfionibus in bane cura omnes incum^ bant, Ferdinandus Sif cæteriprincipespontifiefj Sclegati Cælàris agunt grams,Ct fi quidem locus in Germania magis idoneus haberi non poflit, Ratisbonafcilicet aut Colonia, placerc fibi Tridenturn affirmant. Proteftantesuerô,nequeconciliumpontifi'eis, nequc locum, neq; quo d in decrcto fit eius fada mentio,probant,0if palam contra lèntiunt. Galliæ regis legati,cum nihil proficerent,ordi' nés in bellum Turcicum inclinarent,fuamque prælèntiam nbsp;ingra*

tam eflè uiderent atque fiilpedam Cælàrianis, ante finem comitiorii abeuntfubirati. Tridentum eft in alpibus,ad Athefim flumen,FeP dinandicæ ditionis oppidum,à Venetqs iter tridui, Verona, non bi dui. Vbi domum reuertiflèt Alenconius,rex ilico belli fulcepitcoriquot; filium : âC quanquàm iplà re iam ante reftituerat Amiralium, fibilt;^ familiärem habebat,utluprà diximus : tarnen, ne quidei uel ipfius li beris aliquando fraudi effet, feripto rem omne comprehendi iubef, bonis,honoribus atque famæ ipfum reftituit, neque uel læfæ ma/ ieftatis uel proditionis crimen ab eo commiffum eflèprofitetur,ci(^ muldam,aureorum ad feptingenta millia,remittit atque largitur,6^ has literas, tùm Luteciæ, turn alijs in locis,in ada publica referri iu/

tîet. fiiit hoc Martîj die x 11. Quum hoc tempoi« drcA Lutectsni eHêt Galliæ rex m arce Vincennia, nuncius ei nodu ucnit de fubico tumuku,qiiafi Veromanduorûfinibus in Picardiaiam imrninercnc hoftcs e ditione Cæfàris. itaqucfubitô,qui tùin aderanc forte prit» cipcs^eo mi'ttuntur, Vendomius, Guiïîus, Aumali'us, Niucmus ÂT alij complûtes maxima cum nobilitate ♦ poftquâm eo uencum eftx mera{blimdo,mcrumfiientium. Hune autem rumorem eôfuifîc nonnulli dicebantexcitatum,ut populo perfuadcretur,à Cglàriania taptati bellum,cuius ipfe rex nolebat author uideri, cdm iam prorquot; fus illud decreuiflêCjUt infrà dicetur. Quoniam is erat Germani'æ ftatuSjUt fuprà docuimus,auxiha décréta fuerunt, ÔC exercitus corn* parari iufliis,qui Ferdinandicis copfjs adiutus et audus,uim Turci* cam fuftinere poHet ac amiflâ recuperate. Summæ rerum præfîcitur de cômuni conljlio,décp CæGris etiam uoluntate, loachimus Bran* debiirgicus, eledor, qui Spira ftatim profedus, ad uiam fèlè parau Hums autem belli caulà,uintim fuit colleda pecunia per omne Ger waniam,ct magiftratui permifliimjUt fuis hoc nomine tributum in» perarent : Iblicitandos etiam Heluetios^aliofq? reges,Danum inpri* mis ItaloSjde auxilijs,placuit : adhæc,ut pacem omnes colant,nec ulkim intra fines fmpertj motû excitent, decretum fuit. Finem ha* Huit conuentus Aprilis die undecimo. Ad idem ferè remplis, or* ta fuit magna per Saxoniam fimul tas, inter eledorem principem 8d Mauriciû,qui patri nuper mortuo fucceflêrat Henrico. Lis état de finibus 8^ oppido quodâ : Pflugq caufâm non obfcurè probabat etiam MauticiuSjCommendantibus eupropinquis. Ad ciuile bellS tes omnino fpedabattnam ad arma côuocabant uteriç fuos: uetum interuentu Lantgraurj cÔpofita quieuit.Initium fuit hoc offenfionis interipfos, quæpoft audatempore,gtauiffîm5Getmaniæ uuinu» inflixi t,u t fuo loco dicetur. Et Mauricium quidê multi mirabantuif eo uehementi^ progtefrum,ut,cui turn iplè turn parens omnêpropt fortunä deberent,in eu tam acérba cogitaret. hue autem non parun» attulifiè momenti putantur ex cÔfiliatfjs nonnuîli,qui quû Georgia principi fuiflent admodum familiares,nec religionem amabant,ncc eleâorem etiâ. Decreto iam bello,cùm arma pararent omnes. Lu therus lingua populari libellum emittit, concionem militarem (eu caftrenfem. paulo rem aute repetemus altius.Primis annis inter alia feripferat, belligetari cum 7'urca, nihil aliud eflè, quàm repugnarc Deo, quinos eotanquamflagcllo uerberet, hocciusthema,Lcq

decimus unà cum reif qui s damnabat : aduerfàrrj ctiâ rdiqui dama' bant cum difluadcre bellum l^urcicuni. Itaque poftea tum fua fpon te, tum aliorum hortatu tradlandum hoc fulcepit argumentum, SC anno faluus m. d. x x v 111, edito libello, quem infcn'pfit Lantgrauio Phih'ppo, lui thematis rationem, Sf quamobrem tune temporisità Icripferit, exponit. Nam tune, inquit,m ilh's docîlrinæ tenebris,ne' mo de ciuili magiftratu reélè docebat, quam haberet originem aut quod ei'us eflêt olFicium, Plæn'que omnes, ÔC dodi quidem eriam, habebant funeftionem illam,uti prophanam,8ó confcientiæ quoque periculofàm : hoc ipfîs adeó regibus atque principibus erat perlua' fum à fàcrifîcis atque monachis, ideoq; falutis noua fubfîdia fîbi com parabant,in quibus facile primum ac potiffimum hoc erat,utmiflâs non (bliim audirent,uerumetiam largitionibus in perpetuum ftabp lirent, Cùm enim fuû uitæ genus Deo minus gratum eflê putarent, ifta querebant adminicula: teftificari pofTunt hoc ipfum,qui tune ub xerunt principes. etenim, ut alios omittâ,cum efleteditus à melibd lus demagiftratu, Fridericus princeps ualdefuitexhilaratusin delitijs illu habuit,quôd de fuo ftatu certi aliquid ex eo cognofeeret. Solus enim pontifex cum fuis regnum ubique tenebat,eratqueuelu ti numen aliquod in terris : magiftratus autem iacebatin tenebris ne gleeftus, quàm haberet illuftre teftimoniû atque promiiTum Del, prorfus erat ignotum. Volebat haberi pro Chriftiano pontifex, interim fuadebat bellum T urcicum : ibi turn nata fuit internos eon trouerfia» nam egototus in hoceram, ut cuiufmodieflct hominis Chriftiani officium, docerem. Et quia de funétione ciuili nihil erat àmetumadhuc proditum literis, adulari me pontifiefj clamabant magiftratui : nunc uCro, poftquàm illud etiam argumentum explf caui, feditioftim eflê iaeflant, cdm tarnen earn rem,inde ab apoftolo' fum ætate, præter unum Auguftinum fortafle,ncmo uel perlpicuc magis uel copiofe tra(ftarit. Inter alia uerô,quæ tum docebam,illud etiam Chrifti didfum, quod eft de tunica relinquenda cum pallio, deque perferendis iniurrjs,explicabam. quem quidem locum pon^ tifex acipfius tota fchola plane deprauarant, nbsp;nbsp;confilq eflê, no prat'

ceptijUulgó perfualêrant, errore nimirum longe peflimo. Cdm er' gó Chriftianum cognomen fibi fumerent, quidem inprimis, ac rihilo fecius in T urcam præliari uellent,omnis impatientes iniuriæ, êgo contra nitebar,6c illud Chrifti didlumfêcutus,homincm Chri' ftianum non refiftere malo, fed omnia pati debere, demonftrabam,

æillud, quódd Leone diximus eflê damnatu,thema,tuncinteralia prodebam, eoque magts id faciebam, ut Romanæcuriæ nequitiam atcp dolos detegerem . Necenimièrio pontiHcesagebantdebello, fed hoc utebantur colore,quoties pecunia uellent exhaurire Germa^ niam .itaqj meum illud thema damnabant,non eo quod bellum diP fuaderetjièd quod nummis noftris 80 opibus,ne Romam perferren tur,uiam intercluderet. Deinde,nec iliud tune probabâ, quod no ftrosilli principes ad bellum Temper extimulabant,cùm interim nul’ lauitæapud nos appareret emendatio,potifiîmiim ueró,quód mili* tiam hanc uocabant Chriftianâ,tanquam in T ureas, ut in Chrifti ad uerfarios,noftri pugnarent » quod ipfum tamê à Chrifti turn dodlri natum nomine diferepat. à doélrina quidê, eo quod ille nos refifte^ te malOjUel iniuriâ ulciici uetat:à nomine ueró,quód in tantis copqs üix quinep fortaflè reperire liceat uerè Chriftianos, Sgt;C quod T urcis plæricpfint détériorés, ciim tarnen interim fibi nomen illud omnes ufurpent:quæ fane res ad iniuriâ Chrifti pertinet,quandô nimirum ipfius nomen ad hune modum deformatur. quod tuncinprimis fie Ktjiî bello pontifex etiam intereflêt epifeopi. Cdm enim iplôrum fît peculiare mun’us, uerboDei fàthanam 8^ precationibus oppip gnare, minime decet,ut eanegledaftatione, machinis armis rent gerant. Ad ciuilem uero magiftratum ea cura pertinet, Ôô diftinefta funtofficia : ied iam olim ponrifices ilia conturbarunt, tametfi legp busmaiorumprohibeantur. Quàm infœliciter autem adhuc fint ' adminiftrata bella, propter falfó ufurpatum nomen Chrifti,res ipfà docet .amiflâ Rhodo , ÔC Vngariæparte potilîîma, uicinum plane Turcamhabemus : quàmfitetiaminfauftapontificiorum inbello focietas, pugna Varnenfis demonftrat, amp;nbsp;Ladislai regis calamitas, cuilulianus cardinalis committendi prælq fuerat author : docet etia rccens,amp;: antefècundum annum accepta clades,quando Ludouicus rex miferabiliter interij t Jfta præfatus,ad rem ipfam uenit,8ô Deunt inprimis reconciliandum eflê dicit,ôô ecclefiæ miniftris, ut ad pce ni' tentiam homines hortentur,præfcribit. poftea T urcarû religionem acimpietatem explicat,8ô Cæfaris propriê munus eflê dicit,in illunt belligerari,non quidemuindiêlæ,uel gloriæ,uelemolumentieau* fa,uerdm ex ofFicio, nimirum, ut ab iniuriâ fuosdefendat. Neque uerôCæfàrem his uerbis ad bellum excitandum eflê, tanquàm fit or bis Chriftiani caput,ecclefiæ proteêfor, fideique defenfor : nam eiuf modi titulos eflê falfos atque uentofos, ôô ad iniuriam Chrifti perlt;*

üncre, qui ibkis cccIcGam fuam defendat : edque maiorem Iiäncefle iniuriam, quod plæriquc reges acprincipes, ueræ doélrinæiîntho ftes acerbiffîmi * non ergo propter diueriàm religionem, ièd quia h trocinijs graiîànir,amp;f iniuftiffimum bellum gerit,amp;r turpiffîmauita: fecum inuehit exempla, T urcam oppugnandum efiè, uimque pro-pulfàndam. Collatione deinde facfèa^pontificatum Romanum nihi' lo meliorêeflè Turca, demonftrat, titille per iuum Alcoranum, ità pontiHcem per Rias decretales, euangelq docRrinam extinxiflê; quod ille per uim, hoc pontificem agcrc per fuam illam excommu-nicationem î utrumque uero côtumeliâm facere matrimonio,amp;S con temptælegis diuinæ, quæconiugiû inftituit,darcpcenas dicit,quan do prorRis à Deo reieCti, fcediiïïmis amorib us exardefeunt, 8^ ordf nem namræ ReleratiRimè perturbant. poftremo, de Turcarum pof tentialocutus ,monet,ne Retire bellum gerant, Rdctim hoRefibi rem eflè Riant omnium acerrimo. Hæc inquam id genus alia tra-dat in eo,qtiem diximus,ïïbro i nunc âtitértt,qiiandô CxCzns Fcr dinandi régis hortatu ^bellum ordines Imperijdecreuerunt,ake' rum fcripttim edit,' militarem, ficut dixi,concionem, ut, quicaftra Rquebanttir eccleiiæminiftri, lîcuti fierifolct,R)rmulam aliquam haberentÓó docendiexhortandi. Primumeftigittir,inqtiit, ut homines intelligant, quid deTtirca Rntiendumfit* nam fcriptu-ra tiaticinatur de dtiobus immanibus tyrannis, qui ChriRianum orbem uaRaturi fint ante Ripremum iudicij diem, unus qtiidem fal fa dodrina, de quo Daniel, pofl eum, Paulus : bic nimirtiiii eR pontifi'catusRomanus: alter uerójCopijs óó armis,Turca uP delicet, dequo Daniel capiteRptimo. QuiuolentigitureflèChrP ftiani, confirment animos, nee ullam pacem aut iticundioremui-tamSóocitim inpoRerumexpedent. nam tempus illud ærumno-Rim, quod ille prænunciauit ,iam adeR. ConRjlemur autem nos aduentu ChriRi,amp;r futuraliberatione, quaï,,Ratim poR adflidio-nes illas apparebit, 8c certo fciamusomnêm rabiem ac iracundP am iàthanæ per Turcam in nos effundi totis uiribus : nec eniin ullus unquam tyrannus ad hunc modum fæuijt,ut iRe, Danie-lis deinde caput Rptimum, quod eR de quatuor beRqs, c mari prodeuntibtis , explicat, öd Turcicum regnum ibi deferibi de-inonRrat. nam hoc eflèparuultimilludcornu,quod interilla decern cornua qtiartæbeRiæ natum fît: aclicet inimmenRim creue-rit,fieri tarnen non poflè, ut ad Imperi) Romani potentiam accedatî

t)ropîictani enîm dcfignarc quatuor fôlûm imperia, quæ fînt ordfnê fticccflura: poftrcmtim ex ijs effe Romanum : itaque nuUum eflè fu' turumaliud, quodfua magnitudine Romanocompararipoffit. Et Cfuoniam tria tantum cornua Daniel ei tribuat,quæ fit ex illis decem teuulfurus, non efïè longius aliquo deinceps progreflurum ipfius înipetum : hæc enim tria cornua iampridem efiè reuulfa, Græciam, Alîam, Ægyptum î quasquidemimperqprouincias longe maxilt; *nas Turca poflîdeat : hos intra fines atque cancellos eum includi à . propheta : fpem igitur eflê, futurum, ut ïmperrj prouinciam nub Utn deinceps occupet: Quôd uerôper Panrtoniam tumultuetur, amp;!^Germaniæ nuncetiam immineat, poftremum hune acftum fore tragœdiæ: fieri quidem pofle, ut in cas regiones impreflîonem fa* datjfed ut pacatas habeat amp;nbsp;tranquille poflîdeat,ficut Afiam, Græ* Qam,Ægyptum, non fèfe putare : nam uaticinium illud efle darum acperfpicuum. Pofthæc, reliquas partes omneis tradat, amp;nbsp;ad pœ* ritenoiam inprimis inuitat, ut magiftratui militiâ aduerius Tur* tam imperanti, præfto fint omnes, ac non modo fortunas, ueriim ttiamlèipfos impendant,hortatur :captiuos etiam,qui uel iamfunt in Turcarum poteftate,uel in fèruitutc ab illis rapientur olim, mul* ris argumentis coniblatur, amp;nbsp;ut à fpeciofa ilia Turcarum atque fu* catareligione fibi diligenter caueant,commonefacit: nam audirefê, multos Chriftianæ profeflîom's homincs ultro deficere adipiorum tdigionem, eo quodprobitatis atque fiindimom’æ fpeciem aliqua habeat î patienterautem ferant feruitutem, fuîfque dominis, licet v prophanis amp;nbsp;imprjs, fideliter iniêruiant,nec ab illis profugiant, aut fe ipfos interfidant, impatientia tædidque conditionis,uerùm ill ud, quod Petrus atque Paulus de fèruorum olFicio feribunt, in memo* riaiemperhabeant: cum autemaduerfiimChriftianos bdlum mo* Uctur,uitæpcriculumpouusadeant, quàmillis militent:namefle latrones,ac bellumfacerelândis, utDaiuelinquit, amp;rfànguinem innoxium profundere : cauendum igitur inprimis â tanti iceleris at* que flagitt) focietate. Huic feripto fubiungit rationem precandi contra furorem T urcicum, lub finem expatiatus in noftri tempo ris uitia,quæ per omneis ordines régnent, Germam'am, quæ tàm fit cornipta prorfus ÔC impura, non pofle diuturnam nec incolumem eflèjdocet. precationis uero formulamhancpræfcribit.Æternepa ter,nos quidem meriti fiimus, utaffligamur, fed tu nos ipfè plede, pro tua, non ofFenfione ÔC ira, fèd mifèricordia; multd nobis enim

ptæftatjin tuas inciderc, quàm in hominum höftium^ manus î tua cnim eft immenfà infi'nita miftricordia *, tibi certé peccauinîus,tu* aque fumus tranf^effî mandata,fed nofti pater ecEleftis,diabolum, ponti'ficem atque Turcam, ut nos affligant,nullum habere ius atiji caulam : nihil enim in eos commifimus : ru autem illis,ucluti flagello quodam uteris in nos,qui te non uno modo per omnem uita aduep fum nos excitauimus : illi inquam,contra nos cauiam nullam habet, . led uellent potius, ut ipforum exemplo grauiflîmè te Icmpcr ofièn* deremus, utimpio cultu, falfaque dolt;ftrina,mendacrjs,impofturi», latrocinfjs, furtis', rapinis, adulterris,fornicatione,ucncficrjs,tui no* minis maieftatem laederemus : hoc illis eftèt optatiffîmum : quod an tern te Deum patrem, tuiimque filium lefum Chriftum, dominum noftrum fpiritum landum,unicum ac fempiternum Deum pro* fitemur Sc celebramus,hoc illud eft flagitium noftrum atque fcelus, propter quod ita nos oderunt et perfequuntur .Si fide hanc profjce* remuSjfaÂa defelt;ftione, turn nihil eflet ab ijs expe^hindum incômo* di, Relpice nos igitur Deus pater, amp;nbsp;remedium adhibc : futît enim tui magis aduerfarij quàm noftri : ciim nos uerberant, te ipfumuer* berant : quam enim annunciamus, tuaeft non noftra dodrina : lâ' thanas autem hanc ferre non poteft,6ô tuo loco uult adorari,tudque remoto uerbo mendacia nobis conatur obtrudefe : ièd Sc in filij tul ïefii Chrifti locum Turca luum uult collocate Mahometum. ïanij, fi peccatû eft illud,quô d te patrê, tuumcp filium ac Ipiritum làndS profitemureflêuerumôif unicumDeum, certctu csiplèpeccator, €}ui nos ità doces,8lt; hoc à nobis officium requins : amp;nbsp;illi,quum ha€ de caufà nos perlèquuntur,te ipfum oderunt ÔC affiigunt. Expergi* fcere ergo mi Deus, nomen tuum làcrolàndum, quod illi poilu* unt atque déformant, iplè uindica, nec iniuriam hanc ab illis patere^ qui non delida uitiaque noftra pledunt,lèd uerbum tuum in nobis delete conantur, eoque tendunt,ne tu régnés omninô,néue populu ullum habeas, qui te colat reuereatur. Porrô,de Turcarum ori* gine incremento, quia multi lcripferunt, nihil aitinet hic aliquid annotate : creuerunt à paruis initrjs in immenlum, primus autem il* lorum Imperator poniturOthomannus, ad annum falutis huma* næ arciter millefimum trecentefimumihuic deinde fiicccdit Orcha* nés, Amurathes,qui primus per Helkfpontum in Europam copias tranfmifit,amp;: Thraciâ inuafi t,Baiazethcs,Cyrilcelebes, Mofes, Ma* homethes, Amurathes, Mahomethes, Baiazcthes,Sclymus,SoIy*

*^annus. Per hos feré dies,ÄIfon{us Daualus,dc quo didum eft,, äd Germanise principes emi'flb Iibello,Gallig regem mciifat^qui rci* publicæ tempore tarn afflido res nouas moliatur,ut CscGris ÖC ordi omnium honeftiflîmos conatus impediat: caulam uero leuem àtquefutilem obducere,propter Antonium Rinconem dC Cgfarem Fregofum Icilicet interceptos : quibus lânè quid acciderit,non G pc» tuide,licet diligentiæ nihil prsctermiGrit,i nueftigare, Galliæ rex^ to cognitOjlongc maximam fibi fadam iniuria efle demonftratjUio-» htis magna cum atrocitate legatis : eaderenonGmelquscftumcflc grauiter ad pontificem atque Cæfarem,8ô ut fibi làtisfieret poftulaG ft:ueriim fruftra : cum autem rei tanta fiï indignitas,non G poiGil* bm, nifi maxima cum turpitudine 8^ nominis infamia, ncgligcrc.

Mafj deinde menfi's die Gcunda,literis datis ad Gnatum Parifien* ^cm,ut corda noftra,fuo numine Deus,inquit,inuftret, ac fidei con-* ftantiam largiatur, amp;nbsp;errantes in uiam falutis reducat, fi qui funt,8C pacem nobis tribuat, per Gtisfadionem iniuriarum, qug mihi pro* P ter occupatum ius noftrum et uiolatos nuncios atque legatos facflg funt, aut, fi pace defperata mihi fit ad arma uenire necelG,uidoriani concédât : equidem peto,ut ad templa deorum fiipplicationes fiant, per concionatorem idoneum huius rei caufa populo reciteturj deinde, fi quis forte minus rede de fide,deque religione noGraGn-* tiat,necemendationempromittat, utfui delidi publice detpcenasi’ niando ♦ Non multo póft ad principem CliuenGm mittit Longe* uallum, qui fub æftaté colledis ibi copqs, dudore Martino Roue* wo, rei gerendæ occafionem expedabat ♦ Interea pontifex calendiss lunfj concilium indicit, æ quemadmodum non Gmel indiduiw ab fe concilium poftremo fufpenderit ad idoneum ufque tempus,’ prolixe commémorât. itaque culpamomnemàGremouet: 8lt;li* cet nunc quoque fitanceps reipublicæftatus,noluilG tarnen ait dif* ferre logius .Indicit autem inud,Tridend,adcalendas Nouembris, eoque uenire iubet patriarchas, epiGopos, Abbates amp;nbsp;id genua alios, quibusiureuel priuilegioconcilrjs interelG licet, ac (enten* tiamdicerepermiflumeft. CæGrem etiam 06 Galliæ regem inpri* mishortatur, utautipfiueniant, autlegatos mittant, amp;(uis epiGo* pis eo proficifei mandent : Germanos autem epiGopos ante om* neis inuitat, ideo quod ipGrumcauGpotifsimumSCrogatulabor hie fufeipiatur omnis. lulio menG Galliæ rex atrocifsimis ucr* bis bdlum Cæfari denunciat, ôf editolibdlo, fuis liberum Gtcit,'

Ut quacunque Vationepoflînt, terra manque xproùindasilïius de* uaftent. Paulo ante Longcuallus 86 Roflemus in Brabantiam inua* (èrant, magnumque terrorem infercbant imparatis, Sgt;C proximura erat, ut Antuerpiam caperent atqueLouanium , (èd deftitutirebua ad tormentaneccfîârijs,non poterant oppOgnare^Sf progreflî, qua* cunque uaderent, omnia populantur, Ô6 pecuniam extorquent, amp;nbsp;ui patefada tua, filio regis,Aureliano principi,Carolo, qui Lucent* burgicæregioni bellum tuncfaciebat,menfè Auguftofeieconiun gunt. In bis copijs erant à Daniæ regc miifi équités, ad cccc, præ* terDanuilIerum, Virtonum,Iuœum, capta fuit etiam urbspri* maria,Luceburgum. Rex ipfe diuerfa parte bellum mouet, 8C uaîÊ do cum exercitu profeéfus, Parpinianu, quod eft ad Pyrenees mon tes oppidû agri Rufeinonenfîs, obfîdetifed per Pedemontium ar maiubetexpedirijdudore Gulielmo Langæo,amp; in Atrebates atcÿ Morinos impetum facit, Vendomio principe rem adminiftrante. Sicadeô quinquediuerfîslocis hofteminuadit,8cmultorumiudi* cio præftabatjUnam aliquam prouinciam iummis copps oppugna* re,quod exitus etiâ. docuit.Nam ÔC Parpinianum fruftrà tentauit/t Aureliano domum reuerib,Cgiàriani,præter Iuoeum,pl2erai^ reçu* perant. per banc occafionem Antuerpia ccepta fuit muniri,quæpri us fadlê babebataditum. Bellum rex fadurus,Polinum remilîtad Turcam, oratiï, ut in prouindam Galba fibi claiîèm mittetet : cùm autem ièrius aliquantô Polinus adueniflèt, Soly mannus rem in an* ! num ièquentem reijcit« Eo flagrante bello, rex edida proponitin f hutheranos : Pariiîeniîs etiam fenatus, parlamentum uocant,graui coftituta pœna denunciat librari}s,ne quos libros damnatos atqr fo ipedos excudant,diuendant,etnominatim Ioannis Caluini librum, qui eft de inftitutione religionis Cbriftianæ. Deinde,rogatu inquiß ton's fidei,quem uocant, ieptimo luli) die decerm't, ut pro condone populus admoneatur,offîdûiuum eccleiîæ præftent,8f fi quem Lu tberanum,aut de religione maleièntientê norint,deferant: hocenim eflè Deo gratiflîmum opus. Ecclefiæ uerô miniftris præicriptaniit formula, quam in explorando ièquerentur : iubebantur.enim à de* iatoribus percontari, num aliquem nouiflènt, qui dicat non eflè purgatorium : bominem extindum,aut faluum eflè iam aut damna* turn : obièruatione mandatorum Dei, bominem non iuftificari : fo* ïum Deum implorandum eflè, non diuos : uenerationem imaginu eflèidolatricam; fendosnon edere miracula,ceremonias eedefî» nihil

nihil prodenêî leges ecclefiæ non obligare quenquam : omnibus promifcuè neceHàriam eHècognitionemeuangdijziàcram {criptU' ram lingua popular! legcndam eflè omnibus : ineptum eiîê, uuîguS dominum precariDeumièrmonelatino: fàcerdotem non condo' iiare pecçata per iâcramentum pœnitentiæ, iêd elle miniftrum,ôô be ’reficiutn Dei condonantis peccata dcnunciare tantum: ecclefi'æ non iicere quenquam aftringere peccato mortali : licere quouis tempore uefci carnib us, Hæc formula perquirendi data fuit priuatim atquc niaiiclata, fi'cut diximus ecclefiæ miniftris : publiée uero propolîtij fuitedidum quo deferri iubentur accuiàri,qui ritus atque leges: ^deGæ negligunt,qui libres habet alienos à fide Chriftiana, uel eos alqs dant legendos aut fponte per uias abfjciunt inter eunduni, uC fpargantur qui priuatis in ædibus horn's conueniunt, confia-Jiacudunt aduerla legibus ecclefiæ, qui fuas in domos Sc hortos id gfnus homines recipiunt, qui fint har um rcrum conicij iubentur intra fextum diem deferre theologis doétoribus, ab inquifitore de* hdi$, Henrico Geruafib, Nicolao Clerico, Petro Richardo, Ro* berto ßuecino, loanni Benoto, Franeiieo Picardo, loanni Mori* notnifi faciant, excommunicantur. Librarijsetiam mandatur,iï lt;luidhabeant excufumaut manuferiptum, quodaliquo modo fu* fpectumfit,autabecclefiæ confuetudine alienum, ut intrafextum diem ad illos déférant : póft, non fore purgation! locum. Quo die diuulgatum eft hoc edilt;ftum, fupplicatio faefta fuit ad templa diuo* rum, ÔC regni lai utis, amp;nbsp;conferuandæ caulà religionis,amp; circumge* ftatafuit Genefeua, tutelaris iplbrumDea, ficutlibro nono dixi* mus,8c his ipfis fere diebus exufti quidam fuerunt,propter dogma»

Docebat per id tempus Luteciæ populum, in æde faneftæ Cru* ciSjFrancilcus Landrus, Sc pure quidem. neque milîîficabat,quôcf uinum non biberet : naturane uel inftituto, me latet. In hunc or* do theologorum ingens odium concepit: cumque per emifiarios quædam illius dilt;fta notafleiit, hæc demum capita dodrinæ propo* mint. facrificium miflæ inftitutum efle â Chrifto, prodefle turn uiuis turn mortuis : orandos cflediuos,utfi'ntnobisadChriftuin* tercelTorcs dC aduocati: panis atep uini fubftantiam in conlècrationé mutari: facerdotibus tantum licere co nfecrare pane ÔC uinum,amp; at! eos modó pertinere coenam domini totâ : uota monaftica leruandat confirmatione amp;nbsp;untftione, lacramentis,eonferri fpiritum lantftum: orauone,ieiunio bonis operibus animas epurgatorioliberariî

leges ecdefîæ de iciunioamp;Sciborum deleéhi obligare confcientiamî unumeflè fummum ecclefiæpræfulem atque pontifîcem, cui lurc diui'no tcneantur omnes obedire : multaefle credenda amp;nbsp;neceflâno recipienda quæ non funt prodita fcripturïs : indulgentfjs pôtifîcfjs condonari poenam purgatorij : facerdotes, eü'am impuros uiflo-* fbSjConfècrare corpus dominï : peccata omnia mortalia eflê reuelan^ da Gccrdotijamp;r facramentalem abfôlutïonem ab eo recipiendam: ho mini cflc Iiberum arbitn'um, quo pofsit agere bene uel male, rc' furgere à peccato per pcemtentiam : non folafide, fèd percharita* tem ueram poenitentiam acquiripeccatorum remiGionem : ec* clefiam nbsp;nbsp;concilia legïumècongregatanonpoflèerrare,8c ei'seflê

parendum : ad ecclefiam pertinere ludi’cium interpretationem Icn'pturæ, fi quid fit controuerfiim. Hæc eum approbare, gillofuoconfi'rmare uolebant: ille, di'ebus aliquot interiedis,gcgt; neratim relpondet. pium fandrum efle , quicquid de bis rebus ecclefia fancfia ôô catholica tradeat : fed eo refponfo minime con^ tenu, grauiorainipfummoliebantur- ut infra dicemus. InhoC ctiam tempore Meti docebant euangelium , unus alter ordiniSi Dominicani :cumquefâcerdotum turba non obfcurum odium prç fc ferret, plæriqueciuesuehementerorabantfènatum, ne docentes impediret, omncm obfèquentiam profeffî, uenit etiam eo Gulieh mus Pareil us, qui primo quidem in urbe, priuatim,póft,inca' ftello quodam, foris, docebat. Cùm autem Cæfàris efîêntadfè-' natum allatæ literæ, quibus mandabat,nc quid in religionemu-^ tarent, amp;nbsp;ut in fontes uindicarent, interdidum ciuibus fuit, ne cuius interefîêntconcioni, qui non epifcopi Sôtrededm uirorum m andatu doceret. Hac æftate,locuftarum infi'm'ta turba Germa' niam ïtaliam citeriorem uolando peruafit. erant autem inufî' tatamagnitudine, SCubicunque fèfè demitterent, agros depafcc' bant. De Henrico Brunfuicenfi,de grauifîîmis illius in Saxonem atque Lantgrauium inuediuis, deque incendqs excitatis nonfêmd diximus : Cùm autem Imperq ciuitates,Goslariam 06 Brunfuicum, Smalcaldici foderis, perpetuis excurfionibus atcp rapinis uexaret, neCp Cæfàris 06 Ferdinand! regis parfret edidis, qui rogatu protC' ftantium,ut ab omni ui temperaret,mandauerant,bellû ei Saxo fad' unt Ô6 Lantgrauius,communi fbciorum nomine, amp;nbsp;breui tempore fuam in ditiónê, ipfius agrum omne perducunt, Ô6 arce,non procul ab iirbe Brunfuico pofitam, Vuolfrbutelû,in qua fpem omnem cob

locaucrat, dedinonecapiunt. Ipfe,non diucommoratus,aduentanCe gt;am hofte,fuga fibi falutem petit, 8C ad Bauaros cum natu maximo fi* liOjCaroIo Vidore,contendit,. In ea quam diximus arce complures repertæfuntliteræ,quibush'quidôdoceri poteft,quid ipfe,quid Ba;» üari,quid Moguntinus,quid Hcldus amp;nbsp;ait) nonnulli conati fint. Id autem fuo loco poft refereinus» Proteftantes, edito fcripro, fui fatfti caufas prolixe commémorant, 8^ non intulifte, uerdm neceftaho dcgt; fendiflè bellum iocijsillatum, demonftrant. In fuperiori conucntU Spirenfi,proteftantes Ferdinandum regem folicitaueranf,ut èc Cçfa ris amp;nbsp;fuo nomine iuberet eum à Goslarienfibus abftincre, Gcfttt mo remFerdinandus,qui turn aduerfus Turcam ipibrum haberet opus auxilqs, 8é milfis legatis acriter hominem monebat : fed tile contemn« ptimamp;faftuofè refpondit, neque deftitit. eoque fubftcuta fuit ilia, quam dixi,defenfio'. nam Spiræ Ferdinando régi demonftraucranr, nifî ille pareret edidis, non iè negleduros fociorum iniurias » Ad Idus Iulias fuit alter Imperijconuentus, Nohbergæ. ficenim dccrelt;* tum fuerat Spiræ,propter bellum Vngaricum, Aderat rex Ferdinan dusjlegatiuero Cælaris erant, Fridericus Palatinus,epifcopus Augt; guftaiius,Fndericus Furftembergius, Hugo Monfortus, ïoannes Nauius. proponit Ferdinandus» Quod exercitum in Vngariam migt; fcnnt,pergratum efie Cæfari, qui ÔC ipfe decreuerit adefie huic bello cum fuiscopqs, eoque conuentus ordinum indixerit per Hifpaniam: fed in ea deliberatione in prauem incidifte ualetudinem, amp;nbsp;conuenz tusdios in aliud tempus necefTarioreieciftèrcunque iam de fumma rei, deque præmittendis ab Italia ôcBurgundia copqs omnino fta«? tuiiïetjtunc primùm ipfius hoftium conatus erupifte,ità quidem, ut non in Italia ibliim,ièd in Belgio quoque periculum ipfi metuendum elTet: cuius tarnen rei caulam ipft nullam dederit, qui publicam trän* qudlitatem inprimis ametdcire autem ipfos,quemadmodum hoftes, indea conuentu Spirenfi nihil non tentarint, ut Heluetqs amp;nbsp;Germa* nis mditibus ad fe tradudis, belli fieret initium : Sic adeo Cæfarem, omnino præter animi fententiam impeditum 8^ retardatum efte, quo minus aut ipfe ueniret, aut etiam auxilia mitteret, quibusad fui defenfionem opus habeat:ueruntameninhoctotum efte futuz rum,utante finem anni uertentisin Germaniamrcdeat,amp;animo de* ftinatum bellum perficiat : claftem etiam habiturura efte mari ple/ nam èC inftrudam,ut T urca duplici bello diftentus, non pofttt uires omneis in Vngariam conuercere:cum in Germaniam quocp uenerit.

nihil effc præterirurum, quod ad piam tolerabifem rdigiomscon ciliationem pertineat: Cæterûm, incommodo reipublicæ maximo fieri,quód poftremi couentus decretonon omnes pareant:quofdatn enim ordines nullum mififle militem, alios mififle quidem, Ced non plencrurfus efiTe qui miferint,fed abicp pecunia: machinas etiam de^ fiderari cum inftrumento,quasnonnulli dare promiferintihancnimi rum efle caufam,cur belli adminiftratio confiftat,8lt; exercitusomnis, non fine fummo Impcrrj detrimente quiefcat;belli duces ea de regra/ uem habere querimoniam,0^ (e ipfum hæc omnia uidifiTe coram, 0^ qIlia res magni fit periculi,ucnifle huncad c5uentum,non abflt;^ gta* wi fuo difpendio: petere igitur maiorem in modum,ne tempore tarn neccfiTariOjteipublicae definu Prius,quam Vienna diicederet Ferdi* nanduSjNoriberp-am iturus ad c5uentum,de bello Brunfuicenficer* dor faótus, per intern uncium fuerat dehortatusillos abinftitutornuc autem,ubi Noribergam uenifiet,de communi confilio mifii fueruni Icgaci,quorum hæc erat orationis fumma.ne copfjs amp;nbsp;armis rem rant,hoc præfertim tempore: narn alioqui metum e(re,ne Turcicum bellum impediatur,amp; ciuile per Germania ex cite tu r » Ad ea Saxo 8^ LanegrauiuSjAugußi die undecimo refpondent è caftris ante V uol* febutelum arcem,et fuiceptf defenfionis caufas prolixe comemorant, ncc alia uia rem potuifie geri demonftrant : quanquam neceflario bellum iftud gerant, magnofq^ fumptusfaciant,tamen in Turcicum bellum bona fidefe fubminiftraiïènihilominus quae debebant auxi/ lia,neq: deinceps etiam etTe defuturos:quôd fi cæteri omnes idem fa* cerent,non efle quod difiipationc exercitus aliquis uereatunfed quid in plærifip defideretur,idmultorumlitcrisatcp nuerjs perferrhquod cum ità fit, nbsp;quia Brunfuigius aliaratione coherceri non pofsit

fpernatus uidelicet turn Cæïaris,tum Ferdinand! regis edida, Impc-* rij que décréta, orare,ne fecus hoc fuum fadum interpretentur: nam ilium unum hoc bello peti, ncque fe reeufare, pacatis rebus, omneis copias ad Vngariæ fubfidium traducere, quantum quidem ipfîpof* fint» Exitus comittj fuit ad xx vi Augufti diem.pocna decernitur ineos,qui coraitrj Spirenfîs decreto non obtempérant,fimulalia quædam gerendo bello neceffària ftatuuntur ♦ Principes nulli ade* rant, præterquam Prufsiæ magifter Vualcherus,Bambergenfîs,Ei* ftetenfisjô^ Tridentinus,epifcopi,tum illi,quos dixi,Cæfaris uicarq«

Didum eft antea de cardinal! Contareno:is legatione !ua non bo* nam gratiam inijt apud pontifîcem atque collegium gt;nbsp;quafi non fatis acritqr

LIBER J^JIit 119 acritcr CeCe LutheranisoppofuifTetjet quad rempublicam Romanam propc in difcrimenadduxifTec» Cdm abièntem plæriquegrauiccf incuCarentjab uno Fregofo cardinal! fuit defenfus. In Italiam reuera fus è Germania,Lucam uenigubi turn CçGrem pontifex Paulus ex* pedabat, iturum in Aphricam. Romam deinde cum Paulo profe* dus, non multo pôft creatus eft legatus Bononiæ, ubi demum hod anno, fubexitum Auguftimortuuseft,nOn fineuenenifufpitione, cùm paulô ante Fregofus quoque mortem obqftet» Qui familiariter ilium nouerunt,de iuftificatione hominis redè feniîfte dicunt. Fuit üir cumprimis dodus ,amp; excat eius,de magiftratibus atque republP ca Venecorum,Iiber» Hoc ipfo menfe,Ganiæ cancellarius, GulieP mus Poietus,mandatu régis, qui turn Parpinianum ibat, captus de nodcjdum cubaret,in carcerem ducitunCdm eafama Luteciam ue* nilTec, incredibilisfuit omnium lætitia.nam quatuor illis annis, qui* bus hoc munus adminiftrauit,offènderatomneis ordines, 6lt;Cègyne* cæo regis hæc illi nata fuit calamitas: inuidiam auxit eciam Amirali) coiidemnatio,iîcutantedidumeft»Magnam uero fpemaeprope certam animo conceperat,con(êquendi cardinalatus,ideôque meniî* bus aliquot ante, facris inaugurari uoluit ♦ quod tarnen plærique fa* dum ab eo dicebant,ut,quoniam in odio plurimorum erat, fuftine* tefe poflet,ac uitæ periculo fubducere,fi quandô æftus ille prorum* perctacefFeruefeeret. Tertium hoc erat fortunæludibrium,in Gai* lijs,paucosintra menfes exhibitum» cdm enim fummum dignitatis gradum obtinerent hi, quos diximus, Amiralius, Conneftablius, Cancellarius, mutuis inuidiæ conflagrarunt incendrjs, amp;nbsp;quàm fine fallaces,incertæ,lubric^lt;^ res humanæ,ruo demonftrarunt exemplo* Ad hoc tempus Otto Henricus Palatinus euâgelq dodrinam ample ditur:idem faciunt Hildeftemenfes» De côcilio fuprà diximus»pon tifex eius rei literas atque diploma ftatim ad Cæfarem in Hilpaniam mittic» Cçfar ad eaxxv die Augufti refpondeulnitidlaudateiusco natum atep ftudium erga rempublicam,fed Gallig regem fîbi confer rijdolet: hune enim prodigum efte filium,fe uero, qui nun^ ab offi* tio deflexerit,muItQ ardius compledendum efte dicit: nullum enim laborem,nullum fe reeufafte periculum atc^ fumptum, ut aliquando concilium haberetur, ut republica tota pacata, uires omnes in Tur* cam expedirentunlllum contra, longe femper aliô fpedafte : non er* go nihil efte,quod in ipiîus literis defideret:confueuiftè ilium iadare, quaiîcardinaleshabeatin fuamanuîquapropter dubitare fe,num ue* mm ij

rum niud fit:Sed utcunq? res habeat,ni’n fefe coCcientia redi,amp;adfo^ ncs utriufque notas efle pubh'ce:nimium (ànè ipfum effe lenem in il/ lum, nimiumque indulgere; nam fruftra multis nuncannis omnem ' fufcipi laborem:admonitum elTe frequenter ofFicq, remi'flas illi fæpc grauiflimas iniurias,renouata fubinde cum eo foedera, fed his omni* bus fadum efle deteriorem, amp;nbsp;fua lenitate atque patientia prorfus abuti: Quis belli caufam dederit,quis paâa uiolarit,explicatum abièfuiflTeRomç.’quid accideritinterea,nuncctiam didurum : nem* , pe, quam fuerit amans ipfe cupidufque pacis, ex eo facile poiTe degt; monftrari, quod poft inducias Nicenas, cum illo uenerit in collo* c|uium ad Aquas mortuas, eic^ lefe permiftrit, amp;nbsp;anno fequenti per Galliam iter fecerit,magna cumhominum admiranone,necjj fine re* prehenfione mulcorum: etenim ciim non ftmel fidem ille uiolant, Si fît in confilrjs omnibus ualde mobilis ac inconftans,magni certe rem fuifte periculi, quodeiusfidei fefe committeret: compertum etiam 0 nbsp;nbsp;habere fc,deliberatum fuiise tunc de fe retinendozQuod autem non*

nulli dicant, proptermotum Gandauenftmnecefsariofibifuiftefa* ciundumillaciter,idnihilefte:nameum motum à paucis quibuf* dam,amp;quidem infimi generis hominibus,excitatum, amp;nbsp;prouinciam omnem in fide permanfifse, amp;nbsp;fororem fuam reginam rjs rebus po* tuifsc mederi:confilq uero fui tunc fuifse,per Italia reuerti in Germa* niam,(ed illius precibus addudum mutaise propofitum, perep Gal* liam iter fufcepifse:quod quidem amp;nbsp;illius,amp;hberorum cius,amp;proce rum quoep literis docere pofsit: etenim ilium hoc ità uehementer ab fe flagitaise,ut honorem fuum lædi putaret,fi quidem aho,q'uam per Galliam,iter fiereuCunep iam efset in Gallrjsjillu non femel affi'rmaf fe,padas inducias uelle fcruare:portea uero ccepiffe queri,non fibi red di Mediolanum ex promi(so,cilm tarnen ei promifló hæc fuifset ad* iunda conditio,fî quidem Sabaudiç principem auunculum fuum rc ftitueret,amp;alia qugdam faceret:Abeo uidelicet tempore, diuerfislo* cis ilium contra le machinatû efse,per Germaniam,per Italiam, apud , Turcam,apud Vayuodamloannem,elufcp coniugêuiduam,etquof dam Vngarie proceres,quorum opera BudamTurca fît confecutus: Ettamenintereapulchrè difsimulafse maleuolentiam Ôômulta fibi prolixe de amicitia c5fîrmafse,captiofè nimirum,ut tempus duceret, inopinantem adoriretur:occafîonem autem arripuifsetuneprP niûm,quandô Fregofus atlt;^ Rinconus fuerunt amifsi : qua quidem de re quomodo illi làtisfacere uolueht, ipfum efse ceftem, qui fuerit arbiter

arbiter delcdlusatqj difccptator:hancigitur illum obduxifTe caufarri noui motus 8^ perturbadonisreipubh’cæ, cùm tarnen mulcó ante id facere cogita{ret:Qtu'd uero conati fint Fregofus atque R.inconus,iî* bus mandatu,per Italiam atq? T urciam,amp; quam operam ei fgpe præ ftiterintjfatis e(Tc notmuoiuifTe eniin rempiibk'catn Chn'fttanam pro ditione ih fummum adducere difcriinen: non ergo pans Nicenæ be^» neficio potuifie friu',qiii pacem pubh'camipfi uioIafTenttdeinde, fur^ timÔCocculte tranfcurriffeper Infubriam, cum exulum.comitatu, quod I'pfum capitale fit, eins regtonis coniuetudinetMarchionem Daualumabeo grauiter infimulari, iedhunc filtere Ce uoîuifïè tau dicio : cur autem illud recufarit, alias etiam répudiant fatisfadio^ nés,non efie obfcurum : fe quidem, cùm illi iàtisfadum iri credercr, traiecifiè in Aphricam,amp; milTo legato publicamei commendafie paccm: at licet ample promitteret, uaria tarnen aduerfum fe tentafse per Germaniam èc Daniam,alqfcp in locis: cogitafse etiam inuadere Nauarram : in comités deinde Spiræ totum in hoc fuiise per lega;# tos,ut difsidium religionis aleret,dum utrifque icparatim amicitiani âf^ue fauorem promitteret:conatum efse Imperij ordines à bello Turcico deterrere, foIicitafseTurcam, in Italiam mififse copias,per Martinum R.o(semum,in Germania inferiori,per Aurdianum uero principem, fîlium, in agro Lucemburgico fibi bdlû intulifsc, prius, quàmillud denunciafset : rdiquas deinde uires omneis ad Hifpaniæ fines conuertifse: hune fcilicet efse frudum ipfius diligentiæ,qui tanquot; rum illi fit largitus, nbsp;nbsp;toties ad pacem adhortatus : quod etiam ar^

efiiepifcopum Valentinum ab eo detineri capciuum, ôdHilpanis agt; fiquotnobilibus atrocem iniuriam, à Gallis, Auenione fieri fit paf» fus,nimiani hercle tolerantiam efiezNunc ergo defenfionem fibi necefsario fubeundam,quo tempore minimum ab illo fibi metuerit, propter amplifsima illius promifsa,quo tempore etiam in bellû T ur cicum fefe comparant, amp;in Germaniam idcirco redire conftituerit: Iniuriam quidem efse magnam, Beladern non mediocrem,quam ilgt; le fibi fuifqj finibusintulit, fed his omnibus non tâm moueri, quàm reipublicg calamitate : nam ad fua priuataquantum attinet,quoniani ille fubinde difeeditâ padis,multô fibi præflare,bellum apertum gCi* rere,quàm inducijs aut conditionibus infiftere,quas ad prima quan^ que occafionem ille refeindattpaeem enim infidioiàm efse plçrùnque: • nam ilium interea ftruere noua confilia, perniciolâ reipublicæ, alere fadiones, ÔC in hoc uerfari totum,ut difpendijs atque fumptibus

defatigato fibi difficultatem obijdat refîftendi Turn's : Et quum co fitingem'o præditus,liberos etiam ad eandem difciplinam inftituere: lam autemeius ambitionem amp;immenfam cupiditatem ita creuiflc, utoccukari non poflit: illius mai'ores occupafle prouincia Galliam, quæ kt ditionislmperfj:£icilium tenere nunc Sabaudiam èc. Pede^ monti] partem,atlt;^ id communire,ut facile appareat^non conftituif fe reddererfuike autem ilkuspropokti,non Infubriam modó,fed Par mam quoc^ amp;Placenciam, ac deinde Lucam atc^ Senas, póft ctiam ecclefiæ Romane ditionem inuolare,quó fie patefadum haberet iter ad Neapolim atep Siciliam : quin eo tendat, non eflfedubium amp;nbsp;cx qs,quæ per Italiam molitur atc]^ tentât,facile pofte deprehendi:Bre/ uiter, cupiditatem eiusnon certis ullis finibus contineri, ftd efte uagt; gam infinitam:Nec^ uero efte,quód patfta (eruaturus unquam pu cetur,quandiu fupererit quod alijs eripiatô^ad Ce trâsferatthoc enim animi morbo,uitióc^ metis, uelutgftu quodam,ita rapi trâfuerfum, ut omnis ctiam pietatis atq? religionis oblitus,cum T urea foedus inie ric, èC cum bofte reipublicæ non confilia modo, fed fortunas ctiam communicet,amp;nunc quoqj magnifiée iader,fore, ut noftros in Rnes Barbarofta cum clafTe ueniat: An hæc ad fanandam rempublicam,ad inchoandum concilium faciant,ipfum debere profua prudentiaco/ gitare : Semper ilium hoc egiiTe, ne quando coi'ret concilium, quod ità fuis priuatis rebus utile effe arbitretunideo ie,quum hocanimad* uertififet, aliam inftituifte rationem conciliandi per Germaniam dift fi'drj religionis,in eoqp lolilm fpedalTegloriam Dei ÔC eccleßxdigni^ tatem: quo minus ergo concilium habeatur,illi tribuendum eft’e,qui iemper impediuit,non fibi, qui tantum eo nomine fufceperitlaboris atep moleftiçtQyod fi igitur afflidam rempublicam iuuare uelit,dc# here ipfum ex officio fe profiteri illius hoftem, qui totius perturba/ tionis amp;nbsp;calamitatis eft author, qui Turcam in rempublicam Chri/ ftianum inuitat elicit,qui nihil intentaturelinquit, ut ambitioncm et animum uindid^ cupidiffimum exatiare poftit.'cum enim ad ipfum orbis Chriftiani præcipua cura pertineat ex officio paftorali, rem ip^* fam profedo poftulare,ne diutius ilium itâ tumultuari permittat, fed inimicum di left decIaret:Quod fi faciat,0^ bonis omnibus longe gra tiffimum, amp;nbsp;ad cæteros quoque reges in officio continendos, futugt; • rum id elTe perutile : nam cogendi concilij, 8d recuperandse pacis, Si reipublicæ conftituendæ hanc unam efte uiam : qua quidem in rc fi fuum ipfe faciac officium,non ctiam fe defuturum efte«

VM IAM VN OIQJV ß BELLVM ÈBR VBRBT, PO Na tifex, Augufti die x x v i, legatos mittit cardinales» pacificatores, Mi'haekm Viienfem Lufîtanum, ad Cacfarem, Iacob um Sadoletum ad Galh'æ regem, oranSjUt priuatas mi'urias,fcipublicf condonent, 0^ ad pacis confilia fefe référant » legatos quoque Tri«« üentuni mittit in (ynodum,cardinales, Pariiîum, Polum, Moro* num.Cçfar legato Vifenfî refpondet,amp;^ pontiiîci feribit ineandem propè fententiam, ut fuperioribus literis demonftrauimus » fruftra pacem fieri cum eo, qui pada non feruet : itâque rurfus monet,ucil* liushoftem CeCe proRceatur : nam fæpe confirmafTe, grauiter in eum efle uindicacurum,qui uioIalTet inducias,aut fœdus cum Turca fecif fet’.hanc unam modo rationem efle firma amp;idoneam ad conftituen* dam rempublicam. Cum his literis legatum dimittit ad xvni ♦ dien* Oclobris. Quia Longeuallus amp;nbsp;Martinus RolTemus, per ditio* nem ducis Cliucnfîs exercitum collegerant, ut fuprà didum eft,Cæ* farianijdudore principe Auraico , ïuliacenfem agrum inuadunt, amp;inccndris longe latéq? uaftant,amp; Duram, ijs locis præcipuum op* pidunijdeditione capiunt. nam ad Ciiuenfem ïuliacus Monten* fis cdam principatus à matre peruenerant » Hoe quocp tempore ex* trcitus Imperil,nulla nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vogariam perfeda, cum Peftam oppidu

fruftrà tentairetoppugnatione,domum redit, amp;nbsp;è contagione multa hominum milliadefideracafunu SaxonigduxMauriciushocinbel* Io uoluntariemilitabat,circiter xxuannorumiuuenis, amp;nbsp;è caftris quodam die progrefTus^uno folilm comitante fatellite, cum in Turz cas aliquot incidiflet, manus conferit, amp;nbsp;equo confoffb in terram dfunditur. Ibi famulus,quem dixi, genere nobilis,corpore tocofuz perincumbens,iacencem protegit, amp;nbsp;tantifper illos demoratur atz que fuftinet, donee équités fuperueniunt, qui principem eriperent, itâque uitam ei feruauit, ipfe uero, multis acceptis uulneribus,in ca* lirarelatus,non multo poft interijt. Huncfinem habuit bellum Pan nonium♦ pontifex ad triamilliapeditum auxilio miferat, Alexanz mm iiij

dro Vicellio dudlore» Exarlit amp;nbsp;hoc tefnpore bellum inter Anglos atqueScotos, cuius hseefuerat ante annum occalio, quod Scotus, quum ad auunculu Angliæ regem,tranfigendi de finibus caula,ucngt; turum fe conflituiflet Eboracum, dehortante matre 8d multis ex nogt; bilitate,non uenit. Accidit autem,ut Scoti fub initium Decembris, hoc anno, prælium aduerfum facerent» co inprælio capti fuerunt complures genere nobiles, ac fponte quidem,quód ducem contem/ ncrentjhumililoco natum,amp; ilium fibi prepoiîtûene, grauiter mo/ lefteque ferrent. Eo fado uehementerindoluitrex,domumcpreuer fus,pauló poft mortem obrit.fuithocpridie Iduum Decebris,quum ante diem odauum uxor ei filiam peperiftet Mariam: quæresdolo* rem etiam auxit, quum hærede maftulo careret. nam anno fupenori filiolos duos intra xx ri 11 horas,diuerfis locis amiferac. Vxorem augt; tern habebat Mariam, Claudi] Guifrj principis,e ftimilia Lotharin/ gica,filiam. Laborantibusadhuncmodum Scotis,Galliærexauxi* lio mittit pecuniam amp;nbsp;tormenta. Mortuo rege, fumma rei permiflà fuit Arraniæ Comiti lacobo Hamelronio, qui regis erat cÔfobrinus magnus.proximum ab eo locum tenebatcardfnalis Andreanus,Gal h'æ régi deditifsimus ♦ Diximusantea de Saxoniæ principe Henri* co,qui pro fe filiôque Mauricio,feederi proteftantium nomen dede* rat : ab eius uero morte folicitatus Mauricius, non iè teneri uinculo patris, nec ab 111 o potuifte obligari dicebat. Profligatus, ut fuprà didum eftjHenricus Brunfuicenfis,accufac Saxonem,Lanrgrauiuni atque fociosad Cameram. qui deinde citati, tribunal illud arque iu* dicium in omnibus plane caufis,menfe Dccembri,reculant,ô^ miflîs eo legarisjhoc eis deniincianqacfimul teftificantur,non fe quidemK eufare legitimam autordinariam iurifdidionem,fed iplbs repudiate indices, qui fint diuerfæ religionis, qui decretum Auguftanum,fa/ dum ante annum xu, laudenqÔCdata fide comprobenqqui propter hoc ipfum grauiter ab fedifsideant,amp; magnum odium circumferât, qui fe pro hæreticis habeanqneque fibi ius communicandum elfe pu tenqqui multisnon obfcuris prçiudicijs hoc fuum odium fæpe pro* diderint. In conuentu Ratisbonædecretum eraqut huiusanni men* fe lanuario Camera reformaretur : hoc proteftantes ita ratum habe/ bant, fi modo fuæ quoque religionis homines in eum confeiTum ad* mitterentur.itâque Cæîar hoc eis tribuit,ut fuprà diximus, amp;nbsp;Ferdi nandus quoep póft in comitio Spirenfi renouauit, amp;nbsp;lunium méfem huic emendationi conftituic, amp;nbsp;hacrationefubfîdium ab illis in bel*

T urdaim impetrauit. eteiiim fi fècus fîcret,palàm tune i lli fuo ’’antprofeflî, non modo fumptum nullum le là(^ros elîè ddneeps • in Camera,fed ipforum eti'am edi'dis nolle obtemperare«Quum igi • turhucufque nihil effet præftitum, illi, fi'cut didum eft, mifîîs lega^ tis,iudicium reculant: Camerales autem edito poftea feripto reeufa* tionem hanc rerjciunt. Nuper in comitio Noribergico placuit, ut ^dli T urcici caufa rurfijs ibi couenirent ordines ad decimum quar-fnrn Nouembris diem,{èd dilata res fuit : nbsp;brumæ tempore afper^ \

rirnojdux Cliuenfi's Duram circumfidet ac recipit, Cùm Parpp nianum Galliæ rex obfi'deret, fèditio fuit nata Rupellæ, quod eft in ^anthonibus oppidum maritimû,celebre cumprimis èC opportun no loco pofitS» Ab Anglis aliquando pofleflum fuit, fèd ad Galliæ ditionêredrjtjCarolo quinto,regc,qui patri ïoanni fucceflêrat.CatP fa motus fuit prop ter impofitûab rege prgfidium,dult;ftore larnaco, Amirali) cognato : uicinis etiâinlocis tumultuofè rcs agebatur ob fàlinarû uedigal,regi)s adminiftris quæftoribus qui eô uenerât, Kpülfis. Vbi primùm rex accepit,nouum eô prçfidiû mittit equi' tum atiß peditu : ïarnacus etiam tormenta illis omnia tollit 8^ arma, ^occupatis portis,excubias atep ftationes ibi collocat, Vltima de^ inde Decembris die rex eo uenit, 8c poftridie,pro tribunalifedens, m. d. XL n L tiim oppidani nbsp;uidni,fupplices, adep pedes ipfius proiedi, mi*

fericordiâ imploraflênt: Etfi',quo tempore grauiflïmis,inquit,eram diftentus 8c occupatus negoerjs una cum libéris meis, pro regni to^ tius amp;nbsp;ueftra omnium tutela,immemores offici},quod mihi debetis, tebellionem fedftis,excitataturba,fic quidem,utoptimo iure in uos animaduertere poffem,ac pro meæ perfbnæ conditione,prôque degt; liftiueftrimagnitudine, fatisfadionem exigere : tarnen, quodinfu^ umpopulum uti mifèricordia, non minus pulchrum 8c decorum ef feputêuiro principi, quamipfi populoeft honeftüy in officio per^ manere, deinde,quô d præfens hoc ueftrum ftudiû 8c animi prom^ ptitudinem lèueritati iuris anteponam, equidem conftitui obliuifci ' iniuriæ, quam mihi feciftis, 8c rationem habere non tarn erroris fagt; dlque ueftri, quam confuetæ meæ facilitatis, ea fiducia nimirurriy ne ^uid eiufmodi defi'gnetis in pofterum : nam alioqui dementis amp;nbsp;bem'gni principis loco fitis habituri fèuerum iufticiæ uindicem, id* que moribus ac ueftrafanè culpa,quæ profedo no debet haberi mi' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;♦

nor quam ea,quæ proximis annis grauiter uindicata fuit in Ganda* ücnfibus,quandó non fupplicqs tantum affedi fuerunt, fed liberU^

tem etiam in perpetuum amifèrunt. Quod quidem exemplum Iiecf . ab fque reprehe nfi'one poteram imitari, quia nec minorem iniuriam . accepi nec ulla re fum inferior illo, qui fie dolorem fuum ultus eft, tarnen, quoniam amore, fidelitate, beneuolentiaque meorum ere-» feere ma^is cogito, quam bonis illorum atque facultatibus locuple tari,plane uobis condono fadum, priori uos conditioni reftituo: quç tarnen ueftrafpontemihi liberaliter donaftis, earetineo : quic/ quid etiam eft ablatum uobis per hunc tumultum,ut uobis reftitua* tur,uolo. Cilm hanc régis orationem fecutus eßet auditorum ap* plaufus admurmuratio, ftatim audifâ fuit iymphonia cantorum fuauiflima, qui in turri primarij templi Bartholomeani,læritiam pu blicam ßgnificabant. Reg* deinde cœnam iplendidiilimam fenatus dédit. Altera die,rex,iam abiturus, ad populi deledos,equidemin diucriäm,ait,regni mei partem nunc diicedo,defenfiirus cam ab ho* fte.’uos hanc defendite,quemadmodum uobis plane conndo:fi quid eft ctiam,quod ad ciuitatis ornamentum ac utilitatem pertincat,non fum petentibus denegaturus. lanuarij die decimo (eptimo,Ferdi* nandus rex cum düobus filqs Noribergam uenitcomitij cauiä:poft odauum deinde diem uenit etiâ eô Granuellanus, ab Hifpanrjs, qui per Tridentum iter faeiens cum epiicopo Atrebatenfi filio, legatos pontificios ad progreffione fuerat hortatus ♦ Hoc in cofiuentu Cac* far fibi legauerat Fridericu Palatinum,epifcopum Auguftanu,Ioan nem Nauium. nbsp;Secundo caledas Februari) rex Ferdinandus pro*

ponit,3c,quia{uperioribus aliquot comitijsdécrétaftnt aduerius Tureä auxilia continua,monet acpetit,ut in cam cogitationêomnes iam incumbant,ne quid rei neceflàriæ defideretur: nunciarienimab omnibus, illühoc anno maximis uiribus in Vngariam efle reditu* rum, 8^ ut ità faciat, à nonnulJis incitari Chriftiani nominis princi* pibus: ac licet exhauftæ fint prouinciæfuæ continentibus propè bel lis, tarnen non etiam le defuturum cftê : quanti uero fit momenti, defendere Vnoariâ Auftriam ÔC Morauiam,amp;S finitimaloca,ne* minem efte fere qui nefeiat. Perfuadendi caufa recitatæfuerunt ua* riælitcrg, diuerfis locis adFerdinandum regem alidfcpfcriptæ,quaî propè omnes hoc nunciabant,Turcaminftruere nouum excrcitum atep clafîêm, ut terra manque bellum gerat. Aderant etiam régi* næ Mariæ,quæpro Cj:iàre Belgium gubcrnabat,legati, Vuirichus Criechingus, Viglius Zuichemus iurccôfiilais.hi principe Cliueii* (êm oratione prolixa grauiter accufabant,quô d ipfîus ope côfîliôqj,

îcx Galliæ, Marnno Roflêmo dudîorc, belïum ijs locîs feciflêt. iti-' ' ^ue petebant, ut ilium ad officium adduccrent, quo uidelicet à Gel driæ poflèffione decedat, damnum datum reiàrciat. Quinta de^ »nde Februari} die, Granuellanus, quid in mandatis haberet,cxpo' nit. quæ fit Cgfaris erga rempublicam uoluntas, non opus efle com-' *îiemorare : permagnam autem eius fuiflelætitiam, anno fuperiori, «Juurn ipfos coniunclis uiribus in T urcam ire nundaretur : uoluifle lt;juidem ipfum interefle bellOjamp;Tad profedlione tune omnia com paraflèjUerùm ex improuifo bellum ei fuifie motum à Gallig rege et duce Cliuenfi : quæfanè res omnem eius cogitationem ante fufeepta fuertcrit: quas enim uires explicaturus fuerat in Chriffi'ani no minis îioftem perpetuum, eas tunc fuifie coad^um ad fui defenfionem ac^ tommodare, prgièrtim ciim etiam de T urcica claflê multa iaélarent hoftes, in eaque magnum fibi dicerent efle paratum fubfidium : fed tarnen illiï in ea,quam fèmper præ fè tulit amp;nbsp;oftendit, uoluntate per^ tïianere, non fiicultates modó,fèd Só uitam ipfam atque fanguinê in bellum l^urcicum impendere decreuifïê, modó ipfi uiciffimei fe* eminoppugnartdo Gallig rege acduce Cliuenfi :quamfanc ftmamp;:illiusinrempublicampropenfauoluntas, amp;Stemporü quo' lt;luefl;atus ipfis perfuadere debeat : Quomodó Sabaudiæ ducê Gal bærex finibus eiecerit, omnibus efïê notum : idem de cæteris ilium ttiam cogitare, modó tempusoccafio detur : nbsp;nbsp;quia Cæfàr illius

impetumatqueconatus refringat,hanciftiusodi}uehementis cau^, fàm efle: nuperipfos audiflê,recitatis Iiteris,quid ille moliaturapud Turcam, quid etiam in Germania,quomodó bellum Turcicum impedire ftudeat : quia ueró dux Cliuenfis fœdere fit illi coiuncflus, conatus quoque Cæfàris honeffi'flïmos retardet, amp;nbsp;Germaniac fa lutem impediat, decernenda efÏe in utrumep auxilia,ut eorum info^ lentia reprimatur atque temeritas. Proteftantes interea Ferdinaii do regi Cæfàrîfque legatis libellum fiipplicem tradunt ♦ in eo proli' xè cÓmemorant,quid multis nunc annis aólum fit in religionCjquoquot; modo pax data Noribergæ,quomodô Camerales cam infregerint, quomodó Cæfàr ante biennium ipfis relt;fl:ècauerit, fuamquemen^ tem.explicarit Ratisbonæ, quomodó fit ibi fadum decretû de emen datioHeCameræ,ÔÔ relt;fl:è conftituendo iudicio : quid etiam ipfi turn fintconteftatipalam,nifi decretofatisfieret: cumautem hucufque nihil fit emendatum, nbsp;nbsp;ueró Camerales pergaht more fuo efle mo*

ptam, deinde, propter hon foluta ftipendia Cameræ,recufàflc pro* pterea (e iurifdiÆoncm illorum omnem: quod quid?fe faduros e€^ fe I'am ante palam in comitio fint profeffî: Nunc ergó,fi forte res alh ter fit ad ipfos delata,petunt,ne Odem habeant : neceflitateenim coi' dos ita fecifle,amp; ufos remedio legitimo,quod ius ipfum Sc æquh tas unicuique permittat : nam fi pergant ad eum modum,00 iudican di poteftatenl ufurpent, proferiptiones aliafque poenas contra fc décernant, futurum hoc non fibi tantiim,{ed amp;nbsp;reipublicg pernicio' fum : Excitatis enim^'nter ordines offenfi'onibus,amp;r exacerbatis anf mis, quum in ciuilc bellum erunt facilitates omnes profulg,quain id fit futurum utile Turcis,quam opportunum,quis omnium dubitet autignoret Quamenimfit difficile,poftquam exafperata funtO' dia, rem componere,multis exemplis pofir doceri : fibi quidemiip hil efie magis in uotis, quam ut firma pax,amp; æquabile ius, amp;nbsp;ocium in Germania conftituantur : Nimirùm,à diflidio religionis omnem hanc fi'multatematque diffidentiam oriri : difiidium autemilludex eo fonte manare,quód euangelij dodrina ÓÓ purus Dei cultus impe diuntur, quod errores ac manifefta uitia non modo non tolluntuf 60 emendantur, fed ambitionis Sf emoliimenti caula, defenduntur etiam : hac igituringratitudine Deum offenfum ac irritatum, affli' gere nos magnis calamitatibus,neque fadurum efle finem,quoad irt eo permanebimus : orare igitur,ut hue fuas cogitationes referant,amp; laltemin hoc élaborent, ut religionis caula nihil turbæ moueatut, amp;nbsp;ius omnibus ex æquo communicetur : ledquoniam id fieri non polfit, ut quidem nunc eft Cameræ ftatus, rogare, ut iuxta uetcres Imperij leges,amp; Cælâris declarationem, indicium illud cmendetur, all) conftituantur indices, Sc lites omnes eo loco fint,quo fuerunt ante recufationem, amp;nbsp;iudicibus mandetur, ut emendationis futurs formulamexadélèruent,^ contrafuperiorum annorumpacifica' tiones nihil moueant : nifi' enim ità res inftituatur, 06 idonee fibi de pace caueatur, nonle pofleTurcici belli confilium ullum habere, quum alioqui pro republica nihil non facere cupiant. Re diu muh tumque dilceptata, cum 80 Ferdinandus rex, amp;nbsp;Cælâris legati, iam indidumefle Tridenti concilium,^ C^lârem quoque ucntururn,et abfque caulæ cogninone no pofte remoueri Cameræ indices, amp;nbsp;eins emendatibnem iam eftê decretam , amp;rpropcdicminftitutumiri,amp; Henrico Brunfuicenfi,qui fit eiedus,repetenti fua,non polTe ius de/ negari, neque fibi licere pluralargiri dicerent ; proteftantes, neque conci*

toncilium illud approbate fê, nequeuenturoseô,néquèdccæteri» etiam rebus fibi fàtisfieri, nec idoneè ca.uèri nec deliberationem ub bm aliam habere iè poflê demonftrant. Ferdinandus autem rz' liqui ordines decretum nihilominus faciuntde muniejidis locis nitimis Turcarum ditioni, decontribuendis in eam rem fumptb bus, nbsp;emendation! Cameræ luli) menfis diem tertium defignant,

S^corrigendameße ftatuuntiuxta formulam Ratisbonæ præfcri' ptam ante annum undecimum : eos etiam qui recufarint auxilia con brre, fifcali iurifdiélioni fubijciunt. Proteftantes uero contra pro^ fitentur, non aßentiri fè huic decreto,quia fatßiim fit non commune tato cum ipfis confilio, quia de pace ac iure nihil certi conftitutum fît,Sc quia contributionis magna fit inæqualitas. Qiium propter Cæfaris aduentû- ad multo orauius bellum res tenderct inter ipfum atqueCliuenfeni: principes eleélores amp;alfj ordines per legatos in^ tercedunt, amp;S uix demum inducias impétrant à Granuellano, non lt;îuidem certas ac definitas, uerdm taies, ut eßet in arbitriaCæiàris, ubi primûm Germaniam tetigifièt, illas uel habere ratas, uel repu^ diare, atque interim oppidum Sittardum^ quod eft ad fines agri lu^ liacenfis ualde munitum, in poteftate Cæfaris futurum erat, donee fîle,quidfuæmentis eßet,explicaret. intereeßores hoc etiampro^ mittebantjobuiam le mißiiros legationem ad Cæfarem, deprecandi caufa : Sc Granuellanus quidem magnam fpem faciebat, fore ut be» nignum ab eo refponfum ferrent. Paefiionem hanc, legati Cliuenz

, bs, quorum erat primus loannes Vlattcnus, genere nobilis uir dodus, probabant, amp;nbsp;intereeßbribus agebant gratias ob nauatatn operam : led interea fuit commißiim præliuin, ad oppidum Sittar* dum, Marti) die uigefimo quarto î cumque fuperior eßet in eo Clb uenfîs, partim ob hanc uidforiam, partim impulfu Galliæ regis pe^ cuniam fubminiftrantis, animum obfirmabat, repudiatis induefjs, quum legati domum fedqßent. Prælrj iêcundi nuncius, magna ce-' leritate perlatus inGalliam, excitauit ingcntemlæticiam, ôôiufiîi regis décréta fuit Luteciæ fiipplicatio ♦ nbsp;nbsp;nbsp;Bauari fratres in comitio

per legatos intercedunt apud proteftantes, èc inter alias, hanc etp amproponunt conditionem , ut Henrici Brunfüicenfis ager om^ his, interea dum caufæfiatcognitio, Cælàrisaut aliquot Germai niæprincipum fidei permittatur : fed de eo nihil tum potuit decer* ni, Hocin conuentu mortuus eft apoplexia Chriftophorus Augu-ftanus epifeopus, cûm- in pofterum diem inftituiiTet conuiuium»

Erat Z familia Stadionum,homo h'tcratus,ct à ftudio pacis lïon alic*' nus. ei üiCceiTit Otto Truccefi'us.Decretum hic fadum,neque rela^ turn fuit in commentarios, uti fieri coniueuit, nee authoritatem ha* buit. Galliæ rex aÜquantó ferius accepitliteras Cæfàris,ad ponti* ficem datas, de quibus libro fuperiori diximus,idedque nunc tandc fcriptoualde prolixo refpondet. quód fibi præferri Cæiàr uelit, quafi deecclefia Romanapræclare fit meritus, eflêridiculum atque leue : nam nee illius maióres, cum fuis,nee ipfum etiâ deberefecum, bac quidem in parte,componi : fcilicet egregium e((e filium, pri* ma laude dignum, cuius exercitus patremfamilias Clementem ièpti mum,obièdit,uexauit, cepit, Só primam orbis terrarum urbem di* ripuit,amp;S templa deorum immortalium non uno modo polluit, iicc ullum ibi flagitq genus atque libidinis crudelitatis prætermilît, qui ludibrium etiâ adiunxit ip ie huic tantæ immanitati,quandó uo* ta nuncupauit in Hifpanrjs,8ó fupplicationes decreuit pro liberation ne parentis,quem ipie domi captum aróaflïmè detineret : fuos ucro inaiores,Gallip reges,inde à CaroIis,Martellis,Pipinis,Ludouicis, omnia femper fecilie, turn amplificandi cauia turn ornandi porifices Romanos : Multis uerbis ilium prædicare fuam diligentiam atque ftudium erga rempublicam, fed longe rem aliter habere, fi rede iu* dicetur : nam illius auipicqs atque dudu maximas copias efle conef fas à barbaris no ità pridem,in Vngariaiemel et iterum,in fi'nu Am bracio ad caftellumnouum,in Aphrica póft,ad Argieram. quo fibi nccefiario turn proficifeendumefie dixerit, quum reuera fugeret,ac Germaniam hofti iam aduentanti rclinqueret, Illius culpa, Vayuo* dæ Ioannis filium infantem,00 fratrem ipfum Ferdinandum,amp; Vn gariam in hanc incidifle calamitatem : iadare illum,quafi confirman dæcaufâ pacis, ad Aquas mortuas uenerit: in eoautemfi quid efle poteft laudis,hoc fibi potius deberi,qui prior ad ipfum in triremem alcendcrit, ac liberos quoque fuos eo poftea milerit,quum lane ma* gnum eflet periculum,8(5 ab eo,qui nihil cuiquam fidat,ctab Auria, claflis præfedo,uerfipellis ingenij uiro : póft, iter illu feciife per Gal liam,rogatu quidem fuo,Ied,ciim prius iple per legatum literis et internûcqs hoc ab Ie petr)flêt,óó Mediolanû offerret: obducere qui* dem ilium nunc^lias caufàs, uerùm neceffîtate coadum propter mo tum Gandauenlem, iliac tranfiife : quód deliberatum fuiflê dicat,ut retineretur,falfum efie, nee in mentem fibi ueniflc unquam : Sabau* diæ duci nullam ab fe fadam iniuriam, led cum ille ÔC dotem amp;nbsp;hæ* reditatem

terctur, ÔC legatos mih'tcfquc fuos uiolaret, armis atque in (èfc repegt;-tiuifle,quæ iure confèqui non poHèt, præfèrtim, cùm lUe plæraquc omiùaCæfàrisimpulfufaceret icui nimirum hocfit familiareatque propriunijUtaddefeÆonem hominesalicnæ ditionis impellat, poftincalamitatemadducat: exemplo efîê Borbonium,5ô Sabaugt;

Salafïîorum principem, Brünfm'cenfèm Henricum : fed propi'nquis ÔC agnati's ilium eflê grauem atque dam nofum,Chrp ftierno régi Daniæ,Ô(S Ferdinando fratri, Sc fibi cumprimis, qui fo* rûremeiushabeatin matrimonio natu maximam : Qhjôd Vngaria Turca nuper inua(èrit,occupata urbe primaria, non fibi fed illiatc^ Fatri tribuendumefiè, qui Vayuodæ filiolohæredi fi'nt infidiati, bdlumc^fecerint:ln comitio Ratisbonæfblicitatos fuiflêomnes or ineSjUtconferrentauxilia, uerbo quidem,in Turcam, fed reuera in miferuna infantem j quem illi fortunis omnibus euertere cogita^ ^ant: Quoties in Gcrmaniam legatos mifit, nihil fè fecifle callidè, nihil infidiofè z falfo etiam fibi tribui, quafi fatfiiones alât, ÔC utrP lt;luereligionifèfauerefimulet: nam Germaniæ fàluteamp;T concordia fuam quoque fàlutem contineri : quæ fua fit etiam religio, neminem latere : mififîê ueró nuper eó legatos, grauiffimis de caufis helium Turcicum difTuafifle : quam autem falutare fuum fueric fonßlium, eius belli iam hoc teftificari longe calamitofifiimum cuen turn: illius autem eo fpetflare omnia confilia ut Germaniam in perpétua diflenfionc diftineat, quo magis opportuna fit 86 idonca fer-nituti : lam uero, quanta fibi fit ab illo fada iniuria,uiolatis Rinco-ne Ô6 Fregofo legatis, no turn efîê omnibus : Ô6 tarnen facinus hoc abillo fic defendi,utiure quoquecæfbsaffîrmet : Quæfueritipfô-i^m caufà legationis, demonftrari pofîê tabulis interceptis : reipu-hlicæ nimfrum, præcipuè ueró Pannoniac Só Germaniæ falutis Qufa fuiflê amandatos ad Turcam : nam ilium abfêcrebró folici-tarijütcumChriftianispacem colat : ipfumueró fêrnper adea re-fpondere, non fibi cum gente Chriftiana j fed cum Carolo 86 Ferdinando rem efîê, àquibus iniuria fit affelt;ftus,86 quorum infini-tam cupiditatem ferre non pofsit: Ciimergó proditionem illis intentât Cæfàr, iniuriam conduplicari, de qua nunquam fibifatisfa* cere cogitarit, Ô6 per ludibrium ferc femper refponderit : ita-quefenunquamdifsimulafleCOnceptamofFenfiônem,86 fatis præ G tuliflê, nifîbi ßusfieret, nonfeneglcdurum cfTe contumeliam: iin üi)

Prius autcrti omnia fe centaHc,quàm ad arma uenirct, et archiepilco pum Valentinum eo retinuifle, ut uel hac ratione fuos recuperaret, quos turn adhuc uiuere putaflet : fruftra uero confumptis omnibus confilfjs, ad extremum uenifle remedium,amp; bellum, cuius I'lle füll' fèt author,defendifle : Turcarum Ibci'etatem ab illo fibi dari cnmi' ni,quam ipfe,cum fæpi'us ambiret, conlequi non potuerit,amp;',utcon fequeretur,annuum iHi dare ftipendi'um non recularit : fiiam autem iftam cum Turds amiciti'am, non ad ullum reipubli'cæ detrimentt^ fed ad utilitatem fummam fpe(ftare,fi modo non obftaret fummail' bus ambitio: ftu's nempe maioribiis hoc efle tributum cognomen,ut Chriftianilsimi dicanturî meo quoqueueftigidlepermanfurumef fe,Dei beneficio, neque commiHiirum ullo tempore, quo minusea di'gnus appellatione uideatur : atrocem igiturefle iniuriam, dumin omneis populos hanc de fecalumniamillefpargit : cuius enimhoc elïet,non dementie,led furoris,adiuuare conatus ilh'us,amp;r augerepo tentiam, qui paulo póft tibi fitexitium allaturus ipficTridentinuni ctiam concilium ab le minime tardari uel impediri : nullum enimex eo compendium ad le redire, nbsp;à fuorum maiorum exemplis atque

more hoc efle perquàm alienum,qui concilijs omnem amp;nbsp;operamâ^ * fidem læpe præftiterint : ilium uero fie rapi tranfuerfum odiolui,ut nullum non criminationis genus attingat : hoc etiam eius efle ingC' nium,utimperare uelitomnibus Sc eriperelibertatem t atqueifl' terim tarnen hanc liiam cupiditatem fic ilium occultare uerbis ad Ip^ ciem compofitiSjUt etiam pietatis primam laudem fibi deberiputeK Quae cum ità fiht,orare, ne calumnijs fidêhabeat,amp;Sita dele ftatuat, nihil efle,quod non reipublicg,amp; ipfius,86 ecclefiæRomanæcaU la uelit, Paulo ante hoc tempus, morte obijt Gulielmus Bellaius, Langæus, de quo non lèmel eft fadla mentio, fummæ uir dignitatis atque uirtutis, ÔÔ præcipuum Gallicæ nobilitatis ornamsntum, ob infignem dolt;n;rinam,eloquentiam, ulum reru,amp; fingulareminoiu^ ni fundiione dexteritatem : longe nimirum diflimilis àplgrifquerc' gum lelt;ftatoribus,qui fuas modo facultates amplificare ftudentu'pl^ autem, ingeniopræditus heroico,loliim eo lpelt;flabat,utfolidauir' tute fibi ueram gloriam compararet,amp; fidelem operam,luo prind' pi,uel cum rerum luarum dilpcndio,nauaret. nbsp;nbsp;Supra didumeft

de concionatore Parifino, Francilco Landro. ciim is ad dodrinæca pita propofita relponderet ambigue, docendo pergeret, diebus aliquot ante pafcha iulTus eft in carcerem ire, theologorum hoc fuit' faeftum

factum impulfùjqui ilium ad proprætoremaccufàrant. Diebus aliquot poftea rcxuem't Sangermanum, quod eft infra Lutcdam quinque milliaribus'jOppidulum amp;nbsp;arx,adSequanam,amp;Sccrdor làctus de re tota, Landrum euocat ♦ Illc, quum eo ueniflèt, perter^ tefadus quorundam uocibus qui regem uchementer exacerba* turn eflè dicerent, non præftitit earn conftantiam, quam ab co com* plures expectabant, ÔC redire iuiïiis Luteciam, Aprilis die uigefî* mo nono, cogitur ea.' quæ prius docuilîèt, deteftari fua uoce. nam CO die conueneruntinædeprimarialènatores, qui parlamenti no^ mine cenfencur,item magiftratusomnis, pretor urbanus,8^theo* logi,maximo numero:deinde templum fuit occlufum,et lèptum ap* paritoribusarmatis, qui populum illincarcerent. Vbi confederunt omnes,recitantur ipfius dogmata,amp;rogatus de fingulis quid lèntiat, cxillorum arbitrio refpondet,6lt;^ erratum ab iè fuifle pronunciat, amp;nbsp;obfequentiam in pofterum poIIiceturjSc ea dodrinæ capita,quæ pri mum theologi,pôftetiam confîliarij regis,ipiî propofuerantjpro lie^ fis atque pijs agnofcit* Eodem modo fuitadum paulopóft, licet nonitàfolenniter,cum alteroquodam populi dodore, Depeniîo; quicum primo non ufque^adeô clarè fua retradaftet, alio quodam diecoaétus eft in condone ad populum explicate fingula diftindè et aperte,donee tbcologis,qui aderant,fatisfa(ftum eftèt» Vixit in Gai* lijs Clemens Marotus,qui non fuperioris modo, quæ paulo fuit intf cultior,uerùm fuæ etiam çtatispoé'tas omneis,populari fermone Ion gefuperabat» Latinæ quidem linguæ non ità magnuhabebat ufum, feddodorum hominum confuetudine multùm profecit: neceratfe* fèquicquam in poetarum Iibris,quod ipfum fugeret,ità quidem,ut ex illorum fcriptisplæraquetraduceretad fuum inftitutum . fie ex Tibullo, PropertiOjNafone quædam tranftulit in fuas elegias,difsi* mulanter tarnen : exCatuIlo autem epithalamium fumpfit Herculis Ferrariæducis amp;nbsp;R^atæ Armoricæ, Ludouici xii, Galliarum re* gisfiliæ:uertit etiam primum metamorpbofeon Ouidrj librum elez gantifsimè» Poftremis autem annis banc feribendi facultatem ad faz eras literas contulit,eiûfque confilij fuit,rhythmo Gallico pfalterium omne Dauidisexprimere,(èd morbo fublatus,ad quinquaginta tan* tùm pfalmos abfoluit,qui nunc extant, ô^non line fummi ingenrj ad miratione leguntur ♦ nihil enim eft illius oratione fuauius, nihil puz dus,nihil illuftrius,nihil magis proprium SC concinnum.Edidit auz Bern illos hoc anno Geneuæ, quo fefc receperat, cûm in Gallijs pro*

pter Lutheranifmi fufpitionem parum effet tutus, triginaquidem P/almos edideratantebiennium,Luteciæ,fed magna cum moki# ftia:nccenim prius hoceilicui't,quamtheologi Sorboni'ftæpro/ nunciaffent,nihn in eo concineri IibeIIo,fidei Chriftiane contrarium, Iftud fortaffe non ufcp adeo noffrum ad infticutum pertinet, fed tàm excellentis artifids nomen exteris etiam popuh's commendandum ef fe putaui, nam in Galhjs uiuitad omnein poftentatem, amp;nbsp;plænque ffciudicanr,non fem ere futurum, qui uirtutesiiïiïisin boegenere pof fft adæquare, amp;nbsp;quod de C, Cæfare didtTuIîi'us,à fehbendoß/ nos hommes decerret, tradarunt idem argumentum

dem îilo dodiores,ucriim ad earn uenuftatem niinimè accedût, Ligt; bro deci'mo didum eft de archiepiïcopoCoIonienff,quomodo fuam ecckfiam cuperet emendari,ncqj fuæprouineiæfynodum illam progt; baretjUtcunqj liber ipffus nomme bac de re prodijffèt: ciim autem in comitio Radsbonç decretum effet fadum,amp; im'undû epiCcopiSftum à CgGre,tum à legato pontificis,utm fuis quifep finibus piam emen«» dationem mftituerent, l'IIe fuorum ordinum agitconuentus, hi fünf, clerus primary templi, Comités, nobib'tas, amp;nbsp;ciuitatum iegati\ Rc delibcrata,placuitomnibus,mchoandun^içffè tarn pium opusatc^fa lutare, negocium ergo dat quibufdam, utracionem ab'quam futuræ reformationis Rn'pto concipiant, amp;nbsp;de uiris bom's eccleffæ miniftn's circumfpiciant’. Scriptum iHud tbeologis Colonienfibus mitti'r, amp;nbsp;ut è ftens bteris ludicium faciant, (êntentïâmque fuam offend dant, petit; fedquumeiusdefiderio non Qtisfierct,ncceffent quos populo rede præfîceret, Martinum Bucerum ad Ce uocac Argento/ rato,quem et loannes Gropperus magnopere Cemper ei comendaue^ rat,3^ipCe quoqj per colloquia /âtis exploratum babebat ♦ fs, quum ’ anni fuperioris menCe Decembri uenifCetthuius anni principio, man datu prmcipis, Bonnte ccepic docere,quod eftad Rbenum, circitet quinque Cupra Coîoniam m/niaribus, oppidum nbsp;nbsp;Ad Idusdeinde

Martij nouos agit côuentusordinum epifeopus, Bonnte,8^utde pia reformatione deliberetur, petit : ciim autem clerus neminem ad hoc deh'gnaret,reh’qui ordmes ab archiepiCcopo contendunt, ut pro Cuo iudicio dcligac homines ad earn remidoneos, Bucero munusboc , îgitur committitjUt dodlrinç Chriiiianx capita con/cribaf,8(f quo re fCCius omnia ßeret, Saxonip principem elediorem orat,ut Pbdippum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

Melancbtbonem adiungat.aîm is ueniûet,8^à Lantgrauio,loannes j PiCtorius^acperCeéium effet opus,archiepiCcopusiIIad primarif tem^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

pli Golonienfisecclefiaftidsmittit, qui funt omnes illuftribus nati fatnilqs,amp; ut dus libri dogmata diligenter expendant,petiu Deitl^ de ad X X11 lunq diem,aîterum indicit conuentum,Si reformationis librum illis exhibens,orat,ut iînguli ordines deligantnonnullos,qui cum fuis eum librum euoluant, quo tolerabilis aliqua Reri démuni pofsit pia conciliatio: fed hi, quos diximus,ecckfîaftid,pertiz naciter hoc urgebant, ut Bucerus inprimis amp;nbsp;alq quidam nuper inlt;f ftituti dodlores populi, loco fubmoueantur : póft, ampîius delibe* rahdi fpacium de libro, poftulant, Si cum reliquis conferre confilia recufant» Ille, quanquam uidebat, quo confilio moram interpono rent,tamen,ne quid defiderarent,deliberandi tempus conceditrquodl autem de Bucero fubmouendo dixerant, eiufquecollegis, non reçu** labatjG uel faliæ dodrinæ, uel impuræ uitæ quifpiam eosconuince* ret:eiufque rei probandæ facultatem eis non femel detulit,paratus ib loscxhibere legitimæcognitioni, Cum igitur in eo res permane/* ret,illilibrum aduerfarium parant, antididagmauocanc* ineius libri prçfatione,poft magnam uim conuiciorum in Lutheranos,da# risuerbis affirmant, fub imperio Turcarum malle ftfeuiuere,quâni fub magiftratu, qui reformationem illam fequatur arque defendat, huius autem libri fuit author, ut aiunt, amp;archite(ftus,Gropperuse Nam is, etfî Bucero fueratadmodum familiaris ante biennium in co mitio Ratisbonæ,quanquam inde domum reuerfus,uehemêtercunî nonarchiepifcopo tantLim,fed paftîm apud omneis prædicauerat, Ik tet crebras ad eum dediflet ôC amicifsimas literas, tarnen, cum res in turn eiïet deduda cafum,ab eius amicitia fe totum auertit, princis» perelidojcuifortunam omnem debebat,in adueriàriorum caftra tranfijt:idem fecit Bernardus Hagius,CancelIarius,ambo fàcerdotqs mukis opimi, Bucerum uehementer oppugnabant theologi Cololt;? nienfesjà grauifsimis lacerabantconuicqs : ille uero difceptationem fieri petebat, amp;nbsp;dodrinam hanc uelle fe contra ipibs tueri profiteba# tur in omnibus conuentibus ♦ Ad eius quocp defenfîonem Melanch* thonlibellum tune emifit, amp;nbsp;ad modeftiam illos hortatus atque ftu^ dium ueritatis,quàm tetros defendant errores, oftendit ♦ Saxoniae diixMauricius leges aliquot condit ad hoc tempus, quæ per ipftus! ditionem feruentur : ac initio quidem populi dodores amp;nbsp;ecclefîæ mi tiiftros hortatur,ut officium diligenter faciant, pure doceant euange lium,præluceant honeftis uitæ exemplis,hortentur homines ad pre* catiotiem ac mutuam charitatem,uitia rcprehendatit achter, præ^*

fraÄOs ab ecckfiæ communi'onc fe parent, affen dente fflagißratUjdOif nec refîpifcant: eos ueró,qui ne fic quidem emendantur, magi'ftratui déférant* Deinde,quoniam luuentus eft ueliid feminarium tarn cccle Gæ,quàm reipublicæ,treis li'tcrarum ïudos inftitui't, Mifense, Mer/ (èburgi, Portæ: finguh'fquelociscertum numerum attn'buit adólci« fcentum. his omnibus uidum præbetatqj ueftifuni,magiftris etiam annua ftipendia foluit, S)C in hunc ufum applicat corum coHegiorum prouentus in quibus ah'quandó monachi uixerantamp;id genusalq; ftudiods concedit fex annos,ut ibi doceantur.'Exqidem quocp bonis Academiam Lipfenfem augetóóamplificatduobusaureorumillibus annuis amp;nbsp;modrjs aïiqtiot frumentitmendicationem quocp prohibée, ut fubueniatur familqs egenis, pecuniam annuam certis locis defi*

gnat* Pofthæc,rjs qui puelias deuirginant,nec in matrimonium du cunt,hanc pœnain ftatuit, ut, eciamiî póR illas elocent acnuptui tra/ dant,in carcercm tarnen ducâturradulteros autem gladio feriri iubet; ' uiros nobiles,qui ducunt uxores,illas,quibufeum antea confueuerût, itâ muldatjutipforum bbcris,qui nati funt ante nuptias, bonorum, quæ pendent ab ipGus benefîcio, poflefsionem atquefruitioncm adi mat* CæCar intérim ab Hifpanijs cum claflè Genua appellit,amp; Mafj die XX vfjdatisillinc literis ad Saxonem,Lantgrauium arque focios: quoniam ipfîs de pace publica iîc iam antea fads caucû fuis edidis,de* inde,quia breui fucura fit etiam emendado Camcræ,hortatur,ne re^ eufent aduerfus Turcam auxilia conferre, de cuius non folùm appa# ratu longe maximo, fed aduentu quoque, cerds literis arque nuncijs cÔftet.Ex Nau io,qui profedus ad eum fuit,rem omnem de comitqs acceperat * eodem edam tempore conuentum indicit Impcrq ad ultk mum Nouêbris dicm,Spir^.Genua deinde profedus,in colloquium uenit cum pontifice, Bu(feti,quod eft inter Placentiam atep Cremo^ nam,ad Tari Huminis rjpam,oppid5*Ibi rurfus ab eo petit,fîcut ante per liceraSjUt Galliæ régi fe profiteatur inimicumtfed ille non hoc ex pedire reipublicae docebat,in eoep permanfit.FiIio fuo Petro Aloïfio pontifex nuper attribuerat Parmam atque Placendam,quas à. Cardi nalium fenatu,'fada permutatione, confecutus crat : Sc quia ducum Mediolani fuerunt hæ ciuitates aliquando,petebat,ut Cæfar autho/ ritace fua filio pofteffîonem confîrmaret,amp;infignia principatus mo^ re foicnni conferret : id uerô Cælàr, qui Mediolanum obdncret, ac fui iuris nihil imminuere uelletjcecufabat* Pontificis etiam hoc fuiflt;^ G confilium aiunt, ut Cælâr, accepta pecunia, nepotem Odauium

crcaret Mediolani ducem ♦ Cgßr,abrupto colloquio,nc diutius bn^ pediretur,quum Florcnuædud Cofmo mediceo,Rorc£inam arcsrri atcp Liburnïjquas ad hociifque tempus habebatin fua poceftare,tra^ didiiïet,acceptis ab eo diicentis aureoru minibus,amp; amph'us c0,progt; greditur. Pnus autem,quàm ex Hifpanqs dccederet,fî{nim Philip pum dcfîgnauit regê, ÔC in matnmonium ei dédit Ioannis Lufitaniæ régis filiam,Mariam. Hoc etiam anno, Sigi(mundus,PoIonig regis SigiCmundi fîlius,in matrimonium ducit Ferdinandi Romanorîi rci» gisfiîiam Ehfabetham* Henricus Brunfuicenfis,ad Cclàrem in liam profeduSjCremonæ grauiter acculât proteftantes. Aduentangt; te iam ex Italia Cælâre cum copqs, proteftantes, qui literas eius,Gegt; nuæ datas, nuperacceperant, ad xxini lunq diem,SmakaIdi3ECon!» ueniunt,amp; de legatione ad ilium mittenda,de rebus ad agri Brunfuilt;« cenfis tiitclam atc^ fcedus pertinentibus,de Mauricio prindpefolici:* tandOjdeSueciæ rege,deOetone Henrico,de Vuolfgango principe BipontinOjde Monafterienfî epifcopo,qui quidem omnes cupiebant infœdus recipi, délibérant, finem habuithic conuentusxxi die luf ij«, Paulo fub hoc tempus,Cælâr Angliærex fcedusfaciuntaduer fus Gallig regem,qui Scotisopem ferebat,utfuprâdidura eft. hanc uerofocietatem grauiter tulit pontifex, ideócp Galîicam amicitiani’ fibi duccbat efle necefTariam, Cùm fub exitum IuIq,Spiram Cçfar ueniffet 5 proteftantes eo mittunt legatos, Francifcum Burcartum, Georgium Bemelbergum,Chriftophorum Veningcrum,Iacobuni Sturmium. AdmifTi die lêcunda menfis Augufti, propè in eandem fententiain uerba faciunt,ut ad Ferdinandum regem fuprà fecifie, de monftrauimus, exitus orationis erat,ut dicerenc,fi quidê idoneè fibi caueatur de pace,fi Cameræ iudiciû emendetur,uti I^tisbon^ nuper decretum fit,fi contributionum tollatur inæqualitas, non fe defutu^ rosefie publicis neceffitatibus : quod ad Henricum BrunCuicenfem attinet, fenatum fibi dari, caufamque cognofci petunt, amp;nbsp;ilium,qui prior uimfeciflTet Goslarienfibusôlt;Brunfuicis,iurepulfum acpro«* fiigatum elTe, liquido fe demonftraturos aiunt. Cæfar ad ea, per Nauium,prærente Granuellano,biduo póft,non efte quod amplius requirant : fatis enim ipfis efte de pace cautum fuperioribus decretis: Camerç iudices, indida caufa remoueri non poftèu'am Odobri men fe futurUjUt de ipfîsinquiratur,nec impunè fore, fi quid in eis culpæ refîdebtt:contributionum moderationem,nifi de communi omnium ordinum uoluntate ac confîlio, fieri non pofte : refpidant ad prsclèn^ 0 0 iq

tem reipublîcæ ftacnm,amp;,quia maximi' fit res pericufi, nifj fubuenia/ tur quamprimum,auxih'a conférant aduerfusTurcam, reliquorum ordinum exempio ; fibi nuncefle ton's uiribuseundum in Galh'ærc^ gem ac ducem Ciiuenfem, quo fuos ab I'niuria defendat : Henricum Brunfuicenfem uehementer urgere refti'tun'onem: i'taque,quid in eo fit ipforum uoluntans,oftendant. ini,refponfum hoc in literas refera’ rijfibique dari petunt,ut diligentius expendant:annuit Cæiàr,6^ polt; ftn'die Spira profecflus Moguntiam contendit, Eoufque iècutilega'' tijCum fcriptum illud accepiflent, Granuellano fimul Nauio refe^ runt,quamobrem fibi de pace non fit fatisfâélum, amp;nbsp;Cæiaris dedara tionem Ratisbonenfem, de qua fuperiorilibro diximus, urgent, prorfus eadem petunt, amp;:,quia de caufa Brunfuicenfi copiantaudiri, nullum amplius habere fe mandatum in eo, demonftrant, Illi ue# rôjCæiârem aliter facere non pofle dicunt, amp;fuperiora repetunt, Brunfuicenfem, nifi reftituatur, ipfum hauddubie rationes initurum eflTe docent, quomodo fua recuperet : cum igitur in eo permanere^ tur,Iegati difcedunt,ut fuis renuncient» Spiram uenitad Cgfarem, archiepiicopLis Colonienfis,8^ pro Ciiuenfi intercedit, ied id fruftra fuinnifi enim â Geldriæ pofleiïîone prius ille diicederet, nullam pa^ cis mentionem Cæiàr audiebat» Et quum Saxonicus legatus, man# datu fui principis,GranueIlanum,Moguntiæ, pro Ciiuenfi depreca# retur,acperfuadêdi caufa, reipublicædiceretpriuatam iniuriam efle condonandam, præfertim iam imminente Turca : non effe difceflii# rum à propofito Cæfarem,ine reipondet,qufcunqj tandem fit futu# raTurcarum imprefsio, Diximus antea,quemadmodum Hildef# femenfesjproieda religione pontificia, uenerintin feedus protefian# tium : epifcopus autem eins ciuitaris, Valentinus, grauiter eos SCad Cameram 8lt;^ad Ferdinandum regem,amp; nunc etiam ad Cæiàrem ac# cufabat, quod ueterem rel«gionêamp; ecclefi^ ritus mutaflent,quód no uos inftituiflentpopuli dodores, quod Miffàm abrogafient, quod antiquæreligionisfedatores muldarent, quôd non aras tantum Si baptifteria,fed templa quoque diruerent,quôd ecdefiafticorum bo/ na mobilia, fupelledilem omnem ôi ornamenta partim amouifiènt, partim ad Ce receptis dauibus detinerent,quôd nuper etiam ediris lu# dis,uirginem Mariam rdiquofquediuos, per ludibrium uulgo tra# duxerint,quôd ipfius iurifdidioni fc fubtrahere cogitarent, quod in proteftantium feedus atc^ dientdam feièdediflfent, quôd monachos amp;nbsp;id genus alios,ad fu? rdigionis ob(èruationem,ui cogèrent,Si cos,

Z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui

qui non cflcntobfecuu,palàm afRcerent c5tumdijs,amp;^ fînibus enam exterminarcnu Hac audita criminatione,Cæfar,Âugufh'die fexto, Vuormada dat literas ad illos,amp;graiu'fsimè comminatus mandat, ut amp;religionem Si quecunq? alia in priftinum ftatum reftituant,donec publicè dccrectim aliquid fucht» Triduo póft, Mogiïtia dat literas aJ fenatuin Colonienfem » audire fe, concionatores quofdam in hoc eiTetotoSjUtipiôsabantiqua religione dimoueant,qiiibus tarnen ipft t fortiter adh uc reftiterint : id autem pcrmagnæ fibi uoluptati efte,

monere, ut in co permancant,ôlt;^ cities in oftîcio contineant : hoc fibi longe fore gratifsimum,et ipfa quoque re,fuo têpore declaraturum» In tandem propè fententiam pontifex quoque tum ienatui fcrip(egt; tat. itâq? conuocato populo ienatus mandat, uc his cdi(ftis pareant» Calendis lunij pontifex collegisprimarii templi Coloniæ, icribit» inhacanimi folicitudine èi. dolore, quem percipiat ex archiepiicopi uefania, ualde fe recreari fortitudine ipibrum atque pietate,quae non ipiîs tanttim,ièd et uicinis omnibus perquàm fit iàlutaris : quodl cnim amp;nbsp;ampliftîma ciuitas 8^ prouincia tota fit incolumis, poft Oe« inimortaîcm ipfisacceptum efte ferêdum: itâcp permagnas ipfisago tegratiasjob tam ftrenuè iiauatam opera, eiufqj rei perpetuain apud fe futurs efte memoriam: licet enim officium fecerint,tamen propter rem amp;exemplum,faceri,plurimum fe ipfis debererucruntarnen opus dfeconftantia, uel co maxime, ne, firelanguefcant, archiepifeopus, tum forte fupevioreuadet, grauiterin ipfosuindicet: fine ergo forgt; tes in defenfione nominis diuini ÔC catholicæ religionis, SC fuæ ipib-' rumiibertatis atque falutis, quam impiushærefi'archa ftudcaceuers« tere totam èC labefaâare : non quidem ipfis opus efte monitore, fed tarnen hocetiam ueluti calcar addere fe uoluifte currctibus.et rooare plurimûjdenc operam,ne ille,qui fît indignus nomine archiepifeopi, nobiliftîmam ciuitatem concagione fua Iædat:nec^ pro paftore ilium habeant fed pro hofte:fe quidem neq? confîlio nec ipfa re defuturum ipfis. Has literas loannes Poggius,pontificis apud Cefarem legatus, Moguntia mittebat illis Augufti menfîs die xxv. Paulo ante hoc tépus,Galliæ rex in Veromanduos cum exercitu profedus,oppidu' lum Landrefîum Cçfari adimit,amp;opéré prgfidiôcp munit. His ipfis quotp diebus, BarbaroffaTurcicuslegatus,dudore Polino Gallo, magna cum clafte Tollonû applicuit,quod eft prouincig Gallig oppi dum atep portus inter Maftîliâatc^ Niceam.eius deaduentu rex ubi çognouit,Ângianu Vendomenfem cûcopqsôC triremibus illi mittic

auxilio^poftea fimul ambo Niccam uerfus contendunt,amp; alm oppii# dum atque portLim^Augufb menfisdieuigefimocepi'flent,arcanob fidenu Alter Turcaruin exercitus in Pannoniam irruit,Qiiinquec^ cleßam oppidum,Slt; urbem arcemque Strigoniam capit, Albarn au# tem regalem expugnat ♦ Milèrac auxilia pontifex, Baptifta Sabello, lulio Vrfi'no,ducibus:uerum f) paulo feriusadnenerunU Theologi Parifienfcs, ubi de Landro amp;nbsp;Depenfîo triumphalTent ad eum mo# dum,fi'cut diximuSjdodrinæ capita promulgant ilia nimirum,quae » fuprà daQjimus concionatori Landro fuifle priuatim ab illis propo fita/untautem numero ad xxv. Res a(n:a fuit LutecigCalendis Au gufti,8d per præconem tuba conuocato de more populo, recitata fuc runt dogmata,poft etiam typis excufa,mandata regis,qui Smilla fan# ciebat,amp; graui denunciata pcena, ne quis omnium contra faceretaut doceret, edixit, addito etiam decreto de perueftigandis Lutheranis* Tbeologi præcerca,nouiciîs ipforum profefsionis, amp;nbsp;fjs qui nomen habent à lauri bacca, cæterifque mandant,uthancformulamfequan# tur. alioqui contubcrnio iplis interdicunt » His illorum dogmatis aduerfarium deinde icriptum edit Caluinus,amp; antidotum Hocat,eof# que multo iale perfricat,0^ eodem fere tempore libellum emitut,lin# gua Gallica icriptum,de fandforum reliquqSjUt amp;nbsp;hæc ætas amp;nbsp;pofte ritas uideat,quó fuerit delapfa religio:fed ea folum,quæ funt ipft no# ta,recenfet,Ô^ optât in alfjs quoque prouincijs idem fieri. Sunt autem in eo numero, præfepe,cunæ,lintea,præputium, languis Chrifti, par tim purus, partim aqua dilutus,hydriæ nuptiaruin Cana Galilef,ui# num,quod tunc exaquaCIiriftusfecit,fuppellex ultimç cocne,quani habuit cum apoftolis, manna populi Ilfaelitici: crux, calamus, claui, fpongia,lancea,coronarpineajUeftis,calcei,fudarium,Iachrymç Chri fti:lac,interula,capilli,cingulum,crepida,pedines,annulus Mari^uir ginis: pugio amp;nbsp;clypeus archangel! Mihaelis: occiput,mandibula,ce# rebrum,digitus Ioannis Baptiftæ: cathedra, pedum, milTaria ueftis, cerebellum Petri: deinde,corpora diuorum, amp;nbsp;quidem uarqs in Io# ciseadem. Oftendit autem, quanta ueneratione populus haec omnia fit profecutus,CLlm ea facrifici non fine precio illis exhiberent,amp; e Ion ginquo fpedlanda proponerent,rem uidelicet nihili,friuolam, ab ip# fis propter quseftum excogitatam,amp; quae propius infpedta,nihil ha# beat præter fucum ôd umbram. Cactcrum,in Belgica duæ Hint ur# bes potilfimum, hoc nomine célébrés, Treuirenfis Aqucnfi's. hue enim, uilendi caufa reliquias, utaiunt, confluerc foiebanc homines, etiam

ctiamex Pannonf}s Bfÿn’coqiium lèptimo quoque anno, uÉ mai'or efiec authonïas amp;nbsp;admiratio, ftias mcrces ncgociatores illf proferrent nbsp;nbsp;Cgfar Moguntia Bonnam uenît Gcundo flummetdo

cebatibi turn Bucerus,utantè dixinius,5ô Calpar Hedio quoqj, Ar gentina nuper accerfitus ab archiepilcopo, uir etîrigenq ualde (êda^ tijamp;T ad docendum populum inpn’mis idoneus. Erant utérque non innullo difcriminc, maximé,præfènt3bus Hilpanis: Cæfàretiam,ut cos dimitteret, ab archiepifcopo per kgatos contendi't : Melanch^ thoniam antèdifceflêrat : illietiam nonmulto póft, l'mpetratadp miflîone,amp;r confti'tutis eccleGjs atque miniftris, domum reuerterût, Inde Duram Cælar petit, quum ad Augufti diem uigefimum fccundum eo ueniflêt,poftridie mi'flo præcone, deditionem fibi fieri poftulat:nifî fanant,bellum denunn'at 4 Milites præfidiarfj contem P tim relpondent,neque fibi periculu eflè dicunt ab illo, qui iamprp dem fitfadus elcapilciüm »nam rumor increbuerat, Cæfarem, quu poft cladem Argieranâ,ex Aphrica domû rediret, faifto naufragio, perqflê : amp;nbsp;fige opinio fie inlèderatailimis populi Cliuenfi's,ut etiam dlis,qui ié non uidiflê modo Cælàrê,lèd conueniflê quöCß dicebant, uix crederent « principi quoque fuit idem perfualum,fatali quadam credulitate. fiuius autem figmenti putantur authores fuiflê Galli,ne Cliuenfès remonelcerent,ac Cæfàris potentiam ueriti,paci{cerentur» Bo dato refponlôjCæiàr, communitis caftris, Sô rebus omnibus ingt;-ftrudis, Augufti die uigefimo quarto,prima luce, tormêtis oppidS oppugnat,poftea milité immittit, Hiipanos maxime,quoru erat ingt; gens alacritas. rj fæpe repulfi,quum plurimos é fuis defiderafiênt,n5 priusconquieuerunt, quàm ui caperent. oppidanorum eafortuna fuit,qug folet eflê,quû ferro uia fit et aditus« Porrô,caput hic often tari folebat Anng,qug mater fuitMarig uirginis,eôcpueniebat quo^ tannis magna hominû multitudo, ad uigefimûlèxtum lulfi dié, qui confecratus eft illi diuæ : fed Hifpani uieftores,caput illud,inclufum auro, magna cum pompa religiofè deferebant in ædem Francifea^ norum,ne in ilia ruina amp;nbsp;rempli côflagratione periret. Oppido di repto 8c incenfb, Cæfàr progrefius,ïuliacû, ac deinde Ruremundâ, quodeftad Ruræfluminis amp;nbsp;Mofieconfluenté,oppidum Geldrig munitû, deditione capit. nam Duræ calamitas inopinata, magnam omnibus trepidationê atep terroré attulit. Ruremunda V enlonum petit. eo tandem ad ipfum in caftrauenit, dux Cliuenfis, comitatus Hcrico Brunfuicenfi, etiegatis archiepifeopi ColonienfîsHermâni#

cumC^ fupplcx deprecarctur, Brunfuicenfîs etiâS^iegiü ueîicflieiv terinterçederent Cæûr tandem confiirgit, ÔC Aurakæprincipi ac Granuellano dat negociût,ut leges illi prgfcribant.His ergo côdirio-' nibiiSjin gratiani Scptembris die fcptimo, recep tus eft. ab ecclefîac cathoh'cæ religione non difcedat: fî quid mutauit,reftituat; fidem 8^ obcdientiam CscfarijFerdinando régi ÔC Imperio promittat t fœde/ ri Gallico Dam'co renuncict : fedus nullum fadat, in quo nonamp; Cælàr Sgt;C Ferdiriandus ipforûexdpiantur hæredes : à totius Geb driæ polïdlione decedat,amp; iulîurandû populo remittat: ad recupC' randam Geldriam fi quæ forte loca dedinonem làcere reculent,au xilia Cçlàri fubminiftret : CçGrinuicem illi prouinciâ ïuliacenfem, bello nuper acquifitam reddit duobus exceptis oppidiSjHensber' go Sittardo . quæ fibi retinet ad tempus,donec de ipfius fide com pertum habeat ÔC oblèruantia. Dum in Cliuenlêm Cælàr uadifj GalliæreXjper Campaniam petit agrum Luceburgicum,Slt;S forons filiam Ioannam,Cliuenfi defponlàm etpublicè traditâante bienniu, uti fupra diximus,accerfit,tradudurus earn ad maritûdbatilla qui* dem inuitilfima, ficut ante quoquedemonftrauimus, ueruntamen auunculo régi morem gerebat ♦ Additus autê d fuit à rege cardinal lis Bellaius, epilcopus Parifienfis, tanquàm unus omnium maxim^ idoneus, quiamp;animum ipfius flederet,totius itineris elïêtcogt; mes .Cuinque iam pcrueniflèt inSueflîones,inde petituraregeiUi ecce nuncius adfertur de fubiugato Cliuenfi. quaquidemre uehc' mentcrexhilarata, nonfibi uerendum amplius, amp;quorlumcares pertineret,fatis uidebat ♦ nec aberrauit : nam eo cognito, rex admo' dum fuit perturbatus,itàc^ domû ilia reuertit. Iplè uero progrclTus nihilo lècius, Luceburgum urbem rurlus occupât fub fine Septem bris, habitadeliberatione, munit. Hoc etiâ tempore, Britain niærex Henricus,fœdere nuper aflbciatus Cælàri, copias aliquot militûtranfmittit in Belgiû,qui Cglàrianis coniundi,Landrefiûob' fident. Interea uenit Metim,initio menfis OdobriSjmiflu CgûriSj CarolusBoletus iurecôfultus,et primis aliquot diebus, cÔmunicat» cû lènatUjCu monachis Sgt;C ecclefiafticis confilio, quum ex cocionato ribus al terû,ad le uocatû,acriter obiurgafict,mandat, ut ante triduU excedat urbe,neq^ lcrmonê deinceps cum ullo due conférât, capitis denudata pcena,fi fecus faciat. pôft,ad idus Odobris redtaturedb dum Cçfaris,quo lènatui mandat,ne quid noui dogmatis admittât, Sgt;Cin fontes animaduertant. itàque lènatus cdicit duibus,ut antiqua

fdigionem colant, ut fufpecTtos improbatos fibrös intra (èptirnuw diem proférant in medium,utccclefiæ legibus pareant,ut diebus ue^ this ab efu càrnium abftineant, ut ordinis eccicfiaftici uiros reuercti ter habeantjUt qui propter diuerfàm religionem (èfè dederunt in cli' tntelam atque fidem proteftandum, intra ccrtum tempus ei renüiv dent:qui fecusfecerint, ijsóómuldfamamp; exiliumamp;S alias pœnas, pro cuiufcp meritOjConih'tuit. Barbarofla cdm arcem Nicenam fruftra circumfideret, copiæ etiamCæfaris exinfubriafuperuenp rcntjDaualo duftore, maturius pauló,quam tempus anni poftula/-bat,exercitum in hybernajToIIonum deduxit. hoe enim oppidum ei rex attribuerat iuflïs illinc emigrare ciuibus 8c incolis. nbsp;nbsp;V

bant hoe anno feditiones atque turbe per Scotiam,diuins procerum animis.nobiles enim ini,quos in Anglia eaptos fuifle diximus, libc' ralitcr à rege dimifli, rebus eius uehementer ftudebant: cardinalis autem Scotus, qui magnos haberet in Gallia cenius annuos è facet' dotris,amp;: regina Guifij Hlia,regis Gallig partes tuebantur. A' mot' te Scotiac régis, Henricus ocflauus in hoe erat totus, ut E duardo fi' lio fuo f eginula Scotiæ nuper nata defponderetur. in ca re bona opc ram nobiles illi,quos diximus, ei nauauerant ï quum lacobo Ha-meltonio gubernatori perfuafiflènt, eardinalem Andreanum capi' Unt,8c reginam in arce quadam obiïdent, Só confcÄis Iiteris,matri' monium illud ratum habent ♦ öum autem Galliærex confilium hoc turbarct,nobilitas etiam reginæfortem indigne ferret, amp;nbsp;Hamel tO' iiius in alteram partem tranfiret, difeeflum fuit à padKs : itaque bel' lumrurfus incruduit inter ipfos, Anglos,ut infra dicetur. Bel lum etiâ erat Daniæ regi cum Cæfàrianis Belgis, propter Chriftier'-num regem captiuum « amp;nbsp;ille quidem proteftantes de auxilijs inters pcllabat, fed hi caufamhancadfœdus nihil pertinere dicunt» nam cautum eratjfi religionis nomine bellum ei fieret, ut tune communi' bus auxilijs defenderetur. Cliuenfis,fa(Qa cum Cæfàre pace,lega' » turn mittitad Galliæ regem, eiufque fœderi renundat,amp; uxorem fi' bimitti petit, pro cuius tranfitu fidem publicam Cæfàris impetraC-fet.Rex legato refpondet. quo minus ei fit ôô uxor tradita,amp;S miflûs etiam exercitus, per fè non ftetifle,ucrum ipfius falt;ffû efîê culpa, qui ,hunciarit,nequcpatère uiam perealoca,nec alimoniam fubmini' ftrari pofiè : quicquid promifèrit,liberaliter fè præftitifiè,etaliquan to plus ctiam quàm deberet : iplum uero minus reèlè feciflè, qui fui generis amp;conditionis oblitus,in talem fèruitutcm fcfè coniecerit:ad

neptem quodattinét, licere ut de paren tum atq? etiam lUitis uoJun/ täte cognofcat î fe quidem ipCi nulla re deuindtum amplius eße, Cac far, compontis rebus per Geldriam, Otßobri menfe Landrefium • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uentt J ingenti cu excercitu. uenit cti'am co Galliæ rex, ton's uiribuSj

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnino res ad præhum fj3elt;flabat : fed quum annonâ intulifiênC

Galli, filentio nocflis illinc difeedunt, necdeprebenfum hoc ab ho* fte fuit prius,quàm illuxiflêt, tunc demum infecuti,poftremum ag' men morantur,amp;r coplures interficiunt.Et quia iam fuberat hyems, Cælâr nihil amplius tentandum exiftimans, cum ad obfidionem Luceburgi copias aliquot mififlet reliquum exercitum dimittit. Landrefrj militabat Caefari uol untarie Mauricius, qua quide re ma* . ' gnam fibi beneuolentiam 06 aditum ad illius amicitiam comparauif.

Perhyemem,LotharingieduxS6alfj quidadepaceintercedunt,fed id fruftra fuit.C^far Land rcfic domum i euerfus,Ferrandu Gonsa* gam,proregem Siciliac mittit ad Angliæ regê, ut eum aduerfus Gai lum amplius excitaret. De Guliclmo Furftembergio diximusno fèmel.’is fadus alienior à rege Galliæjper Granuellanum fîbi uiamfa cicad Cglàris gratiâ : utep fidem fu«âapprobarct,collelt;ftis in agro fua copijs aliquot peditû, media bruma Luceburgum petit, 86 Cæfaris copijs fêlé coiungit : fed ciim Galli,ductore Longeuaîlo,cÔmeatunî intuliffent, nulla re perfc(fla difcedit^ multis ex frigore defideratis 66 inedia» Supra didûeft,Imperq conuentum à Cj:fârefuiflèindidû ad ultimum Nouembris diem: proteftantes ergo Francofurti prius côueniuntjSô de rebus ab fè tradandis in comitio,deliberât. amp;nbsp;cùm propter beliû Gallicum rcs extraheretur, Saxo 06 Lantgrauius,dagt; tis ad Cæfarë Nouembri menfe literis,ad comitia fe uenturos dicut, fi quidem ipiè ueliiat, 06 fibi focijfq,' publica fide caueat.Cælâr ad ea^ Bruxellæ,Decembris die dedmo,fèfe uenturum, 86 lanuario c|uidë menfè,refjpondet,ac fimul cautionis formulam mittitn'llos uero,qui fuis hoftibus fide ucl paÆone fîntaddi6li,excludit,GalIiæ regis défi M.D. XLUiL gnâs emifiârios occultos. Initio deinde lanuarij mefis è Belgio pro fedus, Spirâ uenit. huius mêfis die x x 1111 fuit magna folis ecliplîs, interdiu, fie ut ab omnibus non fine admirationc côfpiceretur : Luquot; næquoCp tres hoc anno fuerunteclipfèsplenæ. rjrsnimirumprodi' giofa, 86 quam à Caroli magni tempore nô accidifiê phyfici dicunt. Cardinalis Farnefius Alexander, itinere fado per Galliâ, Cæfârctn cuntem ad comitia conuenit, ab ecfcp Vuormaciæ dimittitur. lega-tionis caufâ fuiflè putatur,intercefiîo de pace. Frequens admodum fuit hic Spirg conuentus, nam 86 Ferdinandus rex,Ô6 eledores onu fl«

nes,quod rare fierifolet,amp; plærique omnes principes aderant,æ itgt; hisctiâiCliuenGs,Äduenicnti Saxoni,quod fuit x v n i die Februari) mcniîsjobuiâ profedi Hint Lantgrauius,archicpifcopus Colonien^ , iis,Fndericus Palatinus, ÔC Sicih'æprorcx, biduo póft fitinitiu,

proponit CæGr. Quibus de caufis, Hifpania reliifta, riirius in Ger' mania iter ftifteperit, S)C conuentu hunc indixeritjiteris fuis Genuæ datis explicaflê : nee opus eflè repeterc ièu comemorare,quantdpere fàlutê reipublicæ fèmper amarit,quô uidelicet domi côpoiîtis rebus omnibus,inCbriftianinominishoftêarmafumerentur:idedepfupe riori comitio Ratisbong diligenter egifle de côparandis copqs ÔC aie xilijs : ÔC quum anno fêquenti bellû aduerfus illu fufeeptum, minus folieem haberet exitû,in poftremis deliberationibus placuifiè,finit!

• malocapræfidijs tantum Sc opéré, hoc quidêin tempore,cfte cornu nienda : iam, licet ipfè turn uehementer optarit adefie bello, pro fiii muneris ratione,tamen,quibus rebus,et per quem fit impeditus ad' hucateptardatus, notûcfie publicè : nam impulfuftipendiocp GaF fiæ regis,anno fupcriori,Turcica ucnifiè claftèm in mare EiguihciJ» ^inSabaudig ducis,Impcri) principis agrum inuafiftè,amp;S capta Ni* «a cum portu,magnis uiribus arcem rjs locis obfèdiiîè,et tormentis acriter oppugnafie : ac licet fuis copfj's aduentantibus obfidionêfbl' üerc coadi fint, tarnen in alia tum împerij, tum Hifpanicæ ditionis locaciraimtulifiê bellum,amp; in hoc nuncefie totos,ut omnia difpcr' dant tin fummum ergo periculumSc extremum fere cafum rem fflè dedudam, ac nifi coniundis animis Sc uiribus oceurratur,futu' ï'unijiitferó nimiscalamitatem fuam Germania deplorctamp;?agno' fcat : fè quidem ijs mails optafiè non femel mederi, fed inferente fibi helium Galliæ regc,diuerfis loas,nec in Germaniam redire,nec^ fua

ipfis auxilia coniungere potvüfle : Cur autem Germaniam Tuk lt;^a tarn confidenter petat atque tentet,cur etiam in ilium fufccptabel fa tarn infceliciter adhuc adminiftrata fint,hac efle caufam, primiim quódde diffidio religionis, de publicis amp;nbsp;priuatis ordinum ofFenx fïonibuSjde ftaturerumS^ ijsquæ geruntur inImperio, finguli» temporibus, per Galliac regem illecognofcat, ad quem ifta perfc' rantur : deinde, quod in Galliæ rege fauorem amp;nbsp;auxilia fibi paratt ' cflèuideat, utproximis comitijs explicatum teftimonijs atep litcris^ nunc etiam ipfa re demonftratum fit: quanquam utile reipublicæ fuiifetjhos Galliæ regis conatus opprimerc ftatim et refècare,ne lou gius uagarcntwr, tarnen placere fibi, quod in proximo Noribergac

* I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PP “i

conuenturclponfum eadcrededcrunt : quia ucro die communem omnium Sc immanidimum hoftem in rempublicam Chrifti'anam excitât ÔC arniat,exiftimare fc,fore ut hoc beUum,quod ipfe iam in il lum neceflario fufcipit,nô fècus habeant, quam fi in Turcam ipfuni; fu(cipiatur:forcetiam, utnon foliim adiones illius atque confiliX damnent, fed opem quoque fibi ferant, quo nimirum ab hofte do* meftico liberatus, uimomnemaduerfus Turcam explicarepoflîtî Cæterùm,audirc lc,non abfque moleftia, quæ décréta fint auxilia co mitfjs anteadis,non efle collata ficut oportuit,et (erius multo,quant expédiât reipublicæ : cum enim in qs Ferdinandus rex frater ijiem fere totam collocaflet èc fiiperiofuannorum fiimptibus exhauftus non itamultdm ipfe præftarepoflet, Turcam hoc anno proximo rurfus alia quædam ademifïè nobis oppida arces,quæfane dadcs potuiflet euitarijfi quidem auxilia decreta,fuo tempore fubminiftra ta fuißent ; Quum is ergo fit rerum flatus, ciim in hoc Turcaiotus elaboretjUt expugnata Vngaria,tanquam propugnaculo,et multis iam patefadtis uijs, Germaniam debellet, quum res I'pfa poflulet ut Pannonrj liberentur, ne uidelicet deflituti T urcicum imperiufubf re cogantur,Sc ex amicis fiant hofles,petere,ut de re tanta deque per petuis Sc contineiitibus auxilijs délibèrent, non defendendi tantiim fed Sc inferendi belli caula. quo uidelicet ab uxoribus 6c liberis èC a communi patria,peflis hæc omnium nocentiflima profligetur : Ad ilia uero quod attinet, quæ magnum hucufque publicis adionibus impedimentum.intulerunt, cuperefe, quantum omnino poffit,re' medium adhibere: Sc de religione quidem Icireipfbs, quantusla* bor flius interuenerit fblicitudomultisabhincannis,acnuper etiam Ratisbonæ : fed ciimibi nonpoflet iniriconcordia, reiedfam fuifle caufiim ad concilium alidfque couentus : ac deinde folicitatuffl ‘ ab fe pontificcm,concilium indixifle cui lane decreuerit iplemet in* terefie nifi' Galliæ rex bellum fibi mouiflet : Interea quid adum fit* c fuis hoc ipfos legatis hauddubie cognouifle: nunc uerô,ciim idem adhuc maneat diflidium, reipublicæ lane uehementer incommoda, petere,dilpiciant ac fecum ipfi cogitent,qua potilïîmùm uia toUi pof fit Sc emendari,fibi que rationem illam,quæ uidebitur ipfis optima, demonflrent : ut etiam Cameræ indicium, publicæ pacis uinculum S)C firmamentum,Iegitime conflituatur,8c iam anteale prouidille,ef deinceps quoque nihil in eo prætermilEirum. Eodem die Ferdi* nandusreXjperlegatoSjdeTurcaru excurfionibus multa locutus, auxilia

îuxih'a peh't.Statim pofthæc,S?xo,Lantgrauius sitt^ fbcrj,ad Cæfa* î’cni orati'oneconucrG,fcis,inquiunt,inuilt;5liflîmeCg(àr,quei'nadmÔ ^um inde ab initio teftifîcati fumus, udle nos in hoc ampliffîmo con , feffu caufam explicare fufceptæ defenfionis aduerfus Henricû Brun fuicenfem : eiufdê nunc quoque fumus uoluntatis atq; cofilij : neque dubitanius,quin audita re totà,caufæuobis apparebunt graues atè]^ Hiftæ^quamobrem et ea defeniîo nobis neceflârio fufeipienda fuerit, Si^illinonliceatintereiîeconcilio principum : lèd quia uidemus ib lumingerèreièipfunlhuicconiêflui, nobis minime comprobantb bus:quod unu poflumus atep licet, ne uidelicet deliberationes pubit ^tardentur aut impediantur, profîtemur nos illû non habere nec 3gnofcere pro principc,Imperij,nec etiS uelle ius aliquod nofl:ru,per ipfius præfèntiânobis deminui, . Brunfuiceniîs ad ea, mox è Ueftb gïOjper cancelIariûjSaxOjinquitjLantgrauius atq? focij,uiolato iurc diiüno humano,perruptis Imperij legibus fraÔta fide publica, per uim Ô(S fummâiniuftitiâ,prouincia mea me fpoliarunt. quo qub dem nomine ipfos ad Cameræ tribunal accLifaui: quod ciïm itàfit, neclocûin Imperij iènatu habere pofrunt,amp;:,fi quem habuerût,euni liocadmifib facinore,iâamiferunt,6lt; dignifunt,quorû confuctudb îiem omnes defiigiant:fi uero res ità ferat,utin publicis deliberatio* ribus mihi fit ipfis affîdendû, profiteur,me nec hune eis locu tribue# re,ncc aâiom' meæ quic^ uelle propterea derogatum eflê. nbsp;Pro te*

ftantes iam turn cupiebant facfli fui rationê,et rem omne comemora* rc de fcriptô,ne uidelicet illius criminatio uera putaretur, aut in anb mis hominum defixa maneret: lèd per Fridericum Palatinum atquc Nauium Cæfar petebat ab ijs, quia multus iam eflêt dies, ut differ-' rent, fimul affîrmabat le uelle diem ipfis deiignarc, quo fua propo^^ nant. itaque morem illi gerunt.Et quoniam in conlèifu principum,’ Lantgrauius tune forte proximum habebat à Brunfuicenfi locu,Io* annes Palatinus princeps,Simmerius,uitandæ fimultatis caufa coiv furgitjamp;S médius inter utruncp fedet,profeirus antea,ne fibi fuæépfa miliæfraudi fitiftudautpræiudicet» monitu Cæfaris id fecifiepu^ tatur, pridie Saxo amp;nbsp;Lantgrauius Fridericum Palatinum atep Na^ uium orauerant,efFicerent per C^larem,ne Brunfuicenfis in commu nem cœtum ueniret : id autêimpetrari non potuit,cum Cæfàr illû ex cludi non poflê diceret,nifi caufis primùm explicatis, Galliærcx,qui facile poteratfeire, Cgfàrem de iè grauem habituram querimoniâ adl principes, legationê decernitampliflimam, loannê Bellaium cardi^

nakm, Francifcum Oliuerium Akoconium, Afrkanu Manenim, prætorem Diuionenkm « Hi quum lanuario menfc ueniflent Nan* ceium,oppidum Lothan'ngi'æ ,fubfiftiint,5c cautionem Cæfaris ex^ pedant. fœdakm enim rex prgmikrat Spiram,eius rei cauG, cum K tens ad Cæfarem, Sópriuatim etiam ad principes eïedores, quibus literis petebat fuis kgatis publica fidecaueri. Cum autem fere fub exitum Februarijjfcecialis eo ueniffetjindutus uefte foknnijficutfie* ri confueuit (iftitur â Granuellano, cui Só literas reddit fui regis ad Cæfarem kriptas, ciim aliter non poflet, lui cauGm aduentus ex* plicat, kgatis, qui non ità procul abfint, iure gentium caüeripe* tit ♦ ïuflus manere domi, diligenter obkruatus, ne quis ad ipfum colloquai caufaueniret, quarto póft die dimittitur,afperrimisuer bis. Iniprudenter ipftim feciflê, magnum adijfle capitis periculû, qui (it aulus eo uenire î nam regem, qui fît hoftis Germaniæ,nonha bere quod agat intra fines ïmperij,neque ius gentium illi commun? candum eflê : redeat ergo domum,8ó hæc régi fuo renunciet : non d k uero, quod pofthac aut ipk uel quiuis alius accedat : nuncqu? dem ipfî condonari fadum atque remitti, dementia quadam Cælàquot; ris,magis,quàm pro ipfîus merito, kd caueat in pofterum : alioqui non laturum impunè : nam feciflè contra leges feciaks,nec in Cæfa' ris domicilium ei licuifîe uenire, nifî de illius permiflu : quod ad 1? teras attinet,quas habere k dicat,ità regem eflè de republica Chrift? alla inprimis de Germania meritum, ut in hoc rerum ftatu Cæfat neque ueîit neque debeat eas recipere, ne per illius ufi'tatum kriben' di genus atque promiflà, uel ipk uel etiam alq decipiantur. Hoc rc' Iponfum gallicè perkriptum ei datur. Sic ergo remittitur cum litC' ris regis ad Ceûrem kriptis atque principes,amp;S addin' fuerunt equ? tes nonnulli,qui Nanceium ufque perducerent. huius autem rein? hil fuitcommunicatum principibus, acplærifqueuidebaturhocab Imperq confuetudineefîealienum. Bare cognita,kgatimagniserât inanguftqs,ualdek)liciti,quomodôfînepericulo domum redirent: collato autem confîlio curn Lotharingiæ principe Antonio, nodu clanculumdifceduntjinCp Galliampropinquâreuertuntur. Dunt adhuc Nancei commorantur, uenit Spiram principis Antonij nu' rus, ut,quod ipk non potuit,necalq quidam,hoc ifta,quæ CæGris efîêt è forore neptis,amp;r precibus amp;nbsp;lachrymis 06 cÔmendationc qua* dam kxus impetraret.kd et hoc fruftrà fuit.Cgkr enim animo pror fus obfirniato bellum cogitabat,amp; ità faciundû dicebant confîliarij,

retinendæ caufa dignitatis exiftimationis ♦ Lptharingiæ ucro dux,etfîneutrierataddidus, 8:quanquam iamolim cum utroque padus eratjUt id fibi licerct, tarnen,cum ad fuos fines bellu cfTe geren* dum,nec id fine graui fiio difpendio fieri pofie uideret, de pace muP tiini erat folicitus» Februari] die nono,principes quidam, hortatu CæfariSjSpira dant literasad pontifîcem Romanum^qudm anno fu* periori audifientjCæfaris copijs ipfius etiam auxilijs, T ureas atcj^ focios,ab arcis Nicenæ obfidione depuIfos,Fuga fibi falutem qugfiuif fe,magnam animo fe percepifle uoluptatê atep lætitiam,eôlt;^ magis, quôd intelligerent,illo capto propugnaculo,non ecclefiæ modo Ro inanæprouincfjs, uertim amp;nbsp;Italiæ amp;nbsp;uniuerfæ reipublicæ magnum imminere diferimen : fed quum in hoc têpore ex fide dignis audiant, illos reftaurare ToIIoni clafiem atque copias, ut arcem illam in fuam poteftatem redigant,angi non mediocriter,ob commune non pericu lum modô,fed dedecus etiam:Slt;^ hanc efle caufiim,quamobrê pro fua in ipfum obferuantia amp;nbsp;amore feribant ad ipfum, qui fît reipublicæ parens, itâcp rogare plurimûm, ut Sabaudiæ principi Carolo fuum confilium amp;nbsp;opem communicet,amp;: pro fîngulari fua prudentia fe^ cum ipfe cogitet,quanto fatius 80 reipublicæ fît utilius,primo ftatim ueftigio depellere hoftem,quam dilFerre Iongius,amp; poft amiftam ar Km omnium opportunifîîmam,ad arma uelle concurrere: rationem «iam ineat,quomodô tam barbarushoftis,non ab ea tandi arce, ue* rùm ab qs etiam locis,ubi portuin atc^ receptum habet, profligetur: nam fi Turcam atep focios ducat hoftium loco, quod quidê omnind fadurum putent,pro ipfius in remp.charitate,8d fummi quoeç pafto risofficio,fî uires hue omneis ecclefiæ facilitates impendat,non du bitare lè,quin populum fuum Deus èmanibüs inimicorûeripiàt: amp;nbsp;quum in arce ilia magnum làlutis momentû efte collocatum uideâf, obfecrare iterum,detoperam,ne ueniat in alienam ditionem : hoc ÔC Deo longe gratifsimum,amp; toti reipublicæ futurum efle perquàm (à lutare» Pontifex ad ea xxvi Februari] die refpondet * ut arx Nicehà confîftat, daturum fe deinceps operam, fie utadhucquidem fecerit: pergratam fibi efle ipforu erga fe bencuolentiam,8ô fperare,quemad modum deNicea folicitifint,futuru,ut pro republica non minorem quoçp curam fufcipianuhoc enim ipibs inprimis decere:quo femper ipfe fuerit animo in comm|^em hoftem, inde à fuæ adminiftratio* nis initiOjpalâm efle notum : etenim aduerfîü ilium auxilia lè perpe* tuô tulifle, bellicp fubminiftrafse duces atep claflem, in Pannonijs ÔC

in ApBn'ca:m'hiI dcm'q^ non feci(re,quó dm Quum SC importuiium hoftcm ab orbisChriftiani cerujce depelkret : itâque continentibus acprope quotidianisimpenfisexhauftû effe per hoc decennium,quo reipublicæ præijKSlt; hos quidê fumptus fecüTe in maximisangiiftijs ærarfj,quandô uideïicet defedione mulrorum ualde iînt illius accifac facultatcs 6^ imminutæ: Quidf an ullum fuum deiîderari pofsitoffigt; cium,qui non modo crebras miferic iegaciones, uerùm ipfe quoque profediones multas reipublicæ caufa (ufceperitf ante biennium ab fe fuüTe indidum concilium, Tridenti, Gcrmanicæ ditionis oppido, nimirum ut pax Germaniæ reflitueretur, emendarentur uitia, corn/ ponerentur difsidia regum,amp; belli Turcici rationes inirentur: fed ni hiladhuclaboreô^folicitudine fua profedum efle:nam remanere cômunis morbi caufam, Sdrempublicam ueluti tabe quadam indies magis atcp magis interire: Quod autem arcis Nicenæ tuitionem fibi tantoperecommendentjeflepergratum, amp;omni rationedeincepscu raturum,ut non uni tantum loco bene iît,uerum, ne cæteras quoque prouincias contagio lædat, amp;nbsp;ut à Turcis ac id genus impi}s homini bus rcfpublica liberetur : fui enim eiïè muneris, in uniuerfum prou^ dere membris omnibus,amp; languenti corpori medicinam facere:iîcut crgo Niceam fibi cômendent, ità iê uicifsim reipublicæ falutem ipfîs commcndare,quæ ualde fitafflida 8^ debilitata : fanandi uero ration nem efle primam amp;nbsp;unicam,ut rcgum animi condlientunnam abeo fonte manare quicquid fit incommodi : difiîdijsautem illis fublati^ priftinum nitorem cfTe rediturumtetenim ante fimultatem hanc 8^ of fenfionem,nec hærefes in Germania, nec^ per Pannonias aut Italiam cxtitifiTe Turcas: ubi primilm uerô difcordiæ ciuili patefadusfuita* ditus, € ueftigio natas efîê hærefes 8d fa(ftiones amp;nbsp;odia turn publica tum priuata,fed 8dconcilium,quô minus cogeretur,impedituadhuc atqj tardatum efiTe: ftabiliendam igitur pacem,quæpriusfuit,amp;me* dicorum imitatione tollendum elfe morbi principium:nam pace fit* gari bellum atqueTurcam : concilio autem, quod pace rccupcrata peragi pofiît, hæreièsomneis,8(^quicquid eft uitiofum,profliga* turn iri : fi fecus fiat, non elfe, quod uel Niceam ab hoftedefendi,uel ullamorbis Chriftiani partem à periculo uacuam efie poflè purent, îmô futurum, ut omneis eadem inuoluat calamitas atque ruina, Martio menfe decefsit è iiita Ludouicus Palatinuseledor,eiqu€ fuccedit Fridericus frater, Eledlores ac reliqui ordines omnes, monitu Cæiàris, Aprilis die fecundo dant literas ad Heluetios*

de caufa bellum decreuerintaduerfusTurcam ante biennium, ïpfos tunc ex Ferdinandi regis arque etiam è fuis accepifle legatis; dolere fibi,quôd non liberalius tune ad ea refponderint: Cæiarem ^ünc quidem conftituiiîè huic interenebello, fed impedicum à Gab ‘*aerege fuifre,qui non modo diuerfîs locis bellum ei fecerit, fed Tur ^ïriiiTi etiam auxilia folicitarit:amp;^ anno proximOjTurcicam dafl'em, *^^*us aufpicio atque du du, ingreiTam in mare Ligufticum, intulifle Sabaudiæ principi, capta Nicea: claffèm aucem iftarn habere •^^nc quoc^ fuam adhuc ftationem in GaIhjs,Sd in hoc intentam eflè, ^uornodorebus Impenj Cæiànfq? quàmplurimumnoceanuhocia ’^^^acinus regis, tam horrendum êlt;inauditû,eô magiseCe deteftan# ^üni,qu6d ad impif gentis amplifîcationem,ad reipublicæ uero pe/ ‘■æulum longé maximum pertineat : hâcp fibi cumprimis uideri mi* ’'iitn,quod ipfî,quibus non minus quàm cæteris Germanis, à Turca fit metuendum, Galliæ régi copias in illud bellum auxilio miierint, ^dTurcam habeat focium amp;nbsp;adiutorem : nam fine ipforum auxilqs *^on temere ilium fuiffe bellum hoc ciuile fufeepturû : nunc etiam ad deferrijdenuo folicitari ipfos de nouis mittendis coprjs.'cùm autem omneis æqué pcrtineat,non modo Turcicam uim reprimere, fed ‘llorum quoqj foeijs auxilia quæcuncç detrahere,feruandf caufa rei* publicæ,orare fe plurimùm,ne Galliæ regi,qui propter impium foe* haberi debeat pro communi hofte, fuos deinceps militate pau'an tür,ôlt; eos qui iam forte profedi fînt,reuocent,amp; ità fe gerant,ut pu* blicam falutem ipibs noluifle ncgligere,uideri pofsiu Dum de rez, bus à Cæfarepropolîtis delibcratur, Saxo, Lantgrauius atque iocif, ßrunfuicenfem Henricum,Aprilis die quinta, coram Cælare, Ferdi* ® nando rege,et totius Imperq confeflTujde fcripto,grauiflimorum cri* uiinum accufant,0^ ordine commémorant etiam, quid damni dedc* htBrunfuico ciuitati Ôi Goslariæ,{cgt;ci}sSi confœderatis, quorum fa lutis defendendf caufa, coadi fint ipfi uim illam iniufiam propuliarc«. Poftea recitant,quemadmodum annis nuncaliquot totus in hoc fue*' fit,ut bellum ipfis per occafionem inferretn'dep literarum teflimonqs demonftrant,quas,illo finibus eiedo,Scarce primaria capta,repertas fuifièjfuprà diximus» qs in literis,quas propé omneisad Mogunti* num, ad Bauarum amp;nbsp;ad Heldum fcripferat prius, quam erjeeretur, Cæfaris aduentum ah Hifpanijs, frequenter optat,8^ cum aliquid ef* fet fpei,iadat amp;nbsp;minatur:0d ubi iam Cæfar uenifTetjac lentius ageret, deilliuscundationequerituratq^mora, net^fibifocrjfcjp fatisfieri, qq q

be fœdus Noribergæ faólum negligi déplorât, bi in Granuellanum, qui fit pecunia corruptus â proteftantibus,omnemhuiusreiculz pam confert,eic{ue conuicium facit, mortem ignominfofam, pro ipfiusmcritó,precatur,S^ Cæfàrem dormire,nec excirari pofie, amp;i^ lius nomen obduccre fe frequenter ait,ad (peciem folum arque terro# rem, ficut aucupes aliquandó folcanc oftêtare mortuum accipitrcni, territandi caufa » Iiæ be id genus aliæmultæ Iiteræ, quibus affedum amp;nbsp;uoïuntatem fuam prodit,recitatæfueruntJn eandem feré fenten/ tiam be Bauarus amp;HeIdus ad ipfum inuicem fcripfèranc.Et quia Georgfj Saxonisfrater Henricus, ad proteftanrium feedus acceife*» rat,mucata, ficut diximus,rcligione, literis internuncijs Cæiarem, ut illi facultatesomneisadimeret, folicitauerat Brunfiifcenfis,forc fperans , ut in eius regionis pofiefsionem ipfe mitteretur» huius quoquercih'teræfunt recitatæ. Pofthæc,impiumefle,ac pontifii» ciam quoque religionem,cuius defenfor uideri uelit,ab eocontemni amp;Iudificari,dicunt,idque teftimoniolucuîentiisimodocent,Ha/ bebat Brunfuicenfisin matrimonio, Vuirtembergici ducis VIrichi fcrorem,Mariam,huius erat in gyncceo pueîla quædam cleganti for ma,gcncrc nobiIis,Eua Trottina.ccepic hâc ille deperire, be aim peri» fuafifièt, proies aliquot ex ea procreauit : deinde, quo minus res de/ prehenderetur, be uc eius frueretur confuetudine diutius, confiliuni ei dat, utdomum ad parentes uelle redire fimulet, currum, equos, amp;quiequid eiTet ad profectionem necefïàrium, iple fubminifirat, Abit illajCunque domum ire putaretur,in quandam illius arcem abgt; ducitur, huius arcis præfedèus iam ante dodlus erat ab co, quid fie* ® ri oporteret : adhibentur etiam una be altera muliercula, quibus ipfe maxime fideret, Eua, paucis póft diebus,quam eo uenifiet,in ledu* lum feCe componit,SC morbum fimulat, ille iam ante airaiierat fieri fimulachrum ligneum,quod hominis mortui caput, ceruicem atque pelt;ftusrepracicntaret:reIiqu3E corporis partes erant cxprefiælinteo quodam ♦ id cffarciebantmulierculæ cinere uel terra, fic ut folidum uideretur, póft, ligneum caput atque peeftusei lincco fic effardo fu* perimponunt amp;nbsp;accommodant : linteum uero fic erat formatum, ut etiam obduccrctur capiti, Compofitum crgocorpus ad huemodum amp;obuolutum,humireponitur,utin mortuis fieri confueuit. ftatim ex mulierculis altera uenit ante cccnaculum præfedi, nunciat Euam efie mortuam : mox ille iubet parari thecam ad reponendum cor* pus: deterrendi uero caula,nequi6propius accederet,finguntinz

tctijfre.peftiIêtiajôCium'peri gram’s alrjfc^ rebus odorans fanant (iiffî tum ♦ pofteafunus effercur, amp;cum pompadeduricuradFrandicai» nos» fj, quum humo condicum effet hononficc, fuis ufitads precis bus atque (àcrîfîcïjs dlud profequuntur Deo commendant, Öi tofi tum annum deinecpspro concionepopulum hortantur,u£proiTior ’ tuaDeum deprecccur. Mandatu quoqj Brunfuiccnfis lunus ei fitin eiusarcis,ubi mortua efse ferebatur, facello, conuocausilluccxagro uicino facrificis:idem fit in arceprimaria,VuoIfebutelO)quçn5 pro cul abefi: urbe Brunfuico * namhue ille mortem eins nunci'auerat, hisautem exequqs aderat ipfius uxor eum pedifsequi's ctcœtu uirgi* num^omnes eultu lugubrn Vénérant eo uoeati multi faerifici,quibus deinde datum fuit epulum, amp;fingulis aliquid loeo mercedis,pro ueteriSuinter pontificiosufitataconfuctudine» InterimEua, cuius mortem adeo multi dcpîorauerant, redlè uaîecin arce Stauffeburs» gOjubi fubinde rcuiutipfani Henricus,ab eoque tempore proles excafuftulitad vu, uxoriquoqueperfuader,u£ Euæpareiitibus at# que propinquis mortem illius nunciet. Cùm autein illam fuper# cfse,amp; Stauffeburgi detincri, fama deinde fpargeretur, uxor,ad quametiam iftud emanauit,uehementem fufpitionem concipit, amp;nbsp;c Êeruulis,quid effet rei,pcrcûc'ta£ur: fed ille,ne quis omnium ad iplàm uenireqex quo poffet aliquid cognofei, uctabat. hanc ucro fufpitio# nem, ilia, quoad uiucret, in animo defixam habuit,8lt; fubinde datis adeum Iitcris, miferiamfuamdeplorabat* Hoceiusfadtum inter alia fuit etiam ineo coniêffurecitatum, ut, quid de fua fentiret ipfe teligionc,notum fieret omnibus» Accufationishicerat cxitus,ut docerent, quàm iuftis de caufis neceffarijs arma fumpferint in il# lum , qui contemptis Cæfaris amp;.Ferdinandi regis edidis, pa# cem publicam turbaffet, ac nihil non iniuriarum Ibcrjs feciflet atque confœderatis ♦ Huicadioni Brunfuicenfis non aderat, ità uolcnte Cæfare.'namproteftantesopcabant ilium adeffe coràm, deeoque Cæfarem interpellauerant» Poftridie pafchæ,qui tum erat Aprilis dies xiiii, Cæfariani milites, Alphonfo Daualo dudore, confligunt in Pedemontio cum Gallis, ad Carignanû oppidum, fuperantur, multis mil! ibus defideratis»Gallorû dux erat Angianus Vendomen# fis,de quo fuprà. diximus. ea nunciata clade,Cæfarem multi putabâc non reeufaturum adionem pacis,uerùm obfîrmatè bellum parabat»

Brunfuicenfis, aceufationi proteftantium, Aprilis die x xi n re/ Ipondet, amp;nbsp;uim magnam conuiciorum paffim effundic, ôC coniura# qq il)

nonem,rebcllionem,perfîdjam,rapinam, Galh'cam amp;Turci’cam foi» detatem illis obfjdt, ôi. de h'teris in arce repertis,utcunc]p poteft,excu fat, 8^, fi quidem ipfbrum excutianturarculæ, multô pofîè repenti détériora dicitnllud autem,quod de Eua diximus,non attingit.Huic recriminationi proteftantes iterum refpondent:8^ cùm publicè nihil amplius in eo Cæiàr fieri uellet/criptum exhibent, idem poftea facit Brunfuicenfis, Aprilis die xx vii,Sabaudiæ dux,CaroIus,GalIi3e regem in Cenatu prindpum,per legatos iterum accufat,6^ præter fu/ periorum annorum uim ac iniuriam, exdtatû ab eo didt T urdcutn iegatum Barbaro(ram,quiGaIIorûcopqsadiutus,Niceam oppidum fuum deditione ceperit,contrâc^ fidem datam diripuerit,amp;plurimis in feruitutem abdudis,incenderit ♦ Petit igitur,ut fibi uehemêter ad# flido fubueniant,præfertim,cùm ad ards obfidionê omnino reditu# ri uideantur hoftes:pontifîcem ab fe rogatum de auxilrjs,illud folùm uedigal fibi largitû efiè, quod ei quotannis dependere (bleant ecde# fiaßici:fed ill ud efle uchemêter exigu um in hacfua tenuitatc,quandô uix dedmam fuæ ditionis partem obtineat : quo minus etiam ad co# mitfum ipiè uenerit,per ætatem,amp; interuallum itineris,amp; imminens ab hoficpericulum excufat, ied neque fiimptu tolerare fè pofie didt, qui uix habeat,quo fe,filium atque familiam alat. Sub finem Apri# lts,Heluetî),qui tune Badenæ conuentus agebant, ordinum Imperij literis refpondent.Suos duces ac militum præfedos ab fe rogatos,af# firmare,nuIIumfeuidineTurcicumauxiIium incaftris Gallorum, nec de eo quicquara audifietnam alioqui non fuiflTe militaturos: Gaï liæ quoque regem ab ipfis interpellatum, queri, quum hyeme fupe# dori legationem mififiTet, repudiatam efle : quæ fi fuiffet audita, ca# lumniam illam facile potuifle refutaritquôd fi pacem Cæiarnon ab# nuat,illiï amp;nbsp;Bohemis,qui Februario meniè lcripferint etiam,Si Ger/ manis aduerfus T urcam auxilia fua poniceri:Iam,ad ipfos quod atti# net,quofdam cfse deuindos Galliæ regi,amp; pado teneri,ut militent: alios uero quofdam multisabhinc annis amidtiameum eocokre, quorum ex ditione fi qui tranfeurrant in Galliam, ipfis amp;inuitisS^ nefeiendbus hoc fieri, ficut etiam alqs inlodsper Germaniam acci# dat : fibi autem uideri confultum, ut regis audiantur legati, amp;nbsp;pax conftituatunqua quidem in re fi quid ipfî poflînt adferrc momenû, pcrlibenter elfe faduros ♦ Ad hoc tempus, Angfiæ rex ingentem clafTem mittit in Scotiam,hi fecundam nadi tempeHatem,quum ap# puli(rent,Letham,nobilem porcum,pôd,]Edinburgum, prirnariam urbem

orbem Scotiç,capiunt,amp;,quum arx ibi defencÏ€retur,ne^ capi poG» fet,in«ndunt,fuit hoe initio Mai] meniîs. Hocin comitio Cæfàr, Vüolfgangum,Prufsiæ magiftrCr,ceremonia iolenni, palam inaugu •^batjdcç Pruisiæ magiftratus in/îgnia c5fercbat,in quo multis iam Ännis erat Albertus Brâdeburgicus,Cafimin Sgt;i. Georgij frater,amp; u^ xoredudaiîbi inûufurpabat,eôcp nomine profcriptusfuicaCamei» rsjante annum xi i,ut fupra docuimusrPoIoniæ autê rex Sigiimuiv ^lusjueluti beneficianu fuum atqj clicntcm defendebat:amp; iam,quuni ’ItercfletinauguratuSjUti diximus,regis legatus palam profitebatur banc inaugurationem efle uitioiam, neque fuo regi, cuius in fide ac tutela continerctur Prufsia,derogari quicquam poiTc« Legati Vn pn’jquum fuperiorisanni cladem rccitafTent,opem implorabant b^ipcirjuam enim ad extremu cafum rem efle deduftâ,8c,fî deftituan ^ur,fa(flnrosomninô fe, quod rebus defperatis fieri foleat, quod aneinine reprehendi pofsit: fubituros efle quantumuis iniquas con# ’^itionesôcferuitutemipfam potius, quam , utreliquisociofisamp;inz fl’tftantibusjin exitium uohintarium ruant» Quemadmodum régis ^alliæ fcecialis infecfla re dimiflTus fueric Spira, diximus ante : cum ^§0 domum redriflènt Icgati ,quam habituri fuerant in confeflu o# •minium ordinum orationem,eam typis excufam emitcunt. Initio ca# ptantbeneuolentiam,amp; ueriufep gentis eandein originem efre,neque ^ernianiæ quicquam accidere poffe dicunt, quod non ad Galliam tjuoque pertineat:deinde,criminationcs adueriariorum,quafirex al# ^froiambello rempublicam perturbet,amp;fceduscumTurcafecerit, ^iluunt, ufi præfatione quadam, deliniendi Cælàris cauià. nbsp;nbsp;prius

lt;luidem bellum excitatum efTe docent,quód à Sabaudiæ duce rex hg ‘■^^itatem maternam confequi non poflet : hoe uero pofterius, pro# ptertrucidatoscontraius gentium, régis legatos:cum Turcanul# Ium efle regi fœdus,nullam focietatem,nifi commerciorum,amp; quie^ publicæ cauià, cuiufmodi fitVenetis, Polonis, Stalijs nonnuHis: 9iianquam,fi fœdus ullum eflet,non poflTe in crimen uocari,propte# ftaquod idem aliquandofecerintamp;Àbrahamus amp;nbsp;DauidjS^ Salo# uion,8c Phineas,et liberiTobig,8i Machabei duces,pôfletiâ,Hono fius, ConftantinuSjThcodofîus iunior, luftinianus i r, Palgologus, ^0, Fridericus primus amp;nbsp;iecundus, Cæfares, ufi diuerfæ reîigionis gentium auxilrjs:amp;Fridericum quidem ir,Saracenorum humetish^ Italiam, unde pontifices ipfura eiecerant,efle reportatum: icire ipios, fiuâtas copias amp;nbsp;auxilia non femd in belIûTurcicum rex promikriu

cius quoc^ rei' pontifîcem cfle fenatum cardinalium,teftcslocupf^ tifïîmosîin Vngariam uero Turcam irrui'fTejCutn effet ibi natum dif fidium de prindpatu, magis deinde fuiffe lacefsitum bello Aphriœ no,poft captam Tunetem : quod mare Li'gufticum Turcica claf* fis nupcr uener’ïjnon effe tribuendum régi: nec ad rem factre, quod in ea daffe fuerit regius minifter Polinus : etenim Barbaroffæ fuiflc confîliiim, ut Andræam Auriam inueftigare»- SC opprimerencùm id non poffet, arcem obfediffe Nicenam, idqne fua fponte : regem uilt;* delicec inducias habere cum Turca, quod abas etiam ipfis nunciarit, honeftas, 8^ nemini pernicioCas : id autem ei non poffe dari crimini, quum cas maximi fæpe uiri non adeo nuper expetiuerint etiam ;af/ flilt;ftum effe reipublicæ ftatum, idcp régi uehementer dolere : pacetn autem hac una ratione poffe recuperari,ft quidem ea, qug funt regis, optimo iure, Cscfar ei reftituatihoc fi pofsint cffîcere,futurum,utad uim omnem externam à Germania depellendam, rex nulli fuo uel la bori uel fumptui uel periculo parcat» Superioribus libris diximus, quomodo Saxoniædux, pro Romanorum rege Ferdinandumnon agnofceret : hoc autem in conuentti, Maio menfe tranfada res fuit, amp;nbsp;obièruantiam Saxo promifiu Cæiar inuicem padionem dotalem Saxonis atque Ciiuenfis confirmaqquod antehac perpetuo rccufaue ratjSCjfiCliuenfem rnori contingatabfcp liberis mafculis, utei Saxo fororius liberie^ mares omnino fuccedant,permitrit, ca tarnen condi tionc,fi quidem ante hune cafum de religione conuenerit, Ardioris etiam uinculi caufà, Ferdinandus, approbante Cæiare, filiam fuani Elconoram,Saxonis filio natu maximo defpondet, fi conciliatio fiat religionis, ante, quàm ilia fit matura uiro. pofterius hoc ualde fuit arcanum,8^ magno filentio tegebatur utrincp,fic,ut ne Lantgrauius quidem atep (ocrj quicquam de eo feirent ♦ nam ada res fuit à paucis confiliarris,amp; Cæfar Granuellanum,Ferdinandus Hofmannum,Sa# xo Pontanum atep Burcartum adhibuit, Daniæ quoep rex, mifgt; fislegatiSjOmnino tranlègitcum Cæfare, quumad illud ufque tem# pus,per totam hyemem,copias militum aluiffèt in futurum euêtum»^. à Galliæ regis amickia uidebatur diftedere, propter ibeietatis Tur/ cicæ famam.nam hoc propè fignifitabantlegati, cûm familiarius ad focios loquerentur* Nunc ad poftulata Cæiàris atque Ferdinand! reuertemur, diu multûmcp re deliberata, lunfj menfis die decimo fi# nem habuit conuentus.Ordines ïmperi),licet ipfis eflèt graue duplk catum aùxilium dare, tarnen, quia fœlidus multô bellum Turcicuin

pofîe putabant, fi domefticus primum hoftis std officium cfi ^ftaddu(fius,pecuniâ Cæïari deccrnuntfèmeftrem,aduerfiis Galliæ ’■fgeiTijin equitum nn'llia quatuor,peditum xxirii:dus uero pecu^ dæ partem afiquam Cæfàr communicat Ferdinando fratri,quô lo'-finitima Turcis muniat : in futurum bellum Turcicû colligi pla^ ‘^^tpecuniam,uiritim,per omnem Germaniam, pro cuiufq? faculta* nbus atque cenfu, nec immunitas ulli datur : ne quis cxteris militer, ï*«^gi prgfertinijgrauiflimispœnis èdicitur,et magiftratui per-* ’nittitur,ut in eos uindicet, qui deprehenfi fuerint : quia diflîdiû rez ligionis in his bellicis occupationibus tradlàri non potuit,ad proxi* ’’îum conuentum, mçp meniêm Decembrem rerjcitur : interea Cæz fit ncgociû Ce daturum ait uiris bonis atçp dodtis, qui piam aliquam frneiidationis formulam cÔfcribant : ut idê quoqp principes faciant, Jiortatur,quô póft in futuris comirijs, fa(fta collatione,de communi cÔfenfu ftatuatur aliquid, quod ad publicum orbis conciliû ufep 1èr ^ctutjin Germania peragendum: pacem interim colant omnes,nce^ turbæquic^ ob diuerlàm religionêexcitetur,amp;r ecclefiæ, cuiulcunz que fîrit religioniSjUtrobiqj faculrates fuas obtineant,ex fifq^ bonis ^ecidatur ecclefiæ miniftris,fcholis egeftateprelfis : Cameræiudi locÛ fuum retineant, uflt;^ ad tempus eis præfixum : cùm id exie^ tune in eum conlèlftim recipiantur omnes promifeuè, nÔ habita rationereligionis : ediftum Auguftanum et lires omnes motæproz tcftantibus,dolt;ftrinæamp;rprofeffiom's caulà,Goslarienfisetiâ8ô Min denfis prolcriptiOjfulpenlæmaneatad proximè futuramufqp tranlà ftionem : anabaptiftæ pœnâ fubeantiam olim décréta : magiftratus tarnen uiros doftos atep pios adhibeat,qui cÔmohftrato errore ad fa nitatem iplos reuocent. Decretum hoc minime laudabant pôtificij, totiie^ uiribus impugnabât: led quum Colonienfis nbsp;Monafterien

fis epifeopi ftarent à proteftantibus, Cliuenfis etiâ amp;nbsp;Badenfis arbiz trio Cælàris omnia permitterent, qui uiam hanc, ueluti mediam æ utrifep tolerabilê,poft multam dilceptationem,oftendcrat:illi,bona , fuipartedeminuti,noqle quidêalîèntiri,lèdnecp Cçfarimodûineo præfcribere, nec ipfius derogare poteftati, lèd tolerare uelle dicunt, Palatinus eledor Fridericus ÔC Brandeburgicusintercelîèrât, utità decerneretur. Litem quoque Brunfuicenfemineo decreto compre* hendi petebant Smalcaldid,lèd hoc impetrari no potuit,amp;r urgebat Cefar,ut aut eum reftituerent,aut captam prouindam fibi per feque ftrum permitterêtjdonec de caulà liqueret. hac de re cû Lantgrauid

Zi. Saxone,qLium adeflènt, Zc poft eorum dilcefti.im,diu miiltuhi^ ciim legatis egerat, Auxilia belli Gallici ciuitates initio reculâbât, propter mercaturam Zi c0meatiim:fed ciim principes aflenfîflênt,et plena eïîct odrj,Galliæ regis caulà,ftibfcriplèrunt Sc iplæ, quantum' uis inuitaCjpræfèrtim hæ, quæfunt Galliæuiciniores.Luneburgen' fes Ô6 Vuirtembergici legati recufàbant etiâ, led admoniti priuadm funt Zi uerbis caftigati, ne relïquorum uoluntatem loh' tardarenf.

Quuin Lantgrauius domû rediturus ad Cçlàré ueniflêt,lâlutandi’ caulàjperbenignè fuit acceptüs:êd Cæ{àr,quô minus ïam iplîus utc' retur opera contra Galli’æ regem, confultô fieri dicebat,ne grauaret ipfum odi'o : fed eo confedto bello,profeéluru fe ftati'm in Turcâ,S^ ipfum uelle fibi legare,totilt;^ adminiftrationi bell ice prgfi'cere:cumlt;^ ille uerecundè fèexcufaret atcp demitteret,uelut impar tantg prouin cix t Cæfàr,tibi,inquit, Zi alqs aliquando relt;ftè belligeratus es : non dubito, quin ôô mihi bonâ operam præftare poftis. atcp bis uerbis amiciflimè dimittit. Ille,fpe bona plcnus,amp; bilaris, qui tàm haberet propitium Cæfarê, quum hoc ipfum nônullis familiariter expofuif fèt,domum reuertit. De lèqucftri ratione,poft uariam Zi multam a(ftionê,ità demdm placuit,ut Cefàri,tan^ fum mo magiftriKui p^^' mittatur omnis a^er Brunfuicenfis,donec uel amiccAieliureac leoi' bus difceptatalis fuerit atq? definita: prouinciæuero adminiftrariO' nem Cæfar cômittat,uel Palatino,uelelelt;ftoriBrandeburgico,item Mauricio uel Cliuêfi principi:pœnâ uiolatç pacis publicçluant,qui non parebunt: Henrico Brunfuicenfi denunciet Cæfâr,utpareat,fîn minus,legibus in ipfum uindicet. bas dcmtim cÔditionesCçfàrprO' pofuit,in edcp permanfit: eas deinde ratas babuerût proteftanteSjUt infra dicemus. Finito côuentu,Cæfàr Spira proficifcitur Metim. lam omnis illius exercitusad Gallig fines in Lotbaringiacouenerat, Zgt;i fub fine Mai},Luceburgum urbê deditione récupérât. Militabât Cæfàri Saxoniæ dux Mauricius, Albertus Brandeburgicus, cum fingulis equitumillibus,itê GulielmusFurftembergius,peditû prf' fedïus, Zi Sebaftianus Schcrtelinus, proteftantiû religiom's omnes. .

Dum Cgfar eft Mcti,captus in LotharingiafuitHubertusComes Bichlingus, Germanus, qui Gallig régi merebat. addudus Metim, damnatur capitis. uxor,CLim eo uenifict,ad pedes proielt;ftaC£fàris,ni bil cgit,et iÂ erant ad fuppliciu inftru(fta omnia.tandem fummittitur Ferdinandi filius Maximilianus, que Ccfàr ad fènuperreceperat. is demû €xorat,et uitâ ei fèruat.Interim Barbaroflà,ud quôd res ipfîus

îtà ferrent, ud pérfuafüs à rege, uel quod metueret, nê Galliæ rejc nim Cæfàre pacificaret,domum reditjamp;f quæcunque loca maritima öd Cæfaris eflènt uel Imperf},uexat mcurfîonibus : â pontifias autê ditione terriperat, Galliæ regis,ut eft credibik,cômendatione ♦ Cæ fan's exercitus progrefltis,Linæum oppidû arcem,tribus à Barra MliaribuSjCapit : inde Sandefirium petit,quod eft Gallicæditionis oppidum, ad Matronam flumen -, tenebatur autem firmo præfidio ^ilitum, quibus præerat Landræus, ille qui Landrefiûà Cæfare SC ab Anglis ante annû fortiter defenderat, Dum hæc ità geruntur, Mortem obit Antonius Lotharinoiæ dux, non tàm ætate srauis, lt;îuani folicitudinc confedus, ob uicinum ac penè domefticum bd • lurn, eifuccedit filius Franciicus,qui Cæfàris è forore neptem babc^ batinmatrimoriiojfi'cutantè diximus. Ad hoc tempus Angliæ ï’cxingenticumexercitu traiedlo mari, Caletûuenit: poftobfidet Monftrdum, eîcp de uoluntate Cæfaris militabat Burenfis Cornes Maximilianus. illinc Boloniam profeduS, oppidum maritimu,ob' fideueirexpræfecérat quendam generenobilem Veruinum. San^ ^cfîrium Cæfar, ubi circumfèdit,oppugnat,immiflb milite, ad id us lulfj, fed defideratis circiter quingentis quum oppidani fortifli'mè fefc defenderent, nihil aélum eft, ÔC fècundo demum menfe, eûm Sgt;C t^ndræus ruina domus opprefîus interijflèt, ôô puluis tormentari' ùs deeflêt, deditione capitur. Ea durante obfîdione, Renatus AU' îaicæprinceps,tormento percufrus,alteropôft die,quum Gulidmi Naflouij filium, patrudem fuum fecifîêt hæredem, uitam finit,non fine mœrore Cæfaris. Erant tune in Lotharingia legati proteftan dum, ut fèqucftrationis paefia, nuper à Cæfàre propofita confirma^ rent. Meti primLÎm,poftea T ulli fubftitcrunt,amp;r datis frequenter li teris ad Cæfarem atque Granuellanum, quamobrem ueniflènt, ex-plicabant: Cæfàruerô tandem peroccupationesbellicasexcufàns, domum ipfbs redire iubet,amp;r rem omnem ad proximû Imperij con-üentum,aut in aliud tempus commodius refjcit. Capto Sandefi-riOjCçfar Augufti die uigefîmo quinto pergit,et Catalauno relido, quod eft oppidum Campaniæ,caftra ponit ad Matronam, cuius ad fluminis alteram ripam excubabantaliquot equitum Gallorum co-honcs 4 Ibi Gulidmus Furftembergius,qui Galliæ fîtum amp;nbsp;aditus omneis nouiflet, uno tantum fèruulo comitatus,de nodeprocedit è caftris, ut quo loco flumen uado tranfiri poflèt 8c exercitus traduci, cognofeeret. ubi iam dudtore quodam homine rufticano uadum

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rr i)

rcpcn'tjSó in alteram ripam euant,interceptus ab equitibus GaîIÎSfCt incaftra perdu(fhis magno cum Iudibho,nccfineconuitijs, quod y ipforum partes antea fècutus, magnam auri uim è Gallijs exportai (êtjLuteciam pertrahïtur ♦ ea res omnino Cæfàri præter expeâatio* nem aca’dit,8c fufpenfum ah'quandiu tenuit. Galhsc rex, quod Hd' uetq nondum adueneranc, prælium dedinabat : Cefar promotis caftriSjiuxta flumen Matronam progreditur.Eft ijs loci's oppidum Epernæum î ibi multum erat alimoniæ nbsp;nbsp;{upellednlis militaris : ea

ne ueniretinboftium manus, flumine lècundo tumultuane deuehp tur: quodaufern non potuitj l'gni corrumpitur,ipfiïrnct oppidum incendentibus Gallis.itaque CæGr,nemine reflftente, Cafl:rotei'æu uenitjcaftellum Theodorici uulgôuocant, ad idem flumen,ab urbe Lutécia,non bidui uia polîtum oppidum.Et quanquàm e ran rinça ftris Cæiàris,Iegati regis Galliæ,de pace miflî,Cæiâr tarnen progre* diebatur nihilominus,amp;r quumiamhucufqueperueniflêt, incredi* bilis fuit ofta Lutedæ trepidatio. fugiebant om nés,qui paulôeflênt lautiori fortuna, nec regis edidis fugam prohibentis contineri pogt; terant, Sc fex modo hominum manebat, itacp periculuni erat,neab bis ipfi's urbs omniû longe maxima inprimis opulenta diripere' tur. eorum qui dant operam lire ris ingens eft ibi numerus, ex om* ni ferc Europa i hi quoque fugiebant,amp; alioqui rex edixerat,ut om nés extern! confeftim difeederent,capitis denunciata pœna. fuit hoc initio Septembris. Aliquot póft diebus, Boloniam Angliæ rex, tormentis ualidè coneuflam, deditione capit. quod nec ipiîus pa* rens,nec iuperioris ætatis reges potuerut, Vigefima quarta demum Septembris die, Cæiàrcum Galliæregepaccm facit, quumCaftro* teræo uenifletin Sueftiones. pacificatores erant Icgati, Csciàris qui* dem nomine, Gonzaga Siciliæ prorex,amp;S Granuellanus: regis aute Joco, Claudius Annebaldus Amiralius,Carôlus NulIæus,Gilber* tus Baiardus. hæ uero funt conditiones. Quicquid ab inducijs Ni* cenis utrinque captum eft, redditur : Aftenæum oppidum, Gallia: rex, Lotharingiæduci, quoniam eftinclientelaLuceburgicæpro' uinciæ, reftituit : ut uetus religio reftituatur amp;ecclelîæconcordia, mutuam operam amp;nbsp;auxilium alter alteripræftabunt,côque tous ui* ribus incumbent : Galliæ rex in bellum Turcicum pollicetur eqmgt; tes cataphralt;ftos ièxcentos ôôpeditum milliadecem: renundatiuri

petition! Arragonicg,Neapolitanæ,Flandricp,Atrebatenfî,Gel* dricæ ; Cæfar inuicem renuiiciat ditioni Bolonienfl,Peronîc,Sf alijs

ad Sôrtîiarh flümen pofÏtis oppidis : adhæçBurgundiæ inferiori ÔC agro Matifconenfî : deinde, fih'o régis Aureliano duci,Garolo, filiâ fuam natu mai'orem,Mariam,aut uero Ferdinandi fratris filiam, iri niatrimonium (pondet, ÖC utram dare uelit,intra quartum meniènî «xponet ;fîfiliam dederit,Brabantiam, Geldriam, Luceburgum, Limburgum, Flandriam,Batauiam,Hannoniam, Atrebates, Nagt; *iiurcum,Frifiam, Vtricam Sf quicquid eft ibi regionum, item Bur gundiam fiiperiorem in dotempromittit, utab ipfius morte utangt;-tutfruantur.hoc fi fiat, rex iuri Mediolanenfi pro le füifquerenun^ datliberis : quod fi no relicfiis liberis filia Caciaris decedat e iu'ta,iamt Aurelianus ab omni illa pofleflione difcedit, integruni ei manet ’US MedioIanenfèjGæfari ueroBurgundicum : fi Ferdinähdi filiam dtdcrit, principam Mediolaneniem in dotem largitur. utrumcun^ Slue ent matrimonium, intra fpadum anni perficietur,amp;l Sabaudisc ducem rex intègre reftituet : Heidinumregi permittitur: ut inter Gdliæ regem èC Anglum pax quoque fiat, Cæfàr omnem operam pollicetur : ad ducem Cliuenfem quod attinet,quia rex atque regina Nauarræconfirmabant, filiam fiiam eimatrimonio nunquam aflên fidèjimö contra teftificatam efle more fblenni atque recepto, Galliæ ï’oceam teftificationem intra ièxtam hebdomadam Cæfari mittet,ut liquid ftatui pofiit. Hac in pace comprehenduntur, pontifex, Ferx dinandusrcx,Lufitanus,PoloriUs,Danus, Veneti,Helueti),Sabau* duSjLotharingus, Genua,Florentia,Ferrarienfis, Mantuanus, Vr* hinas,Luca,Senç,principes eledores ac ordines omnes Impenj,qui funt oblequentes Cæiàri. Ea fada pace,Cæ{àr è Sücflîonibus do' niuni redit,dimiflis copijs, Accidit ca pacificatio placrifcp omnibus^

prater opinionê. nam qui Cglàri familiäres erant, certiflimam fibi pr omiferant uidoriam,pnu(quam in bellum iretur,

amp; intra menfes aliquot, ipforum ditionis Galliam futuram, aut regem imperata faeffuru efie ia* dabât, cui potentifiimi tres hoftes imgt; minerent, Cæfar, Imperium, Britannust

lOANNiS'SLEIDÀNI COMMEN« T A R I o K V M , D B S T A T V R E L I G 1 O N I S £ T R BI* publier y CaroloÇ^tntOyQaJàre^

RDENTE BELLO, PONTIFEX, OCTAVO CALEH dasSeptembris dat IiterasadCælârem,cuiufmo* dl décréta Spirænuper fecerit,ad fè relatumeflêî quid uerô de illis fêntiat,non fe polîè pro fuo mune re 80 charitate in ipfum,diflïmulare, 6c ut ità feda^ exemplomoueri îàcerdot]sHeli,quem Deusgra*

uiffîmèmulélaritob niiniam ergafilios indulgentiam : adeundefll plane modum, qiiandoquidem ea décréta pertineantad iplîus ani' mæ periculum,amp; ad maximam ecclefiæ perturbationem, neceflâriô fibi ipliim eflêcommonefaciendum : primum igitur boc eflê, ne ab ecclefiæ confenfu ucl confuetudinemaiorum difcedat,fèdeandemdi fciplinam,ordinem,inftitutafèquatur obfèruet : hune autem ordi nem eflê talem,ut, quoties de religione dilceptatur iudicium omne referri debeatad eeelefiam Romanam : ipfum uerô nuper, quanda de generali èC nationis concilio ÔC Imperij conuentu ftatuit, nullaiv habuiflê rationem eius, qui folus iiire diuino ÔC humano, cogendi concilia, decernendi de rebus fàcris poteftatéobtineat : nequeuc rô hoc folum in reprehenfionem uenire, (êdillud etiam, quôd non idiotis modo, iêdôc damnatarum hærefum aflêrtoribus permitta^ de religione iudicarc, quôd debonis fàcris, eorumque controuerfijs décernât,quôd eos,quifunt extra communionem ecclefîæ,ô^ iplruf metedidîis iàm olim damnati, prifbnishonoribus atquelocoreftp tuât, non aflêntientibus ijs, qui ueterem ÔC religiofàm obedientiam præftant : an hæc cum fàcris legibus inftitutis conueniant anno omnem difciplinam Sô ordinem tollantÇ Exiftimare uerô fê, non ex ipfius hæc efle profçdta fînu, fed maleuolorum eflê confilio fadum, qui pro flio in eeelefiam Romanam odio,folicitauerint ipfum,ut ali' quam ab^lienati aiiimi fignifîcationemdaret: quôd autem illisac* quieuerit Sc morem geflêrit,eô fibi uehementius dolere,quo maiori uideat hoc eflê cum ipfius ecclefiæ detrimêto coniundlum, nifî re^ fipifêat : hune etiam metum fibi crefeere augeri conlîderanti,qui' bufeum amicitiam inierit : prauis nimirum colloqurjs corrumpi bo nos

nos mores : ncetiam magnum eflèperkulû, quando cum pram's amp;nbsp;uitioGs hominibus fœdera fiunt : non dubitare (è, quin honeftos illi titulosobducant: nullûem'm eflêpropetàm maliim confiliû,quod. nohaliquo (peciofo nomme commendetunfèd reuera, perferutand fcn'pturam occurrere multa Sf illuftria exempla, quibus ira Dei do^ ceturineos Sc uindidla qui fummi fàcerdons munera fibi uendica-nint: ab adueriarqs in odium atque crimen uocari fàcerdotum ne/ gligentiam,5c hoceos uri,tanquam ftimulo, dum ad procuraobnê rdigionis principes uirosexhortantur:hocquidem pulchruni laude dignum uideri,fêd nulla ratio ne fubfiftcre : priuaris in ædi-' büspatremfamiliâs unicuicp diftribuerequodagat,nequepati. Ci quis alienum opus faciat, ne conturbetur ordo : fie eciam in ecclefia, quç fit domus Dei, fuum cuiqj munus efle diftribütû, quod obeat, nequedecere, utfuperiorum offices fungantur inferiores, idque tanto magis obferuandum efle, quanto fit ecclefia maior amp;nbsp;illuitri-' or quauis alia domo : quum ergo fupremum eeelefiæ munus com* • niendatum fit à Deo facerdotibus, magnam eflê iniuriam,quum ho num partes ÔC honorem ipfè fibi fumit: notum efle quid accident Ozæ, fuflinenti currum, qtio uehebatur atca Dei, iam propettfum adruinam : neminem quidem efle,cui non redfc fecifle uideatur ille, quodabientibus Leuitis, cum ruina? periculum impenderct,admo ta manu currum inclinatum fublcuarit : fed tarnen ilium, ulcifccngt; teDeo, fublatumeuita, documento nobis efle, quam non opor^ teat alienum officium ufurpare: caueat igitur,ne perfuafus ab ilgt; fis,quicmendationem ecclefia? femper habent in ore, temercma-'' nus admoueat ijs rebus, quæ peculiariter ad facerdotes pertineant: fimilem etiam Sc atrociorem exitum fuifle Dathan , Abironis SC Core, quum authoritatem ucllent MofiÔ6 Aaroni ftatribus dcro^ gare : præclarum fuifïè regem Oziam, amp;nbsp;tarnen, quod incenfimi ad al tare uelletadolere,faó:um efîêleprofum ,arrogationemalieni muneris ulcifcente Deo : procurationem ecclefiafum officium eflê? quidemDeo gratifsimum, fed ad ipfiim nonpertinere,uenimad facerdotes, 80 inprimis adfe, cui ligandi poteftatem atquefoluen* di Deus fecerit : neep uero ad rem pertinere,quod dicat has leges no eflcperpetuas,ueriim temporarias,amp; ad conciliumodo duraturas: nam etiamfi pium effet,tarnen ratione perfonæimpium fieri : Deum effe, qui fit rationem poftulaturus à malis facerdotibus : in illo congt; quiefeendum efTe , nec aliquidpræterea tcntanditm : etenim eos,

cjui principcm cccle(iarum,fedem Romanam adiutarunt, lt;juf fideni amp;amorêordini facerdotum præftiterunt, inaximisaDeofemper amplificatos eflè beneficijs àtque doms, ut in CÔftantino magno,in TheödofijSjin Carolo magno ui’derc liceat : cos ucro, qui contra fe* ciflentjgrauiflimis poenis afflidlos : ncque iam de Neronc,Domidalt;' no Sc id genus airjs, qui nafcentcm eccleiiam conati fint extinguere, fed de qs uelle fe loqui, qui confirmata Petri cathedra,cilm adultior eflet fadiajteftiterunt : in hoc efiê numero Anaftafium primum, Cx farem,deinde Mauricium, Conftantem fècundû,PhiIippum, LcO' nem 8c alios complures, qui rebus atque Fortum's omnibus diipolia ti,turpiter Sc ignominiofe uitam finierint : Hcnricum quartû, quod indigne tradîaret eum,quem loco parentis uereri debebat,a filio fuo captum Leodijjdignas luifle poenas: Fridericum fecundum,ecdefij Romanæ grauem adueriàrium,à filio fuo trucidatum occubuiflêî neque tarnen iemper affligi rebelles ,amp; aliquando iniummareruin copia florere : quod nimirum co fieri patres dicant,ne, fiomneshic impij plecQerentur,nullum aliud fuperefle tribunal Deiputetur:pcc catum quide nullum impunitum dimitti,fedhanc omnium eflêgra' uiffimam iram Dei,ciim,qui pcccat,impune id faccre arbitrantur; hos enim efiè dcploratos ac uere miferos, quod peccatafemper accu muleilt : adhunc uero modû,non fingulos tantilm homines,uerum prouincias etiam mul(flari,quæ uel Chriftu ab iè répudiant, uel eius parère uicario reculant : duos autcm efle populos inprimis, quifua calamitate nobis id dare dcmonftrent, ludæos atque Græcos, quo/ rum illi, Chriftum Dei filium occiderint, hi uicarium eius non uno modo fint afpcrnati î lam, fi Deus iram fuam in illos declarauitpro/ P ter ciufmodi conatus atque fcelera, multo iànè plus ipfi efleueren/ dum, fi quid tale defignet, cuius origo fit ab ijs Imperatoribus, qui non plus honoris ecclefiæ Romanæ detulerint, quàmab earecepe' rint : hæc autem non eo lped;are,quôd taie quid ipfum cogitarepu tet,autquôdcontrouerfiam non maxime cupiat ipfècomponi,fed quod de ipfius periculo fit folicitus : Conftantino magno fàcerdo/ tes olim detuliflê cognitionem Fuarum litium,fed ilium reieciflê, ne/ que de rjs iudicare uoluifiê,qui de cunèlis iudicandi poteftatcm ha/ berent : huius nimirum efie ueftigia ièquenda : quo d res controucr las conciliari,quôd ecclefiæ fieri cupiat emendationem,inprimis cflê laudandum : petereetiam,utineo fuam operam fibi præbcat,cui mi nifterium hoc atque curam Deus commiferit; adiutorcm fê quideni ipfum

ipfum pofTe ferre,fed redórem atc^ caput,non poflètpercupidum fepublicæreformarionis effe, quod non femel declarant indidis con olijs, quaudocunque uel minima ipes affulfît, ea poife coire : ac licet fruftrà quidem adhuc iftud egeric,tarnen,quod fuarS effet partium, nihil uoluiflè præterire : concilium enim optare fê, tum reipublicæ tümGermanisecaufàpotifïjmùm,quæuaiiè fît lacerata difïènfîo# nibus : dolere autem fibi,quod eorum utatur confilqs, qui iam olim damnat! fint,etiam ipQus uoce:nec eo dolere tarnen,quod ab ipfîus as» f^icida femper eos uelit effe remotos, uerùm, quôd bac ipfîus induis gtntia fiant infolentiores magis temerarij : quum autem unica fit ratio curandi mali,concilium uidelicet, ideo ad illud effe confugiengt; diim:fternatigituruiam,ut cogi poffit,amp;tantopere defideratam pacem populo Chrifti reddat,autfàltem arma cohibeatinterim,dum de republica deliberabitur : nam difceptationc porius utendum ef» fc, quànïui ôéarmis : ijs depofitis, omnia rede cafura : lampridem enim denunciatum effe concilium, etfi bellorum caufa difatum fit in commodius tempus : ut idem cæteriquoque principesfaciant,datu^ ■ rum fe operam,inprimis autem apud eum, qui cum ipfe iam bellum gerauobtemperet ergo fuis monitis,amp;^ quum fit primogeniti filq lo^ co,parentem falutariacôfulentem ampledatur, Ôômaiorum fuorum üeftigijs infîftat, nec à uia regia defledat, nec in facris tradandis ul/ lumius uel authoricatem fibi uendicet, èCdifeepeationes omneis re^ ligionis, ab Imperij conuentibus excludat, ad fuum reijciat: tribut ual: de bonis etiam ecclefiafticis nihil fiatuat, fed pofîtis armis paci ftudeat, aut, fi pax aliter coire non poffit, controuerfiam omnem belli caufas concili) difeeptationi fubmittat: poftremo, quæ nimia quadam Icnitudine,rebellibus illis atque Romanæ fedis aduerfagt; rtjsconceffit, earefcindatamp;omnino tollat: nam alioquifuturum, UC, nifî muneri fuo deeffe uelit maximo quidem ecclefîæcum detri^» tîiento, feuerius agere cum ipfb cogatur, quam uel confuetudo fua, uel natura, uel etiam uoluntas ferat: ut autem officium fuum negier xiffe uideri pofîît, non fecommifïurum : nam oculis obuerfari fèm^ per illud diuinæ feueritatis in Heli facerdotem, exemplum : adhuc tjuidem fe dementia patrisufum effe, uerùm, fi nihil iam proficiat, aliam fîbi ratïonem ineundam:confideretergo,quid ipfum deceat,Slt; ütrum ipfius turn honori turn rebus magis conducat, an, ut in reca^ peranda ecclefîæ tranquillitate, fèneduti fuse manum præbeat adiu^ tricem, an,ut illis fàueac potius, qui nihil aliud quam ecclefîæ dilaz

ccranonem qugrunt.Vtad huncmodum d Ccriberet,Galli^ quotité régis impulfu Hduciaque facf^um efle pucacur. nam is, ut eft credibi* Ie, feed us Anglicanum odiofeadmodumexagitabat,utponrificema* cuerethinc illud,quod de maloriim hominum (odetate fcribitur, ut dieftum eft. Amidtiam enim illius uterque folidtc per legatos atque literas ambire folent, belli præfertim tempore nbsp;nbsp;nbsp;pro Ce quiCc^ dant

operam,utei ftnt quamgraciftimi. Stephanus,Vintontenfisepifto# pus,Britannus,Iibellum ad hoc tempus emifît in Bucerum,ualdecon tumeliofum amp;acerbum,eóque coelibatum inter alia défendit. Cargt; dinales hoc anno creauit pontifex,Chriftophorum Madrucium,Tri dentinum,Ottonem Truccefium,epifcopum Auguftanum, Germa nos:Geoi^ium Arminiacum, lacobum Annebaldum, Amiraitjeo^ gnatum,Ganos:Francifcum Mendo2jam,Bartholom^um Cueuam, Hifpanos,nimirum in Cæfaris, Ferdinand!, Galliæ^ regis graciam, Bodem quocptempore,cocilium,quod bellis antehac impeditufuit, rurfus denunciat in idus Martias anni fequentis.’et qüia pacati iam rant Cçiàr Gallige^ rex,magnam præ Ce Cere ixtidam,ÔC diplomatis, quo concilium reftaurat, initium facit ab co ftripturæ loco. Læcare leruiâlem ♦ prodqt etiam biCce diebus Luther! libellus dè cœna Dogt; mini,quo uecerem controuerfiam renouât, amp;nbsp;in Zuinglium eiuCqae doûrinæ Codosmuha dicic.ei poftea refpodent Tigurini,amp;^ quidem acrieen De Clero 8^academia Colonienft fupra diximus, quomo/ do ton's uiribus, archiepifeopo, propter inftftutam reformationem reftiterint ; cum autem ipCe pergeret, illi, mitJis icerum legacis acque Iiteris,alt;ftionem Cuperiorem repecunc, amp;nbsp;duo ft ßagicaCCe pridem ab ipfo dicunt. prim urn, utab inftituto deiiderec ô^concilij decrecum , expelt;ftaret, deinde, ucnouosconcionacoresabrogaret:ipfum uero progredi, neque Cais precibus acquieCcere,quod Cane cociprouineix facarum ßc ualde caiamicoCum: itaque per omnia ftcra rurCus obCe/ crarCjUt fai muneris bdeic^ memor,qua fit eccleßx Colonienß, pongt; tißci Romano, CxCariqß deuin(fius,concionacores illos remoueat, rem omnem ad publicam uftp notionem di (ferae: niß enim Caciae, int ploradum ßbieCTe magißracum Cuperiorem,8^inuenienda remedia, quomodo 8C conCcieneix ruæconCulanc,amp;iram Dei procal auercât: inuieosquidem co deCcendere, fed tarnen, ßpergae, omnino faciun/ dum eße, Ciirn ne ßcquidem aliquid eßieerent, Ofßobris die nona conueniunt in fde primaria Coloniæ,amp; de Ccripeo redcancinceralia, quidanteannii xxiiißcafßü Vuormadse,quandOyLueherusdecon^ nbsp;nbsp;nbsp;i

fenfu pn'ncipum omnium damnatus fuit à Cacfàrc î ^uid Auguffap* quid Ratisbonæ, quid Spiræ nuper decfetum : his aucem omnibus negledis, archiepifcopum Hermannurn inijffe dicuntnouam racioz nemjamp;euocaiïè Bucerum,homincrti monafticæ profeisionisdefèrto rem, Ôd bis inceftis nuptqs pollutum,ô^ dodrinæiâcramentariæ des# fenforem,eique munus ecdeiîafticum demandaiîè, ÔC nouos infticuif fe pafsim populi dodores, homines profligatos atque perditos z illis ctiam authoribus conferiptam eiTe reformationis formulam,amp; man datu principis editam:fe reclamafle quidem his omnibus uehemêtef* amp;nbsp;archiepiieopum, ut conciltj tempus expedaret, aut faltem ad Im^ péri) conuentum uic^ difFerret,fæpe quidem,fed fruftrà tarnen oraf* ie : cûm autem fit lamentabilis prouinciæ flatus, 8^ ad fummam turbationem omnia fpedent,nec ille fefcfledi patiatur,nece(rario feconfugere ad extremum remedium, ô^prouocare ad pontificeiil maximum, SC ad Cæfarem,ecclcfiæ Dei fummum aduocatu amp;nbsp;pro# tedorem,eorûmlt;ç tutelæ fe fuaque omnia committere » Præfidebat huic cœtui Georgius Brunfuicenfis,Henrici frater, eius collegrj prç# pofitus. Ea re cognita,archiepifcopus,edito fcriptOjnuIlâ eflTe caufimi aitappellationisrnihil enim ab fe fadum efle prêter officium : itâcp fe reqeere prouocationem, atep fpem habere, futurû,ut ab incœpto illi defiftant:fîn autem,progre(ïurûfenihilominusin rjs quç ad gloriam Dei amp;nbsp;ad eedefiarum emendationem pertineant ♦ Alio deinde feriz pto criminationes eorum réfutât : neep cum Luthero neep cum Bu# cero fîbi quicquam efle negoci) priuati, fed eorum dodrinam, quae facn's literis conièntiat,habere Ce pro uerè apoftolica, ÔC plane digna dodrina,quam omnes recipiant:damnatum quidem efle Lutherum ab eedefia Romana,fed indida cauia,uiolenter amp;nbsp;tyrânicè: de edido Vuormacienfi,quo Lutherum fuÜTe condemnatum dicant,nihil un quam fibi fuüfe compertum,prius,quàm in uulgus exi)flet,typis ex# cufumtquod ergo de côfenfu principum efle fadum affirment, ad fe minime pertinere, cui nihil unquam eius rei fuerit communicatum: décréta Àuguftanum de religione fadum, fibi nunquam placuiflè: cûnque nonnulli principes multa Cæfari turn pollicerentur, pro religione pontifîcia tuendafortunasomneisdeferrent,fe mandafle turn fuis confiliarqs, ne quid eiufmodi promiteerent, imô, ut claris uerbis contra teftificarentur: illos autem non hoc fecüTe quod habe# bantin mandatis,8d reticenti^ caùfam nonnullis eflTe notam,qui nunc inter aduerfarios primum locum obtineant : quod cum ita fit, edido

iilo minitile fe obli'gari, atcp,ut dcuin^lus aliquandó fuerit, tarnen â* gnïtâ ueritate,non amplius teneri: nullum enim padum aut iuduran dum,quo Dei uioletur bonos,uim ullam habere:R.arisbonefiautenl decretOjfibi quibufuis alijs cpifcopis non modo permifliimjfedin iuncflum etiam eiTe munus emedationis ecdefiafticæ:quôd Bucerum ad hoc opus accerfiuerit, faÄum eiTe cumprimis impulfu Gropperi, qui fibi uehemccer ilium prædicaric ÔC coram amp;nbsp;per Iiteras,utdoceri pofsiufequidem in Bucero nihil deprehendifrè,quod fitalienum ucl indignum uiro bono:pcrmagni etiam efîe momenti,quôd Ratisbo# nenh colîoquio Cj:far illum,uc hominem pium,dodû,etpacisaman^ temadhibuicn'dem fuum efleiudicium decçterisetiam eccleiîçminii^ ßris,ab fe conftitûtis* Ad xviii deinde Nouêbris diem,cIerusCo*’ lonienfisreliquos ordines in urbem euocat, amp;nbsp;ut appellationi fubfcri bât,petit: idem etiam à reliquis per to tam prouinciam ecdeirjs epi fcopis amp;nbsp;academijs aliquotjCtiam externis,contendunt, amp;nbsp;è fuis, qui recufarentjioco iubmouentjamp;archiepifcopum ad Cçfarem atq? port . tificem grauiter accufant,ut poftea dicemus. A padficatione Suefgt; fionenfijCæfar Atrebatenfem epifcopum,GranueIIani filium,Galli? reXjCardinalem Bdlaium ad Angliæ' regem unà mittût,tranfadionis cauia.uerùm id fruftra fuit, Anglo recuiànte Boloniæ reftitutionem» Per hos etiam dies,princeps Aurelianus amp;nbsp;cardinalis Tornonius, 6^ gynecæum régis ad Cæiârem in Belgium proficifcuntur, mutuccon gratulationis caufa ♦ Cæiar Hifpanorum copias in Lotharingiam 6^ agruin uicinum mittit in hyberna» Per Cefaris prouincias ÔCper Bel gium multi paiïîm erant ualdecupidi cognitionis euangelij, fed ocgt; culte,propter edida Cæfarisatque fupplicia» Eft autem qs locis op* '*~~-pidumTornacum, facile primû in Neruqs» eôuocatusfuit abiftis» Argentorato,côcionator quidam Gallus, Petrus Brulius,de quo dP ximus libro x 11, quum eo ueniiTeqquod fuit menfe Septembri,per* humaniter acceptus ab qs, qui uocauerant, ccepit eos erudire priliagt; tim:ôlt;^ poftjlnfulas profedus eadem decauia,quodeftoppidûFIan^ drifjfub exifû Ocflobris redqt Tornacum:fed iam enunciàta res fuit, amp;nbsp;cccptum eft inqùîri de illo,per totam urbem,occlufîs portis.Cum ergo præfens ei periculum immineret,necoccultari poftet amplius,al X tera Nouembris die,no(fturno têpore,per urbis mccnia,fune demiti» tirur ab amicisîubi terram tetigit,ô^ humi confedit,quidam exqsqui demifcrât,procumbens ex muro, fafutem ei fummifta uoceprecatur, amp;nbsp;dum fie innititur,faxum,quod forte refoluta cake non benecoh?*

rcbat, impellft : impulfum illi aduolui'tur,amp; fedenti crus perfnngft* itâque partim dolore cafus,partim fn'gore affîilt;rtatus,miferiam in fortum’um fuumquerulis uodbus lamentando déplorât, id exau^ diuntuigiles,amp; fufpicati quod erat,acfurrunt, Si. comprehenfom in icarcerem condunt. Eius rei fama cum in Germaniam ueniHet, fena^ tus Argentinenfis mÜTîs litcris interceditjpoft etiam legati proteftart tium qui turn erant Vuormaciæ, (èd id fuit aliquanto feriusjamp; prilt;’ ufqiiam hæliteræperferrcntur, Saxonis atque Lantgrauij nomine tniiræj'ameratfublatusèmedio.fuithocadxix Februari) dicm. m. d,XlV» Supplicrj genus erat uehemens.nam igni non magno fuit exuftus,«c tanto maior effet cruciatus. dodlrinam fuam coftanter ad extremum üfcp fpiritum profitebatur,amp; difcipulos, qui pafsim erant in catenas coniedi,per literas confolatus è uinculisjad conftantiam hortabatur.

Lata fen ten ci a fuit, co fumi de ipfo fupplicium,quód in Cæfaris man data peccafTct. nam inde à inultis annis,edidagrauifsima Cæfar, per inferiorem Germaniam atque Belgium fuæ ditionis, propofuerat in Lutheranos, amp;nbsp;quotannis ea bis recitantur ijs locis, ut ne quis igno^ rantiac caufam obducat. Quum ex uincuhs caufam illediceretjthco^ logi monachi rogant ex eo, præfente magilîratu, quid fentiat de cramento,quod uocant,altaris,demitTa,de'COnlecratione,de a^ doratione hoftieC,de loco pufgâtof/ô,défant^orum ueneradone, de libero arbitrio, de bonis operibus, de iuflificatione, de ftatuis, de baptifmOi de uotts,dc peccatorum confelTionCjde uirginitate Mariae * matris. Ad hec ille.uerum ibi corpus amp;nbsp;fanguinemChrifti fumi,non quidem ore,fcd fpiritu per fidem,necp panis atqj uini fubftcâtiam mu taré fed cum ex infticuto Chrifti cccna diftribuitur ecclefiæ, fermone ' popularijfic ut omnes ufum atep frudueius intelligant,tunc uerecon fecrari illa,nimiru ex uerbis Chrifti.’nam taciturn illud amp;nbsp;fummilTum murmur,quo facrifici pancm atep uinu tradfant Sfaftantur, adibrti/ legos et ueneficos magis,quàm ad chriftianos pertincre:miflram pod ficiam nihil habere comune cum ccena Domini, fed effe cultu ab holt;» minibus inuentu ad contumeliam amp;nbsp;iniuriam Chrifti : adorationem confccrati panis efte idolatricam:nam creaturâ ibi loco creatoris ado rari:purgatorium fe nullu aliud fcire,necetiam inueftigare,prêter Ian guincm Chrifti,qui non culpa modo, (èd amp;nbsp;pcenam peccatis débita, nobis codonetatâcp mifTam amp;nbsp;alias precationes,qu^ mortuis imperi dütur,e(re non (oltïm nullius ufus, uerumetiamimpias, quód prater uerbu Dei (int inftitutæ: diuos non polTe redfius coli,quam ft ftdê Sd

uircutes ipforutn imitemur:^ quid accedat prætcrca,cnè impium,8i ipfosjdum uiuerent,longe ab fc repudiafle cultum omncmt non • tur effe implorandos pro interccflbribus, quod ad folum Chriftum htcc gloria [îertineat:pcr peccatum Adæ,naturam hominis elTe pror*’ fus corruptam,amp;: arbitrium impeditum, fic ut abicp gratia Dei nihil boni præftare pofsit:hominem autem regeneratum,impulibre Deo, uelut bonam arborem,bonos proferre frudus:fidem efle, quae falu^ tern nobis adferat, nempe, quando promiffîonibus diuinisconfidi^ mus, propter Chriftum iÛium certóftatuimus,condonari nobis peccata : traditioncs, quibus alligantur mences,non effe recipiendas: ut imagines atcp ftatuæ ftnt in tem plis, periculi plenum efle propter idolatriam : Baptifmum efleftgnum foederis, quod nobifcum fecit Deus,quo teftatur fe nobis condonare peccata : efse quoque ftgnuni perpetuac mortificationis amp;nouæuitæ,quæ baptifmum comitari debeat:hoc facramentum efte omnibus percipiendum, nccarcendos ab eo paruulos,qui ftnt 8d ipft promiisionis diuin^ participeszuotuni nullum efse faciendum,quod ftt uel extra uerbum Dei,uel ab homi* ne praeftari non pofsindebere quencp fua delida conftteri Deo quo* tidicjciufqiie mifericordiam implorare: ft quisetiam fcrupulus con* fcientiam urgeat, confulendum efseminiftrum eccleftæ, coniblatio* nis percipiendæcauftcuerùm auricularem illam peccatorum enume* rationem,neque teftimonium habere fcriptur3e,neqp pofse præftari, fed efse carniftcinam mentis ualde periculoiam:de perpétua Mariae matris uirginitate nullum ftbi dubium efsegt; De his rebus omnibus, aliquot diebusanté,quam produceretur, ad uxorê fuam amp;nbsp;reliquos amicos,qui hoe ab eo flagitarant,fcripftt,ufus minifterio fororis : damnatus capitis,alterisliteris, uxori, quo genere fupplici) uitam ef* fetpoftridie finiturus,exponit, acftmulillamconiblatur,demon/ ftrans, non oportere difcipuli potiorem efse, quam ipftus magiftri, conditionem ♦ uitæ quoque prsccepta quædam ei tradit» Theologi Pariftni décréta religionis fecerant ante biennium, uti diximus : hoe autem tempore,iufsu régis, Meloduni conueniunc, quod eft decem fupra Luteciam milliaribus oppidum, in infula Sequanæ pofttum» Rex erat in arce uicina Fontemblica, amp;nbsp;illos conuenire iuiserat, ut^ quia pace iam fada concilium efset futurum,habica deliberatione fta cuerentomnino de dogmatis,eccleftænecefsart)s,quæputarentin concilio, 8^ publico totius orbis Chriftiani theatro pofse defendh Huius deliberationis hie fuit exicus, uc, licet multum efsec inter eoS

öltcrcationis,tamen în rjs,quæ lam ante promuïgaucrant Lutcdæ,ngt; eut didum eft,nihil mutarent, Pariïîennum excplo theologi quoz que Louanienfes dogmata con(cnbunt,6lt; póft,de uoluntate Cjfàris edunt» funtaucemad XXXII, prorfuseiufdemgeneris,utLuteda!* na,quæ fuprà recitam'inus.ea CxCar edido confirmât fanci't,euul^ gatisliterispndie idus Marnas, theologi feribunt,eo ft libentius huncfubrjfTe laborem,^uôd id Cæfari pergratuin eftecerto cogno^ itèrent, qui iam olim aliquid ciufmodi flagicarit, In pacifîcationc Sueflionenfi conuénit,ut ucterem,ficut ipfi uocant,religionem, br atq^ rex,pro fua uirili recuperarenc,ficut diximusth^cautem, qu^ bm c5memorauimus,eô fpedare uidentur,amp; cardinalisTornonius, quicum Aureliano fueratin Belgio,nô paruum ad earn remattuliftc momentum putatur. Lutherus autem per contraria themata Loua^ nienfibusrefpondet, amp;hærericosatque fanguinarios appellat,qui cùm impia doceant, èC ratione, fua non poftint atep ftriptura defeni* dere,uim adhibeant,et igni graftèntur acep ferro, nam illi,ficutetiani Panïîenfts,nuda folùm axiomata proponunt, amp;nbsp;quid fequêdum fit, præfcnbunt, locum uero nullum è facris literis adducunt, SCmagft ftraeù ad animaduerfionem inflammant. Erat turn Imperij conuen - tus Vuormaciæ.Cçfar,quumfæpeconftituiftet,impeditiisarticular! morbojferius eo uenit.legatos habebat ibi cardinalemAuguftanum, Fridericum Furftembergium. xxnn die Marti) Ferdinandus rex, per abfentiam Cgfaris proponit.Quamobrem hic fit indidus côuen tus,notum ipfis efte,nimiru conftituendæ religionis amp;nbsp;iuris et pacis, 8^ Turcici belli caufa:Cçfarem optafle quidem his adionibusinteref fi,ut Spiræ decretum fît,ÔC ad diem conftitutu hue uenire,fed deten* turn ualetudine non potui (Te, ideôcp rem omnem, primu,ad alterant laiiuari) diem,pôft,ad calendas Februarias reiecifte: cùm autem expc datione diuturnior effet morbus,mutaffeconfilium,amp;, ne délibéra* tiones publicas longius impediret,Turcicam inprimis,ab fe contenz dilTe, ut prouinciam hanc fubiret : quod quidem ipft, in reipublicæ gratiam,non fine magno fuo difpendio fecerit : deliberandum igitur efle de rebus cômunibus,ut,quum C^far ipft uenerit,decerni aliquid atqj ftatui poffît: etenim de ipfius ualetudine non mala, quotidianis literis atep nuncijs iam adftrri,ncque dubium effe,quin breui fît tien turus, UC reipublicæ confulat:hacetiam decaufapacemcum Galz liærege feciffe, affini fuo, in eoque rempublicam fuis priuatis corn* modisantepofuiffe,quô uidelicet rebus undique pacatis , religio

componi poGit emendari, Sé póft, omne robur atque ftudium in Turcam éxpediri:huiusautem pads benefidum,ad uniueriamGer^ inaniam,amp; inprimis ad ordines Imperfj pertinere:GaIIiæquoc^ rc/ gem auxih'a in bellum Turdcum promififte, amp;nbsp;perlegatos,quicum pknis mandatis in Belgio fuerint,approbaftècondh'um Tridcntinu, ëi eo coftituifle ipfum uenire, uel amplfisimam mittere kgationem: apud pontifîcem quocp Cæfarem id effecifl^, ut,quod antea proro/ gauerat con€ilium,rurfus denundaret: itâ(^ diem illi defîgnatum eQ fe ad idus Martfas iam præteritas, amp;nbsp;mifsos à Cgfare iam eo kgatos, ab fe quocp : folidtacum etiam à Cæfare pontificem, ut pro lui Io#

d 8c ordihis dignitate conferret in T urcam auxilia,refpondifse,quid in eóYacéré’uelicjn his comitrfs per kgatum efse declaraturu : quan# nis èdam labor Cæfaris interuenerit, ut concilium haberetur, ipfos gt;nbsp;nonignorare: nameaderecum Ckmete vii, Bononiæ,pofteacum Paulo I IT, Romæ, Genuæ, Niceæ, Lucæ, nuper etiam Bufsetidili# genter ipfum egifse:amp;^ quanquam à poftremo conuentu Spirenfî Q far maximis rebus fuericdiftentus,non negkxilsetarnen,quod Spi/ rædecretum fuit, amp;nbsp;uiris aliquot bonis atcp dodis negodum dedif# fe conCcvibendx reformationts,quam etiam ab ijs acceperit : cùm au# tem bæc ipfa caufa ualde fit gram's,multâmcp deliberationem requi# rat,amp;^ uero concilium iam proximèfic inchoandum,amp; propter irru# enternTurcam non fit huius temporis hæc de reformatione delibe# ratio,uidcri Cæfari confultum, utea nuncomifsa, qui fit condli) fu# turus progrefsus,exped:etur:amp; fiquidemappareat nullum efsefutu rum,uttum antefinem huius comitrj,nouus defigneturimperrj con uentus hac ipfa de caufa:quod ad pacem atque fus attinet, exiftimarc Cæfarem, non efse, quod quifquam in decretis publiciseade re fa# dtisaliquid defideretzarbitrari quoc^,ficui uisaliqua fiat,à Camera petendum efse remedium:orare etiam, ut ôlt;de contribuendisin Ca# meram ftipendrjs, amp;de conftituendis ibi iudicibus quàm primumali quid ftatuant: amp;nbsp;fi forte de hoc pofteriori non conueniat, ut turn ip# fins fidei munus hoc committant,ne,fi nulla fit iurifdidio,refpublica detrimèntum accipiat : de bello Turdco Cæfarem perpetuo cogita# re, nec ullum ætate noftra fuifsc bellum cum ea genre, cui non opta# ritipfe interefsemimirum in Aphricam femel ÔC iterum traiecifse, amp;nbsp;Viennam ufcp gerendi belli cauià, fuperioribus annis uenifse : quod etiam Spiræ promifit in hoc bellum,pro curela Germaniæ,non reçu , Gre, modo ipfi uidfsim auxiliadecreta conférant: Icâque perere, ut

ineam cogitationem prorfusmcumbant,æquianonità multum gt;nbsp;ûiperfîtidonei temporis,decernant : crebris eni'm literis atque nun* Çns adferrijT urca ipfum, mai'oribus, quam unquam antea uiribus, ïn Vngariam aduentare,quó Germaniam póft muadat: deliberent igitur atque ftatuant, an mferendum ci iit benum,an ueró defenden

quid ipibrum fit ièntcntiæ,Cæfàri rcnundent, qui pontifia etiam amp;nbsp;Galliæ regem, ad huius belli iocietatem pcrduxerit, amp;nbsp;äh'osquoc^ nondefuturosarbitretur: Sc fi forte propter temporis ®ngüftiam ÔC anni fterilitatenl no eflê inferendum ci bellum hoc an^ no putabuntjdè defenfiohe ftatuant,pecuniam contribuant,ut flii mature poflît occurn,6c Cæiàr,ip(ôrum alacritate comotus atcp -ftudio,bellum hoc ipie gerat,quod quidem iam olim iè faduru pro* jttïfêrît : deinferendo autem bello,uticilicet amiflarecuperentur, deque religione, proximis in comitijs agi oportere : uerum in præ* fcnti deliberatione opus eile celeritate : nam ii longius difFeratur,fit turum,ut,cum per V ngariam all js in locis,fines ÔC aditus omneis hoftis occuparit, difiedis atque difli'patis equitibus leuis armatiiræ, ^üorû maxima fit exercitatio per Vngariam,amp;S interclufo cÔniéàtu, populus in extrema deiperationem addult;ftus,a nobis deficiat, inO^ ditionêillorumperuèniat : quaquidêinre quantum infit pericuii, Sluantum diipendrj,quàhtüs etiâ faciendus deinde fumptus,ut ea re* tuperentur,neminê efle qui non uideat. Ad ea proteftantes 86 his adiunftiColonienfis afchiepiicopus amp;nbsp;Palatinus eledor, Aprilis ' die tertio reipondent. hune indidum eflê conuentiï,rcligionis cauià potiffîmum : iuperioribus aliquot colloques aditûeflê faduad con ciliationem,eôque magis nunc eflê ijjerandum de rei fumma: pergra turn ergo fibi futurum,fi quidem hoc omniu primo tradetur: Ger* maniæ quidem intereflê plurimùm, ut ità fiat,86,fi metus diuini nii* minis accedat,non iê dubitare de fucceflii : quod fi autem uel rei ma* gnitudo, uelbreuitastemporiSjUelimminensàTurca periculum non ferat, opus eflê tarnen, ut illud decreti caput, quod eft de pace, dedaretur amplius : religioni datam quidem eflê pacem adufque condlium,iêuerô nonagnoicereconcilium hoc Tridentinum pro Icgitimo, quale fitin Imperrj comitijs promiiEim : Ô6 cur non agno* fcantjiam antea læpe demonftraflê : pacem igitur fibi neceflàriam efl fe,quæ non fit aftrida concilio poiitificio, fed quælocum habeat,do nec de re tota pie fuerit 86 Chriftianê tranfadû : 86 quia pax uel con* • ftitui uel eflê firma non poflit riifî iuris adminiftratio fît æquabilis^ .

8^ ucro Spi'renfi conuentu proximo decrctu nt,quid in eo Rcri opor t€at,nonfedefu£uros, quo minus eidçcreto fans fiat: hæcergo duo capitafidccidantur,non fc recufare belli Turcici deliberationem.

Rd I qui principes ac ordines, in his Moguntinus atque T reup renfis archiepifcopi,ftatuunt,religionis caufam ad conciliuiam indi tfhim referrijSd Camera ex antiquis Imperrj legibus conftitui, lè^ cundumiusfcriptumiudicariomni numero deligioportere, qui de bello Turcico confilia conférant. ftipendiorû Cameræ par^ tem dimidiam pollicentur in annum fextum, ut reliquum Cæfar peribluat,petunt. Ad illud proteftantium,Ferdinandus rex,Cac' (arifquelegati reipondent. decretum Spiræfaôlum de pace^placuif-fe tum ipfis, nee ullam interuenifle aliam cautionem uel exception?, cum ÔC ante fuifict indi(flum concilium, aliquanto póft iterum denunciaretur : in Cameræ quo que conleflum fore ut recipiantur homines idonei, iuxta decretum Spiræ facQum : quod cum itàfît, æquum die,ne quid amplius in eo requirant, 00 cum reliquis de bel lo Turcarum ftatua’nt. Ad hæc illi, quoniam ob temporis angufti' am imminentem hoftem, religionis caula minime traiftari iam poftit, amp;nbsp;à concilio pontificio nihil boni fit expedtandum, orare,ut ante finem huius comitrj,Cælàr alterum conuentum indicaqubi con aliationis uiæ perueftigentur amice: decretum elle Spiræ,prinwm, ne quid moueatur turbæ propter religionem,deinde,ut pia ami' ca difceptatione,diflidium hoc omnino concilietur : huic nempe fundamento, Germaniæpaceminfiftere, nequeft ftiifie quicquam defideraturos amplius , modo res in eo permanfiflet :nuncuero, quando pontifex, ut conciliationem hanc difturbet 06 impediat, concilium indixiqin quo iolus ipft cum fuis definiendi poteftàte ob tineat,cuius etiâ decreto pacificationem fuperiore finin' plpricp om^ nes dicant,neceftariam fibielft cautionem ampliorê:neCpueró nouU elft quod requirant,ftd illud ipfum,quod Spirenfi decreto confine/ tur : curenim potificis cognition? atqp concilia recuftnt,editis libel/ lis iampridem ft demonftralft,amp; ante annum tertiû,quandô ponti/ fcx,mifto Spira legato,conciliû promittebat,contrà teftificatos efle, nt publicis comentarijs doceri poftit:breuiter,quofies cocilij pontifi cq fadta fit mentio, ftmper illud repudialft, amp;nbsp;folenniter quidem, in ornniu ordinum conftftti : lam, etiam ut Spiræ nihil ea de re fit exce/ ptum,tamen,fi bellum fit gerendum in Turea,opus efle,ut prius pa cata fint omnia domi : nam in bellû iftud pecunia imperari populo:

fed quo iure ucl qua fronte pecuniam quis exigatafuis, nificertam fpem illis faciat, fore, ut in fua rcligione cum liberis uxoribus tu-* to permaneant nimirum eo fufcipi bellum in Turcam, ut cuiuC que facultateSjSc refpublica uera religio conièruentur : belligera* ri uero cum Turca,amp;S interim domi expofitum efle periculo, quan^ tulilm hæc inter fe différant C grauem igitur fubefle caufam,cur am^ plius caueri fibi petant : de Camera placere fibi quod dicant,ex p r^z fcripto decreti Spirenfîs conftituendam efle : de ftipendqs autem eo conferendis, uelle fe cum reliquis deliberate ♦ His de rebus,per totu tnenfem Aprilem, ad feptimum ufque diem Maq difeeptatum fuitt tunc demum,quanddquidem Cæfàr iam erat in uia,Ferdinandus äd ’llius aduentum ea differri iubet, ac flmul ab qs petit, ut interea cum cæterisTurcicumnegociumagant: principes nonaderant ipfi,ne pontificq quide,preterunum Auguftanu. Galliærexlegatûeo mi^ fîtGrinianu,prouinciæGalliæpræfe(flum. perbuiusabfèntiâorta fuit ijs locis ingens perfècutio. Sunt in prouu^ia Gallia qui dicunz turValdenfes : hiuetufta confuetudine neque pontificem Roma' num agnofcunt,et aliquante puriorem babuere iemper doeflrinam, poilquam Lutherus innotuit, ampliorem cognitionem auidè flz bi compararunt. Ad regem uerô fæpe fuerant noc nomine delati, quafi magiftratum contemnerent ac rebellionem facerent, bac eiu'm lt;riminatione plærique nunc utuntur, inuidiofà magis quàm uera. Continentur autem aliquot oppidis atque uicis, inter quos eft Mez tindolum. in bos ante annum quintum lata fèntentia fuerat Aquis, quod eftprouinciæ fummum tribunal, ut opprimerenturomnes promifcuè, ut dirutis edificqs æquaretur uicus ille iblo,refecarentur ctiam arbores omnes,amp; locus redderetur defertus omninô, flcutliz bro decimo tertio attigimus. Porrô,quanquàm fie erat pronunciaz tum,nô tarnen ea uis tune adhibita fuit, regem admonentibus nonz nullis, amp;nbsp;in bis, Gulielmo Bellaio Langæo, qui turn prorex erat in TaurinisjUt de caufà tota prius cognofeeret : fed hoc demum anno, iudicrj atque fènatus Aquenfis præfedtus, loannes Minerius, Apriz lis die duodeamOjfênatu cÔuocato,recitat literas regiS, quibus exez cutio mandabatur latæ fèntentiæ. bas autem literas, Tornonq carz gt;nbsp;dinalis commendatione diciturimpetrafîelMinerius, peridoneum ! folicitatorem, Philippum Cortinum. Cùm igitur eas menfe fanuaz j rio accepiflèt, non ftatim protulit, fèd in tempus rei gerendæ comz ' inodmn feruabat, qs recitatis literis, deledi funt è fènatu, qui rem

t^cquantur : hfs adi’utorcm (eG profitebatur Minerïus,eó quodâb ( I lente Gnniano prouinciæ pr^fe(flo,rempublicam gerebat. lam ant^ uero mandatu régis paflim conduxerat copias, Angha belli caulâ, uerùm his ad fuûhocinftitutum eft ufus : adhæc, Maffîliæ, Äqm’s, Arclatæ,cætenfque in locis frcquentiohbus militiam omnibus im^’ perauerat,qui poftênt arma ferre,graui denunciata pcena: deinde ex Auenionenlîs agri finibus, ditionis pontifîciæ,miflâ quoquefuerût auxilia/primus igùur impetus fa élus eft,nonin MerindolanoSjUe^ H/ ’róminagrumoppido PertulîouicinumJdibusautem Aprilis,Mi

nerius turba procerum atquc ducum ftipatus, Cadenetum uenit: lcd interea centuriones aliquot,in unum èc alterum uicum,adDru* entiam flumen,irruunt,amp;r cædibus,direptionibus,incendijs grafla^ ti,magnam uim pecoris abigunt : idem fit alqs etiam in Iocis,eodem tcmpore.MerindolanijCÙm ardere omnia cl'rctim alpicerent,reliétis lèdibus inlyluas confugiunt, amp;nbsp;ad uicum Sanfalefum maxima cum formidine pernolt;fta?rtt. huius autem lociincolæ iam Scipfi fugam parabant. Cauallonenfi's enim epifeopus, pontificq legati uicariiis, ncoocium dederat nonnullis ducibus, iplbs contrucidandi. Poftri' (‘h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;die,paulo progrediuntur longius,te(fti fyluis. nam iindique pericu

lum crat,ÔÔ Minérius,capite lànxerat,ne quis eos ulla re iuuaret,fed ut promiicuè cædcrentur omnes,quocunque loco deprehenfi. uale/ bat idem ediétiim in locis finitimis pontificiæ ditionis, ôé epilcopi quidam cius regionis fercbanturaleremagnamcopiarum partem, îbant ergo difficili amp;nbsp;molefto itinere, geftantes pueros in humen’s

brach!js,incp cunis,8é quidem mulieres aliquot grauidæ: cumCp ad conftitutûlocum uenirent,iam eo confluxerant multi, qui rebus perditis fugafâlutêquæfiuerant. Non niulto póft nunciatur, Mine num aggregatefimul omneis copias, utiplosinuadat. fuithoefub uelpcriï:itâq5redeliberata,confiliûextempore capiunt: Sf quoniâ iterfaciundumeratpcrlocaimpeditaamp;:afpera,muIicres,puellasamp;S infantes ibi relinquunt, paucis quibufdam adbibitis, in his,eccle/ fiæ miniftro : cæteri,ficut conftitutum erat, Mufîîum oppidum pC' tunt. hoc autem ea fpe faciebant,fore,ut hoftis in imbellem turbam Sfomni præfidio deftitutamutereturmifèricordia. quis ibi fuerit cxcitarus gemitus,qui complexus,quælamentatio, facile quiuisim tclligit. Vbi totam noétem iuifient,fuperato monte Leberone,niub tos ardere uicos atquc prædia confpiciunt : Minerius deindebipar* tito agmine rem aggreditur ; ÔC quia per indicium acceperat-, in

partem Men'ndolani fèfè reccpiflênt,ip{ê Mcrindolum petit; • feliquas uero copias ad l'ilos inueftigâdos mi ttit, Ante quàm hi per üenirent infyluam, ck milidbus quidam, impulfus commiferatiogt; ' ne J præcurrit, 8c è (ummo cacumme rupis, qua parte fufpicabatur profugos confèdiflê, duo faxa deqci't, deinde per mteruallum qs ac* damat, licet eos non confpiceret, ut fugafibiftatimconfulant. ÔC. nihoc l'pfo tempon's pundlo,ex qs, qui Mufiium luerant, duo qui^ dam interueniunt, hoftium aduentu nunciato, miniftrum eccle* fiæjCæterdfque cuftodes,qui pauci numero fœminis erant relicfli, cutdiximus,abire cogunt,uia quadam ardua commonftrata per fyl liam,qua fugientes periculû euaderent. Vix hi diiceflèrant,ciim milites adiunt,pleni furoris,amp; eduô:is gladijs ad cædê omnia po^ fcunt,magno cum ululatu : uenintamen à cgde turn (îbi cemperât,ÔC cùm infolenter multa fecÜTent, omni argento nbsp;alimonia ipoliatas

abducunt, erat ipforum propofiti,foedius illas tradlare, ièd à centtp none quodâéquité interpellât!', qui forte fuperuenicns pœnam eis minabatur, amp;nbsp;ad Minerium redfà contendere iubebat, ab incœpto . defiftuntjijfcp reliâ:is,prscdam nbsp;nbsp;pecus abigunt, erant muliercs nu^

mero circiter quingentæ. Minerius interim uenit Men'ndolum,amp;S^~' cùinuacuumhabitatoribus reperiflet,diripitacincendit, edito pri^ us exemplo ualde crudeli. nam adoleicentem unicum ibi na(flus,re^ nbsp;nbsp;ƒ,

ligariiubetad oleam,amp; tormentis ocddi : póft, Cabrieram oppidii petit, machinis concutit, SC adminiftrante Polino duce, perfua-' dct öppidanis, ut portam patefaciant, pollicitus impunitatem: uc turn intromifto milite poft aliquam moram,concifi fuerunt omnes, , neque uel ætatis uelièxiis ulla fuit habita ratio .Multi ad ædem fa* cram,alij alio,quidam in cellam uinariam arcis côfugerant, ièd pro* düfti foras in pratum, ueftibufque nudati trucidantur ad unum fe* re omnes,nÔ uiri tantum fed rrîulieres,plæræque grauidæ.Mine* . riusctiâ ad quadraginta circiter foeminas inhorreûftraminisatque K fœni plenuincludit,pôft igncmfubijcitamp;Sincendit: cumqpillæuc' b ftibus exutis conarentur flammam naicentem reftinguere,neep poi* fent,admaiorê fcneftram, quafcenumrecondifoletinhorrefijaduo lant,ut ièiè erjciant:ièd ibi repuliç telis ethaftis,conflagrarùt omnes. fuit hoc Aprilis die x x, Pofthæc, Minerius partem copiarû mittit, qui Coftam oppidû oppugnent : ijs iam ingreflîs iter,deprchendun tur illi, quos paulô ante in cellam uinariam arcis cofugiflè diximus. cxcitato igitur clamore, quafi laterent iniîdie,reuocantur milites,

ad internedone m illos interfici'unt. Cæfôrum numerus rcpertus eß tàm in oppido quam foris, numero ad odringentos, qui iüperftitcs crant infantes ab co furore, plærique rebaptiiàti fuerunt ab bofte. Reb US ad Cabrieram expeditis,copiæ mittuntur Coftam i eius op^ pidi dominus iam ante cum ciuibus egerat,utin arcem armafuacon ferrent SiC quatuor diuerfts locis murum difijeerent : id ft facerent, lèprofua gratia facile perfedrurum apud Minerium pollicebatur, ut à maleficio temperetur. perfuaft morem gerunt, póft ille difeedit, quaft deprecaturus, 8^ non longe progreiTus obuium habet milité: hi quum nihilo lècius procederent,et impetu primo nihil effîcerent, altera luce uehementius oppugnâqetincenfts circum gdificijs omni' bus fuburbaniSjfacili manu capiunt, eo quodfuperiori node plæ' rique defêrta ftatione profugerant, delapfi funibus. Poft editam er' gó cædem 8ó oppidum direptum, decurrunt in hortum caftello ui' cinum, mulieres atque puellas, quæ trépidantes eo confugerant, promilcue conftuprant, quum diem unum atque nodem inclu' làs detinuiflent, adeô tradaruntinhumaniter,ut illæquægerebant uterum,et natu minores puellæ,non multo póft extinguerentur.In' terea Merindolani amp;nbsp;his adiundi complures alij,qui per fyluas atlt;^ rupes oberrabant,intcrcepti,uel ad triremes mittebantur, uel confo diebantur,multi etiam inedia perierunt : deinde, non procul ah op' pido Muftîo,quôdantè diximus,quidam ingreflîcauernamfubrii pelatitabant,numero ad uiginti quinque,fed proditi,fumo fuerunt omnes amp;nbsp;igni enecati. ftc adeô nullum læuitiægenus fuit prætep miflum : nonnulli tarnen, qui lanienam hanc efFugerant, Geneuam

ad loca uidna peruenerunt. Huius ergô rei fama cûm in Germa' niam emanaflêt,plurimorum animos oftendit : 8c Heluetij quidem, qui non funt pontifici^ religionis,intercedebant ad regem,ut in eos, qui profugiftênt,uteretur milèricordia : rex autem,amp; iuftas eflê eau fàs, curità fecerit, 8c quid fuis in finibus agat, aut quomodoin fom tes animaduertat, non magis illos oportere lolicitos eflé de eo didt, quàm fttiplè de illorum negoerjs. Anno ftiperiori milërant Val' denies régi dodrinæluæconfeffîonem,lcripto comprehenlàm,quo ftiam docerent innocentiam. eius dodrinæ capita funt, de Deo pa' tre,creatore omnium rerum, de filio interceftore aduocato gene' ris humani, de fpiritu làndo, conlolatore commonftratore ueri' tatiSjde ecclefta, quam aiunt elîè cœtum omnium eledorû, amp;nbsp;caput habere lelum Chriftû: de miniftris eccleftæ, quos loco remouendos

pncdiaintjriifi'faciantofficium:de magiftratu, queminffitutumâ Deo fatentur, ut bonos defendat, fontes uerô puniat : deinde non honorem modo fod tributum etiam illis ÔC ueéligalia deberi,nec ul lum ordinem hic excipi oportere,nimirùm exemplo Chrifti, qui ue digalipfefoluit: debaptifino, quemiîgnumeflèuifîbiledicuntÔC txternum,quodnobisôôrenouationem ipiritusamp;C mortificationc membrorum repræièntet : de cœna domini, quam aiunt efîè gratia^ tum adionem, nbsp;beneficrj per Chriftum accepti commémoration

uem : de matrimonio,quôd cùm iàncflum fit, inftitutû à Deo,nen mini prohibendum efîè indicant : de bonis operibus,quç nobis eflê colenda docent 8ôexercenda,ficutiàcræ literæ demonftrent: de fab fisdogmatis,qüæ quoniam à uero cul tu nos abducunt, uitanda efîè pronunciant.ln fumma, fidei fup normam ôé régula efle dicut,uetus nouum teftamentûjfécp credere profitentur qs omnibus, quæ in apoftolorum fymbolo continentur. poftremo, regem orant,ut nar tationi fidem habeat : etenim,fi quid forte fit delatû aliter, id falfum ' dfquelle fe demonftrare dicunt, fi modo audiantur. Bello tum rex • fratimplicatus,itacßconquieuita(fiio: fodfaótapacerecruduit,amp; ïuftiganubus nonnullis,in hanc tantam exarfit immanitatem. De Hifpanis, quos per Lotharingiam Cælàr inhybernacollocauerat, ante didum eft:bi,cdm plurimùln damni dedifient ijs locis, manda' tu Cæfaris Aprili menfo difoedunt, Ô6 proxime ad Argentoratü fa^ do itinere,quum Rhenum ibi tranfiifont,per Sueuiä proficifountur in Auftriä,ad tria circiter millia peditü. Ad hoc tepus e uita decef fitLudouicus Bauarus, Gulielmi frater,non relidlis liberis. nam ità conuenerat,ne duceret uxorê,hæreditatis coagmentandæ caulà.Ma gnus ei fuitufus amp;nbsp;amicitia cu Henrico Brunfuicenfi: nam foeden tis contra proteftantes initi, duces erât,ut diximus,Só Brunfuicenfis ditionefuapulfos,adhuncinprimiscÔfugit, nbsp;nbsp;Vuormaciâ deinde

Cæfar uenit Mai) die xvi«poftidie,cardinalis Farnefius. Huius quæfueritaduentus caufo, non quidemaffirmare poirum,fod excb tandi belli caufain Lutheranos uenifle,certô putatur: publice quide nihil egit,neq^ per fines Vuirtembergici principis iuit,Roma uenfo enSjfed Diningæ,c5moratus aliquahdiu,quod eft ad Danubiu, Au guftanicardinalisoppidü,alió deflexit^Ferdinandus Vuirtembern gico foripferat, ut in lui gratia ei tutu iter daret,amp; beneuolentia prgquot; ltaret:ille,quoduis aliud iter fufciperet,malle fo relpondet, ueruntan mcn,fi per luos fines tranfire ueliqipfius quide gratia,nô fo recufare.

fed ilfe,ßcut dixunus,diueitit, amp;r altero poft CæGrem die Vuormi ciam pemenit, Cæfàr,fa(fta pace cum Galliæ rege, foheitabat eti' am reliquos dynaftas, ut concihu indi'Aum adi'uuarent : amp;S per hanc occaljonem ad Poloniæ regem miflus ab eo Iegatus,demonftrat,C£ farem plurimis nunc anm's hoc unum agere cumprimi's,iit tonus or bis Chriftiani commune bellum fiifcipi'atunn Turcam,æ omm'uni prope uoluntates lam hue inch'nare,fed folam religionis controuep ham 1111' efle impedimento : hæc autem ut componatuf, ut protêt ftanti'um defiderioGtisfiat,qui concilium lèmperpoftulêt,maximo Cxfahs labore 8c I'nduftria, T ridenti lam indidum eflê concilium: itaque rogare, fuos ut eo mittat legatos,qui ÔC fua prælènria folenné illam aólionem condecorent,amp;S quæ fient ibi de rebus lacris décréta, confirment ƒ quia uero Cæiàr exiftimet,proteftantes,qui fèmper fuc rint contumäces,nec ab Auguftana confeflîone difcefïùros, nee pu* blicis etiam decretis ob temperaturos eflê,rem ipiàm poftulare,titre lt;nbsp;ges atqile principes interueniant,amp; in illos,nifi pareant,tanquam in reip»amp;Sfacror5 omnium perturbatoresuindicent : cüm autem ipfe pi} Só Chriftiani régis laudê inter alios obtineat,orare Cglàrem,utet de Turcico bello cogitet, concilio Tridentino ftibfcribat, , iî proteftantes adfanitatem non redeant, ope confilidque ipfum adiu^ uet,quod ali} quoque reges promiferint, Polonus ad ea, percupC' re fê diem ilium uidere,quo reges ac principes Chriftiani, pofiris ar-» mis,amp; fèdato bello ciuili,robur omne fimul in Turcam conuertant: nec enim Ce futurum in poftremis : ad conciliû proteftantes quod âttinetjOmniafefadurum, quæcuncp SiSreipublicæamp;recclefiætran quillitati conducent, neque, fi fitopus,in fummo periculo defiiturU efle Cæiàri amico ÔC affiiu, nbsp;nbsp;Perlcrip turn id tempon's R orna fuit,

pontificem,etfi concilium indixerat, fuoTque iam T ridentum mifc' rat Iegatos,adeô tarnen belli fuiflê Lutherani cupidu,ut auxiliaprO'* mitteret,peditum millia duodecim,équités quingentos : clàm efiam abeofuiflêcondueftoscenturiones atqueduces: quumautemcirc' ' nunciatum eflêt, non itâ multum idonei fupereflê temporis ad rent gerendam,amp;r aliam expeeftandam occafionem, continuo ducibus ib lud communicaflê,amp;r anni/uturi ipem feciflê. Altera poft pentcco-' ften die, monachus quidam Franciiêanus, ïtalus, condonem habet ad Cæiàrem,Ferdinandum regem,cardinalem Farnefium,epifcopiï AuguftanumjGrartuellanum,etfermone digreflus ad Lutheranos, ciim atrociter in eos multa dixiflêt,tempus eft, inquit, potentiflîme

Cgfar,ut tandem officium tuum fadas:nimis hcrcle diu ceffatum efb iampridem oportuitrem effe confedam:ornauit te Deus ingendbus beneficrjSjtéque conftituit ecclefîæ defenforem:quapropcer exere ui# fes tuas, SCpeftiferumilIud genus hominum collas c medio ïncfasi enim eft, eos diudus intueri folem, qui fie omnia polluunt atq? con^ fundunt : neque uero dicas te falt;ffurum:iam enim, iam inquam dcri ’Jebet,nec interponi moram ullam oportet, Quot aucem homiz num milita de falute perpétua periclitari quotidie putas,per iftorum ücfaniam,quos omneis abs te fane Deus repofcec,nifî remedium ad» hibeasC' Eo claffîco fertur offenfus fuiffe Granuellanus, ue! q uod ità fimularetjuelquôdproteftantibushoc effè uideret caucionis loeo, Non muleis ab ea condone diebus,Farnefîus,de nolt;ffe,clanculum dî foditjÔi Romam magna celeritatereuolat, His ferc diebus prodijt Lutheri hber,populari lingua fcriptus,cui titulus eft,aduerfus pontt ficatum Romanum,à Sathana conftitutum.eo libro primùm rdpoii detepiftolæ pontificis, qua Cæiàremgrauibusuerbisdehortaturi procurandareligione, ficutante docuimus, pôft,eafcripturæloca, eiuæ pontifex ufurpat ad fui primatusconfirmationemjCopionfTimc tefutatjô^ in ipfumrétorquée, Libro piduram præfîxit,quç ftatim indicat argument!' fummam, fedet in fublimi cathedra pontifex,iun» âisôc proteniîs manibus,ornatu folenni, fed aures habet afininasxir cà uero plifrimi funt cacodçmonesjuarqs figuris,quorum ali] fuper» imponunt dus capiti diadema triplex,oleto faftigiatum: al q funibus eum demittunt in medium infernum, horribili ipecie fubiedum:alij titiones amp;nbsp;ligna côportant:alrj,tanquam officiofi,pcdes eifubleuant, utredà mollitérc^ defeendat, Non muleo poft, themata quædam eiusprodierunt, quæ difputauerataliquando, de tribus hierarchrjs, ecdeGaftica,politica,occonomica,quas Deuin ait inftituifte contra fu rorem diabolùpôtificem uero prorfus ab qs omnibus excludic,quôd euangelium damnet amp;nbsp;opprimat,quód leges omneis iuft^ ciuile fibi fubtjciat,quód matrimonium prohibeat quibus ipft uidetur, itaque beluam illam effe dicit,qu? per Germaniam ab urfo firn ui amp;nbsp;lupo no men habet, Ea nihil eft,inquit,efferatius,nihil truculentiuszquapro» pter,ubi iïgnum datur,aut rumor increbuit,moxomnes ad arma di» fcurrunt, ut illam conficiant : quod ft forte cauea uel fepto teneretur inclura,lod ueró præfedus aut iudex cameximeret ueletiam de/ . fenderet, effet perfequenda nihilómin«s,amp;qui perfequentes imz pedirent,impunè uiolari poffent:eodem plane modo, pontilîci,ff

uim Sharma paret,fi bellum fadat,refiftcndum eft, tan quam immani rabidglt;^ bcliuse,quibufcunlt;^ fit tandem mum'tus auxiiqs. nam qui latronf militant aut opem ferunt,expelt;!lare debent cius rei prxmiutn quod mcrentur. Alteram quocp tunc cmiiit, ridiculam quidem, fed futuri prænunciam pióturam, Sui pontifex iniîdet ornatus, amplæ SCmammofæ, quam calcaribusfodit : dextrædigitis duobus, pol/ lici proximis, de more proteniïs, bene precatur rjs,qui force oc^ currunt; finiftra tenet oletum recens atque fumans : ad cius nidorem porca fufpicit, riélu naribufque prædam captat : ille ueró per lu/ dibrium,amp; acerbe beftiam increpans,ut me iêfibrem,inquit,habcas, calcaria mea perferas,oportet,quantumuis id inuita faciastde conlt;gt; cilio mihi iâtisiam diumoleftiam exhibes,quó me traducas, amp;libe^ re criminari pofsis : en illud, quod tantopere petis, concilium. Per porcam deh^nat Germaniam. hæcillius ludicra plærique taxabant, utparum ipio digna, nequc fatis uerecunda c ièd fuas ipiè rationes habebat, quamobrem ita faceret, longius proipicerecredebatur, extant alioquin in illius libris paisim uatidnia multa,dc rebus grauifsimis/quorum nonnulla iam comprobauit euentus,reliqua füllt adhuc in manu C)ei pofîta» Cæfar interea per Granuelîanuni amp;Nauîum,dcconcilio deque Turcarum bello cum proteftantibus agit »hi Francifeum Burcartum, Gunterotum canceilarium Hefsi«* cum,Chriffophorum Veningerû, facobum Sturmium âd earn rem deligunuqui fuperiorem adionem omnem paucis repetunt,amp; icà iî* bi de pace caueri petunt, ne decreto concilrj tollatur: adhæc, ut iuxta Spirenfe decretum Camera conftituatur:idfîfiat,de republicafe cumreliquis deliberaturos» Tumilli»poftulata hæcàCæfàrcprae# ftari non poiTejuideliccc ut ipfos eximat concilrj decrétis, amp;nbsp;eiufmo^ di pacem tribuac,ne tcncantur parère concilio,cuius authoritati fubiedi fint omnes : quomodo enim ad cæteros reges atque princi/ peshoc Cæfar exeufetfautquem in ufum habeatur concilium,fî quidem foli Germaniæ, cuius cauia potifîîmiim fît indidum, liceat illi parère, ueî minus f Legati contra, quibus de caufîs illud non ha' béant pro legitimo, docent: extare quoque fuas ea de re teftificatiogt; nés publicastquod iî contribuendaiîntaduerfus Turcam auxilia, opus efle cautione, quo certi efle poisinC, nullamfibi uim fadum iri, quæcunque tandem futura ßnt condlq décréta. Rurfus illi. ue# niantin concilium, cauiâs, curfulpcdum habcant, demonftrent: fore ut amp;nbsp;audiancur,neque poncifici poteftas omnis cribuatunquod

fi tum iniqua uidebituradiOjpoflTe recu(àn:fed nunc ipfos îoqui derebiis futuris,amp;iudiaum facereder|s,quæ nondumapparent: id fane præpoperè nimium ab ipfis fieri Ad est legati » pontificem acipßusdientelamomnem lamoh'm ÔCdamnaflereligfonembanCjec ineius profeflbres acerbe uindicare:quamobrem no eflè quod eo jpfî üeniant,aut ibi recufationis caufas explicêt : pacari uero Germaniam hac fola pofle ratione, G placide collatis fententijs 8^ amice, ueritas inueftigetur : nam à concilio,quod pontifex regat,nihil non income» modorum expecftandum effe» nbsp;nbsp;Galliæ regis legatus, Grinianus,

quod latinæ linguæ nullum haberet ufum,mandata fua fcripto com plexus, per Interpretern in medium exponit, luni) die uigeGmo* re^ dijlTe regem,beneficio Dei,cum CxCare in gratiam,amp; fadam elTe pà eem,quæ toti reipublicæ futura G't utilistregi uerô,pro fua in Germa niam charitace antiquo focdere pergratum fore, G quidem ipGs e# tiam dereligione conueniatmam ex eadiGTenGone multum calamitai* tis in orbem chriftianum inundafle,0d indies magis atq? magis auge^ Icerexilm autem hæcomnia fanandi nulla G't ratio melior, quàm per eoncilium,amp;illud iam Gt indidum ac inchoatum fere,Tridenti,C£lt;« brem att^ regem decreuiffe operam dare,ut legitime ac ordine pera^ gantur omnia, Si fublatis oftenGonibus concordia recup eretur,8ó ptatum ocium Germanic reftituatur:itacp regem obfecrare,ut 8C ipß concilium approbent,cæterorum regutn atcp principûexemplo:hoc enim ad ipforum omnium falutem pertinere» Grinianus erat neceffî tudine coiundus cardinal! Tornonio,qui et huius legationis author fuilfe putatur, nam in Belgio fuerat, ut fupra diximus, deque rebus ad concilium pertinentibus egerauac turn ita couenerat, regem quo^ que, milTo legato, debere illos ad concilium hortari, quod Cæfar ÔC ipfé iam approbaflentthoc enim ad terrorem proteftantibus inferen# dum pertinere putabatur » Ad hoc tempus moritur Lotharingiæ dux Francifcus,relido Gliolo Carolo,duorum annorum puero.Erac ei frater, Nicolaus, epifcopus MetenGs ♦ hunc inter pueri matrem^ Ghriftinam, Cæfaris neptem, ortafuitcontentio de tutela : nobili^ tas omnisin ilium magis indinabat, imperium muliebre faftidiens, ueriim intercefsione Gæfaris,adminiftrationi præfedi funtambo, Gc tarnen, ut matris effet authoritas prædpua » Moritur etiam per hofce dies, Ferdinand! régis Glia, quam Sigifmund! Polon!^ re^ gis filius ante biennium in matrimonium duxerat ♦ Ex Hifpantjs au^ tern lætus fuit allatus nuncius, de Carolo nepote naco Cæfari, ex G^ '

îio Phih'ppo, cuius quidem ret gratia, magna fuit ab Hifpanis exd^ tataVuormadæ lætitia: fed interiedis aliquot diebus, nundacum eft de morte nur us Cæfaris. V uormadam uenit ad Cæfàrem Alfon fusDaualus,addult;ftis aliquot primi nominisexurbeMediolano.pu tacur conftituiße turn Cæfar in matrimonium dare prindpi Aure* lianOjFerdinâdi regis filiam, amp;hos ideo uocaffcjquo de ftatu rerum per Infubriam cognofccret, quam in dotem illi palt;ftus erac, ut fuprà diximus. Dum Cæfar hosconuentus agit,Brun{uicenfts ad Gallig regem profidfcitur.CoIIigebat tum copias peditum, ad Saxoniæfi/ neSjpro rege Britanniæ, Fridericus Rifebergus : earn fpeeulatus ocgt; cafionem Brunfuicenfts, regi promittit ac perfuadet, fi pecunia fub* miniftretur, facil^ ft diftipaturum illos ♦ itaque aureorum aliquot • millia confequitur ab eo : ftd neque Rifebergum impediuit, ^aece** ptam pecuniam in bellum aduerius proteftantes deinde conuertit, ut infra dicemus. Ad conuentum iftum principes nulli uencrunt, ut ftnte didum eft,ne pontifieq quidem,prf ter Äuguftanuzfed cum Cc* ftriam adeftet,uenitetiam Palatinuscledor,amp;rogatuproteftantiu, intercedit. Ciimautem in bellum Turcicum nihil ab eis contribui Cæftr uideret,nifi illud decondlio amp;nbsp;Camera irnpetrarentjegatum mittitad Turcam,de indueqs, Gerardum Veltuuichum, hominem ^cumprimis dodum,amp; linguarum ualde peritum» Hoc durante con uentu,ftnatus Merenftsinquirit in eos, qui pro cofuetudine pontifi* dorü,nuper adpafthanon percepiflent ccenam Domini :deprehen* fos iubet urbe excedere. Supràjdiximus,quomodo clerus amp;nbsp;acade* mia Colonienfis ad Cgfarem atep pontifice prouocarint,uthac ratio* ne conatus archiepiftopi tardarent: edm autem ille pergeret,necp mi ntftros ecclefiæremoueret,quod ipft cumprimis uolebantjCæfarem rurfus implorant,graui de ipfo habita querimonia^Sub finem igitur Iunq,diuulgatis Vuormadæliteris, in patrocinium fuum Cjfareos recipit,ÖC proftriptionis denundatapoena,mandat,ne quis omnium illos uel in religione fua, uel in pofleffione bonorum amp;nbsp;uedigali* bus amp;nbsp;iure im pediau Alteris deinde litehs archiepiftopum citât,ut intra diem trigefimum ad ft ueniat, aut mittat procuratorem,amp; ac* cufttionibus rel^ndeat : interim uerd iubet,ne quid moueat autin* nouec, Sc ft quid innouatum fît, priftino loco reftituat. Idem etiam mandat oppidanis Andernaci,Bonn^,Lincq,Campeng:nam qs in lo cisarchiepifcopusconftitueratinprimis qui populum docerend lu/ Iq deinde die xvni,Paulus u i,tllum eodem modo citat,ut intra diem

amp;xagefimum Rome fibi prçfto ßt: dent etiam HenrimStoibergum, primarq cempli Colonienßs decanum,eiu(^ collegas,omneisînufh*i genere nacos Jacobum Ringrauium,Fridericum Vueden(èm,Chngt; ftophorum Oldeburgum, Ri'chardum Bauarû, Philippum Oberi»

• ftenum.hi entm et archiepifeopum amabant,nelt;ç reh'quorum . nem probabant * Erac omnino pontifex ab aliquot annis male in ar^ chiepifcopu animatus ♦ quam quidem ad rem non paruum attulerac fnomencum Vergeriusepifeopus luftinopolitanus.quicdm legatio«» ncm obicsin Germania,ficut ante non femel diximus,Coloniam ue^ niffèt,ac illu audiret ad ecclefi'æ fug reformationem fpedare: grauiter fum8lt;acerbe,tum literis,tum oratione, domum reuerfus incuiàrat»

Quum de c5cilio,de pace,de Camera,dec^ bello Turcico diu mub lumcp difeeptatu elTetjUti (ùpradocuimus,Cg(àr Augufti die quarto finem adioni fadc,8C quod plgracp,nifi principes adeiTent ipG,potui( fetradari, deinde,quód legatos aliquot non habuiiTe in omnibusaz gendi plena mandata diceret,comitium et adione omnem in menfent bnuarium anni fequetis prorogat, amp;nbsp;Ratisbonam principesomneis uenire iubet,nifi ualetudine detineantur: fequoque uenturum eo di* cit : rcligionis pacificationem optare fe quidem inprimis,uerum ipfîs omnibus ait conftare, cur hoc in conuentu nihil in eo fufeipi potuez rit: ut autem aliquando concih'etur diisidium, aliud dodorum ho* minum coIloquium,S«C utrinque quaternos inftituit collocucoresjô^ binos auditores,eófque fub calendas Decembreis adefle Ratisbonæ, Svante comitia rem inchoare iubet. deinde fuperioru annorum edi* pads renouât amp;nbsp;cofirmat,amp; ne quid contra fiat, edicit. pecuniam in bdlum T urcarum, ex anni fuperioris decreto colledam, aflerua* ri, donee de fufeipiendo bello deliberatum fuerit,amp;quibus in Io* dsnondum colleda fit, conferri ftatim iubet amp;nbsp;aggregari : Cameræ reformationem inproximum conuentum rerjcit.interea iurifdidio* nem illis permittit atque prorogate Huius decreti caput iilud,quodl eft de colloquio dodorum, pontifier) reculant,nec in eo Caefari uo/ lune alTentiri : caetera non impugnant ♦ Proteftantes uero fuperioz rem adionem repetunt,8^ per fe non detifîe dicunt,quo minus trada rum de religione fit, amp;nbsp;quod fupra de concili) recufatione dixerunt atc^Cameræ,rurfusadducunt,amp;Spirenfedecretum anni fuperioris urgent,neque Cgfaris hoc decretum,quibus lods ab il Jo diflidet,ad* mittere fe profitentur » Quomodo proteftantium Icgati, propter / fequeftrum fecuti fint caftra Caefaris ante annu, 8^ quomodo Cæfar

adionem in aliud tempus reiecerit,fupra diximus: hoc igitur in conuentu définira res omnino fuit, amp;nbsp;ijs conditionibus, quasantè recitauimus,Brunfuicenfîs ager omnis Cæfari permittitur,qui con/ feflim Henrico mandat, ut legibus rem agat,amp;ab armisabftineat.II^ • Ie uero minime aflentitur,de eôqjproteftatur,amp;cùmCeiàreidenuo , grauifsimis uerbis ac profcriptionis denunciata poena mandaret, uti parerct, non modo non obtempérât, uerumctiam acerbe reicribit, eiufque confiliarios, Granuellanum inprimis atqj Nauium, odiofe criminatur:nec co contentus,occulte coepitcogere manus, ut amiiTa recupcraretjficut paulo póft dicemus»Vuormacia Cçfar fecundo flu mine Rhcno Co/oniam uenit,inde domu rediu Colonienfls cpifco(gt; pus,quia ciratuserar,ut ubicunqj Cçfar eftet,eó ucniret, aut mitteret , intraxxxdiem, etfi pro ueteri Germaniæconfuetudine amp;nbsp;elefloz rum priuilcgio non tenebatur eftè præfto Cefari, extra fines Imperii, tarnen procuratorem eó mißt qui fe defendereu Ardebattuncbcllu Galliæ regis cum Anglo, gerebatur res tarn mari quam terra, amp;nbsp;arcem Galliæ rex in littore marisprope Boloniam nuperamifiam x' dificabac,ut commeatu illos intercluderet:0i ne quod impedimetum ei ftrudurg fieret,neue Britan ni longius euagarentur, exercitum ha* bebat in propinquo ♦ Dolebat autem protcftantibus, hos reges ad eum modum inter fe conflilt;ftarf,qui tot annis pacem coluiftènt» itâ* que, cum id utricp non ingratum fore cognofcerent, legatos de pace mittunt, inGalliam quidem, Chriftophorum Veningerir, loannem Brunonem Nidepontanu, loannem Stiirmium:lnAngliam,Ludoui cum Bambachum,Ioanncm SIeidaniï* Hi quum Septembrisdie de* cimo uenifsent Ambianum, de morte ducis Aureliani,qui pridie de* cefteratjcognofcunu Is erat Cefari futurus aut gcner autaftinis,ut fu pra docuimusjamp;perpetuæ amicitiæ ueluti firmifsimûquoddam uin culum:fed ecce,quo feré tempore nuptie erant peragendf, paucorum dierum morbo périt,circiter xxiii annorû iuuenis» In hoc ipfo tem/ porc,Henricus Brunfuicenfis,inftrudus auro Gallico,fîcut diximus, militum manus c5ducit,quàm poteft,occultifsimc.quæcum inagro Verdenfi cÔueniflent,équités circiter mille quingenti,pedites ad odo niillia,Roteburgum,agri Bremenfis oppidum petit,ut fui fratris arz chicpiftopi Bremenfis tormêta bellica fuis coniungeret.ucrûm idfru ftrà fuit * Bremenfis enim fenatus eo præmiferat qui locum defende* rentjtâcp fado itinere per agrû Luneburgenfem,non fincmalefîcio, fuam in prouinciam irigreditur,et Stenbruccum arcem dediuone ca*

pit,poftea in agn's multum datnni dat,incenßs apdificns:amp; uirinis a'# m’tatibils, Brunfuico,Hanobnæ,Mindæ, Bremæ, Hamburgode;# nundaCjUt fibi de iniurqs (àtisfaciant,Slt; à coniuratîonc Smalcaîdïca, ficenim uocabac,difcedanc,fin autem,dira mi'natur.Ah'æquædain n«» liuscopiæ, drciter odingend équités, amp;nbsp;peditum miIKa tria, quum Deckelburgio Comiti,focio proteftantium, incendijs atque rapi'ni's multum dämm' dedi'ffent, Vifurgim flumen tranfmittunt, amp;nbsp;illi fefê coniungunL itâque primanam fuæ ditionis arcem, Vuolfebutelum, obfidet,amp; pafsim m fuam fidem lureiurando populum adigitz Inte^ rim Lantgrauiiß,mandatu fodorum,cogit in fuis finibus ad fepteni homi'num millia,amp; tria figna peditû,amp; équités drdter mille fexcenz tos^ cum ea manu,amp; x x ii i tormêtis Northemum profidfcitur. Eo uenitad ipfum Erneftus Brunfuiccnfis,PhiIippi filiusjmiiïus ab ele^ dore Saxoniæ cum equitibus mille, tribus millibus peditum, amp;nbsp;fèx millibus eorû,qui per ipfius fines, ^agrum erantcollc(di, ainlt;^ tor* mentis xihVenitctiam auxilio,Lantgrauqgener,Mauridus,addu* disequitibus ad mille, 8^ circiter quincp millibus peditu amp;nbsp;tormen* tis aliquot» Ea re cognita, Brunfuicenfis, arcis obfidione relivîa, quam præfidiarfj milites fortiter defendebant, alio dcfle(ftif,amp; collez da,quam potuit, pecunia,militi lam dilabenti foluit, ac deinde proz gre(rus,prope Calfeldum caftra facit, qui uicus à Lantgraui) caltris aberatmilliare unum Jn hoc rerum ftatu, Ericus BrunfuicenGs,eiul* que mater uidua,ïoannes Brandeburgicus,Henrid gencr,ôu alij.qur dam intercedunt de pace: Lantgrauius autem atque Saxones nihil in CO fibi licere dicunt,nin de fociorum uoluntate » Mauricium igitur illi fummittunt, orant,ut Lantgrauio focero perfuadeat» gerit i lie morem,S^ cum in caftra ueniftètjquod fuit Odobris die xvi,rem oz mnem exponit,amp; adionê fibi permitti petit» Lantgrauius autem eo* dem modo,ficut ante diximus,excufat.poftridie,Brunfuicenfis cqui* turn cohortes aliquot propius ad Northemû accedunt,Sô cum Lanc grauianisdimicant,fedrepulfi tormentis redeuntin caftra» Sub ue* Iperum eiusdiei,Mauricius iterû urget Lantgrauium : amp;nbsp;quia fuam banc operam Henricoilliufcpneceftarfjspromiièric,petitproponi condiriones, ut ft reeufèt Henricus, commode ipfe polftt ab adione recedere» fertconditiones Lantgrauius, amp;eiusquidem generis, ut dubiumnon eflet, easrepudiatum iri» Mauridus ad earn rem légat Chriftophorum EbIebum,Comcrftatum iureconfuitu,qui ad illum référant, Interea nunciatur aduentare Bruiifuicenfîscum omnibus

copijSjUt montem Lantgrauq caftris uicinum occupetLantgraüiuä aucem prior co peruénit,ô^ tribus equitum curmis ac fîgnis aliqttot pedi'cum relidis defenfîoni caftrorum, exercitS omncm m cum mon tcm perducit:non multó poft cocptum eft utrinq^ leuibusprælfjsdo cercari.Dum hçc gcruntur,redeunt legati Mauriaani,nundant Hen ricum refpondifle liberah'ter, feque tocum pcrmitterc Mauricio,ne# que deinceps uelle religi’onem oppugnare » Commutatis ultro ci’z troep uerbi's,quum Mauritius admodum inftaret,Lantgraui'us hâc unam efte pacis rationem dicit, ut de religione caueaj^in Mauritij po teftatem ftfe dcdat,prouinciam fuam omnem ipft tradat, amp;nbsp;quod de belli fumptu, de damno dato,deque controuerfta Goslarienfi pro# nunciatum à Mauricio fuerit,ratunn habeat. Has conditionesutipfe uclutinterceflbrproponat, Mauricio Lantgrauius permittit, quidem cas ille recipiat, comunicato priuscum Saxone amp;nbsp;iiidnisci^ uitatibus confilio,ftatuendum eftc didu Cum his mandatis Mauri# cius iterum legatos mittiuhi quum redqflent,aiunt bonam eftè fpcm, ucrilm in hoc ftrepitu mih'tari,dum utrinqueres armisgeritur, nihil rede pofte fieri,8^ opus efte inducrjs ad earn adionem» lam nox fub# erat.itaque fiunt induciæ, permittente Lantgrauio, in cum diem amp;nbsp;in fequentis did uefperum ♦ Mauritius interim in colloquium cum Henrico uenit,utperfuadeat:illeueró propofttas conditiones om# neis reqcit, amp;nbsp;alias adfert longe diuerias ab illis, ÔC per colloquium, ad quofdam Mauricq confiliarios,intra tertiam,inquit, horamappa rebit,utrum Lantgrauius, an ego fim orbis dominus,ut ad Scipio/ nem Hannibal dicebat: fed S^padas induciasHenricus uiolauit, fa# do impetu in pabulatores Lantgrauicos» Vbi ergo de coditionibus ab Henrico propofitis Lantgrauius cognouit,adionem omnem ah' rumpit,Sc Mauricio de intercefttone gratias agit» Odobris die xx, Henricus per fuos cofiliarios rurfus tentât Mauridum, amp;nbsp;ut idoneo loco inter utraque caftra conueniatur,petit: fed Lantgrauius abnuit, itaqj Mauridus quoq^ bellum Henrico denunciat, quodfadurum £e,'niG de pace conuenireC,ei prædixeratjMullufto milsis ad cum lite# ris» Intempefta deinde node, Lantgrauius odo cohortes equitum, Sc peditum millia cirdter xii,cum tormctis,dudore Conrado Han# fteno præmittit : ip(ê cum reliquis copfjs, cum Mauricio 8c Ernefto fubfequitur, Albefcente die,primum agmen,ad aditum quendam edi tiori loco pofitum,non longe ab Henrici caftris peruénit,póft etiam Lantgrauius cûreliquo exerdtu, Hicacriter pugnatu eft,ÔC propter

anguftiam Iod,quia fblnm una parte tranfin' poterat,anccps fuit aÏi^ quandiu dimicati'o : fed in co tcmporis ueftigio, Lantgrauius emi'f-^is tormentis hofteni repelh't. póft, re deliberata,quum lam alijs in iocis per eum aditum efïètpatefada uia,Lantgraunis aliquam excr' ritus partem traducit,8ó maioribus tormentis in hoftem eiaculatur. IbiBrunfuicenfis mittit præconem adMauritium colloquium petit : Lantgrauius autem nihil reipondens,omnem prins exercitû traducit,amp;r actem inftruit,amp;r tormentis in illos fulminât. T une rur.-ftisabHenricoipeniuntinternuncrj duo,amp;r idemflagitant : adeos Lantgrauius, noneft,inquit, alia pacis conditio,quam ut Henricus riufque natu maximus filius in poteftate meam feie dedant: hoc fi fagt; riantjtedte h^bet,fi'nautem,experiar quid poflim : hoc illi renuncia-tt,amp;Spaucis decernite. Hiciterum Mauriciusadibceru,exercitus, aitjcft tradudus omnis: quid autem ipei de pace Cquot; tum ille, uolo, in*-lt;luit ut Henricus eiuique filius meæ poteftati feie permittant : fi re^ cufent, prælio decernam. Eo dato reiponib, Mauricius Henricum adit colloquitur, Lantgrauius autem nihilo iecius bellum admi-* niftrat, emiifis tormentis, amp;r propius ad hoftem accedit, Ô6 circiter quingentos ab eo paifus confiftit, amp;nbsp;Mauricio per Conradum Hart nenum nunciat,non iè poiîê quieicere,quôd metuat,ne per occafio^ nem colloquij, Henricus euadat. Mauricius ait expedandu efle donnée cum illo fit collocutus, rogat ut tatiiper abftineat. paulo poft: rcdit,amp;: Henricu,magna ui lachrymarûprofuià,miièriâfuam deplo rare, amp;nbsp;uelle ièiè dedere cum filio,renunciat, amp;r,ne uerbis in eum Cit ^perior^orat.\^bi iam Henricus uenit cü filio Carolo uió:ore,Lant grauius,quód fi tue poteftatis,inquit,eiîêm faftus,nÔ diu mihi luns ufuram concederest ego ueró tecum agam liberalius,quam pro tuo merito: quid autem in mentê tibi uenit,quód Cæiàri non obtempe^ rafti,repudiata iêqueftrationeC' nimirum hac uia tibi tuifq? reftè con fuluifiês. Ad hune modum locutus,cuftodias utritç ponit. ièdinte rim exercitus Lantgraurj prope manus côferebat cum hofte, amp;nbsp;ryfî Lantgrauius atep Mauricius magna celeritate interueniflènt,ingens fiüflèt édita ftrages. Henrici copiæ cogitabant uno agmine difeede* re, fed quia periculum erat,ne rurfiis per occafionem aliquid moue* rent,Lantgrauius eos conièquitur,SiS in planicie quadam deprehen fos cogit, ut fignis direptis fidem darent, intra fextum menfem non fe militaturos in ipfiim atcpfôcios.Machinas deinde bellicas omneis ipfis adimit,ad X VIII, cum omniinftrumento^ progrefîus arcenî

Stcuibruccum rccuperat,amp;f popukim in ruam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mrfns adigic,et

)ttonem Ritbergu, Comites,quó d ei (iibminiftraflent auxilia,mul (flat,inde,copqsdimi'ffisjdomum redit. In hoc tempore moritur Ai bertus cardinalis M.oguntinus,ei fuccedit Sebaftianus Huieftenus* jMagdeburgeniem auteepilcopatum adeptus eft Joannes Albertus patruelis,qui coadiutor â fuerat attributus antea.De Mauricio fuit póft diflîpatafama,quaft captiofis et fraudulentis uerbis Henricuin cas anguftias perduxiflet. eo cognito,fcriptûine diuiJgat,86 quamgt; obrem à Saxone atcp Lantgrauio rogatus, deefle iphs no potuerif, oftendit,8c rem omnê ordine cömemorat,et im'uriâ fibi fieri demon ftrat,amp;S nihilofecius, ut il]eliberetur,interccdit.Lutherus autem edi to libello principes hortatur^ne captiuu dimitant: uidoriâenimifta minime cruentâ.diuinitùs contigifiè. His ferè diebus. Gulielmus Furftembergius, quum hucufq? Luteciæ captiuus fuilÏet, depenlïs aurcoru millibus triginta,dimittitur,amp;r per Belgium profelt;ftus,ubi CæJàrifuum infortuniûexpofuit,domum redit. Cæfiir, ut rationes circumfpiciat, quibus damnum acceptum rclàrciri polîit, hortatur, in eoep multam ci beneuolentiam promittit. Ad hocipfum tempus morte obijt Alfonfus Daualus, Cçfaris per Infubriam præfedüs.in eiufcplocûfucceffîtFerdinandus Gonzaga Mantuanus, qui Sicilian prorex antea fuerat. Henrico Brunfuicenfijfilióép capto,ftatim Cg fari rem omnê perferibunt Saxo atep Lantgrauius:et quoniâ ille,c5' temptis omnibus ediêlis, nouo bello Germania turbalîèt,petunt,uc turn ipfè, turn foci), propter uioîatâ pacem publica, proferibanturj iuxta formula et fequeftri coditiones iam ante paêlas. VItima deim de Octobris die,Cgfari Lantgrauius,Ritbergüoppugnans, denuo fcribitjóc fuperioris epiftolg faêla mentione,cum ide pctrjflet,profli gato Brunfuicenfi,captóq5,leiè uarias Iiteras,et quidêgrauiflîmis de rebus atque technis occulcis, in caftris illius reperifle dicit, quæfa' tisoftendant, cum aliquid magni fuifie molitum adüerfus ipfum aut Ferdinandum regem: nam inter alias, cpiftolam unamefle,qua princepsquidamelcdtoreirefcribat,nonfepofleijs conditionibus ineamfocietatematque foedus uenire, led fui magis efieofRcij,ut confilium eiufmodi patefaciat : quodnififilentq fidem eipromißf fêtjOmninó iefaclurum illudfuifie: noninterpellet ergo pofthac, alioqui non fore taciturn : hæc amp;nbsp;id genus alia quaedam efle in mani bus:quód fî iâfua interefle aliquid putet,Ikerc,ut è fuis familiaribus

aliqucm mittatrd fc îiteras illas cxhibiturum,8f ut exemplum etfam exarchety po deîcnbat, permiflurum efle, Cæfàr, qui turn Brugis eratjurbe Flandrilt;r,Nouembris die iêxta Nicolaum Conridum ad Lantgrauium mitrit cum bis mandatis, Audire{è,quemadmoduni Henricus BrunGjigius cum filio in ipRus poteftatêuenerit : quan quàm uellet cum fequeftri conditioncm accepiflê, tarnen, cum in eu ftatum res deuenerit, exiftimarc, non efîê opus, ut illi uiolatæ pacis publicæ pœna iam irrogetur : confîdere etiam, ipium ità moderat^ üfurum efîê bac uicloria, ut nemini fît ab eo uis ulla metuenda : mo* nere autem, ut pro ueteri principum coniuetudine, captiuos libéra* liter ac honeftè trad:et,nec ad ullam iniquam autipfîs indignam con ditionemadigat, ièdamicæuellegitimædifceptatiom* rem permit* tat. qua quidem in re nibil fît ipic, pro iuo munere at^ loco præter* ntiflurus:amp;S quia nullum fît eiuelfocqs metuendum ampliusperi* culunijpetere, ut copias dimittatpacémque colat, amp;nbsp;fî quam babeat de ullo querimoniam ob belli ibeietatem autfubminiftratum auxi* Iium,legibus experiatur:iè quidem ineo fedlurum quod æquu fue* rit. Cu m ifta Nouembris die decimo oftauo Conricius expofuifî fet,Lantgrauius, eodem die,Caflèlrj relpondet. quia Cæfaris Impe* tijcp mandata non uno modo Brunfuicenfîs uiolarit atque focq, (pe* rare iè,futurum, ut Cæfàr aperte demonftret,quàm grauiter mole* fteque fadrum illud ferat : inter ibeios illius primo loco eflè Otbonc comitem Ritbergum, clientem ac benefîdariumfuum,quemboc nomine muldarit: efîe quofdam etiam alios,in quos merito uindica ri poiret:uerLim,ut Cæiàr omnes plane uideant,quantbpere fînt à turbis ipiè atque ibeq alicni,non lè quicquàm in illos mouifle,ac mi* litem exautboraflè : quod cum ità fît, quia necefîariam defenfîo* nem fuiceperint, orare plurimûm, ut Henricum Cæfâr 80 ib* Clos proferibat : nam etfî cap tus ille fît, tarnen auxiliares nibilo ièdus ciTe pledendos, à quibus etiâ nibil nifî boftile fît expedandû : capti* üos haberi fîc fatis liberalitcr: de cacteris ad Saxonem ibcibfque rela* turum. Legati,quos fuprà diximus in Galliam atque Britanniam elle miiîbs à proteftantibus, mandata quidem fua peragunt, fed eo* dem tempore Cæiàr etiam pacifîcationi ftudebat, amp;nbsp;Bru^’s, diem conftituitutriufque regis legatis. à Gallo müEis eo fuit Claudius Annebaldus Amiralius,ab Anglo,Stepbanus Vintonienfîs epiico pus : uerùm infeda re diieeditur. interim uero proteftantiû legato* rum opera fad:um fuit,ut ampliorem adionem ambo reges minimd

' recurrent Jtaque legatos mittunt, Gallus quidc, Ardcam, Anglus ucro, Caletum Guina. hi medqs incampis, æquo feré (patio, in^quot; ter utrumcp oppidûjNouembris die x x v i,(ùb tabernaculis conuc niunt : quum à légatis proteftantium eflênt pacis propofitæ quf* dam rationes, diu multumq^ rem inter (è difceptant. Galli Bolonisc reftitutionê,8ó ut Scoti comprehcnderentur^inprimis urgebant I id autem Angli plané reculàbant, internuncijs deinde atque literis res agebsitur apud utrumep regem, fed poft multam adionem nihil efgt; XL VI. feélumfuit. ltacplanuarijdiefexto,regumatipproteftantiülegati difcedunt,domumque reuertuntur, Poftridieannonam Galliingt; ferebant in 3Lrceni,quàm in Üttóre rtiaris rex gdificarat,utfupra dixp mus : id ciïm Angli prohibere uellent,dimicatü eft ,ac multis utrin* que defideratis, illata fuit alimonia. Cüm effent in Anglia hi, quos dixi,proteftantium legati,rex per occafionem colloquij dicebat,im* minere ipßs longe grauiflimum bellum : id fibi certo conftare : mo nebatetiam, ut ad iuos perlcriberent. Ex ipfius autem confiliarijs quidam præcipuæ tunc authoritatis, alteri legato poft idem exph' cabat, nominatis aliquot excuribribus èc emilîârijs, quorum id o* pcra potiffîmdm fieret. quo de tiam cum Galliærege pacem anno fuperiori Cæfar feciflèt, moleftè rex ferre uidebatur, eóque magis, quodillius impulfu bellum fèfecifîèdiceret Galliæ, propterfocie/

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tatem Turcicam . lanuario menfe conuentu s erat proteftantium

Francofurti: deliberatum ibi fuit de concilio Tridentino,de prorogt; • gando fœdere, de fumptibus belli Brunfuicenfis, de non deferendo Colonienfijdefolicitando Cçiàre in comitijs,ut pacem religion! det, 60 Cameram rede conftituat. Hoc in conuentu archiepifcopi ColO' nienfis legati queruntur de iniurrjs deri, deque mandatis citation nibus turn Cæfaris tum pontificis.IntereaPalatinus eledorinftituit pafïîm ecclefîæ miniftros euangeli) dodores, integram quoque cœnam domini nbsp;coniugium facerdotum permittit, Sc decimo die

lanuarrj, loco miflæ pontificiæ, peradû fuit in primario templo He* delbergg facrum,lingua popular!.Pfoteftantes igitur,miflâ legatio* ne,gratulantur ei, amp;nbsp;gratias agunt,quôd Colonienfîs archiepifcopi legatis liberaliter refponderit. hortantur etiam ut pergat,8c AugUquot; ftanæconfeflîonis dodrinam profîteatur, ÔC in proximis Ratisbogt; næ comitrjs opera det, ut pax Só ius côftituantur. Ad hæc ille. pacis

, perpetuó ie Riiflê ftudiofum,amp; fore etiam,quoad uixerit : de Colo^ nienfibus dolere fibi plurimum, quód ad hunc modu exagitetur in hac

prçfèrtim ætâte : cûm igitur ipfî mittent ad GæGrcm ad ckru atcp fenatû Colom'en{èm,deprecandi cau(â,{ê quocp fuos unà mi'flu* rum: in religione lè mulos nunc annis côciliationem aliquâ (perafie: qüiauero difFerri periculofè rem uideat, neC]p fpes magna fubßt,no ^èpotuiflê populi fui uotum 8C expeclationê remorari diutius: iCeLcp rituum inftituiflè emendaoonem,quam ÔC urgere dei'iv ceps cogitet,amp;: profiter! palàm » Ad decfmum lèpomum lanuarq diem, Velàliæ conueniebant eledorum legaa,eorum,qui' Rhenani dicuntur,hi funt Mogunonus,CoIonienfis,Treuericus,PaIaonus. nam eoru di'oones ad Rhenû pero'ngunt.Palatinus urgebat hi'cMo guntinû èc T reuiren{èm,ut unà fecum Sô eu Brandeburgico, miffîs legao'Sjintercederentpro Colom'enfi:lèd ini,quôd ofiènfionem me* tucrent, recufàbant. Hoc tempore cœpit fpargi rumor, Cgfarem occulté moliri bellû: Lantgrauius igitur datis ad Granuellanû litc^ tisjanuarfj die x xi 11 i,non ex Germania tantùm,{èd ex Italia quoc^ nunciari dicit,alijfeplocis*Cçamp;rê atep pontificem parare bellû in Lu theranos,amp;r uelle tueri conciliû,amp;: primo uere fiufiuros initium,et fo tCjUtin Colonienfern archiepifcopû,ex inferiori Germania,in Saxo* niam autê,ex Bohemia,8ô in fuperiorem Germania ab Itllia fiat im^ petus: habiturum quoep Cçlàrê ad decem millia peditûjamp;T equitum cohortes aliquot, cuftodiæloco, qui Ratisbonam ipfiim deducant: hune rumorê non uulgo tantum fpargi, fed ab ipfis quoCp tribunis eenturionibus ac belli ducibus,quorû nonnulli iaÂent, à Cæfare fibi iam efiê numeratâ pecuniam : quum autê Gallig regem Cgfâr ha heatpacatû, inducias quoep fit paefius cum T urca, ficutplgrîtp con* firment,mirum uideri multis,in que ufum copias côducat: fibi qui-dem atep iocqs, dum ad pacification?, primùm Noribergæ fadlam, pofteaR.atisbong,Spiræ8?alijs inlocis confirmatâ,refpiciunt,nGi fa cilè pofle perfuaderi,ut id credant eile uerum,prglèrom,quû et Cgfâ tiet Ferdinando régi contra TureâS? alios edâ hoftes bonam opéra nauarint : ueruntamen hæc ipfi uoluiflè familiariter explicare, quæ crebris literis atep nunerjs ad lè fociofep perferantur : pofiè enim fie-tijUt ad Cæfarem, de fe focqfcp confimilia dicantur à m aleuolis,quæ caufam dilfidentig motûmCpfulcitent,8£ utrifep fumptum augeant: non dubitare autê,quin fibi fit ad ea relponfurus : Sc quia pacis con-filiarius adhuc quidem fuit, orare, ut deinceps quoque Cæiârem eo fledat. Granuellanus ad hæc Februarfj die lèptimo relcribit.Cælà gt;nbsp;rem,necppadû ullam habere cum pontifice,nccp milite conlcriberc^

necuUi ducipccuniam numcraflc:quanquàm nmanümaliquafflinl litum cogcret, non idouquam debere uideri miniminhocteropo* re,tançpdubio rcrum ftatu,quandô uicini circiîm reges atque prin cipes copias confcribunt : quis enim hoc inilloreprehendatjfidec operam, nequidprouinciæfuædetrimenriaccipiant mirariuerS fe, tam impudentes homines rcperiri, qui talia de Cæfàre fpargan^ cuius animus quàm fit pacis amp;ocncupidus,ncmininonperfpeâ3 ciîèpofiît : ipfijm adeo lcire,quantopereiêmperclaborauerit,utfip ma pace frueretur Germania : hoc etiam nunc ipfiuseflc uoluntads atque propofiti,eaque de cauià colloquium eflê Rarisbonæ inftitu* turn : illud de decem millibus peditum,quos Ratisbonam fitaddu^ Aurus adcomitia, nimis elle uanum : quanquàm, fi faceret,necpœ emplo carere,quôd Auguftam Vindelicorum olim ità uenerit, ncc etiam rationc,quandoquidem ad ipfum uaria de rebus atqueftatU Gcrmaniæ nuncientur : fed efle fallum rumorem : iam enim Ccdi* rem efiè paratum ad iter in Germaniâ,ct nîinimo cum comitatu pro ficilci,quó d exiftimet animum fuum efle perij3e(fhjm omnibus, fore,ut nemo caulâm ipfi det,cur lècus làciat:archiepifcopum Colo* nienfem ipfum efle teftem,quâm benignéCçGramp; dementer egerit, quàmamanteripfumin uiïreuocaritxlicetenimgrauiterfitaccufa* tusjiihil tarnen Cflàrê in ipfum ftatuifle,quantumquidéGluaIicuiC exilbmatione : nuperetiamperNauiumadmonuifle,utdefîftatS^ comitii Ratisbonenfis decretumexpedetî nam ceriè nec æquuin efleillius inftitutum, neque CæGrêdecere,ut hæc ineo ferat,dequl bus ipfum humaniflîmè iamcommonefecerit: (equidemuniuenat reipublicæjfed inprimis Germaniæ, faluaS^ profpera omnia preca* ri. Sub exitum lanuarrj menfis Francofurti conueniunt Lantgra* uius Palatinus eledor Fridericus,Auguftani, multis ex locis, de Cæfarisôf pontificis apparatu bellicocertioresfadi,Sebaflianuin Schertelinum,hominem mihtaremamp;T ipfisaddidum,miicrantad Palatin um atque Lantgrauium,qui de his rebus ipibs arcane doce* ret, is igitur, ci'im utrunqueièparatim conueniflet,eflFecit,utdelibc* randi caula hue uenirent ambo, ôf Palatinus quidem,Ottone Heu* rico patruele comitatus. Paucis diebus pôft,ueniunt etiam eo le* gati proreftantium ex GalliaSc Britannia,Sc Lanrgrauio ibcijfcp le gationê renunciant. poftridie,qui fuit quartus Februari) dies,Lant grauius difeedit, ad archiepifeopum Mogunonum, nupercréa* turn,qui milliare unum illinc aberai,profidfcitur, et inter alia rogai^

ut in comino Ràtisbonenfî confiliafua référât ad Germâniæ tran* (juillitatem.Non multo póft dimittïrur Francofurti côuentus,amp;f fa do decrcto,proteftantes,miffis legatis ad Cæfàrem èc ad clerum Co lom'en(èm,mtercedunt pro archiepifcopo. Saxoniæ dux Mauncp uSjCtfi non eratei'us foederis,legatum habebat Francofurti,Chrifto' phorum Carlebiciû,ex nobilitateuirum egregiè docftû,qui, dimiflo tonuentUjftatim ad Cæfarem proficïftitur. Erat tum in Geldria Ce ûr,adeumq^delatuanteafLierat, quafî Smalcaldici aduerfus ipfurn Francofurti coniuraftènt: necp decrant,qui,ficut dici folet, oleû ad* derentcamino,amp; hos ordinû princïpumcp conuentus ad ipfîus con temptum pertinere dicerent, Nauius à Cæftre miflus fuit ad Co^ bnienfem epifcopû,uti diftum eft:inde ad Moguntinüatc^ Pal atP uumuenit,amp; initinere eu Renardo comité Solmenfi,homine milita ri 80 induftriOjfortè loquitur de præfenti rerû ftatu, deep rebus açî Cæfarêdelatis.Et cum Solmenfîs inuieem dicereticuiufmodi de Cæ farefama per Germaniâlpargeretur,ilîc pernegat,necp CæHiriuii^

' in mentem uenilîè dicit : fie enim efle pacis amantem, ut etiam fuis poftpofîtis rebus,ad Imperij conuentum iam fît iturus: neque fe du* bitare, quod fî Lantgrauius ad ipfurn ueniat, quin amicè traftetur, et omnino fîbi uideri confultû,ut ueniat:fic enim fore,quia forte Ra tisbonam non fîtiturus, utfè fuofep purgée,de Cælàris animo coigt; ràm cognofcat,8(S de republica (èrmonem conférât: Riturum etiam, utomnis amp;nbsp;fufpitio tollatur amp;nbsp;difFîdentia,quæ nata fît ex dclationi* busutrinque : quod fî colloquium cxpetat,rc(ftè fadurum,fi paucis toniitatus,bona fi'de ueniat,amp; hoc ipfo declaret,quantum Cçfari tri buatatquefidat. VbiLantgrauiushæcèSolmenfîcognouit, ui* gefimo Februarrj die dat literas ad Nauium, amp;nbsp;auertendæ fulpitio* nis caufa, quid Francofurti fît aftum,partim expönit, deinde famâ dicit excitatam fuiflède Cæfare, quafî bellum pararet, inter alios duces Alberto Marchioni Brandeburgico mandant, ut circiter ' équités mille conducat: Solmenfem autem,ipfîus relatu,confirma* re,uanum efle iumorêhünc:amp; quia Granuellanus etia idem (cribat; ipfis habîturum (c potius fidê, quàm qs, quæ uulgo diflèminenturt etenim fe focidfque fperare, futuru, ut à padis à decreto Spiren* fî Cæfar minime recedat, præfertim,quum caulà,quamobrem aliter fâciat, nulla fubfît: ad colloquium quodattinet,de quo Solmenfîs eciâ ipfîus uerbis dixerit, no fe recufiire,fed cû foerjs re efle prius coni municandâ,è quibus etiam nonnullosadelTeuelitjperpaucos tarnen»

Ante dixi’mus,quomodó Cæfàr colloquium doÄorum inftitue' rit Ratisbonæ,Sc fùb initium Decembris omneisadefleiuHcrit: die autem hunc póft in idus Decembris prorogauit. à Cælàremiffî uc' nerunt Petrus Maluenda,Hiipanus,Eberardus Billicus carmelita, loannes Hofmefterus Auguftinenfis, loannes Cochlæus,theologiî Georgius Loxanus,Caipar Caltentalus, Georgius lliingeruSjBsT' tholomæus Latomus, auditores « quorum Cæiàr auxerat numeru, nam anteabini tantum erant defignati,Gcut diximus. A' proteftanu* bus uenerût,Bucerus,Brentius,Georgius Maior,Erardus Schnep fiusjtheologi: Volratus comes Vualdeccus, Balthaiar Gultlingus, Laurentius Zochus iureconfultus, Georgius Volchæmerus.audi' tores. AmbroGus Pelargus Dominicanus adcrat pontiGcijs extra ordinem,Ioannes Piftorius autem Martinus Frechtus amp;nbsp;Vitus TheodoruSjproteftandbus « Ad calendas lanuarij uenit alter coHo^ qui) prælèsjà C^iàre cÔftitutus, Mauricius epiicopus EiftetenGs,Ô^ aliquot póft diebus, Fridericus comes Furftembergius, collega.

VigeGmo ièptimo demum lanuarrj die Gtinitm, amp;nbsp;præGdesnonquot; nulla præfati de fuis perionis, de onere GbiimpoGto deque mora, . theologos hortantur, ut in re tarn grain*,tamcpianfta, nihil affedi' bus tribuantjfed agant iyncere, Deumcp uereantur ÔC concordiani {pelt;ftent. fuâ deinde pollicenturoperam,Gdem6ifæquitaté.poftea recitant Cæfaris efie mandatum,ut proteftantium Auguftæ quon' dam exhibitaconfeflio, tracTretur hocincolloquio,tribus primisogt; / miffîs dogmariSjdc T rinitate,de uerbi incarnatione,de peccato orG ginist nam illa duo non habere controuerGam, hoc uerô poftre-miimiamantèfatiseflediiceptatum : reliquauerodotdrinæ capita tracdcntur ordine,de iuftiGcatione,dc remiflîone peccatorum, dekquot; gis impletione,de Gde,de bonis operibus,de merito,de facramentis, depurgatoriOjdefuffiragrjs mortuorum,deuenerationeamp; inuocaquot; done diuorum,de reliquijs, de ftatuis, de uotis monafticis, de codk batu Gicerdotum,de deletftu ciborum, deferrjs, de tradidonibus cCquot; cleGafticis,de eccleGa,de poteftate clauium,de ordine hierarchico,de RomanipontiGcis, epifcoporum ôôconciliorum authoritate. His rebus expoG tis,proteftantes, qui uiderent quibufcum aduerlârijs ef fent commiffî, collocutionem omnem Sc a(fta deicribi petuntà tabel lionibus,ut Cæiàr atque principes rem totam,8c cuiufqueparas ap gumenta ÔC probationes intelligant. præGdes contra, nimis id fore prolixum,amp;iàdseiîè, modo capita rerum annotentur præcipua;* deinde.

^cîn(jc,niliil comm quæagGrcntur,eff^cndueflc dicunt,Sf tempus ante meridianum colloquio defîgnant. mul ta difceptatione con* ücni't, ut utrïnquebini fèrmoncm omnem Icripto mandent, utaéla ïcponantur in ciftam, nee ulli communicentur,nifi reliquis prælènquot; tibuSjSc filentio tegantur .hæcita præfîdes permittunt,mödó Cæfa ï’iplaccatjà quo nullueius rd mandatu habere fe dicebat,Protcftan* tes etiam eadê condi tione redpnint fic tarnen, Ut ad fuos principes tenunciare fibi liceat, quæfcire,ipforum interfit,8(f qusc iibi perfcri* biilli poftularint. Eo conftituto, Petrus Malucnda, theologus Pa tifienßs incipitjôcdie quinto Februari) meniîs multa præfatus in budem Cæiaris, doélrinæ caput, quod eft de iuftificationc,prolixe admodum Sc more icholaftico tradat « Bucerus autem interpelJans dicebat id efte contraColloqui) legem nbsp;nbsp;nbsp;Cæiaris præfcriptum : iir

Wediopofitam efte docftrinæ ipforum confeffîonem Auguftanamt iumatex eo libro caput de iuftificationc, Sc fi quid habeat, ordine réfutéeaiitobqciat. illenihilo minus pergit, Sc itaconcludit,ut8^ bbero arbitrio plurimum tribucret,6Cnonfidetantum,ied86 ipc ‘ S^charitate quoque diceret hominem iuftificari. Poftridie Buce* tus^ante annum quintum,in colloquio,Ratisbonæ,dogma deiuftp ficationeconciliatum fuirtedemonftrat,amp;r quid Cæiàr,quid reliqui principes ac ordines de co turn ftatucrint, exponit, 8^ hoc ipfum in acra referripetit, deinde iccutus ordinema Cæfare præicriptum, idem dogma repetic,amp; in quatuor capita diuidit: hominem non iugt; ftificaricoram Deo, fuis operibusautmeritis, gratis uerôiuftifîcagt; ri propter Chriftum, per fidem,cùm 8^ in gratiam ie recipi,amp;r pecca tapropter Chriftum fibi remitti credit:Chriftum fua morte pro pec catis noftris iàtisfeciflê : Deum imputare fidem pro iuftitia, hpc fcri pturæteftimonqs confirmât 80 exph'cat,et quid fibicum Maluenda eôucniat,quid minus,oftendit,Sc illius argumenta refellit, Maluen dæfucceflît Carmelita Billicus, 8c quum alia quædâ à Bucero dicQa, turn illud deiuftificationc réfutât, SSconciliatum aliquando fuifle, , t’egat. Decimo tertio Februari) die,Maluenda Bucero refpondet, S^hgctriaconcludit. opera diiponere ac prgparare ad iuftificatio-* t}em : charitatem efle formam iuftitiæ : iuftificatorum opera conz lummare iuftificationem,amp;mereriuitamæternam. Cum dehisrez bus ageretur, ecce decimoquinto Februari) die Cæiaris adferun* turliteræ.ijsmandat,’utinter præfides recipiatur Iulius Pflugius, «pifeopus NumburgicuSjUtnecoUocutorumÔC auditorum numez yy

ms augcaturextraordinarfjSjUt nonalij, quam quospTSci[îd!esdcfégt; giflent, tabelliones, alt;fla defcribant,ut omncs lureiurando fllentiuni promittât,neculh' mortalium aliquid enuncientde rebus colloquîj, prius,quàmadCæ(àrem amp;nbsp;ordines Imperfj relatum fît, ut ea, de quibus conuem't, fubFcribantur ab utrifque,controuerlâ uerô, pau* ciflîmis uerbis,amp;C fiimmis tantiimfèntentqs utriufe^^ partis redtaus,' annotentur,Sc tabellionibus traditalèruentur.Hisitâ commémora* tis,proteftantes deliberandi Ipacium poftulât, Sc altera die Marti), dato refponfo, de tertio præfide non fibi diiplicere dicunqraodofui principes etiam probent:deinde,fua refponfa nondû abfoluta,fîbili cere proièqui,et illud de cÔciliatione Ratisbonenfî fuperiori,in coiîl mentarios referri,amp;L loannem Piftorium pro tabellione manere, non multas quçftiones,inter diiputandum, uno tempore coilfundi, fed aliâ poft aliâ ordine traftari petunt : illud autê de iîlcnrio tàm lt;fto non fe pofle præftare dicunt, quod in mandatis habeant,utfuos de ftatu colloqui),fubinde certiores fadant, Hifte de rebus diu mul tumep difteptatû fuit,ciîm et Cæfâris mâdata fibi fêquenda pr^fîdes* à fuorum principu iuflîs non iê poflê difcederc,proteftantes inui* cem dicerent. Italt;^ præfîdes,quid illi pctercnt,ad Cæfarem tandeirt pericribunt.Interim uero Saxonie dux, qui côditiones colloquij no probaret, poftquàm de illis accepit,reuocat fuos,Ut rem omnem cO gnoftat. IJlis ergo diicedentibus,Buccrus etiam,utalt;fta Lafitgrauio referrendieuigefîmo Martij menfîsabit. Tulerunt hoc impatienter admodu præfîdes,8f quû antea prçièntes monuiflênt,uti manerent,' iam,nonnullis profclt;ftis,reliquos,qui fupcrant,pcr epiftolam,ut Cg faris refcriptûexpe(ftêt,grauifîîmis uerbis hortantur:iêdhi, quonia collegæ præcipui diiceflerint,nct eflè quod manearit,Ôô,fî continuait dum fît colloquiu,non iè defuturos in pofterum eflè docent.Pontiff ci) pôft,editis libellis,acerbe criminantureos,hâcob cau(àm,ucrùni ijs copiofè poftea B ucerus refpondet, nbsp;fîmul,quicquid de iuftifica

tione hominis did poteft, ampliflimè traâ:at. Proteftantibus, de* precandi caufa pro archiepiftopo Colonienfî miflîs adC£iârê,adiurt xerant iè Palatim' principis Brandeburgenfîs eledoris legati. pe* . titionis hæc erat fumma, ut ad cæteras religionis caufâs, hanc etiani Cæfàr référât,inftitutam àclero a(ftionemreicindat:ctenim,ß quauisei fiat,nô iè poflê ilium deierere fîgm’fîcabant. Quumxxvi die Februari) Cæfar eos audiflêtTraicdi, per Nauium altera die Marti) reipondet. omnem iê beneuolentiam ad hoc ufe^ tempus illi

lt;ïcdarafîê, SsT coràm, deinde per legatos ctiam admonuifîè ut erga derum ÔC reif quos ordinesarchiepifcopatus commode fèfê gereret ’c tolerabilïter, hoc enim alibquin ipfius eflê offîcq ; fed ilium j etß O’fni magnam fàceret acliberaliter promitteret, bis omnibus ne^ gle(fhs, ità rem geffiflè uiolenter ut Ôô totius prouinciæ tuendæ,amp; *uæ etiamexiftimationisretinendæcauG,necelîàriô fibi fuerit adgt;-hibendum reniedium, lene quidem illud atque legitimum quo no • fîtufus ctiam,ni(î tune, quum fruftrà confumptis omnibus alfjs con filiis,ine,ne ad futurum quidem proximè conuentumufqueRa' dsboneni^ differre uellet, fed fuis pofthabitis mandatis, contem* pdm pergeret, fretus appellatione quadam firiuola, quæ neque fit â S^oquàm admifiâ,nelt;^ locum ullum habere poflît : etenim fi huius adminiculo uelituti,æquum eifc,utinterea quielcatamp;sfuam atc^or*

Imperfj cognitionem expcdletî cùm autem id facere reeufa* dtjOccurrendum fuiflê,amp;S cur ità fecerit,caufas habere (è graues atèp ’nftas : 8c fi rem omnem fciant,non dubitare,quin idê ièntiant,præ* foiim,quum ipfis conftet,quàm lem'ter atque manfuetèièmper ege dtin cÔmunibus Imperq caufis,Sc quantafua interuenerit pro repu blicafolicitudo : ueruntamen, boni fefè confulere legauonem hanc, Snôd ad pacem atqj conciliationem religionis earn pertinere putet: fi defiftat archiepifcopus,8iSfuis pareat mandatis, no elfe quod in fcquifquàm requirat, proximis comittjs ufurumin eo fe prin* dpum ordinum confilio : petereautem ut principes eoueniant, onini remota excuamp;tione : fe quoque iam ad itef elfe paratû, 8C licet impediatur ualetudine,tamê, ut finis aliquando controuerfiarûfiat, nullum reeufare laborem atque moleftiam. Concilium fùprà dixp mus ad idus Martias anni fuperioris indidum fuiflê,Tridenti. Lo gatoseo pontifex mifi'tloannem Mariam Montanum,MarcelIuni Ccruinum,Rcginaldum Polum Britannum,cardinales. Venitetiâ to,fed non ad conftitutû diem, miflus à Cæfàre,ïacobus Mendoza, Hifpânus,amp;S cum in laudê Cæfàris,décp illius erga concilia 8c ccck' fiam Romanâ præclara uoluntate multa dixiffet,abfcntiâ illius excu . fatjamp;Soperamfuamatçp ftudiumipfius nomine profitetur,amp; quod ab Hifpanijs nondum uenerint epifcopi,quos Cæfar euocarit,idncx ris turn interuallo turn difficultati tribuendù elfe dicit. fuit hoc dugt; rihtc comitio Vuormacienfi, de quo diximus. Legati cardinales ad hæcrefpondent. etfi de pietate Cçiàris nunquam dubitarint,pergra lamfîbi fuiflè tarnen ipfius orationêîÔf quum pôtifex,uerus Chrifti

ükanuSjamp;S apoftolorum prindpis Petri fucceflbr,communicatare cum CæfàrCjConcihû hoc indixerit, fanandæ cauG reipubh'cæjGer-maniæpræfèrtîm,{perare fè,Cæ{àrê daturum operâ,ne quid Vuop maciæ ftatuatur de reh'gione, fed ut ad concilium omnia referanturî hoc enim ad ipfius gloriâconfcientiæ quocp tranquillitatê inprh mis pertinere: (i uero fecus fiat,nonecclefi'æmodô confùetudinêue/ tuftam -, fed fus quoc^ diuinû humanum uiolari:pefîîmum ctiam exemplû introduci,amp; codlij dignitatê conuelli totârquod ad ipfum pertineatjgratam eius elfe præfendam atcp perfonam. Cùm ergo fê' rius plæriq^ uenirent,nihil eo fuit aCtum anno^nifi quôd menfe De* cembri,quêuulgô dicuntaduentum,eô quodChrifti diem natalem antccedit,monachi quidâ orationes habebant ad patres,uti fieri con fueuit: pontifex etiâeuulgato dipîomatejbullam uocant induJgen’', tiarû,ad idus Dccembreis,eam huius effè temporis calamitatêdicit, propter inundantes hærefès,ut quarntiimuis etiâ operæ,Iaboris atlt;5 fblicitudinis pro republica fumat,uix tarnen fibi fàtisfaciatipfc: con ciliû ergo fè denunciafîê ,ut ecclefiæ uulnerafânentur, ab impijs bx' reticis inflidatquia uero fàlus omnium in eo pofîta fit,deinde,ut con cilî} patres,alioruprecibus adiuti, Dco fîntcommendatiores,horta* tur in uniuerfum omneis, ut è ueftigio fèfe côparent ad pœnitenoâ, dcliAafua fàcerdoti confitcantur, ternis per hebdomadam diebus, ieiunio corpus macèrent, êc ijfdem diebus adfint fàcris fupplicatio-* nibus , aut fi per ualetudinem non poffint, in pauperes aliquid ero--gentjtenuiores autê precationê doininicam fubinde recitent, ac dc' inde cœnam domini percipiant. obtemperantibus,peccatorû uenfi am ac remiflîonêlargitur,ôô epifeopis omnibus, ut hæc populo de' nuncfentjincâdat. Septima deinde lanuarij die,huius anni,cùm aU' «fiior eflet epifeoporu numerus, fit initium concilq:cunt^ in prima' rium templû ucniflènt omnes, peracfïo facro,lcgati cardinales,quos diximus , orationem habent defcriptoadpatres,amp;tribusdecaufis agi conciliû dicunt,ut hacrefès eJctirpentur,ut ecclefiç difeiplina refti tuatur,utpaxrecuperetur : prsefèntis autêcalamitarisculpâ inordi' nem ecclefiafticû debere trans fern' dicununeminê enim efîè, qui fuu faciat officiûjôC qui agrum domini colat: itacp natas eflêhærefeSjtan quam uepres : ac licet nullam ipfi hærefim exdtarint, tarnen, quod non excoluerint agrum,quôd nô fèminaiecerint, quôdenafcentem I sizaniam nô euulferint,in eadê eflè culpa : circumfpiciant ipfî,amp; fuâ' quifq? confeientiâ confulat,an munus fuû feccrit; certè, quôd proie*

fit omnis ccdcfîæ di(cipïina,totS i'pfi's tribui oportere ï tcrciü ma-•Utn eflèjbenumthâc ueró plagam à Deo fulci'tari et immitd propter ^^glcdam religibnem dilciplina : arnu’s aütem affligi rempubJka ^ccclefiam,non modó Turcieis ècexternis, iierumetiam ciuilibus domeftïciSjdum uel ip(ï reges belligeranturjucl illi, qui ab obe-‘^’tntia fuorû paftorum defecerunt,ordinem orhnem perturbant,ô(f ^‘^clefîæbona diripiunt : bis autê malis oecafionem fefe dediflê,quan ^operauaritiam 8c ambitïonê,peflîma uitæ exempla introduxerût:

igitur ciTe Dei iudiciü,qui nunc iplbs ad hune modu uerberet: tarnen mul to mitiorc eik pcenam,quâm pro merito fuo : beatos ^uidê efle,qui propter iuftitia patiuntur,{è uero nihil eiufmodi poC-^^ptædicare,qui multd fînt digni grauiori uindiifta: fuûergôquifc^

agno(cant,amp;r iram Dei mitigare ftudeant : nifî enim agno-^^3nt,emendationi nullû eiîè locum,6Î fruftrà concilium haberi, frut quoep fandi fpiritus gratiam implorari : magnum uidelicet efle benefidû, quôd occaiîonem dédit inclioandi concilfj,quo,G'cut hierofoly ma,poft diuturnam captiuitatcm,fi'c ecclefia,poft Ion gurn et uehemens naufragium,in portû delata,reftaurctur:Efdram, ^’diemiam,cæterdfque duces,ubi domum reuertiflent,grauiter ad-*^onui{îè populû Ifracliticum, ut fua fuorumque maiorum peccata Profdïîjmiièricordiam Dei ic)licitarent:hoc etiâ ipG's imitandum eG», ^ctxemplum: extitiflê tum tempor^, qui reftaurantes Hierofoly-ludæos impedirent ac deriderent : hac euam ætate nô defutu-’■os,qui conentur idem atqp faciant : fed conftanter efle pergendum, fiduciaChrifti, cuius mandatum èC opus hic agant : Ô6 quia iudicis ptrfonamfuftincant,prouidendumeflè,ne quid dentafFeó:ibus,ue-^nijUtab ira,odio,amicitia uacui Gnt,nec in ullius hominis gratiam aliquid décernant,nullius etiâ auribus atcß cupiditati foruiant,{èd fo HDeo gloriam omnê afleribât : omneis enim ordines a uia deflexif-fc,neceflê quenquam ex omnibus,qui reftè faciat:Deûipfom Ôô angelos intueri hûc cœtum, nèc ullius cogitationê occultam efle poflê: agât ergô fyncerè,amp;S qui font à regibus atep principibus miflî epifoo pi,mandata quidem illorum procurent,fod tarnen Deûinprimis rc-üereantur, ncc odio uel fauori quicquam tribuant : cùm enim pacis caufaconuentû fit, omnê oportere contentions atcpfaêh'onc abefle procuL. Poft hanc orationê recitatur decretum fynodi,per loannê Fonirecam,epi{copü Caftrimarinû,Hifpanum.eô monentur omnes Ghriftiani nominisgt; ut uitâ emendêt, Deû metuaiit,Qpe côfiteantur

ddida, frequenter adeant templa diuorum,amp;S de pace publicaDeu orent : epifcopi autem amp;S reli quilacerdotes intenti fint precibus (altem (èptimo quocp die,qui domino (acratus eft miflam peragât, Sc preces effundant pro pontifice,pro Cæ(àre,totaçp rcpublica,ieiu nent etiam,amp;S egenis benefaciantî m primario tempio facrum fiat fin gulis hebdomadis, die Iouis,in honorem (ànrti Spiritus,amp;r (àcrifici| tempore fint omnes in facerdotem intenti, nbsp;nbsp;à confabulationibus

abfti neanniobrie quoque uiuant epifcopi, neCp luxum ullum men* fis adhibeant,amp;r fermones omneis ociofos atqueleues defugiant,0^ ad eandem difciplinam fuos afftiefaciantjUtSc fermoneamp;T ueftituS^ omni adtione prac ft ftrant honeftatem : SC quiafynodus hoc potifli miim fpeeftetjUt dcpulfis errorfi tenebris amp;nbsp;hærefùm, quç totannos iam terris incubuerut, ueritatis lumen effulgeat,monentur omnes, do(fti cumprimis, ut diligenter ftcûipfi cÔfidercnt, quapotiflîmûra uia poflit iftud confici : in dicendis autê ftntenrijs decretum concilrf Toletaniftquantur,agant modeftè,non clamoft,nÔ fintcontentiofî nec obftinatijftd fuauiter om nia et ftdatc pronuncient.Alter confef fus fuit die quarto Februari] menfis. nihil hica(ftueft,niß quodfyni bolum fidei profitentur,amp;f tertio conftflui dies dicitur, ad odauum Aprilis diem, nam plures aduentare, Sc eüc iam in uia dicebantur: eos ergoputabantexpedandoSjUttanto maiorcfl'etdecretorumau thoritas. Dum hacc Tridenti geruntur, Lutherus ad Comités Mansfeldios proficiftitur,uocatus ab ijs, componêdi caufa diflidij, quod inter ipfos erat definibus Sc htcrech'tate.non fblebatillequide eiufmodi négocia tradare, Sc per omnem uitam fuis tantum ftudijs uacauerat : ftd quia natus erat Islebi), quod eft Mansftldiorfi ditio^ nis oppidûjnÔpotuùhunciaborêôC operaillisatcppatrft non prc' ftare. Prius quam Islebiu perueniret, quod eratfub exitülanuarij, ualetudine utebatur tenuiori : ftd tarnen 8^ caufam agebat, propter quam erat uocatus,amp; aliquoties in têplo docebat,percepta quoque coena domini. Decimo ftptimo uero Februari] diecœpitægrotare grauius ex pedore. erat cum co fili] tres,Ioannes, Martinus,Paulus,

ali] quida familiares,in his etiä luftus Ionas,Hallenfis ecclefîæmP nifter: SC quan^ erat imbecilh'or,prandit tarnen cu reliquis atep cdquot; nauit, inter cœnandûuarifs de rebus locutus,hocetiâ inter alia roga bat,num in ilia fempiterna uita fimus alter alteru recognituri^'cuncp illiauerentexipfofcirc: quid, inquit,accidit Adamo? nun^ illeuiquot; derat Euam,ftd quum earn fqrmaret Deus, altiffima quiete fopiius

dorrhicbat : cxpergcfaéhis autem,cum l'Ilam iult;îcret,hôn rogat,qug fit,aut unde ucniat,(èd carnem eflê de (ua came didt,8f os de fuis ofquot; fibus. Qui uerô fciebatiftudc' riimirum fpiritu fândo plenus,amp;r ue# raDei cognidone præditus,ità pronunciabat; ad eundem modum, nosedam in altera uita renouàbimurper Chnftû,amp;S parentes, uxo' tes,liberos, Sc qufcquid eft, multo perfedius agnoicemus, quàm tune Eüam Adamus cognouit.A' ccena,quum diuertiflêtprecandi Wüfa,fîcud confueuitjccepitaugeri dolor peéloris.ibi monitu quo^ nindam ufiis eft cornu monocerods,ex uino,pôft,in minori ledulô bypocaufti per unam 8ô altera horam fuauiter dormit, cûm euigilaß fo,in cubiculû ingreditur,6ô ad quietem iterum (cfccomponit,êC fâ lutatisamicis,qui aderant,orate, inquit,Deum, ut euangelij dodri* nam nobis conferuet î pontifex enim cônciliû Tridendnum dira nioliuntur.HæCjUbi dixit,falt;fio filendo dormit aliquandiu, fed ur-» gcnteui morbi, poft media nodem excitatus, querinir de pedoris anguftiajamp;f prglèntiens iaminftarcuitg finê,his omnino uerbis Dc2 implorât. pater mi cŒkftis,Deus, amp;nbsp;pater domini noftri lefu Chrigt; ftijDeus omnis côibladonis,ago tibi gradas,quôd filiû tuum lefunt Chriftum mihireuelafti,cui credidi,quemfum profeftiis, que ama* ni,quem celcbraüi,qucm pontife:^ Romanus et reliqua impiorûtur

perlèquitur ÔC afFicit cÔtunlelia: rogo te mi domine lefu Chrifte, fufcipe animulam meam : mi pater caleftis, cdartifî diiiellor ex bac nita, licet corpus hoc mihi fit iam deponendû, ccrto tarnen fcio, me tecum eflc pcrmaniurû in ièmpiternum,neCp poflè me tuis ex mani* bus à quoquam auelli.Non multô poft earn precationem,ubi fpirigt; ‘ turn fuû in manus Dei iêmel et iterum cômendaflct,tanquàm dormi turus, paulatim e uita deccdit,hullo eu corporis, qui quidê animad* Mer ti pollet,cruciatu.Sic ergo mortuus eft in patria fua,quâ à mulds annis nô uidcrat,Februarij die x v 11 i,maximo cum gemitu plurimd rum. Mansfeldq quidemeupiebât ilium fuis in finibus,quodininc originem haberct,ièpeliri jfèd iuffu principis eledoris, V uittember gam honorificè delatus,quinto póft die reconditür. erat ànnorû dr* eiter t x n i, natus cnim fuit anno fiJutis millefimo quadringentefi* aiOjOduagefimo terdOi Noucmbrisdicdecimo,parendbus hone* ftisatep laudads,IoanneSc Margarita: domi primas literasdidiciti inde Magdeburgum miffus Sc licnacuhî,æquaks omneis facile fü* gt;nbsp;perabat, póft Ertordiâuenit, totümcp iè diaJcdicæ dabat atep phi* lofophiac:ôCcùmibifuilïetaIiquandiu,nôconfdjsparcndbüsatqu€ '

pröpinquiSjin Auguftincnlc collegium felè dedit,8lt;r omncftudiuitt ad facras Iiceras applicabat,iurisatque legum relilt;îla tfadatione, quam ante fufccperac. Porro, Vuittembcrgærecenseratinftituw academia: Stupiciusigitur, de quo libroprimodiximus, cum cius rei curam baberet,Lutherum eo traducit,uttbcoIogicadoceret.Ro mam deinde mifliis fuitLutberus, â fui ordini CodatidOf ut hté, que tum ibi pendebat, proairaret. fuit boe anno iàIutisM.D, xidomuin reuerfus, impulfii amicorum, iniïgnia doéforatus accepit,{ubminp ftrantefumptum Friderico duce. Quanta fuerit in eo uis 8C copia di cendijteftanturlibrorum monumenta, Germanicam certèlinguam Sc exornauit plurimum,ólt;f locupletauit,amp;r prima in ealaudem obd' net, ca uertit è latino ièrmone, qua? uerti non poflê putabantur, fignificantiflïmis utitur uerbis, maximcque propri}s,amp;^ unica uo cerem nonnunquamob oculosponit, Depontifîccquodâinloco (cribit,quemadmodum cœnâ domini propbanauerit, Sc miilâmap plicariiufîèriteuâpromortuis : aiteSpenetraflècufùamiflâ,n5fflO dó per omneis angulos totius orbis Chriftiani, uerumetiâ in purga toriûipfum : fed utitur uoce Germanica, quæ tibi ftrepitûilium re' prgfèntat,qual is excitari poflet,fi mortuoru ofla,certis locis et diftiu lt;n:ècGpo!ïta,fubitó quis Só magna ui côcutiatacimpellat,autglobii in iliacôtorqueat. Animo fuit prorfus inuiiffo. quoprimûm têporc ccepit docere de indulgétijs,ignorabat, quo res ea pertineret, utip' (émet fatetur,et boc unûagebat,ideôqî demifle turn admodûadpo' tifîcem aliôfqj feribebat, cùm autê in feripturæ cogninbnemagis in diesmagifcp profîceret,fuamep dodrinâcumuerboDeicôgruere iudicaret, omnê aduerfariorum impetû totius orbis odiS fortiffi' mo petftore fuftinuir,ô6 tan^ murus abeneus cÔftitit immotuSjOmquot; ni contempto periculo. Cùm à Clemente Cæfar inauguratus. Vin delicorù AuguftæcÔuentusageret,borrenda quædâuidebatur im' minere têpeftas,ut b'bro feptimo demonftrauimus : ipfè auteSCanii cos priuatim publiée confblabatur omneis, amp;nbsp;plâlmuxt vibuc accÔmodanSjfirma nobiseft,inquit,arx et propugnaculu,Deus: iHc uetus bumani generis boftis, rem totis nuncuiribus agit, amp;nbsp;omnis generis machinas adhibet, noftra quidê eft cxigua potentia,neq^ tan turn impetS diu fuftinerepoflîmuszatqui pro nobis armafumpfîtet prgliatur héros ille, quem fîbi Deus ipfè delegic:fî rogas,quis illc fît; Idas eiTc CbriÜû Iefum,pencs quem ut uiéloria fit atque triumphus, oportet : quod etiamfi Diabolis hæc tota mudi fabrica redundaret^

tarnen non expaucfcimus,Slt; ccrtifsima fidudal^tum expeélamus exi tum.Quamlibet enim fremac 8^ grafletur fatanas, nihil tarnen in nos tfficiet : nam indicatus eft, ac folo uerbo concidit omnis illius armaz tura.Verbum hocaduerfarrj nobis non eripienc,fed quantumuisin# üiti relinquent; uerfatur enim in caftris aciequenoftra Deus,qui fuo ^piritu nos atcp donis protegit.Si uitam,(i bona,fî liberos uxorem auferant,patienter feras: nam ipiîs propterea nihil accedit, nobis au* tem eft regnum paratum immortale» Pfalmum hunc, ad tempus il* ^udjnrœrorisSôanguftiæ plenum accommodans,ut dixi, quum (er/ mone popular! uertifl[et,inflexa nonnihil fentêtia,numéros etiamad'' diditamp;' modulos,argumento ualde conuenientes, amp;nbsp;ad excitandum ani'mum idoneosr ïtac^ nunc ab eo tempóre frequês inter alios etiam Psalmos illc decâtatur» Quod aùtem eiufmodi fadum fîtAuguftæ decrecu,eiusrei culpam omnem, edito poftea libro,transfert in Cle* ttentem feptimum, eiüfque legacum Campegium : Cæfaris autem honorificam facit amp;nbsp;præclaram mentionem, cuius illi nomen amp;nbsp;au* thoritatem obducant,'ac innocentiam ei tribuit^

TARIORVMjDE STATVRfiVIGiqNISETRBI/ ' publics Carolo Q uinto, Cæfàre,. : *- . • Liber XVIL

^bbgjiMtMWqW|lB COLLOQV lO R ATISBOMEMSI PAVLo'* S VPR A B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BucerOjpermifTu

g nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fenatus Ârgêtinenfîs,Ioannes Diazius, HifpanusJs

multis annis,Luteci^ Parifîorum dederat operam li theologiæ Sorbonicçzquum autem Luther!

^e^^^^SIibrös Sc aliorum legiftet, amp;nbsp;indefeftb ftudio facram fctipturam euoluerèt, ccepit ei dodrina ilia fordere magis atque ma* §is:èttandem,ut maiori cum frudu rem ageret,relida Lutécia,uenit Geheuam,ubi Galuinus erat ecclefîc minifterjbi cômoratus aliquan diu,petit Ar^ntinam: Sgt;i. quiamagnamin eo dodrinam ac ftudium indefatigatû Bucerusanimaduertit,a!iquot pôft menfîbus,colloqui| caufaRatisbonamiturus, author fenatuifuit, uteum fîbi comitem darent fociiîmcp laboris»Vbi Ratisbonam ergô menfe Decembri uc nit,Petrû Maluendam, de quQjdiximus,quem Lutecie nouerat,aditr

ls,udut obHupeGidus,déplorât amp;nbsp;qucritur,quód ijs lotis ipfutn ulz derer, quidem in comicatu proceftantiuni,qui de uno Hiipano, in ipforû fententiam addudto magis Hnc triumphaturi, quâm de milli/ DUS aliquot GermanorûJtâc^ ccepitadmonere,utfui nominisratio^ nem habeac,neep tàm fœdam maculam fîbi fuæt^ genti amp;nbsp;familig in^ urat» Diazius ad hæc modeftè refpondet^comendaca proteihntium dodrina, amp;tuncquideniitadiicedit. cunc^poftaliquocdiesredijfi^ fet,un conuenerat,Maluenda machinas omneis admouet, uteum ab fterreatzdécp pôciHcis Romani poteftacemultalocutui^ quàm litres grauisjllius excômunicatio,prolixe commemorandeinde, quia (àr breui lit uenturus,monet,nc illius expedetaduétum,qui forte lit eifuturus periculolus,uerûm obuiamprofidfcatur,S^ ad facrifid Cç farci pedes proiedus, ueniam admiGi criminis petat: in eo fe fore Ipß adiucorem profîtetur, Adhæc Oiazius mafcule amp;nbsp;cop'ofè refpon* det, Ôd docfîrinam proteftantium elïè prophetarum ac apoftolorum dodrinæ confencaneamdicit,amp;Hilpaniæpatriarfu«milèriarn de/ plorac,quæ tantisin tenebris uerfetur,amp; ipfum Malucndain at(^ fo/ dos,qui manifeftam ueritatem oppugnent, amp;nbsp;C^lâri malorum con* filiorum lint auchores,reprehendit,grauiterc^ mone^ utdefîftat,S^ iplîusconfilium repudiat,et falutarem hanedodrinam profelTurun* fe,bcnefîcio Dei,nec^ àpitis uUum reculàre periculum, demonftrat. Maluenda,ubi confirmatum uidit,huc, inquit, fruftrà uenifti •* nihil cnim hic ftatueturzquod lî publice prodelTe uolebas,ut quidê ialt;îhs, Tridentum ire oportuitpoft hune cogrefliim Diazius in pofterum ab illo abftinet» Maluenda intérim dacis liter is ad facrißeum Cxlâ* ris,rem omnem exponit,amp; grauifsimis uerbis monet, ut nafeenti ma lo ftatim occurrat. cum hæ literæ redderentur,aderatHilpanusqui/ dam,Marquina,qui Roma nuper ueneratusintelleda crimination« coepit exeufare Diazium, quem familiariter nouilîct» pauds deinde póft diebus domum redit, amp;nbsp;Diazq fracri, Alfonfo, iureconfulto, RomsCjquid è facrifîco CçfarisaudilTetjredtat.Interim DiaziusRa* risbona protidfcitur Nuburgum, quod eftOttonis Hêrid Palatini prindpis oppidû,ad Danubium,xiifupra Ratisbonam milliaribua» caufa profedionis erat, ut cuiuldam libri, quem typographo Nu/ burgenfî milcrat exatdendû Bucerus,emendationi praeelïcf» Alfon' fus hâter,excitatus oratione Marquinae, forte etiam literis quorun/ dam, ftacim aedngitur àd iter, ÔC celeri curfu,primûm Auguft3,de/ inde Ratisbonâ uenit,amp;,ubi,quibus lods eflet Diaziu8,cognouit,eo

Contenait, amp;nbsp;admiranti caußm aduentus tâm fubi'n' tanq? infpcrati commémorât, póft, eifdem propè rationibus amp;nbsp;argumentis ucirur, tjuibusantè Malüenda,quemRati'sbonç coniieneracCum id fruftrà facerec, ^ollicecur annuos cenfus e facerdotqs, modó fecum eat Ro:# niam.cum neidquidem fuccederet, interpofttis aliquot diebus, ingt; ftum fefatetur,ÓCamare dodrinam euangelq fimulat,etinum,utre* lifta Germania, quæ uiris doftis abundet, ipfius opera non indi* gcat, fecum in Italiam profia'icatur,ubi multis prodefte queat,horta cur:uenturos primo Tridentû: ibi multos efte magna eruditione ui* ros iudicio præditos, quibus gratifsima fît ipfîus futura confuetu# do:póft,ituros Romam,Neapo!im,atcp ità fore,cum ab ipfo pafsim per Italiam multi reftius eruntinftituti, per earn occafîonem hæcdo ftrina in Hifpaniam quocp propagetur.itâcp rogat obteftatur, ut ineofîbimoremgeratîfumptum omnem 8^ quicquid fît neceftà# num,ipfe pollicetur. Diazius,magna perfufus Iætitia,tum fibi tum illi gratulatur,ô^ miftîs Ratisbonam litcris ad ßucerum al ios,con# filium illorum exquirit. q refcribunt,8^ ne comitetur eum, moneof; Alfonfusergodeieftusea fpe,rogat,ut faltem Auguftam lifqj Vinde licorum fecum eat.Dum hocagitur,uenitNuburgum Bucerns,do^# mumrediturus, utfupradiximus,amp;nepedeminincefFerat, hortaz ‘ tur.necp priusillincipfedikedit, quàm Alfonfus abrjffèt, quod fuie Marti) die xxv. Sed pridie,quam abiret Alfonfus,fratrem humanif fîmècompellatjhortatiir ad conftantiam, amp;nbsp;fè beatum efle prædicat, quipaucis diebus, ex ipfîus colloquio tantum profecerit in uera Dei cognitione:rogat,ut fubinde fîbi fcribat,beneuolentiamomnem pro niittit,amp; recufanti,x II 11 aureos obtrudit,atc^ ità,profufîs utrincp la chrymis,difcedit,Ôlt;curru uedus, Auguftam uenit, ièx àNuburgo millîaribus. Poftridie, blandisuerbisamp;llargitioneremoratus auriz gam,ut ipfum anteuerteret,idem iter,unde uenerat,ingreditur, 8^ in itinere comparata fecuri,quam à fabro lignario forte emerat, xxvu die Marti), prima luce Nuburgum uenit, amp;nbsp;equis ante portam reli* ftis apud nuncium Auguftanum, quem fecum adduxerat, in oppigt; dum ingreditur,famulo fîcario comitatus, ÔC ad diuerforium fratris accedit. Famulus, ne ftatim agnofteretur, tabellarq ueftem pileûmi^^ fumpferat,8d præcedèsoftium pulfat,dequc Diazio rogat, ad quem literas habeat : intromiirus,afcendic, Alfonfus autem ad infimos gra* dusmahet,obferuans,ne quis conatum impediret.Diazius experge^ faftus,quum a fratre nuncius adefte diccretur,profîlit è cubili,8c pal* zz ij

Iio fojiïm tcó;us atquepileo nodurno, in proximum ccenacufum greditur, mox adeft ilk cum li'teris, eafcp reddi c » uix dum illuxeraC; liccrarum hæc crac fententia » ualde fe (blidtum effe de ipfius pericugt; Io: caueat fibi diligenter à Maluenda id genus alijs hoftibus euans^ gelt). Dum iftalegitDiazius, carnifexà tergo flans, occulratam fub uefte fecurim ton's uiribus illi in capitis partem dexteram indi^ gitadufque manubrium,fic,utille,fubitô perruptis omnibusorga«? niscerebri, nullam ederet uocem * PercuflTor fecurim in uulncre degt; ßxam relinquit,amp; ilico defcendens,cum hero parricida ftatim ex opgt; pido properac ♦ Ibi confcenfis equis ante portam quum incredibili cekritate Bothraæum ucnifrent,quod eft inter Nuburgum amp;nbsp;Augu ftam,medio fere itinere,opptdulum,acceptis equis recentibus, quos ibi reliquerat, Auguftam petunt. Cubabac in eodem cubiculo, cum DiaziOjClaudius Senarclæus,adokfcensnobilis, Sabaudus, Cædes autem adeo fuit tacite fadla, ut is nihil fentiret, nifi tunc primtim, quando ficarius per gradus defcendens edebat ftrepitum cakaribus» Ibi confurgens ilk, quum in coenaculum ueniflet, mikrum Sf acer-* bum offendit fpetftaculum. Huius tarn horrendi fceleris ÔCinauditi fama ftatim Nuburgi diuulgata fuit, amp;nbsp;ex aulicis miniftris nonnuk li, qui Diazium amauerant,arreptis equis,illos infequuncur: amp;^cdm Auguftam ueniftent, nequereperirent, domum redire ftatuunt, re defperata : fed ex ipfis quidam,ætate uiribufque præftantior,Mihael HerlFerus, maximacekritatepergit, amp;quum illiquodam in uico fomnum caperent,ex itinere defatigati, pr?uertit,ac citius quam ipfî, uenitOenipontem, rem omnem magiftratui récitât: cunquenon multo póft etiam illi ueniftent, comprehenfoscaedisatqueparrick di) accufat, amp;nbsp;ad principem fuum Ottonem Henricum datis literis, omnia perfcribit. princeps,earecognita, binos è fuis confiliarios Nu bur^o iubet Oenipontem ire, qui caufam agant. Hi cakndis Apri«’ lis eo ueniunt, ufi cekribus equis’, amp;nbsp;ne quis eßet dubitationi locus, pikum nodurnum Diazij, fecurim adhuc cruentam ac languine re# ipcrfam,amp; literas ad eum fratris adferunt, Sed prius quam hi uenif# fent, conceiTum Alfonfo fuerat,ut nonnullis de fuo ftatu fcriberet» Aprilis die feCundo,kgati Nuburgici,cum adijftent magiftratum,et rem omnem docuiflent,ut fupplicium fumatur de illis,aut, ft ladum negentjUt fubijciantur qu3eftioni,petunt» Ab his reijciuntur ad alios indices gt;nbsp;quum eo uentum eft, reis dantur aduocati: per hos de die in diem res ducitur : tadem adores iubentur accufaCionem exhibere la# eine

tinè 8d Hifpam'ccpoftca Cgfàns dicuntur ruperueniflc ti'tcræ,Raci(z bonam eunds, quibus mandatum fit,ut ab alt;flione defiftanc: nam iti cotninjs uelle i'pfum,quid rei fit,cum fratre cognofcere. Cùm aliud! ‘•npetrari non poffet, Otto Henricus amp;nbsp;Palatinus dedor ab fenatu Oenipontano poftulant,ut reos Nuburgum certa cautione mittanr, ^bi fit admifTum parricidium : illi uero per literas Cæfaris excufant» Quo tempore cædes fada fuic,Cæfar Spiram uenit,R.atisbonam itu ’’Us,cumin itinere Bipontrj fuiffet, quodeft Vuolfgangi Palatini pnncipis oppidum : eiusuxor^Lantgrauij filia, tumeratpuerpera; Cæfar autem inuifit,ÔC benigniffimè collocutus, in gynecæum illius dona diftribuiuipfi ueródomine,quód eadignum munus non habe ’’etad manum, Spira deinde mittit, quo fubexitum Martij uenerat» Lantgrauius erat monitus,uti fuprà diximus,per Nauiü,ut in uia, Cüm Cæfare, Ratisbonam eunte,congrederetur:idem ei Granudla*’ uuSjFebruario menfenunciaueratjcum eiTetTraiedi Cæiàrad Mo;* fani» Acceptis ergo fidei publicæliteris à Cg(are,ucnit Spiram:ueni£ ctiam Palacinus elcdor,et Vuirtembergici principisIegatus,GuIieb mus Masbachus. fuit hoc Martij die xxvni» Lantgrauius itaq^ C^z farem adit,ö(^ priuatim cum eo per fuum cancdlariü locutus, ubi fui caufam aduentus amp;nbsp;occafionem expofuit,non ex uno Ioco,nec è Ger •îiania tantum,fed ab exteris etiam nunciatur,ait,potentiiïîme Cçfàr, tCjimpulfu pontificis,in focios Auguftanæ confeiîîonis male animagt; tum eflTe : rumor etiam fpargitur, quafî Galliæ régi perfuaferis in ^ione pacis, ut in ijs muldandis opemtibi feratîadhæc,Turcani abstefolicitari de inducijs,ut eó commodius,quod propoiitum babes, perficias, ideóque concilium indidum ÔCinchoatum à pon* tifice dicuntjUt fadis ilico decretis, executioni res mandetur:huic au* tfrn famg prope fidem facit, amp;nbsp;nos uehcmêter mouet inifitutalis ad* ' uerfus epiicopum Colonienfem,amp; mâdatum illud graue,ibiicitanti* bus aduerfarijs in ipfum editum.Et (ànè,quoniam in Gallig regêatqp Turcamauxilia tibi tàm liberaliter dedimus, maiora quoc^ fadurf, ficutSpirçdemonftratufuit,quiapIus etiam contulimus, quam ma* tores noftri facere confueuerunt,quia de pace,déque iure,tum Ratif* bonçjtum Spir^,prolixe nobis cauifti,omnino prgter cxpcdationem. ifta nobis accidunt ♦ Speramus tarnen,fore, priufquam ex Imperfj fi* nibus excedaSjUt religionem ex uerbi diuini praefcripto, per nationis Germaniæconciliumdefinirifacias,amp;lî forte componi difsidium oon polîît, tarnen, quae Spirae promiiTa nobis pax fuit, ut earn inte*

grc fcruari iubeat,ità quidcm,uc nullius uel concili) ueï Imperfj con# uencus decreto mutari poffic aut etiam tolli» nbsp;Cæiar ad ea, per Na#

uium ♦ uarios quidem ad fe rumores allatos de ipfis,quafî moh'rêtur aliquidjfed non habuîfle fîdem,præferum,cum ipfîusad Nauiumii# teras audi'flec recitari : multô minus nunc etiam illud crederc : quod de Galliæ rege dixerit, eius nullum adferri pofTe documentum : pa/ cem intercedere lîbi cum îllo tantum, nec aliud quicquam : effe mo# rem ill fus gentis,ut temere multa Qpe iadent:de inducqs T urcam ab (è interpeilatum,Germaniæ caula potifsimiimxiim enim in plærifc^ comitrjs de fumptus magnitudine querantur Sd populi tcnuitate, uiam banc fibi uiiàm efiTe cumprimis idoneam, ut per tempus indu/ ciaruîUjde belli ratione in illpm fufcipiendi, deque religionis compo iîtione tratfhri poUît : nihil tarnen adhuceflTe definitum, amp;fore, ut cum fratre fermonem de eo conférât : concilium, quod multis nunc annis ab fe flagitarint,maximo fuo labore lam effe congregatû:quic# quid eius rei lecerit,optimo in rempublicam animo fecifle: quod au# tem iecusnonnulli forfan illud interpretentur,non reéfefieri : Colo# nienièmamanterabfetraAatumefie, uerum ne minimam quidem moram acfîüoni fuæ uoluifTe interponere ; qui iuus fit apparatus aut cogitatio belli, coràm ipfum uidere:præter familiäres atque domefti cos in fuo neminem efTe comitatu,nullas etiam ab fe cogi manus: cur ipfum autcmaccerfiueritjcauiâmefie,quod pacis eum elTe ftudio# fum exiftimet : ideoque petere, ut quomodo religionem pacari, uel quid à focrjs obtineri pofle putet,oftendat : quod fi iam in præfentia nolit,daturum fe confîliarios,quibufcumeaderccolloquatur* Ibi Lantgrauius ipfe uerba faciens, ad Germaniæ iâlutem, inquit, ad retinendam inter te,Cæ{âr,ac ordines omneis amicitiam,fi quid con# , ferre pofiem,nulli certé labori meo fim parciturus,amp; bac inprimis de caufa bue ueni : cuperem fane plures adefle (ôcios, uerùm id propter temporis anguftiam fieri non potuit:Saxonig quidem eledor logius ab nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lacobus Sturmius ualetudineimpeditur^credo equidem ua

ria tibi efie delata,fed profedo fic res habet,ut ad NauiS icripfi»Nul# lumenimeftâ nobisFrancofurttcontra te fufeeptum confilium,8^ id (blum egimus,quomodo inreligicmc noftra permanere,et uim iaiuftam depellere poflimus: de Galliæ rege delatuad nos fuit, quaß per Aurcliani ducis affinitatem auxilia tibi rex aduerfum nos pro# miferit: quod de induces Turcam folidtares,mirati fiinc homines f prudentes,neqp leuem fubelTe cauamp;m putabant,prgfertim,cumGal#

(ix regem haberes pacatum : nunc uero, quia rripublic« caufa iHuJ fieri didsjcquidem non habeo quod opponau'am priderj, enim opus habet, ut à fumptibus Germania recrectur ; condlium Hagicauimus quidcm,fed Iiberum,piiim,incp Gcrmaniazcur autem Thdenannm ifiud eo loco non habeamus, Vuormacicribi demondrauimusabun de:nam exduiîsidiocisturi nos omneis uocât,epiicopi ali), qui func pontificiiureiurandodeuindi, decernendipoteftatem ibi foli obriz ncnt ; ut religionis componendæ rationcm aliquam oftcndam,mihi fane non eft intcgrum,abrcp fociorum inceruentu, ucrincp malani niihi gratiam efle paratam uideorquo minus autem inter ruosatque mefermocinatio aliqua fiat,iîne prp’udido tamen,non recufo^Equi* dem in condlio non multum habeo pofitum fpd,fcd prouindg Ger* maniæ conuentuarbitror futurum non inutilem.’nam faitcntfjsatcp dogmate nimiü adhuc a nobis reliqùi populi drfsident:in Germania ucrd fie eft comparatum,eôcp res deuénit,at mutari non pôftîtmihil ergo potius eft aut prgftabilius,quàm ut libéra permitcas in ea religie oncm,fic tarnen, ut pacem omnescolât, Colloquium opinoroptimo confîlio inftitutum abs te Ratisbonæ:fed ab ifs qui interfuerunt, acci pio,monachos ibi quofdam eflè uirulentos, qui dogmata fuperiori* bus anniseodem loco condliata, rurfus in dilputationem adducanr, ecuita quoep tàm fine impuri,prorfus ut nihil ab ijs expelt;ftari poftit» Colonienfîs archicpifcopiis hauddubiè uir bonuseft, amp;quicquid huius rei fadt, ex officio fefe facere arbitratur, præfcrtim, cum Ra* tisbonenfis comitrj decrctum,ccclefiæ reformationem ei mander: tam uero,quâm fieri potuit,moderatiflîmè conftribi iuflîf, amp;nbsp;necefi» faria tantdm ruftulit,amp; in facris bonis minimum immutauit* Liber autem ille cum facra feriptura congruit,Ô£ habet ueterum dodorum teftimonia,TertuIliani, Auguftini, Ambrofii,ôu aliorum,qi2i proxi* tniores ætati fuerunt apoftolorum : fi qua uis igitur ei propter hanc caufam intentetur,id cautionis loco futurum fit alns,qui multo plu* ramutarunt. Turn Cjlàr.adionem Francofurtenfem fuo fè loco re* linquere:non fe fide ijs habuifie quæ delata fint,ncc^ fane caufam de* diffe,quamobrcm ità fiatmuc ipfius etiam fermonc fibi amplius fatif* ficrûcôcilium eo fe procuraffe,ut rcipublicae prodeflèt,Ô^ qui funt ibi patreSjUltro fefè reformarentipfi:necp fui eflfe propofiti,uc fi quid ibi decretum fit, confefsionis Auguftanæ focqsiddreo uis ulla fiat: ) hac etiam ipfa de cauià Ratisbonx colloquium inftitutum effe, eu* lus initium quidem fucrit egrcgium,modôeflec fadaprogreftîo:

Golonienfern,etfi' promiferatudle fuperfedere atcç difFerrc,progre/ dl nihilominus, Sgt;C cogère homines-ad fuum inftitutum r Ratisbonæ falt;ïlum eiïe decretum,ut fuas ecclefîasepifcopi reforment,non autem fllis permiflumjUt nouam fidem atc^ religionem i'ncroducanc : dein/ de ÔC hoe additum,ut emendationi's formulam condpianf,8lt; póft in altero Imperf) conuentu cognofcendam exhibeant: ilium etiam eccle ftacminiftrisatcp paftoribusordinarf)sremons,inftituinenouos:ad«’ hgCjimpedire Canonicorum facultatesatcj^ ueéligalia, fibicp partem aliquam ex qs uelle decidi,S^ acerbis ediAis rem agere,ftc quidem,ut patrociniu amp;nbsp;opem fuam implorante clero,necefle habuerit,pro fuo munere,quod gerat, contrarijs mandatis ilium cohercere: ut aute col loquium inter ipfum atep confiliarios,minime fttcaptiofum, fibi pla cere, Lantgrauius ad ea,quód ità fis in Germaniam meofcp focios affeAus,periucundum,inquit,eft mihijCæfar amplifsimejdeumquc precor,ut in eo perieueres. Ac fane,fi,qua uales ingeni) præftâtia,rem omnem bene confideres, ac tecum perpendas ipfe, quantas tibi tuif^ regnis atep prouinerjs commoditates adferat Germania, reperiesni«’ hil efle potius,quam ut te, fuo præcipuo magiftratu lætentur omnes ordines,8ó tu uicifsim illis utare beneuolis officiofis. Nam ccrtè,fî Germaniam debilitaricontingat, tuofit hocinprimis incommodo maximo futurum:quæ tua fit eciam de concilq decretis mens atep uo liintas, percupide audiui : fed ut illi fua reforment ipfi, uereor, ut id (perari poisit : etenim amp;nbsp;pontifici deuinAi’funt,Si^foli decernunt,amp; quanquamemendationecumprimis opushabent, tarnen-illam fibi minus utilem, 8ó prouentibus annuls detrimentoiam efle uident : in colIoquioRatisbonæuereorutreAc ac ordineres geratur :namamp; aAionisexempla denegantur, Scinitio non fuerunt permifti noftris tabelliohes atq? fcribç,De Colonienfi res habet,ut ante dixfiquia pa^ ftor eft, cupit bonum atque falutare pabulum fuis ouibus proponi: putat hoc fui efle offici) : conferibi iuflit ißitur eius rei formulam : qui nunc funteius aduerfarijjfuerut initio reformationisauidi,Grop perus inprimis:nunc,poftquam eo uentum eft, recufant amp;nbsp;tergiuer^ fiintur, Hie Cæfar interpellans,ah,quid reformet,inquit, bonus ilk uirdatina uix tenuiter attigit : per omnem uitam treis tantum miftas pcrçgit,quarum ipfe duasaudiufinon tenet initia.Sed diligenter euo luithbros Germanicos,ait iile,amp;,quod certonoui, religionem intek ligit, Cæfar inuicem : reformate, non eft aliam inuehere fidem aut ; religionem, Nec die fatetur,aic Lantgrauius,nouam ab fereligionem

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efle

cfiè rcccptanijfccl uctcrem ina,àChrifto nobis relidam ctapoftolis* redintegrari : quod nonnulh’s ecclefîæpaftoribus remotis,præfccit alios, ad iplius curam iftud pcrtinct. nam fi minifter Gt ud impuræ w'tæud indodus, cpifcopi certc eft, illi ftimmittere qui fitidoneus: paffim in diuonibiis epifcoporum naultæ uacant ccdefiæ,quod poft fum affirmarCjdeftitutæ paftoribus,ubi populus nullanecp dödti^ na pafcitur, neque regitur difdplirta,fed pecudum more uitam agit Sibarbaram Ô6 diHolutam. quoddcri faeultatesinterpellât,baric rationem habet, quoniam in bellum Turcicum amp;nbsp;Gallicu auri uim niaximamimpendit. eft autemimperij moris,utmagiftratus hoc nomine fuis pecuniam imperent : nullam ergo reprehenGoneiftud mcretur : quod autem religionishoceum cauG faccrc uulgo fertur, ’dad ipGus inuidiam excogitaruntaduerfari). Poftridie, apud Pa latinum clcclorem coucniunt Lantgrauius, Granuellanus, Nauius, Masbachus. ibi Nauius iniuum fermonisfacit,ethefterm* colloqui) cum Cæfare partem aliquam récitât, Sc quamobrem iam couentum fit, exponit, quam Gt côcordiæ CæGir cupidus,oftendit, ÔC quum co nomine colloquium eßet inftitutum Ratisbonç, theologos illinc abrjiïèdicit. TurnLantgrauius. deillorumabitioneGbi nihilad^ fiucconftare : fed ad Saxonem atque fc perfcriptum eflê, quam in^ commodæGnt ipGs propoGtæ conditiones, quando necinitio fcri-’ bas adeflè, nee adionis exemplum exhiberi, neque domum aliquid tnunciari præGdes uoluerunt: audireetiam, quam agant immo^ deftemonachi collocutores,quidogmatapridem ibi conciliata tefeindant, concordiæ fpem omnem adimant, illaudatis uitæ txemplis homines oftendant : an idcirco fui difceGèrint,re defpera^ ta,nondum ßbi eftêcompertum : fè quidê illos nonreuocaGè. Hue fermonem Granuellanus exdpit,Ô6dcCæf^ispræclarauoluntate ßudidquepacis nonnulla præfàtus, illud de colloquf} coditionibus partim excufàtî quod autem uetiti Gnt domum aliquid nunciare, Cæfaris 'iniuffu faftum eße dicit. Ibi Lantgrauius, ut ijs omiffis ad tern præfentem ueniatur,hortatus,illud,ante annum fècundum Spi rac faftum de pacc,dcque iure dicundo decretum, laudat, amp;nbsp;paciG* candæ rcligioni, proumeiæ Gcrmaniæ concilium inprimis aptum elfe docet, 06 quoniam Itali,Hifpani, Galli,tantdperea Germanoriï dogmate dißideajit, generalis,ud,ut uocant, cecumenici concilrj no magnum ufum eße futurum een let : uenim utcunque res cadat,et uc conaliatio nulla Geri poflîqcolendam tarnen eflè pacem, 66 Spirenfè

cK'crctiim mi'mme tolli oporterc demonftrat : religi'oms enim eunt nuncefîèftatum per Germaniâ, utfi quiseamopprimereconetiir, infinita fint hominû truddanda milh'a ♦ quod maxi'mo cum Cada , ns detnmento,quem Germanig ui'res auxerint,et aliarum gentium, quæ nobis infeftæ funt, T urcaru inprimis,ïætiaa fumma îuturû fit atqp compcndfo. Spirenle decretu,tempori fuit accommodatu,ait Granuellanus neq? per Cæfàrêftetit,quó minus uakret : quis autc contra fecerit, non eft obicurijun priuatis nationum concilqs uitio* rum eft fadafemper atcp morum emendatio tantum, de fideautem atque i'eJigione,uerbum nullu : iam uero plena funt omnia difiidijs atf^ ièd:is,quandó de fide non idem ientiunt omnes: ad difceptatio/ nem igitur banc non Germani tantum, fed reliqui etiam omnes po/ puli Chriftiani nominis pertinent: theologi plænque funt homines moroii, difficiles, obftinati, quibufcum expediri cauia non pofiitî adhibendi funtigitur uiri principes ÔC optimates,ôif media quedam eft dogmatum inucnienda ratio : ne uos quidê ipfi liberam permit* tin's religionem : nam qui diuerfum fèntiuntàuobiSjCarceremub (ftantur atque pecunia: cum uero concordiam Cæiàrinprimis expe* tatjiion ei licet, quod impium fit, largiri : nam fi promiicuæmultitu dinipermittanturomnia,ne magiftratus quidemin tuto fit futu* rus, Imprudenter facio, quod de tantis rebus, ait Lantgrauius,ab* fentibus focqs ucrba facio : ueruntamen, quia res non agiturca* ptiofc i pergam ♦ bo no equidem animo Spiræ facftum illud à Cada* redecretum arbitror, 00 cum adueriarquelle le tolerate illud tunc prômifèrint,non eft quod iam reclament: deinde,quia Cæiàri firma dedim us in Galliæ.regem auxilia, fore fperamus, ut quod tuncjS^ comprobatum fuit amp;nbsp;fîgillis obfignatum, minime uioletur:poP ró, nationis concilium nihil eft quod remorari debeat : nam eande, quamapoftoli,quam concilium Nicenum,quam Athanafius,fiderti profitemur, ÔC de flimmis atcp præcipuis dogmatis couenitnoftris thcologis : de ctxna domini fuit quidéintereos contentio,iieninie3 nunc eft cofopita: nemo enim eft,qui no fateatur ibi corpus atlt;^ fan guine Chrifti uerè pcrcipi:funt anabaptiftæ,fùnt Dauidici et nefcio qui præcerea,fcd i n hos animaduertimus:nô igitur opus eft,ut exte* ræ genres etiâ adfint,ciim hæc definientur, quanq^,fi ueritatis cogni tioni fefe daret,optabile cumprimis efiet: ut media quædâ dogmata ftatuantur,et quidê à raagnatibus,nÔ admodiïrepugno,iêd abfque theologis illud uixpoflê fieri puto:quôd fi pura euâgelij predicatief

Integra cocna domini,8c miniftris ccclefî æ pcrmittatur coniug/iï, ut Paphnutius olim m concili'o fiiafit,ftabiliri pofle concordiam ar' ^itror : ad rdigionem noftram ubi ui cogantur homines,locum nul lum fcio: diuerlam quidem aut uariam in eodem loco dodrinam n5 patimur,uim autemnemini facimus,necoccidimus qucnquam,nelt;p ^oliamus bonis : quod fi' ueftris in Rnibus noftræ religionis homp Ues eflènt inuiolati, fuaque templa fcparatim haberent, ego iàné, ut pro me tantum Ioquar,idem ueftris per meam ditionem atque fines permitterem: led quoniam id à uobis minime conceditur,nos etiam æ^uabilem eandem elle cupimus ubique doftrinam : quod ergo de Spirenfi decreto, deque Germaniæ concilio dixi prius, ide nunc ftiam optimum elle duco. Si quis omniu eft,inquit Granuellanus, Sui religionem amet,is profetfto Cælâr eftjnque gratiam pontificis uetantillum quidem ab æquitate defleeftet : Spirenlè quoque decree tum, magna cum alterius partis,nec fine pontificis etiam ofFenfionc lèruauit: led amp;nbsp;Nauius nbsp;ego no mediocrem hoc nomine luftine^

Ulus inuidiam î in concilio nationis equidc nefeio qui fit futiirus iu' dex : nec enim codem modo lcripturam intelligunt omnes : 80 quoquot; uiaincolloquio parum uidetureßeIpei, rationes aliæprofefto funt Inueniendæ: conciliata quidem aliquafuntdogmata,fed rurfus mul tafuntadhuc controuerlà : dcinde^conciliata plenius amp;ramplius in^ terpretatur Bucerus,quàm res iplàpatitur: quod fi iam in eo perma ueatur, qui fit tandem Imperij ftatus futurus, facile iudicari poteft. Pergratum eft, ait Lantgrauius, quôd Cælàrê â pontifice minime pendere dicis : atque utinam ille pôtificem ad olFicium adducat:epi^ feopi Romani Cglâremolim pro magiftratufummo colebant,nunc autem ilîis iureiurando funt deuindi Cælàres : in omni difeeptatio-' ne, iudicij fumma merito defertur uerbo Dei, quod minime eft ob^ feurum, modo lelè mens hominum accommoder ♦ nam 60 peccatum uobis oftendit, èC ad pœnitentiam uitæcp nos emendationem inup tat,ÔC Chriftunobis proponit, quimundipeccatafuftulit, in cuius etiam nomine Deus eft inuocandus, ut Ipiritum fuum lândlum no^ bis largiatur: hæc nimirùm fides atque dodtrina lemper extititjSiS in ecdefia Dei permanfit, uti precatio dominica,amp; lymbolum apofto' lorum,amp; multæ præterea cantionesquot;, in ecclefqs ufitatæ,de beneficio Chrifti, demonftrant : neque uero confiderandum hic eft, quid ma* ximapars opinetur, led quid uerum fit. nam Sd Hierofolymæ, edm cx apoftolis atqp difeipulis pl^ntp uellent gentes prophanas,quibus

u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AA q

cratannunciatumeuangeliujcircumcidi, Petrus tantuin,amp; Pauîtis, amp;nbsp;Jacobus atqueBarnabaSjContràJènJèruntjamp;S errore commonftra tOjiugum illud legis abrogarunt. quo quide tempore,maximapars eius conuentus’,paucorûiudicio,quod relt;flum erat, ceflîtôd ob tem' peraui't.Nos quidem alrjs populis mmimèpræ{cribimus,uerùmid modo cupimuSjUt Germanis inter Je conueniat.kDe medrjs rationi' bus ut agatur, ferre qin'dem poflum,nc tamen,ut à Spirenfi decreto non recedatur, quantum ad pacis atque iuris conftitutionem perd' net : in cæteris autem uidendum eft, quid per uerbum Dei ftatuere liceat, quid non ♦ Jed Palatinum etiam uelim,propinquum amp;nbsp;necef' farium meum,quoniam is Sc plurimis interfuit comitqs,amp; res ante' acias nouit, in medium aliquid adferre. Turn ille, de Cæfaris opti' mauoluntatelocutus, Ratisbonæ colloquium refte fuifle inchoagt; turn, nbsp;nbsp;JÎ repetatur,quæq^ conciliata Junt dogmata, non diJputen'

tur amplius ,putare Je dicitdereliquispofletolerabiliterconueni' re, Concordiam, inquit Granucllanus, ualdeCæJàr expetit, utam tea non femel ditftum eft : ea nifi conftituatur,incommodo certc rei' publicæfiet : amp;nbsp;quanquam ex Imperio ne tantillumquidem habet emolumentiCæJàr,etfiualetudinequoque fît minus firma, tarnen Germanise cauJà, profefrionem hanc fufeepit : cum Galliæ rege uel cum alijs nihil habet occulti confilij, neque uenit auxilia petiturus, uerdm utin commune confulat omnibus, Cogunt manus atque cO' pias tum Gallus tum Britannus , quod ualde fuJpedlum eft : dein' dc,propter mortem nurus habet quod in HiJpanijs agat CæJàr : uc' riim his omnibus poftpofitis, adcomitiatendit, quod finulliueni' anted principes, quidfolus eJïîciatC clamatur fubindeôô implora» tur eins intercelîio, neque tarnen ad locum deliberationi conJfitU' । tum,uenitur : reifte igitur erit, fî tu Palatine, tuque Lantgrauie, qui facile eftis primi, uos ed conferatis ♦ Etiamfiforte non ita mul' tum, aitLantgrauius, ad Csefarem exImperio redit, tarnen, quod Sc in Turcam Sc Galliæ regem 8c in alios ei dantur auxilia , quód Imperij dignitas hæc authoritatem ei Jummam ad cseteros reges con ciliat,quod copiasperpetudconferibere, Scexercitusmaximosin Germaniaconficerepoteft, quumid cæteris non liceat, quanti id eJîè putabiturC’ Aduerfarij multd magis quam^nos, clamant, nc' que tarnen Janis confîlqs acquiefeunt. nosenim Sc decretum Spi' renJe probauimus, Sc ante annum quintum Ratisbonæ conciliata dogmata poftulauimus in adareferri, colloqui) etiam poftremi ra*

tiones omneîs æquas admifîmus : lUicontra, nihil horum rec;cpegt;: runtjiiec ad tillas conditiones accedunt : imo, Vuormaciæ, pubh'ca teftifîcati'one colloquium reculàrunt. lam, ut ego Ratisbonam me conferam, fieri certè non poteft, propter lumptuûmagnitudinem: dtetiam li'tis alïqui'd eleftori Saxoniæ cum Mauricio:quod cùm ab iitriufque confîli'arqs componi non poflît, âd me reiectum eft, amp;nbsp;ut componatur permagni refert : legatos tarnen ad comitium am^ plis cum mandatis mittam. Sic dimifio conuentu,Nauius,aliquot pofthoris redit ad Lantgrauium : ait Cælâri placere colloquium hodiernum ÔC ut Ratisbonam ipiè ueniat, iterum urgetfimul zx' quirit, an Cælàremeo die fub uelperum denuo conueriire uelitC' non ab nuit ille, cunque uenifièt per Nauium Cadàr ei gratias agit, primùm, quodeo uenerit, deinde, quod ipfumatquePalatinuni uideat elle cupidos concordiæ : cæterùm,collocutotes exillimare lè Ratisbonam eiïè redituros : id fi non fiat,iè rurfum illos iielle con*' fcribere : ièd interim petere, ut ad comitium iplè licniat, fi non inp tio, iàltémadexitum: iè uidelicet rebus omnibus poftbabitis,in Germania totum nunc uerfari triennium, ut earn pacare poflît, Ad ca Lantgrauius, de collocutorumabitu nihil fibi conftitiflé prius, amp;nbsp;hodie prirndm audiflè, caulàs etiam, cur id facftum eflè putet,re' citafle: quodfiiamiplèpetat,fiilfque Ibcijsuilumfuerit, utdiuer-' fe partis ijdem theologi reuertantur, fuos etiam non emanfuros'î ut autem iplè contendateo, non fibi elîè integrum, quod magnos in Brunfuicenlî bello fumptus fecerit, quod filiam nuper elocarit, quod inter Saxoniæ duces arbiter eflèdebeat, quod nonnifima^ gno cum comitatu fibi proficifccndum fit, quod à Brunfuicenlîs captiui focijs periculum fuis finibus, per fuam abfentiamincum' bat, Turn Cælàr. fui minime eflè confili), ut ipfum ullo non necefi-lario fumptu grauet, fed petere inprimis ut ueniat,quôd ipfius prg'* fentiam aclioni toti ualdeprofuturam, 80 fore putet, ut amp;nbsp;Saxo^ nés 80 ali) fie excitentur : neque uero eflè quod ab Henrici locijs ali^ quid metuat : nee enim tantas illorum eflè uires, amp;nbsp;ut aliquid conen tur, fe tarnen interuenturum,nec ut quietem publicam ocium ali' quis interttirbetjpermilfurü eflè, Lantgrauius,repetitis iterum eau fis nihil lè polliceri pofle, legatos tarnen ait miflurum, qui paci ftu» deant : quod fi autem per omnia morem ei gerere uel gratificari non pofsint,orare,ne moleftèferat, lèd cogitet nulla id obftinationc uel malicia fieri,uerùm metu numinisdiuini; nam ôôperbreuerri

ac inccrtam eflê hui'us lucis ufuram, Sc de perpetuitatc cogitanduni eflc, Cæfar iterùm de fuo ftudio locutus,negocium illud Saxom'cu difFerri pofle t ueni'at igitur, nee ulla re fèfe patiaturimpediri : fore, ut præfèns ipfè confultor fit amp;nbsp;author {öcïjs,quó (èfè traéfabiles pre bcant,amp;S ut commodum fiataéfionis initi'um ♦ Pofthæc,Lantgra' uius conqueftus de nonnuUïs,quorü opera fitufijs Henricus Brun* fuicenfis,rem omnem a(fi:am,8ó quomodó fitille captus,breuiterex* . ponit,8ó ab ilh's iniuriam fibi fieri Mauricidque dicit i eflê uidelicet homines Icues,Só natos excitandis turbis : in his Fridericum Spedi* urn heri fibinunciaflè, quód fiuelletaudire,patefalt;fiurum quçnunc agitenturoccultaquædamamp;T artificioià confilia: iêdquódhomini minime fidat, eins repudiato colloquio,nunciaflc,ut qua: coràm eP fet diórurus, perferipta fibi mittat, Cum hoc Lantgrauius diccret; admodum Spedio Cæfar fticccnfuit : his ergo commutatis inter eos uerbis, Lantgrauius pcramice dimifius àCæfàre, difcedit,Hedeh bergam profecTrus, inde domum, Cæfar autem reéfà contendit Ra* tisbonam: illis ipfisfere diebus, nimirdmad cafendas Äprileis legati proteftantium Vuormaciæ conueniunt,de fummarei con* fulturi : quia uero benigne Cæfar Lantgrauium ab fe dimiferat, illi, acceptis à Lantgrauio hteris,qui rem a(fiä intereacum Saxone com^ municauerat, Aprilis die x x 111 difcedunt,ut Ratisbonæ,quô pro* ficifeendum erat alioquin ad comitia, de his ipfis rebus délibèrent»

Hoc in côuentuRauesburgenfês in proteftantiû fœdus uenerunt» Aprilis die ofl:auo,tertius fit Tridenti confefîus patrum. ibi ueteris atq? noui teftamenti libri recitantur,8ô fàcrofàndfi cfïe iubentur,nul la ipforum omifîâ particula : uetus autem amp;nbsp;ilia uulgata Bibliorum uerfiofolaiubeturintemplisatque feholis obtinere locum : ftatui* tur etiam,ne quis ad fuum captum atque fènfum interpretetur fâcra feripturam, fèd ut eeelefiæ confènfum atque patrum in eo fequantur omnes : adhæc,hbrariis,ne quid excudantautdiftrahant,nifi de cou fènfu præfulis ordinarij,mandatur : deinde,ne quis ad lüdicra, fabu lofa,uana,uel ad fuperflitionem atque ueneficia feu famofbs etiamli* bcllos utatur fàcræ feripturæ fèntentrjs atque locis,edicitur,8^ futu* ro côfèfTui dies ad dccimum fèptimum luni) die defignatur.Aderat turn Cæfàris lepatus-Francifcus T oletanus.ôô cum in Cæ/ârislaudé

O •* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;—

milita dixiflet,exphcaflet etiam,quàm fuerit iucundus ille dies Cæh ri,quo concilium pontifex inchoauit,Didaco Mendociæ, qui febri correptus Venetias ad priflinam legationem redierit, fè datum efle

colîcgam,demonftrat,amp;r opcram Riam profelTus,Deuni eflê rogaii* dum dici't, ut hanc pontifias atlt;p Cacfàris conGnfionem, tam piam, tamcp falutarem rcipublicç perpetuam cfie uelit,quô uidelicet cmcn datisuitfis, noxtjs herbis rcuulfis, priftinam fuam culturam ager domini redpïat. Ad undedmüm Aprilis diem,pontifex, per Hic' tonymum Franchum, quem tunc in Heluetios remittebac, dâtUte-' tasadSediinenfem ÔÔ Curieniem epifeopos, amp;Sqtiofdaqslocisabgt; bates. totius orbis Chriftiani proceres ecclefiafticos,ad cocih'um gc nerale T ridentinum ab fe uocatos : æquum autem efle,ut ipfi,qui ec deGam Helneticam repræfcntant, inprimis eo ueniant : nam eius na tionis populum ualde fibi præcætcris eflr charum, quod finttan^ ^uam pCcuIiâres fil ij lèdis apoftolicæ,6c libertatis ecclefiafticg defert fores : uenifle iam Tridentum ualde frequentes epifcopos ex Italia, Gallijs,HiIpania,amp;' augefcere quotidie numerum: itacp non eflê de^ corum, ipfis, qui fint uicini, longinquiores præuertifle ; gentê iplö' rumeflenonparua fui parte contaminatam h3crefibus,edcpmagis indigerë concilio: tarditatem igitur iftâ diligentia nunc re{àrciant,et niQx eó fe conférant,omni poftpöfita mora,nifî pesenâ, legibus præ^s foriptam, èC negleôli officrj neep præftitæobedientiæ crimen incur-' rtreuelint,quam quidem obedientiam per iufîurandum fibi promi ferint : cætera didturum efîê legatum, orare ut ei fidem habeant.

Clerus amp;nbsp;academia Colonienfis litem fuam aduerfus archiepifeo-' pum magno ftudio Romæ exercebant, itaep pontifex, Aprilis die deeimo fexto,lata lententia,illum,quôd fup falutïs immcmor,contfa régulas amp;nbsp;dod':rinâ ecclefiafticam,ôô apôftolorû traditiones,contra Cliriftianæ religionis côfuetos in ecclefia ritus atq? ccremonias,con' ira Leonis dccimi cenfuram, aduerfus LutherU atcplocios editam; nonuno modo pcccarit, ab ecclefiæ communione fubmouet, èC ar^ diiepifcopatu cætcrifcpfacerdoti}s omnibus et priuilegijs faeuka tibus priuat,amp;S ipfius ditionis populo mandat,in uniuerfum, ne de^ inceps ei pareant,iufiurandum etiâ,quo fintei deuinâ;i,remittit,eicp fileiitium imponit,amp;S ut fumptum litis aduerlp parti reftituat,edicir. Hràtadiurtdli Colonienfibus,Lcodinus et V tricenfis epilcopus, amp;■ academia Louanienfis. eafentêtia Romæ pôft exeufa fuit typis, Au gufto menfè. Cplâr,ubi Ratisbonam uenit, Sô è prgfidûcôlloquij termone coonouit de re tota, molefEiflimè tulit theologorû abitio* nem,Sc dimiffîs in Germania Iitcris,admodû de eo queritur,et prin ripes,ut ipfi ueniant,grauiflîmis uerbis hortatur, A' proteftantibus

legati fol um uenerunt : aderant autem Mauridus, Ericus BrunfuiA cenfisjoannes 80 Albertus Brandeburgid,Tridentfnus,Augufta-' nus,Bambergicus,Vuirdburgenfîs,PaiIâuienfis,Hildeflèmi'iis,epi fcopi. fub exitû Mai} Ferdinandus quoque tex eo uenit. Altera die luni} proteftantesadeuntCgfârem,querunturdecædeDiazi},amp; de, parriddafupplidum fumi poftulant. Cæfàr cum fratre deliberatu/ rum fèfè;Ferdinandus etiam interpellatuSjeodem modo refpondet. proteftantibus aderant Palatiru,CoIonienfès,Monafterienfès,No' ribcrgicijRatisbonenfes ac Norlingenfes legati. Tertio póft die, Cæfàr,conuocat omneis ordines, amp;nbsp;inditfti caufam conuentus expo nit. ipfis conftare, quemadmodum Imperi} caufæ,longeiànègra' uifîimæ, comitio fuperiori Vuormaci£,propterplurimorumabfen tiam expediri non potuerint : ad hune itaque conuentum rem fuiiîê dilatam : quo minus autem ad conftitutû dicm nonas lanuarrj men fisjiple neneritjfadum eflê,partim ob infirma ualetudincm,partim, quod colloquium eflêtinchoatû opinione tardius : habuifîê quo^ÿ rationem temporis hyemis afperrimæ,nec ipios ullo non necefla* rio fumptuuoluifîè grauare : quanquàm domifan's eflêt quod ageret tarnen ingreflumiter, omnium primum hue ueniflê: quod iànè præter expelt;ftationem fibi prorfus accident : nam exemple fuo debuiflê reliques etiam priuatis negocqs antetuliflê rempublicam; confidere autem fore, ut qui ualetudine non funt impedin', ueniant etiamnum,reliqui uero legatos mittant cum plenis mandatis:pop ró, Vormaciæ fuiflê defignatum colloquiû do(ftorum,cuius quidc fit fadum initium,86 omnino putaflê,futurû,utpoftquamipfêcæte rîep principes hueueniflênt,amp;r collocutores reperirêt huic rd uacan tes, amp;nbsp;quid inter ipfos aéêum eflêt, cognoicerent : nunc autem fêire ipfbs atque uidere, quemadmodum abfque fruclu fit diflôlutum abruptû colloquium: cùm autê ipfê uehementer cupiat pacare Ger^ maniam,dilljidio fublato religionis, pctere,ut quid amplius in eo fa* ciundum elfe putent,fibi cômunicent,ut pro fuo munereoffidoque ftatuere demum aliquid utiliter polfit : adhæc,quoniâ Imperi} fum^ quot;nbsp;ma neceflitas poftulet,ut Camere iudiciû reftituatur,Sc ueró,quem' admoduid fieri debeat,legibus iam anteacautû fit,poftulare,utqui dus rei lus habent,exhibcant ac repr^fêntent afleflbres,8(r impenlàm omnem faciant, nequelê, qui maximum Imperi} caulafumptumfu' ftmeat, præterea grauent: nam ut legibus atque iudicio careat Ger* mania ,xem elfe illaudati exempli, nec ullo modo poflê exeufari;

deliberationem eti'am de infercndo T urcis beHo, in hoc Cempus eÜè reiedam/ed anno fuperiori GalUæ regem fîbi nunci'anè, de inducîjs impecrandi's efïe fpem,ad eâmque rem procurandam ûium Audi uni amp;nbsp;operam efîe polhdtum : quià non icà pridem auxilia fibi dede* fint ordines,annona quoque muins in ïoa's non refpondeac cxpeda* tionijuifum fîbi fuiffè Germaniam eflè nonnihü rscreandam,ut,cuni Opus erit,tolerare fumptum poffît: itâque per incerceßionem Galîig egtffe cum Turca, ÔC unius anni padas efle inducias : cum auz tem l'Ug iam ad finem Odobris exeantjamp; alioqui non uno modo uio biîtur,fient à Ferdinando rege fracre accipiat,amp; qui fitfuturas enen* tusjHon conftetjomnino fe arbitrari, futurum, ut cum res ica pofeer. üludjquod de auxiîgs antea poUiciti funt,præfi:enr:fe uicifiîm, quod âd tutandum Imperium pertineat, nihil non efïe collaturum Sôopis 8^ confilq. Soient eledores communicare confîlia : (èd hoc tempos te Moguncini èC Treuirenfês legati fecefTionem faciunt a Colonieu!* fibus, Palatinis, Saxo ni ris, Brandeburgicis, 8dad pontificios tranf^ tunt, S^,re deliberata, concilium Tridencinum approbant, Sc Cæfa;» foiîjUt illud cueacur,S^ proteftantibus perfuadcat,hortantur, quo ni mirum amp;nbsp;eo ueniant, fynodi decretis atc^ cognitioni fe fubniictâu Proteftantes uero Cæfarem orant, ut firmam pacem equabile fus conftituatjUtreligionem ïegitimo Germanise concilio uel Imperi) conuentui, uel colloquio dodorum, certis legibus inftituendo, peri« mittac: Tridentinum etiam hoc concilium non illud efîe,quod in Im péri) conuentibus decretum fit acep promifîum,dcmonfîranri Dum bis de rebus deliberatur,ecce fama fpargitur, à Cæfare Sd Ferdinand do Si pontificemaximos fieri bellicos apparatus 4. Nam quia pacem Galliæ rex cum Cefare colebac,8^ inducias in hune annum Turcalar gitus erat,idoneum hoc uidebatur eflè rei gerendæ tempus.Epifcopi quidam amp;nbsp;facrificus Cæfaris magnum inter alioshuc attulifîe mogt; Uîcntum dicuntur,â pontifi'cenimirum fubornathCüm ergo heilige tari Cçfar omninóconftituiffet, nona die luni) Tridentinum cardina lem celerrimo curfu Romam mittit cum mandaris ad pontificem, au »lia prortîiflTa conquirendi caufa*Biduópóft,centurionesomneis,tri bunos afe^ duces cum pecunia dimittit,ut è ueftigio deledus habeât» burenfi Comiti Maximiliano iam ante mandauerat,ut quantas om* ninopofletequitum peditûmæ copias, per inferiorem Germaniam conduceret ♦ Albertum etiam amp;nbsp;loannem Brandeburgicu ôu ordinis Germanici magifîrum, Vuolfangum iubet conferibere equitatum.

nam duo ïnj,quanquam erant rcligionis,amp; loannes quidc eti'am fce^ dens proteftannum,tamen,quód Cgfar,non propter religionem,(ed quorundam rebelliom's uldfcendg caufa bellum fufcipi dicercf,fuani ' illi operam addi'xerant : èc erat Ioannes,Henn'ci Brunfuicenfis cap«# ut gencr, ut fæpe diximus. His rebus commoti deque communi Germaniæ pcriculo Colidti proteftahtium legati, reliquos Impcrij ordineSjUt Cæfarem unàfecum adeant,belîi deprecâdi caufa, rogant: uerum id fruftrà fuit: inprimis autem Moguntini recufabant amp;nbsp;Trc uirenfcs. Lantgrauius,qui diligentiHimè perueftigaret omnia, fub# inde milïîs Ratisbonam literis,quid comperiiret, quid diuerüsex ïocis ad fe delatum effet, nunciabat, amp;nbsp;ut equitum cohortes aliquot, iam ante propter belli fufpitionem condudæ, retinerentur amplius, amp;nbsp;nouæ confcriberentur,monebau IHi uero, quod Cæfaris poftula# ta,nihil hoftilc, fed fummam lenitatem ftudiâmque pacis præ fe fer/ rent,nunum,eo quidem anno,bellum effe futurum putabant:cdmau tem ipfà res declararet,non effe uanû rumorem,cum iam noninGer# mania tantum,fed per Italiam quoc^ manus cogerctur, Hifpanorum ctiam aduçntarcnt copiç,Iunrj die xvi Cgfarem adeunt,6^ quia plena fine omnia motibusbellicis,num ipfius hjc fiant imperio,fcifcitâtur: cum enim nec in Turcam,nec in externum ullum principem aliquid ipfiim moliri fama fit,mirari,quorfum ifte pertineat apparatus. Ade# rant eis Colonienfes ac Palatini legati ♦ Cæfar ad ea per Nauium. qua charitate fît Germaniamcomplexus, indeabinito magiftratu, quàm fuerit perpetuo ftudiofus pacis,nihil opus effe recicare: nue etiam eiufdem fe uoluntatisefîe, nec aliud habere fibi propofîcum, quàm ut concilientur ordines, amp;nbsp;pax atqp ius per Imperium ualeant: in eo qui fîbi paruerint,eos omnem ab febeneuolentiam expedareiu bct,qui fecus facient,in hos pro iure amp;nbsp;authoritate fua fîbi agendum effe dicit» Poftridie, datis literis ad plærâfq? ciuitates feederis pro# teftantium, inprimis^ ad Argcntinenfès,Noribergicos,Âuguftanos, Vlmenlès, non dubteo, quin uobis, inquit, abunde conftet, quàm chara mihi femper fuerit Germania,cômunis omnium patria,quan# tos etiam fubierim labores,ô«Jfumptusfecerim,non abfqp regnorum meorum maximo difpendio,ut graue illud et periculofum religionis difîidium componeretur.qua quidem in re nullû meum captaui pri# uatum cmolumentûjfed id femper opera dedi,uc fublatis offenfîoni/ bus,pace Germania frueretur:hocenim décréta teftifîcâtur,à me fub inde renouata,tametfî quidam fecus hgc interpretantur,ô^ fidfo mihi diuergt;*

diuerfum attribuunu In hac etiam mca rci'pubbcæ adminiftratione, cim'tatum falus mihi femper curæ fuit, ne uideh'cet â quibufdam oplt;« primerentur,qui datam occalîonem atque facultatem eius rei perfîz ciendæ,non erant neglcduri,quod etiam uos,ex rebus antealt;ftis,pro üeftra prudentia non femel animaduertifïè puto:iam, îicet à quibufz dam uaria fæpe tentata (înt in ueftrum reliquorum ordinum meum quoc^ detrimentum,tamen, quod ea iîne maiori aïiquo mo# tu corrigere non pofTem, toleraui, fpe quadam bona,fore, ut huius meælenitudinisfrudum aliquando perciperem, utilem reipublicæ: quod fane futurum erat, nifi quidam occult is amp;nbsp;miris artibus conagt; Iiationem impediuiflènt, nokeo certe, quod religionem ament auc gloriam Dei fpelt;flent,(ed ut obduda quadâ fpecie pietatis,qua fuam nequitiam tegunt,reliquosordines opprimanc,eorumque facilitates in fuam poteftatem redigant: nam quorundam bona iam occupa^» runt, Sd per uim adhuc detinent, magna certe cum iniuria plurimo# rum» Et quum eo rem deduxerint, ut fublatis iudicqs, nihil amplius metuant, nunc etiam hunc meum,quo fungor,magiftratum non uj» no modo petunt amp;temerarie conuellunt,eo confilio nimirum,ut or^» dines Imperij,maxime uero ciuitates,partim ui, partim infidioiïsra^ tionibus fubigant ♦ Cuius quidem rei fidem mihi faciunt icrmones ipforum,quandó iadfant, utquidem ad me dcfertur à fide dignis, niinantur etiam,fe mihi uim fadfuros atque bellum» Teftantur idem totillorum filt;fii,feditiofi,famofi libelli atque pi(ffuræ,quas edunt, ut turbas excitent,ôdin mepopulum accendant»itaque(pem nullam ha here poITumjfore, ut patientia amp;nbsp;lenitate mea uidi redeant ad fanita-* ternaliquando,8^ab infolentia fua defiftant* Nam adhuc quidem a* deo nihil hacratione profeci, tot nunc annis, ut non (blilm non fadi fint melioreSjUerumetiam fe ipfis détériorés, 8^ obftinati magis, ma# gifcp rebelles ac temerarii»Qug fane res ad interitum reipublicæ per* rinet,acnlfi remedium adhibeatur,futurum eft, ut è fua prifca liber* täte Germania grauiftîmam in ferultutematc]ptyrannidem adduca* tur:id uero tolerare diutius atque patinec mihi licet,nec ullo modo, fi ferrem, excufari poflettut ergo dignitas mihi mea conferuetur, ut pax atque ius in fuo gradu confiftant,ut imminens periculum,ab Im perio depellatur à ueftro capite, reipublicæ perturbatores illos ad officium adducere, 8c Germaniam fuo nitori atlt;^ libertati reftituc* reconftitui ». Quod quidem inftitutum meum uobis putaui denun* ciandum, ut ne fidem habeatis fjs, qui forte fpargent ah'ud efl'e mei

confîlq.nam fände uobis confirmo,non ah'ud me fpcdare quim fioc ipfum, quod I'am expofut quaproptereriam confido uos mihi non cfle defuturos i iit amp;nbsp;illorum reprimatur audada,Sd uedra uobis dP gnitasrecupcretur. Id fi fcceritis, omnera à me beneuolentiam uos cxpcdare iubeo, quod quidem ampliusdcdarabo,fî quis à uobis ad me ueniat eius rci Icgatus Jn eandem fercfencentiam ad Vuirtem«» bergicum quoque principem fcripfît. Eodem die, quo fuerunt h^c pcricripta, GranucIIanus atque Nauius ad fe uocant earum ,quas dixi, ciuitatum legatos, ad iingulos feparatim in eundem prope modum locuti,bellum hoc non aduerfum quitates, uerum in quoflt;gt; dam parari dicunt, rebelles, qui læiæ maieftatiscrimen admiferint, quiCæfarisauLhoritatemuioIarinc,quiprincipum aliquot Sgt;C ep4gt; Icoporum facultates occuparint, qui per occaijonem neciuitatibus quidem fint parcituri: fidem igitur amp;nbsp;officium Cæfari præftent,nec aduerfartjs opemferant,ut ne Cæiàr cauiâm habeat offenfîonis in ip«^ fos,quibus beneuelit:fcribant autem hæcfuis quàm primùm,8d hortentur,utin officio permaneanttCæfarem quocp fcripturum illis amp;nbsp;milTurum etiam legatos. Eodem die,Tridenti,ftatuitur,ut in rum, qui uulgo canonici dicuntur,8^ monachorum collegqs, theo# logica prgledio cuipiam demandetur,ad eâmcp rem,faccrdotium ali quod loco ftipendi) defignetur : ad legendi uerô munus nemo reci/ piatur, nifî de cuius eruditione, moribus atque uita compertumha# beatepifcopus autabbâs : amp;nbsp;quoniam euangelq prædicacio non mi*

• nusnecelTaria fit, quâm ipfaledio, lubentur epifcopi amp;nbsp;quicunquc alq proceresecclefiarum docere populum, aut, fi legitime impediangt; tur, fubftituere qui faciant : archipresbyteris etiam atque populi pa# ttoribus mandatar,utiàltcm feptimo quoque die,qui Domino facra tuseft, denuncienthominibusquæcognitunecelTariafunt ad falu# tem, hortentur eos ad uirtutem amp;nbsp;à uitijs detcrreant : negligentibus conftituitur pccnarfimul admonentur epifcopi,diligêter cognofcant, quid quifque doceat, amp;nbsp;fi forte diflemincntur hærefes ac opiniones abfurdæ,remedium,legibus præfcriptum adhibeant ♦ Póft fiuntde# creta de pcccato quod uocant, originis, amp;nbsp;culpam eius omnem tolli dicuntper baptifmum:manere quidem in baptifatisfomitem peccagt; ti,feu concupifcentiamtôilicet hanc Paulus aliquando peccatum uo* cet, hoc tameneo fieri, non quod reuera fît 8lt;Cpropriè peccatum, fed - quod ad peccatum inclinet ; hoc autem decreto non cÔprehendi uir/

Sixtus pontifex eius nominis quartus.proximo deinde confefi'ui aies dicitur ad x x i x lulrj diem. Porro,Sixtus quarrus anno fui pon* tifîcatus XIII decretumfccit,quo iàcris interdicitiKiSjtanquamhæz reticis, qui uirginem Mariam in pcccato fuifleconceptam onginsih\ quod uocant ,amp; eius concepcionis memoriae coniecratum diem ab ccclefia R.omana,non eiTe celebrandum docent» Decretum hoc extac in ea iuris pontificij parte,quam dicunt cxcrauagantc» In hoc,quem diximus, confciïujGalIiæ regis legatus, Petrus Daneiîus,orationem habet,ôd de Galliæ regum in ccdeßam Romanam meritis atcp picta* tCjmultalocutuSjindea Clodoueo rege dudo initio, Frandfeum re^ gern ab hismaioribusprofedî:um,nullo genere officrj inferiorem illis eifedocet. qui perpétua quadam amiciria coniundus fuerit Leoni, Adriano,Clementi,amp; iam Paulo 111 pontifici Maximo, qui in ifta re ligionisiadationeatquetempeftate diligenter cauerit, nequa fieret fuos intra fines mutatio, proptereaquod penes ecclefiam, totius rei iudicium efle uellet » Etenim, etfi natura fit clementiilimus, tarnen grauifiimaspcenasfisdcnunciafie, quipriuata quadam temeritate, ftatum auderent ecdefiac conudlere : qua quidem diligentia feue* ritate fit hoc confecutus, utGalliam totam ipfis iam tradat paca* Um : nihil enim in ea nouum efie, nihil,alienum,nihil, quod non ex Ueteri more ac difciplina fit introduefium : amp;nbsp;cum inprimis utile rei* publicæ Temper exiftimaritjefTeunuminecclefia, pontificem Roz manum, ut Petri fucceflTorem, ad quern cæteri, uelutad caput, om* nia fua référant, femper illi fuifle curæ, ut hie magiftratus principem locum obtineret : Ac licet magnis fæpe propofitis conditionibus (b* heitatus fit, ut diuerfum ageret, amp;nbsp;editum ab altcro quodam exem-* plum fequeretur,nunquam tarnen ab inftituto potuiiTe dimoucri,8^ indido nuper concilio,quum patres aliquot eo conueniiTe audiret,ili co fuis aliquot deledis epifcopis,ut hue c5tenderent,mandafle, cun* que deinde confefTibus aliquot habitis,decreta quædam effent fada, inque Galliam perlata,fibi Sd collegis dediflenegocium, ut hue pro* fedi,quid fitipfius uoluntatis, exponerent: primum igitur hoc effe poftulatum, ut femel in uniuerfum conftituant, quid inreligione fe* quendum fit atep credendum,deinde ut per fonis ecdefiafticis uitg mo rumc^ difciplinam acerrimam prefcribant:quicquid decreuerint,fo* fe,ut illi us mandatu per omnem Galliam obleruetur : Adhæc, quia Galliæ regum maxima fint in ecclefiam Romanam merita,ne patian* turquicquameorum imminui uel mutari, quorum poflefsionem

Gallig reges habuerunt inde à Ludoui'co pio CaroK magnifihoï po/ ftremó,ut Gallicanis omnibus ecdefi)s,quarum ipfe tutelam habeat, â maioribus relidam atque commendatam,fua iura omnia, priuik/ gia immunicates confirment ♦ Cum fjs literis, quas paulo fuprà recitauimus, amp;nbsp;amplioribus mandatis, Argentoratum uenit à Cae/ fare, Laaarus Schuendius,ïuni) die xxnii, ciim exitinere csctei» rosjde quibus ante dixijConueniflTet ♦ Senatus autem, eo dimilTo, Cæfari non multó póft refcribit,amp; quod Lazaro non ftatim refpon derint, fadum efte dicunt rei propofitæ difficultate, quæ non ad fe tantum fed ad alios quoque pertineat : iam, quod de fua in Germa/ niam uoluntate dicat, habere ft permagnam gratiam, orare,ut in ea permaneat, nec ad ciuile bellum fncitari ft patiatur : quod præte/ rea queratur de nonnuIhXqui fuum non faciunt officium, neque fi/ dem obedientiam præftant, magno ft cum dolore legifle : fperare tarnen, fuæ religionis neminem efte tanti criminis affinem : neque e/ nim per nos, inquiunt,ftetit,quó minus conciliata fit religio : amp;nbsp;an/ te annum quintum,in comitio Ratisbonæ,quum dequibufdam do/ gmatisconueniffet,tuque,Cæfar,ad ordines retuliffes,placercfncde/ cretum fieri de recipiendis illis atque fanciendis,mcminifti,quemad/ modum Si nos Si afij complures turn affenfi fuimus.quod fane con/ ciliationis optimum erat futurum initium : fed alij quidam, monitu atque fuafu pontificisrecufarunt. Si Romam omnia reiecerunt: in a/ Iqs deinde comitqs nihilo plus adum eft,impedientibus aduerfarijs, qui quidem Si ante annum, Vuormaciæ,non modo non approba/ runt colloquium abs te inftitutum, fed fingula quoque uerba decre/ ti,qu3c hucpertinerent,difpunxerunt:impediti ueropoftremi collo/ qui) caufam,noftram(^ fimul excufationem, è fcriptis noftris,hocin conuentu cxhibitis,cognouiffe te putamus:quam etiamfuerintconz cordiæ cupidi,quos tu conftitueras,collocutores, uel ex eo fttis appa , ret,quôd dogma iuftificationis, abhincannos quinque conciliatum, magnis uiribus impugnarunt, neq^ pro cociliato habere uolucrunr» Quenoftra fint uota. Si quâtôpereconcordiâoptemus,nouitDeus, quem noftris in templis, hoc nomine quotidianis precibus folicitaz mus:aduerfari) autem,a fuperiori conuentu Ratisbonenfi,nunam ad miferunta(ftionem,Si ad pontificem,cuius in clientela funt,atq^ con? cilium,rem omnem reiecerut : Atqui,graues illos errores,de quibuà in ecclefia natum eft hoc diffidium,pontifex ui quadam atep potentia retinere cogitat, Siprorfus ità rem gerit, ut eius iudicio committerc caufam

caufam non pofsfmusicx quo fads ùitdligi poteftj'niuriam nobi's fie fl, fî qui'snon compofîti difsi'di) culpam in nos confère : quod autem iilis tribuitur, quad conentur ecdeßarum facuitacesad fe transferrCj fub nomine rdigionis,parum hoc fie ami'cè : cur enim huius profef/ fionis focrjjmonafb'cam illam uitam,qiig nimiilm herde degeneraue rat, in fuis ditionibus ferre diucius non potuerint, amp;nbsp;fimul, cur ilia ipfa bona in mdiores ufus conuercerinfjnoftijCglarjè fuperiorum an norum adionibus,amp; caufam non (èmd audiftfifed aduerfarq, quum ccclcfîæ bonis fruanturjïà nullam habenc eius curain, utmukisin lo cisipforuin ditionis, autnulli fine rainiitri, udqui fiinc, nullam ad rftn fint minus idonei, fiue quis eruditionem, fine uitam atep mores infpidauquomodoetiam literarum ludos procurenc,quomodo pro Ipidant egenis,tiotum eft. Âdhæc,quibusrationibus diuerfas ecdegt; fiarum faculcaces ad fe pertrahant, amp;nbsp;in unum ueluti corpus rediz gant,ne quid ad omnem luxum eisdefit,nihil attinec commemorare. Quapropter, etiamfi force noftræ profelsionis aliqui non rçdè per omnia difpenfent ecclefiæ bona, tarnen id nullo modo conferri pofz fitcum ijs,quæ multis iam fæculis illi committunt: itâcp resjpfa^po* foc remedium, uidelicetjUt ex præfcripto facrarum licerarum, St fe^ cündum ueterisecclefiædécrétadiftribuantur ea bona. quamqui* dem ad rem perlibenter fumus operam noftram communicaturiîde* inde, Ratisbonæ, amp;nbsp;nuper Spiræ décréta fecifti, quemadmodum ocq publier caufa, de rjs bonis agereoporteat: iam fiquis eftomniû, quiniodum in eo non fcruauit,nondubitamus,quin idem, fi cogni* tionififiatur,ô^inuicem audiatur,æquum iudicium fubire,neqp eau iam dareudit,ut propcerea bdlo Germania uaftetur. Obqcitur no* ihis,quafi iuris adminiftrationem euercerint: fed non te latet, maxi* me Cæfar, quamobrem de perfonis Cameræ quefti fint,amp; quanto* pereemendationem iudicq flagitarint,quæ licet fæpe fit promiflajta men in rem præfentem nunquam uenit. Itâqp,pacisconferuandæcau fa,Spiræ nuper illos exauthorafti,amp; quemadmodum deinceps infti# tui Camera debeat,modu præfinijfti. Quam quidem formulam ipfî probauimusjôi in altero cÔuentu Vuormaciç,iurifdidi©ni nos illo* rum uelle parère,dcm5ftrauimus:aduerfari) uerô,quod tibi fane con . ftat, perpetuo recufarunt,ac potius nullum efie iudicium uoluerunt;

in hos nimirum eius rei culpa eft omnis conferenda:quôd fi uel nunc ctiam res ad eum modû,uc tu prçfcripferas, inftitueretur,id quod iti primis optamus,amp; de quo noftris in hoc Racisbonæ côuentu legaus

mandata dedimus,non dubi'uih eft,quin illi,qui' noftros fn Radsbo* ncnfeac Spirenfe decretum dcliquifle putant,iure fuum confequi pofTent.cam ad rem operam noftram profîtemur : nccem'm uUû,qui fit inofficiofuSjfauore uel aiixüio profequi uelimus« Niinquâ etiam dcprehendimus aliquem exnoftrisafFedaremagiftratûhunc tuum, aucaliorum oppreffîonem moliri, uel iadare minas,quafî uimfaccre cogitet. Ac fane credimus, à pondfice ipfius adminifiris hæc tibi frequenter decantari, pro eo, quod in religionem circumferunt, o/ dio: ftudium autem erga ce noftrum putamus te non femel ex ijs bel* Iis quæ geffifti cum exterisjdeprehendiflezatep utinam ille,qui te iain aduerfum nos accendit, eo femper in te fuiffet, quo nos fumus, ani* mozqufdam certé bella uelomnino non fufcepta,uel multo cicius pa caca fuiflent, Iam,in ièditionibus illis atq^ bellis,qux per Germania, te Cœ^re,nata func,quomodo (èfe gefièrint erga te,deinde, quâm li* bcraliter aduerfus T urcam fua fubfidia nofiri concribuerint, publi* ce notum eft, inprimis uero tuis Auftriacis prouineqs» Cûm ergô non dubitemus hosordines ab ijs criminibus, quæ tibi délaça funt, efiealienos, amp;,fi cognitioni fîftantur, pofiè tibi, Cæfar, amp;nbsp;quibufuis alijsinnoccntiam fuamapprobare, uehementeretiamatiÇ etiam te rogamus,mitiffimum Cæiârem,amp; patriæ parentem,ac per omnia fa era perc^ Germaniç falutem obiècramus,uthunc tantum apparatum deponas,SiCinos,qui tam grauiter tibi delate funt, iudido fiftas,morc nimirum à cuis maioribus ufurpato, quem neep te prætermiffuruni fperamus» Id fi facias,fore conlîdimus, ut amp;nbsp;iniuriam illis fadam, Si præclaram ipforum efle uoluntacem erga te cognofeas* In bac uero deliberatione refpicias,quæfumus, Germaniæ ftatam, miferabilem ccrtèjtum propter diuturnam rcrum omniû caritatem, turn propter formidabilem 6ó perpetuum boftem Imperij, Turcam : confideres, quam fidem horum ordinum parères tuis maioribus, quam ipfi tibi ac Ferdinando fratri femper prgftiterint, quandd amp;nbsp;in Turcam amp;iii alios ucflri nominis hofi;es,auxilia uobis, ainplius etiâ quam reliqui, fubminifirarunt, quæ ne nunc quidem reeufant etiam ; expendas te* cum atep reputes,quam fit hoe futurum bellum exitiofum, quatuen calamicatis atep malorum ex co redundabic ad innoxiam multitudiz ncm,pueros,infantes,mulieres amp;nbsp;id genus alios: neep illoru impulfu, qui fui dominatusatep potenti?retincndçcaulà,noftrisaduerfantur, co rem deducas, ut indytaGermania, uel pars eius aliqua, tibi certè deuociffima,fuis exhaufia uiribüs,d^ prorfus afilida, uimTurcicam

acquie(cas,maiorem m modum oramus : habebimus idfummi loco benefîcrj et fî quis erit, qui poft fadam cognitioncm ti'bi parère, præter fus et gquum recuGrit,euni non modo non probabimus,uez etiam tibi,ftimmo principi ac magiftratui,diuinitns dato, quan ’U in nobis erit,auxiliabimur,ac fidem omnem fèmper prçftàbimus* Mauricius,qui uigelîmo quinto die Mai) Ratisbonam ueneratju* ’ll) die uigelîmo diieedit, ubi CæGr priuatim Curti CO diu multumt^ ièrmocinatus fuit .eius uero quæ fuerit fumma colloqui), resipG póft declarabit. Proteftantium legati,cûm ad uim armafpedlarêt oninia.neq^ Gne periculo de rebus neceflarijs uel deliberare poftènt, ücl ad fuos etiâim perlcribere, diftedunt alfj poft alios, domumque ftdeunt. Ad idus ïuni) Cæûr legatum mittit ad Heluetios, loam Hem Mu{chetum,Giperioris Burgundiæquæftorem,8(S initio præ^ Htus de ftja in ipfbs bencuolentia,de charitate erga rempublicâ:ma^ ximèuero Germaniam, ftudidq? pacis, Germaniæquofdam ait elle principes, qui fùb euangelij prætextu multa feditiofè faciant, leges ómneis euertant,ut fublatis iudicrjs nihil Gt amplius quod metuant: corum audaciâ cô nunc progreflâm, ut contra ftium honore 8c ma-' ■ giftratumnitantur,amp;ruimatlt;^ bellaminentur,Mecobfcurèpræfc feranqquaG per fuam abièntiâ,inuadcre cogitent et opprimere com munern patriâ : his ergo rebus coa(ftû,armafumere,ut pro fui munc ris atep loci dignitate,periculum à republica depellat,amp; illos coher* ceat : neep dubitare,quin hune fuum conatum Deus approbet : exû ftimare etiamjore, ut cæteri ordines,quorum hic falus uertitur,ope cÔfilidqî fefè iuuent : rogare igitur,ne ab adueriàrijs,qui odiofè mul ta amp;nbsp;acerbe côtra fê ipargant, aliud Gbi pcrftiaderi patiantur, nec ab illis impulG aliquid faciant,aut in Giis Gnibus permittant,quo fuum hoc inftitutum tardaripoftît aut impediri : bellum enim hoc pro to tins Germaniçiàlute Gjfopi,nec ullam aliam fubeflè cauiàm : acquie* feantigiturinueteri amiciuaamp;rfœdere,quod Gtinteripibs : nihil enim fe faóhirum contrà,neque fuis permiffurum,uti faciant,8f per occaGonêpræftiturum ipGseflêftdem omnêamp;amorem,utadhuc quidem fecerit : id cùm ex rebus ali)s multis, tùm ex cô potiflîmum intelligipoflê,quôd cumalqs regibus atqucdynaftis nullamum quàm paeem fecerit,in qua nÔ ipG comprehenderentur. Supe* rioris Germam'æciuitates amp;nbsp;dux Vuirtembcrgicus,auditoCæGiris tefponfo, quod per Nauiû dédit, ut fuprà docuimus,côtinuô dati»

Iltens ad Saxoncfn att^ Lantgrauium, fadens duces, lt;juid agattir^ oftendunt,amp;r omncm fidem opémcp pollicïa,quantas omnmó pof-funtjpeditum copias côfcribunt,ÔC omninó primifueruntinarmis. Exerci tus autê erat bipartitus:unum agmen erat Vlrichi principis, ad uiginti quatuor figna pcditum,86 in bis ex nobilitate complures; alterum eratà ciuitatibus condudum ♦ Hi'eûm Vlmæconueniflênt omneSjïunq die x xi Gunfpergûpetunt,amp; altera luce prodult;îti,di fparuti confiftunt. duces erant loannes HGdeccus,Schertelinus,Bal talàr Gultlingus, Sebaftianus Befiêrerus Mathæus Langemante-lus,loannes Harderus,ïudocus Rolèbergus. Hi ciuitatû copias pri' mùni,certis côditionibus,per lufiurandûjUt fieri folet,aftringunt,amp;: ut Schcrteli'no pareant,ac didlo fint audientes,mandant, donee prin cipes ïpfi,foederis duces,uenerint. Póft ad Vuirtembergicos digref fijCtim idé egiftènt, Hedeccum illis eadê ratione ducem conftituunn eo falt;fto,Baltalar Guldingus,generenobilis,amp; Vuirtembergiadu cis coQUarius de reliquorû uoluntate uerba faciens ad fui principis inihtê,Sarhanpuicarius,inquit,potifex Romanus, inccndiûexcitarc A ' denuo cogitat,cômilitones charifiim],quo Germania,quæ nobi's or turn dédit omnibus,côflagret,et funditus intcreat, hue nimirùniiiîi peniteû,amp;: illud,quo ueram religïonêperfequitur,odium acerbiflf muin,6c uindicftæ quôlt;^ ftudiû,ob accepta fupenoribus annis cala^ mitatêà Germanis,quandô Roma capta fuit atep direpta. Carolum itaep Celarc potentiflîmuin excitauit,ut in principes noftrosetortli nés,qui pio fœdere coniuriéli funt,arma fumât, fore fperàns ,utper uim amp;nbsp;fummam crudelitatêillos cogatadimpigfu^religionisacdia bolicp cultû amp;nbsp;obferuantiam. Etenim pro certo nunciatur,fupeiba illud ÔC nefariû fathanæ mancipiû, habere iam coaiftas tam equitum quàm peditûledtiflimoru copias nô mediocres, quas ad Cgfare mit-tat: de Htfpanis quoq; iam increbuit aduentantibus: quid uero ma-lorû,ab.externo milite,cÔmuni patriæ,quantacp peftis iiicumbat,nc mo no intelligit : noftri principes igitur acordincs,quiafui muneris eftê fciuntjUt nô modo uim omnêetiniuriâ à fuç ditionis populo de-pellantjUerumetiâ elaborét et prouideant,ne falfa religione deeipian tur,S6 falutis æternç diforimen adeant,omninô eôftituerunt btllum iftudj'quod prêter omnê expc(ftationê,imô prêter palt;ftû atq^promif fum ipfis infertur,benefieio Dei defondere. idedep uos ueftri ordi nis alios, .quantum quidêin hacceleritate fieri potuit,conduxerunt. quia uerô foederis ducesadhucabfuntjüêturitamépaucosintradiesj

îHuftriflîmus princeps Vuirtcmbergicus, Vïriclius,utintercareg omnis ordi'ne adminiftretur, nec hofti præbeatur ulla nocendi no^ bis facultas,loco fui,duccm uobis CÔftituit amplo illuftri loco na* tum loannem Hcdeccum.buic ergo fide dataparebitis,amp; ità uos ge fetis ih'uniuerfiim, ut nomen illud prædarum èc illuftrc,quod ma* lores noftrijUarijs olim geftis bellis cum exteris nationibus atcp po* puIis, uirtutc fumma mul toque (anguine fibicompararunt,ad ne* potcs ctiam noftros propagetur. CæteraDeo committemus om* uipotcnti, qui fine dubio rationes expediet inhactàm iufta cau6, plaque defcnfione,proutipfi'us maieftati uidebitur,nobis efle com* modum atque (alutare. De Smalcaldicorum legatis antea diótum tft,quemadmodum Ratisbona difceflerint,quum deliberationi nul lus eiTet,ibi locus : condutflis autem copf)s,ut iam demonftrauimus, Vlmæcongregantur,utin commune confulant. itaque lunij die ui gcfimo primOjduci ac (enatui Veneto fcribunt,æ de pontificis iniu ria quefti,rogant,ne illius copijs dent iter per (uos fines, 8c, ß ponti* ficis uires augeantur,quid ipfis Sgt;C alqs per Italiam populis expedlan ^um fitjfuperioris ætatis exemplis demonftrant. fcribunt ctiam paf fim ad nobilitatem Germaniæ, ac moncnt, ne militem ad (è profici* (centem impediant. deinde, quia Rhcetos atque Tirolenlesaccepc* tantmultum angi propter exterm' milids aduentum, ultima die lu* nij per literas hortantur,ut tranfitu illos prohibeant, ad eamCp rem auxiliapollicentur. aNoribergicis quoque petunt opem, fed illi non(e pofie dicunt: quod adfuorum finium defenfionem uix ipfi (à tis habe^nt, adhæc, Schertelino (ecunda die lulrj mandat,ut hoftes, qui prope radices alpium deleâius habendi cau(àconfluebant, inua* dat. fimul ad Heluetios Icgationem decernunt. De Cardinal! Tri dentino diximus ante,qui Romamceleritcrtranfcurrit,mi(îuCæ(a ris. illo igitur folicitantc,fadus, quod iam antea conceptum erat Informatum,Iuni} die uigefimolextodecerniturhispadis. Quo* niam per multos nunc annos, in magnis perleuerauit crroribus Ger mania, fic utingens ex co fitmetuendum periculum, cuius quidem auertendi caula fit indicflum T ridenti concilium, amp;nbsp;mcnfe Decern* bri anni (uperioris inchoatum: amp;nbsp;uero Smalcaldici répudient illud, nec ad (epertinere dicant,ideo ponuficem atque Cæfarem,pro gio* ria Dei,pro reipublicæ, maxime ueró Germaniæ falute,certis le* gibus inter le tran(ègilîê : nbsp;nbsp;primo quidem, ut Cælâr exercitum

amp;lît rebus omnibus ïnftru(fî:us,amp;r eos,qui concilium rccuftnt,amp; er rorcs illos defenduntjuiribus armis ad prifcam religiohem ßn ôlæièdis obedientiam reducat : fed interim omnem operam det amp;nbsp;experiatur an fine hello poflit hoc perficere: pacemauttranfadio/ nem nullam cum ijs faciat,quæ fit ecclefiæamp;S religioni noxia î ponti' fex,prscter ilia centum aureorum millia,quæ iam depofiiit, tantum dem Venetijs quocp deponat, quæ póft ipfiuslegati nullum in alp um,quam in belli ufiim expendant : ÔC fi nullum erit bellum,eam pe cuniam ad ft recipiat : adhæc, fubminiftret in hoc bellum alatpe^ ditum Italorû millia duodecim, amp;nbsp;leuis armaturæ équités quingen* tos, per ftmeftre tempus, his coprjs præficiat legatû,duces atque centuriones : quod fi bellu antefextum menfem finiatur, ipfius hoc fiatcomodo: Cæfàriliceat hoc anno, permiflu pontificis, dimidiam parte bonorum ecclefiæ, per Hilpaniam fumere,liceat quoc^ ex an* nuis prouentibus monafteriorum Hilpaniæ diuendere,donecadau reorum millia quingenta confecerit, ÔÔ hæc quidem omnia belli tan turn huius gerendi gratia,uerLim ea lege tarnen, ut de fuis bonis tan* tundem illis inuicêoppignoret:amp;r,quiarcsnoui fitcxempli,exarbi* trio pontificis, hoc nomine redè caueat : fi quis hoc ipforum inftitu turn impedire uelit,coniundis uiribus ci refiftant,amp;^ auxiliû alter al* teri ferant,idcpfacere teneantur ambo,quamdiu bell um durabit, ftx præterea menfibus à finito bello : integrû fit cuicp ftft adiungere huic fœderi,8ô partem fubire turn oneris turn emolumenti : padio* nem hanc confirmer etiam ftnatus cardinalium, 8c quod de ïunio di dum eft,accipiaair de huius anni menft ïunio, quo foederi iam ante concepto fubfcripftrint utercp, Huius confœderationis exemplu, ïegatus pontificis, Hieronymus Franchus, Heluetrjspoftexhibuit, lit infrà dicetur. nbsp;nbsp;Ad hoc ferè têpus pacem Galliæ rex facit cû An

glo,8ô Boloniâ ei permittit,donec pecuniam debitam perfoluat : æ quum his ipfis diebus Galliç regis filio Henrico nata efletfilialfabe* ïa,rex Anglft côfirmandæ amicitig caufa rogatur,ut in ïàcro baptif* mate pro ilia fideiubeat.Tune etiâ Scotiæ cardinalis Andræanus in fua quadâ arce,fub prandfi tempus confoditur à nobili quodâ,cùius ille fratrê ob Lutheranifinû durius tradauerat^ fada cgde,pereuflor in Angliâ profugit. lulrj die tertia pôtifex dat literas ad Heluetios, captata beneuolentia,propter fuam etfuorum anteceflbrum cum ipfis coniundionem, deplorat,quofdâ ex ipfis, per infidias diaboli, pertürbatores legû, auulfos eïft ab apoftolica rcligione, ab ft, tanquam ‘

^nquam chariffimos filios è finu et complexu atnantiflimî parentis: üeruntamen,magnS elle Dei bencficiû, quôd ex ipfîs multi perman ^^nt conftantes in fide erga DeûÔC ecdefîam^quo uidelicet alij,qui f^rnionibusimproborum deccptifunt,exemplumhabeant pofitu ob oculoSjSó ad maioi* um fuoru religionem aliquandô reuertantur: oamdiuinæbonitatis magnû hoc eflèargumentum^quodinifto dif ^dio religio nis, pacem inter fe colant,quum alijs in locis per hanc oc tafîonem grauiffîmi fintexcitati motus : quos utcomponereq nullû ’lÔadhibuiflê remediûftatim ab initio fui pôtificatus,et magna fem^ pcrufumefïèlenitatemuperetiâad extremum confugifîèjdenuncia toconcilio generali, cui locûatq? lèdem delegerit Tridenti,oppido Gtrmaniæxuius intra fines hæc hereticoru uitiolà lèoes maxime cre

utrit : quod quidê ad oppidum tuto uenire poflènt, fuas ibi par^ tes tuerijfi uellent : fperafle enim,in tam augufto conuentu,cui lem*^ perchriftiani reges atlt;^ populi plurimûm detuliflènt,ôô in ccetu tot ^pircoporum,qui Ipiritu fanAo dudlore religionê tradarent,nemi' nem fore tàm impium,qui non tantæ fe fubmitteretauthoritap, qui oonimpqs continuo dogmatis reiedis, ecclefiæ catholicæ indicium împlederetur: hanc etiâ nunc opinionem retinere fè de ipfis,ÔÔ pro* pter concordiâ domefticam fperare,futurum,utex ipfis, qui fideles ^tcpcoftantes permanlèrunt,obtempèrent concilio,cæteri uerô,qui nÔconfultOjfèd quadâ credulitatcinerrorêaddult;fi:ifunt,authorita' tem fynodi nô afjjernentur : quod ut faciant, 80 ad conciliû ueniant,

ad cœleftêaliquem fenatû,cui Deus iplè præfit, hortari le plu* riniùm,utantè quoep fecerit : magno autêdolori fibifuifle, quodiil Germania nô pauci fint,etiâ de numero eorum,qui principes haben tur,qui Conciliû non modo fuperbè èCinfolenter côtemnunt,{èd ma lediôtis etiâamp;S conuicqs infedfantur, neep fe decretis illius parituros eflèdicuntudeo ucrodoluiflè cumprimis, quôdiftaperditorumho minum contumacia ôô obftinatione, neceiîitatê fibi uideretimponi, rem armis tentandimam neep tot ànimarû ia(T:uram,qu^ per hg reiès quotidie perirêt, neep Chriftiani nominis oppreflîonê hanc diutius perferre le potuiflè,quôrûillud ad paftorale fuû offîciû,hoc autê ad fuigradus atqj loci dignitatê pertineat : dumep de remedio læpe cogt;-gitaret,ac Deû precaretur,ut uiâ oftenderet, peropportunè accidif-fCjUtCçlàr, maxime pietatis princeps,cifdê ferè, quibus ipfe,fceleri* bus impiorû offènfus,armisuindicandâ fibi religionê iudicaret:cùni «nim ipfius interceifione et opera, Germanig datû efîèt ab fe conciliû,^

- uifum ei fui'flè,quod qui illuH recurrent atque contcmnerent,ipfîus quoque fadtum ÔC authoritatem defpicerent î hanc igituroccafione • diuinitLis oblatam (e libenter arripuifle, ÔTpræclaram iftam Cælàgt; ris uoluntatem adiuuare conftituifle omnibus tarn fuis quam cede* fiæ Romanæ fiicultatibus : etem’m fî iècus faciat, fï negligcnter agat Só remifle,non dubium cfïe,quin tot filiorum animas,hæreticorum perfidia corruptas,ab fe Deus,tanquam à parente requirat : hoe au* tem fuum confilium atque mentem ideó {èpatefacereipfis,utamp;Squa prematurlôlicitudine, uideant, fua uota lècum, hoceft cum Deo amp;religioneconiungant : multaquidemiplôrumexiftereprædara fadajed nullum elle prgclarius,quàm boc,fi cum Deo ueterem ami citiam, exemplo maiorum,colant, fi ecclefiæRomanæ^quæfèmper ipfis benefecerit, priftinam fidem amorem præftent, fi iam in hac tarn pia caufafubminiftretauxiliatquod utfaciant,orareplurimiim.

Proteftantium fuperioris Germaniælegati, quinta die lulij Ba' denam Vlma ueniuntad conuentus Heluetiorum,amp;S expofitis man datis, in menfem Auguftum reijeiuntur, poftulata erant, nemiliti externo dent iter per fuos fines, Sc ut fuos militate ipfis permittanf, fi res ità poftulet. his etiam diebus,Brunlùicenlês,Goslarien{ès,Hil delfemrjjHanobrij, mâdatu Saxonis atep Lantgraui},demoliuntur, Henrici Brunluigrj primaria arcem, Volffebutelum, quamadhoc ufcp tempuSjimpofito praefidio muniuerant. Palatinus eledor,in his modbus interpellât Cælarê, Ratisbonæ per legatu VuoIflFium Affeftenum, equitem, quæ fit belli caula, in quern fiat apparatus, feire cupit : deprecatur etiam, nbsp;nbsp;nbsp;ut fibi liceat intercedere, obfecrat.

Diebus aliquot interiedis, per Granuellanum atque Nauium Cæ* far relpondet. non illi efle difficile, utrunfp feire, 80 quae fit caula,amp; qui petantur bello .póft, eadem fere,quae fupra in literis ad ciuita' tes,cnminatur,quód fibi non obtempèrent,quo d non in Germania tantum, fed apud exteros etiam multa fint aduerfum fe quidam ma' chinad, fpecie religionis, quod nullis legibus uelint aftringi, quod aliénas poflèflîones inuafcrint,facras inprimis,eaflt;^ pro fua diljjen' lent tyrannide, non alio certe confilio,quam ut in fuos liberos atque nepotes,haereditario quodam iure,transferant epifeopatus id gC' nus alias præfeôluras : an credibile fit,eos,qui talia committunt,rer' re pofle legitimam ullamcognidonem,acnonpotius eofpedare, quemadmodum cxcitads turbis atque dilfidi}s,iudicium ÔC cenfura defugiant;' emendadonis quidem nullam efle Ipem, ÔC feire ipfumgt; quant

'quàmlcni’tcrcgcrit,quàm multas offenßoncs jHis condônàrit, qua taménremhiHîtconfecumsaliûd, quàm quodinfolennores fatft/, reliquos ecia ordincs pertentcnt, ÔC ad rebelJionc lohdtcnt : quibus ambus id fiat non fibt conftare : quàm autem fit indjgnum,amp; merp tofibidolcndum, facile quemuis intelh’gcre : ciim etiam ipfi, lure omni fublatOjty rannice uioicnter agant,amp;S Imperfi décréta proip tiant, non efle, quod alia uia, quàm ea, quæ ßt ipfis ufirata amp;nbsp;fami^ liaris, hoc eft, armata manu, res tentetur titaque fui elle propofiti, uthoc bello non religioncm modo, led amp;nbsp;rcliquas offenfiones com ponat,Germaniæpacematque libertatem reftituat,Sóeos,qui facient officium, patrocinio fuo defendat in perturbatores autem ofi] communis Sc oppreflores libertatis, pro eo ac meriti lunt, gra-' niter atque feuere uindicet* Hoc Cælàris refpQnfum,Palatinus,Iu lij die decimo,quum pridie eflêt allatUjSaxonijLantgrauio amp;nbsp;V uir tembergico mittit, amp;nbsp;cxplicato communi periculo,quod incombât fîermaniæ,pr0cfertim ab externo milite,fi bellum incrudefcac,obte' ft^rur,ut quantum omninó poflint, largiantur atq; concédant : ete^ Olm,licet triftis öó afpera fit rerum facies,tamen exiftimare lè, quód fitrga Cæfarc lè fubmittant,amp;S nonnullis in rebus morem ei gerant, fcrCjUtad conciliationem cares maximum adferat momentum: hgc autem efle,quibus mitigari pofleCæfaremintelligat,primiim,fi con donarifibi petantoffenfionem, deinde, fi quid minus æquè fadufit ab aliquo,corrigatür,poltrem9, fi quid alieni poflideant,utid Cælà tiuelcuipiâ alfi, prout uidebitur,pcrmittant: ineo fi quid iplè poflit amplius,fideoperamq; fuam.pollicetur. Saxo interim atep Lant* gniuius,quibus.omninóprçter expedationê bic tàm repentinus mo tusaccidic,prælertim, quod amiciflîme Cæfar Spira nuper difcefle^ rat,certiorcs fadi de re tota,magno ftudio copias et ipfi conduçunt, etad focios datis Iiteris,ut idê faciant,néue callidis quorundâ eÔfilfis diuelli fefe patiantur,monent. Et quum deliberandi caufa conuenifi fentjulij die quarto datisad Cæfarem literis,è legatis, inquiunt,no^ ftriSjtiio mandatu Ratisbonâ miflis,clemêtiflime Cçfar,aceepimus; quomodô,cùm de belli audiflèntappai:atu,noftræ côfeflîonis atque fœderis foerj,diligenter te folicitarint,dares opera,ne quid acciperet Germania detrimenti: quanquam tüm ità refpôdebas,ut iure no bis oboriri fufpitio poflèt,tamen in bona quadâ fpe luimus,eo belîo neephos nec ullu Imperij ordinê peti,propterea, quod ad conuentu ilium abs te uocati, legatos eô mifimus cum plenis mandatis,qui ÔC

Vi' t . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CC iiij

de poftulatis tuis ddiberarunt, quid fui diet con fill), demonftra/ runt,ità quidcm,ut nullius ofFenfi'onis in mente nobis uenerittdein* de, reiponfum illud tuum non ad præterita, fed ad futura pertinet, dum ais uellc te conftituere rempubliçam, in eos^ qiu non iintdi-élo audientes, pro tua authoritate uindicare t quamobrem minime cogitandû nobis erat,fore,utprius, quam poftulata tuapromub gares,amp; à nobis reiponfum eiiet, bellum parares î ubi uero tandem ex multis conieduriSjinprimis aute ex tuis ad principes aliquotat(^ ciuitates literis, turn etiam ex Granuellani uerbis atc^ Nauij iermo* ne cognouimuSjtui efle propoiiti,prindpes quofdam minus obedi^ entes mullt;ftarejia'mque rumor ubique percrebuit,in nos belli mole omnem conuerd, molefte amp;ne grauitcrque,pro eo ac decet,iftud tu limus,ethanc ad te mittendam epiftolam duximus,purgandi noftri cauia, Et primo quidem, uere poflumus hocaffi'rmarc, nosatque focios onera publica nobis impofitafubijffe iempcr prg C£teris,cdm nonnullis etiam daretur immunitas : deinde, quæ in proximo con^ uentu Spiræpetebas auxilia,dedimus operam ut impetrares,0f nos ilia contulimus ipiî : quod autem nunc rjs omnibus exhibids offieijs in crimen uocamur non præftitæ obedientiæ, non modo nobis do* let,leduehementer.etiam eft moleftumamp;acerbumtfuiiîêt autem optabile nobis,amp;: quidem acquum erat edam,accuiari nos,amp;r audiri prius J quam ad arma ueniretur, 86 hæc noftri criminatio ipargerc# tur : fic enim 86 noftram eramus innocenria facil e probaturi, 86 eo» rum refutaturi calumniam, qui nos tibiad hunc modum detulerutî quam amanter cum utroque traniegeris 86 Spirænupcr,86 ante an» num quintum Rarisbong,notum eft,ita quidc,ut nulla nobis obijd poifituel rebellio uel iacinus illaudatu: ut interim omittamus,quód agri Brunfuicenfis pofleilionem,tuo rogatu, iequeftro permifîmus ante annum, 86 in fummum fere diicrimen fortunarum omnium idcirco deuenimus î non te latet ctiam,quomodó tunc,quum Fran» cofurd creatus fuifti Cæiàr, Imperio te deuinxeris,quidper iàndif» iimum iufiurandum promiieris, 86 quomodo fit ex Imperij legibus agendum,quandó crimen eiufmodi, quale tu nobis iam obijeis, ali» quis commififle dicitur : quod autem indidacaufiiuim nobis adfer» re cogitaSjid Deo commendabimus, et ubi,quibus de rebus nos in» cuiàs,acceperimus,ità refpondebimus, ut quiuis intelligat, 86 iniu» riam nobis fieri,86 te, Romani antichrifti ac impq concili) Triden«» ni impulfù,bellum hoc fufeipere, ut 86 euangelij dodrinam, 86 Ger maniae

maniæ libertasopprimatur, nee ullam aliam fubefTe caußm docebî# mus:rerum noftrarum ftatus,ut hoc ita tibi nunci'emus, poftulat : I'n hancergo partem accipi'es.nam mulco nobis effet iucundius,tibi gra tificarijftudiiimcp noftrum approbare» Cæfàr,lulfi die fcptimo,da tis ad archiepiicopum Colonieniem literis,Germaniæ (àlutis,inquit, caufa,nimirum,ut ocium publicum 8d ius 6^ æquum,amp; huius noftri loci dignitasjmperijc^ libertas recupercncur,quç quidem omnia fei? ditiofi quidam ex republica propemodum fuftulerunt,0lt;f,nin cohere« ceantur, tollent omninó,cogor arma fumere,ut illos ad officiu addu cam;06 quoniam in hoceife cotos accipio,uc te ffmul amp;nbsp;alios in fociegt; tatem fuam pertrahant,mandô,primùm,ut per omne tuam prouin/ dam edicas,amp; des operam,ne quis militet, niff mihi meife^ ducibus,

mandats habebunt,eiufc^ rei Rdem facient:deinde,uteos,quifor teiam in miliciam profeéli funtjlico reuoces,amp;domi manere iubeas, noftrum expe(ftare iuiTumun eos uero, qui non parebunt, feuere uindices,atcp ità te géras,ut int eiligere poffim,Germaniç quietem bi effecharammi facias,magno tuo cum périculo et bonóru omnium difpendio futurum fcias» Eas hteras archiepifcopus, ut accepir, paß’ fini promulgat, amp;nbsp;edicit utpareatur:deinde preces fieri iubet in eccle fijs, ut imminens Germaniæ periculum Deus auertat » Eodem ferè tempore,proteftantes ad Galliæ amp;nbsp;Angliæ regem, nuper réconcilia* tos, ut di(ftum eft, mittunt Iegatos,qui de auxilqs utrunep folicitent» Cum Saxo amp;nbsp;Lantgrauius ad Cæiàrem priyatim ità icripfiffent, uti lt;3iximus, publicum etiam fcriptum edunt idibus lulff, quo demon* ftrant,religionis cauia bellum hoc fufeipij^ hoceffeconfilfj Cæ* laris,ut obduóla fpecie qüadam rebellionis,amp; tanquam in paucos ali quot iiindicare uelit,iocios foederis diuellat, alios ab alqs,amp; tantó fa* dlius paulatim poft: omneis euertat. Eius rei probationes multas ad* ducunt, 6lt;^quid Ferdinandus rex, quid Granuellanus, quid Nauius

alt) quidam Ratisbone priuatim dixerint,referunt,nimirum,con* ditj cÓtemptum,huius effè caufam belli: Rauesburgi)setiam,quinu pereuangelij dotftrinam admiferint,mandafie Cæfarem aiuntjmilTis literisjUt paucos intra dies,ab inftituto difcederent,alioqui futu* rum, utfedionemurbisamp;agri militibus permitterettfedexitinez re cum literis reuocatum effe nuncium, ut ne palam fieret, hoc bello religionem peti:quód etiam archiepifcopum Colonienfem, potifex, ob emendationem dodrinæ, latafententia, loco amp;nbsp;dignitate fua pri/ uaUit,quód idem propc Cæfar facit att» minatur, an belli caufam id

non fans dedaretfRumorem enim dTe non obfcurum,id igi,uc cargt; di'nah's Auguftanus,qui facem his turbis adnioueat,per ui'm illi fur/ rogetunhoc enam fpargi,fore,ut ipfîs oppreffis, militum copiæ paf^ fîm per Germaniam diftribuancur, qui Gondlq décréta derdigione fada^Cæfaris nomine defendant amp;nbsp;exequantur:adhæc,multorum U teris perfcribi, Toletanum archiepifcopum inprimis, amp;reîiquosid genus Hifpaniæ procercs,ingentem pecuniae uim in hoc bdlum con fcrre.quod quidem minime iînt fa(fluri,fi prophana eflet belli caufa: notum efle præterca ,cuiufmodi iîtfadum Auguftæ décréta ante an num X vi,quandó Cgiar profitebatur,non fe poffe ferre ièâam hanc atep dodrinam Lutheri,ied ut earn funditus extirper,omne fuum ro bur,uitam etiam atep fanguinem uellecum fuis impcdere;Si quidem ipfiopprimâtur,quod Deus auertat,tunc ftatim apparituru,an huic religioni parcant,ac non potiuseedefiæ miniftris trucidatis,amp;ipforu ftupratis uxoribus acep liberis, monachos amp;nbsp;id genus reliquam cob luuiem reftituant: Cælari uero non licere uim ullâ facere uUi ordini, nec indicia cauia proicribere quenquam, neep militem externum ingt; tra Germaniæ fines adducere,ud ius aliquod hæreditarium atep fuc# ceflionem Imperij fibi uendicare:nimiru his legibus eum effe deuin/ dum,8c eas per iufiurandum approbafle,nam fi fas ei fit ficus agere, non polTe diuturnum effe reipublicæftatum:quam autemhabeatofi fenfionis caufam,non fi uidere:nam ad me quod attinet, ait Saxoniae Dux,quicquid inter illum,Ferdinandû fratrem,atcp me fuitdiflidif, totum eft abolitum,ante biennium,Spir2e,amp;ardioris neceflitudinis caufa,Ferdinandi filia Eleonora, filio meo natu maximo defpofafuit ultrojfi modo de religione couenirct.Id Cæfar cum probauit,amp; ciim domum illinceftèm è comicrjsrediturusjin diuerforium meum mifit Granuellanu atep Nauium,amp; ampliflimis uerbis omnem beneuolen tiam mihi meifip liberis ac toti prouinciæ deferebat» Ab eo tempore quodSiam tantum fcelus comifi, quamobrem in me tarn dira molia«’ turf Sed reuera fie res habet,ut ante diximus:quia concilium pontifia cium recufamus,in odium incurrimusr^quum autem eraf,illumnon fic agere,nec aduerfus familiam Saxonicam ifta cogitaremouit enim, quomodo patruus meus Fridericus,poft Maximiliani mortem,hanc Imperi] dignitatem fibi delatam, ad ipfum uoce atque fuffragio fuo deculerit,uc interim omittam alia multa Saxonicæ domus in Auftria cam familiam collata benefida»Quód fi forte propter fubmotum ab epifeopatu Numburgico luitu Pflugiutn oftenfus eft ; equidc amp;nbsp;iu^

fUeum cdids libellis explicauijÔi, fi CxCar arbitros non fulpedos daf fet, eorum cognitioni rem permifi» lam, quodadmeperfinet, in# 9uit LancgrauiuSjance annum quinrum plane fui recondUa,cusei Ra tisbonæ:amp; quod annis aliquot fuperioribus bellum in epilcopos mo i^cre conftitui, quod deinde propinquo mco dud Vuirtembergico Hjppetias tuli,quó fua recuperaret,tocum hoc, 8^ fi quid etiam coriz drainsicriptumÔ^Imperatorumleges, palamaiic occulte feciflem, condonatum mihi fuit, confcriptis ea de re lireris atcp fignatis: qusc fit igitur alienationis cauia,plan^ no poffum recordari:deinde,quum tiuper ipfum Spiræconuenirem, adeo fuit erga me benignus amp;nbsp;uulgt; tu ÔC fermone,ut ueftigium nullum ofFenfionis deprchenderem.Raz tisbonæ conuenerat ante annum quintum, fi quid aduerfus Cliuen/ ftniipfetentaretaliquandô,neme prorfus immifceremîmouit illi poftca bellum,0^ quod promifcram,feruaui; cunque deinde Cliuengt; fiffningratiam reciperet, quodfuitante Venlonum, omnibus,qui tnilitaffint ei uel opem tuliflent,ignouic. Arqui,fi forte noftram ab^ ftntiam',^ quod Ratisbonam ipfi non uenimus,ægre fert ; excuiaui' Ulus utercp,Saxo quidem,per legatos,ego uero coram in colloquio, Spiræ» Sed quænam fitifta Germanise libertas, aut reipublicæ for^ uia, fi propterea bellirfufcipi debeat, cum 8^ in fuperioribus aliquot, Si in his ip fis Ratisbonæ comiti)s,alrj multi principes abfintirBellum Uero Brunfuicenfe non poteft nobis dari crimini : nam, ut uim ab fe dcpellat, cuicp permifTum eft ♦ Rogauimus frequenter in comitijs 8C obteftati fumus, utilliuscomprimereturaudacia: praeter literas augt; tem atep uerba nihil confecuti fumus:8^ tarnen i)s literis, quas Ferdigt; uandus rex ad Henricum ea de re publice dedit noftro rogatu, pn* uan'm erât alias adiundfce literie quibusfacile uidebat Henricus,non fibi obtemperandum efte. Hæ liters V uolffebuteli repertae funt,fub* feripcæ manu regis 8^ in medium adferri poftuntjfi fit opus ♦ quod fi eafeueritate fuifTet adum in Brunfuicenfem, ut iam Caefar in nos, li^ cet iinmerentes,agit3nullum erat futurum bellum: fed quia nos, qui propter euangeli) profefTionem odia maxima fuftinemus,oppugna!« bat,conniuebatur adipfius omniafacinora» Nouit autem Caefar, quomodo amp;nbsp;captam prouinciam fequeftro permifimus, 8^ propter fufeeptam in ilium defenfi'onem,coram arbitris ab ipfo datis,iuri nos fiftere uoluimus : hanc rationem fi fecutus ille fuifTet, neep repudiata fequeftratione 8^ pofthabitis Caefaris cdiÄis, nouum excitaftet moz turn,fed iure nobifeum et legibus contendiflTetjfadlis erat uia»Nam fi

fudi'cio uidi non parui'flemus,iam exequendi I'urfs caufam Cæfarha bicurus erat grauem atcp legirimammuncucrojcur ita rem gerat,nul lam habet. Adde,quod à quo tempore cap tus eft Henricus cum fiSio, Cçfar nihil unquà à nobis eo nomine poftulauit:non eft igitur,quod officrj negleóli poftimusincufari. Si forte nobis impingitur, quafi iurifdi(ftione impediamus:iniuria nobis fit longe maxima.nam quod rnultis nunc annis in Camcrç tribunal atcp confeftum q fokim recipe rentur, qui noftram religionem oderunt acerbiffime, quod hi ipfi, pofthabitis tranfadionibus,contra nos atque focios in caufis religio*» nis pronunciarent, quod in caufis etiam ciuilibus nullum ius nolt;« biscommunicarent, fecimus,quod iure nobis fäcerelicebat,eóf/ que legitime amp;nbsp;necefiarió recuiàuimüs, uti fuipedos aduerfarios, profefii recufationis caulâs amplius nos uelle demonftrare coram deleciis arbitris. Nihil igitur hic nobis obrjci poteft t deinde Spirx decretam fuit ante annos duos, ut æquabiliter Camera conftituerc** tur:quô minus aiitem id fatftum fîtjnobis atque foerjs tribui non po# teft : ÔC nouit Cæfar,ante annum in conuentu Vuormacienfi, nemi/ nem huic ipfius decreto fortius reclamafte,quam illos ipfos, qui uo** luntobfequentes officiofi uideri principes, eo nimirum, ut qüum fint aduerfarq,indices etià efte poflînt. Audimus infuper,hoc quo(^ ueluti crimen nobis intentari,quód ex nobilitate quofdam ad nos co* namur traduceretfed mirum eft,cur hoc in nobis reprehedatunnam ex rerum Imperi) commentarqs doceri poteft,hunc morem etiam pa trum memoria Temper extitifiejUt fuxditionis non nobiles tannim fed epifeopos etiam fibi coniungcret:amp; utaliquid fit in eo culpç,num ideo bellum indicia caufa nobis moucre licetf lam.etfi in illo forde* re hæreditario, quqd eft inter Saxonicam,Brandeburgicam Su Hcf* ficam domum, Cæfar exceptus eft, tarnen hoc fic accipi debet,modo poteftate fua non abutatur. Albertusigitur amp;nbsp;loannes Brandebur* gici, cognati, qui fuam öperam CæCari contra nos addixerunt, dili* genter fecû expendant,quid agant,S^ fint memores iurifiurandi, quo lenencur : hocipfisdenunciatum uolumus, qs etiam,qui,cum fint beneficiarq noftri, ftipendia fub ipfis merent hoc in bello.Nec]^ uero cxcufantur, fi forte dicant Cæfarem habere in animo muldare quof* dam principes, ob non prçftitam obedientiamtfeiunt enim ipfi, nihil eiufmodi iure nobis obqci pofte. Quod fide crimine Cçfar nos accu* faßet,ut æquum erat,necp nos illud refellere potuiftemus,nihil opus fuiftèthis artibus uti. Si ad defedionem folicitare focios. nam de*

lt;nonftratocn'mi'ne, fponcefua plæriquenos defcruiffcnt, 8lt;fin caufà non bona pauci nobifcum erant commune fubituri periculum. Ad^-hæçante annum fecund um, quan dó contra Galli'æ regem auxüia Cg’ bn decreuimus cum alijspromittcbat, eo finito bcllo (è profedu:*' tum efTe i'pfum in Vngariam aduerfus Turcam: nunc aucem in Vn^ gariam Sgt;C loca finitima,Turcæ maximis cum coprjs irruunt, ut quigt; dem à multis nunciatur,amp; funtalioquin rjslocis Budçatcp Pcftf ma gnaTurcarura prçiidiaifed poftponitur miferorum hominum falus eiusregionis, qui nunchofti crudeliffimo uelut in prçdam obqciun* tur,et hoc agitur interim, ut in Germania cçdes fiat,8lt; eorû,qui Chri ftum profitentur,cruore omnia redundêt. Qiiod cum itâ iitjfore ipc •■amuSjUt hanc noftram uicem pl^ricp omnes dolean£amp; miierenturj S^aduerfarfjsjqui folS eó cendunt,ut apud nos extinda euangelrj do ^ina,(ïcuc alfjs in locis ip forum ditionis fieri uidemus, extrema ferlt;» ritus nobis imponatur,minime fcfeconiungantjfcd tolerabili ftipen# dio noftra potius, qudm illa caftra fequantur^ in quibus uerfatur antichriftus Romanus amp;nbsp;ipfius dien tes, quorum hoceft præcipuum ftudium, ut, ueÏ cum internccione Germaniæ, dovlrinam fuam inipiam amp;nbsp;impuram denuó ftabiliant atep confirment* Et quia poft niulcam belli deprecationem, nullius adhuccriminis conuióh', cogiz niur uim iniuftam à nobis depelkre, cofidimus adfuturü eiTe Dcum nentati contra mendacium,amp; in hac fua caufa, belli fummum Impe* ’■«orem atep figniferum effe futurum aduerfus nefaria confilia ponz tificis. Ei uidelicet rem omnem commendamus, amp;, ut fanouinario^ fum confilia retundat,ac nominis fui maieftatem, magis atque magis illuftré faciatjprecamur* Eodem die fcribunt ad loannem Marchio hem Brandeburgicum:amp;,quia fit foederis proteftantium,ut quidem ipfius literis doceri ponït,deinde,quiapriuatim fitiam olim ipibrum confoederatus, monent, ne ferat arma contra fe, uerilm ut ex padis pro ratione foederis agat : nam alioqui fore, ut rem omnem cuuk gent,amp; quam non fuum faciat officium,publicè demoftrent. Ad hçc illc.fe militateCæfari, neep negare,quandoquidem fibicaueric,non peti relißionem: fe quidem efle foederis Smalcaldici,uerùm Äugufta nae tantum confeffionis ratione: quod ad priuatum foedus attinet, tn co Cæfarem excipi clan's uerbis : id .cdm ita fit, non eiTe, cur hanc ' fuam militiam ægrè ferant, aut aliquid ab fe contra fidem datam fagt; J^um effe dicant* Eo dato refponfo, illi publicum icriptum edunt, amp;nbsp;inter alia,quod de Auguftana cofefiione dixerat,réfutant,6C ipfius

licerîs docentjCum fîbi fbcfjceneri opetn ferre, ft res in eum cafum deueniat, 8C ü quis aliam contra fe belli caulam obducac at(^ timulet, un nunc Cælàr facit » Icâqtie diligenter monent om nef s, præfertim cribunos,centurionesat» milices,nefuam operam illi,quifideni uio larit,addicanu Idibus Iulr),ponrifex,euulgato fcripto,multa locu* tus de fua folicitudine affedu ergarempublicam, hominumt^ fa^ lutem,de condlio l'am inchoato,de pertinada hæreticorum, qui con^ temnant illud atcç recufent, ÔC pqs omnibus nelàrium bellum indixc rintjhortatur in uniuerfum omneis, utieiunijs atc]p precibus Deum folidtentjdelida fua confîteantur, facerdotem fibi quifquc deligat quem uelit, deinde ccenam Domini percipiant. quo uidelicetDeus exoratus bene uertat hoc bellum,quod CxCar amp;C. iplè necelTario fufce perint ad extirpandum hærefes amp;reftituendam ecclefie pacem.Por«’ roi quanquam Cxfaris hocerat confilium, utcondudis undic^ colt;» pi)s,quâm pofïèc occultiflîmè,Smalcaldicosadoriretur prius, quàm effentinftrudli,tanta tarnen eratillorum diligêtia,tantus hominû ar* doretad defendendumhocbcllûalacritas,utad x vilulrj diem Lant grauius fuas copias educeret in hoftem, tametfî per inferiorem Ger* maniam Burenlis Maximilianus exercitum iam propè totum habe/ retinffrudum,nec,in quem primum effet fadurusimpetum,confia# ret» Filium natu maximum Gulielmum, ad xvi annorum adole# fcentem,Lantgrauius,antequam ê fuis finibus exiret, Argentoratum mifftfUrbem præ cæteris ualde munitam«. Abituro nunciabat Hen# ricus Brunfuiceniîs è carcere,ff quidem audire uellet,patefadurum (ê îpff, quo tempore, cuiufmodi effent huius belli fabricata confilia; Lantgrauius autem, qui callidé hoc ab ipfo fieri putaret, offenfionis minuendæ,uel confequendæ caulà libertatis,re(puit colloquium : at ffle,nemini,præter quam ipfî uni,rê uolebat explicate. Primus im# petusjâ fupenoribus Germants,qui ïam étantexpediti,faduseft in hoftem, ex Vindelicis. Cûm enim crebris nuncfjs adferretur, pontificis copias, iam fuperatisferè alpibus,imminere Germante, præuertendum illis effè iudicabant, fie autem res habet. Ex Italia ue# nientibus,per Tridentum eft iter Oenipontem, Ferdinandi ditionis oppidum.Inde duabus omnino uijs in Bauariam itur,ubi turn Cae/ farerat, uel fecundoflumineOeno,perCopftænum,ueIadlîeuam per medias alpes.Prope ad exitum alpium habet arcem Erebergum, editiffîmo loco pofitam, rex Ferdinandus, ea eft natura lod, pro# pter anguftias amp;nbsp;crepidinesuiarum, amp;pr«cipitcmdeipedum,ut

huncadirum teneat, quantumuis magnas copias tranfitu prohigt; bere ponit»Concendit igitur eó cum mediocri manu,ïulio mcnfc,Se baftianus Schertelinus,mandatu Iegacorum,qui Vimg conuenerant, ut ante diximus,amp;ex innere capta FiefTa, oppido epifcopi Auguftagt; ui,quod eft ad Læchum flumen,adicû enam ilium amp;nbsp;arcem, décima die îulijjdeditione fada per milices præfidiarios, occupât. Brat dus conGIijjContinuato itinere per alpeSjOenipontem etiam capere,amp; fir Uîopræfi'dio munire:iïc enim utramcp cenuiiTet uiam,qua uenitur in Germaniam ex Italia,amp; milice Cæfarcm acep comeacujijs quidem lo^ dSjinterclufîflettled in hoc tuinuku, quum iiiiïu Ferdinand! repente âdarma uocati effent omnes per agrum Tirolenfem, magnæ manus conucniuntOenipontem,dudoreFrancifco CafteIako,Tridenri prg feâo,amp; ad oppidi defenfionem relido præfidio,uias ÔC adieus occult;* pant.Itâcp Schertelinus impoiîto in arcem Erebergum, Ô6 oppidum Pieffam milite, retrocedit, amp;nbsp;cum fuis deinde coprjs ad eum exerci#’ tuni,qui per fuperiorem Germaniam colledus, ad Danubium erat, proficifcitur.Fîic exercitus,cui præerat Hedeccus, Diningam,epifco^^ pi Auguftani oppidum arcem,deditionecapit,ôlt;^ in fidem fuam a«» digit,lukj die xxin. Sub idem ccmpus,EiftetenGscpifcopus Mauri* dus legatos mittit ad belli duces,Sf ut fibi fuifep parcanc, orac: iter e* dam per fuos fines 8^ commeatum pado pollicctur.Infra Dillingam dioppidum Donauerda. hi de deditione folicitati,recufarant:miffis autem eo copiis,quum uis adhiberetur,in Smalcaldicorum potefta* tem ueniunt.Interim Saxo amp;nbsp;Lantgrauius cum fuis coprjs procédât, amp;per Franconiam profedi,cùm V uirciburgenfis epifeopus ipfis ido neède non impediendo cÔmeatu cauiffet,ad focios contendunt.Erant turn in ipforum caftris, eIe(florisBrandeburgenfi's 8^ Maurici} ducis legati,de permicteda intcrceffîone miff teum autem illi rem ad focios tcijcerent,nihil adum fuit. Qui commorantur Augufte,prgdiuites niercatores,Fuggeri,et id genus alii,colledis rebus,urbe iarapridem txcefferant: àC quia rumor erat,eos mutuo dare pecuniam Cæfari,hi qui turn erant Vlmæ legati, datis ad fenatum Auguftanum liceris 8d rniffis internuncqs,quâm hoc fit indignum,demonftrant,grauitércp uionent,dent opera,ne quid in pofterû cale fiat.Senacus,ilIos iam an* tèjfuo more, pecuniam forte mutuo dediffe refpondet,ne effet ociofa, quod belli confilia nefeirent: nunc autem exiftimare,neminê effe qui idfaciat.'nec enim impunè cuiquam futurum,fi refcifcâc.Erat id tem* poris Racisbon(C,Cæfar,8^ præter Hifpanos, ad millia tria,pedicuni

Germanorum millia cirdter qumc^,amp; ad fepdngentos equi’tes^nuh læadhucad I'pfum copi'æ tuncconuenerant* Hifpanosex Pannonfjs euocaueratzamp;S erant i'Ili,quosa padficarione Sueflîonenfî, in Lotha* ringta hyemafTe, ac deinde prope Argendnam fado innere, ante an«’ num in Vngariam luiffe, libro fuperiori diximus» Fada nuper pace inter Galliæ regem 8^ Anglum, opportune proteftantibus accidit, quod miIitesGermani,quorum opera GaUiç rex ufusfuerat,dimifli, tranfierunt ad ipfos,dudore Bichlingo Comité, amp;nbsp;Georgio Recro# do,qui Lantgrauq eratbeneficiarius» Saxonem atcp Lantgrauiu, Cæfar, xx die lulij, publicis literis profcribit» Initio ualde prolixe commemorat,quantos hucufque fumpferit labores, ut Gcrmaniam in uniuerfum pacaret,cuiufmodi feccrit eius rei décréta, quibus cauo turn fi't,ne qua uis cuiquam fiat,quacun(^ de caulà,uerùm ut legibus atcp modbus agatur:deinde,quomodo fibi deuindi iînt,amp; quam figt; dem præftare debeât ordines Imperij,docct»Sed his,inquit,omnibus negledis, loannes Fridericus eledor Saxoniæ nbsp;nbsp;Philippus Helïîæ

Lantgrauius,tcmerarió quodam aufu,ftudium atqj laborênoftrum omnem,pro republica fufceptum,fingulis temporibus,quantu in iplt; Iïsfuic,impcdiuerunt,necp dido fueruntaudientes,8^ non modofefe mihi oppofuerunt,fed alios etiam ordines, ut idem facerêc,amp;^illicitas cum ipfis inirentconiurationes,impulerüt. Et Lantgrauiusquidem, fuperioribus aliquot annis, obduda qua nefcio caufa, bellum infti/ tuit in quofdamprimi nominisImperi) ordines,amp; in iplbrum nes progrelTus, pecuniae uim magnam extorfiu deinde, ambo fimul, quendam ïmperi) prina'pem,indida caufa,bello pctitum,finibusex# pulerüt,occupata prouincia» Sed amp;nbsp;epifcopatus aliquot amp;nbsp;prgfedu^ ras tam facras quam ciuiles, quaru domini ueteri confuetudine (unt ditionis Imperij, SC onera publica fuftinent, in ordinum confelTu locum obtinent,in fuam ditionemperduxerunt,amp;adhucquidêillos, ciïm facpe meam fidem in comitqsimplorarint, in ea feruitute deti* nennMuItos quocp fuis facultatibus atque prouentibus annuis fpo^ liarunt,ôtalienæ ditionishomines in fuam clientclam receperunt, nuper etiam audada quadam iïngulari folicitarunt quofdam ordi/ nes,ne ad ifta uenirent comitia,uidelicet ut adionem omnem impcdi rent,meicp contemptionem exdtarent» Et hæc quidem omnia tantó faduntfecuriusatc^licentius, quodiudida contemnunt necmagi»» ftratum agnofcunt aut uerentur.Nam ipforum culpa fummiïlmperij tribunal eR fublatum;cacent leges,amp; multo iatn tempore ius nullum didtur,

atquc înaudito exeiriplo, quddque omnium cft grauiflîmum,agunt hîTcomnia fpeciofb ilio dukinomme reh'gionis, pads atqj liber» tatisî his cnim utuntur tanquàm pallfjs atque ucftibus, utfuas illas tfgant aÆ'oncamp;, quum intérim nihil minus quàm religionis cond^ iîationem aut Germaniæpaccmatquclib€rtatêexpetant.Certè,nul lofcripture loco docere poiTunt, ipiis Iicere,utfummo magiftratui fcfe quocun«^ modo pertinaciter opponant t diuerfum uero doceri poteft turn Geris literis tum probatis hiftorfjs, nempe, prikos illos ^oÂrinæ Chriftianeprofeflbrcs,qui fuam fidem non uerbis tantum ^edfactis etiam ätque morte comprobarunt, prophanis quoque relt; gibus obtemperaflè. Quo certè minus licet iftis, olRdû mihi fuum denegare,fpcciereligionis: Sôcùmdencgant,apertè declarant,ipfo» ’^irn dîè coniîli},ut diadema ^feeptrum atque poteftatem om’nê mihi âdimant, 8^ Gbi uGirpent,8c conturbatis omnibus,religionem, ius, pacem atque libertatem opprimant,amp;S amplificati nouis honoribus atque Gcultatibus, in fuam tyrannidem omneis cogant. Hoc enim Ipiorum uerbateftantur,plenaminarum,Iibclli etiam atque pidu» ’■æGrnofæ,diflêminatæ paflîm amp;nbsp;in uulgus emiflæ,magno cum no» ftn nominis ludibrio atque contemptu. Præterea,non folùm fede» pacii funt aduerfum me,fuis illis in conuenticulis,uerumetiam ex tlt;ros reges in odium mei concitarunt,8c clanculum ope confilidque iuuerunt. Non défunt etiam,qui recitare poflînt,quid moliti fint,ut Turcam in Germania excitarent. quod eo magis credi poteft, quo» dam ad ipiorum inftitutum eares perquàm fuiflètopportuna. His trgo faftiSjamp;S fidem datam uiolant, qua mihi deuinefti funt,amp;S mune fis noftri dignitatem conuellunt, amp;nbsp;décréta omnia labefadant,qug certè no iècus accipiunt,quàm fi ideô fodra fint, ut alqs uim ab fe de» pdicfe non liceat, ipfis uero folis permiflum fit, uim cuique facere, Qiiamobrem in grauiffimum illud lælæ maieftatis crimen,in pœ nas eo crimine dignas, legibufquc præfcriptas, inciderunt : quia nota funt ipiorum facinora,nihil attinet ea demonftrare. Cæterûm, ctfi pro authoritate, qua fungor, multo ante mihi licuit in eos, pro nierito ipiorum uindicare,tamen,ftudio pads,amp; motus uitandi eau fijplurimiim illis indulfi,multaQpe conceiîî,magis etiam quàm de» ctretjin coque amp;nbsp;conicientiam meam nonièmel ipiè læfi,amp; authori» tatem mihi nunui,etalqs parum bene confului.Sicante annum quin tum,Ratisbonæ,cum Lantgrauio,ante biennium uerô,Spiræ,cùm

Savoncegi denièndHîme,nimiruffl eafpe,futurum,uthacjmmödt' ca mea knirate uióH et tokrantja,denfterent tandem aliquandó À fuis iJ lis illaudatis confilfjs, nee opüs efiet uiokntius aliquod remedium adhibere : ciim autem ipfa re,nihil eflê profedum,6ó illos uerba mp Ei (bkim dedifle, compcrïam, eó quod meis ÔÇ Imperq decreris con* teinptis,amp; uiolan's padis,obftinatè pergunt,amp;r effreni quadamdo' minandi eupiditate feeukates aliorum diripiunt,nelt;^ legibus tencri ualuntjlèd eó tendunt,ut omnem reipublicac ftatum euertant: Sf uc ró.nifi cohcrccantur- non modó non religio conediari, fêd nee rdP quæ etiam rcipublicæ partes conftitui poiîînt atq^ lànari, cogor ad* uerfus ipfos uti ea,quafum præditus,poteftate. Et quia de rebelliö* ne conftat,ita quidein iit ipfi negare non poflïnt,deindc,qiua uiokn ter agunt, neque iudiciüullumfubire uolunt,equidem illoSjUti per* fidos,rebelks,kdinofos,lg{æmaieftatis reos,amp;S comunis oci) pertur batorcs,profcribo,6lt; ftatutum habeo in illos,ut meriti (unt,aniniad wertere, quo peripfos mihi deindeliceat rempublicam conftituercj ea fticére,quæproprièfuntmei muneris. ltaquemando,nequis opem ilhsferatquocunquemodo,neque{ècaufæ ipforum adiim* gat : qui (ccusfecerint,ôcfortunarumÔ6 uitædifcrimen adibunt; q LU que- iam forte profefti funt, ut illis militent, redeant quampri* milm : mihi uero fubminiftrentomnes auxilia, neque federe uel pa «kionibus priuatis impedin' ic patiantur. nam hæc omnia refeindo* I3eirtde nobilitati atque populo ditionisipforum, fidêatqueiufîu* randum,quo funt eis deuindi,remitto,amp;S publica fide cauco, fi mo* rem gerant : qui recufant, eodem modo, quo illi, pledentur. lulfj dieuigeOmo lecundo, Gerardus Velduuichus, Ratisbonaremitti* nir Conftantinopolimjquum nuper inde ueniflet. Cæiàr, quum bic nihil dccerni poflet,in calendas Februarias anni kquentis,Impe* rq couentum transfert. De literis pontifieis,minis ad Hcluetios; antea diximus : has ubi legatus pontificius, Hieronymus Franchus accepit,Luccriatranfmittit,amp; fimulipkuigefimoquinto lulq die knbit, ante triduum fibi redditasefle pontificis knatus cardina* humlitcras : Óf quanquam eiuldem prope fintkntentiæ cumfupe* rioribus aliquot illius epiftolis, tarnen, quod aliquid hab eant præ* terea, celeriter adipfos mittere iam exemplum, ôf in proximo con* uentu uelle archety pum exhibere : ac quoniam in co federe, quod nuper ad exitum lunq pontifex atque Cæfar inierunt,locus ctiam fit rchdus «di)s,qui uciint in earn iodetatem uenire,deinde, quia conuc*

ntt,ut Cæamp;r prins experiatur,num abfc^ bello poßint ipfîus Ro* •nanæ (èdis adueriàrij ad ûnitatem 8gt;C officium redud,pôtiHcem ad' tnodum ab ipfis flagitare, ut clans uerbis pronundcnt,an huius effê federiSjôf an Tridentini côdlfj dccrctis obtcmpcrarc udint : cunq^ ^’em fibï conftituerint,ad proximum Badcnæ conuentum,quo die ad fuperiora poftulata Gbi rcfpondeant, ideo fè, nunc ctiam hæc ad tpfos perlcribcrCjUt interea délibèrent : orare igitur, per fanguiiiem Chrifti (èruatoriSjUt diligenter fecum expendant,quàm fit hoc fiitu gloriofum,quàm (àlutarc turn ipfis turn ipforu liberis,fi ÔC in^ indium hocperGermaniamunàreftinguant, concilij décréta budent, Quôdfœderis caufâm pÔtifex enunciarit, callidè fadhim nonnulli putant,ut hac ratione Cefàrem fummis difficultatibus obijceretrmolefté quidem ipfum tuliflê,quôd Cæiàraliam belli eau bm præ iè ferret,ccrtum ef^ut infra dicetur. In hoc tcmpore,Ba' narig ducis filius Albertus,Ferdinandi regis filiam, Annam,alterani nerô,Mariam,GulieImusduxCliuenfis, inmatrimonium ducit. Quum enim Nauarricâ Cliuenfis fruftrà (perarct ex Gallqs,ut ante diximuSjindultu pontificis, ut alia ducerct, permiflum ei Éiit, hanc ^gó duxitjæ fuerunt utriufque nuptiæ peracffic Radsbonç, medqs tnturbis atque motibus bellorum. Vtrunque matrimom'um ad no uum neceffitudinis uinculum pertinebat. Conièflui patrû,Triden n' didus fuit dies, ut fuprà docuimus, ad exitum ïulq * fed dilata res fuit in anni (èquentis initium,ut fiio loco dicetur. Erant autem T ri' denti, præter cardinales, pontifias legatos, Tridentinum atque Pachecum Hifpanum,archiepifcopi quatuor, epilcopi triginta très, in his duo Galli, quinque Hifpani, Hlyricus unus, reliqui omnes Itali. Theologi dodores, monachi,xx x v, ex alqs ueró nonmona* fticæ profefiîonis, duodecim,plærilt;ç omnes Hiipam’, Cæterûm, in quatuor illis archiepifeopis erant duo,uelut perlbnati,Olaus Ma §nus,VplàIenfis,Robertus Venantius, Scotus ♦ idautêficaccidit» Cûm Sueciærex Guftauus, Daniæfim'timus, religionem mutaret, quod fuit anno circiter m. d. x x x v i i, loannes Magnus, archiepi' feopus Vpfalenfis, qui mutationem illâ improbaret, relida patria, Româconfugicjcdcp uenitmediocricumcomitatu, Venetias profe âus ddnde, fadlus eft cius ciuitatis patriarchy uicarius, 86 ut uulgo dicuntjluffraganeus. Earn ueró conditionem pofiea pertæfus, Ro* mam rcuertit,86 in anguffias redadus,quum diuenditisequis fami* liam fere totam diniifiilèt,à Paulo potifice collocatur in hofpitali do

mo^quam uocant,fandi fpin'ms, in eaq; tenuis atquepauperuitam finqt. crat cum co frater Olaus; huicpontifexarehiepilcopanim illu Gothicumjicet extra commercium eccIeiîæRomanæpofitum,con fcrt,amp;: cocilio interefleiubet, 8^ aduiéhim quoddianum aureos dac menftruos quiridecim. Alter iIIe,Scotus,aim archiepifeopatum Af, macaneniem eflêin'Hiberniapontifîci demonftraflêt,titulumcius fuit ab illo coniècutus. eratautem cæcus,amp; tarnen non ibldm mifliö cabatjUerumetiarti per celeres nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;currebat. hos ergo duos ponu*

fex in ccetu patrum eile uoluit,olf ent^Uonis cauia tantdm,quajfi duo iiii populi tarn Ionginqui,Gotbi Hiberni, poteftatc ipfiusagno*, fcerentjcdm ilîi reuer3L,prxter umbra nudum titulumgt;nihil habe* rent. De Mauricio fupra diximus quemadmodum poftpriuatu cum Cæiàre colloquium, Ratisbonadiiceflêrit i ubi domum reuer* titjfubicquentc paulo póft Ferdinando rege, Pragam ad illu profi* ■ dfcitiir. Augufti deinde menüs die primo, Cæfàr, proferipaoms,, quam iupri diximus excmplu Mauricio Ratisbona mhtit, Sc datia ad ipfum atqj populum comunibus literis,eadem fere^quse proferi* ptionis fabulacôtïnentur,cÔmcmorat: quiaproicripdsagnatio* ncfitamp;SncceiîîtudinecôiunduSjità quidê,ucinillorum pollefliones îitqi bona, ius aliquod fibi force ucndicarepoiîîc^graniiîîmis uerb/s mandat,ut ßbiin occupandis iîlorum prouincijs adbt lotis uiribus, imo, ucipic quamprimum occuper omnia, ôf fui iuris tuendi caufa. detineat; nam alioqui fore,uc occupantis omnia fiant,quicunep fit ii Ie,nec quic^ ei proßt ius agnacionis atep padorum:deinde,propte»’ contemptum imperium eandc fubiturum eße poena,quam ilJi. nobi litau autem atep populo mandat,ut ediä:o pareant,5c fidel é operant principi nauenc,eade conftiruta pcena.Quas Mauricio ftripfit, A«/ Sußoeciafratricomuneserantlicerx. Smalcaldicorum exerdtus iam omnisad Danubiuperuenerat, ibi Saxo, Lantgrauiusatcpbci li conßliarrj dant literas ad Gulielmü Bauarix ducem, Augußü die tercio. uede Cæfarisapparatubellico mulcadicant,nihilopuseße: feire enim ipfum rem omnem i quanquam nulJu oßieijgenus er' ga Caciarem præcermifèrinc, necoffenßonis ullaiubefiecaufim exi' ßimarinc, tarnen exßliusrefponfoä^aJiorumfermone muhoante accepiße,iJlum cogitare ßbi facerebellum, quaß minus fuerintobe' dicnces,cüm interim neque ßne ullius conuilt;ßi crirainis, neque uint cuipiam fecerinc: 8^ ut maxime’ uerum ßc quod ille crimenintentac, non (amen a'Heere, niß cognicapnus cauià,reniirmis experiri: fed

hôt iilius inllitùtum cflê contra fus iegés Imperfj, contra paÀib-* nem, contraquc morem fuperioris ætatis : nam H quid haberent Cg faresaducrfusah’qucmordmenrijidfernper ad pubh'cam cognitio-' ném dcferre confucuïflê : fci're ïpftim,à mul tis nunc annis inita fuiflê uariaconfîli'a,quô Germanie fualibcrtaseripcreturî neque dubium dlè^quin hoc eoam bellum eo fpelt;flet : ïam uero, h'cet ftudium reti'’ ntndæ Communis libertatis, adhucquidem fèmper in ipfo animad^ uerterint, quanquâm nuper admodum delùaerga ipfbs uolunta R multa pollicitus,nunciarit non fe permiflurum iter externo militi, tarnen ad fè deferri,iam ipfum Sc dediflè iter, SC alimoniam etiâ atep tortnenta fubminiftraflê, hoftium copias in oppida fua recepiflèî idbné dolere fîbi non mediocriter, exiftimare falfîs criminatio-» nibusei perfuafùm eflè, ut ità faciat ; quum autem fuis libellis nuper tditis abundè demonftretur,quàm inique Cxfar agat,ÔC quàm mul tæpadiones turn publicæ turn priuatæ hac una reuiolentur, côfîdc* Rle,tuendæ caufa Iibertatis,ipfum ope confilioque fibi non defutu* Wni, præièrtim, quum eius rei fpem nuper feceritperinternunciut Cæfaris ergo milites èiiiis oppidis Ræno ôf Ingolftadio migrate ’ubeat, aut fibi tan tundem præfîdium ijs locis imponere permittatt det iter tutum per (iios fines atque commeatum,de edque fibi caucat perliteras : Sgt;C licet non denegaturum putent,petere tarnen, ut intra diemquintumrelpondeat ; etenim ii fecusfadat, capiendum fibf ffleconfilium ex tempore, Adièptimum Augufti diem,MechIi* niæ,quodeft Cælàris ditionis oppidum Brabantiæpulcherrimum, puluistormentariusin turri quadam in moenibus diipofitus, à fub *ttinecorreptus Sóincenfus, iplam turrimprimum àfundamentis cucrtit,proxima deinde scdificia, intra Sc extra urbem, ad quingeiv tos amplius paflixs in circuitu inuafit,ex ijs plæraque incendit,pluri* rtia euertiCjdiruit ac difiecit,nonnulla coneuffit ac difrupit, atque ex bis lapides ingentes correptos,plærofquead fexcentos paflus Ion* gêabicdt,atcp itàcomiptistedis ac denudatis,uitreis feneftris per omneis uias coneuffis atep fraéÜs, totä propemodum urbe déforma uit,arbores radicitus cuercit et ambuflït. perierut in ea calamitate ho mines plus minus ducenti,partim incendio abfumpti,partim ruinis ædiHciorû aciapidibus et tegulis obruti, prgter cos,qui grauiter uul nerati morte efFugerant,quorû ingens erat numerus .ex his complu* res biduo ac triduo,nonnulli quatriduo pôft,è cellis fubterraneis,in quas confugerant, pl^ri cp mortui,qui uel fame uel foiritu præclufij

extmdi erant,pars uiiugt;qui pcnu ibi conâito,inuento uitâ tolerauc^ rant,rep€rti atqp extrada (unt, præterea ingens numerus iumentoni atque pecorum cum ftabulis deflagrauit, murus autem, qua parte turn's Reterat,ad ducentos amph'us pafTus dirutus ac (blo fuit ^qua* . tus. Helueti),ad nonum Augufti die,iterumBadcnæcôueniunç èc proteftanrium IcgsLtis, quos rancadeflè iuderant, ut fuprà dixp mus^quarto poft die re(pondent,no quidem omnes,uerum üli, qui funt religiom's pontifîciæ. dolerc fibi plurimum iftud inter ipfbs at* que Cælarem exdtatum bellum, neque eflè, quod pptius ueh'nt aut magis optent quam pacem: idedque nolle prorfus immifcere (ê huic bellojuec in alterutram inclinarc partem,(èd arcere à fuis finibus mi* litem externum,ôd tranfitu prohibere,8^ (uos continere domi,quan tùm quidem poflînt : idebque iam edixifle grauiter, ne quis railitet, (èd ut omnes imperium magiftratus expedent, amp;nbsp;ad patriædefcn* fionem intend (înt : nihilo tarnen (ècius abqfTe multos in milidanJ, quos ipß conduxerint z id fibi efîê permoleftum : itaque rogare, ut amp;nbsp;illos dimittantjamp;S domû redire padantur. Praeter luperiora pro* teftantes hoc edam tune poftulauerant ab illis, ne uem'rentin fedus ill ud Cæfaris atque pontifids,ncue militem ullum eis auxilio mitte* rent,quod pondfex inprimis folidtabat,(èd ut fibi, qui bellum iniu* ftum defendere,amp; ab fe propullàre cogantur,opem ferrent. Et mul ta locuti de pondfîcis iniquitatc, qui nbsp;nbsp;præfidere concilio, amp;nbsp;fimul

iudex efle uelit, illud habeat in loco adiniunam opportuno, per occafionem referunt de nece Ioannis Diazrj,et facinus illud tam hof rendum non modo non uindicari in hune ufcp diem,(êd edam à mul tis ità Iaudari,quafi præmio dignum fit,oftcndunt : cam rem eflè in* dido, quàm non fit ipfîs confultum atque tutum ad ea loca uenire, ubi (ummam rerum obdnent aduerfàri), Ôô in his epifeopus T riden tinus,nuper fâdus cardinalis, ÔC pondfîdnô uno modo deuindus.

Quia proteftantes iam cum omnibus copfjs erantad DanubiS,fi* eut diximuSjC^Gr^qui nondum cflèt inftrudus, Augulfi mêfîs itti' tio,relida Radsbona cum prçfidio,Landishutû pedt,Bauari£ duds oppidum,ad Kàram flumen,etpro mœnibus caftraponit.Donauer da,Saxo,Lantgrauius atque (bdj ,miflîs literis,Âugufti die unded* ma,quo fint in ipfum animo,iuxta belli morem atque legem denun* ciant, ÔC fuperiori, inquiunt,men(è,per epiftolam nos apud te pur* ' gauimus, Carole Cæ(àr,de ijs, quorum inculàmur : ac licet æquum ' crat, utautbellicumapparatumintermitteres, aut (àltê belli caufàm

LIBER XVJI'gt; 1^6 explicarcSjamp;S nobis inuiccm auditis,pro more Irriperi|,prdquc data, fideabs te penufiuràndû,ageres, tarnen, quia nihilo minus pergis, coaAiftimus ÔC ipfi ueni're ad arma,uim illam iniuftatn, tuaque per fonaindignam depellendi caufa: quod enim euangelfj docflrinam fimul Sgt;C Irupcrq Iibcrtatem petas, uarqs tufs aéh'onibus demonilra^ ripoteft. Sds enim ïpfè, cüïufinodi confiliamultis nuncannis,cuni antifhrifto Romano èc cum exten's regibus tradaris, uteos uel tibi coniungereSjUel in nos exdtares, Deinde, non confultdfènatu prin Qpiim^ordinum,induciasfeciftfcumTurca, plané contraprO' miflum. etenim cum auxilia tibi darêt in Galliæ regem,ante annum fccundum,Germania,confirmabas,eo fîniro bellojte ipfum dîècum txcrcitu profeclurum aduerfus Turcâ : led nunc palt;ftus es cum illo,. ninîiriim,uteô commodius, quod conftitüeras,aduer{um nos perlt teres. Et iam in bis Ratisbonæ comitijs,nouum huic rei colore atc^ rpedem induxifti,prolixe multa locutus de tuo erga Germaniam ÔC commune patriam ftudio atque uoluntate, deque contumacia quogt;-. tundam. quodeo uidelicctfaciebas ,utnos, qui religionis nomine côfcederati fumus,alios ab alijs diuelleres.Nara neglcdi â nobis ofFi ci) crimen nullû docere potes,ÔC caufg diffîdês, nô dtafti reos,ut felê Cognitioni fenatus Imperij filierent, imo ,nenominafti quidêillos: atque interim tarnen datis literis ad diuerfos principes atque duita* tjes,callidé fimulabas,quafi non religionis,{ed contumaces quofdam cohercendi caula,benum parares : religionem autem abs te peti, uel cxeofàtisapparet,quôd concilium apud pontificemfolicitafti,in quopræterclientes atque benefidarios illius,nemo locum habet, fueruiitin co confefTu pauci quidâ, aliquantó liberiores in dicendo, fed inuenta ratio fuit, ut ijs reuocatis atque fubmotis alf) fummittex renturnequiores.GuiuimodietiamdécrétaTridentinipatres, ali* quotiamconfcflibus fecerint,notiïeftomnibus:noneft igiturhoç illud conciliû; toties promiiTum in comitqsr^ut ante annù V uorma^ o’ætibi demonftrauimus:Sô quæ tune à nobis dida fuerût,iam repe tita uolumus : quod etiâ tui fit propofiti,cogéré nos, ut conciliû ap* probemus, doccri poteft literis pôtificis nuper mifiîs ad Heluetios, quibusualdc queritur dcmultis per Germaniam, quiconcilq dp gnitateni proijciant, hanc dicit eflê cauiàm, cur armis rem experi^ riuelit: ô^quontam eadem decauia tuquoquebelligerari conftp tdlTeSjperopportunc fibi dicit hoc accidiflê,atcpideô uelle tumfuas tum.ecclefiîcRomanîc uiresomnes atep facultates hucimpendere.

Cómcrgó propoßtum illudtuum, quod alia qiixHta fpecietcgerê uolcbaSjpôtifcx patcfeccrit, quis amplius dubitet, rd/gionem peoï Nos quidem nullius fadli nobis confer) fumus, quod ud publice co gnofei recufemus, ud non poffimus excufare : fed crat tuimunens, exemplo maiorum, fiftere nos lenatui principu, rationes noftras inuicem audire: neque deccbat, ut ad hunc modum nobifcum age/ rcSjUOcares ad comiria, proponeres de republica, cofilium noftrum exquircrcs,atquc interim belli rationes cÔtra nos irures. Quideniffl hoc rei cft,dimilfo Turea, belli furorem omnem in nos conuertere, quafi multo fimus illo deterioresC' atqui confidimus omninófore,ut hoc tarn indignum facinus impediat Deus atque retardet : etenim,fi qua fuit inter tCjFei'dinandum fratrem atque nos ofFenfio ud fimuh tas,ca fuit tota fublata Cadami, Viennsc,Ratisbonæ,Spiræ : pingas ergo licet amp;nbsp;ornes, quantum uoles,hoc tarnen certofeimus,nullam aliam fubciîè caufàm,nifi ut opprclfa uera dodrina, libertatem amit tat Germania.Scnbis tu quidem ad diuerlos,amp;r conaris perfuadere, quah ualde cupias euangdi) dodrinam propagari,fed academif Lo uanienfis dogmata,tuoiudicio confirmata, deinde piorumhominU fupplicia, tuis in ditionibus, Só ifta cum antichrifto Romano Iida cÔfœderatio,demonftrant(àtis atque loquuntur, quid tui fitanimf, niminim hocipfum,utuniuerfum pontificatum récupérés atq? con firmes, extinda uera dodrina,qua fumus Auguftg profeffi. Quod cum ita fit, Sc quia foedus co fecimus,utin hacreligione permanere nobis liceat,amp;r ut cam coniundis animis tueamur,etiamfi quis aliam ofienfionis caufam aduerfus alique ex nobis obducat, ncceflario no/ bis hæc fufeipienda fuit defenfio, quam amp;nbsp;diuinum naturæ quo/ queius nobis concedit atque tribuit.Etquanquam propter hoc tun inftitutum nullotibi fumus aftridi uinculo, nec opus idcirco fuit, ut quid noftræ fit uoluntatis, tibi denunciaremus, tarnen amplioris cautionis loco renunciamus cam tibi, qua deiundi fuimus, fidem SC officium,non quidem ut Impcrij ius atque commoda deminuamus, ueriim ut ea conlerucmus potius« hoc ergo profitemur palam et mo rcfolenni,fic animo parati,ut tuum hocatquefociorumbdlumano bis depcllcre cogitemus. etenim in caula tarn pia, tamc^ honcftanul lum debcmus rcculare pcriculum. Hane cpiftolam per adolefcente quendam nobilcm atque tubicincm,uti fieri folct, ad Cadarem mit/ tunt in caftra prope Landishutum : ille autem non modo non acci/ pitjuerumetiam iubet capitis denunciata plt;xna,ut cam furs référant.

hoc infupcr addit,fi quis in pofterum ab lïlis ad Ce ucmat, fore,ut ïdgt;-CO muneris atque torqius aureijaqueum ab le ferat : deindc,profcri ptioms tabulam,de qua dicfhim eft, illis tradit,ôô grauiflîmis uerbis mandatjUt fuis cam reddant. Prius quàm banc cpiftolam mitterêt, difputatum fuit, quomodô Cæfàr efîèt affandus : ÔC Saxo quidem non ei tribuendum efle Cæftris cognomen, alioqui cum co bellige^ rsiri no hccre: Lantgrauius ucro contra fentiebat:amp; habebant uter^ ejue fui didfi comprobatores : tandem hæc fuit inuenta ratio media, ' ut ilium appellarent uelut eum, qui fêfè pro Cæfâre gerat ♦ Poftea, quo fît eundum,deliberatur : crant qui Landisbutum dicerent, ubi Cefàr erat î cum autem periti regionis doccrent intereflè paludes,ità quidem,utanguftisadmodumuijs,perunumôc alterum fubinde uiilliarefingulis eundumeflêtequitibus, mutato confilio,Ratisbo' gt;nbsp;, namireftatuunt,ubiCæfarSôpræHdium reliquiflêt tormenta: nam caftris ibi dcl^i locum idoneum,et, G Cgfàr obièiGs opem fe fatjdefumma rci polie cum eo dimicari. Promotis ergo caftris,per^ ' gunt,led lente admodû: ÔC lûb illud fere tempus, quod fuit ad idus Augufti, Landisbutum ueniunt Itali feu pontifier) milites, maxima lt;^m C^faris expedatione,qui de Smalcaldicorum progrefîu certior hlftus,dimiins nunci)s,inos, utaccelerarent,bortatus fuerat. Peditu crant millia dccem,equites leuis armaturg,quingcnti. His omnibus copr)s,nepotem fuum ex filio,Odauium Farnefîum, pontifex præ^ fccerat^ eimilitabantmagni nominis duces, Alexander Vitellius, loannes Baptifta Sabellus, Sfortia Palauicinus, Fridcricus SabcL lus,Paulus Vitellius, ïulius Vrfinus, Alexius Lafearis, Hieronyx mus Pilànus,ïoannes Maria Paduanus, Nicolaus Plumbinus,Nix colaus Petilianus. Cum bac manü, Florentiæ dux Colmus Medix cesunà mittebat équités ducentos, Rudolpho Balione,86 Ferrariæ dux Hercules,centum, Alfonlb fratre notho,duâ:ore,Odauio pon tifex fratrem adiunxerat cardinalem Farnefium Alexandrum,uelut infpedorem conlîliorumCælàris,ôlt;rimpullbrem atqueflabellum etiam, Dilcedens ex Italia Farnefius, dixilîê fertur,fè tantam elîè dax turum ftragem per Germaniam,utin Lutberanorum cruore uel na tarepolfitipfiusequus. Nonmultopoft,adueneruntetiamHilpa ni,quos ab Inlub ria Neapoli Cglàr euocauerat,circiter millialêx, ucterani omnes.His prgerant Pbilippus Lanoius,princeps Sulmox ncnfis,Aluarus Sandæus, Alfonfus Viues, lacobus Arzius, Cælàx riserat legatus Ferdinandus Toletanus,dux Albæ : poft bunc progt; .... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FF

ximiim locum habebat loannes Baptifta Caftaldus, Càrdinali Au?‘ guftano dcmandata fuit anno næ pracfedfura, Mill tabant eriam Cæ fan Maximi'Iianus Auldn’acus,Emanuel Philibertus, Sabaudigdu* cis filius, Erkus dux Brun(ukenfis,amp;S Henrici captiui filius Philip-' pus, Georgius dux Megdburgius, Georgius dux Brunfuiceniis, Henrici frater, uir ordinis ecclefiaftici, Fridericus Furftembergius, Renardus Solmenfis ÔC alij complures. Inproteftantium caftris erant loannesErneftus,eledorisSaxoniæfrater,loannes Friderp cus,eledoris filius, Philippus dux Brunfuicenfis cum quatuor figt; -Irjs,Ernefto, Alberto,Ioanne, Vuolfgango, Francifeus dux Lune/ burgenfis, Vuolfgangus princeps Anhaldius: Chriftophorus Heri nebergius,Geórgius Vuirtcbergicus, Albertus Mansfeldius cum duobus filqs ïoâne Sgt;C VoIrato,Ludoukus Oetingenfis cui filio, eiuf dem nominis,Gulielmus Furftembergius, Chriftophorus Oldeiv ' bur2ius,Hubertus Bkhlin2us,Hedeccus, Comités omnes: Recro' dus, Rifebergius,itcm Heluetiorum odo figna, nbsp;nbsp;Cum igittir om*

nes iam coueniflent copiæ,præter^ cæ,quas ab inferiori Germania Burenfis ducebat:CçIàr,illinc profedus,Ratisbonâ petit, co cogni/ to,ftatim oborta fuit iufpitio n5nullis,quafi in Milhia atlt;^ Saxonüï cogitaret: cofedis ergo pôtibus,in altera Danubrjripam Smalcaldi corn tranfportaturexercitus. progrefli'saliquantulumuerfus Nor gouia,nuncius adfertur,Ratisbona Cj (are contendere Ingolftadiuî ibi couerfa ratione,per loca iàlebrolà amp;nbsp;a(pera,Danubiu repçtut,ne Nuburgû, quod efl (upra Ingolftadiu tribus milliaribus,8c Dona/ uerdam Cælaroccuparet,incp Virtembergicuagrumiterhaberet expeditu. Vbi Naftefelfum ucnifient,Lantgrauius poftridie no ma gno cu comitatu progreditur,ut Ingolftadiu contcmplaretur,igna/ rus ibi CpGris efle copias: nâ de pauas tantum Hifpanis ibiprgfidia/ rijs acceperatjcófcp uolebat ad pugnam proledare : fed dum pergit; Sulmoncnfis principis équités aliquotprodeunt :impctu Fado, deß derati finit utrincp nÖnulli,uulnerati uero plures: è captiuis cognitu cftjCcfârê co die caftra faduruefie ad Ingolftadiu, Lantgrauij faefiu hoceledorSaxonigmolefte grauitcrlt;^tulit,etfiquideiufmodipoft hac ipfo faciat incöfulto,di(cefluru le profitetur, Copijs deinde pro' dudis omnibus in acie inftrudis, quafipr^io dimicandueflet,in caftra milite reducunt.Node (equenti,per prima quiete,in Hedecci caftra,qui Saxoni fueratattributus,irruunt HiFpani,et pedites ad ce tum interficiunt; ex ipfis quo^ nonulli defideraw font, itac^ magna

fuit ia omnibus caftris excitata turba, quæ tcnebris ctiam augebagt; tur. Poftridie,qui uigcfimus nonus erat Augufti dies,aliquotemit* tuntur centuriones atque duces, qui fitum caftrorum hoftilium cogt;' gnofcat. In hos eruptionem ex improuiio faciunt équités Itali : cun* que multi cecidiflent utrincp dUbnulla re perfeóia, redeunt in caftra, Lantgrauius igitur altera luce,paucis aliquot comitatus,ex omni nu n^ero deletflis ut aliquid certi cognofceret, exit, 8c uado reperto, quod nullum eflêdixerant ante iplumemifli fpeculatores équités, nditad Saxoncm, ÔC equitatum traduci poflê renunciat, Pridie ca^ bndarum igitur Septembris, prima lucepergendum, occupant lt;lum locum editiorem, ubi fpecula fuit Ingolftadiorum aliquando, Slt;^tormcntis agendum eflèplacuit,fiforte Cæfàr ad prælium elici polTet. Multi iam node,Saxo, per interuallu, bis Lantgrauio nun* dat,abqflè Cæiàrem, fumare caftra : lèd ille, cilm fidem ei rumori ' non haberet,quinque cohortes equitum fuoru emittit,du(flore Gu* lidmo Schachto,qui uadum occupent,amp; traducendis tormentisat* quepeditatui pontes efficiant : aliquanto póft, ipiè cum reliquis co* Pqsomnibus atque tormentis magna celeritatefèquitur » Vbi uen* tuiTieftadflumen, Schachtus einunciat,Cæfarem non iècommo* uiftè loco : cdm id ad Saxonem deferri curaflèt, progreflus, collem ’^lüm, de quo dicftum eft, occupât, tormentorum ibi partem col* ^otat : copias etiam ad læuam at^p dexteram diftribuit: idem deinde Saxo facit,ubi cum fuis eó ueniflèt,

B MAXIMILIANO BVRENSI DICTVM EST AN« tea : is omni confeâro exercitu, qui erant,equitum, ad quatuor, peditum ad decern millia, Sf in his ali* quot Hiipanorum atque Italorum cohortes, qui Britanniæ régi contra Galium militauerant, Augu fto menie progreflus è Belgio, fupra infra Mo*

guntiam,ó^ ubicunque nauium eflètfacultas, Rhenum tranfmittit, licetadalteram ripam effent à Smalcaldicis copia: dilpofltæ, Chri* FF i)

Aophoro Oldeburgo amp;nbsp;Rifebergodudoribus,quitranfîtuiîfofi prohibèrent. Archîepifcopus Moguntinus non minimum hucat* tulißc momentum putatur. Vbi iam Smakaldiconi exera'tus om* Ill's côüeniflêteo,qucm diximus,loco,coeptum eft omnibus tormen tis in caftra Cæfàris fulmi'nari, ÔC uehementiflîmè qui'dem. Ibi turn LantgrauiuSjConuocatisadSaxonêbeniconfih'arfjs atfp ducibus, quôd ß penes me fblum, mquit, eflêt admimftrano, Hcut tune erat, quando Vuirtembergicûreftituf, duabuscquidêcum legionibu« boftemadonri primo uclim, ÔC foflôribus addült;ftis,munit]ones il/ lorû difturbarem nbsp;nbsp;fummis deinde copqs impreflïonem faccrem.

Variantibus ibi ièntentijs,aîm alij difluaderêt,ut rem fummi difcrp minis : aîij nÔ improbarent quidê,modô ut ab Ingolftadijs,qui tor/ mentis abundabant, nihil periculi fi'tmetuendum ÔC/rquitatus etia adhibeatur llatim initio pugnseznihil acfhim fuit. Qiiod quidem i« reprehenditur à multis,Uthicerror,Sif iplorû calamiratis,etuidorif Cæfaris initium a’tque caulâfuifïêputetur. Nam fîCequitaiu longe fuperabant,amp;: humili tantum foflà,Cçfàris turn erant munira eaftra; ciim autê eius diei fulmen Sc impetû Cæfar fuftinuiiTetjnode fequen ti eaftra fie e5muniuit,ut maiori deinde fiducia rem agerct^ac tempe ftatem omnê multô commôdius ferrèt. ïneredibilem uero Cplâris aiunt fuifle fortitudinem in hoc tahto dilcrimine, quum non mode» timoris nullam daret fignifîcationê, fèd fuis etiam animum adderer, eandêfubircparatus,quamilli,fortunam . Qiiomodô C^'far,per fuûin Burgundia quæftorê (ôlicitaritHeluetios, libro fuperiori^li/ ximusiad ea poftulata relponium fuit in eo cÔuentu,qucm Augufto mcnlè Badeng fuifle docuimus. nÔ le difeefluros ab eo f(rdere,quod fît ipfis eu Auftriaca 80 Burgundica domo : deinde, qui fint ex ipfis iam in militiâ profe(fti,reuocare,ac nifi pareant,uelle muldare pro eo ac decet. Hune ad modu reljionderunt nouem pagi, qui pontifieiaî funtjUti diximus,religionis : Tigurini uero amp;nbsp;Bernâtes Bafilien* fes nbsp;nbsp;Schafufiani,quia literæ Cælàris atep pontifîcis non eandé belli

caulàm referant,deinde,quia CæGris atq? pontifîeis côfœderationis exemplu,ipfis à legato pôtificis exhibitû,clarè dicat, religionis pro* teftantium extirpandæ eaulà bellum füfceptû eflejegato Caefaris dû cebantjUelle le deliberare quid relpÔdeant,amp; expedare,donec à Cx fare fiant certiores,an religionem ipfis integram et làluam permittàt.

Hoc ubi Cæfar aceepit, Augufti die uigefimo (èptimo datliteras ad 6os,è caftris ante Ingolftadium. quôd nonidem cum alffs refpou

derint, no uidere fè caufàm,86 aduerGrionim doUs hoe eflè criftimare : nam audfre fè,quemadmodum in fuperiori coucntu Bsfc denæ conati fint ipfis perfuadere, quafi non muldandi caufa princf' pcs rebelleSjUerum aduerfiis aliquot ciuitates bellum hocfulceptuni fitjQuo fcilicetopepontifîciSjCuangelq docfirina fimul ÔC Germanise Hbcrtas opprimantur : audire etiâ,quomodô iblidtauerint ipfós,n5 fclum de auxilqs contra lè,uerumetiam de flt;xderc,cuius Sé fpem efiè fedbm intelligatjêó fore, ut éis in proximo conuentu plane refpon* deatur : iam uerô,quæ fit caufa belli,quonia hoc fuis è literis, Sc pri^ uatim ad eos fcriptis,8f palam editis intellexcrint,non efïè quod hic répétât : quod enim religionis nomine moleftiam ulli fecerit, autre^ bdlionis caufam dederit, non pofle doceri: fed ftatim ab inido, quit MupararetjamanteregifTe atep benigne cumplçnTq?, magisetiî, uel fua perfônam, uel illorum condirionê atq^gradû deccret: ’^eceflè,quôd rebeîlionêfuampurgent,eô quod pontifex opem fibi ^erat:etem'm nô ïtalig modô,fèd Germanig quoep principes aliquot,' ^ex nobilitatecomplureSjhoneftiflîmis familqs procreatos,et quigt;‘

in fjs nonnullos,Âuguftanæ côfeffioni coniundos, auxilia fibi' uitâ atép fànguinê in hoc bellum impéndere: quôd certè miz-dme fint faduri,fi quidê res ad hune modû h aberet,ut fèdidofi falfd dæât: quod autê illi fèmper eofpedarint, ut religionis obduôtafpe-' de,fup remuin magiftratû conuellâtjSc opprefïà religio ne ac liberté Germanise réliquos ordines in feruitutê redigât,id pîurimis ipfô* rum adionibus ità iam eflê not5,ut ampliori demôftratione nihil fit ôpus : nimiriim,fub dulci nomirte religionis, in fuû fœdus pellexiflc potiflimas Germaniæ ciuitates, Sé earum coprjs atep facultatibus in^ ftrudos,aliorum occupaflê ditiOnes atep bona: quomodô etiâ nunc grafientur,^: alienæ dirionis homines in fuas partes cogant,ô^ mul* tos in fua religione impediant, Sé ad aliud uitægenus cogant,in car* cerem etiâ Sé uincula conijciant, Sé grauifiimê cominentur, Sé tem* pbdifpolient,rem ipfam loqui: hancuidelicetefîc caufàm,curiplbâ defùedére lolicitcnt,uthac ratione amplifîcati,cômodius, quodani* niodeftinatum habent,perficiant : non autiê dubitare fè, quin Sé hgc ipfiuideànt,ÔC quid commodi uel incomodi fit ab illorum expeétaii dum focictatc,fàtis intelligant : quod cûm ità nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quo nia de fua uq

Iutltate,déep belli caufis compertu habcant,confiderc fè,futurum,uc amp;nbsp;fœdus illorum répudient, Sé militem domi condneant,amp;r cos,qui ' iam in militiam abierunt, denundata poeiia domum reuocent, amp;nbsp;in

‘i- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FF lij.

antfqua fcedera nihil committant, fed reliquorum cxempîojpaccm amicitiam colant : hocôd adipforum pertincre Iaudê,amp;: fibiquo* que futurum eife pergratum, • Ad cas litcras illi codcm ferè modo, utfuprà legato refjaondifle diximus, refcribunt, amp;nbsp;utintcrpofitam moram boni confulat,orant : et quia neque religionem ncquepatrig hbertatem hoc bell o peti confîrmct,fè quoque dicunt inuiccm faéhi ros quod fc deceat : etcnim,fi qui fuis è finibus in militiam abicrunt, id nullo fuo permiiîu faélum, fed clanculum illos eflcprofedos, ut antea non ièmel : fuæ autem cfîê coniuetudinis,non quidcm illos rc' uocare,qui iê nefcicntibus inuitis abicrunt,fèd,ubi domum reuet terint,mul (Stare. Sicut Heluctios,ità quo^p Bohemos Lantgrauius atqueSaxofolicitabant: hiuercS fie reipcndebant, ut facile apparc* retjipforum animos eflê iam criminatione Ferdinand! regis præoe* cupatos, Id quum ex eorum literis illi cognouiflênt,fub exitum Au gufti reicribuntjamp;f religionem hoc bello peti demonftrantjamp;T libel* los ab ie nuper editos ea de rCjmittuntjamp;Sne quid hoftile contrafèfa ciant petuntjÂ^ quid fit ipforum uoluntatis, nunciari fibiflagitant. Sub idem ctiam tempus edunt fcriptum, à fide dignis ad fe de^ ferri dicunt, pontificem, antichriftum Romanum, organum fiitha* næjhuiusauthorem belli,quifufgt;erioribus aliquotannis, per ineen* diarios conducStos igni Saxoniam orauiterafflixerit, nuncemififlê ueneficos,qui puteos ÓC aquas ftagnantes eorrumpant,utquodfer* ro fupererit êc armis,hoc ifli ueneno perdant. ItaC^ monentin uni* uerfum omneis,pr^ferum fuæ ditionis homines,dent opera, utemif farfjillicomprehcndantur, amp;:fubiedi tormentis, quum defcclere conftabit, peenam luant. Aliquot deinde pcift diebus,eledoris fili* uSjloannes Gulielmus, euulgatis literis, monetfuos,utfibidiligcn* ter caueant. nuper enim non procul à Vinaria, oppido Turingiaf, comprehenfum effe quendam ex fuipiuone, Italum, quifibiS^non* nullis alijsRomædatameilèpecuniam fateatur nomine pontificis, ut incendijs atque ueneno,quantum omninó poflênt,per Germania damni darent. De proicriptione,amp;r quomodó Cæiâr eius fontiu lam fiue tabulas ad Saxonem atque Lantgrauium miiêrit, fupra di* ximus : hanc igitur ut acceperunt, e caftris ad Ingolftadium,altera die Sepiembris, honoris amp;nbsp;exiftimationis tuendæ cauiàrefjjondêt, edi LO icripto ualdeprolixo. Qiiôd fuumilleftudium atque uolun* tatein erga Germaniam tantôperecommendet,fimulatumeiîc:nani inde ab inito magiftratu iêmper eô Ipedaiîê, quomodó illam infer*

’JJtutcinadducèret : hancnnninimcflccauGm^curf-TifpaniacæfC' rcJilt;flis proin'ncïjs,in Germania fcpe redierit,tantofcpfumptus f^cerit: eJufdem eflegeneris,quod dereligione dicat: hoe enim fem per cius fuiïïè coQlij, ut nacflus occaGonê temporis, puram doótrina opprimcrenquoties enim,inquiunt,pacenobisatcprel/gionidedir, ^ocaftiitc fecit,(bliim ad ternpus,donee in publicos ufus acqgt; necelïi ötes Impcrrj, pecuniaeflêt à nobis contributa : póft,ih dubiuatque ^ucftionê décréta fada uocauit,amp;f in fuijjeniô rem tenüit,ut interim eum Galliæ rege,pacem,cum T urea ueró faceret inducias,Ôlt;f fpecu' lati tempus idoneû,iplè atque pontifex,Tridentinum illud conciliü indicerent,ac fœdus mirent. Eius autê rei quædam adferemus docu •iienta.Ratisbonæ ante annum quintû,de religione ftatuit:amp; qüuni nobis decretiï illud in pl^rifep no probaretur,mentem fuam déclara^ nitamplius,côcepta formula, qua nobis rede cauebat : cam póft in Eteris comités ipfîus legati Ferdinandus rex confirmarunt : led

annum fecundu, in conuentu SpirenG, ciim eius rei mentio fiegt; ’’et,no fibi uenire in mente aiebat eius declarationis.In fuperioris aiv nieSuentu Vuormacif, Hildeflêmenfîs cpilcopus, palam in côieftù principum,pontificijs ilium promififle dicebac,decret5 Spirenle no ^abiturum elîèlocû à bello Gallico. Paucos ante menfes, quum Ra-nsbonam iretad comitia, Granuellanus mihi dicebat, inquit Lant^ grauius,prçiènte Palatino,meîfcp confiliarrjs et legato Vuirtember gico, decretû illud Spirenle, tempori fuifle accommodatum : nu ne nero,Cçlàréillud ad reliquos ordines no pofletueri. Anteannunï fextum,in conuentu Haganoæ, Ferdinandus rex, quum ad pontifia dos ordines mandata fua referret,nulla dicebat nobis eftè décréta lêr uanda : nam ilia metu belli Turcici fuifle fada, quum noftris eflêi opus auxilijs.QiiidC pulchra ne uidetur hçc elle caufa circumuenieri di nos atep fociosCfatcn tur ipfi tech nam, qua pecunia à nobis emungt;' xerunt. planû igitureft,quód et religionisexcidiûfemper fit moli' tus,ut quidêfœdus nuper initû demonftrat,8lt; quod tempus folùm ad eâ remopportunûcaptauit. Vt autê legitime res agi uideretur, femper à nobis côtendit, ut concilio nos pontificio fummitteremust idueró cur nobis facere no elTetintcgrUjfatis abuilde fcriptis inluce emifliSjdemonftrauimus, Fuitautem eius propofiti,décrétaconcili) cueri exequi, ad earncp rem perfîciendâ,multô ante principes ali* quot exteros Iblicitauit : led quum metus effet,ne hac ratione aduer»’ fum fe concitaret omneis religioni coniundos, alia obduxit caufam,^

Sgt;C rebdlionem firixit,utfodos diueiïeret,Só præcipuifi op'prefiîs,ît* liquos deinde cogcret imperata fecere. Et quanquam iplè atque fra ter hoc frium tarn uafrum 8c infidiofum confilium magno ftudio te-' gere cogitabant, fîngulari tarnen Dei beneficio fadhim eft,ut indies magis atque magis patefieret. nam èc belli caufam foederis exem. . plum pontifex iplê per legatum Heluetijs expoluit, ex quo perfpi' cuum eft,non fibi tantum,frd ÔC omnibus,qui dodrinam hanepro* fitentur,imminere difcrimen,Sc hoc agi, ut pontificatus omnino rC' • ftituatur.Iudicentigitur omnes,quam pulchre fitaduab illis,quaii donuperinconuentu Ratisbonæconatiluntperfuadere, quando cÔfirmarunt,adcomponendamrcligioné uelle fe legitimisSCtran'' quillis utiremedijs, Nuper aicLantgrauius,Spiræmihi dicebat ipfo,nullum fibi efle foedus cum pontifice : dicebat idem Granuella^ nus : hie eft fcilicet ille paternus animus, hoc ftudium illuddC amor pads, de quo toties 8gt;C tammulta prædicant » Ecquis unquam eiuf modi quid audiuit, uelle perfuadere principibus diuerfum ab co, quod iam olim in animo defixum fuit 7 QuidCælàri debeantprin/ cipes, quid inuicem ipfo præftare debeat, abunde nobis confiât : ut nos illi,fie ipfo uiciflim nobis eft obligatus : quod autem indida cau fanosproforibicamp;’pofleflionibus omnibus deqcereconatur, in co ‘ iuris uinculu difloluit, quo client! fru beneficiario deuindus eft in' liicem patronus. lam, quod rebellionem nobis obijeit, nihil eft, feit ipfo, nobis iniuriam fieri. nam mihi nuper,inquit Lantgrauius, hoc nomine gratias egit Spiræ,quôd ad componendam religionem nihil diligentiæpræterijflem. Quod aute parafle bellum,amp; pecunia quofdam ordines muldaifo me dicit,non diffi'teor cquidem,0^ caU' fæ fuerunt graues ,cur apparatum facerem : fod publice conftat,Lu' douici Palatini principis ÔC Richardi T reuirenfis intercefiione rem omnemfuilfoconlbpitam: ipfo quoq^ datisliteris,etfi fadumhoe indigné tuliffot, umen, quod arma depofuiffom, nihil amplius defi-' derate fo nunciabat : deinde, quum annis abhinc foxdecim Augufta ueniffotjSc hoc nomine me compellaret,equidem,Ferdinando rege, Friderico Palatino, nonullis alqs prefentibus, itâ me purgabam, ut ei fatisfieret ♦ no eft igitur, quod exeo caufam aliquam aflumatad hoc bellum. Quod Vlricho Vuirtembergico principi meam ope* ram prxftiti,eo nomine,quum Saxo niæ dux Georgiusæ Mogun' tinus intercédèrent, reconciliatus fui per tranfadionem, quam ipfo ratam hab uit:amp; poftea Ratisbonc,quicquid elfot offenfionis,intetgt;

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pofîfîl

pofïtafide Sfcautionc fultuh't totum abolcuit. Nunc etfäm dè bello Brunfiaccnfi ïoquitur : eius ueró cauamp;m editofcripto demon ftrauimuSjSc ante biennm,in frequentiflîmo Imperi) confêflu, præ^ f^nte ipfbjCopiofius expIicauimus.Refpondi't tune quidê Henricus, üerûm noftràs réfutationes audire Cæîàr reeußbat, cur autem ncHi

rem omnem cognouit^Sc dc conniio reh'quorSprincipum in* ^0 ftatuitC nimiriim, quia in bellum Gallicu atep Turcicü auxilia pe ï^batjConfuItó rem fupprcffi't,amp; fequeftrum introduxit, in eó^ üli Vuormaciæ fumus aflenß,tametli no teneremur,Só utrincp placuit, Wcaptam prouinciaFridericus Palatinus eius patruelis loannes Simmerius tenerent Sc adminiftrarent,donec dc cauß legitime pro^ ’lunciatum eilet.Eo fa(fl:o,nobis confirmabat,foré,ut Brunfùiceniïs aiîentiretur,ad eumqp miiïîs literis,grauiter mandabat,uri pa^ fftet î ille uerô contemptisijsmandatis bellum in nos excitauit, in ^oque captus eft,ut ex meo amp;nbsp;Mauricij feripto confiât Hoc igitur ßbello nihil egimus inofnciofe,nihii aduerfum legeSjÔC ad æquum ïudicium prouocamus.Verdmex hocipio,quæfit eius inreligionê iioluntasjuideri potefi. nam licet illius mandata contempßrit Hen* ficus aùdaciiïîmc,quanquam,cùm de fiquefiratione nunciaretur ei,' gfauiflîmis uerbis ipfum atep côtumelqs afFecitjtamen,quôd nofirg fdigionis eilet acerrimus oior, impunè omnia feCit ♦ Quôd à nobis ^tquofdam elfe pcrdult;flos in i^ïfira ditionemdongè ficus habet,et* iamantè nonfimeladeareipondimus .hocatitêdeipib uerèdicipo fcft,qui nonnullas Imperq prouirteias 5^ epifiopatus iniuam ditio^ uemredegitjScfubhuius belli tempus nobiliucóflucntuspailïm ha’ buit, ut 11 los in nofira perniciem ad fi traducerct. hoe quidem fate^ uiur, nos in fidem noftram atep clkntelam recepiifi nonnullos,ut iï propter euangelrj doétrina periclitarentur,illos tueremur: id autem' ofRoj nofiri eifi putamus : nanl fubuenire Deus iubetaffliÄis, de^ ftnfione autê,multis nunc annïs, amp;nbsp;hoe tempore potiilimum nulli uiagis opus habérit,quam hi/qui pro Lutherànis habentur : in cæte ris ante rebus,extra religionê pofitis, hulliïeis patrociniu dedimus, imo fumus hortati fifnper,'utius fuu magifiratui tribuant. Obijcit nobis etiâ,quafî dehortati iimiÉ ah*os,ne ad comitia uenirêt: idautc* ualde eft abfurdu ; etenirti, quum nuper ad calendas Aprilis nofiri ‘ legari VuormaciaceSueniifint^ 8ó ipiê Ratisbônâ[peteret,iuiîîmus, ut rebus omnibus omiilïs,adeum conuentueripfi proficifcerentur;, ad reliquos omneii Imperij cönuehtus aüt fpfi lienimus, aut fimper

ïegaiós có noftfos mifîmus ♦ Dc Camera quod didt 8^ pcrtiirEatd iudicio^iam ante fæpc refiitatum cft. Mentionem quolt;:p facit eihni' d magiftratuSjUtoftcndat non licere fibi refifti. atqui,non ofFicium modo noftrum fedmus uerdm amplius coa, quam uel oportebat, iigl maiores noftri faccre confueuerunt,ei præftiumus,nÔ fine maxi* mo noJHo difpendio: quam nuUa habeat querimoniæ caufam,ex co uidereh'cet quod dicemus. Quïdâ Galliac regis Icgatus nuperad CÛ miffus, per occafi'onê inddit in huius belli mentionê : ah permax gnucfièquodmoliatur: cogitetfecumipfc,quanta fit Germani^ po tenuXamp; quanti res periculi: quo d fi unus alter forte deliquerint, iniri poflêrationc,quomodó finebellores coponatur, Adeafertur illereipondifle .nihil opus cflecÓpofitione: uelleièdomare German niain^aut defortunisomnibus periditari : nam illiusuires no pofle iam eflê tantas, ut fibi magnopere fint extimefeendæ : iam enim am* pliusannosuiginti fundamenta fêiecifièhuic rei ï læpeillos auxilia fibi tulific,multis bellis,nupcretiam conêi rcgem ipfum : feciflê ma* ximos fumptus in crebris comitfjs : mill turn etia manus arq? robur ainififlê diuerfis bellis : hf c quidem eo fe fedflê,ut uiribus Germa nia delbtueretur:hoc igitur elle peridoneu rei ^erend^ tem pus. Qui hune dus (èrmonê ex ore Icgati accepit, uir honeftus ac fide dignus, nobis rccitauit. cur ergo belli caufam in nos deriuat, qufi illud tani

5 longo ante tempore fit molitus Ç quandonosamp;Spriuatiuiximus,0^ eramus adhuc in religionis pontifidæ (èntina demerfi Qiiod fi pa* clis ftetifiet atcp decrctis, nos eti5 noftru eramus ofFidu faduri : fed quoniam ea uiolauit,dc uero prardpua Deo debetur obedientia,fibi -culpam efie tribuat *E-tcnim quiareligioni moliturexitiuatep liber* tati,cau6mpr2cbet,cur ipfum oppugnemusbonacofdentia. Cum ciumineucafumres deuenit,licet refiftcrc,ficutamp; iacris nbsp;propha*

ms hiftorfjs demonftrari poteft. nam iniufta uis minime Deû habet authorê,ncG alia ratione fumus ci deuindi,quàm fi conditiones,qui* bus cft creatus Cç(àr,implcat.Priuatim (è tranfegiiTe nobiieum fate* tur.'id nobis eft auditu fane pergratû:cur igitur ob cas caufâsjde qui bus bona fide femel tranfadu cft,bell5 exufeitat nam rebelh'one ul lam nos fccifie, uel ante, uel poft eas tranfadioncs,doceri no poteft. fed ita res habet. Ante annos x x v decrctS Vuormaciæ fedt,ÔÔ edi* dum promulgauitaducrfus Lutherum et eins dodrinæfèdatores,’ grauiflimaifqp peenas coftituit : edidü aute illud hoc nimirdm bello iam exequi cogitat. Sceptru illius atlt;^ diadema nun^ appetiuimust facul*

LI 3 ER. XV III 302 ’ « .**♦ fàciiltatibus enim noflnscontent/ fuinus, Dcumqucprecamur, utj pic nobis cas confèruarc liccat, Si uerum eft quod dieft, cur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ticsauxiliadedimus,etiamnuper ante annumfecundum,aduerfus Galh'æ regem C cuius quidcmbenefîcrjacmeriticaufâdeponerc de* lgt;cbat quicquid erat offcniïonis,etiamfî nulla fuiflet ante fada tranf* at^io. Intemperanter in eum nihil unquam diximus, imo, propter opinionemuirtutisualdeièmperprædicauimus. Libelli FamoiiSf pid:uræinipfuni contumeliofæ, nullæfuntà noftris theoîogis aut slijs ctiam editæ : imo theologi noftri ac uiri dodi femper ilium ma* g’üslaudibusccIebraruntjamp;Tproconcionepopulum hortati iiint, titidcni facerent,ac Deum pro falute ipfius dcprCcarentur. ediderut forte quædam in pontificatum : id uero cur illis inhiberemus, caufa ’lullafuit. Quam petulanterautem Sgt;C ignominiofe nos, noftrofque focios ÓC theologos inledati (int Cochlæus, Hadamarus,Carmelita ColonienGsjCtiam tunc,quum Ratisbonædiflidrj componendicau* faconuentum eflêt,Iàtis eft apertum.Confpirationes ÔC conuenticu* h nobis obqcit,in edque permagnam facitiniuria, utin cæteris om* nibiis. nati enim fumus Sc editi (anguine Germano, remotiS^ alieni plurimtim ab eiufmodi technis,cuiufmodiplurimisabhincannisin nosfabricatæ nuncprimiimièlè produnt. utautem nos contrauim iniidam tueamur,fœdus iniuimus,nequediffitemur,ideß fecimus, niunicndi (bliim noftri, non autem cuiufquam offendendi caula, ÔC lt;luainobrem fecerimus, iam altero feripto demonftrauimus. Etan* tc annum quintum,in comitio Ratisbonæ,quandô cum Cæiàre,in* quit Lantgrauius,tran(ègi,Granuellanus mihi medque tum Canceï brio conHrmabat,ilium eo foedere minime ofFendi, imo pofle Ferre, utquàmplurimos in noftram parte traduceremus. Pofthæc,ob(cu* fis uerbis aliq uid dicit,qua(i Turca fit per nos in Germaniam exdta tus: hoc autem ipFare cofutaripoteft ♦ nam auxilia femper dedi* mus in bellum Turcicu,amplius etiam quam noftri maiores,amp; de# dinius,quum id minime teneremurFacere,propter no impletas cont ditiones, amp;nbsp;quum alq nonnulli,qui darepromiftrant, nihil præfta* rent : fed iam pridem auditu eft, quomodo ipfe Ôô Frater hoc egerint apudTurcam,ut impetu Fado nos tantumatquefocios opprime* ret, Decreto publico nuper data funt ei cotra Galliæ regem auxilia; promifit tunc, co finito bello,fe mox iturum in Turcam : Fecit dein* depacem cum hofte,nô confultis ijs, quorum pecuniabellum gefle* rat,et ecce nunc omnem impetum in nos conuerdt.Eft ne pulchrum

fpc(flaculum,cx Auftria fubuchi tormcntainliocbenuni,atqucintè nm ab bofte rruculentiïîîmo uidnarn Pannoniam deuaftari Quæ nobis impingit crimina,feditiones,c5iurationes,l^(æmaieftatis,nul ia{unt,neeeftaliabelb'cauG,quàmea,dequaiam HrpcdiximusAit fe plura nobi's eflê largitum, quàm fè deceat,Sôad multa conniuiflê, non fînecôfcientiæam'mique dolore : fimulatum etiam hoc eft. iam' pridem enùn concupiuit, fed temponbus impeditus non potuiïno bis inferrebellum,6ô huculque neceflàrio diftulit,donec Cliuenlêni principem Gallig regem nbsp;Turcâ haberet p acatos ♦ Quid emm

dus fuerit uol untatis, déclarât grauiftîma ilia, per ipfius prouinci'as, piorum amp;innocentum bominum füpplida, Quod etiamantehaC nobifcum tranfêgit, nunc pri'mùm uidemus eo fuiftè facîum, ut in-' tereareliquis negocqs expeditus, unum hoc bellum adminiftraret, de quo fulpicari profelt;fl6 nihil equidem potui,inquit Lantgrauius, propter fummâillam,qua Spiræ nuper ufus eft in me, bencuolenna

humanitate. quo quidem tempore Nauius hoc ctiam apud Can cellanum meûegit, ut colloquium iftiid hlentio tegeretur. Scopus autcillius criminationis biceiij utCocios à nobis difiungat, itaq; rannidêôt:^ rapinam et ordinis politici conturbationê nobis obijcit, fed immcrito , nam in rapinas latrocinia noftris in hmbus sccrb^ uindicamus^amp;^bocnominenoparum odij nobis conflauimus .At-quijuefarioj Si: poft natos homines in au di to latrocinio iublatus eft nupercmedioSctrucidatus uirinnoccntiftimus,IoannesDiaziust coprebenfus fraterparricida accufatus t principes obteftatifunt^ ut ràm immane fcelus uindicaretur ; quid ante coniecutu ht, res ipft loquitur, OiFenhonuatep turbaru cauiam in nos transfert,ied ipiius ediéiûillud Vuormacieniemotusomneisexcitauit. nam iæpeac ue bementerànobis folicitatus, nunquam illud antiquare uoluit, ei^ canlt;^ Hrmamento remperineubueruntaduerrari),8ó inprimis Hen' ncus Bruniùiceniîs,qui fœdus inijtcû nonnullis, anteconuentu A« guiianum:cuius quide conuentusqui fuerit cxitus,quale decretunr, publice noth eii, ilia iànè uerborûatrocitas tue pronunciata, caufant nobis deditineundæ poftea focietatis atq^ fccderisbodierni. PaiTim in omnibus comitijs moleiii nobis fueruntp5tihcij,Si: ad deleftûci' borum atep ferias ab ipiis excogitatas cogere nos uoluerunt. Augu^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

iifeciâ C^fari permiûmus,cûm ample polliceretur,ut populi doâo nbsp;nbsp;nbsp;1

res côfbtueret: led notum eft, quàm im pios Si imperitos homines ei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

cxcomftijs domum redire cogitât, ut id pace CæGris eiiicesit: meus autem parens, inquit. Saxo, quum eflêt Auguftæ, dimiflîonem ab ’llo impetrare no potuit,8ô non femel per indiciûaccepit,forè,iî pa* tatet abitionem, ut retineretur inuitus. Et quan^ præclarè meritus deillo patruus meusFridericus,tamen parenti meo,quoad uixir^ principatus infigniacôferre recuiàuit, edicfli loldm Vuormacieniis religionis cauiâ î deinde,cum cçteris principibus traftauit Augu ftæconfiliadefubftituendo frätre Ferdinando in Imperium, pâtre meo fummoto prorfus ab ea deliberatione, quod iànè falt;fHi,quia ue heinenter erat indignum,amp;' ad fummâ familiæ noftrg ipetflabat iniu tiam,minime potuit à nobis diflîmularï.Et quanquam iuftis de eau ßsiiitegru nobis crat,abefîè deinceps à publicis conuentibus,prgfer timinis,inquibus Ferdinanduspro Romanorûrege lèiègerebat, tamen, ne reipublicæ defuifle uideremur, autfemper ipfi uenimus, autlegatos eo mifîmus, Qiiûergo de belli caulàcÔftet,obteftamur ómneis, ne diuerfæ narration! fidêhabeant,amp; communem patriain ünà nobifeum defendant. de populo quidêSc benefîciarijs noftris, quibus ille fidé,qua nobis tenentur,remittit,no dubitamus, quin of ficium fuu nobis illi prgftabunt. nbsp;nbsp;Dimiiîà pugnandi occafione ad

IngolftadiUjlicut dixi,per triduu adhuc ibi commorati Smalcaldici, cnni Qlar interea fefe diligerer uallis ati^ foflis munijfïêt,quarto Sc ptembris die dilcedut, ut Burenfem trafitu probibeantdicet hocalp qui dÜTuaderentjUeq? longius qu^rendum hoftem efle dicerent,qui fub ipforuoculis 80 afpeÓru uerlaretur, Secuildis caftris,Nuburgu, quodiam ante prgfidio fi'rmauerant, biduo póft, Donauerdam ue^ ùiunt. Décima Sep têbris die,prope Vendingâ,Oetingici Comitis öppidijjCaftra ponunt,emiflîs exploratoribus,qui deBureniï cognai font: id C^làrê non latuit,8ô ab illo certior fadus Buren(îs,ab itine^ te defledit, ÔC Noriberga Ratïsbonâ profedus, ad Ingolftadiû Cæ fari fefe cÔiungit indolumiS. bac igitur expeiftationc illi deieifti, Dogt; nauerdâ tertio póft die redeùnt. bue ad ipfos ueniunt Cbriftópbo^ tus Oldeburgius,Fridericus Rifebergus cû duabus legionibus, Gomes Bieblingus cû quincp lîgnis peditû. Interea Cæiar,promotis caftnSjNuburgû petit: et cùm nulla uenirêt auxiIia,prgG'diarij dedi-» tionê faciunt. rjs omnibus Celàr ignouit, accepta lîde,nepoftbac in ipfumarmaferrêt.Fâma deinde fuit,Cçfarêcogitate Auguftâ : itaq^ Smalcaldici Danubiu tranfmittût,ut cius iter impedirent: cum autc difpolîto Nuburgi prgfidio, Marxarmüpeterct; illipriorain caftrâ

rcucrtuntur.In Galliam atque Britanniam legatos ab illis fuiflê fos de auxilqs ante diximus,uerum id fruftra fuit. Et Galliæ quidé rex,eó quo d pace cum Cæfare fadla,nÔ fîbi liccre diceret,excuiàbat: ueruntamen,quód illius augeri potentiam nolletjPetrum Strozam Florentinum, hominem militarem atque prgdiuitem, hortatus fuit, ut illis adtrecenta aureorum milliamutuó daret,Sc quo cômodius id fîeret,magnam pecunig fummam,quam ei dcbebat,perloluit.No reeuGt ille,quoniam Argcntinenfes,Âuguftani ÔC VImenfès fidem interponebant ÔC ad principes in caftra, quæ turn erant Donauer* dæ, proficifeitur cum loanne Sturmio,qui miflûs inGalliam fuerat. Qiium eo uenit, magnificc fuit exceptus, amp;nbsp;iîc difeedit, quafî certo ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;depenfurus pecuniam : ubi uerô tempus uenit, quo id fieri oporte*

ret,nufquàm in Gallqs comparet. Id autem aftu cardinalis Tomo* ni) fadum fuiflê,multi putât, nam is,odio religionis,aduerlâ quæ^ Smalcaldicis optabat,^ erat præcipuæ turn apud regem authorita* tis » Sub finem Septembris,denuô Smalcaldici feribunt ad Tiguri* nos,Bernatcs,Bafilienfès,Schafufianos,8^ quid inanimoCælàrha* ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beat,amp; quid ipfis ab eo fit periculi, fi rerum potiatur, oftendunt, æ

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pontifici fèfè profiteantur hoftes, ac deinde Cælàrem in finitimis lo*

, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cis adoriantur : quod fi faciant,fidemomncm8Cauxilium ipfis pol*

licentur. Adhæcillipoftrefpondent* nonfibitantum,fèdamp; reli* quis Heluetrjs hçreditarium eflê fœdus cum Auftriacafimuïamp; Bur gundicadomo: quæquidem regiones ipfis omnibus amp;Suinumamp; frumentafubininillrent : itaqî,fî temere feedus illud ipfirefcindant, fore,ut fbcij Helueti), qui funt diuerfæ religionis,amp;' commeatum fî* bi nclunt intercludi, caulàm habeant,cur Csclàri atque Ferdinando ferant opem,S6 in alpibus clauftrà uiarum,magno fuo labore côclu* G,patefaciant,amp;r in illorum locietatem ueniant : deinde, fubeflè iam hyemem, fic,ut etiamfi maxime uelint,iuhil tarnen magnopere pofi fint : nbsp;nbsp;fi finibus egrediantur,periculum eile, ne ali) locum interim

occupent : multo igitur præftare,ut domi maneant: fie enim fore,ut amp;nbsp;foerj non fè commoueant î optimo fè quidem in ipfbs efie animo, amp;nbsp;faufta omnia precari, quod etiâipfà reiam ante declararint : fèd ut tantum in Ce diCcrimen recipiant, minime fibi confultum uideriî quapropter orare,ut in bonam parte interpretentur» Cçfàr,Mar* xemo Donauerdam contendit : fed cum caftris idoneum locum no reperiretjdefleclitad dextram,amp; Otfiobris dietertiaMonhacrnum petit.

pètft .Erat turn forte nebula, ôf â Smalealdiois emi^ Ipcculatores/ qui de lUius innere cognofcerent, non idem renunciabant t tibi tan^ dem Comes Oetingenfîs Ludouicusjllû magna cum exercitus par^ tei'am tranfîfle Vuernizam flumen,adferret, Continuo (èquuntur, duabus drciter horis poft meridiem, amp;: fub nodem, à Cæfare non fiipra dimidiû miliare caftra ponunt. hue ad ipfos uenerût à Norlin genfibusinternunci),quiinea propinquitateCæfàrisauxilia petegt;-bant. ff s liberaiiterrefponCum fuit. poftridie j rurfiis eft oborta ne-' bula. primam aciê,Saxo,media Lantgrauius,poftremam Georgius Malfpurgus et Rifebergus ducebant.Saxo progreiTus cum quinep bgionibus ÖÓ multis equitS turmis,ad hoftê propius accedit, amp;nbsp;curfionibusutrinc^ res agituri Difli'pata nebula, Cælàr, cum primum agmen uia Norlingicaprocedere uidcret,poftremum uerd ïiondum appareret, omneeducitexercitum,quafi'collaturus flgna: tantgrauius ergo,qui médius crat,cdm ad ipfum acies hoftilis obquot; ucrteretur,confiliu exquirit : erant qui Saxoné infèquendu elfe dicequot; fent : quia uefô poftremû agmen logius adhuc aberat,quod fuo diquot; ^cdTujpræfènti uidebat expoiîtû iri periculo, no fîbi difcedendûeflê putabatjuerum dimilîîs nunci)s,qui ÔCillos properare luberent, ôC Saxonê reuocarént,conftitit immotus in if s cjuos occupauerat colliquot; bus. Erat médius inter utrunq? exercitû Egra fluuius,tenuis quidê,' fcddifficili tranfitu,Cælàripræ(êrtim,fî prælio dccertare uellet: hoc adflumenufqp Burenfls iam cum fuis copijs peruenerat: ÔC ctïm ad præliumres omnino fpec7areuideretur,Cc(ariIlureuocat,amp;2 grauiquot; ter,ne longius progrediatur,edicit. fie utrinq; reditû eft in caftra,ÔC Smalcaldici quidem prope Norlingam, Altera luce,Cefaris aliquor cohortes propius ad hoftê adequitant, èC manus acerrimè coferunt, hoc in côfliêtu per aduerfum os uulneratur Albertus Brunfuiccfis, Philippi filius,cùm à côpotatione tumuituariè prodijflètîNorlingâ rdatus,nô multo póft interrjt.Cçfar ibi per dies aliquot comoratus, Oftauiû Farnefium interea mittit,adiunêlo peditatu Germano cunx tormentis,ut Donauerdâ occuper, probauit hominis coniîliufortu na: cunc^ de node profeêlus, eo prima luce ueniflêt,admotis fcalis, oppidanifefè dedunt:prçfidiari) ftjga fibi falutem quçrunt. co fado,

• Cffar Donauerdam petitiSmalcaldicorum fuerat confîliû,illius ado rid caftra,uerùm difteflu mutata res fuit,et per indicium illud accepiflèputatur. His ipfîs diebus Lantgrauio nunciabatdux Alquot; b{inus,quiditamontes atque colles infîdeatC cur non inplaniciem

defcendatamp;’prælio contendatC Lantgrauiusinuiécm,fè fociofque fuiflê per dies quinque medijs in campis ante Ingolftadium,amp; expc tiuiflèprælium: cur non conflixeritCcur idêiamad Norlingam non feceritjubi totu ipfè diem fubftiterit Dum hæc in Sueuia gerun^ tur, magna fit rerum per Saxoniam immutatio. Quemadmodum Cæfâr,cum Mauricio duce,Ratisbonæ,Ferdinandusautcm Pragæ côfilia traftarint, quomodô deinde Ceiàr à mandarit,ut Ioannis Fri dericiatque Lantgrauij prouincias occuparet,fijprà diximus Pop rô,Mauricius,principio belli Ratisbona domum reuerfiis,fugditio nis ordines omneis conuocat,6^ Chemnici,quid faélo fitopus,con' fui tat. Illi fuadent, ut è Cæfàre plané cognofcat, an religionem uelit eilelàluam, deinde, utiplèamp; Brandeburgicus eleÄor intercédant; quod fi religioni caueatur,ôô interceffio locum nonhabeat, hortan* tur, quandoquidem extra caulam religionis teneatur in omnibus parère Cælari, ut quieicat,ôô ad prouinciæ defenfionem copias con-' ducat: ad earn remauxiliapromittunt,fimulexomni numero fex illi attribuunt,quorum utatur in rebus omnibus confilio ♦ Cnm aU' tem ea quac diximus, ad ipfiim eflèntallata Cæfaris mandata, FerdF nandusetiam ex Vngaria militem euocaret,8cin Bohemia manus cogeretxFribergum rurfus conuocatordines, Oélobrisdieoâa' uo. Repetit acflionem fuperiorem, délt;^ ip lorum cÔfilio fè unà cum Brandeburgico folicitafiè dicit Saxonem atlt;^ Làntgrauium, utin' terceflîonem fibi permittant, grauiter etiâ illos, ut quanti fît res pC' riculi, lècum expendât,commonuiflè:uerüm adhuc nullum elle da* tùm ab ijs relponfum idoneum, ÔC editis libellis ad arma rem deuc' nifiê ,00 leuioribus aliquot prælijs iam efîê dimicatum: S^quan* quàmilli non ièmel ab le flagitarintopem, tarnen quia Cælàr dere^-ligione fîbi redé cauerit,ideô Iè,quemadmodum ipfî fualèrint,nihil’ mouiflè,uenim ad fuæ regionis tutelam,in hoc ulque tempus aluifle militem,cum deledis commum'calfeconfîlia : nunc uero tam du' bium ÔC periculofum elfe ftatuni temporis,ut dele^i no lè poflè tan turn fuftinere onus, dicant: illorum ergo rogatu conuentum hune eflê indidum : etenim Cælàris ad lè perueniflemandata,quæ fît ipfîs exhibiturus, grauia quidem illa,maximîquemomenti,amp; eiusgene^ ris, ut fî negligantur, toti prouinciæ fummum ex eo periculum im' mineat : adh^c,Bohemos,eorumt^ fbeios parare belliï,8ó iam exijflc finibus, ut Ioannis Friderici prouinciam inuadant : Sc licet per litc* ras primdm,deinde,mifîis legatis,pôfl: iplè quoque fufeepto itinere,'

Fcrdinandum regem fît deprecatus, tarnen nihil impetraflTe : cum egt; tiam Cæiàris hoc mandata fieri putet, non fibi licere, neque fane in fuaeirepoteftace,utrefîftat:optare fequidem uehementer,utcompo ßto bello ciuili, iTurcarum impetus tardetur : (èd Cdre ipCoSfC^ux {ic utriufcp ditionis neceflîtudo Caccefïionis expedatio,^ quomodo srgcntifodinas habeat cum eledore patrude communes :pati auz tctn hæc omnia diudli à domo Saxonica, èC in aliénas deuenire ma* id fibi fore longe grauifiïmum : deinde,totam regionem fie efle permixtam inuicem, UC fi patruelis agrum externi milites inuadant, periculum fît, ne fua quoque prouincia maximam calamitacem acci* piauuidere etiam ipibs, quàm non fît confukum, peregrinas natio* nés fj s locis inueterafcere:quod cùm ità fît,petere tàm fuo,quàm Au* gufti fratris nomine, ut rem omnem diligenter expendant, amp;nbsp;ope confîlioque iuuent ; iè uicifîîm, quod fui fîtin ipibs ofFicq, nihil eiTe prætermifîurum » Re confultata, Saxoni SC Lantgrauio nuncian* duni efle placuit continuô,de Cæiàris mandatis, atc^ Ferdinandi re* gisapparatUjôd utruncp rogandum,ut cladis uicandæ caufa,fuas pro uincias à Mauricio patiantur occupari : hocenim amp;nbsp;ad honeftatem amp;nbsp;ad cautionem uideri fan's* Odobris igitur die undecimo icribunc ad utrunc^, feparatim* rem omnem énumérant,de côfîlio,quod fub initium belli dedcrint,de mandatis Cgfaris, de Bohemorum amp;nbsp;Ferdi nandi regis apparatu,de Mauricij apud Ferdinandum interceflîone: amp;nbsp;quia nunc ad Saxonif fines externi milites peruenerint,in maximo rem efle diferimine: uehementer quidem fîbi dolere cafum, fed quia Cæfaris haec omnia fieri mandatu intelligant,qui de religione ipfis ca uerit,non efle quod ei reiîftant,qui fît præcipuus omnium magiftra* tus:cLim uerb tanta fît inter ipibs côiundio,nullum ut dari damnum uni poflît,quod non etalteri noceat,ideb poft multam cogitationem, nullam apparere fibi uiam expeditiorem,quam fi'Mauricio fuaspof fefsiones pcrmittannficenim fore,utamp; bellum externum àfinibusre moueatur,amp; religio conferuetur,ô^ rebus aliquandó paean's, multó fitfacilius,ab eo rurfus illa confequi, quàm ab alqs : pondèrent ergo fecum rem omnem,amp; huic coniïlio acquiefcant,quo non aliud inue* niri pofsit, hoe quidem in tcmpore,magis ialutare * Lantgrauium in ’ liter is orabant etiam, ut rationem hanc eledori perfuaderec ♦ Mauri* cius unà quoque icribitad ibeerum Lantgrauium,in eandem prope fententiam : SCquia miles externus iam inftet, neceflarió fibi proui* dêdum eife dicic,ne Saxonia deuaftetur ; multam deinde beneuolen*

tiam ei polh'cetur, nec ipfius quicquam appetere fe,demonftrat Po/ loniæ quocp regem ait uelle ad Cæfarem intercedere, idç^ fîbi per le# gatum nunda(ïc:gerat ergo morem,neçp fe patiatur ullisuerbisexa'' fperarijamp; Saxoni idem perfuadeat,neçp recufet démittere fe ergiCç faremdiunc enim prope foîum effe aditum ad reconciliationem,ne(^ fe defuturum etiam ftudio pacis» Ad Fribergi conuentum,Saxonis de(ftorisfîliusjoannes Gulielmus, quum de Ferdinâdi regis audiiTet apparatu, midis Iegatis,à Mauricio petit,ut pro ratione foederis hæ# reditarrj coniungat arma, amp;nbsp;à communi patria periculum depellat» Mauricius,nuIIi fe labori fuo pepercidcjquô res corn poneretuncûm autem id fruftrà fecerit,amp;nunciîntinarmis uicini,non fîbi licere quicquam facere contra fummum magiftratum, ait, quem foedus etiam illud antiquum excepcrit. De Cæfaris profecfîionc,Donauer dam euntis J ut diélum eft antè,ièrô tandem acceperunt Smalcaldicù poftridie, Laugingam, quod eftoppidûfupra Donauerdam tribus milliaribus,ad Danubium,ire conftituunt,amp; de node quidem: cùm autem incertu efire,num fît progreiïus Cçfar,Slt;,fî Laugingam ipfî pe tanr,ac Cçfar interim fît à tergo,periculum eiTe nonnulli dicerent, ne Norlingam occuper, ac deinde per ualfem R.cmfîam in agrum Vuir temberQicûinuadat,mutato confîlio,diem unum ibi fubfîftunt.Tu# lit hoc moleftè Schertelinus,utalia qu^dâ,et Auguftam profi'cifcens, à qua ciuitate mifTus fuerat in bellu,quod erat Laugingæprgfîdium, abducit, neq? póft in caftra redrjt. Cæfar interim Donauerda pro/ greftuSjDillingam ÔC Hochft^tu,paulô(^ pôft, Laugingam, amp;nbsp;Gun delfingam,ad Brentâ flumen,deditione capitJtâc^Danubi] poiTeffio nem adep tus,permagnas habebat rei gerend^ cômoditates,etLaugin gç relido prçfîdio,cùm Brentam traieciftet,prope Sonthçmum uicû, eaftra ftatuit, Vlmâ petiturus,tribus ab eo loco milliaribus» Odo# bris die xin,SmaIcaldici,promotisdemum caftris,aim allatum efîer, Cçiàrem teuere iter Vlmenfe,Giengam poftridie ueniût,quod eft ad idem flumen,oppidûr,non longe fupra Sonth^mum,fi'c ut inter utrun queexercitum médius Iabereturamnis»Cùm ibicÔfîfterent,nondum tenfîs tabernaculis, équités aliquot in monte uicino confpiciunt » in bis erat Cæfaripfe, qui cum Albano procefserat fpeculandi caufa» Ducebat eo die primum agmen,Saxo,celeritérque contenditadho# ftem,ôd LantgrauiOjUt confeftim ièquatur,nunciat:cûm uero pedem referrent hoftes,cundanteragit, amp;nbsp;in mote Lantgrauium operitur» Amifsatuncfuifseputatiir pulcherrima rei bene gerendæ occafîo*

hatli necç uado traniïri flumen poterat,8i unus modo ponseracijs îô cis,Sgt;C UC forte per eum Cæfar euafîflet, præcipui tarnen duces in maz gnts erant anguftfjs futur/, quod ipfîmet poftea ferûtur non di'nînîu laße» Cgfar,Vlmenfi intermiflà profedione,ne,poft tergu hofte re«» IidOjDanubq commeatum ami'tteret,aliam rationem intjt,amp; j'dibus Odobrisj'npropinquam (yluamcollocacinndi'as,ad tria tormêtario rummillia:aincpSuImonen(îsprincepsarmaturaIeuiproIuderet,amp;î fado concurfu fugam fîmulans ad fyluam cos peUexifrct, illi mox ir/ ruunt ex inßdqs 8^ urgent.i'd cofpicatus Lantgrauius, ilico fuis labo »■antibus,qui erant equitum cohortes quatuor,auxilio uenit» itâq|tte dimicatum eft acriter adufq; nodem, amp;nbsp;maioribus ctiam tornientia adares fuiuSaxo intérim ad exercitum man(ît,utfî forte C^far iqliw turbis caftrauellet atque muniriones adorin',propulfaret impetijm» Cum hoc non fuccederet,nodurnas iniîdias inftituit C^(àr,ô^ex ortî ni numero deligit pedites Germanos amp;nbsp;Hifpanos, lineas incerulas iubet fuperinducere armis : equitatum etiam addic, amp;nbsp;Albano duce, primauigilianolt;disemittit,utßlentio profedi ad ho fie m conteui* danuipfecureliquis copnsexpedicis,ilicô fubfequitun Cijm eo pro^ pè uentum eft, Albanus amp;nbsp;excubitorum numerum ault;dum,8ô in misilloseflecognofciuitâcp fruftràfuit hicconatu^, quum illi paugt; cishoris ante, rem per indicium accepiflent » Propter pabuli autem amp;nbsp;commeatus inopiam,amp; anni tempus,et afsiduos imbres.contagio

lues inuafit caftra Cçfaris:amp; ad hoc ferè tempus domum ex caftris proficifcitur cardinalis Farneiïus,amp;Italorum aliquotcumeo cohor tes, Cæfàr etiam eadem de caufa mutare locum, SC in uetera propc ^^tigingam caftra rcuerti coadus eft,pric^ie calendarS Nouembris,

Ad nobilitatis 8C ordinum Mauricq literas,Fribergo miftas Odo bris die X lt;,ficut diximus,Lanrgrauius,eiufdem menfîs die uigelîmo fefpondet.dolere fibi uehementer,bellum rjsregionibus inferri, mul to magisautem,in commun! periculo non conlbciari arma, more Si exemplo maiorum : quod autem non animaduertant hoc bello peci tdigionem,id fibi cumprimis uideri mirabile,quum Si pontifias ad Heluecios literæ,8i fœdus inter ipfum atc^ Cæfarem initum. Si man datupontificisexhibitumHeluetijs,aperte hoc teftifîcenturSipla# num faciant:etenim,poft initum fcedus,à pontifice,magnas ad Cgfàz fern uenifle copias. Si ex Italis qui forte capiuntur, omneis hoc affîrgt; fnare,ideô fe miftbs,ut bellum Lutheranis facerent:deinde,focios re# bgionis ualde crudeliter hoc bello præ caeteris affïigi direpcionibus»

fnccndqs, ïatrocinqs : foeminas atque uirgines nefariê conftuprarf, puen's i'pfisamp; infantibus refecari nianus atque pedes, ntmirum odio dodrinæ: quod Cæfar ipiîs de religione cauerit, id efle fidum : nam fi rogetur ex eo, uelit ne religionem,quæ Lutherana didtur,condlij pontifier) decretis ÔC authoritati fubfjd,non dubium efle, quin tech^ na ftatiin deprehendatur : non eflè igitur, quod illi promiflb fidant: adhæc, quodCæfaris ilia profcriptione moueantur,ualdefemira/ ri, quum fdant, non hoc ei licere, nifi prinium rei cicati (ini iudi/ do conuidi : fed dolendum efle cum prim is, nobiliflimam familiam S)C populum Saxonicum ità diuidi:nam fi uires coniungerent, amp;ca^ dem effet omnium uoluntasindefendeda patria,periculum hocom^ ne,quod nuncmetuitur,facile pofle profligari : fe quidem contulifle confilia cum eledore,fed ilium ab ea ratione,quam ipfidemonftrent, prorfus alienum effe: nam fi quid ipie tale,commutata fortuna,petelt;’ ret à Mauricio,non dubicare,quin amp;nbsp;ille recufet,8c ipfi quoq^ difllia deanttquod ciim ità fit,non fibi confilium ipibrum probari,eó(:]^ ma gis, quod Mauricius non ità pridem datis ad utrunep literis, dolere fibi ualdediceret quorundam iermones, qui iadarent ipfum captare prouinciam fui patruelis:nam iniuriam fibi fieri,ecorare,nefidem ha beant : qs redditis literis, excufationem fe illius accepiffe, neque fob licitos fuiffe amplius ; quod fi nuncautem illius agrum occuper, ub dere ipibs, quæ fint hominum futura indicia : petere igitur,ut impegt; diant, ne fiat : nam alioqui non externum modo fed ÔC ciuile bellum ex co nafeiturum : cum enim propter euulgatam profcriptionem uis ei fiaf,necp fe nec^ ibcios ei poffe,qui fint in eadem caufa,deeffe : quis autem eius rei fit luturus exitus,non efle difficile prouidere: dent igb tur operam,ne Saxonica domus amp;nbsp;Hefsica diuellantur,fed ut Mauri dus opem fibi focqfq^ ferat : hocilli fore ciimprimis amp;nbsp;gloriofum amp;nbsp;falutare. In eandem fere iententiam,eodem die (cribit ad Mauridu, amp;nbsp;monet,ne Cæfaris edidis atep profcriptione moueatur, fed in me«gt; moriam reuocet eledoris atep fua in ipfum amp;nbsp;paretem ipfius mérita: CLim enim Georgius patruus teffameto cauiffec,uciuam prouinciam omnem Cgfar teneret,donec frater à proteftantium religione difeede ret,fcire ipfum,quid turn acceperint ab utroc^ bencfici):deinde, quu annuam pecuniam,ipfiusparenti Georgius daret,acmetuseffer,neo# dio religionis earn denegaret,protcfl:antcs ei turn promififfe, quod fi res in eum cafum deueniret,fcliberalitereitantundem annuedatu* ros : defiftat igitur ab incepto, nec inuito Saxone quicquam in illius

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prouin^

Liß ER. :^V1IL 307 proufnda tentet: nam alioquinon ei defutura fodorum auxiliarPo* lonicam legationem fuifTe quidem in caftrisapud Caefarem, quit! €gerint,ad Saxonem atep fe fcripfifïè:conditiones autem eins dTè gc# ncriSjUt ad pacem minime faciant» Ad eundem prope modum belli eonftliarij feribunt ad Mauricitim amp;ipfius ordines, aefi uisuHa fiac Saxoni, non (e negleduros iHius iniuriam profitentur : ip(è quidem dedor nihil tum ilhs refpondit,uc infra dicetur amplius» Bodem die LanCgrauius confiliarq icribunt etiam ad Magdeburgicos, Brunfuicenfes, Brem en fes, Ham b urgios, Goslarienfes, HildefTemios, Gotingenfes, Hanobrios, Embecenies, Mindenfes, adPomerani« ducem,ad Luneburgios £lt; Änhaldinmzdocent, quantum immineat Saxonig periculum,inprimis autem eledori,cuius ad fines iam hoifis» perueneritrinitium efse fadum ab rege Ferdinando,qui Bohemosadl ? hoc bellum pertraxerit : deinde, Mauricium Uli fefe coniungere, SC caufam obduci,quód Cefar eum profcrip(èrit:(è uerónunciaïseMaU riciOjdefîftatab armis,alioqui non defutiira Saxoni auxilia: cum augt; tetn in prælènti diferimine omnis illa regio pofita fit,S^ eledor opem ab fe flagitet, non fe pofse non ilium adiuuare : fuifse quidem fuse uoluntatis,illi tradere partem exercitus,quem habeant : fed quia non procul ab fe confederit hoftis,amp; fpes bona fît, fore, utbreui fummis copijsdecertetur : qua quidem inrepofîtafît ipforum omnium fagt; bs, non elfe confultum, ut in hoc tempore fefc débilitent aut infir^» miores reddant ipfî : nam hoc ab hofte captari, ut alqs in locis bello diftenti non polïînt omnç robur in ipfum cxpedire:quod aim ità fît, petere,ut cômuni nomine copias peditum ei fubfîdio quàmprimùm niittantVuittembergamamp;Vinariam,acfîmuI quod reliquum ex îcedere debent pecuniæ, totum hoc eledoris filio ÔC confîliarijs per-* foluanunam agi communem omfiium cau(âm,ôlt; focqs affïidis,futU ru,ut ad ipfos idem cafus reddau De Bohemis ante diximus: hi mi litabant quidem Ferdinando regi,fed admoduminuiti, propter anti quum fcedus,quo domui Saxonicæ côiundi funt:dcinde,quôd non neceffarium bellum elfe dicerent,ÔC quod eledori plgric^ putarent in iuriam fieri. Ferdinandus autem peruidt,ÔC ex Pannonrjs atqp Silefîa militcm euocauit,ut iUos uel nolentes cogeret.equites Pannonij uuh gô dicuntur HuflTari,genus hominum uaidc rapax Slt; immite. Cons» dudis ergo copi)s, quum iam finibus egrederentur, Sebaftianus Vudtcemullus,dudorexerdtus,adxxOdobrisdiem,mifsisliteris, bellu Saxoniæ duds populo denüciat,(^uôd fuperioribus annis ipfo^

COMMENT, rum princeps collegium Dobrilugum occupant, quod Cgfari nupcr atcp ibcqsfidem renunciarit,uiolatofcedere,quod cum domo Saxo/ nica Bohemis intercedat:amp; quanquam nihil opus fucrit ulla denun/ ciauone,propterea quod ilk fit à Cxfare profcriptus,tamen,ne quid præcermiiTum efTe uideatur, uoluilTc hoc pro fui m un er is rarione fi/ gnificare» Per hofce dies legati Smakaldicorum Vlmæ conue/ niunt,uc in commune confukrenucum aucem è Saxonia crebri ueni/ rentnuneq deftaturerum,ekdor,datisliteris xxvii dieOdobris, mandat fuis,qui erant VImæ,rem omnem (beijs exponant,amp; Cui ra/ tionem haben poftuknt, quoniam ipk nulli fuo periculo atc^ labori pepercerit, ut à Germania fuperioritempeftatem hanc profligaret: belli confiliarios, pauds ante diebus nunciaffe quidem ciuitatibus airjs per Saxoniam, uc fibi ferant opem : fed incertum efle, quid illi fint faduri, 8c ut faciant, tarnen uereri fe plurimilm, nc fint imparts \ tantæ multitudini hoftium,0lt; periculum eflrc,ne,prius quam fint in/ ftrudijiam hoftis in fuum agrum inuaferitzhgc igitur petant à focio/ rum kgatis, primum, quia fibi graue fit amp;nbsp;incommodum in hac re/ rum afperitate,coniugem,Iiberos amp;populum deferere diutius, utfi/ bi dent in eo confilium:deinde,ut ampliora fibi décernant auxilia,cu lus quidem rei fpem Lantgrauius amp;nbsp;belli confiliarq iam fecerinepo/ ftremó,ne cum hofte pacem faciant, nifi prius ipk recuperarit amiiz k, Legati liberaliter ad ea refpondent, amp;nbsp;inprimis orant, ut ad exer/ citum maneat, donee in hyberna Csefar militem deduxcrit,amp; quan/ ti fitrespericuli, fi difeedat, oftendunt ; qpod fi Ferdinandus atque Mauricius ullam uim ei fadant, auxilia pollicentur, neque dubiuni cikdicunt, quin foci) principes acordines omnem ci fidemexfee/ dere præftent, neque pacemante faciant, quam ipk fua récupéra/ rit: fi quidem ipfi uideatur,fe quoqueficut Lantgrauius amp;nbsp;belli con* filiari) fecerint,hoc ipfum lielk denunciare Mauricio : confidere etiam omnino, fore, ut qui funt per Saxoniam ordines confccderati, fuum in eo faciant offi'cium.Eo,quern diximus,Odobris die xxvn, Mauricius Dresda dat literas ad ekdorem, quid Cæfar fibi manda/ nt, amp;nbsp;quanto fit res in diferimine, nüper ipfum e fuæ ditionis ordi' num literis accepifiTen'am ueró,quum fibi fuoep populo Cæfar de rcli gione cauerit, ideo k, de confilio fiiorum, conflatuilfe, quo uidelicet Cæfari iatisfiac, amp;nbsp;fuum quoque ius integrum fibi permaneat, inire rationem,ne ipfius ager atque prouincia in aliénas manus deueniant, atque iRud quidem ità fe, turn fuo, turn fratris Augufii nomine,ipfi denun/

lt;3enundare:quôd fi tempus olim crit,quo Cxfari acregi Ferdinando tccondliabitur, non fe recufàre, fi quidem ïlli patiantur, quo minus fliæ di'tionis ordines,inter utrunque de fumma rei tradent» In eadeni plane uerba fcribit ekélon's filio loanni Gulielmo, amp;utliterasad parcntem fcriptas curer perferri,monet » Bohemi interca amp;nbsp;Hufsa* Hjinfinitimum eleôton’s ag’quot;jm,Voetlandiam,irjuunt:c^dibus,dire ptionibusjincendqs atqùe libidinibus grafsantur,: fed non diu copn/ niorati Bohemi,quoniam inuiti,ficut diximus,militabant,ad xiNo üembris diem difcedunt à fignis, amp;dilapfi'domum rccurrunt. Vn* gari uerô, èC quos mercede Ferdinandus conduxerat, Mauricio (cie coniungunf, qui Zuiccauiam deinde Schnebcrguin ÔCAldeburgt; gum,8«f plærac^ omnia eledorisoppida deditione capit, inquefuam fidem illos adigit,præter GothamjIfenacum,Vuittembcrgam. Eius ' reinunciiisincaftra Cxiaris perlau.is,.magnam excitauit lætitiam, quam amp;nbsp;tormentorum tonitru Cæfar fîgniiîcabat, uti fieri côfueuit» . Hifce ferc diebus Cæfar iterum caftra mutât, eadcm de cauia, qua priiis,et locum raagis comrr quot;idum atcp fîccum deligit,ut militem ue hementer afflitfium reficeret,amp;commeatus difFicultatem fubleuaret. pl^n'c^ omnes in hyberna ducendum efle militem fuaferantrfed unus ipfe,qui loca prius cxplorauerat,continendum efie ftatuit exercitum, alendum bellum» Mauricrj fadtum plæricp omnesadmodum regt; prehcndcbant,quôd ini,quem loco parentis colere debebat,qui for^ tunarum ipfius omnium propè folus author erat, tàm indignam rc^ ferret gratiam ♦ amp;nbsp;prodibant in illius inuidiam atque uituperium ligt; belli amp;nbsp;carmina multum amarulenta,quæ 8^ uiolatæ fidei, amp;nbsp;prodi^ tæreligionis,amp; fummæ ingratitudinis ipfum infimulabant,eôq; ma gis,quôd nec uxoris netç (bceri precibus quicquam in eo tribuifict» Earecognita, fcriptum edit,purgandi fui caufa,amp;cuiufmodi fit In fuis finibus religio,quid ipfe populo promilèrit, ÔC quomodo iu^ üandæreligionis caufa,literarum ludos inftituerit, oftendit» Poftea, Cæfarem,fibi fuoque populo,nec fibi tantilm, fed alrjs etiam princigt; pibuscauiflTe dicit de religione,dequelibertateGermaniæconfer/ uanda,nec illius efTc uoluntatis, ut uiolenteraliquidineofiat,fed ut légitimé caufa componatur ex multis iam faâis Imperq decre/ tis: itâque fe fidem illius habere promifiîs atque literis,eorum prin/ cipum exemplo, qui nunc ei militent, amp;nbsp;non dpmi tantiim, fed in caftris etiam, amp;militiæ, religionem hanc profiteantur:hos enim, qui fint ei familiäres,et in ipfius afpedu quotidie uerfentur,animum

ci U s facile pofTe pcrfpi'ccrc, amp;fî quid eiuCmodi deprehenderent, da^ bio procul non cHe cum eo permanruros:quôd autem CçCari pontic fexopcm ferat,ideô Reri, quôdbdlum qsinfertur, quoserrbhbus atque pofcnoæ fuæ uidec inprimis aduerfàri : fed confiderandum cP (è,non quid illum moueat,(èd quç fitCf Caris, qui bellum admim'ftraf, iïoluntas:quôd etiam Cuis in prouincijsreligionem pontifi'ciam Cæ^ Car redneac, non augere fufpicionem t hoc ënim in illiusefCe pofitum • arbicn'o, neque modum ei poiCe in eo præfcribi ; neque certè ullum eHè principem aut magiftratum,qui fibi aîiquid in eo præfîniriab a* iqs patiatur; quum ergo religioni cautum Cit, nullam Ce uidere cau' Cam, cur in cæceris omnibus CæCari non obtemperet : ChriRi enint efCe mandacum,uc Deo panteratcp CpCari,quod fuum e{i,cuicß tri/’ buat:ur,quæ fua Colici[udo,qui Iaborinteruenerif,ut hoc tantum in# cendium reftingueretur, hoc 6^CxCari 3^Ferdinando régi 3c muUis aîijs eCse non ignorummecp Cane per Ce fteti(Tè,quô minus ad compofi rionem uêtum Rctetenim,ut nulla fueric alia cauCa, tarnen banc iinam-lîbi fuiiCepræcipuam, curpacem optaret, quod bello ciuili, Turcx pocentia Rmul animus augeCcat,cuius rei uel fola Gracia documen cum eCCe pofîit: quum uero fublata mentione pacis, grauilsi'maCadâ ris ad Ce perferrentur ediûa, de Ioannis Priderici bonis occupandis, Ferdinandus etiam illiusiam immineretRnibus, non Bohemis tan^ tiim, Ced AuRriacis etiam ÔC Vngaris ad hoc bellum excitatis, non fibi fuHTeintegrum, reRIîeremagiftratui, quem omnia fccderaCem^ per excipiant; quod autem deCenonnuIli dicunt, quaR Cui patruelis agrurn omnem appetat, iniuriam RbiRernCéque ïampridem illudad focerum Lantgrauium atque Saxonem perh'terasexcufafre:atcpunV nam illeRt rerum Ratus, qui tuncerat, quum ea Ccriberet, neceC/ Cent, qui pofTeCsiones illius ad Ce transferre conenturtcum autem nunc longe Rtalia conditio temporis,3lt;^ Ferdinandus Redli non poff Rt, 3^ excrcitum immittat, amp;nbsp;iamargentifodinasaliquot, Rbicum patruele communes,occuparintillius ex Bohemia proîedi^ copip,negt; ceRario Rbiprouidendum fuiffe, ne reliquasetiam inuaderent, néi* ue/ongiusprogrederentur:quidautem Cuieffet conRlr},3i Lantgra^ uio 3i^patrueli eiuCque Rlio prius denuncialTe : quod ctlm ità Rt, ora^f re, ne quisaliorCum iRud accipiat, nec ijs, qux de Ce forté Cpargentf tur, Rdeshabeatunnam 3^in tuenda religione Ce fore conRantem, j SCnon aîid ipelt;Rare,quàm ne Saxonicç domus facultatesamp;ornamen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l

tainperegrinasmanusdeueniantt Perhoctempus recrudaerunt in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Gälltjs perfêcutioncs. Eft fjs îocts Mdda,deccm à Panfiorum Ente f . . damillianbus, eius oppidi fùperioribus annis fueratepifcopus,Gii nbsp;nbsp;hKn

lîdmus Briflbnnetus : qui cdm docftrinæ puriorîs admodû eflêt ftu^ dioiuSjidoneos etiam dodores populo præfecit, cxdufis monachis, cum autem hoc nomine periculum ei créèrent theologi Sorboniftæ, nonpræftitit conftantiâ,6ô ab incœpto deftitit:ueruntamenremanz feruntinanimis multorum, eius dodrinæreliquiæ, êô hoc demùnl annOjCirciter fèxaginta oppidani,re deliberata, uerbi miniftrum fi-' bî deligunt,Slt; in ædibus priuatis colle(fti,finita concione, cer tis die-« busjcœnam domini,iuxta præfcriptum euangelij Ô6 inftitutû Chriz ftipercipiunt, Eares non diupotuiç eiTe occulta, præfertim, ciim fxagris etiam nonnulli feiè coniungerent. itaque capti, cùm fimul dTent omneSjin carccrem conduntur,8ô habita quæftione, cam's ini pofitijLuteciâ pertrahuntur. ibi damnati capitis, domumfp report ßti, quatuordecim ex illis,alligati fingulis palis, eodê tempore uiui ^emantur,reh'qui partim uirgis fuftuario, partim exilio fuerunt •Tiulftati.Quum Luteda domu reducerentur, in uia quidâ illis ocz ^fn't è proximo uico, ad perieuerantiâ hortatur. itaq^comprez benfuSjidê quod illi,fuppliciu adqt.Antequàm cremarentur,fubiez fiierunt tormentis, ut dodlring (beios atlt;^ feftatores proderent,

lïcrùm nihil ab eis potuit extorqueri, Nonnulli confultó iftud fieri putabâtjimpulfii quorundâ, ad difturbandam Smalcaldicorû cum rege coniundionem,de qua tune agebatur. Mauricij literæ,quibus amidtiam Saxoni renunciabat, redditac fuerunt in caftris ad fextum Nouembris diem / Libro fuperiori diximus,quomodó pontifex htaièntentia,menfis Aprilis die x v i,Colonien{em archiepifcopum proferipferinedm hoc ille,quarta die Nouembris primdm certo acz cepifletjUt ipie comemorat,aliquot poft diebus edito fcripto,amp; cau fis explicatis, quamobrem pro iudice pontifice non agnofeat, qui fit hmpride 80 hærefis accufàtus amp;nbsp;idolatriæ, prouocat ab ca ièntentia adlegitimum Germanig conciliü,8ó ubi primdm id inchoatû fuerit, proiècuturû iè litem contra pontifieem, affirmât, Smalcaldicorû lez gati',quos fub exitû Odobris Vlmæconucnifiê diximus, quum lèn tentijs nÔ conuenirent, menfe Nouembri Giengam ad caftra profe* fti fuerunt,ut facilior cflêt deliberatio, Ibi proponitur, quiafocij rcz ligionis nulla dent auxilia, amp;nbsp;ex côfœderatis Luneburgenlès Sô Po merani amp;nbsp;alfj quidam,nihil omninô, rcliqui üero per Saxoniâ ordi ' fles aique ciuitates nô ità multdm conférant, 6^ ex Gallijs nihil adfe/

ratur,8^ dilabente quotidie milite propter anni tepüs alia incoïiï' moda,deminuatur exercitus,c tribus unum eflê deligendum, utaut prælio contendaiît,aut dilcedant,pr£fidijs in hyberna diij3ofîtis,aut pacem induciafque faciant. re deliberata,pacis mentionem poffc fie rijplacuit, adhibetur Adamus Trottusqui per cauiàm eleiîloris Brandeburgeniîsjaditu habebat ad eius fratrem loannem Marchio^ ncm .ciim autem Cæiàr, qui rationes illorum omneis ÔC incommoquot; da per indicium ex propinquo cognouit^ôô nuper é Saxonia lætum acceperatnuncium,duras admodum côditiones proponeretjdeccp nitur,utreliquis omnibus abducftis copqs in Saxoniâ,equites milles amp;Sad oiflo millia peditum relinquantur in hybcrnis, ad eamqj rem fumptum faciant dux Vuirtembergicus,6c Germaniæfùperiorisci uitates. Ad x x u i deinde Nouembris diem,difcedunt, fado priuS decretOjUt in Gaîliâ ÔC Angliam altera legatio mittatur, ÔCad duo* decimum lanuarij diêFrancofurti denuô conuenfatur. Sic ergo pa nim fœliciter fuit adminiftratum bellû, cuius quidê mali præapua fuifle caufà putatur quod non ex unius arbitrio res ageretur. cùm cnim æquali eflênt poteftate præditi Saxo Lantgrauius,n5 ièmel acddit, utindifceptandoperopportunæ dilaberentur occalîoncs» quod etiâ de diftribuendo præfidio decretû fuerat,nÔ fucceflit,cùm nonnulli côtribuere quid amplius recufàrent. Vbi de illorû difcefiîi Ce{àrcomperit,equites continuo dimittit,qui deitinereçognoicâf. paulo póft, Albanû Sgt;C Burenfèm fcqui iubet,{èd ôd ipie deinde cum equitatu Germanico procedit, peditatu relido amp;nbsp;iulîb expedare, Smalcaldici iam erant in caftris plærîque, ubi pernodandum erat: Lantgrauius autem,amp;r lî primum agmen eo die ducebat,iubftititta menapud Saxonem^ nbsp;habebant utercp decem equitum uexillatan

turn ac tormêtarios circiter quingcntos.ciim bis in monte cÔfiftunt, addudis,quas reliquasbabebant,machinis:atcp ità commorati,cùm fub node C^lâr fuos reuocaflêt,ipiî quocp filêtio progreftî, ueniunt in caftraprope Heidenæmu,quod eft Vuirtembergicç ditionis,pe* riculo uitato præfentilîimo. nam fi Cæiàr impetû fecifiet,illi, qui nu mcro loge fupcrabâtur,aut capti fuiflent otnnes,autinterfedi. quod nec ipfi poftea difiîmularunt. Cæiàr aute, qui de coprjs ipfôru neici* ret,ac multo crederet efie maiores, agebat remiiîîus,Sc eadem node peditatum progredi, feque iubiêqui iubet, co confilio nimirùm, ut poftridie illos inuaderet : uerûm illi, ficut diximus, de node profes üifiam erant ad exeercitô, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cgfar in eaftra reuertit,in ijfi^ biduo

permanGt,mihns refîciendi caufa. dcinde,quôdillos per Franconiî hyemare ucUe putaret,copiofàm èc locuplctem prouinciam,anteuer tenduin efle ftatuit.Cùm Bophingâigitur, NorlinganijOetingen-' fcm agrum amp;nbsp;Dingelfpulum deditione cepiflêt: Roteburgû, quod cftad Duberum flumen,oppi'dum ïmpen},tnagna cekritate conteii dit.Lantgrauius ad Vuirtembergicûprofelt;fhis,quum Saxonifuos 3ttribuiflet,domum repetit, calendis Decembris Francofurtum ^cnit.Saxoniæuerô dux, etfîneruobelli deftitutuserat,tarnen in^ grefTus iter cum copfjs,Gemundam,oppidu Sueuiac,tormentis opz pugnatjdeditione capit,a fenatu deinde pecunia exigit,quæ üiritim colleda fuitï póft,duodecimo Decembris die Francofurtum uenit, ab nouem aureorum millia confèquituriMoguntino autem,ad quadraginta millia imperat : progreiïus deinde j Fuldenfèm abba^ téin prædiuitem Sgt;C alios quofdam pontificiæ religionis,eodem mogt; do tradat. Lantgrauius, domum reuerfus,dat literas ad Mauriciu generum,feCp uenturum fcribitad ipfum,modó fibi publica fide ca^ ueatur. nam de pace inter ilium atque Saxonem agere uolebat.Mau ficius cauet illi quidem,eiufque rei literas mittit,fed conditiones erat aflcriptæ complures, eius generis,ut ille,non fibi proficifcendum ritus,mitteret legatos, Hermannû Hundelfufium,Henricu Lerfne^ rum. ac licet hi diligenter folicitarent,nihil tarnen cÔfici potuitxuni

Mauricius non fibi licere, nifî de Cæfàris uoluntate, pacifci dice^ ret,8d; Saxo, qui copias haberet inftrudas, quo minus ci bellum fa* ceret,moram nullam uellet interporiere.Defperata igitur pace,Lant grauiani milites domum redeunt : Recrodus autem, qui peditatum Germanicum è Gallqs adduxerat, ut fuprà docuimus, cum Saxone pcrmanfit. Roteburgi Cælàr cûm eflet,Burenfèm ab iè dimittit,8c ut rationem incat occupandi Francofurti, mandat, poftea, fub idus Decembris datis illinc literis ad Vuirtembergicum principem VI* fichum,etfipropter bellum,inquit,abs tefufceptum atque Lantgra uiOjfuperioribus annis,in fratrem Ferdinandum regem, occupa* turn agrum Vuirtembergenfem,æquum erat,ut grauius in illu atlt;q^ teftatuerem exemplum,tamen iniuriam omnem ôôpœnam tibi con donaui,8c beneuolentiâ omnem exhibui : Sô nuper, fub initiu huius belli, tametfi longe aliter eflês meritus, eô quod tyrannidem non in populum modo, fed in uicinos etiam Imperrj ordines atcp ciuitates exerces, neque legibus aut iudicio uis ullo teneri, quendam genere hobilcm ad te mifi legatu,qui fufcepti belli caufam tibi demoftrareti

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A,.‘

Gniul pètcrctj uti qui'efccres ; ac omnem de me bencuolcntiam cx^ peiflares : uerdm his omnibus negie(flis,nec habita ratione fidei,qua mihi deuinélus es, coniunxifti te profcriptis eorumque focrjs, amp;nbsp;in idem,quod illi, crimen incidifti,rebellionis,ac primum Ferdinand! fratris 8c aliorum ordinum,póft etiam aliquot meæ ditionis Qc Intquot; perij oppida,eximprouifo,cum tuçfacflionis hominibus occupaftiï nee eo contentüs,quum h^c perpetrafïèsjbellum mihi feil ice t denun ciaftijfingulari quadam audacia, meamep famam nbsp;exiftimationem

mihi detrahere conatuses,amp;S fidê mihi renunciafti,amp;r è ueftigio ciirh tuis coniuratis exercitum aufus es educere,mihi que opponere, uio' latis quàmplurimisFerdinandi fratrisScmeis beneficiarrjs.ita* que in poenam,quæperfidiofisamp;Sprofcriptis,amp;f lælæmaieftatiscon demnatis debetur,incidifti. Quod cdm ita fit, Sc licet caufam habeo grauem atep iuftam,utin te pro tuo merito fèueriflïmè uindicem,ta men,pro mca clcmentia,amp;S ut miièra multitudo confèruetur,edico, utftatim,his redditis literis,tetuafcpfortunas omneis,totamcp prö uinciam,amp;S quiequid omm'nó tuum eft,fi'ne conditionc mihi dedas, ut pro meo arbitratu ftatuam : nifi enim pareas,tc fimul 06 tuos igrd fcrrdque perlèquar. Etenim,quas ante diem quartum,purgandi tui caula dedifti ad me literas, ear mihi non fatisfaciunt,neque 1 unt idoquot; near,quæ tuum hoe facinus excufent atque fubleuent. Earum litera* rum exemplum ad eius ditionis populum una mittit,amp;S ne deinceps ci parcant,edicitjfèd mifli's ad lè legatis audiant,quid imperet: fidem etiam iufiurandum,quo fint ei deuin(fh',remittit : id fi faciant, cu-raturum fe dicit,ut arquiore coditione poftea uiuant : fin autem,ean' dem quam illi,pœnam ipfis côminatur. Quum hæc Carlàr icriberct, iam ipfius copiæ, Albano duce, erant ad fines agri Vuirtembergen' - fis: Vlrichus uero princeps,in arcê Tuelam,extra regione,aitiflimo amp;nbsp;prærupto monte pofitam, feie recipit,8d ex itinere,quum Cgfaris ci redditg eflent literp,uigefi mo die Decembris illi iuppliater amp;nbsp;de* miiTe admodum fcribit, quod in tantum fit odiu eius adduâ:us,ucgt;’ hementiflimè fibi dolere, nec enim grauius quicquam fibi potuiile accidere : ctim autem pro ie quidam interceflerint, ipie quoep culpa fibi condonari flagitarit, bonam ie fpem habuifle, mitigatum iri ofi fenfionem : cam uero Ipem iefe adhuc retinere, quodipfius habeat explora tarn clementiam,qua foleat in fupplices uti: nimirum eius rei non unum extare doeumentum,amp;S quidem ante paucosannos edit« in

W c|uofdam*cx ördi'ne principu, qui forte non paulo fttaiorê, quJ m ipfcjCaufam offenfionis ei præbuerint: quod ii fuos etiam audiflet Je §atos,non fe dubitare, quin lenius multo fuerit fcripturus : itiLCp ie niiiericordiam eius implorare, ac petere, ut propter Chriftum fibi condonet, neque grauius quid in {e,miferum fane principem,{ùofcp ftatuat. Per hofce dies uenerSt ad Çæiàrêéquités cataphracîfi Nea-* politanijcirciter quingéntijoanne Baptifta Spinello,dult;ffore. Póft hæc,CæfàrHalam,oppidum Sueuix^nuperei reconciliatum, profit ofcitur. eó uenit ad ipfum elecftor Palatinus Fridericus. ïs quadrin* gentos équités auxilio mifèrat Smalcaldicis, quum effent ad Ingol' ftadium. itacp Cæfârê adit,amp; non ipiïus oppugnandi caufa, ucrùm, e|uôd ex federe priuato teneretur Vuirtembergico duci,falt;ftûhoc demonftrat.Cæfâr eu acribus uerbis excipit,Ôô enunieratis,quæ côtulifîèt in ipfum jbeneficqs,grauiter incufàt: ueruntamen ignofcit, ^uterrorem Iiuncattpculpam,inpofterum, accuratiore fide com-penfetjliortatur. Sub initiû belli, Palatinus,quum deconftituendis ccdefijs cogitaret, Paulum Fagiû, hominem facundum atlt;p dodu, Argentorato uocauerat Hedelbergâ,uteuangelq dodrinacæteris præiret ac uiam cômonftraret : in hac autê Cgfaris fortuna,quod in^ choatûibi fuit,totum intercidit. Aliquot póft diebus,ueniuntadCç faremlcgati Vlmenfes ,amp;r ciimfupplicesfadi culpâ agnofcerent ac deprecarentur,reconciliati fuerunt. huius ciuitatis præçipua eft per Sueuiâauthoritas atq? potentia. permagnieratigiturhçcipforûà fecqs diuulfio: fed illi datis ad amicos literis fub cxitum Decembris, cur ità fecerint,caufam efîè docent,quod Qfar iam iam erat urbê cir cumfeflùrus,ipfi uero miferè effent à focqs deferti,ncc ullû appareret humanû prcfidium,quo fê côtra tantam potentiâ defenderent:dein^ de,quod ex foctjs nônulli primi ordinis,Cçfàrê priuatim de reconcp h'atione folicitareiit.Cgfàr eos muldat centum millibus aureorû, tor tnentis x i i,ÔC decê figna peditû illis imponit. Burenfis interea Lant grauij ditionê,quæ fupra Francofurtû eft,ingreirus,oppidu Darm» ftatû,partim ui,partim deditione capit, arcêincendit,et multitudini parcit, defendebât enim illüd ciues tantum et ex agris colleda turba.' pôft,pr£tcr Francofurtû tendit: amp;nbsp;quû eius per uim capiundi, præ^ fertini, male afFedo milite, ôô eo anni tempore fpem nullâ haberct, copiarû partem R henû tranfmittit,et ad Moguntiâ fe iubet expeda re: cûnqj nihil minus ipfe cogitaret,et domûiam effet rediturus,ec* ecjFrancofi.irtenfês,mifîîs legatis,deditionem faciunt,ÔC imperata le

ta^luros demonftrant. ine,nihil cunô:atus,iter arnpit, amp;nbsp;cumexeP cituoppidum ingreflus, l'n Cæfaris poteftatê l'IIos redigit,amp; uterat ingeni) apero, quum epulum ei fênatus daret,iocatus in illos eflè di-* citur: ob tam kuiter atque timide faélam deditionê Darmftatanos nimiriim elîèdignos,qui Francofurtuinhabitent,ipfos ueróDarni^ ftatum effe deducendos. eft enim oppidum illud,fî cum Francofup to componatur,propè uicus.Cur autem ità facerêt,caulâ fuit, quôd VImenks Sgt;C Virtembergicum uiderent iam reconciliatûiri : deiHgt; de, quôd metuereht,ne mercatus ab ipfis aliô transferretur. nam fagt; cultas eft omnis ipfbrum in eo collocata : neque nekiebant Mogurt tinumamp;S Vuormacienks,prokquemc^, interpellate Cæamp;rem, lit id obtinerent. legatis deinde miflîs ad Cæfàrem, in gratiam redpP untur, dcpenfis aureorum millibus odoginta. Saxoniæ dux,tibi iam ad iuos fines cum exercitu peruénit,Decembris die uigcfimo fc' cundo,miflîs literis ad ordines Mauricianos,quôd ad ueftrâ,inquit, epiftolam,undecimo die Odtobris ad me datam, nihil refcripfî,con . fuitô feci,amp;^ euentum expccflare uolui: quid autem intereafit adum, publice COnftat. Atqui,pro ea,quæ eft inter nos,agnatione ÔC need' fitudine 8^ confederatione, prdque meis in principem ueftrum me ritis,nihil equidem taie uel ab illo uel à uobis etiam expedabam: nec unquammihi uenitinmentem,fore,utad huncmodumilleinmé meümque populum ageret : multô minus,ut eius confilrj, quod ad totius regionis ÔC ad ueftrum etiam detrimentum perrineret,uosik liefletis aurhores atep duces. Veriim hocuobiselleputo uifum tetrt pus idoneum, quo kfè proderentinfîdiola quorundam ueftriordh n!S,amp; multis nunc anm's fabricata, fed à Deo krnperreprefiaeonfi' lia ; nam expendite uobiieum ipfi, quale fuerit hoc ueftrum fadum, quandô Georgio duci fuifb's confultores,utfratremfuum fratris filios exhærcdaret propter diuerlàm religionem,amp;S hgredes inftitue ret Cclarem atque Ferdinandum regem, nifi pontifi'dam illi religio' nemprofiterenturacreftitikrent. quôdautemeiusteftamenti nul* la habita ratione,ad Henricum fratrem hæreditas omnis delata fuit, 8^ euangeli) dodrina reten ta,id fànè meaamp;S fociorum opera cumpri mis factum eft. Et quanquam ille noftram religionem profeflus, in fedus etiam uenit, confedis ea de re literis 8c obfi'gnatis, tàm luo, quâm filiorû nomine,uos tamen,quoniam Ipes ilia prior uobis excir dit,ilium, ut à pado difeederet, impuliftis : cunCp mortem obijflêt^' Blij quoque parentis ueftigia lecuti funt,hauddubiè ueftro confilio.

Et (îcut bonorum ilia poflêfîîojUobis inuitis^ ad Hènncum eiufque filios periiénït, ita etiam illa, qüæ mihi cum Henrico fuit, amicioa, nonmediocriter uobis doluit, Sóuteadiflueretur, nonîèmdeftis ßioliti t neque ianc fruftra fuit omhino conatus uefter, quod illo riuo perficere non potuiftis, id apudfilios tandem eftis conlecuti, præfèrtim apud Mauricium, de quo maximam uirtutis 0^ coniun* ftionis opinionematquefjîem in animo conceperam : etenimante annum fere quintum, non multo póft quàm magiftratum inqflèr^ ilium aduerfum me, nihil tale meritum,cxcitaftis,amp; ità quidem, ut niagni res efletpericuli. Etquanqliam tempeftas ilia turn intercef’ (ore Lantgrauio ledata fuit, èc addita cautio, nc quid in poftennn tale fieret, fedut ex antiquo foedere res agereturu trinque, uosta* ’nen illiamp;S Augufto fratri confiliurh dediftis, utabfente me,prolt; ninciam meam occuparet. quæfànè res eo magis mihi dolet, quodi ’lie peramicis ad me datis inuicem acceptis literis, nihil eiufmo^ ^ifignificauit: deinde, quodLantgraurj Scfociorum deprecatio* ni nihil in eo tribuit. Mouet me amp;nbsp;uehementer quidem, innoxiæ niultitudinis meique populi calamitas, quern ille pcregrino cru' deli barbaro milite adduefto , rapinis, latrocinrjs direptioni* l^us afflixit t mouet etiam, quod eieefti funt profligati pafsim ecdcfîæ miniftri, uiolatæ uirgines atque matronæ : cuius quidem atrocitaus Deum aliquando fore uindicem, nihil dubito : fed mul' tome uehementius mouet atqueperturbât illius adiotam infida, tarn hoftilis inopinata , uobis authoribus procul dubio fufce^ pta, qui precio amp;nbsp;largitione, ludæ proditoris exemplo, eftis ad hoc comparati. Cur in meas ille pofleftionesinuadat, obducitur eaufa,quó d Carolus ïtà iufierit, 8c Ferdinandus urgeat : fed horum ediftis longe debebat præferri propinquitas langtunis coniun* ftio ,8lt; ipfum denique foe dus atque pa?la, quæ funtutrique fami* liæcommunia: de rebus enim omnibus, extra religionem politis, iampridem inter Carolum,Ferdinandum at^p meconucnit,amp; quæ nobis tribuuntur crimina,falfàfunt,ôd^ religionis caufa tantum affli* gimur. Si uos commouit illius mandatum,cur non magis commo/ uitipfa rei indignitas C cur non expendiftis, an mandatum tarn inp quum ÔC nulla ratione munitû principi ueftro liceret exequiC'Sed frit confilium attuliftis animum iam olim afFedibus deprauatum atque corruptum, uobis principi que ueftro magis adhibuit prouinaa mea, quàm «cquitas ipfa, quàm uerum iudicium i nam alioqui ratid

uobis commonftrafiet, quoniam mdifta caufacondemnati profcnptionem ipfam pugnare cum kgibus,cum paóiis atquc iure, quibus ille tenetur Imperio deuindus: Mauriciïis quoque facile ui' diflet, non fibi licere, tarn impio ÔC uiolento parère mandato,ô^ pa' triæ Glute potius fpeètalîêt : uerùm maluit infiftcre ueftigfjs nefarij Doëgi nbsp;nbsp;fièf a quadâ officij necelîitate facinus illud fuutn tegit atc^

circumueftit.Neqpuerô ad rêfacit,quôdillû nihil talefuiflèfaèiuru dicitis,nifi Ferdinandus eu copqs in meos fines aduentaflèt. nam Ion gè lecus res habet,ô(f à fide dignis ad me defertur,primijm,uosiplcgt;s atque Mauritium hæc omnia callidis 8c occultis confilijs apud Cx' farem atquc Ferdinandum, Ratisbonæfimul Pragæ Iblicitaflê,' ut ipfiim tempus olim patefaciet : deinde, non omnium hoc eflè fa' éhim aflènfu, uerùm à paucis aliquot ex omni numero deleèlis hoc tàm fceleratum facinus fuiflè conflatum * Nuncergo ,pofteaquàin mcos fines, Dei beneficio rurfus attigi cum exercitu,planè conftitui ueftro principi parem referre gratiam,8c ea omnia tentare,quæ funt ad defenfionem amp;nbsp;ad prouinciæ meæ recuperationé necefiâria, qua quideminreuosetiam,prælèrtim authores tâm flagitiofî confîlij, pro federe eorum fie ulcifear, ut quàm fît atrox, quæ mihi Gda eft iniuria, prorfus intelligant. Dolet mihi quidem, eo rem eflè dedu' ètam,amp;: communis patriæ moueor incommodis: fed quum à uobis Gdtum fît initium,Sô res ipGpoftulet, utuim iniuriam à meis de' pellam, profiteor, quicquid ex eo deinceps naGetur malorum, non eflè mihi tribuendum.Si quiueftrumetiamfuntab hocGcinorealie ni, qui fuam innocentiam mihi uelint probare, licebitutidGciant; humaniter cos accipiam atque benigne« Daniæ rex,ctfî confœdc' ratus cratjtamen nullam opem Smalcaldicis tulit, CçfarHalapro' fedus Hailbrunum,8ô oppidanis ingratiam receptis,Âlbanum im mittit in agrum Vuirtembergicum, utfuprà diximus, is dcditionc captis aliquot locis,multum damni dabat«SoIici tante uero Palatino Aï, D. XLVii. principe, Vuirtembcrgicus lanuarij die tertio rcconciliaturhis con ditionibus. Quoniam ipG per ualetudincm non poflît, mittatlega' tos,qui fupplices fadi,CæGris miGricordiam implorent: idem ipG faciatintrafextam hcbdomadam,decretaCæfaris de rcpublicaGr' uet : Saxoni amp;nbsp;Hcflb nulla det auxilia, fed Cæfari ferat opem, utin executionem ueniat aduerfum ipfos euulgata proferiptio : nullafuis in finibus commcrcia permittat CæGris aduerGrqs: nullum fodus omninô faciat, in quo non ôô CæGr Ferdinandus Auftriaca

domus coprehendantur:fi qui fuæ ditionis ad tier fus Cæfarcm,Ferdi nandiim regem, Auftriacâmcp domum militabunt,incosgrauinimG üindicec: nobilicatem etiam,ne quis ex ipfîs militet, per iuGurandum adigat:Cæfari,quoties uifum fuerit,det iter per fuos fines,amp; adiruad otnnia patefaciat: tormêta fodorum,relida fuis in finibus,cum omni inftrumento tradat: in fumpeum belli dependacaureorum millia tre centa,dimidiam quidem partem,cucftigio,reliquüm autê,intra diem XXV : cautionisloco tradacÂipergum,KirchenÎJ,SchorendorfFum, ut ijs præfîdia Cæfar imponat pro fuo arbitratu:cum ris,quibus hoc ’U bello damnij dédit, tran(îgac,fî non pofsir,ftet iudicio Cæfan'stcon ^uetudinem fori Burgundiæ fuperioris fequatur turn ipfe turn filius, ^üum ijs locis iudicio contendentu’n fuæ ditionis homines, qui Cæ^ ^ari deditionem fecennt, minime uindicet:Ferdinando régi {uumias ûitegrum maneat:intra fextam hebdomadam tihuseius Chrißopho fus amp;nbsp;populus ifta confirment,ÔC habeant rata : frater eius Georgius Huius pacis beneficio minime fruatunQiium hæc lanuarq die tertio^ ficüt diximuSjeflTent concepta litcris, Vlrichi principis legati,Baltha* far Gultlingus,Ludouicus Frauenburgus,loannes Feslerus iurccon fultus,quinto póft die ueniunt Hailbrunum, 8C ad Cæiàris proieifti pedes,principem,quó minus ipfê ueniat,impediri uaictudine, fibi negocium dedifte dicunt,ut excufentnllum uero culpam profi'teri pä bm, dolere uehementer ob admiftum facinus, amp;nbsp;orare per omnia fact a, ut in gratiam recipiatur, amp;nbsp;ne quid in Ce Cuûmcp populum ftai» tuatur acerbiusmam amp;nbsp;ratas habere pacis cÔditiones,Ô^,ubi primum perualetudinem licebit, ipfum deprecandi caufa uenturum, neque tanti benefiet) memoriam unquam efte depofiturum» Ad ea Cf far per Nauium^quod delidum agnofeatet deprecetur,acciperc fe fatis^ fa(fl(onem,amp; pro fua dementia uelle conferuare multitudinem,ait,€t illi ignoicere,modó pada feruet, amp;nbsp;in pofterum, quod fui fit offictj, non prftermittat» Poft eos ueniSt Memingi,Bibraci,Rauesburgij, Campodunenfes,lfnenfeslegati,fupplicefcp fatfti pœnâ deprecantur, quod in ipfum deliquerint,partim errore fuo,partim aliorü culpa fadumeffe dicunttfe uero confugere nuncadipfum,uelutad fontem mirericordiæ,Ô^ obfecrare ut ignofeat amp;nbsp;priftino loco reftituat, necp de fuis priuilegqs immunitatibus quiequam deminuat. Cælàr de^ inde per iufiurandum eos adigit,ut fibi fint in pofterum fideles,utrjft dem teneantur legibus, quibus reliqui ordines, ut à foedere Saxonis atc^ Lantgraui) difeedant, necullareipfosadiuuent, neep Feedusut*

tum contra fe deinceps facianu póft,recipit eos in gratiam,amp;f Mcmin gcnfes quidem muldat aureorum millibus quinquaginta » Prius quam in CxCaris confpedlum uenirct,denon mutanda rdigione fibi caueri petebanuNauius autem,quo CxCar cum utebatur his in rebus interprète precipuo,iblicitc monebat,ne quam eius rei mentionem fa cercnt:nam alioqui futurum,ut Cæiàr hoc ipforum erga fe diffident’ tire tribucret : etenim initio belli facis ilium declaraffe uoluntatem in eofuam : acqiiiefcanc igitur,necampliusfibicaueripoftulent. hoc autem eô factum efle crcditur,ne, ii denegatum effet,aliud agi putare tur.quàm quod Cæfar euulgatis literis erat profeffus: quod ff autem claris uerbis concederetur, ad pontificis hoc offeniionem pertinerer, cuius hie erat fcopus,ut ifto bello,proteftantium extingueretur om/ nino dodrina. Per hofee dies Genuæ fuit nata ièditio,in familiam Aurienfem,cuius turn erat princeps, Andreas,rei naualis peritialon# gè omnium clarifsimus,eiufc^ reipublicæ facile primus,bencficio Cx fan's, huius uero turbæ dux erat ÔCfignifer Comes Flifeanus, in eac^ fuit trucidatus inter alios Andreæ gentilis atque propinquus, loan* ninus Auria, uirmagnæuïrtutis.quodnifiFlifeanusforte dilapfus in mare perqifer,in maximo diferimine res futura fuiffe credittir : fed illo fublato,foci) fadrtoris diffugiunt, eamcp tempeftatem ilico fecült;^ ta fuit magna tranquil!itas. Aurhores huius confilij Cæfar fuiffe di# cit Farncfios,inprimis Petrum Aloifium , Placentiæ ducem, ut infrâ fuoloco dicetur, Qiii fubexitum lulrj, fuperionsanni,futuruse# ratTridenti patrSconfeflus, in hocufq^ tempus fuit prorogatus,S^ lanuari) die xiii, quumin primarium templii patres de more conue# niffentjftatuitur de iuftificatione hominis, amp;nbsp;damnâtur,qui poft pec catum Adæ, non effe liberuhominis arbitrium,qui fola fide amp;nbsp;ipipu tatione iuftitiæ Chrifti,hominem iuftificari,qui iuftificationem nihil aliudeffe, quam fiduciam diuinæmifêricordiæ, peccata remittentis per Chriftum, qui neceffarium effe, ut certo quis credat, neep dubi# tet fibi remitti peccata,fecp effe ex numero prædeftinatorum, qui prg cepta Dei non poffe ab homine etiâiuftificato,prj:ftari,qui iuftitiam acceptam non conferuari atep etiam augeri per bona opera, qui poft baptifmû amiffam iufticiam recuperari fbla fide,finefacramento pee# nitentig,qui peccatori pcenitenti culpam omnino remitti,neque pee# nam ullam reftare luendam uel in hac uel in futura uita,per purgato# riunt,qui décréta ifta glon'æ Dei amp;nbsp;merito Chrifti derogare,dicunt, Aduentâte cum exercitu Saxonisc duce,Maurifius Lipfiam pr^fidio

munit, amp;nbsp;fuburbia incendiu eodem têpore ueniunt illuc équités Pan nonij fupra mille, lanuarq die xni fit oppugnatioiiis initium,fed op pidanis fortiffime fcfc defendetibusjinfeda re difceditur fub eius men fis exitû, Crebris autem tormentoru iólibus ac ueluci grandine qua^ dam,oppidum uehementer dilaceratum fuit Ô6 plane deformatum,H line Saxo profeeff us, non folilm amiffa deinde récupérât per Turini? giam amp;nbsp;Miiniam, fed Mauriciu quoep fuis oppidis exuit,incolumi tantiim Lipfia amp;nbsp;Drefda: Magdeburgicuetiam ScHalberftatenfem fpifeopatum ad fe traducit,fada cum epifeopo loanne Alberto, tranf aiflionc, Pridie,quam Lipfiam oppugnaret,Ferdinandus rex Bohe mis mandat,ut fumpcis armisauxilio proficiicantur Mauricio:pare^ bant quidem illi, fed iniufsi poftea domum redierunt : itaque Ferdi# nandus ad finem lanuarij rurfus idem mandat. Ibi populus Prägen# fis, cuius eft ijs locis authoritas præcipua, fenatum rogat, dentope' fam,uc rex mandatum aboleaqquod cum ipforum libertatepugnet, 8lt;^cui non pofsint honefte pareremullam enim fubefte caufam,cur in Saxonem eledorem arma ferant,8^ multis in rebus eandem ipforum fife religioncm, quae fit illius : egregiam quoquefemperfuifte uo# luntatem ipfius atq? ftudium in reprimendisTurcarum armis. Ad faFerdinandus inter alia. nOneireligionis caufa bellum inferri,fed febellionis:amp; quod de collatis in Turcam auxilijs dicant, longe rem aliter haberc:nam illu, miftisinternuncijs ante menfes aliquot, folici# tafle Turcam ait, ut Vngarie atque Bohemiç bellum faceret,necam# pliores inducias largiretur,amp; quas pepigiiret,refcinderet:0^ utcom# mode res ageretur,(e non defuturum,0^ ex diuerfa parte fadurS efte impetum. Vbi de ftatuSaxoniac Cæfar cognouit,amp; crebrisMauri fijliterisfolicitaretur,equitum peditumcp copias eimittitauxilio, Al berto Bradeburgico du(ftore,ac deinde fubfequi iubet Hifpanorum Italorum manus,Sandaeo amp;nbsp;Marignano ducibus. Albertus,lanua fij die nono,cum fua manu difeedit Hailbruno, Cæfar,illinc etiam profêâuSjVlmam petit; in itinere Lindauienfes Sd Eslingenfes ei re# conciliantur. De pontifice didiim eft antea,quemadmqdu lata fen# tentia Colonienfem archiepifcopatu priuarit omni fundionercum idfaceretjOmne ius amp;nbsp;authoritatem fimul attribuit Adolfo. Schauen burgoComiti, quern fuperioribus aliquot annis archiepifeopus in# ter omneis unum fibi delegerat coadiutorem. itac^,mifto diplomate pontifex monet totius regionis ordines,ut eum pro fuo præfule reci# plant amp;nbsp;agnofcanuadhæc. Cxfarem urget,uc fententiam exequatur.

Cûm autem admonitusaliquocies archiepifcopus, ut abincoepto defî ftat,non fibi b'cere pacata cófdentia,dkeret, Cæfar,iam prope uidor, ! . legatos Coloniam mittit Philippum LaIengum,GeIdrig prçfedûjô^ Viglium Zin'chemum lureconfuItum.Per eos interpellât prouindac totiusordinesjqiiosadcertû diem eó uem're iuflerat,ut archiepifcopo reliiflo Hermanno tranfeant ad eum,qui coadiutor ante fui'iïet,eique fidem omnem obfequentiam,ut antiftiti fuo,præftent.Ab ecddia fticis qui'dem diifidle non erat iftud impetrare:nam huiusipfimotus erant authorcsiuerum nobi'Iitas,8c in bis complures illuftn loco nati, deinde duitatum legati,non fibi eflTe integrum demÔftrant, ab eo,cui tam longo tempore paruiflent, quo fint ufi tot annis non pcenitendo principe,cui fide fint per iufiurandum aftridi, deficere. Hac obicda difFicultate,dux Cliuenfis, plane finitimus, grauioris turbæ uitandæ caufa,confiliarios eó mittit intercefibres. qui poft multam amp;nbsp;diligcn tem aftionem ab ecclefiafticis obtinent,ut quidcantjinterea dum cxi tert ordines archiepifcopo rem omnem exponant» Mifti fuerunter/ ' gó TheodoricusMâderfchittuSjGulielmus Nuenarius,Comités,to tius nobilitatis facile primi. hi pro fua dexteritate atlt;^ gracia perfua* dent illi,ut mifericordia populi, ne bellouaftetur tota prouincia, ce; dat. Cum fidem igitur iufiurandum remififfet omnibus:ille,quem diximus,coadiutor,quem fratris loco Temper dilexerat,fuccedit. fuit hoc lanuarrj die x x v. Eratarchiepilcopi frater, Fridericus, quem epifcopum fuifle Monafterienlem librodecimodiximus,ecclefigBon nenfis præpofitus, uti uocant : priuatus autem ea præfedura fuit, e; lufque cull c exuuias Gropperus.idem accidit Stolbergio Comiti,Co lonienfis ecdefiædecano,qui conftanter archiepifcopum defende/ rat. Mox per totam regionem, archiepifcopi noui mandatu,rcligio; nis fada fuit immutatio, amp;nbsp;quicquid Bucerus inftituiffet, aboletur.

Smalcaldicorum legati,quumGalIiæ regem adqftèntjBritanniam petunt,ut idem apud utrunque perficerent. Sed iam tumgraui/ ter rexHenricusægrotabat, amp;nbsp;inualefcente morbo, fuiregni anno xxxviu, iub finem lanuarij deccdite uita, quum teftamentofiliurii Eduardum,nouem annorum adolefcentem,fedftet hæredem, eicp liam Mariam, ex prima, amp;nbsp;liabelam, ex altera coniuge fubftituiflet. Veriim antequàm mortem obiret,Thomam ducem Norfolcium,cu ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ius magna femper fuerat authoritas, perpetuis uinculis addicit | eius

uero fiIium,Comitem Surrif,capitcpledit,ob emüTas aliquot uoces, nimium fu (pedas ægrotanti. Eius interitum ftcuta fuit deinde reik gionis

' LIBB.'K XVIII , V? gionis immutatfo, ßcut infra dicemus ♦ nam €tß pontificis authofi/ tatem omnem Cuis è finibus eiecerat, licet effet capitale, fî qnis ilium, utpræcipuum eccleiîæ caput agnoiceret, quanquam in publias ec# defîæ precibus, ilium, uti peftem amp;antichriftum, auerfabatur, ta* men dodrinam retinebat pontificiam, utfupra demonftratum eft» Filium ab ineunte ætate reÂè curauerat erudiri,ô^ moriturus ei con# ftituittutores, ad x vi, in his, Eduardum Comitem Herforden' fem, adolefcentis auunculum Huie deinde, quod maxime fidTelis ei futur us crederetur, præcipua pars tutelæ demandata fuit à contuto# ribus,amp;attnbutum cognomen honorificum, ut régisatqueregni protedor diceretur. Accefsit etiam ducis cognomen, quum ei Soz rnerfetenfem principatum rex tribuiftet. Is amp;nbsp;euangeli) dodrinam amabat, amp;utea recipcretur,operamdabat, ô^eiusampledendære# gialumnofuofuitauthor,in eóquefocium amp;adiutorem habebatin# primisThomam Cranmerum,archiepifcopum Cantuarienièm,infî# gnidoeftrinapreditum, Angli^priihatem^Morituretiara hifeedie bus Ferdinand/ régis uxor, Anna,raultorum liberorura mater.ei Cç# farfunus fac/t VImæ» Interim Auguftani, fociorum exempio amp;nbsp;fuo periculo commoti,quum idoneos haberent intercc{TorcSjamp; in his An ionium Fuggeru, redeunt cum Cæfare in gratiam, muldati centurn quinquaginta millibus aureorum,tormetis xii inftrudis, SiC prgfidio militum,(ignis decem, Erat in urbe ScherteIinus,0^ multis nunc an# nis illorura ftipendijs merebat.hunc Cæfar Sgt;C Ferdinandus rex inprt misoderantjob occupatam arcem Erebergu; itâcp,tametfî ueheraen# ter fenatus deprecaretur,tamen,quum Cgfar obftinate recularet, nec aliter pacifei uellet,uertere folu coadus fuit,et cum omni familia Co# ftâtiara fefe recepit, quod eft proxime ad Heluetiorum fines,oppidû» Lipfig duranteobfidione,BrandeburgicuseIedor intercedit,8^ mif fis ad utrunep Iegatis,adionem fibi permitti flagitat.EIedor quidem non abnuit:Mauricius ante grauiter incufans illû,quôd tam acerbum bellum gereret,(èxto demum die,pauló refpondetalienius,quum fru ftrà uideret oppidum oppugnari*Brandeburgicus igitur hoc ftatim Lantgrauio perfcribit,orans,ut Mauricio perfuadeat:amp; quia bellum hoc ciuile per Saxoniam componi uix poffitjnifi publicum illud Cg# faris compofitum fit etiam, rogat, ut animum hue adqciat » perfua# dendi uero caufa^ quanto uerfetur in periculo^demonftrat : ibeios e' nim fere omneis iam efTe Cæiàri reconciliatos, 8d Vuirtembergicum grauiftimis cranfegifte conditionibus:Cæfarem nouas parare copias:

quom'am tantæ potentiæ folus ipfe dni refîftere non po^i't,monct, ne grauetur fefe demittere,amp; qs padfci legibus, quas ipfe conceperit, amp;nbsp;per legatos unâ mittat: etenim,quia multis de caufîs ualde fît exa* cerbatus Cæfaris animus,rem iplam poftulare, ut fupplici quadâ degt; mifsionefibicondonari petanrefpiciat ergo fe fuofq? liberos 80 pro# mifeuam multitudinem,neGin extremum periculum rem deducatjn eandem lèntentiam eledîori quoep feribit» Cæfar,paulô antè,quàni Smalcaldici menfe Nouembri difeederenr, negotium dédit quibuG dam,ut ilicô nouis conlcriptistopfjs, bellum in finitimis Saxoniæ lo ds faceret,ne,qui funt ijs lods ordines atep ciuitates, Lantgrauio uel Saxonipolîentopemullam ferre» Hiscopijs omnibus,quæ erant peditum figna xxf,equites mille ducenti,prçfidt ludocum Grunnin gum,Selandig præfîdem.Hi Conradum comitem Deckelburgium, Smalcaldici foederis fodum,iamp;r Ofnabrugum,amp; Mindam oppidum, amp;nbsp;Comité Lippenfem amp;nbsp;alios quofdam qs lods,imperata facere co# gunt, R-itbergum arcem otcupant,inde Bremam petupr, fuit hoc menlè Februario» Militabant hic Cçiàri Philippus Eberftenius Co/ mes, Chriftophorus Vrisbergerus, Fridericus Spedius» Eledor Saxoniæ,quum de fucceiTu Cæfaris audÜTetjdatis ad fenatum Argen tinenièm literis,Februarq die xiii,quomodo fuarécupérant,amp; Mau ricio plæraop per Turingiâ amp;nbsp;Mifniam ademerit,eiufcp nobilitatetn in fuam fidem adegerit,amp; Magdeburgenfem epifeopatum fîbi con/ iunxerit,exponit:quôd autem Vlrichus Vuirtembergicus,amp;pl^r^ep omnes Germaniç fuperioris ciuitates,iniquiffîmis côditionibus tranf egerintjôC religionis omiffa mentione, contra fe reliquoicp focios au xilia Cæfari promiferint, id fibi plane præter expedationem aeddif# fe, amp;nbsp;omnino fieri contra rationes fœderis :,de ipfis audire le, quod conftanter agantn'd fîbi fuifîe periucundum:pergant igitur, neep re# mollefcantjamp;^ faciant uti fœderatos decet,ac,fî res ità poftulet,Helue# tiorum atqueGalliæ regis auxilio fefetueanturatquefuftentent:fe quidem cupere ipfîs omnem fidem ô^amorem præftare,fed impediz ri belle domeftico,cui fî Deus finem fecerit,fuo commodo,non fede-* futurum ipfîs: Magdeburg!conueniflTe iam Saxonicorum ordinum atcK duitatû legatos:cum his agere (è de qs rebus,propter quas Fran coturti fuerat irtdidus côuentus,ô^ fperare,futurüm,ut officium prg (lent,ciuitates inprirqis, nec a focietate (èfe diuelirpatiantur ♦ Ad idus Februari] uenit Argentoratum à Galliærege, Mendoza, Hi# fpanus,exul,ô^ prolixe pollicetur: fed iàni cum fenatus mitcêdam elfe lega#

Içgationcm ad CsEfarem de pace, decreuerat» fie l'Here nufia perfedâ difeedk. Lepati ad Cæfarem erantlacobus Sturmius,Mathias Phar rerus,Marcus Hagiiis» iegationis caufà fuit,ut VImam profe(fli,qui# bus condition ib us Cf far omnino padfci uelletj cognofcerent.Habe^ bat tum in confilio Cæiar Atrebatenièm epifeopum AntoniûzGranz udlanus enim pater Vefbntionem erat profelt;ftus,et Nauius hocipfo tèpore iiitam morte commutauit.cuius in locu deinde fuccefsit Geor glus Seldus iureconfultus,eicp fuerunt adiundi propter multitudinc negociorum Germanif,Ioannes Marquardus Badenfîs, amp;nbsp;Henricus Halius,qiii Palatini fueratante, Sgt;i. nuper admodum Bipontîni priiv dpi'sconfiliarius,rerum Gefmaniæ ualde peritus. Ferdinandus rex, utBohemosexcitaret, detredantes militiam, ficutdiximus, Februa* rij die fexto, cum filio Ferdinando progreditur,amp;^ Lætmericiam ue^ nit, quod eft ad Bohemiæ fines oppidum. Ibi quum unum alte/ rum diem regni proceres ac ordines expedaiTet, prolixam habet ora^ tionem : amp;quia Mauricius fidemfuam imploret, hortatur, utarma rapiantjtum propter fccdus antiquum utriufqp getis, cum quod fint beneficiarti Cæfans: amp;nbsp;quoniam hocipfo nonnulli dicantlibertatem ^üan\imminui,cautionem promittit,nequid ipfisin pofteru fit frauf

Qui tunc aderant ordines, nonfibi licere dicunt ftatuere, nifi de rdiquorum afTcnfu. petunt igitur,ut quamprimum agat conuentus: alrj quidam obfequium operam fuam profitentur.hi crant oppido rum prcfecli,quibus deinde gratias rex agit/llis ueroprolixe demon ftraqnon hoc efle quæftionis tempus,amp; rem ipfam flagitare præfens 3uxilium aduerfus hoftemreaconfeda militia,non fe recuiare conuen turn, neque uelle quicquam ipforum adimere libertatfigcrant igitur morem amp;nbsp;fccum pergant. Illi tandem ofFenfionem ueriti, quum rex paulo acrius effet locutuSjaiTentiuntur, ÔÔ, nifi militent ipfi,ftipendia promittunt ♦ Sub Idus Februari), nobilitas, amp;nbsp;Pragenfes, mifiis ad quot;nbsp;regem literis, orant, quia mandatis infiftat, nouo quodam exemplo, ut ad X X Marti) diem,ordines omneis iubeat adefie pragæ : quod fi non poflitjS^ ipfi tum force conueniant atep décernant,petunt ne mo lefteferat. ille,quid Lætmericiæ fit adum,exponit,amp; ad Xvi i Aprigt; lis diem conuentu promittit,S^ ne quid interim ipfi tentent, neue con gregentur, uetat» quarto póft die, quam ilia fcripferant, fccdus fagt; hunt, tuendæ libertatis caufa, Poftea quam in Saxoniam Alben» tusMarchio peruenit, Mauriciusoppidum Rochliciam illi attri/ buit.cuius ufumfruâumhabebat Lantgrauij foror uidua,Georgq

Saxom'çduel’s nurus. Eo cogm'toJoannes Fridericus cIeÄor,qui tu Aldeburgi erat,tribus ab illo mflIiaribus,caIendisMartrjs Emefturn Luneburgicum,VoIratiim Mansfeldium cum aliquot equitum tur mis,ac deindeRecrodum cum fua legione peditu de node prçmi'ttit: tpfe aim reliquis copijs fubfèquftur» Poftridie, ante quam lueeretj pauci quidam équités pr^miflîjexcubitores inuadunt:ex qs nonnulli capti fuerunt,reliqui fuga petuntoppidum. Erantin fuburbio fîgna peditum quatuor.his comitati aliquot équités Albcrtini,amp; prima lu ce egrefsi,manus conferunt:repulfî in fuburbium fefe referunU Cum autem elcdor,qui fecundam aciem ducebat,ueninèt,amp; ex mote uiei* no,torment«s in oppidS fulminaret, pedites etiam impetu fado fub* urbium incenderent: ilia, quæ diximus,peditum iigna quatuor, per pontem,équités uero pcrMuIdam flumen,in fugam abeunn pedites ergo,qui iam fuburbium tenebant,magnis animis progrefsi, oppidu inuadunt, diripiunt bc hofti tormenta toIlunuDum hsec ità gerun/ tur, Albertus fugam circumijaicit amp;nbsp;flumcn petit,fed ab Erneno Lu* neburgico interccptus,ad eledore deducitun In oppido prælîdium crat,peditu flgna fex.hi fefe conibciant cum reliquis equitibus,amp;de* fenfionem parant,fed uidi multitudinededitionem faciuntomnes,et armisexuti, nonfe militaturosin Saxonematep fociosintrafextutn meniem pollicentur,ate^ ita dimittuntur. Equités cofedati quatuor illaflgna peditu, quos trans potem fugiflediximus,magnam eorum partem concidunt» In rjs erant complures Irait amp;nbsp;Hifpani» Habcbat Albertus tarn à Ferdinando rege,quam â Cæiâre circiter mille quin* gentos equitesjpeditum flgna decern,machinas uerô bellicas xi.n» A prima luce pugnatu eft uicp ad meridiem, Eledor non multos c fuis defiderauit,8i in his,magnç uirtutis uirum,Vuolffium TheodoricH Phirtenlem, qui tormento percuftus,aliquot póft diebus è uita mi/ grauitCaeforum numerus in oppido repertus fuit ad mille,foris au* tern,5^ in ipfo flumine,trecenti. Poft conflidûr,cledor cum Alberto captiuo redit AldeburgS,ac deinde rem omnem in Bohemiam enun* ciat,necp fe contra feedus faduru aliquid efle demenftrat, ôf eos,qui ' in fuse ditionis homines igni graflati flnt atque ferro, muldari petit,

Vujrtcmbergicus princeps eratpadus, ubi primilm pcrualetudiz nein liceret,(upplicem iefuturu Cscfari, Venit igitur VImam,menfc MartiOjquantumuis affedo corpore,6^ fedensin fella, permifluCgfa ris,quoniam fefe comouere non poterafuel inflcdere,pcr confiliarios fupplices condonari fibi fadu petit, omnem obfequentiam in pofte*

poïIidtiK. Vbi liberaliter ad ea CæGr rcfpondit, c ucftigfo di' fcedit,amp;r belli Saxonici caulà Norhngam côtendit. Dum Vuirtem^ tergicusad hune modum deprecaturjiominum erat ingens cir^ ^ümfula corona,qui præmoniti ad fpecfèaculum confluxcrant.In triJ-bus illis locis,quæ fuprà dixiinus,agri Vuirtembergici, Cæfài* iam *ntc prælîdia collocauerat,Hiipanos potiflîmiim.

ARTII DIE TERTIO, TRIDENTI FIT SEPTIMVS patrum cofeiîus. in eo damnantur,qui uel pauciox fa quàm fèptem ecclefiæ facramenta, uel no omnia dicunt à Chrifto eiîe inftituta, qui negant aliud alio eflè dignius, qui ßgna quædam ilia iôldm terna dicunt eflè gratig uel iuftitig per Chriftû atlt;^ fidem acceptæ,qui negant eorum perceptione conferri gratiam,qui baptifmOjConfirmatione Sc ordine non inprimi charaderem in anp nia,uel fignum ipirituale et indclcbile,qui adminiftrandi ea potefta-Km omnibus eflê communes, qui receptos ecclefiæ ritus,in eorum adminiftrationeprgtermittijUel mutari pofïè,qui ecclefiæ Romang, parentis omnium atquc magiftræ doefirinam de baptifmo, non efle ^ynceram, qui fada poft baptifmum uota nullius eflè momenti, ÔC derogate fidei quam fintprofeflî,qui confirmationem,ociofam efîè cercmoniam,et olim aliud nihil,quàm adolefcentulorum inftitutio-' nem fuifle dicunt,qui fpiritus fandi uirtutem et afflatum,adeflc con firmationi negant, qui non fblis epifeopis, ueriimcuiuisfàcerdoti promifeuè confirmationis minifterium tribuunt, Pofthæc,decrc tafaciuntdebenefîcijs ccclefiafticis ♦ ut epifcopicæterîqueproceres cedefiarum fint legitime procreati, fint amp;nbsp;ætate moribus eru'* dindnefpedabiles: rie quis omnium plures epifeopatus quocunque titulo poffîdeat,amp;S ut illi,qui plures poflîdent, ex qs retineant quem Uelintjteliquos intra annum ab dicent: quibuseftpopuli pafeendi demandata cura, fintipfi pfæfentes, nee alios in locum fubftituant, ïiift ad tempus,ÔC «a, fi, cur abelîè non poffîntjCaufam docuerint,ÔC LL*

ilt;ï cpifcópo pfobatumfuerit, cuius crit prouicïére,ncpopülusu€-’ gligatur, ut Gcerdotu déliera puniantur, quæiùntapudipfos uitioGjCorrigantur, alten' deindeconfeflui dies dicitur xxi Apri* lis. Ferdinandusrex,ubiDrcfdam peruénitad Mauricium,odalt; uo die Marti) fcribit Bohemis : loarmem Fridericum conftituiHé ipibsinuadere : prouideantergo iuis rebus jamp;sSebaftiano VueiP temullo , quem fibi per abièntiam iuam legauerit, obtempèrent, Argentinenfes legati, quos Vimæ fuiflè diximus, domum reuer* fi, quumâCæiàre præfcriptas conditiones,iènatusnonimproba*’ retjdenuó mittuntur, ut omnino traniïgant. IngreffiiterjCæiàrcni Norlingæ reperiunt,ex podagra male tune aflredü,amp; uigefimo prp mo Marti) die deprecati,reconciliantur. Conditiones erant toléra^ biles, nam neque præfîdiùm Cæfar illis impofùit Sf aureorum mil libus triginta fuitcontentus, nec^ liipra duodecim exegittormen* ta. » Brandeburgicus eledoriolicité quidêagebatpro Lanrgrauió,

ad Ferdinahdum quoque rem detulit : ièd durifljmæ ferebantur conditiones. bæerant, ut futura décrétalènatus Imperij, iïneomni exceptione probet: ut è fuis filijs alterum det obiidem : ut Henri' cum Brunfuicenièm atquêfiïium dimittat, Sf Caefaris cognitionem in eo fubeat: ut aduerfus ekdorem Saxonem atijf ibeios auxilio Cx ü.ri tnittatequitum centurias aliquot,odo figna peditum, inedique per tempus iemeftre fumptum ipiè faciat : ut Cadari fupplex Hat,æ crimina fua palam profiteatur. bas ueró conditiones illc reipuit, 6c,nifi mitigentur,quoniam iJlis bonefté non poflït afTenuri, quanv uis fortunam fibiiubeundam potius, datisadamicos literis,often* dit. Cadar,qüo die cum Argentinenfibus tranfegit, Norlinga di' Icedit Noribergam uerfus: amp;nbsp;poftridiemiflts ex itinereliterisador dines Mauricianos,quoniam loannes Fridericus,ait,proicriptusil* le,ex fuga domum reuerfus,non iblüm ca reaiperauit,quac Mauri* cius princeps eledorilli meo mandatu ademerat,iêdilla etiam, quac Ferdinandus frater ijslocis occupauerat, quódeflêntfub clienteia Bobemiæ : equidem ad reprimendam ilb'us audaciam atep rebclïio* nem fum ingreflus itér. quamobrem à uobis poftulo, primdm, dc' tis opci am, ut i)s locis, qua fum tranfiturus cum exercitu,nibfl deiit rcrum necelfariarum, ÔC ut benignè milites accipiantur : deinde, ut contcmptis iÏb'us comminationibus, principi ueftro fidem omnen* præftetis amorê, utadbuc quidem feciftis. nam eó mib’tiam han€ Ïufeepi, ut iilius oppreftâferocia, pax amp;nbsp;ödura uobis fecuperetur,

Eo Jem ctîam Jie Pragæ confiliarqs (cribi’t atque prære(n:is, in loan^ nein Fndcncum(c conftitiu'flê pro ipfius meritouindicare: proup Jeant igitur,ut in fua caftra fit commeatus ex ipforum agro. Marti) ,Jie nigcfimo quarto, Bohemiæproceres atque duitates,illi, qui Jus nupcr fecerant, uti diximus, ubi Pragæ conueniflênt,ficutantè lt;onfi:ituerant, leges condunt mih'tares, ad gerendum bellum, fi ï’esitàpolcat,neccflarias,amp;S fummærcnim præficiunt Cafparuni Ehlugium. Sub hoc tempus rex Ferdinandus Sgt;C Mauricius Sc Au guftus frater cum fuis copijs Pricciam ueniunt. tuleruntid grauiter bohemi, quod in fuos fines illi iam eflent ingrefii : per literas itaque Ferdinandum orant,nc patiatur exteras nationes intfoduci : nam nouiamp;T periculofi rem eii'e exempli. ied ÔC ipfi Mauricio amp;nbsp;Augu* ftofratriicribunt, utefuis fiiubus quamprimum excédant abfque hiaieficio t nam alioqui fe confilium eflecapturos ex tempore. Ferdi nandus ad ea refcribit uigefimo fexto Martij die, non eflè quod ue^ ’’eantur t nam eo ioltim ad hæc loca uenifle, ut Cæiàri iam appropiri quanti fêle coniungant 4 Pragehfibus deinde icribit,ne fumptum ul luin non neceflarium faciant i Saxonem enim ceflifie retro. Lega^ turn Saxo miieratin Bohcmiam,Nicolaum Minquitium,renouant Ji cauia fœderis antiqui:ièd is ualetudirie detentus in uia,quum Pra gam uenire non pofiet,datis literis petebat, ut quofdam adfemittC' tent homines fideles, quibuicum rem tranfigat. rjs acceptis literis, Fraga Saxoni icribSt proceres,uigcfimo odïauo die Martij,quid Minquitius flagitarit, exponunt : cupere ie quidem uehementer ei gt-atificari,Só agnofeere æquum efle,ut ità fiat : fed impedin' difRcul täte tempon’s Sc præfèntibus turbis: Mauricium enim atque fratrê, eondudis copijs,conari damnum dare finibus ipforum, idque Fer^ Jinandi régis impulfu : rogareautem,ne ficiftud accipiat, quafi fœ* dusrenouare nolinttetenim uellefe illudferuareêó in ueteriamicitia perfiftere, non minus quam fi' iam renouatum eflet : daturos etiam operam, ut primo quoque tempore denuo confirmetur : nam ideo lt;ogi manus, amp;nbsp;uim contra fe parari, quod à foedere non difeedant, Sd ipG bellum faccre reculent : petcreigitur, fi forte Mauricius ità pergat,ut opem ipfis ferat: idfifaciat, nullumefletantumdiferix tTien, quod non pro ipfius falute fubire uelint : Ferdinandum nunc dfe Pricciæ, inde cum copijs profeeffuruin uallem loachimicam, titquidem famaferat: hocfifiat, feconftitüifîêpaucispóft diebus inouere caftra, nbsp;nbsp;cum exercitu omni progredi in earn partem yubi

ad Moraui'æ proceres, hortati j ut pro mutui fœderis raüone, fumlt;' ptis armis,quàinprrmum adiê iieniant,ut ab impi'o illo Sc Sodomp nco genere hominü,Hifpanis ÔC Huflan's,quos Cælàr Sgt;C FcrdinanA^ dus adducantjCorrimunis patria defendi poflït. Galb'æ rex Franck £cus,quum regnaflêt annis x x x 11, Ramboleti,quod abeft Luteci'a iter dieijUitam finit ultima die Martij. fuccefîorem habuit Henricu filium, circiter x x v 111 annorum iuuenem, Is è ueftigio Connefta^ blium, Annam Momoranciû,qui iam totos ferefex annos priuatus uiuebat,ut fuprà docuimüs, rcuocat,ôô loco priftino reftituit, in fummo honore habet. deinde,qui præcipuo loco fuerant ante,par' tim uilefcunt, partim fubmouentür,ÔC inuincula confjciuntur. bi erât cardinalis TornoniuSjAnebaldus Amiralius, Grinianus prO' uinciæ Galliæpræfe(fius,Longeuallus,Bayardus,Pobnus, inpri mis ilia, quamin delitijs rex habuerat,Stampiana,Francilciregis iti' teritusualdeincommode accidituirisliteratisatqueftudiofis. nam artesomneis liberales nemouehementiusamauit,autbberaliuseft prolècutus.Multaiam confuetudine uariam fibi cognitioncm coni' parauerat. nam prandens atep cOenans ferc loquebatur deliteris auidiflimè quidem jufus âd earn rem per multos annos lacobo Coli' no, homine doôso, in lingua popular! mirabiliter fecundo. poft hune fubijt Petrus Caftellanus. Ab ijs,quicquid eft in poetarum,hi' ftoricorum,cofmographorum libris,haulèrat: quicquid de plantis; herbis,animabbus,metallis,gemmisprodiderût Ariftoteles,Theolt; phraftus,Plinius,id genus abj,multo,ficut didu eift,ufu,e t quoti' diana recitationecogm'tûhabebatamp;Sexploratum, demathematids etiâ ÔC rebus diuinis freqtiens erât coHocutio * Circumfiftebant men lâm omnis ordinis uiri màgnifici : èC quoniam de uarijs argumentis inferebaturfèrmo,uixerat,utnonexijs aliquilèmperin mediûali' quidadducerent : id quidem unicuiquelicebat, qui modôeflet paulo notior. exemplum etiam iftud ftudiumque regis, multos jUt cum laude coram eo difierere poflènt, ad maiorem diligentiam exa' cuit.Infualinguafemperhabituseft inprimiseloquens atquegra' uis» Per Italiam atque Græciam habcbat,qui ueterum authorû lcri' pta conquirerent atque deferiberent : SC bibliothecam inftituit am' plifiîmam,quæ libros aliquot infignes poftea dédit ♦ eius erat euftos Caftellanus. Paulô antè quàm è uita decederet, Saxoni atqp Lant' grauio milèrat in fubfidiû bell i jfîngulis aureoruni millia centena, ôd,

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tune

tûnc/um obirct mortê,uix dum crat ea perïata pecunia. Sub idem gt;nbsp;quoîp tempus ^Britannia redeunt inGaJliam kgati proteftantium, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

ut reliqua conficeret : Sgt;C ficut ibi regem Henricuiti, poftea quam eo üeniflènCjitâ nunc Francikiî, (îmulaceô reuerterant,extrcmè ægrogt; tctntem offendunt, Itaque hoc etiam ad reliquam Cæfàris fortunam 3cceflit,quôd reges duo potentiflimi,qinbus nec opportunitas,nec, Utpiænque turn pütabant,uoluntas etiam deeratïUius 8^ impedien diôôretardandiconfilia, mortui funteodempropetempore, Cæ* amp;ris illæ copiæ; quas nobilibus aliquot oppreffîs 8gt;C capta Minda, Bremam iuiflê diximus,ad exitum huius menfis,m€diocrem cladem acceperunt,amiiîo belli duce præcipuo,Selandiæpræfeô:o,Gronin go. Cuncp Bremenfîum uires creuiflènt acceflione Hamburgcnfiû, V risbcrgerus,ad quem illius morte fum'ma reru peruenerat, muta' tiS caftrisjôi longa fada circuitïone,propter interiedas paludes^ur-bem alio loco ccepit oblîdere* Non multô pôft,eô uenitctiâ Ericus Brunfuicenlîs,quem Cæïâr ad idus Martij, Norlingæ ab (è dimilè' rat,ut nouum equitatum ac pcditatu con{criberet,in eacp loca dedu* teret, Cglàr Norlinga profedus Noribergâm,inde petit Egram,;

proximè adBoIiemorû fines,oppidû ditionis Ferdinandicæ. Man^ dauerat rex Pragenfibus aliquoties,ut diicederent ab armis: per eos rdiqui ordines fadi certiorcs,quarta die Aprilis illi refcribûtt.quodl armafumpferint amp;nbsp;cS copijs progrefli fint, eó fieri,ut ab fe fu'ifcp fi' pibus uim iniuftâ depellant,prgièrtim per ipfius ablèntiâ: rogare au tcni,utad Cglàrem intercédât,ne Saxoni bellû fiidat,ièd amicg difcc' ptationi rem permittat : cÔuentum etiâ haberi petût,uti prômifèrit. V Hifce ferè diebus Egram Cælàr uenit: Aprilis die v i i,cûm pri' die Ferdinandus amp;nbsp;Mauricius eo uenilîênt, fcribit ad omneis ordi' lies Bohemiæ,amp;r paücis repetit qug fuperiori menièfcripièrat, uti dî ximus,amp; Saxonê tantum âb le peti demonftrattcommeatûigitur ex pediant, annonâ fubminiftrent,amp; domû reucrtantur : nâalioqui futurû, ut id fibi ÔÇ Ferdinando fratri grauiter accidat : de religionc nôefle quoduereantur : nâ toto hoc bello nemini iè religionis caulà* finlTe grauem. Eodê tempore,delcdi,qui Pragg erât,rurfiim dimif Gs literis iri omnes partcs,monct ordines grauilîîmis uerbis,ut arrc' pris armis quàmprimùm accelerêt, patriæ tuendæcaufàînam ad ex' tremûdifcrimen rem eflè dedudâ.Ferdinandus illorû poftremis litc ris,x I die Aprilis,Egrareipondet,in eandê prope ièntentiâ,uti Cac' far: defîftantigiturab inçcepto,nifi faciantjiriiturû (è rationem,quo

,j;; nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LL iij

temen tas ifta coherceatur : quod pro Saxorie intercédant, uideniif bi cumprimis mirumînam neque de Cæfàre, neque de Ie, neque cer--tè de Bohemia fic ilium eflè meritum : de conuentu quod petant, falt; Aurum in eo fe quod deceat. Interea Saxo progreHus, Fribergum

Milenum oppidu ad Albim, Mauricio adimit. Et lub hoc tern* pus,qui Tridcnti erant patres,Bononiam eunt,necp poftillum con* fcllum,in quo delàcramêtisegerunq'^lîcutanté diximus,ullafecerut décréta. Dilcedendi caulâ ferebatur, quod aer huius loci minus eilet falubris, ità ditflante Hieronymo Fracaftorio Veronenfi,qui patni concili)medicus erat,amp;ràpontifice menftruos habebat aureos ad fexaginta. tulit hoc indigniffîmè Cælàr,ÔC fuæ ditionis epilcopis at' que theologis mandabat,ne pedem ilh'nc mouerent. itaque concili) pars Tridenti, pars altera Bononiæfuit nbsp;nbsp;Ciim Norlinga Caefat

Noribergam peteret,Burenfis Maximilianus, qui cum peditum li' gnis duodecim,fequitibusautem circiterquadringentis Francofur turn tenebatjCo uenit,accerfitus: et quum deinde Francofurtumre* dillet, Aprilis die duodecimo fupplicium fumit de duobus ,quoni unuSjGuliehnus Vcrdenlïs,eratoppidanus,alterueró Joannes Gd Iulius,ditionis Lan tgrauij. Caula fupplici) fuit,quó d à Lantgrauio fummilli dicebantur,ut unius portæ claues à fabro com pararent,ut quatuor diuerfis locis oppidum incenderêt, utinfixis clauisferreis, tormentorû ufum adimerént,ut excitatis incendfjs,Burenlèm eiuftp familiäres et confulem atque lenatum auxilio fociorum trucidarent, utputcos oppidi ueneno corrumperent, ilium inprimis, qui culinæ Burenlîs aquam dabat, alteru qui eft in iplâ curia. poft exijtfcri' ptum,quod coniuratione hanc illos eile confelîôs in carcere, ÔCciim ad fupplicium ducerentur in eo perftitilîè didt. Lantgrauius autem fefe purgat, ÔÔ à quo tempore Francofurtum in Cælâris poteftatem uenit,nihil ab le tentatum eile confirmât, Só obieda crimina multis grauibufqueuerbisamolitur: loanni Gellufio le mandalle quidem aliquotieSjUt qua Cælàr atque Burenfis iter facerent cum copijs,co' gnolceretjamp;T id quidem foliim : quod fi autem acerbitate quæftionis doloris magnitudine uilt;fî;i,fallà dixerunt, ÔC non altjs tantdm led fibiquoque iniuriam ipfifecerunt,orare,nefuamhocadinuidiani odium transferatur : torturam enim omnem 86 quæftionem,quf modum excedat, eile rem incertam 86 periculi plenam : eius rei do' cumentum eile, quod hi ipfi, quos antealbcios coniurationis nomi' nauerantjCOs deinde, cum ad pœnâ raperentur,innocentes pronun* darunt.

^unt.Aprilis diedccimo tcrtio,deleâ:f Pragcrifcs dcrtùô fcribuhC ordihcs regni, grauitércp monent, ut foe den, quod fît ipfîs cunl ’’omo Saxonica,fatisfadant: quenintur etiam à nonnuHi's I'am ill ud uiolatum t italt;^ mandant, ne quis deinceps in illud commutât, moderncp die danth'teras ad Ferdinandum,Sc ne militiam hancfuam ferat uel ipfe uel CgGr:adhæc,ne Saxonem eledore oppugnet, ®rat,primdm,proptcr foedus,deinde,quod file de caufa cognolci cU plat. Hoc ipfb die,Ferdinandus ïoannêepifcopum Olmuccnlcm

alios cofiliarios Pragam mittit ad conuentum ; qui ad x v 111 Aprilis die inftitutus erat. per eos, quo minus ipfc ucncrit cxcufat: deinde,utfoedus nuper initum refcindant,6c difeedantab armis^pe^-dt:nam alioqui non pofleliberum agi conuentum .id ii dene^etur, in madatis habebât legati,ne quid agerent pr^terea : fi uero mos geratur, ut turn agant ex prælcripto, nihil autem décernant, fed ad ’pfum référant omnia . Gælàr eodem die difeedit Eora cum omni fxcrcitu,co’’’’f^^s Ferdinando fratre,qui grauis arniaturæ équités ^abebat o c,Huflâros autem ad mille,et peditum hgna decc. Aderâc

Mauritius etAuguftus frater cum totidécoprjs. decimo tan dic,quum cotinenter iuiflet, prope Mifcnu,ubi Saxo turn erat, Aprilis die x x i r perucnit ♦ eo cognito Joannes Fridericus,oppido fdidtOjquum ponte fublicium incendiflet,prope Mulberguad Al* bim,cartra ponit.CæGr autê ucritus,ne uittembcrgâ fe reciperet,' opere,prgfididqjmunitu,ct primariû eius ditionis oppidu,acceleran dumfibi uidebat.Iufliitrgo progredi copr)s,quum die unum quie* uiflênt, Aprilis diexxiiii maneuenitad Albim. erant ad altera ri* pam difpofîtç ftationes à Saxone cu tormentis,ut Cçfarê impedirct, quo minus auteffe Ao ponte,uel uado reperto flumcn tranirnitteret, tumetiam,ut eupontem, quern c fcaphis atep lintribus ipfi confeAu babebantjdefenderent. edm autê adeflè Cgiàrem omni cum exercitu uiderent, 6c Hifpanoru agmen unum,circiter mille,magno impetu pronieret in flumen,fic utbrachrjs tantilm extarent,Sc coiertim eia* cularentur,illi flammam infeaphas coqciunt, quæ partim cxuftçfue tunt,et à ripis paulatim diîcedût Jbi pedites aliquot Hifpani,nudi et gladios tranfueribs ore defcrentes,in flumen iefe côrjciunt, et quû na tando perüeiuflènt in ulteriorê ripâ,nauigia illa,quæ fècundo flumi ne deueAa,Saxones à reliqua parte pÔds auulferât,fiftût,8c licet mul tis peterêtur telis,abducût,Ex qs nauigfjs,et illis,qug Cglàr plauftris adduxerat, efFeAo pôte,fluuius deinde fuit conftratus, ut pedites Sc

impedimenta tranfîrent. In hoc rerum ftatu, Saxo, c^ùî tunc facrant concionem audiebat,præmifîis impedimentis,iplè poftea fubièqui' tur,óó Vuittembergam iter habet. Cgfàr autem,qui in celeritate mo mentum ornne pofitum efle uideret, uado reperto, primüm Huflägt; rosamp;rleuioremomnemequitatumtranfireflumen iubet. poftipfe quoque cum grauiori armatura tranhtincolumis,neque curidandu ratuSjdonec impedimenta fimul peditatus adeflent,progreditur,' Sc tribus trans Albim milliaribus, adiyiuam Lochanam, Saxonem ofFendit. ibi fuos ad uirtutem cohortatus,iiutium prælfj facit.Exer citusomnisequeftris eratbipartitus .inprima acieerant Albanus, Lanoius, Antonius ToletanuSjBaptiftaSpinellus, Mauricius : ah terum agmen CæGir Sc Ferdinandus cum duobus filijs Só Sabaudi^ duels filio ducebât. Poterat Saxo uim tantam luftinere et forte prO' fligareetiam, fi quidem exercitum omnem habuiflèt coniundum; namS£ Vuittembergæ amp;Spaffîmerant inprælîdio reliiflæ magnæ manus,et Gulielmus Thumfernus cum fuis copqs aberat,nec in tan ta celeritate Cæfàris conduci potuerunt omnes, ïtaque numero ui' ótus multitudine, quum ad nodlem ufque pugnatum eflêt: ipfe^ per finiftrâmaxillam accepto uulnere aduerfo, cùm fortiter fêfe de^ fenderet, capitur, amp;nbsp;ad Albanum abdûâ:us,Cæfàri deinde fîftitur. In cuius afpedhim ubi uenit,equidem me tibi captiuum, inquit, fta* tuo, dementiflime Cæfàr, ut euftodiam mihi ponas principe dh gnam,oro. Turn ille : nuncergo fum tibi CgfàrC ait: accipiam te pro merito. Ferdinandus pauló acrius ilium ado^us eft uerbiSjSf quod ipfùm atqueliberos omnibus fortunis euertere tentaflet,incufat.Ca ptus cum eo fuit Erneftus Brunfuicenlîs, Philippi filius : natu uero maximus filius eledoris, accepto uulnere Vuittembergam perue-nit.captiuorum ingens erat numerus: qui ex fuga fuperftites fuegt; runt, circiter c c c c, Vuittembergâ contendunt .in his erant Bichlin gusôd Recrodus .équités confèélatifugientesmagnamfaciuntprf* dam,amp;S tormenta omnia, quæ Saxo præmifèrat,uti diximus,intercp piunt. Albanus deinde Saxonem 06 Erneftum Alfonfb Viuicufto' diendu tradit. Quo tempore Cæfàr prope Mifènum accefîît, quod fuit Aprilis die uigefimo fêcundo, deinde, poftridie, amp;nbsp;eo die,quo flumine tranfmiflo pugnauit, aliquot poft diebus, folis afpedus ualde fuit triftis, obfeurus, pallidus, Sc ueluti caligine quadam cir' cumdatus, ità quidem,ut plæriquelongiflîmè à Saxonia remoti,S^ ignari quid ageretur, iudicarent magni aliquid portendi ♦ nec enini

in Gcfmaina {olum,Gd per GaHiam etiam 8^ Britannbrn id fuit obgt; i^uatum, amp;C itd rem habere multahcininum millia teftifieari poG iunt. De rcgis Ferdinandi Iegatis,Pragam miflis ad conuentu,an^ ^cdiximus : regni proeeres,auditiseorüpoftulatis, quod fee dus fe* ^crint Sc arma ftimpferint,nec iniquum,neque contra Bohcmig con iuetudinem efle dicunt. deinde legationcm ad Ferdinandum inuice ^ecernunt,qui eadeexponant,Sc iimul illSorent, utipro Saxonead Cæfarêintercedat.fèdprius quam hi dimitterentur legati, nuricius ^Ferdinando uenit de uidloria Cçfafis capto Saxone.lbi comuta* *afcntentia,commeatu ÔC annonam pollicêtur,et Ferdinan duorant, ’ietoperam apud Cæfàrem,ut exercitus illc omnis in Vngariâ dedu Qtur aduerfus Turca,de cuius aduentu nunc crebro nuncietur : alij «juoquereges ad huius belliibcietateminuitentur: quod fifiat,non i^futurosin poftremis. Capto Saxone,Cæiàr Vuittembergampe titjccicp cum exercitu,Mafj die quarta peruenit,8c triduo poftjoan neni Fridericum ob rebellioné,ut ait,capitis damnat: ille uero, cum audiflet, animi cofternati fi'gnificatione nullam dédit, fed exiftimare fèrefponditjCælârênonitàfecum eiîêadluru: ueruntamen,fi fîxum hoc ei fitatCp decrctû,petere,utcertô fibi renuncietur , quo de rebus ad uxorêatcp liberos pertinehtibus coftituat.Brandeburgictis aute dedor, ubi de faiflo prælio cognouit, ftatim iter arripit,0C ad Marj diem fextum in caftra uenit,amp; Cæfàris animum mitigat, ut Saxone conferuato fententiam mutaret.Conditiones ergo Cæfàrproponit, quasubi Saxo ratas habuit Maij die decimo odauo,uitam redemit, Inter alias hæc etiam perfcripta fuerat,ut quicquid concilium aut Cg far de rehgione decernerent,approbaret : ciim autem ille minime aG fcntiretur,in edque permaneret,ncc ullius periculi rationem in eo ha beret, Cæfàr earn particulam induci iuffît 6c obliterari, Cæteræ ue^ rôconditionesfunteiufmodi. dignitatifèptemüirali,tam fuo quàm liberorum nomine rcnundat,8c Cgfàri,ut pro fuo ftatuat arbitratu, permittit: Vuittembergam amp;^Gotham,alterû regionis propugna* culum,Cgfari tradit,fic tamen,utfupenedilem omnem 6c annonam auferat,prgter quàm tormentaôc tertiâalimonig partemtmiliti prg* fîdiario Cgfàrabitionê permittit,abfqj fîgnis tarnen: Albertû Bran* deburgicum Saxo liberû fine multîladimittit, Sc ablata illi reftituit: Cefar inuicem dimittit Erneftum Brunfuicenfem, accepta prius ab eo fide : quæ Mansfeldqs 8c Prufîîæ magiftro ÔC Solmenfîbus per hocbelluademptafunt, Saxo reddit,iun' Magdeburgico, Halbeti*

lt;ùtenfi,HalIenfî renundat: Camera? ïmperrj, quam Cstfar coftituet;*’ parére,et fùmptus in cam fubminiftrare promittit:ut Hêricus Brun fuicenfis atep fih'us hben lîant,aflèntitur,nec ullam in. cos adionê mû uebit : difcedit ab omni fœdere contra Cælàrcm atq? Ferdinandum regem inito,nec ullû deinceps faciet,in quo non ipii cum fuis prouin cijs ate^foefjs comprehendantur: bona illius omnia Cgfàrpublicat, eaep donat Ferdinando fratri ÔC Mauricio, fîc tarnen, ut ei libenfep aureorum millia quinquaginta annua Mauriciusdependat: fîCæ* fàri uidebitur. Saxo, permittente Mauricio, Gotham oppidum æ arcem retinebit eu omni frudu, ueruntamen arcis munitionê demo iietur,necoppidû firmabit: quia magna uimæris alieni Saxo côfla* uit, Mauricius,ut ea debita,quæ cÔtrada funt ante fœdus Smalcaldi cum,perfbluantur,fubfîdio dabitiJlius liberis ad centum aureorum millia:deindc,reh'qua débita,qug publicatis,æ ipfi à Cçfàre donatis bonis inherent, perfolûat, eaqj rarione qu^ funt inter utrofcplites 8C controuerfîæjfinê habebunt : in illos,qui Cæfâri militarunt,m'hil Sa xo moucbit,fed nec inDanig regê:decreta Cgfàris nbsp;ordinu fmperij

£èruabit:quia fuppliciû ÔC pœna corporis ei remittitur,erit deinceps ineuftodia Cæfàris autipfius filij,Hifpaniaruprincipis: rjs bonis, ut fuprà di(ftû eft,utentur fruentur ipfîus liberi, modo pacis conditio^' nes habeant ratas ipfî pariter atque populus. Ab hac paceexcludun turAlbertusMansfeldius,ciufcpliberi,BichIingus,Ringrauius,Rç crodus,Thumfèrnus. quanquàm hic,{i copias intra menfèm dimit' tatjComprehendctur. Antequàm h^ccôftituerentur,Cgfarècaftris ante Vuittembergâfêxta die Mai} côfcribitordines Imperij,utfub ïdus lunij Vfmæ côueniant fœderis ineundi caufâ : legatos eô mitut cardinalem Auguftanu,Toannem Brandeburgicû,Liranum, Henri cum Hafiu. Idê facit rex Ferdinandus. Ad inud,quod deledi Pra genfès nuper dixerant de fado fœdere, quafi nihil in eo noui uel con tra morêregionis fecilîènt, Ferdinandus,e caftris ante Vuittember-' gam, Idibus Mai) refpojidet. prorl^s efîê noui rem exempli,queip ad fuam iniuriâpertineat : deinde, quid per fuâ ablentiam fecerihtj quàm multis modis rebellarintjoftendit, plurimis coaceruatisaf gumentis hoc agit,ut fœdus illud in Cæfarem atip fë fadum efîê dc' monftret t utigitur illudaboleantamp;f refeindant j ôi. fîgillum cuique full reddantjamp;f fœderis formula fuis tradantlegatis,mandat:nißpa' reant,capturSfibi efîê confilium, Etfi cum Saxone Cæfâr tranfê^ gerat,uti diximus, tarnen qui Vuittembergam defendebant milites

prærMlarrj, ad tria cirdtermilli'a, Staues coam recufàbant faccre deditioncm, nifi princeps ipfè mandaret. Oppidanos cni'm tcrrebat inprimis licejitia miîitariSjquum ex ipßs prope mcembus atque ual^-lis confpicerent,quantum dämm’ datent per agros, Hilpam’ præfèrlt; tim ÔC Vngari.Saxoigitur Mai) dieuigefimoprimo, quumfrater 8^ filius conniiari) quidam prodiflentex oppido,militigGcramen tum eis remittit,amp;,ut ante diem tertiu illinc diicedant,iubet,çp acce^ pto mandato CæGrem oppidani rogant, ne militem peregririûiriz, troducat. promiiît ilk kruauit,éîfque poteftaterri fecit,ut cos om neis,qui non fuo mandatu ièièingcrerent,eiu(que rei fidem facerent, tepellant.Fadadeditione,Saxonis uxor, Sibilla Cliuenfîs,egreffà cum filio amp;nbsp;fratre mariti uenit in caftra, amp;nbsp;fupplex Gda, CæGrem multis cum lachrymis*deprecatur pro com'uge: CgGr earn perhuma niter accipitamp; cÔfirmat, deinde Saxoni permittitjUtoppidûingref fus per dies odo cum uxore amp;nbsp;liberis commoretur. Quo die mili^ tes egreflî fuerunt, mandatu Saxonis, quod erat uigefîmo tertio die MaijjCçGr pedites Germanos immittit,Nicolao Madrucio dudo te. biduo pôft,rex Ferdinandus cum fili)s,cum eledore Brandebur gico Mauricio uenit in oppidum,fpedandi fôldm caufà,neq^ diu moratus redit in caftra. poft meridiem Cæfar etiam ingreditur, 5C ciim in arcem uem'flêt,uxorem Saxonis captiui Glutat,et ïterunà cort folatus, bono eflê animo iub et. De Francifto rege Galliæ mof* tuo fupra diximus. is x x i n i primdm die Mai) fepultus fuit in ædc diui Diony fi), confecrata regibus,et una cum eo filij duo,Franciicus ’ 8^ Carolus,quorum ille,ante annum undecimum,hic autê ante bien nium è uita deceflèrat. nam ad hoc ufoue tempus extabant, Interea dum Francifco régi funus paratur,effigies illius per dies aliquot ex» ornatapulcherrimis ueftibus,diademate,fceptro èC reliquis iniigni' busjledo fuperimpomtur, ad eamque certis horis prandium atque cœna defertur ijfdem plane ceremonijs, ut uiuo fieri confiieuit : fjs deinde remotis ueftibus, lugubres inducuntur:aderantperpetuô monachi quadraginta odo, ex ijs qui üulgô dicuntur mendicantesî bi côtinenter dccantabât miflas SC uarfj generis preces : circa corpus exanime pofiti étant cerei magni quatüotdedm,8^ è regione, altaria duo, in quibus inde à prima luce îàcra fiébant ad meridiem ufe^p : fa^ cellum etiam erat in propinquo, cum infinitis cæreis atque lumina» ribus: circa currum,in quo corpus ferebatur,étant monachi uiginti quatuor cum totidem cæreis : antecedebantàutem homines egenri

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MM t)

cjuingcnti, lugubti ueftc, cum (ingulis facibus ♦ Inter alios proccrcs aderant cardinales undecim, orationem funebrem habuit Petrus Caftellanus, epifeopus Matifeonenfis, de quo fupra diximus. Hie inter alia multarcgem conftituiflèprædicat exædificare collegium^ in quo docerentur omiies artes atcplinguæ,amp;ad ftudialiterarum alerenturfèxcenti ad eamque rem defignafle dicit aureorum millia quinquaginta annua. De Erico Brunfuicenfi diximus antea î is,ut agrumfuumab iniuria defenderet Marjdiexxn difeeditab obli-' dione Bremf: idefacit Vrisbergerus,quialteram exercitus partem ducebat,et inter eos de loco conueniqubi iuas copias iterum coniun gcrent.Ericus au tern incidit in hoftem. hi erant Hamburgenfes,qui Bremenfibus auxilio ucnerant: pugnatum eft acritcr in ipfam ufque no(fte,amp;f Ericus tandê profligatus,acin Vifufgim flumen compub fus CÜ equitatu,multos è fuis defiderauit : ipft tarnen tormentis om* nibus amiffis euafit incolumis, poft ad Caeßrem profelt;fi:us,culpâ omnêin Vrisbcrgerûcontulit,qui fibi nÔ tuliflêt opemÆrantcum Bremenfibus eoriimque foerjs AlbertusMansfeldius,Hedeccu^ Thumfèrnus, Côradus Phenningus,S6 alfj complures: ubi uerô c5 CpßreSaxo tranlègiflèqdilapfæfuerut omnes iftg copiç. Dum hjc gcruntur,Mauricius Brandeburgicus pro Lantgrauio diligéter intercedunt : Sô quo cômodius res ageretur,Lipfiâ ilium euocâtîfed quum Cgßr omnino uellequr abfcpcoditione ieiè dedcreqarces etia omneis atep tormenta traderet,infe(fta redomû redit,edcp die Vueif fefclfiim uftpprofîcifcitur, quatuor à Lipfia milliaribus, Poftridic* CLim inter equitandum,de propofitis côditionibus,décp iua fortuna (èrmonê cum Chriftophoro Eblebo coferret: quôd fi feire, inquit, fore,ut Cseßr exorari fèlè,mecp domû redire patiatur, Sc ex propu* gnaculisuhû mihi permittat,inftrult;ftü tormcntis,equidê,publicçpa cis caufa,reliquas arces dcmoliri,et tormenta omnia traderc,nô rccü Grcm.Tum Eblebus,hunc,ait, fermonê ad Mauriciû referam : pau cos intra dies uel rurfus adero,uel certi quid renunciabo perepifto' lam,6c ut intérim ab alijs confilfjs quiefeas, oro. profeôusigitur ad Mauriciü,non multo póft,redit, ôô literas ad illû à Mauricio,fimul et Brandcburgico perferqquarta lunij die feriptas in hâclententiâ,ê caftris ante Vuittebergâ, fîmulac de ipfius uoluntate per EblebUj amplius accepiflênt,ad Caeßre denuó ß rem detuliflè:quid autêim* petrarintjhoc ipßm docere formula,et capita pacis,quç nunc Eble* bus ei ferat : êó quia fint conditioncs tolerabiks,nô dubitare ß, quia

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit

fit eas admiïrurus,præfèrtim,quum uidcat quânto ucrfètur in difcri t^inetnô rccufct igitur inas,amp; Gæfàri fèfè pcrmittat abfc^ côdinone: cnim eflê,quod ücreatur, ne grauiora Cæfàr ïmponat,aut ipfùm ^etincat captiuu : eius rei nomine fide iè fiiam interponere,amp;,fi quid ’pfiprêter earn formuïâ,quam nunc per EbJebû fit accepturus,accp ’fat,aut fi detineatur,nô fe recuiàre, quin eandê fubeât fbrtunâ, et ab fpfîusinterpellatififijs,ad fàtisfacienduièiè fiftant : de religïonefuquot; ^nim,utipfi caueatur eodern modo, quo fibi iam câutû fit 80 loan^ ’^ifratri : quod cûm ità fit,amp;S quoniâ ifta tranfaclio nÔ ipfi modo pri tiatim,{èd reipublicæ quocp fitutilis futura,pcterc fe maiorêin mogt;' ^urh,ut quàmprimum accedat,8ô Henricu Brunfuicenicm atlt;p filiu ^dducat,amp;S côditiones recipiat,fuamCp fidêiequatur: nec cfle qiiod ’netuatjiie forte per uim ipfi Bruniùicenfis eripiatur in uia: periculû tnim omne (èfe uelle præftare, cùm erit ingreflûs iter,fore, ut ob' tiiumhabeat équités,qui ipfum deducantincolumem. Formulapa ds hæc erat. ut fe fuamcp prouinciâ Cæiàri iiulla coditione dcdat:ad Cæfarêipfêueniatjamp;fupplex côdonari fibi petat : ergaCæiàrêob' fcquenter feiè deinceps gerat amp;nbsp;olFiciofè : quæ Cæiàr pro fàlute rei' publ^æ fticiet decreta,feruct: Camerc iudicio,quod Cçfàr coftituet; pareatjSc fumptû pro uirili parte fuftineat : aduerfus T urcâ auxilia, fingulis temporib us,ut cæteri principcs,conferat: ab omni fadere, Kiaximè autê Smalcaldico difcedat,ÔC eius generis literas omneis Cç fàri tradat: nullû fadus un^ faciat,in quo nô Cçlàr et Ferdinandus

comprebendantur : hoftibus Cgfàris omni fua prouinciâ interdi lt;at: fi quem Cæiar mul(flare uelit, eu minime defendendû fufcipiat: Cæfari det iter per fuos fines,quum res ità feret : in fuæ ditionis ho' wiines,qui contra Cæiârem aut Ferdinandûmilitabunt,grauiter ani *ïiaduertat:eos ucr(? qui iam militant,reuocet,ut intra die x i r i r di' fcedantà fignis, amp;nbsp;nifi pareant, bonis omnibus mul(5let,quæ Ceiàri deinde cédât: in fumptû belli Gæfàri dependatintra quartu menfèm aureorû millia centum,quinquaginta:quas habet arces atep propu* gnacula,prêter ZLegenhemûaut GafTellûjadfblum ufcp demoliatur, quos inea difponet præfidiarios atq^ duces,in Gæfaris fidem adi* §at : nihil in pofterum, nifi de Gæfaris uoluntate,muniat : machinas omneis beliicas cumomni inftrumento Gæfàri ftatim tradat î ex fis uero Cçfar ei largiatur,quantumfàtis clîê uidebituradeius loci,quc d concedet, tutelam ; Henricum Brunfin'cenfèm,eiûflt;p filiû, liberos dimittat, Henrico fuâ prouinciâ reddat,eiufque ditionis popufa

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MM ifi

iufiurandumrcmi'ttat, deque damno dato cum illo trahßgat t qvx' Pruflîæmagiftro cætenfque peruimeripuit, reftituat: in Daniæ regem uel quofuis alios nihil moueat, quod uel opem ei tulcruit,ud quod Caciàrisiècuti fintpartes:captiuosomneis,quiCæ{àrimilp tarunt,ab(que mul da dimittat: qs qui iure cum ipfo quaq? de re uo-lent experirijGiè fiftat î has leges ipfîus liberi ratas habeant : idem fi' ciant nobilitas atqucpopulus, ÔC fi quideille pada non iêruet,com' prehenium Cælàritradant: pro his rebus omnibus Brandeburgp eus Mauridus 8^ Vuolfgangus Palatinus generi fideiubent, nifi pareat,uires omneis in ipfum expedire fpondent,ut ad ieruanda pada cogant.Hæc ubi fuiflent allata,dc communi (uorum ordinum confilio aflenfu Lantgrauius ea rccipit,ßc tarnen, ut amplius non* nulla fibi peteret declarari. Sexta die lunij Cæfàr iam moturus ca' ftra,militespræfidiarios, Vuittemberga rurfus euocat : confeftim Mauricius fuos immittit, 8c quum eodem die confules atque fenatu iiocafletinarcem,de priuilegqs iplorum atque libertate nihil ieuellc deminuere dicit, ac fimul in fuam fidem illos per iuiîurandû idigit» Eftenim Vuittemberga, (èptemuiralisditionisoppidûprimaritf, quaCæfàr Mauricium nuper donauerat, publicans Ioannis Eridex rici boniSjUti diximus. Oppidani poft nobilitas orant NUurici urn, uti fcholam in hoc tumultu bellico dilapfam reftauret: hoc ille promitnt, nbsp;nbsp;fimul homines rufticanos, qui profugerant,reuocari

iubet,amp;S ad ædifîcandum,materiam,ad fèmentem ueró làdendam SC tolerandam uitam frumentû illis darepollicetur, tenuioribus qup dem, gratis, alqs autem,mutuô. deinde Iulium Pflugium mittit in poiTeâionem epifeopatus Numburgenfîs,ÔC Nicolaum Amftorffp um inftitutum à loanne Friderico, fîcut libro decimo quarto dixp mus,deijcit. Ä Cgfàrequoc^ müTus fuit Lazarus Schuendiuscum præfîdio militum,ut 8c Gotham arcem dirueret,et Albertum Bran deburgicû ibi captiuum liberaret. Hyeme fuperiori,Magdebur-' gicus archiepiftopus cum loanne Friderico tranfègerat, fîcut dixp mus,eique ditionem cefîèrat: commutata uero fortuna,quum amp;nbsp;Cç fàrâf clerus hoc ipfiim indigne ferrent,coadiutor ei datus eft eledo risBrandeburgici filius Fridericus . E' caftris Vuittembergidsin Bohemiam reuerfus Ferdinandus rex, Lætmeridæ, quod eft ad fi* nés oppidum, fubfiftit : illinc inirio lunij dat literas ad omneis ordi* nés Bohemiæ. queritur denuo de federe, Sc illud contrafèlàdum ef^ dicit : itàque mandat, ut ab eo difcedant,ôlt; finguli, quid fûæ fît ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in

fn co uoluntàtîs’, nominatim fibi perlcribant t fdre enïin Ce, muïtoé fflè ïapfos per imprudentïam,quibus i'gnofcerc uelit, heque motu^ ï'umcflê qin'cquam,nin tantum in Éos,qui {bum iftum magiftratum gt;iiolarint. Quum VImamiienifîêntordines:legaiiCæ(àris,quos diximuSjprolikè commemoranr,qtiantdpere Cefar et Fcrdïnandus paci Germanise ièmperconfuluerinttàm inpublicis quam priuatis âd;ionibus : uerum eius rei nulla habita ratione,Saxonê HefTum, nÓipios modo rebellafiêjUeriim alios etfâ,utidê facerent, impuliflc, ^uiolatis legibus atqj iure,omnia conturbafle per Germaniâ : ita7p Cacfarêjpro magiftratus dignitate arma neceflario fumpfine,ma' ximo uitæ cum perfculo fortunarum difpendio : quid autCm ^amni dederint rebelles illi atcpprofcripti perhoc bellû,ditioui Mo §untinç,Magdeburgic£,Halberftatenfi,Eiftetenlî,Auguftan£,Ful ^cnfijStolbergqs,Mansfeldrjs et Gemund^ ciuitati,fàtis hoc eflc no

: Sô quia Cæfàris cogitationes omnes eo tendant, ut Germania ^acefruatur,inprimis ei uideri confultum,ut fœdus aîiquod eius rei ^aufa fiat : eiufdê quoq? fèntentig Ferdinandû regem clFc, utruncp cam focietatê eflê uenturum, ut Sc præfcns hic tumultus,amp; fi quis alius nafcetur aliqüandô,facili momento coherceri poflîtrnâ ut corn muni patriæ bene fit, nihil efiê reliqui faâruros ad fummâ diligentia atq? fidem: ide inuicem ab ipfis illos expeéfâre»^ Hancipforû delibe rationem peftilentiæ uis interpellauit : Auguftam ergo fêle tandem ’■ecipiunt,quo inloco Cæfar magnos Imperij Conuentus agere inftF tuit,ut infra dicemus. Cæfàr deinde rebus ad Vuittembergâ con ftitutiSjHalam Saxoniæ proficifcitur,quod eft ad Salam flumen,op pidum,indepctiturus Heflîam, m'fi Lantgrauius tranfigeret, Cum âuteminhiseffet anguftijs Lantgrauius,necaliterpofïet, Maurici^ fidem atque Brandeburgici fècutus,iteringreditur,amp; decimo oéla^ uo die lunrj Halam uenitfub uefperum,medius inter Mauricium amp;nbsp;Brandeburgicum, qui obuiam ci Numburgum ufque proceflêrât» fioram unam póft, uenit etiam eo Brunfuicenfîs Henricus Cum filio Carolo Vi(Store,qui captiuus fuerat,ô^ altero filio Philippe, Sc Eri CO Brunfuicenfi,qui nuper poft aducrfunl fa(fl:û pr^liu,uti diximus, eô ucnerat, Poftero die,mane,Chriftophorus CarlebiCius ad Lant* grauium ueniens,pacis formula exhibet,uti fubfcribat. in ea fuit ad* ditû,Cçfàris cfîêintcrpretari lingula eius capita. Lantgrauius ergo;' quoniam id in ilia, quam Brandeburgicus Sc Mauricius ante mife* »^nt, perferiptum non crat,epi(copo Atrebatenfi reaunciat, no fibi

cflê integrum fubfcriberc, is perfcribam cflè neglelt;3iim ait, 3^ rur/ fus idem urget, fic ille morem gerit. Amplius deinde petit Atrcba' teniïs,quia de religione fibi uelit caueri,iïcut Mauricio cautû fit atc^ BrandeburgicOjUt iplè uiciflim caueat CæCari promittat uelle pa* • rére concili) Tridentini decretis ♦ Uk contra, nee antea quenquam apud fè, nee pacis quoque formulam eius rei meminiflê : cariturura potius illa cautione Cgiaris,ut ipfi quocp non fit neceflê cauere: cun* que diu fuper eo diicep tatum eflêt, minæ quoque fuerunt adhibitar; eonkdiflè iam in aula Cælàrem,amp;r ipfum operiri,moleftéc^ferre di* lationê : maturet ergo, ne quid ilk fortaik grauius in ipfum ftatuat. Tandem in hæc uerba fubferibit Lantgrauius. liberi, ptj amp;nbsp;genera* (is concili) decretis,quo quidêin concilio non minus reformeturca* put,quam reliqua membra,uelk k parère, fiait Mauricius 3c Bran deburgicus facerent ♦ Iii enim ab Auguftana confeffione non k di* fcefluros,ei promikrat.Eo falt;fito,fub bora quintam,poft meridiem, ubi Cflar in {olio,domi fuæ conkdit,ekdores duo,quos dixi, Lant grauium adducunt,quicum ad Cælârem propius ueniflet,in genua lubkdit, Só proximo illû Cancellarius Guntherodus,qui de fcripto recitans,quód Lantgrauius,inquit, anteafto bello,grauiter teoffen dit,potetiflime Cæiàr, fie ut iure in eum uindicare poiîîs,hoc ei fum* nioperedokt,eóque, ficut ante promifit, tuæuoluntati kk permit* tit,ac fimul per omnia fàcra rogat,ut Sc pro tua dementia factû igno fcaa, S)C prokriprionem, quam commifit, abokas, priftino loco ipfum reftituas,et intuam fidem ipfius omnia recipias t hocilkfum* mi benefici) loco habebit, ac deinceps omnem tibi fidê, obkquium obedientiam præftabit. Cælàr ad ea,per Georgiu Scldum, ubi deliberaiîèt.’etfi grauiflimam pœnam fit meritus, ut publice con* ftet, S)C ip(e fateatur, k tarnen ait 3c pro fua liberalitate,amp; quoniam principes aliquot intercefkrint,non reculäre,quin 3c à prokriptio* ne liberetur,^ neque fupplicio,quod fit commeritus,neque carcerc perpetuo,neque bonis etiam muldetur amplius,quam fit in formu la pacis definitum: ipfius etiänobilitati atque populo kk ignofeere, modo paeftakruent, fuum hoc tantum beneficiû deinceps agno* kant.HuiusacIionis erant Ijjecftatores, Maximilianus Auftriacus,, Philibertus Sabaudus, Albanus, Pruflîæ magifter, Atrebatenfis, Numburgicus, Hildeflemius epikopi, Henricus,Ericus, Carolus amp;nbsp;Philippus Brunfuicenks,Romani pontificis,Bohemi,Dankre* gis, Cliuenks, maritimarum aliquot ciuitatumkgati, deinde ex

, , I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nobilitate

nobilitatc complûtes, Lantgraufus,qui fatusi pùtarct omnia,Cagt; grattas agit, cilm diutius eum CæGr infidcre genibus patere* tnr,inmflus confurgit, póft aliquantó Brandeburgicus accedic, SC. ipfum atque Mauridum unà fccum apud Albanum ducem efle cœ* naniros didt : ille ne tum quidêaliqui'd odorari potuit. cum ad AI* banum ucniflent, cœnatur : à cœna Maundus 8c Brandeburgicus cuin Albano 80 Atrebatenfî colloquuntur: intérim lâllendi tempo* Hs caufà Lantgrauius luditalea» Multaiamnode, Mauricius amp;nbsp;Brandeburgicus ilium ad fè uocant, 8c per Euftaebium Schlebium oftenduntjiè per omnem uitâ,ut uiros prindpes deceat,egiflè fideli* ter,8cS fî quid eflent pollidti,ièruaflê diligenter : candê fidem ab alfjs cciam expeftaflè : nuncuero ducem Albanum 8ô Atrebatenfèm di* ftrcjipiî pernodandum ibi eflè,cuftodibus admotisîeare nihil un^ fibi grauius accidtfle nec acerbius : uelle autê cum ipfo Cæfàre collo * qui,etfperare no detentum iri.tum ille,{è quiduis potius expedaflê, quâm ut id fieret : ipfomm fidem lêcutû eó ueniflê: Icire ipios,q uo* modo fîbi liberîfque deuinôli fintî Gtisfaciantigitur ei promiffo 8c obligationi, Cdm uero manendueflèt,Mauricius,8CexBrandebur gici cofiliarijs nonnull i cum eo per node illam comorantur, poftri* die Cæfarê adeunt,8lt;^ grauem habent querimoniam,8ô quanti exiftî marionis ipforû interfit, demonftrant : etenim,fi quafuiflèt eius rei nd minima fuipitio,nccini feie confulturos,uteó ueniret,nec ilium, nbilibertatem eilet amiiTurus,unquamfuiflêuenturum: habeatigi* turipioru,quiintercefiêrint,rationem,eum^ mifiumfaciat, quocÏ quidc ipiï perinterpofitam fidem ei promiiêrint, C2ciàr,cauiiîc qui* dem illi dicit,non quod omnino non effet detinendus,iêd quod non perperuó, nec aliud fuæ fuiflê uoluntatis, oftendit.Ad confiliarios dcmde tranfcuntjinprimis ad Atrebatenièm. q,poft multâet acrem difceprationêjLantgrauio nunciantjicere uti difeedat: ille,perliben ter,air,modô ut incolumis domu deducar. hic iterum duo illi inter* teduntjfedfruftrà .biduôpôft,einunciatur,utCæiàrc comitetur? boc ille reculât omnino ,neq^ le profeôturû didt,nifî ui pertrahatur. Ibitum Mauricius 8lt;S Brandeburgicus multiim orant èc obteftan* tiir,ne recuiêt:qudque magis faciat,dextra data,prgièntibus aliquot ex nobilitate, non le difeeffuros promittunt ab aula Cæiâris ante, quàm fit liberatus.Profedh’ cum eo Numburgum,ad Cfiârem póft abeuntjUt ipfius caulâm agant.triduo pôft,quod erat luntj die uige* fimo lêxtOjCarlebicium ei mittunt, èc quod Cæiârê non icquantUK

' / nbsp;nbsp;fongius,orant nc mokfte feratî nam illiï omnino uetuiflêjne fadtnt^

ah'oqui' futurü,utin Hiïpaniam abkgctur: uenintamen,fî centum ii la quinquaginta aurcoriï millia perfoluat, 0 de reliqius ctiam fèr' uandis condïtionibus fidcm faciat, intdh'gere fc,fijturü,ut incra. âeci mum quantum diem poftea Iiberetur : Auguftam kk prok(^ros cfîè breui ad cojnida,nec ullura ftudium,fidem atque diligentiâprf*

rua^deque dirucndis arcibus uelk k curare dicit,amp;r confidere, cuius rei fpcm fadant^fore utea præftetur. Poftea T uringiæ fiiubus egref fus cum Hilpanis, ubi Greuetsllum ueniïkt, Albano fidei public« Iiteras Sf obligadorus formulam exhibet î is nihil, niG de perpetuo carccre promififk Cxkremait interceflonbus. Etquis igimrdus captiuitatis,ait Lantgrauius^ent modus aut terminus,quoue tempo ris interuallo drcumfcribetur etiamfiperxiiiiauteoplures an/ nos,inquit Albanus, te detitieat, nihil tarnen contra promiiTum Cx far Feccrit, Jlle, quo libertatem quampn'mum recuperaret, pecvnN am non multo póft,omnem dependit,arccs demolitur,dc machinas tradit, Porro, tormentorum, qux partim ab Ulo, pardm à Saxo-neamp;S Virtembergico Sf âduitanbuseftconkcutusCælâr, I'ngens crar numerus, ôf, utaiunt,ad qm'ngenta : quorum deindenonnul* la,Mediolanum,alia, Neapolim, alia in Hiïpaniam miût,reliqva per Belgiqm diftribuit,tanquam uifilorix trophîca monumenta, -Lantgrauijcapauitatemacerbiûimètulitis, quem internuncium fuiffe diximus, Eblebus,genere nobilis,Sc aliquantopoii è uita deceiTit, dumeiusrei cogitationeuehementiusaffïcerctur,utpïx' ri'queputant. Cxiar coniiituerat bellum facere Magdeburgids, qui funt infra Vuittembergam ad Albim, iter bidui ! nam hiprope Coli minus eifatisfadebant: kd in hocipfo tempore GallixrexHen ricus milite in Germania'condudtperSebaib'anum VogelsbergiS,‘ ad iigna decemi id erat Cxfari kilÏ3edum: itatp turn propter fiaccau /am,uti creditur,tum,quod illos alia uiapoßecoherceriputaret. H» la profed:us,iter fuiiin Germania fuperiorêconuertit,et lunij die vi geiimo ieptimo Marchionem MarignanviFerdinando fratrimittit auxilio cüm fignisodopeditum Germanorum.ErattumFerdinan dus Lptmericix^occaiionêexpeélans reigerendxtquumcpdeûiccef fu Ceiàris audiiîèt,et capto Lantgrauio,calendis lulrj midis Uteris ad Pragenks,mandat, ut ad /èxtum lulij diêiibiprçdo (înt in arce Pra^ genh'jfeCé^ cognitioniûfîsujt, pofi^a^ cô uenit çtf çqpijs,in publico

tonfeflu rem omnem antcactâ,5lt;r quot modis I'n ipfum deïiqiuflènt,’ cxponi nbsp;nbsp;nbsp;læfæ mafeftatis crimen admifîflè diat,Sc ut ad fîngula re*

fpondeant, lubet. Ibi turn illi fadi fiipplkes fplius uoluntati (èfè permittuntjamp;S ne iure (ecum experiatur,flagitant: itaquerex,quum iV Ferdinandus films Auguftus Mâurictj frater ôê alfj quidam proceres intercédèrent, has eis conditiones décima die lulq propo* ’lit .in proximoconuentufeedusinitumprorfusaboleant,conuul* fis omnibus figillis, libertatis priuilegiorum fiiorum literas om* Heis atque documenta fibi tradant, quo nonnulla corrigat,amp;S quç ui debuntur, ipfis dewuo largiatur confirmet J tradant etiam literas omneis,quibusiuratribuum atque ibcietatum cÓtinentur,eó quod ex ijs nonnulla turbis occafionem atque materiam fubminiftrent: ar ces quoque tradant iurifdidione omnem atque ueéligalia, dein' déliteras omneis fœderis,fic eius quod cum cæteris ipfi fecerunt, lt;]uod initum eft cum loanne Friderico î ceruifiæuedigal illud pro ' Hiiflumin annos treis,perpetuó dependant: tormenta amp;bellicum ’nftrumentum omne dedurant in arcem, 86 quæpriuatim quifque fiabetarma conferantin curiam, hæc fi faaant,multitudinemfr con fieruaturum ait,exceptis nonnullis,quos ad pcenam,ut meriti fint,86 ’n commodum reipublicæ captiuos detinere uelit. Ad populum re dclata,quum ex captiuis ad quinquaginta dimifîiïêt,traniàlt;ftum eft. fx nobilitate quidam dtati,quum ad diem non uem'flent,lata frnten da,famam, Fortunas omneis atqpuitamcommifîfîè pronunciantur: alia? quedam ciuitates atque nobiles,ad eum modum,uti Pragenies, abfepconditione fefededunt. Cafpar uero Pflugius, quern rei ium* HiæconFocderati præfecerant, uti diximus, læfæ maieftatis damna* tur ,86 in eius caput præmium cofh'tuitur, aureorum millia quinq^. Incomitijs deinde, quumabolitofoedere figillaconfcidiflent,rexea lt;iuæ poftulaueratjOmnia propemodum ab illis impetrauit. Dum in Germania Cæiàr triumphat,grauis ortafuit Neapoli ieditio, cu* ius bæc erat cauia,quód prorex,Petrus T oletanus,pro more Hiipa niæuellet decuiufquefideSdreligioneinquirere. tulerunthoc im* patienter ciues,alioquin etiam pertsefi Hifpanorum imperiu,86 poft: multas utrinque lanienas in urbe, Hiipaniiuperiores extiterunt, ut quipropugnacula'tenerent 86arces. itaquemullt;ftatisaliquot,reli' qui iubentur exulare. Cæterùm, inquifitio Hiipanica, quæ tarn eft bodie Celebris, inftituta fuit olim ijs locis,a Ferdinando 86 Eliiàbe* tha, regibus, in ludæos, qui poft baptifmum fuos ritus atque leges

rctincrent huncàutcm,quandô Lutherinomen eft fnuulgatiirtî,in omneis promifcüe,qui uel mfnimûin fulpedi funt,exercctur, etafpc rè quidem atqj fubito. His ipfis diebus,Galliæcardinales ad fepte, regis mandata Romam petunt, amp;ibi commorariiubentur, donee aliud nuncietur, id eo fadum eflê putatur, ut amp;nbsp;horum opera pon* tifex oiTininô fè ad regis amicitiam applicaret, nbsp;nbsp;fi mortem obiret,

quiaiam ætatis annûoctogefimû agebat, ut alius crearetur non alie-» nus à rege. neq? uerd deerant,qui Conneftablij faftû hoc eflê côfîlio dicerentjUtperillorumablêntiamfolusipfèregempoflîdçret.nam illi prope omnes, regem, quocunque iret, iêifi^antur, Legatum pontifex pauldantè miièratin Galliam Hieronymum Romanum^ cardinalem,cum ampliflîma poteftate largiendi multa, quæiunt ÔC legibus concilq quoque decretis interdiefta. cardinalem etiam hoc tempore creauit Carolum Guifium,Claudri filium,archiepifcopum . R hemorû,quem régi periucundumeflè iciebat. Galliærex contrâ, , filiolam fu3, notham, dreiternouem annorupuellam, Oracio Far* nefio,pontificis ex filio nepoti fpondet,maioris necefiitudinis ineun dæ cauià. CæGr,Hala digrefTuSjBambergam ucnit,ut in.ea propirt quitate magis terreret Bohemos,6ô fratri tancp neruos adderet.hic quum elîètjtertia luli) die conuentû denundat Imperi),amp;S ut ad calcrt das Septembris Auguftæ côueniant omnes,principes quidem,iplîj reliqui uero legati, cum plenis mandatis,edicit,ieque bellis fuifie tar datum ait,quo minus ad anteadas Februari) calendas egeritconiien tuSjUti Ratisbonæ decreuifièt: turbis uerôfedatis,ôd^ quiamotuum authores infuanunc habeatpoteftate, non ampliusdifferre feuogt; iuiflê,quo niminim reipublicæpartes uitiofæ ianari pofiint : delibe-*, ' rationem autem fore de f)s rebus, quæ Vuormaciæ, ante annum Ratisbonæ tratftari debebant * Vlmæ futurus erat hic conuentus, uerùm ob peftilentiæ contagionê mutatus eft locus, ut fuprà quolt;^. diximus.Bamberga deinde petit Noribergam:ibi ciim efiet,aliquot Saxoniæ ciuitates in gratiam recipit, decimo fèxto lui ff die literis euulgatis,quid cum Lantgrauio fit alt;fhim,amp;r quibus ci paétis igno' ucrit,exponit : amp;nbsp;quoniam ille fit folicitus,ne forte plænque per im prudcntiam,ipfius bonis atque populo uim fadant, ideô fè, rogatu illius mandare,ut omnes abftineant,amp;S fi quam habentin eum adio^ nemjUt legibus experiantur. Hoc ipiô tempore Mauricius, Mc/, lanchthonem,Pomeranum, Crucigerû, theologes Vuittembergi*. cos,perhumaniteraccipitLipfiæ,quôillos euocauerat,amp;: defuaini

t'À’gîoncm uoluntatc multa locutus, ecclefîæ lîmtil Îcîiôlæ minp fterium lib's cÔmcndat,ôô ut pro fua cÔfuetudinc pcrgant,hortatur, ftipendia c5ftituït,amp;S, ut ipGmet (cribunt,donis ornatos dimittit. ïiam edito póft b'beHo,Pomeranus banc illius humam'tate Sgt;C munp ficenriam prâcdïcat. nbsp;nbsp;Galli'æ rex,qui caleridis Aprib's parent! fticgt;

c^HeratjIub) die x x v,poft meridiem,ad urbemRhemoru uenit,m* äugurationis caufà,amp;L ante primariâm ædê fàcram excep tus à tribus cirdi'nabbus, deducitur ad aram, èC oftulatus ibi diüorû réb'quiasi auro indu Cas, fie reb'quis peradn's precibus,àd cœnam abit : cœnatus î’cdit; 8c denuo precatus,cumfua deb(ftafâcrifico recitaftet, ad quielt; ttm fèfè confert. poftridie mitti't quofdâm ex nobib’tate, qui diut Remigi} abbatem orent, ut pyxidérti oleï ficri,quam cœlitus ueniC-dicunt,adfefat ♦ póft in templo conueniunt hi qui dicuntur pares Pi‘anciæ,numero duodecim, Rhemenfis, Laudunenfîs, Lingonen* fiSjBellouacus, Nouiodunus,CataIaunus,epi(copi: deinde,rex Na^ iiarræ, Vendomenfis, Guifîus, Niuernus,M.ompcn(èrius,Auma' lius. hi repræièntabât Burgundiæ, Normanniæ, Aquitaniæ duces, *tê,T oIofsCjFlandriæ Campanig comites.Ex epifeopis deleAi fuc ï'unt,Lingorienfis 80 Bellouacus, item cardinales duo, qui rege ad^ ducerent : qiium in cubiculûhi üeniflent ; recitatis aliquot precibus^ ï'^gem lecfto dccumbentem,uti fert ccremonia,{ubleuant,8c comita^ tireliquaturbaiàcrificonim, deducuntinædem fàcram, prggeftan^ tcdiftriélum enfem Conneftablio. Rcx,quum ad arâ eflej prccatus, sb epifeopis irifuam fèdê deducitur, Sô interea durn pyxis ilia uenit^ archiepifeopus Rhemenns,ubipreces,quælibro ceremoniarû con* Onentur,abfoluit, aqua cÔfêcrata regem nbsp;cæteros omneis afpergit.

’^nc^iam pyxis aduentafe diceretur,quamabfentis abbatis uicarius •^onachus ferebat,infidens eqùo gradario albo,8(S fui ordinis mona ôiis comitatus atque nobilibus illis, quos ante diximus à rege fuifïe n!inos,archi€pifcopus obuiâei procedit cuiti epifeopis aliquot, ufe^ ad ueftibulû templi,praceunte ctucigero, attp ibi pyxidêab illo recp pit,interpoll ta cautione de reftituendo: cum rurnis ad aram ueni# ret,rcx è fede cofurgens,honorem ei defert.pôft infàcrarium templi fefe’confert archiepifcopus,atcp ibi more folenni ueftitus egreditur Si^râfiurandum ab eo petit atque fiderh, qua pro ueteri confuetudi* ne reges dicuntur efîe deuindi ecclefîæ ♦ ab epifeopis deinde duobus rex ad ara adduciturnbi fumptis alfjs ueftibus, in genua procùmbir^ gladio, quem ille hiultis precibus confècrauit, utaiunt, cingituri

Poft Ii^c,arclnepi{copus oleum rite parat, interea dum reli'qui crifid fuas cantiones expediunt, tacite cum rege precatur, uterque pronus in terram ; deinde caput regis 06 pedlus Sgt;C utrunc^ humeru, amp;nbsp;utriufque brachi) iunôluram inungit, additis precationibus ufî* tatis. Eofa(fto,rex nouis ueftibus,tanquam ecclefiæminifter,indup tur,8ô in utriufque manus palmam inungitur : manus deinde com* ponit ad pelt;ftus,amp;r chirothecis induit cÔfècratis,utiuocant. archiepi fcopus uero annulum ci in digitum infèrit, Sô dextræfceptrum tra* ditjamp;rinhocfpfbmomentoCancelIarius euocat eos,qui dicuntur pares. ijs prscCentibus, archiepifcopus ab al tari fumit Caroli magni coronam,amp; quum earn tetigerunt pares,capiti regis imponit, 8c in folium editiori loco conftrudum,regem deducit, comitanteproce* rum turba, fini tis ibi precibus, olculatur. Idem fàciunt proceres, SkS acclamatione fada, multam ei fàlutem precantur omnes, S)C clan' gore tubarum excitatur publica congratulatio:póft,in promifcuani multitudinem difpergitur aurum argentum, inde miflàm archie pifcopusorditur,decantatiseuangp’r) uerbis,rex nummos ali' quot aureos amp;nbsp;panem argenteu amp;nbsp;uinum adaram defert,amp;S perado facro,cœnam domini more ipforum percipit. poftea prandetur.In hunc ufum, ne qua res hunc adum interturbaret, rex uolebat ui' deri militem conduxifle Germanum, dudore Vogelsbergio, ficut antediximus, IntereaCæfàr reliquos Imperq ordines pecuniam pofcit,ob fumptus belli,quod ipforum caufapotiffi'miim,amp;:profa' lute Germaniæfufcepturn efledicebat » nobiIitasetiamomnis,amp;Sij qui Smalcaldicis militauerant, totapaffim Germania muldantur. Eius uero pecuniæ,quam à principibus atque ciuitatibus turn pom tificijs turn Lutheranis confecutus eft Cæfar, fumma cenfetur fupra dccies fexties centena aureorum millia,ut quidem ex rationibus edi' tis apparet. quofdam etiam Cæfàr,uti rebelles,^ fûa gratia plane re* pudiabat: in his erât Georgius Vuirtembergicus, Albertus Manfi feldius,loannesHedeccus,Ludouicus Comes Oetingenfis,pater atque filius. hunc enim fic muldabat, ut ipfius pofîèfïîones omneis, alteris filijs,quorum erga fe fidem atcp ftudium probabat,Friderico

Volfgango,prorfusattribueret. itaqueillecumuxorecæterifq^ liberis profugus, Sc omni fortuna difpoliatus, Argentoratu uenit, ac deinde multis annis pafhm oberrauit,donec temporis fada com' mutatione,Cæfar iIll's ignofceret,ut infra dicemus* Magdeburg!' cos etiam Cæfàr euulgatis literis profcribit:fedamp;: Ferdinandusrex, propter

propter fuis fînibus illatum belIuiTi,à Smaîcaîdicis^prs^rtim à ciui tîtibus pecuniam exi'git, ab Auguftanis quidem ac Vïmenfibus ’Ogentem (ummam confèquitur: deinde Viricho Vuirtembergico; ‘îuafî fîdem nbsp;nbsp;fuperiorum annorum padla uiolaflêt, litein de tota

prouindafacit : neque quicquam illi profuit, quôd grauiiîîmis con ^tionibus nuper à Cæftrepacem rcdemeratÂdh £C,cardinaIis Au guftanus maximam auri uim à duitate etiam extôrqtiet : led ÔC T ri* ^entinus pecuniam eos popofeit, quôd Ferdinando régi militem ^Uxih'o iê mifiiïè diceret, ad recuperandum in alpibus aditum ilium, Schertelino, lîcut diximus,occupatum. Heluetios quoque Cæ* ^âr de nouo fordere folicitat: Bafileam tarnen Tigurum Schafu ôf quofdam alios eximit, quôd ad imperium eos pertincrc di* ^fret. lUijde communi confilio reipondent,cum Auftriaca, cunque ßügundica domo,fibi foedus eiîè,cui firmiter infi'ftant,nec ciîè quôd fbeietatem ineant : idem iè uiciffi'm ab iplb etiam expedarc.

Sub finem lulq menfis, Auguftam Cæiàr uenit cum Saxone capti* ^0 î Lantgrauium uerô Donauerdæ reliquit, euftodibus Hilpanis, Sluimulta quotidie ineius contemptum atque ludibrium fadeband Ärmata fuerunt h'f c comitia. nam præiîdium erat in urbe iam ante, ^ccem iîgna peditum iin agris uero dreum erant Hifpanorû 06 Ita* Jorum copiæ : à quibus ut cflênt immunes Memingenfès, triginta, Carnpoduneniès autem uigintiaureorum millia pendebant:adhæc,\ äbinferioriGermnaia ucnerunt équités dreiter fèxcenti, quos per ®grû uicinum Cæiàr diftribuit. Hiipanorum iîgrià duodedm, ciîm ^pud Biberaeû aliquandiu hyemalîènt,in oram illam,quf eft ad lacu J^rigantinûjdedudi fuerunt: Vuiiîêburgi,oppido Nortgouiæ,erât inhybernis équités Neapolitan! feptingenti, Gerardus Veltui* chus,qucm ad Tureâiuiiîè libro x v 11 diximus, Augufti menfis die X11 redit ad Cæfarê, padis inducqs in annos quiiicp. Auguftâ Cæ* far ubi uenit, primariu templû alia quædam fibi fumit ; reliqua (c* uatui permittit atque populo : Gcrificiuerô priusquàm aliquidiii fuis templis agerent, adhibitis ceremonrjs, ilia, tanquam Luthera* nifmo polluta,repurgant expiant. Docendi muneri Cæfar in pri mo templo Michaêlem Sidonium præfîeit, Moguntini uicariuni tpifeopum . Is inter alia multas habuit de facrificio miiïæ, quod uo* «nt,conciones, quæ poftea fuerunt abipfotypis euulgatæ. eûni autem in ipibrû templis magnaeflèt duium iblitudo, pontifici),pafgt; fîm oblau pecunia,tenuio res, ut intereflè uellét,{blicitaiî'e dicuntur»

Frequcntiflîmus fuit hic conuentus : aderant eîedores omnes, in his Adolfus ColonienHs, Sc Mauricius. uenit etiam eô rex Fcrdi nandus etcardinalis Tridentinus,amp; Henricus Brun(uicenfîs,6ô Cli uenns,8c (ororCxfaris Maria,5ó neptis,Lx)tharingiæ uidua. Calen dis Septembris fitinitium, ibi cilm Maximilianus Auftriacus, nomine CæGris pauca quædam effet præfatus : de feripto CæGr, per^ fcribam,uti Reri £oIet,proponit^ÔC de fua in communem patriam uo ïuntatelocutus, ante biennium fècÔuentus egifîè dicit Vuormaciæ, ut fîmuîtatem omnemcomponeret : ciim uero pauci quidam adcR fent,ad:ionem omnem tranftulifle Ratisbonam,quô ÔC ipiè primus omnium uenerit, licet uaktudine turn uteretur admodû tenui : cun^ ■ que cæterorum aduentum expeiflaret, quibus ea de re icripfîflêt,uix paucos tarnen fibi præfto fuiflê,quorum nonnulli deinde iè minime conicio diice/Iêrint : eo cognito,fe reliquis etiam abeundi feciflêpo-teftatem : (îc adeo conuentum ilium fuiflê, nullo cum frudu, neque fîneludibriOjdiiïblutum : 86 quum aftu quorundam atque detreda tionibus id fadum eflê cognofccret,necelîâriô fibi adhibendum fuif Ce remedium : idedque miflis literis,quid fui eflêt propofiti,amp; quo-modóreligionis hocdiflîdium legitime componi uellet,multó ante fignificafiê:pofteauero, quam fœlicem euentum fui confilij Deus dédit,comitia ie denunciafiê ftatim,ut de communi iplbrum uolun-täte atqj fuffragio décernât quod fit ex ufu reipublicæ : fed quia difli dium religionis, caufà fitomnis perturbationis Germaniæ, 86,nifi componatur, paxomnino conftitui non poflît: 86 uerôfuapotiflî-mûm opera, quum id fæpe ab fc flagitaflênt,indidum Rt 8cinchoi' turn Tridenti concilium, ideô fe primam potiflîmam uelle huius reideliberationemeiïè: quemadmodum uero pacem omnes colère debeant, id efiè jam ante decretum. ueruntamen fi quid in eo purent efiê corrigendum aut amplius declarandum, libenterauditu-rum rationes ipfbrum:ut etiam lus adminiftretur, inprimiseffecu-randumînamadinfamiam 86 detrimentum Germaniæpertinere, quodiam peraliquod tempus nullum ius dicitur : decretum qui-dem ante fuifîè, quomodô fit conftituenda Camera, fed quo minus id fadum fit, incidifle quædam : nuper autem principes aliquotat-que ciuitates fidem dedifle, iudicio, quod ipfe daret, fe parituros ef-fe,86 fiimptum etiâ ineo faóluros ; itaquepetere, ut huius rei procurationem fûæRdeipermittant, 86 fumptum, pro fuaquifqueui-^ riliparte,conférant; daturumenimoperam,ut ineumconkfliun

domines idonei recipjantur,qui data fide pcriufiurandum^æquabp le ms omnibus dfcant : S)C quia propter intermiflum aliquandiu iu^ ^icium,cauiàruin Iidum numerus ualde fitau«fEis,uideri (ibi con fiiltum, ut loco fupplementi decern practerea iudices, ad confuetum numerum extra ordinem adqciantur : de querimonfjs autem ecclez fiafticorum,propter ereptam ipfis iurildirtionem atque bona, uelle fe cogno{cere,amp; ofFenfionem omnem tollere, fi pofli't î de Turcicis Jiuxilrjs placere fibi adionem dilFerri, doneeFerdinandus rex frater üencrit, qui ÔC de pacîfis ihduci}s,5c quid in pofterum fieri oporteat^ fitexpîicaturus t poftremô,priuatas quorundam deliberationes atz que edgreflus non fibi probari i nam i js impediri publicas adioiies^ ac læpe fieri j ut pcrfiiâfîonibus à (êntentia concepta mul ti reuôcenz tur: id âütem in publias Imperq conuentibus non eiîê decorum nez que ferendum i quid enim quifqüe ientiat, palàm debere in coniêiîît libéré pronunciari : hæc eiîè, de quibus ad ipfos referre uoluerit, pcterCjUt de fis quamprimuni agant,amp; quid fit ipforum uolunta fis, demonfteent. Huius menfis die decimo,Petrus Aloifius,PauIi terri) filius,Placcntiæ,domifu^confoditur,8^ pauîo pôft,Ferdinan dus Gonzaga,Cæfaris per ïnfubriâ præfedus,urbem occupât. eius tei nuncius intra paucos dies peruenit Auguftam,8^ ex eo,quod Cg fari nunciatum eiîê dicebant,commumcataprincipibus fuitreigeftç biftoria,fcripto cotnprebenG. narratio totaperonetad infiimiam et wituperationem Petri Aloiffi î fie autem res habet, ut quidem ineo ftn'ptorecitatur. Qüum faêïapermutatione,fadluseiïêtPlacentiaè dux atque Parmæ,Pctt*us Aloifius,multa fecit cotra ius Sf æquum, afperitate fua nullû non ordine offêndit, Sô inter alios, Hierony^z mum Palauia'nû fpoliauit bonis î ÔC quum is üitandi periculi caula, Cremamiêiê recepiiïêt, Venetorum ditionis oppidû, uxorem eius atc^ liberos in carccrem coniecit. Quutn ea res ad maiorem aliquem motum ipeâaretjCardinalis T ridentinusquot;qui Farnefiôtû familiæ be ne uelletjdatis literis intercedit, fed Alöifiüs aliéné relpondet. uenit pofteaTridentum Odauius é cafirisCadariSjdomumrediturusiei eardinalis rem omnem exponit, rogat ut ad patrê intercédât ♦ gerit ille morem,8(S poftea renunciat, fore, ut Hieronymus in gratiam rez tipiatur,modô ueniatipfe,ô(S iupplex coiidonari fibi petat.Cum auz tem effet metus,nc uiolata fide grauius quid in eum fieret, cardinalis quot;non magno cum comitatu Cremam proficifeitur amp;nbsp;Hierony muni ^ecerfit : isueritus infidias,nonpriusaccefîît, quàm de cardiiiali

^ertó foret. nbffermonem confih'a contuliflent, 8^ fuâm operand cardinalis prolike deferret , iter umbo fuicipiunt, CardinaJis autem e fuis unum ôëalterum præmittit ad Aloifium, qui defuo 8c Hiero nymi aduentu docerent : ibi turn ille diuerium ab eo, quod Óda' uius filins an te fi'gnifi'cauerat, renunciat, neque ie pofle illu reitituelt; re, demonftrat. Et quanquam legaci, uirigraues atque prudentes^ muJta diccrent hominis mitigandi cauia, ilJe tarhen ineo perßint, Itaque T ridentinus,ubi Palauicinum Cremam reduxiflet,domuni feuertit. lam antea uero quida ex nobilitate, qui AloiGum ctiâ ode* rant, in ipfius caputâtepuitâ coniurarant. hi conduÆs aliquot Gcagt; rijsj occaGoncm expccflant, 8c eo ftipati iatelh'tio fubinde prodeunt feparatim in publicum,amp;r,pro ie quifque,propter inimicitias pnua^-tas iftud fieri,prg fe ferutntatque interim è fuis priuatim Gnguli per' toinfiantur, air in uldfcenda iniuria Gdelem operam ipfis nauare ue^ hnt,quam ab auIæpræfcAo Aloifq Gbi fadam efle dicebant : lUi fua opcramnonineotantiirrt, iedinipioquoque domino trucidando polh'centur. Sub hoc ipfum tempus Aloifio fcribit Paulus tertius pater,ut à dedma Septembris diefibi caueat î aifra enim ei prænun* bare dadem aliquam infignem. erat enim Paulus pontifex no aitro' logi^ modó,ièd Sc necromantiæ,ficutipro certo cÔfirmatur, admo' dum ftudiofus. ijs acceptis literis, Aloifius erat in metu nbsp;nbsp;folidtu'

dine : cunque dies ille ueniGet^magno cum comitatu, ledica deporgt; 'tatus,arcem egredictir, ut urbis munitionem, quarh inllitueratiii^ derec. aderant etiâ coniurati: fed cum ibi non pofient,quod uellent, €xcqui,fubfiftunt, amp;r quum ille domum redirer,comitantur,S(f taiv quam offidj cauià,præcedunt,numero x x xv nbsp;nbsp;ubi iam in arcem

cum ledfica perueniGet, é üeftigio pontem penGIem ad fe redueunt, he quis pr^cerea fabiequipoGet. ibicôcinuo Grieb's mucronibus ib him petunt,amp;f acerbe tyranrtu increpantes, in Icbica confodiunt, amp;nbsp;unaiacriGcum quendam 8^ G:abulipræfcdum 8c fatelîites quinque Germanos trucidât. poftea perarce diCcurrunt 8(^ omnia dtripiunf, maxnna ui pecunie reperta^quam ille munitioni urbis deGgnauerat, Jnterca Gtciuium cocurfus ad arcem,et quid rd Gt^qu^ritur^cum fre minis atep clamorJntus exaudiretur t illi defublimi refpondetje oc^ cidiGe tyrannG,8^ ciuitati priHinam recuperaGe libertatem, ciimauquot; tern cius rei uix ægrè fidem faecrent, interpoGta cautione ciuium,5^ impunirarepromilîà corpus exanime cathena religacum ex muro furpenduin,etagia[umaliqusindiuprxdpitsiti(iafQG»fri.Accurrif

popuî us,æ pugionibiis atque pedibus ilium petunt ♦ tanta crat acc f bitas odij. pôft,re deliberata,per celeres equos, Ferdinando Gon* ^^§æj9uid aâ:u fit,enunciant,amp;S Cçlàris clientelæfelè dedunt,8ô au* xilia fibi quàmprimum mitti poftulant, Illc ftatim præfidium ed mi tti t,æ occupata urbe,in CæCaris fîdem per iufiurandum illos adi^ gî t. pôft,ad Cf iàrem omnia perfcribit,amp;S quid fit ipfius uoluntatis, rogat. Parmenies etiam,ut Cf Gri fefe permitterent,fblidtati fuerût: fed hi,miflîs ad pontificem literis,in eius fide uelle permanere,nequc lèrecuiàre dicût,quô minus interfedlo parente, filium Odauiûpro principe agnoicant. Hæc eft eorû iumma,quæ Cæiàri nunciata fuiP ledicebant ipfius familiares,86 quæipargebant inter ordines: alij ue to longe fècus commemorant,ôô confiilto rem aftam eflè,ôô paucil* lîmishoris àfa(fî:acæde,Gonzagam ad portas urbis adfuiflê cum præfidio dicunt: ièd affîrmare nihil poflum, Vtcunque fit,impium fceleratum inprimis hominem fuiflê Petrum Aloifium, fatentur Omnes: amp;nbsp;extant Italorum libelli,qui nefarias illius libidines enume nintjin quibus hoc eft omnium inprimis memorabile,quôd Cofmû Cherium,epiicopît Fanenfèm, per uim ftuprafiè dicitur, ufus opera IuorS,qui illûdiftinerent. quod quidêfacinùs mifèro illi fie doluiflè ferunt, utpræmœroreScindignitatereipofteafitextincftus ♦ neq^ défunt, qui uenenum ci datû ab illo fuiflê putant, ne flagitium illud ad Cæfarem deferret. Paulus nihilo iêcius impenfè filium amabat, ad ipfius amplifi'cationem omneftudium conuertit, quum dé flagitrjs nonnunquam audiret,non admodum ægrè tuliflê,et hoc fo lùm fertur confueuiflê dicere,hæc ilium uitia non fê commonftrato* re didiciflê, Quomodo côcili) patres,Tridento reliéfo Bonomam migrarintjfuprà diximus: ill ud uero Cæfar grauillî'mè tulit, Sc iarrt cum Auguftam ueniflêt,author lênatui principû fuit, ut de eo pon* tificem interpellarent. ïtaque decimo quarto die Septembris,epifco pi datis ad eum literis,Gcrmaniæ ftatum atque periculum exponut, S^illudauertipotuiflê dicunt, fi mature fuiflêtadhibitum nalcenti morbo remedium, concilium uidelicet publicum, de quo Cælârem non femel interpcllarint, ut intra Germam'æ fines illud procuraret. quo niminim eius regionis epifcopi,quorum inprimis interfit, adef fc poffent : cum enim ipforum fit ampla iurifdi(ftio,non efle commo dum,hoc prælêrtim tempore,longius à fuis abeife finibus : diligen«' tiatandê Cflàris, quum Mantuam Vicentiam nemo ueniflêt,in* diftum quidem efle concilium inchoatum,(êd extra fines Germa*

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OO i)

niæ,T ridenti fdlicct,quod ad Iialiam magis pcrrineat : hac criam de caufaperpaucos eo uenifle Germanos :nequefane potui'fle, pracfet' , tiin belli tempöre,omnibus undique urjs obleflis et interdufîs:nunc ' autem ea depuiG tempeftate, quum in ipfum fere portuin eflêt perlt; ucntum,5c bona quædam fpes animos omnium tencret,prf ter om* nem expedlationem alio transferri,uel diuidi potius cqndliû,in quo Glus fuilîêt to ta collocata reipublicfjuehemeter hoc fibi dolerc pro* pter impendens periculum: iam enim totos x x v 11 annos conflida ri Germaniam cumnouis amp;nbsp;pernicious dogmatis atque GAiSjôC epifcoporum authoritatem prope omnem iacere, 8^ in hac uaftitate rerum atque confufione infinita hominum millia de Glute périclita^ ri : breuiterjhoc tarn peftilenti malo uitiatum Sgt;C corruptûeiîè,quic-quid antea fyncerum fuit,amp;r diuulfos inuicem ordines Imperij, nub lam inter G colere amicitiam : in his tot tannfquemalis unicum ha* bere G perfugium ad eccleiiam apoftolicam : orare igitur maioreni in modum, ôôper GermaniseGlutem,ut concilium reftituat: id ßfa ciat,nihil eiG^quod non ab ipfis debeat expeAare : fin autem, non G biapparcre^undepetantâuxilium : nam undique uentosatquepro* cellas imminere,quibus depellendis eccleiiam Romanam Deus con ftitueritjuelutipropugnaculum aliquod ÔC rupem firmiflimam:hagt; beat igitur eorum,quç poftulent,rationem,amp;r cogitet poiG fieri,nb fiprouideat, utaliserationes ineantur atque confilia, cauGm hanc expediendi : quod fupereft, orare, uthscc boni confulat : nam utità fcribant,ô(: officio 8c temporis cÔditione GG cogi ♦ His etiâ diebus Angli maximo prælio Scotos deuincunt, duiflore SomcrGto régis auunculo. Belli cauG fuit eadem quse prius, Henrico rege, nempCj quod Scoti paiGam Eduardo regiiponGm non darent. poft earn ui cioriam Angli progrefti multaper Scotiam occupant, amp;nbsp;fuos fines longinque proGrunt, De poftulatis CyGris non idê Gntiebantom ncs. nam e Gptemuiris, qui funt ecclefiaftici, concilium T ridentinu urgebant fine omni conditione: Palatinus autem amp;sMauricius,5C BrandeburgenGs legati ncnillud recuGb ant, modo liberîteiGtat' que pium, in quo pontiGx minime præfideat,ôiS epifcopis remittaC mfîurandum,amp; ipGrum quoque theologi decidendi Gcultatem ha bcant,lt;3»L décréta iam fatfta retraiftentur : cæteri uero principes ac or* dines inftabant, ut concilia continuetur, utproteftantes acceptafi* de publica, audiantur decretis parAecogantur.Eorum omnium Gntentijs cognitis,QGr Odobris die dccimo odauo reipondetjamp;S

omnes concüio lè fubmittant,petit, Sc cum Palatino atque Mau^: Wcio priuatim agit, ut aflèntiantur, Et Palatinus qui'dcm tcrritatus ftiitetiam,ni'(ï morem gereret,ob recentem anni fuperioris offenfïogt;' ftcni, uti diximuSj cum uix ca. cicatrix coaluiflet. Mauricius, qui focemm Lantgrauium cuperct liberari, SiC nuper admodû eflct au' lt;^s à Cæfârc,raciundum aliquid fibi uidebat.Itaquc cum Cæfâr cis prolixe de fuauoluntate per iriternunciospromitteret, utipfius fideirempermitterent, flagitaretjilli demiimOdobris dieuigeû' nio quarto aflentiuntur. Reliquæ (oliim erant ciuitates, quæ magni rein eflè pcriculi uidebant, Ribmittere le concilij decrctis indifferent ter. cum qs Granuellanus Hafius diu mul turn que agebant: atque ’nterim fema per urbem diuulgata fuit, illos efle præfra(ftos, qui ret eufarent id quod iam principes omnes comprobaflent t audits quot quefueruntcomminationcs, futurum, utacrius mul to, quam nut pcr,pkdantur. Tandern fuît inuenta ratio, ut amp;nbsp;CxCari latisfieret,

ipiis etiam eilet cautum » etenim uocati ad Cælârem:ut ipfi relpon ^àprincipum corrigant,non fuumeflè dicunt, æ lîmul Icriptuni ei tradunt, quo teftificantur, quibus ipfî conditionibus concilium probent. Cæfar, eorum audito fermone,per Seldium refpondet,lit bi pergratuin efle, quod reliquonim exemplo rem fibi permittant, cactcris conlentiant Ita plus eis tribuebat,quam ipfi uellent : nec enim confenlèrantalijSjUeriiminuidiæ declinandæ caulâ nolebant prineipum lèntentiam conuellere,amp;r tarnen,ne quid in poflerum ef-^ètfraudi,quomodó concilium ipfis placeret,fcripto explicabant,ut sliquandó fuæ uoluntatis extaret documentum . fuit hoc fub exit turn Odobris, eodem tempore Ferdinandus rex,pôft etiâ Bran deburgicus eledor eo uenit. Cælàrergomox cardinalem Triden' tinum,initio Nouembris Romam ccleriter mittit,ut pontificem, de fynodo reuocanda Tridentum, interpellaret, Nouembri menie, UxorLantgrauq,Crifl:ina,amp;r filij, dcletffi quidam cofiliarq, miflis literis ad omneis principes ac ordines Imperrj, qua ratione fit ille cat ptus,quum fide publica uenifletHalam,exponunt: 06 quia coditiot nesomnesà Cælàreprælcriptæ, quæquidempræftariiam poflînt atep debeantjfint implctæ,depenfa pecunia,liberatus Hêricus Brun f«icen(îs,cum filio,confœderatorû literæ omnes exhibitg,iulîurand5 nobilitatis et lîdeiuflbrû interpolîta cautio,tormenta omnia tradita, diruta propugnacula : deinde,quia parati fint neCp reeufent ipfimet elfe obfideSjdonec reliquis etiâ fatisfiat,magno fe cû animi dolore

‘ cruci’atuliancilliustàm fndfgnain fortem Sc captiui'tatcm afpiccre: nam prius quam Halam fret,non Oc afflidas fuiflê res ipfîus,qiun ad tempus potueritarces contra uim hoftikm defendere: hoe etiam Cç fans Iegatos,qui poft rjs loa's fuerunt,poflê teftificari : uerum mi'fèri cordia populijbello pacem antetulifïê : quapropter orare uehemen* ter, intercédant apud Cæfàrem,amp; omneftudium eó conuertant,ut quamprimum libertati reftitutus,domû redeat : nam fi diutius deri neatur,futurum id ipfïus maximo cum ualetudinis detrimento. Rei ueró côficiendæ caufà, Lantgrauq coniunx uenit Auguftam,et turn ipfâjtum per Mauricium amp;nbsp;Brandeburgicum folicitat principes, utinterueniant. Eo cognito,Cæfar,prius quâm intercederetur,Nó uembris die lugefimo quinto refert ad ordines. audirefe, quibus de rebus ad ipfos delatu fit : amp;S qiiia uarfj fint hominum {ermones,uenc fe rem omnem recitare fimpliciter. Et primo quidem, inquit,anno fuperiorijCum Smalcaldiciprope Giengam caftra pofuiflent,Lant* grauiuSjper Adamum Trottum, intcrucnienteloanne Marchione Brandeburgico, pacem fblicitabat î fed refponfiim à me tulit, hanc fblam efle conditionem, ut ft mihi fifteret, ac fine pàélione omni d^ deret. domum deinde reuerfus ab ilia fuga, fubinde per Mauriciii ducem, diuerfis locis, Hailbrunæ, VImæ,NorIingæ,Egræ,pro fc tantum idem egitjuulla neque Ioannis Friderici,nequeft)ciorum fa-'

mentione : ftd amp;nbsp;quum in Saxoniam irem, id ipfiim urgere non deftitit. Ad ea relpondi Mauricio,quód tàm grauiter et toties in me deliquifftt Lantgrauius,nullacautione mihi fttisfieri pofle,nifift mihi fifteretjSc arces omneis meæ poteftati permitteret. Capto au-* tem Saxone,quum uideret omnem belli molem in ft conuerlum iri, Lipfiam uenit, SC incomodas aliquot conditiones proponit. Inters cedebant Mauricius Brandeburgicus, neque recufabant ft mihi fiftere pro illo,donec implefftt coditiones : ego ueró,qui iudicarem ualde eift indignum iniquum,ut ij, quorum eflet in me ipedata fi des atque uolu‘ntas,alienum periculum in ft reciperent, Iponfionem illam reieci,amp; ipfiim unum poftebam. Non multópóft,bello confe élo Saxonico, dedita Vittemberga,quum tranfmiflb rurfiis Ab bijtenerem iter in Hefliam:illc,digreflus Lipfia,quendam ex nobilb täte mifitin caftra,Só per Mauricium atque Brandeburgicum has Ie ges proponit. uelle ftft mihi dedere,fine conditione,demoliH arces, ÔC tormenta omnia tradere : iôlùm petebat,ut ex propugnaculis al-* terum fibi permitteretur,Zegenhemum aut Cafîêllum : deinde, en *

törmcntisctiam, quantum adunius loci prænJiufn Catts eßet.Ihr Mauricius Sc Brandeburgicus quærcbant fci're, fi qüidêitàfefc dc^ d^ct,qudnam illud pcrtineret,00 quoufqueefletaccipiendumC'Re*’ ^ponlum ilh's bona fide fuit, fore, ut neque corporis pœnam ullam ^ueret,nequc perpetuo carcere deti'neretur, neep boni's muldaretur ®niplius,quâm pacis formula præfcnbcret : hoc etiam adiecfiû fuit, ’^onoporterehuius rei confdum efle Lantgrauium.Et bæe quidem î'atio, præfcnribus ilfi's, comprehenlàferipto, nee uHa fpes alia fuit oftenfa,quod ipfos etiam puto poflè teftificari. Sic l'gitur Halam ue^ rit,amp;r quum (upplex mihi faAus eflèt, Brandeburgicus rogabat, iidlém ncaftari illum^ôc præbere dextram,ficutalrjs,quos m gratia ante recepiflêm ‘C refpondi* uix efle decorum, ut id facertm prius, quàm fit omnino faÀus liber, Albano duci poftea mandabam,ut iri arceni deducerct,amp;S euftodias ei poneretds Mauricio etBrandebur gico et Lantgrauio dat coenam;et qùum illû deinde fifteret,orta fuit *^ifccptatiô y èc uarij iacTrati ièrmones, qua re cognita primam eius quæftionem efiè uolui, iuré ne uiderer an iniuria detinere captif

ütimC hoc etiam clarè dicebam potius quàm in fufpftioncm aliquâ uenire dilt;fla mea patiar, concefiurum efiè, ut aCtione omni refeiflà, dûmum redeat Lantgrauius, quo mihi meum inftitutum perlequi liceret .Turn Mauricius atque Brandeburgicus fatebantur ipfi, niquot; ^il à me^aefium elfe inique, Sc ad omneis uelle excufâre, fi qui forte îècus loquantur : hoc lolùm rogabânt Sc deprecabantur, ne diutur' . nior eius eflêt captiuitas. huic ipforum poftulato refpondi, uelle

confiderare prius amp;Suidere, ecquid illc paólis atque promifiîs fatisfaciat. lam uero, licet fore putabam, ut conditiones impleret, tarnen non eft nihil quod in eo requiram, nam neque literas ôtS arcana Smalcaldici fœderis exhibuit, uti promifèrat, nec arces etiam cft démoli tus, ut oportuit,amp;S non ità pridem fôlicitaüit euftodes, ütpræter datam mihi fidem, ei morcm gererent. Hæc uobis expli* rare uolui nudèôô fimpliciter, ut restota ôô æquitas caufæuobis plané conftaret.Hanc Cæfàris narrationem ordines eodêdie Mauricio 8c Brandeburgico renunciant : hi poftridie refpondent. Et antea fèmper , ÔCnunc etiam fèfè fateri, non efîê, quodCælàrem hacinre crimirientur autineufent: ueruntamenSc cum Ferdinand do regCjpriufquàm è caftris ante V uittembcrgam domum rediret, cum Cæfàris confiliarrjs, paucis quidem illis, uariam Sc arcanam aâionem fibi fuilîc : ac fieri poflè uteximperitia linguæfi't afiquid ,

admjflumerrons, nequefèmultumfupereouenedifceptare : nart utcunc^ res habeat,fè quidem,ut amp;C innoxig mulntudi'ni parceretur, 8gt;C Geriîianiæ reftitueretur optatutti odum,authores fuifle Lantgra uio quum de capriuitate cuftodia nihil fulpicarentur, ut Halant profedus, ueniam expofceret,8f pads conditiones non repudiaret; quod autem amiflalib'ertate,captiuus adhuc quidem derineatur, no fine magno ualetudinis periculo,quam hoc fit cum honoris Sc exifU mationis ipforum dilpendio coniunÓ:um,nemiriem éfle qui non ui* deat : itaque petere maiorem in modum, ut una iecum ad CæGrert intercédant,Sf depreccntur,ut ipforum, qui fidelem operam Impe* , rio nauarint, potius,quàm Lantgraufj rationem habeat, nequefibi grauius aliquid acridere patiatur,fed ilium libertati reftitùat,prælêr tim, quum S)C conditiones fcrc fint omnes impletæ, 8c ampUîTimi» cautibnibus in omnem partem Cælàri fit proipedum.Sic ergo com inuninomineinterceditur : amp;nbsp;Lantgraui)quidemuxor,Mariani fororem Cæfaris adhibuitadiutricem t led nihil profedum fuit.Et quia Mauricius atep Brandeburgicus, Lantgraui) filqs perinterpo fitam fidem fele dicebant obligatos eße,quandiu ille detineretur,Io* annem Liranum Cæfar mittit ad Lantgrauium, qui turn erat Nor* lingæ,nuper co traduéfus ab Hilpanis, per eum literas omneis repe tit,etiam illas,quibus ei publice cauerant, iple, non ab lè,ueriîm à fi* Iqs cas allcruari dicitatque confiliarijs: etiamfî lcribat,fruftfi tarnen

• id fieri : nam abeunti dixiflê,nónlè reddituros,nifi priusiplôlibera* to : ueruntamen, fi de fuæ liberationis tempore certi quid â Cxfaïc cognolcatjOmnem operam efle daturû,ut reddant. Eo relponlô mi* nimè Cælâr contentus,paulô pôft,remotis ab eo familiaribus, unii gt;nbsp;amp;nbsp;altcrum ei tantum relinquit. Sub exitum Nouembris, Petrus Marty r,Florentinus, Argentorato, ubi iam per annos quinlt;^ ma* gna cum laude docucrat,permittente lênatu,proficilcitur in Angliâ, üoeatus ab archiepifeopo Cantuarienfi,de uoluntate regis, amp;nbsp;facris literis interpretandis,Oxoniæ præficitur. erat ei lôcius itineris Ber* nardinus Ochinus Senenfis:qui,cùm fummæfuiffetapud Italos au* thoritatis ob eloquentiam amp;nbsp;opinionem uirtutis, reliiflo uitægene* re monaftico,ad puriorem docflrinam lèlê conuerterat,amp; principio, Geneuam,inde profedus Augufl:am,concioncs aliquot fuas euulga uerat. nbsp;nbsp;Ad hoc ferè tempus,Henrici regis,de religionc décréta, de

quibus libro duodecimo diximus,edi(fi:o publico per Angliam abo . kntur,ôdé templis remouentur imagines atqueftatuæ. fuit hoc ec*

^efianim emendationis inhiurn » Cardinaïis Tndcnti'nus nona di© DccembriSjin frequenrifïïmo l^natu Cardinalium, præfèntc pona^ ficc,rem proponit, ut erat iuflus, quantos labores atque pericula Cæfar, concilrj caufa fuïccperit, multis grauibufqueuerbis expo* rirtjSf nunc eó rem cflè dedudam ait illius diligentia amp;nbsp;authoritate,, nt omnes ordines concilio parère uelirit. fogat igitur per omnia ià* cra,Caciàris Ferdinandi regis Ôô totius Imperi) nomine,primilm^ utpatrcs,qui Bononiæ iînt, Tridentum feuerciiubeat, ad perfiden dum opus inchoatum, amp;nbsp;reipublicsc perquam neceflarium : dein* de,Iegatum unum autalterum mittat in Germaniam,utdeipibruni confilio modus aliquis reólè uiuendi conftituatur, ad exitum ufquc concilrf.amp;S ut emendatio fiat ordinis ecclefiaftici; poftremOjConfide* ret cuam atque ftatuat, fi concili) tempore pontificem decedere con* tingat, utrum eligendi poteftas penes condlij patres, an uero cardi* nalesefledebeat. ne, quumineum cafum forte res deueniet, noui motus excitentur. Quinto poft die,quàm Tridentinus oraflet,Ia* Cobus Mendoza,Cæiàris mandatu,eodem inauditono,loquitur inl candem iententiam:ct,fi uel dilarionem uel excuiationem aliqua pon Äfex interponeretjin mandatis habere Ce dicit, ut cæterorum regum àtque principum legatis adhibitis, palam de uitioiynodi profitea* iur, Hoc ipfo die, qui Decembris erat dies decimus quartus, Rhe* rnorum archiepifcopus,quem æftate ftiperiori cardinalem efle créa* tum diximuSjGalliærégis nomine Romam profe(ftus,adponrificé atcß cardinales orationem habet. Initio, regem Frandfcum uita de* lunftum laudat, inter alia,quod reliquorû etiam principum iuris ac hbertatisitâ fueritamans, utnullûunquamdiicrimenatc^ fumptu ïecuiàrit : ab eius autem moribus 80 ingenio,filiü, Henricum regent minime degenerare î qui fimùl acmagiftratû inijflêt,ac fonus paren* ft' féciflet, nihil potius neque prius habuerit, quàm ut fuam erga iè* dem Romanam uoluntatem Sc obièruantiam declararet : nimirùm^ Çalliæ regum tàm efle multa amp;nbsp;illuftria in pontifices Romanos of* fida, ut facile primum locum obtineant, amp;nbsp;cæterarum nationû ftu* dijsantccedant i amp;nbsp;quum hodierno die magna fit multorû protêt* ftitas'qui huius loci maieftatem quoridie maledidis inceflànt amp;nbsp;op* pugncnt,maximi iànè rem eiîê momcnti,quôd in hocipfo tempore, potcnnffîmus rex, ut primogenitum eedefîae filium Sc antefignanu haubnïs Chriftianæ decet, iè fuaque omnia fobmittat ecclefîæ,fuaG que facul tares omnds, pro illius dignitate conlèruandapolliceaturi

, optare quid? ilium mprimis, hæc omnia corim exponcrc, Zcipliirs os atcp uul turn auguffa'flimum intueri, led uarijs ne^ocfjs occupatu atcp diftentum, necipfum adeflc,neque ciduspcraJium hocelFicerc ponulîê: perpendant igiturifta lêcum,S(fitàlècomparent,utrex amanfcabipiisimelligac : cumen/mrclpublka præmio contineagt; turatque poena, curandumlpßs eflê, ut pibs atqueiuftosprincipes benignitatein officio retineant^quosautem uel iplorum imminuerc maieftatem aperte, uel cuniculis euerrere cognolcunt, eorum inla* niarn 8^ audaciam lic réprimant, ut, quem diuinitus acccperuntgla dium, non eileretufumauthebetem lentiri poflit : nequetarnenib lud ßc aedpiendum efle,quaß de ip lorum 8^ feueritate 8é prudentia dubitet, aucaliquamipiis dealiquo fuCpidoncm commouere uelir, (edutexcontenrione recflc läcßorum eluccat régis in ipfosbeneuO' tenda : lacris legibus eße cautum,utftatimatquelummum hoela' ccrdotiuminiuerintpondfices Romani, legatos in Calliam mittac, amicitiæbrmandæ caulà : regem igitur,inito nuper magiftraiu,uo' luilîêeodê offid] genere lànÆlîîmâ banc federn coboneffare : quod ergo fcelix atque rauftum ßt,regem Cbriftianilîîmû in ecclefiæ grc' mium pondfexadmittat, ÔC omnem ab ïplô lidcm ac amicitiam ex' pedet, quod reliquü cft,operam det, ne quidaedpiat ecdefia de' tn'meno: lcirccnimiplùm,quàmparuisiniti)s olim exarferint fa' lt;fhbnes,quum nemo (e conatibus improborum opponeret: eius rci documentueffeinloannciciu^in Gregorio vu,in Palchali ii’, mullt; clquealijs,quiin maximas calamitates indderiin, donee, qui lêeud üintillos,pondRc€s, Gallixregum auxilijs dignitatem amilîamre* cuperarunt, 8^ in bis, Alexander terrius, qui Fridericum Sueuunl C^farem ad æquam pacem adegerit, 8ó creptam ecclcHælibertatetn, gt;nbsp;ac deßgnandi pontificis iura uindicarit, Gallix rex, quodinter' fedo Petro Aloißo, pontiRds animum effè uebementer exulcera* tumldret, 8c propter tranjjlatum Tridento concilium, çffenfio' nem augeri uideret, tempus hoc idoneum eße iudicabat, quo luum ad ufum atque compendium iftud traduceret : itaque miRis crebro legads ad pondficem,amp;r liiam operam profeßus,uti iam diduni eß; animum illiusaugebat 8gt;Cconfirmabat. Pontifex,ubipoftulataTri dendni öc Mendozæcognouit, ueJle le dicit cum patribus, qui Bo* noniæfint, delibcrare,Sóadcxteros etiam orbisChriftianiprincp pes rem deffrre^Tridetitinus ergo quu aliud refponfum impetrari tjonpoffèqdojnûreuerdCyrdiûo ibi Mendoza,cui Cglär,utreliqui|

pcrficcret,màndauerat. Pontifex autêDecembris diedecimó (èxtö^ dans Iltens ad fuum in concilio legatum primarium, loannem Magt; riam Montanû, cardinalem, Tridentinus,ait, hisproximisdiebûs, nomine Cçfàrismihi retulit,quemadmodum cuniîîa Germania con cilio fè (ubmifèrit : itaque illius Ferdinandi regis Imperi) to tins nomine petijt, darem operam, ut Tridenti concilium côtinue' tur : idem deinde petijt lacobus Mendoza, conuocatis alioru quogt; que principum legatis nbsp;nbsp;ne qua fieret mora, flagitauit i ego autent

cum cardinalibus re communicata, concilij patres confulendos eflè duxijue quid temere fieret,Sô ut décréta iam fad:a,tâm illud de tranf ferendo concilio,quâm reliqua,permanerent inuiolata i quum ergo • de Germaniæ fàlute ualde fini folicitus, necp Cæiàris caula uelim in^ terponi moram, iubeo, ut implorato numine ipiritus làndli, patrie bus rem omnem exponas, Sc quid reipondendum Cæiàri efle pute^ tis,quàmprimum ad me perfcribas, Montanus, utcratpræceptû, in confilium rem adducit,poftea pontifici reicribit.Quanquam T ri dento fit Bononiam legitime translatum conciliu : etfipalàm in con^ feflupatrum, quo die de transferendo concilio decretum làtîlû fuit, admoniti fint omnes,ut Bononiam peterent: licet ipiè cætenque pa tres Bononia deinde mifiis literis Tridentû, amanter cohortati fint adfufcipiendum iter,aliquos tarnen ad hune ufque diem ibi perma^ nere : quæ fane res ad concili) contemptum pertineat, Sc multoamp;oflt; fendat : patres ergô non uidere, quomodo fàlua dignitate exiftilt; tnatione iÿnodi, de reditu deliberaripofiit, nifî, qui fiint 'T'ridenti^ Bononiam prius accedant,amp;S felê reliquis coniungant,8lt;S concilq po teftatem agnofeant : deinde,opus eflè,ut patribus ante caueatur, fo^ re uidelicet,ut cocilio fefe Germania fummittat,eiufque décréta cont probet,quæuel iam farta funt, uel in pofterum fient, fie, ut à nullo tetrartentur : adhæc, quia rumor increbuit, populäre futurum eflô concilium ,'cupere fibi patres, hoc etiam nomine prius caueri : nant filocum illud habere debeat,ordinem omnem conciliorûatquemogt; dum,inde ab apaftolis ad hanc ætatem ufque dedurtum, immutatil iri : cupere etiam Icire, quomodo ipfis cauebitur, ut tuto liberequc poflint ibi finguli commorari, nbsp;nbsp;quum uidebitur, illinc difeedere^ .

nemine prorfus impediente : poftremö,amp; hanc efle neceflariam cau tionem, ut quum eertis de caufis maiori parti uifiim fuerit,liceat pa* tribus alio deflertere,Slt; concilium dedücere:item,quum apparebit,' ijs caufis,ob quas indirtum fuit concilium, Gtisfàrtum efle, liberum

, ,fitpatfibus firiûm iniponcrc atquc ccflârc: hæccflê,quæpatres,Ä rnultadeliberatione, quumGnéh' fpiritusnumcn iniiocaflênt, ad ipßus poftulata refpondernit, ÔC orare,ut boni confulat ♦ Hi's reddP ds litcris, pôdfcx, Decembris die ui'genmo Icpti'mo, pcrada miÖa, ïegatum Cæfàris,Mendozam,in cœtiim cardinaIiuaccerfit,Ô6 quid lynodus Bononienfis refponderit,exponi't, eamquefèntentiam fibi cardinalibus non improbari demonftrat,ut iuri cÔlêntaneam: ad fe quod atdnet,nihil eflê quod nÔ Germaniæ eaufauelit : hoc ipluiri adeo Cgfàrem teftificari pofïê : nihil enim,quod ad boni paftoris

' amantilîîmi parentis officium pertineat,ab iè prætermiffum: uiderc fe quidem^quid Cscfar^quid Fcrdinandus rex ïmperij ordines pc «tantjièdexiffi'mare hocabillis itàflagitari, modo fitcumreliquat rum nationum pace commodoque coniundum, Sgt;C cum ecdefiælF bertate. Mendoza,quum uideret pontificem habere ccetum ilium Bononiæ, pro concilio, ftatuit omnino proteftari contra mox è uegt; Higio:{èd intercedente collegij decano nÔnullis cardinalibus,pla-' cuit reiponfum hoc Cæfàri renunciandum, eius expecflandas cfk h'tcras, ÔC in uigefimûufque d’^m proteftationem difierri oportere» Quum ergo tune Cæiàri Mendoza rem omnem perfcnberet,pon'' tifex etiam ad epifeoporum Germaniæliteras, de quibus ante dixi' M, D. XLViii. muSjCalendis lanuarq reipondet. amp;nbsp;ipibrû laudata pietate, quod de republica foliciti fintin his hæreticorû amp;nbsp;ièditioforum homin5molt; tibuSjCaufam ait fubeflè grauem atque légitima : nam amp;nbsp;fe uehemen terangi Iblicitudine ifta: Ôô,quoniam hocadfuum paftorale munus propriè pertincat, nullum fibi tempus abire, quo non de remedio cogitet: hacetiamdecaulàjftadmàfufcepto pontificatudecurriflç ad illud, cuius Ôô ipfi mentionem faciant, perfifgium, fua Ipon^ te concilium indixilîê,Mantuæprimum,deinde v icentiæ: fêd cùm id fruftrà fieret,Tridcntum ad earn rem delegiflè, oppidum in ipfîs Germaniæ finibus pofiturn,quo fine periculo ueniri poflêt : cunque fub illud ipfum tempus bellum exortum impediret aditum ,fe, qui legatos eô mififletjUecefiario diftulifle rem in aliud tempus, aedein* de fadta pace rurfus denunciafle conuentum,dimiiïis in omneis par* tes 1 i te ris : nbsp;quanquàm inter illud tempus atque bellum poftremu

annus ÔC eô amplius interceflit, ex ipfis tarnen eo neminem ueniflè, neque lànè mififîè legatos, præter unum aut alterum : nam ut metu finitimorum hæreticorum ipfis forte non fuerit integrum,Iongius à fuis abeflè finibus, licuifle tarnen per prociiratorcs adeflè : cuiuç

îpfc rei po tcfîa tem peril feras feciHet: Tri den tum uero nonfokïi^ Italia, fed ex longinquioribus ctiam prouinefjs magnum ueniflê numerum epifeoporum aliorum proccruni ,amp;ffummail]orura lt;onfenfîone multa ibi efîê faifta décréta, turn religionis turn diiciplilt; ^æ,quibus non minima pars impiorum dogmatum,quac defendun *ur ab huius temporis hæreticis,refutata fintatque damnara: quæ fà •oè res S)C magnæ fibi uoluptati fuerit,3lt;^ caufâm dederit, cur eins lo^ d minime ipfum pOEniterct,in quo tàm Glutaris efîet orbi Chrifba' ^lofènatus : quod autem poftea fît illinc migratum, hoc nefeio fè fa-* •d:um efle, nuncium hune prius ad fè fuiflè delatum, quàm id fore lufpicaretur : fèd non efîê dubium, quin eius rei poteftatem habeat fplàfynodus idedque fè putarelegitimam fubefle caufâm, curità fc • lerint, nifî rem aliter fè habere, plane cognofeat : Sc licet pauci qui' lt;fcmab eo difcefîèrint, tarnen non idcirco diuifumefîè concilium: ^üid enim parti maioriplaccat, confiderarioportere : deinde non «fie translatum in earn urbem, quæuelTridentonimis longe di' fttquel parum tuta fîtôc opportuna : nam neque nimis longum efîc interuallû,amp;r turn aêris fâlubritate,tum rerum omniu copia,tùm ma gnitudine èc hofpitalitate cumprimis eum locum efïè celebrem ÔC commendatum : quod autê fub ecclefîæ tutela fît ea ciuitasddeô non debere minus tutam uideri Germaniæ,quac nonfblum fidem Sc reli gioncm Chriftianam, ab ecclefia, fèd alia qüoque multa liberalitatis rnonumenta quondam acceperit: hue etiam pertinere,quôd finitimt drcùm principes atquepopuli fînt in fide Af clicntela Cæfaris : Sgt;C lt;luanquam hæc ira fînt, tarnen, ut ibi potifîîmùm habeatur conciliu, nonfè magnopere laborare,neqj id fua permultum referre: quapro' pter fî quis alius locus de cômuni patrum afîènfu deleftus fuerit, no ferecufâre,modôncinuiti fîntibifuturi patres : cur ipfî Tridentum rediriuelint SCcupiant, hanc adduci caufam, ut eolibentius acce^ dant Germani : laudare fe quidem ipforum dcfîderium at que cona* turn : neque dubitare, quantum ad ipfos pertinet j quin de loco non multùm fînt anxrj : cuiufmodi uero fînt impedimenta, licere ut ex pa trum literis,qui funtBononiæ,cognofcant: quod autéaliquantotar diusipfîs refpondeat, hâceflè caufâm, quod nô multo poft ipforum allatas literas,cardinalis T ridentinus ad fè uenerit,mifîu Cæfâris: quumillius atqueetiâ lacobi Mendozæ poftulata plane congrue^ rent cum ipforum literis, non fè prius ipfîs, quàm Cæfâri, uoluiflc refpondere : quum autcin illi non priuatim modo fècum,fed palàm

« . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PP iij

etiam in fênatu cardinalium rem iftam fæpius egerint, fe miflb celeri nunciOjConfuluifle patres, Bononiæ congregatos,amp; eorum deinde refponfum recitafle Mendozæ,cum TridentmusiamabijHèt,cuius quidem reiponfi nunc mittatipfis exemplum, ut uideant, quid fieri oporteat prius,quam de reditu deliberetur : quapropter bortari,ut eccicfiætrauquillitati cofiilant, Ô6cum ceteris Bononiam autipfi uez niant,aut iuos eo mittant legatos,amp; cocilium ibi profequantur, uel fl locus fuerit uifus minus idoneus, hoc ipfum una cdm reliquis paz tribus ibi deliberentatque difceptent : quod autem extremisliteris perfcribant,metuendum efi[e,ne ceflânteipfô,rationes aliæiufcipian tur, noneo fècommoueri, propterea quod nullum fit ab fêprætergt; miflum officium, quem Deus in hac fede dignitatis,uelut infpecula collocarit, ut tonus gtcgis, præcipuè tarnen eorum, qui diuerterint » abalqs, curamhabeat : quam autem nihil infèdefideraripoflit,æ quanto ftudio fit complexus Germaniam,id eflèpublicè notu: eoc^ fe minus timere cafiim aliquem aduerfiim, quo magis opn'mç uolun tatis in hac caufajaboris atqueftudi) fibi iit confcius : de ipfis ucró, deque Cæfàre,quorum fit explorata coftantia Sgt;C integritas,ita feCen tire^ut nihil inconfultó facfiuros exiftimet : quo d fi autem aliud agez tur,óó contra Romanæ fèdis authoritatem noua fufcipicntur confiz • lia,non fè quidêprohiberepoflè,quó minus id fiat tentetur : nam ipfum architecfium Chriftum,quando ecclefiæRomanæ fundamen ta. iecit, futuras prænunciaflê tempeftates : uerum, ut conatus foelp citerfuccedat, Scuentörum ullauisædificium hoc à Chrifto conz ftruélumeuertat, minime fè uereri,eô quod in firmiflîmapetracon fîftat: non ièmel hoc ab alijs olim fuiiîk tentatum, fèd fradis eorum conaübus,Deum in illis exemplum ftatuiflè, quod omnes intueanz tur,ut quidem tàm recentibus quàm antiquis hiftorijs demonftrari pofTit : fi qui futuri fiht igitur hodie,quos illorum ob oculospofitsc clades atque pœnæ nihil moueant atque deterreant, eorum fane uiz cemdolere fibicumprimisob imminentem calamitatem : utautem in ea pietate atque fide,quam femper præftiterunt,ipfi permaneant, necab ecclefiæ dignitate remota confilia locum ullum habere fuis in conuentibus patiantur,hortari fè cumprimis,6c ab ipfis etiam flagiz tare. Quum ergo pontifex 6c Bononiæ congregatafynodusinfenz' tenna perfifterenttCæfàris legati, Bononiâ ea de caufà miffi, Franci* fèus Vargas6cMartinus Velafèus, fanuarq diedecimofèxto,ciîm fenatumfibi daripoftulafiènt, ueniuntincopfeffum. Aderatcardi*

naïfs Motanus 8c drciter quadragfnta quatijor,tâm cpifcopf quim ^Us ordinfs alfj proceres. Ibf Vargas,diploma, quo poteftatcef Cæ làr agendi faciebat collegæ, cùm nuper illud cxhfbuiflèt, repetft, nerba fadurus intcrpellatur à præfîde concilij cardfnali Montai no. fjs in literis atque diplomate Cæfàr,non concilium,fèd conuen-' nim Bononienfem uocat.Montanus ergo præfàtus,quanquam,air, fnccœtus no tenetur ullâ orationem ueftrâ audire, propterea quôd naandatû à uobis exhibitum nopertinet adhancfàn^amfynodum, Urnen,ne quis ullam habeat querimoniæ caufam,non reculàmus au^ dire uos,ea cautione tamen,ne uel nobis aliquid difpendr},uobis au^ Um emolumenti quid aAio ifta pariat,amp; ùt nobis liberum fît nihilo nünus,continuareconcilium,ôô progredi,amp;f in quofcunquc contU' niaces atque rebelles pœnam decernere, fàeris legibus definitâ.Poft I’3cc,Cæfàris orator Vargas,in aâ:a publica referri petithoc ipfîim, quôdimpeditus eflêt, quo minus ipfè prior loqueretur : deinde, poftquàm literas, ait, Cæfàris fiduciarias uidiftis, quid in mandaris habeamus nunc explicabo : comparcmus autem apud nos aduri de tclongè maxima,amp; non modo nos,ucrumetiârefpublica tota Chri ftiana fummisprecibus à uobisflagitat ÔCpofdt,utineapræftetis æquitatem, fîc enim omnes iudicant,fîquidem obftinatè perfeuera* bin's in fèntentia,quam non fatis prouidè fêmel eftis amplexi,futurû id maxima calamitate publica : fî uero defîftetis ÔC Cæfari more ge^ rctis,omnia fœliciter euentura:quod ut melius intelligi pofîît ab om nibus, rem totam pauló repetemus altius. nam ita planum fiet, quam pernidofè errabitis,nifî propofîtum muteüs,ct quam fîtegre giaCæfaris in rempublicam uoluntas : inedque nihil ipfî de noftro, neuerbum quidem, addemus, uerûm accept! mandat! ueftigfjs im^ niorabimur, Ibidenuo cardinal!» Montanus,adfum8ôego,!nqu!t, buius làcro fanlt;fl! concilrj prgfès atque legatus,â Paulo tertio ponti* fîce, Petri fucceflbre, Ôô in terris Chrifti uicario conftitutus : adfunt amp;nbsp;hi fànébflîmi patres,ut concilium Tridento légitimé translatum, adgIoriamDeihominumquefalutemprofequamur, itaque Csclàquot; rem oramuSjUt fententiâ mutet,8c nobis hac in re ferat opem,amp; con cilij perturbatores coherceat : non nefeit enim,qui fàeris concilijs im pedimentum aliquod inferunt,quicunque tandem illi fînt, grauiflî* mas committere poenas ex prarferipto legum : fèd utut res cadat, ÖC quicuncp demum adferantur terrores, nô fumus tarnenlibertati honor! uel ecclefîæ uel concilii; necetiam noRro defuturi» Quum

deinde Vargas mandat! liceras palam redtaflct,'iplïus collega pro-', teflacioms formulam legit. Initio commemoratur,quomodo ôeût à Leone,ab Hadriano, à Clemente, ÔC demum à Paulo tertio conti* lium (æpe flag!tarit, quum id Germani uehementer urgerenKquo'’ modo deinde Paulus tertius Mantuæ primùm, deinde Vicentia?, poftremo, quum ijs locis haiberi no pofTet, T ridenti illud indixerit de Cxfaris reliquorum ordinuaflênfu, propterea quódjs locus^

Italis ÔC Hifpanis ÓC Gallis ÔC Germanis eflêt peropportunus ,8C rebus neceflarijs minime careret : quum igitur hæc eflêt fynodo de* Ieó:a fedes, legatos, inquit pontifex eo miiit, cardinales, Parinum, MoronûjPolum: Cxfaris etiam nomine uenerunt epifcopus Atre* batentis, eiufque parens Granucllanus,amp; ïacobus Mendoza: led. quum nee illud tempus pontifici latis uideretur idoneum,adiQne dt !ata, rurfus noui legati Romam uenerunt, cardinales, Monranus,j CruceiuSjPolus, à Cæfàre autem idem Mendoza Francifcus To letanus ï aliorum quoque printipum legati uenerunt, ÔC omnes un* dique magno numero Trident um confluebant : eodem ueró tem* pore bellum Cælârm Germania gerebat, tuendæ potiflimüm SC amplificandæreligionis cauG, ut quos ratione fledere non poterat, armis cogcret: cunep magna ex parte fceliciter adminiftrato btilOiiï' uiam reuocailêtcos,quiconalium ante contemplerant,ecce uos,qui Romanæ ièdis legatorum nomen uobis ufurpatis,repente, inconful to pontifice, ficut quidem ipfi dicitis confida qua nefcio cauGi dc transferendo concilio proponitis, Si uix dato cogitandi Ipacio, tu* multuofè T ridento di{ceditis,quum multi prgftantes et egregiauir* tute patres minime aflèntirentur,et iniuftam eflê migratipnem dice* rentjfeque Tridenti manfuros profiterentur» Interea Cæfarin Sa* xoniamprofedus,hoftemadAlbimfuperat,utrunq^ belli ducem prælio 8c deditione capit nbsp;nbsp;nbsp;nihilo minus ante Sópoft confeduni!

bellum, iæpe per literas amp;nbsp;internuncios pontifîcemrogauit,iubefeC patres Bononia redire Tridcntum:efle enim magni periculi,fliecu» fieret. Poftea, conuentum indixit Auguft3c,in quo,petente CæGre,, principes omnes ac ordines, magno confenfu,concilium T ridenti* num approbaruntjÇÎ Cp le uelle parère fine ulla conditionc,promilê* runt. ciim id obtinuilGt, cardinalem T ridentinum ilico R.omânu* fit, qui pontifici ÔC lènatui cardinalium ifta explicaret, ac totius Im* perijnomine,concilij Tridentini continuationem flagitaret .idem ejtiâ hcobo Mendozæ mandauit : pontifex autem deliberandi mq*;

^311'1 interpo{in’t,86 uos prius confulendos cflè lt;ïuxit,amp; rcfponfum 1 Gobi's tulit uarium fubdolum,Slt;; capriofum : deinde Cacfari minus refpondit,amp;: tcrgiuerfandö iatis oftendit,quam non fît de repu ®Hca Cohcitiis : nam ad probanda migrationis caulam opus erat tefti fide dignis 4 Cæiàr, Ferdinandus rex èC principes, rtliflïs literis legato amplifîimo,quæ fît omnium ordinum de concilio uolun^ ^jdocuerunt : led horum omilTo teftimonio j fidem potius habere pontifex uoluitabiedlis 8»C plebeis hominibus. Concilq cau6,quam difficiles 3^ moleftiæp Jenas profertiones Cselàrnonlèmel fufcepitT ‘ÏnantosuerófecitlumptusC' hæc ortlhiälcilicetperierint* Grauifîilt; ^is 8c maxime nedeîTarijs de caufîs poftülante Cïfcamp;re, petentibus Cermanis,reliquis aflêntientibus prindpibus Chriltianis,T ridenti ^onciliû Sgt;C indidf um fuit inchoatû : itacp, nifî publica rurfus om* ’^iurn ordinum authoritas interueniat,aliô transferri nô poteft .ete* '3im translationis caulà nulla fuit, inuentum fuit aliquid ad excu^ ^3ndum, febriculg quædam ôc aëris uitiû Icilicecad eamcp rem furii* ^iffî fuerunt medici quidam,inprimis auté ancillæ atlt;^ coci : quàm ^ntemfutilis eafueritcaulà, res iplàdocuitS^ euentus* Didtisih^ ^onfulto ÔC infcio pôtifice uos abqlîè : uenlm eius ad uos perfcriptp l’tcræjôô datum Cælàri relponfum,longe diuerlum fîgnificât, certc difcedendum non crat,neque mutandus locus, nifî de conlènlu Cæz amp;ris,cui conciliorum omnium eft demandata tutela : ueriim ità cele^ riter abi}ftis,ut eos,qui Cælàrem atque pontifîcem elîê prius conlu^ lendos dicebant, reqceretis. Quôd fî migrandum eratomnino, lêr^ nandacertè erantlàcrorum conciliorum décréta, manendum in^^ tra fines Germanise ut, de quorum caufa præcipue agebatur, Ger^ manijtuto polîcnt ad concilium uenire : nunc uerô Bononiam dele^ ■giftiSjin medio ïtaliac collocatam urbem, ecclefîæ Romanæ fubdi tam imperio,quô certu eft minime uenturos elle Germanos,ct ideo ■ -delegiftis, ut fummo reipublicæ detrimento amp;nbsp;dedecore concilium autdillbluatur,autadueftrumperagaturarbitrium .'rogatergô Cç fatjæmaximopere quidem, ut qui locus ante placuit omnibus, ad cum ut redeatur,prælèrtim,quum omnia fînt tuta,pacata, neque ti* moris ullafubfît amplius caulà : quod fî autem reculàbitis,equidem nomine ÔC mandatu Cælàris, concili) translationem hanc , friuo-lam Sc illegitimam, aifh'onem omnem nullius elîê momenri, pro' 'fiteor:ucftrum etiam illud relponfum,ineptum elïè teftificor amp;nbsp;pie*-jnum fîgmentiSjÔë quælêquenturdcinceps incommoda reipublicæ.

non Cæ^ri, Gd uobis eflê tribuenda, Gd neque uos poteftatem bigt; here concilij transferendi afFirmo : amp;nbsp;quia publfca falus per uos ne* gligi tur,CæGr^ut ccclenæ proteó;or,cius curam fuGipiet,quantùni 8^ iurelicct,8ó Gndorum patrû legibus eft conceflum. Qiium ilk recitafkt, feriptam proteftationis formülani exhiber, ÔC m afta referri petit. Ibi cardinalis Montanus, de uoluntate patrum graui* ter locutus,iniuriain fibi Reri denionftrat,ÖC Deum teftifieatur,fec^ paratos elGdicit mortem oppeterepotius, quampati taleexemplu in ecclefiam introduci, ut uidelieet magiftratus ciuilis pro fuo arbi* tratu concilium cogat: CæGrcm eflê quidem ecclefiæ filium,Gd non dominum aut magiftrum i Guero, fudfque colkgas eflê Romanæ Gdis legatos,nequeiam rccuGre,quó minus ÔC Deo primumamp;de*’ inde pontificifuælegationis rationem reddant: quod reliquumeft* forCjUt paucos intra dies ipforu proteftadoni relpondeatur. In ean* dem Gntentiam,eodem ferè tempore,Mendoza,quumà Cæftreuè niflent literæ, quibus mandabat uti pergeret,Romac conteftatus eft ad pontificem atquecardinales,exterorum regumatqueprincipuni adhibitis legads,uti iufliis erat.

VPERIORTBVS LIRRÏS O S TB d DIM V S, QV E M A ‘ modum Albertus Brandeburgicus in Poloni^re* gis fiderti GG dedit,8ó PrulÏicg reipublicg formant mutauitjamp;S à Camera fit proGriptus : deinde,quo* modó Polorius in Comitrjs Imperrj, CæGrem -,. reliquos ordines non Gmel Glicitarit, ut,quoniant ilk in fua eIGt clkntela,profcriptionem abolerent: cilm aute in huhe uGjue diem nihil impetratum eikt, nbsp;in hac Cæfaris uidoria pericii

lum aliquodgrauius impendere uideretur, Polonushuncadcon* uentum kgationem mittit,cuius erat princeps Stanislaus Lafeus. Is orationem fcripto comprehenGm, CseGri, Gnatui principum, lanuario menG tradit: eius hgc erat Gntenda.CauGm Pruflicam eflê iam ah'quoties aftam : Gd quia femper in alios reieda fit conuentus^ habere

habcrc G in mandatis, ut rurfus illani cxpIicÄ: regertl lïcro (jaeraré, quonram 1 ißeraliter ci fæpc relponderint, 8cæquïtate cauïà m'ta* tur,futurum,utipfius rationem habeant,njon qiudemutiudiccs, uc nim ut principes Oïiinihonore amp;nbsp;obfèruantia digni. Et primo qup • dem,inquit,de ordine Prutenico fum nonnulla didurus, ut res pîa' na fiat, Prufiîæ bonam partem hüic ordini,quem uulgo Teutonicu uocantjPoIoniæ reges ea lege concefïètunf,ut in Chriftiani nominis fioftesjcorum ütéfehtur opera : fed illi magna qüadam ingratitudi* uCjUiolatis padis, in fiios dominos arma cóhüerterunt^ Itaque fæpe pugnatum eft, ßcpe renouata pada, quæ propter uetuftatem nihil attinçt commemorare : fed illud, qüod noftra fere memoria conti/' git referam, Cafîmirus rex, Sigifmundi pater, ingenti prælio fu/-peratos,ad pacis éonditiones adegit « T une inter alia padum fuit,ut Poloniæ reges ih pofteru, pro fuo magiftratu,per fidem iufîurari düni agnofeerent : uerdm extiteruntpoftea quidam eius ordinis ma giftr I, qui difeederent à padis, Sc in tutelam aliéna fêfè darent.In his ïuit Albertus Brandeburgicus, qui quum ex pado teneretur régi auunculo dare fidem intra fcmcftre,recufauït. itaque rex,quahtumx pis amans pacis,arma necefîârio fumpfit.Eth'cetfummis copqs nun quam fit dimicatum, populationibus tarnen Sc incendijs nbsp;nbsp;leuioriquot;

bus prælqs Sc direp'tionibus multum damni datum fuit, fie ut AI-hertus,quum eflèt inferior,induciarû caufà ueniret ad regem. In hoc ipfb uero tempore, auxilio illi uenerunt Germanorum copiætqua-propterinfedaredifcefiît,amp;bellumredintegrare cœpit : fèdnori multo póft, defèrtus ab illis,quod antea fimulauerat,tunc fêrio coa- • dus fuit agere, ut pacem impetraret. Ea demum conftitutafuit in-tcrceflione quorundam,hislegibus,utregipcriufiurandumfidem daret, SCeafàceret omnia,quæfidelembeneficiaffilm atque clien-tem decent. Certum eft igitur, Prufîîam, poft hominû memoriam, et inde ab co tempore,quo religione Chriftiana primiim imbuti fue runt,amp;f iure belli padionibus multis ad Polonia pertirtuifle. nam. fiqui alrj,iuris aliquid in earn fibi uendicarunt,id magiftrorum ordi nisinfolentia fadum eft amp;nbsp;iniuria,qui cum efïèrit,noftrorum quide regum permifru,origine Gcrmani, fppe conati flint Prufîîam adalic nqs trgnsferre. quæ fànè res, amp;nbsp;multarum oflfenfionum inter Germanos atep Polonos caufà fuit,amp;r decretum etiam hocexcitauit, quo ^rofcriptus eft ’Albertus, fed quid iuris habent,i) qui profcripftrût, inciiçntemalienum 7 etenimquôd in iudicïumnonuenit citatusà

no Rus iWkibuSjid fcgis mandatu feci't, in quem omnis eft denuan da culpa,fi qua tamcn eflê potcft: fin autê ideo profcriptus eft, quia pro magiftratu regem agnoicit, id fané cumprimis eft ihiquum,póe nas uidelfcetaliquem eô dare, quod officium fecerit: ut ergópro^ (criptionisdecretum illud iniuftum inegitimum aboleatur, rek à uobis flagitatjinuidiflïme Cpïar Só ordines ampliflimi. Neque ue^ róeft, utambitione quadam óó augeicendi cupiditate regem quis cxiftimet uelle Pruftï'am luac ditionis facere: nam qui prouincias am pliflîmas ultró fibi delatas recuiarit, qiiomodo in liuius rei fufpitio^ ncm ueniat certé, non eft ei tantî hæc regio, quin facile Rt earn, ß poflêt bonefté, negleélurus : cùm autem ad ipfius ditionem proprié pertineatjUtfæpe iam dcmonftratumeft, nonpoteft aliter faccre. nam quod turbæ frequenter amp;nbsp;contentiones eadere funtobortaê, magiftrorum idfèmperfadum eflè culpa, diximus : Deus quidc inillorumaudadam acimprobitatê fubindeuindicauit^ Sciuitifta tuus,Cæfàr,atque Ferdinande rex,auus Maximilianus, qui memot iniuriarû,quas turn ipfê,tum Fridericus pater ab illis acceperat, fart' (fté promifitSigifmundo régi,quo tempore Viennæ conuenerunt, promißt quidem tâm fuo quâm ueftro etiam nomine,nullum le daturuauxilium huicordini. Fecit autê hoc Maximilianus, non no uo quodam exemplo,{èd maiorufccutus ueftigia.nam amp;nbsp;Sigifmuh dus Cçiâr,cum Ladislao rege,mei prinapis auo tongreffuSjnonidc ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modô,fèd auxilia quoèp in illos promifit,amp;r proauus uefter, Frideri

eus Cæfar, cum Cafimiro, Sigiimundi regis parente, uires arma ƒ • coniunxit in Vngariç regê Mathïam,amp; hune,de quo loquimur, or dinem,tunc confeederatos. Et quanquam Caßmirus, huius ordinis bello tardatus amp;nbsp;impeditus,Friderico Cp iàri nô poffèt copias auxp liares mittere, pecunia tarnen fuppeditauit,quantam debebatexpa* lt;fto. Sic ergo planum fit, ordinem iftû hoftili ièmper animo fuiflê fn fâmiliam Auftriaeâ, quæ Poloniæ femper amp;nbsp;faderû Sc affînitatum uinculis côiuncftiflîmafriit. cuius quidêrei Sigifmundus rex haberl rationem à uobis petit.Etenim fi qui funt eius ordinis,qui fè putant aftri(ftos,ut fidê religionem Chriftianâ propugnent,i) fané,quod agantin Pruftîa,nihil habent. nam finitimi circùm ômnes,religionê Chrifti profitentur : alia funt igitur petendaloca, ubi fèfè exerceann nimirùm, aliquot iam fæculis, Hicrofolyma tenetur ab hofte barbàquot; ro,cuius quidem ad loci defenfionem hic ordo didtur anriquitûs eP (èinftitutus î tenetur etiâab eadêgente,Côftandnopolis :ihocopus^

life labor eft ; âutft rifmfs id uetuftum atque longfrtqiium efle ptitä^ tur,captafunt non ftà pridcm 8c expugnata multa reipublicæ Chrft ftianæamp;S fortiftîina propugnacula: quineo potius hicordo proficp fdtur,utuel ami'flarecwperet,uel ab hofte reliqua defendatlt;Quod ft bcllo ciuili mâgfs ddelt;ftantur,iam qufuis ludicare poteft,quam non fiinteocognomentodigni. fed l'tà res habet: inhocordinefemper eftdefideratusordo ♦quapropteretiam none Prufftatantum,fed è Bohemia quoque centum ab hinc annis ÔC pene quinquaginta fuc' Hint efedi: nelt;^ tarnen ea Bohemfæ loca,unde pulh funt,uti pubh'ca

uacantfa quifquam adhuc Hbi cocedi poftulauft : fed fbla Polonia üifaeft idonea^cui moleftia fieret,cùm tameninprimis eiparcenduni dTet.Nâetfi multos ordo ilIcofFendit,PoIomg tarnen maximas^om^ nium fedt iniurias. etenïm,præter paucos aliquot, âf hos qui’dê prp nioSjUfx ulli ci'us ordinis magiftri fuû fecenint oftjdum,imô,plært^ que,barban's negledis,in magïftratum fuum, Poloniæ reges, arma conuerterunt,ncc id modà,fèd Tartaros etiâ, genus homi'nu cruder le,et nomi ni Chriftiano uehementer infeftum,fôlidtarunt in fœdus, ut de Michaele Cochmeftero mémorise proditueft.Itac^, fi quis ra^ tionem ineat amp;nbsp;confideret labores, pericula, fumptus,bella,turbas; prælia,cædesideuaftationcs,quibus hic ordo præ cçteris caufàm de* dit, uix illueflè tantî reperiet. utaute malorumfim'saliquandôfiat; ïcx inprimis optât, nam fi quis Alberto Prulîîg duci bellû faciat,nô poteft omninô rex illius iniuriam negligere, quoniam auunculus eftSc patronus. Iadantur,amp; ad regem perferuntur comminationes sliquorum : id ei fane perquàm eft auditu moleftum. amat enim pa^ cem ÔC ociu,maxime uero conçordiâ orbis Chriftiani: uerdm,fi quis uim faciat, inuitus quidem adarmapertrahetur; fed ea tarnen arri^ piet, ut fè füdfque defendat. Amicinam ille quum omnium princp pum,tum ueftram inprimis,potentiflîme Cæfàr amp;nbsp;Ferdinande rex, appétit,eamCp perpetuam efle cupit. Antchac fæpe uos orauit per li' teras Sc internuncios j ut in Albertum principe décréta proferiptio tolleretur : id quo minus adhuc fadum fit,nô tàm uobis,quàm tem porum diffîcultati tribuit, nunc uerô,quum explicatæ fint uobis ra* tiones omnes,ô(S impedimenta fublata,putat poteftatem habere uos eius conficiendi, quodaliqüando liberaliterpromififtis,quandô no unis literis, uoluntate magis quàm facilitate uos eflè paratos ei gra* tificari, fignificaftis. Qiiôd fi forte nolit ordo quiefeere,fedturbas ^que bellum excitabit. plane uos maiorum ucftrorû Maximiliani

FridcndCaiÆiris padaféruaturos eflêconfiJ/t.AItcnim,quöd! in mandatjs habco, pernnetad Dandfcum 8c ElHï'ngam urbes.Hæ, quanquam (Îintdîfionis Poloniæ,tarnen ad Impcrrj conuentus euo cantur. petitergô rex, ne quid in pofterum eiufmodi fiat, Sc quuin præteripfiim nemo quicquamhabeat iuris minos , ut fuis legibus va perinittantur. Cæfar,ubi d^poftulatis cognouit,alt;â ordines Im péri)refert,VuplfgangoPruflîæmagiftrodat orationis exem' plum. Is lanu^rj dieuigefimo tertio lingua popular! rcfpondct,amp; nonnulla præfatusjn hoc,inquit,tota rci côtroucrüa. côfiftit,utruni ditionis Polonip Pruflîa fit,an Imperi) : G pofterius hoc demonftra' uerOjfaeilis erit dijudicatio. ficautemresbabetjinuiÂiflîmeGælâr, potentifïîme rex, ampliflîmiprincipes ac ordines, ut di'cam, Annis abhincferè quadringentis,quum m barbaros,quinoftræreligionis homines per Afiam a Aphricam uehementer affligebant, publie« fuiciperetur bellû,inftitutus hiefuitordo, dequoloquimur, quem èc effares muniHcê Iocupletarunt,6if pontifîces confirmarunt.Eius ordinis milites, aliquot annis difficillima bella deindegefièrunt ïjs loas,pro republica Chriftiana,Icding^ntiaccepta calamitatejdiuep làperlocadiflipati fueruntatque difiedli. Per idem uero tempus, Mazouiæ dux,C0radus,grauiterafflilt;fIus â Pruflrjs,qui turn Chri' fti religionis erant hoftes,quum lêie tueri diutius ÔC ab illis defender / re non poflêt, primo Romanum pontifîcem implorabat, ut coelefti amp;nbsp;immortali propofito præmio homines ad arma, ficuti fieri folet, uocaret,deindc,meum hune ordinem fibi coniunxit,amp; Culmenfcm agrum omnem,Pruiîîæfînitimum,atque,utmagisexcitaret,Pruflî* am omnem dédit occupandam, Earn donationem Fridericusfêcun dus Ca?iàr confîrmauit, ci, gui tum crat, ordinis magiftro. Her/ manno Salcio permifit,ut Prulîîjs bellum facerct,amp;,fi debellaret,iii perpetuum ea regione potiretur. Fuit hocanno lâlutis m. cc. x x vi. Sicadeo meus ordo, Cælârisamp;S pontificumSô Imperqprinapum auxilijscontinuatobelloperannosferè Mir,infuamdemumpote** ftatemfubegit Prulîîam, Sô ad religionem Chriftianam deduxit,6C epilcopatibus aliguot atgue colleges decorauitjarces etiam urbes in ea côftruxit, ut efiet i)s locis ueludmurusatep propugnaculû Imr pern,ô«f nobilitatis Germanicæ perfugiS.Et ità quidem pars eius rç gionisin noftra poteftate permanfitad annu ulquelâlutis mXCCc.l^ altera uero pars ad Albertum ulque Brandeburgicum.Cùm deinde Lituani Tartaris coniundi bellum facerêt Polonis ate^ Mazouqs, nofiri

ßöftn milites, pföfeflionibus 8lt;r 1'nftituti fuimêniores, fiirnptis argt; niisjlongé lateque profligarunt Litiianos,ïn ipforum ingreffi fines; ’taqj di'uturna pax amicida nobis fuit cum Polonis,doncc Litua/

quidam princepSjPoIomæ rex fuit creatus « Is, ut fuæ genti's cla^ lt;îematque dedecusiilcifceretiir,bellum nobi's repente fecit,amp;r adiu^ tus à barban's, maximum damnum dédit : led repulfus à noftris,amp;r txutus bonafuæditionis parte, nonïætum eius belli finem habuit; Ha quidehi Ut ad concilium Conftantienlè querimoniam deferrct^ Interuenitpoftea decretum, ut quam belli iure noftri tenebantparlt; tem Potoniæ, redderent. Ad hune modum auiftus iterum, accept! ficneficij memoriam depoluit,8ô bellum redintegrauit, quafdam ordinis noftri prouincias, Polonicæ ditionis eflê contendebat. E t quanqüàm intercelïione duorum regum V ngariæ atque Bohemiæ tranlàtftum fuit, rccruduit tarnen uulnus, amp;nbsp;demum ad Sigifmuiv dutn Cælàrcm delata caulà fuit,qui priorem tranfalt;ftionê,règum ar^ Bitrio fii(ftam,comprobabat ♦ Sed ne fie quidé Polonus conquieuit, bellùm mrfus excitauit,quod uigefimo quarto pôft anhoTornif compofîcum fuit, Ladislao, rege. Qiia quidem in pacificaiione, illc ab omni lite dilcedit, neque 1? Pruffîæ dominum aut hæredê uocat, 8(2 fuccellôres omnels obligat, ut intra anni tempus, ab ini to magi^ ftrafu, furent le ratam habituros banc pacem, ÔCadidemiufiuram lt;3um,epilcöpos ac regni cgteros ordines adigant,8ó ut decimo quo^ que anno iufiutandum hoe rcnoUetur.Hocctiam tune palt;ftum Fuit, fî quis Poloniæ rex deinceps Pruflîæ magiftro bellu moueat,ne po* pulus ei parère teneatur uel auxiliari,red ut pacem perpétua utrique colant.Et hæc quidem tranfaiftio circiter ducentis fuit obfignata fix gillis, ut demonftrari poteft : ueriim no amplius x n 11 annis ca pax durauit, Nam anno falutis m. cccc. L,populus,fa(ftarebellione con iurauit aduerfus magiftru. amp;nbsp;licet potifex at^ Cj^lar eos profcribc' rcnt,Fridericus fertius,etfi cognitione file fieri petebat, tarnen adeo nodeftitcrunt ,ut l xx. circiteroppida arces uno die deficerenti Huicilloruconiurationi Poloniprex Cafimirus, Sigifmundi pater, fefc coniuhxit,ct nos in eas redegit anguftias,ut qui tum erat ordinis magifter, Ludouicus Etlinfufius, prælèntis periculi metu coadus, qui uel in eonftantillimu uirum eadat, ut amp;nbsp;prouînciâ retinerct, ftluusipleinprouinciaeflêpollet, iniquilîîmis conditionibus cum èö tranlègerit,nulla uel pontificis uel Cæfaris uel Imperrj ordinuinx tcrueniente authoriute. Huius autem pads hæ funt leges inter alia ’

utPruflîæmagiftrideinceps’ji'ntrafêxtum mcnfcm ab initofflagigt; ftratUjPoIoniæregem adeant,óó per ninurandu pro domino agno^ kant, eiqueferantopcmmquokuncp, Polonosquoquerecipiant m ordinem non minus quam Germanos, 8c ad præfecluras etiâad-* mittant, Sc quas deinccps acquirent facultates, cas ad Poloniæregu clientelam déférant, Hæuidelicet conditiones nonfolum adpriua* turn órdinis mei fed ad publicum etiam Imperi) nobilitatis Gcp manicædetrimentum atque dedecus pertinent, itaque fueruntab eo tempore magiftri,qui peripeda rd iniquitate,graues ea de re querp monias babuerunt ad pontifîces atque Cæiàres, ueruntamen coadi iurarunt. Et Prufîia quidem in Imperi) dientela permaniîtad Fri* dericum ulque SaxonemSc Albertum BrandeburgicUjOrdinisma* giftros. nam rj fîdem Poloniæ regibus darenoluerunt, eo quodne* que pontifex neque Cæfàr tranlâdionem illam Cafîmiri compro* baiîèntjSc quodanno m, d. Maximilianus Cæürin comitijs Augu* ftæ,fado decreto, iufierat fîdem Imperio tantum præftari. Cunque «deinde minuendæcontrouerfiæcaufâ, diem Maximilianus indixiP ktPaflaui) ,quodfuit anno M.D.x,minîseo/egatis, nihil omnino confici potuit: undcpoftremuminudcßinfecutumbellum. ièdamp; Albertus ipfe Noribergæ fuit in comitijs ante annum uigefimum quartum,ÔC ut Imperfjprinceps locum habuit inter alios, ÔCdecrc* ' turn ibi fadum obfîgnauit. planum igitur eft, neque Poloniæregc habere quicquam iuris in Pruiîiam,nec Alberto Iicuiflè,in illiui fcfc dare fîdem atqueclientelam, lam uerô, quod ordinem meûlegatus inièdatur ob ingratitudinem uiolata pada, fadtin eo nohisiniu* riam, ÔC literarû monumentis doceri poteii, uix unquam à regibus Poloniæ nobis fèruatam eflê fîdem, An ulJæfuntunquam uifælite* rf ,pluribus obfîgnat^ fîginis,quàm illæ,quibus cum rege Ladislao tranfàdum fuitf an ulla potuifîet amplior interuenire caution Et ta* 'men perruptis literis atque fîgillis redintegratû in nos fuit bellum» ■ banc fcilicet gratiam nobis retulerunt ob reif it u tam ipfîs Sarmatiâ SC bonam Lituaniæ partem, Superioris memoriæ Cæfâres aliquot ' nominat, ofïènfôs ordini meo fuifle dicit : fed longe res aliter ha* bet . nam Sigifmundus, non modo litem diremit, Sc fêcundum nos iudicauitjUtpaulofùprâ didum eft,uerumetiam auxilianobisinho ‘ ' ftem fubminiftrauit ; deinde, Fridericus, quo tempore pop ulus re^‘ bellionem fccit,utante redtauimus^Sc amorem nobis omnem prac* Eîtit,SCcoiiiuratoresprofcripfît,Sc Imperij conuentus banc ob cau* fam

cgit Noribcrgæ,quibus in cotnùijs atixilù quoqiic nobis decrc ta fuerunt. Maximilian! confimilisfuit uolüntas atC^ ftudium, narn neqj iumre nos Polono uolnit,amp; turn fuo,tum Imperij nomine crélt; bras idcirco literas ad Sigifmundn regem dédit,’ decretû tune fe^ dt,nobis honorificum« Pergit orator^ faççtè nobis etiâilludit, ÔÇ cur Hierofblymâ,i' dc^^ genus alia loca non recuperemus,interrogat. Equidê non fum ftà reru imperitus,quin multa polîîm in eum retoy quere : led propter hune ampliffîmum confèflum mihi temperabo, amp;nbsp;Koc fblùm inuicem exed qüæram,primum, cur Poloni^ rex non recuperet ea, quæ Mofeouiæ princeps illi fuperioribus aliquot an^ nis ademitÇ’ qu^iànè magnitudineluatoiâferè Prufîîam adæquant: deinde,cur in bac tanta for tuna non defendatfuos fines ab illis quo* tidianis Tartarorum incurfionibus Z niminlm,bæ funt uiolatæ fidei pœnæiNoftros ait tota Bohemia quondam eflè pulfos : id curdi* cat,non uideo, nifi ut per exemplum oftendat ipfis quoque licere, fpoliare nos bonis,amp; exuere pofldfionibus.Nam eius temporis cia* des nonfolûm ad noftrum ordinê peruénit, lcdomnem quof^ Bo* hemiam peruafit,amp;S in eos potiflîmum, qui prilcam religionê ièque* rentur,exundauit,quando uidelicet ob Huffîcum dogma graues ibi fuerunt excitati motus ♦ Bella quidê geflit meus ordo cum Poloniæ ,regibus, fateor: quod uerô caulàm ullius belli dederit, côftanter ne* go: nec enim unquam arma fumpfit,nifi iuris uel defendendi uel rc' petendi fui cauià.Cum Tartaris ait nos inijflê fœdusihoc in iplos uc redici potefticôftat enim,quomodô fint auxilqsillorurnufi contra ^Ghriftianæprofeiîîonishomines: deinde, fitusipferegionïs facile docere poteft,utru nobis an ipfis opportun! fint magis ate^ finitimt Tartari. Quod poftremo loco dicit de Dantilco Eluinga, pror* fus nulla ratione nititur : nam utraque ciuitas eft noftræ ditionis, 60 ad Imperium Germanicû pertinêt, nec aliud ibi ius habet Polonus, quàm quod ciuiû defeftione atc;p perfidia cÔfècutus eft, ficut multis .documentis oftendi poteft. Quç cum ità fint, irtuiftiflîme Cflàr,po tentiflîme rex,ampliflîmi ordines,ut quç iampridê eft lata ièntentia ƒ in executionê ueniat, obteftor ♦ hoc enim à uobis impetrare debent , amp;nbsp;æquitas caufæ,amp;S Imperij dignitas,8ô ftatus religionis,86 Germa* nicæ nobilitatis honos pariter ac emolumentum. Poloniæ lega* tus adueriàriumquidemicriptumparauit^ iêdnon exhibuit: nain utriufque rarionibus auditis, deleeli fueruntex omni numero qui .cognofeerent. horum fumma deliberatioiiis erat, fententiam in Algt; RR.

bcvtum pronùnciatam.cflè tucndam: fed tamcn,quoniam execudogt; nis permagnam eflc diffi'cultatem uidcbant,ad Cæfàrem omnia refj' ciunt. Sigifmundus rek, ah'quanto póft, mortem obit,ætate grain's, quum regnaflèt annos x l 11, patre fuit natus Cafi'miro,fi cut diftum eft. fratres habuit treis. ex rjs Ladislaus, Vngarig rex fuit atque Bo hemig, pater Ludoui'ci régis ÔC Anng : loannes Albertus,06 Alexan der, quum ordine regnaflênt à patre Cafimiro jrto relidis liberis, ad natu minimum fratrem Sigifinundum ref fummam tranfmiferunt, huicfuccefîît eiufdê nominis filius, Ferdinandi Romanorum régis gener. De Mendoza diximus libro fuperiorf, quemadmodu R.o mac fit de concilio proteftatus. Ad bæc pontifex,calendis deinde Fc .bruari},coalt;fto fènatu cardihalïum illi refpondcns,quum iniunftum tibi diceres à Carfare, ut de concilio proteftationê interponercs,ma' gnum, ihquit, dolorem nobis omnibus attulifti,Mendoza t poftea uerô quàm mandat! litefas diligentius expendimus, denuo recreati fumus ,86 primo quidemde caufamocroris dicam. Niminim,progt; teftcâdi genus illudeft mali res exempli,86 ab ijs pötiffimiim ufurpa* ta,qui uel prorfus ab obedientia difeeflerunt, uel in ea cœperunt uagt; ciliare. Doluitergo mihi cumprimis,qui paterno femper amoreCg farcm fum profecutus,86 utecclefiæ paftorem dccet,concordiacfcni per ftudui. tanto magis autem et mihi 86 collegio cardiiialiu doluit, quo minus in hoc tempore aliquid eiufmodi fiu't expeftatumiBellu enim Cæfàrgeflît cum fuis 86ecclefiæhoftibus, 86 geflît meis adiu-* tus copijs.Et qlianquàm tu kuiter hocæftimare Mendozauideris, tarnen fummi beneficq loco debet haben, nam 86permagnafucrunc auxilia,quædedi,fieutetiamacrari)facri facilitates atque uires ex* ceflerint,86opportuniffi'mö tempore collatafuerunt .quid igitur minus expedari potuit, quàm ut parta uidöria,86 recent! quidem, talem frudum pietatis atque beneuolcntiæ Cacfàr mihi redderet^ Hempe, ut eius belli finis, initiumeflet aduerfiis me proteftandf. Plané mihi ufu uenit quod prop beta queritur, ut colledurus uuas, inueniam labrufcas ♦ Inde à fufeepto pontificatu , Cæfàrem , uc* luti nobiliffimam aliquam plantam, fummo ftudio colui, ut co* piofam aliquando uindemiam facerem : fed hoc eius inftitutunij' omnem prope fpem frudus mihi tollit. Habes caufam moeroris; nunc accipe, quomodo fimus eo leuati. Tu, quafi facultas tib! data eflet, contra me 86 fàcrum hoc collegium protcftand!,fic ufus es ilia, nec honorifica nobis.neque fàné digna Cgfàreîfcd in liieris mandata, nullum

îiullum eft uerbum, quod Cæûiris cam fuiflc uoluntatcm oftendat, utadhuncmodumageres : nulluminquam eftuerbum,utmelius intdligaSjquod eius rd poteftatem tibi faciat. Suis Bononiæprocu' ratohbus mandat Cæfàr,ut coram noftris ibi legatis,qui concilrj lo^ cummutaruntjitaproteftentur i idubi tufaftumeilecomperifti, prorfus eadem hie apud nos Uti uoluifti proteftandi formula : led in co fines prf tergreflus es mandati^Si quidem hoc ante non deprehen difti M.endoza,nunc tandem admonitus recognofee. Mandat enim Cælàr,non,ut aduerfum nos,ueriim,ut coram hoc noftro cœtu,con tralegatos, migrationis authorcs,contefteris ♦ Itaque modeftiflimi principis officium Cæfàr in eo fecit, qui intra fines illos atque cancel los conftititjiSC coram me teftificationem illam fieriuoluit, quern to^ tius negocq legitimum Sc unicum iudicem efle nouit, Etenim, fi caU fæ cognitionê fiifcipere r6culàflêm,tunc demum erat futurus ei prO' teftationi locus. 7’u ueroinon eam,quam oportuit,rationcm ingref füs,utde caula cognolcerê,minimèpetijfti, lèdpræiudicio quodam ulus, ut decretum de trans ferendo concilie fiiótum relcinderem, amp;nbsp;ut patrum maximam parte cedere iuberem pauds aliquot, qui Trp denti manlerunt, poftulafti. qua quidem re quid magis authorita^ tem omnem eneruare concilij poflitf An non multo fuiflet æquius, ut,qui non magno funt numero Tridenti,fi quam habebant de reli^ quis, qui Bononiæfunt, patribus, querimom'æ caulàm, earn ad me deferrent cquidem nec illorum tunC poftulata repudiaflem, Ô6 ne nunc quidem req cere uelim. Cum ergo Cælàris uoluntatcm mini' niecumtuofa(ffo congruerecertumfit, eft quod Deo gratias aga^ nius,qui mente illius ad hunc modum regit î eft quod nobis gratu-* lemur, eft quod iple principis tui caufa tibi gaudeas. Et quanquam Hocipfo,quod iam explicauimus,alt;ftionis tuæfundamentucorruit^ ità quidem,ut ad conteftationem tuam nihil fit opus re{pondere,ta' nien,ne filenrio uidcar agnofeere tuas criminationes, caqp re multos ofFendam,imperitiores præ{èrtim,refutabo fingula. Et primo qui' dem,hunc tibi ftopum propofiiifle uideris, ut me ncgligentem elTe, tergiuerlari, amp;nbsp;afferre moram, ne concilium habeatur, Cæfarem uerOjde republica {oh'citum,ÖC uigilantem diligentem, 80 in hoc totum eflèjUt conciliû cogatur,demonftres.Equidem laudibus Cæ' fan's nec inuideo, neque iânè debco : Sé ß quidem in eo conftitifles, non erat quod refponderem : led quia fie ilium cxtollis, ut me depri mas,ità célébras, ut me quodammodo contemptibilem facias, dunt

ill um non à me tantum ,fedà maioribus ctiam meiXp’ôtiHcibus Rôî manis conciliûfl^i'ta^ dicis î ipfa res poftuJat,ut ad ea tibi refpon^ deam. ïtaquefi Cæftris ca (èmper mens fuit amp;nbsp;hoc defiden'um, ut peragercturcocjlium,fuithoc mihi cum eo commune: deinde, ficuç ætate præcedo, (ic etiam ante ipfum, hoc expetiui quod amph'flimi cardinales doccre poHùnt, illi, qui turn erant huius coHcgi). Créa,' tus uero pontifex, in eadem uoluntate permanfi, nbsp;nbsp;ueî minimani

adeptus occafionem,conciliumindixi, Mantuæprimùm, pohea Vicentiæ: fèdillucpropenulli, huepauciquidamuenerunt: èck' gati,quosrniièram,periêmeftretempus ibi reliquosexpedarunt epifcoposjàmeconuocatosjh'teris atquenuncijsin omneisparte« dimiflis.Eas autem urbesminime aptas fuiflèdicis, quodiuerlà* rum nationum homines conuenirent Tridentumeflêdicis ido* neum. Atqui, nemo eft,qui ne(ciat,non poflè cum illis conferri Tri dentum, fiue magnitudo,iïuererum omnium ij3edetur copia.Non igiturincommoditas loci fuitimpedimento, fedbcllaprincipum* lam mihi uide,uter hac in parte fucrit ardentior î ipie ne Cæiàr qui bellicis motibus concilium impediuit, an uero pontifex,qui femper pacis author fuit confiliarius,qui nulli principi iuam operam adgt; dixit,præterquàm uni C^fari,amp; quidê eo in bello,quod peragendo concilie uiam munire uidebaturC' An coadus bella Cgiàr gcilerit^Sô inuitus eô ht pertradus, non difputo : ièd bellis confiât retardatum fuilîè côcilrj progrelîum.NÔ libenter ad hanc comparationc defeen do,quia de laude pietatiseftcôtentio. quaequidêomnisefttribuen da Deo,ièd tu cauiâm dedifti Mendoza ♦ Non agam autêpluribus, Sc te folùm monebo, ut fingulos mei pontificatus annos tecumexh gas,8(S qug noftra folicitudo,quod ftudiûinteruenerit animaduer^ tas.Nimirùm hæc duo ièmpermihi propofitafucrunt, ut principes pacificarem conciliû cogerem, in edque nulli himptui, nulli meo Iaboripeperci,quantumuis ætate grauis. fed nequetu qiucquam eorum reprehendis, quæconciliûanteceflèrunt, ôè legatos tantum incufas,quôd me neicio Bononiam commigrarint:dcinde et illud te ofFendit,quôd patrû congregationem Bononiæ, conciliû uoco,6^ illis qui funt Tridenti, putas hoc ipib fieri iniuriâ.Sed quid in eo cft malic fieenim omnesloquuntur, condliûeflè Tridento translatum Bononiam. Quarc,fi' iufti iudicis officium facere uclim,non poijum non ità uocare, donee aliter mihi conftiteritpercÔtrariasprobatio-' nés, prf ièrtim, quum maxima pars epifcoporûunà cüm legatisno*

ftris Co fe contulen't. necenim minor parSjUt tu cofimias,fedmaiori ifl re dubia debet haben Gnïor. Et ca'tum eft,i'n poteftate elle conci ^0,ut allô mfgret : fèd an légitimé translatum lît,quod quidéi'ri con^ troucrfîâ uenit,eius reiiudi'ciûad me delatu, mihirefèruo, atc^ inte* gt;*iin côcilq nomen illi cœtui tnbuo.Sed eos,qui migrarionis fuerùnt àuthoreSjiTiihi eflcdcuinlt;fbosais. tunehocreprchenGoncdïgnûpu*

Laudas igi'tureos,qui Tridenti manlèriït,quôd à me (întalieni. Quid autê m eo fît periculi,confîdera, nam fôlent ex ea re nafci difîî-* diaamp;S fîmultates,ecclefîæualde perniciofæ,quumàpontificis obier-’ uantia le fubducunt epilcopi. Qtiôd fi per addilt;flos uis intelligî fa.' ^^tiolôs,quimeaspartes, quoiurequaueiniuria defendant: equi* dem taies nonagnofco.Neceniraullæmeæluntpriuat^partesaliæ, -quàm quælunt patris erga filios -, ÔC paftoris erga gregem. ncquc Uerô acci'dit adhuc in concilio tab's côtfouerfia, uteiulmodi deuOtïs S^addïdts opushaberem : lèdabepilcopishocinpnmis requi'ro, Ut conlcientiæ libcrtati confulant, amp;nbsp;difcedentibus à me legati's ad lynodum, inter alfa diligenter hoc etïam atqueetiam iniunxi,da' rent operam, ne patres ullamhaberent caulàm, deademptafibi IL bertace in dicendis lcntentfjs,conquerendi.Crimini das et3am,quôd ùulb's neque Cælâris neq^ regis necordinum Imperq predbus mihi perfuaderi patiar, ut patres Tridentum tedeant, ex eôque colligis, Germaniç falutem mihi nequaquam eflê cur2c:prælêrtim,quum Cp làr maximo labore ac moleftiâ perfecerit,ut qui iam prïdem ab ecck fia difcelîèrant, concilij décréta non reculent, modo Tridenti congt; tinuetiir. Equidem defînitis uerbis nunquam reculàui, quo minus Tridentum redeatur, modo id legitime fiat, ôô fine rcliquarum na^ tionum ofFenfioné.Qiiam ucro firn cupidus Germaniæfalutis, ex toperlpicuumcft,quod iam bis eo conciliumconuocaui,bismifi legatos, qui cum in prima legatione, per Icptem menles, Germano* turn aduentum inprimis expcAafient, Parifius, Moroniis, Polus, cardinales ,fcis ipfetu, nullos tunc uenifle. Cælâris quidem nomi* neueniteo Granuellanus, ÔC epilcopus Atrebatcnfis,amp;S tute Men* dozaj amp;teftiiîcari poteftis, quanta fueritnoftrorum hominumin expedando patientia . Quis auteinfuitexitusC ne uos quidem iplî manfiftis : Ô6 quanquam legati mei uos orabant, ut Litem è tribus' temaneret unus, quod ad exemplum ea res pertineret, tarnen illatai quadamcxculâtione, non multos poft diesabijftis. Biennio dein* de póft,tempore uidelicct commodiori,rurfiisibi conuentumeft,.

3c â nobis mifli iêg3Lti Montanus,Cruceius, Polus, cardinalest Eo tu quoqucueniftijæ Frandfcus T oktanus, Recotdaris aute,quani lÔga fucn't cxpedatiOjquot m enks penè fruftrà côfumpti fint,ante' quam adionis fieret l'nitiu. Vbi uero ïam ad rem uentu eflêt, ac mul' ta fièrent, caque falutana décréta, fcis, quàm paud uenermt eorum, qui medi'dna cumprimis indigcbant. Ex epikopis qui'dcm nuUi ue nerunt ipauci quidam mittebant procuratores: breuitcr,nulJapror fus apparebant figna,quæfpem facerent,fore, ut medicinam admit' terent. 3C quum ex Hilpanijs,GalIijs,Italia,amp;S remotioribus prouin cijs multi confluerentfèroîa Germania,quæprorfus eft finitima,uix ullus acceflit. Sed alium nunceflèftatumtemporis,amp; Cæiâre,cuius auda nunepotentiafitSCauthoritas, hocinièreciperedicis, ut,fi Tridentumredeatur, Germaniomnes condli) décréta fèquantur» Cedo, Mendoza, fi uerura eft quod aïs, Sc fi Germani fimt eius uo' 1 untatis,cur non fîmpliciter concilio fè fubmittunt,ubicunque ütib Ïu4 ♦ Nolimautemiftudficaccjpi,quafimagnoperelaborem^ quo loco peragatur iynodus : uerum tu Tridento fie inbæres,ut,nifiquo loco inchoatum eft,eó perficiaturctiam,.de iàlute Germaniæadum eflê dicas. Vide autem quid agas. nam dum ad unius oppidimœnia nos aftringis,iniuriâ fpiritui iando facis. Hierofolymam Deus olim conftituitjueluti locum peculiarem, in quo colleretur : fic tunc ei ui' fum fuit : fublatis autem ceremonfjs 8c umbrakgis,pofteaquam iu ftitiæ fôIefFulfit,feruatornofterChriftus,omnibusinIocis utrfuft adorari « kruitutem ergo nouam introducis, quando locum tantO' pere urges. Atqui,cum Germania (ananda fit, opus eft, ut in ea con' iientus fiat. Quid ergo,fi Dani,fi Gothi, fi Britanni tenentur rjfdem morbis7an fingulis generale concilium intra fines ipfbrum dabiturC non ità res habet : 8c in cogendis concilijs non eorum,quibus prsc' kribuntur Ieges,habetur ratio,fed eoru,qui décréta faduntóópnc' kribunt. hi uero funt epifcopi,cætenque patres, quorum commo' ditati maxime confulitur. Multis enim documentis oftendi poteft, extra prouincias, ubi nataefuerant hæreks, habita (æpefuifiê conci' lia. Qiiidc’ ualdene fitiniquum, fi Germani hoc fibifumant, ut quo uelint ipfi Ioco,publice epueniatur, 3c reliquis populis eripiatur eli gendi ius atque libertas f hæc eó pertinent, ut illa tam acri protC' ftatione nihil opus fuifk uideas : kd nunc ad cytera decurro.Refpon ftim, quod Cælàri dedimus, ais e(k illegitimum 3c plenum figmeu' tis, nee ulla ratione uel iure (ubfiftere, parüm quidem ifta modefté;

8^ imuriam fads, èc quia rationem nullam ad fers hon pofïûm tibi ^fbnamp;c reipondere : ueruntamen,fufpicor tibi eflê moleftû -, quôd Jîoftulamus ut rata fint décréta, ut idonee caueatur uenturis ad ßr--ïîodum,ut is agendi modus ÔC ordo retmeatur, qui iam inde ab apo ftolorumætate ad hoc uiqué tempus in eedefia permanfit ^ût denp quecommeatus fit expeditus, Inhis autem poftulatis nihil eft noui, ’iihil iniquijôô iôleritifta non tàm pontificum,quâm Ggfarû legibus faueridam,quódais,fore,ut quicquid deinceps incômodi nafeetur, id mihi Cæiàr attribuat,amp; fimul in hac mea negh'géntia,curam eede fiæfuicipiat î equidé,quarttum per Dei gratiam licebit, nô commit* iam,utin rebus ecclefig négligés merito uideri poflîm:ueruntameni fi ità contingat, quæ hominû eft imbecillitaSjUO ægrc feram, (i mea lt;^xdtare poflît èc acuere diligentiam, ut ecclefiæ fubueriiat,modô tarnen intra eos cancellos confiftat, quos tu illi cit'-cundas,nimirûm,ut iuris formula et ianeftorumpatruleges amp;nbsp;orbis eonfenfum in eo iêquatur. quod fi fâdat,nihil dubito, quin utriufcp fundio licet diuerfa diftinda,fît ecclefiæ futura falutaris. Poftre* mô, quodad illud tuæ proteftationis caput attinet, ubimigrationé concilij illegitimam eflê contendis î quoniâ ineo fumma controuer* næ pêdet,cognitionêeius,pro ea poteftate, qua fungor,mihi uendi* co,eamCpuiris ampliflîmis,Parifio,Burgenfi,Polo,Crefccntio, car* dinalibus cÔmitto,Sc interea dum illi cognofeunt ne quis omniû iri contrarium aliquid moliatur, edico, fimul patribus, tam qs, qui Bo ilôniæ,quàm, qui funt 7'ridenti, mâdo, ut fi quid hac dé rc uelint in inediü adferre, faciant hoc intra meniem. Et ne ulla ex parte uidear deefiè Germaniçjlegatos eo mittere nô rccuiô,qui eorûpopuloruin infirmitati medeantur, fi quidem hoc ipfis atep Cælàri nô ingratum efle cognouero.Prcterea,fî fim'to iudicio parebit,.non rédè migrât« eflè Bononiâjomni ratione curabo,utT ridenti cÔnnuetur iy nodus, ut paucis dicâ,nihil non làciâ,quo tanderrt Germani^ priftina reli gio reftituatur. Gardinalis T ridentinus iam ante redierat Augu* ftam,uti diximus : cdm ergoGçfareius aüdito iérmone,amp;S Mêdozg quoqj literis acceptis,Romæ datis,ad exitû Decembris,cÔcilq ipem exiguâ efle uiderct, X i ii i lanuarij die rem ad ordines defert,amp;r quo* hîodo iè res habeat, exponit, ieque legato fiio M.endozænundaflc dicit, ut de concilij translationeRomæconteftetur : idubifeduna critjfèdaturûipfis exemplum, utexlcribant: 8^ quanquamconcili) fpes non plane fit abijcienda,tarnen,quoniâ aliquanto longior mór^

întcrponatur, uîden fibi necefïê cumprimfs ut interim ratio quaj* piam inueniatur,quæ ad Germaniæ pacem côferat: fibi quidem cflê ab ipfi's cura hums rd permiiïàm,fèd utile fibi luden^ut ex omni nugt; mero pauci quidam deligantur uiriboniamp;dodri, quinegociûtra* élent : iê quoque daturum efle nonnullos, qui fiïpul confulant : pe* tere igitur,uthucincumbant,et omni depofitoafîèdu cogitêt,quan tî ÔC Reipublicc ÔC cuiufque priuatiminterHt/aliquam fieri concir ïïationem : cogitent, ante diflîdiû hoc, Germaniam fuiflê regionun; omnium longe florentillîmâ,00 uelut exemplar,in quod omnes polt; puli refpicerent : cogitent præterea,quod tantum ipièlaboris atque moleftiæfumpfèritjUt Tridenti côcilium continuetur,id officrj caU' (àôf fîngularicharitatcinpatriam efiè fadum, Deledifuntigitur nonnulli,qui rem agerent : fed quum inter hos minime conueniret; Cæiàri cauîà to ta permittitur, Itaque negocium fuit datum nonnul' liSjUt Se dodrinæ amp;nbsp;ceremoniarum ÔC emepdationis ccdeCiaiUcx C}» 'pita conicriberent.hicrant Iulius Pflugius, epiieopus NumburgP ' eus, Michael Sidonius, loannes Islebius Agricpla, qui ante annos duodeuigintijSaxonicæ dodrin^ confeflîonem unà cum Melanch' thone etBrentio defenderat,ficutlibro fèptimo diximus» hi ergo de dogmatis libru confcribunt,icdadmoduarcanè,Ô£r quum diu mub tumep tradtaflent, amp;nbsp;crebro fub incudê reuocafient, CæGri demùpi cxhibctjUt pofteadicemus, Eledor Brandeburgicus,Ioachimus, ' qui conciliationi ualdeftudebat,communicato concilio cum lacoho SturmiOjSif datisadiènatum Argentinenlcm literis,orabat,uti relv gionis gratia Bucerum ad ièmitterent : nam detreeffante concilium pontifice,CælaremaliâinftituiiIêrationem, 80 magnamefièijiem cmendationis. Mittitur itaque Bucerus, qui iub exitum lanuarij fi^ ïentio profedus, non procul ab Augufta fubftitit, donee princeps accerferct. Quomodo Britanni maximo prælio Scotos deuice-* ’ rint,librofuperioridiximus : cùmautem depropofitonihil Scott remitterent,amp;rGaIliæ regis pollicitationibus niterentur, Angliæ protedor Somerfetus, amp;nbsp;reliqui confiliarq, feripto ualde prolixo, ■ quinta die Februari),ad pace illos hortati, quanquam, aiunt,res iplâ quot;nbsp;poftulabat,ut à uobis,qui ÔC cauiâ ôô defenfione eftis inferiores,inF • tium fieret, etfi ueftris in finibus Ôô agris longe latèque return poti* mur,committere tarnen non pofiumus,quin ueftrg iàlutis uos corn' ‘ môneamus. Ante prælium anni iuperioris, ad pacem amp;nbsp;amicitiam uos inuitauimusjà^quidnoftræuoluntatis eflèt,oftendimus, fed ■ ' quot;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuit

fuitfHud (crîptum à ueftrîs ducâ)us Sc rcgnipraefetflo {upprefrum^' necp uobis reddi'tû ham hi,modô bene fit ipfis,minime foliciti fiincgt; ’ S[uid uobis fiat. l’tâque. Ci nunc eadem utentur arte,neque uos de uo luntateconfilidque noftro doceripanentur,palàm hocfcripto profî' tctnur,nihil'àhobi's éfîê pra^termiflum ofFicrj.Multafæpe bellageP . ferunt AnglicümScotis, ÔC àfperfima qui'dem : neque dubium eft, qui legut hiftohas , uel de rébus gefti's audiunt, quin üalde mirctur, ^ufdê regionis ÔC lïnguæ populos, tam atrociter inter le diffidere,8c,, optatiflîmû eflê ducant, fi qua rationeinfula tota coalcfcat,amp;urio rc gatur imperio : (êd eius rei nullam inüenirr pôflè uiam expeditiorc, quàm' per matrimonium,fiirenturomnes.Hancuerô uiâ,Deus,uelt; ftri mifertus, uobis oftendi't, Sc pulcherrimam occafibnem uel ut in finüm dedit.Rex uefter,quum uiolata fide prælium aduerfiim feciP fet, paulo póft e uita decefiityièu mœrore leu quaius alia de caufà. Très huic érantliberi,duo mares atqyefilia: illi quidem,quô mi' nus coagmentatio fieret inter nos,poterant o bftare ; ièd utrunc^ fiigt; ftulit Deus eodê fere die,quum eflent infan tes,bgrede unicam uo' bis reliquit filiolam,natam paulo ante mortem parentis i nobis ueró ! fummæ regem expeftationis dédit, Eduardum,HenriGi filiûac hægt; ' tedem.Quid';' an non paratum ûidetis perpetuç amp;nbsp;immortalis inter ' nos amicitie uinculum C i^pe quidem optata fuit,ièd oélingentis ab-* bine annis nulla fèfè tab's obtulit oceafio ♦ Ne illi quidem, qui pacem ’ apud uos impediunt, hoc infîciari poflunt î ièd hac ratione uelle nos aiuntcomparare nobis dominatû, uobis autem ièruitutê : id autem ante annû miiïîs ad uos litèris abundè reftitauimus, nbsp;nbsp;nunc Deum

teftificamur, regis hanc efiê mentem, ut aréèiiîima fiat inter nos nef ceffîtudo. Si recufabitis, ÔC nos ad arma rurfus exatabitis ueftra pcrtinacia, cedo, in quem communium malorum.cauiàconfereturÇ', Hæredem regni ueftri puellam,regi noftro lpopondiftis,frequentif fîmo iènatu : funt eius rei confeôialiterarû monumenta, publico Tegt; gni figillo confirmata : interuencruntplurimg grauiiîîmæ«^ cautio^' nés, placüit eflè dandos obfides, donee ad iuftan\ætatem ambp perueniftènt : hæ ueftræ literæ funt in nerffris manibus, Sc teftimo* nium perpetuum dicunt : hiiee rebus omnibus non interfuit modo,' fed prçfuit etiam Arraniæ Cornes Hameltonius, regni ueftri gjiber nator: fed idem, pofteaquam cardinalis Andreanus ÓC alrj quidam ecclefiaftici proceres terrorcm illiatquemetum adferrent, ôcfpem inagnam oftenderêqdifçéffît à pa(ftis,fidént(çuiolauit,In hune ûnç.

qufequid intercà uobisacdditmalorum, omruseft deriuandaGHÎlt; culpa: quodtàmmultæfuntablatæuobisarccsatqp caftclla,quód commiflô præh'o tot railliaddîdetatis quôd coufquc Rimus în ue^ ftrum agrum progrcffî,huiceft inprimis tribuendû, Scd quemfinê demum expelt;^atishuius obltïnationis ÔCpcrfidiæf Vjdorespa cem uobi's defehmus: bonam rcgni ueftri parte tenemus, ÔC Angliâ uobi's cÔmunicamus: id quod ui'dis ignominie loco (blet imponi,ut quum inlêruntur populo uilt;flori,fuænationis nomenabijci'ant ÔC amittant, l'd nos ultra uobis largimur necantiquû illud recufamus

utrifq^ cômune nomen Britannorûrecipere; Quid eft per Deum immortalem,quod amplius â nobis præftari poflît Z nonne fîc iudk cabût omnes iuftam nobis elîè cauiàm armorum,ubi tâm liberales* tàm æquas honeftas conditiones nuUû apud uos locum habuiflc cognoicent 7 patefacimus uobis omneis aditus ad noftram amidtia,

reginam ueftram non regno pellimus,fed Anglie uolumus illam cû filia præficere: deinde,nô cogitamus antiquareueftrasleges:narii ôô. Anglia Gallia ôô CxCaris quoCp prouinciædiuerlîsutunturk gibus.Qui pacêimpedire ftudent, eiufmodi uobis tcrrores adferût: led hi luis tantum commodis 06 cüpiditati confulunt,non ueftræ fagt; luti. Vos autem oculos ÔC anifnum'ab illis auertite,ÔC rdpublicæ ue ft rçftatum ipfî perpcndite. puellatn habetis,hæredê rcgni: huicce^ té nubendum erit aliquando . Nubet igitur aut alicui ueftræ gentis, aut externo cuipiam principi, fidomi, nihilo tarnen fecius integrum nobis ius noftrum manet, duiles turbas acinuidiam ea res excita' bit : fi foris aliquem aflumetis, nos habebitis hoftes perpetuos,amp; alienæ nationi miicrrimam ftruietis (eruitutem, Erunt uobis é Ion* ginquopetendaauxilia, Sc quæmittenturcopiæ, dici non poteft/ , quantum uobis damni dabunt, amp;nbsp;quam ftiperbé uobilcûamp;iniblen ter agent. hoc enirtl erit eis perfuafum, ipforiî prçfidio atqj tutela ue 'ftramfalutêomnem continéri.Quidç’ reginâipfam etprincipemuo ' bis cripient,amp;: quo uolenqtranfportabunt, fî bell û ipfis alicundc moueatur,quod fieri poteft,in hoc erünt toti,ut fe fuacp defendant, uos autê negligent,et nobis in prædârelinquent.Quod fi forte non militêièd duces tantum mittant: hi uobis prçfcribentScimperabût, Sc fiquid reclé geretur,omnêfünthabiturigloriâ:fi quaueroclades accipiatur,in uôs omnis exundabit tempeftas,qui uitâ et fànguinetn ' profunditis. Quid eriâ periculi fit,externis auxilrjs uti,domefticum cxemplû docere uos potcft.Huius infulæpopuli,Britâni, quondam

L13 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;54^

ftwaruiit Saxoncsinauxih'um, ÓCpóftabfjinemfuntpulfTpatria^ in montes atquc paludes reiedi i Fueruntaliquandótnedi)intec Anglos atqne Scotos,Pilt;fi:i,genushominumacreetbeilico)(um.ho4 quu aliquandiü Scot! defendiflènt ab bofte, fîc tandê oppreflenjnt, ut ne nomen quidê hodïe fupcrfft. An no idem aeddit Gallis,quuni fTancorum,Grçcis,nom'tàpridem5ôPannonrjs, bac noftra memo na,quum T urcarum uterenturauxilqs ♦ Nonne Gotbi quondâbac i^ionëltaliam, ÔC Langobardi totam occuparunt Infubriam Ne uobis adluheatjfî Gpiüs,experiri n^Iitis peregrini faftüm infblert tiamrfcd fnfînitam illam malorum turbam nyptijs etafRnitate bp fton'fîca pace componite,amp; fini timarum gentium morem atlt;^ exem pu uobisincö proponite.Carolus Qpintus CflârHi'lpamâamp;Bur gundiam bac ratione tenet: Britanniam minore Galb'æ rex hoc mo* do fibi comparauitddem alix quoque gentes iàdunt, nam duæ fiinÉ omnino uiæ, quibus bellafiniuntur, per ujmfdlicetatquevidoriâ, Sut per conrtubia*Si uim odiftis,curaltera nonadmittitis, quod uo* bis ofFertur, Së quod elb's aliquando pafeNô cft nobis incomperlt; tuni,qui uos à lânis confilijs abducant. hoc nimiriim agunteçclefia# fil'd quidam, et iplê tegni gubcri'iatorzlèd uidete,ne qui tpties fideni otolaruntjlibertatém uobis omnemperdant,nelaïgitionibus comi pti, tanquam mcrcede proditionis, arces Ueftrâs oCpropUgnacuIa iradantexternis. Quod ciim facient, uerbo quidê fieri fimulabunt, ut bas illi defendant à nobis, ftdxeucra,ut illoram prapfidio tuti,frc* num ipfi uobis inqdant* qug fitinterim ucftra,qüæregni futuracon ditio,quis non uidet f O miicrarrt èC calamitofam pertinacia. Ocea^ no claudimur undique, tartquam mcîcnibus atque uallo firmiffîmo; fîmodo coniundlio eftèt inter nos animorum, nihil ad fummam foß' lidtatem deeflet, Scmonarcbiam poflemus conftituere florentiîîîz mani » Qiiôdfi bæc ratio uos nihil mouet, (altem moucatæaccepta , pridëm amp;C iamimmirtens uobis calamitas: moueat numinis diuini rnetus. nam uiolatæ fidei paeftorum uindex cft Deus, belli eu* piditatem omneradeteftatur,grauibufque pcenis affligit* Reginanî ueftram nobis padlam expetimus, quam Deus pro infinita boni* «te fua pads uiam nobis oftendit * earn fequimur,amp; ut uos edam iri ijfdem hacreatisueftigijs, petimus, etifi nihil impetramus, necelTario nobis bellum eflê gércndum,profitemur,!8lt; auipice Deo,cuius uer* bum atquc uoccm uos contemnitis,ius noftrum ferro perfèquemur igni.Quamobrem;qui fiint ex uobis uiri boni^quibus patriæca'

laMi'tas döIetjtjiÄ fîdem ß:ruandam eflè putantjicebrt utàd nos trail {èaàt,quicunque demum illi fint : omnem ris fidem ÔC amorcm prf^ ftabfmtïs. ut coîhmercia quoque fint inter nos mutua, rcx non itâ pridem edikflo caui t; quo fuæ erga uos beneuolentiç documenta ali' quod extaretErfi rt/îètonocatum beneficium hocefiê uidebit,ani pliora ftatui't in uos cOnferre, èc haéc omnia fuo nomine uobis nungt; ciari iuflît. Proximè fuperiori libro diximus de Sebaftiano \^O' gelsbergo, qui decem figna pcditû ad Gallig regem è Germania du xerat: is autumni tempore dornym redieratj dimifiîs copijs, Quod Gallo militafiêtjgrauiter amp;nbsp;acerbe Cælàr tulitj occafionem expe«' dlanSjLazaro Scnuendio,dat negociu eius comprehendendi. Vcnit is Vùiflêburgum, ubi domfeilium ille babebat, et comprehenfiim Atiguftam abducit.Mox habetur qua^ftio per tormenta*8ôdc noiv nullis, qui iam ante uenerant infuipitionem (bcfctatis Gallicæ^ ingt; terrogàlur: quanquaim magno quodam robore corporis acanp mijpèr cruciaturtl nihil dikefât, tarnen, quod in focietate rebellium fuifiè,‘quô d Cæfiiris edrôa uiolafiê, quo d infidiolâ traÂafiê confilia diceretur,capitis damnatur,amp;f cûeo centuriones dnnJacobiisMa» tellus, Vuolffi'us Thomas Jtacpprodudus fuit in forum,Februarq die icptimo,quum ante quatriduüm eô ueniflet, Etant in armis alk quot figna peditum,Slt;S ingens hominum circumfufa turba. Giim in fupplicij locüm editiorem ueniflêt,animo prxlènti SC intrépide cir*’ cumlpiciens, quoniâ ex feneftris et ædibus urtdicç fpedabantomnis ordinis uiri magnifia', honorifîcè illos afFatur,amp; de fuo uitæ generc locutus,quömödó Cgfàri iam antea rhilitarit,expom't,amp; nullam fug necis caulam eflê dicit aliam,quàm quod ante annum Galliæ régi co pias adduxerit, quum ille regni diadema de more fulciperct. Etat Vogelsbergusegregiaformaô^ftatura,quumtç adeô riullâdaret fignificationem horrOris atque metus, omnium oculos in le conuep tit. pofteum capitë mullt;fiati lunthi,quos diximus,ccnturiones.Sen terttiam tulerunt indicés duo,qui Cglàris aulam atque caftra lèquun tutjHifpanus uhüs,Biruielca,Gcrmanusaltcr,Nicolaus Zinnen^ ambo iufecohfulti. Schuendiûillecriminatus fuerat, quafi rircumlt; üentus ab eo fuifiet : hi uerô fcriptumeuulgant,Slt; quamobreminil lós uindicatum fi t,oftendünt,8ô Schuendiû purgant,amp;f praster man data Caclàris nihil egiflê dictint, amp;nbsp;fallâm efie criminationem profit tentur. Hoc tempore,per Galliam,inprimis uero Luteciac propter Lütheranifmum rurfusexcitantur inccndia^pcrlèc«tiones,quuni

intcrtmîn Anglia de mifla pontifîaa prorfùs abroganda delibcrarez ?ur. Mâuricio,Câclàr,honorem(èptemuiratus,amp; Ioannis Fridelt; fici prouineïæ maxima partem, ïam antè,fîcut diximus, attribuerat In caftris ailté Vuittembergam : lèd hoc in coriuentu publica lo* Icnrii ceremoriiàjtanquam in poflêllionem illu mi'trit, in lîiam Im-« pertjcp fidem accipit,qüôd turn ei promiamp;rat, fuit hoc Februari) die W'gefimo quarto,qui qtudem dies eft Chiari natalis.Ba uerô ceremo nia fie habet. In foro tabeniaculum erat extrucftùm è materia, patU' lürn,in quod per gradus afcèndebaCur, eo Cçlàr à meridie uenitfiib , horam tertiam, comitatus eleótoribus. póftillincin uicin^m domii tranfit,86 üeftem folennem induit,tüm iplè,tum eleiftores. Inde rur^ lus prodit 86 iàiblio confidet : idêilli fâciunt,fuo quiftploco. à ter-§o,{ùpra Cf làrem crant quodam in pegmate collocati tubicines. Ibi primuni agmen Maurici) procedit, incitatis equis tabernaculum petit,uti Beri conlueuir. Intérim Mauricius cum al tero agmine con-fiftit è regione, comitatus turba procerum, 86 proxime ante ipfum riant tubicines duodecim, Moxprôdeuntexillacaterua Henricus Brunfuicenfîs, Vuolfgangus,elelt;ftoris Palatinifrater, Albertus Ba-uarus, ÔC ubi curfu perueniflènt ad locuiîi, defeendunt ex equis, 86 Cæfarem adeunt, ac demifle rogant, ut Maüricio publicuiû Impe-rij beneficium 86 infignia principatus confcrat.CaEfar,cum ekeftori-bus re cômmurticata,per Moguntinum refpondet, placere fibi,mo dó ille ueniat iplè 06 idem pètat, Eo accépto relponlb Mauricius * cum toto agmine procurrit î præferebanturei uexilladecem curn totidem infignibus regionum, pro quibus inaugurationê petebat; ubiconfeendiflèt, ingénuà fübfidet ante CæGrem, 86 idem rogari tniflus erat ab Augufto fratre Cornes Mansfeldius Hoierus,quifla-gitaretidem. Itaque Cælâr per Moguntinum refpondet, quôniarrt üterq^ fidelem opcram fibi nauarint, uelle lè Mauricio ciufque 1 ibe-ris mafeulis, aut fi nulli fint, Augufto fratri eiiifque liberis elcdora-tiim Saxoniæ86 Ioannis Friderici poflèfliones omneis conferre, hifi quantum illius liberis iam ante fit conceflum, Moguntinus deinde, iufiurandum, quo teneiltur ekdlores, récitât,86 ubi Mauridus, illo pràeeurtte uerbis,iuïàflèt, Cælàr enlèm ci tradit, 86 hac ceremo-hia uelùt in poflèlîîonem mittit, ille gratias agit,86 omnem ifidc olgt; fequèntiamquc pollicetur. póft, illa,quæ diximus,uexilla,quum eaquot; Mauricius accepiflet à Cæfarc, dcïjciuntur in promilcuam multitu-dihem, uti fieri folcttHacc omnia potefat loarirics Fridericus, ex''

acdibusubi diucrübatutifpcdare: ÔC quidemlpeâaujï î iiam cranlt; in code foro. Bucerus, dequo diximus antè,uôcatusdemum Au* guftâ uenitjâ^ad eledtorem Brandeburgicû diuertit.lam confedyS erat illc,quem fuprà diximus inftitutû fuiflê,de religione libeneyn^ fie ut erat icriptus,Bueçro tradit Brandeburgicus,amp; uti fubfcribat, petit. ine,ciim euoluiflet, quod pontificiam dodrinam in eo conftp tui uideret,non iè pofîè probare dicit.TuIit hoc inique Brandebur* gicus Sc grauiterci fiiccenfuit,6c eflêfcriptummoderatum tudica* bat. ficenim à perfuafèrat Iskbius. Vrgebat quoque Bucerû Graà uellanus per internuncios,8ô,fi probaret,ampliflîma dona promit/ tebat : cdm autem pollicitationibus nihil effîceret,cCEpitcÔrainari. fie ille non abfque diferimine domum reuertit. nam per agrû Vuip tembergicum erantpalfim Hifpanorum præfidia, ficutantè didum cft. Aprili menièjCoIonienfis archiepi{copus,nuper làdus facer/ dos,primam,uti uocâqmiflàm peragit. aderant Cæfar ôcFerdinan* dus rex reliqui principes,maximo numero, pófl;,epulum dat loo gè magnificentifiîmum.His etiam diebus Auguftam ueniqrex Tu/ netæ, Muleafles, quem Cæfar ante annum decimum tertium régna» reftituerat,eiedoBarbaroflà, ficut libronono diximus . hune fi* lius natu maximus exoculauerat, occupato regno : profugus igitùf

mifèr ad Cæiàrcm ex Aphrica fêle côtulit t neC^ multo póft eo uc/ nit etiam alter filius. nbsp;nbsp;nbsp;Liber ille de religione conferiptus, primo

tradat de côditione hominis ante lapfum et poft lapfum, de redem* puone per Chriftum, de charitateamp; bonis operibus, de fiduciarc/ miflîonis peccatorum, de ecclefia,dc uotis, de poteftate,de miniftris ccclefîæ, defummo pontifice, de fàcramentis,defacrifîciomiffe, de memoria, inuoçatione 06 intcrceflîone lândorum, de memoria eo/ rum qui pie mortuifunt, de communione cum fàcrifîdo iungenda, de ceremonfisôCufuiàcramentorum. Hæc autem inter alia docen/ tur. Opera ina,quæ præter mandatum Dei pie uel honeftè fufcipiun tur, quæ uulgo dicuntur opera fiipercrogationis,eflècomendan* da i nôpoflè hominê fine dubitatione fuæ imbecillitatis crederepec* çâta fîbi efle remiflà : ecclefiam habere poteftatem interpretandi feri/ pturas, ex ijs eliciendi ÔC explanandi dogmata, poteftatem iuris di'/ cundi, de rebüs dubijs iudicandi per fÿnodum, amp;nbsp;condendi legesî unum efle,qui Cæteris omnibus præfit,fummum pontificê,ob prac/ rogatiuam Petro conceflàm : huicuniuerfic ecclefîægubernationS efle demandatam à Chrifto,fîc tamen,ut cæteri etiam epifeopi part^ • folici*

^oUdtudfnis habcantmfuaquifqtieecdefia: con(itniatiónf amp;rchn'gt; ßnate acci'pi Ipiritum Gndu ut infi dqs diaboh', carnis atque mundi ï’^nftatur, huius Ücramentf miniftriim eflê duntaxat epifcopum: ^acerdon enumeranda eflê peccata, qûæ tieniunt in mcntcm : iatisfa* quæinpcenitentiæ frudibusconfiftit, maxime in ieiunio, deèmoiÿna,precatiorie, pcccatorum cau6s cxciridi, Sc temporalem pœnam uel toiIi uel mitigari î unAionem facram inde ab apoftolorû ^tatc nobis eiîè traditam, ut uel corpori fubûeniat, uel mente ipiàni ïduerfus ignita tela diaboli muniat î adhibendam igitur eilè tune, quum uitac finis imminere uidetur : matrimonium fine pàrentum af fenfticontradum, debereeflè ratum,fedliberos tarnen pro concio' nemonendos, üt parentes in confilium adhibeant : Chriftum in ub titna cœnafàcramehtum inftitüiflêfui corporis atque iànguinis t pri niùm, ut à fidelibus illud fumeretur ueluti eibus animæ lâlutaris, deinde,ut in ipfius mortis tnemöriam ofFerretur : nam duo eiîè om* . nino iàcrificia Chrifti unüm, ih truce cruentum,alterum, quo fut» Specie panis atep uini, corpus amp;nbsp;iànguinê fuum ipiè patri obtulit,Sc pôft,apoftoliseorumlt;p fuccelîoribüs illud in fui memoriâ perageni dum ad finem ufcp ficculi, cômendauit : illo quidem genus humanU ‘ fuiflè reconciliatû pàtri, ièd hoc nÔ cruento^fifti Deo patri ôf repre* lentari Chriftum, non ùt denuo peccatorum remiflîonc méreamur^ fed ut morte Chrifti paratam retonciliationem fide nobis applicc* tnus : in h oc iâcrificio,quo mortem Chrifti rccolimus,memoriâefïc , edebrandam iànlt;ftorum, ut ad Deû patrem pro nobis intercédant, fuifcp nos meritis adiuuêt : complecftendos etiâeiTe mortuos,Oëdcp commendandos, Pofteaprpcipitur,utceremônistüéteres, quæbagt; ptifmo folentadhiberi,retineantur omnes,exortifinus, abrenuncia* tfOjfîdei profeftiojchrifma, itê,utin ceremonijs,quæmifif adhiben* tur, nihil mütetur : in fingulis oppidis atque templis quotidie duæ hîiflæad minimum peragantur,ruri autêamp;S inuicis,una,præièrtim, diebusfeftis : incanonemiffæprorfus nihil immutetur,amp;f reliqua omnia ièruentur iuxta uetus præfcriptum î fi quid tarnen irrepfit, quod füperftitioni cauiàm dare poflît, tollatur î ueftes, ornameiv ta,uafa,cruces,altaria,candelæ8t imagines, ueluti monuméntaqua** dani retineanturi precesordinariæamp;pia ilia p^modia minime toi* lantur,amp;S ubi fublata funt,reftituarttur : mortuoruexequiç,demore tieteris ecclefie pcfagantur,diuoru quotp dies fefti,ièd amp;nbsp;illi,quibus decretæ funt fupplîcationes,colâtur: pridie pafehatis et pentecoftes;

aqua baptifmi præparetur confècrarione loïcnni : luxus frenandi,80 aru'mi ad offîria pietatis exeitandt caufà,certis di'ebus ab efu carnium abftineatur,amp;r teiuneturî poftremô,licetoptandum fît,plurimos iti' ueru'ri miniftros ecclefîæjqui cafte umant, tarnen,quo d multi paiîîin uxores habeant quas nolmt repudiare, neque fine graui turba mu* tari nunciftudpolîît,expe(ftandum eflê concilq decretum : idê quo' que placere de qs, qui ccetiam domini fub utraq? fpecie percipiunt: fi'ctamenjne reprehendant eos qui diuerfum faciunt. nam fub utra* libet fpecie j Ghrifti corpus atque fânguinem contineri totumÂd ■ hune modum promulgatus quidê fuît liber,ut poftea dicemus fed non ità conferip tus initio. no femel enim,ut antea dieftum eft,fub iti' cudem reuocatus,amp;S Bucero fuit exhibitus aliquante purior. Cùm ergô diu multumqueiaétatus efîet inter ordinesrpriuatim, Romam quoep mittitur ♦ nam etfî totus ftrè papifmus in eo ftabilitur,tamen, , quodaduerfarifs eflènt concefla nonnulla, pontificem.prius eflê con fulendum placuit. Is deinde Cæfàri per cardinalem Sfondratum bas animaduerfiones aperit. ut presby ter ordinatus ducat uxorem,86 là crum officium adminiftret,eflê inauditum: eonfuetudinem illam fù ■ mendi cœnam domini fub utraque fpecie, eflê abrogatam, amp;nbsp;in hi$ duobus indulgendi facultatem nulli competere, præterquàm pon* tifici Romano ô^concilio : religionis antiquæfeêêatores non eflêhis , dogmatis allîgandos^ueriim,fi qui Lutherani uelint ab inecepto de* fiftere,non efle repudiandos : îllud de duabus miflîs,intelligi deberc fofùm de Lutheranis : pfàlmodiaoportereubiquereftitui ; diebus feftis celebrandam eflê cuiufque ecclefig patrom' memoriam : ijs,qui iam funt facerdotes,aut poftea fient,abftîuendum eflê à coniugio: là crorum bonorum iurifdiiftionis oportere fieri promptam rcftîtu donem : côhftare enim de fpolio,nec utendum in eo forma iuris or* dinaria j fêd de piano cognofcendtim, Sô manu regia conficienduef* fe negocium. Hac illata cenfura, Moguntinus, Treuirenfîs, Colo* nienfis, quîbus ea communicata, fuit,eodem plane modo Cæfàri re* fpondent,et reftitutionem inprimis urgent,eamque perneceflàriam efle docentjfi quidem religio Chriftiana confêruari,amp;S quîbus in lo cis abolita eft, recuperari debeat : paci quoque non aliter poflê corn fuli : prouidetldum igîtur inprimis,ut templa ÔC monachorum col* legia plenè reftituantur : amp;nbsp;quoniam de ui fpolidque conftet, agen* dum eflê paucis,ut cultus diuinus quamprimùm reatperetur: orarc autem.,litin bonam partem hæc accipiat,ôlt; ecclefiæ membra fuo pa*

trocinio dcfendat.Rdïqui tres cïeâ:ores,non quidetn dus erant fèn*' tcnti'æ,PaIatirtus inprinus Maundus,ucriim utercp caufts habe^ bantjCur Cgfâri non admodureclamarent, Cæteri prindpes,quf ma xima parte (ùnt epifèopijeodem modo ficut Moguntinus at^ colle gïe,reîpondent t dujtatum no ità magna fuit habita ratio. Ca^r igix turidibus Maij conuocatomneis ordines, ôô.deftiàin Germaniam charitate præfatus,peripicuis, inquit, argumentis iplâ re manife^ ftè deprehendi,ncque pacem conftitui, neque ius exerceri polîè, ni(t compofîta prius controueriîarcIigioniSjqug multis nuricannis corn plures in ïmperio iîmultatcs,offènGones,odia, difeordias atque beb la fulcitauit. hæc nimirdm caufâ fuit,quamobrem crebris conuentp bus per colloquia Ijpe medicinam quæiîui:lcd interea non modo per Germaniam , fed per alios ctiâm nominis Chriftiani populos^ ifia labes atque contagiô peruafft^ità quideihjUt prælentius nuHum remedium appareret,quàm concilium publicum Id demûm,uobis flagitantibuSjUt Tridenti cogereturjeffècijet fîmul uobis author fui füb initium huius conuentus, uteius authontaduoslummitteretis, Sc mihi cura permitteretur cxcogitandi rationes pias, quibus in^ terea tranquille per Germaniam uïueretur, Quæ quidem obfcquert tia fiduciaqueueftra tune mihi fuit amp;nbsp;nunc etiam dtpergrata. Cùm ergo totus in hanc folicitudineni incumberem, amp;nbsp;fêntentias â Uobis exquirerem, non fine magno anirHi dolore cognoui, diieor-* diam religionis Si anteadis malis omnibus dediflê caufam Si, niiï prouideatur,in pofterum cflè daturam.Itaque fie iudicabam,nô elle rem in eo ftatu ac perturbatione relinqucndam,adufqué concilij de^ eretum, (ed ad moderationem aliquâ oportere deduci præfèrtim, tûm fubinde nouæfèdænafcerentur. Hæcmolienti mihi,quidam niagni hominis atque loci,cupidi pacis amp;nbsp;amantes reipublicæ, qjiæ ipforucfiétdereligionefententia, feripto comprehenfum exhibent^

obfèruantiam pollicentur. Equidera, ubi feriptum illud accept, dieologisquibufdam uirisbonis atquedoéfis,utfècumdiligenter expenderent omnià,c5mifi : hi deinde referebant,modô redè intelli gatur, non illud repugnare catholicæ religioni neque dodrinæ, le* • gibus Si inffitutis ecclefiæ,düobus tantum exceptis dogmatis,quo*-rum unum eft de côiugio Gcerdotum,alterüm de cœna domini : fèd Si accommodatûellè dicebant ad concordiamGermaniæ ftabilicn* dam: id quod mihi lànè futurum fit longe optàtiflîmum:quid enim fucundius açcidcrçpoiïit,quàmomneis ordines uidereconfèntien/

tès animis, eartdem Gqui formam religiom’s Z Quod cùm i ta ßt, ab inis,qui’ ecclefîx ca-tholicæ leges atque morem adhuc magrta cum lau de fèruarunt, peto,ut in eo permaneant, neqüc dimouen' fèfc pan'art tur, nee ah'quid i mmutent. quod quidem antea mihi fe faduros eflc receperunt : ab fjs autem j qui religionem innouarunticontendo ,ut uel ad reliquos ordi'nes tranlèant, eandem cum ipfîis rdigioneni profiteantur,uel fuam dodrinamadhui'uslibri prçîcriptum modc' Vêrttur, amp;nbsp;hæc ommho ueftigia fèquantitr, nee præterea qiucqüarti infti tuant, (èd intra hos limites atque fines confiftant, neque uel fcri^ pto uelconcionibus côtrà qiudfaciant,et condlijdecretüoblèquen ter expedent. quod quidê ut primo quolt;^ tempore cogatur,omnê fum datums operam : nunc quidê etiam in hocfùm totus,ut formuquot; la cÔcipiatur emertdationis ecclefiafticæ. Quum ßc per fcribam eflêt locutus, uti ßeri (blet, librum recitari iubet. ibi Moguntinus, qtii primùm inter eledores locum obtinet,non exquifitis ordinum fen' tentf)s,cÔfurgit,ac tieluti publico nomine,Cæfiiri, pro tanto labore, ftudio,cura,diligêtia,cbantate patri£,maximas agit gratias: Ôi. quo-» niam antehac ipfius fidei rem permilèrint, ac nunc in eo fit élabora* turn, æquum elle dicit, ut gratifiîmis animis hoc ipfum agnofiant,

decreto pareant, Hant gratiamm adionê Cæamp;r habuit pro com* ' muniaflenfixamp;S approbatione, necullampôftexcufationêadmifit, ut poftea dicemus,amp; librû typis euulgari iubet latino fimul amp;nbsp;popu lari fcrmone. Quarto póft dierefertad ordines,8é quanto fuo labo* re quantoque fumptu pax comparata fit Germaniæ,demonftrat,S£ quia res ipfa poftulet, ut in futurum etiam caueatur, perutile fîbi ni' den dicit atcp neceflàriû,ut magna quæpiam pecuniæ uis cÔferatur* amp;nbsp;certis locis in ærario publico confèruetur, ut fi quis forte rtiotus intrauelextralmperijfinesaliquandó nafcctur, paratumfitpræfî* dium.Paucis deinde diebus irtteriedis,Ferdinandus rex commemo rat, legrauibus de caufis, quas amp;nbsp;ipfi làtis intelligant, explicate nihil attineat, mifla legatione, cum Turca fecifle inducias annorum quinque, ante annum efiè làdum initium : SCquanquàm illefiiis mandant, ne quid contra fadant,tamen petere,utnihilo ièciusauxi* liaiam antepromiflâcontribuant, utfiforlàrt illcdifcedatâpadis^ . lâcilè refiftipolîît: deinde, quoniam illeloca finitima ualidis præ* fidqs muniat,fîbi quoque nihil hiceflènegligendum : itaquepaiïïm inftituiflè munitiones locorum, alerepræfidia: ièd propter fupe* riorum aiinorfi fûmptus beUicos loge maximos, nÔ iè poflè tanaim

onus diu fuftinerc : orarcigitur,utin hos ufus pecuniam annuani tiependant, donee induciæ durabunt : hoc enini ad iplbrum omniu pertincre quietem atque falutem. Interea Ferdinandi filius, Maxix niilianuSjÂugufta profedus,in Hifpaniam contendit,ut natu maio rem Cçfâris filiam, Mariam, con{bbrinamfuam,in matrimomudu^ eat. Attributus ei fuit cardinalis Tridentinus, menfibus aliquot antea præcefîcrat dux Albanus. Ad exitum Mai) mcnfis,equites Neapolitani,qui per Norgouiam ante hierant, inagrum Argento^ rato uicinum ueniunt, nbsp;nbsp;fere per trimeftre tempus commorantur,

did uix poteft,quàm egerint iniblenter, ueniebant in urbem fub-' inde,neque magna fuipitione res caruit. Mauricius non multo poft editum à Cæfàre decretum, abit : loannes üero Brandeburgicus,ele t^oris loachimi frater,Cæiârem adit, amp;nbsp;Ferdinando rege præfentc, petit, ut in eô iibi parcat, amp;nbsp;de fuis in ipfum officijs quædâ locutus, IiacpotiHîmùm fîduciafè militafle ipfî proximo bello dicit, quo d de rcligione Cibi câuiiîêLCæCar^ordinum Imperi} confènfum hune efîè, ^ecab eo recedi oportere dicebat : ille contra,non omneis aflênfiflè, Oeque fe bona confeientia decretum hoc laudare pofïê refpondit, 86 padum atque promiflum urßebat. Cum nihil Cæfar profîceret, iu^ bet eum difeedere. quod ideo factum eife putatur, ne fuo uel exem' plo uel fèrmone aliorum animos ille confirmaret, Itaque fub uefpc-' rum codem die domum uerfus proficifeitur, neque per fuam ditio* oem quicquam immutauit. frater eius cleétor, qui fèmper id opera dédit,ut Cæfàri placeret,minimè reftitit: fèd neep Palatinus,quuni Cæfàrem alioqui nonadmodum haberet tunepropitium. Legati ci Uitatum,hi qui funt Auguftanæcôfeflîonis,quum urgerentur, ora^ bant, ut fîbi liceret ad fuos referre, quo póft ex eofum fèntentià ré^ Ipondeant. permiflum hoc eis fuit. Vol fgangum Bipontinum priri cipê ex familia Palatina, qui legatos ibi habebat, Cæfàr iubet ipftini adeflê : cunCp uenifîet,inftat, ut ratum habeat decretum. Ille,rcligio-'' nem nullam aliam fe nouifîê dicit, præter earn, in qua fit natus 86 ad boc ufque tempus educatus : itaque,ut fui rationem habeat,petit,86 fe faéfurum in eo dicit,quantum omnino poflît fàlua confcientia.C^ fàr tune quidem ilium fie dimfttit,fèd poftea per literas 86 internuiv cios acriter urgebat,ut fuo loco dicemus. Auguftano fènatu conliil* tante, Cæfar militum ftâtiones per urbem difponit ♦ crat ibi primi nominisecclefiæminifter, Vuolfgangus Mufculus : is,nutantibus rcbus,quuni timide fènatum agere uideret necp librum approbarc

poHct, difcedit, Bernam Heluctforu profeftus, Haïæ Sucuóru erat loanncs Brentius ♦ hic ante annum (ecundum in magno fucrai di' fcrimine,quum Smakaldicis domum reuerfis Halam Cæfar aduen taret, amp;r nunc m multo uerfabatur maiori. Tune em'm, paulo ante, quam Cæfàraccederet,quôd fuit initio Decembris, quidâ Hifpani fateUiteSjCiim in oppidu ueniflent, ad illius ædes reóia contendût, Ô£ intromitti poftulât,aîioqui minantur atrocia.Recepti,proteruè mul ta faciunt Sc infolenter ♦ uxorem igituratq? familiâ iubet, cilm alibi locus nonefletjinciuitatis domum holpïtalem fefèrecipere, pauïdc^ ’póft iplèfequitur,domi reli(fto,qui uiôum illis Si. neceflaria fubmp niftraret. Poftridieueró, quidam exoptimatibus, Hifpanus, ordi-nis écclefiaftici, pulfîs illis, domum totam occupât, Si ingreflus bi' bliothecam, omnia perquirit .ibi cùm literas aliquot reperifletamp corum, datas ad Brentium, Si familiariterferiptas de communium temporumperturbatione, magnam ei conatur inuidiam confiarcj cûm eas apud luos diuulgaflêt. Amicorum igitur lècutus ille confi-lium, intempefta rigidaque noéle diuertit in uiciniam, ne lua præ' lèntiaciuibus incommodaret, Vbiuero CæfarHalam uenilîèt,3C dementer ageret, neque propter dodrinæ genus ibi celebratum oft fenGonis ullam daret Ggnifîcationem, Brentius eô demùm reuertitj fuamquefundionem obijt,adhocufcp tempus,quandô dereligio' ne faôtum decretû C^fàr ab omnibus recipi uolebat.IufTus enim ille, Geutalij plæricppér Germaniam,uiri dolt;fti,quideo de libello fèntP ret, explicate : licet periculum fuum intelligeret, tarnen, ut ecclefiæ fuum præftarct ofïîcium, à ïaeris 1 iteris illud diflèntire pronundat, idque feripto demonftrat, Quod cùm in pontifîciorum manus uC' nifîètjlegatis HalenGbus mandat Granuellanus,nomine Cæfàris,ut quidem aiebat, datent operam,ut Auguftam ille pertraheretur uim (ftus. Admonitus autem ab amicis,in uicinum agtum fêcedit: neque multo póft Halam uenit Hifpanorum tutmà. quoru prçfedus ilico Brentq domum inuadit,et diligenter om nia perueftigat, G quidpof lètauferri prçdg : fed fuppelledilis potifîîma pars lam erat ab amicis atqj ptopinquis alio translata.Sic igitur ille,quum annos ibi uiginti fexdocuifTetjprofligatur: uxoreius autem, etGgrauidetineretur morbo,quo paulo poft etiâ extimfta fuit,exulare iubetur. itac^ mife ra cum fèx liberis uagatur fèdibus incertis. Si quo fè recipiat, uix uft lum habet perfiugium, Hifpanorum formidine cÔcuflîs omnium Si occupatis aniniis : eumq^ dolorem Si ægrimoniam augebat etiam,

tfuod intcrèa,quæ mantieflèt fortuna,neiciret Vbi ùero de Brêntrf lt;^alamitatedux Vuirtembergicus VIrichus accepit,quanquam ma*-gnis ipiè uerfàbatur in periculis,tamen hofpitiurnpcójltuei pr^buic

familiæ, Porro,Sueuiæ duhates plæræc^ omnes,authoritateni ^ccutæ Cæiàris, imperataièfaAuros promittebant . Itaquedoélö^ î’^spaflîm multis ex loris migrabant,ne quidiuaprofeiîîonecÔmitgt; tarent indignum. Andreas Oiîander Noribergâ ideô reliquit,înque Pruflîâ ièiè recepit î Spiræ Vuormaciæ fi'nguli tantiim erant, qui

JpG fuga iàlutê petebant : Guliel mus Cornes Naflouius Erafmûî Sarcerium idcirco difcedere panebatur : Vuirtembergieus etiam princcps, cuius in agro paiîîm erant Hiijîanorum præfidia,ficut d:iim eft, quum à Cæiàre mandatum ueniiTèt,librum iam editu pro ^oncione recitari iubet, nbsp;nbsp;ne quis contra faciat, edicit, amp;r iî quis in

pofterum mÜTificare uelit, poteftatem facit, luis, ne quem fàcrifi^ cuin prohibeant, mandat, Sc ecclefîæ miniftros, non approbantcs decretum,ab fè dimittit. in bis erat Erardus Schneffîus. Per Grarf Uellanum Atrebatenfèm epifcopum Cgfàr Saxoniç ducem captif üum urgebat, ut decreto paréret, amp;nbsp;editi libri doArinam fèquere^ tur : Etquanquàm pollicitationibus animûeius tentabant, amp;nbsp;ipeni aliquam libertatis oftendebant, conftans ille tarnen in fèntentia per-* manfit, fuperiori,inquit,anno,quandô conditiones mihi Cgfâr tu lit,hgcetiamperfcripta fuit,ut80 ipfîus ô^concilij dereligionede-** creta futura probarem : cilm autem intelligeret, me nullius pericu* li terrore uel metu poflê induci, utaflèntirer, conditionem illam rc* mißt, neque de religione quicquam deinde mccum egit.Quodma* ximi certè benefici) loco tunehabui,Ô6hocuelutoneregrauiflîmd fubicuatus, reliquas omneis conditiones, quibus de meaperibna, deque fortunis omnibus‘,pro fuo arbitratu Cæûr 11 atuebat, eô faci* lins sequiori animo tuli, Iperans futurum, ut religio mihi mea deinceps permitteretur libéra : nunc autem, quando rurfus urget ac mandat, ut decreto fadlo fubfcribam, cquidem profiteer me iam inde ab adolefcentia fie inftitutum, ac deinde facrorum librorum ledione fie eflè confifmatum,uthanc doélrinam planeconuenirc cum prophetarum apoftolorû feriptis, nec ullius erroris conuin* a poflè iudice. hac nimiriim de caufà amp;nbsp;parens meus ÔC ego,nonnul 11 cp alfj principes, eius dodrinæ confcflîonê feripto comprehenfàm exhibuimus olim, amp;nbsp;légitimé permifimus concilio, Cùm ergo hac fui uefbi tognirione me Deus illuftraritjUonmihilicet abagnita

ucritatc difcederenifi fèmpiternum exi'rium mihrconciliarc uelfm. Itaque fi decretum hoc recipercm ,,quoniam multi’s in locis, grn' uifliinis quidc,il!uda iacra fcnptura diflidet, damnarcm quam fum hucufque profeiTus, lefu Chrifti doârrinam, ÔC uerbisatquefernao' ne probarem quod uitiofum amp;Simpiumefleicio. Hocipfumuero quid aliud iït,q uàm picflis atque fucatis uerbis ludificare diuina ma* iellatem fimul ÔC Cæiârem qua quidem re quid fieripoflitflagiuo^ (ÎUS nam hoc illudeft, de quo Chriftus tarn diligenter nos admo* I nct,peccatum in fpiritum (ànâ:û,quod nullo unquam tempore con* donatur. Quod cum ità fi t, 8c quoniam his uinculis eft alligatacon* fcientiamea,maiorem in modum, Si!: per miiericordiam Dei quam humano generi per filij fui immolationemimpertiuit, oro SCoblè* cro,ne Cgiar hoc meum faftum implacate ferat.Quod enim Augu* ftanæconfefiionis dodlrinam retineo, ialutis meæcaufafacio,amp;rc* bus omnibus pofthabitis, quomodo pofthanc erumnolamuitanr,' lèmpiternæ uitælætitiæqj particeps fiam,cogito. Ad CæGrem etia à nonnullis audio deferri, quafi non religionem, iedgloriolamali* quam Sc nefcio quid aliud in eo ipeiftem : oblecro,quid omntumre* rum humanarum optatius euenire mihipoiîît,præfertim mok cor* poris grauato, quam libertas, quam reditus ad iixorem Sc liberos, quam ocium Sc quies domefticaC Teftificorautem Deum, æ tunc, cum à nobis omnibus fadorum rationeillepofcet, teftificabor,me nihil aliud fpeélaflê,quàm ut uero ipfius cultu,regni cœleftis hæredi tatem conlequar. quod ut Cglar certo credat ,fibique de meperfiia* deat, uehementeroro. Cæteris in rebus omnibus promptaîêmper mea fuit in ilium uol untas, nbsp;erit in perpetuum , quam ei dedi fi*

. dem,earn uti uirum bonum 8c illuftri genere natu dccet, præftabo. . Quod fupçreftjUt offenfionemomnem rerhittat, mequetandem ab hacdiuturnacaptiuitate liberet, obiecro, neuidelicet egofimpri* mus omnium principum, quifuam ætatem captiuus apud ipfum tranlègiflè dicatur. nbsp;nbsp;Cilm in eo firmus ÔC immotus perfiftcret,du*

rius aliquanto traólari cœpit, 8ó adempti fuerunt ei libri Geri, SC iun(ftum,ut diebus uetitis abftineret à carnibus : ille etia, quo fuerat ufus ad hoc ufcp tempus, permilfu Chiaris, euangelij do(ftor,quum præfèns imminere fibi periculum uideret, mutata uefte, clanculum fe fubducit. Perüulgatæ tum fuerunt,amp;r ex aula Chiaris emanarunt literæ,quas Lantgrauius ad Cæiârem icripfiiîê ferebatur, i)s in lite* ris,uxorifemandafle didt amp;nbsp;confiliarijs, ut conditiones reliquas

-omnas impfcant, ut ijs^ qui propter anteadlum bcflu qucn’moniarti habentjfat/sfiiaant: deinde librû de religione conicriptum fibi leétü cflê diät Î nbsp;quanquàm in eo iint honnulla,qu2e non iaos intelligat,

Sf quçiàcris literis coriHrmarc non poflit^tainen^quod uetuftate nP tantur 66 Gnélorû patrum authoritate, nÔ ie plùs uelle iàpere quàni illos ratüm habere icriptum illud ÔC curaturum ctiam,ut à fuis obièruetur. pofthæc,fîdem 8^^ bpèram fuam ei dêfert, (lue cum T ur QjUcl pontifîceRomanOjUel quibuicuncp regibus,uel Heluetrjs bel lum gerat, fine per Getmariiam ipfo uelit üti i ièd orare per Chriftu §6 omneis diuos,üt offenfîonem omn^ deponat,felt;^ liberum fadatt iam enim captiuum detineri per ânnum totum, 06 iàtis durani luifie pœnam,66 in extremas rëdâdum cfîè anguftias î porrô, maioris eau tïonis loco daturum iè filios duos obfides, donee ei plenè fît Gtisfa^ Äuni, 86 quancunque rationem ipiè ptæfcripierit, ea iè paratum ef' iècauere , Nihilautemhisprecibuseffecit, 8c fubinde, euftodibus Hii]^anis,aliö tradüdrus fuit, Donauerda primùm Norlingam, de^ inde Hailbrunum,póft, Halam Sueuicam. JDum hæcin Germa* nia Cæiâr molitur, publico decreto miiîâ per Angliam abrogafur, neqjmulto poft eaptus fuit Stephanus epifeopus Vintonienfîs,qui cÔtendebat,decreta,quæ fièrent m hac ætate regis adolefcentuli,nul* lius efîè momehti. luiîus füerat anno iuperiori continere ièiè domi, 86 abftinere à publico : nuperautem dimiiTüSjquum ièntentiam mu taflè putaretur,con'donem habuit ad regem cârterdfque proceres,66 quum in ea, quid fuæ mentis eiîèt, explicàflèt, euftodiæ mandatun Conferiptam reformationis, uti uocant, fôrmulam,Cæiàr luni) die decimo quarto recitari iubet ecdefîafticis. in ea coritinentur hæc ca* pita, deórdinatïone,de ordinüm ecclefîæofRcrjs, de monafterrjs,dc fcholis, delocis hofpitalibüs, de difpcniàtiotie uerbi Dci, dé admi* • niftratione iàcramentorüm, de miiîæ ceremonqs,de ceremonqs ec^ defîafticis, de difcipliria cleri 86 populi, de multitudinc benefîdo* rum, de uifîtationè, de iynodis, de excommunicatione. Hæcauteni inter alia traduntur, ut qui iàcros ordines pttunt, diligenter exami* hmt'ur de fide, de moribus,déquefcientia, maxime uero de hærefî* buSjhocpotiiîîmùm tempore ialt;fiatis,86 an idem credant, quod Rd hiana,cathoh'ca 06 apoftolica credit ecclefîa : demoribus inquifîtio fieri iubetur,iuxta præfcriptum Pauli, quod eft capite tertio primæ epiftolæad Timotheum: ièd illud,quod Paulus inter alia monet,ut tedefî«' minifter fît umus uxoriç maritus,qui domui fuc bene profit;

Sc liberos'habcat oblèqüentes i omittnur : ad epifcopatum nemo re cipiatur ,gt;ni'fîïîtGccrdos, aut primo quoquc tempore reïiquos gra* dus recipiat : cpi(copicuramhabeantfuarumouium,ea{que dodn* na pafoint (acramentis tecclefias quoque fubindeuifitent, dentî]p operam^t reliqui miniftri fuum munus faciant, ne lupi gregem Ha' uadant: monafticauitarurfusinftituatur,ijs locis,ubideirjt tin fcho lis nihil doGeatur,niiiquodcum ecclefîacatholicacongrüitjihadmi ‘ niftrandis GcramcntiS'amp;S ceremonijs retineaturfermo Latinus,neui leicantjhpopulusinteOigat : is quiuulgo diciturcanonmiflæ, ma* neat integer,iamp;f filentio pronuhcietur,ut tremendis illis myfterijs fiur conieruetur dignitas: in ceremonijs ufi'tatis nihil mutetur : lâl, aqua, herbæ,agnus pafchalis,noui frudus,item templa,calices,altaria,pal Iæ,ueftes atqueuafaconfecraitur perorationem adueriusiniîdïaç diaboli amp;nbsp;ueneficia: cgrei quoque inflammentur, 8^ udoleaaturfui^, fitus atque thura : fupplicationesetiam fiant ad templa diuorumtclc rus temperanterôf fobriè uîuat, (cortatfonem fugiant t concuÉÂnas ab fe dimittant, aut niuldentur rmagiftratusciuih's opent epifiopis feratjUt morum amp;nbsp;difciplinæ fiat emendario,0C ut ecdefiarurtiliber* tas integra conferuetur: fynodidiœceGnærêuocenturmufum,6^ bis quotannis peragantur, in qfque de fingulorû moribus atqueui* tijs inquiratur : qui alia ratione fanari non pofiunt, ab ecdefiæconi' munione pellanturxorum aditu atque fermonem omnes defugianr,' nequc priusilli recipiantur in gratiam, quam fiipplices deprecetur, 8c cmendationem promittant. Hancformulam,eo, quern diximus, die recitata,epifcopi,quum deliberaflent,comprobant, 8c nonmul* to pôft,quàm.domum redierint,fy nodos udle fe conuocare dicunt: in nonnuHis autem rebus pÔtificcmfolicitaripetunt,utafIêntiatur.

• fuitamp;hicIiberpofteuulgatuStypis, Deciuitatumlegatisanteadi* xirnus,quomodó decretum fadum fuis renundarint : quum autem Argentinenfes,qui facile erant primi,lerius aliquanto relponderet, Cæfar illos per Granuellanum urget. Is, lunq die uigcfimo odauo, legatos, in quibus primum locu habebat lacobus Sturmius, accer* fit,amp;S per Henricum Hafium quo utebatur interprété, fcireipfos di* cit, quemadmodum ordines à Cæfàre flagitarint,eiufcp fidei permi* ferintjUt rationem aliquam conftituerct,quæ fèruetur adufque con* dlium : id ilium feciffe, nbsp;nbsp;formulam efîè conferiptam à uiris dodis

atque bonis, quam principes omnes, paucis quibufdam exceptis,dC præcipuæ duitates approbannt: quum autem ipfi amp;nbsp;quidam al^

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Caefarem

Cæfarcm orarint,ut fuis hoc renunciare hccrct,afïènfîflê illum,atquc ihterca expeâ:afie ; ucrûmjquôd nihil adhuc relponderint,eflê non* nihil ci moleftum idcdque fîbi dediflê ncg'odum, ut quæ fit ipfo' rum uoluntas,cognofcat, Illi, cûm filentq cauiàm expofuifiènt,epp ftolam exhibent, de fententia fènatus inferiptam Cæfàri, nihil fibi magiseflèin uotisquàmutinomnibuseigratificariliceat:fedfibi fuifque ciuibus ità. efîè perfuafum, quod Ci decrctum hoc omnino recipiant, fore,ut confeientiam fuam ipfi Iædant,6ô Deun? grauP ter offendant, amp;sfuæ fàluti pefîîme confulant : quum autem ipfè pro fua prudentia fàtisintelligat ,quàm fit iftudgraue, petere fè per Chriftum, ut in rc tam ardua, quæ non ad facultates atque bo' na, fèd ad animæ falutem ad uitam fêmpiternam pertinet, fui ra^ tionem habeat Sc ficut alijs diuerfæpartis, ità fibi quoque religio^ nem permittat Auguftanæconfeflïonis,adufque concilrj decretum,-üti fæpe conftitutum fit in comités, neque cogat, ut fècus quàm fèn tiuntjOre profiteantur : fè uiciflîm omni ratione curaturos ,• ne quid infuaciuitate turbulenter autirreligiofè fiat, neueprauadogmata locum habeant, amp;nbsp;ne qua uicinis querimoniæ caufa detur, Has h'lt; taras ubi Granuellanusaudiuit Cæfarem præclarè femperdeipfo^ rum ciuitate fênfiflê dicit : 8)C quoniam plærique omnes decretum (a. ftum laudentacratumhabeant,nonefîèquodputent ipfosexem^ ptum iri : nam habere fe in mandatis, ne quod huius generis refpon fum admittant î itaque fruftrà fupplicari:planè igitur refpondeant, quæ fitfènatus uoluntas. Adhæcilli: quod Cæfàris fideicommifla res fuerit, id fè cæterofque legatos de rebus politicis, non autem de religione femper accepiflè, quodhanc ad concilium efîè reiedlam putarent ut ibi partibus auditis fieret cognitio : fed hoc in libro de-* finita effe omnia prope dodrinæ capita controuerfa : quodfinunc illa recipiant, nulla prius habita cognitione,nequé fuarum partium uiris doébs auditis,fore,ut non fint amplius controuerG,neque con cilfjauthoritateindigeant : quo duerô plærique principes ac ordi* nés decretum faéhim approbent,non efîè mirumî nam ipforum hoc fieri commodo : illis enim omnia permitti falua integra, fibi uerd modum præfcribi religionis, mandari, ut ab qs dogmatis, quæ femper controuerfiam habuerunt, difeedant non auditi, quum ta* men in comitijs omnibus ad concilium caufâ tota fit relegata : nimi* nlm, cogéré aliquem, ut aduerfus confeientiam aliquid faciat,etiani fi uerfetur in errore, uehementer efîè graue, nifi primiim fit demons'

ft ra tus error : extftimare fc, multos utrinque uiros efle bonos ; qui tarnen opmione fententrjs inter fe di'flideant i ijs profedo uiin niillam adhibendam,led ratione Sgt;C ueritate et argumentis agendum eflè: cum ergo cæteris in rebus omnibus,extra reh'gionern pofius, omm'afuaCælàrideferant, orare, uteilènatushæcpoftulata com/ mendet:lcirefè,quanta fttCælàrispotentia, quantumquepericu* 1 um in iè recipiant,fi uiribus ille rem experiri uelit : nifi ergo perfua^ fum haberent, hac illius decreti approbatione Deum grauiterof' fendi, maximam fore dementiam,fi non ci morem gerant, Ibi Grart uellanus,quum ante diéla rcpctiftct,ipfos, quo tempore CæGri fuègt; runt réconciliât!' promififtê ait obièruantiam corum quæ pro ïm* péri] falate ftatueret : huius autem generis eflè decrctum hoc, de do' (ftorum hominum confllio faeftum, Sc à maiori parte comproba* turn, non ergo pofle recuiàri, quoniam cum ecclefia conlèntiat : an fibi tantum arrogent, ut plus uidere fè putent, quâm uniuerlâm ec* clefiamf utfcceflîonemàreliquisfaciantî non ipfls licuiflè religio' nem mutare, nifl de communi totius orbis coniènfu : quamobrem,' fi nullum habeant aliud mandatum, cognofeant è iènatu, uelintne obtemperare, an minusC quod lè tantum de rebus politicis accepifi ic dicant, quum Cælàri cauià permitteretur,non referre, quomodo ipfi acceperiiit, ièd quomodo maxima pars ordinum. llli contra, fè fui que ordinis reliquos legatos propè ab omni deliberatione remo* tos Ôô exclufos, neque tunc etiam, quum ad Cæfarem caufâ rdjeerê' tur, fuiflè confultos : itaque non aliter accepifle, quàm diAum fit : fed ôô principes aliquot fie illud accepifle: quo tempore cum Cx' fare pacificarint, non iè recepiflè obièruantiam, cô quod metuc/ rent, ne ad religionem illud aliquando pertraheretur : hocipfîus fi* Iionotumeflè,epifcopo Atrebatenfi, qui tuneetiam nomineCægt; Caris promilèrit, fore ut religionis cauià tota concilie legitimo pergt; mitteretur : quod uero decretumhoc,ueluti publicum Imperi)lè* natulconfultum recipiendum eflè dicat, non Ce reeuGre ullum onus reipublicæ, lèd prarlèntem hanc cauGm ad animæ làlutem Sc uitam æternam pertincre : deinde, decreti molem omnem recumbere in ho mines pios: nam reliquam turbam, quarreligionem cohtemnat, mi* nimèfolicitameflè, quidftatuatur: adampleAendâuero fidemne* minemeflècogendum: de Cæfare non Ce dubitare, quin pacem eoncordiam amet : lèd tarnen, fi hæc uia retineatur, amp;nbsp;homines præ* ter animifententiam loqui coganturat^ fendre, ualde metuendum eflè.

eflèjHc tabs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fubita mutatio magnos exdtct motus î Iibrum iïlu

fHe compofitum àui'ris aliquotdodis, è quibusaliqui ueritatisha* béant cognitioncm î idenimfatisapparere: (èdquofdam ahds ad^ niifcui'fîèmültà,quæcilmûcrish'teris S^patrum dodrinaminime congruant, ut quidemdemonftrari poflît, modo dicendi locus de-* tur : fêceflïonem nullam le feciflê â reliquis, uerun) in præcipuis do^ gmatis conuenire fibi cum ueraccckiîa : petereergo rurfus, utCæx bridcturcpiftola,quofcnatuirenuncicnt î namaîiudnihil habere feinmandatis.TumilIecœpitaliquanto loqui ftomachofius,86 degt;’ cretum urgebat,amp;r ad alia qugdam diuer tit,8ô in Gallqs iadari dice^ «' batà magnatibus,fore,ut Argentirienfès decrêtum nonadmittant: eum rumorem ad Cælârem eflé delatum, necjue nullam excitare fu^ fpitionem ♦ Bxitus erat,ut diceret Cæfarem expetere darum aper tuin rclponfum : neminem quidem eflc cogendum, ut fidêaliquam profîteatur: led id oportere accipi de his,qui non funt nominis Chri ftiani: nam eos,qui fidem femel acceptam abnegant,igni pofïè cogi. Adealegati, quid Galli fpargant,nonfibiconftare,fedà fenatu nub ium acjhuc fadurh decretum,nec aliud adum cfîê,quàm’hoc ipfum, de quo nunc agaht fôlicitent t cûm ergô nolit ad Cælàrem ifta re^ ferre,nonefîèquôdampliusinftentjSôrdaturos adfènatum: igni quidem pofïè aliquem è medio tolli,fed ut aliter quis credat,côgi nô poflè : Sc hic qùidem fuit exitus orationis .Cum cæterarum ciuitatu iegatis ineandemprope fèntentiam fi'gillatim adumantea fuit,ÔC comminationes etiam additæ,Sô defîgnatus dies,intra quem refpon derent,amp;S iufîî manere,donee à fuis efîètallatum refponfum : Argen tinenfibus uero nihil taie præfcripturil fuit. Quodin futurosufus pecuniam conferri Cgfàr poftulauit,ordines,etf] graue fibi efîè dice^ rent, approbarunt: Ferdinando quoque regiinfingûlos inducialt; rum annos aureorum millia centena promittunt : fed à Cæfare pe^ tuntinuicem,ut præfidia deducat,amp;S copias militum hue illuc difpo Gtas,quæpafïîm per agros amp;nbsp;oppida plurimûm damni dent,rebus iampacatis dimittat,amp; mifèros homines, quorum magnaefint que^ rimoniæ, reficiat, Cæfàr caufàs ait fubeffe graues, quur in hoc tem^ pore militem exauthorarê non poflît î ad damnum uerô datû quod attinet,illud,fè quidem confeio ; minime fieri : cùm enim illis p er fol-uat, acquum efîè, ne cui faciant iniuriam, 80 hoc fuæ efîè uoluntatis: iam anteaquoque delatum aliquid eius generis ad fè fuifïè, ueriim, inquifitione fada, propè nihil efîè compertuni î ueruiitarnen nihil fc

■\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ VV i)

p væfcrmiflurum, ut ccrtó cognofcat : nee cniitt ulli futurum impu^ nè, fi quid deliquerit. Vt Cameram Cæfar hoe tempore pro fuo ar^ bitratu éonftituat, et iupplementi loco indicés adiungat, ordines ei permittunt,amp; lumptum ipii poniccntur.EiUsaó:ionïs,quam de fee dere inftitutam fuiflè diximus, bic fuitexitus, ut Cæiàris prouindæ omnes, quas per Germaniam óf Belgium habet, fint in tutcia amp;r pa trocinio Imperq, contribuant in ufus publicos, ita tanien,ut fiiis utantur legibus at^ iurifdidione:Germania uiciffim a Cæiàris pro uineijs idem auxilium atquedefenfionem expeÄet.

IOANNIS SLEIDANI GOMMENquot; TARJORVM, DB 8TATV RBblGIONISBTRBI* ^ubliae Caroîo Qwnto, CaJarVy

LTIMA bIB îVMïI FIT COMITTORVM FINIS. VÏ* bro decimo nono diximus quemadmodum Cæ* iàr omnibus perfuaièfil,ut concilie fe fubmitterêt, idque fua fiducia,qui daturus eflet opcram,ut legigt; tima fit adio : nunc ergo fit decretu, Tridenti c(m* tinuandum eife concilium, feep curaturum Cæiar promittit * ut quamprimiim ibi redintegretur. quod cum fadum eritjpoftuIatjUt omnes,ecciefiaftici præiertim,amp;: cörtfeffionis AugU ftanæiocij,publica fide, lt;|uam fit eis præftitürus,ëô üeniantzfuturu enim,ut pie àc Chriftianc, iuxtafacras literas patrum dodtrinam, res agatur omnis definiatur, depofitis afFedb'bus, ut ipfi, quarts tvim iatis eft,audiantur. Poft,alia recitantur decreta,ficuti fieri iolet, inprimis illud de religionc, grauibufqj uerbis mandatur,ut omnes obtempèrent,ficut idibus Mai) pronunciatum fuifle diximus. Au* thorcs libri treis antea nominauimus : ex fis loannes Islcbius,liberagt; k donum à Cxiare fimul Sc Ferdinando rege tulit,ob nauatam ope* ram : Michael uero Sidonius epiicopatum MerfeburgenieminSa* xonia deinde eft coniecutus. hinc iocus illorum, qui chrifma dice* bant ab eis et oleum potificium inter alia defendl, ueluti rem facram amp;nbsp;ialuti neceflàriâ,utipfi nimirdm difeederent undliores.Non mill* to póft,ad principes abiêntcs,eos inprimis,ubi maxime opus elk ui debatur,dat literas Cæfar, amp;nbsp;mandat ut huic decreto ftatim obtem*

percnt : 8c dedmö qmdem die ïulrj (cribit ad Argcntincnfèm cpiftd punl,E-t'afmurtï,detoperam,utinud,quöd laboreftio maximoper' fedum (ït,fn exccutionêueniat,amp;,fî deftiaiatur hominibus idoneis, aliunde flimat. Faâa decrcti famalongè latéc^ mox diflêmmata fiiir, Sc Venetï quideni decimo riono die lulfj edido cauent,ut qui libros habent, in quibus aliquid fît perfcriptüm contra fidem catholicam, intra diem odauum perfcrantad certos homines : nam poftea fore ùtinquiratur,amp;r in eos,qui merit! fînt,ûiridicctur: delatoribus uero filentium 8c donum pollicentur ♦ Habet perpetuos ibi legatos poiv tifekjUt in regum aulis etiam: hi multorum oculis Sc auribus uident Sc audiunt,amp;r fæpe funt authores, ut eiufmodi décréta fiant : fed ta^ men hac uti'tur cautione fenatus Venetus,utepifcopis aut inquifito* ribus pontificijs minime permittatiudicium,fêd adhibçat fèmper I» corû præfetflos-ôC iurcconfultos,qui tcftimonia cognofcant, ÔC pro-* nideant, ne quid improbé uel atiare committatur in fuæ ditibnis ho mines. Lepem hanc tulerunt anno m. d. xx l cùm in açro Brixiano lt;îuæfitores illi ualde fæuirent in mifefos homines,quafi uenefîcos,amp;L Him fathana commercium habentes : nuncautem, poftquàm longd btéque radices egit Lutheri dodrina, ualet eadem Iex,utcuncp pon tifîces frcmantjcamquc uelint abrogari. Hoc ferc tempore Gallic mx copias auxiliares in Scotiam mittitaduerfum Anglçs, 8c in his^ Germanos,dudoreRihgrauio. Cælâr uero Comitem Bichlingum’ Hubertû ÔC Sebaftianum Schertelinûijfdem tabulis prolcribit,net|f multô pôft,Ringrauiû,Hedeccum,Recrodu, Rifebergiû, Sc fîmul cxteros omneis principes orat,ne tutelam illoru fufcipiant, fed in ed fibi gratificentur, ÔC ciim res ità feret,idê ab fè iubet expedari, Na--narrç régis filiam,Ioannam,qug Cliuenfî fuerat ante annum fèptimîi defponfa ÔC tradita, fîcuti diximus, in matrimonium ducit V endolt;^ menfis,regiæ familiæ princeps. Eleonora, Cæfâris germana foror* m'dua, relidis Gallias, in Belgium fefè confert, Guifrj principis fi-lius,AumaIius,quum Cæfàris è forore neptem,Lotharingiædomp nam,multùm ambijfîèt,uxorem ducit,HercuIis Ferrariæ ducis fîlia»

Belli Germanici hiftoriam,quod Cgfàr geffît,in lucem ad hoc terp pus cmifît Ludoufcus Auila,Hifpanus,lingua populari confcriptâ: Quo loco de Marchionis Alberti captiuitate loquitur,illecebris mu liebribus detentû fuifîê didt,quô minus bene rem egeritad Rochli* ciâ. Idem liber póft exijtïtalicè,Latinè, Gallicc côfcriptus.Quan^ Gjfaracerrimis uerbisedixerat, ne quis editum de religîone librum'

ul Io modo impügnarct,uam tarnen cxieruntfcripta,qug totam a'us^ dodrinam damnabant,8c homines,üt ab eo,tanquam à præfoitiflî^ ma’pefte fibi cauercnt,admonebât.Iâhis erat Cafpar Aquila^ Salueb denfis eccknæ mim'fter in Turingia. Scribendi caufam huic dederat Islcbius,qui domum rediens Augufta,de libro ualdegloriatus erat in itinere,00 aureum nunc inftare iæculum, Ô6 Aquilam quoque di* xerat aflêntiri : hoc ubi refeiuit ifte, uehementiflîmè refpondet,ÔC mendaci j eum iniimulat, amp;S faliis dogmatis refertu efle Iibrum afßr^ mat, ïiî Gallijs autem Robertus Abrinceniis epifcopus cÔtrà feti piitjUcriim diueriàratione,ô(f Iibrum inprimis reijcit,quódiacerdo ïibus coniugium, Sc cœnam domini totamuulgo permictat, amp;nbsp;per occafione atrociflimis uerbis inBucerum debacchatur,ob alteram dudam uxorem, Romæ etiam ordinis Dominican! generalis, üd uocant,Romæus,in eandem fententiam contra fcripht.In reprehen* ßonem itaque libellus incurrit utrobique, Cælàr ad Noribergen' fes quofdam alios milerat legatum, qui decretumi faêhinieis per' fuaderet : ciim is in ea profedione ueniflet ad Saxoniæ duds captiui filioSjidem eoit : fed illi conftanter nepabant : ille ad Cælârem teuer* fus,rem omnem exponit : itaque captiuum principem Cælar denuo' folicitat, deque filijs ipfiiis queritur, quod ÔÔ decretum nuper fadu repudicntjamp;T illud oppugnari tum feriptis tum concionibus permit tant : petit igitur agat cum illis,ut de utroc^ libi latisfaciant ♦ Ädhacc illCjquamobrem editi libri dodrinam iple non probet, nuper lè’de* monllralfe Granuellano Atrebatenfi : quod cum ità fit,no le pof* fe filrjs eile authorem,ut quod ipfe pacata conlcientia facere nequeat, hoc illi faciant: orarele plurimdm, ut boni confulat,amp; le fudfque li' beros tueatur, Hæcillius conftantia, in rebus aduerfis animi for* *^'tudo fingularis, magnum ei conciliauitamorem palîîm apud oni' neis. Quemadmodum in Saxonia-Bremenles 8c Magdcburgici, fic in Germania fuperiori,foli Conftantienlcs,Helueti}s uidni, non' dum erant reconciliati Cæfari : led publica tandem accepta fide,lega tos Auguftam mittunt, pacificandi caula ♦ Cælàr leges fert admodu duras,80 in his etiam, ut Iibrum euulgatum recipiant, ex edque reli* gionera conftituant, Legat! conditiones fibi mitigari petunt: led id iruftrà fuit, amp;nbsp;intra certum diem iubentur refpondere. Senatus,eo cognito,Iulrj die decimo tertio datis literis,admodu demilîîs, orarit, ne quid contra confeientiam amp;nbsp;animæ làlutem facere cogaiitur : ui' derelèpericulumluum,amp;S inmaximisanguftqs uerlàri :nifî enim

parcant,omneis fuas fortunas atcjj uitam in diicnmén uocari: quocj fi morcm gerant, Dei uindidam atqj indicium fibi fubeundum eflê: parcatigitur, nec in calamitoibs atque deièrtos grauius aliquid fta-tuat,præiêrtim, ciim ipfi non magis quam alij deliquerint,amp;r Impe^ fij ac domus Auftriacæ caufà, maximas olim fintperpeflî calamita* tes,amp;r ne nunc quidêullum ohus,quod ab ipfis prpftari poiîît atque debeat, recufènt : ac licet pertenue fit ipforum ærarium facultatcs cxiguæ, tarnen in mulcftam eflê daturos aurcorum millià oifto, tormenta magna quatuor: ied petere,ut religionem,in qua nunc an^-nos uiginti permanferint,fibipermittataddecretum ufque lègjti* miconcilq, nelt;^ grauioraciuitati,quàm ferre pofiît,imponat. Iplb^ rum epilcopus, loannes Vefalius, qui nbsp;nbsp;ârchiepiicôpi Londenfis

nomen ob tinebat, ut libro duodecimo di(fiu eft, grauiter eis fuerat cÔminatus Auguftæ,poft euulgatû à Cglàre librû : ièd paucis à die-buSjCodê morbo,quem illis erat imprecatus,ûiterijt,apoplcxia nimî tùm.Quod Auftriacædomuscauià multum accepifie detrimentt fcfedicunt, fie habet. Cæiàr Maximiliartus,auxilio Sueuici.foederis, de quo diximus libro quartOjbellûgeiTitcum Heluetrjs : itaep Con ftanticniès,qui turn eius ersLnt fœderis, plane finitimi, multis fuerut affedidamnis. opem ferebât Heluetijs Rhœti,Seduni, Veragri,nii per ipibrufadi focij, fed amp;nbsp;Galliæ rex Ludouicus duodecimus. In^ tercefli'onc demdm Ludouici Sfortiæ^, Mediolani ducis,compofica ï'es fuitfiib annum iàlutis millefimu quingentefimum.Sfortiæforoz rem Maria Blancam Maximilianus habebat in matrimonio. Aü' gufti menfis die tertio,Cælàr,côrules 8ô omnêiènatum Auguftanû, è precipuis ciuibus nônullos ad iè uocat, èc per Seldum iurecon^ fultum dcfuafuoruiTX^maiorûergaipfos uoluntateati^pftudio mul talocutus,turbulenterSôièditiofè,plurimis nucannisadminiftratîP iplorûrempublicâ, eiufcp rei cauiam eflê didt, quod in (enatû alledi fuerint de media plcbe homines imperiti amp;nbsp;opifices, nullam ad rem niinus quàm ad gubernationê idonei : fê uerô,qui ciuitati benè con* fui tu ueîit,ut huic malo medicina fiat,exauthorare iplbs omneis,non quidêignominiæ,iêd cômunis utilitatis caulà.De fçripto poftea reef tari iubet eorû nomina,quos in iênatû allegebat, in his erât Vueliêri, Relingeri,Buntgartneri,Fuggeri,Peutingeri: eos deinde iureiurân do deuincit,8c fiiâ cuicp funftionê atep munus diftribuit,grauitercp monet, ut rempublicâ ament, ÔC decreto religio nfs pareant,amp;r obfe* qiientiam ipfi præftent. Tribus cnâ fimul abrogat,6c capite iàncit,

rie quaciui'um deinceps conueriticula fiant atque fóciètates,8c literas omneis, quibüs tribuum iura continentur atque priuilegia nouo lè' 'liatui mox exhiberi,amp;r hanc rcipublicæformam, uoce præconis pu' blicè pronunci'ari iubet,8ó ne quis earn impugnet, ui'tæpericulo de«« nunciatiSenatus gratias agit,ctofEaü omneponketur.ïntereadum ifta fiuntjdaulæ erant omnes portæ,amp; mih'tum difpofitæftationes» Lis erat mui ris abfiinc annfS,Lantgrauio Sc Guh'elmo Comiri Nafi fouio,de din'orie Chattorum : earn nunc demùm Cæfàr his ipfis dic' bus decidit,aduerfus Lantgrauiûlata ièntenria, Legatis Conftan* tienfiû Cæfàr hui’us menfis die quinta primüm refpondet per Atre/ batenièm epifcopùm, amp;nbsp;inielt;fia re dimittit, 3c quia de pace non ma* grtöpere iolicitos efleuideat, ra.tîoncm aliquam initurûfè dicit .Eo* dem die, Hifpani, quos in oram lUam commigraflèdiximus, adtria nliUia pcditum,ConRantiam petunt,’ ÔC Vberlinga de node profe* dijpars per fyluam iter faciunt, ut prima luce, quo tempore condo* nem in templis haben iciebant, urbem inuaderent, pars in fytuare* J manfit,occafiónem expedans, Accidit autem, ut tres quidam excu* bitores,oppidaiu,quum in uicina fylua fremitum exaudiflent, pro* grefii longius ipeculandi cauia, in ipibrum manus uenirent : hos ilH comprehcndunt,0^ nccem minari,fi quod fignum darêt, unàiècum abducunt: deinde ,;quodam in fundo,propelacum,magnofilentio feie com ponunt: led non fuit occultû,amp;S excubitores,qui tunc erant in fuburbio trans Rhenum,præfedo fuo renunciant,aliquid eflein* fidiarum. Is eueftigio refertad confulem : fuit hoc poft mediam no dem hora iêcunda» Conful ilicoienatum conuocat, Sc ad arma con* clamat,tametfi nemo,quid efiet rei,compertum haberet. Albeicente ^eró die,paulatim ièiê produnt Hifpani,pauci tamen,ut de numero Txcubitorum cognofterent. Ibi denuo præfedus uigilum confuli nunciat,ut mature prouideat: nam fubelîêpericulumu'tàquerede* liberata, fub horam quartam emittuntur ex urbe circiter ducenti ci* lies infuburbium. Hi,poftquam egreifi nihil fere deprehenderenf, aliquantoremiifius agunt: fed ecce,ciim iamIuceret,Hiipani,parie' tem conftrudum ex materia,qui media fofl^m diuidebat, machinis profternut, per foflàm tunc propc ficcam, in oppidanos excubi* tores confertim irruunt : mox etiam illi, quos in iylua remanfifle di* ximus,accurrunt,amp;r ui magna portam unamrefringunt, ièdfortiflî me cities dimicabât,ÔÔ tormentis rem agunt, interfedo duce, Alfon Ib Viue, ftarim in primo congreiTu ♦ Cum uero tantæmultitudinis

l'mpetum uixçgrè fuftinerêt,paulatimretrocedunt,8lt;in ponte Rhé^* ni diu multûmque confligunt, èC uix tandem in urbem rccepti,quum hoftes portam ualidèconcuterent, tormentis maioribus eos petunt ex meenibus atcß portis,et multos interficiunt:hos illi ftati'm ex ponlt; te in Rhenum præcipitant, amp;nbsp;quum fruftrà fefe moh'ri confpi'cerenti fuga fuburbium petunt,amp; pontem extremûincendunt,ne quam op^ pidani facerêt erupdonem» Deinde,quum libidinofè multa feciffenti cadauera fociorum accumulant,ôd unà cum fuburbi'o exurunt, üt nè de numero cæforum conftaret. exoppidam's defîderati funt ad cen^ tum, Quum hoftile fîgnum daretur Conftantiæ,ficuti fieri folet,HeI üeifj uicini fumptis armis accurrebant, fed præfeélusrcgionis, qui tum erat Lucernenfis, maxima denunciata poena reuocabateos, nimi rum odio religionis » Delegatis Argentinenfibus ante diximus, quid egerint cum Granuellano : finitis comitijs domum reuerfi', rem omnem ad fenatum referunt» A' deliberatione,fenatus,datis literis ad Cæfarem, Gallicè feriptis, quoniam ea lingua magisafRcitur, lega^ tijinquiunt, noftri, nuper c comitijs ad nos reuerfi, quid adlum fit, expofuerunt,amp;iamantealibrum dereligione conicriptum ad nos miferant. cupiebant illi quidem, prius quàm Augufta.difcederent* per epiftolam tibi fupplicare, potentiffîme Cæfar: fed earn Granuel* lanus non recepit: bac igitur de caufa nunc ad te feribimus. Et primô quidem, nihil omnium rerum magis optamus, quàm tibi per omnia gratifi'carirfed ad decretum religionis quod attinet,ità res habet. Çon uocatis amp;adhibitis noftræ ciuitacistheologis, totum diligenter ex*« pendimus : quanquam in eo funt, quænonomnino diflfident à fa^ crisliteris, tarnen quoniam ita conferipta funt, ut in plenfque fit o* pus explicatione maiori, perdiffïcile nobis eft atque graue, fie ilia regt; cipere ♦ Nam perfuafiffimum nobis eft, dotftrina'm noftram atq^ cegt; remonias cogruerecum uerbo Dei,nec]p pofte anobis,nifi cum offen Gone Dei uulnere confcientiæ,uel deferi uel immutari prius,quam fadfa fit cognitio,2lt; noftri etiam homines auditi.H^c enim confuetu«» do femper fuit inde à prima ætate ecclefiæ, ut legitimis conuentibus dubia amp;nbsp;controuerfa definirentur ♦ hæc quoque ratio femper omz nium'optima uifa fuit in Imperrj comitijs,ut pio conciliores totaper«» mitteretur.Itâque per omnia làcra, perque fanguinem Chrifti roga/ nius,pro nobis effufum,ut in eo ualeant Imperij décréta, nobiique re^ ligionemhanctueriliceat, donee legitimi concilij authoritas inters uenerit ♦ etenim neque melior,nccad confticuendam pacem utilior

inucmn uia pofïîf,ncqne fane diuturnior.Sin autem pûftulatum fiolt; noftrum rctjciSjS^ a nobisobfèquenti’am requins, etiam atque etiam rogamuSjUt noftri theologi primùm audiantur,quô dem5ftrent,qui bus in locis decretum illud exiftimemus pugnâre cüm facra icn'pcu^' ra»quod fî fiat,omninô fore iperamus,ut,amp; caufæ noftræ intelligas quicacem, SC decretum etiam illud mitiges.malignè profedo uel obgt; ftinatc nihil faeimus, uerùm falutis noftræ ratio S^metusdiuini nu* minis impellit, ut ad hune modum deprecemur» nam in cæteris re* bus omnibus ita nos eomparabimus,uc quand fît apud nos tui nomi nis maieQas atep iplendor, uidere polTis» Cum hisliteris alijfè^ man* datis ad Cæiàrem miHus fuit Ludouicus Grempius iureconfultus: Cæiâr autem eodem modo quo cæteris refpondet, nec aliud decerni poHe^neep iam efle quxftionis têpus,amp; fore didt,ut in concilio,quan turn fatis eiîjaudianturu'tâc^ mandat,ut intra menièra,aperte,quid fît ipforum uoluntatis,exponant, nbsp;Poftquàm ilia uia,quam diximus,

non fucceflfit, Cæfar diuulgatis literis Conftantienfes proicribit, ibi cœptumeftagitumultuofîusin urbe:nam ô^recentis periculi me/ moria, futuræ calamitatis expedatio uehementer eosangebant, præfertim, quqm nihil humani præiîdq uel opis apparéreuErantin numerociuiumnonnulli,qui uocibus odioiîs hæc omnia exagita* bant:fenatus igicur horum importunitate eoadus, principes aliquot amp;nbsp;Heluetios quoque per literas orat,uc ad Cæfarcm intercedant:Hel ueti) ftatim agunt conuentus 6^a(rentiuntur:(èd,quifuntpontifi* ciæ religionis,ea lege promittunt, fîquidem illi decretum Imperq de religione nuper fadum recipiant, amp;nbsp;clerum in urbem rurfus admit* tant:ciim ergo dues urgerent, fenatus decretum illud promulgat: fuffragijs deinde res agitur, amp;nbsp;uidt eorum fententia, qui recipien* dum efle dicebant.namdefuisomnino fortunis adum e(ïèclama*

' banc, il quidem in eo rerum datu Ht ipfîs permanendum diutius; ingentem ac propè inexhauHam eiTeCsdàris potentiam, cui minimi refîftere ipiî poflint» Eo fado plebiicito, iènatus,quid adum fit,HeP uetijs renunciat^hi mifla legatione,de CæOirisanimoperquirunt, ferrénepoiïîtintercelîionemtfimulorant, ut dementer eos tradet: Cæfar autem fie illis refpondet, ut facile uiderent, non ei gratum fo* re. nam,quod in proferiptorum gratiam aliquid facere uelint, ualdc fibi mirum efle dicebat.itâque multi, qui religionis immutationem nonprobabanc,aliôièfeconferunc.in his erat Ambrofi'us Blaurc* rus, ecclefiæ prædpuus ibi minilfer. Lindauienfes,qui funt con*

tra Con(landam,adalteram partem lacuSjmafculc qui'dem antea ^arirefponderantrnuncautem uidno cerriti exemplo, decretum S)C i!» pfï redpiunt.Quum Augufta domum reuerfus legatus Argentinen^ fis,mandatum Cæfaris rcnundaret,cogitur magnus, uti uocant, rei'e? publiccfenatus.quod non nifî rebus diffîdllimis maxi'mi moment tl' fieri confueuit.hi funt trecenti,e fi'ngulis tnbubus,uiginti numero, deletfii qufndeni. Suffragijs exquifins,plæricp decretum minime dpiendum,amp; fortiter agendum eiTe ducebant:interiedis aliquot diebus, rurfus dclibcratur : ibi remiiïîores aliquante fèntentiæ dicfiai fuerunt,Ô(f deleÆs aliquot è fenatu permiiTum, ut in commune con^ fiilant, nbsp;Erant non procul ab urbe,ficut ante diximus, équités Nea«*

politani: SCquum Cæfarillo ipfo tempore Augufta difeederet, omz ninô putabatur uenturus Argentoratum, amp;nbsp;terrorem multisadfcre^ bat quod Conftantiæ nuper euenerau itâcp ex hobilitate compluresj Scmercatores, amp;alrj nonnulli,quôd fuisfortunismetuerent,neqj Ce farem ucllentofFendere, quumiusciuitatis in ienatu renunciaiTeur, allô migrant,non finetacita multorum reprehenfione» Cæfar At'^ gufta profedus, relido ibi præfidio, reipublicæ èc mutatæ caufa regt; ligionis, cum reliqtiis copqs Vlmampetit, eôcdm ueniiTet, fenatum aamp;ogar,Ô^ nouum inftituit,amp; ecclefiæ miniftros,in quibus erat Mar tinus Frech tus, eô quôd religionis decretum repudiarent, cuftodiæ tnandari iubet.Senatus,per omnia Cæfari deuotus,dccretum recipiu Durante comitio,rogacu Granuellani, petierant à Frechto, ut Augu ftam profedus, negocium religionis adiuuaret, amp;nbsp;ad Pflugium aut Sidonium aut Islebium diuerteret:ille,quôd amp;nbsp;fufpedam rem habe* ret, amp;quôd è reliquis ciuitatibus nemo fui ordinisibieffet, reeufat, iuflus deinde,quid de fado decreto fentiat,8^ quoufcp probet,feripto compleditur. Vbi uerô Cæfar Vlmam uenit,fenatus ilium ac cæte* ros ecclefiæ miniftros euocat, amp;nbsp;per homines deledos eorum fenten' tiam exquirit : refpondent utantea,amp; quid in decreto probent, quid improben^t, oftendunt. Rogati, cum Auguftarti dodores illud rez ceperint per iufiurandum, ac nihilo fecius euângelium doceant, cur non idem ipfi faciant^non fibi conftare dicunt,quid illi fecerint, neep fuum e{re,alieni fadi rationemreddere:fe quidem irtitio,cdm ad eccle fîæ minifterium adhiberentur,fide ipfis datapromififlTejdodrinam e* uangeli) pure ac incorruptè annunciare, fine traditionibus hominû: fînunc fenatus earn rationem non probet, peterCjUt iufiurandum fibi remittat. lufiî domum abire, poft meridiem reuocantur. ibi deledi

quidam fenatus,caphuos,inquiunt,hodie uos Cæfar iîfl:it,ad eîaCque iam traducemini paIatium:Deus uos (piritu fuo gubernet ♦ IIIi,quo/ niam itàfît uifum Deo,non fcrccufare dicunt ullum periculum, ipfîsinuiccm bene precantur.ficegrefîî,ftatim per appantoresadprg torfum deducuntur,fore putantes, ut fifterentur Cxfari,. Poft mul^ tam expedationem, confluente iam ill uc multitudine,traducuntur in Georgrj BelTereri domum,uiri confuIans,inquaGranuenanusamp; Atrebatenfisdiuerfabantur. tandem intromiflî,poftmulcâ diCcepta/ tfonem, ciim Granuellanus urgeret, uti CæCaris edido parèrent, iHi uero, quamobrem non poflTent, explicarent : acerbis fueruntcxcepti conuicqs» deinde,reliquis egredi iuftïs, amp;nbsp;paululum diuer[ere,Ff^lt;^b/ turn bumanioribus uerbis pertentant; amp;nbsp;ciim is in fententia perflfte^ ret, reliquos etiam ftgillatim appellant» ex qs quatuor fuere conftaiv tes, duodefciuerunt. Granuellanoôf Atrebatenftadcrant Haflus Seldus » mox impedin' catenis,in carcerem publicum ducuntuv. Hi/ fpanorum Germanorum pr^fldio,quibus prçerat loannes Cornes Naftouius. cuncp domum Frechti præterirent, frater eiusGeorgius forteprofpicitèfeneftra, amp;appellatusabeo, ut uxoremacfarniliam curaret,falutem ei Cocrjrque precatur, ac ftmul bono animo efte iubet. Cb banc uocem Sgt;i. ipfe ducitur in carcerê» Fate hoc Augufti die x v r* detenti per quatriduum in urbe, quinto die,cum Cæiàr illincabiret, reuii-iôèi catenis,uti diximus, amp;nbsp;impoftti currui, deuebuntur Kirche/ num,ftipati circiter dueentis Hifpanis.ibi cùm ad diesodofuiflentin poteftate Germanorum ducis Alteftegi},dati funtin cuftqdiam, Hiz fpanorum centurioniMadronio» VIma Spiram Cçiâr ucnit,adexi/ tnm Augufti menfi's.ibi cùm elTet,uenitArgentoratum ab eo,qui xu ilia tormenta,quedare promiferantanno fuperiori,abduceret, Pri/ die calendas Septembres,pontifex,rogatu Cæfaris, treis epiftopos in Germaniam amandat,Fanenfrm, Veronenfem,Fercntinum : borum quæftierint mandata,fuo loco dicemus» Cæfarnon diu Spiræcomz nioratus,quum Moguntiam ueniflTetjfecundo fluminc Rbeno defreri dit in inferiorem Germaniam,ôf Saxonem atque Lantgrauium, qui Hala Sueuorum nuperadduduserat, quum eius uxordenuô effet deprecata, captiuosabducit, diuerfts nauibusimpofttos» EftadRbegt; num,Lantgrauii quoddam oppidum, Sanguerum, amp;^arxfuperim# poftta monti prærupto : cum hue Cæfar ueniffet, impeditus node, fubftititinanchoris, ô^excubitoribus tantum expofitis, in nauibus cornmorari iubet omneis» Senatus Argentinenfts erat iulTus, uti

paulo fiipfa di'ximus, intra menfem refpondere : cum ergo Spirant Cæfar uenifletjegati mittuntur ad eum, alrera die Septembris lacoi* bus Sturmius, Machæus Giger us, Ludouicus Grempius: hi, quum Spiræ non reperirent,Moguntiam ufc^ fequuntur: quumque defua præfentia Cçfan nuncianenqabeiTent ueroconfîliarq German», quo* runt opera Cæfar uticonfueuit, Coloniam Agrippinam ufque (equi iubentur. Interim epifcopus Argen einen fs, ad clerum in urbecom* morantem datis literis,quarta die Septembris,poftulat,uc Imperi) de creto pareant,amp; ad præfcriptam formulam rem inftituant: fimul mit titIiterascadereCæiaris,quas décima die lulij fcriptasfuÜTedixiz mus : adhæc,ienatui quoque feribit, ne illis impedimentum inférant»

Legati Argentinenfes,ubi Coloniam uenerûqodaua die Septem* bris,akeram epiftoIam,GalIicè confcriptam,Cæfari, nomine fenatus tradunt, in hanc (èntenciam, licet, quo tempore tibi rcconciliati fui/ mus,muidiirime Cæfar,non promifîmiis obferuantiam eorum quæ decernerentur: etfi non fumus unquamaflenfi, utad eum modumde caufa religionis ageretur,tamen,quantum omnino fieri poteft,para* ti fumus tibi gratificarinon foldm in ciuilibus, uerumetiam in rebus facris :intelligimus quidem fatis,te,cæterôfcp principes nolle nofiras adiones confiderare,Slt; æquum effe, ut nos tua ueftigia obferuemus: uerumtamen oramusinuicem,utcogites,quoniam fui fadi rationern oportetunumquenq^ Deo reddere,mcritó nos de falute nofira iolici tos eire,amp; prouidere,ne quid contra confeientiä à nobis fiat.que caufa fuit etiam,quód in fpem ucnimus,fore,ut noftris thcologis auditis,de cretum mitigares. Qiiia uero nos ad concilium reiicis,amp; fore dicis,uc ibt res iuxta lacras literas tradetur,cöditionem accipimus:amp; ne uidea mur elTe contentiofi uel obftinati, quo minusnoftræ ciuitatis epifeo* pus,formulam illam tuam, certis in templis apud nos, per fui ordinis homines inftituat,no recufamus: de templis cum eo tranfigemus,nec ullum inferemus impedimetum,necp ciues ab il 1 is arcebimus,ôôcuit^ liberum crit,quam uolet,amp; quam redam efle putabit,religionem fe* dari:fed ea lege tamen,ut nobis inuicem habere liccat aliquot templa, in quibus üerbum Dei pure doceatur,ô^ adminiftrentur facramcnta, ficutdecet,amp;^ lingua populari. Curabimus etiam,ut populusin difci plina c5tineatur,amp; ne quid præter decorum fiat:deinde dies feftos,ôi quod reliquum eft de ieiunrjs amp;nbsp;interdido efu carniu, obferuari man dabimuSjUepp patiemur,ut pro concione uel alqs in locis aliquid fiat, quod offenfioni cauiani præberepoftît» Etquoniam hæcdodrina

multi's nunc annis ita radices egit in animis hominu, ut, ni(i cum uul* nere confcienciæ,tam fubito tolli non podjudeinde^quoni'am hac ra* none,quam oftendimus,decretum tuum,Cæfar,Iocum apud nos ha^» bebi't,oramus,quam po (Turnus uehementcr,utnoftris precibus acqui efcaSjamp;adufqueconcilq tempus reh'gionem hanc nobis permittas: hoc 8^Deo gratifïîmum eritoffi'cium5amp; ad ciuitatis noftræ cotiufcp prouinciæ pacem inprimis pertinebit. Hanc epiftolam ubi Cæfar audiuit, ÔC fimul ea quæ lacobus Sturmius, pro fua facundiacopio/ fiusexplicabat: perSeldium de fuain Germaniam uoluntate multa locutusjfic tandem eos dimittit poft multam adionem,ut cum epifco po tran(igant,ea lege tarnen,ut ft non conueniat, penes ipfum ftt arbi* trium, Quum in Belgium Cæ(ar uenifTetjSaxonem quidem fecum efTe uoIuitjLantgrauium uero miftt Audenardam,FJandrig oppidû» Ad Brabantiæ fines, copias omneis, quas Auguftafecum adduxerar, dimittit» De Cameræ iudicio fupràdiximus,quemadmodum Cçgt; fari permifcrint ordines, ut ill ud conftitucret: ad cakndas igitur Oz dobreiSjUt decretum ante fuit,inchoatur,00 aduocati treis, ob fufpi* tionem Lutheranifmi remouentur, cæteris autem omnibus inter a^ iias leges præftribitur, utecclefiæcatholicædogmatisinfiftant,aut loco fubmoueantur » Ibi Smalcaldicis litem mouere cçepit Henricus Brunfuicenfis,ob anteacftum bellum,quando pulfus fuiupadus qui# dem erat,quum è carccrc dimitteretur, etiam iuratus, nihil fe tenta# turum efTezueriim abea tranfatftione dilceftit,amp;non ipie modó,fed et Moguntinus,Pruftîæmagifter, amp;Naftbuius, RenardusSol#-menfts, amp;alq litem aduerfus Lantgrauiûinftituebant» Conftanz tienfes,nuper proicripti,quum in magnis cftent angufti}s,ncqj faiutis uiam ullam uiderent,ad extremum perfugium decurrunt,amp; Auftria eg domui fefe dedunt in perpetuum. Ferdinandus igitur in fuam tu# telam eos recipic,amp;^ moxpræfedum eo mittitexnobilitatequendam.

* Is idibus Odobris has eis conditiones proponit. Ferdinandum ciuf# que liberos ÔÔ hæredes,pro fuis dominis in pofterum agnofcant, cif# que fidern omnem amp;nbsp;obedientiam præftent, nec ab^is ullo tempore deficiant, neque fœdus ullum ineant: decretis,quf Ferdinandus eiuf# que pracfeóti de religione cæterifque rebus faduri funt, omnino pa# reant: in bellicis alrjlque negocqs,Ferdinando eiufcp liberis amp;nbsp;hære# dibus præfto fint,Slt; imperatafadant,ficut reliqui prouinciales» Eas deinde conditiones per iufturandum accipiunt.Biduo póft,prgfedu8 conuocat fenatum, ab ijfcç poftulat, utquantæ fint scrarij facultates,

profîteantur, ut tormenta cum omni in ftru men to refetantur in ra/ tiones : mandat etiam, ne quis oppidanus longiorem enfem ferat, ne quis ad munitiones amp;nbsp;uigilias acccdat,ut eorum nomina,qui durante bellojpericuli ciuitatem admonucrunt, edantur : utabfentium 0^epgt; rum bona,qui migrarunt,fcribantur in libellis amp;nbsp;detineantur: lit lire ræomnespublicæexhibeantur, Scquo quæque pertineanc,per alii» quern eius rei peritum demoftretur. pofthsec, miniftris ecclefig man datur omnibus, utintra diem oélauum urbeexcedant♦ Kocmenfcj Maurici) Saxoniæ duels frater Auguftus in matrimoniûducitChriî* ftiani Daniç regis fîliâ, Annam. In padis dotalibus conuenit,nequid bonorum IoannisFriderici,ueriim expatrias bonis,Maurieiushgredi tatem ei daret. Erat id tempon's magna feditio per Aquitaniam,pro pter falinasamp;uedtigalia. Totiusautemregionis principatu obtinet ßiirdegala,urbs ampla amp;nbsp;copiofa dC maritima, quæ ditionis Anglos rum aliquandp fuit♦ hi cumprimis etiam rebellabant, amp;nbsp;præfetflum regium trucidauerant.Ciim igitur ad exemplum amp;nbsp;ad magnum peri culum ea res pertineret,GaIIisc rex, Conneftablio SCAumalio Duce, copias eo mittit,peditum ligna xxxi, 8^ in his Germanoru fîgna x r, SCequitatum mediocrem. Eo cognito,Burdegalenfes Coneftabliuni folicitant,necp Ie recufare dicunt,quó minus ingrediatur armatus: ue riim,ne Germanu militem ingredi patiatur,orant.ille, non efle quod fibi præfcribant,ait:Germanos æquè utcæteros militare régi : fadult;» rum in co Ce pro fiio iudiciotquod etiamfi non patefaciant urbem,ha»’ here fe tarnen claues,quibus earn referare pofli't. Sic igitur ingrelTus eft Odobris die xi x,amp;coprjs hue illucdifpofitis in ordinê,tormen!» tis etiam fuo loco collocatis, primiim arma ciuium amp;nbsp;machinas om* neis iubet comportari amp;inarcem deferri:Iic biduum eft confum* ptum. Tertio die coeptum eft inquiri per fingulas ædes, amp;comprez henduntur feditiofi, magno numero. póft ad horrendam lanienam uentum eft : nec enim uno fupplici) genere fublati fuerunt ♦ Ex nobiz . Iitate quoep prodiicuntur x 1111, laqueis obuindi collum:ex rjs unus 8d alter capitc muldantur:pro c^ ten's Germani duces intcrcedunt,0^ Conncftablium exorant.huic tarn trifti tanque funefto fpedaculo da ti funt dies xii. Præter eos, qui capitis poenam fubierunt,ad triremes ' etiam plurimi damnantur.ademptæquocpluntillis omnescampanf, no in urbe tantum,fed per agros etiâ,ne quod excitandi motus, ut an tea,(ignum dari poiret,deinde,Iiter^ omnes, quibus reipublicg immu nitaces atŒ priuilegia cotinebantur, exuftæ funt omnes,ipiifmet igni

inflammantibus. Et quia regium præfedum intcrfecerant, Conner ftabhus eos adigit,ut terram, qua tedus cratamp; humatus, nuUo cum inftrumentOjfed unguibus atcß digitis reuellerent.ficinuentum acre/ ftitutum cadauer, maxima deinde pompa monachorum amp;nbsp;CacriRco^ rum terræmandatur. Pone fequebantur ciues omnes,ad quinc^ drgt; citer millia cum flngulis cscreis : Sgt;(. ciim ad Conneftablrj diuerforium ueniiTent, fiftitur funusper interualla paiTuum aliquot Jbi turn illiin genua prolapfl,lamentabili clamore mifericordiâ implorant,amp;fuum ipfidelidum cxecrant'ur, amp;nbsp;regi, quod non atrodus in fe uindicarif, gratias agunt. his omnibus peradis, Nouembris die nono difcedi/ tur ininc,relido prgfidio. Per Italiam hoc tempore mirabile quidlt;* dam accidiuEft in agro Patauino,Venetorum ditionis oppidUjCita^» della.hiceratciuis quidam,homo forenfls et caufidicus ualde exercita tuSjFrancifcus SpieraJs incredibili quodam'ardore ccepitcompledi puriorem dodrinâ: quum indies magis atcp magis proficeret,non domi tantum apud amicos,quid fentiret de Gngulis dogmatis,uerùm etiampaffimapudomneis,exphcabat. Earesnondiupotuitefleoc*' culta,amp; tandem ad legatum pôtificium,qui turn erat Venetijs, Ioan«» nem Cafum,archiepifcopumBeneuentanu,delata fuicVbi hoc Spie^ ra cognouitjfacile fuum intellexit periciJlmciim ergo diu multiimque in omnem partem deliberaiîèt, tandem ftatuit uocatus conuenirele* gatum Jtaque profedus Venetias,8d errorem fuum, uti putabat, uel metus caula dicebat,confefTuSjUeniam poicit,amp; obfequentiam in po^ fterum pollicetur. Legatus, tametfi propter fpontaneam confeiTio/ nem gaudebat,tarnen exempli caufa iubet, utdomum reuerfus, ante dida publice reuocet.Accipitilleconditionem : SC licet iam turn incigt; peret ipfum pcenitere fadi, tarnen urgentibus amicis, qui non ipfius modo,fed coniugis etiam amp;nbsp;liberorum amp;nbsp;facultatum ipfius fpem to«’ tarn in eo pofitam effe dicerent,obteperauit. Verum non multo póft in ægritudinem incidittumanimi turn corporis, dec^ mifericordiâ Dei ccepit defperare, de confilio igitur amicorum Citadella defertur Patauium,utamp; medicorum operam, dodorum hominum habe«’ ret paratam coniolationem, Medici,Ioanncs Paulus Craffus, Bella* cata,FrifimeIega,ftatim ubi uidiflrent,ex uehementiori cogitatione na turn morbum,nec ullum efiTe remedium preftantius iudicabât,quàm animi conlblationes. frequentes igitur ad ipfum quotidie ueniebant homines dodi,8^ facræ fcripturæ teftimoni)s,quç fummam Dei mi* fericordiam nobis explicant,mente illius fanare ftudebant: ipfe uero,

non infidari quidem ifta, fed ad lè nihil pertinerc,S^ quod agnitani ncritatem abiuraflêt metu periculi, deftinatuiècruciatibüs aeternis, illos iam animo CeCe perCentiCcere atque uidefe,ncque Deum araa' re poflCjUenim horribiliter odiflê dicebat, in edque peîrftitit, neque iam cibiim amplius capere uolebat, 8c quum per uim ingereretur,. ftibinde refpuit, Longum eflèt omnia referrc,quæ uel ipfè dixit,uel alijjUt ei dciperationemcripercntjin medium attulerunt, é facris pez; ö'ta literis. Quumergo fruftràconfumerentur omnia confiIia,amp;S ipfîus turn infirmitas corporis tum angor mentis, indies magis atqj, niagis augcfceret, domum relatus fuit, atque ibi mifer in eo ftatu ac defperatione uitam finfjt.Decumbenti Patauq, frequens aflêdit con folator inter alios, Petrus Paulus Vergerius,epifcopus luftinopoliz tanus,quodeftinlftria, Venetorum ditionis oppidum. QuomO dó Clemens atqp Paulus pontifices,opera Vergerij fi'nt ufi per Ger tnaniam (uperioribus libris demonftratum eft, Ferdinando quidc fcgi ualde charus fuit,dum in Pannonfjs agcret. cui cum eflet nata fi lia Catharina, Vergerius,una cum Georgio Marchione Brandez hurgicoamp;S loanne archiepifcopo Lundenß, in baptifmo pro ea fiz deiuflit. Verum à pontificatu Romano poftea defecit, mirabili quaz dam occafione.Ciim à colloquio Vuormadenfi',quod fuit initio aiiz ni M. D. X L r, ßcut diximus,Romam uocatus rcdijflet,pontifex,creaz turns nouos cardinales, ipßim quoque defignabat inter alios : erant autem qui clanculum inßifurrarent, ilium multa iam confuetudine Gcrmanorum eflefadum Lutheranum.Hocubi Vergerius excarz dinali Ginudo, cui pontifex dixerat,audißet,ualde fuit attonitus,Só utfefc purgaret,in patriam fecedit,atq? librum orditur, cui titulum deditjAduerfusapoftatas Germaniæ.Dum autem confutandi cauz làjlibros aduerlariorum diligenter excutit, attente conßderat ar' gumenta,captum leie uidumque fentit, amp;nbsp;abieda Ipe cardinalatus, ad fratrem fuum Germaniï,Ioannem Baptiftam, Polæ duitatis epiz Icopum abit,amp;r re tota commemorata, cofilium exquirit.Frater,iniz tio territus, conditionem hominis déplorât : led quum illius preciz bus indudus ad lcripturæ perueftigàtionê Iele applicalîet, inprimis autem illud dodrinæ caput,quod eft de iuftificatione,diligenter exz pendiflèt,fadalèntentiarum collatione, cedit, falfameflè pontifiz dam dodrinam iudicat. Itaque mutuo fibi gratülantes, quod proz prium eft epilcoporum munus, populum erudite cœperunt per Iftriam ÔC Chrifti beneficium humano gcneri collatum diligenter

!ilculcant,8ó CUILilmodi opera Deus à nobis requifat, often Jurtt,ufc ad puru cultum homines reuocarêt, Sedexorti fuht aduerfarij muk ti,monachi prc{ertim,hi qui dicunturöb(èrtian‘tes,qui rem ad inqui fitores defercbantjin quibus facile primus erat Annibal Grilbnius, Sc huicadiunélus Hieronymus Mutins , quiSc Vergerianamferi* pfitinuedliuâ poftca, necidmodó,fed eUulgato quoqj,libelIo,Ger* maniam, odio religionis, maledicentiflîmè tradueit ♦ Grifonius ubi, Pol am ac luftinopolhn ueniflet,in ciuium ædes irruit, nbsp;nbsp;nbsp;quos ha

berent libros prohibitos, inueftigabat : deinde, cum pro condone multa dixiflet, pontificiu fulmen emifit in eos, qui deLutheranifmo fufpelt;ftos non accufarent : qs tamen,qui redirent ad ianitatem, 8c ub tro ueniam ab ipfo peterent, leuiorem poenâ promittebatî qui uero non fponte patefado crimine, póft ab alrjs accuiârentur,,in eos ignt felè uindicaturum affirmabat, iîngulas domos ingreftus, territalt; bat omneis. ïtaque reperd ftint nonnulli,qui le accuûrent iplî, ac pie ni formidinis nihil detrelt;ftarent :exqs,quilautioreserant,priuagt;’ dm, humiliores autem publicè coalt;fti funt errorem fuum teftificari: qui nouum teftamentum,linguapopulari feriptum, abfeledum elle fatebantur, eos grauiflîmis uerbis, ut in pofterum abftinerent, deterrebat: deindepromifeua multitudo, timoréperculfis animis, defèrebant quoique certatim, nulla neep propinquitads nequene^ ceflîtudinis autbenefîciorum habita ratione : non parend filius,non uxor marito, non diens patrono parcebat. Delationes autem crant plæruncpde rebus friuolis,ut quifep forte aliquid ob fuperftirionê in aliquo reprehenderat.Hilce rebus addebantur condones, Verge ri) dogmadsaduerfariæ: certoepdie,cùm inæde primaria populus admodû frequens luftinopoli conueniflêt,Grilônius,qui turn côfui to milîîficabatjfplendide exornatus,inter alia,ut aculeum defigeret, hoc, inquit, tempore Sc hilce aliquot annis multæuos prçmunt cala nlitates,quænunc oleas,nunc lègetes, modo uineas,modô peeudes aliafcpfacultates grauiteraffligunt : his uero malis caulàm præbet epilcopüs uefteret hæreticoru turba reliquamec eft quodleuadonc ullam fperctis,nifi coherceantur;proximum autem eft, utimpetufil do lapidentur. Hacillorum uiolenda coadus Vergerius, Maur tuam diuertit ad cardinalem Gonzagam Herculem, cui notus erat familiariter, Cùm autem 8c Romæ quidâ,8c pontificis ad Venetos legatusjloannes Calus,Gonzagam per literas 6c internundos urge* rent, né talem hominem foueret ampUus ille T rideiitum, ubi tuni

Sgebatur concilium,purgandi fui caufà proficifatur. Pontifex, ubi rcfciuic,et(î captiuum fieri maluiffet, tamen, ne quafuipitio nafcere^ tur,in Germania præfertim, quafî minus effet liberum concilium, füis ibi leoatis referibit, ne locum ei tribuantin conlèffu, uerdm alio difeedere iubeant, Ad hune modum eliminatus, Venetias iuit : hîc ine,quem dixi, Cafus legatus, eum, uti Roma peteret, modis omni* tus hortatur : ille uerô,qui periculum ffiu intelligeret,recufàt,T um aher,poft aliquot dies nomine pÔtifids ei mandat, ne luftinopolim reuercatur : itaque Patauium ièiè cofert» Ibi cum effet, Ipedator fuit tuiustammifèrabilisexempli, qùoddiximus : eo permotus, cùm J nbsp;nbsp;iratn Dci, qua mifèr ille perculfus fuit propter abnégatam ueritatê,

■ torâm ipfe uidiffèt,magis magifque confirmari cœpit,amp;S tune plane ‘ conftituit,reli(ffa patria,pofthabitffquc rebus omnibus, in uolunta* hum exilium abirepotius,amp;eo proficiici,ubi Chriftum libéré pro* fiteri poffet. quod paucos deinde poft menlès fecit, ÔC ex agro Ber* gomati profedus, ad uicinos Rhœtos peruénit: ÔC cdm ibi atcç etia ui ualle T elina,quæproxime lpe(ftat Italiam,annis aliquot docuiffèt cuangelium, a VuirtembergicoprindpeChriftophoroTubingâ fuit accerfitus. Antequàm ex Italia decederet,iam erat mortuus eius frater epifeopus Polæ,fufpitidque fuit ueneno fublatum effè» Multi pi^terca Spieram in eo ftatu uiderunt,magni nominis uiri, ÔC in his, Madiæus Gribaldus,iureconfultus Patauinus, qui amp;nbsp;rem omnem, quatn iplè coràm uidit amp;nbsp;audiuit, feripto complexus, inlucem edi* dit,uti Vergerius etiam,Sd Sigifmundus Gelous,Polonus,amp; Hen* hcüs Scotus. Ille,qucm diximus, archiepifeopus IBeneuentanus, li* bellum confcripfit, plané cinædum, quo nihil fœdius excogitari poflît. nec enim puduit eum, Icelus omnium longé turpiffîmû, led per Ital iam nimis notum atquè Græciam, celebrare laudibus, In* tèrim archiepilcopi Gcrmani, Moguntinus inprimis amp;nbsp;ColOnien* fis T reuericus,per fuam quifque dioccefim,uti uocant,conuentus agunt,ut ad formulam,à Cælàre prælcriptam,ecclefias emendarentî namhocei promilèrant. PerditionemColonienlèm Bucerus ante docueratjUtlibro decimo quinto diximus,amp;S erant ecclefiæminiftri nonnulli, qui duxerant uxores. Quan^ Uerd Cælàris decreto per* •miffumeratlàcerdotibus maritisconiugiu, donee concilium de eo ftatueret,Colonienfis tamêhocad Lutheranos tantdm pertinere di* cebat,non autem adecclefiæ Romanæfeélatores. itaque faélo decrc to matrimonia contrada relcindit, Ô6 inceftapronunciat, amp;nbsp;liberos

ex f)s procrcatoSjillegitimos efleiubet.Treuirenns nön ita magnani ’ obtinet prouinciâm, amp;S treis tantilm habet (uæditionis epifeopos, MetenferrijTuIlenfem, Virodunum, Ibi nihil opus erateiufmodi Ic geniam qui funt ijs locis eccleiiaftici,cocubinas habere malum quam uxores : per archiepifeopatum autem, ubi periculiplus eflè uideba* tïir,idemlànxitqüodcollegæ, Moguntini ditio longiflîmè patet. nani duodedm ei fubfunt epifeopi, Hefli'a quoquefcretotaad ipfiusiurifdidtionem ccclehafticam pertinet; Cœpit i^itur urgere Sc inftare ut Cæfàris decreto parerent,amp; dodrinam libro comptez henlâm fèquerentur« idem agebat TreuerK:us,qiuamp;S iple aliquid ibi iuris habet î fed filfj Lantgrauij cætenque præfeAi 8c confiliarij fur disauribus hæcaccipiebant, Francofurtum quoque Mogunrihus uicarium fuum epifeopum Michaelem Sidonium mißt. is expiatis primum ibi templis,more fuo concionatur atque docet. Epifeopus Auguftanus, làçrificos aliquot minus côftantes,ut dodrinam fuam . abiurarent,adegit. De Gallis ante diximus,qui per æftatem Sco^ tis auxilio profedi fuerunt:hi tandem mortui regis filiolam Maria* unicam hæredem,fex annoru puellam^in Galliam abducunt, uteius confèquendæipemomné Anglisadimerent. Cardinalemhocanno creauit pontifex Carolum Vendomeniem,Galium. Pofteaquam in Hiipania uenit Mâximilianus Auftriacus, in matrimoniu duda Càdàris filia,M.aria,Phiiippus Chiaris filius,tunc xxi annoruiuue Ills, euocatus à patre, ad iter fèfè comparât,8c relido ibi patruele fo* rorio,qui per fuam abientiam reipublicg præefîêt,quum uentis uela dediiletjNouembris dieuigefimo quinto,cum triremibusquinqua ginta, totidemep fere nauibus onerarijs, Andrea Auria,qui Maxk milianum tranfportauerat,dudore,Genuam appcllit,magna comP tatus procerû turba,8(S in his, Albano duce et cardinal! Tridentino. primis aliquot diebus, extra muros commoraturinædibus Auriæ prgfedi claiîîs,interca dum 8c naues exonerantur,et apparatus in ur be perficitur. Altera die Decembris ingreflus,magnificentiffi'me ex cipitur, Sc turn pecunia tum rebus alrjs ad profedionem terreftrem ileceflarrjs ÔC idoneis cohoneftatus, odauo póft die diftedit, Sc per Alexandriam atque Papiam fado itinere, Mediolanum petit, Erât Papiæ tormenta,quæ Cæfir erepta Saxoniæ duci loanni Friderico^, ficut diximus,eô miièrat : hæc etiam fpedauit. Mediolani,quo deci rno no no Decembris die uenit, paflîm crant ei pofiti triumphales ar ^us at® ftatuæ, cum hpnorificis inferiptionibus,Ingredient! pr^fto

fikrunt Sabaudiæ dux, Vencti,FIorentini,Fcrfaticn(cs, Scnénlès le gati . Sub hóe tempus c uita decefGt Bruxellæ, ubi tum Cæfar erat. Comes Burenfîs j Maximilianus,mórtuus angina,quum ipGm pro^ pe mortis hora, utaiunt, medicus ei prædïxïflet, ubi uidit, Andreas • Vefalius. De Mauricio diximus,quemadmodu poft recitatû rc' hgionis decretum, Augufta difeeffit: ubi domum redijt^ nobiliatc

reliquos ordines conferibit, ÔC Miièni rem omnem proponit, tjuæfi't Chiaris uoluntas,oftendit.ini promiftum CgGris ipftus etiamurgent,amp;SutAuguftanæconfeflïonis religioipfis permitta* für, inftant : placuit póft, ut theologi Vuittembergici fîmul 06 Lp piènfès adhiberentur: itaque conuentum eft,primùm Begæ,deinde CeUæ,pôft,Iuterboci : uenit hue etiam à Brandeburgico miftus ele^ ftore,îoannes IsIebius.Hic fuit decretum de rebus medi)s,amp; rjs qug dicuritiir adiaphora. poftremus erat conuentus Lipfiæ : confcripta^ fuit hic formulareligionis,quam per Maurieij fines ièquerêtur om/ nes. hic ueró libellus maximas deinde peperit oflfenfiones, ut ftio lo co dicetur. nbsp;nbsp;Interea filius Cæfàris progreditur, 60 per Mantua at/ m. d. XLiX.

que T ridentü facfto itinere, Au^uftam,dcinde Spiram uenit, poftea per Luceburgicum agrum ad Læiàrem parentem contendit, cardinal! T1idcntino comitatus inter alios ♦ Aduentariti Cæiàr obuiâ mißt infignem equitatum in Germania ufque, dueftore Arefcoto principe. Mauricius obuiam ei profeótus T ridentum ufque, Mantuam Sc Venetias,uiiendi caulà,paruo cum comitatu excurrit, amp;nbsp;honori-ficcntiftîmè fuit habitus àfenatu. Pro Lantgrauioibcero diligenter Phiiippû orabat, ut ad parentem intercédât, idque póft ei nunciat, Scquôdliberaliterillefibipromififîctjbene iperare iubet, monens tarnen, ut diflimulet, nequefignificationemullamoftendat. Hoc tempore motus fuerunt per Aphricam. narri Zeriphius quidam, à paruis, ut aiunt, initfjs au(ftus, nbsp;nbsp;regnum adeptus, uicinum re

gem Feiànum, finibusexpulit, qui póft ad Cæiàrem uenit Augu-ftam, de fua fortuna conquerens, 8c opem‘implorans , Epiieopus Metenfis, Nicolaus, Antonq Lotharingiæ dueis filius, ÔC nepotis ex fratre tutor, ut libro decimo fexto diximus ordiile ecclefiaftico abdicato,in matrimonium ducitquandâEcmondanæ familiæ,quac per Brabantiam poflêflîones habet. fie epifeOpatus ad Lotharingiæ cardinalcm redijt. Quid Argentinenfes legati Coloniæ traâarint cumCælàre, fuprà dieftum eft : ubidomum reuertiflènt,aliquantô póft cœptum eftagi cum epifeopo, qui conuoeatanobilitate, quid

ctiam Argentinenfèm ob temperate iubet: cunquedun'orapropo' neret,fènatus duodecimo die Februari),miiîo legato, Hêrico Copo iureconful to Sgt;C datis ad Cæfàrem literis, diligenter quidem egiiîê cum epifcopojfed tales ait ab eo proponi coditiones, ut fi recipiant, retinere non poffint nbsp;quæ decretum nuper Auguftæ fadum ipfis

largitur atque concedit * poft multam enim adionem oftendimus, inquiunt, uelle nos mandate ciuibus, ut dies feftos colant, ut cer^ tis diebus abftineant à carnibus ; adbæc, cum ecclefiæ miniftris egF muSjamp;Tcxrjs quofdamultro diiccfluros amunere docendi puta^ m us Î per nos igitur ei licet eft integrum, ut iuxta formulam Au* guftæ præfcriptam, inftituatreligionem î nee enim ullum dabimus impedimentum,amp;S ciuibus etiam,ne quid contra faciant, mandabP mus: quod cum ità fit,petimus inuieftiflime Cæfàr, ut ecclefiæ mini* ftros nobis permittas,etiam eos qui funt mariti, necad gtauioraco* gaSjpræfèrtim cum 80 modeftiamomnem fimus præftituri, necof* fenfionis ullam daturicaufam, De Magdeburgicis ante diximus, quomodo Cæfàr eos profcripferit : cum autem decretum rcligionis nuper cuulgatu repudiarent, auélà fuit ofFenfio : fie ergo nouis edi* eftis Cæfàr in eos agit,amp; in prædam omnibus obijcit,0C uicinos prin cipes acordinesgtauiter monet,ut bellum eis faciant,80 quacunqiic ratione poffintjUoceantDiefum eftantea,quomodó Cælarcociona tores VImenfescomprehendiiufiît: bifeptimotandêmenfè,Mar* tij die tertio liberi fadi funt atque dimifli, cum pro uidu fbluiflênt.

Angliæftatusinboc tempore,cœpiteflêturbulentus, Is,quem diximus, regis auunculus ôô regni protedor, Eduardus Somerfê* tuSjfratrem habebat’germanum, Amiralium,de quo fufpitionccon cepit,aut fibi perfuade’ri pafliis eft,quafi regnum affedaret,et regem uellet in fiiam redigere poteftatem.ita^que comprehendi iubet,^ ha bita quæftione, capitisilledamnatur, Martij dieuigeiîmofêcuri percutitur.Habebatin matrimonio regis Henrici uiduamuxorem,* Catharinam Parram, idque fulpitionem nonnihil etiam auxit: fed 3cmu1atio muliebris inuidia plurimùm hucattulifîêmomentipu tatur. Epifeopus Argentinenfis itenim monet clerum,ut edido Cf iàris pareant, Eft ibidiui Thomæ templum, eius annui prouentus conferuntur omneSjde uoluntatefènatus,m ecclefif miniftros ui' ros dodos,qui docendxiuuentuti præfunt. hos inprimis urgebat, ÔC intra quod tempus décréta C^faris ÔC expedationifàtisfacereue* ' - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lint.

lint, (îenidc,quos haberent ad mftitutum dlud I'doneos homines, 86 cuiufmodi fupcreflent adhucornamenta, fibi nunciari petebat. Illi Ipadum deliberandi fumtinu Archiepilcopus CâtuarienIîs,Tho nias Cranmcrus,Anglig primas,üircxcellenti dodrina;totusin hoc , frat, utftudialiterarum atquepietatis exdtaret : cum ergoftatum Germaniæ 8c docflorum hominum ibi periculum uideret, crebris li ten's Bucerum inprimis 8c Paulum Fagium,Hebraicælinguæperigt; tiflimum Iolicitabat,utinAngIiam uenirent,omnem amorcm atque fidem eis pollicitusi Itaque,de allcnfu 8c uoluntate lenatus, calendis Aprilis, iter ingrediuntur, ut ibi lementem puræ dodrinæ facegt;*

gt; rent. Aduentus eorum 86 rcQi fuit 86 toti prope nobilitati atque po pulogratiflimus:amp; quum apud Cantuaricnlem aliquandiu lub' Ih'tiflent, Cantabriaiam mittuntur ambo, docendi caula. Calendis ApriliSjPhilippus AuftriacuSjampIillima cum pompa Bruxellam, ubi pater erat,ingreditur. aderant Mauricianiamp; Brandeburgicilc gali,deiiîterceflîonemifli adPhilippum amp;Scardinalem Tridentigt;-num, quo Mauriciusutebaturamico. EtlicethiLantgrauio, qui turn erat Audenardæ, bonam fpem facerent, nihil tarnen efFe(ffuni fuit, 86 paulo póft, ciim Lantgrauius, per caulam ualetudinis ueP let uelci carnibus, die quodam uetito, euftodiæ præfedus interne^ * niens,allatum cibum in terram effiindit 86 difijeit. Ad hoc ipfunl tempus, epilcopus Argentinenfis, ölt;ftauo demum anno, lacris, uti uocant, inauguratur, 86 miflificat, 86 uniuerfi cleri conuentus agit Tabernis, 86 décréta facit, äd ipforùinftitutum accornmodata.De-' inde per internuncios,àfenatuArgentinenfipoftulat,utreædificent aras,ut eccleiï^ miniftros conftituendi facultatcm fibi reddant,ut cle röiufiurandumremittant, Scimmunitatemomnem reftituant, ut ^dium lacraru ornamenta redhibeant:Thomenfibus ueró mandat^ ut aperte refpondeant,parcre ne uelintedifto Cçlàris,an minusClll/* primo defua in Cælârem oblèruantia, póft,de fuis offîcijs atque furt ftione prolixe locuti,quid qüifque doceat^C agat,oftendunt,theolô gi nirniriim 86 philolophi, 86 dialeôfici amp;nbsp;rhetores,ac id genus ali); turn eccle'fiæ turn fcholæ leu iuucntuti non utiles tantum omnes, ue^ rumetiam necelfarij : deinde,per quos in collegium adoptati fint, ap Jirobante lènatu, demonftrant, Sc poft multam explicationem de* inifle admodum 86 amanter orant, ne rationem hanc tam bene coii ftitutaçn perturber , nec ipfos alrjs rébus minus neceflàrfjs occupari uclit.Lcgati contrà . collegium iftud ob id genus officia fcholaftica

non mftitutum cflê, ncquc rationem a'ntiquam oportcremutan: ’ qui fint inter ip(bs,qui grauari (èfè, neep bona conicientia more ge* rere pofleputent,epi{cöpu certe non eû efle,qui uelit ipfis inuitis ali* quid perfuadcre, fed ijs ut loco décédant, hcere,ÔC ficut prouerbio dici folet,aut bibant aut abeant : etenim, fi literarum artium pro* feflores in urbe ienatus habere uelit,æquû éflê, ut non ex collegij fru Æbus, qui fint antiquitûs alio deftinati, fed ex ærario publico fum* ptus fiat : epifeopum, èc eius antecefforem,multis nuncannis impe* ditos in fuo iure fuifiê, uerùm diutius hoctolerarinon poflê.Mul* tis inter eos Commutatis uerbisjinfecfiare difeeditur : ÔCfènatus^ubi cognouit,ad epifeopum intercedit,amantifiîmifque literfs eumorat

obfècratjUt fàltem iuuentutis rationem habeat, quæ magnant ini' genqculturamexea fchola feu literarum ludo percipiat, Ad hune modû y feriptis ÔC internuncijs uariè res diu multumque fuit agi* tata,donecper intercefibres tandê componeretur,ut infra dicemus.

Epifeopus, qui fèmper habitus eft ingenio leni odj cupido, nô tàm fua fponte putatur hoc fecifiè,quàm fuorum impulfu,qui ÔC oc cafionem hanc recuperandæ iurifdiélionis, minime lieoliaendâ, ÔC nifiurgeatjCælaris quoquemetuendam dicebantofrenfionem UH his autê adionibus ufus eft adminiftro potiflîmûm Chriftophoro Vuelfingero iureconfulto, quiliteris aliquandô dédit opera Vuit* tembergæ : clerus primarij rempli Argentinenfis loannerri Tifche* lium iurifperitum adhibebat. De principe Vuolfgango Bipondgt; no, fuperiori libro diximus,quomodô poft promulgatum decretu religionis, Auguftam fueritaccerfitus : hune Cæfàr non unisliteris urgebatjUtdecretoparéret: ÔC quoniamilleremadepifcoposreie* cerat, Cæûrex eo rogat, num amp;nbsp;ipfe decretum habeat ratum*:' an uelit ecclefiæ miniftros,qui non parébunt,remouere locoC Datis igi tur ad Cæfàrem literis, gallica lingua confcriptis,quid Auguftæ fit aftûjçftate fuperiori,paucis repetincunqt domû reuerfus eflêt,illani decreti partem,quæpertinet ad dies feftos 8c efum carnium, popu* lofepropofuifièdicit Sc oblêruari mandaflê: decretum etiara reli* gionis non fèmel,ôlt;S diligenter quidem,legilletotum, fateri, muï* ta efîe in eo, quæ cum fua fide, per quam fàlutem expedet æternani, confentiant : multa etiam efîe, quæ diferepent : ueruntamen ecclefiæ miniftris mandaflê, ut fihgula diligenter expendant, fibiquepoftea renuncient, quomodo rem inftitui pofle putent : cum autem uno fi* mul ore confirment omnes, no fè pofle illud pacata confeientia pro-^ .. U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bare

bare per omnia, non fibi fuiiTe integrum, illos adigere, ut fecus fa/ Cerent: epifcopos ergo rogaffe, ut ipfi rationem aliquana mirent: nil uero quid refponderint,iam antea fe nundafle, bona quadam fpe,futurum, utnihil ab ferequirereturampliusînuncaiitem, quo* niam aperte tibi uis,inquit,refponderi,potenti(ïîme Cæfar, quæ mea fit fententia, dicam. Et primo quidem, quod ad religionem, ad ritus atque ccremonias attinet, quæ nuncannis aliquot per meam ditio* nem feruancur,cquidem fum natus in illis amp;nbsp;educatus,utantêhacquo que tibi demonltraui Cæfar,adhoc ufque tempus,nec aliud un^ do*

genus audiuï, fimul ftudium Sgt;C opera aliquam in eo coHocaui, quantu ingenio percipere potui,planè mihiuidetuf confcntire uer* . bo Dei.Nam hoe mihi profitendum eft,quandoquidem interrogorj ne coniciêntiam ipfe meam uulnerem,néue fakiti meç peflïmc confu* lainthæc etiam eft ratio,curdecretum approbare non pollïnfi,ah‘oqui paratilTimuSjmore amp;exemplo maiorum,tui caufa nihil non facere:ti biuerô Cg(àr,qui fummuses magiftratus,licetin eo ftatuere,quod ui tlebitur:equidem non fum is,qui poflim aut uelim aut debeam repu* gnare:tuo fît hoc totum in arbitrio:folum deprecor,ne quid ipfe co* gar prêter animi fententiam facere,néue populus meæ ditionis etiam, ad ecclefîæ miniftros quod attinet, proximis liten's orabam, ut tuo permiiTu liceret qs manere, baptifandi pueros 8^ ægrotos uifendi cau fa potidimLlm, doneeelTent eis alij fummiOî : ueriim, fi iubes ut ilico diîcedantjamp;i folum uertant, non txpedatis alqs, etfi magno futurum eftifiudpopulicum dolore amp;nbsp;detrimento, tarnen obtemperabitur, nam amp;nbsp;iam ex ip fis multi abierunt,ô«f in ijs quæ præftari pofiunt atep debent,omnem obfequentiam tibi prpftandamefTe fcio, Quum per fines Mauricij,rcs ad mutationem uideretur fpedarc religionis, Lu* becenfes,Luneburgenfes, Hamburgenfes ecclefiæ miniftn', euulgato fcripto,librum amp;nbsp;decretum Auguftanum prolixe eonfutantteiusue* rofcripti potiflimus erat author, loannes Epinus, deinde,dodores Magdeburgici, Nicolaus Amftorffi'us, amp;nbsp;inprimis Mathias Flacius IIIyricus,Albona urbe natus,amp;Nicolaus Gallus,grauiter fefe Vuit/ tembergicis atque Lipfenfibus opponunt, St multis editis libellis eos incufant, quafi diifimulanter agant,0t per adiaphora, feu res medias, pontifîciæ religioni uiam aperianuhane denique regulam ponunt, o* mneis ceremonias atque ritus, quantumuis natura fint indifferentes, non amplius efie adiaphora,cum uis, St opinio cultus,St neceffîtas ac cedit,8t quum impietatis datur occafio, lUyricus aliquot annis fuerac

auditor atq? diicipulus Mdanchthonis : u er urn in alt;îlione ifta Mag* deburgum fe receperat, edito poft bbello, quo fui fadi rationem ex^ plicat. Hamburgici prætereadatislitehsad Vuittembergenfes, in/ primis ad Pbilippum, quid ipfi uocent adiaphora feu res medias, e* - numerant, ÔC cuiufmodi poftint admitti,demonftrant,fimul rogant, utipii uiciftim aperte fcribant, quid eo nomine comprehendi uclint, utuidelicet certi quid habeant homines, quodfequantur,nec ani* mis flu(ftuent, neue nomen illud adiaphoricum, multis alijs errori* bus ,qui fenfim infinuare fefe poftint,occafionem præbeat. Ad earn e/ piftolam Melanchthon refpondet,amp; inter alia ferûitütem aliquam fe rendam eife dieft, non coniunlt;ftam cum impietate. Archiepifeopus , Moguntinus initio Maij fynodum habet prouincialcm : eius décréta póft euul^at, edito libro.faciunt idem Treuericus amp;nbsp;Coloni*eniis,qiii ê^ipfelatedominatur. Liber ille (ancit inter alia de confeflione, nc quis ad cocnam domini rccipiatur,ninconfeftuspcccata:deconfegt; cratione falls, aqua: amp;aliarum rehum, qua: per cxorcifmos amp;nbsp;preca* tiones ad ufum fidelium præparantur,utaiunt:de reliquh's, deinuo# catione ueneratione diuorum, de peregrinationibus, de predbiis pro uita defunviis,de purgatorio, de ieiunio amp;nbsp;deledu ciborum, de horis, uti uocant, canonicis, de tremendis miftta: rnyfferijs. Hancad iynodum uenit epifeopus Eiftetenfis Mauricius: reliqui miferantui* carios» Porro, quod de confecrationibus amp;nbsp;exorcifmis conftituit, late paten Septimo quoque dielàcrô, quem uocamus dominicum, ubi populus ih templum frequens conuenit,facrificus, multis preca* tionibus primo lalem, dehinc aquam exorcifat, uti uocantrcunq; de^ inde falera immifit in aquam,populum ea confpergit.Hæc autem af/ perfto creditur ad mentis atep corporis conferre fanitatem, amp;infidias abigere diaboli, ôd expurgate non foliim homines, ueriimetiam res inanimes, nam in folum atquefaxaS^ mortuorum fepulchraconijcft . tur, amp;nbsp;facrificus Deum precatur,ut hanc ei uim amp;nbsp;efîîcaciam indan

Eodem quoep modo (al tratftatur in baptifmo,amp; confecratum facrifi eus in os infantis imponit,amp; fatanam emigfare iubet, amp;nbsp;in aquam ter immergit infantem, èC olco,cui polliccm intingir,pec7us humeros illiusillinit. Mulieres etiam, à puerperio, ctim ad templum redeunt, in primo ftatim aditu luftrantur hacaqua : denique, multiplex eft il* lius ufus,maxime uerô,cûm aduerfus notfturna fpeâra dimicatur. Si agiturexorcifmis. Confecratur autem certisprecibus, quicquidad apparatum pertinet (âcrificorum:adhæc aqua bapri(mi,C£rei,palm£,

pafchaliSjUti iïocânt,agnus,èceraconfe^us, oua, carnes, cafeus, ian^ dum, flores, herbæ, frudus arborum, bis omnibus adhibetur ea* quam diximus,aqua, Cum eft extruendum templum,cpifcopus au£ uicariusprimumlapidemfundamenticollocatjamp;aqua falia refpergt; git : extrudum uero, ter obit, primo quidem,fuperiores,inde me^ dios èC inferiores parietes afpergit, baculo fuo paftorali formant crucisdeflgnatad fuperiores ualuas,ne fatanasappropinquct: poftea templum ingrefliis, amp;nbsp;cantionibus aliquot expeditis, minifter eine# rem difpergitad fimilitudinem crucisteo fado, græcas literas baculo fuo defcribit epifcopus in cinerem,ad finiftram crucisalam, latinasau tem ad dextram,amp; akeram póft adhibet aquam,e fale;uino, cinereq; confedam, qua templum denuo confpergit, ÖC populum ad munifi^ ecntiam atcp liberalitatem hortatur, Conflmili rationetradatur cam panæ, amp;nbsp;primo quidem fie eas pendére oportet, ut circùm ire poftît cpifcopus.qui cum pfalmos aliquot demurmurauit, aquam amp;nbsp;falem • confecrat,fimul(^ mifcet,ea(^ foris intus campanam diligenter laz uat,póft extergic,2lt; oleo facro formam crucis in ea defcribit, Deum^ que precatur,ut cum impellitur amp;nbsp;infonat eampana, fides amp;nbsp;charitas inanimis hominum augeatiir, faceiTant omnes infidiædiaboli,gran# do,fulmina, uenti, tempeftates, SComnis intempéries mitigetur, ubi crucem illam oleatam linteo deterfit, feptem alias cruces in ea format^ intus uero fokim unam : poftea pfalmos aliquot recitans, campanæ thuribulum fubdit, amp;nbsp;fulFitum facit,eit^ bene precatur.plerifcp in Io cis epul urn dari confueuit amp;nbsp;peragi conuiuium,non fecus atcç in nugt; ptijs» Aras autem ita confecrant.adhibetur oleum,chrifina,thuris kgt; bra una,fartago cum igni, fal, aqua, uinum, cinis, hyfTopus, linteum unum canabinum,ad extergendum,alterum uero mollius, ad regent dum,quinc^ cruces e cerafadæ,calix,cementum, binac faces, poftre^ mó,quicquid ad ornatu altaris pertinet. Interim epifcopus una cum facrificis,aliquot pialmos amp;nbsp;precationes expedit, 8^ quinque diuerfis locisaramrefpergit, fiediftribuens aquam, ut crucis formam repræ? fentet:inde fepties aram obit, amp;nbsp;aquam uino temperatam amp;nbsp;hylTopO 8^cinere, in illam conqcit : abhoc, cementum aqua mifeet, amp;nbsp;quod rellquum eft,circum aram diffundit : mox,non fine pompa deferun# turrellquiædluôrum,amp;adhibito thymlamate,fuo loco reponunz tur:aram poftea tercircumluftrat thuribulo, quodiacrifico deinde tradit, quifuffitumcOntinenterfaciat,donee perada fit confecratio» ubi uero trucibus ex oleo, diuerfis locis aram fignauit, oleum effunz

, dil;diuHs partrgjlas quinque, tondémque cruces ra formatas, hue inucdifponiCjeâfque póft incendit: cineresmde cob ïedi facri's in rebus habentur * Poftremó, quatuor margin es altaris ÔC frontem inUngit, miftam decantat» Oleum autem acc^ chrifma, quod uocant, conficitur ubique die fouis ,quot;qui pafthæ diem antece^ dit.Ifta magno quondam in honore fueruntapud omneis etadmiragt; tione : ciim autera Lutherus,amp; poft eum alij docerent,omneis plane creaturas uoce Dei eon(ecraias efte,quo tempore terraru orbem con* didit,in contemptum atep ludibrium uenit omnis hie apparatus, tan* quam praeftigiofus S^ioeuIaris.Nuneergo feeundam nadi tempeda tern epifeopi Germani, reftituunt, ae ucluti poftliminio domum ilia reducunt*Deaquafaleeonfpergenda,ftcut ipfi loquuntur,iniure pontifieio decretum extat,quo*d Alexandro potifici, quinto poft Pc* trum »attribuunt, utuetuftatisopinio fidem ÔCauthoritatm addat.

De ponciftee, qui treis epifeopos in Germaniam amandauerat, fu-' pra didum eft : hi quum ad Cæfarem in Belgium ueniftentjMaij die XX vfua mandata primum exponunu Initio pontifex commémorât, in quanta folicitudine uerfetur,propter eos,qui tunicam dominidila cerannduo tarnen inprimis adferre fibi cofolacionemrprimum, quod Chriftus ipfeforeprædixit, utfatanas eecleftam oppugnet,fedfru* ftrà:deinde,quôd çoncilio generali facile poftînt omnia tolli, que per peram irrepferint: amp;rquoniam concilrj frudus iam ad reliquasnatio* nes peruenerit,apud Germanos autem,ob uarias ibi de religione dift Cendones, nihil fit adhuc profedum, idcirco Ie, partim fua iponte ÔC Cx officio paftorali, partim etiam rogatu Cæiàris, de uoluntate fena* tus cardinalium , emififte quofdam epiicopos, qui poteftatem ha/ beant, eos, qui ad gremium ecclefiæ redire uolent, in graciam reciy piendi, èc ipfis omnia læta pollicendi de fua dementia Ä benignitate, modo leges aecipiant, non autem præfcribant : hoc uidelicet tantum beneficium impertiri (è omnibus in uniuerfum, nulloprorfusordiz ne, nullo etiam eiusgenerisexceptocrimine, per quamlibet multos annos continuato,fic tamen,ut qui font eiufmodi, fuos errores atque delicfta facerdori cuipiam orthodoxo confiteantur, amp;nbsp;mandatam eo nomine pocnitcntiæformulam fequantur: publicam uero confçftîo* nem,abiurationem 0^ fatisfaólionem, legibus præfînitam,fclè ipfis oz mnino remittere atlt;^ condonare : poteftatem fe quoep fecilTe legatis -epifeopisjUteos, qui paófo uel fide amp;iureiurando font obftriifti Xu* fheraniSfliberec ah ijs uinculis,ut monachos in hærefim lapfoSjSC ex*

— nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tra

tra domicilia fua iiagantes àbfoluant,eifc^ permittant,mutato generc ueftitusaliam ccclefiæ obire fundionem : ucefum ladh's, cafci,bucyri, carnium amp;nbsp;ouorum côcedant,habita ratione locorum amp;nbsp;hominüin: ut ccenam domini totam permittant illis, qui cæteris omnibus errori busdepofitisjconcilr) Conftantienfïs decretum probauerint, qui fub « una ipecie tantû fumi,quantum fub utracp,qui ecdcHam non erraiîè, propter faóium de una folum fpecie decretû palàm profedî fucn'nt: hoc autem illis concedi pofTcjCertum ad tempus, prout uifum fuerit, fie tamen,ut illi ipfi faciant hoc feparatim alio tempore amp;nbsp;Ioco,neque tunc,quum reliquis cômunicatur cccna fub una tantum fpecie. potegt; ftatem etiam illos habere, ut defrudibus perceptis atque confumptis tranfîgant cum polfefforibus bonorû facrorum, modo à reliqua pof felTione difeedatunitem ut cenfuris ecclclîafticis obftinatoscoherceât, amp;nbsp;auxilia magiftratus implorent:adhæc,ut per Germaniam delegCnc amp;nbsp;fubftituant epifeopos, qui rem execucioni mandent. Hoc fecuti mandatû,rjj4uos diximusjegati Romani,quibus locis maxime opus efle intelligebant, epifeopos fubdelegant.in hiserat etiam Argentinen Gs,eicp mandant,ut ea quæ comemorata funt,exequatur,amp; eccleiîafti ceprofeflîonishominesitàdemum recipiat in gratia, G priusabfereit ciant amp;nbsp;expellant uxores. Aiunt autem ad Cæfarem fe fuiiTe profez dos, ut de ratione modoque exccutionis cum eo confilia conferrent: poftca uero, quàm intellexerint, fieri non poflè, ut locaomnia,quæ remedies indigent,ipfimet accedât,neceirariô fummififle alios. Hanc pontificis largitionem uel indultum, ut ipfi uocant, Cæfar ilicô mit* titad epifeopos Germanos,utleniter atque placide rem agant, utque blanditijs, exhortationibus, precibus omnia prius quàm exe* crationibus atque minis, experiantur, pro Ce quenque, feparatim o* mneis monet. Moguntinus ergo, ciim ad alios, tum ad Lantgra* üianos præfedos Slt; confiliarios dat literas, de fua folicitudine paz ftorali, deque Cæfaris fide ôddiligentia multa locutus, petit, ut ccz clefiæminiftrisformulam iftam,à pontificemiffam, exhibeant,eique iiibeant parère. Concionatores, interpellât!, dodrinam fuam cum prophetarum ÔC apoftolorum dodrina conuenire, uitam quidem i* pfam non refpondere profeffioni, fed tarnen dodrinæ nullum fe di* cunt crrorêagnofcere:quamobrem nihil opus habere indultu pond* ficisiconiugium fefe prçtulifTe impuro ccelibatui,iuxta uerbum Dei, neque pofte liberos amp;nbsp;uxores deferere, quosChriftusipfeiubeato' mni amore, fide ac beneuolenda compledi : quód ipforum ecckfiæ

cccnam domi'ni pcrdpiantintcgram,idfien iuxta Chrifti manda/ tum ÔC iieterisecdefîæ morernzneceflc, quod in co mucationem ul/ lam admittant» Maio menfe difputarunt Oxoniæ palam, Petrus Martyr,amp; eius academi'sc theologi, de coena domini, deque præfengt; ria corporis Chrifti. Martyr hæc themata propofuit S)C défendit, non mutari fubftantiam panis 8^ uinizcorpus 6^ fanguincm Chrifti non ef fe carnaliter (eu corporaliter in pane amp;nbsp;uino, fed qs uniri iacramenta^ liter.poftjcditus fuit eius rèiTiber,in quo præfedi difputationis,man datu régis adhibiti,non obfeure fignificant,Martyrcm in eo certami* ne fupcriorcm extitifle. lunij meniis die decimo, Galliæregina dia demate inftgnitur, Sandenifq oppido, ftcuti fieri confueuic, admimgt; ftrantibus Bolonico, Guifio, Caftilionæo, Vendomenfi,Borbonio, cardinalibus.nam cæterierantRomæ. Sexto póftdie,rex,incredibili cum apparatu atep ipIedorc,Luteciam Parifiorum,rcgni primariam urbem,ubi nondum uifus crat publiée, poftmortem patris, ingredi* tur, 8C biduo poft eura, regina ♦ Dum ibi commoratur, ad fupplicia nonnullirapiuntur ob Lutheranifmum, 8^ipcclator ipfe fuiffe di#^ citur.deinde,quarta die lulij fupplicationes facit ad templa diuorum: poftridie fcriptum euulgat, typis excufum, amp;nbsp;fupplicationis cauiarn fuifte dicitjUt Deoßratiasageret, pro tarn multis in fe collatis benefit ctjSjUt pro fua fuæcp coniugis amp;nbsp;liberorum 8C totius regni ialute,pro que republica Deum oraret, amp;piorum animas ci commendaret, in* primis autem Galliæ reges,maiores fuos,amp; nuper uita defundum pa rentem,cuius ad exemplum ftatuiflet omninó,fufcipere fidci catholi* cæ,religionis,authoritatisamp;libertatis apoftolicæ,amp; miniftrorum ec clefiæ patrocinium atep tutelam : inter caufas, banc etiam efte præci/ puam,ut publice conftaret,quantópere deteftetur eos.qui contra prg icriptum Chrifti,contra formulam S^traditionesapoftoloru, contra totius antiquitatis confenfum negant præfentiam corporis amp;nbsp;fangui* nis Chrifti, qui baptifmo amp;nbsp;pœnitentiæ amp;nbsp;bonis operibus, 8C facra* mentis uim omnem detrahunt, qui authoritatem ecclefiafticam amp;or dinem hierarchicum plané contemnunt,qui cultum amp;nbsp;uenerationem amp;reliquias diuorurefjeiuntzdeinde per earn fupplicationem teftifica* ri Ce uoluiire,quæ fua fit fententia,quæ uoluntas,nimirû,quôd exem* plo maiorum,amp;imitatione quadamhæreditaria,de dogmatisomni* bus ita fentiatôC credat, ficut ecclefiacatholica, (ymbolum apoftolo/ rum,concilium primurn Nicenum,8lt; alia multa concilia patruzitem, quod hære(es,iam olim damnatas, hoc uerô tepore partim refufeita*

tas,partim inucntas à Lathero,CaroIoftadio,ZuirjgIio, Oecolämpa. dio, MeIanchthonc,Bucexo,Caluino,amp; id genus alrjs h^refîarchig,ho minibus monftroiis peftiferfs,plané decreueritè fuis finibus extern minare, SC in eos, qui meriti fint,grauiiïimè uindicare» hocfcriptum,-lingua populari compofitum,per totam Galliam dimittit, amp;nbsp;ut facia fupplicatione, populo denuncietur,mandat» Aliquantó pofteapifis ' fupplicium fumit de Veruino,quód arcts amp;nbsp;oppidi Boloniæ dedicio rem fecüTet, ut libro xv didlum eft: eius ueró focerum, Vhianum, grandi ætate uirum, qui totiusoræ Bolonienfis præfeâ-us, amp;nbsp;é quas» tuor Galliæ Marefcallis,uci uocant, un us erat, perpecuis uinculis adlt;» dicit» Multis iam menfibus,de foedere iolicitauerat Heluetios,quod cuiTiipiïusfecerantparente,renouando. Etquanquam Cæfar literis ac incernuneqs admodumdehortabatur, illi tarnen ;'quód fuis rebus ità magis conuenire putarenr, aflentiuntur, primo quidem,qui funt pontificiæ religionis,8^ Lepontij amp;nbsp;Valefi},pôft etiam, Bafilicnfts Schafufiani, non (înemukorumadmiratione, propter ilia quædixi* miis,edida fupplicia.plærit^ enim fie exiftimabanr,cum eo,qui pu ram religionem tàm infeftè perlèqueretur,amp; ipforum eedefias atque doiflores nominatim damnaret, nullam debere focietatem inirûBer«’ nates autem atque Tigurini, fecuti monita Zuinglr),ficutlibro tertio demonftrauimus atep fexto,fccdus hocreeufarunt. De conuentu Li#» pfenfîdicflum eftantearquum uero pontiiîciam religionem nonnulîi dicerêcecquererêtur,paulatim inftaurari,Mauricius,die quarta fulq, datis literis ad fuos præfetfios, audire fe dicit, effe multos,qui partim nimia quadâ folicitudine,partim abalqs ità perfuafi,metuant,ne uctegt; res errores pedetentim refl:ituantur:ab bac autêcriminationc non effe prorfus alienos aliquot ecdefi^miniftros,ec quofdam alios,reru noua rum cupidos,amp; irrequietç métis homines:fe quidem ante hac non lè^ mefquid fuæ fit uoluntatis atep confilrj,publicis dedaraffe literis,nue uero propter calumnias illas idem repetere, ut oftendat religionê fibi cumprimis eiTe curg:petere igitur ab fj s,qui uel credulitate quadâ,uel aliorum perfuafu mutationem uerentur, ut metûdeponantomnem, amp;nbsp;Ipi fuis literis atep teftimonio fidem habeant:ad eos uero, qui talia fpargunt, quod attinct,noneflre,quôd hi fibi promittantiinpunitatê, fi quidem ità pergaht:cæcerLÎm,ex decreto nuper fado Lipfîæ,contra da quædam efle capita, fuo iuflu, quæ doceantur: cognofeant igitur Si^inquirant, utrum ecclefiæminiftri formulam hanc fequantur, anf uero pro conciope reprehendant:quicquid ent,fibi referri, Si fî qua nafcêtur dubia, theologos Vuittembergicos atep Lipfenfes adi*

ri,8^ hæc populo denuncian' iubet* Hi'fcc diebus c uita decedft uxor Laingrauq captiufjfocrus Mauricr),mukisaffli(fla curis at^ mœro^ re* Per Angliam hoc tempore fuit orta duplici nomine Cediao po^ pularis:üna,propter rem agrariâtquerebantur enim uulgô,nobilitagt; tem occupaiîe magnam agrorum parte,qui promifcuf multitudinis antea fuilTentjS^ad ferarum iàltus accommodaffe priuatos:alteri, per Deuouiam idem petebant, (èd inprimisoffenfî mutatione religionis, uolebant fex ilia regis Henrici de religione décréta, de quibus libro XII diximus,reftituûQuum igitur ad arma concurrerêt,ô^ magni res efletpericulijnecadmonitiones locum haberenc ullum,rex Su confilia rrj, licet inuitiiïîmi, copias in illosemittunt, amp;diucrlîslocis profli«' gant,millibusaliquottrucidatis* Hancfpeculatusoccafionem Gai/ Iiærex,qiii iamprideminhiabat amiflac Boloniæ, caftella quædam ûrcesj ad oram illam maritimam inter Boloniam atcp Caletum, par«* tim ui partim deditionecapit, eâc^ ratione milites præfidiariosBoIo niæ, in maximas diffîcultates amp;nbsp;anguftias conijcit. Grauilïîmè tulègt; runt hunccafum Angliæproceres : ôif quia fummamreruobtinebat proteflor regis auunculus,in ipfum deriuata fuitomnisculpa,quôd non in tempore muniiTet loca rebus necefiariis. hac indies augefcente criminatione 8Cinuidia,proteâ:or initio menfis Odobris, de cômuni confilio procerum, Vindeibræ captus,ubitum rex erat, Londinum in carcerem abducitunproceres deinde populo caufas recitât, amp;nbsp;male adminiftratæ reipublicæ accufant, amp;nbsp;icriptum eius rei typis excufum euulgantjCit^ nomen quifçp fuum,teftimoni) loco fubiungunnin his erat facile' primus loanncs Comes Beruicenfis, Interea dum Gallus haec molitur in Anglos, Ccfar per Flandriam 8^ Hannoniam amp;nbsp;Atre bates Illium circunducit,in eiufcp fidem populum adigit per iufiuran dum»póft,Antuerpiam fimul amboredeuntfubidusSeptembris.ibi magnilîcentinîmo apparatu filius Cæfaris, non ab oppidanis modo, fedabexteris etiapi mercatoribus,Hifpanis,ltalis, Germanis, Anglia excipicur,pôft,amita Maria comitâte,reliquas ctiam prouincias adit, ab liic^ fidem accipit» De iènatu Argentinenfi diximusantea,qpogt; modo legatum miferintad Caefarem, controuerfiæcaufa minuendae cum epiicopo:permittentc ergo Cæiàre,deligûtur finguli arbitri, qui intercédant» Quum Odobri meniê conuentum eiTet, amulta difee^ ptatione,fenatus epifeopo tria templa permittit, ut in fjs, iuxta decre«» turn nuperfad5,religioncm inftituat:deinde,derum omnem in fuam fîdcm atep tutelam recipit» epifeopus inuieem in ufum fcholæ, Tho#

mcnfc collegium, amp;r iènatui reliqua templa concedit ï clerus etia aiv • rtuum ueftigal atque pecuniam iènatui dépendit, mreliquis immu' nitatem obtinet. Cæiàr in Magdeburgicos agebat ediÆs, ut ante docuimuSjamp;rdeauxilqsperSaxoniamiblicitabat ordines : plæriz que non recuiabant, modo reliqui etiam, non Saxoniæ tantum ièd Itupcrfj quocp ordines idem facerent. Lubeceniès autêl^unebur gicijpermiifu legato rum Cæiàfis, Magdeburgu profc(fi:i,tentabant conciliationem,ièd fruftrà.Publicè quidê nemo tum illos oppugna bat: ièd quoniam erant proièripti, ueriâbantur in quotidianis peri^ culis, neque iîneuitæSc fortunarum diièriminepoterant urbeexce^ dere: namunicuiquelicebatfortunamineosexperiri. Senatus igi» tiïr,cum antea publicis literis de ui iniuria. uicinorum eiîèt con* queftus, nunc alterum feriptum edit ad omneis in uniuerfum, maxi me autem ad finitimos, Sccriminationes de iè ipargi dicit, quafi in GæGrem amp;nbsp;Imperium pertinaciteracfuperbè agant, amp;pacem re^ pudient,amp;r contumelioie multa ièribant : ièd iniuriam fibi fieri : Ca^ rolum enim Cæiàrem habere iè pro fummo magiftratu, edixiiîè palàm,ne quid in ipfiim autullum ordinem grauius dicatur: oiFen^ fionis quoque nullam fubeiîè cauiàm aliam, quàm quod euangeliû Dei profiteantur : reliquas autê calumnias ab inimicis iadari: quaii' topere fint ipfi cupidi pacis, i)s efiè non ignotum, qui conuentibus iam aliquot interfuerunt : etenim intelligere iè non iolùm, fed etiam experiri, quàm fit dulce nomen pacis, amp;nbsp;res ipfa falutaris : contra quid malorum adferat bellum : graue quoque fibi futurum Sê acer^ bum, fi quidê iui caufa uicini periclitentur detrimentu accipiant: agnoièere præterea' neque fibi licere, neque fane in fuis eife uiribus, utobftinatèCæiâri Sclmperio refiftant, ueriim neceifi'tatefumma coados, ut ab iniuria iè fudfque defenderent, xdificia quædam di* füiiîè, caftella uero amp;nbsp;oppidula ôêuicos aliquot belli tempore oc* cùpaflè,non quidem ut ea fibi ièruarent,ièd ne in poteftatera extera* rum gentium uenirent : neque uero recuiare, quo minus ilia red^ dant, fi modo finitimi nihil moueant : duas autem eiïè caufas potifi fimiim, cur pacem impetrare non poifint : primilm, quod euange* Ifjdoêlrinam retineant, Sêpontificium idolum reculent : deinde, 'quód reliqüæ conditiones propofitac, non modo fibi fint graues, üerumetiam intolerabiles, Scomninotaies,quæpræftarinonpofi-fitit : nam ut libertatem fuam prodant, qua donati fint olim ab Ot* tone magno Gæiâre,eîus nominis primo jquanc^ permanusacce*

, ' — nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AAA

ptam à mai'ohbus,ad hoc ufc^ tempus tlcduxcnnt,nunaratione pof fe defendijUeÏ ad pofteros exculari : nunc etiam apparcrc,ôd manifez ftè confpici,quidfpcÄarint,amp; quorfum exjcrintauthores libri ÂiP. guftani : namconatos efièpræcipuû dodrinæiuftificationiscaput, hominibus eripere, nempe firmamentum ipfum falutis : in dubium quoque uocare ufum cœnç domini, ÔC coniugium lacerdotu:adhgc, docercinuocati'onê hominum mortuorS, nbsp;quicquid ab ca depen-'

det ; breuiterjuniuerfum recuperate pontificatu,ut à multis excellen ti doclrina uiris demonftratu fit : certe,hanc tantam impietätem mp ni'me diffimulandam, aut filentio prætereundâ, ÔC magnis precibus fülicitaudum efiè Deû,ne fiii noininis gloriam ita pollui finat : trifte nimirdm amp;nbsp;luóluofum efiêfpeâraculû homines adfalfam rdigionê 8c idola uiolentercogi,miniftros ecclefiarum inuincula confjci,cuni uxoribus atque liberis in exilium extrudi ƒ quofdam etiam trucida* ri : fed uehementeracerbum eflê, quaiiquàm hæc palam confpician* tur,præ(èrtim in Germania fuperiori,tamen reperiri qui audeant di CGre,non peti religionem : ueruntamen, non efiê noui rem exempli: nam inde ab orbe cödito,piorum ÔC innocentum hominû hanc fuif* fê condition?, ut affliserentur: deinde,multa extare teftamenti tum ueteristum noui documenta, quæpiorum hominumconftantiain oftendunt, qua fint ufi, quum reges atqj principes edida propone* rent uerbo dei contraria : nam ibi fern per illud ualuilïê, quod eft in iacris literis deo plus obediendum efle, quam hominibus: hoe non docuifle modOjChryfbftomUjAuguftinum, Ambrpfiu alios,uG* rum ipia quoc^re prgftitifiè, ciïm quidaduerfus præcepta dei C^Ql' res mandatent : côfimilem nunc fuam eflê Fortuna : uidere fê pericu* lum,in quo uerlêntur,necp tarnen aliter poflê facere : nâ quiduis po* tius ferendu fibi,quàm ut manifeftos errores laudent atep recipiantî memoriæ proditum eflê de Gordio martyre,qui rogatus ab amieis, quum duceretur ad fupph'ciij,ut uitæ (êruandæ caufadefiileret à fen T; nbsp;nbsp;tentia,refpondit,nÔ oportere linguam, in contumeliâeius qui créai* '

let eam,aliquid pronunciare : hoc uidelicet ad omneis'pariter homi* nés pertinere : nam ô? ueterem ecclefiâ ÔC primos aliquot pontifices ità lêntire, ueritatem prodi non ab i)s tantum, qui falfa docent, ue* rumetiam qui ueritatem agnitam non audent profiteri palàm atque defcndere:cômittcndam igitur eflê Deo rem omnê nccin gratiâul* lius hominis aut metu periculi defleêfendu à ueri profeflîone,lêd ob ' Qculos ponendû eflê Danielis €xemplû,qui côtraDarq regis ediêtî^

®perh’s undi’quc fencftris Deum adorabat.: potui’flcquidem ilium ’dem facere priuatim atque tacitèjnullo cum periculo, lèd quod ad fidei fuæ confeflïonem ea res pertineret Sc ad nominis diuini gloria, ’’iagno conftanti animo palam inuocafle Deum,necullius habuif ^tationem periculi,quodeiconflatum ab aduer{ànjs,iniplbrum poftea caput reciderit quamobrcm orare, ne contra lè, qui fint ué^ ecclefiæ membra, uim 8c arma parent, in edque fequantur uefti* gia Chriftianorum militum fiiperioris ætatis,qui minime ditflo fue* rintaudientcSjCutn Cælàres iplorum opera in bellis aduerfum Chri ftianae profeffionis homines requirerent,ficut exempio ditii Maurigt; cfj martyris doceri poflit: quam grauiter etiam fueritofFenfiis Deus ïfraëlitis quod territi multitudine hoftium, focqs infirmioribus Opern no tulerint,in libris ludicum extare, ut fit omnibus documeri to,non foldm non eflê delèrendos in néceflîtatc fratres atque focios religionis, uerumetiam ope fubleuandos j de uiris bonis nihil lè du-' hitare,quin his rebus moueantur: etenirri uiuerc immortalem efle Deum,qui fiiæ dextræ potentiâ læpe demonftrarit olim, 8gt;C nunc quoque demonftrare poflît : orare autem uehementer,ut hæc ad Cç làrem,ad Ferdinandum regem alidfque principes ac ordines perferquot; ri curent,Sc fimul intercédant, ne quid cÔtrafe decernatur grauius; nihil enim le reculâre, quod modo pie præftari poflît amp;nbsp;honeftè: pe tere etiam,ut lè precibus luis Deo commendent, quo uidelicet exem plo Niniuitarum, totis animi uiribus peccata fua déplorent, ÔC ad Deum ingemifcant, ÔC hanc euangelij doâ:rinam,nunc totos annos triginta celebratam,intrepidè profîteantur,Sô uitæpietate conuefti^ ant, charitatis officia præftent omnibus, inprimis autem ecclefiæ tniniftris iam profugis eieélis, eorumque iiberis,uxoribus, 60 id genus alijshominibuscalamitofis, utcp doétrinam hanc làlutarem retinere liceat puram amp;nbsp;fàluam à technisillorum,qui nunc, dum ce* remonias reffaurare uideri uolunt, colluuiem totam doélrinæpori^ tificiæ rurlus iritroducunt ♦ Oôlobri menlè, Francifcus Mantuæ dux, Fridericifilius, in matrimonium ducit Catharinam Ferdinan di Romanorum regis filiam.Decima poft die Nouembris è Uita de^ cedit Paulus tertius pontifex, cum ageret annuni l x x x 11, pridie quàm obiret mortem, aboleuit uedigalia, quæ fàlinis Sc plærifque rebus alrjsimpofuerat, non fine gemitu popufi. Menfibus aliquot ante folicitaucrat Cælàrem de reftitutione Placentiæ : fedidfruftrà fuit : ôf, fi longior uita contigiflêt, omninô putatur in Galliæ regis ÂAA q

partes fuiÛc traiifiturus .nam inde à cæde filfj Petri Aïoifij,uindidâ animo creditur agitaflè. Corpus in facellum Sixti pontifîcis delà' turn, in tertium ufque diem ibi permanfit : populus eô frequens ac^ currit,eiufque p'edes,qui per cancellos ferreqs expofiti erant,uti fieri ioletjdeofculâtur. Prius,quâm decederet, libellus exijt Italicus,uex bemens in ilium atquegrauis,titulo quidem Bernardini Ochini,fed ab alijSjUti creditur, compofitus, cum præfatione ad Afcanium Co-' lumnam quern ille profligarat. Libellus hic, inter alia multa, quæ nimislongumeflet recitare, fermonem adeum conuertit,amp;anti' chriftum appellans, Innocentio,pontifice, coniedlus, inquit, in uin^ cula fuifti, præful iniquiflîme, prop ter homicidia duo,amp;r comiflum parricidium, rtiatrenimirumamp; nepotetuo quodam ueneno iubla^ tis,ut omnis ad te confluetethæreditas, cunque deinde liber fadus, nondubitares ambiregalerum purpurctim,terefles acollegio repudiatus, germana tua (oror,Iulia Farne fia,tandem peruicit, cum enim copiam fui non fe faduram efle deinceps minaretur, Alexan' der fextus pontifex, ofîènfibnem ucritus iram illius, in cardinali' urn te coetum allegit, Alteram deinde ibrorem tuam, pro familiæ tuæ confuetudineparum pudicam,interemifti quoque ueneno. Per Anconitanam prouinciam cùm dies legatus, lulio iècundö,pontifi' ce, puellam cius ciuitatis nefarie circumuenifti, quando diffimulans quis efles, teque pro hobili quopiam gerens ex legati familiaribus, illam uitiafti : quod quidem facinus,puellæ patruus,cardinalis An^ conitanus, urbe capta, coram Clemente pontifice captiuo, tibi gra' uiflimis uerbis obiecit, Nicolaus Qiiercæus, cum Laura Farnefia, tua nepte, coniugefuate congrediente deprehendit,60 pugionetb bi uulnus incuffit,cuius etiamnum cicatrix apparet^De filia tua Con ftantia,quicum toties rem habuifti,quid dicamC etenim,utealiberi' us potiri pofles, maritum eius Bofium Sfortiam fuftulifti ueneno. qui cùm nequitiam ueftram animaduertiflet,incredibilem animo do lorcm concepit, nec unquam poftea uifiis eft hilaris. Libidine pro^ fedó Commodum Heliogabalum longe fuperas: idtp totfpurijs tuis doceri poteft. Filias fuas Loth uitiauit,ignarus,amp; ebrius: tu uez ro fobrius, non modo cum neptç, fed etiam cum lorore congreflus es atque filia. lam illud, quod in Faneniem epifeopum admifit fcele-' fatus ille tuus filius Petrus Aloifius, quam eft didu foedum Sc horz rendu facinusCCdm in Adrian! mole captiuus detinerctur Clemens pontifex, tequelegaretad Cariarem, libertatis recuperandæcauft,

lion pnus itcr uolebas ingredi,quàm ille ParmcnGni Cpifcopatum ƒ nepoti tuo Farnefîo, tune decem annorum adolefcend, permitteret, CO fecflo, ludifîcafti m'hilominus ilium, 8c Genuam ubi peruenilîès, morbo te define ri fimulabas, Quam uero nundinationem in lacris bonis nonexercuifticardinalislt; amp;,poftquam fadus es pontifex, Deum immortalem,quàm turpiter ecclefisc Romanæfacultates di* lapidaftiCNon te pudet,fummam præfcdturâ atqj munus contulifîê nefario tuo filio, cum aureorum millibus annuis quadraginta, totp démque ferè nepoti OcflauioCne quid interim dicam,quæ,quantacp liona profuderis in tuæ fàmilig fœminas omneis,amp;S Sanflorianas ne^ ptes.T urcaru poftea mentionêaudes inferre,qui mifêræiam incum bant Italif. quod eo facis,ut expilandi populi caulàm aliquâ habeas occafionê,qui fub te domino grauiflîmû onus et intolerabile pro^ feftofuftinet.Duci Fcrrarienfi Mutinam atq^ Rhegium uendidifti: Parmam Sc PIacentiam,quas eccleiïæ Romany minime acquifi'eraSj alienafti,quod Glementem certc pontificem facere puduit, ut fami^ liam domumcp tuam Iocupletares,præter fas æquum alios exagri tafti S)C cos qui feruitutem illam ferre non poterant aut reculàbant, bello es pcrfecutus : id Perulîni docent inter alios Ô6 Afeanius Co' lüinna. Qui fubfidij loco fuis imperat quotannis extra ordinem au^ rcorum millia trecenta,qui nouum fubinde ueéligal im ponit,modô falis,modô cæterarûrerum,quinunc decumas, nunc dimidiam fru^ lt;fluum partem cxigit,ille lànè pro Chriftiani lànguinis hofte,meritd debet haberi.T urcica claflîs,te pontifice,per ecclefi'æ Romanæ fines nauigauit incolumis, non ità pridem, quando Barbarofla mare no-ftrum fuit ingreflus. Occultum igitur illud,quod cum barbaris ha* bes commercium,anlàm tibi prpfcindit,quô minus Turcici belli no men in pofterum obducas.atcp interim tarnen aufus es Gallig regem taxare,quó d cum proteftantibus,Cælàrem ueró ,quod cum Anglig: tege colerct amicitiâ. An no turpilîîmum eft,te pendére totûab aftro' logis Ô6 necromanticis » negari fadu non poteft : nam amp;nbsp;honoribus illos amp;nbsp;facultatibus atque donis amplifîcafti, Cecium^ Marcellum, Gauricum Lufitanum,amp;S alios ♦ quæ lànè res impietatis te manifeftè rcdàrguitjamp;S fatis cft grauis, quamobrem à pôtificatu debeas rcmogt;’ ikri. Multaid genuS alia continentur in eo, quem diximus,libello, quitypisproculuscxtat:nuncadmortuûreuertamur. Nonopoft d *e cceptum eft fieri funus per dies nouem continuos.Interea cardri' nales abfentes undicp adurbem conuolant, Tridentinus,Saluiatus,

MantuanuSjCibOjMontanus, Auguftanus,Âuna, Vrbmas,Sôhi quidcm exequqs mterfuerunt. primus autem omnium eô uemt Tridenti'nus ♦ nam is turn erat Mantug,in ijs,quas dixi,nuptfjs,cum de morte pontifias adferretur nuncius.Sumptus funeris æftimatur adaureorum millia quinquaginta. Nouembris die uigefimo oda* uOjperaóla mifiâ,itum eft in condaue,quod uocant, noui pontifias creandi cauG. Decembris die quartaM^ciecus cardinalis Hifpanus, TridentOjduodeamajBellaiuSjVendomenfîSjCaftilionæuSjGuifî' us,T urnoniuSjôC ad exitum eius menfisjBolonicus, Ambofius, Lo tharinguSjpoft etiam BorboniuSj ætate grauis, eo uenerunt, Galli omnes, èc iam ante nonnulli erât Romç,quos antebiennium rex eo mifèrat,utilibro decimo nono diximus, Quoniaadhunclocuper' tientum eft, non eritalienum, explicate nonnulla .Romæpalatium eft in monte Vaticano,quod templo diui Petri coniundum pontifi ces inbabitantjin edcp fenatum habent cardinaliû,ciim res ità pofcit. Hoc in palatio funt inter alias ftrucfiuras aulæ quincp, Sc déambula chrum,longum pafius ad ièptuaginta,ÔC Gcella duo. hæc fimul eflî* ciunt illud,quod dicitur conclaue. alterum Gcellum eft defignatum peragendæ miflæ,amp;r colligendis fuffragijs : alterum,quod Sixti uo' caturGcellum,amp;r hæ,quas diximus,aulæ, domiciliumpræbentcargt; dinalibus. Et hoc quidem tempore, poft mortem Pauli, quoniam cardinales erantnumero quinquagintaquatuor, cubicula fuerunt conftrudatotidem.Habuitaliquando côclauepluresportas: nunc autem obftrudis omnibus,unicus tantum eft aditus. feneftræ quoique uitreænullæfunt, præterquàm inGcellis, amp;nbsp;hæquidemeius alritudinis,utattingi non poflînt. ïtaque nullus aer, nullum lumen CO pénétrât,amp; diesatquenodesuruntur cærei. ïam,illa, quædixf mus, cubicula, fiint lata pedes quatuordecim, longa fèxdecim, alta duodecim,ftru(fia,non ex lateribus aut faxis aut materia, fed ex pan^ no uiolacei coloris aut uiridis. Et quoniam alia fiint alffs cômodio' ra,forte res agitur,offenfionis inuidiæ cauG uitandæ: fingulæauquot; læbinos habent cubiculorum ordines. eolpacio 60 his finibus opor tet ut feiè contineant cardinales, cum familiafiipelledile, habent autem finguli quaternos apud fe miniftros, qui dorrtiiunt intus, amp;nbsp;fèmper comitantur,interea dum rcliqui ledos parant amp;nbsp;cetera pro* curant .Deinde, fiintin uniuerfum defignati duodecim,uulgô ico* pariosuocant, quitotiusconclauis immundiciem atque fbrdestc* purgant, æ ad certum locum deferunt. Qui finit intus, coguntur manere, ) gt;

, manerc,nifi forfan ægrotcnt,8ô ubi femeî cxccflerint, non redpiun' tiir,ni'{î Cardinales. Cumin condauc uentum eft^eleélionis cauG, fta tim deliguntur cardinales tres aut quatuor, qui res omneis neceflâ* ricts procuvent,qui regum atque principum legatis refpondeant. hi clauem unam habent,eius,quam diximus,portæ, alteram habet nogt; bill tas Romana,tertiam,epifcopi,quartam,ceremoniarum magiftri. Non reièratur ea porta, pofteaquàm ièmel in conclaue uentum eft, nifi ciim cardinales aliqui fuperueniunt eft autemoftiolum inea porta,cuius habent clauem magiftri cercmoniarum,amp;r prandq atcp cœnætempore(bldm aperitur. Tuncenim per illud inferturcibus ex culinis, quæ funt foris,SC adfunt epifeopi quidam ad earn rem de^ Iccu\qui cibum omnem diligenter perquirunt, ne quid forte litera-rum lateat. Ab rjs accepta fercula magiftri ceremoniarum traduntfa inulis cardinaliuiti, per illud oftiolum : ncc enim ullis alijs licet ap' ptopinquare, Cibus defertur in patinis fidilibus, uinum in lagenis uitreis , quotidie inferuntur noua, nam quæ uala Ièmel illata funt, antiqua eonfuetudine cedunt ceremoniarum magiftris, qui df ligcnterca colligunt. funt enim exquifita, tam opère quàm materia^' carè uenduntur.Forisexcubabât hoc tempore,prope portam pa^ btrj, pedites quingenti,ltali, dûdoreComite Petiliano, deinde,(àgt; tellires Hcluctij quibus erat ufus Paulus tertius,amp;S équités leuis ar^ maturæ. poftea,nobilitas Romana, deinde, regum principum le-» gati,poftremô proximè adportam,hi quos diximus, epifcopi,ali moniæ prætètfti.Ad urbis pr^ fidium erant dilpolîtapeditum millia quatuor, Oraeio Farnefio du(ftore,deindepriuatim in ^dibus cardi nalium atque nobilium erant homines armati.Nunc de fuffragqs di cemus. C^ianquam antiquitus decimo die poft deceftum pontifias, in cÔclaue folitum eft iri, nunc tameii à morte Pauli dilata res fuit in diem decimum nonum. fuit is uigefimus nonus dies Nouembris, ut fuprà docuimus.Eo diefub uefperum ingreffî conclauecardinal les,nobilitatcm Romanâ,et duces atep centuriones,ad tutelam urbis defignatos, iureiurando fibi deuinciunt, póft, in fuum quifque cuz bieulum feiè conferunt cum familia, reliquis omnibus exire iuflîs d condaui. Cardinales ali) funt epifeopi, alfj presby teri, ali) diacoiii; Priufquàm fuffragia perquiruntur,quædam recitantur leges, quas ' ipG pro temporis côditione condunt. hæ pertinent ad cardinalium iminunitatcs atque priuilegia. primiàm ergo finguli iiirant, fi for* te res in eum cafum deueniat ,ut pontificatum obtineant, exade;

omniafcruare,deindc,quem ccclcfîæ putabunt inprimis Sgt;C reipubli' cæ fore falutarem, uelle eligere. poft ad aftioncm uenitur. ftiit hoe altera dieDecembris.lbi eeremoniarurn magifter,tribus circiter ho ris ante meridicm,campanula dat fignum per côclaue, Sc ad rniftam illos couocat. ea peraóra, defer tur ad fingulos cardinales pulpituni, in edque, charta,quæ cardinah'um omnium nomina continet. poft, antearamlàcellicollocaturmenfà, pannopurpureo telt;fta,huicfu^ . perimponitur calix Ôô campanula argentea, Sccirca menlèni,!^* bella fex ♦ Cardinalesautem fingulî fuffragia fuaferibunt in chartU' lam, Sc poftea iic compheant Sc obfignant,ut ipfbrum nomma tam tLim,quieIiguritur,extent.Inde,fuo quifqueordine,conftirgunt,Sô l'ncuf uatis genibus ad aram, precati, chartulam demi'ttût in cah'cem, fudque furfus loco confident « Eo fado, bi'ni epifcopi, totidémque presbyteri diacoiii toti'dem,i'nfex ilhslcamnis locum occupant. Epifcoporum primus, chartulas omneis ordi'ne fumi't ex calice, amp;nbsp;primo diacono tradit. is exph'cat,amp; clara uoce récitât nomen eledi, non etiam eledoris. Ibi mox Cardinales, qui finguli chartas habent, ' utidiximus, in quibus defcriptafunt omnium nomina, numerum fuffragiorum,ad cuiufquenohlen,quod exijtacrecitatu fuit, ponit. Golledis ad hune modû calculis, primus presbyter, qui ipfe char tam habet cû nominibus cardinaliû, pronunciat,quot habeat quiftp fuftragia. fi non fit numerus^ qualis requiritur,chartulæreijciuntur in calicem : deifideex diaconis alter, nola dat fignum : mox adeftce-' remoniaru magifter,qui foris expedat,amp;r ingreflus cum igni, quem in fartaginelecum defert,chartulas illas omneis exurft.Licetautein fingulis cardinahbus,eodem tempore, quatuor diuerfis darefufffa' gia,ied id raro contingit. Et hæc quidem eft eligendi ratio: nuncad i'nftitutu reuertamur, Cardinales ad hunc modum inclufi,altera die Decembris, uti diximus, rem inchoarunt, led aliquanto remilfius agebatur, quod Galli cardinales dicerenturaduentare. plæriquefo re putabantjUt ante Chrifti diem natalem, nouu haberet Roma pon tiffeem : led uana fuit expedatio. Erant omnino tres fadiones cardi nalium,una Cælàris, altera, régis Galliæ,tertia,Farnefiorum. Galli, T ranenfem,Saluiatum,Rudolphum, Lotharingum, Theatini/m; Cælâriani üeró,Polum,Burgenlèm,Carpum,Cruceium,Moronu, , Sfondratum polcebant. Et de Polo quidem atep Saluiato frequens • . fuit per urbem exCitata fama. nam etfi magno filentio rem tegi uolc-bantjUtfuprà diximus,tarnen,quia fubinde multi prodibante con* claui.

claui,per caufamautfîmuIarionemægntudiniSjnonpotuKenecîam» gt;nbsp;•* ad Ö^farein atcp Gallîæ regem enunciatum fuifle dicitur,quicquid

agerecunQuo mipus uero PoIusremobnneretjTheatinum cardina km QbftinfTe.feeunc, quod dicerec eum redolereLutheranifmumgt; nam de ueradodrina redle illu fenfi(re,muid per Italiam alrj quo^ que teftancur,ut libro decimo didum eft» Erant id temporis plurimi Komjc,peregrini, qui diuerfis ex locis atque nationibus eo uenerantj uc ad noui anni priucipiu,qui tunc erat,ucuulgó nominant Jubileus* delidorum expiatiouem atc^ ueniam confequerentur. hi omnes prigt; die natalis Chrifti, fub uefperum maximo numero confluxerunt iti porticum bafîlicæ diui Petrijfore fperantes,ut ilia, que dicitur, aurel porta, pernouum poncificem aperirecur♦ Etquanquam gjauiserat illis diucurniormora,tarnen minime fibi difcedendum efteputabanu Res autem fic habet» Bonifacius odauus pontifex Romanus, anno falutishumanæ m. cc. xcv,ïubilæumannum inftituitomnium pri mus,amp;^centefimo quoc^ anno renouari iunït,8ó illis qui Romam ue* nirent, Sifuasibi preceseffunderentaddiui Petri atque Pauli fepulz çhra,peccatoru omnium plenam condonationem promifit» Abeius morte, quum nimis logum hocefte temporis interuallum uideretur, Clemensfextusillud ad annosquinquaginta redegit»huiusetiam ex^# tat edidum, quo mandat angclis, uc eos, qui peregrinationis huius tempore moriuntur, in regnum ccelefte tranfportent» Sixtus uero quartus,ut XX V quoque anno beneficium hoc hominibus conferred tur,fanxit» Ciim ergo fupra millefimum quingentefimuhumanç fallt tis annum,quinquagefi'mus nunc inftaret, Paulus Tertius, menfibus aliquot ance,diuulgatis literis ad omneis populos,hortatus fuerat ma iorcm in modum, ne tarn præclaram occafi'onem exonerandi peccata confequendi regni coclorum prætermitterent»Ipfe quoque magna fuit affedus Iætitia,qLiôd eoufque perduxiftet ætatem,ô^ iucundifiTi«« mum fibi diem ilium fore dicebat, quo de genere humano cam bene meriturus eftecrfed non fuitei ibiidum hocgaudiu.namhebdomadis aliquot ante diem illum,quem tanto defiderio expedabat,^ uita decef fit,uti docuimus» Paulus Fagius, qui cum Bucero fuerat profedus in Angliam,fub fi'nem Nouembris quartana febri perqt Câtabrigic»

Quomodo per arbitros fuerit tranfadum inter epifcopum Argen tinenfematcp fenacum,fuprà diximus : decreuerat quidem epifcopus rem inchoate fuis in templis ad Chrifti diem natalem,amp; rationem de ro prgfcripferat,quam fequerentur;fed quia non fatis erant inftrudi»

M, D. L. diftuli't in calendas ufque Februari), Tune in tribus iîlis tcmpîis, quæ fenatus ei per tranfadionem conceflerat, facrifici cantiones fuas '' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;atque preces uefpern'nas, amp;nbsp;poftridic miiTam rurfus inchoant, totos

I iam XXL annosintermiŒam. Ingensautem erathominum concurs fus,maxime iuuêtutis. nam bis omnibus nouum erat fpedaculum S)(. inauditum,multos ibi,rafo uertice,nouo genere ueftitus,câtare fîmul quæ nemo intelligat,ccreos atque lampadesardere in ipfajquod diamp; tiir, mendie, fumigationes atque fuftitus cxcitari thuribuiis, lâcrifî/ cum aftare cum miniftris ad aram,pronunciare omnia fermone perclt;f grÿio,uari)s utigeniculationibus atquegeftibus,inclinari ftridisma nibus, modo diftendere,modô reducere brachia,fubindefefeeonucr tere,nunjÇ efle damofum, nunc magno filentio quçdam demurmura^* re,fufpicerein altum,c(repronum,cÔfîfterc non unoloco,nuncin de«’ Ktram nunc in læuam partem al taris commigrare, micare digitis, in# halare in calicem ,eûmque tollerein fublime, poftea reponere, certis Iocisnominare,nunc uiuos,nunc mortuos,pancm azymum frangere ôd in calicem immittere,pe(flus ferire pugno, fufpirare, claiifisoculis it’præfentare fomnum,rurfus expergiici,mandLicare partem unam pa nis,alteram haurire cum uino totam,ne qua guttula remaneat,abluc# re manus,patellam deauratam,auerfum,extenfo brachio,demonftra# re populo,admouere eandem fronti atque pedori,deofculari nunc al tare,nuncimagunculam,matenæ uel métallo inclufam:hæcinquam, amp;nbsp;id genus alia,iuuentus non fine admiratione amp;nbsp;ftupore, neque fane (îne rifu fpedabat, ÔC uix cohiberi potuit, Poft meridiem, facrificus quidam,accerlîtus aliunde,concioncm habet in çde primaria, non ità frequenti auditorio,tametlî nonnulli, uelut in renoua, conuenerant. Ibi ftrepitum nefeio quemadolefcensaliquisexcitabat:huncexap/ paritoribus quidam obiurgat,SC quaft comprehenfurus, inftat, mox tota iuuentus accurric,amp; ut fieri folet, fubitus oritur fremitus at/ que tumultus, dum, quid rei fit, omnesinquirunt, amp;nbsp;hue illuc per templum difeurrunt, Concionator aurem,qui feditionem ortam eflTc putaretjde fuo periculo folicitus, magna trepidatione,fubitó defeen# dit è cathedra, amp;nbsp;in interiorem rempli partem, ferreis ianuis mu# nitam, afoeqs recipitur, nam aderanc plæriqueomnes, amp;in his ali# quot eins templi proceres , illuftribus nati familqs , qui de iupe# riori loco aufcultabant, amp;nbsp;mdx introrfum feie recipiunt, ignari, quis eftet futurus exitus» Resomnis èueftigio defertur ad confulem atque prætorem, qui cum reliquo lènatu, facras condones alqs in tem#

templis tum audiebant.Hi ftatim accurrunt,(êdandi cauiâ motusuiê# rum ille iam conquieuerat.nam præter adokfccntes aliquot nemo (egt; fc commouit.Itâque fenatus lacobum Sturmium inter alios mitticad cos,de quibus dixi, proceres, amp;nbsp;dolere fîbi turbâm banc oftendit èC quæ fuerit eius occafio,demonftrat j ô(. ciuem nullüm in ea füiiTe do# cet,8^ quoniam fe minime confcfjs fadum fit, orat,ne moleftè ferant; feque daturos operam, ne quid eiufmodi poft bac fiat,pollicetur» II* liuero fatisfàdionem banc minime recipiunt,nequel(èüitam fuam uclle deinceps exponere tanto periculo dicunt,ÔCirati poftridie difee# dunf,amp; opus ineboatum intermittunt,amp; ad epifeopum proFedi Ta# bernas,quæ fit ipCorû fortuna,queruntur» Sic ergô per aliquot men# fes deinde ceflatum fuit.interea res ad Cæfarcm defertur, ut fuo loco dicemus.MuIti putanc illos tacite fuiftè gauilbs, quôd bæc ipfis in fi# num eftetdelata ccflationiscaufa.Quandiu enim fenatusinterdido fuit fublata mifra,bberrimé uixerant, amp;nbsp;nulla cum moleftia proueri# tus annuos perceperât integros:nunc uerô,cum rurfus ad laborem a/ liquem afthngebantur, fi tarnen labor bic eft dicendus,non illis ingra ta ftiifte putatur occafio,iugum boc excutiendi: prgfertim,quum fuas adioncs uulgo rideri 8^ contemni,fec^ digitis commonftrari,8^ uebe mentcr inuifos efte multitudini uiderent» Senatus, inquifitione fa# da,nibil culpæ ullo in ciue deprebendit» Sub initium Februari) mert fis, AngliciGallicicp legaticonueniunt, pacis tradandæcaufa. nattt amiffîsaliquot caftellis,ut ante diximus, Angli erant in anguftias con iedi» Per bos etiam dies è carcere liberatus fuit regis auunculus pro# tcdor,quum id regi pergratum efte uiderent confiliarij: 8d quoniam Beruicenfis Comitis impuifu potilfimum captus fuerat,initafuicbçe ratio,ut per affinitatem inter eos redintegraretur amicitia ♦ protedo# ris itac]^ filiam, Comitis Beruicenfis filius in matrimonitim duciede# inde Beruicenfis à rege donatus eft ducatu Nortbumbriæ:(èdnort fuit bæc diuturnaneceftîtudojficut infra dicetur» Romæ interim feruebant omnia ftudijs diuerfis atep fadionibus, ut ante docuimust Farnefi) inprimistoti inbocerant, ut fuarum partium aliquis créa# retur, amp;nbsp;initio quidem, Cæfarianis cardinalibus, utaiunt, fefe conz iunxit Alexander, Pauli nepos, eiufquc clientes aliquot cardinales, Pauli pontificis beneficiarij : cum autem Gallicani fua fuftragia daz rent Saluiato Florentino, ueritusille,ne proximis comitqsrenuncia# retur Saluiarus pontifex,ad iplbrum partes acceftit, primum ftipula# tusab eis, quemadmodum pro certo dicicur, utSaluiatum praeteri#.

ïent.Hac deinum ratione, loannes Maria Montanus,quem Trident ti atc]^ Bononiæpræfeduin furfleconcilio diximus, Februarrj diefe* pdmo creacur pondfex.Isautein femper amp;nbsp;Gallicaru partium, amp;nbsp;Far nefîæ domus fuerat habitus ftudïofinîmus,Caufa,quamobrc Salui'a^ to minus bene ucllet Farncfius,hæccfTe ferebatur, quod metueret, ne ille, pontificatum adeptusjph, fracribus atque propinquis, qui ma^, ximas opes perfas atque nefas cumulafTent, neruosincidcret,amp; iniu* riam à Farncfris atcp Paulo pontifice faclam ipfius familiæ,uindica* rct. Montano autem,quern Paulus tertius ad cardinalatum perdu* xerat,de fua fuorumc^ uoluntatenon antcpromifilTe dicitur Farne* ïîus, quàm is fidem darec, fe libéré permilTurum elTe Parmam Otfla* uio fratri. Pontifex,pro ueteri confuetudine,mutato nomine,lulium feuocabatj .eius nominis tertium ♦ Eodcm tempore Galliæ regis pro* dijt edi^um in Lutheranosipœna quoquedecernitur in indices, qui remiHius in illos inquirerentac iiindicarent. Prius quàm pontifex crearetur, deceiTerant é uita Vcrulanus Rudolphus cardinales: itâc^ fupererantin conclaui li i, amp;nbsp;in his,Galli xi 11 i,Germani duo, Hifpaniquatuor, Lulîtani duo, Anglus unus, rcliqui omnes, Itali,

Romani quidem, x r» Februari) die xxii, Iulius inauguraturà cardinali Cibone: biduo póft, auream,uti uocant,portam aperit, ad quam infinita crat hominum turba, confcquendæ peccatorum remif iîonis caufa, ficut ante diximus» Malleolo pontifex aureo portam fe rit: fîcenim habetceremonia, quem deinde honoris cauia largin' ib* letalicui. funt enim qui fe beatos hoc nomine putanr: amp;nbsp;hoc quidem tempore cardinalis Àuguftanus precibus eum obtinuit, amp;nbsp;fecum in Gcrmaniam detulit» dum portam pontifex malleo percutit, opitîces • illam uedibus effringunt : ibi populus, qui certatim irrumpit, cius « ruinæ calcem atque rudera ftudiofé colligit, amp;nbsp;in rebus chariflimis habet. Inillud Auguftani cardinalisfa(ftum,nonnulli,cumaudif/ -lent, ftciocabantur, ut hoc malleo dicerent eum cogitate Luthcra/ nis contundere capita »'Venerunt deinde Romam falutandi ÔCoffici) eaufa, dux Vrbinas, Ferrariædux, legati Veneti, Sabaudiæ, Flo/ rcntiæducis,Genuates,Scneniès,Scotiæ, Galliæregis, póft etiam Cæfaris. Farncfio Otftauio pontifex non modô Parmam reftituit,fed fummam etiam attribuit præfecfturamConfalonierum ipfi uocant: Afcanium qüoqueColumnam reftituir, profligatum à Paulo ♦ No/ uus pontifex,galerum fuum cardinalitium, cui uult,largitur antiqua confuetudine : lulius autem, quo tempore Bononiæ fuerat legatu^

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

indditqs habuerat adolefcentê quendam,Innocendum:hunc,tametfi rdi'qui minus probarcnc,imô reclamarent, in cardinalium adoptauic collegium, 8^ in domefticam confuetudinem rurfus admiiir,cique co gnomen fuum 8^ iniignia quoque attribuic» Romæ fama erat,Su li# bellis quoque pcrfcriptum fuit, à loue Ganymedem foueri, licet de^ formem:fed nec ipfe pontifex hoc ad rdiquos cardinales difîîmu^re, 8^ per iocum fertur aliquando commemorare, quam ^t lafciu^ ado lefeens amp;nbsp;importunus. Dum in conclaui res agitur, interceptæ fue# runtliceræ,quasexcardinalis Mantuani familianbusquidam,Ca* millus Oliuus, ad quendam fuum Annibalem Continum, lanuarfj die XXV f, fcripfifle ferebatur, amp;nbsp;fimul carmen lingua popular! icrigt; ptUjubi de fua locutusafFedione,amp; abfentis defiderio,tàm pudendis I utitur uerbis, utfine flapitiouixearecitareliceat. hinciocusillorumj qui pontificem dicebantaliquem obfcqcnum prapnunc/ari , qui pro^, diturus efièt ex eo conclaiii,quod eiufmodi literas daret» Marti) die Xin,Cæiàr fcribit ad ordines Imperij. poft Auguftana comitia fete# di)fie in Belgium,ut filio fuo,qucm ab Hifpanijs idcirco uocafTctjfug ditionis populum deuinciret: fuiiTe quidem fuæ uoluntatis,ea re con feda, ftatim in Germaniam redire, fed quia non Temper idonea fit ad nauigandum tem peftas,amp;r quia longiftimum ficinteruallum,aliquan to longiorem interucnifte moram prius,quam ab Hiipanijsilleucni^ rettabeiusautem aduentUjtotam æftatem amp;bonam autumni par^' temfui'fteconfumptam rebus neceftarijs peragendis:ac licet hyems tunc fuberat, fe tarnen omnino conftituifTe in Germaniam proficifei, ueriim illo ipfo tempore in morbum articularem incidiffe,necp muk to póft allatum fuifte nuncium de Pauli pontificis morte: mutaffe er gó propofitum, amp;nbsp;nou'i pontificis elelt;ftionem expedafte : lulium de^ inde ni,Sfdefuacreatione fibi nunciafte,amp;liberaliteradmodum at^ que prolixe, de fua in rempublicam atep religionem uoluntate pollis citum eftereo cognito,fibi uifum fuifte,tantam amp;nbsp;tarn optatam rei gc rendæ occafionem non efte prætermittendam, prgfertim,cilm in eo fit lus tota Germaniæ côfiftat:ineundam igitur eiitrationem,ut ea,quæ fupcriori comitio décréta funt 8^ inchoata,perficiantur : deinde progt; uidendum efte,ut amp;nbsp;diftidiorum caufg tollantur,amp; obftinati quidam atque rebelles cohcrceantur: his adeó de caufis uelle fe conuentus age* reordinum Imperi) : quamobremmandare, utad xxv lunq diem, Auguftg Vindelicorum fibiprgfto fint omnes,nec ulla re,quó minus ipfi ueniantjimpedirife patiantur, nifi ualetudine, cuius tarnenrei

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BBß in

fidem facere debcantiuratülegatosuerômi’ttantcum plenisS^ampKi mandatis agendi de rebus omnibus, quæad rempublicam pertine* bunCjUC ne qua mora deliberanonibus uel impedimentum inferacur.

TARIORVM.DB S T A T V R B b I O I O N I S B T R B I* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I’

ÇD HOC TEMPVS ANGLIC! GALLICTQVB LB« gati,quum diu rem difeeptafTent, pacem fadunt. Id autem eo procliuius fuit,quód utrilt;^ uiderent, non cHe nullos,quibus hæc iplbrum Hmulcas aliquando foret utilis atep compendiola. Boloniam igitur An* _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gli.totos fere fex annos iam oceupatam,Gallisrefli*

cuunc,non fine plurimoru admiratione,GalIi uero pecuniam illis de* penduncinea pace com prehen ß fuerunceciam Scoti • Midis deinde legatis utrobique, noua neceflîtudine pacem ambo reges confirmant. Gallus enim Anglici ordinis falt;dus eft eques, Anglus contra, Gallid. quod quidem eft inter uiros principes ardidîmæ coniundionis uelu ti fymbolum. nbsp;nbsp;Magdeburgici, quum crebris edidis peterentur à

Cæfare,Marri} die x xi ii i rurfus aliud Icriptum, ad uidnospocifii* mum,euulgant.primó docent, neque diuino nec humano iure fe pof fe conuinci rebellionistpoftea demonftrant,eos,qui contra fe fumunc arma, bellum ipfi Chrifto facere: tertio loco réfutant obieda crimi* na,etcalumniasefredocentaduerfariorum.Et licet horum,inquiunt, impuIfujCælàr nos profcripfit,tamen uere podiimus affirmare,nul/ lamnosæquam adhuc repudiade conditionem, modo Auguftanæ confedionis do(firina,fimul amp;nbsp;libertas à maioribus relida, nobis per* mitcatunhuius etiam nunc fumus propofiti, nec ullum odicq genu^ quod Cæiâri uel Imperio præftari debeat,recufamus,amp; Deum tefti* ficamur, nulli bello fine turbæ caußm â nobis ede datam, (èd cuperc nos inprimis pacem colere cum omnibus, amp;ueri cultus atc]p religio* nisadminiculouitam confequi fempitcrnam»amp; hæc quidem eft to* tius odd, quod in nos concitatur, caufa, lam üeró, legibus ipfis cauc* tur,ne magiftratus inferior incerpelkt ius fuperioris ; deinde, fi fort^ magi*

(nagiftratus excédât fuæ poteftati's terminos, S^impium quid præcf/ piat, ut non folùm ei non obtemperetur, uerdm etiam uim facienti relîflatur.Quin autem fumma reruni omnium ab uno Deo pendeat, neminem negate putamus: hune contra fi quod prodeat cdidlum fi qua fiant décréta, dubitari non poteft, quin ea reqei debcant atque poftponi : fed eius eft generis decretum, de religione fadum Augu^» ftæ : non ergo poftumus ijs obtcmperare,qui nobis illud obtrudunt, Sóeuangelq lucemeripiunt, amp;idolumpontificium proponunt,utin fempiternum exitium pertrahanuQuod cum ità fitjnulJa nobis rebel Iio lure poteft obijci: deinde, facile quiuis intelligit,quam non liceat, uim nobis inferre.nec enim nos tantum petimur,fed id agitur, ut ue^» ræ dodrinæ profeflbres deleantur funditus, ut per noftrum latus ipgt; fe Chriftus uulneretur amp;nbsp;omnes pq\ fumus enim omnes membra Chrifti. quaproptcr, qui fe tarn impio facinore contaminant, quid aliud quàm ultionem diuinam expedent'Decaftellis uicis aliquot occupati3,anteriori fcripto diximus,nec opus eft ea repeteremam ubi primum de pace nobiseritcautum, reftituemusilla, quibus opor^

Qiiod etiam aduerfarrj fpargunt, quafi promifcuæfint apud nos amp;uagælibidines, impudentiftimum eft mendacium,itâcçper omnia facra petimus, ne uos innocenti fanguine ponuatis,amp; Deum oretis, ut impiorum confilia fanguinaria retundat,0^ fi forte bellum nafeetur, ne ueftra nobis denegetis auxilia. Pôft,ecclefiæ miniftri, Aprili menfe Icriprum edunt.inco dodrinæ fuæ confeflîonem rez citant, Sc magiftratui licere demonftrant inferiori defendere iè con* tra fuperiorem, cogentem difcederea ueritate : atque hic Cæfarem interpellant ôCobteftantur, ne fidem habeat ijs, qui ipfum ad iniuz ftam Sc impiam crudelitatem exercendam inflammant,fedutuerc caufam totam SC exadè prius cognofcau Poftremó,uim ÔC arma de* precantur,SC fi res ità ferat,à finitimis auxilia quoep petunt» De cur^ banuperexcitata, ficutdiximus, Argentinæ,in æde primaria,queri* moniam epifcopus ad Cæfarem detulit : fenatus autem mifto legato, nullam in fe refidere culpam demonftratn'taque Cæfar datis ad epi* fcopum literis, mandat, ut intermilTum opusreftauret, utqueper'' gat Epifcopus ueró priusà fenatu ftipulatur, ne qua uis fiat, aut impedimentum inferatur adionuSic demum clerus ad Pentecoften, qui tum erat Mai} dies xxi ii i,denuó rem inchoau primis aliquot diebus aderant confules aefenatores aliquot, in diuerfa parte tem* pli priniarn,ne quis motus excitaretur» clerus autemeius templi,

partem illanijqua pendis facrisegrediuntur in ueftiariu, ferreis can/ cellis obfepferant,ne quis propius accedcreu Ad exitum Marj Cç/ far una cum filiOjBruxella diiceäit, amp;nbsp;Auguftam ad comitia contend dit,addudo fecum Saxoniæ duce captiuo,Lancgrauio autem relido ' Mechliniæ» Non mulco poft eius abitionem, popular! Gallico (ermonepromulgaturedidum in Luthcranos, quod Aprilisdiepc/ nultimo confcriptum fuerat.illud autem iic habet » Quanquam, in/ quit Cæfar,id operam dedi fem per, ut meos intra fines antiqua 6^ ue/ ra religio feruaretur, etfi totus in hoc Temper fui, ut qui multis nunc annis per orbem Chriftianum difteminati funt errores, hærefes atcp fedæ, funditus tollerentur,licet hoc nomine uaria fubinde propofui edida,grauiftîmâfque pcenas, tarnen magno cum animi dolore acce/ pi, non meæ folûm ditionis homines, uerdm extcros etiam, qui no/ ftris in prouincrjs habitant atque negociantur, huius mali contagio/ nem, longe lateque in promifcuam multitudinem diffiindere : fic ut plane fit opus, acrem aliquam adhibere medicinam, amp;nbsp;in fontes dili/ genter inquirere, ut eapeftis extirpetur radicifiîs,quemadmodum in poftrcmis conuentibus prouinciarum præfedos ordines admo/ nui,ut,pro fe quifque,diligenter in hanc curam incumberent,5lt; in uc tcriatque catholica religione perm ancrent, præfertim, ciim fitom/ nium oculis expofitum, quas turb’as atque feditiones in uirinis popil lis excitant ea labes, ut interim de falutis amp;nbsp;animarum difpendio ni/ hil dicam. Icaque de confilio chariftîmæ fororis germanac amp;nbsp;reli/ quorum procerum,nouam hanc legem ferOjS^ fimul edico,primiim, ne quis omnium,quicunque fitilledemum,habeat, cmat, autdiftri/ buatLutheri,Oecolampadij,Zuinglii,Buceri, Caluini, quofcun' que tandem hbros,editos annis abhinc triginta, incertis authoribus, ut amplius in theologorumLouanienfium catalago continetunitem, ne quis ullam habeat piduram aut imaginem fidam in ludibrium atque contumeliam diuæ uirginis atque fandorum,neuedifi)ciataut infringat ullam imaginem,in honore alicuius diui depidam : ne quis domum fuam conuentibusoccultisaperiat, in quibus amp;nbsp;dilTeminari (oient errores, amp;nbsp;homines rebaptiiari, amp;nbsp;confpirationes in ecclefiam atcp rempublicam fieri : ne quis de facra fcriptura, maxime, de rebus dubrjs atcp diffïcilibus, priuatim aut publice difputet, aut eius inter-' pretationem fibifumat,nififittheologus, quiprobatæ alicuius acaz demiæ teftimonium habeat:qui fecus fecerint, punientur ut feditiofi amp;nbsp;publicæ tranquillitatis perturbatores, ac uiri quidem, gladio fe*

Kentur, fixmi næ autem in terram cïefodientur,(î quidcm ab errore defiftent: fiucro pertmaces erunt,exurentur,publicatisipforum bo nis, utrumcunc^ luant fupph'cium i adhscc teftamenti faciendi po-* teftatem nullam habebunt, 5^ qui'cquid eius rei fecerint â quo pri^ mum tempore legem banc noftra uiolare coeperunt, irritum elle la^ beo.prætereajnequishofpi'tiumpræbeatautulla ré fubueniat i]s^ c^uos de hærefî nouit fufpé?tos,mando ueriïm denundet ftati'm ùu quifitori uel loci præfedo, fubiturus pœnam, nifî faciat * Qui non rnalitia nec obftinatione, fed per infîrmitatem lapfî fuerint in hærex fîm errorcm, neque tarnen in banc noftràm legem commifèrint, nec fêditiofè quid fecerint,8ó fponte redierint ad fanitatem, Sc abiu/ ratione fad:a recepti fuerint in gratiam, nullum poftbac fèrmonem inter fè cÔferant de rebus ad fidem atque religionem pertinentibus: alioqui pled:entur,ut in crimen relapfi. Qui, nô conuidus quidem, fedadmodufufpedus de bærefî, damnatus fuerit, ut uel abiuret uel publice fatisfaciatjamp;S idem póft accufètur bærefis,mullt;ftabitur ut iil crimen relap fus. ijs, qui funt bærefeos amp;nbsp;id genus criminum macü^ Ia polluti, licet in gratiam recepti fuei int,nullus bonos,nullum mu/ nus publicum, nulla dignitas communicabituf. Nifi teftimonium quis adfcrat ab ecclefiæ miniftro eius loci, ubi poftremo uixit, non permittatureidomicilium uel babitatio 4 nam eiufmodi profufpc' dis baberi debent. Præfedi locorum 80 reliquinoftribeneficiarij per fuam quifc^ prouinciam,diligenter inquirant,in cos, qui legem banc uiolabut, fed inquifitoribus 8^ iudicibus ecclefiafticis opem ferantjUt in quibus culpa refidebit,comprebenfi' poenam luant iuxta formulam,quam inquifitoribus præfcripfî : nifi faciant j^arbitrio no ftro luent:procurator etiam publicus cognofcat,an fiium illi munus faciant, amp;nbsp;fi negligentiam in eis deprebendet,in indicium uenire iugt; beat, 06, fi deliquifie apparebit, aut magiftratus illis abrogetur, aut alia,quæuidebitur,poenaconftituatur, Epifcopi prætereaôc ar* cbidiaconi amp;nbsp;abbates 00 id genus alij proceres inueftigent omni ftu dio, fi quis ordinis ecclefiaftici fit infedus eo morbo, 06 feuere uiiv dicent * Qui contaminatum aliquem bac pefte norunt, uel, quibuS inlocis commorentur amp;delitefcantbæreticij compertum babent, ilico déférant: nifi faciant, eandem quam illi poenam luant. Delator* fi modo non uana fuerit accufatio, dimidiam partem bonorum ib bus confequetur. quæ quidem bona fexcentos aureos no excédent« nam quicquid crit fupra banc fummam, eius décima pars illi deep

dctur. Qui conuehtus occuItosinqin'Gtori detcgct, etiamfîconff/ lia cum illis contuIit,nÔ ple(ftetur,modó et de religione bene fentiat, in pofterum abftineat : lèd qui remotus ab eorum ibcietate defe-' iretjpræmium coniequetur,utluprà dictum eft. pœnæ,quas confti* tuimus, irrogentur omnino taies, neque fit in ullius poteftate, illas uelmutareuelmitigare,quod fæpefadumefièintelligo , nam qui indices in eo delinquent, non ferent impunè. Qui de hærefi acculât ti 8^ in ius uocati profugerunt 2c poftea profcriptifunt, ubi deiô^ cijs criminum iam mortuis acceperunt, fupplicare iolent ut ad pur* gationem admittantur, quanddquidem probari crimen amplius no pofiè putant,edque fit,ut reuerfi falfam docfirinam eterrores itenim diffundant : id nero ne fiat,publiée intereft, Itaque mando,ne locus ullus detur ipforum poftulatis, uerùm ut omnes,qui citati non corn paruerunt, iêd fuga falutem quæfiuerunt, habeantur pro conuiftis arque damnatis.Qui pro fuipedis nbsp;nbsp;fugitiuis 8^ profcriptiSjCt ana*

baptiftis interceduntjhabeantur pro fautoribus hæreticorum.Iudfi cesautem atquepræfedi neminem ex illis in gratiam rccipiant,nifi uel meo uel fororis germanæ permiiTu. qui fecus agent,ijs abrogabi tur præfedura, Librarij nihil excudant nihil diuendantaut diftra' hant rei iàcræ, niCi de uoluntate 81:^ coniènfu eorum, quibus hæcerit demandata cura : fi quid etiam ipibrum operæ in eo deliquerint,ipfî præftabunt ♦ Etquia catalogus ex tat librorum, quos academia Lô* uanienfis rciecit, librarq fuis in tabernis eum habeantfufpenfum, 8C ob oculos pofitum, ne pôft,ignorantiam obducant uel ipfiuel em* ptores : deinde alterum habeant omnium fuorum librorum catalog gum. qui non parebit, centum aufeis muldetur. Pueros etiam eru diendos nemo fufcipiat,nifi permiiTu magiftratus 8c præcipui ecclo fiæminiftri, nihil autem doceat aut iuuentuti proponat, nifiiiixta formulam à theologis Louanienfibus cÔfcriptam. Eo decreto pro^-mulgato, uehementer attoniti fuerunt plæriquc, Germani præièp tim Angli mercatores,qui per Cæfàris prouincias amp;nbsp;urbes,Ânt^ uerpiæ potiifimLim, maximo numero negociantur. Itaque fieilli iudtcabant, aut illud elle mitigandum, aut alio commigrandum: imo, claufis tabernis multi cogitabant abire, uitandi cauià periculi. Senatus etiam Antuerpianus, 8c priuatim ciues, qui maximo 8c iu' credibilifuo diipendio futurum hoc eflêuiderent, magnis cran tin anguftqs : 8c quum eo uenifient qui inquifitionem inftituerent, pmniftudioamp;contcnuone repugnabwu, ÔC ad Mariam reginam

profeifli; quanti nohipforum modo, fed totius quoqucrcgioius in^-terGt,ne fiat,demonftrant,Itaque res,ea. qufdê in ciuitate, cujus cauià prædpuc fadum erat decretum, ob diuerfas ibi nationes atqûepo* pulosTjtunc conquieiut, Hoc edidiim poftea ièrmone Gerrnanico rcdditumjllyricus cuulgat, ÔC Islebium acadiaphoriftas, utipfèuo catjgrauiflimè taxat qui populo perfuadereftu.deant,quafî religio nonoppugnetur^Cxterùmjinquiiîtionis formula,quaniuocant in^ ' ftrucbonem,ampl»flîniam continet poteftatem, Permittiturenimil iis,non plebeios tantum,fed magiftratum etiâ ad fè conuocare,p érC]^ iufîurandû adigerc,ut ad interrogata refpondeant, nbsp;comporta de*

ferant. Qiiæftiones autem ad religionem pertinentes, de quitus in' terrogantur delati uel fufpccti, numéro funt ad triginta oélo, amp;nbsp;in h is,an credant faerificium al taris,miflàm,prodeflê mortuis,ut è pœ-' nis purgatorrj liberenturî an credant diuum Petrum fuifîèprincp p€mapoftoIorum,ChriftiC5puicarium,amp;SccckfîæRomanæfummu pontiHcem,6^ pro talibus etiam habendos, qui legitime fuccedunt in eius cathedram : an à pontifîcis obedientia difeedi pofïè credant, modo ne fithæreticus aut fchifmaticus : anmatrimomum occulte concraâ:um,credant eiîè legitimum î an Lutheranos,Buceranos, ÔC id genus alios, credant efle ecclefîam. Galli cardinales Romæ com^ morati funt aliquanto po ft,quàm eleâiis fuit Iulius : domum dciiv de reuertuntur. In itinere uerô,quum iam in Galliam ucnifîèt,prius quàm regê adirct,uitam finrjt Lotharingiæ cardinalis, loannes, qui Francifco régi pet omnem uitam fuâuifîîmus fiierat conuiua» Per hancoccafionem, Robertus Lenoncurtus cardinalis, epifeopatum Metcnfèm eft confêcutus,qui deinde no minimum attulifle momen turn putatur, quod urbs Metenlîs,Imperij ditionis, in Galliæ regis Henrid poteftatem uenit,utinfrà dicctur. In ultimo conlèftu Tri' dentino decretum inter alia fuit,ut qui plures haberent epifeopatus^ retiiicrentexijs quemuellent, cæteros abdicarent, utlibro decimo nono dilt;ftûeft:ucruntamen,quoad uixitPaulus,minimé res in cxccu tionem uenit: hoc autem pontifice,per Galliam cardinales parebant quidê in fpecicm, fèd nullo fuo cû difpendio. Cùm enim ex iplîs plæ riqjbinos aut ternos haberent epifeopatus corn plures autem alf) ad dïgnitatê hanc afpirarent, permutatione fa(fta,permittebant iftis alte rum, CC unius epifeopatus loco, quem defèrebant, multas inuicem Abbaaas aut id genus alias præfeduras ab qfdem confèquebantur» f. luiio menie, .Colonienfis epiijcopus Adolfus, traniadione fa(fta

curti {«natu, Colo niamurbèm, maxima pompa Suf fpicndorc ingrcz ditur,omnibus undique benefidarijs propi'nqui's ÔC agnatis «on*-quifîtis,qui honons cauü ipfi prçfto cflênt ad «urn diem.Comitatus foifïèdidtur duobus «quiturti millïbus, ÔC ampli'us co « öó Ch'uenfis qui'dem princcps infigncm equitatum ïlh' adduxerat « Hui'cerat nu* per nata filiola è coniugc Maria, Ferdinandi rcgis filia ♦ pro ea fide* lufïërant in baptifrno (orores ambæ Cæfàris, Eleonora Maria,SC Colomi'enfis: uerum alfquahto póft ortum eft inter eos graue diffi* dium, ob luri’fdióh’onem eedefiafticam, lulq die uigefimo fexto,Cf Gr Auguftæfadtinitium Impcri) couentus. I'neo proponit de pro* fequendo concilio,de (eruando religionis decreto, nuper Auguftae fad:o,de muldandis rebellibus, dereftitutionc lurifdidiom's bo* norum Gcrorum.Erant ÔC hæc armata comitia,tametß tranquillior eflèt aliquantó rerû ftatus. pn'ndpes aderant, Mogunnnus èc T regt; iu'renfis : eledlores reliqui milèrunt legatos : aderât prçterca Vuolf* gangus Prufiîæ magifter, Vuirciburgïcus,Eifterenfis,Conftannen fis, AuguftanuSjTridèntinuS, CameracenfiSjMcrfeburgenfis ,cpi* {èopi: cirtërorû principum nemo, præter Bauarû,amp; tandem etiam, Henricu Brunfuicenftm, Redeliberata,maiori parti placuitjprolê* quendû eflê condliû { Mauridus licro per legatos non aliter fe pro* bare illud oftendit,nifi ut res omnis ab initio retradetur, ÔC Augu* ftanç confcflîonis theologi nô {ôliirti audiantur,{èd decidendi quolt;^ poteftatê häbeantjUt pontifeic condlio lè fubmittat,neqî præfidis lo cum obtineat, 8c iufiurandum epifeopis remittat,quô libéré {ènten* dam dicant. Hanc eius conteftationem publice rccitatam,legatus póft in ada referri uoluit, ficut ßeri confiieuit fed dehegatum hoc ci fuit. huius auteril rd facultas eft penes archiepifeopum Mogun* tinum,Impcri},quodaiunt, cancellarium .CæGrddndepontificetti de concilio interpellât. Augufti die feptimo, cardinalis Augufta* nus,pro concione,grauiter admodum infèétatus eft Eutheranos.’amp; aliquot póft diebus, Hifpani quida in ludibrium atque contemptil ciuium,qui concioni turn inteferant euangelicp,quædam in templo ■ fadebant, ità quidem, dtad magnum aliquem motum res omnino

. {j3clt;ftareuideretur : ftdinterueniente practore duitatis, dexteritatc quadam fingulari fopin res fuit atque (edata. Sub exitum Augu* fti menfis,C^anuellanus,qui Vefontionc,Scquanorumoppido,nu per uenerat Auguftam,é uita decedit,nô fine magno C^Gris mcero* jre,ficud ferunt.'Mercurino Catinario eardinali wceeflerat, utilibro

r’ptimo dixi’müSjCt totos nunc annos uigintifiimnium dfgnftads !o cnm obrinuerat, (olus ferè conflliorum CæGris Sf arcanae mentis erat cortfa'us, In ipHus locu atc]^ funtfliönê fucceflît Antonius fill us, epiïcopus Âtrcbatenfis,magnçùircrudi'tiorus^quiiam antè,perab' foitiam patiis,rem{5ublicam gercre confucuit,Cæfàri ualdçfamiliagt;; ris, Henricus BrunfuicCniîs interea Brunfuicû urbem,cui propter rdigiönem 8Calia quædam, multis nunc annis adrhodum crat infe--ftusjobiîdet: quum ipforum agris multum damni dediiîêt incengt; dijs atquc direptionibus,nequc tarnen urbem expugnare poflèt, in* tehientu quorundam Cf iâr utrifque mandat,ut difeedantab armis, apüd fe caulàm dicant. fuit hoc Septembri menie. Cæiàris exçr* drus obiîdebat tüm Africam, urbem Aphricæ: Lcptimaliqui efle putant, tametiî Liuius etiam meminit iirbis Afrorum , earn iir* hem tenebat Dragutus archipirata nobilis, qui Turcæ nuper içiè coniunxerat. Summæ rerum Cæfar prf fecerat Siciliæ proregem. Is, quum tormentis aliquandiu fulminaflet, certiorfadus, imminere Dragutum amp;nbsp;adducere nouas copias, accelerandum fibi eflê uidc* bat. Ita'que Septembris die décima,terra manque militemimmittit, aliquot horarum fpacio ui capit. Equités Rhodrj, qui rem mari gerebantjbonam operam eo die Cæfari nauarunt : led ad Hüpanos, qui terrapræliabantur, Sc numéro præftabant, urbe capta, prædæ pars magna peruenit, Gaptiuorum ingens erat numerus, ad odo dreiter millia. hi nauibus impo(îti,in Sicih'am,Sardiniam ÔC alialo* cafuerunt abdudi. Situs urbis dicitur efle peramœnus, ob uicina pratacolles,oleis atquepalmis coniîtos, amp;nbsp;fontium Icaturigi* nés. Non procul inde fertur efle regio cumprimis frurncntaria,quæ maxirfio cum feenore reddataratoribus quod accepit. Militem Cæ fari fubminiftrauit hoc inbelloFlorentiæ dux^ Cofmus,Iordano Vriîno Aftore Balione dudoribus. Qiiia iam luberathyems, nèque corn meatus poterat expediri, prorex, Hiipanorum relido ibi præiidio, in Siciliam reducitexercitum : Dragutus ad Turcam eonfugit, Byz^antium profedus. ea res noui belli dédit occafionem, quod Turca non in Cæfarem modo jfedinFerdinandumquoque regem deinde fufeepit; Giim Cæiàr Henrico duci amp;nbsp;lènatui Brun* fuiceniî mandaflêt,ut arma deponercnt,dimiflæ fuerunt utrinque co piæ: fed has omneis adle poftea traduxit Georgius,dux Megelbur* gius, Alberti filius,adolefcens, qui Henrico militarat. Clerus Mag* deburgicus, amp;primarfj templi proceres, plxriqucgenere nobiles,

\ . ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CGC

éjùi ci'uitati èumprimis èrant infefti,magnis prscmijs amp;r pollintatip^', mb us eum condùxïflêfcmntur, iitipfo dufl^ore Icfe uldfcerenair.

• (èdhocipfineganriurinfràdicetui-^iSluperautem èuita deceflêrat ipforum archiepifcopus, ïoànnes ÄUxrtusj quare tonus prouinciæ dominium ci fuiflê pàcti, fî quidem occuparet, ÔC treis quafdâm

per literasf oppignoraflè dicuntur. Sic ille,primô per agrum Hal berftatenfem profelt;ftus^in Magdeburgicuni poftea peruénit, ÔC dibus j rapinis, incendpsgraflatus, Vuancelebum oppidûinuadif, capitjdiripit, iiicendin amp;nbsp;quum arcemibipoiîtam fruftrà tentaflêl^ nonnulJis defideratis, progreditur, Sc quacunque fret, plurimùin damni dat.Qiiarc promiicua multitudo per agros ôô oppidula,qui5 füa ferri uï derer ÔC agi^iênatus Magdeburgici fidem opem implo rant, neq? ièpericulu ullumatc^ fumptûineorecuGredemonftrât, Senatus ergo diem illis conftituit,quo fibi præfto fint omnes : is erat Septembris dies uigefimus pnmus » 1 une egreffî Magdeburgo fi' mul agriGolis coniuntfb ciues atque milites prarfidiari), cum tribut equitum turmis,cum tormentis reliquo apparatu, duobusabur be millianbus pernotftant. poftridieanteqùàm lucéret,promotis ca llris, ad hoiiem reefta. contendunt, nbsp;nbsp;quum in cius coi^eduuenifi

fcnt,aciem inftruunt^ Primo loco ftabant ciues atcpmilites,qua par* te maius fore periculum putabatur : poft eos erat collocata reliqua turba. Megclburgiusautem ea rationepcrfpecfta, repente conuerfîs ordinibiisj agricolas, genus hominum neque fans armatum, Sgt;C mb nus expeditû,â tergo repente circumuenit, amp;nbsp;adoritur prius quàm alq fele cum impedimentis obuertere,uel opem ferre poflent. Sic igi mr iîli proieôbs armis in fugam abeunt præcipites, ibeiorum or* dines perturbant, amp;nbsp;ad uiôtoriam hofti uiam patefaciunt. Exipfis plæricp omnes,amp;^ hoc fatfto impetu,amp;r póft in fuga concifi fueruntî ciuium atque militumnon itâ multi funt defidcrati,plurimi uero ca* pti. tormenta, currus, amp;nbsp;quicquid erat inftrumenn militaris, inho' ftium poteftatem uenit. Cglàrintereamultuminftat,ututruncp de* cretum Auguftæfalt;ftumferuetur,amp;de Magdeburgicis atqucBrc meniibus grauem habetquerimoniam. nam hi foli reftabantomniu ciuira turn,tametfi Bremenlès'nonerantprofcripti, Principes autem mrercedunt, atftionem fibi permitti flagitant: cunqucCæiàrefiet alienfus,adutramqueciuitatem dant literas uigefimoiêcundo die Septcmbris,eôfquc citant,ut ad alterum diem Nouembris, AugU' ftæ fibi præfto fint, èc fide publica feie aÄioni fîftant, fuofc^ mittant

Jt’gatos cum pknis mandatfs dcccrnendi facultatc ♦ Mulier qüæ/ piam erat Auguftæ,ciuis,qug pr^tereunte forte facrifi'co,amp;’ ad ægro ïuin qüempiam defcrente panem azymum, quém hoftiam appellat/ acccnïïs demorec£crcis,perconlt;ffando mirabatur, quid file claro die bjcernam adhi'beret. propter hoe dîlt;fhim capta fuit,8ó in magno uer ^àbatur pcriculo,fcd multi's feminaru precibus, ac demiim interceP fione fororis Cæiàris feruata, relegatur. Venerat autem co regin^t' Maria , dim alrjs, turn hac etiam de caufa, utedicffum illud nupcr in Belgio promulgatum,mitigaretur : niii enim ita fiCret,fore dicebat, iit quæ nunc iit totius orbis frequentiflimum emporium, Antuer^' pia,fplendorem fuum amittat: feditionis quoq^ paflim permagnum dîèpericulum, fîquidcmincxecutionemresueniredebeat. Cæiàr üix ægrè tandem aiîênfit,amp;r mutatis ijs,quæ pertinent ad exteros ne^ gociatores,nomen inquifitionis,inuifum omnibus tollit,cætera fuo loco mänere iübet atque {èruari, Dum ad Bremenles atque Mag' deburgicosperfcrunrurliteræ,principes acordines è Cæfare per^ quirunt, quibus conditionibus uelitcumeis pacifci t Bremenlîbus igiturhas proponit. utiplîüs poteftati fefepermittant, fupplices deprecentur, ab omni foedere difcedant, nullum quoquC fcedus faciant, in quo non ipfe cum familia tota comprchcndatur : Camegt; tæparcant, S^fumptusin earn pro uirili parte contribuant : cum archiepilcopo fuo tranlîgant, lî non poflînt, deledforum, quos iplê dabit, arbitrio rem permutant i cum uniuerlb etiam clero pacifcan^ tur:tormenta erepta duci Erico reftituant, 60 de damno dato illi là' tisfaciant : ipforum ditionis nemo contra lèmilitet: centum quin' quagihta aureorum millia dependant, uiginti quatuor tormenta tradant inftrucfia : pareant decrcto fuperioris conuentus, amp;nbsp;fjs quæ iain decernentur. Magdcburgicis autem eafdem prope leges impo nit: hoc erat additum infuper,ut{efeiudicio fiftant omnibus,amp; feil' tcntiæ pareant: à tempore fac'færebellionis nullam habeant aAio' hem in quenquam : munitiones atque propugnacula demoliantur, fe fudfque legatos , quocunquc tempore, cum quantifuis copijs, nulla cû padfione in urbem rccipiant : aureorum millia ducenta pen dant : bonorum publicationeS ratg fi'nt, nccp turbentur poflèlfores^

Prælfj Magdeburgici fama,ftatim longe latécp dilîèminata, Só ad Caclàrcm quidc intra diem lèxtum perlatafuit: amp;nbsp;cum plæriquede illis propè nuncaiffum eflê putarent, ecce, Icriptueuulgantcalendis Ovïobhs.ln eo rem omnem commémorant, fuorû ciuium atque.

militum non fupraducentos occiibuifle dicunt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uidebantut

indigere confolati'onis, alios ipli confirmant, Nam Deus,inquiunr, fiac ratione uoluit pertentare noftram conftantiam : de illius autejn crganosimmenla bonitate nihil quicquam dubitamus : quodetp amfi forte uolet nos interire totos opprimi, nihil tarnen efle pO' teft in eo mali : quanto enim fatius eft, extremum adiré penculum, quam à ueri profeffione deficere ad antichriftum Romanum C' Etegt;-nim,quiuel metu,uel cupiditate quadam ambitione remollefcut, feque T ridentino concilio fubijciunt,amp;r impium illud decretu, Auquot; guftæ faólum recipiunt atque laudant,dubium non eft,quin hi,turn in hac,tum in ilia ftmpiterna uita grauiffimas daturi fint pcenas, nifi redeantad lanitatem : aduerfarijs etiam noftrismetamätq^ limitem efle pofitum à Deo fcimus, quern non excédent. Oramus igitur ont neiSjUt fuas preces noftris coniungant, nec in nos arma capiant t nogt; bis enim oppreflis, eadem omnino calamitas,in uniuerlam German niam,nullo difcrimineredundabit. Qiiod cum ita fit, iplaprofedo pietas communis patriælàlus,hoc à uobis flagitant,ut nobis, qui propter euangelrj dodrinam affligimur, ueftra conlocietis auxilia. Re benegefta in Magdeburgicos , continuo multi lèlè compa^ tant ad militiam: in his erant Mauricius,8ó eledor Brandeburgiais cum Alberto patruele,00 Henricus Brunfiiicenfi's î deindenobilitas etiam omnis appellatur, ut equitatum adducant. plærique copias eôconfcribi putabant, ut Megelburgius eijceretur è finibusî amp;nbsp;principio quidem nonnulli uolebantuideri eófumpfillêarma, ne longius illeuagaretur : fedubiconueniflent omnes, Odobrisdie quarta progrefli, no procul ab urbe caftra faciunt, amp;nbsp;lexto poft die^ nodu,magno cum clamore procurrut ufque ad foflas atqueportas, experiundi caula,quid oppidani uel poflent uel auderent: fed reiedi tormentis, multos è fiiis defiderarunt : Sc cilm in caftra pedem re^ ferrentiratijleprolbrum hominum domicilium in itinere inflam' mant,plane contra militiæ leges atque dilciplinam .Poftridie rurfus dimicatum eft leuiori praclio,quum oppidani feciflênt eruptionem. erant enim alacres, amp;nbsp;ciim alfj multi, turn ex nobilitate complures, odio Brunfuicenfis Henrici,confluxeranteo, uiri militares,amp; in ar' mis multum exercitati. Odobris die duodecimo, padæ fuerûtin' duciæ,amp;S in urbem nonnulli uenerunt legati de pace : uerilm id fru' ftràfuit. Dum hæc gcruntur,ordines archiepifcopatus Magdebur gici,quos inter facile primum locum obtinebat clerus, Halæconuc' niunt.

«lunt, 5d Oùrobti's diexv legationem ad Cæfarcrn ac prïhdpes Ittis# perij dêcernunuhi quum Auguftam ueniflent decimo poft diejCena* tum populumque Magdeburgicum grauïftïmis uerbis accufant : èC quandoquidcm Megelburgt) duci's copias ad fe craduxeric Maunz ciusjipft quocp fupplcmentum ei mjCennt,nec^ ficin ip forum faculta te, cantos fumptus tolerare diu,pecunc,ut ad comune hoe reftingucn^ dum incendiuni,rationem ineantprincipes,amp;primo quidem tempo re,quemadmodum ÔC milices alantur,amp;^ facinorofi illi accp proforipti mul(ftentur prius, quam ex recenti clade uiresanimum recipiant: nam alioqui fucurum, uc ad hoftem cranfeanc militesïquod non ipfo rum modó, qui fint uicini, fed omnium etiam ordinüm præfcntifiî* mo fit futurum periculo : illos enim nihil aliud moliri j quam fumz mi magiftratus internecionem,amp; in hoe efte to tos, ut feditionem po^ pularem per uniucrfum Imperium excitent* in fubfidium nero pete^ bant millia peditu odto,mille ducentos équités* Ëodem die,Bremen* fium 0»^ Magdeburgenfium fuerunt recitata fcripta, quibus princiz pum ad fe miffïs literis, ut ante diximus, refpondenc * Äc Brementes quidem primo, quantópere pacem 8d Cçfaris amicitiam femper expe tiuerintjdemonftrant,^ quomodo non per internuncios modó, fed ’ per Daniæ regem acep ciuitates etiam maricimas, de pace non femel folicitarint,amp; quam dur^ fint propofitæ conditiones,exponunt: Sé ta men,quó uideri poflït,quanti fit ipfis authoritas Cæfaris,non Ce reçu fare dicut mietere legatos, nbsp;nbsp;nbsp;ß religio ipfis atep libertas permitcatur,

nihil non facere pollicentur ♦ Magdcburgici autem : in Imperq con# uenfu fuperiori, magnisprecibus interpellaife Cçfarem de pace, uez riim intolerabiles fui fie latas conditioncs,ab coep tempore magnum fe detrimentum accepifie dicunt nbsp;nbsp;nbsp;ciim nullus effet iniuriarum finis

atque modus, uim ab fe depuliffe, moderate tarnen : totiusautem ogt; di) caufam effe, quod ueram dodrinam retinere cupiant idola fu# giant : quod ad præfcriptum diem attinet quia cum plenis manda# tismitterelegatosiubeantur,non;fe poffe reperire, quihacracione proficifei uelinc : adhæc, Georgium ducem Megelburgium nuper ipfis ex improuifo bellum intulifie,amp;profiteri palàm,Caeiàris hoc8^ Imperij mandatu fierimunc etiam proxime ad urbe effe copias hofti# les : hæ fi remoueantur,0lt; fi legatis ipforum idonee caueatur, amp;nbsp;ad ft referrepoftulataliceat,non recufare,quô minus aliqui mittantur*. Sub initium Nouembris morteni obqc Vlrichus dux Vuirtember# gicus, pendente lice, quam habebac cum Ferdinando rcge,ficut aned

dïdum eft. Ei fuccelTit filius Chriftophorus. Cæfâr poftquam re* fponfa duarum ciuitacum accepic,de Bremeniibusquidem aie, expe* eftandosefte, quia fe uenturos dicant: ad Magdeburgicos uero quod atcinec.quoniam longe iecusres babeat,quam dicant, amp;nbsp;quoniam a* lienè ae propè contemptim refponderint,petit, utddibcrarc per* gant, quid ftatuendum fit in illos, inprimis autem, ut epifeopatus ordinum poftiilata diligenter expendant, in eoquefaciantquod fit ex ufu fimul amp;nbsp;Imperrj dignitate, monet. Videbant facile principes ac ordines, fore uc his legibus nunquam pacificareturitaque mitiora proponi rogabantrCacfarautem infticutum urgebat.Sic illi demum, cametfiplæriquegrauatè,ciuitates inprimis, aflentiuntur, ÔCauxi* lia pollicentur : fed Cæfàrem inuicem orant, primdm,ut amp;nbsp;ipfe con* trtbuat:deinde,fi forte huic bello præeftè non poftir,ut aliquem Turn mærerum præficiat. Earn prouinciam deferunt Mauricio,fiqui* dem ipfi uideatur, amp;nbsp;in bellum hoc fumptus efte fadendos dicunt ex ea pecunia,quae iam ante fit in futuros ufus reipublicae coileda, Cæ* far inuicem,quantas ipfe bello fuperiori fecerit impenfas, ut Germa* niæpacem reftituerec, exponit, utque rationem eius habeant,pofdt: de Mauricio fibi placere, nec ullum fe nouilTe dicit, hoc quidem in tempore, qui magis ad earn prouinciam fit idoneus, idque uarfjs de caufis:ut autem ex ærario publico pecunia fumatur, ità probat permittit,ut quod inde fumptum fucrit, intra certum tempus repo* natunnecenim in hunc ufum earn fuifte conflatam pecuniam. Mo* net autem, ton's uiribushucincumbant, ut illi méritas pcenasluant. quod ità fieri pofte demonftrat, fi caftellisad urbem extrudis perpe* tuetur obfidiOjdoncc fint perdomiti: fed opusefte ccleritate,propter anni tempus 8^rei gerendæ occafionem rnificnim eft’renis ilia com* primatur amp;nbsp;obftinata rebcllio,facile ipfos uidcre, quanto fit hoc Im* perq cum pcriculo futurum atque dedecore« Sic ergo Mauricius, qui iamante fefehuicrei,ficutdiximus,immifcuerat, tradudis ad ie copqs, publico nomine belli fummæ præficiturtin bellum ue/ ró decernuntur aureorum millia lx menftrua, próque fumptibus , tam fadis perfolui iubentur millia centum. De concilio Csefar prin* cipibus confirmât, fore, ut ante pafcha rurfus continuetur Triden* ti : nam ità fibi polliceri pontificem ♦ Interea tarnen urget decrc/ cum Auguftanum, amp;nbsp;cauias demonftrari fibi iubet, quamobrem illx 8^ de religione amp;nbsp;ordinis ccclefiaftici emendatione conferiptx ante biennium formulae non ftruentur S' Eledores archiepifeopi,

.neep prætcrmififle qm'cquam,amp; etiamnum in hoc fete totos efle:quo minus autem plcnc fatisfiat, obftare quorundam exemptiones atque priuilegiadicunt.Abfèntium ekcfïorum kgati, diligentem ab fenana tam operam,fed obefTc temporis longinquitatem aiunt: necenim ità fubicô religioncm banc ex animis hominum pofTe reuelIijCt opus efîe informatione,ut paulatim homines afîueicant, quibus perfuafum ogt; mnino fit,decretum illud diferepare multùm à facrisliterisîuiolenter quidem nihil pofie mutari fine turba amp;nbsp;feditione:quôd fi concionato res etiam aliquis hue adigat,fore folitudinem in templis:uix enim re^» periri, qui fe demittanteo, propter.ccclibatusillam amp;ccEnædomini conditionem. Rcliqui principes acordines pontificiæ reh'gionis,has adferunt cau(âs,gymnafia feu literarum ludos, in quibus non recflè iu uentus inftituatur:ecclefi'æ miniftros,qui populum abfterreant ab eo decreto:iàcerdotûpenuriam:magiftratusnegligcn^'am:obe(requoc^ plurimumaiunt, quôd ordinisecclefiafticinonnuili uiuantimpure: deinde, quoddecretumfadumimpunè multicontumeliofislibellis pétant amp;nbsp;inièdentur* Iulius pontifex,crebró folicitatus à Gæfàre, fub idus Nouembris conferipto dipIomatCjbullam ipfi uocant, coni# cilium decernit,fuum elfeconfîrmans, indicere dirigereconcilia: cupere etiam fe Germaniæ tranquillitati confulere,quæ Romanæ eo clefiæ amp;nbsp;pontificum,qui Chrifti fint in terris uicari},iêmper fueritob feruantiifima:Tridentum igitur ad calendas Marj ueniant omnes,qui iure uel confuetudine fua quadam aut priuilegio debeant interefre,et quos Paulus tertius ante uocarit, cdm eodem in loco fynodum indigt; ceret : nam eo die continuatum iri concilium: amp;,fi uel per ætatem aut ualetudinemaut occupationesreipublicæ,non poflît iplècoràm, per legatos tarnen in eo fe uelle præfidere ♦ Scriptum hoc ad Cælârem deinde mittit. Mauricius,rei fummæ præfedus, magnis uiribus rem agit,amp; conftrucfiis aliquot caftellisjUt in fjs milites hyemarent,fub exi turn Nouembris urbem aggreditur» Eft autem urbs tripartita : eius unam partem,qug noua dicitur,no(fî:u,magno filentio confeenfis mee nibusatque portis,occupat,nequepriushoftilefi'gnumdedit,quàm militem introduxifiet» Excitati clamore ciues,quicuncp reperd funt in armis,trucidantur:reliqui capti atque direpti pelluntun Magde* burgenfes igitur,uC hofti commoditatem hanceriperent, emifio miz lite locum incendunt,ea parte,quæ ad ipfos pertinebat : alteram dein-* de partem, quæ Sudeburgum dicitur, exurunt etiam, receptis in urgt; bem oppidanis» His ferè diebus in caftra Mauricq uenit Lazarus

Schucncîjus, ut nomine Cæfàrisin commune confuleret* Eratid tempons in Saxonia,Hedeccus,quem ante biennium Cæfar profcriZ pferat,uti fupradiximus. is,amp; Albertus Mansfeldius,apud uicinas ci uicaces^quæ maritimædicuntur,copias conlcnbunt,ut Magdeburg! CIS eflent auxilio : Maun'cius ergó,Decembri menfe,cum parte exeri* citusillos petit, diHîpat,ex qCcp ligna quatuor ad fe traducit, póft etiam Hedeccû,ut infrà dicetur. Poftridie iduum Decembris,edi!* d’O ualdeprolixOjCefar, grauibufcp uerbis inlêdatur Magdeburg!/ coSfCLne quis ope iplîs ferat,!ubet,et militibus atcp duc!bus,qu! funC in urbe,mandat,utintra diem xi11i,poft allatasliteras, urbeexcédât, , nbsp;nbsp;nbsp;Ci ulqj rei fîdê faciant Mauricio,uel per eius abfentiam, LazaroSchuen

diojî pareanr,!mpun!tatem propon!t,lînautem,pccnam afrocem con ftitufuErat !n urbe Albertus Cornes Mansfeldius,non quidem â Cæ fare profcr!ptus,uerdm exutusfacultatibus, cum in Ioannis Friderici Saxoni^ducisfidepermâlîirec amicicia, (^lomodo Lantgrauiu CæCar Mechlint^ reliquerit,Auguftam profiel(cens è Belgio,didiim cft ancc.ß/lauricius qiüdem ôéBrandeburgicus,utdiinitccretur,inlta bant.Ted re/ponfum fuit,non ilium modô,led filios etiatn confilia^ rios ità Cegererc, ucnondumliberaripoftîttcuftodesquoquedice^ bant ei,fore,ut in Hifpaniam abducerecur.A filijs igitur opem implo rat,amp;ffidelitatis,quam fibi debeanCjCommonefacûf èC Mauriciuatçp Brandeburgicum citariiubcf,utfe fiftantiuxtaformulam obllganoi* n!s,amp;f promiflum implcant.filtj morem gerunt,amp;rperlcgatos,grauif fimis uerbisnon femel iîlos monent atep cirant.’illi uerô,modo fîmul, modo pro fe quilcp lcparat!m,aliquandôper internunclos,aliquâdo coràm excufànc,Sgt;i: quàm necipfisnecetiam parent! fit confulfum,ut iràfiat,oftcndunt,amp;lub!nde nouas adducuntrationcs,quibus confia dant cum iine ullopericulo pofteliberarfideprecantur ergo dilado nem petunt.Celarautem, qui per Liranum Iblicitaueratantea Lanc^ grauium de reddendis literis obl!gat!on!s,ut! dixim us, ciim amplius interpellaretur,Lazarum Schuendium ad élus filios mittit atque con filiarios, mandans, ut non modo non citent amp;nbsp;urgeant Mauricium acq^ Brandeburgicum deinceps, uerum, ut eiusgenerisliteras etiam omneis ad fe mittant, amp;Salt;ftioni renuncienttnifipareant, maximas pcenas cornminatur, fed id fruflra fuic,obliga[os quoep principes per epiflolam abfoIuit,Scliberosà nexu pronunciat.Ciim ergo Ipem nul lam üideret: Lantgrauius, coniîicuicomninoprofugcreffipoiTec, amp;nbsp;cum fuis, quos euocaueratexHeffîa, partimgenerenobiles, uarias

rationes init : iierûm hi periculo deterridjremiffîus agebant. duobuä tandem perfuadet, Conrado Bredefteno loanni Rommclio. hi per totum iter,inde ab ipfi'us finibus,Mechh'niam ufc^,cekres difpOnunt equos,quibus confcenfis effugerec:fed per quendam ipfi'us famuluni hoc tempore res emanauit, qui famih'ariter cuidam dixerât Mechik niæ,futurum,ut intra paucas horas liber eßet: ciim id,ueluti per ma«’ • nus traditunijad euftodiæ præfeiftum,in ip(o prope fugæ momeritó articulo delacum eflec,omnis ilia ratio c5cidit,0lt;^ ex ipfius miniftris duo fuerunt fubitd confoffi,quidam comprehenfi Sc capite mtildati, ipfe uero dedudus in artfliorem cuftodiam, Cæfar,ubirefciuit,mole ftiiîimè tulit,amp; ad Mauricium atep Brandeburgicum dads h'teris,fa cinushoc tarn audax,ad fuam,Slt; fuæ dicionis iniuriam perdncredelt;^ grauiteruindicaturum in illosdicic, qui uel opemuel confilium in eo communicaflentearum literarum exemplum illi filio Lantgraui) Gulielmo mittunt, Winter alia, quod fi praeterea quid eiufmodi fi'afgt; nullo fedicuntipfisuinculo teneri» Mauricius tarnen feparadm ih losconfolatus,ad liberandum parentem,non Fortunas modo, fed ui/ tarn atq? fanguinem edam pollicetur,ôô ut fe fiftat, tunc demum Fore tempus idoneû dicit,cum is Fuerit flatus rerum, ut minus metuendae fint quorundam offenfiones.Decembris die x i x, pedites ac équités Magdeburgici omnes,qui non erant deftinad uigilijs,poft media no dem urbe excedunt,ut equitatu hoftilem,quodam in uico,non pro«» cul,opprimeret, Magni quidem res erat periculi,quod inter hoftium caftraFaciundum eratitcr:fed tarnen Fcvliciter ceflit.nam prius quam hoftisarmari poiTet, uicum occupant,amp;diuerfislocisincendunt,ar* mis omnes fuperinduxerant lineas interulas.hoftium, quicunt^ refi/ fterent, interFedi Fuerunt, plæricp genere nobiles : multi pugnabant ex ædibus,ucrùm ijs inflammatis,conflagrarunt* ex nobilitate plurk mi capti,ftatim in urbem addudi Fuerunt,una cum equis circiter du^ centis lx. Poftridie, prima luce domum illi repetunt,amp; turmam equeftrem habentobuiam, dudore Georgio Megelburgio,qui tan dem confi rta manu, cum à Fronte premerent équités, à tergo pedites inftarent, captus amp;nbsp;in urbem addudus Fuit,ille ipfe, qui belli Fecerat initium. His etiam diebus ex Hifpanqs Auguftam uenit Maximi* lianus Aufiriacus,gener Cçfaris,Bohemiærex defignatus per abfen/ tiam,rcuocatus à patre Ferdinando rege, quern inter atque Cæiâz rem adio tunc erat ardua,de Imperq fuccefli'one, cuius etiam rei cau* fa Mariam fororem,quæ lanuario menfe illuc redijt, Cæfar euocafle

dicebatür, utintcruemret, quum fupei'iori Septcmbriillincabtjnèfi Cæfar enim,qui fcirer,quanti cfTet momend,Germanjæconiundio, fill LI in h j^redem jqui tàm lacis amp;nbsp;diuerfis finibus eflet rcgnaturusjboc ucluti firmameiito ftabiliri cupiebat. Ferdinandus autem rex,qui fpe (fiaret idcm,ncc^ fuam,necjp fané filiorum expeiîlationêatcp commo* da dcminui oportere iudicabat » porrô,MaximiIianus,qui egregiam indolcm præfc ferret,amp; multas calleret linguas, Germanicam inpri* • mis, nbsp;morum ekgantia polieret, admodû eratgratiofusatcp popu/

laris* Literas illas,quibus concilium denunciatur,utantédiximus, pontifex ad exitum Decembris Romæ promulgat » Sunt in rj's, quæ multorum poITentanimos offendere,cuiufmodi eft, quod fuum eiTe dicicgubernare concilia,quod Ce ChriCti uicarium uocat, quod conti nuari uult adionem,non autem ab initio repeti, quod præfidis locu amp;nbsp;autfioritate fibi uendicat,quôd fui tantûm ordinis homines eo uo* care uidetur* Hæc etiam Cæfar,quum ei literæ redderentur,animad uertifiè, nbsp;nbsp;ab illo contendiiTe dicitur, ut quç paulo erant afpcriora,

mutarentur» ucritus enim fuifTeputatur, nehis tanquam fcopiilis deterriti Germani, uel repudiarent denunciationem, uel moram amp;nbsp;impedimentum aliquod inferrent huicoperi, quod ipfe tantolabore perfeciffeu Nplim iftud quidem pro uero ponere, amp;nbsp;folentelufmo«» di confilia tegi : fed fi uerum eft, nihil eum impetraffe conftat.nam il* Iam,de quadixi,formulam,pontifexeuulgauit, nullo immutato uer* bo.necp défunt,qui confultô hoc ilium fecifteputantjUtàcôcilio Ger manos abfterreret,ne uenirent, aut fi' uenirent, præiudicqs teneretih laqueatos» Paulus quidem tertius hanc artem adhibuifte fertur, fi^ cutlibronono diximus, ut, pofteaquam perfiiosemiftariosaccepe# rat, quid ferre poftent, quid recufarent protcftantes, indido deinde conciliojilla ipfa,quibusoffendi fciret eorum animos, inprimis urge retatque proponeret, ficut in hocetiam lulrj diplomate uidere licet, quod eft ad Paulinu illud conformatum» Per hofce dies Mauritius amp;nbsp;ßrandeburgicus eledor pacis conditiones Magdeburgicis propo nunt,amp;,utfededantfidem(^ præftentipfisamp;archiepifcopo, petunt: id fi faciant, fore, ut religio 8^ Auguftæ quondam exhibita dodrina ipfis permittatur,ut de ipiorum priuilegijs, iure aciibertate nihil de# cedat,munitiones etiam urbis atque facultatcs permaneant faluæ,nul Ia cuiquam uis intentetur: adhæc,interceftionem promittunt,ut pro* fcriptionem Cæfar aboleat, h is nimirum conditionibus ♦ ut ficut air) principes atque ciuitates, ità ipfi quoqp fupplices deprecentur, eique

(radant lûrm^tarexdea'm,amp; aureorum milh'a centum, quo nimirum ipfîsrelinqdantur bonaiampublicata; earn uero pecunisc fumniam ipfis uelle fe prærogare dicunt : clero fuas facukates reddanude dam* no uchnque dato, deque habitacione cleri ceremontjs pn'marf) tempkfefadurosefle iudi'dum: quo faci'lius Cæfari perfuaden poffit, in urbem efle recipiendum præfîdium, donee traniadionem Cæfar habeac ratam, Slt;reliquaeconditionesetiam fuerint impletæ: ne uero præiîdiari) milites ullam iniuriam ipks faciant, iecuratu* ros: quod fi Cæfar ifta répudiée, tum fe quamprimum eduduros ef* fe præfidium,ô^ urbem ipfis uelle reftituere faluam, amp;nbsp;omnino qua' lem acceperint» Senatus uero deditionem fecere,amp; præiîdium reçu fabat admittere» Decembri menfc,ordinesepifeopatus Magdeburg gici,maximè uero clerus,tingua populari fcriptum eduntin fenatum populumcp Magdeburgenfem,eofque dicunt,antiquitus amp;nbsp;iurc, ad fuamamp;archiepifcopiditionem pertinere, idque doceri poffe literis Ottonis primijCæfaris: amp;nbsp;multa quidem,inquiunt,infolcter ac pro* terue fæpe fecerunt,cumprimis in Burcartum amp;nbsp;Guntherum archie* pifcopos,uerum ad officiuredudi,pccnam luerunt, iicut hiftorijs de monftrari poteft.Ernefto aute Saxone,ac deinde Alberto Brandebur gico,epifcopis,tranfadum fuitdecontrouerfiis,uerumini non ftete* runt padis:0^ quoties epifeopi de communi confilio reliquorum or* dinum,aliquid ad ufum reipublicæ ftatuerent, detredaruntfemper, ac eo fpedarunt,quemadmodum ipG reliquis imperarent ♦ Ec quum Alberto cardinal! effet adiûdus coadiutor,IoannesAlbcrtus,patrue* lis,non modo non approbarut, uerumetiam cognomen amp;nbsp;honorent eidebitum detraxerunt, liceteo nomine non femel effentappellati: quumc^ deinde Alberto uitadefundo fuccefïerat, nee pro epifeopo recipere,neqj fidê ei dare uoluerunt,in eócp permanfèrunt,quoad illc uixit,tametfi magni fæpe uiri intercefferinuhoc autem eo confilio fe* ccruntjUt fummam iplï rerum occuparent» quod facile cuiuis appare bit,ipforum adiones confïderanti» Et quanquara fcriptis in lucem e' ditis, cxcitandi caufa cumukus, populo perfuadere conantur, quaff nihil deliquerint, quaff plane ffnt innoxrj, quaff ueritatis tantum at* que religionis caufa periclitentur, tarnen longères aliter habet Vnec enim ipforum eft ultum illatum impedimentum religion!, tarnet* ff noftræ ditionistcmplatenercnt:S^quoniaminle^itimo conciîio fe refponfuros aiebant,patienter omnia tulimus : uerum eo non con* tenti, fada coniurationcj 0lt; foedere inito, quod ipfum tarnen eis, niff

de noftro 8^ archiepifeopi confenfu, per pada honîicuiï, ad fuam ré* ligionemnos cogere uoluerunt» Exquo fans apparet, non religio* nem, fèd ecclefiarum bona fuiiTe ab illis quæiîta, nbsp;nbsp;hoc ciTe adum^

■quomodo fuam perfidiam atep rebellionem aliqua honefli ipecie te* gerencatque ueftirent.Multa quidem illi contra Cæfarem amp;nbsp;ordines Impert) feditiofè fccerunt, neque commemorari pofTunt omnia, fed percurreraus ca qu^ propriè ad nos pertinennEc primo quidem,ante annum quartum uiolatis padis atep fide,qua funt deuindi, renunda runt nobis amicitiam, amp;occupatis noftris bonis atque domicilijSi nos profligarunt,quofdam etiam in uincula coniecerunt,ex ijfcp nort nulli detinenturadhuccaptiui,quidam cxceflTerunt è uita:deinde, do mos noilras ad folum ufcç funtdemoh'tnnoftræ ditionis oppida: faz cultatesatcp præfeduras in Caam poteftatem perduxerût, ÔC inftituta urbis munitione,quô tutius rcbellarent, mêftruam pecuniam amp;aha quædam onera multitudini imperarunt,templa paHÎm 8^ monaeho* rum collegia partim diruerunt,partim labefadarunt, campanas è tuf ribus deiedas conuerterunt in tormenta,mortuorû corpora,non mo ddiâcerdotum atep monachoriï,uerumctiam nobilium,efFofîa et cou cufra,in aggeres atep ualla fua congeflèrunt:ftatuas,aras,ôi:; fepulchro rumfaxacoaptaruntinfuosmuros:intemplis,quæpermanferuntin ' tegra, cultùpmnem diuinum extinxerunt : quicquid effet ornatus Ô2 rei præciofæ,quicquid literarum atcp monumentorum in templis,df fpoliaruntjfacerdotes ac reliquos ecclefîæ miniftros,pugnis 8lt; uerbe* ribus muldatos, ex ædibus facris amp;nbsp;ab ipfis altaribus eiecerunt : ue* digalianouadiuerfislocisimpofiierunt , plane contra regionis mo* rem:fed amp;nbsp;Ottonis magni Cçfaris,authoris noftri fèpulchrû,tumul* tuofe refregerunt.Et hæc quidem funt domeftica:fed eo minime con tend, proruperunt in epifeopatum Halberftatenfem, 8c ibi direpto collegio HamersIebiOjfacerdotesiam facrifîcantes, abipiîsarisdepui fos, partim uulnerarunt, partim occiderunt, 8lt; fàcris omnibus pol* lutis,panem azymum cqnfecratû pedibusconculcarunt; deinde,mo* nachoru indud ueftibiis,quum proterue 8d per ludibrium multa fecif fent,exuurjs atep fpoirjsonufti domûredierunt:aggercm uerô quen* dam eius regionis,maximo fumptu conftrudû,8i perutilem i)s locis^ nullade caufa diiîecerût,exuRis pontibusatep refdf7is,ne cui tranfîtu$ pateretzuitæ quoep noftræ funt infîdiati,quod etiamnunc faciuntiità quidem,ut ne in gdibus quidê noftris,nec apud amicos abfcp pericu* lo uerfemur:amp;quos nobis præbere hofpidumfufpicabantur,coruiii

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;domos

domos noftu (ûnt aggrcflî, direptis bonis, ex nobiïitate muïtos abduxeruntaptiuos, quofdam etiâ fubiecerunt tormentïs : matron iias autênobiles atque lurgines, omni fjjoliatas ornatu male mub ’îlataSjfn mortis adduxeruntpericulum î fèd nec à piieris etiam abfÜ iiuenmtmanus : brem'ter, uixapudTurcasextarefimiIcputamus exemplum fmmani'tatis: H quis æftimet tàm ea, quæ côlècuti funt ex noftris bom's, quàm damnum datiï, reperiet ad minimum fupra oâies centena aureorû milliaî ne quid interim dicamus de coutume^ Irjs,couicrjs,Iibenis famoiîs atep piduris,quas euulgarunt in Cçfaris et ordinum Imperf) contemptu atep Iudibrium,de iniurqs etiâ,quas hune totos ferè uiginti fèptem annos patimuf .Nam ôôlapides et ior desuiarum in nos coniecerunt, Neuntes per urbem,infàno clamôgt; re iæpe funt adortijSc per diuerfà loca fugarunt, ædes etiam noftras âtlt;pportas,dc noóle/requentérinflammarunt, iaxis perfregerût feneftras uitreasî denique nullum eft ab eis prætermiiîum infolentig genus : ante annum ueró quartum,Iulrj die uigeiimo ièxto,quum ro. gatu confulum conueniflêmus in collegió noftrö,poftulabant à nogt; bis,primüm,ut eandem,quam ipiï,religionem profiteremur t déingt; de, ut ad bellicum apparatum ipiïs intra diem odauum dependere* mus aureorum millia uiginti i póft,in templum ingreflï,conflucnti* bus eô ciuibuSjper tumultufacerdotes eijdunt, 6^ templa claudunt, inferioris ordim's iàcrifîcos magnam pecuniæ fummam pofcunt, óccilmperioluere non poflent, urbepulfbsinexilium irecogunt. Bodem plane modo reliquos etiâ tradaruntcccleiîafticos, occupa^ tis ipforum bom's facultatibus omnibus. qua quidem re,non mo dó leges atque ius omne tàm diuinum quàm humanum, fed traniâ* diones etiam Sd fidem datam uiolarunt. Sumus enim ipforum ma-giftratus, 8c fortunam fùam omnem atep facultatu amplificatïonem hobis potiiîîmum debêt, Cum autem nuper Georgius dux MegeP burgius,copias illas, quæBrunfuicum urbem defenderant iîmuï ôppugnauerât,adiè traduxiflet,ad tria circiter millia,et nobis infeijs per agru Magdeburgicû ÔC Halberftatenfèm iter fuiciperet : illi magt; ^na quadam arrogantia funt urbê egrciri,ep coniîlio,ut bofte profli gato,bclli molem totam impetû in nos omnem c5uerterent,imô, ht nos e medio tollerent. nam Sc uaià duo,plena laqueis,et carnifîces aliquot cum gladijs conduxerant, utalijs gulam frangcrcnt,alijs uc-*;

ceruices rerirent : fed benefîdoDei longe iècusacddit .Quum flîWciîcnt ad o(fto circiter hominum millia, profligati iunt, amp;nbsp;cxG

fiiprà duo millia in his multi homines innoxfj, quos illi partim i)i,partim blanditijs ad fè perduxerant, capta fîgna oêî:o,amp;S machine 'onines cum inftrumento.Caufam quidem eius belli tonantur in nos dcriuare,Só impuliu noftro Megelburgium ad arma uenifle dicunt: Gd id falium eft, Nam amp;rantea fiepe, Sc poft fadlum præïium,de pace legatos mifimus, Sc ne hoc quide tempore aliud optamus, quam ut réconcilia« Cæiari, priftinam tranquillitatem nobis reftituant. quia uero pacis confilia répudiant, arces noftras, uicos 8c oppi* da,per uim ac iniuriam detinent, cogimur rationem inire, quemad-modumearecuperentur . lam,ilia, quæ fui purgandi caufii in medium adferuntjConfida funt omnia, ficut uulgo conftat. nam iplo-rum religioni nullum dedimus impedimentum: quum nuper il-luftriffimi principes Mauricius atque Brandeburgicus loachimus^ gquas conditiones proponerent,fuperbe reiccerunr,^ per inducias eruptione falt;fta,nolt;fturno tempore,ex nobilitate quenda,^tategran di,ciim nihil intercederetofFenfibnis,domi fu^,Cuban téadorti lunt, S)C quum ille uix ægre Gminudus euafiflet direptis bonis atque di-fperditis, uxorem atque liberos omni ucftitufpoliarunt,5c mortem fiepe minati,nudos reliquerunt, ità quidem,ut ex nobilitate quilpi-am forte fuperueniens, mulierem uefte fua contegeret. certe, quaiv tus iplbrum fueritea node furor, paucis explicari non poteft. Non obfcurèiadaruntetiam,ffuftrà nosreftitutionem expedare . no-ftris enim audi facultatibus atque copijs, lau tiori uitæ iam alTueue-runt,nequc facile poflunt adduci, ut aliéna reddant, Quod cum ità fit. Sc quia fuperiorum annorum iniurijs contemptum etiam ad-dunt, Sc prorfus innoftram perniciem incumbunt, nonpotuimus iplôrumillapræclara facinoranon commemorarc, licet breuiter. Itaque, fi nunc rationes ineuntur, quemadmodum reducantur ad officium, nemini debet hoc uideri mirum : eteium quicunque ciui-lem hanc Sc communem hominum focietatem amant, non poflunt non ^ieno in ipfbs elfe animo : tantum abeft, ut fauere quis ill is debeat SCauxiliari. Ad eundem modumillosacculauerantpaulo ante, T orgam miflis legatis,ubi tunc huius belli caufiicohucntus agebat Mauricius.Non multis uero póft diebus, eodem menG,relpon det Gnatus,edito Gripto. putare G, no omneis ordincs epiGopatus hanc deGquerimoniamhabere, Gd aclerototum iftud emanalG* nam his,inquiunt, uehementer dolet, quod apud nos pure docetur ^jwngeliu, quod ipforu eft deteda nequitia Sc labefadata dignitas^

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoç

hoc öfnrtis eft odï) caput: In’s agftati ftimuli's falfo nos detulcrunt ad Cç(arem,ut ab illo proftripti, tanto^eflenius opportuin'ores irriurig, Cacfarem profecfto nulla re uiolauimus, Sc incolumi religione atque hbertate,nihil eft quod à nobis no cxpedtare poffit. Archiepifcopis huius urbis deuiinfti quidem fumussueriim certis Iegibus,ne uidclfz cet in noftro lure nos impediant : in has leges nihil commifimus:adz Uerlarrj uero loanni Alberto antiftiti fuerut authores ut noua que^ dam amp;nbsp;inufitata poftularct : itaque reculauimus ei dare fidem : nec eft quod hunc magnopere obducant : nec enim fideles ei fucrunt,amp;S doluitipfis, cumadepifcopatumeiluperioribus annis redituin eft Ie patefa/tuin uiderent. nam excludi maluifient : ipfis uero minime fubiecfti fumus, nec ullo uinculo tenemur : quoad fuperioris ætatis pacta fir ua ta funt, nullum officij genus reculauimus : pofteaquàm au tem ab illis recelTum fuit,reftitimus,ex edque non femel natæ funt ofFenfiones : S)C his quidem proximis annis,ciim nouæ fubinde ratio nes inucnirentur exigendæ pecuniæ per hanc prouinciam, in publfi cis conuentibus reclamauimus, ab epifiopis antcrioris temporis non hoc ufurpatum fuifle demonftrauimus tametfi fruftra : nam inter ordines nonnullf maxime uero clerus,non minimam eius prç* dæ partem auferebant : hæc eft illa,quam nobis obijciunt, peruicaz cia. Migrarunt ex urbe, fid Iponte fua 06 fuperbia quadam incitati, cum Saxoniæducem atque Lantgrauium uiderent eifi debellatos: cogitabantenim ueniifiiam tempus,quo poifint animum cxplere, ÔC inuadere dominatum,8c impurum illudfuum uitæ genus recupe rare, Nos quidem illos nfiinime profligauimus: quanquam eccle fiæ miniftri nonunquam eos ob uitg turpitudinem pro concione rez prehenderunt, tarnen multis annis apud nos tu to commorati funt. Sc non ità nuper quidam ex ipfis urbem inhabitarunt. Quodfi uim illis facere, nobis libitum fuiifit, erat id fatftu non difticile: fid nihil tentauimuSjSc cum is eifit rerum noftrarum ftgtus,ut uim Eqftilcm mctuere cogeremur,primi templi collegas conuocauimus, SC quoz niani Euangelij lux; .eifit patefada, Deus çtiam profiffîonem illius requireret, diligenter eos ró^auïmus, quod antea fæpe faeftum erat, ut peritum aliquem theologum ipfi deligerent, qui uerbum Dei do ceretin ædeprimariï^î hoc enim amp;nbsp;per fi cumpiimis eifi pium,8cad mutuam beneuolentiam interipios atque ciues plurimum confirre: dim autemilli recuiarent,ipfi remprocurauimus,8c quod hoftis im penderetjincp fines noftros iam eilet ingrelîus,poftulauimus ab eis^ ' ‘ '..... bee nbsp;ij

ut ccrtam pccuniæfummam nobis dcpenderent,nihil ex urbt ïitéra'' rum darent,manerent nobifcum, fuis uterentur fruerentur poflef fionibus: illi uero non longo poft tempore migrarunt, Só à nobis deinde iblicitati,ut ad certum diem Salfij luos haberent legatos,qui/ bufcum ageremuSjContemptim reiecerunt colloquium.Itaque ciim odium 8c animu hoftilem in nos ad huncmodum prodcrent^coadi fumus ipfi referre paria : quod fi nobilcum permanfiflent, omnis b^c potuifleteuitari turba:led ardebant odio noftri,amp; in perniciem noftram noua fubindecudebant confilia : ficneceflario nobis ad ar^ ma ueniendum fuit atque defenfionem .Nifi enim ipforum occupaf femus uicos oppida, locus ibi fiiiflet hofti rcliótus atque perfugi' urn. Et cum facultates illæ fint ecclefiæ Magdeburgicæ,non eorum, qui perièquuntur ecclefiâ,red:è pofîuntad religionis tutelam accom modari contra faliam doArinäm ÔC idolatriam î neque res etiam ca* retfuperiorum temporum exeniplis. Proicripti quidê fumus à Cx lâre,fed nullo noftro merito,ficutantehac non ièmel docuimus; hæC autcm fortuna feu conditio nobis eft cômunis cum propheris, cum apoftoIiSjCum ipfo deniq^ Chrifto, qui propter ueritatis profeflio/ nemaffliiftifueruntjtanqiiam ieditiofi,rebelles,amp; omnium hominu nocentifiimi. De religione déc^ libertate noftra Cçiàrê orauimus,uc ea nobis permitteret,ied fruftrà in hunc ufque diem agimus,amp;quot; quo fpecftent omnia confilia j iatis eft à nobis explicatu fuperioribus fcri'* ptis I nimirum ipia res loquiturjioc agi folilm, ut impius pontificat tus reftituatur. Ad colloquium introduda quidem controuerfia no ièmel fuit, amp;nbsp;conuentus aliquot habiri funt hac de cauia, uerum dé rebus præcipuis non fuit nobis iatisfedum, quanddquidem legati non le poteftatem dus rei habere dicebant. Dolet certe nobis,amp;r ue* hementér lane, fi' quis noftri cauia detrimentum ullum accipiat : led tarnen qui funt homines pfj, non dubitamus quin ij nobifcum fem tiant, amp;nbsp;omnia ducant eife perferendapotius, quam deièrendani iieri confefiîonem.Cùm enim Chriftus Sc incomoda,quæprofefliô nem hanc iequuntur,tanto ante tempore prænunciarit,et fimul gter na prsemia conftitueritillis, qui liberos, uxores atque poficfiiones propteripium rehnquunt,cur his tam certis Scamplis promiflionh bus non confi'damusC profedo qui fui periculi cauia remollefcunt, èc offenfiones defugiimt,hiiempiternuexitium fibi conciliant ipfi, nifi refipifcat, Quod nobis obrjdunt adueriarq, uere poteftin ipibs retorqueri : namamp; turpem Sc infamem plané pecuinam uitam

agunt,8c quibus in locîs dommantur, ibiui^ ægre fuarum com'ugiî àtque fiharum pudiciti'am dues ab illis tuen ponunt.Pecunfam üüllt; gó modicam imperauinlus, nec ea (êuentatè, (ïcutillifingunt. Ad illud quod de uedigalidicunt,re{ponderipoterat,fîclariuslocu^ ti faiiTcnt : aggerem illuni, cuius mentionem fàciunt, qui tarnen ad ipfos minime pertinet, publici coniriiodicaufàrefcidimus : namil^ lo ueluti compendio fæpe damnum eft dàtüm noftris finibus nbsp;nbsp;falt;

daprædaraptoresillaceuaderCjféquein tutum recipere fblebânt. ïlobilitatem uicinam hoftiliter à nobis tradatam efle clamant: quic-quid aute eius rei feCimus,coalt;fti fedmus, cum per annû amplius CO, multorum eflêmus iniuriâperpeftî, De mulieribus atque pueb Iis quod aiunt, infîciamur : ex nobilibus qui capti fuerunt, abfque muîdafùnt ânobisdimiffî cum famulis,amp; traniàdione fes inter ïîoscftconibpita » Damni accepti rationes admodum ampïificant, odingenta millia ponunt : quid fi nos inuicem oftenderemus, in quantam nos coiuecerintcalamitatem^Piduræ amp;nbsp;id genus alia,clan culurh^non uriô ex loco prodierunt, in nos omnis deriuatur inui' dia: ièd certè grauiter ediximus,palâm affixis literis, ne quis in C3e-gt;-fareni aut quemuis alium principe aliquid proteruc faceret : in noiv nullos etiam eft idcirco uindicatum. Editi fiant autem apud nos ali) quidam libri,neque difFitemur,quibus oppugnatur idolatria multorum eriountur confcientiæ.Cladem nos accepilîè,fatemur,ità Uolente nimiruni Ôeo, non ut perdat,ièd ut ad uitc nos trahat emen datiönem. Occubuerûtilli uidelicethoneftèac piè,pro gloria nomi nis diuinijprocp falute patriæ : neque dubitamus, quin fuo tempore Deus amp;nbsp;benigne nos relpiciet 8c in aduerfarios etiâ animaduértet. Non autê fortuito iftud accidit,uti prselè fërunt. nam donis ôô poP licitationibus Megelburgiu ducem Georgium hue inuitarunt:atc^ intérim fingulari quadamaftutia, reliquos ordines epifeopatus con ùoeabant Stasfurtum, quafi deliberaturi,quemadmodulatrones iP loSjUtipfi tumeos uocabât,è finibus profligare poflênt. Nam quod militem conduxerint, iplorum quoc^ literis doceri poteft,imô gld^ riantur le non magnopere moueri publicis incommodis: nam etiani dtdifpendium aliquod faciant atque iâduram,agros tarnen atq^fun dos iplorum permailere ditionis aiunt» Cùm igitur ad nos perlatus cflçtnuncius, Vuanslebum oppidum ab eis ex improuilo captum, dircptum amp;nbsp;incenfum efiê, uicos etiam magno numero uaftatos, ac fifnul ex agris ad nos confluèrent homiries rùfticani, mulieres atque

Virgines, multis cum lachrymis opem à nobis flagitantcs, nonillis decflêprofecflópotuimus. Et quanquam minus fcelidterres ada fuit, tarnen gratum nos officium feci^e Deo, nihil dubitamus, lam uero, quod gratiæ comparandæ caufà dicunt, noftri fuifle confilfj, nobilitatem atquefbcios huius epifcopatus opprimere,uaniflimura efljuequedoceripoteft , nam in honore femper à nobis habita fuit nobilitas : illos uero, quinoftris hue illuc commeantibus uim fecc' runt,ii forte uiolauimus, quis tàm eft iniquus, qui nobis id crimini dare poftit De gladijs quod aiunt,repertis à præh'o,confi(ftum eft: de funibus non diiïîtemur atque laqueis : nam ad currus Sc impedi menta reliqua neceiîàrius eft horum ufus, uti condat. Pacis leges,à Mauricio fimul ÔC Brandeburgenfi propolî tas, grauiflîmis de cau' fis non admifimus: etenim,fafta deditione,ac recepto prxiidiofici' ï è eft intelligere,quis Sô religionis Sc reipublicænoftræftatus fuerit futurus, Buangelij Cui cognitionêDeus pro immenfa miiêricordia fua nobis patefecit : eum precamur,ut hoc tantum beneficium nobis ueliteflê perpetuum , qui uero patrocinium nobis in eo promittut, quomodo credibileeft,illoshocpoftèueletiam uellepræftare, cûm ipfimet inreligioneflult;ftuent animis, Sôpiacere ftudeant homini'-bus^ Vt bona ftia récupèrent aduerlànj, damnum utrobique da^ tum,ex æquo toleretur, non reeufamus t uenim utin urbem illire^ dcant, ôc idolatriam iuam rurfus inftituant,id minime omnium fer' re poifumus. Aiunt le nuHum nobis intuliftè rel^ionis impedimen turn : led per ipfos hercle non ftetit: quo minus autem, quod uellet, perfecerint, eft quod immortali Deo gratias agamus. Mortuorum corpora non lunt'ad cum modum,ut aiunt, tratftata’: led cum ad de^ fenfionem noftri, templa quædam urbi uicina demoliremur, quX' cunque reperta funt corpora, nondum plane conftjmpta , translata fuerunt alio, profundiufque defolîà : deinde permilîum fuit omni' buSjUtfuos quicppropïnquos ibirepertos,quó uellent,tranlporta' rent.Illud,de Ottoneprimo,Cælàre,falfiflîmumeft,amp;S impudenter ab eis excogitatum mendacium: nee enim nelcimus,qufs honos huic omnium principi magiftratui debeatur,inprimis autêei, de quo lo' quuntur,Ottoni Cglari,qui prgclarè mul ta fecit,óó libertatis Get manicæ defenlor fuit atque uindex acerrimus. Cultus ille, quem la* crum diuinum ipfi uocant, quem fuis in templis queruntur à no* bis eftê turbatum,nihil minus eft quam lacer, ueriim ad fummaDei contumeliam pertinet.Veftes, calices,amp;: ornamenta reliquafuntab

LIBER XXlE 588 ipfîsmulto ante extra urbcmafportata : li'teræ Hero Sc monùmen* . ta publicalèruanturà nobis, nequefunt abolira, lîcuti falfo crimp nantur -, Gcrifici quo que non funt alFedli uerberibus, uerilm ipfi met templa diipoliarunt, prædam alio contulerunt. Collegium Ha-* merslebium,quod tarnen ad ipfos minime pertinet ideo fumus ag^ greflî tandê,quôd hoftes in eo perfugium haberent, 06 nobis atqtie lôcrjs ereptâ prædam ibi diuiderent.Quod infuper addunt,noftros ibi multa feciflêproteruè acinfolenter, id à monachis eft coflidum. Adiniurias illas quod attinet, quas inurbefibi fatftasefïe dicunt, ïtà res habet. ante annos cirdter uiginti quinque, quum illi die oda uo ante pafcha, qui palmarum dies dicitur, fuas illas ioculares atq? ridiculas ceremonias tradarent, confluente illuc multitudine,deriiî fueruntab illis: quorum uero temeritas amp;audacialongius proceG fît, qui feneftras perfregerunt, hi fane muldati fîint à nobis atcp relegati : cæteras iniurias nec agnofcimus, nec cas unquâmadnos illi detulerunt, nihil ergo præter fidem datam aut tranlàdiones egi^ mus, neque caulàm ullam belli dedimus aduerfàrijs. Quod cum ità fît,precamur omnes,ne calumnijs illorum fidem habeant, Sc noftra uicem dolcant,qui bellum illatum defendere cogimur, ut 80 puram ' euangeli)dodrinam,ôôlibertatê àmaioribusacceptam,nobfscon* lèruare liceat, pro quibus amp;nbsp;fijperiorum temporum pq reges atgt; que magiftratus, amp;nbsp;Machabæi fortiflîmi uiri nullum non fîbi du-^ xerunt fubeundum eflè diicrimen, Pacem omnium rerum maxim^ optamus: uenim ea nobis denegatur: itaque finitimorum incurfîo' nibus diu multumque uexati, non polTumus uim iniuftam à nobis hon propullàre. quo magis etiam confidimus,Riturum,ut qui nuR lafunt à nobis iniuriam lacefliti, bellû hoc nihilad le pertinere ducat 80 Deum,iniufl:itiæ uindicem,reuereantur. Etenim, quæ caufa tur^ bam banc aduerfum nos excitauit, eadêfummis difficultatibusatq^ periculis inuoluet non multô pôft etiâ iplos, quicuncp purâ dodri* nam retinere uolentatqj tueri. nbsp;nbsp;Citeras, quibus conciliu pontifex

ihdicit,Cælâr,Ianuarijdiequintoreeitariiubetmfènatuprincipuni m, d. Lit ordinû,edf(^ monet,ut fêle comparent. Eodem die Ferdinandus rex ad ordines refert,quomodô per inducias,T urcç in V ngaria res nouas moliantur,Sc fuis in finibus arcê ædificent,8c Zolnocû,{uc di tionis arcê,conati fint occuparCjpr^fîdidtp munirCjquomodo etiâ in Tranflyluaniam impetum fecerint î 'le quidêcius rei caulàm dedifle hullâj^ in hoc çfiè totp,ut pa«5f.æ (eruentur induci^,uçrùm,fî Turca

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BEE üij

lecufet,auxi1ia fîbi darf petit. De Stephano Vintonienfi epifeopo diximus libre uigeiîmo, quamobrem captus in Anglia fuerit : aim autem in fcntentiaperfifteret,neque décréta iam falt;fb,quæque deinquot; ceps fièrent in bac artate regis,de rch'gione^ucllct approbare, epiico' para fuit exutus huius anni menfe Ianuario,et in carcerem redudus. Andreas Ofiander,quem in Pruffîâiuifle diximus, nouum hoctera pore dogma proponit, ÔC hominem iuftificari, non fide, fed iuftitia Chrifti in nobis inhabitants, affirmât, fuæcp fèntentiæ Lutherum etiâfuiflèdicit.Reliqui uerô theologicollegacfortiteroppugnant, deque Luthero falfiim eflê dicunt, qui non ità multis menfîbus ante mortem,de libro Philippi Mclanchthonis,quo iàcræ fcriptiiræloci tradantur cÔmunes, præclarum amplum reliquiflêtin primi to' mi præfatione,teffi'monium : cdm ergo Philippum inuadat,Luthc^ rum quoque fîbi facere adueriàrium,quôd idem ambo ientiant. de^ inde, fada collatione, plane diuerfum ab ipio, Lutherum hac dere docuifîe,demonftrant,amp;r peffiferum aiunt ipfîus eflè dogma,qui di cat in Chrifti Gnguine atque morte nô confîftere iuftitiam fidei,qua redemptiftimus atqueiuftificati, res autem adafuitfumma conten ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tionc ♦ Prç iè ferebatille quidem, ut diximus, quafî Lutherus idem

quodipfê, iènfîflèt : uerdmintérim apud fuos iadabat,uti fcribigt; tur,ilium ÔC Melanchthonem confeciflê theologiam quandam Ari ftotelicam, quæ carnem potius quàm ipiritum redoleat. Albertus P rinceps,initio,per interceflbres componi caufàm cupiebat:lèd per* fuafus ab Ofîandro,poft multam adionem, inlententiam eiusaccegt; , dit, SCaduerfarioèé fuis iRnibusexire iubet. in hiserat loachimus MerlinuSjCui migrandum etiam fuit,licet non modo ciues, uerum* etiam mulieres atque pueri, ne tali paftore deftituerentur, principi fijpplicarent. Porrô,docuit Ofîander Noribergæ,multis annis, cumlaude quidem, nec aliquid mouit, amp;nbsp;per omnia ièqui uifiis eft Lutheri dodrinam, quoad ille uixit : cum autem poft edidum Cæ* faris de religione, Noriberga relida,Prüflîam adijflèt, quæftionem J .■ nbsp;nbsp;hanc.cxcitauit, quod uiuo Luthero plærique putant no temerc fuiC-

iefadurum. Vuittembergicosmaximelaceflît, ut iftaréfutent,fî poflînt, ÔC fè defenfurum lua dicit, quicuhque tandem oppugnent, ÔC Philippum acerbe pcrftringit. Serttentiam eius plærique uiri do efti per Saxoniam inprimis, reprehendebant, editis libris, quôd alieniflîmo tempore turbaretecclefîam, taxabant : quod uerô Me* lanchthoncm^ tant» manfuetudinis atque dodrinæ uirum, tam inlt;

Hjgnê tra^Äarct, (clfk^fnebantomncs.Ä^io quodâlibdlocontendit, ttfamfi' {5cr Ä'damji peccatum no fuiflêt perdituln genus humanum^ tarnen nafcïturu fuifle Chriftû» ïdibus Februari) dimittitur Impe^ rij eo'nüentus. ibi decrecu Cçiàr facit, ÔC quia religionis,inquit, hoc tamgràué.dinîdium,nuna ratione melius quàm per gcnerale,pium, hbéfumqucconciliumicdaripoteftî deinde, quiafuperioriincoiv üeritu concilio iê iubmiferuhtordines,in edc^permanent,fixum hoc Cfit âtque fatum. quod etiam ipG turn promiß, ftudio ÔC diligentia omni curâbo,ut ordine Sgt;Creftè omnia fiant ♦ Et cum ad omneis or-' bis Chriftiani prouincias pontificiû hoc diploma pertineat, equidê luturû ârbitror,ut omnes reges atque dynaftæ, fui memores oflfîciji inórem gérât,prdcp fuauirili partetam piumopus adiuuent.Quic--quid etiam in eo me iacere conuenit,ut ecclefiæ aduocatum ôô conci hôrûm defenforem, id præftabotamp;T quicunque uenttiri funt ad congt; 01iüm,fiuerèligioncm mutarint, fiuenon, qseorumquelegatis pu* blica fide cauebo,ut ibi commorari,8ô quicquid ad eorum confcierii fiæquietem pertinere putabunt,in medium adducere, ac deinde tu* toipfisdornumredirecomitatupublicoficeat: adhæc,operamda* bo, ut res tota,pi6 Chriftianè,{èmotis afFedibus,iuxtafacramIcri pturâm amp;nbsp;patfum’ dodrinam tradetur amp;nbsp;definiatur j ut tàm politigt; eus quâm écclefiafticus ordo reformetur,fublatiscrroribüs attifai* fis dogifiâtisflfitra fines etiam Imperï)jUel in propinquofaltem per* • mânere,amp; fueri côcilium cogito,utad optatû finem decurrat, eiufc^ ' ffù^us ad ornttCis perueniat, fitinprimis Germaniæ falutaris. Pfincipes igituf omneis SiSördines, præcipüe tarnen ecclefiafticos, 8^ ébsqüi fèligiónèmmutarunt’ quicp coriiundi fiint Auguftanæ confëfl’ioni* depofeo amp;nbsp;aclhortor,ut pontificiuhi diploma fecuti (èlc • comparent,iriftrudi ueniarft, ne póft aut acceleratione nimia cirgt; ■ eùmüéntos, aut âd fuæ cauff iuftâ explicatione non le fuiflè queran* • tuf adthiflbs, nam^ ut dixi^fidê eis præftabo ', ÔCut quantum làtis eft^ audianturf effîciani. Porrô,quia diuerias rationes adduxerunt ordi nes', quamobfem fuperioris Auguftani conuentus de religione réformanônéfatfta décréta non feruentur^ totum hoc ad meam foli* cirtidihém reüôco,8ô feparatim è fingulis^quid impedimenti fît, co* ' grfoftàm fdent igitur operam^pro fè quifque,ütiri aeffionem res de* ’ duïatuf. Decrètiim fuit etiam,ut ad calendas Aprileis Noribergæ ' coiiuehiant eleftorum amp;nbsp;(êx reliquorum^rincipum legatr,qui délibèrent , qùemadmodùm ea pecunia, quæ ex atrario publico fumptîl

.......’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FFF

foeritinbellüm Magdeburgicum, debcatreponi': quicquidbifiar tucrint, ratum eflê iubetur, non minus, quàmfîfrcquentibnsiij comitqs decretum eflêt : èC quoniâm ad uniuerfæ Germanise falu* tem,bellum hoc pertineret,magiftratui permittitur, ut fuo quifquc populo tributum hoc nomine imponat. deinde, fî forte quisuel Imperijciuis uelexternus auxilia Magdcburgicis ferat, fumjjtuni quoque tune Cæfar polhcetur.Adiurifdiô:ionêamp; bonaiàcra quod attinet, curaturum fe dicit Cæïâr ut appellatus ab ijs, quorum in* tereft, ius ipfîs dicat, quo fuum quifque recuperetconièquatur. Ferdinando régi decemunturin Turcam auxilia, tametfî grauatq quæfuperiori conuentufuerantei promifïâ, poftremô,quia Mani* fcidius S)C Hedeccus,hyemefuperiori, conductis copijs conftituerât Magdcburgicis opem ferre,lîcut didum eft,Cæfar edicit,fî pofthac in aliqua Germanise parte milites confluant,ut è üeftigio uiciiu priiî cipes ac ordines, coniôciatis uiribus illos opprimant, ÄS incendium illud, priusquàm üires accipiat, reflinguant, Hoc ipib tempore^ Galliæ rek, Henriais, in fuam fidem atque clientclam accipit Oda* uium Farneflum,qui Sc priuatim erat inimiciflîmus Ferrando Gon fcagæ, Cæfaris per Infubriampræfedo,proptercædem patris,amp;^ in ea uicinitàtePlacentiæ, quam Cælàr tenebat, uefitus, ut Parmam fuis ipiè turibus retinere poflêt, opem aliunde petiuit, amp;nbsp;Galljcum præfidium urbi impofuit ♦ Earn rem permoleftè Caciar tuîit, amp;nbsp;lu* îius inprimis, ut infra dicetur. Sententiam Csclar his diebuS tulit in Lantgrauium dé Comitatu (eu ditione Diecia ; nam fuit damna* tus contumaciæ, quo d non relponderet : ïlle uefó non fibi efle inté* grum relpondere dixit, eó quod libéré cum fuis côfîliarijscolloqui non poflèt, obferuantibus ipfiim.amp;S aufcultantibus ijs, quorum eflèt in euftodia. nam poft patefada ftuper fugæ confilia, ficut dixi* inus,nemo ilium adiré, nemo lermonem conferre potuit, fine tefte .• Febfuarij die penultirtio, Bucerus, Cantabrigiæ uitâ finit, honori* ficè admodû ièpultus amp;nbsp;dodoru hominum celebratus epit^hijs,’ inter quos etiam erant adolefcehtes duo,fratres, e familia Suflwlcia, quorum mater antea Ièmper,86 ægrotanti Bucero fidêomncmet bencuolentiam præfti tit ,famina religionis amantiflîma. Per hos dies epilèopus Ârgentincnfîs grauem habet querimoniâ per literas ad fènatum, de concionatoribus,quafi populum acccndant,ô^ clcril Hiagnis obijciantpericulis : ut igitur ifta corrigantur, petit : alioqui fc capturutn ex tempore confiliû, Martij die x, Ferdinandus rex ÔC

'‘h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ■ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ôiua

fîffusMaximiIianùsabcunt Au^fta. nâadhocufcÇ tempus adio ftu't cis cum Cæfare èc forore Man'a,Bremert(èsquoque legati re ingt; feéta tandem difeedunt. Ad Magdebur^um res agebatur leuiori* bus prælqs,amp; crebris erupti'ombus î 8c cum Albis exundaflet, op* pidanijiabricatïs nauibus, aduerlb fècundo flumine commeaturrt ^mpoftabant Varia fubi’nde cÔfpia'ebanturid temporis prodigiaj per Saxoniâjamp;S m his,terni {oles,totidcmqj lunsc^modô pallidi,mo* dó fanguinei coloris, Magdeburgici de auxilqs appellabant urbes rnarittmas per Volratumamp;S loannem Mansfeldium,ÂIberd Comi tis filiostuenim idfruftrà fuit. Caftella deinde conftituunt hoftes ad Albim,infra èc fupra nrbem, acdifpofitis ütrinque nauigrjs,impofî tifque præfîdfjs, nauigartdi facultatem oppi'danis eripiunt.Sçpe etia dimicatum fuit,quum pecus illi uellet abigere,quod oppidani quo^ tfdicin pafeua circum urbem emittebant lt;nbsp;Tertio idus Aprileis,port tifex, edito feripto, Farnefi'um Olt;fî:auium grauiter ineufet, amp;r, quo tempore, Parmam, inquit,â me fimul èc fummam præfeô:uram ac* cepitjfide data promifit,nulli principi fuâ operam addicere,nec alie^ num præfîdium Parmæ ueneimponefe,mïî meopermiiTu: cùm augt; tem ad noua coniïlia fpedare uideretuf , amicè non fèmel, per inter* nuncios,pérque fratrem Alcxandrum cardinâlem, ofFicij ilium ad* rnonui : quia paulo turn refpondebatalieni,us,miflis literis,grauif limas ci pce nas denunciabam, fî lècus faceret : certior deinde fadlus, ilium non ftare padis, ualde fane pro eo ac decet,commotus fui, ta* lem iniuriam ab eo mihi fieri, quem tantis honoribus locupletaflèm bénéfices: nunc ergô,quanquam in re tàm aperta ftatim decerneo rc mihi liceat,tarnen, ut humanitatem noftrâ intelligat, edico, ut in* • tra diem trigefimum felè Romg fiftat,Sc acculàtionibus refpondeat, idoneè nobis in pofterû caueat. nam fi negligat,iam ipfum amp;nbsp;læ* fæ maieftatis, ôô perfidiæ, amp;nbsp;grauiffîmorû criminum damnatû eflê uoloîfimul quicquid habet bonorû,publicum eflè iubeô,5c Cgfaris fîdê, ut in eo pleÄendo mihi ferat opern, imploro,5c ne quis omniu ullareipfum iuuet, mando. Cùm calendæ Maij uenifïènt,inchoata quidem fuit adio concilij : lêd quia perpauci turn adhuc aderant, ÔC Parmeniè bellum interuenerat, in calendas ufque Septembris pro* dudfa res fuit. Qui Noribergæ conuenerant prindpum legati,merï fc Âprili,ftatuerunt,in obfidionê Magdeburgicam rurfus eflè con* tribuendam pecuniam. Et quanquam Cæfàr edidfo poft idem mart dabat, permagna tarnen fuit in eo difficultas, amp;nbsp;inuiti omnes confe*

rebant, quod dnitunubrcflêtobfidib, neque finis appareret. Qua^-propter eriam de pace Mauridus crebro cum oppidanis agebat, amp;nbsp;quinta die Mafj,cum illi fide publica ueniflent in caftra,diu multunp que diiceptata res foit, ipfo præicnte.JSuperioribus.aliquot raenfi' bus in fiiam familiam Mauricius aficripierat Hedeccum, à Carfare prolcriptum,amp; Lipfiæ præfecerat .■is,propter religionem, odio CæfàriSjbene cupiebat Magdeburgicis,amp;: pacis eratconfiliarius,ut co confedo bello, Mauricius tentaretmaiora « lam turn enim inica fuerunt dus belli confilia,quod in Cæfarem poftea fulccptum eft,ut lt;uo loco dicetur: ueruntamen de pace turn côuenire no potuit,qüód duriora proponerentur,idqueftudio,ficut multi putant,dumtem^ pus duceret Mauricius 5 èc occafionemexped:aretagendi,quætunc data fuitjpoftquàm Galliæ rex bell urn Cæfari fecit,ut infra dicetur. •Atcpinterim in caftris anteurbcm grauis fuit orta ledirio, propter no folutamenfium aliquot ftipendia. Farnefius necp Romam uenic citatus, Sc Galliæ regis confirmatus præfidijs, Parmam fulcipitde* fendendam. Itaque Cæfar,Maij die dedmotertio, literis editis, quia pro meo, inquit, erga pontificem Sc ecclefiam Romanam officio SC uol untate,cupio ea pr^ftare quae debeo,00 prouidere,ne per hanc oc cafionem,maiores in Italiamotus,6ó poft alqs inlocis, oriantur : de* inde,dumconfidero,quàmiuftisdecaufis pontifexmoueatur,amp;S quam nihil ab eo fit prætermiiTum, ut Octauius in officio permane* rct,Ferdinandum Gonzagam ad hanc prouinciam delegi,quoniam iple coram adefie non pofium,ut pontifici meo nomine ferat opem. Quapropter mando, qui funt noftræ ditionis per Infubria,ut dido fint illi audientes hoc in bello,non ficus atep mihi ipfi,déntlt;Ç opera, ut hofti quamplurimum noceatur. Sic igiturGonzaga,belli facie initium,amp;r populatus agros, Parmam, pontifex ucro Mirandulam obfidet.nam amp;nbsp;Gallicarum erat partium Mirandulanus,amp;r,nifi di* ftineretur, Odauio plurimiim poteratamp;S Parmenfibus cOmodare.

Ad Marj diem uigefimumficundum,Heluetrjs pontifex amanter admodu firibit. ficut lulij ficundi,qui magna charitate fit ipfos com plexus, nomen fibi fumpfirit, ità etiâ in ipfis diligendis exemplum illius atep ueftibia fibi ad imitandum propofuifle : adhuc quidem ua rijs atCp grauiinmis reipublicae diftento negocijs non fibi licuifle ftu dium animi fui declarare, fid tarnen iplbrum retinuiifi memoriarn conffante : idcp duabus potiflimtim rebus apparere:primùm,quôd ad fui corporis cuftodiam exea gentefitelliriuminurbe delegerit, deinde.

deinde ■ quôd idem quoS!]^ feccrit Bonôniæ,cônfîfus ipfôrum æ in^ duHrix^ddelitati : nuncautem, quando fitindi(flum,8ô nuper ad Màfj calendas l'nchoatumTridenriconcih'urri ,fcribendîdatamad ipfos oecaßonem efiè : cùmigituradtampiumopus atc^neceflâriiï adiuuandum,magni ßtipforum futura moment! çoniundio, plurp nnlm hortari, ut qui funtper ipforum fines attp ditionèm proceres écdéfiaftici,ne defint,fèd ad alterum ibi confèffum,calendis Septem^ bris adfint : reliqua fore,utex Hieronymo Francho, Equitejegato fuo, cùius amp;nbsp;fides diligentia fît ipfîs à multi's nunc annis explora-ta,lt;ôgnolcantî deinde,quia fîbi negocium hoc magnopere fît cordi, non multo póft tempore ft mifîurum aliquem è fijis l'nomi's epifto-pis,qui de condlib cum ipfîs agat proh'xius. Süb exitu Maf),Cæ-fan's films, Aiigufta diftedens,per Italiam redit in Hiipaniam ♦ cum eo proficiftitur Makimilianus patruelis ÔC (brorius, ut uxorem edu Ceret,duorum liberorS matrem. Galliærex intérim,leniendi pon tifîcis S)C cardinalium ftnatus cau(à,per oratoremfuum,Paulu Ther mum,Romscdemonfttat, quod Oftauium infuamfidem accept-rit,nullam reprehenfionem mercri : nam hoc elft proprie regum,ut fubueniant afflidis : deinde, nullum ft quæfîuilft priiiatum in ea re compendium, ftd quicquid ftcerit, ecclefîæ Romanæ caufîi ftcilft, maiorum exemplo, qui 8C ftcultatibus illam præ cæteris amplifica-, rint, Sc armis quoque non ftmel protexerint : quum enim ecclefîæ fît patrimonium, Parma, ft hoc unum folicite uoluilft cauere, ne in manus ueniret aliénas, edque nomine lumptus feccre qüotidianos,' ac fuftinere maximos : orare itaque,8^ uehementer quide, ut in earn partem interpretetur, SC quam de ft conceperit opinionem ’ ‘ depo-nat Î id enim fummo cum reipublicæ commodo fufurum : fî uero là t!sfadionerepudiata,paci bellumpræferat, uidereipfum, quanto id fiat Sc Italiæ totius Sc Europæ detrimento atque periculo; quam etiam de religione nulla polïîtadio firma inftitui ueldiutur-na : quod ergo grauifiimus nafeetur exeo motus, quod condlium iani indidumcoire non poterit, aut fi coeat, neceflario diflipabi-tur, quod in eorerumftatu neminemipft poflitepiftoporum lui regni, Tridentum mittere, harum rerum culpamin ft nullam efft transferendam, qui pacis conditiones uelit non ferre tantum,ftd etiàm aedpere, Ô6 hoc quidem ità ft conteftari palam . Iulius au-tem ope Cæfaris confifus Sc pollicitarionibus, nihilo fuit ealegatio-I1Ç fadus mitior ♦ lunq menfi's die dedmo ftptimo, Mauricius fidè

publica rurfus cauct Magdeburgids, ut de pace legatos ad femif* tant. profed:i,amp; ab Alberto’Brandcburgico dedufti, Pimae, quod eftoppiduMifniac, Maiiricium olFendunt. namdomumredierat, et remiflius agere uidebatur, Vbi ueniflent,nomine Cçfàris has pro* ponitconditiones i dedant (èfè,nulla conditïone,ac fupplices depre* centuf Î fotdus nullum in Cæfarcm, Ferdinandum regem, Auftriâ^ Belgium faciant: Imperq décréta omnia ieruent i iuri fe fiftaiit,5c de to de damno dato iatisfaciant^munitioncs atque ualla demoliantur, præfidium mille ducentorum militum admittant, Caefarem, Ferdi* nandum,ipfiufque legatos,cum quantifuis copi)s,quocun(ÿ tempo* rcrecipiantjduodecim magna tormenta tradant, centum aureorum millia dependant, has conditiones omneis iureiurando confirment* Ifta,quanquam ab eis præftari no poterant, tarnen no fuerunt pror* fus repudiata,et intercedente Hedecco,{enfim aliquid remittebatur. Cæfàr,antca miffis in Gcrmaniam literis, pradertim ad Auguftarßc confeffîonis ordines, idonee ipfis cauerat, hortatus, utadcalendas Maias adefientTridenti : fed quia propter bellum Parmenle reie* étus fuit concili) dies ad initium Septembris, utante docuimus,ite* rum monetjUtomnino ueniant, xquitatemomnemate^ fidempol* licitus.Qiianquam uero plurimierat eius profeffîonis,tamen,quod inprimis erat necefle,non communicabant inter ie confilia,uel,quod de fumma rei deiperarcnt uel quod Cæfaris metuerent offenfione, uel quódiniplbiamuelutaditupericliliremolleicerent.E' duitati^ bus autem foli Argentinenfes, quid uicini, quid etiam lohginquio* res in eo facere conftituifTent, miffis internuneijs, exquirebant, Et Mauricius quidem, Philippo Melanchthoni mandarat, ut dodfri* næ capita conicriberet, que póft exhiberentur publice .eo confecflo libro, cum ad oftauum lulij diem Lipfiæconueniflentomnes theo^’ logi ecclefîæminiftri,iuiîuprincipis,recitatur icriptum,amp; omni* urn aflenfu comprobatur, eandem quoque rationem princeps Chrt ftophorus Vuirtembergicus inftituit, Sc authore Brentio,confa3* bitur eiufdem generis libellus. Et licet eadem eratutriufque fcripti fententia, ieparatim tarnen fuum uolebat exhiberi Mauricius, ne, fi plures idem communi nomine fimul propofuiflent,Cæiàr,fà(ftæcu* iufdam ibcietatis conciperet fufpitionem t ueruntamen, miffis utro* bique libelliSjamp;Saxonicum Vuirtembergenies,amp; Vuirtembergi* cum SaxoneSjSc utrunque pariter Argentinenfes theologi, cum le* giiîènt,approbarunt: attp ità eohuénit,utftio tempore mitterentur

ill côhdlîum,’qui hæc proponerentatquc defendercht. Dux Xuîr^ tcmbcrgicus, patris cxemplo,lôartnem Br€nnum,ob infîgnêerudi^ tioncm fouit,ad piædôdlrinæreftaurationem ufus illius opera,pôft ctilecckn^ mini'fterio rcftituit atcp præfecit Sfutgardiæ, luli) die ui* gefîmo quinto, Brandeburgi'cus Albertus, abfente Mauricio, per prapconem reqcitea,quæ Magdeburgici reiponderantad pacis con ditioneSjPirnæ propofitas à Mauricio. Pridie eius diei medïocrem cladem acceperat: nam utrinqp maioribus,quàm Unquàm anteâ,ui* ribusjdimicatu fuerat.Ad idus Augufti, parum a feditione rès âb-. füitin urbe. nam ad milites delatâE,fueruntliteræ,quibushocinerat, efîê in iènatu,qtii uellent urbê hofti prodere, amp;nbsp;în his quidê, Henri* €us Almanus.quare faélo concurfu milites illû depofcunt:ubi uenit, iniuriam fîbi fieri,nelt;^recufare pœnam,(î dcmonftretur,6c ab bofte tónfiólum eile dicit, ut quod uiribus aperto Marte non poflïnt, iilGdfjsamp;S aftuperficiant : ciim deinde iènatusuniuerfusfidem pro éodediflêt, fèdataresfuit, amp;nbsp;è ciuibus atque milite deledi fuerunt nonnulli, qui cognöfcerent, cuiufmodi literæ deinceps ultró dtro* . que mitterentur. Odauo poft die, Mauricius, datis ad Csclarem li* teris,nunciat, fe quidem ea fide,quam dediflêt, fore cóntentum, ncgt; . que magnopere quiequam in eo deßderare: fed audire concilioCon ftantienß decretum efïê fadum, utinhaereticos autalioqui fufpc* ftos inquifitio fieret, fi forte ad concilium uocati ueniflènt, deque ipforum crimine pronunciaretur, etiamfi Cæfar ipfis idoneè cauif* fet: hoe decretum in publias extare monumentis, amp;nbsp;quodità ftaA Éüiflent, ipfà re comprobafiê, necato loanne Huflo, qui Sigifmungt; di Cæfàris fidem fêcutus eóueniflèttquodaimitafit, nonfê pofte, quenquàm è fuis mittere Tridentum , nifi qui funt ibi proceres ecdefiaftici, fidem quoque fuara, communi concilq nomine inter* pefnant, fi'cutin concilió quondam Bafilienfi facftum fit, quod pro* ximumabillofuerit : Bohemosenim,exemplofuperioricommo* tos , noluifté turn cóuenire,nifi priusaccepta fide publica totius Goncilrj : petere igitur, ut ipfe pro fua uel authoritate uel gratia hoc apudillosefficiat ; nifi enim ad eandemformarn,utolimBafileæj, caüeatur, non debère fîbi uel etiam alqs eiufdem profeftionis eftc fraudi, fi neminem è fuis eó proficifei patiantur. Cæterùm, de Bo* hémis amp;nbsp;loanne Hufto Conftantiæ cremato, deque bello, quod irf* defècutumeft, libro tertio diximus. Bt quoniam Conftantiæ fa* ôüm erat decretum ut proximum ab co conciliurn habcretur^

Ç. gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FFF iifgt;

poft annum quintum^aïterum poft annds ftptcml'amp;S Jeinccps dcdgt; mo quöqué anno,BaïîIeæ rurftis conueniunt patres. Etquia nondu erat recondliati Bohemi,res acfta fül't inter eos literis internuncijs,

Egræ oppido cocepta fuit fidei publicæ formula, quam fi patres admitterent, non fè reculàfédicebant Bohemi,quô minus uenirent. Vbi Iegationem,qui fuerant miflî,renunciaflênt,patres approbant, amp;formulamillam fîgillisôbfignatam mittunt,amp; datis ad eos literis amiciflîmiSjhortanturjUt ièiè comparât, ut,quum Sigifinundi quo^ que Cæiàris allata cautio fuerit,iter ingrediantur. fuit hoc in quarto con{èflu,annoiàlutis m,cccc.xxxif,Cuiufmodiuerofitillapatru caUtio,fèquenti libro docebitur. Mauridus ergô,quû haç de re mo' nitus efiëtà fiuSjinterpelIat Cæamp;rem,Sô præfcriptum urget Bafîlien (èjUeluti poftremum,amp; buic ætati maxime cÔueniens. Nam Sf pro' teftantes erantea feré cônditione, qua Bohemi quondam Sc ijfdem ptopè de caufis erât indidum Tridenti condlium,quibus olim Ba* fileæ^nimirùm^ut cxtirparenfur h^reiês,ut rêipublicæ pax odum reftitueretur,ut ecclefia fublatis uitqs,emedaretur, Augufti die ui* gefimo ièxto,mané, poft côncidnem, ecdefiæ Auguftanæ dodoreamp; atque miniftri, numero decern, accerfiti fuerunt cum ludimagiftris in ædes Atrebatenfis epifi:opi,pro le quiique : cùm eo ueniflênt, ali) poft alios,ignari quid eflet,iùbentür confiftere fèparatim nequecol* loqui : poftjin aulàm,ubi cum Hafio,Seldo,Maluendaamp;r quibufdâ alijs eonièderat A trebaterifis, uocantur ordine finguli. Verbafadt Seldus SC quçftionés proponit lt;nbsp;an in cœna domiiu,tantum fub una ipede,quantum fub utracp contineri : deinde, quàm multacredanC cfiêiàcramenta C poftremo, cur non doceant iuxta formula ante anz num tertium â Cæiàre præfcriptam, cum tarnen id le fadurosrece-perint, non minus quam lènatusïplè ac uniuerfi ordinesC Relpon* denqpro le quifque feparatim. Chriftum inftituifle ccenam integra, . Sdlequendum illius elfe prælèriptum : inlàcris literis duo tantum reperirf làcramenta,baptifmumatque cœnam domini : formulam il lam dotftrinæ minime le recepiflè, quod à làcra lcriptura diflêntiat. Hîc Atrebatenfis admodum ftomachole,putatis ergô non licere Cç, làri,ficut de politicis,ità quoque dé rebus lacris ferre leges,ac certain ,. rationem prælcribereCQuidGæfari liceat,non iam dilputamus, aiunt illi,lèd,uti iam diximus,formulam iftam neque recepimus,ne' que làné poflumus approbàfè. turn ille magis etiâ excanduit, ira, tunfïidus, eos acri conuido reijdt, Cùm eriam de facramentis illud

gt; gt;nbsp;” . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ dicerent, .

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.J., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.i gt;

dicerent, Seidas lureconfultus eos increpabat acerbe ♦ Sic ab rtli§'di'gt;, miflj,fan's expedare iubentur^ 06 per fatelli'tem dedudi,(uo quifque. Ioco,conftituüntür,necongredi poflTenu Mox é præcipuo fenatarei pubhcæ noniiulli uocanturzcdm hi uenilTentjilh' firhülompes introi» ducuntur,qfcp nlâdatur,ut intra diem tertium,ante (blisoccafum,ex^ urbe decedantme pofthac intra fines IfnperrjiSC quam lateÇçiàris pa, tet iurifdidiojconcionem uHam habeanttne quern ex propinquis aut amicisconueniant, neque fui difceflus cauian) uHi dicantjoe cui póft in urbe fcribanqaut quid cum ipfisadum fit^exponanc» Hfc,fublatii{ digitis, ut habet ceremonia gt;nbsp;per iufiurandum polh'ceri,quantumuiS inuici, coguntunfenatui deinde mandatur, ut quibus in templis rcligt; gio Lutherana doceretur, ceflatio fiat,donee Cæfar aliud iniungau Ad eundem modum fuit adum etiam, cum Memingenfibus, amp;^aIfj,iS per Sueuiam,qui ipfi uocati eo ueneranttetenim Sgt;C docedi munere. amp;nbsp;reditu ad fuos illis interdicitur. Cunlt;^ ex ipfis quidam partui iam effe uicinam uxorem fuam diceret, ideóep raaiorem in moduoraretj. ut earn fibi reuifere tantum liceret: Atrebatcnfis,ad fuos cÔüerfus, u# xorcm,inquit,uocat,quæ ftortum eft» Sic ergo difeedere coadijmas« gnum in urbeludum cxcitarunuciuesautem quo poterantoffieq gé nere proftquebantur illos, amp;nbsp;donis atep liberalitate » Saxoniæ quoc^ dux captiuusjubi cognouit,per internuncios S)C çonfolatuseft, 8^ pe* cunia quoep iuuit difeedentes.Cur ad hunc modu Cæfar ageret,cau* (à fuifte putatur, primilm,qu0d à nonullisincitaretundeinde, quo4 inquifitione fada reperit,c0cioaatores obftare,quó minus décrétai» ipfius de religione uaIeret:poftremô,quôddeSaxonûô^ Sueuorum amp;nbsp;Argentinenfium theologorun) confenfu, per indicium acçeperat», Expeditiflîma uidebatur autern çffe ratio,fipellerentur,ut Tridentw nis patribus tanto eflet adio facilior, paratior uidoria,fi q uidein aduerlari], quos mitterent, uix effent ullos habituri » Pulfi ÓÓ eiedi, partim ad Heluetios,partim,alió confugerunt»Eiusrei fama cum irif crebuiffet,multos perferrefecit»nam,quod ibi contigiffet, quin idem alijs etiam in locis fieret, nemo dubitabat î fed ecce, dum in eo metu funt omnes, bellum Cæfari Galliæ rex facit, amp;nbsp;fîmul naues aliquof Belgicas inuadit,c^pcâ(cp trahit/n portû,8C diripit,amp;per Pedemo» tiumatep Taurinosoppjda multacapit,amp;in his,Cherium atep San* damianumjdudore Briffaço», Penauibusinterceptis,edito feripto, Cæfariani ferunt,cùm nihil minus quâm bellum Cçfar expedaret,ac fuis,ut effent pacati,mandaffet, Galhcum ducem Pelinûin has ind^

dÄrc,amp; quafî rcginam Scotiæ uehcret,nûciaflc illi's,ut honoris caufa, pro more antique atcp recepto, ponerent antennas,uela demitterent, eamcp tormentorum tonitrulàlutarenta'd cûm feciflentjinermesfuif fe per fraudem circunuétas 8Cabdult;ftas» Mirum plærifcp uifum fuit, regem in hac tanta fortuna Cæfaris atquefplendorc, aufum fuiffe a* micitiam ci renunciare: fed nbsp;Cæfari præter opinionem aeddiffe ferif

tur.Nam ctfi Farnefium oppugnabar,GalIorum tarnen, quibuicum pacem ante (èptimum annum feciffet, hoftis iddrcô uideri nolebat» Rex autem,quôd per latus Odaurj fe quO(^ uuincrari diceret,quôd de Turds iam mare nauigantibus compertum haberet,deinde,quôd de Mauricq uoluntate per internundos accepiiïet, ÔC quod in ea cor porisimbedliitate,ac fubindc récurrente morbo, non diu pofTe kr uiuere putarctur,magno remanimo fuitaggreflus.Eodem propc têpore,Turcica daflîs,cdm arcem Melitj fruftrà tentaflet,Tripolim Aphricæ capit.eius autem rei culpam Cæiàr in Galliæ regem confez rcns,ipfîus dolo fadum hocefîc dicebat,ad Germaniæ principes atep ciuitates miffa legatione. Rex uerô,fimul ac reiciuir,excufat,Ô^ Turlt;* dd belli caufam efle dicit,quôd Africam urbem Cçfar ipfîsnonrefti tuât ex promiiTo,quôd Zolnocum arcem,ad Vngarigfines pofitam, Tureieg ditioniSjFerdinandus rex occupant amp;nbsp;muniat, quôd tribu/ turn annuû ci perfoluerc recufet,ac per TraniTyluaniam res nouas mo liatur»deinde,narrationem Cgiaris,qua demôftratur,quomodo Gai lici legati Aremontrj perfidia fitamifîaTripolis, contraria narratio/ ne réfutât,eâme^ Turcarum Cçfariscpiftola confirmât. Dum hec gcruncur,uenitcondlii dies,calendæ Septembris, eum ad diem præ/ fto fuerunt præter Italos amp;nbsp;Hifpanos epiicopos,Moguntinus amp;Trc oirenfis“,magna omnium,ut quidem apparebat,Iæticia Sc congratula tione,necp multo pôft,ctiam Coloniêfîs.Nam ÔC coràm in Auguftac comitqs,amp; deinde literis atquc nunerjs ualde folicitauerat eos Cæfar, ut adelTcnt. Dignitate cnim atque fplendore nbsp;potentiacæteros an/

tecedunt, ÔC ipforù ditione plærie^ Germanise continentur epifeopû Quum ergô diutiuspermanendum fibi putarentjpaucis tantûm fer/ üatis,reliquos omneis uendebant equos,amp; in longum tempus rei do mefticæprouidebant.Vcnitctiam co Argendnenfis amp;nbsp;Viennenßset Conftantienfis 8^ CuriertfisBó Numburgiciis^î alfj, ucl occupationi/ bus,uel ætatCjUel ualetudinc detenti,cum ueniam impetraflent, uica/ ïios mittebarit. Pontificis nomine praccrat cardinalis Creicentius: quot;huic erant adinnâi archiepifeopus Sipondnus, epifcopus Vero/ “ î “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nenfîs.

uçnfîs t Çæfarco mi'fcrat Francifcum ToIetanum,Hijgonem Comia ^em Monfortum, Gulielmuni Pidam'um, Fefdittandi quoq; rcgîs

Vngarix loco nonnulli aderant. Fado igituf in æde primana cort ucntUyfèflîoncm ipfî uocant,prima die Septembris, amp;nbsp;perada minàj reliquilcp ceremonrjs,quæ foknt initiô fieri, confedis, aderat ex im# prouifo Galliærcgis orator,abbas Loiànus,cum litens, quæàd cons* VçntumTridentinum erant inferiptæ* Eas übi reddidit kgato ponti fós,infcriptioneleda,coeptüm eftdifceptari, curcoiiuentum potius quàm concilium appelletrnon eiTe recipiendas eas literas, nec^ legen* ^s,nifî mandatum habere fe demonftreuCûnq^ tumultuofusadmo* 4um eiïetexcitatusclamor, abHifpanis praefertim epifcopis, acille diceret, literiscomprehendi mandatum, legatuspontificiusconfur* git,ôô in facrarium rempli feuocat patres* Re difputata, quod in bo* nam partem accipi poflTet inferiptio, placuit ilium efïè aüdiendum» Ledisitaep literis priuatim,quibus ^dolorê fuum rex, amp;nbsp;iniuriam fibi fadam breuiter fi'gnificabat, amp;fidem haben legato poftulabat, denuó confederunt omnes,et turn palam recitatis literis,refpondent» Quód conuentus nomine, conciliû denotet rex,in bonam ab ipfts ac cipi partemmeque uelleftniftri quiequam de tanto rege,qui chriftia* niflimi cognomen obtineat, fufpicari : fin autem alia fit ipfius mens atqueuoluntas,tumlitcrasillas habere fepro non fcriptis* deinde iuflus eft exponere madata, T “rn ille prolixam orationem de fcripto récitât,St principio, quid per oratorem fuum PauIuThermum ege* rit cum pontifice amp;nbsp;cardinalium fenatu, rex commemorat : qs rebus omnibus,cum tarnen ad pacem aditusomneisaperuiftet, nihil quicz quam profeciffe: Sd lulium pontificem, qui maiorum exemplo con* (rouerfias principum minuere debebat, longe maximum excitaflTe di fit incendium,quo minime omnium oportuit tempore, qtiando uiz delicet reipublicæ Chriftianæ ftatus uehementer fit afflidus: quod ciim ità fit,quoniamilletarnafpereranlt;çimplacatc fecum agat, qui fit natu maximus ecclefiæ filius, proteftatur, ficut Romæ quoep fadum eflTe dicit,primum,ob grauiftimos bellorum motus non fibi li cere nec integrum efle,fuæ ditionis epiftopos mittere Tridencum:de inde, non habere fe concilium hoc pro publico ftu generali, fed ma* gis pro conuentu quodam priuato, qui fit non reipublicæ, fed pau* corum aliquot compendrj Sc utilitatis cauiainftitutus:denicp, decrc* tis illius neque fe neque fui regni quenquam pofte teneri : quinetiam idhibiturum ea fe remedia demonftrat,fi res id ferat, quibus in con*

nmi'U caufa/ui maiores un' confueuerinc: animo quidem fe futurum fertiper crga réilgioncm 8^ eccicfîam Romanam integro atque fynce# ro,neq? comniiflurum aliqui'd I'ufta reprehenfione dignum: fed quo niam iniurrjs 8(. odi'o quorundam, nullo fuo meritograuetur/non poffe aliud in hoc tern pore præftarc: cohteftationem igitur hancbof ni confuIantjSó huius adionis documentum fibi communicent, quo reliquos orbis Chriftiani principes atlt;^ populos de re tota certiores faciac» Porrô,quôd illcremedfjs ufurufedicitelTcmaioru fuorum, fîc habeuSicut per omneis alias prouincias,ità per Galliam quoi^, fi quis uacaret epifcopatus aut abbatia, quam uocant, cligendi liberam habebantfacultatem hi quidicuntur canonici S^monachi,minoraue ro facerdotia, qusc non funt elediua, ficut aiunc, epifcopi conféré/ bant amp;nbsp;patroni : deinde, lites omnes de rebus facris auc bénéfices, in fua quaelt;^ prouincia,difceptabantur.Pontificesautem Romani, ere/ Rente cupiditate, cœperunt elediones illas euertere,0C per referuatio nes,atque gratias expedatiuas,uti uocant,cmolumentum omne Ro/ mâ amp;adfederiuabant,Salitesomneis,etiam primç,ficut loquuntur, inftantiæ,Romam euocabant» Huius uero mucationis fadum eft ini/ tium in GalIiis,Ludouico nono,rege:uerdm is animofe reftitit,amp; an no falutis humanç m.cc.lxvii legem tulic, ut mos antiquus retinere/ tur, necullum eo nomine tributum Romano potifici perfolueretur» Ifta quidem lex multis annis ualuit,fcd peruicittadem uis potificum,

quam lace nomen Chriftianum patet,fuas illas,de quibus dixi,gra tias amp;nbsp;refcruaciones euulgabant, 8lt; omnibus erant uchementergra/ ues: donee fynodus Bafilienfis aucupium iftud amp;nbsp;expilandi rationem fuftulit, ueterefque leges de collationibus amp;nbsp;cledionibus reftituit, amp;nbsp;annatas exigi prohibuiL Dècretum hoc concilrj,rex Galliæ,Carolus feptimUs,re cum fuis dehberata,ratu habuit,amp; anno m. cccc. xxxviu tonfirmauicedido,quod uulgo pragmaticamuocant fandionem, Eugenius uero quartus cocihum hocirritum pronunciauit,utilibro primo diximus,amp;qui fecuti funteum pontifices, decretum iftud re/ pudiarunt,amp; fcifmaticum efte dixerut: amp;nbsp;Pius quidem fecundusLu douicum undecimu Caroli feptimi filium,miflb legato, magnopere folicitabatjUt fandionem illam aboleret: rex autê,à fenatu Parifienfi, totius Galliæ celeberrimo,qui totus fere conftat è iureconfultis, con filium exquirit» Hi,multis ex uetuftate repetitis,quid fuperiorS tem/ porum pontifices,quid fynodi, quid ipfiusdenique maiores, Clodo/ ueus,Carolus magnus, Philippus Deodacus,Ludouicus nonus,Phi

lippus PukIirr,Ludoufcus Hutinüsjoanncspn'mus,quidipfîus de^ niq5 pater amp;nbsp;auus in eo ftatuerint,quanj florens eo têpore Gallia fueif rit,amp; quâm nunc fit adflida, demÔftrant:^ nifi leges antiquae ferueh tur, futurum eft,inquiunt, utecdefiafticus ordo conturbetur tptu§, ut et infrequentior fit.Galfia,pifrifcp Romain tranlcurrentibus,amp;fa cultatibus exhauriaturjUt templa amp;nbsp;id genus alia fumptuofiiina plti^ rimâcp per Galliam ædifiçia,neglig3tur amp;corruant.Etadrem numgt; mariam quod attinet,nifî patris tui fancf io ualeat,efterentur e jGraHijs Romam,aureorum millia dectescentena,quotannis. Efenim,utreK^ ’ quataceamuSjPio (eçundo,iam pontifice,uacarûtepifcopatusadmi^ nimûuigind, quifinguli tàm pro annatisquàm pro reliquofumptu dependerunt millia iena: uacaruntabbatiæcirciter lx, fingul.^que foluerunt millia bina : uacarunt ex reliquis bénéfices plus quâm dùi# ccnta,quâe fingula numerarunt aureos quingêtosrdeinde, funt in tuo regno parœciarum millia centum eç amplius,c qûibus infinita uiâ au ri, per inuentum illudpontificium ronflatafuit♦ Patris igiturinfîz fie ueftigqs, nec â Bafîlienfi decreto difcedas ♦ Hoc quidem eratfenas* tus confilium : fed rex, pontificis uel authoritate uel arte uiâus, abogt; leri ianâionem uoluit, eiufque rei fuit adminifier cardinalis Baluert/ fis,regi multiim familiaris,qüem fibi pontifex deuinxerat : uerûm ôd procurator regius fchola Parifina, cuius permultum intererat, magnis animis obfiftebant,Slt; â pontifice prouocabantad concilium^ Ludouicus deinde duodecimus graues excrcuit hoc nomine cum lu#

. lio fecundo iniinicitias,amp; in Lateraneniè concilium illata res fuit, qui fucccfiit Ludouico Francifcus primus, cum Leone decimo cer#

. tis demùm tranfegit conditionibus, Bononiæ, poft captam Infu# briam : nimirum,uc epifcopatu uacante uel abbatia,non quidem eli# gendi facultatem habercnt collegia, fed regis tarnen effet, intra fex# tum menfem nominate quempiam Romano pontificfquem eo mu# nere dignucffeputaret. Hoc igitur illud eftinter alia,quod rex Hen ricusiam perfuum legatueisderemedio fignificabat.nam regeshoc ueluti freno cohercêtpontifices,cùm diftîdêt ab illis,ô«f pragmaticam (ancftionem urgent,hoc præfertim têpore,quando fulmen Romanu, nÖfi'CjUt olim, metuitur.Etquoniâ eft amplifiîmafimulq^locupletiflî maGallia,n5 abfcp fummo difpêdioRoma copqs illius carere poteft» Quod autê fe faduru hîcfignificat, id nÔ multo póft fecit,ut infrâ di cetur.Eodê etiam remedio quondâ eft ufus Gallif rex,Philippus Pul cher,aduerfusBonifaciu odauu ♦ ptçnim,cûni is militiâ imperaret e?

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GGG îfj

tranfman’nam,contra Saracenos,^ exciifatione repudiata mandare^, nc quam in fuo rcgno pecuniatn ab ecclefqs exigeret,quod belli neeef fitace cöadus rex fccerar,ô^,mïî pareat,facris intcrdicewtzille proceres cmncis ac ordines Luteciam Pariïïorum conuocar,amp; Bonifaci) com memoratis iniurqs, ciim amp;nbsp;epifcopi principes omnes atque nobix litas interrogati/aculcates omneis ipiïus beneHcio, liberalitate tenere profiterentur, mandat, ne qua deinceps pecunia Rom a ra eamp; feratur, iïniul adieus omneis atque uias diligenter obferuari iubet»

CaeterLimyubi rationem fubducit fenatus Parißnus, quantum ep( (copatus amp;nbsp;abbatiæ uacantes perfoluant,ut ante didum eR^hoc int^ * ligendum efle dicunt de fuperiori tempore : nunc énim duplicatum cflecenium,S^ excedereprouentusannuos,itàquidem, utnonnulU beneficiari),proptcrnimiam exadionem relinquant diplomata mêia rijs ♦ Suntautem in GaÏltjs archiepifcopatusxi i, Aquenfis, Viennetj fis,Lugdunenßs,Narbonenßs,Tholofanus, Burdegalicus, Auxita# nus, BituricenßsjTuronicuSjRothomagenßs, Rhcmcnfis,Seno# ncnfîs:epifcopatusautem circiternonagintafex, è quorum uacantijs uti uocant, Romain perfertur ingens auri uis, SC ex archiepiieopatw bus quidem circiter aureorum millia fexaginta,trecenti, quemadmo dum Ludouici duodecimi tempore fubduda ratio fuit » His literi» perledis,patres fore dicunt, ut in proximo confeflu reipondeatur, f| quidem concilium effe Tridenti rex agnofcet : quæ uero nunc ada fînt,non adinittere iè,niiï quantum iure liceatndeócp ne teRimonium quidem aut documentum ullum huius adionisei communicari poR fe.Quum deinde proximo confeRui dies con Ritutus eflèt, Odobris dies undecimusjdomum quifque redit, quod fuit fub horam fecun* dam à meridie. Hic autem explicandifm uidctur,quæ Rt forma,quijf ordo publici confeRus» Vbi dies ille uenit,patres, ut ipfî loquuntur, in ædibus Icgati pontifiefj conueniunt: ôi inde à templo primario uf queadeiusdomicilium conRantbipartitômilites, circiter gccc,ÔÇ cquites quinquaginta,uel eo plures» Ad horam nonam proditlega tus,præeunte crucifero: RniRrum latus ei daudit cardinalis Tridenz tinuszpôR eius collège ièquuntur,ôi elcdores archiepiieopi, tum fan's ac Ferdinandi regis oratores unà permixti, deinde, reliqui epi* fcopi,fuo quifque ordinc » Gùm ex his poRremi ad ædem iàcram uelt; nerunt,milites è ueRigio fua tormenta difplodunt, exdtato tonitrut poRea forum occupant,ÔC ibi dreat^ templum in Ratione côRRunf, doiiecdimitticur conuetitus* hi omnes magna ex parte conuocantup ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex

multos etiam fubminiflrau Vbi uentum eft in tcmplum,fît facru* eo fîni'to, redtantur condlij décréta, amp;nbsp;fimul proxime future confefiui diesdïdtur. turn etiam fi qiulegati uolunt aliquid in medium pro;* ponere,audiuntur ♦ Propter uarias autem amp;nbsp;multiplices ÔC operoiàs admodum ccremonias,quæ fingulis rebus adhibentur,in muftûferc diem extrahitur aÆ’o : qua tandem finita, legatus eadem pompa doz mum reducitur ♦ In confelTu primum locum obtinet legatus pontifi* cius,ab eo Tndentinus,inde legati collegæ,pôft,archiepilcopi eleélo res:ad læuam funt Cæfaris èi. aliorum principum oratores» interme*, dia fcamnatenentarchiepifcopi,epifcopi,reliquicç proceres, ut quif* que fufcepti ordinis tempore præcedit » Altera die Septembris da*, ta funt theologis themata,quæ difeutiant, 8^ fuam quifep fententi'am de fingulis dïcant, ut in future confeiTu definiantur. In pronuncian* dis autem fententrjs hic fuit præfcriptus modus, ut facræ feripturæ, traditionibus apoftolorum, receptis amp;approbatis concilqs, amp;fan* dorum patrum authoritatibus infiftant,ut breuitatem adhibeanEgt; ut à fuperfluis ÔC inutilibus abftineant quæftionibus, ut proteruiam ^.contentionem omnem fugiant. Ad ordinem uero quantûpertinet, placuit,ut primo loco dicerent,quos pontifex Romanus mißt, thee* legi,deinde,quos Cçfar,atcp itàdeinceps, Legatus quoep pôtifidus; îndagandæueritatis,ô^utaiunt, falfasopiniones confutandi caufa, permifi't,utcuiufquc modi libres euoluerenu Aderant autem magnat - numero theoIogi,Hifpani,ItaIi,Germani,qüos amp;nbsp;pontifex 8C Cgfargt; eiufcp foror Maria,miferant,quos etiam ColonienfisSi Treuirenfis» 8C Hifpani atep Itali epifeopi fecum adduxeranL Ad hos deferebatur fummacognitionis,necahis,qui non elïenteius profe(Iîonis,ô^qui ti tulum,ut aiunt dodoris non haberent,pronunciare quic^ liccbat Jn gratiam tarnen Colonienfis amp;nbsp;Treuirenfis epifeopi fuit admilTus le* annes Gropperus iureconfultus,amp; loannes È)elphius,theologus qui dem, fed gradu dodoris inferior Et quia fuperioribus aliquot con* felfibus anni m. d. xlvi amp;nbsp;fequentis,de peccato originis, de iuftificà* tione, de libero arbitrio, de feptem facramentis, nouæ legis, ut uo^ cant, in genere, fed de baptifmo 8C confirmatione fpeciatim défi* nitumerat, placuit, ut illis omnibus, decreti uim obtinentibus, ad alia fieret progreiTus, SCprimo quidem, ad euchariftiæ facramen* turn. proinde,themata quædam theologis traditafuerunt,his omni* nô uerbiSjUt difpicerent inu€ftig3^ct,an fînthjretia^ô^er

fynodiim damnandàî ex Lutheri auterrt ScZtiiHgïfj amp;nbsp;Buccri S^aliO rurn Iibris ea themata collegeranu Theologi auterrt l'tà rem agunt. In ædés legati pontifier) conueniunt omnes quotidie,multishori§, SC eo,quem diximus,ordine feruatOjfinguh'jdé quibufc^ thematis* nuh la cum interpellatione difiTerunt, fie tarnen, ut ecclefîæ Romanæ l'udii» cio fua fubmittant omnia » nam proteftantium nulli aderant» Locus hic patet omnibus promifcuèdegatus autem pontificius amp;reliquipa tres omnes plærûnquc adfunt:(oli uero theologi loquuntur, à fcri bisexcipiuntur dida fententiæ^ fingulorum, Vbi diflerucrunt om' nes,quod tune ad fummum xxx dierum fpatio fieri eonfueuit,epiV feopi ad kgatum pontificium congregantur, ÔC theologorumfènten lias; à feribis annotatas,exquirSt:deinde,ex omni numero,fîngulifq? nationibus,quæ tune adfunt, quidam deliguntur, qui perueftigatis omnium fententi)s,dogmata conficere uidentur: dodrinam ipfi uo/ cant:quid de quaep re ftatuendum fit ÔC credendum : poftea, contra/ riam dodrinam amp;^errores,ut ipfi dicunt,graui cenfura,non multis ta men uerbis,damnant:hæc omnia demum ad uniuerfum ccetû referun tur : ubi plane confentiunt, fit confefliis publicus,uti fuprà diximus, S^palàm recitantur decreta:eo fâdo,rogantur epifcopi,num appro/ bent.rj placere fibi finguli refpondêt, Atep ità theologi quidem,quid fit ipforum fèntentiç de fingulis rcbus,demonftrant: epilcopi uero fo li, cunque his pauci quidam ali) mitrati, definiendi potefiatem obtk nent:quôd ità dêcretû fuerit, facrofandum effe iubent,8C canones uo cant, Hæc ità quidem publice fiunt,fed qui res Romanas familiarius noucrut,aiunt omnia dogmata Romæ iam ante conferipta iulTu pon tificis,ad Iegatum,fuo tempore mitti, utpræfcriptum illud atque for mulam,in dificrendo,theologi fequantur* Nam ex tjs complures,ac epifeopos quoep multos alit ibi pontifex, amp;nbsp;ridiculo prouerbio dici folet, fpiritum fandum RomafubindeTridentum uenire indufum manticæ.propterea nimiru,quôd crebro pontifex amp;celeribus equk, quid fieri uelit, per literas atque mandata fuis ibi legatis nundat, Septembris die quarta, Magdeburgs uenit Hcdcccus:per eum Mart ricius antea propofitas conditiones itàmitigabat, ut illi pergendum efle in adione ftatuerent. Interim erant induciæ, quae poft etîam in plures dies extradæ fuerunt,ut infrà dicemus. Galliae rex , aliéna«* to ab Ce pontifice, fcriptum edit,0^ de iniuria fibi ab illo fada, deque caufa belli Parmenfis,Slt; cur Odauium in fuam fidem fufceperit,miil ta locutus,edicit,graui conftituta poena, ne qua pecunia Roma dein/

ceps deferatur : ciim enim gcrcndi bdh* nerüus I’n pecunia confiftat, CUIUS hoc fit dementisCjfuis atque fuoru copfjs, aduerfarfj uires alere ac potennam confirmare C pontificum efiê proprium munus, ut re^ gum difiîdia componant : hocadeó feciflè Paulum tertium,qui lam prope confetfius ætate, Niceam Liguriæ uenerit, üii parentis atque Cælaris conciliandi caufà : luh'um ueró longè ah'am rationem fcqui, indiiflo nuper concilio, ualde quidem reipublicæ necefiario, beb lum in Ce concitaflê, nimirum confulto, ut Gallicanam ecclefiam, quæfitex præcipuis una, totam excludat, ne uideh'cet concilium haben' poflit legitimum, in quo tum procerum tum adminiftro* rum ecclefiæ corrigantur errores, ac emendentur uitia. Fuit hoc re^ gis edi/lum publice recitatû Luteciæ, Icptima die Septembris, cum paucisante diebus aliud fuifietillius cuulgatum in Lutheranos de-* erctum, longé graiùflîmum, quod luperiorum annorumeius generis décréta partim confirmât, parrim, ùbi non fan's accurate fcri-pta uidentur, exacuit, Sc ad fummam ieueritatem nihil rcliqui facit, quidenunciarintaliquid,mägnispropofitispracmijs atquepol-heitationibusinuitat. Quod quidem eo confilio rex fecifie puta-tur,uti)s, qui per Galliam, doélrinæ cupiunt fieri mutationem, ueluri frenum inijeeret ne propter fiium hoc cum pontifice diflidi-Um, liberius agerent : deinde, ne, qui Romanam ecclefiam uenerari tur, ullam de le conciperent opinionem mutati erga religionem ani mi : poftremo, ut turn pontifex tum cardinalium fenatus uiderent, adfuamamicitiam habere ipfos, cumuellent, receptum . Ex aula deinde Cælàrisprodijticriptum, quo belli Parmenfis commemo-ratur origo, quanque iultam habeat pontifex caulàm offenfionis iri Oélauium Mirandulæ dominum, quanque fitirrequieta mente Galliærex, qui omneis undequaque captetoccafiones, edque togt; tis iiiribus incumbat, ut Cælaris honeftilîîmos conatus impediat 8Ó euertat î Cælàrem uerô,nihil his rebus omnibus permotum, eo fortius amp;nbsp;animofius efle progreflurum. Olt;fiauius præ le ferebat,qualî necefiarió ueniflet in fidem atque clientelam Galliæregis, ob iniuri-as fimul Só infidias Ferdinand! Gonzagæ : fed hoc fcripto refutatur illudmam fi qua metus caulafuit,occafionem efle datam ab iplo,qui Ultæ capirique Gonzagæ fit non femel infidiatus. poftearecitatur* quomodo in Chiaris poteftatem Placentia uenerit : pontificis nem-pe filium Ipurium, Petrum Aloifium, ubi Parmam adeptus fuit at^ que'Placentiam, crudeliter adminiftrafle rempublicam, nbsp;nbsp;Nero-*

' nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HHH

nice, ac non in foe minas tantum, (cd in métrés cnam exercuiflc ncßu rias libidines, pro tua conluetudine : domi ergo confoflum ÔC tru^ cidatum^ciuibus eile, qui tantamimmanitatem diutius ferre non poflent : bppidanos deinde, quod præicns pericuïum fîbi paratum eile uiderent, iî quidem in pontifias ecclefiæ Romanæ ditionent redirent, unicum hoc habuiilè periugium Glutis, ut CacFari fefe da^ rent, præièrtim, cdm olim etiam Imperq fuiilênt municipes : Itaque folicitaiTeGonzagam* Scorailè, üt in Cscfarisfidemreciperentur: nam alioqui futurum, ut aliunde fibi pracfidium ac patrocinium pararent ï uanumigitur eile, quod metum file fibi fingat: in Far-nefios enim plurima Csciarem contulifiê beneficia: gencrum fibide* legifle Oélauium eiufque parentem Aloifium urbe Nouariain per petuum donailè, amp;nbsp;Marchioriis cohoneftailê dignitate: led illorum fuiilê permagnam ingratitudinem : Sc ciïm alias, turn eo ipib tem' pore, quo per fimulationem amicitiæ opcm ei ferebant, oppugnan ti quofdam Germaniæ rebelles, in hoc fuiilê totos, ut Infubriam amp;Gcnuam ipfieriperent: nimirum in eotumultunefaric trucida' tum fuiilê inter alios, maxima 8^ fingulari uirtute uirum, loaniU' num Doriam dum ÀS Cæiâri fidelem operam præftaret, â pa* tria pericuïum depelleret. Galliaç regis nomine poftea relpou' fum ad ifta prodit ♦ in eo commemoratur qùomodô Cæiàr,ut Pau lum tertium fibi coniungeret, ipfius filio Petro Aîoifio, Marchio' nis cognomen atque gradum attribuent, quomodo Petri filium Ocfiauium fibi gencrum ailumpiêrit, quomodo alterum filium Ale xandrum,ecclefiæ prçfecfiuris mulris amplificarit,quomodo deinde fœdus cum pontifîccfccerit,in quo cautû fuiilê dicitur,ut decretum fenatus cafdinalium, fadû de prindpatu Parmæ ÔC Placeritia:, Fat' nefiorumfamiliæCæiàrconfirmaret : cûm autem Cæiàrbellum in Germania gereret, ac præ iê ferret, quafi non propter religionem^ fed rebelliom's quorundam uindicandæ cauià ueniilêt ad arma,pon' tiRci permoleftum hoc fuiilê commentum quo d uiderct ilium hac ratione fuum agere priuatum negocium , amp;nbsp;dominatum fibi com* parare : neque fane falfum eius fuiilê iudiciùm : etcnim confeiflo iam iêrè bello, quum Farnefiorum opera Cæfar nonadmodum cgeret, non ob Teure fiiam erga pontificem alienationcm dcclaraifc : iam turn enim eius per Italiam præfedos, ad occupandam Placentiam, animû oçulum adieciilê,necp multo póft fuiilê quofdam fummif* fos percuilores, qui Petrum Aloifium in cubiculo trucidarint,

fqüî nomine CxCaris arcem occuparint : quôdfî huius faâ:i' Cæfàr Confcîus non fmt,æquum Gné fuiiïè,ut à morte Pauli pontificis,urz Bern ecdeiîæ Romane reftitueret : fed non modo non reddidiflê,uez ' tumetiam genero fuo conatum eflè Parmam eripere, S)C turn etiam, Cum Paulus adhuc uiueret, eius rei trartaflè confilia, fie quidem, ut Paulus, quum ea cogitatione uchementius perturbaretur, è uita de-cefièrit : pofteacomprehenfosfuiflêParmæficarios,quilÎ5ontedi-xcrint, à Ferdinando Gonzaga datum ipfis fuiflè negotium Odagt; üijtrucidandi ï cdmigiturhisinanguftqs illepofitusefletjcdmab ijsjimde falutem cxpedabat,amp;S à focero quoque,nÓ fortunis modó, led uitæ quoqué fuæ uideret infidias fieri, fidem opemque fuami m-ploraflê, quam ei non potucrit denegare fupplicanti.

, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;public(e^Carolo(^mntOyC(cJarc,

ACiriC ATIONIS C AVS A S V AB DITIONIS ORgt; dines conferibit Mauricius, fub finem Septem-bris Vuittembergam uerurc iubet, eo quoque gatos, uti conucneratjMagdeburgici mittunt,qui dccimo poft die domu redeunt, ab Alberto Bran-deburgico deduefti« S.upra diximus, quemadmo-dum Mauridus,datis ad Caeftrem literis,flagi,tarit,ut nomine conci Iritheologis idonee caueretur t Cæfàritaquefuisoratoribus mangt; dat, ut rem ad patres déférant Só perficiant., Cdm ergo dies Odo-briSïUndecimus uenifièt, fit conlêflùs. in eo primdm recitata fuit ex-pIicatiodoftrinæ,decorporalipræftntiaChrifti in làcramento eu* chariftiæ, de ratione inftitutiom's,de tran{rubftantiatione,quam uo tant, de cultuiKneratione huius làcramenti, de aflèruanda hoftia ad.ægrotos defcrenda,de præparatione,ut digne quis earn perci-piat. Pôft,omi^us Chriftiani nominis interdieitur,ne fecus autere dapt aut doceant,quàm hic decretum fit: deinde recitati fuenint ca' * nones. ns omnia themata damnantur,que fuprà diximus ex Luthe*

*...... ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HHH ij •

ri libris Scaïiorum cscccrpta fiiiflê : ueruntamen, ut Cælàrî moreni gerant,€x fjs quatuor reh'nquunt indefîtuta ♦ Sit ne ad fâlutem necef; farium,ôô lure diumo pracceptuitij ut (peciem u tram que facramend omnes percipiant : an qui folûm alteram perdpit, minus eo fumatgt; qui fimul utramq; : an errauerit ecclefia,cùm inftituit, utfbli facer-' dotes utramq? fumant, reliqui non item : an paruulis quoque fît eu* chariftia cômunicanda. De h is themads aiebant proteftantes cupe* re, prius quàm fynodus aliquid definiat, audin'jamp;f publica fide fîbi caueri : eùm igitur ipibrum aduentum hucufque uehementerexpe* tiuerint, in ïpem ueniant, fore^ut ad priftinam ecclefîæ concordia il!i redeant ;largiri ipfîs tutum itum ÔC reditum : nbsp;nbsp;eorum thematix

definitionêin uigefîmum quintumlanuari) diem producere,utante cumdiemadefle, ac fiia in medium proferre poflint: tuncetiarn de iàcrificio mifiæ, propter utriufque argumenti connexionem ac affi nitateni agendum efle. Hæcilli qui dem itâ publicèrecitarunt,qua* fl de his tantum rebus audiriuellent ipibrum adueriarq , cùmeius rei nihil u»iquàm illi cogitaflërit. Præter Mauriciurh enim nêmo Cæiàrem interpellauit, atque id ipfum fecit in earn, ut fuprà docuf, iententiam, amp;nbsp;erant rhultô maiora, quæ proponerentur ab illis, Qubnam autem confîlio fie pronuheiatum fiierit, conieduram qui* dem facere licet, nihil autem aflirmaripoteft ♦ quanquàm, ut ex duobusalterûmfi't/o’portet. autenimfrigidé fuit perperamad eos delatum Madrici) ppftulatum, autipfî callide funtêc negligeh* ter iii eo tieriàti. ciiius qàidem rei marorem fidem facit ea, quam de* • deruntpublicæ fidèiformula ♦ Ciim’cnim Mauricius eodem plane modo fuis üellet cauéri, quo Bohemis ôlim cautum fuiiïêt : hi, paugt; ciiîiniis uerbis, Sc admodum negledè formulam confcripiêrunt^ nullo adhibito fîgno uel teftinipnio publico. licere uidelicet omm* bus Germanis indifferenter, ut ad concilium accédant,deque rebusi ibï tradlâiidis, aùt tn pleno conuentu, uel cum delecftis aliquot, libe* rè,qüæ uidebüntur, uél lêrmone uel feripto, fine cohuitijs 06 contu* rnelijs propo liant, conferant,agât, ac deinde,ciim uolent, difeedant^ domqmq? rcuertäntur : hoc nomine ^nodû ipfîs cauere fidepubli-» caj quantLini' qüidcin adipfam pertinet : licere etiam,ut Ô6 pro com* rniiîîs’Ô6cómmittendïs'dehÜ^is,etiamfi grauiflîma fîntamp;hærefîn» rcdoleantjprO fuO arb'itratü fîbi indices deligant ipfî, Eodê, quem dijumus, Oéfôbris diè tïftdécimo,leges aliquot tulerunt, titulo rlt;gt; formations,aditïtïïHîdioneipforum pertinent. pofteadecriM

’■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tus

tus fuit alter confcffus ad uigefimum quintu Nóuembrfs diem, quö de poEiu'tentia 8c extrema unAi’orietratfletur. Brandebtirgicus etiâ eleftór,loachimus,mino legato, Chriftophöro Strafio, lureconful' to, fuum officium Sc obfequentiam tunc deferebat. ÔC legatu« qui' dem de praeclaraillius uoluiltate prolixe comemorabat nlli, magna lè cum uoluptate fermortem ipfius ortinem audifle refpondent,præ-* fcrti'm illud, quod lynodo le princeps omm'hofubmittat, eiulquc décréta feruaturum le dica.t : fperare autem, quod coram I'ple iam di xeritjhocillum I'pfare præfti'turum . A' morte Ioannis Alberti, qui Magdeburgcnlcm archicpilcopatum habuit,locupletem amplu, ficut diximus, rei lumma deferebatur ad eleóroris Brandeburgici lium Fridericum,quern collegium poftulauerat : res autem erat im* pcdita, neque Romæpoterat confici, 8(S, quod Saxonitsfereligioriis anteafuifletelelt;^or loachimus ,uti publice côftabat,mâgnoeratini pcdimento. Sufpitionisergo tollendæcauGjlegatus,quern dixi,mif fus Fuit, qui prenfando proceres,ad fummam diligentiam nihil reli^ quifacicbat. Vuittembergac tranGicT;Sdebellö fuit: quanquam lion ftatim Ibluebatur oblidio,tamen amici fueru nt inter eos cogreP liiSjOtfFobris die duodecimo. Et hoc iplb tempore,Mauricius,Hef lîcæ ditionis populu, Chattos,anteannum tertiûijLantgrauio capti* Uö,lèntentia Cælàris ademptû, uti fuprà docuimus,in luam fide per iufiurandu adigit,de uol untate filioru Lantgrauij, ratione foederis,' utait,quod Helîîcacfamiliæ cum Saxoriicaintercedith^reditarium; ità quidêjUt fi nulli fint mares, altera domus iriuicem alteri fuccedat. Quin hoc ad Cælàris iniuriam, qui lèntentiam tulilïet,amp; ad nouum aliquem motum IpedFaret, nemo dubitabat, 8c mirabantur omnes^ quorfum exiret : lèd in aula Cæfaris nihil propè iaélatum de eo fuit, amp;nbsp;fumma dilfimulatione res agebatur. In hoe tempore Somerfe-* rus, Angliæ regis auunculus, denuo capitur, cum eo Pagetus atque Greius amp;nbsp;alij quida. Erat tune fumma rerü penes Northum* briæducem loarine : cur capcretur,caulam fuifle dicunt,quód Nor thümbrius ilium uitælug dicebat infidiatuelle : nam hoclege nuper lata capitale ipfis erat. Sub idus Oefiobreis cardinalem créât ponti* fcx, Georgium Martinufium Dalmatam, cpilcopu Varadienlèm^' itiaximæper Vngariâ authóritatis.’monachum uulgó nominabant, quódtffitordinis Pauli,primiefeniitæ. Quornodó Gallicus leg» tüs fucrit ruffus ad undeciniu OcTrobris diem adefle,refponfi ferendi càûla ^TOodó concilium rex agrtÓfcerét, fuprà diximus : ille quidem

ïion u€m't, Gd tarnen concilfj nomine fuit euiJgatum fcriptum ad re gem.Inidó commemorant,ampllt;flïma fe quæque de iplb (peraflèjUa rijs de caufis:uenim eius aduentu nunci),amp; recitatis Iiteris,magnuni cêpiflè dolorem,quód expeéïatione fija caderent:8c tamen^quod re* Aè fibi confei) fint, nee oflfènfionis caufam ullam dederint fpem de ipio priftinam nondum depofiiifiè : quam ergo conceperit opinio* nem,quafi paucorum utilitatis cauià priuatæ, fit hoc indiólum conci lium, minime omnium habere locum in tanto conGflu : cauGs eninx indidi concilq,non ab hoc modo pontifice, uerum à Paulo quoque tertio fuiiG propofitas, nimirdm,utextirpentur hscreGsjUtemendc tur diGiphna,ut ecclefiacpax reftituatur : an nonGtis apertum hoc^ anmagispiumautChriftianum quid fieri pointe' uagarinunchæ* reGsjiion modo per Germania,Gd per omneis fere prouinciaszhuic tantæ calamitati cocilium uelle mederi : hanc elG cauGm, hunc quo* que finem omnis adionis, amp;nbsp;eo cunda referri : permittatergo luae ditionis epiGopis,ut hoc tam Gndum opus adiuuent : necelTe quod uereatur,ut,quod Gntiunt,libéré ipfis pronunciare non liceat ; atten tè nimirdm 60 patienter ipfius nuper auditum fuilG nunciûi, etfi mi* nus iucunda referret : cunque fit auditus ea lenitate homo priuatus,' cur hoc publicis perfonis, amp;nbsp;ijs quidem tali dignitate præditis,dene gari quis credatCueruntamenjetiamfi nemine mittat,concilio tarnen nihilo Geius coftare fuam turn dignitatem turn authoritatem, quod Sc legitime fit indidum, Sc iuftis de caufis iam reftitutum : quod au tem fignificaritjufurum G remedqs, quibus antea fint ipfîus ufima* lores, exiftimare G, non eo progrefliirum unquam, ut quæ magno » Galliac regum emolumento fublata fint Sc abrogata quondam reuo care uelit: cuncp tantis adeo fit ornatus amp;nbsp;amplificatus beneficljs,om nino fperare G,nihil elG fadurum,quo uél in Deum, uel in commu* nem omnium parentem ecclefiam, uideatur elG ingratus : relpiciat G)lùm ad maiores,ad fuum ill ud Chriftianifli'mi regis cognomen,ad parentem denique FranciGum, qui luperiorem fynodum, milfis SC epiGopis amp;nbsp;legatisjuiris dodilîîmis cohoneftarit: huic infiftendunt ueftigio recent! Sc domeftico, Sc hoc imitandura exemplum,ac pri* uatas olFenfiones,reipublicæ condonandas elG, CæGr Sc pontiGx hortati fuerant Heluetios,ut interelGntconcilio : Gdid fruftrâ fuit^ Et pontifex quidem per Hieronymum Francum agebat, ficutantè didum eft, uertim Galliærex, legato, quem habebatrjs locis,Mor* leto,mandabat,daret opera, eifque perfuaderet omnibus, ne quem

eo hiittant, Mórletus, cilm diffi'cuItatcmincdrepcTÏret, Vergenu; in eiüfoiodi rebus exercitatum,èRhcrtis accerfitjSó confilium exquï rit.IsSf argunjêtafubmimftrat, æaliquantô poftlibellum emit tic, defugiendoconcilio.Sicirtftruólus Morletus,ad côucntum Bade« ièni uenit,amp;S adduAis in medium rationibus,non jjs modôj^^i pon tifîcatumiam olimrepudiarant, ièd reliquis etiam pa^isomnibus, quod uoluitjpcrfuadet.itacp nemo quifquam ab illis T ridentum ue nit.Ex Rhœtis eô uenerat, iuflu porttificis,Thomas PIanta,Curiert fîum epiicopus : aim autem intelligerént Rhœti, monitu Vergerij^ quid pontifex moliretur, quomodoper illiim, authoritatc apud ipios recuperate uellet, reuocatus fuit. nbsp;nbsp;Hifpani, qui per agruin

Vuirtembergicû crât,{ub hoc tempus euocati funt à Cg{àre,ac in lté liam milîîjbelli Parmenfis cauià.Eorû difceilîi prouincia rota libera* ta fuit à duriflimaièruitute, qua totos iam ferc quincp annos fuerat oppreflâ : Iblùm Aipergum arcem, impofito Germanorû prgfîdio; Cæiâr fibi fêruabat, His etiâ diebus,Henricus Ha(îus,mandatu Cæ Êris per Sueuiam profedus,paflîm reipublicæ ftatum mutat,amp;r no uos inftituit icnatores, ut ante annum tertium Auguftæ factû fuilîc ’ docuimus: concionatores etiâ amp;nbsp;Iudimagiftros,nifi decreto religion nis parerent,abrogat,utnuper Auguftæ, Quomodo Mauricius Vuirtembergicus, docftrinæ capita iuilCTint confcribi, quæ póft exhiberentur:quemadmodum etiâfènatus Argentinenfis huiceorit inftituto fêfè coniunxerit,di(ftum eft antea, V uirtemb’ergicus ergo, miftîs duobus legatisjoanne Theodorico Pleningerojoanne Hecli no,mâdabat,ut et illâ doétrinç confcflioné,fcripto côpreheniàm,pu[ blicè exhibcrêt, nbsp;nbsp;uenturos dicerêt theologos,qui copiofius omnia

tra(ftctatc^defendât,modô iüxta Bafilienfis decreti formula ipfîs ca ueatur.Hijfîmul ac Tridentû uenerunt,quod fuit ad exitu fcrè Oclo briSjMonfortû Comitem adeunt,fuæc^legationis fidê,txhibito di* plomate,faciunt,ac iui principis nomine uclle quædâ in côcilio pro* ponerc demonftrant. IIIe,per colloquiu eo fpelt;ftabat,ut legatû pon* tificiu putaret conueniendû:ipfî uerô,fi quid cum eo comunicaftènt,' eopertinere uidebât,quafi cognofcêdi ius authoritatc ei precipua tribuerentjin quo prgiudiciû atcp difpcndiüinefle uidebât, abftinêt igitur,amp;S datis ad principe literis,quid in eo fieri uellet,expelt;ftcât. In* Krea theologi, propofitis, utfuprà dixi, thematis, de poenitentia ÔC undione,fuo more difterût.Nouembris die tertia,Hedeccus,àMau. ricio mifl'us,uenit Magdcburgu,ct eduftis militû prgfedis in uidnu.

....... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ HHH iiq •

cafteHum, plane tranfîgif, confeÆ's 8^ obfîgnatis ea. de rc Iiteris. Et mihri quidem fide publica fuit cautum, ut tuto liceat abire, ftut hoc dus menfis die oûauo. fed mox,cùm elîènt exauthor^i,tacite reten-» tifueruntamp;rurfus condudi, Megelburgio,dud:ore,perpadfica* tionenWam dimtflô : Mauricius enim confulto nomen fuum obdu* ci nolebat ♦ pacis autem hæ ferebantur conditiones, ut fupplices de/ precentur Cælârem: ne qui'din Auftn'acam ÔC Burgundicam famp liam faciant: Camerælèfubmittant: Auguftano decreto poftremo pareant ; luri fèlè fixant omnibus : urbis munitiones ad Cæfâris ar* bitrium diruant: Cælàris præfidiaquouis tempore admittant, ci patefaciant urbê : aureorum millia quinquaginta dependât in ufiim filci : pro belli iumptu tormenta maiora duodecim'Cælàri tradant; Megelburgium ducem amp;nbsp;captiuos alios dimittant.Egrefliseodem diemilitibus præfîdiarrjs, qui erant ad duo millia peditum, equi/ tes ad centum, triginta, Mauricius quinque figna peditum introirc iubet,et poftridie obuiam eunte iènatu,urbem ingreditur cum uni/ uerfis coprjSjSu in Cælàris,ïmpen),fuamcp fidem,qui duxbellifuif fetjOmneisadigit, pôft,reli(fto præfidio,cæteros educit. Concibna' tores deinde conuocari iubet, ac per confiIiarios,Faccium,Carlebi/ cium, Mortifiû deiniuria fibifadaqueritur,proptereditosab ipfis libellos atque piduras, quafi defciueritab euangeli) dodrina,quaß bellum ciuitati fecerit, ob conftantem ueræ dodrinæprofeflîonemt itaqueiuftamhabere fequidêolFenfioniscaulàm, fiuelitaffedibus fnd ulgere, led hæ omnia condonare le reipublicæ,8ô petere, ut pO/ pulum deinceps ad uitæ emendationem Sf ad magiftratus oblèruan tiam hortentur: preces quoep publice fieri mandat pro Cælârc,pro le, pro reliquo omni magiftratu : led concilium Tridenti iamha beri dicit, in quo piæ dodrinæ confelîîoncm, tàm luo quàm alioru principum 80 ordinum nomine fit exhibiturustorentigiturDeum, ut adionem concilij fortunetac bene uertat, neep conuicijs illud ex/ agitentjUtfacereconfueuerint. Illi,re deliberata,piduras illas non le quidem euulgalîê, uertim, nec reprehenfione dignas indicate î quin ab euangeli) pura dodn'na quidam per ipfius fines, hoc triennio de/ Iciuerint * negari non polie : nam extare libros atque monumenta: quod euangeli) caulâ fuerit urbs oblèlîà, facile polie demonftrari, fi quis ad belli tantiim authores relpiciatn’n admonendo populo nihil eîlê prætermillum, idem quoque faduros in pofterum : pro conci* Iio,quod delendæ caufa ueritatis conuenerit, in quo Romanus anti-

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;chriftus

clwÏftüs prindpem Iocumoobtineat,non aliter orarc fibi ïicere,quàrri utillorum conatusatcp confilia Deus retundac, frangat èi. diiTipet: nihilenim ab ipfiseße non exped^andum incôniodi. Leges quideni pacis eiufmödi diiTeminatæ fueruatzcertum eft autem,illis Sç dé libcü täteamp;religionediligenterfuiflecautum. tnaluitquocp fibiMauriz dus urbem patere,quàm C.æiàri,quod ipfe póft eüentiis docuit» Ad hune modum liberati Magdeburgici, prêter multoruin expelt;ftatiogt; nem, fummam nominis gloriam adepti funtapud exteras natiôneS:^ quod propè foli per oranem Germaniam exêplo fuo docuiftentjquid pofsit conftantia.Porrojqui fuitillis ærumnaruni finis, hic belli fuie aditus atep principiuna in eos ipfos, quoru ope confihoep fuerant ad* fiidi y ficut poftea dicetür ♦ Per eos dies, quibus erat ih urbe Mauri* ciusjuon obfcur^ fignifîcabat,quid fuæ.efletanimi, üelle fè nimirum etiam fui capitis penculo,Iiberare focerum:nee id poftridie düRmuIa uic,interpcllatus à quodamXegatos iam arttea miièrat ad Cæfarem,, Lantgraurj caufa liberâdi: Daniæ quoep regem multos Germanig principes in eo fibi coniunxerat, ficut infra dieemus : 8c nifi impetra* ret,plancconftitueratremtentarc uiribus,déque eocum Gallig regé padus iam erar,qui Baionenièm epiicopumjôannem Fraxineum, el miiêrat occulte, hominem iam antea diu uerfatum in Germania, nec imperitum lingug» Cgiâr autem his omnibus nihil commoueri uides^ batur,amp; in Parmenfe bellum acTridentirtam adionem totus erat in tëtus.His.ferèdiebus,ab Hifpanijs Genua appulit cum liberis 8^ uxo re,Maximilianus,gener Cgfaris. GaIli,Mafsilia profedi,5^ quafdani cius nauesadorti, prædam fecerunt . cuius rei caufa ferebatur, quod équités illi,quos Ferdinand us rex miferat, initaliam, utfilium ex feiifpania redeuntem exdpcfertt ac deducerent, Ferdinando Gonza* gæ,quadamin expeditione militari fuam operam commodaftentj. Verùm antea qüoep Galliyperfimulationem amicitiæ, in Barcinonæ portum ufqj prouelt;fti,triremem ünam ôd fex naues orierarias, rçbus omnibus inftruâas,in ufurn et nauigationem Maximilfani,abduxe* r'antiUt quidem Cgiàriani quâdam in inuediua récitant, de Gallorürri iniurqs 8d uiolata pace cpnquefti. ' Li Auguftg conuentu Cæiàrem o* rauerant principes,' ut, finonadefTe coràm, falcem non pfocul à loco! ueilet abefie concilq. quod quidem eis confirmauit, fe«^ manfuruni ad fines Imperrj dixerat,ucfuprâdocuimus. Proinde digrelsus Au/î gulîa,Noucm bris initio uenit Oeniponte,quod tridui uia Tridento' diftat. bocamp;concil^amp;belâParm^nfiscaufafçàfsèpatatur, utinesi

fua propinquitate diligentius adminiftrarStur omma, Paulo póft,xdl XXI Noucmbn's di'cm,Tndentum ucnic Argentincnfium Icgatu^ loannes Slejdanijs,ut cum Mauricianis 8^ Vuirtembergicis comma nem caufam’agercc Jîuicaucem duicaci C€r€ coniunxerant Eslinga, Raucsburgum,Ru£eîinga,Bibcracum, Lindauia, Sgt;C ut ipforum no* mine fimul ageretur,poteftatem fecerant ♦ Francofurtenfes autcm, Noribergici cumprimis,quamobrcm non miferint, dubitari poteft: Vlmen(es,reh’gionem ad præfcn'ptum Cs:fans lam anceamutaue* rant: Auguftanis erant amp;nbsp;alfjs quibufdam nupcr adcmpti dodor« omnes, iitfupràdiximus:itâque, facultas erat eis ablata mîtténdû quanquam etiam feiiatus ali’oqui nihil in co, nifi dc uoluntate CxCao risjcrat fàdurus» Nouembri menfe,pontifex,üno codemqj die tre* deciin créât cardinales, Italos omneis, hæc cnim ueluti præfidia fibi, muniendi fuicaufacompararefolenu Cum xxv Nouembrisdies uenilTet.fac'to dc more confefFu publico,recitantur décréta, pccniten* tiam efle inftitutum à Chriito facramentü,et neceflariumjijs quipoft baptiiraum in peccatareciduntteflTe etiam diuerfum à baptifmo iä* cramentum,amp;uelut alteram tabulam falutis,poftfadünäufragium: illa Chrifti uerba, quibus dat ipiritum iandum apoftolis, intelligi debere de poteflate remittendi pcccata per hoc facramentum: ut pec* cata condonentur,triarequiri,contritionem, confclîîoncm, fatisfa* dionem:amp;contritionem quidem,elTeuerum ac utilem dolorem, qui præparet hominem ad gratiam:côfcffionem,aut morem fecretó recitandi peccara facerdoti,iure diuino inftitutum, amp;nbsp;ad (alutem efle neceflarium:pcccata omnia,quæ quidem in mente ueniant,eorumlt;^ circunftantias enumerandas:annuam debere cfTe confefli'onem ad mi nimum,idcp potiiTimum co, quod quadragefimam uocant, tepore: abfolutionern non effe nudum minifterium, quo peccatorûrcmiflî'o denuncietur,fcd adu iudicialem:folos facerdotes, quantum uis etiam impuros, habere poteftatem abfoluendi: quod epilcopi certoscafus atep delida fibi releruent, de quibus reliqui iacerdotes abibluere non po(Tint,rcde fieri : etiam fi culpa remittitur, non tarnen idcirco peez oam remitti,amp; in opere,non autem in fide pofitam efle fatisfadione: poenis illisjquas uel Deus infligit, uel iacerdos iniungic, uel ipfi (pontenobis deligimus, expiaripeccata, quantum quidem ad pee* nam temporalem;fatisfadiones,quïbus pcccata redimuntur,e(re cul* tum Dei:facerdotem habere poteftatem ligandiamp;foluendfiatcp idco pçenâ poITe confitenti peccata,imponerc,cc b^c quide de pocnitentia**

■ Bupremam undionem decernunt efle l'nftitutu à Chn'ftô facranien* tuni,quod grati'am conferat)amp; peccata remittat, amp;nbsp;recreec ægrc tantem: ufum huius facramenti efTe eundem,de quo lacobus apoftox* Ius.dixent:presbyteros etiam, quorum illc mcntioncm faciat,non fe ætate (èniorcs,uerùm facerdotes,6^ eos quidem folos, huius index' licet facramenti miniftros» Hanc dodrinam cekbrari iubentac rétif neri : qui fccus doceant aut credant, uti peftilentes âtcjî nefarios prof nunciant SC execrantur» Alrero poft confeftum diejiteræ funt alîaî» tcc Vuirtembergici principis ad fuos. ps mandabat,uti pergant,amp; in confeftujad xxv diemNouembris,deicriptam dodrinæconfeftio/ nem exhibeant. Cùm ergp tâtulo tempore ferius hæueniftcntliteræ, ÔClongum fupereftet intcruallum ad alter um c5{eflum,abeftet etiam Monl^ortuSjCardinalem Tridentinuadeunt,amp; habere fe dicuntjquæ fui principis nomine in concilio proponannid proximo iam confeft fudebuiftefieri, ucrdm tardius allatis literis præterrifTe nunc.occa* fioncm:orare igitur,ut iplè, qui fit homo Germanus,amp;patriæ cftark tatequadam,amp; principis quoqj caiilâ,quem nouilTet, ipfi's in eonon défit j hoccp efficiat -, ut patribus conuocatis mandata fua in medium adducant. llle multam beneuolentiam uerbisampliftîmis pollicctur» uelleferem ad pontificium legatum referre : fed inter patres ira con' ueniire,necui publice quidproponere liceat, nificuiuimodi fitillud, prius conftet: ei decreto caufam dedifle Gallicum oratorem,cùm ex^» citatus nuper effet in publico motus indecorus,8i clamor - ualde turgt; bulentus:proinde, quæ fit ipforum fumma petitionis, inquirit. llli, ftudio promoiiendi negocijjliteras exhibent mandati:cùm ex rjs lite^ ris deprehenderetjdocftrinæ fcriptum aliquod ab ipfi's obîatum iri,fic eos dimittitjUt fpem faceret, paucos intra dies rem pofte confici. Po^ ftridie rcuocat, deque re tota communicaffe cum legato dicit, literas etiam exhibuifte mandati, fidei faciendæcaufa: ipfum ueró indigna^ ri, quod fcriptum offerte cogitent, atque ità fentire, eos, qui doz (ftrinæ regulam atque modum reuerenter accipere, amp;nbsp;ob temperate debeant, fuis maioribus uelle præfcribere,perquàm hoc effe turn abgt; furdum,tum indecorum; aliud quidem in hoc tempore non potuiffe impetrare, fed uelle tarnen iterum urgere;fimuliubeteosbonoefz feanimo» Diebusaliquotinteriecftis,cùm ïam Maximilianus Ault;# ftriacus aduentatet, cardinalis, obuiam ei profecfturus Mantuam uft que, monet Vuirtembergicôs,quia fibi neceftario fitabeundum, ut G^fatis oratorem,Toletanum,adeant:hunc ÔC pro fuo munere 8Cau*

ihontatc plurimûm eis commodare poflTc, ac libentcr quiderti fat^UÀ rum,uel fui gratia,qui ncgodum ci commendaric. Hoc fecuti confî/ Iâim,hominem compcllantn's bénigne mulra ponicicus, eos ab fe di/ mi'tnt» Cûm autem fecûdo redifTentjCœpit excufarc,propter futuras lain theologoruni difputationes,quibus intereffe patres oporccrettqs finitis,non fe negledurum occafîonem» Vcrifîmilc eft,cum ab legato confjmile tulilTe refponfum,uti cardinah's antea: fed, ne fpem tollcret C'ïinem adionts futuræ, caiifarn banc obduxifTc, praefertim, cùm Cæfarem urgcrc concilium,amp;publico Imperq decreto pcrmiflumef fe fdret,ut,quibus de rebus quiœ uellent,liberè proponerent » In^ terim Argentinenfisoratorem Cæfaris adit,Guliclmum Pidauium, abfente Monforto.amp; quoniam eadem erant omnes cÔditione parîlt;^ facultate præditi, fuæ legationis fidem ei facit,uti fieri confueuif,fecp mifTum eô dicebat, ut unà cum reliquis Auguftanæconfefsionis fo/ cqs ca caperct atep tradaret confilia, quibus hoc religionis atque do* (îlrinæ difsidium redè côponi,amp; publica tranquillitas conftitui pof» fet. llle,fumpto eiusdiplomatisexemplo, quod Cæfari fc mifsurum dicebat,amp; de do^flrina,deque concilrj dignitate multa locutus, ut eft iiir dodus atep forenfis,operam ftudiumcp fuum deferebat. fuit hoc ultima die Nouembris» Et hoc qiiidem tempore data fuerunt theo logis themata de facrificio,quod aiunt,Mifsæ,quô fuam ex more fen tentiam dicerent,ut fuprà demôftrauimus. Quomodo fuosad Cç* iàrem legaritdux Maurieius pro Lantgrauio, didueft paulo fuprà, ijs autê étant coniundiBrandeburgenfis eledorislegari.Sub initium igitur Decembris admifsi, quum iuorum principe nomine multam ci fàlutem cfsent precati,fcis,inquiunt, clementifsirae Cæfar, quibus sn dtfiicuîtacibus uerfentur,ob Lantgraui) detencioncm,illufirifsimi principes eledo res, Maurieius atep Brandeburgicus,in quas coniedi funcpræteromnemexpedationem,dum fingulari quodam ftudio fadlem tibi uicT:oriam amp;nbsp;illufirem corn parare, bellîtp fumptum de* minuere, cômuni patriæquietem ac ocium recuperate uoluerunt, quæ fuit etiam cauia,quamobrem,cùm per legatos, tum ipfi coràm, te ffpe rogarintjUt fuirationem habcres,illumcp mifsum faceres,quo quidem tempore hoc etiam addcbant,‘quôd fi forte prêter fideiufsio nem,qua tibi funtambo deuindi cum Vuolfgango Palatino, cuncp totius Hclsiæ populo,cautionêampliorem requireres,non ferceufa* re. Adhccipforû poftulaca,Chriftophoro Carlebicio,Iacobo Schil lingo,quos ad te poRremos miferunt,refpondebas,uc illu ante dimil

Us,qui/n appareat,cuiufmodi ficcomiciorum Impflrq,qnætiim tniif mmcbant, adio futura,non tibi eße integrum: deinde,nihil ampli us tepromifiiïe, quàm fore,ut fipada lèruet, non detineatur perpetuo capriuus* Cùm autem rebus alqs occupât!, non ipfi pofientad comî»* tid uenire,per confiliarios amp;nbsp;epifiolas denuo te folici tarunt Auguftç: tu uerô,quamobrem in eum efîès commotior,neque liberare porks, rckribensjà nexu,quo captiui filqs deuindi funt, liberos pronuncia* fti.Quapropter denuo te ftatueruncincerpcilâdum: eranequidem ipfimet uen£uri,fcd nofii,qucmadmodum ucérc^ bello Magdeburg! CO fueriCjamp;^Brandeburgicus quidetnctiam ualetudine detentus:!tâq^ per nosiUud confici uoluerunt. Et primo quidem,cdm uelk’s,ut fine condidone felè tibi permitteret Lantgrauius, illi per Atrebacenièm cpiicopuin, quid tuae efiet mentis, acccperunc,hoc nimiriim, ut conditiones abs te propofitas ÔC ipfis communicatas reciperct atque feruarec, Iam,fi perfuadendum erat,ut ad hune modum feiè dederet, necefie profedo fuit illi ofiendere,futurum,ut neque fiftereturcaptii» uus,necamplius,quàm in pacis formula perferiptum erac, grauarez tur, Sic igitur ei caucrunt principes. quod etiam confiliarij tui (atis intellexerunt : amp;nbsp;cùm ille quædam eius formulae capita fibi déclara/ ri, fimùlque, ne fupra diem fextû retineretur in eo negoeio, peteret, ad Atrebatenfcm, hoc effet perlatum, non ei denegatum fuit, Si in cæteris etiam, principes, magna ex parte, quod uolebanc, impegt; trarunt. Ecquanquaminhacipfatradationcnoneodcm modo res incelleda fuit,ità quidc,ut ille,cùm ucniffetjprætcr fidem ab ipfis da* tam,cuffodiç tradcretur,te tarnen Cæfar nunquam illi hocnomincin eufarune,neque fuper eo tecum etiam difcepcarunt,cô quod cum tuis confiliarrjs lantùm egerant, tecùm uero nihil, nifi tune, cùm Lant* grauius aduentaret,amp; ipfis,ut Numburgû ad fe uenirent,nunciaifet,. 'ï’unc enim te conuencrunc ipfum,ôi propofitas côditiones ei perfua fi(re,iâmc^ ilium abeffe non proaiffeque obuiam ituros ci, fi modo ferre poffeSjdicebâqSi quoniam ipforum fecutus fidem eôuenirct,ne præter formulam trâfadionis ullo modo grauaretur,orabant.quod quidem cùm ipfetuliberaliter eisreciperes,profedi, Halam ilium adduxerunt. In adionc uero poflrema, detentionis atque euftodiæ nulla fuit fada mentio.quod tuos etiam homines pofle teftificari pu/ tant,nimirum, Atrebatenfcm epifeopum, qui cum folo res ipfis fuir, ôi Seldum,quem ille nonnun^ adhibuit,Etenim,poft admiffas con* diuonesjôifupplicemdeprecationem,omninofore credebanc priny;

Cipes,ut ftatirn ilkdimitteretur, idque multi's decaufis ita putabant. prirnum,quia detennoni's,quod cftpræcipuumëiusformulæcaput, amp;à Lantgrauio diligenter hauddubï^ præ cæteris animadùerfum atque pondcratum,confîliarf| tui non mcminerunt : deinde, quod in - formula pacis multa contfnêtur,quæ non pofîînt à prindpe captiuo, fed àhbcro folùm preftari : poftea,quôd cum falt;5lns effet fupplexycuï pam ci condonabas, amp;nbsp;profcriptionem aboliturum, acreconciïiatio* nis diploma te daturum ei promittebas : adhæc,quôd fidciufîiôrtem illorum habebasratam,qua cautum eft, ut fi pada non feruct, popu* luseum tibi captiuum fiftat,amp;fîdciufrorcsarmis*ad ofïïcium cogant; Hæc omnia certè nuHius erant ufus,amp; omnino fuperflua,fî quidem corpore fuo daturû ilium effepcênam exiftimaffenuCùm autemeius rei nullaipfîs incideret cogitatio,nec tui etiam côfiliarrj meminiffenti bac fiducia ilium accerfîuerunt, amp;, fi quidei præterea contingerec,fif* fterc fe filijs ipfius,ôôeandem uelle fiibire,quam ipfe,fortunam,fpon* debant. Hæc ipforum fuit mens atqüe fèntentia,quæ confirmata fuit etiam, cûm poft deprecationem dux Albanus ipfos atque Lantgra/ uium ad cœnam inuitaret.hanc nimif um inuitationem amp;nbsp;hofpicalita iem,illi,pro more principû ôd Germaniæ confuetudine,non fîcinter* pretari potuerunt, ut ille,in ædes Albani, tanquâm incarceremiret, ipfi uero comicarentur eum illucatque deducercnt.ctenim, fi uel mi* nima fiuffet eius rèi fufpicio, quis credat hoc fuiffe fadurosC Cilm e* nimfihcimperrj principes,amp;quidemeledores, honeftifsimis prb* creati familijs,minime fuam operam hue erantcommodaturfuideli* cet, ut ill U ftri loco natum principem, eûmep cognatû acncceffariuni fuum,in eiufmodi proledarent anguflias, amp;nbsp;ipfimetueluti captiuum fifterenu Sedneq? refciucrunteaderequicquam, nifi poft coenamt tuncprimùm enim dicebateis Albanus,fn arce,tanquam in euftodia, illi manendûelfe.Verùm utcuncp fit,optimo animo rem egerunt, ut initio quoep dixim us: amp;nbsp;quia fidem ei fuam obftrinxerunt, intelligis fàciie\fi quidem poft tam crebram interpellation?, adhibitamqß eau* tionem diutius ille detincatur,quàm hoc fit ipfis eorum quoep libc ris atep propinquis graue futurum amp;nbsp;incommodumtuides etiam pO tentiffime Cçfar,ciim fiseditus Germano fanguine, quia captiui priti cipis fill] fuum ius urgent, amp;nbsp;illis,utfe fiftant iuxtaformulam oblig'ä tionis, inftant, quid ipfos honoris Sdexiftimationis tuendæcaufa «* cereconueniat,pro uetufto 8C recepto Germanicæ nobilitatis morej quanque nullam fint ad reliquos principes habituri excufàtioneriii ctiamfî

cti’amß ueixitandi facultas,fjs,uel obh'gati'onis diploma,quod habet, cn'pi'acur ♦ Quod fi forte Lantgrainus,qui neqj pado neqp fide data, fed ea, quam dtximus, occafione captiuusdetinetur,tædio quodam impatientia tarn djuturnæ cuflodiç, radonem aliquam confequen dæ hbertads ini)t, ói. fiquid eiujs.admi'nißri forte tenrarunt in cuftolt;» deSjOrautprincipes,nefithocipfisfraudi: uenim, quiapropter obli«* gadonem in funimis pofid funcanguftrjs,e quibus tu folus,poftimlt;’ tnortalem Deum,ipfos eripere potes,quia tibi confiât, quomodoiii hos fcopulos impcgerint,quia de ipforu erga te fiudio,fidelitateat(^ ofticio cornpertum habes,quando nimirum rebus tuis aduerfisjfor«» tunas omneis,uitam atcp fanguinem pro tuiscömodisimpenderunr, maiorum fecuti uefiigia, fummoperc amp;uehemenfer obtefiantur, ut ipfisjdimifib capduo, fubuenias, in eócp, non tarn ad Lantgrauij fa^ du,quàm ad ipfos,qui te maximopere colût,refpicias.prglertim,cûni excorufamilrjs non pauci, pro tuis maioribus,amp; AufiriacaBurgun^» dicâque domo, nulli fuouel fümptui uel periculo pepercerint. Etfi forte mctuis,ne liber fadus,à cÔuentione difcedat,non te la te t Cefar, ciun in eum cafum resdeuenerit,quid nobilitas populus Hefficus, per iufiurandum, quid principes tibi per fideiufiionem promiferinu Quod fi uero cautionem ampliorem requins, ÔC iam antca dbt non femel earn detulerunt,amp; nunc quocp deferunt,5lt; nobis .agendi fuper eo potefiatem feceruntJn conditionibus etiam,' quæ qtiidem impleri ftatim potuerunt,nihil elfe putantquod dcfideretur:quô minus autê arces non ità repente dirutæ fint, fi caufam rede feias, non dubitant, quin hoc nomine capdui filios fis habituruspurgatos:deinde,fiquid præterea defitjOperam omnem daturi funt,uctibi fatisfiat^Qtiaproz , pter,fi quid unquamuel ipfi uel patres ipforum aui feccrünt,quod uel tibi,uel Maximiliano Cæfari,cætenfquetuismaioribusgratuni fuit, aut fi quid in pofierum ab illis effîci pofie putas atque præfiari, quod tibi gratum fit atque iucundum,etiam atep etiam orant,uteius rci frudum aliquem ipfos iam percipere patiaris,Slt; fpem illam atque pollicitadoncm,quæ primùm Halæ,pofiea Numburgi,tandê etiam Auguft? illis abs te fada fuit,apparcre facias,quo te uidelicet tâto ma iori ftudio deincepset alacritate colant,fuâmcp fidem èC opera, quam tibi impenderut, bene collocatam nbsp;nbsp;ample remuneratâ efTe, gloriari

pofiînt.Etenim,fi lecus fiat,SCfiiam nihil imp,etrent,a*ftimare potes, maxime Cçfar,quaç fccutura fint incÔmoda,cum illi fifiere fe,fuàmcjp demonfirare cogentur innocédam,Scd omninô Iperant futurum,ut

(bis prccibus locum rch'nxjuasa’d certe pro fummö ftint habituH be* hefici'o,amp; tum ipfi tum Lätgrauius unà cum filqs amp;propmqdis orh* hibiiSjUtgratiam tibi referrepoffi‘nt,fempcr claborabutiEtquoniam àd eorum exiftimanonem earcs tantopere pcrtmet,ah'os quocp prfn* cipcs, ut unà fecum intercédant, folicitarpnt, quorum hicuidcsiega* tos:hoc autem eo fecerunt,ut quod ipii nondum apüd tc precibus,in ternuneqs atque feriptis efficere potuerunt, hoc ifti fua quadam com mendatione atque gratia perficerent, amp;C ut in earn partem accipias,o* rant» Cûm hæceffentlocutijFerdinandi Romanorum regis, Alberti' Bauarig duds, amp;nbsp;Luheburgenfium fratrum literas, pro Lantgrauiö fcriptas,ei tradunt» Qui ueró per legatos intercedebant,hi erant prin cipesiFridericus Palatinuseledor, Vuolfgangus Bipontinüs, Ioan* ties March io Brandeburgicus, Henricus amp;C loannes Albertus, Mc* gelburgijduces^ErneftusMarchioBadêfisjChriftóphorusduxVuir tcmbergicus» horum legati, ftatim ab ea,quam recitauimus, oratioz ne,cum fuæ mifsionis exhibuiflentteftimoniu,Mauridus, inquiunf, Sc Brandcburgicus,elcêlorcs,cüm propter Lantgraui) detentionem, in magnis elTe difficultatibüs SC pro illo (efe tibi uelle fupplicare, di* cerent, clemcntiffime Cæfar i principes noftros orarunt, ut unà fe* cum intercederent, quo plusSCcommendationis S^ponderis habe* ret adio.quod quidem officium, illis, in re tarn æqua, propter fum* mam inter ipfos necéflîtudinem atep coniunâ^i'onem, non potuerunt denegare»Cùm ergo fie res habeat,ut ex utriulque legatis abunde fa* tis iam auditum eft:amp; quia fi diutius ille detineatur, fummo fit hoc i* pforum,qui fidem ei (uam interpofucrunt,incÔhiodo futürum et ob creôatione:prindpes,à quibuslegari fumus,ut hgc omnia diligenter cxpendas,orant amp;nbsp;obfecrant» Etenim,ut illorum dignitas,honos,fa* ma deniqj conferuetur,fua quoep plurimùm interefîe putant: neque grauius quid eis accidere pofsitj quàm illorûi exifiimationi maculam aliquam afpcrgi»quod quidem omninô futurum eft, nificaptiuüs li* beretur. V t igitur hæ preccs ac intcrceisiones apud tc ualeant, amp;nbsp;ille quàmprimüm dimittatur,üehementerorant,prîefcrtim,cum amp;nbsp;cuU pam agnouerit,6^ fuppkx etiam fitdeprecatus, amp;nbsp;multo iam têporc captiuus detineaturjinprimis ueró^ .quia duorum eledorum fumma neceftîtas ità poftulat» qui quum optima fide rem agerêt,tibi^ grati ficari uellentjin has deuenerunt anguftfas»Quôd etiamfi forte in ipfà tradatione commiftus eft aliquis error,neep rede quædam intelleda fuerüntjtu^ tarnen dementi^ congruutn eft atep decorum, ut ^quita*

tem fumrno iuri p'ræfcras, ncque um ad captiuunl,quäm ad elclt;5lo* rum ihcuitabilem neceflitatcm rcfpkias,etliberah'ter cum ipfis agas, maiorum tuorum exemplo,quibult;gt;prindpum Imperrj dignitas cux rg fempcr magnopere fuit. hoc uiddicet ÖC tibi gloriofum crit apud ömneis, ipiosetiam, utfummam fidcmSCamorem tibi præftcrit, , Sîf ómn'ia tuicauia iidint,magis excitabiu Daniæquoquefex,miiîîs legatiSjin eandê fere fèntentiam intercedit. CæGr, interiedis aliquot diebus refpondet. quia negocium fitarduum,8ó ddiberationem pö ftulet,decp Mauricio fît interim apud ie fada metio, quafî grauibus alqs de caufîs breui fi'tad fe uenturus, iza. quidê, ut dads ad eu literis, ilium indies expédet,ideó ie, quodillo praeiènte rem commodiflï' mè tradari poiïè putet, eouique uelle diffcrre : ad ipfos ueró quod attinetjicere, domum, ÔC ad fuós reuertantur principes, el fque fuo nomine dicant, intercefîîonis futurum ièfe memorem, èi. itâ rem a.'^ durum,ut intdïigere poffint, ipiorum commendationem non parx, uum apud ie pondus habuifîê.Non multó póft,uenitad Mauriciü, Lantgrauij filius,natu maximus,GuÏielmus: Sc quoniam interceflïo nis futuræ fpcm fîbi fecerit, óóueró menfes nunc aliqiiotexierint, poftquam legati fîntiteringrefîî ,quid adu lït,exquirit. Ille, quód legati Danici pauló fèrius,oó tune primum aduenerint,cum Augu* da Cæfar Oenipontê petcret,moram interuenifîè, deinde,quid Cæ ûrrefjîonderit, oftenditrSc quia colloquium fuumexpetat, edque rem difFcrat,etfîgraue fibi fît excedere finibus hoc in tempore,tame, quo d i Cta caufa uehementer Sc inprimis afficiatur, conftituifle prox ficifeidicit, accepdsprimfimab eo literis. Turn al ter. incertum ac dubium eflerefponfum : neque feuiderequid fîtexpedandum : pax rends interea miferabilem eile fortunam, qui mcerore contabefcat, amp;nbsp;fqualore carceris : ei nulla fepoflerationedeefle, turn ex officio, turn edam promiflo : det igitur operam efficiat, ut intra definitu tempus, ÔC breue quidem, aperte refpondeatur : id fi non fiat, non eflè, quód uel ipfeuel Brandeburgicus molefte ferant,fî citentur,amp;S fiftere fefe iubeantur : quod defua profedione dixerit, uelle fe cogix •areamplius: necenimfcirê,quàmfîteiconfultum. Agebaiiturhge autem ad fpeciem,confiliarijs nonnullis adhibitis, quos inftituti con -filqcp fui miiumè çonfeios efle uolebat Mauricius . nam â quo pri' mum temporexum Hedeccorem tradare coepit, quod fuit,quunt ciuscoptarum partem aliquam ad fe traduceret, fîcutlibro fuperióx ti docuimusjuix ulli fuoru aliquid cius rei camrnunicabat,ita quidê^

üt quid Gallicus Icgatus Fraxinçus eô ucniflêtautagcrct,cx ipfîs nclt; mo compcrtûhaberec. hoGigiturCæfâris accepto refponfo, ftatim ad gerendum bellum animûadntdt, Sgt;C anni folum tempus expeda* batl'doneû. De thematis illis cœptum eft dilputari Decembris die feptimo. Maximilianus ucrô fexta póft dic,qui Iblftitf) dies erat by* berni, Tridentû ingreflus cum uxore ae liberis, à legato pontifirio, ab Hifpanis Jtalis,ac nonnullis etiam Germanis epifGopis,nô tarnen ’ eledoribus,excipirur, Elephantum adducebat ex Hilpanijs Indi-cum,Lufi taniæ regis donum, ànimal,non læpe uifum in Germaniaj Poftridic quàm uenit, forte diftèrebatis, quem fuprà dixi, loannes GropperuSjamp;S cùmincaluiflêt,grauiterin Melanchthoncm atepBtt cer um, licet mortuum,inuedus,acerbiffîmum utrique conuicium fe . cit,homo uidelicet Germanus,cùm Hifpani multo eflènt et Itali tem perantiores. quod ipfum contra decretum erat ImperfjjContrac^le* gern ab ipfifmet latam, ut uidelicet omni femoto affedu,amp; fine corn uicio res agefetur. Proinde,diebus aliquot póft, Argentineniïs,per occalîonem colloqurj meminit eius apud Pidauium, ÔC tantum illis licere atep permitti,queritur. Illc,inuitiflimis ipfis atque patribus ea fieri, grauiflîméque monitoseflediccbat, utabftineant: amp;quan* quam adueriariorum exemplo lacefliti foriàn iftud faciant,qui mulgt; ‘ tis nunc annis in hoc generc dominentur,fe tarnen daturos operam, ne pofthac fiat: Caefarem etiâ nolle cuiqüam offenfionis ullam præ^ bericauiàm: idcmquoi^ indicium atqueuoluntatem efle patrum. Ad decimûodauum Decembris diem,epifcopuS Varadienfis, Dal ' mata,nuper fadus cardinalis,è medio tollitur,ob fufpiti’oncm focic'' tatis Turcicæ, domi fuæ confoflbs. Eius cædis author fuit loannes Baptifta Caftaldus,Italus, quem Cæiàriamantein Vngariam mile tat,utFerdinandumregem opeconfilidqueiuuaret : aderat quo* que Sfortia Palauicinus, Vbide cæde pontifex accepit,negociùdat nonnullis, qui rem cognofcant,fimul fis,quos dixfifacrisinterdicit. Vxor uidua Ioannis Vay uodæ,eûm Tranflÿluaniam ægrè lè pofle tueri uideret, pada cum Ferdinando rege, fummam adminiftratio* his ei permifetat amp;nbsp;tradia's ornamentis inflgnibufquc regni, in Po loniam red/erat, hac ergô rationetotam penè Tranflÿluaniam Fer* dinandus occupât, adiutore Varadienfî : fed quia póft ille noua confilia moliri uifuseft, èc dominatumalFedare, capitis adfit di* ferimen ; De miniftris ecclefiæ pulfîs Augufta^ libro fuperiori di* ximus : erant ergô plæraquc teinpla deftrta, non abfque magna

LIB'Ë'R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.0 è

cïuinm offênfîonç, qui Gnatû eius rei putabant âuthorê fuiflê ri. Cdm ergo merus efîct,ne quandô prorumperet hicæftus, tandê, ùbi diù mukumc^ perquifîuiflènt,inuentus eft CalparHuberinus, qui dotflrinæ formulam, à Cæiàre pracfcriptam profiteretur, huius eictant aïiquot de religione libelli,ualde quidem probati femper,8lt; •â Luthero etiam commendati: curautem mutata uoluntate deflexegt; rit,affi'rmarc non poiïum, ïs, cdm ueniflêt'Auguftam, non quideni ftatim coepit docere, quôd populi fremiturti'metueret, fed ad natale Chrifti deinde fecit initium,obftupefccntibus multis,qui libros eius ^intè lègcrant. Milites,tam illi, qui Magdebürgum oppugnarant*

. quâm quïdefenderant, byemabantperTuringiamamp; locauicina, ftiultumc^ damni dabant, præièrtim ecclefiafticis,86 in bis quoque, MoguntinOjCuius fines ad ea loca pertingunt, Eo cômoti Mogun^ tinus,Treuirenfis,Colonienfis, ôô illequidemjOb acceptûdetrimen turn, hi uerô, quôd eum cafum ad iê quoque recidere poflè uidebât, ftatuerunt redire domum,miflîs ad Cæfàrem ea de re literis amp;nbsp;inter-' nuncqs. Cæiàr autem, qui magnopere uellet continuari concilium, lanuarij die tertio refpondens,ueftrç,inquit,litcræ,fcript^uigefîmo m. d.' tit. P rimo die Decembris,redditac mihi fiint: èc quia Francifco T oleta^ no mandaueram, ut qs de rebus,quas ad me perfcribitis, uobiicum agcret,dcinde,quôd Atrebatenfis epifcopus ueftro hic procurator! quædam eius generis meo nomine explicaflet,fatisfaâ:um uobis efle putabam : ièd quoniam te M.oguntine,audio,técp, TreUerice, pro^ pter cxcitatum rumorem minus iucundum, conftituiflè redire do' mum, fcripto uos commonendos efle duxi, ne per omnia fidem ha^ beads ijs,quæ forte nunciantur.Nam etfi de nouis èC occultis confi.* Iqs per Heflîam, rumor iam aliquandiu fuit,quafi uerendum fit, ne quis ibi fiat militum concurfiis,tarnen ad me defertur,fi quid fit,pau corum huneefle conatum, quem maior etiam pars improbet î quo magis credendû eft,fôrc, ut illi ipfi fint memores rio iurifiurandi fôx liïm atque Rdei,quà funt mihi deuin(fli,uerumetiâ offîcij, quod turn mihi turn feipublicæ debent, neque rebus incertis confifi,tantum in lie pcricuïum recipiartt. Adha?c, mifli's internunerjs ad finitimos om neis principes, órdinesatque ciuitates, diligenterinueftigaui, quid rei fit,amp;S quid finguli moliantur : fèd ofFiciofos omneis nbsp;obfèquen

tes reperi. nam fane caufàm nullam offènfionis cuiquam dedi. De Mauricio quidem multa fuit etiam famanuncaliquandiu,quæfor*

ncm Magdeburgkam collccftç, damnum alicubi dederunt,dux ipfi: fuérit antea: fèd ille,miiïïs ad me Iitcris non ita pridem,amp;S Icgatis cti' am, omne ftudium pollïcetur: hoe ipfo tempore, duo quida eius legati eras hinc T ridentum ibunt,concih) caufâ ♦ nundauit prgterca, le grainbus neeeflârfjs quibufdam de rebus ad me uenturum, SC certis indicés cognoui, fore, ut hodk uel eras ad lummurh Magde* burgo profedns, iter fufclpiat : denique tàm prolixe nbsp;nbsp;ample de

fill's offîcqs mihi pollïcetur^ ut nihil ab eo, nifi præcïarum cxpedaix debeam, fi modo fides uHa fupercft adhuc in rebus humanis. Et quum genere fit atque origine Germanus, addud non polEim, ut tàm finiftra eum agitare confilia eredam. Ad copias autêillàs quod attinet, delatæ mihi funt quidem multorüm querimoniæ, ac folkid funt ordines quidam, ne promotis caftris maiorem illæ calamitatem faciant: led pofteaquàmintellexi, propter non Ibluta ftipendia, eoncurfum atque uim ab illis fieri, mifiîs legatis ate^ præfeéh's man* daui,darentoperam, ut quocunqueraodo conflata pecunia,illis perfolueretur : necidmodó, lcd ad Mauricium quoque datis lite* ris, pro ea pecunia, quæ deberetur, fidem ei meam obftrinxi,modd miles dimitteretur. èc id quidem feci, nonquôd tenerer, lèdquia Gcrmaniæ tranquillitatem inprimis amo. Nunc igitur fingulis fefê momentis expeÂo, dum id fiat, Sc plane futurum puto, ut fine eu* lufquam detrimento dilapfis illis, motus hic atque turbalèdetur.Si uero, folutione fada,copiæ non dimittentur, tùm facile intelligipô terit,aliudfiibefiêconfilium: tuneètiam aliænobis erunt ineundac rationes, de quibus hoc tempore cogito. lam, ad cæteros rumo* res quodattinet, qui crebri quidem, feddubrj tarnenpene con* trarij ad me deferuntur, eos omneis magna lui parte ab aduerlàrijs noftrisfingi, pró iplbrum antiqua conluetudine atque leuitatê diflèminari puto j concilrj Sc pacis Gcrmaniæturbandæ caulà : lcd beneficio Dei futurum clîè confido, ut hæcclandeftinaconfilia tan* dem amp;nbsp;patefiant,amp;r eum habeant,quem mcrcntur,exitum. Etenim, poftdeditum Magdeburgum pacata funt omnia per Germaniam, amp;nbsp;ità beneuolè lêlè gerunt ac obfcquentcr erga me principes omne? ac ordines, ut plane non reperiam, quæ poflît aut debeat ullius noui motus excogitari uel obduci caulà . Non fum equidem igna* rus,uigilandum,Ô6 hoc prælèrtim tempore,atcç in his exterarû geri tium motibus^ nullam elle, uel minimi periculi fulpitionem, negli* gendam : deinde, non fum ità uel incogitans uel indiligens, ut aurc

quot; furda pî^tcrniittam ca qusc defenintur ♦ nam omnibus penè locis » habeo,qui de fîngulisrebus inquirant,in cdqué nulli nequeiumptiu neqiie labori parco : ucruntamen,utadleuem quanqueauditionem de ftimma rei ftarim deccrnatur, intelligitis ipfî pro ueftra prudêtia; quàm id non Ht confukum. Vt autem concilium deièratis\,nin maxi ma quæpiam urgeat ncceflitas, minime omnium committendû efle üidetur, Cdm enim in ueftra præfèntia permagnum fit pofitum mo mentum,metus eft,ne ueftra difceflaone non modo diflîpttur concis lium,{êd ipfâ quoCp religio prorfus intereat,in qua nimirùm Ô6 com munis hominu(àlus,amp; ueftra priuatim eftomnis collocata fortuna. Qiiod cum ira fît,abs teMoguntine atcp etiâ Treuericeimaiorem in hiodum petOjUt mutato côfilio nondum fuicipiatis iter : te uerô,Cc» lonienfisarchiepi{cope,qui profelt;ftioncm non fie urges, ut in eo pet maneas,etiâ atepetiam moneo : eomuniter autem uos adhortor omlt; ntis, ut qui præcipuum inter ordines Imperij locum obtinetis, ope tonfilioque iuuetis alter al terum, fraternum inuicem amorem at^ que beneuolentiam præftetis. Interim ego pro republica diligenter excubabo, quantum ingenio polîum atep faciiltatibus, conabor, quod erit forte natum incendium, tempeftiuc reftinguere,ut ciuili-bus malis opprcflis,amp;S audis uiribus , externum bellum eó làcilius defendi polTit, utque uobis liceat,finibus ueftris pacatis, recupe^* rata tranquillitate, reipublicæ Chriftianæ ncgocijs omnino uacarc, Nihilo lècius tarnen author uobis efie uelim, ut,quos domi reliqui* ftis,confiliari) atep prçfedi,rebus omnibus prouideant,ne quid prç ferexpedationem accidat, utqj cum finitimis, de quorum fide noir dubitabunt^ confilia conférant. In eo, fi quid etiam ego uobis corn* modarepoflîm,libenterfàdam : utfiquis forte motus erit, quod minime tarnen arbitrer, tanto fins in omnem cafum paratiores. Et quia non ità longum eft inter nos interuallum, erit pergratû,fi, qui* bus de rebus ad uos in pofterum deferetur,eas res mihi perlcripleri-’ tis ,’idem ego fadam,amp; quicquid ad uosatep rempublicam pertine^ re putabo, uobis impertiar, amp;r,quod fæpe fum alias pollicitus, om^ nem tutelam atcp patrocinium præftabo. Paucis ante dicbuSjlVp dentum redierat Monfortus : adeunt igitur eûi V uirtembergici, quemadmodû per cardinale atep Toletanum nihil adhuc effccerint,’-demonftrât:amp;: quoniâ iplè cû collegis uicé ibi Cglàris gerat,fui prin cipis poftulata petunt audiri, Ciïm auté ne tune quidêfatis cômodè rcfpondercturjillijre propc dclpefata,domw cogitabât.quod quidê

p'rfnceps nuper iuflcrat; ß forte longius ducerentur. Argennncnfi^ quocp Moforto fuglegationi's caufam expofuit, ut antea Pidauio^' atque is etùm diplomaus exemplum fibi fumpfit Jam auteiii defies rant theologorum dilputatiories, Sgt;C conueniebant quotidie patres^ utperueftigatis omnium lententijs, décréta conficerent, ficut ante docuimus ; Et nationis quidem Germam’cac tres ad earn rem delt; ledi fuerunt, Colonienfis, Vicnncnfis,'Numburgicus. is eft Iulius Pflugius. Dumlt;çhis illi rebus oCcupantur,Sd ad futurum cÔlèflum omnia comparant, fèptimo ïanuarfj die ueniünt eô legati Mauricia* nijde quibus p'aulo ante G^fàr perfcripfèrat, V uolfius Colerüs, Le^ onardus Badehornus, ïureconfultus. Eorum aduentu recrcau fuc' runtij,quosdiximus, ejjifcopijamp;T Cæfaris oratores inprimis, quod iam de Mauricio, qui paris confilia fequeretur, nihil amplius dubP tandû crederent,Tertio die póft,quàm uenerût,apud Celàris orato res mandata fuaproponunt. initio cÔmemorant, quemadmodum theologis uenturis non fàtis idonee cautû fit à concilio, nbsp;nbsp;hanc eflê

cauiàm,cur princepsneminémilèrit:optime quidé ipftim ergarem* publicam affici, cupere uehementer aliquam iniri concordiæ ra* tioncm : itaque decreuiflê omninomittere de fuis,uiros bonos 06 pa ' cis amantes,neque dubitare,quin al ij plærique fint idem fariuri: ue* rùm,ut id fiat,h^c ipfius eflè poftulata» primùm,ut ad formulam de* creti Bafilienfis caueatur fis, qui fint uenturi, ficut Bohemis cautum fitolim : ut ab ariione ceflètur interea dum illi ueniant : ut, ciim uegt; nerint,antea(fta omnia retrarientur, Ô6 dies cÔfèflûi defignatus prOquot; rogetur: ut concilium habeatur,in quo nationes omnes atque popu li conueniant : ut ne præfidisauthoritatem fibi fumât pontifex, ue* fdm conçilio fêfummittat,86iufiurandum epifcopis omnibus remit tat,quôliberæ fiht omm'um in concilio uoces, amp;nbsp;minime præpedita iudicia : hsce etiam fè,cum uifum fuerit,in cœtu patrum uelle copio' fius explicare,ac petere, ut primo quoque tempore aliquid conficiagt; tur : iam enim eflê in uià, Sc ad quadraginta circiter milliaria procef-fiflê theologoSjamp;S expedare modo,dum uocentur, fuit hoc lanuarfi die dêcimo.Illi,S6 de ipiorum aduentu l^tari plurimùm,S6 ad patres omnia fc reïaturos dicebant, Cæfari quoque rem totam nunciabant, qui demulcendi caulà Mauriefi, patribus author fuit atque fuafor, ut ad eius poftulataleniter 86 amice refponderent ♦ Vuirtembergi-* eus etiam priheeps, ciim antea certi nihil accepiflêt, ubi Mauricium cô mififlê cognoiirt,mandabat fuis,ut ad proximum ufque cÔftflurn

pennancreht,in coque foiptum exhibèrent, ßmul aliud quoddâ (cri ptiim,fèdbreue tamen,mittebat,eius propè fèntentiæ,cuius erat pd Hulatum Mauricianum,ut infra recitabimus : hocetiâunàcum dolt; (ftrinæ confeflîone pariterexhiberi uolebat. Argentineniîs eratiuP fus expeeffare,donee aut Mauriciani uenirent,aut non cfle uefiruros, plane conftaret. Ctim ergô ueniiîênt,fuælegationis caufam commu nicat,amp; quis eflet rerum ftatus,demonftrat,et ab ip Hs inuiceni,quid haberent mandati,cognoicit.Idcm faciunt Vuirtembergici,amp; com* munis erat omniûaôtioî quam tarnen illi,quód ièró ueniflênt cum* primis urgebant,idedque treis archiepifeopos eledores et cardinale T ridentinum, Mauricio ualde familiärem, Cælàris oratores dili* genfer orabant, un reipublicæ caufa bcneuolos in eo feie præbe* rent, nbsp;reliquis etiam patribus perfuaderent. Nam ex legatis nemo

Creicentium aut eius adqt collegas ne quid eis tribuere uiderentur: ; ièd quom'am ut Cæiâri mos gereretur, 56 Imperq decreto CatisRe^ ret, miflî fuerant, idcirco ipfius oratoribus, qui fummus cifet ac præcipuus magiftratus ut interceflbribus, utebantur, Et hoc qui* dem tempore nuncius adferebatur, paucis à diebus ad Cæiàrem eC fe uenturu Mauricium : quo magis omnium erat eredafpes ac pro* peniàuoluntas, Is,qucm fuprà diximus,Angliæ regis auunculus,-hoc menie,Londini fuit fecuri percuiîus, ÔC cum eo quidam familia* » res. quinhoc Northumbriæ ducis impuliu fieret, nemo dubitabat.

qui erant prudentiores, iam tune incipiebant metuerc optimo régi, quem,fublatis propinquis,périculo magis expofitum 06 infidqs elle uidebât.namextindo Somerfeto,Northumbrius nouosregi dabat cubicularios,86 in his quidêfuos liberos atque propinquos, Cùnt iam futur! conièffus immineret dies, Cæiâris oratores, uocatis ad ic Mauricij lcgatis,exponunt,quid in ipiorym cauià cum patribus ege hnt : impetrafie qualem optarint,fidei publicæcautionem: intermit ti quoque adionem,S6 extradû iri,dum illi ueniantet adeiîè poffint: quôd nô omnes eo nationes atque populi conueniant, id à patribus non poiîê præftari : concilium eife légitimé indidum : etiamfînon omnes ueniant,nihilo tarnen minus dignitatem ei fuam conftare : ut décréta fada retradentur,confîdercnt ipfî,quàm id non deceat:per* tinere enim ad dedecus infamiam tant! conuentus: uem’ant modo ‘ theologi : fore j ut 56 de rebus omnibus audiantur, 56 humanifiîmê tradentur : fi quid autem ofFendat autiniquius fiat,fi prægrauari lê* ü uideant, habçre iptbs liberam difcedendi.cùm uolcnt,facultatem;

petere fè maiofcm in moJum ut témporibus aïiquid tribuant, ncc omnia fibi' üclint hoc uno momento concedi': cum ad acfiionem uem •tumfuerit, tuncplæfacppoflèperoccafionem obtîneri,quænunG dun’orauideantur: patres admodum efiecupidos emendationis,nc-' que defuturos eriam officio ; èc admodum expetere theologoruad* uentum, quibus omnem beneuolentiam atque fidem ßnt pr^ffituri, habere quæ proponant,magni' quidem momenti,Sc cupere ab il* lis initium fieri,quö per hanc occafionem ipfi prodeant: quoded* am de fubmiflione pontificis petant, orare, ut hnt in eo remiffiores: uidere ac intelligere patres, non eflê nihil, quod ih eo faffigio re' prehendipoflitamp;S corrigi debeat : fed tarnen fubtili quadam radonc progrediendum : Cxfaris hanc efle mentem ac uoluntate, ut omnia rite fiant atque legitime : quam molliter autemquancpdiflimulan* ter cum pontificijs legatis agendum fit, experiri ièfè quotidie ; nimi* rum dexteritatem ineo fingularem adhibendam,amp; arte traÓrandosï acquieicant igitur qs, quæ modo c'oncedantur, quæ (âne magno fuo labore fint impetrata, dentcp operam,ut theologi accelerent : fe turn publico turn priuato nomine nihil prætermifluros offi'cij, fimul tra dunt eiSjCiim huciiique peruentum erat,cautionis publicæ formula; nibent Iegi,pofteaque remitti. fuit hoc lanuarq die uigefimo fecun* dojitiane. Curncp ficillos dimitterent,eodem prope ueftigio Vuir* tembergicos euocant,amp; primo quidem,de fuperiori tempore excu* , (ant, propter grauiflimas patrum occupariones : iäm uerofiquid ha beant,fuam eis operani efle paratam, Illi, iampridem habere Ie, quae proponant, cupere qùàmprimum admitti,diccbant. rjs dimiflis, Argentinenlem accerfunf, nbsp;nbsp;in eandem fere fententiam agunt. Is,

quamobrem eflêt miflus, breuiter explicabat, propter T oletanum, cui nondum eratlocutus : in prælèntia quidem nihil habere Ie quod proponatamplius,Sc â luis expeeflare literas, nam ftatim atc^ Mau* riciani ucniflent, cuiufinodi iplorum eflèt mandatum, refcribere, 8C quot;quid præterea fenatus fieri uellet, iuiTus erat expeiflare, fed interim orabat,quibus de rebiis ad ipfos retuliflent Mauriciani,in qs ità lèlc gerant,ut ftatim ad aeftionem publicam deueniatur. Illi, cum Mau* ricianis,cunquc Vuirtembergicis traiftare fè quædam dicebant: ubi quid perfelt;ftum fuerit,commünicaturos,ut fuis denunciet : Ie qiudé uehementer optare coneórdiam: Cæiàris etiam cogitationes omneis atque ftudium eó referri : cupere admodum,utinft:ituatur adio,nc* que dubitare.quin honeftiflïmo conatüi fit adfuturus Deus. His id

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confedis,'

çotifediSjMauridani fimul Vuirtembergici 8^ Argentmens;com municato confilïo,cius, quam acceperant, cautiom's formulam fimiil expendunt. Ec quia Bafih’enfis decreti Gngula capita lam ante defcn'z pferantjUtedent in confpecflu, ea præièrtim, in quibus momenta rc^ rum pofîta funt,non erat eis difficile, quibus locis hoc ab illo difiîde-» ret, moxanimaduertere, cdm ergo percurriffent, ilico deprehenz dunt prçcipualoca partim effe mutâta,partim omiffa»Nam in ca,quc Bohemis olim data fuit, cautione,hæc infunt inter alia, ut decidendi quocp facultatem habeant:ut (àcra fcriptura, ÔC ueteris ecdefîac praz xis,amp;conciha,amp; interprètes,cum fcriptura facra confcntientes in o^ mni controueriia fint loco iudicis î ut ipfis domi liceat fua facra per;* ficerc : ne quid in ipforum dodrinæ contemptum aut uituperatio«« nern fiat.Ex ijsprimum,tertium atcp pofiremum erant omiffarquod fecundo loco eft,'amp; præcipüüm quidem,plané fuit mutatu. His ahii« maducrfis,nouam ipfi formulam confcribunt, Bafilienfisdccreti ue^ ftigia fecutirfed interea chartam feme! iterum Toletanusper famu lum repetebat,ueritus,ut quidem apparebat,pauló maiorem diligeti tiam. Illi uero nihjlo fccius pergut; 8^ re demiim perfe(fia,Mauriciani adToletanum redeunt,amp; collatione fada,quid in eo defiderêt,often duntJbi turn ille ccepit molefté ferre 8C ftomacharixur enini eo non fi'nt contenti,quod fumma ipforum diligêtia fit magnocp labore con fedum f ijs qui uêturi fint,abundé profpedum efte in omne partem: hoc enim effe primum,in quo tutus itus atcp reditus contineaturcci* tera nihil eo conferre,fed ad agendi modum pertinere tantumtid au^f tern præfentibus theologis multo melius,quam nunc,poffe coftitui. Refpondent illi,non fibi licere fines excedere madati,quod fit eiufmo di,nc diuerfam à Bafilienfi formulam accipianuBiduo póft,patres in domo legati pontificfijmane c5ueniuntomnes,unac^ Cçfaris orator res.hi Vuirtembergicos eo uocant,quod fe faduros pridie dixeranu Introdudi iubentur exponere mandata: cuncp fuæ legationis fidem, exhibito diplomate feciffent,pr£fati qu?dam,dodring confeftionem defcriptam in mediu proferunt,8C fcrib^ concilq tradunt, uti fieri fo* leuuenturos etiam à fuo principe theologos dicebant, qui copiofius omnia tradent,uenlm his conditionibus.primilm,ut departis utriuf que uoluntate iudices idonei deligantur,qui theologorum adionent audiant,decp rebus controuerfis légitimé cognoftanucdm enim fuo rum theologoru dodrinç maximam partem pugnare princeps intel ligat cum dodtina Romani pondficis amp;epifcoporix, qui fint omnes

■' lt;' ' ■ • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LLL

pontifîci mulds modisdcin’ndi, perim'quum ei aidert, contrâcpîus, cos, qui iicl acfloris ud rei perfonam fuftinent, iudicandi poteftaterït fibi ucndicare:deinde,in conuentibus Auguft^ iïc eiTe decretu,ut con tinüeturconcilium,amp; omnia piè reérécp fiant: hoc au tem ità fempec accepifie priBcipem,qiiç fuperioribus annis fada fint in concilio,noii dcbcre uim legis obtinere,fcd inde ab initio rcpetenda efie omnia: cu ius enim hoe efiet iuris aut ordinis, aim duo’ litigant, quod al ter o, légitima de caufa nimirum abfente, decrctuni fit, hoc udle firmum acûcroiànôium efTefprætereajCÙm non folùm in fuperiori, uerume^ tiam in hoc ipfo concilio multa fint fada décréta,facris literis contra* ria,multi etiam ueteres confirmati errores,quemadmodum demon* firari pofsit,petere principem,ne qua fit eorum authoritas,ut^ legi* timæ cognitioni omnia deferantur.Eaipfa capita,feripto comprehen fa,cum dodrin^côfdîione fimul exhibebant.Hisitàperadis,refpon detur.fuo tempore,patres,quid fentiant,demonftraturos,atçp ità illt dimittuntiir, Eodem die fub uefperum uocati funtab qs eundem in locum, Mauriciantedm uenifient, orationc prolixa fui principis po* ftulata recenfent, in eundem modum, ut nuper ad Cæfaris oratorcsî nifi quôd exitus eratneruofionubi hoc etiam dicebatur,eum,quiuut gó fit in pontificioriim templis,cultum agendi modum, non elTc ueram religionem, fed fucum amp;nbsp;umbram religionis» Fado dicendi fine, hancipfam ofationcm, literisconfignatam,ci,quem fupràdixi, fchbæpermittunt.refponfum fuit qfdem uerbis, utantea Vuirtem* bergicisJnter alia uchementer cos urebat,quôd ipforum religio tant uili ÔC defpedo nomine circumlcriberetur ♦ id poftea cognitiim eft» Conftituerantlegatipublico in confeffu mandatafuaproferre:hoc autem ne fieret, ut omnino futurum illi feiebant, priuatim fuerunt auditi»nam aut hoc crat nccelTario faciundum, aut publicæ totum a* dioni permittendu» Dodrinæ confcfsionem,a Melanchthone con* feriptam, ut ante docuimus, attulerant illi quidem, fed ciim eius rci mandatum nullum haberent,qua nefeio de caufa, nonexhibuerunt»

Poftridie,qui fuit lanuarij uigefimus quintus dies,fit confeflus pu blicus,8C ea,quam diximus,pompa,legatus pontificius in templû de ducitur.Audior tune erat numerus militum,ÔC hominû etiam turba frequentior ex diuerfis locis, quod ualde celebrem eius diei futurarn putabant adionc.Finitis omnibus ceremonqs atep facris,de fuggcftu rccitacum fuit, proteftantiûcaulâ rem omnem differri,ad xix ufcp ^Jiem Martij,quenj quidem ante diem tcpeftiuc fint adfuturi,quo fua

proponanttamanter hoe eis concedi,amp; confidere fynodu,fore,utnoiï fidei catholicæ pertinaciter oppugnandæ,fed ueritatis cognofccndac ftudio, ueniant, èC ecclefîæ decretis acque difciplinac demum acquiez fcanc atqj pareanuamplïori quoep formula eaucum eneillis,ne quid omninó defiderari po(ÏÏt:adhec,in proximo confeiïujdematrimonij facramento tra^flandü efle. Tertio póft die,cum nihil prodiret,Mau riciani atc^ foerj petebanc àToletano,qui cum forte prandebât,eius, quæ fuiflet pronunciata, cautionis exemplum : benignè quidem ille, (èd cum alterum iam triduum exiftet, Argentineniîsjreliquorum hor tatu Pidauium adit:queritur hune fextum eftè diem, quo nihil accii# plant : longiorem prius interuenifte moram, quod non iâtis idonê^ cautum eftet,nunc denuo tempus extrahi.’theologos autem non ante uenturos efle,quàm ipforum magiftratui de cautione fatisfadum iît, Ille, nulla fua culpa fieri dicebat, ä mirari, quid Toletanus ita cun/ óletur, qui principem inter ipfos locum obtineat : fe iam iturum ad hominem,necp dubitare, quin eo die res conficiatur : quod ex co co^ gnouerit,renunciaturu.ö^ fimul egreftus,ilium adit.fuithoclanuari) die penultima» Horis aliquot póft,legati omnes iubetur in a?des To letani uenire : aderat etiam Monfortus ♦ incipit Pidauius : amp;nbsp;primo quidem interpofitam moram excufat,de ipforum deinde ftudio,deep Cæfaris præclara uoluntate multa locutus,monet,ut primo quoqtic tempore theologi uenianuquod quidem omninó futurum putet,ac/ cepta cautione» Cunep hæc diceret,confurgit Toletanus,amp; cautionis exemplum,a feribis concilq fubnotatum,fingulis tradit. Illi fecedunt, perlegunt, amp;nbsp;quæ prius ante confeflum emendaucrant loca, depre^ hendunt non efte mutata : redeunt igitur ad illos, deque eo querunz tur,amp; quid (p fingulis requirant,oftendunt»Mauriciani etiam, quid patres ad ipforum poftulata refpondeant,fcire cupiunt. idem Vuir«» tembergici faciunt.Incipit denuo Pidauius,8^ ad cautionem quod at tinet, refpondet. quód decidendi facultatem fuis concedi poftulenf, præmaturè ab ipfis fieritpræfentibus theologis,amp; in opereip(b,mul ta forte per occafionem pofte tribui, quæ iam recufentur : quod fa# cram feripturam iblam uelint efte iudicem omnis controuerfie,nemi nem quidem repugnare,fed cum de ftripturæ interpretationelis origt; tur,cuipotiuscredendum fit quam concilio f feripturam efte rem inanimem atep mutam,ficut etiam fint reliquæ leges politicæn’udicis autem accommodâdam ei uoccm,utre(ftè percipiatur:eam fanecon* dlrj efte uocem,amp; hune morem indeabapoftoloru ætate femperob/

fcruatum,rebus dubqs exortis : quod domi fua ueh'nt trâdare facra, non quidem ipfis palam concedi,fed tarnen eti'am non prohiberi : ne quid in ipforum religionem atcp dolt;fïrinam proteruius fiat,non ede quod uereahtur,8ó feuere prohibitum iri:nam Cæfarem ità uelle, amp;patres etiam uerborum immodeftiam omnem odifTe; cuncp pacis caufa conueniatur, nulli fore fuamïmpunitam proteruiam ÔC intepc rantiam. Ad ipforum poftulata eodem ferè modo refpondcnt,utnu per ante confedunijficut fupra diximusgt; adionem uidelicet ipforum gratia intermittijamp; in aliud tempus produci : ut autem décréta fada repetantur, orare, ne uelint hanc tantam maculam innrere tot uiris |?ræftantibus ; ßdem fè interpoliere fuam amp;nbsp;fpondere,CLim illi uenez rint,de rebus omnibus auditum iri:quód pontifîcem in ordinem co^ gi,amp;iufi'urandurcmitti uelint, quoniam hoc ad ipfum propriè perlt;* tineat,nihil à patribus decerni pofle prius, quam ad ilium referaturr de Vuirtembergicispoftulatisj quoniam fint eiufdem propegenez ris,eandem quoqj patrum edefententiam:obfecrarcigitur,netantu^ lis rebus impedin' patiantur atque tolls tàm optatam rei fandiflimæ gerendæ occafionem,cuius hauddubie frult;dum Europæ fint omnes percepturg prouinci^, fed dentoperam,6c fuis omnino perfuadeanr; quo theologi quamprimum ueniant:non poflTe mains in hoc têpore beneficium ipfos reipublicæ præftare ♦ Mnitis inuicem commutatis uerbiSjCÙm hoclegati potidîmùm urgerent,eos,quilitisalteram par tem fuftinent, de re controuerfa uelle iudicarc,periniqnum elTe,tanlt;» dem ità diicedunt, cautionis exemplum non aliaie lege fufcipere, quàm ut ad magiftratu quiicp fuum mittant, quod magna celeritate fint ilicó faduri, neque Ce defutnros negocio, quantum quidem ipfî pofiintjUeq^ de illorum etiam aduentu defperare» Mauriciani for/ mulam é ueftigio mittunt ôô principi amp;nbsp;theologis,quos turn Augu* ftam peruenilTeputabantfidem facit Argentinenfis: Vuirtembergicî fuum exemplar ipfi deferunt,domu profedi calendis Februari), per/ miffu principis,qui nô multo pôft,alios fummifit, ut infra dicemus. Paulo ante hoctempus,Noribergam àMaurido uenerant theologi, amp;nbsp;in his Melanchthon,iufiî expedare,dum fidei publicæ formulam Tridento mitterentlegatfipaucisuerô pôftdiebus, quàm eô uenif/ lênt,iubentur,neallata quidem formula progredi, uenim expedare, quid princeps egerit cum Cgiàre,ad que iturus dicebatun Promu! gatis in confciTu decretisjthemata (oient tradi theolqgis,futurç diipu tationiSjUÇ fuprà docuimusîuerûm à proximo côfefïu plane fuitcef/

- - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fatum.

fatumjCuius quidem rd non una fcrebatur caufa. PeruUlgatum ta? men fuit,proteftantiu caufa fieri.nam initio Februari], aim ex Mau;» ricianis legatis alter,amp; Argentinenfis,in uicinam Italiam atque Vene tias eOent expatiati per ocium alter interea, qui prius Italiam uide/ rat,per Cæfaris oratores egit, quoniam breui uenturos putaret theo logos, qui iam Vindelicoru Augufi:am,opinione quidem fuajuenif* fent,ut eoufcp difFerretur omnis adio, ôi. tantulam moram patres Ie' niter ferrent, Erat cum archiepifcopo Treuirenfi thcoiogus Do? minicanus, Ambrofius Pelargusj's die quodam fefto,qui turn eratfe ptimus Februari] dies,euangeli] locum ilium explicans,qui eft dezi* sania tricico pcrmixta, tollendam efte zizaniam dicebat inter alia, quocunquemodo,fi tarnen abfque tricici detrimente fieri poffit, ac/ j commodans orationcm omnem ad hæreticos,quizizaniæ uerbo no * tarentur. Ad Mauricianum uero'delatum fuit,acerbe ilium in hære* ticos inue(ftum,hoc etiam dixiftejiion elTe fi'dem illis feruandam,quç forte data fit. Hie ergo,cum diligentius ifiquififtet, cardinalem Tngt; dentinum,qui erat ibi cum impcrio,et Ceiaris oratores adit,deqi eo, quod auc^fret,queritur.Euocatus,ilIe,de hæreticis locutu fe quidem : in genere profitetur, eofque tollendos igni,ferro,laqueo,amp;^ quacungt; ƒ que demum ratione,fi quidem abfep maiori aliquo difpedio fieri pof fitatqj tumultu:de fide autem eis non feruanda,nunûifeciireuerbum, amp;nbsp;fi feciftetjcapitisincurriftepccnam, ob uiolatum cocilg decretum» Pofthæc,Mauricianum uocant,amp; illius recitata purgatione, iubent à pai Fibus nihil nifi fidem atep candorem expedarfifi quid etiam lez LUUS effiitiatur, quod tarnen grauiter fit interdidum, non oportcrc eo commoueri» Num d fada fit iniuria,nihil habeo comperti: nam ex auditoribus quidam intcrrogati,non idem dicebanuHis fere diegt; Ijus literæ fuerunt allatæ Mauri ci],datæ ultima lanuari] die.q s literis nunciabatfuis Iegatis,utea quæ nondum à patribus impetra(rent,uri* gerent : fe iam in hoc efte totum,ut propediem ad Cæfarem contenlt;^ datuunc inter alia de his quoep rebus cum illo coram efte aduru:foz ’ nbsp;nbsp;nbsp;re etiam, ut una cum fuis, aliquot præterea principum amp;nbsp;ciuitatum

legati atque theologi uenianuin his nominabat Pomeranig duces pa trucks* Earum fiterarum exemplum,alter Iegatus,quoniam à profegt; dione nondum redierat collega, Brixnam mittit ad cardinalem Trigt; dentinu,qui nuper eo fe receperaunam is,quôd amp;nbsp;Cælàris eftet obier uantiftimus, amp;nbsp;MauriciS quoep plurimiim ob uitg cofuetudinem di ligeret,Slt;:côcili] progreiTum inprimisoptareqdiffidium hoeglifees,

de quo multus erat fermo,grauiter ferebat. eâque fuerat legato cau/ fa mittendi literas, quibus ipfum recreari (ci'ebat, Etille qui'dem, ijs acceptis literis, ctlm antea dubitaret, nunc demum refpi'rare (e,ac be^ ne incipere fperare, Si ubi primiim Oenipontem Maun'ci'us uencrit, co fequàmpnmûm, autedam multo longmqui'usad ipfum eiïe pro fedurum,legato refcripfit, Nam pro ea,quæ eßet inter ipfos,amiagt; da necefîîtudi'ne, pads confilia perfuadere fe illi poflTecredebat. ErantautemliteræMauricrj manu fubfcriptæ,ijfque coniundum erat etiam mandati diploma,quod exhiberent,fi res ità ferret, nam id anteanegledum fuerat. Non multo poft, ad xvi Februari) diem, Treuirenfis, refidendifuicaufa,Tridentodiicedit,domum uerfus. quod ei Cæfarem ita permififte ferebant,uti quam primum per uale^ tudinem poiret,eó rediret : Pelargum tarnen reliquit, ut adionibus intereftet: abeuntem Moguntinus et Colonienfis per unûi Si alterum milliare deducebat.deflexit autem ad læuam,necp per Oenipontem, ubi Cçfar erat,iter fecit. Paulo póft,plfricp coeperunt mufsare, conci lium iri prorogatu,amp; Mauricium,fado cum Galliç rege fœdere,bel lum in Cçfarem parare.Subobfcurus quidê erat hic rumor initfó/ed inualefcebat indies,acfîlentio mifsus fuit ad Cæfarem Tridento, qui deipfius uoluntatecognofceret.poft etiam à Cf fare quidam huiusrei cauià ucnit eo:fed tegebâtur omnia fingulari ftudio. Altera die Mar^ tij,qüi turn cratcincrum dics,ut uulgôdiaint,lcgatus pontïficius, ad ualuas templorum adfixi»chartis, peccatorum remifsionem, induh gentiasipfi uocant, largitur omnibus in uniuerfum, præiêrtim epi/ fcopis,oratoribus, theologis,qui uel confefsi peccata,uelftaturt5 tempore confeisuri, certa templa Tridenti, præftriptis diebus adi/ rent,amp; redtataquinquiesprecationc dominica,8^ falutatione,quam uocant, angelica, reliquiiquepredbuselFufis, pro concordia prin^ dpum,pro confenfu ecclefif, amp;nbsp;fcclici condlij progrefsu Deum ora^ renuhoc tantum benefidum,à Iulio tertio pontifice, qui de falute fit animarum(olicitus,conferri,utnonminus Tridenti, quàm Romæ liceat illud conièqui. frequentes ergd quotidie ad templa diieurrunt epifcopiamp; cæteri,prædpuè Hifpani, dierum obferuato diferimi^ ne.nam aliquando plus,aliquandô minus temporis huic religion! dabant. In hoc tanto filentio,ut fuprà didum eft,Pidauius,per collo quium rogatusab Argentincnfi^ dererum ftatu,uanû efscrumorenl ilium de prorogando condlio,Sô Cæiàrem omninô uclle progreisiogt; nem fieri dieebat, amp;nbsp;adiohem c^tiQu^i ; quod etiam plufeulis iam

^iebus nihil adlinn fit,ipiorum gratia fieri, qui de theologorum adz; pentu fpem fecifient.Erat hoc initio ferè Marti],cùm fub exitum Fe^, bruari] theologos Noribcrga reuocaflec Mauricius,qin' üii ad Cæià. rem aduencus excitata iampridem fama,cùtTi iter ingrefius aliquouf# que proceiïeratjdomum reuertit,amp; deledum habere milituinftictiiti UC proximo libro dicemus.His rebus cognitis, cum crebri fupcrueni rent ali) poft alios nuncij,neque iam ulla refi'deret amplius dubitatio, Mogutinusamp;iCoIonienfis,ad quem exinferiori Germania multiim eratnuper aduedum alimoniæ, magna celeritace comparatis equis, undecima die Marti),prima luce difcedunt, çùm legatus pontificiusj,. reliquis comitatus epifcopis Italis Hifpanis, pridie, falutandi caugt; fa,fub uefperum ad ipfos ueniftèt.Hocipfo die uenerunt à Vuirtemlt;5 bergico principe,Tridentum,noui legati, Vuerncrus Munchingus, Hieronymus Gerardus,iureconfultus;hi poftridie Cæfaris oracores adeunt,amp;exhibito raandati diplomate , rcfpondcri fibi peiunt,adgt; poftulatafuiprincipis,exhibitapatribus xxim dielanuariptheo«#. logosquoquepaucisà diebus adfuturosdicunt, qui dodrinæ con:#, feffionem nupcr oblatam confeftui,copiofius exponanuMirura hoe illis uidebatur,qua nefcio de caufa, nifi quód ex ipfis quidam ad iter habuifse omnia parata,domûmcp cogitafse dicebatur,cui tunc neceft; fariô manendum fuit,non abfcß laftidio. Refponfum fuit, patribus rem efte communicandam,quod ab rjs acceperint,renunciaturosdn:^ lt;nbsp;terea legatiMauriciani magnis erant in anguftijs et iolicitudine.narn, amp;nbsp;callide rem egiffe, SC fui principis confiliorum effe confcrj,amp; om#. nia fimulafte putabantur:cum interim ipfi,nec^ feire fe quicquam eo rum qu^ domi gererentur,nec ullas etiâ li ter as adferri confirmarent,: amp;nbsp;qua uia domum redirent abfep periculo,nefcirent.Et quoniam au geri diferimen interpofitamora uidebant,x i ii die Marti),magno fi^ Ientio,quum iam diluccfceret,abeunt,amp;^ Brixnam celeriter profeçfti,. Tridentinum cardinalem,quid fado fit opus,confulunt,Tandem ex Icgatis alt-er,qui prius, quam Tridentum ueniret, diu commoratus fucrat Oeniponte,amp; fui principis nomine,cum reliquis, apud Cæfa# rem,pro Lantgrauio intercefrerat,accepta,nifi fallor,fidcpublica,ue- ' nit Oenipontem, amp;nbsp;ad Cæfaris familiäres fefe purgat, neque rerum. belli confeium fuifredocet,ita quidem,utfidcm eis facereu inde doz rnu contendit:alter uero per Carniam ingreftus iter,ad fuosreuertiUx Moguntinus amp;nbsp;Colonienfis,cüm Oeniponti iam appropinquarent,-excepti honqrifice fuerutab i)s,quós Cgfar obuiam eis mifcrat.inhiamp;

fuît Atrebatenfîs cpiTcopus. Cum Cæfàre deinde diu multumc^ foîi collocuti, profcquuntun'ter.nam cclenratem respoftulabat» Sexto póft die,quàm Tndêto Maùriciani diïcefterantjuenerunteô cheolo gi, Vin'rtembergici quatuor,in ijCcp Brentius,et Argentinenièsduo» Monforcum ergo mox adeunt Iegati,amp;illos ïam adeftedicunt nomi natim,8lt;^ orantjUt cum collegis det operam, quo patres ad poftulata refpondeant, ÔC ut inchoetur adio, Poftridie, qui fuit Marti] dies XIX, confeftui publico deftgnatus ut fuprà di'dum eft, patres in pontifia] domo conueniunt Adcrat Lufitaniæ regis oracor, qui nuper co uenerat: SC cùm fuæ fundionis fidem fcciflet, more ib.* Icnni receptus eft à patribus 8^ admiftusipoftea conftftus publiais in calendas Map dilatus fuit,nec aliud adum eft:amp; hgc quidem omnia, priuatim.Vuirtembergicus princcps,dodrinæ confefsionem, à fuis exhibitam,typis intérim exeudi iuflerat,eiuicp legati, quos dixi, póft etiam theologi paucaquædam attulerantexemplaria,quænonnullis communicata defiderabanturà multis. Legatus enim pontificius oblatumpublicèfcriptum îanuarq diexxi iii,utfupràdiximus,ad Ce receperaz, Si. uix paucis legendum permiferat, quod turn primùni innotuic,itàquidem,utiam, oim eflèt euulgatum, cpiftôpi quidam Itali amp;Hifpaui ac theologi ftudiofè rcquirerent,quan^ fortafte non omnes codem confilio. Legatus autê Crefcentius,id ægré ferens,Tri dentinum quendam,hominem dodum,profeftîone mcdicum,ina'e pabat,quod id genus libellos difteminaftet» Monfortus ad Vuir tembergicos nihil dilTimulansdca ferè loquebatur, quafi contra fidei publica? leges commiftum eftet: ô^,quibus publice de periculo cauci* retur, cis etiam offenfionem omnem fugiendam eftè dicebat* Biduo poft priuacam illam adionem in domo legati pontifi'cq, Pidauius nunciac Argetinenfi,denode,quum horisaliquotantea multusfuif iètintercosdcinchoandâdcmum a^ionefermo,{iquid peripfum atquecollegas ucllent proponi patribus,in eo Ce non defuturos,ac mul horam conftituitJtacp poß:ridie,qui fuit Marti] dies x xii, Ic/ gad Vuirtembcrgici 8é Argentinêfis,inædesToletani ueniunt*Vbi dicendi fadum fuit inidum à Pidauio, Vuirtembcrgici,quod à fuo Itatim aduentu petqlTentfidem mine etiam flagitare Ce dicebant, nimi rum,uc ad poftulata iampridem exhibita refpondeatureo fado,com modiusad reliqua poffeßeri progreßßonem :cóncp multis inuicem commutatis ucrbisiàciléapparercr,fiin copermanerctur, adionem impedin' totam:Iegati,fic ut erantiufti,commémorant, ^tßqux po*

, - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftulæ»

ft lil arunt ântca,non impetrcnt,tamen,ut conftare poflït atque uidcgt; • ti, quantóperc! fit cupidus pacis atlt;^ concordiæ magiftratus ipforiï, deinde,nc caufæ tracfïatio longius preferatur,irem,ut Cçfari mos ge fatur,amp; Imperi) decreto iatisfiat admittere iè theologes ad adionê publicam 8c exhibcrc^ui magiftratus nomine,uerLim ea lege tarnen, tit fui iuris nihil hoc ipfo concédant, omnia fibi fuïfi^ iàlua uelint 8cintegra, quæ legibus amp;nbsp;moribus conuentus Auguftani decre* tis conièntiant. Earn proteftationis formulam ubi pronunciarunt, ftriptocompreheniâmillistraduntjpoftdiuertunt. ubiuocatire* difientjilli faeftû collaudant, ÔC agnofeere ie dicunt,ip{bs ad concor* diam omnino fpetftare: quodciim ità fit,proximam efiedicuntdeli* berationem de fiiicipiendæ tra(ftationis modo : rogant, quæ fitipfo«* turn in eo fententia.Legati iècedunt,amp;S re dehberata,duas reperire iè (lias demonftrant. nimiriim,utaut theologi fuper omnibus doiftri* hæ decretis in concilie fadis audiantur,aut,ut in medio ponatur ex* iiibita patribus, nbsp;nbsp;nunc etiam euulgata typis, docftrinæ confeffîo,

èiufq^ capita fingula tradentur ordine : fuos enim idee ueniflê theo* logoSjUt docftrinâ eo libelle comprehenGm copiofius explicent att^ dcraonftrêt,amp; ijs qui uelint oppugnarc, refpondeant: hanc ipfis ui* deri maxime corn pendioiàm rationê, neep ioire commodiorê, T une etiâ Argentinenfis,magiftratum fuum legifiê V uirtembergicæ do* drin£ fcriptû,amp;Sapprobarc,amp; profîteri dicebat,8c theologes eo mi ' fiiïê,qui huic confeffîoni ièfc coniungant,ct unà cum Vuirtembergi tis eam defendant: hoc fui magiftratus ÔC iècioriï nomine fe ipfis regt; ferre,amp;^ iuifum efiê confirmare. Ad earefponfum fuit, quod eoufcp progrcdcrentur,8c tàm aperte ac fyncerc agercnt,quôd etiâ Argen । tinenfis refpublica,amp; huicadiuncftæ ciuitates ei felè dodrinæcôiuiv gerêtjlçtari ièiè plurimiim,amp;f agCrc gratiaSjS^ renunciaturos quàm* primùm Cæfari,neque dubitare, quin cupide fitauditurustad theo* îogicam uero tradationê Ô6 agendi modum ab ipfis demonftratum rjiiod attinetjbreui relaturos,quæ fit patrum in eo fententia.ïnterpo fitis aliquot diebus,cùm illi filerêt, Sf epiieopus Numburgicus abi* *et,reliqui etiâepifeopiGermani,qui duo tantum fupererât, ad iter quot;comparare feiè dicerentur,legati Monfortû adeunt, fi quid relpon* kliflent patres,audituri« Ille, quod diceret, hoc folûm habebat, nihiî ^adhuc efiè refponfum à patribus : 8c cùm diiceifiis epilcoporu men 'tie fieret,Numburgicû non longius quam ad Cælàrêproficifci dice hat: nam é Saxonia quoldâ delelt;ftos eo uenturos,pads eu Maurido

gt; . . ■; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MMM '

• tradtand^ câùû î cunè^ fit eiufilê ilk regionis, quide ex præcipiHt unus,rogatu,hoc illis non potuifk denegareî de cseteris non fibi cou flare diccbat.Etenim quia Cæfàr codlq progreflum ualde oipiebat, ipfi quoquefuadidaomniafada'cp referebanteô,ne defümmarei defperaretur ♦ Altero die, qui fuit Marti) dies uigefimus kptimus^ Argentinenfis adit Pidauium,8ô fuarum rerum côditionem ità fer-' re dicebatjUt domum fibi redeundum elîêt 1 edque fare cupiebat,dc aéfione theologica quid fibi renunciandum fit doini. Per banc occagt; fionem fit iterilm krmo de futuræ tradationis modo, ÔC ilk quide^ ut ad cam formam,ficut nuper oftendiflent,procederetur,non pofTe comodè fieri dicebat : iam enim in manibus efk, quod proxime deß nicndum fit,Miflænegocium:hocfibi uideri primo dikeptandum, po ft, ad reliqua omnia ueniendum eiTe J ueruntamen hoc ità fefelo* qui priuatim, no quodcoHega? præceperint. Argentinenfis contràî • quemadmodum ipforum theologi inde à primis fundamentis êC or dine difleruifknt, de creatione, de lapfu hominis de pcccato quod uocant,originis,de iuftificatione,de fide,de operibus, ac demum de facramentis: ità quocpfuis eunde efiepermittendum ordinem : quo etia die cautione publicam dediflent ad exitu lanuar/jjpollicitos, fo* re,ut de rebus omnibus audirentur: in eo manendum,nec inuerteiv ^damefkrerumnaturam: nifi enim re(ftefuperioradefiniantur,in* utikm efle de poftremis, quæ pendeant à primis illis,omnem dike^ ptationem, Cum autem inter ipibs de eo non conueniret,ad illud de profedtione reipondet,nonhoc ei pofle cocedi : Cæfarem enim man dafie,ne quern abire patiantur* poft mul tum krrhonê,ciîm ilk dicelt; ret,no habere fe quod agatamplius,quicquid etià iuperefiet, à theo^' logis tradfatûi iri,qui eius rei mandatu haberent literis confignatun'u bet adiré Monfortû, ÔC mandatiliteras exhibere« póft amanter ad' modum dimittit,fcElicêad fuos reditum precatus. Vbi diploma ui' dit Monfortus,uelk k quidê ait,res ipfius ità ferrent,ut diutius mo retur : fed quia tempori parendum fit, non fe repugnaret fimul amk cè dimittit. Poftridie, ciim ad uiam ilk iam efktparatus,ab oratork bus uocatur : incipit Pidfauiusi quanquàm heri fit inter ipfos aAum deprofedfione, tarnen, re dcliberata diligentius, ÔC communicads tonfili)s,non k polk facultatem ei dare difcedendi : iam enim eó rem addudla, utclapfi temporis frudlus expedletur, amp;nbsp;inflituatur adliot quód nifi tenuiori eikt uaktudine kgatus pontificius, hoe ipfb die potuilk aliquid decerni ; aianendum igitur eik ; quód fi in hoe

temporis articulo di{cedat,offenfum îri patres,’ qui menfes nunc aligt; quot eum adfuifîê fciant : Cæfàris etiam hoc eflê mandatum, ne quis qmnino recédât : fi uerô iufiu magiftratus abeat,faceret eius rei Rdê, exhibitis h'tcris, quibus reuocetur, ut ad Cæfarem excufàrepoflÎHt. T um ilIe,nÔ mandatu fènatus, ueriim quod fuæ res ità ferrent,abire fefè : caufis etiam aliquot recitatis,nifi hæ fubefïcnt,non fè moturum indepedem dicebat : quod amp;nbsp;fènatus authoritas,qui fe cuperent ma nere diütius,amp;r ipfbrum digmtas,qui hoc ab fe contenderent,amp; l'pfà etiam caufà,quam amet, merito hoc ab fè debeant ïmpetrare : theolo gorum autem aduentu fè ïam pofle multô commodius abeflè, præ«' fcrtim,ciim hoc (bkim reftet,ut ad adlionê admïttantur : adefiê quo^ que thêologis legatos Vuirtembergi'cos,qui' nuper uenerint,8ó eau ïàmefiêcommunem,utnuperdemonftratumfit : quodfifèriores etiam agatur conftanter, pofiê fieri,ut fibi fummittat lènatus, cui iam proximè de fuo difeefiu nunciarit. Ibi rurfus ille. (altem eoufque maneat, donee inchoata fit aétio, quod propediem futurum fit: amp;nbsp;fî . forte legatus Crefcentius non conualeicat, daturos tarnen operam^ ütei'us coilegæ rem adminiftrent. Quum excufàndo nihil ÔC depre cando proficeretur, ad extremum ille remedium decurrit, quod ib Idufque côfultô relèruarat: 8C turn fibi turn alrjs omnibus Augufta* næ confeflioni coniunefiis, cautione dieebat ÔC fide publica licere^ quouis tempore illinc abire 4 T une demum T oletanus, licere quidc inquit,necp fèrcpugnareetiaautprohiberepolïè,quó minus abeatt fèd tamen,quid Cælàr mandarit,quid etiam ipfi fieri uellent, non po tuiflê non explicare. fie ergo difcedens, caulàm atque theologos eis commendat. Diffidebant turn inter ie patrcs,nec eodem fpeefiabât omnes.Hilpani enimS^ Neapolitan! Siculi,8lt;S quicunCp partium erantCæfàris,maximè tarnen Hiipani,Sc cum his,oratores,urgebât inprimis aefiionem côtinuari : pôtifierj autem,quôd Hilpanos emen dationem aulæ Romanæ moliri crederent, impedimentum aliquo d inferri cupiebant : quoniam epifeopi præcipui Germani iam abic rant ob ciuiles motus,eandem occafionem ipfi expedabant, edep -magis, quod Mauricium amp;nbsp;confœderatos iam effe in armis, quoti* .dianis literis atque nuncijs perferebatur. Galliæ quoque rex,per car dinalem Tornonium de pace diligenter agebat cum pontifice : quæ 41 ficret,quoniam tunc in armis erat Gallus aduerfus Cæ{àrem,nemi nidubiumerat, quin eius quoque gratia concilium diflolueretur* Oratores ergo Cælâris,qui hæc omnia feirent atque metuerent, hoc

Àiprimis îabôrabant, ut,quod ipficupi'cbant,per proteftanti’um îegt; gatos cfFiccrcîlt. l'd obfcuré quidc tune, fed poftca certô cognitum eft, Adtxftum Martij, Franciicanus quidam Pauli ad Romanos expiicabat cpiftolam, frequenti auditorio^ 8c fubinde per occafione acerbo conuicio hutherâfociôCque notabat, coque fuitprogreflus, ut diccret eos, qui Chrifti cognitionc nullam babuiflènt, alioqui uitam cgi(lenthoncftc,faJutcm eiîè côiccutos: bancetiam eïîcgenup natn Pauli icntcntiâjin eius,quam diximus,cpiftolæ capite fecundo. Cum hæcprotcftanaum theologi quidam ex ipfb coràm audiflenr, re. deliberata,dc communi confenfu dant literas ad Cglâris oratores, ultima die Martij, Stf quo confilio fint miHÎ, déclarant, nimirum, ut cxbibitam doârrinæconfefiîonem explïôentatque defendant: adio* nem autem nullam inftitui queruntur Scdecreta concilij iam fada, propc nibil aliud habere, quam eius dodrinæ, quam ipfi profitcan* tur,aectbam uitupcrationem ac detcûationemzhis etiam diebusjtrio • nachum Francifcânum nonlblvim dixifiê multa palâ m abfurda,amp; â coniènfu ccclefiæ ueterume^ dodorÜ explicatione aliéna, ucrumctiâ lin iplbrum dodrinâ 8^ ecdefias, conuicioru uim magnam cffudiflcî amp;nbsp;quanquam nonnulli dicantinuitispatribus h^ab eo ficri,tamcn uidere le,quanto cum aflênfu doceat amp;nbsp;audiatur: fi quidem hæc una ficcau{a,cur huc«uocati üerterint, ut uidclicet fpcdaculo fintalijs at* que ludibrio, fuæq? dod:rinâpquôtidianasiniuriasamp; contumelias audire cogantur, nihil fane opus fuifiè, profêdionem hanc fulcipc* rc,hæc omnialiteris arquelcripto potuiflêdcnunciari: quapro* pteradmodum orarc, pro fuo muncre acauthoritatecffîciant, ut 8C pâtres,quid in exhibita confefiionc defiderent,tandem exponant,8C ipfi uiciflini de fingulis rebus palâm audiantur. Eas literasorato* rcs benigne recipiunr,amp;S gaudere etiam dicunt,oblatam cfiêoccafio* nem urgendi negocij, quo uidclicet, fi forte Crefeentius legatus rc* culct,cuin ipfius collegis atque patribus agan». T une quoque defijt Francifeanus illc docere, per ualctudinc cxcufàns, Caicndis AprF lis, Mauriciusatquefoctj, Vindelicorum Auguftamobfident,amp; tertio die deditionc capiunt, ut fcquenti libro dicetur t Aprilis die quinta,legati Vuirtembergici, uocati inædesToletani, ueniunt, 'addudis thcologis duobus^ ut erant iufli, Brentio, ÔC loanne Mar* pachio j Argentinenfi . Pidauiusincipit, primo quidem de foo Eudioacuoluntate, deinde deCrefeentrj ualctudinc,amp;, quemad* modum,nifi illô pradènte,nihilagerc collegæuoluiflêutatque etiam

- J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;patres.

' patres, demonftrat : poftrcmó,per lè non ftarc,quó minus fiat prd' 'greflio, 8C in pofterum quoqué nihil iè prætermifTuros diligentiae, docct, deed que proteftatur, Illi, cuin ddiberaflcnt,agnoicèrèièftii ' dium ipidrum atqüe diligen tiam aiunt, ueruntamen longe aliud ex--’pc(flaiïc,magîfque certum ad fua poftulatà reiponfum,quod fuis nunciarent : nunc uerô,cdm ità res hâbeat,capiendum fibi eiïè confi ■ lium ex tempore. T um ille rurfus,non eo itm ipedare, nèque fie ac^ eipiendum elîê,quafi nulla fitreliqua fpès aiftfônis : qudd fuis renun cient,amp;S quo loco fint omnia,demonftrent, feftè hoc ipibs amp;nbsp;exbffi CIO facere : neque fe dubitare, quin illi, cum audient, moram iftani aique ceflâtionem mirentur amp;Saliorfum accipiant: led tarnen ora^ ^rt, ut pauçorum aliquot dierum iàftidiùm lenîter ferant : interea fè daturós operam, ut plane reipondcatur. Huie illi fele libentcr,ipiogt; rum quidem gratia, dicuiit aflentiri. Poftridie, maxima celeritatc hunci} literæ uenerunt, captam efie Auguftam, Só principes re* cfiàcontendercadalpes,utaditusomneis ÔCclauftrauiarum occu* pent. Itaque mox fuit per agrum omnem Tirolenfemimperatami* litia, 8c copix condudlæ m ilitum, amp;nbsp;iufii om nes Ocnipontem con uenire,lamautemomriesabierahtepiicopiGerman!: foldm refta* bantSpirenfis Sgt;C Monafterienfis uicari), Eo allato nuncio, ftatint cpifeopi Icali profugiunt, Athefi flumine iecundo deuedis impedi* mentis. His ergo rebus commOti Vuirtembergici, Cumiamultro concilium dilaberetur, oratores Cæiàrisadeunt, amp;r, quamobrent ipfi quoque domum cogitentunàcum theológis,öftendunt,Illf,’ magnopere quidem initio refiftunt, neque iè pofle dicunt aflentiri,’ nifi de Cælàris uoluntate : fed ciim nihil proficereht, caulas abitio* nis configiiatas literis tradi fibi petunt, ut ad Cæiàrem atque patreai cxcuient. Pidauiushoc etiamrogabat, fi forte poft ipiorum abi-tionem patresin adionepergant,ccquid diifturifint theologie'ad ca legati, re cum theologis coufultata, ft relponfuros dicunt, Apnlis die odauo, mane, fcriptum illis tradunt. In eo commemo* rant, quando fit exhibita dodrinæ confefliö : quàmobrem theologt; gi uenerint : quomodô fruftrà folicitarint hucufque, ut ad fui prin* cfpis pOftulata reipondeatur : quemadmodum in eum lifque dicm/ huila fpes appareat aftionis futuræ : nunc etiam ortum efle bellum/ fic,ut non German! foliïmepifcopi, uerùm Ital! quoque difeedant,' ordines omneis ità nunc implicari turbis, ut in præfentia qui*

dem nihil fperare liceat : abftntibus etiam epiftopis Germani^,-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MMM ii)

hon forç confultum fortaflè, progreflîonem aliquam fieri ♦ quod fi deinceps ullum incidat tempus, quo re(fiè Sc ordine negocium hoc . tra(fi:etur,exiftimare {è,magiftratum fiium nô eflê dcfuturumî theo* logos autem l’tâ fentire,muka eflè fada décréta,tum in hoc,turn in fii periori concih'o,quæ non pofiînt nô reprehendi, fi quidem légitima fitfuturacognitio : quod fi iam patres progrediantur,credibileelîê, non fore diflimilem rationem : ueruntamen, fi forte uel décréta iam fada,emcndentur, uelea pofthac decernantur, quæfacræfcripturæ fint conièntanea,non dubitare,quin obfèquentiflîmis animis ea reci' piantur:fibi quidem hoc longe futurum efiè gratiflîmum,ficutlocis aliquot exhibitæ confeflîonis demonftratum fit : quod quidem icri* •ptum pium elle iudiccnt,Sc copiofius etiam explicate uelint, cùm res ità feret : orare igitur, ut fuam abitionem boni confulant : licerp fibi quidem ex formula publicæcautionis, quo uelint temporeib line abire, neque tenen' le fadi fui rationem ulli reddere : lèd quod humanitatem ipforum non femel experti fint,nolûifie quicquidhoc eft oflfîcij jprgtermittere.Sic ergo dimifli,meridic dilcedunt,amp; horis aliquot pôft,cardinalis Tridentinus illis occurrit, qui Brixna celerb busequisTridentumpetebat: Sccùm Vuirtembergicosefièaudb rctjde Brentio percondatus,humaniflîmis uerbis compellat.Biduo poftjoccurrunt eis Ferdinandi regis filiæ, quæ per Oenipontem pe-tebantBrunecum, quod eft ad Venetorum fines in alpibus oppb dum » De patribus antea diximus,quomodô non eodem Ipcdarêt, Hiipani quidem epiieopi uidebantur præ cæteris eflê diligentiores; ex Germanis quoque nonnulli præ iêfcrebant, opus eflê multare^ formatione: fedeorû,qui omniû optime iêntiebant, hæceratmens, ut ecclefiæ dilêiplina mores emendarentur, ut luxus, ambitio, ÔC parum honefta uitæ exempla tollerentur, ut fuam quilque procura^ reteccIefiam^óCfinguli quidem fingulas obtinerent, neque plûtes uni permitterentur. AdhçCjCogitabgnt etiam,ut quidem apparebat, pontificis Romani poteftatem intra certos fines includere, iiec illius aulæ tantum facultatis in omneis prouincias attribuere: hæc amp;nbsp;id gc nus aliaquædam, reformationisuocabulocomprehendunt, amp;ea quidem fatentur ad iê propriê pertinere, ac emendationem poftula^ re: iêd quantum ad dodrinam pertinet,nec errorem agnoiêebant ul Ium,nec errate poflê cÔcilia ftatuebant,amp;S adueriàrios in fiia demuhi caftra tranfituros,concilioc^ parituros putabant, ut exepiftola Gai liæ régi fêripta, amp;nbsp;ex cautionis publicæ formula minime obfcurun»

«ft,Haficehartif|)cmScopmi'onemaugebat, quod eius doélnnæ profeflbres non ità multos fuperefîê iudieabant,plæriïque uel mor^ tuiSjUel relegati'SjUt de Sueuia diximus. Hoc quoque peruulgatum ibi fuit, quicquidad dogmata pertincret, paucos intra menfes defî^ nitum l'ri, nam ex præcipuis duo tantum fupereranr,de cœna domp ni^ dcq^ matrimonio : reliqua omnia doélrinæ capita iam erant defî^ nita.Qui Bafilçæfuerunt patres,iudicium omne facræ icripturæ degt; ferebantjalqfcp fcriptis, quæcum ea confèntirent:hi uero, fuum eflê uolebantjinterp retari fcripturam,neCp locum ill um decreti Bafilien fis, reftitutum à legatis, admittebant, uti fuprà docuimus, 8c mutaz tis decreti uerbis, apoftolorû quoque traditiones,in quaque re con-* trouerfâ Sc dubia ièquendas efle ftatuebant, Sc ubicunqueicripturg teftimonio deftituerentur, inde ab apoftolis ità per manus tradp turn efle iadabant, ut in theologoru difputationibus non iêmel ob' lèruatum eft. Quç fuit etiam caulà legatis,quandô penultima lanua' rrj die,cautiônem publicam ab oratoribus acceperunt,ut per apofto' lorum traditiones,eâ folùm intelligere le feripta teftarentur,quæ bi' bliorum altei'iparti, nouo teftamento,feu quatuor euangeliftarunx hiftoriæ funtadiunda. Supra diximus,ad calendas Mai} deAgna* turn fuifTe diem confèflui : re uero defperata,qui fupererant patres,’ conueniunt, Sc propter regu principumep difcordias,in biennq tein pus concilium extrahunt,Scamplius eo, fi forte dilîidia non compo 'nantur. fuit hoc Aprilis die uigefimo nono, ÔC iam cum Galliæ rc' ge pontifex tranfègerat, Paucisdeindèlapfisdiebus, ÇæfarisetP am óratóres abeunt. Crefeentius uero legatus, ualetudine detentus hærebat : is nodurno fpedro perterrefaélus, utàiunt,Sc ægrotare, fimiilque uitæ cœpit delperarc, quantumuis etiam familiäres atque mediciconfolarentur. neque falfumerateiusindicium: nam inua* lefeente morbo, Veronæ deceflît. Atque hic quidem eft exitus con/ cilf},quod magnis animis inftauratum, dodrinâ pontificiam omnp rio recuperate,ac bréui conftituere cogitabat. Aderant prætcr lega^ tos pontifîcis ,6c cardinalem Tridentinum,epifcopi fexaginta duo,-6c in his, Germani odo, Hifpani uiginti quinque, Sardi duo, Sicu' Il quatuor, Vngarus unus, Agrienfis, reliqui omnes Itali : theo' logi uero quadraginta duo, 6c in his, undeuiginti Hifpani, Germa' namp;Belgæ,duodecim. Quacerperit occafione Crefeentius legatus ægrotare, conftitueram filentio præterire, quodfufpitio erat in eius inuidiam cflc confidum : fed quoniam ipfius amici ac familiäres,'

qui decumbcntem àlïquandoconfolati funt, ità rcferut, âddendEurtf eHêputaui. Martij dieuigeßmo qumto,fcriberidish'terisadp6ntifigt; cem ualde fuerat occupatus, 8c laborem ad no(T:em ufquc contintia* uit. Ibi furgens, utfèièreficeret, ecce, uifuseftilli canis quidam atcr^ inuiîtata magnitudine,flammantibus oculis,âuribus ad terrain pro* pê demiiîîsjingredijô^ ad ipfum retflà contendere, deinde, lub men-fam dilabi. percullus ÔC obftupefacflus, ubi demùm lèlê collegit, mulos inclamat,qui erant in anteriori cubiculon'ubet adferri lumen, inueftigari canem î cumautemnulquamapparéret, neinuicino quidcm conclaui,grauem fulcepit cogitationèm,amp;S in mofbum inci ditjUt ante dixi, Moribündus etiam, fubinde fuis acclamaflê fertur, utcanem,qui ledum conlcenderet, arcdent.

TARIORVMjDE S T A T V R E L I G I O N ï S E T R B I* ^ublicic^ Carolo Qwnto^Ccefarc^

I VEMADMODVM IN PO8TREMO GERMANIAB ’ conuentu, belli Magdeburgenfis adminiftratio, I commun! côfilioCælàrisamp;Treliquorumordinum . permiflâfuerit Mauricio, fuprà diximus. Eo du* I rante bello, quod fuitannuum : illc,qui copias ba* bcrctin fua manu, rationem inire cœpit liberandi ^Lantgrauij lbccri,cum eoufque Celàrem bac de re fruftrà non ièmcl dnterpcllalîêt.Cbattis igîtur per iuiîurandum in fuain fidem adâdis, fada pace cum Magdeburgicis,ôô Oenipontem miflalegationc, beut libro luperiori docuiinus, Gallig regêfœdere fibi coniungit,amp;S ‘datis obiîdibus utrinque cauetur,ôô feriptis editis belli cau/àm expli . candam eflè,placet,ut fibi multorum animos adiungerent. Albertus etiâ Brandeburgicus,clàm in Galliam profedus ad regem, buic ne* gocio totum lêlè dabat. interea milites,tàm ij qui Magdeburgum propugnauerant,quàm qui drcumlèderant,Mullufij, uicinlfquein îoeis byemabât,multumq^ damni dabant Nortufianis Erfurden* 'lîbus.Eius rei caufam quum Cglàr ex Mauricio,qui totius belli dux 'fuerat,perquireret,rcfponfum tulit,ob non foluta Ib'pendia tumuli

tum ßcnihanc eru'm fubiedt caufam,quum ei reuera mi'h'tarcrit,ôf ta# dtc Gcramcnto deiiindi effent, quoque magis perfuaderet,hocip(b tcmpore,pcr Oeni’pontem legatos mittit Trid€tum,qui fidem publi cam uencun's theologis impetrarent,amp;ah'a quædam inconfeffu pro ponerent: deinde fubfequi iufsit cheologos, qui Noribergam ufque profedî, literas ab qs, qiios di'xi, legatis expedlabant, ut libro prg# cedenti demonftrauimus: alios quoep præmifit ad Cæfarem legatos, Chnftophorum Carlebidum, VInchiim Mortifium, qui fuum adz uentum ad Bauariæ fines præftolarentur,quorum opera amp;nbsp;cÔfîlio in atflione uteretur:hofpitiura prætcrca.fibi iufsit Oeniponte parari, amp;nbsp;ipfemetingreffusiter, ubidierum aliquot uiam procefferat,mifsis Oenipontemex itiiiereliterisamids, amp;nbsp;illata quadam adexcufatio# nem cauia, domum reuertit, amp;nbsp;ad hunc modum extrado tempore* quum diem ex die duceret,primo ftatim uere,fuis opportune reuoca tis,militum ccepit habere dekdus,quos magno filentio per hyemem conegerat,amp; ad omneis Imperrj ordines euulgatisliteris. In rebus hu manis nihil fibi tarn effe charum dicit atep concordiam : fed inprimis optare fe religionis fieri conciliationem, iuxta prophetarum od apo* ftolorum dodrinam:cuius quidem rei fpem aduerfarij fiepe fecerint, turn priuatim,tum publids quoep decretis : led nihil effe præftitum* amp;nbsp;illos non modo fecus interpretari iam pollidtationes illas atque decreta,uerumetiam tollere in uniuerfum atque refcinderethocetiam dixifle nonnullis,nifi mos ipfis geratur,non effe, quod fuperioribuç promilfis magnopcre quis fidat aut innitatur : etenim tunc, cum ilia promiferint,aliam fuiffetemporisconditionemmuncautemobtem* perandum effe:futurumalioquin,ut in eos,qui rccufenC,animaduer* tatur : his autem uodbus minime contentos,quibus tarnen hoftilem animuprofiteantur, exdtaffe quoep reges externos in fe fuiep ordinis amp;nbsp;profeflionis alios principes,amp;C diuerfasodq conflandi caulas exco* gitafl[e,dum uelrellgionemuel alia quædam criminarentunquum ta men res ip(a declaret, de religtQn(cminimèfolIicitoseffe,.uerùmeô fcraper fpedafse,quenaadmodutn occafionedilsidij religionis,ad dó minatum peruenirent;iam-enim I'n omnium oculis uerfari technara* qua fintufijUt uerarareligione,fuperioribus annispropofitam 8^ ex* plicata Auguftç,totam euellantamp; aboleantmam hucpcrtinerc,quôd concionatores amp;nbsp;ecclefiæ minifiros, extra fines Imperrj pafetm eqz dunt,Bd non foliimlegitimi,Ied ne pontifieij quidem condlrj decretu expedantj Ôôab ipfa ßatim executione rem ordiwitiinquapropter,

etiam fi mentis 5^cohfdentiæ feruitutem Banc armis ab(è fuîfqj de7 pdleret, non fibi pofle dari chmini : fed quod ad Dei gloriam iftud per tineat, qui uerbum fuum èC amplificarc folus 8^ tuen poflît, rem omnem illicômittercjdeumrp precar j,ut in uerafui cognitionecon^ ftandam fibi largiatur ad extremum ufcp uitæfpiritum,Âlterum,dc quo fermonem inftituent,ad (bcerum Lantgrauium fpedare:nimilt;# rum,anie annum quintum, fibi eledori Brädeburgico loachimo, fpcm fuific fadâ nomine Cciaris,quôd fi Lantgrauio periuaderi pof fec,ut Cçfarem fupplex deprecarctur,futurûjucpræter tormufam pa cis tunc conceptam,nihil ab eo Cæfar portularer,fed benigne di mitte ret:itacp fc datis literis ilium euoca(Tc,fide data filijsjquod fi quid pagt; renti grauius accideref,candcm (c fubituros eflTe fortunam : fic igitur ilium bona fide uenifie Halarh,amp;fupplicem fadlu efTeCæfari,deinde cccnaffecum duce Albano,in multam ufcp notflcm,fan's hilariter, quum in diuerforium redire uellet,præter omniuexpectationem fuif Ce recencum in cuftodiam abdudum,in qua iam totos fere quinep annos pcrmanferif,non fine maxima miferia:amp; licet tranfatffionem il lius filij^nobilitas atep populus ratam haberent,quantp iple,F3randelt;gt; burgicus,$i Vuolfgangus Palatinus,interpofita fide,fponfionem fe cerint,ni paeffa ieruaret,fore,ut ilium in ipfius poteftatem darent, taz metfl iuxta padlionis fórmulam perfoluta fit muléfapecuniaria, traz dita tormenta bellica cum omni inftrumento, deiedæ fint arces atep propugnacula, liber fadus cum filio Henricus Brunfiiicenfis, exhiz bitæ litcræ confœderationis, ttà quidem, ut nihil defiderari pofsit * amplius,tarnen,liecp fuas,nelt;^Brandeburgici,necuxoris,qu^doIo# rc confeda perierif,rieq? populi,nec aliorum principum,in hune ufqj diem,quicquam ualuifleprccesamp; intercefsionemmam (ubinde inter pellafle Gæfarem,8^ quod plæricp fîniftrè de fe iudicarent,orafle ma iorem in modS, ut honoris amp;nbsp;exiftimationis fuæ rationem haberet, «t parentum fuorum erga ipfius maiores, amp;nbsp;fuis etiam in ipfum atep Ferdinandu regem meritis hoctribueret,illûmcp miffum faceret: fed bis omnibus nihil ipfum fuilîè permotum, imo coegifie captiuu , ut ad lires forenfes è carcere refpondére't, caulâmque diceret è uinculis, qwod quidem nullo iure fubfiftat,præfcrtim in rebus tàm arduis: ut intcrim.oiTiittatur,quàm iuijjecîl^, quâncp præripitanter rem egerit, nouo prorfus8lt;inauditoperGermaniam exemplo, utuidelicechoc prætextu iuris,ilium atque liberos, omni poflfelsione paulatim exuz tosj’n eas redigerct anguftias,qüô locû fuum atquç dignitatem dein*

. J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceps

LIËER ■ XX11 IL 4(8 cepslueri noft p’oflTent: quod ut né fiat,fla plurimuiii intereflê‘».pfo* ptcr eam, quae fîbi intercedac cum Hefsica domo,neceflîtudinè(rt 392 (pern fuccefsiom'sn'ftud uideri qufdem pofle mirum,ni'fi I'am id gerius artes omnium eiTenc oculis expofîræ,quae uideliceteo fpeôtenc,juû^ cot nuncannis fabricata moharchia cBftittiatnralignahrln.T ertium, præcipuum quidcm illud,ad ömncis, ad communém ömniu.m parentêm Germaniam pertinefij^iïÏHs herclp rnitri-rimafîtcohditinî^ nam contralcges atq; paâa militern^xtemum addn/^u effé fatra V nes Imperfj,qui raultis nuiic annis ifiùetcrauerir,8^ pafsim in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

oppidis,aliorüfortunasexhauriàt. Siomnegenuslibidiniscxérceàti adhæc, inuehiri fubinde nouas rationes exigendæ* pecuniae, Si pri^J fcam libertatem non unômodolabefadlari,neculliordini,hefep* temuiris quidem eledoribüs i in co parci : legatos autcm exteroruni regum^quibus amp;nbsp;ifta dolent,amp; ch'arâ eft Gçfmaniæ falus,longè pto^ hiberi â publicis conuentibus,pîanè contra moremîmperqtdenique id prorfusagGUE in foedam 8^ ignominiofam' feruitutem adducantur ■ omheé: quo qüidem nomine pofteritais SÎ. nepotes habituri fint iuftifx fimas caufasjignauiam huius teporis atcp focordiam deteftandi,qüö/ pulcherrimum illud ornamcntum j patriae nimirum libertas, occuif/ buit : cum igicur ita res habeatjexpetgcfadum tandem aliquahdol^ Si Gulielmum Lantgrauium,Philippi filium, quern iuftus paterhae calamitatis dolor excitet,fado cum Galliaercge foedere, quern hoftis' etiam fortunis omnibus euertere ftudeat, decrcuifTe jliberandi foce^* ri-amp; Saxoniæ ducis ,-Si honoris fui tfi/Tdicandi,amp; recuperahdæ liber' tatis omnium cauia,rem armis tentaffhe quis uero fuum hocinftigt; tutum impcdiatjfed utomnesadiuuenf,’idlt;^ profiteahtur,6^rcd:efu per eo caueât,hortari:nam fi fecus fiat,8^ ifi quis aduerfarijs quaCunc^ ratione ferat opem,hoftis locofibi futurum efTe.Subicripfit etiam his literis loannes Albertus,dux Megelburgius,ob religionis praecipue conferuationem ,quumeiusquoque reicaufa Mauricius arma fefe‘ capere dixifleu Albertus autem Marchio Brandeburgicus, in eartgt; dem prope iententiam fcriptum edit,Slt;opprimi queritur Germanig libertatem ab i}s ipfis, qui ttieri illam ex officio debebant Si amplifia carexoncilium haberi iam ait, quo pauci quidam conuenerint euer* tendæ caufa ueritatis:multos etiam agi conuentus Imperrj, quorum hie fere fit exius, ut per quofdam precio corruptos Si polhcitatioriè, pecunia, fubtili quadam ratione corrogetur, incifis Germanise ner* uis,idquefieripotifsimumpertcdéfiafficos, qui fuffiragiùrumnu*

tnao umcant tnÏthpèrqconfeiïuuamqtTemeó engdeJuââ,utruwi» ma confilforum propependeat_ab

nobili's,nec origine Gertnanus,neclmperio coniundus,maximo cers# tc Germanoru omnium amp;nbsp;dedecore amp;nbsp;dctn'mcnto.’quod fi autcm is debeatefTerdpnblicx ftatus,mulcó præftarf,ut nulh' fîntlmperij con uencusjueriim ut liberaliser fpontedetur,quoties imperaturatquc petitur pecunia : fie mim amp;nbsp;tempon's nullam fore laduram, amp;maz gnis præccrca fumptibus parcitumirf.’hisetiam ambus in aliénas deucniffe manus Imperij figillu, quo nunc homines pcregrini, fuum ad arbitriumjin Germaniæ detrimentum abutanturmec tfTe quenJ^ ex omnibus,qui deplorare iftud audeat, nil! magnam fubire iielitofgt; fenfionemmeque tarnen interim expediri Germanoriim negocia,fed longifsimc differri,Hc quidem,ut magna fit plurimorum de eo que/ rimoniamam eumefleftatum,utGermanispropefintalif difccdçhn guæ,fiquidem ibi cum aliquo frudu uelintatep compendio uerfari: ciufdem elïè generis,quod prêter uetuftam Imperij libcrratem edici* tur,ne quisexternis milicet,quód proceflantcs,recôciliati,fupramuh tflas longe grauifsimas, coadi funtalias quoép minus dignas admit* tere Conditiones,quod ab ipforum beneficiarijs, propter nauatam ogt; pcram milicif,magnaeft extorta pecuniae uis:hoc etiam onus in alios incubuifie principes ac ordines, qui nihil deliquerant, amp;nbsp;quafi bel* l«m illud pro republicageftum fuifietjpecuniam eisimperatam efie, belli fumptus refarciendi caufa, nimirum eo confilio, ne quid omni* no fupereflet in Germania néruörum atqj roborisrad hunc ordinein pertinere, quod controuerfiae ciuiles de rebus maximis, non ad pu* blicum Imperij iudidum,fed ad paucos aliquot deledosreferuntur, ut in eorum fitpoteftate, uel conftituere uel locoderjcere uirosprin* cipes:deinde,quod edicitur,ne quis princeps efFigiem fuam in mone* ta procudat, qpod pafsim per Imperij ciuitates noui confiituuntur (ènatores,quód hæc feruitus iamimponitur omnibus prope Germa niSjUt externum militem ferre cogantur fuis in finibus, qui amp;nbsp;pluri* mum damni dant per agros,amp;coplures ad inopiamrcdigunt,8^om* ne genus inloleriti^ 8^ inaudit£ libidinisexercentmam ne fuis qutdem finibus parcitum eflTejtametfi meliora fibi polliceretur,propter fidem amp;nbsp;operam præftitam Cæfari : fed tunc,quum bello Magdeburgicó detentus abefiet reipublicg caufa,militem in fuum agrum fuifie dedu dum,licet officiary fui admodu deprecarentur:amp;ccrtc,tum fibi turn alijsprincipibus, quifuperiori proximobello in proteftantes,prok

LIB BK XXIIII 4^9 • falute ilh'us acque dignitate, fuasfortunas omhcis, uitam atque (an/ guinçm, in fummum pcriculum deuocarunC, pulchram fcih'cet efiTe rdatani gratiam in co fcripto quod Ludouicus Auila, de retgt;us eo bcllo geftisemifitjhomonimirûimpurusatqj mendax, dum de tota Germania tarn frigide,cam cotemptim èC aliéné loquitiir,ac fi barba rus quifpiam c(îjet populus amp;nbsp;obfcurus, de cuius origine uix ulli con ftaret:eius autem rei canco effe maiorem indighiratem, quôd libêllüs ille (îngulari quodam Gæfàris priuilegio fie typis exeufus SC euulgà^ tus : exeufari nunc quidem multa,dimifsis per Gernianiâm Iiteris,ue riini eandeiu effe cantilenam,quæ nunc annis aliquot decantara fit,amp; hue omnia fpeclare, ucdicant pro conditione temporis mutandadegt; creta,8^ praefentibusconfilps parêdum,aut fubeundam efie pexnam: cujn autem huius ignominiæ amp;nbsp;feruitutis depellcndæ caufa, princi*» pesaliquot arma fumpferint,fe quoc^ fidem illis omnem 6lt;operam, imo uirâ ipfam addixi(Te:hoc ità fe profireri palàm, pctere,nc quis aduerfarijs opem ferat, fed ut hune (uum atep fociorum conatum om nés adiuucnt,ôlt;^ cômunem caufam defendantmam etiamfi forte non*» nuIU diuerfa cafira fequentur,tarnen non effe, quod ab aduerfario,ui dore,meliora fibi poIHccanturtcommunem cnim runcomnium Ger maiiprum futuram effe conditionem atçp fortem: quod fi autê arma . quis contra fe feratatep focios,cum fe ferro perfecuturu igni:rumô » rerp dçfeibciifcpfpargi,quafînationesextçras,^ ip(um adeo.Turcâ ueh'ntin Germaniaintroducere, fed falfam hancefTecriminationem ; $(:^abfurdam:cuiusenim hoc effet dementiæ,tantum periculitfibipa*» triâcp conciliare7falfum etiam effe, quod de fe nonnulli dicant, quafî locupletandi fui caufa bellum hoç fufcipiac: annis nunc aliquot (è militaffe Cefari amp;nbsp;Ferdinando regi,nec ullum in ea re compendium, (èdlaudem potius atque gloriam fpeéfafTe, non fine rei fuæ familia*^ ris tnagno difpendio : non (êmel etiam oblatas fibi fuiffe conditioncs , amplas atque fplendidas, ucrdm ijs repudiatis^ad hocbellum, quo patriæ fua libertas amp;nbsp;pri(îinum decus reftituatur, animum adiecifie: ; quo quidem in bello, fiforiàn ecclefiafticorum nimia ilia amp;nbsp;facris li# - ten's interdira potentia refringeturatque debilitabitur, non opor*» tere fibi uitio dari: nam (âne præcipuos Imperijcpifcopos hismalia omnibus caulam dedifse : neque tarnen fui efse propofiti, ut ilia col^ legia, quæ funt nobilitatis caufà potifsimùm inftituta, conuellan# tur,fed ut fublatis uitrjs;amp;^ emendatis ns,quf tolerari non pofsunt,in Qjp gradu permancantô^ augefeanc etiam: ad eâme^ rem fe futurum

ipfis adiutorem,modô'üdintjnccp diuerfum fibi patrantur'ab adder fan'js perfuaderi, Galliæ qtioquc rex,edicis Iiteris,hoc poniïîmuni fe fpcdlare dicit /utconftituta religione, profit fffpubli'cæ j rhaxime autem ami'cis, ideoque ftatim à morte parentis, refiituific Scotiam prifttnæ di'gnitatijrenouaflTefccduscum Heluetqs,recuperafrcBoIo!’ ni'am, reduxi'fie colonos atcp ciues hucilluc difsipatos, tn fuos agros amp;nbsp;pofTefsiones, cum Angfiæ qiioqué rege feciflc pacem, S)(. arAam inrjfle necefsitudfnemzdunl autem his ipfe rebus uacaret, Cgfarc dan , deftinis confilqs rhulta efie möhïum in fuam perniciem, ôé belli cault;gt; fam. non femel dediffe’ueriim 8^ réipublicæ nbsp;priuatim etiam popuH

fui reficiendi caufa,nihil feuoluifie mouere,fcd difsimulatis iniurqs, animum applicuiffe totum ad regni conftitutionem: hoc ucro fuum ocium,póft,abadueriarijsattributum effc timiditaticuidam atcp fo^ cordi^zfcd interim graues ad fe delatas fuifie querimonias multorum Gcrmaniæ principum amp;ordinu,qui,partim religionis,partim Tur^ cici belli, èi. püniendæ rebellionis occafione quæfita, feruitutem fibi parari, 8c callidis confilrjs ali difsidium atque fadioncs exhauriri Germaniam dicerent,fic, utampliùsdubitarinon poflet, quin mo' narchiam ille fibi amp;nbsp;Auftriaeæ familif conftituatîex eo fane magnum fepercepiffe dolorem, amp;pröptercommuncm utriufepgentisorigif ncm,amp; propter ueterem coniundione atqj amicitiam,qug firma fem' pér inuiolata permanferit, quândiu per Caéfaris aftum atep uerfu/ tiatn licuit:ctenim,fi ftâtusmutatio fiat,amp; Germanite fua libertas au^ feratur,inteltigere fe, quanto fit hoc fuo cum detrimento futuru atep difcrimine:nam effe Germaniam non Gall ip tantdm,fed etiam totius réipublicæ Chnfhana’ propugnaculum rideócpfemagnis precibus atep uotis optafle frequenter, ut coniundis uiribus uterque populus' ita fe compararcnt,ne quid ab uHo metuendum efset periculi:cùm ait tern eius rei nulla fpes affulgeret,accp intérim multi fuam opem foliz citarent,diuerfis tarnen rationibus, non fibi uiam apparuifle, quern* admodum Imperio difsipato amp;nbsp;conuulfo fubueniretn'n hac aute tant graui deliberatione, Deum,qui fit iuftus iudex oftendifse rationem peropportunam:Odauium enim Farnefium, Placentiæ ducem atep ParmÇjCui C^iar 8C Iulius pontifex tendebant inßdias,auxilium ab ié flagitafsc, nbsp;nbsp;iniurijs omnibus expofitis, ut patrocinium ipfius atq’uc

Mirandulani fu(ciperet,impulifse: póft hæcinteruenifsc Germania: quoep principum querimonias illas, qui fccdus inire fecum poftula* rint,quód ea ibla ratione rempublicam pofse refticui dicerent: quam

fintautem graues atcp iuftgcaufæ,quamobrem principes adarmaue nianc,nolle fe commemorare, quod ex ipforum feriptis hoc inteiligi pofsicfed tarnen perpendat quiîque fecumgt; an non iuftifsimo dolori caufatn præbeat hæe aduerfariorum inexhaufta cupiditas, qui rebus Imperq pefsundatis,in fuum çrarium acep fifeum omnia conucrrant7 an non fatis hocdedaret Vtriceniîs,Leodina,Cameracenfis prouin/ ciafnum GeIdrià,numConftantia,amp;aIiæmukæciuitates opprefs^f Burgundiones imminere iam Treuiris amp;nbsp;Menapijs èC uirtêbergi* cis^acin ipioru fines imprimere fua ueftigia èC Lantgraui) ditionem no uno modo dilacerare:huius efse generis, quod fuos legatos ab Im pèrï] conuentjbus Cæfar excludit,quód edicit,ne quis excernis miliz tet, quódegregiosói^ railitiælaudc daros atque pr^çfiantes uiros è medio tollit,amp; in his Vogelfpergium, cuius ipfe fuerit fupplici) fpé^ ôator, Auguftæ, quo uiddicetanimum expleret: annonpefsimi fit cxempli,quód ingentibus præmijs homines inuitat atc^ conducitad cædem eorum,qui fibi militantf certe paucis explicari non pofïè,quî bus ambus utantur aduerfarrjznam amp;nbsp;in illud cameræ tribunal,amp; in Imperii confefiTum abipfis adhiberi atqj fummitti,quoru opera per^ ficiant coniequantur quod uolunt:nimirum, in hoc genus homiz nesipræfertim autem in Camerales, omniuna maloru transferendarh elTe culpam: hisadco decaufisnon fe potuilTe petentibus Germanis auxilium denegarerfeedus ergo feciflecum illis,ncc id modó,,ueriim etiamomnerobur amp;feipfumimpendcrehuicbdloconftituine:necp: ucro priuatum ullum compendiü atcB friidtum in eo fpe(fi:are,fed hoc folûm agcre,utreftitura Germania,liberato Saxoni^duce,loanneFri derico amp;nbsp;Lantgrauio, quos diuturna indigna captiuitate conftriz rflos ille denneat,laudem atc]p gloriam immortalem coniequati«', ut olim Flaminius, propter uindicatam à feruitute Græciam : nec efle, quod uim ullam quifquam metuat:quum enim libertatiscauia bellu hoc fufeipiatjomnem operam fe daturum efle, ne cui noceatur imme renti:credant igitur huicpromifiTojquod (ande ipfis confirmee, neiÿ fidem habeant aduerlariis,qui fui confilq efTe dicant, ut ecdefiafticogt; rum ordinem affligar:etenim non modo nihil eiufmodi fe cogita# re, fed illos etiam omneis in fuam recipere tutelam atq:j patrocinium, modo fibi focqfque rede caueantmam recuperata Iibertate,magnani fibi fpem fieri multorum literis,futurum,ut ecdcfiac quoep farciatur Concordia, legitimis rationibus, omni fubmota procul ambitione amp;nbsp;cupiditate priuata : quicquid etiam ipfe pofsit eo conferre, liben-c

ter fâdürüttiîliæc ene^dc qiiibus ipfosputaritadiîTamp;nendôÇ, tft titiM fuâè fit uoluntatis atep côrtfîlt},ihtelligant:ïtâcp pètere, ne qufsin tara ïuftobello,quodGermaniæfalutiscauû neccfïàriô fufceptum fit, iiel fibi uei fôcfjs ulluril inferatimpedimentutn :nam afibqui,quot; fi quis bn't adeô remötus ab omrii pietate ofRcio,quod patriæ debctur,ut refiftêdum efie putet,eum fe ferro üaftaturiim amp;ïghlquot;: 8^ quanquam înüitüs l'cà fadatjtamen, fi qüis crit tah's,currt, ut uitîofum 8d morbi* durtî aliquod inetnbr üm,à reliquo corpore refecandum cfic, ne congt; tagfône füa lædat, amp;nbsp;ità coercendum, ne quid damni præterea dare poffit: Gsètéra ficere,ut ex legato fuo loânne Fraxinco, Baionenfi epi^ icopo,quem ad ipfOs miferitcum amplioribus mandatis,cognofcât, orarCjUt ei fidem habeant, HoC fcriptû,typis excufunj,ÔC editum lingua populari, præferébât in fronte pileum inter duos pugiones, idque fymbolum elfe Iibertatis,a(rcriptum erat» deinde fuberattituz lus régis, qui fe libertatis Germaniæ principum captiüoruiti uin/ dicem nominabat» hoc fymbolum nonnulli repertutn ïn uetuftisnu* mifmatiSjô^ â pereufiToribus C, Cæfâris ufurpatum fuifie dicunt« Quôd Cæfarem ait defignafTepræmium illis qui fiios aliquotmilÎ!» turn tribunös trucidaflTentjità res habet» Cælàr,cdido nuper propo/ fitOjgrauiisimis ùerbisdenuô proicripferatRingrauium, Recrodu, Rifebergùm, Schertdinum, qui quidem omnes Gallïæregi milita# bant,ut ante diximus, 8^ ad quatuor aureorum miilia, præmium ei conftituerat, qui ex his quempiamaut uiuum ipfi repræfentafiètaut mortuum*namhicaüfamplurimûni adiuuabant,8cinito feedere, quoddiximuSjin Germaniam profedi, militem condudum in Gai# liam addutebanu Et Schertelinus quidem, quum annis aliquot fru# ftrà folicitaflèt,nec ullius hominis intercefsione Cæfari poflTet aut Fer dinando recôciliari,coadus propemodum ad Galliæ regem tranfîe# rat* Hæ principu 8lt; regis literf, per Germaniam difseminatae, fpem in alijsjin multis uero follicitudinem atep timorem exdtarunt*Mau# ricius,qui difsimulanter ageret omnia, calendis Marti] conuentus a# git ordinum fuæ ditionis,amp;inter alia proponit, quia dteturâ Lant# graut] filiis,utfe fiftat,non fibtltcere tergiuerfari diutius,autilloruni expedattonem fallereîdficeflTürum igftur ad illos, fidei feruande eau# iàrpareant autem intereamorém que gerant Auguftofratri,qnenri fibi per fuam abfentiamiegauerft, « ad finium defenfîonem copias cogant,ne quid ïmparatis aeddatHuie aderac adioni Brandeburgi# tuseledor,quôd ei diduseratdiesrcdni aiitê âLatgrauq filijsd per# mit#

LIBER :^XJ1IL 42/ mîttcrctur,utproxfmé ci ta tus fidem hbcrct,féquc fiftat,domum uertit, Mauricius autem rebus domi conftitutis j èc cofißliarijs alp quot adiundis Augufto fratri,paruo cum corm'tatucontenditad illaSjquas per Turingiam habebat, ut ante diximus, copias, amp;nbsp;pro' grefluSjLantgrauq fih'um open'tur, Prius, quàm domo difcederet, MifhiæBurggrauiuSjUtiuocant,Henricus, exilluftri Pïaüio/runx famïlia, Bohemiæ cancellarius Ferdinandi regis nomine, cum illo de conciliatione diligenter egerat, Lantgrauq filius, produétis coi^ pfjs, quum decimo oétauo die Martij ueniflet Erlebachum, adcF fct etiam orator Gallicus Fraxineus, à Francofiurdijs inter alia pégt;gt; tunt utert^uc per literas, ne Cælàris ullum admittantpræiïdium. Et quanquàm illi non làtis aperte nec idonee relpondebant,tarnen quia progrediendum erat, nihil eft aâ;um aliud Sexto póft die, Mauri* cio feie coniungit: cunque deinde triduo poft, omni cum exercitù Schuinfurtum uenilîènt^ Mauricius ei demonftratjFerdinandûre' gern uelle intercedere, pcrqué literas 06 legatos non oblcurè lîgnifî* care, quaß à Cælàrc poteftatem habeat agendi, de iplîus quoque pa rentis liberatione, ïlle igittir, adhibito Galliæ regis legato, quo mi* nus Ferdinandi regisconditiones audianturatque poftulata, non reculàt.Eo c5ftituto,per Roteburgum,Dingelfpœlum,Norlingâj magna celeritate petunt Donauerdam : Roteburgi fêle coniungit iplîs Albertus Marchio Brandeburgicus,cum fuis tùmequitû turn peditum coprjs.quacunque tranfirent,luam in poteftatem redigunt oppidanoSjamp;S ijs,quos antea Cæfar delegerat,abrogatis, nouumin* ftituunt magiftratu : fimul pecuniam illis imperant at(Ç tormenta. Et quia prælîdio non magno tenebatur Augufta : deinde, quôd ijs iplîs ferc dicbus, muri pars quædâ atc^ ualli collaplà fuit, maximis itineribus, 8c ultima die Martij, ne nocturno quidê intermilîo tem pore, pergunt, calendis Aprilis ad meridiem eô perueniunt, ÔC faclis decurlîonibus hoftile fignum edunt ♦ Erantin urbe,milfu Cæ laris, ad quatuor ligna peditum t led cùm oppidani quarto póft die deditionem facerent, dilcedendi fuit illis fadta poteftas. Germanise deinde luperioris ciuitates, amp;nbsp;in his quoque Noribergam, conlcri* bunt, amp;nbsp;ut Auguftse fibi prsefto lînt ad exitû Aprilis, mandant, lî* mul Vlmenlès, qui nouem tantum milliaribusabfunt ab Augufta, utiplos rebus omnibus adiuuent,incpfocietatêucniant,urgent.His ferè diebus,princeps Salernitanus,per occalîôhem diffîdfj cum pro-rege Neapolitano, deficit à Cxlàre, Galliamque petit. Dùm hæc 000

in Germania ocruntur,Galligrex,ingenti curh exercini,progreflu?^ l'ulkimôC Vi'rodunum,ad Gallig fines oppidalmperijcapit,deinlt; , de Lotharingiam perit,amp; principem piierumin Galliam mittit,cirx cicerrtouemannorum,quantumuisde'precante matre uidua,fuamc^ filiam in matrimonium ei fpondet: dumqp his rebus ipfe detinetur, Icgatus cius Conneftablius,Annas Momorancius,qui primam aeic di3Ccbat,Metim,urbem Imperi) celebrem,occupat, Aprilis dié deci mo, quum Sf modicum efletintus præfidium, nbsp;Gallimuka pollk

cerentur, amp;nbsp;ipforu libertatis retinendæ caula, regem arma fumpfîP le dicerent. Qiium enim Galhæ finibus rex egrederetur, quod fuit ad idus Martij, datis ad illos literisôô mifiîs internuncijs, commea* turn fibi tantum expediri petebat, utperiplôrum fines tladuceret exercitum pollicitus omnem beneuolentiam, utebatur autem ad' miniftro cardinal! Lenoncurto, urbis epifeopo, quifludium ipfiu» atque uoluntatem lènatuicommcndabat. Conneftablius quoque fcriplciat eis amiciffîmè : uerùm ubipropius ad urbem cum copias uenifiet, intromirti petebat, obtinuit: poftridie portas amp;*muni'

' tiones omnes in fuam poteftatem redegit. Venit etiam eo póft, iplc Eex,ad deeimum oâauum Aprilisdiem, Sc quatriduocommora' tus, înque fuam fidem adatfro fenatu ôô populo,præfeftum eis con^ ftituit, Gonnorium,amp;: arma tradi,inquelocum unum comportari,' ôc urbem communiriiubet.ldem facit in fis,quæ dixi,oppidis, per* que Lotharingiam, acpræmiifis nuncijs Argentoratû, Haganoam,' àdq? loca finitima,S6 adepiftopum Argentinenfèm, frumentofelê iuuaripetebatSôcommeatu. Capta,utdiximus,Augufta,8L'uetC' ri reftituto fenatu, quem Cæfar aboleuerat,iure quoque fuffragio' rumredditotribubus, confeederati principes, Vlmam, rcculan* tem ipiorum feedus, contendunt. quo ciim Aphlis die duodecimo ticninênt,urbcm obequitant: cuncptormentis pet€rentur,iniuriaru fibi làtislieri,3c aureorum millia treeenta eo nomine poftulant, ijfc^ denegatis,hoftikter agunt. Mauricius autem illinc profecTtus, Lin' cium petit, Auftriæoppiduiti ,ut de pacis conditionibus ex FcrdL nando cop^nofceret.Is enim, deuoluntate Cæfaris, uti diximus, im tcrcedebat. deinde Cgfar prgeipuos Germaniæ principes literis erat hortatus,darent operam, ut incendium hoc reftinguereturi Sc pacis inirentur rationes, cuiminime fitipie defuturus : cunque nonnulli fidem eius implorarent, quodcontra tantam uim nihil ipfî poftênt; confirmais eorum animis,reipondit, adioiKrti pads inftitutam,fu4 ,

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidem

quidèm fpé fœlicem habicuram exitum, fin mmus^ tum (è nee ipfîs, neque reipubh'cædefuturum. VJma,perfèx dies obfèfîâ,principes, Aprilis die decimo nono, Stocachum, oppidum Hegouiæ petunt: ibi Gallig regis nomine depenlà fuiteis pecunia trimeftris,uri conue nerat, Sgt;C exhibitus obfcs Gallicus, Gamæus Marchianus : nani al* ter, NantolietüSjin uia mortuus erat. Principum crât obfides, quos regidabâtjGhriftophorus dux Mcgelburgius,et Lantgraui} filius, Philippus « Aprilis ultimo die principes adDanubium reuertun* tur,milliaribus aliquot infra Vlmam.IntereaBrandeburgicus Aigt; bertus Vlmenßum uicos SC oppida uaftat incendijs, pecuniam cxtorquetjSc ipfbrum arcem Helfeftænum,éxcelfo loco poßtam,ca* pit, el ep prgfidium imponit, et propinquum oppidum Gislingam, quod Vlma tribus abeft milliaribus ; cum proximis aliquot uicis, X V(II millibusaureorumuliffat.Vbi Linciumuenit Mauricius, de Iibcrandofocero Lantgrauio, de religionis atep doftring coponeiv do difiidiOjde rede coftituenda republica, de pace cum Galliæ regëj (ocio Sgt;C confoederato, facienda, de profcriptis in gratiâ recipiendis, proponit « hi erant Ringrauius ÔC alq, quos paulo fupra nominaui'* muSjSd in his etiâ Hedeccus, qui fuperioribüs annis in Mauricij cligt; vntelamfefe dederat, ut ante didu eft. in eius uero caput Cæiàr nub lum conftituerat præmium, ne Mauricium ofFenderet, ut eft credb bile. Ad ea poftulata, Ferdinandus, qui cum eraht Maximilianus filius,amp;S sener Albertus Bauariac dux.amp;S Cælàrisitem leoatÉrefpon det, non reculare Cæfàrem, quo minus liberetur Lantgraiiius, fic tarnen ut ftatim difeedaturab armis : de religione deque republica, placere, ut in proximo Germanise conuentu cognofcatur: ut autem Galliæ quoque régis habeatur ratio, perquam efle graue Cæiàri : li* cere tarnen ut ex eo Mauricius refeifeat, quemadm'odu uelit pacifti: proftriptos etiam pofte in gratiam redire, modo condition!’, quâm Cælâr tulerit,obtemperent. Adhæc,petebat Ferdinandus, ut fada pace, Mauricius operam fuam ipfi præftet in Vngaria, neue milites ad Galliæregem dilabantur ♦ Cùm autem adea Mauricius refpon* diftèt, abique iociorum aftênfu non fibi licerc quicquàm ilatuerë diceret, ità fuit diiceftum, ut ad Maij diem uigefimum fextum rur--fus conueniatur Paftâurj, quod eft inter Ratisbonam atque Linciu, ad Danubq,8c OeniGonfluentcm,oppidum:uenirent etiam eôprin cipes interceirores,eorumque legati. Calendis Marj,Lantgraurj fi-*

copias, totos ibi dies odo Mauricium ab Auftria rcucrtcntcm ’cxpeóiant. qui cûm ucniflêt, poftridierccenfêturcxcrdtusad Laü' gingam, OttonisHenrici Palatini oppidum, nam amp;rbuius pro^ uinciam recuperauerant,à Cariàre polÏcfïam, èc epifcopum Augu*, ftanum finibus eiecerant. Palatinus quidcm Otto federi feic coniunxitillorum.ïnde conuerio itinerepetuntaJpcs. Acciditau-' tem,ut ad hoe tempus inducias ab qs impetraret rcx Ferdinandus,

quæuigeiïmo iêxto Maq die inchoatæ, ad odauum lunq diem exi'' renti Colligebat interca Cæiàr copias ad alpium radices,qua? Rutæ oppido cohueniebant, inhismotibusepiieopus Auguftanus car^ dinalis, qui Só alioqui non abundabat, damni plurimdm accepe* ratjUti diximuSjRomam petit,ut â pontifice nouas facultates acqui* retet atquefacerdotia, quibus lacunas illasiterum expleret, Dein* de, Camera?iudices profugiunt Spira. nam Galliæ tcx prin* cipcs in fin's illis,quæ dixi,icriptis, offenfionem non obfeure fignifi* cabant,in ipios omnis prope perturbationis culpa transferebant, Galliæ rex , per Lotharingiæ fines cum exercitu ucnit Tabernas, Niai) die tertio,quatuor ab Argentorato miniaribus,oppidûditio’’ nis epifeopi. Poftulaueratab Argentinenfibus antca,uti rebus nccef farrjs exercitui fubuenirent. Ea decaufa miffi fueruntad eum legati^ Sarburgum ,icptem ab urbe milliaribus qui certum frumenti mo* dum atep uini deferrent,Petrus Sturmius,Fridericus Gotefiemus^ loannes Sleidanusrièd Conneftablius ferc pro nihilo ducebat quod cratoblatumramp;Squanquàm legati fic ab eo difcenerant,utreferrent ad fcnatum,ac poftea rcnunciarent,illc tarnen poftridie miflis ex no • bilitate duobus, urgebat refponfum,multa commemorans de régis in Germaniam ftudio Sc uol untare præclara,tnm etiam, quo côfilio rex arma fumpfiflet, uidelicet, ut opprefiàm Gcrmaniælibertatem uindicarct.Altcrumcratpoftulatum,quanddquidê plærifcp rebus haberent opus milites, ut eafibi in urbe corn parare ipfis liccrct, ut* que permitteretur opificibus in caftra deferre fuas merces,ac uenum exponcre , Senatusadearefpondct,ineiufmodi rebus, quæ tantJ fint momenti, nihil confueuifie decerni, nifi de totius reipublicac le* natus uoluntatc : re deliberata, quid fuæ fit ièntcntiæ, miflis itcrùm legatis, demonftraturos, Adeummodum inis dimiflîs, altera die * fuerunt qdem in caftra remifli legati, quæ turn erant Tabernis. eo* rumaudito{èrmone,CLim aliquantoplus, quàmantea,déferrent, amp;fimul, cur milites in urbem admitti non oporteret ,lt;xpofuiflênt,

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Conne*

GdtineAablfus càpit loqui ftomachofîus, coïlationcfalt;fla,' quârrt cHcntiniqui ludiccs ÔC beneficiorum rcgis, nbsp;nbsp;im'uriarum Cæ^ns^

acn'ores paulo uoces addcbat. Exitus orationis erat,utdiccret fore^ ut poftridi'c rex ipfis loquatur,qui fît eadê,quæ ïam ipfè dixîfîêt,con fîrmaturus. Altéra die legad ad regem accerfîti, qui'cum erant Logt; tharingiæ cardinalis,priiîceps Vendomenfîsjôc Côneftabfîus,qui'd cum Conneftablio bi'nis iam eflct acflum colloquns,commemoranf^ tantundem aucnæ,quantumantea frumenti,deinde aliquanto etiam plus uini deferunt, obfècrantes regem, ut ôôpro ueteri amp citia, quæ Galliæ regibus efletcum Argentincnfî republica, pro' que fua etiam humanitate boni confulat quod eilet oblatum : ma^ gnas elle militum copias in urbe, maximam quoque uim bomp num ex agris eo confugifie, neque polie ciuitatem ca., quam habe* rec, annona carcre. Rex,habito cum fuis colloquio, cOtpit ipfè regt;, ferre, qua de caufa ucniflèt in Germaniam, prorfusin candem lèn* tentiam, utpridie Conneftablius : alimoniam elle plané necelîâri*, am, ncc ulli, qui non fît hoftis, dcnegandam, ofFerenti precium : ea fî deftituantur milites, rationem ipfos inire, quomodo fîbi illam' comparent : in eoautem quantum fît incommodi, facile quemuis intdligcre. Quod erat oblatum,rex quidem non rcpudiabat,fed pa nem fîbi dari uolebat : legati contra, frumentum : de quo ciim non conueniret, infeélaredilcelîum fuit. Legatis domum reuerfîs,lèna* tus decrcuit, quoniam eius frumenti, quod elfctin urbe, nihil dari pollet, ut inuicinis circiim locis, quantum liceret panis conficere* tur. nam Conneftablio ÔC régi dixerant legati, ciuitatis eu elle lia turn, nbsp;nbsp;temporis quoque conditionê eiufmodi, nihil ut ex urbe fît

expeélandumzapud finitimos autem fî quid forte colligi pollet,non grauaté communicaturos. Hocautem eo fenatus decreuit, ne quid in aratores ac homines rufticanos eorumcp fortunas grauius admit* teretur. Atque ità,quod fubitô per uicos 8c oppida comparari po* tuit,in caftra fuit dcueéfum, fed hoc ipfîim perquàm eratexiguum. 1

Occupata Lotharingia,Sc urbe xMeti, Argentinenlès é ueftigio conlcripferant ad quinque circiter militum millia,prçfîdi} caulà, de* . inde multa tùm publica turn priuata ædificia circum urbem,5c hor* tos arbores quicquid omninô uel profpclt;flum impediebat,ueï hofti poterat commodare, demoliebantur,amp; qua parte cumprimis erat nccefîê, nouam urbis munitionem inftituebant. ïd permoleft^ Gallis accidit, amp;nbsp;in colloquio pofterioriConneftablius hocipfurn

ad legatos mimme difiîmulabat. Crediturenim, (pem iltos prop4; certam concepiflê,ut,qucmadmodum amfcitîæ quadam oftentatio* ne,Mcam ingreflî ftierant, fîc etiam ab Argentorato noexcluderen. tur : ciîm autem iarcnt muniriflimam eflê urbem, tanto præterea ftudio uiderent ad defenfionem oninia parari,niutato, ut eft credibi le,confilio,deflexerunt, Maq die feptimo promotis cafths, Haga noam, inde Vuilîcburgumpetebant. Hue ad regem ueneruntlcr gati,à Palatino principe,à Mogunnno atque Treuirenfî, collegts,^. Cliuenfîac Vuirtembergico, quireipublicæcauG Vuormaçiaçnuif per conuenerant.Eorum hoc erat poftulatum,utab agrorum uaftalt; none rex abftineat, nbsp;nbsp;milèræ multitudini parcat : Sc, quandciquidc

libertatis Germaniæcaufa belligerari fè profiteatur, ut fiftatexerd' turn: nam fi longilis procedat, futurum hoc maximocum Imperq detrîmento : petereautem,utad confih'a pacis am’mum adqciat: eius rci mentionem ad Cæfàrem ÔC ïam fe fecifle, amp;deinceps quoque fa* ôruros ,acomni'nô benèfperare : quod de federe ineundo feribat^ orare,ut in eo fui honoris ôô exiftimationis rationcm habeat: etenïm pro ea,qua fint Impen'o deuindi, fide, non hoc ab le poflê præfiari^ led tarnen omnem daturos operam,ut publica pax conftituaturtad* hæc, plun'mum oblecrare, ut Argentmenfium fiiiibus parcat, qui fintlmperq libera ciuitas,amp;r utipfius interceffione Vuirciburgicum epilcopum Albertus Brandeburgenfis tradet humanius. Eodem ipfb tempore, quod fuît undecimo die Mat), literæfueruntadregc' allatæ Mauricq, quibus perlcriptumerat, quidefletadumLincq: fimul petebat Mauricius, uti rex, quern iple quoque comprehend^ uol uiflet in adione pacis,explicaret,quibus coditionibus uellet cum, Caelare pacilci, Hisacceptis literis,rex,cui præter Ipem hoc aceidifle putafur,biduó pdft,caftramouet,amp;: relida Germania,LotharingiS denuo petit : led ante difefium, ijs, quos dixi,principum legatis re* IpOndet. le iam illud,cuius rei caula cum exerdtu ueniflet in Germa* niatn,efle conlecutum ; principes enim captiuos liberatu iri : caulam hanc fuifle belli ilatis itacp gloria*fibi partum efle : quod fi deinceps ullum tempus incidat,quoluam operam Germania requirat,nullifi: uel labor! uel fumptui uel periculo parciturum: nunc quidcredu discopqs domû fe redire,prælèrtim,quum Galliam inualèrint ho* ftes : quod ad milerorum hominum querimonias attinet,dolere fiblt; non mediocriter : led nullam polie tantam eile ullo in exerritu dilci* plinam, ut no all quid detrimenti lecum adferatlicentia militaris : ab

Lin ER.' XIIII. 424 ïè ueró dïligehtiflîïnècauen,ut3f quam minimum (Jamm'd?tur,amp; flagitia fèuerifiîmc pum'antuf : dc Cæfare, deque pace quod fcribär^ omni'nô fèhocab ipfis cxpctfrarc: fuoiam Jabore,ftudiôatqueuirtix te refpi'ralîê Germaniarn ab il lis ærumm's, quibus opprefla lacebatî iplîs autem eflê prouidendum inprimis, ne reftitutâm opera fua, li-bertatem,turpiter amittant: de Argentincnfibus quod pccanc,nô{c poflèipfîs dencgare^tametGjquo tempore cum exercitu erat ad iplogt; rum fincs,magna fuerit militum eius urbis proteruitas infuos iri' folentia. In Germaniârege profédlo^Cæfaris copiæ Bclgicæ,Mar tinoRonêmodult;ftore,CampaniæGallicæ fines longelatcque uagt; ftabant incendrjSjamp;^ Aftenæum oppidum, Molæuiclnum, Lotbalt; ringieacditionis, nuper à Gallis occupatum,ecperant. hæc putatur unafuifîècaufâjCurcxercicumrexabduxerit, altéra, quod Mauricq faeflum minus probaret, dcinde,quôd de Argentoraro fpes fefelliP let. Mods Vuiiîêburgo caftris,ueneruntad regêab om^iibus Hclgt; uedorum pagis mififi legati Fèrdinandus rex finitimam habet Hel-uetqs re^ionem, Sontgouiam. eius agri primumlocnobdncnt En-femenfes. hi de fuo periculo lolicid, Heluetios orauerant,ut pro ea,; quam ad regemhaberent, authoritate atquegratia, intercederent; Ipforüitacp rogatuatc^ fumptu profe(fti,uicinas etiäciuitatcs,Col-mariam, Seletftadium, nbsp;nbsp;Argentoratum, rcgicommendabanc^

quöd dicerent hanc regionem omnem ipfis arcfla neceflitudinecon-lundam, ob uicinitatem, 8^ frumentum inprimisabundc fubmini-ftrare, CLim fit cpus, ità quidem, ut nullum cis dari pofltt damnum, quod non ipfi qiioque fentiant.His prope Bipontium rex, Mai) die lu'gefimo relpondet.Enfemenfibus condonare iè,modó quos in um culis habeant c fuis,milites,dimittant : ad alios ucro, pro quibus uer bafecerint,quodattinet, lènihilunquàm ineoscogitafiegrauius: quanquam Argentinenfium militesaliquanto durius exceperint fuos ante portas, amp;reiecerint, qui forte mcrcandigratiaeo ucniF lent, tarnen non ideo fedifccfiurumabamicitia,uclipibrum,qui de-precentur Scinterueniant, caufa : nunc, quando Lotharingiam tegt; neat,uicinitatem fibicumillis intercedere, contra cuius rationeni nihil fitipie faéfurus î eandem le quoque uoluntatem officium ab qs inuicem expe(fl:are, Fuerant antea T abernis,à Icnatu Bafilienit ad regem eadem prope de caufa milTi legati,quibus etiam libcraliter refponfum fuit, De Mauricio fupra diximus , quemadmodunt Lincio’difceflit î Fèrdinandus etiam pera(ffo conuentu ftatim ad

Cæamp;rcin contenait OeriïpontenijCxphcandi caula negocrj» Reiierz fus autem in caftraMauridus,aIpesunacumlbcfjsperit, utantea diximus i 8C quum propius eó ueniflêt, Gallici oratoris hortatu ftatuit eos adoriri milites, quos qs locis CæGr confcribi luflêrat, quumc^ Maq die decimo fèptimo non procul abcHèt à Fiefîajquod efl: in alpium aditu pofîtum oppiduin,ad Lœchum flumen expiox ratores emittit, qui de bofte cognoftant. hi prope omnes, clauftra montium illos 8c anguftiastenere, féquci'tàcommuni'uiflêrenunx ci'antjUteis noceri omninô nô poffît. Itaque delecftos aliquot ex omx ni numero principes emittunt, qui cum prope ad illorum caftra ex* currifiênt,nonnullos intercipiunt, ad ftios abducunt : ex ijs mul-tacognofcunt,etpoftridie cum pediptu progreftqducentis tantum adhibitis equitibus, Fiefîam contendunt: 8^ cùm Ruta non procul abefTcnt ad uiarum anguftias deueniunt, occupatas à milite Cæfàx riailôjCirciter o(ftingentis,cunl duabus machinis, quasappellârtcam peftres* Impreftîone autem fada, cum in eas anguftias penetralîent, loco deqciunt hoftem,qui fuga diîapfus,qs qui prope Rutam caftra fecerantjtimorem ac trepidationem adfert. Principes é ueftfgio fccu ti, impetum in illos quoque faciunt, ac demum profligant. ex ijs ad mille partim capti funt,partim interfedi, partim in Lcechum præci pitati : iîgnum quoque fuit cis unum ereptum ♦ Altcralucepergunt ad eam,de qua non femel diximus,arcem j Erebergum : quum ap probante fortuna, fub arcepofîtûpropugnaculum aditûipfiim atque clauftra uiarûoccupaflênt, captis etiam tormentis magnis im ftrudis, per montem aduerfum atque præruptu ad arcem euadunt, etfî muleis peterentur telis, eamque deditione fada capiunt. Erant ibi præfîdio peditum fîgna tredecim : ex qs capta funt nouem, qua* tuor autem elapfàjamp;S inhis tria, Germano rum,unum autem Italoru. Captifunt autem ad tria circiter millia, quum illipaucos è fuis defix derarent. MaurieWdeinde magno fuit in diferimine. cùm enim progredi uellet,milites illi, quibus præerat Rifebergus,recufàbant, nilî ftipendiû ipfîs extraordinarium, ob captam arcem penderctur: id autem iniquum eflê dicebat Mauricius, fimul c fèditiofîs uniï, qui præ exteris fortiter clamabat,comprehendi iubet, ibi uero exte ri omnes,non haftis modô,lèd tormentis etiam manuarqs emifîîs il' lum petunt, ita quidem, utcelerrima fugauix ægrè uitam fèruaret» Maq die uigefimo primo duæ Icgiones mittunturperalpes OenF pontem, quodillinc bidui uiadiftat. equitatuseratomnis cumle^ gione

gîônc una circuni Fielîàniat^ Rutâ,adrtüi dcfendendi caufà, Mau ticiuamp;aclbcîi principes infècutipoftridie,Zirlæ,quod duobus non magnis inillianbus abeftab OenipontCjpeditatin (èfe cöniungünt; CæfàrauteiTijUbi de capto Erebergo cognouit,noâ:u,maximacekz ritatetumultuariè difeedens Oeniponte, cum Ferdinando fratre* qui pcrfuadcndæ pacis caufà nuper eô ucnerat ut ante diximus, àC peralpcs,quàTridcntûitur,adlæuaindefleâ:ens,Villacum, quod eilinCarnis oppidum,ad Drauuniflumen,(èièrecipit,quum Saxo tiiæ ducem,Ioannem Fridericum,toto iani quinquennio captiuumi paulo antèdimifîflèt^ neuidelicethoftis ad fuam gloria iftud refera rct,quod quidê ipfe captiuus etiâ minime uolebat. Liber fa(flus,nilt;T hilominus Cæiàrê, quocunlt;^iret,comitatur. Inhocipib tempore^ foror Ceiàris, Maria,conuentus agebat Aquis,oppido B€lgieæ,foe deris ineundi caufà cum uiciriis. Et Cliuenfis quidem princeps, per legatos excufàt: ColonienGsautêarcbiepifcopus,Adolfus,eô pro-' fecT:us,in Burgundicæ domus uenit fbeietatem : idê facit Leodinus etiâepifcopus,Gcorgius Auftriacus, Vbi uenit Oenipontem- Ma^ jriciuSjquicquid ibi repertum eftrerum Cæfàris ôcHifpanorum,^ xrardinalis Auguftani,direptum fuit: Ferdinaudi regis autem atquç ciuium bonis nihil eft datum damni ♦ Et quia triduum folum erac reliquum ad inducias,qu3c futuræ traiflationis caufa conftitutæ fuer rant, ut ante docuimus, Mauricius illinc Paflauium petit : focrj ue-' roprincipes,idem,quauenerantiteringrefTi,' Marj die uigeGmo «xffauo Fieflam reuertuntur, ac deinde per internuncios tarn fuo, quim Mauricrj nomine literas euulgant Ailguftæ, amp;, quandoqui* • idem in fuperioribus noftris,inquiunt, fcriptis afE'rmamus,tuendæ i-eligionis atque libertatis Germanise caufà potifîîmüm, ad arma Tios uenifîe, res ipfà flagitat, officium requirit, ut amp;nbsp;eedefijs SC -ïuucntuti præficiantur idonei doiffores. lam uerô , quemadmo' ' ■dum hoftes ueritatis id fèmper egerint, ut prjs dod:oribus oppreF Es, idolumrcftituercturpontificium, Sôiuuentus inerroribusiL 4is atque falfis dogmatis educata fènfim adolefceret, id adeo manife-' ftum eftjUtampliori non egeat demonftrationc. Nam etiam eo tent 'pore, ciim non dubitarent profiteri, minime peti religionem, totis Hliribus hucincubuerunt, ut pura dodrinafunditus extirparetur. 'Ncccnim pios modo doéfores in uincula coniecerunt, ueriim in bac etiam urbe per iufîurandumadegerunteos repente ac magna jquàdam inliumanitgte, litextra fines Imperii decederent. Et quaiv

* lt;nbsp;5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PPP

ijüam fufiuranclnm illud cumprimis inipium eft, I'dcoquenuIJo lÿ re uel æqunate nïcitur, tarnen, ne quisealumniælocusenêc, illo« ipfbs ecdefîæ mini ft ros atque ludimagiftros abaduerGrqs ciedos reuocaui'mus, quoniamidofRcij noftri eflêputamus, Itaqueilloy omneis, qiucunque funtadhuncmodumcxtcrminaa, ficut dixiquot; mus, ab eö, cui per uim, contra leges aftridi fuerunt, lurifiurandi iu’nculo prorfuS expedimiis, ac libertati reftituimus, Sc iniungp tnüSjUt non (bldmin hacurbci ucnimalqs etiam inlocis, prouC ipfbrum eft uoeatio uerbilm Dei pure, luxtaquc confeflïonem hiC olim exhibitam, doceant j amp;nbsp;rede piéqueiuuentutem inliteris erti* diant, noftroconfift patrodnio atque tutela. Mandamus autem, ne quis illos , quafi contra fidcm dacam faciant, ullo uerbo uel iniu* na perftringat. Quum enim, nullo fuo men'to (olüm propterue* n'tatis profeftïonem, multis ïam menfîbus inexilio iiixerint, non ^dubitamus, quin uicemillorumuinbonidoleant,amp; omni fauo* re ftudioque proftqucndos effe ducant, Et quoniam ij, qui per iï* lorum abfènnam in hac urbe docuerunt »fufpedi funt amp;nbsp;inconftan* tes, ità quidem ut propter diuerfam docendi rationem, ciim bis, cjuösreuocauimus, commodeefte non poflînt, àfenatupetimus# utillos àconcionibus amoueant, amp;fità ièiègerant,uthuic edido noftro fua conftet authoritas, Quum hæc lunq die ieptimo prin* cipes promulgaftent, quinto póft die, miniftros ecclefiæloco refti* 'tuunt, concionibus denuo præficiunt, fummacum populi uo* luptateatquelætitia, Prius,quàm Mauricius redirct Lincio,Bran deburgicus Albertus,’digrciTuÄ cum fuis copqs, Vuolfgango,Tcii tonici, quern uocant, ordinis magiftro, direptionibus incendijg plurimiim damni dat, 8^ cum ab eo pecuniam exegiflet, in Nori* c bergenfium fines tranfit, Sc arcem quandam illorum ditionis,Lich* tenauum,quinque milliaribus ab urbe pofitam,amp; fimul adiundum oppidu,quinta dié Maq deditione capit. Exercitus eius erat, equi* turn ad duo milJia,peditumfignaundeuiginti.Poftridie,datisacl fenatum li ten's, quanquam Galliæ rex, inquit, ÔC confeederati prin cipes, euulgato ftripto, quid de rcpublicaientirent, 8^ quomodo Germaniæ libertärem recuperate, fimulquc rcligionem conftitue* re uellent, prolixe demonftrarunt, ea fiducia nimiriim, uthoc illo* rum inibtutum non modo gratisanimis uiriboni compledercn* turomneSjUerumetiam totis uiribus adiuuarent, quodquidem à nonnullis etiam fàdum eft : uos tarnen, nee quid ueftrat fit uolun^

taris atque confilf|,rieclaraftis, ncc ad indiäiim criam Auguftæ congt; iientum,legatos,ut audio mifîftis, uerùm ad defenfîonem compara-* ftis omnia, to rmenris hue illuc per mœnia difpoßtis atq^ propugna-» cula, 8)C condudris copijs, ad extremum ufque uelle uos perieuerare iadtatis, ut quidem ad me defertur,eiu{que rei fidem facit,quod nul* los adhuc legatos mihi de pace mififtis. quod tarnen alij quidam amp;nbsp;uiri principes ciuitateslonginquiores fecerunt.Cdm ergo fcriptu illud régis atque principum confeederatoru aperte profiteatur, eos^ qui conatum huncipforum uel impugnabunt,uel non adiuUabunt, in hoftium numero habendos : deinde, cum huic ego rim adiunlt;flus militiæ,ut eos,quorurft fines attigero, cogam ad omcium,nequelo^ cum ullum munitum,unde uis aliqua uel eruptio metuenda fit, à ter go relinquam: hac de caufa,uobis,qui nondum fatisfeciftis expecfla* tioni,Lichtenauumarcem,quæcaftris meis multdmincommoda* bat,ademi,confèruatis prçfidiari)s,in quos tarnen durius agere mihi licuifîèt ♦ Et quia præcipuum adhucreftat, equidem Galliæ regis

fbeiorum nomine à uobis peto,ut quid pro tuenda Germaniæli* bertate,prôcj^ conftituenda religione facere conftitueritis,clarè pro* fîteamini,mihîqj die craftino denuncieris,utquid à uobis expeôlan* dum fît, qudue numero uos oporteat habere, poflît intelligi. Cæte* rùm,quo tempore Schuinfurti Mauricius atque fbefj conuenerunt, quod fuit Marti) die uigefîmo fèxto,fîcutantca dieflum eft,fîdem ÔC (beietatem Sc inftrumentum militate, amp;nbsp;commeatum amp;nbsp;maximam auri uim,à Noribergicis per internuncios petebant : fèd poft multa â(ftionem,cæteris omiflîs conditionibus, cùm illi centum aureorum millia dependifïènt, pacem eis tàm fuo quàm fôciorû nomine,per li* teras,amplis uerbis promittebant. Cùm ergô nunc ipfîs immineret Albertus, ad illos querimoniam defèrunt : quia Lincio nondutn fedierat Mauricius, Mai) die tertio Lantßrauq filius Gundelfinga rcfcribens,benc fperare iubet î quinta uero póft die, cùm ia reuertift fet Maurieius,ambo fcribunt,ôô pada fèruarc promittunt,et Alber ti falt;ftum hoc fîbi prorfus inopinatum efîè,ncque probari,fcd ont nem operam daturos, ut fua recupercnt,quos etiam ci fuppeditaue* rint ipfî copias,continuô uelle le reuocare dicunt. Acceptis Alberti Iiteris,Noribergenfes eodem die referibunt, amp;nbsp;quid Mauricius at* que principes per tranfâcftionem ipfîs promifèrint,oftendunt,eamep fuifîc câufàm dicunt, quo minus ci mifèrint legatos. itaque magno* pereorant SC obfccrant,ut arcem ademptam plenè reftituat, ineóc^

focfjs gratificctur. Uk uidHîm, triduo póft : quia fibi non confkt, quomodó tranfegcrintcum ijs, ueró Galliæ regis plurimùm iri' tcrfîtjCui fit non minus quàm illis addidus, petit, ut è fuis familiari* bus hominiccrto, quem fit in urbem miffurus, publice caueant,6ó tranfadionis exhibcant documenta. Geruntilli morcm,amp;r exhibêt: fed ipfe nihilo fecius, tametfi Mauricius atque ibcrj diligenter inter* cedereht deprecarentur,undecima die Maij, rurfum illis per epi* ftolium denunciat,amp; Galliæ regis nomine cumprimis, ut intra pan cas horas clarè fibi relpondeant, an imperatafacere uelint, poftu* lat: cunque refponfum,quale uoluit,non ferret, arcem Lichtenauu adiundum oppidum diripit,incendit, funditus euertit,æquatlt;^ folo ÔC quum oppidanis pecuniam fhiperaflèt, infuam èC Georgf| Friderici patruelis ditionem illos per iufiurandum adigit,8d urbem ©bfidct. Itaque Lantgrauij filius, equitum duas cohortes, quas in y/uolfgangum, ordinis Teutonic! magiftrum ei attribuerat,ilico reuocatjôC adjeredireiubet, maxima cum illius offenfione.Trucu lentiim ergo bellum orditur, uicos illorum ditionis, ad centum, caltellaueró ciuiumque uillas adfeptuaginta, fimulfp tcmpla,ciim eadifpoliaflet, fyluaminfuper, quamhabentamplifïîmam, quæ^ non ipfis modô,fedamp; finitimis materiem atquelignafubminiftrat, inccndit, èc ad ter mille iugera exurit. uicinis autem, ex nobilitatc, amp;nbsp;alîjs iam ante, nifiparèrent, bellum denunciauerat,inprimi» autem epifcopo Bambergenfi èc Vuirciburgico,quos etiam in hoc rerum ftatu ad grauiflimas conditiones adegit. èc Bambergenfis quidem,ut fc fuamque prouinciam periculo iam imminent! fubdu* ccret, paccm ab eo maximis iaduris redemit. nam fuæ ditionis opgt; pidaSôpræfedurasad uigint!coadus fuit eidare, confedis eadc reliceris,Maij dieundeu!gefimo,fimulqueclientelas Sc beneficia* ries omneis ci permit:tit,\^ uirciburgicus autem aureorum millia du centa,uigint! dependit,et fimul eius debita,quorum eratfumma,c!r citer trecenta, quinquaginta nummiim aureorum millia, in fe rccigt; pit, amp;nbsp;perfoluere poUicetur, Noribcrg.enfîum hanc tàm indignam amp;nbsp;lamcntabilem fortunam miièratæ Sucuiæ c!uitates,qug nuper ad impératum Auguftæ conuenerantjUtfuprâ d!ximus,numcro ad ui ginti fex, per legatos ex omn! numéro deledos, intercedunt, Au* guftani cumprimis: nbsp;ubi Noribergam fidepublicaueniflênt,mul

tis in medium addudis,ad pacem eoshortantur, deque captisalpiû dauftris, Erebergo, dicunt, amp;nbsp;cum Italiæ Pannoniæc^ ftatumefie

LIBER. XXIIIL 427 demonftrant, ut auxilium nullum atquefubiïdium abullo fpdrari P oflit ; conditiones deinde ab Alberto propolîtas exhibent.llli,pfo fulcepto labore ftudiôqj grattas agunt, Sgt;C quàm nullâ habeat Albef tus armoru caufam in ipfos,amp;S quid cum Mauricio fît acflum atcpfo^ cijs, oftendunt:8ó quiacoditiones oblatæiînteius generis,ut partim ab ie no pr^ftari,partim ad Cgiàrêatque Ferdinandum regem excu-^ G ri nullo modo poflîntjextrema(èièpati,remc^ Deo uellecommen dare dicunt : fie enim fibi confeios efle, ut non CæGrem modo , fed omneisquoqueprincipes, amp;ipfius quidem Alberti propinquos ctiam atquc neceflàrios ferre pofiînt arbitres. Ciimhæc interceflbgt; res opportune, commodifque uerbis ad Albertum detulifiênt, ille noniblùm non miteiceret, uerumetiam atrociflimaquæcp mina ■ retur, lunrj die quartaperliteras illis demonftrant,implacabilêeius efièanimum,nequefcpotuiflc ilium ad æquiores adducere condF tiones. Albertus autem uehementiori quàm prius,impétu,rurfus inurbem tormentisfulminât,Scignem indiuerGlocaconijcit, ÔC node quadâ oppugnat quoque plus terroris adferret, fuburbium uniim incendit. Ad hoc ipfum uero tempus in illius caftra uenerunt à Mauricio fimul et à Lantgrauij filio mifiî de pace legati, Georgius ThaniieberguSjGulielmus Schachtus, hi,ciuitatum adhibitis lega' tis,qui fe deiperata difeefiuri fuerant alioqui, poft multam Sc laboquot; fioGm adionem,utrifquedemum perfuadcnt,amp;S pacem côftituunt; nam amp;nbsp;nouis copijs nuper erat audus Albertus , lobo Dalbeco, Chriftophoro Oldeburgo, dudoribus, ÔC Mauridus, datis ad Ic' natum literis Alberti fàdu hoc feie moleftilfimé ferre, neqp tarnen; mederi iam poflê, nunciabat. pacis hæfuerunt leges : aureorum mi! lia ducenta dependant : tormenta magna fex,inftruda rebus omnF bus tradant : principes confœderatos, ut Auguftani,fauorc proie* quantur: ipfe uiciifim illis ablata reftituat ; Itàque fub uigefimum luni) diem, urbis obfidio, totius propè Germaniac ccleberrimæ po tcntiflîmæcp , rebus omnibus inftrudifiîmæ, ièd Ôô inprimis munitæ,foluitur. Hoctam egregiofucceiTu fadusalacrior, lunq die uigefimo dat literas ad Vlmeniès, è caftris» inqsperfcriptum erat,Noribergicos, maximo ipforumcum detrimento, domitos abiè j pacis accepiiîèconditiones,amp;S faduros,quodipièatqueibgt; ci) præfcripferint : nuncergo iè conftituilïê Scipios obfidere, ièd longe iècus Scardius multô,quàm nuper î quodficonfiliumfu* um fo riuna comprobet, nuîli iè maiculo, qui ièptimum fit annuni

egrefTus, jiarcîtururh, nifi ad fâni tatem redeant, miflîs quamprigt; mdm legatis, omnino fibi (bcqfque fatisfadant,8(S nuper quoquefa-(îlærebdh'oTiïsciilpam duant: ineoautcm quidfacereudint, per ipfum, cui h'tms dedidet,apertè nunciari iubet, Ad cas literas pau* ds illi refpondcnt. incolumes quidem-,6ô quandiu uitafuppetat,nj* bd fè faduros corum quæ poftulet. Galliæ rex - Germaniæ finibu» cgrefluSjtriparrito demum exerdtu Vualderfingam uenit,quodeft ad Saram flumen,LzOtharingicg ditionis oppidulum.Ibi confociatis copqSjUigdîmo quinto die Mai} progrcirus,amp; traiedo Mofèllaflu minCjCÜmin Luceburgicumagrum ueniflèt, populationibus Sgt;C in^ cendqs omnia uaftat,exemple Roflcmi prouocatus, ut quidem ipfi fcrebant,amp; Aftenæumoppidumredpit,àdefenforibus uacuum, Roflêmus enimdomumrcucrterat: caftrisdeindepofitis, Danuilgt; lcrium oppidulum deditfonecapit,pôft etiam Iuceum,ex prædpuis ibipropugnaculisunu.Eo in oppido erat Mansfddius Cornes Er* neftuSjtotius regionis pracfcdus, cum flore iuuentutis : hi omnesin hoftium poteftatem uenerunt: oppidum deinde,tumultuantc mili* te,præter uoluntatcm regis,ut aiunt,dircptû fuit. Nunc ad Mau* ridum reuertemur Js,tradandæ pads caufà,Paflâuium fe côtulerat, uti diximus, Ibi adione repetita Lindana, calendis lunij, copiofiu» omnia proponitamp;Sexplicat i aderant legati Cæiàris, Ferdinandus rtx, Bauan'ædux Albertus, Salisburgenfîs, Eiftetenfis, epifcopi. prindpiüm dedorum omnium, Cliuenlês etiam Sgt;C Vuirtembergi* d,muln que præterea legati. Queritur Imperij rempublicam, quæ cumprimis libéra eflêdebeat,ab exteris adminiftrari, prindpumelc dorum au th o ri tatem imminui,multacp fieri nÔ confultis ipfis,quf* dam etiam ab Impcrio diuelli et alienari,rationes iniri quomodô ius creandi Cadàfis illis auferatur,in comitijs, dedorum (èntentias ferc poftponi; priüatos eledorum conuentus formidine quadam inter* mitrijiurifdidionê eorum minui, dum illos,qui prouocantab ipfis, contramorem antiquum Camerarecipinordinum Imperrj contro* uerfias augeri confultô, neque prius componi,quàm utrobique Ht acceptum incommodum : inaulaCæiàrisdifïicuIterimpetrariaü* dientiam, neque rem exadè cognofci, ferè propter imperitiam lin* guæ y neque fumptus modo fed temporisibi magnam Beri iadu* , ram : in comités agi parum amanter, amp;nbsp;fi quidadferatur ab aliquo pro repubhca,malam in partem aceipi : crebris illis conuentibus at* que diuturnisexhauriri Germaniam, ÔC domi multàfirpe negligi^

tarnen publicum iùtum effi'ci meîiorcm,imo3cter/orêaliquâîi t0,iuagifqjpcrpkxS:grauibuscdiAis mandari,nc quis militet excct nis : eos,qui reconciliantur,aftringi ne contra Cçlàn's prouincias mi litent, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ab fmperio diuelli : qui fuis dominis bello Smalcaldico

militarunt ex offiao,rtiuld:atos efîê pecunia:qui eodem bello in Cæ. ßrisamiciriapermanferürit, ijs quoque pecuniam efie imperatam; amp;nbsp;fub audionc quidem,ni(i mox darcnt, corumquclegatis quod non ftatim aflentirent : capitis periculo, ne iniufli difcederent ab au* Ia, mandatum eflê : militem externum, in Germaniam introdudlu elle non iemel,amp; finito fupcriori bello diftributum huciilucin pro* uinciaSjintemperantcratque libidinofe multa fecifle, dcquefubaóat Germaniagloriatum,foredixifle,utpatrimonie CæCâtis coniun* gatur,amp; in primârijs urbibus exacdificentur arces atque propugna* cula : tormentoru uim magiiam inftrumenti militaris, ueluti per ludibrium efle deuelt;fla ex Germani^ finibus ad exteras gente$: non*, nullos, ambitione quadam, torrhentis, quæ fibi fieri curaflent, infi* gnia principum GermanorumimpofuiHe, tanquàm hæc illis en* puiflent : euulgari libellos, quidem priuilegio Cæiâris, ad Ger* mania?fummum dedecus acinfamiam, quafîdomitafît,inqj ferui* tutem’rcdada: publias in comüijs^nomine pfouinciaru CgGris,ad* milceri quofdam in principum ordinumep ccetû,amp; occultis hoc agi conlîlqs, utadaucîfo numero,fufFragfjs illi uincant : ante annû quar* turn inrtitutum efle Cameræiudicium,amp;S â paucis quibùfdam fuifle conicriptas leges, qUæ pôft euulgatæ fint, non fine multorû dilpeiï dio, præfêrtim eorum,qui luht religionis Auguftanæ : nam cos ont ' neis à confeflu prorfus excludi : rem igitur ipiam poftulare,ut leges illæ proximo in côuentu recognofcantur.Hæc ÔC id genus alia pro* ponit, ciim ad CæGrcm inprimis pertineant, petit ut iam emen* dentUr, imperidepfua reftituatur dignitas,nec alrjs,uteäm ludificet âtep defpidant,permittatur.In’tcrcenores,communicatis confilijs,ea poftulata nihil habere iudicabant iniqui : fed tarnen ut Cæfari amp;nbsp;fu* us coftaret hönös,8C eo facilius perfuaderi pofîêt,nonnulla,qüæ pit blici flatus emendationem attingunt ; ad communem Imperij con* iientum poflereferri cenient.Aderat Gallicus legatus,FraXineus:i»' lunij die tertio in corikflli principum ofationem habet.Inter Gallos

Germanos,iam olim,amp;r prius quam nomen Franconu innotuiigt;' iet,adeó fuifle magna uitç morumcp fimilitudinem,ui Germani fint hipopuii quondam à Romanis appellati, quafl fratres Gallorum;

Ubi ueroGdcm in'Gallia fibiFrancones conüituerunt, utraSique nationem fuiflê coagmentatam,fic,ut idem^Hèt Imperium,idê pn'n Ceps^eacdemquc leges: commutanone deinde facfla temporum,cdm eHècad Germanos delatum Imperium,Saxones, alidfque Cæfàres, cjuód è Francorum regibus originem haberent perpetuam coluiF fè cum Gallis amicitiam,ita quidem,ut Franciæ rex,PbiIïppus Au* guftus, antiquum illud fedus quod uetuftate propemodum erat obfbJetum,aureisde{cribiliteris, ^landioriloco reponiiuberec; nee immeritó quidem : nam ea durante coniundiône,florentem liv ■ prirnis utriulque populi fuilîê rempublicam : Sc Germanig quidem tantum extitiile robur,utnon modó Pannonrjs, Bohemis,PoIonis atque Danis, uerùra Italisetiam leges præferiberet Franciæreges aut€m,ut religioni confulerent,in Chriftiani nominis hoftem,Saragt; cenos atque Turcas,non{emel arma fumpfiffeper Aiiam,Aphric^ Europa,amp; gloriofinîmas reportafle uidorias: incidifleuero poftea tempus quoddaminfœliciuSjCÙm nonnulli Cæfares,uelutinfîtitij, minimeque Germani,nec ea digni fundione,Galliæregum necelTi* tudinem illam deiererent, rcipublicæ maximas inueherent cala* mitâtes : atqui, plagam banc, Dei benefîcio fuiflê curatam per illu* ftrem Luceburgiorum principum familiam,è qua CæHires aliquot prodierint,magna uirtute uirijGalliæcpregibus côiundiiîîmi: nam Caroli quarti parentem,pro Galliæ rege pugnantê occubuiiîè:con* fimilem quoque principum Auftriacorum fuiflê uoluntatem, amp;in fjs Albercumprimum,nequepollicitatione neque comminationç pontificiim,ut Galliam oppugnaret,impelli potuiflê : hgc autem eo. iê recitare^ ut uidcant, quàm non bene reipublicæconfulant poten* tiflimi Cæiàris Caroli quinti familiäres quidam amp;Sadminiftri, dùm non (oliim idagunt, ut bas duas præftantiflimas nationes, alteram ab altera diuellant, fed id ctiam fuis teebnis aftu iam ante perfecc* runtjUt Optimus princeps, Francifeus rex, indida caufaiudicaretuc. boftis: bæc quidem illosfacerepriuatofuo cum emolumento, fed maximo cum difpendio publico : quàm enim eis difficile fuerit, ea manente duarum nationum amicitia,libertatem infringere Germa* niæ,fuumque regnû illud exædifîcare, uel ex eo fan's apparêre,quôd Gallicis nunc armis territi, remiflius agant, nec Hifpanicum illud iugum fic urgeant : bos nimirilm illos elle, qui precibus atque tribu tis impetrata pace T urcica, per caufam uel religionis uel obedienti^, ftmultates in Germaniam atque fadipnes inuexerint,qui Germano*

Äm adiutt’ copïjs bellu Germàniæ fecerirtt qui peoifiianl ôlïinibuâ iiTipcrarint,amp; mifèrabilerh Impérij códftabnem efFeceriht,diipofius hue illuc Hifpànbru præfîdfjs, exarmatis armamentarrfs, coQni^ tioni fifcali p'àtefada uia : nam èórem efle deduótam ut 'Sc ïmpetfj lîginû,amp; Cameræiudicium, amp;comitioruiusatc^hbertasab unius pendeant Atrebateniïs arbitrio : cuius enim hoe fit uel exempli, ueï æquitatis,eos, qui tolerandæ uitæcauià militant externis’j mulélart fupplicïo,proicribere,magnis propofitis præmijs obijeere trucidan dos C ut intérim’tot cædes,libidines,direptiones Só oppidorudeiia* ftationes mittantur,etinprimis no uno modo,{èd pro temporis cort ditioneuariètraefiatà religio : certè, quicquid huius rei Miimfit multis nuncannisjeo pertinere folûm, ut conturbatis Imjaerij legt* bus, Ferdinando rege,uel coaâ:o,uel pollicïtationibus illedo, prïn^ cipibus autem formidine quadam atquè territatione fubaÔ:is,Hilpa niarum princeps defignetur Cælàr. An non mors exop’tanda fit pd tins ùiris fortibus, quàm ut in talibus ærumnis lumen hoc iblis ih* tueanturC neminem profedo poflêfingi tam uecordem atep barba* rum, quem no ifta commoueant : non ergô'debere cuiquàm uideri mirum,fi tandehiextiterunt ùiri principes, 80 inhis quidêSaxoniæ dux elecfèor Mauricius,qui uel fui capitis periculo rccuperandâ efle comunis patriæ libertatê exiftimarunt : eos uerô,ciîm üiribus eflènt inferiores, neqj tanta foliprouinciamfuftinére poflênt, Galliæ regis implorafie fidem 80 auxiliun?: hune quidê fuperiorum annorum ofFcnfione depofita,no modofortunas omneis cum q's cÔmunicaflè,' uerùm iè quoqp tantg rei totûimpendifle,fado cum illis foedere,qüo fit inteer alia cautû,ne cum hofte paci{ci,nifi de regis uoluntâte,liceàt: porrô,Mauriciû, quanquàm eo uinculo téneatur,tameri, ut patriæ côfulat,amp;f Ferdinando régi petenti mofem gerat,à Chriftianiflîmo rege petijflè nupcr,ut quomodo pace ferre poflît,oftendat î id qui* dem ei præterexpedfationem nortnihilaccidiflê,quód,CLim' éiufmö/ 'di fit ipfius tancp magnum benefîcium,dc rebus àd ipfum pertineb* tibus, non ex longinquo, fed coram eflè putaret agendum : fed ta* men,quia fuis commodis publica longe præferat,non uoluifiè con* fœderato prindpi quicquam denegare : proinde, fi reipublicæ uül* nerafanentur, ut oportet, 80 in pofterum idoneè caueatur, ne recru defeant, fi principes captiui dimittantur ijs,quæ funt in federe per* feriptæ, condïtionibus, adhæc, fi uetufta Galliæ cum Imperio, fèd iftud nuper cum prindpibus im'tum fedus ità confirmetur,ut in 0,0.0.

(cnipftcrnutn uaîcat,hfc,inquam,fiprocurentur,i11ufn ergarempw blicam Gcanimatûm cflc,non modolibentcrutßtaflenfurusadionl pads,uerum eriam Deo permagnas alt;îlurus gratias, quod ipfius in €o confilium interuenerit ÔC adiumentùm : ad priuata quod atoner, quia per uimCæfàrmultadetineat, nequeiuftadccaulâ bdlumfe^ cerit ; regem putarc æquum eflè,ut qui caufam im'uriæ dedit,ftasfa ô:iom’squoqueuiamprimusoftendat: iliumcertcjicetuiribusat*’ que eaufæminime diffîdat itàfè comparaturum, ut quantdperefît éc amans paeis* amp;nbsp;ipiîs omnibus atque Mauricio gratificari cupiaf, intelligi poflit. Prindpes adearcfpondent, illam, ex uetuftatc re' petitam 8^ fuperiori memoria, deGermaniæ comundione Gai* îiæcp , narrationem, uâlde fibi iucundam, neque minus gratum fuifîê, quod priuatis commodis rein publicam rexanteferat,amp;r quo minusconfœderari principes cumCæIàrepacemcQnftituant,non reculèt : nam utità fiat, non unius modo nation/s, uerùm Europæ totius interelîc , quæ ciuilibus iadata malis,àd interitum fpeetet: quas üero pacis conditiönes rex intcrüenire uelit, non fêdubitare, quin id obtineri poflit : nam ècantea Cælàrem, 8c nunc in bis mo* tibus bene de republica fentire neque Gcrmaniac uelle deminui li* bertatem zamplam quoque fpem efic, futurum, ut principes capti* uos breui dimittat ï ut autem antiqua foedera renouentur,amp;noua confirmentur, intelligerc pro fua prudentia regem,in hoe ipfo con uentu rem tantam non poflè confici zlieruntamen,quæ iêniperfuie inter utrunque populum, cam optare fe firmam amp;nbsp;inuiolatam per* manere, ncceiritudinem : quæ fint eicumCælàre priuatæ lires, ut hæcomponantur,ÔC cuperefecump rim is, neque labo rem etiam uh lum atque ftudium in co recufarc : ciim autem occuparc Cælarem nonnulla rex,quç fuafint,afFirmet, ÔC quod ab eo répétât,habere fè nô oblcurè fignificct,uideri fibi nô iniquum, ut cuiulmodi fit illud, oftendat : nam ad Cæfarc referre controuerfiam, intercedere fefc roftituiflê : rogare uero plurimùm,utin bonâ partem irta rex inter* prétetur. Porrô,quæ fit inter Gallos atqt Germanos propinquitas^ octauohbro diximus : de Luceburgiorûautèm famiha, quod Gai* Jieus orator ait,fic habet. Luceburgq Comes Henricus filiu habuit Henricum,qui pofteaCæfàr fuit,eiusnominisfeptimus,huiceratfi bus loannes,qui per matrimonium fadus eft Bohemiæ rcx.hic Phi lippo Valefio, Gallig régi tulit opcm aduerfus Angliæ rege Eduar dum terdû ipfè profed us in bellum^Ôi cômiflo prælio,ciïm Angll

uinccrent,occubuft,acinteralios,fihïimrdiquit, natu maximu, Csl' rolû^qui poftca fadus cft Qfar,eius nomi'nis quartus,pater Vuen^ ceslai ÔC SigiTmundi, qui Cæfares ambo deinde fuerunt,amp; hic qui* dem etiam Vngariæ rex atque Bohemiæ, Conftantienfis concilq fo licicator» Albertus Auftriacus, de quo loquitur,RudoIphi Cæiàris fihus,Gæfar,cum Philippo pülchro,GaIliærege firmam coluitami citiam,etfî Bonifacius odauus pontifex,uehementer eum ad bellum incitaret. Mauritius * præter Lantgrauq liberationem,duo potiffî* mùm urgebat. unum,ut rjs de rebus,quæ Germaniç libertati noce* rent, amp;nbsp;q uas ipiè nominatim recitauerat, Ferdinandus rex, Maxi* milianus filius,00 interceiîôres ipfi iam iam cognoicerent,amp;: ex legi* bus atque more antiquo Germaniæ de ijs pronunciarent : alterum^ ut religion! pax daretur,nec ulla cuiquam eo nomine fieret moleftia, dum intégré fit controuerfia totaxonciliata, Rationem hanc hÔ im* probabant interceiîôres : at Cæiâr, per legatos, quid in eo require* ret,oftcndit,6c fis,qui fideles ipfi fuiiîènt,mque maximas idcirco ca lamitatcs incidiiîent, de damno iàdsfîeri, æquum eflê putabat, Poft uariam difeeptationem, ciim eiîênt nonnulla mitigata, pïaeuit tan* dem,ut ad tertiu lulfi diem plane Cæiàrreiponderet, acinterea belli conquieiceret adminiftratio ♦ datis ergô literis ïunfi die decimo ièx* lOjCæfarem interceflores ad pacem hortantur.Erebergo' capto,di* reptaque póftOeniponte, diximus, quemadmodûibefi principes, itinere conuerib,per alpes, ad exitum Mafi,redierint Fiefiâm. Inde profelt;fi:i,lunfi die undeuigefimo, cum copfis omnibus ad Eifte'tum caftra ponunt, quodeftBauariæ finitimum oppidum epiicopale, magnoque defiderio,neque fine folicitudine Mauricium expetîîant. qui cùm tandem eo ueniflet,quoloco res ueriàrctur,oftendit,amp;r ul* tima ïunfi die per difpofitos equos illinc Paflâuium reuolat, utadi conftitutum diem adeflet. ibefi uero principes, motis poftridieca* ftris,quarto póft die,Roteburgum,quod eft ad Duberum flumen, Franconiæ uicinum oppidum,perueniunt. Albertus autem Mar chio fuum inftitutum nihilo ièdus urgebat,ÔC ad pacem adapta No riberga, nobilitatem etiam ordines fis locis imperata facere coge* bat. nam etfi communem cauiâmagebatinitiô,ficutedito feripto fa (fîurum iè profeiTus fuerat, tarnen nô erateius foederis,foluta VI mæ obfîdioné, cœpit quodammodo fuum priuatum agere negoci* um,ucl quôd uni fibi uellct acquirere,quicquid belli dediiïet iortu* na, uel quôd Mauriefi fadtum improbaret, uel quôd à Galliæregc

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q

föïicitatus,aïiófpedarct : {êdtarnenquosin fuamBdcm adigerei, fodjs quoque fidem candem præilare lubebat. Deinde in archiepi.-fcopi Moguntini fines progreflus ad Mœnum fluHien,pIurimùni dämm' dat,irtcendfjs atq? rapinis,et ingcntem pecum'æ uim ab eo po ftulat:cunqiie nonnulliintercederent,rteq? tarnen de fümma coiliie* niret, Moguntinus, in Rheniï an tea demerfis maioribus tonnentisj, quinta lult) die dilcedens, fugafalutem petit. Eodê etiarti tempore, ÂIbcftus,qui nihil intentatû relin queret, ab archiepifcopo Treup f enfi petitj'ut prgcipuâipfius dirionis arce fibi tradat, eä eft adRheni ärc]p Mofêïlacconfluentêjoco excellb,amp;r natura munito, amp;nbsp;cumpri-rnis opportun© ♦ Galliacautéregishominehocabièpoftularidice^ bat.llle^cû fuis re deliberata,non fè poflê more ei gerere demcnftran Quia principes interceflbresextrema Jjartefuircij3onfi, quod oragt;-tori Gallico dederaht,utahtèdiximus, æquum fibi uideri dicebant; iit quid â Cæfàre rex poftulet, oftenderet : leganis, à rege certior fa dius, cum efièt ad exeratum propeEiftetum, luni) die uigefimo no no rcfcribitillis, non alia de caufa, quam ut toti reipublicæ,cumpri mis autem'adflidîæ.Germaniælibertaticonfuleret, bellum hoe fu* feepifleregem, cum id ab eoprindpesaliquot diu multumque flagt;’ gitaflenti priuatum cettc compendium fuum in eo captafic nullum,' amp;rem iplam hocteftificari : nihil enim omnino per Germaniam oecupafiè, cum id ei non efiet difficile : foeijs quoque liberam fedf' ie gerendi belli poteftate î aclicet interea,dum ad Rhenum ipfe cum copies cxcubaret,domi grafiaretur hoftis, non tarnen fe commouif fe prius, quam è Mauricio ducecognouiflet, pacatisrationibusea im petrari pofîê,quorum gratia bellum fuerat fufeeptum : co cogni* to, non mcdiocriter lætatum fuifîè, ciim ex animi uoto rem procc^ dere uideret: nam hoceius fiiifleconfilij,primum,nc principes hanC lam pulchram occafionem negligerêt, neue fibi deeflentipfi,uel uer bà dari paterentur, ut antea : deinde,quoniam fuse uoluntatis atque fideitam infigne documentum ipfedaret, ut firma conftitucretur utriufque gerttis amicitia,quó uidelicet ipfepoft alijs rtipublicæ commodis expedite uacarc pofîèt : quia uero dux Mauricius ab eo fogarit, quomodo pacifei uelit, hanc ipfius efie mentem, ut dicat bcllum ei nulla iufta de caufa Cæfàrem fecifle : Galliæ reges aùtem lion confueuifie pacem ab hoffe peterc, præfèrtim eó ; cui neque up fibus nec alia re fint ulla difpares: ut aliquid proponat,nifi fpes progt; pe cef ta fi t impetrandi, caufam ei nullam apparere ; de ipfis uero fie

LIBER 'XXmi 49f cxiftimafc, futurum, ut nihil ab fc rcquirant i quod non cum ipfius dignitatc coniunÄum fît : intim inuicem ßi: cos amaretand que fa^ »' cere, ut fî comrhunem totius orbis paccm ab eis traélari uideSitjmui ta fît, ipforum quidem gratia, de fuo iurc coneeiTurus ï quó minus cdani de ipfîus poftùlatis cognoicant atqüe ftatüant, modó condiz tionemeandem Cæ{àrfubeat,nonrecuiàrè, amp;uteiusreicaüiâcon-ueritusaliqiiis habcatur primo quoque tempore,cumprimis opta^; re: quod fî fiat,intellecfîuros omneis, quantum8t: rempublicam arîlet, èC quàm fint à ueritate remota,quæ de Turcica focietate diflê£. minanturab aduerfàrijs : quôd fi uero nullum ifta lotum habeant,-ôôin ipfius modo perniciem omnia confèrantuf Confîlia, nee ilia ƒ quàm à Gcrmanfs merito fperauit, ineatur amicitia, non ipfi tribu* cndameflê cuJpam, fi qui maiores force nafccntur motus; Hstc epi*’ ftola, calendis ïulij fuit in cœtu principum rècicata. l^aflâuium ubi üenit Mauricius ad diem, Cæiaris fuitallatumpoftridie refpori* fum ad Ferdinandum regem. Is deinde, là(fîô coniêlîu, Cæiàrem ' qùidem ait, quidfuæ fitfèntentiæ, fcripfific, uerùminplærifque no afîcntire : quod cûm ità fit,rtihil opus efiè,quid ad fingula refpoii derit, nominatim explicate: led tarnen quo uideri poflît, quantópe* fe paCcrri ipfe cupiar, quàm bene confultum cfie uelit Germaniæ, profedurum ie magna celeritate ad Cæiàrem,neque dubitare,quin ei perluadcat : orareautem inprimis, uteius temporis, quod itincx ri dandum fit, odo uidelicet dierum moram, leniter ferat Mauri* cius .Quod cumille mox recularet, Ferdinandus admodum ill' ftat urget:uerilm id fruftrà fuit,6tS Mauricius,conuocato princP pumatque legatorum coe tu,qüàm nihil reliqui fecifletad fummuni ftudium atquc laborem componendæ pacis, ipibs, qui iam totüttï rnenlêm rebus omnibus interfucrint,optimè fcire dicit: neque dubi tare, quin huius rei præclarum fibi teftimonium dare poffinttitaquc petcre,ut animo fint crga Ie beneuolo, amp;nbsp;commune Germaniæ cau* làm adiuuent : nihil enim amplius ab lè póflè concedi, nbsp;nbsp;propter

afîîduitatem adionis prope in fufaitionem apud focios uenifîè. Illi, quum liberaliter ad ea refpondiflent,ipfius collaudato ftudio, à Fer dinando rege peturtt, utiCælàris nomine plane decernat: exiftima* rc enim, quicquid ipfe fecerit,futurum ut ille ratum habeat. Ferdi* nandus adhæc, nullam talcm à fratrc poteftatem habere Ie dicebat : alioqui laborê hunc profedionis atcp moleftiam non fulcepturum; etenim,extra limites ab illo cirfcumfcriptos,nÔ fibi licére defledere;

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(too, iij

Qucmadmodufn interccfiores,dccimo fexto die lunij C^Grcm hov tan (intIiteris ad pacem^ fupra diximus ad eas li'teras, ulhmalumj die .Capfar (VilJacorefcribiu inde abinito magiftratu G perpctuo ftuduifle pad, èc ne nunc quidem aliud optarc : non efle igitur, cur cam fibi tantopere commendent, fed ad cos, qui fint. Horum motuu autbóres,hoc genus oratione potiusjurendum eflè: quod ut faciant, poftulare per eâ,qua fibi deuintfli fint ÄS ImpcriOjfi-dcm : ad fua pri* uata quod attinet, iplbrum quidem gratia fè conceflurum eflè mul* ta,modô fie iriftituatur a(ftio,utauthoritas Imperi} {àluamaneat,ne* que maioris turbæ relinquatur materia : de fumtna uero pacfficatio* nis qua? fua fit fententia, fcripfifie ad Ferdinandum regem fratrem^ ex quo fint audituri fingula, His Iiteris illi,quinta lull) die cum rex Ferdina’ndusad Cælàremreuerteretur, refchbunu ipfiusHortatu monituque le uenifle ad Hane a(5lionem,edque magis^quod reipubli ca? caula fadlurum fe quiduis dieeret : maximo autem fuo laborc,fo* licitudine, diligentia uiam eße pacis inuentam : itaque rurfus pble* crare,amp;:: uehementer quidem,ut communem patriam refpiciat:mul tos 8c præcipuosordines Imperi), qui fint eius fidem lecuti,pluri* mum accepifie iam calami tatis,e am que nunc elle rcrum conditioner adeoque breuem confulendioccafionem, utreliqui principes acorgt; dines, prælèrcim, qui fintincendio uicini, quaniumuis etiam uelinc ei fidem amp;nbsp;amorem omnem præftarc,tarnen non poflïnt,imó necef» le habeant ea inire Confîlia, quibus imminentem iam calamitatem 8C exitium primo quoque tempore déclinent : quôd firepudiata pace, rem armis tentare uelit, fore,ut grauiflîmæ perturbationes ac pleng periculi mutationes per Germaniam ex eo fufeitentur, quæ póft ad ipfius etiam prouincias redundent: nihil igiturefie potius, quâm ut paciscôditionibus, quas ipfî tanto ftudio conquifierunt, acquic' feat. præfertim,cùm Lincij præcipuæfuerintapprobatg,cuius qui* dem adionis formulam atque ueftigia Iccuti fint ipfi : deinde, quo* mam ea qug propriè ad ipfius pertinent dignitatem atque magiftra* turn, conlulto reiedta fintad lmperr)Gonuentum,utibi commodius leniufque traeßentur« Eodê,quo funt hæcalt;fta,die,Mauriciusabit, quum undecimo die lulrj uenißet ad locios, qui turn Mergethe* mi caftra habebant, quidaeßum fit, exponit, 8c Ferdinandum rege iuifle celeriter ad Cæfarem, 8c putare dicit,futurum, ut breui confi* liarios mittat, qui plenum 8c definitum refponfum adferant.Inhoc autem dubio rerum ftatu,ne nihil agerenqô^ quiaCgfaris erat Fran gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cofurti

co{tîrtfpræfidiüm,feptcndedm Ogna pcdftiï/q|uites ad rainc,C6n* rado Hanftf no duAorc,fic ut Heffiæ uicinäc no parüü difcrimcn im nu’nerct,eó contendendum cfle placuinCum ergo Prufliemagiftro VuoIfgangOjCUi'us in fihibus tum erant, incendfjs atlt;^ direptionilt; bus plurimùm dämm’ dediflcnt, progreffi pcragrum archiepifcopi Moguntini, decimö ieptimo lulrj die Francofurtu ueniunt. Prin dpcs aute interceftbres atcp Iegati,côtinuô po ft ad Mauridu atcp fo dos in caftra mictunt Iegatos,qui mukeant animos,et pace urgcant. Ea durante obHdione,Georgius,Megelburgiç dux,Mauricio con iundus,ine,qui Magdeburgicis omnium primus bellû fecerat,tór* mento ftjitinterfedus ♦ Quo primum tempore cœptum eftobiîdcgt; ri Prancofurtîj, confederati principes magnâ uim tormentorû ab eledore Palatino petunt : reculât ille femel amp;nbsp;iterum : kd cùm aliter nô poftet,ÔC illi cum exercitu fè uenturos nunciarent,ex omni nume ro dédit odo prædpua,cu omni inftrumento» Ferdinandus rex, ad diem, qui fuit lulq dies x r i i,Paftàuium reuerftis, quac Cæfaris eftct-in fingulisrebus uoluntas,intcrceftoribus oftendit ♦ nimirùm,ütdc rebus Imperij, quas propoluiftc Mauricium fuprà diximus, non à deledis aliquot lèparatim, fed ab uniuerfisin conuentu Germam'æ cognolcatur : deinde, ut religiom's caulà pacata maneat ad proximu ufque conuentum Imperij : quo quidem in conuentu, quod agen* dum in eo deinceps de communi ordinum confilio uidebitur,id ralt; turn ftt atquc firmum. InterCeiforibus quoque Cæfer, ad poftremâ quot;nbsp;epiftolam,undecimalulij dierefpondet, ficutipfi perliteras,itâ Fer dinandum regem fratrem, pcrquàm diligenter fecum egiftê de fufci piendis conditionibus : fe quidem utrifque libcnter uoluiftê gra* tincari, (èd multis de caufts impediri;quàs fratri demonftrarit : neç era'm ut indifferenter omniaprobet habeâtlt;5p rata, fîbieftêintegruî quo d autcm huius occafione motus, nonnulli, praeter omne merk tum in ólamitatem inciderint, idfibi uehcmenter,fîcuiquamaliji dolere : neque tarnen id (ui contigiftê fiducia,qui talem fptm nemini feceritjin quaprorfus effetacquieicendum : nam etfi præcipuos alk quotprincipes, ut nafeentimalo mederentur j initio motus inter» pcllarit, omneftium ftudium pollicitus, non tarnen hancidco fuami fuifte mente,ut quicquid proponeretur,id approbareri ctcnim,qug totum ad Imperium pertinent,ut ad publicOs ea conuentus referait-,tur,æquum ftbi uideri : quo quidem tempore ft quis ullam adferéc iuftam de lê querimoniam^ minin;è fe defuturu omdo,quod adb uc

qiüdcmnonpmcrmifmt t cum enim hadenus nulluni fît eïüsgcx nms delatum ad (ê poftülatu * quod tarnen priufquàm ad arma ue^ niretur,fieri conueniebat,non fe potuiflê, quidäb fe peteretur, diup nare,multó minus docere fuos^Pafiauiii miiroslegato?,quid ad fin* gula refpondendu'm eflêt. quod quidcm,pro fiji muneris atciueper fonæ dignitate,coràm ipfè facere cógitet: quo d ergo no omnia pro bet, quæ nonnulli forte conaiùur ipfis p’erfuadêre, non eflê,cur hoc inie quifquam reprêhedat î fed ipfos,qui fihtiriterceflofes,ad jrquas atque moderatas rationes debere potius infleélere iMos atque cdhor tarijpræfèrtim, cùm uix tandem, amp;nbsp;non nifi necefiîtateroadum ar* ma fè comparaflê uideant, quæ ne nunc qùidem exercere cogitct; fî modo liceatjôC fi per ipfos æquabilis ac idonea uia pacis expediatur: quod ciim ità fit,cônfidère,futurum,ut fibi, fummo magiftratui, fi-* dem omnepræftentpotius,quàm ut i)s,qui cumfuis hôftibus,præ* ter ofRcium,foedus feccrunt,amp; turbas cxcitarunt,aufcultent : intcl--Ügere fc,nec ignorare,quid malorû impcndeat,armis utrïnque prô* diuffis in aciem, dC reipublicæ detrimenfis commoueri plurimum, inprimis autem innoxiæ multitudiriis, idedque cogitare paccm/ut antea femper, nec ullam æquam reeufare conditionem: fibi uerô mi* nimè tribuendum eflè,quôd interea, dum de cÔditionibus, bis ad fè delatis diuerfb tempore,deliberauit, ordines nonnulli damnis affe* ô:i fint : nam interceffionis toto tem pore fuifle inducias : quod aute perhocipfum tempus Albertus Marchio quofdàmadflixit,nonfè poflê præftare: nam illû ab alt;fi:ionepacis inde à principio fuiflealie* num : in refpondendo quoqué nullam fuarri interueniflc moram: fi perrhanfum fuifiêt in ea ratione,quæ ab ipfis initio propofita,póft âutem immutata fuit, multô réfponderi citius atque planius, imo,fï ab'aôfone Linciana,cuius ipfi mentionem fàciànt, difcefium non fuifiêt, iampridem omnia potuifiê conciliarf : cùni efgô iuam erga rempublicam üoluntatem uideant, peteremaioreminmodüm,‘ut unà cum Ferdinando rege fratre, cui lê totum explicarit ,'ad æquas conditiones illos adducant, ôô Imperij turn fàlutis tym digriitatisin eo rationem habeant rfe nimiriim, quam adhuc quidem adhibuit, eadem ufurüm efie deinceps lenitàte ftudidque pacis,quod â bello ci uili uehementer abhorrçat : fi uero pax iftis conditionibus conftituî non pofiît, omnem ab ipfis j qui fibi deuindi fint, fidem expedare. Per Ferdinandum quoep tune refpondet ad oratoris Gallici literas, nuper in conlêfiû recitatas, ut fùprà diximus ♦ cum Galliæ rege fibi t . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ■ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ fuifiê

fu!flepacem,quarndiligenterferuarit:aclicetinrolcntcratcp fupergt; bè quardam ab Ülo Eerent,publia tarnen oerj caufa diflïmulaflê : illïï ueró,quanquai-nperoratoremamplaponiceretur,necaliquideiuf' modi præiefcrret,bcllû fibi terraman cp ledflèprius,quam aliquid denundaflêt : porró, iamanteaièconditionêbanc detuliiïê, quod fii JVIauricius eled:or,inius nomine pacis adferret rationes no iniquas, rebus antealt;ftis accomodatas, futuru, ut eas ipiè minime recuièt, ucrum certi uel definitinihil quiequam elïè propofitu, hue ilium fpelt;n:are,ut cum uiolatf pacis culpa in lè tranftulit, concordiæ quo' que uiam ab fè dicat aperiendam ï deinde hoe agere,ut iUud de focie täte T urcica purget, tanquam ipfi fiat iniuria ï fed totum hoe eflè fï* cStum : nam fi res ità poftulet, in medium adduci poHe ac démolira' ri commentarios oratoris Gallici Aremontf), memoriæ caulà Coiv ftantinopolifcriptos, per centurionem quendam Coftum^adrc' gern miflos, adduci quoque poflèac exhiberi 1 urcid per Vngaria præfedi literas ad confoederatos hoe tempore principes aliofque da taSjUerilm interceptas : ex fjs autem liquido uideri, fuperioris anni cladis,quam Turcica clalTis dedit,ipliim,authorem, Sé ut idem hoe anno fieret, impullorem fuifle, quódque non plus damni datum fit, uehementer ei dolere, breuiter, hoe illius efle confilium atqi T urea* rum ImperatoriSjUtfe, fratremq^Ferdinandum funditus euertant, quo totam deinde rempublica, inprimis ueró Germaniam, in fum' mum redigant dilcrimen Sé anguftias : quam pulchrè autem ifta cu illius conueniant promiflîs,ÔC quam fit ei curæ, Germaniæfalus,fa' eile quemuis intelligere : nam rem ipfam, quo fît animo, teftificari: quôd enim præcipui ordines Imperij, præter omne meritum, hoc anno uexati fînt adflidi,penitufquedeuaftati,quôd alfj multi fummisobiedi periculis, quo dope Germanorum,qui le coniunxc' runt ci, quædam Imperij loca redada fînt in tyrannicam illius potC' ftatcm,amp;: nunc etiam ab eo muniantur,in ipfum unum efîè conférai dam omnem culpam : ctîm fîc ergo reshabcat,nonapparerefîbi, quid ipfîus oratoris epiftolæ, fidæprorfus atque fimulatæ tribui poflît : Sé fuo quidem iudicio prç ftitiflê multo, reijeere illam,quàm id genus refponfum admittere : quod fî rem omnem diligenter eti' am confîderent, non dubitare quin uideant,quid il le per fuum oraz torem ftruat ac moliatur : Sé quoniam ad præfentem adionem feriz ptum illud minime faciat,non fîbi necelfe uideri,quicquàm amplius ad illwd refpondcre . ïdibus lulq, Ferdinandus rex, Henricum, ex rrr

iHuRri Plauiorum familia, MiGii'æ.fîcut uocant, Burgmnum, Bogt; hemiæq^ cancellarium, in caftra mi ttit. qui cum ad MauriciumJuJf) dieuigefimo quarto uem'flèt, rebus ah'quandiudifceptatis ,paceni ei dcmiim perfuadet. itaque pridie calendas Augufti, prxtcr mul* torum expciflationem, defumma rei tranfà(flum eft utinfrâ redta* bitur. In reliquis, ad perfuadendû com para ti s argumentis, bocetiâ erat. cogitet lecum niGconditiones admictac, quantum ei pcn’cu* ïum incumbat Sc à Cælârc, qui firmilîîmum ïam habeatexercîtum,

ab CI us patrueH loanne Friderïco, quem, lïbcrtati reftitutum,Cæ far propediem fit remifliirusdomum : cogitet quoque Lantgrauq filnis, in quantum di(crimen fitamp;Tparcntem capnuum èc omnem prouinciam addudlurus. Eletftorïs Palatini tormenta, quæfubmP niftrarecoactus fuit,ut ante docuimus,falt;fta pace,recepta fueruntiiî oppidum, nein Alberti mantis peruenirent. Iulio men(ê, Gallias rex, captis aliquotLuceburgicæditionisoppidis, utfiiprà demon* ftrauimus,exercitum in Atrebates adduxit,fed nulla re memorabili perfe(fta, quo militem ex labore contagione refîceret, copias di* mifi t, ac domum ip(ê reuertit, ijs locis, quæcœpifièt, præfidio mu* nitisæopéré . quibus demiim rebus omnibus Guifium præfecif, magnæper Galliam authoritatis principem. Lotharingiæucrô da minam uiduam, Cælàris è forore neptem, iuflît excedere finibus, hæc duodecimo lulrj die uenit Argentoratû, pluftulis diebusibi commorata fuit unà cum (ororemariti, quæ amp;nbsp;ipG fuira Galliæ reae iuffa migrate. Venir etiam Argentoratum.fînibus cicô:us, is,

Ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

qtiem diximus, equittim ordinis Germanici magifter, Vuolrgan* gus, qui proximum in Imperij confèlfu locum ab archiepifeopis obtinct. Albertus Marchio, qui Francofurtum focijs aduentan* tibus, in uia (e(è coniunxerat,reli(ftis illis ad obfidionem, Rhenum petit, VuormaciamatqueSpiram in fuam redigit poteftatem, 'imperata pecunia fimul 8c tormeutis. Qiiocunque ueniret, (àcri* fici uel iam ante profugerant, uel mutata uefte, profefîionem amp;nbsp;or* dinem fuum difiîmulabant. Et cum per Franconiam aduentaret ex* ercitus, epilcopiuiciniacreliquieius ordinis præfedi fugafibi là* lutem petebant : Moguntinusquidem, qui metu Marchionis Alberti iam antea dilceflèrat, uti fuprà didum eft, lulq die uigefi* mo quinto uenit Argentoratum profugus ,amp;S nodem unamibi Commoratus, abittransRhenum, Spirenfisadmodum iênexTa-bernas confugit, non multo póft ibi mortuus. Vuormadenfîs,

tntcruciltu Palatim'jdomum redijt, depenfis aiireorumilh'bus duo^ decim. Occupatis ijs, quas dixi, ciui'tatibus, Albertus, lulq die uiV gcfïmo oAauo, datis ad fenatum Argentinenfèm literis,urbem fibi iocïifep patere quouis tempore,pr^Gdiumque recipi,cum opus erit, èC fidem præftari petit,tàm fuo quàm Galliæ regis nomine : nam to tins Germaniæ uindicand^ caufa bellum hoc adminiftrari: nee ipfîs, üthuic inftituto deGnt,uel honeftum,uel utilefuturum eflêî nam ut id perlîciant, ideo fè fociofqj denuo iam copias omneis coniunxiiïè. Senatus ad ea biduo póft refcribit. multis nunc annis nihil iè magis optaiîê, quâm utuera Chrifti religio fimul 80 pnfealibertas per om nem Germanicâ florerent,eôcp nÔioluminftituiflèfuasaôlionesatcp confilia, uerumetiam opes atque facultates contulilîè ièmper,amp; eius nunc etiam eile propoiîti,nec unquàm defuturos communis patriæ turn faluti turn dignitati,quantum quidenà fingulis temporibusipfi præftare poiîînt :agnofcere etiam, hoc fui eflè officq,propter illud, quo fint Imperio deuinefii, iufiurandum atep fîdê : quod cum ità fit, non opus ellêampliori declaratione fuæ uoluntatis: Galliæ quoque regem, quo tempore nuper in Aliâtia fuit, nihil eiufmodi poftulafi (è : deinde,feriptum illud, cuius mentionem faciat, à confœderatis editum de cauiâ belli, non fibi miiTum aut exhibitum efiê î quapro^ pter orare,ut fatisfaftionem accipiat,neep fibi fuîfque finibus uim ul lam faciat. Inhocautem ipib temporis punéfo certiorfaeftus Albert tus, ad pacem fpeftare Mauricium,relilt;fto Spiræ præfidio,Franco-' furtum redit cum copiis,amp;r obfidioncm,à qua Mauricius,fa(fta iam pace difcefiêrat, urget,pofitis caftris ad diueriàm oppidi partem,cis Moenum flumen,loco paululum edition, unde tormentis common diifimè res agi poterat. Pacificationem autem hanc indigniffîmè tu# lit,deque Mauricio loquebaturadmodum odiofe, neep uoluit corn prehendi. pacis hæfunt conditiones. confœderati principes ante duodecimum Augufti diem difeedentab armis,amp;r copias ità dimit* tent, ut Ferdinando régi militent,fiuelit, neque uel Cæiàri uel Ger# maniæ noceant: ad eum quoep diê,Lantgrauius,liber falt;ftus,infiiâ, quam habet ad Rhenum arce, Rinfelfio, fiftetur, interpofita prius cautione, de feruandis conditionibus,Halç Saxonum à Cgiàre latis; qui turn etiam eius nomine fideiufiêrunt, Mauricius,Brandeburgi# eus eleftor, V uolfgangus Bipontinus, renouata fponfione,(êfè rur*-fus obligât : quæ Lantgrauio eft cum Naflouio Comité, de ditione Chattorum, controuerfîa^recognoftetur per principes eleftores,5^

ab ïjs etiam, qùos earn ad rem defîgnabunt tum reus tum adror : ex i)s deinde Cæfar deliget v i, qui fummam rei tradent, iic tarnen, ut bienniocaufàdefi'niatur: intra(èxtum menièmCæfàragetlmperq cÔuentus, ac tum,qua potiffîmum ratione diflîdium religionis com ponidebeat,deliberabitur t paceminterea coJentomnes, amp;rpro' ptcrreligionem nulla cuiquam exhibebitur moleftia : quod autem de pacandæ religionis modo, communi ordinum confilio, inter-* ueniente Cæfaris autlloritate,decretum fuerit, niminim, ut placidis' prjs æquis rationibus componatur diflidium, id erit firmum atque ratum : ad Imperialis iudicij conièflum fine Cameram admit' tenturetiam rj qui funt Auguftanæ confeflionis : reliqua omnia, quæ propriè pertinent ad Germania? decus atque libertärem, in Im péri) conucntu tradari debent : Ottoni Henrico Palatino, fua? rC' gioni^ominium atque polîêfllo libera permittitur : hoc durante bcllo,cfuifideprincipibus confœderatisdata, fefedeuinxerunt iP lis,omni foluti uinculo, fui iuris erunt, ut an tea î quibus datum eft damnum hoc in tumultu bellico, nullam eo nomine litem mouebut ijs quidederunt : Cæfaris tarnenordinum erit, inproximis co* mitrjs rationem aliquam inire,quomodó farciaturfjs quod accepc-* runt detrimentum : ad Galliæ regem quodattinet, quoniam ImpC' * rrj res ad ipfum nihil pertinent, licebit, ut quas cum Cælàre priua-* tim habet adiones, cas exponat Mauricio,ut poft ad Cæiàrem om* nia referantur : profcripti recipiuniur in gratiam, modo nihil poft' hac in Cæfarem ac reliquos ordines faciant, modo etiam ij,qui Gab liæ régi militant, intra tempus trimeftrc redeant in Germaniam, ib lodeferto: Brandeburgicus Albertus comprehenditur in hac pa' ce, modo difcedatab armis,amp;' ante duodecimum Augufti diem co piasdimittat : hancpacemqui uiolauerit,hoftis iudicabitur. His omnibus,qui præfenteserant principes, phmi ordinis, cæterorum uero legati fubftripferunt. Pailaui) enim fuit hæc confcripta formt! la,quam amp;nbsp;Cçfar obfîgnauit.Pacefada,Galliæregis legatus,Fraxb neus , domum redit, moleftèquidemrex tranlàdionem tulit: ièdl quum Lantgrauio magnum elle periculuaudiret, nifi' padio fieret, alîenfit,amp;: obfidesin Germania faluos remifit. Augufti dietertio, Mauricius amp;nbsp;Lantgrauij filius, Francofurto prdfedi, diueriàs in partes abeunt : nbsp;hic quidem in Heiîîam, ille uero fuas copias Do'

nauerdâ traducit,amp;r iècundo Danubio mittit in Vngariâ, aduerlus irruentem T ufcam .Ilia uero legio,cui Rifebergus præerat,traiedo

Mœno fluiTinie,tranfi't ad Albertum Brandeburgicum, no fine mà : gna prindpum {olicitudme,quôd metuerent,ne Cæfâr caufàm banc ' arriperctnon dimittendi Lantgrauij.Commoratus ante Francofur tumÄlbertuSjCLim pacêfadam rerjceret, Auguftî die nona difcedit;

Rheno tranfniflo, prope Moguntiâ caftra ponit,ciuibus infuâ fiele adadi's» Ad exitû lulfi Villaco Cæfâr reuerfus Oenipontê, ÔC. oclauo póft die digreflus,per Baiiariam fado innere, cum Germaquot; nis,Bohemis,Italis,Hifpanis,qui fub l'nitiumlulij Genuam appuie^ rant, Albano dudore,ui2efimo menfis Augufti die uenit Auoufta. Moguntinus arclu'epilcopus, ciïm per Sueuiâdiebus aliquot progt; fiigus oberraftèt, ubi primdm de Cælàris aduentu cognoui't,gt;profe* dionem eo fufa’pit. In hoc tempore,SenenIès,Galliæ regis l'mpulfti Sô auxilio,præfidium Hifpanoru eficiunt, arcem ibi coeptam ædi ficari mandatu Cæfaris,diruunt,amp; in libertatem lèfe uindïcant« Ab bertusintereamaximam pccuniæ uim ecclelîafticis imperat, Mo' guntinis prælèrtim atque Spirenfibus : cùm ea dari non poflèt,plægt;-nfque fiigadilapfi's, utriufqueurbis templa difpoliat, tedum quoquot; que plumbeum templi primarq Spirenfis dcmoliri cœpit,deprecan ‘ te uero fcnatu,deftitit: Moguntiæautem, 80 arcem epifeopi, Rhe» * no propinquam,hofpitium fuum,ôôquinque templa,deindc naues omncis,etiam cas,quæ uino eflditonuftæ atque frumento,incendit; facit idem Spiræ, quo Cælari difficiliorem relinqueret tranlîtum, ftufq? reuocatis,quos ibi præfidio habebat,in fines Treuirorûprogt;’ ficiftitur. Idibus Augufti, Colonienfis archiepifcopus Herman* nuSjiam ætatc grauis,in patria uitam claufit,amp;f qualem expetiuit, fi* riem hab uit. Nam aut euangelij propagate dodrinam,8c rede con ftituere fuæ ditionis ccclefias, aut priuato fibi uiuere licere, non ft* rhel optaucrat : Sc ab amicis aliquando monitus quantum inuidiæ fibi conflaretex ifta religionis mutatione, rcfponderelolebat, nihil eile, quod inopinanti polfttaccidcrc, feque iampridem in omnem cafum obfirmalft mentem. Genus ducebat ex illuftri Comitum Vuedenfium familia. Lantgrauius è cuftodia dimifliiSjUti conue* Herat,amp; domum proficiftens, ubi Traiedum uenit, Molæ uicinu oppidum, Mariæreginæ mandatu,quac tum aderat,denuó fiftitur^ amp;nbsp;Hifpanis daturin cuftodiam, fis, qui totumiam quinquennium ' ipfiusfuerantcuftodes.Eiusautcreicaufafuit, quodRifebergus^ qui Lantgraufi filio militauerat, cum fuis copfis omnibus ad Alber. tum tranfifftt, ut ante diximus. qua quidem re pacem elft uiolatam

regina dicebat, ideóquc non fibi licereïpfum dimittere : donee,quae Cæiàris in eo fît uoluntas, cognofcat. Mauricius,ad Danubium, fîlt; cutdixi,progrefrus, Augufti die uigefîmo fccundo copias præmip , tit,pedites quidem, fecundo fluinine, équités autem per continente: ipferei priuatæcauiàdotnum recurrit, poftadeos rediturus . Cum, ad Treuiros Albertus ad uentaret, Georgius Holius. è Cæfàrianis ducibus unus, militum fîgna decern adduxerat, urbis defendendac caufa : uerum ab oppidanis cxclufus,qui præfîdium recuiàrent,Lu'. ceburgum copias reducit. Albertus autem Augufti die uigefîmo feprimo deditionem fîbi fieri poftulat : altero die receptus, militem per urbem Sc loca uicina diftribuit. Epiftopus interim erat inarce, quam diximuseflead Rheni amp;nbsp;Mofèllæconfluentem : reliquorum etiam procerum eius ordinis nemo aderat. Cæiàr dies aliquot Au' guftæ commoratus,eum,qucm principes confœderati nuper confti tuerant,fenatum, Sc una tribus omneisabrogat, Sc priorem reipu-' blicæ formam,8d ienatum ab ft conftitutum reftituit, nbsp;è miniftri»

ecclefiæ treis remouet,alijs autê, ut iuxta cÔfefîîonis Auguftanæ for mulam doceant agant,permittit. Ea res pro concione recitata,ma gnam excitauit l^titicâ. fuit hoc Augufti mêfis die uigefîmo quinto, quu ante annum, eodé propè die in exilium eieôti fuiiftnt uti libro uigefîmo ftcundo narrauimus.Calendis deindeSeptembris illinc di grefîuSjôô ftx peditum fîgnis præfîdio relieftis, biduo póft uenit VI mamZexercitus autem alio deflexit, donee ad Vuirtembergenfîum fines peruenit. quod VImenfîum caufa fiebat, ne ipibrum ager,qut fummam fîdem Cæiàri præftitifftnt, nouum acciperet detrimentu. Qiio die Cæfar Augufta difeeflît, humanifli'mis uerbis, amp;nbsp;prolixe de fua beneuolentia pollicitus, loannem Fridericum Saxoniæ duce ab ft dimittit,qui amp;nbsp;poftridie domum uerfus proficifcitur.Lantgra. uius etiam, quarta Septembris die dimiifus, domum fexto póft die reuertit. Eodem tempore quartus operum Lutheri tomus exijt, in hune præfatus Melanchthon, ampliflimis uerbis gratulatur Sa* xoni,Sô conftantiam,qua fîtufus tempore durinïmo,ualde célébrât, Interea dum Albertus erât Treueri, clauft fuerunt omnia templa, commoratus ibi per dies o(fto,amp; monachorum collèges aliquotin^ cenfîs, amp;nbsp;arce quadam epifeopi non procul ab urbe, præfîdium ibi rçlinquit, fi'gna duodecim, Poftea Sircum profelt;ftus,quod eft inter Metim atque T reuerim,pari interuallo,Lotharingicæ ditionis op* pidum,decimo tertio die Septembris, Moftllam ibi traijcit, nbsp;Lu^

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceburgicum

LIBËR XXlITt 436 èeburgicuiii agru, deinde rurfus Lxjtharingiam ingreditur, paG (ïni multumdamni dat,expe(flans,cuiufmodiconditionem Gall/æ rex deferat.Qiiomodó Francones epifêopos grauiter niullt;f}arit,fult; pra diximusîCæfar autem,ciim aduentaret,iólicitatus ab epiicopis,’ padiones illas refcindit,i}fcp mandat, rie ratas habeant,utcp fua rccu^ perent. Idêquoq; Noribergicis permittit,amp;r póft illos hortatur, ut fegionis tuendæ caufâ,fœdus faciant. Idê icribitad Sueuos,ad Rhe* nanosÓóalioSjtam principes quàin ciuitates. ïtâ^q; fœdere leie dein' demuniunt hiquosdiximusepifcopi ftmul amp;nbsp;Noribergenics : SC quum AIbertus,aduentante Cæiàrc,Lotharingiâ peteret, Bambers genfis,ad exitu Augufti menfis^Só per Septembrem, Forchemu op pidum ÔC alia plæracp récupérât. Cæfàr, Vuirtembergenfis agri fi nesegrefluSjtenebatitér Spireniè: uerùm ubi Brettam uenit, quod eft oppidû Palatini principis,mutato coniîlio,deflelt;ftens ad læuam, Argentoratum petebat. Eius aduentu, fex ab urbe milliaribus, uc' -neruntad eûlegati,lacobus Sturmius, Fridericus GotteiIèmus,Lii douicus Grempius,deprecaturn,utipforû finibus parccret,aliôque traduceret partem exercitus, neue cum maioribus ipiê copqs in ur' bemingrediuellet,necinrepublicaquicquam mutaret. IJIe, cùm perhumaniterexcepiftet, feireiê dicitintelligere, quàm præch' rè fortitérque ièfe geftèrit nuper ea ciuitas,quanttimque fibi benefi' cium Sc Imperio toti dederit : eius rei pcrpetüam apud fe fore me' rnoriam, èc iplà re declaraturum per occafi'onenfi, quantum cis hoc nomine debeat. poftea repentinum fuüm adüentum diligenter cxgt; cuiàt, propter inceniàs ab Alberto naues, propterallatum nunci' um de Gallortim in Aliatiam incurfü, tum etiam propter anniteni' -pus,quod ccleritate pöftulet, ut quamprimum ad hoftem perueni' re poflit : exercitu ergo ie tradudiurum praeter urbem,quam fit ipiê cum fuis tantum domefticis ingreirurus,8ó fumpto prandio ne per' ho(ftaturus quide ibi. Cum igitur decimo quinto Septembris die^ quendam in uicum, milliare unfi ub urbe ueniflet, cöpijs omnibus peragroshucilluccircumfufis,in diemquintüibi permémfit î tunc dcmùm,impedimentis iam omnibusRheno tranfmiiris,in quo per' magna fuerat difFicul tas,8d' prima luce iuiib progredi excrcitu,ipiê^ hon magno cum comitatu,fub meridiem uenit in urbem,nunquani ante uiiàm,amâter honorifice exceptus à iênatu.Fortè p rætereun dum erat templum primarium : eo cu m uenit,defcendit,8ó à iàcrifî* cis introduirais,paululumquemorafus,relt;ftà contenditadprandiiï»

Senatus dcîntîc munus adeumdefert^ pro morcdui'tatis, oransut boni conlulatjlk, pergracum fibi eflèrefpondet, amp;nbsp;quodan^ teadis diebuSjdefua ergaipios uoluntate dixcrat, ob fortiteradmi* niftratam,dubio plane formidolofó tcjnporc,rempublicam rc' petit,amp;r,quód oppidanis damnuin eflct datum extra urbem, à mili* te,per ipforum hortos atque prædia, dolere fibi d ici t : quia ueró no omnibus incommodis occurri poflit in tanta multitudine, rogat ut patienter ferant, præfertim, quum hoe ipfum bellum Imperfj caula geratur.DeindCjfub uefperum,Haganoicam uiamingreiTuSjin pro ximumuicum diuertit,ac ibi pernodauit. Ad Argentinamcüm cP fet,Metimiturus,exterorum principum oratores, qui (èquebantur eiu^ aulam,iubet diuertere Spiram,5lt; ibi commorari.Britanniæ rc' gis Eduardi ièxti legatus tune erat Richardus Morifînus, cuius eft inter homines dodos nomen illuftre: Venetæautêreipublicæ Mar eus Antonius Amulius.uir eleganter ipfc literis excultus,amp;r inge nioru fautor eximius. Paucis ijs diebus quibus ad urbê Cçfàr fub^ ftitit, nemo credat, quantum damni dederint milites in agris,amp;' ad' mod um erat triftefpedaculum,uidere miièros agricolas,eorumquc liberosatqueconiuges in urbem accurrcntes,rebus omnibus difpo liatos. Delata quidc res fuit ad ducem Albânum,à iènatu : nbsp;quan^

modi fieret in pofterum, tarnen nihil profiel potuit, amp;nbsp;quaeunque irent, more fuo diripiebantomnia. Summæ totius belh’præfedus erat Albanus, Sfeuiufep modi querimonigdeferebanturadipfum, neque Cæfaris conueniendi poteftas ulli fiebat, qui eins generis alk quid didurus putabatur. Galli interim,dudore Guißo,Metim amp;nbsp;Nanceium inprimis muniunt, frumentum etiam omne atque pabu lumexagriseo conuehunt. Militabant Cæfari loannes Marehio Brandeburgicus, Alfonfus Holiatig dux, Daniæ regis frater,Pbilk bertus Sabaudiæducis filius. proleripti, quos ante diximus,repU' diata pacis conditione, manierunt in Gallijs, Lotharifigiæ domina uidua,finibus expulfa,Cæfarem auunculum ad Argentoratum con uenit,in iTelgium deinde profeda ♦ Menfis Odobris die decimc» icptimo,Cafpar Hedio, præcipuus tunc Argentinenfis ecclefiæmk ni fter,mortem obit.Eodê quoque die,Conigfpergrj,quod eft Prüf fiæ oppidum maritimum,è ui ta decedit Andreas Ofiander. Cæiàr HaganoaLandauium petit, Scibifupradiesicxdecim comoratus, pulehernmo ccelo,non fine multorum admiratione,tandem iter in*-greditur

bem obGdeü plærîc^ dues ac fênatores,permiflu Galloruijdifcedut^ alxj in Lotharingiam,alfj uero Argentoratum. Erat turn in Lothalt; nngi^finibus,adoppidum Pontamoflum, Albertus Brandeburgi cuSjCum quiftquaginta fignis peditü,amp; equitatu nonparuo : cunq^ de ftipendijs tam præteriti quam futuri temporis inter ipfum Gab liæc^ regem no conueniret, interuentu quorundam recociliatur Cx fari,qui ÔC culpam omnêei condonat,amp; adione in eum inftitui beb li caufa,uetat, ÔC tranlàdionê cum epifcopo Bambergenfi fada atq^ Vuirciburgenii,confirmât,SCmilitiam Vngaricam eiremittit, in eiulque gratiam ignofcit Oetingenfi Comiti,patri atcp filio,de quo^ rum Fortuna did:um eft fupra: item AlbertoMansfeldio filijfqj.Eo cognito,Guifrj principis frater Aumalius,qui magno cum equitatu milbus erat in Lotbaringiâ,à rege, ne quid Älbertus,de quo dubita bant,damni daret,ftatuiteum adoriri.Iam enim occultis cofilijs Gal li detraxerant ei legione unam peditu,cui prtceratRifebergus : nain is ad regem tranfqt : deindc,reliquum etiam exercitum iolicitabant, iplbriim confilij crat,ut denudatum ac deftitutum à fuis, ob dib ficultatem reinummariæ,cumignominia profligarent, HabebaC Aumalius in confilio loannem rraxineum, epifcopum Baionen-iem : CLim 8c huius accederet cohortatio, totis uiribus in ilium inue hitur. pedites pugnam detredabantob non loluta ftipendia : lalus ergo tota pendebat ab equitatu, quos amice compellans Albertus, ad uirtutem cohortatus , impetum in eos fadt « probabathomb nis cofilium fortuna : perrumpens enim per mediam adem, difijdt illos Sc in fugam dat præcipites, tametfi numero longe fuperarent* plurimis,amp;r quidem ex nobilitate, interfedis : Fraxineus fuga dila^ pfus fuit : Aumalius, tribus acceptis uulnerä)us, capitur, fuit hoc die quartaNouembris ^Eaparta uidoria, uenit ante Metim Ab bertus cum Aumalio captiuo, caftracp ponitad Mofellam flumen, ac deinde curatum ex uulnere captiuum, in Germaniam mittit cu-» ftodiendum. Erat ei legatus,ut proteftantium quoque beno,Georlt; gius, ex illuftri Eichtebergenfium familia. Bambergico poft nungt; dat de confirmatis à Cælàre padis,amp; monet,ut fidem lèruet,8ó oplt; pida fibi reftituat : fuis etiam pracfedis, nifi morem ille gerat, ut ar^ mis récupèrent, mandat. Hoc iplb tempore Cælàris exercitus Beb gicus populatur Galliam, amp;nbsp;arcem fjs locis munitiflîmam, Hefdb num, capit, quam aliquod poft tempus Galliæ rex deinde recupegt; ■ sss

rat, 06 nriiffi's in Germania Iiten's acerbe Cscamp;rêperftrihgit, utfc'' cum amici'tw colant,accepti beneficïj memorcs,ac reftitut^ fua nimp riim opera libertatis,hortatur. His feré diebus,Camerfiudices,dc quorum fuga diximus antè,Sp/ram redeunt.Cæfàr,qui Dedchourj comoratus adhucerat,quod eftad Molènam,oppidü, quatuor ÏU' fra Metim milliaribus,x x Nouembris die ucttit in caftra.Tune in.' primis ualidè fuit urbs concufla tormentis quoru tanta uis erat,ut non Argentorati lbliim,fèd trans Rhenû etiam ad milliaria quatuor exaudiretur fragoratep tonitru. abeftautê Argentoratum à Med, miUiaribus magnis duodeuigind. Maun'cius, quem in Vngariam iui'flè cum exercitu diximus, pro Ferdinando rege, fub hoc tempus domû reuerrit.Faciebat tunc bellû Henrico Brunfuicenfi, Volratui Mansfeldius, Alberti filius,cumcptotisprope finibus eiecix.Henrp eus ergo Merim in caftra uenit ad Cæfarê,déqj fua fortuna conquC* ftuSjOpemimpIoratjied idfuitalieno tempore. Mansfeldius, Mat' chionis Alberti militabataufpicijs,cùm is Gallicarûadhuceflêtparz dû. Dum Metim Cæfarobfidet, Vuolfgangûs,equitûordinis Gec manici magifter,Eluangum oppidû capit. Eil: ibi præfed ura ualde locuples,ecclefiaftica, quam ille multis iam menObus ambiebat, qui funteius collcgrj poteftatêhabenteligcndi prgfecT:i : uulgo pr^poiî* turn uocant i ciim ergo quendâ clcgillènt, gencre nobile, ille, qui fc præteritû eile doleret,ex improuifo locû occtipat.Eo cognito,prin-' ceps Vuirtembergicus,quê eius collcgrj lodales,ut fui iuris defenfb^ rem implororabant,ilicó fuos confcribit,amp; brumac tempore pröfe-* ó:us,facili momento récupérât, illi præterea unû Sc alterum oppi dûeripit, doneefumptusin milite faótus relarciatur. Galli,cireum* icflijcrebras faciunteruptiones,præ(èrtim in Alberticaftra,inter alios grauiter uulneratus fuitis,quem dixi,Lichtebergus.Eratautc hyems afperrima niuoia : amp;nbsp;quanquàm ingentem habebat exerci turn Cælar,ab oppugnatione tarnen abftinuit, amp;nbsp;cuniculis demiirrt rem tentabatried id fruftra fuit,crim et anni tempus impediret,et ho ftis per indiaum id accepiflet.Defendebant urbê leétiftimi duceS,il* luftribus nati familrjs:rci uero fummæpræerat Guifius.Quum Ab berti Marchionis prjfe(fti,copias conducerent illius mandatu,Bàni bergicus apud Cameram ca de re qugftus, Decembris die UigefîmO nono iiteras obtinet, quibus mandatur Albertinis, ut ab armis ab* ftineant. Vlmeniès,arcê Helfeftçnû,quâ recuperàuerât,dcie(fto pf^gt; fidio, quod Albertus ibi reliquerat,demoliuncur tot^. , Hyetni« intemperie

intern P cric Cæfar coad:us,rc defperatâ, fub cxitum Dcccmbris ob-* ßdionem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dedchouium profeâiis, acinde reuerfusin Beix

giUjIcgïones aliquot in Treuiris hyemare iubct. in bis ctiam fuit Al bcrtus.Ex contagioneautematquefrigore defiderata fuit propé tcrtiapars exercitus. Galli, uigelîmofecundo lanuarij diefupjîlicâ M. b, tlil» tiones Meti faciunt ad templa diuoru, ob rem bene geftam. poftrigt; ’dieconquirunturlibriLutheraniper ciuium domos,ÔCàcarnifice Ëalàm exuruntur : Guiiïus deinde, relicffo ibi Iegato,redit in Galliâ.

locipfc) mcn(è,Bambergico multa rurfus eripiunt Albertini præ^ fedi quû obiîdione foluta Meteniî, Albertus aliquandiu in Trc uiris hyemaiîèt, ac perfôlutis à Cæfâre ftipcndijs Februario mengt; fe Germaniam peteret, Bambergenlîs epifcopus Februari) die degt; eimo lèptimo nouas iterum literas obtinet à Camera, quarum unis idem denuo mandatur, quod prius : alteris autem iniungitur no^ bilitati per Franconiam , ÔC Noribergicis item Palatino princp pi, ïoanni Friderico Saxoni, tanquàm finitimis, ut opem ei ferant.

Ad exitum Februari) menlîs, Galliæ rex,cui iam creuerat animus ob defenlàmMetim,fcriptum euulgat,typis excufum,ad Imperf) or dines omneis, aculeatum inprimis, ÔC infeftum Cæfâri. Nam 80 in odium conatur ilium Sôcontemptumetiam adducerc, noncfïcup delicet metuendum amplius,cuius iam fîtfradapotentia, detcdg multorum annorum teehnæ, qui ualetudine fit tàm afflida tanque perdita,uix ut animam trahat î fe quidem eodem iêmper in ipfôs ani mo futurum,hoc eft,amico liberale licet nonnulli magnis ab fc bcneficqs aifedi,non admodum grati fuerint,non tarnen idcircó di fcelTurum à reliquorum amicitia* Vbi de Gameræ mandatis Alber tus accepit,crebras dat literas ad Atrebatcnfcm,ad Albanum,ad Cç lârem ipfum, quid epifcopi moliantur, quomodô pada uiolent, oftendi't,8(f quia tranfadioncm cum illis fadam fîbi confîrmarit,pœ nam eis denunciarf petit, nifi pareant » deinde Spiram milîo ad Ca^ meram internuncio, non modô pada, fed Cariàris quoque mandat turn ab epifcopis üîolari docét î itaque petit, ne litem ullam fibi mo* ucant, amp;nbsp;literas ab aduerlarf)s impetratas,aboleant. Adhæc illi,fui elîè muneris, utius cuiquC dicantî idetiam epilcopis nonfèpotuiC fè denegare petentibus* îpie contra, poft multam refiitationem, idê quo^antea, petit, nam alioqui,fi damnum fibi'dctur,fore, ut cur ab ipfis illud fîbi præftàripôftület atque (àrdri,câufàm habeat. Ad Al bcrti literas; Marti) die decimo tertio Cæfar refcribit. padionem ilgt; - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SSS n.

lam ab fc confîrmatâ cflè, ncque negate : ftipendia quoque fe libera* liter ipfi perfbluiflè, magno ßineeum fuo dilpehdio, quum reliquis nihil daretur : pergratum uero fibi fuifle futurum, fi quidem epifeo pi nihil amplius mouiflent,edque nomine fe mififle legatum ad ipßs qui perfuaderet : cum autem illi recuGrint, 8c ad fc, principes item eleórores atque Cam eram prouocarint, uidereipfum, quàm non pofiîthoceisdencgarijprælèrtim, ciimordincsnonnullifufpitio*-némde fcconceperint,00 uariosiactentrumorcs : etenim,finunc ipfiusprecibusacquiefcat,6c illospaiftaieruareiubeat,fore, utô^ inique facere dicatur, 8gt;C fulpitiones illas augeat : fui niminim efie munen’s, ut ius æquabiliter omnibus adminiftret, uim Beri pro* hibeat : unicam igitur hanc efle rationem, ut amice res cojnponatur^ neque fe dubitare, quin iplemet, fi rem totam prudenter lecum ex* penda t, hanc uiam fitingrefiurus î ut autem facilius, màiori cunt frutflu res pcragatur,daturum le negocium ipfius cognatis,Bauariæ principi ÔC Vuirtembergico,ut intercédant : epifeopos quidë,dans ad fecrebrisliteris, grauiter efleconqueftos,ueruntamen cofiderelc non efle repudiaturos aótionêieius ,quod eft inter Henricum Erun* fuicenfem eiufque nobilitatem, diffidq componendi negocium Io* anni Marchioni Brandeburgico ledemandafie î Bauarum etiam Vuirtembergicum ducem conftituifle, utinter Oetingehles Comi , tes, patrêatque filios,tranfigartt. Hoefere tempore ÔC dilapfusfuit excrcitus Mansfeldicus : amp;nbsp;Ioannis Friderici atque Maurici) prin* cipislegaticonueniunt, ut ipfos concilient, nam ille fuis fnliteris atque moneta, quam cuderet, eletfioris nomen gladios binos tranfuerlos, quod eft eletftoratus infigne, fibi ufurpabat, Sgt;C Gogt;\ tham arcem, permittente CæGre,rurfus muniebat. Id autem graui* ter tulit Mauricius, amp;nbsp;ad fuos ordines de co querimoniam habuit: horum erat omnium lentenria, rationes ineundas efle pacis :itaquc miflifuerunt legati,ficutdiximus,uenim fruftrà. Per hos etiam; dies, epiftopus Metenfis Robertus,cardinalis Lenoncurtu5,GalIig regi dcditillimus, Metim uenit, amp;nbsp;iurifdicftionem omnem fibi uen* dicat,amp; ad ic pertinete didt, qui fit Imperij princeps, 6^ nouum in* ftituitfenatum,ineumquenonnullosadoptat ordinis ecclefiaftici^ èC Marlæum oppidulu,ad Germaniæ fines pofitum, opéré ÔC Gal* lorum præfidijs munit. Huius iam antca fuèrant interceptæ lÂeræ, quibus à rege petebat, ut fibi iurifdidiônem permitteret, quam fui inaiores habuilferit epifeopi ; nam fui elle propofinj nouum conftp

mere GnatUiiKc ullum redpcre,qui non fît ipfi totus addidns; alto^ qui futurüm,ut qui funt partium Cæfàris ibi remaneant ,311] uero^ di(cedant,quodquidem ipfiusmaximo fit futurumincommodox. nifi enim fufpedi remoueantur omnes, no efle quôd tranquillâeius urbis pofiêffîonem fibi promïttat : cupere autem fuum ftudium atep uoluntatcm ipfi probare î _ nam l'deo cumprimis in hgc loca (efç corn migrafiê, Sô epifcopatum hune fufcepifle, ut iHuftrem ali'quam ope' ram ci poflêt amp;nbsp;ofEcium præftarc. Erat turn Albertus Hédelber'^ gæ cum ckdore Palatino, Sc li'teras illinc âd Camera? l'udkes milc', ratjde quibus didûeft. Heddbergam tuncquoqj ueneruntBaua;' rus, Vuirtembergicus,mandatu Cg{àris,padficandi' eaufâ:uenit etP am dux Cliuenfis, Re diu di(ceptata,quum cpifeopi magnam pecu-*^ niac uim ofFerrent, Bambergicus ihprimis,ut oppida fibi relinquez rentur pacata,probarent etiam hancconditionem interceflores: AP bertus, qui pada fibi (eruari uellet, quæ Cæfàr etiam confirmafietj; quum hoc ipfb tempore per fuos in Saxonia cogeret equitatum, 60 iam de quorundam auxilijs compertum haberet, infeda re diicedit, olFenfus interccfioribus,amp; mox ad arma (efe conuertit,ac edito fcri' • pto Martfj die uigefimo feptimo, rem omnem ordine commemo' ratjdecp aducr{arr)s,ob uiolatam fidêjgrauÜTimc queritur, argU' mentumilludréfutât,quodicebantepifeopi, nonfibi licere quic' quam de bönis ecclefiafticis alienare, amp;nbsp;neceflario fibi fuum ius at' mis defendendum efle docet, Vuirciburgicus aderatipfe. Bam/ bergenfis miferat legatos ♦ Quæ Vuirtembergico duci lis eratamp; fi' multas cumordinis Germaiiici magiftro,principuminterceflione compofitafuit .qUumhic,ut oppidarecuperaret, aureorummiL IJ a triginta dependeret. Ad fecundum Aprilis diem, qui tum erat Pafehæ dies, Mauricius quoque uenit Hedelbergam ad principes, ufus magna celeritate, triduo póft,domum recurrit. Hi, quos dixP mus, principes interceflores, ut ab iniuria fèfe defenderent, fee dus faciunt, iu edque funt etiam Moguntinus ÔC Treuericus, Quum reieétis conditionibus Hedelberga profeclus Albertus cogeret ex-» ercitum i Bambergicus amp;nbsp;Vuirciburgenfis altéras obtinent àCa* niera literas, rjs 60 Moguntinoôç Palatino Sc Mauricio,amp; Pruflîg magiflro,amp;: loanni Friderico amp;nbsp;uirtembergico Sc Lantgrauio et Noribcrgicis atque uicinis omnibus mandatur, ut opem illis fe-» rant. fuit hoc Mai) die fecunda.Mauricius, qui alioqui fufpeduni r . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SSS iij i

hàberet Albertum,etîioc bell o fe quoque creeïeret obb'què peti,nm fu'endf fuîcaufà,fœdus cum Bninfuicenfî faci't,amp; cpifcopis atq^ No ribergicis opépromi'crit Jnrcrim Albcrtus,cótludtis copijs progre* per cpifcoporum atqi NonbcrgenGum fines omnia uaßat incendfjsatque direptionibus, amp;nbsp;Bambergam oppidum regionis primarium capic, dC nobilirati Franconicæ bellum indicit, nifi mo* rem ipfi gerant,et Schuinfurtum,Imperi} oppidum occupar,præfi-dióquemunit.Noribergici,quoniamoppidaquædam QC caftella tenent beneficioregniBohemiæ, Ferdinandum regem orauerant, utadea loca tuendaliceret ipfis equitatum cogere pereius finesïan-' riuitrcx,amp; utad quingentos cofcriberent, permittit: bosucró pro* ficifcentes Albertus intCrcipit, amp;nbsp;firn ul €x iis,quæ diximus,caftclli« ac oppidis quædam occupât. E' diuerfo, Henp'cus Brunfuicenfis, qui magnam exercitus Mansfeldici partem ad fe traduxerat y po^ Philippum filium uicinis bellum infert, graflatus per epifcopi Mo* nafterienfis, Mindenfis,Erici pn'ncipis agnati fui,8c Bremenfium fi ncs,ab qfcpuim pecuniæ permagnam extorquer. Perholce dieSjCon^ trouerfia,quæ principi Cliuenfi erat cum archiepifcopo Colonienfi, iurifdidionis cauia. Palatini principis atque Treuirêfisinteruentu, qui Bacheraciconuencrant,fedata fuit. Paulo póft,ad initium Iuni|' mcnfis,Palatinus,Moguntinus,Bauariæ ducis atque Vuirtember* genfis legati,mandatu Cæfàris,Francofurti conueniunt, belli Fran* conici caufa. Legatos ibi Cæiar habebat,Ludouicum Comitem nigftenum,Renardum Solmen(em,Henricum Hafiumtaderanteti* am Ferdinandi régis nonnulli. cunque Cæfàris abolitionem epifca pi urgerent, Albertus uero confirmationem^elcdores monentlega tos CacfariSjUt har ei per{cribant,quö renunciegutrum ualere uelit. Cælàr decimo ieptimo die lunq relpondet. Quum anno (uperiori de AlbertiSc epiicoporum audiflet tranfàdionc,rogatu quorundâ refeidiflê illam,amp; epifcopis mandaflê,ne feruarent,propterea quod eflètmali res exempli,cogercaliquem imperata facere,propter olFi* cium fibi præftitum ÔC Imperio : fed ctim Albertus deinde fecum non aliter paciici uellet, nifi padiones illæiuberentur efîê firmæ, fè, maioris incommodi uitandi caufà,quod toti Gefmaniae tùm immF nebatjObfècundafiè tempori, Sf, quod expeditum ille haberet exer* citum, Mansfeldius etiam,illius aufpicio,per Saxoniam nouas ma* nus cogeret,8ô ipfè bello Gallico impeditus, non poflet eum cohcr* cere,nec efîêt in Germania,qui uel diem unum potuiflêt eius impetu fuftinere.

fuftinere, Fecifle cum illo pâceni, èa fiducia m'mirùinjit eum pofteâ placartt,præfertiin,ficognati principes intercédèrent : Bc fariè, (i fœ licem euentum fibi Delis ante Meti'm dcdiflct, paratas fuifle ratio^ nes,quibus illi fatisfadum efîcc : nam egregiam Gbi naiiafîè opera co bello, fie, ut ei gratifican'cupiat : poftea iierô,quàm nô fuccefiît ob* fidiOjper ïpfbs Hedelbergætentafleconcordïam ! quod autem coilgt; ditioncs ibi propofitas ille repudiarit,et rurfus arma fump{erit,per* quàm fibi fm'flè moleftum, l'dci'rcô Francofurti hune altcrum in* dixifie conuentum : nuneautem adfe deferri,non epifcopis modo; fedalfjs eti'am ab ipfb bellum mferri: quodamp; uchementerfibido* ieat, ÔC contra padiones etiam fiat : nam illum,quo tempore fuit ni gratiamreceptus,8cfibi' fidelemoperam in pofterum ÔC Imperïo promifilîè : quod fiuelnunc faltemobtemperaret,depofiturumfê præten'torum memon'am : quod autem mfufpitionemapudquof damipfeuenen't, inique fieri : ton's ergo uiribus in pacificarionerrt incumbant,necampliorem ab le declarauonem rcquirant : id fibi fo rc gratifiîmum,ôô in rebus ad Imperium pertinentibus nihil Iç dein* ceps,nifi de ipiorum confilio faiflurum.Francofurto demùm infelt;fia re difceflum fuit, His ipfis fere dicbus,Laugingæ,iuiEi Cælàris,cort ueniuntBauarus amp;nbsp;Vuirtembergicus unâ cum alrjs, ut Oetingen* fes Comités,parentem atque filios pacarent. Nam inde à bello Smal caldico,Ludouicus pater, dC filiuseiufdem nominis,ad obfidionem ufquc Metenfèm, incertis uagabantur fedibus, quod contra Cælàlt; rerh militaflènt * pofleilîones autc omneis tenebant permiflu

CglàriSjFridericus atque Vuolfgangus filff, diuerferc* ligionis ab illo. Quum ad adionem uentum eilet; i pater, fummæ ingratitudinis illos accuiàt:

r HIS TVRBTS ATQ_y E MOTIB V S G ER MANIAC,' remediumaliquodadfiiberetur, Imperfj conuengt; tum Cælàr, Maio menfeindidtad idus Augufti: 06 quum inde ab cxitu menfis Aprih's, Teroucn-namob{ediflet,Morinorumoppidum,Galh'cafdlt; tiom'SjUigefimo lunq die,oppuonationecapi't, dp ripit, incendit, di'ruit, Captus in eo Hüt Conneftablq filius. Angl/, mifla legationefplendida, pacem aliquot lam mêfibus/ôlicitabantî idem faciebat pontifex,uerùm id fruftrà fuit.Maio menfe,dux Nor thumbriæ,Ioannes,qui poft morte prote(ftoris,auunculi régis, priquot; mum locum obtinebat,ut fupra diximus, è fil/js unum datin màtn'^ moniû loannæ SufFolcig, qug proneptis erat Henrici regis, è fororc. Grauiter turn rex Eduardus ægrotabat. Bellû gerebatur etia tune in Pedemontio ÔC Hetruria ♦ Cælàr en/m cogitabat recuperate Senas, Neapoli miflîs eó copqs, duiftore proroge , Petro Toletano: cùm autem l's mortem obqlîèt, 06 T urcica clalîis,cui fe coniunxerat prmeeps Salernitanus, è Gallia profedus,mare Ionium amp;nbsp;Tirrhe-num nauigaret, domum redijt miles,'ut uicinum atquedQmeft/^ cum periculum depeHerent.Belligerante per Franconiam Alberto, Maüriciusatquefôcrj exercitumeo mittunt ♦ Albertus igitur, relp (fto Schiùnfurti alijsin locis præfidio,quum paffîm extorfiflet pe cuniâ, multis-è Noribergica ditione fîmul Sc Bamberga lècum ab' duiftis captiuis oblîdibus, in Saxon/am magna celeritate contendit» Cùm Arnftetum uenil^t, aderant Saïtpniæduds Ioannis Friderici legati,orantes,ne iplorû fînibus damnûdaretrpromifît liberaliter amp;S fcrùauit. póft in Erfurdenfîû agrum progrelTus, uicos ibi complu' res diripuit. Elus aduentu tam repentino commotus Mauricius, qui copias in Franconiam milèrat, uti diximus, nobilitatem omne, poftetiâreliquosordinesad arma uocat,ôô quaspoteftmanuscoip ducit : Albertus autem per illius fines abfque maleficio profedus, quum Halberftatum ueniflêt,portas occupat,amp;S ecclefiafticisibima gnam pecuniæ uim imperat, póft,Henrici Brunfiiicenfis agrum in* cendijs

cendfjs deuaflat,adiutus ab Erico nobilitate Bninfin'ccnfi,Copigj Henna' Brunfuigij, quas in Franconia efle profedas ante diximus, dudore Philippo Hlïo,quum Schuinfurtu fruftra tentafient,ac doq mi'periculumeflê uïderent,Saxoniani repetunt: idem faciunt Maü ridani,quibus præerat Hedeccus,amp; prope Northufi'um Mauricio tóconiungunt. Etquoniam Albertus inagrum Mindenfem dc' flexerat, Mauricius, quód putaret ilium per Heflï'am iturum, Sc in Franconiam denuófadurum eflê impetum,Northufio petit Embc cum,ut Hli prxuerteret. Tandem omnibus coiundis copi)s,in agró, Hildeflêmenfi caftra ponit,ad Ofterodum,amp;S calendis lulii,non ipfê modójièd ÓC Bobemi^ cancellarius,Hêricus Plauius,Ferdinandi re gis nomine bellum ei denunciant,ac miflïs literis,Decommuni prin dpum ordinum confilio ,fuperioribusannis,inquiunt,Cæiàr,pa cem per Imperium lanciuit, quam quifque haberet adionem, ut earn legibus proièquatur, neque uim ullam intenter, mandauit : 5C certè Germaiùæftatus, per annosiam aliquot uehcmenter afflidus bello ciuili, pacem ocium inprimis flagitatdtacp , ciim nuper in' tra fines Imperq natum eflet bellum,rex Ferdinandus,adiuuantibus alrjSjid operam dedit ÔC elaborauit, ut difcederetur ab armis,in eoCp conlèntientes tandem habuit principes^belli duces,ac demum,per' mifiu Cgfaris,pacem conftituit. qua cautum eft inter alia, no foliim, ut nihil contra fiat,lèd ut ija ctiam,qui pcriclitantur,auxilia fubmini ftrentur.Eam ueró tu non modó rccufafti,uerumetiam ad prçdpui nominis principes aliquot aufus es aperte Icribcre, ad Germaniac fummum dedecus atc^ detrimentum illam pertinere, ac proditionc potius appellanda eflê.quibus nimirilm uerbis,quo fis in commune patriam animo, Gtis déclaras. Poft deuaftata deinde direptionibus

incendijs oram Rhenanâ,cùm in Gallia tibi res non {ucccderet,et in ftrudû Cælàr haberet exercitum, per interceffione ei fuifti recon' dliatus, eo uidclicet ipedans, ut Bambergenfis amp;nbsp;Vuirciburgica tranfadio tibi côfîrmaretur.Sed ifta Cælàrisapprobatione,qui uim nullam tibi permifit,ftatim abufus,utrunquc præfulem,grauiflîmis cÔminationibus , per tuos homines non femel territafti, fore didF tans, ut eos, per copias Mansfeldicas Oldeburgicas, ad leruanda pada cogérés, quemadmodum literis tuoru doceri potcft.Hoc etiä ut cffi'ceres, militem ilium, quern, oblidione foluta Metenfi dimifè' Tas,ad teftib calendas Aprileis redire iuffifti. Et quanquàm illi Cæ' Caris Ferdinand! regis amp;nbsp;principum arbitrio,uel Camerac indicia

kgibuTque côtrouerfîam permi’ttercnqSó Hcdclbergæ potiffîhîùiîi eiufmodi deferrent coiiditiones, ut non fntcrcedorcs modo princp pcSjUemmctiam Cæfàt cas per epiftolam probaret: tu tarnen ijs om nibus repudiatis, ininorumprouincias impetum fecifti, Sclods nonnullis occupatis,nc fcemiïiis quidem ex nobilitatc pepercifti,dp reptionibufque graflatus exaÂionibus pecum'æ, non ipfotum riiodó fed Noribergenfîû, qui nbsp;publica Impcrq lege nuper

inito fordere opem illis ferebant,complures arces,oppida,uicos, nec ædificia tantilm lcd in qs etiâbomines alicubi crudeliter incendifti. póft,ex diuerlîs locis, oppidanos atepciues,iam ætate graues, ueliit obfides imperatæ pccuniæ,quum ea periolui nô poflet, teeum in in^ feriorcm ufq? Saxoniâ abftra(ftos,inbumaniter tyrannice quan^ tunquc in partehaberes iter, circumduxifti.Nobilitati quoq^ Fraii . conicæ bellum nullo iure denunciafti oppidum Imperij Schuiiv furtum occupafti,pra?fidiôlt;^ uinxifti^quibùsprofedo rebus ma-' ximamubiqueperturbationê Sf terrorcm excitafti, ac plane non«

inauditum in Germania ftatuifti exemplum , Adbarc ne à Ferdï Jiando quidê Romanorum rege temperaftiiac licet cl ientela fis ci cJc üinÄus 8^ Iiæreditario fœderé,tarnen fi'ngulari quadâ tcmeritateno foliuninBohemiæ fines excurrifti,uerumetiam eius tegni poffeb fionCs, Noribergenfibus olïmpacfto cöncefias, grauitcradflixifti, hlultos etiam eius ditionis hnnnincs,SL lautos qiri5em,partim truciquot; dafti, parrim in extremâm perdiixifti pauperiem, ôd eas cohortesi quas adfiiorû finium defcnfioncm,nonad ullius iniuriam, rex No* ribergcnfibus pcrmiferat,uti colligèrent, inuadens, in tuam redegi* fti poreftatem, ôd fpoliatos armis domum redire compulifti. Præ* terca perduclles aliquot, oh rebellione proicriptos à rege, foucs, 8^ uerba quoque iactas, uti fèrtur, in regê atep Bohemos plena mi' narû, cuius tarnen rei caufam tibi rexnullam dédit,imó tuacorngt; moda femper, quibus potuit rationibus promouit : 8^ licet ante an* 'num ipfius fines hoftiliter attigifti, tarnen non te latet, quàm amicè tune tibiferipferit, utS^admiiïum corrigeres,acin pofterûcaueres; ïam, ad me quod attinet,ait Mauricius, etfi'per omnem uitâoffeiv ïîonis tibi caufâm dedi nullam , imó beneficia potius in te multa con tuli,tamen,anno fuperiori, quum fada pace, Francofurto difeedes, rcipublicæ,ÔôFerdinandi regis caufàpriuatim, copias in Vngagt; riam dcducerê aduerfus T urcam,meminiflc potes, quibus ratio* nibus mihi turn fis conatus detrahere uiilitem,et quàm in me contu^

’ nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;melioU

melibfa uerba tuos ad milites ac paflïm apud ahos efFuderis,quandö de Concórdia Paflauienfî locutus,Germani^ proditionê appellabas^ me uidelicet, ac neceflârium meum, Henricum Plauium defignans* non me latet etiam, quid hyeme fuperiori,quum cflêm in Vngaria, meam in pernicicm, meæCp ditionis tentatum fît apud exercitum MansTeldicum,qui turn erat in agro Brun fuicenfi. R econcilia tus ue ró CæfàrijCuiufmodi uoces,8ó quàm non folùm aculeatas atcp pfox brofàsjUerumetiam minaces in me meamqueprouinciamjUÔ femel, per obßdionem Metenfèm,emiferis,norunt,qui tune in eifdem fue^ re caftris ♦ cùnque foluta tandem obfidione domum redifîès, per H' feras rogatus à me,fuper ea re,décp animo erga me tuo, fuperbè re' nunciabas, quicquid de me dixifles autalijs,neque te latere, necetia infîciari : fêd ad alterû ità refponfum abs te fuit,ut certi nihil ftatuerê pofîèm, Hedelberga quidem pôft ad mefcribens,amp;r prius illud po^ ftulatum meum difîîmulans, de magnatibus quædam adferebas,eo lortalîê confîliOjUtfufpitionem mihi deillis c5moueres,ac d^denz ttam excitares : ego autê,cdm ilia non admodu morarer, 86 literis Sgt;C internuncrjSjUtpacem coleres, hortator 86 côfiliarius tibi fui, fîmul, quid abs te mihi efîêt expeôè andum, feire cupiebam.T u uero, datis deinde literis ad eledorem Brandeburgicum, etfî de me quædam fà tis moderate,tamen,quo loco depacificatione Pafîauicnfi loqueris, quomodo efîês am'matus erga me, non obfcuré fignifîcabas, neque multo póft etiâ declarafti. Nam in poftremis tuis epiftolis aliquot, ut meas copias, quæ per Franconiam erant in confœderatorum ca^ ftris,reuocarê,petebas,ideô nimirùm,ut,nifî facerem, aduerfum me caufam haberes armoru. deindè paulô póft, per meos 86 fratris Au gufti fines,exercitum traduxifti,cùm nihil antea nobis denunciafîès, plane contra uetuftum atque receptum Germanigmorem.Iadas tu quidem, fine maleficio te profeeftumefîè: uerûm longe fècusadme defertur â meis : 86 ut itâ fît, tarnen non tàm iftud uoluntati tuæ quàm neceftîtati tribuo ♦ Confiât enim, quàm properanterieris, 86 quàm fuerint defefîî milites: neq^ te latebat,quàm efîêt mihi non dif ficile, fî uim fecifîês, 86 tibi tuifcp copijs ex itinere defatigatis atque la:nguidis,refîftcre,eteos,qui per Franconia tunc erât,reuocare. fed tui confilq nimirùm erat,impetum in me redeundo facere,neque tui milites hoc dilîimuIarunt.Âdhæc,iter faciens per Turingiam,ciup tatis Erfurdenfîs, quæ noftra tutela continetur, uicos aliquot diri^ puifti. quod 86 ipfe tuis ad meliteris,Brunfuico datis,non negas.Iii

fratris quoc^ mei fînibus tui milites trucidarunt nonnuHos, Scprolt; pè Bithlingum,duos ex nobilitate,cùm ad meproclamaflènt,uerbe ribus multïlatos in uincula coniecerunt. His tarnen rebus omnibus nondum adduci poteram,utarmafumerem : fed per literas idem fe^^ rè quod antea, petebam, Sc hortatus ad pacem, de qua Francofurti per interceflionem tune agendum erat, animum erga me fodbfque tuum percondabar. Quam autem amarè mihi rèfponderis atque ftomachofè doceri poteft epiftola tua. nam nee animum tuum de^ clarare uolebas,amp; adionem Francofurtenfem,uti fufpedam,incufa bas ♦ itaque nihil aliud inde colligere potui, quam te conftituifle bellum urgere Franconicum,óó per occafionem ne mihi quidem at^ queiocqs uelle pareere. quod ipfum etiam Erfurdêfibus denuncia^ fti,amp; continuo póft in alrjs oftendifti ♦ nam Sc epifcopatui Halber^ ftatenfijCuius eft à Csclare mihi demandata tutela,ficut nofti,præter alia multa detrimenta, magnam imperafti pecuniæuim, Sf illorum colleg^, quæfunt per agros, diripuifti nihilo minus : idêfeciftiper archiepifeopatum Magdeburgicum,quiôCipièmcopatrocinionv titur,amp;: à Northußjs exegifti pecuniam atque Mullufrjs.Hcnricuni uerô Brunfuicenièm, quicum habeo feedus, honeftum quidêillud, et adlioni Paflàuienfi minime repugnans,ferro periècutus es et igni* fimul atep defœdere tibi per literas,délt;p reliquis focijs nunciaflêm* hæciàné tuis aliquotepiftolis, ad medatisantea, minime refpom, dent. Nuneergo, licet Ferdinandus rex,ego,lociicp,pacê, inprimis uero Germaniæ j uchementer optamus, ÔC inde poft traniàdfa'onem Paflauienièm id operam damus,ut tranquilla iînt omnia,præièrtim his locis : quod etiam ex nobilitate Brunfuiceniî complures,qui nûc tua caftra fèquuntur, teftifîcari poflunt,tamen,quia bellum in hahc regionem tranftulifti, nec occulte demonftras, cùm focios noftros inuadis,quid tui fit propofiti : deinde,quia rumor eft, te multó con* duceremaiores copias j licet alieno nomine, quas alereprofecfto no poiTis, nifi direptionem, prædam Sô omnem licentiam eis permit* tas, ità quidem,ut non Franconiæ tantùm,ftd alqs etiam prouinerjs indubitatum abs te periculum immineat, quod ÔC ipiè non diflîmu las, dum effedurum te prædicas, ne fitaliorum potior, quàm tua, conditio : his inquam de caufis, amp;nbsp;quia concordiæ nullum locum re linquis, Ferdinandus rex, ego, focqçp, cùm fimus incendio plane uicini, cogimur ad propulfandam à nobis uim nbsp;iniuriam, arma

reçu per emus. Nam hoc nobis amp;nbsp;Imperfj leges non modo permit^ tunt (ed iniungunt etiam, Sc Camera? fummum ludi'cium, ut Fram comas finiti'mis opem fcramus,mandat.Et quanquam hoc tempos re,dum copias conferibis, nomen Cæfaris obdücis,certó tarnen fcF musilludefîêfiótumatqiiefîmulatum .namine,qui'dfuæfituolungt;’ tanSjiion tibi modó,(èd Sc nobis amp;nbsp;alrjs oftcndit^amp;S breui,quid Cen^ tiat^cognofees ampIius.Porrô,ciim hoc noftrum inftitutûpro repu bh'ca fufcipiatùr, 60 idcirco nihi'l opus erataliqua fignificatione nO' ftræ uoluntatis,tamen,ne fîs ne{cius,profitemur ambo,faéturos nos in pofteru, quod res ïpfa poftulabit, ut hæc tua tàm efFreni's ÔC plus quàm tyraiinica reprimatur crudeh'tas. hoc adeo tàm noftro quàm lociorum nomine tibi tuifque denunciatum uolumus,amp; omnis cala mitatis,quæ pet* hoc bellum on'etur, culpàm,i n te,qui nullam ad quam conditionemaccedis, transferendam eflê,teftificamur: neque dubitamus etiam, qui'n illis, qui patn'æ falutem quærunt, poti'us, quam ei, qui pro fua libidine graflâtur, patriæ bellG infert, fit ad-» futurus Deus immortalis. Qiiumhæcepiftola redderetur,erant ill Alberti caftris, eledloris Brandeburgen fis legati, depaccmiflî. perle(fi:is literis, ipfè rem cum fuis communicat ÔC an fccum uelint periclitari fortunam,rogat î confirmantibus illis, adolefcentem no-bilem, qui literasattulerat, accerfit, ad eumlèrmone conuerlb, princeps, ait, tuus, iam ante fidem ter uiolauit, èc federate egit, Sgt;C hoc quartum eft facinus eiufdem generis : ueniat : experiar quid poflit : hoc illi meo nominerenuncia.Siclocutus,aureosaliquot ei dono dat, uti fieri confueuit, dimittit. Ibi legati interceflores, ïl hil igitur noSjinquiunt, agimusC nihil,ait ille, amp;Sdomum regt; uerü licet. Cùm ergô belli grauitatem üideret ,EricumBrunfui-cenfèm, tertia die lulrj mittit ad Cæfarem, eîque nünciat, aftu quo* rundam multos in fe concitatos aduerfàrios, qui hocagant, ut non foliimnonfèruenturfibi pada, fed uttotisetiamfinibus,ScOmni pofTeflîone pellatur : quod fi confilium ipforum fortuna compro* bet,non dubium eflê, quin futuri fint Gallicaniu'am enim illis obla* tas efie magnas conditiones , nouæ coniurationis caulà, idque fc pofledemonftrare : quoljdam etiam eledores , ac primi nominis principes, confpirafîèiamde nouocreando Cæfare:quôd autem epifeopifieaduerfumfe moliantur, incaufàeflêCamerales: orare igitur, ne moleftè ferat, fi quid in ipfos tentabit î aduerfàrios etiam; ut inuidiam fibi confient, 6lt;in focietatem belli plures pertrahant;

ïiunc de fe difïêmmaflc rùmorem quaß cum ipfo com'urarit ad opgt; primendam Germaniæ libemtem : hocadeôfibi'quofdamprincp pes obicci'fle,amp; per Germaniamfpargi h'teras,tanquàm ab Atreba«-renfïdatas, ideo(èuïdelicetconducerecopias,ut ipiiusexequatur uoluntatem:futurum enim,uteius filium,Hifpaniarum principem, dux Albanus m Germam'am adducat ad proxima comitia,quô deß gnetur Imperq fuccelîorzhoc m'miriim ità eflê Ferdinando régi petz' fuafunijUt eti'am ini'to fœdere cum Riis hoftibus,bellum fibi denunz ciarit:fe qui'dem hoc ad multos exculàfle diligenter,uerdm fufpitioz nem illam l'ndies augeri : magni's itaque fe periculis atque difficultaz tibusobie(flumeflê, propèfolum*,eô quódabipfiusamicitianondi’ feedat : orare igitur maiorem in modum,ut ÔC paÆones illas uelit c£ fè ratas epifeoporum, amp;nbsp;fe iudfque defendat : id fi faciat, adduétu* rum fcipfi,quum de eo conuenerit,ad nouem equitum milliajpedF tumuerofigna circiter centum, Noribergenlès^interim amp;nbsp;epifeoz pi, per abientiam Alberti, in ditionem eius inuadunt, 111e, diuuF gatis literis,acerbé criminatus erat Noribergicos,quafî fidem atque patßa uiolafient, inito fœdere cum perfidiofis epifeopis, pontifî' ciam docflrinâ rurfus ampleélerentur, Ad hæc ill i pôft, edito libro relpondentjÔC ordine rem omnem,inde ab anno fuperiori comme* morant,quàm crudcle bellum geflèrit,quomodó fint cum eo padi, quomodo deinde permiiEi ac uoluntate Cæfaris,cum uicinis epifeo pis fœdus fecerint, quomodo æquiflimas conditiones ab epifeopis oblatas recufarit, 80 bellueis denuo fecerit,quomodo, cum pro' pter fœdus amp;nbsp;Cameræ mandata locqs opem ferrent, fuos iteriim fi* nés nuper inuaferit ♦ Inter alia illius facinora, hocueluti fingularc quoddam inauditæ crudelitatis exemplû recitant, quôd,ciim iplo* rum ditionis oppida duo, Altorfum atque Laufum nuper occupai let^non oppidanos modo,Ièd ex agris etiam coaiftos homines atque pecudes inclulèrit,amp;f diuerfis deinde locis incenderit, præcipuè au* tem ad portas, eo plane confilio,ut omneis exureret : hocautem in-* cendio, pueros, Ôô naulieres aliquot grauidas, ôô complûtes ægroz tos, qui perruptis 80 elFraétis mûris euadere nonpoflent,milèrabiz liter ibi conflagrafle dicunt : quod autem de mutata religione dixe* rit, uanum elle demonftrant : initum enim elle fœdus, eôlolum, ut uim ab le hiifque depellant.’quàm autem iplè nullam religionem eu ret,id compluribus eile notum,amp; habere le multa qu^ dicanthoc lo CO : lèd propter familiæIplendorê, unde genus ducat, 06principes

aliquot ’ eins p’ropinquos, udk fibi' tempcrare. Ad quintum îul^J diem, Sigifmundus Poloniæ rex in matnmónium ducit Catharix-nam, Ferdinand! regis ßliam^quse fuerat uxor Mantuani prina'pîçi quumante annum dedmumfororeminiùsduxiflèt,utJibrodeci.r, mo quinto diximus, Eduardus fèxtus, Angliæ rex,indubitatæ fummæipei princeps,Iulq diefèxto,ut quidem in uulgus editufuitj; è uita decedit,morbo tabifico, circiter annorü Icxdecim adoïefcens, maximo certè piorum hominum dolóre. nam eius interitum eft m a xima fecuta rerum Angliæ commutatio, ficut infra dicetur. diuuF^ gata fama fuit, intcrij fie ueneno ♦ Certè, tantæ regem expedatiöhis, ? Europa, fæculis nunc aliquot, nullum habuit. inde à teneris annis, optime formatusamp;rinftitutusadpietatem at'queliteras, nonLatix-nam modo,fed Græcâôô Gallicam quoq?linguam nouerat,amp;r euah-gelij dodlrinam uehementeramabat, docftis omnibus hofj3itiuni,. dabatatqj patrociniu,Germanis,ltalis,Ganis,Scotis,FIifpanis,Pox louis. Ciim iam no longe diffidamp;rent ambo exercitus per Saxonia, èc Albertus Vifutgim flumen tranfiflet,nona die lulrj poft meridie fummiscopijspræliumcommittitur : àmulta dimicatione, penes Mauricium, qui uiceretequitatu, fuit eius diei uidoria : fed ipfe tormento manuario traieiftus ad ilia, biduo póft uitam finit. Albefx tus Hanobriam pcruenit incolumis. Defiderata funtad quatuor cir citer millia,plærique omnes équités: captiuorum ingens fuit numex rusƒ Henricus Brunfuicenfis eö in conflictu duos amifitfiIios,CarQ lum öÄPhilippum. Poftridie uenerunt à Ferdinando rege mifli ad Mauricium équités Bohemi quingenti. Lantgrauius etiajn auxilio miferat Mauricio circiter feptingentos. Itaque turn in ijfdem crane caftris, mirabili qiiadam uiciflitudine rerum, Lantgrauius ÓÓ Heiv ricus Brunfuicenfis amp;nbsp;epifeopi, ciim interim Albcrtum adiuuaret Ericus BrunfuigiusMaurieij fbrorius. Multorum tunc erat opi** nio,ficut Albertù rex Ferdinandus oppugnabat, fic aduerfus Mau ; ricium Alberto fubminiftrari uires ÔC animum à Cæfàre : fed literae Cæfàris,quas paulo infrâ recitabo,nihil eiufmodi præfe ferùnt.Gal liærex , noua tunc agitafle confilia cum Mauricio, dequeillius iiv teritu non parum indoluifïê fertur. In caftfa delatus Mauricius, de node dat literas ad epifeopum Vuirciburgenfem, belli focium: i)s rem omnem exponit,fuamque efle uidoriam,fed grauiter fe uuF neratum dicit : arbitrari autem Albertum efle in fuga tmonet igi* tur,utcertislocisiubeat obfideri uias j quo fugientem intercipiat;

tranûtu proliibeat ï quæcunque fît futura fua conditio üel exftuV^ bona (è confcicntia niti : bellum enim hoc fîi(cepifîè,ut uaftatorem il lum reprimeret, ac ocium Germaniæ recuperaret. Scpultus eft Fri/ bergi, oppido Mifiiiæ, decimo quarto die poft præîiu,iuxta paren tem Henricum amp;C filiolum Albertum. Exceflerat annum trigefîmu (êcundum. Ipfîus prælèntia magnûattuliflè momentu,ah'oquin AF berti futura fuifle putatur uilt;ftoria. nâ ex ipfîus equitatu multi pro* fugerant.Signa militaria funt hoftibus erepta,6c ad ipfum ex prglia relata, pedeftria quidê,quinquaginta quatuor, equeftria uerô,qua* tuordecim.Mauriciusergô,uitam quidem iplèprofudit,fèd Alber ti tarnen uircs atque robur admodum fregit . nam ab eo prælio uix unquam ille potuit uel mediocres recolligere copias. Cûm per Li* pfîam ducereturfunuSjOrationem habuitloachimus Camerarius,et in illius laudem multa locutus,prodigia,quæ mortem eius anteceflè runt, enumerat : iànguineas guttas in folqs arborum hærentes, ca* num importunifîîmos latratus amp;nbsp;mutuas dilaniationes, equorum ueluti fremitus concurfàtiones armorum,amp;f alia quædamterro* ris plena : deinde tabernaculum eius turbine difîe(ftum,cæteris inta* (ftis, quafdam ipfîus uoces, ueluti præiàgas futuræ mortis atque prænuncias.Etlanè quantum ad guttas illas cruentas pertinet,mul/ tis inlocis uulgo confpecfæftint, amp;nbsp;Argentinæ quidem, fub initiu lunrjjCÙm fuper herbas,frondes, tegulas atque iàxa decidiflent, Vo ' litabat tune ingens turba papilionum, neque deerant, qui cruorem hune ab qs emanare dicerent : alq contra, portendi aliquid atque fî* gnificari iudicabant. Inter Mauricium amp;nbsp;Albertum, ciim eflênt æquales,maxima lèmper fuerat neceflîtudo, fîc ut nihil eflêt illis con iuneftius . tribus enim bellis ambo fîmul Cælàri militarunt, Galli* co,Smalcaldico,Magdeburgico, deindc,quartum atque poftremu hoc in Cælàrem fulceperunt: led natis offenfîonibus,uti dieftum eft, hune tàm funeftum habuit exitum iplorum amicitia. Quo tempo te Mauricius occubuit,frater eius Auguftus erat in Dania, cü uxo* re,apud regem focerum: itaque nobilitas ordines partem exerci* tus retinentjprouinciæ tuendæcaula, cirdter duodccim fîgnapedi* tum,equitum uerô cohortes quinque : reliqui dimittuntur,amp;S plæ' rique cum funere domum redeunt. Ad decimum oeftauum uero lulrj diem, Albertus datliteras ad nobilitatemamp;S populum Mauri* cianum. quum nuper per ipforum fines peteret Saxoniam, fine ma* leficiolêtranfîlîèjpropterea quod hoftile nihil haberet in animoî

Mauncium ucro no modo fuæ dïtionis homines Içfiflc, ucrumetia, utfcelcratis aliquot amp;quot;nbsp;perfidiofîs cpifcopiS gratificaretur,- anti'quo ilh' federi, quod fuæ fami'Iiæ ßt cum domo Saxonica nulla propè de cauG, nouo prorfus exemple, renunciaflè^ ac bellum fibi feciflê: quod ciïm l'tà lîtjamp;f quoniam iplï conatum eius adi'uuerint, omninó præter mandata Cælàris, qui padlà fibi confirmant, l'deô fibi quo^ que uidendum eflê, quomodo damnum acceptum relàrciat: l'taquë lè confœderationem amicïtiam ipfis intiicem fenunciare, Cæfaris exercitus,Terouennadiruta,progreflus é Mórinis m Atrebates,af cem Hefdinum, lulio menfe ùi capit, Interfèdus ibi fuit Oracius Farnefîus, Galliæ regis gener : exnobilitate multi captifuerunt, 8C inter hos primi nominis j Galliæ Mareicallus Marchianus Ardugt; cnnæ fyluæ incola. Prælij Saxonici nundus intra paucos admodum dies ad Cæfarem allatus fuit. qui deinde uigefimo iècundo lulq die, Erico Brunfiiicénfî, quem Albertus mifêrat, uti diximus, relpon* det. quod eoufque fimultas exarierit, dolefe fibi non mediocriter, multo enimmaluiflcjdiflîdiiimhocomne componi,amp;Snifîcompox natur, uereri, ut non Imperio tantum, (èd Alberto male cédât, prælèrtim, quum adeo multi, hi quidem præcipui ordines, huic rei ièiè immifccant, faâafocictatë : fuum igitur eflè confilium atque poftulatunietiam, ut quàmprinium difçëdatur ab armis, Sc con--cordiæ rationes ineantur: idfiplaceat Alberto, fè curaturum, ut aduerfa quoque pars acquiefcàt, neque dubitare, quin illis perfua^ deat : petere autem maiorem iri modum, ne recufêt î nam alioquiri^ CO manente rerum ftatu,nori fe polie ipfius uti opera, ne fufpitioneni iamexcitatamaugeat : quod quidem fibi, qui nihil chàfius habeat odo amp;nbsp;tranquillitate Imperq, ualde fit futurum moleftum atque graue. Sub initium Augufti menfis, domum è Dania reuerfiis Auguftus, Maurici] frater, aliquot póft diebus, rcdeliberata cum fuis, in fidem fuam adigit omnem populum,8(r in his, Vuittember'-genles, ut fibi fuifque liberis mafeulis addidi fint, Ô6,fi riulli fuper^ fint,in Ioannis Frideridamp;S liberorum dus ditionem redeant, fi qup demCælâri pareat ille, fuperiorum annorurri pàdà lèruet,fini minus, ut turn Lantgrauio fint fideles. Eo fado,falutatur pririceps elcdor,amp;rordinum fuorum conuentus irididt, ut ad uigefirriurri Augufti diem fibi præfto fint : Eius merifis die decimo leptimo,; MiSnæ oppido,maximus fiiit terræ motus. Vbi conuenerunt om^ ties Lipfiam, ad diem, ualde frequentes,in delibcratione Auguftust

lt; nbsp;nbsp;âdlt;3ucît,primûm,an adiungcre (c’ debeat recenti fœden Ferdinandî

regis, principum ÔC epifcoporuni,amp; profequi bellum fratris in Al^' bertum î. deinde, iî deièrendum fît foediis, quornodo debeât ukiici mortem fratris : demiim,qua nam ratione pôfîît cum loanne Fride--\ rico tranfîgere. nam is, per eins abfcntiam,miflîs legatis ad optima^ tes, ele(fforiam dignitatê Sc poflêfîiônes ablatas omniho fibi reftitui poftuIauerat.Deliberationis Sc confîlq fumma fûit,ut ctjm titrifquc pacem coleret ,amp;S ad pacificandum adhiberetur Brandeburgicus eleéfor : ÔC id quidem fuit decretum, licet per Bohemiæ cancellarb um, Henricum Plauium, tcx Pcrdinandus, Auguftum de fcrderc diligenter (blicitaret^Hocinconuentu, ïoannes Fridericus, altéra miflà legatione, denuo fua repetit, amp;nbsp;acribus quidem uerbis, idem faciebant ipfîus ditiônis ordines : uerùm id fruitrà fuit, neque fe tez neri, ut id faceret, Auguftus,amp; padis illis atque legibus, quas Cx' Car tulifîèt, quando captus ipfè fuit,inhærere, ueruntamen non omquot; nem adfionem repudiare le dicebat.Eo durante conuentu,Henricus Brunfuicenfi'sopemimplorat Auguftiducis aduerfus Albertum^ qui nouas militum manus conduceret. A' morte Mauricq,Ioannes Fridericus ex fîlijsalterû,Ioannem Gulielmum mifitad Cæfârcm,in Belgium, ut fua tecuperaret .Eodem ferè tempore mittebant etiam eô legatos,per abièntiâ Augufti,nobilitas et reliqui ordines,ut ipfo' rum principem Cæiàr haberet cÔmendatum. Ad Ferdinandum etiâ 6(S Daniæ regcrn,Ioannes Fridericus,eifdem prope de caufis miièrat legatos dnterea Vu irciburgenfîs epifcopusobfîdet Schuinfurtum, quod Alberti præfîdio tenebatür, ut fuprà diôtum eft : BambergF eus autê Noribergenies,quû aliquandiu Collebachum circumiê' diflcnt,abdu(flis copqs, Comiti PlauiooppugnantioppidûHofiu ditiônis Alberti,ièiè côiungunt. Hiice menfîbus rapti funt ad fup' pliciûEugduni,nouem,ciïm exijs nÔnulliperannû, Sôampliuseo fuiflênt captiui.Qu^ftiones proponebâtur fîngulis depr^lèntiacor

’ poris Chrifti in cœna domini,de purgatorio, de miflà,de cÔfeflîonc priuata uel auricularij de ceremonijs,de Mariæuirginis mortuo*-rum inuocatione, de primatu Romani pôtificis, de libero arbitrio, deiuifificationeoperû, deecclefîæamp;Tcpiicoporûpoteftate, deuo' tis monafticis, de delecffu ciborum,de undfione cofirmatione, de jftatuis. Conftanter autêeodémcp modo reipondebantadfîngula, fcparatim,ufî icripturæ teftimonijs.ïnterea dum captiui detinentur, literis no iêiè tantû m inuicem,fèd amicos etiam ali àfep côfolabantur ecclefîas.

L IB EP. XXV. 4'4è ecclefias,amp;r rem omnemacïlam perfcribebant. Ciim ex capriuis Lu* douicus MarfacuSjbomomüitaris, ê facrisliteris multareci’taret, qui aderant inquifitores rogabant, num ipfius eflètlegere (acros b'* bros,8ó qui fcirct hæc eflè euangelica præfeélus etiâ regius duos ef fe tantum aiebat euangeliftas,Matthæum loannê : reli'quos eni'm duos, Paulumetiamueluti centonesquofdam confui'fle : quód nifiecclefiæ docHiores eamPauIo tribuerent authoritatem, fe non pluris fa(ïlurum eius epiftolas,quam Ælbpi fabellas. cunque Mar* facus inuicem diceret,de Pauli uocati'one atque munere præclara exi üere teftimonia prælèrtim in eius epiftolæ, quam fcripfit ad Gala* taSjCapite primo : nihil, inquit ine,ad rem iftud facit. nam fibi tefti* , monium iplè dicitrijs,qui fimul pledebantur, laqueum carnifex iri' dueratjUti fieri fblet: Marfacus ueró,quem iudices non reuin(flo col lo duciiuflêrant, eo quod regi militaiïèt, conuerfiis ad prætorem àn horum,inquit,potior eft,quàm fit mea caulà quin fimili torque me quoque donas Cquot; cur non huius tàm illuftris atqUe præftantis or* dinis me quoque facis equitem C' alludens ad morem ufitatum regi* bus, quiCum amicos cononeftareuolunt amplificare,in fui ordi* niSjUti uocant, numeru aflcribunt,eifcp torquemaureiï,ueluthono ris infigne, tribuunt. Ex ijs quincp, literis nauarant operâ Lolànæ, natione quidem Galli,fèdfumptu Bernatum atc^ liberalitate, quo* rum eft ditionis Lofàna. Cum ergo captos audirent, iplbrum ingt; telligerentpericulujdiligenterad regeintercedunt, eofcp fibi dona* ri petunt: led idfruftrà fuit,cum id fibi per leges non elle integrum, rex diceret. Cardinalis Tornonius, flabellu hie fuifle putatur, De morte nobiliffimi principis, Angliæ regis, Eduard! lèxti, pauló fix* prà diximus.Inualerateûphthifis, amp;nbsp;lanuario menie cœperat çgro* tare : cunquC morbus inualelceret, folicitus de regno religione, cum luis familiaribus rem communicat, exquirit,cui potifiimûm fitcommittenda rerumlumma. Nam etfi pater Henricus moriens teftamento fubftitueratei Mariam Elilàbetham,utfupràdocui* mus, tarnen, quoniam iplè iam faeftus erat pubes, arbitrfi fui elle du* cebat,conftituere fibi fuccclîorem, prælèrtim, quum de Ibrorum na talibus plærique omnes dubitarent, Maria pontificiam religio' nem coleret, quæ fi rei fiimmam teneret, periculum effe uidebat, ne amp;nbsp;prælèns religio fubuerteretur, Sc Imperio locus externo patefie* rct. itaep rc delibcrata,placuit,loannam SulFolciam eligi,rcgis Hen rici proneptem è forore, Ci'i m id reliqui confiliarij,amp;S Londinenfis

ctiam conful Si. optimatcs probaffent : Atigîiæ pnmas,arcbiepifcQlt; pus Cantuarienfîs, in aulam accerfitur, utfubfcribat « lUe uero, nifî rcaem fitafîàtus antea,recuGt. admiflus ieitur.ubi familiaritcîr cum co iam decumbente rem difceptauit,aflenfit,ciim hoc file admodum urgeret. E-xdnóto autem rege,quod fuitlulij die iexta, ficutante di dlum eft, quarto poft die,Ioanna pronunciatur regina,fîmulque de ftripto recitatur,quemadmodum Eduardus, de cóniènfu proceru^ grauiftîmis de caufi's,Mariam Si Elifabetham forores exhacredarit, Sc regni fucceflionem ad loannam tranfmiferit, T ulit hoc indignift fimè popukis,amp; omnis nobilitas,n5 tarn ftudioMariæ,quàm odio Northumbri) ducis,quum nemo fere dubitaret,quin huius elîêtau thor ipfeconfilij,nimirLim,ut hac uia regnum tanquam in fuam do* mumderiuaret.Ddmhæc geruntur,Mariaconfugitin Norfolcia, ad caftellum Framingam,amp; opemimplorans,pro reginaiefe gerit» Eo cognito, North umbrius cogit copias,et Londino profeótus,de reliquoruaflenfujilla petit,utcomprehendat: ied interim, qui eranc inurbecofiliari),quum offenfioneordinum nonignorarent, amp;nbsp;per Norfoîciam magnæ manus ad Mariä confluerent,mutatauolunta* te, Mariam eliguntreginam,amp;r loannam afleruant cuftodia.Quod ubi peruenitin caftra,plf ricp omnes,quoniâ inuiti militabant,S6 ib lum alioquîn oderant,deficiunt,Só allatis Londino literis atcp man* datis,Cantabrigi|e captu Northumbrium,die uigefimo quinto luli) menfi's in urbeadducunt. Incredibile eft,quibus conuicijs atcç pro* bris eu populus acceperit,dum alij proditore, alij parricidam Sc regt; gis innocentiflimi carnificem uocant. Etenim, quia nurum fuam ad dignitatê regalem perduxiflè credebatur,fufpitio nata fuit, iampri* dem hæc ilium tra^afle c0ftlia,amp; uitæ regis infidiatû efle.Capti fue* runt póft ipiius liberi,8cfrater,amp; ali) quida proceres,amp; regius prfz ceptor,Ioannes Checus, uir magng uirtutis ac erudition/s : hie tame dimiftus deinde fuit,facultatibus pene omnibusexutus.Poftea Lon dinum regina Maria uenit,0C arcem ingrefla, quam T urrim ipfî uo cant, Norfolciæ duce, iam propè ieptem annis captiuu, Sc Vinto^ nienfem,amp; Dunelmenlem Tonftallum,^ quofdam alios pontificig religionis,ab epifcopali fundione remotos,e carcere liberat,8ó loco reftituit.Et Vintonienfis quidem,liceteditis libellis faeftum illudre gis Henrici, quando Mariæ matrem Catharina ab le repudiauerat, utilibro nono diximus,defenderat,tarnen Cancellarijlocuiamobti nuit,qui fummus eft ibi dignitatis gradus.Cum enim Catharina lu*.

» lij fècuntïi pohtificis urgeret diploma,quï matrimoniu illud appro-» i baflèt, rex contra uitiofum eflè dicebat,eóque Vintonienièm non^ dum id temporis epifcopu, Romam mïttebat,ut Clemens illud pro nunciaret irritum. qui ciim Februario menie anni x x i x eo ueniF fet,acriter inftabat.Pötifex,qui lupum,iit diti iblet,auribus teneret, quum 8c regi gratificari cuperet, Cæiaris metueretoiFenfionem, refponditjfefcripturü Cæiàri,ut uerum diploma proferatur.Aflen gt;nbsp;tit ille quidem,ied in cam rem bimeftre foliim tempus coftitui petit: CLini id exierit,pro falio haben diploma poftulat. id autem amp;nbsp;inufi* tatum ÔC minus æquum eiîè putabat pontifex, commodis uerbis régi fatisfacere cupiebat : orator autem,fi non impetretur,quod rex petat, magno futuruidiedis Romanæ detrimento lactabat. Cæiàr . inuicem, rex Ferdinandus, Aprilis die uigefimo feptimo, per le* gatos dolore fuum oftendunt, cum pontifice, quod regi plus ni* mio faueret,amp; iudiciü in Anglia fieri uellet,expoftulant, fimul pro* gt;nbsp;cüratores cum amplis amp;nbsp;idoneis mandatis conitituunt,qui caufam, ipforu nominCjRomætraôlentamp;profequantur.Itac^ pontifex,do* mum iuiîb tandéredire Campegio, litem adle reuocat, coc^ magis, I quod per Eboraceniem de nouo régis audifietamore,ficutlibro no no diximus, Augufti mefis die uigefimo iecundo,Northumbrius, l^fg maieftatis damnatus,capite mul(fl;atur,66 produdtus in publicu, orationem habet,ac inter alia populum hortatur, ut in ea religione, iquam à maioribus ueluti per manus accepiflent, permaneant : om* .nisenimcalamitatis,quæiam olim,maximè,ueró poft morte Henri ci regis,Britanniam peruaièrit, unicâ hanc fibi uideri caulàm, quod â reliquo Chriftianifmi corpore diuortium fecerint. Aliquot nunc ahnis diuerfumillefen{èrat,ut quidê præfetulit,amp;î^ doétrinâpontifî ciam plane proiecerat : quod autê nünc ità fitlocutus, cauiàm fuiflè dicunt, quod ipeseiquædam fatfia fuerat impunitatis ♦ Etquan-quàm teliquo ièrmone confetfio, ièlè ex animo loqui dicebat, funt tamen,qui pœnituiflêipfum faéli cÔfirmant, quum circumlpiciens, nunûperfugium,amp; uerba fibi data eile uideret. Alius quidam,code tempore fecuri percuirus,uirequeftris ôrdinis,Thomas Palmerus, euangelij docfirinâ maxima coftantia profitebatur. Damnatus aute fuit Northumbrius læfg maieftatis atq^ rebellionis, uti diximus : quan^ graues erant fuipitiones, uenenum ab ipio datûeiîê regi, ta* men quæftionê eius rei prope nullam eife facflam aiuntî in fententia quidênihil de eo pronunciàtû fuit. De Petro Martyre,Florêtino^

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VVV iij

füpra diclum eft qui ante annum fèxtu,accerfitü régis in Ängiiani ^rofedus, Oxoniæ Gcramm li'terarum erat interpres. Hune multi propter infîgnem erudnione atep uirtute colebant,led non deerant cti'am maleuoliItaque mortuo nunc rege, denunCiatumei fuit, ne iniuflu magiftratus pedem illi'nc moueret, neue quid fuarum rerurri afportaretjgraui denunciato periculo,fi fecus faceret. Paruit ille qui dem, fed quum moram interponi ui'deret, confiliarijs regni defuo ftatu Icribi'tjamp;f fi quid admiferit,accufatorcm fifti,amp;r ab I'pfis decau^' fa cognofei petit. lllorum itaque permiifujcdm diicedendi poteftas ei falt;fi:a eflèt Londinum uenit, Ibi Cantuarieniem archiepifeopum reperit patronu Sf amicum fuum, de quo per concionatores epifeo-’ pi pontifier) tunc inuulgarant, quafi uacillafet,quafi Cantuarig eiîêt ipfiusmandatureftituta mifla,quafi miflam ipiediefiurUsfueritin Êduardi regis funere,quafi bocipfum eflèt pollicitus reginæ. fimul de futura diiputatione iadabant. Hoc ubi refeiuit ille, ftatim edito fcripto ièiè purgat, iacrificum quendam, fe minime confeio, mifl fam Cantuariæ peregifle dicit : alterum etiam illud inficiatur,* imó, fi per reginam fibi liceat, Eduardi regis,de cœna domini,déque caetc' ris rebus atep dogmatis fada decreta,facris Uteris effè congrua, pon tificiam ueró miflam ab inflituto Cbrifti plane diflïdere, demon-ftraturum fe profitetur, ad eamque rem docendam, non maiorem aliquem numeru,fèd paucos aliquot, in bis, Petrum Märtyrern, fibi dari ibeios Só adiutores, petit. Et quoniam aduerfarij uetuftatis commendationefuam religionem ornabant,amp;r fiipra mille quingen tos annos earn ftetiflèdicebant, minime poflè hoe ab ipfis proban, fe ueró docere uelle confirmât, eam,quæ fuit,Eduardo,rege,confti-tuta,quæep nunc per Angliam adhucieruetur, eflèuerè natiuam il* . lam ÔC ueterem, inde ab ipfo Chrifto Ô6 apoffolis traditam religionem. Cilrn hoc icriptum ad quintum circiter diem Septembris euul gafletLondini,Petrus Martyr eodem tempore uenit illuc Oxonia, ficut diximus,5c certior ab eo fadus de re tota,fadum collaudat,ne-que laborem aut periculum ullum fe uelle fubterfugere, demoftrat: fed ecce,dum ineafuntexpedatione, Cantuarienfis in carcerem du-citur, ÔÔ archiepifcopus alter, Eboracenfis, item Eondinenfis Rid-iæus, Vigornienfis, 8^ ali) quidam epiicopi, propter euangelrj pro-feflîonem,8d côciones in Mariam habitas,iuflti confiliarioru, prius, quam regnum obtinuiflet ♦ Capitur etiam Hugo Latimerus, quem rexEduardusàpatrecaptumpropterdodrinâjè uinculis exeme*

’ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rat.

fat Petrus Martÿnnteh'm, etfî pen'culum fîium intelligebat, tét'-m'én,quód in leges regni nihil commilerat, inuocentiafua fretus,no fibi difcedendum putauit, nifi impetrata dimifliohe, Cu tn igitur id obtinuifletjliteris publicis acceptis, manu reginæfubfcriptis, Ant^ üerpiam,inde Coloniam,póft, Argento ratû,unde profeôus /n An gliam fuerat,làluus peruénit,et paulo ante cum,Beriiardinus Och^ nus.Perlcriptum aliquando fuitamp;fnunciatüin Germaniàm,Cflàrê côfobrinæ Mariæ dediflè confîliû,ut regeret clementer,necp religió nem mutaret,néue nuberet extra regnû: quidenim in eo fitpericuli, fî religionem innouet,fibiomnium optime côiîare. Niim ità res halt; beat,affîrmare no poffum: iplè quidêeuentus longe diuerfum often dit, nam cxteris propter euangelq doctrinam abire iuftîs, indigenis Uero conie(ftisinuincula,religio pontificia plane reftitutafuit,utin^ frâ dicetur. Ad ealendas Ocrobrjs Maria deinde inaugu'ratur re.' gno tnequemultópoftinchoatum Londini fuitcomïtium. Imperi) uerq conuentus,quemadidus Augufti Cæfârindixerat,ut initio li' bri docuimus, in ealendas O(ftobris,amp; ab his deinde prorogatur in menfèm ufque laiiuarium. Poft prælium illud,quo Mauricius fuit fublatuSjHenrieus Brunfuicenfi's Albertus,pro le quifqj ,lèlè col liguntjamp;T çopias reftaurant. Hêrico pecunia fubminiftràbantepifto piNoribergenies : de Alberto plçritp omnes niirabantur, undc illitantumneruorû : itaCpperuulgatüfuit,àfororeCæfaris Maria nummos ci uenire : fed id Cæfariani pernegabât, ac mirum eis uide* batur,efle homines tàm imperitos,qui crederent.Ciim autê ad Hen ricû aliquantô ferius adferrentur nummi, maximo res erat in diferi' mine, nam Albertus,ubi refciuit,ad defedtionê folicitabat illius mi' litem, qui morâ hanc impatientiflîmèferebant : fed peropportune, ac in ipfo temporis articulo, cum aeftus ille atque fremituspropè iam exundaretjdecima die Septembris àllatû eft remedium, tem' peftas omnis conquicuit. Henricus uerô, munièndi fui cauià, cuni Erico agnato, quem hoftem habuit antè,tranicgit, Daniæ rex iain ante fuos miferatin Saxoniam legatos, ut Augufti generi fui rebus coniulerent. Hi demum ; àdiuti Brandeburgenfîs electoris legatis, reconciliant Auguftû Alberto.Côditiones erant,ut Auguftus neCp bellû fratris perfequatur,nec hoftibus Alberti feratopem t idem fa' ciat Albertus,ôôfi forte copias propè ad fines Augufti traducet, abfque maleficio proficifeatur : Auguftus caueat, ne quum fuas ma nus dimittet,ad hoftes Alberti perueniant:poftremó,quod eftinter

Saxoni'cam æ Brandèburgicanl domurri fœdus hæreditarium, pri'* mo quoquctemporcrenouctur.Poftridic,qui' duodecimuserat Sc' ptembris dies, Albertus Brunfuico fuas cducit copias: amp;nbsp;ciim in ho ftem incidiflêt,quod fuît non procul ab ürbe,manus cÔfèriufed nu* mero uîduspræîèrtîm, cum îpfe nullum, Henricus autêad uigind ßgna pedîtum hàberet, în fugam conrjcîtur ac proflîgatur, tamctfî cruentam hoftî uîcftorîam relîquit ♦ à prælîo Brunfuîcum redît. hv terea magnîs erant în anguftqs q j quos Hofq cîrcumîederat Plauîus atque Ibcrj nam cùm amp;nbsp;oppidum cflêtualdè concuflum tormentîs,

Albertus înfoelîcîter pugnaflet, nequelubîîdîum uenîret, înopîa rerum omnîum adducftï, dedîtionem facîunt. Et oppîdanos quîdc Plauîus în fuam atque lîberorum fuorum fidem per îuîîurandû adp gît,amp;: præfidîo relînquît fignum unum pedîtum amp;nbsp;maîora tormen ta. De Turcîca claflè dîxîmus ante: huîc fè conîunxerant Gallî dugt; ces aliquot, Maffilîa profedî, amp;nbsp;hîs feré dîebus Corîîcam înfulam, quæ Genuatum èft dîtîonîs,capîunt,oppîdîs alîquotexceptîs.Quo modo Cæîàr Hefdînum arcem uî ceperît, antea didum eft : earn ue* ro demolîtur,utantea Terouennam. Gallîæ rex înterîm apud Am* bîanos exercîtum co!lîgît,ôô expcdat,dum Heluetq, quos euocaue* ratjUenîant, Vbî îam dîrutum eflet HeîHînum,Cæîàr ad exîtum Au guftî cogîtabat tentare Dorlanum, îcd ubî Conncftablîus îd perîn* dîcîum accepît,magnum equîtatum pedîtatus partem alîquam cè lerîter educît,amp; opînîone cîtîus îllos a^gredîtur, incp fugâconqcît, pliirîmîs înterfedis atque captîs. Et cum fub înîtîu Sèptembrîs Hel uetq uenîflènt, ad decem mîllîapedîtû, rex aduerîo flumîne Somîa, cuîus ad rîpam eft Ambîanum, progrcdîtur,amp; Corbîam peruenîn Inde mîflîs alîquot equîtum turmîs,cîrca Bapamum oppîdum,taiv quàm illud obîèîTurus, excurrît. Septembrîs uerô dîeîêptima,mîf' fo fœcîalî Cameracum,quo îînterga îè anîmo cîues, nuncîarî fîbî pe^ tît.Oppîdum illudeft peramplum,epîîcopalc, amp;nbsp;antîquîtûslmpe^ rî) dîtîonîs,amp;S per ea bella,quæ Cæfar cum Gallîæ rege geflît, æquo iure îèmper fuît inter utrunque j îêd hoc tempore magis erat partiu Cæîàrîs.Rex îgitur eîs nunciat,nîhîl îè îàdurum aduerîus pada,mo dô idem ipli faciant,amp; îîbi,qui îîtimperq protedor, urbem pateîà» ciant,8ô in cæteris rebus omnibus præfto îînt,non minus quàm Cæ fari. Cùm autem loci præfedus rem ad Cæîàrem detuliîTèt, reîpon* fum tulit, quia direptîonîbus amp;nbsp;incendrjs Gallî deuaftaîïènt agrum ilium omnem, ut hoftîliterin eos agat. Sed antequàm hic nuncius à

Catûfietïûrtirctjiamcxcutnonibus fätfiis ürbcitireis ttntafe cöepit per aliquot dies : ubiuerónihirpTöfiëeret,idibüsSeptertli)ris cà*' ftra promouet,8f duóbus millïaribus a caftris Cglàris Côrifèdit,qüç tum erantâd Valefteenam,oppidüm Hannoiliæ, Sealdi fluuîô pfo* pinquiïnî: deinde propàïs accedit,amp; üidebatür ortïnino rés ad pr^z litïm ipé(fÙrc,Gd hic fuitexitus, ut rek,qüOiliâ proxirhé ad Cæiàris hîürtitionés ueneratjplurimfs defideratis,decimö otflauo dieSépteni bris exé'rcitum reduceret. Difcedens loilgè laféque omnta uaftabat Iflcendfjs. Peffcriptadeinde res fuit priuatim àd amicos, uti fkri fo’z lef,amp;2 Galli quiderti Cæiàrem aiunt defugiflè prælium,Cæiarfarïi ue to negailt. Rex domum reuerfus,HeIuétios dimittit.Hoc ipfo men fc dimittûntiir, qui totum annum Auguitæ fuerant mandatu Cæià ris,militéspræiîdiarij,iîgnafèx,ut libro fuperiori diximus. Conuez niunt etiâ his diebus,Hailbrunæ,Palàtinus, Moguntinus,Bauarus, Vuirtembergicusià Treuiro amp;nbsp;Cliuenfï uenerantlegati.Ferdinanz di régis nomine aderat epiieopus Paflauienfis .Per banc gftatê pefti* lentiætiis magna ediditftragem Luteciæ,atcp interim propter Lu* theranifinû multi fucrunt exufti.Rex in delitï js quandâ habebat, eu lus mari tus olim fuerat Normanniæ præfedusieius mulieris uiduæ generi erant Aumalius Marefcallus Marchianus,ambo captiui, neut diximusîamp;S ab Aumalio quidê Albertus pofeebat aûreorû mil lia centum,fed id erat fupra illius iàcultates.Itacp fema percrebüit,il lam,quaî nihil non poiTet apud regê,ut fine fuo difpendio pecuniam conficerct,amp;r generös liberaret, impetrafle, utrex ei largiretureorü poiTefliones atque bona, qui propter Lutheranifmûeflent damnati capitis, nam Galliæ fert c5iuetudo,ut no uitam modo,fed facultates ttia rex auferat codemnatis. ciim igitur htcc eflet obieda pr£da,mul tis aiunt fuifle creatum periculu. Equidem hoc afFirmare nolim,ied ufuuenit nonunquam in Gallijs, Sc alrjs in locis,ut hominu innocen tium languis no modo uoluptati ied etiam qu^ftui fit nonnullis. Al bertus,a prçlio, quod aduerfiim fecit,Brunfuicu redit, ut paulô fu* prà diximus : ubi uero per indiciü accepit,fore,ut Henricus urbem obfideret,non diu moratus,quos potuit équités recolligit,8lt;r in T u ririgia iuum aduentum expeAare iubet, ÔC propinquos agnatdfquc deauxilijs interpellans, cilm adiutus eflet,in T uringiam contendit, 6c Oärobris die quinto,præter omnium expedationê,magna celeri täte ufus, Vinariam uenit,ubi â loanne Friderico perhumaniter fuit cxceptus, 5c duas nodfes ibi commoratus,ut militem per agros dif* * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXX

^fumexlaborcrefiectet\Franconiampetit« Ci'rcumndebant'tuïïi quoddam eius oppidum Birutum, Comes Plauius atque fpcrj : ièd ^eius cognito aduentu jBambergam, obfidione relid:a, leG coferunu Ille ueró, non magna comitatus equitû turma,undecimo die Odor bris egreditur ipeculandi cauià, quid ad Hofium nuper amiflum oppidum ageretur . Milites præfidiarq forte turn incautius erant ante portas, animi caufa, rerum omnium iecuri : nadus igitur banc pccafi'onem, fuos cohortatus, incitatis equis, celeriter illos inua^ dit, in fugam dates iniequitur, S^fimuhirruptionefadajCiint apfius præfcntia afpedu recreati oppidani concurrerent, plawoigt; que omneis trucidauit. tormenta reperit ibi magna quxdâ, alia, quæcampeftria uulgo uocant, iineinftrumento tarnen. namappä* ratum omnem hoftes ad Biruti oppugnationem aiportarant ; Rel,igt; do ibi figno peditum,Blaflcburgum petit,prgcipuam arcem,Poftlt; quam ipie Brunfuico difceifiqHenricus urbeobfidere cœpit, actor mentis ualide concutit: epifeopi uero Sc Noribergenfes,qui ct^ia^ illas omneis aleret,ei renunciant, ut fibi præfto fît: pctebat Henricus ab oppidanis aureoru millia circiter odoginta. quum hoc ifti recult; Iarent,ac milites, nifî perfolutis itipendqs,nollent ferre fîgna,{olicitJ de fuo periculo l'ilia tantundê dare ipondent.T une demùm obfîdio-* ne iblutajCÙrn futuræfolutiom's dié militi cÔftituifîêtjper T uringiâi iter inftituit. Eo cognitOj Saxoniæ dux^ loannes Fridericus,quôd cum eo nondum'rediflet ingratiam, unà cum tribus filins Gothant feie confertjUxore relida Vinariæ, quo 4 eflet uàletudinc minus fir-r ma.Henricus iam inftrudus ad iter, datis ad eum litens,etfî câuiàm^ inquitjhabui iuftam, occafîonê etiâ non incomodam^his aliquot annis, ulcifcendifuperioris temporis iniurias, abs te mihi fadas,tagt;! men jquod efles in euftodia Caciàris, nihil quicquàm in tuæ ditionis populum atlt;^ liberos tentaui,ièd legibus remiudicidcppermifî« tif uerô minime cÔtentus anteadis iniurijs, nuper etiâm Âlbertû Brait deburgicum, Germâniæuaftatorem, meum inprimis hoftê,opô çÔfîlioqp iuuifti,quod compertu habeo,quantumüis id fcceris occu| tè. quamobrê, fî meus exercitus iâ tuis finibus damni quid dederitgt; nÔ eft quod ullâ habeas de eo querimoniâ: initium enim abs te fadit eft.CôlIitüerat Henricus in Albertûet Voîratu Mansfeldiosagerç prorfus hoftilitér,propter anni fuperioris bellû,uti diximus:uenint interceflîone ducis Augufti, cuius illi fide implorauerant, compofî^ ta res fuit ♦ loannes Fridericus, acceptis Henricih'teris per legato| animu eius mirigare, fie quidem ,ut ilk cum duâbus

tuf mis cquitum amp;nbsp;pcdttum fignis quinque Vinariam ueriiret, reli'’’ quo per uicinum agrum exercitu diftributo.Hucadeum à principe uenit Minquicius cancellan'us, cxpofitis mandaos adbeneuolen tiam omnino flexit, Et cùm antea magnam pecuniæ uim Henricus poftulaflet, eana rjunc partim reimïît, fine malefîcio commoratus ibi per biduurn,amicè dilcedit. Ad decimum oétauum dietn Oéto-brisinftituta fiutLondini ,iuflureginæ, difputatio, depræfèntia Chrifti in fàcramento, quod üocant’, al taris. Agitata res fuit per lèx dies,non fine contumcIqSjCÙm è pontificqs quidam,cuius erant præ cipuæ parteSjtheologus, VueftonuSjparum agerettêperanter. quid fuper eo decretu, 8c cuiufmodi fuerit exitus comitij dicemus infra.

Sub fine Oólobris Gcneuæ fumptû eft de Michaele Serueto Hi' ipano fupplicium.Is multis ab bine annis uarios ediderat libellos iiv ter alia,de Trinitate,prorfijs alienos àfententia totius ecclefi^. cunC]^ hoc demiim anno Geneuani ueniflet, fenatus de illo certior faótus, comprehendi iubet, ac deinde Caluino, qui iam antea ftriptis eum oppugnauerat, cæteris ecclefiaï miniftrisiniungit,utfermoneni cumeoconférant. itaquemultàfuitintereosamp;Sacerbadifceptatio, cùmille fæpenumero mendacq Caluinuminfi'mularet, admodum immodeftè. Scnatus uerô,ne quid in caufâ tàmgraui temerè fieret, docftorcs de ijs dogmatis confulit,Bernâtes,Tigurinos,BafiIienfès, Schafufianos î hi refpondcnt omnes,àd fummam Dei contumcliam ilia pertinere : cùm autem non rrtodo de fèntèhtia lion decederet,ièd conuicijs ôsS malediftisetiam fuapropugnaret,damnatus eft capitis, Vtad loeum fupplicij uenit,hortante Gulielmo Farello,Chriftum, æternû Dei filium inuocare noluit,amp;: quum pœnitentiç fignum nul lum dareCjCaufam tarnen ad populû minime defendit.Necis inuidiâ plærique conflabant in Caluiiium î is autem,edito libro,docftrinani cius rem omrtém adam commémorât, amp;nbsp;in hæreticôs gladio uin dicandum eflê docet. Oftobris die penultimô,Iacobus Sturmius, uir longé prudentiftîmus integerrimus,ac plané decus nobili' tatis Germanicg,propter eximias aiiimi dotes et doétrinam infignê, é uita decedit Argentorati,cùm ex febri quartana per tempus bime' ftre decubuiflet. Ætatis annum exceflêrat tertium amp;nbsp;iexagefimum,

His feré diebus, Reginaldus Polus, Anglus, cardinalis, per Ger^ maniam ad Cælàrem contendit,Roma profeéfus : cunque iam ad fi' nés Palatini principis ucniflet,accepto nuncio à Cæiare, qui ïaeobu Mendozam ei miIèrat,Dillingam,quod eft ad Danubium, epifcogt;

pl ‘A uguftani oppidum, redit, SkT expedat, dum Cæiàr rcnuncicf, Henricus Bruiifuicenfi's Vinaria digreflus, Nouembris diefepd^ ma uenit in focioru caftra, quæ tum erant ad Lichtefelfum, oppidu ditionis Bambergicç.In co tenebantur indufi milites Alberti,ad no nem figna peditu,illiipii,quipaulo ante fuerantBiruthi.Circumièz derat au têeos Comes Plauius cum focioruauxilijszÄS cum Noriber ga ueniflent maiora tormenta,quibus oppidu concuteretur, ilh^de^ ditione fada, Nouembris die décima, uoluntati iêîè hoftis permit-’ tunt.Captis ergo ducibus aliquot,reliqui dimittutur inermes,abfcp Ognis.Ea re perfelt;rta,Colembachupetunt, Alberti ditionisoppidu, SiC tormentis acriter oppugnant ♦ oppidani uero, cum illud ab bofte noniè polîc defertdere uiderent, quicquid erat fupelleótilis atcp bo' norum in arcem Blaflèburgû tranlportât,6ô póft,incenfis xdificrjs^ in ilia Sc ipfi' confugiunt,Sic demiim hoftis irruit,ÖC trucidatis nom nullis,qui forte deprchenfi fuerunt, igné reftinguit ÖC reliqua diri' pit.Plauius deinde, ciimLichtebergûarcem,amp; Hofium Birutbu oppidula deditione cepiflet ac mûris denudaftetjBlafteburgu obft^ der, praccipuum Alberti propugnaculu, amp;nbsp;magno præfidio muniquot; tum. Ad hoc tempus, Galli,ex Pedemontióclam profedi, VerceP laSjT aurinoru oppidum,quod Hiipani tenebant,ex improuiib,per infidiascapiunt : led quod in eapropinquitate agri Medioïanenfîs ægrè illud pofte defend! crederent,aduentaret etiâ cum coprjs Gori zagajCgfaris legatus,dircptione falt;fta, domum opportunefefe refe* runtjOnufti pr^da. No multo póft,8ó V^enetijs ÔC aliunde nunciagt; turn fuit atqj perfcriptum,de Turcaru Imperatore Solyrnannq,qui filium fuu natu maximu,Muftapham,propter fufpitione proditiolt; nis amp;nbsp;uiolatæ fidei ftrangulaftetiplc. ferunt fecundg uxoris impullt; fu,quæ filium fuurn auger! cuperet atcp parent! fuccedere,fa(ftam eft ft cædem. De archiepiftopo Angliæ Cantuarftnfi didu eft antea: Is, ÔÔ Ioanna regina, cum tribus filqs Northumbrrj ducis produdi in publicu Nouembri menft,damnati funt capitis,ob intentatum Iç ftc maieftatis crimen : fed pro regiqnis confuetudine redudi funtin carccrem,amp; deprecantibus nonnullis,afftruati. SebaftianusScher/-telinus, de quo non ftmel eft fada mentio,cuius in caput atque uita Cælàrpræmium conftituerat, ut! libro fuperior! diximus,reconcft liatus in hoc tempore fuit amp;nbsp;Cæfari Ferdinando rcgi, fuafquc facultates recuperauit omneis, Solicitantibus epiftopis atlt;^ focijs^ Albertuni Brandeburgicum, Camerse iudices, ccrcmonia folcnni,

ôlendîs Decembrio profcribût, ut publicæ qui'etis 8gt;C Imperrf per* . turbatorem,dimiflîs hùc illucliteris ÔC affixis palâm,ipnufqîuitani fortuiias,omnium prædæ permittunt» Henricus Brunfuïcenfo, ad oppugnationê Blaflèburgi reli'éto Plaui’o, fèxta die Decembris^ CLim fuis copijs contendi't Schumfürtû,quod quidê oppidum in ri' pa Moeni pofitu, Albertus ualido præfidio tenebat. Acceflêrat Heii hco fuppkmentû aliquod militû, qui Noriberga uenerant Sc Forlt; chemo:fèdAlbertus,cijm idforefulpicatus eflèt,primiim,qui'cquid trat alimoniæ, uici’nis in Iocis,m oppidû inuexerat,pôft,omnia cir* cûm ædifîcia incêderat, ut obfidendi eo anni tempore facultatê hofti adimeretdtae^nuUa ibi re perfeôa,defîderatis e’tiâ nonnullis,quum Albertus eruptione fecfla dimicaflêt,HenricuSjnon magno cum co* mitatU,per agrû Ioannis Friderici profeeftus abfep maleficio, domu redit. Albertus,ubi ie prolcriptuaccepit,CæIàrê interpellatjUt ien* tentiam aboleat : is autem, ut iuris adminiftrationem impediat,noh fibi licere dicit:fic ille iudiciû, uti largitione corruptum atep redem* pcum,reculat, proteftationéinterponit,editofcripto.CameraIes àutem finitimis Imperij prouinerjs executionem mandant. Per An gliam agebantur hoc tempore conuentus omnium ordinu : ÓÓ quo* niam Eduardo,rege,fada fuerant decreta,de cœna domini, de cere* monrjs, Sc iacramentorum adminiftratione,de coniugio facerdotu; de epifeoporum eleó;ione,de conftituendis ccclcfiscminiftris,de for mula precationUjCt id genus alfjs rebus,cautum hoc in couentu fuit; ne quid ea décréta ualerent, led ut earn lequerentur omnes religio* nem,quæ fuiflèt ab Henrico rege moriente relidta: deinde,ne lacrifi cis amp;nbsp;ecdefiæ miniftris, qui deinceps coftituenturjulla fiat moleftiat diuortium quoque Catarinæ, quæ Mariæ mater fuerat,illicitum fuiiîèpronunciatur:adhæc, de matrimonioreginæ fuit agitatum inter optimates aliquot,ac placuit earn defponderi filio CæIàris,Phi lippo. de quo fama fueratantè,quafî confobrinam fuam,Lufitaniæ Kgis Emanuelis amp;nbsp;Eleonoræ filiam,effêt dudurus. Eo conftituto; cardinalem Polum Cçlâr accerfît:quôdin Germania ilium fubfifte* re uoluit, uti diximus, eo fadt û elfe nonnulli pùtab'ant,ne, ciim eflêt regiæ ftirpis ÔC gratiofus apud fuos, coniugrj rationes forlàn impe* diret. His quos ante diximus in carcerem eiîè conditos,epilcopisj^ ' alrj fuffeôri funt in hoc tempore. Confirmandi caufa matrimonq, Cçiârampliflîmamlegationem mittitin Angliam,qui Mariam ab* ' fenti Philippo prorfus addicant. eius eiat princeps, Eemondanus,*

M. D. 11111. HijCdm ßab initium lanuarfj Londinum ueniflênt,poft aliquot die'' rum traélationê, remcÔfîdunt.T ulït hoc l'ndignïflimé populus, ex nobih'tate cömpïures,amp; Communicatis inter le confilr)s,rebelliogt; nem faciunt. huius erat dux præcipuus amp;nbsp;author, Thomas Via^ tus. Is per Cantium excitataleditione, graues habebat conciones S)C acerbas in reginam atque confiharios,quód externis nuptijs perpe^ tuam Sgt;C milerrimam feruitute Angliæ compararent, deinde, quod extinó:auerareligione,pontificiam denuo ftabilirent, EftauteCan tiu,regio maritima,Galhæproxima,nobilis urbe Cantuaria. Huius motus lama Londinum allata fuit lanuarij die uigefimo quinto, ne* que multô póft auditû eft de Henrico Suffolcio duce, qui per De^ uoniam homines ad arma uocaret.Itacp regina, quas potuit,manus facit, fjfqj Norfolciæducem Thomam, nuperé carcereliberatum præponit, qui ciîm fub exitum eius menGs in hoftem incidiflêtpro^ pe pontem Roffcnlèm,delêrtus à milite,fLiga làlutem quærit,5c uix ægre Londinum peruénit.In his ergo turbis,legati Cf làris,minuen dæ feditionis ÔC fui periculi caulâ,calendis Februari),conlcenfis naui bus dilcedunt : eodemque die regina uenit Londinum, ÔCorationc habitaualde criminolâin Viatum, quid illius confilij fit, oftendit, 80 liiam in ipfos charitatem exponit, nbsp;nbsp;de matrimonio nihil lefta*-

tuiflè dicit,nilî de confilio procerum : le uidelicet bonam nunc æta-* tis partem exegifie uirginem,neque fie nupturire,quin eo in uitæ ge nere permanere uelit, fi quidem ordines ità iudicent fieri oportere: nam ut fui cohnubi) caulà regnum periclitetur amp;nbsp;Cf dibus omniâ ua ftentur, id fibilongé futurum acerbifiîmum : permaneant igiturin • officio, Sóinlceleratorumhominumulcilcendaperfidiafibi ferant Opern : hocenim ip lorum efiê muneris, qui le, legitimam patris hæ-* redem,de com uni confilio reginam effe iuflerint.Ciim ad hunc mo^ dum eos placafiet,urbis defenfibni quolHam conftituit,et Comitem Penbruccum defignat,quiforisremadminiftret. lam ante Viatus erat uoce præconis denunciatus hoftis regni proditor,5lt; maioris inuidiæ concitandæ caufa,recitata fuerunt eius ad reginam mifiâ po ftulata,quorum illud ferebaturefleprimum,utin cuftodiamlèlère-' gina tradatjUt de nuptqs illiu s,Sc confiliarqs uel retinendis uel muF lt;rtandis,ipfi ftatuereliceat* Tertio póft die,promilcuæmultitudini proponiturimpunitas,modó lêditionisauthores delèrant,amp;r ei,qui' Viatum fecifiéteaptiuum, ingens conftituitur præmium. SuffoF cius quoque iubetur in perduellium haben numero ♦ Et quum eolt;

coniurati propîus adurbeaccèlt;ferehi, ve^’hÂ ponteni,€jao Thamefîs eft côftratus,refèind»t^nè quisad ipfos tranfîbet.Pôftridie luburbiun? iUiiKrupantgt;Éc«wptitaiite^,ùtoppidahï felcipfis corn un gerentî ueriini hi præ^diocontinebantur. lntci^:S^ffolcius în dn perià regnî parte capi'tur j dult;flore Hunungtonio.j que ni èo reginà cum cquitatu mi'ièrat* Bi'duO âd urbcmrôiumptbiconnirati, quurrt ça parte fruftfà mob'rentur,conuerlb itinére,miniaHbus aliquot fult;3 pra Londinum ^-quot;Ihamefini tràqci'uhtpÂS urbem rcÂà fSetunt Jbr tandem Via tus, ab rjs copqamp;,‘quas duclôrc Penbfucco rcginaemllè-', rat, mterceptus cum focijsi-in carcerem abducitur. ; Altera die,qui) Icprimus crat eiüs menfis die$,edicitur, capitis dehunciata pana, up qui de lèditiolbrü numero quem piàm domorecepiflênt ; ilico pro*) ducantamp;Sexhibcant.PaucisintcriéifHsdiebüSjLondihlim Suffolcilt; us addüciturcaptiuus, die ueto Februari) duodecimo, Nörthuni^ bri) filiuSjGuilfordus Dudlséus,ôif ipfius uxor Ioanna, SulFolci| dik' cis filia,quam Eduardo regi fumm'iflam fiiifle reginam diximuSjCaxj pite muldantur, quod centra legitimam fucceluonem ad regnunt afpiraflent. loannæ forten» plaericp omnes milerabantur, quod in*, nocentiflinia puella,amp; libeialiter cducata;literilque culta,tantam in calamitatem incidiflet ; non Sine alia de caula, quam quod rcgnuni. oblatû non repudiarat. orationem habuit ad populS ualdc piam ac modefta,8óE)ei inilericordiam imf)lorans,per lefum Chriftij,puel*'; h's pediflequis adminiftrantibus,linteolo fibi tegit Ô6 obuincit ocu* los,carnifici deinde certiicem ptæbet feriendâ.Hoc ipfo die, Corte*i ttæuSjDeuoniæ Comes,quem ex multorum annoru captiiiitatc^re** gina, fuperioribus aliquot menfibus liberauerat,- denuo capitur ob. lufpitionêinitgconiuratioriis.Pofthæe, Londini 8c Veftmonfteri^? ubi regina turn erat,plurimi rapiuntur ad fuppliciû,8c quidê ex no*, bilitäte non pauci. quidam etiam claplî,ÔC in his primi nomiriis,Pe* çrusCarrus, ad Galliæ regem confugiiint, Dux quoCp Suftolcius,! Februari) die uigefimo primo, capitis pcenam luit, cum ante dierri? quartum fuiflet damnatus. Dum hæcin Angliageruntur,Sibilla Çliuenfis, Ioannis Friderici Saxoniæ ducis coniunx, eo, quern dixi*. , mus, Februari) die uigelîmd primo, moritür Vinariæ, amp;nbsp;undeci* mo poft eâ die,princeps iplè, cum aliquandiu decubuiflet ægrotus» Deceflèrunt utèrep in uera Dei cognitione:8c iplè quidê,dum uxo* ri fepulchrum in æde làcra paratur, iuflèrat fibi locum aliquem ad . btus illius relèruar» quód bréui lècututus eftèt. ncque fcfelliteuni y

r.-x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

opinro. nam M'arc^ di'c«a?tto; fubhörara decjmRrn anté ciim ex lóïlulö concionèmaüdiffetyimplorata nuittinis diüini mife^ ricordia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deo commicndans jex barâMrürtîirtôfitüf^

ta,cœleftem in patriam èmigrauit.Iam nero tranfaóïü cfatintér êürtt amp;S Auguftum duccm.Gàmenim Ehnia?rex,n'iiffîs legaris, iftfuprâ docuimuSjintercedcret^ploft multatAamp;f uiriam ac propefemcftrerrt difceptationcniihoc primum tempore,eampofîta resfii/tj his Gohdi riónibus, loaniies Fridedcus difceditafecle/löratu,. Mrfiiiajó^ ópi pidis metallicis î Augwfto fine liberis mâdbus extinlt;fïo^ ad Saj^ônS eiufque liberos marcs hæcômnia redeunt: Interim Saxoni Iicct ufof parc fibi nomen clecroris ÔC infignia y tàm in obfigîiandis liç^ris, quàm in procudenda moncta :.pf æfecfluras ctiam oppida quædî Auguftus ci libenfquelargitur, êâ pro fuperiorurrt aliquot àrînorif refiduis debitis yquæ Mauricios nô depcnderatipfius liberis, péfgt; foluitad centum aureorum millia^ lcd 3c arcem oppidumque nigfpcrgum in Franconia pofitû,amp; epifcopo Vuircibüfgenfi ôp^* pignoratum in aureorû millia quadraginra, luit amp;nbsp;Saxoniliberifc^ reftituit. Poftremô;'foedus hærcditariun Saxonicsc donius, uiola-^ turn fuperioribus annis^ renouatur, ac dcnuo làncitur. Earti frâtiü'' érionemjoannes Fridericus,decumbcns,non miiltô ante uitæ fine,’ feriptura et figno fuô ponfîrmauit,8c tt idem fijq facerent,iufiît.Ita/ que forti animo fuperatis omnibus malis amp;rærumnis,in quaserât côniertus,non in carcerc,nequc milin's externi cuftodia,Cui deftinagt; tus cratjUenim illuftri Dei beneficio liber fadus,Sô domum âd uxo rem, ad liberos Sclacrafuareuerfus, extremum diem placidiiîirhê daufit, filijs, populdcpiuo pacemacocium reliquit. Vxor etiarn,' uoti fadra compos,terreftre domidlium hoc deleruit. rtatti fjepenu^ merodixerat,æquiflimo ièmorituramanimo, fi modo coniugem fibi uidere prius liceret liberum incolumem .atque idab irtimor' tali Deo lèpiffîmè precata fuit mul tis cum lachrymis atque fulpïrrjs, Qiio die uitam ilia fînijt, natus eft Augüfto duci filius Alexander, * His fere dicbus,qui reliqui per Angliam erant,externi,ièd indi gchæmulti,reli(fia patria, propter mutatam religionem edidarc ginæ,in Germaniamièièconfcruntjamp;C Veiàliæquidam,alij Franco* ftirtijCompIures etiâ Argentorati fubfiftunt.Ioannes LaicüSjPolo* nuSjgcnere nobiIis,Hieronymi frater,uirinfigniter dodus,antc hye niem profeîflus érat fllïnc cum nonnullis in Daniamiièd cùm ibi pa* rûm amicè reciperetur, ob diuerlàm de clt;xna dominilèntennam,5if

J5cr inferiorem Saxoniam eadem de cauia denegarctur ci {èdes^E^ni dam,oppidumFrifiæ,tandem peruénitjbique confedit. Marti) die quarto,regina leges promulgateccleßafticaSjquibus mandat epifco pis eorumque uica.rijs, ut ne quern de hærefi fufpeéfum in ordinem facrum recipiant,hærefès funditus extirpent,noxios 8^peftiferos U bros abolcant, ludimagiftris nbsp;populi docfloribus præfcribant, Sé

hon obtemperantibus docendi munus abrogent, facerdotibus ma!» ritis uxores Sé facultates auferant, Sé pœnas ipiôrum fcelere dignas conftituant, fic tarnen, ut eos, qui de confenfu coniugis profitentur ' fe uelle facerediuortium Sé in pofterum abftinere,lenius trad:ent,ac refipifcentesetiamlocoreftituant î adhæC;, preces omnes in fiippli* cationibus publicis, Sé Latina lingua, Sé more uetufto recitentur, dies omnes fefti celebrentur, fuperioris ætatis ceremoniæ reftituan^ tur,pueri adultiores,antè baptiiati,ab epiicopis confîrmentur,ÔÔ in fcholis erudiantur quemadmodum facrifico miflàm peragenti mini ftrare debeantad aram. Quo tempore pontificatum Romanu An* PÎiæ rex Henricus octauus exterminauiLuti libro nono diximusde* gem banc tulit inter alias,ne quis ad ullum munus aut dignitatê red pcretur ecclefîafticam, nifi prius fide data per iufiurandum,profite* retur,ipfum ac fucceflores etiam, efle caput eccîefiæfupremum An* glicanæ : pontificem uero nihil habere iuris in illam nec aliud efle, qùàm epifeopum urbis Romæ, quicum nihil uelint habere commu ne. hoc autem iufiurandum regina nunc etiam,cum hæc cuulgaret, rcmittit,amp;r epiicopis madat, ne pofthac exigatur ab ullo,tacitè quo* dammodo primatum Romano pontificireftituens.Quodde publi cis precibus ait,fic habet.Henrici régis mandatu preces dicebantur, lingua popular! : in ijLq? rogabatur Deus inter alia, utipfos ab epi* Icopi Romani leditione,conlpiratione,tyrannideliberaret: hancer* gó formulam,ty pis excufam,regina nunc antiquari iubet. No mul* to póft in cuftodiam data fuit reginac loror, Ehlabetha,literis excul tapuella,quôdantealt;ftælèditionis cofeia putaretur. Adexitu Mar ti),hoftes Alberti Marchionis ad obfidionem Schuinfurtiredeunt, April! menfe uenerunt in Germaniam,ex Anglia,magnæ docftrinæ uiri,Richardus Morifinus,de cuius legatione, fuperiori libro dixi* mus,Antonius Cocus,Ioannes Checus,ambo regi) præceptorestôi^ hi quidem in Italiam deinde left contulerunt î uenit etiam loannes Ponetus,epilcopus Vintonienfis,quiperhancreligionismutatio* hem,locoremotus fuit, utalij multi. Perhofee dies,cum Florentin:

ducisÄS pontißcis copiæ Senas obfîderent,Petrus Strozza,(jui Gai liæ regis nomine tiiebatur urbem ex infidrjs illos adortus, ubi per indtciuni quædamaccepiflêt,magnum eorum numerun] concidit; nii tarnen redintcgratis uiribus obfidionem continuarunt.Itaep Gal 11Ç rex Heluetiorum tria circiter millia conduci iubet,ut obfeffis ope ferant. Potificis nepoti Afcanio Florentiædux filiam fuam defpom derat, amp;nbsp;ini'tæ fuerunt rationes, illius per hoc connubium amplifia candi, Per hofee dies, ïnfubriæ præfelt;îlus Ferdinandus Gonzaga uenitad Cæfàrem in Belgium uocatus : uenitetiam BaptillaCaftaF dus i, quem fuperioribusannis in Vngariam diximus à Cælàre miF fum. Ad idus Aprileis,Londini,fupplicio capitis fuitafFe^lus Viagt; tus: ante quam produceretur,Eliiàbetham Sc Corunæum diligen* ter cxculans, aiebat non eile affines coniurationi. Tune etiam Can* tuarienfis Londinenfis epifcopus amp;nbsp;Hugo Latimerus, primuni Vindeforam, póft, Oxoniam abdudi, habitadifputationecunt eins atque etiam Cantabrigienfis academiæ theologis quüm in len tentia permanerent,danturin cuftodiam. Hoc iplo temporecouen tus erant omnium ordinum Angliac. in qs duo potiftimum propo^ fuitregina : de fuo connubio, deque reftituendo pontificiprimatu: quorum illud certis legibus obtinuit, hocautem, refiftente cumpri mis nobilitate, non potuit perfuadere. Cardinalis Polus, ubicum Cæfare fuifi'etaIiquandiu,Galliacregc petit,amp;S pacis erat utriqj coii ßliarius : ucrum nihil profecit. Ad finem Aprilis, Albertus Brau deburgicus,acceptis aureorumillibusfexaginta, captiuum Aumagt; lium dimittitjcdm paulo antè,fuæ ditionis altcrum propugnaculUj Holanfpergum,amififlet. Nonmulto pôft,Cælàr,BruxellædatisIi teris,illû,hycmefuperioriprofcriptum Spiræ,lîcutdiximus,denuô proferibit, SCqueftuseumlïcimpunè graflâri, uerbisgrauiftîmis mandat,ut principes ac ordines omnes,maximè autem finitimi,fèn* tentiâlatam exequantür Jam antea Roteburgi, ad Duberû flumeri bis conuentum fuerat,paciHcandi caufà: cunq? nihil cftêt aôtû, Cçlâr hoc in cû decreuitjSô paflîm fuerût affixæ literæ,eocpnomine Vuor rnaciæ póft conuenerunt ordines,qui ad prouinciam R henanâ per-' tinent. De comités Imperi) futuris Auguftf,nô lêmelantè diximus: amp;nbsp;quia Cælàr,tum ualetudine turn bellis impeditusadeflenôpotcz rat, Ferdinâdus rex,illius rogatu,prouinciâ hanc in fc recipit,ab ede^ folicitati principes ut ucnirent, propter turbulentû Germaniæ ftagt; turn exeufabant, Gsefar iam eo mifèrat è fuis confiliarijs nonnullos^

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aupufta*

Âuguflanum quoqj cardinalem ad Hoc dekgêrat: lcd cum ob cam, quam dixi,caulam, neiïip ueniret, in aliud magis idoneum tempus feieâa res fuit» Albertus odioß quædâacerbe Icriplêrat in No^ ribetgicoSjquafi belîo fuperiori Galliæ regem atque focios occulte nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

iuüerint,amp; pecuniam dependerint,quafi de Cælàre grauem habue* rrnt fufpitionem turn ipfi turn epifcopi focij, multaque dixerint con tumeliofè,quafi Galliæ régi magis quàm Cæfari fauearit,quafi belliï hoc ipiî conflarint, quafi totis uiribus id egerint, ne palt;fla ièruarent épilcopi,quaG priores bellum fecerintetad defenlîonem ipfum ade^ gerint, qualî nobilitatem omnem profligare ftudeant, quafi fidem datam literis obfignatam uiolarint,quafi nefarium ÔC crudele bel lum geflèrint in fuæ ditionis homines, quafi indicium Cameræ pre^ cio redemerinLpatriç quoque proditoresuocabat,diflêminatis per Germaniam libellis. Eo cognito,Noribergici,quum Holanipergo capto quædâ eius generis reperifient, Maq die decimo olt;fi:auo,progt; lixè relpondent, ad ordines omneis euulgato fcripto, 8^ ordine fingt; gula réfutant, 60 in ipfum plæraque rétorquent, qua conditio ne Mauricio pecuniamdederintatquefocqs,commémorant,Sóquis belli fitauthor,oftendunt. Nam etiam eo tempore,quo conuenerat Hedelbergæ principes intercelîores, ille per fuos emiiïàrios, inquiquot; tint, occulte cogebatin Saxonia quàm potuit maximas copias, idq? demonftrari poteft turn alqs, turn qs litcris,quas ipfius excurforum tinus, Gulielmus Grumpachus,ad eum uigefimo nono die Marti) dédit. Quôd nifi turn rex Ferdinandus,dux Mauricius,ôô Brunfui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

cenfeSjOmne robur,uitam etiam atque lànguinem patriæ impendiC lent, horribilé ille uaftitatem per omnem Germaniam excitaturus crat. Epilcopos Franconiæ coëgerat ad iniquiflîmas conditiones: cam ucro tranlâëlionem Cælàr irritam fecit,Ô6 inis,ut lua récupéra^ rent,permifit. Bambergenfis igitur oppida quædam atque præfe* éfuras amiflâs recepit, multo ante quàm in gratiam ille cum Çælâre rediret,Sc tune, quum propter perduellionis crimen non facultates: eî tantum, led uita quoque iure poterat auferri. Mandatu poftea Cælàris,ad noftri defenfiqnem acprouinciarum tutelamfœdus ini' tiimus, ut quidam alq. Reconciliatus deinde Cælàri fuit,S6 tranlà* ôbonis obtinuit ab eo confirmationem,fed ea lege tamcn,utefletipfi fidelis ac Imperio : uerùm ille, tametfi uim ei nullam Cælar permilè* rat,per oblîdioncm Metenlèm domum ad fuos refcripfit, utepifeo* pös tcrritarent,8d nifi reftituant ablata,uim facerêt. Sic illi,lanuario

dcfnck’inenfe, fado impctu plæraquc reçuperaruHtarmis, Itaquc Bambergicus, utopemfibi ferrent ex padlp, fbcios admon.uitznos tarnen, ne quid præcfpi'tanter fieret, non feme! per h'terasamp;S inter/ nuncios ad pacem fiortati fiiinus Albertum : ipk uero contem/ ' ptimôôcontuiïieh'ofè refpondens, quoplures baberet hoftes,eó fibi maioremefie paratamgloriam -, inter aba dicebat. Fuit hoc ini' tiô Mûrtf). nequemulto pdftaÆo fuitHedelbergæinftitutà. cunlt; que luculentas ibipropofitâs cÔditîones rcqceret, hortantibus eum ad pacem propinquis Sgt;C agnatis intercefloribus , domum ib lincprofeéius exercitum conficeret, interpellati rurfus ab epifcopis atque ïob'citati, tunc demum ei nos profitebamur aduerfarios. fuit hoc anno fuperiori ad calendas Aprileis, Et quum truciilentiiTi' mum iple beHumgeflen't, noyp prorfijàamp;r inaudito per Germa' niam exemplo,nobis crimen ill ud impingere conatur. fed profedo falfum eft,nec eius generis quicqudm ad nos unquam deJatum fuit. Ipfiùs uéró «nb'tes nullum fæuitiæ genus prætermilèrunt, aratO' res forte ruti deprehenfos, patres ab'quandô fimul amp;nbsp;filios, in afpc' élu prope noftro fulpenderunt :fccminas alitem non ui'uas modo cÔftupraruntjlêd mortuas eti'am effoderunt. Annifupcrion's Maio menlc,quïdam ex nobilitate Franconica,Nicolaus Bglofflenus, ca^ ftelb fui Conruti deditionem facere coaélus fuit : iplè uero non fo' lùm illud cxuffît, ucrumetiamad quadragintacirciterhominesrU' ftïcanos ibi rcpertos nbsp;nbsp;nbsp;cum his ccelefiæminiftrum,inhortopro'

pc eaftellum ftrangUlari iu{îît,8c uxorem illius atque matrem captP nas abduxit. Exculâre qui'dem iftud conatus cft perliteras, adnO' bilitatcm Franconicam, lêd partim idoneè, Quomodo captiuoâ etiahi traélarit,docerepofluntin Saxoniam ab illo pertraéli nöftra* tesacBambergcnlès obfi'des,6cquipaflïminilliusdetenti fuerunt ergaftulis. Nam immeniàm eos pecuniam popolcit, amp;nbsp;tormêtis acerbifiimc fubieCit,amp;rinediaquoque confecitatquegelu, fie,ut nonhullis extinétis, reliqui frigorenecatamembrafibirefeindiCU' rarcHt atque tolli. cunqueex ipfis nonnulli, quo fe ucl redimerent, uel uiram tôlerareht, non haberent, alimoniam eis dari uetuit. Ac nifimilites præfidiarij,lamentationibus illorum ÔCmiièrabili cia* more uicti, fragmenta panis abieciflent illis aliquahdô,præ uetuftagt; te iam arida prorfus atque mucida, quæ ne pecudes quidem amp;amgt; mantia bruta, nifi per extremam famem, attingere uoluiflênt, inc/ dia fuiflèt omnibus pereundum , Et b'cct nonnulli pecuniam per

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amicos

àiîiicos conficcrentjUix tamcn aquamatquèfli’amen confèquipogt;^ tucrunt. ùciciuc farricfi'tîque fuerunt exnndi quidam inhorribili carcerisnon fqualore, fèd fœtore,mcdias inter (ordes atque uermes reptilia, cunque fic interri(îênt,non fueruntextraóta necillinc re^ mota cadauera , (èd apud fupcrftites ÔC eos qui mi(èrè trahebant adhucanima,relida» Quamueró leniteràrióbistradatï(ïncipiïus •captiui, duces aliquot ÔC cCnturiönes ; etiam ij qui peHimede no^ bis meriti nulla conditione (è(è dedideraht, id uel iplbrum teftimo«* nio cógnolcere licebiti A pace ueró quam fit. al ici: us, duabüs illis actionibus Roteburgicis doceri poteft, uti uobis confiât, illuftrifli mi principes, qui uel intcrfuiftis ipfi, uel eo mififtis legatos. Nanj licet grauiflîmam'ab co calamitatem accepimus, quanquàm euul gata iam erat eius prolcriptio; tarnen hæc fuit à liobis in priori con^ uentu delata conditio. quod fi difcederet ab armis, 80 in poftcruni redlècaueret, ac legibus remagereuelleti nosetiam armadepofi^ turos, principum interceflbrum arbitrio, uel Cælaris ôtSordb num iudicio caufàm elle permifTuros : idem epifcopi deferebant^ deconfilio ÔC uoluntate legatorum Ferdinandi regis : principum autem interceflorum Confiliarij hoc etiamftudio pacis addcbant, , quodfi confœdcrati ordinesFranconici, prouinciameifuam, cu^ iufmodi tuneerat,reftituére pollicerentur, utrinquerecedendum ab armis, ÔC de poftero cauendum, proferiptionem, ea quidem parte, forcirritam ,amp;ramicæuel légitima:trâcîlatïoni controuerfi' am totam eflè permittendam, Sed ille per contemptum atque ludi-brium, interceflores uocabathoftium fuorum procuratores, ne^ que (c paflurum taies in anguftias redigi,neque cupere profcriptiolt; nem adhuc aboleri, quodque reliquum haberet facültatum,uelle di ecbat periclitari ; nlultaep id genus alia, kuiter Ô6 contumeliofè minaciter, defummis,mediocribus,infimis iadabat,uti)s,quæfunt Holanfpergi typisexcu(æ,literis demonftrarïpoteft.In altero dein; de couentu, licet ampliora deferrentur à nobis, tarnen nihilo magis ad pacemfpelt;flauit, imó technas adliibuit óóinfidias, parumquF dem laudatasj neque uiro principe dignas i Nam intercefiorum ro-» gatu totam caulam Cælari fimul 80 principibus aliquot permittens, armadeponere polliccbatur,idq^ compromifium,Cæfar,datis Bru xellæliteris, Aprilis die quarto, ratum habuit, amp;nbsp;Franconiæcongt; fœderatos ordines, ut ab armis ipfi dilcederent, eiufque fidei ac dilisentkc rem coinmittcrcnt, monebat. Hot autem eo confilio

facicbat Albertus aftute, Ocut ex ijs qu^ cofecuta. funt,apparet,ut Cæfàrem tardaret,ne profcriptionis executionêcertis Imperij man^ daretprouincïjs, Ss utiplè fpacium haberet conficiendi, quem tune paflim cogebat,exerci'tus,quó nosopprimeretinopinantes:ueruni bcneficio Dei detedta res fuit,ipfius interceptis eodem tempore Iitegt; ris, quas ad fuos hue illuc tribunes mittebat amp;nbsp;centuriones, in qui^' bus hoc crat:a(Qionem Roteburgicam ab iè permiflam,eó folilm,ut-intereafeiè comparerachoftemadoriri poilit : quódfiiamintereeß lores ab eis forte poftulent, ut diieedant à fi'gnis, non eflê quód mo*-rem gerant, ièd maneant com'undi, necpdiuulfionê fieri patiantur: ad exciiiàndù ueró caufam hancadferant, quód multoru menfium ipfis debeantur ftipendia,neque poflint,nifi perfolutis inis,abfcede* re,fed abfque malcficio tarnen fis locis uelle permanere dicat, donee fit ipfis depenia pecunia, Hue etiam pertinent ipfius literæ, quibus mandat fuis præfedis, ut fine mora quofuis adoriantur promifcuè, ^patefacfbs igitur his infidrjs,amp;: quum ab ipfius Iegatis,Roteburgum miiïïs,noftri homincs,an compromifló ftare uenet,interrogarêt,ne' que certum refponfum ferre poflent I de Ferdinandi régislegatorS confi]io coadli fumusDeo fimul amp;nbsp;Cæiâri ac Imperio rem commit* tere , ficut noftrac turn ad Cæiàrem miflæ literæ declarant. Quod cum ità fitjamp;S quoniam ex ijs,quæueré cômemorauimus,facilè qui.' nis intelligit, eó nos urgeri tantis amp;nbsp;conuicijs nbsp;nbsp;contumelqs öó mgt;

commodis, quód adillius depellendam uim atque furorem, impe* riofummimagiftratusobtemperauimus, idcircó maioremin mo' dum oramus omneis, qui uirtutem ac probitatem amant, uim autc Só iniuriam oderunt,ut diligenter cÔfiderent,nifi lata lèntentia man* detur execiitioni,amp;r hæcillius reprimaturaudacia, quantum immi* neat non nobis tantum led ipfis etiam dilcrimen. Nullum ergo fubfi diurn aut opem ei ferant, neque perfugium aut receptu patefaciant, fed utuiros principes decet amp;nbsp;amantes patriæ,non folùm non impe diant executionem mandati,ied ipfi quoep ton's uiribus hucincum* bat,8ó ità feie gerant,ut exemplo reliqui deterreaniur:ne libellis ctiâ famofîs criminationibus illius in nos profufis fidem habeant, æ fi quid ille rurfus in nos molietur,ope confilioque iuucnt,etiam atlt;^ etiam obfecramus. Acceptis ab Aumalio nummis, utfuprà didu eft, Albertus in Saxoniam contendit,8(S Maio menfe condudis ibi copqs, occulte Schuinfurtum petit, lunq die decimo cum equiti* bus odingentis, peditum fignis adlèptem,primaluce,quapart€nd

- nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erat

trat obfèflum,ingrcditur oppidum . Et quia rem omnium preniez bâtun'nopi'a,tertiô póft die, quum oppidû dirïpuiflêtjpræiïdiarios omncis,deno(fte,tam équitésquàmpedites,adocftodecim figna, cum tormentis educit, nullis reliÆs ad portarum cuftodiam ftacio-nibus,amp;S Kj'tzingumiter habetjOppidum infrà pôfîtum,adMœnû» Cùm l'am diïücefceret,8(r portas nudatas pr^fidqs hoftes animaduer terent, dato fîgno per caftra, fcfe parant ad iter, amp;nbsp;ilium inlèquuiv tur: fèd complures,acBrunfuicenfès quidêinprimis,abHenrico du ce miflî milites, in oppidum iïruunt,S^ quod reliquûerat diripiunt atque deuaftant, proceres igitur Sc belli duces,ne reliquorum mora fpacium nadus Albertus cuaderet, diuerfîs aliquot locis oppidum incendunt : fie illi difeedere eoaóli redevint ad exercitum ♦ ac licet ho ris aliquot præcederet Albertus,tamen,quôd tormentis impeditus atq? tardatus accelerare no poflêt,ab agmine primo fiftitur,cum manusconferit : aduentante autemreliquo exercitu,quum tantæ multrtudini le uideret imparem,fuos cohortatuSiUt qua quifque tione poflêtjfibi confulerent,ipfe paucis comitatus equitibus,è con^ fpecftu celen'ter abit,5^ per flumen, ad Kitzingum tranando euadit, impedimentis omnibus amifli's ♦ Odauo póft die, præcipuum eiuS propugnacuIum,Blaflêburgum,dcditione capitur,amp;Sin Ferdinant di regis p’oteftatê peruénit,ciim non multô ante Bohemiæ cancella-' rius Henricus Plauius, qui continenter illud obiederat,morte obijf (èt.Sic igitur Omni ditionepulfusfuit Sc: eieéïùs Albertus. Dum hçc in Franconia geruntur,Henricus Brunfuicenfi's,per inferiore Saxo^ niam, plærofq? tàm principes quam ciuitates, amp;nbsp;ex nobilitate com* plureSjpecuniam pofcit, amp;nbsp;imperata facere cogit, Megclburgium, Luneburgeniès, Anhaldios,Mansfeldicos : alteræ etiâ illius ÔC epp feoporumeopiæ, profligato Alberto, captoque Schuinfurto, ficut diximuSjRoteburgum,oppidum Imperi},amp; Hennebergium comi tem inter alios male muldabant,eóque tendcbant,ut nifî belli,quod ad omneis pertinere iaeftabant, impeniàs recuperarent, uim faduri • uidercntunfed interceffîone côpoiîta res fuit,5c difeeflum ab armis. Ad hoc ferè tcpus,Sabaudiæ dux,Carolus,magna fuf ditionis par^ te fpoliatus,ut libro decimo docuimusié uita dccedit,hæredc relidd filio Philiberto,qui C^làri multis nuncannis militabat. Ferdinan* dusrex,nuper edido promulgato,fuis mandarat,ne quid in euchari ftiæfacramento mutaretur,utcp pro ueteri cÔfuetudine,qui cœnam domini perciperent j altera, quam uocanqeflent content! fpecie : (èd

optimates atquenobilitas duifates,eùm antea non femel ilium inz terpellaflênt,nunc denuó perepiftolam admodum demiflèrogant, multis in medium addudis argumêns, ut luxta Chrifti mandatum, amp;nbsp;mfti'tutum,ac ucteris ecclefîæ morem eis concedatur integra cœng perceptio. Hisillorum literis, lunrj die uigefimo tertio rex Vienna: refpondens,minimè futurû,inquit,putabam, ut edidum illud meu à uobis in difputationem uocaretur,óó cauillationê fubiret ♦ nam eo fpeóaui fohim,ut me^ ditionis populus in antiqua ueraque religio' ne,amp;r eccleiîæcatholic^ permaneretobedientia,cuius extra commet cium nemo ßlutem confêqui poteft, ut^ iacramentum boe, omniu maxime præcipuum, iuxta legem ecclefiæ moremque perciperenl^ neque uel deprauatis quorundam opinionibus, uel curiofïtate qua* dam aut etiam fuperbia deflederent ab eo,quod èc eccleiïac fïmul SC magiftratuidebent, offîcio.Hæcnimiriim illiuseftediclimensattÿ fèntentia : neque nouumeft quodmandaui, fed uetus inftitutum, quod ad maiores meos,Imperatores,reges,amp;r Auftriæ duces,ue* 1 utiper manus delatum eft,amp;: ad me quoque,cùm rempublicam ge* rere capi,dedult;ftum, ad hoc ufque tempus, diligenter, uti Chri* ftianum principem decet,a mefèruatum,mcifquepopulisn5fèmel, utin eo perfîfterent,iniund:um.Itaque minime fore putabam, utin edicQum hoc meum aliquid tentaretur A uobis,qui cæteris in rebus zomnibus,nequa mutatio fiat, utep leges aciuraueftrauobis integra maneantjContenditis. Nam certè nouum efl quod agitis,5ô à uobis non ità pridem opinione quadam fufceptum,8c nunc etiam prolixe difputatum,quafi uero de meis mandatis,qui fiim præcipuus uefter ôd iummus magiftratus, iudicare uobis liceat, aut quafi iure uobis ill U d permitti debeat, quod annis nunc aliquot, nonnulli ueftrum, fua quadam fponte,præter ecclefiæ legem meàmque uoluntatem, fi* bi priuatim fumpfèrunt Sc ufurparunt. Quia uero grauis efl ÔCar* dua quæftio,ficut ipfi quoque dicitis,equidem amplius de ilia cogi* tabo, fudque tempore fie refpondebo, ut populi mei fàlutem mihi cumprimis efîê curæ,pofiît intelligi : fed interim obfèquentiam à uo ' bis om nem expelt;fio,nec aduerfiis ediôtum aliquid faÆuros efîê con fido. Adhæc ordines deinde feripto uiciflîm refpondent, 8c, quod de Chrifti fèruatoris mandato non fêmel à nobis antea didum eft, aiuntjfèreniflîme rex, idem nunc repetimus. Nam clarisatqueper* fpicuis uerbis ille'fuam cœnam inflituit^ ut ad eum modû, ficut ipfç præfcribit,ab omnibus perciperetur : illius autem inftitutum atquc ,

^ræfcriptum ncmini mortalium immutare licet : huncctiam ueteris rccJtfiæ fuifïe morem,amp; eum,qui nunc eft, paulatim obrepfiflè, degt; rnonftrari poteft * nam Conftantienfê concilium, à Chrifto fie ih lud inftitutum elTe fatetur. Cùm igitur ad noftram hoc falutem per îincat,nulla certèuel curiofitas uel fuperbia nos impulit, quo magis «tiarn fperamus futurum, ut deliberationem tuam ad Chrifti maii' datumiîmulamp;Sapoftolorumamp;Secclefiæ ueteris coniènfunl referas, SkS conicientiam noftrâ minime grauari uelis^quod utfacias,per om nia iàcra,pcr gloriam Dei, noftramq? te iàlutem oramus.T e quidê fummum amp;nbsp;à Dco nobis datû maoiftratum agnolcimus, libentif fi'me quidem, ac nihil eft omnium rerû, quod no poflis aut debeas à. nobis expeótarc, fed in hac una re propitiu te nobis efle flagitamus* In Vuirciburgenfis cpifeopi ditione monachorum eft collegiu, Nu ftatum, eius abbas loannes Frifius,cilm in fufpitione Lutheranifini iieniflet,quinta die Mai) citatur, utiexto póft die ueniat Vuircibur gumamp; ad interrogata refpondeat . Qiiæftiones autem erantiftæ» num liceatiurare, num iureiurando quis obligetur, num caftimo* nisCjpaupertatis, obedientig uotum facere h'ceat,ah obligent eiufino di uota, num ecdefiæ miniftris magis conueniat coelibatus quant matrimonium, an una fit ecclefia uera amp;nbsp;apoftolica, num hæc,uelugt; tifponfaChrifti, perpetuo guberneturà fpiritufanefto,numuera lèmperamp;làlutariadécernât, an propteruitiaquorundam 6lt;Serrolt; res deierenda fit,an hæcipfa,propter caput, Chrifti uicarium, Ro^ manare(fte uocetur, an omnes utriufq^ teftamentihbri,quos canon habet,legitimi fint atque ueri, num lacra fcriptura fit iuxta lancftoru patrum,ecclefiæ doeftorum conciliorum, non autem Lutheri fen tentiam ÔC id genus aliorum interpretanda,num præter facram fcriquot; pturam opus etiam fueritalijs traditionibus,cuiufinodifuntapofto lorum amp;nbsp;id genus aliæ,num qfdê traditionibus eadê debeatur fides^ authoritas obedientia,quæfàcrelcriptur^,num magiftratui ciuili fit in politicis, in lacris obtemperandum ecclefiaftico, num feptent ccclefiæ fint iàcramenta, fint ne baptiiândi pueri, num ad baptifmu ’ adbiberi debeatlingua Latina, fal, oleum, aqua, charatfteres, exorquot; cifmi, num baptifmo deleatur omnino peccatum originis, ità quilt;* dem, utcoiicupifcentia, quæremanet, eius peccati nomen amittat, an panis in corpus,Só uinum in ianguinemChrifti,uirtute uerboru, ^uæfacerdos enunciat, mutetur ôd conftcretur, SCan ità remaneat, ctiamfi nonftatim percipiatur,aneo modo conftcrata euchariftafit

ucherandajOue circumferatur ad honorem Chrifti,fiuc (JeFeraitir ad( ægrotos, autetiamineluferefèruetur, anfub fpede panis amp;nbsp;uifw' fit adorandus Chriftus,anfüb utralibctfpedefit totus Chriftus,andc' licfioriihi cohfeflïo præparet homme ad dfgnè percipiendam cucha riftiam, an miflâ Ht uerum perennefàcriHcium, an uterquemiflae canon fit retinendus, an Gcramentum confîrmationis fitexercendu, an pœnitentiæ fint tres paries,côtritio,confcflî'o,fàtisfaélio, num fa* cerdos condonare peccata poffi t ei qui nÔ fit ântè confeflus ilfa,nuni (ôh fâcerdotes habeant poteftatem clauium,an animæ pi'orum chari täte nos per(êquantur,an pro nobis ad De um intercedaht,num fint inuocandi diui,num dies lèftieonfècrati di'uis reifte celebrentur j an diuorû fint uenerandæ reliqufæ, num animçpiorû nondum expiatf fubleuenturmifiïs, precationibus, id'unqs, ekëmo(ÿnis,an fit locus purgatorius j an quadragefimæ tempus amp;nbsp;alia per ecdcfiam indiiîla idunia lèruan dcbcànt, an diebus ab ecclefia uetitis abftinendum fit ab efu carnium,an ceremonrjs ad religionem fit indtandüs populus^ quæceremoniæfint piæ, quscminus C' AdhæcilleMai) dieuigefî* molcptimo prolixerelpondet : ac licet non modo facræfcripturæ, (cdpatrum quoque tcftimonfjsdida fuaconfirmaret,tarnen lunij die uigefimo quinto damnatus cft, ab omni funólione remotus. Ad exitum Iunq,Galliæ rex,cum ex'crcitu Campaniæ finibus egrefi-fus,ad Molàm flumen iter habet, ôô in Cæfaris prouinciâ extremis Neruqs coniund:â inuadens, Bouinum oppidum Sc Dinantû inter alia multacapit,diripit,arcesibi demolitur,amp;S Marieburgucaptum opéré pr^fidioCp munit.Cçfàr autem Bruxella digréflus cum fuis co pijs,Namurcum uenic,quodeftadSabim flumen,infraDinantunij quincp milliaribus oppidû.Rexuidebaturad prçliûfpeiflarctciinC^ duceretur tempus, in Hannoniam defled;it,ÔÔ Binfiumoppid5,ar^ ccmcp, reginæ Mariæ delitias, deditione capit, diripit, incendit,amp; longe latécp rapinis acincendijs omnem illam regionem deuaftat.In Atrebatum deinde finibus Rentium oppidum obfidet: adüentante autem Gæiàre,cuius iam erât omnes colleAæ copiæ,ab obfidione di feeditur, faiflis utrinqueleuioribus prælijs. Fuit hoc Augufto men* lè,quum codé ferè tem porc regis exercitus per Hetruriam, cui Pc* trus Stroza præerat, intcrceptus â Caefariano milite, cuius erat du* iflor Marchio Marignanus,magnam cladem accepiflct.Ex Helue* tijs defiderati funt complûtes,quos eô miflbs à rege,fuprà diximus; Interea Cîvlàris filius Philippus, ad dedmwninonunilwJrj diern^

f X HiTpanrjs cum claflê m Anglia appenitjamp; quarto jsôft die, Vingt; toniam, ubi regina eum expedabat j fub uefperum uenit,amp;r ad pri^ mariurti ufquc templum progreflus, omni præeunte nobilnate, ab ' epifcopo Vintonienfîamp;SquibufdamaIi)s exdpitur.ïnreliquaturba procerum aderat ci dux Albanus. poftridiereginani adit,amp;rfamp hanter di'u multumque collocutus, altera die, qui diuo lacobo lacer eft,Hilpaniarum patrono,peradæ lunt nuptiæ : Sc aderat à Cæfare ïegatus,qui regnum Neapoh'tanum ab illo concelïum elle fih'o ma* trimonrj caulà,palàm dicebat.Poft l'ilinc digrelîî,deducente regina, tandem honorifico Iplendore comi'tatu Londinum ingreflus eft, urbem primariam. Augufto menlèrurfus Vüormaci^conueniunt ordines aliquot Imperij, cum executionem Cæfar l'n Albertum ur^ geret, qui finibus eieéhis,utfuprà di'dum eft,primùm in Lothariti giam,mde fe reçeperat l'n Galh'ani,cilm hofpi'tium ei rex non denega ret, Et quia metus erat, ne quid ille mouèret, ne uel in Allatiam aut ioca uicina lâceretefuptionemiab ns,qui luntRhenanæprouinciæ, fub fînem Septembris,aliquotmilîç fuerunt cohortes equitû,in Lo tharingig fînes,qui feruarent aditus * uerùm hi tandê, nulla re perfez da,ciim nemo le commoueret, domum redeunt,non line dilpendio illorû,ad quos diuerterant.Odobri menie rurfus conueiutur Fran* cofurdjcùm hac,tùm alqs de caulîs* Ad eum conuentum allatæ funt AlbertiliteræJ quibus de ilia quèfiturmilitia, deque Atrebatenlî multalocutuSjTreuirenfem ôd Argentinenfem epilcopum 8d Eant grauium inter aîios odiofè perftringit, amp;nbsp;ûnguinarios uocat equi' tes illos, qui fuæ uitæ lint inlîdiati.Galliæ quoque regis nomine fuegt; runtïbi recitatæliteræ. Germanica lingua lcriptæ calendisOdogt; bris .De uetufta Germaniæ Galliæf^necelïitudine locutus,aduerlàz rij toti lunt in hoc, inquit, ut earn dilîôluant: luperioribus quidê annis hoc effecerunt,ut parens meus iudicaretur hoftis : iienîm ego nihilominus, cum ante annum lècundum, Imperq ftàtus eilet milèz rabilis ac plane deformis, præteritarûolFehlîonum depofîta mémo ria,quo lîm ergâ uos animo, luculénter demonftraui,fecutüs maioz rum ucftigia, quibus ÔC dignitas ueftra curac lèmper fuit ôd amplifîz catio. Quod enim iniuriam uobis unquam illi fecerint, doceri non poteft : aduerGrij uero mulris modis amp;nbsp;libertatem uobis omnem et fortunaseripereconatifunt, quandô nonlolùmexigendæpecuniæ uarias artes excogitarunt, led fadiones etiâ in illuftribus familqs inz flammarunt, uti uobis abundè làtis conftat. Et lice t it à res habeat*

cimen illonimimpulfujquofdam ordines,^ quidcm niihi uitino^^ à quibusherdenihil taleexpedabam, armainmeftimpfifle audios ciim nihil antea denunciarint, quodGnecumprimis mihi iiidetut mirum,edcç magis, quod nulla mihi uobilcum intercédâtofFeniiOi Nam in eo,quod de Alberto Marchione uplgo fertur,quafi contra uos opem ei fera.mjniuna mihi fit ♦ quo d enim fauore proleqtiar ib lum J facio turn propter earn, quam dixi, ueterem inter nos coniun* db'onem,tum quod Galliæregum eaièmper confuetudo fuitamp;hogt; IpitalitaSjUtadflidh* principesj Germani praciertim, tutum habe* rent apud ipfos perfugium atque receptum. Efièt mihi fane multd iucundius, ilium uidere florentem apud fuos,rebus integris, quant profligatum, eiecflum atque delertum:cuperem etiam ilium in hanc calamitatem noninddifle,uel nuncialtcm acquis conciliari pofle con ditionibus. Cum autem aduerGrij mei culpa fit in eapi coniedus dif ficultatem, qui rem eandê irritam pronunciauit, ÔC poftea ratant habuit, cur in fuipitionemuocor, fi me fortunæ ipfius miferetC Vt autem aduerfus Imperium ei da rem auxilia, ne in mentem quident mihi uenit : neque fum'fatfhirus etiam,quod omnino uobis perlua* dere debetis,modó uos inuicem aduerfus amicitiæ leges nihil admi* feritis. Etciim à me nihil nifi pacatum atque beneuolum expeclam uos oporteat, inuicem à uobis pctOine technis eorum,qui non mihi tantiim, fed uobis etiam peffime uolunt, circumuenti, uel arma fu* matis ipfijUel fubfidium illis atque pecuniam in me contribuatis. n3 co tenduntjUt priuata fua négocia publica feciant. quin potius amb citiam colite,amp;: quam defero conditiónem,accipire. Quid autem ue ftri fit in eo propofiti,pcr eum, qui has uobis reddit, aperte mihi re* nunciari: adhacc,ut iuxta morem antiquum amp;nbsp;tranfadionem Pafla* uienfemjegatis meis, qui funtad proximu Imperfj couentum iturij caueatur idonee,peto»Refponfum ad ea fuit, quod ad Lotharingiag fines ac loca uicina fint mifli équités, no ad ipfius ullam iniuriam per tinerCjfed co fuifiefoefium, utfiqua Albertus Marchio facereterugt; ptionê,eius impediretur conatus:delegatis deep publica pace quod petat,quia nullum cius rei mandatuhabeant, ad fuos uelle fe referre, neqj dubitare,quin iHi, quod acquûcrit,in eo fint falt;fiuri. Sub fine OdobriSjfilio fuo Philippo, C^Gr,’principatus Mediolanenfispof fefiioncm tradi iubet per internuncios,adhibitis,quæ fieri lolent,ce* rcmonrjs. Galliærex, obfidionefoluta Rentini, ficutdiximus;non multo póft, dimiffis Heluetijs, reliquum militem inpraefidiadiftri*

büit. Cæûraiitem non procul aKHefdino, qiiodannofïiperiöri ptum démoli tus erat,ut didumeft, idoneum fpeculatus locunn,no^ uamibimunitionem oppidum inftituit,amp; quo perfici poflet,ex^ ercitum ali't,qui Nouembri menfe rapi'nis Sgt;C incendrjs omm'a longe iatcf^deuaftatin Morinis èc Ambi'anis, itaquc belli tota moles ac impetus in mifèram ÔC imbellem utrobique multitudinem tedunda * bat. Cgteris deinde dimiflîs coprjs, unam amp;nbsp;alteram legionem C^lâr fibi reunebat.Eodem tempore, Galliærex nouas mittitiiiltaliam co pias,ÔC in bis Germanos, ut Seneniès recrearet^quos Florentiili dur ris Cælàriani milites acriterobfi'debant; Ad duodécimû Noucm bris die inchoata funt Londini publica totius Angliæ comitia. Car dinalis ergo Polus^ e Brabantia profedlusicûm ad eum ex Anglia le gati ueniflent,qui deducerent, in bis Pagetus,ad xxi 11 Noucm brisdiem Londinüpcruénit,bonorificentilîimè, quacunqj fcciffet iter,exceptus,amp; moxloco priftino,fuæqjftirpiÔC familiæamp;bcredi tati fuit de cômuni uoluntate reftitutus, unde rex Henricus eû deie-* cerat. Quinto póft die uenit in concibu, Sf rege Pliilippo præfente, atqj regina,quumfuælegationis caulàmexpofuiflèt,bortatur,utad ecdefîæcômunionem redeant,amp;S lânftiflîmo patri,pontifici Romä^-nojdebitam autboritatêreftituant. qui fummâ uelitipiïs impertire clementiam ac bcnignitatê:monct etiâ,ut Deo gratias agant, qui ta^ km ipiîs regem dederitatc^ reginâ: poftremó,quódipfum bgredk tati familiæcpfuæ reddiderint, maximi loco beneficij babere,tantôc^ plus obligari fè dicit,ut ipfos inuicê cœlefti patriæ curiæq; reftituati quod quidê omnium rerû inprimis optet, In banc fententiâ locutus, digreditur. Ibi Vintonienfîs epilcopus, cancellarius, iîlius orations repetita, multifcp uerbis ad unionêôô concordiâ eos bortatus, pergt; magnasDeo gratias agêdas eflê dicit,qui pro fuaimmenfa mifèricor diapropbetaeis exipforû ièminefufcitarit,ampliffîmumuidelicet Cardinalê,qui totus inipforû falutem ineumbat.Poftridie,cùm orà tioneSd poftulata Poli probaflêntordines, concepta fuit petitionis formula qua régi fupplicant atqj reginæ, ut ad illû intercédant. eins bæc erat fententiâ. pœnitere fe uebemêter fcbifmatis,quôd obediert dam fedi apoftolicç denegarint,8c quod deeretis faôtis aduerfus ilia aflenfèrint : in pofterû uero fe futuros inipfius atep reginæ potefta^ te,et fatfturos quicquid omnino poflint,ut èiufmodi leges omnes at^ que décréta bis comités abrogentur : maiorê igitur in modum oragt;-i(eiUtintcruçniant, nbsp;nbsp;çfficiant, ut à deliftis atque cenfuris abfolutij

quas I'uxta leges ecclefîafticas cÔmifèrint, in cccïefiæ Chrifti gremiij? tanquàm fill) poenitentes redpiarttur, ut deinceps in Romanæ lèdis ' ponrifi'cum obedientia fcruirc Deo poflînt,ad ipfi'us nomim's gio nam, Ô6 fuæ (aluns incrementum. Altera die, cum iterum adeflent rex,regina,Polus : confurgi't cancellarius, quidfuper legatipou' tiRcij poftulato decreuerint ordines, dare pronunciat : deinde fiip^ pliccm pennonem ordinum, fcripto comprehenlàm obfignatâ, régi traditatquereginæ, petens, utaccipiant. Hi, ciim aperuiflênt, cancellario reddunt,ut pronuncfetur, tùm ille rogat ab ùm'uerlo cŒ tu, num ratam habeantCillis affirmantibus,rexatqueregina confur gunt, eamque Polo traduntds ciim legiflêt,diploma fiiælegarionis illis exhibet t mox ïllud recitatur, ut iplos abfoluendi poteftatem ei fadam à ponnfice, omnes l'ntelligerent. Póft, orationem habet, 8C quàm fitgrataDeo pœnitentia, quantum«^ depeccatore pœniten' te gaudeant angeli,demonftrat,amp; muln's m medium addudis exem phs,Deo gratias agit,qui mentem hanc emendan'onis cupidam ipfis l'nfpïrarit, Eo £ado,confurgit : idem rcx atque regina faciunt,Ô6 in genua fubfidunt. Ibi turn ille Dei numen atque milèricordiam im* plorans,obteftatur,utpopulum benignè relpiciat, amp;nbsp;culpam igno^ fcat : féque legatum à pontifice,Chrifti uicario dicens,ut illos abfoP uat,digitis de more fublatis atque protenfis bene precatur ton muP titudini,fi'mul eosabfoluit. Ad fàcellum deinde uen'tum eftihicDeo funt adæ gratiæ, iymphonia cantorum, ôôfeftælætiriæ fuit edp turn fignum, uti fieri confueuit. Qui Polum antea nouerant ex cob Ioqur)s,uitæq? confuetudine, ualde funt hoc illius fadum admirati, iongécp diuerfum fibi de illo promifèrant. Decembris die decimo IÇ, il. o(ftauo,Caciàr,Bruxellæ dans litéris adomneis principesac ordines Imperr),quàm grauibus, ait, de caufis, Albertus Brandeburgicus, ante annum fit à Cameræ iudicio prolcriptus, âf perduellionis con^ demnatus,ex f)s,quæ tune palàm fueruntaffixæ,quæc^pôftà nobis etiam emanarunt,literis atque mandaris,aperte uobis conftat.Quia uerofuis illis turbulentis confilijs atque ièditiofis pernnaciter infi' , ftit,amp;rres nouas hauddubièmolitur, utcommunemomniumpa* rentem Germaniam denuo uexetaffligatî deinde, quoniamiua paftîm habet apud nonnullosdiuerricula,receptûatqueperfugia, ficut ad me defertur, eejuidem, ut patriæ confulam,edi(fra ftiperiora putaui ncceftârio renouanda» preièrtim,cilm ex uobis neminem eflê eredam,qui non patriam amet,3f fibi fuifque finibus atq^populo

có tîûil tu'fn,6d flh'us atque fbciorum conatus impedi'ri lielit atip taf-' dari. Qijapropter,îjfdem,quæiampridem funt à mc propofitæ,pœ riïSjiterum cdico,nequis ilium atcp fodos ulla reniuet,noft ope,non cortfilio,n5 hólpitio,non pccunia,n5 annona,non tormentisrut etiâ ipfeuelfocq manus ullas ladantautmilitem cogant in alicüius fini' bus,nemo illis pcrmittat,amp; fi quid eiufmodi molïantuf,modis om* ilibus,pro fc quifque pr ohibeat,fuæc^ ditionis hominesjne tranlcur rant ad eum,coherceat, fontes autem amp;nbsp;qui diélo no funt audiehtes, jileAat . Hælitcraepaffimpromulgatæfuerunt,excufætypis . Ad ■ II xxfxDecembris diem,Ferdinandusrex, cömitiorum cauG, de quibus n5 femel antea diximus j Augufta uenit:6ó ctlm neminem ibi feperiflct, biduo poft, mifli's turn literis turn internuncfis, hortatuf principeSjUtquia de grauiffïmis ïmperq negocijs agcndu fitiquàm' primum accedattfê,licet magno fuo difpendio amp;r incômodo,fuis fcgt; lidis fi'nibus, eó ueniffè, ut una cum ipfis in comunc cönfulat,amp; ragt; Clones ineat,afflilt;fbc Germanig falutares atc^ neceflarias : ueniant igi tur ipfi,necp per legatós rê agant: fic enim cauQ magni tudinê poftu lare:fibi nimirum à fratre Cçfàre pJenam agehdi facT:a eflè poteftatê, neq? fè longius,quam oportet,ipfos remoraturu. Ad idus lanuu' m, d. t rij dimiflus eft Londini conuentus ordinu Angliæ.Inter alia multa, de Poli reftitutione literis comprehenfa res fuit 8c monumentis in* (èrta : fuperioris etiam ætatis regum edida de puniendis hæreticis, cpifcoporum poteftate, renouatafurit: inprimis autem réftitu*

tuseft in integrum pöntificatus Romanus, amp;quæ to fis ill is annis üiginti fiuerunt aduerfus Romanam federn,uti uocat, faéfa décréta, damnantur abólentur» Plæricp fore putabant,ut bis comitijs Pfii lippo regni diadema traderetur : led niliil adu eft. Initio February quinCpfunt damnati capitis,Lxjndini, quo d ad rcligiönem pontifi* ciam redire nollcnt,egregia dodrina uiri,Ioannes Hopperus epifcó pusCloceftrenfiSjIoannes Bratfordus, Laurentius Sanderus, Ro* landus T aillerus,iureconfultus,ïoartnes Rogerustet bic quidê Lon dinijubi facra docuerat, exuftus eft ; illi uero domum quifcpfua de* porcati,Cloceftriâ,Lcnclaftriam,Couentriâ, Hadlam,eodê fuppli* cio uita finierunt,cöftaiiter omnes.Pauló póft, Dauidenfis etiaepi* fcopus,damnatus eft,et domü,ut è medio tolleretur,millus.peffcrt ptu tune ex Anglia fuit,regni totius nomine profeëturos Româ eG (e Iegatos,qui potifici et gratias agerent pro fumma clemêtia,qua fit ufus in ipfos, óó obfequentiâ om nê atep fidé in poftcrii pollicerctur. Februarij die quinto,Ferdinâdusrex,etfiperpauci principesaderar^

a^fliönis ^fadtïiuinum Auguftæ, {cire ipfôs,quâm grauibus ac necef* ßrijs de caufîs hune conuentum Gæ(àr,pn'nnim ad Vlmam,pôft au tem ad hâc urbem, utfub idus Nouembreis inchoaretur, indixerit: •fc quidem rogatu momtuque fratris,euni ad di'em optalîè rem aufpi ' cari,fed conftituendis domirebus,ut per fuam abfèntiam reó:èom' ■ nia fierent,amp; hofti uicino poflet occurri, fi quid moïiretur,impedigt; turn fuiflè atque tardatum : ueruntamen ad uigefimum nonum Do cembris diem hue tandem aduenifiê,ut in cornune cpnfuleret. quod ctiam Cæiàr inprimis cupiat,nimirijm,ut quicquid ad gloriam Dd pertinet ac Imperi) tranquinitatem,id de communi ipforum omniu confilio ftatuatur : etenim, quanta Cæfàris diligentia, ftudium, botjiblicitudo femper interuenerit, pro fumma ipfius in commune patriam charitate utamp;S ocium publicum, fublatis offènfi'onibus religio conftitueretur, ideflè notum atep teftatum, quum exomnP bus alijs, turn ex ijs, quæ poftremis duobus conuentibus fada fint, decretis : quicquid etiam turn in le recepit illejfadurumquepromv fit,iplàre præftitiifeî cuiufmodiuerô,quanqpperniciofi motus tàm inteitini,quàm externi, præter omnem expedationem póft incidelt; rint,quibus omnia ilia tàm làlutaria decreta,nonimpeditaiblùm ao que turbata fint, uerumetiam fublata, maximo quidem reipublicæ cum detrimento, id omnibus ità conftare,nihil ut attineat cômemo^ rare longius t in eo autem Cæiàrisnullâ interuenire culpam, qui nec ofFenfionis cauiâm ulli dederit nbsp;nbsp;honefté ièmper egerit atque coiv

ftanter,8d,quæcunqüe tandem fit aducriariorum criminatio,publp -cam inprimis utilitatemipedarit : nequeiêdubitare, quinÔCidem ipfi fentiant,Ôd eum hoc nomine purgatum habeant : ciim igitur,ut bis incommodis medicina fieret, conuentum hune Cæiàrindixerit, ftatuiife quidêipfum adioni toti intereiîe, uerùm Sc ualétudine de^ tentum 80 alijs ncgocqs,non poflê: neque tarnen diutius rem differ^ ri, ièd quàmprimum inchoari uoluiiîè, quo uidelicet 8^ malum in' grauefeens coherceretur,8f patriæ,qua nihil illi fitantiquius,ofFiciu fiiuin ipiê præftaret : itaque iè conftituiflè uicarium,amp;' plenam agen di fibi fecifie poteftatem, ut rationes unà cum ipfi's meant, reipubli* turn honeftas,tum utiles,ad eàmcprem certos homines delegafiê, ac fibi attribuiile, qui fimul idem agant :lt; de religione uero primam eflê futuram Sc præcipuam adionem î hoc enim diffîdium,tàm diU' turnum,Ômnis perturbationis et calamitatis eife fontem atç^ capuC ÔC quodplurimis nunc annis, tot hominum millia ,n5 uitæfoliimi

fc J ammæ quoque l'aAutain fecérint ætérnæ fàlutis, h uc éflê rcfez rendum : id autem itâ conftare palâm, ut ampliori nihil fit opus ex plicatione : lamentabile nimiriim efîèfpeiflaculûôô lucluofum, eos, qui funteiufdem baptifmi,nominis,lmperr), iinguçjdiuelli ad hune modum,in etus fidei profeflîone, quam tot Qcuh's,ueluti per manus traditamâmaioribusacceperunttmultô autem efiègrauius, quod no una fblum orta eft 8^ altera,fed plures quotidielèdæ nalcuntur, dum luam quifep uult opinionem tuen'. quæ lànè res ad Dei con tumeliam fpe(flet,8d charitatis uinculum diflbluat,amp;r mentes homi^ num perturber, fie, ut promifcuamultitudo, quid ftatueredebeat àtque credere, prorfiis ignorer : omnium autem efle grauiflîmum, quodinhis tantis erroribus plæricp fènfimadolefcunt, amp;rtàm ex prima nobilitate,quàm ex alrjs fortaflê reperiuntur, qui rerum om/ nium fêcuri nihil plane credunt, nequelpedlant quid ratio,quid ho neftas,quid conlcientia deniquepræfcrïbat : hoc autem iuuentutis innoxiæfummo fieri turn incommodo,tiim periculo: Ôô certè,cum* primis fore deplorandum,fi quidem Germania,qu^ iam iæculis ali* 'quot primam hab uit uirtutis pietatis laudem, idedqueflorentifiï ma fuit,nunc eo recidat,óó fic degeneret,ut cum prophanis etiâ olim gentibus comparari no poflït^ ne Turcis quidem etiam atqj bar* ban'shodie populishac parte prà?ferridebeat, 8c cenlèri melior: quod autem huius malt nulla fit adhuc emendatio facfia, licet crebri fuerint conuentus,quód paucis ea res curæ fücrit,quó d illi,quos in-' primis decebat mederi,partim fruftra coniueruntjpartim obfecun' dantes temporifuum in eopriuatum emoluments fpeórarunt, hac de caufa Deum immortalem, multo iam tempore Germaniam om* nem, 8c quolHam ordines priuatim, adfligere uarijs calamitatibus, ità quidem, ut quæ regio populi frequentia, uiribus atque roborc præliabat oh'm,amp; uim omnê ab ie facile profligare poterat, ea nunc uarqs dilacerata fimultatibus,bellisatcp turbis tarn riuilibus quairi externiSjin fummo difcrimine uerfetur, Só adinteritumfpetfiet, nifi illâDeus mirabiliter feruet: opus igitur eiïè, pro fequifi^magiftra* tus der opera, utfuum hic faciatoraciu,etreligionis negocium,quo 8c Dei continetur honos 8c om nis uitæhoneftas ; inprimis comen* datum habeat: porró, componendæreligionisnonunam antehàc initamefle ratiouem : Icd utoecumenicum,liberumamp;Spiumconci* lium interueniret, non Cæfari tantum atque fibi, uerumetiam ipfis ömnibus optimam lèmper inde ab initio uifahi efle uiâ j proptereâj

quod ciim fît fidei cauG, non ad unum modo popuïum, fed ad rcï^ quas eriain omneis Chriftiani nominîs genres pertineat lt;nbsp;quæ nimP rûm hue etiam adhibendç fînt,ut quicquid eft ubi'qüe uin'orû,emen deturarquetollatur: iraque CæGrem pro fuo munere,8d ipfbru rogaru ron's hue incubuiflè uiribus, ÔC id perfeciflê demiim, ur eiuP fnodi conciliû nonfêmel ÔC inditflum fîr,amp; ah'quories eriâinchoatû* quidauremimpedimenri fingulisremporibusinreruenerit, Si. cur eius rei frucfhis ad rempublicam nullus redierir, id fuo fè loco rehn* quere,neque dubirare,quin ex ipfis complûtes, qui ucl inrerfuerunt cÔcilio, uel fuos ibi legaros habuerunt, caufam reneant î iam uer0,ß nihilo minus ipfis placeat,ur eadê concili) rario quàm primüm repe tarur,8ô locum obrinear î quod ipfum uidelicer ab immorrali Deo ht ante omnia precandum, le profecflo non aflènfurum modo liben tetjièd Omni fl:udio,fide,diligentia rem curaturum: amp;nbsp;tune quidem hocfolüm eflè deliberandum,quomodo ilia,quæ prius impedimen turn attulerunt^ auferri debeantatquetolli : quodhiieró propter bellimotus amp;nbsp;reipublieæ tempeftarem in aliud tempus magis tran^ quillumeiîè differendüm uidebitur , placere fibi, ut alia? piæ ratio* nes arque tolerabiles tralt;flentur, ut interea populus amp;nbsp;ordines Om* nes pacate uiuant, honefta difciplina contineatur, incolumi fem* per amp;nbsp;gloria Dei confeientia : fuperioribus quidem annis non G* mel mentione eiîê fadam concilij nationis,tanquam illud hue maxi* me fît accommodatum : led quoniam illius amp;nbsp;nomen modus at* que forma noftristemporibus, non admodum,opinione quidem fua,cognita fit amp;nbsp;ufi'tata,fe nihil,hoc quidem in temporc,ftatuerc de eo pofle : tertiam uero uiam amp;nbsp;rationem efle per colloquiä no lemd, tenratam : ac licet nullam ad frugem ea peruenerint, tarnen hoc de* prehendi,non pauca potuifîè,amp; prçcipua quidem conciliari, fi qui* dem affedu uere pio res ada,neque commodi fortafîê priuati fuiflet utrobique habita ratio,quod tarnen nullius ad iniuriam didum eflê iielit : hac ergo de rationecogitanduefîè etiam: ac licet Cæfaris ea de re confilium ac inftirutum, fideleprorfus, multo fît aliter acceptum fuperioribus annis, utrifque propc fticritingratum ,le tarnen, ß nunc ipfîs itàdenuo uidebitur, non illud improbarc : fî quoque par tes agant ly ncere, fî depofîtis affed-ibus obftinatione remota,Dei gloriam tantiim ÔÔ communem Glutcm fîbi proponant, omnemin eo ndem ac diligentiam efîè præftiturum:aliam fîbi nullam,hoc tern pore,quæ fît idonea^ uiam appar6'e:fi quidautem ipfî magis apturïi ' habeant

L IB EK XXVJ 4^2 ^abeant Zc expcditum, licere ut in medium adducant. Altemm deli beradonis caput cfle de pace, ac fuperioribus quide annis, dim ei'us fei Cancirenair leges, bene confultum efle communi ocip, CacGrem atquefcputaflê Î nunc autcmi'pfumeuentumdocere non fàtisfuiflè cautum, eo quod rebelles atque fèdi'tiofôs condemnare non Iicuic atque prolcribere, ni'fi ci tati primiim eflênt, Sc obferuatis omnibus iudiciorum formulis conuindi, quum interim illi fpaciu nacfli mub tos præter omne meritum affligèrent î cautum fuifle quoquefiipc; ' rioribus edidis, ut ei, qui uim pateretur,finitimi fubuenirent : ipfis autem conftare, cuiufmodi interuenerint impedimenta îdeliberenc igitur ÔÔ iècum diligenter expendant, quomodó hæc duo capitale* gis corrigenda fint,ut quietis impatientes homines deterreantur, qui fideles Imperio funt,non fibi defutura contra uim auxilia,cer tô feiant : id autem eo nunc poflê fieri commodius,quôd ÔC uor* maciæ nuper amp;nbsp;Francofurti fint eius rci iada fundamenta î reéfè duros ergô,fi deliberationem ibi fiiiceptam proiêquantur,æad exi turn perducant : hortari euam, ut de conftituendo iudicio,de contri butione publica,dc moneta, deque rebus ad politiam pertinentibus ■ confuItent,amp;S buefuas cogitationesomneis référant, quemadmodu bec inteftina mala,fimultates,turbæ,{èditiones at(Ç uis tollenda fint amp;nbsp;extirpanda funditus:in edep ftatû Imperfj c5fiderentinprimis,æ refpiciant in quanto uerfetur Germania periculo, non folùm ob uagt; ftatorem Turcam, uerumetiam propter alios hoftes,qui, non iècus atque Turca,moliantur in Imperfj perniciem î cogitent ergô,quan* tas illi commôditates percipiantexbisoffènfionibus atC^ ciuiïibus malis, quæ nimirum ipfi callidè fufeitarint atque foueant, ut in hac ordinum diuulfione fuam cupiditatem expleant, per occafionem impetu fa(flo, fiiam in poteftatem atque lèruitutem omneis redigât: etcnim,alios populos, qui fie ab illis expugnati fintamp;f circumuenti; documento ipfis eflè debere,quo fibi caueant,5d ea côfilia fufeipiant, quibus nbsp;imminens patriæ tempeftas atque ruina propuliêtur, èC

Im perio fua conftet ac permaneat authoritas atque robur, uis om nis externa,ficut olim, ità nunc etiam fortiter atque mafculè reijcia-' tur : quicquid autem eo Cæfar iplê côferre poflînt ÔC opis nbsp;con

fili),faâuros eflè perlibenter,amp;: ità quidem, ut quanta charitatepa* triam comple(flantur,omnes intelligere poflînt: hoc uidelicetipfos debere fibi certo perfuadere ♦ Cùm hæc Ferdinandi regis oratio per Germaniam cmanaret, perferiptum codem tempore fuit ex diuerfis aaa q

locis, ilium ex Bohemia iuffiflx migrate circiter ducentos ecclefix miniftröst iiunciatum quoque fuit, Roma uenturum ad Imperrj co mitia cardinaleiti Moronum, qui per Gcrmaniam expehaturklc, quod in Britannia Polusiam pcrfeciflet: nam ob recuperatam An* gliam, pontifex èc ipfîüs omnis clientela fpem ingentem animo crc' ditur concepifie, Quod cnim res ita fùcceflèrit, ideo le propirium habereDeum,amp;Siuftiflîmamdefenderecaufàm,nec ullius erroris ccclefiam fliam pofle conuinci, fi unquam alias, nunc maxime pu* tant,aut certè præfe ferunt : quum legatos in Germaniam enut* tuntjhoc eo faciunt, non ut delidum aliquod fuum agnofcant, Ced m hominum infirmitati, ficut aiunt,medeantur, nbsp;Sub exitum Fe*

bruarfjjoannes Albertus,dux Megelburgius, quern confœderatâ fuiflê Mauricio diximus, quenep Brunfuicenfis Henricus, anno fu' periori cilm per Saxoniam bellum circumferret non mediocriter

adflixerat, Alberti Pruflîæducis filiaminmatrimonium du* cit. Ciim hucufep peruentum eflet, nunciatum ex An* glia fuit,ex illis quinep, de quibus paulo fuprà di ' ximus,Bratfortum, licet condemnatum, aF

feruari captiuum,Sc multorii animos, conftantia reliquorum,qui uitâ profudiflentjUehementer

Jntitubfe(undilihi,pofl{omntntairîorü,fMuirgiitât».roî.t9.fite.î.rm.3-tegttriluunt,f)aulo infri,ibid.kgeconmwnefitciunt. Vol.zi.fac.i, Im. jô.kgerefiitandot Fol io.lm. f. kge inlirtor.Fol. fol.f^.rm*i9.kgef ti9ribtrg£c5uentu,m.FoL67.lin.4..kgc,conutrrant.Fol.^3.iin.36.kge,dolore, fok^j.fac.t.rm.3z-kgt,fu ut.Fol.94..lin,z7.facHir^am poßuenirent.Fol. ^s.fac.z.ltn.if.kgt, nirart, Fol.^^ fttc.zdm.3f, poß X X111 l,/4c uirgdam. Fol, ioo.f4c.t.rm.38. Ja4ntud,omiflugt;n tn mitio toi, F0l.t0z.f4c.», li»,3o,kge tot4.Fol.ttz.f4.z. Iin.z3,kgetn4xmi4.Fol.tz4..U.4..poß folif dtk pun£lii.Fo.tzf.ft.z.rm.ult.kge tmitt4»t,Fo.t3o,f4.z.lm.té.pofl mtercejf.ftc uirgulam.Fo.t4.f, f4,z.rm.zi,kgt4diutortm.FoLt4.s.ktt,^.poßftrutntur,facHirgil4m.Fol.t4.^,li».t^,kgeßtturos. lèol.t64..f4.z.lm.if,p6Akgtrttur,f4cuirffil4gt;n. Fol.t74.,fa.z,lm,zs.kge(ùiffe. Fol tS2,lin.t7,kge obfecr4mui.FoLt^f.fa.t.lm,n.kgtdifceptationem.Fol,zo6,lin.ult.Angu}k.Fot.zn.lin.zi.fütße.Fo, zt6.fa.z.lnt.tz.plurimum.Fo.»z7.rnt.9.qutßivm.Fol.zt8, fac.z.tm.tó. tradat. Fol.z3t.f4.z.lin.3o, Chrifli4n4m.Fo,2^.lin. 37- h4biturum. Fol.z49.lm.z4.maneant. Fol.z66.fa.z. lin.uk.Colonttiiß. fo.z7z.f4.z.lm.6.ordinis.Fol,z7S.f4c.z,Hn.t.iubt4t,Fo.3oi.fa.z.lin,26.ipfe.Fo.3tz,lm.37,4dlibuit. Vol.3u.f4.z.lm.4.pofldtditionem,f4cuirg^4m.Fol.3it.fa.z.rm.tf.perfoluet.F.3i3.rm.is.obuiani.F. 9Z3-f4.z.U».3.tinontulertin.F.334^l(n-3»-«poJklif.F.336.ft.z.lin.t4.RcmA.F.3iS.fa.z.lm.z9.ßt.F. t4à-lm.z4’fit‘r.37z.fa.zJm»t^-ponHnt.F.373-f4.z,lm.37.defrtur.F.379.fa.z.tin.t^.conf^e{îum. P.jSS. litt.z7-igt;»gt;tri4.F.39f.f4.z.li».3o.flMt.F.399*flt;*-^-^^~^7.4 Dco.F.^oo.fa.z.lin.i^ h^c.Fol, 4oi.lm.t3.fui.F 4t9.lin.tf.p4trilt;t^.F.43oM.zz.dirtpto^.F.436.f4,z.lin.t!,dilt uir. Fo.444': lint9.itinc(rtt,F01,460.f4.z.lia.33gt; itttat»

fem,incoetuprincipum,Sptri£ »44 Albertus profcribitur à iudicibusCamerte. ,f.si AdioBerdinandiregKcumprotelUntibusdecon AlbertusmcufttCameramer reijdt.

A/terh« capit vuormàdam ér Spirant. 433. Albertus fcribit Argentinenßbus. 434 A/amp;erf(M recufat pacem,obßdetBrancoßirtum,

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BeUum recrudefeit CefariS cum Gallo.
4.SZ, BeUwmFlelueticum.	12gt;
BeUunilmperijinTurcam»	”4
'48 Beüum'VngaricumtßuHräfufceptum,	a3*
37r. BtUum Senenfe.	440
tS8 BeUum Anglorum in Scotof.	247

14S S9 4t

Î07

Archtepifeopus Colonienßs çitaturà Cafare, ß' Bellum tàonafierienfein Anabaptiüof.

mul cr pontifice. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i6} Berncnfef aboient mißam çy flatuas»

Archiepifcopatuf GaUie,duodecim. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• 39S. Bohemorum feile.

rfe/jfo,propter imminens bettum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;406. Bohemi çy Fragen fer reeufant nulitare FerdinaA

Argentinenfef legati aguntcum Campegio de faa nbsp;nbsp;nbsp;do régi contra Saxonem,

Argentinenfefabrogantmiffam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;93 Bohemifunt in armis.

Argentinenßum foeduf cum Baßlienßbuf, Tigi» Bohemt mulélantur à Ferdinando rege.

rinis,Bernatibut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;00 Brandeburgicm intercede de religione,

Argentinenßet reconciliantur Cefari. Argentinenfes folicitanturâ GaOierege. Argentttunjes traÜunt de pace cum Cefare, Argeniinenfes mittuntadCefarem, Argentmenfa aguttt cwm Cefare,Colonie. Argentine fenatus tranßgit cumepifcopo.

Augujlicapitur, Augußanutcardinalis petit Romam: Auguüui,Saxonie dux agitconuenttti. Aule Romane aucupia.

3’?

CenfusGaUicus,Romam perlatüs.*	39^»
Cefar indicit conuentum imperij.
Cefar euo,cat \mperium vuormaciam.	3*
Cefar profcribit Lutherwn.	17

Aurearofamittitur Anglieregi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cefar redit in Hijfaniam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^

lt;/«x Aurelianitf ducit neptem Clementis feptimi. Cefar obiurgat principes Germanie per epifio^

Außriacifupplicant Ferdinando régi fuper relb Cefar ex Hijfania fcribit ad principes Germa» gione. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;436

fe, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;240 Cefar ducit uxorem.

Cafar petit auxilium à proteßintibut in Turcâ, Cafar profcribit Saxonem cr Lantgrauiû. 292.

326 grdMWwidrmd'wmdf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;294

Cafar ex Auüria redit in ïtaliam, Cafar 0- imperif ordines eunt in Turcam. Cafar lAantua fcribit ad Germanos.

Cdpr ex Aphrica uenit in Siciliam, Inde iqeapoi Cafar fcribit ad ordines Mauricianos.

lim:fcribitproteßuntibut, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;340 Cafarfcribit Bohemis.

Cafar'obtinetducatumlAedioianenfem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijg Cafar uenit ad Albim.

Cafar,pontißx,GalliarexconueniuntapudNi» proconcilio, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1,.

Cafar fcribit Saxoni Lantgrauio, , Cafar animaduertit in Gandauenfes^ CafaritRatisbonam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Cafarzy Angharexfoedusineunt tontraGaRia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mutâtfenatumNlma,

2jy Cafarcapiteccleßaminißro'Si'Vlma, 2j^ Caf^ adducit Saxonem ty LantgrattiumiCdptia

Cafarmittit ad Lant grautu,capto Henrico. 266 Cafar condiiionespratinitMagdeburgicis. 380

Crprw'crL4«fgrd«^f0ßjjH«»w,spzrlt;e 2^f Ca^rßrtPpeiuli0 lii in oihuiûgenerü.

Tridenti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;408. Carolus CafarcoronaturAquifgrani.

Ceffatio,Tridenti. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;411 CarolusBorbonius deficitàrege GaUia.

Cafar in proferiptorum capita conßituit pra* Carolus Borboniusdamnatur,mortüus.

Cafar noihsdifcedit oeniponte.

Cafar fcribit intercefforibus.

Cafar refigt;ondet eptjîola Gaîlici legati, CafaruenitAuguftumcwm exercitu. Cafar hortatur Germanos ad feeder a. Cafar coüaudat Argentinenfes.

Cafaruenit Argentinam.

Cafar obfidetMetim.

Cafar capitEefdinum.

Cafar difcedit ab obßdione Metenß,

Cardinalis Nioguntmus moritur.

CardinalisTridentinusagitRomadecocilio. jjj Com/fM V«pr/«lt;»cilt;e,

CardinalisAügißaniconcio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;378 deCocilioBaßlienfi,Berrarienß,Phrentino» 7

CardinalesGaUiretinentunicüepifcopatü. rrjZ ConciliumVifanum.

Cardinales vngartts trucidatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;403*'Concilium Conßantiei^e,

Cardinalis Polus uenit in Germaniam. 450. Concilium indicitur,Tridenti.

lEÎttrcittti äinlo,propt'Norlin^tttn» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»04. TridtrùutSaxotnorîttif. ■

ferdinandirégisiuiiitvngaria* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;90 GaUitertxbeüigtraturinUalia,

terdinanduscreaturRornanorumreXt nbsp;nbsp;nbsp;gt;»4. GaUiitrexcapiturapudPapiam, .

Perdittandus coronatur Aquifgrani. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;usgt; Gallilt;e rex fcribit ad fendum Parifienftm tx Hi

‘ Perdinandusoty- Saxo tranßgunt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tjf GaUu rex domum redit ex Hif^anift»

militent in Ciefartm, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;161 GaUit rex fcribit ad prateflantet-, «817«.

Perdinandiregiscapüctduntut^Turds, 179 Gallilt;eregisoratio in Lutheranor^ *39 PerdinandusrexobßdetBudam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;217 GaUurexferibitadGermaniaprindpes, *3^

Perdinandus rex edudt copias in Saxonûe ducem, Gallu régis legatus agit cum proteftantibus.

3t6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gallic rexeijcitSabaudiæ ducem.

Perdinandus rex it ad Cttfarem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^14, 431 Galliierexuenitinfenatum,Parifift.

Perdinandus rexoccupatTranlJyluaniam. 40;. Gallia rex diffuadetbeUumTurdcum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;at

PiliusCafarisreditinHif^aniam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^1 Galliaregis legatus,VUormacia»

Poedus catholicumtNoriberga. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;188 Gallia rex perfuadet Heluetijs, nt mittant adcog

PrancifciGaUiaregKßtnus» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jtt Gallia rex principumlegatisreffondet, 423»

Prancifcus sßrtiadux Mediolani moritur. 140 GaÜia rex fcribit ad Germanos, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;té 4s9

Pridericusdux pronundatpro Carolo Außria» GaüiMaximilianum Auilriacit adoriunlur. 40t

Pridericinduxfcribitdmico Roma» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;af GaÜi exurunt Meti Ubros theologicot, nbsp;nbsp;nbsp;43S^, '

Georgius Truceeßus contra RuRicoS.

Georgius Brandeburgicus licem habet cum epù Rórrtnddperfecutio Valdenßum in GaUijs. ts3 fcopoBambergenß. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no lacobiSturmijrel^Sfumdedecretoreligionis.sss

Georgius dux Saxoniitperfequitur dogma. i}o lacobusSturmiusmoritur.

GeorgijSaxoniit ducts o eleilorisdereligione lacobusHogoilratusßcribitmLutherimi: dißidium.

»9» in Gaßiit regem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;249

4J2, lHce»rf{4perSlt;{xo„M{»-’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»otf

S indutitedecemmeußuminterCtfaremo’Galliit CrauaminaGermaniieexhibitalegatopontißcis, regem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»79

4s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mducie dccem annarum inter Çuffarem Oquot; Gai».

9Granueïïanu3eliditJi(ldHinexetulaC)efiiris, /{«regem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;184

Grlt;»nKeß({»{ orrfh'o Spirit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2J4 im/{lt;c{« quinlt;j; annprunifCum Turcd. 328

GranueUanui referibit Letntgrduio : negdt Clt;tßi* Ingens trepidatio Parifiji^o^ Citfitris adnentum.

jS3 innocenttus.lulij tertij delitia:.

jyS inquißtioHil^anicaj

437 intercediturproLantgrauio captiup.

ip. Interceditur Oenipontepro Lantgrauio. ijs lnueäiuacleri,contratAagdeburgicos.

439. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Suffvlciaßt Angliit regina.

it Iolt;t»»lt;lt;reg{{jlt;lt;clt;lt;/,il{{r.

K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;regina decollatur cum marito.

Henricus Brunfuicenßs bellum fufeipit in protêt lulius tertius indicit concilium.

^'fidittes, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. xetluliitótertius/cribitliduetilsdeconcilio:

V.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bbb

Ldfitgrduiuscdpit fcrtbamBrunfuicenfem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LudouicuiVngarierex périt in fitgd. Sj

Ldtttgrduius fcribit Ciefari de periculoßs conßf Ludauiciu Grittut interßcitur.

lijsnenriciBrunfuicenßt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;26$ LußtanuregiforatoruettitTridentum» 4«»

LdntgrauiM fcribit ddCrdnueUdnum. nbsp;nbsp;nbsp;267 L«tfcem(ioce^co»fr«lt;l«lt;/«/gc«fMî. e

Ldtitgrduiuf fcribit ddüduiumj quid fit ddum Lutherut fcribit archiepifcopolAogtmtino. «24 •

LdntgrauiusfitCiefdrifuplpex. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;324 Lwtfccrt« Eridericum ducem oegrotum cottfolda

Lantgrduijitteræfuperdecretoreligionis, nbsp;nbsp;331 Lutherus fcribit ad epifcoputnwifenum.

Lantgrauiusconatureffugere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;332 Lutherus rejpondet theologis Louditiettßbus

LegdtiCiefarisdguntciivuirtembergiciseÿ- Argt; Lutheruscaufamfuä dicit cordi» Cdfaretoto^

LegionesperGaUidminßitutd. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j;8 Lutherus extra periculumabdm^tts. 37

Leonardas Cæfarexufiusob dogmd. 88. Lutherusredit vutttemberganiexeremo, 39 Leo pontißxemittit indulgentiasuenales. i LutherusfcribitadBohemosßnpontißcem. 40 LeocttatLutherum,utB.omdmuenidt. 4 Lutherus fcribit ad epifcopos Germanos. 4t Leofcribit adCaietanum,utLutherumcdpidt..^. Lutherusinterpretdturdecretum conuentusNoa Leo fcribit Fridertco SaxonM duci. 4.2; ntcrg/ci. • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4?

Leo fcribitpromagiHro ordinis Augtßinenßs,^ Lutherus fcribit ad fenatum Pragenfem, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;30

Leo nouas mittit Indulgentias in Germaniam. 9 Lutheriquerimonid. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j8

Lutherutrefùtdtpofiuldtarupicorum. 71 MrfariciWrfgj'ffawMrfgMargici« concionato*

Liitherm fcribit ad principes de feditione. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ribus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;400.

Lutheries fcribit ad principes et ru/licosfimul. ^6 M.auriciusGr Ldntgrduiifiliutconueniunt. 4.03 Lutherus amanter fcribit ad Anglix regem, 79 Maunieiani legati ueniunt Tridentum.

Lutherui confolatur Melanchthonem in comitijs Mauricius agit conuentus fuorum, Augujlx.

tÿi MaurictusoecupatalpiumclauUrd, Lutheri liber contra Henricum Brunfuicenfem* Mauridusuenit Oenipontem.

4ji Metenfesprohibenturreligioneproteftantium Maria regina firt leges in Anglia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;433 iuffuCxfaris.

MauriciutRenrici Saxonis ducisfiliut educatur ^tniüriecclefixpaßimexulani. ab eledore Saxonix. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;184 abrogata Vittembergx.

MauriciuicapiturdTurcis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mijfa^rAngliamabrcgatur.

Mauricius Saxonix dux inflituitfcholos, nbsp;nbsp;rem, ^ißgt;filt;^atur denuo Argentinx.

304 drchiepifcoptts Moguntius fit Cardinalis, Mo^niinus cr Merfeburgenfis rejfiondent Ltia

Mauricius inauguratur elcdoratui Saxonix. 347 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uocat Saxonem Romanorum régis

Mauricius fit dux bcUi Magdeburgici. j8i eitgendicaufa. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nx

Mauriciiespetit 4 Cxfare,ut Concilij patres caue Mog«ntirt«r rj Palatinur intercedunt. 12$ ■ • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Monafieriiimurbscapitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;isô

pMttßxmittitepißcopos,quireßptßcentesingrä cemobtineant’, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. , , 234!

iiamrecipiantperGermaniam, 366 Proteßantesa^ntcumCteßarCtttlP‘tfftttlmpe»quot; Pontißx re^ondet proteüationi Ceeßarisd e con»

_ ^3S Proteßintes intercedunt de pace inter Galium cjr *,;? nbsp;nbsp;nbsp;Angtuin* , ,

83» Prote^ntium legati rogant ex Citfare caußamap paraiusbetlici. ,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tSt

vrmcipes electores conueniunt traneofurtt. nbsp;nbsp;10

Principesref^ondentlegatoAdriani. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;46

Principes protefiantium dehortantur Caßarem

ab eledioneRomanorum régis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nj

Principes intercedunt pro duce Cliuienßt $pir£.

Proteßintes ßribunt Venetis, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;280

man£, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

ReligigmutaturinAugUa, . nz

Reltgiopontißcia reßituitur in epißcopatu Colof ,nienß. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31^^

Rtf^^um prpteßintiuad legationè Ckmètif,ii^

Proteßintes rejpondent legato Gallico, Proteßintes agunt cum legatis Angticis, ProteßintesadCaßaremßcribunt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;262.193 Richardus Morißnus.

ProteßinteslegantadCaßaremnUaliam. RichardusTreuericutmoritur. ProteflintesfcrtbûntregiGaÙi£. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;178 Roma capitur ab exercituCaßaris*

Proteßuntiumfcrtpt um de Camera, 188 RK^tcor«w/«/iYtoperGer»»lt;lt;»tMW. 1'/^

Proteßintes accußant Henricum Prunßuicenßem Sabaudia dux GaÜia regem iterü accußatincomf apudC£ßarem,dei«ctndijs, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;210 ttoSpir,enß-

Proteßantes recufant concilium pontißcium. 22j s^t^Ki/iie dux Carolus moritur.

Proteßatitef recufant Cameram inuniuerßm.t3t Salt;;erdotet fiuntmariti Argeittinfi ^'rpt^nttfaount(umfcrdinai^o rege, ut pa*r SriltntUanm deßdt4 Cafare,

^npiiututn oppidum GaUietxpugnuturiCtefa^ Seditió per A^uitMiam.

riants» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;179 Sedttio Heapolitamii

Saxo conuocat proteRantes Smalcaldiam. Smalcaldici renunàant Cafdri pde m amp;nbsp;opîait.

SaxopcribitadeleilorescoUtgaSfdceleilioneKo 2^}

manorumregts, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;»14 SmalcaldiciueniuntantelngolflAdiHm,ttbiClt;gfar

Saxoproteßaturdeeledione'PerdinandL «4 nbsp;nbsp;erat cum exercitu»

SaxorecufatfocduiTigurinorum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Smalcaldicifolicitant^ohemos,

Saxo ey Lantgrauiut fcribunt lAoguntino Va Smalcaldici Donauerdam repetunt, 30s

latino deintereeßione» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;222 Smalcaldicidifcedunt.

Saxo agitcum Ferdinando Viennte de Camer£ iugt; Senenfes eijciunt mf^anicum prtefidium. 43$

diciot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;144 Sententia pontifiets adconctlium, 3°^»

Saxo cr Lantgrauius fcribunt Cafari de beHo^ fe Seruetus exuritur Geneute»

qûepurgant, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;28» SeßioTridenti» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;598,409401

Saxo créantgrauiuiedunt fer iptum publiciim J Sigifmundi P oloni progenies.

ut fefe purgent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS^ Signa pracedentia mortem Mauricij. 444«

Saxo e:y Lantgrauius refpondent Uteris pro feri» Sol obfcurus cr palUdus.

Saxonica ej Virtembergicafidei conpßio, Saxonite dux eleäcr,Uberatur.

Saxonite dux Itberatus domum redit.

Saxo munit denuo Gotham.

Saxonite dux tranfigit cum Augufio duce.

Saxoniædux moritur,cr uxor.

Schertelinus capit Frebergum arcem.

a ABCDEFGHIKLMNÖPQRSTVXYZ;' Àa. Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hb li Kk LI Mm Nn Oo Pj? Qq Rr Ss Tt Vu Xx Yy Zz. aa bb cc dd ec ff gg hb ü kk 11 mm nn 00 pp qq rr ss tt uu xx yy zz. AÄ BB CC DD EE FF GG HH n KK LL MM NN OO PP QO-RR- SS TT VV XX YY ZZ. AAA BBB CCC DDD EEE FFF GGG HHH ni KKK LLL MMM NNN OOO PPP QQCiRRR SSS TTT VW XXX YYY ZZZ. aaa bbb. Omnesduerm'ones,pra:ter bbb ternionem.