■jet

AMPLIOR CONSI

DERATIO DECRETI S Y-nodalfs Tridentini»

De authentica dodlrina Ecclefîas Det

De Latina ueteri translationefa* crorum librorum.

De catholicaô^ orthodôxaexpofi tione fcripturæ landæe

De librorum publicauone per ty*

Theodoro biblian-dro autore, »•

ANNO DOMINt M.D,tï, litnit HçHcmbri,

THEODO RVS BP blunder ioanni ga-fiiofuo S.

uellcrti , loannes Gaftijfi quiduotisefficë do üacaret, aut eam non pigcret, amplius cogno feere dccrctum (uum,quod fecit anno XLVi.dicIouispoft dominicamLæ tarc:ôlt; exetnplo diui Auguftini, atep Synodi Nicenæ,quædam in co rctr^^

I lïlare.dcc^ rebus maximis retHius alP quanto conftituere ♦ Sie enim facrae foipturar ufum 2lt; tracflationem con-ceditgt;8lt; commêdat j Si præfcribi't, ut homines eruditi cenfeant,organum fllud cognofeendæ Si cxplicandæ, aflcrendæ Chriftianç inrtitutionis, quod generihumano ad falutê eft dagt; tu à Deo,penitus deftrui.Na primuni canonicæ Si authëticæ ftripturæ non ^odo adiungitlibrû Philonis ludaci, qui Sapientia Solomonis infcribi'tur, ' alios quos wocant Hagiographos, a » ÔC

ecdefiafticos, quidam etiam apOx cryphos : ucrùm enâ tradifioncs ram non fcriptas qua'm fchptas equat diui nis fcnpriSjamp;f prpcipit haud lècus cas redpi, quam ccrtïffïma oracula ChrP fti fpiritus fanófi. Qj.iod quid aliud eft,quam teftimoniûdiuinum huma-no cofcrre,ô6foprcmam autoritärem, quæ fok' uerbo Deïpatefadoin fcri' pturis facrofancftis prophetarû apo ftolorum debetur,im'qua comparatïo ne infringerefDcinde folam uetcrein Lan'nâ translationem authen'cam ba* beri uult in publias le(ftïonibus,in di iputationibus, in prxdicztionibas,in expofitionïbusan^uno uerbo dica, in toto negotio fidci Sf falutis. Qyafi nero cundti homines Chnfti'am Lati* nam lingua noucrinttaut fob's Roma nis ÔCLatinis Deus locutusfif, SCno potius Ebræi's Ebrafcè per Endos prophetas locutusfit, deinde GrX' cê per Apoftolos, poftremo i'uflèrit prædicari omnibus gcntibus Euangc lium, Qiiod Apoftok Hierofolymis

fecerunt,

î fecerunt,Ioqnentes narijs Iinguis magt; gnaliaDcb prout fpiritus (àndusda^ bat eis loqui. Deinde per totum orbe um’cui'qj populo fua lingua uernacula funtlocutï:pn^uiïi,amp;: nunquam fagt; tis laudati J facros libres multarum gê tium lingua tranftuleruntzut Hierony mus,ut Auguftinus, ut alîj ante fuam ^tatê faôû elle teftantur. Praeterea decretû iftud no explicat,quæ nâ fit il la fanfla mater Ecclefia,cuius eft iudi care de uero fcnfu interpretatione fcripturarCt fancftarû : ÔC cuius fenfus, cftfenfus natiuus fcripturæ fancftæ : û fta'ne Latina Sx^ Romana,quæunâ la tinîtranslationê abipfo Hieronymo altjs fantftifft pariter et doótifsimis uiris, multis in locis reprehêfam pro^ bat'.alias trâslationes, imô fermonêL pfum prophetarû et apoftolorû,Ebrai eu dico ôô Græcû,reijcit:SC quæ tradi-* tiones çquatuerbo diuino.Poftremo, publicationê librorû quorumuis,de re bus facris maxime per typographiam, Uçfcio cuius ordinarij iudicis cenfo

a J ris

g

risarbitrio addicit. Hoc deciytum Synodale ,fî paffîm obtineat, quonia certum maximum exitium machû natur doclrinæ Chriftianæ, fidei SiC ïc ligioni ChriftianXjEcdcfiac Chriftia/ næ,ccnfui me fadlurum cfle magnum operæpreciû,fi turn alios omnes,tum iierôin primis Concilium Tridenti-num,quod irerum confluiqpro mca uirili excitarcm ad ampliorem cognù tionêdecreti huius.Opponâaut non raeas cogitatiôes, aut fomnia decreto Synodali,quod fdo quàm inutile et indignû foret:fed opponâ autoritate parem,aut maiorem etiam, nimirum ecdefiç patres et docSores uetcres,fan diiflîmos dodiifsimos uiros,qui£j^ habentur dalïîci rerum diuinarum interprètes,coïumnx,lumin3,8CpropiJ gnacula Ecdefiæ . Opponam rerum

uerborum naturam acuim: opponam denicp ipfam ueritatem, hoc eft, fempiternam uocem fpiritus fandi 8^ Eccleüx catholicæjfiC fynodi œcume* nicatinfpiritufando congregatæ.Iu* dicium

dicium autêliberum omnibus liben^ tiiïimè concedo,ut décernant,quid lo cutus fit fpiritus fandtus,aur non locu tus fit: Sc num poflit fibi fpiritus ueri^ tatis contra dicer e, qui fimpliciflïmus, amp;nbsp;uniformis, SC immqfabilis exiftit. Vtcjp omnia ponanruri^llufrri,per ca pita quatuor Cocilti de^eturecitabo, fubijciam aliorü quoep fententias.

De avthentica doctri-nti ^cclcfie Dei.

AcrofanCla œcumenica SCgenera lisTridentina iynodus, in fpiritu cc fanCto congregata,præfidentibus in cc ca tribus Apoftolicpfedis legatis,hoc cc fibiperpetuo ante oculosponcns,ut cc fublatis erroribus,puritasipfa Euan^ cc gdijin Ecclefiacóferuetur, quodpro cc Uj miffurn ante per prophctas,infctiptu cc coiiium^ tisfanClis,dominus nofterlefus Chri « qttodu-ftus, Dei filius, proprio ore primum tc fin^ ex promulgauitjdeindeperfuos Apofto cc los,tanquam fontem omnis SC faluta» cc tisueritatiSjSCmorum difciplinæ,om cc A^rcf^r fticrcaturacpracdicariiuisit: peripiciz (c a 4 ensc^

,, crjsq, hanc ucntgt^m nbsp;nbsp;di/ciplina có^

tineriin Iibris fcriptis, ÔC fine fcnpto uait u' ” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfius Chnftt ore

wnfrâC- apoftofisacceptæ,autabipfi's apo firuturf ftofiSj/jjiritu fando didâte, quafi' per At Pau ’’ inanus traJ^i^ ad nos ufip peruene-lusdo' rnnt'.orthoc^orum patrum exem^ flor Ec ” pla fecuta,oiÆes libres tam ueteris clc/jic b noui Teftamenti, cum utnufqu unus t(.om.di Deusfi'tauror,necno traditiones ip^ fit ƒ Si }j (as, turn ad fidem,tum ad mores pertfi ^uis all nêtes, tanquâuel ôretenus à Chrifto, 5} uelàfpirïtu fando didatas,amp; contf yu'^Eiïd ’auafucceflionem Ecclefia catholica , nbsp;nbsp;nbsp;” con{eruatas,paripietatisafFedu at(^

anathe^ ” reuerêtiafuicipif,acuencratur. Sa^ crorum uero librorum ordinem huïe decreto adfcribendum ccnfuit, neciii dubitatto fubonn poffîtjqumam fint, qui ab ipfa fÿnodo fufeipiantur. Enti*

. meranturautemdeincepsxxiiiiJf bn ueteris teftamêtfquos tam Ebræi, quàm Chriftiani,magno confenfucol jocantin canone fupreme dignitatis: Teftamepti omnes, præ^

ter cpiftolatn canom'cam QC catholic cam ludae Apoftoli, fi atn's lacobi. Et prater ea Tobias,Iudnh,Sapiêtia,Ecx clefiafticus,Baruch,Machabæorû pri *^usamp;fecundus:quos hbros alij fariz *^08 amp;nbsp;ecclcfiafticos, alij apocryphds appellant,intcidum amp;nbsp;canonicos.No feparantur etiâ appendices, ut Danie lis de Sufanna,Slt; Belis fabula,ut Hie^ conymus uocat-Sicenim loquitur de ctetum:Si quis autern hbros ipfos inte « ^osjcö omnibus fuispartibus,prout it inecdefiacatholicalegiconfueuerût, «c in ucteri uulgata editione haben- te iw,pio facris amp;nbsp;canonicis non fufce^ te petit,anathema fit. Omnes itacp in* t , telligant, quo ordine uia ipfafyno dus, poft iaótum fidci cófefsionis fun damentum fit progreffura: 6C quibu« i potiffimum teftimonijs ac præfidrjs, in eófirmandis dogmatibus,Slt; inftau tandis in Ecclefiamoribus fitufura.

Nó hic repugnabo,hbros fanófos , nbsp;nbsp;nbsp;eccl efiafticos, ad canone diuinarS

fenpturarum pertinere, in quibus ti^ a s paentes

10

mentes Deum, ÔC pietate manfueri, queruntuoluntatem Dei.Nam ÔC Au guftinus lib.i.cap.s.de doôn'na Chn ftiana teftaturjinentos eflê,utin auto ntatem reaperentur.0cl1b.17.de Ciui täte Del,cap.20. dicit librum Sapien* fix, ÔC Ecclefiafticum .antiquitus in au toritatem recepiflè Ecclefiam, maxi* mé Occidentalem* Sed ualde miror Synodum Tridentinâjexcludere ter* tium ÔC quartum librum Efi'e,quos iti dem Auguftinusrecenfct, dC haben-tur in Latina ueteri editione. SC mani* fefté cocionâtur de Chriftofilio Dei, Miror excluiam efle unam ex feptem canonicis fîC catholicis epiftolam. De traditionibus dûtaxat amplius cogno fei uclim.an retfiè libris illis diuinis x' quenturinDecrcto,quas aliqui feri-ptores Papiftici etiâ præferunt facris îcripturisiÔC addunr,hoc feculo caco* daemonemper hæreticos nihil feedi* us SCpeftilentius protuliffè, quàmdo gma illud,quo ceu fundamento Lute rani iuam dodrinâ f«kiunt:Nihil cre

ditu

Il

ditu 8^ obfcruatu neceflariu cfle adfà lutem,quàm quodcxprefsûcftin fai pturis fanCtis utn'ufcç teftamenti.Scd expendatur quid Condh'û per tradi* tiones intelligiuelit.Nêpe doôrinâ inlibn's canonicis non pofitâ, fed ucl oretenus à Chrifto, uel à fpiritu S.digt; dîatâ, 06 ab ipfis Apoftolis quafi per uianus traditam, QC continua fucceC fionc in Ecclefia catholica conferuatâ, Eastraditiones tumad fidê,tSad mo ïcs pertinentes,Synodus Tri dentina pariafteôu pietatis Ô6 reuerêtia fufci pit,ac uenerat,qua fufcipit libros Ca* i^onicos. Illis potifsimS teftimonrjs ac pi'Çfidrjs in côfîrmandis dogmatibus, ô^inftaurâdis in Ecclefia tnoribus uti côftituit. Audiamus igit patres Ec clefiæ uetußifsimos,an illi etiâ de tra* ditionibus ad hûcmodûiudicauerint* Ac primùm Irenæum,hoceft, pacifi-fum audiamus, Epifcopum Lugdu-*^enfem,qui Polycarpû Ioannis Euan gdiftæ difcipulû uidit. Tarn uicinus fuit Apoftolorumtcmporibus»

ï2

fen~ Is in proccmio libri j.aducrfus hçfc^ fetid dr trd. fès:Fïdudaliter,inquit, acinftâtiflinic ^itionibm. refiftes haerericiSjpro fola,uera acuiui fica fide, quam abÄpoftolis Ecclefia percepit,et diftribuitfilijs fuis.Etcnim Dominus omnium dédit Äpoftolis fuis poteftatem Euangelq, per quos amp;C ueritatemjhoceftjDei filtj dodrb nam cogtiouimus,quibus Dotnfi nus dixit:Qui uos audit,me audit: 2^ quiuos contemnit,me contemnit,amp;^ cum qui memifit.Et cap. i. Non cnim per alios difpofitionem falutis noftrx cognouimus,quam per eos,per quos Euâgeliû peruenit ad nos.Quod qui-dem tunc præconiauerunt,poftea ue^ roper Dei uoluntatem,infcriptuii8 nobis tradiderunt. fundamentum columnam fideinoftræfuturum.Ncc cnim fas eft dicere,quoniam anteprx dicauerunt, quam perfetftâ haberent agnitionem’.ficut quidam audentdi* ccre,gloriantes emendatores fe efle ApoftoIorum.Poftea enim quam fur rexit Domipus nofter à mortuis, ?lt;■ induo

I

induti flint fuperuenientéfpùi'tu fan* ^ouirtutem ex alto, de omnibus ad-•nipletifuntjÔi^ habuerunt perfcctam âgninoncm, exierunt in fines tetræ, caquæà Deo nobis bona funteuan-gelizantes,Slt; cœleftcm pacem homf ^■busannundantes.Qifi quidem ÔC omnes pariter,ôô finguli eorû habendes Euangelium Deip'ta Matthaeus in Ebrçis ipforum lingua fcripturam edi

ÊuangelijjCum Petrus amp;nbsp;Paulus ^omæ euangelizarent, ÔC fundarent Ecclefîam.Poftuerô horum excefl'um Marcus,difcipulus SC intcrpres Petri, ipfe quæ à Petro annunciata crant,

Ptacfcripta nobis tradidit.Poftea SC lo ^nnes difcipulus Domini,qui et fupra Peclus eius recumbebat,SC ipfe edidit Ëuangclium, Ephefi Afiæ commo-dâs.Et omnes ifti unum Deum faôlo-denicœliSCterræ,àlegeSC prophetis ?nnunciant,6C unum Chriftum filium t/o

I ^eitradiderût nobis. Quibus fiquis liolicd,te^-ddon aflentit, fpernit quidem partici- ftata facrisf Pes Dominijô’^fd^dt autemSCipfum Uteris.

Chiiftum

A

Chriftum Dominum, ipernit ireroS^ patrem,amp; efta fèmetipfb damnatus, refiftens et répugnas fâlud ftiæ.Quod faciuntomnes hæretici. Etcapitet. Quif lt;«/fc Cûenim ex fcn'ptun's arguuntur ,in nojiro fecu accufationem conuertuntur ipfàrûfcri to ita fcri- pturarum, quafinon redîè habcantj pturM tTA- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autorïtate: ÔC quia uariC

fbitim^erfè diyiæ,et quia non pofsi't ex his ingt; üte obCcu^ ucniriuen'tas ab ijs quinefciunttradi rx 'mcerta^ ti'onem .Non enim perliteras tradiH illam,ïed per uiuam uoccm: ob quäm ^xtranea caufàm amp;nbsp;Paulum dixiflè ,Sapieriani tridùio. nbsp;nbsp;autê loquwnur inter perfedos, fapi'en

tiam aütnonmundihuius.Et bancü pi'entiam unufquifq^ corum eflèdiciï, quam à femetipfó adinuenir,fidioné uidelicequtdigne (ecundücos fituc-n'tas. Etj.cap.Traditionêitacp ApO ftolorum i'ntoto mundo manifeftata in Ecclefia adeftperfpicere omnibus, quiuerauelint audire. Ethabemus annumerare cos,qui ab Apoftolisin-ftituti funt epifcopi in Ecclefijs,amp;^ fuc! ceflorcs eorum uftj ad nos: qui nihil talc

^aledocuerStjneqj cognouei-3t,quagt; irenrfwtf-’eabhisdeh'ratur.Etenimfi recondi- pofioltcant t^myftcn'afciflent Apoftoli, quæ fcz traditione ®rfim 2lt; latenter ab reliquis perfe^ ‘’■2”® •^os doccbantjhis uel maxime trader ■■entea, quibus eriam ipfas Ecclefias '^omittebant, Valde enim pertectos ^le/ja^fcri^ irreprehenfibiles in omnibus cos àpofio

^olebant efle^quos Sgt;C fuccefîorcs rcz ^'nqiiebant,fuumipforumlocum ma giftertj tradcntes: quibus emendate ^gentibus fieret magna utilitasdapfis Eutern fumma calamitas. Sed quoni' ^tnualdelongum eft in hoc tali uo -lutnine omnium Ecclefiarû enumera Eccteft^ ’■efbcceft'iones, maximæ £lt;antiquifz Kom.infti-fimæjôc omnibus cognitat, à glorioz tutio anti^ fiffimis duobus Apoftolis Petro SC lt;iud,nom9 Paulo, Romæ fundatæ SC conftitu* cr tæ Ecclefiç,eam quam habet ab Apo ^^oteric^^ ftolis traditionem,et annunciatam ho iuinibusfidem,per fuccefliones Epfi fcoporu peruenienteuftß ad nos,iudi Cantes,cofundemus oês eos qui quo* quo mödo welper fqi placcntiä malä,

wd

16

Ê4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ueï uana gloria,uel per cæcitatê ôf ma

«o quäpe larnfententtam, prgterquàmoportet, trus et pm coll/gunt. Adhanc enimEcdcfiä,pro Itti juis in pterpotêttoreinprtncipaIi'tatê,ncceP feeft omnem conuenireEcclefiâ,hoc EccZe/;^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quiiuntundicgfideles, inqua

Romance, demper ab his qui funt undiep, confer «ifj liata eft ea quae eftab Apoftolis tradi tenedaefl. tio.Etenumeratis Xii.epifeopisRo manis:Hac (inquit) ordinatione ôi fucceffi'one ea quae eft ab Apoftolis in Ecclefia traditio,amp; ueritatis præcO natio peruenitufep adnos.Eteftple^ niffima hæc oftenfio, unam amp;nbsp;eandS uiuificatriccrn fidem efle, quæ in Ec/ clefia ab Apoftolis uft^ nunc fit con-feruata,0i tradita in ueritate.Et de Ec clefia Ephefina:Sed 0lt;f quae eft Ephe-ft Ecclefia, à Paulo quidem fundata, loanne'autem per tnanente apud eos uftj ad Traiani tïpora,teftis eft uerus Apoftolorum traditionis.

Ac dePolycarpo,quiabipfi's Apo ftolis edo(ftus,amp; Smyrnp conftitutus Epifeopus, diciuMie docwit fempet,

quæ ab Apoftolis dtdiccrac, quæôc Ecdeßae tra didit, 6C fola font uera.

Et ne quis dubitare poffît, qui'n Ire næustraditionem apoftolicam intellt gatfcn'pturas apoftoîicas Si prophetî casjaudiat caput f.Tradth'one igitur, quæ cft àb Apoftoh'Sjfic fo Haben te in Ecclefiâ,amp;^ permanente apud nos,re-utrtamürad eam quæ eft ex fcriptu^ dSjOftenfionem eorum qui SC Euan* gdium cohfcripferût Apôftolorum» Ex quibus cofcripferunt de Deo fen* ^entiam oftcndentes,quoßiam domi ’ïusnofter lefos Chriftus üeritas eft, tnendacium in co non efl'.Et ApO/ ftolidifcipuli ueritatis exiftentes, cx^ tta omne mendacium font. Non e^ nim commünicat mendacium ueri^ tatijßcut non communicant tenebræ îuci,fed præfeiltiaalterius excludital terum.Et4.cap.Tantæ igitur oftenfio îles cum fint,hæCjinquit,non oportet adhuc quærere apud alios ueritatem, quam facile eft ab Ecclefiafomere:cS Apoftoli quafi in depofitorium diues b plcniffîmç

18

pleiüflimèin ca cótuknnt omniajqne fintueMtatis:utomnis quicun^ uelir, fumat ex ea potum uitæ.Hçc eit em ui tçintroitus:;oês aûtreliqui turcs funr, 8^ latrones.Propter quod oportet dc^ uitare quidê illos: quæaût füntEccle fie,cum magna diligentia diligere, ôÔ apprehendere ueritatis traditionem.

Reddidi bona fide fententiä Irensci detraditionib.apoftolicis , nopmifla etiäfucceffione, QC ueluti hatreditate Ro.pontificum,et ecclefip Romang» De qua miras tragocdias aliqui mo-uent:quütamenuetuftiir ille dodtor Ecclefiæ necç traditionê aliam ApO ' ftolicä,necß fucceflîonê haereditariain dodtrinç indicet,^ illâ iplam,quæ»^ fcriptis Apoftolorûcotinetur. Quoti tiYty;», H- nôlatuitThomâAquinatê,uirumin' umcyLrc geniofum,amp; muiteledionis, quePa ditM Pctri nbsp;nbsp;nbsp;loannes XX11.inter fandtos retu-

ddRo.priC fit,ut dotfiorisfantfiiiamtitulumobW fîdemß^e- neat.quiad Vrbanû iiii .inpræfatio' âans, ne cornent. Euâgelij fecundûMatth-de côfeflionebcatiPetri,quaï fumtu^ Euangelil

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*9

Euangelîj coti'nct,ita fcribi t:Hui'us fy piêti'æ ( ncpe lilq Dei incarnat! ) clari tatê nube moitalitatis uelatâ, primus Apoftolorûprinceps fide confpicere meruit,et câ coftanter abfcp errore,ô(C plenariè cofitcri,dicês:T u es Chriftus filius Dei uiui.O beata confeflîo,quS nô caro amp;nbsp;fanguis,fed pater cccleftis reuelat.Haec in terris fundat Ecclefiâ, aditum prgbet in cœlum,peccata megt; returfoluere,etcontra earn porte non præualent inferorum.Huius igitur fi-« dei ac confefTionis hacres legitime,fan tîîiflîme pater,pio ftudio mens ueftra inuigilet, uttantaefapientiæ lux fide^ lium corda perfundat, amp;haereticorû confutetinfanias,quæ per portas in-ferorummeritô defignantur» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Irenæo adftipulat Septimius Tergt;r tullianus,amp;:is quoœ uetuftiU Ecclegt;;^,^,.,/„-, fie lcriptor:quiin lib. de prælcription. aduerf.hçreticos docet,eâ efleapofto licâ traditionem, quaeinfcripturis fan dis apoftolorû côtinefiquç no plus co tinet,^ régula fideijfiuearticuli XI Lct

b » Symbolum, ।

2a

Symbolum. Vitra quam doân’natn querere amplius quiddam,nößcatho licorum elle dicit, fed hacréttcoruw» Sunt enim hçc tpfius uerba: Nobis nihilex noftro arbitn'o mduIgercU* cetjfednee eligere,quodali'quis dear bitrio fjo induxerit. Apoftolos Do' mini hab emus au tores , quince ipß quicquam,ex fuo arbitrio, quod indu cerêt,elegerût,fed accepta àChrifto di fciplinäfklehter nationibus adfigna/ rSt.Ita CÇ ettäß angelus de cœlis aliter euâgelizaret, anathema diceret à no/ AtóJitf dr- bis.Et poftea ; In primis hoepropo* chiteâicr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;certü aliquid inftitutn

„ efle à Chrifto,quod credere omni mo trdaitw»«. Jq debcant nationes’.amp;idcirco quæ' rerCjUt polïint,cum inuenerint, crede re. Vnius porro 0£^ certi inftitutijinfini ta inquifitio non po teft effê. Quaeren I dum eft,donee inuenias:amp; credendS, ubi inuenen's:amp; nihil amplius jnifi eu ftodiendum, quod credidifti dum hocinfupercrediSjaliudnon eflè ere* dendumjideo^ nee requirend0,cum

il

id inucneris QC credidcris, quod ab co inftitutum eft, qui non aliudtibi mâdat inquirendû,quàm quod infti* tuit. Ac poftea: Quæramus ergo in noftro, amp;nbsp;à noftris, Si denoftro . In quofDuntaxatjquodfalua régula ft’’ dci poteft in quacftionem deuenire-Regula eft autem fidci, ut iam hinc quid credamus.profiteamur : illafcili cet,qua creditur,uerum omnino DeS clTe, nee alium praeter mundi creato-rem : qui uniuerfa de nihilo produxe ritjperuerbumfuutn primo omnium emiflum.Iduerbumfilius cius appel-latum,in nomine Dei uarie uifum Pa triarchis,in Prophetis femper auditû, poftremo delatuexfpiritupatris Dei Sc uirtute,inuirginem Mariam,carné fadum in utero eius,filt; ex ea natum clTe lefum Chriftum. Exinde prædi-caflè nouam legem, SjC nouapromift fionemregni Goelorum,uirtutes fecif-fe: fixum cruci,tertia die reiurrexifle: incœlos crcptum, federe ad dextera patris : mififle uicarium,uim fpiritus b 5 fandi,

XX

ûnÆjqui credcntes agatiucnturum cû daritatc ad fumendos {ân(ftos,in ui tx ætcrnæjCt promifforû cœleftiû fru lt;flû,ô^ ad prophanos iudtcandos l'gni perpetuo,fada utriufcp partis refufci' tatione,cû carnis reftitutione. Hæc re gula à ChriftOjUt probabitur, inftitU'» ta,nullas habet apud nos quæftiones, nifi quas hærefes inferunt, amp;nbsp;quæ hae reticos faciunt. Cçterû mancteforma eiusin fuo ordine, quantûlibet quæquot; ras,amp;^tra(fîes,2lt;^ omnê libidine curio fitatis elFundaSjfi quid tibi uidetor uel ambiguitatependere,uel obfcuritatc obumbrarijcftuticç frater aliquis doctor,gratia fciêtiæ donatuSjeft aliquis inter exercitatos conuerfàtus,aliquid tecum curiofius ramen quarrens.No-uiifimè ignorare melius eft, ne quod non deb cas,noris; quia quod debeas, nofti.Fides,inquit,tua tefaluum fecit, no excrcitatio fcripturarû. Fides in rc gula pofita eft, habet Iegê,2lt; falutem de obferuatione legis : exercitatio aut in curiofitate çÔfiftit,habcns gloria fo latn

»?

lam de pcritiç ftudio.Cedat cimofîtas fidei,cédât gloria faluti. Certc aut non obftrepant, aut quj'efcât aduerfus re.-gulâ;Nihii fcirCjOmniafcire eft. Et repudiatis hæreticorû doAinis, quæ cxtrahâcregulam credendi funt mue ôæ:Ordo,inquit,ierum defiderabat, ilktdprius proponi, quodnucfolum difputandum eft,quibus competatfi^ dcsipfa,cuius fintîcripturæ, à quo,SC petquoSjô^^ quandojêc quitus fit tra-dita difciplina, qua fiunt Chriftianû Vbi enim apparuerit efle ueritatem difciplinæ, 5)6 fidei Chriftianacj illic erit ueritas fcripturarum , amp;nbsp;cxpo^ fitionûjS«: omniû traditionû Chriftia noruni.Chriftus lefus Dominus noz tionafi- ' fier, quid efiet,quidfuiflèt, quam palt; „0 infirit-tris uoluntaté adminiftraret ,quid ho ^ento cont mini agendum determinaret, quâdiuprcbéA tio interris agebat,ipfe pionunciabatfi- luit fcriptu populo palàm,fiucdifcêtibusfeor wuin, fum.Ex quibus duodecim præcipuos lateri fuo adlegerat, deftinatos oratio nibus magiftros, Ac pofti^ expofuit,

b 4 Apofto'

24^

lt;ÄpoftoIos candem a Chnfto accept^ doA-inâpropag^fïè,SC codi'difleEo défias 5 à quibus, aliæ quo^ mutuatx fiint docfirinâ ,amp; quoudie mutuâtor, fübîjdt: Hâcigit dirigi'mus præfin'pti onê. Si Dominus lefus Chriftus Apo ftolos tpifit 2l4 prædicapdû, alios non eflerecipiendos prædicatores, quàm quos Chriftus inftifuit.Quia nec alius patrem nopit nifi filius ,et cui filius re uelauit:Slt; necalrjs uidetur reuelaflèfi ïiusjquàm Apoftolis, qups mifit ad pracdicandum utic^ quod illis reuela* uit.Quid autem praediçaucrint,idcft, quid illis Chriftus rcuelauerit, ô^hic præfcribam,non aliter prpbari debe^ re,nifiper eafdem ecclefias,quas ipß Apoftoli cpndiderunt,ipfi eis prxdi' candotâ uiua,quodaiûtjuoce3quàm Sitiÿtur perepiftplaspoftea. Sihaccitafunt, petrus, cr confiât proinde omnem dodîrinam, fetrido- quæcpmiHis ecclefns apoftplicisjüia (trtnd,iu- tricibus originalibus fidei confpfi dex inter f^tyUerifäti deputandam i ÔC fine du-» teneqdunijquod ecdefis ab Apo ftoliSj

^lisjApoftoh'à Chrifto, Chnftusà nos Deofufcepit, Rcliquâuerô omnem ces,non t?a dodrinam dcmendacio præiudican-» pifiicos lt;lam,quae fapiat çonjra uen'tatem Eo chrillu' defiarum,ÔÔÂpoftplorum, amp;nbsp;Chrp fios,Htrifint ftîADei.Supereftergo.uti demon- orthodoxi ftremusjanhgcnoftradocflnna,cuius ^tcAtholicù ^upra edidimus regulam,de Apofto«« lorum traditione cenfeatur: dC ex hoc ’plo,an cæteræ de mcndacio ueniant» Communicamus cum Eccleftjs apo# ftolicis,quod nulla dodrina diuerfà: hoc eft teftimomû ueritatis. Sed quia dicerefolent,non omnia Apoftolos Iciflcjeadem agitati demêtia,quarur-lus conuertunt,omnia quidem Apogt; ftolos fciflèjfed non omnia omnibus tradidiflèanutroc^ Chriftu reprehen*

1 fionifubîjciêtes, qui aut minus inftru ! lt;^os,aut paru fimpliçes apoftolos mi

lerit, Teftimonqs feripturçctrationi bus idonçis cocludit,incredibile eflè, uel Apoftolos ignorafleplenitudinê praedicationis,uel no omne ordinc rc giïlæ omnibus edidifle.Etquas tradi b 5 tiones

ilS

tioncsapoftoIicasTertulhanus rclm quit à Chrifto et fpiïitu S.et apoftolis fine fcriptura Ecclefiæ traditas,que W men parem autoritäre cum fcripturis Apoftolicis Sc propheticis mereantc' ignätij fen Audiamus èc pauca ex fcriptis Ig' tetiade trlt;t natq,difcipuliIoannisEuâgelifte,qui ditionibut. ad Heronê,qui ei fucceifit in epifcopa tu Antiocheno, ita fcripfit : LeÆont intêde,utno folus ipfe fcias leges, fed etiamaltis eas cxpone,utDei athleta. Omnis qui dixerit prêter ilia quætra^ dita funtjtametfi fide dignus fit,tarnet fi iciunetjtametfi uirginitatê fcruet,ta metfi figna faciatjtametfi ^phetet, In pus tibi appareat in grege, ouiû corrii ptioncoperas. Si quis falfauerit legé etprophetas,quos Cliriftus prüfens adimpleuit, fit tibi tan^ antichriftus.

Omitto plurimas fentêtiaspatrutn doólorS Ecclefiæ, quç minime gen tiû coceduntjUt ullæ traditiones facto fanófis/cripturis noui acucterisinftrn menti gquent.Eft tamë Auguftini fen tentiarecitâdajet eu hoc decreto copa randa:

fanda; 8C quia in pontifîciû ins inferta eft, Sc quia Auguftinus inter Leek fie quatuor dodores èC. colûnas ucl pri^ nias partes obtinet.Sic enim feribit ad Hieronym5:Ego fateor charitati tue, Auguflini Elis eis feripturarû libris,qui iâ. cano^ fententia de niciappellantjdidicihunctimorc ho tradüionilgt;, norê^ deferrCjUtnullûeorû autorcm ftribêdo aliquid erraffe hrmiffiinè cre dà.At fi aliquid in eis offêdero literis, quideatur contrariû ucritati,nihil ali-nd ucl mêdofum elle codice,ucl in^ ferpretê no aflècutû elle quod diôû eftjuel me minime intcllcxiffe,nô amgt; bigâ.Alios aût ita lego, ut quâtalibet fanâitate doeftrina^ præpolleâqnon ideo uerû putê,quia ipfi ita fenferunt; ftd quia mihi uel per illos autores ca^ nonicosjucl probabili ratione,quod à uero non abhorreat, perfuadere po-tuerunt.Nec te mi frater aliquid aliter fentire exiftimo.Prorfus in^ no te ar bitrorficlegi tuos libros uclle,tan^ prophetarum SC apoftolorû: dequo rûfcriptis,quod omiii cnore careant,

dubitarc

13

dubïtare ncfan'um eft. Idem Äugugt; ftinus,fidcm,fpem,charKaté, ipfàm^ beatitudinc diujnis fcripturis ceufun damento imponit,non traditionibus, nonulh's hominum fcriptis.Sic eniffl fcri'bitKb. ». de Chriftiana dodrina, cap.^7. Titubabit fides, fi diuinarutn fcripturarum uacillat autoritas.Porro fide titubante,chantas etiam langue^ fcit.Sedfidei fucceditfpes, quamuh debimus : amp;nbsp;fpei fiiccedit beatitudo ipfa,adquamperuêtun fiimus. At de traditionibus aliter præcipitidêEc clefîæ dotftor catholicuSjUelut cpifto ïa t is. ad lanuarium, qui fcifcitatas fiie rat,quid obferuâdum in ritibus eccle fiafticis foretiPrimô tenere te uolo,in quit,quod eft huius difputationis ca^ O tépora, put,Dominum noftrum lefiimChri-P mores,o ftum,fîcut ipfe in Euâgcho loquitur, traditiones leuiiugo fuo nos fubdidifle,et la.rcin^ leui.Vndeiàcramentisnumero paiP ciflimis,obferuationefacilimis,fignt-ficatione pracftantiflîmis,iocietatê no yipopuli colligauit, Sicuteft,bapti* finu§

fmus trinitacis nomme confecratus, commumcatio corporis amp;nbsp;fangumis gt;pfius:ô^ fiquidah'udm fcn'pturis ca^ nonicis cómendatur,excepris tjs qug fcrumitem populi ueten's pro congru ehria cordis illorû ÔC prophetici tem^ pon'sonerabant,quæ 8Cin quincph-bris Moyfileguntur.nia autem quæ nonfcn'pta'jfed tradita cuftodimus, quæ quidem toto terrarum orbe ob-feruantutjdantur intelligi uel ab ipfis Apoftoh'SjUel plenarijs Côciltjs,quo^ tum eft in Ecclcfia falubcrn'ma autori tasjcomendata at^ftatuta retinen',. Sicut quod Domini paflîojôd refiirre lt;îîio,amp; afeenfio in cœlum, amp;nbsp;äduen^ tus de cœlo fpiritus fanefti anniuerfagt; tiafolennitate celebrantur : ÔC fi quid aliud tale occurrerifjquod feruatur ab uniueria^quacunep fe diffiindit Ecde fia. Alia uerô, quæ per loca terrarSjtex giones^ uariâturjficuti eft, quod alif ieiunantSabbathOjalîj uerô non : alq quotidiecomunicant corpori SCfàn-guini Dominico,alij certis diebus ac-cipiunt:

cipiut:anbinullus dies fntcrmi'ttftiir# quo non ofFeratur:alibi Sabbatho tan tum,ö0 Dominico,alibi tantum Do-minico: et fi quid aliud huiufmodi ani maduerti poteftjtotum hoc genus re^ ru libéras habet obferuationes. Nee difciplina ulla eft in his melior graui, ' prudêti^ Chriftiano,quàm ut eo mo do agat,quo agere uiderit Ecck’fiâ,ad quamcuncß forte deuenerit.Quodc/ nim nec^ cotra fidem,neq; contra bo-Adirfpfco- nos mores iniungitur,indift'erêtcr eft rä,ftue in- habendum:Slt;pro eorum inter quos dißvrmtid, uiuitur,focietateferuandumeft. Et nKdid. fiihdit exemplum diui Ambrofij cpi-fcopi Mediolanêfîs,cuius fententiam pro coclefti oraculo habet: CumRo^ mamuenio.ieiuno Sabbatho : cubic 'ftim^non ieiuno.Sic etiam tu, ad qua forteEcclefiam ueneris, cius morem ferua:fi cuiq^ nonuis efle fcâdalo, nec quêqjtibi. Idem Auguftinuslib-U’ deCiuitate Dei, cap.;.Hie Chriftus prius per prophetas, deinde per feip'-fum,poftea per Apoftolos,quantum fan's

fab's efîc «udicauit Jocutus, etiam fcti pturam condidit eminentiflîmæ au^quot; toritabs.Cuifidem habemus deins re bus,quas ignorarenon expedit, nee per nofipfos nofle idonei fumus. Et lib.i8.cap.js.de apocryphis tradie tionibusdn hifton'a regum luda amp;nbsp;If* tael citantur Iibri,quos prophets fcri pfcruntmectamen I'nueniuntur inca. none,quem populus Dei recepit.Cu ius rei fateor caufa me latet : nifi quod ego exifti'mo, etiam ipfos, quibus ea quæin autoritäre religionis elle debe rent, fa net us utiqj fpiritus reuelabat, alia ficut homines hiftorica diligen* tia, alia ficut prophetas inijîiratione diuina fcribere potuilTetatc^ hæc ita fuifle diftinóta,ut ilia tan^ ipfis, ifta uero tan$ Deo per ipfos loquêti,iudi tarent effè tribuêda: ac fie illa pertine* rentadubertatc cognitionis,hgcadrc ligionisautoritäre, in qua autoritäre cufto dit canon.Eiufmodi traditiones Ebreorû D.Hieronymus aliquoties âdhibet,explanâdo foripturas fantfias,

Epiphanius

Epiphartitîs quocpadhibetjcontra hat i reticos difputadö.Netjp nos in expli' nanda hifton'a ïàcra ueten's Ecdefia; , tradinones contcmnimus : id quod Proteuangelium lacobi teftatur.

Cæterûm in dogmatibus amp;nbsp;diCci' ■pUnà Ecdefiæ ftabilienda, auton'tas îùprema diuinarum fcripturarum’re quiritur.Ea^ régi oportere SynodS Chriftianamjiàpicter amp;nbsp;religiofe zd' monuit patres Nicææ congregates, Imperator Conftaritinusjquem ApO' ftolis 8é angelis aequiparant.Sicenim fcribit Theodoritus in hiiioriâ Ecclegt; fiaftica, de unanimitate concordia^ fèrmonemhabuiflè.'peffimum ÔC ual de crudelc dicens, facerdotes älterU' trosiaailari atqp confundere, ó^itn' ptjsjât^ fineDeo peribnis deledatio nem riiumcp præbere: cum utiquCde diuinis tralt;Äarent rebus,SCiànÂ'ip!' ritus dodtrinam in fcriptis haberenu Euangelici enim libri funt, inquit, 8^ Apoftolici,antiquorum!^ propheta^ rSfànôiones, quænos erudiûfjqui*^ de

de facra lege fin ci a mus. ExpcHcnrcg ■giturhoftile certamen cxucrbis diuî ^itus infpiraris, folutionem quæftio^ num mente recipiamus. Quôd fi Concilium Tridentinum obtempéra ’■et Concilio Conftantini,multo certi usptocederetad cxtitpâdàs haerefes, ^reformandos Ecclefiæ ritus ac mo ’■es,amp; refarciendam concôrdiâ,quàni fi traditionibus tantum tribuat,quan' turn facris fcn'pturis, Atep hec de pri nio capitulo dccreti fint di(fia:quç cor datisuiris fatis probantjampliori con fiderationehancTridentinæ Synodi fianctionem excutiendam efle.

DÉ latina veteri trans-

lätionefdcrorum librorum,

QVum decretum Concilij Tri^ dêtiniprimô capitefanxiflèt de

•ibris canonicis , Siquislibros ipfos «; •ntegros cum omnibus fuis partibus, « ptout in Ecclefia cathölica legt con- « fiicuerunt,Slt;in uetéri üulgataeditio- « ne habentur, pro fatiis canonicis (c ftonteceperitjanâthenîaeftôi Capitu

Ê lo

•

!o fccudo copiofius cloquitur,in qua nam lingua fach libri authentici habe »» antur. Jnfuper cadê fanda Synodus »» confiderans,non parum utiliratis aC' ” ccdere poflc Ecclefiac Dei, fi ex omni ” bus Lannis edinonibus,quæ circuiu* ferunturfacrorum librorü, quæ'narn if autbenticahabendafitjinnotefcatjlh if tuir,fie déclarât, ut hæc ipfauetusôi ” uu]garaeditio,quælongo tot feculo-5’ rum ufufnipfa Ecekfia probata cß» S’ in publicis ledionibus, difputationP bus,prædicationibus, amp;nbsp;expofitioni-»» busproauihcntica habeatur,fiequo^ ncnioillam rcqcerequouis prætcxtu if audeat,necpræfumat. Et quarto ca* pire,de publicatione librorum petty pographiam decernitjacflatuitlyno* dus,ut pofthac facra feriptura, potifl** mumuerôhæc ipfa uetus translaob» fieuulgata editio,quàm emendatifs** me imprimatur.

Quandoquidem hoc decrctum iW prîcfcribitjLatinam ueterem transU' tioncm authenticam habe« m Eccle* fia

9

fia cathölica, in publias Je(^ionibüs7 prædicationibus,difputationibus, ex poGtionibus,breuiterintoto fidei ôu ftlutis negotie, lit non modo laborcs pioseorumqui fàcroslibros emenda t’untjilkiftrarunt^ annotationibus 06 cômCntartjs,aut qui dcnuÔ trànftulegt; runt in lingua Latinam,fcd etiâ aiiarfl linguarô trâslationes reij ciat, fimul^ pnmitiuû fcrhionem diuinorum fchgt; ptorutn.Ebraicû dico prophetarum, amp;nbsp;Græcum apoftolorum, répudier, atnpliori confiderationc indiget hoC decretum»Acprimùm difpid uelim, tjuàm fitem eh data, uël etiam probe fada,Latina iftà uetus franslatio.

Damafus c|mdê Papa Romänus, Hierônÿmus presbyter, ut aiuntj Cardinalis Ecdefiæ Romani,iam limtemporibus iftis Ecdcfiæ meliori buscônfeflifuntpalàm,in ueteri Lati hatrànslatione turn interprétés, tuni fibrarios S/C feribas maxima labern fe^ tifiè.Ita enimfcribit Hieronymus ad Pamafwm,dé quatwar Euangelijs ab

3^

CO cmcndatis:Nouum opus me racegt; re cogis ex ueteri,ut poft exemphria fcn'pturarum toto orbe difperfaquafi quidam arbiter fedeam: 6ó quia intet ie uarianqquæ fint illa,quae cum Grx ca confentiant ueritate,dccernâ. Pius labor,fed periculofa praefumptio.iudi care decæterisjipfum ab omnibus in* dicandum :fenis mutare linguam, ôi canefccntem iam mundu ad initia re^ trahereparuulorum.Quis enim do' dîus pariter uelindotftusjCuminma* nus uolumen affumpCerit, QC à faliua, quam femel imbibit,uiderit difcrepa/ re,quod lelt;ftitat,non ftatim erumpat in uocem,me falfarium,me clamitans efle facrilegum, qui audeâ aliquid in ueteribus libris addere,mutare,corfi' gererAduerfus quam inuidia duplex caufame confolatur, quod amp;tu, qui fummus fàcerdos es,fteriiubes:fièue/ rum non efle,quod uariat, etiam ma* iedicorum teftimonio comprobatun Si enim Latinis fides eft adhibenda, refpondeanr,quibus Tot enim funt cxemplaria

excmplaria penè,quot codices.Sin au tem ueritas eft quærêda de pluribus, curnon adGræcamoriginem reuerz tcnteSjCaquæuel àuitiofis interpreti bus male reddita, uel à præfumpton'z busimperitis emêdata peruerfiusjucl a librartjs dormitantibus aut addita funt,aut mutata,conigimusf'Neqj ue fo ego de ueteri difputo in ft rum onto, quod à LXX.fenioribus in Græcant linguam uerftim,tertio gradu ad nos ufc^ peruenit. Noquæro quidÄquiz la,quid Symmachus fapiant : quare Theodotion inter nouos amp;nbsp;ueteres médius incedat.Sit ilia uera interprez tatio,quant apoftoli probauerunt.De nouonuncloquorTeftamêto, quod Græcum elle non dubium eft : exccz pto apoftolo Matthæo,qui primus in ludæa Euangelium Chrifti Ebraicis li ten's cdidit.Hoc certé cum in noftro fermonedifeordat, ÔC in diuerfos rb uulorum tramites ducit, uno de fonte quærêdum.Pretermitto eos codices, quos à Luciano ôi Efychio nuncupaz c 3 tos,

?8

toSjpaucofum hommum aflerit per-* uerfacontention QjJibus uticp necin toto neten inftrumcnto poft lxx b tcrprctes emendate quid licuit, necin nono profuit emcndaflè, cum mulW' Scripturie j.- Ij'nguis fcriptura antètranfquot; tioninLati doceat falfaeflequacaddita funt» Igitur hæc pra-fcns præfatiuncula pol tn multas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quatuor tantum Euangclia co

transfrfa;. dic^m Græcorum emcndata collatio* l-iciucthinc ne,fed amp;ueternmgt;nec quaemultuma Hicronymii letftionisLatinaeconfuetudine difcrc noneße'ni' parent.Itacalamo temperauimus,nt ttrpretéLa lus tantum quæ fenfum uidebantnt tinum noui mutare,corre(ftis,reliquamanere pa/ te^lamenti, teremur ut fuerant. Et paulopoft

Magnus hic in noftris codicibus cn' rorinol cuit, dum quôdineadê reali* us Euangelifta plus dixit,in alio quia minus putauerint,addiderQt:uel duin eundem fenfum alius aliter expreffù» ille qui unum c quatuor primùm legc rat,ad eius exemplum eteteros quoÇ exiftimauerit emendandos.VndeaC/ jJditjUt apud nos mixta fint oinnia:ct

b Marco plura Lucæ atq? Mitthaef, rurfus in Matthæo plura Ioannis SC Marri,incaîteris reliquorum, qux alqs propria,inueniantur. Ex quibas ccrtè ucrbis dtui Hieronymi liqaer, non modo tpfumHicronymiïjUiruni clodiffimûjfed etiâ Damafum Rom, Papamanimadaerti(re,qaod inLati* ‘ na translattonc facrorû libroram plugt; rima fint aitiata,tum à librarqs,tûab *pßs interpretibus Ç qui plurimi fue-tuntjUt paulo poft indicabo )tû ib in-cptis cmêdatoribus. Simul difcimus, piumeflelaborêillorûjquiftudent fi cros codices fuac Integrität»reftituere, collationeuariorSexemplariä,praefcr tim fermonis originalts apoftolorü ec prophctarûjGræcinimirû et Ebraici, ViditetiamPapaLeo x. ut malta omittamin medio, qux hue pertine* t’ai,Latinos codices atriufcp teftamê* ticxadiorêlimâ poftulare,ôi ademc dationemiuftârequiri collatione no tnodô LatinorS codicû,fedetiâ Grae* CQrû,2lt;Ebraicorû,ô(^ aliarû linguara.

c 4 Nam

40

JSatn Erafini Rotcrodami lucubratio neSjQui poftLaurentium Vallam,^ lacobum Fab rum StapulenfemLati' nam 06 Græcam noui tcftamentifcd' pturam caftigauit,ac nouam translat tiotiem cum Annotatïonibus edidit, publico fcripto approbauit. AdhafC pettjtàChriftianoôC potentiflïrtïO’'C geIndorS, quem presbyteru loann^ uocantj librps Aethtopicos,óóuiros linguarum atcß Theologiæ periros, quorum opera Latinilibri etiâ ad læ dianaSjfiue Chaldaicas translatione? emendarentur.

Nec^ uideo in uniuerfis adlis Pauh tertij Papæ,quic^ pontifice digni^^’ aut Écclefiæ Chrifti falutarius fuifc quàm quod eruditi uiri partim abipquot; (o exdtaù,partim ab eo probati et ad' iutijRomæ ediderunt quatuor Euafl' geliftas Græcos cûTheophyladiep‘ fcopi comentart)s:ÔCteftamentunin‘’ uum Aethiopica lingua. Nam præ^ tio Latina,præfixaTheophyla(îlic2^ piêtarijsjteftatur bencßcnullud qua* tumcunÇ

tumcunc]^ eft,quodmaxfmueft,Pau^ htertij uirtutfcuidam diuinæ debert Verum utappareat eufdentiffime, quantum Latinae ueteri translation!

defit ad integritatem,Lexicon QC indi cem hiftoriac Euangelicæ beati JVlar^ ei adiunxi,ca moderatione.ut pofucx rimuoces Græcas, Sé Latinam tranß btionem uulgatam acueterem illam, quam Cocilium Tridentinum obtru^ deremoliturfolam,non modo Eccle Oæ Romanæjfed etiam catholicæEcr elefiæjquæubicp gctium diiperfa eftt Eatranslatio ( nam Marcum non La iinèjfed Græcè fcripfîffè,in uita ipfius oftendi ) ufc^ adeo fibi répugnât, ut i^ullus interpres nouus magis ab ea difcrepet . Adiunxi non raro etiam aliorum translationes atqß interpréta tioncs,Vanæ,Stapulêfis,Erafini,Âegt; thiopicam translationem. Vt cernant omnes,quàm non fint charifmata lin guarum contemnenda, fîC fandliflîmi labores illorum qui ftuduerunt diui-pos libres ilIuftrare.Vt^ omittâ uer-c $ borunî

4«

borum tranfpofltjoncs, ueluti cap.(lt;‘ ty nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iig tgttflUf ‘TtTTCy TO ^hoio)

Mlt;«P,quoduetus i'ntcrpres reddidit, Et afcendentes innauim.abieruntin defertum locum feorfimiErafmus au* tem,Et abtjtih defertum locum naui* giofeorfim:duntaxatea quae adiecit, aut detraxit uetus intcrpres, pratter fi-dem Gratcorum codicum, paululum cxpendamus.In quibus uariorum ex* «mplariorum,etiam peregrini fermo* nis collatio non parum adiuuat,ur fin ceram SC germanamletflionem refti* tuamus.

Etconiunóio,aliquotics fuperfluc ponitur. ut cap.i.fub litcrad. Et into* tam Galilacam. z.c.Etnó Homo pro ptcr Sabbathum. j.c.Et non poterie ftarc. d-g.Et currentes. j.b.Videtc fiCcauetc. p.a.Et candida. i4.a.Tc nueruntSCoccidcrunt. i4.c.Etfiliiis quidem hominis.Et bcnedicens fre-git. i4.d.Etfioportuerit. löd.Et quidê Dominus. Pluraetiâponun* tarin Graeco indice,in uoce »ÿ.Id ere* berrime

bcrn'mèfit,quSpartidpifl cSmufatur inuerbu.'ut ,T enuerunt ÓC occiderüt: pro,tenêtes,ucl cóprchcnfum occide-« runt. i4.a. Progi cdi QC uellere.z.c.

In,dc,ex,præpofitiones alicubi po nuntuFjubi krmo Græcus gcnitiuum ponitabf($ præpofinone.ut,Vnus ex difcipulis .7.3. Vnus ex uobis. Qaicun que uolucn't in uobis efle primus,of «Ïr

Cum fæpius ponitur ,quando participium mutatur in ucrbum. ^.a. Et Cum uidiflênt quofdam, pro, con» ^picati quofdam.

Autê.i o.f.No ita eft autê in uobis, lam.i ».b.Iam non amplius.

Statim.i4.g.Et ftatim iterum gallu« cecinit.

Qyafiunumde prophetis.s.c, Ergo.ji.b. ix.b.Quid ergo dicunt.

Nam.« .c.Quid nam eft hoc f quaî-nam docflrina hæc nouaf

Pronomina.Tuhodie nocîle hac, i4c.Doccbateos.».c. Et aitillis.M.c. Picetnobis.ii.d, Acfepe relatiuS . ‘ ponitur.

44

pom'turjCommutato parucipio in uer bum. 14. c. Quiintingit mecum: pro, intingens.

Signum uniuerfale.ij.a.Videshas omnes ædificationesc'

Nomina.i.a.Poft ( odo ) dies.ij.c Templum ( Dei) 14.C. Qui intingit mecum ( manum )9.b. Et pharifæi. *4«g- Cum Nazareno ( lefu) id. d. Et quidem dominus ( lefus )

Verbum.j2 c.Ego ( ium ) Deus.u. b.Cuius (eft) imago.f.b.Lcgiomihi nomen ( eft)ij.c.quaein cœlisfunt. y,b.( Coepit) deprecari.7.c. In uentre (uadit) amp;in ièceffum exit. d.c.( Alt; fcendentes in ) nauim.

Additur oratiuncuIa.j.b.Adfe.p.C' Etexpaucrunt.g.c.illi dicentes : Vadc indomutuam.ôi^fijamp;cætera. Sipec catum,fi fraus, fi piaculum, fi hærcO' cum amp;nbsp;facrilegumeftjaliquid adde-re, aut detrahere, aut mutare,ut Hiero nymus metuit fibi imputatum iri,ut(Ç Latinis ÔC Germanicis intcrpretibus noftro feculo quidam impegerunt,

4$

Quidadhæc diccnr,qui folam ueterc t^atinam translationê autoritäre poU lere uoluntf'

Sunt etiam quaedam prætermi(îa, utnomcnlefus,i4.d.2lt;aitilli: Amen dico.Pleruncp liber Aethiopicus di-rit,Dominus lefus:ubi Latini codices dicimtJefus. Prçtermiflà eft tota fen tentiaô.cap. Tolerabilius crit Sodox niæîôCcætera.Quam fententiam po* nunt codices Græciomnes quosuide tini,amp; Aethiopicus. Non eft etiam præcereundum filentio,quod Hicrox nymusfcribitq’quot;'Ci 'uetertia adHc dibiâ,de refurr ane Domini : Aut non recipimus Marei teftimonium, quod in taris ferturEuangelijs,omni* busGræciæ librispenê hoc capitulû infinenonhabentibus : præfertim cô diuerfa atep contraria Euangeliftis cæ teris narrare uideatur. An non erit ibi confugiendum ad exemplaria Gr3egt;gt; ca,Slt; peregrinarum linguarumf Be da ÔC Auguftinus caput ultimû Euan geh) Maret agnofçunt,ôC inter pretan tur,

4«

tur, quia uidel tee tin fuis librîs Hab6 bant.TheophyladîGræcus liber ha/ bet.Erafmus etiam teftaturm Græciâ excmplaribusjqùæ ipfe uiderit,habe/ ri quidem.’fed extremo Ioco,udut adgt; ieÀ’tium .Habet ÔC codex Indianus hoc caput,fine ulla diftincfîione fingu lan'.Idem Hieronymus libro fecùngt; doaduerfus Pelagianos dicir,inqui/ bufdam exemplaribus maxime in Græcis codicibus, Marcum, iii fine eius Euangelrj fcribi:Poftcâ cum accubuiffènt undecim, apparuiteis leüjSi.dC exprobrauit incredulitateffl duriciam cordis corum : quia his qui uideranteum rcfiir^entem, non crediderunt. Etilli fatisiaciebant, di* tentes : Seculum iftud iniquitatis Si fncredulitatis fiibftantia eft,quæ non finit per immundos fpiritus ueraffl Dei apprehendi uirtutem.Idcirco iaffl nuncreuelaiuftitiam tuam. Erafmus Roterodamus fil Ipicatur, banc corO* nidem exapocrypho quopiam Euan echo adfcriptam fuifle àledlore ftu* di9f0|

lt; ■ n

diofö.Cme uctuliifsiiniLatini codû cesjôC Grafci,quosuidi3Ô^ Aethi'opi-cum ceftan:ientum,hancpencôpenno habent. Omitto,Hieronymum 8C Auguftinum prçciperCjUt codices La tini ad Ebræos amp;nbsp;Græcos emcnden-» tur:quod etiam pontifictjs decretis in finuatiim eft.Quum igitur latina Bi-blioium uetus translatio multis in lo* fis emendationem poftulet, admira* tione dignum eft, quôd Ecclefiæ ca* ihoIicæTridentinum concilium earn Iblam iniungit pro authenti ca»

Deinde quû innumeri Chriftiani Deufu Hn-» Latinum fermonem ignorent, quum guitrum populi gêtes in Europa, in Africa, tramUtio' inAfîa,Chriftûferuatorênodum ag* nofccntes,Arabico fèrmone,aut Per* fico,autalio quocunqp familiariteru* tantur,quomodo poreft Ecclefiaca* tholicaunaLanna translatione con* tenta fflerChiifrus dominus apofto* los per fanctum Spiritum uarijs lin* güisinftiuxir,utfuo idiomate unicui Slue populo Ewangeliû prædicareni.

Hicrony^

48

Hieronymus etiâ teftat facros libroS ingendQmultaru linguas eflè transla tos.Qu'od uirßndtifsinms adeo non improbatjUt enamcollatis codicibus Samaritanoru amp;nbsp;Nazaræotû.ôi aliogt;gt; rnnonuUa emendet. At(^ in literarö ûcrarû expofitione opêmodô ab E' braiciSj modo ab alijs libris pctit-Ilt;l quodunoexeplo planflfacia. Librö fecudo comentariorum in epiftolani bead Pauli ad Galatas,fcnbit fibi mo ré eflcjUt quoties apöftoli leftimoniÖ adhibêt Mofis,autprophcraru, reçut ratadlibfos'Ebraicos, ÔC cognofcat, quOmodo ibi fcriptum fir.Veluti quo mo do fchtcriaifta Pauli, MakdiÄw omnisquinonpermanferit in omn^ bus his qua? fcripta funt in librö legis, Ebraice Ücripta fit Deuteronotnij cap.Et quia non fcriptum reperit choljid eft omnis,00 in omnibus, dU' bitaqanLXX* Græci interprétés ad-diderint defuo, ttccs, amp;nbsp;Trâa-i : anifl Ebraico antiquo ita fcriptum fiierit,ct poftea deletü à ludæis, Deinde perpe denJ

■' c

49

dens apoftolum Paulum non mode» Græcælinguæjfedetiam Ebiaicædo óiffïmum,non ita fcn'pturû fuiflèjnifi Icgifïèt m Ebraico Mole, confuluith-bros Samantanorû Ebraicos,qui uogt;

ba chol habent.Indeftatuit,m Mofe olim omnino feriptum fuiiïè, ut Paulus et LXX.Grçcè reddiderût: led uerbum Omnls, amp;nbsp;In omnibus,à ludæis deletum, ne ulderentui- male* dióliorii efle obnoxij, fi no præftarêtj quæcunque præceptafunt in lege.

Qliod fi una Latina trâslatio in Ecz défia catholica debet authentica elfe, cur Hieronymus presbyter cardinalis Infcripturarum expofitione eauonfu it contentusf Aügullinus innume* ros elfe dicit,qui facros libres tranftu leriritin Latinam linguam.Qiiæres plus adiüuatintellîgentiam ^quàm im pediat ,ut ipfius uerbis utar : li modo legentes, non fint négligentes. Nam nonnullas obfcuriores fententiasjpki dum codieum farpe manifeftauit irtgt; fpedio*

d Sed

Jmperato - Scd audiamus Imperator cm luftp riaconßitu nianSjquï côftitutfone i^d.concedit ^'0- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ebræisufumh'nguarum omnium.üt

ad Chn'fti notitiam ÔC fidem pcrucni* ant. Et eas reddit caufas,quç oftendßt in Ecciclijs Chriftianis eum moreni quocß falutarcm eile. Verba legis im-peratoriae deEbræis ,quonwdo eos oporteat fcripturas legercj fichabent: Aequumfànèerat, ut Ebræi cumftquot; cris libris aures præbent, non kuiter, Ô(S rebus iblummodo geftis dekóa^ rentur.’fed reconditos in ipfis fenfus fpetflarêqperquos magnum illi Deö amp;nbsp;Seruatorem humani generis Icfuiu Chriftum annunciant. Verùm enini' uero quamuis,dü commentis interip' fos interpretationibus Cc committunt, inhûcuCcpdicmàrefBa. fententia ab/ errarunt: Quia tarnen didicimus,h3 bere ipfos inter k cótrouerfiam,nó fü ftinuimus eum tumultum relinquere ipfis incópofitum .Siquidemperin-tcrpellationes, quæ ad nos refemtur, didicimus, quódexipfis quidam k/

ia lingua tenentur Ebra{ca,ca^ uten^* dum effe in facrotum librorum Icóio nc uolunt: quidam etiam Græcam aC fuitiendam contendunqóólongo iam têporccadcrc feditioncs inter fe agi-tât.Nos igitur de hac co trouer fia edo d^i,meliores efle iudicauimus eos,qui Græcametiam linguamin facrorum librorum letflione uoluerunt affumcgt; •■eiamp;uno uerbOjOmncm denii^ lin* guam,quam locus accômodatiorem ôi magis familiärem reddat auditori-bus.Etreiic|ua.

Poftremo Clemens v.Papa,8lt;^Co Papale cilium Viennenfè decrçuerunt,Ebrai creivm. cam 06 Chaldæam 8lt; Arabicam lin* guam doceri in feholis uniuerfalibus, Mteo inftrumcnto linguarum fides fa lubriter adinfideles populos propagé CutjôC errantes in uiam ueritatis indu cantur,Chriftocp lucrifiant.Non am* bigimus,inquit decretû, quin ad hu* lufmodi defiderium afiequendumjdi winorum eloquiorum fit cxpôfîtio c5 8^ua,ipforum^fidelis prçdicatio ad*

d » modunt

modumopportuna.Sedncc ignora^ mus, quin ô^haec promï nofcantina nitcr,uacua^ redire,fi auribus lingaiï ïôquentis ignorantium proferantur» Ideo^ illiusjcmus uicêia terris, licet immen'ti,gerimus,imitâtes exemple, êuiiturosperuniucrfum rnûdum ad uangelizandum apoftolos,in omni linguarum genere fore uolm't erudp tosiuiriscatholicis,noti’tiam lingua* rum habentibus,quibus utuntur inS' deles prgcipue,abundare fândam af* feiflamus ccclefiam:qui infidèles l'p^ fos fciant SCualeant fancîis inftitutis inftruere, Chn'fticolarum^ collegia per dodn'nam Chn'ftianæ fidei ac fu* fceptionê facri baptilmatis aggrega fé.oC quæ fequunt» Nam harc abun-dè fatis oftendSt,fcripturae fàndîæ ua dlationem in Ecclefia catholi'ca non polîcalIiganLatinæ ueteri trànslatio ni;amp;f proptereà decretum Coçifij Tri

dentini amplïorem poftulare co* gnitionem,8Cretfa(fla*

rionem.

De

DE CATHOLICA ET ORTHO. doxa expojltione fcripturœ ftnihe.

PRaeterea ad coefcenda pctulan* tia ingcm'a decernit, ut nemo fuæ' ptudcntiæ innixus in rebus fidei, ÔC •norum adædificationem Chriftianæ dodrinæ pertmentiû, facram fcn'ptu^ •■ätn ad fuos fenfus contorquens, con ïTâ cum fenfum quem tenuit ôi tenet ^anda mater ecclefîa,cuius cftiudica^ f e de uer O fenfvt et inteiprctatione (cri pturarum lânlt;Harum,aut etiamcotra unanimem confenfum patrum,ipfàm foipturâ interpretari audeat. Etfi hu^ iuftnodi inter pretationes ullo unquâ tempore in lucem edendæ forent, qui contra uencrint,pcr ordinarios decla tentur,ôô pœnis à iure ftatutis puni-antur. Etiubfinem: Pofthectemé ritatê illam reprimere uolês, qua pro;; phana quæ(pconuertunt,amp; torquen turuerba amp;nbsp;fententiæ facræ feriptu^ racadfcurrilia,fabulofa ,uana, adula* tiones, detraôiones, fuperftitiones, ineptias,2lt; diabolicas incantationes, d î dtuina*

fîiuinafionesj Cortes,libeîlos etiS Famo fos: mâdat er prçdpK,ad tollêdâbutuf modi irreuercnuâ et contêptff.utncdc ' cptero quifi^ ^modoh'bet ucrba fcrip' turçlàcre ad hecetfimiliaaudeatufur pare.'ur^ocs huius generis bominesgt; temerarij utolatores ucrbiDei,iuris et arbifrfj,pœnis epiïcppos coercrant,

PoCterior pars hin'us capituli, qux prohibct abuftim diui'næ fcn'ptura’, nulli Chriiîtano poteft difplicerc,Cô fentitenim diuinxlegùNon aflîimcs nomê Domini Deitui in uanû,Q.iian quâ uindicatio inb}afpbemos,utpce nis cperceanfjOotam pernnetadep^ fcopos,^ ad ciuiles magiliratus :ut lex diaiiia, leges aliquot CbriHia^ norum principum copioFe tettantur, Sed prior pars non ofci tâter elieX' pendenda: qux rer^iÛtm è quidê prX' rcribit,nequis Cuxprudêtix innixus, Facram fcripturam ad Cuosfenius cou (orqueat.Id enim ore uno præcipiunt pmncs boni Theologi, QC lubindein' fulçâiu,in priinis diuinus Petrus,

aitjOmni'sprophetiafcriptUfac nô eft priuatacinterpretationis. 2lt;,Si quislo Huitjloquatur ficut fermonê Dei.Pau lus etiä [inquit:Non audeo altquid lo qui,eorSquæpermcnoneffidt Chri ftus. Ver ùm quia régula interpréta difcripturas oftêdit,fentêtiâ qua tenu itactenet fanctamater eccleua,cuifo liius copetitiudicâdideuero fenfujôi lcripturarû interpretationetfcire opor tet, quâ Ecclefiâ fantftâ dicant illi do-gmatiftæjS^ quâ teneat ilia mater Ec^ défia fententiâ, quis'ue fit unanimis côfcnfuspatru.Etemprgter id quod CôciliûTridentinû decernit,libros fa cros prophctaruetapoftolorû canogt; nicos etauthêticos haberi,^ut inEcz défia catholicalegi cofueuerunt et in ueteriuulgata editionejlatinautic^ ha bentjettraditiones çquatdiuinis Icrû pturis : meminifle oportet, Paulû 11U Pot.Ro.côciliûiftudindixifle,eicpprç fedüTe tres legatos ab eodêmiflôs,ut e Ro.potificis arbitrio et fentêtia guber narent :ÔC fubindeingercre canones , d 4 atc^

décrétapontifida.Ex quibus no aliud ftatuerepolTumuSjquàm Synoz dum uocare fanótam ÔC catholicâEc-clefiamjôC matrcm,Romanamecclefi am,cuius caput eft Papa Rom. funda mentum eft Papa Rom. cor, anima, fenfuSjUitajPapa eft Rom.Cuius uo/ Imitas,ut ipfi dicunt,cft perfecfta’.quæ errarenon poteft : qui eft uiuum ius, 8C uiua lex: qui iura omnia conclufatc net in fcrinio fui pectoris : qui habet plcnam,fummâ, immenfam pote/ ftatem tum alijs in rebus, tum in feri' pturis exponendisiut omnia quae ad cultum Dei, uel fidem Chriftianorö, ucl ftabilitatem procuranda fuerint, eins iudicio difponätur. Sic enim Do natio Conftantini,et alia feripta Papa lia.iurifdicftionem Romani Papæ la/ filTimècxtcndunt.Itacpfententia feri/ pturægenuina,uera,catholica3ortho/ doxa erit,quä Papa Romanus protU' litjóó approbauit.Interpretatieautê, quæ ab ill o canone régula diffidet, yjdcEcct efrpnea,falfa, h^reticaha bebitur:

bebitur ; luxta illam præfcriprioncm Conciltj Tridentini.

Ex oppofito autê cofideremus bea tiPetriapoftolicas régulas exponen-di,amp;legendi, 06 omnino trat^andila öas fcripturas. Sic enim fcribit capite primo,epiftolæ poffcerioris catholicæ:

Nó indodas fabulas fecuti,notâfe « fimus uobis Domininoftri leiii Chri et fti uirtutem ÔC præfentiâ, fedlpecula- tt tores fadi illius magnitudinis. Acdx lt;« piens enim àDeo pâtre honorem amp;nbsp;t« gloriam,uoce delapfa ad eum huiuC lt;« •riodià magnifica gloria:Hic efthlius t« ■rreus diledus, in quo mihi cóplacuir t« ^^hancuocem nos audiuimus de cœ 4« •oallatam,cumeffemus cum ipfoin lt;lt;nbsp;tnontefancfîo- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ir-«lt;

Et habemus firmiorcm prophctif; «t cum fermonem,cui bene facitis atten* « dentés,quafi lucernaclucetiinloco ca* «, ^ginofo,donee dies elucefeat, ôôluci-, lt;« fer oriatur in cordibus ueftris. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. r „

Hoc primum intelligentes , quôd pmnis prophetia feripturæ, propria d y interpre- -

*’ interprctationcnonfit.Non enïmiio ’* luntate Humana allata eß ah'quando ” prophen'a:fed fpin'tu fancfïo infpira/ ” tijiocutifuntfantßihomines Dei,

De interpretaüone igiturjfiue reib ïutione fcnpturarum,paululum confi ' deremus uerba diuini Apoftoli. Pro/ phctia,inqin't,fcn'pturæ non fit pro^ plia interpretatione fiue ( ut Græce enunciatur) non eft î/ixs ï’jrthvini»!, gt;nbsp;hoceft,propriac,pn'uatp,etfuæ cui'ufi que relolutionis ÔC interpretàüonis. Quomodo 2C Marcus utitur uerbo tîTiÀvuf/ ,4.cap.cômemorans, ut ChH ftus parabolas tTrUvi, hoc efl, reCol-ui't,expofi«'t,explanauit,edilîcnifilt;^fi fcipulis fcorfîm. Et oppom'ti'nterpre/ tationem propn'â acpn'uatam.catho/ ’.'licæ,untuerfah,quæ^ non eft uni'us hôminis aut pauculorum, fed omniS qui fpiritu Chn'fti fiint præditi,non huiüs'aut illius temporis loci, fed uniuerforum. Acrationem adiungit, quôdfcn'pturalàndaper fancSûfpiri hjm reu€lata,eodem ïpi'ritu magiftro exponi

fxpon/ dcbcaCnec^ illi fit affîngenda fententia,quam prophcta uel apofto.« luSjuel ipfcfpiritus diuinus non uolu tthominibus ofFerre. Quam obrem le gJtimam fcn'pturæ cxpofîtioncm con cluditarticulusfidei de fpmtu faner o: Quilocutus eftper prophetas inunâ i FandarrijCatholicam ôé apofiolicam EccIefiam.Eam natiuam,Slt;^ ueram.fiC fimplicemdim'næ fcn'ptura: fentenri^ ^tn^noncertèfumerc oportet excere-r fcrOj aut uentn’culOjaut corde cuiufÇ *nortalis:fcdex proprietateac natura uerborum ôi. rerum, quibus mentem fuâ diuini homines expofuerunt. V ck Iborum attp fermonisuim expcdiunC Grammatici,Dialcéfici ÔC Rhetores, •pfæœ profeffiones peculiaria (uauo fabula interpretâtur. Nam aliter Phy ficus edifleritjquid fîgnificet mûdus, autcaro:aliterTheologus. Rcs autê, Phyfici,Mathematici,Philofophi,Iugt; hfconfultijamp;inprimis Theologi ex* ponunt.Qyibus uaria hiftoria etiani non parum condqcit,Ynde enim po*

ÛU5

($0

this difccmas, quid fit Deus, quid Chnftus,quid Ecdefia,quid gratia,iu ftitia Dei,liberum uoluntatis huma/ næarbitriUjamp;f alia,quam ex fontibus diuinælàpientiæ,ex oraculis prophc/ ticiSjôô apoftolicis/

Sednelongiorfim ,unS duntaxat exemplum infpiciamus Papifticae ÔC catholicac interpretationis fcriptura/ rum. Bonifacius viii. Papa, eximi/ us uindex principalitatis , Ecek/ fix Romanac, amp;nbsp;pontificis Romani,ut nihil aliud dicam, edidit confti-tudonem decretal em de maioritateat que obedientia:qug iuri canonico in-fertaeft,ceubene catholica 6^ ortho-doxa.ln ea nititur ipfemet pontifex Romanus,probare etiâfcripturis fan-lt;Sis utriufque teftamenti, quod omni humanæ creaturæ omnino fit de ne-ceflîtate ialutisjfubeflè Romano pon tificirhoc eft,ut equidem intelligo,cre dereficut docctaciubet credere:uiue l-ejUtdidatuiucreanijs rebus fpêatcj præfîdium falutis ponere, quas iple monftrat:

St

ttîonftfat:eitts arbitrio Ecckfîam,6d „ res uniuerfas permittere. Scd quo^ modoillud adftruitf'Audite.Pnnci-pio copiofe probat,quod nemo Chri ftianus ncgat, unam cfle fanóam ca^ yndefi £0 tholicam,amp;^ ipfam apoftoltcam Eccle ca-fiam:extra quamnec falus eft,necrc- tholica:ci---miflio pcccatorum.Eius autem Eccle go una fiæ unum eft caput. Qiiod probatur lEcckßdcß. fic:Ecdcfiæuntus QC unicaeunum cor cdtholica.. pus,unum caput,non duo capita,qua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cji

fi monftrum, Chn'ftus uidelicet,amp;‘^‘’f^ Chn'fti ujcarius Petrus, Petn'œ ftiCx ceflbr,dicete Domino ipfi PetroiPa^

p ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-KX . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. a, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cablitcc

ice cues meas.Meas,inquit, cC gene^ rah'ter,nonfingulan'ter,has uel illas. q Per quod commififle fibi intelligitur chryßppcji uniuerfas.Siue I'gitur Grxci, fiue alq acumen. fe dicant Petro, eius^ fucceflbribus noneflecommiflàs,fateantur neceffè cft,fc de ouibus Chrifti non efle, di* centeDominoinloanne,unum out* Ie,Sc unum paftore efle.In hac ,cius^ poteftateduosefregladios,fpirituale i^ahtt om-uidelicet Sc temporalem,Euangelicis nem potc-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si

iidtein Ee dj’Æs inftfuimur. Nâ dicctibus Apogt; clcjja,cui ftoIiSjEcce gladij duo hic: in Ecclcfia parèreo- fcilicer,cû apoftoli loqucrent, non rc portetom- fponditDominusnimis eflè,fed fan's-Certc qui in potcftate Petri tempora-effènegat, malèuerbQat-cleiiafticos. t^f’dit Domini proferentis : CÓuerte gladium tuum in uaginâ. V terep ergo Îîifrttrc/îia ^ftmpoteftate Ecclefiæ/piritualis fcj etordopla licetgladius,efmaterialis:fedisquidc nèfacerri^ proEcclefiaq'lleuero ab Ecclefia exet itius. quis cendusn'lle facerdotis manu, is mann heget iflud^ regum amp;nbsp;militum, fed ad nutum

placêtiam facerdotis. Oportet auteffl gladium efle fub gladio, ÓC temporalem autoritärem fpirituali fubijd pot^ ftati.Nam cum dicat Apoftolus, No eft poteftas nifi à Deorquæautêfunt, à Deo ordinata funtmon autem ordi'-nata eftent,nifi gladius eflet fub gb-dio, $)C tanquam inferior reducetiif per aliud in fuprema.Nam fecundum beatum Dionyfium ,Lex diuinitafis eft,infima per media in fuprema redn-ci.Non ergo fecundwm ordinem uni-uerfiy

üérfijômm'aæquêac immediate, fed infima per media, amp;nbsp;inferiora per perfora ad ordinem reducuntur. Spf* h'tualem autem 00 dfgnttate, Qi. nobi'x iitateterrenam quamlfbct praecdlere poteftatem,oportet tanto darfus nos fetcrf,quanto fpfn'tualfa temporalia antecdlunt. Quod ex deefmarum da fione, amp;: benedfcflione, amp;fandfiica-fione,ex ipffus poteftatis acccptfone, p^rfaddeat, fxfplarum return gubernationc da^ politicos *■15 oculfs intuemur. Nam ueritatete- nidgi^lrdtttt ftante, (piritualfs poteftas terrenam fubieiloscC poteftateminftituerehabetjCtiudicaz fe pdpiecr lejfibona nonfuerft: fi deEcdeffaamp;^ praldtis ec ecclcffaftfca poteftate ucrfficatur ua-ficfnfumHferemfa’.Ecce conftituite fiodie fuper genres amp;nbsp;régna, ÔCcæte' ra quae fequuntur. Ergo fi deufat terquot; rcna poteltas,fudfcabit à poteftate fpi ritualf.Sed fi deufat(pfritualis, mfnor afuofuperforf.Sfuero ftiprema,afóquot; pr/ccepit Io DeOjHÔ ab homme poteritfudfcaquot; deus,ut uer rf;teftâteapoftolo,Spfrftualishomo bo etkgib.

iudfcat diuiniseud lot maid, ftplàtet bonaJgitur popo fuprd rrgrs ct ocs eminft.^

«4

EtPap4 iß iudicat omnia,ipfe autem à ncminciiï f^iritualts: dicatiir. Eft autem haîC autoritas, etfi ergonode dita. fithomini,utexerceaturperhO' betj quo' miné,no Humana,fed potius di'uina, ore diuino Petro data,fibiré et fuis fuc ceflbribusinipfo,quemcôfeflus cft, pctra firmata, dicente Domino Pe* fe Pétrit tro:Quodcuncp ligaueris, dCcætera. interpre td Quicunq^ igitur huic poteftatià Deo tur Puan- fie ordinatæ refiftit, Dd otdinationi gelijpradi refiftit.Nifi duo,ficutManichfus,fin cationcin. gat efle principia: quod falfum ÔChX' 'Vnacfifu' reticûiudicamus.QuiateftantcMoy

preinapo- fe,nô in principîjsjed in principio cœ teiias,nem l^fJ, creauit,amp; terra. Porrô fub/ pe Ro^gjfpg Ronaano pontifia, omni huma^ plt;e, no P U naccreaturpdeclaramus,dicimus,difi finimusjfiC pronundamus, omilino citdereru. deneccfiitatefalutis.

ercatione, Quot fcripturæ fandæ adducun^ In princi- tur,immortalemDeû,à Romano Pa pio creauit pa,utifte fyllogifmus confidatur,imo Deus caelu bafis dominatus Papiftici fuldaturac et terrS:et ftabiliatur^'Capiti Ecclefiæ catholicæ itotn pritt Cubeffe^ofiiniao eü neccßsirium adia «P/ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lutcm

é -

•utêcunA's hominibus:P5tifex Rö» cft caput Ecclefiæ catholicgdgit pon-t’fici.Romanó (übeflè et obedfre cft cundis mortalibus necefläriftad falu tem. Vel hoc ntodo: Soh’ obedientes capiti Ecclefîæ catholi'cæ,poflurit aflc qui falutemzNon alij autetri obediunC capiti Ecclefiæ catholicæ, quam qui Römano PapæfubfuntJgitfoIi obedientes Rom. Papæ,(àlutem pofliint aiTeqüh Hane fcripturætraclatione gt;hàgifttalcm,formalem, ecclefiafticä, Papalem,imô plus quam Solomonic tam,amp; Mofaicam,8C Paulinam,decrc lumiftudTridentinum dieet efle tholicam,quæiam cck, annos, inter làcras Papiftarum leges extat. Atqui Philippus cognomento Pülcher PhilofophuSjErancorS rex Chriftia» hiirimus,Slt;f proceres regni, amp;nbsp;totiim tegnum Francie aliterlenferéjmagna utimpars orbis Chtiftiani.Aliterungt; fit Albertus Imperator i aliter ferifit Marfilius Pataüinus,uir eximia dögt; tîkina S)C çiétutc pragdituszaliter fërttigt;

unt,quotquotuclmediocrem habenf pcntiain facrarum literarum,SC Chru fti bonum ipiritum fortid fiint.Quso' obrem hac ctiâ in parte Concilij Trû dcntini decretummaximoperè défi* deratampliorem cognitionem.

DE LIBRORVM PVBLICA-tionepertypographiant,

REIiquum eft, utCocilinm audia mus,quibus legibus, quàm X' quis circûfcribattypographiâ.

organumDeusoptimus SCfapientif’ fimuSjhifcenouilïîmis têporibus uni ce dédit ad Euangelij propagationê, . etiam inter exteros. Verba decreti fie

habent:Sed et impreflbribus modum »3 in hac parte,ut pareil, imponereuogt; 3’ lens,quiiam fine modo, putantes fibi 3, licere quicquid luber,fine licentiafu* 3, periorum ecclefiafticorum, ipibs fa* 35 cræfcripturaîlibroSjôiffuper illos ari^ 33 notationes expofitionesep quorumli* 33 bet indifferenter,fæpè tacito,fæpc etû 33 amementito ptælo,amp;quod grauius 33 eft/ine nomine autoris,imprimunt, alibi

alibi ctiam împrclîbs libres huiufrno ** ditemerè uænales habent: decernit nbsp;nbsp;‘‘

ftatuitjUt pofthac facia ferip tiira, po-tiffimumuerô haecipfauetus transla^ « tio,amp;luulgataeditio, quàmcmenda^ “ tiffîme imprimatur, iiullió^ liceat im^ primerc,imprimi^facerc,quofuis lix « bros de rebus facris fine nomine auz tt ' toris, net^illos in futurum uenderc, es aut etiâ apud fe retinere nifi primùm es examinatiprobati^foerint ab ordi- et nario,fub pœna anathematis £lt;pecu « tiiæin canone conciltj noüiflimi La^ teranenfis appofita.Et fi regulates fue es rintjultra examinationem ÔC proba^ es tionemhuiufmodi,licentiam etiama c« fuis fuperioribus impetrafc tenean^ « tur,r€cognitis per eos libris iuxta for lt;« tnam luarum ordinationum. Qui aût es feripto eos comuntcant,uel euulgant, te nifi ante examinati probaticp fuerint, cifdcm pœnis fubiaccant,quibus im^ tlt; preffores.Et qui eos habuerint ,uelle cç gerint,nifiprodiderint autorcm,pro ts autoribus habeantur.lpfa ueto huiuC

e gt;nbsp;modi quot;

3’ modilibrofum probano in fcriptis de »gt; tur,at(]p ideo i'n fronte hbri uelfcripo, jgt; uel imprcfli authenticèadpareat.Id^ 3’ totum.hoc eftjSlt; probatio et examen »3 gratis fiat,ut probanda probentur, 6^ 3gt; reprobcnrun'mprobaiida.

Hoe decretu ucluti lex fatyra, mid tacóprehenditjqug tamen omnia iHo tenduntjUt publicatio Iibrorum facro rum,2C de rebus facn's,06 tota fcn'pttî rarum tradatio, SC gubernatio Eccle fiæ pendeant à nutu Papæ SC Ecek-» fîçRom.Inftituitentm deeretumhoc ordinarium iudicem,eccIefiafticQ mH nus gerentem,nimirum irtquifitorcm hæretice prauitatis, puta monachum quempiam ordim's pracdi'catorif, aut allUS id genus faCbom's. Ad eS libros fcriptos de rebus diuinis, ôi. emitten* dos publicum in ufum,8C ipfos etiam libros facros deferri oportet, ut eius iudicioatejß arbitrio ft ent, aut cadant, probentur,aut damnentur,in publi' cum uenianr,aut fupprimantur. Idem prgferibit hoc decretum typographis,

bibliopolis,nc pubh’ccnt Itb ros uTgt; los de rebus facn's, nifi ab ordinan'o *fto infpedlos ÔC probates. Omnibus denic^ uetat lex latyra,emere, legere, haberelibros huius argumên,qui de ’■ebusloquuntur Chriftianis, nifimegt; liorernnotamamp;^ lymbolum in frond-Ipicio proférant,quod per ilium ordi narium à fede apoftolicaRomanac cu •■iac probati fint, Qyi fecus faxerint, poznâluunto anathematis,8C muldfac pecuniarie in Lateranêfi Concilio no uiflïmo décréta. Vblnam Chriftus, fapientia Dei,ÓÓ ueritas,8C uita,omni Urn iudex SC dominus,doejuit hoe mo doagerefQuando poftulauit, utad-uerfarij nihil docerentpublicè, quod *pfe,uel ab eo ordinati iudices non pri us infpexiflènt, ac probaflènt f Aut quando pontificiï ÔC pharilæorum,ÔC fcribarum ScHerodianorumxenlurg dodlrinamfuamjimó dotffrinam leftem à patre Deo accepta, SC Eccle-fiæ uniuerfæ deftinatam ad falutem, hoe pado fubiecitf'Quis Mofes,quis e 3 Efiras,

70

E fr as, qui s prophetarum,qui’s Petrus, quis Paulus, quis apoholorum idfe^ o'tf'Vbf nâ ecclefîa uetus,aut aliquod concilium uniuerfale à Spiritu fancflo congregatum amp;nbsp;gubernatum, uerbi diuini rcgulam ubicg fequens,talibus legibus publicationem librorum, Si. munus prophetiae, SfC donum Spirb tus fan (hi circufcripfit f Qyu prophe-tantibus Eldad ac Medad in caftris Ilraeliticis lofue dicerct, Domine mi Mofes prohibeillosiMoyfes refpon^ dit,Qiiid æmularis pro mef Quis tri-buatjUt omnis populus prophetet,amp;^ det eis Dominus fpiritum fuumfPau lus apoftolus organum delechiffi'mS Chrifti, gentium dodîor catholicus, non modo præfcribitTheiïàlonicen^ fibuSjfed etiam Ecclefiæ Romanaî,ô^ omnibus alijs Ecclefijs, amp;nbsp;fingulisho minibusjSpiritum nolite extinguere, prophetias nolite Ipernere : OmnM autem probate,quod bonS eft tenete, ab omni fpecic mala abftinete.

(fçs ft dodorçs ueteres Ecckfi^jacc’^ , ritnlt;

I

.... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A, nbsp;,

nmi uindiccs religi'onis Chnni'attae, liafreticorum fcripta facrofanctis te^ ftimontjs diuinorum eloqui’orumj 8^ fationibus I'nde neceflaria 8C euidenti collecîîione deiiuatis cSfutarSt.Adeo äutenij um'us, aut pauculorum, quos •pfi praîfeciflent indices 2C cenfores, ptopheticos libros hæreticorum non ftjbdiderunt arbitnOjUt ipfi ehamin publicum ediderint, aliquando con^ ftitationibus addin's , ut fecit Irenæ-Us,Tertullianus , Epiphanius : ali^ quando fine confutationibus, ut fecit PhilaftriuSjAuguftinuSjIoannesDa* uiafcenus,

Pennittit luftinianus Imperator ip-fis ludæisjconfeffîs hoftibus nominis Chriftiani,publicam (acrorum librogt; turn expIanationem.Tantum^ prohiber AvTÎçûûaij/, hoc eft, fccundaria traditionem,quae facris libris compte henfa non fit,necp defuper tradita per prophetaSjfedexcerptaquædâ conti tiens uirorû,qui terrena duntaxat lo-Sluuntur, nec quicquam infe habent e 4 diuini

diin'niiwminis.Iudæorum ctiarn om* pes codices impreflî adeó no peffun* dantreligionem Chriftianam, ut diofbs etiam non parum luuent.Non ignpro, iuflu principum Çhriftiano* rum amp;nbsp;conciliorum exuftos libroshg rcticosjfed prjus fcn'ptun's conuidos Ct redargutos’.uelut Arianam,aut Nc ftorianam hacrefim cotinentes. Rut* film me non latetjoachimum regê In dajignauum ÔC ftolidum, QC reipub. perniciofum, libros Hieremiac cultcb lo diffè(flos cobulTiflè: Antiochutnre gem Syriæjpræcurforem ÔC typum an tichriftijfuilîè incêdiarium (acrorum librorum. Non I'gnpro,quid Mofcs præcipiatde cohibendis pfcudopro* phetjs, nouasreligiones ÔC dcosno* nos intro ducentib us ; quid Augufti* nus fcribat de coercendis Manichgis, amp;nbsp;Donatiftis, QC alijs hacreticis: quid Imperatores Chriftiani lanxerintde ïibris hæreticorû cpburendis. Sed au diamuj^legi^tn unâTheodofij ôi Vas* lentiiuaniyt^æ libro ;,Codids poni'

tur:Damnato portcntofæ fupcrftitfo Ptsautore Neftono,nota congruïno minis dus inuratur gregalibus. Nee Chriftianorû appellauone abutantyr: fed quemadmodum Ariani ab Arjo, legediuæ memoriae Conftanttni,ob fimilitudinê impietatis Porphyriani àPorphyrio nuncupantur:ficubique participes nefariæ fecflac Neftorij, Ne ftoriani uocentur,ut cuius fcelus func «ndeferendoDeumimitati, eius uo-cabulum iurè effè uideant fortiti.Nec ueró impios libros nefandi ói facrilcgt; giNeftorq aduerfus uenerabilemor* thodoxorum fedïam, décréta^ fan-diffîmi coetus antiftitû Ephefi habitt fcriptoSjhaberCjUel legere,aut deferi-here quifquâ audeat. Quos diligent! ftudio requiri,ac publice cobuti dccrc uimus.Ita ut nemo in religionis difpu tatione aliquä fupradidi nominis feci atmentionemiautquibufdameorum . habendi conciltj gratia in ædibus,aut uilla,âutfuburbano fuo, aut quolibet alio loco cóuenticulum clam aut aper

lt; Î tç

— / ♦

74 tèpracbeat^QÿOs omncs cœtùscek-’ brandi licêtia priuari ftatuirrtustfcien tibus uniucrfisjuiolatoré huius legis publicatione bonorû eiïè coercend«» Placet omninOjIibros quofcunquc de rebus Chriftianis feriptos legi cum iudicio:placef,temeritatê dCpetulan-» tiam eorum qui perniciofos ÔCimpi' os libres in publicum fpargunt, legP bus,pœnis,cenfuris coerceri.Sedhec cenluraôdindicium quod eft uniuergt; forû Chriftianorû,principû ciuilium, eruditorû qui docêt,plebis,no eft co-mittendû poteftati et arbitrio pauculo rû EccIelîacpraelatorû.Ad omncs fan dîos pertinct uindicatio Chriftianx do(ftrinæamp; religionis. Régula uerO fit,acuelut Lydius lapis,diuina nonica Icripturarquæ eft diuinitus in/ (pirata, utilis ad docêdû,ad arguendS, ad corripicndfî,ad erudiendû iniufti' tia:utperfelt;ftusfit homo Dei adorn/ ne opus bonfî inftrucftus,utapoftolus docet.Adeûgnomonê quum opor/ tcat exi^i publica ctpriuata negot’^.

quid ni publicatie librorum co perfcgt; ÓiiTimo canonedirigatf'Nemo igitur foibat,nemo imprimât,nemo diuen^ dat,nemo illo padlo publicet ac ^’»pa* gctlatius,libros pugnantes cQ diuinis fcripturis: quæ inprincipijsSCfunda* métis Chriftianç inftitutionts,hoc eft infymbolo apoftolorS,in decalogo» Ct in Dominica formula precâdi fum-matim cotinent.Hæcadulterinas dox dirinas à legitimis et finceris difcer-nât. Eis qugcofentiuntjhaberi fas eft pro catholicis, orthodoxis, falutarix bus,accommodis ædificationi fidei, morum,difciplinae,concordiae. Q.uæ ucro diftident, damnari ius eft, acrcx fpui ceu uencna letifera: ut Petrus, ut Paulus, ut omnium Theologorutn bonorum chorus docet.Quum^ Icx ges ciuiles iufte puniant homicidas, ueneficos,maleficos,inceftos,adulte-ros, proditores, plagiaries, facrilc-gos, peculatores , abigæos, prædox nes,fores,legibus amp;pœnis condix gnis:nó tam per ecckfiafticos admini ftros,

-ftros, quam per ctuiicsmagiftratus, impiorum Hbrorum aurores Ôd propa gatores caftigcntur .Siquidem impia dodrina grauius Içdit rempub.quàtn illorS peccata, qui Fortunas duntaxat aut corpora hominum Içdût. Ac quia fummo ftudio remouent homines ea que fenfus ofFendüt,aut ofFiciunt uel corporibusjuel bonis externis : libri nefarq multo maiori diligêtia propul fentur ab Ecclefia Def»

Nec modo qui iupprcflb nomine autorum,aut ab homuncionibus infv mac ibrtis cduntur,qs legibus sequilH* mis amp;nbsp;faluberrimis fubiaceant:fed eti am dedicati ecclefiæ Romanae colum nis SC proceribuSjfcd ab ipfis probati, fed breuibus apoftolicis cómendati, fedfcripti abecclefiaciftius SCfandx matris alunis, doóForibus,ducibus, oculis,manibus,auribus,candelabris, lucernis,columnis,propugnaculis,ca pitibus, hasreticorum deni(ç inquifi* toribus SC malleis .Pon o quia nullus liber tarn malus eftjqtu'n aliqua parte profit,

profit,ut fapicntiflîmis inn's pIacuit:K bros autem quipubficantur, couenie bateffè magiftrosfapientiæ SCuirtu* tis,ac thefauros:non æquum uidetur, ut fine difcriminc, fine deleciu eandê pœnamuniuerfiluant.Sed libri qui plus habent mail quàm boni,aut pror lus inutiles,(upcruacui,aut etiam nox xij amp;nbsp;peftilentes iudicâtur,uin(fii mitx tantur Vticam amp;nbsp;Ilerdam,£lt; Olifipogt; nem,uel etiam ad CallicutiS uG^, èC ulteriora emporia Indiæ lelegentur, acfiantinuolucra mercium.Alt) retru . dantur in tenebras,quos leganterudi , dores amp;nbsp;pcrfedliores hominesîaut eu

tineis ÔC blattis ludlentur.Alij pion-ciantur infterquilinia, deftinati ufi-bus fecretioribus:quos hic eloqui,nihil eft neccflàrium,et uetat publica ho neftas.AIq denit^ ,fîtamfunt imptj, lacrilegi,nefandi,fi merêtur hoc,flam mis uindicibus tradantur.

Cacterùm quàm iuftêpetat concili um Tridentinum, ut ordinarîjs iudi-cibusPapifticis officinarum typogra phicarum

phicarum cuftodia Só ccnfura comitCâ tiir,8lt;^ quam tutôjquàmredièiftisho minibus credatur librorum publican tio,maximèderebus iacriSjUel carmi na nuper édita ferm one uulgari,lin.‘ gua Italicajin ipià Italiajin qua flagrât per iftos cenfores egregios libri do^ lt;fif,cruditijfan(fïi, pq.falutares, Chrp fturn fapientes amp;redolentes, hoceftj iftis hominibus odorem pcflÏmumet exitialcm,ob uitiata cerebra ipforunij fatis teftantur.Scdquac'nam dicis caf minafOualia, quæ quondam Fauni uates^ canebant. Camœnæ dulciffb mæfuntjuerficuli iunt plufquam Ti-bulliani Sé Catulliani, bene torna-ti,nitiduli, uenuftuli, molliculi, itaut nil fuprà. Sedquódin illis texituraP gumentum f Nam aut prodefle uo-lunt,aut deIctT:are poetæ, aut utruncj fimul.Etis

Omne tulit punilum, ^ui mifcuit utile duld Non deteftantur aliquod flagitiuin, necj laudant amp;nbsp;commendant uirtü-tcSjUtTalthibius, ÔCilli nates, quos

Pan-

Paulus etiam prophetas èC theoïögt; gos uocat gennlium, quondam cagt; nebant:ut^ Dauid, 0^ diuini noftri hymnographi cecinerunt» Non ctP am ueteres illos amores celebrant, puta Helenam, aut Mineruam, aut Dianam,aut Iunonem,aut Vraniam, autaliumquempiam di'uum,uel Eth* nicum,ucl Chriftianum:uteft

Orphei Clt;iUiopeia,Lino ßrtnofut Apollo} fed notum argumentum generis So-^adici, S)C Priapei carminis omnino eft. Euehit enim ufcß ad cœlum laudt bus, Venerem,non illam Cypriam

Pfaphiam,fed Amorrheam ctPen ïapolitanam : quae olim temporibus Abrahami 8ó Melchifcdec, quum da Jparet in cœlum, 8lt; fœtore omnes cce lites ofFenderet, lupiter earn opti-uius maximus,fulmine facris flam* ^is pratcipitauit in mare mortuum, •nPyriphlegethontCjin ftagnu ardes fulphure ÔC igne, in quo iacet Sodo-tna Gomorrha : in quod iudex ui« woru etmortuorü Chriftus dominus, wltimo

go ultimo Rio iudicio préccipiubit ctianl illambeftiâ QC pfeudoprophetas ca hes impudicosjueneficos Jiomiddas, idolorS cultores, QC quotquot kdvt QC atnant mendacium: ut curri diabogt; loiuo patre ac principe fempirernis fupplicijs uiui mortuiq? malt;flentur, Quis atitem eft autor facri carmi-' hisf'quis fcripfit,excudit, pubïicauif^ dtftraxit ? Nullus certè Luthcranus, aut Zuinglianus, nullus fîmplex àC non Papifticus Chriftianus. Scd quia non uoluit autor latere,ac fc credit pal mariû quiddâdel^nafTe, 8C dignum etiâ ie elle galero, CardinaliciôpnfciP bam folijs, Cafa magifter erat.Non il leloannes de domo AharontsôôLc-* Ui, ncq; de familia domo ilia fan* dîifljma Dei uiui,quæ eft Ecclefiafari (ftorum comunio,cû fandliflîmo fan* ôorum Chnftotfed quifpiam degré* ge EpicUri,aut fecta Cy nica, aut fâmi lia Gaina amp;nbsp;Nicolaitarum,qui SCBor boritæ ÔC Gnoftici ob feientiampro* fundiflîmam appellari folentà

£1

bus,qui diéîa fadia^ mem ora nt here ticorum.Nam ex illorS fece,aut ê cce-no 8C fundo ipfo lacus Tartarei no ex puriflimis fontibus Ebraicis,aut Grç cis,aut beneLatinis eloqutj fàcri,non etiamexfontePegafeo Caftalidû car men iftud feralehauftum efTe, res ip(à clamat.Quod linguauernacula ôd co munijuiris Sgt;C foenunis,fenibus SiC pue ris fcripfit, imprimi uoluit, publicari uoluitjhominummanibus uerfari uo luitjEcckfiæ Rom. lânôlæ illiusmagt; trisfilius obediens, alumnus charifligt; musjfacerdos, epikopus, Decanus Pontificiç camerarjegatus à latere,co miflarius in rebus Eeclefiæ,fidei, reik gionis, inquifitor ôd uindex hacrefe^ on,fid reformator(fi dijs placer) Ecclc fix primarius. Vbinuc funt ordinary illi indices librorfrcquot; ubi cêfurafubi exgt; communicationis fid mulcfl^ exatf^ioc’ Cur ftertuntf'cur ibi coniuent. Nêpe:

Ddt ueniatn coriiii.ucxdt cenfurd columbiH, Et Ecclefia Romana non poteft erra* re:quippe xdificatafuper tirmam pe* f nam;

9t

tram: Ut portae inferorum non præua leant aduerfus earn. Qucmpoctaftrö fi non Ecckfîæ tempora diffidllima, non profefTio religionis,non propha natio nominis Cliriftiani,non præcc-pta obtcftan'ones diuinæ, ut quod Paulus dicitjCaucndos efle prauosfet monesjquomam corrumpunt bonos mores: quod Chnftus ïntonar,Væ ho mini per quem ueniunt fcadala:quod jMofes din's deuouet, acmaledidum proclamât omnem,qui cæcum in m'a errare facit : Si hæ c o mnia inqu âj ilium arreptitiumuatem non reuocabantà furoreSatanico, non poctico , faltcm obtemperaffèt legibus poetarumiquo rum unus præcipit grauifiîme,

Hildiflu fixdum,u!fuqi,hiec lim'tna tangitr Wrä qutc puer ell. ,

Ettalia carmina in uulgusfpargi per facerdotesjin bac hominû propenfio^ ne ad omnia peccatajfas eft;' Saltê dez terruiflet eû Antichriftinota infignis, quâei Daniel propheta fanôliiîimus inufiit cauteriofempiternæ ueritatis.

Didt

icitcftirn n.capite, utEbraicà üèngt; tas habet,ut^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Theodotion

Aquila Graecè reddideruncNo regt; PUtabitDcumpatrUm fiiorum ,neqï fözminarum concupifcentiâ. Quid loquardeiftis triuialibus Ôi^triobola^ »ibus ac diobolaribus libellis Papifti-corum fcriptorumfquorüingens turgt; bauagaturpafliiTijSC proftat uænalis: in quibus multa funt inepta,iniulfajrM dicula,uäna,noxia,perniciofaf'Illaipgt;i iamediusfiditis gradia uoluminaj uel pOtius thefauri iapientiat ÔC iuris pon tificij, decrctales cóftitutioncs,exfra-uagantes,fextalcs,CIementinæ,Gre-gOriana:, décréta deni(^ pöntificuni -lomanOrum 0^ Conciliorum,manigt; feftas ÖC minime ferendas blafphemigt; as continent,dogmata falfaamp; impia continent,fuperftitiofos cultus præs fcribunt,legibus iniquis onerant,opgt; primunt,lædunt,conficiuntmifellurrt popu!û,qui fub Chrifti ftiauiffi'mo iu.* gouiuerct omnino feliciten Itac^ de cretu Tridcntina: Synodi,hac etiä in f * parte

K parte non’modo ampliorcm poftulat cognitionemjfed etiam inaturam cor recflionem.

Eft autem quâdn'partitum hoc de/ cretuiTijnô modo index,quorfum ten dat Concilium Tridcnnnum,aur quo modo uelit procedere ad extirpandas hærelès, adrefti'tuendam difciplinam ecclefiafticam,ô6 morum reformatio/ nem, ad externæ pacis amp;nbsp;ciuilistran-quillitatis r eparationemifed etiâ regU la eft Concilij iftius, quæ manuducit, S)C bafis attj fundamentum confilioro omnium amp;nbsp;atftionum Synodaliû, Ac fi quis amplius totû confideret,peniti uscpintrofpiciat, fulcrû eft, bafis eft, fiindamentum eft,columen eftjtetftu, munimêtum, propugnaculum, pctra deni^ ilia eftjin qua fundatus eft Pa/ patus.Namtraditiones EcclefiaeRo«’ manafjCeuperapoftolos à Chriftoôi^ Spiritufanêîo acceptas,æquatirrefia gabili teftimonio diuinæ fcripturæ: Latinam ueterem translationem,que totmcndis fcatef,folam uult authcnti cam

camenèjin toto ncgotiofidci 5C rcligt; gionis : fcriptiirae tralt;fïationcm arbi-trio Svniitui fubïjcitEccIefiac ó^Pape Romani:pubh'ca«onem facrorumIt-brofum,ó(f quicunt^ de rebus diuinis loquuntur,uendicat èC adftn'ngit Pagt; pifticis ludidbus dC cêforibus. Hçc igitur quadrata moles pulehrè fofti-netmaiorftatem óó principalitatêRo mam' Papæjôô Ecclefiæ Rom. quae fu perat omnes magtftratus ciuiles, ordt natos àDeoadfalutê generis huma.-ni :fuperat leges omnes,8C inftitutact iudicia hominum etiam cociliorum, 7 amp;nbsp;totius Ecclefîæ décréta, quæ eapiti fandilTtmo etbeatiffîmo non arridet: fuperat etiam fcripturasfandas,0^ ip* fosapoftolos,prophetas,patriarchas, deni^ diuos et diuas omnes. Siquidc Papa eft uicarius Chrifti 8lt; Dei legit» mus,habetcp omnem poteftatem in coelo 0^ in terra, quam ipfe Chriftus habuitjCum in ten is hifee uerfaretur: nt donatio Coftantini, 8C alia fcripta Papifticapaflim crêpant. Hæcmo^

f J les

86

Ies fuftinet illam potcftatem mcram, mixtam plenam,fupiemam, immen* fanijinfinitam : fuftinet Ponnficatum fummum cathoh'cum,regnum,dogt; lt;ftrinam,religionem,EccIcftam ÔC nam Romanam.

Sed quia non ædificant ifti homp nes fuper firmam petram. qua nomf ne apoftolorum amp;nbsp;omnium orthodo xorum Petrus eft cófeflus,quod fun-^ damentum eft prophetarum,Ô6 apo» ftolorum,^ Ecclefiæ cathoh'cae, licet apoftoliçiifti præfidentes initio Con cilij magnifiée pollicentur,fe ^Chrifto unicè niti: ruinofum S)C caducariu eft fundamentum iftius Concilij, SC pro^ inde inanis efi tota corum’molitio ad uerfus fciêtiâ Dei.Quàm facile cniffl, quàm repente concidit magnificum illud SC ampliflimum ædificiô,quod turrim Babylonicam SC u them référé bat,fed ex fumis ÔC nebulis conflatui' Eucrfum cft,cribratum,euentilatß, di fperfurn,difli'patum eft, euanuit in aii rasjuon meis uiribusjfed afflatu Chri/

fn',qucm infimus in Ecdefia Chrifti feru’jJus calanio cxpreffijeuitcr dun-taxat agiransfoIÜbus Sdflabiis dniini lus infpiratæ fcnpturæ,Sd patrum Ec^ defiafticorum SC Chriftianorum pria cipunijqui pulcherrimè cum principe Chrillo lefu confpirant. Et quid a,-getis Ô patres confcripti fquibus ratio nibus,confiltjs,technis,machinis,refi ftetis uiris donatis uberiori fpiritu, quibus iuxta fuum promifTumjDomi tins dedit os atcp fapientiam, cui ad-uerfarij omnes refiftere nequeunt d Qiid ucrtetis uos, quum Deus exer^ cituu per Ezechielem aliquê uos ag-gredietur f Væ prophetis infipientix bus,qui fequuntur fpiritum fuum,SC nihil uident. Vident uana, SC diuinat inendacium,dicentcs: Ait Dominus, cum Dominus no miferit eos, per^ feueraucrunt confirmarc fermonem» Nunquid non uifionem caflamuidi^ ftis,SC diuinationcm mendace locuti eftisfEt dicitis,ait Dominus,cum ego non fim locutus, Propterea hæc dicit

f 4 Domix

S8

Dominus Deus:qiria locuticftis ua^ na,óó uidiftis mendacium, ideo zkc. ego ad nos,ait dominus Deus:amp;^ erit manus mca fuper prophetas,qutup dentuana, amp;nbsp;diuinantmêdacium.ln Concilio populi mei non erunt, SC in fcriptura domus J fr ad no fcribentur, nec in terram Ifrad ingrediêtur.Etfci ctis quia ego dominus Deus;eo quôd deceperint populû meû dicêtes, Fax, paXjÔC non eft pax.Et ipfe ædiHcabat parictemu'lli autem liniebantcumlugt; to abfcp paleis. Propterea hçc dicitdo minus DeusrEt erumperefaciam fpi' ritum tempeftatum in indignatione mea,5C imber inundâs in furore mco erit,ÔC lapides grandes in ira,incon' fummationê. Et deftruam parietem, quem liniftis abflt;^ temperamento,ÔC adæquabo eum terræ: ÔC reuelabitur fundamentum eius,6C cadet,ÔC confu mentur in medio eius. Et icictis,quia ego fum Dominus. Cocediturqui* dem iufto iudicio Dei,ut ueritas op* pugnetyr ad tempus, fed nunquâ ex* pugnabi#

19

pugnabitur, Profidunt quidcm mali homines öó feduólores,errantes,amp; in errorcm mittentes , ficut lannes ÔC lambresinAegyproMofi leftiterût: fedinfipientia illorû manifefta fit tan^ dem omnibus,ficut etiam illorum.Li cctChrifto contradicerc,docfirinam apoftolorum èC prophetarum repu-diare,quæ catholicæ Ecclefiæ fempi* terna docfirina eft:ut Core,Dathan, Abiron àC On feditiofè repugnarunt Aharoni £lt; Mofi. Vincet tarnen in-uidifiimus Rexregufn,ac Dominus dominantium.Et uincent,modô legi time certent, qui cum eo funt uocati, fan(fii,etcledîi.Nam feculis omnibus ab origine mundi Satan bellicum ceci nit,amp;bella mouit contra Ecclefiam Chriflijcontra dodrinam Ô6 refigio» nem Chrifti:ut etiam non rarô poten-tiffimi in mûdo principes, dodiiTitni, eloquêtilTimijingeniofifRmi uiri, ad^ deetiâ infpeciéreligiofiffimi pugna* tierint aduerfus Chrifhianâ inftitutio-nem,quâ in libris facris,prophetarû et f y apoftç*

$gt;0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

apoftolorum,plenê, copiofe, pun'ffï/ ene,luculéter,ó^ fide certiflima Deus i'pfe nobis tradfdir.Et pugnauerunt »1 it quidê animis deuotis,ingenio, elo^ quentiajdol/Sjpccunijs SC largitioni/ bus,minis,promifiis,armis, carde, uitia 6C immanitate. Ac non femel eo rê adduxcrüt,ut fibi uiderent potiti xc rum, óddebellaflepenitus ifiâ gente Chrifti, SCreligionê Chrifti,amp; doóri nâ ChriftirutfaÂûefttêporib.Iuliani apoftatæ, Diocletiani,Antiochi,Na/ buchodonoforis etOlophernis,ÔôSc nachcrib.Oês tarnen uitfti tandê fenfc rût,^ fit difficile,quàm periculofum, fœdum, quàm exitiofùm

èi. bcllû gerere cum domino Dco no^ ftro.Exclamat igitur Iulianus infelix, Vicifti GaIilge,uicifti.Nero pugione fuo fe iugulâs,filt;,Hçc eft fidcs,procla mat. Hæcuidelicet erat ultio diuina, ob'fidê Chriftianâ,quâ turpiffîma bel lua perfequi £lt; extirpate occeperat.

Caeterùm quia noutflimi temporis fijbaduentumglortofum Cfiriftido' mini

9*

mini Dei ac Seruatons noftri, certa^ îninainfidelium aduerfus Chrifti gre gem pufillum,et ipfum adeo principe noftrum J E S v M ,Efiasfacerdos,et propheta,amp; legum diuinarum opti' mus interpres defcribit, monent atep hortantur hsfc duriflima tempora, uc non ofeitanter ea infpiciamus.Quuin enim fanótiffimus uir anxiè defidera* ret reftitutionem Ifraelis in Babylont ca feruitute, ficut etiam Daniel, obni-XeDeum orat,ÔÔcolIoquiturcûDeo fuper eo negotio quædam recflifll'mê, lt;luaedamperperâ,8lt;calhgaturà Do-mino,atqj eruditur per angelSfandû» Difcitaut,non modo Ifraeliticum pOx Î’ulû eflè lib erandû, ut r edeat in patria udeam,ac teruplû 00 tube ct cuiture^ pareufed etiâ Media no longo poft tê pore,quê ftliû fuû Deus dicit,ct lefum nominat,exhibendtt effè,qui regnum Ifraelis plenius reftituaùpleniftîmè au te in fecûdo aduêtu, cû uenerit iudica turus uiuos ÔC mortuos,quandofem-piternam,cœlcftê, ac plané diuinatn beati-

91

bcatitudinem fuis fidis cultoribus do naturus fit.Cæterùm ultimis tempos ribus mundijmonarchiam qua Daniel en’am uidit,nimirum quarta ÓÓ Ro/ manam,in qua Chriftus lefus nafcere tur,eire deftruêdam: QC illos Ilraclitas, qui temporibus Cyri et pofterioribus in örientali parte mundi refederunr, eomouendosjóó eorum maxima partem ad Meflîæ lefù religionem efk co ceffuram.T urn autç fore ingentia bel la contra lefum Dei filium,qui tarnen ftans fiiper Zion in Ecclefia fua, qua* eft columna amp;nbsp;fedes ueritatis, pugna do ipiritualibus ac diuinis turn artf bus tû armiSjhoftcs uniuerfos ad unS profligat.Namcp libro quarto, cap.7. utrunt^ aduentû noftri dni lefu Chri fti coniungesjitaloquiturbeatus Ef A reditu ex ras:Reuelabitur filius meus lefus cum ?abylone his qui cum eo funt, iocundabun' adchti/lu, tur quireli(fti funt in annis quadrin/ funtanni gentis.Eteritpoftannoshos, filt;mO/ DLX.ua-j-jetui-ßiiu5 meus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnes

f er a/j'qyj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßQjjij^gs.Et

conuer-

!

9^ conuertetur fc cul um in antiquum fi. «oi CLXl. lentium diebus feptem, ficut in priori non fiatint busiudicqSjitautnemo derelinquat. exhibita Eten't poft diesfeptem, Sgt;C excitabi. tur,quod nondum uigilaqfeculumjSC ^f‘gt;nan morietur corruptum.Et terra redder, quæ in ea dormiûr,Sv puluis qui in eo filentiohabitant.Etpromptuaria red g^âtulan-dent,quæeis comendateftintanime. tur,quèd Etreuelabituraltiflimus fuper federn nb domunt iudicij;ôôpertrâfibunt miferiæ,ô^ Ion redierint ganimitas congregabitur .ludiciu aût c« fu^fra-folumremanebivueritasflsLbic: Sgt;C tribu'S,etc. des conualefceuôô opus fiibfequetur: S)C merccs oftendetur:amp; iuftitiæ uigù labunt,ôs^ iniuftitiæ non dominabungt; tur.Poftea capiteii.Ôdn.occafum ua^ ticinat monarchiæ Romanæ. In qua parte quo'uftp fit progreftum,hodier nus dies indicat:necp cft huius tempo , ris SClocijliiftoriam cumuaticinio co ponere.Porrô cap.ij.itafcribit de pre lijs Domini exercituum,nuno nego* tio perdëtis innumeras phalanges ho ftium,qui Chrifti regnum Qi. pontifi-catum

3»4

catu excmderc fedulo machinantiif* Ecce dcmari uêtus exurgcbat,ut coii turbaret omnes fluctus eius.Etuidi, Sgt;C eccc cóualefccbatillehomocöniï bibus ccdi.Et ubi fuu uultu uerrebat, utconfiderarcCjtrcmcbât omnia quae fub eo uidebantur.Etubicûc^ cxibat uox de ore eius,arde(cebât ocs,qui au dicbâtuocesciusdîcut quiefcit terra, quâdo fenfen't ignê.Etuidi poft hæc, et cccc cogregabatur multitudo homi nuin,quoi*ûno eratnumerus,de qua tuor uentis cœli,ut debellarent homi nem,qui afcêderat de martEtuidi,ô^ Hoce^/ùn eccefibimetipfifculpfcratmontêma*

müidnt- quæfim'm'dei-ereCTioncm, ucl locum, pni immo' , r , n' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a,

undc Icuiptus eilet monSjôc: non pogt; . Et poit hæc uidi, QC eccc omnes terna.cuiui congregati funt ad eum,ut expu/ cohonen et gnarêteû,timebantualde, tamêaude fedimëtum bant pugnare.Et ccce,ut uidit impetS eflEcclefîa multitudinis uenicntis ,nonleuaui£ (ittbolicd' manum fuam :nequc frameam tene-bat, nccBaliquoduas bellicofummin folwin*

folummodojutuidi, quoniam emifit de ore fuo ficut flatiim ignis, ôi. de la^ bijs cius fpiritus flammæ,8C dclingua cius|emittebatfdntillas, amp;nbsp;tempeftax tes: amp;nbsp;commixta funtomnia fimul, Iticflatus ignis,amp; fpiritus flammæ, ÔC ftultitudo tcmpeftatis.Et conciditfii perm«lticudineminimpetu,quæprç parata erat pugnare,ô^ fuceendit om^ nesjutfubitô nihil uidcretur deinnu^ inerabili multitudine, nifi folummox dopuluis S)(. fumi odor.Et uidi timui.Deinde uidet Ifraelitas decem tribuum,quos in môtibus Caipi'js c6gt; clufosludæijhomtnes ad omnia prox pemoduminepti, etiamnutn putant conuertcndos ad Chriftum. Inter» pretatio autcm fupcrioris uifi tail's eft. Ecce dies ueniunt, quando indpiet altiffimus liberare eos, qui fuper terram funt, ueniet in exeeflumentis fuper eos, qui inhabitant terrain. Etait) alios cogitabunt debellarc,ci-uitas duiratem,0d locus loc2, amp;nbsp;gens aduerfus gentem, £lt; regnu aduetfus regnum»

9^

rcgnutn.Et ent,cum fienthxqô^coH tingêi ngna,quæ ante oftendi nbi. Et tunc reuelabitur filius mens,quern up difti ut uiru afcendentê.Et erit, quam dôaudienntomnesgêtes uoeê eius, dereiinquet unufquifqj ïnregione fua bellum fuum,quod habent ad alte rutrum. Et colbgetur in unum mukfi tudo innumerabihsjficut uolentesue nire,amp;expugnare eum.Ipfeautêfta* bit fitper cacumen montis Sion .Sion autem ueniet,amp;^ oftendetur omnibus parata Ô£^ ædificata,ficut uidifti mon^ tem fculpi fine manibus. Ipfe autem fi liusmeus arguet, quæadmuenerunt gcnteSjimpietates eorühas, quæ tem peftati appropinquauerunt, propter malacogitamenta eorum,amp; cructa' menta,quibus incipient crueiaii:quæ aflîmilatæ funt flammæ.SCperdet eos fine Iabore,pcr legem,que igni aflîmi lata eft.Hæc diuinu.s Efias,films fum-mi pontificiSjUelox fcn'ba inlege Del ccelorum,qui cor fiium }r»ræparauit,ut inquiïeret legem Domini, QCfaceret,

doceret in Ifrael præceptum iÜA dicium, uaticinatus efthbro quarto, de pugnainfideliumaduerfus AlcHL am kiüm Naiafeniimj6lt; dÉïüiótorqs inclytis domini ac Dei noftri. /\c ualde miror,quum Latinus duntaxat cxtct.riullasn eius fieri mentioiiemin^ ter canonicoslibros àTrideiltinà Sy nodo.Idcm Eiras exemplum pulcher rimum nobis prætulit facras litcras in terpretandi uiua ( quodaiunt) uocc, cap.s.Nehèmiaïjamp;^inMalachiafitc^' fcriptiSjUt amp;libri quarti cap. i4.Me-morat enirrt intra dies quadraginta, libres ccxL.àfcfcriptosefle. Quorum feptuaginta contineant uerum inidlccius Sôfapientiæ fontein ,SC flu men fcientiæ,accommodati fapienti-busneliqui autem etiamuulgO Eccle fiæ ueteris. Vnde magiftri Ebræoruni non pauca tranftulerunt in fuos ligt; bros; nequé puduitdiuum Hierony-mum ab eis difeere. Vcrùm quis mente fana præditus, credat figmen-tumIudaicumfbeatoMofi a Dèole-

g get«

gem traditam diuerfimode,ut alia mil go publicat et fcriptis , alia fecretius traderetfenioribusiquçueluti perma nus tradita prophetarum, tandem ad Efram pcracncn'ntjnde ad Codliuin generale I'ftis temporibus celcbratiï, ac pollea libio Mi'fchne,fiue a-iios amp;nbsp;traditionisfecundan'£,necno librfs Thalmudicis QC Cabalifticis co mendata fint,æquè tenêdajac lex uni-uerfo populo promulgata ore diui'no in monte Sinai. Qiiale commentum eft magiftrorum noftrorum, qui tra* ditiones à Chrifto SóSpiritulando, prgter ilia quæ facrofando inftiumen to cotinent, apoftolis foils reuelatas, amp;nbsp;primorib.Ecclefie per manus tradi tasjdonecfnuolumina iftaiun's cano niciredadçlunt, magnifiée nugant.

Habes frater chariflîme, quam nugt; perrimis literis à me pettjfti,uel defen fionem Ecclefiarum noftrarum, do/ ôrinænoftræjfidei dC religionis nolt; ftræ, aduerfum præiudicia Papiftica, £lt;pœnales 3diones,ante Côcilîj Tri dentini

nentihifèntehtiam definitiuS:ueI coft tolationem at^ confirmati'onem fra-trum affli/ïorum: ucl admoniti'onem aduerfanorum, exhortationem ad refipifcentiam. Ac obnixè pcto coegt; leftem patrem Domini nofhi i e S v Chrifti, ut (ùa gratia amp;nbsp;uirtute hune fomonc efFicaeem reddat.Nô oro tarnen pro ijs qui peccât in Spirits fan-

pertinaciter obfiftSt clariflîmae agnitæ ueritatupro quibus non eft Grands, £lt;funtincurabiles. Sed dies nocfies^ or and um effè intelligo in Eccleiijs Chrifti, pro ludæis ^Turcis* Ô^Chrifti nomen gerentibus fine re: quizelum Dei haben t,fed non fecurt dum fcientiam:putantq5 fuam profef* fionem,diuinitus traditam effe inftitu tionem:quoduni compefit Ghriftiagt; nifmOjin quo folo contingit homini* bus propter i E s V Ghriftiunicimegt; diatoris ac feruatoris mortem atep md ritum,condonatio peccatorum,ô(^ iu-ftitia, 5)C uita æterna ex mera gratiâ Deiper fîdcmJUisdignetur pater lu-g * minutn,

ÏOO

minum,pater omnis mi{èratfonis,qd uuk omnes faluos fieri, 8^ ad cognkio nem uen'tatis pcruenire ; qui fie dilegt; xit mundutn^ut pro illö feruando ßU' um unigenitû etiam tradideritinmor tcmcrucisacerbiflimâ fimul SCigno-miniofiflîmamjdare oculos ad uiden/ dum,aüres ad audiendutrijmentemü nam adintelligcndum, quæfit ipfius ^J^oKta Sebona uoluntas. Eis donet corimbutumfiiitimore atlt;p notitia, ut definant contemnere,odiiïè,perfex qui dotîîrinam falutarem,quam libris éc iêrmoneofFerimus: quæ noftra no eftjfed baufta finf propinata ex puriffîz mis ô(^ uberrimis fontibus diuinæfa-pientiæjCX libris apoftolorum ÔCpro phetarumjSC Ecclefiæ docQorumjqui à iùpremis ilh's Ecclefiæ catholice ma giflriSjimô ab unico magiflro noftro I E s V Chrifto,qui in cœlis eft,didice runt. Aeproinde orthodoxa, catho* lica, falutaris eft doclrina,Petri, omnium apoftolorum, Ecclefiæ ca* thoIicarjChrifti denicß,0lt;patri5 cœlex ftis:

lei

nfs;qui uerbum fuum mifit, S)C fanare femper cupit homines. Refipiïcant, conuertantur nobifcum ex animo, rede colant dominum Deum ÓÓfergt; uatorem lefumChriftumjquifuauifli nioiugopremit fuos feruos, optima pafcua {ins ouiculisfuppeditat,uiare diflïma óó tuta fedatores fïios in bea titudi'nem æternam deducit. Höftes autem ftios regit in uirga ferreajÖ^ tan quam uas figuli conten't eos:ut pereant in fuis fedis amp;nbsp;uïjs, 6ó erroribus, qui Chriftum ducem fequi reculant. Ceterùm qui bonum Dei uerbum gu ftaruntjS^ cognouerunt,gratos fe pre beant Deo feruatorijpro dono incom parabili,ólt; perfeuerent inagnita ueri täte. Nam qui perfeueratin finem,is faluus erit: SC in patientiaueftra,in-quit Dominus, poflidebitis animas ueftras. Necmodôfibiretineantno titiani Chrifti,fed eâ quocç altjsjquan turn poflunt,explicent,ediftèranr,tue ant aduerfum fophiftas,8C fycophan-tas,SC haereticoSjSC impios Gigantes: g 5 afférant,

101'

afTcrant, um di cent, cf#n Chn'fto ma^ nus moueant.Qui quum foïus uicerit mundSjdignatur tarnen fibi adiungc* rein falutis negotio pulchem'mo av' vi^yovs cooperan'os homines,eós/ quepræmfîs ampliffïmis honorauut ï'n relurredlione, dodlores ueritatis fplendeant ueluti ftclkc : QC qui alios ad iuftitiam inRitucruntJiortati funt, impulerunt, ueluti firmamentumjamp;: cum ipfo filip Dei haereditatem diuü næ poflïdeant felicitatis in coeleftibus tabernaculis,

Equidem ut Chrifti felicilïïmis par tibus non defim,per ipfius gratiam bonitatem ,ftudeo exhortari omnes adperficiendam catholicam ô^cotn' pendiofàm diuinæ feripturaî expofi* tionem.Quæ ut uerba ÔC res uniuet'' fas ordine apto comprehendat, itaut nihil défit,nihil fuperfit,Slt;finguIa me thodo ac certa ratione explicentur, in partes xii.aptiflime diftribuipofle mihi uidetur.Quarum tres cotinebûC çmen4apphem facrorum codicum,

EbrafO*

Ebræorum, Græcômm, Latinorum ueterisillius iTanslationis,quod fungt; damêtum Theologiæ fînceræ iudico. Tres partes rurfom exhibebût diÆo narios,06 indices rerum atcp uerboru Ebraicorum,Græcorum, amp;nbsp;Latino^ rum: qui ut inftitui debeant,fpecimen exhibereuolui inLexico pariter et indice parato ad hirtoriarti Euangelica beati Marei.Ponoenim thema Græ^ cum, id^ oftendo plerunque non c Græca lingua, fed Ebraea,uel Syriaca originem ducere. Themati autê fub-ijcio uoces deriuatiuas , Ô6 compofi-tas,ô6 locutiones : eis^ Latini ucte» ris interpretis adiungo uerbafæpedû uerfiffima,interdum Ô6 recentiorû in* terpretumuerba, ÔC translationê thiopicam.Nec^ paucalocaemenda* ui,ô6reftitui fuae priftinæ integritati.

Porro quatuor partes explicabunt res in primis cognitu necclïàrias ei, qui uclit magno cum fruduinfacris U terisuerfari: topographiam, chrono* logtam, anthropolpgiam, mathefin g 4 theo*

’04

theologicam,fîuenumeros,pondefâ mcnfuras diui'næ fcripturæ. Dux poftremæ partes open colophoncm addunt. Nam altera exhibet organS theologtcum ex uerbis Ebratcis,Gre ds,Latinis,8C rebus fimulmecnon ex dodîrina Grammaticorum,Dialeâp corum,Rhetorum, ÔC prima philofo* phia compofitum:ut exhibeat artifi* ciofam indagmem,cenfuram, amp;nbsp;eX' plicationem rerum Thcologicarutn»

Vltimapars continebit uniucr* firm Chriftianilmum , certa metho^ dodeicriptummecnonfedlas omnes compédiofèdefcriptasjEthnicoruin, ludæorum, Machumedis, AntichrP fti:ut ob pculos fit expofitûjquidfin' gulæ habeant commune cum Chri* ftianifmo, uel potius quid deriuarint ex noftris facrorum librorûfontibus, quidcp ç6trarium,quid peculiare,aut commune cum aljjs fedlis dC philofo' phtjshabeant.Quo loco defcribêdus etiam erit Papifmus ,6lt;nouitiusille att^ ipififîccinterpolatus Chriftianif'

tOf

mus:in quo etiamnum cgrcgij illi du* ces cxcorum, ÔC lumina in tenebris er ranti'um architec?lantur ,ac mutât qua dratarotundiSjCœlum^ mifccnt ter* ræ,proinde ut lubetjUt^ illis pro tempore commodum uidetur»

FIN IS.

g ?

LOCORVM IN HOC LIBELLO præcipuc memorabilium

Index.

Adidphoraquomodoferudndii 3°

AethiopicicrlndidniS.Scripturalibri , 40 A/tcrfiM iinperdtor

D.Ambrofij de ddidphor^ cr c^remonijs fenten^ tid

AntichriRi nottt

AntiochutrexSyrU prtecurfor typta Anti' chrifti

df Apocrypha fententia D.Auguûini 3f-Apofloii dtfcipuliucntdta, extra omne mtnddciti funt

Aridtii

Auguflini fententid de trdditionibut »7

B ibliorwm uetui trdnsldtio Ldtina muha loca ui' tiofd

Bonifrciui v iiiFdpd,eMmiiK uindexprincipd' litdta O' ecclefu Romans,cr PontificisRotn.

Borborîtæ

Canonicilibri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3‘0'4‘

Chrifti duplex dduentut

Chriflidtt^ doftriiue cr religionauindicdtio di otnnes fandlos pertinet

Chriüidnifmi fiindamentum imtnotum ^4-Clentfnta

INDEX.

dentent'u V. Papte decretum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f t

Cofi/frfMhw Imp.de S fcripturaru ai(toritdte,fen' tentid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12,

Pianuß Papte Ro.de ucteri LatinA transldtione iu dicium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^.inde

de Ebraicif e:s' Grtecis libris lußiniani conftitutio 50

de Eccleßte Dci duthcntica doflrma tccleßdßici liber db eccleßd recept ut t o ^pheßnd Eccleßd 4 Paulo fitndatd

Efrie locut e:!r prophetia de noui[ßtemporibut ex-

plicdtur

4f Expoßtiotte fanilte feripturte régula memora-

bills nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.fj.cr!!4’

fidei régula

Gnoßiei

Rereticorum libri ejuare exuSti

tiieronymi de ueteri LdtittA Bibliorü translatione

iudicium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 é.irinde

Weronymum non eße Interpretern latinum noui teßdmenti

Roßes religionis uerte ejuonwdo puniti s o ß-ldcott Apoßolietßdtris Domini, Proteuan.-

B:lium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îx

loachintut rex ludd, üieremite libros cobußit.yA iren^tis

INDEX.

Jrett£Uf Potycarpum Ioannis Pudngclißa: dißi' pulumuidit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tt

Irenlt;ei fententia de traditionibus

lu/liniani de lingiartvm ufn conSlitutio yo

Llt;th»4 translatio uetws cuiulinodi 3f-3lt;^

Leonis x.Pap£ de 'Bibliorum emaidatione fen' tentid

Libeüi dioboldres Pdpi^drim

Liamp;ri quomodo exdmittdndi e:}quot; publicdndi ^7

Ljfcrt neß,rij quomodo db Bcckfid propulfdndi ■76

Librorum cenfurd nonßne deleilußciendd 7^

LingMrfrMW chdrifntdtd non contemnendd 4* de Lingudrum ußu cr trdnsldtiontvm udridru.47 Lingudsudridseffedifcendds

Mdrcus difcipulus interpres Petri

J.Ï drcum Grtccè fcrippljèzudngeliwin

Mdrci translatio Ldt'md uetus multis locis uitiofd 42..inde

de Marei ultimo cap fentêtia^quid fentiendu. 49

Mdrßlius Patduinus

Mattb£i EudgelwmprimùmEbraicèfcriptu- 37

N ejîorian i damnantur d C onflantino nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;73

Pdtrimonitvm huereditas Petri ad Roin pfdfi' dem j^eüans

Pduli lil Papteegregiivinßiilum '*■’

Petri doilriiid iudex ßt inter Pdpi!l(es,ef ßgt;33l?^''

INDEX.

cts Chri/liänos

îgt;Petri locus explicattis

fhilippiKcogtwmento PulchertPrancorurcx. 6f

Philonis Uber

PolycarpuslSmyrnteepifcopus

Porpbgt;nd»t

Prlt;edicatores qui recipiendi

Presbyter Joannes

ProtfWrfrtgc/iOMiD.Iftcott

Pridpeia carmina nuperiti ttalia édita uernaculo fennont

Komlt;(nlt;e P,ccleßte i/ßitutio antiqud,non moder

nd

Plt;omdn£ ecclefiie principalitds quibus nitdtur. Cf P-omdn£ monarchite interitus prtediéîus

Samaritanorum libri Pbraici

^dpientiie librum antiquitus recepit Ecclefia 10 perpétué beîld mouit Eccleßlt;e

Scire nihil,omnidefl [cire nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zj

Scripturæ S. légitima expoßtio

ScripturiC S.non'M linguam tdntum Ldtindm, fed in multas transßf£

Scripturte S. expoptionis PapiHiciC exemplum éo.inde

Scripturicfacrteorganum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$

Tertullianus uetu^ißimusEccleßtcfcriptor.i^

’Pqiamenti noui an Hieronymusßt inierpres 3S

INDEX.

TlcodorîBiblidndri Lexicon Index Mdrciui ta ei' Ludngelio ddieóltts

Theodofij or Vdkntinidni lex de hareticorum li‘ brii

Theophyldâi commentdrij in qudtuor Eudngeli' /hs Roma editi

T/jontiG Aquind! uiringeniofusç^multaleliio-nk .

TrudiWo cxfr4n;4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»4 0* 'f

Trdditionis nomen quid

'rrdditionesudridrumeccleßdruin quomodo [er-udnda

Trdditionef ueteriseccleßa non contemnenda.3’’ Trdditiones dpoftolicdf intelligere irenaim fcri-quot; pturdi dpoßolicds cr prophetiedi

drehitefli uindices tdxdntur. to deTraditionibui Igndtij epifeopi Antiochenifen' tentid

deTrdditionibut eccleßaflicii quid fentidt Tcrttd^ lianut

Trdnsldtio uetm quo in pretio hdbenda

Tridètini Concilij décréta de ucteri trasldtione. s de Tridentino Concilia quid fentiendum

Typogrdphialdus

VenufPfdphid

Vtïiejnfroiïttf

'Viennenßs C oncilij decretum

TINIS.

ERRATA.

Prfg. 16.uerf. 10. legend ■ untt diAioite,pe)TnA' ï}.6,confdio 4y. tj.prietercundum Si.i.jiicrorum 8l^^6.Eccleß^e g».

in ntiirg.Chrifli

ZI