DES- ERAS-roterodami PV gatio, aducrfus Epiïlolam non fobnam Martûiî Luten,

Malo nodo malus quærendus eftamp;cuncus»

Vamcunt Antucrpiæ inædi bus Dclphorum, Per lo? anncm Steelfium,

An. M. D. XXXIUI.

DES« ERASMVS ROT«

■ ADVERSVS CALVHNIO» (illimam Epiftolam Martini Luteri.

RECANDViT î 1gt;4 prçter expcdationc Mar

«7HVMÇ.

fpiftolam quac parriddialc quod odium, quum cgo poft confliVtCi, qui mihi fuie Diathbaaduerfus illius' Seruum Arbitrium,nufquä in feriptis mcis odio fius vel ipfum vel dotSrinam eius attigerim, ni«. mirum fern per hoc agens ac fperans fore quod fperantni failor omnes Chriftiana.mentc prac* diri.vtifummus il 1 e rerfi humanaru moderator, hos ecclefiæ tumultus aliquando vcrterct in bo* num cxitum. Tantum autê abeft vt ipfum cala« *no laceffiuerim , vt quorundam priuatis epifto« lis admonear, aliorü libellis æditis exprobretur mihi,quod Luteranis in quibufdam patrociner, arep excufem, Famofos dialogos,piifturam feptl cipitem, fimiliaqt irritamentafemper improba# ui, quin 8C loanne Cochleum d tarn acri conter» tione reuocare conatus fum. Videtur res efie le-uis moment!, quac ifti camino tantfi adiecit olci, aut vt melius dicam,quaeadmoto fulphurc fein* tillas cinere opertas cxcitauit. Georgius quidam V Vincelius oli infigniter additftus Lutcro, poft nefeio quibus de caufis ab eodefeiuit. Is ferne] atqueiterum ad me feripfit, non diffmulans fe male cogitate de Lutero. Cuius tarnen literis nö rcfpondi, partim quia non vacabat, partim quia

A s feribebac

D. ERAS. ROT. PVRGATIO fcribcbat è locis procul femotis 5C obfcuris, c5 boe quod ipfc mihi fie erat ignotus vt nemo ma gis.Quod fi fuißet fcribendi oportunitas.admo# nuilTem hominem, vt aut ne lacefTeret Luterum aut eerce ftomaeho ne indulgeret, quem fatis ex^ ulceratvi ipfius Jiterx præ fe ferebant.Hie Win celius vtapparet, nune ncfcio quid libellorum euulgauit,aduerfus quædam Luteri pJacita, De quibus quoniam non vidi.non eft quod pronun ciem. Acceflfit quidam Nieolaus AmfdorfFius, qui plauftrum fuapte fponte pronum commode perculit, admonens vt contempto Wincelio, Erafmus impeteretur.ac fuis tandem depingere* tur colonbus,qui funt,vt ait, infeitia SC malitia. Summa enim meac dodtrinae hanc elTe,vtar ver# bis illius ; Dotflrina Luteri hztefis eft,quia dam nata d Caefare 3C Papa, fua veto eft orthodoxa, quia epifeopi SC cardinales, principes reges iT)ittuntamp;douant ei aureapoculalt;^c. Sialiud eft in fuis libris, moriar. Atque hoe hominis de me iudicium Martinus non folum approbar,ve rumetiam miratur,quum fit amp;nbsp;abfurdü, amp;nbsp;ma# nifeftae vanitatis. Isecÿ enim confiftit, eidem ho minitribuere infdnam 36 malitiam, Siquidem vbi peccatur per ignorantiam,error eft non ma# ]itia. Dein nufquam in fcriptis meisappello Lu teri dodtrinam hzrefim. Quod fi facerem, haud quaquam primus aut folus facerem. Nee vfqua Vtor hac ratiocinandi forma, mea dodtnna fana eft,quia prindpes mittunt munera. Sed hoe ar# gumento confolor amicos,qui dolent me vndiep ' linguis ac libellis funofis lancinari. Horïi odtjs oppono bonorü fauorem , inter quos multi funt amp;nbsp;d^nîrate przcellentcs, ÔC pietatevenerandi, Ä crudftione cekbres. Horûiudiduminterdfi ■ , t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

« i

ADVERSVS EPIST. LVTERT. allego, 3£ aduerfuseos, qui me clamant priuata audada admouille manus nouo ceftamento. Hie nihil eft quod ad Luteri dodrina pertinet, neq? quifqua principu mifit mihi aurea pocula, quida me honorarut muneribus.fed vitro necambieti tern oec expecftantc.Quid aedpiat Luterus,mea nihil refert. Quum igitur nufquam fit in fcriptis meis quod hie alfeuerat, tarnen reipfum deuouec fi quicqua aliud reperiatur in fcriptis meis : Ho* riar,inquic. Ego no tantû illi precabor mali.fed potius vt in eo moriatur vanitas, amp;nbsp;viuat veri# tas.Taleeft huiusfabulæ prooemiû.cui pukhre quadratepiftola Luteri,totavndiç^ feates impo tentibus nedicam Furiofis conuicqs, ac malitio* fis mendacqs. Maledi/tis no admodû oftendor. Q_iid enim miru fi in me lie indulget ftomacho, quum in reges prineipesfimili petulainia de* baccheturquotiescollibuit. Itaq? non regeram côtumelias, fed pro meaqualicuneji portiuncula imitabor dominû ac prçceptorê meum,q quum audilïet.Samantanus.dæmoniacus, acpræfidio Beelzebub eqeiens dæmonia, ad Samaritani c5 uicium obticuit.lneptu eft enim cuiqua obijcere patriam,qua nemofibi deligit, aut aliud quod ab homine prxftari no poteft: reliqua duo conuieia no retorquet in maledicos, fed argumentis de* pellit.quoniam fk expediebat Euangelio.Igno* rarc,obliuiTci,darmitare,falli,l3bi,humanx natu rx vitiafunt, inquibus quoniam nos nihil aliud q homines eirememinimus, facile veniam peti* muscß damuscÿ vieilTini. Sed quod Martinus obqcitadeo non eft humanum, vtfit plufquam dxmoniacum. Conatur enim hoc orbi perfua* dere, Erafmum no folum nihil credcrede rebus diuinis.veriietiam illud iatn olim dolis, infidrjs, A ) cotise^

D. ERAS. ROT. PVRGATIO totisqb viribus agcrc, vt vniucrfani religionem Chriftianâlabefadatâtandëdet prçdpitc,proc^ hacpaganifmum in mundü rcuocet.Non vereer autem ne tam atrox amp;nbsp;impotens conuicium.ni* bil enim aliud eft.in me bxreat apud eos.qui vel legerunt meas lucubrationes, vel domeftica con fuetudine propiusinfpexerüt mores amp;nbsp;ingeniff meum.Illis fatisfaciendü eil,qui quû nee me no tint,nee meos libres euoluerint, fie Lutere funt addidti, vt oraculum exilliment quicquid dixeric Vtinam in vita tam obtemperaiTem diuinis prg ceptis, lt;i de bis quæ funt fidei libéra 3C quietam babeo eonfeientiam apud deum.Quod ad mores attinet, quotidie en fufpirrjs ac dolore cordis in* terpello domini miferieordiam.quem tarnen no* Jim mibi vnquâ fieri propitium, fi diabolici faci* noris vnquâ vel leuilfima cogitatio pupugit ani* mum meum,non dicâ vt vniuerfam ChrifKgIo* nam obfcurarc, fed vt ipfc à fide catholica refili* rem, Atq? vtinâ huius corpufeuli iatflura queam hocecclefiædiiridium côfopire. Quam lubcs ôC gaudes earn morte fufciperc. Interim admilToru quidc veniânocfturnisdiurniscçprecibus d do* mino poilulo.fidein autê oro, non vt det,red vt data confirmer augeatq?. Hare corâdeo loquor «x animo, fumât extemplo de me panas fi quid nientior.Cxterûnunquâ adducar, vt credâ. Lu terum hoede mefufpicari,quod altjs perfuadere conatur, fed impotes odium,regnandi libido,iSC iniligantium faces hue hominem tranfuerfum perpellunt. Idfiet perfpicuum,firecitauero vo ces quafdam é quibus iIle videri vult hanc de me perfuafionem fufcepillè.

Primum indignaturCathechifmo meo,in quo quoniam cômemoro varies veierû hxreti* corum

ADVBR.SVS EPrST. LVTERT.

Corum crrores , caufatur me nihil aliud agere, 5 Vtcatechumcnis fidei dogmata rcddâ fufpeda,., dum procinus in principio omiiTïs folidis funda# mentis, tantum illis obqcio hncreTes fcandala opinionö quibusecclefia in initio vcxata eft, vt penèdefiniam nihil vnquä fuilTe certiin religio-ne Chriftiana. Et addit.iftis veto excplis pe* riculohsquxlb'onibus animus imperitus (latin) in principio obrucus, quid aliud cogitabit aut fa ciet,q vc fefc à religione Ghrillian ) tanqua petle vel dam furripiat.vcl fi aufus fuerit palam dete# ftetur.Hancquidêin modüorfus cftille.Princi* pio qux fint illa folida fundamenta, qux cauiacur d me pexcermilfa.iion fatis intelligo. Ego Itatim ab initio talia iacio fundamenta, fie placuiiFe deo, vt mundû peccato Adx âC Eux ab original! Ha tucollapfum, per filium fuum lefum Chritlum mifericorditer reftitueret. AJ hanc autc gratiam oîbus pariteraccelTumeire per fynceram fidem in Ghriftum.Porro fidem elïê donum dei.quod nemofibi dat.fed à deo peten dû eft. Fidei vpro m ateriam facio feripturam Ganonicâ vtriufcj te ftamenti.cuius velutà deo profetftj autoritateni plurimis arguinentis doceo multo certilTimâ elTe atfg inuiolabilc, exclufa mundi philofophia, 3C. humanis rationibus attfa experimentis. Hçc feré fummaeft primxcatechefeos, in qua nullû ver« bum ambiguum.fed côftans SC viuida alTcuer a* tio.qug quûfit perpétua toto libello,tarnen vno inlocoficloquiturcatechifta. Gxterum hicvbi deus eft omina in ohinibus, nullus elîc poteft et ror.nulla nubes,nulla anibiguitas,ipfc çft initiû, tpf; progreirus.ipfeconfummatio.

Obfecro re lector integrx mentis, an hxeno funt fj'.iJa fidei Ghriftianx fundam rnta, quibus

A 4 vfus

D. ERAS. ROT. PVRGATIO quot;nbsp;vfus efl: Paulus oêa orthodox! patres:’ Si Lu terus habet folidiora, nullus obßac, quo minus proférât in vtilitatc ecclefix. Et haud fcio an xdi derit aliquodfymbolngermanice.cuius rei pror fus ignarus, fimpliciter laudatifTimi viri precis bus hoc operæ fumpfi. In fecunda catechefired catur fymbolü, 3C ad maiorê rei perfpicuitatein vniuerfum tn tres partes diuidirur, iuxta tres p# fonas diuinas.quaru obiter explicatur, 3C natu« ræ vnitas amp;(, proprietatû difFerentia. Mox fecû* daria diuifiôe finguli articuli veluti breuibs fcho ]qsexpediuntur,vt fummatotius argument! di« gefta amp;nbsp;cognita,reliqua catcchumenus Ô6 intel« ngatfacilius, meminerit fidelius. Dein locis lt;nbsp;cöihtutis per eadc veftigia recurrit oratio, ac do fingulis fufius accuratius difputat.Hoc docc« di genus velut adprofedu maxime accommo« dum prærer Ariftotelc, alrj côplures eruditi fe-quut! funt,nô ethnici modo, verûetiam inter or« thodoxos præcipui. lam num quæfo meum exemplum eil in tradenda veritate meminilfe opi« nionum qux à veritate abçrraruntl 06 hærefeon quibus initio vexatafuitecçlefiac'Vtrum hoc eft veritate obruere.an illuftrare potius lt;36 côfirma re,lt;36 auditorü animos praemunire cquot; Si hic pro« duxero Ar*rtotclë,cui hoc perpetuum ell, varias opiniones proponcre ac refellcre, aut Quintilia« num,qui vehementer ad eloquentiam côducere putat.vtpræceptor in oratoriaferipris, non tan* turn ollendat quae reifte dicfca funt, verumetiam quæ perperamiclamabit ethnicos,ethnicos. Sed quid dieet de facris ecclefiæ dodoribus, quorum nullus 116 idem facit,fiue prifeos !nfpicias,fiuc re centiores.Num D.Augullinus Catechumenos étudiés, filet de varijs hxreticorû blarphemcis/

An non

ADVERSVS EPTST. LVT.

An non idem fade beatus Thomas Aquinas, loâncs Gerfon in Tuis fymbolis Quod fi pericu lum eß,ne quis rcfiliat à religionc Chnßiana, fi cognitum fueric ccclefiam varrjs hçreticorum er roribus fuiiTc vexatam , perniciofam operam fumpferunc, apud Graecos lanóus Epiphanius amp;■ Philafter.apud Cacinos Anguib'nuscatalogü omniu hxrcicon orbi proponentes.Quanqquis eßomninofeu veterumfeurccentium dodorü, cuius libri non vndirh feateant hgrefeon amp;nbsp;hçrc ticorum mentioned JDico Athanafium.Bafilium ChryfôHomum.CyriHum.Ioannem Damafce* num,lt;5£ ex Latinis Cyprianum, Ambrofiû.Hie ronymum.AuguRinum. Ab horum libris clTenc fubmouendi iuucnes.ne ofFenfi reßliant d religio «le Chriftiana tanq à pefte. Atqui fandilfimi ügt; «nul amp;nbsp;eruditilfimi viri iudicarunt hocad Chngt; ibecclcfiçcggloriamacHabilitacêin primis per tinere.fi mndus feiret inter quos turbines ac pro cellas hue vfcp conftiterit inuida veritas,nimirû protedore Clirifto. Verum facio rudêcatechu* menum ifta proponentem. Scilicet fingo perfo* nas,quo difputatio fit dilucidior, ac res velue ocu lisfubijciatur. Nechoemeum exemplum eß. fecit idem beaeus Athanafius,Cyrillus, Hiero* nymuE amp;nbsp;Augußinus. Quan^ hoc opus non tam fcripfi catechumenis Q catechißis. Etenim fi fcripfilîcmIdioeis.GermanicefcripfilTem non la tine. Nunc enim nulli func rudes catechumeni, fi modo parctes.fufceptores, ac paßores fuo fun* gantur officio. Proponuntur aliquot fcrupuli, qui rudern auditoreni mouere poterant. Proferû tur fedarum deliramenta, fed à catechißa non in diligenter fubmouentur, verifqj ac validis argu* ptcntisrcqciuntur.nccidfiigideaut verbis am*

A { biguis

D. ERAS. ROT. PVRGATIO’ biguis.vt quiïquam merico dolii fuCpicari queat, fed verbis diIudJis.viuidorp fpïntu.quem agno fcas non e' iiaribus.fcd è corde proficifci. Proinde manifeftævamtatisell, quodairumit Lurerus, me omifilfe folida fundimcnta, guum exordiar d folidiirimis Chriftianc dovQrfnç rund-itT^ccis. Fal fum.autii mauuk.hypcrbolicum eft 3C illud,q3 ait me tantum catecnumems obijcere hjrefes et fcandalofas opinlones, quum hxc obiter tantum admifceam. FalfilTimumautem,quod addit, mc propemodum definirc.nihil vnquam fuilTe in re ligione Chriftiana certi. Iinó hoe conftanter (ludiofe ago toto dialogo, vt perfuadeam Chri» Rianam philofophiam.vnam ac folam efle, qux fit inuiolatç certitud inis.

Hoe fundamento none ruderibus.fed e' men's mendacqscongerto.maledicctiç ftruêturam im* ponit.idepfuomore. Soletenim fubindeinhis velutilocisamœnioribus pafcerc animum fuu, nee interim animaduertit quiequid conuiciorum ^n me congerit.in probatilïimos eccicfiç dotfto# res recidere. Et hoe callidum.inquit, confiliü nó putat ab vllo hominc poffe inteliigi, quafi nö ha beamus in fcripturis eiuPmodi laruarum diaboU infinitaexempla.En Apoftolicam eloquentiam. Magig erat mirandum illam diabalicam fufpici* onemcuiquam hominivenilïèin mentem. Atcÿ hucprofcrturferpensègeneri, quiEuam prima in dubitationc flexit.max prgeipitauit in exitiü. Quomodo vocauitin dubni/ PercötandoiQuur deus prgeepit vobis ne vefceremini ex quouis li* gno paradifi ƒ Qnod fi ferpencë imitatur, quifqs perconratur, ad laru.as diaboli pertinent omnes ccclerie dodlores.tum pnCci.ru neoterid, adhxc omnes theologorum fcholx inquibiisnon foliï propo

ADVERSVS EPTST. LVT. proponuntur quçftiones de negocio fidei, ver3 «lam argumentis q fieri potelt validiirimisim* pugnantur Chnftian^religionis dogmata. Mee ab illis diatribisarcentur rudes.Circunftam qui Voluut. Dieet non rem, fed animum me diftin# guere d ehrens dodtoribus.IUi quçrunt, vt verf* tatem non labcfatftent.fed ftabibat, aduerfusim piorum infultus.Quid Erafmus Irrepit ferpen tina callidirare.tentansfimplicium anin'ios,vt in paganifmum praecipitet. Hoe animo fifuillcm, nihil prius feeiflem, g vt in feeftarum eonfortiu meeontjeerem. Adperdendum enim religionê Chrillianam,nulla res aeeommodatior g hçc fe-tflarum lieentia, quae fibi permittunt quoties li^ buit.fua nouare dogmata,quando id faeiunt im* pune.Sed vnde liquet me hoe animo proponere quçftionê,vt auditors voeê in dubiût’An quia fer pentis exemple, nego verum elTe quod in fym* bolo tradidit eeelefia, quemadmodum ille dixitt Non moriemini.Quod fi eatechifta ad propofita quçftionem non ambigue non frigide , fed exer^ te eonftanter.SJ affeueranter refpôdet, quodell dotfcrinç eatholieç,vttis fum fimilior, ferpetian probatillimis ecelefiç dodioribust'Quid dieeret, fiinduxilTem diabolum eum hominedifputantc, quemadmodum ipfefecit in fua mifla angulari, cui tam valida tribuitargumenta vtfateaturàfc non potuifTerefelli. Sed nihil reterqueo, quum iure poHim omnia. ae perinde quafi iam perfua ferit me nihil de fymboli articulis erederc, feftp uumintcrtexuitdicflum ,nifi Erafmus óó hanc quoc}! fabulam eße putet, ne qua fermonis pars vaearet morfu.

Sed quæ tandem funt iftæ ferpetinæ quæftio pes in Catcchifmo meof Quur,ingt,tot fedtc âî trrorcs

D. ERAS. ROT. PVRGATIO errorcs in hacvna vericatis.vc credit ur, religio* ne fueruntlt; Quur tam diuerfa fymbolat’Has quç (liones ex fe fingic Luterus autoritace qua fungi* tur. Nihil enim tale quçrit catechumenus,fed techiftafacic.quod ab omnibus ccclefix dotftori bus Sc fadtuin eft olim, SC hodie fit, proponic inflexibilem fidei regula.ac obiter oftêdic, quoc modis ab hac deriuarinc, philofophorum hx reticorum ingenia.Sed ita oftendit, vt deteftetur Fcftiuum vero, quod de fuo addic, vt creditur, quafi dubitem an vera fit hxc fidei régula. Hoc fcilicct non eftartificium ferpentis.fcd fandi fpi* ritus oraculû,qui per os Martini loquitur. Eiuf* dem fynceritatis eft,quod has qugftiones ea fpc cicconfingit, quaficacechumenus mireturcam rcligioncm poneveram elTe.in qua totfuerint er rores.SC de qua tarn varia extent fymbola. Nuf* quaitaloquorin religione Chriftiana fuiife hx* refes, fed earn alovarrjs philofophorum error!-bus fuifte exercita, fed hatftenus perfticilTe in fua inuincibilifynceritate. Hoc ipfum Auguftinua cum cxteris orthodoxis commémorât ad proba dumfolam fideiveritatem diuinitusdatam, elle inexpugnabilem. Et Erafmus idem commemo* rans.vniuerfam ecclcfiç dodrinam vocat in du-bium,SC perfuadere nititur earn nihil aliud eftc ä fabula. Si periculû eft fcire.multacire fymbola quur prxter fyinbolum Apoftolorum, in teplis publice rccitantur SC canuntur fymbola Athana fij Sc Niccnû/Quur inter opera beati Hierony* mi tot feruntur fymbola diuerfis titulis r’ Si dixif fem fymbolainter fepugnare prçfertim quç no* bis fynodorum autoritatc tradita funt.caufari po terat vtcunqj me infirmis aliquem iniecilTe fcru* pulum.Nunc quum oftendam.inbreuillimo il-lofytn*

ADVERSVS EPIST. LVTFRT. îofymbolo quod Apoßolorum didnir.nihil de# eße,nectnalijsquicquam r cd un dare, fed quod Inilloflriôim efl comprehêfum,inhis fiifiusex prefliufç^ declarari,idlt;ç fadum efleaduerfus hæ refes fubinde pullulâtesiobfecro quid noul fecit* An non dmnes qui tratftarunt hoc argumentum conferunt fymbola cum fymbolis,indicates quç fint in altjs ditfta expreflius î* Vt laudatiflimum docendi genus cft,ex collationelocorum diuing fcnpturæ fenfum rimari,ita laudâdirunt.qui prie mi fymboli breuiloquentiam aliorum fymboloe rum coHatione explananr.

Sed profertur alia hornbilis qufftio, quur in fymboIoApoflolorum pater appellctur deus, fi liusdominus,fpiritu8,fanlt;ßus. Additepiphonc* ma tragicum. Quis rogo folidtat his quaflionie bus rudes animas, quas erudicndas fufcepit, nifi ipfe diabolus lt;nbsp;Sentit opiner de eo diabolo qui olim tamvalidismachinisimpetijt animum ipe fius de milTa. Verum non cogitât quod catéchisa prius catechumenum diligeter edocuerit, pa trem,filium amp;nbsp;fpiritum eße vnum deum,necvl lam in natura eße differentiam, vt quæ prorfus vna fit atep cadem numero in tribus perfonis. Admonuit lt;Sô illud,in prifeo fymbolo non repe* ti,credo in fpiritum fantflum, quo magis det no* me ex aequo pertineat ad omnes perfonas, Vt ita pronunciemus,Credo in deum, atçp hic refpira* tiuncula inccrpofita,fequatur,patrem omnipotf* tem,amp; in lefum, 8C in fpiritum fantftum. Itaçp fubietfla perfonarû diftintflio velut explicat no* me dei,quod ocs perfonas côpIetfütur.Catechu menus igitur edotflus de myflerio trinitatis, tan turn quçrit de confuetudine feripturarû, propter cos,qui fermonis diftin(ftionê,quâindicarâ forte non

D. ERAS. ROT. PVR GAT IO non recïpcrent.ProindcncquiconiunA'm leg? dum putant.C 'redo in deum pacrem.cum Iudae* is ÓÓ Ananisfufpicarencurdei nomen in folum patrem competere,fubmoueo fcrupulum often fafcripturarum cöftietudine: de qua poft incideC dicendilocus.Anficdocetdiabolus Etan ru* dis eft, qui totum facræ thadis myftenum edo# dius eft,ô4 credidit j*

Vcrum incrudefcit tragoedia.Quisinqiiit.au* fit fic loqui de fymbolo ftdei: babes huius faluti^ fcrç fabulj.protarin.epicaftn 56 cataftrophen.ni fi ipfum os Ô6 organum fataux. Vt hic nihil ere pat nififatanas,diabolos,laruas,laniias,megçras aliafq; voces plufquâ tragicas.Fortaftisexabun dantia cordis os loquitur.certe hçc efle folent Vc turçinfaniçprçfagia. Quum fymboliperfonas expofuillet càiechifta, patrem, conditorem, filiû redcmptorcm,fpiritum faiitftum conciliatoicm, amp;nbsp;ecclefiam myfticum Chrifti corpus, dein or* dincinitium,progreftum amp;nbsp;confummationem ecclefiae commonftraftec,addit,babes buius fain tiferx fabulx protafin, epitafin 56 cataftrophen, babes adius ocs et fcenas,ca;Ieftis illius cboragt incffabilidifpcfatione digeftas.Quç verba Lute rus trûcatî retMlit,lt;56 in his q retuht aliqdaddcs, aliqd detrahcs,aliqd immutas. Addidit enî ecce Cum ftomacbo Videlicet, decraxit pronomen bu ius,quo videar de quaiiis fabula loqui, 56 pro fa lutiferç pofuit,falubris. At qui quum fuinmare* dcmptioniscxpofuiftem,ideo addidi huius,ne dequauis fabula poftet intelligi,addidilalutifcrç ne quis imaginaretur efiealiquid fimile poetarû fabuIis.Deniqt ne obfcurum eßet, meum fermo nem elfe metaphoncum,adieci, babes adtus cm nés 56c,Qu£ yerba Luterus fuu pretetmifit arti àcio»

ADVERSVS EPIST. LVTFRT. fido.Scdofïcndunt prophanç voces ad rcsdiuf* nas accómodatx.Quafi (imilibus tropis nó fca* teantamp; di'utnorum volumi'num, 3i orchodoxo rum litcrx.Dcus comparatur faneratori, Chri-fti pofterioraduentus comparatur furi noótur* no,Euangeltj prçcones cô parâcur infidelï difpê* rateri.Tneflâbilis copula diuinx naturx cum hu« manain Chrifto.item Chrifticumecclefiacom paratur connubio fponfi amp;■ fponfx. Æternx vi* rx prxmiû appellat ur brabeû, quod verbû e'cir co tranflatii eft.appellaturftipcndium, quçvox caftrenfis eft,Paulus ludta cû carne pugilum ver bis cxptimit.Studium pcrredtx pietatis confert in ftadio currentibus. Sed quid eft tam propha« num.vnde Paulus no mutuctur voces tranflati# aas.quofignificantiusexprimatqa fentit.à cer« taminibus publicis.à thcatris.à militia, à trium« phis ethnicotfi.ói ego dicor os fatanç quod vn5 metaphoram,quç vidcbatur appofttilTima ad ex primendü quod fentiebâ.accômodarim ad rwn facram.Fabula Grjc.'s /jo/xa diciturargtmêtü côfiâs ex vaiijs pfcnis,quarü viiaquçqi fuis fun gitur partib. tota ïóionchcordincdigefta.vti fatis tranquille exordio incrudefcat ,actandêin Içtû fine exeat. 1’atrc tacite metaphora fimtlem chorago facit.qui totius difpenfationiseft autor Filius aftumpta carnis infirmitate diuinam natu ram diftimulans venit quodSnodo perfonacus, abfit inuidia didto. Spiritus faróus moderatur ccclefiam , donee in refurredtione iuftorvm deus omnrm lachrymamabftergataboculis fandio« rum. Homo bene conditus, veluti protafis eft, crux epitafis.refurrrdrio cataftrophe. Dieet, ift3 non intelligunt Idiotx. Nee idiotis fcripff» quod tota fpecics argutnenti fatis dedarat, nec ifta

D. ERAS. ROT. PVRGATIO

Ifta quifquam poftet germat,ice aut gallice verttf re. Verum anceps eft verbum fabula.Eft ft nihil addas.Significatenim interdum fitftam narratio nem.interdum veram ac familiarem.veluticn di cimus litcratas fabulas, nonnunq vt ante dixi ar gumentum conftâs diuerfarum atftione perfona* rum.Cgterum hoc j me curatum eft,ne cui pof-fiteftcambiguum. Ateft verbum prophanum. Prophanius verbucftOTUH7ii/w,quo tarnen Pau lusrem nonprophanamexprelTit. Nonneaudi* musinlaudem Virginis matris cani publidtu« in templis: Antethorum huius vtrginis frequen täte nobis dulciacantica dramatis. Ét tarnen idé vocabulum dramatis legimus in veftibulis fabu larum Ariftophanis, quæ non prophanx modo funr,verum etiam magna ex parte obfcœnx. An ideo nullum eft offendiculum quia Grfcam vo* cem,drama pauciores intelligunt q latinam, fa/ bula Addequod hie nullf voces adduntur,qug vel fubmoueant ambiguitatem,vel aperiant me taphorâ,quod vtrûçp a' me fadtum eft diligeter.

Hie rranfilio eonuieiorum viridarium,in quo fuauiter pafeit animum ilium nulla maledicentia faturabilem.Obqcitur alius locus ex argumento in paraphrafim epiftolxad Romanos,vbi, que* admodum ait.Paulû fie laudo amp;nbsp;extollo,vt nul/ larhetoricafimplex óCimprudens letftor queat potentiusauocari amp;nbsp;retundi à legendo 3C difeS do Paulo,adeo confufum.impeditum , pugnatc fibi,varium,horndûpingit, vteam epiftola ae dere cogat elTe alicuius hominis funoft, tantum abeft vt vtilis efle videatur.Sic ille.Quae quû fer» bit,videturftbimirclt;^'fivo5, Verû hxc fobrijs videtur eft'e mera infania, Ipfc vocabit hy perbolas,fed hs hyperbolae tnerafuntmenda*

Cia,

ADVERSVS EPIST. LVTERf.

cia.Siquidem in coargumento.quummultadff-reriiillcm de vtih'tatecius epiftola?, cui non fini caufa prindpcm locum dcdit ecclefiac confenfus* oftendo lt;5c difficultatem , partim vt excite leóto ris attentionem,partim vt declarem mibiin boC argumento.quod fortaHis operç leuioris vidcre tur,baud mediocriter fudatum eire.DifiicuItatis autem tresadfcrocaufas.quaru prima eft dieftio-nis incommoditas ob byperbata, anâtapodota^ amp;nbsp;hebraifmum.Secundaeft rerum'quas tradtat fublimitas.quç vix vllis verbis bumanis poftunt cxplicari.Tcrtia.eft crebra perfonarum mutatio, SuodApoftolus inter dificredum nunc bosnûc los refpicit.ôC ipfe decendi gratia varias perfo nasin fcrecipic. Necÿ quiequam bic dicoquod non ex prifeis bauferim dodoribus prxfertim Origene. Verum in meo fermone nulquäeft ila le.confufus.impcditus, pugnans fecum, varius amp;nbsp;borridus.óó furiofo fimiJis, fed ifta verbotü portenta nobis gignit Luterigencrofus ftoma* cbus.Quem boc vrit.quodaulus fim difficulta* tis meminifle.quum ipfiiis dogma fit in fcriptura nibil eiïe difticultatis,fed omnia ex pofita atep ob uia.tätumfiquis norit grammaticam.ncc careac fenfu cömuni. Atqui par erat vt hic mibife prie* beret œquiorem, qui hoc argumentum feripiï, priufquam ipfe fua mundo prodidiftetoracula.Si crraui.fimpiiatererraui, fequutus magni nomi# nis autores, Origenem quem illic cito nomina# tim.Hieronymum, qui præfans in epiftolam ad Epbefiosteftatuream magnis difbcultatibus ac profundis quçftionibus inuoJutam efle. Quäob rem fan vt deterreat à legeiido f imö vt acuat le cftotisfntcntioncm, (uumt^ commendet ftudiü.

B Sed

o. FRÄS. ROT. PVRGATIO

Sed quis eft .lur fuit vnquam , qui fcnpfit in ftolas I ’auli .quin fubindc luóetiir in locorü diflS cukatibiis Verum vt cmnes ifti fiierii t talpx, cerce meus error veniam merebarur.cuiprçbuit anfp.millediuinitusafHatus Apoftoloruni pnn# ceps l^etrus, quifateturaPauloqua-damfcripta difficiliaintellctftu. Vkripotius babenda fides« Petro qui profiteturdiflicultatem.an Martino g negat q uicquam elle obfcutiiatis c'

Pergit ille , amp;nbsp;inter cactcros inquit, morfus planêbycophanticos illud non potuit faluo ieco rerctinere.quod Petrus Cliiiffum appcllet \ irû, dciim taceat.CJ^uid c'an bycopliantæ funt et Pau lum mordent qui fatentur in Icriptis illius elle qi'çdam difficilia ( Pape qurm multos habeo bu lus confortes criminis, inhis Apoflolim Pe* triim.Quin ipfe pottus mea verba profert lyco* phâticc,quail Petrus nufquam Chnftum appel iarit deunnhoceft nufquam fic prxdicarit, vt ex eius verbis intelligatur Cbtifti diuinitas.Laudo illic,Pauliocconomiam.quod vt prudens myftc riorum difpenfator non vbiuis premat quçlibet, fed apud perfedtos loquatur fapientiam in occul-to.apud alios nihil norit nifi lefum Cbrifium.et liunccrucifixum.infiimos alat latftc, adultes foil do cibo.moxqt fubqcio. Hoc cófilio Petrus apo ftolusapud rudern concionem verba fidturus de Chriffo.virum eum nommât,den tacet.Quu aio,hoc confiIio,decLro fimilcm Petri prudentie am,quum aio,apud rudern concionem , fignifi* coillum non taciiifle apud initiates Chnftianae fidei myfterr)s. V nicus aiitem in adtis locus eft, in quo Petrus Chnftum appellat virum. Aliquä to poft recurrens ad lianc calumniam, fic incan-

defeit.

ÄDVTRSVS EPIST. LVTFPI. âefcic.vt pronunnet Erafmum damrandiiiii ha# refeos.qiipd fcripftnt,Petrus appellat virum, de Vm tacet.Daninenturtgitur mecum rotegjegia eccleliç lumina , qui amp;. hunclocutn amp;' alios ali* quotdibgcnterannctarunt ïndiuinisJibris.quo* rum eft dmus Clityfefiorous in Aóorum cap.» I^ecidtacuitl eda Ambroliumvt apparet fc-quutus.cuius hfcfunt verba in g’ofiacrdinariat Isec tarnen autcritfte prtus eurn iilium dei no# minât,fed vnvm piobatum a deo,virum iuftum virumamcrtuis fufeitaium. Subindicat fimile cfie exordii m,Petri Apoftoli Chnftum annun# ciantisindemo Ccinelr) Centuricnis Aóorü cap.ie.R urli m in caput eiuldem cpcris.17.anno tatquodPaultisapud Athénien. Chriftum ma# gis hominem quàm deum nuncupat.Chryfofto mus amp;nbsp;illud annotat,c,tied non exprima myftc num diuinçnatuiac, fed tantum in genete deum appellet,de f «bo dei amp;nbsp;fpiritu fanóo nulla metio Quurmaluit Petrus prima lila ccncione Chriftum ncminarc virum g deum tquot; Ne ludaei qui pattern tantum nouerant, de filio lt;Sô fpiritu fan# éfto nihi] audieiant,quiq? per legem étant ededîi vnicum elle deum,tefilirent, h auditent heminê dici detim,prçfertim mottuum, ctucihxt m ctfe pultum,fec! maluit illosexipfis iatftis paulatim in earn ducere cogitationem, vt fentitétin co ho mine fuilïe quiddam maiuc hemire, Gentes au# tem quonii m ctedebant plûtes elle decs,confit mari pctuiftentin fuo encre fi tudibus ac non# dum myftcrij capacib.Paulus ptardicaflet Chri# ftum deum. Hæc quum à probatiflimis ccf clefiac dotftoribus diligenter annotentur , idcp in laudem apoftolorum,quotum os ÔC linguam

B X mo#

D. ERAS. ROT. PVRGATïO moderabatur fpiritus far.óus, vndc ego fubit» fuin Arlt;anus,qui idem annoto quod ilb e Scd of* fer.dunt intmit.hçt verba ChrillianaE aurcs, vt pofita funt.Petius Chriflum vii um appellat, de umtacet. Verum fie à Lutero pofita finit non 4 me. Addit.prçfcrtim in autore fufpedto. Hic vix rifum teneo.M artinus tot ludicijs condemnatus tot libellis prolciirus.tot lóusfulnnniby me vo cat autorein fufpeóum At quibus fui fufpedtust' Aliquot monachis,qui Luterum non liabentfu* Ipeftum.fed iudicant hçiif archam cmnium qui aborbecondito fuerunt pcltilentifl’imum. Hoa nuncChiinianosappellat,amp; horum autoritate me prcmit.Quid autem illi fua calumnia funt ali* fequuti.nifi quod fe dodtis ac bonis omnibi* pro pinarunt deridendos.Porrô quod addit, hçc ver bavtfonant,amp; vt pofitaiunt.Arianisfortiterft* gnififare,miht non placere.Clinflum deum dici led meliu8 efl appellate virû, fide fuis veibislo quit,quid ea foner quidue fignificet, ipfe viderir. bi de mois vt à me pofita funt.luculentfi ac forte meiidacifi eft .Omitto cf tera cóuicia.q magis re adunt in facros ecclefig dccSores.ain me.Libê nus ad fanicrarefpondeo. Poterantinquit,h3EC verba omitti,aut religiofius proponi. Aherutn ex hts haud dubie fatSurus et£m,fivel kuiter fu fpicatus fuiftem exoritures, qui ad hanc feftuca impingerent.A ludps nihil metufbam, Ariano rum hçrefim ficradicitus exiftimabrm extindtâ, vt nullaoccafionepcftetrepullulafcere. Poftre* mohocipfumquod admoneo veterum exem* plafequutus,viotbaturadexcludcndam Ariano rum hçrefim valere, biquidem quum adhuc ilia peftis teuirct in cccklia, ob id onhedoxi tones admo

ADVERSVS EPTST. LVTERT. admojenc Chriftam in fcripturis riro did den, Vthancanfam Arianorum fautoribus criperent. AtredJanccauras.qiiurrupprimatur dei cogno« nis.n:Ego idem non facio.veru.n.fn Luteri ver* bis.in mds fado. Rclegn locum qui velic, ira eifecomperiec.SeJ hanccaufam quam à proba-tilTimisecclefigdocfloribu*; didici Martinus ä me fidam conftngic. NecfufFicitinquit.fingere.qsI propter vulgus Petrus C.iriftû appellauerit vi« rum.Rurfusd 'prauatmea verba. Hodie apud Vulgus Chriftianorû ChriÜus cxertt vocatur deus i3£ homojed iHic vnicum locum indico in ai^lis Apollolorum.inquo Petrus rudi promit* cu;:ÿ multitudini Chrilhum annunciat. Qui vi* rum inquit.nominat.deum non tacuit.nifi quod non paiuiteoloco illas quatuor litcras d.c.u.m Id quoniam pucat argute didum repetit, acçp in cxtremo Mihiinquic,ChriRum Petrus non ta* cuit deum,cuius amore tâ multa patitur vir apo ftolicus.atq^ hat etiam (opinor)fcribit calünias. 8ed quid opus iibs de verbis cauillationibus ƒ Qjium ita loquor.virum nommât, deum tacet, quid aliud intelligit fobrius lector, q viri cogno men exprimit.dei cognomen non exprimit. Sic Ói Ghriltus deum tacuit, MelTiam ad tcput prgdicari vetuft.Nufquam eiiim Chrillus fefe de um nominat. Et hoc erat ad periuadendum effi* cacius,vt fadtis potius quam vfurpatione nomi nis fefe declararetdeum .Qijod fideum nötacec quiCquis ea tradit de Chruto.quf déclarât in ho* mine latere deum.nufquam dixi fic taccri deum: fed illas quatuor litcras quas irridet Martinus,ad tempus fupprelfas indico. Et erat ad ccrtam per (lafionein effiçax ratio.vc prius hominem dilce«

B } tcmus

D. ERAS. ROT. PVR GATTO femus, ac deinde per grad us deduceremur iii co gnitionem naturç diujnre. Hane perfuadendl Viam ipfe dominus nobis oftcdit, Apoftoli funt imitari.dodores ecclcfiç collaudarunt, Vbi ve^ ro feuere exigo iftas quatuor Iiteras D.E.V.Mc' Anillecxigic,quiaduerfus Arianos admonet in Apoftolorumliteris Chpftum frequentius ap* pellari dominum,quam drum , SC caufam quur id fiat indicat,ingenue tcllificans nbsp;nbsp;domini no*

men competcre in pattern , 06 del nomen in fill* um,quum vtercß idem fit deus ac dominus. Hoc quum tones admoneant veteres, pietatia laudc auferunt , Erafmus interprète Lutero infidias ftruit linperitis amp;nbsp;fufpetftam reddit Chrittia* nam rcligioncm. Demiror fi Martinus febri caruit quumha;cdelirainentainaufpicacis illine rec chartis.

Intenditur paroxyfmus amp;nbsp;in odium mei Jau* daturPius Carpcnfis. Acqui quum locum il* lum monachi quidam Hiipanienfes truncatim nec intellecfîum obiecilTent, turpiter errantes, ad eundem lapidem impegicPius, qui mea non legerat, fedc fcliedis per condutftos aliquotiu* penes annocatis (Iruxitfuas calumnias.EcnunC ad eundem lapidem impingic Martinus. Offen doenim illic, prifeos fuilie religiofiores ac timi-dioresin loquendo de rebus diuinis quam nos fumus, quum eas animo vitacj religiofius venc rarentur, quam nos facimus. Huiefententig fubqcio exemplum , Audemus inquam ipiti* turn faniftum appellate deum , quod veteres an finon flint,fed ijdcm non veremur iliumfub* inde nollris fceleribus ex animi noftri templo deturbare, perinde quafi crederemus fpiritum faiv

ADVERSVS EPrST. LVTERT. fangum nihil aliud clTe quam inane nomen lt;5^C. Non d.iinno quod nos audemus fpiricum fan-turn appellare deum , fed quod cum cognido* neac profitendi fiducia non fimul accreuerit pic tas vitx. He hie eft loeus quern fi quis légat , obferuari iuberdiabolum incarnatuin.Cç* terum ne leJt gt;rem morer fuperuacaneis , legat eum lo^um quo monachorum Hifpanienfium Sc Pq cilum lias de triade refello, SC fatebitur Lutcrum , non dicam diabolum incarnatum, furientium iftz Voces fuut, fed hoininem odio limphatum.

Pergitnihilo minusinquit valde ferioconfi* teturtriadem,^“^ nihil minus fecilTe videri vult, quam negatie crinititem diuinitatis. Quid ais ho minum petulantiirime, an Hrafmus vfquam nee gauittrinitarem diuinitatis,quam plus fexcencis locis in meis fcriptis profitcor ac tueor ; Récita* bo,licet naufex plena,quz fequuntur, vt letTtor perfpiciat hominem mentis non fobriç loqui. Ni fi quod inquit curiofitatem recentiorum (quam pollea pro diligentia Commode interpretari exi gec)narrat multa ex fcripturis accepille.óó aufos elfe qux vercres non elfcnt aufi, quafi hominum auroritate nitatur religio Ghrilliana(hoc enim na tendit perfuadere)hoc eflaliud nihil, quam prp fabulis haberi vniuerfas religiones . Sic illc waçaqjjovÀI.lrl prçfatione in Hihrium exaiftiorc in fcripturis diligentiam.vococuriofitatem , fed addopiam.Sic habet locus: Etiamiî poft ortho* doxorü pia curiofitas idoneisargiimctiscöperit êficris liceris,in fpintum fantftûcôpetere, quic* tjd filio tribuebatur, excepta perfonarii proprie* täte. Acpaulo paÜ.Q;ioJ nob sinquäediuinit

13 4 liccris

o. ERAS. ROT. PVRGATIO litcris.patrum orthodoxorum tradiditautoritaa An abCurde loquitur.qui piam orchodoxorü cu* rioritarcm.interpretatur exatfliorcm diligcntia i Quid quod pró idoneis arguments coniperit; ifte deprauat.acccpilTe SC aufos cfl'e. Mox è fuis deprauatis.pronundat mihi hoc elTc ftudio,ve perfuadeam religionem Ghriilianam nitiautorl täte hominum.quod nihil aliud he quam hoc age re,vt vniuerfae religiones pro fabulis habeanrur Quasvniuerfasrcligioncs appellee nefcio, nifi foree feneie de lege Mofaica amp;nbsp;Euangelio. Equi dem hadienus arbicraeus fum vnicam efi'e religi onem. An qui habene fenfus exerciraeos quod ex facris literis colligune doceneep imperitiores, mhil aliud eft qua'm tabula ƒ Sed Marcinus nihil admietie niff nudam amp;nbsp;mcram fcripturam. Sed vnde nobis cam mulca eruie è feripeuris, qug eot feculis ignorauit ecclefia.quum fcripeura femper fuerie eadem i An negabie illos Papiam loquor, Ignatiumjreneum, Origenem 8C horum fimi* les è feripeuris parum aeceneecoiifiderattsauc ig noraflequedam qiiçnôs fdmus.auecirores ah# quos haufiire, quos nos improbamus,auc dubi# talie dequibufdam,dequibu3nûcdubieare phas non eft c’Q^uot feculis ecclefia prçfertim Grçco» rum profclla eft fpirieum fantftum a' paere procc# derc, nec aufa eft adderc filium lt;! At nos libère profieemur, fpirieum ab vtroçp prodire, nec ca# men pacrem filium hic efle duo praccipua fed vnicum, Prifei credebanc duplicem efle re-furreccionem , anim;gt;rum 8C corporum. Nos credimus animas fimul VC emicuerinc è corpo ribus, auc eflè in gloria, auc eflè in cruciaw. Hutus generis alia func innumera, quod om*

ne«

ADVERSVS EPTST. EVTERT. nes Theologorum fcholx fatcntur. Quibu# aucem debemus quod procerns habere cotpe* rit ecclefia, de quibus prins ambigebatur i an non vins ingenio feliciore prscdiris^óC in fcrutâ* disfcripturæ arcanisdiligentioribus. Anobid protinus vniuerfae religiones habencur pro fabii lise' Gui non oboriacur vomicusad ifta ram dell rat' Cum abfenteloquicur.ait minus, cum ebrio quilieigat. Sed longe pernidofior eft philautix Ä odtj temulentiaquam vini.Nequequicquam ad iRa furiofa refponderem ica me deus iuuec.ni fi me mouerec infirmorum fcandalum.

Pius Carpenfis.quum Lucerum tot locis in fimulat hærcfeos appellat infanum, nihil eft. At idem quum ex verbis cruncatim ac perpera ad ipCum delatis, atqueob id non intellecftis me inrimulatcrroris Ariani, reifte iudicat, ac vir eft fanus 5C acutus. Nec tantum clamo calumnia.ca lumnia.rycophantafycophata.fed cralTis 3C eui* dentibusargumencis retundocalumnias. Inau* dicam fuperbiam appellat, quod atrocem ac ma nifeftariam calumniamd medepulerim. nec ha# beo omnes pro ftipitibus actruncis, fed trunds omnibus prxfero homines furiofecalumniofos. Ego,inquit, Erafmo non eredam etiam fi apertis verbis confiteatur Ghriftumeiïè deum, fed di# cam illud Chryiïppi fophifma ; Si mentiris,eti3 quod verum dids,mentiri3. Si Chryfippuscale fophifma propofuit,profelt;fto no erat fobrius 3C egebatelleboro. Martinus fortafte fomniatdc fyllogifmo, quem Grxei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;appellat.

Cretenfes femper mendaces, dixit Epimenide» Crctenfis amp;c. Ac perinde loquitur Martinus, quafi hacSenus nufquam in libris meisChriftÛ

B ; autfpi

D. ROT. PVRGATfO.

flut rpiritü fanctü appcllarim deum.quü oês m«f lucubratióes hoe dilucide,exerce,ac viuide profi te meur. An ideo tocics hxe «neulco.vt falla vnigt; uerfos menticns vera dicêdo ac D lufi referens è com.'edu.Ipüfehrisnó poiTetloqui Fcbriiius.

Ec quia definere tiel'ac,vbi fe.nel coepic.arro dicillud verbüaudemus,i.jgt; eol'im cri'us in bonä partê.quü hoe tones leg at apuJ P mlii.pro fidu« cn. VelutRom.x.EfjiasautëauJet 3C dicit.Itc Ephefios. vf. vt in ipfo audea prout oportet me loqui, Deniep tot feculis in iniJa canit ecclefia co ram populo,pro popuIo:Diuina inftitutionc form iti audemus dicere,Pater noi'ter óóc.Proiti dcaudendi verbum nó torquetErafmas, fed Lu terus nihil non torquet ad ealumniam.

Nondii fe reiniiit paroxyimus. Manifeftü in quit.mendacitt ell, veceres non aufos cife fpiritü fanÂl appellate dcum, nifi veceres pro fua pul# chra figura inrclligit Democritiï aut Epicurum, aut deü intellig it m iterialiter.id etl.ilias quatu# orliteras, D.E.V.M.. Côeinne verô hic merni nit Demoeriti SC Epicuri, quû agit de diuinitatc fpiritus fancti. Si Martinus fatetur fuilfe prifeos aliquot, q has quatuor lireras religiofo quodam tremore nô auJeoâc tribuere fpiricui faiicto.me# ciim facit. Neep enim ego aliud dixi,q prifeos ali quot ta fuilTe religiofos in pronûeiando de rebus diuinis,vta vocabulis ab'.iinerêt, quæ nô expref fe haberèturin faeris voluminibus.donec eccle# fmautoritas é diuinis literis perfuaderet piû clTe fermonc. Qjiod fi côtendit hocelTe falfum, apc-riat nobis caufim, quur in vetufto fymbolo.qîl In miiTicanitur.filius appelletur deus de deo,de us verus de deo veto. Spiritui multa tribuantnr ex quibus euidècer colligas iihus diuinitatc, dei cogno*

I

ADVERSVS EPTST. LVTERT. cognomen aperte n 5 inbuatur. Aut expediat no bis,quare beatus Hilarius in tot voluminibus in quibus tradtat de mnitate,quum tot locis adêrac Chrifto del vocabulü.tot locis religiofe profirea tur, quidcredatdefpiritufancfio , nufquâ aperte tribuit till cognomen dei, hocelt, illas qu ituoc literas.in quasludit Martinus. C^iid in caufa lt;nbsp;Pt.r\ pirum niagnifice l'entiebat de 1'piritu fanefto^ Igt;ióarbitror.Sed religionequadäexpegt;.^ab3t etii dentem ecclefue autoritäre,quibus verbis de fpi* ritu profiter! oporteret.Oliin enim qui nô aude# bantChriibâappellate verûdeum.tidem mulco minus audebant tribuere fpiritui fantfio.

Hie nobis profert homuftos et ingenitus. Ab homufq verbo nô Ariani tantû.fed ôC orthodo« xi qdà putabât abllincdû, nec aliâ ob caufam, ni# fi q, ea vox,hoc eil quatuor illxfyllabac,in facris Ifis nufCß inuenirent, attÿ adeo ne in pritcoriï q# de literis,qun tn de eade partis ac hlq natura ca# tholicc fentiret. Sed horû religiofus metus celTit auroritati fynodorûrattn poil qs aufus ell ,pfite ri fpûm faniftû patri Ijomufiô elfe.quû pariter ea défit triû naturae' Equidcnihil aliudarbitroriii caufa fuit le ,(110 religiofum metû loqucdi de rcpl^ diuinis.Necp eni filius magis e(i o/xoufiO2 patri, g fpûs fiSüs vtriep. Anani rcligiofi videri pote# rât.nifi de redilTenfilfeut a' catholicis. A^evhtoî femp ambiguû tSC infidiofum verbû mcrito fuit fufpeJlii.tandc Äreie(5tü.Qiiis eiii nûcinnaf'cibi Iis co^nomc ceu proprifi tribuit pri/S* fonat idc quod non natus, necfpititus nafcit,fcd procedit. Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;didtur qui nunquâ capif

elfe, nomen ell oîbus perfoiiis ex æquo cômuiiç Omittoqiiod hic Arianos patres mcos appellee, quafi ïam fuis côcumeliofis deliramècis docuerit me fen

D. HR.AS. ROT. PVRGATFO. fnefentirecum Afünis. Cjïus Cinic.itis 3C iIIikI ert.quod aitinehjcnuhtiori verfutüfignifiorc nimis nihili ene.nift qtijJülxqjatuorIiterx, D. E. V. S, non poiimitur oinni loco vbi ego polïem exigerc. arbicror Oreiiem ohni dixiilê fa nïora ecuexcnlucidamcerualld.

Verunne perleqinr o n iii, perinde quiOI lam liquidj docueric me prorfus ArianumelTè, nee admururum vtChrillus dicacur verus deus, nifihx dux v^oces.verus deusexprimancur in fa crislitcris, nee vHo prFurfl vc fpiritus fan (flus dicacur deus, nilï his qu icuor li cecis appelle tur in fcripcura Canonica, fiAcqs comparationi bus rem expolire conacur. Sic polTec,inquic,dia bolus ad Chrillum ipfum dicerc,eciamfi vera dl cas.tamen quia nó dicis calibus verbis qualibua ego velim, nihil dicis, Velim aucern nullis ver* bis dici, Sicue Marcolphus ful'pendi voluit ab at bore i fe eleift i, nullam tarnen voluit eligere. Hocgenusfacecqs tuecur gloriamChrifti,qui fo lus nouit de rebus fidei verbis proprijs loqui. Num hxctâ delira videnrur elle mentis fobn'ae^ Mirum veto q libenterinducat perfona diabo* Il. Et ramen profitecur fefuper his plura dikflu« r um,f/ dominus ocium 3C fpacium viex dederit. Statuit enim poll fe relinquere teftimonium de Erafmo fidele 3C certum, cuius hoc fpecimen 3C guftum elfe voluit,Horrendum profeefto iudici* um hominis,g fe profitecur dC angelos i5C mun* dum iudicare, At fi fuum teftinaonium velic ha* bere pondus, prxbibendnm ell veratrum.vt fa* nioraferibatq hxc funt.Quid quod interim Lu* rcrus fui videcur oblitus,ipl'ius enim dogm a cil, nihjl airerendum, quod non flt expreirum in Ca nonids

APVFPSVS FTTST. LTVFRT. 'quot; Hoturis literis. ts; m ipfif fairer ir.e in multig ae qujcfcrreludKioecclefia:, EicigiturpugnatcQ fuo ipfius dogmate.

Potcrat Incdefincre, fcdirgrcditurrrirpum declamandi aduerfus verrs arrbiguas, quaspu tat fügicndas ren tancu.m fropukni.vtiJk di* cebat.fedqiiodeft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tanqumdta

bolnm.Quail farii ]ihrj,fi’mqi bis ortbcdoxoiQ monimrnta non firt plena verbis ambiguis.é! Quodfian'bigui m rfi, cvicquid translaiitii m cft,niillaflint liuniana verba, quibus pioprie lo qu: miir de letvs dii inis. b en irm loqucrdety pisquibusetr,nia tiibuûiui dec, dû diciturleo, iapi6,agnus,vitis etc. fed quûilli tribuiturodiii, Enior,ira,furor,panitertia,n.ifciiccidia.

Verum illud bornbilis eft biafplirmiai.qucd In epil'tola qu.’dam vt ait,appelle coitim deicâ Virgine. Non indicat quac fit ep!fiola,quum innu ir.cias emiferim , tarnenillud aufimdeierare,ea Verba nufquam efle in epifiolis meis, nec vfquS fn feriplis meis : aut fi funr.multo aliter pofita,^ refert Luterus. Quid enim ille citât bonafide, polleaquam femel induxit animum calumnian? Hic miris modis exaggerat coitum efle verbum abominandae obfcanitatis. Stuprum fignificat coitum iljicitum,amp;: tarnen eft verbum verecun* dum,qiiemadmodum amp;nbsp;inceftus. Cognofeere tnulierem verecunde dicitur, futuere ( lit honoa auribus)obfcœne didtur : ita cacare verbum eft înuerecundum , exonerate aluum verecundum, quum meiere non fit oblooenum. Quum igitur tion omnis vox.quæ rem turpem déclarât fit ob fcœna, vt inceftus , nec quar fignificat rem aut *duoncm,qux heet reuera turpis non fit, tarnen

pudotc

D. FF AS. POT. PVR Gatto pudore quodam hiiirsno tcgenda eft, fupereft, vtvfus homiiwm diftinguat verbum obfcoenû a vertcuiido : veluti fi quis apud Erabantos lin* gua vu?-ata nupnas dicat aiit amah,obfccene la* quetctur, At vfus popularis varius eft,cuius ta men fateor habendam rationcm ei qui loquitur populo. Atquifcribiteruditis.nonteneturhac îuperliitionc, cui phas eft,quibufiibet vti verbis quæ lepeiiunttir velin IcripturisCanonicis.vcl in probatis amp;nbsp;caftis autoribus, modo Gntaccö# mcda.idexprimendum quodintelligi volumus Alioqui vulua apud mulios ineptos eft verbum obfcoenum , ramen hoc audirurin templis, neC Diuus Ambrofiusliis vtrbis loquiveritus eft de CHRISTO amp;nbsp;matre eius. Hic eft cj folus aperuit matris fuç vuluam v t immaculatus exiret. Neccruditos hodie terrec ineptcru con fuetudo quo minus huiuTmodi verbis vtantur. Coetindi autem verbum non eft propnum ad congreilum maris 8C fœmina:, fed verecundiz cauiahuctranslatumeft,quemadmodtim con« gredi ÿC conuenire, quo Watthacus vtitur cu»

Concubitus propius exprimitcarna« lem copulam mans amp;nbsp;faminae, óC tarnen hoc verbo vtitur eccleiia catholica recitansPaulum loquentcm de Ifaac amp;nbsp;Rebecca , Ex vno con-cubitu habens. Duplici autem ncmineverecun dius eft nomen coitus.tum quia verecvide tranf« latum. Nam interdum translata proprijsfunt obfcceniora : turn puia frequentilTime tn caftos vfus vfurpatum. Velutiquumdicimus. Male farca gratia necjuicquam coir. Item prima cottio acerrima eft,óC cotta fcedera. Côcubitus autem tantu ad declarandû côgrelïun] maris 3C foemi«

UK

MrVFPSVS fptst. lvtfri.

nar vfnrp?rnr, o'ui'f valt; ^cwctdcr ralia iicin/na ftiinapud Cïrapcos, qiialiaapud I atnicp (unt foi rcamp;.' coitus . Sfdapudcofdfm

fiurrrcdi funt, cuii/nicdi apud pos , qucd coa* óus lt;S. inuitus Riminojutvcrc. Ab lus quçpcr fe obfcoena (une, in rotim eûabfiinet di.ip, nec talia rcpcrivntui in faciishicns. Puivsgcnciis reccoitus eü iiecccnfubitiis,qua Itequenierob ma *unr amp;' in dimnis amp;nbsp;in fcnôofû pati uni vo* luminibus.De concubitu videriiit altj, ctrte tali* bus verbis qttalc cH coittis amp;nbsp;coite ,puto plias cHe per njetapheram abuti. Si quis ad hune lo-quatur mcdfi, inict Wariam ôc lofepli nunquS intercelliPc coitt m, opiner verecunde Icquutu* ruin.Atqui vcibû per fc cbfcarum,ftiam in te* (nouerdoobreai.im eft, Qued fi coire verbü efict t.ni obkani 111, g hic vult Videi i Luterus, nontouesrepeteretur itiueteris ttfiamcntivo* luniiiiibus. tt fl quod veibum fit prophanius, aut minus verecundim, id lolet alqs veibis ad* ietftis mitigari : quod quim ä menufquam non fiat,tarnen ifienxator dilTimulat, Si tantum tria ilia verba,qua? ïam ipfius iunt non mea, repent, inculcat.ó. exaggeiat, deus coït cum virgine. Arqp hoc fundamenro ialt;fto,expatiatur in male* dicenuœcampumiSicdcum coiHe cum virgine, quemadmodum cum Semele 1 tippiter, aut cum RheaMats concubuit, fei mo eft plane impius amp;nbsp;blafphemus.V erfi hie t uteri elt, no Erafnii. Ftfiillitamelietccrdi fermonis caftitas de re* bus myfticis, nunqua ea verba per vllam occa* fionem pronfioafiet. Mirum eft autceum no ad* didiftedeineuboiubus,qui dicunrinirefaniinas Pic ac verccundc ditftû cft,ab orthodoxisideum

pattern

D. ERAS. ROT. PVR GATTO pari em detiuo filïum fuutn gcnuüTc ex Maria vtt ginc,quam vt fponfam deus adamauit, inter de* um amp;nbsp;virginê internuncium ac veluti piuanym phum fuHié Gabndcm Angelum, qui Virginia alTenfum excipcret, fine quo non efriegitimum coniugium : quo excepto virtus ahiirimi, velue arcano complexu virginem obumhran't, ac per ^iritum fandtum, qui feminis vice fuerit.cœle* fti partu grauidam fecerit, quivtriuffj parentis raturam rcfcrret,diuinam patris.humanam ma# tris. Hxc inquam non folum piedicuntur dein# carnatione Chrifti, veiTictiam cofentanea funr, tjs quae commémorât bcatus Lucas. Nunc Lute ro homini Chnltiano omnia funt obfcccna.fpo# fus,fponfa,pronubus,fen)en, adtus. SeJquibus verbis Paulus de Chrillo ód ecclefialoquens li# bentius vtitur, q fponfi ôd fponfe lt;nbsp;Etloannes Baptifta:Qui habet inquit fponfam,fponfus eft. Atqîipfeetiam dominus: Non pofliintfiltj fpon fi feiunare lt;5dc.Nec verent pij dodtores, nuptias In quibus dominus aquam vertit in vinum, de Chriftolt;Sd ecclefia interpretari. lam fi Græci Gabrielern verecunde lt;Sd pie vocant paranym# phum.quur ego videor obfcocnus, qui cum ap# pcjlolatine pronubum i Quin amp;nbsp;fponfaliorum meminit Graecus quidam,cuius verba rccitScur In catena aurca. An pronubus quoc^ verbS ob fcoenum eftd An no Joannes Damafccnus cuius Verba rctcruntur in fententijs Theologicis lib.j diflindtione.,. docetfpiritum fandium fuperue# niflc in virginem,qui earn facri conceptus côpo# rem redderet. An n5 idem explanatius diat Am brofius: No enim inquit, virilis coitus vuluæ vir ginahs fccreta rcferauic, fed iinmaculatum feme itiuio

ADVERSVS EPTST. LVTERL ïnuiolabili vtcro fpin'rus fanAus infudic. An nS cx hymno Prudentiano cafte canir chorus Eccle fiafticus: Non cx virili fcminc.fed myftico fpira* mine amp;nbsp;c.Qiiid quod Thomas Aquinas enarrâs epiftolæ ad Rom. cap.jJoquitur huncin modn: In gcnerationc, inquit, Chrifti fuit corp uien ta fubftantia qua traxit de virgine, loco autc ratio* nis feminalis fuit virtus adtiua fpiritus fantfti. Poflem ex autoribus innumera huius generis exempla colligerc. Hi omnes chnftiane loquu* n funt/olus Erafmus Epicurus loquitur blafphe mias.non ferendas, quiafcripfitinincarnationc Chrifti fuiffe quoddam myfticum côiugium facrumcomplcxum inter deum patrem amp;nbsp;virgi ncm, quern iftc deprauat in fabulofum acadulte rinum côcubitum louis 3C Semeles, Martis 3C Rhear.Fatctur me Chnftiane interpretari quod fcripn,fcd inquit, quur non eft locutus ad forma Chriftianamt' Imo quur ipfe mea didta deprauac ïn formam obfcoenam ƒ J nterdû aperte mcntiês» Quod genus illud de quo mox dicemus.Me fcri pfifte loanncm Euangelifta crepare meros mun dos. Offendit,inquit,nosChriftiano8.Ac toties hicaudimus:nos Chriftianos, quafiErafmuscû fuis fit Epicurus Ethnicus . Putat ignofcendum fl quod verbum per imprudcriam exaderit, fed diuinitatcm quandafibivindicans.iudicatdcani momeofortiter confidenter. Sciebam Chri ftianas Luteri aures offendendas, 06 ob hocip* fum hoc ita fcripfi vt offenderem lt;nbsp;Vno in loco paraphrafeos in Lucam vnionem diuinæ naturç cum humanain vnam perfonalefu Chrifti, vo* Co Coitum,quod duæ naturæ coierint in vna hy# poftafin,Grxc( yocant Ïvutn/J.quomamautem

C vnio

D. ERAS. ROT. PVR GATTO Vnio nec fatis Jatina vox eft in co quidem fcnfu, amp;■ fl cfTct,tarnen anceps eft, quod margaritas ap pcilemus vniones, magis arrifit coitus vocabu-Jum.quod tarnen ipfum mitigo quum addo fan* tftus. Locus fic liabet;Sanlt;ftus life diuinx natu* rx cum Humana coitus,non violabit pudicitiam tuam fed confecrabit. Mox vetercs otthodoxos fequutus,expiano fimilicudinem coniugp myfti ciinter deum patrem amp;nbsp;virginem,his verbis: Dccreuit pater caleftis nouomodo rurfus filium fuum ex te gignere. Nec erit opus ad diiiinum conceptum vllo viri mortalis femme, led fpiri* tus fandtus coelitus illabetur in te, inq; tuo vtero vclut in officina coclcfti facri foetus opiftciii per* agct:ac pro manti ccrporali complexu, ebume brabit tibialtifrimus,fic iirmenfam virtutem fu am ad humanac naturx modûattemperâs, vt c5 greflum fuftmerc pollit.V'bi libidointercedit in coitu.ibi quod nafeitur immundum nafcetiir, SC peccaco obnoxium. Cxtcrfi quod ex te nafeitur, quoniam ex fandtilbmo côplexu nafceturaliiili* mi.quoniam ex opificiofandti fpiritus qui fanól ficat omnia,quoniam ex puiilTima virgine, qua vna in hoc deus elegit immune ab omni labe vi* riorum, moxfandtn erit vtconceptfi fuerit,amp;;c. In hoc vbi fermone habetur quod okqeic Marti* nits,deus coqt cum virgine d

Tam nouns orbis vo^o^tTNÇ prscferibiqno# bis leges, verbum ambiguum no fecus ac diabo lum ^mortem elle vicandum,lt;Só fi quod excide rit in peiorcm parte accipiendum elle. Hocçdi* dlum fi recipimus, quum fandtus Gregorius dia cit:Omnis Chrifti adtio noftraeft inftrudtio.in* terpretari debemus Chnftum cxcrcuiftc hiftrio nicain

ADVERSVS epts T. LVTFRT. hîcam,qiiod acflio fit liißrgt;onH,amp; hiftnonc Lad m acftorem appellent. Et quotiesinarcanis Iitc* ris legimus amicam , intefpretabimur de mere* trice;quoties amatorem, de eo qui meretriciote tieturamore. Quoties autcin Cantico Salomo qisaudimus amicçnomen;’ Et Prcuerbionun.y Prudentiam vocatainicâ. Item Sapien.8. Ama* tor faiftus Tum format illius, in peiorem parte in* terpretabimur Quoties ofculum legimus, inter prctabimur de fuatiqs amatorijs. Sed defino per iequi.quæ funt innumcrabilia. Magnifiée profi tetur ie, fi detur locus ambiguis , omnia pofl'ein bonam partem interpretari quæcunq? vnquam omnes hacretici dixerunt, deniquequicquid ipfe diabolus dixit, aut dicere amp;■ facere poflit in xtcr num. His tragicis Typerbolis deleißaturEuan gelicus dolt;ftor,qux profetfto magnam dementiç Ipeciem hab'ent. Quanquâ liac faltem in re fatis illi credimus, etiam fi nullafintambigua,modo liceat ipfi,truncati referre,(^iç(j! in fuo loco bene dicta funt deprauare, 8C affingere quæ voluerit,

Tandem ad calûniac partes allegantur amp;nbsp;Cae farû Etlmicorîi leges, quæ lubët ambigue didü aduerfus eum interpretari, q obfcurc dicit,quod clarius dicere poterat. Sentir opinor locû qui cfl in pandeJtisideverborûobligationibus, vbi ex VIpiano referûtur liæc,In Itipulationibus quum quatntur quid atTtû fit,verba côtra ftipulatorc in terpretandafunt.Eumquiita dicat.mihidecê SC Titio decc,eadem decc, non alia decc dicere crc dendû elf. Quanquâ liunc locûarbitror nô care remendo.In lus eniverbis ; Stipuler mihi decc, amp;nbsp;Tirio decê, nulla eft ambiguitas, quin fentiat de bis decein.Secus fi lus verbis elfer ftlpulatus,

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C X Miht

D. ERAS. ROT. PVROATIO Mihi decern i5d Titio: aut mihi 36 Titio decem.' Sed qiiin eadem opera Martinus citauit locü ex eodem Vlpiano T itulo de Iudicqs:Si quis intcn tioneambigua vel oratione vfus fit,id quod vei# lius ei e(i,accipiendum eft. Prxterea ilium ex eo dem Vlpiano, practorias ftipulationes legem ac cipereex meute practoris. Rurfusilium,qui c5 cedit priuilegialargienti, vt fi quae in fcripto in# fint ambigua, ipfe interpretetur. Quin amp;nbsp;iilud tradit Vlpianus, fi quis in nomme ferui quem lli pularetur dari.errauilïet.modo de corpore con# ftaret, valere ftipulationem . Haccaliacf; mulca diflimulat quç funt in principum legibus,Ó6 vni cum modo didtum nobis obrjdt.de pnuatis cö# tracftibus.in quibus non iniquum eft,eum qui in fuo ipfius negotio fic loquitur,vt quid fentiat in# certum fic,aliquo damno muldlari. Quid hoc ad ilium,quidocendi ftudio in publicum emictic volumina 6 An huichanc legem praefcribet, vt fï quod verbum ambiguum exciderit, continuo Babylon amp;nbsp;Chaos commifceat facra prophana que omnia, 36 illud verbum qua'm poffumus in pefTimam partem interpretemur, damnâtes om nia quae fexcentis alqs locis eadem de re dilucide 36 expedite fcripfit 6 Quanto dignius eü aequi» täte Chriftiana,vtquemadmoduni in fcripturis diuinis , fi quid ambigue obfcureve dictum oc# currat, ex aliorum collatione locorum explica# mus,itain libris tradiantium facram fcripturam fi quid occurreric ambigui fenfus, vel ipfi in me# liorem partem interpretemur,velalqsexlocis fcripti fenfum eruamus . Quid porro fi' Luteri legem quam in nos rtatuit, in ipfiim retorquea# mus 6 Ne vener aliunde quod obijeiam, quid

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fenüc

ADVERSVS EPIST. LVTERI. rentitquû femel acq? iterû in hacepiftola didt, meabhorrere ab omnibus religionibuspracfer* tim Chrirtiinat' An non hoe obfcure didun» ert.annon fcandalofec' Quid enim aliud intel* ligat Ledtor, qudm Erafmum exemple LucianI damnare religionem Lacedæmoniorum, Scy* iharum , Thracum, Athenienfium,5fc.5i vna ex harum numeroeiïe religionem Chriftianam, quum non fit nifi vna religio, quac verum veri lOei cult im docet.

Verum quum hic tam multa deblateret, ne dieam fcurretur.de regeamplnbolo, de regi-naampliibologia, nullum adhuc locum èmeis fcriptis produxit, vel obfcurum vel ambiguum Sit ambigue diulum; Non audemus fpiritum fan tftumappellate deum; exterumin mea praefatio ne non ellambigue di(5lum:quodenimfequitur deelarat audem is verbum elle fiduciæ.non terne ntatis ; Si. fielfet temeritatis,non effet in profef» fione,fed in eo quem profitemur ore deum.mo* nbusimprjs è fuo templodeturbemus.Si ftipu* lator illefic ellèt loquutus , ftipulor Sticho decc Si TItio, lt;36 in eadc fyngrapha adieciffet, vt fum nia viginti fextariorum inter eos xqualiter diui* datur, nullus caufaretur effe ancipitem ftipula* tionem. Idem valeret.opinor.fiexalrjs fyngra phis conffaret animus (h'pulatotis. Ac Luterus tyrannus hyperbolus non vult mihf prodeffè, quod in eodem fermonis tenore declaro quid fen tiam , nee quod altjsducentis locis mentem me* am foie clarius explanê. Videatur hic fermo am* biguus:Petrus CHRISTVM nommâtvi* rum.deum tacet,verum hoc Luteri ditium eil, non meum. At qui vidée me laudare Pauli pru*

C ) dentiara

D. ERAS. ROT. PVR GA TI O dentiam.qui firmis 5^ infirmis.pro fuo cuic^ ca Ï)tu diïpenfarc norit myftcria dolt;firinae Euange* icç,lt;Sc qj cadc prudctia Petrum indicoin AiSfs Chnftö apud multicudinem, nondum eius my-fterij capacem.appellaffe virum, nó deum, liuic non potertelTeobfcurüquid fentiam. Quanquä autem mihi perfuaRim ert,coitum nö elle yerbiï per fe obfcoenum, quo tones vtuntur diuïnslite rae,nollem tarnen fie loqiii de deo factacifrimn Virgine.quemadinodû fingit Luterus, deus pa* ter corjt cû virgine. Sed n qiiis in explicanda fi* militudine, dicat ibi fuilïe quafi myfticû quendS coituin dei cum virgine,malitiofæ mentis eft, (la rim interpretari deum fie coqlïe cû virgine.quê* admodum fuppiter adulterino coneubitu corn* preffit Semelen.aut Mars R beam.In tali ferma ne nulla eft ambiguitas;amp; fi qua eßet, ipfa per* fonarum dignitas fubmouet omnem finiitram (û fpicionem.Verum de bis mox.

Supereft y nus locus omnium atroeûTimus, fed idem omnium mendacillimus. In appendice quadam,quâ extempore adieci Nouo teftamen* to , quum forte vacaret vna attÿ altera pagina, ait me propofuilTe quxftionem, quarc Cbriftus dccœlis defccnderit.tantus magifter,quum mul tafintetiam apud Ethnieosfimilia, forte etiâ per fctSiora. Protinus mibi vide letftor, quanta bo* minis in proponendo vaniras Ô6 impudentia. De doeftrina CHRISTI loquens,quxro qd ilia habcat nouum aut eximium vitra veteris te* ftamenti volumina,quum vix quicquam fit pro* ditum Euangelicis literis,quod non multis ante feculis proditû fit in lege lt;X propbetis. Atque )]içfyncerillimusdo(rtor,quinon loquitur nifil

merlt;|

ADVERSVS EPIST. LVTERL-meraoraculaj'tadeprauatfermonc meum, qua* fi dodrinam Euangelicam contulcrim cum fcri* ptis Ethnicoruni .Nechoccontentus,defuofpi ritu addic,tantus magiller.vt fcrmofatiidium et ironiam fapiat. Acqui life Lure ri ftomachus eft, non meus : nihil enim tale eft in ea appendice. Ne his quidem contencus.de fuo addit,forte ed^ am perfeciiora, quum tbi CHRISTI philo* fophiam prorfus non conferam cum Ethnicorû fapientia, tantum obiter addo in philofophoru literis inueniri quafdtm fcintillas Euangelicæ ve ritatis. Quid expeiftas abeofynceri, quiftatim in proponendo tot contexuit mcndacia.atcj obi ter conuicium furiofum intertexuit: puto enini inquit,eum hoc credereErafmiciffinieJignificäs me ne hoc quidem credere CHRIST VM alTumpfilTe carnem. Verum quid:” Num impie quærituran Chriftus docuerit aliquid vitra le* gem 56 prophetas, fed quemadmodu nihil gef* fit in terris,quod non fuerittypis legis adumbra tum,ac prophetarum oraculis pracdicftum.ita ni. hil docuerit, quod in veteris teftameti libris no clTct traditum licet minus euidenter. An non hoc,quod hie inquirendum propono, quæritur ä ChriftianilTimis dodtoribus atep eriam in theo logorum fcholis difpucaturc' An non pie tratftac Tertullianus omnia perfetftionis Euangelicç do gmata,in propherarum libris exprelTa elTe/ An non praeter alios Eufebius in prçparationeEuan gelica laborat in hoc,vt oftendat in Ethnfeorum libris plurimainueniri,qua:cum Canonicis lite* ris côientiunt/Quid igitur hie eft.quod obfcureç gloria C hrifti.aut illi? doeftrina vocet in dubiuc’ Mea fentenoa vehementer côfirmat Chrifti do*

C 4 dtrinam

D. ERAS. ROT. PVR CA TT O quot;nbsp;firin3m,quod cum prophens confcntiat «S^ d na curx fenfu non abhorreat. Sic enim facilius ßc 4 ludxis amp;nbsp;dgentibus recipi poterat. Impudcns itaq? ca1umniaeß,quodait me Chrißo nihil ali* ud tribucre, quam quod vnus de numero fantflo rum, cæteris perfeiftius amp;nbsp;abfolutius ca prxlla ret, quæ illi prxftiterant. Sed vnde lue repente fanefei, quum in proponendo tantum nominatie Ethnicos!* An cum his fanótis confero ChriftSc’ Chriftus,inquit, defeendit de coelis, vt redime* ret genus humanum â peccato morte. An hoc negauit Erafmust' Sed hie de nouitate do Jlrinae tantum propofui quæftionem. Et veiö ell Chri ftum lt;S^ob hanccaufam milTum in terras,vt nos plenius doceret voluntatem patris, exempla Virtutis omnibus vnditp numeris abfolutum tra deret. Non illicagebatur de toto Chrillo cum prophetis conferendo, fed tantum de doiftrina, amp;exemplo Vitae. Quur autem hoc propofue* rim.fignificat quxßionis cxitus, videlicet vt ar* dentiotc ftudio dotfirinam Euangelic im ample dteremur.FortalTe volebat Chrillum in hoc prç ferri faniftis.quod deus eilet lt;S6 homo,quod mor tefua redemit humanum genus, Hocquanqua illic non agebatur, tarnen obiter a' mepracdica* tur,ve!utin limine quaeftionis, quum aio;Nulln autem myllerium magis ad nos pertinct qua'ni ineflFabile cöfilium, quo deus per filium fuum re ftituit humanum genus 5^c. Quum appellodei filium,nonedeum profiteorc’quum aio.rcftituic humanu genus,none profireor redemptorê^ A.C paulo polt,quum aio,vtipfe dei filius fadus h5 dodtrina fua via falutis nobis oiléderet, an no ,p fiteor deu ôC hoîem,déclaras mede dotftrina ôiî

Vitg

ADVERSVS EPIST. LVT.’ vitae exemplis hic quçrere, quid in his habuerit pre cacreris eximiuni ; nec id aliam ob caufam pro pono.iufivtdoceam ilium eciam iuxta naturant liumanam mukismodis omnibus fandiis fupc* riorem.ói adeofupcriorem vt nulla fitcollacio. Deinde quum addo;Quanquam hoc ipfum vir* tutis,quod emicuit in iancfiis C hrifb munus eft, an non ilii cribuo.quod dignum eft illius fublimi täte i Hçc fic habere compcriet.quifquis earn ap pendicem legere no grauabitur. Quid igitur me tis habuit,qui perinde quafi re pulchrecöprobra ta,debacchatur tota pagina,fic exordics: Hicmi fer ifte.nouatoromnium,fic enim dominum gio riae pungit,Ghriltus,amifit gloriam redempto* ris 56c, Appelle Chriftum innouatorem orhniu fubindicans in illius vita doeftrinaq^ oportere ellealiquid nouum atej eximiû.An hoceft pun* gere dominum gloriæ 6 Pungit igitur feipfum, quum in Apocalypfi dicit; Ecce ego noua facio omnia. Pungiteum Paulus quum aitiomnes in Chriflo elTe nouam creaturam.quomodo porrô amifit gloriam redemptoris,quum illicdic.am re ftituifTe mundum,56 fi hocnon dixiirem,de do* 0;rina,non de morte dilTerens, an ideo amifillet gloriam redemptoris 6Quam vero nouit Marti nus religiofe loqui de rebus diuinis,qui hie Chri ftum miferum vocat. Scio Ironiam elTe, fed ille figuras rerjcic,et quanquam me facit Epicurum, non auderem eiufmodi verbis in Chriltum ludc re.Hicfcilicet eft locus,qui primum alienauit Martini animum ab Erafmo . Qpanto Erapnus humanior.qui nunquam alienauit animû a' Mar tino.Hinc primum fufpicari coepit me elTe De* mocricuni 56 Epicurum,ó6 verfutum irriforem

C ; Chrifti,

D. ERAS. ROT. PVRGATIO Chrifti.quum tota hæc appendix fpiret Chn'flf gloria. Similis abrurditacisac dementiçfuntquæ pcrfequitur.deodio meoinCliriftum,de Cocpi cureis meis.de figuratis infidiofis verbis, qui busfuriofifijmcdebacchorin Chriftianos.dcbi Jingui amp;nbsp;odibili dicendi genere, de funditus tol* lenda religionc Chriftiana. reliqua piget recen* fere.Dicas morbum loqui non hominem. Gau* deo extare lucubraciones meas,quæ vt confido, IctSori fidc fadêt.mc tantu abeiïé ab hoe affêdtu, quem mihi impingit Martinus,q ipfe abefta fo* bria mente.Chriartianaq? modellia.

lam illi difplicet 56 Methodus tneacumfuis circuits,quam vt ego non afFeCto videri admodu do(ftam,itafaIfilTimumeft,quod ait Luterus, il* lam nihil aliud elTe.qirrifionem Chrilb' âC om* nium ab eo geftorum : nee aliud ex ea ledïorem haurire pone,quam faftidium amp;nbsp;odium difeen* dx tam confufœ 36 perpiexx,36 fortalTc fabulo* fæ religionis. Atqui fi methodus illa palbm incul caret Luteri dogmata, papê, ij clïct crudita, 5 Chriftiana.Ncq? vero mirum Lutero videri ibi irriTuin Chriftum.quumilli videatur pupugiffe dominum gloriæ.qui ilium appellat innouatorc omnium. Quod illifcriptura tribuit ad fummä laudem.hoc Luterus interpretatur ad ignomini am.nimirum xajJ'io^vœSHÇjvt vulthaberi, quü interim deliret in manifcftis.

Nondum finis. Quis inquit,tam faftidiofc et odiofe non dicam hoftiliter loqui aufit de f oanne Apoftolo Sc Euangelifta.qui poft Chriftü fum* tngautoritatis apud Chriftianoseft, meros ere* patmüdos, nifiquieum virum putetelTcaliquc bardum ac bucconem 3Cc, Nee indicat locum vbi

ADVERSVS EPTST. LVT.

vbi hoe kgaturin fcriptis meis.ecaurim meo pe riculo deierare nufquam elTe. Neep enim con-iciftare polïum quofenfu verba illa 3 me dici po* tuen’nr. Mcros crepat mundos.Sufpicor tarnen hoe mendaeium illi è duobus locis conflatum cf* fe.quemadmodum in foninis è diuerfis imagini* bus temere vagantibus monftrofae quaedam vi^ forum fpeefes conflantur. In argumento quoda afl'erena pnmam epiftolam loanni vt germanä, exipfofermonis charadlere.quod cenisquibuf* dam verbisfub)ndevtatur,mundus,lux, eharia tas amp;c.deinde quod ita contexar orationis me* bra.vt ex eo quod proxime prccelTit fumat ake* rius partis initium : Exemplum adfero : Nolite diligere mundum, neep ea quæ in mundo funt, fi quis ddigit mundum amp;c. SC addo. Quantum hiceltmundorum. Hæ voces exciderant in pri* ma aeditione.quibus quum nihil aliud fentirem, quam crebro repeti nomen mundi, tarnen admo nitusabamico, proxima Qatim xditione, muta Ui linguam/ententiam tenui, fcripficp, quoties hie iterator mundus. Hane fcripturain repcries ledior in paraphrafeon acditione Anni M. D. X X X 111, fimiliter pollerioribus noui tefta* menti aeditionibus. R urfus in appendice.quç adiedta eft Paraphrafi in Euangelium Ioannis, huncin modum deillo loquor:quiquemadmo* dum peculiarius adamatus fuit, ab illo, qui eft amor a:ternus,ita nihil aliud loquitur,nihil aliud rpirac,qu3m ineros ainores SCc. Ex his duo* bus locis fufpicor Euterum parum memorem quid legiiret,aut quid audiflet confinxiire meros mundos crepat.Et tarnen hoc mentis fomnio de lufus quam procaeiter me confpuit, flagellât S£

Japidat,

D. ERAS. ROT. PVRGATIO lapidat.totics miht in fadem ingères, mer o s ere patmundos. Atqui dum tam indementer facuit in mero8mundos,qui nufquam funt in fcriptis tneis.videbiturforcalTisalicui non ita mukum abclTe ab imagine Aiacis .fçuiêtis in porcos, quo rum alium putabat elle Vlyirem.alium Agamc nona.06 vociferatur huius generis infinita clTe in fcriptis meis.imô me totum nihil aliud elTe in Thcologia,quurt] hocipfum, quod exempli lo* co profert.nufquam fit in fcriptis meis, nec v fueritln animo.Et hic exaggcratur loânis digni-tas atej! autoritas.quem poll ChriHum vultefl'c primam inter Chrillianos,quû foil Chriilo nogt; tafit Apoftolorumdignitas.autoritas par fit apo ftolorum omnium:amp; fl quid intereft, prima tri* buitur Petro ordinis Apoftolici principi, qui in Atftis primus agit prgconê Chrifti.cæreris Apn ftolisaftantibus,proxima Matthgo et Paulo. Ec hicappellor os lt;36 organum fatanae, ctiam capi-te pledtendus.fifanus iudicio amp;nbsp;fludio fic loque rer.At filex Remia valeret, pletflendus eilet ca* pite,quifalfocapitalecrimen intendit. Melibe* rat infania,cui multam habeo gratiam. Verû hçc quo magis attolilt ac repent, tanto magis fe prae bet rldicuium cum vmbra pugnans.

Hæc funt ilia horribilia verba,obliqua, ambl gua,infidiofa,obfccena,Satanica,quibus Erafm? omnium infclus Eupidus atc^ ettam vere delirus fed tame mira calllditate lam pridem lludet vni* iierfam Chrillianamreligioncfunditus fubuer* tere. Ac mihi quod antehacaudiui nunquam, ed am fetftam adiunglt,non fophiftarum opinor,nc q; Papiftarum,nec^facramcntariorum,fedEpi* cureorum ac Elcmocricorum, qui de rebus dlui* nis

ADVERSVS EPTST. LVTERT.

nis adeo nihil crcdunt,vt derideant omnia.Equl dem facilecredidcnmfub nomine Chrißianota les nonnullos latere,verum illud Ccio, nullum ef fe qui huneaffédtuçi e'meis feriptis hauferit, dC fiquem huic impietati obnoxium nofTem.nolim cum eocibum capere.nifi magna effet fpts reß* pifeentiae. Contra fentio me natura propenfum in eos.qui fyncerediligunt dominum lefum, ex animodolensme noneflêper omnia talium fl* milem.quanquam hue omne ftudium meum in tendo.vtmeipfomelioreuadam.Etfl quidmihi per imprudentiam infetiptis excidit,quodinfir* mo cuipiam poffit effe oflfendiculo, nô magni ne gotq fuerit ea corrigere, quemadmodum multa ïam mutaui.quibus pro mea fimplicicate, nô ex pedtabamvtquifquamoHënderetur. Mox vbi ïenfi.nô fum grauatus amoliri fcrupulum. Atcß vtinam Martinus aut tam faeile poffet, aut tam promptevelletin fuis libris ea corrigcre.quçtâ* tistumulttbusmircentecclefiam Chrißi. Facile reditur in gratiam.vbi de vocibus modo eötro* uerfia eil.de re conuenit. Nec inftcior fuiffe, qui ante ipfum quibufdam verbis meisoffenfi fuut, fed horum offenfto.hincfere nata efl, quod Lati ne Grçcecÿ nefeirent. Qiiidam cœlibem drei pu tabant qui caffe viueret, Sed edcaffi de vocis eie gantia placati flint.Quoidam offèndit fabulç no* men,fed cdotfti receperunt fatisfadtionem. Argu mento eff.quod hoc a Beda notatum cenfurç fa* cultatispraptermiferunt. At Martinus nullam re cipit excufationem, fed bis damnandum putat, qui medeturoffénfis.Cæterum iffum tot lingua rum peritum offendi non oportuit. I Iios excu* làtlinguarû Si antiquicatis impericia. ISccquiC.

quAiii

D. FRÄS. ROT. PVR CAT IO quam tarnen corum liinc pronunciaun Erafmum ttÖ£0/),Epicurum,IIemocritum,os fatans.irriTo rem iSC oforem Chriftt totiulqi rcligionis ei'us. Quorum prxiudicr|sfimegrauat,mfmiiiiflc de^ bct.eos iproseße.qui Luterumpro hxrefiarcha pcflilentiiPimo detertautur, uecalio nomine migt; hi funt iniquiorcs.quam quod aiunt multa elTcin fcriptis meis.qiiç prima fpecie Martini dogmati busvideanturafflnia. Nunciftun cçterisomni bus iiifaniunt, in hocvno fapiunt, quod aliquot Eral'mi fcrbis ofFenduntur. Et vide q fibi non coiiftenr hominum ludicia. Martinus damat nie nihilfcire.ncqi’aquamintclligerejllafubiiliaquç fcribit in papiftas.vix etiam bate cralTa.necß quic quam omnino docere. At hi mihi obqciuut illa ipfa fubtilia Lutcrus magna ex parte liaufe* rit t meis Iibris. Fateor me quæ feribo, pleratÿ haufiffeèlibris vetcrum orthodoxorum . C arte* rum fi tollas è lihris iOius.hyperbolas.conuicia, facetias.tautologias.ecfrragodifmos, all'eueratio* nes.adhxcquçilli conueniunt cum loanncHus amp;nbsp;loanne V’uicleuoalqfqi nonnuHlsJoitalie nö multum reßabit, quo veluti proprio glotietur. His crallis meum ocium obledtarc malo, quam iftis fubtilibus tui bare totiusecckfiar tranquilli* tatcm.acciuitates cum ciuitatibüs,plebcm cum principibus,amp; epifcopis, iplos principes inter fefe committere. Tametß nonfum viqueadeo plumbeuSjVt nonintelligam Martini paradoxa, quçnobis memoriterocciiiunttextnces amp;nbsp;calcc arq: de qsloquor quar lärme prodidit. lamfi nihil eßet in cius libns fallum autcironeum,tarne ißa tarn effrenis in omiies maledicentia, inficit le (ftoruni animos,pr^lcitim idiotaruni, necaliud gignic

ADVERSVS EPIST. LVTERT. gjgnit quam fchifmata. Vuk me cogf in ordi'n?, Vt de rebus facris ad prcRriptam loquar régula, fed vndeipfenouum hoc docendi genus mutua* tuseftc'Numa Chiiftoc' Num ab Aportoh's^ num à probatis ecclefiac dodîonbus lt;nbsp;Nequa^, Vnde igiturlt;Hoc alps ludicandum relinquo. Quid quod qui mordicus hxi ent illius dogmatf bus.improbant tarnen has intempcrias vel ob id quod obitant quo minus hœc fabula fortiatur foehcem exitum. Fgo Epicurus,ft incidiffem in tempora apoftolorum et audillem eos tanta tât;^ perpétua malcdicentia prædicantes Euâgelium, vereor nee manfurus fuerim Epicurus. Atq? in* tenm me regem facit, non ferendam tyrannidê exercentem in vniuetfos homines, fedabfq? fa* tellitio,quippe qui nee principem habcamfub cuius cly peo tutus lantern, in quofeunq; Iibeat venenotineratela diiaculans,nec ciuitatem, nee fcholam.ncc difcipulos,qui prome fhingantca* lamum.Quod fi fibi bene confeius eft.fuoq? per* fuafit animo,fantftû amp;nbsp;piû elle quod docet, opor tuit ad beati Pauli exêpln, g vult EuSgelifiâelTe J'iJ'axTiitc p,non ttAhktk/j aut Ao^o/xcéxopjad uigilare,ne quod offendlculum daretEuangelio quod cupitpervuiuerfumorbcpropagari. Nüc non animaduertit,quot homines ab iphus doórl na refiliant,aut abfiineant offenfi perpétua conui ciandi petulantia,prçfertim fi ad maledicendi ra* biem accedat cfFtons vatiitas ac maliciofa de* prauatio.

übqcit mihi cp in hoe vt ait, laboriofiflimo fc culo,rc(rtius dixillèt furiofiß'imo, ludam ac vr ip fiusverbo vtar.morioner. Moriam lulïtranquil lofeculo, g facile fi ica videacurnoxæ dedidero.

Collo*

D. ERAS. ROT, PVR CAT IO Colloquia meinuico, atc^ etiam irato prodiernt Quibusadicciquçdam in gratiam typographi, leui fanebrachio, vt qui vno die interdum cria abfoluerim colloquia. Quanquam non vbiçp io cor in colloquqs,amp; fi iocor,non iocor ociofe. At Martinus in rebus etiam acrocillimis Judit ver* bisamp; figuris, velut obletftans animum fuum, lioc genere deliciarum mexplcbilem. Fateor me quodam genrj afFedtu propcfiorem ad iocandn, turn in fcriptis , turn in familiaribus coHoqurjs. Isiec ea res mihi Temper cedit féliciter, dum alio* rum animos ex ingenq mei fimplicitate metior. Verum quado nullus hominum vacet omni nç* uo,malo quibufdâ videri ineptior, g trucuiêtus ï!sAh'k7hç ac.peruftes gfpiâ, v biqi tragicS fpirâs Rhetorum eft.primum docere argumentis, de* inde fi res poftulct foliotare afFetftus. Atroces au tem illos quos roaOx vocant,non temere.verum nufquam non efie J'amp;vcp, nufquam non intonare voces plufquam tragicas dementia: venus eft g cloquenciæ.

Quçritvndc pullulent ineeelefia tot fedtarâ formXjinterquas commémorât facramentarios quafi ipfede facramentis doceat eadern quæ tra-ditecclefia catbolica, commémorât Donatiftas, Arianos,Anabaptiftas , Epicuresamp;c. debebat addere Suermeros, Sabbatarios, circuncifos SC verac perfridtç frontis homines.Èxoriûturenim qui fcalpro perfricant frontem donee eliciant fan guincm,ac mox locum inungfit oleo, itaep Chri ftoinitiantur. Vnde hæcinquic zizania in agro domini:quot; Vnde i Nifi ex quatuor anibiguis ver* bis Erafmi.quanquam ea re Vera ambigua non funt, quod admonuerit Apoitolos non Ifatim apud

ADVERSVS EPIST. LVTERt apud quofuis Chnftum appeUaiïe deum, quod admonuerit Euangelicum fcrmonem tropis ac figurt's oblïquutTi elTe.quod dixic Paulum omni bus omnia fieri.vt omnes lucriFaciat.eumq; clia mçleonticomparatit. Quod cpiftolaad Roma* nos fcriprerit multis diHicultatibus inuolutam cnc,atque hiclabyrinthorum niemineht : quod fcripfcrit loahnem Euangeliftam meros ere pa* remundoB,quumhævocesncin fomnis quide mihi in meutern venerint, quod de incarnatione domini loquens,^ coniugioduxit fimilitudinenu Hine nimirum tantus bacrefcon prouentus . Ac qui iftliuc hadtenus nullus obientErafmo præ* tervnum Luterum. Sednonnullicalumniati funt,quod ipfe Lutero feminaria prxbuerim. Verum hos protinus clamabit impudentcr me tiri,Erafmum non eile Luteranum, fed totîi elTe Erafmum. Vtiliuclargiamur, propius tarnen boe mendaeium accedit ad veri fpccietn, quam fi quis dicat Anabaptilfas,Do natiilas, Arianos* amp;nbsp;Epicuros hoc eft paganos è mets tribus ambi cuis verbis repullulaftc. Quod fi eft, demiror nominum ingratitudinem. Nullus horum ad bunc vfqt diê,aut falutauit me, aut grattas egit, quuminnumerifintdifcipuliä quibus Luterua audit venerandus pater, amp;nbsp;Euangelicx venta* tis inftaurator:Contra non pauci fint orthodoxi quife profitentur mihi debcre, quod Chnftum amp;nbsp;noflc amp;nbsp;amare coeperint

Cenfet meos hbros è fcholis fuorum erjeien* dos.quafi ego vnquam ambierim in iftornfcho* lasrccipi. Fortaflefentitfcholas thedogorn, ac nefeio quid fubodoratus videtur hoc futurum We vero non fügte iftuciâ olim agi clamoribus

D quorun

D. ERAS. ROT. PVRGATIO quorundam monachorum.fed hoe lemmate, vt negent Lurcridodinnam opprimipofie.nifipri* us abo]ï[is Erafini Eucubrationibus. His opi nor nunc applaudet SC in horum fentcntiam pe dibus acmanibusibir, odiomei: quod vtinam tantum valeat,vtcumPapa,papiftis,Theologi8 ac monachis omnibus redeat in gratiam.ChrifU q? eccjefiam fux reddat tranquillitari. Tan to or* bis lucro,facile meorum librorum iatfturam pen fauero , quando meipfum nemo poteß aut pote rit à Chrifio diuellere,nifi voleng difeeflero. At pofieaquam afflatus eß prophetico fpiritu, diui* nat Sc illud, Feßinareiudiaum meum, ac breui fore,vtquafi forex memet meo ipfius indicio prodam ac perdam. Sentit autem de paganif* mo Sc odio Chriftianæ religionis, quod homo verfutus haeftenus celarim , vt ipfe putat, imd non putat, fed fe putare fingir. Ego hatftenus de CH R ISTO amp;nbsp;religione Chrifiiana ea fenfi quaedigna funt eo qui fpem omnem fixitin CHRISTO, dofj! operam, vt indies fentiä melius, certe vt magis amem. Quod fi quid erro cum papißis, confido me fore in numerb eorum, quorum errori, vt ait Luterus,deus mi fericorditer ignouit,eo quod fedutfti fimpliciter errarunt.Mihifatis eßficum Hieronymo.Chry foßomo et Bernardo recipiar in diuinç mifericor diægremium. Verum negat efl'c fpem veniac, poßeaquä ab ipfo prolata eß lux vcritatis.Qua-fiiioiiamp; ante Luterum fimilia doeuerint.Hus Sc Vuicleuus.Quod fideusipfum tarn diu ver* fatum in tarn profunda caligine tandem miferi* corditer ad tarn admirabile lumen euocauit,decc bat vecadem Jenitate vteretur in nos lutcos ho* mines

adversvs epist. lvteri.

mines adhucin priftins ecckfiæ tcnebns palpa* tes. Quanquam vc ferio loquar, Si de monbus amp;nbsp;cercmonijs agitur,optarim multaellé corre* «Sa fed autoricate fynodi; fi de dogniatibus, pof* fem amp;nbsp;ego quibuldam accedere, fi audirem pu* blicam ecclefiae vocem . Meum animum non* dum tranquïllant alfeuerationes Liiteri, quantü libetforces.adeo inter legcdum multa occurröt quae poffent alTcuerationein infirmare. Qui agit contra confcientiamxdificat gehennatn. In tan toorbisincendio.profpiciat fibiqui velit.mihi curx erit liane animulam CHRISTO fer* uatori tradere. Quod fi Martinus illudfibi pro pofuit.perfuadere mundo Erafmum hoe agere callidis artibus nbsp;nbsp;inftdioCts cuniculis, vt omnes

Chriihanosadducat in odium verx religionis, fruftra niritur. Citiusenim perfuaferit omni* bus.fe aut odio Lymphatii elTe, aut métis mor* bo teneri.aut à finiftro quopia agitari genio.I Ilud potius perfuadeat.quod verum clTe ludaico mo* redeierat.Viuitinquit dominus, magnam eifa* ciuntiniuriam lt;3^ defendendus eff mihi contra hofteseius.quieum Luteranum acculant,quü firme nimiscertoaefideli tefte,nullo modo Cu* tetanus,fed Erafmus tantum. Relinquendus eft inquit papilhs,qui tali Apoftolo digni funt. Quosappellet papilfas nefcio. Orthodoxis H benteradhgreo,fiueine me relinquat ,fius non relinquat. Necillud ingratum fuerit quod mi nitatur,fecontemptum Erafmum cum exteris quibusnonelldignatus refpondere, pçrhenni bus tenebris ac perpetux obliuioni traditurum. Cum quibus c' CumEccio, cum Emfero, cuiti IoanneCroclcogt;3^e,qui forótan, vt ait,inclaruif

D X feilt

Ö. ERAS. ROT. PVRGATIO fent.fieos fuilïèt dïgnatus refponfo. Poteratad* dcre cum Todoco Clithouco, cum lacobo Lato mo,cum Toannç Phifcerocpifcopo RofFcnfj,aliif rp muleis,quorum nomina iam fepulta funt.aC Ictheisaquisconfecrata. Quanquam me quigt; dem iam ohm dipnatus eft hoc honore in Seruo arbitrio. Dicer, non refpondi fed pupugi rati rum leuiter, vt hominis ofeitantiam cxcitarem. Qiiumtorusilleliber nihil aliud crepet.quam Erafmum Epicurum.Democritum, Scepttcuin oforcm CHRIST r,irrjforem Cliriftianç pie ratis.corruptorem fcriprurarum, Spermologû, temulentum: pro his deh'ciis quoiiiam illi non egl gratias, fed aufus fum quae obiecit refellere, fubito fauftus fum vipera,lt;5C gl^no viperafpidea Sed vrereft vipera,qui talia afflat venena,an qui repeHit qui infigit letales morfus, an qui mede tur c* Quum autem fic eiTet debaccharus in proxi mum,ramen pupugit tantum. Ac poftaediturn hocopusconatuseftferiptis adrne literis mihi perfuadere,fe cadido 3c amico efie in me animo, fiue crederem, fine non crederem. Si fic velli cat amicum dormitatem,quag plagas inftigeret, fi vellet hoftem occidere ƒ Sed hunc in modum fibi blanditur aU7®KÓXa|,ribicp perfuadet, homi ties non intelligcre fucum quo iatftat fe quibufda nolle refpondere. A,tquififuae confidit doeftri næ,fidignamiudicat,quam omnrs amplecftan tur,expediebat vt quibufdam ferio refponderet, non fcommatibus à conuieijs , fed fcripturis argumentis. Nunc Volitant per orbem libri, qui illivt audioinosimpingunt, loca non pauca in quibusipfe fecum pugnat, in quibus manife* ftc cornipit facram feppturam, falfa interpretati onç

ADVERSVS EPIST, LVTFRT; ' ene decorqucs ad fua dogmata,qui rationes illiua argumencis inPoIubiIibus fubucrtunt, lt;5C putac fpeaolam vitfloriam.quod non dignctur cos re* (ponfo. Atqui magis conueniebatacc^ etiam ex pediebac cos dignari refponfo.qudm ludibrq s ec concumclrjs incelière. An dicet.non cft oduin^ Verum multum ocq fibi paraflec.fi praerermuris conuicijs tantum fcriptuns egiHet 8C necefrarijs argumentis. Q;iod riinuidetillis nominis da* ptatcm.quid rcfcrt vtrnnobilltet eos argumen* tandoan malcdicendos' Nuncquum tantum ma ledicit, amp;nbsp;illis parit honeftam famam apud plu* fimos, Sc glorix fux non mediocrem inurit la* bem.prxferrim apud cordatos Intcgros.qui* bus vbiqt placet moderatio fynceritas ac ciuili* tas. Hoe dignius crat Euangclij prxcone, qua* Us vidcriVult,quam his temportbus exulceratif timis, animos homlnum ad feditioncs ac bellaconcitare. Lxange aliud fonat tuba Euangelica, aliud con*

cha Panis, aut cornu Alct^us.Sed viuit dns, qui non deferet in ipfofpem habentes.

PVRGATIONIS D. ERASMJ Roterodamiaduerrus Martini Lu teri Epiftolam

Finis,

ocaJ

NTV E RP I AEx Exofficinaloannis Graphei, Anno aChrïfto nato

Millefimo

Qiungentefimo tngcfy moquarto.