ET RES G E

S T ÀE,

D» M A R T I N 1 tz V T H E R f, m Comïtqs PrincipS Vuor * madæ,Anno

M D XXI« . gt;

IN NOW INE IH E ’S V,

M, D. XXI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

' ACT a,8lt;: res gcftæ D. w a r t i N lt;nbsp;Dutheri, Auguftiniani,in comidjs

Prindpum Vuormaeiæ.

PC gt;nbsp;»

OST DOMIN1CAM,M1SER1COR f dia domini,feria tertia,Dolt;fbor Martinus LVthervs ,profefsione Auguftiinian. Vuori? maciam inuedus eft, Anno Dni poft Miilefimuni Q.uingentefimu,uigefimoprimo : uocatus stCA Cä.oIis ■ROloImpcratore,eiusappeUatioms.v.Rege ' Hilpaniaruni,Archiduce Auftriç,amp;^c.qui primo imperq fui anno,prima Comitia in hac urbe Re ƒ gia ccicbrauit, Cum autê ante triennium,para 9 cauCsd doxa qugdam dilputanda propofuiftet Vuittcif bergæ,urbe Saxonum,D,Martinus,aduerfus qr rannidem Romani Epifcopi : quæ lacerata funtint erim,amp; exufta a mukis,a nuUo tarnen aut fcrf jpturis,autrationibus conuióla : cccpitres ad tu inultu fpclt;ftare,uulgo caufsam Euangelrj aduer# fus clencos tuentc, Etob idbonum uidebatur inftigantibus Ro.Legatis^jit accerferetur fgtia^ H Cæfareo,amp; literis falui condu(ftus in hoc a Cæ fare amp;nbsp;Principib.datis.Accerfitur.Venit: ac digt;' iiertitin curiam Rhodienfium.ubi hoipitio col leftus eft,amp; a multis Comitibus,Baronib. Equi tibus auratis,Nobilib.facrifids Àprophanis,iiT

• il

A C T- A L V T E R A^ iinamufçp nodem falutatus ac requifitus» Altcrodie poft aduentum,feria quarta,uir nobi V Webtts^ Iis,amp;: Magifter equitum Imperfj genumus,VIri^ Pappenheym,a Cçfare mifsus, ante pra dij tempus uenittindicans Doc.Martino, Caroli mandatûjithorapomeridiana quarta,apud Cç fareâ maieft.Principes Eledores, Duces,amp; rcli quos Imperil ordines côftituatur, auditums ad quid uenerit.Quod D,Martinus,utdebuit, béni gne accçpit».

■ Acftatimpoftboramquartâauditameius diei CSftirm, iiénitd»Vlrichus de Pappenheym,amp; Caiparus famljs.. gturfn fetialis per Gcrmanias Cæfareus,quo cagt; duceatore Vuittenberga fuit excitus, ac Vuor maciâ.uflt;^dedudus D,Martinus . Inuitauerût, ac comitabantur per hortum curiæ Rhodienfiu in diuerforium Palatini comitis hi duo.Et neqd a turba paferetur,quc in iufto ad Cçfaream do mum itinere magna fuit,p gradus quofda,quafi furtim,in Auditorium deuenit. Non tarnen latu it multos, qui ab ingreßu uix ui prohibcbätur, Plæricp cafulas conicenderunt,ftudio uifendi, Çum aût ftaret in profpedu Cæs.maieft.Prin apum hledorû,ôd Ducum,breuiter,omniü Im gt;nbsp;pctT) ordinum qui turn Cxfari adfuere.D.Mar tinus cômonebat ab Vlricho dePappenheym, oiequidloquereturnonqugfitûmJtatumCæiîU

NA V V O R M»

rcæ maieft.orator, Ioann es ab Eck,offîdalis ge/ nerali's cpifcopi Trcueren.latineprimu, deinde germanice,eandem fententiam inhunc protulit modum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, gt;

Cæs.maieft.huc te Martine Lutbere acciuit, bis duabus de cauflis,Prinapio,utIibros badenus tuo nomine uulgatos,agnofcas hie coram, fi tui Cnt,Deinde,iam agnitos, an omnes pro tuis ba cerf,an quiequa ex eis reuocarc uelislt; , , nbsp;nbsp;nbsp;gt;

AdhçcD.Hierortymus Scburff,fuicerus fanólg Ganæ,qiii a Martino ftetit,exdamauit. Intitule« turlibri,Hic officialis Treueren;ex libris Dod, Martini eos qui Bafileæ fimnl funt excufi,nomi / natim recitauit, Inter quos etiâ numerabantur Cômentarij in Pfalterium,libellus De bonis ope ribus, Comentarium in orationê Dominkâ.Prç ter bos alrj Iibelli chriftiani,non contentioß. Poft bçc,amp;S ad bæc D.Martinus ifta reddidit ger manice,ac latine, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

A Cæs.maieft.duo mibi proponuntur. Primu, an libres omnes mèû nomen babêtes, pro meis habere uelim.Secundum,an ftare,an uero quic# quamreclamare,exi}s qughaeftenus euulgariin animum induxerim. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Ad quç reijaôdèbo ut potero breuiter,8d rede Primû,libros iam nominates, non poftumno« aànpledi pro meis: eorum quidê nihil unqua a lij

A C T'A D V T HER A/ difFitebor,Cætcmm quod fequitur :ut ucl afTefl drê paritcr omnia, ucl reuoccm quod dtra fcri? pturæ teftimonium dicfhim putatur.Quia de Verbt di/ dc cft quçftio,amp;^ animarum faIute:amp;S quia diui f wne niÂie/ ucrbum concernit,quo lu'hil maius cft tam in ccclo quam in tcrra:quod nos merito rcucre# ri conuenit omncs:tcmerariu ac iuxta pcricûîo # fum fuerit,roe quicquâ incogitatû proferre, Cû amp;nbsp;minus pro rc, amp;nbsp;maius quâ pro ucro, non prçmcditatus afsercrepoflum, C^oru utrunc^ ime in fententia deducet quam Chriftus tulit, eu ait,Qui me negauerit coram bominibus,nega bo eum coram pâtre mco qui in cœJis eft. Peto bac de caußa,8? quidem fupplidter a Cæs.mai» noftra,fpacium deliberandi : ut dtra. diuini uer^ bi niiuriéim,amp;^ animç meæ perkulum, interroga tioni fatisfadcim,

Ex CO Prindpû ccepit deliberatio: quam itared dtfdit officialis Treueren,

Etiam,iî tu Martine,ex mandato CçCareo fatis in {eiligerepotueris,adqd aecerûtus fistea decaus fa iam indignus,cui longior cogitandi mora de ^d^sdlt;Li nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exingenita clernentia,Cçsnnai.diem

f,(r, ünum indulget incdicationi tuæ:ut eras ad bora

eandê coram c5parcas,ca conditione, ne fcn'pta fententia tuamproponasXed uerbis exequaris. PoübxcD, Martinus perf^tialem redditus eil

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ N A V.'V d. «.quot;Mv •' ’

hofpitio fuo. In qua re non lùitprçtcréunJunî } quod inter eundum,ad audieiidu Cæfaris maitM nbsp;nbsp;nbsp;*

datum, amp;nbsp;cum lam efs et in I'pfo Principu confef fu,Lutherus ab alqs aha uoce comoncbatur: ut Confo»« efset forti animo, ut uiriliter ageret : ne timeret eos qui corpus tantu poHint occiderc, animart|. nonpofsent: fed potius reuereretur eu quipoO fet linimS amp;nbsp;corpus in gehennam detrudere*. Item.Cum fteteritis ante Reges,nolite cogitarc quid loquamini. dabitur ein uobis in ilia bora ^F. Quidam ex circuftantibus cIamauit,Beatus ue ter qui te portauit.Sic ifte confumptus eft dies» Sequenti feria quinta, poft quartam pomeridia

I lt;nam,ucnit fçtialis: nbsp;afsumptumD.Martinuin

‘ curiam Cæfaris perduxit: ubi propter Principu :occupationes ad fextam ufcp manfit, expeAans in raagna hominu frequentia, feipfam conteren tepræturba, Cûq^ confefsus falt;ftus efset,amp; Martinus aftarct^ proiaipit oftiaahs in hæc uerba, Cæs.maicft.hanchoram tibidixit, Martine LU# Ordror therc.Quandoquide libros quos heri recenfui# mus,tuos efse palam recepifti.Cçterum ad quæ. ftionem, an quicquâ eorum irritum haberi ueb les,an omnia probares quç profiteris* délibéra # tionem petiftûquæ nuncfînemhabet.Etiâfîiu# re impctrare nô debuerasjongius cogitâdi fpa4

ACTA LVTHERA

ciamtquf tanto tempore fduifti,ad quiduocare ris.Etfidei negotium,tam certum omnibus efsc coueniebat’.ut quifcç, quocunc^ temporepoftu latus,ratio nem eius certam 8^ coniiantcmred^ derepofsitmedum tu tantus,amp; tam exerdtatus Theologiæ profefsor.Age,tandê refponde (âreæ poftulatioiu,cuius benignitatemin impe^ trando cogitâdi fpado fenfifti»Vis nelibros tu^ os agm'tos,omnes tuenYAnuero quicquam regt; tradareCHæc latine,amp; germanice dixit officia

lis,latine tarnen uirulentius qna gcrmanicé, Refpondit D,Martinus Sóipfelatine,amp; germa nicezquanquä fuppliciter,tadte,ac modelte, no tamefine chriftiana animofitate,amp; conftantia, 8c ita,quod cupierut aduerlàrrj,orationê SiC ani mum abiediorem.Sed multo cupidifsime expe 0:aruntreuocationem:cuius fpem,expetito de / hberandi fpacio,nonnullam concepenint ♦

D I C T 1 O D. MART INI LVTH»

coram Gçfare Garolo,6c Principibus, V uormaciæ, feria quinta poft,Miferigt; Scordia Domini

erenissimeP, Imperator, illuftrifsimi

Principes,clementifsimi domini,ad præfi xum mibihefterno uefjaeri terminum obediens compareo:permifericordia dei obfecrans,fere rafs,Maieft,ueftra, dominationestÿ ueftræilfu#

NA V V O R M*

ftriffîmÇjdignêtor eau fs am hànc(ut fpero) tiæ Se ueritans,clemcnter audire, Atep fi per l'm pentiâ mea-ni, uel dignos titulos cuiquâ non de dcrOjUel quocuncp modo l'n mores ,geftufc^ au* h’cos peccauero,benigniter ignofccre : ut homi* ni non in aufis,fedin angufis Monachoru uerfa * to:qui nihd afiudde me teitari poffum,^ ea firn plicitate animi hadlenus me doeuifse,amp; fcripfif* ie,ut tantu gloriam Dei, Se finceram fideliû Chri fti inftitutionem fpedarem.

Serenifs.lmpatoijlluftrifs.qj Principes, ad du os illos articulos,hcri per S.maieft, ueftra mihi propofitos,fcilicet,anlibellos recenfitos. Se no i mine meo euulgatos, agnofeam meos : Se in his defendêdis perfeuerate,aut reuocarc uelimCdc* di paratum amp;nbsp;planu meum refponfum fuper ar* ticulo priore,in quo adhuc perfifto:pcrfdlamcp in æternum.Efseuidelicet eos libros meos,meo

nomine,a me euulgatos, Nifi forte interim ac ciderit.ut æmulorum uel aftutia,uel iapiêtia im* portuna,quicquâ in iflis mutatum,aut depraua* te excerptum fit. Nam aliud plane non agnofeo nifi quod mei folius eft,amp;2 a me folo feriptum, ci tra.omniscuiuCuis induftriæ interpretationem. Ad alterumncro reifsonfurus, rogo S.maiefiue ftra,amp; D.neftrç dignentur animu aduertere. Li bros meos non efsc omnes eiufdê generis gt;nbsp;Sut

ACTA L . V T H 1! R Alt;5

Fidone? em'm aliquyn quibus pktatcm fidei' morurri, gotiiim. adeo fimpliaf èc Euangelice traëlaui, ut ipfimet aduerfari) cogantur eos confiterijjtiks, innoxk os, plane dignos ledionc Chriftiana. Sed

Lf, Bulla,quanquâ fæua Si. ci-udeh's,aliquot meos li onis. bros innoxios facitdicct Si bos damnet, ludició prorfus monftrifico. Si itacp bos reuocareind^ perem:obfecro quid facer cm, nib quod unus ex omnibus mortalibus, earn ueritatê damnarem, quam amici Si inimici pariter conbtentur, folus omnium confefsioni concordi reludatus.

Alterum genus eft,quod in Papatum, refqj Pagt; nfTotwn . piftanim inuebiturttanquâ in eos qui fuis Si do tbrinis Si ex emplis peflimis,orbcm cbriftianû^ utrocpmaloamp;S (piritus corporis uaftauerît « ■ Nam id neep negate, neep difsimûlare quilqua ' pöteft.cum experientia omnium, amp;nbsp;uniuerfoRt ' querimoiua,teftes finnperleges papç,ôôdo(ftri nas bominum, confeientias fidclium miferrime -efteillaqueatas, uexatas,Sc excariuficatas : turn res Si fobftantias, prçfertim in bac inclyta Ger^ mâniæ natione, incredibili tyranide deuoratas, * deuorariq? adbuc bne ßne,indignifq; modis.Et fuis met ipfc cantatCut dift.ix,amp;.XXV.q.i.Sc.ij.) ut Papæ léges amp;nbsp;dolt;ftrinas^Euangelio.aut patfu ‘ fententijs c5trarias,pro erroneis Si reprobis ba beantunSi igitur Sd bos reuocaueró: nibil aliud quot;

NA V V O R ’M, ptçftitefo,quafn ut tyraïuudi röbur adiecefotf£, tantæ impietati ïam non fcneftras,fed ualuas a peruerOjgrafsaturæ latius amp;nbsp;libcrius quam ha denüs unquam aufa ftierit : èc fiet l'n re huius rc tiQcationis,teftïiUoniohccntiofifsini£,irripunif^ lîmæcp nequinsCjilloruni regnum mifero uulgo longe ïntolerabilifsirtiuni, èc tarnen roboratum ftabiiitum : præfertiiTi h lacflatum fuerït, id a me fadum automate serertifsimæ Maiefta ns ueftrc, ferenifsunf totiuscp Ro inaiu lmp cri}. Quantum egOjDE V sboné, tumfuero

operculum nequitjæ amp;iniquitatis, ‘Tertium genus corum eft quos in aliquot pn' natos,8ó fingularesçutuocanCperfonas fcripfi : '’‘’8^°^*“’”' eos fcilicet,qui èc tyrannidem Romanam tueri, pietatê a me dodamdabcfacflare moliti funt,

In hos confiteor me fui fs e âcerbiorê qua pro relt;f hgione autprofefsione dcceat. Necp em me laü ôum aliquem faCiomecp de ui'ta mea,fed de do;? lt;n:rina Chnfti difputo.Nechos reuocareîtcgru eft mjhi'.q? eà reuocatiÔe lïeru futurU fit, ut tyrâ nis amp;nbsp;impietas meo patrocim'o regnêt ôô fçuiât in populum dei, uiolêtius un^ regnauerint, Tàmen quia homo füm,amp; non deus, alio patro dnio meis libellis adelTe nô poHum,quâ ipfe db

b i)

A C T A . L V T H R

ininus meus i he s V s cHriftus affuit fug dodri. Cbri/ÎHs. fiæ * Qui eu coram Anna defua dodcrina fuiffet intérrogatus,amp; àlapam a miniftro aceepiffet,di xi'tiSi rrialelôcutus fum, teftimoniûperhibe de ni al O. Si DUS ipfe,qui fdebat fefe errare non pof fe, non taillé detrecîauit teftimonium aduerfiiâ fuâm dodrinam audïre,enam auilifsimo feruo * quanto magi's ego fgx,nô nifi errare potcns,de i bed expetere amp;nbsp;■expelt;fiare, fi quisteftimonium Tefttmo/ reddere uclït aduerfus meâ dodrinam, Itat^ ro r««dHer/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mifericordiam Dei\, S.maieft.ueftra,iUu^’

fus/epetit ftrifs .dominationes,aut quicuq^ tandê uel Hiin^ mus,uel infimus pofsit,rcddat teftimoniû, eon uincat érrores, fup eret icripturis Prophetiçis Eüangclicis.paratifsimus cm ero, fi edoôlusfuc to,quencuncp errorem reuocare : eroq? primus qui libellos mcos in ignem proijciam ♦

RÂtio) nbsp;nbsp;nbsp;Ex fjs arbitror liquidum fi cri,me fatis curaffe SC

ponderaffe diferimina nbsp;periculà, feu ftudia ôd

difscfiones,mcæ doiflrinæ oecafione,in orbe ex’ citata,dt quibus heri grauiter fortiter admo^ nitus fui. Mihi plane omniu iucundifiima fades

Verbi dei îffa in rebus eft,uiderc ob uerbum Dei,ftudia et gt;nbsp;diffenfiones fieri.Is enim eft uerbi Dei curfus,ca.

euentus. Na dicit:N5 uenipace mittcre, gladiu.ueni.n.feparare hoîej aduerfus patre fiEumiamp;c.Proinde cogitandu nobis eft:, qua de

NA V V O Tt M»

US nofter ßt mirabilis amp;nbsp;terribilis in confilijs fult; is . ne forte id quod poft,tantis f^dqs tentatur, ß a damnato uerbo Deiexordiamür, uergat pp«» tius in intolerabile malorum diluuium: Sc curan dum fit, ne adokfcentis Huius optimi Principis Garoli(ih quo poft Deum multa ipes cftjinfelix, inauipicatu fiat Imperium „Pofsemlbcuplètius Ab e^iem/ exemplis fcripturæ,de Pharaone Rege Babylo * nbsp;nbsp;nbsp;‘

nis,amp; Regibus Ifraclrem deelararetqui tum ftfe maxime perdiderunt, cum fapientifsimis confi Irjs fua régna pacificare ÖC ftabilire ftuduerunt ♦ Ipfe eft enim qui comprehendit aftutos in aftugt; tiafua,amp;^ fubuertitmontes antequa cognofeat » Itacp timere,Dei opus eft, Nonhæc dico, quod opus fit meauefdodrina, uel monitione; tantis uerticibuSj fed quod obfequiu meæ Germaiuse debitum'fiibtrahere non debuerim „

Et bis me S.Maieft.ueftrg; driationib;^lt;ç ueftris eomendozhumiliterrogans nepatiaturftudijs' adùerfarioriï,me fine caufa fibi reddi inuifum,

D’ 1 X 1.

His didis.Orator Imperfj increpabundo fimilis, o rdtor dixit me non ad rem reijjondiiTe : nec debere in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ •

dubiu uocari’qug olim in Conciiqs efsent danagt;gt; definitan'deo a rne peti fimplex, non cornu-tumrcij3onfum,anueIimreuocare,ucl-nonC’ ' 13.1 C E G O« Quaiido ergo S,Maieft,ueftra,dogt;

* ip ’

A C T A • D V T H E R A#

iminationcsc^ uefïrÇjOmpkx refpÔfum petunt Î.. dabo illud.nec^ cornutü,nec^ dentatum, in hue , inodum, Nifi conuidus fuero teftimonijs (cri f pturarum,aut ratione euidente ( na neep Papæ, neœ Concilijs foh's credo.cum conftet eoserraf fe (æpius,6^ fibijpfis contradixifse ) ui'dus fum, fcripturis a me addudis, capta confcien

'tia in uerbis Dei,reuocare neep pofsû, neq? uolo qui'cquam.cum contra confcientias agcre necp tutu, ne(p integrum

G Ó T,T . '

HELF MIR ARMEN»'

Amen, • ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ORATIOnem hancaDoÄ.Martinohabitam in confultationem deduxere Principes.Exami f jiatam conucllere cœpit officialis Teruerenfis ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoepado,

Inmodeftius tu Martine re/pondifti,quam tuam perfonam dcceat,fiC adeo non ad propofitü.Lilt;’ bros uariepartiristuerüm ita,ut ad interrogatio iiem nihil faciât omnia. Quod fi eos recantafses in quibus errorum tuoru magna pars eft, baud dubie,Cæfarea Maieftas,ex ingenita dementia, reliquorum qui boni funt, perfecutionem no to leraret. Atqui tu quæ uniuerlàle Conftantienfe concilium damnauit, ex iiniuerfa Germanica n*

•N A y V o R M* r , I lioiiecogregàtùm,refufcitas : óóperfcripturam uinci Liis.ln quo uehementer delyras. Quid cîiî ‘I attinet, nouam diiputationem celebrare de re ÿ bus per tot fæcula, ab Ecclefia Sé Goncilio con demnatjs Nifi forte cuiuis, de quocunquered deiida ratio eft. Qiiodfi femel peruiceritmt fcri pturis conuincendus fit quicunque Conqlijs Sé' Ecclefiæ fenfis contradicit : nihil habebimusin Chriftianitate certum uel determinatum,Ethçc

caufsa eft,ob quam Cæfarea Maieftas, a te petit refpôfum fimplex ac pla i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;num,aut negatiuum,aut affir

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;matiuum.

’ lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11,.-

Num uis omnia tua pro catholicis tuen C An uero quicquam ex eis reuocare Ç'

S E D Sé nihilo feeius rogauit Dodor Martinus, 74. ' ne fe contra confcientiam a fandis fcripturis ca 'ms ptam,amp;^ impcditam, fine contradicentium mani ' feftarijs argumentis,ad reuocandum cogi pate * ' retur Cæfarea Maieftas.Refponfum quod petilt;î, tur non cornutum,fimplex,ac recfum,non aliud ' habere, quam quod iam,ante quoquedediftet: ’ nbsp;nbsp;.

nifi fufhcientibus argumentis, confcientiam ab '

4 illis,quosipfiuocant,erroribus,captam explica/ ; rent aduerfari),nec fe pofse ex retibus abire qui bus eflet inuoIutus^No protinu^ uera cfte quæ

, äihlt;^ Concilia ftatùeruntu'mo errauerunt Gon ersifsc.

ACTA LVTHERA

cilia,amp; fibrjpfis fæpc contraria definierunt. Pro pterea non ualere contradicentiü argumentum, 6c pofsc oftendcre, quod Concilia crraucrunt : reuocare no pofle quod fedulo proclamaret fcri ptura. Cui epiphonematis loco adiedt,

DEV5 ÄD1VVET ME.

Ad que nihil eft relponlum ah ofBciali, nifi ciflïmistquod oftendinonpofsit, Gondlium et rafTe.Martinus ucro, fe pofse,ac uelle promifit. Cumiamaûttenebræ totum Auditorium habe bantjjroptereafuam quifc^ domû abiuerc. De fcendentem a Cæs.mai.ôC tribuuali, Hilpanoru bona pars, ronchis plena fubfannationCjho/ mine dciL-utheru,longo rugitu^fequuti funt. Feria fexta poft,Mifericordiadni,cum couenift fent Prindpes Eledores,Duces,cuiufeunqj fta-? tus ordines,qui confultarionibus adefse folent fcriptunrautographum hec habentem,ih Sena turn mifit C AE s A R.

Maior es noftri,amp;r ipft chriftiani Prindpes,fue runt nihilominus ecclefiæ Romanæ audientes, Quam nunc Dodor Martinus impugnat. Et qa, ne latum quide unguem ab erroribus difeedere in ammum iumpfit, no poftumus nos cum dcco re,a maiorum exemple deicifcerc,in antiqua fi de tuenda, amp;nbsp;Ronumsefedi auxilium ferendo » Ipfum aute Martinum,6óadhérentes, excomuni

NA V V O R M.

'Catione profequemur.Et G quç patent ad ex dnguendum uiæ, Datum tarnen amp;nbsp;adfcriptum fœdus uiolare nolletu'mo daturû cgt;peram,ut fab üus eo redeat unde cfs et accitus.

H A N C Caroil fententia uerlauerunt Principes Eledores,DucesJmperi) ftatus,feria fexta g to^ caroli lt;(4 turn tempus pomeridianum,eti'â Sabbatum in btcUxm. tegrum quod fequebatur: ita q? D,Martinus ad hue relponfum a Cæs.maieft.nullureceperit.

I Nterea temporis uifus eft, Sc uifitatus a multis Celebris Principibus,Comitibus,Baronibus.Equitibus, Nobilibus,{âcrificis,religiofis,acprophanis : ne quid dicam de uuigi numero. Hi curiam nun^ non obfederuntmec uidendo fatiari potuerunt» ■ Etiam fchedulæ bin$ funt affîxæ:una coritra Do fl;orem,altera(ficut uidebatur)pro Dodore .Ta amp;fiamultis,adeocpintclligêtibus,dolofeabini ^sio. micis faÓ:u putatur idipfum:ut occafio efset fragt; gcndicondudus,quam nonimpigre quærunt . -Romani Legati,

F E R1A fecunda poftJubilate,ante cœnam,Ar^ Voclt;it«r rhiepifcopus Treueren.renunciauit D.Martino, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

utferia quarta fequenti,cora ipfo hora fexta an^ te prandiû compareret loco iteRÈ defignando, D1E fandi Georgijjfub ccena,redi}t a facris Ar 9 chiepifcopus Treueren, iufsu Principis fui,pc i tens,ut poftridiehora nuper defignata, in diucr

ACT A OL'V/T H ;E R Alt;gt;

^fph’o domini'fiüadefseL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y ■'■'■

: F E R1A quarta poft Georgtj nataftm,c{ï(fto päilt;? ^'pibKs ^rens D.MartinuSjdiucrforiû ArchftpifcopiTrè^ uercn.ingrcdftur, addu(ftus per facerdotê eiu9, ‘f iamp;C caduccatorê cefareum:profequentibus euni , qui hue ueniêtem e Saxonibus amp;nbsp;Thuringis co - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- mitati funt,amp; aliquot ali)S preterea amiciflîiTUS*

; Vbi corain Archiep.Treuereh, Marchione lo^lt;!’ achim Brandenburgio, Duce Georgio Saxon» ,Auguften,amp;Brandcnburgen.Epifcopis,Magii^ ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftro T eu tonicörn comité G eorgio, Iolt;Bock Âr

; gentino, V uerdheymero, Sc Peutihgero DoeÏQ Dofferts *hbus, Dcxftor Veus a fecretis Marchionis Bade .fis,dicerecœpit,amp;:proteftatus eft:no in hoc uo catum, ut in côtrouerha ùel diiputatione confer ;ret, fed fold ex chriftiana charitate,amp;S dementia . quadâ,Principes hoc a Cçs.ma.impetrafTe, ut li , ceret eis clemenf fraterne exhortari eu. Dein ConfiUd :de,Conülta tametfi diuerfa ft a tu crin t, no th fta tuifte contraria.q? fi uel maxime erraftent, ob id th non corruere eoRt autoritatéifaltê adeo,ut qlt;î . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libet fuo fenfu contra ea niti ucHet.Infères de Ce

turione amp;nbsp;Zacheo multa,etiâ de coftitutionib» humanis,cçrimonijs,ftàtutis: ea omnia affirmas « fancita,ad reprimenda vftia pro qualitate amp;nbsp;üi ^ciffitudine temporh:nec poffe carere conftituti .^onib.humanis.Ex frudlib.cognofci arborêtOi*

TV?V?o'r’'^: -■

ci tarnen, ex legibus multa bona natâ. Qiiod iti Côciltj^ faneftus Martinus.làndus Nicolaus, 86 multi ah’} farufli interfuerint.Quod ingentes mô ’tus',amp;r tûfnultus incredibiles, excitaturi fint libri ' çius , Qiiodlibello,De Iiberrate Chriftiana,uub gus abutatur,ad exuendum iugum, ad ftabifiert dam inobcdientiam.Longe nunc fecus habere quam cum credentiumcor unum,8d anima eflet una.Legibus ergo opus efTe.Prætereâ exponê/ dum:quod cum multa bona fcripfiHet,ct procul dubio bono Ipiritu: ut de triplici iuftitia,ôlt;r alia t ^iabolum hoc iamper infidias occultas agere,ut op«? omnia eius opera in perpetuum damnêtur. Nâ’ l?ou fX his quæ ultimo feripferit uere, Sc iudicatur JT Quemadmodum arbor non ex flore,fed ex fru?' tfiu cognofeatur» Ibi addidit de dæmonio mengt; diano, ÔZ negotio perambulante in tenebris, ÔCî fagitta uolante.Tota oratio fuit cxhortatoriajö^ cis rhctorids,utilitatis,falubritatis legum,ÔZ ui '9 çifsim pcriculorum amp;nbsp;con{cientiç,Sz lalutis pu:gt; blicæ priuatæ plenaÆum in principio,tû me diOjtum calce identidem iuculcaiTs, hanc admo quot;9

nitionem,propenfifsimauoluntate, 8^ nbsp;nbsp;4

’ dementia quadafingulari a Priiv •• » ' cipib.fieri.CIaudensinepi^ j -î 2 Iogo,minas addidiczdi^ • , ,î - - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,, cens futurum, ,

quot; « ■

A Ç T A D V T y E R ut fi in pfopofito perfeucraret,Cæfar procedat »’ cum Imperio eieÓturus : comonefaciens, uthæc reli'qua cogitaret Sc expcnderet, RefponditD,Martinus. Clemetifsimi* simiPrincipes amp;nbsp;domim\deuolutateifta deme tifsima benignifs^exqua. hec admonitio proft cifcitur,ago grati'as pofliim humiUirne, Agno fco em me homuncionem longe uihore eHe, lit a tantis Principib.ßm cômonendus. Nee oîa Confilia me reprehendifse ,fed tantû Cônftanti enfe,ob hoc potifsimû,quod uerbum dei dana * lu’t. quod pateat l'n articulo hoc Ioannis H V S s,, ibi damnato. Ecdefia C H R i s T i,eft uniuerfitas prædeftinatorum. Hoc damnafse concilia Coii ftantienfe:amp; fie hune articulum fidei,Credo Ecgt; defiam iancflam catholicâ,n5 reeufare, amp;nbsp;uitam fanguinem impendere : modo eo non detnu’ datiir,ut cogatur apertum D E i uerbum reuocalt;î re. Nam in hoc defendédo,oport€re magis dco quâ hominibus obedire.Scandalû autê duplex, charitatis,amp;,fîdei, Charitatis,quod in moribus uita confiftit.Fidei uero feu docTring.quod in uerbo deiuitari nonpofsit. Per ipRim enim prç ftari no pofletjUt Ghriftus non fit petra feanda li,Si fides uereprçdicaretur, amp;nbsp;efsentboni ma giftratus, leçem Euangelica unarn fàtis elTe futu ram,8c leges huipanas efle inutiles, Scire,obedi

NA V V O R M?

vndum efse magi(h*anbus Sc potcftatib. eharu male amp;nbsp;inique uiuenribus ♦ Scirc,cedendû pro^ prio fenfui: id quod etiamin fuis fcriptis dome ntTTantû,ne adigatur uerbum Dei nesarercætc ’ o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

ra enim omnia obedicntifsime fe prçftaturû Secedente D.Martino,Principescolloquu tur,quid ingeredum mandarent homini.Rcuo catum igitur in triclinium,Dodor Baden.repe Doffoi tiuit priora:commonefaciens, ut fua icripta iudi cio Cæsaris ÔCImp.fubqceret, SufcepitD.Martinus fuppliciter 8ô modefte,ne pati,nelt;^ pafliirum ut diceretur, ueritus iudi ' cium Cæfaris Procerum, Sc Ordinum Imperip Tantû cnim abcfse,ut eorum examen reformi lt;nbsp;det.ut uel a minimis quoc^ atrocifsime fua expc di promitteret:modo id fcripturæ facrç, uer / . bi diuini autoritäre fieret. Verbum aût Dci tam apertum fibi efsc,ut cedere nequeat : nifî ucrbo Dei mcliora. edoôus, Scriberc enim fandlû Au # guftiniï, Didicifse hune honorem folis illis librfs habere,qui Canones uocantur,ut ueros credat i cæteris uero Doôorib. quantalibet uel iâmffita te uel doâTina,ita demû crederc,fi uera feribât » ‘ Adhæc s.Paulum ad Thefsalonicen.fcripfifse, Omnia probate,quod bonum eft tenete, Et ad GalataSjEtiam fi angelus ex cçlo ueniat,amp; aliud prgdicct^nathcma fit,cicp non cred endu» Qtio

c iij

ACTArD V'T’HERA^f

magis obfecrarctnc confcientiam ipfius, fcriptu ræ amp;nbsp;uerbi diuini umculis Ii'satam, detrudat ad negandö tam darum Dci uerbum.Et ut comeiv datum habcrent i'pfum, nbsp;priuatim apud Cæs,

maiçft»alioqum enim, nihil non ud obfequentif MdicHo «ijne faélurum.H AE C locutu,interrogauit Mar Bwndcb. çjjjQ Brandenbui^en^Eledor, Num dixifs et, fc

non cefsuru,nifi conuidum facra {cripturaC Rc^ fponditD»Martinus,Etiâ due deraentiß. ud ra^ tionibus darifsimis euidcntibus.

' IT A foluto hoc conueutu, Prindpib.rdiquis in iH tricliiió curiam proficiicentibus,Treuir D.Martinû acci,^ jim TrcH uit in fuü tridiniu,adhibito fuo oflicialiJo.Eck* H-vocaiw Codco. Cum Martino Eh'eron.schuriF,

Amfdorfius.Ccepit officialis argumentari, qua O fopbi/ caufidicus Ex literis ßcris fere femper natas fcMih ' berefes.ut Arriana ex hoc Euangelij, lofeph non cognouit coniugê fua, donee pareretprimoge / lutu fuu.D.einde co progreHus,ut niteretur có^ uellcre hanc pofitionê:ecclefiâ catholica efle uni iicrfitatefai7/loRi4 Aufus etiä,exlolio facere tri / ticum,amp; ex corporü excremêtis mcmbra.Quæ Ct talia inepticntem,pcrilrinxerût didis D.Mar lo.Cofle? tinus,amp; D.Hicron.Subfecuturi,interllrepuit Io annes Codeusjantû conatus cômoncfacere, ut gt;nbsp;ei propofito defift:crct,non eriam doccre .Tan * dan digrefsi funt.PIacuiffict T reuiroRz Archies

NA V V O R M,

pifcopo. Ut a prandio redirent.Scd nS adeo pro i bauerunt officialis amp;Codeus» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ •

PoftprandiüCocIeusD.Martinuin diuerforio ' eius argutfjs odiofifs.adortus(in quib.modefte Hfoon. pcrHieron.IonaiTi,óóThilonm5rcprefsus ) no declinauït poftulare:ut renuciatafidc publica,fe mts. cumdifputaret:exhortatus,utrcuocaret.D.ueigt; ro Martinus,pro ïncredibili' humani'tate ^bi • täte fua,hoïein benignif habuit: amp;nbsp;abituru com ‘ monurt,ne niiniS afteótibus tribueret:amp; contra ipfum fcrjpturus,autoritate fcripturç diurne adgt; ferret.nam alioqui nihil eftcóturum.

S V B uefpera Treuir nunciaiüt D,Martino,inflt;» prete Amfdoffio,fidc publica a Cçfare in biduu indiKt« ^tradâ: ut interim cum eo agere pofset, In hoe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

igiturpoftridieDodorc Peutingerû,8d D.Ba* den,ad eu uenturos,imo amp;nbsp;ipfum cü co adurû» ? Feria.v.ipfa Marei, anmeridié,Peutihgerus, Baden.cohati ff gluadere D.Martino, ut fimplici. ter amp;nbsp;abfolute,Ccfari amp;nbsp;Imp, permitteret iudi ciufcriptoRt.Rhdit,fc oïa Sc facfhirü Sgt;(. paffiiru, q fi mó feripturç fanâ:ç niterent autoritate , altoq tiä’n v.« i . ein nihil minus cSmifsurû.Nâdeû per Prophet tbiuikim-ta dixiire,primo,NoIite confîdere in Principib. ' in filr) s hoîm,in quib mo eft falu s .Dein, Malédi dus q cofidit iu hoîe. V ehemêtius urgentib,Re fpôdit, Nihil minus pcrmittcdûhoîmiudicio,c^

A. C T Ä LVTHERAlt;J ücrbu Dei Jta abierunt: rogantes ut deliberaret, meliora refponfurus:a prandio fe redituros. Post prandium reuerfi, idem quod ante mcii diem fruftra conati ftint, Oraucrunt,ut faite Co cilrj futuriludicio fua fiibmittcret. Et hoe pcrmi Ct:fed ita,ut dccerptos ex hbris fuis articFos.ipfi exhibèrent Concilio fubijciendos: fed ita,ut fen tentiam de illis ferrent fcripturæ uerbi diuini teftimonio. At illi a O.Martino dlgrefsi,Archie piieopo Treuiroiudixernnt,pollicitum, fc iua p miisurum Concilio in articulis nonullis,interim tacituru de ijfdê.Quod D.Martinus ne cogita. rat ^dê : ut qui femp eatenus negarat,qppiâ uel negare uel differre qd ad uerbum Dei attineret » Euenit ergo Dei munere, ut Treuir D. Martinü euocaret,amp; cum coram auditurus . Vbi ergo di uerium intellexifset quä Dodores dixifsent: af firmauit,non magno redempturum, nifi audiuif fe amp;nbsp;cum.Nam alioquinitatim Caefarem audi turum,did:urumc]^ quç renarrafsent Dodlores» E GIT Triumuir clementifsime cum D. Marti * no:primo remotis omnibus afbitris,tum de Cç fare amp;nbsp;Imp.tu de Concili) iudicio, In quo collolt;ä quio D.Martinus nihil celauit Treuiru : probäs paru tuto tanta rem illis permifTurü ,q fub fide publica euocatu,nouis mandatis aggrefsi dain^ ent,fentctiä Bullam Papæ approbante«.

NA. V V O R M »

Deinde admiflb etia amico,pctiuit Treuir a D* Martino remediXciuib. huic caufsç occurri pof/ fit.Rcfpondit Lutherus, meliora non effe quam ConfdïS de quibus Gamaliel Aéluû quinto dixiflet, teftë fando Luca.Si ex hominibus confilium eft,hoq opusdifsolueturtfiueroexDeoeftjdifibluerp ■ non poteritis, Hoe potuiffe Cefarem,amp; Imperif Ordines/criberePontificiRomano.Namfcire^ fi hoc fuum propofitum eX Deo non fit,intra cnnium,imo biennium fpontefuaperiturum » -DicentiTreuirOjQuid efsetfadurus,fi decerpe Trenir cH retur articuli Concilio fubmittendi C Refpondit? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Eutherus:modo non fint hi quos conciliS Con^ ftantiefe damnauerit. Ait Treuir.Se uero time/ re,eofipfos futuros. Atqui inqt Luther; de eiuf^ modi tacere iiec^ pofsum, necp uolo : ut certus,' qs decretis damnatum Dei uerbum : amp;nbsp;uitam amp;nbsp;caput potius amifsurus, quam tarn darum uer bum Domini deferturus ♦

Treuir uidens Dodtore Martinum, Dei uerbum iudicio hominum nequaquâ fubmifsurum, cle^ menter dimi{ît.R.ogantilt;Ç,ut curaret fibi cômelt;gt; atum dementem a Cæfarea Maieftate, Reipon o dit,f€ rem prob e curaturum, amp;nbsp;renuneiaturum. N E Q^v E ita multo poft,oiFicialisTreuerenfis, præfente Cancellario Auftriæ, Maximiliano afeqretis c^faris,Dodori Martino in diuerforio

A. C T’A ’ Igt; V T H’E’R

Orlt;ttor nbsp;nbsp;ç/us ^itiand ato Cæfaris dixit. Qui a tarn rriuftipll

QterfmftraaCæ{àrc,Eledohbus,Prinapibus^i

;• • ß^OrdinibiiscommonefaduSjadcorSCunitatc ..... noluerit rcdiïe:rcliquum, ut Cæfar,ut Aduoca^

RemtttP tus ßtjef catholjcæ,procedat,Ergo mandatu tfir lt;t }uA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;intra trigintaunum dies,Eine ad fe

çuritatem fuam redeat,fub conducflu publico Iibereipfi feruadomeq? ucl prGdicando,ud feri^ bendo in innere popis’um coinmoneat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

M.Lxtbc A TE Rclemenrifsimus,modeftiflunerelpolv dens,fic cccpit.Sicut Domino placuit, ita. fadum cft.Sit nomen Domini bencdidlum, Primo oim ferenilsimæ Cæs.maieftati,Principibus,amp; rchgt; quis Imperi) Grdinibus gratias ago bumillimus, i pro tarn benigna dementi audiêtia : proqj co dueflu libero feruato,amp;f feruando.Neqj enim ‘ quiequam defyderaui in eis,nifi reformationem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

per Ccripairam fandam a me tantopere ßagita tam,Älioqui pro Cæs.Mai'eftate,8ô imperio paf furus omnia,uitam amp;nbsp;morte,famam Sgt;C infamia:'

O'chrifib yihtlc^ mihiprorfus referuaturus, nifi unicu uer cMm con ijuiu Domini liberum,ad confitendum tcftifigt; ‘ çandum illud:C£s.maieftati,86 ton' Imperio mc bumillime tum c5mendans,tum fubijeiens.

P o K T R1D 1E igitur,hoc eiijcriä fexta poft, lu iilate.dieAprihs.xxvi.faliitatis patronis amp;ami çis^qui eum fiequentils/mi conueneruq fumptQ

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N A V V ' o'; R M ♦

I ientaculo, hi'nc abïjt ad horam ante mendié dc^ Vttonnx^ cimain, comitatus amp;nbsp;ab rjs qui hue uenientc pro fecuti funt,Sô a Docftore Hieronymo Schurffiu lt;gt;

t rifconfulto Vuittenbergen.Nam Cafpar sturm

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;us caduceator,poft aliquot boras fecutus egreG

fum,Oppenheymrj inuenit,profecuturus uocagt; H mandato cæfaris Caroli,

Devs igitur hominem pientifsimum tucndo, amp;docendo evaNGelio natum, diütifsime feruet Ecdefîæ fug, una cum fuo uerbo»

AMEN».

ï

1

I