Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:

http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Buchell Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

neret, fha mihiy.£i^.»Kta.,ideß: fiche darum ïngentenLj aceruum commendaud 3lt;vtfi quid in lis inuenifiem-j quo Jjofient adiuuari EcclefiiZ, id quoque in lucem e- «. deretur. Cogitantiautemhac dere mihi^eaque omniaperuolutanù, multipliées obditerunt di^cultates ^quominusidtam citbprsflare-tur quam ego ^olui, nbsp;nbsp;fiortafiis etiam oportuit. Vl^rAterquam enim-»

quodeuoluendistotfichedisaliorum etiam opera fiuit adfiihenda multum m eo temporis poriedum, confiequutAfilant in hac ciuitate^ calamitatamp;i,pefiis ‘videlicet aliquotannos continuatâ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tumultiss

illi ingentes inttontiguo nohis regno excitati 3 quA me lüos infid tutum opusfiApifiime abrumpere coegerunt. (^^Pldagna quoque nâbis in Epifiolarumj, deleEu difificult/is 3 maligna prAfiertim ac peruerfid huiusJacuU hominum ingénia repu^ntibus3 oborta ed. dum horurn^ ficriptorum editionemfie temperarefiud^mus 3 vt quoad eiusfieripo~ terit 3fine cuiufiquam offenfione qufim plurimisprofit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ulta quip- «

pefamiliariter inter amicosdici ficribique confiueuerunt3 prAfiertim^ ab ingenui fiiritus hominibus3qualisfiuit Caluinus fil quifiquam no-firis temporibus àliiss3 quA minime expédiait emanare^. Et habenda quoque nobd fiuit non modo perfionarum 3‘verum etiam temporun^ locorum ratio. Itaque ex plurimis non itu multa tandem edidi-mus 3 edque expunâlis ini^rdum nominibus 3 ne cuiprAberemus ex-pofiulandi argumentum, qua in re et fil tefiari de nodtra diligentia bo-naque fidç^^ meritopojfiumiss 3 tarnen non temere metuimus3 vt nefic quidem omnium Midis perinde fiatisfiecerimus. Fueritenim hoc3 prafiertim in opere tarn vario, tanta fiententiarum multis de re-

E P I s T o L A.

htu ‘nariemte, non modoperdifficile, ‘verum ^tiam Qmnïhits cpuidem certe prodejjefiuduimt^s, nbsp;nbsp;futurum ^eramus, ^t iüü qui-

dem qui nudum ad hAC legenda pVAiudicium attulefint, ne que ex eo-rum generefuerint quibus ‘vere die it Comicî44 nihil q^acquam effe^ iniußius,noßrumfaltem in^titutumprobetuf ; improbos autem ca-' lummatores, autapertos 'veritatis ho^le^^non eßprofeäb cur ^eltan-tilTum moremur. CAterumlllufirißtmeTrincepSiduapudmeipfum reputarem quanti C elftudinem tuam Caluinus ipfe fee er it j ^enit illudin mentemfi hac tibi ‘vltimam ipfii-if^criptorum partem con-fecrarem, hoc^ipfum fa£turum me, quodtd^fi fuperfles efßtgt;faäturus er ai. Fuit enim hocfli in mone pofitum, nbsp;nbsp;quidem lt;vt aiebai, A-

pefioli exemple, ^t quos 'uidebat dtgnos effe quorum qjirtutes reliqui fibiproponerent imitandas, eos libenter operum faltem fuorum ini-tlts nominatimappellaret. Sedç^ idud‘uicißimaupmmihi fingulari Celf. tu A humanitntefretus polliceri, fore vt qua beneuolentta Cal-uinum iffum ^iuum tanquam excellentem feruum F)ei complexu^ e^, eadem quoquefriptum ifiud lt;utilißima noflrü futurlfque tempo-ribus multa compleldens, perinde atque auctoris ipfius manu ob latum accipias. quod quidem a Celftua ^vehementer etiam atque etiam peto. Fem JFale^.^F). lefits CelftiMm heroicis omnibus donis ma-gis ac nfUgis locupletei3^^ßngularifuarum Eccleßarum bono quam diutißime confruet. GeneuA, C^lend, Februariis3lt;iAnno temporis ^vltimi CID ID ’LKW« •

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CelftuAaddf^Ußimus

E heodorus FeT^.

Admonitio ad Ledorem.

aV Æ in liuius operis edirionea nobis rcquiripofTeexiftiinaui*-inus^^oruin nobis bic reddendain rationem putauimLis,quæ tiinl noftriofficijeffeduceremus,tuin ad ipfani operis rradationem comparatiorein Lcóhorem redderent.

Primuin igitur quod ad tempus attinet itaequidcm editionem hanc amp;nbsp;fe-ram fatèmur,amp; poftumam, vt fimul affirmare non dnbitemus, fi quis tonus o-peris ex numerofis perquamimplicitis chartis extricandi fuinmam aliquam apudfevel cogitando fubdi^xerit, minus iortaiïe n oft ram hac in parte ceïTa-tionem elfe reprehenfurum. •

Ordinem verdin Epiftolis collocandis adannoru.m indicationem exegi-mus bona laltem ex parte : exadè tarnen iion præftinmus,qudd præter afsiduas difficultates è re ipla nafcentes/cnptorü etiam congeries attentionem noflranï aliquando fefcllerit.

Indeleólu ipfo demum ( omnia enim iftiufmodi fcripta emittere nuncquf-dem non potuiHemus )teftamur, imprimis vnam publici commgdi rationem nobis fiiifle propofitam : proinde lï quibus noftrum boe indicium vbique non fatisfaciet,poftulamus,vt quod noluimus ad cuiufquamprobi oHenboneni referri ( abfit enim illud à nobis}illud fequius ne atcipiant, amp;nbsp;ex illo potius in ■ terpretentur, nempe

Opere in tunto fas ejje obrepere Jbmnum^. Interiecimus etiam infi-gnium illorum in Ecclefia Deivirorum aliquot epiftoUs, quod ad ipforum pietatem,eruditionem,zelü pro domo Dei, fandifsimam denique irftcr fe te-ftandam coniundionem tanquam ilb^audoribus propitiis nobis id fas eïTe bono publico perfuafum baberemus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Illud infuperaddimus, quod quum plerafque amicorum Caluiniadipfum eruditas literas, Jfe non perinde Galuiniip/ius «juo/iS(t)aç nancifeeremur non ante edendas à nobis illas iudicaiïe, quam aliunde iftas Caluini quæ deßderÄi-tur( quodab ipbs Ledoribus benignèpoftulamusfiquasnobis conferre po-teruntjVti nos boe à multis quod fine ipforum incommodo ac difpendio fiat^ lubenter expeólabimus ) adiungere, ac reponere pofiemus, Atque huius rei argumentobicagnofcimus,nedimidiam qutdem partem iftorumquæ nunc exeunt Caluini fcriptorum faluam futèiram penes nosfuifle, nifi vel aliundé remilTa, velexipfisAÓ^X“'?“'« defcriptaquamplunma babuiflemus ; vtiadeam remvnius præcipuè Caroli lonuüæi ftudiobfsimi iftarum rerum cuftodis fi, dem, diligentiam, operam denique operofam amp;fumptuofam nobis appofi-tifsimam fuilTe profitemur. Et tarnen quum ita fe res habuent, inde ex parte fadum admonemus,vt non pauca errata inter excudendum ac difpungeit-dumoculos amp;C mentem elFugcrint, quæ faltem ad calcem libri tantoexadius connotanda ftuduimus. nbsp;nbsp;nbsp;*

Alterum etiam adiiciendum putammus, venilTe nobis in mentein nempe, fieri poffe vt quædam ex illis quæ bic reperiuntur, apud nonnullos foftafie manuferipta non periTide extent, fine apices fingub, fine didiones ,ac fortafsis etiam fententiæ aliquæ conferantur, tum quod bonam bic fidem amp;nbsp;certam di-

', nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f üj.

ligcntiam præftari à nobis fatis eflc Juxerimu5;,tumTtiam quod nonnuIJafub-inde®ygt;ûfx.d^P«,aut merè^familiaria, aut denique minus ad rem ipfampertinen-tiaquum occurrerent,expungenaa fine vHa fraude iudicatemus,ne quid videlicet à verè feriis Leélorem intentum reuocaret.

Poftremd quum non pauca ex Gallicis ifbus a^umcnti exempli fcriptis occurrercntnobis,quæ cum nonnullo leôtorum vfuadiungi Latinisnatisfi amp;ipfaLatinafaólaeflent,videremus,(dum amp;ipforum Gallicorum,amp; Gallicæ Latinorum tranflationis edendæ occafio fefe deinceps ofFerret ) ad certum vf-que numerum nunc quidem Gallica Latine exprimenda curauimus : in quibus bonam etiam fidem præfiitam teftamur,reliqua autem quæ in tranflationisexaóliori operadefid^arentur,benigne

•codonari poftulamus: Tranflationes ipfas porro hacadmarginemnota {ExGdlltco) • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;defignari voluimus.

H 1 r S E D 1 T 1 O N I S {

initio non itn commodum 'uideretur '^ntegra^ tpfa^ Epifiolarunij inßriptione^ ublquepr^figere, ne ijuid tarnen hac in parte defide-retnr,priamp;cipî^ ex ipfis aliquot hic etiam repramp;fentauimHS:,quales faltem in nofirü exen/plaribus ‘Vtplurimum extabant.

Bjiccrns Caluino. VeiêdoélomiréquefacunJo viro D. ïo. Caluino,piirioris Chriftia-nifmi inftauratori eximio, fuo in D.fratri Symmyftæ vnicè coicndo.

Cal.Bticeto. Doiiiflimo viro D. Marcino Bucero fideliflimo CliriHiMiniftro,amp; fratri mihi pluritnùni obferuando.

Melân.Cciluino. Reuerendo viro,cruditione ac virtute præftanti D. lo. Caluinojfratri fuo charifiimo.

Ctil.McUncMwni. Præftantiflîmo viro D. Philippo Melanchthoni.

Cyyn^MCaluino. D. lo. Caluino fuo amicoamp; fratri dileéhflimo,

Ccil.GrynAo. ErudkifïimoviroD.SymoniGrynæoainicofnguIari. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Bulino-. CAluino. Clarilfimo viro D* lo. Cakfino Geneucnfis Ecclefiæ miniftro fideli, charifiimo fratri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Cal.Balin^ero. Præftantiflîtno Chrifti Miniftro D. Henr.BuIingcro Tigurinæ Ecclefiæ fido paftori, Symmyftæ plurimùm colendo amp;nbsp;fratri integerrimo. •

Tttr.Ccibfino. Clarifiimo Chrifti feruo lo.Caluino paftori Ecclefiæ Gencuenfis, magno illuftracori dodlrinæpietatis, fratri amp;nbsp;Symmyftæ quàm charifiimo.

Cal.Fttrcllo. Infigni Chrifti feruo Gui.Farello Neoconjenfis Ecclefiæ Paftori,fratri humanifTimo.

X MyconinfCAluino. D.Io. Caluino doiftifiamo GencuenfisÉcclefiæ doâ:ori,optimogt; i'yncerüTimôque Symmyftæ in D.venerando.

CaI. Myconio. Eximio Chrifti feruo D. Ofual. Myconio Bafiliejjfis Ecclefiæpaftori fi-dehlT.fratrimihi plurimùm obferuando. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Vireruô Caluino. Eximio Chrifti feruo D. lo. Caluino, Gencuenfis Ecclefiæpaftori fi-delift. fratri amp;nbsp;Symmyftæ fuauiflimo,

Cal.rireto. Optimo atquc mihi amiciffimo fratriP.Vireto Lauftnn.Ecclefiæ paftori.

Brentiui Caluino. Reuerendo amp;nbsp;dodiflimo viro T). lo. Caluino docenti Euangeiion Fil ij Dci Geneuæ, domino ac fratri fuo in Chrifto obferuando.

Cal.Brentio. Eximio Domini noftri lefu Chrifti feruo D. lo.Btentio,Symmyftæ ac fr^ tri in D.honorando.

Martyr Caluino. Clariflîmo viro D. lo. Caluino Gencuenfis EcclefiæMiniftro fidelil^ fimo,atque mihi plurimùm obferuando.

Cal.Martyri. Clarifiimoviro,amp;;fidoEcclefiæTigurinæ doéfori TheologoD.Petro Martyr! mihi verè obferuando.

Sult^rus Caluino. Viro præftantiflîmo D.Io. Caluino Gencuenfis Ecclefiæ Antiftiti, amico amp;patrono fuocolendiflimo. •

Cal.Sulrs^çro. Eximiæ pietatis ac doftrinæ viro D.SultZero Bafilienfis Ecclefiæ fido pa

' nbsp;nbsp;nbsp;ftori,fratri amp;nbsp;Symmyftæ colendiflîmo.

B^a Caluino. Eximio feruo Dei D. lo. Caluino patri mihi obferuantiflimo, amp;nbsp;Gene-uenfis Ecclefiæ fideliflimo paftori.

Cal. Bexji. Ornatiflimo viro amp;nbsp;fideli Chrifti feruo D. Thcod.Bezæ,amico amp;nbsp;fratri in-tegerrimo.

Vitus Theodorus Caluino. Clariflîmo viro D. lo.Caluino Ecclefiæ Gebennatium dodo ri fideli,Domino amp;nbsp;amico fuo charifiimo.

Blaurerus Caluino. Summo Theologo fpedatifiimæque pietatis viro D. lo. Caluino, domino amp;nbsp;fratri cumprimis fufpiciendo,longéque charifiimo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Capito Farello. Gulielmo Farello,Miniftro Chrifti fandifiimo,indiuiduo fuo fratri. Cal.sleidano. Eximio Vir^amp;f amicoverecolendoD.Io. Sleidano.

Cal.Mercero. Ornatifiimo viro eximiâqjpietateôô dodrinaprædito D.Mereeroami-co integerrimo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(

I Q_v I s eritqui mealio quàm tucndævcn'cacisfludio exiftimct « ad banc Iohannis Caliüni vicam dcicribendam acceflifle,facile me vt fpero,ab hac calumnia præfens rerum humanarumftatus vindi-j cabic. Vix enim vllum eft breuius ad omnem calamitatécompendium, quàm virtutcm JaudalTe : extreroæ verô dementiæ fuerit, ] quod malum poffis vel viTo filentio redimere, id vitro tibi accerfe-Quôdfinc vircucemquidem vllamimpunèprædicarepatiun-turfcelcrati, quid iis expedandum eft, quibuspiecatem,id eftquiddamipfa virtiitefu-periusjprædicarepropolitumeft?cuinonimprobitanTùmhomines aduerfantur,fed etiam plerunque y ipii bellum indixerunt,qui maxime probivideri acincerdumelTe ftudenc. Nec enim vlios habet pietas acriores iuimicos,quàm eos ipfos qui falfam reli-gionem pro vera feriô fumj amplexi. Sed ifta me quantumuis in fpeciem terribilia minime camé perculerunc. T urpe enim fuentmalorummetu bSnos ftlere,S^fuperftitio-forum clamoribus oppreftam Rcligionis vocem conticefeere. Quôd fi qifts excipiat longealiud efle Caluini vicam fcriberc,qu|m veritatem defendere, fatebor equidem ego longe aliud efle hominemquàm veritatem :fed hoc tî^en dicerenonerubef cam,hand temeredidumefleabco qui eft«MÎ^AD^dajSicutmißtmepater,ic^amp;ego micro vos,amp;; Qui vos audit,me audit.Clamitec igitur homines turn qui id fibi per igno- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

rantiam perfuafeftmt, turn qui per improbitatcmficloquutur,Lutherum,Zuinglium, Caluinum à nobis pro diis haberi, qui tarnen queries libet Sandorum cultores vclt;io-lolacras teprehendamus. Clament, inquam,ifti quantum ôôquandiu volent. Habe-mus quod illis regeramus: nempè longealiud efle verè fandorum hominum labores proRcligione fufeeptos ,dida denique Wada commemorate (quarum rerum co-gnitione boni meliorcs euadant,improbi veto redarguantur,qui nobis vnus eft fcopus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

in hoc fcriptorumgencre) quàm, vt ipfi faciun^, partim, verè Sandorum hominurn vitam non minusimpiisquàm ineptis n^rationibus (vt quod Abdias illenefcio quist • in Apoftolorum hiftoria fecit/dedecorare, partim ex putidiflimismcndaciis fabulo-fas hiftorias(quas vulgo Legendas Aureas barbaro vocabulo,cgo Ablcgandas Stcrco-•reas appello) conflate,ac tandem etiam veterum deorum idola mutatis tantum nominibus in vfum reuocare. T am igitur abfumus ab iftis mortuorum cultoribus, quàm tc-nebræ luci repugnant. Illud enim feueriflimis additis comminationibus prohiber • Dominus :nos Deo iubenti in ipfius opera corporis mentis oculos intendere, oUfe-quimur. Nemo enim eft opinor,qui non homines inter omnia Dei opera,amp;: rurfum inter cæteros mortaleseos qui fajidicate fimul ac dodrinapollent, maxime nobis co-gnofeendos amp;nbsp;obferuandos effe fateatur.Non réméré certè Daniel ftellis coparat fan-dos Dei homines,qui foelicitatisiter fuo fplendore cæteris commoftrent : quorum ful-gorcmqui totum extingui morte patiuntur, dignifuntquos tenebræ rurfum ftiulto quàm antea denfiores yiuadant, Cæterumne illos quidem placuit imitari, qui dum

I. C A L V I N 1

. Ï X. ’^Natus eft Ion AN K t s Cal V IN V sNouioduniVÂomandiioiûautccrteproxî-moiû VcromaduisfiniumoppidocelcbrijAnnoàD.natiuitate m. d. ix. vi. iD.luIij, Patre Gerardo Caluinojmatre Ioanna Franca,vtroque honeftÿ faroæ amp;: mediocribux facultanbus parente. Erat is Gerardus non pauci iudicij conblij homo, ideóque nobilibus cius regionis plærifquecharus:quod in caufafuit,vt inte|iMommorios(qux familia illic fuit nobilitate præcipua inhgnis) liberaliser admodumpaterno ramen fumptu Caluinus filiusa prima pueritia educaretur. Eos deinde Lutetiam ftudio-rum gratia fecutus ,præceptorem habuitin Gymnaiio Marchiano Maturinum Cor* derium, fpcélatætum probitatis turn eruditionis virum, inhgncm femperhabitum in omnibus terè Galliæ feholis iuuentutis erudiendæ magiftrum : Geneuæ demum, co ipfo anno quo Caluinus, vi. Nonas Septembris morruum : quum annum agens o-ftuagefimum quintum ,eo docendimunere in hoc G’^mnafio Gcneucnfifungerctur. Tranllatus deinde in Gymnalium ab Acuto monte cognominatum, Hifpanum ha-buitdoftorem non indoftum : à quo excultoipfius ingenio quod eiiam rum erata-cerrimum , ita profecit, vt cætcris fodalibus in Grammatices curriculo reliótis, ad DiaJetfices amp;nbsp;aliarum quas vocant,artium ftudium promoucretur. Deftinaratautem ehm pater ab initio Theologiæ ftudiis, ad qux vitro ilium inclinare ex co colligebar, quod in ilia etiam teneraætate mirum in nfodum religiofuscflet,amp;feuCrusomnium ij»fuis fodalibus vitiorum cenlbr:quod exnonnullis etiam Catholicis idoneis tefti-busmultis poft annis eelebriiam eius nomine,audiremememini. Itaquequafi rebus facris deftinat«, pater beneficium ab E^ifeopo Nouioduncn.impetrauitinEcclefia Cathedral! quam appellant,ac deinceps etiam Parochiæ Curationcm in pago vrbi vicino qui Pons Epifeopi dicitur,ex quo ortusipfe Gerardus Caluinus pater in vr-bem ipfam poftea tranfierat:qqp loco conftat lohannem ipium Caluinu antequa Gallia excederct ( nullis alioqui pontificiis ordinibus initiatum ) aliquot ad populum condones habuilTe. Sed hoc confilium interrupit vtriufque mutatus animus. Paths quidem, quod lurifprudeptiam certius iter efte ad opes amp;nbsp;honores viderct: filij veto, quod à cogoato quodaij fuo Petro Roberto OIiuetano(cui Galhcæ Ecclcfiæ conucr-fa ex Hetyjæo BibliaNcocomi impreffa debent) de veraReligione admonitus,lcgen-dis facris libris fc tradere, à fuperftitionibus vero abhorrere, aeproinde fefe ab illis facris feiungcrc cocpilfet.ProfeÓtusergo iurj| ciuilis audiendi caufa Aureliam, vbi tunc lurifconfultorum GallJfum facile pr^ceps Petrus Stella docebat, mirum quantope-rc bremi tempore profeccrit : adeo quidem vtquum fæpiflimè obiret ipforum Dodorum vices, Dodor potius quam Auditor habcretur:cique difeedenti Dodoratus infigniaabfquevllopretio,fummodocentium omnium confenfu ^uafi optime de A-caoemia merito ofFerretur. Interea tarnen ille facrarum litcrarum ftudium fimul diligenter excolere, in quo tantum etiam promouerat, vt quiconque in ca vrbe aliquo puriorisReligionis cognofeendæ ftudiotangebantur, ad cum etiam percontandum ventitarentjCiufquetumeruditionem tufn ardorcm magnopcrcadmirarentur. To ftantur autem nonnulli adhuc fuper^itcs,qui turn ci familiäres amp;nbsp;contubcrnales fue-. runt, confueuifte ilium per id tempus, poftquam frugaliter admodum ccenaflet, ad mediam vfque nodem lucubrate,mane ^»ero experredum qux Icgiffetin Icdoali-quandiu meditari, vehitiquc concoquerc, nec facile in ca meditatione paflum inter-pcllari. quibus continuatis vigiliis ille quidem folidam eruditionem,amp; cxcclicnte me-moriaracftconfecutus:fedillam vicillim vt verifimilceft, ventriculi imbecillitaten^ contraxit,quævariosipfi morbos, amp;nbsp;tandem etiam intempeftiuam mortem attulit. Erat turn Academiæ Bituricenfis magna celebritas, quod eó euocatus ex Italia lurif-cÄnfultus ætatis fuæ facile princeps Andreas Alciatus veniflet, quern fibi quoque Iohannes nofter audiendum putauit. Itaque quum eo migraftet, amicitiam iniit amp;nbsp;Re-ligionis amp;: literarum nomine cum McIchioreWoImjro Germano Rotuillenfi, Græ-carum litcrarum publico turn illic profeflbre : cuius maxime viri eo hbentius memini, quô(| eudem ego à prima pueritia ad pubertatem vfque præceptorcm vnicum habui; cuius dodrinam ,pietatem ,ca:terâfque virtutes,admirabilem deniqueinerudienda iuuentute dexteritatem nunquam fatis poflim predicate. I^oc audore amp;nbsp;adiutore Caluinus Græcasliteras didicit, cuius beneficij memoriam omnibus poftea teftatam clTe voluit, confecratis ipfius nomini Commentariis quos in alteram ad Corinthios Epiftolam edidit. Inhisigitur ftudiis verfantfim, ita tarnen vt fa eras literas aflidue

tercrct.

vita.

tereret,atleóquenonnullas interim concioncs in agro ßiturigiim, in oppidiiloquod • Linerias vocanc, præfentcamp;rprobante ilHus domino haberer, rcpentina morspatris nunciatain patriam feuocauic. Inde paulo poft Lutetia rraniiensquuniannumage-retvigeiimumquartum ,egregium ilium commentaiiumfcripiit in Scnccx libcllum de Clementia : qto fcriptorc grauifsimo, amp;nbsp;ipfius CaJuini moribusplane conuenien-te valde dcicâacum eum fu#e conftar. Ibipaucismtnfibus innotuir omnibuspurio-ris Religionis ftudioiis, inter quos frequenter poftcanon fine iniigni pietatis tefti« monio commemorantem cum audiuimus Stephanum Forgeum celcbrem mercato-rem, pofteaproChrifti nomine crematum , cuius ctiam nomen cdito poftea contra Libertinos libro celebrauit. Ab eo tempore fcfc Caluinus abiedis rcliquis ftudiis Deo confecrauitjfummapiorum omnium qui turn Lutetiæoccultoscœtushabcbanc voiuntate, nec ei mox defuit^ in quo fefe ftrenuè cxerccrer. Erat turn Acadcmiæ Pa-rificnfis Redor, itavcillicfit,^eiignatusNicolaus Copus Gulielmi Copi Bahlicnfis Rcgij medicifilius :cui quum demorchabenda cftet Cal. Nouembris oratio, quo die a PontificiisPanagia ceicbrantur, fuggcflit cam Caluinus, in qua puriusamp;apcrtius quamanteaconfucuifl'cnt,dcRcligionediircrebatur. Hoc veto Sorbona ferre non • potuit, nec probauit Senatus quern Parlamenrum appellant : à quo citatus Rcdor fe-fc quidem in viam cum fuis apparitoribu*s dcdit, fed abamicis in itinere admonitus vt libiab aduerfariis caueret, domum rcuerfus, ex ipfopoftea Regno excedenslftfi-leam fe contulit. Itum eft etiamin Gymnafium quod Fortretum vocant,vbi turn Cal-uinusfibidomiciliumdelegeratzquo fortedominonrepcrto,deprchtnfis inter fche-das multis amicorum literis, nil propius fadum ,quam vt plurimi in maximu vitæ dif-crimen incurrerent :ita turn erant acres illi admodum aduerfus Ecclefiam indices , in his quidem præcipuc Iohannes quidam Morinusf cuius adhuc nomen ab infigni licuitia celebratur. Scdhanc tempeftatem Dominus Rcginæ Nauarrenfis vnicæ Regis Francilci fororis admirabiliingenio præditæ muheris ,amp;piistunc admodum fa-uentis intcrcciTione diffipauit, mifib in aulam,ibique perhonorifice ab ea accepto amp;auditoCaluino. IndcilleLutetia rclidain agrum Santoiiicum demtgrans, ami-co cuidam operam dcdit, cuius rogatu breues quafdam admonitionesChriftianas fcripfit, quas Parochis nonnullis inter Sacra rccitandas tradebant, vt paulatim popu-liad veritatis indagandæ ftudiumallicerlt;»itur. Eodem ceii^iore Neracum Aquita-niæ vrbem venir, lacobum ilium Fabrum StajBulcnfcm fenem falutaturus, qüem ea-dem ilia Nauarrena Regina à Sorboniftis Matæologis ob Mathematiccs amp;:aTia phi- • lofophiæreda fti^ha Pariiienfi Academiæ non fine diutino acerrimóque certamine reftituta,amp;Scliolafticam Thcologiamexagitatam,invitædifcrimco addudum bbe-rarat,amp;iniliafuædicionisvrbecollocarat. Exccpitautemiuuencm bonusfenex,amp;: libenter vid it, futurum augurans infigne cœleftis in Gallia inftaurandi Regni iuftru-mentum. Rediit aliquanto poftLutetiamjCaluinus, eôquafi Dei ipiius manu euo-catus. Vcneratenimillucimpius ille Scruetus,iamturnfuumaduerfus facramTria- * dem virus difpergens : quern lefe nihil magisapçeterequam eius colloquium fimu-lantern,condidolocoôd temporeCaluinus (idquenoncitra magnum vitæ pericu-lum,quôd tum latere propter accenfaiiTaduerfariorum rabiem cogeretur) diutius quidem fed fruftra expedauit, illo ne Caluini quidem confpedu fcrente. Fuir autem is annus XX x 1111. fupra fefquimillefimumhorrcnda in multos piosiæuitiainfignis, m. r». Gerardo RuftôSorbonicoMagiftro fed pietatis ftudiamagnopere tunc adiuuante ,i-xxxn»i temque Coraldo Auguftiniani ordinis, (qui vnum amp;nbsp;alterum iam annum fauore Na- • uarrenæadiuti,negotium Chrifti in vrbe plurimum promouerant) non modo ex pyl- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

pito deturbatis, fed etiam in carcerem coniedis: amp;nbsp;eovfque inflammata fafeinati Francifei regis ira ob fehedas quafdam aduerfus Miflam per vrbem fparfas, ipfiufque regij cubiculi foribus affixas,vepublica décréta fupplicatione, cuivnàcum liberi? fuis tribus nudo capite ardentem facem quafi expiationis caufa geftans interfuit, quatuor vrbis ceicbrioribus locis Odonos Martyres viuos vftulari iuberer,^tquc«deó folenniiureiurandoteftarerur,feneliberis quidem fuisparfurum, fiforteteterrimis illis vt vocabat,hærefibLft eftent infedi. Eiufmodi rerum ftatum intuens Caluinus pau-Idpoftquam Aureliæ infignem ilium libcllum edidiftet,qucm Pfychopannychianin-fcripfit aduerfus illorum errorem,quidofmirc feiundas à corporibus animas erro-re à vecuftilTimis vfquc fæculis repetito doçebant,fècedcrc ex Gallia ftatuit,eóque

eonûlio vnàeum illo quicum eum apüd Sanftonas alicfuandiu vixißcdiximus, itc* BaCilcam vcrfusperLotharingiam ingrcffus, non procul vrbcMetenfi in maximarn difficukatem incidic, altcrius exferifis perfidia pecunia vtriqyefurrepta, qui altero ex equis validiore ftratotam repente fein fugam dédit, vt deprehendi nullo pado potuetit, herifque ipßs ab omni viatico relidis imparatiflimis : ad^o vt ab altcro de-mumfcruulo decem mutuo fumptis cotonatis vix Argentiuam, indeque Baßleam peruencrint. Ibipræcipuos habuit amicos fummos illos homines Symonem Gry-næüm,amp;: Wolfgangum Capitonem, fefeque Hebraios literisdedit : öcquamuis latere modis omnibus ftuderet, id quod ex Epiftola quadam Buceri ad eum altcro poft anno data liquet, tarnen edere coadhis eft Chriftianæ Rcli^ionis Inftitutionem quam vocauitjoperis longe maximirudimentum . Quumenim illam Francifei régis carni-ficinamægrè ferrent Germani Principes qui Euangelio nomen dcdcrant,amp; quorum illetumamicitiamambiebat, hoc vnum ille nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gulielmo Bcllai'o

Langæo repererat, vt fefe nonnifi in AnabaptU^as |?ro verbo diuino luum tantum Spiritumiadantes ,Ôc omnium Magiftratuum contemptores animaduertifie diceret. Quoddcdecus veræ Religion!inultum non ferens Caluinus, eins edendi libriocca-fionem arripuit,meo quidem iudicioincomparabilis:addita exccllcnti ad Regem iplum præfatione, quam fi forte IcgilTct ille, »ut ego vehementer fallor, aut magnum e!^tillimeretrici Babylonicæiam tum vulnusillatum.Erat cnim ille Rex non qualcs cumfuntconfecutipoftea. fed acerrimus rcrum æftimator,iudicij ad dignofeendum verum non pariai, eruditorum fautor, net^ue per fe à nobis alicnus. Sed ilium hæc au-dirè nedum legere neque populi Gallici, neque ipfius régis pcccata palTa hint, quibus ira Deiiamtumpropinquaimminebat. Edito hochbro fuaque velutipræftitapatriæ hde,Caluinum vifendæ FerrarienhsDucilTæLudouici x i i. Francorum regis hliæ, cuius tumpietas celebrabatur, fimulque Italiæ veluti procul falutandæ defiderium inceflit. Illam igitur vid it, fimulque quantum id ilium facere præfcns return ftatus fi* nebatjin veropietatisftudio confirmauit, vteum poftcaviuum fcmpcrvnice dilexe-rit ,acnuncquoquc fuperftes gratæin defundfum memoriæ Ipccimen edat luculen-tum. Cæteruro ex Italia , in cuius fines fc ingrelFum elfedicerelblebat vt indeexiret, inGalliam regrelTus ,-rebus fuis omnibus ibi compofitis ,abdudóque quern vnicum fuperftitemhabebat Ant.Caluino fratre,^fileamvel Argentinamreuerti cogitan-tem , intcrclufis aliis fisibus per Allobrogum fines iter inftitutum profequi Bella coegerupt. Ita faftum vt Geneuam veniret, nihil ipfe quidem de ilia vrbe cogitans, fed vt mox apparuit, diuinituseo perdudus. Erat cnim in illam vrbe pauloante mira-biliterintrodudum ChriftiEuangehum duorum fummorum virorum opera,Guliel-mi Mrclli Delfinatis non vt quidam comment! hint ex ccenobio, fed ex fchola laco-b! Fabri Stapulenfis prodeuntis, amp;nbsp;Petri Vireti Orbenfis ex agro Bcrnenf. ac Friburg. ditionis,quorupoftealaboribuscopiofiifimeDominusbenedixit. Eosigitur quum vt inter bonos fieri folct, Caluinus tranficns ifcuififtet, turn Farcllus vt erat plane vir illc Spiritu quodamheroico afflatus ,multis eum verbis fruftra obteftatus, vt fecum po-tius Geneuælaboraret,quam longiusexcurreret ,neccifacileCaluinusaffentiretur, • At ego tibi inqu!t,ftudia tuaprætexentidcnijntio Omnipotentis Dei nomine, futurum vt nifi in opus iftud Domini nobifeum incumbas, tibi non tarn Chriftum quam teipfum quærenti Dominus malcdicat. Hac terribili denuntiatione territus Caluinus fefe Preibyterij amp;nbsp;Magiftratus voluntati permifit : quorum fufflagiis acceden- , tc pJebis confenfu deledus non Concionator tantum (hoc autem prim urn recu!^ rat) fed ctiam Sacrarum literarum Dodor,quodvnum admittebat,cftdefignatus an-gt; no 8gt;omini m. d.xxxvi. menfe Augufto. Atqueidem hie annus inito inter duas . ciuitates Bernam amp;nbsp;Geneuam ardior! fœdere, amp;nbsp;Laufanna? ad Chriftum accef-fione,hab!ta aduerfus Pontificios libera difputatione, c^ii Caluinus quoque interfuit, cclebratus eft. Tunc édita eftà Caluino Chriftianæ dodrinæ quædam veluti formula, vixdum emergent! c Papatus fordibus GeneuenfiEcclefiæaccommodata • Add!-» dit etiamCatechifmum, non ilium in quæftiones amp;refponfiones diftributum quern nunc habemus, fed alium muiro breuiorcm ,præcipuaRelig!oiys capita complexum. Aggreflus deinde cum Farello amp;nbsp;Coraldo, plerifquc ex collegis timiditate turbas fu-gientibus ,nonrtull!s ctiam quæ maxima Caluini folicitudofuit clam opus Domini impedientibus, Ecclefiam componcrc, à ciuibus prim urn omnium contendit, vt coadus

vita.

coaéluspopulus vniuerfus, eturato palam papatu, in Chriftianam Rcligionem ac di-fciplinam pauciscapicibuscomprehenfam iuraret. Quodetii nonpauci recufarent, • vtinvrbe vixdum c^^Sabaudi Ducis retibus, feAncichrifti iiigo liberata, Ölmultis adhuc faftionibus æftuante, dédit tarnen Dominus x x. lulÿ Anno m. d. x x x v 11, vc palam præcunte publico Scriba,à Senatu Populóque Gcneuenii in Chriftianæ Reli-gionis ac difciplinæ iimul capita iuraretur. libs verb, exacerbatus Satan iruftra) quôd per externoshoftesinfinitis modis tentarat, efficere iefepiecatis obccntu latus, primùm omnium Anabaptillas,deinde Petrum Caroli dcquomoxdicemus, oppo-îùir, qui opus ilbid Domini, line quôd illud qualecunque iam erat, ei magnopcre in-gratum ciTct, fine quôd ea quæ poftea confecutafunt profpiceret, non incerturbarcnC modô,vevùm etiamdeftrucrentprorfusatquefubuertercnt, Sed anteuertcrat Sata-nam Dominus, quodipfe reieuentusdocuit. Anabaptiftas enim Caluinus amp;;Col-Icgæ publica liberaque difputîtione conuocatos, ea grauitate ex vno Des verbo con-futarunt X V ni. Martij Anno^i. d. x xx v 11, vtquod raræcuiufdafuit fœlicitatis, ab eo têpore vix vnus aut alter in hac Ecclefia apparuerit. Alter Ecclcfiæ turbator P. Caroli nomine,maiores amp;nbsp;diuturniores turbas dédit, quarum duntaxat iumrnâ rccen-febo, quôd tota huius certaminis hiftoria extet, amp;nbsp;ex quad a Caluini adGiynæum epi- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ftolacolligi poiTit. Iftû gnauiterimpudécem Sophilla materSorbona quæ pepererat, poftea tâquam hæreticum,nô ira de ipfa meritum eiecir. Venir igitur ille primùm q^ii-demGcncuam,indeLaufannam,poftea Neocomum:Satanæ Spirituvfque adeô v-bique comité, vtquocunque venifletjcertafuæturpitudinis imprefla veftigia rclin-queret. Vbi fe videbat à noftris argui , atf aduerfarios traniibat : ab illis rurfum ad nóftros ,vtiillius artes aperte deferiptæ extant prolixa quadam Farelli ad Caluinum epiftola,Tandemigiturapertecœpit optimumquen2ue,amp;quidcm imprimis Farel- , lum, Caluinum, Viretum,quafi de Sacra Triade minus rede fentientes criminari. Habita cft ea de rc Synodus Bernæ valdc frequens, in qua damnatus calumniæ P. Caroli paulatim poftea defecit, tandémque Mcdiomatrices fubornatus venir, vt opus Domini quod fœlicitcr illic Farellus inchoarat, impedirct. Inde feripta epiftola pios a-pertelacefiiuit,vt Apoftafiæfuæ plenafpcfaaa,bencficium*aliquod cams famelicus obtineret. Romam autem nihilominus remiflus, vt coràm ipii Beftiæ fîtisfaceret, iblque cum ludibrio exceptus, premente inopia amp;nbsp;Gallica feabie, vix in Xenodo-chium receptus, ftipendium tandem peccati,mortem videlicet à filio pcccati retulir.

Et hic quidc fuit illius infœlicis exitus.Interea Caluinus, anno videlicet wl. d. jxxv ii, m. d. quôd multos in Gallia videret veritatem quidem intus probe nofeentes, fibi tarnen xxx^n. indulgentes,quiîî Chriftum animo colere fatis eftet,etiamii Papifticis facris interef-fent, duas elegantiftimas epiftolascdidit : Vnam de fugienda idololatria NicÂlao Chemino,quoamicoamp;;hofpitevfus Aurcliæ plurimùm fucrat,Ofliciali poftea Ceno-maneniî defignato : Alteram de Papifticis Sacerdotiis, Gerardo illi Ruifo cuius an-teamemini,quique Abbatia quadam ac deinceps Epifeopatu poft editum ilium Pa- * rifienfemtumultumdonatus,non modôpoftea iatis rcôtumcurfu.mnontenuit,ve-rùm etiam Heram fuam Nauarrenam ReginamÇaularim peiTumdedit. Cæterumhæc ilium agentemgrauiiftmædomefticæ feditioncs exceperunt. Admiftum fuerat in bcficutantea diximus,Euangelium, amp;nbsp;Papatus eiuratus. Sedextrufa fimulà plerif-quenonfuerantindigna multaflagitia, quæ inca vrbeCanonicis ô^impuroilliCle-.rototannosaddid;a,diuviguerant:amp;Sveteres inter quafdam primarias familias ini-micitiæbelloSabaudicofufceptæ,adhuccxercebantur. Quibus leni primùmadmo-nitione, deinde grauiori aduerfus refraétarios increpatione tollendis, quum nihil * proficcretur, amp;nbsp;eovfque maîum proceftiiret, vt Ciuitas priuatoru quorundam faôho-ne in diuerfas partes fcinderetur,amp; non pauci fefe inordinem iuratum redigi nullo modo patcrentur,cô tandem deueniendû fuit,vt magno heroicôqîSpiritu præditiFa-rellus,amp;: Caluinus cû Coraldo Collega(quem quum vt antea diximus,ftrenuè Lutetiae pro veritatedepugnairet,Caluinus Bafileam,indéque Geneuam poftquaillic ipfe coh ftitiflet,pcrduxerat)aperte teftarentur,fefe Cœnâ Domini tam inter fe difeordiBus, amp;: abomniEcclefiafticadifciplina alienisciuibus,ritè celebrate non pofle.Acccdebat amp;-aliud malu, quodvidelicet in quibufdam ritibus Ecclefia Geneuenf, à Bcrnenf. difere-paret. Vtebantur enim Geneuenfes pane commun!,amp;: Baptifteriailia quæ vocans

I. C A L V I N 1

unquam adBaptifmi Minifterium minus ncceflaria,itcmquc dies Feftosexccpto die Dominico fuftuleranc. quibus de rebus quumSynodus Laufannæ àBernenfibus coa-fta fic decidiflet, vt Azymum pancm àllâquæ reftitui Gcncuæ poftularet, collegium au-temMiniftrorumGeiieucnilum fe prius audiri æquum duccrÂ,câmque ob caufam altera Tjguium SynoduseiTetindida, hisoblacis occafionibus, qui turn fuerantcrea-ti Syndici ( annuus hie eft fummufquc in Republica Geneucnii JÄagiftratus ) faótio-num ac diicordiarum ducespopulum conuocant : eóqiïe rem pcrducunc fruftra fefe ' 7' CaJuino cum eiufdemfententiæCollegis ad reddendum omnium rationcm ofference, VCmaiorepartemeliorem fupcrante^tresifti fidiDeiferui intra bidi^m excedere vr-beiubercntur,quôd Cœnam Domini celebrare recufairent. Hocdecretumquumeflet Caluino renuntiacum, Gerte, inquit, fi hominibus fcruiuilTcm, mala mihi mercesper-foluerctur, fed bene eft quod ei inferuiui qui nunquam non feruis fuis rependit quod femelpromific. Et quis ifta non exiftimalfet certain pt»nicicm Ecclefiæ Geneuenli al-iatura? Euentus tarnen contra oftenditdiuinaprouidencia id fadum, partim vtalibi opera fid el is ferui fui vfus, variis cum experimentis ad res maiorcs inftruerec, partim vt feditioiisillisfuoipforumimpctu fubuerfis, EcclefiamGeneuenfem à multisfordibus

• • repurgaret. Vfqueadeo fefe Dominus in cundis fuisoperibus acpræfcrtim in'Ec-clcfiæ fuæ gubernatione admirandum præUct. Sed hæc omnia poftea res ipfa pate-fe^t. Turn verb magno cum bonorum omnium dolore tres illi edido parentes, quumTigurum primum veniflent, ibiquc coada Helucticarum Ecclefiarum aliquot Synodo,atquc.ex Synodi dccrcto per Bernenfium intcrccflionem tentatis , fedfru-ftra,Geneuenftumanimis,Caluinus quidtm Bafileamindefefe,ac mox Argentinam contulit. Illicigiturcx illius vrbis Senatus voluntate,a fummisillis viris qmbus tan-

• • quamlucidisgemmis ilia turn Ecclefia fulgebat, Bucero, Capitone, Hedionc, Nigro

aliis eorum collegis adTheologicam profeffionem propofito honefto ftipendio euo-catus, non modo Theologiam illicdocuit magna cum dodorum omnium applaufu, fedetiamexSenatusconfenfujGallicamEccleliamconftituta etiam Ecclefiaftica di-fciplinaplantauit. Sicexpedatione fuafruftratus Satan, proGencucnfiEcclefiaCal-uinumalibicxccptum.Æaliammoxalibi natam Ecclefiam confpexit : nihilointerca fegnius laborans, vt ædificium Geneuenfe prorfus concuflum penitus euerreret. Ita-que mox reperit male feriatos nonnullos, ^ui vt pietatis nefcio cuius obtentu, iniquif-fmum illud decretum icgcrcnt-, panem communem quoantea in Cocqa vtebantur, in Azyfnum ccnferentconucrti oport?re, fcilicetvt nouis diflidiis anfam præbercnt. Neque hoc confilium Satanam fcfellifTct, nifi Caluinus bonos nonnullos iftamutatio-ne vfque adeo offenfos, vt etiam à Coena fibi abftinendum putarent, ftrio monuiilct,ne ob flftud ««Aaipopoditem mouerent. Sicobtinuit panisAzymi vfus: de quo etiam poftea ' reftitutus Caluinus nunquam contendendum putauit, minime tarnen diflîmulans, quid alioquimagis eftetprobaturus. At eccelongemoxaliud periculofius malum, An-, no videlicet m.d. x xxi x. exortum, fimùlquc Caluipi diligentia extindum . Erat M. D. turn Epifeopus Carpentoratenfis lacobus Sadoletus magna eloquentiahomo, fed qua xxxix, imprimis ad opprimendam veritatis fticem abutcrctur : ncc aliam ob caufam in Cardi-cuietiam nahumnumerum adfcitus,quamvt virahogui vitæ nonflagitiofæ, quos pofTctcolo-proTime nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rcligioni inducerct. Is obferuata eius temporis occafionc, deftitutum tantis

coniungi- paftoribus gregem facile fe intcrcepturum arbitratus, viciniam quoque pra:texcns

( eft enim Carpentoratenfis Ciuitas Delfinacui, amp;nbsp;hic rurfus Sabaudiæ contiguus ) li-teras dédit defideratiflîmis quosvocat,Senatui,Confilio,populóqueGeneuatiumin-

• • feriptas, in quibus nihil eorum prætermifit, quæ ad eos in Rom.illius mcretricis grcœiû reifocandospertinercnt. IllisnemotumeratGeneuæ qui refponfum opponeretcadeo vt nifi peregrine fermone feriptæ fuiflent, magnum Ciuitati in eorerum ftatu damnum daturæfuiffevideantur. AtillasCaluinus Argentinæquumlegiflct,omniumin-iuriarum oblitus,fic ftatim amp;nbsp;verè amp;: eloquenter refpondit, vt illemox totum iftud negotium tanquam dcfperatum omiferit. Sed neque tandiu expedauit Caluinus, vt

• 4 0 Icgitimum ilium paftoris affedum tcftarctur, quem aduerfus Geneuenfes ipfos turn a-d nbsp;nbsp;nbsp;pudfuosgrauifTimè pro commun! pietatis caufalaborantes retinebat : cuius demumaf-

fedus luculentum teftimonium exhibent infignes Epiftolæ quas ad illos anno ipfo quo reiedus eftac proximo confecuto Argentina: dédit, quibus nimirum hoc vnum agit, vtôi

VITA.

vt amp;nbsp;ad refipifcentiam coram’Deo, amp;nbsp;ad tolerantiam aduerfusimpfobos, amp;nbsp;ad pacem cum fui's paltoribus fouendam, amp;ad Dei inuocationem imprimis exbortctur : atquc itaillos comparât ad o^atamillamlucem ex fuis511is funeftilTimis tenebris iterum ex* peftandam , vti etiam euentus mirificc comprobauic. Turn quoque Inftitutionem Chriftianam mult^ audiorem , Commentaries in EpiftoJam ad Romanos Synioni Grynæoamiciflîmo iuo dicatoi, aureolum denique libellum edidicde Cocna Domini, in Gallorum fuorum vfum,qucm deinde Latinum fecit GaJafius:quodargumentumita dextrè fimul ac erudite videtur cxplicadc, vt ca tot infocliciflimarum controuerfia* rum deciiio m qua dodiflimus ac optimus quifque metito acquicuit, illi potiflîmùm fe-cundum Dcum accepta feratur. Nec minor fuit eius fœlicitas in multis in viam reuo-candis Anabaptiftis, inter quos duo præcipui fuerant,vnus Paulus Volfius,cuiiara olim Erafmus fuum illud Enchi^idium militis Chnlliani dicauerat : quo paftore poftea vfa eft Argentinenfis Ecclefia: Alter loanncs quidam Storder Leodicnlis, cuius po-ftea pefte extindi viduam Idellctam nomine, grauem honeftamqîïe fœminam , Calui- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C/t »lt;»

nusexBucericonfiliovxoremduxit. HæcturnCalûinî ftudia fuerunt Argentinæad-' annum vfque m. d. x l i, quoanno fuerunta Cælare Wormatiam primùm,deinde RatilbonamComitiacomponendisReligionisdiirtdiis conuocata. lis quod itaTheo-logorum Argentinenfium collegio placuiUfct, Caluinus adfuit, minime quod conftat Ecclefiis, ac fuæ præfertim Galliæ inutilis, amp;nbsp;Domino Philippe Melanchtheni, Gafpari Crucigero beatæ memoriæ imprimis gratus, adeô vt eumillc fæpe Theolo-gum cognommarit, hie vero priuatum de Coena cum eo colloquium habuerit, eiuf-quecognitam fententiam diferte comprobarit. lamautem aduenerat illud tempus, quo conftituerat DominusGeneuenlis Ecclcfixmifereri. Itaque corum Syndicorum vnus quorum opera fadum fuerat decretum , vt Edi pjiftores eiicerentur, ita fefe in • Reipublicæadminiftratione gcfljt,vtfeditionis reus,dumper feneftram proripcre fe coriatur, prxeeps mens vt crat ingenti corporis mole, ita lefe attriuerit, vt intra pau-cos dies ex illo cafu fit extindus. Alter homicidio perpetrate, capitc multatus eft. Re-liqui duo malæ etiam adminiftratx in quadam legatione Reipuljlicç accufati.folum ver* terint, iintque abfentes damnati. His vcluti fpumæ fordibus eiettis, Ciuiias Earel-lum fuum amp;nbsp;Caluinum cœpit requirere. Ac quum de Farcllo rccuperando à Neoco-menfibus minimum fpeiafFulgerct,cnixc demum in Caluinum intenta, Argcntinam Legat! adiunda etiam Tigurinorum intercelTioiT^ mittuntur, ÏJuiab Argcntincniibus Caluinumrépétant. Argentincnfespra:bcnt fedifficiles. CaluinusipfequanuRquæ * improborum quorundam culpa fuftinucrat, ipfius in Gcncuenfes animum nihil im*

mutaflent, tarnen a tutbis abhorrens, amp;quôd Dominum viderct minifterio fuo^n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Argentinenfi Ecclefia benedicere, plane fe rediturum negarc. Bucerus quoque

cæteri ægerrime fe ilium dimilTuros teftari. Perftantibus tarnen Geneuenfibus, cen-fuit tandem Bucerus illorum precibus elfe ad tempus conccdendum : quod tarnen à Caluinononnifi interpofita graui diuini iudftij denuntiatione, propofito lonac ex- • empio fuit impetratum. Sed queniam in id tempuyaæc incidcrant,'quo Caluino Ratif.

benam ad Comitia ( fic enim fuerat decretum ) cum Bucero proficifeendum erat, di- ».

lata fuit eius difeeffio: 8«: tantifper à Bernei»fibus impetrarunt Gcncuenfes, vt Petrus VirctusLaufannaGeneuamiret. Q^olibentius invrberarediit Caluinus,cum videlicet habiturus colicgam, cuius opera 82 conGlio in inftauranda Ecclefia plurimùm ad-iyuari pofiet. Sic aliquot menfes præteriere. quibus tandem elapfis Caluinus xiii. Septembris AnnoDon^i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Geneuam regreflus eft,fuinma cum vniuerfi ,

populi,ac Senatus imprimis fingularcDei erga fe Beneficium fcriôtum agnofcent^ congratulatione : vt Argentinenfes vrgcrenunquam deftiterit, vtquod decerti illo temporis fpatio cautum fuerat, expungcretur. Conceflerunt id quoque tandem Ar* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

gentinenies, ea tarnen condition» vt ius ciuitatis ffionorarium quod in Caluinum’ con-tulerant, faluum eflet ,amp;præbendæ quam vocant annuos reditus tetineret. Quorum illud probauit Caluinus, iftud vejo vt accipcret nunquamabco cxtorquerûpo* tuit, vt qui nihil minus quam opes curaret. Reftiiutus autem Ecclefiæ fuas flagitan* ti Caluinus, hanc in illms inftauratione rationcm tenuit, vt quôd earn vrbem vi-deret omaino his frænis indigcrc, teftarctur imprimis, fe non pofte minifterio fuo

î. CAL V IN 1

• rite fungi, nil! vnà cum doótrina Chrîfl:iana,Prefbycefiumquoque legitimum cum Ecclelîafticarecipcrecur. Tumigitur (quaderemoxplcniusdiccmus) amp;Pre(-bytcrorum deligendorum,amp;totius*illius ordinis leges perla^funt verboDei con-fentancæ,amp;: ciuibus ipßs gratæ, quas poftea miris modis Satan abrogate fruftra eft co-natus. Scripfit quoque Catcchifmum Gallicèamp;: Latine, ab illo pr^re minime difcrc-pantem, fed multôaüdiorem ,amp;in quæftionesac refjjonliones diftributum ; quem meritônobisliceat admirandum quoddam opus vocare,tantopcre pliirimis etiam cxterispopulisprobatum ,vt non modôvernaculis plutimis linguis ,vtpote Germanica, Anglica,Scotica,Belgica,Hifpanica, fed etiam Hebraicc ab Immanuele Tre-melioludæo Chriftiano, amp;nbsp;Græcè ab Henrico Stephano Jcgarur elcgantifsimècon-uerfus. Quideincepsfuerintordinarijeiuslabores, exreipfadiiudcari poteft. Alter-nishebdomadibustotis concionabatur, triduo veto docebat : fingulis dicbus louis Pre{byterijcognitionemregebat,diebus Veneris in communicolladone Scripturæ, quam Congregationem vocamus, iuftam penè Jedionem Jiabebat : varios facroslibres doôtiflîmis Commentariis illuftrabat, nKgt;dô Religionis hoftibus refpondebat, • modoncceflariis de rebus vndiquaque fcribebat. Quæ quifquis attente Icgerit, mi-rabitur tot tantifque laboribus vnicum homunculum fufficerepotiuiTe. Vtebatur autemplurimùm Farello amp;nbsp;Vireto,quibift tarnen ipfc multôplus conferebat. Sed ôr)rumamicitia amp;nbsp;coniunétione non minus improbis inuifa,quàmpiis omnibus iu-cundamirabiliterdelcdabatur, Et fané iucundilîimum erat ipcdaculum , tresiftos tantos in Ecclefia Dei viros vfque adeo in opéré diuino confenticntes, ecdque diuer-Iis donis florentes cernere amp;nbsp;audirc.Excellebat quadam animi magnitudine Farcllus, cuius velaudireabfquetrcmore tonitrua,vel ardentifsimas preces percipere nemo • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pofl'et, quin in ipfum penécœl|im lùbueherctur. Viretus facundiæ fuauitatc üc excel-

lebat, vt auditores ab ipfius ore necclTariô pcndcrent. Caluinus quot fonabat verba, totgrauiifimisfententiisauditoris mentern explebat: vtfæpe mihi inmcntem vene-ric, perfedum quodammodo videri pofle paftorera, qui ex tribus illis eflet conflatus. Vtad Caluinumredca^p, non bis modo curis, fed domefticis etiam externifquealiis multis e^rcebatur.Sic enim Dominus benedicebat eius Minifterio,vt ex omnibus or bis Chriftiani partibus, partim eius coniilium in caufa Religionis efflagitarent, partim ad eum audiendum concurrcrent : adeô Italicam, Anglicam, Hifpanicam dcnique Eccleiiam Gcneuæ vifterimus, neqi^e tot capiendis holpitibusfufficere pofle vnaci-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uitas^ideretur. Domi veto ctfi à bonis colebatur, ab improbis metuebatur, amp;: optime

res étant confl;itutæ,non decrant tarnen qui ftrenué ilium exercerent.Quæ certamina fl^illatim explicabimus, vt habeant pofteri fingulare fortitudinis exemplum,quod pro viribus imitentur. Igiturvtad hiftoriam redeamus, flmulatquein vrbemrediit, memorilliusSententiæ.'Quærendumefleprimùm regnum Dei, vtcæteraadiieian-tur,nihilhabuitantiquius,quàmvtEccleflaftic^olitiae leges verbo Deiconfenta-neæSenatus confenfu perfcrîBerentur ?a quibus poftea difeedere, nequeMiniftris ipfis, neque ciuibus liccret. Id verô^deô ante probatû,nonnullis fenflm ex vulgo,atq;

/ ex prlmariis ciuibus qui Papam quidem exucrant,Chriftum veto nomine tenus indue-rant, odiofum fuit. Nonnulli quoque ex«iis Miniftris, qui bonis illis eiedis in vrbo manferant ( quorum tarnen præcipui poftea flagitiorum rei turpiter ftationem defe-ruerant ) etfi teftimonio confeientiæ conuidi repugnare non audebant, clanculum tarnen obfîftebant, féque in ordinem cogi non facile patiebantur. Neque verô deerge , quod huic fuæ improbitati prætexercnt, aliarum videlicet Eccleflarum exemplum, in lt;^uibus nullus effet excommunicationi locus. Non deerant dcnique qui Papifticam tyrannidem fie reuocari clamitarent. Sed has difficultates vicitCaluin^ conftantia, cum infignimoderatione coniunda:qui quumexfacris literisnon dodrinæmodô, verùm etiam adminiftrationis Ecclefiafticæ pctenc^m effe rationem demonftraffct, amp;nbsp;dodiflimorum eius fæculi hominum,veluti OEcolampadij, Zuinglij ,2uichij, Philippi, Buceri, Capitonis, Myconij fententiam ex ipforum feriptis oftendiffet, nec propterea damnari Ecclefias ipfas tanquam non Chriftianas, quæ eovfque non-dumpromouiffent,velcospaftores qui fuos gregeseofræaononindigere exiftima-r.ent, dcnique demonfteaflet quantum inter papafticam tyrannidem amp;: iugum Domini

VITA.

miniinterefTcc,abftintiicfacile, vt Eccleiiafticæ politiæ leges quibus etiamnum vtb turhæcEcclefia,fiimmo confenfuconfcnptaî,|crlcôtæ,populiqucfu/fragiis proba-tæXx.Noiiemb.rccip5rentur. Hæcecfifœlicitcr erantcœpta,tarnenqiium non fine difficultatercipfavfurpari pofleconfideraretCaluinus jtotus incoerat,vtamp; Vi-rctum , quern ad tempus duntaxat aliquod concclTcrant Bernenfes, amp;nbsp;Farellum, quern Neocomenfes eieótum ?xceperant, Colicgas perpetuos haberet : fed hoc fru-ftratentauit, ViretomoxLau(annamreuerfo,FarcJio vcroNcocomipermanence,vc reftitutig huiusEcclefiæ laudem penê fol us reportaret. Anno fcquente Caluinum ’ nonpaucaexercuerunt, vtenim quæ domi vrgebant prætcrcam,inftabat turn foris * etiam inflammatus hortium Euangelij furor, multos ex Gallia, Se Italia in vicinam amp;nbsp;Celebris iam nominis vtbem extrudens : quibus confolandis omnlfquc officij gene-re reficiendis,mirum quanto Audio fefe iam turn impendent ivt eosomittam quos in ipfis leonum faucibus verfantes, vndiquaque miflis literis folabatur. Acccflk'eo anno duplex aliud maximum malum, annonæ videlicet caritas,amp;peftisplerunque illiuscomes.Erat autem hæc iam turn Geneuxconfuetudo, vt pefte laborantes fuum extra vrbem Nofocomium haberentivbi quum paftoris confiantisac fcduli opera • requireretur ,plerifquecoocagionis pericqjum detredantibus ,tres fefe obtulerunt, Caluinus videlicet, Sebafiianus Caficllio ( de quo poftca plura dicluri fumus ) amp;nbsp;Pe^ trus quidam Blanchctus ; inter quos fbrdtionefaifia,quum Caficllio cui fors obtige-rat, mutata nihilominus fententia fubirehoc? onus impudenter detredaret , Caluinum inuitum Senatus, ipfcque adco Blanchctus hoc onus ip fcrccipiens amplius fortiri prohibuerunt, Tumquoque alia grauiaincidcrunt. Nam amp;nbsp;Petrum Tofia-quot;'^*'^^ num Monfbelgardcnfcm Pafiorcm excrccbat controuerfiade Cœna Domini ,amp; Ba- « fileæquoquenon deerant qui Ecclefiafiicæ difeiplinæ ^ix iada fundamenta, fruttra in contrariumlaboranteMyconiofubrucrent,qui duo confilia cum Caluino confe-rcbant. Apud Mediomatrices autem fiue Metenfes etfi Farcllus eo euoçatus fœli-citerlaborabat,opus tarnen Domini partim apertavi, partim per Apofiatam P. Caroli cuius antea mcminimus, valde impediebatur. Quibus if! rebus quantum fcri-bendo,monendo, hortando, modis omnibus denique laborarit Caluinus, pîrtim ex eins editis literis intelligipotcfi, partim verb qui funt adhuc fuperftites tcfiificantur.

Sedamp;audaciorquam vnquam antea Sorboffa P.Lifetitumin jarlamcnto Patifienfi ptincipisinfauftæinfœlicifque memoriæ hominiflfauore,aufa fuit facinus, quoiimi-rum videri poflet Epifcopos,aut ipfum faltem Potificem pati potuifle, nifi iampridcin Ecclefiarumopibusiinter fe vt inter prædones fieri folet ,difpertiendis occupati, fuo prxcipuo munerc quod in adminifiratione*\'erbi pofitucflct vitro bonis ifiis quos vlt;f-cant, dodoribus ceflilTent : ea tarnen conditionc, vt tanquam canes dominisillis fuis fubferuiant,ex quorummcnfis ofia tandc millicsabliguritacorrodut. Aufa fueratigi-turSorbona, nullo nequcdiuino ncquehumc^ioiurc fulta, fidci Chriftianx articulos præfcribere,eiufmodi quidem, vt turn fua falfitate, turn illisfummis ineptiis quæ fiinc alii fodalitati familiäres, omnem fibi ipfis audorifetem apud homines non prorfus amentes meritoderogate potuerint : quibus tarnen alij metu, alij per iropetitiam vl-trô fubferipferant. Itaquercfpondit iisCafuinuSjiravtamp;errores fohdis rationibuS pcrerudite rcfutarct,amp; eorundem ftultitiam omnibus non penitus infulfis fuauiter deridendam propinarct. Sic eft annus illc exadus quern alius nihilb mitior excepit, m. d, iii^em mails caritate videlicet ac pefte Sabaudiam infeftantibus ; amp;: pergente viciflim x l 11 r. Caluino domi quidem fuos confirmare, foris verb Ecclefiarum hoftes fortiter repri-mcre, editis præfertim libris quatuor de libcri arbitrij controuerfia, quos Philippo4j Melanchthoni Jicauit, aduertus Alber tu mTighufm Campenfiag » fophiftam illius £- k tatis facilê principcm, à quo etiam fuerat pro Antàgoniffâaelcdus, ex quo videlicet I reportata infigni vidoria, galcruiTi mox à Pontifice confequeretur. Atillehocfuo ’ laborefruftratuSjidvnum aifequutus eft quod mcrentur veritatis hoftes, nempe vt Sedodis fanifque hominibus fœteret,amp;ab ipfo Satanadeciperctur. Eos autemli-bros quanti faceretteftatus eft fuis literis Philippus ,quas idcirco etiam edendas pu-tauimus, vt habcat poftcritas certum luculentumque teftimonium , quod aduer-fus vtriufquc calumniatorcs opponat. Sed ex eiufdcm Caluini literis eodem anno EcclefiæMonibelgardenfi fcriptis ,quid fit iis refpondendum quiuiscognofçct,qui de nimia ipfius fcuctitatc in exetcendis Ecclefiafticae politic legibus queruntur.

I. CALVIN!

M» D. Sequutuseft annusfupra fcquimillcßmum quadrageffmusquartus,inquoCaIuinus XLini. dcNeocomenfium in Ecclefiafticis cenfuris inftituto fuam fcntcntiam aperuit. Doihi vero Sebaftianus ille Caftcllio, cuius antea Icuitatein nocammus, vterat quadam SLwwroippofl-uuÂçfpecicincptiflimè ambitiofus,ac planeex eorum gcnerequosgræciJJio-appellant,indignacus quod fuas incptiasin GallicaNoui yeftamenti veriione Caluino non probalTeCjCovfque cfFeibuit,vt exotica qaædam docere non contentus, palam etiam Canticum Solomonis tanquam impuramamp; oblcœnani cantionem ex Canoneexpungi iuberet,amp;:répugnantes Miniftros atrocifllmis conuitiisprofeinde-ret. Id illi vero libi non fcrendum merito rati, hominem ad Senatum vocant ; vbi prb dicCal.Iunijpaticntiflime auditus ,cognitaquc caufa palumniæ damnatus, ex vrbe exccdere iufliis eft. IndeBafilcam quum veniftet, tandem ibi admiilus, qualeni fe præftiterit, alibi à nobis dicetur. Cætcrum anno fuj^criorc’quum Carolus quintus aduerfusGalium totis viribus moiiens Germanisij^cauijret,vttantifper dum Concilium vniucrfale cogeretur, quod fefe curaturum promittebat, ncutripartiuni præ-iudicio falt;fto inter quasde Religione difeeptabatur, vtrinquepari interfeiure vte-, rentur: plurimum earc commotus Pontifex Romanus Paulus i i ijgranifllinamin ip-fum Cæfarem expoftulationcm edidit, quod Catholicis hæreticos fcilicct exæquaflct, amp;inalienam melfem iniecifte falccm viddictur.RefponditÇæfar quod xquum cen-ftit. Caluinus autem, quod in iis litcris grauiter læfa crat Euangehj veritas pioriim-queinnocentia,Pontificisaudaciam repreflit. FucrunttumSpiræcoadaimperij Co-mitia: qua accepta occafione Caluinus.libcllum edidit de Neceffitate reformandæ Ecclcfiæ,quohaudfatisfcioan aut neruoßus,aut grauius eins argumenti feriptum noftroftcculo editum fuerir. Eodem anno Caluinus tum Anabaptiftas tum Liberti-

* nos ( in quibus Veteres omnes 4]uanturauis portentofæ renouaræ iùnt hærefes) duobus libellis ita refutauit, vt neminem iis attente ledis arbitrer extitifte, qui vel ab iftis niii feiens amp;prudensdecipi potuerit, vel li antea deceptus erat, non vitro in redam viamredierit. offènfacft tarnen iftolibro in Libertinos editoNauarrena, quodabil-liushorrcdæfedæ Ante^gnanis duobusQLiintino amp;nbsp;Pocquetoquos nominatim Caluinus arg»erat (rem pene incredibilem) covfquefuilTct fafcinata ,vtquumalioquin illorum myfterium non teneret, pro bonis viris il los haberet, ac pioindc fefc quodam-modo per eorum latus confoflam arbitra«tur.Quod quum iniellcxiirct Caluinus, lie illi mira quadam mod^atione refpo^dit, vt amp;nbsp;dignitatis, amp;nbsp;collatorumab hac Rett gina ift Ecclcliam Chrifti beneficiorum memor, ingenue tarnen amp;nbsp;cordate vt fortem Dei feruum oportuit, nimiam illius in admittendis iftiufmodi ^ominibus impru-d^tiä reprehenderit,Só minifteri) fuiaudoritate afleruerit : eiïcccrit denique vt hor-rendæ Libertinorum fedæ homines, qui in Galliam vfque feie eftiindere cccperat, po-fteafeieintra Hollandiæamp; proximarum regionum fines continuerint. Tot autem M. D, illiusanni laboribus defundum,noua rurfum certamina fequentisanni eaque longe XLv. grauiflima exceperunt. Namquafipeftil diuinitusimmilTa exhauriendæ ciuitati torique viciniæ non fufficeret, vfqu^deo apud paupcrculos nonnullos auaritiatum valuit', quorum opera ditiores in curandisægrotisac repurgandis ædibus vterentur, vt horrenda coniuratione peftifero vn^ine domorum portes ac limina atque a-lia quæuis obuia inficerent, vnde moxdira pertis fequebatur,amp;;horrendo iureiuran-do folenniter concepto inter fe Satanæic manciparent, fiiceleris confeiosvilis tor-mentis adadi prodidiflent. Non pauci tarnen partim in vrbe, partim in vicinis re« gionibus deprehenfi , iurtifquc fuppliciis funt alFedi. Sed incredibile didu eft, q^antam Geneuæ amp;: ipfi imprimis Caluino inuidiam Satan hoç artificio conflarit, quail fcilicet ibi plane ille regnarct, vbi quam maxime oppugnabatur. Fuit hie idem annus infamis ilia plufquam immani carnificina, quam Aquenfc Parlamentum in fratres Waldenfes Merindolx, amp;: Cabrieris,totóque Ülo tradu, non in vnum aut alte-rum quempiam,fcd in populos ipfos nullo nec ætatis,nec fexus difcriminc incenfis e-tiamrf/iciscxercuit.Hæc autem mala Caluinum refugientes Geneuam pauculos folan-tem ac rcficicntem co vehementius premebant,quôd eos antea litcris, fummiiTilque paftoribus pure in Euangelio inrtituendos curarat , fuaquApud Germaniæ Principes amp;;Helueticas ciuitatesinterceflione périclitantes antea feruarat. Glifccbattum quoque rurfum infœlix ilia de Cocna Domini decertatio,Ofiandro homine fuper-bo monrtrofique ingeni) fopicam flammamfodientc ; quod incendium quominus fopirctur,

VITA.

fopîrccut, per Caluînurn certè non ftetic, cuius ea de rc ad PhÜippum vnam amp;nbsp;attlt;ê- • tamEpiftoIam edendam curauimus. Sed vcrii|^'quefanis confiliisnullum locum rri-buic eius hominisinteifiperics,quem vterque Periclem vocabac. Incerea peftis in vrbe defaïuiensnlultos bonos tollebat. Caluinus àutem ex fuggeftu in nonnullorum flagp tia, ac præfertim aAierfus feortationes quæ ne turn qüidcm defincre poterant, pro vi^ tibusdetonabat, bonis quideni adièntientibus, lcd paucis quibufdam /»fActyayotc bonorum conatus infringentibus,doneeipfi Cel'e vitro licuci fuo loco dicctur,précipites dederunt. Accedebat denique ad hæc mala, qiiôd turn qiioquc non deellent parum il-læquidem tepeftiuæ de iure Ciuitatis difceptationcs : necpari poflent aliunde fideles paftoresEeclefiafticabonapontificiis erepranon lie vtoportuitpleiifque locis admi-niftrari : Multi tunc clamores, multæ querelæ, multi denique feribendo aeloquendo laborcs, fed truftra plerunque f^feepti : aperte quidem profitente Caluino fc quidem tot fcrilegiis minime fauerc, quq^diuinitus tandem feiret feucrillimê vindicanda, fed in eo tameft iuftum Dei iudiciom agnofeere, quôd bona tam male prius à facrificis ac-quilîta, non fmerct Dominus Ecclelîarum ærariis inferri. Alia præterca duplex foli-

citudo Caluinû eodem hoc anno domi limul amp;: foris exercuit. Redierattû Gencuam • patriam lùam veterator quidam quahuis adhuc iuuenis,poftquamaliquandiu Erc-mitam in Galliis limulaflct.' Eum pictatis’fpeciem initiôpræ fe ferentem Caluinus^ (homo fl quifquam alius in deprehendendis aliorum ingeniis fagacis Iblertifque iudf-cij) quummoxagnouiirct,admonereprimùmacmox liberius eciam,poftcaambitio-fc nimium in congregationis cœtu fcfe elïcrentem increpare cœpit. Hoc ille non Ferens, reperit facile ex iis in quorum fcclcra inuehi folitus erat Caluinus, quorum fauo-re amp;nbsp;ftudio adiuuarctur ; adeô vt quum Forte ageretur de paftore in mortui locum Fub-rogando,palàm ille cum Fuis facrum Miniilerium ambiwct.quid multisîinterpolita fua auFtoritateiubetScnatusiftiusrarionemhaberi. Obfticitcum fuis collegis Caluinusj amp;quantopcrc hic ambitus verboDei rcpugnaret,oftcndit:obtinuitque bona cum Senatus venia, vt feriptis Ecclcfiafticis legibus ftaretur. Etant tune quoque in Galliis nonnulli quiperfecutionum metuinitiô lapfi,covfquepoftea^ibi placcrecœperant, vteosnegarentpeccare, quiinveram Rehgionem intenti,corpore duntaxlt Ponri-ficiis facris interelTent.Hucigitur perniciofilfimum errorem iam olim à patribus dam-natum, Caluinus cuius illi feueritacem nimifm elTe caufabantur,feripto luculento refutauit, amp;: adiundis doftilfimorum Theologorem Philippi Mclanchthonis, Buceri* P.Martyris,amp;EcclefîæTigurinæFententiis itacoërcuitjVtab eo tempore piisomni- • bus FœtueritNico^pmitarû nomen: Ita enim illi vocabantur,qui errori fuo lànûilTimi viriillius exemplum pretexerent. Hune annum alius nihilômitior excepit. Præt«- m. d. quam enim quôd aduerfus frequentes nuntios de Cæfaris aduerfus Religionelnmoli- xLvn tionibus, amp;nbsp;Pontificis fraudes, à quo fummilTos incendiarios férebant, confirmandüs crat ciuium animus, dcplorandus erat in eo præcipuè ciuitatis ftatus, quôd tantum ab-eflet vt improborum petulantia tot Ferulis domari Fe pateretur, vt contra magis elFer-tetur,adeôqueprorfuserumpcret. Etant enim dufem naéti vanilfimum quidem,Fed aUdacem amp;ambitiofum imprimis (quem idcircoCaluinusComlciCæFaris nomine in Fuis Epilfolisdefignat) Amedeum Perriftum nomine,hocetiam iampridem con-fccutum, vt Generalis Capitancus populi Fuftragiiscrearetur. Isratus idquod res crat, ftare Fc Fuique fimilcs vigentibus legibus, ac præFertim Caluino alhdue aduerFus ebrum lafeiuiam détonante non polTe, tandem quid vna cum Fuis meditaretur, aperte hoc anno prodere cœpit. quod quum animaduerFum limul ac reprelTum Fuiflet Sena-torum audoritate, tacuit ipfe quidem, Fed ita vt mox aportius improbitas FeFe prode» ret.Ecce enim paulôpôft ex ipfo Senatu quidam in hominumcœtu fatis Frequenti Caluinum vt falFa docentem corripit, à duobus ex paftorum collegio ( vt exiftimatur) clanculum impulFus, ebriofo vtrcxjue, nec minus quam cæteri Feueritatem legum me-tuente. Ethunequidem latratumCaluinusnihileftmoratus. Vocaturtamcnillein. ius, cognitaque cauFa ex SC. infamiæ danatur, coniundique duo illi Falfi paftotes«ex-auótorantur, iplaque adeô œnopolia interdicuntur, tantum abeft vt malorumim-probitasquidquam valuftrit. Quod autem incendium hoc anno repreflum fuerat, eoquiproxime fequutuseft,ncmpequadragefimo Feptimofupra Fefquimillefimum xtviilt; prorfus erupit, nec aliud tempus eo fæculo magis calamitofum incidit : Germania: Ec-clefiis eö rcdaä:is, vt vna cum proccribus amp;: vrbibus partim fcfe vitro dedentibusjpar.»

I. C A L V I N I

• nbsp;nbsp;nbsp;tim vi captis, vno momcnto eucrfum videretur, quicquid tot «innis tantifquc labori-

bus excruftum fuerat, iique demum Jjeati à plerifque habcrentur, quos iftis tumulti-bus tempclliua mors eripuiflct. His publicis tot Ecclefiaium calamitatibus quantope-re pium illud peótiis cruciatum exiftimabimus, non aliter etiam in media pace in Ec-clefias quantumuis remorasaffedum, quam fiomnes illas humcrieimpoiitas geftaret? Quid vero ?Quum fummos illos virosquos amiciflim«s habuic, Philippum,dico, Bu-cerum, Märtyrern videret ita pericJicantes,vt morti quam vitæ propiores eirent,quan-tis cum doloribus confliótatum putabimus ? Fortilfimo tarnen animo Caluinum tem-peftates iftas fuperall'e, turn ipiius fcripta teftantur, turn etiam res ip fa comprobauit: quum domi muiro acrius ab improbis vexatus, fuo ramen ex ilio gradu ipüs ne tantiL lum quidem ceflerit.Itaque vtad domeftica certaminaredeam, quum in co torus effet, vt Euangeliu quod annuntiabat,oflenderet non i^j fpeculationc quada,fed in ip fa Chriftiana vita pofitum cfTe, holies eos neceflarioe^jpertus eft,qui omni pietati acho-neftati, ipli denique patriæ bellum indixerant. Eorum vt ante diximusjtacileprinceps erat Perrinus ille, quum ea turn cftetóó illius amp;nbsp;fuoriim conditio,vt amp;nbsp;ab iplis extrema • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæuis tentanda conftaret, amp;nbsp;improbi aperte inftarent, vt iftorum omnium cognitio

à Prefbyterio ad Senatum transferretur. Prelbyterium ex aduerfo vrgcre fancitas de Eccleliaftica difciplina leges verbo Dei confentaneas, ipfiufque adeo Senatus opem Aiplorarc, ne quid detrimenti acciperet Ecclefia. ludicauit Senatus ratas efle Eccle-liafticas leges oporterc,illudque rcipfa confirmauit. Ac tandem quum ille fua audacia fefe in extremum diferimen conicciftet,exitus totius rei is turn quidem fuit, vt Senatu rnotus,abrogatóq;Capitanei nominepriuatus viueret. Hac autem omnia,etfi coram Magiftratu agebatur, dici tarnen non poteft,quantopere Caluinu exercuerintifiquide ,.. eovfquc femel in ipfa Curia ceaftis Diacoliis deuentum eft, vt pene exertis iam enli-bus,parumabfucritquinmutuisGædibus Curiam ipfam cruentarent:quam leditio-nemCaluinus cum collegis fuperucniens ,oppofito imprimis fuo ipiius capite inhi-buit, quanquam fceleratorum fadio in ilium præcipuè ferretur :ipfo nihilominus eorum fcelera pergente jrauillime d cteftari, eofque grauiftime prou t merebantur incre-pare. Ntque verb vana fuit iudiciorum Dei denuntiatio. Siquidem per id tempus quidam famofum libellum fcripfilTe, amp;nbsp;facro pulpito adhxifle deprchenfus,in quo turn a-lia mulra nefaria in la^um Minillerium, etiam illud fcriptum erat, Caluinum elfc inRljodanumpræcipitandum jcaufiidida infinitarum aliarum blafphemiarum præ-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ter expedationem conuidus, capitis fupplicio alFedus eft. Quinctiam poll eius inte-

ritum inuentus eft libellus ipiius manu aduerfus Mofen ipfumque^deo Chrillum pro-f«ftb fcriptus, quo impietatis fcelere dubium non erat, quin alios etiam aliquot infe-ciftet. S crip lit autem hoc ipfo anno in mediis illis certaminibus Caluinus Antidotum aduerfus Tridentini cóciliabuli fefliones fcptem:itcmquc Rotomagenlem Ecclcliam miflis literis aduerlus Francifeani cuiufdam fraudes renouatorum à Libertinis Car-• M. D. pocratis errorum venenum ibi fpargenrem, confirmauit. Anno fequente, id cft,qua-xLvin. dragefimo odauofupra fefquimilielimum ,erupiteiufdem illius fadionismalum ,iis (quod pene incredibileeft) maxime abutente Satana, qui tarnen præcipuè mederi malis iftis ftudebant, Farello nempe amp;nbsp;Vfteto.Quiincuntellatim anno quum Geuc-uam veniflent, amp;nbsp;orationcm in Senatu grauifliraam de componendis diflidiis habuifi fentjCaluino quidem nihil aliud quam emendationem morum poftulante, Perrino verb cum fuis nihil non fimulante,vtpriftinum locum reciperet ,tum quide vifa fu«t • omnia compofita, fed bonis viris impofitum potius fuilTe, res ipfa mox comprobauit.

Perrino liquidem reftituto, eovfque fefe extulit fceleratorum improbitas, vt thoraci-bus etiamquibufdam incrucismodumdiiredis,quibus fefe mutub agnofeerentpalam vterentur,amp;: alfj fuis Canibus Caluini nomen imponerent,alij Caluinii in Cainum transformarent, non pauci deniqueillius odioabftinere fc àCœna D. teftarentur. quæ omnia quum fortiter ille amp;nbsp;collegæ ipiius reprehenderent,vocatis in Senatum, vi-cifquidemfacile bonoruminnocentia : tandemquex vni.Dec.folenni iureiurando fancita rurfum cfta/xniç-*«- Sed hæc omniapcr limulationem fada fuilTc, nec aliud tum quæfiuiircPerrinum,quàmvtSyndicatumadepcus,aditun»fibi amp;:fuis ad omnia per-dendamagisac magis patefaceret,euentuscomprobauit. Caluinusautemiftiscon-certationibus non modb non ccllit, verùmetiam quafi in otio fex Epiftolas Pauli dodilfimis commentariis illuftrauit : Interim illud quod vocant, pclTundandis Ger-manicis

VITA.

manicis Ecclefîis cdicum, graùiflimo fcripto refutauit, vcramquc inftauran dx Eccle- nbsp;nbsp;nbsp;9

Hx racioneoftendit : Aftrologiaedeniquc quam i^diciariam vocanr,cuiplufculum tri’ bucre non pauci videl«antur,fallitatem acque vanicaccm cicgantiflimo libcUo paccfe-cit. Tum quoquc à Brentio Baüleæ cxulance literis /alutatus, âmiciflimê ilium con-folatus eft, in qua Jlmiuntlione vtinam perftare Brentiiis inftitiflct. Bucerum in Anglia exulantem tuncquoquc ingenue monuic, vtm.agis perfpicuede Coena Domini fcribcret ac loqucretur,amp;: amiciffimc folatuscft. Simulquc SomhierfetumDucerti Angliae protcdoremindignifTimapoftca morte affeftum accurat’e fcriptis literis eo-rum admonuit, quse fi turn eftent in illo regno animaduerfa;multas fortaiTe tempefta-tes Ecclefiæ Anglicansdeuitaflent. Crefeebat in iftiscertaminibus mirabilitcr Eccle-fia Gencucnfis,quod vt mirum in modum Satanam amp;nbsp;malos angcbat,itaCaIuini cxci-pjendis pro Chrifti nomine exqjibus intenti rtudium vehementer acuebat; cui fólicitu- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

dinifictauit anno confequent^Dominus, vtetfi non qxtinda prof fus, attamcn ad p.' tempus fopita furioforum improbitas viderctur. Et fane induciis egebat ille, præfer- l i x. tim calii domeftico grauitcr affliólus : amifla videlicet vxore lectiflima fœmina ; quem tarnen cafum ita conftanter tulit, vthacetiam in re fingularc fortitudinis exemplum * toti Ecclefiæ prsbuerit. Eodem hoc anno exortain Saxonicis Ecclehis contentione de rebus Adiaphoris,quum à Caluino qucfque confiliu pctcretur,fcntcntiam hac de re fuamliberc expoiiiit: Phihppo etiam officij admooito,quem nonnüllivt incomtl-lioremaccufabant,immcritôidqujdcm,vtaccuratiuspoftca Caluinuscognôuit.Tùm cnim erat ignotum quo animo malus illegenius SitotaFlaccianorum cohors impelle-retur .-qustotpofteaturbas dedit,amp; nunc quoquc opus Domini labefaótat, non aliter fané, nee minus impudenter ac fiirio(é,quàm ii ab ipfo Rom.Pont.magnisftipendiiS eifet conduda. Cæterum hoc Ecclcliis Germanicis iiuflidum vulnus contrario bene- * ficioDominusapudHeluetios compenfauit,Farcllo limul acCaluino Tigurumpro-fcdis,vt, quutn vifus eilet quibufdam Caluinus Confubftantiationinonnihil faucre,dé communi in ea re omnium Hclucticarum Eccleliarum confenfu omnibus liqucreti Neque veto difficile fadu fuit, vt inter bonos veritatis amandes conueniret. Scripta eft igitur lumma omnium Hclucticarum ôc Rheticarum Eccleliarum approbatione confenlio, quæpræfertim D. Bulingcrum cum Caluino, Tigurinamque Ecclcfiam cum Geneucnli ardiffimo vinculo magis atmagis colligauit, in qua etiam omnes ad-huc pcrftamus,amp;: ad extremum vfque fauente Ijeo perftiturofnos fperamus. fic annus illc feehx nobis exadus eft fi cum cæfcris conferatur : cuius co libehtilis meminP, quod • is mihi prims ad ^clefiafticas fundiones vocationis mes vocante me Laufanncnli Ec clefia, impcllente veto Caluino, initium fuerit. Scripfit quoquc per id tempus bin:ÿ e-ruditiffimascpiftolasLslioSocino SenenfiTigun diuverfato,ac tandemetiam mor-tuo. Ex iisvero quodfuerit illiusingenium,nempc plane Academicum, facilé quiuis dignofeet, res autem ipfalero acnonnili poft cius obitum patcfecit : quum Ecclelias pcragrans, ac dodiffimum quenque, ac in lîs imprimis Philippum, Caluinum, loach. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

denique Camerarium, ( à quo in Philippi vita pt^honohlico .teftimonio contràjquàm mereretur,ornatus eft) fefellilfct^iquidem ilium poftea Bcllianæ de qua fuo loco dice-mus farraginis maxima ex parte audorertl fuifle, amp;nbsp;Serueti, Caftellionis, Ochini denique turoribus fauiffc compertum eft, exiante etiam illius in illud illuftte primum caput Iohannis commcotario, in quo facile omnium quivnquam ilium locum longe xliuiniffimumcorruperuntjharreticorum impictatem luperauit. Qui hunccxccpit annus nempc quinquagefimusfupra fefquimillcfimum, latisquod ad Eccleliam attinct tranquillus fuit ; eóqucdecrctum eft vt Miaiftri non tantum in concionibus, quas alij negligobant, alij non magno cum frudu audiebant, fed etiam figillatim per domos amp;nbsp;familias ccrto anni tempore adhibito cuiulque regionis vrbis Decurione, itemque Prelbytero, plcbem inftitucrent, amp;nbsp;ab vnoquoque hdei rationcm lummatim expo-fcerentiquaex re vixcrcdibile eft,quantus fit frudusconfequutus. Alterum decretumgt; vtinproximumdiem referretur Natalium D.cclcbratio,necvllialijfefti dies eflent prster feptimumquenquequern Dominicum vocamus,fadum pliirimos offeuditi adeoquidemvt non detftent, qui dies ipfosDominicos à Caluino fublatos confinge-renc,vtcumin inuidiam vocarent;quum tarnen non modo non poftulantci fedc-. tiàm ignorante Miniftrorum eollegio adumeade re apud populum, decretumque . fuifte Gonftarct, cuius tarnen eaufa litem non efle mouendam Caluiùus cxiftimauic.

w j-

I. C A L. V 1 N I

OftenJiculum autem inde à nonnullis acceptum Caluinoprxbuit libclli de Scandalis fcnbendicccafioncm, Laurentio Normendio integerrimovetenque amico inferipti. M. D. n. Hinns autem biennij tranquillitatem difTidia fequcncisquinqiwgefimipriminempefn prafefquimillef. facile compcnfarunt. Nampræterquam quod toùEccleliæ ac Caluino nominacim luduofus fuitBuceri morte,quem virumfummetlilcxerat, itemque

loach. Vadiani Confulis Sangallenfisviri fingularitum pierate turn eruditione praditi interitu,eficrbuit fadioforum improbitaseo ardentius, quodiutius Ibpita dclituerat: adeo vt palam negarent cumaduentantibusexulibus ius Ciuicatis comunicandummcc eocontcnti,Caluinfi ipfum ex condone trans Rhodanum habita redeuntemper ludi-briumpulfarint, amp;nbsp;RaymundueiusCoIlegam node forte pontem Rhodani tranfeun-tem,exemptafurtimfublicapene infubieófum fluuium præcipitarint. Denique ini-pfo D.Geruafij templo tumultum non paruum eopræiÿxtu excitarint, quodMinifter infanti ad Baptifmum oblato indereBalthafaris nomqp, (quoniam id difcrte leges fcri-ptæobccrtamcaufam prohibebant) rccufaret, Neque turn aduerfushæc mala quid-quam erat quod Caluinus opponerct,prçter fortem inuidamqjpatientiam.Sed amp;:ahud nouum malum Geneuenfem Ecclefiam per id tempus inuafit.Dcdit autem occafionem Hietonimus quida Bolfccus ex Ca^elitaru focietate Lutetiaemoriachus7qui quum ali quot ante annos cuculla quideaBieda, led rffonacEifmoretento proFugilTetjide ctia de-c«pta FerrarienfiDuciflaabea pullus, actande triduo medicus fadus Geneua vcnerat: vbi quum inter eruditos medicos nullo loco efiet, vt fefe Thcologu elle oftenderet, fal-fum amp;nbsp;abfurdu quidda de prædcftinationc inter aliquos, ac tandé etiam in cogregatio-nis cœtu blaterauit. EumCaluinusprimum moderatareprehéfionecontentusrefuta-uerat,deinde ad fevocatum docere mcliorafueratconatus.Atillcfiucambitioncmona ftica percitus,fiue ab illis fadiofi«, iampride qua:rentibus per que Caluinum lace,fièrent, incitatus,palàmaufus eft in ipfocongregationiscœtu xv i.Odobr.quamfile Iohannis

loh. S. 47. locus explicaretur, nbsp;nbsp;nbsp;ex Bco eft, verba Dei audit, amp;nbsp;quia non auditis, ex Deo non c-

ftis, liberum arbitrium amp;nbsp;operum præuifionem adæternæprædeftinationis dccretum caufis omnibus etiam orpine fupcriuseuertendum »adiedisetiam in voram dodrinam contumelies,faftuque mere fediciofo proferre : idque eo vt exiftimatur, audacius, quod forte Caluinum fuo loco non fedentem abefle crederet. Et abcrat quidem illc initio. Sed eo fermonem ingrelfo fuperueniens, pone alios nonnullos fefe continuerat. Finita monachi oratione* Caluinus rej^nTe'apparens,quamuis plane nihil antea talc e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;medititus, tiim certc fi vnquaro alias qui vir eftet, oftendit. Siquidem ilium tot ver

bi diuini teftimoniis, tot Auguttini prælertim locis, tot denique tarnte grauibus argu-mc|jjtis côfutauit,perculit,obruit,vtomnesprçteripfummctpcrfrida;frontismonachu ipftus vehementer puderet. Aderatin ipfoaudientium cœtu Afleflbrum Prartoris vnus, quorum in vrbeius prehenfionis eft. Is ilium dimifto cœtu tanquam fedrtiofum in cufto-diam tradit. Quid plura ’Caufa multis difputationibus agitata, Senatus Helueticarum • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ctiamEcclefiarum fentcntiampercontatus,ilium turn vt feditiofum,turnvtmerePe-

lagianum x xiii.Decemb.publicedimnatum vrbeexpulit,fuftuariam poenam mina-tus, fi vel in vrbe velin vrbis territorio eflet deprehenfus. Ipfepoftea in vicinfi oppidum demigrans, multasmagnafqucturbas dedit, Sonec Bernenfi quoque ditionebis expul-fus, Minifteriu in Gallicis Ecclcfiis ambicnsj quas turn pacificas fore putabat, Lutetiam primum,indeque Aureliam veniret,pœnitentjam miris artibus fimulans, vltróquc cum Geneuenfi Ecclcfia reconciliationcm pctens. quod quum reipfa pra?ftiturus videretur,* , vbi contra qua fperaratEcclcfiasaftligianimaduertit,repctita mcdicina,adhoftes Euan geh) manifefta defedione (vxore quoq; Canonicis Auguftodunefibus proftituta)tranf-iuit,vndenuncctiam quibuspoteftmaledidis veritatem profcindit.At Geneuæintcrea Collegium Miniftrotuin publico cœtu veram deprædeftinationedodrinâafi'eruit, pu-blicóq; fcripto deinceps à Caluino com prehenfam conlprobauit:hoc vnum iftis d i ffid iis cofequuto Satana, vt caput hocChriftianæ Religionis anteaobfeuriflimum, dilucidum M.D.L 11, perfpicuumq; cu ndis non contentiofis euaferit. Anno verb deinceps fequu to magis ap-paruic quantam flammam accendiflet impurus ille,licet communi tot Ecclefiatu ludicio danatus.Etcnim tu ipfa Quxftionis nondfi antea fatis à plerifq; A^teribus explicatæ, ncc eodefemper cxitu agitatac difficultas, curiofa præfertim ingeniaad hoc ipfum difquircn . dum accedebat,tum fadiofi prçclaram fibi oblata occafionem ad omnia Caluino ciedo fubuerteda putabant.ltaq; dici non poteft quae no in vrbe tantum,veru ctiS vltrb citróq;

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vcluti

VITA;

vellid fi clalficum ipfc Satan ceciniflet, contentiones fint confequutæ. Étfi enim püi- * chrèinter præcipuarun^ Ecclefiariim paftores ccÊiueniebat, non deerant tarnen qui in vicinis Bcrnenfis didonis Ecclefiis Caluino Jitem intenderent, quafi Deiim faceret pcccadauôtorem: ^aruiTi cercè mcmores hoc ipfum pcftilcntiflimiim dogma fuifleà Caluino iampridem ex profclT^aduerfiisLiberdnos refutacum.BafileæverôCaftclliô bonus illcamp;fimplcxhomo )etfi clanculum ferè agebatomnia, tarnen non obfcurè Pclagianifmum tuebatur. Quinctiam hisde rebus ica fcriberecœperat Philippus, vt quamuis anteaCaluini aduerlus Pighium libro dilcrtè fubfcripfiflec, tarnen Gene-uenfes quafiStoicum Fatum inuchentesnotarequibufdamvideretur. Ponnficios o-mitto,ealdem calumnias milliesrefutatasnunc qiioque repetentes. Pungebant ifta grauiflimè ficudpar erat,illius animum,amp;eô quidem acerbius,quôd eafuit inter-dumperidtempuserrorisefficifcia, vt publica edam audoritate alicubi obftruôlum osveritati videretur. Nequchæ(*fiütpaucorum annorum controuerfia: fed hoc anno imprimis bonus ille Eremita quem fuprà diximuscum Caluino difputaturus, pro-diie, qui aliquot ante annisquumMinifteriumambiretrepulfumpalfus, lurifconful-tus,amp;fadioforum patronuseuaferat. Caufacoram Senacuagitatàeftmagna vtrinque contentione : ilio quidem impudentia amp;nbsp;malorum fauore depugnantc, Caluino vet o fola veritatisaudoritatedodrinam fuam tuente: Vicie ergo veritas, Caluini feript^ ipforum edamquod mirum ed,aducrfar]orum fuÆagiisvt pia amp;nbsp;orthodoxa rurfum comprobata. Sed neiftius Aduerfarij aliquot poil annis monentis reticenda eft re-fipifeentia,cuiusetiam teftem Caluinum rantolludioadhibuit,vt non aliter fibi pa* cem confcientiæcoitarediccret,quàin fi Caluinum fibi conciliatum moribundus ag-nofeeret, quem antea tam indigne à Ce impetitum fateretur : Cui etiam Caluinu» tum non modo non defuit, fed benigniffimê confolatum erexitiamp;ad extremum vfque confirmauit. Annus autem alter à fuperiore, nempe quinquagefimustertius fupra fefquimillefimum, ad exitum feftinante fadiofoi um malitia tam fuit tui bulcntus, vt non Ecclcfiamodo, verùm etiam Refp.extremumdiferimen adierit. Siquidcm eovf-queilli progrcflifunt,clamoribus,amp;: minis,numéro deniqu?oppreifa bonorum libertäre , vt vetera de conftituendis Senatoribus Edida ( quo tarnen argume^to boni etiam fibi tantô melius deinde confuluerun^, ica iHis etiam fauente Domino) refixe-rint, nonnullos Senatumouerint,peregrinisexulibus àquibutfemetuere diccbant, arma omnia exceptis fi quando vrbe egrederenftr, enfibus ademerint, adeo v^nihii aliud fupereiTc videretur, quàm vt quum omnia in poteftatc haberent, quæ toriesa-gitaucrant, facil^^cxequerentur. Occafionem autem turbarum alteram quoque Satan tuncobiecic. Vêtus enim illc facræTriadis, id eftomnis veræDeitatisholffs, adeôque monftrum ex omnibus quantumuis rancidis portentofis hærefibus confla-tum, Michael Seruetusj poftquam aliquot annishue amp;illucmcdicinam faciens ober-raflet, tedufque MichaclisVjllanouani noimne ifia^iaiphemias fparfiifct , édita tandem Vicnnæ Allobrogûm fpüTo voluminFfcuius exeufor fuit Arnolletus quidam Lugdunenfis typographus , Corredor âutem vt^n illis ofl'icinis vocant,Guliçlmus quidam GucrotiusfadiofisGeneucnfibusjiridemdeditus, fed paucisantè menfibus vtfcortationisamp;aliorum flagitiorum pœnas vitaret Gencua Lugdunum profedus) Eoinquam cditoblafphemiarum pleno volumine Seruetus, eôque nomine incar-qerem Viennæconiedus,acinde mox nefeioquibus artibuselaplus,Gcneuam fato quodarn venerat aho procul tranficurus, nifiDei prouidentia fadum efiet vt moX ag-nitus, Caluino, cui ille iampridem bene notus erat Magidratum admonente, career! fuiffet mancipatus. Quæcerramina turn,quantifque de rebus fufeepta fuerint, e« edito libro percipi pleniflimèpoteft.Fuit autem horum omnium ifte exitus,vt tandem perditusille (cuietiam fadioforum vnus tumPrætoris AfTeflor in aurcm infufurrafi-fe quiddam credebatur ,quo malum perd ito homini animu obfirmaret) àvana ilia fua confidentiaproditus, impietatis amp;nbsp;infinitarum blafphemlarum ex omnium etiam HclueticarumEcclefiarum fententia damnatus,x xvii. Odob. nullo edito pamp;ni-tentiæfigno, infœlixviujjs cremaretur. Sed amp;Farellus eodem anno eovfquevi mor-’ bifradus,vt àCaluinoqui Neocomum adeum vifendum venerat, pro mortuo rc-« linqueretur, vitæ poftea præterfpem omnem reftirutus, Ecclefiam mox recreauit. Ica plane inter fpemamp;metum, terminante tarnen dolorem lætetia, annum hune eatc-nus exegimus. Eccç enim dum haec in Serueti caufa aguntur, quidam ex fadiofis Ber-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï. C A L V I N I

tclcrius nomine homo proiedæ pcnitus impudentiæ cui ob muka flagitia Prcfbyrt-_ - ilumnienlaDomini interdixerac,^Senatum venitjpoftul^que ex audoritate Se-

—potcrac,quinmox ioliitisEcclefiafti-cæ difciplinæ vinculis, omnia ftatim diffluerent. Itaqucobkat fetj^ilo fortiterquc Pref bycevijnomineCaluinus,oftcnditqueMagiftratum ijcrarum legum vmdiccm non dcftrudorem effe oportere: nihildenique eorum prætermittit, quæ tanti momcnti contentioflagitabat. Vincebanttarnen eorumfal/iclamores,qui Prefbyterium aie-bant iibiin quibufdam Magiftratus imperiumarrogare, adeovtin Diacoliorum con-filio ftatueretur 3 vltimum excommumcationisjudicium ad Scnatus cognitionem pertin^e, vt quos vellet,abïblueret.In quam ientcntiam a Scnatu parum turn ad cam rem atteto obreptitie abfolutorias literas ligilloReipub. cornrriunitas Bertclcriusob' tinuit. Ac fpcrabat turn Perrinus cum fuis, alterum iBquuturum : nempe, vt veFCal' uinum niß mandate Senatus pareret, per tumultum^ppnmeret, vel ii parcret, nullo poftea ncgotio Prefbyterij audoritatem omnem, id eft nequitiæ ipforum frænum ab-rumperet. /jCaluinusquamuis biduo duntaxat ante Ccenam Domini mcnfeSept.

• • demote celebrandam, de hoc fado commonefadus, inter concionandum elata vo

ce acmanu, multa de facris myfteriisin forum contemptores loquutus(inquit) Chryfoftomum fequutus occidi me potiuspatiar, quam ha^cmanusDci con-rcmptoribus iudicatis fanda Domini porrigat. Hæc vox ( mirum didu ) tantum po-tuic apudillos quantumuis effrænes, vt Perrinus ftatim clanculum Bertelerio man-darec,nead menfam accederct,hntquemyfteria non fine tremore quodam,quafi numen ipfum in confpcdu adeflec, miro hlentio celcbrata. A prandio verb Caluinus locum ilium infignem Adorum Apoftolicorum forte tradans, in quo Paulus Eccle-fiæEphefinævaledicit,teftatift fe cum non clTejqui aducrfus Magiftratum pugnarc fcirct aut docerec, cœtumque multis verbis cohortatus, vt in ea quam audiuiflet do-drinaperfeueraret,tandem veluti poftremamhanc concionem Geneuæhabiturus, aä.2«. ji. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inquit,ita fc res habcnt,liccat mihiquoque Fratres apudvoshæc

Apoftoli verba vfurpafe, Commendo vos Deo amp;nbsp;fermoni gratiæiplîus:quæ voces turn fccllt;#atos illos mirifice perculerunt, turn bonos etiam tanto magis ferioofficij admonuerunt. Poftridie Caluinus cum Collegis amp;nbsp;Prelbyterio à Senatu turn etiam à Diacofiis conftanter ^oftulauit,vt apud^opulu ipfum audirentur, quum de lege à populo lata abrogandaageretur. quAiobremineam fentenriamanimisnon medio-

• • criter commutatis itumeft, vt fulpenfoillo Diacohomm decreto,ftatueretur, pe-tendum efle à quatuor Ciuitatibus Helueticis indicium, nec inter A præiudicium vl-luwfierireceptislegibusoportere. Sic difeufla potiusquam fedata fuithæc tempe-ftas, quam ill i prater fpcm omnem à Caluini capite auerlam, in Farelli caput è re nata eonuertere tentarunt. FarellusenimmenfcMartio morbo illotam graui conflida-tus, fimulatquepervalctudinem licucra^ Geneuam properans, pcracerbe fadiofos • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pro concione, partim caufaipfa, partimætateamp; veterc fua quadam apud illos audo-

ritatefretus,increparat. Ipfi verb Adam fibi iniuriamqucrentes,dicm illi Neoco-mumreuerfodixerunt, impetratis aSenatu adNeocomenfes literis,vtFarcllumad diem condidam adelfepaterentur. Venit igitur Farellus, nec apericulo aberat, cla-mitantibus fadiofis dignum efle qui in Rhodan urn abiiccretur : quu ab vno ex ciuibus cordatoiuuene admonifo primùmPerrinoviderct etiam atque etiam,ne quid detrh, menti communis veluti ciuium parens Farellus acciperet, turn adiundo fibi altcro • etiam integro iuuene amp;nbsp;focio, commonefadis cæteris quos bene aftèdos nouerant, fefein Curia Farellofiftente, ibique concurrente magna vrbis parte, attoniti acdc feipfis iâfoliciti accufatores, audito Farello culpam ipfi funtdeprecati. Itapene totus • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hie annus adueriusimprobos,tum pro dodrina turn prodifciplina concertando con-

fumptus fuit :profpero tarnen vbiqueexitu, flvulnuscxcipias,quod non Anglia mo-do, fcdChriftianæ omnes Ecclefiæ Eduardi religioliffimi Regis intempeftiua morte acceperunt. Et tarnen eo ipfo Caluinus fcribendo etiam intentus, egregios illos in lohannem commentariesemifit. Liceathic nobis amp;vtinam immeritoteftarideSer-ueto, quod degemino monftro,Paulo Samofateno videlicet,amp; Ario Alexandrino,vc-teresilli patres experientia ipfa edodi fcripferunt, abiis nimirum primum orta incendia ,quibus omnes orbis Chriftiani Ecclefiæpofteapenedeflagrarunt. Sumptum cnim optimo iure Gencuæ de Scrueto fuppliciuro non vt de fedario quodam, fed tan-

quam

quam de monftro ex mera impietate horrendifque blafphcmiis conflato t quibus to- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

tos annos triginca tum joce tum feripto cœlum a« terram infeccrat, ne nunc quidem dici poteft qüancoperc Satanæ rabicm exacerbant,exorta damma,quæ Poloniam primumjirtdeTrar^yluaniamamp;Vngariam cornpuit:amp;: vhnam non Jongius perua-feric. Q^od amp;nbsp;ipfe Satanico plane fpiritu prædixi/Tc menco videri potell,quum hanc cxApocalyp.fententiamca quacæcera confucuerat confeiehria deferiptam, illi fuo librö præfcriberet : Faétum eft in cœlo prælium magnum, Michael amp;nbsp;Angeli eius pu-gnantescumdracone. Verèidquidem,fiCumnonpro«tj?,fcdprolt;rt«îaccipias. Vixi-giturdeficranccaiercinfœlicisilliuscineres, quumdepœnis hæreticorum qua:n cce-pit : quibufdam cocrcendos quidem,fed vltimo fupplicio affici iure non pofte opinan- nbsp;nbsp;nbsp;'

tibus, aliis quafi de hærefi fatis ex Dei verbo liqucre non poft’et,amp; de Religionis capitibus omnibus in vtranqueparcem fentire Academicorum moreliceat,exiftiman-tibus vnius Dei efle iudicio relincpJcndos. Illam opinionem boni eciam nonnulli tue-bantur, verici nimirum ne fi aliter fentirent, tyrannorum in pios fiuitiam accendere viderentur.iftius autem auâ:orcs quorum principes crant Sebaftianus CaftelliOjamp;L^-lius SocinuSjfuam ipforum caufam agentes : ifte quidem occultius,illc verô apeitius,vc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a

quifua quadaminSacrorum Bibliorumpc|ucrfionempr£cfatione palàm verbi diuini' fatis perfpicuam audoritatem conuellere ftuduiftet,fuifque inpnorem ad Corinth. Epiftolam adnotationibus, vt à verbo feripto tanquam imperfedo nos abduceret, d? fertcfcripfifletjPaulumquandamTheoIogiamea quamfcriptis tradidiflet recondi-tiorem,perfedosnefcioquos fuosdifcipulosdocnilTc. Itaquequumànnom .d.l iiii. m. d. ineunte Caluinus fubfcribentibüs Collegis omnibus copiofam Seruetanæ dodrinæ re- 1.111 n ftitationeni edidiffet jadiedis etiam rationibus curamp;: quatenusàMagiftratuquoque legitimâ præcuntc cognitione puniri hæreticos oporttcet, oppofucrunt ifti tarragi-nem pârtim ex feriptis piorum Dodorum deprauatis, partim ex fanaticorum quorun-dam ighotialioquin nominis fehedis confarcinatam, Martini cuiufdam Bellij nomine ( is ipfe fuit Caftellio,quamuis id poftea eiurarit ) pfæfationi inferipto, amp;nbsp;ementito Ci-uitatis nomine, in qüa editam fuifte hanc farraginem mcnticfc«ntur. Huic autem non tantum illoerfore, fed multis etiam blafphcmiis featenti hbello poftea relpondijVC camoleftiâ Caluinüm longe mclioribüs curis,fcribendis nimirum eruditiifimis in Ge-ncfimCommentariis intentumi amp;nbsp;aliis iti^cmde quibus dic^mus Ecclcfiae fuæ de-pellendispericulis occupatumjiberätem. Perchant enim rebus nouandis intenti fadiofi : amp;nbsp;quâmuis rurfum fccundà Fcbr. coram Senatu folenni promiftb fancira eflet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

«èjufHç-/«, tarnen feipfis qüotidie détériorés euadebant : vtrinque valde occupatoCal-uino,dumamp;ilios pro fuó moreincrepando ad meliorem frugem reuocarc, amp;nbsp;bor»s aduerfusillorum improbitatem confirmarcftuderet. Nam eovfquc proceiferuntim-probi, vt verbum Dei in obfcœnas cantiones trahsformarent, amp;: obuios vefpere pere-^ grinos pulfarcnt, ac interdum ctiâm fpoliar^it. Priuatim verô ac prop rie Bolfeci, Ca-ftellionis jamp;aliorumquorundamdeveritare fçihcet valde folïcîtorum bominum o-'përâvtebantur, cOûtroücrfiæ de prædcftinationcftnouanda: ; adeô vt famofun^ihbcl-lum conuitiorum plenum cùmquc anonymon fparfifle non contend, quo fidum ilium Dei feruum miris modis lacerabant j*mifetit CaftcIIio latinumalterum Lutetiaî clam cxcudendum:cui poftea refpondi, ficutamp;:ipfe Caluinus quafdam ciufdem ar-gumenti ineptias certis capitibus compfehenfas refutauit. Incumbebat etiäm ci turn temporis ex Anglia profugorum cura j quorum alij Vezaliæ i alij Emdæ, alij denique Francofurticonfederant, omnes à Caluino confilium fubinde flagitantes ;necparum . ctiamangebatur quorundam in Gallica: Argentinenfis Ecclcfiaeab ipfo olim planta-txpaftorumaudacia,aliorumoccultofauorc ädiutä« Denique quantopere hoc anno pro variisEcclcfiislaborarit,tcftis eft infignis litcrarum copia, quibus amp;nbsp;Magnates multos ad amplcdcndum Euangclium excitauit,amp; fratres plurimos alios non pro-cul ab extremis periculis,ahos in vinculis pofitos maximocum frudu confirmauit. Diximus antea de dodrinæ Sacramentorunr inter omnes HclucticasôcRhcticasEc^ clefiäs confenfu edito, maxima dodorum amp;nbsp;bonorum omnium gratulationc, DifpU-cuithæc Concordia fpintui erroris, cuius iampridem ca eftquam cernimus cfficacia. itaque facile reperit qui fopitum ignem foderet, loachimum nimirum quedam Wcft-lt; phalum : cui claflicum canenti, fuccinuit poftea Heshufius tunc yerbi Miniftcr nunc etiam Epifcopusjde quibus mox dicendum nobis eric. Ac tunc quidem Caluinus coit*

ï. C A L V I N I

• • fcnfionisiniusexplicationcm c(lidit,quæquômagis rabicra ifl;orurncxacuic,ecma-M.D.LV.gis omnibus veritacis amannbus p»fuit. Annus veroproximo confecutus mirifico Dei beneficio Rcipub. ac Eccleïîæ Gencuenß optatam quietem àdomefticis certami-nibus actulit : fadiofis aucem fua ipforum opera perditis, horrend^ coniuratione per-opportuneperebrioforumquorundamex confeiorum numero petuJatem audaciam decetta : amp;£. aliis quidem capitis fupplicio alfedis, aJiis vero folum vertentibus : qui etli aliquandiu poftea ciuicatem vexarunc, tuipicer tarnen omnes poftca intereuntes, ßn-gulareferi quidem, fed iufti diuini iudicij exemplum præbuerunt. Siclibcraca fuit abhispeftibusRcfpub.quumalteroDei beneßeio paulo ante allato quatuor Helue-ticarumciuitatum refponfo(quarum fententiam diximus ad annum fuperiorem yi-fum Senacui fuilTe fuper Ecclefiaftica Gencuenß difciplinapcrcontari,) vetera omnia Eccleßafticajpolitiae edida, contra faéliofórum expe(^tionem,commumbusciuium fudragiis rGgata,pcrlataque fuiflent. Non defuic Amen in quo turn quoqueCaliii-nus ftrenue exerceretur. Nam foris quidem turn de Polonicis Eccleßis volGtate Regis • •• f, * coftituendisjtumdefuriofaillatcmpeftatecommutatisin Anglia rcbusexcitata,quæ tres illos incomparabilis pietatis Epifeopos amp;nbsp;Martyres loannem Hopperum, Nico-laumRidlæum,amp; Hugonem Latimerum ir^fer tot alios fcrcinnumcrabiles,ac tandem etiam magnum ilium Crammerum Cantuarienfem Archiepifcopum in coelum vfque expulit, confolandis denique fratribus in Gallia vindis, ac pracltrtim quinque fortifli-misMartyribus hoc ipfo anno Cameraci crudeliflimc crematis, plurimum labora-uit. Domi vero Scrueti cineres pullulate cœperunt : cuius blafphcmiis fauerc depre-hcnfusMatthæusGribaldus nonincelebris lurifconfultus ,quum Geneuam forte vc-• niflet ferat enim Fargiarum dominus, qui pagus ell in Gencuæ vicinia) dedudus ad Caluinum aquibufdam ItalisJ apud quos ille Patauij docuerat, recufantc Caluino dextramilli porrigere,nißprius de primario Chriftianx ßdei articule,id eft de fa-cra Triade amp;DeitatcChrifti inter cosconueniret, nullum poftcalocum vllis admo-nitionibus vel argumentis rcliquit. itaque quod ei iam turn prædixit Caluinus, graue nimirum Dei iudiciiftn pertinaci ipfius impictati immincre,hoc rcipfapoftea ex-pertus elF. Tubinga primumprofugus, quofucrat Vcrgcrij fauore introdudus : Bcr-næ poftea captus, ßmulataquc abnegationc liberatus ad ingenium poftea rediens, Gentilis de quo mox ^icemus ßiutor amp;nbsp;Volpes, fupcrucnientc demum pefte corre-ptus,^aratum ßbi fupplicium præufnit. Aliud denique Caluinum huius anni foli-

• • dum gaudium gauderc prohibuit. Paucorum videlicet vicinorum paftorum fadio, alioqui currentes,Boh'ccoprxtcrca inftigantc,vtßjbi ffomen aliquod ex y taÄtiviri rCprehenfionc qua;rercnt,Tiominesâïîoquimuftis iamnotis afperfi,nona-liter in eum debacch3bantur,quam ß Dcum idcirco facerct malorum audorcm,quôd abaeterna Dei prouidentiaamp;ordinationc nihil cxcluderct. Hiscalumniis de quibus antca nos quoque aliquid diximus, ctß nihil ille mouebatur, tandem tarnen illorum • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maledicentia coadus, impetrauit à Senatii, vt vna cum Icgatis Bernam profedus, vc-

ritatiscaufam coram Bernenßbus ifßs agerct- Ada igitur illic caufa eft, amp;nbsp;Sebaftia-nus quidam infamia amp;nbsp;cxilio multatus : Bolfecus exccdcrc ßnibus tum quidem iulTus: neque tarnen tum quidquam illis de rcipfa Seßnire viîùm eft ita Domino Ecclcfia: fux cofulente. Vifus enim fuilTet Caluinus audoritatc vel gratia obtinuiflc,quod vitro po-. ftcacontigit. Namamp;illæomncs calumnix non itatnultopoft infumos abierunt,^ Ar^rcas Zcbedæus aocufator acerrimus, Caluino iam mortuo/juum amp;nbsp;ipfc iam cflcc • mofiturus ^feuiduni oppido quatuor milliaribus Gcncua diftantc, accitis præcipuis, ciuibus,vltràagnitaquamoppugnarat veritatc,amp;adailiafua deteftans,ichedas o-mnes fuas fpedante fe concrcmari iuflit : iudicio certe mcliore, quam ß hxc fuftJcnc • D tvi Senatufconfulris imperatx. Anno deinceps altcro, Calyinum imprudentem ’tertiana in concioncinuafit, ac tandem inuitum ex Æggefto coegit defeendere ,mul' tismde falßs fcquutis rumoribus, iifquc vfque adco Pontißeiis gratis, vt de Caluini morte folenni fupplicatione^ouiodtmi Caluini patria, Canonici fuis idôlis gracias c-gerint. Sedviccrunt bonorumprcces: tantumque abfuit^t Caluinuscx comorbo interirct, vt contra veluti nouis audus viribus, longum iter prxter morem Erancofiir-tum vfque videlicet ingrederetur, quo fucrat pacandis Eeelefix Gallicæ quatiam tum M. D. illic erac,diffidii5euocatus.Hincdcmumillercdiens,licetafflidanonnihil valetudi-i v 11. ne, nihil tarnen de quotidianis laboribus remifit,editisanno conlcqucncc in omnes Pfalmos

VITA.

Pfalmos Commentariis longe dodiffimis, qiiibus præfationem vere pretiofam adiuji-xic. Annumautctn il^um alioqui ob EumuJuift-^MiniftriA illis faólioh's nonnullis exci‘ tatos valdeturbuJentum,amp;tnticicaritatcintiem,confumpßc partimtuvndæaducr-fus loachimum Wçftphalum veritati : quumque Weftplialo poftremum refpondifl'et, nec ille tarnen garriendi finejp facerct,haspaitesin me recepi, eoper Dei gratiam cuius minime pœnjtcrc me poffit euetu. Tunc quoq ; turn ab illo,iû etiam à me refutatæ funt Caftellionisaduerfusæternam Dei prædeftinationcm calumniæ,quasille fuppref-fonomine fpargendas curarat. Grauicer autem ilium imprimis excruciauit fæuiflima præfertim Lutetiæ orta piorum perfequutio , intercepto illorum coetu in vico laco-bæo, quo ad cclebrandam Cœnam Domini conuencrant. Exeorum numero cætcris per nodis tenebras elapfis,capti funt circitet ockoginta,multiiquccum opprobriisac couitiis prima luce in carccrcs^ertrad»,quamuis aliquot etiam prima: nobilitatis mu-licres in iis cernerentur. Accenffebant Regis iram non modo qui ilium circunftabant, verùm etiam ipfa temporum occafio. Hac enim turn inciderunt, quum infignis ilia clades ad Sanquintinum eflet accepta : amp;; node conucnerant pij, quôd illis interdiu nullo modo licebat. Itaque vetuftæ ilia amp;nbsp;rancida calumnia in Chriftianos olim excogita-tç, tunc quoqueaudore'quodaro Demoebare Sorbonico Dodorc repofit;^ funt, quafi videlicet omnium malorum caufavnis vere Chriftianis eflet tribuenda. SubornatiBS-tiam quiAvq^i/o/4oi;t«ai'Con£irmarent, quibus creduli plerique aflenticbantur. Produdi funtigituradflammas adfcptcm,ter repetito cxcmplo: in quorum primo accenflt^ eft ntÄüis quædam millier, cuius demum vt amp;nbsp;fex aliorum ^tque in bis nouiflTimorum duorumadolefccntum conflantia plane fuit admirabilis. Verùmpartim dctçda qui-dem, fed minime tarnen coéïc'ta Sorbonicorum calumnia,matrenempecaptiuas fe- • cum Alias quæ conftupratat dicebancur,ad infpediopem iudicibus oflerente, amp;nbsp;opti-mo quodam dodilTimóque viro paftorcm aliqu.qt ause menfibus ibi agente, cgçegiq li-bello cunda illamcndacia facile teuincente, parnm interuenientium Germanoruro Principum Icgationc quam fumma celcritate Caluinus procur^uit, tempeftas ilia qon-nihil conquieuit. Annushuncconfequutus,Rcipub. Geneuenflfeplixilluxi^ert^ua m.u. intc£Bcrnenlcsamp;: Geneuenfesinitacôfa:dcra»bne,£ontra exulum illorum expedStio- l v 111; nem.Sed banc foelicitate muka quoq; adueri^ aliundewmiiata funt,prçter eti $ exulurn irritos vltimos conatus, de quibus plura dicere nyi conlfitui. N|m foris quide recrudc-feebatinGalliaperfecutio,domiver0exScrueticincribusaudorcquodam Val«ntinq » GentiliCofentino,teterrimaTritheitarum hærefis pullulabat. Itaquevt illis malis oc-curreretur,miflifilîic ad Germaniæ Principes cum Caluini litcris, qui tot Ecclcfiarqm calamitatibus expofltis, interceflioncm corum poftularent, dum afliduis literis intcrea laborançes Caluinus confirmabat. Cum Gentili veto quid adum fit, quis denique fuc-ritiftius monftri exitus paucis commemorabo. Extatenim^ to^ batebirtofiapartim ab ipfo Caluino exadis publicis,partim àBentdido Aretio Be^nenfiTbeologopaftore fideliterdefcripta,adjedâque blafphemiarum ipijps refutatio. quæquidemompia a-liaqi eodero congefta quae ad illud argumentum pertin ent,édita funt in bac ciuitate anno Domini lxvn. fuprafefquimillcfimui». Ergoinfoclix flipfagaci quidemfed vafrq fopbifticoque ingenio præditus,aliquanto poft fumptum de Serueto fupplicium,nadus illius librum,itemque Caluin i refutationem, facile animaduertit neque illius fpedra ÔC IdeasquibusSamofaieni hcrefim ille colorauerat,nequeinuedamaSabelliopcrfon4-rum cum Eifentia confufioncm, Dcitattm denique Chrifti quale impurus Arius fadi-tiam efle docuit.cum verbo Dei contiliari pofle.Et quum rurfus quas in fcripturis de vnai Dei eflentia amp;nbsp;tribus inter fe reipfa diftindis hypoftafibus tradutur, intclligêtiæ noftrap, minime quadrate vidcret, fecit quod eiufmodi ingenia cofueuerunt, id eft non fefe Dei fapicntiæ fubmifit, fed id demutivverum efle ûbi periuaflt quod cum humana rationc confentiret. Itaque Monarebia ad vnicamPatris perfonam tranflata, quern folum ilium amp;nbsp;vnicum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efle voluit^ Elfentiationê, id eft Eflentia’ propagationem,trcfquQ

numero vt perfonas fic etiam Eflentias, id eft tres numero Deos, tres aeternos, omnipotentes, immenfosapertè^iroficericœpit: coque non modo facrum Dei verbun), lcd b pfius etiam SynodiNycænæ{rcpudiato tamen Athanafij Symbplo)Sô Vetuftiorumfcri« ptorum,videlicctIgnatij,Tcrtulliani,IrenaEi, ScLadantij audotitatem inaudita qua-dam impudentia detorquere. Alios enim omnes orthodox os fçriptores Nycxnani Synodumfequutos,non tantum répudia bac, fed etiam vcimpiosfugillabit i HancaU-

»j-

e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V IN I

tem blarplîcmiamali'æquoquedchy^oftatica vnione fequebantur. Hæcclancuiumi-nitio inter paucosquafi difputationis caufa agicàta ( quorum pçEcipui fucrunt lohan, Pdiiius Alciacus Mediolancnfis Miles, amp;nbsp;Georgius Blandrata Salucienfis profcflionc medicus ) candémque I tali co prefbytcrio nuntiata,caufam cogcndojîxtra ordinem cœ« tui præbucruntjvbicoramdelcdis Senatoribus omnihj^fquc Miniftris acPreibyreris, patienter auditis,acex Deiverbo perCaluinum refutatis quæcunque illi proferrevo-lucrunt,itareseftcompQgt;fita,vtlcriptaeorthodox«fideiomnes Irali ftatim fubfcribe-rent, fcx dontaxat exceptis : qui tarnen amp;nbsp;ip/î poftea feorfim vocati, manu quidem, ac corde non item vtpofteaapparuic,fubfcripferunt. Rediens igitur ad ingenium Gentilis , candémque blalphemiam rurfum fpargeredeprehenfus capicur, captus nihil dif-hmuiac,audiius quandiu amp;£. quantum voluit. Tandem velutiviâ:us(necenim aliud habebat qnàm pertinaciam quod Caluino rcgercrct ) refipifcétiam incredibilé fimular, cuiusetiam exemplum propria ipfius manu feriptum extar. Quid plura?abnegationc per compita ciuitatis fâÂa, dimittitur præftito iurciurado fefe portas vrbis non cxccflu-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rüm:mox tame violata fide ad Matthæum Gribaldum in Sabaudiam fugit. Sequuti funt

aliquantô pôft Alciatus amp;nbsp;Blandrata,Tranflÿluani«amp; vicinarum regionum vaftato-res futuri. Gentilis autem iam turn imminéec illi Dei iudicio apud Gribaldum manens (flam vterque illos alios amp;nbsp;imperitos amp;nbsp;indoftos homines contemnebat) ibique libella aduerfus Athanafium Se Caluinumcudens,indéque Lugdunum tranfiensivbicxcu-dcndum ilium (inferiptaGaïenfi Prxfedoiftorum fcclcrum prorfusinfeio præfationc) curauit, deinde Lugduni nefeio quo modoàPontificiis captus,quum fefe in Calui-numfcribere dixiifct,tanquam bene de EcclefiaCatholicamcritusdimittitur. Inde • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in Morauiâ ad Blandratam amp;nbsp;Alciatum aliofque nihilô meliorcs difeedit : vbi quum fa-

tisintereos conuenirenonpoflet, quôd àTnthcifmoad Samofatenum plcriquetrant iuifient, veluti trahente ilium ad poenam ipfius Chrifti manu, in Sabaudiam ad fuum Gribaldum redit. At illam pefiem altera iam pefiis fuftulerat. Ereptus etiam nobis iam crac Caluinus. Turn ill^ue penitus amens, fiuequôd mortuo Caluino, neminem fa-pcrcircclt;gt;nfideret àquoreuinceretur ,reótaad Gaïenfem ipfum Prçfcâum ipfi merità infeftum venir : à quo mox agnitus, amp;nbsp;Bernam iufto Dei iudicio ex fuperiori ilia flu-âuationead dicendumcaufam minus,cult;)periuriorum,tum improbitatis manifell:« conuictus, fruftra tenAtis omnibus guibus in redam viam rcuocaretur, capite mul-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tacusf dignas tandem tot fcelcribus pœnas perfoluit. Hic igitur poftea fuit illius caufie

exitus. Et tarnen ne nunc quidem défunt egregij fcihcct Chiiftianifmi aflertorcs, tiun ex Catholicis, turn ex bonis illis Vbiquitariis, qui Caluinum auîeant tanquam ca-ïum blafphcmiarum audorem, imô etiam vtqui Athcifmofiue Mahumetifmo adi-tum aperueric, calumniari : quibus tarnen altùm ftertcncibus,cas ipfas blafphemias pnmusCaluinus, acpencvnus noftro temporelanto laborecoarguic. Luteci« veto • Cardinalis ex cuius nutuRex cundaadnfiniftrabat, criminis hærcfeos cognitioncm à iudicibus ordinariis amp;: laïcis quos vqpant,ad Triumuiros Cardinales traducere conacus, repugnate diuinitus pocius quàm huraanitus Parifienfi Parlamento,vrpote quod fuam ipfius non Chrifti caufam agcret,totum illud nefarium confilium omifit. Sed extre-mus hic annus initium nobis maioris ludus attulic, correpto quartana Caluino menfe Odobri,quemmorbumexperti tandemfumusnimiùm vcrèdicere medicos,fenibus letalem elle. Etfi enim morbus ille Caluino odimeftris tantum fuit,fiç tarnen corpufeu-• lum illud macilentum, amp;nbsp;laboribus ac viribus attritum confccit, vt iiunquam poftea penitus conualuerit. Interim ille quantunuis monentibus medicis, amp;nbsp;obteftantibus nobis vcfefe tandemaliquandorefpicerec,abftincre quidem neceflariô à concionibus amp;nbsp;prælcdionibus, interea veto literis vndiquaque didandis, amp;nbsp;variisferibendis dies acnodes impendcre, nee aliud habere frequentius in orc,qualt;n fibiacerbam cflc vi-, tarn Yt ipfe aiebac, oeiofam ; quum nos interim valentes pr« illo ociofi videri poflemus^ Cuius rei teftes funt Chriftian« Inftitutionis vltima editio tum Latina tum Gallica, 6c Commencarij in Efaiam ab eo non tarn emendati ( qualcs iHós Galafius ex ore pr«lc-M.D nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ediderat ) quamnoui prorfus cmifli. Infig»isfuit annus confequens

duorum potentiffimorum Regum pace ardiffimaque contrada affinitatc, extremus i-dcmfortalTeGencucnfiCiuitati futurus,nifi Pontificiorum confilia qui regis Henrici fimplicitate abutebantur,diuinitus fiiiiTentimpedita. Conftat cnim Henricum feue-riifimispofitis cdidis,adc6quc in carccrcm coniedis aliquot Senatoribus ( qui tantifper dum

dum Concilium vniuerfalecogeretur,mirius'incaufaRe!igionisagendum ccnfebant) hoc vnum imprimis û'bipropofîtum liabuiflc, vc refticutajuo Duci Sabaudia, Geneuam fundicus cucrtercc: Geneuæ contrà laborante imprimis Caluino qiiantumuis valetu-dinarioTatquc cum.grauiffime affliélasEcclcßas cunaófqucfrattes confirmante,tum etiam precibus aflîduisopem » Domino flagitantc. Ecceautcmin medio illo eminus iuxtàaccominus vigenteterrore,RexipCe in ipfocelebrandariim nuptiarum apparatu quibus pacem firmabat, ludicro hartarum concurfu letale vulnus acccpic:atquc illud etiam eiufdemvniushominis manu,cui regiorum rtipatorumtuncPra:feôto,Senato-rcsilloscomprehendendospaulôantèrex ipfe mandarat.-quam cædempollca Cardi-nalis Lotharingus xxi. Dccemb. doâirtimi lurifconfulci , ac integcrrimi Scnatoiis, fandirtimi denique Chrirti Martyris Annæ Burgij morte iniquiflima videri voluit ex-piafle. Gcneuaautemfingulari Dei beneficio in cam confidcntiamillis quod vix cre-dibilc fiCjtemporibus eredafuit, tanquam Domino ex denfirtimistenebrislimpidifli-mam lucem iterum arque iterum excitante, vt quo anno amp;nbsp;momenro ferè in ipfius ex-itium tam potentes Principes coniurarent, magnificis ædibus Gymnaiîj à fundamento hortatore Caluino extrudis, fcholam odo puerorum præceptoribus, pubJicis He-braicæ,amp;Græcælinguç,acPhilofophiæ,Tlieologiædeniq;profertbribusornatam Deo Optimo Maximo folenni ritu honorato amp;nbsp;frequenti cœtu in primario templo pcvlcdif turn primùm atque exprertîs,quæ ad vtiliflimæ ac fanébirtîmç inftitutionis vium S)C con-firmationem perpetuam pertmerent, folenni quodammodoritu coniccraret.

Anno proximo grauatus eft inuidiaCaluinus à nonullis, quafi quofdam aduerfus Fran-cifcum Il.paterni rcgni hæredem concitartet,eos videlicet,à quorum cafu Ambo-fiani tumultus nomen auditum eft : quum Caluinus ipfe quod ccrto fcio,quidquid hoc fuit nunquam intellexerit, adeóquc palam ore, amp;nbsp;Icriptisad amicoslitcris improba-tit. Eodcm anno Stancarus quidam Mantuanus ( fata Ji videlicet Polonis Italia ) artcre-rccœpit Chriftum non erte nifi fecundum carncm Mediatorem: Arianifmi infimu-lansquotcun que ilium diccrent, quatcnus etiam Deus eft, Mediatorem efte: quafi fi-lium faeccent patre minorem . Hane calumniam, Scrotum hoc dogma, quult;palij vc Philippus,Sc Martyr foliderefurarunt, turn etiam Caluinus rogantibus Polonis perbre-uiterquidem,fedneruoie admodum coarglt;ir:fimulqueprofpiciensquod moxeuc-nit, futurum videlicet,vc Stancari refucandi ftq^io nonnulli ftnperitiores (nifi fibi cauerent) inerroremTritheitarum incidercnr,di£ertèpræmonuic, vtà Blandrata,�- lt;nbsp;liis eum fequutis fib^ cauentes, fie affererent Chriftum efle fecundum vtranque natu-ram Mediatorem, interea Deitatem non multiplicarent : fed fruftra id fadum, quod adeosattinet quibus pereundum crat. Turn quoque WaldenfesBocmiquosvocant^ duobus fratribus ad Caluinum miflîs, quædam ab co funt de Religione percontati:qui-bus ille ficut par erat benign è fatisfecit, cos etiam cohortatus, vt cum rcliquis Ecclefiis fefcprorfusconiungcrent. Eodem tempore t^Iium nonpauci pij Galli poft Mariærc-ginæmortcm,fingularifcrenirtîmæ reginæElizabet^æ pietateSc humanitate freti,in Angliahirefugerentjpetcréntquereucrcndi viri Edmundi Grindalli Epifeopi Lohdi-nenfisartenfu, vt Geneuarniticretur »quiEoclefiam Gallicam illic conftituerec ,minus cftcôGalafius. Cæterumextremoanno m. d, l x. Frâncifci II. régis obitu plane rc-pentino,Scquidemeoipfomomcntoquoiamerantita defperata orrtnia, vc iis Deus -vnus mederi poflet, vixinieratregnum Carolus t x. adhuc puer,quum Geneuani pcc Caduceatorem allatæfunccius nomine fcriptæliteræ, quibus miftbs inde querebatüf# qui regnum Galliæturbarentgt;petebâtque vt mox reuocarentur, alioquifc iuftirtimas vlcifccndx iniuria: caufas non prætermiflurum. Vocatus à Senatu Caluinus,luo colle-garumque nominerefpondit, fc, petentibus Gallicis Ecclefiis, fpedatæ fldei Sc integræ vitæ hominibus, quos eam ad remidoneos fore fperabanc, auôtores hortacoréfq;fuifle, ne patriæopem fuorum in caufatam fanéla, EcclefisC videlicet pure infticuendæ flagi-

/ gitanti,deciîenc:hocillospraîftiti{renonvtregnumturbarenc,fcd vtEuangeliurti pacis docercntiquôd fi quid præterca fecifle argucrentur, fefe paratos efle coram ipfo Rege aceufatoribus refponde^c. Nequclongius iftaproceflerunt. Eodcm anno Caluinus 8c ego Tilemanni Hcshufij importuniflimi hominis libro rcfpondimus. Caluinus deinde Valentini Gentilis blafphemias Lugduni tum aduerfus Athanafij fymbolum excufas refutauit. Edidit quoque fuas in Daniclcm prælcéliones Gallicis Ecclefiis in-feriptas, ac in iHis quidem Ptophecx interpretem, in ipfa veto inferiptione Prophetam

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L VI N I

cgiCjîmHiinentcsteiïipeftatespi'æciiccnSjquo tempore coafto PofTiaciEpifeopomm coniientu, amp;nbsp;Regi in ampliffimo rcgtii confelFu à me exhibita^probataque Galliarum Ecclcliarum Confeffione, plenquelibi Papatus profligationcm quaß inftantcro polli-ccbantur.Turnquoqueinter cætcrosFrancifeusBalduinus,EccbpIiuspoftea propter Religioncm ter minimum aut etiam quater mutatam c^gnominatus ( nam amp;nbsp;anteno-uiffinnim Ecclefiarum Gallicarum cafumad xxiiii. Auguft. m, d. l x x ii.nefcioquo vtnobisaliquandoetiam tumadiungereturaiFedumirificcduci, ab optimisac fanctif-fimisviristcftatum cxliibitis ad earn rem boni iplius Balduiniad Synodumliteris, ha-buimus)illc inquam,a Cardinali fubornatus, amp;nbsp;NauarrenomaJis artibus conciliatus Jibellum quendam fiue afe,fiuepotius à Caffandro quodam editum ,qui fefepiumamp; Moderatum Virumnuncupabat,in aulavenditabat,InterimifticoilloCalarisv.edióto eo etiam deteriorem, quod moderata? cuiufdam inftaffrationis fpccie, omnes Papatus correptelas tucretur. Huius reià me commonefaófts Caluinus, refutationem libelli edidit, cui mox alia funt adiunóta, quæ Balduini ingenium ß?infbtutum quibufvispa-• tefacerentfHoc veto concoquere non potuit tabula,neque magis alccrum meum refpon fummecab eo tempore Caluinum amp;nbsp;me meretriciis conuitiis impetercdeftitit, donee anno fuperiore,Deo hominibûfque altervt»ius Religionis quos toties fefellerat,inuifusj lutetiaelitemnefeio quam perfequens, fiueliuore tabefeens, quod aliumfibi prasla-

M. D. turnvideret,qui Hcnricum iii.inPoloniæregnumproficifcentcmcomitaretur,viue-i ixii. refimulacmalcdiceredeßit. Anno vero txi i,non modo pace,fed etiam libertatc Gallicis Eccleftis folenni regio Edido certis coditionibus coceiTa, mox autc Nauarreno pontificiis artibus fubornato, quum Guilius édita ilia immani Vaffiacena ftrage claf-• licumceciniiret,amp; bellum illudciuileJiisaufpiciis cœpiflet, quo nunc totos xi i.an-nos mifera Gallia deflagrat, quot quantæque curæ Caluinum confecerint dici non po-teft; ficetiamingrauefeentibus eius morbis, vt iam turn ilium diuinarelicerct ad me-, liorem vitam citato gradu progredi. Nec tarnen confolari amp;liortari vnumquenque, imo ne concionari qu^Iem, amp;nbsp;Theologiam in fchola profiter! deftitit; emifitque eo annopn^'herrimaro Fidei Confeifionem ad ftatus Imperij Francofurti tunc congregates nomine Principis Condenfis amp;nbsp;piorum omnium, quos prætcr bellijipfis iniulbflîmé illatiiniuriam jindignifl'imè etiam apud germanes tunc falforum dogmatum nomino tradudosauditum clTft . Nequehi^igebit quiddam animaduerfione non indignum • corrAiemoratc. laccbat ex podagra Caluinus in ledo X i x.Dec.qui dies erat Sabbathi, amp;nbsp;Boreas iam totum biduum fi.ibat quam veliementiiTime. Turn Caluinus multis au-djentibus, Equidem inquit, nefcio quid hocrei fit, videbar mihi hft noôfe audire tym pana bellica quam fortiflîmè pcrionantia ,nccpoteram mihi perfuadere,quin itafe res haberet. Precemur obfecro, nam omnrno magni aliquid geritur. Atqui hoc ipfo dicacciditilleapudDruydas accerrimusconflidus; de quo aliquot poft dièbus Gene-

• • D. uæfuitrenûtiatum.AnnocôfequentendÇ)eLxiii.ficexaccrbatifunteiusmorbi,iiquc rnultipliccs ,vt plane fit incredibiliÿn corpufculotam imbccillo,totlaboribus exhau-fto, totdenique morbis attrito,tam fortem ac generofum animum contineri diutius potuiflë.Siquidem ne tuncxjuidem adduci^otuit,vt fibi parceret.Imô fi quando (quod nunquam nifi penitus inuitus fecit) publico fuo muncrcabftinebat,domi interea vel confulentibus refpondebat, velamanuenfes didando indefeflusipfe fatigabat. arque eius rei fidcmfaciunt turn binæ illæ maxime feriæ ad Polonos admonitiones aduerfus

• • blafphcmos il los facræ T riadis hoftes:tum etiam quod fratribus ex Synodo Lugdunenfi ad fe midis abundè cum voce turn feriptis refpondit, quod Commentarios in quatuor Mofîslibros Latinos edidit, quod Gallicos ex Latinis ipfofmct fecit, quod denique

• • Comraentarium in librum lofuæ qui fuit vltimus ipfius labor,iam turn inchoauit,quem

M. D, tandem etiam moribundus abfoluit. Annus auteqj l x 111 i.fupra fefquimillef ipfî txi 111. quidem perpetuæ fœlicitatis, nobis autem longe maximi iuftidimique doloris initium fuit. Siquidem v i.Fcbr.Afthmate vocem eiuspræpedientevitimam habuit concio-»mm»,' f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nem : amp;nbsp;ab eo tempore eo excepto quod aliquotics ad Congregationis cœtum deporta-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tus(quod illi vltimoMartij nouidiraùm accidit) paucula vgrba fecit, omni docendi

munereabftinuit. Ipfius morbi incredibilibus animi corporifque laboribus contradi, varij multiplicéfque fuerunt, vti fua quadam ad medicos Monfpeftulanos cpiftola édita cos ipfe percenfec. Prætcrquam enim quod corpore fuit natura imbecillo, macilento, amp;nbsp;ad tabcm vitro inclinante, dormiens penè vigilabat, magnam anni partem concio-nando,

VITA.

nando, doccndo, diólando confumebac. Per decem minimum annos prandio abfti-nuic, VC nullum omnino cibum extra ftatam cœnf? boram fumerec: vt eum mirum fit Phthifim cd'ugeretamlliu potuilfe. Fuicaucem ci bemicranea familiaris,cui fola ilia inediamedcbacur, adeo venonnunquam tocas x x x v i. boras ciboabftineret. Sed amp;nbsp;partim ex vocis confentione, partim quod lero nimis animaduerfum eft, ex immodico aloes vl'u,ptimum in bæmoroïAs eafque tandem viccrofas, deinde quinque ante mortem annis in fanguinis excrcationem aliquoties incidit. Quartana verb ipfum defe-renteducceflerunr in dextro crurepodagra, colici fubindc récurrentes dolores, calculus denique, quern alioqui nunquam nili aliquot ante mortem menlibusfenferac. Medici quæcunqucremedia poteranî,adbibebanc, nec quifquam hominum fuit, qui medicorum præccpca accuratius oblèruareticæteroquin quod ad animi labores attinet, va-letudinisncgligentiflimus ,adcó»vt ilium ne acerrimi quidem hemicrancæ dolores à concionandovnquam prohibueriet. Tor autemmorbis opprelfum, nemöne vocu-1amquidem audiuic emittentem,forti,nedum Chriltianoviro indignam. Tantum \ oculos in cœlum attollens, Vfqucquo inquiebat, Domine ! boc enim etiam valens tan-quam fymbolum in ore babebat, agens de fratrum calamitatibus, quibus nodes ac dies magis etiam quam fuis vllis mails afficiebatur. Admonentibus amp;: obteftantibus nobis, vc laitern ægrocus ab omni didandi, aut faltem fcnbendi labore abftincret.quid ergoin^ quiebat, vultisme otiofum à Domino deprehendi? Die Martij x.quum vt fæpecon-fucucramus adeum vna vcniiremus,deprchcndimus ilium veftitum,Ôifuæ menfulae ad quam fcribereaut meditari foiebat ailldentcm, vndc confpedis nobis, pollquam ali-quandiu fronte in alteram manum,vt meditans confucutrat,inclinata conticuiiTet, tandem vocefubinde interrupta, fed blandoamp; renidentc vultu,^fcgoinquic, vobii CharilTimi fratres,magnas gracias ago de veftra pro me folicitudinc, amp;£. fpcro me intra quindecim dies (is autem morumcenfuris demorcdedinatus erat) veftrocoetui po-liremiun interfuturum. Turn enim opinot Donjihum patefadurum, quid de me fta-tuerit, fore vt me ad ferecipiat. Intetfuit igitur cenfuris vcanteconfueuerac,eiufdem mends x xn n ,nfquepacifiedperaidis, fentirefedixit nonnihilHilationisfibi à Domino concelTum : acceptóquc in mantis nouo Teftamento Gallico, quædam nobiTin fub-iedisadnotationibus legit ipfemcc,amp;: de lis fratres con fuluic, quod cas quoque emcn-dandaslufccpillet. Poltridiepeiushabuic,quÄipridianolaborefjcigatus.xxv11,verb ad Curiæfores dclacus,pedibusinSenatoriam vfqift aulam comicibus duobus inn^us afccndic, iblquenouoRedoreScholæSenatui oblato , aperto capitegraciascgic pro âcceptis antè bencfi^is,ac nominatim quod in boc fuo vltimo motbo cantam fui ratio-ncm Scnacus habuiflet. Nam fentio inquit, me pottremura in hunc locum veniiTc. Qu:ê vix déficiente voce eftatus, mceftis ac lachrymantibus vale dixit, fecunda die Aptilisqui dies crat Pafehæ, quamuis proftratis viribus,tarnen fellula in cemplum delatus,toti co-cioni interfuit, Coenam Domini ex meamannaccepic,eóq;vultubymnumcum aliis quanquam tremula voce cccinic, vtnon oblcura lætctiæ figna in moribundivulcu clu-ccrent. x x v. AprilisTeftamentumtotidem verbist:ondidi,n

f O H A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J S C J L7 l^i

Tefiamentur/L}. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nf r ■ ’ rnrn

■ quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ r r. ” n

In nomine Domini^ Amen. AnnoM'.d. Lxiiitdiè Aprilis XX V. Ego Petriis Chenalatus ciuis amp;Notarius Geneuenfis teftor ac proficeor me euocatuni fuilTe a Speótato viro lobanne CaJuinoMiniftro verbiDeiin hacEcclefia Geneuenfi,amp; eiufdemciuitatis adfcriptociue,qui. turn corpore quidemægro,fed mente integra dixitfibiefle in animo tefta-i^ mentum fuum conficere, amp;nbsp;extremæ voluntatis indicium exponere : à mequej petiic vt illud exciperem, ôc vti lingua nuncuparel, ac diûaretgt; ita conferibe-r,

ï. C ÀzL V I N î

ttm,quodconfeftim fecifleme p^fiteor, arque ad verbum vt ntincüpare êc diftare voluit,confcripfiflc,neefjequicquam adillius verba adiecilTe vcl de iis detraxifle, fed banc ab illo diûatam formulam lèquutum efle.

In nomine Domini, Amen, tg o loiunnes ciiuinus Minifter verbi Dei in Ecclefia Geneuenfi, vatiis morbis opprefl’us amp;nbsp;affliâusgt; vt facileanimuminducam. Dominum Deum ftatuißeme propediem ex hoc mundo educere»conftituifaceremeumteftamentum,meainque vltimam vo-luntatem literis mandate, ca forma quæ fubfeqjiitur : P KIM V M omnium gratiasagoDeo, quôdmifertusmei (quemer^ret amp;nbsp;in hoc mundo colloca-ret) non iolùm me è profiindis idololatriæ tenebris in quas demerfus eram,eri-puit,vtmein Euangelij fui liicemadduceret,amp;dodrinæ falutis participem faceret cuius eram indignifsimus : neque folùm eadem mifcricordia amp;nbsp;bénigni-jeate multa mea vitia amp;nbsp;pcccata benign’è amp;: dementer tolcrauit, pro quibus tarnen merebar ab illo reiici amp;nbsp;exterminari : Verùm etiam tanta erga me dementia amp;nbsp;manfuetudine eft vlus, vtopera mea dignatus fit vti inprædicanda amp;nbsp;promulgand.1 veritate fui Euangelij : teftorque acprofitcor mihi efle in animo quodreliquumeft vitæineademfide amp;nbsp;religione tranfigere, quam mihi per Éuangeliumfuumtradidit :nequealiud præfidiumautpcrfugium falutis habere, quàm gratuitamipfius adoptionem : qua vnafalus meanititur: ac toto pedore ampleôlor mifericordiam, qua propter lefum Chriftum erga me eft v*-fus : compenfans mga crimina cum merito mortis amp;paf.ionis ipfius,vt hacra-tione ^o criminibus êcdelidis mcis omnibus fatisfiat, eorumque memoria deleatur. Teftor etiam ac profiteur mefuppliciter ab copetere,vtita ineablu-tum amp;mundatunwelitfanguinefummiillius redemptoris, effufo pro huma-ni generis peccatis, vt mihi liceat apud tribunal ipfius confiftere fub ipfius Re« demptoris imagine. Item profiteer me fedulô pro modo gpatiæ amp;nbsp;benignita-tis qiiaDeus erga me vfus eft,operam dedifle,vt cùm in concionibus,tum etiam inferiptis amp;commentariis pure amp;caftè verbum ipfius prædicarem,amp;fidcli-ter Sacram ipfius Scripturam interpretarer. Teftor etiam ac profitcof me irl contentionibusamp;difputationibusdhmibus quæ mihi cum hoftibus Euange-hjhabendæfuerunt,nullis pr«ftigns, nullismalis artibusamp; fophifticis vmm elfe, fed candide ac fyncerè in veritate propugnanda verfatum clTe. Verùm, heimihi,ftudiumilludmeum amp;2elu.s (hhoc nomme dignus cft)adcore-miflus amp;languidus fuit, vt innumera mihi admunus meum prædarè fungen-diim defuiflTefatear. acnifiimmenfaDei benignitasadfuiflet,totumilludftu-dium meum inane atque euanidum futurum fuifle : quinetiam agnofeo nifî mihi eadem benignitas adfuiflet, animi bona quæ mihi Deus largitus eft, ma-gisac magis mcculpæ atqueignauiæ reum apud eius tribunal fadurafuiffe: quas obres teftor acprofitcor nullum me aliud præfidium falutis fperare,nifl hoc vnum,quum Deûs Pater mifericordiæ fit,vt fefe mihi,qui me miferum pcc-catorem agnofeo, pattern oftendat. Quod reliquum eft, volo poft meum ex hacvitadifcelTumjCorpus meum terræ mandari eoptuac modo, qui in hac hcclefia amp;nbsp;ciuicate vfitatus eft : dum beatæ refurredionis dies adueniat. Quantum ad tenue patrimonium, quod mihi Deus largitus eft, de quo in hoc tefta-mento difponere ftatui, Hærcsmeus cfto Antonius Caluinus, frater meus charifiimus

charifsimusquot;: fed honoris caufaduntaxat.'præcipitoque acßbihaheto paferâirt argenteam qiiæ mihi à Varanniodono data ^ft:quaeum contentum effe cu-^ pio. namquæcunqLfbinhæreditatemea reliquahint, pcto abéoeiufquefidei committo,vt ea ims liberis,cum mohetur reftituat. Ab eodem fratreamp; hæ-redemeolegofcholæpLierili deccni aureosfcutatos : tancundcm pauperibus peregrinis: tantundem pariter Iphannæ Caroli Coftani amp;nbsp;affinismeæ filiæ. Samueli verb amp;nbsp;lohanni eiufdem fracris mei filiis reftitui volo ab hærede meo, cummorieturquadragenosaureos fcutatos : Annæ verb amp;:Sufannæamp; Doro-r theæ,eiuldemhliabu.saureosfcutatos tricenos: Dauidi iplorum fratriadno-tam leuitatis Sgt;c petulantiæ iu^^enilis/cutatos aureos quinque amp;nbsp;viginti. Hæc fummaeft totius patrimonij bonorum, quæ mihi Deus largitus eft, quantum quidem exiftimare poflhm : pretium ftatuens amp;bibliothecæ,amp;mobi-lium, amp;nbsp;vniuerfi inftrumenti domeftici, rerumque ac facultatnm mearuni -omnium, qubd ß quid forte amplius reperiatur, volo id pro rataillis omnibus fratris mei filiis acfiliabus dißribui, fleque Dauidem illumexcludo : ß pro Del benignitate ad bonam frugemredierit. Sed ß quid eritquod fuprafcri* ptamfummam excurret, credo non magnum ineo negotium futurum:præ-iertim vbialienoærifatisfaélum ent, cuius rei negotium diligenter mandaui eidemfraCri meo,cuius fidei amp;nbsp;beneuolentiæ cofido: quadecaufa illu eße volo acftatuohiiiusmeiteftamenti executorcm ; vnaq; cum ipfo fpeblatum virum Laurentium Normendium :poteftatem illis permittcns conficiendi bonorum mcoruminuentariü,fine accuratioreforenß diligentia acfolennitate:permicto etiamipßs venderemea mobilia,vt ex pecuniaredaóla,^uprafcriptam meam lt;nbsp;voluntatem exequantur:quam expofui amp;nbsp;didauihoc x x v. Aprihs dte Anno w. D. L X 1 r 11. Iohannes Caluinus. Poßeaquam ego fupradiblus notaritis fuperius teftamentum fcripß, continuo idem Caluinus lt;fitata fubfcriptione fuaamp;Chirographo illud confirmanit. PoÄero die qui fuit xxvi. Apriiise-iufdem anni, idi^peblatus vir Caluinus me ad le vocaniufsit, vnaque mecum Theodorum Bezam, Raymundnm Caluetum , Michaelem Copum , Lu-douicum Enocum, Nicolaum Coladonium , lacobum Bordefium mini-ftrosamp;concionatores verbi Domini in hacEccleßa Geneuenfi , itemquefpe-Äatumvirum HenricumScrimgerum^ofeßoremartium eines Geneuenles, amp;nbsp;coram lisomnibusprofefl'us ac teftatus eft firfe mihi teftametum illud fiium ea forma qua fupra conferiptqm eft,diiftafl'e: ßmulque nie iufsit illud ipfisau-dientibus,amp;eadecaufaaduocatis recitare. quodmeclaravoce amp;nbsp;articulate fecifleprofiteor. Etpoft illam recitationem teftatus eftac profeflhs eamefle fuam vltimam voluntatem, quam ratameflecupiat. in cuius rei teftimonium amp;nbsp;confirmationem petiit ab jllis omnibus, vt eidem teftamento manu fua fub-feriberent : quod continub ab illisfadum eft anno amp;menfe fuprafcriptis : Ge-neuæin vico vulgo difto Canonicorum: amp;in eiufdem teftatoris domicilio. In cuius rei fidem amp;nbsp;teftimo«ium,fupradilt;ftumteftamentum fcripß, amp;nbsp;manu mea fubferipß, amp;nbsp;vßtato ßgillo fupremiMagiftratus noftri, obfignaui.

-• IC

, gt;nbsp;. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Petrus Chenalatus.

quot;V .uLn .. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IW J.

î. C A L V I N I

H Oc condito tcftamcntOjinifit qui quatuor Syndicis cundifque Senatoribus fignî-ficarencjcuperefe antequamc viuis excedcret,adhuc femel eos omnes in Curia compellare, quopoftridie fe depoiîandum fperaret:refpon(ierunc Senatores fcpo-tiusad eum venturos, roganintqae vt fuæ valetudinis racionem haberec . Poftridie quum ad eum omnes êCuria veniflenc,mutuôdata acccptâque faJute, poftquam ve-niam peciilfet quôd ad ipfum vfque vcnifl'ent,quum lîbipotius ad eos acccdendum cf’ fctjôc prætatusjiampridem hoc cum ipiîs colloquium expetiuifle,quod tarnen eovfque ” diftuliirer,dum paulô certius exitum fuum prafentiret. to-o, inquit, boworand/ XJo-” miniy ingenres vobis gratias ago,quôd me plane nihil eiufmodi promeritum, tantis af-’» feciftis honoribus, meâfque plurimas infirmitates tam patienter fæpe toleraftis, quod »’ maximum Temper apud me fuit veftræin me fingularis beneuolentiæ argumentum. Et gt;’ quamuismihi muneremeo defungenti varia fubeunda certamina, variiquefuftinen-” di fuerint infultus, quôd lie oporteat optimum etiam quenque cxerceti, fcio tarnen ”amp;agnofco nihil iftorum veftra culpa accidifle . Precor autem vos vehementer vt fi ’’quæcunque oportuit,non præftiti, voluntatis meæ potius quàm facultatis habeatis ’’rationem. Illudenim vcrèpofl'um tcftari,fuiflemeReipub.vcftræex animoftudio« ” fum, amp;nbsp;vt officio meo plenè non fim defunétus, publicis quidem certè commodispro ’» virili ftuduilTe. Quod ni agnofeerem Dominum viciffim opera interdum vti mea ’)nKgt;ninutiIitervoIuifle,diffimulationis crimen non effiigerem. Sedhoeà vobis etiam atque etiam peto, vtexeufationemapud vos inueniam,quôd tam exiguafint quæcun-’gt; que publiée veIpriuatimpr3Eftiti,præ iis quæà me fieri oportuit: vltrô certè agnofeo ’)me vobishocquoquenomineplurimùmdebere,quôdvehementiamillam meamin-’’terdum immoderatam æquo animo tuliftis : quæ peccata mea confidomihià Dco »» quoque ipfo condonata. Ccterum quôd ad dodrinam attinet quam ex me audiftis, n teftor me non réméré neque incertô,fed pure ac fyn cerè verbum Dei mihi concredi-« tum docuilTe, cuius iram alioquitam feirem huic capiti meo iamiamimmincrc, quàm »gt; certus fum meos in docendo labores ci non difplicuifle. Idque coram Dco amp;nbsp;vobis J’eôlibentius tcftificor, ^uôd minime dubitemSatanam prout confueuit,improbos,le-»» ues, vert^^inofos denique homines corrumpendaj quam ex meaudiuiftis,fynccræ do-drinæcxcitaturum . Indedelapfusadimmenfailla beneficiaquibus àDominoaffc-»gt;£ti fucrant, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inquit,optimus fuiÿ teftis, quot quantifque periculis Optimi

Maximi Dei manus vc exemerit. X^detis porrô quo loco fitis. Siueigitur fecundæ « res vàftræ fuerint fine aduerfæ, illud, quæfo, vobis ob oculos femper obuerfetur, ilium n vnum elîe qui régna amp;: ciuitatcs ftabiliat, eôque nomine coli à mor^alibus velit. Mc-» mineritis magnum illuni Dauidem teftari fc turn prolapfum cfle, quum al ta iampacc « frueretur, nunquam certè furredurum,nifi Dominus bonitatc fingulari fua manum eî »porrexiflet.Quidigiturtantillishomunculisfiet, quum illetampotensamp; fortisccci-)j derit ? Nempe magna vobis animi demiffione opus eft, vt magna cum Dei rcucrcn-gt;5 tia folicitè incedatis, illiufque vnius præÂdio nitamini, certi nimirum ira futurum vt « quod tam fæpe reipfa fenfiftis, firn^ ill ius ope perftetis, etiam fi velut ex tenui filo fuf-» pen fa veftra falus amp;nbsp;incolumitas fucrit. Itaquefi profpera vobis euenerint, cauetc gt;5 quæfo, neprofanorum inftar efferamini', üd Deo potius cum animi demiffionegra-» tiasagite. Sin aduerfa vobis acciderint, adeôque vos vndique mortes circunftcterinr, » fperate tarnen in eo qui mortuos etiam excitât. Imô tune maximè cogitate fie vos à 5’ Deoexpergefieri, vt in eum vnum refpicere magis acmagis difeatis. Quôd fi fir-n mam hanc Rempub conferuari cupitis,videte etiam atque etiam,ne folium iftud fan-gt;5 ôtum,in quo vos ille collocauit, fordibus confpurcetur. Hiccnimvnuseft fummus 3’ Deus, Rex Rcgum,amp; Dominorum omnium Dominus, cos à quibus honorabitur, ho-33 noribus aiftuturus,amp; fui viciffim contemptoreç abieifturus. Huneigiturexipfius præ-35 ceptis colite, amp;nbsp;hac de re magis ac magis cogitate. ^mper enim ab co plurimùm ab-33 fumus, quod à nobis perfici dccuit. Noui ego fingulorum ingénia amp;nbsp;mores, amp;nbsp;fcio 33 vosexhortationcegere. Nemoeftex iisetiam quicxcellunt,cui mulra non defint. 33 Hic vnufquifquc feipfumcircunfpiciat, amp;quæfibidceHc intelligit, à Domino requi-3gt;rat. Videmus quot vida in plerifqueorbis terrarum Concilias régnent. Alij frigent, 35 publicôque neglcèto rebus fuis curandis incumbunt,alij priuatis affedibus indulgent, 55 alij præclaris Dei donis non vtuntur vt par crat, alij fefe oftentant, ôc confidentia qua-dam

n tiain, quicquid ccnfucn’nt à reliquis probari poftularit. Sen'es commohcfació heiu-)gt; nioribus inuideant, qiios à Domino compercnnt%Iiquibus donis effe exornatos. lu-„nioresmoheovtproculabomnielatione/cfcmodcftospræbeant- Aliusaliumnein-n tcrturbato. Vitace (ihiultates, amp;nbsp;olrnes jllas animi acerbitaccs, quæmültosih ge-j} renda Kepub.àredo inftituto j^ierterunt. Hæc aucem vitabitis, ddUgiili quidem in' »rraluum modulumfefe continuennt,omnes vèrôbona fidecommiflamdbiReipub. »»partemadminiftrec, Incaularutti vero ciuilium iudiciis,ne quisfir,ob(ecro,fauori,vel i-gt; inimiciciis locus. nemo obliquis ârcibus ins perufertico. nemo fuis commendationibu $ » quo minus leges valcanc,ob(ilbto.ncmoab xqiioamp;bonodiitcdiro.Si quem affedusfi' a nirtcr ticillâueric, conftanter ei refiftito in cum refpicito à quo fuie in eo folio collo-)gt;catul5iamp;ab eodemSandumfpiritumpoftulato. Quod iupereft iterum precor,vcmeas J) mihi infirmitaces condonetis, qjflas ego coram Deo amp;nbsp;Angelis, adcoque corani vobis » Venerandi Domini, profiteoramp; ^noico. Hæc vbi dixiflet» Deum Optimum Maxi' inum precatus,vt cos fuis donis magis ac magis cumulatos,fando fuo Spirivu ad totius Reipub.falutcm gubcrnaret,præbita fingulis dextra, mœftos omnes illos,hec aliter ab co quàm à communi parère cum lachrymis diicedentes,dimiiit. Die iS.Aprilis quurn ,,örtines,ipfiusrogatu, Geneueniis ditionis M’niftri conuemflemusi ht vos, inquit, fra-,, tres,poft obitum meum perftate in hoc opcre, nec animo frangimini : Dominus enin» „hanc Rempub. ôc Ecclelîamaduerfushoftium minas feruabit. Abiiht à vobis diffidia, »mutuâquccharitate vos complcdimini. Cogitate etiam arque etiamquid hliicEc' ), clciiæ dcbeatis,in qua vos Dominus colloóauitmeque vos quicquam hinc abducat.Siii » minus,facile quidrm fuerit nonnullis eius pertæfis quafi per cuniculos cuadere : fed ex» »perientur iHiDominumdecipi nonpolfe. Quum primùminhaücvrbem venirem,an-sinuntiabatur quidem Euangelium, fed percurbatÜfimæ res étant,quaii nihil aliud « effet Chriftianifmus quàm ftatuarum cucrfio : nec pauci erant fcelerati, à quibus indi-ïî gniffima multa fum perpeffus. Sed Dominus illeDeusnofter me, me, inquam,natura »(dico quod res eft) minimeaudentem ira confirmauit, vt nullis illorum conatibuscct ferim. Argentina pofteahueredi), vocationcm hanc inuitoammo fequutus,^uod irl' „fruduofamihiforc viderctur. Ignorabam enim quid ftatuiffet Dominus, Se tes cràt gt;» plurimarum maximarurtrque diiïicultatum plena. Sed pergens in hoc opCrc fenfi tan-« dem reipfa Dorninum labori meo bencdixiiïr. pçrftatc igitur Sd»zos in hac vocations «inftitutum ordinem retinetc ; Date fimul operaTn vt populus in obfequio doôWinaS „contincatur. Suntenim nonnulli improbi amp;nbsp;contumaces. Res,vtvidetis,nonmald „funt conftitutxîqu^magis coram Deo nocentes eritis,ii veftra ignauia labefaétCntur. „ Tcftor veto me vobifcum fratres, vera fynccrâque chärirate coniundiffimum vixifle, „Sc nunc à vobisdifcedcre.quôd fiquandomeinhocmorbomorofiorem cftis experti, 3, veniam à vobis peto, Sc ingentes vobis gratias ago, quôd ægrotante me,onus rnihi im-pofitum fuftinucritis. Hæclocutusdextram lingulis porrexir. Nos moeftiflirhis âni-mis, ac minime ficcis oculis, ab co tum difceffimus. 11. Maij quum cx Farelli literis cognouiffec ( Viretus enim longius aberat ) ftatuiff?illum iam oéfuagenarium Sc vale* „tudinarium fenem ,itcradfe ingredi,iice^latinêrcfcripfit. Valemioptime Scin-„ tegerrime frater, Sc quando te DeuS fuperftitem manere vult injmundo,viüe memof „noftræconiunétionis,quaevcEcclefia:Dci fuitvtilis,itanos ciusfrudusinccelo ma-„nct. Nolo te fatiges mea caufa. Ægrcfpiritum traho,Sc affidup cxpedo,dummc „ anhelitus deficiat. Satis eft quôd Chrifto viuo Sc morior, qui fuis lucrum eft in vita. Sc „morte. Iterum vale cum fratribus. Geneux i i.Maij m. s.Lxiui* Venit tarnen Gc-*

neuam bonus ille fenex,Sc quum vnainter fclocuti effent, poftridie Neocomumrc' diit. B.eliquos ad obitum vfque dies in perpetuis perte prccibus confumpfic,voce quidem propter afthmafufpiriofa, fed oculis quales ad extremum vfque clarc micantes habuit in coelom fublatis, Sc ita compoflto vultu ,vtfefeprecantis ardor totum pro-derct, fxpc Dauidis illud ipgeminans indoloribus, Tacui Domine quiafccifti, Scin^r terdumillud EfaixjGemcbamficut coIumba. Audiuiquoquè quum diGcret,Tumc contcris,Domine, fed abtyide mihi fufficit, quôd tua hæc fit manus. Patere diem Sc nodem iplius fores oportuiffet, ffadmifli fuiffenc quotcunquc officij càufà ilium ä-dire cupiebant, quos cum, voce, vt diximus, præpedita, compelläre fc non poffc vi-derctjpecierac vtvnufquifquc pocius proipfo preearetur, quara deco inuilcndola^

ï. CALVI NI

boriret. Sæpequoque mihi cuius confpeétum alioqui nunquainîucundum ei fuiflc fumcxpcrtus,fignificauit}fibi religionem eflc vel tantillùm occupationes measre-morari,adeó fuit ille temporis pareus quod Ecclefiæimpendi Æirct, amp;nbsp;in eo plus etiam æquo religiofus, ne amicos vel tantillùm grauaret. Ita igitur feipfum anücos com folans vixit vfque ad x i x. Maij quo die cenfuram inter nos Min iftros cxcrccre, amp;nbsp;v-nà cibum capere ainicitiæ teftandæ cauia conlueuimu?, biduo poll videlicet Penteco-fte amp;nbsp;Cccna Domini fequuturis.Eo dieigitur quum nobis cocefliirct vt apud ipfum cœ na communis inftrueretur,amp;c leólulojcolleélis vtcunq; viribus,in proximum conclaue eilet delatus, poltremum,inquir, ad vos accedo, fratres, nunquam pofthac ad menfam accubiturus, quod nobis triftilfimae cœnæ initium fuit. Concepit tarnen preces, amp;nbsp;pau lulum cibi fumpfit, fermonequantumlicuit inter ccenandum ad hilaritatcm compoli-to. Inde cœna nondum plane exada, quumin continuum cubiculurn reportari leiuf fiflet, renidenti plane vultu coctum compellans,pai1fcs hic, inquit, interiedus non im--pediet, quo minus corpore abfens, vellro tarnen ceetui fpiritu interlim. Contigit quodprædixcrat. Siquidemab éodie fupinus femper iacuit,corpufeulo (lîvultum parumadmodum immutatum excipias) ita cmaciato,vtfolusilli fpiritus fuperefler. DiequodeccfTitjUempe xxv i i .Maij, vjfus cil fortius amp;nbsp;minore difficultate loqui. Sed hic erat extrem us naturæ conatus. Nam vefpcri circiter odauam, repente praî-lentis mortis certa ligna apparuerunt : quod quum mihi paulô ante ab ipfo digreflb, amp;nbsp;cuidamalijexfratribusclîctàdomellicis fignifîcatura, protinus accurrens, ilium re-peri vfque adeo tranquille mortuum,nullôquepedum vel manuum conculfujVt neque grauiorem fpintum antca duxerit, neque lènfu amp;: iudicio, imô ne voce quidem peni-tus, ad extremum vfque halitum fueritdcllitutus ,amp;dormienti quàm mortuo multô limilior videretur. Sic igitur eo die cum occidente foie Iplendida etiam hæc lux no-bis crepta cil. Sequentenode acpollero die in vrbe tota ingens fuit comploratio. Requirebat enim vniuerfa ciuitas fapientilfimum ciuc,EccIelia dcplorabat Jfîdi fui pa-lloris dccelTum, fchola ereptum libi talem dodorem lugebat,omnesdeniquc vt commun! fecundum Deiftn parente ac confolatore arbati lamentabantur. Optabanc multi c^es eum fpedarc mortuum ,quôd ab eo ne mortuo quidem auelli poflent. Quidametiamperegriniquividendiamp; audiendi ipfius caufa procul vénérant,inter quos etiam adfuit Clyiflîmus vir ReginS Angliæ in Gallia Icgatus, auidè admodum intq^ri faltem defundum petebant? Ac initiô quidem admittebantur. Sed quôd hæc nimiaelfer curiofitas,vt calumniîs aduerfariorumoccurreretur, placuit amicis vtpo-ftridie manè qui dies erat Dominicus ,Iintco demote inuolutu«! corpus ligneo loculo includeretur. Pomeridiana'verôlècunda,fcquentibus funusPatritiis, vnàcum paltoribusjprofclforibùfquc fcholæ omnibus,totaque pene ciuitate non line vberibus lachrymisprofequcnte,elatus ell, communique cœmitcrio quod planum palacium vocant,nullapenitus extraordinaria p^mpa,nullóque additocippo (lieenim mandatât ) conditus, cui proptcrea his verliculis pârentaui.

Roma ruentü terror iUe maxïmus,

Q^m mortHum lugent boni, horrejeunt mali, Jpßt à quo potuit ^irtutem dißere •virtus, Cur adeb exiguo ignotoque in cejjfite claufiis Caluinus late^, rogM f

Caluinum afidue comitntn mode^ia ^iuurrLi, Hoc tumulo manibus condiditj^pfaßtü.

Otebeatumeeß^item tantohoj^ite^!

O cui inuidere cunida poßint marmoru Î

Vixitannosquiriquagintaquatuor,menfes decern,dies dcêemamp;: feptem,cuiusIpatij dimidium in fando Euangelij minillerio confumpfit. Statuta fuit mediocri, colore fub-pallido amp;nbsp;nigricantc,oculis ad mortem vfque limpidis, quiqueingenij fagacitatem tc-llarentur

VITA.

ftarcntuncultu corporis neque culto ncque fordido, fed qui fingularem modeftiam de-cerec: vidu lietcmperaco,vt à fordibusamp; ab omi*i luxu longifumeabclfeticibi parcifli-mi,VC qui mulcos anntft fcmcl quotidiecibum fumpfefit,vcntriculi imbedllitacc taida-tusd'omni pene nullius,memoriæ incr,cdibilis,vc quos femel afpexiflet,muleis póRannis ilatim agnofccrcc, inter diólandum fæpcaliquot boras intercurbatus,rtatim ad didaca nullocómoncfaciêcercdiret,^ eorûquæipfum noflemuncris fuicaufainterelh-t, quä-tumuis multiplicibusamp; infinitis negotiis oppreflus, nun quam tarnen obbuifccretur. Iudicij,quibufcunqucderebusconfuleretur tarn purifie exadi ,vtpene vatiJnari fepe lit vilus,nec abcrralfc meminerim qui confilium ipfîuscsn’etfequutus.Facundiæcon-temptor fie verborum pareus, fed minime inepius feriptor ,fiequo nullus ad hunc diem Theologus(abfic verboinuidia) purius,grauius,iudiciolius deniqiferipfit, quum tarnen tant milita feripferit quam nen» vel noftra vcl patrum memoria.Erat enim hoc confe-quutus vigiliis iuuentutis, èc quedam iudicij acrimonia, didandi exercitatione confir-mata,vt neque illi deeflet vnquam quodappoiitefie gtauiter dicerct, nequemultoaliter feriberet quam loquerctur. Indodrinaquam initio tradidit, ad cxtrcmuconftansi nihil prorfus immutauit, quod paucis noftra memoria Theologis contigit. Quod ad ipiius mores attinct, quamuisillum natura ad grauitatem finxiftet: nemo tarnen illo in commuai conuidu fuit fuauior ; in ferendis hominum vitiis quæ infirmitatis cranr, mire fuit prudcns,vt neque importuna obiurgatione pudefacerct aut perterrefaceret im-bccillosfratrcs, ncque vitiaconniuendo vcladulando foueret. Adulationis autem fie fimul3tionis,improbicatisdehique,præfcrtim fideReligioncagebacur,tarn fuit hoftis accr vehemens, quam veritatis,ftmplicitatis,Se cândoris amans. Fuit omnino natura; ipfius temperamento e’^u;^xoç, quod vitium etiam auxerat laboriofiflinnim illud vitäc genus, Iræ tarnen ficeumdocuerat Spiritus Domini modcrari,vt ne verbum quidem ßcexeoauditum,quod viro bono indignumeftet, nedumvt longius progrederetur: ncctcmcrc nifi tumcommoueretur, quum deReligionis cauGiagebatur ,aut adueffüs præfrados homines ipfi negotium erat. Tot tantafque virtutes domi fie foris, tarn multos aduerfarios habuiftc nemo mirabitur,quivcleorum intct*profanas genres hominum hiftotiam legerit, qui præ aliis aliquam virtutis fpcciem adamarint, tanAm abeft, vt mirum cuiquam videri debeat fortiftimum tum fanæ dodrinæ defenforem, tum pu- . ræ vitæ (edatorem domifie foris tarn acritÄ oppugnatum Fui^è. Sedhoc potius ad-mirationedignum eft,vnicumhominemtanquÄnHerculem quendam Chriftianum totdomandismonftrisfufficerc potuifle,nempe fortiftima illaclaua, id eft Dci verbo v-tencem, itaqueejhot eiaduerfarios Satan excirauit (nullos enim in rath multis holdes alios habuic, quam qui pictati ,fi£ honeftati bdllum indixilfent )tot feruo fuo Do minusvidoriarumtrophæadcfixit. Hçreticumifti faciuntC.Tluinum:quaf veronon fit hoc etiam nomine damnätus Chriftus ipfcjamp;r quidem ab ipßs Sacerdotibus,Expulfus eft Geneua, adde Scabeadem reuocatus. ft quid Apoftolis, quid Athanafio, quid Chryfoftomocontigit’Exprobrantilli multanonnuUialij,fcdcuiufmodi? Ambitio-fus fuit fcilicet, imoetiam nouum papatum ambiuft, qui hoc vitæ genus, hanc Remp. hancdcniqueEcclefiam,quam vèrè polTum paupertatis ofticinam appellate, rebuso-mnibus antepofuit. Accumulandis fcilicet opibus ftuduit, cuius bona omnia, care e-tiamdiuenditaipftusbibliotheca, vix trecentosaurcos æquarant,vt non minùs feitfi quam verc calumniam iftam longe im^udentiftimam refellenshæc verba vfurparit, in pr^faf. Mc non eftc pecuniofum ft quibufdam viuus non ptrfuadeo, mors tarnen oftendet.Te-i« Cómst. ftari certe poteft Senarus,quum perexigua eflent einsftipendia,tantum abfuifle vein iis nonacquiefceret,vtamphoraetiam oblata pertinaciter reeufatit. Exprobranteialij, quôd illius frater Antonius Caluinus priorem vxorem fuam ob adulrcnum ,cognità eau fa, répudiant. Quid ergo diccrent illi, fi adulteram fouiller? Quod fiineumredun-dat hoc impudicç mulieris dcdecûs,quid fier lacobi, Dauidis,ipfius denique filij Dei fa-miliæ, in qua iplèmec Diabolum ex fuisvnum dlfertè notauit? Delitiis fcilicet ilium fie luxui indulfifle, toc ipfius laborum teftes demonftrant. Quid quod nonnullos etiatn diccrefiêfcriberenon pudctji^nalTc ilium Geneüæ turn in Ecciccfiatüm in Repub. arque adeô pro tribunaii fcdille? Alij etiam ilium nefeio quem viuumpro mortuo cadauerc cxcitando vniucrfo etiam tefte populo fuppofuilTe fabuiantur, quod non minùs putidum mendaciuna quàm û Roroæ Papa fuifle diceretur , aufus eft rapfodus

‘'j-

illcSotbonicus,ClaudiusSpcnfa malcdiccntifllmo quodam libro inculcate.

nim iftospudeat ? Scd ifta nequeapildcosqui tantum hunc virum norunt, ncquc a« pud poftcros fani iudicij homines, qui mores hominis ex ipiïus feriptis æftimabunt, rcfutacioneindigent. Ego hiftoriam vitxôc obiius ipf(us,cuius fpedator fede-cim annos fiii,bonafide pcrfequutus,teftanmihi^piimoiurepofle videor, longé pulcberrimum veré Chriftianæ turn vit« turn mortis exemplum in hoc hominc «undis propoficum fuilïè,quod tam facile fit calumniari, quam difi ficile fuerit æmulari.

FINIS,

Lectori.

• • „

nemo piorui^ rcperietur,cui pergratum no fit certo intelligere quofnam’ ^^libios Iohannes Caluinus in luce emilerit, quæq; ab eo relióla fuerint fcripta, S)C co concionante excepta,lt;ie quis etiam hac in parte pofthac fallatur, ficuti fa-tis notfi eft in fcriptis magnorum virorum vt plurinium accidifi'e, vt fub eorum nomine multa falfa obrepferint amp;c adulterina, comodifsimum duximus hue at-texere nominatim catalogum turn Scriptorum vel Librorum Caluiniqui Lati-neamp; Galliceiamin publicum prodierunt:tum etiam eorum qui nondumediti funt, quantum memoria co^jipledipotuimus.

C^r^LOerS LJBRORTM oA

Johanne CaluiitQ confiriftorumf

IOHANNIS CAL V INI

epistol AE ET RESPONS A- 'C,

Q_y I B y S J E R 1 E C T Æ -fiintinfigmun^in Ecclefia ^ei

aliquot eüam epifloU. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

'' gt;nbsp;'■ Io. Cal.Fr.Danieli s. b.

y V M. tnihia(lmanumfitrerûfylua,quæargumentuampliflitnupræ« beat, temperabo tamen ftylum, vt indices magis habeas quàm logam narrationéicui fi indulgerem,in iùftû volumen propc excrefcerct.Ad Calédas Oétobr.quo an ni tempore pueri qui à grammaticis ad Diale-dicam dcmigrant, cxerccri agcdis fabulis foicnt, ada eft in gymnalîo Nauarræ tabula felle amp;nbsp;aceto, vt ait ille plufquam mordaci cofperfa: mdudæ funt perfonæ,Regina mulicbriter nendo intéta,amp; nihil aliud

quàm colum amp;nbsp;acus tradans. T um Megæra illi faces admouens,vt acus amp;nbsp;colum abiicc-rec.Illaaliquantulùm reniti,amp; obludari. vbi vero Furiæ ccfliflct, Euangelia in manus aC' cepit,ex quibus omnia quibus ante airueuilTct,amp; penè fcipfam ddhfcerct.Demum extu-lit fcin tyrannidcm,amp;omni generc fæuitiæ miferos amp;nbsp;innoxios vcxauit. Mult^iufmo-di figmenta addiderunt, indigna prorfusea mulicre quam non figuratc nec obfcurêcô-iiitiis fuis profcmdebant. Res in aliquot dies fifl-tpreffa eft. Poftca i’erô,vt eft Vévitas filia Temporis,re ad Regina delata, vifum eft ftatui pelWmura ex cm plu corum libidini^ qui rebus nouisinitiant, fi impunitas daretur huic improbitati.Prætor ftipatus centuappari-toribus gymnafium ailiit, ôi fuis iuflis domum circunlidere, ne quis elaberetur, ipfe cum paucis ingcelHiSjComicu non reperit. Aiunt eum minime id cÔtilio prouidifte, fed quura forte in amici cubiculo eftet, tumultû prius exaudifle quàm perfpici poftet, atq; ita late-bras quæfiffe, è quibus per occafionem eftiigeret. Prætor tamen pueris adoribus manum iniecif.cuidum vultobfiftere Gymnafiarcha,iry;er eornm altercationes lapides à nônul-lis pueris coniedi funt. Ille nihilominus eos arripuit, amp;nbsp;quod pro feena recitairent,iuflit repetere.Omnia excepta funt. Quado audor fceleristleprehcndi no potucrat, proximû crat de iis inquirerc, qui quû prohibere poftent,permififtenr, amp;nbsp;tâdiu etia diftimulaflent. Alter qui amp;nbsp;audoritate præcellit, amp;nbsp;nomine,^eft cnim magnus magifter Lauretus) impe-trauit vt haberet pro carcere honeftiorem euftodiam domum cuiufdâ(vt vocant) Cômif farij;alter Morinusab illo fecundus,iuftus fe dorai contineredum inquireretur.nuc quid compertum fit nefcioieft tame euocatus ad tres breues dies, vt nunc loquûtur, Hadenus de comeediis. Alterum facinus ediderunt fadiofi quidam Theologi æquè malignum,etfi nonvfqueadeo audax. Quumexcuterét ofiicinasbibliopolarum,libellum vernaculum, cuius inferiptio Speculumanimæpeccatricis, retulcrunt in numerum librorum àquorû ledioneinterdidumvellent.Regina vbircfciuit,queftaeftapud fratrem regem, profef-fa fe audorem.llle per literas magiftris Academia: Parifienfis imperauit fibi teftarêtur,aa librum recenfuiftent in numero eorum quos iudicaftent improbatx religionis. Quôd fi ita haberet,fibi rationem fui iudicij redderent. De ea re Nicolaus Copus medicus nunc Redor retulit ad quatuor ajtium collegia, Medicinæ,Philofophiæ, Theologiæ, luris canonici. Apud magiftros artium inter quos locum dicendi primum habuit, longa amp;nbsp;acer-ba oratione inuedus eft in eorum temeritatem, qui fibi id iuris in maieftatem Reginæ v-furpaftent.Diftuafit ne feimmifeerent tanto diferiminipne Regis iram experiri vellet, ne A. j.

ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOLÆ

• nbsp;nbsp;nbsp;in Reginam virtucum omnium amp;nbsp;bonarum litcrafum matrem arma fumcrent.Poftrcmo

ne hanc culpam in fc recipicntes ,improbitatem eorum alerent,qui parati funt quiduis Temper aggredi fub prætcxtu huius ftomini$,vt dicat AcademiafeciiTe, quod ipii iniuflu Acadcmiæ perp errant.Omniu fententia fuit,fadum abiuranJu. Idem ccnfuerut Theo-logi,Canonici,Medici.Redorrenutiauit ordinis fui decretum, poft Decanus Medicinç, tcrtius Canonici iuris dodor,quartusTheologus,vItimus verba fecit Clericus Parochus Sanóti Andreæ,in qucomnisculpa dcriuabatur,aliis a le amolientibus. Priroùmmagni-ficis verbis extulit Regis integritate,qui Fidei fe animofum proteótorem hadenus gefte-rit.E/Te aliquos finiftros homines,qui hunc cgregium aniroum concntur peruertcre, qui ccii confpirauerint in cxitium facræ facultatis; ïibi tarnen certam fpe effe nihil obtcntu-ros aduerftis talem conftantiam,quam in Rege cflenouiftct.Quatùm attincret ad nego-tiu quod cftet in manibus, fe quidem fuiflc delegatum Acadcmiæ dccreto ad earn pro-uincia,nihil tarnen minus fibi in animo fuilFe quam aAierfus Reginam quippiam molin', fœmina tum fandis moribus tum pura religione praftlitam, cuius rei argumento cfle po-tcrat iufta,quæ matris fuæ manibus poft morte perfoluiflctife pro damnatis libris habui/Tc obfcccnos il los Panta gruelê, Syluam amorum,amp; eius monetæ : hunc interim inter fufpe-• dos rcpofuifle,quód fine Facultatis confllio editus cfler,magna fraude Arefti,quo vetitu crat,inconfulta Facilitate quicquam eder^quod ad Fidem ipedarer. Denique fibi hoe ^epræfidium,mandato Facultatis fadum quod in quæftionem vocabatur. Omnes eflc culpæ affines,fi qua eflet,quantumuis abnegarent. Atque hæc omnia Gallicè,vt omnes intelligerct, fi verum præfabatur :omnestarnen fremebant eum obtendereignorantiæ fuæhancfpeciem.Aderantautem Epifeopus Syluanedenfis,Stella, amp;nbsp;quidam expræfe-dis aulæ regiæ. Vbi finem fecit dicendi Clericus,Paruus dixit ledum àiéiibrum,niliil fe • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dignum litura comperifle,nifi oblitus effet fuæ Theologiæ.Demum poftulauit vt edere-

tur decrerum,quo Régi fatiffieret. Copus Redor pronûtiauit. Academia non agnofeere cenfura illam qualis qualis fuiflet, quo libellus cenfitus ciTet in libris aut damnatis aut fu-/pedis,n5 probate neq; in fe recipere. Vidèrent qui id feciflent qua ratione fe defenfuri eflènt,paratasfore in t^oreliterasquibus fe Academia Régi exeufaret, agerct etiâ gracias,q, fc ta benignè paterno more côpellaflet. Allatu eft regium diploma,quo Parifienfi Epifeopo permittiturpræficcrequos velit fingulisparochiis concionatores,qui priuS pro libidine illorû eligebatur, vf quifq; er^r clamofiflimus amp;nbsp;ftolido furore præditus que illizelum vocât,quontmquâarfitHelias,q,tamé zelozelabatur fuperdomûDci. Valc.

M. D^xxxnI, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BvcïrvsCalvino s. d.

Ratiaamp;paxaugcatur tibi frater amp;nbsp;Symmyfta inDonffno vnicècolede. Ö-rauimus nuper Bafilcæ corâ,nûc per literas, clariflimû amp;nbsp;vcrc nobilcm viru D.Maurum Mufæu, à te vt nobis impetrarct, vti fuftineres de rcligionc no-1^9 ftta nobifeum coràm commentari. Videmur nobis agnofccrc, Dominuin-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'^^ftituifl'e tui vfum Ecclefiis fuif vberrimum concedere, eifque tuo minifterio

latiflimc commodare. Proinde vt j^ar eft,optamus non nos modo, quorum nimirum no eftapudEcclefias tantaaudoritas,fed Ecclefiasipfas amp;:quiad illiusminifteriumiuue-ncs apud nos amp;nbsp;alibi educantur, tecu per o^nia conuenire. Quàm multû fiquidem parus diflèntiunculæ præcipuorum miniftroru Ecclefiis obfint,haud dubic fatis perpenfum habes. Atqui dedit Dominus,ni fallor,vt,fi liccat tua omnia rite accipere,aliquid ad pro-mouendum hunc tecum Ecclefiarum amp;nbsp;miniftrorum cius cofenfum poflimus. Libentcr itaq; veniemus quo tu voles,vt in Domino fumma cû obfcruantia veritatis Chriftijamp;r tui, * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de totaadminiftratione dodrinæ Chrifti conferamus. Certc fæculû hoc fie profccit,tam

calumniando etia quæ redè dida feriptâque funt,quàm exadiflimè feuerifliméque iudi-« cando,quæ fccus,vt nos,quibus modis omnibus curandum eft, vt minifterium noftrura adferat frudus plurimû,vitupcretur à neminc,nihil ad fummam diligentia rcliqui faceror debeamus, quo noftraomnia, non folùm vera fandâq; fint, quæ vel feribimus vel dici* Gai. 1.2. amp;nbsp;mus,fed fie etia depromantur, vt quæ vera fandâq; fint, agnofeere valeat nbsp;nbsp;viïviu in Ec-

mAdis. clefia. Ad cam veto rem,quanti feceritfandoruconuentusamp; colloquia, D.PauIus,nofti mi fratcr,amp; fymmyfta in Domino vcnerandc.Quantû Icuc huic fuit per terras,per maria trafeurrere ipfum,amp; fuos, quos nouerat veto ædificandi Ecclefias ftudio teneri, moncrc ad fandum colloquium. Ergo in Domino fufpiciende frater, condic nobis locum, fiue Bafileæ fiue Berns,fi aliter non poteft, Gebennis, vt pertrademus religiofc, quæ etiamfi tibi

ETRESPONSA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

tibi eerta funt,nobis tame pro noftra tarditatccxplicationeampliorc indig«. Etiairi in-ßpietibus debitores efle nofti,quaquam veic fapimes. Vtinam vero nobis per EceJefiaru négocia certenoncgligehda,liceat breuinos Hekieciis vKicrc,ctiam inuocatos. Optime vale vir doâiifime {iinâ:iirimejamp; ne contemnas prcces meas,dolorémq; eo fuper dolore mihi adiicias. Nam quod non eft datum te noftc appvllarecum hic elles,did no po-teft vt doleat. Comunicat mihi aTioqui Capico omnia. Hic nefeio quis linifter fpiritus eu tam obliuiofum fecerit,vc omiferit,vcl non meminerit re mihi proderc, quod amp;nbsp;ipfi nue dolccadmodum. ArgcntoraciCalcnd.Noucmbr. m. d. xxxv i.

CaLVINVS MINISTRIS BASILIINSlS ECCLESIAE.

otium,cuiuscaufla hominem hunc data opera mittendum ad voscenfui-is, paucis complcÄemur. Ncmaufi cnim no incclebri linguæ, vt nunc volt, Ùccitanæ oppido^houa nuper impioru Içuitia in mileros fratres qui illic peril agunt,eft'erbuit,cùm nihil tale fufpicaremur. Literas non ita pride pu casSenacus Argentoratenfis amp;nbsp;Bafilienllsobrinueramus, quihusomnium qui tunc per Gallias in vinculis tenebantur,falus amp;nbsp;incolumitas commehdabatur Comiti Guliclmo.IllcaRegeimpetralTedicebatur, foluercturdmnes.ln hac fpefccuriacquief-cebamusjdum renuntiaturo nobts fuir,igncm illic vchemcrcr llagrar!*. Duo combufti fu^-runt,de quorum morte ab ipfo fpcdatorc audictis. Siquidem latmc vobis narrare quear, quod nobis retulit. Plurirai in vincula côicéli funt,qui de capiteperiditantur, nifi mature öbuiamcatureorum furoh,quiiam ebrijduorum faqguinc,finem alioqui l’æuiêdi nullum fafturi funt.Duo illi lingularem conftantiam ad extremes vfque fpiritus cxhibucruntxum tarnen exquifita ctudelitatcipforum patientia tentaretur. Verum qui (cimus, an cadeni aliis conftatura fit animi magnitudo ? Fcrendæ çrgo in tempore fuppctiæ, fi quaracione licet,ne terrore cÓcidant,lï qui fut imbecilliores.Deinde fummopere çaucndum,ne vilelcat nobis piorum fanguis, quern feimus elTcin côfpcûu Domini pretiofum. Audimus recens fuifle à Principibus veftris percullum fœdus cu Rege noftro,in quo metio quçdam inied4 fuerit Religiouis,ne fcilicet folita feueritate pofthac plefteretur, (^ibus in Religiohis fen-fu vobil'cum conuenirct. Id li veru eft, non omiccenda eft nobis iuuandorum frftru tanta opportunitas, quibus ad ope feredam no modo data voce nos Chriftus vocat.fed fe defevi conquericutifi deferatur.Proinde fratres optitSi amp;: pientiflimi.vo^ro animi veftri fyncc-ritate in hanc caufam totos impendite.Quod quia ’^s vitro faduros confidimus, pliÿibus non agemus vobifeum. Agedum crgo,apud Senatum veftrum cfficite,vt fcrio Rex appel-leturûdquequàm fieii potent bteuilUmc, ncfuriofi illi antcuertant. Scicisenim quàm le-dula lit eorum improbitas.Domiuus lefus vos nouis Spiritus lui incrcmencis hiagis in dies locupletct, fratres erudicillimi,ôe nubis diledilïîmi.Gcneuaî, x 11 i.Nouébr. m.d.xx xvii.

Capito Farello.

Ratiam pacem.Eicdio ifta ignominiofa no cft,néque tatiropcre nociturä Eccleliæ Domini ac nos formidabamust N a de vobis neq; hoftes exiftimati aliud prçdicantiquàm zdû fGrucntioré.Peritiores verôrerû Ecdeliafticarû, cernune in caulTa fuifte totam cffhortê miniftrorum, Euangelium docétium fincdifciplina,imô nefcictium,an difeiplinalit in Ecclefi«âreuocâda. Ocio-fam enimlunélionem quida tueri makint quàm fruduofam , quidâ licêtiam pro Chrifti libertate induxcrunt,quali ab Euangelio fteiit, quiconque iugû Pontificium abiecerint. Aliqui veto,id eft pleriq; omnes,animaduertctes rem Chrifti in dies abirc in pcius,opta-rent quidé reftkutam audoritatem miniftrorum, fed aut vera cius reparandæ rationcm ignorant,aut earn videntes dcfpcrant prorfus.Ex quo noftræ Eccleliç omnes a d vnâ line difeiplina funt Ecclefiis neceflaria. In qua re,quid incómodi vobis, quid improbis anfæ ad turbados datû,in manibus habemus. Auditis enlm, Tyranni clïè voluiftis in libera Ec-clefiamjvoluiftis nouum pontificatum reuocarc,atq;id genus cótumeliarum repugrtate animi iudicio in vos iadant fediciolî.Fratres autê quos putatis extrema vobis admolitos^ nihil habent,quàm quod de vehementia querûtur. Ah mi frater,velim fcires,quo fudore hîc voluam idem faxum. Âucerus cft totus in publicis amp;nbsp;amplis rebus tradandis fumma animi côtentione ,refpedat ad noftram Eccleliatumultuatcr, neq; cnim ei curæ vacate poterit.Redè tamépræfcribit nue aliis:de qua re Domino gratiam habeo.Ego qui repu-to mccû, qua in parte Eccleliç amp;nbsp;quibus præfim, paftorc reipfa agcrc nonihil coiior. aÉ

A. ij.

8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVI NI EPISTOLÆ

• • nbsp;nbsp;nbsp;quatæ procellç à Symmyftis amp;nbsp;à Senioribus in partecurarû vocatis.'Nam fcmpcr exiftimat»

Cbnltusair,oueracenccfimaab-errante inueftigadam efle,amp;: ea eins quçrendæ ratio non fir,qnâ ibidê prçfcripficChriftus, Corripe inter te ipfû,adhibe tefte admonitionis.dic Ecclciiç,fit vt Ethnicus amp;;c.Dcuorada funt multa indigna , fed interim hoc folatij Dominus dcdir, vtoptimo Symmyfta ftipatus fim,paticciflimo audicndariicontumeliarû.Deindeno iflcceirit infœliciflîmè, amp;nbsp;quospu-tabamus deploratiflimos, eos inucnimiis obfequetiffimos cÔüliis melioribus.Quid multisj Dominus vidcre dat,quid fit agerc paftorc,amp; quantu præcipiti iudicio vehemetiaq; inco-fultaabiiciedi ita Pontificis nocucrimus. Na frænu prorfus excuflit muItitudogt;quaE aflueta eft amp;nbsp;educata propemodum ad licentia:quafi auóloritatêpontificiorû fragendo,vim vetbi, Sacramentoru totius minifterij euacuarcmus. Nä cIamat,Tenco fatis Euagelij,ipfe fcio legere.-quorfum mihi tua opera? Prædica voJetibus audàc, déferas eifdem optionc ample-élendi quod velint.Iuftu erga me iudicium Domini,quo erudior, ad verbi Dei virtutêpó-ni tins infpicicdam,ad omnem ordinem Dei intelfigedum.Ergo quia res diHiciliS reparatio difciplinç,amp; noftris Ecclcfiis infolens, inuifa carni amp;nbsp;fanguini,aut no animaduerfa,aut ne-» gleélafynergis, neq;extraLutheriEcclefia vnavfpiafitrcftèinftitura,miraremur,quó4 vos duo femel tatam vrbem reformarenon ]aotueritis?Sic in negorij difficultatem reiieere caufam prçftiterit, amp;nbsp;itafolét fcrê vel mcdiocritcr periti rerum Ecclefiafticarum. Sût tam dïafta vitia in multis,vt iure boni ofFcndatunfed cùm eos Deus vocatione atque officio di-gnatur,quid faciemus nos homunciones?Scimus quati detrimeti ac damni fit vel fimulta-tula fuperefTe in Ecclcfia: amp;nbsp;experimur Satanam nihil æquè admoliri, quam vt ea late pcr-têtetfan(ftiffimos,quo pertrahatur m contentionc,vcl fpeciepromouendiÊuangelij. Do“-cuitmeid Chriftus meus cxperiûdo muniis paftoriû.Nequedubito,quin fis expertusam-plioia meis periculis. Vocatus es ad Neocomu Ecclefiam primam tui minifterij. fcquaris Dominü,vtvt fecus tibi fie debilitato grauiffimis fludibus videatur. Propone animo, cum populu vnicècómifTum. luua alios fine often fionefquantû valesjbonorum :exemploEc-clefiæ ac minifterij tui prouôcétur alij, ambobus defixusin Deum præfenic,qui ex ptæfcrû pto fuæ vocationis ad âülificatione quetiq; vult agcre, amp;nbsp;videbis,mi frater,tantum fuccef-fum,quaMim fperare nullus potuiffiet. Dura patietia nobis opus eft in hac diftblutione qua verfamur : amp;: animi vinciedi agglutinandique Chrifto rationibus chariiatcm redoletibus, quæ temperamétum eft ardetis animi, cÙA nos admonet iudicij lynccrioris, vt quenque asftimeraus ex eiusafteftu corrigendum. Vale, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

• • *

Cal, Fi d e l I b V s Geneven s v s, Dileäißim'tfßrittribits ex Geneueßs Ecclefnt dißipatione.Miferieordix nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D.N.

/eßChrißif-vobiffernpertnuhpltceMrixySpirituffinÖicomimtniciitiotiefüt

Bftinui haftenus à fcribedo fratres dilelt;ftiffimi,cum mihi perfuaderem Farelli literis,qui hoc in fe comuni nomine recepcrat, vobis fatisfadu iri;ac fimul oc-cafionem maledicedi iVis qui cam captant,ita pracreptam vcllemme videlicet nobis imponcret, quafi vos ad nos pellicicdo,vos ipfos inter vos feinderemus. Non potui tarnen diutius me cÖtinere, quin fcripto vobis amp;nbsp;meum erga vos

animum teftarer, amp;nbsp;veftti apud Dominum recordationemjquorum vtrunque ad officium meum pertinet. Sed neqj obftabit deinceps ille timor qui meretinuithadenu5,cum mihi fatis coftet pranextum quem illi affingeret vt dctraherct de nobis,plane vanu amp;nbsp;inanem ef fc.Teftis eft nobis Dcu$,amp; veftra confeientiacoram ipfius ctibunaii,no$ quîdiu verßiti fu-mus inter vos,vnicc ftuduiflc,vt vos omnes in pace ôècôcordia fouercro’.Ab illisautc qui abfeeflerunt à nobis vt partes feorfim duccrótj'ciffio accidit turn in vrbe tu in Ecclefia. Atque vbi illius incedij fumum pcrccpimus,omne operàm dcdimusfvt corS Domino,cui (et* uimusjvt rcmedium adhibercmus.Quare tepus clapfum nos abundeaftcritab omnibus iU lorQ caluniis.Nunc verodum ad vos fcribimus,vt noftri mcmohamapud vosconfetuetiSy probro hoc nobis verti no dcfact. Confidimus enim in cofeientiis noftris coram Dominoi nos ex ipfius vocationcvobifcumcoiundosivt penes homines non fit tale vinculöabröpe-re. Ac prout nos ante geffimus, ita fperamus Domino facicte ifcs porrà gefturos, vt nülld obicâum vel materia præbcamus turbæ vel diuifioni$,nifi illis qui fefe Isa obfirmarût cÛtrt DominuIefumChriftum atque vniuerfum populû cius,vt nullam cum ipfiusfcruiscôiun* dioné admittât.Si enim iftiufmodi hominibus optimus Scruator ilk fcadalutn eft amp;nbsp;often diculum»

-I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£ T . R £ s P Ö N s A. » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y

dicukim,qüî nobis aliter cedar^qui ipfius ftigtnata ie corpore amp;nbsp;fpiritu circdfèrimusgt;Illud 9 veto tiös fuftinet,quôd illis caufaà lîobïs nô od'era^irrvti nequcopcimus illc nofter herus aduéttïtjVt vllim cuiquatntnoleftiâaft'errct,fed vrclleromnibus via,per quainofîefi inec derêt.Enimuero cùm manus Domini in vos adhuc lit cxccta,vt audio,ad vos exercendos: ae iuftà ipliuspermiffione totus in eo fit Saca^vt Ecclcfia quæ inter vos erigi cœperac,pror-fus diflSpet, vos demû officij cdiHoneficri expédie.Sic igitur ftatuiteac vobifeum replicate^ quicquid mali infit in illis qui vos turbat amp;nbsp;aSligunt, ciufmodi tarnen infulcus quibus vos ïmpetut,nÔtaâbhominibuscirequàmabipfüSatana,qi)icorû nequitia vcatur,vtappoli-to iuftïumêto ad vos impugnados. Eô pertincc ilia Apolloli exhortatio,cùm ait, Non efle Eph.^.n; quot;nobis coliuêlationem aduerfus carnem amp;nbsp;fanguiné,id cft ad uerfus homines, fed aduerfus restores tenebarû amp;nbsp;fpitituales malitias.Noftisqua ncccÜe lit cxploracum habere quicuttt res hôbis fit,'vt teneamus qua via^li fit obfiftcndum.quare fi in illud incûbinnis,vt certaa-docüfn hominibus vltionêperfeqi*amur èi. noftras priiiatas iniurias, quid efFcéturi fimus in dubio eftnllud verô extra cotrouerfiam^ea ration e nos à Satana fuperatu iri. Côti à veto fi CO animo eu hominibus cogredimurgt; vt vnius Chriib nomine illos infenfos nobis babca tttuSjita demum obfiftemus machinacionibus adueiiar ij j 11 i us fpititualis, inftrudi illis telis quibus fuos armatos efle voluit Dominus:vt de vidoriç ccrticudine nnllomodo dubitâdu fit.HoCfi 'vöbis eft in animo,videte fracres nc^malû malo rctûdatis ; fed vt potius exuti omnibus àflèÊtibuSprauis,vnius Dei zclo prxditi ficis,que amp;nbsp;Spiritus ipfius m-odererw ex vtr bl pràîlèripto. Illud ptaîterea vobis cogitandû ert,ifta vobis non contigifiè fine Domini di-rpefàtiôné,qui operatur etia per malos pro confilio bonç fuæ volûtatis. Atq; ilia cogitatio appofitaetit vobis,vt àveftrisillisaduerfariïs auerfi,defccndatis in vofmetipfosdicagnof-tetis quàin merîto veftro ita vos nûc exerceat Dominus, vt veftra negligcntiacaftiget,at-qüe vttbi fui cOntemptum,cefl'ationêetiam Szdefedum in illo légitima obedientia profe- • qucdo.Quis cnitn veîtru hîc fe à peccato immunem obrendaiîL ieeat quidem apud homi-ïifcs iuftirtam Veftram airerere,atqui veftra vos cofeientia apud Detiin hae in pa rte accuû-bit. HùncMtiOftemcenuerutnimirum ferai Deün fummis fuis anguftiis; vtVndecunque illis ffiala imminèrent,animum Temper ad Deu ipfum intedenen^tque ad pro pria petxra-ta,vtïlbiipfis imputarêt quod ila àDômino tru^rcbiafv Noüerac nêpe Daniel (^æ fuifiet öjn.p.s. Régis Babylonij imptobitàsin opptimendo excindéd'ô populo Dei gt;nbsp;vt fuî vnkis auari-tiam,ambitiönem,iiUpoteft'tiaexpleret.Confl»ibat ilU inquam,quàminique ab illo tyr-anO ludi’i ilia patèrêturmihilôfninus fibi tatùm amp;nbsp;fuis ^immS cauranftmputat,cu Babylonios bîhiraduétfum ipfos pofuifle per fê,ttatütum apud tt* habeat. Ergo vt reifta ordiné ttneat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

orditUra cortfeftioijp peccatotutti tum fuorum, turn fetiâ Regum ac popuiiw Quôd fi «a fe tantus Prophetadeiecit,cxpendamusqiiçfô,quàm iuftafit nobis illiusimitandi ratiodiin-quam ita ipfum fc coram Deoîiu'lTiiliafeOpôrtuit,vtàbipfümifericordiam cliccret,quàm pr^pofteté ïfet à vôbis,fi in vn^ âdubffàtioiû improbitatedöfixijm vos ipflt;fe8ô vcftrà'pee-tâta pOtiUS rtÔ infpexetitis^qu^ lôg^êalitcr ié habet quam quxita tû in feiè Propheta agno uit?Qüôdad nos ärtiuct, fieaufe nobis dioêdaTitcontra improbos'calumniatôres qui nos oppteflos Vtilent, hoc hàbemus, non modd ftare nc^côfcientix ïioftræteftimû'nio coram Domino^ïèd etiamfupereife nobis quo nosapud vninetlùmmuhdum purgetous. Atquè hoc abundé ofttttdimus » eum noi otlt;ahmifc adreddedam omnibus rationcln,adèóq; co-tam noftrisaduetfäriis-. Olnnino en-im de fuoiute coftare illi debet,qui fe ita iudicio fiftac» vt pti^tet Vnàtft iótis fuieettitudineiómfiibus in rebus futurus fit inferior.Qu'dd aucem d« Ipfo Do'mirïi ïudiciö ptatfatus fum,(icÄoeipiogt;vt non immerito nos hie etiam ab illohumh liatos agnóftam, Vtnoftram ighorVicia,imprudentiam amp;nbsp;alias infirmicatesin memoriam réüocaremus. Sic enim apud fticfenrio de mcipib, fic etiacoram ipfius Ecdefia meos de-feêlus prbfitfeör* Nequefic nóS hötando aduetfariox in lurefuperiores rcddcmus:vti neq; Dani'chs mens fuît Nabucadnetarê culpacximerÊidu ludæoTum excidiu ab ipfius tyranni deptofiïdu,ipfórupeccatisadfctibcrctullud potius ad cumulandum ipfius probrum perci-ntiit,cutti itacotiftitit tyranntrtn ill üTö Dèi flageUum extitilt;re,vti éo in gencre primum lo-Cum Satan cum fuis macipüs oecupat. Non magisetiam timendum nobis, ne iüs noftriwn hominuitt probïis óbnoxïfim reddatuf .Cùm enim noi obculerimus ad refpondendum de noftrà fynCtritätcin munetis noftd funaione cota vniufctfis Ecclefiis, vei eodem animo nuc ctlattïfUtthksiqfiisiftdbcoüigata'nfamiHis oblatama nobis effe,Vt nosîtîordcat,atque hóbils inftilttttt?QuAd fihon datur bobis vt illis osobftruam«s,vti nodefüeröt,qui nó fua tâtùth inteïrtpttic aduetrum nosdbiteptifftdtfferaco impetu fefe in omnia conuitia eftun*

A. iij.

ï. C A L V I N I EP1STOLÆ

derctjColUt tame nobis certiflima ilia Domini promiflio,Dorninu ncmpe patefaduru in-noccncia noftram vc auroram,amp; iufti^iam noftra vt folem in mendie. Illa nos confidentia merito fnftinet aduerfum omnesimprobos, vtcunquc coram Domini tribunali infinitis modisobnoxiosnos eireprofiteamur.Nec tarnen in noftra deiedioncamp;: humiliationcde-feret nosDominus,quin ampliifimo (olatio nos aflerat atque cotirmct.Imo illud nobis ob-uiu eft in ipfa Scriptura, cùm ccltatiir ferulas illas iuas qiAs erga feruos fups adhibct, ad il-loru profeótum amp;; (alutc fpelt;äarc,(i modôretlûillarum vfumccnuerint.llludigiturdilc-diflîmi fracres, vobisperpetuoin mêtem veniat quo vos conföleminiznépequantunuis impij veilram Eçcleliâ cucrtere cótenderint,vcftra vcrô peet ata no illud modo,fed quid-vis ctiaacerbiuscomcritalint,Dominun tanun eum fir em alkturum veftrisafflidioni-bus,vt in falutem vellram eedat.lra cius nimirum ergaipiius Ecclefiamad mometumeft, quia ipfam perdere non cogitat : Milericordia verb æco^paad Venturasgencrationes por--rigitur,apatribusncmpeinfiliosSifiliosfilioru. lambinveftrosadueifariosoculoscóic-ceritis,aperte illicagnofcetis vt fe ipl'os in exicium dent prçci pi tes, cùm tarnen in portu fc iam nauigarefibi iplis perfuadeant. Ne igitur animum defpondete eo nomine , quodita

libi. ncmpe dciciSlum Si cotemptum ex pulucre, paupcrcs ex cœno ; Coron as gaudio gementes Si in lacrymas eft'ul'os, reftituens luce lactn tibus in tenebrisjin vitam deniq; reuooans in vmbra mortis fedec.Sperate igitur optatum illu m exitum ab optimo Domino,vnde nobis materia extetprædicandægloriæfingularis ipiius erga vos clcmétia:. Atqifubilla fpe confirmate vos ipfos,vt fubcacis ipßus ferulas, donee tâdem fuum vobis fauore reipia cxhibeat.Neq; verb hoc voto ferius accidet,ii omnia vt par eft,prouidcntiç ipiius permic-tere didicerimus, quæ vna nouit tepora Si occaiionesiac multb melius q quifquam noftra

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- animo cóplelt;ftatur,tenet quid expédiât.Imprimis vigilate in orationibus,Si fupplicationi-

bus.Si enim fpes omnis veftra in Deo iita eft, vt efle dcbct,cor demu in ccelum ferri. Si il-lic verfari oportet ad ilium Hiuocadum,Si imploradam ab eo quam expedatis mifen'eor-diam.iic habete,quod vt plurimum remoratur exitum votoru fid cl j u fuoru, illud eb fpe-dare, vt eos raagis affic^t ad ipiius bonitatem exquirendam. Atque adeb vana eft omnis noftræ fi^uciæ in ilium iadatio,niii illam ita teftificamur,cum ad ipfum nos precado rcci-pimus. Ncque ctiam legitimus ille ardor coftat noftris precibus, nili continub in illis pcr-fcucramus. Oro Dcum totius cófolationis0/t vos erigat Si fuftetet magis acmagis'in reda patietia,du vos in iftis tftbulationibusxxercet : atque fuis illis promiiTiqnibus planeebfir-i.Cor.io.ij met,Neminem fuoru à fe tetatum iri iupra quam feredo iit,fcd cum probationedaturura

Si vires,Siexitûtandécumfaluteconiundû.Valete.Argcni.i.Odob^.M.D.x x x v 111.

Cal. F a r e l l o.

morte ita fum cófternatus,vt nullum poneremodum mœrori poifim. diurnæ occupationes animu meum fie rctinerc queunt,vt non in earn femper cogitaiionereuoluatift.Miferrima diei tormeta excipiunt acerbiorcs nodis cruciatus.Non ei^m infomniis modb quibus ex cofuetudine obdurui, * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diuexor,fcd enecor etia peruigiliis,quibus nihil valctudini mca: magis aduer

fum habeo.Præcipiic verb animu meii conügitillaindignitas, liquidem vera eft fufpicio, cui velimnolim, cogor locu alique dare. Qub tandem recidet noftri poftcri, cùm in ipiîs exordiis talia portera iam emergant ? Quantu vercor ne fcelus hoc magna aliqua Ecclciiae clade breui luatur. Ad hçc non minimu eft ira: Dei indicium,in tanta bonoru paucitatc,eo qui inter bonos poftremus no erat,Ecclefiam orbari. Quid ergo aliud mi frater,quam no. ftram calamitatem lugcamus ?Quaquam neque validis folatiis deficimur. Magnum hoc, qubd fuo dolore Si dcfiderio teftantur omncs,quid de eius virtute ac integritate fenfcrinc. Sic enim nc in terris quidc latere patitur Dominus hoftiù noftrorum iniquitate. Nec pila lucri eo extindo fecerut.ftat enim cora Domini tribunali tcftis Si accufator coru nequitiç, cuius vox clarius fonabit in coru pcrnicie, quam ii terra concuteret. Nos verb, quos ad tc-pus fuperftites reliquic Dominus, fecurc pergamus eaquam fecutus eft via, donee cur-fumnoftrum peregerimus. Quantælibct obiiciantur difficultates, nos tarnen non impe-dient, quominus perueniamus ad cam quietemin quam ille^am rcccptuseft. Nifihxç fpes nos rctineret,quanta nos vndique obfidet defperationis materia?fcd quoniam mance veritas Domini £rma Si incocufta, in fptecula noftraad finem vfquc perftemus, donee ap-parcacquod nuncabfeonditum eft domini Regnum. Clafficum porrbiam cccincrunc

aduerfa-

ET RESPO NS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

adueH'arij clatigatïonc in Mindatn pronuntiata.Quonia caufa eft religionis, omnes no* ftrineccitano implicantur.Firmiflimum amp;nbsp;inuiótum nobis præiidiû eric, fi Dominus ex-crcituû fua nos virtutetucbitur. Alioquivix cantuîft noftris roboris,quod ad propulfan dos hoftium impetus valeat. Ad vnicum ergo illud aiÿlum confugiamus, quod nunqua eommouebitur,eciamfi vniuerfacôcuciacurterra. Conucntum non definimus flagitare, donee fuccit impetratus.SoneriièS altéra à nobis quæftionem difeuti voluit, an liccat fibi ac fimilibus Cœna Domini cùm ex corû manibus accipere,tum etiam eu taca hominum colluuie participate. Mihi cum Capitone nihil fuit in hac re dilTenfionis, Suma hæc fuit: Tantum debere inter Chriftianos elfe odium fehifmatis, vt femper quoad licet réfugiât. Tantam minifterij aefacramentorumreuerentiam elfeoporterejVt vbicunq; extare hæc cernuntjEcclefiâ ciTc cenfeant.Quado igitur Domini permiflu fit,vt per illos,qualefcun que tandem fint,Ecclefia adminiilretur,fi Ecclefiæfigna iilic confpiciût, fatius fore fi no fe à comunionç alienêt. Nec obéît ç^uôd imputa quæda dogmata iilic tradâtur: reliquias cnim ignorâtiæ vix vlla eft Ecclefia quç prorfus nullas retineat. Nobis fufïicit,fi dodrina qua Ecclefia Chrifti fundatur,locG habeat atq; obtincat, Nqc illud nos remoratur,quôd legitimus haberi paftor non debet, qui in locum veri miniftri non tantum irrepferit frau* dulêter,fcd nefariè irrupcrit.Non cnim eft cur fe priuatorû vnufquifq; iftis ferupulis im-plicet : fatraméta cum Ecclefia communicant: per eorum manus difpenfari fibi fuftinét. quos enim tenere locû intelligunt,iure an iniuria, quanquam ad ipfos pertinet,de eo cg-

• men indicium fufpendere vfque ad légitima cognitionem pofliint. Itaq$ fi eoru miniftc-rio vtantur,non tarnen periculu crit,ne aut agnofcere,aut approbate,aut vllo pado ratu habere videantur. Sed hoc vfu patiétiæ fuæ teftimoniumreddunt,dum feiliecteostolerant,quos fentiant felenni iudicio damnandos.Initio bonos fratres de^tredafle nec miru cft,neq; nobis difplicet. In eo fiquide feruore animorum quem necefle fuit tue ebullire, nihil aliud quamChriftufcinderefuilfet. Deindeambigebatadhuequorfumtempeftas vergöret,quæ tunc omnia permifcebat.Inftitit poftea de fe agcre,fed tanta cótentione, vt videretur nunqua defiturus,doncc extorfiftet quod petebat. Cur negaremus,erat ma* nifefta ratio. Nam à miniftro penes quem difpenfatio eft facti hyius myfteri;, prudentia in dcleduhabêdorequiritur.Ad hoc,nonobicureapprobat corum minifterium, iiquis corum collegium non répudier. Poftremo cum hue qua:ftio rccidcret, fatiufne foret ce-derc quam recufare,hoc dilemmatc vrgebarn^fs : fi officium rite facerec, primo quoque die fequuturum cxitum,fi non faceret, flagitium c^c quod null«compefationc admitci fas eiTet.Verum cùm admonitus effet à me firmius obtentum quæri,facilè præcidiotf^uic* quid illud erat.Experci fumus quam difficile fit eos moderari,qui inani fapiêtiç opinione defipiunt. Cum omnes tempus hoc alieniffimum iudicarent traftâdæ fratrum caufæ,Do minus fpem omnem fuperauit.Impetratu quidquid petiimus. Videbatur initio Sonenus ægrè ferre,quôd exigerctur confeflionis formula:putabat hoc vno noftris fatisfieri debere,quod à fe edofti eranc. Poftea tarnen non adeo reclamauit, atque etiam qualem con* feripfi eorum nomine,fine controuerfia approWauit. Vereor ne tibi plurimu faceflat negorij is,cuius partes funt re iuuarc : fed patiendo tam^em cluétaberis.JQuæfo re mi frater in tanta temporum iniquitatc,animum adiicias ad retinendos omnes,qui vtcunq; toléra bilesfuerint.Dc ceremoniolisoffice apud fratres,ne eadem certentcum vicinispertina-cia. Ira fiet vt omnia noftra fint, nos ab omnibus liberi,ferui fimus pacis amp;nbsp;concordiæ.Si prætereo quæ neceflaria erant,eô fit,quod literç tuæ nondû à Capitone cui legendas de-deram,mihi redditæ funt.Dominus te feruct, ac Spiritus fui robore ad omnia fuftinenda côfirmeT,tratermiin Domino dilamp;ftiffime.Admonet tuapromefolicitudo,vttui curam viciflim tibi commendem. V aide cnim attritum fibi te videri omnes narrant. Quæfo atque obfecro mi frater,fic dcaliis cogita,fimul vt memineris quôd fis Ecclefîç Chrifti ad* hue neceflarius. Saluta millics mihi fratres omnes qui tecum funt, Viretujn,etiam Fran* eifeum amp;; lacobum cùm ad eos feribes. Capito,Sturmius,Firmius te peramicê faluere iu* bent. Argentoratixxii11.Oôtobr. m. d.xxxvui-

Cal. F a RE l l o.

Voniamverclÿar ne tibi molefta effet longior mcarum literarum expefta-ƒ r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’^uper abfciffas prænuttere, quàm te differre in Michaelis aduen*

tum. Nunc igitur reliquacontexa. Prius veto quàm veniam ad colloquium Philippi, breuircr ûbi exponam quoprogreffus fit exço tempore rerum

,1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L CALV INI EPISTOL Æ

ftatus. Tam iniquas conditiones aufus eft tadem terre Cæfaris Legacus, vt parum abfue-* rie qiiin res iteium ad gladios rediret. Volebat vt fe à Sacramentariis noftri fubducerent-vides Satanæ artes. Hoc fcilicet capt:ft,vt non modo vetera,quæolim feminauit, odia a-lantur : fed nouæ quo que ofFcnfæ,veliit accenfæ faces,ad maiora diflidia cxcitada accédant. Arquinoftri nec Sacramentarios vllos recognofciint,amp;:coniun«ftionemfibiefte volunt cum Hclueticis Eeelefns. Ideôque illud omiifugi eft à Cæfare, faduinque vt ad pacifeedas inducias animi inclinarent : quæ vtina Ecclefiæ Chrifti vtiJes iint. Mihi certè nihil bonipromittunt. Hoc quoque vider Eleôtor Saxoniæ, qui cùm haôtenus cunétator fithabitus,ncceiritatcm belliimpofitam nobis putauit. Lantgrauius præter omniû fpera belkim diftuaiît. A.c quanquam non detredabac fequi, h aliter fociis viderecur, cmolli-uit tamén eornm animos qui in eius alacritate plurimùm reponebant. Nunc ergo res ad inducias vergit,inter quas de concordia vtiinque difpicietur. Verùm aduerfarij nihil a-liud quàm de belli opportunitate cogitabût. Saxo ab ifoc côuentu Cliuenlem côueniec, cuius fororem habet in matrimonio. Si ad fufeipiendam religionem ilium adduccre po-terit,magnum eritregni Chrifti incrementum. Siquidemhodie non habet interior Ger-« mania potentiorem principcm,amp; quilatiusdominctur:necfuperiorctiam,c,xccpto vno Ferdinandt),qui amplitudine ditionis tantum fuperat. De Icgatione ad Regem pro falu-! te fratrum ac caufa rcligionis commendanda, nihil dum erat decretu, cum Buccrus po-fl;jjemó feripfit. De legationibus enim vltimo loco agetur, quia ex rerum fuarum condi-tionc melius tunc dcliberabunt,qua quidque fatione petere debeac. Ergo in id tempus nos fuftineamus. Cum Philippe fuit mihi multis de rebus colloquium:dc caufa côcordiæ ad eumprius feripferam , vt bonis viris deipforum fententia certô poflemus teftari. Mi-feram ergo paucos articulos,quibus fummam rei breuiterperftrinxeram.Iis finecontro-uerlia ipfe quidem aflentitur: fed fatetur elfe in ilia parte nonnullos, qui craflîus aliquid requirant : arque id tanta peruicacia,ne dicam tyrannide,vt diu in periculo fuerit,quôd cum videbant à fuo fenfii nonnihilalienum. Quanquam autem non putat conftarefoli-dam confenfioncm, optât tarnen vt hæc concordia,qualifcunqueeft, foucatur,doncc in vnitatem fuæ veritatis gos Dominus vtrinque adduxerit. Deipfo nihil dubita, quin pc-nitus nobifeum fentiat. De aliis rebus quales habuerimus fermones, longum effet enar-rareffed ^xc erit aliquando materia iucundæ inter nos colloquutionis. Ad difeiplinam dum venitur, ipfe aliorum moreingcmiflt;ÿt. Magisenim deploraremilèram hacinre Ecclefiæ conditionemÜcet,quàm corrigere : Ne vos iftic folos laborare putes. Eduntur quoti^lie paflîm exempla,quæ omnes ad optandum remedium excitare meritô debcant. Éieélus eft non ita pridem Vlma virprobusac doélus cum extremaignominia, quôd no fuftineret magis vitiis indulgerc.Dimiffus eft àcollegis fuis omnibiÂfcûhonoritîcacorn-mendatione,præfertim à Frechtho. Quæ Augufta nuntiantur,nihilô magis læta funt.Ira pofthac res luforiacrit, Paftores minifterio deturbare ac in exilium eiieere. Nec malum iftud emendaripoteft, quia nec plebs, nec princeps iugum Chrifti à Papæ tyrannide dif-cernunt. Cenfet ergo Philippus nihil moiius cffe, quàm vt in tanta tempeftate vends ad-ucrlis aliquantùm obfecundemus: ^émque facit, vbi plus quictis ab externis hoftibus c-rit, opportunitatem fore vt interioribus remediis oculos intendamus. Capito nunc Deu amp;nbsp;homines obteftatur,pcrditam effe Ecclcijam, niti mature fuccurratur rebus ta affliótis, nunc,quia profedum nullum vider, mortem precatur. Verùm fi vocatio noftra ex Domino eft, vt effe non dubitamus, Dominus benedicet,vtcunq; omnia aducrfentur.Tcn-temus ergo remedia omnia,quæ fi dcfunt,pcrgamus tarnen ad vltimum vfque fpiritum. Cùm te video fie afflidari, interdum adeffe cupio,vt nonnihil folati; afferam. Rurfum dum fuccurrit nihil me tibi afferre poffe,nili materiam inuidiæ maioris,libcnter ab-fùm, neplus fatisgrauatumpremam. Fratres Waldenfes coronatûvnummihidebcbàt, cuius partem à me mutuoacccpcrant,partemdederam nuntio quicûfratre venerat,So-nerij mandato.Hunc vt tibi datent,iufferam. Si dedçrint, retinebis, quo tantundem æ-re tuo exonérer .Qjjod reliquum erit,foluam cùm potcro.Ea enim mea eft nunc côditio, vtaffem àme numeratenequeam. Mirum quantum pccuniæmihi effluatinextraordi-nariis fumptibus,amp;: demeo præterea viuédum eft,nifi vclim fratribus oneri effe. Valetu-dinem quam mihi pro tuo in me amore folicitècômcndas,nêita facile curare licet. Sed nimis fum prolixus. Iniuriam enim talibus nuntiis facio. Bene vale optatiffime frater. Dominus te ad hanc moleftiarum molem fuftinendam Spiritus fui virtute corroborer. ScriptamenfeMardo m. d. xxxix. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Caluinustuus.

Cal.

E T R E s P o N s A.

Cal. Farello.

Oftridiequàmmihiredditafueratpenulcimatuâ epiftola, dcdi tneinviâ, vt Francfordia peterê. Adeô auté tuntultuarius fuit difccflus, vt tibi relpô-dcrc novacauerit.Id quod in fubicis côliliis ferè euenire folet. Profeôlioné veto ilia fufciperc mihi nûqua in mêté venerat nilî pridie quàm exequutuS fum.Verùm cùm literas àBucero recepiflem,quibus indicabat fe nibildum

P otuilTe de fratrû caufa agete:cupido mihi ftatim incelTit eô vfq; concedêdi:partim ne fratrum faïüs negligencer,vt fit in tata rerû turba,tradaretur: partim vt cû Philippe de religione atq; Ecclefiçratioile commétarer.Vtraq; nififallor ratio iufta tibi videbitur. Accedebat Capitonisac omnium hortationes,præterea Comitû opportunitas. Nam Sturmius amp;nbsp;alij boni viri fe mihi comités adiungebant.De Domino de N.minus credé dû eft quàm feratur .Nofti enim quàm fit illud verû,fama eûdo vires acquirere. Vnû ta-tùm côcionatoreappetebat,qui4iac Quadragefimaplebe fuäpuriore doólrina imbue-ret.Domina R.illuc me initio inuitauicdéd quia via no fatis aperta videbatur,excufaui me hîc alia vocatione dctineri,minutata quide ilia,fed quæ ad me obligadû fufficcret. Doftor Vlrichus iam fecûdû méfem procul abcft,vt no polTim cû eo de literis expoftu-lare.Caufatus eft fe cas depofuifleapud N.vnûnifi fallor,cx fratribus qui aliquado cô-* tra Solodoréfes tumultuati funt.Dolct mih^plurimû cas periifle : fiquidé multa cotine-bat,quæ magni interfuit no euulgari.Dc cóiunólione quod fuadeba no eft quod tanto-pere auerferis : teftabar enim me nihil magis optare, quàm vt longifiime fe illihc pij S' mnes fubduceret.Hoc vnû cotendeba,nc fchifmatc feinderet qualccûq; Ecclefiâ;quæ vtcunq; eflet corruptiffima moribus,do(ftrinis etiä cxoticis infecta,no tame defeiuerat penitus ab ea do(ftrina,qua Ecclefia Chrifti fundari docet Paulus. Sed quia res eft eiuf-modi quaattingi no expediat,nifi prolixe ordine excutiatur, novlterius profequar: nifi quod teftatû volo,me no alia fratribus vnione fuafifle,quàm quç nobis Chrifti exe-plo móftratur,qui no dubitauit Dei myftcria cû dcploratæ impietatis ludæis participa^ re. Atq; vt intelligas qua prudentia confilium meum expenderint,id eos in primis exa-cerbauit,quôd Miniftrum à Plebe difcerncbam, illumque difpenfatorem effe aflere-bam à quo prudetia amp;: fides requiratur. A priuatis minus quidilRim amp;nbsp;facilius dicebam exigi,vt fevnufquifque probaret. Verum id, fidabitur coràm colloqui,inteFnos par-uo negotio tranfigetur. Quod video luculenta Dei indicia apparere in fonticas illas peftes quæ miferam Ecclcfiam vexabant, partim me confolatn^amp;: recreat, partim aii-tem animû meum perftringit,quia video non prcÄfus offendiculo carere. Eft ta^n o-mnino expetendû,vt quoquo modo Eccleliam fuatalibus excrementis purget Domi-nus.De Gaftio mil# frater ad liquidum narrauerat.Male me habet illaGrynei facilitas in dandis comendationibus : nec tarn diu diftuliflem cum eo agere, nifi quo tempore literæ tuæ hue peruenerunt,parcendûei cenfuiflem : quia tum vxor eins in vltimp vitæ periculo verfabatur.nam grauida cumeftetpefte correptafuerat. Quæfo mihifignifi-ca,quô fc bonus ille Sc infraótus Chrifti marqjr proripuerit.AN.video tibi non parum fore negotij,quandiu fie varicari perget.Sed quia tolli non poteft,necefle erit tolerari. Puta tibi datû à Domino qui patientia tuam exerc?at. Habemus tibi non paruam gra-tiam,quód noftro nomine Confulem falutarismam id quoq; refert,vt intelligat vtrun-que noftrum fic efle coniunótum cum Bucero amp;nbsp;Capitone, vt omnia inter nos confilia communicemus|DebonisEcclefiafticis vtinamtibipoflemaliquid melius pollicerii quanquam non eft res pelTirrio ftatu :Bucerus enim tanta conftantia inftitit,vt videatur nonnihilpromouiffe.Philippusilium initio rci difficultate deterrebat: dimoueritame nonpotuit quin pergeret.Difficile autem videbatur impetrare,quoniam nihil id prin^ cipcs ad fe pertinere putant,qui bona Ecclefiaftica pro fuo arbitrio adminiftrant. Et a-lij quide ægrè ferunt fibi de manibus excuti lucrû cui iam afiucuerût. Alij tametfi nihil iaâuræ fenfuri funt,nó facile adducûtur,vt inuidia eius ordinis,que magnû efte in Ger mania nofti,in fe cocitct.Buccrus ex vetufta Ecclefiæ cofuetudine modû proçulit, quo amp;nbsp;Ecclefiæ Si^paci publicæ Imperij cofulatur.Quonia ca lege legata funt bona,quæ ho die tenét Canonici primariæ Ecclefiç huius ciuitatis,vt à Comitibus adminiftretur,per mittit vt fit collegiü ex nijßilibus familiis,à quo hæc poflideätunqui auté in illud colle^ giûafcifcétur,eos nec Sacerdotes elfe vult,nec Canonicos;fed coiuges qui tatùm fidé fuä Ecclefiæ obligatä habeauvt ad tutadä ipfius quiete impedat fe ac fua omnia.Quo-niäEpifcopus eft princepsImperij,nec tolli poteftlocus ille,quin magno cümotu Im-periü concutiatur,putat expedite quod olim fiebat,vt in eius locu fuccedat cx collegio B.j.

I,

x4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A V I N I E P I S T.

illorum Comitum , cui mancant faluæ pofleflîoncs, quæ funt hodic penes Epifeopum: vocetnrque Viccdominus, quod magis fit earu Oeconomus,quam proprietarius. Eins officium fit Ecclefiam tueri li alicucie impugnetur, atque in earn rem fidem fua folen-ni facramento obftringat. Reliquæ facultates in vfum magis Icgitimum redigancur, vt funt Præbendæ,Capellæ,Prioratus amp;nbsp;reliqua. Vfum appcllo magis Icgitimum, vt mi-niftris amp;nbsp;fcholis,pauperibus, aliifqucEcclcfiæonerib^s dcftinetur.Id fi obtineturjCrit vt in rebus adeo diffipatis tolerabilis coditio. Aliqua ôc quide iam magna ip es clEqudd Principes cœperuntanimûinclinare,Ciuitates auterem cordi habcnt,quæ vident Ec-» clefiarum fuarum bona tammifere dilapidari.^DeBafilio fcripfitad mcTalcaris, ib lum petiifle nuper Geneuæ.publicam diiputationem, fed rcpullam paifum cife : quod equidem libenter audio, ne in genre plus fatis alioqui nouitatis cupida falfa dogmata euulgentur, quibus refutandis nemofefe opponat. Nunc ad fecundam epiftoJam, quam ab ænigmatibus exordaris. Qui fint enim illi cîÆubitorcs, ebriofi, fures, minime aifcquorjnifi apertius expofueris. Proinde quæfo vtTnihi primis literis ediiferas. De ilia Comitis amp;nbsp;Genani legatione nihil aliud potuit expedari, quàm vt irriti reuerteren-tur. Nefeio an in fratribus tantum fit confilij, quantum animi ede non dubito. Si Co-mitem fine formula certa dimifcrunt,mihi fadum corn penitus improbatur : feis cnim quid parère nouerit ilia inanis grauitatis afl^datio. Feramus omnia tentari, ne per nos ftctifl'e videatur quo minus Ecclcfiæ meli’habcrct. Abs te hoc iurc poftulare ncqueur, vîminifterium eorum approbes, quos Ecclcfiafticæ cenfuræ relinquendos nemo non vider. Sed veriiîimum cft quod ais, omnes qui fibi male confeij finit nihil magis expe-tere, quàm vt omnia inobfcuro demerlà lateant, nefuaquoquefœditas detegatur. In tantisinuolucris videndum quid poifimus: cætcra Dominopermittenda. Cuperem fane vt malorum omnium fepulta eifer memoria, quæcitranoxamretradarinonpoi-funt. Sed quid prodefl:,odia,diiridia turn dodrinæ turn a nimorum,obtredationes, cæ-teràque hæcmalainEcclefiæ vifeeribus conclufaretineri,quæ tandem in pcifimum viens erumpant? Optandum potins vt cum acerbitare aligna difcutiantnr, fi aliter fieri non poteft. Sed quid vetat medium aliquod teuere, vt honor miniflerio nofixo finis reftituatur, remedin EÂslcfiæillimiferæacpcrditæadhibcatnr ,qna:inter fratres iiint ofièndicÂatollantnr, dÜTimulatis ac fiipprelfis malis, quæ nihil opuseftdcintcgro exagitari? Snnt enim quædam vnlncra, qi^ attadn magis reerndefeunt: quictc melius amp;nbsp;oblinione fanantur. ^Quid fibi obfecro volunt boni viri, quibus hoc venir in men-tcni,^tegofinetcredcam,qnitecuA, fumeiedus? Vtin operis communicationcm mannm præbeam ijs, à quibus volo cife alicniffimns', donee Ecclcfiæfatisfecerint? Sic cnim rem inftitunnt vt ex quatuor duo nobitcum rcmancant. vt nuflo Ecclefiç iudicio quafi per veniam rcftitutus,locum fine vlla authoritarc teneam? Quid cnim faciemus? vndefumemus exordium,fi res collapfas vclimus inftanrare ? Si verbum feccro quod difplicnerit,mox filentium impcrabunt.Scd nolo apnd te hæc amp;nbsp;fimilia ftilo profequi, quæmelius ipfc reputas quàm dici qucawRurfnm îiid proccdit,fratrum inrgia vixpo-tero fnftinerc: fnmmam enim folo mco reditu confedam cxiftimabnnt.Proinde opta-rim vt aliud potins quidnisagant ij qui hune lapidem moliûtur. Nihil cnim quàm ma-gnammoleftiammihi accerfiint,idqnefrnP;rà. Vt promifibreuitertibiperferibam. Statum rerum Francfordiæ hune comperimns.Aderant èdomo SaxoniçEledor,cius frater ,amp; nepos ex Henrico, qucmMauricium vocant. Hi très in fuo comitatuha-bebant cqnos qnadringcntos,Lantgrauius fccum totidem équités adduxerar. Lune-burgenfis minore pompa. Adcratamp;sBrandeburgenfis iuniorfraFcr Eledoris,Brunfui-‘ cenfis innior, alilque très quorum nomina non teneo. Hi omnes fœderati ; cçtcri qui in fœdere continentnr legatos miferant, vt Rex Daniç, Dux Pruifiç aliique nonnulli. De ijs nihil mirnm videbatnr quod domi remanferant, quia rébus tam dubiis ac peri-culofis procul abefle tntnm illis non crar. Ver ùm nenjo crat qui no indigne acciperet, Vvirtembergcnfem mallevenatione fua amp;nefeio quibus luforiis obledamcntis frui, quàm confultationi interefic, in qua amp;:patria eins, amp;nbsp;caput fortafle agatur, cùm bi-dno tantum abclfet. Qui volebant exeufatum, diccbant non dubitafie curam in rc-liquos reiicerc, quibus negotium cordi elfe noucrat. A Ciuiwitibus primarij viri mifli fuerant. Primis deliberationibus bellum omnium fuffragiis decernebatur, doncc in-ternencrunt Eledores duo,Comes Palatinns,amp; loachimus Brandebnrgenfis, cum Cç-faris literis, amp;nbsp;legato Epifeopo Hiipano,quemLondenfem appellant. Principio mandatum Cçfaris expofuerunt., quo illis permittebatur vel pacem vel inducias çum

ET RESPONS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

cum noftris pacifci,qiiibus racionibus ac legibus optimum fore exiftimarec. Deinde longa orationeac validisargumentisconacifunc aniiÿos ad pacem infleâere:præcipuè tarnen caput hoc prcmcbanc, quod Turca non quieturusiit, û \’ideat German iam intefti-nis bellis implicatam.Et iam aditum habet patefathim, cum Vvalachias tencat, traniitus illi à Polono ex fœdere debeatur.Ita ergo iam nunc Germania; imminet. Pacis codinones Vt noftri excogitarent volueruftt.Si pax conhei non poffet,rogarut vt ad inducias decur-reretur.Vtriuique fidcsac fin cent as noftris eft cxplorata. Nam loachimus in can fam E-uangelij omnino plt;opefus eft, Palatinus non iniquus.Verum quia mandata quæab Hif-pania veniunt minus fidei habent,malinflent rem ab Eledoribus vniueriis compohtam, penes quos fummain Imperio eft poteftas.Id impeditum fuit, quod Maguntinus multas ob caufas à Saxone repudiatus eftdoachimus in Comitia cofentire aufus no eft, à quibus pacruus excluderetur.Ergo noiWi articulos obtulerut,quibus fe inintos ad belli cogitatio nem defcedifle oftendebat : hquide iniurias exponebant quibus fuerant ad id conhhum neceifarid adaifti.Pacis leges dicebat, vt fuas hbi Ecclefias adminiftrare hcerer,fub qua ad miniftrationebonoru Ecclehafticoru difpeniatione volebantcotineri.Intcgru deinde iî-bi feruabâtjVtin fœderisfocietaté poflentadmittercquiadiUngere fevellét. Cùm oblati iam effent articüli,difccflîmus,Poftca fignificauit Bucerus Eledores duos plus aliquanto cocedere quàm Cæfaris legacu. Ratio eft, q’uod Cæfar, cùm hoftiû noftroru opibus indi-geataduerlus Turcam perindeac noftrorum,cupit vtriq; parti fine alteriusoifenfagrJti-ffca.ri.Summa tarnen poftulati cius eft,vt citra præfentis ftatus mutationem, viri dotti ac probi minime côcentioff coueniant,inter quos de capitibus religionis côtrouerfis dif-ceptetur:poftea res ad Comitia Impcrij rcferatur,vt de fentétia omniû ordinum Ecclefiæ Germanicæ reformatio trâfigatur. Inducias ad ea peragêda anni vnius pacifeitur. Noftri necbreuibusadeô induciis contentifunt, amp;nbsp;aliquid certius fibi dari poftulant. Ita omnia funtadhuc in fufpenfomec extra belli periculum lumus,nifi Cæfar vlteriusprocedat.Iu-liacenûs nuper pâtre orbatus, legatos mißt cû huiufmodi mandate,Se ducatû Gueldriç, cuius legitimus erat dominus, Dei bcncficio recuperaife: nunc fibi deeo controuerfiam n^oueri cum à Cæfare,tum à Lotharingo,finc vllo fatis fpecioff^rætcxtu. L otharingum enim nihil iuris poffe obtendere,nifi quod fft hæres poftremi ducis. Atqui illuJh per vim, cótraiusamp;fasjducatupoifediffe, quifententia imperij familiæ luliacenfiadiudicatusc-rat.Cæfarem prætexere quidê emptionis titdTu:fed quam vel c5qjentitiam,vel nimis fr au dulentameffeapparcat.-nempecùm pretiu fueritfo. millium coronatorum, quo velfola vrbs æftimari queaticertccam fummaminfra anni vnius reditum eife.Rogabac ergono-ftros vt apud Cçfaeera intcrcedcrent,ne Principem Imperij fine caufalaceiferet.Quod fi Cæfar nollet precibus acquiefccre,auxiliu eorum ad tuenda communem libertärem im-plorabat.Nihiladhucrefponfi tulitiquandoconfiliucapercex reru fuarum inclinatione necelfe habebuc. De fœdere tame nulla fiebat mentio,ctiï no eft à religione alienus. An-ghpetitio fuit vt legatio ad fe noua mitteretiq^cui adiungeretur Philippus: vt habercteu ius confilio vti poffet ad Eccleham meliusconftituenda. Non eratdubium quin legatio-nem mnrun eifent Principes.Mclanchthone mittcft non placebat, quod raollitie animi eius fuipeclam habeant.Ncque veto qua in opinione fit aut ncfcit,aut dilfimulat : tametfi mihifanftiirimcdeierauitvanumeffehunc’timorem.Et fane vt vidcor mihieiusanimu perfpiccre,non minus illi fidere aulim quàm Bucero : dum negotium eft cum iis qui fibi indulgeri aliquid volunt.Tanto enim ftudio propagandi Euagelij flagrat Bucerus,vt quæ præcipua font eon tenens impetraff'e,interdum fit æquo lenior in iis concededis, quæ mi-nutula quidem ipfeputat,fed habenttarnen fuum pondus. R ex ipfe vix dimidiaex parte fapit.Sacerdotes Epifeopos feueris fandionibus non tantum miniftcrij priuatione, ar-cetaconiugioiMiffasqifotidianas retinet : feptem Sacramenta vult falua effeiita habet mutilum amp;nbsp;femilacerum Euangeliü, Ecclcfia vero multis adhuc nugis referta. Iam quod fani cerebri non elfe omnes vident,Scripturam vulgari idiomate haberi in regno non pa-tituriac nouum interdidu nuper publicauit,quo ab eius ledione plebe arcebat. Atq; vt in-telligas ilium non iocofe infanire, nuper virum quenda probum amp;nbsp;dodum exuffitob ne-gatam præfentia Chrifti carnale in pancicuius mors ab omnibus piis amp;: eruditis valde co-ploratur.Noftri tame vtcunq; eiufmodi facinoribus grauiter oifendatur, ciusregni ratio-né habere non definent. Video de coiuratione nihil ad vosperuenifle præter obfeuru amp;nbsp;ambiguu rumore.Cardinalis Polus fratré habebat virum amp;nbsp;primanæ nobilitatis amp;nbsp;autho ritatis,inter primores maximc.Siquide eoru familia Regem propinqua cognatione at-

B.ij.

16 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L CA LVINI EPIST.

• tingit: ipfe veró raræ cuiufdam prudentiæ èc grauitatis liabebatur. Ita fibi ’in caufa fra-tris moderacus erat,vtnihilo eilet api^l Rege détérioré loco. Cùm Regi minime fufpe ótus effet,quia palam diffidium cum fratre præ fe ferebat: omnium opinionem fua cal-liditate fefellit.Ita inter fe pepigerant,vt Cardinalis exercitum duccret per Galliam: limulatqueaccederetad finem regni,tumultu frater eins cum aliis coniuratisexcita-ret:quoRexoccupatus in placandis inteftinis motibift,aduerfus externumhoftem defenderc fe non pollet.Cardinali facile erat armare militem Papç fumptibus. Vcrùm priufquam aduentaret,dete(ffa eft ab indice confpiratio.Nam quo fe rite inftruerct,ne-ceffe habuerant complures facere cofeios. Nepos vir ftrenuus cùm audiffet paftiones effe deprehefas,voluit fibi morte confcifcere.Sed cùm impeditus fuiffct,fæuitianiquç-ftionis ferre non potuit.Sequuta eft aliorum cofeffio : in omncs auôtores vindicatueft* Cùm tot ac tantis Dei beneficiis tam male refpondcat SLex, vereor magnopere ne tandem graues pœnas luat fuçingratitudinis.Interim düFrancfordiæ habetur couentus, mortuus eft ex infperato filius Georgii,qui ob inlàniam vinétus cuftodiebatur.Si fuiffet patri fuperftes, tutela nouismotibuspotuiffetpræbere caufam.Nûc fucceffor eft nô du bius ille Mauricius Henrici filius,que in fœdere effe fuprà indicaui.Ita bona fpes eft,di tionê qua nüc tenet Georgius,ftatim Chrifti peculio acceffura. Na Georgiusætatc ex-ceffitprocreandæfoboIiidonea.Hac ratione vides, quantù ad fummarerfbpéderead hift omnia,nec certa Iiabere inclinationê.Qiio magis rogandus eft nobis Dcus,vt fau-ftum aliquemexitum rebus tam pcrplcxis aftèrat. Quid profecerim in caufa fratrîi, fi-mul quale fuerit,ac quibus de rebus meû cû Philippo colloquiù, refeifees per Michae-lê,qui ante noue dies abirecoftituit. Cogor enim nunepræ tabellarij feftinatione mittete dimidiatas literas. Altéra parte tune excipies. Vale frater mihi amiciffime.Tho-mâ ac fratres omnes mihi faluta. Capito amp;nbsp;Sturmius te millics falutat. Gratia Domini noftrilefuChriftitecum.Argentorati XV11. Calendas Apriles. m. d. xxxix.

Caluinus tuus-

• Cal. Farello.

On memini hoc toto anno fuiffe diem vnu, quo magis obrutus fuerim va-riisncgotiis.Nacùmhicnunciosvolucritprincipiulibri meifecuaufferre, circitervigiati folia relegere me oportuit. Adhic legend u fuir amp;nbsp;concio-nandù,fcribendæ quaternæ literæ : tranfigeda quæda cótrouerfia, relpon-dendûplusdeccinterpcllatoribus.Excufabis ergo fi amp;nbsp;breuiter amp;nbsp;minus

accurate feribo de omnibus rebus.Quid in couentu deliberatù fuer?t, noprius intelli-gemus ad liquidvi quàm redierit Bucerus,qucm ex cius literis expeftamus ante feptem dies.Scripfit tame nobis nunquafevidifieparatiore animo principes noftros ad Euage 1 ij dcfcnfionc.Ccrtc Smalcaldiæ facinus in rc no magna ediderùt, quô prodidcrût ani-mi fui magnitudinc. Etant enim illicimpufæquædaimagines, quas cû fuis altaribus di-ruerunt Suftulerunt cria in Cœna cl^uationc,qua haólcnus retinucrunt.Eant nunc qui modcrationcs nefeio quas fomniat, ad quas nos reuocent. Hoc tibi volui in guftû præ-berCjVtintclligas eos procul abeffcatrcpida^ione. Senatus quoqjnofter cordatumfc ptæbct.Nuper Abbatiffam,quædilapidate cœperat bona monafterij,incuftodiamde-dit.Camera imperij Epifeopi rogatu earn dimitti iuffit. Contemptû eft mandatû. Socij fœderis faftû app robarunt, amp;nbsp;fc caufam recepturos teftati funt.Miflùs inde nûcius ad Camera qui denûciet nÔ ftaturû Senatû illius iudicio,qualecûq; tandë fuerit. Expeôta-mus ergo dumluforium fuû fulmêiaculëtur.Cura obfecro vt Balliotus pecuniam mit-tatjvndc Vvendelino fatiffiat.NonpoffumnûcvIteriuspergere. Saluta omnes fratres diligenter, xx. Aprilis. m. r. xxxix.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Caluinus tuns.

Cal. Farello.

Lus iam boniabifta qualicûq; cocordia Iperare incipio quàm prius.Quoties reputaba quibufeû hominibus negotiû nobis forct:ljpiul quàm lubricâ ac flui dâ corû fidé tories expert! effemus,indc colligebanos ifta quoq; rccociliatio-nc aut nihil,aut quàm minimû profcciffe.Ad quod leges vtrinq; pofitæjCtiafi

nihil haberent maioris indignitatis, mihitarnen non omninoprobabantur.At nuncfî vcrû eft quod narras, folicitari ad defedioné duos illos, neceffariû profeôtô erat vel i-iniquis

e t R E s P o N s a. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

niquis legibus inter nos tranfîgendojtâlibus malis occurrere. De firmiore àutem con-ftancia nonnullam fpem concipio, quôd cùm fidem fuam omnibus iflic Eccleïiis obli garinc,validius tenentur, quàm vt adcô çx tacili SifTiIiant, lam aliqua çx parte fumus aflequuti quod primo loco femper quæfiuimus,vt peffima ilia inter fratres difl'idia,quæ Ecclefias prorfus lacerabant,componcrentur. Gratiam igitur Domino nunquam fatis dignam babebimus, qui fna bgnignitate fpem quoque noftram ita fuperat. De reditü puto no procedere quod feripferat Talearis '• nullû enim verbum ex co tempore acce-’ pi.Necdubito quin fratres rem ilia taquam iupcruacuam omiferint, cum viderunt a-liunde cotigiiTc remedium. Proinde quia totam adtionem vel refriguilTe, vel concidif-fe fufpicor, ea cura minime iam me folicitum habet. Nunciumporro ilium quern mihi attulerant literæTalcaris, non line caufa tantopere expauefeebam. Non omnes caufas tibirccenfui:ôô paucas illas quas notabam,attigi tarnen breuiter, non expoiui. Certe quod de te dicebam momenti plurimum fecum trahit. Nam aut ambos fimul reftitui, autmeper veniam reftitutum videri oportet. Ita perfonæ indulgebitur rcRi-tutio,non caufædabitur.Sed ilia præcipuccogitatiome conftcrnät,dumoboculos niihi pono in quantam voraginem ingrederennempe qua me abforberi totum fentic-bam, cum tarnen dimidio minor adhuc foret. Habco,fatcor, hie mca certamina, eaquidem ardua : fed quibus excrcear,,n®nadobruar. Quanquam mihi non parum negotij futurum erat hoc Pafchate,fi peftis ilia de qua quereris adfuilfct. Aut enim gd rationem reddendam compulilTcm,autadCœnam Domini admiflus non fuiffet-V-nusex eiusdifeipulis, ille quern voluit in Claudium Normanum ftimulare,venturus erat,nilîpræmonuiflcmvtmihianteafe purgaret,vcl certe refipifcentiampromitte-ret. Totomenfcconcionemnonaudierat,publicumalcæ amp;sebrictatisveluti forum exerccbat. De fcortationibus etiam rumor fufurrabat : amp;nbsp;tarnen prorupiffet ad fa-crofanctum illud myfterium, nifi viam præclufiflem. locatus eft apud cum qui denun-tiabat quod volueram illi indicarffereiinqucreconfelTioncm. Papiftis.Rcfpondi elfe quoquegenusconfeflionisChriftianæ. Si redicrit Magifter, critiam mihi profeffum cum eo bellum. Ncc per me ftetit, quominus iampridem cui^eo congredererjtae-iusimpietatem palam amp;nbsp;aperte etiam pro concione fugillabam, vt nihilominus aut ipfijautaliisdubiuseifetfermo, quam ftvel nominaifem,vel digito demonftraifem. Nunc,quiaFrancfordiampetierat,Bucerignobfecrauivtabeo non fecus ac iuratd hofte caueret. Vbi primum fe ita traftari fenferit^quales turbamiihi prseparantur ; Ergo hue hie manco hue migro, multæ femper curæ,moleftiæ, difficultatcs mihi inftant. Gratum mihi elfe fatcor, quôd fratres tanta mei folicitudlne teneri video, vt fupplere noftram inopiamSe fuo paratifmt.Non enim fieri poteft quin tali amoris teftimonio deleifter. Verùm tua amp;nbsp;illorum beneficentia deercui abftincre, nifî quæ maior necef-fitas compulerit.Dabitur mihi à Vvendelino typographo, cui libellum noftrum com-mifiimprimendum, quantum ad extraordinarios fumptus fuftîciet. Inlibris meis qui adhuc funtGeneuæ,eritvnde hofpitimeo fetiffiat vfque ad hyemem proximam:in pofterum Dominus prouidebit. Cùm innumero^liquandoamicos in Gallia habue-rim,nemo fuit qui altem mihi obtulerit; amp;nbsp;tarnen fi fecifl’ent,poterant frui gratuita be-neficentiæ iaólantia: nihilo enim illis conliitiftet ofterre quod non acceptaflem. Exci-derat mihi Ludouicus,illevnus fuit qui obtulit-.fedipfe quoque fuam largitionem ni-mismagnôvenditabat:fiquidcm me tantum non ad recantandumhottabatur. Certè data voce fuiife me Esclcfiæ tranftugam pronuntiabat.Refpondi quod debui talibus literis:vercor tarnen ne literç interciderint.Tua igitur ac fratrum beneuolentia in prç-fens contentusero:facultatesexperiar,fiquandoeritnecefte. Ac vicilTim rogovtpro ifta in me veftra humanitate,animi grati tudinc contenti fitis.Dolet mihi periiife coro-natumded eft cur focordiam hîc meam accufcm,nifi quôd pudorc retineri pofte arbi-trabar,ne fie abuteretur. Placet maxime veftrum de Claudio confilium, vt antequam magis adoleuerit,autetiam indurucritbarbaries, quæmanentfcintillæadhucbonæ inftitutionis in ilia pueritia, eins opera excitentur. Sed quid fidem meam appellasm adiuuando fratrum conatu ad inftaurandam difeiplinamî Ad quos enim feriberem, autquo ftiloîQuareautwviammihiaperijautneexpeiftes dum me temerè ingeram. Nuper Philippo in faciem non diftimulaui, quin mihi admodum ilia ceremonia-rum copia difpliceret. Videri enim mihiformam quam tenent, non procul efte à ludaiûno. Cùm rationibus inftarem noluit mecum de eo contendere , quin ni-B.iij.

,8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

• nbsp;nbsp;mis abundarent in ritibus illis aut ineptis,aut ccrtè fu peruacuis. Sed dicebat id dan-

dum neceflariô fuifle Canoniftanim gui illic funt obftinationi. Cæterùm nullum cïTe in Saxonia locum qui non magis exoncratus cflcr V’vitemberga;amp;:eamipfampaula-cim ex tantafarraginc multa abfcilTuram.Claufula autemerat,Luthero non magis probari quas coaólus retinuiflct ceremonias, quàm noftramin illis pariîmoniam. Vti-nam veto perfpeôtum optimo N.effet, quantum lit i» Philippo lÿnceritatis.Ccrtè exueretprotinusomnem fraudis fufpicionem. Quôd Buccrus porrô défenditLutheri ceremonias,non ideo fit quôd appetat, aut inuchere cas moliatur. Cantum Latinum adduci nullo modo poteft vtprobet: ab imaginibus abhorrer. Alia partim contemnit, partim non curat.Sed non eft timendum vt quæ femel abrogata funt, rurfus pofljimi-nio reducat.Tantùm nonpatitur,vtob externasillas obfcruatiunculas à Luthero difi iungamur.Nec fane iuftas effeputo diifidi) caufas.FœdysGcrmanicu nihil habet quod debcat pium peótus oflèndere.Cur enim quæfo quas dedit cis Dominus vires non con-iunganc ad communem Euangelij defenfionem ? Cæterùm in fociératem fuam autvi, aut quauisnecclÏÏtateneminempertrahut. Quinpotius funt Ciuitates Euagelicæ qui-bus magis placuitfœdus cum Papiftis,amp;-ipfis adeô epifcopis,vt Nuremberga. Vtinam fciret N. quibus artibus nuper tentati funt in conuentu, nbsp;nbsp;qua conftantia reftiterunt.

Nihil magis conabatur Cæfaris legatus, quàm vteos ab Helucticis Ecclcfiis diftrahe-rct.Neque tarnen eas nominabat :fed exigebat ne Sacramentariorum cauiamfufci-perct.Rcfponderunt fibi fraternam effc Communionem cum iis quos ille Sacramenta-rios vocabat.Iam in vltimoaólu quantum animi oftenderunt? Imponebat legcmCae-far vt neminem reciperent in fœdus inter cas quas cum ipfis pacilcebatur inducias: confenferunt ; fed hac conditione, vt fiqui reciperent Euangelium, effent ruti ctiam extra fœdus. Quod fi impeterenrur, pro fell! funt fe habituros pro fœderatis qui cam fam Chrifti fuftinerent.ld quoquemutuum petebant àCæfare,vt nullainter id tem* pus fœdera fièrent aduerfus Euangelium. Volebat Cæfar vt Sacerdotibus mancrent opes Ecclefiafticæ vfquc ad induciarum finem. Annucrunt nomini, modo Ecclefiis amp;nbsp;feholis profpicerctur: a^ue illic ad extremum perftiterunt. Quid fi referam infignem ciuitatis l^iius fortitudinem ? Nam cùm allatæ effent Cæfaris conditiones, vt irrita fièrent fœdera quæpoftNurembergenfem conuentuminita fuerant,amp;ne pofthac noua ferirentur inter noftros,vtquc vtraque pa» integra mancret vfque dum habito collo-quio Germanica Ecclcfla reformarc^ir : faétum eft cxtemplo Scnatufconfultum,quo cdicAant fc potius vifuros vt liberi amp;nbsp;vxorcs in confpeétu fuo necarctur,vt facilitates omhes difperderêtur,excinderetur vrbs,ipfi deniq; ad internecion^omnes caderenr, quàmadmiffuros eas leges, quibus Euangelio Chrifti via præcluderctur.Mi Farelle^ cogita an non faciamus iniuriam tahbus viris,qui otiofi eos criminamur,dum periculo auttcrrorc quouisdimoueri fe à redalinea non finunt. Itaqueiamres proculdubio ad certamen vergit: ôô iam impreffio fada eft in agrum Luncburgenfem.Noftrum eft, inquis,cancre diligenter omnia quibus ift bonorum ac piorum offenfionemincurra-mus. fateor : fed bonorum eft vicilfim cauere ,nc réméré accitra rationem offendan-tur. Inrcrim dum fcribo,difcipulus ille,cuius memini,redire in gratiam cupit, ac Clau-dium vitro fcqueftrem conftituit. Spero Dotninum daturum vt contumaciam retun-damns fcücra lenitatc.Bcne eft quod aCœna Domini abfumus quindecim adhuc dic-bus, vt eins experimentum ante capiatur. Saluta mihi amiciffimc Thomamamp; reli-qnosfratres. Dominus vos omnesfibi conferuet diuincolumes amp;vnanimes. Date operamvt prccibnsintcntæfint Ecclefiæ, quando fie vrgentnos vndequaqucdiferi-mina. Scripta Aprili. m. u. xxxix.

Caluinus tuus,

Cal. Farello.

Alue optime ac mihi acdulciffime frater. Quæ mihi per literasfigniftca-fti’intelligere mihi gratum fuit,etiamfi parumlætafint magna ex parte. Nam ncc ignorare iuuat, amp;nbsp;feire vtilc eft. Ad fiftgula tarnen refpondere nihil intereft. De Claudio nihilaudebamdiuinare,ncmeconicdura fal-' leret.Nunc exprincipiisiudico qualis futurus fit in reformanda illa Ec-clefia iucceffus,nifi Dominws ex inlperato aft'ulferit. Quod fi bona fide fe gefferint no-(ki

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

ftri fucceflbres,intra exiguum tempus (entier plus inefle difficùltatis quàm cogitatant; Fortafrcamp; nobis reddere teftimonium cogétur beneaefideliter geftimuneris.Quôd zelo tuo moderantur, nihil mirum.Nondumenim^taincaluerunt,vt vcl ignauiam tua currendo airequantur. Tuautemvidc quid temporis ratio ac neceflitas poftulet. : at^ que ad earn amuflim zelum tuum compone. De Paterniacenfi Ecclelia Sonerio ofFe-renda fuiffe cogitatum, mihi nrjlo modo probatur, Peflîmum enim exemplum eft, vc àfuis Ecclefiis abftrahantur fidi Paftores,quo aliis locus vacuus relinquatur. Si Richar-dus manetqualis erat,amp;tarnen difplicet,nefcio quos amaredebeamus. Ego certè plu-ribus Soneriis longe præferrc ipfum non dubitem. Nunc quoque dum audio falfô at-que immérité ad te dclatum, non polRim faccre quin fufpicer aliquid maliciofè atque excompofito hîccflcfaélum. Multùmnec finecauiàhodie deminifterij contemptu querimur : amp;nbsp;ipli fæpe iniànientem populum noftra vel ftultitia vel cupiditate ar mamus.Nunquàm mihiplacuerunt artes illæ,vt alter in alterius locum arrogariafFeda* rct:quod fieri hisoculis palàmanimaduerti in alia caufa.Haec mi Frater, tecum loquor, ne dum omnia fincerè fieri pro tuo candore putas ,videaris conniuendo mails artibus fuffragari.Neque etiam vclim aliquem odiolius grauare dubiis mihi criminibusd'ed pro noftra amicitia proferre libéré non dubitoquætimeomagisquàm credo. In eum locum afFumpeum elFc placet,quem fine nox» potuit occupare. Zebcdæum adeô incle-menter traftari mihi plurimùm dolet. Neque,mihi crede magnam gratia à Bucero i^' cunt,qui tanta tyrannide libros eins defendunt. Multô placidius fert ipfe meam libcr-tatem quoties ab ipfo dÜFentio. Qrianquàm de iis mallem tecum potius coràm ; quod futurum fpero,nifi modicum laborem decredaris.Indicaui Bucero tecum iniquifsime agi,quôd omnes eius amicitibi infefti effe perfeucrarent : qui verô amici antea fuerût, cius caufa nunc abs ce fint alienati. Ingemuit grauius quàm fperaueram. Cùm remc-dium quærerec, refpondi vulnus effe ipfo attaéfu periculofum : ergo fincret,donec me-lior ratio nobis appareret. De coniugio nunc apertius loquar. Ante Michaelis abitum nefeioanmentionemaliquis forte intulerit iftius de qua fcripfi: verùm femper me mineris quid in ipfaquæram : non enim fum ex infano amator^m généré, qui vitia e-tiam exofculantur,vbi femel forma capti funt. Hæc folaeftquæ me illeétat pulchritu-do,fi pudica cft,fi morigcra,fi non faftuofa, fi parca,fi patiens, fi fpes eft de mica valetu-dine fore folicitam. Ergo fi putabis conducive,accinge te,ne quis alius anteuertat. Sin aliudcenfes,omittamus. Nihilpofthac fcribam^onec vencrii. Veniesautem nobis omnibusexoptatilFimus. Age,animumtuumhac prefeétione mirumin modumlt;xpli-cabis. Et tarnen nj^iil obftat quominus fcribas dum te comparas ad profeólionem. O-mnes te plufquam amice falutant, Capito,Bucerus,Sturmius,Pedrotus, Gafpar Galli quos non nomino, quia nomina non tenes. Fratres omnes mihi faluta.Dominus vos omnes fibifuæq-, Ecclcfiæ diu feruet incolumes. Argentorati,x i x.Maij m.d.xx x i x.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Caluinus tuus.

Cal. G en ivin si Eccle s i At. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£xCall,

Äiifericorita, Dei noiïri^^^atia Dominilefu Chriiîi vobu multipliceturper SpirUM fanBi communtcationem.

Ihil mihi maiorem triftitiam attulit,dileéHfrimi fratres,poft cas turbas quæ tam miferè diffipaucrant amp;s penè euerterant veftram Ecclcfiam,quàm vbi intellexi veftraiurgia ôc concertationes cum miniftris ipfis qui nobis fuc-ceflierunt. Quamuis enim præpofteritas ilia quæ cum illorum primo aditu coniunifta ctiamnum remanebat, merito vos poffet ofFendere, quæcûque

tarnen occafio fubfit, non poiFum fine magno amp;nbsp;intimo horrore audire aliquod in Ec-’ défia fchifmarefidere. Quare hocmihi longe fuit acetbiusquàm verbis aperirepof» fim,quodaudiui de veftris illis contentionibus quandiu in incerto ftatuverfati eftir. cum eaoccafione non f#lùm Ecclefia veftra feifla eftet, aperte omnino, fed amp;c ipfum minifterium Ecclefiafticum opprobrio amp;nbsp;contumeliæ expofitu. quod eft infiniti cuiuf* dam momenti. Cumque per illam quæ nunc adhuc viget in Dei Ecclefia dlt; remedio præfenti pro morbi ratione minus fpei haberem, accepi cum fummo gaudio

B.iiij.

I. C ALVIN I E P I S T O L Æ

• • malum illud in certain vnionem amp;nbsp;confenfum commuxatum efle : cum ftattiercm ira:

faftum iri vc quifquc in viam redirec,atquc ica regnum Domini noftri Icfu Chrifti pro-moueretur. Vbi enim funt rixæ amp;nbsp;tfffcordia y vix vJla eft îpes eft proficiendi in melius. Cum igitur frudum certum ex ilia conciliatione mihi iponderem,facileftim adduCtus vtadillius quoque confirmationem me adiungerem. Sieniminmediisipds grauiflgt; mis tempeftatibus confeientiæ meæ iuducio amp;: certlt;^ propofito femper adEcclciiæ. communionemfaciendam amp;: conferuandamftudia mea contuli,tanto magis tefti-ficanda mihi erat propenlio animi mci erga pios ipfos, vbi tarn appoftta ad cam rem fe occaiio ofièrebat. Ac vid ebam fane res ita turn diflipatas, vt mihi non ita proclh . ' ue videretur eas in integrum ftatum reponi atqiiereftitui. Vtcunque ftt, optatilCmam illam valde opportunam occafionem iudicabam à Domino oblatam ad Eccleftam. veftram rcftituendam.Nunc veto, vbi contra meam illam Cxpeólationem^audiui com ciliationem illam inter Paftores veftros Sz vicinas Ec^eftas^a Farello etiam amp;nbsp;à me ra-tam habicam, idoneam nonfuiflead vos finceroamicitiæaftèdu légitimai coniun-étionis vinculo cum veftris Paftoribus quibusanimaru veftrarum cura mandata eft, coiligandosjcoaftus fui ad fcribendum me conferre, vt conarcr,quantum in me eftet, medicinam huic malo faccre,quod diftimulare line graui erga Dcum oft'enftone non, poftem.Et quanuisliteralmeænonvàldeaiaiantcr à vobis iamacceptæ. fucrint,nolui, tarnen officio meo deefl'e, vt fi nihil amplius aflequerer, fairem animam meam libera-. rem.Nec tarnen in dubiumadduco quælîtveftramihicomperta propenfa obedientia erga Deum amp;nbsp;miniftros ipfius,vt hanc meam exhortationem apud vos nullius ponde-! risfuturam verear,nequeetiam voslatetmeaerga vosftneeritas. Quod verdnoneft meum à vobis admiffiim confilium,tempori magis imputandum duco, cùm res ita ef-

• • fentperturbatæ,vt quàm difficile elfer ftatuere quid expedirct. Nunc vbi res per Dci gratiam magis funt ledatæ amp;nbsp;compolîtæ,conhdo vos facile perlpe«fturos, no aliud mihi elfepropolitumquàm vtvos perducaminrcétam viam: vtitademe perfuali reipfa cxhibcatisquoafteôluducaminiad obediendum vçritati. Imprimis expendite quæfo fepofîtoomniperfonarumrelpeôtu, quo honore affecerit amp;nbsp;quid contulerit illis Do-minus quos in Ecclefia fua inftituit Paftores amp;nbsp;verbi Miniftros, Non modo enim lubct Mal.1.7. nos obfequentes præftarc cum metu amp;nbsp;tremorc verbo ipfius dum nobis adnunciatur: I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;etiamhonoreamp;reucrentiaprofcquejjdos mandat verbi miniftros,tanquam iplius

legatione ornaros,amp;: quos agnofei v^Iit vt fuos etiam Angelos. Sane, quadiu apud vos filings, non multû vobifeum contendimus de minifterij noftri dignitatc,nc lùlpicio-ni vllam feneftram aperiremus : nue verô extra illud pcriculum pofitus,libcrius quod fentio proferam.Si mihi agendum eflet cum miniftris ipfis,docercift quæ elfer muneris illorum ratio, amp;nbsp;ad quid nobis fuo minifterio tcneantur.Cùm verô pro fe lîngulis turn miniftris tu priuatisratio reddéda fit viræ fiiæ tande, magis eft vt in fefe quilq; intuea-turquidaliis debcat, quàm quid fibi debeatur ab alio diutiusrequirat. Vbi ilia con-fideratio locum hâbebit inter vos, turn «iam hæc régula fixa hærcbit, nempe eos qui locum miniftrorum verbi tencnt,cjpando regimen animarum veftrarum ipfis eft com-milfum ,agnolccdosclfe vobis parentumloco,amp;; in pretiohabendos arque honoran-dos propter illud munus quo funguntur agud vos ex Domini vocatione. Ncc ramen id co fpeétat vt auferatur ius illud vobis à Deo collatû (vt amp;fuis omnibus ) vt examini fubiiciajitur Paftores omnes,vt difeernantur probiamp; improbi,arque rcprimanturilli qui fublaruapaftorumlupinamrapacitatem prodiderint.Tàtum hoc volo apud illos qui partes Paftorum implcnt aliquatenus, vtlînt tolerabiles,vt vos etiam Chriftiani * geratis,acproindemagis rationehabeatis eius quod à vobis debeatur aliis quàm quod ipfis vobis alij debeant. Atquc aperte hoc amp;nbsp;paucis expediam.Duo hîc vobis cogitada funt,Vnum,quod miniftrorum veftroru vocatio non acciditfine Dei volûtate. Quauis enimmutatio ilia qciæ noftro difcelfu faéta eft,Diaboli artificio deputanda fit,vtquid-quid earn eft cofequutû vobis meritô fufpedû ellepoffit:in ea taméfingularis Domini gratia agnofeenda vobis eft,qui deftitui vos plane non fuftinuit : neque vos relabi fub Antichrifti iugum,à quo vos femel alferuit.Sed potius amp;nbsp;doiftrinam Euàgelij apud vos extarc adhuc voluit,amp; aliqua Ecclefiæ formam vigere, vt patata confeientia agerei-fticlicerct.Admonuimus vos femper vtagnofeeretis illam Ecclefiæ vcftræeucrfionem vt vifitationem Domini amp;nbsp;vobis amp;nbsp;nobis necclfariam : neque tam attenderctis ad im-probos amp;nbsp;Satanæ inftrumcnta, quàm ad propria peccata, quæ non leuiorem pœnam,

inio

ET R E S P.Ó’N S A.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u

imô longe ecîâm grauiorcm commenta fint.Idem igïtnrvobis nunc ctiâfuggerot Prêter quam cnim quod ilkid eft fingulare remedium amp;appolîtum ad obtinen'daïn à Domino mifericordiam amp;nbsp;relaxan'onem ab illius.m/to iudiciô qüod incumbit Vobis, alia cciam ratio fubeft,quæhue vos debet adducere : ne videlicet obliuioni madare videa-mini tantum illud Domini erga vos beneficium,quo fa'ólüm eft 'Vt ædificium Euangelij plane non corrueretapud vos itcumillud italübftint, vt mjraculi loco habendum fit exemplum illud potentie ipfiiis, qua vna ab extrema calamkâ’cé tantum'abfperitiL Quicquidfit,Deiprouidcntiæopus illud eft quod extant miriiftri iftic quilocumpafto rum animarum amp;Ecclcfiæveftræ regimen teneant. Acceditamp;: illud quod feruiDei qui verbi iplius minifteriuin cx’ercent in vicihis Ecclefiis, vt moderentur tarn pernicio-fis eoncertationibus, ipfi illoiiim vocationem comprobaueriint. Quorum etiam fen-tentiæ fubfcriplimusjcùm nulla gobis alia melior ratio appareret qua veftro commodo amp;nbsp;faluti confuleremus. Quin integritas confeientiæ noftræ comporta fit vobis non du-bito,vt ftatuere debeatis hie nihil non ex animo amp;nbsp;fincerè faótum efle. Præter afFedum verô,ipfa etiam rei difquifitio perinde finceraex me quidem fuit, vt nihil hic inuolu-tuni à me habeatis. Quare vobis ferio profpiciedum eft ne facile improbetis quod Dei ferui ad veftrum amp;nbsp;Ecclefiæ commodum amp;nbsp;cotiferuationem ^dTcaieceflarium iudica-«

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;runt. Alteium eft vt infpiciatur quam legiÄme fungantur partilnus fuis, vt minifterium

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ecclefiæ impleant. Atquehic, fatcor, difcretio planerequiritur (neque audor velgn

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;elfe tyrannidis vllius in Ecclefiam inuchendæ) vt pij homines tencantur pro paftoribus

qui vocation! fuæ non infiftant. Eft cnim ilia indignitas non ferenda, fi certis perfonis ilia reucrentia amp;nbsp;obferuantia deferatur, quam Dominus ipfe vnis verbi miniftris adfi-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gnatam voluit. Proindc facile vobis concedo de eo qui non docuerit verbum Domini

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftri lefu Chrifti, quemeunque titulum vcl prærogatiuam obtendat, indignum efle

quiproPaftorehabeatur, vt illi obedientia minifterio débitaexhibeatur. Quiavero mihi coftat de fratribus noftris qui apud vos hodie minifterij locum tencnt,doccri vos Euangeiiuper illos,non video quid excufare liceat coraDominoi,dum illos negligetis aut reiicictis.Siquis refpondeat hoc vel illud in eoru dodrina igil moribus fibi non pla-cere, primum à vobis contendo per Dominum noftrurn lefum Chriftum, v^quicquid fefle poteft ferio expendatis primiim amp;nbsp;fine vlla iudicij præcipitatione. Cùm enim hoc finguli nobis vicifsim debeamus ex officio ofcaritatis ne temere in alios feramus fente-; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiam, fed potius elementiam amp;: æquitatem retii^:amus quantWm in nobis erir, multo

•magis ilia moderatio obferuanda eft erga illos quos Dominus peculiariter emin «re præ , ■ aliis voluit. Atqv^ etiamfi non defit quod in illis requiri poflit ( de quo nonpoffum pronuntiare, cumdeeo mihi non liqueat ) vobis tarnen fuccurrere debet, neminem adeô bene comparatum inueniri, in quo non fint etiam multa quæ defidercntur.Qua-Te ilia eharitatis régula à nobis non præftatur, nifi fuftincamus proximos cum ipforum infirmitatibus, dummodo verum Dei timorem in illis agnofcamus, amp;nbsp;fincerum affe-dum fettandæ iplius veritatis. Poftremo duffitare non pollum quod ad ipforum dodri-namattinet,quinfideliter vobis tradant præcipu^èChriftianæ religionis capita amp;quaî ad falutcm funt necelfaria, ac fimul adminiftrationem Sacramentorum Domini coni' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'iungant. Hoc vbi locum habet, illic amp;nbsp;fu4gt;ftatia ip fa minifterij à Domino lefu Chrifto

ordinati viget ,amp;légitimadignitas amp;nbsp;obferuantia illi minifterio eft deferenda . Nunc igitur,dilcdiflimi fratres, oro amp;nbsp;moneovos in nomine virtute Domini noftri lefu Chrifti, vt auerfis ab hominibus animis amp;nbsp;mentibus ad vnicum ilium Redemptorem ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nos attollamus,illudquereputemus quantum facris iplius mandatisdeferreteneamur.

!« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ac fiquicquidillc inter VOS inftituit,inuiolatummeritô efle debet, nulla ratio vos po-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teft demouere ab officio, vt minifterium, quod tarn ferio vobis commcndat,fartum tc-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dumq; no feruetis. lam fidifccptatisamp;contcnditis cum veftris paftoribus ad rixasvf-

que amp;nbsp;conuicia, vtiaccidifle audio,fatis conftat ea ratione minifterium ipforuin quo elucere debuit fplendor gloriæ Domini noftri lefu Chrifti, opprobrio amp;nbsp;contumeliis fubiici, ac tantummodo pedibus calcari. Veftrum eft igitur attente illud cauere ne du hominibus infultare videmini,Deo ipfi bellum reipfa indicatis. Neq; porro illud leuis momenti videri vobisflebet quod fiant amp;nbsp;foueantur in Ecclcfia fchifmata amp;nbsp;fedæ, quod nullum pedus Chriftianumfinehorrore etiamauribushaurirepoflit. Quin ve-ro ita fe res habeat vbi eiufmodi feparatio eft amp;nbsp;quafi feceffio inter paftorem amp;nbsp;popu-lu,res ip fa loquitur. T ädern igitur hoc accipite,fi me à vobis pro fratre haberi vultis,vc

11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I CALVIN! EPISTOLÆ

folida fit- i nter vos quæ tahto nomini refpodeat coninndio, ne minifterium illud repuquot; diecis quod pro veflro commodo Ecclefiæ falute coaótusfui approbate fine vllo graciæ vel metus hominum refpcdi?.Quia vetocotumillud cempus quofidelis amp;pius collega meus in Domino hi-c fuir quia milii per ordinarias occupationeslicuit, collo-iquendo confumptum eft, non pocui vobis plenius fcribcre,vtvolebam. Quare ficinter nos co/nienicjvc ego quidcmpauciscraderemvot^ reólam viam quam hie tene-retiSjipfeautem prout expedite iudicarec VOS ad officium coram adhortaretur. H'ici^ gitur vob,is;amaiiciffima falute à me adferipta, Dominum lefum oro vt vos famfto fuo præfidio protegat,vos fuis donis magis ac magis cumuler,vefttam Ecclefiam in reótum ordinemrefticuat,acvosinprimis Spiritu fuae manluetudinisimpleat,vtin veraani-mprum coniunlt;ftioneomnes ipfiusregnopromouendo impènderepoffimus. Argen-tinæ. M. p. XXXIX, xxv.lunij. .i .

,, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vobis deditiffimus I. C.

• . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;‘

t

Leo Iv DAE Calvino.

CvatiAm yiu innocentiam ci Deo Vatveper Chrißum. i fti'f

BVperioribusannis,vitdolt;9:iffime,epiftoIas duasdediftinon tantumdo-étasjfed etiam valde vtilcs amp;nbsp;neceftarias maxime præfenti return ftatu. HasegoambasvertiGermanice,vtamp;i) frudum liarum perciperenequi Latindignorant.Alteraquam ad Epifeopum fcripfifti, Baiileæ excufaeft mea opera.-alceram nolucrunt excuderc typographi,metu periculi fortafi fedeterriti. Naminhac liberrimeamp; pro Ciitiftiana TrappDs-ialoqueris quopado fe gerant qui fub Papæ cyrannide viuereac degerc coguncur , damnans interim cos qui vcroqucgcnuclaudicant:, amp;nbsp;non ram Deo quam Papæ feruitc volunt,putantes fans elfe fi Fidcm corde veram inconculTam feruenc: etiamfi corpus fanguine Chrifta co-fectatum foris idoiis py)fternant inclinent,confortes lîmul Sacanæ amp;nbsp;Clirifti, fi Hcri poflcc. t^nc ergo receptam Zuikio mifi Conftanticnfi,qui earn non fine graculatione legit,rogans vt fibi per me licetet vt Auguftam cam epiftolam mitcat excudendam : fe feire quendam qui earn ty pis mandate vjic,modo audoris nomen ( quod ego tuo bo-no in verfione fupptellbram) permit^acur præfigi.Hîc ego pro ce nihil dicere potui vel alTerens vel negansiftarui ergo expifeariliteris tuam voluntatem ,eâmqueàte receptam Zuikio teferibere. Tu ergo frater, fi confultum reipub. Chr^ianæ velis, amp;nbsp;fuc-curfum mulcorum confeientiis ,non negabis vtpræfigatur nomen tuum, quum aléa femel iada fic.Non enim te eum puto qui ob declinandam inuidiam aut pcriculum,ta tuin frudumimpedire velis. Non dubito fi liber hic cuulgetur, multos fore quiabie-do iugo Pontificio amp;£. exculfo metu in caftra Chrifti libero fpiritu funt aduolaturi. Tu vale dodiffime vir,amp;: mentem tuam hac Vn re mihiliteris fignifica primo quoque tempore. Tiguri,vltimaFebruarij. m^^d. xl.

' nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lco ludæ tuusJ

Iacobvs Bernardvs Calvino.

Vôd ad te liucufque no feripferim, præcipuèper Ludouicum du Four Ic-gatum Geneuêfem,ne putes propterea fadum venerande ac obferuande pater, quôd aut dedignatus fim, aut tua redintegratio mihi difpliceret, HancidcirGonucadtededi,vt certofeires primùmmetûno adfuifleGe-neuç:petieram enim Laufana,confulturus D. Petrum Virctum fuper non-nullis quæad Ecclefiæ noftræftatum pcrtinebant,acprætcrea quàm bono erga te fim ac Chriftiano animo amp;: quantum mihi placeat quôd videam te denuô à noftris agno-fei bonum Paftorem ac fidelem : potiffimû quôd hoc feiam via Spiritus fandi adum. Siquidem vna dierum Dominica quum haberem concionem apud Rippam,amp;: videro Ecclefiam nofttam defolatamfabierant enim qui curam ipfii» fu{ceperant,MorcntuS videlicet Marcutiusiremanferat verôiblus Henricus mecum.Scd qui fumus pro canto populo foli regendo) contincre me non potui quin populum in iacrymas effùfum vi-dens admonerem, vt couerfus ad Dominum Deum humili oratione per Chriftum Pa-ftoruia

E t R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ij

ftorum Paftorem ab eo implorarec Paftorem,amp; quidcm talcm qualem agnofccrcc fuæ protucuruin Ecclcfiæ. Et ne mêciar, tui non recoédabar,nec te ilium fperabam fore.Fe cit hocpopulus maxima vt dicitur cumdeuotione. In craftinum veto Ducêtorum cÔ-gregatur colilium,amp; omnes petunt Caluinum : congregatur amp;nbsp;generale fequenti die, itidem clamât omnés, Caluinum probum doôlum virû Chrifti miniftrum volumus. Quod cùm intellcxijTem non^otui non laudare Deum alitérque iudicare quàm quod à Domino effet faélum iftud, amp;: effet mirabile in oculis noftris : quodque lapidé quem reprobarantædificantes in caput Ecrec anguli.Veni ergo venerandemi pater in Chri-fto.-nofter es profeélô.Te enim nobis donauit(vt audis)Dominus Deus.Sufpirat etiam poft te omnes,videbis quàm gratus fucritaduentus tuus omnibus quod benignè reci-pieris.Cognofees meinfuper non qualcmhaétenus relatione quorundam. Putafti(par-cat illis Dominus) Sedpium, lijicerumac fidelem fratrcmacamicum tuum.quiddi-co’in omnibus tuis votis obfequentiffimum as deditiffimum. Ne ergo tarderis venire vt videas Geneuam,hofteftgentcm nouamrenouatam fane opera Déi,gratiaD. Petri Viveti.Faxit Dominus lefus vt velox aduentus tuns fit ad nos. Vale Ecclefiæque noftrç digneris fuccurrere .Alioqiii requiret de manu tua lànguincnoftrum Dominus Deus, dédit enim te fpeculatorem domui Ifrael t^uæ apiid nos eft. Iterum vale. Salutabis no-mine meo fi placeat obferuâdos illos Patres meos ac Dominos, D.Bucerum ac D.Ca-pitonem,cæterôfqueEcclefiæilIiusminiftros. vi. Febr.anni m. d.xli. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Tuns lacobus Bernardus Mini-fter Euangelicus Geneuæ.

Bvcervs Argentoratensi Ecclesiae, Salutem Pacem.

proximis li teris ,nil quàm coitionibus in diuerforiis Eledorum Saxo Brandemburgenfis ac Lantgrauij faciendis(lt;d quas ex Imperatoriis Öó Regiis multi conuencrunt) operam dedimus. In die Pafehæ qfiam Cœ-diuerforio Lantgrauij celebrauimus, communicante ipfo quoque Lantgrauio.Hæc vfquc ad xx. buius, quo die Imperator deledum collo-quiorum enficiari fecit noftris,amp; legatisEleólori^. Poftridie iftdicatusis deledus eft, amp;: toti cœtui Imperij,amp; de co confultatum vtrinque.Eledores ftatim confenferuflt,fed inconfilioprincipum non potueruntftatim conuenire. Quidamenim etiam legatum Pontificis adhibendum effe contendebantded præuaJuit tarnen fententia Eleélorum, vt Imperatori omnia relinquerentur.Noftri etiam biduo confultarût quod deleélinos fine arbitris congredi cum tribus alterius partis detreélabamus, amp;nbsp;quidam noftrum dif ferri negotium noua interceffione nolebant, ac metuebant ne à parte altera ineptio-res adiungerentur.Tandern tarnen vielt heriîorum fententia qui noftram fupplicâtio-nemquaminCanccllariainuenietisImperatori aciliibcndamiudicarunt. Ad vefpera Iieri fub tertiam appcllauit nos fex deleélos Imperator apud fe per Dominum Anaues aftantibus primis conciliariis,amp; negotium dédit vt omni ftudio vias quçrcremus piæ amp;nbsp;fanôtæroncordiæ,coque in negotio tantum Deumamp; Eeelefiarum falutemfpcdare-mus, non dominos noftrosaut vllumaffeétum. Nos poft detreftationem modeftam petiuimus adiungi quofdam,vt teftes vtrinque. Id Imperator in deliberationcm rece-pit,amp; rurtftis grauiter hortatus eft,vt hanc caulàm optima fide agcremus.Dcditquede-xtram venientibus amp;nbsp;dilcedentibus vt hoc non ignoretis fcilicet.Inuenit tarnen via vt nobis fatiffiat,quam poft noftram appcllatione Lantgrauio aperuit. Vt adhibitis vtraq; parte duobus teftibus ,pcr Præfîdentem quem defignauit Friderichum Palatinum. O-rateDominu.inhoram expedamus vt initium fiat.Dclcóti hint ab altera parte , Iulius PflououuSjIoanncs £ckius,amp;: Properus Coloniefis. A noftra Philippus, Piftorius amp;nbsp;egOi VtvigefimafecundaApril, m. d.xli.

L I T H I R V s Melanchthon li

Ccepimus iam altéras veftras literas,mi Philippe. Et licet dextræ tuæ confra^ mifereat,tarnen ego neque ruis omnibus,neque mcis credo. Res no-cafu,fed certo Gonfililio,non quiderh illo noftro tam fœlici,fcililt;-ecf

I. calviniepist.

immo folius Dei geruntur. Verbum curric,oratio feruet, fpes tolerat, Ädes vincit vt palpare cogimur,amp;c nifi caro eflemus ^dormirc poflemus fcriarique, fcilicec memores Mofaici illius, Vos quiefcetis, Dominus pugnatpro vobis.Nam etiafi omnia aliter ve-limus confulere,dicere,facere, vigilantimmi, ii Deus non pugnarit, fruftra vigilaueri-musdllo vero pugnante,non fruftra dormicrimus.Et certum eft ipfum pugnare,amp;pau latim amp;:pedetenrim defcendere de throno ad iudiciumällud expeflatiftimum, Multa funt nimis figna quæ id mihi perfuadent.Res in domibus veftris faJuæ funt, gratia Dei. Nolitetimerc,Eftotefortesamp;læti,nihil foliciti. Dominusprope adcft. Agantquic-quid poflunt Henrici, Epifcopi,arque adeôTurca ,amp; ipfe Satan. Nos regniElii fumus, quiillum confputumamp;occiiumdenuo ab iftis Henricis,SaluatoremcoliiMusamp;expe’ üamus. xxii.Aprihs. m. d. xli.

Cal. F arello.*

On dubito quin fratribus quicunq; me ad reditum per litcras horrari funr, diligenter excufaris, quód nihil eis reiponderim. Nofti cnim me co biduo tanta animi perplexitate æftuafte, vt vix dimidia ex parte apud me eftcm. Poftea tarnen vt tibi moré gercré,aliquid ad eos in comune fcriberc cona-tus fum.-fedpoftea cum cogitarem quid euenire foleat comunibusiftis li-

teïis,mutaui confilium. Nam quod ad paucos milfum eft, volitat ftatim per multorum manus,donee paflim fuerit euulgatum. Hæc igitur mihi ratio fuit, vt tibi vni fcriberé: ne alios adhibeas leétores quam à quibus videbis nihil elÏe periculi. Cur autem nolim latius diffïpari,quod in finum tuum dcpono,intelliges vbi ad finem perueneris.Tamct-' ft animimeifenfumpenitus tenerc te confido, amp;nbsp;aliis etiam bona fide expofuiflc, bre-uiter tarnen hic repetam qualiter hodiéq-, ftm affcftus.Quoties memoria rcpeto,quàm miferè illic habuerim, fieri no poteft quin toto peótorc cxhorrefcam,vbi agitur de mc reuocado.Illaminquietudinem omitto,qua furfum deorfum iaólati perpetuofciimus, ex quo tibi adiunftus fum collegad'cio enim quocunque concéda mihi infinitas molc-ftias elfe propofitas: h vÄim Chrifto viuere,hunlt; mundum mihi femper forc turbulen-tum;vita» præfentem certamini efte deftinatam.Sed dum cogito quibus tormentis ex cruciata turn fuerit mca confciétia,amp; quibus curis æftuarit, ignofce fi locum illü velut mihi fatalem,reformid^.Tu ipfe mihi vn^cum Deo optimus es tcrtis,non alio vinculo me illic tandem retentum,nift quod Ägum vocationis,quod mihi à Domino impofitu efte n^ueram,non audebam excutere. Quandiu igitur fic cram alligatus, malui extrema quæuis perferre,quàmin mentem rccipere cogirationesmutai»hloci,quæ læpea-lioqui mihi obrepebant.Iam verô vbi Dei beneficio femel fum liberatus,fi in gurgitem quem mihi exitialem elTe fum expertus, non libentcr me immergo, quis mihi non venia concedat?imó vero quotufquifque erit,qui non me arguat nimiæ facilitatis,fi fcics ac volcns mepræcipitem dedero ? Quid autem quod etiam ft nullomeo pcriculoab-fterrear, minifteriu tarnen meum illis vtile fore vix confido? Nam quo ingenio prædi-ti funt illic plerique ?neque ipfi mAi tolerabilcs erunt, nee ego ipfis.Addc quod mihi maius ac difHcilius certamenerit cumcollegis quam cum extraneis.Quid vnius hominis opera poterit,tot vndiq; impedimentis *alt;fta? atque vt verum fatcar etiamfi omnia valdeexpedita mihi forent :nefcio qua tarnen defuctudine oblitus fum artes regeda: multitudinis.Mihi hîc cum paucis negotium eft, amp;nbsp;quorum pars maior me no tantum vt paftorcm audit,fed vt præceptorem obferuat.Dices mc nimis efle delicatum,qui his blanditiis delibutus nullam afperiorem vocem nunc audire fuftincam. Falleris veto fi hæc putasjfed cum paucis atque his nonnihil obfequentibus,bene præefle mihi ar-duum fentiam: ad tanta multitudine continendaqui fufficeré?Quo ante cófilio me re-uocet,vix audeo apud me æftimarcma ft iincero animo ducutur, cur me poti’ quam eu cuius minifteriu non minus neceftariu ad inftaurada ipforu Ecclefta eftêt,quàm princi-pio ad earn fundanda fuit? Quid lime ideo vocant ne illis lint ludibrio,quód fint ab iis deftituti,quoru fubfidio freti nos ablegare aufi fuerat? Ncq; tamé ifta omnia cfticiutjOe * vocation! obtcmperc.Nam quo magis ab ilia prouincia animus meus abhorrer,eoma-gis mihi fum fufpcétus.Iraq; nec mihi debere deliberate permitto, amp;nbsp;à noftris peto ne mc in cofultationé adhibeant:ac quo liberius finceriiifq; ftatuant,magna ex parte iftos cordis mei æftus diflimulo.Quid facere’Malo enim prorfus cæcutirc. vt me ab aliis te-gipatiar,quàm lippitudini mcæ temerefidendo a b errate.Porto Ci te interrogem, quorum

E T R E s o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;25

ru maxime arbitrio permitterc me dcbca:rcJpôdcbis,mïi fallor,non alios efle ad confu-lédûmihimagisidoneos, quàm Capitonéamp;: Bucet^. Quidautemilli fentiantaudjfti ex ipforum ore.Vtinam diligenter fratribusexponas:acilli nullo præiudicio occupati,feno expendant. Summa hæc lit. Nihil hic aftutè me agere coram Domino teftor, nec rimas lcrucari quibusefFugiam. Siquidem vt Geneuenh Ecclefiæ profpcdum cupio, ita maljm vitam centics exponerc,quàm ea«n deferendo prodere. Sed quoniamad reditum animus non fponte inclinât, paratus fum eos fequi, quos mihi hdosac tutos duces forebona fpes cft. Cæterùm non cft quod ante finemconuentus Vvormacienlisiaborentdeme reci-piendo-.quando legatum nondum mifcrunt.Die Dominico habebitur hîc publica fuppli-catio per omnia tempIa:Lunæ foluemus.Vos ctiam lanófis precibns nos ad hoc certamen fuftinendum adiuuate.Quid molianturaduerfarij noftripalàm eft:.Népc,vtomnes Impe-nj ordines in noftram pcrniciem ÿ-ment. Quibus autem artibus nos adoririinftituerinc incertum eft.Qjiidquid tarnen habentcailiditatisin haepoftrema explicabunt. Vale. Sa-lutaomncsamicifs.Corderium,Thomam,Fatruum,Clericumamp;:rcliquos. Omnesnolhi tibi amp;nbsp;illis bcneprecantur. Argentor. x x i. Octobr. m. d. x l.

Cal. Vireto. • •

Vm mihi literæ tuæ redderentur iam eramus ad iter accindi, amp;nbsp;non memin# P’^ofcîtioi^em fuilFe mihi in vita magis tumultuofam : itaque cùm no poflem

V ipfcrefpondere ClaudioFcrrex, quemmecum vidiftiBafilia:,fratrimeo referiberentquidhaberemanimi. Nuncaliquantulum ocij naôtuSjfcriberc ctiam tibi ex medio itineris curfu volui: exeufabis autem quôd confufètibi amp;nbsp;breuiter refpondeo,quôdneque epiftolam tuam habeo ad manura, vtfingula capita polFim ordineperfpicere,amp; excutere,nec tatum têporis datur viatori in caupona, vt aliquid bene meditatum, amp;nbsp;quafi conceptum liceat mandateliteris: quantum autem memoria tenco,duæ funtprecipuæ literarum tuarum partes. Priorc often-dis mihi non clFe deferedam Ecclelîam Geneuenfem, altera contredis maturandû quo-que elFe reditum,ne quid impedimenti fi logius difFeramus Satan obiieiat. Adil^m non aliter refpondco quàm quod femper folitus fum. Nullum eflelocum fub ca:loqucm magis reformidem, non quia oderim , fed quonitm tot difficultates illic mihi propofitas video,quibus fuperandis fentio me longe efle impaqfm. Quoties (flperiorum teraporum fubitrecordatio facere ncqueo quin totopedore exhorrefcam,ficogarmeiteruiiFan-tiquis illis certamim^us obiicere. Si mihi cum Ecclefia ilia tantum eflet negocium, animo efl'em quietiore,certè minus terrerer : fed necefle eft te multo plus intelligerc quàm dicâ.Hoc habe vno verbo,dum multis fignis intelligo, eius qui plurimû nocere poteft in-cxpiabile in me odium manere,dum repeto quot circum circa pateat illiaditus ad malefa-ciendum,quot flabclla femper inflata fint ad excitandos contentionum ignés, quot occa-fiones quæ tune à me prouideri minime poiTun?fefedaturæ fint,prorfus metu exanimor. Sunt amp;: plurima alia in ipfa vrbe, qnæ mihi non parut» folicitudinis iniiciunt. Quo plus progredior eo melius cerno quàmarduum fit munus Ecclefiafticûrcgere.Ncque tarnen hæc omnia efficiunt, quin ad Opern miferæ Kcclcfiæ fercnd'amfim paratiflîmusfi quid me valere intellexero. Quæcunque enimmchacin re tutbant cogitationes, tametfi nonnihil aiFerunt remoræ dum animum meum anxiumtenent, mihi tarnen excuterc hoc ncqueunt,quin fadurus fim omnia,quæ in eius falutem fadura putauero. Teftis eft Farellus menunquam vno verbo dettedafleillam vocationem, fed deprecatum efledû-taxatnemalèconfulendoEcclefiam femel perditam bisperderet. Interim fatisoftendi, nihil mihi magis efle in votis quàm vel animam meam impendere vbi opus eflet. Pof-fem tibi coram luculentis argumentis planurh facere quàm nihil hic fimulaucrim, fed hoc mihi certiflimum videtur, quod cum veniiFent Icgati Vvormaciam, noftros multis cum lachtymisper omnia facra fum obteftatus, vtmci oblitidiipiccrcnt, coram Deo, quid Ecclefiæ fidem eorum imploranti, maxime eflet falutare : vbi domum ventum eft, quamuis nemo infifteret,non ceflaui interpellarc vt earn curam ferio fufcipercnt,ncc ipfi etiam,credc mihi,officio fSo dcfucrunt: fed, quod fufpicabamur, ferè paulo poft decre-tum eft, vtBiicero adiungerer. hoc non videri mihi fadum compofito, vt antea Fa-rello fcripfi, itanunc tibi fände afleuero. Ita enim propemodum conftitututp pcius fuerat quàm Vvormacia rediremus, idque eorum confilio qui de Geneua minime co«

C.j.

i-è nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C ALVINI EPISTOLÆ.

gitabant. Equidcin fi nie interroges non video caufam cur mittar j verum vt minL me ßmidoneus, non tarnen fuiemeiwn reeufare. Neceilario igicur veniendum eratniß veilem paffim audire peflimc. Proindednm literætuævenerunt, cùm non ciretinte-grumiam deliberate, putaui metibifatisfupérquc fore exeufatum re bene inrclleda. Habes nunc ad vtrunque tuum poftulatum quo fatisfiat^ ad huncvfquc diemmelcili-cet nec vemre vnquàm recufafl'e, ncc potuiiïe hadenu?. In polterum hoc tibi procer-topolliceormeconfiliumiftucproficiicendi nunqnàmmutaturum niii maior aliqiia vjs milii viam praecluferit.Tangor enim illius Ecclcfiæ cura, vtpar eft,Sô iam nefeio quid fadum fit, vt animo incipia elle inclinaciore ad capeifenda eius gubernacula fiquidem ita res poftularit.Sinautern inter nos conuenit vt ftacim poil reditu ego cum Buccro iftuc conccdam,ex re præfcnci in commune confultemus quid expédiât, neque tantum de pa-ftoreconftituendo fed de totius Ècclelix* inftaurationcu cogicemus. Ita plus authoritatis habebitfententiaamp;certioreritin futurum ,quoniam adhibebuntur liiaquibuspoftea timendumeffet. Refemel conflituta iamfuo ipfîiudicio obllridi ernnene réclament ampliùs, autquicquam ad ordinem noflrum turbandum moueant. Interim mi frater per Cbriftum te obfecro ne animo frangaris. Quo magis incertum cil quandiu fumus hîcfuturi,eo minus conturbare te debet longiorismoræ cogitatio. Scio ede perm ulta ^uætibiamp;: anxietatem amp;nbsp;tædium afferrequeant, fed cogita tibi bas partes nunc à Domino elfe delegaras fuilinendæ ex tevfquein aduentumnoflrum eiusEcclciîæ, cui vis confultum, Pridie quàm literas tuas reciperem ienatui veflro excufaucram, quôd in pre-fens non poifem liluc venireiexcufationem meam acceptam eifeconfido. Bene vale frater fuauilfimeamp;: amice integerrime, Saluta diligenter meo nomine piosomnes. D.Spiri-tufuo VOS confirmer ad omne opus bonura,VImæ,CalendisMartijs m.d. x l i.

Feraevs Farelio.

Rofedurus Ratisbonam Caluinus miJii iniuxerat, vtad tç)quoniam tum ei non vacabat ) de negotio Gebennen fi fcribcremiatqueillc mihi conceptanl quandamargumenti formulam illorum quæ tibi icribi volcbat, rclique-rat: quæ dum exequi volebajp,ccce adferimtur ex illo litcræ,quas ille Vlmæ feripiera» , mißt baud obfignatas atqueita mitti ad tciuifit, propter illas adBernardum quarumexemplartioifcribi voluit.illasigiturfieomnesmiito, Exillis poteris fans intelligcre quid conflituerit.quare noftro opus eil totics repetcrc, nihil cnim abudmihi mandatât fenbendum , præterid quod ex illiusad te^Æ Viretum litcris co-gnofect, fe fcilicct pofl fuum reditum vna cum Bucero ad vos venturum,féque Eidu-rum quod è reillius Ecclefiæ vobis omnibus vidcbittir. Quare tu interim res omnes cura, vt ccrtoexpedail’c tc vbiadueniet, compcriat. Illud interim addam, quod poil acceptas tuaspoilrcmasliteras, omnino fiflcipcre illam prouinciam conflituerit.Antchac emm licet non aperte ac plane rel^darc.tur, videbatur tarnen incliiiarepotiusin ab'am fententiam : vcrum tuæliteræ omnino in hancnoitram fententiam confirrnarunt, in il-lisenim Periclis tonitrua mihiaudire videbar. Gratulor itaque tibi ob illam tuam ve-hemcntiam,quaciFccitli quod vehementer cupiebam,vtileq; toti reipublicæ Cbriflianæ prouidebam.Vale tui Fcrçiin orationibus tuis memor.Noflra tota familia tefaluu cupir. Argen tin æ vii t. Martij.

-, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tuns Claudius Fcræus.

Bv.cervs É t a X I I fratRes Genevensi ecclesi ae.

^'!?f^^^^^’Ratiamamp; pacem à Deo Patre, amp;nbsp;Domino noftro lefn Cbriftoprecamur vobis in dies magis cofirmari ScaugerijViriprudetilTimiamp;cordatiffimijdo-miniq; obferuandi.Exhibuit nobis veftras ad fclitcras'Caluinus iyrnmiitaô^ frater nöfter chariffimus amp;L colédus,quibus rogatis, vt Ecclefiæ veftrç deio-latæ confiliu falutareadfcrat,quo ritcamp;cxfcntentia Cbriftireilitui amp;nbsp;cdfir mari qüeat.Gratulamurbuncanimu vobis,quod hue vcftrü olim fidum mmiftrum refpi-citis ciufque vti cofilio ftatuiftis.verè enim Cbriilus ipiccóntemnitur amp;nbsp;iniuria afiicicur vbi tales miniftri reiiciutur amp;nbsp;ind ignè craftatur.Bene itaq; nuc habet rcs veftræ,dûChri-ftu in boe præclàro eius organo rurfus agnofeitis. In eo cette bîc animus perpetuô illi co-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftitic

ay fticic, VCfalutiveflrxconfulerecuperec,etiam fi nonlabores modomaximifed etiam fan-guis infumendus cflet. Nuncautem quid faciac n»n lolùm ille ied nos quoquc (quibus inconfulcis, ctiamfi id non oporceret,ha£tcnus nihil magni fccit)non videmns. Crasauc poft biduum abcundumei nobdcu Vvormaciam eft ad colloquium dcreligione, quod Imperator ôd Rex Ferdinandus cum Principibus Germanicis inftituitad quarenda ton-cordiæ refticuendæ inter EcclelTas viam amp;: rationem. Sicque rescomparata funt, vt nift hoc colloquio via ifta amp;nbsp;ratio inuenca fuerit,expe£tanda fit nobis fans grauis return Ger-manicarum perturbatio. Atreligionein Germania profligata verendum vt amp;alibi affli-gacur.Non videtur igiturconfultum,vtcalumniis refcindat vocationem Dominbquaad hoc colloquium deputacus eft. Id fperamus vos ipfos quoqueagnituros. Ne aute interim Ecclefiæ veftræaliquidgrauius accidac, vifum eft Caluinoamp;: nobis ê’re veftrafore fi opera Farelli amp;: aliorum impetretis aWireto viro vere p’O,prudente amp;nbsp;cordato, vt Lauianen-ftEcclefiafidelialicui Vicario interim commifta, apudvos Ecclcha Chrifti luftineretamp; inftauraret,doneeinftitutum illyd Vvormancienfecolloquiufinirctur. Tamevolentc Dominojhoc eft fi non obftet grauius amp;nbsp;quod in nhud tempu-. reiici nequeat negotium Ecclefiarum,aliquiex noftris ad vos venire ipß vellcmus}amp; præfe.ntes if* confulere tu Cal-uino,amp; agcrequod poflemuscognofcercEçcleliæ veitræprofuturum.Hoc eft quod i uc dare vobis confilij,amp; operæ quod ofFcrrevobis in præfènti poftumus.Id vt boni colulatis togamus.Na certe Ecclefta veftra maximi facimustvt quæ redeconftituta lucem Chriiîi in Italiam amp;sGalliam inferre fœliciter polfit. Bene valete in Chrifto qui amp;nbsp;Ecclefiâ amp;nbsp;rem-publicam veftram tranquillet amp;nbsp;beatam reddat. Amen. Domination um veftrarum

in Domino addidilfimi, V volfgangus Capito.D. Galpar Hedio.D. Martinus Bucerus.

Io. Sturmius. Iacob.Bedrotus.

ac cæteri miniftri Ecclefiæ Ar-« gentorîten fis,manu mea M.Buceri fubferipferfint.

Cal. F a r e t 1 o.

‘Iquot;® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fc“pf’^’’änigt; fed mandaueram Claudio meo vt quid-

7^ ledione:amp; ego abs te llteras prius expedaba, quas ca mercede remunerarer. ^^Interitffdum expedo nuntiatur mihi grauis calamitas, Claudium noftrum quern vnice diligeba,pefte ablùmptû elle,Ludouicu fratre Caroli triduo poft fecutum, domum meam mifere dilfipata efte,fratre meum cu Cardo in vicinu pagfi co-cclfifteivxore fe ad fratrem recepiilejminimu ex Claudij difeipulisdecubere.Ergo ad do-loris acerbitatem accelfit vehementer anxia pr»iis qui fuperfunt folicitudo, mihi dies ac nodes obuerfatur vxor con filij inops,quoniam capite fuo careticruciat memiru in modû optimi Caroli orbitas, qui intra quatriduu fratre vnico, amp;nbsp;præceptore quem partis vice coluit priuatus eft. Noui autem ipfum elfe teperrimo animo.De Malherbio cogitate non poffum, quin fimul in menté veniaiit optimi iuuenes qui eum cuftodiunt. Quanqua autem hæcmiiiitantumaft'erunt mœroré,vt menteprorfus obruere, Sóffangereanimum po(fint,incredibile tarnen eft quanto luduob Claudij mei mortem conficiarmequemiru tibivideridebec.Hisduobusannisquantum mihiopusfueritcerto fideliamico, qui mein tot tamque variis moleftiis ac perturbationibus fuftineret, potes cogitate. Ille Veto fe non modofideliftimum fed per omnia oblequenti(fimumihiexhibuit,adeo vif jpfoæquèpropemodum fàmiliariteracfracremeo vtcrer. Cùmanimi fufpcnfus,vc fciSj nuper difce(fiirem,fandiflima fide receperat le quocunque annuifiem venturumineque mihi vnquam defuturum. Frgo quo magisreputo quantoperc indigeam bono con-filiario, qui à latere meo nunquam dilcedat,ab altera parte quam rarum fit hoc tempore exemplum talis beneuolêtiæ amp;nbsp;fidci: non aliter pollum iudicate quam Dominum mihi huncauferendo voluifleiijpeGcata méagrauïter animaduertere. Seddum obiter voIo ineas mifenasattingcre,vitra modum diffluo .'Hocfacit cum optimi viri memoria (quæ vtinam mihi tarn fuauis aliquando fit,quam fanda femper cric)tum pia de reliq ui i s foJici-tudo. Cæfar hadenus expedanit dum venirent Prinepcs: adfuecut ab initio duo Bauari,

latro Brunfuicenfisj Gcrraaniæ dedecus fimul amp;nbsp;exitiumiferifim vencrunt legati, alius

18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î. C A L V I N I Ë PIS T Ö L Æ

poftaliuiw.Tandcfecuti funtcxPrincipibuSjFridericusPalatinus Eleélohs frater,Othp eins nepos, iunior Vvirtcmbergcnfi?,Landgrauius,Moguntinus, Albertus Badêlis, Pnn-ceps ab Anhalt,Saxonis IcgatuszEleftor Brandcburgenlis breui venturus cil. alios no de-linct folicitareCasfar, doneeprotrahat. SaxoiuftilTimlscaufis ablentiam luamcxcufauic per legatos. Duæfuncvrbes in fixdere, Collaria,amp; Brunfuicum,quasHenricuslubpræ-textu Banni multis prædationibus amp;c latrociniis aliquandiu infcllauic. Nuper noftri de-creuerant, vtarmiscommunibusdefcnderentur. Cæfar interea ne impedirentur Co-mitia, omnia indicia in nos intentata fufpcndit : omnes etiam fententias contra nos latas irritas elle voluit,donec de tota fummahîccognofceretur. £o ediélo promulgate mâda-uit etiam Brunfnicenlî nominatim,vt quæ rapuerat reftitueret, amp;nbsp;in pollcrum à vi ablli-netet. Quant]nam faéturum fe omniarecepit,pergittarnen vtcœperat. dicascumCæfa-re côlludere. Quidquid lîc,in tanta certè neceffitatedtfererc focios non poteft Saxo: ita-quemanet in fpecula,vc li quid ifte mouerit,ftatim fe obiiciac. Deinde ex quo tépore de-nunciatæerantillæfufpenfionesjcitatusfuitad audiéd^m Banni,hoceflclarigationis vel proferiptionis fententiam. Paucis poil diebus idipfum nobis ell fadum.Cæfar nefeio qua religione,magna tarnen alfcueratione tellatur hæc fibi magnoperedifpliccrc:acdatu-rum operam vt in fumum abeant.fiunt tan^pn non line magno nollro pericuJo. Quide-giim li eras pronuntiarent ? pedem hinc efièrrenon polTumus, quin caput nobis aufera-tur. Exciderat mihi Sabaudusqui hue fe liftit ad fidem imperio obligandam,quô nollris opibus recuperet pohelïîonesjquas cùm teneret,Impcrionunquam accenferi voluit, fero igitur,fcd milfus à Rege Galliæ legatus, aduocatus Raimundus,qui pro Ducatu Sabaudia: in hdeni ac clientelam Imperij ipfum recipi peteret.Legationes exterarum gentium ad-funt multæ ac magnifies. Contarenus Card, pro fuo Pontifice, qui nobis primo ingrelTu tot cruces afperlit, vt biduo poll brachium illi ex fatigatione laboralTe arbitrer. Mutinen-fis Epifeopus filius HieronymiMoroni fub Nutij titulo feparatim milTus ell. Contarenus fihe fimguine fubigere nos cupit:proinde tentât omnes vias conficiendi ex fuavtilita-te negocijcitraarma.^uiinenlistotus ell fanguinarius ,amp; bellum fubindein ore habet, Vterquein hoctotus ell, vt omnes arnicas tradlationcs prçcidat, fed hoc pollea. Veneti fuum habent legatum fplcndidum hominem. Anglus verôpræter ordinarium quern habere folet, Vintoniefem militmagnoap]ÿiratu,hominem ad malitiamnimisacutum.O-mitló Portugallum amp;»cliquos. A Re^e quoque Gallis eft quidâ Vclius homo llolidiis ôi imiBortun’. Cùm Principes nominarem,tota fæcem ordinis Pfafici præterij excepto vno Moguntino. Adfunc tarnen Epifeopifrequentes, Eatilponenfis, Augullanus,Spircnlis, Brcmenlis,Salrzburgenlis,Brixinenfis, V vormacienlîs, Bambcrgeiflis, Heidelfcmenlis, amp;nbsp;aliquot alij:fupercll vt tibi fcribam quid futurum fufpicemur, h tarnen vllo modo diui-nare licet.Nam ego non fatis certa indicia video, ex quibus fumi queant probabiles con-ieôluræ.noflrorum omnium animi vehementer funt exacerbati aduerfus Henrichu,nam virulentiflîmis libellis eosprofciditnimàatrocitenitaquerogantCæfare, vtpro calum-niatorécêfeatur,fi compertu fueri^ipfum impudentiflimis mcdaciis eorû fâma laccralTc. Ncc video qualiter illud coponi qucat,nifi ad ordinû cognitioné refcratur.Ia enim Lad-grauiusnegauit Csfarifcpalfurû vttranfa^ione aut arbitrio controuerliahæcfiniatur, hèCæfafc quidem ipfum voluit arbitrû rccipere.Hocimpedimeniutametlî minime vi-detuï àd revu fummâ pertinereiquonia tarnen turbabit initia, verendû ell vt multû offi-ciat'.Iam negociu religion is fie habet.Cæfar quia res fuas plurimùm impeditas cernit, no libenter nouas fibi molellias accerfit.Timet imprelfionem Turcica. A Rege Galliæ aut dubia paxautapertihcllipcriculu. Quanquade Turcavarij rumoresdilfipantur. Cùm Hungaricus ille monachus,qui mortuo loanne rege pupilli tutelam arripuic, ægrè Ferdi-nandû fullineret,auxiliû à Turca petijt:illc no nifi exiguas copias fubfidio roilit, quæ Pe-llam Fcrdinadi vrbcmaggrelTç funt. Vrbs cftin ripa Danubij è regione Budçiadcaobfi-dioncfolucndam milescolligitur.laalij Tureâipfum aduentareferunt magno exercitu amp;apparatu, alij hune cius apparatum nefeio quo domeftico motu fuilTe interpellatum afl'cruntividebimus tarnen breui qualeillud fit : non enimdubiüm cric quin valdedomi fit impeditus-,fi à Vvalachisabllineat. Poil dcfct'lioncm à fu^tyrannis in eius potellate, vt nolli,fetradiderat. IllePalatinû ex eorum llîrpe præfecerat, lédalumnû fuum : nefeio qui faClum fit, vt eius fæuitiam experti extrema tentarc maluerint, quàm fub eius domi-nio manere.Hacigiturhiemetrucidato Palatino quidquid etiam Turcarum apud fe fuit fullulerunt.Nouum fibi Dueem crcarunt,'qucm iurciurando adegerunt ad promittêdas

cura

E T R E s P o N s a; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29

cum Turca æternas inimicitias,arcem occuparnnj munitiffima.quàm ipfemira celerita-teædificauerat ad fines Poloniæ. Hancconcumcliam fi non vindicabic, fciemus alibi efio occupatû:S£ vtina fit, vt illedum curat fua vulnera,nosfpatij aliquid ad colligêdas métcs ac vires habeamus. Polonus vicinosfuos Vvalacliospofiet maxime adiuuarc,mil Tartan eius regno molefti elTét: qui fuf eriori hyemc magnas prædas fubita incurfione abegerût, èc vidcncur veile pergere vlterius. Quidquid fir,Cæfar copofitam habere Germania cu-pit jdonec ab illis le difficultatibus explicueric, nec vllos motus hoc tépore excitabit, ni-fi magrra hoftium noftrorû importunitatc, inuitus in aliquam neceflitatem pertrahatur. Nollnfemelaudientiam fibi fieri volunt: deinde quoniam nulla fidem aucdiuturnapace fore fperantjuificortituta religioniscocordia,amp; Eeelefiisin ordinc redudis, vrgebune vthancadionemOrdinesferioj^ifcipiant.Alioquinihil magis cupiunt quàm omnesdif-fenfiones pacificare fine tumultu,nec bellualiterhorrét quàm cettam pattiæ fuæ petni-ciê.ltaq; quoad poterunt fe à turbulentis cofiliisalienilT. efle oftédent. Alterius partis tria funt generaifunt enim qui clafiicum canuntjac palàm inlaniunt,quôd non primo dieim-petamur.Huius claflis principes funt Moguntinus,Bauari, Brunfuicefis Hcnrichus, amp;nbsp;e-iusfrater Epifeopus Bremenfis. Alij quoniamconfultum patriæ volunt, cuius interitum velgrauiflimam calamitatemac vaftacioneifi à bello profpiciunt, hucconferunt omnia fualludia, vt fine religionis conftitutione qualifeunque pax fiat. Tertij tolerabilefti aliquam 06 dodrinæ amp;nbsp;difciplinæ Ecclefiafticæ corredionem, libenter admitterent ; fed quoniam vel nondum eoufque progrelfifunt,vtcaufam penitus cognitam liabeant, vel funt animo fubmiffiorc, quàm vt ems-confilij authores fe profiter! audeant, ira fe gerunc vtvideàtur nihil, nifi publicam tranquillitatem quærere. Ineo ordinefunt Colonien-fis, Auguftanus, ex grege facerdotali : ex Principibus ambo fratres Palatini, Otho eorum nepos,amp; fortafle Dux Cliuenfis. Qui turbare moliuntur , quoniam paucio-resfuntnumerojamp;omnesbonos fibi réclamanteshabcnt,vix confequenturquod ca-ptant.DeindeCæfaris animus,vt dixi, omnino ad pacem inclinât, fi poterit obtinere, vc reiedo in aliud tempus religionis ftudio, hoc neruis omnibus contender : fed noftri non facile acquiefeent, Schabebunt fociosin flagitanda Ecclefiæ rcformatione.fic,tametfi exigua,nonnulla tarnen fpes eft ali quid agendi. Legati Pont.pro folenni fuo more, for-titer aduerfantur, ne delcendamus in aliquanftdionem : adû enim de regno fuo putanr, fi vlla de religione difceptatio,û confultatio de Eccéefiærcformatione, fine idoli illius au- ' thoritateinftituitur.Palàmfimulantfepromouerequàcupimus Collocutione,fedclàm magnis cum pollici^tionibus,tum minis nos oppugnat.Cæfarc parati funt adiuuarc gra-di pecunia,fi ad arma voletiprorûpere, aut quod Côtarenus mallet,fi poteft nos fine cæde reprimere.fin aliquid côccdat Rom.fedis tyranidi minus côfentaneum, fulmina illami-nâtur,quibus totu orbe cocutere folct.Propter res Italicas obnoxius eft Cæfar. Ergo,fi li-cebit,eô cofugiet,vt pace téporaria, vel paucoruannorûinduciis, Germaniacoponat in-tada caufa.Qriod dilficulter impetrabit.V ides nunc quod initio dixi, ta obfcuras elfe co-ieduras,vt ne diuinationiquidérclinquatur locus. Q5gt;d ergo agimus?Inuocabimus fcili-cet nomen Domini,precabimurque vt banc maxima amp;nbsp;grauiflimam caufam,in qua amp;nbsp;i-pfîus gloria amp;nbsp;Ecclefiç falus continetur.fua ftioderatione gubernct,ac in tato articulo o-ftendar,fibi mhil elfe preciofius q celeftê ilia fapientià, quam nobis in Euangelio rcuela-uit:amp; eas animas quas facto fihj lui fanguine redemit. Eôq; intentioribus amp;nbsp;animis amp;nbsp;ftu diis nobis flagitadus eft,quo funt omnia ab omnibus incertiora.Si totû huius negotij pro-greffionê ac fene diligenter expendimus,reperiemus ipfum minficis modis, fine hominü vel cofilio velauxilio,atqj etiam prçter omniû fpcm,euenta gubernalTc. Ab bac igitut vir-tute quam toties exeruit,nunc toti,rebus tam perplexis, pendeamus. Vnum me terret,q, tâtum inter nos video fecuritatis.id verô nome terrer modô,fed côfternat penitus,quôd noua quotidie offendicula excitantur, quale eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vel potius S'va-'yap.tcf.'. neque

tarnen ideo deiicior. Nuper à V ireto literas recepi,quibus ideo breuiter rcfpondeo, quod nunc minime integrum eft nobis de ea re delibciare. V tinam,mi Farelie,concedere iftuc primo die liccatifed quid vis faciam? Teneor hîc conftridus , amp;nbsp;vereorroagnoperc ,ne tædio hîc contabefeam. ’Vale optime amp;nbsp;dulciflime frater. Saluta amantiflîme meis verbisomnes fratres, Thomam, Michaelem,cuimagnum mœroiem afferent ifteliteræ, Corderium præccptorem meum, amp;nbsp;reliquos. Ratifponæ i i i i, Calendas Apriles M. D. X L I.

C. iij.

\

ï. C A L V I N I Ê H S T O L Æ

F A R E L L O.

^^^^^Tfi hic adefle multis de caufis piget, venifFe ramen nunquam pocnitebit, ^^l^^lirare me puras? fcio quid dicam. Ft me non fine rationc loqiii aliquando co-audios. Nunc collige ex narratione, quantum poteris. Dclcdi noflri de peccato original! non difliculter tranfegeruwt ; fecuta ell difputatio de libero ^arbitrio,quæ ex Auguflini fentetia copofita fuit : nihil in vtroq; nobis deceF fit.Dciuftificationeacriores fueruntcontentioncs.Tandcm cofcripraefl formula,quam adhibitis ccrtis corre£tiornbus vtrinque i-cceperuc.Mirabcris,fcio,aduer(arios tantiim co-cefiî!re,cùm legenscxéplar,ita vt poftrema manu corrcôtû fuit, quod literis indufum re-perics, Retinueruntetianoflri doêlrinæ veræfumma:vcnihililliccoprehefumfit,quod non excet in fcriptis noftris: fcio,deßderabis clariorem ^plicatione, in ea re me tibi af-fentientem habebis. Verùm fi reputes quibufcumliominibus negocium nobis lit, agno-fees multum efle efFetlum. Ventum eft deinde ad Ecclefiadn definitione cogruebant fen tentiæu'n potcflatediflidcrecœpcrunt. Cùm nullomodopoflint cociiiari,vifum eftarti-culu illu omirccre.ln facrametis rixati funt nonnihil; led cùm noflri fuas illis cærimonias, VC res medias permitteret,vfq; ad cœna progrefl'i funt.Illic fuit infuperabilis fcopulus.Re-pudiata trän'ubltätiatio,repolitio,circügeftatio,amp; rcliqui fupcrflitioli cultus. Hæc aduer-lîlriis nequaqua tolerabilia.Collega meus qui torus ardet fludio cocordiç,fremere amp;nbsp;indi gnah,qgt; intepeftiuæ fuiflent motæ eiufmodi quçftiones.Philippus in aduerfam partema-gis tedere,vt rebus exulceratis omne pacificationis fpe prarciderct. Noflri Habita cofulta-tione, nos couocarut.Iuffi fumus omnes ordine dicere fcntetiasifuic vna omniu vox,traf-fubflantiationc rem efle fiólitia, repofltionem fuperflitiofam, idololatrica efle adoratio-nem,vel faltcm periculofam,cùm fiat fine verbo Dei.Me quoq; exponere Latine oportuic quid fcntircin.Tamctfi neminem ex aliisintellexera, libéré tarnen fine timoré ofFenfio-niSjillam localem prçfentiam damnaui:adorationem aflerui mihielTe intolerabilcm.Crc-de mihi in,eiufmodi aólionibus opus efl fortibus animis,qui alios cofirm ent. Vos iflic pre camini Dominum dili^nter,vt illo fortittulinis Spiritu nos fuflincat.Scriptum deinde à PHilippa»:ôpofitum,quod vbi Grauellano oblatum cfl,afpcris verbis repudiauit, quod illi tres dclefli ad nos retulifPent. Hxc cu fiant in ipfo limine, cogita quantum adhuc fuper-fit difficultatis, in miffir priuata, in facrifieft), in comunicationecalicis. Quid fi ad aperta pt'çfentiæconfefl'ioncm veniretur.? qianti tumultus efl'eruefeerent? Literætuæà Pluma-rioaîtero mente quàmfcriptæfueiunt mihi rcddirælunt:mirabor,fi non propediem alis non veniant.Saliis fratrum mihicommendata cfl vt debet,fed ha.’rcq|us adhuc illoobice, quern nofli. Maurus qui cadecaufamiirusefl, diligenter latagitin foluendohocnodo, fpes folito maioraft'ulgct : Landgrauius emmaliquam fen tire frullrationem vnde omnia fperabat incipit: ergo inclinabit in ilium noflru. Id fi fier habcbitur,ne dubita,fingularis f ratrum ratio, amp;nbsp;Maurus profua virili vt efl vir pins 64 cordatus incumber. Credemi-Hifideliter hadenus fegeffit. Nihil ramen amplius impetratum , quam vt illis domum impuneredireIiccrct,modoapud0pifcopumabiurarent. N. nobiseflmolefliffimus, Dominus cum vel tollat, vel cmendet. SalutaamantifTimè omnes fratres. Dominus le-fus VOS conferuet. Philippus 64 Buccrus te fiflutant.nudiuflertiuscùm pranderemus cum Landgrauiofadacflmcntïo tui arnica. Raritponæ x i. Maij. m. d. x l i.

Cal. Farello.

Vntius die vno ferius abiit quam putaba,Hicdies nobis aliquid peperit.Gra-uellanuscufpem omnem fuorcfponfonoftrisabfcidilFet,poflquamdeEckij Apoplexiaaudiuit,forte quonia illiushominis importunitatem remoram cocordiæ afterre cernebat,iuflit Piflorio quoq; exclufo,reliquos quatuor inter fe abfque arbitris confultareiquantum potui in telligerc, fi eflemus dimi-dioChrillocotenti,facile trafigeremus. Philippusamp;r Buccrus formulas de tranlTubflan-tiationecompofuerunt ambiguas 64 fucofas, vt centaret an aduerfariis pofFent fatisfacere nihil dando.Confilium hoc mihi non placet:cametfi rationem habent quam fequuntur: fperanc enim fore,vt breui hæc fpontèclucelcant, fi patefadiîs erit aditus dodrinæ.Itaq; tranfilire malunt,nec flexiloqucntiam i flä rcformidant,qua nihil alioquin elFenoccntius potcfl.-polliccor tarnen 64 tibi 64 pijs omnibus,vtrunque optimo efleanimo,necaliud cogitate quam vtpromoueaneChrifli rcgnum.Nec polfisab illis quicquadefidcrare,quod non fideliter 64 conflater pra?flent,nifi quod in modo aged! fe tepori nimis accomodant.

Male'

/

E T R E s P o N s A.^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jt

Male autem me habet quôd Bucerus inuidia fe apud multos grauet. Quia fibi eft optime con(cius,fecurioreftquàm vtilefit.Nequecnim h^contenti cfledebemus confcientiæ integritate,vt non habeamus fratrum tefpeaum:fcd hæc apud apud te dcfleo mi Farelle, vide ergo ne effluat.Vnum hoc,vt in malis,mihi gratum eft, quôd nemo eft qui vehemc-tius pugnet nunc contra impanatum Deum, quam Bcentius.hc enim ipfe appellat. Nolo plura, quo auidius meum ad vos aduen tum delîderes, vt iftis navrationibus aurcs tuas ex-pleam. Vale mi optime frater .Frcithus,Mufculus, amp;:Brecius te falutant,immôprorfus omncs.Eckius, vtaiunt,conualcfcet;nondummercturmundusiftabeftia liberari.Ex-ciderat quod minime præterituro oportuit. Habet Maurus famulum'qui aliquando Lu-douicoSc mihi feruiuit Bafilcæ, probum iuuenern,fidum amp;; modeftum. Illeanteannos quinque,cùm propemodum puer efteednfeio pâtre,inter pocula pucllæ coniugium pro-mifit:cùmparerreindicata recldfhanet,iuuenis dixitßbifuifteimpoficum. Remalcco-gnita, peius expenfa,pronuntiaruntvcftri indices, authore Marcutio, ratum dcbereeC' le coniugium.llle vt hancneceffitatcm eft'ugeret patria ceiric.Nunc.nuncium accepit de morte patris, fed fimul horcantur cum fui, vt puellam accipiat, ad hancrem hortator eft etiam illi Mirabilis. Tentaui amp;nbsp;penitus exeuftî animum cius, fie abhorrer, vt non fufti-neam magis vrgere. Et tarnen fatetur honcQ;am cfle puellam : fed afteucrac fe nunquam ad earn animum adieciife.Quia faluum cupio, vejim fi fieri queat arnica trau factlonc co-poninegocium.fic5ô puellæconfuleretur. Eade refcripfiad Mirabilcm.Nolo tamen in meam gratiam quidquam facias, nifi quod æquum eile iudicabis. Neque enim ipfe plus faôtuEuseflem fires in meoarbitrioponcrciur. XII. Maij, M. D. x l i.

Cal. Farello.

SV m nullum amplius in conuentu vfum mei fore fu fpicarer, magna impro^ bitate miftionem extorfi magis quàm impetraui: namSe Bucerus me æger-nmè à feabire patiebatur, Philippus qui fe mihi%re in ea re adiutorem femper reccperat,cùm tempus inftarct,rogabat vtmanerê. Egoftmen me quoquomodo explicui.Neque rne tam priuatç meç rationes quàm publicæ, vtadeoinftarem,impulerunt.Videbam fcholaveftram ex quo cqjperat Capito laborare, deftitui. Verebar ne his nundinis Ecclefia præfenftam meam defiderarct. His eriat^cau-fis vtcunqueadduótifuntnoftri,vt mihitandem concederct. Exponamautem breuiter, quo in ftatures fudfint cû difccih.Ex quo in quæftioneEuchariftiæ femel difliliimus, de nulla alia potuit amplius inter nos conuenire. Scisvnam fuifleinter nosomnesfenten-tiam,trâlîubftatiationem,rem comentitiam efle, nec tantûcum verbo Domini,(edeû fa-cramenti etiam natura pugnare:adoratibnem elfe vel idololatricà,vel nimis periculofara, repofitionem fuperftitione non carere.Cùro i» hac refponfionc tres illi delcdi conftanter pergcrent,accrbis verbis inuedus .n Philippum eft (^ranuellusiquo frado, fperabat à reli-quis duobus no tantii fore negocij.Dû nihil extorquer! pofte vider, ad alia pergere prçci-pit.lnterim Marchio Brandeburgcnfis claqculû,non tamen finecofeientia Cæfaris, vnû. exPrincipibus ab Anhalt legatum Luthero mittit,quia fperaret magis in hac quæftionc fore propitiûPapiftisquàmnos omnes,proptcr veterem illam côcertationem.Q^iidattu-Ierit,nondum rcfciui. Confido tamen omnino non male fuill'e à Luthero relponfum. ReftabantincaufaEuchariftiætres quæftiones difputandæ, de facrificio milîæ,depri-uatis miflîs, de vtriufquc fpecieidiftributione. Aduerfarij,fublatamiflàrum nundinatio-ne amp;nbsp;multitudine, vnam tantum milTam in fingulis templis quotidie retinebant, îdquc que ea lege , vtnon fine aliquo cœtu, cui myfteriumexponeretur, deinde vtadeom-munionem exhortatio fieret. Calicis participationem volebantefleliberam, vthabe-rentquipetcrent. Sacrificiumfucabant fophiftica expofitionc,quamvndefumpferintj tu ipfe coniiee. Ilia omnia funt repudiata, feripti à Philippe in cotrariam fententiam ar-ticuli,amp; oblati. Ventû deinde eft ad côfeirionc,in qua moderatione dabât aduerfarij ,fcru-pulofam enumerationë t^mittendo, fed neceftîtatë exigebant cofeflîonis amp;nbsp;abfolutionis. Formulam contraria noftri dederunt. Sic de inuocatione fanéfoi û, de primatu Papæ,de authoritateEcclefiæcollatum eft:necconuenire potuit.Articuli omnesnoftrilibread^ iumfti. Cæfacdeledisillisgratias liberalibus verbis egit,quôd fidelem opcram praftL tiflent.Ipfedeinde totam delibertaionem ad ordincs rctulit- Etquoniam nihil ftatui C.iiij.

poterar, nifi defcripto libro : oblatus eft in medium cum articulis. Mox tarnen Cxfarcm pœnituic fadi.Sed quod femel decr^um eratjOrdines ratum efle voluerunt. Dum id agi* tut,datuseft SenatuslegatisHungariæ amp;nbsp;Auftriæ,quifuppliciterauxilia ftbi danpetie-runt. Inftititquoquet ælârjvcomidàreligionisaûionead illam confnlcacionem fecon* uerterentordines. Cum illas inducias vidi datas eftejQpcafionem prçtcrire nolui : ftc e-Japfusfum.Rerum feriem breuiter perftrinxi.Quodad fccretioraconljli.aattinetinonni-hil audits cum venero. Velim autem jd abs te impetratum, vt Buceri reditum expedc-mus.Quantumadfratresatcinec,quiobEuangeliumlaborant,non feci quod volui. Cau-fa enini grauem aliquam legationem flagitabat, qiiam minimè ferunt temporadd eft,vi* tiofi hominu aftedus. Literas ergo impetraui. Quod ipfum fadum fuerac,antcquam Se-natusadmitteret. Sed curaui mutariacinferinonnihil eorumquæ mandabas. Charta plus non capit.Tu ifta omnia, fi videbitur, curabis Vireto : cxculabiique apud eum quod non fcripferim: opprimor enim ,crede mihi,afl'iduis interpellationibus , vt ægrê liceat refpirare. Vale chanflime frater.SaJuta omnes diligenter.Dominus vos onines conferuet. Argentorati,Iulio, m.d. x l i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loannesCaluinustuus.

Cal. F^rello.

Vm mihi allatæ funt tuæ hteræ,iam habebam meas ad tc paratas: quæ tametfi non oninino cofentiunt cum tuis poftulatis,mirtêdæ tarnen fuerunt, vt feias inquoaffedume deprehenderunt. Nunc poflquam vidi te vlteriusinfifte-’^^os ctia vetercs noftros hofpites pala le adiugere ad caufam ,adhibui de integro noftros.Lcófis tuisamp;, Geneuatum literis, cofului ccquidnam fadüo-pus fore ceferent.Refpondcrunt minime eftedi(putandü,an omiflb couentu debere dluc extcplo concedere.Ncq; enim aut nunc elfe integruiaut oportuilTe illud in dubiu vocari, etiäh nihildum elTet decretum. Ergo ad iter nos accingimus : vt autem prçfenti Ecclefia: illius neceftitati fiiccurracur,quam nolumus eife defei ta,cenfent modis omnibus eo accer fendu Virctum,interimJum alia vocatione diftrahor:vbi redienmus non rccufant, quin-illucrcdcä.QiiinctiamBucerusfemecum ventut upollicerur. In cam lententiam vifuni eft ipfisl?ribere,quocertior fidesherenmeis literis luas quoq; Bucerusaddidit. Demeo animo fieaccipe:mihi fi detur optio,quidu4^ libentius fim fadurus,quam vt tibi hic obte-pere : fed quoniam no lt;J(le mei lurisn-^minijcor meu velut madatu Domino in facrificiu oftere.Itaq; non oft quod fulpiceris tibi verba dari : noftri mhil nifi ex animo promittunt. Et ego nihil aliud obtertor, quam vt nulla mei ratione habita, difpiciafit quid maxime fit ex Dei gloria amp;nbsp;Ecclcliæ vtilitate. Tametfi non fum valde ingeniolus, non tarnen defi-ciunt me eftugia, quibus ita claculum elabar,vt facile apud homines excufem per me non ftetilfe.Verùm fcio mihi elfe negocium cuDeo, qui huiufmodi aftutias deprehedit.Ergo animum meum vindum amp;nbsp;conftridu fubigo in obedientia Dei: amp;nbsp;quado proprio cófiiio deftituor, me his regendum trado,pcrqult;ftfpcro Dominum ipfum mihi locuturu. Cum Capito fcripfit,putauit, vt video,m^irolixa Epiftola, tibi expofituru totam deliberatio-nis noftræ ferié,fed latis eft quod fummam habcs.Quanqua eram id quoquefad:urus nifi tempusdefuiftet. Verum totusdies variis .'tuocamentis mihi conlumptuseft. Nuncà cœnalongiorilucubratione valetudinem alioqui dubiam tentare nolui. Hîcfeadna-talem.Domini rediturum promifit cum carruca,in qua potent afferre Vcdelino exlibris fuis decern excplaria Inftitutionis.Sex comen ratios in Iercmiâ:ea dabisilli aduehenda.

Cal. Farello.

On eft quod de mea cxpoftulatione fis multum folicitus : magis enim iocari tecu quamIcrioconquer! volueram- Satisenim fcio meanimo tuo non exci-dilfe, etiam fi ccntics in literis prætereas. Iraq; te fccuru hac parte efle iubeo. Vtina tarn facilis tibi eflet copofitio cu ijs,qui te amp;nbsp;Ecclefia tua vexant amp;nbsp;fati gant.Quanqua,vt dicis,bcllu cum mudo amp;nbsp;carne reformidare no debemus, fi Chrifto feruire libeac,imô ex animo appetendu eft:fed tame optadu eft,vt quidquid ho diecuChrifto bellu gerit,in voluntariaobedientia potiusfe dedat, qua viamp;armis fuba-du frangatur,nó corrigatur. Veru c^uonia vult nos exercere Dominus in fua militia, nec quiefeere nos patitur,pugnem’ fane forti amp;nbsp;coftati animo : modo iis armis quibus nos in-ftruxit. Nâ fub eius aufpiciis vidoriafempereritin manu.Quiod cœna Domini celebrata cft,præfertim cu hac denuciatione quam refers, erit optima ratio, vt fpero, ad recolligen-dam

E T R E s P o N s A.

damEcÈlcfiam.Et audio camoderatione,quam nuncadlübes,parcim fedari,partim fran-gi multorum animos. Dum fuccedit) nihil omittas,4juod ad fanandû vulnus qiiouis modo valcat. Eric hîc pulcherrimus tnumphus,hSatancumpaucisantefignanisàfuaaciè deferatur. Quod ad rationes noftrasacnnec, plus facis verum elFe experior, quôd feribis de iugo inæquali, fed tolero quod tollere non lieer. Itaque iimihi Virecus auferatur» prorfus.perij; ncc banc Eccleiîatfl faluam retinere poccro.Quare te amp;: alios mihi ignofce-repareft,fi omneramoueolapidcm,neeofpolier. Volointerim confiiltum Laufanen-fi Ecclefiæ , îdque ex piorum fratrum fententia, amp;c tuo quoque ipfius arbitrio. cântùm ille mihi maneat. Id Bernæ neruis omnibus contendo, vcrùm ne in malam partem Fratres acciperent, fi iplispræteritis ad alios me conuerterem ,niipcr veni Viuiacum. Efleci illic meis rationibus,quod vix fperabam: vt non modo annuerent le minime interceflu* ros, fi eum nobis concédèrent Bernâtes, fed alFcrerent fibi videri tx communi Ecclcfia-rum bono fore,fi mihi ad tempus adiungeretur. Hîcnolim te multishominibus alioqui non facillimisjcfie morofiorem: nam plus multo hîc negocij nobis eft quam putas. Ple-bem habemus vtcumque obfequentem» Condones laltem Frequçntantur diligenter: mores fatis funt compofiti, (ed multum adhuc vitij amp;nbsp;in capite corde : quod nifi cure-tur fenfim,vereor ne in peflimum vlcus demum erumpat. Cum illis inteftinis malis amp;: ab-feonditis pugnatur non fine fumuma diftieuftat e,vt bene nofti,ô4 feis quales habeâ com* militoncs, hoc remoto. Fratri confuluimus fideliter quod videbatur. Cæterùm quotieï volet,reperiet me ad omnia paratumiverùm ideo nunc fuperfcdi,quôd non putabam ef-fc vtile. Si difientias,fequar tepotius,nec quidpiam eorum quç mihi iniûges detredabo. (^uandiu aliquid valebimus nos duo, non eft quod queraris te nihil pofte, feis enim nos elle penitus luos. Vale optime amp;nbsp;integerrime frater.faluta diligenter omnes, Corderium prçf ertim,cui cùm primum licuerit refpodebimus. T otam lamiliam cupimus elTc faluam. Geneuæ ii.Nonembris m.d. x l i.

Cal. pAREtto. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

•

CripCurus eram longiores litcrâs amp;nbsp;accuratiorCS , ita enim tes pofee* æihi bonus hîc frater nunciafTei^ fublatum efl'e nobis optimum pattern noftrumamp;fandæ ÂicmoriæCapitonem,Bucerura verà peftelaborare,itafui mente amp;: animo petculfusj vt nihil aliud nunequeam b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quàmfhgere. ignofeesigitur mi frater, quôd breues confufaslitcras de

re magna amp;nbsp;feriaàme accipis. Scis ita fuifte inter nos ab initio conftitutum, vtfire-direm,tu me rcduceres,quô vtriufque minifterium, quod vnumfuit,fimul reftitueretur. Non paftüs eft hoc Satan, qui fub id tempus earn tempeftatem excitauit, vt non polfes ab Ecclefia tua fine magno, immô præfentiftlraoéiaufragij periculo pedem mouere. Diftu-limus eoufq; du te iftis turbis Dominus libcraret.Nuc cùm eius beneficio res iftic pacatio* res efteaudiàmus,cùm rainifterij noftri c5munis,tum mea priuatim,Ecclefiæetiâ vniuer fæintereftjte femel huevenireftî nulla alia ratio eftet, præftare, tarnen te decet qua mihi fidê dedifti.Vcrùm funt,vt dixi,plures amp;nbsp;maiores caufæ,quæ nulla tibi excufationcrelin-quunt.Aùdiebam cùm ifticeflem,prætextus nefeio quos gt;qui mihi difplicebant.Dice-basteàpopùloexpulfum,nônpofleigituràScnatu,hoceft àpaUcis hominibus reftitui. Quafi verÔÉùmultuofailla perditorum hominumfadio populus fuerit. Etfifuit,quafi non illud plebifcitum fatis fupérquc tibi efle debcat, quo populus ipfc pronuntiauit, te iniuria pulfum eftè. Conftat eos qui te expulerunt, ant capite pœnam luilfcjaut vrbe ef-feprofugos,rcliquosautempudoretacereâutfateri fuum fcelus. Nondum illudplebi-« ïcitum fadum fucrat, quopopulus innocentiam noftram vna voce comprobauit, cùm tu nimia impörtunitate à me extorferis, vt venturum me reciperem. T une tarnen vt verum fatear, habebam in animo aliquid primo aduentu de innocentia noftra teûari,amp;i to-tam caufam noftram exponere, vtomnis non tantùm maledicendi, fed etiam muflïtan^ di occàfiq improbis tollerôtur. T ametfi no fum optimus diced! artifex,non verebartame quin tä bona caufa plaufibilis futura eftef.vcrùm vbi populus, fefe damnado,amp;culpa fua confitendo atiteuertit,putauihac ncccftîtatenoseft'e prorfus liberatos. Imo præterid quôd futurus erat fuperuacuus labor, videba tentari hoc no pofte fine fpecie aliqua inhu-. raanitatis.Quid enim hoc aliud fuiflet,q proftratis hoftibus infulwre?Cùm autem venif^

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1. tALVlNlt'l''131ULÆ

fem, obiter quidem perfirinxi, qua fide amp;nbsp;integritate in hac Ecclefia verfati fimul eiTe* mus. De aduerfariis verbum vnum^acere puduit; ne eorum caufam,qui à Deo ôd homi-nibus, fuoque ipforum iudicio damnati elfent, viderer in dubium vocare. led hæc corana tecum malo difputare.Nunc ad id quod infiatmon rite te vocari dicis à Senatu, cum eie-flus fis à populo. Atqui nondum annus cft,cùmprimisSenatus literis con tentus eras, amp;nbsp;iam quodammodoaditeraccinftus. Vndenunc ifia^oua religio.^ Quid quod latum efi ad populum de te nominacim,cum populus fciuit,in vrbem reducendos elle eos quos cxpuleratîNcqucenim aut de me aut aho quonia fafia mentioefi, fed in hæc verba,Nón-ne hie pronunciatis iniuriam elTe fàélam Farello amp;nbsp;fociis cius? Quid vitra requiris à populo, quam vt innocentiam tuam approbando reum lefaciat?Additum efi, Vultis vt Fa-rellus cum foeijs fuis,amp;c. Dabis veniam mihi,opt. frater,fi quid duriusdixcroilcd hæc dit ficultas à morofitarepotius,quàm àredo iudicio,proécifci videtur. Mihi fane perlpeda efi animi tui finccritas:neque mihi tot exempla exciderunt,quibus fatis declararti, quam parum te refpicias. fed vide ne quid tale fufpicari queant qui te non penitus norun t: imo ij qui non fufpicabuntur, anlam tarnen arripiant obtreftandi. At Ecclefia pro modo of-fenfionisnequaquam latisfecit. Quisnegat ? verùm fi infpicias quam res adhuc finthîc teneræ, ne quicT alpcrius dicam , ipfe confulas non efie vlterius progrediendum in hoc negotio. Te igitur per Chrifium obtefior, mi Farelie, vt non quoflibet audias confulto-rcs, (cd eorum acquiefcas confilijs, qui nec prudentia carent, non minus de tui mini-fierij honore funt foliciti qua tu ipfe . Qiiod fi nos nihil faperc,nihil videre,nihiliudicare cxifiimas,patere tarnen ab amicis te femel exorari. Vale optime amp;nbsp;chariflimè frater 111. Calend.Dcccmb. m. d. x l i.

ZviCKivs' Calvino

chi-tßh

quam parit fides,âc mihifcrîpta tua familiatif-fiflia funt.Erit autem gratiflïmum,fi tuo aduentu femel làmiliaritatcm iftam ^in Domino initam firmes:quôd vtbreuifiat eiiam atque etiamrogo. • De Comitiorum traôlatione nefflo quid dicam : ftatm autem , vt vno verbo di-cam ) ab euentu omnia•ftimarc. interim precibus interpellaboDominum ne caufæ fuæ défit. Audimus autem Piulippum ,amp; rcliquos confiantes efl'e apertos, quæ rcs nos minifiros fummo gaudio afficit, amp;: decet certè nos nihiU'acillare. A lai quanto tempore adhuc rcgnabimusf Si primùm vno ore glorificemus Deum amp;nbsp;pattern Domini noftri lefu CJuifii, deinde pergamus nobis nonefle dilfimiles.non decet in hac eaufacum vulpibus vulpinari,amp;: cu aftutiflimis huius mundi fapientibus aftutiacertarc: certandumeft nobis fola perfeuerantia ,j)ietate, fimplicitate, adde amp;nbsp;patientiacrucis. bancmentem donet nobis Chrifius Dominus. Proinde,quodiutius regnemus in Chri-fto,exhortarc obfccro rcliquos fratfts omnes quantis potes viribus, vt quoniam Eeelefiaî difciplina maxima ex parte euanuit,amp; forte fine grauioremaloreftitui inordinemvix poteft, vt faltem amp;nbsp;Principes amp;nbsp;Magiftratus nofiri firenue animaduertant in vitia amp;nbsp;fcandaja publica, quo faltem hac via purgetur Ecclefia,nomen que Chrifii apud reliquos melius audiat quod ipfum quoque donet Chrifius fuo Spiritu. Ah J ne opprimât nos in-gratitudoamp;imufiitiaquidcbonitateamp;i iufiitia Dei tantum gloriamur. Quantabono-rum Ecclefiafiicorum haben da fit ratio, non opus efi recitarc:tantùmdaopcrapiapud bonosomnes, vt nofirosadfanftum illorumvfum ferio exhortentur. Hucenim ven-tum.vfdctur( quod tarnen non fine gemitu dixerim )vt magna nofir,orum parscredac fefe turn demum verc regnum Antichrifti cuafiflcjfi cum bonis Ecclefiæ ludant pro libi-to,nec vJlidifcipIinæfubfint. O egregium Chrifiianifmum J Daergooperam vtnonfo-lùmcümPapifiis vobis negotium fit, fed inter vos quoque amp;nbsp;cum veftris traófate quaî in rem Ecclefiæ, Chrifiiquegloriam facere poiTunt, quæquc placate pofiunt Dominum : ne ingrati pcfiîmè percam us. Hancfolicitudinemôô curam largiatur nobis filius Dei lefus Chrifius. Amen .,111e te cùm bonis omnibus diutufime feruet.' Sedne grauens mco nominefalutareomnes fratres, PhilippumrBucçrü,Freckthumgt;Mufculüm S£ reliquo5, amp;: feruet eos omnes Sp/ritus Chrifii in vnitate, perfeuerantia, ûmplicitatç,vcri-tatc,amp; tolcrantia. Orate veto omnes pro Ecclefia quæ efi Confiantiæ, vt iq fide'cfefcar.

ïalütanc

ET RE SP o NS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35

falutant autem te amp;nbsp;reliquos, Ambroßus amp;nbsp;reliqui omncs fymmiftæ, vogantes Dominum ftrcnuc vein illo optime habeatis, amp;:Euangc|^ negotium bene luccedat, Amen. ExConftantia, X I i.Maij m. n. xli.

Tuusloannes 2uick-.

Bvc?rvs ad Italos.

eJirißumpuroßdc imtocantihm fratribm cjuißnt Bononi^ Mutin£, jibi yenerandti amp;nbsp;chartßimis.

Chrifto, fracres venerandi,acmembra inhocipfoSeruator^noftro dulcifßma. Audimus vos cognitione Chrifti

JO in dies profiçere,vtque natura fert fermenti Euangelici, per voscadcmco-gnitione complûtes quotidie imbui. Earesnobis meritô magnam afFert confolationem in Domino amp;: lætitiam.Quem oramus vt numero, fe apud vospuraccrta.queßdeinuocatum,(emperaliquos adiungat,eadémquc ßde magisma-glfque perficiat eos quos adiunxerit, ac quidquid liberæ nominis fui inuocationi amp;nbsp;con-teflionivobis omnibus obditerit, clemcntct amoliatur, Satanâmque pedibus veftris fubiieiat, Amen. Nunciatum prçtereaeftjdifputationcm delacraEuchatiflia inter quof*-dam fvatres agicari : qua in re eos fratres per Chriftum rogo, ôô hortor, vt ea inquißuiffe fatisducant,quæcofaciunt,vt carne Chrifti ôôfanguine verèpafcaniur ,hoceft;,vtin Chrifto viuant plcnius, ilium viuentem in fe potcntiiis fentianc,amp;. omni vita prolixins explicent ad proximos. Quæ apud nos de hoc myfterio agitata quæftio eft, damni nobis dédit plutimum .Quare vel noftro malodoâi,artes hîc Satanæ diligentius cauere debe-tis. Hæcdocuit Dominus clarè noftramcarnem amp;c fanguinemregni Doi hereditatem non pofte percipere ;hoc cft,iufticiam, amp;nbsp;vitam æternam. Sua itaque nobis carne amp;: fan-guine opus efte: quibusqui non pafeitur, eum vitam in (e habere ncquirc: qui veto car-nem liane edit, amp;, fanguinem bibit, hune vitturumin æternum,lt;|uia manfurum in ipfo, ipfum habiturum manentem in fe. Hanc veto carnem Sê hune fanguinetq^dare ve-feendum ôô bibendum , 60 verbo quidem amp;nbsp;fingulariter fymbolis facræ Exchariftiæ. Panem enim quem ftangimus, non panis tanfùm,fedctiam corporis fui efte comniuni-cationcm,ôi Calicem gratiarum axioms fanguinis^i, non vinitîntùm. Vndepræbens panem dix’t, Accipite, amp;; manducate gt;nbsp;hoc eft corpus meum. Bibite ,hic eft làn ^ius meus. Verè enim i^ne corpus , vino fanguinem (uumdabatincibum amp;:potumnon periturum ventris,led viuificium mentis indéque amp;nbsp;totius hominis : at cæleftem tarnen; m cœlis enim cftamp;; manecDommus,id eft,in inaccelfa Partis gloria quæ nullo loco mun-dialligatur; quia ille mundum rcliquit amp;nbsp;ad Patreii} in vitam cæleftem tranhuit, hoc eft, conditiunemhuiusfcculiexuit,amp; gloriam quàmab initio haiiuitrepcciit .in qua tarnen hîc cum fuis eft vfqu.c ad confummationem^iuius feculimam ôô ipfos nos pater in ipfo conuiuificatqs,amp;: excitatos etiam in cceltftibus in eo ibm collocauit ôô dédit in cœlis no-ftrum habereQ^o vt rcfpiciamus Ecclefiaetiam patrum tempore cùm iam tra-Üanda.eilcntmyftenafacra,iiuiiiabat,iubens haberefutfum corda.Nihil itaque hic ter-reni,nihil.hmus teculi cogaan,d,u,etiam fi amp;nbsp;nos amp;nbsp;prqptct nos lymbola totâq; externa a-étio my’lftoHorum.hujus adhuc leculi tes fmt. Addicit amicus amico fidem fymbolo præ-birædexrræ,(cd fi verè^aipiccrcsgeritur,hicnon contaélum manusfedanimum men. temquefidem fuaropbligantisamici,is cui fit promifT’o refpicit, caque re mirificcre-ereacur amp;nbsp;confirmacur.ïwipptfifriuolè fæpe, Sô nulla certa beucuoientiæ fignificatione, dexteræ iungi foleant. Süfftabajiin difcipulos Chnftus iubehat tamë iilos acciperc Spi-turn fanâ-ûque vere illis eo Symbolo dabat,fcdnec in eootis Dominici fiatu localitcr inclufum auteidem vllahuius feculi racioneadiunôtuiverè tarnen acque realiter eo figno exhibitum. Sic. natura ab ipfoiDimmo faóti fumus vt in promiflionibus Sc exhibitio-nibusrcrum non vißbiliijnn jiquicftunt magnimomenti, quarum cupimus vel pro-miflîonem velcxhibitionem quàm grauiftime faccre , figna femper exhibeamus vifi-bilia. Ita vt fieri videmus in magnis emptionibus amp;nbsp;vcnditionibus ,aótis amp;nbsp;fœderi-bus , collati'oncque rnagnarum dignitatumSô poteftatum. Deus ergo qui fua internos agi vult quàm grauiftimeamp; ardèntiflime,rcûc amp;: fymbola ôc quæ proingenio noftro ad excitandunij^inflammandumanimos confideraiionc ôcfaiaâa cupiditate donorum

36 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CAL V INI EPIST OLÆ,

fuorum valeätj?.dhiberi in exhibitionedonorum fuorum voluic. Hune amp;nbsp;ipfe vt fanica-tesimpolicione manuum,digitorum», ipucilinicione vcl accadlu : ica amp;: benediâioncm impoiieione manuum, Spiritum fanétum Hatu, amp;: corpus amp;nbsp;ianguinem fuumpane amp;nbsp;vinoprçbuic, fuôfque iuific ablutionem cœleilem qua regeneramur cindionc vcl a-fperiionc aquæ, fanitates, benedidionem (piricualcm , poteftarémque Cach nùni-Itcrij imponendo manus conferre. Ad cundem iT)otftim_cgic amp;nbsp;cum populo veteri. Hancitaque tancani pacrisSe magiftri noftri cœlcltis Chriltitp/XapôpaTT/avin vfu iàcro-rum Symbolorum piè excipiamus, exofculcmur,non curiofis Ôl. prophams quæùioni-buscontumclia afficiamus. Spiritus fandus per Paulum amp;nbsp;alios Apollolos tradidic nobis quod illi acceperant àDomino. Hic autem iuftituturus hoc myllcrium difcipulos fuos fibiadiunxic quiadhuc Icdabancur amp;nbsp;dodrinæeius ftudioli habebantur. Hoenos vercehelludcamus, nec alios ad hæc myfleria admiciamus, dum penes nos corum ad-miniftracib fuerit : dum minus demus operam tarnen , vcquos licet, eins verosdilcipu-los faciamus : id fi nequeamus nihil detrahet nobis,h alij etiam palam ludæi hnc. Neenos propter malos, bonis Domini fraudari decet. Deinde vt miniltcr non fua fed Domini verba loquitur, ea nos fide vera vt verba Domini excipiamus. Agitgratias patri :aga-mus vna: accipitpanem vinum ,eäque diftribuensiubet accipere : ca accipiamusamp;i nos,miniller ad dillribuendum öe fumendum, plebs adfumendum. fubiunxit,édité Bibite: edamus amp;nbsp;bibamus, non circunferamus vel includamus. Addit, Hoceftcorpus meum,hic fanguis meus : id credamus,nec dubitemus hæc dari nobis his iplîs fymbolis, amp;nbsp;dari in cibiim Sc potum vitæ æternæ, vt magis magifque viuamus in Chrillo habea-mus ilium viucntern in nobis,Adiunxit,quodtraditurpro vobis,quifunditurin rcmiflio-nem pcccatorum pro vobis amp;nbsp;promultis,quieftnouum cehamentum : hæc credamus amp;nbsp;gracias Domino agamus, quod immolacione fui nollra pcccata expiauit, Sc fœdus gratiænouumScæternum inter pattem 6C nosfanciuit Sc confirmauit vt illc nobis pater , nos ei filij limus.iubet dcniquehæcfacerein commemorarionem fui ; totum itaque circa hæc mylleriaChriftumprçdicemus,8c quæpro nobis fecit omnia :addicamùfque inuicem nosei,8cnoflfaomnia:idque teftemur noftra confelTione fidcipijs laudibus, precibus^ 8c oblationenumerum , necenimvacuisinconfpcôlumDei veniendumell: fed pro efurienteS«: htiente, nudo 8c hofpite, infirme 8c vinélo Chrillo in fuis, munus femperaliquod oll'ere^dum. Ilia fi ita firiîplicicer credamus 8cgeramus, verèdifeipuli Doijinierimus, vercqueipfopalceillurih vicam æternam .-fuperuacaneafque quællio-nes,quætantùm ad inanem gloriam 8c contentionem valent facile euitantes, toti in id incumbemus vt hac fanda pallionc Chrillum viuetem in nobis 8c pienius fentiamus ad nollram ipforum confolationcria ,8c pietatisprofeélum , Scomni Iludio bonorümope-rumadaliüsexprimamusôcexiheamus. Q_uæ internos Germanos de hocmylleriodura nimis extitit concertatio opus carnisfuit. Nos D. Lutherum putabamus Chrillum cœlellem terrenis fignis nimis dicendo ärgere. Nos illi nihil in Cœna,quàmpanem8c vinum agnofeere vél tradere.dedit tandem Dominus, vetam de verbis,quàm dercpul-chre conuenerit : 8c ira vtrimquelTæc mylleria commendemus,vc nec ille nollris vidca-turindignaChrillo tribdere, nec nos Cœnam Domini fine Domino celebrate. Duas enim res hîcpcrcipi vtrimqueconficemur-.terrenam, panem8c vinum:8c cœlcllem,cor-pus 8c fanguinem Chrilli Domini. Quidam re vera dilutius, nonnulli cralfius defacra-mcntishisloquebantunijadmediocritatem piam 8c verbis Domini confonam ferece-perunt •' indéque ell pia in Ecclefiis nollris etiam hacde re conllituta confenlio. hanc 86 vobis retinere aut rellituere ficubi labefaôlata fit, lludete,imitantes nos in eo quod Chrilli ell, non in eo quod carnis erat : vtcflomnis inter fanétos contentio Sc concertatio. Dominos nos ipfe doceat fua mylleria omnia,perficiatque,86 ad perfedionem falutis 86 beatæ cum ipfo communionis largiatur. Amen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Huic nos precibus diligenter commendare velitis, 8c hofee nollros fratres qui fanélilli-mêapudnosvixeruntScfedulôlluduerunt vifeeribus Domini compleSli 8cfouere llu-dcatis. Argentorati X.Septemb.annoChrilli m. d. x l i.

U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Dedirus vobis in Domino Martinus Bucerus manu mea.

Cal.

ET R E S P O N S A.

Cal. Fare iLOi

Oftiidic aut faltem biduo poftquam Âbi fcripfera, venit Carmelita Lugdu ? nenfiSjàquo non fruftratimuimus.Nonfefcllit nos diu;VLiltu,verbis,töco^ denique corpore,qualis effet prodidit.Ncq; ramen obftitit qno minus cum ^^^eo humanicer agcr^mus.Omitto priuata beneuolentiæ teftimonia. Quantum ad minifteriiim ipfum attinet:vt obuiairemus p'criculis omnibus, quæ varia bine inde inftabant,côtulimus cum Collcgis noftris,quænâ erga eurri ratio tené-daforet.Communiter cenfuimuseumad nos vocandum elle, rogahdùmque vthobis confilium fuum exponeret.Condiximus in pofterum diem.Ad primum poftulatum re-fpondit,fe eo animo veniffe vt Ecclefiæ feruiret.Tum exeufare cœpi,quôd non ftatim eum reciperemus. ordinem enim effe nobis præfcriptum à Domino, quem in vllius ho minis gratiam violari nefas effeÂd quoque ad exemplum pertinere, ne admltti fe alij quoque eodem modo poftularent.Hortatus fum vt cogitarer rem no effe in manu no-ftra fitam-.cùm aperto Dei Verbo confeientiæ noftræ conftriftæ tenerentur.Quôd fi timor Dei nos non impediretme per homines quidem licere : quia eius rei compofitam formulam habercmus,cui ftare nos oportcret.Deprecatus fum deinde -, ne contemptu fui aut diffidentia nos differre cxiftimarct.Addidi eius quoque imprimft intereffe, ne ita fubitô onus fubiret, fatius fore multo, fi aliquantulum adhuc temporis ad delibe- . randum fibi fumeret. Tota oratio cùm erga eum honorifica erat, turn plena beneuo-Icntiæ ac humanitatis.Exccpitbreuitcr,fc petere, vt fides fibi extemplo daretur : duaS effe caufas cur nollet fufpfcnfus diutius manere. Nunc fe habere idoneos comités à quibus deduceretur,amp; equo etiam ac viatico inftrueretur: pofthac non earn fibi com-moditatem fore. Deinde îi in Galliam fibi remigrandum foret, nihil effe melius quam idcitiffimc fieri,antequam rumor de eius ad nosaduentu latius manaret.luffimus paulifper fecedercex communi coufilio. Viretus longam amp;nbsp;grauem orationem^ de religione ac diligentia, quæ in vocandis miniffvis feruanda effet, habuit. Produxit turn ex Verbo Domini,turn ex veteris Ecclefiæ hiftoriis exempla^rationes adhibuitquæ adcaufamfacerevidebantur.Erat huiufmodi oratio, quæ hominem non lacefferet: amp;r;tamenab importuna ilia feftinatione retrahere eum deberet : quædeniqfte, fi quid haberetpudorisingcnui,fine exprobration^ aliqua permouere ad verecundiam poffer. Atqui adeo fraidus non fuit, vt inde ceperit maiorcm ferocècndi audaciam. Si Domini, inquit, Spiritum vos habere putatis,ego eo5aon fum deftitutus. Scio igitur^quid liceat.Non hîc fum quidem vt quæ à vobis obiefta funt refellam : confiât ramen Apo-fiolos non fuiffe vff iffim probatos alios ab aliis. Hoc autem proferebat tanto tafiu, vt videretur à refutatione abftinere, quoniam non effemus digni, quibufeum experire-tur. Addidit,felibenteridpaffurum fuiffe,fi ante proximam Quadragefimamhüc ve-niffet.nunccùm inEcclefia tam vicinafpecimen fui cdiderit,notiorem fe debere effe,quàm vt noua probatione opus habea«. Refpondi non effeillic Ecclefiam,ex • qua indicium de Pafioribus fumi oportetet.Qmód aliquid nominis illic comparaffet, mirum non effe: enenire enim Gallis quod ait Solomo, nempe animis famelicis etiam amara effe dulcia. Ad hæc magnam infirmitatem dcclaraffe in fuis concionibus.Nos quidem, non exprobrandi animo hæc commemorare, fed ineptis eius iaftantiis cogi. itadifeeffumefi,nifiquôd vnufquifque pauca verba fubiecit,ad hominem mitigan-dum : feis quid profeftum fuerit. Paulo pófi dixit indiuerforio, fe hîc nullos reperire do£tos homines:atque vt videas hominem plane furiofum,dixit nulla occafione.Cum vnusfortaffeme amp;nbsp;Viretum nominaffet,rcfpondit fafiuofe, myn'adem effeinGallia multo dofiiorum. Quidrefert? inquies.Ego verb ifiasineptias ,vtpar cfi,rideo.A-nimaduerto tarnen effe certa argumenta maleuoli ac maligni animi. Rogabis quam fitdoifius qui in alios omnes adeo feuerusefi cenfor.Vidifti multos afinos,fingete v-numex illis vidcre. Dum hæc fcribo,literæ mihi tuæ afferuntur, quibus rurfum flagi-tas vt alter nofirûm ifiuc veniat. Atqui fi feias quàm multa amp;: neceffaria nos hîc deti-neant, facile exeufatos habeas. Magnam fratrum multitudinem nunc habemus, quibus in fingulas horas refp.odendum efi.Inter eos duo funt faltem, de quibus non modo bene fperamus,fed fplendidc nobis pollicemur. Alij funt etianon inepti, fcdilli duo excellunt.Nuncius tuus nondum colloquutus efi nobifeum, fed poficatechifmum ad me veniet. Vale,frater integerrime. Vixetus te plurimum falutat, cuius nomine hæc

D.j.

L C A L V I N I E P I S T O L Æ

fcripfî,longepluraadditurus fi ocium foret, fediam aliôvocor.Vtinamlicerec cliar-tam hanc implere : materia cnim fu^petit animus non deeft,fvd abrumpcrc omnia cogor.Iterumvale. Geneuæ.x. Maij. M. d. xlu.

Cal. Farello.

Tinam ita ad præfentis vitæ cotemptnm ac fanélæ mortis meditationem crudiarvt hic annus multis piorum funeribus mihi luâuolùs fuit. Poralis primus vrbis Syndicus ad Dominum migrauit : cuius mors nobis,vt par c-rar,triftis arque acerba fuit.Ipfius verô mortis fpccics, vt nonnihil mihi fo-° latij attulit,ita ex aduerfo mihi dolorem auxit, dum cogito quantum in eo homincperdidcrimus.Poftridic quàminmorbûinciderat,cùm eflemus apud cum ego amp;nbsp;Viretus denunciauit fedc vita penclirari :jnorburWenim qucm patiebatur familia; fuæefle fatalem.Habuimus deinde longum fcrmonem de rebus variis.-ficloqucbatur, quafi fana effet ac integra valetudinc. Biduo quod proximo fequutu cftacriuslabora-uit,fîctamëvtingenioamp;loquêdidexteritatemagis vigerct, quàm tota vita :quifquis ‘ ad eum vifendi caufà accefferat, audiebat præclara aliquam cxhortationc:ac ne putes futilem fuiffcloquacitatem,quantûfieripotuitaptiffimè fingulis accomodabat,quod illis conuenirct ac prodelfet. Cœpit inde meliufculè habere,vt fpes optima effet rcflf tutum propedic iri.Triduum durauit hic ftatus.tamjé iterum morbus ingrauefeere, vt conftarct maximum effe periculu.Quo tamëaiHidior erat corpore,eo fpiritus viuidior fîebat.Taceo medium illud tempus. Quo die mortuus eft, circitcr nona ante meridi«, illuc venimus ego Viretus.Cuna pauca verba fecilfem de cruce, de gratia Chrifti,dc fpe vitææternæ,nolcbamus enim prolixis fermonibus cum fatigare, cxccpit fe accipe-re Dei nuncium vt par erat,fe enfin feire quam vim haberct Chrifti minifterium ad co-firmandas confcientiasfidehu.Illic deminilfcrio ac toto illiusvfu ita f'plendide diffe-ruit,vt nos ftuporcambos afficeret:ac quoticsmihi in metcmvenit,adhuc obftupefco: lie enim loquebatur vt videretur orationcm ab aliquo noflrum diu ac diligenter me-ditatam referre.Hanc^artcm lie concludebat,vt diceret fe rcmiffionem peccatorum, quam cx%iadato Chrifti pollicercmur,nóaliter accipcrc , quàm fi Angelus fibi è ccelo apparuiffet.Dcfcendit poftea ad vnitatëEcclcfia?,quam miris clogiis cómcndauit,tcfla tus nullu fe habere mc^ius nee certius folatiu in certamine mortis,quàm quia in ilia v-nita^iam plane cofirmatus effet. CÂlegasautë nolfros paulo ante vocaucrat,acredie rat cum illis in gratia,ne fi in illo diflidio perfticiflet,co exëplo alij abutcretur. Dixerat ante nobis,Cum publica Ecclefiæædifîcatio vos cogat a cf illos proÄatribus tolerados, cur no caderatione pro paftoribus agnofceré?Admonuerat tarne eos fcrió,ac ilJis quid peccaffent in memoria reduxerat.fed redeo ad illam pollrcma orationë. Conuerfus ad eos qui adftabant, hortatus elf: omnes vt Eccleha: comunionem haberent comendata: eos vci 0 qui in cçremoniis amp;nbsp;diebus funt^uperfHtio/i admonuit,vt depofita pcruicaeia nobis acquiefccrët. nos enim melius ac prudetius vidcrc quid expediter quàm illos : fe quoq; in illis fuilfe magis obfti na tiffed datos fibi demü oculos, vt videret quàm noxia elfer contcntio.Poffea confeffioncedidirbreueac graue acluculentam. Inde noshortatus eft,cum ad alias offtcij partcs,tum vero ad coftanria: ncc fccus ac vates aliquis de futurisdithcultatibus fermonëhabuit.Dcrep. miiû quàm fapienterdixerirquod ad ré pertinebat. Imprimis vt rccociliadis fociisvrbibus pergeremus operaftudiumq; impc-dere comedauit.Quidquid vocifcrctur clamofi aliqui,dicebat,non oportet vos animis frangi.Nóhabco tantum teporis vtomnia pcrfcqùar. Nos vbialiqua fubiccimus,c5ce pimus oratiönë.ficdiiccllimus.Sccundapomeridiana, cum vxor mca veniffetjiiiffitbo no animo effe quidquid accidercr : cogitarct fe non tcmcre, fed mirabili Dei confilio hue addult;fta,vt ipfa quoq; Euagelio feruiret.Paulo poft dcnuciauit, voce iam fIbi eripi. Cæterùm etiam fine voce cofeffionc fe rctinerc in animo,quàm prius edidcrat, ac in ca morituru.Illic recitato Simeonis catico,atq; eins interpretatione ad feapphcata,vidi, inquit,^ manu tetigi falutarc iftud, arq; ira fe ad quietë copofiiit. Exindc fermonc fuit dcftitutus,nutibus tame indicabat, fe nihil de animi vigoreperdidiffe.Sub hora quarta veni illuc cuSyndicis. Ciim aliquoties erumpere in fermone conatus effer,amp; faucibus impcdirctur,iuffi nc libi moleftus amplius forer, abude eins cofeffionc fatiffiélû. Cœpi tandem loqui vtpotui,audiuit vultu admodum compofitoamp;: tranquillo. Vixdum eramus cgrefli,cùm fanótam animam Chriftorcddidit.Hçc narratio vix tibi crit credibilis, ft ex-«

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39

fi cxpëdas hominis natura: verum fcito fiiiflc nouoprorfus fpîritu tune donatum. Nunc in deligendis nouis Collegis fumus valde occupati, coquemagis,quoddum putamus nobis contigifTe aJiquem valdeidoncû, poftea dcpft?bendimus iioftræ expedationino fatisrefpondere. Vbialiquid eonftitucnmuSjintelligcs. Nequeenim,cùmabfis, iuuare nosconfiliopotes. Vale, x v 1. lunij. m. d. x l ii.

I O. Ca lvinvs n. s.

Tinam mihi iam redditæ efient tuæ literæquas in itinereefle non dubi-to. Nam etfi nihil læti in illis expeéto, tarnen hoc ipfum nonnihil me iu-uaret,aliquid eerti ed^nofeere de ftatu Ecelefiæ veftræ .Nunc Icnbere co-gor de-re mihi incognita : nec tarnen mihi temperare queo, quin feribam. Audio cuocatos fuilTe in vrbem claflium omnium Decanos, vtaudiant, quidnam de Cœna Domini ftatuerit Princeps. Nihil diclurus fum , quod tu non iam fa-tis fupérque meditatum apud te habeas. Magnitude tarnen ipfa caufæ tacere me ac quiefccre non patitur. Duohîc fpedanda^e vides,ftatum ipfum quæftionis,ôcra-lionem agendi,quæ partim ex circunftantiis pendet. De caufa non opus eft te monere, vt cum N.diligenter conféras. Hoc tarnen velim tibi curæ fit,apud eum efficere,vt apud quofcunque loquatur,non dubitet hoc teftatum rclinquerc,non modo figurari in Cœna communionem quam habemus cum Chrifto, fed ctiam exhiber! : neque verba illic nobisdari à Domino,fed veritatem ac rem conftarecum verbis. Hanc porrôcommunionem non imaginariam efl’e:fed qua in vnum corpus,vnâmquefubftantiam cum capita noftro coalefcamus.Excludat interim libera voce omnia abfurda, excipiat, caucat, modo in illo capiie ta neceflario nihil extenuet. Neque enim ambiguis aut obfcuris verbis implicate licet, quod fummam lucem ac perfpicuitatem requirit.In ratione agendi, hoc expendere oportet,quale exemplum edituri fint fratres, fi dodrinæ iudicem habcan^ Principem,vt quidquid fanxerit, ampleébendum protinus ûtatq^e habendum pro ora-culo. Quale ac quantum fit hoc prxiudicium ad pofteros.Certè fi ita patim nobis îugum imponi, prodimus noftra diflîmulatione facrum minifterium. Neque hanc perfidiam, vel coram Deo,vel coram hominibus exeufare poccrimus. Verùm minime necefle erit in hanc contentioncm defeendere : qUando modefto ciuilique refpo^fo declinate hune fcopulum fratres poterunt, fi dicent maioremefle caufam,quàm vC inconfultis fuis Collegis aliquid recipiant. Habebunt autem fpeciofos ac fauorabiles prætextus, quibusilli fatiffaciant. lllud quoque prætereundem non eft, vt vbi bonatn caufam elfe viderint, illuc Icrio leappUcenf.nc dum medij elfe volunt, déférant verita-tisdefenfionem. Nonintelligovtfeadiungantad vitia: vel fi ambæ partes peccent, fe implicent altcrius focietate. Hoc tantum vol»,vt redæ fanæque fententiæ palàm nec diflimülater adhxreant.Poftremô ffatri noftro expone,quid de hominibus ipfis fentias, amp;nbsp;quid in illis deprehenderis: vt feiat quibus fidem habCrc ac dare debcat. fed ineptus fum,qui tam anxiè te inftruo, quafi non fatis fit vno vcrbo fignum dare. Finem igiturfaciam. Vale optime acfuauiflime frater. Dominus lefus teSpiritufuofemper regât acconfirmer magis magifque. Salutamihiomnes fratres. Geneuæ, x x 1 i i. Auguft. M. D. X L I I.

loan nés Caluinustuus.

lo. Cal viNvs n. s.

Ertio die ex quo tibi feripferam, venit ad me N. ac quid aâum cflet, breuitet expofuit. Mihi veto, vt fimpliciter tibi quod fentio, fatcat, fum-mopere omnia difplicent. De edido dicam poftea. Verum Decanos quis coegit refponfum illud dare, quo præiudicium Collegisfuis omnibus afferrent ? Vtinam vel abfuiffet N. vel aliud cor, aliûdque confi-lium ad hanc càufam attulilfet. Hoc ideo dico, quia N. mihi natrauîc, eius culpa

D. ij.

40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EP1STOLÆ

faäum e/Te, vt Decani fic præcipitauerint. Video quid fit, Cui religio non eft,pcriculi meiupcr omnes fan dos deierarc, is deinde hominum gratia: hoc velillud concederç non dubitac; quia obnoxius, vtrftjfibi vidctur. Relpondeant pro fc alii quidquid volent: mihi tarnen fuam hanc facilitatem nunquam probabunt. Quantum ad fummam ipfàm fpedat, vt tibi penitus aircntiar, conicientia mea non patitur. Edi ttum nempetolerabile efle cenies , ac tn to à vobisjjofie recipi. Expendamus ergo id quod continet. Principio approbat N. formulam . At qualis ilia eft obfecro? Tu Buceri obicuritatem vitupéras, amp;nbsp;merito. At nihil eft in Bucero adeo perple-xum, obicurum, flcxiloquum, atque, vt fic loquar, tortuofum. Exceptio ramen additur, vttam hæc confeflio quam catechilmuslocum habeant,fi certomodoexpli-centur. Quorcmittimur ? Hoc ergo à vobis quæritur, vt fpondcatis vos nunquam difeefiuros à fententia vobis incognita. Deinde quid putas illic fuific difputatum, nifiChriftumnoneircinclufuminpane?IdautcmI^.perinde accipit, acfi nihil aliud foret quam fignum. Quicquidfit, non aufim credere myfierium Cœnæ illic fuifie bene ac rite cxplicatum . At confefiio N. adiungitur. Equidem non nego quin iftud multùmfit : fed miliinon fufficic,præfertim vbi omnia iterum addilputationem illamSc formulam quæ in Cœnæ adminiftratione rccitari folet ,cxiguntur. Atque vthoevnum mali fit, perfuaderi nequep, qui fententiam hanc tuletunt, fanam de hac re fententiam tenerc. lam ei'us erit interpretari, cuius fuitpronuntiare . Ita per-iurij alligatus iudicabitur, qui fecus’docucrit, quam ipfi iudices aflequantur. Neque hac folain parte erit periculum. Vetat enim ne de vllo nouo ritu aut nouis ceremo-niis verba pofthac fiant. Qtns autem nefeit, ilium amp;nbsp;excómunicationem ,amp; frequenti-orem Cœnæ vfum, ôcmulta alia hoc nomine comprehendere ,quænos defideramus, acreftitutacupimus?Taccndumtarnenerit. Cum itafeientes ac volcntcs laqueum vobis induitis, cogitate non finem calamitatis hie fore, fed initium. Dominus cnim veftram mollitiem feueriore aliquo flagello corriger, fi negligitis occurrerc , cum palamiaciuntur fundamenta perniciofæ tyrannidis. At quid faceret Princeps, in-quis ? Nondum dicoquidille peccauerit inipfo ordinc agendi : tantum demonftto, quam non fit tutum vos aftringere, nifi magna cautionc adhibita. Quod ad rationem modumqueagendi pertinet, agnolco quod dicis, maiorem partem culpæ in mini-ftris hærere : hærco ramen cùm lego edittum ; tanta illic amp;: fcrocia amp;nbsp;fuperbia fc often-dit. Sententiam fuam vocat definitiuum «peç-ev, cui contradiçcre non licear. Promul-g« ,non vtlibertasfit miniftris r^ondendi: fed vt fequantur, tencant, obferuent, quod placuit. Agnofeo etiam quod poftea commémoras, N. iuftas pœnas darc fuævel ambitionis,velmalignitatis,quôd in tam miferam feruiturem cogitur: quia patinonpotuerit fratres fecum elfe liberos, fed nos fimul pleébmur, imô in totam Ecclcfiam pœna hæc redundat. Nam hoc excmplo edito, pofthac necelfe crit doélri-namnoftram, non modo poteftati , fednutui vnius etiam hominis amp;nbsp;quidem impe-ritifubieôlamefle: vtloquendum fitayttacendum, fimulatque digito fignum dede-rit. Neque tarnen expedite cenfebam , vt fratres hac de rc in certamen defeentje-rent:fed videbantur mihi habere honeftumprætcxtumdcclinandi,fi cum exeufatio-ne ciuili amp;nbsp;modefta confcifionem fuam oft'errenr. Atqui non poftulatur ab illis con-felTio jinquis. Ego veto ideodandamfuiflcputo. Vale mi frater. Dominus femper teconfeructaedirigat. Salutaomnes fratres iquibus tarnen non communicabis omnia. Gencuæ, i i i. Idus Septembr. m. d. x 111.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loanncs Caluinus tuus.

Mï C ONIT s CaLYI N-O.

B Via hadenus feribendi confuecudo non fuit inter nos,Caluine dodiffime potuiircmamp;: nuncfupcrfedçre,nifilcgati Geneuenfes tam offîciofê tuo me nomine falutaflent, amp;nbsp;petiiftent vt aliquid ad tç perferiberem. Gaudeo igi-tur in primis,quod inteiligo ex literis Betnatum, quàm belle inter vos con-ueniat,idcnimfuitvcl primuro quamobrem egoYolicitus cum illis egc-rim, vt Omni ftudio niterentur, vt in Domino foucrctis concordiam. Videbatur ea res habitura

ET RESPO NS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

habitura momenti aliquid,vc facilius inter ciuitates quoqtic fieret ih pofterum recon-ciliatio.Id quod etiamnum infidet,tantum vos qui eftis à concionibus, quod veftrum eft adhibere me negligacis. Qui in Domino amp;nbsp;ei«s doótrina funt amici, non videntur indigerc Iabore,vt in cæteris ctiam fiant concordes. Quod illi fcripferunt de te, idem fcribunt dc Farellodtaque 1'pes eft,vt amicitia fic manente^propediem audituri fruftü aliquem fimus,qualcs ex eiufmodiradice iólcnt fuppullulare.Gaudium illud eomaius eftinme,quam ha6tcnus fenfi?t}uantüm iit malum in Ecclefiis diflidium inter fratres, Bonc Deus quam ca res deuaftauit nos! Nam etiaCaroloftadio defunóto, nó video fie-rlne queat,vt Ecclcfia noftra coalefcat aliquando.-adeo fernen odij ac inuidix à malo i-fto Satana feminatum cft,qui baud nouit quiefccre,præfertim vbi Chrifti gloria per E.. uangelij finceram prædicationcm efflorcfcit. Quia cœpi,dicam, quod nóinftitucramj remdmo dogmavalde turbulentum acpeftiles ,in quo fe quidam miris verfantmodis laici,fed mpoteftatepofiti,fiqrBndo polfint nos,qui Verbo præfumus,autboritatémq; noftra labefaftare.Senacus, inquiut,Ecclcfia eft.Alij fic eft'erunt,Ecclefia fuper curiam eft.CQuæ ratio fit dogmatis patet; libertate noftra vclicnt oppreflam cum in docendo, turn in corripiendo: nam etiam nunc excommunicaiionis vim onmem ad fe rapuer fit. Atquis fit a'.ilt;ftor,ctfinoui,libcntcr hoc tempore indubium verto. Non bene eric illi quondam coram tribunali Chrifti. Quid animi verb putas Caluine inelTe tali viro, nifi quod hac ratione, quicquid prius vendicauic in muncre Ecclefiaftico fibiPapa, illud i-pfum,quifquis ille tandem,conatur vendicare Magiftratui? Confilium hoc taco peius, quanto Magiftratus hodie funt alitcris atque à cognitione return diuinarum amp;: Eccle fiafticarum remotiores.Aiunt Mofem principcm fecularem (ficdidiccrunt ab authore dogmatis) præfcriplilTe Aaroni Iratri omnia,DauidemRegem Sacerdotibus,aliófque reges pios. quidni igitur fierce idem in facerdocio noui Teftamenti ? Quid fi laicis hu-iufmodiargumentis fueric perfuafum? Hæc breuiter apud te diéla velim, non etiam a-pud alios:amp;gratumfaceres, fi per otium ad ca refponderes aliquandomihi ,par red-dituro,vbiubifueric occafio amp;: faculcas. De Vircco fcribamad Bernaces cumprimùm poccro,fed fracrum nomine, vc audtoricas fic maior, liquid impecrari valeac. Vellcmus enim amp;: nos iftam Ecclefiam elTe, in bonumaliarum,quam iiiftrudliflimam. Bucerus abiic,finefcis ,Spiram ad Comitia,profedturus forfican inde Coloniam.^^id illie negocij fic , nondum comperi. Dc Comiciorum adlis ideo nemo quicquam nouic, quod adhuc non omnes funt congrcgaci. Spargitur diflenfionem efle inter Principes

Ciuitatesobpecuniam,amp;: militesdandos coetraTurcam.^audeo quod Chriftus Dominus eft,ahoqui totus dcfperalTem.Ille feruct Ecclefiam fuam.Valein Chrffto cu Virctomihichariiiimo,amp;:cumtotaEcclefiatua. Bafileæ,x.Febr.anno m. d. xliu

Of.Myconij tuus.-

S V L T z E R Calvino s.

•

Inasadtedcdimusdierummoica multorum interuallo.Itaqueamp;tuasex-« peftamus iam, Idque eo auidius, quo magis tuum Ecclefiæquc ftatum cu-,ho cognofeere. Ç^anquam enim audiam non fine voluptatc fœlicem i-die Ecclefiafticæreformationis difciplinæque communis fucceflbm,tc ta men fcribete amp;C reftius liceat lingula perfpicere amp;f. animo meo magis exul

tare,quippe qui fpemfoueam,aliquado noftram nobis ignauiam Ecclefiam iftam vcl exemplo cacito opprobratüram vtiliter.Neque nos fane Ipem abiecerimus,reuocari a~ liquahdo minifterij facri cum fuis partibus audtoritatem, Ecclefiæq; vel aliquam facie conformari pofte-.fi fublato fatal! diflidio liceat aliquando ifjboamp;vp.a'.S'Bv in commune cau-fam incumberc,præfertim cum tu amp;nbsp;tui fimiles velut lætçaues præuolantes appareant, nec finant defpondere animum.Dominum itaque precor totius pacis charitatlfque Pa trem,vt fuum Spiritum impartire nobis dignctur,vti prodigiofa hæc lues tollatur è gre-ge fuo ; nobifque donec vc cercis, moderatis ac falucaribus conliliis cundta peragamus. Cæcerùm ex Argétoraco heri Adrianus alumnus nofter faufto nûcio lignificauic Colo-nienfem Epifcopum,profligata Papifmi impiecace reformatione religionis per cotadi-tionemfuammoliriDibuceri aufpiciis,qui denuo nunc ferioque ab ipfo accerficur,crc

D.iij.

41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOL Æ,

dicurque co profefturus verc fandus Chrifti Apoftolus.Idem vero etiam Monaflcrie-fem cpifcopum medicari,ac vtrunque ad Proccftantum fœdus afpirare.Nam de Arge-tincnli nimiru accepifti,qui Argenciiif nßum quorundam fuorum liortatibus impul-fus, colloquium in Molfhcim infticuic, quod hoc ipfo tempore DD.Buccro,Hedione, aliifquc præfentibus pcragirur,mox nimirum aufpicatóque apcrcurum per earn quoq; prouinciam Euangelio oftium. Dominus lefus largiatur tœlicem progreiTum, non fo-îùm propter horum ditioncs ampliflimas, ver urn etiam fropter exemplum quod haóte nus inuiitatum: ira nimirum etiam alios inuitaturum ad capeflendam alacrius EugelL cam vcritatem,qui per metum forte nihil hint primi auhtentare.DcFarcllo noftro nimirum ex Buceriliteris omnia intelliges.cuius anguftiæ mirihcèmeum animum foli-citum habent atque percellunt. Dominus amp;: illius èâ Ecclchæ mifercatur,qui folus po-teftreprclTa tempeftate,ferenitatem induccre,vtqui Verbo marcfedatquamlibec fremens cxitiumque minitans. Nos tantum cum preejpus excitemus cum noftris turn Eccleharumnoflrarum, amp;vcrorum.Chriftimembrorum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;declaremus.Non

dehno expeftare lætius aliquod nuncium, quod vtinam breui accipiamus.Vitcbergæ, ne hoc nefeias, D.Lutherus Euchariftiæ fubleuationcm, in Cœnæiacræ adminiftra-tione cxercitam haólcnus, fuftuht, tintinabullquepulfum proptcrea quod Gallos quofdamamp; Germaniæ fuperiorisftudiofos eaccrimonia ofivndi intcIlexilTet. Sedamp; in Eccleha Leipfenfi ipfo confentientc hismcnlibus cxccpto vno, altaria omnia hint confrafta amp;nbsp;hmulacra omnia fublata,vt plane dcclararit fc non tarn cerebrofum præ-fraftumque quam vulgo habetur amp;nbsp;audit. Id igitur nuncium mihi ab homine fidei ex-ploratæ hgnificatum eo me obleóhauit impenhus, quod fpetem plurimum ponderis ad Catholicam Eccleharum cofenhonem habiturum hoc faótum,quando rituum vel copia vcl diuerhtate apud Saxonasnonpauci oftenduntur haóhenus, maxime cum non dehnt vbique artihees mire ad calumniam omnia detorquendi, amp;nbsp;cauillandi. Paulus Fagius ifnenhs D. Capitoni piæ memoria luccefturus fertur turn in minifterio Eccleha-fticotumTheologiæ profehione, Ifque in horas expeólatur. Ha?ctefeirevolui. Quic-quidcrittcnoncelabo, quern ex animo amp;nbsp;verc coloamp;diligo. Dominus teferuet cum vxore amp;nbsp;fymmiftis, quotmeo nomineamanteramp; diligetcr lalutabis.Salutat teContzen. Beat. Gry».00Telamon. Vale. Bernæ x x i.Odob. Anno m. d. x l i i.

Tuus Sultzctus*

,• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bvcervs Calvino.

03^^ infoelicitcr fibi confuluerint^etcnfes,cumre-carnisadmittere volucrunt,in dies grauioribuscalamitatibus patehc. Dominus corrigat quod à nobispeccatû fuumfuo brachio. Colonia moliebatur aliquidpro ' nbsp;nbsp;nbsp;’ Chrifto; id vereorvt nunc belfo,quod Brabantiintulerunt luliacenh,etiam

differatur. Noftcr quoquemoliri coipit aliquidjfcdaduerfarij, dum non valet id aduerte-rc, extrahunt etiam tempus quantum poftunt. Vtinam fcntiremusóó bona amp;nbsp;mala no-ftra,amp;: conhderances rite in Domino, veris fuppheationibus incumberemus. Pœnitentia vera,etiam apud Euangeliciftimos,ignoratur.Chriftus nos exciter amp;nbsp;fuo Spiritu implear. Res noftra? hie habent,vc folent,facis languide pro donis nobis collatis: orate pro nobis vt magis inardclcamus. Ludus litcrarius no incómodè habet. Aduenit ex Italia vir quidam GræcèjHebraicè amp;: Latine admodum,do£tus,amp; in Scripturis fœliciter vcrfatus,annos aa-tus quadragin taquatuor, grauis moribus amp;nbsp;iudicio acri, Petro Martyri nomen eft. Præ-fuit Canon ids regularibus Lucæ : adduxit tres, vnum Græcc dodilfimum, reliquos duos iuucncsftudiofos. Hîclaborauimusiamneintantis Ecclchænoftræ opibus hi efuriant. Refpice nos Dornine lefu.Hic te feructamp; tuos.Sc habetc noftram Eccleham,vt foletisin veftrisprccibuscommendatam. Vale, Argent, xxvii i.Odobr. m.d. xiii.

M. Bucerus.

C A II

45

ET R E S P O N S A.

Cal. MonsbelgardinsibVs.

Cvitia Tûi’M paxà Deo Pâtre nostm Domino Icfit chrißo fratrcs charißimi ohßruandi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

AmctfiNcocomum duntaxat duoifti fratres vobis mifllànobisfucrantjad confulendos eins l^i miniftros: illorum tamê hortatu hncufqne ad me pro-felt;3:ifunt,vc de quibus peccbansabipßsconfilium mcam finiul fententiam vosperfe Irent. Ego veró non tantum mihi fumo, vtaudeam non roga-tus me in veftrasconfultationcs medium ingcrere, tiieamque interponer'C opinione. Sed quoniä nominatim adiecerat in literis fuis frater nofter Toßanus, cupere VosmeumSi aliorum indicium audirc,mmimc fum veritus ne mihi arrogantiæautte-meritati dareturji vobis fimpliciter exponerem ac paucis, quid elfem jpfe fadurus li pcr-fonamvcftramfuftinerem.Iam quidem ante duos menfes quid lèntiam ahqua ex parte fratrinoftroTolîàno prinatim indicaui: nunc verb qnoniam capita mihi recenlùerunc fracresjde qnibus ambigitis,auc de quibus falcem non nihd eft inter vos controuerlîæ art recipi à vobis debeant: de fingulis quid mihi videatur, breuiter refpondeo. Vt ferepræ-fentant miniftro amp;nbsp;olferant ad examen,qui Cœnæ dominicç communicare volunt adeô non difplicct:vt potius id fcntiam vitro à nobws elfe expetendum. Erit enim optimus piæ fartdæque in Eccleha difciplinæ neruus. Verùm quia prochuis inde lapfus foret ad corru-ptelam aliquam: vtobuiam eatur pericuiis omnibus, vtile erit limul præfcriberelimites^ quibus legitimus vfus defîniatur:primùm vt ht tanquam priuata cathecheüs ad rudes fa-miliariteredocendoSjdcmum vt vfui ht ad cos monendosamp; obiurgandos, qui officio fuo parum refpondent : poftremô vt ad trépidas confcientias erigendas 64 conhrmandas va-leat.DeCœnæadminiftratione itafentio,libenteradmittandumefleliuncmorcm, vta-pud ægrotos celebretur cômunio,cum ita res ôc opportunitas feret. Nec magnopere etia repugnandum eflcjquin malehcis detur qui pledendi funt, hquidem poftulent,amp; ad ceptionem fatis comparâtes ehe appareat: hactamcn lege,vt ht vera communie : hoc eft vtpanisincœtualiquohdcliurnftangatur.Cœnam verein ord^iaria concione inftp tui extra ordinem vnius rogatu nimis abfurdum eftineque enim decet propo^i coram omnibus facrum illud epulum,quod omnium commune eft, hne folenni denuntiatio-ne,vt ad participationem fe Ecclcha comparet. Eo autem modo heri quo princeps iu-bet,quid aliud foret quàm fubiieere vniufcuiufqu,^libidini publftum Ecclehæ ordinê? Quôd h neceffitatem obiiciunt,non eft cur reculètis frequentiorem vfum,ne quis%m-plius neceffitatem tj^itendat, qui in cœtum modo conuenire poterit. Baptifmum ob-ftrctricibus permitterc impia amp;nbsp;facrilega eft Baptifmi profanatie. Ergo hoc caput non tantum repudiandum iudico:verum,h vrgere vos princeps vitra modum pcrgat,vfque ad fanguinem rehftendum potius quam huic non tolerandæ fuperftitioni confentiatis. Rogabat Chriftus Pharifæos vndénam Ioannis Baptifmus foret: e cœlo an ab homing bus.Nam h hoc fecundum confeffi effent,proftiptum erat colligere, vanum igitur effe nullius mometi. lam obftretricu Baptifmus vnde^rit?certe no ab eo qui hoc munus peculiariter Apoftolis mandauit.Supereft igitur vt àcotrario auftorc. Auguftinus non de muliere fed de priuato viro mouet quæftionem,an ü baptizet in neceffitate, peccet. Refpondet deinde dubitanter,vt excufet magis quàm probet.Certe non afferit licere; quin potius fateturfiibeffedelictum.Verùm h Chrifti regulam fcquimur nullus reftat locus dubitationi.In fepultura mortuorum hanc modcrationem vellem adhiberi ne in templum funus deferretur,fcd retta in cœmeterium. lllic quoque exhottationem ha-bcrivellem,vtinrepræfentifuneris comités agnofcerent quoddiccretur. Hæc ratio non admodum improbanda foret.De campanæ pulfu nolim vos pcrtinacius'rcclama-'re,Gobtïnefi nequeat vt Jirincepsremittatmon quiaprobem, fed quia rem contentio-..nenondignamarbitror.Infeftisnonrecipiendis cupcremvos effe conftantiores, he tarnen vtnortiftigetis de quibus lil^et,fed de iis tantùm quænec in ædihcationcm quic lt;luam faótura funt,amp;fuperftitionem prima ipfa facie præ fe ferant. Et habetis plauhbi-lem recufandimateriam.Namin Papatu magna eelebritate Conceptionem Afccn-fionem Virginis coluerunt^'^lid habebit feruus Chrifti quod dicat, h fuggeftum con-feenderit illis dicbus^nidyt corum ftultitiam vidcat qui talcs ferias cxcogitarunt ? Brc-ffitcramp;nudis verbis fenffim'meum explicaui. Argumentis agerc vobifeum ,vcl fuper-ttacuum vel non adeo neceffarium vifum eft, quando pro veftra prudetia fine alio mo-- ' ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D. iiij.

I. C A L V I N I E P I S T O L Æ

nitore quæ me rationes moueanc,expenticrc poceftis.Iam video quæ qiuanta in exo-rando principe VOS difficulcasmoueac. Verum fimodefta deprecatione oftederitis vos non pofle aliter niii velitis in eius gtHtiam Chrifto illudere, non dubito quin tam æquo poftulato ad extremum ceflurus fit. Hane ob caufam fuadeo ne vos nimis difficiles ac morofos quoad licet,præbeatis. Nam vbi banc veftram modcrationem animaduerte-rit,facilius adducetur vt nonnibil vobis ipfe quoque viciffim concédât præfertim vbi viderit VOS non abfquccaufapugnare. Quod autem^os terret offendiculorumperi-culum,fi quam nouam agendi formam receperitis quæ non fit noftris Ecclcfiis vfitata, id quidem merito facitis:fed quia non eo ventum eft perfeftionis quin optemus adbuc progredi,bic timor vos impedire non debet ab iis ritibus admitrendis,quos alioqui non liceat penitus improbare. Valete optimi amp;nbsp;mibi obferuandi fra tres. Collegæ mei diligenter vos falutant, qui ab boc mco iudicio nibil prorfus difTcntiunr, Dominus Icfus vosfemperSpiritufuogubernet. Geneuæ.Nonisdôlob. m. d. xliii.

loannes Caluinus vefter.

Myconivs Calvino.

Cis quid egerit Cæfàr in Germania inferiore cótra HiIdcfbcimcnfcs,An-tuerpiæ item contra bonos amp;doólos quofdam quos eiecit. Vtprobibuerit ne cibus detur aut bofpitium infcélis noua dodrina, fie enim vocat Euan-gelicam. Vt Colonienfem ciuitatem corroborarit aduerfus Archiepifco-pum:amp; tandem vtEuangelium acEuangelicosbomincs Meti nuperpro-fligarit,miftb in hoc legato Carolo Boifot i.Dodore, bofte nominis Cbrifti truculen-tiffiino:id quod rcipfa probauit fatis:eiecitenim D.Valtrinum Syluium ( qui illic iuffu Scnatusamp; plebisaliquandiu prædicauit Euangelium) non fine ignominia:vocauite-nimbæreticum,quiviintrufusàProtcftantibus, prædicarit Metëfibusborum dogma-ta.De quibus,amp;: de Colonienfi palam dixit,omnium impiorum ôc fcbifmaticorum, Sgt;C hæreticorum effepef^mos.Amputauit prætcrea lingua mulicrculæ quçinueda erat in Miftain Papæ verius quàm pcrulantius, bæc poena fuit ex gratia, nam fententia lata mergi Sebebat. Hodie cum multis aliis exulibus Argentinæmoratur. Articuli quos prætcrea ftatuit fcruandos,tales funt, vt miniftrum Anticbrifti amp;nbsp;Satanæ non obfcurc intelligas. Talcm boftem ergo cùm in Germania babeamus cum excrcitu fieuiffimo, qu*l non ad pace omnibus viribusTaboramus potius quàm ad difeordiam. Obliti credo fumus Deum pacis eftbDcum,non diftenfionis,Hoc cnim fi redo confideraremus animo,non dubium eft quin poftquam Euangelium eius profitemflr,à noftris aftèdibus ceirantcs,paci nos deuoueremus. Oremus fimul itaque,amp;:imploremus Dominum, vt is fincm contention! tandem inueniat,poftquam in nobis nihil eins reperiri licet.Ille ad-fitjquæfo, Verbo amp;nbsp;Ecclefiæ fuæ. Pergere dicitur Archiepifeopus Colonicnfis plane fine tcrrore,fimilitcr amp;nbsp;Monaftrienfis ir»profcrendo Euangelio quàm latiftîmé.Dominus adfit.Omniapræterea nunc ^erfantur in confultando, vt videlicet in annum futu-rum,Satanæ frænis permiffis, omnia mifeeantur. Equidem dico , Domine fiat volun-tastua. Vale in Chrifto cum piis fratribus omnibus. Bafilcæxxi i i.Noucmbr.anno

M. D. X L I I I.

Of.Myconius tuus.

Cal. Farello.

Vod bene vertat Deus,bîc retentus fum vt volebas : fupereft vt Viretum quoque mecumretinea, quern à me auelli nullo modo patiar. Tuæquoq» omniumqifratrupartes mebîcadiuuare,nifi vhltisme fruftra excruciari, ac fine commodo efte miferrimum.Vbi opcram meam Senatui detuli,ex-pofui non pofle confiftere Ecclefiam, nifi certum regimen conftitucrctur, quale ex V*crbo Dei nobis præfcriptum eft, amp;nbsp;in veteri Ecclefia fuit obferuatum. Capita deinde qiiædam attigi,vndeintelligerent quid vcllem.Sed quia tota res explicari non poterat,pctij vt nobis darentur qui nobifeum conferret : fex nobis dati funt. Con-feribentur de tota Ecclefiç politia articuli,quos deinde Senatui exbibcbimus.Collcgaz tres fenobis duobus confentire præ fe fcrunt.aliquid faltcmobtinebitur.Qualitercum veftra

E T ' R E s P G N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

veftraEcclefiaagatur,refcirecupimus. Quanquâfpcramus Bernatiumamp;Biellenfium auâoricaie motus illos vcl compoficos in tocum elfe, vel nonnihil iedatos. Quandotibi cum Satana eft certamen, fub Chriiti vcxillis miWtas, dabit viötoriam is qui ce arma-uit, atque in banc pugnam pertraxit. Verùm quoniam bona caufa bono adore indi-get J vide ne fie tibi indulgeas, vt fit aliquid, quod boni quoque merito defiderarc in ce queant. Non hortamurte vt boyam ac puram confcientiam hîc præfles, de quo nihil ambigimüs. Tantum cupimus vt quoad per officium licebit, te populo magis accomo-des. Duæfunt,vt nofti,lpecies popularitatis: altera cùm ambitionc amp;nbsp;placendi cupidi-tatefauorcm aucupamur ; altera cùm moderatione amp;nbsp;æquitate animos allicimus,vtfe nobis dociles præbeant. Ignofces,fi liberius tecû agimus. Hacin parte videmus te bonis quoque ipfis non fatisfacere.Etiam fi nihil aliud fit, in eo tamé peccas, quôd his non fatisfacis, quibus te Dominus cóftituit debitorem : feis quantum te amemus, quantum te cola mus.Hic aftedus, imo hæAbferuantia nos impellit ad itlam exadiorem ac rjgi-dioremeenfuram ; quia cupimus in illis eximijs dotibusquas in te Dominus contulic nullum extare næuum, quimaleuolis carpendi occafionem quam captant, præbeac. Hæc fcripfi ex Vireticonfilio,ideo plurah numéro vfus fum. Vale optime amiciffimc frater. Geheuæ, X V i.Septembris. m. d. xliii.

r

Cal. Myconio.

Vum hue primùm appuliirem,non potui,vt petierasjdc ftatu huius Ecclefiae æfacere certiorem iquiane ipfequidem latjfdum habebam compertum, Qualis eflet : ab CO quoque tempore non aufusfum certo aliquid alfercre, rebus adhuc parum confirmatis : ne paulo pôft ante tempus laudafle poeni-teret. Atque hæc caufa fuit, cur abftinuerim à feribendo, cùm rcipwblicæ nofiræ legatiiftuc proficilcerentur. Nunequando inhacmea ceflatione, pro tua humanitäre anteuertifti,diutiusiamdiffcrrc non licet, quin tibi refpondeam. Derebus nollris fic paucis habe. Primus menfis ex quo miniftenum recepi, tantum mihi ncgocij ae molcftiarum exhibuit, vt propemodum conficerer. Tantæ m%lis eft co llaplum ædi-ficiutn mftaurare. Quanquam enim Virctus multaiam reftituere fœliçiter Äeperat, quia tarnen totam ordinis ac difeiplinæ formamin meum aduentum diftulerat ,fuic velut ab initio inclfoandum. Cùm,luperatohoclabore ,refpiran^i otium mihi datum iricrederem'^eccenouæcuræamp;;illænonmultôalii?prioribus leuiorcs me fubinde^'X-cipiunt. Hoc tarnen mc vtcunque folatur ac recreat, quod non fine frudu laboramus: qui etfi non tarn co^iofus extat quam optarim,non tarnen ita eftexiguus,quin apparcac aliquamefle in melius faclam commutationem. Etlpcsinpofterumamplior aft'ulgct, fi mihirelinquatur Virctus.Quo maiorem tibigratiam ßc habeo,amp; ago,quiahuiusfo-licitudmis partem mecum fulcipis, neeum repofeant Bernâtes :ac tç vehementer per Chriftinomen obteftor, vtfedulo acdiligeter*ifatercpergas. NSquoties deeius abi-lione cogito,totus exanimor.Fratrcs,vt fpero,fidcliter hac in re nos adiuuabunt ( dc mi-niftris Bernenfibus loquor) ita enim amamus inter nos,' vt mihi de ipfis optima quæque non fecus aede me ipfo,audeam polliceri. Sed vereor,neSenatus parum fc facilcm præ-beat.Quidquid eric,omni ftudio,diligcntia,alliduitatc in id incumbamus. Tuque adeo ipfe,quoadpoteamp;,enitereapud fratres,quemadmodum fadurum terecipis. Quan-quam enim voluntarios fore non duBico, proderit tarne vcftram fimul exhortationetq accedere . Collegæ alijimpedimento nobis lunt magisquamfubfidio:multumarro-gantiæamp; ferociæliabent,nihil zeli,minim um doéfrinæ, Quod autem eft peffimum, fi-dereillis nequeo, ctiam fi maxime velim : multis enim argumentis fuam à nobis aliena-tionem declarant :fidclitatisac fynceri animi nullum fero indicium præ fcferunt. To-lero tarnen eos,vel foueo potius fumma lenitatc ; à qua me abduci corum improbitate non patiar. Qiwd fi tandem neceffitas ipfa poftulabit acrius remedium, dabo tarnen o-peram,modifquc omnibus effedücurabo,nedifcordiisnoftrjs tyrbetur Ecclefia. Hor-rcoenimfadiones, quasex miniftrorum diflenfione femperemergcreneccflecft. Potui eos fi voluiflem, primo meoaduentuabigcrciatqiid nûc quoque in manu noftra eft. Sed me huius quam adhibui moderationis,nunquami pœnitcbit ; ne quis me nimis vehementem fuiflemerito queratur. Hæc ideo tibi obiter rcfcto, quo melius perfpicias, quam tnifer fimftiturus,fublato Vireio. Quod Ecclefi« vefttæ exemple commémoras

46 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

quamnoxialitpeftisminiftrorum dillidium,idcgo quoquefupcrioribusannis exper-tus fum plusfatis in huius Eccleli»calamitate. Nobis,qui hîc eramus,nihil coniunótius eflepoterac. Sed cum Satan infautHm illam fimultatem inter fracrcs Sc nos cxcitalTct» nolli ipfe quid fequutum fit. Itaque hoe prorfus apud me ftatueram nifi reconciliata cum ill is gratia,hanc prouinciam nunquam recipcre: quia defperaueram polFe vllo modo vtile elle hîc meum minifterium nifi manum illi m^hi porrigcrent. Interim multi ia eorum cœtu funt mihi parum amici, alij etiam palam infenli. Sed hoe diligenter caueo, ne quid contentionis exoriatur. In vrbe,vtiam dixi, habcmusintcRinum lemen difli-dij:fednoll:ramanluctudineamp;: patientia efficimus, vt Ecclcfia nihil iucommodiinde fcntiat,atquevtnihil perueniatad iplam plebcm. Norunc enim omnes quam placido humanóq; ingeniolit Virctus:amp; ego nihiló fum afperior,hac faltcm in parte. Vix erodes forfan : Cic tarnen reshabet.Tanti enim mihi eft publica pax amp;nbsp;Concordia,vt manu mihiiniiciam :atquehanclaudem mihiaduerfarij ipfftribiicre coguntur. Quinctiam cxinimicis nonulli fponte in dies amici fiunt, alios comiter allicio,öó proficcre me non-nihilfcntio: vtcunquenon vbiquefuccedat. Poteram cum veni magno plaufuexagi-tare holles noftros, amp;nbsp;plenis velisinuehi in totam illam nationcm,quænoslaiferat.ab-ftinui: polTem quotidie,fi liberct,non modo impunè, led cum multorum approbatione perllringere.fuperlèdeodmô fumma religipne id fugio, ne verbulo vno inledari alique videat; nedum ümul omnes. Huncanimum mihi Dominus confirmee. Accidit tarnen interdum vt nccefle fit Collegis noftris relillercdcd nunqua id facimus, nifi vel fua im-portunitate nos cogant, vel aliqua grauior caufa nos vrgeat. Referain tibi exemplum vnum,cuius me querimonia illa quæ in literis tuis continetur, propter argument! fimi-Iitudinem,admonuic.Cum de erigendo Ecclelïaftico iudicio cogitaremus, atque id nobis Senatus detulifiet, boni illi viri coram aflentiebantur : quia 1'cilicet contradicerein rebus tam apertis pudebat. Pollea feorfum circumire, prehcnl'are fingulos Senato-res,ne quod haberent in manu ad pedes proiiecrent (fic loquebatur) ne potcllatc,quam illis Deus contuliiret,fe abdicarent, ne darent occafione m feditioni ; ÔC eius generis per-inulta. Dilfimulanter tranfirc hanc perfidiam nullo modo licebat : amp;nbsp;tarnen dedimus o-peram, vt id fine contentione tranfigeretur. Nunc habemus qualecunque presbytero-rum iudflcium amp;nbsp;formam difciplinx, qualem ferebat temporum infirmitas. Spd nc putes id nos fine maximo fudore fuific confequutos. Vbique enim erumpunt profiini illi lpiritus,qui, vt difcipünam amp;nbsp;ordinem elFugiant,quem nullo modo ferre queunt, quof-libgtquxruntprætextus ad labcfaó^ndaEcclefixaufloritatem. Et mundus hoc habet folcnne,quôd pro libidine regnarecupit, Chrillo autem imperium refignare non fulli-net.Sed vtcunque plaufibilem mundo amp;nbsp;carni caufam agant eiufnftdi impollores,modo tarnen cóiunólis animis amp;nbsp;Iludiis obuiam eamus, fortique amp;nbsp;inuido zelo pugnemus pro facrailla potellate, quam inuiolabilem elTedecet, DominusChriftus Spiritu oris lui eos conficiet. Illuftrior enim cil in hac re Dei veritas,quàm vt mcndaciorum olluciis facile indue! qucat.Mofem allegant amp;nbsp;Efauidem.Quafi verô non aliud munerishabuc-rint illi duo,quàm vtpopulum cii^ili potellate reger en t. Dent igitur nobis inlani iftifi-miles magillratus,hoc ell,fingulari prophetiæ fpiritu cxcellctes, amp;nbsp;vtramque fuftinen-tes perfonam,non proprio confil!o,aut alïcdu, fed Dei mandato amp;nbsp;vocationc ; nos ta-Iibusidquodpoftulant,libenterlargiemur. QuinMofesipfc ante confecraium Aaro-nem Sacerdotismunerefungitur : pollea Dei iulTu prxfcribit quod fado opus cil. Da-uid quoque non fine Domin! permilTu ad ordinandam Ecclefiam accingitur.Pij alij Re ges conllitutum ordinem tuentur fua potellate,vt decet : Ecclefiæ tarnen fuam iurifdî-d!onem,amp;Sacerdotibus partes illis à Domino attributas relinquunt. SedegoineptuS fum,qui in hanc fyluam ingrediar, cùm tabellarius iamiam abitunat ; quo fit, vt ad nar-randam Albergij hilloriam non fit in prxfens fatis ocij. Incipiam tarnen amp;nbsp;fequar, donee veniat nuntius, qui literas femiplenas è manibus mih! abripiat. Hoc principio habe, hominem ilium iam multis annis nihil aliud quam hue illuc curfitarc, ab aliis emun gere pecuniam, velles ab aliis : ira per impolluras viditare : quemadmodum erronés iHi folent. Vencrathuc fæpius ante noilram expulfionem. locum petieratifed nonjrcpe-ricbatur idoneus, quia volcbat fcholam celcbrem,qux in his regionibus nulla cll,amp; magna llipendia. Paulô poft rediit, dcplorans fuo morc,fpohacu fe fuilTc à latrooibus.Con-cedit in vicinum oppidulum, fcholx prxfcduram ambit : non impetrat : hanc rcpulfam nobis imputât : qui adeô nihil illic vcl audoritate vcl gratia poteramus, vt fi cognitum

fuilTct

ET RES.PONSA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

fuiffec nobis difpliccrc,co folo nomine impetracurus fucrit.Et tamc tcftis cil nobis DcuSj CO tempore nihil aliud conatos, qnàm vt alicubi con^itionem libi aptam amp;: commodam inueniret. Nenit pollca Argentinam, vbi viginti Batzios à mcextorht, quos cgoaliunde mutuoacciperecoadus Ium. Nam libros tune vendideram , amp;nbsp;omninoeram exhauftuSi Redditurum fe intra paucos dies promiferat. Cillula nullius prccij apud mepignotis loco depofuit.Reuerfus aliquot poft menübus,petite fubridens, vcl potius illudens, an non ft-bi mutuo aliquot coronatos dare veilem .Refpondi media lumm ulaegere, quam habue-rat.Nebulointerim ciftulam clanculum à mea Bibliotheca lubdudam vxori BucericÖ-mendatiillareiicit,ac me admonetiego impudetiam cius coram aliquot teftibus caftigo. Dimidio anno poft, aut integro anno fcribit ad mc fimplices literas, fe obliden Badcnæ, totam regionis nobilitatemin leconfpirallemon aliter polfceuadere, quàm ß ego mitte-rem baiukim,qui eum in cifta mer^atoria afportarct.Bcdrotus habuit ferc ßmiles : nos ri-fimus.-egoeciam paucisrefpondi.Nam mulcisconieduris dcprehendimus,ipfumin vr-be elTc.ab eo tempore no comparuitifefquiannus clapfus interea ert.Cum feirem multas nugasinclufas ell'e in ciftuia,apcrui corä multis teftibus.Franc illic mala putrida,amp;: omne genusfcruta,librifcmilaceri,özij vulgares, vt Defpauteriusamp; ßmiles. Reperictiamlice-ras,quàs mihifubripucrac.Nouit hoc Sturmius,quem ego aduocaui.Repofuimus omnia, non ßnc mulio vifu. Cum Vvormaciam venifet fandæ memoriæ Gryna:us,nunciauic ef-fe Bafileæ.Mandaui meis difeedens, vt ciftulam remitcercnt.Ncbulo, ea accepta, clamita-remcelfc furcm.fuftulilTe mulcos incopaiabiles Lbros. Venir Laufannam : cadem retulic Vireto.Nupercumhuc fe contuliflet, decemcirciterdiesmeinfcio in vrbefuit. Poftea Viretiimpulfucum aggredior, rogoan non aftionemfurtimihivelitintentareicumdi-cetecfeperdidiflcpr.Eclaroslibros,vocauiimpudcntifl'imum ncbulonem. Poftridieag-grelTuseftmedomimcænonmodô contumelioßlTimisverbis,fedfuriofo impetu: cam ob rem in cuftodiam datus eft. Cum bona fide pro eo deprecarer magiftratum,ac iam vo-. carctur ßuevlla molcftiadimittendus^nunciatcuftos carceris multo atrocius fuifle illic in melocutum : icanon palTuseft ßbi benefieri.amp; tarnen infra meritupoenasluit. Quod autemfublatum ßbi aliquid quetitur, vetus eft eins cantilena. Ni poterat olim tria paf-fuum milliaconficere, quin-inciderec in lacroncs. Vblq; iaftat fehabere magnanjlibroru inaeftimabiliutnfarragmem. Quemadmodumlibros mihi oppignerabat,quos habebac Bafileæ,cùm meum auxilium in loLuenda Badenß obßdione flagitaret : ita femel Bcrnæ, cum à meSóFatello decern coronatos pcteret,diceliirt fe habere d^mi tuæ'magnum do-iium librorum,Sc: quinquaginta ducatos Bohemicos. Nuperetiam incauponis nilffla-liud prædicabat,quà^-i nobilem bibliothccam, quam BafileæreliquiHet. Quaquam indh gnum cft,vtdemeapurgatione verbum faciam: putoenimfieme vixilTe, vtfim extra furtifufpicionem.Iamlicerç iterumpofcûtur. Vale optime,amp; mthi plurimum obferuan-de frater. Dominus Icfus te Spiritu fuoad opus fuum femper dirigat, ac tuam familiam gubcrnet.Virecusteplurimumacreuerenterfalutat. Gencuæ xiiii. Mart.

• loannesCaluinustotustuusi

Cal. Neocomensibvs.

cbdnriU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fax chrin:iyamp;* communicatio Sfirituf Jàncli~vobù ßniper au~

^eatur-Jratres in Domino dilcciißimi.

frater nofterfcriptûillud veftrum de modo exercendjedifeh plinæ in fratres,amp; fimul contrarium fratris cuiufdaattuliflet, nemo fuit,qui promptu ad vtruque pofte. Sed quia non omnes !^^^^^0laderant,inhodiernum conuentumdiftulimus. Rciterum propofita,hoc

Qjpncs vno confenfu refpondendum cenfuimus.Primùm cùm miniftri certa quadam inter fedifeiplinaopus habeant, non hoc quærcndum eft qualitcr fine legibus viuamus,fed ineunda potius œconomiæ amp;nbsp;ordinis ratio, quæ apta fi^ ad nos in officio rc-tinendos,amp;: ad xdificationcm feruiat.Nunquam autem fie comparatç crunt rcs hominû, vtaliquidperfeàum reperiatur. Adhunctamen feopumtendere Icmpcr debemus, vt coniunftis ftudiis,amp; communi,quantum fieri poteft,confilio feruiamus Ecclefiæ. la vc^ rôin hac noftra infirmitatc fieri nequit, quin aliqua in nobis defrderentur,de quibus ad*

4« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î CALVIN! EPISTOL Æ

moneri nos conucnit,amp; vtilc eft. In aliis corrigenda funt certa vitia : alij funt antcucr-tendi,cuin videmus pcriciiluinimmincre , ne imprudentia labantur ; alij ad inaiorein zelum inGitandi:alij obiurgandidn alios inquirendum, ß quis de illis iinifter rumor, tarnendubius,emeriit.Nuncquæri£ur,An omnino neceiTe fit,fingulos à fingulispriua-tim admoncri,an verô incerdum expédiât, habita inter fratres deliberatione, hoc fieri à toto cœtu? Atqui fæpc contingit,vt à multis admon^ri nos oportear, de quo nemo v-nus nos admonere poteft. Exempli gratia, Erit, ficuti nuper diôlum eft, exortus rumor aut querimonia de fratre quopiamdd vicini icient : non poteft occurri mcliore reme-dio,quàm fi fratres,re inter fc communicata,ipfum de quo agitur admoncant. Si falfa eft criminatio,fîc prouidebunt nelatiùs fpargatur: fin vera,non ab vno tahtùmadmo’ neri debuit illc, fed à fratrum cœtu corrigi. Sit aliud exemplum, Erit aliquid in fratre quoddifplicebitaliquibus vel ex plcbe,vel ex collc^is.Hîc vcrtiturquæftio,num illud quod defideratur,pro vitio habendum fit amp;nbsp;corrigendum ? Ergo collaris capitibus, o-puseftiudicarc.Multa quotidie incidunt cius generis. Arque hue ipeéfabant ex parte Prouinciales Synodi,quæ bis olim quotannis habcbantur.Namcùm tradatum crat de do(ftrina,tum querimoniæ de cuiufque vitiis audiebantur, amp;nbsp;cenfura cxercebatur in fingulos. Veftrûergo inftitutum, qualc deferibitis, fandum Icgirimû iudicamus. Et certè nimiæeflet impudcntiæ,id ipfLir»improbarc in\quot;obis,quo nos tanquam bono

falutari vtimur. Adhibeatur modoæquitas primùm,amp; candor:deindcprudentia amp;-moderatio.Candorem cùm rcquirimus amp;nbsp;æquitaté,hoc intelhgimus,nc quis maligno animo fratrem fugillarc ftudcat.Prudcntiam amp;nbsp;moderationcm fie accipimus, ne quis vitium arcanum deferat,quo nota fratriinuraturmevequis immodicaauftcritareexag geret quæ alioqui leuicula funt. Quare fi quando conringat, vel à morofis amp;nbsp;jmportu-nis fratribus in medium proferri quætaccndapotius crant,vel aceufatorio animo pro-ferri arcana vitia,non modo nequaquam audiedi funt indices aut dclatorcs, fed etiam feuerereprimendi.Quinetiamvt obuiameatur hispcriculis,cùmagendælùntcenfu-ræ,vtile eft diligenter præfiiri,caucndum cfle ab his omnibus, quæ falubre cenfuræ me-dicin am vertut in vC|icnum.Nos certeftatim ab initio præmoncmuSjVtfiquæfintob-feuræ fimultatcs,apcrianturdi frater oft'enfus à fratre fuerit,expoftulet,antcquam agan tur ccnTuræ,ne hæc firaul permîfceantur.His ergo initiis,quoad licct,^ræcludenda eft via,ne obrcpant:amp;: fi forte obrcpferint, refeindéda funt. Ccnlùræ veto difeiplina, qua non modo fandam^'ed etiam nec^dïariam experimur, non eft propterca negligenda auaomittcnda.Fratrcm veto ilium qui hadenus àvobis difl’enfit, obfecramusin Doini no,ne vlterius pertinacia contendat ad repugnandum. Meminerit inter alia quæ Paulus in Paftore requirit,hoc elfe nôpoftrcmum,ne fit «lôa'J'»«, hoc eft proprio iudicio ad-didus.Et certè hæc vna eft ex præcipuis virtutibus boni Paftoris, fie exhorrcrc toto pc-dore contcntiones,vt nuquam à fratribus,nifi ob cauiàs maxime neccfi;irias,diiridcat. Caucat etiam,ne qui hoc audiunt,fufpiccntur ipliim aut litigandi ftudio,aut odiô difei plinæ impcdire,quo minus de noftris ifioribus fiat cenfura: non quia vclimus hac cuni inuidia grauarc,aut vlla proriùs giacula ipfum afpcrgere:fcd idco fimpliciter hæc iudicamus,quia cupimus eiushonori bene confultu.Quatuin ad eins feriptum attinct,quo impugnare morcm veftrû conatwscft,quod bona eins venia didû fit,cùm fraterna cor-redionem adum charitatis vocat, à quo nemo fit eximendus : non videtur nobis ani-maducrtilfequoderatinprimiscognitu ncccftàrium,plurcseirc fpcciesfratcrnæcor-rcdionis.Vt aliasomittamus,hæc de quadiiputatur, diftindam amp;propriam rationem habet.Eft enim pars Ecclefiafticæ politiæ. Ergo cum ilia generali corredione confun-di non dcbct,quæomnibus indiftèrenter mandatur. Proindc non concedimus illi,cfle limpliccm amp;nbsp;nudum charitatis adum :fiquidcm indicium eft ordinisamp; difciplinæcau fa inftitutum,quod tarnen vnam ædificationcm pro fine propofitam habct.Neque ctiä concedimus,neminem ab eius-obligatione eximi. Tamctfi ambigua eft loquutio hæc, quia tam pafftuè,quam adiucaccipi poteft.Sedvtroque mod o negamus omnes hac lege obftringi,quæ fpcciahtcr eftminiftris deftinata.Sicut enim quæad ordinemhabendi Senatus fpedant leges, plcbem non ligant:ita difciplinam inter nos obferuarccon-ucnit,cui fubiedi funt foli miniftri.Quod in cadem propofitione habet, Sub præccpto Dei caderc fraternam corredionem, fi intclligit audor, cuiufuis corredionis exprefic Verbo Dei contineri: hoc vero nequaquam illi confitemur. Subftantiam Ecclefiafticæ difc iplinæ exprimit diiertis verbis Scriptura ; forma autem eius exercendæ, quoniam a

Domino

BT R ESP o NS a; gt;nbsp;•gt; nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;49

Domino præfcrjpta non eft,à miniftris confticui debet pro ædificatione. Qua ratione ctiam negamus, fo.lam delinquentis emendationem intuendam lire efte : reipectus e-nimordinis publici amp;nbsp;communis ædificationis h^etur. Cuius rci fumere exemplum ex Scripturis licet,Cum Paulus Hierololyma vcniftct,admonetur à lacobo amp;: Seniorin bus,quàm male audiat inter ludços, fimul etiam qualitcr fe illis purgare dcbcatmo du^ bium quin præcefterit delibcratgj inter fratres : 04 fuerit Paulo abfente. Cur hoc ’ quia fcilicet communis ædificationis intererac. Similiter cum Petruin reprehendunt fratres,quod ad Gentes diuertiflct,non Icgimus quidquam illi in aurem clam fuifTe ab v-no diftumiquia fcilicet oftcnlio manarat ad plures, æquumfuit communiter ipfumà fratribus admoneri.Tamctliautem immeritohac de caufa arguebatur, non tame pec^ cafle legimus fratres in modo agendi, fed in ipfa caufa ; modum xnim tenebant vfira-turn Sc ordinarium. Chrifti præc^^tum,quod Matth.18 Jiabctur, accipimus de occuh tis vitiis,qucmadmodum etiam verba fonant. Ergo fi quid frater, tc cofcio, deliqucrit, ncc alios habeatteftcs,iuhct Chriftuste ipfum priuatim conucnire : quanquam non vetat,quin idem facias,etiam fi qui alij tecum confeij fint. Fier-rcnim poteft, vt th hoe ignores,vel expedite non putes coram pluribus eum reprehendi. Quod poftea fubium git,Si nihil hac via profccens, vt tecum duos aut tres teftes adhibeas' : hoc noftro ludi-cio intelligedum eft non de teftibus delicti ♦fed admonitionis, quo fcilicet plus momc ti habeat : porro hoc nihilad impediendam ccnfurærationem, de qua nunc contre-uerfia eft. Ncque cnim hoc agitur, vt occulta delióta inmedium profcrantur, ad irro-gandam fratribus infamiam,fed tantvim quæ eiufmodi funt, vc aliquid oftendiculi ge-nuerinc,aut non procul abfint «à gignendo. Huius fpeciei exemplum habemus in Petri reprehenfionc : ncque enim teftesabegit Paulus, vt clam omnibus ipfum admoneret, fed hoc fecit coram Ecclefia.Nec tarnen res omnibus nota erat: fed quia immine-bat periculum, antcucrterc voluit. Quintam propofitionem recipere fine exceptio-ne non poftumus : pronunciat cnim, nos feite fafturos, fi fratrem etiam peccato no-torio laborantem admoneamus priuatim. Atqui Paulus,vbi prohibuitrecipi aduerfus prefbyteros accufationem, nififubidoneis teftibus- ex aduer^prefbyteros peccan-j.Tinn^i tes coram omnibus argui vult, vtcæteri timorem habeant. Si interdum conuenit publice argui peccantes, ctiam prefbyteros, quibus habendaeftmaior rcuerentia , id-que pertinct ad exemplum, non feite ncque prudenter faccret fi quis abftinere vellet atali reprehenfionc. Quid ergo ? Certe quantum iudicamuaicx repræfcntiamp; tempore capiendum eft confiliLim. Semper autcmhæc duo hint profpicienda, ne atriÄitia abforbeatur qui peccauit : amp;nbsp;nc videamur ad pcccata conniuerc. Sextam propofitionem cur addiderit frater miramur:fatis enim conuenit,Ecclefiæ nomine,inChrifti verbis,eamproprie defignari,cuius membrum eft ille, cuius contumacia denunciatur* Cætcrum duo hie funt obfcruanda,fic publicandam efle contumaciam peccatoris ob-ftinati coram vna Ecclefia,vt fi ca per contemptum relicta,aliô migrct,illic quoque de nuncietur. Arque hoc fibi volunt antiqui Carfcnes cum extraneum ad communionem recipi prohibent, nifiteftimomum attulerit. Vbi egim Ecclefiæ communie, fi ab vna damnatus, ab altera recipitur ? Vbidifciplina,fiquivnam Ecclcfiam contempfitina-liammigrando, impune talemfert fuperbiam ? Alterum quoque obferuandum eft, vtvnius Ecclefiæ rainiftros effe fentiamus, quiinvnum collegium adunati, vnum corpus efftciunt. Quorfum enim Decanus ? quorfum aha omnia ? nifi tanquam vnius corporis membra inter nos coalefcamus? Hæc ab auélore propofitionum in bonam partem acceptum iri,ficut fincero animo à nobis fcripta funt, confidimus. Noftræ fane o-mniumpartes funt, non tantum ccdere veritati, fed vitro earn -, amp;nbsp;obuiis., quod aiunt, manibus protrufifque accipere. Valete fratres in Domino diledilhmi. Dominus Spi-ritumfapientiæamp;prudcntiæ indiesvobisadaugeat in Ecclefiæ fuæ ædificationem,amp; miniftcrium veftrum quam fruftuoftffimum reddat. Gcncuæ,ex conuentu noftro.

VI i.IdusNouemb. m. d. xliiii.

, i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loanncs Caluinus fratrutn

-J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnium nomine.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;= nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E.j.

4P

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CalvinvsP. Caroli.

Gratia tibi nbsp;nbsp;Pax à Domino qui tibi acnobif finum confilium nbsp;nbsp;nbsp;re^lam -voluntatem injpiret.

Allem hue te ad nos contuliflcs, de recociliatione coranobifeum aóturus quam liceris id expertus eflesjpræfertim quales tuæ funt. Vehemeter idco laborasne videarisabfque iiifta caufa i,jEccIelia curbas cxcitare :quali vlla curbandæ Ecclefiæ honefta caufa obcendi pofllt.Demus non habitam fuifle tui rationem à fratribus quam oporcuerat : an idco tarnen protinus ita tumultuari fas fuit î Dicéfne fuifle Spiritum Dei qui te impulerit ad denunciadiim omnibus certamen?Nequehæcdico exprobrandicaufazvtinampalfus fuifles mepror fus taccre. Verùm dum omnes eos qui tua faltem opinione non fatis æquos tibi le prx-buerunt cum Satana cóiungis,nimis certc ftupidos arbitraris,fi pofle hoc hlentio tranf mittete exiftimas. Dicis te indignatione fuifle percitum,vt Farellumamp; me traduceres, quonia litcris noftris efl'ceeramus nc tibi fratres Neocomefes locu datent. Primùm id vcl abs te confiótum eft, vel falfo ad te delatum ; nihil enim vnquam mihi in mentem venit tale fcribere Neocomenfibus. In literis Farclli quatum audio (nihil enim habco præter auditum ) longe durius tradatus fuerat Michael quam tu.Cùm ergo neque vcr-bo neque fatfto vnquam te læfllfemjimô cum ne minima vnquam ofFcniiucula te pupu giflem,cuius humanitatis fliit, me vfqueadeo atrociter laccrare ? Quod fl qua in reprfl uato tuocommodoobftitifltcm,quàmalicnataméhomineChriftiano ilia ratio fuit,vt vindiôlæimpietateinflammatus in illud turbulentum confllium prorumperes .’Cum tibifemper antchaeflnedubitationefuiflem frater, qui fieri potuit vt momentovno fieremhæreticus, àcuius communioneabhorrercs’Scilicet hoc non eft facrofanóto Dei nomineabuti.Negas aliud tibi fuperfuifle, niflvtnos irrcconciliabiles proclama-res (hoc enim eft tuum vcrbum)fed paulifper quæfo,tecum reputa, quam te ridiculum facias,quern conftatin media pace claflicumcccimflc. Verùm fac tibi datam à nobis aliquam occafionemzquid tarnen fibi vult verbum illud quo vteris? Certe irreconcilia-bilis dicitur is quern c^m modis omnibus placate ftudueris,no potueris tame ad vllam parte æcjvutatis inflciftere.Quado tarn præfraâram ac pcrtinaccm duritiem in nobis vnquam expertus cs’De me quod conqueraris non babes: ego veto iuftiflim am rationem habeo, cur tecum expoftulcm, vt nihil dicam grauius. Neque tarnen de vltionc cogitaui : tantum aboftvtfacinusvllum hoftileintc deflgnauerim. DeFarellovelint feir»,quam iniuriamtibi fecerit. Senpflt ne admittcrentur ad miniftcrium,qui Ecclc^ flasflbi commiflas dcfcruiflent.-annon debuit? Neque enim minor eft perfidiafiquis £cclefla relinquat,quam iemel fufcepcrat in fuam fidem,quam fl pater filios fuos abii-ciat. At te comprehendebat in eo numero,cum tarnen ab ca culpa efles alienus : fl litc-ras legeris,aliud coinperies.Nihil enim poftulabat à fratribus, quam vt diligetcr inqui reret:fl cognitio tuæ caufæ te purgabat, nónne idipfum optare debuifti ’Mctim veni-ftideindezquantaintempériesluit apuiiChriftiaduerfarios ialt;ftarc,te veni/Teinftru-ftumvt nos hærefeosconuinccre^Et tarnen rétines interea illamgloriam quod nihil contra Euangelium moliaris.Sed quo cxcmplo hoc nobis probabis ’ Siquis ex profeflb bellum cum leruo Chrifti gerat,eumq; impediat quibus poflit modis, quo minus Chri-fti regnum promoucat, mirum fl talemhominc dicas ab Euangelij partibus ftarc. Vide iterû frater atq; itcrum quo progrediare.Minifterium habemus à Chrifto minime diflu ftumdi dubiras,habcmus fatis certum amp;nbsp;fidele confeientiæ teftimonium. Blandiaris tibi vt voles,fenties demum in impctendo contra ftimulu te calcitrare. Interea quid nobis nocere potcs’Hæreticos vocabis.vbi’Ncmpe inter cos qui re pro hçretico habebuti etiafl tuamaledicetiaad tepus abutantur.Apud pios amp;: dodos minime vercor,ne quid mihi obtredado proficias.Hæc omnia in cam parte fpedant ac ita accipi abs te volo,vc cora Deo recognofcas,quam viam fis ingreflus,neque alios damnando immcritos, dc-fenfionem mediteris, quæ no modo omni fundamcto,fed etiam prætextu careàt. Floc fl fiicro confequutus,fatismihi eft. Nolo tame tepropterca animufpemque abiicerc. Nam fl nobis vera amp;nbsp;folidàredianimi indicia oftenderis,parati fumus tecum mox in gratiam optima fide redire, omnia obliuifci,ignofccrc, amp;nbsp;prorfus ex memoria delete. Vtinapedusmeuintueripofles,nihilenim magis cupio quam Deo te rcconciliarc primùm,vt inter nos fiatfirma coniundio. Sed crede mihi nunquam vtilitcr Domino fcruies, nifl iftud fupercilium depofucris, amp;nbsp;linguæ amarulentiam. Ergo fl ingratiam nobifeum

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi

nobifcû redire animus cft : parari fumus ad ceamplcxandû, neq; deerimus vlJis officiis, quoad dabicur facultas. Verùminillâquâànobistxigispaôlionê,quipcflimusdefcen-derc.^vt tibi fciJicec Eccleiîa iam defpondcamus? Pwimùm Ecclcliç nô funt nobis ad ma-uuficut nofti, deinde qua confciencia id tibi poJhccremur,antequa de côfcnfionc do-étrinæ côftet.? Non diflîmulas te à nobis adhuc difl]dcrc:amp; tarnen vis locum tibi deftina-ri ad docendum. Tu ipfe perpende quantopere ilhid deceac. Nos verô plufquam ft’pb tesmeritûiudicaresjdtibiobfeJJucrcmur. Vtfîncm ahquando faciam,petoabste,vc animo compofito ac fedato tecum difpicias totam caufam, vt has etiam literas non alia trutina,quàm iudicij ab iracundia penitus vacui,examines, Agnofcescertènihileire melius,quàm curfum male inchoatum refleôtcre.Si voles nos experiri,nullum amicitiæ officium tibi à me defuturum recipioffioc etiam Farellus feriô pro fe promittit. Sed me-mineris eius charitatis, quam tanta fcuei itate ab alii s exigis, partem aliquam erga alios exhibere. Si tibi pauloafperior vàus fum, quid litcræ tuæ mcrcantur cogita;quanquam •id quidem nequaquam rcfpcxi, fed tâtùm vt tibi prodelfem: quod fadurus mihi non vi-debar, nifiadpeccatituirecognitionemtcadducerem . Vale fratcriuihiin Domino chariffime : fi modo diligi te, amp;nbsp;fratris loco haberi pateris. Dominus Chrißus te Spi-ritu confilij amp;prudentiægubernet,vt ex ißispericulofisfcopulis,ad quosimpegißi,amp; tcmpeßuofaiadatione,inportumtecitörecipias. Argentorati. x.Augufli. m. d. x l. loaunes Caluinus ex animo tibi amicus. Tarellus faluere te iubet, optatque vt fcrio ad Dominum conuertaris, amp;nbsp;tam fis paratus in amicitiam amp;: fraternam coniundioncm nobifcum redire, quàm ipfe te amplecti paratus eß.

SvLTZERVs Calvino.

AIuc miamantiffime frater. Resnoßr?inancipitißatu funt,necquidfpc-magnopere, nee etiam qujd defperem,habco. In fpem tarnenmagis « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;propendeo,fiquidem Synodo controuerfia (vt par eß ) examinanda diiudi-

• candaqjcomittatur :eamq; vtimpetremus, ßudio acerrimoincubemus;

• ' quanquam rcludaturû pro virili Antagonißam eßeconiiciam, qui adcæ-tera,omnem Ecclefiæaudoritatcac pœconomia ad tribunal tatftm forenfercuocat,co-ramqueiis indubic hanccupitpotiffimü deeïdicaufam, quoruanimosiara ante blan-diloquetia prçoccupauit,aut praeocciipafle videtur potius, ador futurus idcirconon in-gratus,quód pro ipfoiu placitis, ceu pro aris ac focis depugnet, p^o difputationis habitç audoritate,täquä Dianç ill ius magnæ Ephcfiorû,Aimoribus indefinétibus vocifer^tur. Nos quàquam bonorû volûtates à nobis non aliénasefle cognofeimus, tarnen Domini beneficio nullus ad#ô applaufus humanus fie nobis oculos pcrßrinxit,vt nô potius cau-fæbonitatê,quâ iuffragia potentû refpiciamus.Neq; vllorûmortaliûreformidamus iu. diciû:donet modo nobis Chrißus,vti qua par cß,xquanimitatc,prudctia, coßantiaque ßare pro veritate atq; pugnare poffimus.Statu côtrouerfiç hue nos vrgebirous. Primùpi vtquæfitScripturæ Canonicæpræ omnibusgmniû mortaliû feriptis audoritas intelli-gatur,deinde Vf prophetià religiouifq; dogmata nôvllis hominûpronütiatis,fcdCano-. nis foliuslydio examinan conueniacpoßremo quàifl non fuerimusnos hadenus,neq; nuncfimusvlliusnonnccelTariænouationis audores. Qua in re licetabunde nobis amp;: Scripturæ,amp; veterum audoritas exêplàq; fu ffragentur,tarnen negotij erit non exigui câ veritatem etiam probabilemauditon efficere,piçpofleramq;amp;: nimiamplacitorumhu-roanorum admirationem,amp; affedationcm condantiçanimiscximere,maximèquando earnnoßer ille mirabili lenocinio incenditSz: äuget. Quocirca te rogo mi amantiffime frater,vti tuo nos confilio vclis inßruere, idque copiofç amp;nbsp;prolixe, quibuf-que hæe potiffimû rationibus agi à nobis placeat docere:eo cnim officio nec gratius, ne-que magis neceß'ariumprxßarc nobis potes.Senbas autem rogo quamprimum,ne in-tempeßiua adione obruamur prius,q tuo aliorûmque confiliis præparemur.De Eucha-rißia deque minißerij facri audoritate ôc vfu,œconomia item Ecclefiæ, quatenus agendum difierendûmque fit,in ipfa(arbitror) arena difeemus; fed de his fans. De Philippi amp;nbsp;Lutheri reconciliatione, deque noua apudBcabantoshærefi ,mitto, quæad me ex ^itteberga AmbrofiusnoßerBlaurerus fcripfit, quôd (ciam ca non ingrata fore tibi. Dominum laudo cos motus falubriter conlopitos, nec dubitolanitatem aliquam Eccle fiæ ail atu ros efle, adeô nouitis etiam mala noßra ad fui nominis gloriameledorûm-que iàlutem conuertere. De pace inter Cæfaremamp;: Gallum varia narrantur. Sunt

E. ij.

5t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOLÆ

qui difliliifle rurfum purent,quanqua id vix verifimile mihi jfic.Heluetios no rcucrti mi-ramur,adeôq-,nccnuntiisncc literisfignificari, vbi fine amp;nbsp;quid aganc. Fama triftis licet non publica feet ab Anglorunaélt;ege cæfos eflememorabili grauiflîmâqueftrage, câmquenonnihilprobabilcm facit repentinus improuifus legati Rcgij à Salodoro difcefrus.Sed iam vale:amp;: nos precibus confiliifque tuis iuuarcperge.Salurat teamantet amp;r reucreuter Beatus charus amp;nbsp;venerandus ColJega.Syromyftas tuos vtnuiquc nomine faluerciube. Bcrnæ, v i i.Nouembr. anno m. d. Aiiii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T.Sultzerus.

Cal. Melanchthon I.

adolefcens profcélionem banc, meo rogatu, ad vos fufeeperit,paucisexponam, LibellumedideramlinguavuJgari,quo eo-riirnfii^^^ationem rcprehendebam,quiquum Euangclij luce donati fint, non tarnen abftinent ab vllis Papiftarun»îàcris, quæïciunt facrilegij amp;a-nathematisplena e/Te. Malles forte me aliquid de tam præcifa feueritate remittere. quot;Vcrùm quàm iuftamcaufamhabuerim,re beneperpeniâ amp;nbsp;cognita, iudica-bis. Cùm audirem multos de meo rigorc con queri, ac præfcrtim ex eorum genere, qui tanto fibi plus fapere videntur,quancô diligentius vitæ fuæ cauenr, exeufationem com-pofui, quæ illis aures aliquantô durius vcllicauit quàm prior libellus. Multi, quibus religio pro pliilofophia eft, fecurehoctotum contemnunt. Quicunque ferioDeum riment, eofaltem vfquefuntpromoti, vtfibi difplicereincipiant. Sed quoniam perplcxa illis res vidctur,adhuc hærent dubij, donee tua amp;nbsp;D, Lutheri auâoritate confirmentur. Et quidem vereor,ne idco vos confulanr,quôd fpcrent vos llbi fore mitiores. Quocuq; tameidfaciant animo, quia certo perfuafus fum vos fideleiplis pro veftrafynceritateamp;: pro veftractia lingulari priidentia falutare confiliu daturos, libcter me fatfurum recepi quod pctebant, vt hominem data opera ad vos mitterem. Quoniam autem magnope-re referre arbitrabar, non modo fententiam meam vobis pcrfpeólam efle, fed rationes etiam quibus adduftus ira fentirem, non elfe incognitas, libellos in linguam Latinam ftatim vertendoscuraui. Tametfiautem improbchocfacerevidcripoflim,tarnen per noftram amicitiSm teFogo,vtlegenditaîdiurn fubirenerecufes. Tantiiudiciumtuum faciojficliti par eft, vt mihi fit moIcftiHimum quidquam me fufeipere, quod tibi minus probetur. Tc quidem pro eximia tua humanitäre muka aliis indulgere fcio,quætibi no permitteres. Sed vid^ndum quidnobisliceat.-nerelaxemus vbi Dominus adftringir. Negoevero vt mihi aflentiaris rogft,quodnimiæimpudentiæ foret, vel in meam gra-tiam vllomodoa libera fimpliciquc fententiæ tuæexpofitione dcflcélasUèd tantùrrt vt legendi moleftiam deuorare ne graueris. Equidem cupio lie pdhitus inter nos con-wenire, vt ne in verbulo quidc vno dift’enfionis vlla fpecies apparcat. Sed tuum eft mihi potiuspræire,quàm fpedarc quid mihi placcat. Vides quàmtccumagamfamiliari-tenneque tarnen vereor,nemodum excedam: fcio enim quantum mihi apud tepro fin-gularituainmebcneuolentia liceat. InJD. Martino plus aliquantô diftieukatis erit: quantum enim ex rumore amp;nbsp;quorundam literis intelligere potui, vix dum bene pla-catus hominis animus Icui de caulâ exulceraripolfet.Proinde quas ad eumliteras Icri-pfi, nuntius tibi oftendet : vt illis inlpcôhs, totum negotium tuo confilio regas.Ne quid ergo perpcram aut inconfultè tentetur, quod infeliciter poftca cedat, tuum crit proui-derciqtiod te,proïummatuadcxteritate,probefaólurumfcio. Cætetum quales iftic contentiones vos exercuerint, amp;nbsp;qualis fuerit cxitus, nond um certo refeire potui : ni-fi quod atrocem libcllum exiilïë audio, nouo incendioexcitandoinftarfacis futurum, nifi ab alia parte Dominus animos rctineac, alioqui plus iufto feroces amp;nbsp;inflatos, ficut nofti. Quid autem, vbi fic prouocantur? Dum repuro quàm nunc alieno tempore inte«, ftinæcôcertationes nosabripiat, propemodüexanimor. Nupermihi oftenditNurem-bergenfis mercator,hac itcr faciens,apologia quandam Ofiandriicuius me vehementer eius nominepuduit. Quorfum enim attinebat, Zuinglianostertio quoq; verfu lacefle-» re,acZuingliuipfumvexaretaminhumanitcr.^ ac nefando quidem Deiferuo OEco-lampadioparcere’quem vtinam dimidia ex parte referret.Mihi certc longe maiori effet in pretio.Ncq; vero poftulo, vt famam fuam impunetraduci tacitus finat : fed veilem ab eorum virorum contumelia abftineret, quoru memoria piis omnibus in honore elle debet.Itaque ficut mihi difplicctilliuspetulentia, cuius cicgis feinfamatum fuifle queritur,ita in ipfo amp;nbsp;moderationem,amp;prudcntiam,vcl fanitate potius defidero. Deus bone, quales quàmiucudos lufusprajbemus Papiftisîquafi illis locauerimus noftram

opcrani

et R E SP o NS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5î

operam. Sed ego importune facio, qui malis iftis rccenfendis, quibus mtdcri non pO' tes, mœrorem tibi fruftra augeo.Gemamus tarne, quoniam Ecclciiæ incommodis affi-ci nos decet: fed hac fpc interea nos fuftcntcmus^quod vtcunque præftcmusac vexe-mur inter magnos tiuôtus, non tarnen opprimemur. Magna Concilij expeétatione e-reôti funt omnium animi in Gallia : nec dubium quin rex ipfe, faltcm initio, Ipcm ali-quam amp;nbsp;voluntatem Concilij cogendi babuerit. Nam à Cælàrc reueriùs Cardinalis Tornonius illi pcrfualerat, C^Harem id in animo habere. Interea confulcbat Cælaris nomine,vt duos aut très ex vobis Kex ad le accerferet: Idque feorfum: quo à fingulis a-liquid per blanditias eliceret,vel quouis modo extorqueret,quod ab omnibus non poffetfimulimpetrari.Pollicebatur Cæfar idem fe faôturum.Hic porrô finis erat, vtillis quafi præiudiciis obftri6ti,eo minus pofletis cùm ad feriam difeeptationem ventum effet. Nam quia frangi nos in reéla amp;nbsp;iimplici caulæ aôlione defperant, nullum vident melius compendium, quàm fi principes habeant obnoxios, amp;. quafi vinétam ac alliga-tamteneant eorumlibertatem. Hocconfilium cùm Régi placerct,negauit Caftella-nus, committendos vobis ad difputationem Gallos Theologos, nili bene ante inftru-di effentac comparât!. Voshomines effeinhocpugnægenere exercitatos : nec tarn facile poffe labefadari. Cauendum effe, ne Rex prodita fuorum infeitia, totum ré-gnum magno ludibrio exponcret. Ambitio Regis fecit vtpræualeret hæc fententia. Duodecim funt deledi,qui Meloduni de Apitibus controuerfis difputent : amp;: tandem ad Regem référant quid cenfuerint. Silentium iureiurando promiferunt. Sed illis ta-centibus certô fcio,niliil nifide opprimenda veritate aduros,fe qualccunque reforma-tionem quærerc vtcunque fimulent : certo certius eft hoc vnum agitare, qualiter fe-pultafanædodrinæluce fuam tyrannidem ftabiliant. Ego Cardinalis Turnonij con-filium à Deo fuiffe difeuffum interpretor :nequemexnoftris incautumamp; nihil taie fufpicâtem irretirent.Meminifti iifdem artibus te tentatum fuiffe à Langeo. Verùm fi in Dominum refpexerimus,fruftra nos adorientur omnibus machinis.Valc,chariflime vir amp;nbsp;amice mihi Temper obferuande. Dominus tibi femper adfit,diùquc Ecclefiæ fuæ incolumemteferuct. xi i.CalendasFebruarij. m. d. xiv.

•

loanncs Caluinus tuusi

C A L V I N V s R t G I N At N AV A R R^E.

Ccepi à certo homine literas,quas tuo mandato à fe feriptas teftatu?:qui-bus müti plané confiât librum quem de Libertinis edidi,tibi minime pro-bari.Acdoletmihidbi trifiitiam attuliffe, nifi eaadtuam falutem perd-neat.Illa fiquidem eft non pœnitenda trifiitia,vt ait Apofiolus, cuius ne-*quot;*^*'lt;^ mincmcaufam dediffe pœnitere debeat.Et tarnenvixmihi liquet,cur liber ille tibi tantum difplicuerit. Caufam is cmi ad me fcripfit exprimit, quôd liber ille feriptus fit, inquit, in te ac tuos domefiieos. Atqui,quod ad te attinet, nunquam mihi inanimum venir tuum nomen attingere, aut quftquam detrahere illi obieruantiæ, qua tibi debent pij omnes:vt no accedat regia illaMaiefias,ad qua te euexit Dominus, domus illa regia ex qua édita es,totum denique illud fummæ nobilitatis fafiigiü,quod te in mundo confpicuam reddit.Nam quibus non fum ignotus,nó ignorant etia quam ab illa inhumanitate alienus fim,vt dominationes ac principatus terrenos defpiciam, amp;quæaliaad humanam politiam pertinent. Mihiveró ignotæ non funt etiam dotes illæquasinteDominuscontulit,amp;quomodote vfus fuerit atque adhibuerit ad Regnum fuumpromoucndum;quæquidem omnia fatisiufium argum.entum mihi amp;nbsp;tui obferuandi præbent,ôô afferenditui nominis. Atque hîc tibi perfuadeas velim, qui tc ita aduerfum me accendunt,neque tibi valde confulere, neque mihi quidquam inde priuatim decidere,fed inde captare occafionem tui demouendi à fincero affedu quo DeiEcclefiam prolequcris : amp;nbsp;vt fenfim animum abducas ab illo obfequio, quo te haclenus Domino leih Chrifio atque ipfius etiam membris impendifii.Qaod ad domefiieos tuos attinet,nonputovideri tibi poffe domum tuam digniorem ipfa familia Domini Icfu Chrifii,cuius certum membrum Diaboli nomen retulit; feruus inquam i-pfius,menfæ eiufdem affeffor,amp;; in cum gradum eueólus,vt vnus ex Filij Dci legatis de-fignarctur.Etfi non ita præceps fui vt ctiam notarem domum tuam, cùm potius ipfam E.iij.

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOL Æ.

rei veritatem ica expreflerim vt coram Domino, vt limul non attigerim quidquam il-los ad ce percinere.Iam vidcndum eft vlcro ne amp;nbsp;animi caufa illos ica perftrinxerim,an vero adaâus magnis ôc iuftis racionil^s, adeóqueipfa necefficace , illos ica acceperim. ac ft res vc fe habec probe cenes, ica milii perfuadeo , vc non excufacione modo cibi dignum videacur quod hie admift, fed amp;nbsp;laude digna à ce iudicanda ftr mea ftrpplicicas. Sic igicur de ilia feda audio amp;■ fencio,vc nihil incer homines pernicioftus ac magis cxe-cradum audiri poflic.Sic illam nocerc video,vc facem ft-decem iudicc, qua omnia fta-cim conflagracura ftnc,luem cerciflimam qua nihil noninficiendumftc,ftacuam, nift obuiam eacur quamprimum . lam cum ad illud munus aDeo vocacusftm, vrgecme confeiencia mea vc pro virili reliftam præfenci malo. Eo accedic quod acoc piiseo nomine in dies incerpeller,qui fidem meam amp;nbsp;officium implorare non deftnanr,quôd tocum fere Belgium co malo circunfepeum querancur, vc falcem remedium adhibcrc ftudcam.Ec camen coc occaftonibusinduótus cotumai^ium me cócinui,vc viderem an, ftlendopocius confopirecur malum. Si quis obiiciat incegrum mihi fuiftc fcriberead-uerfus prauum dogma,vc perfonis ftmul parcerem,non deeft Icgicima excufacio. Cum cnim mihi compertum ftc quacum damni dederic Arcefts amp;nbsp;viciniæ Henaulciæ Anconius Pocquecus,vci à fide dignis perlacum eft adme.-Quincinum porro non alio ipeda-requamvcadbrucumiftud feôlægenus infirmes fimplices perducac,non alicnocc-ftimonio, fed meipfo aurico cefte mihiconftetfacis:cùm,inquam,rori ineo illiftnc vt fanam doftrinam eucrcac,mifcras animas in exicium immergac, in orbem terraru Dei conccmpcum inuehant,an mihi ceótius agereintegrum fucrlc,ce iudicemappelle. Cams fiquisherumimpecat,faltelatratuabfterreat.Quisigiturme feratdum veritatem Dei impeti audio,ft tandiu os mihi occludi ftnam ?Ncque verbdubito non expediare tc vt in gratia ruam,in defenftone Euagelij præuaricer, quando ilia mihi mandata eft. Peto igitur nc moleftc feras,ft adadus ncceffitatc pro mco munere,nifi Dcu in me pro-iiocare vellem,illi certo homini ex tuis non pcpercerim, cu in te omnino intcrea nihil protulerim. Quod cpiftolæ auótor ait tuo nomine, parum cibi grates futures tales fernes qualis ipfe ftm, ita etiam de me indicé vt non magno vfui clTe me tibi pofte agno-fcam.Neque enim iacuètas adeft,ncque tn co homine eges.Et tarnen ncque propenfio animi erga te deeft,neque dum viuam per Dei gratiam alium me efte aut habcri fufti-nebo. Atque vt ip fa men obfequium auerfcris, illud non facict quin eandem mentem amp;afFeduni ergatcconftanterretineam.Quod reliquumeft,probetenent qui me no-runt quamalienus ftm 5captando adiprincipcs aditu, cum nunquamhonorum ftudio titillftus fucrim.Neq; ctia vt hoc conatns eftem mihi fortaftc fuccefliftet. Sed eft quod Deo gracias agam,cùm ab illo ftudio.animus mihi’incegcr confticc^jt.Eft enim abundc iatis in quo acquiefca, quod illi Hero addiftus ftm, qui me admiftc amp;habuic inter fuos, adeóque munus illud mihi comiferit quod tantieft apud ipfum poderis, vtcunq; apud homines vile defpedum iaccat. Ego verb omnium mortalium ingratiffimus ftm,nift mcam illam conditioncm omnibus honoribus atque diuitiis anteferrem. Quod ad notam inconftantiæ quam mihi inuris,itatibi confirme plane tibi impofitum fuiftc. Nunquamenim eb etiam adduiftufium vtfidei mcæ cofeffioncmàmcquifquampo-fccrct.Atqueftebmihi deuenicndumiuiftcc,nihilhabco quod deme iaótarcaudca: ncque tarnen diffido quin cum ita me dominus fuftinucrit aliquando vt propter ipfius verbum altcrius nomine vitç periculum adirc non dubitauerim,idcm ipfe mihi fua vir-tute manum porreclurus fuiftcr,vbi mea confeffione nomen ipfius glorificandum fuif-fct. Atqui beneficie illius ica mihi conftitivt nemo habeacquod mihi vericacis nega-tç aut palinodiç notam direde vcl oblique inurat.Ac quod magis eft,fcmper mihi her rori fuit ilia vccordia, vt quis ad Chriftu abnegandum adducatur vt capiti amp;nbsp;faculta-tibus confulat (idque iam inde cum eftem in Gallia) quod idoneis teftibus confirmare polfum.Sed camen vt tibi certius conftec,qui me ica apud cc dcculcrnuc ,humanicate cua peftime vfos fuifte, ceftem apud ce appelle D. Cleracum, à quo certiftime cogno-fees quam falfa fic eiufmodi calumnia quæ mihi imponitur amp;nbsp;quam nulle mode ferre poftum,ne per illam blalphemecurneme Dei:quanuis cnimnihilomnino ipfeftmgt; quando came Domino placuic vci me vt inftrumento ædificandæ domui fuæ, fads cum alijs video quam caudam trahcrct probrum illud fiinmehærcrct ,vcad Euangelij infa-miam redundarct.Bencdidus verb Dominus qui non tantum in me Satanç licere voluit, meque adeb in mea infirmitate fuftinuit,ciim nunquam ad exame vfque fidei vel ad vin

cula

ET R ESP ONS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55

cula me probatum voluit. Breuitatem Epiftolæamp;quandam perturbationem mibi condones V61im,cum acceptis illis literis ftatim ad banc refponbonem me contulerim, qua eo tibi nomine à mefacisfaótum curate, ne quid de«o affeftu remitteres, quern erga pios haften us abude prç te tulifti amp;nbsp;reipfa cxbibuifti. Domihus nofter leCus Cbriftus præfîdio fuo te protegat,acSpiritu dirigat ad vocationem ipfius fincero zelo amp;nbsp;prudentia ad extremum vfqueprofcquendam.x x. April. M. D. X L V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tibi addidiflîmus amp;nbsp;ad obfequium

paratiibmus lo.Caluinus.

i *

Cal. 'M e l a n ch toni. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

BTinam vt me angit,adeóq; excruciat moeroris tui lt;ru/z.*-a6na:Gc aliqua eius parte fubleuare te polTeqi. Si ita eft, vt dicunt T igurini, babuerunt iuftam Icri-bendicaufam. Vefterautem Pericles quanta intemperie ad fulminadum ra-pitur? præfertim cum eius caufa nihilo fit melior.Multu illi debemus omnes, fateor. Nec egoinuitus patiar,vt fummaautboritate polleat, modo fibi ipfi moderari feiat. Quanquam in Ecclefia fem per videndum eft, quoufque hominibus de-feramus. Aftum enim eft, vbi vnufquifpiam plus poteft reliquis omnibus : præfertim vbi hoc ipfum non dubitat experiri , quantum pofsic. In tanta quidem diflipatio-ne, quantam nunc cernimus, difficile eft res turbatas componere. Verum fiiri nobis omnibus effet is animus qui effe debet, ali quod for fan remedium poffet inueniri. Et cette fœdum exemplum tranfmittimus ad pofteros , duin oihnem libcrtatem fpontc ma-lumus proifcere,quam vt hominis vnius animum offenfiuncula aliqua pungamus. A t eft vehemens ingenium,amp;: impetus habet violentos. Quafi vero hæc vehementia non magis exultet,dum omnes illi indulgent, atque omnia permittunt. Si inter prima renafeentis Ecclcfiæ initia iarn emergit hoc tyrannidis exemplum:quid breui, rebus in deterius colla-pfis,fiet.Dcflcamus ergo Ecclefiæcalamitatem,nequemodôtaciti apud nos hunc mero-rem d,euoremus:fed aüdeamùs aliquando liberum gemitum edere.Quid fi etiam Domini permiffu in has anguftiasfisrredaftus, ne plenior tandem de Wac re confeffio tibi ex-torquèatur’ Veriffimum equidem fateor effe quoddoces;amp;: quod placido gencre docen-di haftenus ftuduifti animos à contentione reuocare, prudctiam moderationémq-, tuam laudo.Seddum locum hunctanquam fcopulum aliquem refugis^ne in quorundam of-fenfionem incurras,plurimos,qui aliquideertius in^uo acquielcant,abste requirut, fuf-penfos perplexófque relinquis. Eft autem, vt me aliquando tibi dicere memini,nonTatis nobis honcftum,caw doftrinam,quam plerifque fanfti proprio fanguine teftatam relin-querc non dubitant,neatramento quidem confignare. Adhanc ergo plenam amp;nbsp;folidam mentistuæ explicationem forte viam tibi patefacere nunc vult Deus,ne perpetuô hæreat dubij,qui ab autboritate tua pendent, quos feis effe quamplurimos. Neque hoc tarn in-citandi quam confolandi tui caufa dico.Nifi en^ ex hac turbulenta concuffione aliquid hincexoriturum fperarem, multoacerbiore luftuconficerer. Quanquam exitum quieti expeftemus qualem dare Dominus voletdnterea curffim noftrum infraftis animis perfe-quamur. De refponfo tuo,magnam tibi habeo gratiam, fimul etiam de fiumanitate non vulgari,quam fibi abste exhibitam fuiffe Claudius mihi teftatur. Qualis erga me futurus effes indeconiefturam facio quod meos tam benigne comitérque accipias. Deo autem maximas gratias agere non defino, qui dedit, vt in eius quæftionis fumma, de qua rogati cramus,fententiæ noftræcongruercnt. Tametfi enim paululum eft diferiminis in parti-culisquibufdam,dcretamenipfaoptimeinternosconuenit.xxViii.Iunij.M d. x l v.

Cal. Miconio.

Vne inftandi tepus eft,ne fruftra tantum laboris pro miferis fratribus exbau-a ferimus.Etnuncopem ipfi noftramvel tacentesimplorant, fivnquam ante-X hac. Rex enim,vt ex Germania intellcxi,moderationem aliquam feadhibi-31 turum fimulat-.iam enim profeétum effe commiffarium, qui de rebus corum inquirat. Verum nihil inde leuationis expeftandum. Commiffionis,vtlo-quuntur,fibi infcftiffimi hoftes crunt confeij. Nemo eft qui mutire aufit pro veritate. Miferifratres vel in fentinis nauiumSi fubterrancis carcerum foffis vinfti tenentur,

E. iiij.

56 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

vel fuga difperli procul abfuntjvel latent apud amicos.Rogandus ergo erit Rex,vt vin-ftos primum dimittati,amp;omnes refticuat in integrum: deinde commiflarios mittat lio^ mines æquos humanosxabiofis cognitioncm adimat. Tu igitur in hanc rem to-tis neruis enitere. Crimen quo grauantur ne illis noceat, cfHce. Eli enim impudenter confiótum:amp; fufpicor in qua officina.Miror tantum babcri fidci nibili hominibus,quo rum mendaciis aures veftrorum hominum occalcfcere iampridem debuerunt. Fin-guntallatum elTe hunc amércacoribus rumorcm.Atqfti nunquam id hoftcs obtendcre auii funt:quia faóluri erant abfque colore.Grynianus Regis lcgatus,qui pcrpctratæ ftra giSauftor fuit fua perfîdia,prætextu hoc non abutitur.Obhfle ergo quantum potes,ne faills delationibus alienentur bonorum animi ab illis iuuandis. Vale, mi frater amp;: amice honorande.Dominus te vnà cum lÿmmiftis conferuet, quos falutabis diligéter meo nomine. Collegæ mcivos etiamreuerenterfalutant, Geneuæ xxiiii. Rdij. Wy n.

XL V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

loannes Caluinus tuus.

Cal. Farel lo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

Rgo tibi vtilis cœperat elfe Collega, vt ftatim abs te difeederetj Sed hæc ingens erga eum Domini mifericordia,amp; beneficium etiam in vos nopar-uum quôd eum hinc.ad fc recipere noluit, nifi corredum : amp;nbsp;prouidet ne quod vobis præiudicium apud improbos aft'erret eius obftinatio. Si TolTa-nus fuccedet,aliquanto plus tibi erit ab eo Icuamenti. Marcurtius paralyfî correptusdecumbit. Antonius Armetiacus nobisablatus cft,fummo bonorum omniu dolore.Ioannesquoque Camerius Biturix ex eadem clalTe. Intcllexi ex hoc fratre vos litigareadhuc cum facrilegis.Hîc fcortatorcs amp;huius notæhomines nos exercent. Su-damus autem non magno profcóiu.Dc bonis Ecclefiæin vcrum vfum hic reftituendis, ego defpero.Concedunt quidem fatis liberalitenfed nihil efficitur. lam fæpius frullra magnos labores cxh^Tÿfi.Dico-.dcnuntio. Hoc tantum confequor, nevidear filcntio approbate. De fratre Ganfperio expedabimus Dei vokintatem. Egeram tyo nomine gratias Bucero, amp;nbsp;iterum ftimulaucram,vt iulTeras. Hoc præcipuum eft, quôd vita eius eft in manu Dominimec expolita erit libidini impiorum,donee illc volct.Si verus eft rumor ille de nou Delphininu^tiis, idênobis breui imminet.Neq; enim multum relaxationis hic nobis dabitur, li lèmel nefanda côlpiratio coierit. Ego de vita mca no fum folicitusimodô Ecclefiæ fuæ Dominus profpiciat. De Brufui^enfi audicram, fed iamdiu nihil ex Germania literarum venir. Vale frater integerrime amp;nbsp;mihi amiciflimc cum tota tua familia,quam meo nomine diligenter falutabis. Dominus vos iftic fcruet acregat Spiritu fuo.Salutant te omnesamici, Copus, Abel,Galafius, Nicolaus cum doiiiofua,vxormea.Fratribusfalutemplurimam. Gcncuæ, v i. Nonas Odob. m. d. X I. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loanncs Caluinus tuus.

Cal. Farello.

Ouis fub cœnammihituæad Viretumliteræredditæfucrant:vtpoftridie cum fratribus polTem capereconfiiium.fi id tibi placere intclIexilTem.Sed ame tantum amp;nbsp;Vireto fcribi volebas. Itaque nullam faccrementionem aufus fum,Cum veto mihi oblaræ fuerunt tuæ pofteriorcs, iam fratres dif-ceflerant. Itaqueiam amiflaeft ilia opportunitas. Sed quidprofuiftetme de tua voluntate in tempore fuiftc admonitum ? Ego enim confilium vos petcre à nobis nequaquam puro,quo non indigetis, nec verifimile eft, cupcrc vobis exponi quid de ilia re fentiamus.Tcnetis enim hauddubie,fed literas pctitis,vt interpretor,quæ vobis adiumento lint ad veftros homines coarguendos. Speratis enim melius fradumiri corum contumaciam,li «omplures Ecclelias vobis fulftagari vidcrint. Et certè vix vn-quam hoc vitium,quocum vobis certamen nunc eft, corrigctur,nifi Ecclefiarum con-Icnfu. Atque vtinam ad hanc fandam confpirationcm animum adiiccrent, qdos duces alijs elTc oporteretrfed vides vt res noftræ fint dilIîpatç.Quod ad nos lpcdat,Iiben-ter vobis moremgeremus. Neque cnim dubito pro Symmiftis etiam Ipondcre. Aetî-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niendum

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

mendum eft ne ridiculi fimus veftris hominibus, ab illis exïgendo quod nondum impje-trauimusà noftris. Docebimus quisredush’c vfus bonorû Eccleûx,ôâqui legiàmi fine eorum œconomi, vc audohtate noftra vrgeamiis Neocomenfes .-^ur non potius exordium à nobis facimus ? videte ergo ne dum iuuarc vos iludemus, magis obfimus caufæ veftræ. Quod fi tarnen manes in fententia,præ{cnbe quid vtileiéntias, ego ftatim obfe-quar. Quanto plus pondetis efietin eo Iibello, que ad hue A rgêtinæ cùm eflem, curaui imprimendum? Loquûtur enim illic Principes,quotquot EuangcLû amplexi funt:pro-mittunt reftitutionem omnium quæoccuparunt, fi quando ad piam aliquam concor-diam ventum fuerit. Admonédi eûent veftri vt principum exemple, làltem ad id tempus,omnia fibi integra feruarent. Rogabis quidnam igitur ce/rem, fi cadem hîc cerno vida,quæ vos iftic excrucianc, amp;nbsp;tantum facelfunt negotij. Ego verô no cclTo palàm in concionibus:quoties opportunitasita tulit,côteftor Deumamp; homines, graue nobis im-minere iudicium :in Senatu idem aliquoties cgi :neque tarnen hoc modo mihi defun-dus videor, dum nihil me profecilïe video. Verùm icquor Ambrofium, qui dodrinam amp;nbsp;locum paftoris fibi retincns,ita vt pro illis vindicandis paracus cflet vitam opponere, agrostyrânidi Iraperatoris Valetiniani finebac. Sic enim fufpicatur Magiftratus noftri, de æmulationc efl'e certame, quia ægrc feramus excufiiim efiè nobis de manibus quod illi fibifumpferunt : nififortèhoc fimulant, q«ôfidem ftudio noftro dérogent, Neque tarnen ita vitanda eft nobis fufpicio,vt ad facrilegia conniueamus^antùm cogitare o-pcrçpretiumeft,quoulque contendere expédiât;quanqiiamin præfentia longiorem difeeptationem ingredinonelE animus.idcoquefinem faciam. Nollri omnes tefalutât, præfertim lymmyftæ,Nicolaus,frater,vxûr,quæ iplâ tuis fàmiliæ tuæ precibus fe com-mendatam eflecupit, namadhuccum morbodifficulter ludatur:fedbochabemusfo-latij,quüd pedem vnû videtur àlèpulchro retraxilfe, fed necdû vires colligit: amp;nbsp;magnis doloribus infeftatur. Vale optime frater amp;: amice integerrime. Collegistuis plurimam falutem. Geneuæ,xiii. Oefobr. m. d. xlv.

Mïc oNi V s Calvino.

8 Go tibi gratias, dodiflime Caluine, pre^ibro tuo queffi fcripfifti ad Caro-him quintum, vt maiores nequeam. Profuerit,nécne perinde eft,quafi ipfls uoiifue^c fcripcus : aliis tarnen proderit.Nam crede mihi, habere tuam inuentionem {altem,quæ pie ftudiofis plurimum valet prodefle. Vnum do-letmihiquodqui adtulit, primura quaternionem fecit illcgibilem,adcô madore nefeio quo literæ penitus funt abralæ. Cæfar fi legit, in contrarium motus cft,a-deô perfequitur in Belgis fandos. Maria rcgjna,lmperatoris lüror,nó potuit tucri Sacel-lanumfuum Carmelitam,quin fugaconfulere ûft fit coadus. Et poftquam iam pcricu-lo liberatus erat ,condemnatus eft vt hæreticus. amp;nbsp;qui« ipfe non aderat,hbri eius com-bufti funt publicè. Sic accidie filio Margrauij Antuucrpienfis, amp;nbsp;aliis bonis ac piis viris fine numero. Conatur vir ille fie reconciliare fibi Papam indignantem : quidni conacus idemeftad Deum, àcuius manu grauiusptemitur idiciturenimlaborare grauiffimis diuerfiflimifque morbis. ScholaLouanicnfispei Brabantiam elicit cxludis minoribus orania quæ Chrifti funt.Iulianica,vt ita dicam,reformacio. Dominus confirmée Ecclc-, fiam luam.Miû ad te literas D.Buceri,amp;; cum cuis literas Papæ ad fuos,amp;eas quas fcripûc ad Cæfarem, dignas certè quæ ab omnibus legantur, Ôd feholiis adiedis intelligantur. übfequutus es nimirum confilio Buceri. Quod fi fie habet, vclim nos, ftatuto pretio, tuo labore non priues.De Concilio, veluti per fomnium audiui, reuocacum efle. Comi-tianonprocedunc. Hadenus folus Epifeopus Auguftanus,nuper Cardinalis fadus, Wormaciæ fuit,amp;: easnugasegit quæ in morefunt inferiorum ciuitatum,amp; Romæ nunquam ceflanc. Laruati, vt non cognofeantur, domos intrant ciuium : ibi edunt, bi-bunc, ludunt, faltanr, libidinantur, amp;nbsp;quidquid efle poteft iucundum faciunc, aliquoties ingenti cum damnojamp;ignominia patrisfamiliâs. Et non eft,vt audio, qui velmuti-rc audeat. Præparationes dignæ,fiue ad Comicia, fiuc ad Concilium. Exurgat Dominus, fogemus, ad iudicandumcaufam fuamde gente non fanda: fie enim indiesflagi-tia raagnorum hominum crefcunc,vt mihi vidcatut iram Dei propiorem efle quàm pu-

58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

temus. Largiatur is nobis,VC diem eius cxpeftemus cum gaudio. Voluite,mi Caluine, fic falutare, boni confulas rogo. Vale cum familia in Domino. Miniftros Chrilti pios nominemeofalutabi^.Balîlcæ, v P. Martij, anno m. n. x l v.

-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Of.Àfyconiustuus.

Farellvs Cal.

Ide quæ mentitur Carolus,dignus qui Pontifici feruîat : fed pudet Pontifi-cios talem admitterc,qui cam impudeter fit impudens. Er fane illi contigit quod inter fceleratos non raro eucnic,vtfit aliquisadeoconfceleracus,vt fcelefti ferre eum non poflint.Venir primùm Geneuânon cxpeólatus ncq; expetitus,alios enim cupiebamushabePe,vtpiumStapulcnfem,quinófinc lacrymis audicbat,gratias agens Deo,ordincm Ecclcfiarum : amp;nbsp;cupicbat,vt erat amans Galliæ,ita viderc compofitas Ecclefias. Vbi venifTet, diccbancomncsEpifcopum Gal' licum venifTe, amp;nbsp;erat apparatus, non pecunia ipfius Caroli, fed aliorum qui cum co e-ranc,quiquequefti cande funt deiniuria ipfis ûda, vt is qui docuicapud D- Gcruafium, loanncs Tardiuus,qui aicbac fe ab eo aliquot circunucncum coronatis. Nos hominem inuifimus in diuerforio,amp; pollfalutanonem, agere cœpimus deratione difpenfationis diuinæ,quôd vrgcat adconfcilionem fui nominis refugientes, amp;nbsp;qui veritatem coghi-tarn diflimulant: VC Carolo dicebamuseucnifle, qui immerito pulfus eflet, cum nihil cgiflet Pontifice indignum,nec Chrifto dignum. Gallia cxierat, nuc abfens fenben-doprasftarec acrefarciret,quod tacendo amp;nbsp;diflimulando damni Ecclefiæ dederac. Non fuie fatis grata Carolo hæc cantio,quae in prandio canebatur. Aliud erat confilium,nem-pe de remittendo in Galliamfamulo, qui dumcuraretaliquideroungcredefacerdo-tiisCaroli, apudnonnullosefficßret, vterogarenepecuniasin vfus paupcrum Gallo-rum qui multi confluèrent. Ego mirabar hominis ftudium, quod ftatim anxius eflet depaupcribus, edo^us quofdammonachos paria olimmouiflc,amp; Lutetiæ emunxif-fcaliquidpecuniae,dequanihilrefciuivnquam pauperibus datum : acnouiquofdam nolle quædampauperibusçxteflamcntorelidadifpenfare, nifi tarn clam vtnemorc-fciat:8ó non legantis nomine, fed ipfotum, fi quid dent; amp;nbsp;tarnen plus videbantur ill* in pauperes afledi ,uàm Carolus^ idco quod nunquam emendicaram, nolui fuafu Ca-r»li ordiri: fed dixiprius nobis agendum efle,vtpanis verbi detur animo quàm cibus corporizeum quihadenus profpexit pauperibus, nobis nondefuturumneque paupe-ribus.Cum dies aliquot egilfctjac tum ipfe, tum alij quicu eo erant non imminueret fa-mam quæ fpargebatur de Epifcopo, amp;nbsp;qui pro Euangcho laborabamus earn non mi-nuercmus,quanuismodcftiusloqueremur aliis, rati non prorfus incommodaturuin curfui Verbi ( quod non prorfuscontemnendi aliunde migrarentadloca vbi Euange-lium prxdicatur ) cœpi rogare Carolufti vt concionaretur, amp;nbsp;id inftantius : fed is multi caufatus,nimirum quod nouusgducntafTet, vcllétque plenius rationem tenere docen-di, fe rapi concionibus noftris, amp;nbsp;id genus alia addens, petebat ne grauatc fcrremu5,fi ftatim non concionaretur. Doluit id nobis, fateor, fed alius dolor hoc nobis in gau-dium vertit. SiquidemintelleximusMagiftrumnoftrumtheologice agere, hoc eft vino theologico magiftraliter amp;: Sorbonice vti,amp; quod fequitur,habere quæ ledum eius fter nerent,tibialia cxuerent,ac familiarius dormituro adeflent,vt aliataceam. Hîcnos certiores fadi, hominem admonemusde ludicio Dei, deoffendiculo omnium, amp;nbsp;ob-teftamur propter Deum, vt fruftra non patiaiur propter verbum pulfus Gallia ,nec agar aliquid Chriftiano indignum. Videbatur non prorfus refpuerc quæ primo dicc-bantur,amp;quicumeoagebant, fpem aliquam faciebant;quanuis dicerent hominem fui amantcra,fibi vixiircamp; indullifft genio: tarnen pergendum :quod dum fit, incipit pcccata fua tueri,amp; pergere. Nos admonemus fi nobis adeffe nolit,amp; prodefle non ftu-deat, non aduerfetur in tanto rerum diferimine, cum ludandum nobis fit cum tot monftris, vt nulla prorfus fit fpes domari ea pofle, nifi præfentiflima virtute Dei id fiat: Non pergat fua improba agendi ratione curfum Euangelij impedire : is neque nos audiuit, neque tarnen aperteaufus quidquam fuit:fed clam in deterius proficicns, lam videbatur caucius pergere. Pontificiisinuidiofus cum effet, nihil com mereij cum eis habebat : noftra confuctudine non multum oblcdabatur, licet nos haberct familia-

ET RESPONSA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;59

miliariorcsTntercaBernardus cogitabatde exucda cuculla: quod vbî nobis ihdicauir, refpondimus hoc parum eire,nih cumædifica^one maiori id tacerct,icavtomncs faftum probarent : quod fane fieret fi poncret aliqua ,quibus docerctfe legitime id facerc,Siid omnibus apertis racionibus perfuaderet, fequead rcfpondendum omnibus publicadifputationcofFerret: quod placuicBernardo, amp;, vcfuadebamus, Senatum adiic amp;nbsp;difputationc impetrauiRquam nos defpcrabamus,nohro nomine pofle impetra-ri. Sed quia Bernardus ciuis erat, amp;, cum conucniflcnt Minores Gratianopoli,vbi Capitulum quod vocant ( ita fuos conuentus amp;nbsp;Synodos nominant ) celebrabant, dicebat fe cupereillosaddifputationem vocari :annuitad omnia SenatusGeneuenfis : quanuis Pontifieiorum erat pars maior , tarnen ita omnibus placuit, amp;nbsp;mifiæ fuerunt ad conuen-tu literæ, vbi præerat à Cornibus.Satagebat per Bernardum Carolus vt præfideret in di-fputatione, amp;nbsp;omnia refolueret. gt;Nos rati nihil profpere ceflurum, quod tarn arroganter fieret ( videbamus enim inanis gloriæ hominem appetentiflîmum ) amp;nbsp;Deo amp;nbsp;Scri^ pturæ fuum honorem faluum elfe cupientes, Dominum tantum ex Scriptura omnia re-foluentem diximus elTeaudiendum :cautumlatis efle fi efient quicurarent ne infolen-tiusquisferretur in difputationc , iuberéntquevt partes pacatè inuicem audirentamp; lo-querentur, idque libéré, quod amp;faótum fuit : licet primus qui difputare cœpit tergi-uerfando nollet alium refpondere quàm BeTnardum qui propofuerat. Scd facile fuit ex iisquæ propofita fuerantilli fatisfacere. Adum eft de libero aibitiio. nos abundècx Scripturis fatisfecimus,nec in eo pluiimum laboris impcndendum fuit , nec præcipua c-tat controuerfia nobis ScPontificiis, vtdcmeritoFidcique iuftificatione. Tarnen fu-pcrnegotio hberi arbitrij non infœliciter locutuscft Carolus, aperiensquid certami-nis fuiUetcum Pelagianis Auguftino, Si quod vidi abierint. Primo quod initium boni opetis ànobis non’Vflèt fed à gratia quæ nos præuenit : ita amp;nbsp;progrcflus Si confumma-tionem bonioperis gratiæ deberi,amp;s fruftra hominem conari fine gratia, nec ordiri, nec profequi, nec pcrfcucrare poiTe. Quod vbi feciflet, nôfque grati commendaremus, (quid enim aliud cupiebamus quàm gîoriam Dei amp;plebisa:dificationcm?quæ cùm cer-ncremus, læti approbamus ) tune cœpit Carolus argutari de futceflîone regni terreni Chrifti, quod fuperftes Virgo poft Filij mortem hæres fuerit. Bernardus nobis non adco curantibus refpondebat fuccedere matrem filio. Sedmoxrcfpondi non opus elTe Idea-gere de terrena hæreditate, cum Chrifti regnum non fit ex hoc mundo, bene conuenire inter virginem Chrifti matrem amp;nbsp;filium , nec qtwnquam ex plebe adefle vt intelligat quo iure mater velit filio intentare adionem, amp;nbsp;quid exfucceflionepctat : fedinlioc omnes conuenifle vlt; intelligant an quæ Pontifexinftituitamp; quæferuant Pontificiijex Deo fint vel contra, vt de mifla, cultu diuorum,amp; aliis traditionibus humanis. Hine £a-dum eft vt ad alia fe conuerterit, quæ in pofitis haberentur,amp; miflam aggrelfiis eft tucri* fed tarnen ingenue falTus eft pofita vera efle, pia amp;nbsp;Chriftiana, feque ea nolle impugna-re quod falfa fint aut talia credat, cum veriflimj^efle fcntiat:fed vt omnes intelligat raao-nem aduerfarioru, daturu fc operam vt omnes ipforum rationes amp;nbsp;potiores ctiam addu-cat,neque omifliirum quicqua.quodamp;fecitdiligentft.Et quanuis partem nodis impen diflet in annotandis rationibus quibus polfet miflà ferri, nos tarnen vt nemo auditorum non poteft hodie teftificari, hominem memoria labentem amp;nbsp;non fatis tenentem quæ annotaratadiuuabamus vefua formater argumenta : feiebamus enim vndedefumpfiffet. Cûmque id fieret, fatebaturfe veile id dicerc quod nos ab co pctebamusan vellet dice-re, tantum abeft vt argumenta ipfius effugeremus, aut timeremus, v t gratum eflet etiam adiuuare. Aliqui exPontificiis ,dumaudirent rationes quæipfis placcbant, non audi-* ta refponfione abibant ad Canonicos, amp;Carolum commendabant: illi non ingrati vinum mittebant, ôc hortabanturvtftrenuè fegererct. Is recipiebat fe omnia efledu-rum, iubens eosnihilmoueri, fl vifus fuerit miffam primo damnafl'eamp;: inter difputan-dumnonnulla damnet in ea':fc tarnen ita rutfus earn corroboraturum ,vt quam firmif-fimamaneat. Sùdquiaudierunt vtrofque,poffuntreferre quàm id efleccrit. Nam amp;nbsp;argumenta in fiimumothnia abibant, nec poteratftare facrificium amp;nbsp;redemptio viuo-rum 80 mortuorum, non inuocatio diuorum, adio quæ peregrina fit lingua, adoratio panis amp;nbsp;particularis fumptio Sacrament!, amp;nbsp;id genus alia,quitus tota foetet mifla.Cûm-\ que Viretus tarn aperte diffolueret omnia, vt adftantium nemo non affentiretur (icis quàm file appofitc amp;nbsp;diferte poflit aliquid explicare ) Carolus atmis exutus, nefeien*

6ü nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

quid aliud affçrret, cœpit ore didudoinfani more vociferari longumbababa. Ego hominis demenciam taxans , quôdfciyx Thcologus, amp;t]ui haben vditcx numero co-rum qui profefli funt Euangelium Chrifti, modeftiamabiicerct, cum iuuencm quem VC tyroncm reputat, vixque cenfendum in numero aliquo Paftorum, ita fuo exemple formet,eaadmitcendo quænullaracioneiniuuenceflentfercnda. SiChriftusamp;: Apoftoliita cum Pharifæis, Scribis amp;: aliis aducrfariiwcgiirent, an ita plantaflcnt E-uangelium îquiddiéturieHent de nobis Euangelij hoftcsamp;: aducriarij, fi nos ita fa-tilfacercmus corum rationibus ? num tam impudens elTet quod coram pJebe empta Chrifti fanguinc, quæconucnit vt intclligat quid fequi dcbcac, non ruborc fuftun-derctur ita infanc agendo ? Et fanc hominis amentiam tarn potenter compefcui, vt ipfc, quanuis aftrictus mcrctricia fronte omnia agereamp;pati,totus pudeherct,nec poftea aufus fucrit tarn temereferri. Quod tarn imgudenter mentitur fuis nonfuii-fe fatiftadlum rationibus,vel vnamafferat cui non fuerit plus fatis refponfum. Nolo hîc interrogari eos qui non fuerant nobis aperti hoftes, nec caufæ æquiores, fed iuratiifimos hoftes ex familia Epifeopi , qui cum nunquam antca nos audiuiftcnr, fperarent Carolum triumphaturum in tuendis facris Pontificiis quæ diuiniftima reputabant :ciim audirent nos, tadi fuerc intelligentes humana amp;nbsp;impia efle quæ diuina fanótiifimaque arbitrabantur. Et’cum vellet fuas hgnificationesin veftibus nefcio quandam obferuantiam auguftiorem in lingua peregrina amp;nbsp;fuis à magi-cis nihil euariantibus /ignis amp;: aâionibusaliis quibus Cœna Domini prorfus fublata fuit amp;nbsp;obfeurata obtrudcremos contra proponebamus Chriftum qui purius docuit Pattern nempe Spiritu amp;nbsp;veritate,fublatis vmbris adoiandu vt iam no/itpetendusMons nequelerofolyma . Ciimque landtus RexEzechias ferpcntcmæncum iuilu Domini conflatum èc credtum in quo Deus præfcnti/Timam virtutem fuam cxcruit, fanaris, dum infpiccrent ferpentem ,læ/is àferpentibus :cuius beneheij feruatoslerpens ad-monebat,amp;i: aliud longe mains præfagicbat, non hdum humano commcnto,fed quod Chriftus rcuclauit,nempe Icfum ipfum ita cxaltandum c/fe amp;/alutcm datu-rum : hæc omnia ciu|i diuina fucrint , ncc ftigcrint fandum Regem , non tarnen idco cenfuit tantum incumbcndiim vt tollcretur fupcrlfitio, quodægrè feiebat fe impetraturum , fed prorfus ferpentem ignominiofe luiTit comminuendum : quid Chriftianis ducibus amp;nbsp;magiftratibus non eft faciendum in iis quorum fuperftitio cultus omnem idohUatriam Iuda:^rum fuperat’in iis quæ homines male feriati c-reîftrunt,quibus /ignificationes ex arbitrioaddiderunt, vnus lie, alter aliter? Vbi habemus purum Chrifti inftitutum, quern feimus omnium fai^cnri/Timum amp;nbsp;con-fideranti/Timummcc dubitamus fidcliter tui/Tc conferipta à facris fcriptoribus Apo-ftolis amp;nbsp;Euangeliftis,quæfaciunt ad rem. Hie fcilicct potuit hifccrc Carolus: qui exiis quæ fenlit in fc Gcncuæquantum poterantoccurrere,dumvidebatlocum elfe in di/putationc Laufanenli vtebatur, vt nos antcucrtcret : quod lane nobis non erat ingratum. Nam quid attulit Laiffanæ quod contra cum Genccæ non fucrit di-dum, præccr vnam de tranlTubftantiationc, quam vocant, dedudionem ? quam de-xtre tra(ftauit,vt alia non prorfus inepte? Quod fcribit fc admonitum ne tarn præ-cife nobifeum ageret, fcilicct Carolus crat quern timcrcmus ?amp; aliquis aliquando metus nos tenuitne vinceremur ?Balileæ vbierat Erafmus, Bçrus,Zicardus, Cau-tiuncula :theologi illivt hi iuriIpcriti, in harenam defeendimus, amp;nbsp;fuftinuimus argumenta nonleuia noftrorum,vt Occolampadij, Pellicani : fed Scripturis ita crant roborata, vt ne minimum quidem conuellercpotucrint. Sedquis metus poteft tene-rc cos qui certi funt,dum ftant pro veritate, ex promilTo Dei,fe habituros os amp;nbsp;fapicn-tiameui omnes aduerfarij non polTint reliftcre qui non propriamgloriam neque vt vincant quærunt, fed gloriam Dei, amp;nbsp;vt Chriftus amp;nbsp;veritas vincat, amp;nbsp;id petunt in priuatis amp;nbsp;publicisprccibus? At nouit Carolus nos ardentiusprecatos elfe, amp;nbsp;omnes ad preccs inuitalTc. Siquis forte nobis timcns vt olim contigit,vbi primiim vocabar ad prædicanduimamp;accurrilTcnt aliqui magni vt videbantur, ego vcro nullus videbarvt vcrc ex me fLim:dicebant,quid faciet hie mifer? vtinam nunquam venilTct nec vocatus fniftetrnon poteriffub/iftere,amp; omnes cofundemur cum co. Sed vbi collata fucruntfi' gna amp;nbsp;vitro aduerfariis ea quæ volcbamus tucri proponentes,in harenam aducrfariuin prouocaremusiibi is quern tantopere nonnulli formidabant, dixit fe nolle di/putare, neque

E T R E S P O N S A.

neque dignum efle qui librum poft me fcrat. Si ita diôlum fuerit Carolo non fatis noui: fed quod ego neque Vitctus vnquam cogitaucrim^s,hoc poftumus certo affirmarc : ne-que voluimus eum aliquid omittere eorum quæ adduci poffunt, imô potius, vc dixi, la-pfum memoria amp;nbsp;non fatis tencntcm quæ dicenda étant, vnde cocpiflet orationem, fæpius in viam reducebamus. Quidtentaritfub finem difputationis, quam vt diximus, per Bernardura impetrauimus, nen prorfus ignoramus.fed per D. cfteétum eft vt illi non fiiccelfcrit.Recenfitafuntquætotadifputationefueranttraftata ,eafidevtintelligerenc omnes rem ita habere, quid enim attinctin vcritatis negotio, amanti vcriiatis aliud quàm veraafFerrc? Indefcriôfuit admonicus Magiftratus ,vt officium faceretpro gloria Deiamp;plcbisfalute: fungcretur officiopatris:nonpatcretur filiosà D.fibiconcrcdi-tos crrare in iis quæ tam aperte veritati diuinæ repugnant, alioqui reus eifer omnium , quæ admitterentur. Addufta exempla piorum qui præfuetunt populo, quod quàm mo-uerit,ipfi norunt quibus diâtummit. Carolusfubinde cum Canonicis cum aliisex vrbetraftabat. Quismetus hominem cocgerit Geneuam dcferere amp;nbsp;montes circuire, nefeiü alium, nifi isfuerit qui contingit impio fugienti memine perfequente. Si dixif-fet Pontificios minatos fuiifc Catolo,forte aliquibus,qui conluetudinenr illius cum Pon-tificiis nefeirent, perfuaderct : nam illi Sô multis minati funt,amp; aggreffi nonnullos, amp;nbsp;varias coniurationeshabuerunt:ôô fæpius admônitus non timui, etfividerim lædiamp;oc-cidi nonnullos à Pontificiis : quod illis non bene ceffit, nam aperta fuerunt eorum con-filia. Sed quod aliquis qui non eflet Pontificius motum excitarit, vel aliquem ob reli-hgionem inuaferit, proférât fi poteft Carolus. Qui pacis tempore in vrbe non aufus fuit agere neque aperta via ingredi, fcilicet is eft Carolus quem tam expetunt omnes perde-re! tantusconcionatorl tam magnus difputator loquotplagasaccepit! in quot diferi-minaincidit’quotôô quantapalïuseft! Quæ Balileæcgcrit,nonne pudet Gallosomnes referre tanr ftolidùm è Gallia fefe ita vendit are in German iaîldque apud Grynæum,cum quo fi Carolutn conféras, Therfiten contuleris Achilli. Inde fecuta eft vocatio in Ecclc-fiam Neocomenfem : quàm cùm is non plantarit ,necædificare adeodemum ftuduit, quàm fuerit légitima vocatio non dico. Ç^od nunc fentio vix poteft impetrari, amp;nbsp;quan-nis,vtnofti,non fine magna anxietate data fuerit opera vt per optimos quofque iudica-retur quæ fint partes Paftoris, quæ Magiftratus, quæ plebis in débita vocationc Pafto-rum-. quid non fit vt fixa non maneant quæ meritôdebent obferuariî Scilicet Carolus liac religione tenetur, vt caueat ne quid in vocation^ defideretur,ft nofti quid oportue-rit agere,vt is adduceretur quem omnes Paftores præter vnum exoptabant,Ô6 tota plSbs cum Magiftratuimp^ifiusrogabat, Sed vtintrant,bonifcilicet,itaegrediantur. Quor-fum attinebat Bcrnam mittere,8e alibi interea hærere, illincadMontem Bellegardium, omnia difpicere vt locum haberet, tot prccibus petere vt hominem adiuuaremus, ÔC hæfilTe quandiu potuit etiam cum vxore, c t]ua tune genuit prolem.Sed quando finis effet? Cuperem te ex Vireto accipereea quæ non fuccurrunt mihiiam: nam vitra ca quæ particulatim ipfum tangunt,poteft fufiusomnia*^erfcqui.Accedit quod hic nobis oppor-tunèfefeobtulitcuilibellumdarem Si omnia qua, hal^o. Et in primis eft quod tero-gem vtinftes fummacuraprolegatione ad Regem, quæ fi fieripoteft,rotundèloquatur: nam literis minus fit quàm cantione. Sed fi legaiio mittaturôî cOtam agatur mafculè, non tantum iis pro quibus laborafti fuccurretur , fed aliis qui palfim periclitantur. Vale ôiprecarcD.pronobis.Neocomi xi.lunij m. d. xiiii.

Farellustuustotus.

Cal. Earello.

SV oniam Claudio noftro mandaui vt tibi copiofè omnia cxponat,de quibus per alium feripturus eflem, non vtar longiore Epiftola. Sitibiprimafpe-cie difplicebit meum in ipfo mittendo confihum, feito me hac ratione ad-dudum efre,quôdcum feirem, aut faltcm fuipicarer, eosàquibus rogatus fui hoc fafturos, nifi eorum voluntatimorem gererem, anteuerterc malui.

Si tuasadBucerum literas meisadiungereplacuerit,faciès rem meo iudicio perquam vti-lem. Tametfi enim rcfponfum neque ab iUo neque ab aliis fpero quale optandum forct,danda eft tamê opéra, vt internos quàm minimum àilfenfionis appareat.Ego hac F. J.

I. CALVINIEPISTOLÆ

caufa, quominusmagisinßftam ,impedior, nevrgere amp;nbsp;pvopemodum veile cogéré vi^ dear,vt mihi airentiatur. Tibi hic i^jpartemaior ent libcrtas. Quid moliantur in Gallia Chrifti hoftes Sz qualicer primas Corum infidias difcuiTcnc Dominus, intclliges ex Ro-berciliccris,quibusacceptisprotinusad Buccrum fcripfi,amp; quanta potui vchtmcntia obteftatus fum vtncvllisfe illecebvis irretiri pateretur. Hums nunc quoque Philip-pum admonco,ad illi in memoriam reuoco, qualiter padem à Langæo hmilibus technis fittentatus. Videtamen vtomnia clamfupprefla contineasifcisenim vtquæcunque duobus tribufvedixeris,ftatimlatius manent. Hisdicbuseùm Anabapcifta quidam libellos illos ineptos palam venum expofuilTet, meo impulfu captus fuit. Expertus es quale fithominum genus. Ego veto tambarbaram atrocitatem haótenus in nulJo vjderam. Cum ego human iter prolinguæ meæ moreeum compellarem,nunquam aliter dignatus eft mecum loqui,quain ficum canelibi negocium^ui/Iet. Cumintrodudusfuiifetin curiam,voluit primo Syndicoaflîdere: inde rcpulfus, caput oculófque torquendo, Pro-phetieam maieftatem fimulans,tribus verbis ad rogata refpondebat, fi hberet iæpius ta- . cebat. Dehinenobisexortum elE deiureiurando eertamen. Cùmrogarem nunquid Lex j .j,. Domini viam vitæ nosdoceret,axiomailludcxccrabilcprotuht,AbolitumeirevttusTe-17. ■^■’‘^ftamentum, Tumego ex Pauli citaui ,vtilcm eße ad reddendum Dei hominem perfectum in bono opere. Vrgcbam,vtadhocrtfponderet;fcd verbum nullum exprimerepo* tui.Sicexplicauirem totam, vtomnespræfraClam hominis infcitiam cum pan impuden-tiaagnofeerent. Cumfe vrgcri iicvideret, adiolitam illam fedajpetulantiam defeendit, nullum eifehominumgcnus,quod commodius viuerctminiftris. Refpondipaucis, non tarn vt caufe noftræ patrocinium fufciperem,quam vt refutarem beluæ infolentiam. Po-ftca meauarum voeauit. Riferunt omnes : fcicbant enim quantu hoc anno ab ipfis rccu-faßem atque id tarn fcriô,vt iureiurando aßererem, me nunquam cocioncm habiturum niß defifterent. Sciebant me non tantum extraordinariam munificentiam rccufaße,fed remißlfeetiam aliquidde iuftoftipendio, nee minus viginticoronatis. Itaqueomnium probrisfuitimpetitus. Refpon di modelte, ß meo loco eifet, ipfum forediuitem: hoc non eße, ßgnum auariciæ,qui eflem pauper in media ditefeendi lacultate. Verum ipfum à me capitaliter accufari furti : ßnegaret, caput meum ad calumniæ pœnam offerre. Conltabat enim ipfum duobus folidis amp;dimidio vendidifTe quatuor folia, quæ quatuor denaholisilhconlliterant. Nequeper indicaturam fteterat,quominuspluris venderet. Vrgebam, ß bene ßbfeßet coniciuseinnocentiam fuam tueretur. Cùm taceret pro more fu^, cœpi deipforum perfeCtionediirerere. Cùm fuam obftinationem fans prodidiffet, in exiliumeietlus fuit. Biduopóft, cùm in vrbe deprehenfus foret^virgiscæfus ell ,libri coram exufti,ac denuntiatum fubpœua fufpendij,ne rcdiret.Homo eft, vcl pecuspotius defpcratæ nequitiæ. Literas, quas pndem ad vos feripferam, remittendas ftatim curabis. Vellcm Toß'anum admoneres,vt vnius meæadipfos Epiftolæ,amp;altcriusad Schnepfium cxcmplaria,ßcut rogaueram,ad me remitterct ; ß ociu haberes ad nos inuifcndos, quàm nobis iucunduin ofticium omnibus facefes? Quæfo aliquando te ad iter tandem coniiee: nec tantùm lætus eßet nobis,fed »tilis qnoquc aduentus tuus: ficuti ex re præfcnti agno-fcesgt;amp; te laboris,fcio,non pœnitebit : feftina ergo. Saluta fratres omnes, quos ego magis amabo,ß te hueextrudant.Dominusvosomnesconferuet. IgnofCcmeælaflitudini.Fa-miliætuæplurimumfalutem.x xi.Ian.M.D.x X x x v i,

ViTvs Cal.

Alutem in Domino. Gratiflîmùm mihifnit. CaluinedoCtißimc, quod per ‘^‘^æ^’eùmquevt intellexi vicinum tuum meiulferis fàlutari. Etli auccm voluptaris attulißcnt hteræ,tarnen cùm mihi de tuis occupationi-l^ris confier, facile patior te id quod tibi comodius amp;nbsp;facilius fuit,feciß'e.Ego vocatus à Principibus ad colloquium Ratisbonç,amp;additus Domino Philippe focius cùm iâ quaß in procimftu effem,ab articulorû morbo oppreßusidomi mea: de-cumbo; ac per alienam manum ad te fcribo,vt tu quoque intelligas amp;nbsp;amari te impcnlc a me,amp; voluntarem neutiquam dcefTetibigratificandi.Philippus quoquepropterperi-culum V31etudinisdomifecontinuit,amp; profcétuseiuslocoeft D. Georgius Maior ac 17. lanuarij vtriufque'partis Theologi , qui ibi non magna frequentia ftint à præfiden-tibus Epifeopo Aiftctenii amp;nbsp;Comité à Furftenberg funt conuocati, amp;nbsp;rccitatæ quædam fententia:

E T R E s P o N s A, fententiæ eis funt Cæfaris nomine,quæamp;: forma amp;nbsp;conditioncs hiiius colloquij e/îcdc-beant. Cuiufmodi autcmeæfucrincnondum liciuc refcjftcrexoniicioaiitem plushabi-turas dubicationum amp;nbsp;periculorum quamipfum colloquium untelligimiiscnini,hoc à Cæfare Pontificipromilfum ,vc dequibus non conueniat inter collutucorcs, concilium Tridencinum pronuntiec. Exnoftrapartefunc Ratifponæ, M. Buccrus, Erhardus Sche-phiusjloannes Brentius,Martinne Frechtus, loanes Pilloriiis, D.Georgius Maior. Dcad-uerfarijs vtinquirerem diligentius nondumlibuir,nifi quodcôlUcdc auditore fordium Cæ{aris,de Maluendo,Pelai go,Cochlço.Principes nollri adhuc funtFi acofordiç,ac ftic-nuèhocagunCjVt fœdus fuum ôc confirment amp;nbsp;propagent rhocautem dignum laude fa-ftum eft,quod omnes qui per totam Germaniam Euangelium Chrirtiampkxi funt,pob licentur Epifeopo Colonicnli auxlium,fi propter religionem eu oppugnet t æiar.Dc Tri-dentino cocilio puto te omnia no^Fe.Bene vale in Domino,amp;, quod peramâter roge,i e-fcribe quoque.Hoc penè exciderat.Legi côciuncula tuam de Sacramento Cœnç,ac pro-bo quodpanemamp;vinum fiefigna vocas,vt fignatare vcraadfint:vtina polFint àtein ■ im fencentiamdcduci,quinudatantùmfigna rcJinquunt. Iterumvale. DatæNoriberg^ poftridie Purificacionis. m. d. x l v i.

CaI. VfRETO.

Vper fpurius ex domoFabrorum^cui nome eft abOrba,vxorem duxit fpuriS Û i cutuldâ Nâtuatis. Triginta aut circiter prodierût obuia fponfæ. Vides quàm -t? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ridiculafueritpôpa,noftienimmaritûhominênihihamp;: nullius honoris :amp;

eiUS caulaftrepitus audiebaturtotavrbe valdeintépeftiuus. Egrefli

funt cûhaberetur prima concio: inter fccunda concioné funt reuerfi. Quid

fccutu elb Dominus llcrcore aiperfit rota ilia pompa. Abel coniugio benedicebat. Cùm fbpularctur fidem coniugalé,ncbulo alibi habebat animû: iuiîus vt faite annueret, capuC Conçu(Tit.Magna populi obmurmuratio.Abelperrexit,cùm deberet adionem abi ûpcrc. Verùmie nequaquâanimaduertifledeierat. Quod ridebat noftc^,feuerè punitumfuità Senatuinam contéptor ille per dies odo in arétucarceve inclufus hodie cora Ecclefia cul-pam deprecatus eft.Patruus vxoris loannes nunc eft in carcere. Seuerc prohibitum infu-larionequid præteraquam amp;nbsp;panéiliidet;nequeexiturus eft nificum publica ignomb nia: nam cùm Deupala abnegaret,atquc à fratre nyftroRaymun^o reprehederetur, re-petita exccrabili Dci eiuratione, dixit fibi dolere quôd non abrepta barba eum in tewa il-hium pedibus calc^ct. Protérpina etia pridic quàm fponlàm exciperent tam honorificcj focrum ita vulneramt, vc largus illi fâguis ex occipitio flueret,fâcies autc laceratione fœda-taeilet,totûcaputluto amp;nbsp;puluere coniperfum.NoÜi qualisfit teperies vetulçiaudicbatuc toto vico incIamâsDci Schominu fidé. Proferpina ad Côfiftoriû vocauimus,lèd ad fororé euolauerat.Proximè iterû vocabitur.Qiud fiicerc’filentione redimerc vnius hominis gragt; tiâ,vt à tota Ecclefia proditionis damnarer : dafto tarnen opera,ne iure excandefeat. Pen-thefilea certèbreui nobis reprimenda erit: nam mala#omnes caufas fufcipit,amp;s furiofe défendit : denique fronte merctricia agit omnia amp;nbsp;loquitur. Vale frater amp;nbsp;amice integerri-me.Salutaiymmyftasomnesdiligenter.XI. Auguft, m. d. x l v i.

Cal. Farello.

Amctfi literænon omni ex parte mihiplacebat, quod vcrebar neäfperitätß nimia ftomachûtadelicatum oftcnderctireddcndas tarnen curaui,fedita vt nefeiret à me fuilfe vifas. Hic enim quaii abs te iibi comilFas in eins domum pcrtulit.Si tonabit iuo more,tandée)us fulmina euanefeent in crepitus. Ego meilli nonofferotantum fed propemodûobtrudo. dûtaxat moduadhibeo, vt meminerim quem locum tencam : neque id meacaula, (ed qma homo adulationibus ail'uetus modeftia mca abuteretur in Chrifti ludibnum. Defperô itaque, niiî Dominus remediumadhibeat.Vxoreins prodigiofa eft furia. Vidua N. adeoprocacirerlafciuit, vt dicas eife iuuenculam.Deinde rhalè fibi côfcia verbis omnibus,quæ pro côcionc proie runtur,incitatur ad rabiem,domi quidquid veneni habct,in nos cuomit : quaquam erga te mire fe præbuit beneuolam. Duos enim nepotes tuos, cùm pcriculofè ægrotarent in fe recepit,neque aliter tradat quàm filios. Hoc officium dignûeft liberali gratiarû adio-ne, qua non omittes, vbi fe nuncius obtulcrit. Nobis omnibus adeo eft infefta,vt eredam

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F. ij.

64 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

Cæfarem ipfum nihilô magis efleinimicnm.Et tarnen û caula dicéda fit, fateor me nefci-re,nifi quôd impudentcr criminun^mnium dcfcnfionem fufcipit. Narrabo hîc iocoßitn hiftonam.Niiper hue venir Frumenti vxor. Per omnes tabernas,per omnia fetè compita declamitauit aduerfus longas vcftes.Cû id milii finffe mdicatum (cirer, exeulauit le ride-do dixifle,autnos indecenter veftiricum magno Ecclcliæoft'édiculoiaut vos falfum do-cui(re,cùm diceretis à logis veftibus dignofeipolîe faKtH prophetas. Cùm ram putidani calumniam refurarem, ccepit etiam Spiritui (ando adlciiberc, quodvobis impegerat. Quid fibivulr,diccbat,locus illc Euangelij? Vement ad vos in longis vellibus. Relpondi me neCcirejvbicirctiliafententia.nhi force inueniretur in Euançelio Manichæorum. Sicenim extat locus Lucæ.io. 4^. Caucteàfcnbis qui voJunt ambulare in llolis. Non autem venient ad vos , amp;c. quod ex Matth.7. interpolauerat. Cùm fentirct fc vr-gerijConqueftaeft de noftra tyrannide, quôdnon cuisis liceret quiduis garrire. Trada-ui muliercm vtdcbui. Statim ad Michaelis viduam perrexir, quæcam hofpitiorecepit, non menfæ tantù fed ledi focia,quia minifths maledicebar.Hæc vulnera, quôd inlànabi-liamihi vidcntur,inradarelinquo, donee manu Dominus admoiieat. Cœnam proximo diedominico fumuscelebraturi.Hinc cogita quibusanguftiis nuecôftrîngar.Vtinam me abfentepoffer cclebrari,haccoditione, vtad vos vfq; vcl manibus reptaré.Fratribustuis vtinâilludTerccianû venirct in mentem, Perderein tcpotelucrum facereeft.Admonui, fed non feftinantquantù vellem. Paulifper tarnen adhuc banc moram quanuis nobis in-gratam,fuftineant. Vale frater amp;: amice integerrime. Saluta meo nomine diligenter Fratres omncs,familiam,amp;: piôs dues. Dominus te conferuet ac femper regat fuo Spiritu, Amen.Geneuæ,Calend.Septembr. m. d. xlvi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loanncsCal.tuns.

Cal. Farello.

DifeefTu veftrochoreæ nobis plus exhibuerut negocij,quâ vurauera.Omnes ij qui interfucrâtvocatiad Côfiftorium duobusexceptis Corneoamp; Perrino, impudentcrDeoamp; nobis mentiti funt.Excandui.vt rci indigmtaspohulabat grauitcain ilium Dei conteptuminuedus fum,q;pro nihilo duccrent (an-* dasobteftationes,quibus vfi Fueramus ludibrio habere.Perlliterunt m fua co tumacia.Ego cùm res mihi côpertaclTet, mhilaliud poteram Deum teftari pœnas tan-tæperfidiæ daturosdîmul ramen denunciaui,me vel propnæ vitæ di(pcndiofadururn,vc veritas pateficret,ne qffid lé lucriFecili'c mentiendo putarent.Francifca cria Perrini graui-ter Äuitiataeft nobis,q? adeo inFeltl elfemus Fabris. Kefpondi vt vifum Fuit atq; vt mereba tur.Kogaui nun quid facrofanda effet domus,nunquid legibus folute? Pan ciam vniusa-dulterij couidum tenebamus : alrcrius probano propc ad manum erat : de tettio magnus crat rumor: frater Senatum amp;nbsp;nos pala cótempferat ac deriferat:tandêadieci fabricanda illis elfe noua vrbem,in qua leorfum viuerer, nifi vcllent nobis hîc fub fugo Chrilli con-tineriiquandiu Gencuæ elfen r,cos frull;r.^niti,ne legibus parerent.Na Fi tot client diado mata in domo fabrorum,quot funtfuriofa capita,id non Fore impedimeto quinDominus Foret fuperior.Maritus Lugdunumtntcrea concclî'eratjlperans rem tacite fepultu iri. Ce-fui, vt iureiurando ad vet i côfeffioncm adigerctur.Corneus illos monuit, fe nequaquarn palfurù vt peierarent.Nô modôcôfelfi funt quod volcbam’,red feco dicfaltalfeapud Bal thazaris viduam.Omnesin carccreconiedi. Syndicus inlîgncmoderationis exemplum Fuit. Nain fcamp;: totum gregem Feucrius ehconcionatusjqua vt oportuerit cum co multa verba Facere. Admonitus tarnen grauiter in Cofiltorio Fuit, loco fuodeiedus, doneepœ-nitentiæteftimoniù edidilfct.PcrrinùLugdunorcucrfum aiùt:quidquidagat,pœnânon ediigiet.Henrichus abdicatus Fuit nobis cófenticn tibus.-illic altercatio incidit non illcpi-da.CoFelfus Fucrat verum elle quidquid à tellibus feriptum Fucrat.Interim côFugiebat ad illud prçfidiù, Aduerfus presbyterum acculationc ne admittas,nifi fub duobus aut tribus tcftibus.Rogaui,cuiùfnâ effet fententia hæc. Ex otc tuo te iudico feme nequa. lam eninï caufam in tellium hde non confiftere,fcd in eius confcfltone.Cum teftes adhuctepudia-retjdilcmate infbti. Aut vera elfe ciuscôFelfionem, aut falfam: fi veracllct, nihil amplius hælitandum elfe:fin Falfa,eum teneri rcumperiurij, quôdiuratusaliter quàm resha-bebat,dixilîft.Eoufq;prorupit,vtdicerct fela!fôamp; nequiterlocutum elfe. Cùm iniquum elfe diceret ab eo fe premhqui deberet eum defendere, rogaui quo iure illi aftridus elfcm ad malam caufam tucndam,nunquàm enim me iuraffein faöfione Francifeanam. Multa Jïomini vitro citrôq; diôta Fuerunt, fed ita vt probro ac odio omnium plenus dilcclferit,

Abdicatus

. E TRESPONSA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6j

Abdicatus minifter io fimul rctrufus fuit in carcerc, vnde tatnê triduo poft fuitliberatus; Illic ftrenuus fuit fakationum patronusivt quoad potuit cxaccrbarit in me eoru odia,qui lam ante plus fatis erant alicnati. Verum quidquid pc? eius fimiles moliatur Satan : excm^ plum valdc proderit. Duo enim iamvulgó dicuntur, nullam fpem efle impunitatis cum primariis non parcatur, amp;nbsp;me nihilomagis amicis quam alicnis fauere, Perrin us cum v-xorefrcmicin carcerc:viduaprorl^sinlanic, alij pudoreconfufi filenti Diazius Hifpanus quem apudGallafiumhic vidifti,Virete,amp;:quiNeocomoGermaniam proficifeens tran-fierat cum duobus Senarclenis, crudeliflime fuit intertedus : cum Cæfar appropinquate diceretur, Neoburgumfe contulerat, quod oppidum eft lub ditione Othoms Herici du-cis.Indead me fcnplerat,i3 .Martij.Fratrem habebacRomæ nomine Alphonfum,qui data opera illuc venit,vt pium virum tollerer è medio.Collocuti funt aliquot diebus. Cùm loannes nihil fe proficere intelligeret,Alphonfum rcliquit. Hie fimulans ßbi aliquid ex-cidiire,farnulummitticquifratrenfreuoccc,acdomi interficiat. Subfecutuseftdomum vfquc: de cæde perpetrata fidem non habuit famulo,donee cadauer fpeûaflet ipfe. Tum cquiscelenbusincomitatumTirolerenlem feproripuit. Dux Othopræfeftumpalatij mißt,qui eum ad fupplicium poftularet.Niß Ferdinandus humana omnia diuinâque mi-feere volet, necefl'e eft tam indignum amp;c abominabile facinus vindicet.Nam præfeftus in carceremfe vnà dédit. ValeteFratreschanlTupi. Dominus Icfus vos femper tueatur. Sa-lutateamicos omnes. TuFarelleplurimamfalutemdicesciuiummagiftris. Vtinamali-quandoiftudadreperequoquomodoliceat.Noftriomnes vosfalutant. m. d.xi y i.

.1

loANNES GaLVInVS PROTECT O-

RI Angliae.

To ea prouincia quam nunc fuftines, Ampliflime Domine,Deus te fin-

gulari prudentia,fortitudineamp;aliis virtutibusquasmuncrisillius-magnitu-W nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poftulat, inftruxit:quia tarnen me agnofeis pro F11 ij ipßus feruo, cui ante

omnia te approbate cogitas: ßc mihi perfuafi benigq^ à te fufceptöiri, quod ipfius nomine ad te fcnbercm. Neque enim mihi aliud propofui,quàm vt o^

pus cœptum perlequendo,magis ac magis ipßus gloria promoueas,donee ipfius regnum in optatiflîmum ilium ftatum perdoxens,qaiin terris extare quidem poteft.Ex ipfa porrô fedione percipies quam nihil de meo attulerim,fed ex ipßus Scripiura, quidquid hie ha-besoin vfum tuum protulcnm.lam ß in vnam magnitudinem intuererdn quam iftic «ue* ftus cs,'fatis Icio quam difficilis ad illam aditus eßet tenuitaii meæ : quum verb non afper-neris tllius Magiftri doftrinacui addidus fum, quin potius ßngularis priuilegij loco du-* cas te vnum haberi ex ipfius difeipulis, non eftquod pluribus me apud te exxiifem, cum te fatis bene coparatum ludicem ad illud fufeipiendum quod ab ipló profeftum eftè ton* ftabit.Eft fané de quo gratias agamus Deo Patri noftro, opera tua vti voluerit ad tan* turn opus,vt per te imprimis putum amp;nbsp;fynceruA fuum cultumin regno Anglic reftitue* ret;præftaret etiam vt lalutis doftrina audiretur paiTiii^, amp;nbsp;fideliter annunciaretiir oiiini* bus qui autes artigere dignarentur:quod etiam tantam fortitudinem amp;nbsp;conftantiam tibi indideritjvt contra tot infultus amp;c difticultates infrado animo pergeres, ac mahU potenti te afleruerit haftenus,vt tua confilia amp;nbsp;labores fua benediftione profequutus fit,-at(|5 pro-fperaueric.Totidem,inquam,illa funt pijs omnibus argumenta, pro quibus ipfius nomen concelcbrent. Sed tarnen quia Satan totus in eo eft,vt nouaS pugnas perpetubacCendat, ipfaqUe ilia res per fe omnium difficillima vna eft, dare opera nempe vt Dei veritas placidé apud homines obtineac,cum illi natura mendacio add ióti fint s'cùm etiam no defint alia qüædâ quæipfius curfumremorctur,ac nominatim quÔd fuperftitiones Annchriftf taaltas radices egerut,vtex animis multoru ægré reuelli queant j tu vnus mihi tâtb magis vifus es ad opus cam arduu fanftis bmnino exhortationibus cprifirmandus, Vti ipfa expe-rientiätehöcquoq; c’otnpèrtUrum non dubito. Atquehocfaéietvt apertiushîcamp;hbe-riusîhe gefam: amp;nbsp;fané-quia meum confilium voto tuo,vt fperojrefpon debit Ç'iïcftàtuô te etiam exhortationcm rn’eam boni con flilturu,vc ipfa non omiiiho heceflaria'fuerit, cum zeins ßz folicitudo quæihéhueimpulerunt,tibi nonprobarftiOh poflint. Actantb mag s ilia quam ipfeagnofcis’hfeeeffifäs faCiet,Vt àcceptiusetianSihocdpud'te meutn ftudiu red-dattir.’Qùareàte peto,Amplinime Domin'e',vt me hîcpàtréhtcr audias in ijs de quibus te adnioftere pancis inftitui:ac viciffim fpeto ,quot;vbi ilia attendefis, ipfa tibifolatfto allafura, F. iij.

66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V 1 N I E P I S T O L Æ

' quôanimofius deinde opus illudfandum pcrfequaris,adquod Domino placuictchuc vlqueminiftrovti.Equidemnon dubitoquincurba: illæingentcs quxab aliquo tempore aceidcruntjtibi valdemoleftæ ôAcerbæ fuerint:pr2Efertini cum inde pleriquc offendi-culum captarent, quos ex parte mutatioin religionis cauia cócitabat.Fjeri,inquam, non poteft,quin te illa cernente varij motus exceperint,fiue ad animü amp;c fenfum tuum iplc tu ilJa referres, due ad ftrepitus improborû, fine ad probcÿU côilernationë leipium côuei teres. Et me enim rumor illecam longe difljtû ita vehemëter conftridum tcnuit,donee accept ad'ulgere cœpifle auxilium à Domino. Sed quado vel ignis ille nondum plane con-fopituscftjVel no ita difficile fit à Sarana rurfus êxcitari, propone tibi ante oculos mémo-a.Chro.32.rabileilludpiiffimiRegisEzcchiæcxcmplum,quodàSenpturatam dilertè traditum ha-bemus:qui cùm fublatisex ludçafuperftitiombuspurum Dciculcum ex iplîuslegecon-ftituiflec, tanta fubitô belli mole exceptus eft,vc prohomine perdito amp;nbsp;deplorato haben« dus paffim iudicari polfcc. Sic enim Scripturaappofitî ifta hmul conuertit,quod cùm to-cus illein eo effet,vt verum Dei culcum fuoloco rcponcrec, rem illi in fpecicm quàm in-fœliciffimèfucceffiife.Plancenimcùm ita fecordatêin Del regnoerigendogcffillct,rc-gnum quoque ipfius cum fumma tranquillitate coniundum iri fperari poterat. Hinc igi-cur exemplum fibi ftatuac pij omnes Principes ac prouinciarum Redores,quô fc animo-fins gerant,turn ad ableganda omnia idôla/um ad verum Dei honorem, vti co cenentur legitime procurandu,fidem ipforum nepe per varias tentationes eon fimili exammi fub-iicienda effe.Sic permittit dominus,fic vult denique,vt amp;nbsp;fuorum conftatiam patefaciar, amp;nbsp;illos comparâtes reddat,vt oculos fupra munduattollere difeant. Intcrea vero Sata fe-fc immifcet,vt cùm veram dodrinam aperte euerterenon valet,obliquis artibus acvcluti iac.$. per cuniculos idem moliri non definat. Atque hue facit ilia lacobi admonitio, vt ad lobi tolcrantiam attend,in illius etiam exitum intucamur.Perinde enim res tandem illi piiffi-moRegiceffit, cui Dominus ita adfui tin fu mm IS ipfius angufdis,vt tandem vidoriâin-fignê inderetulerit.Quare cùm neque manus ipfius abbreuiata fit,neque porro minus illi fit nunc Gordi,quàm fupcrioribus fæculis veritatis ipfius afrertio,non chquod de illius ope defpcrcs quiconque te fludus cxcipiant.Maximam hominum parte Euangclio refi-ftere,amp;: omnes conatus eo conferre ne illud emergat,adeô mirum vidcri non debet. Ea liquidera cR perpétua raundi ingratirudo,vt Deo vocanti tergum obuertat amp;nbsp;aduerlus ilium calcitrct,vbi iugum fuum illi imponcre cogitat.Cumq; natura homines addidi fint hypocrifi,ferre non pgfrunt,vt ad lumen verbi Dei adducantur, quod eorum fccditatem amp;nbsp;grobrum reueletiaut vt ex fupcrftftionum fuarum latebris extrahantur, fub quar u vm-bra fomnum fuum dormiunt.Quare nouum non eft vbi ab illa parte contradicitur, cùm dcrcdigendisadDcicultumamp; obedientiam hominibus agitur. FÄc tarnen facercnon debet,vt négligentes aut timidi hîc deprehendaraur.Tandcm enim vbi tumultuati fue-rint facts ac fuum furore defpumauerint, momen to con fundi amp;nbsp;cu fuo tumore cocidcre ncceffe eft.Sane quod ad Dcuattinct,omnes illi hominum fremitus amp;bullæipfitantùin Indus crût^vt eft in i.Pfahadeóque quafi eoniuentibus oculis ad illorum æftusiplc conti-cefcct,quafi res ea ad ilium non p^tineret.Atquitandc ipfius potentia comprimentur. Nos,vetoeadem illaarmatiipuido præfidio fuftinebimur,quidquidaduerfumnos mo-liatur Satan,tandémq; reipfa percipiemus,Euangelium vt nuntium pacis aftert amp;nbsp;recon-ciliationem cum Deo , ita etiam ad pacem inter homines coftituendam pertinere,vbi a-û.it. nbsp;nbsp;pudlfaiamtcftaturDpminusiVbircgnum Chrifti per ipfius dodrinamcredufticrit,fu

turum vt amp;: gladij in vomeres amp;nbsp;lanceæ in falces trasformetur. Interca vero quamuis cX hominum improbitatc 00pcruicacia prodeant,qua? aduerfus Euangclium infurgunt feditiones amp;: turbae,in pqfipfos tarnen delcenderc oportec,ac ftatuerc,Dominu ita nos pledere propter noffra ipforu peccata,etfi vtatur illis inftrumetis quæ vcrc Satanç man-cipia efTecoqftct. Vetus eft illa querimonia, qua in Euangeliumderiuata eft omnium malorym caufa, quæ, Ijumano generi pridemincurobunt. Conftat liquid cm ex hiftoria, iamab ipfq initio quo Chhftianifmus per orbe fpargi cocperat,vix vllum fuilTe angulum qui nompxtremis mails premeretur.Bellorummotus extabant cotinui cuiufdam inccn-dijinftar,qiiovniuerfa conflagrarent. Diluuicshinc,illinc peftes amp;nbsp;fames: Extrema amp;nbsp;return omnium amp;nbsp;ordinuip inuerfio, quafi orbis terræ in feipfum comilTus plane dif-filirçt amp;nbsp;cdamp;ingeretur.. Idem.prorfus accidie hoc fçculo,ex quo Euagelium ccepit cmer-gccç:aiilèrabilfsquædamcxwçit rerum omnium facies nbsp;nbsp;paffim volitet illa querimo

nia,no!sfcffiçç.tiqfa;liciffinio fa?cùlo natos elfe, ac perpaiiçi no fut» tanta mole fâtifeat.

ƒ r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Atqui

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;67

Atqui dum vulncra illaperfencimus, amp;nbsp;ad manum ferieniis attendereoportuitamp; ad caufam:quænam dia porrô lit neque adeô obfcurux^ cft, neque pcrceptu difficile, Coftac verbum Dei per quod ad viam falutis perducimur incomparabilcm thefaurum effie : £x-cutiamus vero nos ipfos,quam rcuerenter nempe vti ab ipliusaudore oblatum nobis eft, itaetiam à nobis admiffiumlit. Quandoigitur ica vilefeitapud nos quod eft apud ilium tanti momenti, quis non iuftiffiigt;um agnolcat, qui noftram ingraticudinem ira viciffim vlcifcacur? Audimusamp; illud Chriftiapud Lucamd'eruum quiteneatvoluntaiem Domi-Lvcjeitîtz ni, neque illamopere præftac, duplo grauiorem pœnam commereri. Cùmigitur tam négligentes ftmusad obediendum voluntati Dei, cuius centuple vberior extat noti-tia inter nos, quam fuperioribus fæculis, alienum videri non debet, ft vehementius in nosexcandefcat,qui omnium hominum minime excufabiles fumus. Cumque opc-ram non damns vt bonum femen^romoueatur amp;nbsp;incrementum capiat, merito inter nos fpinæamp; fentes artificioSatanæfubcrefcunt, quarum deinde punäiombus infeftemur. Cum denique Creatori ipfî iusillud fuumnon exhibeamusinnobilipfis, non minus æ-quum cft hominum contumaciam aduerfum nos ipfos experiri. Vt ad te verô me propius conferam, Ampliffime Domine, audio efleduofeditioforum genera,quæad-uerfusRegem acregniftatnm caput extulerunt. Alij enim, cerebroft quidam videlicet, fubEuangebj nomine pafCim irndedam vellent. ALj verô in fuperftitioni-bus Antichrifti itaobduruerunt, vt earumreuulftonem ferre non poffint. Ac meren-tur quidem, turn hi tum illi gladiovltore coerceri, quem tibitradidit Dominus: cum non in Regem tantum inlurgant, fed in Dcum ipfum qui amp;nbsp;Regem in Regia fede confticuit, amp;nbsp;te protedorem inftituit,tum perfonæ tum ipftus etiam Regiæ Maieftatis. Illud veto hîc ante omnia procurandum eft, vt quantum fteri poterit, illi qui eo Euan-gelij guftu præditi funt vt illi iam addidosefteconftet, ipfum porro caanimi deieftio-dione ac reuerentia admittant, vt amp;nbsp;ftbiipfis plane abrenuntient,amp; fefe Deo in folidum vtpareft,addicant. Sicenimilloscogitate oportet. Dominum nempe iftiufmodi oc-caftonibus ipfos expergefacere, vt magis ferio in ipfius verbo proficiant, quam haóle-nus præftiterint. Frenetici quidem illi qui mundumin fupmaiji quandam licentiara tranfuerfum cuperent,excitantur à Satana nominatim, vt per illos Euagelium male au-diat : quafiEuageliumcaufam præberet rebellioni aduerfus principatus, atque meram in mundum diflipationem inueheret. Piorum eft veto, ad tarn infauftos conatus per-diiorum hominum ingemifcere,dum lucemDominus quiillas tetubras ferius ocius cer-tiffimè difcuffiira fit,fuftinendo implorant. Papiftæ vero dum idôli fui Romani focdlta-tes amp;nbsp;abominationes tueri ftudent, apertum odium amp;nbsp;bencficij Chrifti amp;nbsp;omnium i-pftusmandatorummagisac magis produntiquod tarnen non poteft non extremum mœrorem illis afFerre,apud quos vcl gutta fynceri zeli fupereft.Q^are fibi amp;nbsp;ifta à Domi no deftinari pij agnofcant,quæ totidê fint ad ipfos caftigSdos flagella,quia nempe Icgiti-mosEuangelij frudus non ferant. Summa ratio igitur atque vnicc appofita efto ad iftiufmodi motus femel confopiendos,vt qui Efcangelio nomen dederunt, verè adDei imaginemreformatideptehendantur: atque ita tefte^tur Chriftianifmum legitimum » ab'omni omnimodoabbhorrere: æquabili modeftia amp;nbsp;temperantiaapprobenc fc Dei verbo régi, nedum vt ex leges amp;nbsp;cffrænes habeanturzreda denique amp;nbsp;fanda vita os impiorum obturent. Sic placatus Dominus ferulas demum fubducet, atque pro vindiófa quam in verbi contcmptorcs exerit , illam fuorum refipifeentiam certiffima benedidione profequetur. Nominatim vero Nobilitas ipfa ac Magiftratus hie exem-plo præeant çportet, vt primi omnium colla fubmittant cum furomo timoré ac reuerentia, fupremo illi omnium Regi Chrifto Dei Filio: ipfi inquam fidem amp;nbsp;obfe-quiumanima:amp; corporisfyncere præftent,vt amp;nbsp;iple viciffim eorum tumoremamp; fa-ftum comprimât, qui aduerfus ipfos iniuftc criftas tollunt. Hoc eft nimirum fum-mumprincipumhuiusfæculi munus,vt ita fubditosfuosreganc,vt primi omniu Chrifto fiibeftc geftiant,dentq; omnem opera, vt illius vnius audoritas fupra omnes amp;nbsp;fummos amp;:infimos emincat. Quare à te pcto, Ampliffime Domine, per Dominum ipfum amp;nbsp;illam qua regnum Nepotis tui complederis ftngularcm chantatem , vti luculcntc paf-ftmtcftaris,,yt eovnice omnemconatum ac vigilantiam adhibcas, vt Dei veritas prædicetut çum^pleniffima audoritatc amp;nbsp;cfficacia , amp;: vt frudus quoque extent qui cœlcftiillifementirefpondeanc: atque vt illudafTequariSj.nunquam manum remittas

F.iiij.

68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPIS T OLÆ

ab incœpta plena amp;nbsp;integra Ecclefiç reformatione prolequenda.Hic veto vt meatn men* tem faciliuspercipias.totum iftud initia capita confèram.quorum vnum fit De verara-tionepopuhreâè docendi.Alterum de excirpandisabufibusquihaótenusobtinueruiiu Tertium ac poftremiim,dc vitiis exadc corrigendis,adhibenda opera, ne Icandalaamp; luxus patfim vigeant,vt inde nomen Domini blafphemetur. Ac quod ad prim um ilJud attinet,non eft quod in tradeda dodi mæ fubftantia imlt;norer,Eft magis de quo Dominö gratiasagam,a quo itailluminatus es purædoétrinæcognitione, vt candé ctiam publicd doceri cures.No es,inquamjmihi doccdus qua? fitChriftianorum fidesjamp;quç illis dodri-na tencda fit,cû per teadeo vcritasfidei inEtclefiç ccctu rcftituta pcrfonet. Quod fi quis obiter cópreliëium habereveht,quæfitDcicultus fi.imma,resncpe£Ôredit.Vt vnûDeû habeamusredore noftraiûcôlcientiarû ,adipfarûregime quod Ipiritualeeft,legêipfius vnicâ adhibeamus profingularipietacisrcgulameqi^dadipfiuscultum exliommûtra-ditionibus quæ vanæ fiunt c5feramus,ip(um porrôpro fua natura, fipiritus amp;nbsp;cordis inte-gritateab omnibus coJcdum efie.Cùm verô m omnibus nobis nihiJ extet prarter mifcra-bile corruptionë,quæ turn fenfus omncs turn aftèdus noftros occuper,noftrum cfle mc-ramillâiniquitatumabyftiim in nobis agnolcere3amp; agnitam exhorrcfccre;eo modo no-bis probe cognitis,atque in nobis penitus fraôlis,conxufis, pcrdKJS,cxutis omni dignitaris fapiëtiæ facultatis deniq; vllius ad bonum ptæfumptionc, turn dcmum accurrcreoportc-read vnicum lonté bonorum omniû Dominû noftrû lelum Chriftum ,ab illo quicquid offert percipere,ac imprimisincoparabilë ilkim mortis ac paffionis ipfiusthefaurum,vc ea vna ratione Deo patri in folidû recôciliemunpurgatiq-, alperfione fanguinis ipfius cer-tôperfuafi fimus nullas in nobis extaturas maculas,quæ apudiplîus cçlcfte folium pudo-re nos fuffundaiit: fie nobis certô côftabit vis ilia facrificij perpetui, qua peccatorum gra-tuita remilTio nobis itaobfignata eft, vt illic præfîdiûamp; anchoram fâlutis côftantcr défi* gamus.Sic ipfiusSpiritufâdificati,inobedictiamiuftitiç Deicôfècrabimur:ipfius gratia cofirmatijvidoriâ de Satana, mundo, carne reportabimus.Poftremô cùm mébra corporis ipfius fimus,no dubitabimus quin Deus in filiotûfuoi ualbonos rcccfcat,vt verafidu-ciaipf'um illo Partis arnantilîimo nomine legitime copellcmus.Hiceft nepe feopus vera: dodrinæ quæ amp;nbsp;in Ecclefia Dei habëda eft feper amp;nbsp;ab omnibus audiëda vt in cû fcopû’o-mnes fincerè collimct, dû fefc àmûdo fenfim fubducédo, ad caput illud fuû quod eft in cælis intéto aftetfu amp;nbsp;apertis votis,moribus,inftitutis finguli fefc attollat.Qua te verè pre* tiofiffimafualucequcftandiu fub Ajitichrifti fepulta latuerat,cùm nunc ita vberrime peffiidcrit Domin”,pluribus ifta apud tenôexequar. Tan tu quod attigidc docêdi forma eô ptinct, vt quç fit idonea ratio fequeda inpopulo inftituédo tcncîy^ur.Pungêdi funt ne-Hebr 4. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;viuû,vt Icntiatur in fingulis illudApoftoli verbû Domni nempegladium ancipitem

elfe qui intima vfqicogitationum amp;nbsp;afteduû configat,amp;; ad ipfam vfqi offiûamp; medulla-rum compagincperuadat. Hocinquam inculco nominatim, quoniam vereor ne paucîE extent inRegno viuæ c6ciones:maior pars autem in recitationis modum decurrat. Ac video quidemaliquamiftiusneceflîtatis oftafioncm inter vos:quiancmpe,vobis non func ad manum probi amp;nbsp;idoneipaftorelt;,defeâ:tis illefuo quodam modoexplendus eft. Deinde cauëdum eft ab erraticis hominibus amp;temerariis,qui vt in rebus nouisaccidit,plurimû extra metas abripcrétur,vt fomuia fua pro Dei verbo cfFutirent : fed nulla eiufmodi ratio obftare debet,quin ipfa Chrifti inftitutioobtineat,quod ad Euangelij prædicationé.Por-rô légitima prædicatio mortua elle nô poteft,fed viua amp;efficax ad docédum,exhortandugt; i.Tim.j. argucndû,vti ad Timoth.tcftatur Apoftolus:Adeô vt infidelcingrcdiéteirt cœtû fidcliû, afficiillum oporteatôô quafi transfodi ipfa verbi auditione vtdêt gloriam Deo,vtalibii-i.Cor.14. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Apoftolus ortendit.Nequeetiam te latere poteft,quod idem Apoftolusfradit devi

1 Cor^ cnergia quæ in illisextare debet, qui fe probes amp;nbsp;legitimos verbi miniftros approbate' ftudentivtabeffeab iftiufmodi quidem velit omnem ornatum amp;nbsp;fucum cloquentiç,quO' fe hommes theatro venditantuta tarnen vt tanto luculentius in eoru fermonc fefeprodat visillaSpiritus,quæpotentifrimèagatinanimis auditorum. Nulla igiturpræcautiofa-' cere debet,quoniinus Spiritus ille Dei fuam libertate ac perpetuu vigore retineat in illo-rum minifterio in quos fua donacotulit Dominus ad Ecclefiæ çdificationê.Expedit quidem prolpicere defultoriisingeniisquæ fibinimiumhcerevolunt:claudcndaeft etiam ianuacuriofis doótrinis.Ratio autem expedita ad earn rem vna eft, fi extccncmpefumma‘ quæda dodrinæab omnibus recepta,quàm inter prædicahdûfequanturomncs:ad quam* etiam

E T R E s P o N s a; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ê?

e tiâ obferuândû omîtes epifeopi Sgt;c paroclii iureiurâdo adftringântur, vt itemo àd tnunus Ecclefiafticûadmittatur,nifi fpondcat fibi ilium dJttrinæconlènfum inuiolatû futurum. Extet praetereàcomunis formula catechifmi in vfum puerorum,S«: fiqui erunt rudiores in populodicipfa veritas illis familiarisreddetur,ac fimuleam ipfam difeent ab impofturis corruptelis difcernere,quç fenüm apud ceflances irrepere iolentiPlanc enim tibi perfua fum efle oportetjEcclefiaDei catechefi carcre non poireiillicentm veru fernen dodrinæ contineri, ex quo demû meCTis pura ac proba coftatura, ac deiilceps multiplicanda fit,ma gis ac magis.Quarc fi ædificiunt ciufmodi inftituere cogitas, quod amp;nbsp;diu ftare poffit, Sd à ruina tutum maneat,da opérant, vcpuen nominatim introdueStur ad fidem catcchifmo ad cam rem editOi vndc dilcant breuiter pro fuo captu,in quo fitusfit verusCltnftianif mus.Neq; veto in pucrorûinftitutione ftabit tatùm catechifmi vtilitas. Accede enim Sc iliaalcera,vt tum populus per eurffedoâus, meliùs ad proficiendû in ordinaria vcrbiau-ditione coparatus fit,tum veto vt fi quis inflatus nouum aliquod dogma inueheret, ad ca-tcchifmi examen rcuocatus Ifatim deprehendatur. Quodad formula precum Ôc rituurn Ecclcfiafticorum, valde probo, vt certa ilia cxtet,à qua paftonbus difeedere in fundione fua non liceat, tant vt confulatur quorundant fimplicirati amp;: imperitiæ, quam vt certius ira conflict omnium inter fe Ecclefiarum confenfus.Poftremo ctiam vt obuiam catur dc-fultoriç quorunda Icuitati qui nouationes quafda affedat,vti co pertinere catccliifmum ipfum ante oftendi.Sic igitur Ifatum efle catcchifmum oportet, flata facramentorum ad* miniftr3tionê,publicam ité precum formula. Sed no hoc eô pertinet vt iftius politici or-dinisin Ecclefiaoccafione,vigor illc natiuus prædicationisEuangelij vllo modo côfenef-cat.ln illud potins incûbendû elf tibi^vt idonci amp;: fonori bucciltatotcs côquiratur,qui ad intimavfquc cordium vocis Euangelij clangorc peruadant. Pcriculum eft enim nemul* to tenuior frudus extet inftitutçrcformationis,nîficum ilia fefeetia cxeratprçdicationis vetbi potentia quàm efficaflifltma. Non fruflira de Chrifto feriptum eft, Pctculfurû ilium Eta.«.’* terrant feeptro oris fui.ac pereuflurum impiunt Spiritu labiorum fuotum. Hæc eft nimiru vera ratio,qua nos fibi perdomitos fiftit,dum verbi fui vircute cucjÿic ac deiieit quidquid ipfius gloriæ obftatin nobifipfis. Atque indeetiam confiât Euangelio nomen illud quod regnumDci appellatur .fouace cùm edida amp;nbsp;conftiintiones Principu Chriftianorum ma* gnum pondus liabeant ad promouendum amp;nbsp;aflerendum Chriftianifmi ftatum, Deus tarnen fiitgulari modo prçcipuam illam vint fuam exeretp vult in gladio fpirituali verbi fui, quem paftonbus ex erendum mandat in Ecclefia. Venio ad caput alterum de abolewdis ôôcuellendisradicitusabufibusamp;i, corruptelis, quas inuexit Satan fuperioribusfeculisin Deiordinationem.C^nftat Chriftianifntum Papatus plane efle nothum amp;nbsp;adultcrinû.ôc qui Dei iudicio vltimo illo die damn âdus fit cùm ia ipfius verbo ta aperte rcpugnct.Qua-re fl ab ilia voragine plebent educcre eft animus,exéplo A poftoli vtendum eft. Vbi enim i.Cor.if* agit de reftituendo veto vfu Coenæ Domini apudCorinthios, vt quæ obrepfcrant addita menta valere iubeat femel,quod,inquit,acccpiàDomino,hoc amp;tradidivobis.lndecolli-genda generalis dodrina,cùm de légitima rcforntatioi^c Sô quç Deo accepta fit agitur,ad ipfunt purum putum Dei verbum redeundù nobis efle.Qjtot enim fupcrcrût mixturæ ex Itominum ingenio prolatæ,totidê extabunt pollutiones, quæ homines diftrahant àredo eorum vfu,quæ Dominus in ipforû falute inftituerat. Proindc dum iftiufmodi fentina ex parto tâtu exhauritur,res fuo loco verè reftituta dici no poteft, vbi Chriftianifm® lar uatus pro fincero Sê natiuo deprchëditur, Atque illud à me ideo dicitur, quod multos loge aliter iudicare intclligâitolerâdos efle népe abufus neqj attingcdos,dùmodo ctafliflimçcor ruptelæ fublatç dici poflint. Atqui ex oppbfito ipfa experiétia edocuit, quârcrtilis fit me-daciorûfcgeshumanüingeniû:vtvclntinutulisgraniscôfperlum,in altiflimûcumulûaf-furgac,vci totû natura eó ferri coftat.Longè alia veto eft ratio,quatradit Scriptura.Dauid Pfal.itf. enï de idôlis âgés,ne ipforû quidc nominis fe recordaturû teftatur, vt oftédat quâ ilia fibi omnib*^ modis deteftada iudicet.Præfértim vbi attedimus qua grauicer eo nomine pecca ucrimus in Den,cùm in ignoratia verfaremur, illud nos tatô magis ferio afficiat oportet, vt ab omni Satanx fermento qua lógiflimè pedem rcfcramus. Quid enim illx cerimonix aliud fuerût, qua totidc Icnocinia quæ mileras animas ad mala perducerent, vti ad ipfas illaqueadas omnino pofitæ erantîla fi de cautione agitur,moncbuntut homines,fcilicct, ne ad illas nuitc impingant,cùm fuperioris vitæ peccata hac in patte illis retegentur.Quis tarnen non vidct,obdurari ipfos nihilominus, nihil vt infœhci ilia cautione obtineri poffit î Quare fi quid iftiufmodi intaétum relinquetur , certiflimum erit grauioris obfit-

70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTO'LÆ

obfirmationis in jnalu fomentum,idem que velamen appoßtum ne iincera dodrina qnæ proponetur admittatur vt par eft. Faft;or quide modcrationi locum elfe oportcre, vt ex-trcmitates nimis abfcifæ nequc Inc vtiles fint, neque fimpliciter vfurpadxgt;adeóque ccrc-monias ip (a sad vfum amp;:captum populiefleaccomodandas.-fednon minusconllanteraf-firmovidendumefle, nefubjlloprxtextu tolerecur quidquam quodaSataiia vel Anti-chriftoprofedum fit. Quoprotinct iliaScripturæloquendi ratio quæin hiltonis regum ludanó vnolocoextaf,m plerofqjncpe qui cum idolaluftuliiréc,omnia tarnen ad viuum non refccuerut,liancinqua illisafpeigit nota, quod tnfiilominus excclfa qua; nos iaceb la diciinus,amp; 1 oca ilia ftultæ deuotioni dicata non abltulerint.Cum igitur coufqiceDeus prouexerit,ampliiïime domine,da operam obfccro,vt veri rempli iplius reformatons nomen referas,ac feculum hoc fub rege nepote tuo piiflimi lofiæ fcc ulo relpondeat : atquta omnia fuoloco repofiracures,vt Regé deinde vna foliticudoordinis bene pofiticonler-uandi maneat.Proferatibi iftiufmodi corruptelarum exemplu,qiiod inftar fcrmenti eße poffit quo mafia integra faôtæ Cœnæ quodamodo accfierer. Audio recitari iftic in Cœnç celebratione oratione pro defuilismeq; veto hoc adPurgatorij Papiftici approbatione re-ferri fatis fcio.Ncqietia me latet proferii pofieantiquu ntu mentionis dcfundoru facien-dæ,vteomodocomunio fideliiim omniunj vnum corpuscoiundotu dcclarcturded ob-ftat inuidu illud argumentu, nepe Coena Domini re adeo facrofanóta cife.vt vllis homi-nuadditamétiscâtofpurcare lîtnefas.Prætercavbi Deûinuocamus non efi indulgendu Rom.io. nofiris afie(dibus,fed potius régula ilia retincda eft qua tradit Apoftolus,vt vei bu Dei pro fundamcto habeamus: ilia veto defundoiu comemoracio qua; ipforti venerationc vel co-« médaiioné coiunda habet,no refpodet vcrç ac légitima; rede oradi inftitutioni,ac pcrin-de afiximentu eft,quod in Coena Domini nullo modo fcrcndû lit. Sunt aha no perindc damnadafortaire,(ed tameeiufmodi vtexcufari no pofiint,chri('ma videlicet amp;vndionis ccremoniaifiquidem chrilma illud inuctio eft friuola illoru qui iam olim in Domini infti-tutione per ignorantiam non acquieuerût, amp;nbsp;qui nouo illo figno Spiritu fandu in Baptif-mo ita fibi rcprçfentadym duxerunt,quafi aquæ fignu ad illud no fufficeret,Extrema vn-dio veto abillorum inconfideratozeloemanauit, qui Apoftolosa;mulari voluerut, cuna Marc.tf. eodemcumipfisdonononpollerent. Cum enim Apoftoli oleum in ægrorum fanatio-ncadhibuerunt, illud co pertinebat vtfanationismiraculum ea tefièra quafi exhibitum obfignaretur.CelTantedcmum miraculorum dono,vfum quoqueextcrnç illius vndionis cefiare oportuic. Quamobrem ilia omnia abfeindi femel præftiterit, vt nihil in Ecclcfia Dei vfurpetur,quod non Si iplius verbo conformefit,8i ad Eccleliç ædificationem perci-neat: ita veto tolerandi funtinfirmi vt Si confiimentur fenlim Si acÄndiora promouean-tur, Nequc intereaftultisimmorandum eft, vt illis fatisfiat quibus hoc vel illud arridet fimpliciter, cum nulla idonea caufa fubeft. Scio qua confiderationeplerique vlterius pro-» grefli non fint:quia nempe veriti funt vt maior reru mutatio ferri no polTet,præfertim v-bi vicinorum ratio habendavifaeft, quit»ifcum pax fouenda effet conniuendo adpluri-ma. Habeat fane hoc locum in relais iftius vitæ, in quibus licet de iure fuo tantum remit-tere,quantum pacis ftudium Si amotrequiret. Atqui aliaprorfus eft ratio regiminis Ec-clefiæ quod fpirituale eft,in quo nihil non ad Dei verbum exigi fas eft : non eft inquam penes vllum mortalem quidquam hîc aliis dare auc in illoru gratia dcflcdcre, cum no a* liâtes Deo magisinuifafit, quam vbi humana illanoftra prüdentia calculumhîcfuûap-ponere audet,vt vel moderemur vel refeindamus vel rctroferamur prçter ipfius vnius cœ-leftearbitrium.Ergonifiilli dilplicere volumus,ad omem carnis intuitum oculi nobis femel claudendi funt; Si quod ad pericula attinct quæ inftare videbuntur, fic ilia nobis declinandaerunt quantum erit in nobis,vt tame à reda via difcedcre fem per fit nefas, Ex-tat Domini promiirio,qua le nobis adfuturum ftatuit redam infiftcntibus viam:fupereft igicur hoc vnum,vt partibus noftris ftrcnuefungendo,eucntumilli comendemus.Neque enim aliunde eft,quod fapicntcshuiusfeculi fuæfpes fruftratur vt pluiiinu, quam quod Dominus receditab illis,quatenus ipfius auxiliodithfi fefe ad media obliqua Si quç Deo minus probantur conuertunt.Qu^arc li Dei ipfius potentia à nobis ftare volumus, fcqua-mur fimpliciter quod iubet ; atque imprimis hoc fundamentum ftatuendu nobis eft, rc-formationemEccleliæfingularemanusipfius opus efie, vthacin parte homines fefeilli in folidu regendos tradatiquódqueetiam mains eft, folere Dominum vt plurimu, tarn in reftitueda qua in conferuada Ecclcfia fua operari ratione quada plane admirabili,Si qux omniuhominum captura omnino fuperet.Proindenulla ratione finereopus illud refor-mationis

E T R E s P o N s A.

matioiîis Ecclefiæ ad humani fenfus modulum exigi, amp;nbsp;quod cœlcfte eft , ad tcrræ amp;nbsp;mundi formam compofitum habere veile. Nec^ue ramen ica cxclufam rcólam illam priidentiam velim,cuiusmaximushîc qiüdem eftvfùs, vtnon appofitæ rarionesincan-cur,neinhanc vclillam partemnimispropendeacur ,diim omnes Dominoliicrari vo-lumus:fedprudenciamhîc Spiritus noncaniis regnarcciipio,dum osDominû inceriôga-bimus,ac precabimur vc noftrièfenlu valere lufFo , vnus ille nos in omnibus dirigac arque manu perducat, Vbi nos ica geremus, facile cric anfàm præcidcre variis cenca-tionibusquæ nos in medio curfu remorari poiTenr, Tuigicur amplüTimè Domine vci fclicicer illam Chriftianifmi refticucionem incegram in regno Angliæ inilituilli non innixuscibi fedpocenciDei manu, quæ cehaólenus fuftinuic mirabiliter confirma-uic,fic eciam in eadem ilia fiduciacibi pergcndum efTcexidirna. Ac lt;ànc cum Dommus ipiècotpafTim principacus furtcntÿc fua prouidcncia qui tarnen ipiî aducrfantur, mul-tomagisillos refpiciec quiôcmilium func defixi ôctcto (uo tcnacu fupremum illuni herum fîbiafcifcerecupiunc. Vcnio ad ceritum caput quod eft turn de viciis cocrccn-dis cum de fcandalis comprimendis. Ergo veto non dubito leges cdiôla poiita ifthic ci-fe , quæ rcâaSôlaudandaiint, amp;quibus populumin honelbsmoribus concineh con-ueniac:fcdingensillaaTa^('«quàminmundoanimaducrtomccogitvt tchîc ctiam ap-pellem,vc inilludincumbas vc homines fub43ona6óhonefl:adiiciplinahabcancur. Imprimis vc Dei honorem in eoaflerasdum illacrimina vlcifceris, quorum pcrfcqüutio a-pud homines inluperhaberi iolet. Cum enim furca,cædes, rapinæ feueniRmè plc-èfancur,quia ad hominesiniuria percineac, conniuetur inrerea ad icoicacioncs,adultcria, cbnoiicaces, blalphemias nominis Dei, canquam ad res licicas, auc non ica grauicer vin-dicandas. Acqui Deus longe aliter iis de rebus pronuntiat ; ortcndic enim quàm prc-tiofumipfihenomen iùum, dum apud homines profeinditur amp;nbsp;pedibus proculcatun Ncqueverô fieri poceft, vt tam horrenda probra diutiùs inultafinat: namamp;: ex Scri-ptura colligi poteit vel vna tantum Benhadadi amp;nbsp;Sancheribi profanorum regum in Deum concumelia , horrendumDei indicium ipfos cum fuis omnibus tantumnonad-obruifle.Ec quôdad adulteria attinet, quis ^udor cft, nos qui Cli^ftiano nomine cenfe-mur, in illis vindicandis ethmeis ipfis longe molliorcs dcprehendi,cum adeô ioCo ctiam eiufmodi fceleratranfmittantur? Tanti cil feilicetfacrum ipfum coniugium,imaginem inquam illam viuam facratiifimæ noftræ cum Dei Filio coniunélionis impunepolluh artiiffiiTiam veto fupraaliashumanas omnes confœderationem ^erfidiihmc difiringi? fcortationes verô(fi Apoftolum audimus)non alio quàm totidem iacrilegiorum loco^ia-« bebimus, quatcnus^cmpla Dei noftra corpora nimirum manifcflc ira politica, à Dei Spi-ricu amp;nbsp;Chnftoipfoindignifiîmè abfcinduntur. Vnde amp;illudfubiicit,Scorcacorcs amp;: c-briofosadDei regnum non pertinerc;vcamp;illorum commercium fidelibus nominacim inccrdicac : ex quo confequitur in Ecclefia Dei talcs fern riullo modo oporterc, Arque hisomninomalis accepta ferenda font flagella Domini quibusorbis terrarum concuti-tur:ficenim vt dum cnormiailU fcelerahonftnes inter fcfecondonant,manum Dei vindicem in feipfosaccerfanc. Quamobremvt Dei i«am auertiprocures,àtepcto,ara-pliflimè domine, vtfrænumhac in parteferiô adhibeas, dclque operam vt qui le illic Chriftianosprofitentur ,illud demum reipfa Semoribus qui fanftæ vocationi refpon-deant,exprimantatquccommonftrent: quemadmodumenimdoélrina ipfaellinftaf animæ ad Ecclcfiam viuificandam,ita etiam difciplina amp;nbsp;vitiorum correâio ncruorûloco haberi debent, quibus corpus integrum ac vegetum foueacur arque conicruetur. Epifeopi amp;nbsp;Parochiin ilkid præcipuè intentifinc neCoena Domini polluatur, fi adillam ij admittantnr quorum vita propter fcandala malèaudiat. Teveiôproeom quem te Deus cuexit loco curare imprimis par elf, vt ali) omnes fubditi pro fuoquifquc loco amp;nbsp;vocationemanumoperi admoueant, finguli partes tuas implcant j vt ordo legitime pofitus perinde etiam obferuecur. Hic veto, ampliflime domine, in exeufanda epilto-læprolixitate non cro prolixior, neque valde dcprecabor offcnfioncm quôd ira aperte animimei lenfurntibiaperuerim : confidoenim cxploratum elfe tibi animum meu^n protuaprudencia,acproeovfuScripturæ quemhabcs,facile agniturumex quo fonte hauferim quæ fuperius comprehenfa àme hic habesiQiiare non efi quod metuam, ne fa-ftidium tibi atculerim aut importuniusegifievideri poflim, vbioftendi pro mea teniii-tate fincerum ilium efl'edum, qui eo fertur vnicè vt Dei nomen per te femper qu àm am-plifiîmc glorificetur. Hoc ab illo fupplex in dies poftulo, ac precor vt fua in te dona eu-

7t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOLÆ.

mulatèadaugeat, fuo te Spiricu in vera amp;nbsp;inuifta conftantia confirmet, tueatur amp;nbsp;fufti-neat contra omnes aduerfarios, te wôfque præfidiofuo tegat, tuatn illam admmilha-tioncmitaprofperetjVt Régi argumentum inde extec ipfiusconcclebrandi,cui tamop-porcunusamp;fuircdoramp;rcgniiniliaætatecontigerit. Tandemignur,perquamdemilTi-iTimèfalote à me tibi adfcripta fincm Ichbendi faciam. Gencuæ x x i i. Oétobris M. D. X L V I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Tuæ Excellentiædeditiflîmus Joannes Caluinus.

Cal. Farello.

Arum abfuit quin ludi noftri verfi fuerinMn tragœdiam.Cùm meam lènten-tiam rogafTetSenatiiSjnegaoi merefponfurum nifi de commun! fratrum c6-filio. Auditisfiatribus,refpondi multasübcaufas nobis non videri expedite vtagerentiir,amp;: fimulcaufas expofui : nos tarnen nolle contendere,b benatus contenderct. Cum inltarec dies, JM. pro concione icerum inueélus eft in adores (femel enim id fecerat) verùm bac fecunda inueéliua tam fuit vebemens, vt proti-nusconcurfusad mefadusfuerit,magni clamores,minæ,amp; quid non ?Quôdnibintern-pericm quorundam grauiccrcompelcuincm,manu pugnaturi étant. Conatus fum in fecunda. concionemollireiratosanimos,moderatione adhibita, nam imprudentem fuilfe iudicabam qui extra tempus tali dcclamationevfus foret. Verùm magis difplicebat cx-celfus, nullo enim modo approbate poteram quod dixerat. Ille verum elle tucbatur,cgo conftanter negabam. Etant ex fratribus qui hominis obftinationem foucbanc. Circiter nonamvefpertinammihirenunciatumeft centum auccirciter poftridie conuenturosin curiam.Extemploftatresvocaui.-decreuimuseundumcfle cum N. Vixillifuit permif-fum vc mecûegrederetnr:deducoillum,aliosaccerfi intereaiubco. Aceufatores renuunt nobispræfentibus fe verbum foduros,fibi enim nihileflemecum negocij, nifi quôd reu' -renter de me fentireniiÇidcôquc nollcnt mecum litigare. Ego acritcr infifto communem efl'e caufam, donccappareat, N. in officio peccalle : iubemurvtrinque federe. Ab aduerfapartefeditiofi clamoresimmantur fe fuiJlc N. occifuros, nih mercueriti fuilTenr. Ad cohibendû tumul^um detentusfuicin Curia,fed honorjficè.Secundo die omnes tur-basJDomini aufpiciis compofuimus. Abel enim gratia valebat,cgo authoritate apud adores.Senacus veto état nofter. Hoc tatùm male me habebat quod non eflet fortior amp;nbsp;ani-mobor; nam pro more fuonimium timide fe geffit. hic finis. Nûc ludi aguntur :adeft Vi-retusfpedator,quiexcompofito iterumrediit,vtfuriofumnoftrumadlanam meeem reducat.De fratribus cuis nihil prorfus audio. Eft apud vos Helias Lemouicus cognomine, narioneRuppcllcnfis,qui mecerciis iamlitcri's rogauJc,vt vobis teftarer quid defupetiorc cius vica incellexetim. Pij qui illinc veniiy^t,aflcruncprobum fuifle virum amp;nbsp;honeftæ vi-cæ,arqueetiam ccelibem fuifle, cùmillinc migrarcc adnos. Icaquenôeft quôdhæc hifpi-cioimpcdimcncum coniugioaffcAc. Exeufabis quôdilli non rcfpendcrim .-atqueeciam quôd tibi adeo breuiter perftrinxerim , quod longiorem forte orationem poftulabac. Vale frater in Domino chariffimeamp;: integerrime amice. Saluta diligenter omnes ftatres. Nemo hîc te vel i 11 os falutat, quoniam nemo feripturum me fciebac, præter Nicolau fra-tris foccrum quiintcruenit. Ddminus vobis perpetuô adfic ac fandis veftris laboribus bencdicac. Geneuæ iiii. nonaslulij m.d.xlvi.

Cal. Virex o.

per nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N.Poftqua morbosexprcffi.remedium fimul illud fuggeffi de

^os locuti eramus. Probabat j fed purat difficile efle impetratu : fi çl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnen in tempore venerit, periculûfaciet : fatetur enim in tanta neceffitate

omnia efle tencanda. Ego autévereor neprius mittantur, qui lùo more poft mulcam oftetationem nihil agant : ira res diu defiderata nimis citô elabetur. Verùm hoc vtalia omnia Dominus viderir. Decaligis diifedisfuit nobis hîcjiupcrali-quid negotioli. Hic erat prætextus: fed iam erumpere cœperant in maximam licentiam. cùm ducenti eorum rogatu vocati fuiftenc,omnes adfuimus : ego otacionem habui quat illis mon^ento excorfit quodcertalpcdcuorauerat. Diireruienim de omnibus corrupte-lis in ge-

E T R E s P Ö N s Ä; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;73

lis in genere, prxfatus me niliil morari illas nugas, quia non audent palaiti fclamna-* re,frcmunc ac frendent dentibus. Vno tarnen expÿ-imento didicerunt,quod non pu-taueruntpopulumelTenoftrum.Cæfar tragicus poftridicitcrariipuit, nepompæintei;^^ efïet:quam conuétus ille ludicram puerile reddidit, cùm fperaret tore impery cuiuf-dampignus. Nos illi ex infperato omnia tua confiliadifcuflimus ,ita Deus ludit itlos Thrafones.Vale frater amp;nbsp;amicc*ntegcrrime. Dominus tibi adfit perpetuó, amp;nbsp;fanétis tuis laboribusbenedicat.Salutavxoremtuammco nomine. Gencua;, xxv i ii. Maij

M, D. X L V I I,

loannes Caluinus tuüs»

Calvinvs Vireto.

Oftes noftri ita funt Acæcati,vt nullum honefti refpeftu habeant. Hcfter-nus dies fufpicionem à nobis prius cóceptam non parum cóprobauit : eos certare tanta impudcntia,vt tumultum aliquem mouerent.V ocati fuerat ducCnti.Collegis meis pridic condixcram me in curiam véturum. Adfui-mus Só quidem ante tempus-.quia multi adhuc in publico obambulabant, egreffi fumus extra portam curiæ contiguanvlllinc multi clamores amp;nbsp;confufiaudieba

tur.Nec mora,adeó creuerunt,vtcertum ducerc feditionis lignum.Ego mox accurro: liorribilis erat rerum facies. In confcrtitTimas turbas me coniicio.Tametfi omnes ferè

effent attoniti, ad me tarnen omnes facere con^urfumjmc illuc raptare, ne quid iniu-riæ patcrer.Ego Deum Só homines teftari,me ideo veniffe vt corpus meum gladiis ob-iicerem.Hortari vt à me incipcrent,fi vellent fanguinem fundere. Multum ex feruore ftatim remiferüt,cum improbi,tum verd præcipuè boni. Tand ê ad locu Senatus pertra ftus ium.lllic nouæpugnæ,quibus me interpotui medium. Putant omnes faftu meo in-teruêtu fuiffe,ne magna Sc fœda ftrages ederctur. Collega: mei interea turbæ permixti erant.Obtinuivtcompofiti omnes federent. Oratione longa Sc vehementiquam ha-bui pro temporis ratione, dicunt.mirè fuiffe omnes permotos, faltem paucis exceptiss qui tarnen non minus laudai ut quamboni,quod ame geftum erat.Hoc quidem priui-legio me ha£lenus Sc Collcgas Deus muniuit,vt minima læfionê noftri non aliter fe de-teftari fingant,ctiam qui funt fcclcratiffimi,quam paricidiu.Eó tarnen prorupit impro-bitas, vt retineri qualemcuque Ecclefiç ftatum diutius poire,mec^ræfertim minifterio vix fperem.Fraftus fum,crede mihi,nifi manum Deus porrigat.Vaie frater Sc amiceyn-tegerrime. Saluta fymmyftam Sc omnes fratres. EgoScvxor mea plurimam falutem tibioptamus.Domiffusvobisadfitperpetuó. xv 11.Septembr. m. d. xlvii.

Calvinvs Vireto.

Cceptis tuis literis vocaui ad me rlTulierem. Ea audita breuiter notaui, in

R.minus cógrucbat eius rcfj»onfio. Vt ingenio eft admodum feroci atqgt; ctiam proteruo,plus fat is in caüfæ fuç defenlione fe extulit.Co-

hibui tantùm eius intemperiem vt potui, fed quemadmodum dicis,breui mouebit nobis maiores turbas,nifi recepta fuefit. Proinde R.cÓfulo vt pe-riculohuic matureoccurrat.Nam cùm furioli fint mtllierum impetus in eiufmodire-

pulGs,tum vero hanc animaduerti non Icuiter exarfuram.Quod ad tne attinet, vt coniugium rite contraftum non video,ita R.fidem iudico penitus obligatam.Eruftra e-nim libercati fuæ cauere voluit, fic agendo. Fateor fanè coniugiumrem effe magis fa-cram,quam vt nutu vel ambiguis promiffis contrahatur.Proinde nó apparet in eorum conuentionibus ca rcligio,quæ coniugalem reuerentiam decebat. Scilicet ex aduerfo res magis feriaerat,quàm vtludicris pollicitationibus eludere debuerit,tam muliercu lam,quamalios.Ita nopoffumftatuere, quinfidem fuamobftriftahabeat.Veruman-tequam ilh pronunties,quæ fit noftra vtriufque fententia,ipfum de capitibus adhuc có trouerfis interrogari optarim. Nam erit forte eiufmodi rcfponfio,quç fi quid reliquum cft dubitationis tollat. Quicquid tarnen refpondeat, hominem vrgeas iis ärgumentis, quæresipfa fuppeditat,ne fc Sc illü abfqiprofeftu fabulç exponat.Inrebus noftris nihil nouum.Grueti negotium Syndici protrahunt,Senatu inuito, nee tarnen vt decebat re-clamantc.Scisenim paucoseffe cordatos.Ego inexagitandis cómunibus vitiis ac præ-

74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVIN I EPISTOL Æ.

cipuè iûucnu corruptelis fciicritatc meam excrceo.Pcricula quæ mihi boni viri ex plu-ribus loçis nuntiant,difTimulonie me videar nimium folicitus. Dominus qualemcu-que volet exitum dabit. Vale frater amp;: amice integerrime vnà cû vxore amp;nbsp;familia. Dominus lefus te perpetuô gubernet, tibiq; adiit. Salute plurima dices fratribus ôc vxori meo nomine.Vxor te familiam tuam falutat.Geneuæ x x 111 i.Iubj. m. d. x l v i i-

C A. t. FaRELLO. s. D.

Am mihi placcre incipit mcum antidotum,ex quo tatoperc tibi probatur: nam antchac mihi non fatiffaciebat. Quanquâ tu forte qui labores meos quotidianos noll;i,adeôq; pugnas quibus non ta exerccorquàm conficior, veniâmihi cocedis, fi quid minus eft ab^lutum. Ego certè ipfe miror,vlla fcriptionc leôtu digna pofTe iam à me prodire. Quod me amp;: Collcgas meos hortaris vt infraào animo pcrftemus, mihi veto ncq; pcricula,ncq; molcftiæ animû mi-nuutd'ed quia in rebus tam confufis interdum cofilio dcftituor, miflionem à Deo mihi dari cupio.Stultum votû,inquies.tatcor.fed quid Mofes tam infigne patientiæ exeplar? nonne impofitû’humeris fuis coqueritur nimis graue onus? Atq; his quidcm cogitatio-iiibus folicitor duntaxat,non tarnen acqutefco. Noftris hominibus iniccimus aliqueni mctum: amp;nbsp;tame nihildum correólionis apparet.Tata eft impudcntia,vt noftros omnes clamorcspatulis auribus amp;nbsp;furdis abforbcat:dcniq; multotum incurabiles funt morbi. Tctauimus enim haótenus fere omnia,nullo profcdu, Vltimus adtùs rcftat, cui te veile interelTe.Quàm tragicum tumultû Deus cöpofuerit,arbitrer te ex mois ad Viretum li-teris intellexifle : ira enim mandaucram. Ducenti iuflcrunt vt nos amp;nbsp;alij decem pacifi-catores diffidia omnia tolleremus. Volui à me ipfo fieri initium.Negabat hefternus no-fler Cæfar fibi quicquam cfTc, mecum fimultatis, ego autem pus ftatim expreflî. Graui amp;nbsp;æquabili oratione vfus fum,adhibuipunôtioncsacutas, fed quæ minime cædcrent. Tametfi refipifcentiam manu in manum implicita promifit, vereor ne fruftrà fùrdo ce cinerim firbulam.Vtiijam aduentu tuo rurfus me exhikires. Apud Viretum fcio quofdâ de imrnodica mea afperitate conqueftos cfle.Quid credidcrit,nefcio : fubolfeci tarnen eumtimerene feruori meo plus fatis indulgeam. Rogaui vthuc venirct. Dicitillea-pud Tcrcntium,Si hic effes,aliter fentlres.Idem liccret ctiam mihi dicere, Tu fi effes e-go ,ncfcio quid facets. Verum inter multas acerbitates hæcquoque eftdeuoranda. NcÄi haie tibi aut Viretorefpondeo, fed aliisqui ociofifua cenfura nos cafligant. Ve-ftram autema-v/u-Tra-S-e/av mihi videre videor, tantum abeft, vt vos giihi iniquos cfTe pu-tem. Vale frater optime amp;nbsp;integerrime, vnà cum tota familia, qua meoamp; vxoris nomine amanter falutabis, fimul amp;nbsp;omnes Collegas: adcóque bonos omnes. Gcncua:. Xx V111. Dccembris. m. d. xlvh.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loanncs Caluinus tuus.

Bvcervs Calvino.

I hi veto valde probatur optime amp;nbsp;colcde atque chariflime Caluine,quód fratres inuifis.Nofti enim quam grauitcr dcplorem, iftud charitatis nbsp;nbsp;pie-

tatis officiiim,vt fratres amp;nbsp;fymmyftæ fefe inuicem inuifercnt,moncrcnt,co folarentur,adeó hoc tempore noftro ncgligi, imo etia à plerifquc damnari. Quanto enim plus piæ amp;nbsp;làlutaris confenfionis mutuæ inftaurationisrc tineri inter nos poterat,fi libuifTet frequentius cóucnire,amp;: in Domino inter nos omnia comunicare.Dominus tibi adfit,vt quod pie infhituifti,fic etia fratribus fruótuofum. Mui ta eft Icntitudo vitæ Chrifti in membriseius, magnamq; ipfc in illis fæpe infirmitatem fuftinet.Quod initio belli tam multi,amp;: cum his etiam gens veftra, finxerunt fe credere bellum hoc non efle motum religioni,prodidcruntquc adeo fratres amp;nbsp;focios, amp;nbsp;quod nunc gefto bello,vr gcri potuit,a gerentibus fine aufpicioDomini quifquc pro fe amp;nbsp;ne-feio quam pacem contra iurifiurandi rcligioncm petit amp;nbsp;accipit, quidam etiam fe ho-ftes deinde profitentur fociorum, hinc regni Chrifti apud nos (quid dicam intelligis) quid dici res ipfa ferat,ncgleól;us.Quantum putas dcdilTc caufam quod comunio Chri-ftijamp;s vitæ ac fpiritus eins mutua fubminiftratio inter alios plane refeifta amp;nbsp;prohibita,in-ter alios

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.ET RESPONS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;75

î ter alios ignovata St ncglcâa, inter nullos, vt oportuit, exeitata agitatâ fuit. Modo hîc peranxièlaboratur, deliherando quid nos faccrc Dominus vclit. Oiferunt quidam

i l'pem pacis, qnæ libertatem Sr rèligioncm nobis relinquat faluam, fed quam pace dc-î fertis Ibciis àmpleftioporccat.Socij verôin fupefioriGcrmania omnes iam detecerunc ' ànobis,prxter Conftantiam:quanqua nunc quidam etiam de Augufta affirmant rion-’ dû effe dcditam.Horrcnt itäque omnes cordatiorcs admittere,quo vel violetur religio

• focietatis iurata, vel circum fcrfbatur vllo modo libertas feruiendi Deo.Horret etiam humilationcm rcfugcre,quani infert Dominus 80 intnlittoti propc Germania? ; dum e-tiam non vident iuftam in populo pœnitentiam.Ora Dominum vt noftris det fpiritum confilij, quo id ftatuant quod probet ipfe amp;nbsp;falutare veVit facere Ecclefiæ fuæ. Optarim cuiquepoteftati,quam Dominus impofuerit,prolixe defetri quæ oportcat,tahtùm ne i quid detrahatur Deo. Cumantea fœdere noftro vigente amp;: multis tormidabili,pax fo-lida religioni obtineri non potuic^liaud fine caufa metuunt multi grauem religionis cir cumferiptionem fubfequuturam, fœdere dilToluto, amp;nbsp;tarn fraftis amp;nbsp;hutniliatis fociis; fed itafrahgihumiliariquemeruimus.OrandusigiturDominus,vthoc Erminsipfius , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nitamurbrachio, quibus adeo concidit brachium carnis. In Comitiis Auguftanis anno

50. nullum erat fœdus,amp;: libéré tum confitebantur multi,amp; condemnationcm grauil-fimamfortiterexcipiebant.Nouit Dominus qui funt eins. Initia multorum tetra funt, ita aperta blafphcmia amp;;pietatis chàritatifqî abiuratio admifcctur: paucorum eft certa fides,amp; eo res recidit.Cum verterit Filius hominis,puta's ihueturû Edern in terris?Hoc Veto magis orandus Dominus,quo nos conferuet in folida conftante confeffione ac prædicatiorte Euangelij fui,ac donct vita quoque illud exornare aliquante quam fecE mus pleriquc haftenus ftudiofius.Scd quis noftrum no quotidie ob hanc remiffionem difeiplinæ cxcruciatur,quôd fratres Sc Collegæ primarij adeo nullam admittunt difei-plinæ,nondico feucritatem,neccftariam tarnen mediocritatem,vt in Papatu faólum eftdta pleriquc hominibus profpeófum volût, non Ecclefiis ; amp;nbsp;Ecclefiarum damnis a-uerteredamna impiornm Collegaru putant humanû.Cùm etiam tot malis rton define patroni,propter Ecclefiam nolunt in oftenfiortem incurrere potentum ôr gratioforum hominum. Vale in Domino lefucum fanétiffimo collegio FT#elloamp;t Vireto ,qüibus quæ feriboopto elle communia, x v 11 r.Martij, m. d. xlvii.

Bvcikvs CàlvikÔ. s. b.

Caluirté, anné Deus ideo defuerit Verbo fuo, quia nos illud taift fe-7clt;^t£mpfimus?tam fubito ,tamquefœdéamp;miferè concidit omnis n fuperbia noftra. Sic vltus eft in nobis,amp;: vlcifcitur adhuc iuftus Deus con-tumeliam nominis fui, quam ànoftrapaffus eft tamdiuturna amp;nbsp;pernicio-

Yindicabit nomen fuum ab Antichriftis à quibus infi-nitis Sô petulantiffimis hodie afficitur opprobriis. Sed cùm nos fentientes tandem fient quo.prolapfi fumus,ita etiam quàm grauiter iftud fumus commeriti,conuerterimus ad ipfumcædentemnos Pattern-.ora nobifeum inftawter Doininum lefum largitorem pœnitentiæ amp;c fidei, vt rtobis craffiticm cordis pertundat, amp;nbsp;compungat illud veto im-pietatis noftræ fenfu dolore,atque det nos ipfi totoscredere amp;nbsp;confecrare, quo per eum Pattern veniam exoremus noftrorum peccatorum ,amp;remiffionem præfeniium flagellorum-.qux fané nifi cito ànobis remoueantur, exitium minantur nobis, Excifio-nem quide regni Chrifti non mctuo,ver ùm confido illud præclar è propagandû,amp; An-tichriftum in dies magis proterendum: fed vereor vt nobis Germanis Dominus ad rem hanc vti velit. Cætera hic nofter. Dominus fit vobifeum. Saluta tuos omnes meis vcr-gt; bis officiofiffimé. xix. lulij. m. d» xlvu.

Tuus Bucerus.

B V CE R V s C A L V i N Ö S. D.

Rate Dominumardenter pro hacrepublica amp;:Ecciefia, vt difeat animant fuamperdcrc,quôfeructcam.Cætctaexhoc optimo fratre. Dominus fer-«•w'quot;//»' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erigat côtra mala omnia,. Vxor tua amp;nbsp;domus tua tecum falueat.

Idem petit mea. PridieCalendas Aprilcis. m. d. xlvii.

G.i,.

76 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

CalvinvsPiisGâilis.

Ilcôtiflimi fratres, non ^ubito quin mulca ad vos perferâcur in dies tain ex bis regionibus quàmex Germania, quæ fcandalo ceflura fint illis qui non fatis firmas radices egerunt in Domini noftri lefii Chrifti fide. Qqod aute ad vos attinetjita vos à Domino cofirmatos elTe confido, vt ncque vlla re ciufinodi neq; vlla etiam grauiore dimor^rivobis vnqua cotingat. Equi-

dem fieri no poteft cùm femel folido illi fundamcto Ecclefiæ innixi fumus, quin ad læ-uiifimos quôlq; fluôtus tcpeftates excipiédas parati,ad illaru tantum impetû immoti pcrftemus.Adeo etia expedit illis cafibusobnoxios nos eflc,quibus nempc cofiantia Sâ firmitas fidei noftræ exploretur. In Germania Dominus ira fallu omnc nollrorû contu-dit,atq; potetia illius amplificauit, à quo nibil prætcr malum expeôtari poteft, vt fimul videri polTit vellc alTerere regnû-fuû fpiritualc omnil^s iis in locis in quibus illud ante erexerat.Et res eft quidêpro hominû captu tenuiflimæ Ipci omninoded tarnen fi Eccle fia afflióla amp;nbsp;Chrifti fui regnû illi precibus cornmendare no ceftabimus,lpero il 1 û vitra captu noftrûmanû operiadmoturû.Timendueft enim ne adhuc humana fubfidia ocu los nobis obleuerint; nunc cum nihil obftat quominus ad illius vnius ope relpiciamus, reuocemus in memoria qua coftanter feculis elapfis Ecclefiæ fuæ adfuerit,vt in ilia etia ipfumitaglorificandu adhuc nódubitemi*s,vtadmirari plane fubeat,quod nemo ante Iperaflet. Interca vcropergamus in noftra militia fub Chrifti crucisvcx]llo,quodvnu loge omnibus homin u triumphis antecellit.Quod ad rumores qui de noftris turbis vo-litarut,primùm illi maxima ex parte in ipfo itinerc ab auèloribus confióli funt.-neque e-nim décima parte hic pofiti coperiretis.Sane nimis multos habemus duræ ceruicis amp;nbsp;in domitæ,quiiugû fubinde excutere geftiunt,vt liiis tumultibus diftipct amp;nbsp;aboleat legiti-mum Ecclefiæ ordinê: funt eo in numero amp;nbsp;fenes amp;nbsp;iuuenes.Iuuentus imprimis hic eft ' deprauatiftima.Cùm igiturillisvagans licetia non coceditur,calcitrant lubinde amp;cal-cibus pctut. Non ita pritlem Icuiflima de caufa valde comoti funt,quôd illis caligæ dif-feilæ interdiccrentur,quod ante annu duodecimum in vrbe prohibitum fuit : no quod ea res per fe nos morarj^ur,fcd quod per illas caligarum rimas fcncftra omni profufio-ni amp;: luxui aperta à nobis animaduerteretur. Tcftati fumus nempc difciflione illam in fcfc nullius momenti cire,fed illaoccafionem adhibuimus vt ad ccrtu fcopu collimare-mus,quo nempe illoru audacia amp;profufio coercerctur atq; conftrióla tenerctur. Inter illam vclitatione Dialfolus alia quædafuggeflitjvnde graues ftrepitus amp;nbsp;fufurri.Atque vbiftos cordatiorcs expert! funt quam vcllcnt,acq; ad illis rcfiftcdum magis animates, erupit tandem venenu ex pe£toribus,quod latebatprius. Sedillud^otum merus eft fti-mus:ac minæ iftorum nihil aliud funt quam Ipuma fuperbiæ Moab, cuius fcrociacu fre mini concidat oportet. Vtvt fit,non eft quod ilia vos pcrturbent.Longe alios motus ex perti funt Mofes amp;nbsp;Prophetæ qui populi Dei redores erant: atque iftiufmodi exercitia nobis ncceftariafunr.Vcftrum eft autem precibus pro nobis apud Dominum adelfe, vt det ne vnquam declinemus,fed vt viÄ: ctiam,fi opus crit,ipfius vnius cultum ante-ponamus:vtq; præ vnius illius timarc omnium impiorum fiirorcm amp;nbsp;minas pofthabea-mus. Faxit etiam vt fedentur tandem turbæ omnesquæ infirmorum animospunge-rent: quod vnum mihi omnium grauifiimum cife folet. Dignatus eft nos Dominus fin-gulari bcneficio cum Magiftratum optime afFedumdedit ad remedium adhibendum malo. Vna etiam fratres mecum optime fentiunt,vt in officio pergamus omnes,amp; in o-mnibus extet æquabilis coftantia.Bene valete dilediffimi fratres. Dominus opus fuum perfequaturinvobismagisacmagis. lulijxxiiir. m. d. xivh.

Brentivs Calvino.

Ondubito,amiciffimemiCaluinc, teiamdudum accepifie quisfitftatus,p “'° mutatio Ecclcfiarum in noftra parte Germaniæ : quæ ruina etiam Ecclefia,in qua Euangclium Filij Dei vigintiquinque annis docui, eiecit.Et cum mandate tw lt;wTaKficlTûpolt;;,veï ad carceres vcl ad mortempetitus fuerim,hadenus diuina clemetia,amp; cura amicorû ita defenfus fum, vt his diebus faluus

ad Bafilcam peruenerim. Statui autem hic hybernarc. Et quanquam inuencrim omnia hic commoda, hofpitium,vrbis amccnitatem, ciuium beneuolentiam, dódorum viro^ rum fa-

E T R E s P Ö N s a: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ri

rum familiaritatem,amp;;(quo majcimè deledor) miniftrorutn Ecclefiæ hutnahitatcna: tarnen cùm vcnit in mentem vaftatç Ecclefia:,ciefertæ fanuliæ meæ,ac periculoruha,qua: aliis SiEcclefiis miniftris earum immincrc vidéîitur, cogitate ipfe potes nihil cxtet-narumrernm tant amœnum efl'e, quod in tali pai'oxyfmo iUcunditatciîi afterre queac. Q^are,quæ eft tua pietas,non dubito,quin coniungas tuaspreces cum noftris, vt Filius Dei incipiat iterum declarare ^e ledere ad dextrani Dei Partis fui, ôc tueti Eccleßam fuana.Nam hoc officium nos vicilfim vobis ptæftamüs,amp;: gratulamut tibi amp;nbsp;tuæ Eccle-liæ,quôd hæc peticula ad vos nondû pertingant,ac precamur Dcû Pattern Domini no ftri lefu Chtiftivtvos ita.conferuet,quôperfpicuè cognofcatur EcclcfiamFilij Dei n,6 in ccçlis tantum,verùm etiam in tetris fuas habere manliones amp;nbsp;hofpicia. De Argento-rato,cxiftimo te c Buceri literis cognofcere quæ vel fpes fit, vel metus. Adhuc delibe-raturibiderecipiendo vel rciiciendo Interitu. Wittembergum rcliqua Saxoniâae Mifniafortiter adhuc Intefitum recufant.Noriembergaagnofcit quidcm rofj.na. ^il:fed nihil adhuc ibi mutatum cft.ln Ducatu Wirtcmbçrgenfialiquibus in locis,vna diei hora miiratur,alia Euangelium Chriftiprædicatur. Nec ibi quicquam mutatum eft,nid quod veteres quidam facrificuli faciût MilFas. Veri autem miniftri Ecclefiæ receperint inadminiftratione factotum vcftitum,quemvocant chorale, Sc adiefti fint quidam fe-fti dies ad priores,prætcrea efus carnium publicus confuetis haétenus diebusintcrdi-éhis fit.Cæteraita ibi faluafunt,vtpij miniftri nonfolùm nonexturbenturè fuomini-fterio,verùmetiamexaliis locisexpulfi rccipiantur. Dominus der vt Princcpseius regionis po’lfit hoc infticutum fuum conferuare amp;nbsp;tueti. In quibufdam Imperialibus Ciuitatibus reftituitur nôlntericus tâtùm,fed etiam Papacus ipfe, hoc eft|cxtrema in-ternecio. Optimus nofterFrechtus adhuc tenetur captiuus cum Collegis fuisin arce Kyrcheim , in ducatu Wittemburgcnfi , quam arcemHifpani præfidio fuo tenent. rovMTanfi-TDfo. aiunt hac hieme rediturum ad Spiram.Qui reditus,quid allaturus fit incolumitatisrcliquiisEcclefiarum, tes ipfa declarabit. Etfortaffis fuas etiam pattes agetinhocnegocio indicium Cameræ hisdiebus Spiræ inftauratum.Ita vides, nihil nobis fpei, nifiin coelo repofitum efle. Age igitur amicilfime mi Caluine, confeende, quod facis,nobifcum precibus tuis in ccelum, vt excitemus Filium Dei ad feruandas reliquias fuas. Bene ac féliciter vale.è Bafilea.ReliquaRenatusille,qui mihiiucundus fuit comes ab Argentorato,vfque ad Bafileam. v i, Oótobris.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Brentiustuus.

Calvinvs NN. s.

plurimum folet vt quæ fuperuacua funt,non tædium modo pariant Icftoribus, fed etia non fine ftomacho refpuantur,atque ego contra hanc ■* meamcxhortationêquominusiwceflariaeriteô æquioribusanimis exce-incitati non placidi tantum, fedlibenter quoq-, ftimulos addi fibipatiun-tur:tales autem vos effe quia mihi perfuafi, non eft quod ad pergendum hortari dubi-tem:etfi,vt fimpliciter dicam quod res eft,non ea vos alacritate pergerc arbitrer, quin magno adhuc vobis Vfui fint piæ admonitiönes,nondum certè eoufque eftis progref. fi quin longe vlterius fit enitendum. Semper cauendum eft ne pretiofum illud fernen quod accepimus, vel fuftbcetur vel degeneret-. ctiamfi quotidie magna cura excola-mutjres taïmen oftendit quam facile fpinæ fuccrefcant,quid fi ncgleflus accedatîquid fi multiplicés obrepanthincindecorruptelæ. Sed omnium peffimumfieas nobis ac-cerfimusivideo aliqua ex parte,vos melius fentitis ipfi, quam multa fe auocamenta ingérant in eÓviuendigenere,in quo flu£tuatis : fie enim de inquiéta turbulentaquc vita loqüendum eft,vt maxime acres intentlque fitis ad refiftendum ; difficilis tarnen eft viftoria, quo maius periculum eft ne fecurisSc aliud agentibus inducatur Satanæ ar-tificiisChriftfobliuio,quaevosinmundiaby(fumdcmergat. Affidue in mente Veniat illud'‘Patn{,\qitofdam àfidc cxcidiffe,quöd alienati fuilTent à bona confeientia ,ne ipfi quoqfietäm horfendi naufragij fimus exempla äliis-.ae de vobis quidem nihil tale me-tuo.Sed quia nüqua poftumus nimium cauti efle, hoc quoq; dilfimulare amor erga vos meus non permictit,ôr videmus vt fibi hodie plerique ferc omnes delitias faciant,quafi G.iij.

7« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

impunc cum Deo ludacur: quare nihil melius quàmvt fubinde quifque fe adtorpo-rem expergefaciatjibi inftct,fc ad calculum reuocet. Nee vero h quis in vobis aliqua-do fuit ardor,languefcere nuc debefob iftas calamitates, quibus Ecclefiam cernimus opproflam vt paru ab incericu diftare vidcacur:potius cogitate vos decet quam miferas populifuires amp;affliclasMoyfes fcirct elTequumvitrofeopibus ,dcliciis,honoribus Ægyptiabdicans nonnifiprobrisamp;ærumnisfocium feadiûxit,Quaquam non eadem omnes fpiritus magnitudine peræquc cxccllimus,vocamur tarnen ad vnum omnes ad imitandi ftudium.His paucisii non plane teftatam at faltcm indicatam eife volui folh citudinem quam de falute veftra gero. Valetc egregijamp;: nobiliHimiadolcf centes. Dominus vos Spiritu fuogubernet lbmper,ac fpiritualibus diuitiis magis ac magis locuplcrct,quô nomen fuumgloriofum per VOS illuftretur. Nonis Nouembris, m. r.

XL V I I I.

Calvinvs Brintio. s.

Eximio Domini noßrileßt Chrißi minißm D.IoanniBrentiotSym^ mißi£ fratri in Domino honorando.

quid mihi iucunduminhis triftiflimis temporibus efle poflet ,iucunda; fuauefq-, fuiflent tuæliteræ.Gratiifimæcertètuerunt, multumq» folatij attulcrut variis meis doloribus,quód çe fcilicet de cuius vitadiu am hierant boni omnes creptu efle ex mortis faucibus nuciabant. Tamet-[[ enim fieri nequit quintibiacerba fit vita in prælcnti rcrumftatu,dum ab ea Ecclefia te diuulfum cogitas quam amp;genuifti in Chrillo,ôc tara foliçitudine edu cafti,eâmquç vt eft orbata fuo Paftorc,propemodum expofitam vides Satanæ libidini^ fimul ramen i eputa ve debes no te fruftrà feruatum jà Domino. Poteras iam in hac tua feneôta quamlibetvégéta mori faturannorum : ôc/ànequid nunc cftin muadoquod nos aliquo viuendi defiderio folicitet?Sed|ego no dubito quin Dominus qui haélenus mrnifterio tuo féliciter^ vberrimo cum fruélu vfus eftinEcelcliæ fuæ ædificationéali-quid-h^bcat operis nobis incognitum,in quo te porro exercere velit: non quôd melior fpes faltem propinqua nobis appareat, quinpotius ira fc vndique quocu;ique oculos vertamus nouorum m^lorum ligna oftendunt, vt nihil præter vltimum Ecclefiæintcri-tumrehqqum eflevideaturideinde quemadmodiim his calamitatibus caufam præbuic noftraimpictasamp;ingratitudo,fic etiam nos contumacia noftra hodie vrget vt multo plura amp;nbsp;atrociora meritô timeda fint qiiàtn hadenus fcnfcrimus,felt;l vna hæc cogitatio nihilominus me fuftentat animuhiquc rcficit,quôd ita mccum ftatuo Dcum,quummi rifica hac Ecclefiæ inlUuratiqpé inchoauit,non inane fpetn ohentalTe,quç mox eu.wm fceretjfcd opus elfe aggrelTumquod no inuico tatùm Satanagt;fed malitia quoq, hominû rcluétante tuebitur aç ftabilict.Interea p^rgationeni qv/fi^pobis opus eft,patienter fera-mu$:fi femel hue pctrilperitLeoiiis fiiror,multoctudçliLuho,bifçumagetur,amp;: ceftÉha élenps^niinas magis tentauit quant fæuitia graffatus eft : lcd profunder qfiod hadrenus cotihuitjfunulac nihil iain fibi obftare cernçt. Iraq; no aliter nos comparatos elTe decct quàm fi exertus gladjus elTct fupra ccr.uices,amp; igncs.accêfi.cæterùm,vt dicebam no dm bito quin futurus fit in'o'dus aliqiiis caftigatiqnis,ac Deuspropediém jEpcl^liam exmi-ferrimahac difiipationecolligat.Vnumycrcornepriustam fœdam Germuniæ môllh ticm çum impia pcrfidia coniunôlam feuerd vicifcatiir : quia tarnen raulta$,oucs fiino-xias agnofcat,ab hitcls robuftioribus fuilTc proditas, carum vt IpiCropro fua'mifericor-diarationem habcbit,vt iuftam iram cohibeat.Noshic,quopipm aliud nonlicçt,tuiamp;: limilium alTiduein precibus noftris fumus memores, vtinaip.^us quoqueofiîcfisiuua-retç,poirqmus:fedhoy. fcilicet præcipuum nos fimul oranes Deum fupplicjcer^rarc, vt linofiris peccatis .qlfcnliis fræna ifnpiorqm.iæuitiæ ad tempuHaxauif., nu,nc vicif-lim corum luckbriïs acpetuluntiaprouocatusl'c amp;nbsp;fuos refpiciat; Chriftum.dçipdp ro-gare vt non tantum apud Putrem lit nobis deprecator,fed iuftum^Ecclefiæ fuæ vinidtee feoftendat. Vale eximiQ vit,frater in Domn)o mijhi femper colcndc.Dqnwnis cm’ feruis Spiritu fuo gubernarc.tç pergat^ac ^àq^os tuos laboreSjbcBediqat, Ameq.- Ge-? neuæ,NpnisNouembris. M. c, xLvp t., n-î'quot; ti’ ' .--o’ j

79

ET RES PO NS A..

Mycomivs Calvino. S.

O luit hic cómendariper me tibi,vt vir^ dofto amp;nbsp;pio.Obtcmperaui non in-uicus,nonniß, vt tc meis falucarc. Fac igitur, fi qua poteris illi commodare, commodes propter Dominum, cui mihi videtur fe deuouiile.Calamitates huiustempcftatis n(^n potesignorare:augcnturindies magisacmagis,eó-que inquietus ille ncquit ceflare, donee ambition! fuaî fatisfadum fit, vel

nor eft occupaife in Pedemonte oppidum munitiflimum ( Binerol vocant) Et confiâtjpræmiflis Spiram tormentis, glandibus, puluere bombardico multo, Ó0 i-pfumeo intendeteanimum cum fuis, quô,vtfcrunt, per Lotharingiamamp; Burgun-diam inuadat regem, amp;nbsp;Bernenfes propter Sabaudum. Quia veto verfipelli vix cre-dipotefi( fitnulat enim acdiflimulat pro occafioneomnia ) nefeioquid credendum vel noncredendum. CæfarianlTm Interim in Sueuia obtinuit. Timetur Confian-tienfibus. Quod ante malum acceptum noluerunt,nunc dicunturambire miferi. Neminem habent auxiliantem: amp;: prius neminem habuerunt, S^: tarnen tantam præ fe tulerunt confiantiain. Potuiflent cum paruo damno,temporal! dico,tenere, quod nuc non valebunt poft cladem amp;nbsp;amiftionem fuburb!jiamp; grauem ignomjniam, vt taceam de darnno animæ.Non curant quidam ex nqltris, quod paries ardet proximi.Equidem per dies aliquot fui in hac fententia , per iftos futurum , vt Cæfar ôâ nos vexaturus effet cumnefario fuo Interim:amp;; adhuc hæreo,adco inuifus eft illis Chriftus. Quarta Augu. vefies lineæ amp;nbsp;candidæfingulis miniftris Anguftanis fmgulae funt ànouo Senatu miffæ, amp;nbsp;fimul mandatum vtfemper pro facrisconcionibus iis vtantur. Ab hoc munere tarnen excluli funt no vmfii prius,Coa£ti funt etiam iurare fe nihil contra Cæiàream Ma-ieftatem , amp;nbsp;contra Interim diduros ; quôd fi fadum fuerit fecus, condigna poena pu-niendos elfc. Ex quo vid.es,quænam libertas fit permiffa prædicandi Euangelij. Nugae omnia. ApudNoriinbergenfesvnus tantum dicitur effe quimiffet.Is dum ingreditur vel miffat, vel egreditur è téplo fiipatus eft fatellitibus, nequis noceat :tanto fortiores illi funt Anguftanis. Argentinenfes adhuc durant,nefcio quam diu. Ex potetibus multi dicuntar migrate,inter quos amp;nbsp;N. effe fert rumor: numeratur enim inter cos, qui fa-bricarunt Interim.Nefcio quid de eis diuinandum:fperant aliqui, nonnulli defperant. Dofti dum fcribunt,præ fe fcrunt magnum metuin. Mihi videtur Dominum mifertu-rumaliquandofuæ Ecçlefiæ. Valcfortis in Domino.Bafileæ j^viii. Auguft.anno m.d.xlviii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Of.Myconius.

7 Bvlingervs Calvino, s. d.

VasdileélemiCaluineferiptas inlulio in Augufto demum accepi. His ^rMOferiusrefpondeoinamnuncnegotiis oppreffus fumita tantumnon mœ-rore contabefco propter ihteritum Ecclefiarum in Germania fuperiore. Pridiedefecit etiam Conftahtia ,dedidtt fefe Romanorum regi, rcccpit milites præfidiarios 800. Ciues optimi, inter quos Blaurerus Confu, 2uic-

Eius;Labhardus,Hurufius amp;nbsp;alij infigniores multi reliftis çdibus,amp; immobilibus excef-ferut amp;nbsp;fugerut in Durgauia. D.Arribrofius ante j.fcptimanas improbitate ciuiu com-pulfus ad fororem inDurgaUiam cónceffit,amp;: ibi hadenus delituit. Suftinct odium in-dicibile. , lam conceffit ad ipfum etiam D.Thomas Cof. amp;nbsp;frater, vir incomparabilis làrh vcrorrralum etiam nobis imminet.Expedamus quid vel hac hyeme,vel in vcrc Iiq-ftes veritatis contra nos tehtaturi fint. Dominus adfit nobis amp;: confirmer nos in fua 'fan-ótaveritate‘,ne quid noftraprofeffione indigriumadmittamus. Orate pro nobis-Sunt noftr! alâcres,întrepidi amp;nbsp;coiiftantes adhuc,parati quæuis fubire pericula : fed nifi vi-^iläueritDe'üSfruftravigilatqüi cuftoditvrbem.Pcccatanoftrajfànguis,ingratitudo,a-uaritiä,cöntentiögt; inuidiä Si alii'his fimilia premunt nos omnes qui nomen Chrifti ge-'rimüsiïc pieremurvtnosflagello excitet Dominus .Hic tame clemens cftamp;: propitius, fivetafide amp;nbsp;fanótis precibus ipfi occurramus.Si placet ei nos ex hoc eriperc fcculo,in-numerisliberarit malis, vfiä'dönabit æterna. Ipfi gloria femper. Ora pro nobis,amp; falu-ta fra’tfes omnes. Salutant te D.Bibliander,Galtherus, Pellicanus jXÇ'crdmullcruSjdc-ïiiquefratresomnes.Tigurj, xv.Odobris m. d. x lvi i i.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bullingcrustuus.

G.iiij«

8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I EPISTOL Æ.

FaRellvs Calvino, s.

CwfMW nbsp;PAcem a Domino.

■ Er exemplar literarumad Viretummifliimj^xiftimote inccllexine inqui-busvcrlécurfpinisverusClirifti lèruus ôuccrus,qucm meritôpiyomnes ardenfiflimis precibus D. commendare dcbcnt.Chriftus Icfus ci adde, 5^ picnè benedicat illius miniftcrio,ac omnium qui Ecclciiarum lalnté quæ-runt.Mirumeft Senatum tam efle fraétum amp;nbsp;tam cxigua præditumÉde, quôd no cupit fe totum D. committere, amp;quæ Chrifti funt tucri nbsp;antichrifto redfte-

re.Fortè habet qui ita fuadeanc, amp;nbsp;audit quofdam agere apud V virtembergenfemme-ièioan Schneffius {ic. de lilebio res eft notior,nimirgdebere fieri Cælârisimpcrata,amp; non licere Interim reiicere.Dominus Icfus faxit vt quod cœpifti in Intérim, ne quem-quam interimat, fcribereabfoIuas.Nam fanèexpedit,cùm procul à nobis(fi vera audi-mus)n5improbetur: na Vincétius fertur noimprobare,amp;:paflim qui fèputantaliquid cfle,amp;f à nonnullis alicuius fiunt,illud commedant.Toflano eiufmodi,qui per ccremo-' niarum inftaurationem amp;additionem negotium fecerunt, verendum ne per Intérim plus nunc faciant.Miflatorem vnum hab«nt fed infignem ebrium, Mombelgardi, alterum Blancmontc.Decanus vir peflimus, amp;nbsp;qui diu feiens amp;nbsp;volens Spiritui diuino reludatus fuit,iubcnte Cæfare admilTus fuit.hunc vifitet D.vt meritus cft.Nam nifiper D.improbitas viri compefcatur,multum detrimenti Eccicfia: afieret.SiJT ofiano amp;nbsp;Bu-cero quoque timeam aduerfa vt optoprofpcra amp;nbsp;Ecclefiis concreditis ipfis : tibi quid non metuam quid non optem amp;nbsp;ifti EcGlefiæ?non parum anxius vt res iftic habeant, cùm nihil audiuerim à die quo iftac folui ; in hac anxictate ita refpiro, quôd male res nonhabeant,cùm fiquid mali efiet,ftatim vulgaretur,vt nunc fit fi vnquam fuerit, bona cùm rara fint,rarius anunciantur,mala cùm inundent nunquam non audiûtur. Rui na inconftantis Côftantiæ prius audiebatur,quàm perfcôta effet,amp; nunc narratur talis effc,vt Sodomam efft^dixcris.Nam Bacchatium in morem,choreis,ludis,ebrietatibus, amp;omni fpiirciciæitafcrunturoperamdarc, vtnemoiamiudicarc poffît honeftieos vnquam rationcm vllam habuifle,ne dicam Cbriftiim amp;nbsp;Euangelium audiuiffe amp;: exce piffe.Pagi,qui in gratiam Cæfaris non folùm non fucrunt auxilio Conftatienfibus, fed aliis quoquefueruntémpedimentOjCum rcliquis agunt, vt Interim admittant;amp; quæ-dainalia.Propediem reiponfum funt accepturi.Pecunia ingentia mimera , verendu ne fœderaomnia rumpant.Sed quid foederis tenebitis qui fc fu^fq; lâlutem amp;nbsp;Fortunas venales habet? Si Satanas tam infeftus hoftis fefe pro infigni amico venditat, amp;nbsp;id plerifquc fuadct,ac quædam inhocdat,mirum fiillius miniftri hoc non pcrfuadcat iis quos fupraomnegenus hominumoderunt,præcipuèdumcopiofum dant aurum. fed crit pluiquam Tolofanum. fane ftipendium amp;nbsp;munera’, vt videntur profufius erogata, hamierutquibus non folùm aurum onfncprincipumacccptum,vcrùminfuper corpora amp;nbsp;quidquid cft,capiantur amp;nbsp;igit præda datóri,qui manibus ffiorum fanguine fufo p erl itabit ad fatictatem illorum languinc qui prius fudervnt.Sera erit pccnitentia, fru-ilràtuncfapientiariî inuocabunt,quam reciperc amp;raudire noluerunt. Quid Gallis im-mineat,amp;: quo inftigatore orti fint motus,amp;: ad quid, amp;nbsp;qui proditioni feruicrut à proa-uis,iam eft vidcrc.fua indiciaexercebit D.qui noftrimifertus corda tangat,vt fcrio con uertamur omnes, vera fide dignos frult;ftus edamus veræ refipifccntiæ. D. îefus te fer-uct incolumem,amp;: diu Ecclefiæ fuæ inferuientem. Valeçum coniuge amp;:CoIlegisS£ plisoinnibus.Scruet iftospmnes D.qui tecum amât Chriftuni,amp;: Satanam pcrdat.Col-Jcgacefiilutatamp;mcifratres. Neocomi,x ix. Nouembris, m. d. xlviii.

Exiftimo te refeiffe Synodum tandem conceffam amp;:admiffam, quanuis dies nôdum d(fta iic.Chriftus faxit vt Ecclefiis amp;fanfto minifterio rcôtè cofulatur,amp; quæ corrigéda funt, vt deect, corrigantur.tu vide quæfo,qufd in doétrîna multorum defidcrctur amp;nbsp;in vita,vt Epicurei fecum tam multos non perdat. Per idoncos id opportune curandûeft, ma gno cù tirnorc Dci amp;: precibus affiduis ne Satanas quos fouet amp;nbsp;agit,fuis dolis tegat fucis eflici.ît,quominus cognofeantur amp;:impunè euadant.Nofti qui fint amp;quales,amp;5 quancum detrimenti afférant Ecclefiis, qu«i: nos meritô ad .mifcricordiam fui. inuitare debe tt ■ ied potiflimùm Chrifti firnguis quo redémptæfucrunt, qui tam fcelcftè à tam • m -il, in domo Dci coaculcacurirepcndac ilhsiudcx iuftus idquc citô, prout egerunt,

tam

ET RESPONS Â. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8i

tam obftinatis animis,amp;!; tanta improbitate:amp;: pijs perfedè dct pèrgerfe,vota corum cxatv diens qui Chriftigloriam ,Ecclefiarumædificationcmôd; omnium ialutemftudio mub to cxoptant.

Earellus tüus totus.

Iterætuætametfigaudio Sótriftitia mixtæ étant, mihi tarnen perquam gta-tæfuerunt. Vtinamanimitui raoeroremamp;eas curas,qiiibustecruciativideo, poflem aliqua ex parte fubleuare. Omnes tarnen ctiam atque obfecra-mus, ne te abfque profeétu conficias: vt lætus fis atque bilans in tam varia amp;nbsp;multiplicilugendi|jnateria,neque tuæeftpietatis, nequc expedit, neque optandum nobis eft. Danda eft tarnen opera,vt te quoad licebit Domino amp;nbsp;Ecclefiæ fer-

taflis qui paulum acarceribus fum progrefTus iam propior fum mets. Sed in manu Dei eft curfus noftri moderatio öó finis. Vc tarnen maximè elfem vegetus, dum pericula quæ ex multis partibus impendent circunfpicio,multæ mortes quotidie verfantur ante ocu-los.Sicut ergo ifthic vos pugns exercent, itadiic lentos timorés fouemus : quanquam ôô tumultus iam intus fedatos elfe cófido, rumor eft vobis elfe à Gallis inducias. Vtina amp;nbsp;firmçpacis ratio inin polTctdanifta enim qui hçc duo regna inter fe c0mittit,vidcmus in-tcreaociofum ridere, Ôi vtramvis captare fortunam, vt viribus integris adoriatur vido-rem,Só viftisfpolia abfque fudore amp;nbsp;fanguine legat:adcóque de ambobus triuphetjac prç-dam rapiat. Sed dum mecum reputo quam prauis confiliis regatut Gallia,de hac re fere defpero.Illum quidem plus (atis timent ; fed alios fuperbe defpiciendo, non cauet fibi ab eius aftutia. Et fane Dominus hac cæcitate atrocem eorum in ianftos fæuitiam, amp;nbsp;quæ m dies magis glifcitÇvt ego quidem interpretor)iure vlcifcitur. Vtinam ficut illic vires colligit impietas,amp; augefcit fempcr in peius,ita Angli contraria æmulatione ad folidamChri-ftianifmi puritatem contendantidonec ac vnicam Chrifti regular^ omnia illic conftituta cernantur. Doroinu Protcétoré,vt volcbas,conatus fum hottari,vt flagitabat prxlcns rerum ftatus ; tuum quoque erit modis omnibus inftare, fi modo detur audientia ( quod te facere fum perfuafus)præfertim vcrô,vt ritus qui luperftitionis aliquid redolent tollantur è medio.Hoc tibi nominatim commendo,vt te inuidialibères, qrlt; te falfô grauari apud multos non ignoras : nam medijs confilijs vel authorem,vel approbatorcm temper infer i bunt.Scio banc quorundam animis fufpicionem altius infixam elfe, quàm vt earn reuel-Icre facile fit,etiâ fi mliil omittas. Et lunt qui te maligne nullo errore indufti calumnian-tur. Denique fatale quodammodo hoc tibi malum eft,quod fugere vix pofiis. Cauédum tarnen ne imperitis detur male fufpicadi occafio,improbi veto obloquédi prætextura ac-ripiant. N. tibifine caufamoleftu elfe valdedoleo.Vtinamaliquandohumanitatcmdif-cat.Ego facilius ignofco, quod ta malitia impellf ipfum quam cæco impetu ferrianimad-tieriilfe mihi videor.Non credas quàm nos aliquando atrociter lacerarit,S4 abfentes Sc in-noxiosamp;óamicos. In Viretumpræfertim,cùmprætcr metitum fumma quorundam ini-quitate alioru verô perfidia prope elfer opprelfus, no minus violenter inueâus eft quàm infceleratilfimum Ecclefiæproditorem. Certè manfuctudini affuefeeret, fifeiret quàm . noxia fit præferuidi fui zcli Sc immodicæ aufteritatis intempéries. Tibi hæc indignitas cum aliis malis qua foies æquitatcdeuorandaeft.Nec veto Tiguriniscaufam fuam pro-baret.Hac in parte nonnihil abs te diftentio,quod putas aduerfæ parti fieri iniuriam.Nam dum eos nunquam tam crafle hallucinatos putas, vt Chriftum v bique diffufum imagina-têtur,non tenes quid inter alios feripferit Brentius, Chriftum cùm in præfepi iaceret glo-riofum in cœlo fuilfe, etiam fecundum corpus. Atque vt apertius loquar, feis doânnam Papiftarum modeftiorem magifque fobtiamelfe, quàm Ampfdorphij amp;;fimilium fuc-rit qui tanquam Apollinis Phœbadesinfanierunt. Scisquàm inliumanitet vexatusfuc-rit Dominus Philippus,quia modum aliquemtencrct.Deliria quoque Iccum idololacria ttahebant.Quorfumenim illudLutheri adorabile facramentum ,nifi vt idolum in tem-ploDeierigatur? Ego tarnen fepultaefle hæc omnia cupercm. Summa quidem conten-tionefempcr apud vicinos noftros inftiti,vt ab infedacionc abftinerent ; vt tarnen illis fa-tisfieret,erroresomnes quibus minimeconfentiebâ damnare fuppreffis nominibus non dubitaui.Deloco tu certè nimisfubtiliter dilferere mihi videris. Alios grauiùs offéditgt;ob-

8x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

fcuricas quam aftutc data opera accerfi abs te putant. Arque Iios quidem errare fcio. Sed non video car tantopere réfugias quod docemus, cuni in ceelum afcenddîc Chri-flus dicitur^hac loquutione exprnâi locorum diftantiam. Neque enini an in coelcfli gloria fit locus,hîcdiiputatur, led tantum an Chrifli corpus lit in mundo.Id cùni Serb pturis dare teftatum fit, pro Fidei articulo amplcâi non dubito. Et ramen cum in fcri-pto noftro reperies,quorundam morofiratinon ablquecertamine datum fuit : nam c-go aliter verba tcmperauerain. Cæterùm quiahac quÄn vfiirpauimus forma nihil con-tinebatur,nifi quod fcntiebam,aliis earn concedere non fuit religio.Eftefltim lacramé-torum amp;nbsp;quid per ea nobis Dominus conférât luculcntius vberius explicari, quàm multipatiantur,pie amp;prudenter optas. Neque veropcr melletit,quin pleniora quæda ciTent.Gemamus ergo ferentes ea quæcorrigere non licet.Exemplar Icripti quodmihi remiferunt,hic habebis.Capita duo quæ verebaris ne admitterct, perlibenter funr am-plexi.Si Bullingeri manfuctudinem reliqui fequuticÄent, ficilius omnia impetraflem: bene tarnen habet quod in veritatem confenfimus,amp; tenuimus fummam rei. Si thefes tuas duobus tantum in locis aliquantum fle6lercs,faccrcs appofitifiime, nempe vt cla-nusexprimeres te locorum dillantia Chriflum a nobis quim mundo fumusdifiunge-re ; deinde, vt commenta omnia quibus hadenusad fuperflitionem induflæ funr ho-minum mentes clarius reiiceres,præfertim vt Spiritui fanfto Chriflóque fuam gloriam vindicates,ne quidquam ad miniftros vel elementa tranllcratur.Initia aólionis in con-fenfione ineundameram defpcrationem præ fefcrcbant.Subita lux afiulfit.Voluerunt priores cum aliis Ecclefiis communicare.Non ægrè conceflimus.Quod ante N. difien-tit jæquo animo fercndumeft.Farellus tibi fcribit copiofè, vt videbis, Viretusnonau-detmon enim credas quàm inique traéletur,Et tarnen quàm potellofficiofiflimê tefa-lutat,pctitque vt fehabeas excufatum.Collegæ etia moi omnes te reuerenter falutant. Nihil hic noui,nifi quod Tigurum amp;: Berna fpcmomnem fœderis Gallo abfciderunt. Vale clarifiime vir amp;nbsp;Pater in Domino mihi plurimùm obfcruande.

Calvinvs Melanctoni.

Eritatem rem ciTe prctiofiflimam,vt cft,omnes latentur. Atqui cùm bonorum omnium fons fit vnus Deus, quicquid vlpiam vcri tibioccuret,nifi bis Deo ingratus cfie velis, ab ipfo profedum elle ne dubites,nec fe-cusac veccmècœlo delapfam cxcipias. Namamp; doua Dei contemptim prætetire nclas cfl: quod proprium eft ipfius adfcribcrc homini, maior etiamnum impictas. Ergo amp;pliilofophiapræclarumeft Dei donum: amp;nbsp;qui omnibus fc-culis extitcruntdodi vin,eos Deusipfecxcitauit,vtad veri notitiam mundo præluce-rent. Vcrùm inter corum Icriptaamp;eamdodrinam quam Deus fuo numini dcdicauit, vt gcneri humano lancrolanda efict, magnum cftdifcrimen : illic enim tcnuem quan-dam vcritatis particulam tibiprælibari comperias,vnde guftum capias modo quàm a-mcena fit ac fuauis cognitu, hie veto piienam tibi copiam affluere quæ animum tuum penitus rcficiat : illic vmbram amp;;^naginem tibi ob oculos fubiici,quæ tc ad amorem e-ius cxcitct modo,non ea tibi familiärem reddat,hîc folidum corpus tibi fifti ex quo no familiariter tatum cognofcere,fed quodamodo attredareliccat: illic fernen quafi prlt;e focatu, hie frugem habcas,amp;: quidcin fua maturitate. Illic deniq; exiguas tatiim fein-tillas cmicare,qLiæ fie viam dcmonftrét,vt in medio curfu dcficiat, vel potius quæ viam demonrtrare nequeant,fcd tantum retincre,ne longius aberres:hîc veto Spiritum Dei inftar lucidifiimæ facis,vcl potius inftar folis ipfius,pleno fplendoreaftLilgere,vt amp;nbsp;vitx tuæ curium vfque ad vltimam metamrcgat,amp; in beatamimmortalitatcmperducac. Hine collige vbinam percgrinari,amp;: vbi velut fixis fedibus acquicfccre debeas.

Calvinvs Monsbelgardensibvs.

Fidclihm chrißijerftif minißm Mombel^aricnßs Eccleßie,fyatribui ßmmyßis clitirißirnif.

^^tia vobis amp;nbsp;Pax à Deo Patte hoftro amp;nbsp;Domino lefu Chrifto. Charifiimi ex animo colendifratrcs, tandem accidit quod diu timuimus, vtifthic M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coftitutum à Domino Ecclcfiæ ordinem Satan per fuos miniftros

cucrtercr.Hoc tarne folatij,quoad in re triftiflima fieri poteft, literæ veftrx attuIcrunt,qUod inde intellcximus vos omnes in officio ad extremu perffi

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8;

tiïTe.Nam quôd grauiter teftati eftis vobis improbari iftas corrüprclas, qnx ad inquina-dam fanædoôtrinæpuritaremingerebâtur,dignatiiniftns Chrifti fuit condantia: quôd nuncetiamperfidædifïimulationi exilium præoptatis ,inco fpccimcn cditis Juculcn-tum fynceræ veftræfidei.Namvbivcl abdicat doccndi niuncre quiliafttnus Eccle-EæChriftihofpitiumpræbueracinditione fua, vobis permil'erat Clirilli prædicandi libertatem,vlccrius noftro iuditio progrcdi non expcdit:prælèrtim v bi nullaprofcftus Ipes apparet,ncque ones quibus vos CJiriftus Paftorcs piçfeccrac,operam vcftram am-plius deiiderant. Nam vt proditor eft qui voJens cedit ac ftationem vitro deferit fuam, lie refiftere vbi cogimur noftrum non eft,nid forte nos ad fubeundum diferimen nomi-natim vocaret Eccleiia: nam tune cêties mori præftaret, qciàm fruftrari eorum vota qui Cliriftum fcqui parati elTenr. Veftraaute ratio longe diuerfa eftrquandiu enim fuiftisPa-ftores,nondeluit gregi veftra fediilitas aut folicicudo. Nunc cùm perfeuerandi ftudium nihil profutur um fit, ac ne ones quidc ipfæ quibus obftriifta eft veftra fides, fibi vtile ef fecenfeantvosvltràtendere,perfun(ftifanèeftis. Rcftat igitur vt gubernacula vobis tradita commend cris Chrifto, vt folus ipfeSpiritu fiio regat,quando iam laborivcftro non daturlocus. Cæterùm làtis reputamus quanto mœiore fitis opprefli, quibus nihil præter exilium amp;: egeftatem propofitum eft : fed prçcipuus mœror eft ex iplâ Ecclcfiæ clade,cuius maiorem vos habere rationcm comprobaftis quàm vcftri. Et nos quidem malis veftris tam publicis quàm priuatis afficimur vt par eft: arque vtinam licerct manu vobis porrigere.Nunc quod refiduum cft,voshortamur vt in hoc Chriftianæ fynccri-tatis teftimonio pergatis ad finem vfque.Beatior erit quamlibet mifera veftra conditio, quàm fi locum amp;nbsp;nomen retineretis vnde Filius Deiexulat.Quanquambreui fentie-mus ipfum itaregnare in cœlo,vt virtutem fuam in terra quoque cxcrerc velit.Nos in-tereaad militiam paratos elfe oportet quando nondum tempus eft triumphandi.Valere optimi amp;nbsp;integerritni fratres.Dominus lefus vobis adfit, vos confoletur)amp; in fanda perfeuerantia confirmer. Geneuæxvi.lanuarij m.d.xlix.

Fratres vobis in ôomino verè coniundi Miniftri Geneuenfis Ecclefiæ.

loanncs Caluinus omnium nomine.

Cal. F a r e l l o. •

E morte vxoris mcæ ià forte iftuc rumor peruenit. Ego, ne prorfus mœrore conficiar, quoad poirum,adnitor.Adfuntetiamamici, nec quidquam reli-quum faciunt,vt aliquid leuationis afterat animi mei ægritudini.Cùm hinc frater tuus difeeflit, iam ferè de vi^r erat defperatû. Cùm die Martis fratres cunfti adeirent,cenfuerunr optimum fore, fi communis inter nos precatia conciperetur. Id fadum eft, Cùm Abel omnium noTnine earn hortatus ad fidem amp;nbsp;pa-tientiam effet,breuiter(vt iam valdc frada erat)teftata eft quid haberct in animo.Poftea exhortationem,quæ tempori congruere,videbatur,adieci.Porto quia nunquam de libe-ris fuis verbum fecerat, veritus ne pudore impedita,in animo folicitudinem aleret,quæ earn magis cruciarec quàm morbus ipfe,coram fratribus teftatus fum, eos mihi ita curæ futuros aefi mei effent. Refponditilla, iam eos Domino commendaui. Cùm excipc’ rem non obftare illud quominusageremipfe quoque meas partes,rcfponditprotinus, fi Domino curæ crunt,fcio tibi fore commendatos.Tanta animi fuit magnitudo, vt v i-deretur è mundo egreffa. Quo die animam Domino reddidit,frater nofter Borgonius, ciciterhoram fextam,pias exhortationesartulit: inter quas ilia exclamabat : vt omnes anipaa duert er ent cor eins fupraterram longe eleuatum. Namhæ voceserant, Orc-furredio gloriofaiDeus Abraham ôr omnium Patrumnoftrorum, iam àtot fcculis inte fperarunt fideles,nemo fruftratus eft. Ego quoque expedabo. Sententias talcs concifas iaculabatùrpotiusquàm pronunciabat. Nequeidex aliorum verbis, fed vt in animo cogirationes agitabat, fie paucis verbis teftabatur,quid iecüm meditata effet.Sexta hora domo abftradus fum.Poft feptimam,cum in alium locum exportata eilet,cœpit fta-timdeficere.Cùm fubito vocem fibi eripi fentiret, oremUs, inquit, oremus,vos omnes pro me orate. Eadem hora domum ingreffùs fum.Non potuit vocem vllam edere,ligna

84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

oftendit animi commoti.Ego pauca loquutus de Chrifti gratia, de fpe vicæ æternæ, de vicæ noftræ concubernio,amp; de migrgtione, abdidi me ad precandum. Integra mente amp;nbsp;preces audiuit, amp;nbsp;attenta fuit ad doôlrinam. Ante oftauam placide expirauit, Vt vix inter vitam amp;nbsp;mortem difcernerent qui aderant. Nunc mœrorem lie deuoro, vt à mu-neremeo nullam intermiflionemhabuerim. Quinctiam Dominus aliis certaminibus me interea exercuit. Vale frater amp;: amice integerriigt;e. Dominus lefus te Spiriru fuo cofirmet,amp;me etiamin hac tanta calamitate quæ certc me fregilTetjnilimanum è cala p or r exigez is,cuius officium efterigere proftratos,debilcs confirmarc,laiTos reficcrc. Salutafratresomnes,totamquetuamdomum.Geneuæ, II. Aprilis.

loannes Caluinus tuus.

Cal. V I r e t o.

Amctfi valde mihi acerba fuit mors vxoris mœrorë tarnenmcum, quoad ^'^6 poffiim,cohibeo.Et amici certatim officiufaciut. Me quidcamp; illos minus proficerc fateor,quam optandu fit: hoc tarne ipfum quod confequor,dici vixpotcft,quantum meiuuet.TQoftianimimei teneritudine,vel mollitiein potius.Quare nifi valida moderatio adhibita fuifict, non ira hadenus fte-tifiem.Et certe non vulgaris eft doloris materia. Priuatus fum optima focia vitærquæ, fi quid accidilTcrdurius,non cxilij tantum acinopia: voluntaria comes ,fedmortisquo-quefutura erat. Quoad vixit,fida quidem miniftcrij mei adiutrix fuit. Ab cane minimum quidemimpedimëtumvnquam fenfi. Atqucvtde fenunquam fuit anxia, fic de liberisjtoto morbi decurfu,nunquam mihimoIcllafuit.Quia timebam ne intus curam premendo Icfruftra cruciaret, triduo antemortem , ego mentionem vitro iniecijpro-« midque me partibus meis non dcfuturum.Excepit illa protinus.Iam eos commendaui Domino,Cum diccrem,id non obfi:are,quominusamp;:: mihi curæ effent : refpondit, Scio te non negicdurum qwod feias Domino commendatum effc.Heri quoque prim um re-fciuijCuminftaret quædammulier,vt mecum de illis agcret, præcifè ita loquutam effe, hoc veropræcipuum eft, vti pie fanôféquc viuant. Maritus meus vrgendus non eft, vt eos in cafta difciplina,amp; timorc Dci inftituat.Si pij erunt, confido illis fponre fore pa-trem;finalij,indigniTuntproquibus amerogetur. Hæcanimi magnitudoplusapud me^alebit,quam centum commendationes.De arnica tua confolationc, magnam tibi habeo gratiam. Vale,optime amp;nbsp;integerrime frater. Dominus lefu^e cum vxore tuea^' tur,ac gubernet. Illi SiC fratribus plurimam falutcm dices mep nomine, v 11. Aprilis.

M. D. X L I X.

loannes Caluinus tuus.

F A #E L I v s Calvino s.

Itéras tuas paucis poft reditum meum diebusaccepi. Ex co tempore ca-tharrus mihi valde fuit infeftus : needum molcftia cxibere definit. Vt bre-uitcrad quæftionestuas refpondeam. Cum vxor non alia lege duceda fit hominiChriftiano,nifivt feilliad omniapiævitæ officia adiutricemprüftet ac fociam,vbi ab hoc fcopo vcl minimum aberratur,non dubito quio viriofum fit coniugium. Is' porrô qui vxorem ducit impiis Pa parus fuperftitionibusad-hue implicitam,quid aliud quam prophanationein domum fuam inducit ? Nam fi corpus virieft vxor,excufaricertcnonpoteft,qui mulieri feadiungit quotidie adperuer-fos cultus fe proftituenti, vripfequodammodo dimidia fui parteinquinetur. Superfc-deo diccre,quöd fi quis talcm ducat vxorem, confecrarc magicis aufpiciis nuptias co-gctur.Cæterum pucllain alioqui rede fentientem, quæ tarnen carnis meru in idolola-triæ fimulationc detinctur, prorfus cu rcligionis hofte cóferrc nó aufim. Qiiantb enim quifque eft alienior aChrifto,ab co nos quoq; magis abhorrcre dccer.Quam ante mihi deferibis, certum eft àprofcffis hoftibus longo interuallo diftarc. Qui ad Baptifmuni Papalcm tot urauis fuperftitionibus fœdatum,liberos fuos offert, culpa non vacat. Arque id,ni fallor,inter incommoda recito,quibuspij homines ftimularidcbentadmi' gran dum.

ET RESPONS À. . , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S5

grandum. At Melanchton amp;nbsp;Martyr non prohibent :tnodô dcteftetür illô quifquis erit,quç pugnant cum Chrifti inftitutione.ln co nihil effet abfurdi;nifi ad certam moï-xernparatuin cffe oportet, qui hoc audebit. EttAncnlic eoruin,quos noniinas ,rcf-ponfaprobo, vt in fmgulis partibus non fubfcribam. Luforiam Baptifmi irnitationem promero ludibrio, vt eft,habendain cenfeo. Baptifmus tarnen Papiftarum,vtcunque mille ludibriis fcatcat, efficaciam fuam retinet ; quatenus in hünc fincm adminiftra-tur,vtexChriftimandate rccî|nantfidelium liberilignum adoptionis. Videocnim Circuncifionem muftis fupprftitionibus vitiatam,nihilominus pro gratiæ fymbolo ha^ bitam fuiffe. Quod obiieis in conuentu piorum,debere Baptifmum celcbrari, non ob-ftat,quominusinidololatrarum cœtu adminiftratus,valeat. Namcùm docemus quid fierideceat,vtpurus fit Baptifmus, omn'iquc inquinamentovacuus ,nonabolcmus Dei inftitutionem,etiamfi earn idololatræ corrumpant.Porrô inter illas Papalis Baptifi micorruptelas,manet aliquid E^i proprium. Deinde fie Papiftis detrahimus Ecclefiæ nomen, vt tarnen illicquafdam mancre reliquias Ecclefiæ, non negemus» Certè cùm lofias amp;nbsp;Ezechias ex toto Ifraelç colligèrent qui dcfecerant à Domino,ad alteram Cir cuncifionem eos minimevocarunt.be cùmtemplum ipfumvariis faç.rilegiis pollutum foret,Circuncifio tarnen valere non defiit. Ergo vtcunque eos peccarc eos dicam, qui illic fuos liberos ad Baptifmum offerunt : non tarnen Baptifmum protinus nullum effe fentio,inquo notaaliquadiuinæ inftitutionis,etfirùuftisalioquimaculis feedata appa-« ret.Qui ab externa idololatriæ profcffioneabftinent, non audeo fimpliciter damnare* etiamfi fidem fuam diffimulcnt periculorum metu.Nam cùm videamüs pios qui inter perfequutioncs latuerunt,probatos fuiffe Deo,plus à nobis exigi fas non eft.Neque ta-* men is fum qui corpori eorum indulgcam.Quin potius hortabor*vt in omnes profiten-dæ fux fideioccafiones intentifint-.neque impiorum apertasin Deum blafphemias fie taciti audiant,vt annuere vidcantur.Legem tarnen imponere no audeo,quatenus pro-gredi neceffe habeant. Qm veto interim dum facra peraguntur, in templis animi gratia obambulant, quofcunqueprætcxtusobtendant, nullam exeufationem merentur. Præterquam enim quod ipfa dcledatio quamextali fpedaculo capiunt ,parumeos Dei probris affici oftendit: in banc offenfionem temere incurrflnt apud multos, quafi rcligionis potiusquàm fupcrftitioniscontemptu id faciant. Quare hanc licetiam me-rito improbo,quæ cùm à limulatione idololatriæ non multum diftat, turn prophanum nefeio quid magis,quàm Chriftianum fapit.Vltima quçftio de carnis refurreftione qua tibi à me expediri tantopere defideras, etfi apud me non multum habcat diffieuftatis* plus tarnen temporis amp;roperærequirit.Colligendi enim Ô6 accurate explicandi eîfent plurimi Scripturæèoci qui ad earn rem pertinent, fi argumentum penitus excutien-dum fufeiperem. Egovero non tamvitandi laboris caufa, quàm quod curiofa ma-gis quàmvtilis hæc quæftio videtur, breuitate ipfa teftari malo, nihil magis quàm fobriameius traétationcm placere. Manichæorum delirium refutandum obiter: qui carnemrefurreôluram negant,quia immunjja eft. Quod rcs tibi incredibilis videtur huius carnis refurreftio, nihil mirum. Quodautem hacratione pcrmotus,fuffi-cereftatuis,ficredasnouis corporibusaliquando ifbseffe induendos ,hocà Scriptu-ræ doétrina cftalienum. Principiovox ipfa refurreétionis, præfertimcùmcarniad- Rom.s. fcribitur,aliudfonat.Hæc cnimeft promiffio. Qui fufcitauitChriftum à morte,vi-uificabitStmortalia corpora veftra,propter Spiritum Chrifti in vobis habitantem.fic t’l'ü'P-s-alibi, Reformabit Chriftus abicflum corpus noftrum , vt fiat conforme corpoti fuo gloriofo. Certè his corporibus nuneputredini obnoxiis, nominatim promittiturim-mortalitas.Erigidæ funt voces iftæ! corruptibile hoc induet incorruptionem.Non poffer expreffius loqui,inquitTertulli,nifi cutemfuammanibusteneret. Argumentum à contrariis, Si mors huius carnis ab Adam : Ergo eiufdem carnis refurreèlio à Chrifto: quia nos àcorruptioneinftaurat.Citandus Ezechielis locus, qui continet refurreéàio-Ezecb.j?. nistypum.OccîditDeus amp;nbsp;viuificat : quid,nifi quod eratmortuum îQuod rident A-thenienfes refurreélionem à Paulo prædicatam, hinc colligimus, qualis fuerit prædi-catio.Rifus ille fanæ intelligentiæ confirmatio eft piis. Metuite cum, qui poteft ani-mamSôcorpusperdere in gchenna.Quod corpus? Nempe quod occîdunt tyranni. Ab vfu facramentorumritc probatur carnis relùrreèlio. Baptifmus non animamtan-tùm,fed carnem quoque fanftificät. Cœnæ participatio ad cœleftis vitæ fiduciam nos jntiitans ad fenfus etiam corporales dirigitur .Locus ex 8.ad Ro.capite conueniet,præ-

H.j.

'8é nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C. A L V I N I E P I S T O L Æ

i.Cor.4- cipuèvbiloquicur de redemptione corporis. MortificationemChrifti circunferentcs, Î vt vita Chrifti incorpore noftro manifcftetur. Tertull. Arrhabonem relnrredionis noftxç in cœlum vexit.Ergo negenttum in cœlo eire,qui nos refurrcéluros ncgant.Nifi nos corpore fufcitat Deus,mortuos non fufcitat.Enoch amp;nbsp;Eliam corpore amp;nbsp;anima fer- , uatos vocatTertull.candidatos futurs immortalitatis.Deinde fideles,non tantum vo- 1 cantur Dei templa:fed hoc honore eorum corpora infigniuntur. Similiter dicuntur amp;nbsp;: i.Cor.6. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifti.Porró terapla Spiritus membra Chrifti fine fpe inftaurationis in pu- :

tredinem abircnimis abfurdumeft.Quinetiam eodemloco fatis déclarât Paulus hæc । elfe corpora,quibus cœlcftem ætcrnamq-, gloriam deftinauit Deus.Præterca citatur ho ; mines ad tribunal Chrifti,vt référât quifque fecundum ea quæ per corpus gcflit.Atqui minime conuenit rependi nobis in aduentitiis corporibus prçmium operfi,quibus per-

Philip.i. agendis hæc quæ nunc geftamus,fuerunt inftrumenta.Pauli icilicet corpus in quo illu- nbsp;nbsp;1

ftratum fuit Dei nomen honore priuabitur,amp;: corpusUliunde conflatum martyrij glo- j ria coronabitur? Hue accedit quod Chriftus in quo non viuam mod ô imagincm habe- nbsp;I

r.Cor.15. rnus futurs noftrs rclurreâ:ionis,icd etiam pignus,corpus quod cxuerat,rcfumpfit. Ad hoc exéplar conformari nos oportet.Alioqui non diceretur propriè,ficuti dicitur, pri-mitis refurgentium. Et certè quos fupcrftites inueniet dies ille,fubita immutatione in iifdem corporibus refurgent. Si diucrfam ejTe noftri rationem excipfas, illud Pauli tibi regero,Nonomnes quidem dormiemus,fed omnes immutabimur.Si in omnes compe tit immutatio,certè hsc ipfa caro renouabitur. Et quid clarius h is verbis defideres î O-portet corruptibilehoc induereincorruptionem.Ncq; répugnât, quod aliam fore car-nem ibidem Paulus docet.ad qualitatcm cnim hoc reiert.Neque aliud fibi vult, quàm i.Cor.i$. quod aliis verbis poftea tradit:vt abforbeatur quod mortale eft lt;à vita,ideo dicutur cor-jçjjj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pora fanôtorum è fepulchris refurrcxiftê.Quomodo il li exierunt ê monumêtis,nos quo

ifa x6 nbsp;nbsp;nbsp;Q’-æ proculdubio Dominus çducet.Itaque li'aias cùm fub refurreclionis imagine popu-

li reftitution c depingit,Surgite,inquit,habitatores pulueris.Ncq; aliter Chriftus: Mortui qui in fepulchris funt,voccm filij Dei audient. Quod non ftaret, nifi receptis cada-ueribus,refurgerent.Qu9d etiam exprimit illic Ifaias,cùm dicit, Viuent mortui tui, ca-

I0.W.5. dauer meum refurget. v nde amp;c dormitionis nomen ftuxit: quod fignificatione carcret, nifi veluti ê fomno corpora expergefiant. Falfum enim cft,qushumo conduntur corpora,dormirc,fi noua illis confumptis creanda funt.Quinetiam fi corpora quibus nunc circundamur, non rei^rgunt,fuperftitiofus fuit ab initio mundi fepeliendi ritus:quem tamgn diuinitus fuifle traditum extra controuerfiam efte debet, vt fymbolum eflet futurs refurreélionis. Et fané fi creationoui corporis iperenda foret,non huius quod i.Thcir$. nuncincolimusinftauratio:fruftraoptaretPaulus,vt{piritus,amp;aiWma,ac corpus in-culpata fint in dicm Domini. Eodemamp; altera exhortatiopertinet,vtnosmundc-».Cor.7. mus ab omni inquinamento carnis amp;: fpiritus.Nam fi hsc caro peccati fordibus inqui-natur,fordium fuarû pœnam fuftineat, necefte eft. His teftimoniis fie acquiefeo, vt di-uerfiscogitationibus adquaticndam fiti^jm meam aditus non pateat. AtquetibifatiE fa(fturafpcro,nifimenteintuamnimis occupatam repcriant;quodamp; àpietate amp;nbsp;mo-deftiatua procul abeft. Sed tarnen leniter pro noftra amicitia monendum tecenfui, quia nupercùm teaudirem,fubuercbar,nealtiores apud te radices egiftet hsc opinio, quàm vt facile earn abiiceres.Csterum ingenij tui dexteritate confifus, ea digito mon-ftrare fatis habui, qus apud hominem minus acutum aut excrcitatû vlterius profequu-tus eflem. Vale eximie vir amp;nbsp;frater mihi in Chrifto Domino charifiime.Saluta meo nomine diligenter,hofpitem tuum.D.Pellicanum amp;nbsp;reliquos. Dominus lefus tibi femper adfit teque fpiritu fuo gubernet.

ViRETVS Calvino, s.

Vs mihi vno multorum ore,corumq; grauiir.teftium,de tui animi eöftan-tia ac fortitudine nunciatur,in hoc tamacerbo familis tus vulnere,luä:u que domcftico,faciunt vtmihi apud te opus elfe gratulatoriis quàm cofo-latoriis literis potius exiftimem,atque eo magis, quo penitius noui animi tui,vc ipfc appellas, teneritudinc. Hoc cnim potius nomine, quàm molli-tieijefte appellandam cenfeo. Nam id neutiquam mollis animi opus eft,quod prsftas.

Quà

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87

Quo fit vt magis mirer vim in te agente diuini illius Spiritus, qui fe vcrc cofolatoris di-gnura cognomine,inte palàm facit. An non mcritô illius incevimagnofcam,tamforti fcrente animo domefticos cafus,quibus nihil tibi acerbius priuatim contingere potuic autpropius attingerc,qui ad aliénas calamitates itatommoucri folcas, earumq; fenfu hand fecus afflciare,atq; fituaipfius res agcrctur?Non eft vulgaris,crede mihi,hæc tua virtus,neq, vulgare teftimonium diuinæ erga te bcneuolentiæ.Quô fit vt me mei vehementer pudcat,quod olim in confimili cal'u, non præftitcrim candem animi fortitudi-nem,aut faltcm vmbram ipfius firn aliquant aflequutus. Adco totus abicólus proftra-tusfuieocalamicatistclo,vttotusorbis nihilmihi nilimcra folitudovideretur.Nihil erat fuaue, nihil quod animi dolorem lenirc polTct. Ego me frequenter apud, memec-ipfum accufabam,quôd ittihi mollius longe terre vidcrer mctim dolorê,qUam deceret, non dico earn duntaxat perfonam quam fuftmeo,fed virum qui vel à primo limine phi lofophiam illam cœleftem falutarit,cuius me nó folum difcipulum, fed aliorum doéfo-rem profitebar,quódq; iis ncfcireÄt,ln illo meo morbo,remediis vti, quæ aliis fuppedi-tare foleo,quos iis video indigere. Tu verb contra, tantum abeft vt frangaris debilite-rifque animo,vt potius cæteros longe reddas tuo exemplo tortiores, quado quod aliis præcipere confueuifti,te quoque faccre potfe teftaris,vtpote qui nó folum ciim valeas, noris certa ægrotis confilia dare,fed ab iis quoque æger remedia petere, ac idem fenth re quod valens ôr fanus.Mirificè amp;nbsp;incredibiler me recrearunt, non inanes tantum ru-mores, fed tam multi nuncij, qui narrarunt te tant infraéfo peâ:ore,ac tant dextrè,imo amp;nbsp;fœliciusquàmhatteiiusvnquam omnia procuraflcquætuifuntofftcij,actamvbi' que temper fuiffe prçfenti auimo in côucntibus veftris,in côcionibus,in omnibus déni que negotiis cùm priuatis turn publicis,vt omnes magna cœperit admiratio, id que eo potiffimùm tempore,quo rccentiorac proiridc acerbiortuum animumdolorlanci-nare ac profternere debuit.Pcrge igitur quo cœpifti pede, ac tu te ita gerito, vt hanc omnibus de te confirmes opinionem,hocluéfu adeôde fua fede animum non detur-bari tuum, quin femper tibi adfit præfentiflîmè. heqUe fie te dolore impediri, quin ea omnia facile perfpicias,quæ ad te contolandum aliquid poffunt habere momenti.Hoc autemvteflficias,vtqucfubindcconftantius in hoc perfetierespropofito ,amp; magis at-quemagisconfirmere,maiufque indies pcrcipias folatium,aftientiirimi5 votis Do. expofco.Quid cnim aliudconferrepotïum’Nam neque tanta eft mea auéforitas,ne-que tamacutaî rationes, quibus te àmœrore luftuque deterrerc poflimaut rcuocare, nifihoc tibi tua fponte tua fuppeditaret inftitutio, amp;nbsp;confirmatus in ferendacruce a-nimus,amp;; diuinæ bonitatis exuberantiflimus in te fauor, cuius Æliqua omnia munera funt, quibus te affatim Dommus cumulauit.Quamobrem no ero hac in parte lon^or. Quin potius metudWie hæc nimis fint apud te multa. Salutat te vxor officiofiffimè, quæ non vulgarem concepit dolorem ex chariftimæ fororis obitu, quæ mecum earn calami tatem nobis omnibus communem exiftimat. Mihi vehementer dolet, quôd mih? non datur tuo præfenti frui confpeftu. Quæcunque me rationes impediant, fi te cupere in-tellexcro,crede mihi,tua folius volûtaS) omn« difficultates, vt iuperem facile efficiet. Salutat te Collegæ amp;: reliqui omnes fratres omciofiftimè, inter quos amp;nbsp;Francifeum Vi-uiacenfem annumera, qui nunc hîc cft,amp; quitibi fu8 nomine falutem quoque adfcri-bi iuflit.Saluta domefticos Sô reliquos amicos noftros,meo prçfertim nomine Gallafiû, Bezam,Ottomannum:cui amp;Fracifeus falutem dicit.Vale,Laufannæ. x. Aprilis. m. d.

Tuus Petrus Viretus.

Cal. Farello; s. b*

Arum abfuit,quin priuignus meus fine vllis ad teliteris iftac trafiret. Terri-pus enim feribendi inter concionem amp;prandiummihi conftitueram. At-qui certamen nobis fuit in Senatu,leue illud quidem ôô momenti inftar ca-ducum : fed tarnen in quo tempus illud, quod literis meis deftinaucramj cofumpfimus. Faétio, quam nofti,calumniam ftruxerat, Antonio Pigneto

duce, quæ noftram libertatem in concionibus valde minueret. Vt feias ,lquid fit con-filij Sê animi apud nos : decretum erat, vt nos omnes admoncrent Twapa^rpaToi, né in vehementia pergeremus. Vieerat pars deterior, nifi in atenam progreffi cferaus. -, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H.ij.

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C'A LVINI E P I S T O L Æ

Ica caufam egimus Chrifti noftri aufpiciis, vt lioftium qiioque nos puderet : hoc negotium me vitra décima exercuit.Quôd h mihi liber fuiflet totus dies,nefcio tarnen quid feribere debea. Vale frater amp;: amice integerrime. Dominus tibi adiît ac benedicat fan-élis tuis laboribus perpetuô.Salutatliligentcr noftro omnium nomine fratres, amp;: fami-liam. X I X. Martij. Quod ad noftram vclitationem, profpere fucceflit. Pignetus ex vrbe eiicitur.Senatus ad Icortationum licentiam cocrcendam egregiè animatur. Fra-fti aduerfarijnon line magna ignominia.

Calvinvs Amed.Perrino Capitaneo.

Vbeter te coueniflemjD. Capitanec,nin aliter expedite mihi vifum effet: caufam fuo tempore amp;nbsp;loco audire ex me licebit. Optaflem veto vttefti-tifles conlill:orio,quö aliis exemplo præires. Cum in eo aliquid dclidcratu lit,quod tu fortafle admonitus non eflef, optalfem faltem te ad extremam concionem adefle hodie,vt illic Syndicus Corneus amp;nbsp;ego reçu ageremus.

Vndeftetcrit non video : illud verote exiftimare völo,non pofle nosvti pondéréac pödere,atq; impari bilance:amp;: li in iure æquabilitas retinenda eft,non poteft lane in Ec-clefia Dei inæquabilitas tolerari.Quis hm aut ipfe fcis,aut feire faltem debes: is nempc cui ita cordi lit ins cœleftis heri, vt ab illo rcdla confcicntia aflerendo nullius mortalis caufadimouendus lim.Alio re fpedareipte no fentioded illud aducrto,in luacaufa pa-rum oculatum quemque elTe.Quanttim ad me attinet,in hoc quidem negotio non tan tum Ecclehæædilîcationi amp;: faluti tuæ,fed etiam commodo tuo,nomini amp;nbsp;otio conful-tum cupio.Quam enim odiofum erit quod in te redundaturum ell,quah à iure commu ni, quo nemo no tenctur, liber amp;nbsp;folutus elTes.Præftat veto pro meo in te ftudio pericu lum prçuertere, quam vtilla tibi nota infhgaturdanc audiui quod ex domo tua prodie ritjcauerem videlicet,ne ignem fopitum excitarem, ne pcrinde mihi atq; ante annum feptimum hoc cedat.Sed nullius hint mometi voces illæ apud me. Neque enim Gene-uam redij vel otij vel quæftus caufa,neque rurlum mihi dolendum erit cum Geneuae-rit egrediundum.Commodum amp;nbsp;falus Ecclcliç amp;Ciuitatis mihi redcundianimum de-dit. Ac li de me vno ageretur nunc,omnibus femel diétum veilem quibus moleftus efle videor,quod facis fac citius. Atqui non efficiet ilia quorundamindignitas amp;nbsp;ingratus animus,vt olhciodehm,atqueft:udium illud erga hunc locum ad extremum Ipiritum deponam,cuiusDeumauftorem habeo.Neque vnquam alien! hominis affeétum ad-mittam,vt corpore aWslTe deinde contingat. Ifta ad tc non fpelt;ftant,fed ad proximum à t^ex tuis ipfis.Neque etiam vtiurgia fpargantur,hæc fcribo, fed vt conftetqua con-ftantia perredturus lim,quicquid accidat.Te veto imprimis tibi plt;fuadere velim, prima riam illam virtutem tibialFeóladam elfe, vt Deo obedias amp;nbsp;ordine commune atque politiam Ecclefiæ obferues. Dominus te præhdio fuo tueatur, tiblque patefaciat,quantum verbera étiam certiamici præftcnt proditoriis aliorum blanditiis. Vale.

Tibi addiótus amp;nbsp;ex animo frater I. C.

Valentino Pacaeo Doctori lypsico.

Vod me dignum exiftimafti,cuius amicitiam vitro appeteresdn eo me tibi obftriftum elTc fcntio,ac libentcr prohtcor.Nunc quodmearum eft

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P^i^tium,faltem in mutuo amoris afteétu paria tecum facere conabor.Scri-

pta vcrômeatibiprobari,cùm egomihigratulor,tu Ecclehçnomine gau-tleo.Nam amp;nbsp;quia tali viro placent,non pcenitenda efteftatuo ;amp;hmul futurum fpexo,vt multi indicium tuum fequuti,aliquem ex leftione fruólum capiat. Nec veto hoc à me vel ambitiofc vel arroganter diótum accipias.Nam lîcuti vel nullo habe-ri loco,vel nomen meum penitus fepultum latere facile patiar: ita certe non alio confi-lio fcribo,niliquia profuturos Ipero meos labores.Quod h quisindeprouenirefrudus poteft, eum quam latiflîmè fpargicupio. Verum de me plus fan's. Quoniam Satanac miniftros non dubitamus fedulo conatus fuos ifthic perfequi,anxie veremur, ne iam a prioreftatuEcclcliæveftrædeflexerint.Præterqua enim quod improbosvidemus mi-ris artibus

ET RESPONS A.

89

ris artibus poliere , amp;nbsp;pugnando non fatigari : in parte noftra nihil ferè prudentiæ,ani-morum etiam minus.Vtinam in retinenda faltem doftrinæ puritate aducrfarij nos in-genuos,vc dcccbat,amp;; cordatos fentircnt.Sed tatùm abeft,quin hæc in vulgo côftantia appareat, vt in iplis quoquc ducibus focda.perfidd?detc£lionis exempla vbique appa-

. rcant.Quanquâ fi fideliter partibus noftvis defungi velimus,vltrà progredi necclTe tft. Quorfum tcndat adultcrini ifti vitus,quos nobis ingeruc profcfli Chrifti hoftes, nemini eft obfcurum-.nempe vt claram t^oôbrinæ lucem obruat,vt vitient l'ynceru Dei cultû, vt quædam fmt oppreffæ vcritatis trophæa. Cùm olim clandeftinas infidias piorum liber-tatiftruerent aftutihomines,Paulus ne ad momentû quidem illis cedcre fuftinuit. Glo-riatur Paulus,ne in vnius quidem hominis circûcihonc quidquam fe dediffe improbis, quo libertas apud Gentes integra maneret.Nos hodietaciti amp;: amentibus fimiles innu-mera fuperftitionum colluuic Ecclcfiam Deioppleri obruiq-, feremusîied tavalt;r/(t-pertinaciter litigandum cffcmegat graues pij homines,Mi frater, quàna vercor, neque absre,nciftaa(r«a(popiamagnamaclu£luofam nobis J'/a^ófetvbrcui pariat. Et fanè dolendum eft,homines quofdam ita in rebus fnediis, fine dclcéfu ac modo,extenderc libertatê,vt fidei vnitatem laccrent-.fic promifcua facere omnia,vt facrum Dei cultum exoticisquibuflibet corruptelis fecurè corrumpant.Vt libéré dica,quod pro tua prudé-tianóignoras,iam iftic plus fatis fçciucratin cercmoniis.Vnde,antehac nihil refedum fuiffe apparct, nifi quod homimbus plus æc^uo ad indulgentiapropenfis tolcrabile no fucratvifum.Vt concedafcctidasillas fordes, quibus purgatæ fuerunt veftrx Ecclefiæ, in rebus mediis pofte cenleri:earum tarnen reftitutio eritne res media ’Quanquam pa-tuna verecundé facere mihi videntur illi,qui resomnesexternasfie indift'erctesha-tgt;ent,vt ceeleftibus Dei oraculis,amp;; fanttæ Chriftianifmi profcffioni indifferenter ferae quæuis mifeeri ludibria.Si mihi cum rudi aliquo amp;£. gregario homine effet negotiû,exé plis quam id abfurdum fit oftenderem. Apud te verb genus iplum attigiffe,lufficit.Huc accedit qubd doófrina ipfam,licet diflimulater,his ftrophis inuoluunt.Nam vbi baptif-mum amp;nbsp;lactam Ccenam fœdarût indlgnis corruptclis,vt parum ab hiftrionicis ineptiis diffcrant:G0firmationcmamp; cxtremamvnftionemadmittunt.QuorfumîVt feptem nu merentur facramenta. Alias fpecies apud hominem peritum non enumero. V erùm, vt folis cercmoniis agatur,dclclt;ftum tarnen adhibendum cefeo, ne quid admittamus vel à redo Dei cultu alienum,vcl quod Euangelij claritatem obfeuret : deinde ne facilitas noftrahoftibus mfultandimalitiam prxbeat. Hie ftandum eft,mcoiudicio,etiam fidecern mortes nunc fint oppetédæ. Quoturpior eft multorumign^iia, qui antequam in-ftet vitæ dimicatio,velillccebris deliniti,vcl cæeo metu perculli,vcl nefcio quibus^ii-nisterriti, ftationem fuamflagitiofédeferunt:ôô tarnen non defmunt fuggeftum occu pare,vndeChriftutfteiufq; doctrinal Ecclefiæ falutem fcelerata perfidia,doétorûno mine laruati pereant.Vides,eximie vir,vt beneuolcntiaerga me tua fretus no minus fa-miliariter in finum tuum quæcunque fentio,deponere audeam,quam fi interior longi-que temporis cófuetudo tccu mihi intercedcrct. Atq; hinc indicium facere potes,qua-tam habucrim htcris tuis fidem.Vale eruditiffwae vir,frater amp;nbsp;fymmyfta mihi ex animo coléde.Dominus te Spiritu fuo regere pcrgat,tuófq;^abores benedicat in Ecclefiæ fuç ædificationé.Saluta rcueréter mco nomine D.Erafmu Sarccrium, D.loachimûCame-rarium,D.Rheticum amp;: aliosamicos.Collegæ meiôê reliquifratres vobis plurimam falutem dicunt ,veftri inprecibus fuismemores. Geneuæ, x 11 i.Calendas lulij. m. n. L. D. Pphilippi ideo nullam feci mentionem, quiailli feorfim feribo. Si habes qui Ar* gêtoratum vcniant,illuc tuto poteris literas tuas deftinare. Aut V/endelinus Richelius typographus, aut loannes Sturmius libenter mihi reddendas curabit. Si tibi quifpiam

i Auguftæ fidelisamicus erit, is Bernam commode mittere poterit ad Mufculum.Inde 1 admeperferentur.

loannes Caluinus ex animo tuus.

C A L V I N V s MeLAnCTONI.

ïcebat olim Satyricus ille t Si natura negat, facit indignatio verfum .Mihi ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nunc longéfecus accidit.Adeo enim me difertum nô facit præfens dolor,

vtferéelinguempotiusreddat.Præterquam enimquôdme verborum fa-cultasad exprimendum animi affedum deficit, fola rci de qua feripturus fnm,cogitationefraéluspropéobmutefco.Meitaq-, gemere potiusquàm

H.iij.

CIO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

loqui cxiftimes,velim.Quantopere Chrifti hoftes exhilarent veftra cum Magdebutgc-fibus cercamina,éx illoruni ludibriis ac fannis,plus fatis nocum cft. Fœdum ccrtèac dc-teftabiIe,Dco primùm Angelis,deinde toti Ecclefiæ Ipedaculum prabent. Hïc,iTii Philippe,etiam fi nulla in te culpa ÂErerct,prudêciæ tarnen atque æquitatis tuæ foret, vel fanando malo remedium, vel mitigando leuamen faltem aliquod excogitate. Sed ignofce,fiegorionomniteprorfus culpa libero. Arque hinc conieduram facerepo-tes,quàm grauia fint aliorum de te iudicia,amp;s quàm fiq^lri odiofîquc fcrmoncs.Patere inrerea,mi Philippe,vt in libera admonitione veri amici officio fungar: aefî paulô acri tecum agam,ne quidquamideo ex veteri meain te beneuolentia arque obféruantia imminutum putes.Etfi ilbud tibi nouum vel infolens non erit,mc ruftica potius fîmpli-citate ofïèndere,quàm adulatorie in vllius hominis gratiam loqui. Ego etiam quia vieil fîm expertus fum,tibi nihil efleingenuitate gratins, minus anxiè laboro, ne moleftè fc' ras à me reprehendi,fi quid iure difplicet. Cupio eqi^dem tua omnia fine exceptione, amp;nbsp;mihi probate,amp; aliis.Sed ego tc nunc apud teipfum accufo, ne iis qui abfentem damnar, cogar fubfcribete.Hæc tuæ defenfionis fumma cft,modö retineatur dodrinæpu ritas,de rebus externis non efle pertinaciter dimicandum. Atqui li verum efEquod pro certo paffim afreritur,tu res medias amp;nbsp;indifferentes nimis longe extendis. Cultum Dci mille modis apud Papiflasadulteratum non ignoras. Corruptelas, quæminimetolera-bilcserant,fuftulimus.Nuncimpij,vtdefiibado Euangeliotriumphumagant,eafdeni iubent reftitucre.Si quis recufare non dubitet,hoccine pertinaciæ adferibes ? Id vero à tuamodeftia quàmalienum fit ,noui. Tu fiad cedendum fuifti mollior, id tibi vitio^ multis verti, no eft quod mireris.Adde,quôd eorûquærii media facis,quædâcum Dei verbo manifeftèpugnant. Nimis præcifè fortaffis quædaalij vrgent, atq; vt in conten-tionibus fieri folet,odiofè quæda exagitant, quibus no ineft tatum mali. Verùm fi quid in rebus diuinis intelligo,tam multa Papiftis abs te concedi non oportuit : partim quia laxafti quæ verbo fuo Dominus adftringit, partim quia proteruè Euangelioinfultandi materiam dcdifti.Cùm circuncifio adhuc licita effet,ànnon vides Paulum,qnia verfùti acmalitiofiaucupcsinfidiaspiorumhbertatitcndebât,illisprofc(ftam à Deo ccremo-niam pertinaciter negÿre?Itaq-, ne ad momentum quidem le illis ceftilfc gloriatur, quà Euangelij veritas integra maneretapud Gentes.Hodie veto non de circuncifione no-bis molefti funthoftesd'ed ne quid fincerum nobis relinquant, putidis luis fcrmentisamp;: doftrinam amp;nbsp;omnia pietatis exercitia inficiunt.Quôd Magdeburgenlés dicis tantfim delineavefte rixas neuere, quorfum pertincat, non video. Lineæenim veftis vfurn cuiM multis ineptiis,tam apud vos quàm apud illos haftenus retentum fuilfe arbitror-Sed profefto craffioribus te corrupteli nunum dedilfe, quç aperte ad vitiadam totius doôtrinæpuritarem amp;■ labefaólandum Ecclefi.æ ftatum tendunr, p?ffim ftemut boni amp;nbsp;religiofi homines.Si forte quod tibi aliquaudo dixi,oblicus es,nunc in memoriam rcuo comimis charum efte nobis atramentum, fi ea 1 ireris teftari dubiremus, quæ tot ex medio grege martyres quotidie fanguine fuo obfignant. Atque ira quidem loquebar, quo tempore logins à telorum iaélu abefte vwlebamur. Nunc cùm nos in arenam Dominus pcotraxcrfc,cô virilius nos eniri dgcebat.Alia,vt nofti,tua eft,quàm multorum côditio. Plus enim ignominiæ ducis vel antefignani trepidatio, quàm gregariorum militum fuga fuftinct.Ergo vt aliorum timiditati parcatur, ni fi æquabile inuidæ conftantiæ exem plum oftendas,vacillationcm in tanto viro non ferendam elfeomnes dicent. Iraq; plu tes tu vnus paululum cededo, querimonias gemitus excitafti, quàm centum mediocres apcrtadefcftionc.Quanquàautem certoperfuafusfum,temords formidinenun-quam compulfum fuilTc,vt àreéfa linea vel minimum vnquam deftectercs : fieri tarnen potuiffe fulpicor,vt animum tuum alia timoris fpecies petcclleret. Scio enim, quanto-pereinhumani rigoris crimen horreas. Sed memineris oportet, non maiorem Chrifti feruis famæ quàm vitærarionem efle habendam.Neq; enim Paulo mcliores fumus, qui per infamiâamp; probra fecurè perrexit.Nos cenferipræfrados ac tumultuofos homines, quibus magis libeat in totius orbis cxitiumruerc,quàm ad moderationem aliquamde-fcendere,acerbum id quidc amp;nbsp;durum eft. Sed iampridem ad voces il las occalluiffe antes tuç dcbuerant.Nec veto vel mihi tu ita male notus es,vcl ego tibi adeô fum iniquus, vt ce ab aura populari,a mbitioforumorc pendere arbitrer. Sed no dubico, quin te ilia? interdu punftioncs debih‘cct:quid?an prudêtis amp;nbsp;cofiderati hominis eft, Ecclefià feindete ob res minutas amp;nbsp;propc friuolas? An no colcrabili aliquo incômodo pax redimen-

da’Cuiu.s

E T R E s P o N s A.

daîCuiusdemcciç eft,fie ad extremum tueri omnia,vttotius Euagelij fumma ncgliga-tur? Olim eu hæe amp;nbsp;fimilia ab aftutis hominibus fpargerêtur, te plus iufto mouet i lolnû, animaduertiffemihivideoriac ingenue tibi aperiogiequid verêdiuina animitui magni-tudinem impediat,qua teatioquiabundè infirudum elfe feio. Hums meæ vchementiæ nonobfeuratibi ratiocft,quôd teeum mori eenties malim,quàm ttaditæ ahs tedotlrinæ videre tefuperftitem.Nequehoedieo, quafivelpericulum fit, ne vnquam tuo mihifte-riopatefaftaDei veritas intereattvel tuæ perfeuerantiæ vllomododiffidam : (èd quia nu-quam fatis folieitè cauebis,ne quam captant impij cauillandi oecafionem, ex tua faeilira-tearripiant.Dabis veniam quod mifetabiles iftos quamuisirritosgemitus infinumtuû exonero. Vale clarilfime vir^Si mihi femper ex animo obferuade.Dominus te Spiritu fuo regere pergat,virtute Spiritus fui fuftetet,pr3:fidio fuo tueatur, Amen.Saluta quæfo meo nomine amicos,fi qui iftie erût. Hîe plurimi funt qui te reuerenter falutant. Multi enim vitandæ idololatriæ eaufaad nos !• voluntarium exilium ex Gallia profugiunt.

Cal. Farello. s. d.

Inas abs te literas paueis abliinc diebus aeeepi.Priorcs attulit hie nofter P ay M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mondus,alteræ mihi àfratremet) funtredditæ.Verùm iam ante Raymondi

K âi aduentum abicrat Viretus. Ad eum igitur vtrafque mifi, vt ipfe quoque ad eas quodvifum fuerit,refpondcat.Fratres,ficutdieis,eommendemus Domi-^^^^^’^^^^no,quando aliud reftat nihil. Cæterum hoc tempore de impetranda fratti-bus illinc aliqua leuatione fruftra cogitaremus ; nifi forte noui quidpiam acciderit: quod nondum defpero. Itaqueimminere occafioni ftatui.Sed adduci nequeo, vt fatagam ante tempus. Eceeetiam de eo qui Gratianopoli tenebatur, triftë nuntium à fratre tuo Claudio audies-.cuius literas at te mitto.Quôd me tatopero hortaris,vt iftuc cum Vireto quàm primum veniam-.ego verôtibi non concedam,hoc tibi magis eflë in votisquàm mihi.Sed vnaeft fufcipiendæ profeôtionis ratio, fi ViretumBernam vfque comiter : quodfacere tentabo. Sin verô hæc fpes me amp;nbsp;ilium fruftrabitur : dimidium faMcm eius quod optas af-fequêris. Imô plus dimidio. Nam me aliqua ex parte fecum feret. Confilium interea fra-tribus non polfum aliud date,nifi vt collcgam tuum coram Magiftratu admoneant, vt fe patiatur inordinem redigi.Quod fiperuicaciter reeufare inftiterit, denuncient fibi non elfe loco fratris,quicommuncm difeiplinam cotumacia fua pcrtuÂ)et: femper hoc in Ec-clefia valuit,quod veteribus Synodis fuit dccretum, vt qui fubiici communis difcipfinæ legibus noluetit, mufiere abdicetur.Neque hîc quærenda eft hominum authotitas : cùm i.Cor.u-ie Spiritus fanftus de talibus pronunciauent, Ecclefiam non habere morem contendendi. Valere ergo ipfum iubeant,qui communis focietaiis iurarefpuit. Non puto eô vfqueSa-tanamifticaut alibi vfquam valiturum, vt tantæ vnius hominis protetuiæ indulgeatur, contemptofratrum omnium iudicio: quod im^rtunitate fua vobis ipfe tandem extor-ferit.Cxterum cuentum gubcrnabitDeus. Vtcuoque cadat,vcftratum tarnen partium omnino eft, grauiter hanc minime tolerabilem infoftntiam feueris remcdiiscohibere. Proderittarnen fimulcommemorate, quàm improbè haftenus patientia lenitatéque ve-ftraabufusfuerit-.neadconientioncm fubitôprofiliiffevideamini. Vale frater integerrime amp;c amice optime.F ratres omnes cum tua familia pcramanter falutabis nomine mco. Dominus vos omnes conferuct.

Cal. Farello.

Carmelita cum ego confultus effem à Vireto , ftatim quid fentirem refpondi: ne amplius fratribus moleftus effet. Alia omnia fruftra mihi ten-tarividebantur. Namvtaccerferctur fide publica, neque expedite cen-febam ; nec vnquam Bernatibusfuiffet perfuafum. An tu illis confule-res, vt tamproiedaî impudentiæ canidatentmaledicendiimpunitatem* Nam fi addita aliqua exceptione vellent reftringere eius licentiam , nc-^ garet fibieffetutum. Quinctiamnon petit quia venire cupiat. Verum fipoffetobth nere,citcunferret hue ôi illuc,ôc fe iadarctapud impcritos, qui inde conieóturam façc^,

H.iiij.

I

9i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

rent eum efle aJiquem.SinolTcs eiusimpudcntiam,ftatucres etiam proculdubio,magis hincarcendLimefre,quam fide publica cuocandum,vtjDnpunècum magno fuperci-lio Cbriftum blalphemaret. Nam «j^ntiesvidus,fine fronte rameyi triumplium canet. Infiftere, vt fide publica tutiunilli accelTum cures, nimis eft ridiculum . Quo enim loco ralem ncbulonem efte putas ? Harcinmeis ad Viretumliteris ôe fimilia longiiis fum profequutus.Facileautem fuit in meam fententiam eum adducere,eum iam Ipon tc hue propendcret.Fratres etiam omnes libenter alFoufi fint. Cæterum quid Carmelita moramur’cùm nihilomitius fegerat Capuculus vefter.Cùmhoftes tam prociil quç-risjvidcris nullos habere domi. Atqui.potius hoc contendere,vt ifte infanus_aiió abige-retur.Tales fi fint hoftes profefli, nó adeo nocent.Nunc veto ciim bellum intu^gerar, hac laboramus difficultate,quód illis refiftere non pofliimus ,qiiin concutiauic bcclc-fia.Scripfit ad me nuper epiftolam,cuius exemplar breui, vt /pero,ad vos mittetur, vna cum fratrü noftroru ex^^oftulatione : vnde intellige^iihilo micius me ab ep 'prpuocari quam à Carmelita. Verum ea epiftola nihil ad libellum, quem tandem è manibus emi-fic,vc me vlcifcerctur,quódnon ex eius fententia vobis confilium dediftcm.Nonexpo-nam tibi fufius quale fit argumentumjamp;r quanta dcxtcricate traétetur. Tantum propone tibi Capunculumillic loquimam tibiiam notus cfte debet. Ego certè nunquam cre-didiftein tam infulfum hominem cire,nifi ipfe teftirnonium,amp;; quidem rcipla, de Ie red didilTeuSic clauftro fuo veteri fic incptircF,ego fuauitcr ridcrem, quod profefli Chrifti hoftes fuam ftoliditatempueris quoque ipfis ita proderct.Nunc veró cum cogito, eiuf-modi monftraincubare Ecclefiæ Dei,amp;: quafi in finu noftro dormire,tcmperareftoma-cho meo non poirum,quin ebulliat.Quanquam priufquam aliquid aggrediar,tuum cc-filium fuper ea re audire optarimmum expediat querimoniam deferre ad fratres. Cer-tc eiufmodi probra in eo fcripto continctur,de quibus fi iure egero, nemo tam iniquus erit iudex,qui nóvindicadam publica ignominia talcmpetulantiam cenfeat. Vtinam daretur colloquendi facultas.Sed quiahocnon cft,refcribas mihi quamprimum velim, num céfeas expedite,vt ego fratrumliteris meas priuatim adiungam. lam communes illæ feriptæ funt.In conuentu decreuimus mittendas efle. Ego meas incœpi.Quanqua ego acriterpungo,fraises tarnen nihiló funt blandiorcs.fic traètandus cft ille afinus.Ni fi eniin bene pungatur,qua eft ftupiditate,non fentiet: fi tibi non contigcrit fidus nuntius,nos tarnen prima occafione mittemus. Tuum poftea erit confilium, num illo praï-fente rccitari debeant.Libellus meus de Cœna in Latinam linguam verhis eft à Collega noftro Parifino.Ictinnes Giradus cum excudcreftatuit. Ego tarnen nondum annui, aiWabo tc,fignifices,num vtile cenfeashoe tempore publicari.Scis vt prudens nomina-tus ita incedam, ne grauiccr impingam in hanc aut illam partem.Fieri poterit, vt ncu-tris fatilfaciat.At caula nó erit,cur afperius quifqua accipiat,quæTcribo. Omnes noftri reuerenter te falutanc, Collcgæ, familia noftra, amp;nbsp;Nicolai quxauéta eft nupcr fratris mei filiola. Bernardinus quoque. Dauid nofterfcirecupit,num vetus fodalis redie-rit:amp;r quid de coniugio fpcretur. Vale frater mihi amicillimc. Salutameo nomine fratres amp;:amicos omnes cum tota familia.* Geneux, XIII. Decembris.

Joannes Caluinus tuns.

Cal. F ar el lo. s. d.

E rebus noftris vix habeo quod fcribam.-quia mihi adeo funt obfcuræ,vt de exitu valdcfim perplcxus. Fracti hint eorum animi, qui fe aliquos elfeia-ftabant.Multum fe cofcquutos efleputant,fi ille non poflit omnia,qui nili eorum ignauia nihil polTet. Quotidie noiix occafiones eius domandi offe-runtutiadeoomnes negligunt,vtdicas iponte fibiiugum accerfere. Nain quia fibi mutuo non fidunt,quifque de rctinenda fua ftatione eft folicitus.Interea nulla voxcftlibcra.Nobisliccrcctranquilliseirc, fi nihil moncrcmus. Scddumvidcrccogi-mur,qux fi Romæ audircmus fieri,fua indignitatereprehenfionem aliquaexprimerer, tacerequipoflemus?E^otarnen,vthortaris,dumretinendx Ecclefiæftudeo,ipfe reti-neor,neprofiliam vitra quam expediat.Vix ofto dies nobis effluent abfquc confliftu. Spero Dominum ira mihi adfuturum,vt tibi moderatio amp;: æquitas, vel potins toleran-tia mea probetur.Omnia enim obliuionc deuorabo,modó ne curfum regni Chrifti interpellent

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;95

terp client, à quibus nunquam crit poftulandum, vtadiuuent : quando eô prolapG hint, vt refipifcentiæ nulla fpes appareat. Libelli editio,cùm pudorem multisincuflifl'cm,tandem permiffa. Quinetiam exemplar ad me fuit allltum, vt fide mea iudiciôque excudc-retur.Sed cûreputo qualcs infultus fracribus nollns luftinêdi fint, vidcor milii propemo-dû fub vmbra certare luforiû ccrtamen. Argentinéfibus hoc modo reliquum erat, vt ab Epifcopoinducias impetrarent. BonusToflanuspoft difceifum principis adhuc cû (ym-myftis hæret, ne locum deferanff Vale frater amp;nbsp;amice integerrime. Dominus Icfus tibi adfit perpétué,te fuftineat, tuos labores bcnedicat.Saluta diligêter fratres noftros,Chri-. ftophorum,Michaelem,Satonum,Gafparum amp;nbsp;rcliquos, totâmque familiam. Collcgæ mei vos falutant,amp; vxor,quæ fe veftris precibuscommendat.Geneuæ x 11. Decembr.

M. D.XL VIII.

B V CIR V s Calvino.

in Domino qui veftras Eccleûas diu feruet,vt vcl alicubi vox pura fonet pauci domus fuas non in arenam ædificarintjdies prçiens teftatur. Deo plus potentiæ perpauci tribuunt, quàm fufficere çarnis ratio iudicarc potcft.Pendemus nos Ific ad hue confiliis.Pcticrât noftri ab Imper, vtvel aliquas nobis Eeclefias relinqueret pro pura religionis adminiftra-tione; id quod ille pernegauit.Nunc quid faéfurifint, nouit Dominus. Nônifi miraculis feruari poterimus. Tu ora nobifeum. De farragine nefeio quid faciendum tibi ftatuam. Optarim,Scvtile Ecclefîis agnofco,côûha amp;nbsp;fraudes aduerfanj detegi: tarnen hærco,an ® Ecclefiæ vtilc fit in te irritari fingulariter crabrones.Dominus dédit tibi infigne donum illuftrandiEuagelium fuum,cuius præclarum nobis munus iam iterum exhibuifti com-inentariis tuis in Epiftolas adTimotheum.Spiritus Domini ipfe te regat,ôô certum red-dat de hac te Sô de omni minifterio tuo. Hic fi quid fermêti recipiatur,finê faciet mmi-ftetij mei hîc Dominus.T um forfan dabit,vt, quod expetij toties,vidcam veftras Eccle-fias. Salueantfanftiifticomnes. Plurimùm me récréât fubfifte^e adhuc in fuaftatio-nc Opt.Viretum noftrum. Optime Vale cum vxore amp;nbsp;domo tua tota. Pridie Calendas Oélobris m. d. xlviii.

TÂius totuSjBucerus.

lo.CtALVlNVS LeLIÔ SoZINO Ï T A L O.

Deoferius quàm optabas, refpondeo, quia inuitus, vt verum fatear, quo ihe vocantliteræ tuæ protrahor.De rcfurreôtionccarnis, video tibi minime cfte fatisfaftum. Atqui fi plus à me ]joftulas,ne feire quidem vitra quàm do-^PP^'^o Siexcufemnon efle mihi plus datum à Domino, æqnum non e(ret,me præterea vrgeri. Tenëda enim ^obis eft régula, Credidi, ideo lo-quar.Verum dico in hac fide, qua apud te profefius fum, fie 'me acquiefeere, vt longiùs tendere fas mihi elfe non arbitrer .Audio quid tu conttà. Quum hoc præcipuum fit fidei iioftræ caput,cumineo pofitafit fœlicitatisnoftræ fumma, non videri fuperuacuam eius inquifitionem. Et funt iftç quidem fpeciofæ illecebra:. Sed quod Spiritus Dei per os Ioannis admonet nondum apparuiffe, Ô0 noticia in diem vltimum difterri, modu mihi praeferibi fentio.Quæ tibi fcripfi,adeo firma apud me func,ô6 Dei verbo comprobata,vc nulla me dubitatio lollicitet.Sicporrôfuflficiunt,vteorum fiducia,morte fecurè contem-nam.Sipluradefideras,aliunde petenda funt.C^ionia nunquam à me impetrabis,vcob-fequendi tibi ftudio,fines à Domino pofitos trafiliam. In aliis quoq; fi parcior ero,quàm ' optes,ignofce. De vxore ducenda fiquis à me confilium petat, non aliud fuadebo, nifi earn ducat, quæ parata fit Chriftu cum marito fequi. Idque non ore tantum profiteatur, fed re ip fa demonftret.Nam quæ ahoqui re£te fentiens, ab impietatis tarnen profeflione difeedere nonvult,eam quifquis ducet vxore,peftimu fibilaqueum induct. Nimis frpe expertusfum inmultis, quâtùmàChrifto recédant,quifeimplicat talibuscoiugiis. Ve-rum vtfigillatimtibi refpondcam. Quod rogas an à coniugioPapiftico,non Itcus atque • aTurcico fit abftinedum:Ego qui fuperftitiones Papatus,in quibus educatj funt penitus

5?4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

retincnt, non aufim tarnen in cod cm gradu cum Turcis locate. Nam aliquanto propius ad nosaccedunc. Veriim omifla comparationc,homini Chtiftiano faseircnego,fc vxori adiungcre,quæfit à Chrifto aliéna. Itieo autem numéro fcimus cflc omnes Papiftas. Qui licicum fibi cfle putat earn accipere, quæ adhuc mukis crtoribus tcnetur implici-ta,modo iuftitiam in Chrifto fuam quçrat,non animaduertit,quantis poftea in rebus fu turum fibi cum ilia Cic diftidium. Nemo igitur,me auélore, hoc periculum adibit: quin potius hæcmea fcntetia eft, nee pie, nee in Domino nfecrimoniûcôvrahcre,quialiam fibi fociam afcifcit,quam quæ diuortium prius cum Papa feceric. Scio non fempcr dari optionem ex voto,verum difficultas culpam non purgac. Solennis Papatus abnegacio fi accedat,laudanda quidem eritded ego cam quafi neceftaria exigere non aufim; lieu-ti nec certummodum finite, quoufque in pietatis doóltina, progreflam efte oporteat, quæ ducenda eft vxor,nifi quod velim teliólo Chrifti hofte Sc manifefta impietate vale-re iufta,Chrifto nomen dedifle.Quod togas an ratunsvcl irritum eiufiuodi coniugium habere Ecclefia debeat,quorfum pertineat no latis alTequór.Nam ficuti mutuus vtriui-que partis cofenfus requiritur, vt rite Dei nomine amp;nbsp;auipiciis coniecrentur nuptiæ:ita fl quis ab officio dcclinet,non definit tarnen legitimum efte confugij vinculum,quo alter alteri obligctur.Leuicatem mcrito quidem improbabit,fidem tarnen data non iol-uit.Ego fi ex duobus malis cligendum fit lcuius,faccrc aliter non pofte arbitror,qui fub Papatu degir,quam vt liberos fuos ad BapFifmu quauis adulteratu ofterat. Si corruptc-las,quæ cu Dei mandato pugnat detcftctur,pie amp;nbsp;ex Chriftiani hominis officio facicr. Ptæfens fane mortis pcriculu : fed eo plus laudis merebitur c6ftantia,quód nullo mctu frangetur quifquis erit,quominus coteffionem pictate fua dignam edat. Liberosfiquis Baptifmo priuet,plus duplo pariet olEcnfioriis. itaque hoc non confulcrem. lam ciim mollitics animi omnes fere qui viuunt fub Antichrifti tyranide, impediat ne libéré te-ftentur fc ab inquinamentis Papiftaru efte alienos,hinc monendi fimt,vt ego ipfos mo-neo,quam miferi fint,amp; quatum in labyrinthu demerfi, qui Dei oiîcnfam nifi altera of-fenfa fugere ncqueunt. Hoc vereeft inter factum (vtloquutur)amp;: faxûprcmi,nô pofte Chrifto liberos fuos oft'erre,quinad inquinameta Antichrifti proftituant : amp;: tamê non pofte vfum Baptifini |1Vætermittere,quin contempti Chriftianifmi nota in fe fufeipiant. Hunc ftimulum iis qui illic fibi blandiutur, admouco : vt iuam infœlicitatê in fuis quo-que liberis agnofcant. Cum Papiftarum Baptifma aluforiodiftinguo,fingis tibirefpo-fum,quod tanquam àme datum impugnes. Non reperies in meis litcris, fcio,pendcrc illius vim ab intentione confcctantis.Tantum,nifi tailor,ideo dixi effieax, quatenus in hunc fincm adminiftratur,vt in Chrifti corpus nos inferat, vcl vt noftrç fit renouationis fymbolu. la nihil mca rcfett,fit ne homo Lucianicus qui baptiz;i^,fit ne Diabolus. Tatum enim refpiciendaeft inftgt;tutio,amp;: continuus vfiis:qui àChrifti mandato, tanquam ex fonte fluxit. Certé non hcri prim dm cœpit baptizandi ritus. Eum nec Papiftæ, nec idololatræalij cxcogitarunt. Perperam itaque eum æftimas, nifi ad originem fuamre-uoccs.Vtcunqueautcmmultisprauis acceffionibus vitiatus fucrit,fempcrtarnenfte-tit hoc fixum,baptizari Chrifti mandato, in nomen Pattis, Filij, amp;; Spiritus fanfti : vt fit regcncrationis teftimonium. HRc eft finis quern confideradum doceo.Nec alia fuit ratio, cur olim Circuncifionem Deus in media factotum omnium profanationeratam nihilominushabucrit: nifi quod in ilium primum fincm dirigcbatur, vt figilium effet diuini fœdcris:Ero Deus tuus,amp; feminis tui poft te. Itaque cum populus fub lofia fee-dusdeintegro fetiret,ac folennem fuædefeétionis pœnitentiam agerct, non tarnen iteratafuit Circuncifio:quænon infidclitate modo,fed impiis multis fuperftitioni-bus polluta crat. Tanti enim eft fanóta Dei inftitutio, Vt inter multipliceshominum corruptelas,ad vim fuam retinendam præualcat. Antiftrophon, quod in me totquete vis,nullum eft.Neque enim luforia Baptifmi imitatio,vt credis,in populum Dei infere-batfted inftituti diuinirus traditi obferuatio. Et tarnen dégénérés erant flij, qui foedns cum patribus initum violauerant. Quod Ecclefiæreliquiasmanere in Papatu dico, non reftringo ad elcftos, qui illic difperfi funt : fed ruinas diffipatæ Ecclefiæ illic exta' reintelligo. Ac nemihi longis rationibusdifputandumfit, nos Pauli audoritate con-x.Theirx4. centos efte dccet,qui Antichriftum in tcmplo Dei felTurum pronuntiat.Quanquamamp;: hocrationibus fatisvalidis meprobafte puto ,Ecclcfiam licet femiruptam, imofilu-bet, dituptam ac deformem ,aliquam tarnen mancrein Papatu. Atqui non patior,vt inpriuatis pij hominisædibusBaptifmus pure iuxta Chrifti regulam adminiftretur.

Facilis

E T R E s P o N s A. ' i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;95

Facilis refponfio eft. Nam huiufmodi Baptifmum, qui apud nos non permittîtur, ac iure quidem vecitus eft, facilius tolerarem , quàm P^alem ilium rot fordibus infedum . Verùmhîc nonagicur, quid egoprobem. Quôd antcm Baptifmum pro nihilomedu-fturum putas, quem è fratribus mois quifpiam forte intra priuatos parietes adminiftraue-rit, hocnunquam mihi venifle in mcntem, Deumôô homines tedor. Longe enim aliud eft præfcribere, quid redum fit a(^yncerum, amp;nbsp;quid inter exoticas acceflfiones refiduum fit ex Deiinftitutis.SiTurcain Ecclefiam folenni fidei profelfione receptus fuerit, quia baptifandi quoque fint eius liberi,non dubito. Vigetenim promilTio illa:Ero Deus tuus amp;;tuotum.Timiditatem,quafit,vtcautius vjuant quidam ,quàm vtin fufpitionem,ventant tyranniSjfimpliciter damnare non eft meum. Vnus enim legiflator Ô0 iudex,cuius ore non video damnari. Qui veto aftutam fuam fimulationem in adcundis miflîsvtile promouendæ gloriæ Dei fubfidiuiÿ efle putant : vtinam cogitarent non ita inopem efle Deum, Yt noftns roendaciis indigeat. Certum quidem eft, hac occafione interdum quofdam Chriftolucrifieri. Id quotieseuenit,exemploPauli gaudeo.Quouis enim modo propagetur regnum Dei, lucro apponerenos decet. Sed nunc difputatur, an talé probeturDeoobfequium : quodipfenegat. V i i.Idus Decembr. m. d. xi i x.

Gaspar Carmelvs Calvino s. d.

Salutemper lejum CliiN^lumferuatorem noßrum Dnicum.

Tinam tecum præceptor obfernande, nuper NeocomicùmefTes ,coràm colloqui mihi licuiflet. Quod certè, Deo iuuante, fecilfem, fi certi aliquid deaduentutuohabuiflem. Sedid cùm fadum non fit,fupereft vt tecum per literas colloquar, téque mihi in confilium adhibeam fuper ea re, de qua iam fubinde mentionem in cœtu noftro feci, fed fruftra. Nam quamuis Fra

tres videant amp;nbsp;feiant me in Ecclefia, quæ mihi commiflaeft, obrui magnitudinc n egotij, ’ tanquam fludu,nullus tarnen adhuc mihi adiundus fuit, qui velut in parte laboris eifec. Cùm itaque hac via non fuccelfiflet, tentaui aliam, rogando frat As claffis noftræ effice-rentjvtaliquisvicariusmunerimeo fuccederet^ Verùm nec id quoque ab eis impeira-re potui. Nouem iam annos onus omnino humeris meis impar ,cui etiam fuccumbere in-cipiojfolus fuftinui. Præfum duabus Ecclefiis, quarum templa difiundiflima funt. Iter, hyeme potiflimùm, öb iniuriam temporis permoleftèconficitur. Won rarô mihi acci^it» vt cquo infidens frigore penè aftridus fuerim,ôô quandôque aqua pluuiali totus madens fuggeftumconfcenddtim.Miraeft quoque locitotus vaftitas.Patetenim millia paffuum quatuor in longitudinem, amp;nbsp;in latitudinem totidem. Certè me totum hîc penè con-ficio.Si rationé meifratres habere nolint,cto pofthacinutilisEcclefiac Dominiinamlitc-risoperamdare,præmultitudine negotiorum,non pofTum.Accedit hoc ad laborcsreliques, quodmihiferè,verumfateor,mortisinûareft, hoceftme oftiatim,quæ advi-dumneceflariafuntjtota hyeme quærerenecenefit,cogârque fæpcnunceandcmquc domum huiusrei gratia, haud femelgt;fcd decies,adiré. ^Re nonunquam infeda, vexatus multorum maledidis difcedo. Te per Dominum oro, vt mihi tuis confiliis adfis : nefeio enim quid mihi in hac re amplius faciendum fit. Peftis nuper Neocomi graftari cùm cœ-piflet, confilio nonnullorum fadum eft, vt pofthac fi graffari pergat, alter ex miniftris teneatur pefte laborantes inuifere, aut diaconum aliquem conduccre, qui id onus affu-mat.Multi hoc pado, quantùm ex bono aliquo viro intelligcre potui, fperant breui futurum, vt pefte pereant,quorum opera Ecclefia: Domini adhuc valde egent. Dominus fuis adfit,ôiimpiorumconatusdiflipet. Vale. Monafterij ix. lunij m. d.l.

Bvlingervs Calvino, s, d,

Idici à N. noftro te,Caluine colendiflime amp;nbsp;chati{fime,redè valere, quo no-mine tibi gratulor,optôque vt fit diuturnum.Nos quoque redè valemus hîc O omnes Deo gratia.Curiæ intrap.feptimanas extinxit peftis 1100. homines.

Mitum eft in tam angufto oppido amp;nbsp;breuiflimo tempore tot efle fublatos. Cumhismigrauitamp; D.Ioan.Blafius. Decubuitôc D. loan.Commander, per Chriftû.ln viciniaCuriç plunmi monûtur.Nos adhuc liberi fumus ab ill a. lue. Cæfar Auguftæ cupit modis omnibus emulgêrc ex Principibus amp;nbsp;ordinibus Imperij

»6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C AL VINI E P ISTOLÆ

confenfiimin condnuacioncm Cocilij Tridencini:item auxilium contra rebelles. Vr-gec amp;nbsp;alia quædam capita, nee audio efle quenquam qui ei fc opponat.14. Augufti milites Hifpani domum,vt vocant, eftneionum (acrarum poneædem S, Vlrichi diripuc-runt. Capti funtex iis aliquot,fedplurimiarbitrantur ex earcere impune dimicren-dos.Ferociunt Papiftæamp;minantur extrema. Aiunt Cæfaremtotumin co cife vtMag-deburgu omnibus rebellibus faciat exemplum.Cætey.im ignorât viucre amp;nbsp;viribus poliere eum quicuftodit Ifraelem. Noftrum erit in hifee turbis ardentes Domino prcccs offerre,amp;pro pcriclitantibusamp;r pro nobisßpiis: deinde amp;c conftanter facerenoltruni officium dicendo fcribendo.Mitto tuæ pietati 1111. Decadem quam hae æftate co-fcripii,non vt putem tc illa indigere, fed vt beneuolentiam erga te meam teftarcr. Sa-lutant tefratres.Saluus fit D.Nic. Gallafius cum omnibus bonis. Vale cum tuis omni-bus.Tiguri, X X x. Augufti. m. d, l.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N. Calvino.

Ratiamamp;Pacem à Domino.Defidero plurimum literaru vcftrarumcon-folationem.Quanquam enim hie non defintmffii certiin Domino amici, amp;nbsp;fratreszattamcn nefeio quo pado, perquam anxie cupiam refcirc, quid veteres amici amp;nbsp;probatiorei Collcgæagant,qnomodo opus Domini per eos procedat,vtqueetiam meadmoncat,conibletur nbsp;nbsp;exhortentur. Sub-inde fcribiturexpatria,amp; ex aliis locis Germaniæjquæ animum meummagnoperc cx-cruciant:fum res Chrifti hie quoque gcritur, vt nifi Dominus innocentiffimum amp;nbsp;reli-giofiffimum Regem amp;nbsp;alios aliquot pios homines fingulari refpiciat clcmctia, valde ve rendum fit ne horrenda Dei ira, breui amp;: in hoc regnum cxardefcat.Inter Epifeopos, haftenus de Chriftidoiftrina conuenirenon potuit,mulcô minus de difciplina.Pauciifi juæ Parochiæ idoneos habent Paftores,pleræquc venundatæ funt nobilibus, funt etia ex Ecclefiaftico ordine,atq; ex iis quoq; qui Euangclici videri volunt, qui tres aut quatuor atq; plurcs Parochias tenent, nee vniminiftrat, fed fufficiunt fibi cos qui minimo fe coduci patiuntur,]fteruq; qui nec Anglice legere pofl'unt, quiq; corde puri putidi Pa piftæ funt.Et primores quide regnimultis Parochiis præfeccruntcos ,quiin cocnobiis fuerunt,vtpenfioneeis perfoluendafeliberarent,qui funt indo(ftiffimi,amp;:ad facrumi-nifteriumineptiffimi.Hincinucnias Parochias in quibus aliquot annis nulla fit habita concio.Quid auten^iudis edidis amp;nbsp;remotionc inftrumentorum fuperftitionum profi-c^ueatad regni Chrifti reftirutioilem,non ignoratis. Vtraq; hie Academia habet pcr-multa egregia collegia,magnis opibus amp;nbsp;multis optimis legibus inftrult;fta,qualia in nul la Academia orbis habenturmon folùm enim cgregic aluntur in^is collegiis quamplu-rimi,in plerifque vitra centum ftudiofi,veriim honeftas etiam pro veftibus amp;nbsp;libris habent indepenfiones pecuniarias.Ex his debebant ad Ecclcfias fubinde extrudi fideliu miniftrorum examina : Nam omnes artium Magiftri theologia: difcêdæ deputati funt» quatuor tantum,in quolibet coliegio «xceptis, quorum duo medicinæ, duo peritiæ le-gum debent operam nauare.Sej^ ca pridem inoleuit conniucntia,amp; hoc maxime tern-pore ita eft corroborata, vt multo maxima pars collegarum, fint vel acerbiffimi Papi-ftæ,vel diftbluti Epicurei,qui quantum poffint iuuentutem ad fua ftudiapcrtrahunt,0i odio imbuunt fanç Chrifti dolt;ftrinæatq; difeiplinæ. Atque noftri quoq; adeo iunt parci concionum fuarum vt per totam quadragefimam excepto vno aut altero dominico die,quam ramen adhuc volunt videri obferuare in die ipfo memoriæ mortis Chrifti ac etiam refurreêtionis,neq;hodie vlla populo condone dederint. Interim pleriq; Paro-chorum lie facra recitant amp;adminiftrat,vtpopulus tantunde de Chriftimyfteriisintel Iigac,atq; fi adhuc Latina amp;nbsp;non vernaçula lingua vtercrur. Cum veto de hac tarn horrenda Eccleliarum deformitate querelç deferuntur à fanftis hominibus ad regni prO' ceres,dicunt his malis mederi eftc Epifeoporum: cum defcruntad Epifeopos Euange-lium pridem prolclTos,refpondcnt illi,fc ifta emendate non polfe nifi publica regni c6-ftitutio decofiat.Dum autem magna ilia regni concilia habentur quotannis, totin-geruntur caufæ prophanæ,vt hæc Chrifti caufa locum non inucniat. Turn committunt délibérationcm de his rebus hominibus tarn multis, tamque animis diffentientibus, vt nc femel adelfe omnes amp;;ad hoc negotium pofiint congregari, nedum aliquid redum amp;nbsp;fülidumdetantisrebuscóftituere.Ad qua caufæChrifti procraftinationcm ,quibugt; otium amp;: faftus Antichrifti magis cordi eft quam crux Chrifti, Epifeopis, baud impigri ad iunt

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

adfunt plcrique ex nobilibus bonis Ecclefiafticis dicati, qui amp;nbsp;ipd præfertitn, Ecclefia-rum vaftationem magis lucrofam fibi exiftimant ,nuàm earum piam reformationem. Accedit hismalisquôdnon pauci omniveræ poenicentiæ,fidei,bonorum operum,coni-munionis amp;nbsp;difciplinæEccleiiafticæ cura rcieda, vnum hoc agiter ac contendantjac fæ-penumero admodû ir r eligiole vc de ea Chrifti per Sacramenta participatione, quæ veræ pietatis fenfum non fatisrefipiat*. AtqUii maxime (equuntureos magiftros qui ardent publice fcribere,Só adferere,conatum cfTe fanaticum,moliri Ecclefiæ amp;nbsp;pœnitentiæ difci plinâjVt qui palàm peccauerunt ad agendam pœnicen tiam ligentur,eâq; à perada ab eo vinculoabfoluanrur 04 nominatimpeccatorûcum fcadalocôiundorû abfolutionem ab Ecclefia percipianc.Adeo permittunt fibi in quæuis Dei verbaquantumuis claraeas jnferre interpretationcs,quas illis fuggerit ipfotum prudentia,aut etiam faflidium,nc di-camodium eoiû qui redius doctor,aut vtruque fimulmalûîlæc vero tibi,optime Cal-uine, ideo ram libéré fcribo,vt preces pro ijs Ecclefiis amplius intendatis, 04 cùm ad du-cem Somevfeti fcribis,eum grauiffimè de ilia Ecclefiarû vaftatione, Ô4 proditioneadmo-neasiquodillçpauciflîmis cxceptispcrmittuntur, qui nihil vel Chrifti noruntvel quæ-runt.Rogo proinde te vt has nemo nifi Farellus Ô4 Niretus legant.Nofti cnim quàm non conducat, ifta fpargi,ô4 minime omnium per nos.Pro fereniflîmo rege qui ad miraculum vfquein pietatis ô4 literarum ftudiisproficitjprcces veftras accumulate.Etenim in quanto verfetur humanitus difcrimine inde facile agnofcasjquod Papiftæ pafhm tantopere fe-rociant,cùm videant Ô4 fciant tamen, regem totis viribus incumbere in regni Chrifti re-ftitutionc.Sed vident maiore natu forore,Papiftica pcrtinaciftimè tueri Ô4 vfurpare, fiue quôd iraferat ingeniûeius,fiue quod de confobrino tantum confidit. Sedtam frigida regni Chrifti molitio meretur ifta pericula, ô4 aduerfarios conatus. Agas mecû gratias Domino qui me morbis meis magna ex parte liberauit,qui me ad mcdiü Martij itcrû acerbif fimè inuafcrant. PolTumenim qualitercûqjrurfum munus meum obire,quanqua multa adhuc hæreat débilitas in cruribus,brach iis amp;nbsp;manibus quibus nondû ad fcribendû redè vti poflum.Orate Dominu pro me vt fi fieri poteft,me quamprimùm hinc liberet,aut ali-qua ex parte Ecclefiæ fuç vtilcm faciat,iuiô vt fandificct nomen üium in me quocunque ipfe vult modo.Optime vale eu m tuis omnibus, optimo Farello, Vireto ô4 huius mone-tæ collegis tuis aliis.Cantabrigiæ die Pentecoftes. m. d . l.

Cal. Farello. s. d.

EtrusForueletuslitcrasmihi tuasoftendit, quibus ad fufeipiendum apud vos diaÂmi munus, eum inuitas. Quia me quoque feiebat abs te literas acce-piffe ; putabat in illis aliquid,quodad fe pertineret,côtineri. Relpondi quod reserat,tenevcrboquidemmeminille, Confiliumpetiit.Non potui aliud dare,nifi vt vos inuileret quafi hoc tantum aóturus,vt vobis lalutatis,ad munus fuum rediret. Ex quo ad nos rediit, nonml»! me peccafle fateor, quôd non familia-

rius eum de anteaôtis admonui. Multa quidem obftjfcrunt ; fed nihil magis, nifi quod verebar ne fibi iniuriam fieri putaret, fi partes monitoris apud eu fufeipere auderé. Ergo peccatûagnofco,quôd ftulta verecundiaimpeditus,fratris officium omifi.Ex quo ad nos reuerfus eft,placide amp;nbsp;modeftè (e geffit. Aliud quod feribam in præfentia non habco.Si ef-femus vnà,multa nartarc.Pettus tibi de mifero quodamBritonc narrabit, qui phrenetide corrcptuSjinultû nobis moleftiæ facefiet.Fuit hîc Pedemotanus quida, valde fibi places, qui fibiDominum apparuifle diccbativt Mofes ipfe foret, ego Aaron. Cum die Natalis, cocione habita,infpedioni priuatæ per vna decuria opera dediflem, feffus domû redeo. Ilie me ita excepit, vt micam panis guitare non fineret.Dominum fibi apparuifle: habere in mandatis, quæ ieiuno ieiunus exponeret. urn me animus deficeret,poft meridiem fcilicet,oblecraui,vtmihi paululum quiddamederepermitterct. Nondciiit indemefa-tigare,donecherifeuerctepudiatusfuitafratnbus.Tam’ tfiridicule infanuseft:in hoc tamen fubornatus eft à Satana, vt fnuolis allcgoriis admirabilem illam virtutem, quæ in redemptione populi cxerta fuit,obfcuret,adcóque in nihilum redigat.Verùm hæc collo-quiismagisconueniunt,quàmliteris. Aliundenihil fuppetitferiptionedignum. Vale frater Ô4 amice integerrime, mihique ex animo femper amande Ô4colende. Dominus lefustefemper regat,fetuei;,benedicat,Ô4modis omnibus per te glorificerur. Geneuæ, pridienonaslanuar. m. d. l i.

I. j.

1 CALVI NI E P IS T O L Æ

Cal. Bvlingero s. d.

Vpcr cum iretn Neocc^nuni, nuncius cum tuis literis ih itinere tnihi occuf-Ó* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Altéras pofteà domum reuerfo quidam ItalusobtuJit cum quinta de-

cade.Quód telibrostuosnóideomitterecxcuias) vtabs te.diltam;cgo veto vtmeoslaborespiis omnibus cupio prodedejita vieifiimlibenter exalio-rum fcriptisproficio. Atquchæc vcrcfraternaeftcommunicatio, vbi (ieinter nos diftributa efle Spiritus donaagnofcimuSjVt nerno vn’ iibi fufficiat.Gratu ergo mihi tuum munus fuit. Plurimumetiani gaudij attulit,non mihi foliim, fed etiam Faiello reliquisfratribusconfenfionisnoftræ editio. Vtinam quirftiecim diebuscitiiis venident tuæliteræ.Nam hisnundinisFrancfordianisexiiilèt.C^antumad Galliam noftia,tcm-peftiua critpublicatio.Vafde quidë,vt fpero,vtilis.Nuper excuii funt mei in lefaia amp;nbsp;Epi-ftolas Canonicas commeHtarij. Vtrófque Regi Angl#cdicare vifum elf. Exeplar præfà-tionis vnius,quod Vergerio mifi,abs telegi potuit. Addidi amp;nbsp;priuatas literas, quibus ge-ncrofam pueri indole acuereconatus fum. Intcreàallatus eft triftis nuncius, Hoppeiûin carceretcneri.Hoc pride fubueritusfuera.Nunc vereor,ne Epifcopi qua/i vidores fero-cius multoinfoleicant.Itaq; lientim reeufanda vndioneeiusconflantialaudo : itadepi-leo amp;nbsp;vefte linea maluilFc ( vt illa ecia. no probe ) no vfqiadco ipfum pugnareadq; nupet fuadeba.Multos 8c potétes habet aduerfarlbsmec dubito quin acriter ad eu opprimendu inüftac.Sed Demiinuilli adfuturu fpero:amp; quidêco magis,qj perfide,vt audio, nonulli eu fimulat Euagclio fe fauere. Vobis trâquillu Ecclefiæ ftatu gratulor. HÎC funt improbiffimi nebulones,qui no paru molefliæ 8c turbaru nobis iàcefiunt.-quibus tarne cxitu,quc meriti fût inftarc cofido.Cofilialmperatoris multos anxios reddût.Quôd nonullæeiuscopiæ nunc Alpes traiiciunt,meritô fufpitiofum eft.Si häc regionéinuadar, no alia fpe me c5folor,nifi q? me Dominus ex miferahae vitaeripiet. Intcreà grege fuum cuius me cura præcipuè cxcruciat,n5 négliger. Vale ornatilT. vir,amp;:fymmyfta plurimu mihi obferuandc,vnà cû fratribus quos noftro omniu nomine diligenter falutabis.Gallalius ctiampriuatim tefalutat.Dominustercgere pergat fuoSpiritu, manu fua protegcre,aC benediccrctuosland«laborcs.Amen.Gcncuæ IIn.IdusMattias m. p. ii.

Cal. Bvlingero s, d.

Inas abs te paucis his dieb”literas accepipttafq; lîngularis erga mebeneuo-lentiæ plt;tnas atquc co nomine mihi gratiftimas.Bcne habet,q. non eundem modo animû Deus nobis cotulit,vt Rege Angliæamp; ciuscoliliariosincitare-mus ad pcrgcndûLcd fecit etia vtcofilia noftratam inter fe côgruerêr. Hoc certè ad corû confirmationcm nonnihil,vt (pero, valcbit. Rcditû nun-eij,qui libros illuc meos cum literis tulit,indies iam expeftarcincipio. Simul acreuerfus critjli quid dignum afferet relatu, dabo opcram vt tibi fit commune. Interea fcripfi ad il-luftriftimumSomerfeti Ducem,oftendlquefierinon pofle,quin Papiftæ fuperbiusinfo-lefcerct, nifi mature compofitum eftet (Jlflidiumdc ceremoniis. Hortatus ergo fum ho-minem,vt Hoppero manum ponbgeret.Quidquid limulet Papa,non exiftimo confiJium Tridcntinumlcriôcogi.Conieduræmcæratio eft,quôd Rex Galliæ Epilcopisomnibus fuis mädauit,vt fedulô quifq; diœcefin fuam perluftret : ada vilitationis finguliantefeX mefes cofeda ad Metropolitas rcfcrat.Sibi efle in animo nationale totius regni cocilium celebrate.IllicTridenti 8C Papæ nulla mentio.Neque tarnen dubiro,quin res inter eos de compofito geratur. Nempe vt Gallus in Papæ gratiam , obiedo concilij nationalis fuco, Tridentinum illud diftbluat.Prudentes accenlam belli facem in Italia iudicant.Turcicus legatus nunc in aula Gallicaeft,qui Regem ad bellum ftimulct. Maxima clalfis Italiæ vel Hifpaniæ imminet. Ergo Dominus iftos,nc Ecclefiæ tam lint molefti, occupabit. Cum mihi Tridentum petenti iftac fore iter noucrisinimis es inhumanus, qui nobis falte vnius hofpitium non offers. Sedexpedas forte nouam bullam quænos admittat.Nequc enim ex corum fumus numero, qui de iure,vel confuetudine, vel priuilegio fandæ fedis Apo-ftolicælocum obtioent. Licebit ergo nobis domi quicfceie. Quanquam eft etiam quod domi agamus. Nam 8c Chriftus laboris matcriam fuppeditat ; 8c Sata ociofos federe non patitur. Dabisfeftinationimcævenia. Nam cùmGermaniifti adolcfcentes operam mi hi fuam ofïcrrcnt,horamtantum adferibendurn dedcrunt,quæpropècffluxit. Valeor-natilTime vir,amp; frater mihi ex animo obferuande 8c charilîime. Collega; mei tereueren-ter falutant. Mco amp;C illoriim nomine plurimam falutem dices D. Bibliandro, D. Pelli-licano,

1 : E T R':ElS P O

cano,Gaïthcro,amp;teliqüïs fiatribus.Dominus vos omnes tueätur fuo ptæfidio,Spiricu gu-* bcrnct, ïabore's veftros profperet. Confcnfio noftratruivus diligenter Latine bîc im pref-» fa fait, quam veilem. Sedbteui rurfum cxcudetur. Interea Gallicum exemplar Latino adiunxijin quo te mendum nullum offendet. Geneuæ x.Aprilis m. d. l i.

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ,i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. iloannesCaluinus vcrctuus»

Calvinvs Vireto, s. t».

Vöd nihil iam à multis diebus literarum acrepifti, feito nimis affiduam Sc fimul anxiam veftri memoriam in caufa fuiiic. Mocror que ex Buceri morte concepi,folicitudincmac rnctum äuget. Iam Sc tnors Vadiani nouu vul-nus inflixif. cuius ogfractfi non tarn longe feproktre,amp; per omnes Ectle-fias fpargi poterat,maximo tarne vfui erat in ciuitate magni ponderis, imö apudHcluetiosamp;Rhetos.QuaramultipliceminBuccro iaduram fcccrit DeiEccltfia,

quoties in mentem venit, cor meum prope lacerari fentio. Faxit Dominus, vt reliquos omnes,quimihilugendieffent, fuperftites relinquam,vt lætior moriar. Vale frater intc-gerrime. Dominus te conleruet,cum vxore öc familia. Omnes plunmumfalutabis meo nomine.Geneuæ.X.Maij M. D. L I. •

C A L V I N V s. N. S. D.

Vum mihi fe nuntius hic cum tuis ad Bezam litcris obtulit» ego recenti mccupetcuUus,amp; fimul gtauimcerore oppreffus cram. Pridiecnim nun-* tiatum mihi fuerac,peile correptum effe.Itaque non tantùm periculo an-xius,(ed prope attonitus,pro fingulari meo in illum amore, quafi iam mot-tuum lugebamzetfi non tarn priuati amoris erat hic luftus, quam ex publi-» ca Eccleliæ cura oricbaiut .Equidem inhumanus fim,nifi cum redamê,qui me plufquàm fraternè diligit,ôe colit non fecus ac pattern. Sed me vehementius cruciabat Ecclcfiæ ia-duræcùm hominem,ex quo ampliffimos fruétus expedoffubita ni^rtc ab ipfis ftadij car-ccribus nobis prætipi viderem:quem SC ingenij fuauitas,ôômorum clegantia,Si ingenuus an imi candor non minus antcaamabilem bonis omnibus reddiderint. Verùra, fi hue femel furtim aduolâris'.quod te magnoperè hortor vt facias, longe ieipfa ctiam fuperiorem reperies.Quod tibi perditum effe dicis, infauftum illud omen procwl faceflàt. Hoc magis confentaneum, vt fuo difeeffu te verè Sc in folidum recuperet. Quid enim nobis eft extra Chriftum,quo ftuamur? Spero autem hominis vita noftrisprecibusconceflam.Quan-* quam cnim nodum p^riculum euafif.heri tarnen lætior nuntius allatus eft.Cras,vt fpero, audiemus quod omnem dubitationcm cximat. Vale, eximie vir, amp;nbsp;officium hoc meum bonicofulc,quod tarn familiatitcr ad hominem ignotum fcribo.Dominustc Spiritu fuo gubernet,ac præfidiotucatur.FtidieCalendaslulij m. d. l i.

•

Calvinvs Viret«^ s. d.

^^^^^^^Tatucram ad te nunc venire, amp;nbsp;iam ad iter propemodum accinftuserami '4,.fy^^^Spcrabam aduentu noftro aliqua eius moleftiæ parte leuatum tc iri, qua tc improbi ifti nebuloncs afficiunt. Quan qua enim ad te non pettingunteorii ^(^;^^^Ulatratus,fieri tarnen non poieft, quin tc vcl mordeat, vclfaltem pungat tam indignamalignitas. Libctcr etia cum D. Zerkinte collocutus effem,quern ifticfore audicram. Vehm intcrea,vr cum illoagas, nuna tamimportunaFiacifci Mau-nfii petulantiacopefei queat.Mea certc no magnirefert. Cur enim fcatabeuin fuapalu-dc frcmente fecure contemnere no liceat î Sedme exemplu mouet.lndoftus monachus mihi in pago ignobili detrahit.Ridiculu .Sed effe concionatore, qui pro fuggeftu decla-mitet,nos effc Papiftis détériorés, qni in cofiftorio icripta manu fua fcheda prefer at ,vbi me nominatim arguit falfa Sc Dei verbo cotraria doccrc,vbi me impoftore vocat,vbi impie (entire blaterat,qui mihi affentiutur:mihi valdeacerbû eft,alios etiam magis cruciat. No videt mifer ille,nihil feproficcrealiud,nifi q; fe deteftadu plebi fibi cômiffæ propinat. Ego iâ illic Papifta exiftimot.Eo nomine me amat ac mihi fauct.Vcrum intetea laceratut Chriftusjimproboru maledicentiæ exponitur eius veritas,infirmæ confciéiiæ labefadan-tur:amp; tandelongius fpargetur fama,iam nosinteftinis difeordiis flagrare. Quaquam ha-denus quieui-.ftatres tarnen mei inftât, non vlterius ferendû efle,vt publice nobis viden-tibus Sc feientibus damnetur comunis Eccleûæ noftræ dodrina.EnS nimis præfradosSi

Lij.

4

î. C N I 2E^P I S t:d l æ

morofös pJàôà4#Aô^â-fclf Tigurinis éöncötkUaifNarrabat eaSnlPheobâldus Toqnertö» qu€ndfti‘,*iki^t-h3c wa(W0^NH#be4^en(cs mihtàpplàudœj ScdPfbuJohiG i^bÄiisilMe'' bï’ist'OiTiiHtuandojVult aii'qMidfi#ftit;acqujfc!rc/ßgo vt htemjiriûiwiixnîj tiondum j)çfiÂKi“; deor.Sed quid cdnÏGat2edöiittêR,lt;njagnopörlt;ï ftjcefe»pedit! amp;nbsp;tu cwveniesjünuilçonfiJiu» tUHfn aft'eresjValc fraterapcAiie amp;nbsp;incegerrimc.Saluta vxorê amp;c filiolas mco noiuine.Do-minus vosomncstucacur,vobisadfic)vosgubçjnèc. N^tri ccplurimùm falutant.Fratri-bus quoqueiftic plurimaiîfèx’fticfaîucetn dices. Ge'néuæ'vî îdt^s A ugufti m. d. l i.

C A Vn V'^ C k À k’ Ö A R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'’C 'A Ük ’S I b»

_■ Z J.. xji ..gt;luin, ifpKncqr !• j ' fîu ■ c'r ? nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;nbsp;,

VquidcmjillpftriffimG Domine, v,erGamp; prudenter.ip^hoç tam oôiifufo Ec; clehaf rtacujoullû aptiusaffcrrj poflCjrçmediû iudicas, quàm ïiincçr fe couC-4^ piant pij,cordan,amp;: in Dei fcholaprobe eÆrcicati honiincs.qni fuuhiin pie-a tays.doârina côfénfum prpfiteantur.Vidcmus enim quàm variis artibus Satan,Euangel]}lucé,quæmirabiliDci bonitace nobis cxorta paflîm refulget, conctuj-obruere.Göduäitij Papç canes latrare non dcdnûtjnc purus Chrilli fermo exau-diatur.Xâta licçtiapalfim ebullitamp;r grallatujrimpictas, vtparûàmanifcdis ludibriisabfic rcligio.Qui profciTi non funt vcritacis boftijs, ea tamen proteruia lafciuiuiit, quæ brcui, ndi obuiam eatur , fœdam nobis confuüonein pariet. Neqiie folùm in hominum vulgo

régnât hic turn ftultæ curioriCatis turn internpcrantis audaciæ morbus : fed quod magis pudendum eft5in ordine quoique paftorum nimis iam graflatur. Qiijbus delinis feipfum dckidaf^quofdam alios fafcinctOhander^plus fads notum eft.EtDpminus quidcm,vt abinitio.vfq; raundi folicus eft fyncerç fidei vnitatc,ne laccretur hoiininudiiridiisjmirabi-, litermodo nobis incognito,leruarepoterit. Quos tamen ipfeinoxeubiis locauit,minime torpere vult;quado ÖC eofdc hbi deftinauit Minidros, quorû opéra fanam in Eccleiia doétrinâ ab omnib’ corruptclis purger, ac incolume ad poderos trafmittat. Tj bi prçfcr-tim,ornacifl'. Præfuhquôaltiorein Ipecula fedes, in hanc curam, vt facis,inciïmberene-ceflTe eft.Qood no ide(^dico,quafi tibi addendû effe nouum calcar exiltimcrqui non mo-dôd'ponte præcurris,fed aliis quoq; inftas volûtarius hortator. Vcrû vt te in ta faufto pra-clarôqs ffcudiQ,mca gratulationc confirme. Lætu quidcefi'ein Anglia Euagelij luccciiùm audimus.Scd iftic quoq; vfu venire,quod fuo tépore expertus eft Paulus, non dubito: vt oftio ad rccipicndâ para doótrinaapcrto,multi répété aducrfarij cotra infurgat.Etfi yerd mlt;?non latct, multi (int vobis ad man û, idonei ad refelléda Satanæ mcdacia vindices: facit tamen eorû imptobitas,qui ad turbandû fatagunt, vt bonorû fedulitas hac in parte nunquânimiafit,autfuperuacua.Deindefcio nôitavnius AngliçÂaberiabs terationc, quin orbi fimul vniuerfo confulas Regis quoque fereniflrmi no modo gencrofa indoles, fed rara etia pictas meritô exofculada, q, (anttum conbliu de habedo ciufmodi couentU fauorefuo profequitur,amp; locûin regno fuo offert. Atq; vtinam impetrari poffet,vt in lo-' cum aliquem dodi amp;nbsp;graues viri ex præeipuis Eeelefiis coirent, ac lingulis fidei capitibus diligenter excu{ris,dc comuni onjpiû fententia certa pofteris traderent Scripturç doôlri-nam. Cçtefirin maximis fçculi noftri malis hoc quoq; numerandu eft, q, iraaliæ abaliis diftraéiç (ùnt Ecclefiç, vt vix humana iâ inter nos vigeat focictas,nedû emineat fââa mé-btorû Chrifti cômunicatio,quaoreprofitenturomnes,pauci reipfa fyncerêcolût.Quôd fifrigidïus.,quàm par elfer,legeruntdoctores:graui(fimapenesipfosPrincipes eftculpa, (jui vel profanis fuis negotiis imphciti,Ecclefiæ (alutcamp;: totâpicrate negligût : vel fin-guli priuatà pace cotcnti,ahorum cura non taguntur.Ita fit,vt mebris diiripatis,laceruni iâccat Ecclcfiçcorpus.Qtiantu ad mcattiner,fi quis mci vfus fore videbitur, nedccé quidc maria,- fi opus fit,ob câ ré traiieere pigcat.Si de iuuando tantum Angliæ regno agerc-turdamihi ea fan's légitima ratio foret.Nunccùm quçratur grauis amp;nbsp;ad Scripturç norma probe copofitus doélorum hominum côfenfus,qua Ecclefias procul alioqui dilTitç, inter fecoalcfcat,nullis vel laboribus,vcl moleftiis parcerc,fas mihi efiearbitror. Verùm tenui-taté mcâ fadurâ fpero,vt mihi parcatur. Si votis profequar, quod ab aliis fufeeptum erit, partibus mcisdcfunélus cro.D.Philippus longius abeft,quàm vt vitro citrôque comea-fe breui tempore literç queant.D. Bullingerus tibi-fortèiam rcfcripfit. Mihi vtinam par ftudii ardori füppeteret facultas.Porto quod mefaélurum principio negaui, ipfarci qua fcntiSjdifticultas tentare me cogit: non vt te hotter modo, fed etiam obtefter ad pergen-dumidohecaliquid faite effeâû fuerir, fi non omnia ex voto fuccedant. Vale ornatilfinic Præful,amp;^mihi ex animo rcucrende.Dominus te Spiritu fuo regere, fiinétófque tuos co-natusbenedicerepergat. Geneuç. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cal-

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;los

»

Calvi N VS Cramme ro Archiepiscopo Can-tvariensi lt;nbsp;D.

Vando hoc tempore minime fperandum fuit, quod maxime optadum eratj vt ex diuefis Eccleiîis,quæ puram Euangelij dottrinam amplexæ lunt, con-uenirent præcipui quîque do£tores, ac ex puroDei vetbo certam de iîngu-lis capitibus hodietotrouerlis acdilucidaadpofteros confeflioné ederentî conûlium quodcœpitli,reuerendc Domine, vehementer laudo, vt maturè apud fe religionem Angli collituant : ne diutius rebus incertis, vel minus rite compoütis quàm decebatjfufpenfihæreâtplcbisanimi.In qua rem ica omnes qui gubernacula iftic tenent,cômunibus iludiis incumbere oportet,vt tarnen præcipuæ fint tuæ partes. Vides quid locus ifte poftulet,vcl magis quid pro muneris quod tibi iniunxit ratione abs te fuo iureexigatDeus. Summa ell inteauaoritas,quam non magis tibi honoris amplitudo conciliât,quàm cócepta pridem de tua prudentia amp;nbsp;integntatc opinio.Côiecti lunt in te bonæ partis oculi,vel vt tuum motum fequantur, vel vt celfationis tuæ prçcextu torpeât. Atq; vtinam te duce aliquantô longius iam ante triennium progrefli forent, ne tantum hodienegocij cralfis fuperftitionibus tollendis ac certaminum rellaret. Fateor equidem ex quo ferio rcfloruit Euangelium in Anglia,intra breue tempus non paruas acceflîoneS eiTefaélas.Vcrufireputas,amp;quidadhucdcfit,amp; quàm nimis fuerit in mulls rebus cefia-tû,nô elt quôd remilfius ad mecà.quafi magna If adij parte cofeâa properes. Ncq; enim qualité vidcam in opéréa(riduum,moncndus vidcris,ne tibi quafi defundus indulgeas. Sed,vt libercloquar,magnopere vereor,nec definit metus hic recurrere,ne tot cundado trâfiganturautûni,vcperpetuætandéhycmisfrigus fuccedat.Iamætas quo magis in gra-ue(cit,acriusteftimulare debetme fi rebus confufis c mundo fit migradum, magnate ex côlcientiatardiratis,anxictas conftringat.Res cofufas appello: quia fie corredæ funt ex-ternæ fupcrftitiones,vtrefidui maneàt innumeri furculi,qui alTiduc pullulét. Imô ex cor-ruptelis Papatus audio relida elle congeric, quae non obfcuret modo, fed ptopemodum obruat purum ôc genuinu Dei cultum.Interim totius ordinis Ecclefiaftici anima non fpi-rac,vel fairem non vigec,vt par eratidodrinæ fcilicet prçdicatio.Cîertè nunquam integra florebit religio,donccEcclcfiis melius prolpedum fuerit,vt idoncos habeant Paftores,Sô qui docendi munus ferio obeanc.Id quominus fiat, occultis quide artibus obfiftit Satan-Vnum tarnen apertum obftaculum efle intelligo,quôd prædæ exg^fiti funt Ecclefiæ rc* ditus.Malum fane intolerabile.Sed præter illam dilfipationem, quæ nimis crafla eft-.ijon mulcô leuius mihi videcur aliud vitium,quôd ex publicoEcclefiç prouentu aluntur ocio-fi ventres,quilinguaàncognica vefperas catillent.Nihil dico amplius,nifi quod te appro-bacutem elfe eius ludibrij,quod palàm cum Icgitimo Ecclefiæ ordine pugnac, plufquàm abfurdumcft.Quanquamautem nondubito.quin hæctibifubindeveniant vitro in mê-tem,ôô ab optimo amp;nbsp;integerrimo viro D. Petro Martyre, cuius te confilio vti plurimùm gaudeo, fuggerantur: toc tarnen actâ arduæ (^fficultates quibufcum ludaris mihi vifæ luntfulïicere, ne fuperuacua foretmcaexhortatio. Vale clarilTime Prælul,amp; mihireue-rende.Dominus te diu conferuet incolumem, Spiritu|gt;rudentiæ fortitudinis magis ac magis locuplctetjtuófquelabores benedicat. Amen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

C A L VIN V s Ha ILE R O S. D.

Vôdtibi nuper ac Mufeulo nolfro ad leuadum vtriufque domefticum mœ-rorem,nullç àme litecæ venerût,pcto abs tc,mi Hallere,ne meum inde ci ga ftudiûæftimes. Ex quo enim domos vcftras pefte tadas elfe audiui, qua anxiè develfro peiiculo cogitauerim, non eftquôd laborémuleis verbiscx-primere. Hæc porrô memoria no piis amp;nbsp;cordatis hominibus gratior elfe dc-

bcat, qua literarum officium: tibi ac illi plane fatisfaffü iri cofido, vbi intellcxeritis meü filentiumex negledu minimeprofedum efie.Cur aucem feribendipartes omiferim hæc fuiccaufa, quod fero hue fama perlata eft,nec feite tune certo poteram , quoufque graf-fata effet calamitas.Itaque rebus dubüs nihil tentare aufus, ad preces me conferre malui, quas amp;nbsp;vobis effe magis neccffarias,amp; magis optari feiebam. Cæterum cum fefti dies hic abrogati grauiter ex veftris quoldam offenderint-.iftic quoque multos fpargi odiofos fer-mones credibile eft. Atque ita ftatuo me cotius rei audorem non à maleuohs tantùm,led ab imperitis quoque adferibi. Ego autem vt fanétè teftari poffum,me infeio ac ne optante quidem hanc rem fuiffe tranfadam, ita ab initio in animuminduxi, inuidiam po-tius tacendo leuare,quàinexcufationes quærcre nimis folicitas.Priufquàm vrbem vn-

I. iij.

ïoi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V î N I E P 1 S T O L Æ

quam ingredtrêr,fiullæ prorfus erânt feriæ præcer diem dominicum.Quæ aptid vos ceîe-brancur,codem plebifcito acceptæ fAt,quo ego amp;nbsp;Farellus fuimus expulfiddque impro-borumviolentia tufnukuofè extofcum magis fuinquàm legkimo ordine decretiim, Eîf quolumrcuocatushoc tetnperamentum quæüuijVt Chrilti nataliscelcbraretur veftro niore:aliis autem dicbus extraordinariæ fupplicaciones ta be rnis manè claufis -, fièrent : à prandio ad fuas opéras aut res agendas quifque redirec.Erât tarnen interea prçfiaéli quidam ,qui præpoftera quadam malitia à communi more diffidcrenr. Et varieras cùm in Ecclefiaritc compofita tolerabilis non foret,atque etiamapud exteros fufpirionem gh gnerer, non beneciuibus inter (è çonuenirc,Senatum hortatusfum, vt comodo remedio in pofterumhocdifTidiuintolleretur. Verùm fii-nulilla,quam hatlenus colucrant,moderatio difertis verbis ac nominatin'! à me laudata eft. Aliquantô pôft tanquam nouus ali-quis hofpes,de abrogatione audiui. Atque vtinam N.offm min us ambiriolè cgiiTec. Nani in bac rota prouinciaaboliti fuerant dies fefti. Qjiatuor ifti, vt poRliminio redirent, illc non minus pertinaciter contenditaduerbis omnes GaIIica:IinguæPaftorcs,quàm fide Ecclefiæ falute ageretur. Dixifles Viéloremaduerfus Orientales pro fuoPafehatedimi-eare.Cùm olim ex ipfo fcHcitaretur quo iureCircûcifioplus haberet honoris quàm mors Cliri(b,obmutefcerecoaduscft. Sed prætgritaomittamus.Mihifatis fuit breuitenndi-caffe,vnde hæc tam repentina apud nos mutacio. Ego tametfi neque fualbr neque impul-for fuijfictamen accidilTc non moleftè fero. Quôd li ftatum noftræEcclefiæ æquècÔper-tum baberes,non dubitarcs meo iudicio fubfcribere. Hoc tamê tellatum cfic volo,fi mihi delata optio fuiflet, quod nunc conftitutum eft non fuifieprolententia didurum.Ncc tarnen eft cur homines adeô exafperentur,fi libertate noftra vt Ecclefiæædificatiopoftu-lat,vtimur:qucmadmodum ncc viciflîm præiudicio efie morcm noftrum æquum eft.Vale eximie vir ac frater mihi ex animo colcde.Saluta quæfo meis verbis collegas tuos amp;nbsp;D. Nicolaum Zer. Fratres mei te amp;nbsp;illosplurimùm falutant. Dominus vos Spititu fuo regat, tucatur,in omnibusbenedicat,Amen.Gencuæ iiii.nonaslanuar. m. d. l i.

•Cal. Ministro. Bvrensi s. d.

apud nos die Dominicofidc non h3bucris,prudêter abs tefàéfûcft.Nâ eiufmodi fabularuportentis (uaabfur-omné derogat.Quod autéfi.lucianoftræ modeftiæ fretus grauitet repuliftwalumniâ quæ nobis inurebatur,ineo amici amp;nbsp;fracrisofficiû nobis prçftitifti.Nâcertèplufquàminfanusencm,fiincptahæcamp;: friuolanouica-tc turbarc bonos,improbos armarcm,omnium me exponerê ludibrio. Et quid de me lo--quor:Hominc hîc ex turba nullum efle adeô importun û arbitror, çjfli hoc vnqua fomnia-ucrit.Egoramen ia logo vfucôtemnere rumoresiftos didici, veHàltem æquioreanimo fcrre;q,mihi baiftenus propemodu fatale fuit,pendis bis calumniisquotidieonerari.For-talFis res vna fabulæ maceriâ præbuit q, feftus dies,qui Chrifti natali dicatus erat,in proxi-mû die Dominicû tralFitus cft.Reâéneen feGUs,nô meum eft pronuntiare.Ac per meli-cet,vt libcrc,tuo id iudicio imprqjpes. Quado enim fadû eft me necaudore, nec cofeio, mihi imputarinôdcbct.Mirabcris,noftros,incôfultis Paftoribus,receptum in Ecdcfiaoc dinê ita fubitômutafTe.Verùm id quoq; inaduertcntiapotiusqpcruicacia accidit.Ante-quàm vrbe banc primo aduétu ingrefTus cfTemjabrogati erät dies fefti omnes,præter Do minicû.FarelIo amp;nbsp;Vireto hoc vtile vifum fucrat. Ego receptæ cofuetudini libérer acquie-ui.Eandc quoq; rationê noua hçcBcrnatiû prouincia fecuta initio fuerat. Surrexit N.nec minus tumultuofc pro dicbus feftis, q olim Vidor Romanus pro fuo Pafchatepugnauit. Ex quo auté fuimus cxpulfi,quatuor tefti dies cum aliis quibufda ritibus inftituti iunt.Re uerfusjcùm momctopofl'cm quidquid me abfcnteadum crar,magnç partis applaufuco-uellere,placide quicui.-nifi q, difiimulare non poccrâ,prçpofterc celcbrari Chrifti circun-cifionejprartcrito mortis diendinfeite aeperperäabindodis bominitfusfabricatum elfe, lam q, dié conceptionis Chrifti fub Mariç nomine plebs colcbat, acriter in ca fupcrftitio-nemquotannis inuedusfum. Galli enimfualinguafcftûnoftræDominæinMartioappellant. Ac proinde dies illi facer efte vulgo creditur. Sic tarnen mihi temperaui, vt com-pefeerem exaduerfo, qui dies illos prorfus tollendos clamitabant ,Nam qui interprinci-pia nomen Euangelio dederant, adeô ægrc tulerant nouationem poftea indudam, vt mihiinterdufnnon pepcrcerint, quôdnimis tepidus videbar. Quinctiamadgladiosfemel ventu eft. Cum vtrinq; immodicuscotentionum feruor præualeret, media ratio nobis placucrat, vt manè claufis tabernis feriæ agerétur,à prandio cóferrcnt fe ad operas or-dinarias.

ET R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;105

dinarias.I d ante annos none ftacutû fuit:neq; tamê hoc modo fedata fiierunc cettamina. Yariecas enim in claufis vel apercis tabernis curpe di^diura prodebat.Cùm nec finis nec renaediu inueniretutianno proximè clapfo veni in eiiria:rogauiSenatu vt modum aliquê pro fua prudentia excogitaret,quo populus in meliore conlenfu retincretur.De abroga-tionc nominatim locucusnon fum. Quin potius laudaui, qgt; hadenus fouendæ pacis Itu-dio,fe ad Bernatiû more accomodwrent. Cùm plebifcito audiui abrogates efle dies illos, adeô rcs crat inexpedata,vt propemodû obftupuerim. Cette fi fententia rogatus cflem, nihil ahud dico,nifi q» vix aufus elïem ira ftatuere. Vides in toto hiftoriç cStextu,nibil fiiif ferecens indudûded Eccleiiæ cofuetudiné, quæ malo excplo cuerfaf'uerac, rcuocata : ôi tarnen id præcer opinionc mea accidilfe. Ncc verô hæcfola fuit Ecclefia, quç nullasj præ-terquàm diei feptimæ ferias retinuerit. Argentorati enim idem olim inftitutu erat. Ego adueniens ordincm bene copofittAi turbarc non debui. Quôd nunc etiâ quafi poftlimi-nio reuocatus eft,mihi non videtur efle tanta offcnllonis caufa.Siquid tarnen culpæ elTct, inique faciunt,qui m e fubiiciunt alien i fadi rcum. Vale.

Bvllingervs C a i vin o s. d.

Ix meas illas occlufetam,tradendâfq-, Italo illi Crcmonêfi curauera,cùm tuæ n^'hi per hûc tabellioné redduntutjCaluine colêdif.frater,amp; quide expeéta-’■æ gtatiflimæ.Nô aliud cxpedaficra de ce,mi frater,rcfpofum,quam quod exhibes.Scio enim in huiufmodi rebus paru pietaté promouctibus,multûau quot;nbsp;itstk. J - nbsp;nbsp;nbsp;J jæ côflancibus,ce nunquâ fuifle morofû. Ego quidé in his ea libertaté

feruari cupio,qua video apud Ecclefias viguifle ab ipfîs Apoftolorû têponbus.Noftra Ec délia ante annos, nifallor, x 11. plurahabuit fefta: (ed abrogatis his folûretinuit die Dominica,amp; feftaChriftijNatiuitacis videlicet,Circûciflonis Si Afcêfionis D.AdiecitSi mif fioncSpûsS.fupevionb.proptercelébrationêCœnæD.Abrogauicaût fefta alia,q, vicini interpretarctur nos ferias agerediuis.Ergo vc pala proficeremur nos nô colcre dittos cul-tu foli Deo debito, oîa in vniucrfu abrogauim’.Multa quidc crat altercatio in innouatio nis initio, modo aût fumma cft inter nos traquillitas. Certû eft.D.Bucerû migrafte ad D. in Anglia Si D.Hoppcru epifcopatui fuo reftitutûeire,qua de rc cil» dudu fcripli, fi literæ tibifuntredditæ. Âddo hisaliudnon l.ctumnuntium D. Vadianum noftrumexcefliflc 6. Apriî.magno cum mocrore totius vrbis Si Ecclefiæ Sangall.Seruamur nos,mi frater,fæ-uiori certamini,cui fi nos D.immifcuerit,ccrto non déférée. Ipfe vires c5ferat,vt ipfumSi cofeflione dodrinâque Si in corpore noftro femper glorificemus. ?i quando dabreur oc-cafiojfcribe oblecro. Nam nihil mihi tuis eft gratius literis. Vale æternum cum Galla^o S^omnibusfratribus^Tiguri XXIX. Auguft. m.d.li.

Viretvs Calvino s* Da

Ognofees ex Farelli liter is quid egerit, quomodo fit except’ Si quid à nobis requirat, quid ite velit ad te fcribi fuo note. Non dubito quin tibi fçpe illud veniatrefpofum D. in mente,quodfecit Paulo dcprecati illucarnis ftimulu quo aflidue Si tä acerbe pûgebatur.T'lofti quas ob eaufasD.feruis fuis aduer-fa immittatjSi qua in parte Paulus intcrpittetur.No vos tot artib.Si ta malis

ac toties Satanas impeccrcc,nifi hoc veftrû propugnaculû ^uod habet apud vosChrifti Ec défia,fibi admodû fentiret aduerfariû Si fuo regno inimicu.Sit igitur vobis hic cius infult* tanq Sacramentü,quô magis atq; magis côfirmemini in S.hoc certamine ad quod eftis no cati.Si exmûdo eflctisvos mundus diligerec,vobis faueret.Ccrtifs.igiturnotæ vobisefle debet fadæ veftrç vocationis impiorû prauaftudia, quib.alijciaalij palâladis vcftris co-natib.refiftûr,Ôipiaftudia remorariconâtur.Memctoeiusfiduciæquafcfe Danidenge-bat aduerfus Goliath pugnaturus,mcmor vidoriç illius quant ex dilâniato à fe vrfo Si leo ne reportarat.Qüi te hadenus cü tuis fratrib. inuidum feruauic,pcrficiet opus q, cœpit in vobis.lmpij proficicc in peius,quâdiu volet D.Sed interea eorû interit’ nec dormitat,ncc cudatur.Nô vidéecçciiudiciaD.tailluftria quorufulgor omnib.perftringrt oculos.Atqj CO teftatur fe efle deploratiores,8i à Deo magis alienos.Oportet efle fedas,vt qui probati funt,fiâc manifefti.Oportct iam re ipfa cxpcriri,fintne cœtus eledorum Si reproborum, quando Dei veritati hoc crederc nolunt tant aperte doccnti-Soliciti expedamus exitura huius turbationis. Scripfifti nuper te nolle fcriberc quid fädurus eflès, fi noftro elfes lo-co.Scribe.Nâ crede mihi fi quod fadurus elfes,cû à nnbis fiet,gloriam Dei promoucrc po teft, nullo noftro deerimus muneri.Hoc tarnen nos male habet,quod nondum facis prof-picere potuimus,quid magisinreEcclefia:futurum clfct. Vale.Collega te falutat.Lau-fann«çxxiiii.Decembr. M. D.L ir nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l.iüj.

MinISTRIS HeLVETICIS F R a T ri b VS ET

fymmyftis|plurimùm obferuandis

Hieronymus quidam,qui abieda monachi Cuculla,vnus ex Circunfo-rancis medicis fadus cft,qui fallende,amp;; tfuftrando tantum fibi irnpudentiîS

paraci.ls lâ aine oóto men

ex verbo Dei accepta vobifcumdocemusjabefactareconacus eft. Actinic quidcmquaficnpotuicmodcrationcfedatafuitbominis protcruia. Poftea non deftitit locis omnibus obllrepere, vc fimpheibus hocfidei caput extuteret. Tandê virus kiu nu-pcr aperto gutture euomuit. Na cum pro more noftro vnus c fratrib’ illû Ioannis locu ex~ poneretjvbi pronuntiat Chriftusex Deo no eflcjqui verba Dei non audiunt,dixifl’étque» quotquotSpiritu Dei renati no funt,peruicaciter vfqftn fincDeoreßdcrc:quia peculiare ßt obcdicntiæ Donû,quo Deus fuos eledos dignatur.Surrcxit nebulo ]lle,ac dixit falfatn impiaopinionc,cuius auttor tuit Laurêtius Valla,noftro fçcuJo exorcâefle : quod Dei voluntas rerum omnium ßtcaufa. Hoc ante modo peccata,amp;malorû omnium culpa in Deumtranfcribi,amp;: illiaffingityrannicam libidine,qualem Poetæ vetcrcs in iuo loueto-menti flint. Poftea ad altcrum caput defeendit, nonidco falutem confequi homines, quia elcfti ßnt,ied ideo eligi,quia credantmcc rcprobari q ucquam nudo Dei placito, fed cos tantum,qui fe communi eletlionepriuant.In Iiac quæftioncagitandamultis,amp; atro-cibus couitiis in nosinueótuseft. Præfeâus vrbis rcaudita eum duxitin carccrem ,prc-fcrtim quia tumultuofcpiebemhortatus fucrat,nefcdccipi anobis fincret. Nunc ad Senatum delata eft caufæ cognitio.vbi errorem fuum non minori obftinatione qiiaaudacia tucriperrexit.Intereacum iadaretfeinaliisEccleßis complures habere à fua parte mini-ftros,poftulauimus à Senatu noftro,ne prius de tota fumma pronuntiarct,qua habito Ec-clehæ veftræ refpôfo,cognofcerct ncbulonéilium improbe fuftragij veftri titulo abuti.Ilie initio pudore viflus Eccleßarum indicia non abnucrc,fed cauillari vos meritopropter familiärem cum fratre noftro Caluino vfum vidcri fufpeftos. Senatus tame ßcuti à nobis rogatus crat,vos ccnfiftconfulendos.Hue quoqueacceflit,quod veftram Eccleßaimpli-cabat.Zuingliumcnim præaliis omnibus damnas,Bullingeriiciufdcm lêcueft'cfentétiç menticbatur.In Miniftris etia agri Berneßsaftute diiftdij anfam captauit.Nos veroße Ec-clcßam noftraciipjm’bacpeftcpurgari,ne indefugata vicinis noceat. Tamctßauteno-ftra,amp;: publicætrâquîîlitatismagnopere intcreft,qua profircmurdolt;ftrinam,vcftro con-fentuapprobarimon eft tamcn,quôd fide veftra multisverbis imploremus. Non ignota eft vobis fratrisnoftriCaluiniInftitutio,quâhicprçcipuefufcipito^pugnâdâ. Quàmre-uercnter,ac fobric illic de arcanis Dei iudiciis diftcrat, prædicare nihil attinet : quia fatis luculentus per fe tcftis eft liber.Nec veto quidqua hîc doecmus, niß quod facro Dei ver-bo proditnmdn Eccleßa veftra iam inde à reftituta Euangelij liiceobtinuit. Satis conuenit,fide nos iuftificarided in eoapparet fglida Dei iniléricordia,cùm fideintelligimus gra tuitç adopcionis efte fruâû. Adoptionê veto ex arterna Dei eledione fluere. Hie ante im-poftor cum eledione ex fide pemîerc fingit,tum fidem ipfam no minus ex propriomotu hominis,qua ex coclefti infpirationeoriri.Rurfum extra cótrouerfiam eft, q. pcreuntho-mincs,ipforu malitiç imputandu cfle.Sed in rcprobis,quosDeusarcano fuo cofilio taqua indignos præterit,ac deferit,illuftre fe profert humilitatis documetum.Hieronymus aute ifte nihil iufte à Deo fieri concedit,nifi cuius ratio pohtaiaceat fuboculis. Hocdenique inter nos fixum eft,ac cocciTumiDeum in hominum peccatis culpæ iociu adferibi fas no efteaiec vllo modo in eu copetere peccati nome.Id tame no obftat,quô minus miro quo-dam,amp; incoprehenßbi iudicio per Satana,amp; reprobos tanqua iræ fuæ organa manus luf potentia exerces,nunc fideles ad patientiâ erudiat,nûc hoftibus fuis pœnas infiigat qua-les merétur.Hic profanus nugator Deu reatu inuolui clamitat, cum eins prouidetiam rc-rum omnjuarbiträfacimus.Dcniqiomnedifcrimcinter caula remota amp;: abfeondira, K propinquas tolles,erunas fando lob impofitas Dei opus céferi no patitur,quin panter eu dabolo,amp; Caldçis,amp; Sabæis latronib’reus fiat. Proinde quod mutua inter nos cÔiundio poftulat,veftra fubfcriptione Chrifti dodrina facrilcgiis proterui,amp; male feriati hominis grauatâ leuare,amp;:aflercre negrauemini.Quôd quia vos vltrô,amp; libérer fàduros côfidim’, anxiis vcl accuratisprccibus vobifeûagere fuperuacuum eft.Nos vicilfim ficubi vfui erit vobis noftra opera,ad fraternûomne officiu femper paratos habebitis.Valerechariftimh amp;nbsp;obferuandi fratres,Dominus vos Spiritu fuo rcgat,Iabores veftres benedicat, amp;nbsp;Eccle-fiam veftram tueatur. Geneuæ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C a t-

fih;': '.i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(oTiJ.nidl« riJ.J, jr; , t.rr; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/|.n

I-o*. JU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0*fax^pminQIcßtç}^rijîp

lt;?U H ,lt;{ fr juj iki. . (z^bi vX^f^rii^ù/nfratrçs^onhrandL,^ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

deqwæïiionc vq^js ptopQfità dçdi'ïlis minus plénuinacHr

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qyj4mu,q,uàtnrqsfor^poftulabyitycçy^ç quàm Jpes vôpq; noftra férebànt:

Ü nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^atnçn ca4orc\mâuuandiquc ftucfium gratis anirnjs^amplexï fumüs.^

^ferfe^^iG^îîSfû^ihiljllicn/Upiû ôç orthodoxU|lt;otJLneii fentiçiUS. Vdna calts‘ cofef-fiç injpetfar j àBojiecQ pütuilîçç^ntla enim 'cauïa fuilTet çxhibenqæ yobis moIeftiæ.Sed^ lt;luod.de.ipfp^te()iad fumuspplutquam ferreç edc fi ôcis Iiomin çmivëi u cfle coprobat;,cûnl IçjveftrQ iqdiçipjybfcjribe^rernêç^tK. Nec vcjô çûpuduit coraScnatu noftro ide iàdare'? Sçd validaCFfiit^VQne quæ Jn proptu èrac,cofôfu^jtandéobmùtuît.J’orrôan quidqua vc-^ ftræ doârinç^^ijic h|b.«^pô çR difficile iut^iciutLitcris nort-ris ac tcftimonio ne ha béa-tur fidesidelcript^s e;K adis^qblicis cius iefpôhoncs ScnatuS nôAer vobis mißt, ih qüffiui’ ççperietis ^djvçrbum bd cm ab eledione non pcpdcre: itemeleélionem efle ex fidé: Ifcin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

neminçHîin fua cæcitatcmanere.Qb naturæ corruptioncm : quia iitd à Deo illhm/iîan- ' turomnG$:,E^uhi veto côniupy^b^aÔici, û lt;^us dicat defcn' aîjquos infüa c^citatèa, Deot quôniaxnjlli fie vifum eft. Item trahi à Deo rationales ômnes crcaturasmec queri-quamab ffiitip deferi, fed qui fepius Deo reludâtus eft. ïtem ex lapîdeo corde fieri cor carnenm,nihi.l e^ê aliud quàm dari cor intelligent^ capax. Hanc v,erô gratiam generalem eile Mtem non efle hos potius quàm illos aef falutem prædêflinatçs. Cùm illi ex primo ad bphcfiojcapiteobieétus eflet locus,pro defperatalua imp^udentià refpohdi^, hoh Èph.i.$.ss illic de co^nmuni piorum falute tradari : lèd quôd Paulus cum fuis collegis in munus poflolk^m eiedusforcuCùmrurfumànobis excçptum eflet , foîos igituf Apoftolosa- , doptiqpisgratuitæ efle corn potes, folos Deo reconciliatosefle, folosrcmiflîonepeecato* rum,don^fp,s,adco non motus efljvrcaninorifu fulmina ilia exçipcrct. Confertb hæc' delyria emn vcftroiudicioiquid magis,difl'cntaneum?Abfit ergo i^t vos impiis élus erro-ribusdicamusfuffragariîà quibus vos efle. alicniflîmos epiftola veftradifertê clamât. Imo cùm tentaret impoftor vos fibi implica're,detcôta eins fraude protcrùiamftrèhùè compefeuimus. Cuius rei Senatum noftrum habemus locupletiffimum teflem. Et cum in exilium actus eft, publice ex folenni more pronutiatum ex Icrif^o fuit,indicia Eccle-fiarum, quibus ftaturum fereccpcrat, contumaciter fpretüfle. Scribat Fallefiushomme efl'enonroahini,amp;: ii^gratia ignotinebulonis fama fuam ludibrioproftituat. Breui ma-iore quam vellemus Ecclefiæ dainno coftabit, quàm noxia fiicrit peftis.Nam alia quoq; errorum monftra alere multi funt idonci teftes. Et nunc cùm fi:dem veftra aperte oppu-gnetjfaflaci cofenlus fimulationc,a vobis literas elicere conatus eft, quarum prictextu a-pud rudes ^‘fimpiiccs abuteretur. Vos autein amp;nbsp;amice erga nos,vt fratres decCbat, quod refponfum diftuliftis,vfque düm fafti elfetis de Äta re ceü'tioresiatque vt veftra prudetia dignum crar,fcicèamp; recle quod impij amp;nbsp;perfidi nebulomis aftutia vos circumucniri pafli non eftjs.Vt veftra moderatio non vulgari laude dignaeftata voseiusfruólüm fthftiros fperamiis.Pro ifta,qua erga nos vfi eftis humanitate,nó vulgares habemus gratias.Valetd eximij,yiri,‘àô fratres nobis ex animo colendi.Dominus vos cum Ecclefia veftra cöferbct acbehedfcat.Mcnfelanuario m. d.li i.

) . ■ ■A-.'/ ...... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

. p, ’ C A L V I N V S C H R I s T O P H O R o L I B E R- .....

r i , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T E T O S. D. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;.

P’ putaSjVt quofdam elcgerit in falutem, neminê exitio deftinarit. Nam fi a-elegit,fequitur certe non omnes efle eleftos. Porto quid de his dicen^ dum erit, nifieos fibi relinqui vtpereant? Mutua igitür intetreprobosSu eleólos relatio fit oportet. Verbo quidê fatetur Hieronymus BolfeCus,cer-tum aliquem numerum à Deo cleólu elfe, fed cû propius vrgetür,ad vhiuerfos homines delabi ipfum necelfceft.Dicit enim palä ex xcjuo gratia omnib^offerri, quatad falutéfic illis efficaxiq, alij recipiunt,alij refpuunt,difcrimen in libero ebru atbitrio efle, qui Deu’ vocancem motu proprio fequutur. Neq; enim diffimulat fic libero arbitrio piçditos efle

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• fc •

lôtf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V INI E‘PJÏS TO L Æ

omncsjVt in medio omnibuspofjta fit obtincnda: faluttf fiicCiltas. Hoç modo tot âprarde* ftinationcm ab ipiâ radice conuellif ides: ftaïui liberum arbicrium, quod falutcm aJiqua ex parce nobis acquirat. Atquehdc plus quàm ridiculu cftgt;quôd Hietonymùs liberuni atbitrium confciRis,à merfii voce abhorrer. QuiiqUis. enitn idco cenfetur in Dei Fi-üî» quia oblaca; fibi adopcionis gratiæ fc apcauit,quoinodo merito Ipoliandus cft ? Hune fib» (enfum ) vcl potiushoc fedelirioimplicitum tcneri*,ffm fatis priusofienderat ; ièd nu* per rurfus ad nos venir. In cæcum nollrum vocacus,câuiljando nihil protccïc, quin eurn ex fuis latebris inJucem procraherem. Præcer quindedm veçbi Miniftrosaderant amp;nbsp;abj Certes idonei. Noruncomnes, fivel vnampudorisgucramhabuirtetjpotuilïcrtacimad lajiam mence rcuerci. Sed inicio puerilibus cauillis ludebat:lcd ccrcio verbo cùm prcmC* rccur)fronccm penicusabiccit. Subindc enim y quod bis ôc ter conceiTcraCjncgarc : quod nëgaucrac,rurfus cóccdere: vacillate à f uis principes,Thterdum cn5excidcrc:fine finc3^ modo in eofdcm reuolui circuitus.Nec fieri alicer pocuit. Nifî enim trados à pâtre fui de, quiadChriftum veniunt, fatemur ,amp; hoc pcculiarc elfe Spiritusfandi opusin clediS) vel omnes promifeueeledos elfe corrtat,vel caufam eledionis in cuiufqucmerito fitam câç.Sireprobationis exordium in fecunda hominis contumada ftatuitur, fequitur nihil apud Deum effe conftituci,fedfufpcnfum elle eius confilium, quid de fingulisadurus fit. Facctïir Hieronymus natura omnes prauos effe, gratiam Dci omnibus offerri, quæ inge-nitâ à natura prauitatemcorrigat.Qtiofdamfingithberi arbirnj fin motucorrcdionc ad-mittcre,vt fit eftîcax:alios,quibusidéliberum elfet, refpuendobis fieri c6tumaecs:indefi-ditiâ reprobationé elicit. Ita jeternû Dci confibu fubiici hominûarbitrio y quis nô videt^ Et tu eb gantiam nefeioquam in tanta infulfitate videre tcputas?Atqui,fi quid in diuinis intelligodiocmultô ineptius accraflius cômentum eft,quàm Papiftarum fuit. lam fi fru* duscledioniscft,bonaamp; reda in homme voluntas,reprobos fequitur cococordi^afiedu

lYialum ferri.Nec veto Paulus,cum volentis eflc negat,aliquam tribuit reprobis volun-tatem,quæ per fe fit irrita:quin potius ex Dei mifcricordia flucre docet, quôd bene veile amp;nbsp;redècurrereincipiant,qui priusétant ab omni reditudineauerfi. Definantergofon-téamp;primam caufam Aferetionis interelcdosSc reprobos in humano arbitrio locate, fi quem eledioni Dci locum rehnqucrc volunt.

C A l V I nv J N. s. n.

fcripturus,nifi me fpes aduentus tuiquàm Ifterae tuæ fecerant,ha-tenuifl'et. Nunc longior mora vcl mutatum abs te confilium cflear-Y guit, vcl aliquid quod profedioni tuæ obftiterit, accidifle. Atque hoc qui* ^^^^^^Idem portcriusmallem,modôncquidtrirtcfitamp;: aduerfum: deinde non nifi ad breuc tempus tcimpedia^ Verùm quod nollem propc fufpicari cogor, non eundem qui tune fuit,hodieubi manercanimum. Equidemhîefalli cupio:etfi ita cft,crrorem meum cxtemplô refeilere in tua potertatc eft:quod vt facias vehementer ro-go. Si tibi fadam à me iniuriam queraris, ego libenter culpam dcprccabor : aut fi rigf diorfueris,pœnam quam ftatucs lucre non abnuam. Solùm aduentu tuo quarnosad-hucfufpcnlos tenet, dubitationem exime. Necverô mefugit quàm multairticquotidie dici foleant ad turbandum quod cœpcras confilium : quàm multa etiam tibi vitro venire in mentem potuerint. Verùm fimeoconfilio,aut fakemprecibus obtempéras, duo abs te impecrarc velim,nc te vanorum hominum blanditiis ladâdum prebcas, fed potiuS in te dcfcendcnsconfcicntiam intus propriamrogesquidnam fadu fit opus. Deinde nC alium tibi indicé vel arbitrûftatuas, qua Deùipfum. Videoenim quasfibi dclitias faciat permulti,ac prçlértim ordinis tui homines.Quanqua autem ex eorû numero te elfe non arbitror, qui fuis dclitiisincbnacifecurèfibiindulgéi:non videtut tamcfuperuacua mo-nitio,ne force per incuriâ obrepat torpor,vtacrius cibiôtfeuerius inftcs.Quôd nuper mul torû animi fpc nefeio qua credi lunt,vtinam firmaefîct ratioJ Si quos iuuat multa fibi de nihilo promitcerCjVoIuntario eorû errori non inuideo.Tibi verô dcnuntio,nifi fpôte fal-li vis, non cfTe cur ilia temere palfim concepta opinio te morctur. lam fi migrandi tempus nondû effe macurû pucas:faltc mefem vnû quo nos inuifas,furari licct. Certc prællat fcmcl coràm in fermoncvenire,quàm agitarc per litcras,dequib*vix vnquâ probé difee-ptabicur,doncc in ré prçfcntem ventû fucric.Sim ul tame mcmincris,fi alimétis mature profpicicur,

I

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E T R E S P O N S A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,07

f profpicitur,amp;: damni infedi cautio moram nullam admittit,minus eflc in hac caufa pro-craftinandum. Vale eximieviramp; mihi plurimum lioforande. Dominus cibi fempcrad-t lîcjSpiricuprudentiæamp;fortîtudiniste guberneCjgreiTustuosregatin gloriamnominis fuijAmen. V iii.Calend.Auguft, m. d, lui.

Cal. Farello s. d.

Vmhismcnfibusafliduoconcionumoncre fupramodum grauatus fucris: iam cempus efle arbitrer,vt tibi aliquantulum quietis indulgeas. Frater no-fter Chriftophorus intereàfepaulatim colliget. Neque cnim falubre foret, tarn cito à morbo longa profcótioncm fulcipcre. Ergo ii cofilio meo obtempéras,breui nos inuifedlSi videbitur,in itinerecomitealTumes Viretum. Nifi

faôturumteconfideremquôdfuadeo ,haberesame longiores literas. Etfiin rebus no-ftris nihil eft quod te exhilaret. Qiia etiam ratione à Icribendo impedior, ne bis tibi bni moleftus.Caue tarnen nemiferos fugias. Vale integerrime frater amp;præftantiftimè Chri-fti ferue.Dominus tibi perpetuo adl)t,te guberner,labores tuos benedicat.Collegam,fra-tres,amicosfamiliamfaluta.Gencuæx.lulij, m. n.lii.

lo.Caluinustuus.

Melanchton Calvino s. d.

Euerende vir,amp; chariflime frater, {àrpe ad te feriberem, fi tabellarios certos haberem.Colloqui etiam maüem de rebus grauiflimis multis: quia amp;: indicium tuum magnifacio;amp;: fciointcgricatem animi, candorcm in tefum-mumefle.Nuncitaviuolt;Ma''®ipoi'oç6)'(r(p»K/6t/4, Sed fortaflis ex hacmortalivita ad collegium in cœlocandidius breuiaccedam. Audio Francifeum Dryan-drum hac æftate apud te fuifle. Mihi,fi viuam noua exilia expeélanda funt. Quare h cæ-

dendum ericex his locis,colloqui tecû decreui. Studiadoôfrinaru »1 his regionibusme-diocriafucrunc.Nunc lue, bellis impediuhtur. kc fæpc gemens deplorocaufas horû fnrorûin gubernatoribus.Oro ctiam Fil.u Dei, vt bas calamitates leniat, amp;nbsp;auferat caufas. Si voles mihi fæpiusfcribere,potcris literas Francifeo Dryandro mittete. In pagella, quainclufibreuiter fcripfihiftoricahuius Autumni.Bene vale. Calefid.üólob.M. d.lii. lamrefpondeoadGorgonemOfiandri. In Pannonia TurciciBaflæ tresfunt qui hab?c duosexercitusamp;reccgs occuparunt qua:dam oppidainfignia,amp;: trucidaucrunt exerci-tumRegis Ferdinandi. Nuneprofedus eftin AuftriâDuxSaxoniæMauricius,vtducac exercitum contra Turcos.interea Marchio Albertus vaftatavicinia circa Noribergam,5c vexata Frâcfordia ,diripit oppida in diœcefibus Moguntina amp;nbsp;Treuirenfi. Gallici Regis exercitusacceftitadLeodienfem diœcefim. Imperator Carolus Spiræ excrcitû colligit, vtGallicum Regemamp;: Marchionemreprimat.Ii^axoniafiliusComitis Alberti Mani-feldenfis colligit exercitum circa Bremam, amp;nbsp;nunc ad Itec loca nobis vicina accedit,re-cuperaturus fuam patriam,amp; turbaturus totam tegionem. Ita funt in Germania paffim vaftationes. Ecclefiæ funt in luétu 5^ mœrorc; amp;: doôtrinarum ftudia conticcfcût.Crefcic robur feditiofê clamantium de libertatc.Vobis tranquillitatem gratulor,Si Deum oro,vc nobis quoque noftras miferias leniat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Philippus.

C A L V I N V s MeLANCHTONI S, D.

Iteris tuis quas altero poftquam datæ fticrant, menfe accepi , nihil po-tuit accidere hoc temporegratius.Nam ad ingentes moleftias, quibus fatis duriter conficior,nullus ferè eft dies quo non ahquid noui doloris, vcl cura: accedat. Itaque fub qua premor malorum congeriebreui tabefeerem,nifi. eorum acerbitatem Dominus fuisremediis lenirct : in quibus hoc mihi non

leue fuit,quod amp;nbsp;te mediochter valere cognoui, vt faltem fort ætas, amp;: teneta corpufculi tui valetudo:amp;: deamorein metuo nihil prorfus efle mutatû,ipfis literis fadus fû certior. Relatum mihi fuerat,fîc te mea quadam nimis libéra admonition c,qua: tarnen longe aliter afficere tedebueratjfuilfe oftènfum, vt epiftolam coram aliquot teftibus confcindc-res.Etfi autem parum credibiiis état nuncius,ex quo tarnen longo temporis fucceflu va-

io8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

riis fignis confirmatus eft,aliquid tandem fufpicari coaâus fum. Quo nunc libentius co gnouj,faluam adliuc inter nos m^erc coniundionê-.quam certè,vt ex concordipietanJ afFeâu coaluic,(ànââ pcrpetuô, inuiolabilê efle decet. Quû autem magnopere nollra jnterlîc,quâ Deus nominis fui auipicijs facrauit amicitiâ,bona fide, confiâtérq; ad extre-mûcolcrcztotins eciamEcclefiæ magna hîc agitur velvtilitas,veliaólura. Vides enim qua multorum in nos conieôlifint oculi :vtimprobimaftdicédianiâm exdiflidiis noftrisca-ptet:vtobfcuristantum fimultatibusinfirmicurbentur. Necverôparui rcfcrtncquaati pofteros exeat vllius inter nos exortædifcordiæfufpicio, Plufquam enim abfurdumcft, poftquam difceffione à toto mundo facere coaä:i i’umus,inter ipfaprincipia alios ab aliis diilîlire. Porrô etfi me procul abs te diftare agnofco,libentcrq; fateor:quia tarnen non i-gnoro, in quem theatri fui gradum me Dcus extulerit: non eft cur diflîmulê,fine magna Ecclefiæ iniuria non pofleamicitiam noftra violari.®Atque vt nulla fit nobis aliorum ra-tio:extuoipfius fenfu çftima,quàm mibiacerbum foret,ab eohominealienari, quemôi vnicè amo,ac rcuereor,amp; Deus vt toti fuæ Ecclefiæ confpicuû redderet, non modo fin* gularibus donis magnifiée ornauit,fcd adhibuit ad res fummas gerédas primarium minf Itru .Et certc mirushic ac prodigiofus eft ftupor, q, inter nos tam facile cdtemnitur facer ille côfenfus,quo cœleftes Angelos referre in mundo deccbat. Interea non definit Satan difeordiarû feminapaifimfpargere:amp;: fit noftra focordia,vt multam materiam coaccruet. Tandem excitandis ignibus reperit fua flabella.Referam quid nobis in bac Ecclcfia,funi-mopiorum omniumcruciatuacciderit. Aciamannus integer elapfus eft, ex quo inter haspugnas iaélamur. Quidam nebulones, quum nobis de gratuita Dci cleftione,amp;: mi-fera humani arbitrij feruitute litem mouerent, publicè tumultuarentur, nihil ad nos grauandos habuetunt magis plaulibile noministui prætextu. Quum experti efi’enr» quàm nobis promptum efiet, quæcunque ingerebant commenta refellere, boefeili-cet arcificionosobruere tentabant,nifi vellemus palàm abs te difeedere. Eteaqui* dem feruata fuit à nobis moderatio, vt minime extorferint, quod aftutè captaban t. Pro« fefli ergo fumusego , amp;nbsp;collegæ oranes mei, eundem, quo tendis, in doârina feo-pum nobis elfe pro^ofitum. Nec verbum in tota difccptationeexcidic, vel in te minus bonorificum quàm parerat, vel quod tibi fidem dctrabcrct. Nec tarnen fieri po-teft,quin meinterea vehementer vrat tacitaifta cogicatio: improbis poft mortem no-ftram, vexandæ Etÿlcfiæ occafionem, quoties libuerit,relinqui, dum pugnantes eorum fententias in certamen committent,quos velut vno ore, vnum idémqueloqui dccuerat. Quod (èOfiander nobis fubduxit,imô non fine violento impetu feproripuit,nô mirum» nec tantopere dolendum.Tu enim expertus pridem es, ex eo eflè ferarum genere, quï nunquam cicurantur:amp; ego femper inter noftra dedecora eum numeraui.Quo certc die mihi primùm vifus eft,profanum hominis Ingenium, amp;nbsp;fœdos mores fum deteftatus. Quoties fuauc, ac generofum vinum laudare vellet, bas in ore habebat voces, EgO fum qui fum: Item, hic eft Filius Çei viui : quæ manifefta Dei ludibriaproderenc. Quo magis fæpe miratus fum veftra omnium indulgentia talem belluam foueri-Præcipuc verô, quum locum fn præfatione quadam tua legerem ( vbi poft Wotma-cienfeinfaniæ fpecimen plufquam liberal!ter abstelaudatur) obftupui. Sedfaceflàtille, quem alieniflimum à nobis eireexpediterQuofdam alios retentos mallem. Vt tarnen hos quoqueomittä:menon leuiterpungit, quæ in noftra docendi rationc nimis palam con-fpicitur repugnantia. Equidem non fgnoro,fi quiddetur bominum audoritati,longèx' quius efie,vt tibi fubfcribam,quàm vt tu in fententiam meam defcendas. Verum id non agitur : neque etiam à piis Chrifti miniftris optandum eft. Hoe fcilicet quæri vtrinque decet, vtconfentiamusin puram Dei veritatem. Mc autem, vt ingenue fatear, religio impedit,ne tibi in bac doftrinté parte accedâiquôd nimis philofophicè de libero arbitrio difputarc videris:in cledione tradanda nihil aliud habere propofitum, nifi vt te ad com-munem hominum fenfum accommodes. Neque enim hallucination i tribui hoc poteft, quod homo acutus, amp;nbsp;prudens, amp;nbsp;in Scriptura probe exercitatiis, eledionem Dei cum promiffionibus confondis,quæ funt vniuerfæ. Nihil enim magis notum eft, quàm verbi prædicationcm omnibus promifcuèelTccommunem,fed fideiSpiritum folis eleiftis fin-gularipriuilegiodonari. Vniuerfæ funt promifliones. Qui fit igitur vtnon pcræquèa-pud omnes vigeat earum cfficaciapNêpe quia non omnibus brachium fuumDeus patefa-cit.Nec verô apud homines mediocriter in Scriptura verfatos ea res difputatione indiget: cùmpariter omnibus Chrifti gratiâofièrant promifliones: amp;nbsp;externa voce inuitet Deus quoflibet

ET RE S P O N 8 A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lop

quoflibet in falutcm : peculiare effe fidei donum. Et mihi videôr tôtam liane quæftio-nem,quanuisimpedicaficacfpinofa, proximè edito libello dilucidc cxplicafle. Cum res adeo plana fie,te ex animi îenfu prorfus diuerlùirftradere, nemo erit làni iudicij,cui perfuadeas.Curam fimul Sô dolorem mihi äuget, quod te video hac in re propemodu efle tui difhmilem. Audio enim,cum tibi oblata effet formulanoftræ cum Tigurina Ec-clefiacoiifenfionis, protinus arreoto calamo fententiam vnam , quæ Dei elcdos à re-probisparce,amp; fobrie difcernit,aDs tefuiffe confoffam.Quqd certeab ingenij tuiman fuctudine,vtaliataceam,valdeabhorret. Itaquevtmeumlibellum legere,vel (altem guftarefuftineas,non rogo:quia id fruftra mihi facturus videor.Vtinam his de rebus co ram aliquado colloqui liceret.Notus eft mihi tuus candor,perfpeCta ingenuitas,amp; mo-deratio;pietas verb Angelis,amp; toti mundo teftata eft. Ergo facile, vt (pero, tota ea res internos expediretur. Qu arc fiv^uam fe daret opportunitas, nihil magis optarem, quam ad te accurrere: fin verb contigerit quod times, erit hoc mihi in rebus miferis ôc luéluofis non leue folatium,videre te prius,amp; amplefti, quam ex hoc mundo migran-dumfit.Hic minime fruimur ca quiete, quam exiftimas.lntus multu negotij,moleftia-rumatqueetiamturbarum.In confpeólu funt hoftes,aquibus nouafubinde pericula ceruicibus noftcis imminent. A Burgundia quinque horarum itinere diftamus.A ditio-ne Gallica intra vnius horæ fpatiuad portas r^oftras venitur. Sed quia nihil beatius eft, quam militate fub Chrifti vexillo, no eft cur te ifta incommoda à nobis vifendis detcr-reant.lnterea gratum officium præftabis,tuum amp;nbsp;communem Ecclcfiæ ftaium indica-do. Vale clariffime vir, Sc mihi ex animo honorandc frater .Dominus te præfidio fuo tueatur,fpiritu rcgat,ôc benedicat fanftos labores tuos. Collcgæ mei ,amp; multi pij, cor-datique homines te reuerenter falutant.Geneuæ, 111 n Calend.Deccmb. m. d. li i.

loanncs Caluinus tüuS;

Cal, Earillô s. b.

Diceffu veftro rurfusin curiam vocatus fum.Neque^nim coitiicus nofter obeundæ caufa ante voluit pedfcm vtbe mouere, quàm negotium hoc trafaftum effet-.qùia timebat, ne fe abfente aliquid grauius decerneretur in cognatum.Nontamé vocatus fum perapparitorem,fed vnuscx fenatoribus,quimedcducer«;.lllic Balthafar ex more conqueftus eft de iniuria libi faéla.Kefpondiquod vifum eft.Senatus délibéra *o nec difficilis,neclon£a fuit.Nifi qubd omnes ,'ac fi non indices, fed voluntarij arbitri federent, nihil ftatuere audcbârtc,quod non vtrique parti feirent gratû fore. Balthalar cum fuo pâtrono femel arque iterum vocatus, ferociter calcitrauit.Tandem vifus eft, qui fua intempérie omnia turbarc folet,illius lafciuiam domare ; vel faite fedare nimiû feruorem-.ne cogeretur Senatus in eum effe durior. Etfi autem fimulabant ambo,fe gra uiter vri ob inuftam infamiæ notam,nihil tamewmalebant, quàm totam litem placide componi. Quia nullo modo elabi poterat mifer ifte, j^uin pœnam daret cius conuitij, quod ebtius in me effutiuerat,tandem quafi precibus cognati fui viftus, ftaturum fe ar-bitrio Senatuspromifit.Multaprætereo,quæ vitrocitrbq;agitata funt.Quiatrafaótio-nem mihi negauiratamfore,nifipublicisliteris teftata effet, recitatur ex feripto Sena-tufconfultum,in banc formam.Reaè me amp;nbsp;ex officio feciffe,qubd ilium à facra Baptif mi fponfione depulerim.Nihil effe cau(æ,cur fe læfum queratur, cum fuo merito repul-fam illam paffus fit.Uli mandari,vt me in pofterum reuerenter colat, abftineat ab omni contumacia.Et quia fparfus effet rumor,ilium mihiabfcntimaledixiffe, quod fibi nun-quam veniffe in mentê diceret,locû illi fuipurgandi dari.Hçc autê purgationis fpecies palinodia erat,honefto prçtextu velata, qub dedecus effiigeret. Additû etia,Senatum hæcomnia fibiintegra feruare-.amp;c feuere vindicaturum,fiquando ille infolefeeret.Sed quialaqueo fe conlfriâum teneri cernebat,eius veniam extorfit.Cæterùm afEnis cius, qui materter a habet vxore,quaff mea facilitate liceret fine modo abuti, de fuo addidit, Vtegoviciffimprobono amp;nbsp;honeftoeum hominehaberê. Oftêdibreuiter quàm abfur-dum Scindignum illud foret.Ita fine niora Se abfquc vlla difccptatione,quod perperam addiderat,cxpungere iuffus eft.Ego primo illo capite côtenrus,quo magna mihi amp;nbsp;Col legis libertas parta eft,in reliquis meexorabilemptçbui.Nobis enim dabatur,quod fan guine meo redemptum optaffem.Nam eifi aliquotics rationibus noftris fuccubuerant,

• I. c A L V I N 1 E P I S T O L Æ

nihil tarnen adhuc ccrtiprohuntiacumfuerat. Porrovc fcntiretillc quanuis indignus, inefalutisacqiiictisfuæclTe cnpidrinijconfiiliiivtad vcniam dcprccandam 1'pontelc conhdorio ofterrcc.Faóluriun proÄiiht,amp; vcnit quidcmd'cd minime animatus vc decc-bat.Superbe enim iaétauit fe nullius culpæ iibi clTe confcium, parum aberat, quin a-Iios impeccrec.Ego meo officio defunftus excufaui, quod paterna indulgentia cum ad bonam frugem reuocarc fruftra conatus cirem.DimiTus eft cum triffi reiponfo,cxconi municari cum amp;nbsp;fodales,donee refipifccrcnt.Mirabili Dei prouidentia hoc totum gu-ber»atum fuit, quod priuata venia fretus,in animo habebatpaucispoftdiebus infante , mihi affierrc,vt maiorcm apud rude vulgus inuidiam conflarct,ii rciiccrcm ; mihi veto I religio fuilTet admittcrc, qui publico Eccleiiæ iudicio damna tus, nondum pœnitétiaih |l fuam profefTus erat.Nunc non facilis modo nobis victoria,led plauhbilis etiam caufa c- . j rit.Quanquam decxitu,qualemprofpicioinftare,i^n admodum mihi gratulor. Fida cnim confeffione nos eludet,quæ tarnen ipfa ad exemplum proderit. Seniores omnes j habcmui optime nobis coniunclos,valdc etiam cordacos in afficrendo Eeelefîæ iure, J coercenda improborum proteruia. Vnum duntaxatcxcipio, qui tarnen perfîdis fuh blanditiis neminem haélenus potuit fleótcrc.Percndie hâc cranßic ßlius luiti lonæ pet cquos cclcrcs ad Regem properans, à Comite Manifeldcnii Icgatus. Nefeio quid di- ; cam,nifi quôdiufta Dei vindiéta vbiq; mwdus turbatur, qui fub illius obfcquio quiefee-re no poteft.Plura literis non licet comittcre.Quû Ecclcîîæ Saxonicæ lacla effiet metio: ; inter alia narrauit,Melachtonc male audire,quód non magis ingenue profedus ht, fibi nobifeû in caufa facramentaria bene coucnire.Ipfc aute de tota re ita prüderer amp;nbsp;feite diffierit,vt nihil in eius fermone futile animaducrterim,cùm tarnen fatis acriter ad eum . obferuandu eifem intentus.No dubito quin iam audieris me patriæ effe fupcrftitem.Ita vrbe morcLia lugcre cogor,quæ fuperiorc anno ob falfum mortis meæ rumore fblcnncs habuit fupplicationes,vc de Chrhlo triupharet. Vale integerrime fratcr,amp;fidclis Chri-fti feme,cuius prxhdiotccommcndo. Geneux, i m. nonas Decemb. m. d. rn. j

Vi I

• • Calvin vs Merc ERO s. D.

Ræfcctum vrbis veftrx libcter vidi : turn quod fc hominem pium atq; inte- . ' grum elfc nobis probauit:tum quod mihi familiaritcr expofuitvtvaleres,2^ ) quo in llatu res tux nunc elTent.Fuic hie circitcr dies qumdccim.Quanqiia aute cupit in patria fuam opcram Domino impendc^c, quia tarnen munus fuum variisdifficultatibus implicitu elfe videt, quibus fc parem fore minf i me confidititeftatus eft in difccffii,placcre hbi migrandi conidium.Quantum ad ratio- f ncs tuas domefticas fpctfat, nihil arbitror fore mclius,quàm h primo quoq; die laqucos cxpedias,quibus iftictcncris.Fratcr tibiiniquus cft,magifq; pertinax, quam vt Ipontc,’ * quod etiam line cius fraude fieret, fubftitutionis fuæ iure celfurus fit. Tu verb remcdij^ . quærcndiftudio,malû duplicate^ ogitas.Ncpofthacimprudcntia telapfum fuilfcque-' raris,tibiiam denuntio,fivxorcmduxeris,nihil fore tua feruitutc milerius. Iamvttibi obfequens,amp;: morigeraaliqua contingat,amp;: quæ ad folum vertedum parata lit, nihiidu tarnen hac rationc profeftu fuerit .Liberi procrcandi funt,qui fratre à fubftitutionc dc-pclJant. Quoufq; tande,obfecro,libcrtate tuam dift'crs,ad quapræcipiti fere curfupro- ' perandu erat?dcinde,quibus aufpiciis nuptias tuas cclcbrabisê Quo gencre cófccratio-nis Domino liberos ab ipfo tibi datos oftcres’qualis erit familie tuæ religio? An no cer-nisnouoste laqueos induere,quibus ncftrangulerismagnoperetimendumcft?lmo inexplicabilem labyrinthum te ingredi? Vt nihil fit incommodi præter biennij moranr. eft tarnen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,tempus ita cxtrahendo,vacationcm intcrea à Domino petere.

Sed ego aliter iudicoite in hoc lutum, vndc nunc emergere conaris, penitusdemer-fum in, li te femel coniugio inuoluas. Iam quid matre tua fict, cuius ætas hngulis die-bus ingrauefeit? Sane hoc lingulate eft Dei donum,quod cum Dominus illipertcma-numporrigat,nihil magis cupiE,quàm cito a vinculis libcrari. Nunc cam perflexuofas ambages circunducerc,neque elfet humanum , amp;nbsp;à pictate etiam tua magis abhorrer-Prxtcreafallens,!! te folutûfore lperas,hmulac fueris pater.Quis cnim caucbit,Iiberos patri fore fuperftites ? Ergo ne turn quidem libera crit agrorum venditio. Quare nihil melius quàm vt trahgas quouis modo cum fratre. Atqui tcrtia,vcl dimidia pretij parte, vtnirnium

ET RESPONS A.

vtnimium tenaxcfl:,ac cupicns ,té fraudabit ? Crcdemihi nonparumlucri feceris ,fî dimidium iuftæ æftimadonis recipias.Qua inre non mediocriter tibi vtilis cricPræ-fediopcra.Ec febonafide ac fedulô fafturum polliAtus cft,quidquidiniunxeris.Qiiód fihæc tenondum fatis afamp;ciunc,ad obccftationes me conuertam. Te igitur per in-comparabile illud redempcionis beneficium obfecro, quo nos dignatuS elt Filius Deij ne quid te impediat,velremor^ur,quominustcillitotum addicas.Nec tibi fufpc-étumefle decet defiderij mei ardorem. Quia fcis in quem finem tantopere aduch-tum tuum expetam. Et magni inteteft, celcriter te ad opus illud accingi, quod Eccle-fiæ Dei plufquam neceflàrium elTe cognofcis. Quare omnesmorarum nexus veldif-fue,vel abrumpc : vt te nobis quamprimùm liftas. Hanc cpiftolam, cùm mihi tempus fefquihoræ* nuntius daret, ex letto diftarc coaiftus (um. Excufa igitur, quod noh mea potiusmanu. Valeeximievir, Sô^atcr ex animo colende. Dominus te fpiritu, confi-» lij,S£;fovtitudinisgubernet,ncquid tibi aliud propofitumfit,quàmiiluftrarelanftuni eius nomen. NonisDecembris. m. d. lih

Bvlingervs Calvino s. b;

lu iam nihil tuae pietati fcripfi, frater in Domino colende amp;nbsp;dilefte, præ-fcrtimquôdlcriainaliquamoccafioncm obferuarcm. Ea cùm modo fit oblata ) lcribcndi volui officium repetere. Retulit haud dubiè frater illé Laufanenfis è Comitiis Badenfibus rediens quid aótum fit ab vrbibusTi-gurOjBafilea, Schaftufio in caufavinéforum propter verbum Dei inGal-

lia:Sóquod V.C.loannes Habiusvrbis noftræCof.ad Regem miffusfit legatus. Is ergo hodie fcriptis ad amplilFimum vrbis Senatum literis expoiuit, quomodo legatio-neminiun(ftamobierit,quid refponfi à Rege ex oreipfius proprio accepcrit. Nempe quod poft diligentem fupplicationem faéfam, Rex hon communicato cum fuis com filio poftularit difertè, nc vrbesillæ in hoe negotio pergant ipfiefle moleftæ : cùm non itapridem fcriptis ad mi. vrbes literis idem negotium fcripto ^étibus animi fui fen-tcntiatnexplicarit,dequo nihil ceflcritdiberum fefaccr.e vrbibus,vt pro fuo benepla-cito res fuas gubernent ; id ipfum omnino veile in regno fuo, quod pror fus cogitet pm rumfetuareafeditiofis illis hominibus. Hæc eftilliusRegisrefpqjifio,quæitavtime-retur à noftris accepta eft. Hoc nefcire te nolui,vt hoc ardentiores preCes Domino ferrevnapergeremus. Viuitqui populum fuum ex Ægyptoliberauit, Viuit quicapti-uitatem exBabylone^^eduxit.ViuitquiCæfaribuSjRegibusac Principibus profiigatis Ecclefiana fuamafferuit. Oportet nos quidem per multas afftidionesingredi in regnû Dei. Væautein illis qui tangunt pupillam oculi Dei. Pergamus nos conftanter doce-Tc verbum Dei, prædicare Euangelium Chnfti,amp; cum omnibus famftis, in cœlum ocu-los attollcre.Non deferct nos qui dixit, Ero vol^fcum vfque ad cofummationem fæcu-li.In mundo affliftionem habebitis,confidite,ego vici mundum. Chriftus ferner nos amp;nbsp;fuamEcclefiam.Salutafratrcsomnes.Salutanttefratres. Tiguri, xv.Augufti. m. ».

LII.^ ■

Cal. Ioann t Charo.

Aiftenus ad te feribere diftuli ,vir ortiatilftme, ne aliud appetere forfan viderer, quàm animus meus ferebat.Nam vt fucofæ funt mundi amici-tiæ,atquevt paflim régnâtambitio,amp; vanitas,pauciffimiverô lùnt, qui fynceritatem colant*. necelfe cft,fufpeétos ferè nobis elfe, quorum non pe nitus comperta eft probitâs.Tandem plufquam légitimaferibendi caufa Vifa eft,quod cùm iamaliquotiesad Regem ipfum aufus fuerim fcriberemihil vnquam

ad te dare literarum minime deceat,cuius opera,fecundum Dei gratiam faétum eft, vt mihialnfque Chrifti ferais ad ilium pateret acceffùs. Ac prætcriti quidem temporis facilis cft exeufatio, quod initio veritus fum, ne parum fibi haberi fidei putarent,quo-rurnhortatuferibebam ,fi aliorumopera vfusforcm inliteris offerendis;amp; tibi quo turn nulla mihi familiaritas intercefferat,moleftus elle nolebam. Quod fi quid pecca-tum cft,pudori hoc meo potius,quam negligétiæ tribues. Nam cùm pridcm,amp;; eximias ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K.ij.

ni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

tuæpictatisjamp;fexcellentis doôtrinæfamaindudus meritô te cokierim: hæc vna ratio ü tis tibi conciliât bonorum omnium animos, quôd Regem non modo præftantillimx indolis, fed etiammaturæ fupraætltem virtutistuo iabore formatum habet Anglia, qui Iaboranti,imô prorfus affliétæ Dei Ecclehæin his mifcrrimis temporibus manum porrigat. Certc Dominus,cùm hoc te honore dignatus eft,nô eos folùm tibi dcuinxir? quipræfentem indefruâum capiunt, fed quicunque rcftitutam cupiunt Ecclchani Dei, vel faltem colleélas eius rcliquias, Nunciî,^uemdiuapudme tacitus alui,amo-risafFeôlum tibiteftatum facercm, hocmeum officium tibi non fore ingratum ,mihi perfuaii. Cærerùm,quando nequetuiniftofortunæ fplcndorc priuatis mci ffmiliuni officiis indiges : amp;nbsp;ego tenuitate mea contentus nihil tibi oneris mea caufa impofftum elfe volo: mutuâm inter nos beneuolentiam colamus in hac caduca vita, donee in fo-lidum ca fruamur in cœlo. Interim vno conlenfu ft^idcamus regnum Chrifti ornare, quantum in nobis eft, propagate, amp;nbsp;tueri. Videmus enim quàm multi ffntpalàm in-feftihoftes, quorum in dies magis crefeit furor, amp;nbsp;accenditur :ex eorum autem nm mero, qui nomen Euangelio dederunt, quàm pauci bonafide in aflerenda Filij Dei gloria laborent: quantum fit in muftis primoribus frigus,vel potius quanta ignauia: quitus denique totius mundi ftupor. C^anquam autem adeô te voluntariiim elfe exi-ftimo, vt alienis ftimulis minime indigea^ : quæ tarnen humanitas tua cft, non dubito quin tibi familiariter hæc à me proponi, boni confulas, quæ fibi vnumquenque no-ftrûm affiduè fuggercre conuenit. Id veto abs tenominatimpeto, vt fiquandoRegcni fereniffimum cenfueris meis exhortationibus cxcitari polTe, monere, amp;nbsp;ex re præfcm ti confilium dare ne graueris. Valepræftantiflimc vir, amp;: mihi ex animo colende. Do-minus te fuo præfidio tucatur,fpiritu fuo gubernarc pergat,amp; fanôlis tuis laboribus bc^ nedicere. Geneuæ,IdibusFebruarij. m. d. lui.

Calvinvs Farillo.

aVum ntqyr extremis amici officiis erga te defundus, vt mihi quidem vi-debar,quôdrefiduum inftabat doloris nimis maturodifeefTu effùgerco-ptalTem:tantæ feftinationis quam merebar,pœnam dedi. Atq; vtinam fo-lus dedilfcm.Sedhocaliquatô deterius fuit, quôd eodem coplures bonos mœrorÂnecumimplicui.Nunc tame Içtiore nuncio recrcatus jftultitiain amp;nbsp;pudorem meum obliuifcor.Et certè dignum eft hoc fingulare Dei beneficium,quod omnem triftitiæ materiam abforbeat.Nunc poftquam morbo leij^tus es, danda erito* pera,vt animi vigore, quem inter grauiflimós cóflitlus nimis ftrenuè cxercuifti, amp;: corporis vires,quas prorfuscollapfas traôtàfq; elfe oportet,paulatimrccolligas. FaxitDo-minus,quando te ante tempus fepcliui,vt te mihi fiiperftitc vidcat Ecclefia. In hac pre-catione cum publico fidelium bono coniunda cft priuata mea vtilitas : quia amp;nbsp;breuior critmilitiæ mcæcurfus,amp; àmortc tufdeflenda eximar. Nequctamcnintcrea,fi ira Domino videbitur,tibitaudiup»t)rogari vitæfinemrccufo, vt adhuc decenij labor mihi acccdat.Cæterùm modo fie Chrifto viuamus,vt quotidic etiam parati fimus illi mo-ri,quid de nobis futurum fit,fccuros agere decet.Nlmc folùm curadæ valetudini incube, vt breui côualefcas.Quàm mufti amici te falutent,frater melius ore exponet. Vale frater integerrime.Dominus qui te præter fpem noftram Ecclefîæ fùæ reftituit,de Sata-na amp;impiis per te femper triumpher. Symmyftis amp;: aliis plurima falutem. Gencuæ, vi. CalendasAprilis. m. n. lui.

loannes Caluinus verêtuus'.

Cal. V r r e t o s. d.

B: Vr Matthçus nofter Bernam proficifcatur,ex eo audies.Quia videhamho ' mincm tam inique variis modistraôtari : non aufus fum vehementius dc-hortari à fiifccptocofilio.Negateetiam non potui,quin comendationeiu f abs te peterem , quam vitro datums effes. Neque enim caufa ,tua fuffra-gatione indigna cft; amp;nbsp;pro tua humanitäre oftendcrc voles, cum à te in rebus fuis miferis non contenani. Itaquemihifatis cft, vt horaini obfequar,vno te verbo

B T R E S P O N S a: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«3

vno te’verbo monuifTe.Cardinalis Bellaius hac tranfics Paguetum mißt, qui me accer-fcret.Non fum cunc domirepercns.Quieuic illc;puto quôd non magnopcre colloquiû meum appeceret. Pagueto dixic, de fratribus nofttlb Bernâtes non iir.pctran’c,quia Co neftabileni præterierant.Spem facere melioris exitus vifus eft, fi ad nouas pi eces acce-deret iliacommendatio.Ego veto meruin elTe ludibrium arbicror. Nam Conneftabilis anteàrogatusjblâdo refpofo ipfiÿ derifit,VE nofii.Quôd camé vifum fucrit,aliquid rur-fus tencaredupplicium eorum diffcrrimandauit,donee alpes tranfifict. Senatum , meo iudicio,admoneri non erit inutile, vt inde confilium capiat : ne videamur fratrum ia-lutemnegligentius curaiTe. Reliqua in tuum aduentum. Vale frater integerrime.Sa-luta vxorem filiolas diligenter meo nomine. Dominus vos tueatur, Spiritu fuo re-gerepergat. Geneuæ, V 111. Maij. m. d. lui.

Cal. Farello s. b.

Tinam,miFarelle,aptius malis tuis remedium inuenire poffem,quam bic tibi aft'erre cogito.Sed cum tu minime ignores, multa nobis efie tolerada, quæ corrigere non licct-.pluribus verbis te non bortabor, vt te in certami-' ne non plane boftili manfuetu. qjoderatumq; præbeas. Si tame boe vocari certamen debet,cum abste Collega fine odio Setumultuandi libidine dif lentit.Quid in eo defiderem,quia tu mihi optimus es teftis,in præfentia non retero.Piu

tarnen elfe bominé, officij fui ftudiofum, cognofcimus.Huc accedit, quod no modo te amat,feque tibi probari cupit,fed patris loco habet ac reucretur.Cur autem proter-uiusinterdum fe gerat ,quam par eft,hæc mihi præcipua effe videtur ratio: quod dum te nimis rigidu amp;nbsp;morofum effe iudicat,popularitatemnefcio quam affeftat, quæ offenfis medeatur. Itabonus vir, dum vult conlqltum effe quieti tuæ, inuidiamque déclinât, cui fuftinendæ vos fore parcs difRdit, nee honftantiam grauitatémq; retinet Chtifti mi niftro dignam: Sc dum neceffitatem refiftendixibi imponit, improbis arma (uppeditat, quibus minifterium commune oppugnent. Qriàm hæc odiofa res fit Sc acerba video: nee mclatet,quatumreprchenfionis mercatur ciu^vitium.Sed^quitatisacprudentiç tuæeft.cxaduerfocolligcre,quæad fublcuanda ciukculpavalent. Si immodica confia dentiaexultât, feis tarnen eâ nullo malitiæ veneno ai^erfam : fi qua peruicacia laborat, nihil tarnen illi minus propofitü.,quàm Ecclcfiaturbare , vel ex fryrû côtemptu trium-phum agere.Cur ergo no ignofeeres cius imprudêtiæ? Capunculûtuhfti,non modojii-bih hominem,fed qui ad lires natus totû Ecclefiæ ordinc infano faftu calcabat, qui vi-rulentis cauillis impiftienter cuertere ftudebat quidquid reétè Sc ordine copofitum fo-ret,qui fatali quodâ genio non minus quàm rabiofo impetu ferebatur ad nocendû, qui data opera faffiofos omnes ftimulabat in Ecclefiç perniciê. Q^anto igitur magis fouê-dæ cum eo homine pacis habenda tibi ratio eft,qui Sc tecû Domino fideliter feruire eu pit,Sc abhoftilibus diffidiis abborrctîQuanquajaon modo pax tibi cû co alenda eft,fed amicitia colenda.Na fi reputas,quam pauci hodie fint tolerabiles miniftri,hunc Sc probu Sc diligente,Sc aliis dotibus laude dignis inftruftû minime afpernaberis.Cçterum vt offenfionë abs te haélenus côccpta filcntio tegere forte expedier, ita in pofterû fi quid peccet,liberècû cocxpoftulare prçftabit-.modo ne in diffrdiû res crûpat.Modô fe amari intelligat,cu mediocriter,vt fpero,motigeruhabebis. Proximo Sabbatho Lugduni exu ftus eft mercator,qui mira côftatia Sc pari moderatione ad fuppliciû perrexif.cû modis omnibus ad defedlionc impcllcre ipfum cognati Sc populäres tëtaffent. Mater ctiâ ter genib’ cius aduoluta,flcs fuppliciter precata,vt vitç fuæ parceret,nihil obtinuit. Paffim in Gallia fæuiût.Sed in Belfiapræfertim vexatur nobilitas. Vale integerrime frater,Sc mihi verc obferuâde.Dominus te fpiritu fuo regere pergat, diuque feruet incolumem. SalutafratremtuumScamicos.Geneuæ,x1111.Calend.Augufti. m. d. lui.

CalvinVs Farello s.

* æ miper ego ad te priuatim,Sc quæ fimul cû fymmyftis meis ad te fcripfi, bonâ partem abs te accepta cffe,vt omnia noftra æqui bonlq-, confulere ’ foles,gaudco.Faxit Dominus,vt fanioribus confiliisparère difeant, quibus '■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;multainc0fiderateeffluunf.setuamoderationecôcordiâfoueas,quâpar

uis interdû diffidiis labefaèlare conatur Satan. Francifeus vefter,cùm iam

K.iij.

114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I E P I S T O L Æ

ad diiceïTum paracus forée,rogauit an veile iftuc feribere. A Fallefio redibat.Horcari vc punóluni temporis maneret,idco nolui, quia nec fpes eracaliqua profedus,amp;: hominé præfraélû à fufcepco cofilio deducePe,n5 ita facile erat. De morte Régis Angliæincer-ti primùm rumorcs volitabant.Pofteà certiores quàm veile fubinde nûcij funt fequuti. Succeflit in regnum confobrinaordinura fuifragiis.Metuitur tarnen feditio. Verilfimu eft quod dicis incomparabili tliefauro priuatam efle tc^ram illam, quo indigna erat.E-quidem ita ftatuo, vnius pupillimorte totam gentem optimo pâtre elTc orbatam. Bre-ui forte audicmus,vt rcs habeant.Noftrum tarnen eft,inpatientia animas noftras poffi-dere. Vale frater integerrime.Saluta Collegam amp;nbsp;reliquos fymmyftas,tratrémq; Claii-dium.Dominus vobis femperadlît, vos gubernet ac labores veftros benedicat. Collc-gæmei tibi plurimam falutem dicunt.Idem etiam amici. Vale iterum. Geneuæ, vu. Àugufti. M. D. L iii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Cal. F ar EL LO. s. d.

St vt dicis mi FarelIe.Quanuis multis tempeftatibus varie amp;nbsp;duriter iade-mur:quiaramennauêquavchimur,nauclerusgubernat,qui ne in mediis quidem naufragiis perire vnquam nos ftnetmÔ eft cur metu vel tædio mères noftræobruantur. lamnovum liabcmus negotium cum Serueto. Hac trafireforte cogitabat.Nccdum enim fcitur,quo côiilio vcnerit.Sed cùm agnitus fuiftet,retinendumputaui.Nicolausmcus ad capitale indicium,poenæ talionis feofterens,ipfum vocauit.Quadraginta aceufationis capita poftridie in mediû feripra attulit.Tcrgiuerfatus eft initio.Itaque vocati fumus.Prorcruèmihi conuiciatus eft,non fccus aeft haberet iibi obnoxium.Ego,vt dignus erat,eum excepi. Tand cm pronuncia-uitSenatus capita omnia probata elIe.Dimiirus ejft-è carcereMicolaus die tertio, quum fratrem meum fponforem dediftct,quarto aW'ôlutus eft.De impudentia hominis nihil dicam.Sed tantns fuit furor,vt non dubitauerit dicere diabolis ineife diuinitatcm.Imô fingulis plures ineife deos:quia deitas fubftantialiter tam illis quàm ligno amp;nbsp;lapidi cô~ municata fiierit. Speri^capitale faltem fore indicium : pœnæ verô atrocitatem remitti cupio.Vale.ColIcgç mei terclàlntat.Idc faciût Bndç,us,amp;quiiam conualuitNorman-dins.Fratri etiam Claudio fàlutédices mco nomine.Geneuæ, x x. Augufti. m. d. l 11 r.

^CalvinvsSvlcero. s. d.

Vum Michael Sernetus iam ante an nos vimnti Chriftiannm orbem virnlc O

tis fuisac peftifcris dogmatibns infcceritmomcn tibyion ignotnm elfear-bicror.Quôd û librnm non Icgifti,fieri tarnen vix potcft,qnin de iplb gene-re doiftrinæ aliqnid audicris. Is eft de quo fidclis Chrifti miniftcr,amp; làndç memoriæ D.ßucerus,ciim alioqni mâfneto elferingenio,pro fuggeftnpro nunciauit dignnm elfe,qui auullis vifccribus difccrpcrctnr. Sienti ab co tempore non deliit venennm fnum fpargerc,nuper Vïcnnæ mains volumen, fed exiifdem erroribus confarcinatum excudi claculum»curanit. Re vero patcfaâ:a,m carcerem eft coniedus. Vndc nefcio quomodo elapfus,pcr Italiam erranit fere quatuor menfes. Tandem hue malis anfpiciis appulfnm, vnns ex Syndicis,me auä:orc,in carcerem dnei inlfit. Ncq; e-nimdillimulo,qninofficij mciduxerim,hominemplufqnam obftinatum indomitu, quoad in me erat,corapcfcere,ne longius manaret contagio.Videmus quàmlicentiofè palTim gralfetnr impietas,vt fubinde noni errores fcaturiant,quanta lit corum ignauia, quos Dcnsgladio armauir, ad vindicadam nominis fui gloriam.Cùm tam acres /intamp;: animofi fnperftitionnm fuarum vindices Papiftæ, vtatrociter fæuiantad fundenduin-noxium fanguinem:pndcat Chriftianos magiftratus in tnenda certa veritate nihil pror-fus habere animi.Fateor equidem,nihil minus eftc confentanenm, quàm vtfnriofain eorumintempcriemimitemur. Veriim, eftaliqua modcrarionisratio,ncimpiisliceat quafuis in Deum blafphcmias impuneenomerc,vbieftimpedicndi facultas.In hoc ho mine tria hint conlideranda. Quàmprodigiofis erroribus totam religionem corrupc-ritdmo quàm deteftandis ludibriis conatus fit cucrterc omnem pietatem : quàm fœdB dcliriisinuolnerit Chriftianifmum,amp;;omniarcligionis noftræprincipia funditus ener-terit.Secundo,quàm feobftinategelferitiquam diabolico faftu cotempferitomnesmo nitionesiquàmdelperataperuicacia præccps aélus fucrit ad virus fuum fpargendum-Tertio, quanto hodic faftu fuas abominationes aftcrar. Tantum enim abeft à fpc refi-pifeentia:»

E T R E s P o N s A. ’ ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iiy

pifcetttiæ,vt non dubitet fanûis viris Capîtoni, ôc OEcolampadio afpergere ban c ma-culam,quaH focij fuerint Cùmoftenfæ cfl'cnt OEcolampadij epiftolæ, dixit fc mirari, quo fpiritu abduôtus foret à priore fenfu. Sed quia «ibi curæ fore fpero, vt hominis im-pietas quibus meretur elogiispingatur,pluranon addam. Tantùrii vnius rei ce admoni tûvolo,quæftorêvrbis,qui tibi lias liceras reddetgt;in hac caufa redo efle animo,vc faltcm exitum quem optamus, non fugiac. Vtinam vcteres tuidifcipuli eodem modo animati forent. De rebus Gallicis nihil irribo,quia nihil hîc elTc noui arbitrer, quod non æquè vobis notum fif.nifi quôd proximo SabbathidictrespijfratresLugduni exuRifunt, quartus invicinumoppidum milTus ad fimile fupplicium. Vix credibile eftcùm homines eflentilliterati,quanta Spiritus Dei luceadiummam doclrinæ pcrfeftionem illu-ftrati,quoadres ferebat,amp; qua virtute ad inuiâtam conftantiam inlfruóli fuerint. Vnus nietu confternatus initio à fyncera confcffione deflexerat. Cùm iudicibus certum lotet eum abfoluere,de fua pcrfida lunulationc prçfatus,alacriter le ad ignem obtulit. In aliis quoque Çalliç partibus flagrant fimilia incendia:iiec fpes vlla eflmitigationis.Valc; Geneuæ v.tdusSeptem. M.D.Liii.

C A 1 VIN V s ECCLESIAE pRANCFakDlENSlS PASTORlBiS. S D.

Gratia, yabis à Deo Pâtre noßro nbsp;nbsp;Damino leßu clirißoyeximij viri

Cÿ* miht ex animo colendifratres.

Omen Serueti Hifpani vobis auditum efTe non dubito, qui ante annos vb virulento libello, multifque facrilegis crf'oribus referto, Germaniam veftram infecit.Nebulo hic, quum ex Germania profugus fub fiditio nomi-ne in Gallia latuiflet, nuper ex priore illo libro, amp;nbsp;nouis figmentis quæ flbi fabricatus eft, mains volumen confarcinauit, quod Viénæ in vrbe Lugduno vicina,clanculumexcufumeft.Eius autemmulta exéplariaproximis nundinispalchgli-basFrancfordiamdeueftafuerant; verum inftitor TypographivH plus amp;nbsp;integer,quum admonitusfoEft nihil illic præter immenfam errorum farraginem contineri,fupprcflit quidquid habebat. Quàm muleis erronbus, imô prodigiofis in Deû blafphemiis feateat, longum eflet referre. Fingue vobis rhapfodiam ex impiis omniun^œtatum delyriis con-futam.Nullum enim eft irupietacis genus,quod non hæc bellua velut ex inferis excitauc-tit.Et malo ex letlione ipfa vos indicium facere. Certè reperietis ferè in fingnlis paginis, quod vobis horroré iÊcutiat. Audor iple tenetur in carcere à Magiftratu noftro, amp;nbsp;pro-pediem, vt fpero,daturuseft pœnas. Vefttum antem eft dare operam, ne hoc tam peftb ferum venenum logins emanet.Nuncius vobis referct in qua apotheca fint libri, amp;nbsp;quo numero.Librarius,nifi fallor,exnri patietur. Quôd fi quid obftaculi eflet, vos tam fo-te cordatos confido, vt mundus tam noxia corj^iptela purgetur. Et ratio vobis expedita erit. Quôd fi veftro arbitrio res permifla fuerit, nccefle non erit à Magiftratu petere, vt manumi imiciat. Quanquam antem ita de vcftra integritate fum perfuafus,vt vos effe ad-monitos fufficiatirei tarnen magnitndo poftulat, vt per Chriftum vos obtefter, ne vobis cffluat occafiOjVt fedulô fitis ad officium veftrum intenti. Valete ornatiffimi viri, amp;nbsp;cha-riffimi fratres. Dominus vos Spiritu fuo regat, præfidio tueatur, Sô labores veftros be-nedicat.Geneux v i.Calendas Septembris m.d.hii.

Cal. E a r e l l o. s. d.

Ccetibi morem aliqnaex parte gero. Epiftolæloco breuiculum habebis, 4^^°^ multum temporis non auferet. Rediitab Helucths nuncius. Vno confenfu pronunciantomnes,Seruetum impioserrores,quibus olim turba-^3 uit Satan Ecclefiam,nunc rcnouaflc,amp; monftrum efle nonferendum.Cor-dati Bafilicnfes.Tigurini omnium vehementiflimi. Nam amp;nbsp;impietatum a-trocitasgrauiter ab illis exprimitur,amp; hortaotur Senatum noftrum ad fcueriiatem. Sub-feribuntSchaphufiani. Bernéfiuro literis etiam appofitis,accedunt amp;; Senatus litexæ quibus non patum ftimulati funt noftri, Cælar comicus,fimulato per triduum morbo,in curiam tandem afcendit,vt fceleratum iftum pœna eximeret. Neque enim erubuit petere, K.iiij.

vccognitioadducctos veniret:finecócroucrfia tarnen damnatuseft.Cras ad fupplicium ducecur.Genus mortis conaci fumusmucare,fcd fruftra.Cur nihil profeccrimus, coràm narrandiimdiHero. Valeintcgcrriwiefrater amp;: Chrifti minifter cximie. Peus teconfer-uetacregatiempcr.Amicisomnibusplurimam falutem. Nortricerelalutant. Geneuk XXVI. üdob. M. D.LIII.

Fare LL VS Calvi ^i•o s, d.

Ormcdiiim redülTead priftinavaletudinem ac Marcliione ex Icalia gratulor

' fanè miraculuerit fi morte perferat ferióad D.couer^s,amp;: occubés vna mortc(qui multas myriadescómerituseft)lïomnescotedat ædificarepræfcntes,qui multisiamlublatis amp;nbsp;qui fuperfunt,adde etiam venturis nocere ftuduit. Valdc crudeles erunt amp;nbsp;admod u iniurij Chrifto,amp; doftrinæ pietatis,amp; veriEccefiæhoftes indices,fi non moueanturbla fphemiis horrendis tam nefandi hæretici,quibus diuinam maieftatem impetit,amp;: Chri-fti Euangelium conatus eft;labefaótare,omnc(’quecorrumpcre Eccleiias. Sed fpcro D« faóturum vt qui laudantur ob iuftas infliäms furibus amp;nbsp;facrilegis pcenas,ita fe gerant,vt inhac partemerito bene audiantdublato eo quitandiu obllinaciflimè inhærefibus per feuerauit,quique tam multos perdidit.Quôd pœnæ atrocitatem leniri cupis ,facis amici officium in inimiciffimum tibi hominem.Sed te,quçfo,ita gcras,ne temerc quiuis au-deat noua inferre in publicum dogmata,amp; tandiu omnia tui bare impunè,vt ifte fccit-Vides arrogantem hæreticum Hieronymum,qui toties conuiólus nondum in ordinem cogipotuit,amp;iudicumindulgentia potius quàmæquitas,dLim officium non facit, non modo illi nocet tatùm non perdit, verumetiam multis. Verùm hæc te non fugitinr, neque idco dicuntur.vt opus tibi ht:fçd amp;nbsp;de aliis non paucis querimur,ita amp;nbsp;hîc licet. Pleriq; nonnihil accedentes ad hçrchn catabaptiftarum, qui facinorofi,vtplurimùm» nolûc improbos è meç^o tolli,quô liceat eis impunè lua tradcrc amp;nbsp;fequi flagitia.-volunt non aliter agi cum hæreticis,quàm vt iinantur,quafi nihil interlit inter munus Paftoris amp;nbsp;Magiftratus.Si Pontifex pios damnet hærcfcos,amp; furentes indices inique exequun-tur in innocentes id quod debetur hæreticis,quæ amentia eft inde colligere non perde dos hæreticos,v't piisiiiccurratur’Sanéeiufmodi inaudita prius ratione fibi amp;nbsp;aliis con fuUre voluerunt,præter viam quam tenuerunt omnes ferui D.amp;r veluti fcfe àdiungctcs Ad ij U. hæreticis.Ego cùm legere Paulum dixilTe fe non refugere mortc^ liquid comcruilfet, plane me obtuli fæpiusparatum ferre mortis indicium,li quidquam contra pietatis do-drinädocuiflem.Etaddidi me quàm digniffimum elTequouis fupplicio, h à fide amp;nbsp;do-ótrinaChriftiquenquamauócarem. SanènopolTum de aliis aliud fentircqnàm quod demeftatuo. Vâleamp; teenmpij omnes.Mirum eft quàm vratnr Satanas amp;nbsp;fui omnes, quod non periftis pridem.Hodie legebîtn feriptum ad fratrem vnû te obiiire,lèd priusquot; Fiburgum venilfc ac vocalfe facqfdotem,confcirumque te grauiffimè errafle.Sic durêt amp;nbsp;locum habeant Pontificia,amp;: tantum pofthac ex illis pcrcipiat facrificuli amp;nbsp;tota fæx Pontificia quàm vera fnnr,quæ ira fine fronte fpargût. Sed non tantum Pontificij vete-res,quinamp;r noui Pontifices amp;nbsp;bis monachi tatùm no rumpuntur.Chriftus omnibus mc-Iioremdetmcntem,tcquc amp;ifl:am feruet Ecclefiam,quam femper anétiorem numero piorum, amp;nbsp;donis, amp;nbsp;cœleftibus benediftionibus locupletiorcm reddat. Cnpio Colle-gas faluos, cum reliquispiis. Collega te làlutat, Calpar Se Claudius frater. Neocomi» VIII. Septembris. m. d. l i i i.

ViRIS Cl A R ns I M I s, PlENTISSIMIS Q_V E D O M I N I S DoMINIS Syndicis,amp;SenatuiampIiffimo Geneuenfis reip.Dominis noftris omni ftudio colendis amp;nbsp;obfernandis.

Vod Dominus amp;nbsp;Seruator nofter lefus Chriftus in agone vltimo precatus eftad Pattern pro fuis,vt feruentur per nomé eius,qui dati funt ipü gt;nbsp;vt fint vnum,ficur Sóipfe vnum eftcum Pâtre: idem nobis etiâ hoc temporepre-candum elfe maxime cernimus: quo fubhanc mundi feneftam omnes in hoc

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;117

hod nemos intendit tenebrarum princeps, vt fi quid eft fanæ profeflîonis amp;nbsp;fidei îabefa-ftetjfanftoruni confenfionem,vnitatémque Spiritus conucllat,amp;: diffipet, religioné pu-ram à fundamentis excirpet, fie permittente nimiri«n Dco Pâtreoptimo, in hoc vt pro-betur Ecclcfia,amp;: exercitatione non infalubri firmetur,atquead refiftendum in fide exci-tetur5amp; animetur : turn vt fuam potentiam declarer cotra portas inferorum validam. Ac ciufmodifanè probationis genus vobis Ampliflîmi viri, veftræque Ecclcfiæ hoc tempore contigit,quo Seruetus Hifpanus veftras in manus peruenit, multisiam annishorrendæ impiecatis,amp;: blafphemiarum-in facrofanélæTrinitatis myfterium airertor,amp; renouator: quemetfimoleftiam vobis datamdolemus, tarnen quiaintereft plurimùm gloriænomi-nis Clirifti,atque vniuerlæEcclefiç,vt malo in exitium plurimorum graffanti occurratur, gaudemus eôlociauûoré detineri, vbi nobis perluademus nec prudentia Chriftiana,ne. quezelum fantlis dignu defuturuig elFe.Cùmq; fuper hoc ipfo negotiocéfuerit. A.V .nos Ecclcfiæhuius Adminiftrosintcrpcllandos efi'ejtranfmiflis in hoccollationibus feripto à Paftotibus veftræ Eccleliæftatribus noftris in Domino obfcruandis,amp; Scrueto exhibitis: tum libro ciufdem Serueti,quo fparfa efl'e fua dogmata ccrnimus,hanc grauatim mentem noftram pro charitatis lcge,noftraque in vos promptitudine, ficut ea poftulat, hifee ape-rimus;vtcunqueamp;: vefter ordo ampliflimus confilio pollcat, amp;nbsp;doûrina excellente, ludi-cioquepræditis viris prouifum fitEcclefiæ vclljæ, quorum iudicio amp;nbsp;(anâ:o, amp;nbsp;exquifito vobis fatisfieri nihil dubiramus. Cæterum, quantum ex infpeôtione libri, Serueti confef-fionibus, refutationibùfque perfpicere licuit, deprehendimus plane in redemptionis no-ftræ myfterium ftridtu efiê ftylum: caputquc fidci de Filio Dei vero Dco ab æterno, veté* que homine tafto ex muliere,ficut Apoltolus inquit,Iuxta promifliones faélas Patribus, ftupenda temeritate hune impetercipcrfonarum trium diftindioncm in eftcntiæ vnitatc fimpliciter tollere-. Chrifti gloriam, quam habet à Pâtre ab æterno,cuacuarc :idque contra apertæ Scripturæ oracula,atquc orthodoxæ Ecclefiæ conteflionem:quam cùtn Iratres noftri Tygurini perfpicuc,dottéquc exprelTcrint, nos vt ei penitus confeniientes repete-refuperfedemus. Ç^alesautcm habiti fint,qui eosarticulosvnquam tentareaufi lunt, notiuseft,quàm.vtegeatcxplicationenoftra. Cancromorbo Paulus eiufmodipeftem af-fimilauif.amp; herefin definierunt veteres adeôque amp;nbsp;ipfe Apoftolus,crimen multô leuius, quam ab hoc defignetur. Et pro hæreticis damnati lunt proclamatique,qui vna aliqua in parte impegiflent,fi errorem pertinaciustuen pergerent. Atqui Seruetus nô fimpliccm, fed ex muleis impictatibus conflatam hærcticorum laruam profÎKur, puta, Arrij, Mar-cionis, Sabellij,Fotini,Manichæi, Pclagij, amp;nbsp;cæterorum : amp;nbsp;quod in pluribus, hlfquQdi-uerfis impugnatumcftàmelioris notæ Ecclcfiæ Dodoribus Patnbùlquc, idabhocvno oreimpudcntiirimo,*tqueblalphemo euomitur, vt verè illi Chriftus fignumfitcon-tradiiftionisicui neceffentia diuinitatis, neq;hypoftafin, ncc carnis noftrç veritatê , neq; anirnâhumana relinquat,iungcnda in lacrofaïlda hacpcrfonadifccrpat,ôi diftinftacon-fundat,redemptionis virtutem euernet : prætcraliosprophanos errores quamplurimos, atque deliria omnia,vt vcftri Paftores, confratraique noftri inquiunt^a verbo Dei, ôe orthodoxæ Ecclefiæ conlcnlii aliéna.Et quç hæc quidem^anta confidentia,præfiimptionc, Szpcrtinacia,vtapparcatilludfapicntisin eo verum, Impius cùm in profundum ve-nerit,contemnif.Si illud itcm,Si contuderis piftillo in mortario,non recedet ab co ftulii-tia eius.Nam ncquecaptiuitatehumiliatur ad modeftiam,nequc tam luculentis,vcris,amp; cuidentibus ftatrum noftrorû inftitutionibus, quibus errorum, luce clarius conuincitur, vel cedit, vel acquiefeit ; fed ferpentis inftar incuati, maledicos, atque contumeliofos in CaluinumfyncenffimumDeileruum ,amp; blafphemos in Dominum fubinde fibiloscdit, amp;nbsp;lubricus nonnunquam elabi conatur. In hoc enim Deum vnum ,eùmque fimpliccm inculcat toties,quafi trium hypoftafeon vera diuerfitas naturæ fimplicitati vllo modo re-pugnetiatque infaniat proinde Ecclefia Trinitatem in vnitate, Se vnitatem in Trinitate vencrandamCommendans. SiCutamp;ChriftoDei Filio multa cùm-præ feferat tribuere, manifeftè tarnen duabusnaturiscoftantem perfonam negat,quæ iuxtaillam quidem ab æterno,amp; ante fecula,nedum ante incarnationcm à Pâtre genitum (Scriptura teftate) vt cuiusegreflusàdiebusæternitatis eft,amp; per quemfaftafunt fecula,gigncntis natura per omnia référât: iuxta hanc verô in feculo natû, cariicm de carne noftra, ex fubftantia Vir-ginis, per omniafratribusfimilcm. Hoc ergo veritatis pcdcpreirus,quantumlibct fubdo-lus,vatcrquetenctur. Meminirnus veto nos ante annos viginti tres in hac ciuitatc domino OEcolampadio præftantiftirao hums Ecclcfiæ præfidi negocium ab hoc homino

n8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CAL VIN I EPISTOLÆ

exhibitum,amp; verbis fcriptlfque icnb intcrpcllatum, nihilófaótiim emcndati'orem ; vt iamtum vir Dei fagaciirimus fententiam tulerit,daturum rcligioni Chriftianægraue difpcndium,nili manu Domini ïiangeretur.Quæ cum itahnt,viripræhantiflimi,pri mum omnium meritô gratias Deo æterno Patri lefuChrifti agitis, cuius bcnignitatc lÿnceramlucem veritatisinconcuflcadcpti cftis,Spiritulque fandi iudicium,vt praua ôôadulterina àvera germanâque vitædoôtrina quæriÿs dii'cernere: eundemque preci-bus ardentibus interpellarc debetis,vt nos conferuet in fynceritarc fidei,conftmcrque vt hadenus ftabilcs,amp; immotos contra feandaJa tam liorribilia,Satanæquc affultus. Po ftrcmô,quod Scruetum âttinethortamur,vtquod facercvosapparcc,omncfl:udiumin ipfo lànâdo adhibeatis, modôquæexcitauitofFendicula,amp;: ipialànariqueac. Vcrùmlî infanabilis in concepta femel perucrlitate perftet,lîc pro officio veftro, potcftareque a Domino concéda cocrceatur,ne dare incommoding queatdeinceps EcclchæChriftb neue fiant nouiffima primis deteriora.Qua in re fuppeditabit Dominus ipfe Spiritum, robur,amp;r: lapientiamzqucm vnà vobifeum cum Ecclefia noftrapro vobis icriô, affidue-que orabimus.Viciffim nos noftrâmque Ecclcfiam amplitudinis veftræ fauori, amp;nbsp;facris orationibuseommendantes. Valete,ex Bafilea,die décima odaua Oôhobris, m. d.

h I II.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V.A.In Domino deditiffimi Pa-

llorçs Ecclefiæ Bafilienfis.

Amplissimis Viris Syndicis Senatviclve Reipv b. Gene^ uenfis Dominis, amp;nbsp;Conciuibus noftris colendiffimis,

U

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gratiam (ÿ' Pacent a Deo Putre noßro CiP Domino Itfu chriflo.

denuo moleftia,viriampliffimi,domini amp;nbsp;amici in Chriflo vcncrandi, veftraturbeturex fcriptis,quæ mififtis, abundc lacis intelleximus.

A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pcrtinaciffimchocagerc, vtemergentem veritatislu-

cem mille modis impctat:ctfi extinguere nequeat, indudis laltcm perni-cioforum,amp; intricatorumdogmatum nebulis obfeuret. Qiiod ad præfen-temSerueti caufam attinct,infpeximus illius dogmata, quoad cius fiexi potuic, co temporis Ijsatio,quo taboilariusvcfter hie apud nos fubftitit. Et quoniam fententiam no-ftrïyn expofcicis,ad ea quæin fcriptis Serueti deprehendimus paucis vifum eft ad pcti-tioncm veftramrefpondcre.Vt coram Domino loquamur,non poffiimus per confeié-tias noftrasprobarc, quæhomo ifte de fub'ftacia,ac formaDcicatis,de làndæ Trinitatis myfterio,de verbo Dci,amp; illms incarnatione, de anima carne Chrifti,dc Spiritu lan-do,de Angelis,de animabus,amp; fpiritibus noftris,de peccato morrali,dc pçdobaptifma-te no fol urn in corde fuo fentire,fcd editis fcriptis noniam primum,fed olim dogmati-zarc cœpit.Videmus hominem fibiipfi wibuere plurimiim, amp;nbsp;parum fpirare modeftiæ. Permittit enim fibi liberum,quægis religionis noftræ capita vocarc in quxftioncm ,amp;i omnia vel nouis cxpolitionibus inuertere,vcl renouata veterum hæreticorû labe pror-fus corrumperc.Sic relufcitat nobis Sabellianos,Noetianos,Prifcillianiftas,Anthropo-morphitas,ApolIinariftas, Valentinianos:amp; neà fanaticisnoftrorum temporu fedisab-horrere videatur,Baptifmum infantium horrendis modis fiagellat, amp;: abominabile red dcrc conacur:vt reliqua taccamus,quæ de fuo in medium afterre non dubitar. Arbitra-mur autem pro vigilantia Miniftrorum veftrorum omniahæc fatis efle in lucem produ-da,amp;: reprehenfa,nec id à vobis agi,vc examinacionem huius caufæ exadiorem ab aliis diuini verbi Miniftris,quamà veftrisrccipiatis.Quarcabfquevllotradatu fententiam noftra paucis affignare vifum eft, ne de fratrum noftroru ftudio, vigilatia quidquam addiibitare videamur.Oramus Dominum,vt det vobis fpiritumprudentiæ,confily,amp;: fortitudinis,vt amp;peftem hanc ab Ecclefiis,cùm vcftra,tum aliis auertatis: amp;; fimul nihil rcmittaeis, quod Magiftracui Chriftianoinconuenienscenferi poffit. Dominus Eccle-fiam,amp; rempub.veftram in vera pietate,amp;; pace iugiter feruct immotam.Bcrnæ. Veftri in Domino, m. d. l i i i.

. Miniftri Ecclefiæ Bernenfis.

ET RESPONSA.

II9

DV i. Calvino, s. d.

KcuesAmplifTimusMagiftratus Gencffêfislitcras.ad clariflimû vrbis ncftiæ veto Gallicc lcriptæ ciant,ornatiffimus D. Conlui Ç^^Galtero noftro vertcndas in Gcimanicum ir.itit : ica faducll vc amp;: ego vide-rimamp;legerim. Trlt;^ proponunt c|Uæftionesiiolcratibus.i. Quomodo ex ’præcepcoDeiôô fecundum Scripeuras illibatâmque rcligioncni cxvrcenda £c excommunicatio, X. Annonaliaracionequàæ per Conüllorium cxcrccvi pollic.3. Qiiid hac in ce in Ecclefia noftra fiat. Lcôlæ font in freqncnti Senatu litcræzmox deputa-tifuntD.Cof.amp; exSenatoribus illuftres vin tres, quiafcitis tribus hiiiiis Ecclcfiæ Pallo-ribusde refponiîone commodadanda confiilcarcnt. Confultaucrtmt amp;: concorditer omnes confenfcruntjfcribendum ^mplÜTimo Senatui Geneuéli,dolerc nobis fie ipforu turbari Ecclefiam,vt lis contentio ex lire amp;nbsp;contentione feratur. Dudû audiuiiie nos de legibus iftius Ecclefiæ Confiftorialibus,amp;: agnofeere illas pias efle,amp; accedere ad verbi Deipræfcriptum-.idcôque non videri admittendum vt per innouationem mutentur. Satins elfe vt integra: conferuentur,lioc præfertini fæculo, in quo fubinde homines firme détériorés. Etquanquam noftra difeiplina vcftræpto omnia non refpondeat,illam tarnen pro rationetemporum,locorum pcrfonarum elTe temperatam, nec ideo vcftrani Veile fubuerfam.Quoniam veto quid à noftris fiat,veftri fcirc poftularunt, paucis confi-gnata fumma miciitur.Hæc hodic concorditer ftatuta funt, eras reiponfio hæc ad to-tum referctur Senatum. An hic illam probaturus an reprobaturus lit, ignoro. Dominu ex animo oro,vt omnia bene vertat ad gloria nominis fui. Nos cerate lummis annixi viribus laborauimus,ne quid fieret à noftris quod in derogatione bonarum leguin Ecclefiæ veftræ tenderer. Vos quoque hortamur, vt pergatis elîe fideles Domino, modum ad-hibeatis rebus omnibus,ne rigore nimio perdatis quos feruatos cupit Dominus,qui atun-dinem comminutam non confringit, neque linum fumigans extinguit. Vale vir çolen-diftime Sô tracer in D. chatiflîme. Valeat æternum Budæus nofter. Valeat Cornes à Mar-tinengisamp; cum his D. Gallafiusamp;: reliqui fymmyftæôi fratres.^^eftinantiffimeTiguri Xii.Decembr. m.d.liu. lammittitur admecopia,vc vocant,litcrarum ex Amplifti-mo Senatu noftro: fimul nûtiatur approbafte Senatum hcri à nobis paratum relponfum. Video infumma nihil variate feriptû publicû Senacds,ab iis quç heri in hilce côfignaui li teris-.imô veftros ftudiofè hortatur,vc in his permaneat,quç femel fflt reccpta.Nos noftræ difeiplinæ formam non mittere vt vel tantillum præfcribamus, præftarc vt in femel reCc-ptis^ fanfte quidem^x Scripturareceptis perfeuerent Ecclefiæ. Proiinus ergo iam feri-boliteras D.Simpcrto Voghio,ôcD.SimoniSulccroPaftoribusSchaffuf.ôc Bafil.Ecclc-fiæ,deeôcordirefpôfomagiftratus noftrime quid huius ifti ignorer, vt amp;nbsp;iplipacc quæ-rant ôô ædificationem Ecclefiæ Geneucfis,licec non per omnia fimilia habeant in fuis Ec-clefiis.'Dominus per Spiritum fuumbenedicat negotiohuicamp;dirigat corda veftra in viampacis.Amen Amé.Iamfcribâôô Bcrnam aB D.Hallerûamp; Mufculû,His iftas mitto, orans,vt mature curêt ad re perferri. Amanos in Do»ino mi Caluinc amp;ora pro nobis vnàcu ftacnbus.Saluus fit optimus fenex amp;nbsp;optimè meritus de Ecclefia D.Farell”,primus iftarû partium Apoftolus. V ide m i Caluine vt diligeter Se pic omnibus pii s defci ibas Scr-uetunicumfuocxitUjVtomnesabhorreantabeftia.Tiguri x11i.Decemb.Salutant teac tuos noftri omnes.

Cl AR I s s I ms I T AMPLISSIMIS S-ÏNDICIS, E tui Reipublicæ Geneuenfis Dominis noftris colcndifTiniis.

MpliflimiDomini,quamuisde pia fedulitategt;diligcntiâque fingulari charif-fîminoftrifratrisIoannis Caluini,cætetorûmquecius collaboratorum nihil dubitemus,quin pro cxquifita,amp;diligenticura,amp; vigilantia, quam hucvfq; præftiterunt in Écclcfia Chrifti,fatisfccifre nobis videri potuilfent. Prætcrea EcclefiæTigurinæ Antiftitcs,fratres noftri in Domino obferuandi, pro exa-étoiudiciojquopræcæteris Ecclefiæ Miniftrisdotati funt,fuam (quam amp;nbsp;nos viderc vo-luerunt) fententiam quàm diligentilTimc ad vos feripferunt, potuiffemus hifee contenti filcre-.Tamen quia A.V.vifum eft,etiamnoftramhac in reaudirc fenfentiam , quantum brçuitas temporis admifit, contulimus concercationcs Scrueti,quas cum veftræ Eccllt;/fix

110 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1. CALVINIEPISTOLÆ

Miniftrishabuit.Libros item iptius blafphemiis in fandiffimam Trinitatem:vniuerfam item Chrifti Eccleiiam refertos,quibus hærefeis multis iam annis fopitas, vnâque cum hæreticis oppreflas reuocare,magn8que cum fimplicium fcandalo euomere, obtrude-réqueEcclcîiæ Chrifti conacur,percurrimus.Ncque aliter pro dono nobis àDeocol-lato indicate polTumuSjquàm diuerfos à fana doóirina, neque tolcrandos,vt vel propo nantiir,vel Icgantur in cœtu piorum.Neque dubitamiÿ, quin vos pro infigni prudentia veftra ipfius conatüs repreftiiri fitis, ne blafphemiæ ipfius,tanquam Cancer, depafean-tur Chrifti membra. Nam longis rationibus cuertere ipfius deliramenta, quid aliud effet,quàm cum infaniente infanire ? Subfcribimus igitur vniuerfi iudicio Tigurinæ Ec-clefiæ Miniftrorum fratrumnoftrorum in Chrifto chariffimorum, commendantes intérim vcftram amplitudinem vnàcum Ecclefia veftra gratiæ diuinæ. Datæ ScafFuïîj v i. Odobris,anno m. d. l i i i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

V eftræ amplitudini dediti

Simpertus Vogthius Sebaftianus Grubel lacobus Ruger

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Miniftri Ecclefiæ Scaffùfianæ.

Re s P O N s î o Ministrorvm T IG V r i n ae Ecclesiae

Clarißimis Syndicis nbsp;nbsp;^mplißimo Senatui Geatttenßs reipub.

Dommiinoßrifcolendtßimus S. D.

Ccepimus per hune tabcllionem, literas amplitudinis veftræ, vnà cum li-bro Serueti amp;: articulis ex ipfo confignatis, cum collatione feripta per am-plitudinis vcftræ cocionatores, fratres noftros vcnerabiles amp;nbsp;charos,amp; Miquot; chaelem ^ructum. Ac quoniam ilia omnia à nobis infpici, diligentérquc cxpendi,amp;noftrumde his nos indicium adiieerepietas veftra poftulauit, amplitudini veftræ morem gerentes, quid de toto hoc negotio Vnitatis amp;nbsp;Trinitatb Dei,denique de Filij Dci myfterio fentiamus doceamus,amp; quid de controuerfia vel fcriptis MiniftrorunÆccleiiæ vcftræamp; Serueti iudicemus, quanta polTumus breuitate : amp;nbsp;perfpicuitate,Deoiuuante cxplicabimus.Myftcriumadorandum Vnitatis amp;Trini-tatis Dei benedifti in fæcula,nihil dubitamus ab exordio mundi ab omnibus fanéris ôi creditum elfe firmiter,amp; pofteris credédum fîdeliter traditum,fed amp;nbsp;inScripturasma- nbsp;|

nifeftèrelatum, àSpiritu fanéto infpiratis veracibus Prophetis. Hocigitur theologie ; vcræprincipium amp;:caput,ita cft comprobatum Deioraculis, itaconfirmatumeuiden- j tibus hgnis, vnanimique confenfione receptum à catholica amp;nbsp;orthodoxa, tam veteris J quàm noui Tcftamenti Ecclciia,vt ipfiÂn vel in quæftionem vocaire,nefas femper fue- ’ rit iudicatum.Fatemur itaque ci^m fanóla amp;nbsp;vniuerfali Dei Eccleiia, vnam elfe Dci ef-fentiam,tres perfonas diftindas, non confufas. Paterenimde ccehs teftiheans de Filio fuo: Hic eft Filins meus diledus(inquit)in quo placatus fum. Filius is eft, ctii pater mille teftimonium.Spiritus fanftus verb in fpecie columbæ apparuit,tres quidem diftinétæ in vna elTentia diuina, perfonæ. Emerferunt quidem ante concilium Nicenum, Praxcas, i Noetus amp;nbsp;Sabellius veteribus appellati Patripa(riani,qui diftindionem perfonarii propter vnitatem Dei conferuandam confundebant, fed dode amp;nbsp;irrefragabiliter à vigili-bus Ecclelîæ prælidibiis funt confutati,Scripturifque propugnatum amp;nbsp;in Ecclclia con-feruatum ,adorandumtrinæ Vnitatis Dei myftcrium. Vndccernimusin concilio Ni-ceno, Eccleliæ præfides non aliud nobis fymbolo condito tradidilTc, quàm quod à tc-poribus Apoftolorum,imô amp;nbsp;Prophetarum, catholica amp;nbsp;orthodoxa rctinuerat Eccle-fia.Quod ergo Seruetus Hifpanus Trinitatcmæternam Dei, triceps monftrum amp;: Ccr-berum quondam tripartitum,deniqueimaginarios deos, illuliones ac tres fpiritus Dæ-moniorum appellitat,ætcrnamDei maieftatem nefandè amp;nbsp;hornbiliter blalphemat. Quod Arhanalium, Auguftinum amp;nbsp;alios Dei fcruos eximios, illuftriaque Ecclefiæ lu-mina, Trinitariosarque adeo atheos appellat ( ita enim omnes Trinitatemagnofeen-tes nuncupat) non illos tantum : fed totum chorumfandorum, adeóque totam ChrilK Ecclcfiam,infandis amp;non ferendis conuitiisindignilfimeprofeindit. Abominandum verb

ET RES P ON s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m

%

veto videtur illud çffe in Romine infœlici, quod ludacorum quoque blafphemiasin Chriftianam religionem ctïulas,excufat, fœda Mahumetis verba, tres in Trinicate perfonasjvelvtipfeait,tresdeos,patribusfnille ,nî'ognitas,amp; eße filios Beelzebub, approbat amp;; excollit.Quid verô potuiffet ab hochomine magis impium in Deum,amp;; ih-dignius in intemeratam fidem Chrihianam ,cxpui’quæ obfecro aurcs Chriftianæ i-fta patienter audiant ? De Filio ^3ei concorditer credidit amp;nbsp;docuit Eccclefia Deiab initio, fubfîftere ilium ab æterno in propriahypoftafi,hoc enim dofta fuerat ex verbo DeijChrifto ipfo apertiffimè inEuangelio dicentc : Antequam Abraham effet, ego lo.S.çg. fum. Vtique Cubffantia, non carnis quidem, fed Diuinitatis, iuxta quam Apoftolus il- ileb.T.31 lum dixit effe expreffam imagincm fubffantia’paternæ. Vbi firoul illud ex veten Scri-ptura citât teftimonium; Filins meus es tu, ego hodie genui te. Hic Hlius gloriæ ab æterno Filius, Deus verus, in tci|ipore faélus cft hominis filins,homo verus ,natus non ex fubftantia Dei Partis, fed ex fubffantia Mariæ virginis matris, quam Deus fpiritu fuo fœcundam reddidit. Vnde filius ille amp;nbsp;fernen benediiffum mulieris, amp;c germenDauidis,amp;:filiushominisappcllatur. Manetautem in vnaindiuifa perfona^ retinens tarnen naturasduas impermixtasaut inconfufas ,diuinam humanam, Id quod adeôperfpicuis euidentibus Setipturæ tellimoniis confprobatum, iam olim nunc effe conftat,vt qui addubitct,cum ratio«e infaniat. Nos igitur fimpliciter ôô concorditer, ira vt iam expofuimus, firmiter credimus, nbsp;nbsp;in Ecclefia fid ei noftræ concre-

dita,prædicamus. Rurfusergo blafphemUs in Dei Filium dçprehenditurSeruetus, quiillâmab æterno Fill) hypoffafin exiftcntcmamp; Patri coeffcntialcm 6c coæqualem, diabolicamideam, 6c fabulotam quandam Chimæram, conuitiari non veretur. In-fuper afferere ander corporalis fil ij pattem alium non effe vllum, quàm ipfum Deum Pattern, ex cuius fubftantia caro Filij natafit. Longe aliter docuit Paulus doâor gen-Rom,i.3.

■ tium, qui dixit Filium Dei genitum fuiffe ex leminc Dauidis fecundum carnem, 6c de-J claratum DeiFilium in porentia 6c fpiritu fanétificationis6cc. Cætcrum eut fingula gt;nbsp;iftius blafphemi hominis recolligere pergetemus? S. tis diligenter 6c fideliter enormes aliquot iftius errores 6c apertas hætefes collegcrunt Ecclefiæ ÿefttæ fidi Paftores 6C doài, eo feripto cui ritulum præfixerunt, fententiæ vel propohtiones cxccrptæ ex li-j bro Michaelis Serueti. Eas ncc pet calnmniam excerptas aut confignatas inuenimus, 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nec illas vlla ratione reeipimusaut approbamus : fedexccramur potius. Nam Sertie-

(tus refponfione fua mox fubiefta rem inuoluit,non explicaui«^ deprauatis intérim multisveterumde Vnitatc amp;; TrinitateDei,deque Filij Dei myftetio fententiis, id quodMiniftriEcclefiæ latis aperte oppofita refponfione cuiccrunt.Replica vel feho-lia Serueti præterexternam impudentiamôc conuitia dira, parum aut nihil funt. Tories enim illud fuum Mentiris ,Caluino impingit,toties magum,6cSimonemMa-gum criminatur,vt meminiffe pigeât ac pudeat. Præfertim cùm res ipfa clamer, 6c / feripta Serueti diligenter expenfateftentur, nihil confinxiffe Caluinum, Seructum potiuseaquædixit,rurfusnegare,ac fuco aliquo tingere. Caluini Paftoris veftri 6c fratris noftri fidem 6c diligentiam, denique egregiain exules 6c pios mérita, illuftrio-ra effefperamus, quàm quæ iftius criminarionibus indigniflimis, vel apud Amplitu-dinem Véftram, vel apud alios virosbonos obfcurati poflint. Neque hoc diflimular Amplitudo Veftta,quæ (quod non fine animi læritialcgimus) difertè feripis literis, fi-gnificans indicium à nobis non reqUirere, quod Ecclefiæ veftræ Miniftris diffrdat: fed potius vt noftrum de his nonnefeiat indicium. Porto qnomodo Amplitudo Veftra coercear hune hominem, qui olim ab Ecclefia per Scripturas conuiftas 6c damnatas hærefes, renouât, ac prima fidei noftræ firma capita oppugnat,oppugnandóqne,Dco 6cfanélis eins conuitiatur, veftræ prudentiæ relinquimus æftimandum.Si nonfallit nos fimilitudo nominis,mouit hîc Seruetus hoc ingens malum ante annos viginti,co-nante turn beatæ memotiæ D. 1. OEcolampadio ipfum reducere in viaro-. ac turn quoque dofttina Seruetiab iis qui primi hifee regionibus EuangeliumChriftiprædica-rnnt,condemnata fuit.llle verô fui fenfus tenax,nihilominus anno 155 i.curauit in Ger-mannia 7. libres de Triniratis erroribus, 6c alios dialogos cxcudi, quibus dubium non cft complûtes parum exercitatos inScripturis,6c infirmiotes in fide,præclpites alt;ftos in graue turn animarum tum corporum diferimen. Q^o tarnen adeô fatiatus non fuit, Vt modô recifis peftilentiffimis erroribus 6cblafphemiis non ferendis, femetipfum in impietate 6cblafphemiafuperare,6c corruptiffimarq doélrinamfub fpecie reftitutio«

E.j.

112, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVJNIEPISTOLÆ

nis Chriftianifmi Ecclefiæ obtvudere pergat. Multa ergo fide amp;quot;nbsp;diligentia contra hoc opuseiTeiudicamuSjprçfertiin cum Ecclefiç noftrç apudextcrnos maJèaudiant,qua-fîhærcticç fintamp;hæreticis faueant. Obtulit veto in præfcnti fanôla Dci prouidetia oc-cafionc, rcpurgandi vos fimul ac nos àprauamalihuius fuipitionc ,ß vigilantes fuerh tis,diligentérq; caueritis,ne vcnenihuius contagio per hune ferpat latins, id quod ft-éluros A.V.nihil dubitamus.Dominus lefus Chriftu^Lonferatpietati vcllræ, fapietiam amp;5fortitudinem,viam,rationem modum iuftum faciendi volûtatcm ciusadgloriam nominis ipfius amp;ad fidei fynceræ Ecclehçq; hdclé cofcruatioem.Simul ofïerimus A.V. noftra obfcquia, comendamufq; eidem nos omnes. Cæterum per très integros dies ta-bcllariumhunc veftrum detinuimus ,quôd nopotucrimus nos citius explicate. Datum Tiguri, I I.Oélobris. anno m. n. lui.

V.Amplitudini dediti Paftores amp;nbsp;Lc£tores,Miniftri Eccle/i^ Tigurinæ.

Calvinvs Vireto s. r.

5 E rebus noftris volebam apticl vos ûlere , ne fruftra mœrorem vobis auge-rem.Sed quia veritusfum,negrauius vos afficcrent vanj rumorcs ,fatius tandem mihi vifum fuit, de fumma ipfa breuiter vos certiores faccre. Cùm ante fefquiannum interdiélus foret viùs CœnæBerthelerio ,tunc apud Senatum conqueftus fuit .-nos ingratiam nebulonis vocatifumus

in curiam. Cùm auditæelTcnt caufç ,pronuntiauit Senatusiure fuilTe cxcommunica-tum.Inde quieuit ad hune vfque diem, vcl defperatione vcl contemptu. Nunevero nePcrriniSyndicacus efflueret,negledo Conhltorio fcreftitui à Senatu voluit. Ego iterum vocatus, multo fermone dilTerui non rite ncque ordine id cfle faóluros : imo fas non elfe Ecclefiæ difeiphnam hoc modo labefaélari. Me tarnen abfente ,nccaudi-to Confiftorio jdata tft illirccipiendç Cœnæ facultas. Simul-ac mihi rcnunciatum fuit, modis omnibuscuraui, vt Senatum Syndici vocarent. Ego ita fcdulôin caufam incubuijVtnihilmeoiudicioprætcrmiferim,quod ad fleétendoseorum animos face-retrpartim vehementia,partim moderatione ad lanam mentem reducere conatus fuin, lu'rauietiam mihi potius ftatutum elfe mortem oppetere, quàm vt facram Domini Cœnam adeôturpiter prophanarem. Nihil enimelle indignius, quàm vt illefuacon-tumacia Ecclefiç Dei illudens amp;;infultans, pclfimosquofque amp;s('uilîmiles, quah ela-* tovexillo , ad candem proteruiam incitarct. Rciponfum cil, Senatum de priorc fuo decretonihil mutarc.Exquopcrlpicitis,m:hihaclegerclinqui Minifterium ,/iCon-hftorij aucloritatcm calcari patiar, ac Chrifti Cœnam raanifeftis contemptoribus por-rigam, qui pro nihilo fibi elfe Paftores iaétanc. Atqui centies moriendum foret potius, quàm vt Chriftum ita fœdoludibrio fLÂ)iicerem. Quidhcri in vtraque concione di-Xerim, non commemoro ; quia iflulti coràm narrabunt. Nunc igitur habcantimpro-bi amp;nbsp;perditi homines quod captarût. Me,vt par eft, angit Ecclc/iæcalamitas. Vcrùm fi tantumlicentiæ Deus Satanæ conccdiE,vt violcntis imperils opprimatur Minifterij mei libertas, dcfunftus fum. Ipfe veto qui vulnus inHixit,rcmedium inuenict. Et fane, cùm tanta fcelerum inipunitas iamper annos complurcs gralPata fit, Dominus forte indicium aliquod parat, cuius confpeélu fum indignus. Denique quidquid futurum fit,partes noftræ funt,nos cius arbitrio fubiieere. Valete fratres integerrimi. Dominus vobis adfit fcmper,vos gubernet a c tucatur. ViciiTim oratc,vt miferam hanc Ecclcfiaiu rcfpiciat. Gcncuæ,PridicnonasSeptembres, m. d. lui.

Calvinvs Bvllingero. s. d.

N vobis iterum nouus labor.Difeiplinam Ecclefiæ,quæhÎG mcdiocris eft, lafciuire. Sed hommes diftblüti ex vulgo non tantùm nobis faccrent ne-gotij, nifi duces haberent, qui ex eorum licentia fibi potëntiam qux-runt. lam co ventum eft,vt labefaótetur quidquid haélenus ordinis Eccle* fiaftict

E T R E s P o N s a; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iij

fiaftici viguic gt;nbsp;nifi iftinc afFeratur remedium, ^tquc hac de câufa non dubicauit o-primus frater nofter Dominus Budæus, hoc afperoanni tempore profcótioem ad vos lufcipere,vt vos de toto negotio admoncat.Breuis ftinten fumma ell,vt amplifl'imus Se natus veftcr,verbo Dei confentaneam elfe refpondeat quam hadenus fequuti fumus formam-.deinde nouitatem improbet. Reliqua ex literis communibus intelliges, quas tarnen ealegc l'cripfi,vt h non e^ediatlongius proferri,nommatim D.Gualthero cas communiceSiTuo iudicio totum hoc permitto.Si duo ilia capita per vos impetro,vt leges noftras Senatus veftcr fuo fuffcagio confirmer omni ambiguitate præcifa ,amp; à noui-tjtisftudio noftros deterreat, huic Ecclefiæ in longum tempus parta erit quies.Literas mcas tibipridem redditas elfe confido, in quibus gratias vobis omnibus agebammeo, amp;nbsp;fratrum nomine pro fidcli,ianftóq‘, refponfo,quod in Serueti caufa dedifii.Præclara iliacommendatio,qua nos ornaftù,apud bonos iùum habuit podus: eft'iitnes ac perdi-tos nondu frçnare potuit,vt videsdireui tarnen fpero meliora,fi iftinc iuuabimur .Librû Serueti,amp; farraginé illam,quam petebas,ciuis quidam veftcr ad te tulit. De mifera An-gliævaftitate plura fcis,quàm expédiât. Iraq-, àfeibendo fuperfedeo. Vale ornatiflime vir,amp;; venerande frater .D.Gualthcro,vxori tue,generis,amp; fidelibus falutem plurimam. Dominus vos omnestuatur fuo præfidio,amp;;fpirituregat. Geneuæ, x x v i. Nouemb.

M. D, 1 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

C A L V m V S T I G V R I N 15 Minis T RIS FratribvS ac Syminiftispl.obferuandis s. d.

■E quidem valde pudet,optimi amp;nbsp;ex animo colédi fratres,quôd cùm nuper vobis in Serueti caufa moleftus fuerit Senatus nofter,nouum iam rurfus ne gotium exhibet.Efttarnen aliqua eius reiiufta excuiatio. Nam cùm fe fe-tocius iaôtec quorundam improbitas, quàm vc ad refiftendû pares fine, qui reftèpiéq-, fentiunt,fubfidium àvobis petere cogunti|(r. Ego veto vt maxime vobis parcerecupiam,cefl’andum tame in tanta ncceifitate nonputaui. Ex quo ad hanc Ecclefiam rcuerfus fum,difciplinæ forma fi non perfeâ;a,amp; qualis optanda foret, faltem tolerabilis v'guit.lnftitutum enim erat Confiftoriû,quod regendis moribus prç-cffet.Nulla in eo ciuilis iurifdi£tio,fcd tantum reprehefiones ex vêrbo Dominiî vltima veto pœna,excommunicario.lnter alia certamina i quæ nobis fubinde per continuum trienniù moucruntSatanæ miniftri ,hoc nos violenter exercuit, quôd quidam perditæ impudentiæ nebulo,cqtra Ecclefiæ indicium ad facram menfamprorumpere conatus, vbi nos conftanter furori fuo refifterevidit,vrbem impleuit magnotumultu.Nec verô difficile hoc illi fuit,cùm ab impiotum faftione ad hanc fabulam agendam deledus fo-ret.Et quia non modo eofdc habebat patronos,quos Serueti caufam clamofè tueri non puduit,fedetiamfociosatqueault;ftores,fummatontentione,adeôqs intempérie abil-iis effeffum eft,vt Maior Senatus r eceptum,amp;; haftenu* feruatum Ecclefiæ ordinem repente conuelleret.Nos iterum reftitimus.Qui errore lapfi fuerant, decernunt petendû elfe ab Helueticis Ecclefiis confilium.Quanquam autemad vosnon icribitur, quia tarnen certumeftjClariffimiSenatus veftrirefponfum non nifi ex fentêtia veftra for e,e-go vos in tempore moncndosacrogand os cenfui. Et optimusvir,ac imprimis corda-i tus,mihlque vnicè dileftus frater profeftionem hanc aduerfoannitempore,laboris i gimoleftiæplenamlibentcr fufeepit Ecclefiæ nomine. Primùm igitur vos per Chri-i fti nomen obteftor,vt cogitetis non vulgare aliquod negotium vobis traélandum effe; i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed de toto huius Ecclefiæ ftatu confultationem haberi. Ego enim quod perfidæ igna-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uiæ effe arbitrer,quandiuhanc perfonam fuftineo,nô acriter ad extremum vfq-, pugna-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;repro fanfta Si légitima difciplina,centics è vitapotius,nedum ex hoc loco migrate fta

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tui,quàm vt patiar impie labefaa:ari,quod exDei verbo fumptum effe probe cognofeo.

De excommunicatione non omnes hodie idem fentiunt. Nec me latct pios, amp;nbsp;doftos effehomines,quibus fubChriftianisprincipibusnôvidetur neceffariî^ effe excomuni-catio.Atqui neminé fore côfido fanæ metis,re£tlq-, ftudij,qui eius vfurft improbet.Mihi certè non obfcura eft Chrifti doftrina.Sicubi à plebe impetrari non poteft,vt hoc Chri fti iugum fufcipiat,poftquam ftrcnuè eô incubuerint Paftores,alia eft corum ratio, quàm noftra.Nimis enim turpe effet,ædificiù quod nobis tuendum Chriftus commifit,

viuis amp;: videncibus nobis dirni,ac euerci.Nec vereor, vt pcrtinaciæ damnetis mcuni ftii diunijvbi perfpcétafuerit,quain hatlenus fequuti (umus ratio,amp; quam nobis impij cri-‘ pcre moliuntur.Qu.od fi vobis liquéLicnihil in ea contineri, nili puræ Chrifti doétrina: confentaneum,obfecro,date opcram,vt idem teftetur Clariflimus Scnatus vefter. Hoe enim præcipuum eftjVtintelligant noftri homines nouitatê,quam affedanr, fé non pol fe confequi, quin difcedant à Chrifti régula, vel, ß hc^ durius videtur,quin defiedant. Supereft vt D.Budçusquodliteris complcóti non fatis ßt,coram vobis exponàt.Dominus mihiamp; Collcgis meis ècœlo teftis eric, nihil ab annis quatuor omilTum luilTeab improbishominibus,quo paulatim mediocre huius Ecclehæ ftatûpelTiindarent. Clam deftinas eorû machinationcs ab initio perfpexi. Vcrùm,non habeo quid dica, niß quod Dominus flagella parabat cora ocults noftris,vt timoré incutiens nos ad lè rciiocarct. Quia verb furdi,amp; cæci eramus,remedio locus non ^it. A bicnnio auté non alia fuit no ftra códitio,qua ß inter profelfos Euangeli) hoftes verfandum nobis foret. Nunc extrc-mus adlus agitur.Multis enim vióloriis potiti Euangelij hoftes, magnificu de Chrifto,c-iufque doótrina,amp; Miniftris,deniq; membris omnibus triumphu agere cogitant.Quam inhumaniter,contumeliofe,amp; barbare vexaucrint Chrifti exules, quos in fide fuam rc-ccperät,dicere fupcrfedco.Quàmplacidè,modeftè amp;nbsp;patieter omnes indignitatesde-uorauerint,quibus afylu inprompuerat,«ieipßquide iniuriaru audores negatepotc-l unt.Nunc ad fummu peruenit ncquitia,vt omni pudore cxcuiro,temp]u Domini in la panarcouertercobftinatecupiant. Atq; vt Iciatis, quam fœda fitdeformitas,cùmhîc nuper eflet frater nofter Farellus,cui fe totos dcbet,vt Ihtis noftis , amp;nbsp;pro iure fuo cos libéré moneret, tantus in eu ßaror exarßt, vt capitale iudiciu in eum intentare non fint veriti.Scio equide no debere nouum vidcri,ß reperiantur in vrbe hbera fadioßhomi-ncs,qui turbas concitcnt.Sed dcploranda eft Senatus noftri ca:citas,quöd libertatis fuç pattern,amp;:pattern huius Eccleliæ fibi reum caußecapita 1 is mitti à Ncocomcnßbuspopofeit.Dcdecus huius vrbis proferrccogor, quod fanguine meo delete cuperé.Venit Farclluszantequam vrbéingreftus eflet, denuntiauitdomi mcæ Apparitor Scnatus, nlt;^ fiiggcftuconfcedcret^cliquano perfcquot : quia latis eft eins ingratitudinis guftu de-difl'e,quæ bonis omnibus, amp;nbsp;ingenuis meritô ftomachû mouebit. Sed quonia me complûtes caulÎE impediunt,ne mala noftra aperte déploré, fie breuiter habctc, nifi per vos cohibeatur Sata,habenas ei laxatum iri.Pcrindc ergo latagcre vos decct, ac fi in manu vcftra eflet huiusEÂ;le(iæftatus. Nec morolîtate noftrafict,vtlocopotiuscedamus, quàm fcntctia.Omnes enim boni norunt,vt turbis obuiam iremus, haétenus nos fuifle plus fatis flexibiles:cùm tarnen minime dubiû foret, patientianoftraab improbis teta-ri.Hanc autem viétoriam illis tradere non liccc,quin feientes amp;nbsp;volenrcs totum ius Ec-clefiæ prodamus:n5modô quia pelTum ibit Minifterij noftriauftoritas: fed quia fœdif-fimis quibufque probris fubieôtumerit Chrifti nomen, effi'ænis malorum omnium licc-tia magis ac magis infolefcet, piorum conditio non modôiniuriis quibufque obnoxia, fed protfus affliiftamifetéiaccbit.Quô%ertius confido vobis curæ fore, vt fuflf agio vc-ftto fubleuati qui hic funt fidelc^Deum paulôquietius colant. Valctc optimi, amp;nbsp;vcrc mihi eolendi fratres.Dominus vobisadfit,amp; fpiritu fuo vos regat,prudcntiâmquc fup-peditet,quænon tuendæmodo veftræ Eccleliæ fufficiat,fed aliis quoque fulciédis.Col legç mci vos diligenter falutant,amp;: commendant,quàm poflimt ftudiofilTiiné hanc Ec-cleliam veftræ fidei,amp; prudentiæ. Geneuæ, xx v i.Nouembris. m. d. lui.

loannes Caluinus vefter.

Svmma Qj ae d a m Capita Disciplinai Ecclcfiafticæ Geneuenfis.

Am elapfi fiint anni duodccim,ex quo inftituta fuit Geaeuæhabédi Con-fiftorij ratio,amp; præfctipræ legcs:quas non modo tulit Scnatus,fcd totus po pulus fuis fuflfagiis recepit,ac fanciuit.Vndefideliter,amp; ad verbum execr-pta funt capita,quæ fequuntur.

Siquisdogmata fpargat rcceptæin Ecclcfiado6trinæcontraria,amicô

amp; fraterné moncaturfli acquiefcac,rcmittatur fine vlla infamiæ nora:fi peruicax fucrit, vel pertinacius addiiâus fit errori fuo,feriô moncatur, donee iudicct Cofiftoriû maiori feu cri täte

ET RES P ON s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»j

fcucritate opus efle:ac tue quidem interdicatur lUi vfus GœhîE,amp;: deferatür ad Senatu.

Si qui facros epnuentus negligant, vt palam appareat id concemptu fieri : vt fi qui Ecclefiafticum ordinem Ipernanc, vt taliiim c^'mplo vilefcac, pelTum eat fide-1mm communio:illiadConfiiloriumvocati,moneantur. Quifc dociles amp;nbsp;morige-rospræbueriati amice remictantur domum. Si quos obftinatèin deterius pergat, poft-quam ter fucrinc moniti, proliibeanturab vfuCœnæudqueMagiftratuiindicçcur.

Quod ad fingulorum vitaA l'pcótat,tcneatur in corrigendis vitiis ratio ,quam Dominus praeferibit; nempe vt occulta vitiapriuatimplacidis admonitionibuscafti-genturmec quifquam fratrem fuum ad Ecclefiæ indicium vocet ob delidum, quod cü publico fcandalo colunótum no erit,donee ad ipfum deliftum acceflerit contumacia, Cæterum qui ludibriô habuerintpriuatasmonitiones,moneantur rurfus abEc-clefia. Sipræfrafti fuerint, amp;: quanuis legitimis teftimoniis conuifti , pro veniæ de-precatione pertinaeiam opponarft, arceantur ab vfu Cœnæ,vfque ad refipifeentiam i Quod admanifefta amp;famofapcccatafpedat,quæ Ecclefiadiflimularenequit, hoc diferimen adhibeatur? Mediocre dcliótum ,cui caftigando admonitio fufficieti non vitra prolequantur Confiftorij l’eniores. Vocetur quidem propter aliorum exemplum, qui deliquit : fed petita venia remittatur.Si nulla appareat refipifccntia,repe-tatur feria obiurgatio.Qui veroin Ecclefiæ fcandalum pergent, tanquam Deicon-temptores arceantur à facra Cœna,donee rJfipifcentiæ fignum dederint.

Quod fi grauius fit flagitium, Se leueriore pœna dignum, quàm vt verbis caftige-tur,deeo cognofeentConfiftorij indices,vtqui ita prolapfusfuerit,arceaturàCœ-na Domini ad breue aliquod tempus,vt fe coram Deo humiliée.

Si quis contumaciter fpreto Confiftorij iudicio, ad facram menfam fe ingerac, re-pellaturaMiniftro.

Ea feruetur moderatio difeiplinæ , ne querimoniis vlla detur occafio propter immodicum rigorem.-atque vt correétiones nihil aliud fint,quàm vtiles medicinæ.

Sicetiamintra fines Ecclcfiaftici regiminis Confiftorium fefe contineat,vt n^ hilordinariæpoteftati Magiftratus deroget,acdetrahat : ac verbi Miniftti fpirituali gladiocontenti,ciuilemiurifdi(ftionem non attingant,nec quijquam delibept exinre Magiftratus, Adcoqnequoties ad Confiftorium delatæ erunt canfæ,quârum cognitio ciuilem pœnam,vel coercitionera requirct, mittantur partes ad Senatum,vt ciuile iu* dicium fuo atbitrio cxerccat.

Porro feire operæprctium eft, non folos verbi Miniftros fettere indices in Confi-ftorio: fed numerum duplo maiorem, partim ex minor! Senatn,ex deleélis fenioribus efle, vt vocant,partim ex maiorideligi-.adhæcvnumferc exipfis Syndicis præfidere.

Perannosduodecimitafibitemperauit Confiftorium, vt fatis conftet ncminifa-ftamfuifteiniuriam-.vel plus onerisfnifTeimpofitum,quàm caufa exigerct. Pauci qui-demiutereaproteruihomincsconqueftifunt. Verum Senatusre cognitafemperiu-dicauit Confiftorium rite officio fuo effe fundnm.

Inter alios præcipuus extitit nebulo qnitlam, cuius improbitasbis firmis acvali-dis rationibus ita refutata fuit, vt à Senatu pronunciJtum fit, etiam iure excommuni-catum effe. Cum per fefquiannum facra communione priuari maluerit, quàm pœni-tentiamapud Confiftorium teftari, nuper iusac libertatemrecipiendæ Cœnæ à Senatu impetrauit,Confiftorio non audito : admilPus tarnen non fuit: quia Paftores fas fi-bi effenegarunt,leges inqnas iurauerant,violate. Cum multi obftreperent,voca-ti funt in Curiam Miniftri, à quibus oblata fuit excufatio quæ fequitur.

Magnifie! Domini, non longis verbis præfamur, quantopere vobis optemus mo-rem gerere:ficuti etiam vobis obftnfti fnmus : quoniam obfequia noftra, ficuti ha-' élenusnos feciffe cognofeitis, maluimus reipfaamp; veris documentis probare. Vere tarnen aflcrerc poffumus, nihil effe nobis magisin animo, quàm vobis obfequi,quó ad licet. Verum fi nobis obftat confeientia, quo minus fine exceptioneveftris omnibus mandatispareamus, vos obfecramusfuppliciter per nomen Dei,ne iuftasexcu-fationes gtauemini admittere. Quin potius quod reélum ac Dei vetbo confenta-neumeffe docuerimus,veftra auótoritatefanciatis,vtfidelitcr poflimus quæ ôc Deo amp;nbsp;vobis debemus officia præftare. Neque enim vnquam liberaliter amp;nbsp;fyncero animo vobis fcruiemus,nififimpliciter,amp; qua decetintegritate fequamur quod Deus nobis praeferibit: ôe quidem ca conftantia ,vt ne hue vel iliuc fleótamur in hominum gratiam.

L.iij,

né nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. I. CALVINIEPISTOLÆ

Hoc in difccptationem trahitur : quos ius amp;: auótoritas excommunicandi pcrti-ncat.Nunc quiaprofcfficftis,nollc\osaveftris legibus difeedere, fuperuacuum foret longo fermoncoftendere,quicquidrquærimus, elle prorfus verbo Domini confenta-neum.Et certc ica funccompoiitæ illæleges, vtnihil contincanc,quod nonexpuro fonte Scripeuræ petitum fit. Dicimus ergo totamrem, dequanunc controuerfiâ nobis mouetur jclarè illic efleexpofitam. Namamp;quas ob caufas excommunicandi fii^c qui peccarunt,dilucidc ftatuitur, ôc hæc prouinciamandaîur Confiftorio.

Nunc friuolo cauillo ius fuum Confiftorio quidam eripere tentant, quia alicubi additumeftjVtConfiftorium dofuoiudicio vos certiores reddat, Nequecnim hoc modo impeditur Confiftorij libertas, quo minus difeiplinam fibi mandatam exerceat: fed in aliumfinem pofica funt hæc verba, vtdurosamp; indomitos homines coerccatis, quibus contenapeuieft fpiritualis correôtio. Et fane vobis denuntiare non iubetur,vC iudicium ad vos cranft'erat, quifnam priuandus Cœiia fit, neene : quemadmodum a-libi difertè exprimitur,vt de pœnis,amp;de tota ciuili iurifdiflione vobis integra feruetur cognitio. Illic enim Confiftorio frænum iniicicur,vt àiureveftro abftincat.Hîc autem poftquam fuis partibus fucrit funélum, iubetur ad vos deferre, ne contcmptorcs im-punè aduorfus Ecclefiamlafciuiant. Atqueita diftindtacft ratio, vt penesConfiftorium ius excommunicandimancat: vos autem imperio coerccatis rebelles, vbi ira vi-fum fucrit.

Imô hoc non vbique præcipitur , vt quofcunquc prohibuerit à Cœna Confiftorium, vobis fignificet. Sednominatim hoc ad duas fpccies reftringitur :ncmpc,Si qui fpargendis falfis dogmatibuspcrtinacitcrmfiftant:vclfiqui in fpernendo Ecclc-ftæ ordinc obftinaci fint: quia in ea parte plus eftper)culi,vt opus fit Magiftratus imperio. Quodpcrtinctad reliquos omnes,fiue monitionibtisnonparuerint,fine de-îifta fuafucoobtegere conentur, fineculpamconfcfli adingeniummox redcant,yt apparcat non feriô tuiffe ta6tos:fiue maloexemplo oft'enderint Ecclefiam : nulla illic veftri fit mentio : quia nondum eo vfquemaluminualuit, vtà vobis fubfidinmpe-ratur. In fumma , non alio refpicit ilia denuntiatio,nifi vt vindices fitis, vbiludi-brio habebitur EccIel Domini,amp; Ipiritualiseius correébo pro nihilo ducetur.

Videtisergo,Magnifie! domini,in veftris legibus nihilefte obfcurum, velambi-guum:ac finecontrouerfiâ excommunicandi munus Confiftorio iniungi.

Cùmautem eos .qui fc tdmere amp;nbsp;protcruc ingerunt, à Miniftro rcpcili opor-teat,plufquamabfurdumforct admitti craftos contcmptorcs,qui palàm amp;nbsp;ex pro-fefto Ecclefiæinfultant. Nifi forte permittere illis vclitis, vt contumeliofè fpernendo qui àvotnscreati funt indices,quique totum corpusEcclefi!bicpræfcntant,tam de Deoipfo, quàm devobis triumphum agant. Atqui minime ferendumeft, vt'fan-étum illud amp;nbsp;fpirituale regimen, quod Deo pretiofum efte feimus, amp;nbsp;quod nobis tan-toperc commendat, profani homines pedibus calcare fibi permittant. Et fanèpræ-ftaretnullumordinem efte pofirum,q^am vbi pofitus cft,ita violari. Præftarétnullum cHe Confiftorium,quàm cxtarc inane nomen tarn feedis ludibriis obnoxium.

Intcrea non voslatet ,obfeîuandi Domini ,quoties conqueftus cftquilpiamde nimia feueritate,nos femperad reddendam rationem fuifie paratos,amp;ita vobisfa-tilfecilTc, vtfcmpcrosmaledlcisobftruftum fuel it. Scimus cnim quantopere ab officio noftroabhorreat earn tyrannidem nobis arrogate, vt pro ratione nobis fit voluntas. Nee veto, etiamfipcr homines liccret,quidquam rale nobis ipficoncedcrcmus. Adde,quôd nunquam recufauimus vel minimis quibufque ex plebe officijcaufain noftramredderc,quotics rogati fumus. Tantùm abcft,vt grauemur eandem erga vos modeftiam colere, quos omni reuerentia (vt par eft) honoreque profcquimur. Et VOS nobis huiusrei optimi eftis teftes. Cæterum vt nos perfpicitis ad omncs officij noftri partes impicndas propenfos voluntarios,viciffim à vobis pctimus, quotics vobis conftabit inique nobis detrahijVt manum nobis porrigatis:necpatiamini grafiaricö-rum lafeiuiam , qui fufque deque habet omnia turbarc, vt iugum difciplinæcxcuriant-Memoria etiam repetitc quod iæpius ex nobis audiftis,fi obtinuctit hæc licentia, vt quo quifquccontumacius fee/fcrct ,ac audacius ordinem labcfaiftabit : co meliore fit loco, amp;nbsp;mercedis vice priuilegium reporter, quo legibus foluatur, fieri non poife, quinpaulo poft horribilisfcquatur confufio.

Quarc magnifie! amp;nbsp;obferuandi Domini, veftrarum partium eft, huiufmodi fcandalis

itain

) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E T R E s P o A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1X7

5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ka in pofteruni mcdeii,vt colatur inter nos Deus^nniumconfenfu.-politiaEcclefiæ fuo

tenore fluat; vos extra moleftiam fitis : amp;: nobis licqac falutis doftrinam fine controuerfia

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;traquille miniftrarc.Tàntùm enim abfumus à libidine minuendi iuris veftri, vt affidue

( potins Domi num pro Reipublicæ vcftra: ftatu precemur. Et certc nihil nobis magis ex-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pedit,quam vos florere,amp; prolpere habere in Domini gloriam.Nec veto timendum eft,

1 ne veftræ auiftoritati infidias teilt;lamus pro qua tuenda, fi ita ferret neceffitas, libenter quifque noftrûm vitam impenderet.Quarc fi ius veftrum cupitis faluum tenere, non eft cur nobifeum litigetis.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BvllincervS Calvino s. n.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Imul amp;nbsp;fe abire iam , fi quid fcribere velim Geneuam, hie mihi fignifica-

• gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vjx ifta Icribere potui. Accepi tuas frater charilT. Audiui Gual-

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'return noftrum,qui me folicitum amp;nbsp;anxium reddidit. Nercceircris,oro,ab

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ecclefia quæ tot habet viros excellentcs.Meminerisillius exadis Apofto-

• » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;licis.Nohtimerc,nam multus eft mihi ad hue in hac vrbe populus. Tametfi Aa.18,9.10

i enim funt porei Sz canes multo plures quam vclimus, propter eledos tarnen multa func toleranda.Prxterea non ignoras quatum adu« finttripudium,omnes qui inGallia Chri-

i ft^um oderunt: quanto denique periculo exules Gallos expofueris,fi difeefleris. Mane er-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;go,Maneamp; patere quçcunque Dominus imrnifcritprobra,contemptiones,pericula,ma-

I la.Non deferet teDominus.Pcr multas tribnlationcs oportet nos ingredi in regnum Dei. I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Obtulit quidem Dominus matetiam per occafionem accommodatiffimam AmphlTimo

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Senatui Gcneuëfi fe amp;nbsp;Ecclefiam expurgandi à labe feu feeditate hætcfeos,dum Seruetu

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illu Hifpanunr in manus eius dedit. Nouit hue bona pars orbis Chriftiani vol ex blafphe-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mislibriscditisdeerroribusTrinitatisjSe iisquæ edidit merè ludaiea pro iuftificatione

1 operum. Audis ilium nunc alio edito libro Icmetipfum luperaffe impietate. Si ergo huic I rependeret Ampliflim’ Senatus,quod blafphemo nebuloni debctur,totus orbis cerneret I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Geneuefes blafphemos odiffc,hæreticos,qui verè funt pertinaces lucretici, gladio iuftitix

I petfequhôô gloriam inaieftatis Diuinæ vindicare.Verum fihoc ho fccerint, tuum tarnen I non fucrit deferta iliaEcclefia ahis quoque mails occafionem præbere. Pugna intrépide, I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deo confide per Chriftum,implora eius confilium amp;nbsp;auxiliuin, '’t te eripiat. luuamus te

I certatimorationibusnoftris. Viueôi vale xiiii. Septemb. m. d. l?ii.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tiguri.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cal. BvllIngeros. D.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ntelligo ex tuis literis obfctuande frater ,tibi non fatis nota friiffe mala no-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftra,de quibus apud te conqueftusfueram.Quia me improbi feiuntirritabi-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lemeffe,fæpiusL variismodisftomachumihimouendo,patientiamexcu-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tere conatifunt. Tamctfi veto dithflhs mihi fuit luda,nunquarntarnen a-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deptifuntquodcaptabat,vtdeviadeflede^cm.Etiamad omneseorûpun-

1 diones pridemobdurui.Dominus enim ita me intra breue tepusinhac gente exercuit, I vtmultisexperimentisdidiccrim,quàæ multaChnftiminiftrisferenda lint. Idemquo-l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que vt fpero,qui me hadenus fuftinuit,non minor!in poftetu fortitudine inftruet.Qua-

l reeius auxilio fretus ftationcm in qua me locauit,nunquarn volensdeferam. Neevero, I cum hic nuper effet DominusGualtherus, vllis contumeliis,vel indignitatibus ftadus,ad I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cedendum me parabainiSed quonia ab improbis iniia erat ratio,qua me inuitum extrtn

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;derent.Quidam ob cffrçnes fuas libidines,amp;. multa fiagitia,Cœnç vlu priuatus donee re-

1 fipifceret,contepto Ecclefiæ iudicio,volehat nihilominus admittiiSc cum palam, fua con-l tumacia,iusconfiftorij euerteret,obtinueiat aSenatu,quod recufare mihineceffefuit. I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cæcerùm,quiaferreû os hominis mihi notum erat; Sc data opera eum improbi mihi op-

l poamp;ierant,vt vel fua proteruia me vinceret,veltumultum concitaret, Senatum admo-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nui quid fadurus effcm.Peruicit deterior fadio,vt nihil æqui impetrarem.Poftridie ad-

1 crat frater nofter Dominus Gualtherus, vbi me potius mortem obiturum denunciaui, 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quamvt factum Domini panem canibus proftitucrem : qui ex profeffo non fine Euau-

1 gelijcraffoludibrio,Ecclefiæordinem pedibus calcareftatucrent. A prandio quid di-I xerim malo ex oratione ipfa intelligas, quam Bezanoftet vertendam curauit.Ne quid 1 mutatum pures ; ego nunquarn infpexi; Seda notatio fumpta eft, qualem ex ore mco \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L.iiij.

ïi8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V IN I EPISTOLÆ

exceperat.Poftea res agitata in Senay fuit,vbi cum fuperior eilet bona caufa,deftiterut paulifper qui res turbatas cupiunt, jonce tumultuandi magis opportunu m eflet tern-pus.Inftat autem folennis Comitiomm dies,vbialiquid proculdubio tcntabunt.Sed fa ciet Dominus,vt peruerfieorum conatus euancfcant.Mihi difciplinam, quæhîc Sc-natus,amp;: populi decreto recepta eft,morte potiusfancire certum eft,quam vt me vide-tc labefaótari patiar.Si me ab officio prohibcat,coad:u^potius difeedam, quam Jiberta-tcmeabdicem,quaperditaMinifteriummeum conciderec.Nec veroita ferreus !um, quin me excruciet horrenda,quam profpicio futuram,gregis diffipatio. Sed dum repu- : toqiiidmihiliccatjinpropoiitoconfirmor.Tu quod facis, precibus nos iuuare perges, vt hoc ouile iibi Chriftus conferuet. lam agitur oólauus dies,ex quo à vobis redne nun- ; tius.Quantùm pro fideli veftra opera,cordatóque refponfo hæc Eccleha debeat,verbis alfequi nequeo.Iam vero quod de me,amp; collegis m^s tarn amantcr,amp;; honorifice in do ârinænoftræ commendâtioncmioquuti eftis, hoc nomine priuatim nos vobis obftri-lt;ftos agnofcimus,amp; non vulgarem haberous gratiam. Vtinam mutuis officiis cerrare no bisdarctur. Sed vos animis noftris feimusefte contentos.Qriid dehomine futurum fr, nondum feitur. Quantum tarnen conieduris aiTcquor, eras ferctur in curia indicium: peredie vero ad fupplicium ducetur. In Gallia res nihilo melius habet, quam folebant. Vbi fæuiendi eft materia,fanguini non pafcunt. Diuione breui tres exurent, nif forte idiamfaéfumfit.Etpcriculumeft, neScotiæmotusincendium exafperent. Hoc ideo commemoro,vtmiferi fratres vobis fint commendati. Nemaufi enim feptem,vel offo teneriinvinculisallatumcft.InaliisGalliævrbibus complures funt. VaJe ornatiffime f vir,amp;: frater mihi plurimùm colende.Saluta diligenter Symmyftas,vxorem,generös, filios.Dominus vobis femper adfit,vos tueatur,lt;5ê Spiritu fuo regat. Collcgæ mei plurh ' mamvobisfalutemdicunt.Gcneuæ, v i.Calend.Noucmbr, m. d. ii ii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Farellvs Caivino s. D.

Vi Bern»,quo me fratres ire iufteruntreluftante, vt aliquibus flagitatibus ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ Paftoreobtineremus,omnesprobabancquod pcteba.SiChriftuspropitiuS

fauerit miferis,fietaliquid,ahoqui fpei nihil affiilget. Vereor ne mihi cotin 8^^ quod iis qui fua feniores elargiti funt iunioribus,qui pro gratia, graues hint o Alls eorum de quibus bene meriri hint. Scortum R. quod tarn male audiuit ob anteafta vita,ne quid dica de morte mariti ( nefeio an ei liceat intrare foln Bernenfe) egit,vc fcis,non procul iftinc apud Pontificios velut defedrix ab Euangelio: amp;nbsp;puella quam habebat iam initiatam Euageho, amp;: quæ fuit particeps Cœnæ D. cloca^ uit viro intefto doôlrinæ Chrifti ; Sc ita locaca puella defecit ab Euangelio féque adiun xit Potificiis,amp;eorum fceleftis facris.Et cum hïc agat,rogatafuitnum vellet vale dice-re Antichrifto,amp; ad Euangelium redire,ac perpetuô in eo viuere.Refpondit,oporcere vt virum fequerctur, amp;nbsp;viuere pro mArc eorum apud quos agerec.Hæc faffia no fe viân ram iuxta Euangelium, peper» puellam. Ania puellæ voluitnatam offerre baptizan-da.Ego refpondi non admittendam,quôd in feed ere non fit, cum neuter parens fidelis fit, neque in Ecclefia Chrifti agat amp;nbsp;admittaturmec pofie nos quenquam intingere ni-fi fueric in fœdere : aióquc R. id nunc veile in ruinam Ecclcfiæ moliri, quód olim ter,quierronis filium voluitofterreintingendum,ex iis fcilicetquos Ægyptios vocant. Cumqueviderctme adigetepattern erronemad abnegandam omnem impietateinin qua vixerat, amp;nbsp;ftipulante vt iuxta Euangelium pofthac viueret, amp;nbsp;infuper ciim vrgem leuantes puerum,vtpleneprouinciameius fufeiperentpatte cófentiéte,amp;filiumpef-mittente amp;nbsp;cedente, fi non viueret ex præfcripto Euangclij : Præfedus ferre aófionem haue non potuit,fcd cum loqui vellet,reprehenfus exiuic.Ita filia nunc turbare Eccefia vult indebira Baptifmi adminiftratione. Collega fubdit Auiam effie in tccdere Sc fufei-pere filiolæ cLiram,amp; quandiu viuet,daturam fe operam,vt in Euangelio viuat:amp; quod fit in fœdere palam elle,quia excepta fit ab Ecclefia,amp;admiiraadCœnam.Quarefi vet næ Sc emptitij,qui in ædibus étant Abrahami ad Circuncifionem admictebantur, mul-tô magis hâc,quæ in a:dibus auiænata eft. Ego ludi hîc Ecclefiam affirmo. Scilicet mater quæ filiam mancipauit Satanæ,fub quo ea fatetur fe vióturam, amp;nbsp;non fub Euagelio, dabit operam vt quam minus habet charam,formetur in Euangelio’det primum fpeci-menin filia quampetdidit,rcducatearn.Quod autem attinetadreceptionéauiæ,ego pernego

ET R E S P O' N SA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;129

pevnego me vnquam in earn fententiam venifle nlLuc vetiirum, nifi aliudcefnam in ea; neque probo collegæ faftum,qui fuomore non vcfccur profanare omnia,amp;: improbiffir jmos vellc admitcerc cogit.Ec quod attinec ad eos qm cum eo faciûc, res ica habet amp;nbsp;quâ-tôiniquioreft tantô plaufibilior. Nam fine ex Turcisfiueex ludæis vel quibufvispuer ofFeracur,amp; quidquid eft eiufmodi,intingi iubercnr. Quare infolentia eorum magis co-hibeuda venir,quàm fouenda.Qÿôd actinet ad Abrahamum amp;nbsp;vernas iplius, dent mica fidei tanti ferui D. in ram vili mancipio Satanæ, quod tune Ecclefiam adeo horrende fœ-dauitvtftupendum lit.In Gallia quid non egic,vndcEuangelium malèaudiret luis feor-tationibus ôcdiuortijs.A.dde quod indices omnes laici cùm non poft'ent earn concibare virOjvbiiuftaferridebcbatEcclefiæ excommunicatie, au fl funteam ab omnibus Eccle-Eis excommunicate,fibi vfurpantes quod no licebat. Sit vana adio,tarnen quod iuftè in* fiigi debebatjvbi foluitur? Soluta «ft, ait aliquis,dum admifla fuit ad cœnam-.nego id legitime fadum.Sed quisaudiuit vnquam Abrahamum aliquemex fuis mancipall'c facri-legiis idololatrarû,amp;rurfus perfeueratemin impietate in edesfuas admifilfe, amp;c infidelis prolemtentalfe circuncidere ? Aéfûeftcum fratribusiquireparuexpenfa, pars fuafit in-tingendam puellam, pars confulendas elfe Eeelelîas, pars non intingendam. Sed mira contentione collega egit amp;nbsp;aliqui fecum.Non pauci tantum quod vulgus ait nemini de-jaegandumBaptilmum petenti.Rogabam quacatione puella munda eilet, num patnsîis prorfus eft impius.Nu matris? at ilia defecir a Chrifto,amp;: in ca defcâione pcrgit.Cùm ergo immunda lit,quis nili malediôlum incurrens mundam affirmabir ? Et vt videas pieta-tem auiæ,cùm collegadecreuilfet fcilcitari de fide ipfius,amp; aftringere ardius ad procu-randum,ne vnquam puella adduceretur in papifmûdlla refciens,adiit improbum Pleba-num,qui dignuserat Deum Pontificium perpetuô cuocare:ac fe non ira mifeere piis dc-bebat. Habuir leuates Pontificios amp;nbsp;infuper milites apudaliamEcclefiam,quam bac voluit intingi.Sanè video collegam nimis præfradû. amp;nbsp;plus fibi quàm par lit tnbuente. Facile huic erit omnia efficere per ConGftorium,fi aliud non vidcam .D. nobis adfit. Tu cum fratribus tuum iudicium indicabis amp;nbsp;aliud non addes quàm fententiam. R ogabam Mufculum de hac re Bernæ amp;: item Hallerum, vt hic nihil rcfpom^it nifi quod collaturus eftèt alijs,itaille iufflt vt tuum haberem iudicium, quod ei fubindicarcm tandem. Vale. Non moleftè feras,quod ram ingrata feribam, Içtiora non habeo nunc.FaxitChtiftus vt melioraaudiamuSjVtferûtur aliquot epifeopi admifilfe Paftores Euangelicos,ôô iam non fecornutosepifeopos, fed duces principcfque dicere.Neocomi xfiii.lulij m.d.liii. Salutapios omnes.

Cal. F a r e l l o. s. d.

Gratia tibi amp;*pax à Deo Pâtre noßro D. lefu Chrißa.

Tôd de caufa apud vos dubia fententiam noftram rogas frater amp;nbsp;fymmyfta in Domino venerande. Liceàtne #rdinis noftti miniftris,qui puram Euan-gelij dodrinam profitentut ad Baptifmiwi admittere infantem, cuius pa-O^^^Kj'ter abEcclefüsnoftrisalienuscft:materverôadPapatum defecitdtavt pa-rentes ambo fint Papiftæ,ita refpondendum cenfuimus. Abfurdum elfe vt eos Baptizemus,qui corporis noftrimembracenferi nequeunt.Quum in hocordine fint Papiftarum liberi,quomodo Baptifmum illis adminiftrare liccat,non videmus. Accedit ctiâ altéra ratio. Stipulamur enim ab iis qui offerunt, vt adultos erudiat in ea fidc,in qua baptizantur.Si nemo fidciubcat,ptofanari Baptifmum certum eft. Si veto promittant fi-deiulforcs quod non eft in eorum poteft:ate,palàm luditur Deus,præfertim fi hoc notum fic,non feriô fed tantum defundotièpromitti. Nam fiaftutèfalluntxculpa vacuus eftmi-nifter.Cæterum minime dubitamus,non alios elfe idoneos fponfores, nifi penes quos lit præftandifacultas,hoceft,quiinfantem habitun fintin fua poteftate, vcl qui partis aut matris rogatu fidem fuam Ecclefiæ obligent. Sed præcipuam in co difficultatem vobis elfe intelligimus,quôdauia,pro matrcBaptilmû nepoti fuo vcl nepti pctiifl'e dicitur.Nam quum Dominus gratiam fuam in multas ætates extendat,cam aftringere non eft noftru. Et certè locum hîc habet vulgaris régula: fauores elfe ampliandos. Sed duo confideran-da funt. An auiain fe recipiat infantis educationé, idque faciat iure fuo,vt caucatur Eccle fiæin grege manfurum qui cooptatur. Neque enim in auiæ gratiam baptizandus erit nepos,in quem nihil habebitipfaiuris,amp; qui alienus erit ab eius familia. Cixcuncilio non

,30 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

tantum vernis Abrahæ,fed cmptitii^uoque fcruis communis fuit : ad Loth verô non peruenir,qui ex eius domo migrau Jac. Deinde videndum anipfa quoque auia mcm-brumiic corporis noft:ri,amp; in cœcupiorum locum obtincat. Mulierem defignas quæ ii apud nos habicaret,quia camen filiam clocauit excra Ecclciiam, amp;,quantum in fe fuir, abdicauit à piorum communione,hac vna perfidia fe priuauit iure iponfionis,ne audie da fit cùm de Baptiffno agitur.Certè fi vigerct legitin^ difciplina,excommunicatione digna erat quæ Ecclefiam oue vna fraudauit.Quod fi culpam agnofcens pccnitcntiain fuam hoc modo teftatam faceret, fœtum faltem qui ex coniugio pcrperam c ontraâo natuseft,in matris lociun vobis reftitues, forte repudiare æquum no effet. Vcriim quia nihil talepr^ fe fcrt,quin potius vt imputa eft ac profana mulier ,iratotam fuam fobo-lem proftituere Satanæparata eft, nimiç focordiæ fuerit Baptifmu ap'crto ciusludibrio à nobis exponi.Certè quæ Ecclefiæ communione iq^igna eft, mulro minus poteft a 1 iis paté facerc in earn aditum. Vale exirnie vir,ac frater nobis plurimùm obferuandc.Sym myftis tuis plurimam falutem noftronomine dices,nófqueeorum precibus comméda-bis.Dominus vobis adfit,fpiritu fuo vos gubernet,manuque fua tucatur.Gcneuæ, xvi. Calend.Augufti. m. d. lHi,

C A L. D. A 6 N E An G L AE S. D.

Vanquam feiebaopus fore interprète,generofa Domina,vt lireras meas intelligcres,fcribédi tarnen fiduciâ mihidederunt quidam amici: imôad hoc officium tibi præftandum vehementer hortati funt. Lingua verô La-tinam potius elegi,quia fperabatibi multos fore ad manu, qui Italicè ex-poncrent,quum linguæ Gallicæ nulla fêté vel rara fit apud vos cognitie. Principio autem ne fruftu carcant meç literæ,mihi roganda es,vt cas comiter excipere negraueris.Quod facileabs teimpetrabo,ficonfilijmcifincm fpclt;ftes.Quinctia,quod poftu!o,fponte amp;nbsp;libenter fafturam promittunt,quorum hortatu fcribo. Ncc verô pie-tati tuç conlcntaneû^et,quc vnum agnofeis ex feruis Chrifti, fperncre,præfertim fa-lutis tuæftndio loqucntem.Ac iufta quidem caufa eft,vt àgratulatione incipiam.Nam Euangelij fidem fie te amplcxam efte audio, vt nihil tibi potius fit fynecro Dci cultu:cU fus fingiilare ftudium in eorum omnium animis vigcrc debet,qui fuauicatem illam gia-tiæ,quæ nobis in Chwfto offertur,verèguftarunt.Idco enim apparuit Flius Dci, amp;nbsp;quo-tidiefuos thefauros nobis proponit,vt mundi illecebris renuntiantes, cœleftem vi-tam meditemur. Idco ctiam fcminc incorruptibili fuæ dodrinæ nos Deus regene-rac, vt iuftitiæ fruôlus proférât tota vita noftra, qui fâcræ cius adoption! refpondcanr. Multi quidem impie hodie illudunt Chrifto , prætextumliccntiæquærentes ex eins do(ftrina:fed videmus quàm horrendis modis hæc facrilegia Deus vindicet. Te verô in hoc totamefte, vt fandavita Euangelium ornes,magnopere gaudeo. Atque hinc apparcc Euangelium in te viuas«Egiftc radices. Cæterum,quia innumeris hodie corruptelis refertus cftmun^us, non modô rcétè animatam te efte conuenit ad pergendum inhoc curfu,fed inuicta quoque fortitudine efte armatam necefte eft, vtfub Chrifto cœlefti ducc milites. Nam fie hodie inualuir impietas ,ac præfertim apud vos fie graftacur tyrannis Antichrifti, vt non poffis fine magnis periculis, amp;nbsp;cer-taminibus integrumDeocultum præftare. Cuiusreitu optimateftis es: atque in co maxime rcfulget pietatis tuæ vigor, quôd non folùm tibinon indulges in vitiiscom-munibus, ficuti multi folent : fed quia pro tua prudentia vides quàm miferafitiftic tua feruitus, voluncarium exilium fubire mauis, quàm in illis fordibiis, quæ te contaminant,maneredefixa. Porrôquandohuc vfquete DeusSpiritu fuo expergcfecit, mcarum partiumefte duxi,currentiaddere ftimulos,amp; fanÀum hoc confilium ad-iuuare. Sitibiifticeftetintegrum,Deumnon fraudarcdebito obfequio,manerepotius fuaderem, quàm reliéta patria, longo itinere, magno fumptu ,amp;:ingenti moleftia longinquam amp;:incognitam regionem petere. Nunc verô cùm minæ amp;nbsp;terrores ho-ftium Chrifti, tibi fidem tuam,vtdecebat,profircri non permittant, te ctiam impe-diaccarnisinfirmitas, vtab hislaqueisexitialibus quamprimùm euolcs, confulereó^ hortarinon dubito : adcôque metacentefieri non poteft, quin te confcientiæinquic-tudo ad quærendum rcmediumaffiduè folicitet. Interim cauendum tibi eft, nelonga delibcratione fruftra tempus terendo,exitum tibi præcIudas.Faceor fané in tam arduo negotio

E T R E s P o A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;131

negotio temerc nihil effe tentanduni ; verum fitifcobfcuranon eft Dei voluntas, non potcs line graui cius iniuria,perplexoanimo hoc ê^illuddiu agitate. Serio igitur ftatue, quod Deus præcipic ftatimefleexequcndum hmulte abfquemora accinge. Neo te retineant vanæ Só fallaces blanditiæ,quibus fibi plerique adulantur : fed in mentcm fub-indetibirccurrat, fidei confeffionemDeo magis elfe prctiofam, quam vt leuedelidum ftt, impuns fuperftitionibus fe polluere. Hucetiam accedit ,quôd iftic tanquamouis famclica extra ouile, amp;c pafcua Chrifti in fterili deferto vagaris. Ncc me latet, quam tibi difficile ac moleftum fit, ex patria migrate ,vt in alieno folo procui acognatis habites,ac iam proueftæ ætatis matrona non modo mutes domicilium, fed etiam commodi-tatibus te exuas, quibus in flore ætatis carere durum amp;nbsp;acerbum foret. Ad hæc omnia quid obiiciamnon habeo,prætcr^ocvnum,quod tarnen vt fpero, abundc tibi luffi-ciet : fl fapiat nobis cœleftis vita , nihil in terra elfe tanti, quod ab illius ftudio nos retarder ; deinde, Filium Dei non folumquia de nobis ita meritus eft,led quia fummo imperiopotitur, dignum eife cuius honorem omnibus mundihonotibus,deliicis, opi-bus, amp;nbsp;commodis præferamus. Quod fi nobis locum incolere liceat, vbi pure colitur ScinuocaturDeus,longepræftat illic exulare,quam in patria quietcere, vnde Chri-ftus Rex coeli amp;nbsp;terræ exulat. Si nulla te nec^itas à nido dilcedere cogeret, Alia tarnen Dei non efles,nifi tibi peregrinatio eflet terrena vita. Nunc quum te illinc violenter expellat facrilega tyrannis Antichrifti, Ô0 Dominus data voce te exire iubeat, ne tibi a-deo molefta fit peregrinandi conditio, donee in æternam hæreditatem nos fimul Deus colligat. Vale nobilis Só eximia Domina , mihique ex animo colcnda. Dominus te Spiritu prudentiæ regat,fortitudinem ói conftantiam tibi augcat,fuóq-, præfidio tueatur.

Gaspar Liservs Nvr tingensis Pastor

I o. Calvin o s. d.

Vod ego homo tibi ignotus,vit præftantiffime ,ad literas dare non ve-reor,quæfoneaudaciæ,auttcmeritatis alicuius damnes , multominusæ-grèmoleftéqueferas. Hoc enim tibivelim perfuadeas,mc ad id auden-dumnon nifi germano ac verètt‘'i^lt;»'ptTM (vtApoftolus vocat ) amoreer-ga te efle adduftum. Ex quo enim primum Ecclefi»curamihi mandata cft (fexennium autem fcrè in excrcendo hoe munere exegi ac lucubrationes tuas euol-

uerecccpi,tantusmetui amor inceffit, vt interea vix aliudmagis invotishabuerim*., quamme tibiellenotum öó amicum. Adeoetiam, vtcumante quadriennium Augu-ftanumilludTopTa^ù, vtvocant, hinc inde graflaretur, ac pios fyncerófque Euange-lij doftotes inexilium eiieeret, mihidiu propofitum aliudnon fuerit, quam ftatim Ge-neuamme vellepetere,fimulac minifterio prohibercr. Etiamfi verb id ÇChrifto fit laus gloria^ nonfaClum ,amp;Deus exmero (quot;uofauere , quonosnupquam non profequi-tur,Euangelium fuurn purum nobis partimreliquerii^ partim difpulfiSToï/xtra^i) gePa-pSitustenebris, iterum reftituerit, ego ramen teptopterea amarenondefij. Sedquotu indies plures inEcclcfiæ cómunis vtilitatem 2^ ædiftcationem librosemittis ,clt;gt; maiorc quoque ftudio te fempcr ego quoque profcquor. Quamobrem cum nuper ex biblio-polanoftro, cum effet in nundinasillasFrancfordienfes profefturus, quærerem , num etiam Geneuenfes illuc venirent, ille verb non folum venire cos, verbm etiam fibi non-nihil familiaritatis cum'eis intercedere diceret, tcperarc mihi non potui, quin tradcrem ■bibliopoleliteras,quas ab eo Gencuefes mercatores acccptas,adtevfqueperferrent. Ac-cipe igitur,vir ornatiffime, banc epiftolam taquam p.vnp.iffvvDy amoris mei erga té fummi, fynceri,ac verb Chriftiani;Chriftianiinquam,vtpotcquipietatis aufpiciis confecratus, ab externis caufis non pendeatiquemadmodum tu alicubi de eiufmodi amicitia loque-ris.Hanc enim ego quoque, cum Hicronymo, pro vera amicitia Si neceffitudine habco, quam non vtilitasreifamiliaris,non prçfentiatantùm corporum,non fubdolaamp; palpans adulatio, fed Dei timor Si diuinarum literarum ftudium conciliant, ac fic Chrifti gluti-no copularur; qualis reuera bçc noftra crit, fl modb me in album tuorum amicotum reterre dignatusfueris. Tuautem, miCalulne, infanéfo illo tuoacpiopropofito futce-ptbque labore cxplanandæ Icripturæ,ftrcnuè pergeinec prius defifte,quàm omnes librosPropheticosSi Apoftolicospercurreris. Si modb tarn diu ( quodvnicc à Deo Patte Domini noftri Icfu Chrifti rogamus)vitam tibiDominus prorogauerit. Placet enim

134 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALV/NI EPISTOLÆ

mihi J imo piis omnibus purus ille a^erc latinus tuus ftylus .Placet fuccindailla brciii-tas,quæ etiamfi no more aliorum in^rpretum,in locos comunes euagatur,nihil tarnen omittit,quod feitu dignuni amp;nbsp;neceflariu cft.Probatur etiam nobis illud pium pacis ftu-dium, quo conaris obliuione fepelirc,contentionem illam,fatis inlœlicem, de Eucha-riftia; facramento motam, quæmultum nos iam diu cxercuit, nbsp;hauddubie multis, ne

Chrifto fe totosaddiccrent,fuit impedimento ac obftTculo.Quoniam veto lure conté-tio,apud omnes obliuione obrui nequitgt;conaris diffidentes partes inter fe reconcilia-rc,ac ita iuxta Chrifti verbum«pgt;n'owigt;/«i/.Nec dubita,tc non perdidifle in hoc ftudium operam.Multi enim quos ego noui, qui antca aduerfam partem tant urn no cxccraba-tur,le£ta tua hac de re ac diligentius perpenfa fentetia, æquiorcs Zuinglio OEcola-padio faóti,plane in tuam fentetiam manibus ac pedibus eunt. Ex quorum numero me quoque vnum efl'c libère profitcor.V ere enim tibi aiTcntior alieubi dicentiiNih Luthe-rus,OEcolampadius,ac reliqui (viri certe nuquam 1'atis laudati) partim liniftris opinio-nibus fuilFent occupati,partim diiputationis vehementia exacei bati, rem tantam non fuilTejquin potuilTent inter I'c reconciliari.Hæc li bene memini,tua verba funt. Vcrùm talem contentionem amp;C olTendiculum promeruit mundi ingratitudo, qui Chriftum (ibi illucefcentc,non quo par fuiflet, honore ac reuerentia excepit. Quod li alter alterum nonunqua alperius tradauitjd cribuenJum eft infirmitati corum,qualaborant etiam in hac vita fanftiftimi.In iftis enim aftercacionibus caueri nequit, quin multa non tarn ex animo,quam ex afteftu dicantur.Id quod etiam in hac contentione faélum,àDomi no tarnen eis condonatum,plané nullus dubito.Si qwæris in quo ftatu noftræ lint Eccle liæ(qu.Ecnim tua eft pietas,pro nobis quoq;hauddubiccs folicitus)fcias,omncsinhoc ducatu Papifticis acmetaxyfticis facrificis efle purgatas,idq; nomine amp;nbsp;mandato prin cipis noftri verc Chriftophori,qui line Ipcétes virtutem,liue eruditionem , line pictate,. nulli principum Germanorumerit fccundus.Nili fortafle ci, in quo viâto amp;nbsp;capto, he-roicam magnanimitatem fæculis omnibus Ipeélandam propoluit Dominus.Sic enim tu in hbello,qui de Scandalis infcribitur,de lohanne Fridcrico, Saxoniæ duce ac ohm Elc(ftorc(tacito tame eins nomine)loqueris.Documeta pictatis ftiæ fatisluculéta prim ceps noftcr edidir. Solus ex omnibus Gcrmaniæ principibus confelfioncm luæfidei, camque typis excufamTridentino illi conciliabulo auliis fuit exliiberc.Viros propter Euangeh) confefliogem exulantes, liberal iter excipit, ac perhumanè habet, imó ma-gnis prçmiis ad fe inuitat. Sub tali principe,non poll'unt non fœlices efle Eccleliæ. Eft tarnen quod non immerito pius quifpiam adhlic dcliderct. Mittuntur adhuccxaula Paftores, amp;nbsp;nonnunquam fatis rudes ac ignaui:non cliguntur vctcri qiore, ab vniuer-fa Ecclelia: qui mos vtinam iterum quafipoftliminio reuocarctur etiam apud nos.Nce ordinantur Miniftri impolitione manuum acprccibus. Excorqmunicatio nulla apud nos adhuc eftin vfu. Adeo vtopus vobislit Paulo, vtTitumadmoncat,vtpergat et quæ défunt corrigere.Magnçexiftimgtionis eft apud principeloannes Brentius,quôd fi his de rebus ad eum feriberes^non faccrcs rem tuo minifterio indignam , amp;: Ecclelii$ noftris,opinor,valdc vtilem.Tu quid hac in re faciendum fit, quæfo, diligenter teeuffl délibérés, amp;nbsp;ad me perferibere proximis nundinis Francfordienlibus ne digneris. Quidquid enim alij lint laéturi, ego certè qui fe manifeftis flagitiis ac fclcribus contaminant, mox Satanæ t rädere incipiâ; quia autem rem tantam ac viribus rneismaiorem fum tentaturus,plané conlilio mihi opus elfe iudico, Cùm ante tricnnium Antidotum tuum contra Atta Tridentina legere,ftatim in ipfa præliminari cpiftoladeprehcndi,tc libelli cuiufdam abs te editi, de neceflitate reformandæ Eccleliæ, mentionem facerc, ac rogarcle(ftorem,vt eum quoque percurrere non grauetur. Ego veto cum haélenus ftudiofé apud omnes bibliopolas quælierim,nancifci tamê adhuc non potui,eum, quç-fo,poft femeftre exa(ftum,cùm iterum tui mercatores Francfordiam funt petituri, tuistypographis trade, quoad orasnoftrasaliquando etiam appellat.Vale beneacfee liciter vir eruditiflime,ac me amicis tuis, feu potius filiis veré ■yvinrimi ( quantum ad do-ftrinam pietatis)accenfc:ego te patris loco habere,colere,vcnerarique nunquam dclj-nam.Vale iterum Nurttingæ,quod eft oppidum ducatus Wirtembergclis. Anno m. p. L1111. X X v 11. Februarij.quo die ante annos tres fidus ille cximius feruusChrilft Martinus Bucerus Cantabrigiæ in Anglia mortuus eft.

Cai-

..ETIRJESPO N^A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;135

■ lö. Ca-evïnvs D. Gaspari Visero, Ecclesiae

N V R T t' I n'G E N S I S P gt;S T O R I S. ’d.

Go veto,optime frater, nimis agrcftj^ forem, ac inhumanus, fi tuum in fcri-bendo ofii.cium, quori vt à fumma erga me beneuolentia profedum effe vi« deo,ita grato animdjhilariq; ampledi dccet,audaciæ, vel temeritatis damna-rem.Itaqueamp;libenterintellexi, te meam amicitiam expetcre(quo nomine me tibi deuinótum eirej)rofiteor)amp;: ex tuis literis alterum gaudium acccflït, dumpermulcoseflefignificas,qui truótum ex meis labotibusnon pœnitcndumcolli-gant:in quorum numero te quoque elïe afleris. Hæc enim Dei benedidio mihi non pa-rum addit animiihoc tam maligno Içculo, efle tarnen pios amp;nbsp;eruditos homines, qui non modo priuatim ex meis lucubratidTiibusproficianr, fed vtilitatem,quam fcntiunt^fideli bperaftudeantlatiusquafidemanu,quod aiunt,in manumproferre.Pcrgamusigitur hoc curfujmi fratcr:ac inter nos fanda vigeat donorum Dei communicatio, quæ Eccle-fiamjinuidiaamp;ambitionepfocul valere iuifiSjædificet, Meum quoque ftudium in fedan-da dilcordia,iquæ nimis infœliciter initio renati Euangelij exariit,tibi probari gaudep.V-linam eadem vbique regnaret modeftia. Sed iam dcniio furgunt turbulent! homines, I'S minus quam indodi, quos nulla de caufa nefeio quæ intempéries ad bellum reparan-dumexagitat. Noftrum vero eft talibus flabellis placide occurtere, ne incendium lon-giusgralfetur. Tranquillum EccleGis veftrisftatumgratulor ifed non limul coniundos elfedifciplinæneruos,quieumcontineantjdolcndum eft. Nccaliacorrigendivitijratio apparet, quam fi Paftores, quos feria regni Chrifti cura tangit, inter fe confentiant. Nam vt vnus,aliis in confilium non adhibitis, quidquam tentes, audor elfe non audeo. Addequödnunquamvtilepurauijius excommunicandi permitii CngulisPaftohbus. Nara amp;nbsp;res odiofa eft, nee exemplum probabile,amp; facilis inde in tyrannidem lapfus,amp; a-liumvfum Apoftolitradiderunt.Strcnue vero vtadfymmyftastuosincitandos laborcs, tantum confulo, fed vehementer hortor. Brentio nondum fcripfi ; breui tarnen, vc fpero,mcliordabituropportunitas, quam non prætermittam. Lilftllusde ncceffitate re-formandæ Eccleûæ,fupplex eft exhortatio ad Cæfarem, amp;nbsp;Ordines imperii : quern inter opufculareperies. Valeintegernme frater. Dominus te regat Spiritu fuo, virtute fuften-tct,laboremque cuum benedicat. Geneux v i .Calendas Scptembiÿ m . d . l i i i i .

loannes Caluinus tuus.

Calvinvs Melanhtoni s. d,

BVanquàm meis vltimis literis abs te non fuifte refponfum doleo amp;nbsp;val-de miror : faftidio tarnen vel contAnptu id elfe fadum, quum nihil minus in naturam morefque tuos cadat ,^ifpicari nequeo. Itaque nun-tium hunc nadus , qui fuam mihi in literis tibi reddendis operam ob-tulit, tentandum rurfus putaui, num forte quid poflem elicere. Ego vero non de tuo erga me amore dubitans, qui femper immodicus fuit, ita loquor : fed quia fi-Icntium tuum, vt Ecclefiæ Dei noxium elfe iudico, itamerito trifte, molcftumque mihi elfe deber. Scribebam nuper de illo dodrinæ capite,in quo magis fenfum tuum di ß. fimulas, quam à nobis diflentis. Quid enim aliud de homine acernmi iudicij, cceleftif quedodrinæperitiflirao arbitrer: quum neminem mediocriter in facris verfatumla-teat, quod ipie quafi ignotum tegis î Et tarnen funditus périt gratuitæ Dei mifericor-diæ cognitio, niii hoctenemus, mero Dei beneplacito à reprobis difeerni fideles, quos in falutem eligere voluit : nifi amp;nbsp;hoc deiode conftat,fidem ab arcana Deieledione inanare:quiaSpiritu fuoilluminât, quoseligere,antequam nafeerentur ,ei vifumeft, amp;adoptionis gratia infamiliam fuam inferir. Hanc dodrinam à (ummo thcologo con-uelliquàm abfurdum fit, pro tua prudentia expende. Manifeftum certè diflidium in feriptis noftris notari, peiTimi exempli efte vides. Necverohan.c tollendæ difcre-pantiæ legem præfcribo, vt tu mihi auentiaris; fed ne pudeat nos facris Dei ora-culis fubfcribere Quærendæ veto conciliationis quæcunque tibi placuerit ratio, €ain libenter ampledar. Ecce nunc homines indodi, amp;nbsp;turbulenti, bellum Sacra-M.j.

134 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVÏNI EPISTOLÆ

niencariiim à parte veftra innouar» : quos ctiam jpfös tua tacitucnitatc foueri, boni oinnes gemunt amp;queruntur. Qlt;antumuis enim audax fit infcitia : nemo tarnen dubitat , fi liberius profiter! quod lentis , in anitnum induceres, quin tibi facile fit eofum internperiem ahqua faltem cxparte fedare. Nec verô ità humamtatis obli-tusfum,quinamp;: mecum»reputem,amp;a]iis.quoque oftendamjquo cum hominumgc-ncre tibi negociurti fit.-quàm te anxium, pcrplexômqflc tcjQcat iitarcrym perturbatio: quàm mulcacircunfpiceretibinccefiefit,quætuum curium impedrunt, acmorantur. Sed nihil cantiefi:,vt furiofis homimbus tuadiflimulacioad turbandasamp;L drflîpandasEc-clcfias frænum laxct. Taceo iam, quàm prctiola nobis elle dcbeatmgenu« fanæ doétri-næprofeilio. Sers annis plus tnginta defixos in te fuilfe innumeræmultitupinis oculos» quæ nihil magis cuporet, quàm le tibi docilem præberc. Qiiid?an hodie ignoras, pluri-mosabambiguailla,in qua te nimis timide contine?, docendi forma dubios penderc? Quôd fi tibi lyncerè, folidéque tcftari quod effet vtilecogniru, liberum non eft,faltem dandaerat opera,vt frænarcs iltorum intempericm,qui de nihilo importune tumultiian* tur. Quid enim,oblecro, fibi volunt? Clamauit tota vita Lutherus, non alia de re fe contendere,nilî vt fuam Sacramentis virtutem affererec. Conuenit, non inancs elfe figuras, fed re ipfa præftari quidquid figurStiIn Ba^ifmo adeffe Spiritusefficaciam,vt nos abkiat, amp;rcgeneret. Sacram Cœnam fpintuale efieepulum, inquoverè Cbrrfti carne amp;nbsp;fan-guine pafeimur. Ergo in fedandotumultu, quem denuo concitant praipoffcii homines, caufa magis videtur fauorabilis,quàm vt muidiæ mecu ceffandum fit : çuius tarnen varias agitationes in ifto gradu effugere non potes. Danda lolùm opera eft, vt ahencus illc bo-næconfcientiæ murus non eas modo, lëdquamlibet violentostotius mundi impetus fbrtiter hiftineat. Nam dum ab Ofiandn patronis amp;nbsp;flexibilcm , amp;nbsp;profanæ magis philofophie dcditum,quàm cœlefti do(ftrinç,vocari audio,grauius me vulnerat probrum illud,quàm fi vel maleuoli, vel proterui homines obiieerent, quod non modo feteri ho-neftum effet,led etiam magnifiée iatlarc gloriol'um. Vale charilfime vir, amp;nbsp;frater milu imprimis obleruande. Dominus te præfidiofuo tueri,'Spiritùqueregere pergatvfquein finem.Geneuæ v i. (jîlendasSeptembris m. d. liih.

loanncs Caluinustuus.

»At. ValERIANO PoiANO s. D.

■ Vôd ex longa amp;nbsp;infeftaiadatione tandem in portum appulifti,vbi faltem animumcolligcreliceatjgaudeo. Quod veto iftieftatio tibioblata eft,in qua te vtiliter exerecas, àc pufillo gregi, qui tua opéra, Sc fedulitate collc-(ftus eftjopcram tuam impendas, non tibi folùm priuatim, fed etiam multis plis fratribus, ad quos frudus perueniet, gratulor. Trifte quidem, mife-rûmque fpedaculum eft,dilperfas, qual#laccri corporis membra, Ecclefias videre. Sed quid fi hæc difiipatio admonet inftare tempus, quo Dominus filios fuos in cœlura colli-gat, qui exilio vix locum in terris reperiunt ? Interea affuefeant profugi fratres, vbi S£ corpore amp;nbsp;animo peregrinati fuerint,ad vltima migrationem. Porrö.vt fe placide in pre-cariohofpitiocontincant, te illis amp;modeftiæamp; moderationis exemplar effe conuenit. Atquc in earn rem non paruo adiuméto fore tibi fpero fymmyftam tuum D.Morellum, cui non minus præclarumfyncerianimi,amp;manfueti fpiritus, quàmdodrinæ teftimo-nium boni viri reddunt. Eum mco nomine plurimùm faluerc iubebis. Collega: mei vobisambobusfalutem optant. Vale chariffimefrater. Dominustibi femperadfit, te Spiritu fuo regat, laboréfque tuos benedicat. Geneuîe v i. Calendars Septembris

M. D. X I J I I.

CaLV I N T s PiRRVCEtIO S. D.

Ibi locum obtigiffe, vbi operam impendas Dei Ecclefiæ,gaudco: ac Dominû precor, vt ad ftationem,in qua te locauit, fideliter tuendam Spiritu fuo gu-berner. Porto, quia in ceremoniis tibi non datur qua: optanda effet, libertas, dabis opera,vt te ferre omnes intcUigant magis quam probate, quidquid fu-pcrfluum cric. Ego quid fentireni) mcis ad fratres Ltchs, de ce nihil cogitans, palàm

- E T R E s P o Ms A. gt;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijj

palam amp;:ingenuefum teftatus; Quibus non placAit meum confilium, nihil apud eos te iuuabit mea audoritas. Apud alios plus habebit ^nderis, vt arbitror^tcftimonium il* lud, quàni fiqüidpriuatim tibifcriptum oftenderes:quiafacileobreperet fufpicio,gratia, amp;nbsp;precibus efleelicitum.Semper quidem tibi diiohæc imprimis eruntfpeófandame quid tibi plus imponi finas, qiiam ferat Ecclefiæ ædificatio, amp;nbsp;tranquilla puraque confcientia fufciperetibiliceat.SperoetiamaSenatuôô Paltoribusnonnihil impetratum iri,modó abfitcontentio.Nihilenimmagis eoscxacerbac,Sradrepugnandumacnii,quamvbiiej Sc fua damnari putanc.Tu veto ex re prælcnti melius quid expcdiat,^difpicics. Quare nihil præTcribo. Vale cximie vir, Sc frater mihi charifs. Dominus te Spiritu fuo regat, labo-rémque tuum benedicat. Collegæ mei te aman ter falutant .Fratrib us gratia Dei,amp; omne benediftionis genus ex animo precor. Geneuæ.6.Calcndas Scptemb. m. d. li i i i.

C A t. M A R T R t s. D.

Tfi communis amicus noftcr Sturmius confifiummihi fuum deCommen-tariis dicandis perfcribens te quoque idem fentire addiderat : hoc tarnen i-pfum ex tuis literis intelligere,longé mihi fuit gratius; Vnum vereor, ne labor meus, qucm tibi curæ elTe olîendis, non tanti æfiimandus fuerit. Qui fié autem, vt de tuis in eundem librum commcntariisfileasjNamquumad-huc eflcs in Anglia,ex refponfione quam Roberto Stephano dederas, brcui exituros fpe*

r bam Quare eorum fruâ;u,quem non dubito vberemfore,diutius fraudari DeiEccle-fiam moleltè fcro.In hac enim confuia librorum fylua graues,eruditas,amp; folidas piorum, redéque fenticncium hominumamp; qui pari auâoritate,iudiciôquepræditifunt,lucubra* tiones éxtare imprimis neceflécft, turn ad puritatem doctrinæ afierendam ,vtadporte-tos falùa integrâque perueniat,tum ad rcfutandam eorum qui omnia permifcent, inful-famleuitatem. De Philippe,valde mihi dolct. Ergo ei non fatiscft,vel quocunque tulerit hominum gratia, flexibilem mutare, vel filentioprodere veritatem, nifi cordatos Dei feruos,ad quorum imitationem potiusipfum eniti decebat,infleó^re ad fuam molliticni conctur.Præclaréveroabs te faâum,quôdte liberum veræ dodrinædefcnforem fore profefluses.Sic enim tuo exemple prælcnpta eft éi régula ,quatenuspax foucnda fit, vc fcintillamaliquam virilisanimi, fpiraretandem difcat. Ad collegaœ tuum, cui nimisfer* uiliter illegratificari voluit, D.Sturmij hortatu fcripfi, vtcum N. placarem: vtcun* quetamenfucccdatjnunquammepœnitebitaliquidtcntafle. Verùm ,fi qui collapfî funtjtuum cft,impofitum tibi onus c oanimofius fuftinere.Quod cùm plane te facere ini telligo,magis ac magis in ea fentcntia confirmor, te mirabili Dei prouidentia, qui labo-rantiEcclefiæ fuccurreres,ifticfuÜTeretentum.D.Zankum meonomine faluere cupio. D.Marchionoftcr teplurimû falutat.Vale præftantifs.vir Sc mihi oblcruande frater.Do-minus tibifemperadfit,te gubernet,laboréfq;tuosbenedicat. Si matutius veniiTcnt tuas literæ,copiofior ad Principes,tuo admonitu,fülltet exhortatio. Sed poftdimidium Au-guftum mihifueruntredditæ.Collegæmei tefalutant.* Gencuæ v i.CalendasSeptem-bris M.D. LU II.

loannes Caluinus tuus.

Calvin VS SvtcÉRo s. d.

tumultuari non definantindoftiSc præfradihomines,quibelluSacra-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in Saxonia renouant; ineunda cric aliqua ratio, quæ illorum in-

jfe temperiem mitiget, vel clamores faltem compefeat, Sc fimül pios Sc graues l^^^^dottófque nobis concilier. Mihi nihil aliud in mentem vcnii, quam breui li-belloteftatûfacercjquâto redius Sc fyncerius fentiat noftræ Ecclefiæ,quàm, ilUcalumniätur.Simulacplus ocij naftusfuero,t31ealiquid mcditor.Nuc excuditur mea. in Gencfin prçfatio, ad fihos loänis Friderici SaxoniæDucis,in qua pacis amp;nbsp;cocordiæ ftu diu obiter cómëdo.Caftallio,mihi crede,nó minus virulcta eft beftia,^ indomita, amp;nbsp;per-uicax.Charitate fimulat-.nepevt modeftiaiquu tame nihil arrogantius fingi queat.Libel-lum illuatrocibus in me probris refertu ipfe Sc alij contarcinarat eo confilio, vt fubitus in me impetus cofurgerCt.Logé decepti funt.Nadecreuit Senatus,vt rnihi legedus daretur. Mihi vero non modo promptum fuit, calumniarum nebulas difeutere: fed ctiamcon-M. ij.

I. CALVgt;NI EPIST O LÆ

uercercin meamlaudcm,quidquidfdioleobieftumfuerat. Mihivero magis tolerabilc eft priuatim impeti,quam videre fulÄndemiieros, qui hîc degunt Chrifti exules, quod* dienouismoleftiis vexari. Quanquam Dominus hacquoque in parte hatten us manuio nobis porrcxit,nc frangeremur. Vei ùm,dc ftacu noftro ß plura icire cupies, num ius d' bifideliterreferee. FjliuseftScribæSenatus, iuuenisprobus amp;:integer. Valeornatif fime vir,amp;: mihi obferuande frater. Dominus tibi femfJer adßt, te gubernet, ac tueatuf. Coücgæ mei ce reuerencer falutanc.Tuis noftro omnium nomme plurimam faluiem dices.Geneuæ V Il.IduS Augufti M. D. LIIII.

loannes CaJuinus tuus.

SvLCERVS Calvino s. d.

apud Saxonas reftaurato feribis, cum dolore accipio:vtqui nihilnißgrauia offèndiçula,ex inteftinisciufroodicon-^i‘^ib'-’5 oritura iperare poftim. At enimiam ante plus làtis ærumnarum c-Eccleßaamp;: regnanstnumphanfqucadhuc Antithriftus, meritô nifi Itudio iniènfati efle velimus,ad mucuam in Domino ôp-ovdIav excitare amp;nbsp;]pcr-moueredebeat.De Caftalione miror vehRnenter, ß pcrgitnomen cuum mmifteriutn-quearrodere, quiadeô fe pacis charitadfq; ftudiofum ßmulat. Moncbiturautcgrauîus» quando,exnihilo efteno poßuncquçßgnificas ,nimiru à viris fidedignis nuciata tibi.Ec indicium quidem eft capitis cgregicccrebroß perditiqueamp; deploraiiin eo quilquiseft, qui epiftola nomine fuppoßcicio contra te ad Senatum veftrum eft architedatus. Neqgt; enim gloriam indefperarepotcft,quôd ce virum Dei celebriorem in certamê prouocet: amp;nbsp;vt apud Gellium habetur,inimicinas obfcurus cum eminente fufcipiat,neque magnu prouentumad acterendam exiftimationcm tuamapud cordatos faite expedare,nomine fupprellb,quando taie genus famoforum libcllorum naturæ quodâ inftinétu, exofum habetur mentibusingenuis.Seddeteget aliquandohanc Satanicam prauitatem Dominus Icfus,amp; vt haden^s reprimet ftaudulenta conftlia.Cæterum de annotationibus Ca-ftalionisin Epift. ad Ro.capit.9.expræfentiunlatoreomnia cognofees, amp;fiqua: funt» quæ de rebus Germanicis cupis cognofcerc.Nam apud nos noui nihil eft, niß quod ateri-to Marchione Alberto Epiicopi criftas tollunt cum fuo loue HenrichoBrunfuicenfe,qui Principibus nobis vicinis aliquot,motus dediflet,niß Cçfarisaudoritate,ad eius neeeßa-rios vfus fuiflet in Germaniam inferiore reuocatus. Sic nos pergit hortari ad ’pœnitetiam Dominus Dcus,quem pro te tuîfquc non defman) feriô precari. Vale in Chrifto lefu.Ba-hleç X1111. lulij Anno m. d. l ii ii. Salutant tecuôfquecollcgasmeifymmyftæ.

lo. Cal. D. Doctori Marpachio, Argen-tinenhs^cclefiæ Paftori.

Am ferè fefquiannu^eft, ex quo multa de Ecclehæ Gallicanaî,quïeapud vos cft,diftidiisfubindcaudircnon fine magno dolore cogor. Namdumpauci homines improbi, ac proterui meleftiam fratri noftro N. exhibere vo-lunt,fadumcftillorum intemperie,vt prauis contentiombTis vexatafucric Ecclcfiola,cui Dominus apud vos quictum hofpicium concelfit. Mihivero hunc nuntium triftem acerbumq; fuifiemirum no eft: quia non fecus me torqueret dif-fipacioeiusgrcgis,quem Dominus meolabore, ohm colligi, Scad tempus foueri voluit, ac vifeerummeorum laceratio. Quanquam autem remedium aliquod mature adhibcri vehementer cuperem, quia tarnen fperabam quidquid turbarum excitatum fiierat, tua amp;nbsp;fratrum noftrorum prudentia,ac moderatione facile fedatum iri: (atius mihi vifum eft quiefcere,nevelfruftravobis molcftusforem,veldiffiderca:quitati veftræ viderer. Sed quu rem quotidie in detcrius collabi rumoreftet, ftatui mihiefle icribendu aliquid. Nec veto me diucius filere patiebatur dolor .Id dum mccu agito, ecce lætior nuntius aftertur, rationêàclariflimoSenatu initameife ,quæproteruiam quinque nebulonum fritnaret; nuncqifedatos elTc motus, vt fake tolerabilis fit flatus. Vtinam omnia ficeflent exvoto compoßta,nequidmihiprætergratulationem reflaret,eamquepuramamp; folidam. Ve-rùm,quia fubeft adhuc in futurum triflis quædam fufpicio amp;nbsp;metus, fludium huicmalo purgando adhibere offieij mei ciTeduxi.Duo autem,quantum intclli^o, fuerunt totius mall capita,delatus eft initio N.quod dcfacra Domini Cœna aliter quam vos fen tiret, ac docerct.

ET 'R ES R O. N^A? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;137

docerec. Nôdico àquibus, vel quo animo ratiô câordiæhabendafuit. Sufccpta cogni^ tio eft.Vefùm,fi bona fide res tune agebatur,trâfatra efi'c dcbuit.Qui acculatus fueiat,fi-dei fuæ confeffionê edidit. Qua vera,quàm liquida,quàm plena tuerie,non difputo.Hoc mihi vnû fufficit,non e/Fe improbatam. Iraq; fie apud me antehac cogitaui, fcntçntiam fratris.Sô fymmyftæ vcftri.fi non nrorfus filentio veftro probata fuit^tolerabilé fuifle indi catâ, Clàm interim obliquis aitib’ vos quidqua effe machinatos ne fufpicari quidê libcc. Quid ergo reftabat,nifi vt quinq-, nebulonibus ad turbanda Ecclefiam longe plus quàm par erat, dariexiftimarem? Hoc enim debuit à vobis omnibus rite cxpendi,an fas fit,an deceat,andeniquereétumfitatquehumanum)quinque homines turbulentes, palàm à reliquo corpore difiidentcs,foueri contra fuum Paftorem. Sedquia hoc quoqyc vub nus nunc fanatum eft,adillud p|;iusrcdeo. Quid vitra flagiteturà N. quàmpræ,-ftiterit, mihi non latiscompcrtum eft.Vos quidem operam date conuenit,ne nimis præ-cifèvrgeatur. Si hodie viueret eximius ille Dei feruus,amp; fidelis Ecclefiæ Dodor Luthe-rus,nontameffetacerbuSjvel implacabilis, quin libenter admiiteret hanc confeflio-nem: nobis verèpræftari,quod figurant Sacramenta:ideôque in facra Cœna corporis (anguinisChrifti nos fieri participes, Qu^otics enim profeffuSeft, non aham fibiefTe pugnandicaufam,nifivt conftaret, Dominum inanibus fignis non ludere nobifeum, lcd intus implere quæ oculis proponit , ac proinde effedum fignis effe coniundumî Hoc inter nosconucnit,nifi magnoperefallor: Cœnam Chrifti non theatricum cfle fpe-daculum fpiritualis alimenti, fed re ipfa dare quod figurât : quia illic piæ animæ Chrifti carneSe fanguine pafeantur. Quanquam autem deprecatoris hîc vices potius quàm monitotisfufcipio-.libéréramen dicendumeft, nimis fore morofos, fi qui hac mode-racionc non content!fratrem fuo minifteriodeiiciant. Addc quod turpe exemplum eft, qui rite 5ô ordine vocatus eft ad munus Paftoris, fine legitime Ecclefiæ iudicio, mere Senatusnutuabdicari. Fieri quidem paffim incipitifed iam aliquoties vidiin eo-rum capita recidere,qui feientes, amp;nbsp;volentes ius Ecclefiæ prodiderant. Sanda, quæ a-pudomnes pios adhuc viget, diûque,vt fpero, vigebit, Capiton^, Buceri memoria, quorum pertpeda fuit ôô fides öeprudentia amp;nbsp;eruditie amp;nbsp;integritas, inftar lampadis locum iftumcolluftrat,vtnotius fit, atquead exemplum notabilius quidquid à vobis in vtramque partem gericur. Atcertè , quæ in feruando Ecclefiæ ordine ebrumerat religio, dccies mori maluiffent, quàm violentam Paftoris deiçdàonem, non dicofuo confenfu., fed etiam filentio probate. Equidem fi quid operæpretium ex meoaduentu cum tuis Collegis fperares, laborcm non reeufarem. Imô eo Êbentius ad vos venirem, quia meqüoqueinhanc controuerfiam inuoluivideo Mihi autem valde acerbum effet, dodrinre geaus, quod hberè iftic olim tam in Schola,quàm in temple profelFus fum, nunctepudiari. Sedne importune fatagere videar-.non vitra mihi progrediendum effeduxi,quàmvtte amp;nbsp;rogando,Semonendo,obfecrando, amp;nbsp;hortando pijFratris, deindemiferæ Ecclefiolæquietem procurem. meimpetrafle audiam, quod fummo-pere cupio,çritcur nobis ornnibus gratulcr. Vale e^i^mie vir vnà cum fymmyftis fra-£ribus.i!âiln:charitrimis,quit^çumEcclefLaraiftam gubernant,quibus ego meas literas commuuès effevoie,fiitacenfueris. Dotninusvosomnestueatur fuopræfidio , fpiri-tu prudehtiæ,reditudiniS,æquitatisamp;: conftantiædirigat,laboréfque veftros benedi-lt;at,Amcn'. Geneuæ Yiii’CalendasSeptembris m.d.iiiu. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.n . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/.il! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' '

...i?.; .*j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ ' nbsp;nbsp;.. \ ( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïoannesCaluinustuus.

“ ' • t. j i î - i t !.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ i

CalVINVS IoAN. SleIDANO. s. £).

Vum ex fratris noftri N* literis nuperintellexiflcm ex tribus,quos regendæ Gallicæ Ecclefiolæ Senatus præfecu, te effe vnum, vehementer,vt par erat ,guauifus (um : amp;nbsp;hoemihi gaudiuin fore diuturnum cori-fido. Sic enim ftatuotibidiuinitus magis quà.m humane confili'o pro-_____uinciam hâne fuiffe iniundâjqui tua fide amp;nbsp;prddentia côpon'as,q'ùidquid luftcnus-ti^rbarû mouic Sat,an:præcaueas,dêinde,né qua iinpróbis detur tuniultuadi oC-cafio.Ergobxanimi mei veto confultuméftpufillogregi.Te'verô quo minus ad officiu pxhortetaùullus timor impedit-. fed quia lupcrüacuû eile exiftimó. De Philippi confenfu

ijS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V JTN !• EP I s T o L Æ

quantopere vna in re mihi graculM debeam, nefcio : quando in fummis capicibus vel philofophis fe vendirans fanam dûatinam aperce oppugnac : vcl ne in le quorundam ir* ritecodia, fcnfumfuum aftutèjaltem paruin ingenue, tegir. Dominus cum fortiore fpiritu inrtruac,negrauemexeius timidicatciaduram (cnciatpofteritas. A tribusmen-ïîbus in Aquitania quinqueaucfcxfueruncexuiti, inqporum morecChriftus magnifi-cètnumphauic.Nuper etiam in oppido Venecæ ditionis paulô vitra Vulcurinam admi* rabili conftanciaad vltimtim vfque Ipiritum , plus virmihi probe nocus, Cliriftum con-felfuseft. Nouibîc nihil fcrtur,quod non peræquè vobis notum lie. Valetximie vir,Sî mihiplurimùmhonorande. Dom mus tecum familia tucatur perpetuô, ac benedicar. DeclalfeTurcica certioraliatus eftnuntius, exuftoquodam oppido,vallata regione maritima,captis hominum quinquemillibusin Græ^amrcdiiirc.Gencux* v i.Calcndas Septembris m. d.liiii.

C A L V I N V s N. s. n.

Go verô,mi frater, non adeo fum morofus, quin amicis facile ignofeam,e-ciam fin lui ad me toto anno«lt;'cribanc. Nam quia in hoc officij genercmi* nusfum le lulus,vel laltcm dum me alieni occupant, fummisamicisinter-dura quod dcbetui non pcrfoluo,libenter de mutua lilcnrij venia cum ipfis paciftor.Ergo nilîaliafuipicioanimum meum pupugiirct,nullasabs telitc-ras mihi venire,nunquam ægrc tulilTcm. Cæterum multafuerunt, quibus meoffenfum fuiflenon dilfimulo.De veftris dilfidiis nemo fratrum tuoruin pricatim admefcripfit' Per alios delatç funtquerimoniae Ego no me vitra interpofui,quàm vtper eofdem nun* tios fuadereni,quæ pacis,ôê concordiæ erant.Certc eius genens fuerunt mea conlilia, vc non minus habita fiierit à me amicitiæ noftrx ratio, quàm fides Chnfto amp;: Ecclcûx pr«-Ibta.Quare non eft cur me eorum pudeac,vel tu mecum cxpoftulcs.Inquire obfccro,rc-perics nihil à me profiiftum,quod non tibi fummopere placet e debuerit. Atque veinant magis fimiliaris cuis fymmyftis fuilics. Rcs,vc opinor,momento tranfada foret.Intcrea tuas ad Farcllum iiteraslegi,ex quibus olfeciammum tuum vel in me elle exulccratuni, vcl obliquis fufpiciontbus intedum. Excandefeentiæ verô amp;nbsp;ftomachi meos, quibus,vt nunc fcribis,fufFragd?i me putabas,plenæerant. Cur Ci amicitiara noftra læfam pucabas, non llatim côqueftus es? Verùm hæc apud me occulta continu! : ac ne minimæ quidem olîènfionis fignum dedi.Tantùm dolebat,quôd ce à fraterna communicatione fubducc-res.Dc tolcrandis hærccicis quænam ellec cua fcnccntia, ex quibufdam fciui. T u quident fie in vmbra iudicas. Ac fi cibi feriôhîc fuifiec certandum, forcé confilium mucalTes. Sciût tarnen amici, quant placide, amp;nbsp;comiter tune excufaucrim,quôd nobis parum elfes pre-pitius. Quamuis à nobishodie dilfentiat N. quia cameuamp;lyncents eft Chriftimi* nifter, amp;nbsp;pietatis affedu regitur,dcindelt;iomo eft probus,amp;: moderatus,nobis amicusefi fe non definet.Egoilli propcercawnoleftus non ero. Nunc tarnen leda noftra exeufatio-ne,fiquidcmcam in manusfumercdignaruses,tcnon fuillemitigatum,nonmhilmiror. Scructi vero ce elfe difcipulum, quis vnquam fomniauic? Quiduis potius mihi elfec cre-dibile, quàm co vefaniæccclfeabrepcum.Ncc vcrôarbicror,famara tuam verbulo atca-dam fuilTe. Quôd aucem Diaconufn cuum palfus fucris,non tâtùm mihiamp; fanxdodri-næobloqui,(ed in alferendis Serueti deliriis palàm bacchari,quis non vitio cibi verreret? lam vc ingenue omnia facear,de æcerna Dei praedcftinatione ce n ó rede fentire, mihi di« dum eft. Ego etfi verebar ne quid effet, fern per tarnen minus elfe credidi,quàm auditC cumacerbiffimaraoleftiacogebar. Porrö,quum multis modisiniuriam mihi fieriputa-rem,non tarnen fum tumultuatus : fed illas indignitates tacito mœrore deuorare malui, quàm vel amicitixnoftræveteris, vel coniundionis fraternæ vinculum fcindcre. Atque nunc te rogo, vt mihi falccm tacereliceat,dum indigne no minus,qùàm hoftiliter vexor. 5i dccima tantum ex parte ficias, quàm atrocibus prubris lacerer, pro tua humanitate in« ge.rnifçasmiferiis,adquasobdurui.Vndiique me canes allatrât.Hçrcticuspafllm votitor. Qdidquid fingi calumniarum poteft,in me congeritur. Dênique mcinuidi, amp;nbsp;maleuo-hexgregenoftro infeftius oppugnant, quant’aperti hoftesex Paparu. Non tarnen ira fum metttus, vel de Ecclefia Dei, vcl de ip fis, vt tam iitiquam mercedem repcndcrc dé* beanr. Audarium vt tftincaccederet , noh timui. De Diaconpcuoloquor, quern tua conniuentiamintmealt oportuit, quurfi non minus impîé’fconn’arpuram rdi^fonem in-

ET R ES P O Iis A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ip

furgerec,quàni improbe homini innoxio malediceb». Et tarnen non aliud poftulo niü vtmihi permittas eius contumelias Icmter ferre. Q^nta fide amp;nbsp;integricate v hrilto Icr-uieris,quàm cordate fundus fis cuo officio, quàm conftancer amp;nbsp;labores, amp;£. certaniina quib’ ceexercuit Dominus,fultinueris, ego tibi cellis fumsac ce in pofterum perpetuô tui fimilcm fore confido. Itaque nil^l magis cupio,quàm faluam inter nos beneuolentiam manere,quôalacrius,6c fynceriore Iludio nos vlcrô citróqueiuuare pergamus. Valeexi-mievir, amp;:colendefrater. Dominuscibi femper adfit,tegubetnetaccuos labores benedi-cat. Collegæ mei te plurimùm falucant.Geneuæ x v. Üdob. m. d. l1111.

loannes Calûinus tuus.

Cal. s e r e n I ^s. Régi Poloniae s. d.

Tfiego anteannos quinque, SerèniffimèRex,quandam librorum meorum partem vellræ Maieftati publicè dedicaueram, vt pietatis lemen, quod ïam tune cordi vellro diuinitus mlîtum audicram, magis ac magis excita rem: nunc tarnen minime anderem homo ignobilis,priuatas tam inclyto Rvgi li-teras offerte,nifi venerandus frÄcr nöfter cuihocdcbeo,amp;:, cuius vt fi-deliserga M. V. obferuantiamihinotaell, ita non dubito,quinftnlus vellros probê compertos habeat, me luo conGlio Se hortatu animaffet. Quia ergo fpopondit non in-gratüm.M. V. forehoc meumofficium : tementatisculpam nonfum ampliusventus. lam verô quia abfurdum foret, ab Euangelij Minillro in confpedum tanti Regis vacuas literas venire ; illud idem argumentum, quod continet publica mea in Epillolam ad Hebræos præfatio,quia nullum vel melius, vel Regia perfona dignius, vel tempori aptius occurrit,mihifumendum putaui. Sic enim perfuafusfum, pro ea, quam Filio Deicom-rouni magiftro dcfertis,reuercntia, ab eius leruo moneri,vobis non fore graue, aut mole-ftum. Et certèhæc modeiliadecet omnes Chrilli difcipulos, à fummo vfquc ad infimum, à Regibusipfts ad plebem vfque,coelcftieius dodrinælibeÂer placida animi manfuetudinefefubmittcre. NamSó hoe modo fecundum Dauidis præceptum ofeu-lantur regnorum omnium Principem amp;caput terreni Reges, dum per homines, quibus docendi munus iniunxit, loquentem audire non refpuunt. Carterum, quod meatum partium viciffim effe arbitror,operam dare lludebo, nc vobis fallidTo fit mea prolixitas. Ac primum horribiles tenebras, quæ paffim graffantur : errorum colluuiem, qua obrui-turtotusferemundusiabufusamp;scorruptelas, quibus fœdata^religio,non attingam, ne inluperuacuareicognitæ tradatione M. Veilram frullra occupem. Neque emm ad rudernquempiam ,amp;lynceraE pietatis ignarummihi habenduseilfermo.-fed apud Regem purioris dodrinæ luce prædicum,vt no modo à craffis vulgi fuperftitionibus fit ipfc liber, fed etiam quam exicialis fit labynnthus ille,quo maior pars generis humani tene-tur implicita,redeiudicet. Nam quum gregariÄ quoquedifcipulos lucernis limilesefi fe velit Chriftus,quæ in fublimi pofitæ fulgorem luum Itnge emittunt : quid à Rege exiger, quem in fummo dignitatis falligio locauit, vtaliis omnibus præluceat? Nam quo raagis honorifica ell lolij cui præeftis, altitudo, eo difficilius ell, parem gcrere animum, vt locus hominis virtute ornetur ;amp; dereddendaapud Deum ratione magis folicite co-gitandum. Quod fi obfeuris hominibus timendum ell,ne hoc viuificum fernen corpore fuffocatum dégénérée, vel prorfus intcreat, quid.M.Veftræ agendum ell, cui non fans ell,vberemexfefrudumproferre, nilieandem femenrem ad multa hominum millia propagate lludeat. Memineritis ergo, prællantiffime Rex, in perfona vellra lucem roti Poloniæ diuinitus effe accenfam.quæ fine graui culpa diutius latere nequic. Itaque hæc prima fit cura,8t hoc primum lludium, fubiedas vobis ditiones ex feeda Papatus diffipa-tione ad Chrilli obfequium colligere. Erumpat tandem heroica ilia,quæ nimis diu intus fopita iacuit virtus, amp;nbsp;in re tarn præclara,mcmorabile fui documentum præbeat. Neque verb me fugit,aut quam arduæ fit mobs opus, aut quam multiplices amp;nbsp;magnæ difficulta-tes indent, quas fuomore ingeret Satan. Sedquum hîc pro gloria Dei de Chrilli re* gno,pro factotum puritate, pro human! generis falute pugnetur, ea ellcaulæexccllen': tia, quæScmolelliasomnesabforbeatlualaude,amp; obftaculafacilefuperet. Imoquid a-gendum fit,ipfi veritatis holies fuo exemplo præfcribant. Nam quo acrius ad earn oppri-mendam eniti eos videt.M. Vellra, eo tutpius effet, in fan um eorum ardorem non faltem cordata llrcnuitate æquare. Ruane igitur,quam maximo poterunt impetu, machinas

■’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M.iiij.

MO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I CAyÇriNI EPïSTOLÆ

omnesadmoueant,igneaqiiæ Satalillis fuppeditat, amp;nbsp;virulenta iâcula torqueant » tam ïnfidiisdcniq;, quàm apcrto MartegrafTenturjadeo ad frangendiim generolum peôtuS amp;c cœlcfti Spiritus Dei virtute prædicum hæc omnia valere non debent, vt totidem lînt potius ad piam contrarij (ludij, amp;nbsp;conatus æmulationéftimuli.Hue aecedit,quôd quum Deus proprium opus fuum cßcaiTerac, collapfam Ec^eßam, cuius eft vnicus fundatoG reftituerc,Jiaud dubiè ftatuendum eft,eum nobis laborantibus minime defore.

Cæterum,quia vobis certamen eft,non iolum cum domcfticishoftjbus,(cd quifereli-gionis Antiftites,cuftodesfacrorum amp;;Eccleiiæ patres actutorcs efte ialt;ftant:perplexa forte in hoc mctu hærebit Veftra Maieftas,ne quid præcer officjj fui rationem tentet. Et certè hoc fîliis Dei propofitumefte debet in omni actione, acpcnitusftxum ,ne vocatio* nisfuæmeras tranîîliant. Ergonequisvanusrcrrqj-vosimpediat vel moretur, paucis quatenus timendum fitjdilleram. VtfuamHicrarchian nobis aflidueobtrudunt Papi-fti’dta non dubito,quin eodem apud vos clypeo fe muniant. Na,quia nos in hngulis do-élrinæcapitibus longe fuperiorcs vident:ad hancmiferam latebram vióliconfugiuni: quamuiscorriiptiftimus ht Ecclehæ ftatus,non licere, tarnen Laicis,eius vitiaattjngerc-Nec ftibcerfugio content!, criftas erigunt:quia Petro datus eft in Eccleham Primatus, totusClerus Papalis continuafuccefliofteab iphs Apoftolis hue vfquedcfcendit:adh pfos folos fpeCtarelusamp; potcftatcra fpiritualisregiminis. Quarehæcduo breuiter difeu' tereopcra:pictium fuerir.Neque ramen dePrimatu Romanæ fcdis quah ex profeftb bîc traólabo:quiahanccauiam he mihiegihe videor, vt iam non hne (ummaimpudentiafi-bi arroget Papa,quod antea folcbat:totius fcilicet Ecclehç fe ehe caput,Nam quum PaU' lusadvnitatemnoshortarivolcns,vnumDeum ,vnamFidcm, vnum Baptifmum,v? pmy, Spiritum,vnum Dominum amp;nbsp;vnum Ecclehæ corpus efte doeet, minime quod ad id probandum maximi ponderis erar,omittere debuifletiVnum eife fummum Pontifice, cuius auftoritas totam Eccleham in coniundionis ordine retinct, Fuiflet igitur hæc tilt-pis obhuio,non moncre hdeles,vtfubvnocapitediuinitushbipræfeôlo maneant: liboc vertim fuiiret,datun^n omnesEcclehas vni homini elFe Primatum, Sed alibifatisidcin

Gal.î.7. ipfum explicat,dum hbi cundem inter Gentiles Apoftolatum ehè aflerit,qui Petro da-tus crat inter ludæos.Hîc certc non modo ftatuitur æqualitas inter duos, led talis hr pal-titiOjVt propric loquendo, minime ad nos pertincac Petri A poftolatus. Denique in illogt; quern nuper citaui teco,modum regendæ Ecclehæ à Chrifto fancitum dehniens,non di-

Ephe.4,n, Vicarium vnum ab eocreatum eflc,quiabfentiam eius in terris fuppleretifed Apofto-los,Paftores,amp; Dodtores fuifle inftitutos, qui m commune fecundum menfuram gratis vnicuique dacam laborent,Certc h vnum omnibus præeftc vellet Deus,non aliqua Spiritus portionceura donaret,fedplenitudinem conferret. Cauillum autem illud, quod Pe; tro datæfuerint cJaues,ideo in præientia non refuto, quia plus fatis alibi oftenfum fuit, Papæ nihilô magis prodeHe,ach id cuiuis Apoftolorum ditlum foret, Quæenim illico gnario vel affin iras cum Petro, vt fe pre hæredegcrat? Nam quod loco ius datum ehe ob tendit,plufquàm ineptum eft, Çur enim Hierofolymæ potius non chet fedes Primatus, vbi Filius Dei hne controuerha (ummus Pontifex Sacerdotio fundlus eft ? Verum hæc, vt dixi,aliunde petere fatius eft,vbi plenius funt expohta,quemadmodum amp;nbsp;illud, nihil minus Chriftofuiifcpropohtum,quàm vnum inter Apoftolos principeerigero, Nam fum-mo Pontihei, qui fub lege viguit, ideo abrogata fuit dignitas, vt nunc folus Dei Filius c-mineat tanquam caput, omnibus in ordincm mem brorum coaftis, Ac facrilega audacia illud Apoftoli didtum Papiftæad probandum idoli fui tyrannidem dctorquent,Tranlla-

HcLy.u, [o Sacerdotio,nccche ehe transferri legem,Neque enim illic Apoftolusdifputat, hono-remfummi Pontiheisab homineadquemuis hominem tranhatum ehe, fedrehderein vnico Dei Filio contendit,Ita vt non alius quærendus ht hiccehor : quia fecundum ordi-tfe.7.15.17. ncm Melchifcdech ordinatus eft Sacerdos, vt hne careat,Et nobis quidem abundcfuhi-cere dcbcretvnaDei voluntas, hcuti veraeft legitimægubernatiqnis regula,amp; lex inuio-labilis,Sed accedit eciam,quôd neque poffibilecft,neque expedit, Vnum efte in terris to-tius Ecclehæ caput:quiaamp; hochumanæ inhrmitatismodum longe exccderet, nequea-ptari poftet ad communem vfum, Demquefola ambitio amp;nbsp;fuperbia Primatum hunc, quern nobis opponuntRomanen(cs,fabricauit,Vetus quidem Eccleha Patriarchiasinhi-cuit,amp; hngulis etiam Prouinciis quofdam attribuit Primatus, vthocconcordiæ vinculo melius inter fe deuindfi manerent Epifcopi,,(^emadmodum h hodiellluftriffimqPolo-niæ regno ynus præeftèt Archiepifcopus,non qui dominarctur lnƒeliquos, vel iusabillis , , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;creptam

E T R E s P o K s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'m

creptum fibi atrogaret : fed qui ordinis caufa in Sy®dis primum teneret locum, 5c iam itam inter collegas fuos amp;nbsp;fratres vniutem foueret. V^lTent deinde vel prouinciales vel vrbani Epifcopi,qui peculiaritcr ordini conleruando intenti forent.Sicuti hoe natura di« '^at,Vnum ex lîngulis collegiisdeligendum,cui præcipuacura intumbac. Sed aLud cil, moderatum gererehonorem,quatenus feiheee hominis facultas leextêdit, quam lotum orbemterrarum immenfo imperiÂcompleéli. Nugatonum ergo eit, quod de vno capite Romanenfes garriunt:quia neclacra Dei ordinatio elhnec veteris Ecclcliæ vfu receptu, Chrifto,quem vnicum omnibus præfccit cœlellis Pater j adiungi Iccundum caput, lam quamuisiure in RotnanumPontificcmcompetcret lummus honor: eo tarnen le piiuauit ipfejquum amp;: à fide Apoftolica defecit,06 locum deleruit fibi diuinitus commillum.Nam vt primus fit inter Epifcopos,ipfum efle Epifcopum oportet.Porto,quum Epilcopi titulo indignum elfe conftci,qui officio dJcedi nd fungitur: quid deeo fentiedum,qui non logt; ihm depofito onere docedi, profanis popis exultât, fed Lhriib dodrinâ nd minus trude-liter q impie extinguere coaturîSi vult à Pauloaliquid mutuari Papa,fit minifter Chnlli, 60 dilpefator myfteriorumDei.Si Petri clogiis vult fe ornate,fit fidelis gregis pallor te-ftis paffionum Chnfti. Ab his verd quum fit ex profelTo alienus, ac ne fimulet quidem fe ' vnü elfe ex verbi Dei miniftris : vitro le à Ptimatu ,fi quo alioqui fuilfct ante prxditus,ab-dicat.Adhæc,quoraodoEcclcfiarû mater eritTlt;oma, quæ Ecclefia nihild magiscenleri nierctur,quàm Babylon’Ecclefiæ animaeftdoélrinæpuritas-.qua Romæefleprorlusabo liiäquucertd certiusfit,fequitur illic reftareduntaxatmortuûcadauer. Demqi nihilab-furdius,quàmproreligionis Antiftitecoli inChtifti grege,qui tr aniteftus eft veri amp;nbsp;ger-maniChnftianifmi hoftis. Porrd loge fallitur Maiellas Veftra,fi expeôlat, dû ad rite for-mandû regniPolonici ltatû,eius fedæauétoritasinterneniat, quadcledat vaftaamp; horre-da cdffifio.Regnarecû fua caterua non poteft Papa Rom.nifi opprelfa Ecclelia, fœdato Dei cultUjlaccrato ordine,imd tota pietate dcleta. An igitur fperandû eft, vt qui Ecclefiæ exitio pafeitur,remediû fanâdis cius morbis vel afterat ipfe,vel adhiberi cdfcntiatîNec ve rd,fi pio amp;c Chriftiano Principi rcs cdfufas in melius reftituere cordi eft,velvnius momêti remoram afferre debet,Paltorum ignauia,fi in munerefuo ceflantTrantum abeft,vt iu-ftèladoseius conatus itnpcdiat cdtumax eorû fuperbia, qui Paftores falfd vocitatur.inane ergo terriculamentû eft,nihil in Ecclelîæ reformatione nifi ex Papç nutu, mouendû, 'veltentandu efTe.Quinpotiusquodexoricnte primû Euangelio ejpcrtifunt Apoftoli, hodie quoq; impleri opnrtetiChnftû ab architeiftis reprobari,hoc eft,qui Prçfulû litulo fe ^enditatiquia tarnen edftitutus eft in caput anguli,minime æquû efle, vt impiis eorû ob-ftaeuhscedat. Superelt nunc altera quæftio-.vt légitima fit fucceffio, à quibus ordinandi fint Paftores.Ego quia magnopere referre video,nihil in Ecclefia cdfule geri,ne hoc modo cuiufq; libi iini fræna laxentur, amp;nbsp;nobis à Spiritu Dei di fer ce per os Pauli elle præfcri-ptû,vt decenter amp;L cdpofitc fiat omnia, ordinanû minifteriû reuerenter lemper eoledum elfe cenfeo.Sic igitur fertvera ratio,amp; Dei mandgtû,vt nemo fe temere ingérât, nec pri-uatus quifq; fibi Paftoris munus vfurpet. Sed vt Paftorum iudicio eiedus,amp; gregi oblatus ipfûedfentrenteapprobetur. Hue accedatfolênis manuu impofitio,quaordinationevo-cant.De qua foladûtantopere nobifeum litigât Papiftac, fatis oftêdunt quod præcipuum erat le negligere,nempe elecbone. Et fane apud eos tam frigida eft examinis cura, vt me-rus fit ludusconiuntlus cum Dei ludibno. Tantùmincetemoniæ pompa infiftunt : nec contenti vetufto illo ritu manuum impofitionis,vn£lione confecrant fuos Sacerdotcs:cu-ius neque in Scriptura fit métio,neq; vfus in Apoftolorû Ecclefia traditus.Quû verd cam ex fæce ludaifmi hauferint,vbicunque vigebit purior religio,cum aliis Papaïus corrupte lis abolenda erit.Sed alia fuperftitio longe deterior eft,qudd fuos Sacrifices non ad pafeê-di,vel docendi munus ordinant, fedvtfacrilega audaciaius amp;nbsp;officium Chrifti ad fe ra-piant,amp; vfurpent,dum eos inftituuntadperagendûMiflæfacrificium, quo fingunt Deû placari.Quaretotum SacerdotiumPapifticû non folùm impia eft veriminifterij profa-natio,fed exccrabilis in Chriftû contumehaivt quifquis eft Sacerdos Papalis donee titulû illûabiecerit,Chrifti feruuseffenequcat. Iraq; quamuisindelebilislecundûeos fitcara-ftcr,eraditamen,Ôô deleri necelfe eft,vt puros habeat Sacerdotes Dei Ecclefia. Altera e-tia ignominiæ nota meritd piis deteftabile eft Papale Sacerdotium. Nam quum lecundû vetuftosCanonesquifquis ab hçreticis, vel fchifmaticis ordinationem petit, eodem fe crimine implicet,non ignorât. V.Maieftas qualcs iam muftis Içculisfuerint cornuti Vn-'ftorcs.Nunc quifquis in illorum ordincm fe cooptati appétit, an non oblique in horren-

141 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1. C Agt; h. JN 1 r. r 1 0 A VJ L

dam illam diflipationem conlcntit,®ius illi coram Deo amp;nbsp;Angelis rei funt? Nondum M' men foluta eft quxftio:quia fi pronÄfeue fas non cft,quofuis ad Paftorum munus alcen-dere, rite vocari inftitui necelTe cft,qui fe probate volent legitimos, amp;nbsp;honore dignos. Hîc,fateor,optandum eiret,vt valeret continua fuccelTio, vt funélio iplà quafi per manus traderetur.Sed memoria tenendum eft, quod prius attigi,quum Ecclefiæ anima fitdo-drinæ purit3S,fruftra quæ Ecclefiæ propria lunt,amp;: ab fttegro eius ftatu dependent,apiid eos homines rcquiri,quos conftat efTeprofeftos Euangelij holles. Qtiia autem Papæty-rannide abrupta fuit vera ordinationis feries, nouo fublîdio nunc opus eft ad Ecclefiæin-ftaurationem. Fruftra quidem fuperbiunt Papillæ vinculo illo, quod ab illis ruptum efï^ dixi. Quid enim aliud eft Papatus,quàmàChriftodefcdio? Qua autem fron te feApo* ftatæ,ia6labunt fuccelforesîRemedium veto aftcrtDeus iple,dum idoneos amp;probos Do* dores excitât,qui Ecclefiam in deformibus Papatusîuinis iacentem ædificent. Aiquô omnino extraordinarium fuit hoc munus, quod Dominus nobis iniunxit,dum opera noftra ad colligendas Ecclefias vfus eft. Qiii ergo itapræter fpem hominum infolitomodo repente apparueiunt,lyncerç pietatis vindices,eorum vocatio à commun! régula æfti-mari non debet.Cætcrum,hac lege diuinitus vocacifunt,vt Ecclefiis redècompofitiSja-lios Paftores fubllituant in luum locum.l^uarc præftantiffimè Rex, quidquid de hæredi-tario Sacerdotijiurc garriatPapalisClerus,neimpediant futilesiftæ nugæ,quô minus cœleftibus aufpiciis opus omnium maxime præclarum, amp;nbsp;coram Deo amp;: Angelis lauda-bileaggrediatut Maieftas Veftra,vt Chriftus vnus in fua ditionecum pura Euangelij do-drina emineat. Hæc veto amp;: probat vtilisefletagendiratio : quia nunclupi Pattoruiu

ritatecreati vocationem aliam non haberentivc MaicRas Vellra tantùm Dodorcs infti' cucrec,qiii pafTim Euangelij fernen fpargerent.Eßetautemhoc temporalemunus,quan’ tifper res incompoficæ manerent ac fufpcnfæ. Ncque emm hen potell, vt protinus mucc-tur publica Ecclefixgubernatio. Sed hoc exordio ,quod dixi,vel præludiojcommodiis ad renouandam Ecclchamtranfitusfieret. Demquenon reformatioelTcc Ecclefiæ,felt;l quicdam folLim præ^ratio.Rebus autem maturis,rcgiaauóforicatcamp; luHragiis ordinuni conftitui pofi'et in pofterum certior ratio de Palforibus creandis. C2:terum,quialana: do-drinæholies piisamp; lynccris Doftoribus ianuam præcludere fummavitcntahunt,ma' . num illis adiutrice nbsp;nbsp;Vellra Maieilatcporngi nccelle foret,vt libéré plebem ab erraticis

fuperllitionibus ad reâum pietatis curfum deducerct.Sed quia iam longius progrelfuni me efle video,quam initio llatucram, vt tçdium Vellræ Maicllatis prxueniam,finem hie faciam fcribeiidi. Dommuscœleftis Pater manu vnigemn Filijfui VcftramMaicftaxeni dirigatjprælîdio tucatur,virtute fuftineat,ac Spititu gubernet,Rex prçftantilTime.Gene-' uæNonis Decembris m.d.liiii.

I O. C A L V 1 N V s P 1 O C V I D A M FRATRI S. ».

Lx Gall.

petuo te ctiam direxerit. Tibi vero non vulgare gaudium hinc pcrcipiendum eft, cum agnolcis quo te honore affecerit, qui te funûionc tam nobili amp;nbsp;gloriofa ornauit, amp;nbsp;ma-num porrexit tibi,vt tantomuneri pareflepolfes. Vteunque enim miferifratres, qui£♦ uangclij nomine laborat, contemptibiles fmtamp;s reieóli atnundo :fcimus tarnen, vt Dominus lacri peculij loco habeat : vt non alnid ipfi facrificium fit acceptius, quam vbi ad illos fubleuandos, amp;nbsp;opem ferendamftrenuè nos impcndimus.Et qüum Dominus lefuS teftetur agniturum fe quafi erga fe præftitum, quod in quemlibet ex fuiÿ collatum fuerit» quid fperandum nobis abilloeft, quum illis ipfisaderimus qui ipfius nomine laborant.^ Nam amp;nbsp;111i quali procuratores mandato Domini inftrudi, ad Euangelij defenfionem ab ipfoliftuntur. Quarene poculum quidemaquæfrigidæipfisoblatum,nobisetiamde-hatt.io.4xperiturum promilit. Proinde quum ita animatus fueris hatlenus, ad legitimum illudfacrificium Domino offerendum,contende porrô,vt eodem animo deinceps pergas. Ne-qu6

I'

et.responsa; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145

que veto nefcio, quid infufurraturus fit tibi Satan, « à fanfto opere te auertat. Sed vide VC Dominus fuum in te fupremum illud ius vt aecium ell, 1’emper habeac. Acquie-fee eciam in hoc teftimonio, quod qui operam in eo collocanc, vt opitulentur Filns Dei perfecutione fuftinentibus propter Euangelium ,ipfieo nomine Coadiutorcs Euange-rigt;iiiplt;4-j-lij appellentut. Nam quanti momenti hoc eft, quod infigne illud Martyrum nomen in nostranferibatDominusjetiamfi^erfecutioad nos vfquenon pertingat, tantum quia ipfiusMartyribus officianoftraimpendimus? Quidquid igitur ex oppofico auditurus fis, caue ne tarn laudabili cœpto renuntics, aut in medio curfu deficias. Equidem mihi ficperfuadeojtenullopadohominumdc te iudicia tibi propoluiirc,cùmhocprimùm agerecœpifti.Fac igitur vt te illi femper impendas,cui fides ad extremum vfqiie feruan-daeft. Cogitaetiamquam multi expiis qui propter te nunc Deum glorificant,fi te pro-pofiti minus tenacem agnofeerent, Jauner offenderentur! Nam quod advinélosipfos attinet, illi de te ita fenciunt,amp; in te funt affedi, vt fi liber is efle darctur, caput fuum pro teetiammortiobiicerenon dubitenc, nedum vt fua fraude vel improbitatctibicreenc ' periculum.llludetia veniattibi in mentem, quodpiis illis ita opemauxiliu adfert,hoc adillos confirmandos valere plurimum,cum præfcntem erga le Dei manu in tuo benefi-cio,vtipareft,agnofcanr.Sicinquam,crefcitipfis in Deum fiducia,de cuius paternoetga fe ftudiojipfis per te tarn appofite conftat.Robdf are igicur,ik: vit cfto,cùm opus illud lan-ftilfirautn non Deo tantum amp;nbsp;Martyribus,fed toti etiam Ecclefiae impendas.Vale mi hater. Deum oro, vt amp;nbsp;fua in te dona cumulet magis ac magis, 0£ ad luam gloriam efficacia reddat,amp; te præfidio fuo fingulari compleólatur. x. Auguft.

Epi 5 T O I A CVIVSDAM nomine scripta, Q.V I SE A

PatreReligionis nomine fubduxerat.

Vod faài mei ratione fenpto amp;nbsp;abfens potius quam præfens exhibeo, peto à ^p^4*lt;^V,ce,obfetuâde Pater ,vt me exeufatû habeas.Duoin caufafunt:vnû,quôd veri-fim,vt,in re odiofa amp;nbsp;in fpecie aliéna,fatis facile ad me audiendû te habe-«^^i^^rê:altcrû,quôd fumma ilia rcuerctia qua te profequor, mihiapud te quidqua iftorû profetre haékenus non permiferit.Nuuc veto inÄnda mihi hacratio-nê efle duxi,qua vel te placarê,quatcnus ofFenfione de me concepta retinercs,vel faltem quidquid iftud eli,emollirê,dum oblatamchori occafione,tibi adplenû fatisfacerê.Dolec tibi,quôd in cultus Dei rationc quem pro veto habes, te non fequar.^oc fi cotemptu fa-cetê,vt leues multi homines, quibus fufque deq; eft omnis religio, quiq; omni aftedu in Cultus Dei obferuatione vacui fût,nulla vcnia no eflem indigniflim’.Sin veto Dci timor, amp;nbsp;confeientiæ teftimonium eo me impulerunt,fic mihi perluadeo, vtroque illo nomme meutn à te fatlum tolerabihus iudicatum iri. lam ne te multis obtunda, negari hoc non poteft,quin multi amp;nbsp;cralfiabufus amp;nbsp;corruptelæ in Ecclefia locum habeant, qui Dei nomine teguntur:amp; bona intentio ifta omniaeluere creditur. Interea qui fie viuunt, vt fine Dei voluntatis aud:oritate,Deo fefeapprobatû iri ^atuat, illi vt vulgo dicitur,rationé fuâ fine hofpite fubducut.Siquidê fixû eile illud debet, Deû no ex noftro, fed ex ipfius arbi-trio colendûeffe.Me veroferendû no efl'e,fateor fihis deTebus ex meo fenfu pronun tiare audcâ,quafi aliis iudicio plus valea.Sed non hîc agicur quis melius fapiat inter homines; ilia enim régula amp;nbsp;nota eft,amp;cômuniomniû fenfu c5probata,Deûpra:fcrre obedicntiai.Sam.i5.u facrificiisomnib’.Quare vtres fubtilius no expëdatur,fatis coftat,à Deorciici, quidquid ipfiusvolûcati no refpodet.Tcftimoniûauté voluntatis Domini ex vna Scripturain qua confignatû extat,petcndû cft.Vnde fit,vt quidquid fcfe ofFeret,quod repugnetSctiptürç ab eo mihi cauendû fit, nifi fcics in Dcûpeccare velim. Hoc autem loco habere me quæ Commun! confenfu tam fanda 6110 credâtur,abfurdû tibi videri poteft.Vcrû hoc vnû à te mi pater poftulo, vt cum ea fim ætate,quç ad quiduis admittedû magis prona iudicari fo-lent,ne tarnen hoc meû tantis de rebus iudiciû iuuenili Icuicati adfcribas:cùm potius ido-neoamp;somnicxceptione maioreveritatis leftimonioprcflus aeperuidus, itafentirecœ-perim. Quod enim per Dei gratiam,ôêlegendoamp;. audiendo alTequi datum eft,illi refragari tandem non potui. Ç^amobrem mi Pater,vbi ex ilia certa feientia, quæ con-feientiâmeâ regere debet,aliquid malum efle mihi conftat,illi interefle nefas mihi iudi-co: etfi mihi non parumdo'et, quôd ab illis rébus abftinerc fine tui offenfione non pol-fum.Nihil enim mihiamp;optabilius eft,amp; meo voto accómodatius,qua vt meum tibi oh-quiû præftê,atq; apptobê. V nû me impedit, cuius à te imputationem fupplex deprecor, quôd reludâte côfcientia fi quid aggrediar, meipfum in me iudicem ferre cogar. Abfit verôà moribus meis omnisarrogantiæ,ôi dcmefupraaliumqucnquamexiftimaiionis

I'

144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CA L’y I.N I EPJSJOLÆ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

bbes.Tantùm hoc volo,qaôd qui! Deo cdodus fim,quid reôtum’hc vd fecusjillud infii-perhaberc iani non poflim. Cùm*iicfingulis defeapud ilium ratioaliquandoreddenda •htjVtaliisfuaigiiorantiain'Deiiudicio fraudieham non fit, non video tarnen quid à me obtendi poflît,fi à Dci noticia amp;£. veto ipfius cultu mihi explorato femeldeflcôtam.,Qui‘i pono in ipfisrerumobtineat argumentis, neque pro meo captu hîeapudte attingo, ne-que etiam eo tibi moleftiam augercnûc quidem velifh.Quôdfi mihi non dcnegas,vt vd perftringam aliquideius,quofummaferèmomenta vcrti video, fie accipe. Mecnm à gratnita ilia peccatorum remiffione, quæ Chrifti Domini morte nobis parta, acc-iuldem gratiæ obfignationo,quæ facroiànfto Cœnæ Myftcrio nobis exliibenda amp;nbsp;appü' canda ab ipfoChrilto inftitutaelljin facrificium illud iua vi operatoriu,amp; mortis Chrifti per fefe applicatiuû,amp; illam dementi adorationé(q^uid autc hoc fit tacendo fatis indicé) oculos amp;nbsp;mentem conuerto,plane aliter fentire non pofic, quàm cùm ilia ccælo fint, vt omnino confiât,ifta ab hominibus (ne quid grauius dicam) profeda videri. Proinde nullius elfe moment!,vbi de Deocolendo, amp;nbsp;veritate ipfius fine fermento retinenda agiiur. Sed amp;:ifia fortafle minus parce hoc loco,fi mei captus amp;nbsp;tenuitatis rationem tantum ha-beas.Tadem verô illud à tccontendam, mi Pater, vt fi ad mcaudiendum vfquepropen-dercdignaberis,Patruum tecum admitteregraue non fit,quodtibi non incommodèceft furum, mihi non temere perfuadeam.Bene vale,obreruande Pater, ac tuum propter Deu fubduditium, tua beneuolentia non magis indignum agnofee.

lo. Ca L V 1 N V s N. s. D.

Vum de facie tibi ignotus fim ,abfurdum tamê non yidebitur, q, ad te feti-p(erim,fi tuos tibi liberosifiius confilij audores apud tecitauero. Hocetia ad illud valere cupio,vt fine vllo exculâtionu circuitu,tcquamprimu mhîc । copellem.Etenim hoc deteaccepi, fi quid ad te fenberé, non tantum à te placide admifium iri, fed neq; molefiû tibi futurûillud perlegere,amp;: apud te deinde meditari amp;: expendere.lllud câ de te fpe mihi iniecit, vt cùm pietatis lemen in tefubefle videanijCultura demûadhibita,frudû inde confccuturum fuo teporcapud me confiitueré.Cùm igftur ad teipfum excolendiim hoc feriptû pertineat, imprimis hoc tC' eum reputes vclim, Nihil magis decere Chrifiianû hominem,q vt dum abufus ôc cortu-ptelas inDei cultu(qui habe,tur)palpabilesnotarepotefi,ac debet,dctetia opera, nepro-, mifcuocofenfu felgin iJlo cœno volutari finatnnde potiusdifeat fibi deDei veritateinç rendu elTc.vt in ilia tutô acquiefeat. Alteru etiam addo, vt quod dwiofira dodrina (ubii-ciam,placide audias; breueenim facia, vttantôfacilius agnolcas quam viam fcquamur)l amp;nbsp;quo illaetiâ ferat.Pnmùm igitur làtis tollat quamplurimosin ignorâtiaôc luperfiitio* nehærere,cùm neoculosquidéad lucêoblataaperirefuftineantrquorûtein numérocô , habea,aperte hgnifico,vt ad illud demonfirandu vel perfuadendum tibi, logior à me ex-hortatio adhibëda non fit. Atqui illud vnu præcipuè Clirifiianû hominë facit, fi in certâ Dci coicndi ratione fibi attendendû l^tuat,ne fpôte decipiatur,in re præfertim tati mo-mcntijvbi æternaanimæ falus vertltur. Notû efiautem Chrifiianifmû adulteratuamp;cot-ruptû fuiirc,PafioruEccefiætuînceflàtione,tuimperitia,ambitione,auaritia. Neqjhanc degenerationë ad illorû vitam amp;nbsp;mores refiringo,cùm in illa primas obtineat,ipfius Dd ’ veritatis in m£ndaciû amp;nbsp;impofiuras trâsfbrmatioxultus Dci innumpris fuperftitionibus addudis cotaminatioiordinis Ecclefiæ extrema perturbatio : vfus Sacramentorû cofput-catio'.vt v no verbo finia,fiupcda amp;nbsp;omne lefum exuperas inordinatio. Hoc verô fi pauci animaduertût, inde fit, quod régula Lesbia hîc pro norma tatùm obtinet, la fi Religion! illi Catholicç pura amp;: natiua Dei infiitutio opponatur,eadc illic couenientia quæ lucisad tenebras deprchêdetur. Quare vt quis ifiis de reb’ verè cognofeat amp;nbsp;lëtiat,ncq; Principe audoritati,neq;côfuctudinisprælcripcioni,neq; fuoipfiusfcnfuifiandû cfiiconfulcndû verbû D.amp;: quid illic madet aut vetet. Na neq; Domin’ in angulo locut’ efi,amp; fua volun-tatë tû fummis tu infimis patefada elle voluit. Illud veto vbi à teipfo obtinueris, vt patic-tem aurêDeoloquentiaccomodcs,ilhs quæverbo nobis tiadidit acquielcas, vnamfalU' tis viam ab eo vnopetendam amp;nbsp;pcrcipiendam tibifiatuas, magnum tibiaditumadcâ quæ nofirûm quemque tenere expedit, pernofeeda coparaucris. Ad noftram dodrinain venioiqua pleriq; inauditam amp;nbsp;incxplorata luo quoda præiudicio damnat, occupât!ni-miru nefeio qua opinione,quæ acié mentis iplorû hac in re prorfus obtûdat. Non attingo contumelias,ôcfccleraetia,quçnobisimponuntur,vt ànofins degufiandis auertantut om nés. Atqui hoc vnum nobis imputari potcfi,quod eos omnes quiChrifii nomine cen-fcntur,adhuc miferê palates,ad fua illa figna, Verbû Dei nempe reuocare contendimus.

Simili

ET RE s P o N.S A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145

Simul ctiam cuincimus, coucrouerli.is omncs óc iVi cultu,cx vcrbo ipGus efle dirimen das,vt vnufquifique teneat,quod à Deo effc conftaBit, quid hic aduerfarij ? Ecclefiam fcilicet, vt Aiacis clypeum emeutiuntur,vc fub illuislarua fccurclatcant.Ncc verôalia fuie ratio Propbetarum amp;C Apolbolorum cum res ipfis cfTet cum ills, qui ctiam Ecclefrde nomen,amp;;fummaincaaucforitatem eadem mala fide vfurpabant. Quid igitur.^Noui-musverb Ecclefiam illam quæcerto fundamento nititur doélvinæ Propheticæ atque Apoftolicæ, cuius caput angulare A: immotum Chriftus eft Sc manet. Adultcrina verb ilia eft,in qua non regnat Dei verbum. Eo pofito hoc inferimus, cultum Dei ex man-dato ipfiusinfticuendum efte.Nibil bîc humanitustradituminucfttimvc ferri pofle. V-nius enim Dei eftc,legem figere confeientiis. V nius ius efte,prætcribere, quid ipfc fieri à nobis velit.Hinc illæ querimoniæ, Vos ianbtæ matris Ecclcfiæ ftatuta peflum dediftis;

« quoniam poftEfaiam autlore Chr^ô tcftamur,fruftraDcum colimandatis bominum; b-item ex lacobo,Vnum Legiflatore efte,penes quem fit feruarc amp;: perdere. Ac fi quid-quid illud eft, quod Dei cultus nomine ab iftis ornatur,intentius infpexcris, merum il-lic commentum exhominum ccrebroconBatum reperies. lam fide fide amp;nbsp;inuocatio-ne agitur, quiaScriptura nos ad vnam Chrifti gratiam amandat, miferabilcm condi-tionemnoftram ob oculosponit,quç certiflimam condemnationcm fccum afferatmos

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verb præeunte Scriptura , bomines ad illam \^ius Cbrifti gratiæ agnitioncm Sc praedi-

, cationem reuocamus; quod rurfum ftatui non poteft, quin momento abfurdiflimuhi ib, Î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lud mcritorum comentum ad vitam æternam lucrifacicndam corruat. Hine illæ ob-

nuntiationes, Vos omnembonorumopcrum doftrinam As ftudium de medio tollitisi ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Scilicetillaaducrlumnoscalumniaftarcpotcft,cumomnis aduerfariorum iftis de re-

bus in fuis concionibus docendi ratio plus quam cuanida fit, fi ad feriam A: cxaiftam f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæ miuifterio noftro traditur A: inculcatur fanclæ vitæ inftitutionem vel em.inus ad-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;motaconferaturi Hoc verb fic aftiduc procuratur à nobis,vt tarnen ne quis feipfum fal-

lat aliqua opcrum fuorum iagt;ftatione,fic aperte doceamus; neque pofte nos quidquam boni,nifi Spiritu Dei nos dirigente: neque adeb fanclc viuentibus Çcùrn innumcri fine

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftti dcfeftus,nibil in nobis non caducum in fefe, He nullius ad^uftitiam coram Deo

exbibendam niomenti) fundamentum aliud non extare, quo folida iuftitia nobis con-j ftet,quam vt Cbrifti vnius crucem ac morte omnibus aliis poft tergu rcieblis, ambabtis manibus compleftamur.Huic fidei fundamento,veraminuocationem ita cônedimtis, I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VC As ad Deum vnum pieces noftras dirigendas effc oftendaraus, c^m nos ad fe compel

let;6ó ne noftræ indignitatis confeientia ab illo nos auertat, per Chriftum vnum, vti a-pud Pattern Mediator nobis oftertur, ad throilum gratiæ cum certa fiducia accurren-

, dum nobis fit.Hincamp;: illæ lacrymæ, Vos in lanftosA: fanclas Dei cótumcliofieft.is:vos illorum cultum Sóbonorem fuftuliftisiScilicetlcùm fanélorum Dei bominum memoria eo quo Dominus nos docet loco babendo, fyncero ftudio illam retinemtis, amp;nbsp;honore profequimur : terre autem nonpoflumus vtSanftiipfi in idblattanfformati,Dciaut Chrifti loco babeanturllmb etiam afHrmare au^emus, fi quid iftorum per quæ mtindus : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infaniens fuo morc,crcaturis femper affixus Creators fccure dcfpicit,fi quid inqua,

5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iftorum piæ ftlæ iam fœliccs animæ fentiunt,totas zcio accedi ad Dei indicium in fa-

crilegos iftos fuos cultores acccrfendum.Qubd ad facramentaatiinec, cum illorum Sc vfus fcopus fit,vt nos in Dei timorc,reuerentia, 06 mifcricordia? fide confirment, di-V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ci no poteft,quam indigne omnia hie etiam inuerfa atque interpolata fint .Et nobis ad-

huc obiicitur,vbi ilia fuæ puritati quafi veris natalibus rcftituerc conamtir, Sacramenta

I a nobis exinaniri.Expendatur verb noftra omnis ratio ad vnam inftitutionem Domini, • vtfiquidabilladifcrcpet,adnotetur.ExulatquidêhincMiffa,vtifticrcgnat. Sed poft-liminiorediitCocnaDomini,ipfainquaCcenaDominijVtiabipfo femel inftituiacft, quod neque ipfi aduerfarij inficiari'poflunt. Tantum fuum ritum amp;nbsp;rcccptum fcruitiu ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diuinum,quod vocanc,obiiciunc pro omni dcfcnfione.Nos verb meTiori iurc As firmio-

lt; rinitimur,mandato Domini ipfius,quod inuiolatum ftarc oportet vfquc ad fincm fæ-culi.Hoc faciendo inquit Paulus,mortem Domini annunciabitis donee veniat. Hic i-’-Cor.n.iß. gitur nemo quidquam immutarc potcft,quin rebcUionis criminc cora Domino tcnca-tur.Prolixior fim,fireliquaatting3.,quæ maps prætcrmittâ.Et fatis ctiam nunc tucrit,tc ex iftis quçhîc babes guftu alique percepifte,qui tc ad vbcriorc cognitionc plcniore tra éfationcaccedéte perducat. v alein D.Dominus tc Spiritu fuo regat, à quo ipfius volti. tatirefponderedifcas,Só tuç falutiac tranquillitaticonfultum vclit.Gcneuæ.

N.J.

146

I. CALVINl EPISTOLÆ

i O. W A L. N N. S. D.

Olcc mihi plurimùm dilcótiir. in Domino, quôd non fatis vid earn, quid confolationis vobisnunc quidem adferrc poiTim. Mihienim iuftaeftta-cendi caufa,vbi plus quàm fciam,poilîmque,à me expeólatur aut quçntur. Agnofcicis nempe ex meo quodam fcripto,cùm Deum no colitis, nullam vobis pacem confeientiæ conftaie pofle.^t illud multô peius habet,quôd

omnem exillo veftro carcere effugiendi rationem præcifam vobisftatuitis.Quid dica? Miferer me véftræ fortis amp;nbsp;conftridtionis.Sed quorfum illud ? nempe vt Dominum pro vobis fupplex orem, vt in tantis infirmitatibus vos relpiciat, quod nobis omnibus mu-tuô ac perpetuô pvecari debemus: ac non vt has mcas preces interponendo, quod à vô bis malum admittitur,clcuem.Nequc etiami'expeótatis forta{re,vt vobis blandiar : fed cùm itameam confolationem requiritis,vt mali ali(|nando tollendi occah'onem omne - vobis negatam adiieiatis,illud me plané conftringit, ne quid vlterius vobis refpondere valeam.Ego veto fi veftræ illæ anguftiæ vetos ac feruentes gemitus ad Dominum in vô bis excitarentjfpcrarem exitum à Domino vobis oblatum iri. Sed quemadmodum extra fpem ih ilium ipérandum eft,ita etiam extra media ad ipfius vocationem fequenda enitendum eft, ne illi defimus.Idqueita ftatuendum eft, vt cum omnia fefe opponere videbuntur,amp;viæomncsclaudiatque olift;rui,nihilominus perrumpamusomnia nullus noftris commodis vel rationibus in rci tantæ dcliberatione detur locus.Si penes me elïèt vobis manum quouismodo porrigere,non committerem vt meum hîc officiu àvobismeritôdcfidéraretur.Quum aliud nonpoflim, noliteexpeétare, vt quodDo-minus à vobis requirit, illud à me remitti pofiit. Veftrum eft potius , vt confolationem accipiàrit corda veftra,vofmet inter vos ad illud ipfum exhortari, quod à vobis pro im-potïibili habetur.Veniatenim in mentem quantum fit illud malum, quo adhuc detï-nemini.Cumque illud ita vt eft,perfenferitis,turn à Domino vires poftulatc ad luétam, ètiamfi âd fa'nguinern vfquc decertandum fit.Induciteporrô in animum,non elfeprx-fcriptàm vobis vnius dieiluôlam,cùm ex Satanæ vinculis euolaueritis ;neque aliter0-mnia peraftumiri cqgitate,quàm fi,vti femel maledidû illud quod vobis incumbit,iu-gum exueritis, ita etiam in fanôtaamp;reéla conftantia reliqua deinde vita perftetis. Ni-niis enim frequeiitia funt illarum exempla, quæ bullarum inftar momento à pietate eX ciderunt. Atque ita fibi confulunt pcflimê,qui in acre ædificant.Iam vbi feriômedita-tæ eritis, quàm noigt;minus arduum fit perfeuerantiæ exemplum quàm plané necefla-riumin Domini vocatione, vt ad illud præftandum imparcs nimium fumus, illud vos exciter ,vt ad Domini opem præfidium vos conferatis.Sic enimilium abundéinftm-dutn comperietis ad fuos ad cumulum fuæ erga ipfos libéra lira ti s pcrduccdos, vti iam ab ipfo' primitias illius femel perceperunt.Atque hic eft mcæad vos exhortationis feo-pus.Dominusvobisadfir,acveftras illasquæeum non latent infirmitates ,ipfecorfi-gat,aügeat in vobis dona fui fpiritus, animum amp;nbsp;vires fuppeditet ad illud quod ipfipro bari cdolt;ftæiameftis,vôfqueadeô maeupræfenti regat amp;nbsp;protegat,vtluporum vobis um fauces inoftenfæeuijîarepofiitis. Geneuæ. m. d. liih.

Calvino Farellvs s.

Vod accedet paci ædificationi prætcr fpem crit:potcns eft D.cui fpe ni-ti nos oportet,quamuis hîc omnia defpcrata vidcamus : nobis fletibusmu-dum lætari oportet. Verùm tnftitia noftra in gaudium verrerur.Tu fi es in-ter cosquioptiméapud Antiochum audiunt,gratior indcbonis:quibus Vf chariot in Domino fis,perge quæ dédit D.in vfum Ecclefiæproferre, cùm

in Chrifto vite fis,vt eas, frutlùmque afferas qui maneat.N. fertur à Cæfaremonita vt incerimi fe ferat excepto Intérim. Chriftus fuo fp i ri ru tandem illuminet tam parum vi-dentes.Polono qui hac tranfiuit ad te tcndcns,plurimam dices falutcm.Si hue venerir, dabooperam vtintclligatme ex animoamp;bene velleob Chriftum, cuius gratia exce-ptus fuit paulô durius,vt ex eiusliteris accepi. Sed cùm fit Chrifti fcruus, videat quàm fiierit logé mitius exceptus quàm dominus,amp;: fefe apparet ad duriora. Graue eft ab illis hçc fieri,qui dederunt nomen Euangelio,fed grauius fuit Apoftolum vendidiifeae tra-didifte fcruatorcm. Verax eft Deus, non patietur nos tentari fupra id quod poftumus. Valc bene.Is te feruet tuùmquc femper prolperum amp;nbsp;omnibus frugiferum reddat mi-nifterium, amp;nbsp;omnium elidat conacus qui impedire quouis modo tentant,Chriftus qui addat

addac vt lis perpétua pergens magis amp;nbsp;magis in gftriam Dei,amp; omnium ædi/îcationé mente amp;nbsp;corpore faniirimo.Collegasiubeomncs faluere. Valde pjacuic quodper D. Toflanum reipondiftis.Neocomi, I r 11. Calend. Marcias, m. d. liiii.

Bv^. Calvino s. d.

On défunt fat fcio amp;nbsp;fæpe audio qui cuperencà ce, mi Caluine, domine colende amp;:fracer chariflime,illud argumentum non fuilTe craôtacum.Sed func rurfus qui amp;nbsp;gracias cibi agunc pro laboribus,in quorû numero amp;nbsp;nos qui huic Ecclciîæ miniftramus,iùmus,amp;: agnofeune argumentum hoc ne-cefl'arium elfe quod cra£lerur hodie Dudum D. Vrbanus Regius vnà cum omnibus Luneburgen.Ecclcfiæ Mîmftris, edito ctiamJibro Gcrmanico oftenditiure diuino humano coerceri hæreticos,tum etiam iure ciuiliji impia non deiinunt fpar-gere,aut blafphema in Deum fparferunc.Cur illi non i aicuncuisqui in te hodie repre-hendunt,quod probarcc h certius rem expendercnt.Nuper Eicianus quidam Irakis A-nabaptifta 5c Hebionica amp;c Heluidianus in carcerem conicétus à tribus Rheciæ fœderk bus igni concremandus fuidct,nili cecinitTet pahnodiam: nihilominus Curiæ virgis cæ-fus à Rhetio ciectus cft.Q^iis ibi erat fæuitiæ amp;*atrocitatis magifter?Caluinus hoc nô fc-cit nec fuaht. Sunt etiam alij vbique viri boni qui inceJligunt impios amp;nbsp;blaiphemos ho mines non tantum admonendos amp;c in carccrcmconchidendos, fed etiam capiteefle raulclados.Ncergo pigeac te lùfcepti laboris. Dominus fanttis conatibus amp;nbsp;ftudiis no décrit. Scio tibi nec crudeie elfe ingeniurn nec te vllam atrocitatéapprobare:quis ne-fciacetiamhîc.modumadhibendumelle?Acquomodo Seruetolernæhærefeônamp;pcr-cinacillîmohomini parcipotuerit nonvideo. Valcin Chrifto cum omnibusbonis.O-rate pro nobis.Tiguri,X11. lunij. m. d. l i i i i.

P. Martyr Calvino s. d.

Vm veftratium qui Francfordia redeunt copia detur, vt abfq; meis litcris venirent pati nolui, Rcs noftræ pro tempore ac loco hint fatis tranquillæ.

V Dodori Marpachio redditçfuerût literæquas ad eum feripferas,quid pro-^•^cerint ignore,fiquidcm nihil mihi de illis comunica^it: fed vt antca tibi fignificauera, fpero turbas illas breui conquieturas.Satagunt huius Eccle-fiæMiniftri ac muleis modis conantur,vt la 'rrific*ili,ô*: Mifla rurfus hinc ciiciantur:nec tantum è fuggeftu caufam egerunt fortiter, fed adierunr Scnatum,eiq; fimul omnes te-ftati funt,nihhoc effecerit, R hinc migraturoszquod nequeant bona côfcientia hîc vl-terius miniftrare, vbi tanta domi feratur amp;c defendatur idololatria.Hanc illoru adionc Senatus granilTimè ruht, amp;nbsp;polt aliquot dies ip fi s duriter admodum refpôdit. Id præfer-tim obiicictes,quôdantc multos annosWittemUbrgêfes confiliûdederint,cui Luthe-rus,Ionas,Pomcranusamp;horum fimiles manu propria f«bfcripferunt,quo fentiunt ma giftratus in rebus publiais,ius nô habcre,vel poteftarem vllam in Eccleiias cathédrales, amp;nbsp;collegia.Ideôq; confultû effe vt pios Minillros fibi procurcnt,qui populo Euangcliû pure doceant in aliis tcmplis,ab illis abftineant,nec ibi quidquam conentur reformare, cùm ramen fuos ciucs queant iure prohibere,ne felc idololatria contaminent. Sui aute confili j hanc rationem fubiiciunt,quôd Ecclelîæ cached rales,amp;: collegia huiufmodi,no à Rebuspublicis verùm àProceribus Imperi) vel ab ip fis Imperatoribus inftituræ ac do-tatæ fucrint.Ciîmq; Papæ audoritasin ciuitatibus Euangelicis reieda lit, putat iltarum Eccleliarum arbitrium ad Impcratorem deuolutum:quare illi tantum poteftaté immu-tandi,amp;:repurgandi cultus Dei quoad illas faciunt. Ulo itaq; fretus confilio noller ma g’ftratus repulfamdedit miniftris, vt qui putet audores eins confilij nollris miniftris loge dodiores.Cærcrum hi refpófum hoc licet accepcrinr,non funt animo fradi, neq; ab incœpto deftiterunr, fed rurlùs inftant,ac de illo confilio à dodoribus Wittbergtlibus ante multos annos dato, fatilFaccre acrefpondere conantur.Pofteriori verocongref-fu lenius ac mitius à Senaru fuerunt accepti, qui tempus ad deliberandum fumpfit.In-tereaquid refponh dandült;it,ignoratur.Sed ego ariolor dum Cæfar vixerit,re non fuc-ceiruram,nec dubito nollrum Senatu cupere quidem impietatc ac idololatria ciuitacc liberate,fed nollcnt occalionc grauioris oflènfiohis Cæfari præbere. Conliliis attamen cæceroru Minillrorû omnium in his adionibus,amp; Beams amp;nbsp;eius diaconus noluerunt fe

. N.ij.

,48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVLNIEPISTOLÆ

admifcere:imô potins diflenferut, (Jod ipfis ægrè fuit amp;nbsp;populomagnæ admirationi Quid fit fucceiTurû cùm fciucro figmficabo. Sturmius non eft hîc, fed ante odo dies ex vrbe proficiieebatur, fpero non diu abfuturû.Zanchus te falutat,amp;r ego.Symmiftis tuii meo nomine falutem dici velim. Hiftoria Sleidani vt fpero, iam imprimetur. Diu te nobis diuinabonitas conferuet incoIumern.gt;Petrus Alexander,vt ad me fcribit,cft bre-uitcinuifurus,quæfo ilium æquo ac libenti animo videas. Nam licet haólenus de re fa-cramentaria fit nobis aduer£âtus,attamçn in præfentia Deo monflrantetotuscftno-fter,atqucpoteftEcclefiænonnihilprodcirc.Ilt;urfusvaleac me precibus apudDcum iuuato. Argentina:, x x 1111. Septembris.

SvLCERVS C A L V I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s. D.

MercatuFrancofurtenfi cùm feribere per bibliopolas conftiEuiircm,profe ftioneimprouifa impediebar.LaborabatEcclcfia Argcntinenfishaudlc-ui,iam periculo implicitæquôd Miniftri excelTuri plcrique viderentur nifi idololatriæomnimodamabrogationem obtincrent. Augebat metum no-ftrum,inteftina inter ipfos frgtrcs difeordia , quia duo ex illis fe non folùni reliquis abiunxerant,lèd priuatim publice corum qui finit xii ii. ftudiisrepugnabat. Accurrimus ergo pro fraternæ coniunflionis officio ,amp;quantum potuimus,his inftf timus.vtpientilfimis Symmyfiarum conatibus faucrent ,vtcunque fènollcnt pericu-roilligari,fuisquibufdamduéli rationibus.lllis vcrô,fic vtzelum moderarentut, netc-merc lupis proderent laniandam Ecclefiam.Benigniter ab vtrifque auditi fumus,amp;:cô vfquc videntur profecille optimi Dei fcrui,vt fi non impetrentur quæ velimus omnia: gradum tarnen vt feccrint,ad demolitionem Papatus, fiquidem quod omnino fperat, capita reliqua concedantur. Verùmde euentu fcribctproximis ad meMarpachius. git officium ftrenuè Dux Cliriftophorus cum patruo Comité Georgio,cùm erga cum ipfum quemdixi Seij^itum Argentinenfcm,tum Marcliioncm Badenfem vicinum no* bis, qui nuper eftilli pollicitus,fc exaélis lacrificulis veram rcligionem inftauraturum. Rogemus Dominum ,vtRcgni fui pomœria dignetur mifericorditer extenderc. Albertus Bauarus cum Salisburgenfe amp;nbsp;Aichftetcnfe Epifeopis crudeliter contra veram pictatem furitgt;iftitutainquifitionc,quæ ctiam cum Hiipanica certct.Nec lecusa-pud Viennam Auftriæ lancb vexantur. Verùmamp;hæcimpiorum molimina nouit Do-minus ad Ecclefiæincrementum nominlfquefuigloriamconuertere.In Anglia nouos fubindemotus excitariaccipio,fed aftibus atque potentia regiorum opprimipartem meliorcm,rerumquepotiripro voto Hiipanos, licet coronation cm Rex nondufitco-fcquutus. Vale in Clirifto lefu, cuius gratia: te cum tuis omnibus vnicc oommendo. Bafileæ, 111. Oólobris. Anno m. d. l i i i i.

Mela0ichthon Calvino.

Euerende vir,Sc: chariffime frater, Icgi fcriptum tuum,in quo refutafti lii eulenter liorrendas Scruct i biafphemias, ac Filio Dei gratias ago, qui fuit /?paCê(yT«{Iiuius tui agonis. Tibi quoque Ecclefiaamp;nunc Sc ad pofterosgra-titudinemdebet,amp;:debcbit.Tuo iudicioprqrfiis aftentior. Affirmo ctiam veftros magiftratus iufte feciftc, quod hominem blafpliemum -, re ordine iudicata, interfcccrunt.Quod veto in proximis litcris me hortaris, vt repnmam ineru-

ditos clamores illorum , qui renouant certamen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feito quofdam præci-

puèodio mei earn difputationcm mouere, vt habeâtplaufibilem caufam ad meoppm mendum.Cum dotlis bonis viris multa colloquutus fum de multis difputationibus, quas hæc vna controuerfia compleditur, de diuinarum perfonarum proprietatibus,de patcfaólione DeiW’rt-tJyu.aToçin veraconuerfionc, feu cofolatione. Debis tan-tis rebus maxime tecum loqui cupcrem, quern fcio amantem efte veritatis, Sc non here animum occupatum odiis ,autaliis ftultis aft'cdibus. Sicait Nazanzenus ànip»«« roZ rsraTfiiç ipZç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rovviov iv tpair/T'J'TrfWjbutr/ety/a. Etfl paUCa iuilt cius ScriptOtlS'

dióta de ilia agnitione Dei,quæ lucet in vera confolatione, tarnen hoc diólo delcdatus fum,quod inferui huic Epiftolæ, quia tibi quoque gratam fore eins mentionemarbi-trabat.Hxc nihil-nyo'jTw'FapToÄÄTpSätr.Non delpero nos colloquuturos eflc,antequamex

E T R E s P o N s a; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;149

hoc mortali carcere mens difcedat.Etfî cnim proprar fcncdam à meta huius curncuh non procul abfum,tarnen quotidie noua exilia cxpcCTô.Oro autem Filium Dei Domi-num noftrum lefum Chriftum crucifixum pro nobis, amp;nbsp;refufcicatum, cuftodem Ecclc-fiæ fuæ»vt te amp;nbsp;nos omnes gubernet.Bene vale chariflime frater. Die x 1111- Oétobris.

M. D. 1.11 11.

P, Martyr Catvino s. d;

feftum Pafchæliteras ad te, vir clarifrime,dedéra,fed adolefccti Hun garo,Sc quidem nobili^mo,qui nô longe à Seleftadio eft interfeélus : qua-Q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mœftus interuencrit cafus,ad te perferri non potuerût, amp;nbsp;quç

turn noueram arque fcribcbam, cùm te aliunde iam tefciuifle non dubité ^**^^'’*^*^ minime repetendacenfeo.Huc veto triftiflima ex Anglia funt’allata,nimi-rum ibiparlamentum(vt vocant) elfe aflenfum, vt Papæ fua reftituat tyranniflima. Et Philippus Rex Angliæ lit amp;nbsp;habeacurb bonorum virorum qui abire polTunt vndique fit fuga.Atquetanta eftrerum pcrcurbatio,vt nuHo paôto explicari qucat. lahiqUiic funt ^pudnostresprarclarilTimi équités, neinpe Morifinus,Chæcus,amp; Cuccus,noh minus pietace quàm eruditioneinfignes,quos intra paucos dies puto venturos.Hæc ideo fcri-bo,vt rebus illis propemodum pcrditis, nedum afHiétis^velis precibus vnà cum tua Ec-cIelîafubucnire.CertêiamCantuaricnfis,.amp; reliqui Epifcopi,qui vnà captiui detinen-tur,in extremo verfantur difcrimine. Nos hîc iam fatis quiete agimus quo ad externa. Etiam de noftra GallicaEcclelia liberati metu videmur,quo multi antea fufpicabatur fore,vtaliquidin dodrina amp;nbsp;Sacramëtorum adminiftratione mutaretur. Id neque fa-Êtum efl:,amp; vt confîdo,non fier. Vtinam quorundam contentio aduerfus Paftorem tolli queat.Eam tarnen fpero tandem quieturam,vtqueiudico facilius dilTunulando cônfo-pietur, quàmh vi amp;nbsp;potentiacotrà eatur.Et hoc quoquemalû precum indiget.Nec te poftremôlatere velim,me vnà cum reliquis bonis viris id vehem^ter dolere,quôd ad^ uerfus veritatem,actuum nomen,adeô inepta amp;nbsp;falfa fpargant de æterna Dei eleétio-ne,atque dehæreticis extremo fupplicio non afficiehdîs. Sed bene habet quod in his quæ fcribunt(vtaudimus)nomcn fuumprofiteri non audent. Vt a^dimus,dixi,quonia Hue Argentinam ne vnus quidem allatuseftex illis anonymis libris.Noshîc quories rogamur,cùm publice turn priuatim,partes amp;nbsp;veri amp;nbsp;tuas pro virili tuemur, præfertim Zancus amp;nbsp;cgo.Quomodo veto D. Allafco fit per Daniam amp;nbsp;Saxonicas Ecclefias male acceptus,exiftoquitibimeasredder,poteriscognofeere. Valeatque pro nobis ora. Zancustcplurimum falutat. VicilTim quæfo Martinengo necnon Galeatio Marchiohi amp;N.falutemmeonomine dixeris. ix. Maij. Argentina;.

Ioannis C A l v i n v S D i t i c t i ssimisFratribvi Orbæ,qui’puram Euangelij prædicationem, amp;nbsp;Dei cultum fyn-

cerum cum Regni Chrifti promotione exoptanti

Dei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gratia. Domini noßrileßt Clorifli.)fgt;er S^iritmJàn(Ji

commanicationem yobts fernher adßt.

SVumpræter ordinariamfanædoélrinæauditionem ,cuietiam ledio verbi poteftaccedere,nondubitem,quinoptimifratrcs Farellus amp;; Viretusftre-nucinillud incumbant,vtvos fanftis exhortationibus ad pietatisftudium accêdant,quasetiam à vobisprompteôcpropenfo animo excipiconfida: Volui ramen dileétilT. fratres hoc ad vos lirerarum dare, quo meum de vo-bis ac rebus veftris indicium habcrctis. Et fane non vulgari confirmatione nunc vobis opuseft,exquoturbæillæàSatanaaduerfum vos excitatæ funt. Meumverôergavos ftudium probatum iri facile mihipcrfuadeo,cùm dereéto aftedu conftiterit, vt opera mea apud vos inutilis futura non fit.Equidem non dubito,quin pro veftro illo intéto defiderio ad purum Dei cultum inter vos folidè reftltuendum,magno vobis mœrori fie N.iij.

lyo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I EPIST OLÆ

ftatusillc vcftræ vrbis, diiinncinpr lupcrftitio amp;nbsp;impictas Papifmi,quæ Dei cul ni ni corrnpic,amp; nomen facrumblap/emiis opcric, federn fLiamadhiic apudvosretinent. Interea magni, vobis thefauri loco elTe debec, quôd Dominus dedeiit, vc vos quidein iam nihil commune cum malo habeatis.Imô vc non modo à malo abitinerc liceat, fed etiam cxtet ordo aliquis Ecclehæ inter vos,quo vos fub Domini iugo contincatis. Ma-gnum omnino amp;nbsp;incomparabile Dei beneficium,fi fti illorum conditionem oculos c6 ieccricis,qui crudeliflîmæ feruitutis iugo miferabiliter premuncur. Supercft tarnen ilia anxietas,quôd nonpauca in oculos veftrosincurrût,quæ Dei gloriæaducrfantur.Præ-fertim cùm omnia illic tam certo amp;nbsp;ex voto coparata clTent, vt ncc aliter ftatueremus, quàm vos plenc tandc Antichrifti fordibusperpurgatum ac lèmel libcratumiri: quarc quôd à tanta fpedciici contigit, non potuit non efie moleftiflimum. Infidèles verô mecu illo iam vacui.non défunt etiam occafioni,quin triumphum fibi canât,amp; Dco infultent,quô vobis extremus dolor fuper dolorem accedat. Atqui nouum viderinon debet, quôd Satan qui totus in eo cft,vt promotioncm Rcgni Chrifti impediat, lùas ih las artes adhibcat,ad cumulum benedidionis Dei porrô mouendum: cùm nifi obftaret Dominus,omnia femel difiicere,ac vclùti per auras verrereparatinimus fit.Interea vC’ rô,dum à Domino conft:ringitur,fcipfum nihilominus cxcutit, vt damnù det quantum poteft. Vobis ante fingtilare folatium illud alFcrre debet,quôd verè conftet,ius amp;nbsp;litem Domini à vobis propugnari: promde fpes ilia vos erigat, Dominû veritati fuæ quç ipü vnicèpretiofa fit,non defuturum. Duratc igitur animos ad tempus, ac non minus con ftanter in co quod cœpillis pergite. Statuitc vos ad illud à Domino pofitos cflc,vt ipfe veftram fidem amp;nbsp;patientiam cxcrccat. Acfi nulla fpes amp;nbsp;ratio alFulgeret efficicndi in pofterum quod intenditis.-illud vos tarnen fufl:ineredcberet,amp;animum adderc, quôd vobis conlcij fitis,itaDeo vos impendiflcjac vcftrum illi oblèquium probari. Eft verô quôd in reôlo ftudio vos multô magis confirmer, cùm laboris vcftri fruétus infignisin hoc etiam immaturo enixu extiterit. Viget cnim ilia Domini promiflio,nos operamnô ludere,ctfiacrem cædere vidcamur,vbi verbum il lins nobis præibit. Agnofeire igitur i-ftiuspromiflionis efïRlumjillam quæfefe oftenditgrcgis Domini amplification e,qu2 hand dubie abominationes Antichrifti ex vrbeprofligatura fit.Quod enimhoctêporc dilatû voluit Dominus,fuo tempore confeäurum ftatuendum eft. Hoc eft igitur luftaî tempus amp;nbsp;certamims aduerfiis varias tcntationcs : vtfanc introduólioprincipatus amp;ï dominationis Filij I^ei inter homines, non line fiidore amp;nbsp;extremo nixu procedere Ib-let.Cùm verô Satan ita inflatus amp;: furen s tertur aduerfum vos,quis erit pudor,fi vobis i-pfis detucritis?Quid cnim?Ilie incxitium fuum contendit, vos Só procaufaillaftatis, quæ cum falute veftra coniunfta eft, amp;: vicloriam. vobis paratam efi'e, fi cordatepergc-tis,certôperfuafi eftis.Infidèles porrô qui fua cæcitate bis mifcri,gratiam Dei quanrum inipfis cft,rcpellunt,commifcrationedigni fimt potius,quam vt illorum.occafioneco* moueri VOS oportcat. Sic fcprodit letalis illc morbus, quo àSatana fafcinantur,cùm fiiamvnam falutem tam dcploratcfugiunt,amp;rexofam habent. Quare veftracrga illos commifcratio,vobis auimum ntfli imminuat, quin ctiam inuitis bonum incognitu pro-curctis.Hoc dcmum elFcthim dabitur,cùm nó iam vt laceri corporis membra,vno eo-demque fpiritu amp;: animo eundem omnes Dominum inuocabitis.Quod vt detur,nequc vlli rei parcendum eft,nequevlla hie rcmilfto excufari poteft: quomagis poftulandus vobis à Dco eft fpiritus fortitudinis amp;nbsp;veræ conftantiæ,ne vnquam animum dcfpodca-tis.Nec minus necefiaria eft pia ilia amp;nbsp;fanfta priJdcntia,vt cùm aduerfarij in omnes oc-cafiones ad vos intercipiendos intenti fint,aducrfus illorum conatus inofFenfi perftetis. Cùmhancviamtencbitis,aut Dominusretundet illorum tumorcm,qui ita ergavos male funt animati:aut æquiorcs amp;nbsp;pacatiorcs redder,ne ita fcrociter aduerfus ftimulos calcitrent. Vtvt fit, hoc agite tan quam mente dclibcrata, vt quod ftadium vobis decur rendum ftatuit Dominus,in illo vos ftrenuè ad extremum vfque conficiendo pergatis. Illud vobisvel vnuqiabundefit,quôdapprobari veftrum laborcma Domino nondu-bitatis,cùm abominationibus ill is bcllu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in dicitis, quæ ipfius cultui amp;nbsp;honor! ad-

ucrfantur.Neque verô mill! non veniunt ilia in mentem,quæ in hoc Domini negotio fiefe vobis obiefturafunt, vt VOS aconftantia veftrademoueant, nifi virtusvna ex ah to omnia ilia impedimenta in vobis exuperet,aqua etiam pendet progrelTusnofterS^ non fallax cxpeâatio.Nosliîc omnes ira omnia ifta vobis à Deo bene cedere comprC-camur,atque vt amp;nbsp;fua protcôtiônc complcdatur amp;nbsp;Ipiritualibus donis cumuler,vt magis ac

E T R E s P o s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;151

gisacmagisaccenfifitis,advosilliinfolidumadÄucendas. Geneuæ 11 i i. Martij M. D. L 111 I.

ViRETvs Calvino s. d.

Am gratiasnobifcum agite Domino om nes,S^: gratulemini nobis de foelici Orbanæcaufæ fuccefTu. Viceruntnoftri iS.fuft'ragiis. Eodcm ipfodiciuiTi funt facnficuli cum Francifcanis amp;nbsp;Claranis à fuis facris defiftere -, non fine magno totius populiPapiftici amp;: publico lutSlu.ls autem dies ille ipfe erat,qui ' quot;nbsp;’diem feftum præcedit Germain quem pro Deo fuotutelari colunt. Lau-deturDo, qui hancnobis deditwiftoriam aduerfus Antichrilbumiatqueeôgloriofiorê Só lætiorcm,quô diutius prorogata eft. Rogant me fratres vt fi commode fieri poffit ad proxmimu Dominicum diem eo me coferam.Tuflis mea fefe remifit, ac me infeftare de-

fiit. Eratenim valdeinfefta Sc frequens.Vix eoaccedamantealiam hebdomadem,tum proptereaquod iam tötis tribus hedomadibusnullamhîc concionemliabui,tum pro-ptereaquódnefc-io,anadhucfatis tutum fit mihi menimis aperto cœlo committere, donee paulô diutius vires confirmaucro. Sahcant te fratres omnes.Salutat te vxot Sc tota familia. Vale optime acdoétiflime.Laufannæ ii. Auguft. m. d.liiii.

lo. Calvinvs D. N. s. d.

aperte Sc libéré feribere inftitui, omnem in modum à te peto, vt boni confulas,atquc fic exiftimes, fi quid hîc fimplicius egiifc vifus fiie-non atemcritatevel audacia,fed ab vno Sc certo obfequij tibi fecun-

I^^S^dum Deum præftandi affeftu profeftum efle. Vt enim meipfum nimis inuti-lem fetuum inherimei domo apud me fentio ,ita tarnen abfiinerc omnino non poffum,quin pro gratiæ ab ipfo in me collatæ modulo, aliquTd ad te vlque tranlmit-tam ;adeo vtnon parummihiiple defuturus vidcar, nifi tequamprimum ifto adte feri-bendiofficioadeam,atquccompellcm.Nequevcröineo medcficiunt fatisidonca:ra-tiones.Vnaelf,caquevnaiuft-i per femomcnti,quodnon tux mir^s quam aliorum falu-tis,pro Domini vocationc qnafungor,hahendam mihirationecxiftimem. Altera, quod curatuam illamcelfitudinem Sc fupereminentiam intueor,qux ad regni Dei incremen-tum, vti ab illo cft;,ita etiam non mcdiocriter conferre poffit,fic mihi perluadeo , à nobis qui minifferio fungimur, pecuUarem quandam veftrüm curam, co nomine habendam cffe.Mea veto quod ad te fic elf ratio,vt cum à tua illa Excelletia difeeffero, eum in te tarnen Dei timorem,Sclerium illiobfequendi affeélumagnofcam,vtfcrendus omnino no fim,nifiad omnem occafionem procuradæfalutts tuae intentum me prxbeam. Quod ita me telfate mea cofeientia procul à fico vel adoption e tibi telfificari,nouit ille cui aperta funt occulta Sc intima cordiu Sc cogitationu. Accepi a^ultis iifque fide dignis deN.que concionatorem habes,quód cum ad tepus Sc pro fuo modulo,aliquid non pocnitendum præîfiterit,idem nunc tibi auStor fit,quod id nullum incommodum habere dicat,vt poft Miffam auditam,aliqua comunionis fpccics fubiungatur,quae Coenx Domini loco fit.ll-lud porro à quadam ex tuis probari non potuifle,quöd verita fit,nc quid hîc fieret non ex Deiverbo,quödaperte malum effe fentiret. Te autembonoilloN.auéfore non tantùm ergaillam vultuna tuum immutaffe, fed Sc in cam fententiam addult;fam, vt minime fe-rendam illam mulieris Sc fimilium morofitatem exiftimes, qux fua importunitate fcan-dalum infirmis finecaufa adfcrat.Ego vero cum iftius rei tale momentum effeviderem, vt diffimulari nullo modo poffet,tibi etiam ca proponi qux Ion gc aliter le haberent,apud mc decreueram,quid ipfe fentite,fi quid ex Dei verbo perccpi,fcripto tibi aperire.Cum-que in ea cogitatione defixus hçrerem,commodiffimè à N.mihi fignificatum elf te hoc i-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pfum àme expetere,vt quid in re pcrplexa tibi fequendum elfer, Icmel Sc lerio intelüge-

res. Indeigitur animus etiam crcuit huius apud te fungendi officij,quo vt fpero re ipfam

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ita tibi ob oculosponam,vt quidde ealfatuendum fit, non ita difficile colligas. Fac igitur

vt cum Dei veritas in medium prodibit, fic illam agnofcas,vt2clusilfetuustam ab omni

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contumaciaabfit, quam te Dei timentem Sc Vcrbi ipfius auditioni reuerenter fubieéf am

mihi haftenus agnouiffe vifus fum. Et quod ad illas occafioncs quibus faftum elf , vt rumor ifte prim um ad me petueniret, noli in illis exquirendis hxrere, cum Sc qui illarcfc-N. iiij.

I. C A L V VN I E P I s T o L Æ rebant,non putarent,te à me iftorumfedmonendam vnquam efle,ego veto centies pc-rire malim,quàm vt vllius mortalis gracia vel occaßonc,Dci verbum inflexiflc auc pro-tulifle eciam dici poflim.Summa caufaigitur hæc vna eft,quôd ferre non potucnm verbum Deiica fcpeliri,inuerti,corrumpi,depranari in rebus ranci momenti,amp;ab illis ip fis quibusfidem adlnbes,amp;quos apud non vulgariloco elfe vis.Quôd igicur ad N.accincc, ti cibi aperiam quid de illo mihi compcrcum fîc,vc deinceps cibi profpicias,nequeipfîus doélrinam confidencius admiccas,timendum mihi non pucemine in fmiitri aft'eélus opi nioncm apud ce incidam,cuius caufas procul habeo. Ac fi quôd meum in hominem o-dium nocari poteftjllud eo vno ftecic, quôd hominem vrgere nunquam defierim , vc fefeferio ad Ecclefiæædifîcacionem in verædoélrinæ fynceraprofeflione applicarcc. Qui vero verbum Deimalamence,maloanimocoiftcllac, amp;nbsp;vericaeem ipfiusexcin-guere conecur, non fi meo mihiparcnce coniunôtior fie, parcacilli oculus meus, quin vc inftrumencum Sacanæ accipiam.Iftius porrô hic fuie femper fcopus,quancùm ex ccr-ta experiencia percepfivcquanculuncunque incelligenciæ Scripeuræ à Domino accepif fec,illud cocum ad quæftum amp;nbsp;ambicionem cÔferrcc.Sic igicur nbsp;nbsp;quod verum effe feic-

baCjUon recicuic,vbi illincaliquod emolumencum captauic,amp;:vbi vel minimum mole-ftiæ fubolfecicjnon minus ftrenuè recancaflic.Illa confcicncia prædicus,cùm fibi coram hominibusalicuiusnominis,vcl bene nummacis concioncm habendam præcepic,amp;2 qui apud ipfum,vcDcogloriamdarce,inftarenc, ica illis quidem faciffaccre ftuduic, vc fimul no gracuicam à fe iocacam operam facis indicaree. Cùm verô aliud eheacrum fuc-cederec,nofter homo ad palinodia appoficè inftrudus fibi perinde confuluic. Quare de illo iudicari alicer non poccft,quàm de eo cui verbum Dei fie pro fabula:amp; qui perfona quadam parafyci inducus in eheacrum prodeac,vc fefc his vcl illis vcndiccc.Priuacos mo res non accingo,qui veinam concionacoris nomiiii minus male rcfponderenc.Alienum cft,fcio,ab homine Chriftiano,alceri dccrahere. Hoc fi quærercm, nimis idoq^as occa-fiones præcermifi.Sed illud me vrgec,quod clamac Dominus, ne lupos coleremus, fub Paftorum larua gregefti ipfum difperfurosrquôd tubeciftorûimprobicacem recegi,qui præfencifTimæ fine peftes ad ipfius familiam amp;inficiendam,amp; enecandam. Ec camen fi mihi hominem ipfum appellateincegrum fuifTeCjillû pocius quàm ce primùm nunc offi cij admonendum du^ifl'em, cùm facis cogieem quàm irrcconciliabile iftorummihi o-dium concilie. Nulla enim hoc cêpore mihi acerbior cft concêcio,quàm cum iftiufino-di,qui tub Euangelij nomine pnncipû animos fermeco fuo illaqueanc, acque illos fuis arcibusamp; dolis femper quafi ex nebulis fufpenfos cenenc,neque vnquam ad veramlu-cis fruicionem adduci fuftinenc.Quid igicur facerem cum illis, quos Dei cimore ica va-cuos noui,vc amp;nbsp;ipfius iudicij nomen ipfis fucurum fie pro cancione vel nænia ?Quod v-num fupereft igicur ne ignoci deinceps fallanc, amp;nbsp;plus damni donc, depingendos mihi apud illos ftacuo,qui ad ipforum cechnas magis func expofici.Hæc via mihi confulcior vifa eft,vc quibus maxime cimendum efl:,opporcunè quoad pofliim non defim.Iflû porrô femel in viamrcducere conaftis fum,vcad fuæprauicacisagnicionem hominem ade gerim.Acqui ille nihilôminus in eo pcrft:abac,vc fe non reieéturumauc ab eo recelfurû diccret,quod impium effeipfi conftabac.Semcl camen cùm in meum quendam craâa-dum incidiircc,feriôamp; non fine grauibus imprecacionibus proccftacus elljCÙniMifiæ abominacioncm planeexploracamhaberet,illi fe nunquam incerfucurum. Sciliccc iu-rancicrcdidilfem ,qucm non minus fucilcmquàm gracculum garrienceraiudicarcm. En quæ meæhuius ad ceipf'am admonicionis caufam plane necellariam: nam amp;nbsp;apud i-ftum operam lufiiïem,amp;: cibi ccrcius cofulerc alicer quod fencirem, no pocui.Sed quod de illo ceftificatus fum,fac non lacis cfie mihi compercum,vc cuipfa pcriculum facias.Si enim pcnicus infpexeris fie colliges,hominé in craftando Dei verbo hoc vnum fibi pro poficum habere,vc ica graciam apud ce incac, vc amp;nbsp;inde beneficia amp;nbsp;eiufmodi lucra captée,in nulliusoffenfionem vnquam incurrac. Nunc omifrohomine,rem ipfamag-grediar.Hoccftigiturilliusconfilium:quöi Miffa nonicaabominandafic,quin amp;ipfi illam facerc,amp;: aliis qui fideles finc,MifIa.' incerefie liceac: quibus verohoc agere religio fic,illos percurbare Ecclcfiam,efrcinfirmis fcandalo,quorum præcipuam caufam apud nos elfe volucric Dommus.Quôd ad illud accinec,qiiid Miffa valeat,vix feio operæprc-tium ne faä:urusfim,fiquid ad illud apud cepræfertim regeram. Sie enim mihi perfua-deo illam à ce non alio quàm liorrcndi facrilegij loco haberi, fi quid ahud co nomine cenfendum fic.Verendum igicur ne ridiculus apud ee fim, fi iJlud probare concendam,

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ET RES P ON s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,^5

de quo te non dubitare non magis ipfe dubitem. breuitas etiam epiftolæ vix ca çomple-, â:ipoireE,quæiuftumvolumencapcrec. Quare vc obiter aliquid attingam,vtminus

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adiiucpcrplexa hæreas,fic babe. Miiïaeft facrificium ab hominibus inititutum , pro te-

‘ demptione viuorû Sô morcuorum,vt certo loco Canon MilTa: perhibet. Miffa igitur exe-crandaeft blafpbemiajquapaffio Dominiconucllitur,atque vis ipfiuscuanida inanis

k prorfus redditur. Cùm enim dicilt;»us fideles eftufo Chrifti cruore redemptos,peccatorû remi{rioncm,i,uftiEiam,vitæ æternæ fpem adeptos elîcjhoc non aliter accipi poteft,quàm quatenusbonusRedemptornoftet Patri fcipium oilercns,atqucvióbraam immolandä

I fiftens,femetiplum illo ipfo aftu obtulit in lacrificium æternum, quo nobis conftat pur-; gatio amp;nbsp;emundatio ab iniquitatibus noftris, ac proinde noftra in gratiam apud Pattern ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cœleftem receptio,cum Regni etiam cœlçftis (peranda participatione,v.ti pluribus often-

( dit diferteSc manifeftèeuincic Ap^ftolus ad Hebræos ày.ad 11. Qpôpertinet bæc illius I appofitiflima exhortatio, quam ex doiftrina de ctficacia vnius Sacerdotij Ô6 facrificij J Chrifti in æternum colligit. Quum habeamus,inquit,perChrifti carncm,viamil-; lamSrrecentemacviuam,acccdamuscordcpuroadDominum.Nâfi vna Chriftimors •• vnicum illud facrificiu m non complc£titur,quod peradum femel, perpétua caufam ha-beat,vcvis illiusæternafit,inducatur nempeamp;pro nullo habcatur. Refpondentfacrifi-culipræftigiatoresftenon ofterrenouum lacrificium, fed ipfiflimum Chrifti facrificium.

I Sic magisblafphcmiisfefe inuoluunt. Quis enim prodibit ad offerendum facrificium ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifti præter Chriftum ipfum idoneus? Quid veto Apoftolus de vnico illo facrificio in-

conaparabili?Siinquit,vt per Chriftum peccaCaaboleantur, vnicum illius facrificiu non fufficit,feditcrum illudotfercdum fit,itcrum etiam fit ipfi moriendû. Quareduorum al- Heb.s1.14.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terumhîc ftatuedum eft, vt aut horrenda Miftç blafphemiaaperte execranda habeatur,

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autfirctinctur,vt cruxChriftftqu'od abfit) pedibusconculcetur.Qu^àm belle verôMiffæ

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conueniat cum Cœna Domini,ipfa Cœne à Domino inftitutio me.tacente tibi fuggeret.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cumulus autem abominationis, ipfa quç ibi primas tenet elcmenti aderatio eft. Hoc e-

nim nullum colorem habet. Quæ cû ita le habeant, qua fronte ille affirmare audeat Mif-fam elle quid medium, amp;nbsp;non ita intolerabile, nifi conuiétus iiicatur tot horrenda in Deum peccata,ipfâmque abominationem quæ illic caput attollit, res perinde etiam elfe leuisaheuius momenti? Quid enim quis obtendat,quominus tam horrendæimpietatis : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;focietateteneatur,qui illam fe fupra verbum Dei reuereri, amp;nbsp;magis impenfè obferuare

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conuidus fit. Qviàm veto iUud D. placeat teftatur ipfeapud Ezc.Â.cap. 39. verf. Agite,

inquit,ôô merumidôlorum cultum profitemini gentiumritu, neque fandum nomen mcumcumveftrisidôlispermifccte. Sic enim ipficogitabant conciliandam effeobe-dientiam legis Dei, cùm vaniffimis gentium fuperftitionibus, quas fibi afeifeendo, à Dci lege fefe prorfus auertebant.Hoc alibi cofirmat, vbi ait, illos fc perditurum qui iurarent sopi,o. 1.5.

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per nomen fuumvtDei vcri, ac nihilominus alios fimul Deos fibi affingerent.Neque

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;valet illarefponfio,præcipuc à Deo mentem rcquiri,vt ilia pura ût^ quidquid externo ge-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftu quis præfeferat.Nempe hoc réfutât Domii1hs,cùm teftatur eodé illo corpore fe glogt;.

ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rificari veUe,pro quo non minus quàm pro anima feipfum impenderitfficoris confeftio-

nera rcquirit; fie nullam noftri partem non fibi confecrari iubet. Hoc veto locum habere non poteft, quin illis omnino vale dicamus,quæ à fe reprobari non minus aperte tefta-tus fit. Hîc veto ne fermonem magis in tendam, quod Epiftola non ferret, reliqua facile i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erit petere extradatu à me edito. Quid pio hominicum Papifticis fuperftitionibus com-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;munc effe poftit, vtque (e illic gcrcrc debeat.lllic te reperturam cofido, qwo tibi plenius

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fatisfadumagnofeas. Supereft alteraquæftio, an dicendum fit tubari infirmorum con-

feientias. Si quis fidélis à Miffa penitus amp;nbsp;omnimodo abhorreat: illc hoc aflerit. Ego ve-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rô videre non poflum,quomodo hoc illi exciderit quod tam fecurè prætcrgreditur, cftq;

præcipui momentiin hac quæftione. Primùmenim illudeftinDeicultu,amp;c irrefixum

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftare oportct,quidquid Dominus iubet aut vetat verbo fuo, ab co obferuando ne latum

vnguem difeedere fas effe,quamcûque in partem hoc alij interpretentur.Iam res quaf-dam non eo loco effe concedo,fcd quæ mcdiæ fint,quôd ad ipfum vfum vel abftentione; cùmque îllæ quafi noftro deledui relidæ fint,videndum quid captus proximorum ferat, nenoftralibertateadillorum infirmitatem iisinrebusno tcmpcrata,pcriculofo offen-datur. Ac nominatim ApoftolusRom.15.v cr.i.fcopumcuitadæproximioffenfionisfta-tuit, vt ilium in bonum ædificemus. Ex quo fequitur nihil nocentius a nobis ad proxi-mum peruenire poffe, quàm quod non ad ipfius ædificationem,fed ad deftrudionëper-

154 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

tincatJnEpillola veroad Cor.i.8.amp;: lo.cap.difcrtius ctiam hoe cxequitur vt oftcndar, hcius noftrum amp;illius apud nos fenhiin ad fratrumamp;: proximoriim captum rcmperan-dum ede,ne plus audendujuàm fibi licerc confcij ßbi lint, exemplum à nobis ducant, quod nonaliiid eft quam exicium proximo quaeùm in nobis fit acccrfcre. lam ad rem-Fac interefte MilTæ aJiquem ex iis qui pij habcnrur,amp; cui Miflæ impietas explorata fit, tantiim vtignoratiæ aliorum adftantium fortafle felcfvt loquuntur, accommoder. An non veto qui illic adftanc cum fua ad MilTam dcuotione,dum noftra præfentia ilia nobis quoque probari non temere colligunt,in malum à nobis confirmanturîquàm grande fcelus à Paulo illud pronuntiandum exiftimamus, (quidquid de illius magnitudiné noftra peruicacia fubducac ) quum rerum illarum vfum attingens, quæ per fe fidelibus promilcuæeflepotcrant, ram deftriétè ramen monct,vt nobis non addiéti,proximo-rum præcipua caufafit, propter confcientiaminqffit noncuam fed alterius , quæ vcl olicnderuramp; in mâlo confirmabitur, vel qiiafifradlis repagulis exemple tuo in exi-tium ille abripictur. Vide igitur imprimis,neiftooftendiculiamp;fcandali nomine tibi imponatur.Vtenimgrauiflimum illud eftoffendiculigenus, vbinoftro exemple fra. ter in præceps mittitur,ac corruit quicrigendus erat noftramodcrationeiitaetiam ii omnia fcandala in vtramuis partem cuitare cogitamus, vnum compendium illud eft, faceftat Chriftus anobis. Etenimillepei^etuus eft offendiculi lapis, ad quehominum maxima pars impingit.Et in populo ludaicoperinde hocolimcxtitit,ciimad illospri-mummilFusfit Ùominus.Imô Deus ipfeiamante oftcndiculo illi fuægcnti maxima ex parte fuerat. Iteru igiturregula qua fupra pofui repcto,quod quidquid iubet aut vetat verbe fuo Dominus, ab eo ne latum vnguem difeedere fits efic vel cum totius mundi oftenfione.Cdmque Chriftus impiis fit fempcr oftcndiculo,non eft cxpc6tandum,vt H-demminusoftcndantur,cum nos Euangeliumprofiter! animaduerterint. Quod veto ad ilia attinet quæ quod ad vfum media funt,vt à nobis vfurpari omittivc pofllnt integra confcientia,inillorum vfu vidcndum,ne nihil non fratribus concedamus,vt liber-tas ilia noftra charitatis Icgi perpetuo inferuiat.Et tarnen ifta infirmorum fufeeptio feu toleratia co referri doèct,vt ipfi fenfim ad ea quæ refta funt,promoucatur,amp;: ad Dcum propius accedant.Nam fi exemple noftro ipforum confeientia quafi vim patitur,nos illorum cxitio caufam damus.Etquod ad illos attinet,qui nuncaliquo pictatis guftuim-buti funt,cum pauciftimifintquibusMiiraiaminidololatnæ fufpicioncm faltem non veniatmoftro tamcnfllo exemple ducuntur vt ab ilia non abftineant, cum iam afliften-di fcrupulusconfcicntiam pungens reucllitur. Illud verodeterrimum eft fcandali genus,quo infirmæ confeientiæ à fpe fanationis non remçræ, tranluerfæ noftro exemple ab omni fenfu pietatis,ad noftri faóti perniciofum argumentum Icmcl abripiuntur. Audio poftremobonumnoftrumN.fcandali iftius de Mifta adcunda grauitatem elc-uarc veile Gernunicarum Eccicfiarum exemple, quæinquit liberum cuique faciunt Milfas adiré vcl non adire.Cedovcroauótorem iftius impofturæamp; contumcliæaduci-fus tot Dei Ecclefias? Res aperta eft,fi vîl minimum inquiri iufferis. Ego veto tibi confirme,hoc ita receptum cftc,noiÄantvim apud omnes quæ iftic funt Ecclefias,fed a-pud vnumquemque exfidelibus,MilTam abominationem eftenon ferendam.EtCapi-toipfe qui modcrationisftudiofior habitus eft, fcripfit librum ca de re ad Regem An-gliæ non itapridcm,quo docct Principum efte inillud incumbere imprimis, vt munus luum præftent, Vt execrandam illamidololatriam femel c medio toIlant.Nequc vllus extat hodic alicuius in Ecclefianominis,qui non perindc lentiat. Cum igitur Dominus te dignatus Cic cognicionc nominis fui,teque Euangelij fui veritate illuminauerit, fac vt cœleftem illam vocationem agnofcas. Ncqicnim alia de caufa cnoftris illistcnebris ad lucem foam admirabilem tranftulit, quam vt illi vni irretorto ociilo adhæreamus: demufqueoperam vt magis ac magis eruditi,conrinuum profeftum in ipfius fapientia meditemur,vti illius rudimenta tarn ab ipfo accepimus. Imprimis veto cauendum -, ne fpiritum ipfius extinguamus:vti illis accidit,quiamp; clauduntoculos,amp;aurcs obftruunt, illiufquercivnamignorationcmaffèótant, quam Dominus omnibus patefada voluit. Abfit verôà nobis tantum fcelus, neingratitudinem illam amp;nbsp;contemptum fcucriflime tadem vindicet.Quin potius co vnicc ftudium appliccmus,vt in optimi Magiftri fcho-laafliduc proficiendo,tandem ipfius dodrinæ fcopum apud ilium confequamur. Illud veto turn dabitur,cum ex corporeo iftius molis ergaftulo ad illu emigrabimus, vtper-petuahæcnoftracumDauidefchola fit,Doce me Dominefacere voluntatemtuam.

Atque

•’M-'

et RESPO NS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

Atque vbiillo aft'cäuSózelo ducemur,noneft dubitandum,quin itaab ipfo dirigendi fi-mus, vt nihil in via nos fit remoraturutn. Ad noftros vero dcfcdus ignorantiam fublc-uandam non décrit ipfius gratia, quæ maiorem lucem aft'erat, quatenus ipfe nouit quid expediat.Summutn eft vt teneamus,qui legitimi fint noftræ vocationis frudus,Nimirum 'vtDeiverbo cor noftrumamp;mens etiam trasfortncntur, vt gloria Domini in nobis clu-cefcat, quæ in integritate, innocÿntia, fanditate confiftit. Vbi ifta non extant, vanum eftEuagelijhorhcnamp;inanisilliusprofclfto. Quodigiturfacerecœpifti,icadeincepsper-fequere,vt opvfs Dei prouedius in teagnofci poflit.Iterum verb huius meæ liberç amp;nbsp;iyn-ceræ admonitionis veniam deprecor. De fcandalis fi quid amplius defideras, vt certain viamincer anfradvis iftosteneas,dabooperam,vtpleniusetiam à me in pofterum fa-tisfiat. Ad earn rem pertinet,quam ad re mitto, epiftola. Si vacabic legere, appofitam vt fpero,iudicabis. Scripfi etiam libellam de fcandalis qui fua breuitate,vt fpcro,ad te con-folandumvfui efle poterit, cum dodrinam ipfamfatiscopiofè illicme complexumefle exiftimem. Dominus ce refpiciat in ifta tua infirmitate, ôe Spiritus fui virtutem tantô ef-' ficadfnsexerat,que te non minus in domo ipfius confpicuâreddat,quàm in præfcntis vi-tæconditionefupramultorumfortemcommuneeuedamvoluit. Geneuæ m. d. Lum

C A t V I N V s N. s. D.

BVm ex eo tempore quo Domino ^acuit probare fidé tua ,nihil de te accepC-rim,nifi ex commun! fama,non habeo nunc quidem N. quod ad te feriba; ncque tamé deelTe volui tam opportuns occcafioni. Dolet verb qubd non ita pridem aliquis ex cuis hac præteriitme inconfulto, per quem ad te tuib poteramliteras dare. Non videbam cui fatis fiderem ex quo tibi iliac moleftiæ inftiftæfunt. Ét quamuis deafflidionum tuarum exitu perplexus hærcrem, vt idoneumadte Ccribendi argumentum nondum fuppetetet-.laborabam tarnen eo nomine,maxime qubd non haberem ad manum per quem fcnberem.Nunc etiam quia no jtamihi conftat de tuo ftatu, illud tatùm perftringa, facile me exiftimare tibi fuifle de via reda defledendum,vt hominibus motem gereres. Eft cnim trifte illud indicium j qubd qui ante tibi tam acerbe inftabant,vt te à Dei cultu auerterent,tibTnûc in otio agere per illos liceac.lta enfin tes habet. Diabolus nepe ifta occafione tibias inflauit,vt coadi fue-timus capitc deiedo ingemifcete,ab amplion difquifitione abftinédo. Quod reliquû eft, N. cùm Dominus illeamp; clementifs. parens nunquam non paratus fit ad nos in gratiam recipiendos,cùm lapfis porrigat manum, ne calus noftri letales cuadanr,peto à te vt ani-mum colligasmeque fi hoftis femel aduerfum te præualuit per infirmitatem tuam, folidâ tarnen vidoriam reporter ; fentiat potius quos Dommusreftituit, duplb confitmatiores redditosadilliusexcipicndosinfultus. Cùm igitur cogitaueris itafolcre Dominum fuos humiliate, vt tamé confufos nunqua reddat,illud te ad fpem cettam eriget,qua te longe cordatius géras in pofterum. Nom enim eofdem impetus qui te dciccerunt,tibi de nouo imminere.Sed cxpende,quçfo,quantum illi debeas qui amp;nbsp;te ta chare redemit,amp; te quo-tidieadcæleftem hereditatemcompellat. Abfitvt protanto hæro cuiqua reipareamus, maxime fi exitum ipfum intueamur,qui noftras affliêftones amp;nbsp;probramanct,quæillius nomine fubeundafuntnobis. Illeigiturinuocandus cumcertailla cofidentia, vnum ilium abundè effe nobis,quinoftris infirmicatibus medeatur. Singuläres illæ promifliones meditadæ, quæ nos ad bcatam fpem cæleftis gloriæ attollant, amp;nbsp;vel ipfo earû guftu nobis fatis eft,ad nos à mundo plane abduccndos,vt illû pedibus iam calcare audeamus. Vt verb oranino demonftres,quàm non emortuus fit affedus in te feruiendi gloriæ Dei, cura N. vt non folùm in te ipfa exemplum edas vti par eft , ied etiam ita familiam tuam con-ftituas,vt maledicentium ora prorfus obturentur.Dominus te prçfidio fuo tueatur amp;nbsp;manu potenti fulciat,augeat in te fua dona,atque ad iua vnius gloriam illain te promoueat. IdusFebr.

loAN. C A L VIN V s VINCTO C V I DAM S. D.

cErfy/Wî Dei Parris^Gratia D,N.IeJù chrißi tibtßmperadßtper Spiritusßndi commurticationem, Vum plane de facie nobis ignotus fis Diledifs.frater, qubd tarnen ex quo-rundam noftrorum fermone accepimus, te iftic laborare propter verbum Dei,abundè nobis illud nomé effe exiftimauimus, quod verb Dei filios de-' clarat,vt noftro hoc ad te fcripto teftarcmur, quæ noftra fit tecum in eiuf-dem caufæ affertione coniundio, qubd ad te confolandumiamp;; in fando il-

156 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CA L VIN I EPIST O.L Æ

lo propolito contirmandiim non pavinn niomencihabitui iim lp eramus.Prim uin igitur hoe apud re perpendashortamur, ex quam horrenda abylTo te Dominus eduxerit : quo te honore atfeceric,dum teftem filij lui delïgnauic,CLii tam obftinatc per ignoratia’ tempus reludatus fis.Kepete igitur memoria tot in te Domini beneficia. Atque vt ciiin quit te nunc conftringunt vincula merito peccatis rependi polTenran illud nomen Te-ftimonij Veritatis tranfcriptalint, vtmde eJucel'cat CJirifti gloria amp;nbsp;Euagehj quoque eificaeiapropagctur.Si tegrauitas prælentium afflidionum vrget, oppone quod cftad earum leuationem prælêntiflimum.Nimirum cùm Dominus illis ctlam adfuturum rcccpcrit,qui propter delida fua pcenis addidigt;ip/«m intcrca inuocaucrint,quantô minus tibi dciuturam iplîus manum, cùm pro ipfius nomine laborcs ? Appofitum illqd crit, fiexpedas, vbiica dunterhabcris ab liolbbus veritatis,quàm nomen ipfum Domini üc Chrifti Regnum non vnius tantum hominis Vÿa,fed omnibus ctiam ereaturis cft pretiofius.Accedit illa fingiilaris commedatio dignitatis verc incomparabiJis, cùm Dominus indit nobis ftigmara illa Filfui diledi, quæ vtcûque coram mundo probro-falinCjÇoramDco tamcnamp;r Angelis ipfius nullis nonRcgum diadematis aepurpuris antecellût. Interea verô vt ad illa lèriô meditanda te compares, non alitcr.de te iudica mus,quàmvtcùmhomofis,humaniàtcalicnumquidquam non fit.Fieri cnim nonpof fe,quin acerbiflîmas in carnepundionc^fentias. Atquicùm audimus fimul quàmha-denus adfuerit tibi Dominus,quâmquc fua in te dona in dies adaugeat ,non cft quôd dubites,quinfuummteopuscumulatûpræftet: ipfaq. adeô virtus Spiritus quamhuc-vfquc cxpcrtuses,candcmtibiconftantiamfpondct etiaminpofterum : amp;rprodudio illa afflidionum, non dilfimilcm gratiæ Domini erga te profcquutioncm ha bitura cftgt; vt in légitima conftantia perfcucrcs.Summa in co polira cft vt te totum verbo Domini rcfignâdo,exitüabipfo qualcm ipfi vifum erit,æquo pacato animo expedes.Qüe-admodum cnim comparatos efte nos oportet,ad glorificandum morte noftra nomen ipfius,ira etiam nos illi viucrc ac langucre ad tempus hon rhinus conuenft, vt illius nos elfe in folidum rcipfaconftct.Hoc autem ideo tibi proppnimus,quia teâ longo tempo re detineriaudimus.pc exitu nondum liquct.Hinc occa’fione arrepta caro illa lui fem-per fimilis te ad defedioncm impcllcrct,nifi continuo fummum ilium Dominum oppo ncres,amp;: veluti oculis tuis fubiiccrcs, a cuius nutu pedet vniuerfa,8t: in cuius manu Hint tempora amp;:opportunitates:quiquc omnia dilpenfat in commodum fuorum, prout ipfe nouit quidpollimu» Interea veto lingularpgaudiûallaturum cfttoti Ecclclîçhoccon-ftantiæ tuæ teftimonium: cùm nulla vberior exultandi materia piis ofterripoirit,quàm vbi intclligunt,ita magnifiée prædicari nomen Domini, perinuidam Ma rtyrum ipfius fortitudinem,vte]uæetiamaduerfusomnesimpiorumfurores ad extremum vfqucin-fuItct.Sed ncqueinfignc illud gaudij argumentum anguftis huius mundi fpatiiscon-tinctur,cùm ad Angelos ipfos bona illius pars ctiam redûdct. Piis quidem hîcindc fru-dus peculiaris confiât, quôd cô confirmatiorcs redduntur ,amp;: fcelicibus iflis cxcmplis nonmedioer iter accenduntur. Cùm nbsp;nbsp;oppofito inconftantia amp;nbsp;vecordia quam inire-

liccs quidamSôvercmiferi,in v^'iitatis notæabncgatione produnt,multorumquiad-huc infirmi funt,fidem concutit atque fubuertit.C^ôd ad nos attinet,qui ifta extra te-lorum iadum nunc quidempüfiti ad te fcribimus,perindenos animarosefieoportet atque fi in procindu ftaremusmeque enim longe à communi incedio abfumus, nequc fcit noftrum quifquâ, quatenus.Quare hoc vnum coniundis animis cogitadum nobis cftjvtoculisin cœlum credis,atqueillic continuo hærctibus admetam properemus. Dominus tibi manum illam fuam potentem porrigat magis ac magis, vt ad vidoriam propofitam per interiedum certamen contcndas.-tc etiam dirigatfuo Spiritu , complc-daturpræfidio,ac vercpaternum amp;nbsp;folicitum deteftudiumitatibi patefaciat,vt ferio acfolidcinipfovnoacquiefcas. x i i.Dcccbr. m. d, lihi,

Cal. Melanchthon! s.

i/, Iteræ tuæ,clariflimc vir, non hoc folùm nomine mihi gratæ fucrunt, quia mihi charum cft,quidquid abs te proficifeitur : deinde quia ex illis intelli-go,fixumadhuc in animo tuomancre amorcmillum,quomeab initio co-plexus CS. Sed maxime, quôd illic luculcnto elogio meum in expugnanda *’ Seructi impietate ftudium commendas.: vndé ctiam coniicio, te fimplici mearuin

ET R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;157

mearumadmonicionum libértate non fuifTe ofFenfum.Hoc defuit, quôd plcniores efle optaflem.Neq; tarnen importunius vrgeoTed quoad pace tua licet, etiam atq; etiain te rogatûvclim,vt tecum de quibus fcripli, tacitus faltem expédas. Sic enim te opera datura cófidOjVt de gratuitapiorû eletdione fyncerior quàin antehac docédi tonna inter nos mutuôcofiueniat. nipÎTpçapToXctTpftaçpridem interior animi tuilenfus mihi cognitus eft,que etiam no düTimulas in tuisJiteris.Scd mihi dilplicet tuaifta nimia tarditas, qua non tantum fouctur,fed etiain dies augetur eorum dementia,quos tatn petulater ruc-revides intotius Ecclefiæpcrniciem.Atq; vt tibi non ita facile ßt,talcs beftias frçnare: quod tarnen vanû efle arbitrer,li modo anderes: feis tamé à fpe fuccefliis officia noftra minimependere, quin præftare nos etiain fummadefperationeoporteat,quod Deus exigit.Nec verô ilia mihi exeufatio fatiffiacit,malcuolos qui te oppreffiim cupiunt,hinc captare plaufibilem materiam. Qui^ enim fafturi funt ferai Chrifti, ni (î fpreta inuidia, contemptis finiftris rumoribus,pofthabito etiam diferiminum metu, quÆcunque obfta cula ingerit Satan,viétrice conftantia fuperent?Certè quantumuis in te infaniant, nihil tibi durius ab illis impendet,quàm vt migrate iftinc cogaris.Quod tibi meo iudicio co-pluresob caufas fponte optandum foret.Vcrùm vt timenda fint extrema quæque,tibi femelftatuere necefle eft,quid Chnfto dcbeas,ne ingenua veritatis profeffionc fuppri mens,ad eam opprimendâquafi tacitupatroej^num iraprobis hominibus accômodes. Ego vt eorû tumultus cÔpefcerê,fummam doélrinæ noftrç rurfus breui côpendio com-plexus fum. Subfcripferût omnes Helueticæ Eeelefiæ.Tigurini etiamirificè probarunt. Nunciudiciû tuûauidiffimè expeélozquid etiam reliqui vcftrates vel fentiat,vel loquâ-tur,fcitcvehementer cxpeto.Quôd fitumultuari nodefinât, qui tamhoftiliter nos tra ducunt,nos opera dabimus, vtnoftrosclamorestotus mundusexaudiat. Valeclariffi-mevjr,amp;mihifcmper imprimis obferuade. Dominus teSpiritu fuogubernet,præfidio tueatur,ac virtute fuftineat, nôfque fimul contineat in fanào confenfu,donee in cœle-ftefuum Regnum colligar» i 11. Nonas Martij, m. d. lv.

C A L V I N V s G A D l Ö. •

Itéras tuas,optime frater,tertio demum méfe, poftquaro datæ fucrant,ac-cepi:ne mireris ferius refpôfum à me venire,quàm optabas.Breuius autem feftinatione tibi refcribo:quia Berna proficifeés iami ad iter accingor.

Indando quod petis confilio nônihil fum perplexus.Cuperêoptimo viro, qui fe expedite cupitàtyranide Antichrifti,manûporrigere.Et certc pium eiusftudium ab omnibus Chrifti feruis iuuari par eft.Sed videndû,quid Dominus nobis permittatiquia noftrum no eft,quidqua ex eins placitis laxafe.Porro, in quaEftionc,quä mihi proponis,duo ferupuli occurrut:liceatne Chriftiano homini refeiffione teftameti aPapa petere: deinde,an fub hac lege peterc liceat,vt bonus vir fpote donarij loco an-nuu prouétû alicui Ecclefiç affignet? Atq-, in hocüfccudo magis laboro.Etfi cnim tantu auftoritatisPapx deferre abfurdueft, vt fua indulgentj^ nos ab aliquo vinculo foluat, detcrius tarne videtur,idölis offerre parte aliqua reditus, vt maior pars falua maneat.I-taq; no video,quomodo pio homini fas efle poffit,PapS hac in re implorarc,amp; quidem fub illa forma.Alia ratio magis eflet tolerabilis,fi cu Collegio, cui bonoru fucceffio le-gata eft,tranfigeret.Quodnoputo fore difficile,fimodotertiæpartisiaóturam norefu-giat.Nä Canonici, vel quicûq; fint, no ægrè cedet dubio iure,præfcnti lucro addufti.Si viro bono graue eft,tertiam reditus fui partem quafi abiieere, cogitet fatius elfe perde-re totû prouëtum,etiâ fi centuplo maior eflet,quàm aliquid illicitû ten tare. Etfi autem prouentû ilium Canonici in facrilegia côuertent,quia tarnen refpeótu boni viri non eft fuperftitiofa oblatio,fed pretiu, quo fe ab aftrióbone redimet, hoc padionis genus of. fenfa carere exiftimo.No enim dieet in cultus peruerfos fc dicarc prouentum illum,vt cÖfcientiä liberef.fed hæc erit tr afigédi ratio,quôd cum trecctos aurcos Canonicis obli gatos nunc poffideat,centu ill is côcedat,vt duceti liber i mancat.Si verb neceffaria erit Papæ auftoritas,vt ratus fit cÓtraétus,ca petere Canonici fuo nomine poterut. Hac ante cofirmatione in fuum comodum vtetur pius vir-.quia no de fpirituali iure hic agetur, fed tâtumdetrâquilla fundi polfeffione.Qimd fi comoda no erit hæc ratio,vendat ipfe Canonicis to turn fundum,vel ex eorum cofenfu cuilibet obuio,ita vt illis tertia pars in præda cedat.Mallé aliter,hoc eft,minore ciusdäno. Sed dabit venia,fi non audeo vitra O.j.

158 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOLÆ

progredi.Præftat cnim quouis modo cumCanonicispacifci,modôidfîatpoliticêad foluendum aftriólionis vinculu,quàm religionis prætextu ,aflem vnum ofFerrc. Qiidd fi placide fe pius vir bonorum parteexuet,vberior ei fluet Dei benediólio,quam vtmolc-ftum illi eiTe debeat,minus latu fundum quam antehac teuere. Tu verb mi frater, cùm probe fis ad obeundum munus tuum animatus, nullis ftimulis indiges. AntequS opera tua addiceres Ecclcflæ,noignotæ tibi erat difficulties,amp; molefl:iæ,quibus cum nunc tibi lu£landum eft.Nunc tantum rogadus eft Deus,vt infrada cóftantia,nouafq; fubin-de vires fuppcditet,vt per omne genus obftacula in ftadio tuo pergas vfquc ad metain. Vale optime frater,amp;mihi cliariffime.Dominus tibi femperadfit, fanftislaboribusdct profperum fuccefrum,teque Spiritu fuo rcgat.Saluta mco nomine pios fratres,qui iftic funt. I n. Nonas Martij, m. d. l v.

Calvinvs Anglis Francford. s. d.

Oc verb me ffrauitcr excruciat, amp;nbsp;valde abfurdu cft,inter fratres ob ean-dem fidem à patria exules ac profugos diffidium oriri:amp; quide liac de cau-fa,quæ vel fola debuerat in hac veftra difperfione quad facrum vinculum, VOS fimul deuinótos ténere. Quid enim vobis in hac trifti amp;nbsp;mifera clade potiusagendumerat,quànfvtà patriævifeeribus auulfi,Ecclefiam vobis adoptaretis, quæ animis amp;nbsp;linguis coniunlt;ftos,materno gremio exciperet, ac foucretJ Nunc verb de precadi forma,amp; ceremoniis quad in otio amp;nbsp;delitiis litem à quibufdam moueri,idque obftare,quominus in vnum Ecclcfiæ corpus iftic coalefcaris,nimis, meo iudicio,intcmpeftiuum eft. Neque tarnen corum conftantiam reprehendo, qui vtpro iuftacaufadepugnent,inuiti in contentionem trahuntur:fcdpcrtinaciam,quæfaæ dum formandæ Ecclefiæ ftudium moratur, amp;nbsp;impedit, meritb damno. Equidem vt in rebus mediis, vt funt cxterni ritus,facilem me ac flexibilem prabeo : ita non femperv-tilcefleiudico,ftultæeorum morofitati qui nihil de confuetudine fuaremittunr,ob-fequi. In Anglicana liturgia,qualem deferibitis, multas video fuifletolerabiles ine-prias.His duobus vcfbis exprimo, non fuifleeam puritatem, quæ optanda fucrat :qu2 tamë primo ftatim die corrigi no poterat vida,cùm nulla fiibeffermanifefta impictas, ferendaad tempus fuifle.Sic ergo à talibusrudimcntisincipcrclicuit,vtdoólos tarnen probólqucamp; grauesChriftiMiniftrosvitraeniti,amp;aliquid limatius acpuriusquærc-re,confentancum fîrct. Sihaéhenusin Anglia viguilfet fyncera religio ,aliquid in me-lins correétum, multâque detraëta cfleoportuit. Nunc cùm euerfis illisprinclpiis,alibi inftituenda vobis fit Ecclefia,amp; liberum fit, formam, quæ ad vfum amp;nbsp;ædificationem Ecclefiæ maxime apta videbitur, de integro componere : quid fibi vclint nefeio, quos fæcis Papifticæ reliquïæ tantopere dcleétant. Amant ea quibus afliieti funt.Hoc pri- ? mbamp;nugatorium,amp;puerile eft: deindemultum intereft hæc noua inftitutio àmuta-tione.Ego verb fi quorundam infirmitas ad fummum gradum non confeendat, vt vos vitra modum rigidos efle nolim : ita riîtfus alios monitos efle cupio, ne fibi in fua in-feitia nimis placeant : deinde nt fua peruicacia fanéti ædificij curfum retardent. Ter- , tib,ne ftulta cos æmulatio abrip'at. Nam quæ illis rixandi caufa, nifi quia pudet mclio-ribus cedere? Sed ego fruftra ad eos fermoncm conuerto, qui forte non tantùm mi-hitribuunt, vt confilium àtaliauëtoreprofeôtum admitterc dignentur.Simctuuntfi-niftrum in Anglia rumorem,quafi a b ea quæ il 1 is exilij caufa fuit, rcligionc defciuerinr, longefalIuntur.Potius enimfideles,quiillicrefidui funt,hæc magisingenua,fÿncera-que profeflio expendere coget,in quàm profundam abyffum cecidcrint.Nam eos gra-uius fuum præcipitium vulnerabit, vbi vos vitra medium curfum, vnderetradi funt, progredi viderint. Valere integerrimi fratrcs,amp; fideles Chrifti fcrui.Dominus vos tueri ac regerepcrgat.Gencuæ, XV. CaIcndasFcbruarij. m. d. lv.

Calvinvs Cnoxo et Gregalibvs s. d.

Itcris vcftris,cximij viri,amp;: mihi vere colendi fratres,fèrius forte quam fpes amp;■ opinio veftra ferebat,refp5deo.Sed quû feiatis vias à latrunculis aliqua diu fuifle obfeflàs, vt nulli ferè nûtij hinc ad vos ebmearet: facilis^eritapud vos huius moræ exeufatio. De contêtione ilia, quæ inter vos paru fœlicitcr mota fucrat, libéré optimo fratri noftro Thomæ Sampfoni expofui, quod * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex quo-

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E T R E s P o N s À. ’ ‘

ex qùoruclâ litcris didicera. Conquefti enim apud me amici qufda fiierunt,vos ira pre-cifè ceremoilias Anglicas vrgere,vt fatis côftaret,vos plus æquô efle pacriç addidos.Ra tionesquidé fateor aüdiebam in medium à vobis proferri,qua; à recepta forma difce-dere non finerênc,fèd earum facilis crat prompcâq; refucatiô.Sicüti autem eos qui à vô bis dîHeûticbanCjhortatus fum,vt fe qua poiTent moderatione infleétcrchr,ita mihi dif-plicuit,nihil viciiïïm’àparte vpftra concedi vel remitri. Quia Verô nulliüs mihi nomen per icriptû fuerat, me interponerS aufus nô fum, ne in tcmericatis nota incurreret med fiducia.Nunc vos in ipfa diicepratione fuifle magis humanos ac traólabiles, totû negotium placid è fuiffe compofitum,gaudeo.Ccrtéluminaria, cruces, amp;nbsp;eius farinænu-gascx fuperftitione mana(rc,nemo,vt arbitrer,fano iudicio præditus ncgabic. V nde cô-lbtuo,qui eas in libera optione retinent,nimis cupide ex fâîcc haurire.Nec vidco,quor-fum attineat Ecclefiam frinolis i^utilibus ceremoniis,ne prbprio nomine noxias ap-pellenijOnefari, vbi puriamp; fimplicis ordinis libertas nobis permittitur. Sed hre cohf beo,nedere,vcex vobisaudio,bene tranfafta nouum certamen mouere vldear. Hoc quidem nondilïîmulo,necpiè,nec fraterne,meo iudicio, aétum fuifle cumN.fi clan-deftino quorundam inftindu in crimen vocatus eft. Præftabat enimmanere inpatria, quàminiuftæfæuitiæfaceminlonginquasregiones afFerre,quæ nolentes quoquein-flammet.Cçterum quoniam deliéha,quorum memoriam perpétua obliuione fepultam cupio,vel leuiter attingerepiger, tantum vosRortabor,venerandi fratres,vt fi quorun-* dam animos fentitisiure exulceratos eiTe, eorum ofFenfioniplacandæopcramdetis. Cùm audirem partem aliquam veile iftinc migrare,admonui diligenter,vt par erat, fi non omnibus commodum ciTeteodem habitareinloco, nelocorum difl:antia,frater-i numeonfenfum difliparct. Vcrebarenim,nequaex priori contentione occulta ma-neret fimultas. Ac mihi nihil erit gratins, quàm noc metu liberari. Nam fi qui forte ad nos concédèrent, mihi triftis effet vel folaocculti inter vos diflîdij fufpicio.Ergo quod. de reconciliata gratia fcribitis,firmumfl;abiléqueeffemagnopere cupio: vtfi eontige-rit partem aliô migrate,locis tarnen difliti fanàam amicitiam colatis. Nam vt non lon-gius ferpat difcordia,iam plus fatispeccatum fuit. Veftræ tarnen nrudêtiæ amp;nbsp;æquitatis erir,vt beneuolentia retinea utur,quidquid alienationis erit refiduum, fedulô purgare* Valete fratres obferuandi.Dominus vos præfidio fuo tiieatur,Spiritu fuo regat,benedi-étione profequatur, amp;nbsp;exilij triflitiam mitiget. Collegæ mei vos amanter falutant. Ge* neuæ,pridieldus lunij. m. d. tv. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Cal. Spiteko Pot.

lllußriacmagnißco Domino, D. Spireko /ordanàZakhc!^'» in Aielßinlmredi Caßerlano Slt;tndec2i^nß,-Re^i Polonia fupremo theßurario.

HVum in hoc fortunæ honorifque f^endore præcipuum tibi decus ftatuas,-illuftris ac magnifiée Domine , inter fynceros Dei cultores cenferindquö tuis literis, quas mihi venerandus frater nofter N. ad fe feriptis oftendit, a-bundefisteftatusnmôpriuatim quoqueafperferis iucundam amoriserga nos tui mentionem : mihi fuperuacua efle videtur exeufatio, quôd fide ac humanitate tua fretus, datam abs te feribédi fiduciam mihi fumo.Itaq-, certo perfuafuSj non ingratum tibi fore hoc officium, tui quoq; hortandi partes libéré fufeipiam. Neq; enim eum te hominem efle exift;imo,qué deleélent inanes vel blanditiis refertæ literæ, qualesad captandam gratiam àventofishominibus feribi folcnt : fedàChrifti feruo magis cupis amp;nbsp;expedas,quod pietatis tuæ progreffus iuuet.Egregias ergo iftas virtutes, quibus te excellere audio, non alium in finem laudare mihi propofitum eft, nifi vt afli-duè in melius cnitipergas. Si in Polonia rite ex voto noftro compofitus foret Regni Chrifliflatus ,quanquam tibi facilius effet intranquilloftadiorcôtum curfum tenere: tes tarnen altior efl, nos approbate fynceros Dei cultores, quàm vt cétefima offîcij parte fungantur, qui ftrcnuè laborando aliosomnes fuperant.Nuncrebusconfufis,vbi obeundafuntmulta certamina, refiflendum fortiter hominum potentium ôdiis,negli-gendi finiftri rumorcs, multi infultus fuflinendi, ludandum cum multis obflaculis, tentandaetiafn difcrimina,quàm tibi vtile fit, turn ad feruorem fubinde incitari j turn ad conftantiam animarbreferre neceffe non efliquia ipfe plus fatis expcrieris,Iam verà

O.ij;

I6o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I E P I S T O L Æ

cum in ifta dignicate magnum tibi onus fit impofitum: non tarnen cedit Deus iuri fuo, neque definit,quo teinaltiore honoris gradulocauit,eômagisfidem tuam obftnóUm fibitenere.Nam quôplusapudquemquedepofuit,cô etiam plusexigere æquum eft.Er-gocum te non hominem ex medio vulgo, fed vnum exprimariis inter paucos delegC' rit.quemexdenfisignorantiætencbris liberatum, cœlefti Euangehj doótrina ilJuftra-ret:fi hoc inæftimabile beneficium fuopretioæftimas,hac lege tibi collatum eflememi nerisjVt aliispræluceas.Et certè vides quam mulcoruKi in te conieóti fint oculi, vt eos tuü exemplum vel moretur,vel extimulet: ac fimul cogites, fi tuæ defidiç m.ediocris ef fe non poteft iaä:ura,culpam quoque non minorem fore. Hæc verb præclara beneagCquot; di occafio amp;nbsp;facultas, quôd Regia Maieftas adeô non aduerfabitur fanâis tuis ftudiis, vt potius manum porrigere fit parata, nifi animum tibi addat, exeufationem adimet. Neque enim vfque ad iànguinem tibi certandum eft: ficuti multi in Gallia noftra fideles,quo!,s omnia adiumenta deficiunt,quotidie pro fldei fuæ confe'lTione capita in facri-ficium offerte coguntur.Quandolonge mitius tccum agi vides,animofius ac magis ftre nue excqui conuenit,quod tibi eft ad manum,vt te Régi fereniffimo in repurgandis parus fordibus fidum comitemac miniftrum exhibeas. Arque vtinam reipfaoftende-re liceret, quo animo hæc feribo. Sed quia vereor, ne tuæ in aflerenda Chrifti gloria fortitudini diffiderc videar, meipfum cohibeo. Hocreftar, vtpro beneuolentiæ coini-tatifque teftimonio,quod in tuis ad N. Ifteris pcrfpexijviciffim mea tibi obfcquia, mc-queadeôtotum,quâtulus fum,dcfcram. Deum interca precabor vttediu feruet inco-lumcm, Spiritu fuo regat, præfidiôq; tueatur. Vale,magnifiée amp;nbsp;infignis Domine, Ge-neuæ,IdibusSeptembris. m. d. lv.

Cal. d. Radzivvil. Pol.

lllußrißimo PrindpiyD.Nicolao RciixjyTgt;il Duct in Olitïa nbsp;nbsp;NicßiHs,Pal(itinbVilneß,JMa^niDit'

CAtta LithuAni£ Jupremo A^ArfAlco.,^ ^rcïiicanccllAna Domino apfgt;rimi obferuAndo.

Vôd te illuftriffime Princcps,in hoc tam excelfo honoris gradupofitu ho-ign(^ilis,amp; nullius ferè in mundo pretij literis meis compcllo: quâuis audaóter id à me fieri non ignorem.-quod tarnen mihi per te licere non hu-folhm tua, fed maxime picrate fretus confido, longo verborum '’*■ circuitu non petam vt mihi concédas. Nam vt obfcura fit mea conditio: quia tarnen vnum n?c agnofeis ex Chrifti feruis, pro tua in Magiftrum ipfum rcueren-tia patebit aliquis mihi, vt fpero, ad tuam Amplitudinem acceffus. lam veto ftudium meum quod fanftis tuis votis confentit,fic probatum iri confido, vtfine alia commen-datione,fatis mihi apud tegratiæconciliet.Cùm vbiq;florcrc cupiam Regnum Chrifth nunc tarnen me Polonia meritô quada pcculiari cura folicitat. Nam ex quo illicemer-gere cœpit lux purioris doftrinæ, lætû hoc initium cum fpe melioris progreftus defidc-rium fîmul acccndit.Porrô fi tantum audoritatc pollercs, vt facis,ad promouedum ve-ræ pictatis ftatum:mihi iufta hortanti tui incitandiq; ratio effet, ne tua officia Domino fubduccns,præclaræ cius vocatftni deefles, Sed cùm probe iam ad tuedam pietatema-nimatus fis:imô heroica animi magnitudine oftédas quàm feriô acfideliter illius abs t® fufccptû fit patrociniû:meritô hçc tua virtus amp;ad gratias tibi agedas me animat,amp; materia mihi fuppeditat amplioris fiduciæ. Quarc nô te fimpliciter obteftor, vt fimilis toi elfe pergas:fed etia vttecû certâdo,ad viótori.aomniu præftantiffima contedas. Multis experimentis no dubito,tc quotidic fieri ccrtiorc,quàm no fuperuacua fit hæc mea ad-monitio- Vides proculdubio,quàm immenfæ fit molis opus,cœlcfte Dci regnû in terra coftituerc. Vides rurfum quàm multis obftaculis conetur Satan impcdireacmorari,i-mo quàm multis fubindc machinis vel clàm labefaôtare tétet,vel palàm euerrere,quid-quid in hoc facro ædificio inchoatu fucrit. Vides deniq; quàm frigide curetur iftacau-fa, quæ non modo primatum in noftris curis tcncrc,fed omnes fenfus occuparc debue-rat.Hocpoftremum vitiumindenafcctur,quôd omnes ferê,dum gratuitam operam fc Chrifto nauarc putant,aliô fe magis conuertunt, vnde vel fpes lucri vel laboris merces ac pretiû oftenditur. T uæ verb prudentiæ eft,illuftriffimc Princeps, primiim cogitare, nihil te prçftarc Deo, quod non iure vt fibi debitû repofcaf.nec folùmquia rotuscsin ære ipfius,fed qubd eb te fibi magis deuinxit,qub in altiorem extulit dignitatis gradum: deindepræmiû tibi ab co no vulgareproponi cum dicit,qui mihi honorem detulcrint, cos ego

ET RESPONS a;

i6i

eos ego viciflîmhonore profequar.Ergo vt inc.olumem amp;diuturnum dótnus cuæ ftatû conferuet,quoadpoteris ad illuftrandum eius regnum enitcre.Quaquam autem Serc-ni/lîmum Regem incelligo fatis elfe voluntarium:vt tarnen vides in rebus perplexis no adeôproperare:hoctibionerisdiuinicusimpofitum eflememiheriSjVtnon comes folû amp;adiucor fis eius Maieftati, fed etiam cunâantemftimules,arqueetiam vbi ira flagita' bit neceflîtasjpræcurras. Neque ofiim inique ferct,opinor, ad quam adfpirat metam,a-horumferuoreincitari.ValeiIlLiftriffimcPrinceps,mihique vera obferuantia colende. Dominus te regat Spiritu fuo ,virtute fuftineac, tuamque dignitatem diu fer uct incolu-mem. GeneuæjIdibusFebruarij. m. d. tVi

loannes Caluinus tuæ Amplitu-dinis ftudiofiffimus.

Caiviuvs Martyri s. d.

âi'caha, quæ nobis cum Chrifto eft, communicationc me fcriprti-pollicitusfueram,minusfolidepræftabo,quam fperafti:tjuiatametfi l'ïi^gnimomentires eft,paucis tarnen verbis inter nos commode pofte dé-finiriarbitror.Quod Flius Dei carnem noftra induit,vt frater nofter fieret, eiufdem n^turç particeps,de ilia coihmunicationedicerefu{)erfcdco. Na de ea tantum agendum eft,qiiæ àcœlefti eius virtute manat, amp;nbsp;nobis vitam infpirat, facit vt in vnum cumipfo corpus coalefcamus.Dico autem, fimulac fide Chriftum re-cipimus,qualiter fe in Euangclio offert,vere nos fieri eius membra, amp;nbsp;vitam ab eo non fecus atque à capite in nos defiliere. Neque cnim aliter nos Deo mortis fuæ facrificio réconciliât,nifi quia nofter eft,ac nos vnu cum ipfo.Sic ilium Pauli locum interpretor, vbi fideles in eius kuvuvIav vocatos efte dicit,i. Corinrh.i.9.Neque veto nome confortij, vel focietatis mentem eins fatis exprimere vidctur:fcd mihi facram illam vnitatem de-fignat,qua Filius Dei nos in corpus fuum inferit, vt nobifeum fua omnia communicet. Itaà came eius amp;nbsp;fanguine vitam haurimus,vt non immerito vocentur noftra alimen-ra.Quomodo id fiat,intclligenti«'E meæ modulo longé altius efte f^teor. Itaque hoc my fterium niagis fii(picio,quam comprehendere laborem,nifi quod diuina Spiritus virtu-te vitam c cœlis in terram tranftundiagnofco:quia nec per fe viuifica eftet ca ro Chri-fti, nec vis eius ad nos vfque nifi immenfa Spiritus operatione pe^ieniret. Er^o Spiritus eft qui facit,vt in nobis habitée Chriftus,nos fuftineat atque vegetet, omniaque capitis officia impleat.Craftis interea commetis de fubftantiæ commixtione aditum præ-cludo: quia mihi fatis eft, dum in cœlefti gloria manet Chrifti corpus, vitam ab eo ad nosdefiuere,non fecus ac radix fuccum ad ramos tranfmittit.Quanquam autem vete-res,ac Hilarium præfertim Sc Cyrillum longius quam par fit prouedos fuifte video : ramen eorum hyperbolas non admodum infcélor : nifi quod ingenue femper me oppo-nam,fierroripacrocinium quæratur.Dum enimrontend unt,Chriftum Patri ojuwfr/ot'ef-fe,quiafcriptum fit,Ego ÔC Pater vnum fumus, dum rétorquent Arriani quod mox ad-ditum eft,vt fint ipfi quoque vnum nobifeum, illi in fua infeitia deprehefi ad miferam latebram fuffLigiunt,nos quoq; eiufdem cum Chrifto efteeftentiæ. Hocautem confef-fo,multis abfurdis inuolui necefte fuit.Sed modo ne eorum atuftoritatem nobis obteh-dant noui ifti fufores,mihi fatis crit non fubfcriberc,ne vitro eos in arenam protraham. lam venio ad fecundam communicationcm, quæ illius prioris mihi fruiftus eft ac effe-dus.Nam poftquam Chriftus interiore Spiritus virtute fibi nos deuinxit atque vniuit in corpus fuum,fccundam Spiritus virtutem exerit,donis fuis nos locupletado. Quod ergo fpe Sc patientia fortes fumus, quod fobrie Sc temperanter nos continemus à mundi illeeebris,quôd ad domandos carnis affeélus ftrenuè incumbimus,quôd viget in nobis iuftitiæ Sc pietatis ftudium,quôd ad preces fumus intenti,quôd nos futuræ vitæ medita-tio furfum rapit,id ex fecunda ifta communicatione manare dico,dum Chriftus, ne o-tiofus in nobis habiter, vim Spiritus fui in manifeftis donis profert. Nec veroabfur-dumeft,Chriftu,vbiineius corpus coaluimus,Spiritum fuum nobis communicate, cuius arcana operatione nofter prius effeótus eft: quando vtrafque ei partes Scriptura fiepe affignat. Etfi autem in hanc communionem primo vocationis fuædieveniuntfi-deles:quatenus tarnen in illis augefeit Chrifti vita,quotidie fe illis fruedum offert, Hæc eft communicatio,quam in facra Cœna percipiunt. Apud alium quempiam, qui mihi docenduscftet,fufiusprolcquerer,quæbreuiterapudtehôc tantum confilio perhrin-

O.iij.

LCALVINIEPISTOLÆ

go, vt nos idem prorfus fentire videas. De te, nifi quid noui acciderit, hue accerfendo verbum amplius faccre non audemus. Er certc ego vt hac in re timidus furnjOunquaiu adduci potui, vt tibi migradi audor eifern,nifi miifione impetrata .Fruótum vero ex tuo labore prouenire cupio, qui nobis abfentiæ tuæ defiderium Jeniat. Ecclefiolæ verb Gab licanæ clades me non parum angit. N. quidem proipeitumliudcbimus, vbi vencrir. Sed collapfæ Ecclefiæ reftitutio imprimis curanda eft|p.d quam rem ii neruos intendas, multum,vt fpero,proderis.Tu igitur in malo hoc fanado,vc facis enitere : qua in re, D. Sturmiumamp;SIeidanumfidostibiadiutorcs fore arbitrer. De ftatu return noftrarum commodius referethic frater amp;nbsp;Symmyftameus,quam literis compledi queam. Qua-renebiside,hacnarratione abftineo. Valeornatiifimevir,amp;mihiinDominofemper obferuande.Saluta diligenter amicos D.Sturmium ,2ankum amp;: reliquos. Nunc an-tequam literas obiigno ,admonitus fum N. literÄ, magna ex parte fedatas eiusad-uentueifeturbas.Vtinamadeum iuuandumvfoi eifepoiTet meaopera. VerumfiEc-cleiiæ fuffragiis elechus fuerit, fuamoderatione tranquillam ftatim Ecclcfiam, niiifab lor,reddet.Dominus te femper tueatur,Spiritu fuo rcgat,amp; benediótione profequatur. Geneuæ, v 111. Augufti. m. d. iv.

Revirendo Viro Ervdi^ioni Er Virtvte Praestan-ti D.Iohanni Caluino fratri fuo chariifimo s. d.

Euerendeviramp;clariifime frater. Scio te pro tua excellenti prudentiaex fcriptisaduerfariorumtuoruiudicare,qualesfint eorum naturæ,amp; quod intueantur theatriim.Ideo nihil de eis icribam. Tantum oro Filium Dei, vtipfe fua:laceræEcclefiæmedeatur,velutSamaritanus ille faucio viatori. Audio nunc rov tJTTtpnifKivov nbsp;nbsp;tèv oiÄtKrptjafet c,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'içpou 'reoró.p.w, magnulU VO-

lumen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contra me cuderciquod il edetur, decreui reipondere iimpliciter

line ambiguitate. Eumque per laborem debere me Deo amp;nbsp;Ecclefiæ iudico.Nec in hac fcneóta pertimefco cAilia amp;nbsp;alia pericula.Bene fœheiter vale. Die x 11. Maij.

Philippus.

Calvinvs Melanchthon r.

quidem amp;: prudentcr admones, ornatilTime vir,id iibi vnu noftros an-proponere,vt fe theatro venditent.Quanquaautem fua opinio cos,vt fpcro,amp;: crcdibilceft,fruftrabitur:tamen vttotiusmüdiplau ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;referanc,eó nos maioreftudio ad ccelcftCm dyuvobi-rm, fub cuius oculis

certamus,intentos elfe decet.Quid? An facer Angelorum confeflus,qui amp;: fuo fauore nos excitant^ viam ftrenuc agendi præmonftrant lùo exemplo, pigrefcerc vel cunótater pedes mouere iinet?QuiÄ totus fandorum parrum chorus ? an nullos ad-det ftimulos? Quid porro Dei Eedetia quæ in mundo verfatur’cùm cam feimus amp;nbsp;vo-tis nobifeum pugnare,amp;: exemple noftro animari, an nihil apud nos valebunt eius fuf-fragia ? Meum verb fithoctheatrum, cuius approbatione contentus, quamuis metotus mundus exfibilet, anime nunquam deficiam:tantum abcft,vt infuliis clamatoribus inuideam,fi muftacca gloriola in obfeuro angulo ad breue tempus fruatur. Quid plau-fibile fit mundo vel odiofum,mc non later.Sed mihi nihil pluris cft,quàm præfcriptam à magiftro normam fequi.Nec dubito quin hæc ingenuitas piis amp;nbsp;fanis grariortandem futura fit,quàm flexibilis amp;nbsp;mollis docendi ratio, quæ inanê metum præ fe ferat.Quod te Deo amp;nbsp;Ecclefiæ debere agnofcis,obfccro te vt quamprimum foJuas.Neq; in hanc ré infifto,qubd partem inuidiæ in te exonerans,tantundé me icuatum iri confidam.Quin potius,fi liceat,quidquid in te oneris iam incfibit,pro mco in te amorc atque obleruan tia,paratus forem in meos humcros fufcipered'ed tuum eft expendere, vt ego monitor non accéda,nifi dubitatione pios homines qui te refpiciunt,maturè libères, te vix vn* quam foluédo fore. Adde etiâ qubd nifi forum hoc amp;nbsp;vefpertinû gallicinium tç exper-gcfaciat,pigrum meritbomnesclamabunt. Valepræftantiflime vir,amp;: mihi ex animo venerande.Chriftus fidelis fuorum euftos tibi femper adfit, te regat amp;: tucatur. Amen. D. Camerarium, amp;s fi qui præterea iftic funt amici,mconomine faluta. Geneuæ,x.Ca-lend.Septcmbr. m. n. lv.

C Ai

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;163

CaLVINVS b V l n; g £ R ü s.d.

■ Vôd tins literïs rogafti, vtproximi tumiiltus hiftoriaâpertiiis tibi,amp; plcnius exponcrë,eô libetius facio, q, noftra valde intercrt,rcm illic amp;: apud vicinos probe cognofci.Siniftros enim rumores de nobis fpargi plus fatis notum elt, id q; eorum artificio^ui lùo comodo nos paflîm exolos rcddere cupiût. Ita-que gratum noftrisofficium præftabis,fifummam eorum quæfcripturus fuin,curauerjs apud Clariffimum Senatum vcftrum rccitandam .Quinctiam,fj tibi graue noncrit,bancepiftolæmcæ partem fratribus noftrisSchaffufianæ Ecclefia: Miniftns de-fcriptanimitti cupio,vtipiîquoqueapudfuos vrbem bancfalfainfamialibèrent. Rcs^v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pt’ti

omnino bc babec.Duo fuerunt in Senatu improbi homines,arque audaces vlque ad fum- ' mani impudentiam. Ambo ctiam inopes,amp; famelici. Alter Perrinus vocatus, alter Van-debus.Pnor,quum Capitaneus eftet vrbis, colluuiem improborum , propofita (ccleium iinpunitatc,fibi conciliauerat. Nam fi quid ncquiter,protcruè,diirolucè geftum fuerar, ne vigeren t legum pœnæ, patrocinium fufeipere mox paratus erat. Alter verô fidus erac in bis omnibus adiutor. Partem Senatus bladitiis illedam tenebant. Quofdam fordidos, amp;nbsp;qui gradum fuum nifi eorum fauore retinere non poterant, timoré perculfos cogebac infuumobfcquium.Cognati,propinquitatisgratia deuindi,aflentiebantur. Itaquein minoreSenatu eoufqueinualuerat eorum potentia, vt libidini refiftere vixquilquam audcret.Certè indicia pluribus annis fuerunt in eorum arbitrio : amp;nbsp;nundinatio minime obfcura erac. Hoc non modo Ciuitas videbat,fcd apud vicinos,amp; exteros,eorum culpa, peffimè audiebamus. Neque tacebant permuki : quia fæpe atrocibus probris vexati, amp;nbsp;laccraci fuerunt. Si quis cotemptior,eorum flagitia detexerat, illis in promptu erat vlrio.

Quidquid ab æqualibus diftum erat,facile vorabant. Interim ramen multi iam contraxe-rantcallumferuitutJS.Omniaediftaincbartismortuaiacebanc. Nullus deniquelegum metusjvel pudor,fi modo illi fauerent.Nam amp;nbsp;Indices cum Vrbis Præfefto non nifi eoru voto quotannis creabantur: eóque tandem progrefla eft petulantia^vt populus ipfe, poft-quamfuftfagiis fuis quifquilias nefcio quas,imô turpiffimas fordeselegerat, fufidedecus borreret. Hoc quidem proximo anno fatebanturomnes, fihoftibus vrbis permifla fuif-feteleclio, non potuifiemaiore cum ludibrio nihili homines ad honorem vocare. Iam quum antea fi quid peccaret minor Senatus,vitiis amp;nbsp;corruptelis mi^icinam afferre fole-rent Ducenti, multos i 1 lue coniecerant ex fæce,partim clamofos iuuenes, amp;nbsp;turbuletos, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- '

partim turpis amp;nbsp;diifolucæ vitæ. Et ne copia eos dcficeret, pofthabita numeri ration e, in turbam intruferant,quofcunque fibi putabant foreappofitos. Denique tarn confufafuit licentia,vt in Curiam irrumperent quidam , ne ab ip lis quidem lefli. Illa fuit fadio, quæ vnumEcclefiæ indicium fibi obftare vidcns,quô minus effrçnis impunitas vitiis omnibus expofita efiet,ne quid difeiplinæ refiduum mancret,de Excommunicatione nobis certa-menmouit : nee deftitit furfum ac deorfum orrmia verfare, donee magna contentione obtinuimus, vtconfilium faltemab EcclefiisHelueticispeterent. Quiaautemrefpofum veftrum improbos fpe,amp;: voto deiecit, paulo quietior deinde ftatus fuit : fie tarnen vt in-tenti fubinde ad nouas occafioneSjexculfo pudore,vincula omnia abrumpere ten tarent. Cæterum, quum nobis moleftnm eflet, affiduefluftuari, tandem aufi fumus eos laceflc-re,vt certi aliquid decernerent. Qua in re roirabiliter eos fruftratus eft Dominus.Nam in illapromifcuacolluuie,fufFragiisfuimus fuperiores. Sequuta funt paulo poft crcadisSyn dicis comitia,vbi inopinataconuerfio apparuit. Hic veto improbi palamfurere : quia fe videbantin ordinem coados.Itaquepctulantercccpcrunt multatentare adlabefadan-dum præfentem ftatum. Noftris femper fatis fuit,compefeerefine tumultu eorum cona-tns,vel faltem frangere. Sed quia minime obfeurum erat,illos fine modo inhiare nouan-disrebusjSenatus optimum remedium eorum libidini opponere ftatuit. Exbofpitibus Gallis,quihîcdiu habitauerant,amp; quorum nota erat probitas,quofdamadoptauitin ci- * uium ordinem, forte ad quinquaginta vfque. Senferunc improbi, quanto munitior hoc præfidio futuraeffet bonorum manus. Itaqueomnem lapidem fibi mouendum duxetut, vtconfilium hoceuerterent. Res inter eos per compita paffim amp;incauponis,amp;:clamin priuatisaKlibus agitata fuit. Quum traxiffent quofdam infuam fententiam, non modo fremitu, fed apertis minis infurgere coeperunt.Subornatus fuit Vrbis Prafedus,qui cum magna,fed turpi amp;nbsp;pudenda caterua in Curiam afeendens, denutiauit Senatui pcriculu, fipergerct. Magna pars ex nautis, pifcatoribus,cupediariis,amp; cocis, fimiliquenobilitate

O.iiij.

164 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

conflata crac.Multi Inqiiiliiû permixti.Quafi no nißhis vindicibus ius fuuCiuitas tueri poflec. Senatusgrauiccr refpondit fe nihil nouiaggrefliim : fed quod ahciquiflimo vlii femper in vrbe reccptu fuilfet.Indignu vero efle, nunc Ö0 vetuftu vrbis more conuclli, arceri à ciuium ordine,qui honefte longuni tempus in vrbe tranfegerant : nbsp;nbsp;ßbi de-

nique eripipoceftatem ab vltiina memoria per manus tradiram.Quia aucem nihil vio-lento impcrio Senatusagendum ccnfebar,apercæcotilpirationi veniam inpræfentia dedic.Tancùm obiurgacus fuit Prxfe£tus,quód proteruius hominlbus opera m in caufa cam iniufta locaflet.Simul tarnen faótum fuit decretum de vocandis Ducentis:ad quos vbi ventum eft,fancica fuit Senatus minoris auóloritas:amp; permilTum, vt pofthac fuo ar-bitrio ex Gallis holpitibus cities deligerent. Sed antequam hoc poftremum ftatuerenc Ducenti,repente logins erupit eorum furor,qui ad extrema quæque, vt in rebus defpe-ratis,fe proiicere in animum induxerant.Nam tumiîïtu nodurno prope ad fumma da-dem adduda fuit Ciuitas. Pridie quam id acciderct, multis nebulonibus datum fuerat gratuitumprandium. Duces alibi epulabantutrcxquibus alter,quern nominaiii, Van-dcllius fumptu prandij fuftinuit.Perrmus verô,cœnæ.Volitabant intcrca nuntij: mpltç âniftræ notæobfcruabantur:vt non trnftra boni fibi metuerent. Moris autem eft,poft-quamdifpofitæfunt inportis excubiæ,Præfcdûvigilucircnmire,amp; difpicereftationes. Hocmunus finguli Senatores vicibus ob?unt.Quu media in vrbeftaiet vigiles noólis e-iusjclamorem non procul audiunt.Nameregionepoft tabernas mercatorias quidam lapide percuffus clamabat fe occifum. Accurrunt igitur pro officio. Contra infurgunt duo fracrcsgermani,exfodalibus Perriniamp; Vandellij, homines quideminfimæfortis, cupediarij fciliccc:fed qui in eadem menfa gratis cœnauerant. Rem* ex compofito agi deinde patuit,quód duo foliplures armatos aggredi außfuerant. Atque hoc ambo co-feffi funt amp;iudicibus,amp;: pluribus aliis,amp;:mihipriuatim. Tametß autem cum ad fuppli-ciumtraherentur,negaruntßgno dato fetumultummouifle,ßc tarnen multis indiciis conuiöli erant,vt fua impudentia nihil profecerint. Hocquidem minime negarunt,fe eodem die inter pradium amp;nbsp;cocnam Perrino animi gracia in propiriquam villam cgref-fofuilfecomitesnntet eundumdequingentishominibusarmatis ad vrbis cuftodiam aliunde vocandis habitum fuiffic fermonem. Cum in merenda renouaretur eins rei me tio,Perrinum opificum aduentu reprelTum, Germanice,Suik, Suik,ßlentiumindixiire. Quia autem villa ill^ extra fines Geneuenfis ditionisßta eft,dixiße, paratumillic fore Alÿlum amp;nbsp;hofpitium,ß quis in vrbe capitale facinus patraffiet.Crefcente tumultn vniis ex Syndicis,qui nonprocul aberat,cum ßio Scipione, quod cltinßgne Magiftratus ,amp;5 lurninibusaccenfis,prodiit.Tanta autem femper in hoc populo fuit facri illius baculi reuerencia,vt eins confpeótu non modo fedatæ fuerint maxima; turbæ, fed cùm ad cx-des ventum foret,vis cohibita fucric.Vnus ex fratribus illis, exerto gladio,'obuius Syn-dico incurrit.Syndicus infigni poteftatis fretus manum inicc'it,vt in carccrem duccrer. Aduolât complurcs ex faètione.Quidguid luminis crat, extinguitur. Negant illi fepaP furos bonum Ibdalem in carcerem duci.Adeft confeftim Perrinus. Ac initiopacifican-di ftudium fimuIâs,Syndicalem^aculum arripit, Syndico in aure fufurrans, Meus eft, non tuus.Ille quanqua pufillçftaturæ homo,non tarnen cederc,fcd contraanimofè,amp;: fortiterobniti.Paffimintereaperomnes vrbis vicos clamorerat fublatus,amp;ferèmo-mento pcruafcrat,Gallos in armis elïc,ac vrbem infidiis proditam;domû Senatoris, qui node ilia Præfcdus vigilum crat, refertam effiehominibus armatis. Emiflarij quos fibi fauetenouerant,costumulcuofèaccerfere.Pernnuscùm minime dubitaret cateruam fuam iam fatis validam edc,vociferaricœpit,Nofl:er eftSyndicalis baculus : eum enfin tenco. Ad hanc vocem nullum confenfus lignum datum eft: amp;nbsp;tam.cn vndique cindus erat coniuratis: vt facile appareat arcano Dei inftindu retentos fuifle. Pudore ergo co-fufus,amp;fimulterritus,paululum ferecepit.Sed inalterum Syndicum affinem fuumin-cidens,baculum vi vioîcnter extorfit.lllequiritari vim fibi elfe fadam,ius vrbis elfe vio-latum.Quia autem armorum potentia longe vincebatimprobi, nemo ad Syndicique-rimoniamdigitum fuftulit,vt fubfidio veniret. Sedpeffimos quofquerurfumquædam religio tenuit,vt nullus eorum Perrino fuccinerct.Ita metu coadus, baculum çlàm red-didit.Erant iam in armis plurimi nebulones. Vna vox vbique fonabat, T rucidandos ef-fe Gallosjôc vrbem ab ipfisproditam efTe.Dominus autem pro miferis fuis exulibusin-credibiles excubias agcns,partim fopore eos perfudit,vt inter horrendos ftrepitus fua-uiter in Icdis dormirentrpartim continuit,vt minis amp;nbsp;periculi terrore non fuerint per-culfi.

ET RESPONS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16^

culfi. Nemo certé domo egrelTus eft. Arque hoc vno Dei miracülo fradus fuit impiorum impetus, qnôd nullus ad confliétum fcobtulit.Statuerantenim, vt poftea facile innotuir, eiîentjfedefendcre:occifis quibufdâm,graftari in alios : quafi ànobiis exor-ta efTet lcditio. Ncc vero tantum hofpicibus minitabantur,fcd quidam ctiam clamabanc patronos elleoccidendos, amp;nbsp;pœnas de Senatu fumendasefte. Atque hîc vide Senatus noftri clementiam. Nam licet di^rehenfi fuerint tam nefari^ç vocis audores, ac couidi, non modo pepercit eorum vitæ,Tcd ctiam à mediocri caftigatione abftinuit, vt ne virgin quidem cæii fuerint. Syndici dum Senatum cogi inbent,per vrbem curhtare, Sed impro-bifuis copiis freti,non modo eludere eorum imperium,amp; fpcrnerc,fed etiam conuitiis obftrepere,vt fpes ciTetremedij exigua. Hoc tamepræter fpem diuinitus eftedum eft,vt paulatim refiderettempeftas.Poftridiedecretum eft,vt quæftio haberetur devi publica. Syndici triduo in teftibu s rogandisé^onfumpto, ne quis diceret fe falfo premi, Ducentos vocant. Dum recitantur teftiraonia,inter alios indices fedeban t ipfi quoque coiurati. Vç quemquc vel cuipæ obnoxium,vel finiftra fufpicione grauari apparuit, tandem iuffi funt egrediexCuria:quiaintcgriad dicendam fententiam efte non poterant. Sed Perrinus detedum fcelus videns, cum tribusaliis fuga elapfus eft. Maior Senatus,rei indignitaté iniuftam iracundiam accenlus,decernit feuere vlcifcendum efte confpirationis fcelus : amp;nbsp;Minorem Senatum, penes quem funt iudicia, »dpœnas ftrenue exigendas hortatur. Cii tätur à primo Apparitore fugi tiui,deinde à præcone publico,vt fieri folet:quod per quin-dccim dies præcinente tuba fadum eft. Illi miifis chirographis,teftari,fe nifi data fide publica,minim è venturos. Atqui abfurdiflimum fuiftct,quosex vinculis reos caufam dicc-reoportueratjtanquam beneficiarios legibus folui.Prçfcripta igitur die,quinquc damna-tifunt.Sedantequam iudices pronuntiarent,coramtoto populorccitatafuntcriminai quorum conuidos teneri necefteftiit, qui fe vocati in ius, non purgabant. Acccflit’poftea corum confeifio, de quibusfumptum eft fupplicium, amp;nbsp;qui adhuc in carcere tenentur. Vnde conftat magis efte noxios,amp;: fccleratos,quam vt eftugium vllum pateat.Et tarne vt funt per fridæ frontis,odiofos rumores fpargere non defin üt:fe falfa inuidia fuifte oppref-fos,quöd ciuium caufam contra Gallos,amp; Senatum Gallis deditumi tutati fint. Quafi vc-ro Ducenti,quorum præiudicio confoftifunt,non fint ex ciuibus. Quafi colledo exerci-tu expulii fuerint.Quafi plebs,fi intelligeret libertatisfuæpatronos crudeliter opprimi, tantam iniuriam paftura eftet. Quin potius eorum difceftii compofitæ funt omnes turbx: difeufta fuit quam induxerant, caligo : leges reuiguerunt : rftldita fuit vrbi tran-quillitas. Viderunt certequiillorum rogatu ad deprecandum vénérant,non diucr-fis ftudiis vrbem feiftam efre,necvllis contentionibus flagrare : fedplacidoomnium confenfu probari decretam in illos pœnam. Vt fumma impudetia præditi funt, non modo exténuant admiftiim facinus, fed futilibus cauillis crimen in ledenihilo conflatum fuifteiadant.Quætarnen diluere non difficile eft. Probabileefte negant, quum fub manu haberent magnam turbam,tcmere ipfos fine valido præfidio ad arma prorupifte.Qua-fi verorarum fit,vel infrequens exemplum, impr«bosamentia cæcos amp;nbsp;præcipitesferri. Gerte quidquid obtendant,manifefta rabies vnum ex ohorte impulit,vt idu lapidis hominem deiiceret,vnde exortus eft clamor.Eadem quoq; duorum fratrum cæcitas, dum gladiis nudatis in vigiles armatos impetum fecerunt.Iam veto Syndicorum imperia, qui-bus non parère femper capitale fuir, pctulanter,amp; cum ludibrio fpernere, non folum re-pentinifuroris,fedconceptæpriusaudaciæ,diùque inter ipfos concepta? fignum eft minime ambiguum. Clamor adhæc inter ipfos omnes confonus, de vrbe à Gallis prodita, vndenifiexconiuratione? Nifi enimex compadohanc tefferamfibimutuodediffent, quîfieri potuit,vt ftatim in locis longe inter fe diftantibus,vox ilia de nihilo confida co-grueret’Nam amp;nbsp;illius,quern dixi, Vandellij vxor,quofcunque fuæ fadionis fore fperabat, oftiatim acciuit, Gallos proditionis incufans. Verum hoc eft fcilicet, quod confeftus eft quidam Perrini aftecla,amp; quo nemo illi magis familiariserat,nempe duos illos feditionis principes quatuor ante,vel paucis diebus fic inter fe loquutos:Quid ceftamus,breui igna uiænoftræ pœnas daturi? lam triennium eft,ex quo in cædem noftram confpirarunt ho-ftes.(Porrô,mihi in illo catalogo primum locum dabant.) Ergo anteuertamusnccelfeeft. Speciofus autem nunc oblatus eftcolor.Diccmus c Republica non effe,tam multos ciui-tatedonari. Nihil impetrabimus necin minore Senatu, necapud Ducentos. Ad populu prouocabimus. Aduolabit multirudo, etiam inuitis Syndicis. Partis noftræ homines fub-ornabimusjVt tumultum concitent.In tollendis hoftibus nihil erit negotij. Tantummo-

I. C A L V 1 N I E P I S T O L Æ

do audendum cftiquia de viótoria fecuri fumus. Hoc ille Pcrrino intiftius, fcrc indi-uidua eins vmbra quater repetiuit. Negent fc iure damnatos efle, quibus in medio po-puli conuétu,amp;: loco fando,duos ex Syndicis,quofdam Senatorcs, ex tiuibus optimos quofqiie omnes innoxios trucidare propofîtum luit,De me taceo, qucm fibi gratis ini-miCumfumpierunt.Namquôd mecædem moliri,obtendere ipfos nonpuduit,puti-dius eft,quàm vt excufatione indigeac. Et tarnennogdumiudicio VandeJliumperfe-quutus eft Senatus.Sed eum mala confcientia vrbe cxpulit : vt facile apparcat, in ma^ ximo tumultu moderationem,qualis in rebus tranquillis feruari folct, fuifle rctentam: nec callidè vcl feftinäter quidquam adum efle contra improbos.Quinpotius tu fi ad-fis,Senatum noftrum lenteprogredi,ac rcmilTè dicas.Sed in banc partem fatius eft pec-cari,ne quis præpofterè, vt in iracundiæ fcruore accidit, fæuitum elfe queratur. Faxit Dominus, vt tantæliberationis memoria nos aflîd«èad 2;ratitudinem ftimulet,fcm-pérquc in officio contineat. Cùm lias literas didare inciperem, non putabam ab O-thomano noftro perlatum iri.Nam etfiiam de luoitinerc verba fecerat, quia tamêin-certus erat,an redà iftuc venturus foret,alio potins nuntio ftatueram vti.Nunc opportune accidit,quôd non parum gaudeo,vtfl quid propter brcuitatem crit obfcurius,fer mone plenius conformer atque explicet. Quôd me ad patientiam bis hortatus es, ego veto tot indignitates placide tulifle milû videor, amp;nbsp;quafl voraife, vt dum ftomachum coliibeo,animus mihi quoque defuerit. Vtinam faltem meo iilentio ac diflimulatione placairem,qui odio mei inomnes bonos furcre non dciînunt.Sed quanquam inderaa gis accenditur,quæ pridem nimis graffata eft rabies: mihi tarnen flxum eft nihil moue-re.N. prouinciam obtigiffe gaudeo, in qua fe vriliter exerceat.Det modo ei Dominus fideliter ea defungi.Eum cum N. faluerc cupio.Symmyftis etiam tuis omnibus,vxori familiæ plurimam ineo nomine falutem dices. Vale, ornatiflime vir, amp;nbsp;femper obfer-uande frater.Dominus teSpiritu fuo regere amp;: benedidione profequi petgat.Gcncux, xv.Iunij. M. D. L V.

loanncs Caluiims tuus«

Calvinvs Vireto s. d.

Itto ad«vos literas Stephani noftri,ex quibus intelligetis, quantumuis infa-niat Satan,Chriftum tarnen fub cruce regnare. De ludimagiftro quodpo-ftiilat,curænobis clTc debet.Si quis crit apud vos idoneus, qui alacriter o-nus fufcipiat,mittitc.Nihil enim luetetare volui. Cameraco nihil allatuni cft,poft literasà fratribus fcriptas, quas vobis Icgcndas mitto. Vbilegeri-tis ftatim mihi reddendas curate:quia apud me hadenus continui, atq; id fratrum meo-rum permiflii.Quàm atrociter me rota fadio lacerct, non ignoro : ac quotidie ex meo fenfu expcrior,quantùm à bonis natuiis aliéna ht tyrannica crudclitas, qua vetus poe-ta defcripiit his verbis,Oderin^lum metuant. Atqui,fi optio daretur,mallem omnium efle contcmptiflimus.Sedquia Deo aliter placet ,feramus. Aderit tandem fuis. Interim optima eft bonæ confeientiæ fultura.Hodie Bertellerius aliorum more fadionem fuam purgare conatus eftripfe tarnen confelTus eft fe dignum tali fupplicio. Pluribus co ràm omnia referam.Hoc enim excepto,vifus eftaliquarefipifeentia tangi. Valeteopti-mifratres. Dominus vobis adlit, vosgubernet actueatur. Geneuæ ix.Septembris.

M. D, L V. ,

loannes Caluinus tuus.

Cal. Farello s. d.

Go veto mi Farelie, etfi gloriari merito in his probris licet,quæ in me con-geruntvirulentæac pétulantes linguæ,quando nihil in me infamant niû quod Deoamp; Angelis probari fcio:cuperem tarnen in receflii aliquo latere, fl forte mitigarctur iftorum furor,quern meapræfcntia accendere videtur. Non de quifquiliis loquor,quas pridem floccifacere,vt me-rentur,didici. Sedagigantibusccelum,odiomei,afliducturbari,nonabs’re mihido-let.Fcramus ramen, quando feimus non fortuito accidere,vt tanris procellis iademur, Weiphalus

et R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^7

Wefphalus etiam librum in me truculcn turn edidit, cui ncfcio an rcfpondcre expediar, Rogantamici qiiidam:vbi peilcgero,Dominusconiîliumfuggerec. Tu verô, quaiili-bros momentogignerem iimul acparerem, velles à me plures exire commerarios, quàm fcribendis fufficiatlongæ vitæcurfus in fummo otio. Mibi verô quahtulum vacui temporis reftareputasî Vtinamalij bas vices obcant potius. Pbibppo acerrrimus ero hor-tacor:fedquàm lentusfic, non i^oras. Valeoptimeamp;integerrime frater. Dominus tibi fcmper adfit,teprotegat ac lüften ter. Fratres amp;nbsp;amici teplurimùm falutant,arque in bis Bezanofter qui nuncmecumeft. Geneuæ, X. Olftob. m. d.lv.

loannes Caluinus tuus.

CaLVINTS PiPERiNO S. D.

paflîm tam atrociter me profcindiaudio, non itafumfer-Piperine,quin dolore pungar. Sed boe mihi faltem non leue fo-J latium eft, te amp;nbsp;complûtes alios Cbrifti fcruos, amp;nbsp;pios Dei cultores meis in-iuriis condolefcere. Quanquam mallem fi fieri poflet,folus tacite vorare

quidquid in me probrorum congeritur:nc qua inde pars molcftiæ in fratres meosredundarct. Itaque bæc quoque ratio Älter alias facit, vtfilentio calumnias præ-teream , quas alioqui diluere nullo negotio promptum eftet, amp;nbsp;quas à me excutere cu-perem. Cur enimmeipurgandiftudioprobos homines obtunderem? Simaior nccef-fitas Vrgeret, petita venia,defenlionem proponerem. Sed futilior eft probrorum,quibus mcimprobi afpergunt, vanitas, quam vt folicita refutatione opus babeat. Ipfi quoque auftoresmeambitionis notarcnt,acli de tucndamcaexiftimatione nimis efl'em anxius. Exemplum eft in illaingenti quam commémoras pecuniæ fumma. Sciuntomnes quam frugaliterviuamdomimeæ: vident in veftium fplendore nullum fumptum fieri .-palam apparet,fratremmeumvnicumnec valdcefte locupletem,nec meis opibus adeptum efle quidquid habet. Vbinam ergo defoflus iaceret thefaurus ille? Atqui me pauperibus furatumefteiaiftant. Hocetiamimprobilfimi de nihilo fiiftumclfc fateri cogentur. Si quid pauperibus eroganc pij homines,nullum nummum attingo. Mortuus eft apud mc ante oifto annos vir quidam nobilis,qui apud me fupra duo toronatorum millia fine ebi-rographo depofuerat. Vbi mortis efle periculum intellexi, quum meo arbitrio permittc-re vellet,negaui me id fufeepturum oneris.Curaui etiam vt Argentitiam mitti iuberet o-ftingentos,fubleuandç exulum inopiæ.Meobortatu delegit homines minime fufpeftos, quireliquam fummamdiftribuerent.Mibi quum legate vellet quod alij non fpreuiflent, recufaui:fed video quid vrat mcos aduerfarios. Quia enim ex fuo me ingenio metiuntur, nondubitant quin vndique accumulem,vbi tarn opportuna fuppetit facultas. Verum,fi viuus non effugio nomen diuitis,ab bac nota mors tadem me vindicabit.Cæterum, nullus mibi eflet feribendi finis,fi ad meditandam apologiam animum adiecero.Multa iftic fiiaftantur,fcito vix centefimam elTe eorum parÂ,quibus afliduè obtûdor. Ergo nihil fu-pereft,nifi vt paratus ad reddendam rationem,nibilomffius os præbeam colaphis. Perga-musmiCbriftopbore,perinfamiâamp;: bonam fama.neq; finiftrisrumoribus franginosfi-namus. Quanquam fitufontctcncas,mecûfacilèagnofces patientiavincendûelle.Ne-mini enim verbum facere in mente veniret,nifi quifquiliç hominum vidèrent fe Proceri-bus officiû præftare,ac paratam fibi efle maledicentiæ mercede, fubitôque euanefeerent mendacia,nifiab ilfdem illis in quorum gratia confifta funt,foucrentur.Qiiia epiftolam cogor abrumpere,finem hîc faciam. Vale optime,amp; mihi amiciflîme frater.Dominus tibi femper adfit,te Spiritu fuo gubcrnet,laborefque tuos benedicat.Geneuç, x v 111 .Oifto-bris M.D.LV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loannesCaluinustuus.

Ad Serinissimvm Regem Poloniae.

Tfinonmiror,ptæftantiflîmeRcx,needubitoquotemporeMaieftasVeftra i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conuentum ordinum regni fui agebat, in tanta negotiorum mole, fummis amp;

f variiscuris fuilTediftriiftam, vtne perlcgendæ quidera meæ cobortationi o-tium fuppeteret : tarnen ex quo plus otij datum fuit, confido aliquid vacui ÔC foluti temporis fumpfifle, vtmeus labor tandem non fucritinutilis. Nam ex literis quas M.V.mitteredignataeft, intelligo,meam fedulitatem gratam fuiflerneefaftidio vcl contemptu reiedum fuifle meum illud feriptum, in quo breuiter oftedere conatus fue-

ió8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I E P I S T O L Æ

ram quaenam verâ eflec rcformandæ Ecclefix ratio,amp; quifnam commodiflîmus ihgrcf-fus.Imo quiaM.V.illud fe humaniter excepilTe,amp;: libenter feinfpexiffe teftacur, Sc vbi libcrius ptium concigeritjibi in animo elTe attendus lingulas eius partes meditari,plus inde fiduciçad iterandum fcribcndi officium ofFerri mibi vifum elbltaqi fi nunc rurfus M. Veftram cojiortari audco,nô videtur elTe cur de venia petêda laboré,ac ne Jongior quidcm exculàtio neceflada eft.No fum equidé nefci^s,vel immemor quantum à Cel-fitudinc in qua magnum Regem Deus locauit, diftet humilis mea amp;nbsp;abieda conditio: fed quia probe tenet M. V.qüid valeat illud cœlefte cdidu,quo iubentur omnes Reges Pfil.x.ix. terræFilium Dciofculari,necignorât externo ofculiritu notari fidci obfequium,quod rcuerenter fandas admonitiones àClirifti oreamp; Spiritu profedas ampleditur ,mihi videtur eximi omnis metus amp;nbsp;dubitatio.Ego igitur,qué fummus Rex Euangelij fui praî-conem amp;nbsp;Ecclefiæ fuæ Miniftrum conftitnit,eius ncÂiine M. V.appello,cùm iam in Po lonia ex funeftis tenebris Papatus emergere cœperit vera religio,cùm multi pij amp;nbsp;cor-dati homines,abiedis impiis fuperftitionibus,ad purû Dci cultum vitro alpirent, vt eu-ram hanc aliis omnibus præferat. Et certè quantô æterna Dei gloria vmbratilem amp;nbsp;ca-ducum huius mundi ftatum præcellit,itaad tuendam vel afierendam pietatis dodrina, pofthabitis aliis omnibus,præcipuanoftra ftudia conlerre dccct.Quod hadenus Polonia Papatus corruptelis fœdata,amp;: vitiatcFperuerfôqueDei cultu,pofthumana figmen-ta vagata effiquôd deniq; fub errorum colluuie dem er fa, cœleftis lucis afpedu caruit, trifte acmiferum fuit fpcdaculum. Nunc veto cùm illa commun! amenda amp;nbsp;ftupore, quo percuffiis fuit totus orbis,eam Dominus liberate incipiat, fummos quofque amp;in-fimos à fuo rorpore expergefieri necefle eft. An igitur Regibus celTandum, quos ideo in fublime Deus extulit,vtindc gentibus vniuerfis præluceant ? Iam vero quanti nobis efte debeat fyncera religio,per quam Chrf fto inter nos tribunal etigitur, quanti etiam legitimus Dci cultus, in quo fymbolum præfentiæ eius, viuâque imago relucet, M. V. me tacéte fatis intelligit. Et fane nifi ad nos hac in parte animandos, vcl vnum Dauidis exemplum fufficit,minime exculabilis eft noftra fegnities.Cùm enim tune non nifi fub obfcuris figuris in terfeftri Sanduario Deum colerent Patres, refertur tarnen folennc quod concepit iufiurandum,quôd non datums eftet fomnum oculis fuis, necpalpcbris Pfal.i-M 5.dormitationem,necigreirurus poftes domus fuæ,donee inueniftet locum Domino, ta-bernaculum Deo lacob.Si Regem ilium pia folicitudo legalis cultus quiefeere pafta no eft, quin nodes amp;dTes ad quçrendamarcæ fœderis ftationé no minus anxièquàmal-fiduèintentusforet,quantômagis nuncChriftiani Regisftudium ad fe raperedebet fpidtualis Dei cultus, omnéfq; eius conatus acrius accendere,ad obeundum hoc tam honorificum amp;nbsp;præclarum munus,vt Chriftus emineatî Accedit etia quod Dauid qua-uis extruendi rempli honore priuatus cflet,non tarnen celTauit toto vitæ fuæ ciyrfu lapi-i.Cron. IX. des,matcriam,argêtum amp;nbsp;aurum congerere, quô fuccelfor Solomo copiis omnibus m-ftruduSjftatim fine mora ad opus fe alacrius accingeret.Quô animofius ChriftianùRegem vires omnes fuasadreftituedum S)ei templum colligcreac fummopere cnitide-cet,ne diutius inter deformes rÄnas,cultus Dei obfolerus iaceat. Etfi autem nunquam défunt obftacula,qüæpiumhoc ftudium morentur,longe tarnen M. Veftræ expeditior eft ratio,quam olim piis Regibus Ezechiæ amp;nbsp;Iofiæ,quibus arduum,amp; durum cum popu li conruinacia certamen fuit,cùm hodie Polonica nobilitas magna ex parte,promptu amp;alacre ad fiifcipiendam Chriftifidem obfequium offerat. Quo adiumento lieexper-geficri cordatum Regem decet,vt non minus ftrenuc manu ipfe viciffim porrigat.Nec verôhîc blanditüsdandçfuntaures,quibus Satan per homines profanes letale frigus afpergens,ignauo fopore multorum fenfus pcrfundit.Quin potius excuflb omni torpo reananibus amp;nbsp;pedibus in tam præclaro opere infiftendum eft,ac præfertim vbi apparet agendi maturitas:ne fi oblata diuinitus occafio negligitur, fruftra deinde ftadum fit ad claufam ianuam.Interea affiduis votis precabimur, vt Dominus pro fua incrçdibilipo-tétiaopus quod cœpit,fœliciter abfoluat, M. Veftram heroico fpirituinftruat,amp;infta-tu profpero incolumê tucatur. Geneuæ,pridie natalis Domini, quem cupio ficuti fum-moimperioà Patredonatus cft,ita rcuerenter in Palatium veftrumexcipi, vtiurcfuo ab omnibus colatur. m. d. lv‘. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Tuæ Maieftatis ftudiofiffimus

Joannes Caluinus.

Illvstri

E T R E s P o N s A. ■ IlLVSTRI VIRO AC EXIMItS ViRTVtiBVS PRAESTAN-tiffimo D.Ioanni Comiti T arnouio CaftclJano Cracouien/î*

‘ exercicuumRcgniPoloniæfupremoDuci.

Ide quantum mihi iîduciæ præbeat virtutis tuæ fama,Illüftriflîme Domine, M quamapudmenon vulgaribus elogiiscelebrauit fidusamp; idoneusteftis N.

nempevt homotibiÆrtêincognitus non modôliterismeis te compcllare, quoque omnium maxima familiariter apud te diflerere, amp;nbsp;ad iub-eûdasoneris huius de quoagitur^partes cohortariaudea. Pridem de regno Poloniæ ad puram amp;nbsp;genuinam Chrifti fidem rcuocâdo mediocris ipes afFulfcrat.Etii au-temobliquis Satanæartibus iniedæfontmultipJices remoræ, nuncdemum ianuam fîlio fiio Deus aperuit,ex qua vos omnes jd eum reuerenter excipiédum inuitat. Et multi qui-dem,vt audio cupide obuiam accurrunt, amp;nbsp;quæ debent pjetatis officia cœlefti régi offie-runttve in ordine nobilium non minus ad rccipiendam dodrinæ puritatem vigeat fanéta conipiratio,quàm Chrifti hoftes ad impediendum Euangclij curium peruicaciter inter fe coiiiuranc.Te verôpræftantiffimc vit,qui fumma audoritate polies, amp;nbsp;in quem non minus Regis quàm aliorum coniedi font oculi,aliis ftrenuc feftinantibus, vel quiefcere,vel tardius progredi minime confentaneumeft. T^everôDeuS alia lege in hunedignitatis gradum te cxtulit,nifi vt è foblilni vexillum al iis môftres, ex cuius tofpedu crefeat omnibus ftudij alacritas. lam quum prudentia amp;nbsp;confilio non minus excellas, quàm honore, minime deccret tot præclaros ante(îgnanos,qui in certamé libéré amp;nbsp;intrépide progreffi funt,àDucefoodeftitui. Etfienimnon ignoropræcipuas efte fereniffimi Regis partes, quiatamenfponteiam ad redè agendum propenius,vbi te certum adiutorem amp;nbsp;comi-tem nadus erit,multô côfidcntiiis vt fpcro,neruos fuos intendet,meritô hoc abs te Chri-ftusexigerevidctur, vttotgeneroiisfuis militibus Ducem teoftendas. Aciamquidem eoufque progreftus es,vt de fynecro animi tui affedu exempta fit omnis dubitatio. Tantum vereor ne cundando,nimlslongum tempuseffluat. Ètcertèhaôtenüs intarditate plus fat is culpæ foit.Nunc verô ad ingenuam, amp;: apertam dodrin^^fuæ profeffionem 5c Regem ipfum,ôc Proceres omnes fonora voce inclamatidem ille, qui Euangelio fuo ianuam aperit.Quare tibi præftantiffimc vit, in mentem veniat ilia Prophetæ adraonitio, Temporebeneplacitiaudiui te,amp; die falutis adiuui te, quæ omnes Del filiosad vifitatio-nisfuæ tempus feduloamplexandUm folicitat, ne gratia femel ob^ta, fi perignauiam negligatur, tandem perçât. Quia fæpeaccidere iolet, vtlæta exordia dum fœbcemexi-tum promittunt,fegnitiem multis adducant, prudenter cauendum eft, nequisad fuffo-candam hanc lucem quæ emergere cœpit, obrepat torpor .Modum quidem mihi tenendum elfe non ignoro,ne acrius vrgendo pietati tuæ diffidere videar: fed rurium tam præ-ftantia operis,quàm difficu!ias,ad ftimulos addendos me cogit,n c quid in te defiderent fideles Chrifti ferui,quod tanræ exiftimationis viro dignum iit.Summa tarnen hue redit, quum vnicus nobis viuendi finis efte debeat,vt rc Deum colamus, pofthabitis omnib’’ cutis hoc maxime agendum efte, vt fuperftitionibus i^erfis emineatvera religio. lam veto quàm fœdis corruptelis propemodum extinéla focrit fob Papatu,vix vllis verbis ex-primi poteft, nec fine fummo horrore cogitari. Imô quum nihil aliud fit totus Papatus, quàm iacrilcga Sé innumeris 1 udibriilt; referta nominis Dei profanatie, fi in repurgandis iftis fordibus frigemusvbifuppetit facultas, minime coram Deo eiùfque Angelis cxcu-fabiliseritnoftraceftatio. Adhæc,quum veritatis confeffio gratiffimum Deofitôc fua-U)ffimiodorisfacrificium,infraâ:aquoqueciustuendæ conftantia inter fumma pieratis-officiameritônumeretur, nullum certè eft officij genus, in quo amp;nbsp;fummam tuamvir-tutem cxeras,amp; teexerceas maiori cumlaude. Rurium quum videasipfecoràm quàma-nimofé Chrifti hoftes pro fua tyrannidecertent,amp; fimul quàm furioiê oppugnent quam Filius Deifanguinefuo afleruit doétrinam, mirum nifi te eorum improbitas ad piam sc-mulationemaccendat: vt fcilicetprovindicanda Dei gloria nihilô fegnius contendas,' quàm illi in opprimendalaborant. Si verô tuam prudentiam non fugit, quàm honorifi-cotitulo d’gnatus fit Spiritus fandus,quos vocauitprimitias Achaiæ, tibicertédandao-pcraeft,nehodieinterpatronosrenafeentisinPoloniaEuangelij velpoftremus fis,vel médius. Adde quôd nulla in re certius tuæ erga fereniffimum Regem fidei documentum ederc potes. Etfî cnim tranquille ille Regni ftatu potitur, vt tarnen hæc fœlicitas diutur-na maneat, non aha latione melius obtinebit, quàm ftabilito Chrifti Regno. Nam etfi

• P J.

,70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. calviniepistolæ

Deus, quo fe generis humani cuftodem oftendat,poljtîcum ordinem etiaæ inter profanes homines peiîum ire non parieur, muleis eamen exemplis apparce ,• nufquam rciiderc •folidam cius benediclioncm, niû vbipura colieur Religio. Acquum Euangelium inxfti-mabiles æeernævicæehæfauros nobisaperiae,ha:clecundæ graeiænonpœnieendaeftac-« cclïïo,quôd Deus Régna amp;nbsp;Principaeus, quibus præfidee, in fuum præiidiû fidémque re-cipie. leaque ex quibus locis profligaea eft Papaeus impieeas, ve iuccederee incegra pieea-tis reibeueiojillic leges amp;nbsp;indicia florere,maiorem vi^re reuereneiam Magiftraeuum,populos fub placida modellia coneinen paflim videmus. Qoo minus eolerabilis eft eomm improbieas,qui doôtrina: formam quam cradimus, proteruè infamane, ac il diflîpaeio eßec policiciordinis,quemnullomeliorcadminiculo fulciri,expeneneia vbiqueclamae. Plu-ribus coràm recum agee fraecr nofter, amp;nbsp;commodius, quàm ferae epiftolæ raeio. Vale præftaneiflîme vir amp;nbsp;illuftris Domine. Chriftiis, qui ee præclaris doribus ornauic, men-cem euam, omnéique fenfusin legieimumeorum vfum dirigac, quo facriim eius nomen per eeilluftrceur,fuftincae ce fua vircuee,amp; omni benedidionisgenere proicquacur vfque infinem. Geneuæ,iiii. Calendaslanuarij m. d. lv.

Ad MagnificvmDominvm Nicoiavm miskovvoski à Mirovv, Cafteflanum Woniycenfem.

V’um iftuc profedionem inftieueree opcimus vir N. qui euam apud mepie-j r^'^I^^^^cem non vulganbus elogiis celebrauie,commiccerenolui,ve fine meis lire« venirec, quæ ialcem amoris erga ce mei amp;nbsp;obferuanciæ ceftesforent. Is^^'^^Nam vc ce vehemencius ad præftandum quod Deo Pacri,eiufque Filioofficium debes,exhorcer,opus efle non videcur, quando vicam euam aliis rcgulx inftar efle audio. Quare nihil aliudreftae,nifî vc cui fimilis efte ad excremum vfque per-gas. Videspræftaneiflîme vir,quàm indigncmulei facrum Dei nomen obcendanc,quifu-tilicancùm iadanciaEuangeliû in ore habences,maiori diffluunc viciorum licencia,quàm miferi Papiftæ,quüSÂbabquodifciplinæiugofuperfticioreciner. Quôd aucem errori-bus Papaeus valere iuflîs,Ita magna pars hominum profan.efcic,hincacciderecercumeft, quôd amp;nbsp;paucis curæ eft vera Religio,amp;: omnibus ferè ingenicum,carni fuç delicias fâcere. Te verô ex eorum efle numero, in quorum cordibus puram Euangelij dodrinam viuas egiffe radices,qui incTenafcuncurfrudus oftendunt, cum ex animo cibi graculor,cumper-mulcos excarc fîmilcs magnopere cupio, vcl faltem quos euû exemplum ad imicationem accendac. Sed quia nihil tibi afferenc meæ liceræ quod non vberius amp;nbsp;luculeneius fuppc-dicenc lucubraeioncs in publicum edieæ,in quarum ledionelibeneer ce exerces, non eft curcelongiusdecineam.Namamp;: hoc,vciniciopræfacusfum ,mihi præcipuum feribendi conlilium fuie, vc feires præclaras cuas vircuces, quæ Polonis in exemplum prælucent, procul eciam notas efle, amp;nbsp;quo merentur in pretio haberi. Vale nobilifTime vir, amp;nbsp;mihi plurimùmobferuande. DominosdoniTfuis ceaugerepergatad illuftradam nominis fui gloriam,téqueSpiritufuofempÂgubernet. Gcneuæ,uii. Calendaslanuarij m.d.lv.

lt;

Ad Generosvm DomiN V m Stanislavm Carninski luan hæredem in Alexandrovvicze Equicem Polonum.

X cuis ad optimum fratrem noftrum N. literis,quas mihi recitauit,perfph cere facile Iicuic,ornatiflimè vir, quàm verè te Chnfto addixehs. Nam illæ non modo(érium piecatis aflèdum vbique fpiranc,fedeiiamclarèoften-dunt,tibi nihil maiori elfe curæ aeftudio,qua vclegitimo Dei cuhuinfuum ordinemrefticuto, pura amp;nbsp;integra religio in Polonia floreac. inhoefando infticutovtconftanterpergas,pluribus verbis tehortari fuperuacuum forte eflet. Si tarnen vitro currenti calcar adderem, fperaui hoc meum ftudium nec inutile, nec tibi mo-leftum fore. Vide ergo generofê vir, quando ftadium hoc tamfœliciteringrefliises, ne qua te difficultas terreat,vel moretur, nemundi ftrepitus animum tuum débilitée, ne te fatigec temporis longitude. Bene aucem eft, quôd Filius Dei non ociofus certaminis no-ftri fpedacor in cœlo fedec,(ed inuidum etiam fuppeditat robur,quod par fit ad fuftinen-dam laboris molem. De vcftro cum Valdenfibus confenfu optima quæque fpero: no mo-dô quia

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171

doquiafanólam vnitatem,in quam coalcfcunt Chnlh membra, Deus fem per beneüi-cere folitus eft, fed quod inter hæc rudimenca,fratrum Valdenfium peritiam, quam longo vfu Dominuscxercuit, non vulgariadiumento vobisfoiefpero. Quarc feduloàvo-bis omnibus danda opera eft, vt hæc piaconfpiratio magis acmagis fanciatur. Teverd vt priuatim hotter ad fufcjpiendum hoc negociu m,occalio mihi ex tuis hteris oblata eft. Vale nobiliflime vir, amp;nbsp;mihi ex an^io colende. Dominus te diu ièruet incoiumem,Spi-ritu fuo regat amp;nbsp;fuum nomen per te illuftrer. Geneuæ, 1111 .Calcndas lanuar. m. d . l v .

loannes Caluinus tuus.

Magnifico Domino Stanislao Lassoczki Subcamerario Terræ Lankzcieniîs.

Goverôtibicximiè vir ex animo gratulor, quôd rebus adhuc iftic diibiis, omnifimulationedepofita libéré profeftushs,revnûeirecxcorum numéro , quibus nihil potius eft,quàm obedienter Icqui quo nos Films Dei vocat. Hæciynceritasomnes Deifilios, vbi dclegitimoagitureiuscultu, apprime . decet, vt non vacillent ad quamliBet auram flexibiles, neque almnde pen-deant, fedfundati lint in firma ilia rupe,quæ nec ventos vllos, nec tempeftates, vel pro-cellas extimelcit. Tencnda enim eftiilapromiflîo, quabfaias fideles ad forticudincmEfa.813. animat,Dominum exercituum landificate,ipfcquoqueerit pauorvefteramp;arx inexpu-gnabilis. Nam hune ipfc libi honorem meritô vult haberi, vt eins virtute confifi, quod prçcipitgc mandat,fine moraampledamur. Tu vcro,ornatiirime vir, re ipfa teftatus es de fugiendisfuperftitionibus non obfcurumtibiefleciuspræceptum ,qui facrilegio Papalis Miflæ valere iuflb, factæ Cœnæ aftionem quam inftnuit Chriftus ac fanciuit, palam in vfum reuocare aufus esiacfi credo vexillo,ex milcra Papatus diflipatione reli-quias colligeres ad fidei vniracem. Euge ergo,generofe Chrifti miles, amp;nbsp;quod femel in-greffus es ftadium,admetam vfquepercurie,nec vllisobftaculisceefts, nec aliorum tor-porcremittasammum,necvllisdimcultatibusfatigcris,donee Chriftus,qui noftcr eft in hoc certamine Agonothetes,æterna gloriæ palma te dignetur.Idem vero è cœlo infra-ftas ad perfeuerandum vires fuggcrct. Vt homo ignotus literis te compellarem, fadum eft fratrts noftri N. hortatu: has ramen partes libenter fufeepi, vt intclligeres eflee« tiam in longinquis regiombus : qui licet coram fuppetias non ferant, votis amp;nbsp;precibus, iuuaretecontendunt. Vale magnified Domine. Dominus te Spiritu fuo regere pergar, fandófquetuos conatus benedicat. Geneuæ, 1111.Calendas lanuarij m. d. lv .

loannes Caluinus tuus.

Cal. G a r n ?r I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

• '

Vanquam ex tuis literis iam prope nobis eertum erat, te propediem affe»-' re,facit tarnen hæc conditio præter fpem repente oblata, vtconfilium pro-fedionistcmutafle non mirer. Nam vt eins captandæ nunquam tibi fuif-lern audor, ita cur tarn commode ac tempeftiue oblatam afpernari debue-ris, non video. Eftenim honeftum munus, in quo te vtiliter exerceas.

Neque in reprehenfionemcadit mutatio, quæ voluntaria non eft. Tibi Iponte nunquam deferenda fuit ftatio. Nunc quando violenter ab eadeieduses, quominusope-ram tuam priuatim adolefcentibus illisdocendis impendas, nulla ratio impedit. Aula, quandiu te Ecclefia tenebat obftridum, non fuit appetenda : nunc vero alia eft libertas. Quominusitaque apublico munere folutus,prouinciam amp;nbsp;fanótam, amp;nbsp;à qua fperandus eftfrudusjfufcipias,minimedilTuadeo, NecFarellum amp;nbsp;Viretumaliud fenfuros exi-ftimo : quanquam fi aliud confihum dederint, nolo mihi obtempères. Verùm, fi rede diuino,non crunttamaufteri,vt rereuocent. Vale integernme fiater. Dominusie confilij Spiritu regat, virtute fuftentet,benedidione fua foueat.Amen.Saluta vxorem amicos. Geneuæ,viii. Augufti. m. d. l v.

' • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loannes Caluinus tuus.

P.ij.

'ï7i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A 'L V 1 N I E P I S T O L Æ

Bvt. Calvino s. d. »

»Itéras cuas,honorande Domine amp;; frater,ad me pcGuIiaritcr fci iptas,tiim eas quas communes elfe voluifti vna cum defenüone tua accepi iam iam, ideó-qucnondumexhibuifratribus, crasexhibiturus. Nihil tarnen dubiro iJlos omnialibcnter leduros non fine gratuliÿionc gratiarû aéfione. Cômodè vcrô literas amp;nbsp;libellos aliis dçftînatos Ecclclîis coniunxilb. Nam illa ipfa bora qua redduntur,commode tranfmittere potui Curiam in Rhetiam,SangaIIumamp;Schaf fufium.Singulismeasadiûxilitcras,quib’ipfisfanôlum opuscomendo. Spero illos breui tibi gratias acluros.Et quando co ipfo die rabcllio Bernain profedurus erat, huic quoquc meas tradidi.quibus D. Hallero expofui quid fado opus purem,maxime fi biliofî corcn-tionis finem ducerevelint.Noftratescu Locarnclitus côcordcs per omnia,legatos ad fc nûlïos vti prionbus tibi indicaram,ita dimifcrunt,vt ne pilû quidem de fua cellèrint fen-tentia,copioféq; illis expofuerint,cur non poflint per omnia confentire in fcqueftrium CU ipfis fententiam:prçterca milciût legatos in omnia oppida fua,in omnes ComitatusSi Præfeéfurasjhabitis quoque in vrbeamp;t agro maximis cœtibus,expofuerût omnibus quid aftom fit in caula Locarnen fi,cur confcntire noluerint,quid pcriculi ft.Et quod miru eft coc'ordcs vclutiexvno oreomnes,magmisinterim àfeitineribus diftaces, vtnemoquif-quam de fyncretifmo vel fufpicari poiric,refponderunt:Placcre fibi ex animo,quod ftabi“ Ies in vera Rcligione permancant,neque focios religionis ad dcfedionem folicitarifufti-neant.orareque vt fic pergant:fe cnim amp;nbsp;facultates,amp; fanguinem,amp;: vitam fpote,amp; libc-ralitcr depoficuros,fi quis vi velit ad impia amp;nbsp;cum vera Rcligione pugnantia adigere. In-tcrea adfunt duo legati à Locarnen. milTi. Doótor quidam medicus, amp;nbsp;nobilis quidam. Referunr in Scnatu Cal. lan.couocatosin cæcum fideles, amp;: his ex charta rccitara eflefe' queftrium capit.i, addita arnica abhortatione à Locum tencte (nam Prçfedusnofteriuf' fus eft fe non immifcere huic negotio ) amp;nbsp;Scriba vt in viam redcant. Indicatum præterea legatos breui venturos qui totum abfoluant negotium. Cæterum patresfamiliàs circitet 8o. deftinaffe foluiri^rertere vna cufuis familiis,nifi clementiora audierint à legatis venturis à 7.Rebuspu.vel vndecim,ideóq; ipfos iam miiTos legatos paradis hofpitiis.Quando veto comodiflima foret migrantib’vallis TellinaRhctisfubiefta,orabat Amplif Senatu» literas adRhetos fcriberet,quib’ipfis peteret hofpitm.Senatushac poftulationeamp;expofr tione prorfus c5mamp;tus,cófolatus eft legatos, aperuitq; vrbe amp;nbsp;agru fuu. Quia veto illi ic Rhetiä incolore malle fignificabat,amp;: ideo literas adRhetos comedatitias poftulabat,Sc-natus duos illisadiunxitex Senatu viros audoritate amp;nbsp;fenio rcuerendos,amp; Rhetis accc-ptos.Hi vna cum legatis Curiam profefti funt,paraturi fidelibus hofpitia. Dominus bene vertat.Egototo hoc anno de omnibus quæfaftafunt, fideles Locarnenfes frequentibus literis diligenter admonui,amp;:adhucconfolarinonceflb.Dominusadfitillis amp;roboret Spiritufuo,eoruquemifereatur. AngliamrecepiffePapamamp;Papatum non nefeis. Vfus eft diabolus in illa recuperanda duob«B eximiis organis : in regno quide Vintonienfi epi-fcopo,extra regnu Reginaldo Bolo Cardinal!, qui jam amp;nbsp;Primas Regni amp;nbsp;Archiepifcop’ Catuarienfiscreatuseft.RcceptuseftfoIennipopa Londini adS. Cruccin çdePaulina, Proiiecerut fe ad ciuspedesMagnates,amp;abfolutioncbenedi(ftionemq; Apoftolicafup-pliccs poftularunt à beftia, cofitentes fex v ..annis à CatholicaRomanaq; Ecclefia abfcif-fos,per vepreta hærcticorû aberrauilfe. Orationc habuit in cæcoillo cœtu Vintonienfis, qui amp;nbsp;ipfam reuocauit orationc,quam olim fub rege Henrico de obedientia edidit. Car-dinalis cum veniftet ad Regina Mariam,deftituereturq; falutandi formula tanta repara-tione digna,placuit vti verbis Angeli, Aue Maria gratia plena. Dominus tecum.O cxcas hominum mentes,ô peftoracæca. Veni,Veni D. Icfu,amp;: vindicacontumeliam tuam aftere gloria tuâ.Fratres noftri epifeopi amp;nbsp;Nobiles adhuc incarcérât! tenetur,breui forte tradendi iudicio fpi ritual! quod iam reparatur, mox brachio fieculari.In vincula coiiciun* tur quotidie innumeri.Inhibetur fub pœna capitis,necui exuli fcratur auxiliu.Iaftat Vin tonienfiselfedurumfc,vtexules omnibuseiedilocis,cogantur tandé fameperire,adeo-queproprios vnguesrodere.Quiapudnos verfantur Angli, valdetriftantur,fedconfo-lamur ipfos.Orandus eft fedulo Dominus, vt afthftæfuæÉcclefiæ dexter amp;nbsp;propitiusad-fit. Vale. Salutantteamp;tuosfymmyftas noftri fymmyftæomnes. D.Iefusferuettc nobis diu incolumcm. Iteru vale D. honorande frater in Chrifto chariffime. Tiguri, x v m* lanuarij m. d. lv.

Calvi-

E T' RK S P O N S A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;137

Cal. Bvlin GERO s. O.

Via in hoc præclaro humanicatis officio,quod ampliffi Senatus vefter pro fugisamp; milèrisfratribusprælticic,relucet iingularcpictatis fpecimcn : qua-uis praiia mundi ingracitudine fepe]iatur,nunquam tarnen coram Dco ex*' cidet eins memoria. Mihi quidc dubium nó eft,quin rara quædam Dei be-nedittiociuitacem \lt;pftram maneac. Quod etiam laborantibus amp;: perplcxis nequetuum confilium,nequeaffiduahortandiconlolandlquc feduJitas viiquaqi dtfuic, quia noftras omnium vices obiifti,ego pro mea parte, ingentcs tibi ago gratias. Vale or-natiffime vir,6i mihi fempcr obieruande frater. Symmyftis amp;: familiæ tuæ plurimam falu-tem. Dominus vos omnes regereac cueripergac. Geneuæjiii. Nonas Febr. m. d. l v.

Fare#lvsCalvino.

Lus fatis habes vndein Iioras crucifigaris amp;nbsp;domi amp;nbsp;foris,vc opus non fit me* tibi grauiorem addere crueem. Habes quam iufiiffimas querendi rationes. Ex multis pauca attigifti in tuis literis. C^id enim dici potell de iis qui yltro in Chriftum infurgunt,vt eum prorfus perdat, vt iniquiffimum, amp;nbsp;Satanam iuftificentjVt landiffimu’Non hen cceptû ell, fed mox vbi tu nobis datus fui-ftiàD.perfeucratu eft magnis ammis, vt progreÄus in omni iniquitate fuerint qua maxi-mi.Sed gracias ago D.quod nullus fauor potmircc efficere ea,quæ videre nos facie Chrift’ nofteramp;efficitin hac cam gram ôô incolerabili moleftia,vcplura multofinc pro nobis amp;nbsp;nobis acCcdanc,quamconcra nos aut à nobis deficianc. Fiuntmulta indigne amp;nbsp;profein-dimur,fed latent nos plura,amp; ea quibus D.commendamur.Tangi expcdit mala amp;nbsp;argui, fed in bonis amp;bene merendo, Chriftum nobis debemus proponere quam patiens eft, quam eft ftudiofus,vt de male merentibus quam optime mereatur,non leruili ammo,fed plus quam heroico,quimalis non frangitur. Voluit Chriftus in teinfigne ederccum tur-batothoftiumconueniftet, vtcædibusomnia implcret,nondubitafti tc non modori-dcndum,roftris fœdandum,fcd conculcandum, lacerandum,perdendum,omnium gladiisconfodiendum vitroobiicere.Fault Dominus tibiamp;quod iftenuc coepittrium-pfaans quam fœliciffimèabfoluit. Non tarn impeditafunc quæabs te pcto, nee tarn indigna, firationem confulas, etfi videtur indigniffima,fed malocoram agere,fi D. dederit. Tantu peto vt gratias agens D.fuper ingenti mifericordia amp;nbsp;bonitatCj^ua te clnxit vndi-que,commendeshoftcs D.feras omnia æquiori animo,queraris tantum apudD.qui rriedeatiir,apud eos qui peccant,vt couertantur. Et fi qui vclint amp;nbsp;poffint vna hoftes ad-nionere, paucosaud'ias, qui aliorum mala narrent, paucioribus credas. Vides in Paulo quem tu notiotemorbi omnibus fecifti,quid is tribuat toticœtui propter interdum pau-cos valdc.Scd quis eft qui me,non rideat hæc ad te Icribentem jfi intellexerit? An non mc-rito fus Mineruam dicar’Sed noftrohoccondona amori. Et intcrea audi in quibus verfemur. Ego litem habeociim plebano Crcfccntino.Petovtfibi confulat amp;nbsp;plcbi,amp; quod me tangit fepeliatur, me id non curare. Ilie agnofA aliqua de quibus veniam petit, alia negat,nuhiprobandum eft.Guilelmus Hobraquius, quenfl'emel prohibuerut Laudcco-menfes arreptis Bibliisfacrisamp;deicclisin tcrram,litem quoque habet cum iis,qui contu-mejiis eum affecérût. Scripfit aliqua de MilfajVnde nitatur quida Heluetios, qui Miflam habent,ciere,vt agant quemadmodumcontra Michaelem. Interea bonus vir pergit foe-iicius,quara haâenus.Conciones habet libéras amp;nbsp;vfum Sacramentorum. Præterea loan-nes Drogiuspaftor Beuacenfis cuius vxor in lepram incidit, quamurs S'ynodo intefftie-rit,amp;î fubfcripferit non foluiconiugium lepra, amp;nbsp;ita omnium calculîs fuerit conclufum^ præfedô amp;nbsp;omnibus approbantibusordinibusitame quia Germanis aliter videtur, lïcet fuerit cum vxorc,amp; filium habuerit ex ea, nodum eft alter annus exaélus, vult nihiloitii-nusakeram duccre.Mifera vxor vocatafuerat me infcio,fed àcollegacum aliquot couo-catis,vt fuum dater afrenfum,fednoluit coràm comparere. Vrgetur à viro. Petit cùm pa-rum fuperfit vitæ,expe(ftet.Si nolit,vidcat an ex verbo D.poffit.Si D.id præbet, cam non împtobate. Vidck vt habet cum vxore. Nuper dicebatfracribus,WaÉteuillaTium ex fratri-bus petere,vt ea daremus per qoç iudicamus non licere per lepram, (ànoaliam ducere fa-nam vxorem.lllicvidi non reftè agi, fed oblique nos impeti.Omnes mihi retlamanti hac ptoniheiani iniunx.erunt.Pernegauirtictadurum.Scdnoftrnoftrojiiim iqgenia,quo plus renuojjnagisvrgehtÆt ne aliis ànfam prebeam omnium fententiis rçfragandi,coalt;ftus ànhui,fi daretur alios rogare cum non putem me idoncum ad id præftandum. Quamuis

P.iij. ,

174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î. CALVINI EPISTOLÆ

• olfaciam collcgam confilij auôlorem : hæreo tamen an anfa captetur commitrcndi nos curtiGermanis.Quidquidtandemßqtuumoptoconlilium. Vcllemïî poflcthcri, vtra-tionibus turn Buccri,cum aliorum fieret fatis. Nam quod dicitur Paulum alias afFcrre di-uortij rationes quàm eam,quç vna à Chrifto adduda fit, vbi de defertoreagit,mihi alium fcopum habere videtur:amp; quid habet commune infidelis difcedens, cum fideli quæma-nereoptatFTu non modo nobis profpicies,verùm eti^ aliis. VelJëpeôtus Germanis tam firmum in per ferenda in coniugibus lepra,quâ eft laudandü in pelle toleranda.Quôd ad Magiftratum attinet,non probarim tantum illi defcrendum, vt indulgentior in cos qui- . bus præefl.annuat ob duritiem cordis,vt lèiundi amp;nbsp;auulfi ab iis quibus per D. funt con-iundi,mœchéturcum aliis,quibus non poßunt iungi fjneadulterio. Chriftusfaxit, vtfa-crofanda hæc coniundio pura,fine omni macula fcruecur.D. Martinus nondum rediir a nuptiis Georgij.Vtinamaliquidefficiat,quod quantum coniicerelicet,non apparet.Tofi fanus callidè quod agit amp;nbsp;egit non cogitauit vnquam : coadus à Principe amp;: iulFus, inno-cens, purus,calumniis impctitur.Eiedi cùm fern non poflent, dimiflî clementer propter minifterium, cùm receperinr pacem Ecclefiarum illarum fe non interturbaturos,nec quiefcunt,necceirantomniaagcrefecus quàm promiferint.Triumphatiam feriôTolTa- ; nus amp;nbsp;innocentes omnium hint nocentiflimi.Dabit tandem Chriftus fincm tot amp;ranti$ malis. Ego in iftacaufafupraomncs tracMicor,amp; quamuis bona mihi refpondeat cofcien- ! tia,amp; geftiam hæc mgt;h। propter Chriftum concingere.-ramenmeæmihi confciusimpru-dcntiæ amp;nbsp;car nis,quæ fpiritui fern per adueriatur,ram infirmus,tam procul ab iis quç adef-fcdebent,cum Apoftolo ingcmifco,amp;: veniam pcto in hocgaudioamp; expedatamercede, qua dat amp;nbsp;dabit, qui pro nobis mortuus eft.Cômcndo tibi miléros quos Satanas vrgetio te. Bene prccens ill is, amp;nbsp;quantum fieri poteft,bonorum memincris amp;nbsp;maloru obliuifca-ris.Vide quis veneris, amp;nbsp;quotus, amp;nbsp;nunc vbi fis, vt pcrgas femper ftrenuemagis, amp;nbsp;vide Gcn.31.10. quid lacobus ille dicat ita ftipatusrediens.Quid illa ad iftam gratiam, vt merito ferredc-beasfurores Satanæ,imô ridere?Finern non far iam tecum agens indigne, mihiarrogans quod non licet.Pueris vt datur incptire,quid iam bis piiero no dabitur aliquid, qui nun-quam fapiensfiiit? valeigitur,Sdomnes vorato moleftias proprer Chriftum. Optocolle-gas faluos non præterito Gallafio,Budæo, Normandio,FratreTricrio, omnibus. Collegâ amp;rcliquifratrcstelaluumoptant.Neocomi,Yii.Septcmbris m. d.lv.

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tuns totus Pareil us

Phi t jpp vs Bvlingiro s. d.

Euerende vir amp;nbsp;charifi'.ffater,cum al lata eftent exempla tui fcripti'»‘f' oTtivnf ftatim emiamp; legi,ac lætatus fum conicnfu veftrarum ac noftrarum Ec-clefiarum.Poftea tuas literas,amp;: hbrum à te mifium accepi.Tibi igitur amp;nbsp;pro bcneuolentia erga me tea, amp;nbsp;pro m un ere gratias ago. Legi ctia quæ de Ser-ueti blafpbemiisa-ef|)ondiftis,amp; pietatem ac ludicia veftra probo. ludicoe-tiam Senatum Geneuenfem rede fecifle,quöd hominem pertinaccm amp;nbsp;non omilTuruin

blafphemias fuftulit.Ac miratus fum elfe, qui feucritatem illam improbent. Mittodeca quæftione breues pagcllas,fcd tamen fentcntiæ noftræ teftes.Qjjidam veteres amici md minitanturmihicontra me fcripturoselfe,liquidedent,nominatini contra me, decrcui Deo iuuante relpondere,ctiamfi hoccertamen omittimalim.Piosö^ dodos de re tanta placide colloqui vtilius eftei. Oro autem Filium Dei,vt nos omncsgu-bernet.fanet Eccleliæ vuIncra.Beneôc fuclicitcr vale,charilfime frater. Die x x. Augufti. Salutemopto vobis omnibus.

B V L. Calvino s,‘ d.

Cclpe charilTime mi frater amp;nbsp;D. colendiftime,exempla epiftolarum harum* Putaui inhisefle,quæteomnino fcireconueniat. Ideo per gencrum mconi ^defcnbi curaui. Copiofiores literas adfcret D. Thomas Lenerus Anglos? ^cui heri tibi ferendas trädidi. Opportune nuncaderatDominusCrifpin“’ ‘^noftetjcui has dare volui. Vale. Tiguti,vltiinaSeptcmb.M. ». lv.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I o A N-

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17;

loANNI ClAVBVRGO SeNATORI FRANCOFORtENSI*

literis tuis,ornatiffimevir,rcnouatiis mihi dolor fuie, quem exoptimiamp; præftantiffimi hominis D. Adolphi morte conceperam:fîcri tarnen non po* tuit,quin mihi ob rarum erga me amorem ,quem omni ex parte fpirat, fua-ues eiTcnt ac gratiflîmæ. Ereptus ille nobis fuit, fi ex noftro deiîderio judicium facere liceret,parum tempeftitiuè: ièd quia Deiarbitrio ftadum eft, pcravto vitæ légitimé curfu in bejftâ ftationem,vbi nos quictus expedet,fuo tempore re* ceptuseft.Quod vefterille concionatorexlibro lefu Filij Sirach defumptumeiusperfo-næaptauicjdiuinitusabreptû elTe, ne malitia cor eius mutaret: Fateor certè Deû optime cofulereeorûfaluti,quosextot tantifq; corruptelis »quæ paflîmgraflantur hodiein toto mûdojcripit. Sed quôd Itimma laude in cognato tuo dignum fuit vertcrc in vitium,mali’ gnifuitprainq; ingcnij.Omitto ing^atitudinem, quôd hominê cui viuo blandiri coadus eflctjmultis fcilicet bcneficiis obftrittus,mortuû arrodere no erubuic. Sed quid facias cû iftorû peruicacia, quibus hæreticû eft,quidqujd vel tantillum ab eorum figmetis diiere-patîQuomodohominibusparcercnt,quifyncerâpietatisdodrinâ non minus proteruo faftu conculcât,quàm truculenta morofitate refpuuntîCæterû vt tibi, eximie vir,pro tua moderatione placida hçc indignitas fuit deuorâda,iîc te priuatç iniuriæ dolor admonet, adcohibendam iftaintemperié matureadhibendaeile remédia.Ego tcpeftiuam,vt puta-uijoccafionënadus,Ampliflîmu Senatum perlitcras rogaui,vt inteftinis iftis diffidiisoc-currerct. Etli autê aduentus ad vos meus no eilet forte inutilis, amp;nbsp;eum linguæ noftræ homines optarcnt,quia tamé meingerere abfurdum erat,verecûdè teftatus fum, mihi non graue nec moleftum fore iter, û qui ex veftris concionatoribus dodrina mea oifenfi, pla-cidum colloquium admittant. Suppetût enim rationes,quibus eos placare,quo ad in me crit,amp; quoad patietur veritatis defeniîo,conabor.T u veto præftâtiis.vir,pro tua pruden-tia,quid fadu veile fit,ft3tues,totumq; negocium moderaberis. Linguæ noftræ homines, ficutiiam feci,ad colendam inter fe pace hortarinon definamifiquietiam duræceruicis crût,eos monercjne fe peruerfis diftîdiis lacèrent. Nam inter tuas virtutes hac iure fufpi-cio,quod antehac multa vitia coleraueris,quæ à genre noftra alienare tuum animû pote* rantdi ad perfeuerandum tibi animos addere opus eifer,has parte?minimê detreidarem# Sed dum mecum reputo quid agas,téque fponte occurrere mihi video, paternamq; foli-citudinem teftari,ne quid accidat alirer qua vellemus, pudore impedior ne quid te rogé. Tantum rogädus eft Chriftus,vt femper ad hæc tædia deuoranda, inuida animi fortitu-dine coftantiâque fulciat,amp; alibi piis fuis exuhbus iimiles exciter pârronos. Quôd ad me priuatim fpedat, mihi mire gratum fuit,adhuc antiquæ noftræ coniuetudinis apud te inemoriam vigere. Egovt tuæ ergame beneuolcntiæ viciilim refpondcam , quibuf-cunque potero officiis ftudebo. Vale præftantifs.vir,amp; mihi imprimis honorande.Domi-uustefemper tuatur cumianda familia,tibique benedicat. Geneuæ,pridieCalendas Martij M. D.ivi.

Ministris Ecclesiae^ Francfvrtensis.

Tfi literis meis gratiam apud vos non moi^ nulla interior ncccflîtudo, fed ne mediocris quidem notitia conciliat,venerandi amp;nbsp;diledi fratres,fraterna ta-men côiundio,quæ iure minifterij communis inter nos mutuô vigere deber, fans ad feribendum fiduciæ dare vifa eft:,vt minime dubitem apertarti mihi fore ianuara,vtcomiterveftraamp; qua optandum eft,manfuetudineexcipiar. Nuperquum fub Ampliftimi Senatus veftri nomine mea in tres Euangeliftas harmonia édita eft,quo-minus vobis fcripfcrim,quidpræter pudore obftiterit,nefeio. Vix enim vnquam nifi ne-cciritatecoadus,ad ignotos feribere folco. Ignotos autem voco, ne quem veftrûm offen-dat verbi afperitas,quibufcum familiaris vius non intercedit. Certe contemptu Vel negli gentia minime fuifle præteritos,fandè vobis aflirmo. Vbi autem reuerfi funt ex nundinis librarij,miratus fum fateor,loachimi cuiufdam Weftphali no minus infulfum quàm viru-Icntum librum,quo meam de Sacramêtis dodrina oppugnat,iftic editum elTe.Nam mihi perfuaferam,optimum inter nos cofenfum efle: aut li docendi ratio non prorfus eadë foret,tantû non elfe difcrepâtiæ,quod vfq; in odiofam contentionê erumperenac fieri quî-dê poteft,vt infciis vobis exierit liber ille,que certe veftris fuftragiis fuiife probatu nô arbi tror.Neq; verô hoc cxpoftuladi caufa cômemoroifed qa fimul allat’ eft rumor, quibufdâ c collegio veftro minus placerc,quæ de Sacramêtis crado,aoteuertcrc vifum eft, ne quid P. iiij.

,76 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPI ST O LÆ

diflîJjj (ücntio meo vel diflîmulatione fouerem.Certè vt non Jibenter me obtrudo, itaâ quif'piam veftrûmcadoôtrina off'cnditur, nullaad euplacandu fàtisfadionis ratio à me ncgligetiir. Quôd dad oftcnlioncs tollcndas vtilis meaad vos profcdliociTevidcbitur, quauwis longû incomodum cflec iter,nihil camémoleftiæ reeufo. Nam cû hoc ftudiû fanâx inter nos cocordiæ mihi debere vidcontû verô quia Ampliflimus Senatus iùmma humanitateoblatâ iibi dicatâmq; Harmonia amplexus cft.licenfq; rchat’, ßbi gratû mm nus fuiffe aciucundum,ica me lîbi deuinxic,vt hoc l’uofneiito à me officiû exigerc vidca-tur.Neqj ta meacaufalaboro, qua vt peregrinos fratres quibus holpitiû D. in vrbe veftra conceflitjiyncera dileétionc ampledlamini. Audio enim, neicio quidlitiuSgt;c vexationfs metuere quod eorum quietê petturbet.Porrô quum feiatis parte vi amp;nbsp;tyranidc hoftium Chrifti patria expuliàm ad vos migrafle, parte verô, vt vobifeû pura Chrilb hdc profite-retur,volûtarioièexiliomulta(re,quantûaliismiferafi.iacoditio, aliisproptaadlequêdû Chriftû alacritas gratia conciliate dcbeat,apud vos (îïflèrerc fuperoacuu foret.Imô fi qua in ipfis defideretis,vt forte cos fuis vitiislaborarecredibilceft, veniatamcA: facilitatefci-tis ferêdüs efie.Potius verô quàm vt in certaméerupat,fi qua hadenus occulta fuit fimul tas,quafcunque mihi partes imponere voletis,fufcipere paratus fum.Ccrtc ad pacificatio-nê vtrifque fidus femper ero hortator amp;nbsp;adiutor. Valete chariis, ex animo verc co-lendifrarres.Dominus vos Spiritu prudentiæ,forticudjnis,amp; mafuctudinisgubernet, la-boréfquc veftros benedicat.Amen.Gcneiîaï,v i.NonasMartij m. d. l v i.

Valerando Pollan o.

1 liber fuifiet ülbracus,neque ipfe quaeft pietate,cû Ecclefiæ veftræincom-modo hucvfque mora traxiiJct,nequc etia ad curn ftimulandû defuifiet afli-dua noftra fedulitas.Sed quia bona fpeserat, pofie tandêdimitti, amp;nbsp;neminé reperiebamus ta idoneû,coaâ:i fumus vos logins tencre fufpcnfos.Spcro eins aduentû multis modis fore vtilcm. Eft enim probe in Scripturis exercitatus,

fuppetit no vulgaris docedi dexteritas,fyncerè amp;nbsp;ex animo fefe Chrifto addixit; cordatus ei't non minus quàm ad moderationc propenfus. Accedit etià prudentia amp;nbsp;maturitas quæ no folùm hominiaudoritatc cÔcilict,fed plurimû valcat ad ledadas turbas, Iraq; ncc gratia necambitione ft fpeio,fleä:ctur,quin Ecclefiçædificationéfidclitcr procurer.Sed vei cor ne Ecclefiæ veftræ morbus curatu fit perquàm difficilis.Na incurabilé dicere non audeomec male ante tépus ominati libet.Nunquà certè de exitu infauflæ huius côccrta-tionis fui magis anxius.Nâ q, comunibus literis icribitis tranquillû efie ftatum,cu vulgari rumore nô couenit. Video equidénimia pcrtinacia quibufda propofitu eile digladiari vel ad vltimavfq; Ecclefiçcladcd'ed vndeimplacabiletuiodiûc5traxcrint,nefcio.Si pauci ei’ lent nô mirarer,amp;: cenferéfpernédos cfie. Nunequû multos eiTeaudiàjamp;s ex illis quofdà no alioquiimprobos,hoc me nôIcuiter coturbatdàteor quidé in hac cauià nô vno modo eospeccare,neque ab ilia lèntétia dimoucor,ipfos proprio iudicio tribuercpluiqua oportet, morofitatc impelli,amp;r aliis vitiis laborare : fed quia tam grauiû ofTenfionû caufæ mihi nô fatis cognitæ fiint,hîc perplexus hæreo. Iraq; D. Clauburgo fcripfi,poftqua tetata fuc-rint omnia remédia,fi magnæ Ecclefiæ pftti te nô placere intelligas,cedendu porius efle, q vt teac tuu minifteriû côtinuis f^obris exponas,quotidic cxcogitetur noua crimina,amp;S exitiali diflîdio Ecclefia laccretur.NoîIê hoc vel prauæ faâioni paucorû hominû,vel in tu-multucôcedi,quia respeirimicxcpli foret,importunisclamorib’quafi violeterdeiiciPa-ftore. Verùm fi ira alienatos cfie vfdeas magnæ partis animos,vr opera tua rcipuat,amp; do-ftrinà minus reuercter amplexctur,expedeipfc,an nô expédiât Ecclefiç iudiciû femel po tius fubire,vt fi faftidio cs,te abfq; finiftra nota dimittat, c|Ua apud inuitos grad u tenés, a-cerba ægritudine amp;nbsp;afiiduis molcfiiis côfici. Et hoc parce apud D.Clauburgu attigi,que amp;nbsp;tibi penitusefi'eamicu fcio,amp; caufætuæpatrocinari quoad poteft.Ncc verô tacitôde-hberandû cefeo,donee vltima nccefiitas id extorquear. Na forte Olbraci aduetu fiet ali-quamutatio in melius.Imôfortedifeuflis nebulis orietur fercnitas.Tu intcreavide,nea-nimi plusfatis iaexulccrati nouaaliquaofî'cfione pugantur.Nec verô ignoras,vbifemel efierbuit côtentio,præfercim vbi progrefiu vires collegit, pranas fufpiciones rcgnarc, Sc omnia fere in calumnia trahi. Alios N. porrô nouu bellu vobis mouifie doleo.-fed ita fcili-cet opportunitates fuas captat Sata. Miror etia quu apud me nupcr pace SC fraterna ber neuolétiâ colcre in animo fibi eife teftati funt,répété ad tanta atrocitate fine caufa impul-ibs fuifi'e. Hocctiam magis abfurdum quum blanditifucrint tanqua homini de Ecclefia bene mcrito,nunc regnu vcl tyrannidé odiofè obiicere.Cuperem fane depofitis lautitiis,

cos

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177

eosfuccederein regnum» cui nuncinuident. Sed putidioreftcalumnia, quàm vtmihi exiftimemlongadefenfioneopiis efle. De caufa jpfafcripfi adDominû Clauburgum: quo animo acceperic, tu me certiorem faciès. Apud illos phuatim nihil proficerem. Nam iftisferè hominibus hoc efle propofltum video, vt voluntarioftuporefe obleéient. Dcmuliere quam perfide maricus de(èruic,fic breuiter accipe.Sicutiad permittenda di-uortianos facilesefle non conue|ic, temperandum ciTerigorem , ne quis vbi extracul-pam compertus fuerit, iure fuo cum animæ exitio fraudetur. Itaque fi certô conftet cafte earn honeftéque’vixifle,ac funftam efle probç vxoris officio:maritum verô frada cft vio-lata coniugij fide,cum fcorto in locum incognirum abiiflTe,caufa legitime cognita,nu-bendilibertatem quam DominuSpermittit, ab hominibus negari fas non cfl’carbitrer. Valechariflîmefrater. Vxoremtuam mco nomineplurimùm faluta. Dominus vos gu-bernetfuoSpiritUjvirtutetueatur,'^bifquebcnedicat. x xi ni. lunijw. d, ivi.

I O. Cal VIN VS N. s. n.

BI tibi minus prolixe refpondeo,quâm rerum de quibus ad me fcripfifti, fere-bat copia amp;nbsp;varieras, epiftolæ bretiitati temporis anguftiam obtendere non iicet:latis enim fupérque ad feribendum fuit ocij, fi modo vius forem. Quôd -^c moneri cupis,fi quid in te defiderem,amp; tibi rurfum anxiè caues, ne dela-ratoribusaurem pra:beam,quid mihi agédum fit nefeio. Nifi enim me fallit opinio,fuperuacuafiifpicione laborans,quibufuismonitionibus ianuam præcludis. Ego veromi frater,fyncerè tibiaflêro,non fuiflêpcriculum à quibus tibi metuis.Verùm vt hûc vel illùm répudiés teftem,vix vnquam efficics qiiin düo in te notentur vitia: oftentatio amp;nbsp;immodicus fatagendi fcruor.Quare li extinguere cupis hominum fermones danda opera eft,primùm vtpurgatusomni ambitione animus ad verammodeftiamfpiret: deinde ncquainvultu amp;nbsp;verbis appareant faftusamp; confidentiæ figna. Hoc tibi nonexvnius amicimeifenfu, vttufufpicatusesjfedexcommuni multorumiAhcio familiariter dc-nuntio:apud quos doleominoriin pretio efle tuas virtutes,quas iftismaculis infici pu-tant. lamverôvtalteram notam effugias,quiainualuitopinio multorùmque animos occupat,aliena négocia te non folùmampledi, fed cupide accerfère, reipfa oftendes nihil tibiefle optabilius, quam intra offieij tui metas incedere.Cogit nos fæpe hominum importunitaslongius progredi quam vellcmus(atque hoc ego nimium experior) nec verô fieri aliter poteft,quin multis turbinibus inuoluat. Sed æqui iudices non tribuunt vitio nioleftias,ad quas me inuitum trahi confiât. Nec verô mirum tibi videri debet,fi querun-turboniquidam,te imperiofè magis quàmiufie confeflioncm exigere à fideiprobatæ hominibus.Si quis eandem tibi legem imponat, negas te dudurum pro iniuria.Vt ira fit, quôdramen mihi nondum perluades,ego mihi aliter fentire permitto. Nam vtalia ta-ceam,hoc inter Ecclefias mutuum ius vigere deBbt, vt in probando gregealtéra alterius iudicio acquiefcat. Et certc fi tuo loco eflem, non fine*rubore audit cm qui ad examen nouumvücarentur, probatos iam fuiflê in eo loco vbifyncera pietascohiur, Hæc tgo familiariter apud te ; neque enim me alibi exagitare audies. Cætcrum eatacere quæ vulgô fparguntur,ingenuum non eflet. Non dico apud nos vulgari ; quia pauciflTimi func qui te nouerunt : amp;nbsp;ftudemus veftro cxemplo nofiros potius ftimulare in melius, quam præberevelexiguioffcndiculi materiam. Sed quid conterranei amp;nbsp;quidem in patria de tefentiantloquantur,tibi incognirum efle nolo, nifi forte iam aliunde refciueris. Ne-que ettam diflimulabo quod pridem à multis animaduerfum fuit : cùm fratrem noftrum N. fæpeDiaconumtuumvocares, nomen illud nefeio quid inanis iaûantiæ fpirafle. Plurima eiufdem generis eodem confilio omitto nunc, quo hadenus vel vnum attinge-re diftuleram,parcere tibi cupiens, ne rede agendi alacriras minueretur :amp; fimul quia forefperabam,vtfpontemelior quædam maturitas hos næuosdeleret. Quôd recipien-dosnonputasquiabaliisEcclefiis fine teftimonio ad nos veniunt, facile tibîaflêntior; quiaamp; veteri vfu inter pios receptum eft, Idque flagitat fæculi noftri malitia. Summara quoque prudentiam amp;nbsp;æquitatem adhibendam effe concedo, ne quid de fratribusôc fi/mmyftisinmalampartem ftatim credatur. Sed modum tenendum cenfeo,ne fyn-cretifmus nofter, quem tantopere commendas, ad fouenda vitia fpedet. Neque fatis

,78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

aßequor interea,quorfuni toties répétas nc tcmcre no folùm de te, fed etiam de aliis quid credam:fateor me elle minus circunfpeâum quàmdecerct, fedcurme Icuitatis infîmU-lcs,nefcio. A dde quôd non minus prccifè ditîas qmd fentire debeam,quàm fi tuo vnius arbitrioftandum foret. Nam de rebus incogmtisicntentiam proférons, me aliter ienti-revetas.In Anglorum controuerfia modetationem tenui,euius me non pœmtct;fiN. noftrofuccen{ucrim,mihi confiât optima ratio,quan^anis iudicibushaud dubic proba-bo. Et tarnen illam indignationem fynceruserga ciwn vercquefiatcrnus amor cxpief fit mihi,quia ipfumfibinocuifie non fecus dolebam,quàm ii in merecidcrct calamitas, Ac nunc qu.uitopere me cxcruciet infœlix quem femper timm euentus, verbis explica-re nihil attinct. Hæc mealibertas fie animum tuum pungat vehm , vt tarnen non dubites quidquidfcripfijà veto amore profcâ:um effe. Vtinam fèrmone potius coràm daretur quàm licerisdcd multi claui trabales huic me loco niftiis affixum tenent, Cæterum non aliud mihipropofitum afperè feribendi fuit, nifivcintegra fama Domino folidè fec-uias M. D. L V I.

Calvinvs Petro Fabro s. d.

Tfiliterætuæduplicinominegratæ mihi fuaucfque fuerunc,quôd in illis ingenij dexteritas, amp;nbsp;elegantioris dodrinæ nitor emicat : deinde quôd tus erga me obferuantiæteftes elfe Vüluifti: plus tarnen illisapud me gratiæ ad-didic, quôd tuæin Deum pietatisfi'gnumaepignus efie interpretor. Etfi enim qui liberalibus doftrinis funt exculti, me forte amant, quia ab illis exi* flimantnon prorfus alienum elfe : fcio tarnen ca me inuidia flagrarc apud totumfetè

mundum , quæmultos à mea amicitia abllerreat. itaquereuerentiam quam commu-ni Magiftro deters , caufam elfe non dubito, quæ tuum mihi animum conciliât, téque ad feribendum impulit. Hoc verô pietatis fernen vt fedulô fouere atque etiam excole-re find cas, amp;nbsp;afridutfprogretTu ad frugem vfque perducere,pluribus de caufis hortari tecogor. Videoætatem tuam: video corruptionem totius noftri fæculi; video quot tccircunflencmundiillecebræ,quætotidemfuntadteincfcandum hami: video déni-queinnumeras Satanæ infidias, quibus cauendis nemo vnquam fatiscritintentus. Do-minus te iam forte virili fpiritu ornauit. Sed quum lubrica femperamp; flexibilis fit iu-uentus,remedio ifto,quodomnibus tuis asqualibus præfcripfit Dauid, opus tibiefle cogita,nempevt Deifermonemcuflodias. Quantus verô fcelerum labyrinthusho-diemunduminuoluat,^ quantaimpietatiscoliuuiesvbiqueexundet, verbis explica-rc nihil attinet. Te verô nefalfis blanditiis mundus deliniat,non fruflra metuo. Nam vt reliqua taceam , me patris tuiexemplumhuiuspcriculi plus fatis admonct. Quum mihi ingenij fui manfuetudinemamp;candorem(quæduæfuntraræ virtutes) probalfet,longe alia mihi deeo pollicitus fueram, qdâm quæ boni omnes fecomperifie narrant. Hoc fi homini maturæ iam prüdenti», ôc ad optima quæquc longa iam peritia afliiefado ac-cidere potuit, quid tibi periculi imminet, nifi attentiffimè caueas ? Qua in re opinio-nemmeam fcfellerit,fi rogas, vno verbo accipico ,quiamundi blanditiisirretitus, fefo Chrifto fubduxit. Eius itaque memoria ad tcacrius fiimulandum,mc non immeritô excitât. Sed quia longius progredi non patitur vel temporis anguflia, vel epiftolæmodus, tantum velim hune tibi feopum toto vitæ curfu proponas, quando nobis m regem à Pâtre datusellChrillus,amp; pro omnibusmortuuseftacrefurrexit, vt omnesei viuantac rooriantur, te in eius obtequium prorfus addicas : quando vnicus etiam nobis datus eft Magifler,vtcœlefliciusfapientiæ ftudiatuaconfecres. Nam vt teliberalibus doôlrinis excultura elfegaudeo, itatuum ellvidcre, nifi easinlegitimum finem amp;nbsp;vfum referas, totum peruerti naturæ ordinem: quidquid etiam fplendoris 60 opulentiæ te maner,non ■* inuideo,modô ab corum illecebrisnon fecusatqueexitialibus venenis tibi caueas. Vale frater mihi charjflîme. Dominus teSpiritu fuo ad extremum regat,præfidio tueatur, omni gehere beneditUonislocupleter. Idibus Aprilis m. d.l vl.

C L A R I s s I-

ET RESPONS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;179

C I AR I SS I Mo VIRO D. loANNiCtAVVBVRCO S £■ niori Patricio amp;: Senatori Francfordienfi,D. ap- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

prime obferuando.

Vumtotmoleftias fufceperisproparanda lingiiænoftræEcclenola, quæi-pacijpcinio tuo eft, tócque tædia deuoraueris Clariflî. vit amp;nbsp;K, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;magnifiée Domine,nunc te fruôtum laborum non percipere qualis opran-

dus erat, amp;nbsp;qualcm ego fperaui, vehementer doleo.Hæc tibi propofita erat merceSjVidere fanélum intereosconfenfum, qui feprius mutins difcordiis lacerauerat.Viderepace florcntem Ecclefiam, quam inccftinæcocentionescentiesper-clidifrent,nificam Dominus mirabiliter fcruaflet.Nunc qùôdodiisadhuccertatur,quôd fulurri SiC obcreétationes non ccfta^ t,noua denique viruJentia erumpic,ncc finis eft tur-barum, ficuti quàm graue acerbumq; tibi fit fpea:aculû,ieputo, ita me non minus oiFen-dic eorum inhumanitas,qui fe tibi morigeros præbere debuerant, quàm angit nbsp;nbsp;difcru-

ciat funefti exitus timor. Et tarnen vt nihil diflîmulem,vereor etiam ne certi quidam illi quot;vidtoria inflati,aduer(ç partis animos iam plus iatis ad contentioné procliues,magis cxaf-petct.Vt nihil apud te aiftimulê,in fentctia abs te lata,cuius miflum eft ad me exêplar,ca pütvnum vellem fuifleomiflum,quod tibi ab 9no illo fuggeftum non dubito.Neq; enim vitro tibi in mente vcniflct vêtus miniftcriumeius,acfiadhuc integrûftatumin Anglia teneretjin perpétua eiufdem iuris poireflîone apud vos locare.Nihil forte eft quod magis ab initio ad creandadiflîdiavaluerit,velfaltêad gignendas fimultates,deinde magis cer-tamina accèdent quàm ifta æmulatio,quôd maior pars putabat fe gradu æquali deiici,amp; côtumcliofè à comuni focietate excludi, fi Ecclefia quæ apud vos hofpitium inuenerat, leges ab vna parte acciperet. Vtihus ergo fuîftet,verbum illud taccri,amp; illum demum fta-tuere Paftoré,ex quo gregis dilperfi rogatu locû in vrbe vcftra impetrauerat, amp;nbsp;exercue-rat munus Paftoris.Quàm peruicaciter omnia fua tucri contendat Auguftinus, video:fcd eorum quoque ratio habêda fuit,quos fpes erat fore magis flexibilgs.Hoc obiter actinge re plaçait,non q? indicium tuum improbè,led tarnen vt pro tua prudcntia apud te cxpè-dasjSitnedenihilo conceptus timor qui me non paru folicitar. Hûc enim vides non modo peruicacibus vel morofis,fcd nonnullis forte probis amp;nbsp;fimplicibus vel exofum elfe vcl minus gratumzquia fe inæqualiter gcrat,nec femper eundem tcneat modum.Quaquam autem iniquis odiis grauatur,magnam tame Ecclefiæ pattern ab eo alienata efie fcio,quæ nifireconcilietur,impendcctriftis diflîpatio,ncc aliud video remedium ,nifivt cos man-fuefaciat,ficuti fe fadurum mihi pollicitus eft,multi autem facere negant. Tu veto præ-ftantiflime vir,in re præfenri melius ccrnis,quomodo rcs habeat. Quôd fi tande implaca-bilis erit offenfio, hominem ahô traduci præftaret,quàm fuis cfle contemptui,aflîduis ca-lumnüs eneexpoûtum,non fine officij quo fungiturprobro amp;nbsp;dcdccore. Hoc quidê im-probis nunquam dandum putarem,vt eorum proteruiæ cederet Paftor : quia amp;nbsp;res eflet noxij exempli,amp;; nimia ifta facilitas augeret eorum furorem vcl audaciam. Verùm fi maior parsecclefiæ, Minifth pertçià vix eum audire fuftinc?, vt demus cæcum cfle faftidiu, cuius nullaappareat ratio, tentatis omnibus rcmediis fupereft hoc extremum quod nu-per attigi. Vtinam tarnen paulatim mitcicant animi, vt eum retinere cupiant, quem fie nunc faftidiunt.

QuôdveftrisconcionatonbuSjOrnatifiîmevir amp;nbsp;mihi obferuande,literascuraftiper Magnificum veftrum Confulem reddcndas,prudcnter abs te fadum eft. Quôd etiam ab itinere fuperfedendum putas,confilium tuum probo amp;nbsp;ampledor. Nec veto mihi in animo fuit vltrà vrgere,modô conftarctmutuæ inter nos pacis fouendænondefuiffe ftu-dium:ac fi qua emergat contencio,imputandum elfe eorum culpæ quibus oblata conditio non placuerit. Ethumaniterquidem teftati funt fe fore tranquillos. Quamuisautem non diflimulent,in dodrina fe à medifcrepare,fe tamê daturos operam promittunr, necertaminibusturbentur Ecclefiæ.Cùm verô illi me fidelem Chrifti feruum agnofeat, amp;nbsp;deEcclefia bene meritum,valdc miratus fum, cùm nuper contenderent, domi potius amp;nbsp;àfoeminis baptizandos eireinfantes,quàm vtè vita migrer abfqueBaptifmo,meodiofè in crimen traxifie.Si tantum reprehendill'ent quod doceo, ferendum erat : fed dum Gallos iadant meo exemploleges aliis veile imponere, atque addunt etiam me hie tyranni-dem exercere, hoc fraternæ beneuolentiæ quam mihi per literas funt polliciti,minime refpondet. Ac de tyrannide quidem quàm putida fit calumnia, indicium collegis amp;nbsp;fra-

i8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 C ALVINI EPISTOLÆ

tribus meis defero, qui certè nun quam conquefti funt fe imperiomeopremi. Sæpeaii« tem mecum expoftuïant quod nimis firn timidus, nee lacis libère, vbi opus tlLauótorica-tequamprobarentomnesjvtar. Vtinam vidèrent quam duns legibus munusdocencli obeam,amp;: interea quam nihil mihi arrogem,certè vitro cos fuæ leuitatis puderet. Etfi au-temhacmodeftiaimproborumhominum morfus noneffugio, mihi tarnen luffiiitnon / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modó confcientiç,fed rei ipfius claræ expecientiæ tq^imonium,quo abunde lefellitur,

quidquid procul maleuoli obftrepunt. Velim tarnen ab ipüs Itire, quibus tam procul molelta cft mea poteftas,quid in me tyrannicum deprehcnderint. An quia me ad ratid-nefeddendam obtuli,iterlongum amp;:difficileparatus fui lulciperc ineorumgraciam,amp;: quum nemo vnquam vcrbulo me falucaflec, cos an teuerci, ideo regnum appetcre vifus fum? Cerce nimis llomacholr funtffi tam arnicas conditiones rcfputre non contenti, m-fupere^acerbantur.Neque tarnen efficieteorum iÄhumanitasvt me vnquam lufcepti officij poeniteat. Sed mihi dolettam inconlîderatè ipfos mere in fratrem innoxium,vr ne ab atroci quidem iniuria abllineant. Quod ad rem ipfam fpedat, non ignoro quam alte infixa (ÎC multorum cordibus hæc perfuafio, qui line Bapnfmo dilcedûc ex mundo infantes,cos à fpefalucis excludi.Sed quam leui prætcxtu inualueric hie error,limul expcnderc conuenit. Citatur celebre illud Chrilti diefum, Nili quis renatus fuerit aqua amp;nbsp;Spirito, non intrabit in regnum Dei.Sednego primum, Spiritus regenerationi illic coniungi externum aquæ Baptilmum,quia potius res cadem bis dicitur,amp;: nomen Spiritus expolitiiic additum eft.Abfurdum enim fuiffiet, quum Chriftus Nicodemum fpoliare vellet carnis fuæ ingenio,vc dépoli ta fuperbiaäd veram humilitatem inftar pueri fe demicteret, à Ba-ptifmo incipere.Cætcrum vt concedam de Baptifmo verba fieri, non tarnen præcilè vr-gecur neceffitas,fed vitçnouitati externum lignum additur tanquam acceffio,ac fi dictu eilet,non patère ingrelliim in regnum Dei abfque vitæ nouicate, cuius fymbolum eft Ba-ptifmus.Certè Lutheruscuius nomenifti vbique obtendunt,fcicènotauit,quumdicjc Chriftus apud Marcum,Quilquis crediderit,amp; baptizatus fuerit, faluus erit, non rcpecc' re fecLindo mcmbro^^ifquis non fuerit baptizarus, condemnabitur, Nam 11 abfque Baptifmo nulla eft falus,latronem qui in regnum Dei admilfus eft abfque Baptifmo,neccr* iecric inde retrahi. Atq; vt melius tollatur omnis dubitatio,femper tenédû hoc principe* eft,nó cófern Baptifmû infantib’ vt fil ij Dei fiant amp;nbsp;hçrcdesifcd quia ia eo loco amp;nbsp;gradu cèlèncurapud Deum,adoptionisgracia Baptilmooblîgnariin eorucarne. Alioquireôte eos à Bapcifmo arcerenc Anabaptiftæ.Nili enim in eos copetaeexterni ligni veritas ,mera profanatio ent,in ligni iplius parcicipationem eos vocare. Porrô fi quis Baptifmum illis neget,in promptu nobis eft refponfio,iam elfe ex grege Chrifti amp;nbsp;ex Dei fàmiha,quoniâ fœdus falucis,quod Deus cum fidchbus pacifeitur, filiis etiam commune eft ficuti etiam

Geni7,7, verba fonant, Ero Deus tuus amp;nbsp;feminis tui poft te. Nili præcederet hæc promiirio,qua Deus liberos fidclium nondum natos adoptât, perperam illis Baptifmum conferri certu eft.lam quæro,anDci verbumfuaptevirtutead falutem fufficiat,an vetoaliundeæu-tuetur fubfidium,quo fupplcatjirdefetlus, vel infirmitas iuuetur? Sipromiffio ha:cperfe non creditur efficax, non modo virtus Dei,fed ctiam gracia amp;nbsp;vcricas excerno figno alli-gabicur.Ita ifti homines dum ornare Bapcifmu concendunc,graué Deo ignominiam irro-gant. lam vero quid coc locis fiée, v bi Chriftus fola fide concentus eft ? Negahuncfidem à Baptifmo feparari.Faccorquidcm,vbi eiusrecipiendidacuropportunitas.Vcrum liquc vbi Chrifti Euagelium fuerit amplexus,fubica mors rapiat,an ideo addicenc exitio, quia externa lotione caret? An non vetereshiftoriæ exempla quædam martyrumluppe-ditanc, qui prius traóli fuerunc ad fupplicium à tyrannis,quàm fead Baptilmum obtulif-fenc?Et propteraquæ defedum nihili’anôto martyr! proderit Chrifti languis, qui proE-uangehj fide,in qua polica eft omnium communis lalus,fanguinem funderc non dubitat? Certè modeftiores fueruntPapiftæ,qui faltem in hac neceffitace,baptifma fanguinis aquç lotioni fubroganc. In fumma nili omnia religionis principia cuertere hbet, fateri nccellê erit,non elfe fundatam in Baptifmo infantislalutem, fed Baptifmo tatùm oblJgnari.Vn-defequitur,non præcifè nec fimpliciter elfe necelTarium. Atque vc demus quod perucr-Ic ifti poftulant, vbi inftat mortis periculum,baptizandos elfe infantes,erit tarnen admi-niftrandus ex Chrifti inftitutione,amp; mandaiio. lam oftendant vbi Chriftus priuatis ho-minibus præcepcric baptizare. Certè nemo in Ecclefia honorem fibi vfurpat:amp; Chriftus telle Apoftoloaliisomnibus præfcripfit,nefead publicummunus ingérant. Specialecft Wit.i8.is». Chrifti mandatum ad Apoftolos, Ite, predicate,bapcizate. Quifquis idem fuo arbitrio tentabif»

ET RESPONS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iSx

tentabiCjtemeritatisdaninabitur. Quid ergo de niulieribus dicendühi,qiiibus ne Jo-qui quidem in cœtu publico concedirur? Arque bæc pluribus forte quàm opus fuit,vel quàm ferebatepiftolç ratio,a pud te clariflîme vir,diflerui.Quaquam fi vberior trafta-tio amp;nbsp;plenior te obleâ:auerit, appêdix quæaddita fuit Jibello contra Interim, tibi fug-geret,quævototuo fatilfacianti Vale nobilisamp;mibivenerandeDomine, Cliriftuste incolumem cum famjlia conferu^t,virtute fuftineat, Spiritu gubernet, omnique bene- , didionelocupletet. Gencuæ,xxi ni.Iiinij. m. r. tvii

lo. Cal. Richardo Vallevillio Pastori Eccle-fiæGallicanæFraricofurti s. d;

i.

K

Vàmacerbumtibidolôrisvulnus inflixcrltmorsôptimæ vxoris, ex meoi-pfius lenfu exiftimo. Memini cnim quàm mihi difficile ante feptem annos fuerit,fimilem luélû vincere.Sed quia probe nofti,quæ âd témper ad uni im modicum mœrorem idonea iînt remedia, nihil fupereft aliud, ni fi vt te ad eorum vfum reuocem. Inter alia,hoc tibi non mediocre folatium eft, quod tarnen ad doloris irritamentum caro ärripit,te cum ea vixifle vxore,ad cuius contuber-nium libenter redeas, dum c mundo crit migTalidum. Deinde à vitæ focia tibi often-fuin fuilTcpiemoriendi exemplum.Simihipriuatus qUifpiam hortandus eiret,fecum expedereiuberem,quidfidori fuo debcat.Nam Deuili fuoiureperperam fraudamus, nifieius arbitrio viuat ac moriatur quifque noftrüm. Tuumveio eft fimulreputare, 4uana fuftineas perfonam in Ecclefa Dei. Sed quia præcipuum côlolationis argumentum tiobis in eo fitum eft,admirabili Deiprouidentia nobis in falutcm verti quæaduer faputamus,nequefepararinos in mundo,nilivt fcmclcolligamurincœlefteeiusre-gnum,hîcprotuapietatcacquiefces. Quiaferuorem contentionum inEcclella vefträ vtcunq; fedatumelfe audio,dabisoperam, neobfcuræfimultates inanimis refideant. Momento id fieri non potcft,fcio. Ergopaulatimlcnire animos exacerbates ftudeas, donee penitus offenfiones diluantur. Vale optime amp;r chariffimeTrater. Dominus tuæ viduitatis triffitiam Spiritus fui gracia leniatgt;te gubernet fuo Spiritu,ac benedicat labo-restuos. m. d. lv i.

Io. Cal. d. Martino ScHAlingio RatiSb. Ecclefiæ Paftori.

Iteræ tuæ eximie vir amp;nbsp;frater ex animo mihi colehde, feriusquamoptah-* foret, mihi fucrunt redditæ, quum iamad nundinas ptofcéli eflenc omnes noftri mercatores : etfîpræter fpem oblata eft noua fcribendi op-portunitas,nifi quodtumultuarie Æfpondere cogor,quiaiaminprocin* du erat nuntius, antequam de eins difeeffifadmonitus fuerim. Alia certa-mina quibus à protcruis ingeniis feindi turbarique Ecclefiam merito déploras, nunc ó-mitto.Diftenfio quænoshodie quoque cxercet,inter pios alioqulamp; fandos viros coni mota,malis principiis,amp; nihilo foeliciore progreffii nos plus fatis admönct, quätopere expetenda fit intet nos pax amp;nbsp;concordia. Atque vtinam quem tibi animum eftc intel-ligojidem aliis fuiflet.Nam fi quidadhuc reftaret diffidij, faltem abfque odio amp;nbsp;acerbi-tate intra fuos fines confifteret. Dolcndum quidem eft, quum nos pauci numero idem profiteamur Euangeliû,facræ Cœnæoccafione, quam præcipuu inter nos vnitatis vinculum elfe decebat,in varias fententias diftrahi.Sed hoc longe atrocius,non minus ho-ftilitcr confligere,quàm fi nihil eflet nobis cum Chrifto commune. Maior enim eorum pars qui à nobis diffident, nefeio quo inftindu percica,non minus intemperatcr in nos cbul'lit,quàm fi prorfus diuerfa eflet Religio.Quum initio tanta eftet diferepantia, Lutherum,vt erat vehementiingenio,paulôacrius efferbuiftenon miror. Nunequando depræcipuiscapitibus cóuenit,queminfinêD. Sacramenta nobis inftituerit,quifnam legitimus fit eorum vfus,quæ efficacia,quæ dignitas,quæ inde ad nos vtilitas perueniatï quidquid adhuc refiduum eft cotrouerfîæ,moderatius tradari poterat. Ego verô quum totis quindecim annis optima fide conatus eflem,quantum patiebatur ingenua verita-tis confelfio,mcum docendi genus ad fedandas difeordias accommodate,traxit me in

,81 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LCALVINIEPISTOLÆ

odiofum cercamen Weftphali veftri importunitas. Et tarnen quidquid extorfit amaru-Icntiæ,diligenter continui,ne alios cum eo inuolueret: fempérq; dabo opcram,ne mea culpa (cindantur vel diftrahantur Ecclefiæ:nec quifquam à me lædetur,nifi qui ex pro-felFo bellum indixerit.Imôquamuis Snepphius amp;nbsp;nefeio quis fomniator petulater me Iacefliuerint,filere malui,quàm de nihilo turbas mouere. Nam quçd à paucis intelligi fcribis,quidEcclefiæveftræ fendant, certè fi abfurdr^quæ in multorum feriptis occiir-runt,colligere amp;nbsp;exagitare libeat,non vnam elfe omnium fentendam oftendere diffi-. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eile non elfet.Hoc quidem vos omnes vno confenfu aiferere video, quiconque ad là-

crammenfamaccedunt,fiueimpij fint,fine fideles,fubftantialiter comedere Cbrifticar nem,amp; fanguinem bibere.Quin fideles carne amp;nbsp;fanguineChrifti veféamp; fubftanriali-terin Cœnaalantur,non nego,fi tantum definiatur modus ârcana Spiritus virturefieri,vt vim fuam caro amp;nbsp;fanguis Clirifti in nos traffuldant.Cur melongius^trahere velis, gt;nbsp;non video : cur verô non aliam communicationem admittam, optima rationc impc-dionquiaamp; carnem Chrifti à nobis deglutiri,amp;: cum carne noftra corruptibdi mifceri, nimis crafifum commentum foret.Si tantum myftcrium carnis fenfu æftimandum elfe neges.fareormec verô aliud refpuo,nifi quod Chrifti gloriæ non efle confentaneum fides ipfadidat.Addcquôd nonpoterit Chrifti corpus hoc fubftantiali modo comedi, nifi fingamus efle immcnfum,quodnonMninus à tota Scripturæ doôlrina, quàm à veteris Ecclefiæ teftimoniis abhorret.Quôd enim quidam vcftrûdifpcnfationis nomen ob-têdunt,vt perfuadeat corpus Chrifti fimul fuiflein crucc mortale, amp;: gloriofum incœ-lis, infeitia labûtur,neque vnqua alTequuti funt quid vetuftis Eeelefiç dodoribuse/Tet difpefatio.Tu quoq; eximie vir,pace tua dixerim,dû nos cofunderc putas, quid nobis in Ccenadctur,amp;: ad quid detur,aliquatû fallcris.Pluribusenim locisdifertealTerOjbo-na Chrifti no elfe noftra,donee ipfe nofter fit. Et fatis mihi diftinéte loquutus videor in mea inftitutione,vbi materiam Cœnæ vel fubftantiara voco ipfum Chriftû crucifixum: virtutem,cfFe£tum,vel fruduelfe docco,quidquid ex eius morte confequimur,vtinde eftgratuitareconciliatio,vitænouitas, amp;beatitudo cœleftis.Nomen verô efficaeixin hune finem vfurpo,»on vtconfundam quædiftingui debent,fcd vttraniFufionemfiib-ftantiæexcludam.Dicoigiturnosefficaciterfubftantia carnis amp;nbsp;fanguinis Chrifti pa-fci,quia rairabilfiamp;incoprehenfibiliSpiritus fui virtuteefficitChriftus,vtvnumfimus cum ipfo:viuifica fit nobis fua caro: vita denique fua in animas noftras penctret.Iamin fecundo capite miror,vos non confideratius attendere ad tot abfurda, quibus implici-tumeft hoc commentum, dignos fimul amp;:indignos promifeuè carnem Chrifti ederc. Sicuti enim veftra de fubftantiali edendi modo opinio,Chrifti carnem à fanguine fep3 rat,ita hæc communis manducatio,corpus eius à (piritu diuulfum, vitaamp; omni virtutc priuat.Qualis verô receptio hæc erit,vt in ventre impij lateat mortuum Chrifti corpus? Quod obiieitur communiter omnibus dici,hoc eft corpus meum, nullo negotiorcfel-litur: nihil enim obftat, quominus verè omnibus fcipfum exliibeat Chriftus, neque tarnen alij eum recipiat,nifi qui funt capi^ccs.Hanc me dodrinæforma,no pertinaciarc-tinere,{ed quia Scripturæ auôtc^itate ohftriiftus teneor,Deus mihi optimus eft teftis.Suf fragatur amp;nbsp;veteris Ecclefiæ confenfus:in quo probando,quia mihi longiusinfiftereno eftpropofitum,nobis vnus ille Auguftini locus fufficiat.Quum alij difeipuli comederêt Homil.în pnnem Dominû,Iudam non nifi pancm Dominicomedifte.Ego itaque fi quisalius,ve-lo-ïs. ram amp;nbsp;fynceram confentionem expcto,quam modo Deus ipfe fuo verbo fanciat.

Q f . -ƒ Z / verô Auguftanam confcfTionem rcpudio,cui pridem volens ac libens fubfcripfi, ficutï l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^**^**^^ cam audqr ipfe interpretatus c/E Arque vtinam Principes, vt decebat, maior diflîpa-

cîonisnoîtr3^urâTangcret,vtconuentu piorumdodtorum habito,ftuderentEcclefias colligerc:fed quibus flabellisad odiûnoftri incitentur,minimédubiumeft. Hoctibico Av, f ram Deo volui teftatum,vt feires religione amp;nbsp;Dei metu ad amplexandum quod profi-quot;’fr’f«/.«quot;-’ teordoôtrinægenus,adduôtum,nonpoflreii'ideauelli. In quo tarnen aiferendo (quoad per veftros homines licebitjplacideme geram, vt ante Weftphali intemperiem mefe-ciftc fatis notum eft.T e viciflim hortabor,ornatiflime vir,vt re tota probe expefa,quod redum cftampledinondubites. Vale. DominusteSpiritu fiiogubernct(empcr,prx-fidio fuo tueatur,Iaborefque tuos benedicat in Ecclefiæ fuæ ædificationcm. Geneux? V11 i.CaIcndas Aprilis. m. d. tvii.

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8j

G AL. GeORGIO CoMiTl WiRTEBERCENSI ET MoNSBELGAREiENSI.

LIuftrilTimePrinceps ac Domine, Qnado Veftræ Cel/itndinimorcm ge-rere fummoperecupio,quôd nondignitaci magis amp;nbsp;generis excellentiæj qüàm veftris prçclaris vircutibus raræq; imprimis pieiati debcre me exifti-mo,vtinam tçRandæ huius obferuantiæprobandique officij aliquando lætior occaiio mih^e offerac. Sed quia nuncde Matthæo Gpbaldo vobis fcifcitari plaçait,breuiter quomodo fe bîc ge/rciTr,expona. Ac prilnùm in bac vrbe ira verfaciis eft,vc nuhqua vel Senatüi noftro operam fuam addixeric, vel obftriótiis etiam fueritfide data:fed habitus femper fuerit inter hofpites atq; exteros.Atq; vt ferè quot-annis folebat hue venire, forte hîc erat quo tempore in carcercm conicélus eft Serue-tus.Ac tunc diflimulans fibi cum itnpiis illius erroribus quidquam eife commune, tan-tùm obliquos fermones fcrcbat,non efle de falfis dogmatibus exigedas pœnas, quia libera cuiqueefletfides.Poftea tamefiaperuit,quod initiotegebat,fe ideo conquer! dé Senatus noftri feueritate,quia impune fibi permitti cupcret impia fua deliria vomere. Ac tunc quide colloquiu meu petiit,fatcor:quod ideo negaui, quia ante expertus fuc-rani qualeeflet hominis ingenium.Necmelior occurrebac ratio, quam vtidonei adhi-berenturteftes noftris fermonibus ,quod ipife fugitabat. Ita tunc difeeflit.Paulo poffc cum reuerfus eflet, fignificaui per familiare amicum,liberu ei lore fi vellet,mecum fra-ternè conferrc,modô id fieret cora Symmyftis meis ac tribus'Ecclefiafticis Senioribus* Denuntiaui etia,ne quid periculiaut fraudis metueret.Aflcnflis cft:,ac venit quo voca-tus erat.Sed ingrefliis in locu vbi cóiidcbamus,quia primo ingreflii manum ei porrige-renolui, tumultuofemox difccfliE:amp;: tarnen humaniter ,imô ctiam bland is..verbis cX-cufaui mihi id non licerc,donec inter nos de fidei principiis conucniret.Rem enim ma gis feriam agi, quàm vt fallacibus ceremoniis ludendum foret» Poftquam vidimus hominem amice non pofle placari,dedimus operam,vt vocatus in Curiam,de fua fide re-fponderet.Vbi non modo tergiuerfatus cfl:,fed palam oftendit fe nolle quid fentiret, il-lic profiter!. Paulo poft tame elapfæ funt ei voces, ex quibus colMgere promptum fuit, quàm prauis erroribus eflet implicitus. Cum ad modeftiam hortarer, ventofa lua often tationepalàm fecit,nihil efle audacius infcitia.Itaque in tanta peruicacia, nihil profuit piaamp;vtilisadmonitio. Intcreahunc clypeum oppofuit,nimij amp;iniuftiefle rigoris,quia in doiftrinafideià nobis dilTentiret, non ferri in vrbe. Quæ cius obieiftio vt par erat, refutata fuit. Senatus hominem excerum vlterius vrgendum noncenfuit. Et nobis e-tiamfatis fuit curare, ne impietatis fuæ virus poftea hîc fpar^eret. Hoc meumtefti-monium quid fidci mereatur,iudicabit Veftra Cclfitudo. Certe ab odio proficifei non poteft,quôd nullum vnquam inter nos fuifléjGribaldus quoque ipfe fatcbltur. Cæte-rum quamuis multa deliria fimul mifceat,fpecimen vnum proferre vifutn eft:ex quo fa eileincelliget Veftra Cclfitudo minus afpere me haótenus de homineloquutum eife, quàmferebat deteftabiliscius impietas,imô oaiampoftulabat. Ncque enimdemeo velalterius cuiufpiam relatu hîc agiturifed quia doiftrinæ genus quod ineodamna-mus,manu fua fcriptum prodidit,indeiudicet Veftra Celfitudo,ferendus ne fit profanus homo,qui tam peruerfê Dei clTcntiam lacerat,amp; Chriftum fingit nouitium Dcuin aPatre diuerfum,amp; cui non cadem fit cum Patre eflentia.Sed quia mihi nunc propofi-tu non eft eius facrilcgia refutare,ne tædio fit epiftolæ meæ prolixitas,putaui non pofTe me ex animi veftri fententia melius officio defungi, quàm fi confeflione manu eius fcri pta amp;nbsp;fubferipta, in qua fc Italis fratribus purgare conatus eft,Celfitudini Veftræ mit-tcrem.Vndeilluftriflimus Princeps nepos vefter fatis fuperq; cognofeet, quàm profane amp;fceleratèhic mifer præcipuûfidei noftræ caput conuellat ac peruertat. Valereil-luftriflimePrinceps,mihique plurimum fufpiciende Domine. Pattern cœleftem ftippli citerpreeabor,vt vos cum illuftriffima coniuge ft]ftentet,tueatur, omnîque bonorum generelecupletet. Geneuæ,vi.NonasMaij. m. d. lvii.

Cal. Matthiae Pfarero s.

Vum mihi fcripfiflet doiftor Othomanus te Confulcm elTe rurfus elc-‘^^’æ’^’''°^^‘'idflime,ftatuerampromeainte obferuantia tibi gratulari, amp;nbsp;quo efles admunusobeundumalacrior, votamea precefque addere. Nunc igitur dum oblata mihi fuit noua feribendi occafio, earn libenter ar-

i84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOLÆ

ripui.Frater enim meus,qui frumenti petendi caufa ifthuc profeitus eraf, milii retulir, Ic ica fuifFe humaniteraccepcum,vt facile prolpicerec, nomen meum commcndatio-nis loco apud te fuifle.Prohoe amoris teftimonio niß gratias agerem, meinhumanum forepucaui.Hinc eciam mihi creuit fcribendifiducia,quia mihi dubium non fuic,quin tibi gratæ eflene meæ literæ.Etfi autem fponte ad officium propenfus vllis ftimulisnon indiges'.fi tarnen pro vetere noftra amicitia ardoré,quq|præditus es,magis cxcicare libéré audeam,no rnoleffa,vt fpcro,tibi erit hæc fedulitas.Ac primo quidem,dum cóieótos in te,ac tuum Confulatu bonorum omniû oculos vides,ac plus fpei de hoe anno,quàm de aliis quinque proximis,cociperc, hæc te expeótatio fanftiore vinculo obftridum renet,ne tua cellatione euentus ipfos fruftretur. Sed alteracogiratio fludia tua, piófqué conatus acriiis excitare debet,quód tibi admirabili Dei conlllio præclara nunc oblata eff opportunitas rcpurgandæà fordibus Pa parus velfræ'vrbis : vbi quum per annos tri-ginta vidilfes veram pietatem,fyncerumque Dei cultum florcre,triftehauddubiéacer-bumque fpeélaculum haulifti oculis,ex quo impiis fuperftitionibus fœdata cfh. Hoe veto iam tibi inæftimabile folatium erit,ff moriens rclinquas tua opera à fuperftitionibus purgatam: imó ff nunc fenex Dei cultum , in quo erigendo fidelitcr olim amp;nbsp;ftrenuèla-borafti,reftituas. Alterum à te peto ctiam vt tuo patrocinio miferos cxules tuendos re-eipias,amp; per facrum Clirifti nomen obteftor. Nam vt inter nos colatur hofpitalitas,po-ftulat miferatemporum conditio. Vale præftantiflimevir. Dominus tibiiemper adfit, te Spiritu inuiôlæ fortitudinis,amp;; fanôtæprudentiægubernet, Magiftratum tuum bene-dicat.Amen. Geneuæ, x i x.Maij. m. d. l v i r.

loannes Caluinus vere tuus.

Calvinvs Doctori Iacobo Andraeae s.

Iteræ tuæ hoc faltem nomine mihi non parum gratæ fucrunt,eximie vir Si ex animlt;^colende frater,quod inter infauftas triftefque dimicationes,qui-bus inuitus exerceor,eodemte fempcr ergame effe animo teftantur. Vti-nam pafltis fuilTet Wcftphalus,qua cœperam moderatione fedadis conte-rionibus dare operam.Eins tame furorcm nunc fuperarunt vicini quidam

Saxones:ac palam iaótant,non aliam ff bi fuifte excandefeendi cauiam, niff quod blan-dius quàm vellent, eos compellauerim. Nunc quando mihimanfuetudincm excuflit eorum petulantia,coaft:us fum alperius cum ipffs agere. Neq; tarnen impedict hæc vc-hcmentia,ff quibus cordicritpacificatio,quô minus fedatus accéda. Et lânè quômagis exarfft incendiû,eô majore ftudio ad illud reftinguédû accurrerc decet eos omncs,qui-bùshaârenus datum fuit quiefeere. Librum tuum, quia linguæ Gcrmanicæ fum igna-rus, cuidam amico Icgendum dcdi,qui mihi fummam referret. Quatùm intelligo,abf-que acerbitatc,aut cuiufquam contumelia,quod oppugno défendis. Etfi autem tuam moderationem cxofculor, amp;nbsp;laudo:mîli1 ramé non parum dolet,plus effein fententiis noftrisdiflidij,quàmputaueram. Cæterum,modône adhoftile vfque odium erumpat diffenffo,quod adhucoccultum eft,tandem patefaciet Dominus. Quid depromilcua manducatione fentiam,clarè antchac expofueram,amp;:in hoc poftrcmo opéré fæpius re peto.Tantumque abcft,vt tuis argumentis dimouear, vt mirer tibi non veniffeinmen-tèm,impios Chriftum rcfpuendo magis quàm recipiendo, ffbi acccrferc interitum. Quod ff tarnen aliquid àme deffderas,vbi rationes measpaulifper expenderis, quid in meadoélrina improbes, fac me ƒ ertiorcm. Exitum conuentus Wormacienffsnon a-liumfore diuino,niff vt Papiftætempus extrahendo,Principesfynceræ religionispa-tronos,veteri more éludant. Vale ornatifTime vir,amp;: mihi obfcruande frater.D.Brentio (alutem plurimam opto. Dominus te Spiritu fuo regere, virtute fulcirc, amp;nbsp;benedidio-nibusaugerepergat. Geneuæ,CalendisAugufti. m. d. lvii.

Calvinvs Bartholom ae O Haginio.

Vôd doétor lacobus Andræas libro fuo rationem aliquam confenfus qujc-ffuit,ncc modo Icnire exafperatos animos, fed etiam quod erat afperius in doólrina, mollire conatus eft, etff eiusftudium laudo: fruótum tarnen hu-husoperænontam vberem fpero, quàm initio putaueram. Miratusenim fum

t T RE S PON Squot;Ai nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8j

fum,non minus à nobis quam ex profeffis hoftibusquemlibetdifîîdere: cuius rei nub luinhaélenus fignum dederat. Sic ex boni viri relatuinteiligi, excepta amarulcntia prorfusidem dodrinæ genus ab eo defendi,quod nobis obtendunt Saxones, nos verô toto animo reiicere cogimur. Itaque non immeritô te rctineri agnofco, quominus eius iudicio fubfcribas.Nec verô eft quôd te ab hac ingenuitatc, amp;nbsp;conftantia deterreat vl-lus metus.Neque feruis Chrilliv^l duriun vel infolens videri debet, fipro defenfione puræianæquedodrinæfubcundaiîntmultorumodia. Apud vos cæcamagispertina-cia,quàm errorecertatur.Vtinamneaceederctvoluntaria quoque cæcitas inquibuf-dam,quos faftus nihil difpicere patitur.Si qua tarnen fpes erit pacificationis, libentifli-me quocunque vocatus fuero,accurram:fi repudior,non leue mihi folatium erit, quum mihi probe confcius fim,bonam caufam me agere,quaefiiile tarnen quod optimum erac fedandisturbisrcmedium. •

Philippo MéIanchthOni S-

Vî faélum fit vt toto iam triennio nihil ad mcas litcras re^ponderis, né* fcio;quia tarnen ex tam longo lilentio coniicere meritolicebatnonadcô tibi fuiffe gratas, atqueetiam ni^umftudiumabste repudiari,nihil nunc fcribcrc aufus clTcm,nifi ab hoc oprimo fene certior faftus eiïem codem te femper erga me elfe anlmoiquod alioqui creditu difficile erat.Niihc collé-

ftanoua fiducia,quia te hoc menie Wormaciæ fore confido,quolitera: meæ Sc tutius matuvius ad teperuenient ,occafionem banc prætermitterc nolui. Tantum cuperem mihilætius offerri argumentum .Et tarnen fi partem veteris erga me amoris retincs,hoc quidquid eftmoleibæ facilè vorabis,quôd curas amp;nbsp;dolores mecsfamiliariter infinum tuum exonero.Vicinostuos tanta in me intempérie baGchari,nondubito quin pro mo deftiatuaamp; humanitate valde tibi difpliceat,imo cum nohomine vn'û,ied pios omnes, nec priuatâ vnius doftrinâ,fcd cômunem fidé oppugncnt,tibi câufæ focietas nô vulga rem moerorë afterre debet.Cæterum, quado lemel in hanc aren^n protrafto,liberum non eft pedem inde citô retrahere, truculcntas verô beftias humano more traftare ab-furdû fuiffet, dabis vehemetia: meæ venia quæ in tâta indignitate à me cohiberi no po-tuit.Siquid te priuatim offedet,nô longa exeufatione opus forearbitror. Quia fubinde fallendis impetitis fucum ex tuo nomine videbam facere aduerfarios, ne viderer in re tamclara tergiucrfari (quod minimeingenuumerat) fidemtuo teftimonio fæpius déferre non dubitaui. Hac in re culpam de qua me purgare operæpretium fit,adeô non agnofco, vtiure Optimo conqueri de tua cunftatione liceat; eth a turbulentiscerta-minibus abhorres, feis tarnen quid fuo exemple Paulus omnibus Chrifti feruis præ-fcribat.Certè maior tibi,quâm in eo fpeftata fuit, moderationis laus non eft appeten-da.Cùm ergo’ idle fumma lenitate præditus,per feditiones intrépide tranficrit, nec ea-demnobismoleftafithodie conditio. Actibi tftnnino iam videndum eft quidem ma-turè,netibiapud pofterosdedecori fit nimiataciturniftis.Quôd fi,dum fuis telis vndi-quete confodiant hippocentauri ifti,cxpcftas ,timendum rurfus ne parum opportu-na cenfeatur confeffio,quam tanta ncceffitas extotferit. Quid fi mors occuper ? Non-ne vt tibi dccedat omnis auftoi itas,fidéfque abrogetur,feruiliter timidum fuiffe clama-buntîquam infamiam vt abs te extergere feftincs,non es pluribus verbis monendus. Si pacificandiratio quæritur,vna fpes crat in colloquio,quoô te quidem expetete non du bito;tantùm cuperë animofiusftagitavi.Nam cum videas Principes non modo ceflare,^ fed ctiâaliô àfuisdoftotibus retrahi,colligis baud dubie claufos effie aditus otnnes, nift aliis inftar fræni,alus vice ftimubfit tua auftoritas.Nuper audiui,quod minime fperaue tam,DuGem^irtebergenfem fponte iamhucpropêlum effe-.imofiea fuiffet,quçeffe dcbcbathumanitas,oblata erat quam femper optauimus occafio ; fed quiamultorum a-mmisinfidetprauafufpicio,magis alienatos effe â nobis animos Principum, quam vt placide audiamur, congreffus omnes formidant. Addunt etiam illud, non nifi pra.tra~ ftosbomincs te vno excepto venturos,qui imperiofè præfcribant ne a fuis placitis diP-cedatur.Neque tarnen eorum qui ffe loquuntur tanta eft morofitas, quinlibenter tut» fint ff vocentur-.boc nunc in te onus recumbere exiftima , vt tua oratione petfuau Principes,noftros ad colloquium inuitét-.vel Argentorati,velTubingæ,velHildelber-gx,vel etiamPranefurù commodus effet locus:tantùm fi hoc impetres,vt ad placidam

1851 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I E P I S T O L Æ

difceptationem vtraquepars defcendere parata fic,meliorcm fore fpero cxitum,quàin. diuincnt multi fufpicioii homines.Quod li tehoc negotio infcdo iterum in Saxoniain rccipis, vereor ne lérôtepœniteat,exitialibusiftis turbis non allattim fuiifetua opera Tcmedium.Ac nunc memineris non tarn votis hîc tibi elfe agendum quam hrcnua fóJi-citudine,vt ad fatagendiwn paulô feruentius quam mores tui fcrant intentus iis. lam verô li non tamflexibiles erunt Principes,non tamen^iegligendum erit,quod anno fu-periore amicis quibufdam fcripfifti,te operam datunim, vt cum piis,integris, amp;nbsp;mode-ratis hominibusipfe conuenires.Ex eorum numero fi me vnum elfe cenfcs,quæcunquc aliunde vrgeat necelfitas, hoc tarnen in præcipuis votis cft mihi, antequam Dominus in Regnum liium cœlefte nos colligat, quo al a crm s ad mortem properem , iucundjlfi-mo tuo eonfpcdu femel adhuc in terra trui, amp;nbsp;mala quibus mederi non pofiumus ,a-pud tedcplorandoaliquidieuationisfentire. Valî,præftantilfime vir, amp;:mihiexanh mo femper obferuande.Dominus te femperfuo Spiritugubcrnet,præfidio tueatur,amp; ad hanc actionem te fanâ:a prudcntia,inuiótaque fortitudine inftruar, tuôfquc pios co-natusbenedicat. 111.Nonas Augufti. m. d. lvii.

Dominis Polonis Evawgelivm P r of I t e n ti-bvs et EccIefiarumMiniftrisIoanncs Caluinus. s. v.

Vum de ftatu veftro verba facerem apud Collcgas meos, nbsp;inter alia rc-

ferrem,iamdcfacraChriftiCœnaexortum elle aliquid dilfidij inter vos, à rogarunt mc,vt de commun! omnium fententia hoc vobis Icribercm-* Quàmnoxia fit peft:isdiflenfio,pluribus verbis dilTercre fuperuacuumfo-ret: nam amp;nbsp;optime nouiftis non modo in fidei vnitate, fed etiam fraterno confenfu fitam elfe Eeclefiæ làlutem : amp;nbsp;dum ad vos oppugnandos vires ftudiaque fua coniungithoftiumfaôtio,quàm folicitc fanda confpifatio vobis fouendafitjexperien-tia ipfadocct. Et ho?artificiohauddubièmolitur Satan Euangelij curfum velabrum-pere,vel rcmorari.Ncqueverô nos latct magis pretiofam cfl'e lynccram fidei doôtri-nam,quàm vt redimendç pacis gratia,minimum ab ilia dcfleéterc nobis fas fitd'edquä-tùm probabiliconicôturaalfequimur, non tam in cotrouerfiam vocaturipfii dodrina, quàm moderatio quæritur,quæ minimupariatolfendiculi.Pars, vt audimus, Augufta-namconfelfionem compleditur.Alij Valdcnfium dodrinam mordicus retinent. Sont qui defidcrantpuramamp;: dilucidam myfterij explicationem. Et de Auguftanaquidem confclfione non videtur iufta elfe ratio,cur inter (c litiger lèrui Chrifti,modô de genuine fenfu conueniat. Valdenfes etiam cupimus vobis lempcrconiundilfimosmanerc-Sed non videmus cur magis arrideat cuiqua Auguftana côfclfioyquàm eius audori.At-qui profiter! non dubitat clarilfimusille v!r,tradédam efle pollerisplcnam amp;l!quidani huius dodrinæ luccm. Et fane quo mflhus omnes ad tollendam ambiguitatem confem tiant, nihil aliud obftabit,quàr!ff crucis metus.Quia de hoc capire dodrinæ infœhci-ter nolfro fæculo pugnatum fuit, nonulli dum pro ingenij fui manfuetudine turbasfu-gitant,leuitcramp; obfcurc attingi vellent,quod perlpicuc inEcclefia docendum eft. Sed longe talluntur,dum hoc rcmedio componilèdariqucpofie certaminaexiftimant. Nequetarnen hæceritab Auguftanaconfclfione difcchio, ficlarior fidei veftræexpo-fitio accedat, lieuti vos diuortium cum Valdenfibus facere minime vellemus, quibuf-cumfratcrna coniundio ad extremum vfquecolendafit. Tantum cupimus vitro ci-trôque alios aliis acccderc,amp; communibusftudiis quæratur làcrum Vnitatisvinculum. Nec certè putamus adeô morofos elfe bonos il 1 os fratres,quin libenter recipiant, quæ aliunde allata fuerit,explicationcm:fi modo in vfum Ecclefiæ commoda aptaque elfe videbitur. Legimus locum ilium vbj fuamdefacra ChriftiCœna fententiam expo-nunt.Brcu!ter,amp; feré concifè airerunt,panem amp;nbsp;vinum elfe verum Chrifticorpus amp;nbsp;fan-guincm.Statimad confclfionem tranfeunt,quænoftroiud!c!o dodrioam obfcuratvel inuolu) t magis quàm ill uftret. Queruntur iniuftis fe calumniis grauari, imô traduci ludi-briis amp;nbsp;fubfannationibus : fed primos fi b i aduerfarios ftatuerc videntur, quicunque ccr-tius définir! poftulant, quomodo panis fit corpus. Tantum dico, quum non fatis difertè vcl enucleate de hoc myfterio loquut! lint Valdenfes,amp;ft!d!u à Chriftiana modeftia procul remotum fore, fi ab ipfis omnis interpretatio rcfpuitur. Formulam verô confclfionis ample-*

ET RESPO NS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;187

ampleâ:i,quaïîncdifcrimine,in vnum fafciculum damnationisomnes inuoluit,quipræ-cife non fatenturpanem effe prefentiflimè Chrifli corpus (hîcrecitamus corum verba) an fas fir Chritliano homini, vidcritismos certe non putamus.Etfi vero noflrum non eft, quidquam vobisprarfcriberc, quæ tarnen veftra eft moderatio amp;nbsp;liumaniras, b vobis ingenue oftendimus quid cenfeamus faâu optimum,æqui bonique vtfpcramus,confuje-tis hacnoftramfiduciam. Quanlt;^i pro veftra prudentiaexitiale fore malum perfpicitis, ft in contentionem erumpat diftenfto,non eftis prolixius monendi, vt ftbi quifque temperet. Verùm ftmul adhibenda eftdiuerfa cautio, ne ft gratiftcandi cauia, ambiguum ne-feio quid amp;nbsp;perplexum receperitis,hinc inde ex cæcis vel obfeuris fimultatibus deinde e-mergat deterius certame. Quid autem obftat quo minus in cofentionem piam,fanótam acdilucidam coalefcatis ftmul omnes ?Neque enim hoc modo violabitur confeffio Au-guftana;Só Valdcnfcs,ft rede fentiuRt,commode nulla fuaiaftura diluent oftenftonem, quæexbre uibus obfeuris eorum verbis alioqui concipi poffet: quæ opportunitas me-ritoilliseftoptanda,Primoitaquevbi clarefueritexpofita myftcrij visamp;efficaciajlucu-Jentaetiamdeftnitiotraditafueritdevera carnis amp;nbsp;fanguinisparticipatione,quacon-ftet Chriftum non ludere inanibus ftguris, nec quidquam fallacitcr promittere, fed præ-ftare re ipfa quod per externa fymbola teftatur,faltem addenda eftet exceptio, quod caro Chriftinobisdaturincibum,amp;fanguisin potSm, arcana amp;nbsp;incomprehenftbili Spiritus fanfti virtute hoc fieri, nec ideo fingendam efte immenfitatem,qua? palam naturæ humans repugnat.Nos certe libenter recipimus,panem amp;nbsp;vinum non modo efte fymbola velarras,fed certa teftimonia quibusconiunda eft vera return exhibitio; ita fatemur pa-nem eftecorpus Chrifti,amp; vinum fanguincm,quiahæc fymbola nobis porrigendo Chri-ftus vere animas noftras carne fua fanguineque pafeit. Libcnter etiam ferimus dum fpiri-tualis vocatur hæc communicatio,interpretationem adiungirhac voce non debere intel-ligi imaginarium nefcio quid,ac ft cogitatione tatum effemus Chnfti participes, fed po-tius intelligi cœleftem virtutem, quæ crafla terrenæ prçfentiæ figmen ta excludat, nihil autem minuat de ipfa veritate.Scd vbi clareexpofttum fuerit, per fymbola panis amp;nbsp;vini proponi nobis amp;nbsp;re vera ofFerri Chrifti carnem amp;nbsp;fanguinem amp;nbsp;^irituale alimentum, abfurdisdeliriis, quibus fafeinata eft maior pars mundi, obuiam ire expedit atqueadeo necefteeft.Icaque ne fingaturimmenfum efteChrifti corpus, amp;nbsp;efte vbique quaft natu-ram exuiirct,explicadus eftcommunicationis modus.Quod fcilicet Chriftus fecundum corpus fuum in coelo manens , admirabili Spiritus fui virtute ad nos defcendit,amp;: ftmuî nos ad fe furfum attollit. Nam hoc nodo expedito, fimul carnalis amp;nbsp;fuperftitiofa adoratie foluetur.Porrô nift vnum ex præcipuis fideinoftræ articulis fponte nobisperire volu-inus,retinenda eft humanæ naturæ in Chrifto veritas. Nifi enim illud fixum maneat, rc-furrexifteChriftum vt nos fibi conformct,vbierit fpes refurredionis?Et quôd præpofto riquidam homines terrena fignacum fubftantia vel refpirituali confundunt, non omit-tendaeflet diftindio,fine qua ex ftngulis Sacramentis totidem idôla ftbi fabricar mudus. Quamuis ergo panis non figuratiuum modo (vtToquuntur ) fed exhibitiuum quoque ft-gnum ftt : feiendum tarnen metonymicè vocari corpusfecudum communem a nalogia, quæ in Scriptuns facris pallim occurrît inter figna amp;nbsp;res fignatas. Atque hæc moderatio indigne hac calomnia grauatur, ac fi fidei iugum excutiatex hominum cordib’,vel ex-traneumaliquod gloflemaaftuat Chrifti verbis : quoniam non alio documentoprobari certius poteft fideiobfequium: quado in toto cœleftis dodrinæ tenore harmonia quæri-tur,quæomnern repugnantiæ fpeciem difeutiat. Nec minus futilis eft obielt;ftio,dum fal-fis commends occurritur (quale illud eft deimmefo Chrifti corpore ) radonem humana pfæferriDeiverbd:quianequeingenij noftricaptu metimur myfterium hoc incompre-henfibile,neque quæftionem mouemus depotentia Dei,neque vocamus in dubiû Cbri-ftipromifliones,necrcpudiamus,quod a fenfucarnis noftræ abhorrer : fed huius myfterij intelligentiam ex communi Scripturæ vfu petimus.Quia etiam altera quæftiohodie a-gitatur,anpromifeuè increduli cum fidelibus percipiant Chrifti corpus amp;nbsp;lànguinem, vtilis effet expofitio,offerri communiter omnibus: amp;nbsp;quamuis oblata gratia no omnes frùantur, nihil tâmendeSacramenticfficacia decedere,amp; Chriftum nihilominusma-nere-veracem:fed quamuis ex parte ipfius,panis fit omnibus corpus Chrifti,non omnes tamëtamprædlarîdonicapaces effèNec vcrôexcidit,quod paulôantc prælatifumus, noftrumnoneffé formulam vobîs diélare, quæ vos obftringat : fient tarnen vifa eft Vti-lishaécadmonîtiojita vobis gratam fore fperauimus. Si qua alia inte noftramerga vos nr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;QJiij.

188 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. GALVINIEPISTOLÆ

beneuolentiam licebittcftari,officia noftra vobis femper parata fore promittimus. Valcte clariffimi Domini amp;nbsp;generofiffimi viri fratrefque plurimùm obferuandi.Domi’ nus VOS regere pergatprudentiæSpiritUjamp;inuiôla virtute fuftincre, domfque fuis vos in dies locupletet,quô Regnum Filij cius apud vos magis ac magispropagetur. Gcnc-uæ, IX. Calendas Nouembris. m. d. l v i i.

«

ViNCTO TavRINX PROPtER EvANGÉLIVM.

T fi triftis nobfs fuit vinculorum tuorum nuntius,optime frater,grauius ta« men nos vulnerafret,nifi Deus qui folet ex tenebris lucem eliccre, mœro« remtemperaffetaliquogaudio.Eftenim curnobisgratulemur,quôd tam fruôtuofainipfocarcereiam opera tua eflecœpit, vt magis quàm fi liber fuifles ac folutus, Chrifti Euangelium illuftraueris.Itaque meritôanimum

tibi addere debet ilia Pauli gloriatio, quauis te captiuum teneant hoftes, fermoné Dei non elfe alligatummec modo apertam elfe ianuam auditoribus, qui fernen ilIud viuifî* cum ex ore tuo exceptumlongius fpargant, fed frudum coram oculis tuis cm ergere. Quôd fi te in anguftias reftringi contingat,erit tarnen hoc laboris tui pretium non vulgaris folatij loco.Nam fi fidei confeflio coram genre tortuofa amp;: peruerfa gratum Deo fàcrificium cft, quantô fuauius fpirabitodor in multorum falutemdifîùfus î Cæteruni) vides frater ad quam militiam vocatus fis: idque tibi fedulô reputandum cft. Quum e-Mat.10.3». nim à priuatis quibuflibet fuo Euangelio teftimonium exigat Chriftus, fanétiori iure te obftriôtum tenet,quem publicû creauit eius doétrinæ przconcm,quænuncin tua per-fona oppugnatur.Ergo ab codé qui te hoc honore dignatus eft, teftem te produdu elfe memineris,vt quodore antea docuifti,proprio fanguine,fi opus fuerit,obfigncs.Interea fidum vitætuæcuftodemforenedubita:amp;:quando mortem fanólorum pretiofam fibi forcpollicitus eft,quahfcunquc eriteuentus, tibi fufficiat hæc compenfàtio, nunc Fi-. liuni Dei per te agere triumpfium,vt te in æternæ gloriæ focictatem colligat. Pluribus tecum no agam,quia te in eius fide amp;nbsp;patrocinio recumberc mihi perfuadeo, cui duin morirnur,amp; viuimus,moriendo fumus beatiorcs,quàm terreni profaniquehomines vi-uendo. Vale optime 80 chariftime frater. Salutant te Collegæ mci. Dominus tibi femper adfit,prudétiâ Spiritus fui te gubcrnet,inui6ta fortitudine fuftineat,prçfidiôqi tuea« cur. X V 11. Decembris. m. d . i v 11.

loannes tuus quem nofti.

CalVinvs Bigotio s. d.

Vum tam familiari vitæ vfu atque etiam cotubernio mihiolim fueris de-uin6tus,nunquam fore putalTem , mi Petre,vt mihi difficilis ac perplexa effet ad teferibendi rai^o. Sedquia mundi illecebris implicitus præter fpemmcam,amp;snftgnomeo dolore te à nobis fubduxeras, ac fi via mihi periculofa foret,a feribendi confuetudine abftinui. Citius forte quàm o-

portuic:fed quia verebar, fi literas non poftulanti obtruderem, ne tibiludibrio feduli-tas mca efrct,nolui falteni properarc,donee fignum aliquod melius dares. Amorem in-terea,qno te ac fratrem tuum femel complcxus fuera,quamuis externis officiis nonte-ftarer,animo fouebam,ficuti nondum excidit, vel exculfus eft.Iam veto fratrum tuoru adiicntu,quo noua occafio vidcri oblata poterat ,ideo reftriftior fadus fum, quod vos fuo exemplo cornices non traxilfent, quum duces fore fperaftem. Certe tam infperata mutatione non modo perculfus fum,fed fereobftupui:quum tibi manum porrigerent, amp;migracionis adiutores forent ac focij,qui tibiprius erant obftaculo ,amp;■ aquibusfolis te recineri fæpe conqueftus es,nido tarnen affixum fuauiter quiefeere. Verùm vt queri« moniis vtrinq; valere iuffis,placide cecum agam,quid fibi,mi Petre, vult hæc mollities, ac ignauia, vel quo prætextuexculabitur? Non eft hîc mihi texenda difputatio de fu-giendis fuperftitionibus,quarûodioamp;deteftationerelinquendapotiuseratvita,quàm VC te amore pacriæ in i 11 i s fie polluercs. T c fatis ac fuper, me tacente , conuidum tenet confcientia,vix vHum effluere diem,quo non abs te Deus legitimo fuo cultu, honore-que fraudccur.Imo fimulatio ifta,qua impioru gratiam foues, quid ahnd eft quàm obliqua defedio à confeffionc,quæpræcipuifacrificij loco ab omnibus Dei filiis cxigitur?

Atqui centies moripræftarct, quam itavindiâam Dei quotidieprouocare.Quod vcrô plufquam feruilicer timidus,quâtùm inteeft,lumenincordetuo pride diuinitus accen-fumlufFocas,vide ne quidquid refiduû cil vfque ad niinimas quafq; fcintillas extinguac idem Deus, fl torporituo ad finem vfque indulges. Potiusaliquandoexpergifccre,ne prætereattempus illud acceptabile, quo Deum quæriiubetProphera dumiiiueniripo-Efa.49.8. tcft.Me quidem non modo tuæ tai^itatis pudct ad piget,fcd terrée ilia feuera Chrifti denuntiatio,vbi claufa fueritianua,fruftrapulfaturos, qui occafionem ncglexerint. Afpe-tior fumquàm vellem-.fed vt tibi Deus parcat,parcere ipfe nô audeo. Saltern quod à fyn-cerafraterniamorisfolicitudineprofeâumeifeagnofees,nonadeomorofuseris, vt re-pudies.Vale eximie vit. Dominus te Spiritu prudenciæ amp;nbsp;reftitudinis gubernet, inftruat * fandaconftantia,virtute fuatucatur. un. Calendaslanuarij m. d.lvii.

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10. Calvinvs N. s. D.

E vetoanguftiæ tuæanxium habent. Sed quidquid difficultatum opponat Satan,eniti nos tarnen contrà infraiâo animo decet. Nec veto dcfinendum eft,donee emerferimus.Quado nos ad fe Dominus inuitat,cundû cft.Si per fohtudinem Ôê vafta loca iter eft nobis, ne propterea fatigemur. Nam cùm ideonobis manum porrexcrit, vt in cœlum vfque attollat : dabitproculdu-

bio,vt omniamundi huiusobftaculafuperem’. Tantùm ne torporc animi noftri flaccc-fcant.Si ea quæ tibi adiutrix effe debuerat, aduerfariam fe præbet ; ni h il ô illi magis quàm carnijindulgendum. Et fanèmultafunt quæ te in contrariam pattern folicitent, nepra-uis eius fuaiionibus acquiefeas. Miferum eft inter continuos motus æftuare: quodtibi vfu venire non dubito. Atqucvt periculi nihil inftef.eô tarnen progrefliises ,vndepe-dem referte erit turpiffimum.Deinde cogitate debes,non te vnum eile ex vulgo,vt priua-tim tibipecces.Tot enim in te côie£ti funt oculi,vt grauiftime exemple noceas. Et quam intereapacem cum tua confeientia habere potesîNon eft necefle eruimerare,quæ te iftic retineant.Sed non tanti efte omnia agnofcis, vt tam indigna mercede redimantur. Bellu enimte cutn Deo fufeipere non ignoras, vt paeem habeas cum hóminibus. Hoc veto omnium peffimum,quôd in hoc labyrinthe adeo nullus erradi finis apparet, vt te indies magis inuoluas.Nam de exitu nullaiam fieri mentio dicitur. V idcob{ccro,nevxori, óó fub eius prætextu,tibi delicias faciens,iramin te fummiiudicisprouoces.Nihil dico, nifi quodmihi audite ôc. expediter,óó optabile forct,fituo locoeflem.In illaenim procellofa caliginc,fæpius hominem ante opprimete mors folet, quàm fentiatur. Itaque melius ex fereno loco tua pericula eer nere mihi videor. Nequeveto migrationemvrgeo,quafi nufquam, nifi apud nos, faluus efle nequeas.Tantùm vereor, ne accen fus in te pij zeli i-gnisvellopiatur,veleuancfcat. Hæc folicitudo non ex conftantiæ tuæ difhdentia ,lcd ex fingulari erga te amore nafcitur. V aie otnatifli^ie vir honorandc in Domino frater. Dominus lefus te Spiritu confilij Ô6 fortitudinis inftruat^Amen.

I O. Calvinvs N. s. r».

de te cogitate po(rum,quod fubinde tarnen facere foleo, quin pro meo crgateamore,amp; communi inter nospietatis fenfu magnopere tibi cô-doleam. Neque enim mibi dubium eft, quin tu inter opes ac delicias quæ tibiaffluunt,dies noftéfqueanxius fufpires. Quanquamhoc longepræftat, quàm fi in ta peticulofa ftatione fecurus quielceres.Proinde fie te in mole-ft-iffimis iftis cutis,quæ te angunt ac Gruciant,folari cupio-.vt cas tibi penitus eximere, ne-

que audeam,neque velim. Quo magis fortem tuam difplicere tibi neceffe eft-.in qua ni-nilrepcris melius,quàm grauem acerbumque miferiæ tuç fenfum. Adeoque tibi expedit acritervellicari ,vt nihil magis timendum fit, quàm nelentæ punftionestibicallum ob-dueant. Quoties ergo te folicitat amp;£ vrit confcicntia, memineris tuas effe partes, ftimu-los ihosacuere potius quàm retundete-.feintillas accëdere potius quàm fuffocare. Aliter plurimi-.quivt omnemtriftitiæ materiam procul abigant, non modo faceflere iubent fa-lubresDeitnonitioncs-.fed mottiferam ScDei amp;nbsp;fui obliuionem inducere fibi conantur. Tibi vcrô,quemadmodum iam' dixl,multô vtilius,affidua inquictudine vexari,quàm fwb

icjo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

tali tâmqüe exitiali veterno fopicüm iacere.Cæterum malis tuis ita afîîci te oportet, vt lcriôadfpiresad remediuni-Videôquantætibidifficultates obftent. Sedamanti nihil arduum.Deinde li ex animo laqueos iftos exuere cupies, quibus nunc implicitus tene-ris,habes qui eos vel expédiât,vel abrumpat. Si emergere appetes exluto, in quo dc/î-xus lîæres,babes qui tibi manum è cœlo porrigat.Dominus certè viam inueniet:modo ne eius auxilio tu défis.Satis fuper haôtcnus delil^rando fluduatus es. In re tam cci-ta mature ftatuêdum,quid fado fit opus:amp; quod ftaTueris,ftrenuc celeriter cxcque-dum.Paucos videmus,qui Iponteac præfenti animo,quæcunqueoccurrunt obftacula, fuperent. Verùm fi pauci nos ad imitationem virtutis fuæinuitant: terreant nos eoriim exempla,quitarditatisnimiæpœnasdederunt. Quanquam vt nullus fit liominumrc-fpedusjVna cœleftis magiftri audoritas fufficere nobis debet. Iraq; banc tibi folam ob-iicio.-ficuti eam,vbianimum tuum excitaueris,til confido tanti fore, vt amplius nihil requiras.Et nunc quid reftat,nifi vt vincatille, cuinosomnesin obfequium,abfque certamine,addiciconuenit’Valediledilfimefrater.XX X I.lanu. m. d. lvii.

CalvinVs N. Offïciali s. zgt;.

E mireris,eximie vir,quôd b^minem mibi tatùm ex fama notum,litcrismeis perinde familiatiter aggredior,ac fi maior inter nos confuctudo mibi aditiim patefaccrct.De officio meo breuiter boc præfari cogor, quia non femper vitro accedunt,qui tarnen finit ex Cbrifti grcge,pleiofquc eile pro cul quæren-dos,atque vt fubrerfugiant,inuitandos elTe.Ego veto adeô in exeufanda fiducia anxie non laboro,vt mibi perfuadeam officium meum tibi amp;L gratum fore,amp;: vtile. Certèini-nime vcrcor,ne tibi quem reuerenter cœleftis magiftridodrinam excipere audio,ludi-brio fit mea fcdulitas:dum te non male quidem animatum,ied in profundiore luto hæ-rentem incitarc ftudeo,vt paulô alacrius ad metam contendas. Alperius forte quod di durus fum,tibi videbiturdcd tarnen amp;nbsp;didu vtile,amp; veriffimum elle agnofees, fi in te paiilifpcr defccndeÂSjiion maius elle ignis amp;nbsp;aquæ diffidium,quàm locus illc quem tc-ncs.àlegitima vocatione procul alienus eft.Quanquânô tam longa velaccurata dif-putationc te vincendum,quàm acribus ftimulis pungendum elfe arbitrer, vt tibi ferio dilpliceas fub illabarbara Papatus tyrannide,quapremuntur communiteralij omnes. Quàm difficile fit purum atque integrum Deo obfequium præftare,quifquepro fecx--peritur.T ua verô pcculiaris eft ratio,qui iniuftæ i 1 li us facrilegæ dominationis fa telles elfe cogeris ac mimfter.Difciplinæ quidem præelfc bonorificû eft : fed vide quàm ftre-nucinpurgandisflagitiislabores,quæpueris quoque iplîs nota funt.Tuum eft vtdcc-brietatealiifquc vitiis taccam,fcortandi licentiamin clero cobibere.-nunc tecum repu ta,quàm in bac crafia quæ omnibus nota eft, obfcœniratc,tolerabilis fit tua diffimuJa-tio. Atque vt feueriffimus fis bac in parte cenfor,ncmpe boc erit operæ tuæpretium,vc idôlis maneat integer cultus,vt fua faailegia cxerceant veftri facerdotes.Præcipuam c-nim lurildidionis tuæ partem i« boc fitam elfe non negabis, vt falua fit amp;nbsp;intada Papatus religio,quam feis innumeris corruptelis featere. Vna eft culpæ tuæ leuatio,quôdlî-' bis Dciparcis,ne tyrannicèad lùperftitiones pcrtecogantur.Sed quantumuistibihu-maniter tcmperes,inuitas ramé ad peccandum , quos violenter non trahis. Excipies, tibi id non elfe in animo. Sed quid tergiuerfando proficics, quum res ipfa palàm clami-tet, quoties tribunal confcendis,fignum erigi tuedis pollutionibus, quætotum Del cul-tum peruertunt?Atqucvt optime tcgeras,fimulas tarnen nihil te velleSatanæ derogate. Pallor enimfi vltràprogrederis, quàm vt falfo prætextu clabi finas exlaqueis, quos tarnen tendunt aucupes tui,ad omnes animas æterno exitio implicandas.Atqui tuu po-tius crat palàm abigere, quod adeô non præftas,vt filentio tuo prodantur, ne quid gra-uius dicam.Vt dicam vno verbo,etiamfi re ipfa Chrifto tuum obfequium offierreconc-ris,titulusipfe Antichriftivexilliferum efledocet. Ad tam cxitiale fœdumque exemplum rcs ipfaacccdit:quia fi furtim nefeio quid boni admifces,nunquam taméètribu-nali furgis,quin multa officiapræftiterisimpiçdominationi,cuimancipatuses.Reliqua iurifdidio in caufis ciuilibus confumitur: vbi vtcunque fummam æquitatem colereftu-deas,fines tame à Domino præfixos euertis,dum fub fallaci regiminis Ecclefiaftici præ-textu,ahenam prouinciam vfurpas.Sed ne ego tibi moleftus fim,tecum potius loquerc, amp;fineblanditiisreputa ,litne fanda Dci vocatio,hæc adulterina præclaræfundfonis larua,

et respons a. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,91

larua,quæ 8i Dei nomen profanât, amp;nbsp;multis labyrinchis eft implicîta. Quod fi viuendi ratio Deo non probatur,quibufcunque virtutibns excellas, nihil tarnen inifcrius quàm extrametasfemper vagari. Aliam petendæ veniæ exeufationem non aftero,nifi quôd libéré feribendumfuit veltacendum. Valeornatiflâme viramp; inihi honorande. Dominus teSpiritu prudentiæ,æquitatisamp; fortitudinis gubernet.

Cal. Acanthi o.

SI in caftiganda tua fegnitie paulô fim acrior quàm vellem, non eft quôd de afperitatemeaquerariszquin potiuste ipfumaceufa, qui mecoegifti. Scis quidpridemfuerispbllicitus,quum vrgerem,nediutius in illis fæcibus ma-neres.Quiaperfuafus eTam,te hominem effebonæ fidei, non modo credidi faóturum,fed quodammodofponiorem meinterpofui. Abeo tempore iufti-nuimultas obliquas exprobrationcsjquarum tædio duriores aliquado nuniios tibi mifi; Nunc quoqueme vndique appellant; nec habeoquid refpondeam,nifiad fidem foluen-dam moxaccurras. Et quando tadem,frater mihi ex animo dilcól;e,tergiueriandi modurn faciès î Haéienus certè Sgt;l Chriftum iufto obfeouio, amp;nbsp;eius Ecdefiara opera tua indigne fraudafti.Negabisteintereafuiffeotiofum.Agîiofco tuum laborê alicubi profuifle. Ve-tùra quidfi hæctuafedulitas,qualifcunquefit,nequebonis probatur,ôe communem fer-uorum Chrifti curfum impedit,ac moraiur?Certè quidquid excipias,folus tibi metus hac in parte confiliatius eft, quem meritô fufpeftum habere debes.Proinde fieri nonpoteft, quin. omnibus cordatisSô fynceris,qui ingenue Chrifto nomen dederunt,difpliceat hæc tuaaftutia. Quanquam in deterius tapiunt multi clandeftinos tuos circuitus,dum fufpi-cantur diuerfum aliquid fpargere,quod puram fidei vnitatem fcindat.Reclamo quidem, nequevnquamaffentiar, tibiquidquam nobifcueflediiTidijjnifi palam oftenderis:quod nunquam fore confido. Sed luu eft videre,ne infirmes, quibus te Deus obftrinxit,nimia fecuïicateconturbes.lam biennium ferèpræteriitiquum te hortatu|^fum,vt te ad eos cœ-tus aggregares, in quibus feis Deû pure inuocari.Nô folum tempus extraxifti : fed ex tuo filentioconücerelicuit,meamillam admonitionemabs te fuiffe fpretam. Nunc veto non rogabo tantum,vel hortabor;fedobfecrabo,atquc etiam fi opus eft,adiurabo,ne metis neftendis diutius fufpenfa teneas bonorum defideria.Si nihil impetro, mature iam tecum reputa,quale te indicium apud coelefte tribunal maneat,coram que breui nos fifti o-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;portet.Nam etfi übi adhuc ætas eft végéta: quia tarnen maturitas ad fenium vergit, fefti-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nandnm eft,ne te ex inopinato nox occuper.

Cal. Macakio s. d.

Rater mi,dulcifftme frater,fi metu omni amp;nbsp;folicitudinc vacuus te nunc Só W'^fcÄcollegas ad obeunda,quæ impendenêcertamina impellercm,meritô fngeret «^^®apudvos,imôputida effet fortis ilia garrulifas. Nunc veto dumveftroperi-^iMÎ^culo anxius ipfe ac trepidus ad fiduciam amp;nbsp;conftantiam vos exhortor,epifto-‘ la hæc quæ viu^it cordis mei imago, omnélqjjntimos eius ^eiftus repræ-fentabit,vos non fecus aÆciet,vt fpero,quam fi coràm omnium curarum focius adeffem. Etcertc fi ad extrema veniendum fit, cuperem vobifeuin morte potius coniungi, quam fuperftes tantam Ecclefiæ calamitatem lugerc. Cæterum quidquid accidat,fatis ex ccele-ftis magiftri præfcripto, metacente, (citis centiespotius moriendum, quàm ftationem, cui eftis addifti,timide defetatis.Seditionis ignominiam, qua non modo vos fugillare,led factum Chrifti Euangelium afpetgere conantur improbi, ego etiam exhorreo. Vetùm quot;vbivobis probe confci)eftis,inique voshacfalfainuidia grauari,hocinnocentiæ veftræ teftimonio fretos talumniam banc æquo fedato animo ferre conuenit, quam ne ipfe quidemniiusDeipotuiteffugere. Bene eft quôd vobis quiefeentibus hoftium maledi-ccnûamrefellet,quæextenebrismoxemetgetveritas. Namfimulac triduo volitauerit rumor,fponte concidet:ac auftores ipfi pudore obmutefcent. Certè vt omnium menda-ciorumpater artifex diabolus tota mole ad vos odio Sê infamia obruendos incumbat, non tarnen eôvfqueproficiet, quin boc ptæclaro Sô memorabili conftiamp;u nomen fuum illuftret Deus,Si ex caligine eliciat plenum gloriæ fuæ fulgorem.Nulla vnquam ad Regis antes peruenerat liberaSi ingenuaconfeffio.Si vltima ptimis tefpondeant f quod fperan-

i9i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

dum eft)centies,crede mihi, çallefcet rubicundus leo.Si in grege multa,cric trepidatio, ne vosconturbecjfed placide non minus quàm ftreniiê occurrite diflipationi.Fortèali-quid relaxationis breui præter fpem dabitur. Quod fi durius veftram patientiam exct-cei’i côtigent,quoniam ita cœleftiPatri decretum eftjfixum tarnen maneat,fidelem cf-fe,qui vitra modum fuos tentari non finet.

ClARISSIMO ViRO VïRTVTE ET ErVDITIONE PrAESTAnTI, loanni Caluino,fratriac Symmyftæ obferuando, Ecclefiæ Gcneuenfis Paftori

Gratia amp;nbsp;PaxpcrJefum ^riflum.

SLariflime vir ac frater in Domino plurimùm obferuade, vbi vidcrunt falienfes concionatores de noftraoontrouerfia fadum eiTc compromiiTum in fententiam Philippi, ac fiias fuggcftiones non magni Rcri -, aduocarunt quofdam c Frifia qui fuaaudoritate Senatum monerent.(^od non infœ-liciter eis fiiccefiit.Per eos enim efFedum eft,vt Senatum faéti compromit fipœniteret.Quareftatim mifluseft ^Tittembergam Thomas vnus ex concionatori-bus,qui Philippe Senatus fententiam indicarct. VixCoJoniam peruenerat tabcllarius quem ad te mifi,cùm Thomas rediit Wittemberga. Nihil ad meas literas refpôdit Phi' lippus.Refcripferat quidem Domino Huberto Langueto, fed noftri literas fupprefie-runt,vt nobis omnium ignaris facilius imponcrcnr,amp;: noftri exilij culpam à fe remoue-» rent.Acceprislitcris à Philippe,me amp;Trihcrnum Anglum virum dodum vocarunt in Scnatum.Nos autem,ne iuxta morem fuum adionem noftram calumniarentur, ex noftris Ecclefiis aliquot nobis adiunximus,qui eflent loco teftium.Non recitarunt inte-gras literas Philippi,fed tres tantum verficulos ex iis decerptos, nimirum vnum de Cœ-na Domini,alterunrdeBaptifmo , tertiûde ccrimoniis-lisaudicispermilTum eft nobis fecedere delibeianm caufa.Inter deliberandum vifum eft omnibus approbandam efle fententiam Philippi, quod à nobis tadum eft. Nihil enim in ea continebatur,quod Ecclefiarum noftrarum dodrinæ aduerfaretur. Audita noftra refponfione,iuireruncnos iterum fecedcrc,vt ipfi inter fe deliberarent.Reuerfis nobis dixit Conful : cùm fatis có-ftetex vertraconfeflionc,vos omnino diflentireànobisin articule de Cœna Domini, nec Philippi,nec cuiufquam hominis audoritatem in ea re moramurumô miramur vos tampræfradèamp; pertinaciter andere diftentire à totfandisamp;r eruditis viris.Quarenifi velitis credere,fatcri,amp;: fyngrapha teftari ilia duo axiomata vera elfe, videlicet in Cœna Domini verum corpus Chrifti in pane contineri,Item nos illud corpus non tantiim mentc,fed etiam ore fumere,iubcmus vt omnes intra Calendas Martias hinc migretis. Audita fentcntiapetiimus,vtfaltemtemporisfpatium, quod nobis ad componendas rcs noftras concedebatur,ad Calendîs Maias prorogaretur,cùm non fit facile totmife ris hominibus intra illud tcmpfls migrate: cùm præfertim toto Februario adhuc fæuiat hyemsin illisregionibus,amp;:difficulter nauigetur aduerfo Rhcno.Refpondit Coful elfe quod illis agetemus gratias pro tanta erga nos humanitatc,cùm fi vellent vti iurc fuo, nos bonis omnibus exucrc,amp; prætetea à nobis pœnas exigere pofient. Vbi rcfciucrunt concionatores huiufmodi fententiain nos latam efle,cœperunt ex fuggeftu debaccha ri,amp;r mi ris calumniis nos onerare,vt populum aduerfus nos concitarét, amp;nbsp;præcipuè quidam Hermanus primus audor huius Tragœdiaz,cuius maior ne fit infeitia an impudé-tia, non fatis fcio.Nam femel pro cocioneaufus eftdicerc, nos nulla fidem verbis Chri fti habere,ac efiefceleratos Sacramentorum contaminatores,quiinftarluporuingre-gem Domini irrepferimus,vt veras eins eues deuoraremus,ac virus in Anglia hauftum in eas euomercmus. Non periit illi fua opera, nam media luce à quodam idus fui lapide. Alius me vefperi domum redeuntem pugnoinpedorepercuffit.Ncc defuerut qui ftrido gladio quofdam ex noftrisinuaderent,inclamantes eos efie fceleratos facrame-tarios:amp; certe nifi fibi fuga confuluiirent,penculû illis erat de vita. Tails fuit exitus no-ftræ c5tcntionis,potius quàm difeeptationis Wcfalicnfis, de qua fane longe alia fpein conceperam.Dum fic Wefaliæaccipimur,inhacEcclefiæFrancofordienfiingrauefee* banccontcntiones,quçcoufq; progrelEr funt,vtparum abfuerit,quinaliquoticsinipfo templo ad manus ventum fit. Ingemifcebat pij,nec le pctulati audaciæaduerfariorum audebant

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;193

audebant opponere,cùm vidèrent eos hoc agere , vt grauem aliquem tumultum exci-tarent quo poffer Ecclefia euerti.Optimus vir Dominus Gulelmus quantum in le erat, ruentes rcs fuftinebat:fed aduerfarij multis calumniis cffecerant,vt is apud N.non tan-* tumhaberet fidei, quantum perturbatus Ecclefiç ftatus poftulabat.Interea hîc reicifeût nos effe dimiffos Wefalia.Délibérant de me aduocando.Hocfigmfîcant Clavvburgo, qui probat côfilium,amp;iubetomnes lires inmeumvfque aduentum fopiri.Miititur ad. me vnus ex diaconis,qui circa brumam Wefaliam venir cum litens ab Ecclefia, quibus obnixè à me petcbatur,vt ftatim itineri me comitterem. Conuocaui ferè omncs ex no-ftraEcclefia,oftendiillisliterasiamp;dixi me nihil nifi ex eorum confilio fafturum.Suafe-runt omnes ne in tampræfenti periculoErancofordienh Ecclefiæ dceflcm. Conftitui res meas,quanta potui celcritatc:amp;; licet effent fæuiffimæ tempeftatcs, huius Ecclcfiæ precibus obfequutus fum.Calendislltiius menfis hue veni. Quatriduo pôlkrediit àvo-bis tabellarius cum tuis ad me liter is, in quibus bcneuolcntiâm ne tuam, prudens con-filium, an indefeffum ftudium iuuandi Ecclefias magis fum amplexatus, dicere non poffum. Ingentem certè confolationem ex iispercepi, cum viderem me habere quod calumniatoribus opponerem; Sr præterealiberari ilia anxietate deligendi loci, in qua re nihil prorfusmfi ex tuo confilio facereconftitucram. Itaqueago tibi ingentes gra-tias,amp; teobteftor, cum tanto affeétu hanc Ecclcfiam ( malitiaeorum quos minimede-cebat penè letaliter vulneratam) fanandamfufceperis,neeidcmfuæ valetudiniDei beneficiovtcunq-.reftirutæ,confilio,exhortatione,ac famffis precibus adeffe te pigeât. Idem etiam tota ip fa Ecclefia efflagitat.V ix dici poteft quàm impedita hîc omnia inue nerim;quô magis eft nobis prçdicandum Dei opus inter nos,quôd intra paucos dies rcs multô in mcliorem ftatum præter fpem humanam reftituta funt; fublatæ verô occafio-nés mail,quantum Dominus Sôvidetc, Slt;spoffc,ôô præftare côccffit.Percndic(Deo im uante)aliquot menfibus intermiffam Cccnam Domini celebrabimus.Anguftia temporis cogit nos feftin antius quàm cuperemus agere. Wefaliamenim mihipropcrandum eft,vt quantum in me eft miferis illis rcliquiis confulam.Nam non ita multùm hipereft ex tempore illis conceffb ad rcs fuas componendas.^efalia erit mihicundum A.fiquh demhocàmeflagitatEcclcfia.Vixpoterohucredirc ante mercatum. Vale Clariffi-me vir,Sd; obferuandc frater,peto vt ignofeas mearum literarum prolixitati. Deus coii- -feruct te,ac totamveftram Ecclefiam,cuius precibus afldiaum hune gtegem commé-dainus.Erancofordiæ,quarto CalendasEebruarias. m. d. lvh.

T ibi addiftiffimus Erancifeus / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Perrucellus.

Vtenhonivs Calvino s. n.

Vmiamferibendis ad amicos paffinwliteris operamdarem, Caluinemihi obferuandiffime,noluiccimittere quin te nurc certiorc faccrem de fuccef rerum Magnifici Domini Ioannis à Lafeo in Polonia. Cui fané non o-^^^^^mninoinfœliciterceffit haâienus (gratiaDeo Optimo Maximo) tametfi nó line incredibili reluttatione Satanx, qui fibi fuôque regno ab eo Çquæ e-ius admirada hîc multis nominibus eft auftoritas) non paru metuit. Ac proinde omnes conatus,omniàqi ftudia,per fuos ftipendiarios haäcnus congeflit vt eum perderet, aut fairem Regno pellcrct. Cîim enim ante duos, plus minus, mentes, Epilcopi noftri fqui omnes apud RegemWarffouiæ in Regni comitiis étant) fubolfcciffent D, loannem à Eafco hue adueniffe,mox conuencrunt apud Archiepifeopum Gncfnenfem,vna cum Eipomano VeroncnfiEpifcopo Legato hîcPontificio,temotisarbitrisfvt vocant) lecti laribus.Vbitotum diem confultarunt inter fe,quidhîc faéto opus effet, vt Dominum à Lafeo omnium comodiffîme Regno eiicerent-.èrc enim eorum hoc effe.Nam ipfum ft maueateorumcarnificemfore fquodipfum dixiffeCracouientemEpifcopum,affir-mauitNicodemus quidam) ac proinde tempeftiuo opus fore remedio.Poftridie verô Regem adeunt,primô Lipomanus-.dpindc etiam reliqui Epifeopiturmatim omnes. Se compertumhabereloannem à Lafeo adueniffe, velléquc Regem adiré ,vt cum ipfo colloquatur .Quare fupplicare fe,ne eum ad colloquium admittat, cô quôd maximus effethçrericusÇqui nufquam gentium ferretur ,ideóque nunc in patriam r euer fum effe) R.j.

/

194 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I- CALVINI £ P I S T O L Æ

ac calishîcolîmpronuncUcus eflec^Quibus refpodit Rex ,quiadhuceft pufillanimior-Verumquidcmeft:,iplùmoliniàvobis invcftris fynodis hærecicum fuiireproniincw, turn: fed non icem aRegio,RegniqueSenatu. loannemque àLafco ac fuos afleueraic probare vclle fc non hxreticos,fed catholicos elTe.Non video icaque qua ratione hîc vobiscondefcendam.Tum veto aiebancEpifcopi, Regem hoc omnino faceredebe-re,fimodo vellet redheconfuleretraquillitatiRegni.Non enim dubium eife quin miii-tæturbçhîc oborituræeffent,iihîc ferretur loannes* Lafco.Rex verô(dum illi nulluin finem ncque modum hîc facerent)iuffit vtfilerent. Iniquam enim amp;nbsp;contra ius regni corum effe poftulationem.Quum veto illi iam vidèrent le primo illo ariete nihil effe-ciffe,millemendaciaabeodieimpudcntiffimèexcogitarunc,quibus Dominû àLafco paffim amp;:præfertim apud Regem ipfum grauarunr. Inter cætera affeuerantes ipfum Dlt; a Lafeo veniffe in Poloniam,vt arma fumeret cotrti Regem : vtque impleret hîc omnia turbis amp;nbsp;feditionibus: cum obequitare Epifeopatum Cracouienfem centum aut ducé^ _ tiseqiiitibus,paffîmqueiam fub ipfum einsaduentum demoliri in templis omniapro fuo arbitrio,amp;: id genus alia multa:quæ omnia adeô conftanter rcterebant,firmitérque affeuerabantjVt Rex cœperit aliquadiu linifterius quippiam fuipicari de Domino à La fco,eîqucinfenfior effe,donee iplè cum Procerequodam, affine Domini à Lafeo

I hocipfo expoftulaffet.Ille enimdixit Rcgi,ea omnia nihil effe quàm meras calumnias, multóimpudentiffimcexcogitatas,amp;confiólasabipfius aduerfariis, Hóeque Regem fi-bi perfuadere debere: fefe in veritatis ftabilimentû hîc fidem ac etiamnum vitam fuam pignoris loco interponere veile. Ad cuius demum verba regius animus cccpit mitefee-re.Aîtq;illiRex,Tufciseiuimoditurbasac motus magnorum regnorum excidij oc-cafionem plerûque fuiffe. Quare die D. à Lafeo vt ipfi inter vos (qui fanguine amp;nbsp;affinf täte lundi eftis^Religionis negotiû agatis,videbis amp;: ipié breui me maiorem Dei quàm hominum rationchabiturum effe. Q^od vt det Deus Optimus Maximus ad increme-tum regnifui etiamatqueetiam,obnixéqueoramus. Porto comitiailla nupcrWarl-fouiæ habita non omnmo adhuc ex animi noftri fucccfferiint fententiaradeô furiolèfefe opponit Satan pi%pagationi Regni Chrifti Domini.Ilia autem propter bellum iftud Liuonicum,ad quod fe nunc accingit Rex,velutiabruptafuerunt, vttradatiodeReli-gione ac Reformatione Ecclefiaru reieda fuit in proxima Comitia,quibus nodu didu5 eft dies.Interim Nobilicas tota fumma vtiturlibertatc,in quos nullacaditEpifeoponJ inquifitio:qui etiam fibiac fms Euangelicos concionatores alere poffunt. Et fperadum eft tandem,nos hîc aliquando fœliciores progreffus habituros efle,nifi nos nortra ingra titudineiram Deiinnosprouocemus.Turcanonita pridem habuit fuum Legatuma* pudloannem i i.Regem Vngariæ,dum comitiisillisregni ccicbrandis impediretur, milltque ei vexillum quoddam T urcicum, fuo ipfius interfignio infignitum, iubens vt copias fuas omnes quas cum ex Polonis,tum ex Vngaris,colligere poffit,iub co vexillo Viennam verfus, proximo vere educcret aduerfus Ferdinandum. Quid verb loannes refponderit aut fadurusfit, adhuc ignoramus. Sedveremur nc Turcæ addidiorfiet quàm par fit,ficuti ipfe nuperlt;ion obfeure declarauit,ad iuffum Turcæ mittendo ei qucndammfignemcapitaneum (querndetinebat) quia Ferdinandipartibus fideliter femper fteterat.Deus interim mifereatur noftri ac Viénæ, quæ hadenus firmum aduerfus Turcarum furorem amp;nbsp;potentiam Chriftianis fuit propugnaculum. Vale mi Domine Caluine,mihi perpetuo colendiftime in Chrifto Domino,cui ego te tuumque mini-fterium commendo ex animo.Salurat te peramanter Dominus à Lafeo, cui per otium no licuit nunc fcribere.Saluta mihi D.àSando Andrea, Raymundum,D. Io.Budæum acreliquosfratresinDomino.Cracouiæ, X Ix.Febr. m. d. tvn.

Tuus vt funs multóqueaddidiffi-mus loannes Vtenhonius.

Ita nunc obruor curis ac negotiis, mi Caluine,vt nihil poffim fcribere. Hinchoftes? hinc falfi fratres nos adoriuntur,vt no fit quies vlla.Sed amp;nbsp;pios multos habemus,fit Deo gratia, qui nobis funt amp;nbsp;adiumento amp;nbsp;confolationi. Vtenhonius nofternouit omnia. Iraq; quç is fcripfit, à me fcripta effe cogitabis. Vale.Saluere officiofiffime iubeq fratres in Domino omnes.

loannes àLafco manu propria.

Riche-

ET R E s P o N s A.

RiCHERIVS Ni s. Di

Gratta nbsp;nbsp;Paie à Deoperleßttn chrißum.

Olui oblatam occaßonem præterirefrater,quin tuam humanitärem dé rebus noftris certiorê faceré : imprimis notum tibi efle veJim beneficium^ quod à Domino haó^nus acccpimus,vt eiufdem bonitati digneris nobif-cumgratias referre.Idvtiq; eft qucmadmodiim optamus. Quadoquideni omnium noftrûm talé pro fua bonitate habuitcuram,vtper tarn varia terrarum amp;nbsp;maris difcrimina,omnes nos ad portum fanos amp;c incoj umes pcrduxerit.Satan quidem vt eft fui fimilis diuerfis nosin itinere expofuit pencil lis:fed Vt Elij (ctfi hoc nomine indigni)experti fumus fempcManti Parris manum auxiliatriceiquam etiam benigne exporrigit in dies magis ac magis erga nos.Alcero die poftquâappulimus Villaga-gnojVoluit verbum Dei publice prædicari: deinde fubfequeti hebdomada facrofanda Chrifti Cœna adminiftrari expetiuit, qua amp;nbsp;ipfe cum aliquot è fuis domefticis religio-fèadiit, reddita primum fuçfidci ratione cö magna Ecclefiæquæaderat ædificarione. Qmd cômodius noftro inftituto cotingere poteratiQiiid demum votis omnibus noftrû relpodifTet opportunius,quàm vt his tefteris ajiud nos vera appareret EcclcfiaîTalibus beneficiisdignatus eft nos profequi benignusillc fummus Pater.Regio hæc auté, quôd fit inculta rarôq; habitatore,nil ferè profert quôd noftraces vel guftare vcllét.Miliû qui-dê,ficus fylueftres,amp; quafda radices quibus farina ad viaticum coficiunt,fuis gignit in-colis.Pané veto nô habet,neevinum aut quid vino proximum protert. Imô neefrudu aUquê(qué nouerim)quo quadoq; vfi fuerimus.Nihilominus ramé nobis bene eft, amp;nbsp;rede valemus ,imô vtme exêph vice proféra,vegetior fum folito: fed amp;nbsp;id omnibus aliis commune eft-Beneficium aeri aferiberet phyficus,qui adeô temperatus fit Vt noftro re-fpondeatMaio.Sed ne rata fummo illi Maximo amp;nbsp;Optimo numini irrogetur iniurla,di cam quoifentio.Hoc modo paternum fuum aft'edum nobis aperit bonus ille cœleftis Pater,quihîc in tam barbare amp;nbsp;agrefti folo fuum nobis miniftrac Âuorem, adeô vt ex-periamur viaticum hominis pédere non è pane, fed è verbo Dei, cuius fauor hit nobis eft omnium deliciarum loco. Vnum eft quod nos non mediocriter vrget amp;nbsp;angit,popu li fcilicet barbaries quæ tanta eft vt maior cfle non poflit.Non afFero,quôd fint anthropophagi,quod tarnen illis adeô vulgare eft vt nil magiszfed doleo craftam mentis ipfo-rum hebetudincm,quæ mediis in tenebris tarnen eft palpabilis. De virtute Pattis qua-uisethica,nihil norunt prorfus,bonum amalo non fccernunt, dcinque vitia quæ natu-taincæterisgentibusnaturaliterarguit,loco virtutishabent: faltcm vitiorum turpitu-dinem non agnofcunt,adeô vt hac in re abrutis parum différant. Cætcrumquod o-mniuin perniciofiffimum eft,Iateteos an fit Deus, tantum abeft vt legcmeiusobler-ucnt,velpotentiamamp;bonitatemeiusmirentur:quofit vtprorfus fit nobis adempta fpeslucrifaciendieosChrifto:quod vt omnium#ftgrauifiimum,itainter cæteramaxi-mc ægreferimus. Audio quide qui mox obiicict eos tab^lam rafam effe, quæ facile fuis pofliedepingi coloribus,quôd natiuo huiufmodi colorum fplcndori nihil habeatcoii-trarium.Sed norit ille quantum impediat idiomatum diuerfitas. Adde quôd défunt nobis interprétés,qui Domino fint fidelcs.Propofueramus quidem illorum minifterio amp;nbsp;induftriavti; fcilicet reperimusillos ipfiflimaeffc Satanæ mcmbra,quibus nihil magis inuifum quam fanftum Chrifti Euangclium. Proinde hac in re nobis operæpretium eft fifteregradumpatienterque expeä:are,donccadolefcentuli,quos Dominus à Villagag none barbaris huiuspatriætradiditcrudiendos ,norintnaturalem ipforum diftingue-relinguam. Adhocenim illi apud eosdeguntamp; verfantur. Faxit Deus vt fit hoc illis citra aliquod animarum fuarum periculum. Namvbi hocmuncre nosdonarit AJtiffi-mus,fperamushanc Idumeam futuram Chrifto pofleflionem.Interim expeétamus fre-quentiorem populum, cuius couerfatione amp;nbsp;formetur hæc natio barbara,amp; noftra Ec-Clefiafuumaccipiatincrementum. Abundaremus vrique omni bonorum copia, fi hîc frcquensadeffétpopulus.Nam quôd tenuis amp;modica noftra fitannona,id efficit rarus habitator,amp; fomnolentus agricola.Sed iis omnibus profpiciet Altiflimus.Nos veto no-ftratumomnium Ecclefiarum precibus commendari obnixècupimus. Ex GalliaAn-tartica.PridieAprilis. m. d. ivii,

Tuus P. Richetius-R.ij.

I. CALVINI E P I S T O L Æ

lo. Calvinvs N.N, s. d.

Cccpijfratres dileôtilTimi,nouas amp;nbsp;pergraues moleftias vobis exliiberiab hoftibus vericatis,vttotusineo eft Satan,dum Fïlij Dei Regnupromoueri, acpiorum numerûaugerianimaduertic,vt nulluno lapidemadipfos deib auté Dominus interdû JaxathabenasiiTipiis,vt no-“ bis noccant,mirum videri no debet.Æqoiflîmum eft nempeita probariû-dem noftra, nofq; verè teftari quo in pretio nobis ilia fir,dum aifliôtionibus in nos propter falutis doétrina fæuientibus,immoti tarnen omnibus peraétis ftamus.Quôd autem innata inftrmitas nos hîc quoq; côftringit, tantô maturius ad illius præfidiû accuramus, quem poiTe amp;nbsp;veile noftra caufa dubitare nopolTumus.Vt ante impetus illi adueriario-runi, dum in nos impingunt, no mediocre ad ipfosl^ftinendos fortitudinê amp;: robur rc-quirunt,ita etia illorum artes,amp; doliftngulariquadäcautione nobis funt euitandi.Du-rum eft multis,quôd in vitæ amp;nbsp;facultatû difcrimen vocentur pietatis nomine : fed illud longe deterius,vbi obliquis rationibus,amp;: cuniculis à fpe in Deû,amp; timoré abducédi la-ôtantur.Ethocillud eft retc,quod à bicorni illo Epifcopo nunc vobis inieôtûeft, dû trf meftre ipatium ad remittendû Euangelio nuntiû indulget.Sic inftrmæanimæin exiti« pertrahuntur. Attendite vobis igitur, apq; ab iftiufmodi cogitatione no iecus arque ài certiflima fuggeftione Satanæabhorrete.Cui enim hoc vel leuiflîmèin mentem venire potcft,renuntiadus ne fit amp;r abnegadus fibi,àquo tam charo redemptus,in ipfius iusamp;: léruitium omninotranfierit.Ncq;verôvlli flamarum etia æftus amp;nbsp;velutiinundationes, quæ corporibus minatur tantùm,quôd vnum poflunt, quidquam funt ad illam anima-rum peftilcntem inhalationem,quæ in æternum exitiû tande adduôtura fit.Quare cùm illos veritatis hoftes nihil no moliri animaduertitis,vt vos à via abducant, agnofcite fi-mul illo artificio vobis rete(fto,Dominû receptui fuis cancre. Ergo vbi feriô res agitur, præftate vos Chriftimilites,ac coftanti fide Satanæinfultando, vniucrfas ipfius aduer-fum vos inftruftas machinas difiicitc:à mundo quoq; vos fubducite, à quo non minor pernicies vobis etia iWiminet.IIlud denique cogitate,fic elfe voluntatê Domini,vtprX' fentis examinis occafione rete6ti,tantô fœlicius fub ipfius præfidium accurrendo quie-fcatis,modô etia in illo abfcodito Altiflimi firmi immoti perftetis:amp; quæ ad vos alH-ciendos oftentat Satan per nequitiæ fuæ inftrumenta, ilia femel vobis vt infames fco-pulos præteruehenda ftatuatis. Valetedileôtiflimi fratrcs. Dominus fua dona in vobis cumuler,vt quæ inftant aduerfa,elu£tcmini, vos regat fuo Spiritu, vt in refta via ad ex-Cremumvfque pcrgatis.Breuiorautem fui,cùmN.fratremnoftrumpluribus ifta com-plexurumproDeiinipfumgratiaconfifusfum. m. d. lvh.

IO. Calvinvs N.N. s. D.

charifas DeiPAtrU ^Grettix^omininoßrilcßt C^irißi-vobiifèmperadßt per Spiritusßnclicomvtunicationcfn.

I eire,cum ita paflim feruet impiorum crudelitas, vt vcl ad minima olei gut-Ç W ta immanius exarfura timedum fit. Atqui longe falluntur, qui in eo vno ti-more dcfixi,his de rebus ita fentiunt. Ego veto hoc illud tempus cfle vobis cofirmo, quo veri exhortation û ftimuli figendi funt,quiomnes fcrio excitent, animóf-que rcuocentad bellum hoc Domini ftrenue militandum. Perfecutiones nimirum ab impiis ludæ Chriftianorum funt, quibus fidei amp;nbsp;conftantiæ fuæ documentum cdat. Nunc igitur ad arma currendum eft,quæ nimirum vno Dei verbi nomine aptilfimo co-tinentur.Quo veto fuæ quifqueinfirmitatis fibi confcius eft magis, co fefc maturius ad Domini armamentarium coferat. Atquehîc fefe detegitpudenda illorum indignitas, qui fuis malis adeo fecureindormiunt. Qui quum fefe omniû debiles maxime oftédâr, amp;nbsp;ad folij cadêtis ftrcpitû cofternétur,iidê omnium maxime à fingulariremedio quod offert ipfis Dominus abhorrent.Vos veto diledilT.fratres agnofcite omnino,quàm op-portunû fit iftud erga vos meuftudiû,dum flamaperfecutionû exçftuat,prçfentémque piis intentant omnia mortem. Nam amp;nbsp;hîc moseratolim apudfandosillos martyres,

Vt quo

E T R E s P o N s a: ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197

vtquôdefpevatioremtyrannorum rabiem aduerfus Chrifti nomen in ipfoiiim fupplb ciisinfeâandum experiebantur, eô magislaborarent ad fefemutuôexcitandos,amp;: lan-€lis admonitionibus conglutinandos; lieetiam Dominus ipfe propolito difcipulistur« bulento illoRatu rerum omnium,cuius nunc faciem intuemur, Vos interca, inquit, e-xultatCjô^: attollitc capita veftra, quia appropinquat redemptio vcftra. Hoc fiapud nos ipfos no ita nunc affequimur, enj^amur l’altem aduerlus noftram illam deic£tioné,quaè beatæ illius exultationis fenfum à nobis percipi non finit. Nam vcRra m.epericula non ita fugiunt,vt præcipiti aliquo zelo cómittam,quód furentibus aduerfariis occalioncm ■vllâ præbeaf.Sed tame ratio quæda hîc cil adhibcnda,vt qui noua confirmatione indigent, illire tam necelTaria non deftituatur. Vos ipfiiudicatc,annoniam vcftrum pluri-mos occuper incrcdulitas,quæ alBiéloshumitenet, quafi Deus iam nullus fit. Hinc illi colligât quæ mihi neceflitas incuml^it,vt quacunq; ratione ad cor ipfos redire côpellâ, neDei in ipfis gratia penitus extinguatur.Sanè nihil hoc noui eft, fi vt oues in mcdiis lu porum faucibus,nunc multo magis cxacerbatos aduerfum vos ofores veritatis (uftine-tis.Non eft hoc etia vnius loci.Cogitate nimiru ealdem quoque afRidiones à vcftra quç in mundo eft,fratetnitate impleri.Nuc igitur reipfa teftemur,an fruftra in Domini fcho la edofti fucrimus.Certû effe enim debet illi vni ôigt;viuere mori, qui pro nobis femel ipfeeft mortuus.Neq; fuo nominirefpondet fidesnoftra, dû vidonaaduerfus mûdum Uod.4« appellatur,fiinvmbratâtùm,amp; extratelorûiadûlacertos intëdimus; fed tum demum cû ilia probe inftrudi,Satan âipfumcû fuis omnibus machinisdefpicimusatq-.pedibus côterimus.Ipfa etiaEuangelij dodrinanoneo fpeaat,vt quis deillain otio fermoncm Eabcatded vt ipfa feriô imbuti,nihih fieri mundû à nobis amp;nbsp;quæ in mundo funt,prç cœ leftisRcgni gloria oftêdamus.Proinde quiitapercelluntur ad nomê perfccutionum arque inftantes motus,vt exanimes ferè côcidant,perquâtenuiter in Deifcholaprofece runt.Sanc quôd timoré corripimur,humanûcft,Sô ànobis alienûeffe non potcft.Cum-queipie Dominus hoc in nobft toleret,abfit vt Domino erga alios duriorcs ip fius^ferai fimus.Et qui feita cômotos fentiunr,animum ne defpondeat,quafiad defedione vfq; clapfi effent .lllud modo quod fummûeft properemus omnes, vÂ’omëtis omnibus in-firmitatis noftrç vale dicendo,ab illa ipfa fenfim enatemus,auftQre dudore Domini Spiritu.NihilenimeftàChriftianorumnominemagisalicnû,quàm fiFilio Deiexcrci-tum luftrantc,ac fuos in præliû miffuro,ita demum trepidi ôz metu quafi extindi depre hendimur,vtiâ ex illo numero vt difertorcs expungendi fimus.Obluftâdum igitur car-nivr fpirituspcrduelli’.atq; vtcondonet nobis Dominus, ipfi nobis ne codonemus, fed rigid! indices aduerfum nos ipfos fedeamus.Addat fibi quifq; etia ftimulos,pro fuæ tat ditatis cofcientia-.amp;c qui nos ad officiû tam male côparatos agnofeimus , exoptemus boni cofulamus,aliunde etiam ad officium excitari: agnofeamus Se illud Dei opus erga nos,quod fuis occafionibus aurcnobisvcllicat,Se fomnolentos pungit ad viuù, vti no*

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftram tarditaté fibi medicandam effe vnus nouit optime.Porro fi quid eft in iis quæ piis

1 Martyribus côtingût,quodnos omniûmaxime ^ercellat, acerbitas fuppliciorum eft, 1 quibusihiexquifit'ffimis addicuntur.Et fane terribilis ^læda rerum faciès illic exiftir, 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæ non fatis coftantes côcutiat.Hocvero vbi vel in oculos incurrit, vel in méte venir,

I fubeat 2e illa præfentiffrma cogitatio,de inuiéta illoru coftatia,animiqi fortitudine,qua l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuos illos Dominus tu minime omniû deftituere folct.Quid quid enim excogitét ofores

\ veritatis,vt feruos Dei de gradu deiieiant, illa Spiritus Dei virtus quæ ipfis inditur, o-1 mnem pœnarumhorrorem fuperuincit.Stet illic nempe Satan armatus, fefeq; totu ex-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cutiat,vt fidelibus pudorem incutiat,ad defeétionem cogat,a falute auertat, eo deniq;

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;numetofa illa furoris fui inftrumenta confcrat,ac nullû crudelitatis genus intentatû re-

I linquat.Atquiinmediis illis cruciatibus quibus feruiDei fecûdum carné excarnifican-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tnr,illa perpétua 2e coftans nominis Chrifti confeffro, quæ in ipfis tumlonge ardentior

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feCeoftendit,aperteclamat,potentiorëlonge cffe,qui ita turn fuos fulçit atqi côfirmat,

I dnmexhorribihillo cbgreffuviâiticcs tamé abfumptis corporibus animas,cum inuiŒç l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;veritatis trophæo propugnatori cœlefti fiftunt. Qnid igitur illa nempe aduer far iorum

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;immanitas, quæ vel ipfis frendentibus Martyrum côftantiæ cedere cogitur ,plus va-»

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lebit ad nos deiieiendos, quàm ad excitandos virtus illa ex alto,qua Doininus in fuis

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Se ln£latur,Se vincit,2etriumphatîEt vos agnofeitis manum Domini pro fuis fcfe exe-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rentem, vt m illa non acquiefcatis^ Ac fidesM.artyrum in media morte caput attollet,

\ vt mortis illorum occafio fidem extinguat in vobis ? Quate dileétiffrmi fratres, dura 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R.iij.

198 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C ALVINI EP IST OLÆ

fuos illos furores in feruos Dei tyranni defpumant, vos ipfi mentis oculos ad intuen' dainDei opemamp; aux ilium intendite:ac quum magnos illos achlctas ab ipfo nun-quam deferi compercum habuericis, colligite animum,amp;: in luóta ilia aduerfus car-nem amp;: fanguinena eoufque progredi contendite,illämque vobis fiduciam comparate, vt beatos elfe nos fentiacis fiue in vita,fiue in morte,qui modo Clirifti fumus. Atqui ni-hilominus iufti illi crudeliffime accipiuntur ab impÿ,quorum fcelcra dum inulta Unie Dominus,tanto magis eorum in nos furor exardefeit. Sic eft nempe Domini voluntas, vt cum hîc nobis durandumfit,amp; fubeundum quod ipfe imponit, noftram vt EcclefaJ ipfius fortem agnofcamus.Nam amp;nbsp;EcclefiaDomini nouali comparatur,per quod vitro citróque protraótis fulcis totumtandem inglebas comminuitur:ficinquamvteftin Pfal.ii9.Ecclefiam Domini tergo obiedo impiorü fæuitiæ quad vomere perdudo exä-rari oportet. Ac li nobis illud durum eil amp;nbsp;contra Äiirai fententiam, fatis lit vcrô,quôd Dominus ira nosquidem exponit morti,vt eandem limulin vitæamp;falutisoccafionein nobis conuertat.Imôli remipfam vt eft,expendimus,optabilius nobis illud erit, cùm pro iplius nomine conftanter aliquid ferre dabitur, quam fi veritatis profeflion ê remo-ta'affliótione teneremur. Neque enim percipimus tam benequæ lit Spiritus Domini vis,nobis in portu nauigantibus,atque vbi in altum afflictionum delati, fpei remigio tarnen falui amp;nbsp;ereóti conliftimus. Facit auÆm noftra cæcitas vt illud minus liquide perci-piamus,quod Dominus tarnen cuius oculi certius multô intuentur,ita vti expedireno-uit,reipfa etiam profpicit.Dubitandum igitur non e(t, quin ad fuorum falutem Dominus dirigar,quod ipfos fuo modo exerceri finit ; nobis verô ftatuendum, non aliud magis exoptandum nobis eile, quam quod vnus ille pro fuo arbitrio de nobis femel ftatue rit.Quod nifi primaria ilia ratio,fic elfe volutatem Dei, veram in nobis acquielcetiam vt italoquar, fola iam parit:ipfi demum amp;nbsp;aliæ accédant,quæ nos etiam ad officij ratio-nem agnofeendam ampledendâmque conftringant.Nam amp;nbsp;fides noftra cùm auro vel argento lit pretiofior,non minus ferium examen lùbeat oportet : amp;nbsp;mortificatio noftra quævocationis noftræ feopuseft, fenfim ira in nobis progreditur : amp;nbsp;afieôlus innati^ rebus præfentibus ai?elluntur;amp;::tot cupiditates prauæ nobis etiam incomperra: corri-gunturfic tandem perpetuus illenoftcramp; natiuus tumor, quem nunquam beneexiii-mus,appofitcomnino retunditur. Sic prærerca admonemur quàm incomparabilelît pretium verbi Dei,cùm vbi gratis amp;nbsp;fine lùdore obtruditur,vilefcere nobis foleat.0-mnium porrô fummum illud eft,quôd per affliétiones Euangelij, conformes elficimur imaginis Filij Dei,cùm æquius nihil fit,quàm extare iftiufmodi inter caput amp;nbsp;membra conuenientiam.Ex quibus manifeftèefficitur,adeô noftras pro veritatis teftimonio af-fliétiones non elfe dereliétionis à Dco argumenta,vt turn potius in falutem noftram o-mnibus modis promouendam ilia à Domino dilponi conftare nobis oporteat. Quod veto fenfus nofter contrarium prorfus diétat, illud eo fit, quia natura hîc nidum figete geftimus,Regni Dei amp;nbsp;rerum verè noftrarum obliti. Et fane cùm in cœlo demum nos triumphus maneat,ad bellum accin£Ä)S elfe oportet,quadiu in terra verfamur.Ergo v-bi vobis ferio iftis de rebus cogftadum eft, nolite dubitare quin Dominus ipfe vos qua-turn opus erit,confirmaturus fit,vti idoneis exemplis non obfeure teftatus eft. Nouit e-nim temperate ipfas tentationesad illud virium, quod ad eafdem excipiendasnobisi-pfecollaturusfit.Docet etiam Scripturanominatim, nullam in nos fore tyrannorum poteftatem,nifi quantum Dominus ipfe permiferit.Ipfum veto quidquam illis permif-furum in nos quin prim a noftri ratione habeat, indubium elle debct:de exitu ergo ipfe etiam profpiciet. Nempe illud nos exanimat, quod in infirmitatis noftræ fenfu defixi hæremus.Quin igitur oculos tandem leuamus ad coelefte illud auxilium, quod neque temereab ipfo expeétare, neque fruftraimplorarepolfimus. Meritoigiturabelfe à nobis’fentimus,quem fefe nobis ofterentem adiré negligimus. Imo verbeoufqueetialpes noftra porrigendaeft,vt poft ftatutum à Domino examen deEccIefia fuahabitum,Do minum ipfum tyrannorum impotentiam coerciturum expeétemus, vt vel inuitiffimi Ecclefiam tarnen refpirarefinant. Hoc dum fiat à Domino, polfideamus in patientia noftraanimas noftras:fic tarnen vtextaturamillam promillionem quæ fubiicirur Pfal. illo ri9,nouerimus, Præcidit Dominus funes illos aratorios, quibus trahæamp;tribulxin nostamdiu protraôlæfuerant.Et Pfal.ity. Virgainiquitatis non incumberperpetubhx reditati iuftoru, ne iufti malis frafti ad malum ipfi déclinent. Vtvt fit igitur, fic ilia quaf in fratribus fefe exerit conftantia,affici vos oportet, vt illius exemplo confirmati in ca-dena

ET RESPONSÂ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199

dem fide perftetis.Atque vtmartyrum cinercs proditum eft fernen eflc Ecclefiæ, non mi nus etiam illorum fanguis roris inftar fit oportet,quo perfufi crefcatis,amp; ad fanftum vitæ exitum vos côparetis.Et qui apud Dominum adeo pretiofus reputatur, apud vos fteriliseffenondebet.Sicteftatur Apoftolus fua vincula non parum valuiffe ad Euan-^^*'-’-gelij promotioncm, S£ certa ilia fpe fefe erigit, quôd morte fua Chriftum non minus quàm vita glorificandum ftatuaw Nec immeritô fane, quando,'qui pro Euangelio laborant,ûftuntur illic à Domino vt iuris ipfius aflertores, Idque non quod idonei fi mus, aut ipfe noftra procuratione opus habeat,fed quatenus infiçniillo honore nosdignariipfi vifum eft,noftrum quoque laborem fruôlu apud EcclefiuU. carcre nonfimt.Quare dete-

lt; ftadaeft prorfus ilia perditorûS£ hypocritarû hominûblafphemia, qua fandis tot marty-ribus obftrcpere audent,quafi inuij^a illorum conftantia ad mortem fubeundam ôc pie-tatis profelfîo nefeio quid fcandali afferrent.Scilicet ifti audiendi, quibus Chriftus nihil fapit omnino,imô qui Chrifti loco idôlum comminifeuntur, dum feandalum illic aflfin-gunt,vbiampleftenda nobis eft certiflima obfignatio fideinoftræ, cuius beneficioipfa Euangelij veritas in nobis quafi rata firmaque reddatur magis ac magis. Atqui dum eo$_ non pudet, ilia Deiferuos temeritatis nota afpergere, qui fefe ad mortem offeruntpro Chriftiiurepropugnandojluo tandem fummq cum opprobrio fentient, quanto Deo fit acceptior ilia quàm fuggillant temeritas, fua ilia mundana fapientia aut mere diabolica Metlutia, quavt fe quouispericuloeximant,certam fibiDei veritatem adulterate ,adeo-. queeiurare nondetredant.Horrendum plane,quod qui fe Chriftianosappellant,ftatim 3-tque Chriftus ipfis cum fua cruce occurrit, ita hebetes amp;nbsp;demêtati inueniatur, vt ipfum auerfentur, amp;nbsp;ab omni affedus aut notitiæ etiam fpecie (eponant. Vos autem veftrorum illorutn fratrum fanguinem, qui in teftimonium veritatis effufus eft, amp;; Dei gloriæ facer ac dicatus manet,fanfta cum reuerentia apud vos ipfosagnofeite.Tum veto exemplum illicoblatum vobisftatuite,ad quod infequedum piæ illæ animae vos iam ex pottu com. pellant.Hoc fi vti par eft minus ab affeftu comparâtes mouet, quod ab officio præftan-do untùm abfitis, videte,vt amp;nbsp;quod deeft vobis,requiratis apud Igominum, amp;nbsp;veftræ il-li vitiofitatiquæ ab officio VOS adhuc rcuocat, ferio ingemifeite. Illud enim eft omnium peffimum, quum in tuo metu quis fibi blanditur. Et fides ipfa diutius fopita effe non po-teft,quin tandem etiam plane fuffbeetur. Sic res cedit nempe perfonatis illis qui tantum façiunt,vt amp;nbsp;cumDeo ludantad tempus, vt cum fua ilia fimulatione horrendum in mo-dumexcidantàcognitioneEuangcbj,acfideeoneper fomnum quidem vnquam cogi-taffent.Quandiu veto gvex Domini, ita à lupis diffipatus 60 tantum non difcerptusiace-bit, vosquiillius ouescftis,ad iplum fummu paftotem accurrite,ac vobjs amp;nbsp;veftræ infir-mitatigratiamSi veniam orate. Orate etiavt ipfe exerat potente manu aut ad ipfofmet aduertarios in ouile fuum traducédos, aut vt immanesbelluas profligçt,obturer ora fan-guinantia,vngulas feroces atterat,ac femel impotentem illorum rabiem comprelfam te-neat. OcateSevt Dominus ipfe fuamillam ad dgxteram Pattis feffionem digniffima oc-cafione illuftret,dum Si Maieftatis fuæ gloriam fuorvyja falutem afferet.Sic nempe certa vobis à Domino leuatio malorum expeftanda eft, quum lachrymæ ôç preces feriô vos ilhhumiliatos fyftent. Abfit enim à vobis quôd nonnullis accidit, contra perfecutores

i ftendere,dumabillopræfidio fefe auettunt,adquodvnum fummavis perfecutionum I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noscompellit.Vtinam verô mihi per Dominum liccret,propius vobis manum porrigerc

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quouismodo. Quod quando non datur ,meas demum preces ad Dominum interpono ac

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fupplexTogo,vt qui vos omnes femel Domino lefu Chrifto euftodiendos tradidit ,rei-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pfa patefaciat,quàm certo loco falus veftra conftituta fit illo vos protegëtc,vt ipfius quo-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que arbittio vos deducendos velitis ôc petmittatis: vtque veftri, ac omnium qui affligun-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turmifertus,eximpiorumfaucibusvoseripiat:adfummum,vtquivosad patticipanda

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;veritatisfuæ cognitionem vocauit primiim, ita in vobis cumularam in dies præftet, vt c-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuCdem fruàus in vobis extet ad perpetuam ipfius gloriam. Amen.

lo. Calvin V s N. s. n.

T fl Dileéàiflîma in Domino,non ea in te extiterit conftantia ôc animi forti-t'^^°''biopottuit,quædebuerat,Sc quæ à nobis fpe cocepta état,vti àteDo-minus requirebat,vidcndum eft tarnen vt amp;nbsp;iftius tui laptus feriô pertçdeat, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;St tarnen animum non defpondeas, vt deficias magis. Sanè cùm nullus co-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lot àte poffit ad tam apertû malum eleuandum adduci,cauendum eft inter-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K iiij.

zoo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

ca,ne Satan pro fuo ingenio âd defperationem te impellat,vc à Deo prorfus alienet.Qua-re ipfius machinæ nobis retegendæ funt,vt amp;nbsp;ip fis eamus obuiam. Modus autem ille ex-peditus eric, fl ad peccata ilia iamadmiflacumulum deinde non addideris. Coram iudi-cibus non fuie à te refponfum vt oportuit.Marito vt fatisfaceres, nimium t ocelli lb. Si ita defledere pergis, periculu eft ne quidquid in ce cotulic zeli amp;nbsp;iynceri afted’ Dominus, emoriacur. Nó eft verb mediocre malum,cum infidel^ profitcris re ipfum Domino an-ceferre paraca efle.Quare cum ex eo quod no bene apud ce coftitucum habueris Deum lyncereamp;fimplicicer duce fcqui,ica cibi excidcris,fic ingemifee tanco cafui,vc ce eciam in illo erigas,qui potens eft ce quoque aduerfus omne genus centaciones viólricem red dere.Optandum eftquidem,vc virum quouis modo lucrifaciasiacque vc Chrifti iugum detreólcc,nulla ratio camen finit,vt te ab illo auertas. Vt vero illi ita obfequaris, vt hoc cum facrilegio coniundtum fit:vt te cum illo reconcilics,vt cum Deo diuortium facias: vt malediélam pacemfoucas cum illo,cœleftem aduerfum teiudicem prouoccs: acin coniugij terreni amp;: momentaneigratiam,factum illud ac perpetuu vinculum quo cutn Chrifto Dei Filio Seruatore noftro coniundi fumus,abrumpas: an verb vel centies po-tius adeunda mors non elfer,tibi iudicandum relinquo. Qubd fi eoufque Deum femel tentâtes, habet Satan horribiles laqueos,ad illos citcuncipiendos, qui fe ita perdicum eunt.Videigitur,vt cum te Dominus hadenus rctinueric, amp;:retineat adhuc, ne tibivl* terius indulgeas.Hoc autem pro folicito in te meo ftudio prædico, etfi no diffido, quin Pater mifericordiarum quod in te cœpit,impleat.Sed noftro periculo tandé notos elle nobis Sz caucos reddi oportet, nifi quod abfit,donum Dei temere negligimus in noftra perniciem.Quatenus autem marito morem gercre debeas,non eft expeditum mihi co-filium offerte,cbm multainciderepoflint,quæmihi petfpeda non funt. Tantbm ate contendam,ne femel labyrinthum ingrediaris,ex quo nunquamexitus lperadusfit:fed in eo fixa maneas,qubd Deo fit obediendum.Tu autem ilium inuoca , cuius vnius ope contra quofuis infultus qui te cunque manent,firmaftatura fis : fimul eciam precare vC Spiricu prudentiæ amp;^ófilij ce inftruac, vt te quibufuis difficultatibus expediat. Ego verb ilium etiam tuo nomine orabo,vt reipfa oftedat te in ipfius praifidium amp;nbsp;Spiritus fan-didiredionemamp;tutelamabipforeceptamelTe. x.Aprilis. m. d. lvhi.

CaLVINVS I L L V S TR I SS I M O PrINCIPI D.PhILIPPO

Lantgrauio HelTiæ, amp;c.

Lluftriffime Princeps ac Domine, Etlimihi fatis confeius fum meæ tenui-tatisiquia tarnen petfuafus fum me à V. C.vnum ex fidelibus Chrifti feruis cenfcri,amp; eandem beneuolcntiam quam olim expertus fum, manerc adhuc confidomon opus habet hæcmca commendatio longa excufatione, acfiplufquam par fitmil^arrogem:quiain tata neceffatate crudelis effet mea fegnitics vel ccffîitio.Nec^erb antehac quum ad V.C.profcdi hmt duo ifti fratres mei,aha de caufa abftinui à fcribedo,nifi quia verebar, nemea fedulitas vt fuperuacua, itaamp; molefta forctiquum V.C.ad præftandum officium vltrb fatis propenfam nouis fti mulis vrgendo,aliquod diffidéciæ lignum daturum mihi videtet.Nunc vt tertia profe-dio abipfisfufcipicur,nouameratio,vt mcaspreces adiungcrem corum poftulationi, impulic,ne qua fcilicct vobis fufpicio obrepat,totiesidcm repctendo,eos intempeftiue fatagcre.Nam probabile eft cofdem rumores qui per alias aulas vagati funt, ad V. quoque C. delatos cffe,nihil iam deprecationc opus clTc apud Regem, quia fponce liberos dimictliufTcrit, quiconque ob Euagelij teftimonium in carcerem coniedi erant.Et verum quidem eft,ex magna turba feptem tantbm fuilTe cxuftos:fed longe fallitur quipu tatmodum fæuiciæidco fuiireimpofitum,quafi manfuefadi luerint holles, vel facurati innoxio fanguinc.Tantbm inuida Martyrum conftatia adbreue tempus eorum rabié vel fregic,vel cohibuit.Nam qub poftremb pueros duos rapuilfent ad lupplicium, quos credibile erat ob cencram ittatem minus animofosamp; conftantes fore,atque hoc modo tentalfentaliquodcfcdionis exemplo infamiam Sódedccusafpergere lynceræ ßdei, vbi fua fpeseosfruftrata eft,defledctecoeperunt ad noua colilia. Examinatis omnibus quos viderunt ad mortem obeunda paratiores circ,amp; quibus in mundiopibus, vel fple-dida cognatione nihil erat fubfidij,in fpeluncas abdidcrunc, vt prima quaqueoccafio-nc iliinc ad mortem trahantur, cui iam fe adiudicatos efle non dubitant : amp;nbsp;res criam vulgo

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lor

vulgô nota eft.Hi autcm plures font triginta,tam viri,quam mnlicres. Alij in cœnobia di-fttibuti funt,quibus monachi eflent velut quotidian! tortores. Qjiôdauté ex illo numero clam elapüfunt multi, non dementia vel humanitäre contigit, fed quôd monacbis gratum fuit, quafi peftibusfua clauftra purgari,ne ferperet longius eontagio.Intérim tarnen quantum difplicuevit hæc media ratio Cardinal!,qui folus in aula régnât, ex atroci-busRegis minis,amp; conuitiis appar^it,ac h curia Parifienfis non fatis viriliter, aut ftrenuè ageret.Tandem fuppliciter per legatum fuum petiit ab Antichrifto Romano, vt inquifi-tioni præficeret très Cardinales,quibus permilfa eft effrçnis perdendi ôô maélandi liccn-tia.Nouumetiamediâumpromulgauitipfe,quodatur cpilcopis fummavitæ necifque poteftas-.nec Regiis iudicib’' aliud relinquitur,quàm vt fint illorû carnifices. Hinc omnibus nobis tacentibus,C. V. facile pn^lua fingulari prudetia colliger quid futurum fit,njfi matureobuiameatur.Pro fua autcm pietate ftudebit baud dubiè,omni cunttatione ab-rupta,leuare miferos fratres,quorum fufpiria Sz gemitus merito piais omnes mentes vul-nerare,8£ ad opem ferendam afliduc ftimulare debét. Nec enim de folis captiuis agitur, fed de trecentis millibus,quos fingulis momentis non! lerrores exagitac. Adhuc quidem nÔParifiismodô,fed in aliis Galba: vrbibusadpreccsSr aliapictatisexcrcitiaconueniûc nonnulli fideles.Vcrùm quum impendeat certummortis difcrimen,quominusvitæfuae parcuntjcôdigniores funt,quibus ferantur fuppetiç,fi qua ratio fuppetat.Dominus V .C. I\luftrifs.princepstueatur,omni bonorum généré exornet,Spirituque inui^slortitudb nis confit met in finem vfque.Gencuæ,v i.Calcnd.Martias m. d. Lviir.-»iî

ïo. Cal. D. Michaeli Dillero.

Eiâis quas ad optimum fratrem noftrum Bezam fcriplifti litcris,præftanti{ïr-erat,dolore gaudium acccpi. Nam quodde ftatribus noft’^‘S,qùi ob Euangelij teftimonium tencntur in Gallia captiui,tantopere folicitus es,quia inde colligo quàm fedulo caufam eoruîn aéturus fis apud ll-

Principem,nonparum lætor tenuncdiuinituó oblatum eflc fi-dum amp;£ cordatum adiutorê huic negotio. 1 nterea cor meum grauiter vulnerauit eorum perfidia, qui nefarium quæftum facere non dubitant ex Mariyrum fanguinc. Ac cius quidem iam ante menfcm non leuismibifufpicioobrepferat : nunc veto non fine acer-biflimo roœrore palam cognoui,miferosfratres in Aula quoque veftra federate effe pro-ditos. Quum bac tranfiret impius ille delator, qui perfiiafitllluftriffimoPrincipi lega-done non effe opus, tale quiddam oblique apud me attigit. Sed quum.fingulis prope verbis eius mendaciarefellere promptumelTec, fperaui mois refponfis nonnibil fuiffe inuratum, vt faltem ad fingendum minus audax foret. Sedvt video, prorfus obdurue-rat. Quia mihi ante annum nota fuerat dus futilitas , putaui initie inconfideiatt; eum garrirede rebus incognitis. T andern in fermonÄptogreffu animaduertere licuit prodi-toriè ipfum agere-.improbior tarnen fuit quàm putaueAm. Certc quod quinque tantum dixitfuiffe exuftos, abie£to pudore feiens 6c volens fefellit. Nam quo tempote in Aula erat ,(iuo adolefcentes, quorum alter annum decimumfextum vix ingteffus erat,

I pene in cius confpeftu raptifunt ad fupplicium.Si quapietatis gutta ptæditus fuiflet, hoc I nefeire turpe fuit. Quodautem à me admonitus, ôc conuiftus,cadem mendacia obrru-l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;derenondeffitit,minimetolctabibsimpudentiaceft. Cobibita quidem hoftiumfæui-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tia fuit, quod tam alicno tempore Germanos Principes offendere, non efle vtile puta-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bant. NequetarnenitaRexplacatusfuit,quin fæpius mollitiem exprobrauetitCuriæ

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Parifienfi, quod tam fegniter exequeretur quod mandatum erat,de promifcua omnium

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cxde. Omnesenimoptabatpriuseffeextinéios,quàmaddeprecandum venirentPrin-

1 cipum lagati. Et quanquam multi ex iudicibus plus fatis ardebant ad fundendum fan-1 guinem ,tcrruittarnen eosconftantiaquatuor vitorum ,nobilis vnius fœminx 6c pue-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rorum,aquibusinitiumfecctunt.Namquumfingulosblanditiis pellicete tentaffentad

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fidem abnegandàm, viderunt eos alacriter ad mortem pergcre. Hine faétum eft,vt non

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aufi fuetint prop erate, fed quos videbant robuftiorcs, 6c magis inttepidos tetris carceri-

bus addixerint, vnde pro fua commoditate eos ad mortem trabant,fimul ac libuerit. Ccriepi) fratres non dubitant defua vita iam effe tranfaéfum : 6c vulgo notum eft,ba-betiprodamnatis. Alios monacbis in cuftodiam dederunt, vt paulatim languctacc-

loi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI E P I S T O L Æ

rent ipforum fidcm : imô vt facrilegis fuperftitionibus fe polluentes Chriftum abne-garent. Icaque piis hæc durior fuit conditio, quàm fi in profundo carcere iacuiflent. Et tarnen maior pars ex clauftiis illis aufugit nionachorum conniuentia,vel quôd mo' Jeftnm erat gratis eosalere, vel quôd fibi à contagione mctuerent. Nemo quidemiu-dicum permiiTu haélenus exiit,nifi cum turpi defedionis nota, vt fatius fuerit redà eos ad ignem trahi. Nec eftquôd miremur dilatum fui^Te fupplicium, quum aftutè hoftes adbreue tempusdeclinata inuidiaaliam opportunitatem captauerint,quæ nifimature illis eripitur, laxabunt fræna fuæ truculentiæ. Vnius etiam rei monendus es ,qui-cunque damnatur,pauló ante fupplicium grauiflimis tormentis cruciari, vt focios pro-dant. Ita in fingulis mortibus centenæquæruntur. Nunc quid te,eximie vir,vel ro-gem, vel hotter, vttotum huic caufæte impendas, quum ipfeanteuerteris, amp;nbsp;volun-tarins Bezæ noftro fueris hortator,ne fratres incJignè à mercenariis delatoribuspro-ditos defereret. Huic igitur tam piæ folicitudini votamea adiunxifie làtiseft. Vti-nam mihi liberum fuiflet coràm gratias agere. Imô fatagere etiam pro miferis fràtri-bus, quorum gratia ne vitæquidcmparcerem. Sed quia iter meum,quafi aliud moli-rer,finiftris quorundam lcrmonibus fuiflet obnoxium, non aufus fiim pedem moue-uere. Bene autem habet,quôd duo in vnius vicem fuccedunt, qui mihi lùnt veluti duç anitnæ, amp;nbsp;fumma dexteritate peragcnt,quod ego pro mea virili conarer. Vale orna-tiflimc viij^amp;zfrater mihi obferuande. Dominus femper tibi adfit, te gubernet, laboréf-quetuosbènedicat. Gerieuæ, v 11 i.Calendas Martij, m. d. lvih.

lo. Calvinvs D. Othoni Hinrico P r i n-cipi Eleôhori s.

Lluftriflîme PrincepsacPræftantiflime Domine,quum antehacad Vc' ftram C^lfitudinem profedi funt optimi fratres mci, Theodorus Bezaôi loaïinesBudæusiquamuismeorogatuiterillud fufciperent, vt caufa ilia piis omnibus communis erat, me verôinter alios patronum proratione mei oflrc j.pofl:ulabat,non aufus tarnen fum quodmaXimèoptaflem,quid-quam commedationis illis date:quia VCtebat ne fupetbum videripolTet, hominem Celfitudini Velftæadhuc incognitum fcribendilicentiam fibi fumere, ac fi qua audo-ritate vel gracia polieret. Sed iuflior quàm vellem mihi oblata eft excufatio : quia fcili-cçt quod tune faeete vetuitpudot,nunc cogic amp;: extorquer neceflitas. Ex corum quos dixi relatu,cognoui Celfitudinem Vefttam ad miferos fratres iuuâdos amp;nbsp;leuandos tna-gis ptopenfam eflc,quàm vt meo Vel cuiufquam hortatu excitari opus fit.Sed vbi expo fuerint,quomoclô nunc tes habcant in Gallia ,plenâmque amp;nbsp;liquidam nartationisfi-dem fecerint : non modô fandum eorum ftudium in hac fecunda expeditionelauda-bit V.C.fed mihi facile concéder,vt aSiutor ipfe quoque accedam. Ç^um tam libera-literamp; vno cofenfunec minusTyncero hauddubiê cordis affedu vos, IliuftriflimiPrin-cipes,afflidosfratres vobisforecuræpollicitiefletis,miratifumus,amp; illi etiam nobif* cum,vnde inieda eflet mora legation!,quæ iam décréta fuerat. Putauimus tarnen vos interea minimecundatos eflc,fed aliam rationem,quæ nobis eflet incogmta,vobis autem vifa eflet mélior amp;nbsp;vtilior,fequutos fuifle. Neque enim modeftiæ noftræ fuit, amp;nbsp;e-ius quam vobis deferimus obferuantiæ,aliter fentire,quàm in his turbuicntis tempoti-bus fie vos mutafle confilium,vt tarnen confultum eflet miferis fratribus. Dum ita hæ-remus fufpenfi,probabilis coniedura animos noftros pupugir,vanis rumoribus, vel, vt liberius dicam,malitiofis quorundam artibus vos fuifle deceptos. T andern non modo fiifpicati fumuSjfed aperte vidimus,quofdam famelicos amp;nbsp;conduditios homineslucri raptàndi caufa fpatfilfe falfas blanditias,quæ veftram alacritatem tardarent. ignofeat V.G.fi ingenue rem totaaperio.Nam quod relatum fuit,carceres nunc efle vacuos,va-niflimum efle comperient legati veftri,fiilluc venerint. Verum quidéeft magnam partem fuiflediftributam in libéras cuftodias,vndequidam aufugcrunt. Sed hoc vel puel-lis vel adolefcentibus datum eft,vel aliis quos propter familiæ fplendorem cognati po-ftularunt in cœnobia tranfterri.Quicunque verô fe conftantius geflerunt, quamuis ad vitæ vfque diferimen aliqui eorum ægrotaucrint, adhuc in fœtidis caueis tenentur in-clufi , ilHcque amp;nbsp;pedorem,amp;r frigus,amp;: afperrimas quaique contumelias perferunr.

Side

ET RES PON s A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;103

Side numero interroger V.C. plures circquàm triginta,oculatusteftis de cuius fide non dubito , nupcr mihi fcripfit. Ac nemo eotum ell,qui non fe morti addiótum certo cognofcac. Sicuci vulgo notum eft obiurgatos fuilfc indices curiæ Parifienlls, quod ni-mistorperenc,vel remilft cflcnc. Ac fi decur opcio fidclibus illis Chrifti feruis,gratior effet mortisceleritas,quàmadeomilerævitæprorogatio. Pedemontani Si rehqui Alpini ftatrcs non multo mitius tra£ta|jtur, nili quod difficiles aditus eos tuentur. Citaci nullam vimopponunt, led tantum excufant, quia facro Si infolubili pietatis vinculo Deus eos fimul coniunxit,feorfim caufam non dnfturos. Verùm vt rabiofa eft hoftium crudelitas 5 fi quis deprehendipoteft , rapitucin carccrcm: vt hodie Taurini vnus verbi mi-niftercompedibusadftriftuseft, quum per duos menfes catenis ligatus fucrit. Curia quoque Gratiopolitana cuiufdam vallis incolas duritervexat. Omnes certe inter affi-duosmetus trepidant. Regem veA non elTcmitigatum, ex ediftis nupcr promulgatis palameft. Quia minus feuericrant indices,quos tarnen atrocibus minis ad fæuitiamco gebat,rogatu eius præfefti funt ab Antichrifto Romano tres Cardinales,qui fuo arbitiio lurifdiftionem hanc,velpotius ex fua libidine, per fuos fatellites exerceant. Rex etiam epifcopis Si eornm mimftris altero edifto fummam liccntiam maótandi reftituit. peneseospotcftas erit vitæSinècis-.ludicesautemtotius regni,quibusaJemptaeftco-gnitio,illorum erunt carnifices. Quam foedis dantumcliis profcindat Rex puram Euan-gelij doftrinamex cdiftis perfpiciet V.C.Nam quod Sacramctarios videtur pctere,mcru effefucumcxperietia clamitat-Ncc dubium eft,quin aulici artifices ad fallendos Gcrma-nosPrincipescaptiofe nomen hocfuggerant,quod putantmultis efleodiofum.Ego au-temfamftècoram Deo Si Angelis affirmo, Sacramcntariosillichaberi,quicunquenon fatentur Chriftum in Mifla Papali quotidie immolari. Ergo quibus nefandum illud Mif-fæ factilegium difplicet,falfa ignominia afpergitur, ac fi facram Chrifti Cœnam abroga-rent. Neque tarnen diffimulo Gallos fratres idem fentire quod publice docoo,ficuti Ec-clefiæ noftrx catechifmo vtuntur. Nec verbhacde caufaC. V.patrocinio fpoliarime-rentut, quando Si Chriftum veraciter in fua Cœna præftare,quod^gurat,agnofcunt,Si clarè fatcntur non aliter animas noftras in Cocna pafci Chrifti carne Si fanguinc, quam pane Si vino ad corpus alendumpafcimur. Side modo communicationis non prorfus conueniat,an deferendi funtin vltimo difcrimine, qui arcana Spiritus virtute Chri-fium nobis verecommunicaricrcdunt,quamuis ccelum Si terram carne fua non im-pleat? Quid enim aliud quærcndum eft , quam vt coalcfcamus in corpus Chrifti? Quod fl aliter fieri non pofte crcdimus, quam fi vbiquefit fccundum carnis naturam, certeeius potentiae derogatur. Atque vtinamhæcinfœlixdifceptatioveftrisaufpiciis, prudcntia, auftotitate aliquando fedari queat. Interim verb Chrifti martyres lanienac expofitosomniauxiliodeftitui,nequepiumnequehumanumefleV.C.cognofcit. Cx-ter urn, nihil minus propofitum eft Euangelij hoftibus, quam difcetnere alios ab ahis, quum ptomifcueSactamcntariosiudicent,quiconque vnicum Chrifti facrificium fuffi-cere inæternam falutcmfateniur : quia iplorum Ahil intereft,quid de carnis Si fanguinis Chrifti communicatione credatur,modb quæftus illis e^nefando Miftx facrilegio integer maneat.Deinde,quum relapfos Si pertinaces fimili pccnx adiudicet ediélum, minime obfcurum eft deftinariadcxdem, quicunque à fyncera Si ingenua Chrifti confeffio-nenon difcedent.Nunc mihi non aliud rcftare video, nifivttotius Gallicx Ecclefiæ nomine fuppliciter C. V. fidem implore,vt non modb rege ipfum deprecari non gtauetur,

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed alios quoquellluftriffimosPrincipes fibi adiungat,vt Rex intelligat ferib vos omnes

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inhanc curam incumbere. Modum aliquem prxfcribcre neque meum eft,nequc eorum

I , quis literasmeasperferent. Quod tarnen maxime optandum effet, facere nequeo quin I C.V.cxponam,vt admonita fecum expendat, annon hæc optima fit commcndatio-.Regi ’ femel palam facete,quodnamdolt;ftrinx genus impugnet. Quod fi teftandae fidci confi-humplacuerit,parataeritin manibus fratrum meorum Bezæ Si Budaei confeftio ,cui fufcribent ad vnum omnes,qui hodie in Gallia pro hxreticis vexantur. Vervim ne tx-diofit ineaprolixitas,finem facio. Dominus V .C. Princeps llluftriffime perpctubtuea-tur,omnibenedilt;ftionum genere locuplctet,Spiritu prudentix Si inuiftx fottitudinis in finemvfqueregerepergat. GeneuXjvin.CalcndasMart. m. d. lviii.

I. C ALVINI E PISTOL Æ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

Io. Cal. D. gossnino Zenilo s.

Icebat tibiamp;reliquis,quumhïc efretis,ex me fcifcitari fi qua vos dubita-tioangcrec. Paucisautem verbis coram forte melius vobis fatißeciflem, quam nunc longiorefcripto.Nec verb mihi nunc commodum cft prolixe ad VOSfcribere,quinetiam pauca hjc vix diólarcpermiiïtlaterisdolor, qui me toto iam mcnfc propè inutilemreddidit. Fide,quam fratri noftro Martino dcdiftis vos coram Deo ÔC Angelis eius,quum fciatis elfe obhridos meritôfolicitieftis,neàvobisvilain parte violetur: ac inea fändecolenda vobiso-mnino perfeuerandum: quia limul ac tantillum à redo propofito deflexeritis, nullus e-ritlicentiæ modus: vt multas femper illeccbras rep^erit carnis fenlus, quibus nos deli-niat. Nunc videndum quoufque pateat quod polnciti eftis. Martinumquidem nihil aliud ftipulatum fuifle ftatuo, nifi vt abftincretis ab omnibus inquinamcntis,quæ cum fyncera pictatis amp;nbsp;fidei profefTionc pugnant. Porro ii quis templum idolis dicatum in-gredirur,nonideo protinus lordium aliquid contrahit: ficuti quum Paulus Athenisfal-forum Deoru aras luftraret,non fe polluit afpedu illo. Sedpiic fpedanda eft confilij ratio: quia ft Papiftisgratificaripropofttumeft,impia eft minime cxculabilisftmula-tio.Quibus pertemplum Papaletraftreft;ligio fuit, facileignofco:quamuis plusæquô timidifuerint.Ad legem verb tam aufteramncqiu: me neque alios anderem aftringe-re,quia mihi fufficit abefle omnes fuperftitionis fpecies:amp;: ftmul dari opcram,ne quern iufteamp;meritboftendatnoftra libcrtas. Hxcprincipiamodbtencamus,non video cur nimis anxie fingamus nobis fcrupulos,qui curium noftrum in plana via morétur.Quôd ad condones fpedat, duo mala cauenda funt, ne vbi plenis buccis veram pietatis do-drinam profeindunt illi rabulæ, ftlentium noftrum fpeciem confenfus præbcat : deinde ne fuperftitiofts precibus communicemus. Si quern ergo mera curiofttas ad audicn-das blafphemias trahat,multum abeft ab eo zeli feruore, quern Deus à filiis fuis exigit. Quomodo enim verb amp;nbsp;ex animo dieet,Zclus domus tuæ comedit me amp;nbsp;opprobria eX probrantiutibiceckferuntfupcr me,ft volcns amp;nbsp;feiens aure accomodat facrilcgisdo-drinis?Imb eas cupide venatur’Si ante hoc modo coloré fimulationis acqcrftt declina-dæ inuidiç caufa,hæc certe obliqua eft pictatisabnegatio.Quifquis impias cbcionesaii dire fe iadat ne videatur Dei contéptor,fucû obtendit, quo licet fe amp;nbsp;alios deludat,nó tamé oblinct Dei oculos.Qui verb eas fe audire excufat,vt commode inftituat fuos,videat iterum atq; itcru,iie quid aliud tegat animo. Nam cùm omnes ad fugiendam cru-cem nimis propenftftnt,qui ftbi vltrb bladiuntur,intenti funt ad captandosprçtcxtus: fenfus autem carnis ad eos cxcogitandos plus æqub ingeniofus eft.Ergo nift melior alia ratio,vel neceflitas cogat,longe tutius eft ab ingrelTu rempli abftinerc, dum illic ex pro feftb corrumpitur amp;nbsp;adultcratur Dei veritas. Et cerrè vix fteri poteft, quin animi ftmul ac aures labis aliquid contrahant,vbi fponte audientia datur Satanæ mendaciis.Qubd adreprehenftones attinct,quamuis #ptandumftt,cas internos magis vigere,amp;f fe quifquead hoc officium erraif?ibuspræftandum ftrenue animate debcat: certam ramen ac perpetuam legem figere nonaudeo,vt quidquid difplicet, ftatim amp;nbsp;fine cx-ceptione reprehendatur. Hocquidem nobis omnibus pra.’ftandum elTc nondubito, vt appareat nos molefte ferre,quidquid Dei gloriæ amp;nbsp;verbo repugnat : deinde ft detur occafto,ftudium noftrum clarius teftari oportet:præfertim ft quafpes.cft profedus, minimencghgcndaeft:imb ftgrauius contingat violari facrum Dei nomen,minime timcndaeftimportunitas.Et hac ratione nihil hodie melius eft,quam parce frequenta-rc fodalitia in quibus pugnandumeft, nift vclimusperfida fegnitie proderegloriam Dei. Certe vbi aperte probro afficitur Deus, vel fyncera Religio,vel vbi indignenon abfquecontumclia arripiturcius nomen, quamuis alTenfum non ftmulemus :puden'lt; dumtamcntorporemcirefuacuiqueconfcientia didat, nift palam oftendimus nobis curæ plTc/Dei cultum amp;gloriam.Non præfcribo vt primo ftatim verbo plus virad ob-iurgationçm prorumpat : fed vbi delida alia aliis addita fcruntur, tarn ftipina remiffio extra noxam non eft.Qubd ad méfæ benedidionem,prccéfq; priuatas fi?edat,quifquis retedo capite eas audit,non obfeurb déclarât illisfefubfcriberc. Ergo ft qua mifeetur corruptcla vel fuperftitio,tali profeffionefefe contaminât. Si alios alpicimus fe cruce /ignare, vcl nugas fuas agitate, aliquantum diuerfa eft ratio : amp;nbsp;ramen hinc moncmur non efle adeunda loca,vbi oçcurrunt innumeræ fuperftitioncs,quarum a/pedu lêquuti

Pauluna

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loj

Paulum nos incalcfcerc conuenitxertè û qua in nobis eft pietatis gutta,fairem tacitos ge-mitus expriment : qui veró tacitus gemet quæ videre cogicur, longiffimè fubducerefe cupiet,li liberum fit. Ad nuptias qui accedit,modô à faltationibus,tnpudiis,alii(que lafci-uiis fe contineat,non erit forte ob folum afpettum damn an du s : femper tarnen dan da o-pera cft, yt modeftia noftra pudorem aliis ineuciat, fitque grauis quæda cohibendæ lafci-uiæ cenfura.Idem SiC de aléa indicium faccre conuenit. Nâquum lufu illopecuniam male dilapidate non liccat, nihilo ecia^i minuslucrû tacere. Qui fibi ab hac contagione non tempérât,prorfus excufatione carec.Nec me latet quam vobis difficile fit banc integrita-tem colcrcded meiatbitrij non eft,vel tâtillum laxare ex Dei præceptis. Et quia fieri nul-lomodopoteft,quinmultorum animiinvos exacerbentur, donee ad fubeundas often-fasparaticritis,claudicarc necefle erit ad dextram vel finiftram. Non difputo quam per-plexares fit, alienari à cognatis amMs; tantum fimpliciter oftendere ro ihi propofitum cft,quidvetet Deus,aut lubeat. Si te filij fui in Baptifmo fideiufforem aduocet quiipiam, inhumanum videbitur negate: amp;: die repulfam paffus,quafi accepta graui iniuria excan-defcct. Atqui infantem fœtidis illis nugis, quæ legitimum amp;nbsp;gcnuinum Chrifti Baptif-mum non fine ludibrio confpurcant,otïerre qui liccat,nemo vt opinot,oftendet : quado-quidem fideiulfor facrificoaftipulans,impiafocierate féinquinat. Quoties ergo nos hue ^elilluc impellerc tentant homines,vndc arcem^rverbol)ei,amicitiis omnibus renun-tiandum potinseft,quàmtailbusobfequiis redimenda totiüs mundi gratia. Demque modo placide,adhibitaetiam prudentia,amp; quæfita opportunitateteftemur nqbis Deura pluriseffequam homines,quomodohocaccipiant veritatishoftes, noneftin nohbfi-tum;fed qualifcunqne erit euentus,fatis fit ftudium noftrum Dco probari,amp; gratum ef-fe.Exhoc breui refpôfo colligerevt Ipero, liccbit,qualiter vos gerete deceat. Ecclefia N. interhoftium terrorcs ftatum fuum retinet. Martinus noftetin ftadiofuo conftanter pergit ,nec fatigatur. Et quanquam minacibus ediftis fulminant hoftes in Gallia, îæui-tiam quoque fuam defpumant; paffim tarnen crefeit vigor amp;nbsp;alacritas. Vale eximic vir amp;nbsp;frater integerrime cùm reliquis amicis, quibus has fore comunes foero.Dominns vos omnestueatur,Spiritu fuo gubernet,inuiàâque fortitudine luftineax. Geneuæ, pridie IdusMartias m. d. lviii.

loannes Caluinus tuns fubfcripfi; quia epilt; ftolam diftare coegit lateris dolor*

Mart ik Calvino s. d.

Ccepi,Vir Clariffime ,fupetiotibusdiebus iftaslitetas Vienna,vteasadte mitterem,quod antca non feci, quia commodum tabellatium ptitis non ha-bui.Nuncveropartimiftaoccafione data fctibo,partim quoniamvidetur lam elfe diu cx quo tc non falutaui-.quod officium etfi aliquantulum diftuli, ‘‘^^^'^’^^nihilominusinterroorinon patiar. Atf^ueadhancmcam voluntatem aliud accedit,nempe fupcrioribns diebus me fumma voluptate ^erlegiffe, quam edidifti lucu-bratione,protuenda xterna 6c faluifica Dci Optimi Maximi praedcftinatione. Proinde cumealeftionefuetimadmodürecreatus,par 6c æqnûexiftimaui gratias tibi agere: nec dubito laborituo quoad eleftos ac prxdeftinatos ad xternam vitam à Deo,ad cuins glo-tiam fufeeptus fuit,iuftum vberemque fruéfum conceffum iri.Ego quoque in iftä eandê fententiam pcrmulta collegera in co m mêtario meo epiftolæ ad Romanos,que ante aliquot menfes imprimenduPetro Pernx Bafileam miferä; qui tarnen libet iis nundinis ab-foluinopotuit.Qnodidcirconunc fignifico,quötibi fidé facia,ex ammo 6c iufta de cau-fu,metuofcripto no vulgariter gauilnm efle. Nos hîc noui nihil fere habemus, quod ipfe nefcias.lnauguratio noui Imperatoris,forma 6c ratione infolita amp;c haften’ inaudita,omni busadmirationc incredibilë peperit.Hac enimÇvt loquuturlcoronatione, AntichriftiRo-mani anftoritas videtur deiefta,plus quam haftenus vnqua fuerit;6cquo pafto Eleftores Archiepifcopi adduci potuerint,vt ciulmodi cofenferint inaugurationi,nullus propemo duintelligit.Sed quidquid fit,expeftabimus opera Dei Hue venetut duo V iëna,quotum alter cft concionator : alter veto Comes, aetate quide inuenis, at in literis admodu exer-citatus,8cReligionis amatiff.Nouo Imperatori erat à cofiliis.Cçteru agit modo eu Maximiliano RegeBohemiæ,cotëplatur Ecclefias Euagelicas, nititurq; oftëdere Lutberanos Senos dereSacramëtatiaide fêtire,vetu hucvfqùd no potuit adliquidû nonullis ptoba-S. J.

2.o6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOLÆ

rc.Tubyngam amp;nbsp;Heyldebcrgam profïcifcitur. Hæc ad Philippum in Saxoniam, qüeiö ait fe compertiflïmum habere, coadum elFe iam ad fchbendum,ac teftandum quidnade re Sacramentaria ftatuat.Vtinam iJli Deus eam conftantia largiatur quæillius eruditie-ne amp;: pietatê decet. Vterque vero iftoru affirmât Regem Maximilianu totum ad Euage-,' lica Religioné efle propenfum,amp;: Viennenfem Eccleha cuperc omninorefori^ata. HïC habui quæ fcriberê, vir clariffime,ac mihi mulei« nominibus plurimùm obfctfahde. Pre-cor Deum Patrem Domini noftri lefu Chrifti,vt EcÄcfiar iùæ te quàm diutiffimèincolu* mem feruet. Tyguri, x x i.Aprilis. Rogo vt fymmyftas meo nomine làluereiubeas.

Tuus in Domino Petrus Martyr.

Calvinvs Martkri s. d.

Inas his paucis diebus abs te literas acccpijCIarifs.vir.Ex prioribus intelJigC' rc gratum fuit,tuo iudicio probari breue lcriptum, quo ætetnam Dei proui-dentiam contra imputasrabulæ calumnias defendere volui. Caufæquîttibi mecumeft communis, iciebam te ex animo fauere. Etfiverôfatis agnofco non adam fuifle qua par c»t dexteritateamp;: induftria : imô quum inuitus ad eam acceflerim, faftidium quo tenebar,magno fuille obftaculo fcio.-mihi abundè fufficit» mea culpa nihil iaduræ paffiam elle. Hoc tarnen longé mdii gratins,ia fub prelo eflè tuos commétarios,in quibusharum rerurri fufaamp; dilucida explicatio tradetur. Quando tandem in Genefin quoque,amp;in ProphetasaliquidcxibitîCur nôhîccs,vttibidemaDibuS vi extorqueanrur,quæ nimis diu premis ’ H. nofter parua quidem in re expertuseft» quantum teftimonio tuo amp;nbsp;commendationi deferrem;per me tarnen non ftetit, quoini-nus me ad maiora officia prumpto amp;: parato vteretur. His diebus in Ecclcha Italica ali-quid fuit tutbarum.Gribaldus femina quædam fuorum errorum fparferat,quorum fum-ma hue redit:vnicum Deum e(re,qui Pater cft Chrifti, vt Monarchia ht penes folum P^' trem,Chriftusver«Äecundarius,amp;:quafiprimogenitus inter multos deos. Hoc nonani-maduertebantfimplices,quitamenfaillsprincipiis impliciti pettinaciter tuendoquod nunquamintellexcrant, iamcoeperantrepudiate qua; nihil controuerfiæ habent inter pios.Iam adhuc fupcrftite optimo fratre noftro Martinengo,pullulabant hçc diffidia.Ita-que moriensfumma vehementia amp;nbsp;meamp; collegashortatusfuerat,vt cauendo huicina-lo,amp;fanando intenti eflemus. Me veto præfertim nomine ter amp;quaterappellans. Qui mihi amp;nbsp;grcgi,dicebat,hadenus fuifti Pater, nunc Paftore fuo orbatû gregem in tiiam d-dem amp;nbsp;curam fulcipe:amp; quo notiores tibi fun t morbi, à quibus fummum diferimen im-pendet,adhibendismaturércmediisfcdulôaduigila.Poft eins mortem Ladantio amp;nbsp;m*quot; himultumfuitnegocijinpacandis turbulentishominibus,quidubitandi prætcxtu fuis deliriis alios imbuebant. Quum omnia putarem compolîta, repente apparuit,c]ande-ftinis illorum artibus plures eflè corrgptos. Cuius mali fanandi non alia fuit ratio, quàm vt omnes certa; confeffionis farmulæ îubfcribcrent.- qua propofita liberum lingulis luit contra aflerre fi quid eos angeret:fcrupulos omnes ira difeuffi, amp;nbsp;nodos cxpediui,vt cer-tô confidam nunc in fandam vnitatem rurfus Ecclefiam coaluilTe. Horum te volui face« rc certiorem,vt fi quis ad vos vfquerumor perferatur, nefolicitus fis, quafi dubioadhuc euentu. Vale ornatiffime vir,amp; mihi venerande frater. Dominus te fibi amp;nbsp;EcclefiæfuS diu incolumem feruet, Spiritu fuo gubernet ac benedicat. Geneuæ , x m. Maij

M. D. L VIII.

Joannes Caluinus tuus.

Calvinvs Farelio s. d.’

Vomodo Rochæus nofter poftridie quàm captus fuerat libcratus fit à Rege Nauarræ,fufius recitare non vacat. Cogniium fuit, temere fuifle arreptum, amp;:conieôturismagisquàmteftimoniisgrauatura. Ita piorum impulfu a«-' fus eft homo pufilli animi eum rcpofcere,ac fi vnus eflet ex domefticis. Ipf® etiam carcerem adiit,vt captiuum eximeret.Hic nuntius per felætus vtinos exhilarat, ita nos angit altéra ex parte, quôd nouas tragœdias paulô pôft elfe exortas tre-dibile eftzquia omnibus Regis officiariis màdatum fuerat, vt Dcumpanaceum in pompa folen-

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zcy

pafolenni comitarentunqtiod non omnes videbuntur faûuri.Quamuis in eiufmodi ho-minibus infolubilis quidam laqueus à mundo deprehenditur.Paucjflimi cum Abrahamo in Deum fimpliciter refpiciunt. Multi cum Lotho, vt Sodomam relinquant, queruntur fenon pofle feruari in monte.Sed quo rarior eft cordatorum numerus ex eo genere,cô il-lufttioreftDeimanus, quæduplici pelle quodammodo illos exucre dignatur: natiuo a/Fedu nempCjtum aduentitio, e^fulgore fuæ dignitatis. Sed progrelTus fum vltcrius,ne vacua plane exiretepiftola. Vale optime amp;mtegerrime frater cum rehquisfymmyftis. Dominus vos omnes gubernetjtueatur, bencdicac vfque in fincm. Geneuæ, x v 111. lu-nij M.D.Lviii.

loanncs Caluinus tuuSi

lo. CaLvPnvs Henrïcho s. d.

ï^teduos menfes fctipferat Francifcus nofter, fibi inter magnas amp;:arduas fideli tua opera commodê nobis iterum confirmans paucis abhinc fynccritatem amp;nbsp;perfeuetantiamlau-’dauit. Etß autcm nihil narrabatj»nifiquod præftandum fuit Chnfti feruoî quiatamenvbipericuloia eft vel dâmttolà integritas,rara apparent eius exempla ; ex animo,vt par erardætatifimus, te opprobrium ctucis Chrifti mundi lautitiis præferre, quæmultos itainebriant,vt Euangelij fimplic:itas,quaß inßpida, lit illis faftidio. Quôd fî eorum aftutiam elles imitatus,qui nimisad fouendam fuam quieté l'untprouidi:crat fpe-ciofus color,cur te à fratre noftro diliungeres. Hoc enim prætextu folent, qui priuatæ le-curitati confulere volunt,ab omni odio amp;: moleftia procul le fubducere, quia nihil vtilius ^t,quàin medio quodam amp;nbsp;fexiloquo docêdi genere mulcere populi aures. Quo maloti laude dignus es, qui molliter amp;: extra omne .certamen cùm docerc polTes, polthabita priuata vtilitate,ad dandam fratn noftro locietatis dextram vkrô îuifti propéfus. Et terre videinus hoc tandem côfequi verlutos illos artifices, quipietatiFdodrinaad fuûcom-moduminfleôtunt,vtdifcipuli eorûfemperdilcendonunquam perueniantad veritatis fcientiam.Porrôquamuis iam minus aequosacpropitiosexperiarls,qui antehac fauorece profequuci funt,non eft tamê cur fynceræ confelfionis te pocnitcat. Neque enina ignoras,hac lege nos fcruireChrifto,vt non modo cum profeflls hoftibus gerendumfii bel-lum,fed multis etiam domefticorum calumniis fimus obnoxij.Frement multi,alu apertè clamabuntjte ad libertatem quæ apud vos tolerabilis non fit, inconlideratè progrelTum effe. Tibi non modo has voces fpernerc necelTe erit,fcddcliçias quibus indulgent,fcue-tê iilis excutere,vt intelligant claudicationem qua pugnas omnes déclinant, exofam elfe Deo.Pergendoquâcœpifti(quodfadurum certô confidimus)tandemfenties puram co-ram Deo amp;: Angelis confcientiam, centum iheatris loge præftare: eiufque pacem,totiu$ mundiplanfumagiseiÏeexpetendam.Addequdripij Deicultores tibiiam metitogratu-Iantur,atque vberem ex hac fanda tua alacritate frudiAi fibi promittunt. Tibi optimus frater noftcvFrancifcus,qué amp;: nos experti fumus verè Chrifto eflc addi(ftum,amp;r tu eximiis ad ædificandam Ecclefiâ dotibus poliere vides,fidelis ac ftrenuus erit adiutor. Audimus reuerfumelTeconcionatorem auhcum,qui vtinam ne fuo morc.Vtcunque verô fe gerat, minime cÔfentaneum eilet ab homineflexibili,amp; ad quallibet auras nutarc folito,Chrifti feruospëdere.Tu pro tua moderation e,amp; prudentia,hauddubiè ftudebiseum tibi ad* iungere,nc reftum curfum impediat vel moretur. Sin metus amp;nbsp;nimia cauendi folicitu-do, vel etiam peruerfa æmulatio hominem in diuerfas partes rapiat,contra hæc quoquc obftaculafortiterenitinecelTeerit. Valeeximie vir, amp;nbsp;integerrime frater. Dominuste Spiritu fuo regere,virtute fulcire amp;nbsp;tueri, ftudilfque tuis amp;nbsp;pi is laboribus benedicere per-gat.xxi.Iunïj M. D. Lviii.

lo. CaIVINVS N. s. D.

Nuitus fçribo,mi frater, quód non Jibenter audiui dilTidium elle ortiim in-ter vos leui de caufa,quod magnas offenfiones pariat. Tu forte excipies, amp;nbsp;iuftam fuifie caufam, neque tara graues fuifle motus,vt fama hucvfque pcr-ucniredebuerit. Vttumquevttibibreuiterexpediamiquamuis initiô difce-pcatiomaximeferia videripotuerit,amp; quàm priuatoarbitrio finite vix lice-S.ij.

j.o8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOLÆ

ret, patuit tarnen ipfo progreflu , hominem vnum inconfidcrato fermone mouifle inutiles turbas : alterum ne in crimen traheretur , nimis feruide tumultuatum elTe. Quod fi publicam auftoritatem intercedere oportuit, atque hoc flagitabat caufæ grauh tas,fcire velim quo iurc abs te amp;nbsp;feniorib’ fufeepta fuetit cognitio.Si refp6deas,nonduni maturum fuilTe tempus,donee mehus patefaâa clfet veritas, faltem lætari oportuit odio-fo hocmolcftóqueoneréieuatum teefle. Quidenim l»tius vel magis optandum ,quain vt arbitris tocam molcm fuftinentibus,iple fecurus quiefcercs? Ergo quod te metu amp;nbsp;cura exemerâtjbeneficij loco ducendum tuit:tantùm abelt vt æquum fuerit cxcandcfcere, ac fi tibi Eióba eilet iniuria. Negas fas fuifle,litem apud vos pendentem adarbïtros deuol-ui. Quid li duo litigantes, nullo interpolito arbitrio inter Ie vitro fuilFent reconcihati,an ilia voluntaria in gratiam reditio’tibi difphceret? Si te (ufpedum fuifle iudicas, quia non fueris adhibicus,vide ne tuis conieduris plus æquo tiiouas. Atque vt liniftroaJiquoprX-iudicio iniufte fuiflTe grauatum amp;nbsp;læfum concedam, an priuata iniuria in fuggeftu vlquo prorumperedebuit? NequedilTimulandumeftjtibi hocabæquisamp;moderatis audito-ribus vitio verti,quôdpermultavel leuicula, vel quæ fupprimi clTct vtilius, ad populuin vulgare,amp; immodica vehementia exagitare foleas. Certe in hoc negocio cur tantopere oxcandefeeres,fl omnia melius expender|s, caulam forte non reperies. Cur veroarbi-tros odiofcapud plebem traduxeris,non video. Addequod in collegam tuum hominem placidum,amp; modeflu,amp; de Ecclelia bene meritum violenter infurgerCjiiequc humanu fuit,neque tua perlona dignum. Ac fl tibi cordi eft Ecclcfiæ ædiflcatio, potius danda o-pera fiut, vt integra maneret eius audoritas. Quid de aliis dicam quorum fi nulla apud te ratio habetur , Ecclefiam veftram ornamentis non pœnitendis fpolias. Quumigi-tur amp;nbsp;tua priuatim amp;nbsp;totius Ecclefiæ magnopere interfit,tibi amicoscfleôequidem coniundiflimos,quihadenusfidelemoperam præftiterunt,amp; animatifunt adpergen-dum : fi meo confilio obtempéras depofita contentione, pacification! te acquielcereo-ftendes. Memini te ^liquando mihidicere, filapfuserroreelîès,nihiltibigratiuselTe quam moneri. Qua fi^ucia te libcrius hortari no dubitaui,vt vehementiam quç modum excederevifaeft,mature frçnesactempérés. Siquidremedij ad placandosanimosàmc aft'erri pofleexiftimas, non deeropartibusmeis. Vale frater mi colende,cum vxoreamp; amicis,quibus falutem multam precor. Dominus vos omnes tueatur, gubernet, benedi-cat. Vtinam breui de veftraconcordia nuntium audiam,qui me exhilaret. Geneuæ, xx, lunij M. D.L VIII.

lo. Ca l V I N VS D. O T T H O N I S E CI O S. D,

Tfî mihi Gafpar nofter,qué ego idoneu amp;nbsp;fidum teftem cfle duco,te fatis ad fyncerx pietatis ftudium Ipiÿite animatum efle retulit,vt mcæ cxhortationis » ÏL , « 1 a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a a ÏV» i»-«z-4a/VA/*C a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;am «»a .^aalt;-k*ay^aA •lt;% A«aa aaa mam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a«* ■ .

uos àredo curfuauertere, vel vbi id non poteft, quot obftacuhs eorumee-leritatem retarder acmoretur,hæcmea fedulitas,quamuis fuperuacua te minimèolFen-det, fi cLirrenti calcar addercvifumeft. Nam quia perfuafus fum proban tibi, quos pro EcclefiaChrifti fufcipio labores,mcque hoc nomine fraternè abs te d il igi,faîtem grata tibi cric hæc cura,quæ me ad ferenda fubfidiaimpellit. Porrô non tantùm vttepriua-« tim Deo addicam hortari propofitum cft, fed vt ciuibus tuis ad purum cultum adducen-dis ftrenue incumbas. Vides qua contumacia amp;quoferuore cæci veritatis hoftesin perniciem fuam ruendo,alij alios mutuôimpcllant. Quarc faltem eorum exemplecre-feere nobis debet animus ad promouendum Chrifti regnum, quiaturpe eft canto co-natu eos pugnace aduerfiis Deum,nos verô in tam præclara caufa vel federe ignauos, vel cunétâcer lentéque prngredi.Difficile quidem amp;: arduum tibücertamé paratum eflé fcio, fl ce aperçu Papatus hoftem profit earis: fed videndum eft l'ub cuius ducis vexillo milites, ne vel laflicudine frangaris.vel moleftiis fuccumbas, vel cerféâris vllo difcfimine,vcrprx defperationeconcidas.Exordiaregni Chrifti, vbiqué'noftfo fæculo ferè humiliacon-temprâque fuerunt.-itaque derifa ftiitaprofanishominibui eorum fimpficicas,qui ran-tam molem aggredi auderent, perinde aefi vellentlun4m è cœlo detiahcre. Atqui foclici fucceffu pacuit Deum opus fuum non negligere,neque fpem eorum truftrari, qui ineftima*

E T R E s P o N $ A» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zc?

ineftimabili eius virtu te frcti contra cerrena omnia impedimenra nituntur, conten-dunc. Ecfancvtcunquevtaturhominum opera,non fruftratarnen hocfibiproprium vendicat Ecclefiam mirabilitcr erigere, 6â ereétam ad extremum tuen. Memineris quo maioriaudoritate polies in vrbe vcftra,plus tibi impofitu elle oneris à Deo,cuius manu in hoc gradu locatus es, vt minus exculabilis fit tua ce/fatio, quam priuati cuiuflibet vcl obfeuri hominis. Sed quia fperg quas ad ornatiifimum virum Dominum Petrum Syr-kiumliterasfcripfi,'pro veftra coniundione tibi fore communes, pluribus fuperfedeo, tâtùm fupplex prccorcceleftem Pattern,vt te regat fanólaprudétia,fuftineat inuida vir-tutc,fuamanu protegat, piófque tuos labores bencdicat. Geneuæ, 1111. Calendas Se-ptembris m. d. lviu.

Io. Calvinv^D. PetAoSyrkio 5. i).

BVod tibi nulla humaha nCcelfitudine coniundus, Vir Clarilfime,familiari-tcradtcfcribo,nequetu vllam excufationem dchderas, amp;nbsp;Gafparnofter, qui fiduciam fcribedi dcdit,fuggeflit idem materiam. Cognoui ex eius fcr-mone,non modo te vnum efle ex fynceris Dei cultoribus,fed etiam propagande Chnfti regno fidelem ac«feriam opcram dare. Sed ex turbido vel faltem nondum rede compofito vrbis veftræ ftatu , qualem mihi depinxit, facile conii-cio, amp;nbsp;duros certaminum impetus tibi efle fuftinendos, amp;nbsp;cum multis illecebris ludan-dum,quæad impediendum pietatiscurfumnonminon obftaculo efle folent,quam a-pertæ pugnæ. Ergo non minor tibi danda opera, vt iutentus fis cauendis infidiis, quam ad fortitcr bellandum armatus, ficuti non abs re admonet Paulus fideles, vt à dexirisamp;i.Cof.tf.7. finiftris probe muniti fint contra omneshoftisincurfus.Nomen Chriftodare non potes, quinexcidasàmultorum gratia,quos retinereamicos vtileamp;iucudumeflet : multarum commoditatum laduram facias : forte etiam minuatur popularis fauoriminç amp;nbsp;terrores ab altera parte inftabut.Nam amp;nbsp;totus Papahs clerus qui opibus amp;nbsp;potentia exccllit apud voSjimó tranquillum imperium tenet,accrrime ad tur banda omnie conlpirabit, amp;nbsp;multos fecum trahet alTeclas.Tibi cum ahis iurgari,aliorum probra refcllcre,aliorum infidiis oCcurrerCjnecclTe erit. Muka tædia dcuorâda,multæ ferêdæ iniquitates,moleftiæ ingen-tes fuftinendæ. Forte etiam longius procéder eorum væfania,quicœlum terræmilcere non dubitabunt potius, quàm aditum concédant fanæ dodrinæ. Verùm fi te pugnare Chriltiaufpiciisrcputes,nonmodôfolatium hoc fufficiet ad leuandasomnes acerbita-tes,l'ed inuidû tibi robur fuggerct,quo ad frangendos infukus quoflibet obdurefeas. Dura conditio piorum,nifi amp;nbsp;caufædignitasprçualerct,amp;Agonotheta nofter Chriftus,non tantum fuo confpeôlu nos animaret ad certandum, fed vidoriam de manu, vt aiunt, in manurn nobis porrigeret.Iam quem in locum te produxefit,non ignoras,quando amp;nbsp;gra-dum obcines,ex quo te alios incitare conuenit: amp;nbsp;eo vfque Spiritus cœleftis impulfu pro-gre(ruses,vtretrocedereturpefitacnefas.Ergoiipn vocatio tantum, quæ te latis arélo vinculo obftringit, fed principia hæc, in quibus le dut^m oftendit Deus, animum tibi addant. Statueram longe prolixius tecum agere : fed cùm morbus haâenus impe-; ' differ,fequutafuntnégocia,quæ abrumperecogunt vix inchoatas literas. Vale igitur præftantilfimevir,amp;:mihi ex animo obfcruande. Dominus tibi adfit,te gubernet Spi-xitu prudentiæamp; fortitudinis, præfidio fuo tucatur, amp;nbsp;tuosfandos conatus benedicat, Geneuæ, Il II. Calendas Septembris m. d. lviii.

'Calvinys N. Abbati s. d.

8Vdieram fæpius, eximie vir , quum vnus eflcsex multis,quifynceram pie-caris dodrinam quæ nobis à Deotraditaeft, prodefenfione RomaniPapa-cus oppugnant, maiore tarnen quàm alios vehementia in nos excandclce-re. Etpriuatimquoquein meafperiusinuehi. Neque veto mirabar, quum

amp; fupcrftitionibus quæ maiorem orbis Chriftiani partem occupant,imbutus eflrcs,atque errormn laqueis implicitus,fimul inconfiderato 2elo te rapi ad me durius tradandu, atq; etiacôuitiis vexandû. Ac iampridé ad eiufmodi probra,quib’ amp;nbsp;Prophctas,amp;: Apoftolos, amp;nbsp;vnigenitû Dei Filiûobnoxios fuiffe video,cotinuo vfu obdurui. Na hoc nobis diuinit’ præfcriptû cft,neque æquum eflêt à comuni lege me cximi,ncq; feréda roea mollitics, fî S.iij.

IIO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. calviniepistolæ

moleftèferrem me violari, vbi ne Chriftoquidemfummo omnium regi parcitur. Nunc vbi mihi narracum eft, non modo te maniùcfaclum elfe, vc placide nos aiidjrc paratus fis, fcdquamprius abominatus es dodrinam ampledi, velfaltem ita ad nos actederc,vt pofthacinteraduerfarioscenferi nondebcas : quàm iucundushic mihi nuntius fuerir, vix pofliim literisexprimere : quia ex bac muracione non vulgarem expedo frudum. Nam amp;nbsp;mufti quos audoritas tua quad deuindos corytridôfque tenebat, ne ex labyrin-tlioilloemetgerent,tuoexempleaddudi.incipienttandemattentius reputarc quida-gcndumdr.multorumtorporexpergcficx,mulcorum frangetur, aut molliecurperuica-ciaidenique mufti, qui te crrorumduccm fuerant{cquuti,tccumredpifcenc. Neque vereor (li ttbi fuauis eft Dei mifencordia )ne te libéra errorum,à quibus te cripuit, repre-henfio oft'endat. Ac fane non aliter guftare potes,^uàm liberaliter tecum egerit Deus, nifi reputes quàm miferumfueritin profunda ilia impietatisabyllodemerfumiacereii-mô tua conuerfio,vt fcrihcndi materiam fuppeditat, itagratulationis mibi argumentum eft. lam fupereft vt te liberatori tuo, amp;nbsp;officia tua addicas,amp;: qui fallaci religionis præteX* tu obtenebraftimultorum mentes, nunclueem præferendo,difcuticndis tenebris fedu-1Ô incumbas. Cæterum,quia plenam exhorrationem, öê qualcm res poftiilat, vix caperet epiftola, vitro tibi pro tua prudentia hortator cris, vt ingenium , eruditio ,amp; facundia, quibus te Deus ornauit, illuftrandæ cius gloriæ confecrentur. Vtinam,quia mihi præclu-fum ad vos eft iter,Gommodum tibielfct hue excurrere ! agnofeeres profedô ex vultu amp;nbsp;fermone,quàm verèamp; ex animo cupiam fraternam beneuolentiamcum omnibus cole-re,quos lîbi Deus reconciliauit. In hoc faltcm melior erit tua quàm Paulicoditio,quôd Aa.9.i($. jljeexpræfcnti vitæpcriculo elaplusob fidcitcftimonium, vixidem àfratribus ,quiafuf-pedum habebant,'admin'us fuit. Ego verô ad te non comiter modo,fed etiam hononfice cxcipiendum nonfecus ero propenfus,quàm fi me nunquam verbulo vno la;hfles. Vale ornatiffime vir.ôc mihi in Chrifto vcncrande.Deum precor vt tegubernet Spiritu intel-ligen tiæ amp;nbsp;prudentiæ, fua virtute fuftincat,amp; conhrmct,donis omnibus Iocupletct,inco-lumcmtucaturamp;bc^edicat.Geneuæ, ix.CalçndasOdobris m.d.lviii.

Tuus ex animo loan-nes Caluinus.

loANNES C A L V l N V s D. S T A N I S L A O AB O S T R O R O C.

CaftellanoMedzeuecenlî s. n.

Vnepium fratrem nadus,quimeas ad te literastutô perferret,Præftan-tiffimeviramp;generofe Domine, icribcndioccalîonem prçtermittere nolui: amorcmerga te mcum,amp;obfcruantiam reftarer (eth hæc etiam, V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quàm vt tibi fpontc amp;nbsp;alacriter accenfo ad allerendam quæ

' nimis diu contempta iacuÂ,pictatem, animos h fieri poftet adderem ad per-■* nbsp;nbsp;gendum: non qüôd ftimulis moisindigeas, (ed quia iucundum eft gratulado hune tuum

vigorem fouere.Fuit hoc raræ virtutis.ex alto honoris gradu in humilem Chrifti fcholam defeendere, vt te Euangelij quod vulgô tot probris oncratur, minime pudeat : ac palàm’ ingenucque profitearis, te fuperftitionum, quibus indigne foedata eft vera Religio, acer-rorum, qyibus fcelcftè adulcerata eft Dei veritas, acerrimum eftehoftem. Verùm tibiaf-fiducreputandumeft,quàm multæcertaminum fpecies te maneant: quia non definet Satan omnia moliri,quibus iandos tuos conatus vcl frangat,vel morctur, vcl quouis modo impediat. Et experientia dücet,quàm pertinax fit in adueriàriis pugnâdi libido. Quarc ita ftatuendûeft.longæ militiæ te diuimtus cfte addidû, in cuius mediocurfu minimè fatigari decct.Cçtcrum ne deanimi tui magnitadineamp; pcr'éueratia dubitarc videar.a-liô me conuertam. Minime te fugit generoiè Domine,milium inter Satana: artificia efte deterius, quàm vt diffidiis eos fcindat,quiad reftituendum pure fidei conlènfum aipirar. Qim maiore prudentia caueridum erit, ne hoc quoque obftaculo vos retardet, Intelligis quid velim,amp; fufiushancadmonitioncm profequerer,nifi iam febris acceffioliterasab-rumperecogeret, quænon modo vires corporis débilitât, led etiam minuit ac languefa-cit animi vigorem. Sed beneeft quôd his partibus probe fungetur venerandus mihifrater Dominus loannes à Lafco,excellentiæ tuæ affinis: cuius non dubito audorirarem j'vt merctur,magni efte apud te ponderis. Vale illuftris amp;• generole Domine, inihi ex animo fufph

2ii

mo fufpiciende.Patrcm cœleltem (upplex oro amp;nbsp;prccor,vt te incolumem diu confcruer, Spiritufuûdirigat,omniquebenediôtionum generelocuplctet.Gcncuæ, x111.Calen-dasDeccmbris m. d. iviii.

loANNES CaLVINVS IlLVSTRI IT REVERENDoDoMI-no lacobo Ithauio EpfTcop □ Wladillauienfi,mihi ob eximias vir-tutes obleruando s. d.

ignotus ad te,illuftris Sâ revierende Domine, fcribere au fus fum, culpæ eft in hac Hducia, reiicere in nuntium licet, qui pro lingulari

gt;11I ialutistuæftudioamp; cvu^jhasliteraspropèinuitoexcorlit. Quodvetobre-^'^uitcrjamp;rquafidefuntlonèfcribo, iufta exculatio eft in tempons angulkiis: quia vix ante admonitus fui de eins aduentu, quàm le inox abiturum dixit, vt mihi diem vnum ad fcribenduinconcederet; cuius tarnen maior pars mihi eripi'turà fcbre quartana,quæ me cubiculo inclul'um, amp;nbsp;ferè leâ:o athxum tenet,ex quo ctiam hæc pauca dictate coaótus fum. Scribendi autem hæc mihi ratio amp;nbsp;materia eft, vt Euangelij lucenuncapud vosexorta, quum tibiDeus oci^los aperuerit,feriôexpergilcans. Audio enira tenon modo guftalfe veram pietatis dodrinam, fed cius cognitione imbutum,quæ omnem errons Se ignorantiæ prçtextum excutiat.Tu veto pro tuaprudêtia non ignoras, quàm intolerabilis lit cccleftisgratiæprofanatio ,vbi earn quafi data opéra fuftbcamus. Etfiautem plaufum tibi in munditheatro conciliât fplendida hæcdignitas ,cauendum tarnen diligenter,ne te demulceant fallaces blanditiæ,quibus laqueis batan multos hodie in exitialem labyrinthum trahit. Ita fit vt qui captandis elîugiis folertiam fuam exercée, tandem vbi vident colores fuoscuancrcere,palàm le Deoopponant, imô erumpantin m.inifeftum furorem. Huius rei exempla baud dubic nimis multa ante oculos tuos ver-fantur, dum abj violenter ferro Sc igni extinguere pertentant cceleftem doétrinam : abj vtin fordibus fuis fecurè deinerfi iaceant,non modo indulgent torp«ri fuo,led pecudum more conlcientias fuas obftupcfaciunt. Ab hac tam peltifera Epicureorum labequif-quis in deliciis feduló Sc attente fibi non cauet,vix fieri poteft quin profanefcat, Sc abie-fto Dei timoré,in eandcm cum illis lafciuiam le proikiat. Quid ergo tibi agendum eftî Eerüentapud vosdiffidia,pars vnarcftitui cupit integrum Dei cultum : altera impias fu-perftitioncs peruicaciter défendit. T e medium ftarc,qucm Deus quafi portedamanu ad caufx luæ patrocinium vocat, turpc ac nefas eft. Cogita quem locum occupes,Sc quod onustibilitimpofitum. Addequodpietatishoftes,dum indcnfis tenebris exiguaspie-tans tux fcintillas ferre nequeunt, qUodammodo re extrudunt è lua fadione, qux vitro higienda tibi erat.Ignolces mihi pro tua humanitate, fi vno in verbo fim al'perior ( quia vtptoficiam,libere quod fentio dicendumeftlvbi ad coclefte tribunal ventum fuerit,non poffeelui ptodnionis crimen,nifi te mature fubdu^as ab ea caterua,qux aperte ad oppri-mendum Chrifti nomen confpirat. lam veto fi tibi mol^ftumeftminui,vtcrefcatinte Chriftus,in men tern vcniatMofis exemplum, qui fub vmbris obfeur is, Chrifti tame op-probriumdeliciisÆgyptiorum Sc opibvis prçferre non dubitauit.Quanquamautem plus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

forte mihi apud tuam excellentiam pcrmifi quàm decebat -. quia tarnen propofitum fuit falutituxconfulcre,non odiola,vt fpero, tibi ent mea bbertas. Vale prxftantiffime vir, illviftris Sc revierende Domine,cui à cœiefti Pâtre faufta omnia precor ,prçfertim vt te fuo Spiritu gubernet,acccndat in corde two ardentius pietatis ftudium , Sc in eius conftantia

i tcconfivmet.Geneux XIiv.CalendasDeccmbris M. d.lviii.

lo. Calv invs D. C o m I t I

Tfi litetismeis fuperioribus, Ampliffime vit amp;nbsp;llluftris Pnnccps, quale opubam refpontum no tub,quia minus apud te quàm optandum effet pro-fecerat mea exhortatio, lîngulavis tarnen bumanitasqua exceptum fuiC-fe meum olbcium cognoui, denuo me ad fcnbendum animat, tt cum nos^ iubeatPaulus importune inbare,vbi ftimulâdi funt homines ad pictatis ftu-dium; non vereor tanto aubore ôe magift.ro fretus , etiamli molefta tibi eft'et mea iedub-

tas,ncvitiotnihivcrtatur.Sedhoc quoque metuamp;L folicitudine mebberat æquitatis tuæ ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S. iiij.

I. C A L V I N I E P I s T o L Æ

fiducîa;iinô cùm hucufq; fparfa fueric fama,defenfioncropuræ Euangclij do(ârinæ,à qua initiô refugicbas vel eras paulô alienior,propcnfiore animo nunc te fufcipere,eô aJacriùs exhortationem,quç femel ftuóhu carere vifafucrat,rcpetere aufus fum.Cùm fcribercs nihil tibi vidcri in ftatu regni mouendum, quod omnis nouitas graues motus amp;nbsp;exitiales minitaretur,mihi quidem triftisnuntius fujt,Chrifticaulam dcftitui apatrono tarn ido-neo; gracior ramen fuit ingenua ilia profeifio, quam i^quorudam more iimulaflcs, quod tibi cordi non erat. Nunc quamuis te rediiis fentirc arbitrer,ignofces tarnen pro tua pru-dentiaji paucis vanum hunc timorem refutaucro. Nequeme latet quantam pro ingcnij tui præftantiaamp;acumineperitiamcollegeris ex longo magnarum rerum vfu. Sed minim non eft hac in parte hominem fummo iudicio præditum potuiiTc falli, vbi humana omnis folertia euanefcit. LaudaturapudXenophgntem quod ex tripode oraculuolim reddidit Apollo,colendos elfe Deos pro vetufto more cuiufque gentis: nempc quia nihil cenfetur vtilius vcl magis confultum, quam fouere publicam pacem.Vnde etiam natum vulgare prouerbiumzMala bene poiita non moueda. At verb quidquid difcriminumim-pendeatjCaducosterræPrincipatus,nobistanti elTe nonconucnit,vtineorum gratiam negledus iaceat cultus Dei amp;nbsp;fyncera Religio, à qua pendet æterna falus. Profanis ho-minibus hie fcopus fuit, cauere modis omnibus , ne quid publicam quietcm tur-baret ;noftra verb diuerfa eft ratio, apud quos Deigloriæamp; doôtrinæ cœleftimeritô cedere debet,quidquid in mundo eft fublime ac pretioliim. Adde qubd fuperuacuus eft illetimor:quiatumultus omnes quos Satan excitare conabitur, facile iedabit Chriftus Rex pacis,per quern Reges regnant. Fieri quidem vix poteft in tanta hominum praui-tate, malitia, ingratitudine, amp;nbsp;contumacia, quin ftrcpitus,diflidia amp;nbsp;turbæ comitentur puram Euangelij dodrinamifcdnoftrum eftreiedain Deum huiusmali cura, quireme-dium inueniec,ftrenue nihilominus in officio pergere. Dandus cnim eft eius prouiden-tiæ hie honor, vtincommodisquæ non licet noftra induftria effugere, occurrat. Siiw nos diuinitus gubernari patimur,lxtior femper erit exitus,qua nobis fenfus nofter didcc PÛ.46.10. quia reipiaprobabi^Deus verb fuiife de ipfoprardicatum, quodlegitur inPialmo; Per-fringitlanceas,gladios comminuit,currusabfumit,ignibellacomponitvfq; ad fines tcr-ræ.Rurfum memineris,nobiliffimb vir amp;nbsp;Domine, vitiaamp; corruptelasquibuspolluitut Vera Religio,totidemcirefacrilegia,quorum Deusacerrimus erit vindex : aeproindeo-diofam illieftehanc prudentiam, vbiexternam quietem pietatis iadura redimere cupi-mus.Sed quia voluntarium vt fpero, teliteræ meæ reperient, pluribus hunc fermonem profequi necelfe no eft : amp;nbsp;me etiam febris quartana ad breuitatem cogit.Poftrcmb cùm ifticficeximiusClirifti miniftcramp; frater mihi venerandus Dominus Joannes aLafco, quern non dubito pro zcli fui feruore fatagere,has ei partes hbenter refigno:quia etiam a-pudte valebit eius audoritas,quacùm meretur.Deum itaqueprecabor, vtTuam Celfitu-dinem fauore fuo tucatut,modifque omnibus augeat, Spiritu fuo gubernct,virtute fufti-neat. Geneuæ,xiii.Calend.Decembris m. d. lviii.

gt; Blavrervs Calvino.

E illo negotionon vifum eft quicquam porrb ad te fcribere,qubd fperem a-lioqui iamcalorem iftum deferbuifte. Egonemini qui vocetur detredan-dumpuro, qubd omni petenti fideinoftræ rationem redderc iubeamur. Si aliud à nouo Imperatore colloquiu impetrabut inaperij ordines, turn Ma-giftratibus fcribetur ( fi vera ab amicis accipio ) vt Theologos fuos adefle iu-

beant. Sunt certc ex Phncipibus nonnulli qui paci Ecclefiarura magnoperc ftudent ,ac nullis parcerent fumptibus,modbhancredimere vlla ratione poflent. Atque vtinam in vnam hanc rem,per bellicosiftos motus,qui alij exalijs identidem oriuntur,incumbc-reillislicerec. Gallumcum Turca colludercinfauftaquecum eofœdera meditaricon* ftantiffimè ac publiceaffirmatur. DeindeRoman.Pontific.ficiratum nouo Imperato-ri, vtornnia citius periclitari, quam hanc inaugurationem ratam habere velit, cùm præfertimfacramento adadus fitnouusCæfar,nevelcoronam,velgladium,velquicquam eiufmodi à Pontifice pcteret, fed PrincipumEledorum, Ordinumque impenj confcnfu,folitifqucceremoniis,quçabfque fuperftitioneadhibitç funt,contcntus efle velit. Sicque à tribus iftis Potentiffimundi Monarchis, Pontifi. Gallo, amp;nbsp;Turea fummum Caefari imminerepericulum. Efle enim hos tripliccm vixque nun quam rumpendum fu-niculum?

ET RESPONSA.

niculum,quovclut laqueo, Cæfaris collum induendutnpariterac præfocandum fiet. Sedfortior eft omnibus libs Dei veritas, à qua fi fteteric Cæfar, noneftcurfibi fuifque metuamus ab imbcllibus omnibus terræ vermiculis. Nos perpctuis fiagrantiffimiique fi-dei votis cœleftem Patrem, cuius manus omnium Regum corda moderacur, fuppliccs interpellemus,vt fradis fruftratifque omnibus omnium hoftium conatibus,rcg!ium Ic-fu Chrifti Filij fui vfque propagare^c leipfo quotidie auûius,illultrius ac florukntius ef-fe velit, nôfque in illo ætcrnùm tœlices ac beacos futures conferuet.Scnpferam Pbüippo per fymmyftam meum,fed no attigit is Saxonia, vt animus erat, quandoquidem Principes quibuscum agendum erat, Francofurti inuemt. Tu fi quid babes, vel ex Gallia, vel de Philippe,ne mecelcs. Meliora mihi dchoc\promifcram,amp;valdemiror, magnum hune virum non perinde magne ani^o elle, vcrùm femper vbi ad rem ventum eft,veterem refipere imbccilhtaiem. Dominus illi cxcclfos plancque heroicos,hoc cft,fc dignes animosaddat; quippe cuius auótoriras in pacificationis negotie tantum afferet me-menti, quantum vix cuiufquam. Et profeftô, vtvt dilfimulet, feipium negatehaudqua-quam poterit. Ad multos muha modeftiflimè fctipfit,quibus non obfcurç teftatur, quantum ablit ab illorum fententia, qui de Chrifti Cœna fuperftitiofiusfentiunt,amp; loquun-tur;quantùmque fibi difpliceant temcrariæiftæ Saxonum quorundamaduerlum no-ftros condemnationcs,Bc inaufpicata præiudicia. Seruator lelus Chriftus eleétum orga-numhocfuuminexpugnabili Spiritus fui virtutcfemel exaltoinduat, vtrem,amp;vitam 8c omnia périclitât) citius, quàm fufeeptum iamdudum veritatis patrocinium tanto cum fuodedecoreindicibillque EcclefiarumChriftiiaâmra deferere veht fccum.Vale mi ani-i''^e,acomnium mihilonge colendiftime chariffiméque frater,méquecoelefti Patriafli-duisvotis diligenter cemmenda,vttnumphantis Chrifti fui aufpiciis à morte quam veteranus iam quotidie mcditot ad vitale illam vitam, quæ fola vita, vt verc cft, fie reétè di-cimeritôpoteft,tranfire mihi quamprimùm liceat. Iterum itetûmque vale præter cæte-ros venerandc roihi femper Caluinc, frater in Chrifto Icfu fuauiter ar«ftiflimcq;,comple-ftende, quitibi prxfentiflimus fuo numine femper adfit. Linguam mam ad dicendum, manumverôadfcribendum,itaSpititufan£to fuoregat,vtteloquente (uam vocem ,te feribente fuam manum,quotquot funt verè Chriftiani femper agnofcant,adque fidei o-bedientiam ftrenuè fe ac fœliciter parent.Salutant te noftn,præcipuè fy mmyfta cum re-) liquistibinotis.Salutafratrcsamp;amicosquinosin Chrifto diligunt,curoprimis admini-fttostuosinopcreDomini,cum Archigrâmateoveftro.Bienæ x 11 ii.Maij,«. d. lviii.

V erè T. Ambr .Blaurerus.

Martyr Calvino s. d.

R'^^^^Jhifanè,vir clariftime,neq-, mirum neque graue fuit, quôd ante paucos dies» * cùmliterasadBuhngetumnofttûdittÿjeris,nihiladme(.quôdperillûexcu-fare voluift.i)tamen icnpfetis.Verû id me aniiÿi valde male habuit, qp te mor-'' boeoque pcneulofo xgtotare audiuerammeque nunc minus ægrè eftjquaù : do tcbnm quai tanam lignificas efte,qua laboras. Ego de iftius morbi coniu-macia,amp;: rebelh quada aduerfus pharmaca amp;nbsp;medicos obftinatione multa poffem narrare, vt qui ïam bis cum eo fim conftidatus: fumma eft, magna, diuturnàque paiieniia,eos qui fint ifto loco, vti oportete,quàm vtendam foris,vti certô icio, non petes, cum in animo tuo, à Chrifti Spiritu fit abundè inlerta-.Sed habeo vnà cum permultis aliis de ifta tua ægtotatione dupheê dolcndi caufa.V na q, iple dolcas, fragaris, ôc debiliteris,id quod alh terfierinôpoteft,præfertim in corpufeulo iâ propemodûlaboribus exhaufto. Altera veià êftjàbores tuos in agendo ôô mfetibendo, magno Chrifti omnium dettimêto intertum-pù Nihil enim eft quod ifti morbo æquê atquc ftudia,amp; curæ,aduerfetur.Flæc funt qtiæ liontautum me, fed omnes verè pios exctuciant.Attamcn quando iia res habet, noftru eft ofhcium, precibus contendere,quantapoirumusinftancia ,vtpriftmæ fan itati quam* ptimuttireftituaris. Tuumvetô,vtànoxusomnicura,fummaque diligent’atibiipfi të-peres,pïxrcriim à fério ftudio, amp;nbsp;grauium cutarum folicitudme,quibus humor atræ bihs, vrideiftafebris accenditur,itapulfatur atque pcrcutitur, vt ad medullas offium vfquç irt-figat. Porto multo expetibilius eft;,ad aliquot dies aut menfes quiefccre,quando ita Deq vifum eft,quaautcumagnobonoru moerore interite,quod auertat,Deus,aut cum incte-dibiliEcclcfiæ iaàurâ,quantum vitæ fupcrcft,debihtato pror fusjôc frado corpore, aiquç

114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1. L A t V 1 iN 1 HridlVBÄ-

animo viuere. Vidcto itaque vc ncque in te, neque in Ecclefia Chrifti pecces. Veneruflt hue certi nuntij heri,mifîî à nobilibus viris A nglis, qui Argentine agunt : ßgnificant vc-rôfuamRcginam.x vi.Nouembrisobiifle, acIJIuftriffimam Elifabetha fucccfliireinre-gnum,idqucfummo confenfu omnium ordinum: conuenerantenim forte fortunahoC tempore ab omnibus Angliæ partibus ad Comitia, vel,vt vulgo clicüt,ad ParlamcntuW' Nunc Deus rogandus cft,vthæcreturn commutati«^, nommi Chrifti, amp;nbsp;fando eius E-oangelio bene vertat. Scio te tuamque fandam Ecclefiam, officio non defuturos. TciO' pus fortafle iam eft,vt in eo regno muri leruiälem reædificentur, vt ne tot martyru fan-guis videatur in caffiim tarn largiter effiufus. Nihil præterea nom habeo,niii quod me um librum fubprelohabeo,quo Stephani Gardineri olim Vinthonicn/îs Epiieopi omnia fo-pifmata,S£ præftigias de re Euchariftica retcxi,amp;: c(^futaui.Quod vti fpcro,valde tempe-ftiuè ceciditmam commodum erithoc prçfertim tempore,vtPapatus Anglicanusintcl-ligat,librum ilium non efle,quemadmodum hadenus iaditarunt, inuidum. Bene vale, atqueChriftoamp;eius Ecclefiæ quàm diutiffimèviuas. Symmyftasomnesiubeoiâlucre, neenon Bezam Marchionem. Tiguri i. Decembris.

Tuus quantus eft Petrus Martyr lo. Cal. D.,Admiralio s. d.

Vm ex mearum ad te literarum ledionetibi conftaturum fperem , quanto falutistuæftudiotenear,meühacin rccoftliû, vbi illas perlegeris à te impro-batum non iri côfido. Neq; veto tandiu hoc facere diftuliflem, fi apud te mi-hi aditus patuiflet. lam cùm hocmihi oblatû videa, non eft quôd diutius te detineam,cùm plané mihi perfuadeam optimam in partem à te acceptum iri,quod illius nomine tibi à me proponitur, cui me addidum efle îcis, pro ilia obferuati^ qua te ilium profequi compertum habeo.Non eft ctiam quôd multis tecu aga,vt ad legj' timam tolerantiam te c5pares,cû ira exiftimê amp;nbsp;de te etia audiam ; te nepe ita ad ilia elle confirmatû à D.vt magis habeâ ferê vnd e il J i eo nomine gratias aga,quàm vt ad illam multis exhortari deèeâ.Hæceft nimirum folida ilia magnanimitas,vbi affedus noftri le® domantur,vt no modo illos in poteftate haberepoffimus, fed vt tanqua de triûphatisho-ftibus in nobifipfis,facrificiu obedientiç Deo ofteramus.Parû eft enim no deheere nequc frangi animo in aduerfis rebus,nifi eovfq; oculosintedamus, vt Dei volûtati nos fubmit-tamus,atq; illic placideacquiefcamus.Cû igitur ita te per Dei gratiâ coparatum audia, il-lud fupereft quod te prçterea cogitate feriô velim; Deû népe ifta tibi immifla calamitate te fibi fub'dudu voluifte,vt tâtô cômodius illi te attentû prebercs.Neq; enim ignoras qua diu in mundo verfamur,vbi honores vel opû ftrepitus nos à Deo abducût,quâ difficile fit aurê illi præbere,dû feré in eiufmodi rerû ladatione extra nos rapimur,nift fuos illerelpi-ciendo quafî ex turba ad fe per calamitates reciperet. Nô quôd ex iftimé honores aut alia ilia bôna per fe repugnare cultui Dei amp;nbsp;legitimo ipftus honori,cùm potius quibus ilia D. côtulit,eofdé ad fe ea rarione quodargodo copellarc voluerit,vt ad ipfius cultu propefio-res redderet: fed tarne experi^a tibi cóftare credo,aliter feré açcidere folere,vt qui in mu do florétmagis,illic ita diftridé teneatur,vt vixvnqua illis otiû fuppetat quod ad prçcipua parte officij fui cóferat,atq; de Dei gloria procurada, de ipfi’ cultu profitedo, de vita cce-îéfti meditada feriô cogitent.Quare à te peto vt quû hac tibi opportunitaté profciédiin ipfius fcholaobtulerit Domin’, quali ipfe tecû familiari’adurus effet ,teipfû plané attétu præbeas,vtperguftes plané quid valeatipfi’ doôlrina,quâmq; ca nobis amp;cbaraatq;prc-tiofa effe debeatffac etia vt te di lige ter facro ipfius verbo legédo impendas, vnde amp;nbsp;eru-diaris magis acmagis,amp; viuaradicéfidei pcipiasrqua népe tibi in reîiqua vitacôftes,atq; omnestctationcscluderis. No ignoras qua omnia paffim corrupca fintiquômagis pi» omnib’ cauendû eft,ne il lis reb’ implicétur,quæ ipfos deinde inquinét. Illud plané cÔftat nihil hodie noimpunéeffe prætcr vnaDei puré colédiprofcffioné,vt adillânemofecœ parare poffit,quin vndiq; fe impetitû iri ftatucre debeat, nifi forte verbis tantu amp;nbsp;minis cû eo agatur ad tép’.Atqui D.vnius gloria tati effe tibi debet,vt omnia prç ilia calcareno dubitesjcu vna illius gratia infinitis modis omné omniu mortaliugratia amp;nbsp;fauoréexupe-ret.Suppetit etia nobis illud fingularc priuilegiû,quôd fi pro noftra infirmitate trepidam’ ille fevires fuffeéturû virtutefua recepit: vt in eo vno omne noftru prçfidiû fitû eft,vtad illû nos coferamus, preccmùrq; vt vnus ipfe fit robur noftrum atq; inuidum propugna-culû.Dominus tibi adfit Spiritu fuo,tc'q; in omni bono coferuet,atq; ita te refpiciat,vtin te vno habeamus omncs,dc quo illi gratias perpetuô agamus. 1111 .Septem.m. d . t v n i.

D. c Y v

ET R £ s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;215

lo. C A t D. Gv i. CicellioRiginae a N cl. Secretario„

Vôd nunc ad te familianter fcribere inftitui,vir ürnatiflî.hoino de faiie tibi ignotus,non longa excufacionevianqujatcftimonio qiiurundain piorum niihiprçdicaruntjCead liceras mcas comiter exci-piendas (ponte propenfum foreconfido:ac præfertim vbi tib/ ex ledione confilium nienm perfpedum fuerit. Ex quo diïcufla borribili caligine,quæ mentes piorum ferè obftupe(ècefct,noua lux répété fupra onmium ipem affulüt, te pro gratia qua apud Sereniflimam Reginam n5 vu Igari polies,iedulô incumbere tama cit,vc profligacis quæ per quadricnnium iftliic grailata; funt, liipcrHitionihus Papatus, iterum vigeac iyncera Euangelij doctrina,puru.iq; amp;nbsp;integer Dei cultus Qpiarc vt incjpias Chri-fto libccè amp;nbsp;palam militate,te bortari opus non cil : led alrei um hoc mihi reliât, vt quod agis,amp; maiori ftrenuitate,amp; inuiclîPconllantia agere pergas : neque vllis molclliis, diffi-cultatibus,pugnis,terroribus,non dico frangantur,fed vel minimum tardentur fanda tui conatus. Equidem obftaculatibi fubindc occurrerc, vel ante oculos vetfari dilcrimina non dubito,quæ fortilîimos quofque debihtet, n 1 lî mirifîca Spiritus fui virtute eos Deus fulbneatifed vna hçc caufa eft,pro cuius defëlîone,nullum laboris genus reftigere nobis fas ell.Quandiu madandis Dei Filiis aperta fuitcarnificina, ipfe quoque obmutuerascû aliis.Nunc fakem vbinouo amp;nbsp;incredibili Dei benelîciomaior reddita eft libertas, colli-gere animum decet,vt fi antehac timidus fuifti, id ftudij ardore compenfes. Equidc non Jgnovo,quantopcre noceatinterdumpræpofterafeftinatioiatqucvtmulti inconfiderato zeloacpræcipiti retardent,quodvoluntmomento ad metam rapere. Sedex aduerfo ‘ probereputandum tibi eft,quia Dei opus eft,puram Euangelij veritatem totâmquepic-tatem airererc,non lègniter elfe fufcipiendum.Ex rc præfcnti melius iudicare potes,quos tenere progrelfus conueniat,amp; quçnam adhibéda fit moderatio.Sed memineris omnem cundationé,quamlibet fpcciofo colore tedafit,debere tibi elle fulpcdaro. Vnus, vt con-iieioanetus eft à popular! motu, quum inrer Proccres nô delint multa flabellaiôô lî inter fe Anglitumultuarentur ,præfto funt vicini,quioccalîonibus quibullibet nimis cupidè imminent. Sed quôdScreniflîma Regina mirabiliter Dei manif in folium euedaeft, fuam gratitudinem probate non aliter poteft, quàm lî prôpta alacritate remoras omnes dilcutiat,atque impedimenta magnanimitatefuperet.Quâdoverô vix fieri poteft, quin rebusadeo turbulentis amp;nbsp;confulis,inter principiadiftrahatur, perplexa hærcat, fxpec* tiam vaciller,earn hortari aufus fum,vt redû curfum ingrefla, côllanter pcrleucret. Hoc verô prüden ter neene fecerim, indicium ello penes alios.Si tua opéra fadum erir, vt mea admonitio ftudû afferat,me côfilij non pœnitebit.Tu quoq; clarils.vir,in eo que obtines tauoris amp;nbsp;dignitatis gradu, tcdiuinituslocatum efl'e cogita,vt in hanccuram totus fis intentas, ad opus hoc peragendû neruos omnes intendas. Ac ne qua tarditas obrepat, fubindc veniat tibi in men té,quaii mométi fint hæc duo,vt Religio quç miferè collapfa fuit, dodrina falutîs quæ execrâdis mendaciis adulterata, cultus Dei qui fœdc inquinatus, ni-torêfuum récupèrent amp;nbsp;Ecclelîafordibusrepurgetundeindevt filiis Dei apud vos libc-rû lit nomen eius pure inuocare:amp; qui difperfi tuerût,iwrû colligantur.Vale ornAtif.vir, mihîque ex animo obferuande.Dominus te Spiril^uo regat, tueatur,omnîq; bonorum generelocupletet.Geneuæ,iiii.CalendasFcbruarij m. d. lix.

lo. CalvinvsVinctis Fidelibvss. d.

■Vod hadenus ad vos no fcripfi,Dilediirimi fratres, per meum erga vos ftu-dium non ftctit,fi quid mcæ ad vos literæ aut leuationis aft'erre potuiiTent, autanimiadderead landamillam coftantiam quam à Domino accepillis in vobisconfirmandam.Cùm enim hoc ab illis otheium præftari non dubj-temquiifticfunt,meumetiamhacinparteà vobisrequircndum nonpu-taba. Nunccû profuturû hoc vobis copertum habea,in humanus fim, fi veftro defiderio nófatisfacia.Et tame hîc etia me exeufare cogor,quôd breuior fim quâ vellë,amp; res ferat. Sicenim àquartananûc exerceor ia àtrib’méfibus,vt vix tertiæ parti negotiorûpar elfe poflîm,quæfi bonavaletudinevterer,mihi confi'cienda eflent. Atquivbi amp;nbsp;meû hocle-uiufculû malû,cum illis quæ vos côftTingunt,amp; qua Dominus offert leuationcm, cû ill is quæ Vobis inferuntur moleftiis amp;nbsp;ærumnis côfero,no tantum tolerâtiæ legé mihi præfcri-biîamp; nonihil leuationis mihi adefle præ vobis agnofeoded vefter llatus ica me aftîcit,vt à ineipfodifeedens veftris malis ingemifea,amp; enixeorem pro vobis Dominum , vt veftros doloresalleuct,ae vos contra quofuis infultus fuftineatatque confirmer. Quod autem

XIÄ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

vcftranunc conditio duraamp; accrba vobis videnpoteft,non cftquôdmultùmhocVOî nioueat,quafi fidci noRræ vis amp;nbsp;efficacia nos præftaret fenfiis dolorum expertes, cùmad natiuos afteélus eluftandos tantum nosinftriiat:adcôque Dominus ipfc,Spiritus fùiprS' i.Cor.Il ^entiam in noftrisinfirmitatibusànobiscertius agnolci velit,vti Apoftolus etiam hoc 9. abcorefponfumretulit. Præfertim verô quia longioris cuftodiæmoleftiç,tædium non mediocre coniunilum habent : ita vos coram Domino dcmittite,vc non dubitctisvc-ftram infirmitatemabipfohac etiam in parte, vobis ftiodô aduerfus ilium enitentibus condonatû iri. Vt autê ita perftetis in certamine,vt tandc cofequamini fojida vidoriam» il le vobis eft ferio inuocandus, vt iifdem armis inftruat,quæ hadcnus ab illo idonea accc-piftis, ad Satanamipfumcum inftrumentis fuis dei'piciendum.Quo nomine hoc vobis indidum fit bellum, nempe pro Dei gloria à vobis alFerenda, pro veritate Euangelij ap-probanda,proChrifti regno in legitimumfuumftawim reftituendo,ipfi noftis. lt;^uantô verô acrior efle debet ille ftimulus ad vos ad officium animandos, quàm quod plerifquc Principum mancipijs accidit,qui nefcio qua fpe lucri amp;nbsp;fua ambitione abrepti, certiffima pericula adiré non dubitantî Et cùm ifti cæco tantum impetu ita animati ferantur,quanto nobis melius conftare mens debet, vbi cocleftjs heri vocem amp;nbsp;madatum audimus?At-que illud maxime,cum neque ad ilias partes vocemur,nifi in falutem noftra : ncque motte ipfa fiat conditio noftra deierior, cum »bi eovfqj véniendum erit, illam iplam in funi-mum amp;: cumulatiffimum noftrum bonum fit ipfe commutaturus ’ Nam quid ipfi nobis teftibus vel procuratoribus opus eft,nifi quod illud omnino cedit in noftram gloriatn, v-bi rei omnium digniffimæ inftrumenta efficimur ? Porro illud fixum habete, vtcunquc in aduerfariorum poteftate nunc fitis.'vos tarnen elTe fub Dei tutela, penes quern vnum fint vitæ ac mortis exitus,vti Plal.68.teftatur:ac proinde cui nuMa ratio deefle poffit vos e-ruendi,fi ita tulerit eins voluntas. Atque illud ita vobis eft cogitandum,vt quod ad vos interea attinet, compatetis vofipfos, ad veftram ipfi vitam in legitimum facrificium of-fercndam,fi ita illi placuerit.Neque de veftro ardore detrahere quicquam debent impio-rum ditleria vel minæ.Vt enim noftra fimplicitas ab i 11 is dcridcatur, nobis fatis eft quod illam Deo probari fcAius-Proponite vobis Dominu ipfum,qui perinde etiam in extrema morte,talibus irhforum amp;nbsp;vltoru fannis exceptus eft. Agnoicite amp;nbsp;illud ex Pfal. ji^. verf. 4i.4i.Sintfuper me Domine mifericordiætuæfecundum verbum tuum nbsp;nbsp;refpondebo

exprobrantibus mihi.Itê verf.5 i.Superbi irrifcrunt me,à legetua no declinaui. Item ver. I lo.Tetenderunt mihi impij rete, no declinaui à mandatis tuis.Item verf. 161. Principei perfecuti me funt gratis,amp; adverbum tuum tremuit cor meum. Item verf.23. Sederunt vna Principes,amp; contenderuntaduerfum me,feruus tuusautem meditabatur in ftatutis , „ „ tuis. Difciteitem ab Efaia,Deum vnum timcre amp;nbsp;fanélificare in cordibus veftris, vt furo-ré illum quem impij in cœlum euomunt,non formidetis.Atqueinterea illam apudipfos manluctudinem recinete,quaper vos non fiac,quominus aliquid ab ipfis obtineatis : non fold vt moderatiores erga vos experiamini, fed imprimis ,vt ad Dei cognitionem aliquo-modo pelliciantur.Tantum vt qua via^greffi eftis,amp;; inftatisadhuc, in illacoftanterin-cedatis.Intendite igitur in cocluén oculos,vt ad palmam fupernæ vocationis vnicè ad fpi-retis.Hoc à Domino vobis precamur|^nes, vt Dominus veftrûm fe protedorem teftc-tur,quód ctia vobis reipfa conftct,dura eum veftris malis exitum dabit, qui nobis omnibus occafionem afterat glorificandiamp;: bcnedicendi in vobis fanéti ipfius nominis. xv. Februar, m. d. l i x.

C A L V I N v s N. s. D.

Vumtibi aduerfus illccebras, quibus tc corrumperc tentabantSatanælc-nones,inflexibilis pridem fuerit animus, ac continuis experimentisfideiSC pietatis tuæ conftantiamprobaueris: longiusnunc, vtaudio,teChriftus produxit ad ferendum crucis fuæ opprobrium,ne cui obfcurùm foret, quia Deo placere cuperes,te hominum gratiam fauorémq; fpernere. Et çertè res ipfaoftendit,te probe hoc in corde habuifleconcodum, vbi nos non folùm ad manifeftä defedionem amp;perfidiam folicitant homines,fed etiamad obliquas deflexiones inducut, neque blanditiis præbendas elfe aures, neq; imperio morem gerendu, neque cedendum minis ac terroribus.Etfi autem duros ac violentos infultus inter principia fuftinuiflenon dubitoimcmineris tarnenplures tibiSc magisarduas difficultates adhuc reftarc,vt eô alacrioc

I

• , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E T R E s P o N s A;

alacrior in certamen defcendas. Intereaquod illo mundi præGdio orbatus, quod iam nonalacriterquàmturpiffimamcrcéderedimercpoteras,palam milites fub trucisvc-xillojtibi ex animo gratulor-.aliquantô etiam magis,c}uôd in facta fundione cui te Deus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

addixit,tam fyncerèamp;c cordate laboras.Ccrtè non fmeadmitatione audimus, lt;quod de tuaftrenuitace amp;nbsp;diligentia referunt oculati telles.Quo magis te cniti conu cnit, quod . tefedulôfacereperfuafusfum,vtmimisvltima vcfpondcant ,neq;vel vlla diferimina reformides,vel tçdiis trangaris,veTad obftacula veülias,vel fatigeris laboribus,quorum

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;onus tibi grauilTimum incumbere me non latct.Vtina in me cllct,aliquid adiumcii vel

• 1 leuationis tibi adferre :idem Se collegæ mcicuperent.Sed quia nihil mcliusfuppctit, I non definimus cœleftemPatrem rogare,vt tibi vives inuiftas fuppeditet. Ignofces bte-uitatidmô etiam quod feffus has diélare coaétus fum. Nam amp;nbsp;quàrtana me adhuc deth net,neq-, mihi virium débilitas multftm permittit; Vale igitur eximie vit,6c frater mihi colende.Dominustibi femper adfit,tegubernet,laboréfque tuos benedicat. Collegae meitibiplurimamfalutem precantur. X XV 11. Martij, m. d. lix;

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îo. Calvinvs N.N. s. d.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eriucundum nobis fuit,dileótilT.fratrcs,quod de bona ilia vehra fpe rehû-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dïlenditde pura Euagelij ipfius doftrina

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vobis reftituendajcumfacultatc ipfiuspureiuuocadi,colcdi,amp; glorificadî.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Âtqui non parumdolet,quod veftratimiditasatq;pufillanimitas vosita co

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftringit,adeóq-, côgclat,ne, vt par cft, teftcmini,quâii à vobis fiant tes adeô

I iûcomparabiles.Tantùm abeft enim vt promoueatis aliquid hac in parte, vt potius re-I Woferamini,ac proinde gratiæ Dei ianuam claudatis.Cœtus veftri cffluunt vt audimus^ I àcantuPfalmotum abftinetis,amp;; fanéba ilia Dei laudumexercitia apud vos amplius non l vigent.Scimus fieri hoc à vobis propter aduerfariorum minas -. atqui fi veftram coditio-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nem confettis cum ilia tot frattum,qui alibi duriffima captiuitate conftriéfi,non fc con

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tirienttamen,(quinpanem ilium vitæcon{Vantertcquirant,quis vos exeufabit àpuden-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dapufillanitnitate,fi minima quæque prohibitio vosita perturbât,quomam ipfi apud

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vos pondus Sc fidem additisîVnde magis etiam metuendum eft,ncita pedem referen-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;do, à via penitus abetretis. V etus eft illud malum, quod fe quidam ab Ecclefia fubdu-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;canf.contra quod non ftuftra nos ita exhortatur Apoftolus ad Hcbr. vidcamus nempe Heb.101$.

I ne cœtum noftrum deferamus,vt ànonnullis fiat. Cum igitur ilia exhortatio remediu l ipCum complc£tatut,quo aduerfus malum nobis confulendum fit,tanto magis videndu 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft,vt gregi ipfi agglutinati ftemus, cui nos femelimmenfa fua bonitate Dominus adiu

l xit.kgnofcitc Scillud eiufdem Apoftoli,nondumteftitiftis vfque ad fanguincm.Date Heb.n.4-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igitur operam vt omnia ilia inâpedimenta fuperetis,quæ àSatana fuggerjuntur, vt ofh-

l ciumdeferatis.Cogitateveró qnofpeftetEuangclij vocatio ,vtilia iuftuapud vos pre-l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tium obtineat.Cogitate etia quod iftius vitæ caducç,Ô£ euanefeentis tam indigna mer-

1 cede conferuandx operæpvetiu elfe poCfit.Atqi lUnc colligite,quo metito honore pro-l fequendus fit vobis Filius Dei qui vobis fefe offerK,quo Snimo ad Regnu cœlehe adipi 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;râdû fit, du vobis aperitut,quid valeât fpititualcs illi thefauri,quotu vos participatione

1 dignatut.Neq,hîcillud àvobisaffetendu eft,quôdnullo modo de Euagelij profeffro-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ne decelïuri fitis,vtcunq; aduerfariorum impetus veftta quadam ratione declinetis.N 0

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim fruftta inftitutavoluit Dominus ordinariamvetlîlauditionê, cuius perpetuû no-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bis vfumeffe vellet.Etenim qui nullum tempus à corporis aledi cura 8c ftudio vacuum

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abire finimus,quomodo fetendi fumus,vbi quod ad animæ vitam ôc palbum attinet, ita

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;remilfiS^ obliuiofideprehendemutî Offettur veto omnibus expedita ratio,^uam tato

• 1 minus négligere ipfi debetis,aut ab eaplenius obeuda quidquaremittere, cùm iam vo-

• \ bis ipfam ex parte ad manu effe coftet.Et quot piæ animæ illud ipfum efuriunt, quibus

fi eadë quç vobis facultas femel offerretur,longe alius ardor ôczelus in ipfis extatet.Ex-pergifeimini igitur dileéfiff.quàm ferio àveftto illo fomno,ac nouuvigorë colligite,ad refiftêdu coftâter infttumëtis Satanæ, neq; vllo modo v eftr a vobis libettatë eripi fmitc. Dominus enim qui tato nos priuilegio dignatus eft,vt Patte fe à nobis inuocari lubeat, idé etiàiubetvt àcôfidëti 8calto quodaanimohçc noftracôfeffio ptodeat Non poffu-ïnusilludeûureticeve,quodgraui(fimâreprehëfionémeretur,quôd nepeêc. verbo Del \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8C ipfiusMiniftrisfotes vefttæ iam vix pateat.Obiicietis interdidu. Scilicet cum ita vos

• ' Doiuiuus honorât,vt domosvefttas fua tépla effe iubeat,ac ta fanëto vfui dedicet,quid

• \ T.j.

x,8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

momenti habere debent aduerfus illud Dei placituni,quæuis hominu interdida.Quid h fub capitis pœna incerdiéhu efTet, quantô ad deficiendû procliuiores elTetis gt;nbsp;Pcflime veto vobis cô(ulitis,dû illud Satanæ artifîciu non antcuertitis,quo vobis certaoccaiio-ncin præripere meditatur, quæ femel elapfa èmanibus,nunquam deinde reftituêda iic-Quare ta vc mali fuperioris memoria fepeliatur,quàm vt caueatis,ne vellraingratinidi ne CO bono dcfticuamini,quod eft adhuc ad manû,p^rgicc ea via qua cœpiftis Domino au£lore:atq; illud reipfa coftecin vobis,Dei vcricacem nempe omnibus huius vicçconi' modis à vobis merico fuo anteferri, atq; ipfius vnius cultui amp;nbsp;gloriæ reliqua omnia qus ab illo vos auerfura erant,quàm longo interuallo pofthabcri. Noflram porrôpræcfiam fcribendirationê à vobis æqui amp;: boni confultum iri fperamus -, quam noller pro veftra làluceprocuranda alFe6tusicadiótauic,acnece{ficas ipfàftimulos vobis adhibendicX' prefTic.DominusvoSjdilediirimijVircureinuiôta Sj?iritus fui confirmet,acqueitavosrc-gat,vt nomen fanélum iplius glorificetur in vobis, vos eciamprælidio fuo vnicccoin-pledacur. x i x. lulij. m. d. l i x.

I O. Calvinv s N. s. D.

Inas abs te,integerrimc frater,inrra breue tempus literas accepi,quibus de ftatu Ecclefiæ Metenlis feciftime certiorem. Etli autc eadem ferc quidâa-lij boni viri vel narrarunt,vcl fcriplerunt : quia tamé amp;nbsp;interiores morbos prudenter notas,amp; deremediis admones, amp;nbsp;quatulum affiilgcat fpeido' ces(quod ab illis prætermilTum fuerat ) gratiflimum mihi officium præftid' fti.Quôd amp;nbsp;Pfalmos canere,amp;: conuentus agere deftirerunt,nefcio quibus inanibusminis territi,in eo apparuit pudenda eorum ignauia amp;nbsp;timiditas : in hofpitio autem nega-do(ad quod officium certatim fe ingererc debuerant) turpius flagitium. Sed bene eft) quôd nequeanimituiconftantiamdebilitauit eorum mollirics,quinrorpidis amp;prope recLilantibus te fpo^jte offerresmeque olféndit ingratitudo vel aIiô reflexit, quin fern-per opcram illis tuam impendere fis paratus,modô admittant. Nos acriter, vt videbiS) eos ftimulare conati fumus.Teverô cur ftrenuc currentem horter,nulla eft caufa.Tan-tùm Dominum precabor, vt te Spiritu prudentiæ, moderationis amp;nbsp;zeli regerepergat, inuiftâque virtute fulcire,compefcat omncs aduerfarios,benedicat fanélos tuos cona-tus labores.Valeintcgerriine frater.Viretus, Beza amp;nbsp;reliqui Collegæ niei tibimulta falutcmprecantur.xiI ii.Calendas Augufti. m. d. l ix.

Calvinvs P. Martyri s. d.

Ommodèaccidit, vt biduo poftqua mihi redditæ funt tuæliteræ,vcnerâdc frater,difcedcret hic nuntius, cui meas tutô cômitterem. Etfi nihil in prx-fentiaquod fcriba|n,nifitriftc,occurrit.Inuicusautefacio, vttemecumin c^^dem inuoluamolcftiasmifi quôd vtriq; noftrûm hæc anxietas eft comu-nis.Magno dolore me cöficit,ncc minore cura ac metu me torquet raifera fratrum noftroru quibus cordi eft fyncera pietas in Gallia,côditio.Promptû erat in manu Kegis Nauarræ his mahs remcdium:amp; mira pollicitus fuerat, fed quum eins ignauia nihil fuerit turpius,accelfit tandc amp;nbsp;proditio. Socrus Principis Condæi à Regina matrc impetrauerat,vr ex Miniftris Ecclefiæ Parificnfis vnum admitteret ad colloquium.Vo-catus ille dimittitur cum ludibrio.Interim ad horrendam ftragem omnia inclinât: quia à defertoribus fuerunt dete6ti,quicunque profelfi erant fe Chrifti difcipulos, amp;: occul-tos coctus frequentabant.Res plufquam luôtuofa. Tarnen cxpeólandum æquis amp;nbsp;quie-tis animis,donee è cœlo appareat vindexnoftenquod opportunefadurum fcio.Scd ra-gadus fimul eft, vt debiles animos fuftin eat.Ego te amp;nbsp;Coliegas tuos no hortabor, vt eo-rum falutemDeo commendetis:quia fcio adhanc curamfponte propenfos efte. Vale clariffime vir,amp; frater ex animo mihi obferuande.Salutaamicos. Dominus te incolu-mem tueatur cum vxore,guberncc,confirmee,domfque fuis locupletét.Gencuæi mi. NonasOdobris. m. d. lix.'

loauaes Caluinus tuus

C O MI T I

et respons a;

Co M I T I IN T AR NÀVV I O AN N E S

Caluinus s. d.

Vando ex tuis Uteris, Generofe amp;nbsp;Illuftris Domine,meum tibi in fcribcn-ihtelligo,hinc magis obftriótusvideor ad te fedulo quoque officij libère præftandi mihi crefeit fiducia.

In hoc porro cardinevertitur quidquid mihieftcumTua Exccllennadif-' ceptationis, quod partium tuarum non eflfe exiftimas,quidquam rental re velaggredi,vtrepurgetur afordibus Papatus Ecclefia Polonica. Nam pro tuaæ-quitate nonfolumprobasnoftrum ftudium,quód incUrandapietatis reftitutionefa-tagimus,fed agnOfcismunusclamandinobiseffeiniunftum. Sedeadetn necefficate officijteô£ alios regniProceresctJhftringi negas,quibus cura incumbit tuendæpu-blicx tranquillitatis. Ego autem cxcipio , non minorem denuntiari pœnam lurdis auditoribus,quam mutis Prophetis: quia non vult Deus fruftra clatnore noftro aerem verberari, fed aures ferio feriri, amp;nbsp;penitus affici corda. Proinde non minus ad a-gendum promptas vobis effe manus conuenit, quam Deus linguas noftras ad docen-dum 60 hortandum expeditas effe iubet. Nam quod obtendis, reipublicæ præfidi-bus quietem amp;nbsp;pacem commendari ,fallerrt li vnum hoc onus tibi impofitum effe putas. Audienda potius vox Pauli, Reges amp;nbsp;Magiftratus rite tunc demum officio fuo defungi, dum per eos nobis datur, tranquillam vitam agere cum omni pietate amp;i.TimXA-honelfate. Hæc quæ Deus facro vinculo fimul deuinxit,fepararc fas non effet. Quan-quamtibi minime concede ,vel conuelli regnorum ftatum,vcl pacem turbari no-, ftris aftionibus. Durum etiam quod fetibis, tot perturbationibus, quæ totum ôr-bem intusforis concutiunt,occafionem à Religionc datam effe. Nam etfi inde anfamlitigandiarripitmultorumproteruia vel ambitio, alios contumacia amp;impie-tasad digladiandum impellif.perperam tarnen culpa in cœleftemdoébtinam confer-tur*.necimpuneDeustantam ffbi contumeliam irrogari finer, vt dum fibi homines reconcilians ad mutuam eos concordiam inuitat ,turbarum auiÄor cenfeatur. Atqué vt ccelutnterrx mifeeri contingat, merito tarnen pluris effe nobis debet fyncerus Del cultus. Sc facro fanfta eins veritas, in qua nobis repofita eft æterna falus,quam centum mundi. Quin pro fua ingratitudine ÔC malitia tumultuentur multi,Sc lacrilego furore infurgant cofttra fanam doébrinam : quin profeffi etiam cius hoftes væfano im-petuadillius oppugnationem ferantur, non eft noftrum præftare.Sed anideo obmu-tefeet Deus, quia loquenti ferociter maiorpars obftrepit? Quod Deumprecaris,vt tein hac caligine gubernet, atque illuftret fuo Spiritu,laudo-.Scveriffimum effe fateor quod addis,nifipartes arebitefti iulcipiat,irritos fore omnes omnium coriatus. Sed îion exigit Dei gratia, vt ignaui iaceant qui ad opus vocati funt.Nam quod facete no-ftratn fiduciam derides,quaff ad nos rapiamus Dei partes, dum corda hominum con-uertcteftudemus, qux inmanu eiusSc arbitriotfunt : nihil hæc fubfannatio cordatos Euangelij præcones mouebit, quibus probe Sc penitu^infixa eft fententia : bonum 8C fuaneiu odor em effe iplosDeo,ffue mortem,ffue vitam fpirent.Verum quidemeffe fa-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teor, non effe fperandum, vt toti mundo perfuadeatur, quae a tiobis affentur Rebgio:

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed non obftitit mundi inctedulitas Sc obftinatio Apoftolis, quo minus in curfu voca-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tionis fuæ pergerent.T enebani enim,quod pronuntiat vnus ex ipffs paratana effe hor- Heb.10.x9.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ribilem vindiftam contcmptoribus,qui refpuerint.oblatam gratiam. Quod autem

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iocarisjverendum effe,nc quicoelum duntaxatquxruntpofthabitaterra ,ffmulvtrun-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que amittant,abfft vt fidem Tuæ Excellentiae potius habeam,quam Eilio Dei, qui iu-

■ bet primum quxrere Regnum Dei,Sc alia deinde acceffurä promittit. hdetuere e-

tiamte obtendis,nepopulates veftros diffentionibusimplices. Atquiiamdiffentiunt, Sc palam fua diffidiaprofitentut. Non igitur aliud fupereft temedium ,quamvtrecon-ciliare ip fosftudeas'.quod fieri abfquelcgitimacognitione non poteft. Longius de-muru tranfflis. Sc inique, (pace tua dixerim) non minus quam odiqfe caiifam nofträm grauas.Quorum cette criminum facilis promptaque effetdefenfio,ffæquis auribuS aTuaCelfitudine admitteretur. Nunquam enimvel^difciplinam conuelleretehta-uimus,vel ordinisdiffolutionemmolitifumus. Longe allo tender e noftra conhlia,0C^ ftudiamuliis exp er imentis planum eft.Quod feftas Scbxvefeshinc ftuxiffe dicis ,cum Ghriftovnicoiudicelitiga, cumexiguopoft Euangelijpromulgationem temporefin

lio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I E P I s T o L Æ

bitü emerferi'nc ta multi ac prodigioß errores.Scripta obiicis acerbitatis plena,hoftiles pugnas, cótrarias opiniones. Optandum fanc elTetjVt idê omnibus cor elFet ac vna lin-gua.Scd qua lege poft:ulas,vt hominum diflidia vel contentiones Dei veritarcabolcac? Mihi pugnandiim fuit cum præfraétis multis capitibus,amp; nunc quoque fto in eode có-fiiótu.Sipiæ fanæque doôtrinæpatrocinium defcrere fas eflct,libcntcr quiefcercm: fed vbi vnà cum hominu falute oppugnatur Dci gloria,ex repugnatia mihi inuidiam con-flarijiniuftum eft.Qjiôd ß quælibet cértamina dcfugwre oportet,faceiïatChriftus è medio,qui lapis eftoßenßonis.Prudcnterobferuareconuenitlocorum amp;nbsp;tcmporumcir-cunftantias:modô ne vafrities locum prudentiæ obtineat. Quanquam vt cœlum terra: mifceatur,nunquam Chrifto claudendæ funt portæ, quin ad nos cum facro Euangely fceptro penetret. Ac valde miror,quum fatearis Principibus onus hoc incumbere, vt huic Summo Regi porta.s aperiant,fubiicere quod gx diametro répugnât. Aiperior forte ftyIusteofrendcret,nißTuaCelßtudo veniam neceflîtatidaret.Vel taccndum mihi prorfus eft,vel ingenue fcribendum quod fentio -. quia nihil aliud mihi propoßtum eft, quàm Tuæ Celßtudini prodefle. Negas tibi videri confultumde abolendis fuperfti-tionibusamp;reftituendo veto Dcicultu agere:an tibi melius fuppctereconßlium,quam ipß Deo iudicas? Nee miror hominem prudentiflimum amp;in maximis rebus exercira-tumitafentireamp; loqui:quoniam nulla^detcrior eft peftis quàm humana ratio,qux te certè nunc extra metas rapuit, vbi Deo conßliumtuum opponcre nondubiras. Quod obiicis Deum forte nondum patefacerc quid velit,quorfum lp effet nonafle-quor: quando'ßc iam vobis illuxit Euan^elij claritas, vt cæcutire in meridie non licear. Équidem de iynceritate animi tui longe aliud mihi perfuadeo,quàm htcrç tuç fonant. Arque vtinam adhibitus amanuenßs fuißetaTuaExcellcntia, qui fideliter exciperet quæ vifumfuilfetdictarc:quiaSecretarius (vtvideo) mentem fuampotiusquàmtuam expreiTit.Pluribusitaque fuperfedere cogor, ne fines modeftiæ excederc vidcar,fiau-iieæ ciuilitatis oblitus,ad multas profanas fubfannationes vcrè,vt par eft, reipondcam-Quanquam autem adulari nefcio,amp;: ab officio meo aheniffimuni eft : quum tarnenin-fimæ plebis hominei^ß^: rudiffimos quofque placide ferre didiccrim, non tam fum ru-fticus vel morofus, vtpofthabito Ampliffimæ Tuæ dignitatis refpeótu, tam præcifèa-gam. Sed veniam mihi dabit Tua Excellentia,fi indigne fero facrum Dci nomcn,vnà cum ftudio Religionispcr iocum amp;nbsp;lufum traduci. Deum Patrem noftrum daturum mihi confido , vt quod ipfe mandauit,negleêlo mundi plaufu amp;nbsp;omnibus diótcriis valere iuffis,quodiniunxit fideliteramp; conftantcrexcquar:eumqueprecabor,vtTuam Exellcntiam Illuftris Domine, incolumem tiicatur, Spiritu fuo gubernet, omnique be-nediétionelocupletct. Amen.xv.Noucmbris. m. d, lix.

loanncs Caluinus tuus.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I o. Cal VI« VS N.N. s. d.

chantas Dei Pattts,C^ Gratia Dnmini noßri leßt chrißiau^eatur in dies inyohts per Spiritus ßanclicommunicationem.

Enediftus Dominus, qui amp;nbsp;fuorum inter vos numertim in dies cumula-tiorem reddit,fratres dilediffimi, amp;nbsp;vos ipfos in veritatis fuæ cognitione, vtiadeam priusvocare dignatus eft,nuncetiam fouet ,quantumuis Satan omnia moliaturamp; omnibus modis reßftar, vt cuertat aut intertur-bet Opus falutis vcftræ. Atque vt quod ita fe bcnehabetjCxultandiin Domino argumentum fuppeditat, ita me in illo bona fpes erigit, futurum vt qui tarn hbe-ralitcr fua in vos dona effiudit, largam illam manum facile non fubducat. Sic enim co-gitandumeft,nullum ßngularisamp; Paterniipßuserga nos affeétus teftimonium cer-tius extare, quàm d,um Euangelij fui cognitionem nobis patefacit : quando iftic nati* uaillius in Chrifto facies nobis apparet,vtconftetomnino nos ab ipfo rccipiin filios inChrifti nomine,acprofiliisetiamdiligi. Atqueillud tantocftadmirabilius,quanto ab vna ipßusinfinita bonitate proficifeitur, quum in nobis nihil aliud agnofeat, quàm egeftatem ac miferiam, quæ nos illipotius exofos quàm acceptes redderet, niü exipfa

ET RESPONSÄ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ill

exipfanoftra infelicitate occafionem mifericordiæerganos teftificandæ defumeret. Meinentote igitur,dile£tilïinAi tratres,Dominum noftrum lefum Chriftum,ita vt ab i-nitiomera Dei Pattis gratia promiiTus fuit patribus, Patriarchisnempe atque vniiier-fo lfraeli,vt nulla dignicas ex illorum parte hoc ipfis beneficium conciliaret : vt deinde vniusPartis mifericordiainorti addiéius eft, vt filios ipfius redinlerct: eadem plane be-nignitate amp;mifericordianunc ogiamin falutetn vobis oblatumeflc. Siquidem in nobis ipfis fimulexperimut omnes ,vti Deus reipfa verum oftendatquod eft apud Prophetamtquod feipfum,nempeillis patefecerit, quiipfum non quxtebant : quódque il lisapparuerit,quldeeononinqulrerent.Etamusncmpe vt ones palantes Só difperfæ, quumbonus PaftorillePattis mandate nosrequifiuit,vtad fuuinouileadducerct.Re-cordamini ctiam,quanta ex abyftb^merferitis,vt ingrederemini in Regnum Dei: qui-bus ex tenebris edu£li,vt ad ipfius lume deduceremini: qua denique ex motte cxcitati, vtab illo vocatcininiad fpem vitæ. Agnofeite amp;nbsp;illud ex eodem meræ ipfius erga vos bonitatis fonte,quod nunc etiam faciat^ vtin verbi ipfius obedientia perftetis. Quan-tulæenimfunt vires noftræ,nififua vnius virtute nos ad plenum fulciret’ Porto vfus iftiusadvos meæadmonitionis duplex effedebebit. Primùm quidem,vt fetio timoré Schumilitate deieài,ac vobisplanediffifi,vcftrumomnepræfidiumamp;robur inillo vnorepofitumhabeatis,attcnti amp;nbsp;vigiles in precibus 06 orationibus fitis, ac Temper v-tiinprocinftuaduerfus Satanamftetis ,ipfiufque vnius vittute fitis inftruóti ,qui po-tenseftvt viótorestandem prxftet. Altcrum deinde coniumftum effe oportet, nimi-rum vthuius doétrinæ perceptio, VOS ctiam ad optimum ilium Pattern tanto impen-fius deamandum accendat,quantô ipfius erga vos amor omnem alium amorem iupe-rat, eftqueplane incomparabilis,ne veftra ingratitudine beneficiorum ipfius erga vos tenoteminteruertatis. Planeenim aut ipfius vocation! refpondcre nos par amp;nbsp;æquum eft,autabipfodeferendi atquereiiciendifumus,vtinfigne vihdiétæ ipfius exemplar extetinnoftramingratitudinem,Si tantx gratiæcontemptum. Q_uareveftrumefto-peram date,dileai{fimi fratres,vt turn fermone turn faftis doceati»vos ad filiorum Dei numerum pertinere.Scio quod ad Chriftianifmi confeffione, in quibus anguftiis verfe-mini.Neque ita inhumanus fum,quin pcriculorum vefttoru confideratio me quo^i ad habendainfirmitatis vcftræ ratione adducattquum palam non profitemini,quod à Do mino de ipfius Euangelio acceptum tenetis. Sed tame nullius pcriculi metus ab officio VOS excufatos reddat,quin det opetam vnufquifq; pro fuavirili,Siprooblataoccafio-ne,vtædificando proximo feimpendat. De dofttina hoc intelligo.Videndu etiam vt hoeprudenter fiat,ac difpiciatut quando Só quatcnus.Prudentiam autemrequiro,quæ carnein Si mundum non fapiat,vt quæ vos impelleret potius ad lucem ip lam luftbcan-da,quam ad peticulu non detreófandum pro Dei gloria, amp;nbsp;proximi per ignoratiam er-rantis falute.Sic enim prudentiainterpretantur pleriq;, vt Icpeliant Chriftu ipfum, ne inmundiodium incidant.Quando autem ilia non eft teréda pcruerfitas,ybi nos ira te-fpicimus,vtanteponamus aut etiam comparemus noftrum tranquillitate cum fummo

, illo offi.cio,quo Deo vni ante omnia obftrifti tenemm,vcftrûm eft dilcaiff.fratres,Spi-; ritu diferetionis ab illo poftularc,quo prçditi appofite vtriufq; temporis ,'tum loqucn-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di,turn etiam tacendi deleftum habeatis. Atque hie etiam imprimis cauendum eft, ne

\quidquam proferatis curiofitate quadam,aut ambitione,aut etiam leuitate impulfi, fed mature perpenfa demum,Si qux a ly ncero proficiendi affeftu prodeunt.Illud igitfir ex omnibus à vobis audiatur,quod plurimiim ad ædificatione collaturum videbitur. Ac ft quid inde periculi vobis creandum fit,accingite vos multo ante, Si ad illud cofitmate,

\ Tie impares fitis ad tentationes eluftandas,qu3e vobis intendentur,vt àd defcftiónc im-' pcllant.Meminiftis vero quid nonnullis acciderit, qui non mediocre periculum adie-ruiit,multumque vexationis pertulcrunf.quos tarnen Dominus ita etipuit ,vt exitus Ion geoptatior affulfetitquam fperare aufifitis. Nunc de vobis competti nihil hab emus;

’ adeoquevaldefolicitiSi anxij fumus ,dum expeûamus quemexitum dederitDomi-nusperfecutioni qux iftic accêfa eft. Atqui quemadmodumbonus Dominus fuis Icm-per feaffuturum pOllicitus eft,vtq', illudreipfaprxftitit erga omnes quiipfumihUoca-runt ,nolite dubitare quin proximus vobis etiam futurus fit in pofterum, turn vt opem Si auxiliumferatjtuvt aduerfatiorumrabiem comprimât,ne quidquid audent,reipfa exequantut.Atq; vt ea effet voluntas ipfius,vt ipfis per illu liceret furorcm in vos fuum aliquatenus euomere, vt veftra tolerantia ita-ad examen vocetur , non ideo ab officio T.iij.

Zii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L L A L V 1 A 1 hrlolUl-Æ

defle6tere,aut retro pcdem ferre fas eflet. Satis enim efle debet, quod Dominus in me-diis malis amp;cribulationibus feipfum nobis confolatorem interponat. Meditemini igi-tur rot tamque infignes Scripturæ locos,quibus officij ratio præfcribitur : atque eorum meditationem pro exercitatione^ordinaria vobis conftituite : vtpotc quibus confir-mandi fimus ad ilia omnia fubeunda, quæ nobis inferetur propter verbum Dei. Sic in-quam,Scripturam præ manibus habete,vt ftatim meiÿoriç occurrat,atque ipfa neccifi-' tas tulerit.lllud enim plus quamindignum cfl:,ii,vt mortem corpoream euitemus,cum vult Dominusconftantiænortræfacercpcriculum,Dei veritatem abncgcmus,inqua vna vita nobis repofita erat. Accipiamus veto hoc vt videbitur, manet tarnen illud Do ij. mini verbum irrefixum,qui me,inquit,abnegauerit cora hominibus,cgo vicifilm abne-gabo ipfum coram Patr emeo. Væ illis igitur qui fibiimponent,atque in re tanti mome-ti fibi blandientur. Attendite etiam ne commodi qua^ufve temporalis caul'a vos aiier-tat,quo minus vos ipfos ad optimum Seruatorem aditmgaris,arque re ipfa vos ad ilium pertinere oftendatis. Noftis quid de ipfo teftati fint Pharizæorum Senbarum mini-ftrijcùm ad ipfum comprehendendum mifli clfent, nunquam à fc auditum hominem quiperindeloqucretur. Agnofeuntnempeprofuprahumana dodrinam Chrifti. Sed afteCtus illeperditusagendiin otio,atque loci fui retinendi, miniftrosperpetuos reddit aduerfariorum turn Chrifti,turn eciadoi^rinæipfius.Qjiaredileftiifimi fratres,neadi' ftiufmodi exemplum vllo modo accedite.Neque etiam £faum (equimini, quem pro vi-li offula ius primogenitorum vendidifle feimus. Vere enim nihil aliud eft quam ofFula» quidquid ad corpus pertinet,præ vna adoptionis gratia,quæ piis ofFcrtur fingulariter. (^are ne ita defixi fimus in ea quæ nullius fuut mometi, vt obliuifeamur cceleftis illius hærcditatis vnicè incomparabilis,quæ à Domino oftertur, lam fi aduerfus rentationcs quæ corpus petunt,præfidia vobis comparanda funt, haud minus veto de illis etiam c-luélandis cogitandum cft,quas Satan falfis doôtrinis inuehendis inferre conatur.Non fruftra nempe turn homieida,tum pater mendacij nominatur. Vos ipfi experiendo dif citis.Nunc enim tot^s in eo eft,vt in perfecutionum quas per inftrumenta ad illud ap-pofita intcndit,ad Chriftum eiurandum vos cogatmunc nefeio quos cauponatores citac,qui totam Euangelij puritatem inucrtunt,vt vos feducant, amp;: à via omnino abdu-cant.Et prior ilia imprefiio à perfecutionibus fuam afperitatem habet, aduerfiks quam Dei manus vna poteft nos cofirmare,ne illarum impetu abrepti deficiamus.Atqui longe pcrniciofior eft tcntatio,vbiaducrfarius infpergit zizania tritico ,vt plane corrum-pat.Illud cnimeftbelli latetisgenus,amp;:quod cuniculis lub terra geritur,vtnifi feriono-bis attcndimus,incogitantes circumcipiamur. Cumautem nullum prauædoftrinægc-

r nus non fit venenatifiimum , vix tarnen aliud ci comparari poteft, quo veftram regio-nem inhalauit Satan.Infamem Scexccradamillam Libcrtiiiorum feólam intclligo,qui Spiritualium fibi nomen affingunt. Ac ccrtilfimum illud eft exundantis in mundum fu roris Dei flagellum,cum eoufqueSatanæhabcnaslaxat,vttam deteftandaquçillicha-bcntur,Chriftianis perfuadcat, quæ pfbfanis ipfis vcl audita horrorcm incuterent. Rc-cordamini igitur dileâ:i,hoc ilftid tempus efle, quo fetid à vobis inuocetur Dominus, vt VOS illi.çommittatis fedulontcmquevtin timoré ac folicitudineambuletis, neinci-datis in arrogantiam vel fococdiam,quæhuic pefti vos obnoxios reddançRci ipfius co futatione hie omifto,quoniam certo tractatu hoc à me comprehenfiim haberis: quod etiam vfiii erit, ad perditorum hominum infultus repellcndos, modo (ÿnccra fidead-mittatis,quæ ad vos legitime inftruendos ex Dei verbo illic vobis ofleruntur. Quod ad priuatos çuiufque mores attinet,confidcranda nobis eft in gencre incredibilis ilia cor-t ruptio,quæpa(rimhodie in mundo graflaturmon fane vtadillam accedatis amp;nbsp;cumlu-pjs lupi fitismeque exiftimetis illorû malo^yeftrum cleuatum iri,cum aliorum exemplo abducemini.Tantum vt vobis fit præcautionis loco,ncaccidat malis vos exemplisab-duci vel contaminari.Eft enim inter fpjnas nobis iter faciendum, quando homines ita deprauatos comperimus.Celfet illud igitur,quôd ita fe omnes alij pridem gerant,vhj aƒ pertum fcelerum diluuium iam mundo jneumbere ipfi fentimus. Neque Verb alij ahos intucamur,vt ex malis excmplis certain regulam confingamus. Nem'pe hie amp;illc ira Ic Mat i6 gerunt,quia portabit vnufquifque onus fuum.Neq; etiam fic nos e/Te qtiifque ad excu-Luc.i4j^.* fationcm ob|tendamus,quumca fit prima leótio quaminculcat nobis Dominlis exi-fcholç adieu,vt renutiemus nobis ipfisieftq; illud omniu fere in Scriptura frequen-Ma nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiflimu,nimirumvt carnemortificemus,amp;:aftedusnoftros quafi captiuosmittamus fub

iugum

ET RESPO NS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;215

iugiim obedienfiæ Domini Aufciilcemus igicur apportas illa^ admonitionesApollo-^pj’^-lt;^-lijEratis olim tcnebræ,n«ncautem lux in Domino,vtfilij lucisinceditc.Neeciam fecun-Rom.^.^. dum carnem ambulemus,fed fecundum Spiricum.Cbnlti languine loti fumus,vc in puri-tatcperftemus. Ex vinculis peccati à Chriftoredempti fumus,vc illi vni amp;nbsp;eiusgloria? vi-uamus,adeóque illc viuat in nobis.Ifta paftim extant apud Apoftolum vt amp;nbsp;ilia ex oppo-fitOjftuftra ßbi Dei cognitionem tnbuere qui concupilcentiis inferuiat. Si quis,inquit,in iXor.j.if. Chrifto fit noua crcatura. At tot nodie fcelerum facies in mundogralTanturjVteasper-cenfere fit infinitum. Sunt veto inter alia qua: confuetudinis prætextu emolliuntur,cu-iuftnodi funt iuramenta,blafphemiæ,aleæ,Juxus vaniflimi in faltationibus, cauponatum ordinariæ aditiones,8«: de genere eodem non pauca.Ne vero lis in rebus imponamus ipfi nobis vel ab aliisfinamusimponi, Nequeenim indicium Dei malis moribus amp;: coniue-

tudini inueteratæ obnoxiumeft. fdScipfefemel edixit,Non habiturnm fepro innocen- Exo.20.0. te,qui nomen ipfius in vanum aiTumpferit.Fixumigiturmaneatoporcet. Nam amp;nbsp;ratio-nemfummam habet. Quisenim fatis reuerenter agnofcat dignitatem iacratiflimi No-minis,ad quod vniuerfæcreaturæcontremilcunt ?Qui vero alTumitin vanum,contem-ptum prodit. Quid igitur dicemus de blafphemo’ Atqui meus fie eft mos.Nempe vt tan tôgrauius reus fias. Hoc eft igitur eradendum funditus, ne Dei iram prouocemus, dum abutemur tolerantia. Quod ad lufusjcauponas,*^ gulæ illecebras, præter ipfam temporis ia(fturam,amp; meram in vita inordinationem,videmus etiam quot mala ex iftis confequan tur. Exhauriunt fe,nempequi ifta feétantur, atquetemere,imôetiam indigneomnino ptofundunt.quod melioribus vfibus erat impendendu.Inde iræ,atque inimicitiæ. Atque 'vbiquis femeliftis rebus fefeaddixie,ipfum animum quafi atterit atque imminuit.Taceo tot alia incommoda,qua: quotidie ex eodem illo fonte nafeuntur. De aliis 11 li s rebus va-ttilTitnis quas verbo indicaui, non eft quod vlterius contendam, quando amp;nbsp;iplæperfe fuUm probrum amp;nbsp;turpitudinem detegunt,modô ne oculosaperire pigeat.Tandem verb illudetiam vobisfnccurrat,Dile(ftifli.fratres,fieri non pofte vt Dei Filij cenfeamur, nifi charitate fraterna inter nos mutuo colligemur.Indeilla vocariper^éfionis vinculum, q, in ilia fitafit Chriftianifmifumma: atque illam proinde vnicc nobis Dominus commended Vt verb vnanimes inter vos fitis,danda eft vobis opera, vt alij alios iuuetis mutuoivc fidem amp;nbsp;fynceritatem colatis inter vos, omnem fimulationem, prauitatem,dolum auer-femini.Cupacebenignitaté exhibeatis,alien! fitisà iurgiis rixis,itcmq;à couitiis amp;nbsp;co-tumeliis. Demiffiac modefti fitis, omnë de vobis opinionem femel exuatis. Siquide non aliud eft præfentiusvenenumaduerfus charitate, quam arrogantia.Cauendum eft omnibus tuodis,ne affeftus ille adeo perturbatus in vobis hærcat,qui vos penitus excæcet, iram intelligo.In eo igitur incumbite,vtfræniscoerceatis,ac vim ipfis vobis inferatis ad illud ti^onftrum perdomandum. Nihil enim eft quod minus compefei poflit, quam ira infræ-nis. Pluribus ad vos fcripfiftem ex meo amp;nbsp;veftro voto, nifi alia me occuparenc plus quam optaflein, quod à vobis æqui amp;nbsp;boni confulendum eftè mihi facile perfuadeo. Dominus adaugeatvobisdonafuafpiritualia ,quæ vosinf|ifius bona voluntate amp;nbsp;eiufdemobe-dientia confirment, VC vita veftraipfius honor! cedat,^lena vos conftantiainftruat, vt in fanftaipfiusvocatione ad extremum vfque perftetis. Cumque totvndique hoftçsvos c!rcumc!ngant,fuo vos præfidio comple6tatur,fuùmque de vobis ftudium reipfa, cùm o-puserit,teft!ficetur. m. d.lix. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ y

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Martyr Calvino.

Vbd literas ,vir clariffîme, rarius quàm ipfe vclis, amp;nbsp;ego cuperem hue ferf-bas, me non ita mouet vt vcl abs te minus diligi, vel minus curari fufpicer. Nam vtaffliiftavaletudinehaôtenus fueris, amp;nbsp;quàm grauibus atq; multipling^« h cibus negociis tantum nÔ obruarisjcompertiftimum habeo.Vtinam quem-admodum !d probe noul, fie te aliqua ex parte alleuare poftem. Ac confidb pattern Domini noftri lefu Chrift!,qui fons opportun! auxilij atque folidæ confolationis cft, itadenique tib! adfuturum,vt amp;nbsp;corpore melius valcas,amp; moleftiç quibus vitra vires premeris, nonnihil mitigentur.Qubd Galliç res tàm male habeant,egcrr!miB quidem fc-ro,quamu!s ita euenturum antea iudicaui.Nam intelligebam N. illos facile rerum poti-turos'Vad quorum manum imperij fumma fi perueniftet,facile diuinatu fuit, quo religio-nis Fortuna effet cafura. De Regina miranturfortafs!salij,ego non miror.Napietatiseiûs T.iiij.

1X4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

crga religionem fyuceram vllam fignificationem haólenus nunquarfi fenfi. At de Rege Nauarrç nouûadmodû videcur, vt qui antea Euagclio Filij Oei tam pleno ipiricti fa uere videbatur,nunc quado maxime opus erat,fe piecace vacuum adeô prxbeat. Quid hîc agamus?Qui Rex regum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dominus dominantium, abfqueRegibus amp;nbsp;Dorni-

nis huius mundi, caufam fuam tuebitur,amp; promouebitzveftræ quoque vrbi defenfor propugnatoi'jVti fpcro,aderit.Non enim fidelibus,qgado fuis temporibus vrgentur, io-let deciTe.Id auté cùm baôlenus minime commiferic,vt nunc à vobis incipiar non efto-pinandum.Nos veto quado aliter non poiTumus, rem veftram contenrißimis precibus apud Chriftum iuuamus,nec diffidimus quæillius bonitas e{t,ab ipfo nos deniqueaudi-tum iri.Bulyngero amp;nbsp;cçteris tuo nomine falutem dixi,qui te viciflîm plurimiim faluere iubent.Iuueni autem, quem tuis literis commendafl;i,quacûquc in re potero,libentißi' mcgratificabor .Symmyftas tuosmihi velim diligenter admodum làlutari,præferriin Dominum Virecumatque Beza m,cuius nomine Lælius mihi dédit inftituta vcftricol-Icgij : quod vos erexißetum vehementer gaudeo, tum ea de caufa Dco ingentesgra-cias ago,illû obfecras vc quod benc cœpiRis,fœliciHimc vertat.Bezæ vero libenter modo fcripfißem,nifitabellarius nimium feftinaret. Vale Domine colendilEme, ac frater inChriftoplurimùmobferuande. x xv i.Seprembris.Tiguri.

T ui ftudiofilTimus P.Martyn

lo. St. Calvino s. d.

agas?homines funt:atque falfi fumus. Sed nos non vt de hominibus iu dicauimus:verùmvtdevirisiàpientibus Iperauimus:neque cogitauimus nosdehominib’iudicare,quiinremotisabhominum celebritate atq;iu' diciojmontibus habitant, quibus nihil placet nißpatrium.N. omninofe-fellit.Vfqucadeô(f/AoAoJÔwpo;eft,vtvelcrcpidasciusadoradasputet. Velina N.poße ab illis auoc^ri,amp;: ab omnibus ciuitatibus conferri, vt honefta conditione Ba-ftlcæaut apud vos viueret : aut etiaapud nos:quâquam etiam noftri pueri o'Kfl^onpaJi in lt;r«:Tv«u,ita vtfenibus non permittantfapere.Euocatum tamen eum velim ex illislocis: quibus nullæ terræ fapere vidcantur: credo Sibillam Delphicam migraturam cô;ita o-mnes in illis locis fagiunt.Ego ita non laudo ifta N./xiKpo4u;:^/av(p/ZoJ nbsp;nbsp;nbsp;mihi in hac æta-

tçafîêftaatqueafflicla efle videtur nimium:in rc præfcrtim tali ac tanta .Te laudo,qui audesjamp; quicontemnis ea,quæû ab aliis fpernerentur,minus laboraremus. Vale.

e

Vt E N H O N I V s C A LV I N o S. D.

feribédi daretur occafio, Vir ClariftlmCjfrater-queobferuandiirime,non^otuiearn prçtermittcre,quinte earum,quæhîc k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geruntur,rcrum taf erc certiorcm. Hoc itaque habe: in Comitiis Petrico-

uienßbus nunctraótari inter alia,de excludendis ê Rcgni Senatu Epifeo-pjj jjjyfti-jjP) Qoæcj Tarnouienfis rem in Senatu nunc recens propofuit, indicans contra reétam Politiæ conftitutioncm efte, rcgni Senatores non tam Régi fa-nè,quàm Papæipfi iuratos effe.Se quidem reliquofquc Laicos, quos Secularcs vocanr, Regem ipfum,cui vni iurati eftent,pro fuo capite agnofoere: Epifeopos verô non item, fed folum Papam, cui vni iurati elTent pro fuo capite, maximo cùm amp;nbsp;dignitatis Regia? amp;ipatriætoti,us^ræiudicio,agnofcere.Ac proinde eos fibi amplius in Senatu feren dos, non efte. Qua propofitione fada couenerunt mox Epifeopi omnes apud Legatum Papalem.Ac poftquam varie inter ipfos confultatum efter,ab ipfis refpóftimeft, lêiam in pofteflione efte per longifllmi (vt loquuntur} temporis præfcriptionê.Quallfnam ve-j-p huius rei fuerit cucntus,adhuc ignoramus.Quàm autem facilis ßt relponßo, ad earn Eiptfcoporumexccptionem,nemo non nouit.Notacft ipßufmet iuris Canonici trifif-ß,ma regula,ex fexto Dccretal.libro : pofleftor mala?fidei vllo tempore nonpræfcribit. Nonhabeoquodprætcreafcribam deComitiis, nißquod res eo fpedare videtur,vt totiNobilitati libera reformandarum Eccleßarum fuarum facultas permitti debear, vtque ea ab Epifcoporum iurifdidione liberetur. An quid præterea ex hifee Comitäs nobisßt expedandum,omninoncfcio. Sed ß quid eueniat pratter expedationem cor

gnitu

ET R E S P ON S A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2.1$

:^nitu dignvim, non committam quinteèiusfaciam certiorem prima quaque occafio-ne.lUuftriffimusPrinccps D. Palatinus Vilnen. venir adComitia,nequehinc vult ad füa redire,prius quàm habeatur hîc fracrum conuentus, ad qucm noftri hîc feniorcs ac e-tiam fui quidam, quos fecum adduxit , accédant, quo paritas quædam inceremoniis Ec-clefiafticis,quatenus fieri poflrt,inter vtrôfque inducatur ac feruetur. Sui enim haélcnus vfi funt ceremoniis impurioribus:fpes tarnen cft,diuino bcneficio, eas breui repurgatum iri.Spes eft etiam ipfum PalatinuA Vilnen. fuas bîcEcdélias propediem reformaturum effe. Audio te nunc fcripfifle literas exhottatorias ad Vchanium epifcopum Cuyauien-fem,quo nomine fane gaudeo,ac te precor, vt eum literis tuis fubinde inuifas ad cius co-folationcm.Is enim tantaodiorum mole grauatur à fui ordinis bomimbus,propter ipfius pietatem,rarâquelibertatem,quainComitiis etiam ipfisiam vtitur,vt eumlublatum cu-piant,venenôque tollendum iudicé^ne quid amplius dicam. Gratiam autem tibi habeo pro eis ad Magnates hîc noftros literis, quæ non omnino importune nunc funt redditæ. Neque dubitamus eas frudus fuos aliquando relaturas efle.Si qua egovici^im tibi grati-ficariaut fcruire poffim, vt me libéré vtaris in rebus omnibus, rogo.Nihil enim eft quod grauatè, ad tui poftulationem, fim fubiturus, in Domino ; cui ego te tuûmque mini-fterium,vir clariflimè,fratérqueobferuandi(fimeex animocommendo; vtque Vtcnho-nium tuumpergas amare,vti teciftivehemêteroro. Saluta mihi omnes ifthic fratrcs.Cla« ritfimusvercqueReucrendus vir,D. loannes àLafeo te peramanter falutac. ExQuerce-

V ii.lanuraij M. D. Li x. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'lt;

T uus tiblquc addiftifTimus quantus eft loannes V tenhonius.

Parellvs Calvin o.

’^^0^0 perfufi gaudio te liberatum à febtî bene habere,amp; cocio-hoc tam oppottunum erga fuos beneficium quàm diuturnu reddat.Principes bene in Metenfes affeai,magis nuncafficiun-tur,quum vidcant eos numero 60 animis crelcere.Rafi magis amp;nbsp;magis infa-corum pars de alia ratione vitæ cogitet, ac repugnare fru-ftraEuangelio nolit,iudicctque fatius effe verbo parere,fi prçdicetur,quam reluftari.Né« fcio an relciueris, quid Cardinalis nomine fratris,nimirum ducis Guifiani,fcripferitRi-chïocoprimarioduciequitum,qui ante Saxonem exceperatmempevt ducem commo-ne{aceret,Regi nihil acerbius poffe euenire,amp; nihil minus ferre poffe,quàm Religionem fuatnalterari. Eiteræ miffa: fuerunt adPrincipcs,accompertum fuit non Guifiani ducis, fedCardinaliseffe.Nam figillumquo obfignatæ erant,galerumhabcbatCardinalis,SC quumDux (ubfcribat Fr(inçob,manUs erat Cardinalis, vt probe nouit N. Sc ita habe-bat, Voftre bon ami le duc de Gutfe. Voluit Saxo omnes Principes videre literas. Metenfes fratresmaiotiquàm vnquam numero libcllum fiJpplicem porrexerût iis,quipræfuntvr’ biMetenf^,Scn unquamtam amicum relponfum acce^ftrunt : quod vt vidcas,ad t«mit-to libelli exemplar ,ÔC quod fratres fcribunt de refpôfo.Quæ audio de fratribus ÔC eorum litcris,quasad mefcribunt,Scalios,6cvt video omnes in cos affedos mire memouenc, faciuntquc vt fperem bene. Mirus eft omnium affeólus in V itetum, cupiuntque omnes vt eura eo perducere poffim, quod vtinam breui fiat. Vale bene Sc te Ecclefiae Chtifti ferua cumVireto,quern opto faluum diuD.feruire,Beza quoque Sc omnes ne prçteream SyndicospioseumSenam. Argentorati,iii.Aptilis m. d. nx.

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TuustotusEarellus.

C AL V 1 NV s N. s. D.

Blhil de Saxonicis Doftoribus narras, Optime frater, quod non vbique plus fatls trifti expetientia notum fit.Quafcunque enim occupant EcclefiaSjnon ftolida modo confidentia, fedtruculenco etiam faftu peffundant. Genuit, fateor, Viteberga pios quofdam ÔC cordatos homines; fed maior pars genuu ' namLutheri imaginem fe referte putat, fi pro animi magnitudine qua præ-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ditus fait vit ille, flatu arrogantiac tutgeat.ldcm Sc lerofolymæ olim contigit, quum fub

I Apoftolis illic maxime vigeret ac flötetet pictas; quia nulli infeftiotes Ecclefiis Gentium.

1X6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALyiNI EPISTOLÆ

hoftes fuerunt,quam qui inde profeóli lacobi aliorum difcipulos fe iaótabant. Non quod immodico ftudio,vt faepe fieri folet,addióli forent magifiris quorum nomine fu-perbiebant,fed vt fallaciprætextu obruerent veros omnes amp;nbsp;lynceros dodo res.Sic Lu theri fimiaî(paucos enim rcliquit imitatores) Wkrebergæ nomen crcpado,nifi protinus dedicio fiat in eorum verba,vbiqueingentesmouentcnmuIcus.Quumedicus effet Ec-clcûæ noftræ cum Tigurina confenfusnihil minus timebam quam vt inde pugnandi materiamarriperetWeftphalus.Tuncincertamen Aadus defcendi,vtbeftiæferocia copefcerem.Poftea miratus lum plurimos fimili rabie effe infcdos.Sic tarnen eorunon modoinfcitiam,fed improbascalumniasdetexiffemihi videor,vt eorum faftum amp;nbsp;pu-tidam vaniJoquentiam merito defpiciant,quicunque funt mediocri iudicio pra:diti.Et fane non diffimulant fibi non hifi in tyrannica violetia rcfiduam fpem elfe. Quod mo-deftè bonam caufam tueris,amp;i; feduld caues,nc veftis diflidiis turbetur Ecclefia ,laudo Sé tibi gratulor,modô viciffim cordate fuftineas eorum pertinaciam, vt mancat in fiio gradu Dei veritas,quam ftultorum vel amentiæ vel fuperbiæ tatillû eed ere fas non eft-Libenter,fidaretur facultas,vel ita ferret occafio,tibi arma fuggercré : verum fi inftitu-tionem proxime editam legere non graucris,repcries,nififallor,in i7.cap.lib.4.nöpoc' nitendum fubfidium.Porro quod me confuljs,an tibi facram Cln ifti Coenam ex eorum manibus fumere liceat quibus hæretici fiimus,quia negamus Chrilli carnem dentibus atteri;quanquam mali exempli rem effe video,fi quis à Cœha abllineat, peruerfæ tame atqueadeôperfidæ fimulationis effet,accepto concordiæ lÿmbolo falfum illud amp;:^ab' furdum comentum,quod exitiàlibus præftigiis fidei principia euertit,vel tacite appro« bare, nifi data amp;nbsp;ingenua præcedat lanæ dodrinæ confelïio. Nihil igitur melius fore arbitror,quam fi libéré palamque tefteris,te eorum culpa à Cœnæ participatione prohiber! , quiapuramamp;genuinam Chriftidodrinam noadmittunt.Beza noftcr te plurimum lalutat. Velim etiam ornatiffimo viro Dodori N.eiufq;filio plurimameis verbis falute dicas. Vale eximie vir amp;nbsp;integerrime frater.Dominus tc Spiritu fuo femper gu-berncc,præfidio tueatur,amp;:laborcs tuosbenedicat.Geneuæ,x x i i.Aprilis. m. p.

Domino Io. Calvino Gasp. Olivianvs s.

Gratia amp;nbsp;Pax à Deo Patreperleßtm Chrißum Filiumßttmßefim^fer tecumßcrue Cnrißißdelißime.

■ Vod citius ad te non feripfi de rebus noftris Treuerefibus,in eo non cxcu-fo negligentiam:debebam enim vos citiusliberaffe dolore,quem mcicau-faproculdubioex variis rumoribus conccpcratis: quanquam è cuftodiain qua decem leptimanis integris ad initium ferè lanuarij detentus fui,pcrdif quot;nbsp;heile mihi erat amp;nbsp;plenum periculi :a lanuario fortaffc literas Argentinam potuiffem mittete, fi diligens fuiffemftccafionis inquilitor:quare fegnitiem mcam non cxcufö, fed veniapeto. Initiu fdionis feio te ex iis literis cognouiffe,quas fuperioribus nundinis à D.Martyre accepifti,cpitomen totius progreffus euetus ab codé breui ac-cipies,nifi forte iam accepifti : cuius hæc eft fumma.Cùm populi maxima frequêtiaad audiendum verbum Domini concurreret,cgóquepergercmin templo publico doce-re adiutus à miniftro quodam fyncero ac pio miflb ad nos ê Biponto , eô permouit Se-natores Papiftas Epifcopus,vc eum in vrbem intromitterent ftipatum ducentis fcxagin ta plus minus equitibus. Vrbem ita ingreffo Epifeopo, nos poftpolita omni prohibitio-ne in vocatione noftra pergimus:amp; ita quidem vt populus contincretur,ne quidquam moucret aduerfus Epifeopum. Magnus eratzelus inplerifq; omnibus, ôzad difeiplina etiam recipiendamerantparati. Epifeopus fecum incomitatu habebat Latomum,amp;: olficialem Confluétinum,qui etia faffus eft fe à noftraReligione defciuiffe. Vehebatur illi molli lcdica:hac oftétatione,ac fi me difputâdo erroris alicuius conuincendi caufa adducerentunfed vana tantum fuit oftcntatio,neq} enim vnquam publicème offeren-tem difputationem audire voluerunnquæres multos confirmauit. Dum nospergimus concionarijfæpeper proditores quos habebant ex Senatoribüs amp;nbsp;aliis ciuibus,turbas excitare conabancur,fed fruftra.Dominus enim mirabiliter nos protegebar. In capitu-loduminvrbe adhuc effet Epifeopus, cum cquitatu oriebatur diffenfio,aliquot Religionen! approbantibusjtciicicntibus aliis:qucmadnjodun! Latoœus ipfe (qui crudelif fiinè

E T R E s P o N s A.

âme fe geflic in cota aftione Sgt;l plané fraudulenter) Principum Lcgatis poftea eft confef-fus:qua:caufafuit,cur Epifcopus cum cquitatu vrbc cxccfleric, in oppidulum vicinum quoddimidio milliariabeftabvrbe: Epifcopus milite vias obfidec, vc nihil inferratur in vrbem,vaftaE eciam hortos ciuium.Nihil dcniquc prætermittit,quod ad concitandos Pa-piftas aduerfus pios valere aliquo modo pofïet. Per proditores iuos tribunes aliquot, iubet Papiftas fttcnuè biberc,necyue de annona elle lolicitos; Luthcranos omnia folutu-ros,quipatriæfuæ voluerunc elle proditores. Potatur no£tuac diuin hypocauftis publi-cis,aliquot feptimanis diebus acnoefibus intcgris, nollris intérim non exiguampenu-

I riam patictibuszpcr proditores fubornatos feminat tumorem atquc fcripta,noibrosemi-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fifle Legatos ad alios Principes,ad euocandum militem e Germania,ad tradendam vr-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bemabjsPrincipibus ; harumtcchn^rum fcxcentaexcogltabantur millia: deinde vttota v

proditiofuccederet, fclegcrant proditores fubornati ex plebe Papiftica pelTimos quofq; iic ftupidi(Emos,vc hi quidquid ftatuilTent cû Epifcopo,tatum haberetur,tanquam àma-iore parte plcbisconftitutum. H.i ad reliques liuc Papiftas fiuepios nihilrcfercbant, fed pro fuo iureagebant omnia.Satanas rapiebat eos omnes plane tranfuerfos,vt nihil vnqua

• vifum fithorribilius ; adeô vt quianteafuiflent pigerrimi amp;nbsp;trunci ,clTent indefefli nz-\fertimi5Vt no£tu etiam vix paululum tempori^omno datent, quin continenter concur-rereut,6ô noua fingulls ferc horis inirent confilia. T andern Epifcopus per literas petijt a Papiftis, quoniam fibi conftarct nos amp;nbsp;feditiofos elTe,amp; proditores patriæ,qui vcllemus ^tbétradercaliisPrincipibus, vtdefendcndç ipforum libertatis caufa,coniicerct omnes Senatores noftros cumMiniftris incarcerem. Sc enim velle iure nos conuincere prodi-tionis,amp;t feditionis,amp;L criminis læfx Maieftatis ; ÔC vt tute acculationem per fuos confilia-hoslaicos inftituere, ÿgt;c fententiam latam executioni mandate polfit,petere vt non gra-uentur militem in vrbem intromittere,qui non ipfis fed feditiofis oneri fit futurus.lta fa^ feinaratPapiftas noftrosSatan,vt nullas admonitiones Confulis pij aut aliorum audirct, fed plane furdi effent amp;£ cæci. Cum in Senatum ventum effet, Papiftæ Senatores iubent noftros incuftodiam,quæ in ædibus eft Senatoris quo conucncrarÄ, fe recipere, alioqui le furorem populi cohibere non poffe-.fubornarant autem aliquos,qui feditionem moue-rent, frnofttiidtecufaffent.ltaque noftrûm duodecim in euftodiam imus,ôc nifi iuiffe-mus,magna fuiffet fccuta ftragcs,vt plerîque ex noftris exiftimant.Cum in euftodia effe-mus,Papiftæ nobis plane infultabant ôô augebatur pror fus ipforû furor. Aliquot infignia peditum cum Epifeopo rurfus in vrbem intromittunt maxima cum lætitia,quantumcun-quereclamarcnt præftantifftmi ciues vrbis. Producimur per mediam vrbë inter medias tutmas comitati centum armatis, ad audiendum aceufationem qux centum amp;nbsp;vno co-ftabat articulis, falfis plane amp;nbsp;malitiofc excogitatis. Inter hos præcipui étant de proditio-ne,deaccendcndavrbe,de occidendo Epilcopo,de me concionatore Caluiniano. Peten-tibns nobis fpatium delibetandi,vrgcbat Latomus Sô reliquiaccufatotes,vt quçftionifta-» tim fübneeremur,fciliccc Côful ip f e fenex,OtthQ|ßitkigProcoful,00 nos reliqui.lidem e-rantôc proditores noftri,Sgt;ô indices ; Dominus tarnen mlt;abiliter gubernabataftionem, vtvnus ex ipfis f^ncerior politicus diceret,quatuotdecim dies nobis concedendos effe ad refpondcndum. Sciebant Legatos fex Germanix Principum effe ^ormatix, ptoptetea vrgebantcondemnationem, Sê executionera. Antequam elapfum effet hoc fpatium, veniunt Legati ; itaque rurfus ptoduédi non fuimus, nec ad aédionem rclponfum feri-ptovllo,fed per Legatos. Tantus eratfurornoftrorumhoftium ,vtnullis fere Legatorum precibus poffentfedari,adeóvtcoa6di fuerint confentire in noftrumcxilium,0i tnulÊdam trium millium ftorenotum ,pro fumptibus bellicisipetebat autem femel v igin-timillia,poftea oédodecim millia, tandem in tria millia eft colcnfum.Reliqua cognofees

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commumbusliteris quas T igurum mift, 6c qui inde fit ter um mearum ftatus intelli-

‘ gesexlitetisD .Petricollegx mei.Magnacertehic eft bonorum miniftrotumpcnuria,vt I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fctèfœlicëiudicêGalliamprxGetmania.AuocatusefthinePetrus ad Eccleliam Galli-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cam quæ eft Atgetinx .Rogatum te velim, vt diligenter pondérés circunftantias omnes,

I nepnïadoédrinabïcdcferatur,cumcertó mihiconftet ArgentincliEcclefix meliuspro-fpeftum effe vno Miniftro que habent,quam nofttæ multis quos defetibete tibi non eft opus-.itavtexiftimem non fine lumma iniuria Ecclefix totiusPalatinatus mihipoffcc-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ripiPetrum.Dehac re cupercm abs te commonefieri Ecclefiam Argentinentem,nc cum

huius Ecclefix maximo detrimentofquq certe feminaiiu,vti fpero,erit magnç partis Gcr-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;manixl fibi cupiant profpeftum ; quod etft fpero confidcraturosSeniores Eoclefix acce-

I. C A L V I N I E P I S T O L Æ

peis Petri Iiteris,quoniam ramen funthomines,vereor ne pergant vrgere:ego certè cu-perem puramdoólrinammodis omnibus hïc promotam.Leges ConiïAorij veftri opta-rim euro ad me tranfmitci per Corcæum nundinis proximis : communicartm cas cum aliquocin Senaeu Eccleßaftico:quanquam inter omnes eft confenfus. Porrôacccpihe-ti Iiceras èp^itria^quibusmirabilianarrantur Deiiudiciain noftros aducriarios.Multi C?( plebe repétina morte obeunt,duo ex præcipuis ap^plexia pcrcufliiacéc, rertius per-fidiflïmus (qui meam doélrinam fe nonimprobare poftedixerat noftris Senatonbus,amp;: fi rogatus fuiftèt à noftris fe vnà promoturum fuifteEuagelium, fed,quoniam adeôftie nue voluerint progredi fe non rogato,ideô fe modis omnibus impediturum,quod etia fccit miris technis maximislaboribus) isinqua cùm manè optimehaberet,ante ve-fperâ fubitô mortuus cocidit. Nunc amp;nbsp;têpus amp;£. ch^ta rcquirit,vt finem facia, cómen-dans te ac fratres leruatori meo lefu Chrifto,qué cotinenter pro me orate, x i r.Aprilis.

I O. Cal. Gaspari Oléviano s.

T fi alius difputationis apud vos habitæ exitus nobis optand us erat; quod tarnen totam rei fummam diftindè mihi exponcregrauatusnones, optime Gafpar,grata mihi diligentia tua fuit. Vtinam hoc faltem experimen-to difcat ille aliquid ex confidentia, qua nimis turget, remitterc. Petrum Martyre hortatus fum,fi ab Illuftriffimo Principe voceturgt;vtnomodóad

fufcipiendamprouincia volutarius fit,léd Collegisetia perfuadeatita expedire.Quàm laboriofum munus tu fuftineas,video:fru6tus tamé laboris adeóque neceftitas ad ftre-nuè pergédum te excitare debet. Accedit alter ftimulu i ex eorum pertinacia,qui nihil omittunt ad turbandum.Qjrod Ipes aliqua inftituendæ difeiplinæ vobis oftcnditur,val-degaudeo. Si quid forte adiumenti adferat gubernationis ratio quam hïc tenemus, fummam eius complexus fum.

Primum eliguntu^Miniftri à noftro Collegio: ac datur illis Scripturæ locus,in cuius interpretatione fpecimen fuæ dexteritatis edant. Deinde examéhabetur de præcipuis doôlrinæ capitibusitandem coram nobis pcrinde vt apud populum concionantur.Ad-funt etiam duo ex Scnatu.Si probatur eorum eruditio,cos Senatui cum teftimonio offe rimus:in cuius arbitrio eft non admittere,fi minus idoneos efte iudicet. Quod li recipiu tur(vt femperhaólenus contigit)tum nomina promulgamus coram populo ,vt fi quod vitium latuerit,libcrum fit fingulis ante oóto dies indicate. Qui tacitis omnium fuftra-giis probantur,eos commendamus Deo amp;nbsp;Ecclcfiæ.

Infantes non baptizamus,nifi pro publica concioneiquia abfurdum videtur,vt folê-nis illa receptio paucos tantùm habeat telles.Patres nifi quid negorij impediat, iuben-turadeire,vtftipulationi rcfpondeantlt;vna cum fideiuftbiibus. Nemo ramen ad fideiu-bendum admittitur,nifiqui eiufdem nobifcum eftprofeflionis.Arcentur amp;nbsp;excommu-nicati ab hoe honore.

Nemini ante ad facram Chrifti Cœnam patet acceftus, quam fidenj fuam profeftus fit.In eum finem quotannis habentur quatuor examina,vbi interrogantur pueri, ac de profcétu cuiufq; cognofcitur. Nam etli fingulis diebus Dominicis in Catechifmo iam incipiunt aliquod teftimoniu darezdonec tarnen cognitü fuerit Miniftri iudicio medio critcr in fumma Religionis profeciire,ad facram menfam accedere non licet. Quod ad maiores natu fpeótat,a nobis quotanisrepetitur infpelt;ftio cuiufq-, familiæ.Diftribuimus inter nos vrbis regiones, vt ordine ligulas decurias excuterc liceat. Adeft Miniftro comes vnus ex Scnioribus.Illic noui incolæ examinantur.Qui femel recepri funt,omittu-tur.-nifi quod inquiritur fitne domus pacata,amp; rede compofita, num lires cum vicinis, num qua cbrietas,num pigri lint amp;nbsp;ignaui ad condones frequentandas.

In cenfuris obferuatur hæc ratio.Deliguntur quotannis duodccim Seniores.-nempc ex minore Senatu duo,reliqui ex Duccntis,fiuc lint indigenæ,fiue afcriptitij ciues.Qui probe amp;nbsp;fidelitcr muncre fuo perfundi funt,loco non mouentur: nili forte eos occuper alia cura Reipublicæ. Antequam ab eledione fua fedeant,corum nominapublice edu-tur,vt fi quiseos indignos cognouerit,mature denuntiet.

Ad indicium Ecclefiafticum nemo citatur, nifi ex communi omnium fententia. Ita-que rogantur finguli,num quid velint in medium alFerre. Nemo autem citatur,nili qui vel priuatis admonitionibus no obteperauit,vel qui Ecclefiam oftendit malo exemple.

Ita

ET RESPONS A. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iz?

Itablafphemi,ebriofi,fcorcatores,percuflbres,rixofi)falcatorcs, qui choreas ducut,amp;fi-miles vocâtpr.Qui Icuiùs deliquic,humanis verbis caftigatus dimittitur.Grauiorib’pec caris animaducriio feuerior.Eos enim Minifter excomunicac, faite ad breue repus.Ex-cluduntur aute à Ccena,donee venia petentes idêMinifter Ectlcfiæ reconcilict.Si t]uis ^ræfraâê auétoritatê Ecclehæ fpernat,nifi ante elapfum annum à cotumacia deftiterir, aSenatuin exiliû annuû eiicitui^ Si quis etiaprotcruiùs fe gerat, Senatus caufarn fufei-pit,amp;animaduertit. Qui redimendæ vitæ caufa apud Papillasabiurarût Euangelij do-ftrinam,vel Miflis interfuerunt,iubentur fe corâ Ecclefia fiftere. Minifter illic ré expo-nit pro fuggeftu:tû qui excomunicatus fuit, procidit in genua, amp;nbsp;fuppliciter venia po-ftulat.Ea autem eft Confiftori) ratio,vt ciuilis iurifdiftionis curfum nihil moretur.Ac né plebs queratur deimmodico rigo^e,non tantùm iifdcm pœnis fubiacent Miniftri, fed liquidexcommunicationedignum admiferint,fimul etiamabdicantur.

Compendium hoc fatis putaui fore,ex quo formaaliquam côciperes,quam præfcri-bere nondebui.Tu quod putabis vtilciftic fore,modeftè ftiggeres, vt boni amp;nbsp;prudétes viri,quibus monerigraue non crit, difpiciant quid lit faélu optimum. Dominum Tho-mam Eraftum fcholæ vcftrærcétorcmreuerentermeis verbis faluta.Librum Tileman-quot;-ni,que Bulingero miferat,pcrcurrere cœpi no fine taftidio.Putidior tamé eft illiuS rabu læloquacitas,quàm vt mihi bilcm moueat. An iim refponfurus, nondum apüd me fta-tui.Certè multorum dierum opéra nugas illas non dignabor, quia rot lcriptionu piget. Breuemhuius controuerfiædcfinitionem nuper compofiii,quæ forte propediem ede-tur.Si tibi quis patebit aditus ad Illiiftrem ac Gencrofum D. Comitem ab Erpach, ve-lini0xemplar,quod reperies his litcrisinclulùm,oftendas meo riominc.Quôd non feri-^ pferim inpra;fentia,pudori meo adfcribet : vclim tarnen fibi perfuadcar,fuam amplitu-dinem,qua decet obferuantia,femper à me coli. Vale integerrime fratcr,amp;: mihi ex ant înocharilTime. D.te Spiritu fuo gubernet,virtute fuftineat,tueatuf, ôé labotes tuos bc-nedicat. Geneuæ,NonisNouembris. m. d. tx.

lo, C A L V 1 N V s B VL I N G £ R Ô,

Vôd Gallicitumultusinuidiam ànobisdepellere noil dubitafti,tutô id po teras.Quumanteodo menfes agitari coniiliahæc inciperent ,meäauä:o-ritatem interpolüi,ne longiùsprogredi tentarent. Occulte id quidéamp; pla cidè,quia verebar ne fi rei fama ad hoftes manaret, ad carnificinam pios omnes traherem.Putabam tarnen mea opera repreflbs atq; fedatos impetus,dum ex Gallia venir quidam nullius apud me pretij, qui fe creatum elfe ducé apud uiegloriatus eft. Compefeui ftatim eiüs iaâ:antiâ,méq; abhac cÔfpiratione loge abhor rere profelTus fum.Poftridie homo famelicus,qui præda vndiq; aucupabatur, vt amicû diuitemillaquearet,ac fub collationis prætextu emungeret bonapecuniæ fummâ,im-pudenter mentitus eft, mihi non improbari conTpiratiMemdcd me inuidiæ declinada: caufa nolle palàm fieri. Re audita fubitôcommotus,acniibitis collegis vanitatéeius a-criter refutaui.Imôteftatus eft feiam Lutetiæ certô côperifle ab eo confiliome remoj tilfimum. Cæterum quamuis palfim feiretur, mihi eife fufpelt;ftum:qüia tamé Laufannæ habitabat,propter viciniam, vt crat blandus amp;nbsp;il 1 ecebris plenus,côcihauerat fibi apud nos mulrorû amicitiaivnde faéhG eft,vt triduo hâc vrbé mira côtagione infecerit.Multi tam nobiles quàm gregarij opifices clanculum confultare: fie tame vt ftrepitus à me^ cxaudiretur.Quantopcre mihi difpliceret confpiratio hæc,tum publicc,tum priuatim oftendiabfquediflimulatioiïe. Quum nihil proficerem, conqueftus fum in nobis tam parum efle auôtoritatis,vt in re maxime feria confilium noftrû fperneretur. Ceties dixi, Uouum elfe fafeini genus. De trifti cuêtuita fum vaticinatus, vt ferô multos pœnitueric fuæamentiæ. Rogo igitur vt pro tua humanitatc,amp; mutua noftra amicitia,in nobis ex-eufandis fecure pergas.Reliqua petes ex D.Petro Martyre.Capitis enim dolor longiùs extrahere fermonénon patitur. Iraq; cogaraboptimo fratre noftro D. Volphio venia pctere,quôd eius literis non refpondeo.Tu meo nomine grattas ages de labore in mea gratiamfufcepto,eumq; Séreliquos Symmyftas diligenter fahitabis.Vale eximie vir,amp;: mihi plurimùm obferuandc frater.Dominus te gubernet,tueatur,fuftentet, ac cum to-yfamiliabenedicat.Amen. Gencuæ,v.IdusM^j. m. d. ix.

I. c A L V I N I E P I S T O L Æ

Io. Cal. B l AV RIK o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

5^.'

Tfimulta qiiæfcnbâoccurrunc,vcnerande frater,quia tarnen in cam mult tiplici rerum copia vix vllum fincm reperio,hæc mihi difficultas magis ob-ftat quam argumetipenuria:quia nefcio vndc potiusincipiam. Verùm ne pigritia ceiTare prorfus vidcar,quæ maxii^e feire cupis breuiter perftringa. Galhsinfœliciter ceflifle inconiideratum fuum ardorcm ad vosperlatuni efle non dubito. Ab initio vaticinatus fum quod accidie : fed nefcio quo fafeini genera fie captæ erant multorum mcntes,vt fruftraimpetum ilium fedare conatus hm. Antca meis coniUiis fe regi paffifuerant:fed cum intelligerent totam hanc adionem rnihi no placere,nullum putarunt efle melius compendiû,quàm fl me fallerent.Quinetia quida me vel infcio,vel palam amp;nbsp;fortiter reclamante,proÆâ:i flint. Quanqua rumor ille,que dicis apud vos fuiife {parfum,de aliquot millibus,vaniflimus fuit.Non enim plures fue-* runt quam feptuaginta,amp; quidem ex dimidia parte infimæ fortis opiflees. Sicut autem corum expeditio nunquam mihi probata fuit, quia'plus meo iudicio tentabant,quani Deus permittereta'ta confllio deft;ituit,rem non legitimamîlultcpueriliter aggrefli funt.Qui præ aliis erant innoxij,pœnam dedcrut nimiæ facilitatis. Eode fere tempore, in quibufda Prouinciæamp; Delphinatus vfbibus noftri homines templa occuparunt,ac-fi votorum iam eflent compotes:verùm vt temeritas nunquam firma eft, vel fibi collar, inieóto terrore Ha rim conciderunt:ac zelus ille,quem t rultra compefeere ftuducramus, primo armorum ftrepitu euanuit.Quoniam vcro palam èc aperto marte non audebanc congredi Guifiani, blandis amp;nbsp;fallacibus ediólis fub Regis nomine paulatim fregcrunc corum animos,quorum viribus erant impares. His inlidiis plurimi illaqueati funt: du fibi priuatim quifque confulit,diflipata fuit eorum focietas. Nunc rebus aliquatiim pa-catis,atrociter fæuirc incipiunt carni/iccs;ac nifi obftaret bellu Scoticu, longe detcrior eflet conditio pioru in Gallia.Nobis veto amp;nbsp;huic vrbi prçcipuè minitatur:v bi cxiftiniat conflari quidquid el^turbarum vel potius captandi prætcxtus caufa fc ita fentire fin-* gunt.Hoc fere toto menfe putarunt omnes vicini de nobis efle adum: ego tarnen vt th merem,nunquam adduci potui,nec fane videbam timendi caufam. Si maiora perjcula vrgeant,Dei præfidiofreti euentum placide expedabimus.Quicquid acciderit,in falu-tem noftram conuertetcœleftis Pater : atq; vt noftri mifereatur, aliquid ctiam valebit totius Ecclelîæ refpedus. ignofee quod no propria manu, quia ex Icdo didaui,vbi pro more dimidia temporis parte decumbo ,vtfaltem horæ aliquæ mihi faluæ maneant. Vale Prçftantiflimc vir,amp; frater mihi ex animo Obferuande.Dominus tibi lèmper ad-lit,tegubernet, ac tuos fanólos labores benedicat. Viretus amp;nbsp;Bezaamp;reliqui Collegae jneiteplurimùmfalutanc. GeneuæjV.CalcndasIunij. m. d. lx.

lo. Calvinv% BVLINGERO s. d.

Vper ad Fontem BellæAquæ (qui locus vix innere bidui diftat Lutetia) vocati funt omnes proceres. Adfuit Cardinalis quidam,qui aut cadus eft aut lagena ,ne hominis quidem figuram geftans.Putarunt Guiiiani magnu fore fplcndorem conuentus,li équités conchiliatos (qui fe venditantordi-nefandi Michaelis) quàm plurimos vndiqueaccerlcrent.Comparuerunt triginta,quum ante eflent duodecim. Illic Cancellarius magnifacere pra:clarum Senatum, in quo refideret tota Regniaudoritas. Præfatio adulationis putidæ. Diflèruit poftea de Regni ftatu: amp;nbsp;quoniam remediis opus erat ad fanandos morbos, maloruih caufaminueftigandameflie. Hïcrelationifu.efinem impoluit,quali medicos implo-raflet, confllij inops. Rex ex compofito Epifcopi Valentini, qui inter poftremos con-filiarios erat,fententia rogauit. Volebant fcilicet Guiiiani excutcre omnium arcanos af fedus,amp; répété flngulos,prout vifum eflenaggredi.Surrexit Admiraldus præter omnÜJ cxpedationem,ac libellum fupplicem Regi porrexit, in quo poftulabaE,qiii cupiunt in Normania Deum purècolere, vtfibiliccretinterdiu conuenire, neobnoxij eflent va-riis calumniis ob clandeftinos vel nodurnosconuentus. Rogatus vnde haberct,rc-Ipondit publico bono fe fuiflie curioliim , vt propius fcirct quid quærcrent Lutherani. Efleautem homines ad quinquaginta millia,quorum fublcriptionem afterrenr,fi Regi

ET R E SPON s a; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iji

Regi placcret. Duo in toto cófeffucordatè loquuti funtiipfe, Archicpîfcopüs Vién-néfis.Omnibus auditis, quorum melior pars è pedariis conftabat Dux Guifiahus licen* tîofèeuomuit,quod alibi effet intolerabile. Specimen ftoliditatis accipe in vnovcrbo. Quumdixiffet Admiraldus,Barbarum morem non placere, vt Rex non modo corporis cuftodes habeat,fed cingatur exercitu; nequc hanc educationem dignamcffe Gallia, neque adolefcentem Rcgen^ita inftituendum ,vtübimctueret àluis,quosbene-uolentia rctinere fouereque potius deberet. Ilie Regem non opus habere nutritiis vel educatoribus refpondit,vtpotequi educatusin plenitudine virtutis foret;(verba refero amp;nbsp;fyllabas) quodfi erudiendus effet, matrem eins ad has partes lufhcete. Aufuseftetiam dicere, quidquid decernerent mille Concilia ,fibi fixum effemaio-ruminftituta fequi. Frater Cardinalisgrauius amp;nbsp;acutius: fruftrapeti a Conciliis vl-lamindodrina mutationem»Neque cnimfas cffe,quæ prius aSpiritu fancto profcfta funt,incontrouerfiam vocare. Si qua effent in moribus vitia, permittendum effe Epi-fcopis,vt vitro corrigèrent. Pupugerateum Viennenfisquidixerat hocturpe pudendum effe confufionis fignum, quod EpifcopirehtlisEcclefiis aulas Principumle-querentur ; ôc vehementer Regem obteftatus fuerat, ne Paftoribus boni publici vano prxtextu Ecclefias orbaret. Elinc illud, vt nemo lege vel ncceffitate obitringcretur: fed quifque fponte quod libcret. Quæris qvfls cxitus î Vicnnenfisdomum le recepiti Poftquam quatuor aut quinque dies abfumpti hint vanis cofultationibus ,Satuum co-uentusindi£tuseftin menfemDecembris.Epifcopi vocati ad vigefimum lanuarij,non vt quidquamdecernant,fed agitent quid fit in Concilio proponendum. Ne ordinum conuentusficret,pertinaciter haftenus pugnluerant. Nunc colleéfis animis raticnem excogitarunt,quibus facete cludant quifperabant aliquid leuationis. Exctptiocnim addita eff,vtffngulæprouinciæ difpiciant coram fuisPræfetlis,dc quibus negotiis tra-amp;ari expediat. Hie verb nulla libertas : deinde vt luos legatos eligant iildem Præ-feCtisarbitris.Venientergoemptiadulatores,quosN. nomiriare placucrit. Concilij autem quamfriuola fit Si nugatoria oftentatio,ex formula edift^inielliges ,quam tibi interpretabitur quifpiam ex amicis. Interea erumpit Euangehj veritas. InNorma-nia palam iamconcionanturfratresnoftri; quia tria Si quatuor millia horninumnon capiuntædespriuatæ. ApudPidones Si Xantones ,in tota Aquitania maior libertas. Regio lingux Occitanæ,Prouincia, Delphinatus intrepidos habet multos Chrifti dilci-pulos.Cur ceffetCardinalis,non obfeureprofeffuseff; detegendam effe fcilicct amen-tium impudentiam breui tempore. Verixm Dominus,vt fpevo,non modo Iceleratas e-iuscogitationesproducer in lucem, fed etiam impios conatus diffipabit.Quod puero-rum qui iftuc erudiendi mittuntur,curam fulcipere grauati non elbs,vt idoneos magi-Rros nancifcerentur,Si in familiisbene mqratis agerent; Senatus pro hoc tarn propen-; fo Rudio quas poteftvobis maximas gratias agit, mutuam vicem libenter repenfurus, fi quando dabitur occaffo.Prætec quatuor qui ex publico aluntur,priuatim etia mittun tur quidam alij,qu®s non minus commendatos^'obis effe cupio. Trium nomine roga-tusfumSed quia duobus iam certum effe hofpitium av^ffio ,vt tertio prolpiciatur ma-gnopere cupio;quia Si mater fingulari pietate eft praedita, Si pater familiatis Si charus mihi fuit.d^iofce fi precibus viftus, plus tibi quam velim molcftiæ iniungam. Vald clariffime vir,Si mihi imprimis honorande frater. Salutem plurimam dices fratribus Si

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Collegistuis,amp;i reliquisamicis. Dominus vos omnes femper incolumes lcruct,Spi-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ritufuo regat,Silabores veftrosbenedicat. Gencu3e,CalendisOftobris. m. d. lx;

to. CmVinvs N. s.

Vbd te vltimo congreffu minus hilariter accepi,neque faftidio,neque con æjW^,temptufa£tum eft; fed quianolebam aliud fimulare,quam effet in animo. -ß Audicram ccrtè,vttu fufpicaris,aliqua de te vel fmiftra, vel quac non pla-l^^jS^cerent.Conftrietus ergo quadam anxietate tenebar, quo minus libéré atqi aperte fenfus mcostibi exponerem.Sinimiscredulûmefuiffcputas,quia nonprorfus contempferim quod erat probabile-.fcito alios rurfum de mea tarditatc c5 queri,dum ftdem no habeo quibuftibet fermonibus. Si te meo præiudicio damnaffem, re nondumbene competta,fuiffeminiquus ,fatcor. V erumrefpuere quidquid, deffet-

X32. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

tur,amp;piorum virorum indicia floccipendere,fLipcrbæ moroßratis efTet. Ego vcro ne-que tibi iniuriam Eiceie volui, nimis facile credcndo quod audieram : amp;nbsp;tamcn putaui non de nihilo edc diótum.Iam hue fpcclare vifus eft totus lermo,quem apud mehabe-bas,vt tibi gratularer.Non poccram,quia res no fcrebanneq; tarnen volcbam, û fuifTem magis præcifus,te öffendere,ne ad officium fegnior aut frigidior efies. Fuit igitur penfa oratio mea,amp;vultus,vtitaloquar,inedius:quigiequefignum daret odij vel reie-ótionis,nequefatis eftet exporredus :quia fiaftiones tuas omnespræme tuliflcm mihi probarijfucusamp;fimulatio fuiflet.Quanquam no hæ tantum rationes perplexum mere' nebantifed magis labyrinthiveftri horror. Nam dum video ad ianandas veftras mile-nas, vel f’altem leuandas,nihil efle in me remedij, non libenter admitto earum narra-tionem,dolorisamp;: ta:dij plenam. Hoc idem expert! funtahj quoquepij fra tres: in qni-bus etfi aliquid defidero,non tamcn defino amarc!quiaignofco eorum infirmitati. Sic ergo tibi perf'uade,quamuis in te amp;nbsp;fimilibus correóta cupiam quædam, me tarnen fra-ternam coniunffioncm vobifeum f ouerc.Quo magis tibi illis difplicebit triftis flatus veftri confufio,eó magis mihi placebitis. Vale,Dominus tibi Temper adfit, gubernette Spiritufuo,amp; cum familia bcncdicat. Geneuæ, x i ir. Odobris. m. d. lx.

Io. Cal. Enfeopo Londinensi.

Tfi non expédias,Clanfl'imc vir ObferuadeDomine,dum tibi propicta* tis officio,quod Ecclcfiæ Chriftipræftitifti,gratiasagâ,quôd tame cura po-pularium noftrorû qui in præcipua Epifeopatus tui vrbe habitant, fufcipc-dignatus es,non folum vt libcrtas illis daretur Rcginæ bcncficio,Deipu rè inuocandi,fed vt paftorcm fidum hinc accerferent, niß hac de caufame tibi obftridum fatercr,ftultitiæ amp;nbsp;inhumanitatis eftem damnâdus.Quando autêgraua tus no es vitro me rogare atq; hortari,vt Paftore ip fis idoneum cu rarem dcligendu : no eft cur eos fidei tua: patrocinióq; cômendé,pro quorum falntc ita folicitu cfïc video,Er fane vt hactenus tam^iberalitereos iuuando,rarum ÖLfingularepietatis ftudium tefta-tus esdta nunc coftantiæ tuæ erit,beneficiû tuum ad finem vfq; tueri.Quod ad nos fpe-lt;ftät,quia locus poftulare vifus efthominem eximiis dotibus inftrudu, amp;nbsp;veftri hofpites ftbiex cœtu noftro alique dari maxime opta bant, fpoliare nos maluimus,quam nó fan-do eorum defiderio morégcrcre.ldeóq; fratremnoftrum Nicolaum Gallaliü vnum ex tribus quos initio nominauerat, ipfis cóceftimus:qui etfi ægrè patiebatur ànobis auelli, aquibusnon vulgariter fcdiligilciebat,amp;:locühunccui non minus fruduofam quàm fidele opera diu nauauit,inuitusrelinqucbat,noftris tarnen obteftationibus viduspro-uinciahanc fufcepit:quia propagando Chrifti Regno non paru comoda fore fpcrabat. C«rtc vt à nobis dimitteremus,necefritas fola extorfit:quia veriti fumus,ne aliter quant eins aduentu,nÓ fatis probe cófuli poftet teneræ adhuc amp;incompofitæ Ecclefîæ.Iadu-ram enim eius difcelTu non leuem faciet hic locus,vbi amp;nbsp;in pretio habitus fuit, amp;nbsp;fe gef git vt dignum erat Chrifti feruo.Ego pfluatim,cui valde charusamp; familiaris fuit,nolinc acerbo dolore,vt mihi eriperetifralTenfus lum.Sed quiduis potius ferendum fuit,quant fracribus deftitutis ac laborantibus opem quam anxié flagitabant,negate. Quo maiore cura afficior,vt fàltem gratam iftic ftationem inueniat,quæ migrationis triftitiam Icuet ac foletur.Vbi propiustibiinnotuerit,quod pro tua humanitate fore cÔfîdo,Reueren-de Domincjfatisabfque aliénacomédationecognofees efte amabilcm'. Nuncfiquent apud te obtineo gratiælocum,etia atq; etiam rogo,vt quem mihi tatopere deuindunt vides,fauore ac beneuolentia profequaris.Ecclefias totius Regni nondum ita copofitas cfTe vt optarent boni omnes,amp;: principio fperauerant,vehemcnter dolet. Vcrùmad vin ccdaobftacula,infatigabili conatu opuseft.Iam vcrôexpedit,atq;adcôncccfreeftRe-ginam cognofccre,fic vos libérer remittere, imo à vobisreiicere,quidquid terrenado-mlnationem fapit,vt ad cxcrcendum fpiritualemunus,legitima amp;nbsp;quam Deuscontu-lit,audoritas vobis coftet.Hæc vera erit eius Celfîtudo amp;nbsp;Eminêtia:tunc fummu dignitatis gradû fub Chrifto capite tenebit,filegitimis Paftoribus manu porrexerit,ad exe-quédas qùa£ vobis iniundæ funt partes. Sed quia neq; cofilio indiget tua prudétia, neq; magnanimitas ftimulisaantùm ad vota confugiam, Deumq; precabor, Præftantilî.vir, atq; Obferu.Dornine,vt te Spiritu fuo gubernet,virtute fuftineat,præfidio tucatur/an-dôfquclabores benedicat. Collegæmeircucrenter omnes te falutanr. Geneuar,x v. Maij. M. D. L X.

Val-

^55

ET R E S P O N S A.

I

Yaldenses Calvino s. d*

CrAtiam nbsp;nbsp;Pacemper Dorninum noßrum leßm chrißufh.

aVoniam,vir vener ade,ante annos circiter viginti, inter hiimanitate tuani, turn Argentinæ ageytc,amp; frarres,qiii falfô Picardi vel Valdcnfes dicuntur, chariflîmosin Domino patres noftros,{ànâ-a intercefllt hotitiaôe familia^ ritas, vifum eftnunc nobis,qui Joca patrum ( qiios iam ferè omnes Dominus exhacmortali vita eripuir)obtinemus,eandem notitiam , imô vinciilö illud Chriftianæchariratis,quo omnes pios maximeEcciciia;Miniftros arftifl’mc corn ftriftos efle dccct,renouare.Videmus enim boftesDomini noftri amp;c totius Ecclciîx varie mutuas operas tradere,amp;: ad o^primendam veritatem prorfus confpirare. Quibus cùm nos ftrenuè refiftere oporteat,omnino curandum eft,vt oinnes vnum fimus in Do mino:quôdfi quæ difienfiones difeordiæpullularc inciperent, in ipiritu lenitatis, vt componerentur,ne quid per contentionem fieret, vel ij qui extra funt,conqueri iiiftè poflint.Eam ob caufam hos duos in Domino fratres,ad humanitatemtuam,amp;: Symmy ftas tuos mittimus, ex quibus amp;nbsp;vos ftatu rerum noftrarû(vt nos viciflim vtfirarum ) intelJigere poterimus,eos vt h.t. amicèexcipêre dignctur,rogamus.Vale amp;c nos,Eccle-fiâfquenoftras veftris fanétisprecibuscommendarepergite, rogamus. Datum in Boc-mia ex Carmelo.XI. Maij. Anno m. d. lx*

Seniores Vnitatis fratrum,qui vulgô Valdenfes vocantui\

lo. Calvinvs Valdensibvs s. D.

Oftquam madata vcftra mihi priuatim expofuit frater à quo literas veftras accepi,quia videbam non ad me fol um,fed etiam a(Ä3ollegas fimubmeos mifium eire,eadc vt in coetu noilro repeteret,hortatusfum. Itaqjdecomu-« ni omnium fententia refpodebo. A.c prim um gratias agimus no vulgares, quod fratres qui veftri erga nos amoris, fraterna;q; coniundionis teftes ef-fent,amp;quafifponforcs,mittetegrauatt non eftis:eóq5libentius officium hoc veftru fu-inus amplexi,quia ex fynccro pictatis ftudio manabat. Cupimus idem viciffim vobis de propenfo noftroad fouenda fandam vnitate affeftu perluafum efle. Et certc cum tarn longis regionum fpatiis inter nos diftemus, amp;nbsp;vndiq; cingamur hoftibus.qui totum feie orbem occupant,hoc faltcm difperfionis noftiæ folatio frui,dulcc ac iucundu eft. Te-ftemur ergo mutuo cofenfu vnum efle nobis pâtre in cœlo,amp;: nos fub Chrifto capite v-nü efle corpus:quod certo fperamus vos elfe faä:uros:atq; vt rc ipfa fentiatis nobis cor-di eflß,operam dabimus.Porro alcndæ amp;nbsp;retincjjdx inter fratres cocordiæ feimus hoe' optimû effevinculû,fialij dealiis finiftrosrumoresnimiûcredulitate noadmittantmec verôputamus hac in parte quidquaà nobis fùifle peccatum. Nam quôd de literis ad Po lonos feriptis vifus eft frater veftro nomine oblique coqueri, nullius culpæ cofeij nobis fumus:ac vos ipfi rationibus probe expenfis pro vcftra æquitate reperictis,cùmdecau-faillaeiremusconfulti,non potuifledari rcfponfum humanius velmodcratius. Certê nec odiofè de vobis loquuti fumus:amp; quoad liccbat, curæ fuit mitigate oflefiones quæ iam fubortæ étant,occurrerc peioribus diffidiis,amp; ita vos vitro citrôq; reconciliare, vt interexordiaPolonisefletisadiutorcsadRcgnuChrifti apud eos erigendu. Ad vosc-tiam feripturi cramus,fiopportunitasfedediflct. Verùm minime vos latct,quàm diffi-cilisfitin tanta locorûdiftantiacommunicandi ratio. Nuncquandooblata eft mclior facultas,ingenuèfenfumnoftiûprofitcbimur.Quantopcreinterfit vos Polonis manu porhgere, vt apud eos progrefliis faciat pura Euangclij doôlrina,vofipfi nobis tacenti-buspro veftra ptudentia rcputate.Neq; enim dubium cft,quin veftra diflcnfio,fi ab ho ftibusanimaduerfa fuerit,aliquid remorç iniieiat rebus bene amp;nbsp;fœhcitcrincœptis.Pro habiles quidé caufas noEis retulit frater,eut metuatis propi’ ad illos accedere:quia fei-licet videtis eos feindi peruerfis fadionibus. Verùm hæcncceffitas vosmagis vrgere dcbet,vt glifeétibus malis,vel pullulantibus,remediu aflèrat veftra côiunftio.Nam Spi ritus phreneticos,qui in diffipatione tumultuadi amp;nbsp;omnia tuvbandi licêtia fibi fumût, facile compcfcerec tot Ecclefiarum audoritas, fi aliæ alias iuuarét.Nunc pij fratres ve-

V.iij.

£54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I E P I S T O L Æ

ftro fuffragio deftitutigrauiuslaborat. Si Stancari,Georgij Brandatç,amp; alioruturbulen-tos impetus in Poloniam conuertic Satan,nonne vcftrum eft fuccurrcre î Si negîigitis, videte ne forte vobis aliquando defint fratrum fubfidia.Neque enim femper inmanu veftra erit,certamina eïfugere,à quibus vos liaôtenus immunes Deus præditk. Quo raiquot; nus alij ad alios accédant,impedit controuerfia de communicatione carnis amp;nbsp;langui« nis Chrifti;cuius obftaculi tollendi caufa, cenfuimus (fLiærend S. cdc hinc inde comnio-dam amp;nbsp;dilucidam expIicationem.Si conlilium hoc vobis difplicct,experienna tandem docebit reôlum amp;nbsp;falubre fuifle.-quanquam non putamus vos adcô morofos elfe, vt ih lud repudietis.Duo forte vos pupugeruntcquôd fcriplimus in veftra confeffione breui-tatem elfe obfcuram amp;ambiguam,quçccrtioredocendi forma indigeat:deinde in A-pologianimium elfe vchementiæ amp;nbsp;feruoriscontrSeos omnes,quiprætifo]oquendi genere non contend,lucem fanæ explicationis deliderant in bis verbis,vbi aftcritis Pa-nem elfe Chrifti corpus ócimus quàm plaufibilis fit eorum aôtio,qui fub vmbra confef-fionis Auguftanæ,pacem amp;nbsp;otium captando,moleftias,odia, crucem denique fugiunt. Quid autem hac de re fenferit auftor ipfe D.PhiJippusMelanchthon, neq; vos latet,amp;^ forte palàm nos toti mundo facere coget eorum improbitas,qui cJaræ luci tenebras ob-ducerc conantur.Ncque tarnen,quamuie Philippi memoriam reucrcter colanius, eius auftoritate nitimur ad grauandos aduerfariosd'ed tantum oftendimus quàm inique co-feflionem Auguftanam obtcndant,qui alieniffimi funt ab auótoris mente.Nosquidem (quod bona veftra pace diótum fit)manemus in fententia, non pofte fimphciter recipi confeftionis veftræformulamabfquepericu’o,acfubfcr)ptionem, nifiadhibitadextra interpretatione,Polonis multarum contendonum originem amp;nbsp;materiam fore. De ve-hementia facilis eft exculatio.Neque enim exagitarc placet quæ vcllcmus fepulta ei-fe.Hoc tantum fufficiat,non pofte verecundè Dcgari,quin auólor Apologiæ veftrærao-dum excefterit.Quod retaliandi caufa mihi obiecit nuntius vefter,me etiam in quibuf-dam fcriptis nimium excandefcere, etfiin totum non inficior, tempeftiuê tarnen non protulit.Nam fi quoWam impuros canes durius inicólor,Iongèdiftimilis eft Apologia’ vcftræ rado,quç promifcuè abfque delcftu vllo,multos pios,amp; dodos homines male fèntientibus inuoluit.Nam fi vobis propofitum erat quorundam errorem impctere,di-ftindione opus fuitjiie in idem crimen traherentur innoxij. Verùm vt omnis faceftat contentio, tantum vos rogamus amp;nbsp;obtcftamur, fi libère oftendimus quæ nobis ad pla-candas omnes lires,purgandôfque finiftros aftedus,probarctur ratio, ne id in vos cotu-meliofum effe ducatis.Nec tam fumus nobis addióli,quin placide fuftineamus nosmo-neri amp;nbsp;reprehend!,fi quid minus circunfpcdè exciderit. Valete integerrimi ftatres, nobis colendi.Patrem cœleftem precamur,vt vos Spiritu fuo femper gubernet ,præfi-dio tueatur,donifque fuis locupletet, ac benedicat fanôlos labores veftros. Geneuæ, Pridic Calendaslulij. m. d. lx.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ lo. Caluinus omnium nomine

lo. Calvinvs N.N. s. d.

DileClio DeiPatrïi noßri,^ Gratia. D.noßrileßt chrißi nobiißmperadßt,

ExGall. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vod à nonnullis veftri ftudiofis rogatus fum pridcm,vt ad vos feriberem,

ipfum facerc valuv ''«■iam cxoptabam,pro meo erga vos iufto amp;nbsp;præ-cipuo quodam aftedu; abltinui tarnenhadenus, cum meum laborem inu-futurum iudicarem,quüd bonos quofdam viros amp;nbsp;vobis viciniores, has fibi partes fumpfifle intelligerem.Nunc veto vbi occafionem elapfam nondum efteaudiui,quin meæ ad vos lireræ fuo loco amp;: tempore adueniret, officio de-efte nolui:vt vobis conftet cum corpore à vobis fim rcmotus,vos ipfos nihilo minus prç oculis amp;nbsp;pedorc à me ferri,atque ita ftudere me faluti veftrç,vt quidquid ad illam pro-mouendam præftarc potuero,nunquam fim negledurus. Primum igitur Domino gra tias ago,quöd à natali folo propter verbu ipfius exulare coadis de receftus loco profpe-xit,in quo pura confeientia ipfum inuocareliceat: adeóque vos vnàquafi in nidulum quondam ita appofitc collegit, vt hoc ad mutuam veftram confolationem appofitifli-mumfit. Illud vero me adillius erga vos opusprædicandum vniccimpellit, quôd ea conftantiaper Dominum præditifitis, vtin perfcciitione non fatifcatis :feratis etiam æquo

ET RESPONSA

æquo animo detrimentum facultaciim veftrarum,animis in cœleftcm remunerationem incentis:quocl tieniqucquidquid vobisin mundo deceflic, tçdiûvobis nôafferar, quado ad Dei honorisincreraentumpercinuic; qui demû à nobis ita honorem quem ipiî dcbc-mus,repofcic,vtnospcrindegloriæ fuæ participesefficiat.Cùmigiturea hcnoftra fragili-tas,non vulgareillud Dei donum agnofcédum eft, cùm nos ira in ipfa neceflltate confirmee,ne quando v J li tcncationi lAnum dcmus.Iam verô,quia bene cœpifte nihil eft,vc ncque ad tempus perftitifte, attendite vobis n une etiam, incitace vofip (os ac m utuô ex-hortamini, atque omnia ilia quæ vobis animum poftunc adderc,comparare:impi inns ve-rôapudDominumipfum precibusinftate, vtmanu,perpetuô porreâaad (copum voca-tionisfuætandem vos perducat. Vos verôfic apud vos cogitate, quôd Chrifti nomine perfecutionem paflî eftis , illud hofforificum imprimis elle , cùm Filius Dei ftia vobis ftigmata ita impofuit, vt certior in vobis veritatis ipfius nota extaret. A tque ill nd face-re debet,vttantômagiscnitamini perpétua vita,vt ipfum glorificctis.Cùmcxaduerfo,fi aliam quàm reétam viam nuncingrederemini,illud plane duplicaret feandalum , atque coram Domino longe in grauiorcm reatum adduceret.Extet igitur in vobis apud omnes alios exemphim,quo ad Deumglorificandum cxcitentur,cùm agnofcct nempe vos non fruftra pro Euagelij teftimonio,tot cafus amp;nbsp;difetimina pertuliftè. Ne veftra culpa ipfi Fi-lio Dei amp;Redcmptori macula autlabemafpcrgi finatis:atq; illud nominatim,propterea quodapudgentemexteram vobisnunc viuendumeftquæfacile oftendatur,fiquæin vobis vicia deprehendat,illud vobis incitamento fit,vt tantôincedatis prüden tius,atque omniafcandalavelleuiftimaanteucrtatis.Cùmque ante omnia vnam Dominuspacem concordiam nobis commendet, illiùfque fcdulô fouendæ ftudium,fic ftatuite, rctine-ri à vobisrem ranti momenti non pofte, nifi voftpfos inter vos fuftineatis, atque mutuô toleretis. Ergo nifi admulta leuiter commilFacodonanda parati fumus,ccrtü eft matenä rixisSCiurgiisnunquam defuturam.Fos autem mali illeeft,cùm fuo quifque iudicio ad-diftuseft,vtaliisnihil omnino concelTum velit. Illud igiturnon fccusaclonticümorbu ica præcauete,vt contra propefi fitis ad vos ipfos aliis mutuô fubmittedos, ad mutuam inter vosSefraternam communicationem in omnibus,bonis cofiliisobtemperetis, neque ipfi multum fapere amp;nbsp;confulti haberi affcäetis. Sic Domini Spiritum in vobis habitante ipfi agnolcetis, fic ilium perpetuum direétorcm in veftris rebus experiemini. Nunquam igitur hoc vobis excidat,ambitionemncmpejæmularionem 8^ inuidentia parere,ex qui-bus demum contentiones,amp;; obtre(ftationes,amp; reliqua ciufmodi emanet:atque ita ignem vtplurimùmaccendi,ex quolitiumamp;concertationumfcintillævolitentiquas quidemv-bi eôventum eft femel, repellere deinde amp;nbsp;fedareiam non fitintegrum.Porrôvna ilia eft aefumma ratio quæ vos certô coni undos Sócompaéfos teneat,tum in dodrina,tü etiam in aliis omnibus,fi omnem diligentiam vno animo adhibueritis,vt cócionibus verbi Dei frequentes interfitis. Q^madmodu enim in bcllo nemo fe à vexillofubducerefuftinct, vt communibusanimisSc viribus hoftis excipiatu« itaetiam Verbum Domini pro vexil lonobisabipfocredumeft,ad quod omnesfefe recipiätit,amp;extraquodmeratantùm dilperfio notari poflit.Sic oues dilperfæ faucibus luporum exponuntunfic eædem fub Pa-ftoris euftodia in ouile redudæ fecuræ funt.Et fane nobis omn ibus fummu Paftorem Dominum lefum Chriftum præfcdum habemus,vtip(énos in fuam protedionem admifit: fed hoc ita procedit,vtinftituat fimul Miniftros verbi, quifungatur ipfius munere in nobis ipfoaudore verboregendisieumqucordinem pro conferuada Ecclefia fua femel ipfe pofitum voluit, vtdocet Apoftolus. Statuiteigitur lingulate hoc efteergavos Domini Eph.4,11. beneficium,quod verbum ipfius apud VOSextet, vt prædicatione illius vobis ofFeratur. Quare videdum eft ne quo modo negligatur,aut remiflius admittatunquod cum aperta ingratitudinemproditurum fit,impunelaturi non fitis, Habemus in Dauide appolitum «• exemplum, ex quo difeamus quo loco elfe piis debeat facultas adeundi facros cœtus : cu nempeamp;Patriaipfaper fc amp;: familia amp;nbsp;facultatibusinfuperhabitis, vnum illud require-ret,quöd ipfi turn non daretur fandis cœtibus intcrefic. Neque veto ita perperam : cùm fatis çftimari à nobis frudus ille non poflit, quem ex vfu landi illius ordinis pcrcipimus, cùm amp;nbsp;vnà conuenimusvt eadem dodrina erudiamur, vno corde amp;nbsp;ore nomen Domini inuocemus,vfu facramentorum adhibito in fide confirmemur, facrametum etiam Chriftianæmilitiæ ita coram Deo ôc Angelis dicamus atque palam præftemus.Hoc veto plus quàmncceftàriumeft.Neque vlla vobis perniciofior tetatio à katana intedipoteft, quanafiadtantibonicontemptumvos adducat,auc abillo quouis prætextu affedum

V.iiij.

I. CALVINI EPISTOLÆ

tiiftrahat.Ncc quifquatn Iiïc fiipra Deum fapere audeat, vt ßbi perfuadeat nó deefle aliam rationcm qua in Chiifto profcólum faciamus,quam qua ab ipfo inftituta fic, maxime cum amp;:illa (it nobis ad manum.Fatcor enim pleroli^ue cx eleólisieruaii à Domino in media ipfa Antichrifti di(Iipatione,quibus tarnen quantum ab bominibus exifti-mari po teil, in fpecie etiam,défunt pafcua amp;nbsp;paftores: fed amp;nbsp;illud ad cxtraordina-riam rationem amp;: miraculo coniundam rcferenduiiff eft : agnofcédum illic eft ctiani iræipHus flagellum,quod iftiufmodi tame verbi auditionc participanda in Eccleiiadi-gnatus non (it. Amplcâ:cndum eft igitur incomparabile Domini beneficium, cùm alf teripfius vocation!refpondercnonpolTimus. Quodfiqua vobisin doétrina diflicultas occurrct, ad Paftorcm qui ordinatus erit, recurrite. Sic enim mutua S)C arnica colla-none melius peruenitur ad plenam amp;:Iiquidamlt;?orum, de quibus ambigimus,com-prehefionem.Illud veto, plus quam dicipotefl:,perniciofum eft, quod pleriquehodici-ta de fe ac fuo fenftj præfumunt,vt quidquid in mente vencrit,pro rato amp;; vcro babcat, antequam rem ipfam bene fint a(rcquuti:atque ita fuo iudicio acquiefcant, vt nullam cum doétioribus communicationem admittant. Satis quidem fcio,nos omnes ab vno Mat.ro.25. præceptorcChriftopendere:fed ita demum,vt idem fefeparuulorum tantum amp;nbsp;verc demilTorum ac humilium præceptorcn» præfcrat: neque porro i' 1 ud veritatis ipfiusob-fequij nomine cenfcri,fi ita iademur audacia, vt erraticas opinioncs ic dogmata feda-da nobis proponamus,ac nullis habenis amp;: repagulis nos contineri finamus. Imprimis veto fratrcs, Attendite ne Saran vos diucrtat natiuo illo guftu fimplicitatis Euange-lij ■gt; vt vanilTimo curiofitatis humanæ fermento vos illaqucct. Hæcporro ilia funt Dominus ipfe nos docet,quæ à nobis perdifci amp;nbsp;retineri iubct,quçque vna ad noftraa-dificationem conferunt:fi docemur nempe ipfum timcre,diligerc, in illo picne fidcm collocare,illum vnicumpræfidium nobisftatuere,ilium glorificare,illius obfequiovi-tam in (olidum confecrarc,totam in Chrifto falutis fidem repofitam habere. Et hoc eft

J tradit Paulus,Totam Scripturam diuinitus infpiratam, vtilcm clTcaddoéltinam» ad redargutioncm,’!ld corredioflcm,ad inftitutionem queEeftiniuftitia,vtperfedusftt homo Dei,ad omne opus bonum perfcdc inftrudus. Quarc qui verbum Dei ad fubti-litates nullius vfus applicant, peflime illud profanant,amp;: facrilegij tenentur. Et con-ftat fatis Dcum hoc in illis feuerilTimc vindicate.Portenra fiquidem ilia errorumamp; ha-rcfe®n,qua;hodicinuehuntur, riuuli funtab illo fonte dedudi. Pleraque ingenia fcili-cet fubtilitatem in Scriptura foliditatiprætulerûtamp; veræ vtilitati: illudquevnumqua-fiuerunt,quodipforumventofo palato gtatumeflet. Atq; Dominusiuftus iudexper-mifit,vt in deliria adeo abfurda labercntur, vt cuiuis fano vcl audita horrorem afferat. Neque aliunde quam ex viciniavobis exempla quærenda funt ,vbi malum illud (ivf-piam alibi gralTatum fcitis.Profpicite ergo vobis,ne quis ad vos intercipiendos aditus Satanx pateat.Atquc illud reputate,Dominum nempeadelTe turn vobis propugnato-rem,ciim gladium ilium verbi fuiext^itadinfultusaduerfarij repellendos:hoc autem ita vobis conftarc quum fidun»Paftorem eius beneficio habctis,qui vos inftruat quibus opus eft,ne artibusamp;: dolis fedudorum commoueri,abducivc contingat.Enimucro(i-ue demalo in pofterum cuitando,fiue de quibufdam in viam reducendis agitur,vnum vobis eft plane cxpeditum,ncpc vt ordini alicui inter vos locus fit,vti extet aliqua difei-plinæ forma,ad admonendosqui peccant,contumaces coercendos, amp;nbsp;vnumquemq; in officio continendum.Cum enim fuperioribus annis tyrannidi Papatus fubiedifue-rimus,longeæquiffimum eft Chrifti iugum admittcre: illudque agnofeere, legitimum libertatis noftræ vfum tarn ab effræni licentia remotum elfe,quam ad veram obedicn-tiam.volucatis ipfius omni ex parte referatur. Difeiplinæ igitur commodx inftitutio inter VOS,non tantiim valcret ad illam opinionum diuerfitatem componedam,fed etiam ad fcandala,vitia,amp;:aliasmorumcorruptelas reprimendas,quod ad Deihonoream-plificandum multùmpræftaret.Porto fub illo nominc,quöd necefle fit omnino extare forma Ecclefiæintet nos,vtin Dei nomine coueniamus,ipfum quoque (äeramentotu vfum comprehenfum volui. No eft enim exiftimandum,illa nobis à Domino inftituta elTcjquafi res clTcnt leuis momcnti.Nam (i noftram infirmitatem expendimus, facile e-rit iudicare, quam nobis confultum fit,ad vfum noftrum illa adhibere. Non conftamus nempe natura fpiritualivt Angeli, vt return qua: fenfus afficiant vfu carerepoffimus. lam quum Dominus immenfa fua bonitate noftræ illi ruditatieovfque confuluerit, vt media ilia nobis oflerrer,quæ ad noftrum captum accômodaca elTent, qui a nobis rciici polTunt

ET R ESPONS A.

poflunt,ncgligive)quin ipfius in nos iram prouoecmus’ Eacite igitur, vt tarn Baptifmus quamfacraD. Cœnafummoin pretiofint apudvos. QuamuiscnimBaptifmuslemcl à nobis fufceptus,Gt nobis figillum perpetuum Dei graiix Sc adoptionis in filios, cum tarnen alterum figillum,Cocnam ncmpc,appofuit ad nouam confirmationem,fatis prxui-dic vno fine altero nobis confirmandis iatis non futurum. Hocinquamfe videre Do-minus ipfe fignificauit, vt ab illo Si fceremus.Qyu, igitur à Cœna abftineret,quafi ilia ca-rere polTet,fcduceretur Sc excxcarctur omnino à Satana, cum feipfum ita agnofeere de-didiciÛet ; neq-, illud rationibus multis cofirmare eft opus. Nifi cnim mcdacium Chrifto impingere volumus,agnofeere oportet,ipfum,du m Cœnaminftituit,fatis fignificalTe, il-lara ad noftram leuationem S£ adiumetum infirmitatis noftrç neceffaria efCe.Carere qui-demillacogctur qui aut in carcere Ait,aut in deferto vagabitur, quiaadeundx faculta-tem non habet-.ae turn Dominus iftiufmodi defeéfum gratia fui Spiritus fupplcbit. Neq; enim Dei Spiritum Sacramentis ipfis alligo : fed tantum ilia à nobis agnofcenda lunt, vt media Sc inftrumenta,per qux in nobis ordinario operatur, quandiu vfum illorum nobis ipfcoiFert.Qiiamobrem,cùm vobis vfus Sacramentorum ad manum fit ,videte nc fi ne-glexeritisjtantiDeibeneficij avobisnegleétirei coramillofitis,quod vtraque manu vobis cratampleftendü.Rccordamini dicru fupertorum quibusdum in Babylonis carcerc iaceretis,ad hçcDei gratix dona, Sc pignoratam ardeter fufpiraftis^Veniat ctia in mentern acceba ilia conditio tot piorumhominum,qui hoc vnum mocret, Sc perpetuis votis cxquirunt,quod ipfis vt vobis fvuendum nunc quidem non datur.Sic quidemaccepiob-ied.am bicvobisnonnullam difficultatem eife, propter quafJamcerimonias,quasa vobis vfuvparivolueruntveftri illi hofpites. Sane nihil confultius video ,quam parciflimis cerimoniis vti in Ecclefia Chriftiana. Satis cnim experientiaipfa conftat , quampro-cliuis fit lapfus in fuperftitionem. Aliud eft veto cum nobis ius non eft admit-tendi,vel repudiandi quod videbitunfed Sc illx res eiufmodi non funt,quarum occafio-nelpoutenobis ipfisCœnam Domini interdicamus. Exoptandun]^quidem quod optimum effe conftat,ac quantum in nobis eft, vt locum etiam habeat procurandu.Si non licet obtinerc quod cupimus,fcramus illos defc6lus,non approbemus-.modo nefubfitillic impictas,aliudve Dei vetbo repugnans.V t fi quod,verbi gratia,idololatrix fpecimen exi-fteiet,illi ad mortem vfque rcfifti à nobis oporterct. Vbi vero doftrina ipfafana atq; pura eft,ac cerimonix ad ciuilem quanda honeftatem vel ^ecorum vfurpantur, filentio nobis prxtereundafuntifta magis, quam vt corum occafione, ad difceptationcs,Sc grauiores motusveniendum fit. Tandem igitur à vobis peto dilcclifs. fratresper Dominum , vt quemadmodum demeoerga vosintimo affetfu probe eftis perfuafi, fic etjam certo fta-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tuatisnibilaliudmihihacmcaadmonitionepropofitumfuiffc,quamveftru ipforumco-

L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modum Sc falutero. Accipite igitur hoc quidquid eft,ea qua par eft humanitate : ac r ern

I ipfam expenditc mature,cu manfuetudine,Sc humilitate. V idete ctiam nc qua in vobis I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pertinaciatefideat,qua: vobis viam obftruat, qiÄiminus qux adveftram vtilitatemfa-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ciunt,admittatis.Dominus fua in vobis Spiritualia dona aBaugeat,dirigat vos in omni fa-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pientiaScprudentia,conftrmetintolcrantiaScconftantia, vtinvobisad extremum vf-

I que glorificetur,nófquevnavobifcumexvobis ipfis confolationem vberrimam perci-1 piamus. Geneux. m. d.lx.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AdIlLVSTKISS. pKlNCiriM Q_V Ï N D AM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Gctmaniae Epiftoù.

L\uftri(rimePïinccps,Clemcntiffime Domine, Ex Uteris ÏUuftriffimx Clc-mentix vefttxad doftorcm bernatdumBozeminm intelUgo,angi Clemc- auaods^” tiamVeUtamhocdiffidio Theologorum:idqucinearegt;qux maxime de- nequeenâ bebat parère nobis qui Chrift.ianinominisfumus,concordiam-.qux eft do-öirina de participatione corporis fanguinis Donini noftri lefu Cbrifti. pto. Ego eerie in eorum numero (urn,qui Auguftanam confefftonem (cqui amp;nbsp;probare volut, cumin aUis omnibus,turn ctiam in lUo capite quod eft de CœnaDomini-.fcdbanc Ucen-tiam noux StoxThcologorum probate non poffum, qui ipfis Papiftis malunt accedere, qua cumUominibus nofttx Religionis concor diam rcuocar e,quç à Martino Luther o,Sc Martino hue er o exterUque Saxonix Sc (uperioris G cr manie Thcologis conciliata atque eonftiluta, ah iftis diffuta ita eft ; vt ampUus coire poffe non videatur, niU Principum in-

^38 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L C À L V I N I E P I S T O L Æ

tercedat auAoriras.Lcgi Hchufij librum: qui vt ne inccr Theologos folu hoc diflîdium exardefcat,etiaûiPrincipesprouocat.PoninndcfinicioneCœnæ Dominicæ,idquod controuerfum ell, Pauli dcfinitioncm prætcrit -.èc fuain nouam arque inauditam ad-fert :amp;propter fuam tacite Paulicondemnat. Audoritatcs adfertquæpro le non fa-Ciunt, fedproaduerfariis.Scribitnon vtdoceat,fed vtiudicet atque condemnet. Satis enimcondemnat,qui fua vti mauultquàm Apoftpli. Qua in re tainé exculb iplürn; non enim videtur incelligere vim verbi Græci Koivea^la.: illud enim verbum non ad diftri-butionem Hngularein nos déficit: fed ad communem ôâ cœleftem rcuocat: non enim «•/wfäw vocat fed »«wf®»/«»: qua fit vzxo/nwi efficiamur menfæ , id eft, corporis amp;nbsp;langui-nïs,vitæamp;: mortis participcsded fideles. Fide enim furfum vfquein cœleftem locicta-tem afccdimus, c'ùm fingwli pro fe homines, turn gmnis Ecclefia fefe cum fuo fpon-foconiungit lefuChrifto: vthic in terra amp;nbsp;ille in nobis amp;nbsp;nos inillo viuamus.Qui credat verum lefum Chriftum dicere: amp;nbsp;verum dare,qui dieit Comedite hoc eft corpus meum.-bibite hoc eft fanguis meus:præfcrtim cum addat ad verbum Domini, verum corpus fele fumere:item qui approbat Pauli definitionem,quod fitXB/vayi'a to?iriiJ.it'

Et fequicur Auguftini interpretationem , qui fcribit manducarccarncm Chrifti, efle participem' corporis eiusjicri :deniquequiconfitetur fefe viuificatione quot;Spiritus fandi m Chrifti corpore Sgt;C fanguine immortaliter viuificari, Chriftumque in fefe viucre)amp; fefe in Chriftoiqui hæc omni3,inquam,Confitetur amp;c docct:quo exemplo amp;au(ftoritate aut Prophecaruru,aut Euangcliftarum,aut Apoftolorum,âut Patru liunc hominem hæreticum efle, priuata audoritate cxcommunicatum condemnarc pof-funt.-præfertim cum ab ipfis huiufmodi multa abfurda dicatur? Chrifti corpus naturale, quod fcilicet carne amp;nbsp;oflibus præditum eft,vbiq; non efle:amp; tarnen vbiq; vnà cum car-nibus amp;nbsp;oflibus eins fumi amp;nbsp;veremanducariiSc id proprie dici, hoc eft natiuo verbi v-fu: item panem non tranfliibftantiari, tarnen pànem efle corpus : amp;nbsp;in eo hoc vtuntuc corporaliter cûrpus(quodidem eft quod corporale)nominat: item corpus Chrifti non elfe lotaliter,fed tarnen in pane dari amp;manducari,idipfum fcilicet cum carné amp;nbsp;oflibus.Et cum eo defcenduc,vt ad imperitam plebem dicat: quemadmodum in cunis iacuitcum fafeiis Chriftum fumi,id eftmanducariquis aut plebeiorum, aute-ruditorum loquendi farraginem amp;liccntiam,amp; impudetiam intelligat? Vnde hæc nona Thcologia,nouæ fcholæ,noua Stoicorum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lutherus vencrationcm

amp; adorationem fuftulit : his grati funt qui contraria faciunt, capita nudant, genua fle-dunt, ore non manu accipiunt,gratioresfiadorarcnt: vtapudPontificios charifunt amp;nbsp;accept! qui ftatuas adorant, ad illas fupplices procumbunt, amp;nbsp;ad Illas lumina collo-cant.Sed hæc ego pluribus perfecutus fum quam coftituerS. Verùm me dolor impulit amp;nbsp;impellit,cum conlidero quam fcribat confidenter, ita vc hominum dodoru indicia non extimefcantino formidet pofteritatis exiftimationem, quibus vtrifquc turpe cofti-tuitur exemplum,viuis qui cùnwofljnt non refutant-.venturis, quod tantæ miferiæ eos adiudiccnt,amp; ftültitiæ,Vt neœflarium purent fuam illos fequi debcre ftultitiam Quod ante ad I.C. V.fcribo,hçc caula eft ifta.Magna in fpe funt poft hunc conuentum Princi-pum,Theologorum fore fynodum:amp; eo fpedare aliqui videntur amp;nbsp;id agere,vt illius fy-nodi audoritate Hclucticæ amp;: Gallicæ Ecclefiæ condemncntur,ob hoc caput de Cœ-na Domini.Quod li id fiet indida caufa,re inter vtranque partem no difceptata,neque 4;agpitis rationibus vtriufque partis, ab arbitris viris prudentibus,dodis, non fociisho-»\»»* fmn‘^‘Âî(îilt;9rum,quotamp;quanta indeincbmoda.’Licebit idem faccrePapiftisamp;a con-ciliogenerali nos excludcre,noftram o'mnédodrinâ amp;ReIigionê códénare. OlFcndé-turmaximæamp;potentiflimænationcs Italicæ,Hifpanicæ,Gallicæ, Anglicæ,Hclueticx, apud quos populos propè omnes dodi nolunt ad nouas has verborû formulas aftringi: Patrû tamé.vcrba libenter admitterct,fi ipfi vt Patres verecundc amp;nbsp;fentirer amp;nbsp;loquerc-tur.Ægerrimè feret Nauarrç Rex fefe amp;: fuos à Saxonicis Ecclefiis excômunicari;dolé-ter etiâ Angliæ Regina,quæ tametfi Auguftana cofeflioné approbet,tarnen has cai nales verborû formulas recipere no poteft.Prætereût MartiniLutheri pura de hoc Sacramento dodrinam,amp; illiushyperbolas arripiuntjamp;obtruduntpopulo. Philippum Me-lanchthoncm pars delirafle dicit in lenedute, pars inconftantem in dogmatibiis, pars id non fenfifle quôd ad V. C. fcriplix: quafi veto illud feriptum deliri fenis fit, ant quafi fententiâm fuam non communicant primùm per annosiam viginti indcàWorma-tienfipriore colloquio :poft Haganoicia Comma cum loanne Caluino: deinde cura

Pecro

et RESPONS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;139

Petro Martyre-.cutn amicis etiam ahis multis, cum illifquc perpetuam amicitiam coluc-rit,aut quad nefciamus quid fenferit deWeftphali fcriptis:aut ego ignorera,quid raecum locutus fit,Si quid ad rae fcripferit. Quos viros ille vir araauit, ad quos araanter fcripfit, cum quibus amicitiam coluit, eos ifti malediCtis laceflereamp;sde EccleGadeturbareau-denc.Nihil eft, in quo fc Pontihcij magis iaétent, quam in his noftris diflidiis : nihil eft, quodmagisalienetanimos hominqjn, quam hæc eadcm. Metuo etiam, ne hæceadem quotidieobiiciantur RegiNauarræ, in hocprincipioadminiftrationistotiusRegni. Ex Brabantiafcribitur ilium in confilio Cardinalium per Legatos fuos Pontifici promittcre filialemobedientiam.ldem fcribitur Lugduno. Et credo cum id cogi facere, Cardinalium importunitate , aduerfariorum calumniis: interea tarnen ipte Prouinciales m pa-triam 86 in fuas fedes reuocat ; captiuos propter Religionem libérât ; non impedit priua-tos conuentus,0£ Dei inuocationem,^ Sacramentorum adminiftrationem. Polvveile-rus hodie ex hac vicinia è Scherv veiler profcfturus eft in Galliam,mifrus eo à Cæfate.Hi etiamfrigidam fuffundent-.metum adferent:conabuntur,fi poterunt ilium fuarum face-re partium. Idem faciet vehemeptius Pontifex ; idem conabitur Rex Philippus. Et fane metuo egoinfidiasDiaboli,Sóhorainum fraudes. Atque hæc caufa etiam eft eadem cum fupetiorc,vtadC.V.fctibam,non tammeum confilium explicans, quam prudetium ho-îûinum fcntentiam atque voluntatem indicans. *

Hi fummisvotisexpetuntconftituicocilium ôifynodumTheologorum, in quaPrin-ccçsaliquispræfcsfit-.Siilliadfintaliorum Principum Legati,viri prudentes Ôô boni, nonimplicatihuiufmodicotentionum diftidiis :öó hæc eadem fynodus patcat omnibus, quicaufam luam cognofei volunt. Vocentur eo principes aduerfatiæ partis,Petrus Marty tiBulmgerus, Caluinus, Beza. Légitimacognitionc de re difeeptetur-.tum demum ali-quid fict,cum hac ratione fiet.Et fi Principes hac fua fynodo exemplum conftituant Pon-tifieijs, quomodo in generali concilio de controuerfiis Religionis fieri debeat indicium.

Quod firatione agetur alia,præfcribemus nos noftra ifta ratione aduerfariis, quid ipfi in fuotyrannico concilio inftituerc Sc fequi dcbcant.Et poftrema mÿaprimis détériora erunt,Sc Ingens in Ecclefia fchifmaexcitabitur, cuius incendium nulla poterit extin guère pofteritas.Quamobremaut hac ratione fynodus conftituendaeft ,aut fatius eft nullam fieri.Vtenim nunc homines affedi aduerfus fefe animis funtrSivt nunc libri fcri-buntur, qui femelau£toritatis gladium atripuerit, nihil iudicare poterit, quod æquitati Simoderationifitconfentaneum. Hæfuntigitur bonorum voluntatcs, ôchæcquoti-dianavota,vt huiufmodi fynodus decernatur:hoc iudicium,vt fi fieri id non queat,ncque ab iisimpeirari qui cæteris mortalibus æquiores efle deberêt,fatius fit res fuo curfu curre-\re-.vc qua parte Deus Sc mclior pars hominûapprobet,eidé ipfc Deus Srviri boni affiftat.

Qua in reDeusPaternofter Si Dominus nofter klus Chriftus non négligée bonorûvi-xorumSipioruhominum quotidiana, diurna atque nofturna vota, pteccs atqi lufpiria.

Adhanc ante fy nodirationem vtilem effc iidem iudicant,qui fuperiora optant, Lega« tionê ad Regem Nau arræ mittete, quæ quod aperK dici Si peti polTit, in Regio confilio exponaf.quæ veto ptiuatim cum Rege Nauarrç Si fratre Si rcliquisPrincipibus,qui Re-ligioni vetæ fauent,agenda hint,ilia priuatim etiam explicet i quemadraodum a Ptincibus in mandatis habitura. Hæc ratio has habet caufas. Ptiroùmmaioreritauftoritasly-tiodiiSi quail Nationale concilium habebitur trium Populorum, Germaniæ, Galliç, An-gliæ-.non enim dubium eft,quin libentcr Regina Angliæ fefe fit adiundura, fi ab ipfa Si iPtincipibus Galliæ petetur, vt homines mutant ad earn fynodum, pacis Si concotdiae ftudiofosipietateprxditosidodrina eruditos.

Heinde Rex Nauarræ opus habet hortatoribus in hac oppugnatione Cardinalium, EpifcoporumiCallidorum amp;nbsp;experientium hominum.Et gratilTimum illi critintelligerc, qnam de fe Germaniæ Principes exiftimatione habear.Si quahabeant etgafe Si Regnu Galliæheneuolentianr. Si quid fibi fuis aliquando nocelTatiis temporibus ab ip fis Ptincy pibus expedadum Gt:Si quod fun elfe debeat officiu,fi qu ado fuis etiâ necclTariis tepori« bus atq;periculisPtinch^eslmpcrij,Rcgni Galliæ SiNauatræ côfilio Si ope opus habeat.

Deinàeûhoneftû ofnciûfaciût Imperator ,RexPhilippus,Papa,Regina Airgliæ,quod Legatos mittunf.in hoc Principio Regis noui,Si nouæ adminiftrationis, cur no petncccf-fariû Si perhoneftum officium faciant Principes, fi idem fibi vfurpent quod alij faciunt?

Atq, eôiftudPrincipeshoc têpore cbmodiùs faccre poterunt» quod heri hue allatum ' cft ex tribus ordinibus Rcgni, nobilitatc, quæ præftantllftma pars eft,poftulare, vt Rex

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1. CALVINI EPISTOLÆ

Nauarrae gubcrnater Regni nominctur :amp; illiusfit prima amp;nbsp;fummaauftoritasin o-mnibus negotiis:5ó Regina liberetur iftis quoiidianis Regni laboribus,amp; vt cum liberis vinat.Huius ordinisauóloritatem tertius ordo fcquctur,qui cft ciuitatum .Solum cû Ec-clefiafticis ericcontentiodnter quos ramen multi funt quorum fentenciæ cum Optima-tium voluntatibus congruant.

Illudetiam nosconlolatur,quodNauarræ Rej fociumfidumhabettanquamfor-rem Achatem,in caufa teligionis D.Admiraldum,quern pij viri optimun) coliharium, amp;nbsp;conftantiflimum patronum nominate poterunt amp;nbsp;debent.

Poftremoipfe Rex Nauarræ aliquid huiufmodide Principibus Germaniæ cxpeâat amp;expctit:quóij confitmentur,quosfocioshabet conßlioru qui terrentur illis voculis: Nullus PontiHcis hoftis vnquam pugnauit feeliciter.Nemo fœlix Pnnceps qui à Romana defecit Ecclefia. Hunc Pontificem ea efle induftria, vt facile queat Ca la rem ScRc' gern Philippü,amp; toram Italiam, Venetos,Sabandos,amp; illos vicinos Heluetiorum quin-que pagos,Florentinos, Ferrarienfes, in belli focietatem pertrahere. Etiam à populi öi ab Ecclefiafticoruin iplt;o Regno confpiratione eile metuedum amp;nbsp;quidem vehemeter.

Vifum mihi fuit iftallluftrilTimæClementiæ Veftræperfcribere: qua in re primùm Deum Pattern amp;nbsp;Dominum noftrum leliirn Chriftum oro, vt fuo Spiritu mentern I.C. V.reliquorumque Principum iilumiftet,vt quid optimum fadu futurum eft,decer-natis.Deindeoro Ccllitudinem Veftram, vt mihi veniam det, li mca fponrehæc fcri-bam, motus cum iftis diflidiis Eccleliarum,tum etiam exiftimatione de Vefttç Celßtu-dinisprudentiaatque humanitäre.Poftrcmô etiam hacperturbatione Heildelbergen-fts Academiæ : qua fentio ex literis ad Dodorem Boiemium Cclfitudinem Veftratp terne comoueri.Poftremo oro amp;nbsp;obfecro Celfitudinem Veftram, vt ne hæc mihi frau-di lînt,quæ diu noduque in meis cogitationibus recödita,in veftræ Illufttiflimæ amp;nbsp;Cle-mentiffimç Cellitudinis linum fum au fus deponere.Heri vefperi cum fuperiora magna ex patte deferipta eflent, ad me allata eft Hefliußj relpÖfio ad præiudiciû Philippi lanchthonis de controuerfia Cœnæ Dominidic enim infcribitur.Plane Melanchthone in hærcticis Zuinglianis amp;nbsp;Caluinianis habet. Ilium locum Philippi ex Pauli lententia dc KtiivuvfA réfutât copiolè: fed non vete. Adfert Auguftinum contra hunc locum Philip pi,cum tarnen cotra ipfum faciat Origenis audoritate cótemnit,audoritate Luthetiamp;: Epiphanij:cùmtamé Epiphaniusinrefutandis erroribus Origenis, non faciat mentio-nem huiusdogmatis de Cœna Domini.Etiam Clementem contemnit: vtrunque,tan-quam ex tripode magna cum arrogantiacvehementer commotus fum. Scribam de illo libello amp;: deillo altero plenius fententiam meam, fi intcllexero hoc meum ftudium no ingratum elle Illuftrillîmæ Cellitudini Veftræ, amp;nbsp;me tuto pofle huiufmodi meas com-mentatiohes Optimi Principis fidei atque taciturnitati committere. Meum enim infti-tutum eftjconferuare mea ftudia ad concordiam, amp;nbsp;ad compofitionem difeordiarum: proptcrea quod hæc ratio non obfutura eft Ecclefiæ, amp;nbsp;idonea meæ fententiæ. Cœna Domini amp;nbsp;Baptifmusduo funtpoftremaamp;fempiterna Ecclelîæ Chrifti Sacramenta, quibus hie orbis poft Chriftuffi illiufq; dodrinam nihil habuit falutarius.Dc his ego ita fentiendum amp;: loquendum amp;nbsp;docendum arbitrer,vt nihil de illorum dignitatedimi-nuaturmihil tarnen tradatur,quod naturæfenfibus horribile fit, amp;nbsp;quod aduerfarium dodrinæ Chrifti amp;nbsp;Apoftolorum, aut quod horum dodrina demonftrari non poterit, neque expreflum lit verbis Iefu,Chrifti:cui poteftas,potentia, imperium,honos, gloria inæuum fempiternumiAmen.Argencorati,x IX. lanuarij. Anno m. d. lxi.

Io. Cal. D. loANNi Knoxo.

Vatuor fere menfibus antequàmpoftremæ tuæ literæ mihi redditæ funt) altéras abs te acceperam, quibus anxiété purgabas, quod cum amicis conterraneis tuis refponfumdediftem fuper certis quæftionibus,ægrétu-lilTem de his me iterum rogari.Sic autem res habet : nilî mihi polliciti fuif-fent litcras tuto perlatu iri, faltem exemplar apud me ferualTem. Sed cum corum culpa amp;nbsp;parum conliderata fponlione fuilTem nimis fecurus:dum aliquâtôpôft tempore dixerunt refponfum illud,de quo afleruerant nihil timedum eftc pcriculi, in-tercidiire,flagitaruntqi vt nouum labore dc integro fufeipere : comotus fum, fateor, amp;nbsp;fufpiciofum elTe relpondi quod petebant,aclime inlidiofetentarent.Neautemmi-reris

E T R E s P Ö N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qî

reris ram afperc me loquutum fuiflercertô cognoucram priüs ïllud confiliuBi non fùiflc ex éorùm fentencia. Ergocùm feirem illis minimee/Tcfatisfadum,probabilis coniedu-raanimum meum fubiuit/uppreflum cupere ipfos quod non placebat, amp;nbsp;ad me redirei vtaliquidcliccrenc votofuo propiüs. TeverôdoJofèquicquam egiiTe, nequedixi, nc-qüc fufpicatus fum.Et eodem momento euanuerat ofFenfio illa,vt nihil excuiàcioneopus hierin Ac mihi dolet,quôd excidrrat ex ore meo, hc in animum tuum penetra/re,vt pu-tarcsmalæfidciautaftucia:,à qua te remotum efle iudîcô, fuiffe inhmulatum. Faceilàt igiturmetus ille vel cura. Nunc ad tuas venio^quas mihi nuper attulitpius frater, qui Ce huccontulit ftudiorum caufa.Euangeliumaplid vos tam fœlices lætôfque progreiTus fa-cere,vehemeter,vt pareftjlætor. Certamina vobis moueri non nouum elb fed eôclariùs refulget Dei vircus, quôd hadenus nulli Satanæamp; improborum cohatus obftiterût, quo minusviâriccconftantia pergeretisin reftocurfu:quando ad rehftendum nunquam fuiffetis parcs, nifi è coclo vobis opem tuliflet ille,qui fuperior eft toto mundo.In ceremo-niis coniîdo tuum rigorem, quamûis multis difpliccat, moderatum tarnen fore. Danda quidem opera eft,vt Ecclefia fordibuslt;omnibus purgetur, quac ex errorc amp;nbsp;fuperftitione manarunt. Scdulô ctiâ eniti oportet,ne fœdentur Dei myfteria ludicriS vel inhpidis mix-turis. Hacexceptionc pofita, quædam,etiî minus probentur,toleranda efle non ignoras, inteftinis diffidiis Proceres vcftros fcindi,grauiter dofco,vt par cft;ac merito magis te an-gitâc torquct,quod intus molitur Satan,quàm turbatus antehac fueris ob motus Gallicos. Sed rogandus ent Deus r vt huic quoqj malo medeatur. Hîc verfamur inter multi difcrimina. Vna tantum cœleftis præiîdij fiducia nos à trepidationecximif.quamuis non fmiustaetuvacui.Valecximicvir5amp; exanimocolcndeFrater. Dominustibi femper ad-lit,tegubcrnet,tueatur,acfuftentet fua viriute.Viduitas tua mihi,vt debet,triftis amp;:accr-baeft.Vxorem nadus cras,cui non reperiûtur paffim fimiles. Sed vndepetendum fit tri-ftitiæ folatium,quia probe edodüs es,non dubito quin patienter liane calamitatem feras. Salutabismeonominepcrquamofficiofc piosfratres. Collcgaquoquemeivobismulta falutemprccantur.Gencux.x xni.Aprilis, M. D. Lxi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

lo. Cal. Chri t t o p horo Goodmanno. t ■ • herætuæ mihi variis nominibus gratiflîmæ fuerunt.Etfi autem fuperuacua,

k'O fuitdiuturnifilentijexcufatio,quianequefcribendi officium exigere foleo abamiciSjamp;certôperfüafusfum fieri non pofle ^vt vnquam amorergame tuus ihtereatilibenter tarnen earn amplexus fum,quia piæ folicitudinis tefti-monium état,ne ptitarê me fuiiîc negledum.Fratrc noftrûKnoxû,ctfi non

parum doleo fuauiffima vxore fuifle priuatu ; gaudeo tarnen cius morte nS ita fuifle affli-ûum,quin ftrenuèopctam fuam Chrifto amp;nbsp;Ecclefiaiimpcdat.Non vulgare folatium effi quôdteâdiutorem fidiffimumamp;apprimeidofleum naduseft.Necfanè video quomodo in tantapchüria tibi fas fit hanc prouinciam defer^e. Quin potiùs ifta, quarn merito déploras paucitas,teamp; reliquos excitare débet ad cordate p^gêdû.Quod fi neceffitas acer-rimus eftftimuiusadalacritaté,hocceriè in opere Domini maxime valere debet,in quo feimus nunquam irritos fore nofttos conatus, cùm filios huius fæculi fepe fruftretur fuâ ànimofltas. Pergêdû igitur tibi cc(eo,integerr.frater,donec additis fubfidiis Ecclefia Sco-ticam meliüs ftabilierit Deus. Vale eximie vir,amp;: frater mihi colcndc.Dominus te guber-het Spititu prüdentiæamp; fortitudinis, laboréfquc tuos behedicat. Symmyfta: mei te faki-tant.Gcneuæ,xxiti.Aprilis, m. b.txi.

C A t. F R A T R I 8 V S AQ.VENStBVS.

q Ilediffimi Dorhihi amp;nbsp;frattes, hoc vnum vobis perfuafum imprimis volu-mus,non fccus nos affici veftrarû calamitatum fenfu, quàm fraternæ noftræ coniundionis ius amp;: ratio poftulat. Ita enim apud vos teftandum duximüs, ne exiftimetis nos eô audacius vos ad tolerantiam cohortari, quôd extra te-lorumiadumnunç quidem fumus. Cùm igitur communis fit nobis vobif-cum doloris fenfus,fic tamé nobis moderari decet amp;nbsp;frænum iniieere, itâq; inter noscd-1 la conferre,vt illi vni cui ius omnes in nos eft,fumma ac fimplcx obedietia exhibtätur; ocimusnon deefie prætextum fpcciofum,vbi vis à cocitata plebe illata vi repellitur, cùrat hoc aliud fit qua Magiftratui refiftereicùm adeô leges iplç arma quibufuis aduerfus latro-nesinduant.Atqui,vt non defintciufmodi prætextus, fumma tarnen iàpientiæ noftræ in *0 nbsp;nbsp;nbsp;C“)Vtregulam à cœlefti magiftro pofitara obfcruemus,vt in patientia noftra poffi- luc ü. iÿ.

X4t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I iE P ISTQ LÆ

dcamus animas noftras.Ex/àncülud vnumappofiçnmeftafylum açcerEiÆmum,vtfub jplius vmbraculo .vnico.ab aeftu turbinequarymuis tçpçiUtum recçpti, dcliEcfcamus. R.om.n isgt;lam vbivitn vircpellimusjipfiusmanu.amp;sauxilium ànobisauertimus,. hç projnde Apa-ftoiuSjVt frçnum iniiciatnoilris motibus ^xhortaturnosy t dcmus lyçumirç jplius,atquc innitamur ipfius promjiTioni gt;qua fç protedurum ôc aflertumm rçcepii pt ft qv“P impij fürorem fuum in £e ipfosdefpunjauerint.Si ver^uod accidit vpSgt;peccelIit, Ipcratc Deureipfadeclaracurum,quod/empei:.ptiafn conftitit jlânguincm piorum jncpcnonfo“ lùm ad eum de terra elamacurumfy t-dlpmjequirac, ied cûdcrn ctiamlcmjnjsiocofutU' rum ad magnûEcdelîæ inçremcncnm^Neefruftra fcripcura tamdju in co immoratur,yc præcipitantjam noftramperuincac,pùmadeo jcgrc à nçbjsobtineriioicac,.vt futuru^i Dcum'dinamusoperaripcofuoarbitriOjOoauremnoftriaffedusinternpcriem. Qua-tumurscnim admonitipridemfimus,fic eiusvolunçafena cfle, vtEcclciiç i}i£iis îrdihçiU tniroquodamodoaflurgïicivixtamft fuftinemîivt vellapidéillic côpingar,quin fcrèr^-pamar,vbi opus ex voto.no procc'dit. Atqui hoc illud tépus eft laborandi,amp; tempus toJe-rädifimul,Laborädiinquam»duviribteragemys4c fuperabimusquæuisobHacu]a,vbi odicij noftriratio hoC fcret.Nulla mprs eqim vel minima remiflîone hic non tolcrabilior duccndaeft;amp; tarnen hoc non impedie^ quin kbocâdo lîmul toJcrandum fit:vtqueSpi-ritumanfuetudinis prîcdiù hnevMo'moj:unoftroifl«lt;ftus^ tcmpcftates aduerfarioruni frangatnus.SihuicconfiliomanumdedcrKiSjfperamusauxiliarcm Domini manum vo bis-quamprimum adfuturam. Acproinde ipiumorârouSjVt vosregat Spiritu prudcn-tiæamp;i:fortitudinis,atque in omni bono pro/perarcdonct, vt nome iplius glorificetur io vobis magisacmagis. i.Maij,. M. b. Lxi. , - r ; Vobis addidifli.Calujnus, lo ANNES C A L V I N vs^ 'p ih'S O N f b’v S DeÎ C V l-toribus,qui regrium Chrifti in Gallià rcftè con-

ftituicupiuilt S. b.

Tfipatjiavobifcummihicômunijcuiusamœnitasmultos âd fecxteroscx remotiflimisplagisallicitjiam totosvîgintifexannosnonægré carui:quôd in ea terra habitarc minime iucundum eßet vel optabile,à qua exulabat Dci veritas,puraReligio amp;nbsp;çternç falutis doôtrinajà qua ctia profligatû erat Chri fti regnû,ncc me cius defideriû hodie folicitat: gentis tamé ex qua oriiindus

fum obliüiici,amp;: curam abiicere,ncque humanû, neq; fas ciïet.Ac me quidem illuftribus documétis teftatû eflê arbitrer,quam feriô amp;nbsp;ardéter çupeçé noftratibus prodeire: quib’ ctia vtilis forte fuit mea abfencia,quo vberiores ex meo ftudio frudus perciperét. Cuius boni æftimatio non omnéfolùm moleftia milii abftcrfit, fed fuaue reddidit lætùmq; «i-liû.Cùm icaq; cotinuo illo téporis progreffu conatus fuerim publice Gallis opitulari, neC deftiterim priuatim quoq; torpétes excitare,tardes ftimulare,trépidâtes animate, dubios vel flcxibiles hortari ad perfeuerantiamidanda nûc fuit opéra, ne in hoc ta ncceflario té-poris articule officiû erga ces meu ceJl^rct: cuius praeftadi diuinituamp;optima data fuit op« portunitas.N a cum in luce exiîet meæ Prælcdiones quibus Daniclis prophetias interpre tatus fum,nihilaccidere coinodius potuit,quàm fi in hoc fpeculo vobis demôftrarc, Fratres ex anime diledi, cùm hac ætate variis certaminibus probate vellet Deus fuorû fidé, prp admirabili fuafapiétia,veterib'’exêplisfulciédos curafie coru animes,ne grauiilimis quoq; procellis aut tépeftatibus coeufli vnquâ labafcâcvcl faite, fi quâdo nutate cétige-rit,ne deficiat ad extrem u.Quâuis enim ftadiu feruis Dei propofitû fit multis obftaculis impeditu,quifquis librû hune diligéter euoluerit,quidquid volûtario nec jgnauo curfori à carceribus ad meta vfq-, dirigcdo,aptu eft,in co eóprehenfum reperief.boni ctia ac ftre-nui athletæ experiméto agnofcét fe ad luda fatis effeinftrudos. Primùm occurret hifto-ria triftis quidc,fed valdc fruduofa,Daniele eiùfq; fodales,ftâte adhuc regne amp;nbsp;faeerdo-tiojin exiliufuifTetradosracfi Deus per ignominia amp;probrîjextremæcalamitari addicc-retprçcipuûeledi populi flore.Quid enim primo intuitu magis indignum,quàm pweros Angelicisferè virtutibuspra:ditos,fupcrbo vidori tanquâ mancipia in prædam cedere, cùm demi incolumes manerent Iceleratiflimiquiqjamp;perditiDeicontéptoresfHa'cci-ne pietatis amp;nbsp;inoxiæ vitæ merces,impiis fuauiter ob impunitate fibi blandien tibus, quam illi mcriti étant pœnam,Saridos luerc’Verûhîcquafiin viuaimagine-cernimus, Deum vbipeflîmisquibufquc ad tempusparcit,acqucetiamindulgec,feruos fuosinftarauri amp;nbsp;ar^enti examinare , ne durum nobis fit, dumplacida quicte ftuuntur profanihp« mines,

E T R E s P o N s A: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;24/

mines,in fornacem probationis coniici. Accedet fecundo loco exemplum plufquam virilis prudenciæ,8£ continentiæ fingularis,cum animi magnitudme plane heroica, dum aulicis illecebnscentati pij adulefcences in tenera ilia ætatc, non modo temperantia fu-perantoblatasfibidclicias, fed quia videbant aftutèfe eaptari, vt paulatim à lynccro Dei cultu delcifcerenc ; vt ie à Diabolilaqueis excricent, honorem veneno illitum non abfquepræfenti mortis periculo fortiter libcréquealpernanrur. Sequeturpugna fæuiot amp;nbsp;niagis formidabilis, cum memtrabili conftantiæ incredibilis exemplo,dum neque a-irocibusminis fleótuntur Daniclisfocij, vtftatuæ adoratione fe polluant, ac tandem non fuo tantum fânguine, fed horribili cruciatu, qui oculiserat propofitus, paratifunt fyncerum Dei cultum vindicate. Quæ veto in huius tragœ.iiæ exitu rclutet Dei bo-nitas,adnosinuidafiduciaarmandosnon parum valebit. Addeturnon ablimilisDa-nielisipfius pugna Sc Victoria eademtdum Iconum truculentiæ obiici maliut, quàmtri-duoabingenuafideiprotelbone abfiftere,neperfida iimulatione lacrum Dei nomen proftitucrct impiorum ludibriis, ôc mirabiliter è fouea non fecus ac è fepulchro erutus, deSatana eiùfque faétione triumphauit. Hîc non prodeunt in medium philol'ophi, qui fubtilitcr in vmbraôcocio différant de virtutibus: led infatigabihs fandorum virorum in ftudio pietatis conftantia nos ad eorum imitationem clara voce inuitat. Ergo, niû pïorfusfimus indociles, abhis magiftris difcewe conuenit,fine blandjtiarum laqueos tendat Satan,ptudcntet ne irretiamut ,cauendum elfe-.liue nos violenter aggrcdia-lur, intrepido mortis amp;nbsp;malorum omnium contemptu frangendos elfe eius infub Uis. Si quiscxcipiat, rara elfe quæ tctulimus vtriufque liberationis exempla : fatcoc certèDeumnoneodem femper modo ad fuos feruandosmanumccœlis exerere, fed quod nobis fatis elfe debet,teldatum fecit fidum fe fore vitæ noftræ cuftodem, quoties in abquodifcnmineverlabiturmec impiorum libidini nos elfe expofitos, quin eorum fu-lotem Ö0 tutbulentos conatus, fi ita vifum fuerit, compefcat. Nec veto eucntus tantum Ipedandus elt-.fed quàm animofè landi vin pro alfcrenda Dei gloria fe morti deuo-ueûur:necquiaDeibeneftcioercptifuht,ideominuslaudis merctur prompta eorum voluntas,quum fevidimasobtulcnnt. lam inter quotagitatione^iadatus fuerit Pro-pheiaannisleptuaginta ,quosinexilio tranlegit,reputare operæpretium cft. A nullo Regc æquèbumaniter tradatus eft atque à Nabuchadnezar : quem tarnen cxpertus eft fciam beftiam. Aliorum maior crudebtas: donee fubito interitu Baliazat, vtbis ex-pugnationc,ad nouos dominos Perlas ÔC Medos tradudus eft : quorum holtilis irruptio cùmomnibuspauotem incuteret »minime dubium cft quin petculerit eius animum. Etfi au te m dementer àDariofuitexceptus ,vt feruitus lUa quodammodo effet tolera-bùis ; Procerum tarnen inuidia fceleft^ue confpiratione, tune maxime petielitatus eft. V etùm vt de commun! Eedeliæ lalute magis cratlolicitus,quampriuataE quieii ftude-bat; in quanto mœrote eum iacuiffe probabile eft,ôô quanta anxietate fuiffe conftridum, 1 cùmtam durx ôc mifetæ populi oppteffroni nulluin finem oftendetet return ftatus î Ac-i quielcebatquidem infetcmix vaticinio ; fed eius Q|cm tandiu fulpenCarn non langucfce^ l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te,incompatabilis tolcrantiæ fuit ; imo inter tempefttiol'o» ftudus varie diftradam non

l fubmergi.Nunc ad prophctias v enio-.quarum prior es deftinatx fuerunt Babyloniis : par-l tim quia Deus feruum luumccttis infignibus ornate voluit, quæ geniem ftiperbiffimam i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ôc vidricem,ipfum rcuereri cogèrent ; partim quia opottuit nomen eius apud ytofanos

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Veneratione d gnu cenleri,vt audoritaie ptæditus,apud luos munus propheticu liberius

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exeicerct.Poftquâ veto cdcbte apud Cbaldæos fuit eius nomen, ptopheiias maiotis mo-

l mentiDeus apud ipGim depol'uit,quaf pcculiares effent eledo populo.Porto ficeas Deus 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;acGommodauit in vCum vetcrispopuli,quæ Si dolotëlenirent opportunis remedüs,ôi va-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cillantes anlmos ad Cbtifti vlque aduentû (uftentarent-.vt noftrç quoq-, ætatis non mino--

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tembabueritrationë.blam quod de ftuxo euanido Monarduatû Iplendote pctpe-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tüotegni Cbtifti ftatu ptædidu cft,bodienon minus eft vtile cognrtu ,quàm olim.Often

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dit enim Deus omnem tetr enam potentia, quæ in Cbr ifto fundata n on eft, caducam eC-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe-.regnisvetóomnibus,quæ Cenimium efferendo »Cbtifti gloriam obfcutant»bteuem

interitum minatus cft. Qui nunc longe lai é qi dominantut Keges, nili vitro fe Cbtifti im-petio Cubiiciant,trifti cxpetictia tandé (entient ad fe quoq\ pertinetc bottibile illud iudi-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cium.Et quid minus toletabile,quam eum fraudate iure tuo, cuius ptælidio faluamanet

' eorum dignitasî Atqui videmus.quàm pauciex eorum numéro, DeiEilium admittanti ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lmbvtomnes moueant lapides,atque extrema quæque potius tentent, quàm finant in

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X.ij.

v

144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I- C A L V I N I E P I S T O L Æ

lùos fines penetrare;multi etiam Conliliarij tocam fuam induftriamamp;ftudiaad clau-dendosomnesadieus fedulôconfcrunc. Quôd verôintefeaamp; nomen Chriftianumob-tenduntjamp;fefidciCathoIicæ optimos detênfores iadant,nulle ncgotiorcfclliturtara friuola vanitaSjfi tenetur vera amp;nbsp;genuinaregni Chriili definitio. Non enim aliud eft e-iusvel iólium,vclfecptrum,quamEuangcl]jdoótrina:ncc alibi retulget eius maiertas, nec aliter imperium fuum obtinet, quàm vbi omnes à fummis ad infimes placida docili-täte inllar ouium vocem cius audiuc, quocunque v«cet,icquuntur.Dodrinam banc, qua contincturcertaReligio atq;legitimus Dei cultus,in quaæterna Jiominum falusamp;^ vera fœlicitas coniiftit,non modôpaïfim repudiant:fed minis,terroribus, ferro,flammaq; procul abiguntmec quicquam omittunt violentiæ ad earn exterminandam.Quænam vc-rô cæciras,amp; quàm prodigiofa,vt quos ad fe comiter inuitat vnigenitus Dei Filius, non fuftineant ipfum ofculariîSed multipro fuafuperbiaii,fcilicet,exiftimant, fein ordincm cogijfi fummo Régi fafees fubmittant;aljj fuas libidines frænari nolunt. Atque vt ornniu fenfus occupât hypocrifis,tencbras appctunt,amp; in lucem protrahi formidant. NulJa tarnen peftis deterior,quàm Herodis metus.-quafi terrena imperia raperet Monarchis, qui minimis quibufque amp;nbsp;contemptiflîmis ex plebe hominibus cœlefte offert. Adde quôd düm alij alios refpiciunt,mutua colligatio exitiali nexu omnes deuinôlos retinet fub ira-pietatis iugo.Nam fi feriô in animum imiuccrent quid verum fit ac redum fcifcitari,imo fi tantum aperirentoculos,non obfcura effet cognitio, Sed quia vfu ferè compertum eft, vbi cmergit cum Euangelio fuo Chriftus,fimul graues motus oriri, honefto prætextu re-iiciunteœleftem dodrinam, vt publicætranquillitati confulant. Mentôfateor, odiofa cenferi potefl quæ turbas gignit mutatio:fed grauis Deo fit iniuria, nifi hoc faltem defer-tureins virtuti,vt qualefcunque ferueant tumultus, illisfedatis, regnum Filij fui ftabiliar. Quamuiscœlumterra?mifceri contingat, pretiofioreft Deicultus, quàm vt vllamer-cede penfeturminimaeius diminutio. Sed falfàinuiJiagrauant Euangelium,qui pertur-bationum materiam elle fingunt. Verum quidem elt, Deum illic oris fui vehemen-tia tonare, quæ concutiat cœlum amp;nbsp;terram : fed dum hoc elogio gratiam illius prædica-Agg i-7 tioni cociliat Prophcta,fœlix amp;nbsp;optanda cft ilia coneuffio. ht ccrtc fi non eminet in fuo gradu Deigloria,doneehumilietur vniucrfacaro, fuperbiamhominum,quæfecontra attollit,nec vnquam cedit nifi inuita , forti amp;nbsp;valida Dei ipfius manuprofterni necefle EX0.19.C.18 eft, Quôd fi ad Legis promulgationem contremuit terra, nihil mirum fi vis amp;; efficacia Euangelij fplendidior appareat. Quarc eo fuauius decebat amplexari dodrinam,qus dum mortuos ab infcris excitât,amp; indignis quos terrafuftincat, cœlum aperit, infolitam virtutem cxcrit:acfi elementa omnia faluti noftræ fubfcriberent.Ecce autem ex alio fonte manant proccllæamp; tcmpcft.ates:quianuncProceresamp; qui in mundo excellunc,non libenter fubeunt Chrifti iiigummunc imperitum vulgus,antcquam guftum capiat,quidquid falutareeft,refpuit:pars etiam in fordibus, porcoruminftar, fe obledat:alij tanqua à Furiis pcrciti,pcr cædes graffantur. Præcipuo autem furore ad omnia turbanda diabolus inftigat,quos habet fibiprorfusma#cipatos. Hinc clangor tubarum ihincconflidus amp;prælia,dumHcliogabalusÂomanusfacerdos cum rubrafuaamp; fanguinaria cohorte amp;nbsp;cornutiSjbeftiis præcipiti impetu contra Chriftum infanit, amp;nbsp;vndique accerfît fuppe-tias ex fœtidi Cleri fui colluuie, quæ tota, amp;nbsp;fi non paribus Jautitiis, offas tarnen quibus pafcatutjcx eadem olla profedas foibct : multi quoque famelici ad conducendas operas aduolant : magna pars ludicum, quæ dudum Saliaribus epulis ventrem farcire confue-uit, pro culina amp;nbsp;foco pugnat:præfertim vero tabulas ex clauftris Monachalibus amp;nbsp;Sor-bonicis lulhis emittit,qui tanquam flabellaignem accendant. Omitto clandeftinasartes amp;nbsp;nefandas confpirationes, quarum mihi teftes optimi effe poffentjqui infeftiffi-mi iunt pietatis hoftes. Neminem nomino; fatis cft digi to monftrafie,qui fat is fupérque Vübis noti funt.In hac confufa tot beftiarum irruptione fi perplexi hæreant,qui pendent à multiplici rerum euentu, nihil mirum eft : fed diffidentiæ fuæ culpam iniufiè,amp; per-peram reiiciunt in facrum Chrifti Euangelium. Demus totum Acherontacumfuis Furiisfamadpræliumdefcendere:anDeusinïœlisotiofus fedebit,vtcaufamfuamdéférât amp;nbsp;prodat ? atque vbi fe oppofucrit an eius vieforiam impcdient quamlibet ver-futæ hominum aftutiæ, vel impetuofi conatus ? Papa, inquiunt, longam fadionem fc-cumtrahet. luftaincredulitatis merces,trepidare ad ftrepitum folijcadentis. Quid vos autem male prouidi'Confiliarij’Faceflàt Chriftus, ne quid turbet nouitas. Paulo poft ergo fentietis, quanto latius fuilfetDeum habere propitium , ôôfpretis nihili terror!;

RESPONS A.

terro ribus in eiuspræfîdioconquicfcerc ,qiiàm eum aperto beJTo lacefîere, ne malos ôc finiftros geniosad iram prouocetis. Certc vbiommadifcuflafuerint, Papæ deténlori* buSjfuperftitio quæ haólcnus rcgnauit, nihil aliud eft quàm malum benepolitum; quod mouendum efte non cenfent, quia fine iaftura non pofte fieri videtur. Quibus verô cor-dieftDeigloria,ôc quifyncerapietatefunt præditi,longe aliud propofitum efte debet : nempe ita fuam operam Deo impendere, vt euentus omnes cius prouidentiæ com-mendcnt.Qui fi nihilnobis effet p^illicitus, forte iufta effet timendi ôcaffiduè vacillan-di caufa : fed cùm toties fit teftatus nunquam auxilium fuum in afletendo Chrifti lui regno defore, in hacfiduciarecumbere, vnicum eft re£lè agendi compendium. Porto vcftrum eftjOptimi fratres, quantum feret cuiufque facultas, Ôc vocatio poftulabit, cordate fatagere vtveraReligio integrum ftatum rccupcret.Quantopcrehaftenusconatus fimomnes tumultuandi anfas præadcre, referte necefte non eft; modo coram fum-mo Indice, Angelos ôc vos omnes habeam teftes , per me non ftetifte , quo minus fedatosabfque vllanoxa progtelfus ageret Chrifti regnum. Etaliquid mea fedulitate profeftum elfe arbitror, ne fuas metas tranfilircnt priuati homines. Nunc etfi admira-bilivittutelongiusEcclefiæfuæreftitutionem piouexit Deus,quam aufus fuiffem fpera-re, memoria tarnen repetere conucnitquid fuis præcipiat Chriftus, nempe vt animas Luc.« d-rj fuas in tolerantia poffideant. Quo etiam pettilyt quæ à Daniele expofita fuit vifio : La-pidem,a quo contrita funt quçcunqueDeo bellu intulerant rcgna,non fuiffe hominum manutotmatum;0c quamuisrudis effet acimpolitus, crcuifle tarnen in magnum mon-tem. Cuiusrei vos moneudos efie duxi, vt inter minarum tomtrua placide expedctis, dum inanes nebulæcœleftivirtutedilculfæeuancfcant. Necveromelatet ,vtde innu-nieristrigintaannorum ignibustaceam,quantas indignitateshispoftremis fexmenhbus Hæc aut? pcttuleritis: quoties plutibus in locis à tumultuofa plebe fa^a in vos fuetit itruptio: quo-ties fueritisimpetiti nunc lapidibus,nunc gladiis’. vt mfidiatifuerinthoftes ,quo pacatostâtùm eo-veftrosconuentusfubitaviôc inopinataopprimerenf.vt occiftfucrintabj in ædibus fuis,rûquæ,«. alij in compitistrafta per ludibrium mortuorum corpora,raptatæ mulieres, plutimi vul-nerati,grauidaetiam mulier cum fuofœru crar,stoftafuerit,ædes elWaéfæ ac dirutæ. Ve- timannis trim quamuis atrociora adhuc inftarcni,vt vos probetis Chnfti difcipulos,probéque in e-ius fchola formates, danda opera eft,ne vlla impiot urn rabies, dum ita mtemperanter fe- piisviris ac tuntur,moderationemquafblaha£tenusvi0tifratlique fuerunt, excutiat. Qff'odfitæ-muUenbus dium vobisafferat diuturnitas,fubinde in mente tedeat célébré illud vaticinium, in quo“quot; ad viuum Ecclcfiæ conditio depifta eft. Ollenditquidem tuncPropheiæluo^ Deus quæ certamina,anxietates,molcftiæ,difcrimina ludæos manerent à fine exilij,lætôquc in pa-ttiamreditu,vfqueadChriftiaduentumffed facit temporum fimilitudo,vc nobis eadem conueniant, aeproinde aptanda fint in vfum noftrum. Mifcræ Ecclefiæ, quæ diu profun-do malorum diluuio lubmerfa fuerat,gratulabatut Daniel, quum ex annorum Ripputa-tione colligeret, inftare liberationis diem à lercmia ptædidum. Atqui refponfum acci-pit,accthiorem forepopulifortem ex quoteddi^a fueritlibertas ,vt à continua ingcn-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tium malotum ferie vix refpiret.Non fine fumma doloriaamaritudine ôc multis faftidiis

dammodovulnuscordieiuspenicusinftigit.Nccvcró tantum pronuntiatpopulum,vbi poftliminio teuerfus vires coUegent,vtbcmque amp;templum extruxetit,nouis poftea mo-leftüsfore obnoxiu-Xed inter ipfa lætitiç primordia,vix du gullata gtatiæ fuauitate,anxie-taticumaddicit.latncalamitatesquæ paulôpôftfequutæ iunt, quatum multiplex illic texiturcatalogus,quumadfolumauditumnunc expauefcamus, quam putamus rudi populo lugubres fuiffe 8c acerbasïT cmplum videre profanatum fact ilegi tyranni auda- x.Macha.6. cia,facraprobtofèmixtafœdisinqumamentis,librosomnes Legis in ignem coniici, tota religio aboleretur, quam horribile fmt fpedaculum ? Ad idem ineendiumrapta-li quicunque ingenue conftanterque proRtebantur l'e per Rare in Dei cuku ,quipo-terantteneri Sc debiles fine mgenti conkemationc al'picere? Et boe erat confilium

Vyranni , vt immanitas ad dcfeâ;ionem minus cordatos adigeret. Sub Macbabæis^ Mach.», quædatnvifaeft.relaxatie offetti,fed quae mox fæuiflimis cladibus deformata, nunquam cap. amp;c. luÄu 8c moerorecatuit. Nam curnboftiisSccopiisScomni bcllicoapparatu longe cclleret, nihil potius fuit omnibus qui pro defenfiooc Ecclefiæ , arma lump fêtant) quam fe abdere inferarum luftra , aut vagari per fyluas in fummacgelbaie , rerum-que omnium inopia. Acccftic aliud genus tontationis, quod te improbi Sc perRdi,

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I ’N I E P I S T O L Æ

Dan.n.jx. fjHaci zell ia£lantia,vt dick Danicl,Iudæamp; eius fratribus adiunxeiût. Qiw artiEcio Satan infamia afperßc manum à Iudacolleélam,acfi latrunculorum eilet tutba.Sed bonis nihil magis luâ:uofum,quàtn dum Sacerdoces ipfi, prout quenquc rapiebat fua ambitio, ncfa-riis padis templum amp;nbsp;Dei cultum prodiderunt.Nec modo venalis fuit facra ilia dignitas: l'cdempta mutuiscædibus, acque etiam parricidiis. Hinc fadum, vt omnium ordinum hommes, quamuis Circuncifio amp;; facrificia in vfu fuo mancrer, corruptehs itapaflimSii-impune graflantibus, tandem profanefcerent: vt rariÂn fueric miraculum, quo tempore apparuit Chriftus,regnum Dei expedarc. PaucilTimi cnim hac laude inligniuntur. Si in ilia indigna Eccleliæ deformitate, in muleis diflipatiombus,inter diros cerrores,agro-rumvaftationemjædiumdireptiones,mortispericula, pios animos fuftinuit Daniclis vaticinium, quumadhucobfcuris vmbris implicitaeflet religio,amp;dodrinafercextin-da, ôd facerdotes iplî, vt erant dégénérés, facra omftiapelfundarent: quàm pudenda e-rit nollra mollities,nifi hæc Euangelij claritas,in quaDeus pacernam faciem nobis Glien-« dit, furfum nos fupra omnia obltacula attollat, conftantiâque inf.m’gabilifuient ? Sicuti enim dubium non ell quin tune ferui Dei, quæ de cxilio Babylonico à Prophecis dida c-rant,ad fuam ætatem accommodahntleniendo præfcntium malorum dolori:ita nollru eft oculos habere defixos in Patrum milenas,ne refugiamus ad cam Ecclefiam aggrega-a-$4-e-n. J.-, nbsp;nbsp;nbsp;didum eft,PaupercuIa, tempellat^ obruca, amp;nbsp;folatio priuata, ecce ego tefulcipio:

Pfa.nsi.i. qyç alibi, poftquam conquefta eft dorfum fuum fuifte laccratum ab impiis : non fecus atqueagcr fub fulci tradu profcinditur,gloriacur tarnen continuo poft incifos fuifteillo-rum funes à Deo iufto, vt non præualuerint. Nee veró illorum modo temporum exeni-plis ad fpem amp;nbsp;patientiam nos animauit Propheca: led exhortationê à Spiritu didatam, quæ ad totum Chrifti regnum extenditur, nobifq; propria eft,adiunxit.Quare nobis durum non lit in eorum numero comprehendi, quos igniprobatum iri denuntiat vcdeal-bentur, cum omnes crucis moleftias latis fuperque compenlcc inæltimabilis fœlickas, gloria quæ inde nafcitur, Ac quanquam hæc plurimis func inftpida,ne eorum focordiaamp;î ftupor nos fegniores reddat, probe cordibusinftxum lit quodmox denuntiat Prophe-

Dj.ii. vt s. tn,impios impie quidam aduros,quia nihil intelligent : filios tarnen Dei intelligcntia fore prædicos,vtredumdiuinæ vocationis curfum teneant. Foneem quoquebrutæillius eæcitatis,quæ vulgôcernitur,tencreoperæpretium cft,vc nobis cœleftis dodrinafapiat. Ncque enim aliunde fit vt Chnftum cum fuo Euangeliomaior pars vilipendat,nilî quôd fccurè fibi indulgendo,neque timoré vllo, nec malorum fuorum fenfu, neciræ Deihor-roreexpergifeunturad feriôardentérqueappctendam, quæ lola nos ab æterni intericus abylTo cripit,redemptionem. Interea veto deliciis, voluptacibus, amp;nbsp;aliis illecebris capti, vcl potius fafeinati,nulla tanguntur beatæ æternitatis cura. Etfi auté multipliées funt eorum fedæjà quibus Euangehj dodrinacontemptim defpicitur, acinaliis magis cminet fuperbia,in aliis mollicies,in aliis quçdam mentis ebrictas,in aliis fomnolentus torponre-- periemus tarnen ex profana feçuritatemanare contemptum, quia nemo in feipfum defcenditadcxcuticndasfuas mifcrias»vtillis remedium quærat. Prodigiofaquidedementia eft,vbi nobis incumbit Bei maledidio, iuftâqueeius vindida nos vrget, excullà Omni folicitudinenobis adhuc placere, ac fi nihil elfemetuendum. Atqui vitiumplus quàm commune eft,vt qui millies rei funt, dignlqucmille æternis mortibus, friuolis ce-remoniis erga Deum leuiccr defun(di,foporcm,vel potius veternum, fibi obducant. Por-^■^■^'rôcùmdenunciet Paulus morciferum elle Euangclij odorem omnibus quorum mentes

Satan fafcinauit, vt faporem eius in vitam guftemus,neceftê eft ad Dei tribunal nos lifte-re,amp; ill UC fu binde citarc noftras confeientias,quibus ferio terrore vulneratis, reconcilia-tio quam pretiolb fuo fanguinc nobis Chriftus peperit, pro fua dignitate amp;pretioàno-Dan. 9.24. nbsp;nbsp;æftimetur.Itaque Angelus,vt Chrifti dodrinæ reuerentiam amp;nbsp;audoritatem concilier,

concionatur de æterna iuftitia, quam mortis fuæ facrificio obfignauit ; modum amp;nbsp;ratio-nem nmul exprimons,quia dcleta fucrit acexpiata iniquitas. Nos ergo, dum mundus in fuis lafciuiisbacchatur, damnation is quam meriti fumuscognitio expauefados corain Deo humilier: ac dum fe profam hominestcrrenisdelicijs ingurgitant, cupide ample-xemur hune incomparabilcm thefaurum, in quo rccondita eft lolida bcatitudo. Garriant hoftes noftri vt libuerit, fibi quoque curæ cfle vt Deum habcant propitium: cùm non ni-fidubitantcr inuocandumelle fcntiant,quoderatfalutis fundamentum abilliseuerti confiât. Fidem nofiram qua volent pctulantia infedentur, modo nobis liquidô conftet, jnemincm nilieius beneficiohanc prærogatiuam confequi,vt libérépacaiàque fidnciâ

Chrifti

ET RESPONS A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m7

Chrifti patrocinio fret us Deum Pattern inuocet. Verùm nunqüam vigebit vt par tlbui nobispietatis ftudium,donee metes noftras, quæ alioqui in terram nimis propeniæ (unt, furfumattollere difcamus,ea(quein continua coelcftis vitæmeditationeexercete. Qua in parte fe prodit mira humani generis vanitas,quôd cùm omnes de huius vitæ breuita-tequafiPhilofophipræclarèloquantur;nemo tarnen ad illam pepetuam alpirat. Itaque nonabs re Paulus Coloflenfium fidem nbsp;charitatem commendans,eosper fpem anima Colo i.a.5.

ri diciuquæ in cœlis repofita eft. AUbi veto de fine gratiæ differens, quæ nobis in Chnfto patefadaeft,dicitnosindeerudiri,vtabnegataomniimpictate,mundanifquedcfideriis, ,j fobriè,iuftè pie viuamus in hoc mundo, expeótantes b cat am fpem Ô0 aduentum gloria: magmDei,§6 Saluatorisnoftri lefu Chrifti. Hæc igitur expciftacio impedimentis omnibus folutos ad le nos rapiaf.06 quo magis Epicureatabe refertuseftorbis , ne ad nos vf-que ferpat contagio,eó acrius eniti n«s decet,donee ad metam pettigerimus. Porto etfi dolendum eft, tantam turbam vitro perire, quod tarnen in fuumexitium quali deuoti ruiint,ne nos conturbet væfanus eorum furor,fuccurrat altera Danielis admonitio, lalu- Dan.n.i. terncertamomnibusrepofitamefle qui inuentifuerint fenptiinlibro.Quamuis autem in arcano Dei confilio, quæ prima eft falutis noftræ caufa, eledio ablcondita fit, quando tarnen omnium qui in Chrifti corpus fide Euangelij infertifunt,minimedubiaeftado-piio,hocteftimoniocontenti,ftrenucin curfu fqpliciter incoepto pergite. Quodfi diu-tiusadhucdimicandumerit (vtvobis denuntio reftare duriores quam putatispugnas) quocunque irapetu ebulbat impiorum rabies,atque vt totos inferos concitent, mernine-ritisfinitum vobisefte ftadium à cœlefti Agonotheta, cuius legibus coalacriusparcdum eft, quia fuis vires ad finem vfquc fuppcditat. Quando autem mihi fas non eft ftationem in qua me Deusmanerevoluit, delcrere, hie meus labor vobis dicatus ,mciadvosadiu-uandosftudij pignus fit,donec compléta mea peregrinatione,coeleftis Pater pro immen-fafuamifericordiainæternam hæreditatem fimulvobifcum mecolbgat. Dominus vos gubernet Spiritu fuo,fi.atres ex animo mihi chaviff.tueatur fuo præfidio cótra omnes ho-ftium machinas,inuidaque virtute luftineat. Geneuæ, x iiii. Calendas Septembris

M. D. LXI.

Be z  Calvino s. d.

Ppuli in aulam ante blduum ,tantoProcerum noftrorum exceptusftudlo, mihirefpirandi fpatium daretur,vt fingulis me fiftcretn.Primurn Ad-miralium offendi,quem vix falutabam,cum Nauarrenus Codenfis in me effudcrunt,vt ad fummam corum beneuoleniiam dcfiderari nihil pof J,-^^^^^^(•^fp^catus Cardinales Botboniumöc Caftilionæum vtrumque mihi dextetam prætendentem, cùm figillatim omnia perlequi non poffim il-lud indicaffe fufticiet,protcftatu roe efle apud Borbonium, nullo modo ab illo mutatum me effe,quem alias alioqui dedignatus effet,ne ex«gt;mmunicationem fubiret.Regeffit ib le fibi iam elfe m animo de re cota ampbus audire-.Ego viÄflim meam operam ita obtuli, vt eâdem illi mcnicm fimul precarct in pofterum. Atque turn ferè vlteriùs glifcebat fet-mo,nifibonusillevir paucisegiflec,qucm amp;iplein co fecutus fum. Qviod ad Nauatre-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;num,fumma orationis mea: ad ilium fuit : vereri me vt aduecus ifte meus illi tam gtatus

'i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;breui futurus fif.quod vbi ilium lubridetem audire animaduerci ,acqui in quam,quod per

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iocum itaaccipis,ferió tibi a roe didum puta. Totum iftud femihora circiter abftulit. Et

1 tioxinftabat.Bli ad Regina ; ego maiore roulto turba cindus quam putatam ad Dominu ' Cond.Principem Sc Admiraliam deducor, in qutbus frogulare omnino pietatis ftudiutn deprehcndi.Poftridie,quifuithefternus dies,condone babuiin Principis ædibus ,fre-quenti ccetu Sc perquatn honorato. Ilie aberat, difttadus nimirum cetto fuo negotie» cum altero illo quem non ignoras,quod eodero die vti confedum eft,ipfe mihi priuatim communicauit,atque ada illius rei exhibuit,quoruro hæc (umma crat;Aduerfariu ipfius teftatum coram ipfa Regina Sc Regio confibo,nullo modo Ic in caufa fuiffe cur Princeps incuftodiahaberetunlpfumexcepiffe,haberefcpro improbis ad quofeunque eiusrei notapertineret-.Ego fie credo,refpondit ille,Sc hoc ad roe non fpedat vllo modo. Roga-tus quid fentirem,verba ilia ambiguitatem præ fe ferre refpondv.fed quofi ad illas res atti-iietet,relinquere roe illis eorum cognitionem ,qui m ehùs teneient quid effet ex iplius ho-weSt dignitate.Quod adpriuata ipfius iniutia,nô ignorare ipfu, cui vni vimlida omnis X.iii).

x48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. cal vint e pistol æ

committenda eflet.Interea neminem inter Dei amicos cenferi poHc, qui fefe inimicun oforum Dei amp;nbsp;Ecclefiç ipfius eo vno nomine no proficererur.Reipondit, non defuturam nobis ex ifta cociliatione Dei laudadiocca(ioné,modô firmaftaret. Ac reipfamagnæ tut bæ nafcituræ erant ex illispriuatis afieâib’:acmodô occafio vltermspcrgcdi femdl præci-fa fitjdolendum non eft qi iJlaiurgiaita fopita fint, vt cum co de quo nunc agitur à nobis» nihil indepermifeeatur.Atq; is fuitrei ilJius cxitus,aqua n6paru metuebamus, modonc caudS alia trahat in pofter û.Eodé die ad fupplicc libÄlu noftroru reiponfum eft àRege, nos auditu iri,aducr(arios etiâ iudices nobis no cclfuros ; no deeft tame quod nos adhuc impeditostencatjVtabfolutürefpo.nóobtinuerim’: quod tame in audictia publica fólê-niter nobis datu iri audim’.Salte breuis amp;optati exit’ Ipes no deeft.Poft coena, adeóq; iub nona vocatus in cubiculu Nauarrcnijprçter illu ex infperato oftendi ibidé Regina matre, Codcnfem,Stampêfem,Borboniü amp;nbsp;Lotharenu CÄ'dinalcsjCurfoliam cu altera quada. Sic fere in terceptus,mihi tame Dei beneficio no defui,quin Reginæ caufam aductus tvd ftudivimq; in patriapropefumfignificaréquod ilia perhumanoiftorelpofoaccepit.Maxima: fibi lætitiæ futur u,fi reipla hoc ita coftaret, vnde regno pax amp;nbsp;quies procuraretur. Tu Cardinalis Lotharenus fubiecit,fibi me ante ex fcriptis meis tantu cognitufuiflejhot-tari auté præfentc,vt paci amp;nbsp;cocordiæ ftuderem : additis infuper his ipfis verbis, quasab-fens fcriptis regno turbas dedifTcm, eaflt;ie meo aduetu fortafl'e fedatum iri. Hie ego iteru de meo erga Regê amp;nbsp;patria fecundu Deu inteto ftudioteftatus,cum eafit,inqua,mea te-nuitas vt tato Regno ab ilia turbæ nullç vnqua metuedæ fint: tu verô ab eiufmodi cogita tione féper alieniflîmû fuifle me,amp; fcriptis ante abudèdocuiflc,amp; in mutuaporrôcollation e patefaélurû eife. Rogatme tu Regina,ecquid Gallicc fcripfiflem. Scripfijinquam, traflationê Gallicam Pfalm. ac refponfum quodda ad côfeflîone Ducis North ûbriç.Oc-cafîo fermonis erat, quod ad ilia delatus eflem vtauftor probrofi cuiufda carmin is,quod anno fuperiore per Gallia circunferebatur: quod à menullomodoprofedûefle aperte amp;: difertè cor a ilia teftatus fiim .Rogatus de tua ætate amp;nbsp;habitu,refpodi quod res crat.Cce-pit tu Cardinalis mentionê iniiccrc libri cuiufda que Pofliaci haberet,dc re Sacramentaria,qui liber meu nome præfcrrct: in eo,inquit,lcgi aliquid quod mihi pcrabfurdû vide-turjPerindenêpequærendûelTc nuncChriftûinCœna,atq;anteqult;aex Virginis vtero prodiiirec.Præterca,inqmt,in altero quoda libro tuo fie te fcripfifte audio:(nam librû ipfe no vidi)nêpe quod Chriftus fit in Cœna ficut in Cocno.Hoc cùm Regina amp;nbsp;qui adorant audiêtes c5mouiiret,excepi, fi libri ipfi cora offerrétur certi’ multô pro rneis agnituru,fi quidë mei elfent.Quôd ad prim a illâ pofitioné,poire ilia aliquant û abfurda vidcri,vti nude à Cardinali prolata eflet. Speftadû igitur quid præcederet quidq; fubfcqueretur.-quia illiuspofitionis lènfus appofitus facilecôftare polfet.Quqd ad altéra veto, ita mihi nô indigna modo fed etia blafphema videri,vt nô modo nô extare in meis fcriptis, fed ncq; in altcrius vlli’, qui doftrina Eccleûaru reformatarûamplederetur affirmaré.Tû Cardina-lis omilfa fecunda ilia criminatione,vt qua impudentiflimam calumnia effe liqueat, vn-decLinq; primû fuggefta fir,illû alterû fermonc multis exagitauit, quod Chriftus in Coena perinde quærédus clfet atq; anffcqua ex virginis vtero prodirct. Summa orationis fuit,fi rcs ita haberet, nihil amplius in Cœna dari nobis,quàm illis qui Chrifti aduetûprçccflif-fentieô accedere q, caro ipfadari nô potuiiret,cùm necdu extaret. Hîc ego petij àCardi-nali,Num aliqua femper Ecclefia extitiifet ab orbe codito.Maxime inquit. Num verô,in-qua, Ecclefia fuit Ecclefia propter mcdiatorc inter Deû amp;: homines.Et illud adinifit.Nu ctiä,inquä,Chriftus verus Deus amp;nbsp;homo extitit féper ille mediator. Omnino inquit. Ergo (fubintuli)c5municatio fideliû cû Chrifto nô eft reftringeda ad repus illud,quo Chriftus natura fua diuina noftræ côiunxit:quin potius illud ipfum quod per ordinénature nodum extabat,præfens adfuit femper fidelibus virtute amp;nbsp;efficacia:vti de Abrahamo fcri loan. 8. ptuiTj eftjvidiffc illu die D. atq; vifo cxultafle.Et quod eft apud Paulu adCor.i.io.Patres candc efeâ fpiritualé ediflejcundc potû fpiritualé bibiffe, népe Chriftû. Et illud agnouit Apcc.igt;8- Cardinalis,amp;viciflîm locum illûex Apocalypfifuggcffîtappofitc, Agn’quioccifusefta creatione mûdi.Inde igitur ingrefliis fum in plenioré traûationé, vt oftédere in quo vêtus teftametum à nouo difFcrret.Illa verô decifio,cui vifus eft Cardinalis acquiefeere, a-liâ quçftioné ftatim pcperitiQuis eflet népe féfus horum verborû.Hoc eft corpus meuin-In hoc articulo inquit,qui tanti mométi eft, inter nos amp;nbsp;vos non côuenit. Agnofeo hoc, inquâ,ncq; fine magno mco mœrore,quod inter nos qui Chriftiano nomine cenfemur, maior côfenfus nô fitzfed tame quado aliter resfe Jiaberc nô poteft, malo hocita ex teaU«

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;149

dire,qüàm 11 in tata fentêtiarum repugnatia mcrum confenfum conucnientia fingi au-direm.Ego fanè,inquit CardinaliSjfic pueros mcæ diœcefis doceo,vc cùm rogâtur. Quid fit panisCœnæjVefpodeac, Elle corpus Chnfti.an tu hoc iraprobasîlæo veto,mqua,quid enim Chrifti verba no approbcîSed de eo quæritur,quoniodo panis vocctur corpus Chri fti. Qmdquid enim aliquid eft,nô eft tamé illud code modo.lngreffus in locutionû Sacra mentaiiû difquilitiouc, audit’ ab illo turn quidé : led cùm locû ilium proterrê,Petra erat Chrift’jOppofuit alterujV erbû car^ fadum eft. Sed locus il le ftatim illi è mamb’ effluxit. T andê igicur totûhûc traôbatû m quatuor ifta capita fûmatim ica coferri pofle lubieci.Pri mum vtconftaret defigms.Tû de re fignificata.Tertiû de côiundionefignorucum refi-gmficata.Quartum depatticipatione lum fignorum tum rei lignificatæ.ln primo igitur non couenit nobis vobilcù,quia in qua,vos no alia fignainCoena ftatuitis,q nudaaccidé-tia-.nos rctinemus ipfa fubftantiâ pai)^s Ô0 vini,iuxta natur â Sacramentorum,amp; toia Scri-pturâ.Tum ille. Atqui inquit, fperc eciâ me tueri poffe iplâmet tratTublUtiationc,fed polecat ilia tamé omitti aThcologis:6ó ipte quidé propter tranlubftâ.Ecclefias lcindi nolue rim. Ad fecundû veto,no ponimus inqua,pro re lignificata in Sacramétis,ipfû tâtùm me-ntupaflionis Chrifti,fed ipfiffimû corpus cruciatnxû,tâguinc ipllflimû in cruceeftufum pro nobis.ln fumma Chriftus ipfemet verus De’ homo nobis fignificatur p ilia ligna, vt attollamus corda noftra ad illum contéplandum Ipiritualitcr fide in cœlis vbi nûc eft: atq-,itacÔmunicemus cumomnib’ ipfiusboni*acthe{aurisin vira aeterna-.idq; ta vete tanaq; certó,qua vcrû acccrtum eft,nosnaturalitcrvidere,accipere,cdere,bibere ligna illaquçvidentur ànobis ôc lunecorporea.Acquieuit amp;nbsp;huic dodrinæ Card.addito,valde gaudete fe quôd ita nos lentirc audiret,cùm aliù effe l'enlum noftrum ipfe accepiffet. Ad tertiumdeindeiagnolcimus inquâ,magnû cflé diferimen inter aqua cÔmunem ôcaquam Eaptilmi-.intcr etiâ pané cômunem amp;nbsp;vinum cômuné Si pané ac vinum Ccenae. Aquam enim bapii{mi,pané etiaac vinum CœnxD. ligna cffeacieftimoniavifibilia corporis Si fanguinis D fed nos hoc itaexaudire,vcmutationé iplam no ftatuamus in ipfa fignorum fiibft.âtia,quæ in fele lemper integra maneat : lcd in co demum , quod ilia figna ad alium ■vlumreferârur,quâ qui natutalis fii,Siad tolû vfû corporis pcrtincat^ex quo enim Sacra-menta Hunt,tum nobis rcptelentare illud quod nutriat fpititualiter. Porrô nos mutatio-né ilia Sacramentalé accepta non ferre aut certis verbis prolatis Si côccptis ,autconci-pientis intentionided vnius Dei virtuti Si potétiæ,cuius voluntas Si inftitutio nobis ver-hoipfius côftet.Cùm igitur tes ipfa lignlficatatamverè nobis offeratur Si coferatur aD. qnàm lignaiplavihbilia,eorefpedu demum accipicndaagnofcendâq; eflefignorucum ïefrgnificatacoiundionê,nô autéalio modo. Proinde corpus Si fâguiné Chrifti,quate-« nusverènobisdantut Si cômmumcantur,vcrè in Cœnæ vlu adelfe : non vtcxiftimetuv effe fub vel in vel cù pane aut alibi vlpia,qua in cœlo vbi afeedit Chriftus, vt illic refideat quodadnaturamhumanamipfiusatcinet, donee redeat iudicaturus viuosSi mortuos. Hic etiaCardinalis teftatus iterum no vrgere fe tranfubft.re(pôdit,Chriftumvere in cœlo quxïédum effe,interieéfis fimul quibufdadelocali pracfeniiaSi de quorunda Gettna-

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;norumfenteniia;fedilludtotumitacôplcdcbatuî,vtfatjsoftenderetpenitus fenonte-

nerequid hoc tel effet. Agnolcebat enim le alus ftudiis tepus impendille.lnde mihi obla-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iaoccafione,agnofco inqua, nobis non conuenire cum Germanis quibufda in tertio ifto

1 capitede ratlone côiunâiionis fignorûcum re fignificata-.fed tarnen Deibenefitiocólen-i timustumintranfCubft.reiectione,Siquæ ea cofequuntur ,tûagnolcimusomnesveram 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;comunicatiotié corporis Si fanguinis D. An veto inquitCard.profitemininoscomunica

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te realiter Si fubftâtialitet veto Chrifti cotpori Si fanguini. Illud eftincjua ,vltimûcapuc

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod mihlattingendùelk.ln fumma igitur dicimus,naturaliter percipi manu,edi,bibi fi-

' gna vifibiliaiquod ad ré fignificata, corpus népe Si fanguinê Chrifti, omnibus quidc of-ferri,feô non pofle percipi,nififpiritualiter Si fide,non manu,nô ote.Tam certa efle veto illâcômunicationë,vtnon magis certa fint ipfa illa figna quæ manibus palpamus; quauis-arcanumiftius cômunicationis Si efficàcitatisSpiritus fanétiSi fideinoftræ incoptehen-fibilefir métibus ac fenfibus nofttis.Tand é Cardinalis, ego, mquit, fum rudis in iftis tra-

I ö:adis,tu tamé audifti quid vellc.Et tu ex me perinde relpôdi,qua: tibi latisfaccre debeât. In fumma enim fie colligo,panis eft corpus Chrift,iSacramenialitçr, id eft,quamuis corpus illudhodie fit in cœlo nccalibi,fignavcrô nobifeuinterra-.tam verè tarnen nobis da-ri,Si ànobispetcipi corpus ipfum pet fi lé, idqrin vitam aeternam propter Dei promiflio né,q\iàmverè fignum naturaliter nobis in manus porrigitur.Sic credo Domina, mquit

iyo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CAL VI NI EPIST O LÆ

illead Regina conuerfus,hoc mihi fatisfacit. Tû ego ad illa.En ergo mifcros illos Sacra-métarios tâdiu vexatosôd omnib’calûniis opprefTos. Audis ne,in quit ilia,D. Cardinally no alia efle Sacramêtariorûopinionê,^ earn ipfam quam nunc iplè approbafti? Atq; bic nonnullainterieftafuntde vnioneôê tóciliatione. Hicdcmû Regina amp;nbsp;quiaderanticle inde receperunt.Card.porrô mihi gratulabûdus,D.Beza,inquit,(ipfinîma enim illius vcf ba proféra)valdegailifus fum,q, te viderim audierim. Adiuro te in Dei nominc,vcincel liga rationes tu3s,ac tu etia mcas.Et rcperies me no nigrû eïre,qua me quida faciat. E-go veto gratiis illi aftiseonomine,petij vicilTim, vt in haccóciliationis ratione pergetet: neq» me ei rei ta fanétæ tâmq; neceifaria: pro doms à Deo in me collatis defuturû.Sic val-de ferô difcelTû eftcû optimafpe quâdâ, nid qgt; D. Curfoliaquadprçfagies quid craftino accideret, prehenfaCardinalis manu ita ilium etiam aperte ( nolti mulieris ingeniuir') * p'alàm accepit. Hodie, inquit,Vir bonus,Cras ver(^quid? Sicnempeaccidit.Sparfus eft cnim rumor non per aula modo,fed Pofliacum vfqiie,amp; vlterius, Cardinale conuertilEc Bezam ad ddem Cathoheam, arque induxifl'c ad palinodam ,amp; ad agnofeedum augu-ftum illud altaris Sacramentum, cum ahis eiu/cemodi abfiirdiiTimis,quælongelatéque dilfeminatâ funt.IIIa verb mendaciavelipdus Regina: tellimonio conhitaia ôc tantoru Principum j qui contrarium prorfus ipdmei audicrant,tandem per fe ita conciderunyvt certam audoribus fuis impudentiæ nota inuftâ relinquerct.En quis exitus fuerit velper-tini illius occurfus. A te verb peto mi parer, vt quod hîc ita prolixe amp;nbsp;incondite ad te feri-bo mihi codones.Senatui imprimis, ac etia fratnbus plunma falutc adlcribo.Cû verb D-placuerit ifto tam indrmo amp;nbsp;inutili inftrumeto,m eipfo népe vti ad tantû opus,cofido ne , que mihi precestuas,neq;condliûà quibus vnicèpoft Deûpendeodefutura.D. tecon-firmet,benedicattibi,téq;magisacmagisfuftineat.Ex Sâgcrmano.zv- Aug.fub vefperi ' M. D. ixi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Filius in Domino addidilfimus tibi Th.Éeza.

C A L V r N VS N. s. D. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

E me vnius tantum hominis mors dmplici Indu affligerct, Varenniutn ' meum triduo pbft fequutus elt A ntedgnanus.De vita Baduelli nulla fpesre dduaeâ.HeriQiiæftoris noftri vxor dum fœliciterpeperiflevifaeft, repère ex neruorum côuuldombus eft mortua. Nicolaum Igneum, vt plura funera accumiilc,catarrhus intra nouem horas lufFocauit. Aliquid folatij, qubd Be-* raldus paulatim cum vxore puerperacbualefcit.Propè immature partuextinda fuit: nue tarnen fœtu ialuo,vires colligit. Qnbd nuper rogaui,vt alter è duobus veftris collegis re-direc,quàm celerrimè fieri potent, curate.Si integrum efiet Gallado, amp;nbsp;qutdem Ecclc-' fia cui Draseft,incolumi,nobis reftitui, veilem us. Verùm rc incerta quiefeendum cenfui-mus.Tempus docebit quid redum fitac vtile.Cæterum ne teamicitia Lothoringi cautu nimis reddat: te in tempore admoneo, me quoque efte fratrem Ferrarienfis. Nam quiitn i mchîcanteannostredecim amplcderctur,promifitfemihi fern per fore optimum fratrem.Caueigitur ne in me fuperbias, quia facultas retaliandi in manu elîet: prsfertim quum Legatus omnes Cardinales fup^ret. Vale optime amp;nbsp;integerrime frater. Dominus tibi adiit, te gubernet,tueatur,4pnis omnibus locupletct, inftruat ad omnes pugnas, co-trainfidiasprudenria,contraterrores fortitudincmuniat. Saluiem plurimam fratribus noftnsprccor.Salutanttefratresamp;amici.Iterum vale. III.Nonas Septem, m. d. ixi.

I O. C A LV I N V s N. S. D. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Eri tua: mihi redditæfuntquas penultima Augufti feripferas. Dumalijnos iucundis rumoribus tamliberaliterpafcunt, mirum nifi te eius parfimo-niæpudeat,quænospropèiciunos relinquit. Simultis cupias fatisfacere, profice in fchola in qua nomen tuum ita celcbratur,amp; difee paulb audaciùi i mentiri.Cum cnim mirifica alij narret,tufolus vix mcdiocrem nobis fpein nbsp;nbsp;nbsp;i oftendi. Sed nuneextra iocum : memineris te mihi fcriberc, qui nihil malo,quàm fim-plici relatu in ré præfcnté dcduci.Qufdquid alij fentiat, femel mihi perfuafi euanidu elfe, quidquid deColloquioiadatur.Credemihi, nunqua venient Epifcopiad feria difputat tione.Nec tarnen dubito efte inter eos qui bene cupiant amp;nbsp;fperent.Verùm quiguberna-cula tcnent,rcdigenturpotiusad extrema,quamfuftincanthocmodo fein ordinemco-gi. itaque quos fecum Theologos trahit Legatus in magna caterua,amp; qui ab Hifpania ve nerunt,produdum iri in theatrum arbitror, vt qui olim fercula in pompa geftabant. De-niquefi mihi credis,Colloquij nulla te cura tanget. Si liberum illis effet conditionesda« re,aliqua forte effet vmbratilis velitatio.Nuc cum vidcant leges fibi iroponi,palam omne

certamen

E Tz RE SP ONs a:

çertatnçn detreftabunt, Infiabip etiam fpiritus eormn aduentusLegati: cuius terrorcs fi difeufû fuctint,vtconfido,protfusaÄum eft. Ante quàm ad teperueniat hæ litera:, audita eruc tonitrua.Fulmen,niû admodum fallor,non vibrabit,fed atrociter minabitur antè quàmdifcedat.Hocerit viuum examen.Quod fifalicndicaufa fe ad certamen ofFerant E-pifcopijiam habetisP.Märtyrern ; quem ex dierum fupputationc tépeftiuè appuliffe col-ligo.Ùe me ne verbumfaceres quan.quam vehementer te rogaui, nô definis tarnen,vt vi-deo,aliquidtcntare:quodmcoiud?ciononexpedit. Ac mihi data opera aditum præclu-dere volui mca in Danielem Prçfationc : no quôd me pigeât laboris,aut vlla pericula de-fugiam:fed quiaVbî adfunc fatis iddneiamp; probe inftrufti, no rnagnum prelentiæ meæ v-fum àrbitror.Et certè otnnes,tè 80 Merlino exceptis,fatis funt animofi.Dc conditionibus ■quid fentirem,non fcripfi, partim quia putabam ferum fore cofilrum re iam trâfada, partim quiamihi fummopere placebat ^bisconcedi quod fratiùs noftti poftulauei at. Ego tarnen fi fuiffem cbf um loco,veritus fuiffem ta duras leges præfcribere. De lucceffu gra-’tdloraliquâexpàftè-.finemauidcexpeao. Exiftimo te memoria tehere quid tibi praedi-xcrîm,nonèffe metuendum,quin maximo cum illorum probro c conclaui in quo dclite- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c

'fcüht ad vos erumperet praeclara viftoria,quamuis è fublimi vOs defpiccrét. Idco cauen-duin effe,ne fi in aequo iure tuendo effetis nimium pertinaccs, culpa in vos reiieeretur.^“ /T' 'AugConfeffiö,vtfcis,faxçjbveftræ furiaeadexettandumincendium,quoconflagrct to- J ‘ taGa\ùà.Sed quxrendumeff*'quoffum obtrudatur: cùm femper eius mollitics cördatis ' I' dirplicuerit,au£torem eius pœnituerit, in plærifque locis accomodata fit ad peculiarc vfum Gçrmaniç.Omitto quod eius breuitas amp;nbsp;obfcura,amp;: prçtericis quibufdam roaximi

nunquammaiot pars à Côfcfïionc femel recepta difçedet. Perinde nunc difputo,acfi fyncere Confefiionc illaample£letentur CardinalisÔt eiusafieclæ. Sed infidiæ vobis tê-duntur,vtdifcuffapræfentiaaione omnia conturbcnt.ln eumfinemeditus fuit libellus ^afilexxuius auftotem fufpicor Balduinum,5ê penè pro certo habem Nebulonem exci-pere cuperempro roeritoded ptiuatis literis obruor;^ fi quid alacritatis reftabat,elâguit. Pergam tanden quoadlicebit. Audio etiam nefeio quod»''J»'’’Âgt;net Lutetiæ fuilTe excuium, dehiftoriæconiunftione’jCum lurifprudentia : vbi odiofèperftringetis. Nunccùmfuo Caffandro venenum aliquod coquete dicitur. la vobis curæ fuifie arbitrot, vt v efiro fub-fidio leu atemur .Si ceflatum fuit,properer,quifquis vêtutus cft.V ale integerrime frater, cnmtotacohorte.DominusvosSpirituprudentiæSêfortitudinis gubernet, tucatur, ôc bcnedicat labotes vcfttos. Collegæ noftti plurimû vobis omnibus falutë precantur. Ami-ci etiam quos recêfere Ibgum efiet.V tinam vnus quem mihi mors eripuit,effet in numero'. x.Septcmb.m. n. txt.

Cal. Be. z ae.

Vod binæ fimul literçtibi redditæ funt, caufam morx vides fuiffe in pigri-tiaamici qui curam hanc fufeepit. Cette cùm tertio quoque die nuritij fint ad manvm,culpam eluetc non poteft,quin differendo in nonum diem offi-. cil fui fiierit oblitus.Ou:rcunaue de uracclara adionc fctibis,aliunde iam in^

cere,Si fieri teftùnonio tuo certiotcs,quàm narrationes aliotum audire,qui vt plurimùm fuo ornatuliiftoriac fynceritatem cotrumpunt. Fœlicifiîmus dies iUe, quo parta fuit Ec-clcfiislibertas, quam cotreedere ncccfle erit,difficilimum veto etipere. Oratio tua apud nos eft,in qua Deus minficè mentem amp;. linguaro tuana gubcrnauit. Qrrod bdetn cômo-nit fanftisPatribus omninoteftatum oportuit, nifi tutpiter velles tetgiuerfari,ac te obü-cere eorum probris,quos miror ea tantum de eau fa tumultuatos elfe cùm aliis locis non ininùs graultet vulnerati effent.Hac veto offenfione abruptum fuiffe Colloquium ftultè iaàaturReperiffent enim centum alias, qui nunc vna mordicus artepta, quodammodo relic^uæ doàtinæ fubCcribunt. Ergo amp;c hocfœliciter ccdidit. Acanthium nomen Cbrifto ingénue palamque dediffe gaudeo-.quem ptopriis literis bortot ad per^cndum.Expetto quàm dextrè fuos centones contexuer it Lothar in gus. Etfi veto fin ê v elitatiom impofi-tumeffeconiicio,feriumccrtamen nullum fore arbitrot. Eifiauté admonuine propere miffionêpetetes,iucundûtarnen officium mihiprxftabit Legatus, ûtebreu» expédiât, Verèreliquias amicotum nominas-.quia in refidua copia mihi lerè folus videot. Collegx

15t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A LVIN î ÊPI5T O L Æ

fta cönftantia amp;nbsp;viccute coh firmer,tibi adfic in fandis laboribus/aluuqne Si incolumein cucatur-Tuos omnes comités falutare cupio. Quoties fupra dies decern filcbis,quodnûc Turfusfàdumeft,pigrumteefledicam. xxiiii.Septcmb. m. d. l xi.

!

Beza CalVjIno^ s. n.

X quo ad tc fcripfi,nihil fere noui incidit, qUod non poffis ex aliis copioCui intelligcre.Nam quia dominos contineraus, nihil iftorumnifi ex aljoru fcr*

x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;monibus accipimus.Ego quotidie conciones liabui in Principis ædibus,tan*

Ff to hominu concurfu, vt pene opprim«;emur.Hcti N.cum Pr.amp; A.cxpeditiS equis obuia ietut Regina: Nauarrena:,quam intra triduu auidiffime expe^-inus,vttorpentesexcitet.Denoltronegotio nondum audiuimus quid fit conftitutûm» ideft,quandoamp;quibusconditionibusfimus audiendi. Aduerfarios alij aiunt efleaddi-fputationem paratos,alij negant.Nosinterea Deum precamur afriduc,vt,quantum fieri ’ »1'^ poteftgt;adomnem occafioncm fimus intend. Et profedo inanes non erunt abfentisprc-,, ' ccs,quandoquidcm eo fum redadus, tarn necefiario tempore frui præfentc non p^‘ V fum.Si Martyr nofter venerit in teporc,ideft, fi valdc feftinarit, magnopcre nos recrca-bit ipfius aduentus. Erit enim nobis negotium cum vetcranis fophiftis : amp;nbsp;quamuiscoo* fidamus fore,vt vincatfimplex verbi vcritas,tamcn non cuiufuis eftillorum ftrophaslb? ' nbsp;nbsp;nbsp;tim dilucre,amp; Patrum dida regcrere:amp;: ita illis rcfpondcndum erit,vt fimul circunftanti

Principum amp;nbsp;aliorum Ordinum coronæ appareat,nos nullo modo tcrgiucrfâri. Dcnîquc

quum in iftas difficultatesintucor,valdefura anxius, Si. magnopere in eo peccatutti coO' qucror,quôd negledis excellcntibus Dei organjs,quodammodo videamureius boniWquot; tem tentare.Intcrea tarnen decreuimuspedem non referre, amp;nbsp;in eoconfidimus quinobis fapientiara promifit,cui mundus rcfiftcrc non poflïc. Ex Epifcopis audimus nonnul-los nobis iniquos rftn fore. De quibufdam Theologis idc nobjs polliccmur,fcd cnim for* taffe nobifcum non committentur. Card, fortiteriadatmc primoftatimcongrclTuafc fuperatum,rcd à grauilfimis teftibus refellitur. Auguftanam confcffoncm habetinofC» dequaetiam fcorfim rogatus à Dodorc Boccllerio,an earn poircmusadmittcre,plancre‘ fpódi nó poffc in quibufdam,nifi plana Sc perfpicua addita interpretatione. Si non vrferiquot; mus,tergiucrfari vidcbimur amp;nbsp;cógreffum defugere: vel,fi quid rcmiferimus,videndu ne præcipitcs eô ruamus,vndc non poffimus nos extricate.Denique, mi pater, quandoqui-dem præfens nondum potes, ablens, vt pueros amp;nbsp;confiliis amp;nbsp;modjs omnibus nos regito. Nos vero plane pueros effe quotidie video amp;nbsp;fentio, ex quorum ore vtina Dominus ille nofter admitabilis fapientia: fuæ laudem perficiat. Bene vale, mi obferuande pater, vna cum fratnbus amp;nbsp;amicis omnibus, quos vna tecum cupio magis ac magis à Domino bene« dici amp;nbsp;incolumes conferuari. Iterum^ale. Priuilegium Pfalmorum breui me habiturum fpero, quod ftatim iftuc mitta^p. Totus fratrum cœtus te falutat,id eft, Marlor.Mcrl.C0« lon.Vircllus.Galaf. ExSangcrmano, x x x. Auguft.

Tuus B.

Beza Calvino s. b.

HEnas minimum litcras ad tededi, neque vnquam prætermifi inftam feri« bendioccafioncm.Siquæ funtintercepts, accidit prstcr expedationem. Omnes enim fidis amicis cómifi,qui per cxpcditifs.curaret pcrfcrcdas,quo« niam hçc via mihi femper vifa eft tutiftima amp;nbsp;breuiffima. Neq; dubito,quiii iam acceperis, qus ad te fcripfi de duabus primis noftris adionibus. la acci-pe estera. Poft fplendidam illam noftri purpurati orationem, quam nulla ratione po« tuimus obtinere ,totos nouem dies confumi nobis inuitis oportuit, vtdc agendisre« bus ftatueretur. Quam multa, amp;nbsp;quam varia nobis hîc occurrerinr, aliquando, vt fpc« ro,cognofces. CerK nullum non lapidem moucrunt illi,vccoclum terrs mifccrentzicd Dominus mirificenobisadfuit. Tandem igitur vigefimoquarto die huius menfis,li* cuit nobis refpondercad duo capita qus ille propofucrat, de Ecclcfia nimirum, amp;nbsp;de Cœna Domini. Differui ad fefquihoram, magna omnium attentione, ac nemircris nos

E T R E s P Ö N s À. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;isî

effe tâtnverbofôSjfciCQ nos ftudio id faccre, quoniam ex hoc colloquio nullurti maiO' rcmfruftumfperamus, quàm vtcognita acperfpeda noftra caufa ,qiu per ignoran-tiam nos damnabant, falccm æquiores nobis fiant; neque eft, Dei gratia, cur nos labo-ris pœniteat. O rat ion cm mcam excepit conduétitius Balaam,qui tibi aliquando duca-tumobtulit, vt chartam amp;nbsp;pennas tibi comparâtes. Præfatus ell, fibi nunquam placuif fe feueritatem, qua nonnulli in n« vfi effent, hoc quidem prorfus inepte : quia ne-que conquefti eramus, neque quemquam poterat videri magis aceufare, quàm euni iplum,cuiaccefferat aduocatus.Poftca faffus eft fe mihi affentiri de iis quæ de Ecclcfia differuiffem,tantaviscft veritatis-.ôc certè,quantum poftea intelligi potuitex eorunt ctiamProcerum fermone, qui nobis alioqui minime tauebant ,vix cum tuliffent aper-tèànobis diffentientem.Tandemt^nen dixit fibi non (atiifaftum in noftvæ vocatio-nis explicatione,quam modis omnibus exagitauit, cùm ego nihil nifi in genere Si ètn -dixiffem: àc de hypothefi hoc vnum addidiffem,fi vellcnt ipfi, quod minime optare-mus,ad nos iftatranffetre quæ de vocationc dixeram, paratos elle nos ôé vocationcm noftram,amp;:noftrasEcclefiasexDei verbo tueri, lcd rogarc vt ad noftræ doftrinæ difee-ptationempotiusdefeendereht. Obiecitergo fufpeétascffe vocationcs extraordina-îias,nifimiraculisvelprophctiisexpreffis probgrentur. Obiteretiam perftrinxit quàe-dam quæ wetjjtp^eaç adduxeram de Paphnutio, Si ex Tcrtulliaiio,amp; fuo more multa verba confumpfit in citandis hiftorÜs ôô teftimoniis,vt omnia edidiciffevidcrctur.Q^um ^dlem refpodere, ecce intacetiffrmus cucullio prodit,qui nos cum Anab^tiftis corn-« pararet. Addidit vulgatateftimoniadetraditiortibus Sgt;c confuetudmibus. Tandem ad-iecithlafphemiam,fcriptum fuiffe verbum præter Dei conidium, Si cludcns certa tefti-nroniaChryfoftomi amp;nbsp;Ba(ilii,quæ citaraæ,hortatus eft,vt iemcl arque iterum legerena Patruintcftimonia quç profctrc.Hæc fere iclqrtihorâahftulerutT uin ego præfatus no eiîehanclegitimamagendirationcm,cumnequecertis argumentisageretur ,neque libri,neque notarij adcffent,Sô tam confufê prolixeque propoiitis rationibus vix police figilladïuteiponderi'.tamen fummam rationum complcxus, dixi c^æ fuincerc arhitra-bar.Monacho quoque panels refpódi,Sóita quidem vt eo ipfo die tcftatusfit ipiius ml-giftet,nunquam pofthac eum proditurum in lucem.Excepit rurfus Balaam,quæ voluitt poftea, cùm de induftria nihil dixiffem de Cœna Domini Çquoniam Icicbam quid illr captarent)illerdem multa garrire cccpit de pace 80 cocordia, Sô cum diuef las quæftio-nesimpentiffimèconfunderet,fcio,inquit,iotc vt a voce ftrbftantialitcr non abhotrea-tis,£ivobis ptoduxero magnicuiufdam viriteftimoniÙ. Deinde iupptcffotuo nomme tualocamutilataexvltimotuo inHeflauhumlibcllorecitauit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;interiatusme

agnofeete præceptoris verba. Qrium rcfponfum parare non paffus eft purpuratus oZto -H(«lT«pÇ€ed nonnifr inter fuos,tdque admodum ægrè imperium fuum tetinens ) 6e de trä-ditionumauftoritate præfatus ad Cœnam defeedit, ac tandem aliquot Chartas prore-rens,ecce,inquit, quæ recènsaccepiex Germania,partimaPalatinis, partim Principe,quibus fubfcripferunt qt.MiniftfbtibiipfiBe-za, vt opmot nonignoti. Anamp;: vos illis atqueadeôpræccptoriveftro non fubfcribctis îfacitehoc obfccto. Nam alio-quinulla coniunâiionis fpes eft.Subfcribite,inqua,alioqui coUoqui non p^umus.Ncc tarnen poftulo,vt omnia comprobetis.Scio enim vos nunqua id faélutos. antum par-ticulamhabete6cfubfcribite,vt fftconcordiæ initiumtdeindepauca quædamplane brentiana recitauit. Adhæc ego viciffimReginam precati, vt potius de côfeffrone noftra difpicetetur,quam ipfaanobis acccpiffet,vtquc légitima collatio inftitueretur.Na leftè fieri à Cœna Domini initium, cùm tam multa præire oportetet Sacramentorum ttaGtationi.DeniquerogauiCardinalem,anipfeVellet iis fubfcribere, quæ nobis exhi-beret, quod alioqui nullus effet noftræ fubfcriptionis fruftus futurus .Ibi deprehenlus

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;filetergiuerfari,fed in fumma dicere fieri no poffe, quin abrumpetetur fpes omnis c Ó-

cordiæ,nifi fubfcriberemus.Nox inftabat,omncs vrgebat vt paci cófulercmus,alij quidem per fimplicicatem,alij ex compofito.Itaque no potuimus alia ratione elabi, quain fiteftaremur nihil nos hab ere fecuodum veritatem antiquius regni pacc,amp; fcriptum il-lud cum cuo libro nobis tradi peteremus,vt poftero die daremus relponfum,cuiufmodt ferre confeientia noftra poffct.lta igitur difeeffum cft,illis quidem,fuo more ,viftoriam fibipromiitenribus,nobis vcró,Deigratia,amp;: verbis 66 vultuteftantibus earn fiduciam, qua confueuitDominus nofter fcruos fuos implcre.

Poftridic quum nos ad iter accingercmus, nobis nuntiatum fuit dilatum effe collo

iB nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

quium in akerum dicni,qui heftcrnus fuit, quod ctfi iniciômoleftê culimus, tarnenfcn-fimus Dci prouidentia faélum.Fuimusenimab amicis, quos amp;nbsp;multos amp;fidosaccon-ftantes Dei beneficio habcmus, demultis rebus admoniti, quas etli conieduris none rat difficileconfequi,tarnen gratum fuit certis tcftimonüs confirmari, vt firmum coH’ lilium caperemus.Confilium Cardinalis eratjî dik'ertcmus fubfcriptioncm, coJloquij ftatim abrumpendi culpam in nos maxima cum omiÿum ordinum inuidia tranfferre:ü nos aperte negaremus fubfcripturos ftatim vniuerTam Gcrmaniam in nos concitarc, quafi paratus ipfe fuerit Auguftanam confeflionem iàltem aliqua ex parte concordiî caula reciperedîn veto fubfcriberemus, poftea vcl nobis eiedis ab Eccleliis, quas pro-didiftemus ,vel fciflîs noftrisin diucrfaspartes,triumphare.Hastechnasitaeualîmus. Quum eô ventum cftet,grauiflîmam querelam ex fcripto recitaui,vt fi forte abruptum eflet colloquium,nos extra culpam elfe conftarct. Oftendimus nos non ad dicendum caulàm coram aduerfariis,fed ad reddendam ex Dei verbo rationcm noftræ fidei cora toto mundomequead fubfcribêdum quod illis libcret, fed ad pacificacollocutionera venifte. Satis apparere nihil aliud illos captare quam fubtcrfugia, promififte Cardina-lem,fe nobis ex verbo Dci amp;nbsp;orthodoxis Patribus,qui proximis à Chrifto quingêtis an-nis vixiflent,fuaprobaturum,noftraconfutaturum. Eundemveronunc nobis pro col-latione ifta damnationem præfcribere,Tiifi fuis placitis fubfcribcrcmusmec tarnen nobis conftare an hoc ipfc fua vnius audoritate, an vcto omnibus Collegis approbätibus faceret.Præterea quam iniquu efte,nó de noftris cotrouerfiis fed de alicnis quæri, qua-fi ifti inter nos amp;nbsp;Germanos arbitri federent. Quod fi illis placerctillud quorundam Theologorum fcriptum,quod nobis tradiderant, age fubfcriberent ipfif non mutilatis propofitionibusjfedtoti Auguftanæ confeflioni: quod fi facerent, tum vero nos non proculabfore à Concordia,vnicoexceptoarticulo, de quoparati clTemus lande mice colloqui.Sin autem id ipfi facere rccufarcnt, inique à nobis peti, vt iis fublcriba-mus,quæneipfi quidem probent. Cæterumquodadquæftionem de noftra vocationö attineret, fatis illatg nobis defenfam videri, nec reculâte quin fuo loco itcrum de ilh quæratur ad fatietatem vfque. Sed imprimis de dodrina ipfa agendum fuifle, amp;nbsp;quide certo ordine,fidifputatio légitima quæreretur. Nos igiturpetere à Regina amp;nbsp;omnibus Principibus,vt vel audiremur,vel fiabrumperetur colloquiym, nos excufatos haberét*

Subiecimus deinde breuem amp;nbsp;perfpicuam confelfioncm de Cœna Domini, neca-lumniarentur nos extra oleas vagari : quæ fi non fatiffaceret, iuftam amp;: plcnam difec-ptationem petiimus.Quid fi verö,inquam, de veftra vocatione quæratur ? vbi illado-drinç amp;nbsp;morum inquilitio,vbi eledio,vbi iufta ordinatio,imö quomodo vos à Simonia excufabitis? Conclufio fuit, vel vt confelfioncm à nobis exhibitam oppugnarcnt,vel fuam traderent à nobis oppugnandam; fin minus, nos efte officio noftro defundos, amp;nbsp;Rcgni concordiæ omnem noftram operam,atque adeo nos ipfos ex animo confecrare. Ad hçc Cardinalis æftuans,vt qui nihil eiufmodi de nobis per fuos exploratores cogno uilTet, ex tempore tarnen fatis difet^ in tarn mala caufarefpondit. Nos ipfos caufam præbuiffe quæftioni de noftra T^ocationeJure fe cum fuis coqueri de iis, qui in fuos gre-ges inuafillentmon pofte nos melius oftenderc quam fimus apace alien!, quam duos fi-mulconuellendo Gallic! Rcgni cardines, Ecclcfiafticam videlicet amp;nbsp;Rcgiam audori-tarcm: deinde in hunc campum ingreftus,tentauit modis omnibus non aliter quàm pu blicos hoftes obiicere ftatim ad fupplicium trahendos,perind c acfi Regem ac iplius ma lores dixilTem tyrannice Ecclefiam Dci populates. Poftea defuo ftatu multaprædica-re,ncfcire nos quales eflient Epifcoporumordinationes,in quibus nihil vetuftimoris prætermitteretur.Tandem ad quæftionem de Cœna Domini dclapfus, vertit fefe in o-mnesfaciesvt oftenderetfe,quod fcciflet defubferiptione,pacisftudiofcciftc,cuiuS fpem omnem re ipfa præcideremus.

Ad hæc quoq; ego ex tepore ita me puto refp odifte, Dei beneficio,vt amp;Rcginç amp;nbsp;Pro ceribus certo feiam defenfionem mea multo magis, quàm illius accufationeplacuilk-

Tum veronofter Balaamulta partim ex ante habita dilputatione iteruodiolp re^e-tere,multa inuoluerc,deniq; multa dicedo nihil diccrc. At noftcr Martyr turn primuiu loqui exorfus Italico fermone,vt à Regina intelligipoflct, rem totam ab ouo vfque ex-plicauit,amp;: vel inuitos ad rem iplam defeendere coegJt.Relpondit Balaam, amp;nbsp;tefiimo-nia viciftim fuo more coaceruauit, vt tropu negarct in Cœnæ verbis fubeftc.Dumhçc geruutur,ccceprodit lefuita Hilpanus, Catholicæ Ecclcfiæ colurocn. Alloquutus eft

Reginam

t

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

Reginam hora ferme integra, fed ita inepte, ita ftultè, vt nemo pofTet rifum eontine-re,quum ille hiftrio inter caetera in extremo fabulæ aélu lacrymaretur. Rogabatin fumma Reginam, ne audiret haereticos tories damnatos, fed ad concilium relcgarct, crepansillud,TuesPetrus, amp;i,rogauiprote Petre. Difputauicpoftea de corpore fine dimenfione,amp;Euclunlbam docuiceifcinftarludicrxpugnæ, inquaRex ipfe interet-fct. Tumego,petita à Regina venia paucis dixi me Hifpanoilliomniaconcedere, quædixilfet,fiprobater. Qgiód nosvulpes, ferpentes, amp;nbsp;fimias diccret, non magis nos credere ,quàm tranfl'ubftantiationcrp. Saris illampro fua prudentia intelligerc quid ifti fit credendum, qui Cœnam Domini pro fabula, Chriftum pro hiitrionc habet et.Deinde quum aduerfus Balaamum agete cœpitrem,ecce nouus hoftis prodit lo-phifta quidam Sorbonicus plane confidens, qui primo loco me docuit, quid eflet pto-nomen,quæ propofitioidentica, Si,^dftipulanteac pertinacitTimc confentiehteCar-dinali,docuit per pronomen (hoc) non defignaripancm,fed vagum,quod vocant,in-diuiduû. Q^m multis,amp;: quàm planis argumétis abturdû hoc cômetum potucrir dilui, quis ignorât?Sedramé nunquâpotuit Sophihæpertuadevi,vt fe viftumfateretur.Itaq; cùmiampenè noxetret,omncs vtrinqueaflurrexerunt.lbi me Regina in medium cum Cardinaliaduocatjôcpcr Deum obteftatur, vt pacis rationê incamus.Conduit cætera turba.ltcrum inftauratur difputatio ,fcd omniîpustumultuofc perftrepentibus.Tandem igitur nox clamoribus finem impofuit. Aiuntnos intra triduum teuerfuros ; fed nificertus otdo inftituatut,quorfum iftos labotes? Itaquc nunc ton in eo fumus.Heftcr-no tarnen die fumus duo præclaraconfcquuti. Fregimus cnim illorum conlilia, ccr-tô feimus nos obtinui(re,vt amp;nbsp;nofttos firmiores ctiam quam ante a, üc eos qui nobis e-rant infcnfitfimi,multôhabeamusæquiores. Habcs duorum dierum aétionem.Vtinam veliftolaborebreui defungar,velaliusmihi fubftituipoffit,quo vobU iniqiuflimo o-nerepreffispoffim aliquando,vtantea,fubuenire. Nam mihi credehicmihifordet omniapræ chariffima mea Geneua, cuius vnius memoria reficiot.Evaaliqua praterea fcripiutus,ted ita tum defeffus, vt prortus cogat in craftinum diem cætera dift'erre. Bene vale,miplurimùmobferuandc pater,vnà cum cætcristratribusftô amicis ,quos vti-namDominus faluos ôc incolumesconferuet,ac modis omnibustueatur. Ex Sanger-mano, XXV ii.Seprembris. m. d. lxi.

lo. CalvinVs D. loAwNi Acanthi 0.

Ltimis tuis bteuitetrefponderam-. quia fperabam te hue propediem vcri-tutum.Nunc verôhacfpemefuitfe deceptum apprimè gaudeo itibique ex animo gratulor,eó te fuitïe fponte conuetfum, quo cunftantem impel-lere modis omnibus fuiffem conatus. Omnino fie agendum fuit, vt tem-çoris prætetiti moram,ô6 tarditatem ex piorum omnium animis deletes: quianifiin tanta certandi opportunirate appartiffes inter Chrifti athletas, commu-ni omnium iudicio, vel aft.utiæ,vel ignauiæ damnatus effes. Nunc tuæ fyncetitatis fpe-cimen dedifti, quo fatis fupérque purgata eft finiftra omnis fufpicio. Nec dubito quin maxima eorumlæfitia fueris exceptus, qui tibi minime parcebant,quantifper tergiuer-farivifuses. Supereftvt ab hoc confliftu ad continuam militiamte accingasimultlf-que moleftiis ac labotibus fubeundis,qui manent vetos Chrifti feruos, ftrcnuè te compares. Etûenim quamprimùmte videre optabam, mihi tarnen gratins erit Ecclcfiam, quæ tâta penuria laborat,tuo fubfidio iuuari, ôô ex tua opera prætentem frudum matu-ïiuscolligere,quàmfihuc tecontuliffes. Vale eximicvir,amp; mihi ex animo dilefte ôc colende frater .Dominus teSpiritu fuo femper gubernet, virtute fuftineat ac tueatur* xxiii I. Septembris. m. d. lxi.

lo. Cal. b e z ae.

; Odieliteras tuas accepi, die fcilicct noftro,vberrimas, peræquè fuaucs* ’ Vndecognofees in dolore articulari adhuc me deliciis vacate. Non femper tantum otij fuit, toto enim biduo paffus fum accemmos cruciatus in pede dextro.Cœpit morbus mitigari quidemnudiuftertius: fed non ita re-' mifit,quin pedem teneat dcuinéluin. Atque vt feias me nihil fingere, odor

.^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' I. CALVINIEPISTOLÆ

olei mihi propc eftamabilis,quamuis fçpc naufeam citet.Ita nô eft cur aulicis cuis laud-tiis inuideam bene amp;;pingui£er vnôtus.Credemihi,iocandb nonita meobleólo,vtdbi abftergere cupio omné moleftia-.ne fi forte obfcurus rumor ad ce aliûde perueniat, an-xietacemaliquam cocipias. Video en!m,nifitemirabiliter fuftinerecDeus,non eflctibi vigorcm decimæ parti ferendæ. Tu poft dimidiam nodemmihirefpondes. Ego eX leéto poft horam feptimam,dum commode licet.Ita prouidi funt fenes podagrici.Sed extra iocum: nullis verbis exprimerc queo,quàm nfïhi iucundæ fucrint tuæ literæ, qui-bus in rem præfentem fum adduôtus. Quæ etfi non omni ex parce arridet, plus tarnen læcitiæ continet,quàm indignationis aut faftidij. Ter amp;nbsp;quater benediôlus fie Deus no-fter,qui nos videtur fupra nubes attollere:vt amplexi Chrifti triumphantis pedes, ex alto defpiciamus omnes eius hoftes ac noftros. Non habco quam tibi mercedem refera, ne fi ære quidem loco auri contentus elTes. Porre^Fvc intelligas, dum vos in æftu amp;nbsp;arena feriocercatis, mehîc in vmbra velitari, mitto quod Balduini libcllo refpondi. Cauc ne improbes.-quia dicam eiufdem te elfe faéfionis, fi cum eo fentias cui maxime difpli' cebit. Merlinus operam nonperdidit feribendo , quamuis paria cum eo non faciam; quia debitorem habet qui aufugere non poteft. Fratres noftri teamp; reliquosplurimùni falucant.Valeceiterumatqueiterumomnes. NonisOétobris. m. d. lxi,

Caluinus tuus.

lo. Calvinv s N. s. r.

Vôd mccum expoftulas quôd Georgium Blandratam fingularem tuum a-micum,amp;:compacremchariflimum durius perftrinxerim : de haepriuata oiEcnfionefacilisôâprompta eftcxcufatio,menihil taiefuifle fulpicatum-Ccrtc nunquam diuinaflem tanto in pretio apud te fore hominem nihiü-Et quoniam te non minus præclara apud omnes exiftimatione, quàm ài-gnitate amp;nbsp;potentiaîlorere cupio,mihi no parum dolet obliquis fuis artibus ita cum ob-repfifte in tuam gratiam.Simihi credibile fuiftet, hominem, cuius mihi comperta erat impietasjtibi elle familiärem,certèpriuata admonitione fuiflem contentus, idque no-mini tuo dediftem. Sed aliorum potius caufa publice traducendum elTe cenfui, vtlibi omnes àpeftetam noxia cauerent.Ergo præcipuaindignationis caufa euanuit:quiami hi nihil min’ fuit propofitû, quàm fama tua oblique Iædcre,quu verba me facere puta-rc dehomine vobis incognito, vel faite qui nullo amicitiæ vel neceffitudinis gradu te attingeret.fed tibi eft amie’.An maiore in gradu quam ludas apud Chriftû?Si noparci-mus Chrifti difcipulbjquin ob fuaperfidia omnibus fiat deceftabilis,nÔplus indulged? merecur cuiufquàamici.Sed ne tædio fit epiftolæ prolixitas, breue hiftoriæ compendia defcripfijcx quo facile cognofeas, meritône an iniuftè detexerim occultum venenum, ne diutius clam graflando multos in lèolonia inficeret.Neque enim odio,vel æmulatio-ne, vel inuidia ad publicadumobfcuri hominis dedecus impullüs fum:fed quia francs mihi chariflimos filentioamp; diflimulatione prodere netàseflcduxi. Quôd firefipifeat, nulla in me erit mora,quin præterici temporis memoria fepehatur. Si autem pertinaci-ter contêdit fibi fadara elfe iniuriam,quafnam mihi relinquit partes, nifi vt mihi fit pro obftinato hæretico ’ Sicuti mihi optabile eft pro mea erga te obferuantia ftudiofè votis tuis obfequi,ita te rogatu elle velim, vt imprimis caueas ne fibi ianuam aperiat Bladra-taipfe,veftraaudoritateadduótus.Aliud remediûnon video. SedforcalTe vbi de recota rcdditifueritiscertiores,mutare indicium nonpigebit. Quôd fi mihi nihil cribuicis, faltem fidê merecur teftimoniû Italicæ Ecclefiæ,quæ apud nos cft,amp; D.PecriMartyris. Hacde replus facis.Toci Poloniæ,amp;:priuacimLithuaniæ graƒulor,quôd maioresfub-indeillic progreflusfaciaepurior Religio,amp;nouisincrementis longe latéquedilatetur Chrifti Regnum.Hæc ctiam non pœnitcndagaudij acceflio,cùm audio diiciplinam eu Euangehj profeflione coniungi. Et certcnon immerito vocare foleo difciplina ncruos Ecclefiæ:quia vt propêfi funt hominû mores ad lafciuiam,dclicias,amp; licencia quâlibec, nifi concineamur fub fræno, maiorpars libertatis prætextu luxuriabitur amp;nbsp;inlblefcet. Vnû defidcrojvt in pofterû repus profpiciacurEcclefiis,ne Paftoribus orbatç amp;nbsp;nudatç breui intcrcat.Scholç ante , feminaria func paftorû;amp;: aptêcêferi poflunt tanquà cœle-ftis dodrinç gazophylacia.Quô maior dada eft opéra, vt quaplurimi inftituatur tam in pictatCi

E T R E s P o N s a: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x57

pietate,quàtnbonis litéris. Hæc verô nobiliflîma eric vobis liberalitatis materia, vt vc-llro exemplo reliquiad imitationem incitentur. Ergo vt finem faciam Deum fupplici-ter precabor, vt te Spiritn fuo gubernet, incolumemtueatur, maglfque ac magis fuii donisilluftreiaclocupletet. Geneuæ,I x.Odobr. m. d. lxi.

lo. Cal. Stanislao.

y bd mihi per literas innotefcere voluifti, eximie vir, vt pofthac te inter a-meos cenfeam, gratiflimum mihi fuit : ac ficuti hbenter ampleftor Ä? boc beneuolentiæ tuæ ftudium, ita viciffim polliceor me fraterno erga te fore animo,ficuti nbsp;nbsp;tua^ietas amp;nbsp;eruditio merentur ; cuius vtriufque in li-

illuftre fpecimen apparet.Nam cùm omnes in Blandrata hallucinen-tur,tanquam eius præftigiis fafcinati,vnus prudencer fubolfacis non temere elfe credê. duin.Sed ne coniefturis tantum agamus,fcito Valcntinum Geniilem,cuius deliria bre uiterrefutaui,ex eadem fuiffe faéfioneiadeôque alterum Blandratam, quamuis neuter altericederet.Nonfuilfcdeprehêfas eius fraudes in Polonia, nec adhuc perfpici quàm infidiofus lit ôô fallax,tolerabile forfan effet.Sed,valde miror hominem, quem fola ofte tatio ôcfaftuofus vultus commendat, tanti apud vos fteri, vt quafi nouus Atlas Eccle-Ram fuftineat luis humeris.Certc tam inconfideratæ credulitatis nifi me puderet, gen-tetnvefttamnonamarem Cæterumexcommunibusliteris,quasEccletiis feribo, pla-nèad facietatcm,imb ad faftidium vfq„pcrfpicies quid hominis fit, vel bcftiæ, vel mó-ftri.Vale eximie vir,amp;; mihi ex animo coléde frater. D.te Spiritu luo femper guberneti fuftineat inuiftavirtute,Scdonis luis in dies locupletet. Geneuæ, v i i.ldus Oékobrisi

M. D. LX I.

ïouix CnvciGEK ïo. Calvinö it Alï I S E TR it V s

Gwtww lt;amp;nbsp;Pa,cem à Deo Patre Domini noftn lefu ChtifiifraMs yeßri^cjUi mènent ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^cY-vniuerÇAmminoremVoloniAm.

■Ntelleximus,viri clariftimi,amp;; ex teftibus fidc dignis, amp;nbsp;ex literis dllquôtû, quæ ad noftros ex veftris regionibus adferuntur,noftros cœtus alîquo md-fufpicione laborare,acfi peregrinorum dogmatum, Se potiflimum A-’^i^’^æiSeruetiançveimpietatis defenfores,vt faltemfautoreseffedcbe-remus.Q^ fané rcs,vbi ad nos perlata eft, grauiter animos noftros pered luit amp;nbsp;fauciauit, ita vt nue cogamur denuo in hoc atticulo coram vobis fratribus amâ-tilfimis explicate tationem fidei noftrç.Nolite igitur de nobis addubitare.Credimus ÔC confitemut vnum Deum iuxta Canonicas Scriptv^as, Si hune agnofeimus amp;nbsp;colimus ita ficuti Cepatefecit in tribus perfonis, ad ilia ripamlordgnis.CtedimusPatré Omnipotentem ,E ilium ci per omniaæqualem quoad naturam,elfentiam,vel Deitatem.Mi-norem eo tantùm,qubd cùm effet in forma Dei femetipfum cxinaniuit,feu vt vno v et bo compleàamutjtatione offtciiMediationis.Sic ôcinSpititum fanàum credimus verum Deum,quiàPatreamp;Eilioprocedit.Quidmulta?ampleftimurreuerenter tria ilia fymbola, Apoftolicum,Nicenum,Sc diui Athanafij.Nec volumus àconfenfu veftratum Ecclefiarum difeedere. Et abhorremus omnia dogmata noua amp;nbsp;exotica, memor es di-fti-.Depolitum euftodi b Timothee.Hacceft fides ôôconfcffionoftta. Qubdfiigituri.Tim.fi zo Stancarus deinceps,aut quifpiam alter nofttæ famæ infidiabitut apud vos,ne ctedatis, P« nomen lefü vos obteftamur.ld cnim vobis viris pietate amp;nbsp;grauitate Chriftiana præ* ditiscongruit.GeorgiusBlandrataante aliquot hebdomadasnoftræ confelfioni vide-batut Cerib lùbfcripfiffe.Cuius caufam oramus vt diligenter 6c prudentet difpiciatis^ 6c nos de omnibus certiores teddatis. Sed qubd attinet nofttas Ecclefias, coram Deo te-ftamut,quodha£tenus per Dei gratiam in eafide pcrfiftimus,6c perfiftere Deo volente cupimus,ncuti fuprà recitatum eft. Valete fratres in Domino perpétua obferuantia co lendiffimi. Datum ex magna Kxiæff.in S^nodo noftra. 111. die Septembris. Anno

M, ». L X i.

ijg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

Io. Cal. D. Foelici Crvcigero, Eivsq_ve Col Leg is? Ecclefiarum minoris Poloniæ fidis Paftoribus amp;: Miniftris.

Vid Stancarus profccciit,quibus vos grauare tëcauit calümniis, ex refpo“ fo noftro apparet.Nobis certênunquam fuiftis fufpcdi. Sed quia vobisvi' fum eftpurgare,fiquid conceptum cflct fufpicionis,libëter confeflîoneni àvobis fcriptam amp]eftimur,quia ei«s breuitas nihil habet obfcurûvel ambiguum.Nec veto timendum fuit,ne vllis lîniftris rumoribus à vobisa* licnaremur.Sanôla igitur maneat inter nos coniundio,eamque vitro citroque fraternâ beneuolentia col;^||l^is.Vnum tarnen non difliniulo,eos qui tam humanicer Georgium Blandratam exceperut, parum fuilTe cautos amp;nbsp;prouidos, male conluluifle veftræ exi Aimacioni. Magis etiammiror quofdam primari» audoritatis viros grauiter ofïcndi, quôd libéré hominem detexerim, vt necefle état. Ac ne putetis temere fuifle quicqua à me creditum,hiftoricam narrationem diôlaui,quæ vos omnium certiores faceret.Ta-cere veto in tantoveftrodifcriminefas non fuit, cùmintelligerem non modo lupuffî in ouile admilTum fuiflcjfed ouibus datum elfe cuftodem.Nunc tarnen fi refipifeere in animo habeat Blandrata,rcipfa demonftret. Quod fi mihi reconciliari vehr,ignofcer6 paratus fum, fimul ac mutatum fuifle i^ mehus cognouero. Sed profeótó vobis illudit, dum fc indigne tradudum fuifle conqueritur.Quid?cùm feirem impiis deliriis iinbutu, annonfuifletproditorium detanto periculo vos non commonefacere?Syncera;ergo de falute veftra folicitudinis officium præftiti, cuius nunquam me pœnitebit. Valete integcrrimi fratrcs,amp; ex animo mihi chariffimi. Dominus vobis adfit,voj gubernet,ac tueaturperpetuô. IX. Oôtobris. m. d. l x r.

lo. Calvinvs Ministro et Senïoribvs

Ecclefiæ Vilnenfis.

Vod de charitatis mutuo inter nos colendæftudio feribitisflibenteram-pleôWnac piæ veftræ admonition! morem gerere paratus eflem,fi mihi in fta ratio à vobis præfctiberetur,quomodo reconciliari me oporteat cuni Georgio Blandrata.Quoddum fub perfona Illuftriffimi Ducis amp;nbsp;Palatini Vilnenfis,vos omnes hortatusfum adeauendam illam pefl:em,gra-uiter fuiftis offenfi; mihi cette dolet officium à fynccro veftri amore profeôlum, amp;ph falutis veftræ cura,non placuilTc.Scd quid facerem? faltem defunélus fum : nec me vn-quampœnitebit eius oflenfionis,quam mihi fummaneceffitas iniunxit. Magnivobi$ eft exiftimatio Blandratæ:quia integerrimum virum elle cognofeitis, nec vllius erroris fufpedum.Quid autem de ipfo publicèteftatus fim, oftendit præfatio, de qua mecuin expoftulatis. Etfi vobis non eft fufpeiftus, plané apud me conuiélus eft, imô coram haC Ecclefia.Mihi non creditis,cur ego potius vobis credam’Multû fcilicet vobis otij cft,vt fynodos cogatis ob tales quifquilias^Sed Blandratæ excellentia vos mouet : quia horri-bile feandalum nafcetur,fi c^ffi^ere mecum incipiat. Ergo non vulgare fecit operæ-pretium longo itincre,quôd tantum fibi nomen acquifierit. Nullus eft apud alias gen-tes.vosadmiramini no fecus atque Angelum.é cœlo delapfum. Vcftras deliciasmini-mé vobis inuideo. Summo etiamvt in pretio fit apud vos per me licet; modo vicifliio pro veftra asquitate mihi permittatis non nefcire,quod apud nos omnibus fatis fupér-que compertumeft.Si afperius loquor,vos me coegiftis. Cæterum vt feiatis immodica quorundam facilitate malé Eccleliis veftris fuifle cÔIultum, quibus præfcdus fuit, mit-' to breue hiftoriætotius compendium : ex quo perfpicuum vobis fier, nifiinfidelitetamp;J proditoriè vobifeum agere vellem,tacendum non fuilTe in tanto veftro periculo. Si nihil fidei obtineo,aliquid tamê amp;nbsp;Italicæ quç apud nos eft Ecclefiç fcnioribus,amp; eximio Chrifti feruù Doétori Petro Martyr! tribuite. Valete fratres ex animo diledi,amp;colcdi. Dominus vos Spiritu fuo gubernet, virtute inuiéta fuftineat, donifque omnibus locu-pletct. Geneux, ix.Oôtobris. m. d. lxï.

Blandrata.

Blandrata medicus vixit apud nos quieté amp;nbsp;placidé ad tempus, Chriftianæ docihtatis figna dédit. An opinione dcceptus fucrit, quia non Ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reperit quod fpcrabat,nefcimus.'Exceptus enim fuit pro noftra fimpliciti

te tanquam vnus ex aliorum numero. Cœpit deinde per ambages in qux-* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftionem

• E T R E s P o N s A.

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftionem trahere fidei noftræ articulum de Chrifti Deitatc: amp;nbsp;fua fomnia fparfit claculurn

P apud iraperitos.Sed quo impunitatem fibi acquireret,fuas quæftiones depofuit apud Pa-ftoremlcalicum Maximilianum ex celebri Cotnitum familia natum(Martinégues vocac Itali)qui etfi acuto erat ac perfpicaci ingenio,oderat tarnen fi iuolas fpeculationes. Iraq;

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quamuis Blandrata fedulo officia Medici obtruderet in curanda illius valetudine vxo-

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ris,hoministamenimportunitate oftenfus,eum repudiabat. Quod clarius fub mortem

Ifuam patefecit. Eodem tempore fuis quæftionibusfatigabat Caluinum:eoq; magisquod cum fubinde fingeret fe placatum ene,amp; acquiefeeret refponfis, poftridie redibac quafi nouus,nec definebat ea ipfa,de quibus fæpe audierat^fcifcitari. Itaque coatkus eld ei Cal-uinusinfaciemdicercjvultustuusdeteftabile monftrum mihioftendit,quod incorde occultum foues:ac fæpius cumafpere obiurgauit,vt fi fieri poflec corrigeret perfidiam,Sô

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fallacias,dolôfquetortuofos,quoru^ faftidioerat quodammododcfeffiis. Necramen

l deftitit Blandratam comiter falutare, amp;nbsp;admittere ad fermonem. Imo hucvfque obtem-

I perauit improbi hominis votis,vtbreui feripto diffolueret omnes fcrupulos , quibus

I fingebat ille nequam fe impcdiri. Notareautem operæpretiumeft prauum eiusconfi-

' lium. Neqi enim tam optauit expediri fibi dubitationes,in quibus dicebat (e perplcxum hærere,quàmcontendit à Caluino,vt damnaret omniumaliorum fentcntias. Ac fæpius

i afferuit ab omnibus Germanis fe turbari : vnius^utc Caluini doftrina fe reddi tranquil-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lum.Cùm identidem vrgcret,vt fedandis multotum confeienriis Caluinusreiiccret quç-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cunque ab aliiserantprodita,fibi fidem omnemdetraxit. Et ex eo tempore deint a ui-

î^'iseum admitterc-.quia tantum diffidiaamp;turbasquærebat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inte^ea virus im«

1. piorum dosmatum apud Italos. Iraq; feniotes Caluinum rogaront, vt manu auxiliarcm I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;porrigeret.Conditba eft hora plebi.Miffi furit duo ex Senatoribus. Caluinus verba fecit.

I Hortatuseft. nomine Senatus,vt quifq; libéré proferret,quid fentiret Ac benat nomine

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;promiût impunitatem,fi quid perperam amp;nbsp;inconfidetatè elapfum effet. Phe non dubi^

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tauitBlandrata obneete Caluino, quodfalfiffimum erat, iadareque illud effe fcriptum

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;manuCaluini.Coaaus proferre,tergiuerfari cœpit.Pertinaciter taije afferuit Caluinum

1 itafcripfiiîe,donee charta allata fuit m templum. Deprehêfus in manifefta calummami-fer illc,non tarnen erubuiticùm omnes ffifte dignum cenferent. Etfi autem non prorffiit

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfe horribilemblafphemiam,quæ mox fequetur, totam tarnen eius culpam fuftinet.Di-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xitenimintimuseius fodalisloannesPaulus Alciatus,quem adhuc pro anima fuahabet,

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tres Diabolos à nobis adorari pcior es omnibus idôlis Papatus ; quia ftatuerèmus tres per-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fonas. Si execrabileillud facrilegium , ■vtdcccbat,exhorruit, cur ab eius ramiliari-

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;täte non difceffitffmo cum eo paulô pôft profeàus eft:8ô eo comité, fodali, amp;nbsp;focio ,mo-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;litusehfcindereEcclefias.Pepercittamcn Caluinus,ac deprccatus eft,ne quidaCcideret

moleftix, Exorta eft rur fus noua querimoniæ Italicæ Eccleûæ,quod clandeftinis artibus, fimphees èvulgo imbuerentur peruerfis illis deliriis. Vocati igitur funt ad Confiftonuin

I Bladrata,ahj quidamSatis haberc debet,quod fuerit abfque ignomima dimiflus.Cal-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uinusetiamorefuoiuffitipfumeffefccurum:acp^mifitfedaturumoperam,nefvaudief-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fentquæcuno-.anteapeccaffet.Aliquâtopofttcpore cufhin auditoriumCaluiniingref-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fus effet vnus ex quatuor præfidibus Senatus f quos vocat Syndicoslidque turn Icgen-

• 1 temCaluinumaudiret,Blandrataquiledioniintererat rnoxfudario naribusoppofito, .

• \ acfi fanguis ftueret, fe m fugam proripuit, nec pofteain vrbem r euerfus eft Jlæc eft Cal-

• \ uim crudelitas,qui per uerfum homine Sc turbulentu, fouet e tame ftuduit.Hæc eft inn o-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;centiaBlandratæ,quempræcipitcmegitmaIaconfcientia:ftutqueilhcarnffex,cutnne-

• \ mo effet inimicus.ConcefficTigurum: an iUicfereûiius geffer it, teftantutD. Pétri Mar-

• 1 ivris literæ.Ex Polonia multas faces iaculatus eft ad renouandum incendium. Conatus

• \ eftmodis omnibuslabefaftarc fimpbeium fidem.Et cuidam amico fctipfit,vadum fe te-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;periffe in illis ptofundis aquis^vbi ante dubius natabat.

• \ Encur debuerit quifquam fufeiperehominispattocinium, ptiuatasmeas monitio-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiesproculiciicere,quibusmalumplacidefanaripoterat.ix.Oélobiis m. d. ixi.

• \ CSIVIN V s BiZ A5.

• \ Ohridie quàmtibi nuper feripfi correptus fui cholicis doloribus, qui abfq-,vV

rcmifftone fæuietunt toto biduo .Poftea inter diu nonnihil fuerunt mitigati:

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trestamen poftea nodes adhuc infeftæ. Nedum audeo mihi mulcùm promit-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,.ç^ç^e^çu4^ione,qu3eàclYfteribuspendet,fempérqu©vndionibus mixtaeft.

1

1

z6o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I E P I S T O L Æ

Tantaaucemex vominonibus,peruigiliis,amp;: dolorisvehementia, finiullt;}ueilnedia,5i fiti,palati amp;gucturis aridicas, vt nunc etiam hæc pauca diôtare moleftum lit.Mâdairein alteri fcribendi partes,nifi veritus eHern ne plus indcmetus folidtudinis conciperes. Colloquium ab aduerfariis quouis modo abrumpi non ægrè feram. Nondum enim res maturuic,vc eorum confenfti vigeat pura Religio. Partem veto aliquam concedi nihil aliud eHct,quàm veritatis curfum abrumpere.Vclim^icur bac in parte vos efle faciles* Vale integerrime frater vnà cum D. Martyre amp;nbsp;rcliquis. Deus vos omnes tueatur,gib bernet,ac benedicat in omnibus, x v. Odobris. m. n. l x i.

Caluinus tuus.

Calvin v s gt;. Be z aê.

l

X quo ceflarunttormina,vel aliquantulum laxata funt, grauedo me iniia-/it,quæ tarnen minus acriter me infeftat. Pcs nondum conualuit. Nudiuf tertiusconcionatus fum, fed delatusfclla in tcmplum vique. Quanquam hæc melius ex Normandio noftro intelligcs,qui forte has præueniet. Col-

pa fiat.Nolim tarnen dum finiftros rumorcs fugicis,vos elfenimis vcrecudos,quia fem-perveteor ne vobisamp; caufænoceat facilitas. Ergo à fraude cauendum. Vnamre infi' H:ereoportet,vtfidclibustolerabilisHtlibertas. Seuerc ramen obiurgandus erit eorum feruor,qui metas tranfiliunt:ac de eo frçnando confultadum vobis erit,vt quod ftatue-ritis,omnes prouinciæ fequantur.Si qui parère nolint,ferô agnofcèt quanto potior mo* deratio fir,quam temeritas. Vtinam foli pœnas lucrent. Sed nifi eorum intemperatiam compefcat Deus,omniapeflundabunt.Vidc quam acrcfittelum ncceflitas,quæprodi-. gos facit in maxima inopia. Si Merlinus hue fe receperit ante finem menfis nobilcum, benealt;3:uputabimus.Colongiusnereuocaretur,accuratcmerogauit D.DucifTa.'cuius de tefpem etiam friftrari vix fas efTet.Ea enim cupide expedat te amp;nbsp;D. Martyre:quoS fibi promiffos efle aflerit.Tot remoræplus æquo tempus producent,vt longius no abf-cedas.Märtyrern quoque relinquere non effet humanum. Sed in primis vide, vt fcho-læ defertæ citofuccurras.Ego enim,cui obeundæ erant tuæ vices, iam toto ferèincnfe decubui:quia paulô pôftquàm has acccperis,ad iter,vtopinor,te accinges, pofthaeà feribendo defiftammifi forte confilium te mutaffe cognouero. Vale eximie vir, amp;nbsp;inte-getrime frater cum D, Martyre amp;nbsp;reliquis fratribus, apud quos exeufà quôd non feri-bam.Dominusvos onanes tueatur,gubernet,ftudiâqucveftra benedicat. xx i.Odobr.

M. D. LXI.

Caluinus tuus,

lo. Cawvinvs Bvlingero s. n.

B’ Erô admonitus fui de nuntij difceffu,quum me ad legendum traherem.Sic enim loquendum eft.-quia nunc pedis,nunc totius cruris dolor vix me lente reptarepatitur.Imô ægrè me fuftineo, nifi altcriusbrachioinnixus. Nue ferè hora quarta eft poft meridiem, amp;nbsp;eras etiam proficifeitur nuntius, qui meas ad Bezam amp;: quofdam alios expedat. Peto igitur, venerande frater, vt meæ breuitatides veniam.Quanquam fi plus effet otij, amp;nbsp;ad feribendum effem ala-crior,nefcio an operæpretium faéf urus effem,tes Galliæ narrando. Mitto enim à Martyre noftro literas,quç te,opinor,totius fummæ certiorem reddent:ac ipfe breui coram vobis exponet quidquid adum fuit. Pridem fubolfeci Diabolum in Germania clan-deftinis artibus moliri quod nunc tandem apparuit:amp; ante tres menfes diligenter hor-tatusfueram Regem Nauarræ,vc fibiab infidiiscaueret. Quàm parum verô profece-rim,quia chartæ mandate piget,maloex D.Martyre cognofeas, vbi iftuc reuerfus fue-rit.Promifcrat mira,amp; quo plus fidei acquireret,nô diffimulabat fe fuiffe tentatum:fed filentio repudiaffeeiuspoftulata.Atqui ex Germania mihiferiptum eft'eius'togaru mif fos finffcquinque Theologos,qui nunc funt in aula; nifi fortè dimiffi fuerint, quia ferô aducnerant,totaadioncabrupta.Quid fi Deusperfidiam miferiillius fruftretur,qui nefariis obfequiis Papæ fc vcnditat,qui tarnen eum ludibrio habct?Sed propediem ali-quid

ET RESPONSA

16i

quid fciemus. Vale ornatiffime vir, amp;nbsp;frater ex animo colendc. Dominus tibi femper ûdfit, te gubernet, ac benedicat tuos labores. Symmyftis omnibus,vxori,tottque familiæ multam falutem precor. Géneuæ, v. Nouemb. m. d. l x i.

C»A L. SALINIACOi

BVod aliéna manu tibi fcribo,ornati/rvir,amp; mihi in Chrifto venerande,noii minoriSjVt opinor, abs te fient meæ litcræ, vbi ex intimo animi fenfu dida-tasfuiflecognoueris. Etcerteita eft :nec vnquam adeo familiariter tecum agcre aufus eflem,nifi fÿuciam dedilfet amor erga te meus, amp;nbsp;quæ inde na-feitur falutis tuæ cura,quæ me non folicitum modô,fed anxium quoque pri-demreddidit,quotiesdetuo ftatu cogitabam. Vnum teexeorum elle numero memini, quos Deus Euägelij fui luce ante annos triginta dignatus eft.Non vulgaris honor, quod inter priraitias deledus es:cui acceffit liberalis dodrina, amp;nbsp;eximia Scnpturæ facræ cogni-tio:vtaliis omnibus facem præferre meritô debueris. Pon ô quàm indigné fepultus fue-ritincomparabilis ille thefaurus, quem Deus apud te depofuerat, vtinam potius fis ipfé iudex,quàm expedesdum coram cœlefti indicé reddenda fitotij rario.Quid dico otiumî Nequecnimfinefrudu folùmiacuerunt tot præclaræ dotes: (edinfordibus demerfæ,in ptobrumamp;dedecusfynccræ fidei quodammodoccflàrunt. Quamuisenim laude digna luerit vitæintegritas,amp; caftitas:fcis tamé,amp; non finemaximo dolore videront pij amp;nbsp;cor-datihomines,impios amp;nbsp;fceleratos de te tnumphum agcrc, cum metu conftridus obmu-tefceres. Præteriitnimislongumtempus,quomifera ilia non minus quàm turpis ferui-tus mentis tuæ vigorem oppreifit. Detur venia commun! malo: quia obiedis vndiqué tcrroribus,pauci ingenue Chrifti ie difcipulos profiteri audebant. Nunc veto ex quo me-lior affulfit conditio fil iis Dei,vt à periculo immunis fit eorum libertas, erumpere in vo-cemcogor,Q^ufque tandem fponte libebit tergiueriàndo Chrifinm iure fuo fraudare? Hadenus indulgenter tibi Deuspepercit,dum reôtæintelligentiælumen quod cudatio-netuafufFocafti, prorfusextinguipaffusnoneft. Sed obiécro per hanc indulgentiam, qua te ad hune vfque diem fuftinuit , quo tot hominum millia fub vexillum fe colligédo, teadeandemftudijalacritatem inuitant, vt diligenter tecum reputes quàm pretiofum Deo facrificium fit pura fidei confeifio : vt quod refiduum eft vitæ, vbi fimpliciter Çhri-fto dicatum fuerit ,tarditatem anteadi temporis compenfet. Nihil certé iucundius mihi accidere poterit,quàm fi audiero,te exeufla mollitie,amp; timiditate vida,Chrifto palàm, amp;nbsp;ex profeifo nomen dedifle. Quanquamvt hoc mihi priuatim des non poftulo, fed vt Ecclefias omnes quas mirabiliter Deus in Gallia erexit,exhilares: quæ certatim fi bi amp;nbsp;tibi gratulabuntur,fi relidis hoftium caftris te in Chrifti ouile contuleris. Nec paruus eorum,qui adhuc vacillant,numerus fe ad imitationem protinus accinget. Ac fi prudenter expendasquàm multi abs te pendeant,amp; quàm nftltorum in teconuerfi fintoculi, facile agnofcesjvt exeufabilis fit aliorum torpor, ceiTationi tuæ nullo modo pofle ignofci.For tciamfaiisteanipaatum reperient meæ litcræ,vt fuperuacua fit exhortatio. Partibus tarnen meis decife nolui. Vale præftantiflime vit, amp;nbsp;mihi ex an imo colende. Dominus te Spiritufuognbernet,fortitudineinftruat,amp;:incolumemtueatur. xiii. CalendasDe-cembris m. d. lxi.

loannes Caluinus tuus.

Saliniacvs Calvino s. d.

Eritô te amo,vir clariffimc,de ifta tua erga mehumanitatc, qui me, vt pium 1 accordatumvirumdecetjofficij mei, tuisadmeliterisadmoncas. Quæ ifta 3 tua erga me voluntas,nô minus profedô mihi grata elfe debet atque iucun-da,quàm à fummatuaergame beneuolentia (qui enim ego aliter de te ex-ftimem?)eam ciTe profedam certô feio. Sed illud profedô permirum mihi accidit,quôdnonfecusdemefi:ntirevideare,acdeeoftatuas,qui omnino àChnfto fit alienus,amp; perpetuam propugnationem pro veritate fufeipere nolit: cùm nemo adhuc me inaduerfariorum caftris figna fequentem videat: ncque promiifis, quæ minimum apud me valent, fed ne pcriculis quidem vllis, quibus tarnen mouentur fortiflimi viri, adduci

162. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

vnquampotuenm,vtipfeà me defîceré,56 dcferto Impcratore Chrifto,acin acie,ordi-ne meo,ad liolbû caftva cuipiirimcatq; flagitiofiirimc ti âifugeré. Quôd fi tu eô fortafle me nomiile, iuvc rcpreliêdcdû elle putes, no quod ipfe quidc Keligioné oppugnaueiim (neqiic enim id vete de medici polfe puto ) ièd earn cùm polTem, non détenderim ,e-quidem id hoc loco quod res clt paucis refpódcbo: me in tanta animorum de Religio-ne contcntionCjSó opinionumdilTenfione,ciiifimpli^itcrme dcdcrem adhuc coftitue-renon potuifie. Cupiam ego vehementer cam nosReip.Chriftianæ tormam habere, quam tuipfefpiraSjÖd Apolïolicam fuinelcgimus,Sed quatæmolis fitChriflianamde-nuo condere gentem,aut potius rccuderc,quæ tot iam annos à reóta virtutis amp;nbsp;verita-tis via deflcxcrit:amp; præfcrtim apud nofl;ros,qui oJlt;re'««T’o't'ap,id quod reótum cil àc verum viderint,tu vel me taccnte,qui apud nos fis natus ô^educa tus,amp; in Gallia noltra,prima virtutis tuæ fundamenta icceris,quiq; amp;c polito literisexculto fis ingenio,amp;: acri iudi-cio præditus,optimè potes intelligere.Expeditiflima igitur mihi quidê ad hanc rem via efle vidctur,fi non Scripturæ tantum quæ plurim ùm apud pios valere debcac, fed vete-rum etiam audoritate, quæ maximi ab aduerfariis fit, quibus opibus maxime tuti elfe velint,ea præfidia nonfatis firma cHc doceamus; quæq-, hodie in pretio habccur,amp; vulgo à male fanis hominibus docentur, quantum à vericatc ipfa diflideant,planum facia-mus.Qua fane in re(vtotij etiam noftri ratio tibi confiée) (iibciliuis quidemhoris (nam mcliorem,vc æquum efi,diei partem literarum facrarum fiiidio tribuimus) libenter me quatùm per occupationes alias, amp;nbsp;valetudinem licet,cxerceo.Quod vt aliquando è re Ecclefiæ nofiræ elle poflit,Plàlmos Dauidicos Hebraicè, amp;nbsp;reliquos deinceps veteris fœderis libros,Kimhianis ad cofdem adiunftis commctariis,incunte Ianuario,in noftra hac Academia publice explicandos(fi Deus Opt. Max, me vt fpero, feruauerit ac iuue-rit)fufcepi:vt dum cæteri Satanam vi amp;nbsp;impreffione euertere, bonis omnibus approba-tibus,conatur,ego pro virili,vt leuis armaturæ miles,fubfidio veniam. Miles veto Chri-fti ego film,cuius nunquam me pudeat. Ecquo quæfo modo eins me pudeat, pro cuius decretis vitam profundere non dubitem, Idq; fummæ mihi laudi efle duca,atq-, omniu triumphis anteponam? Ego nempe ante menfes ofto, aut eo etiam amplius, Prophetas aliquot cum Kimhianis commentariis publice fum interpretatus, eadernq; illaquæ vos proponerefoletis,docui;auditores meos ab externis his,amp;afpeótabilibus ad veramRe-Iigionem,Chrifio vno,per quern feruemur, propofito,reuocaui, amp;nbsp;quoad eins fieri pO'* tuit,ad pietatem femper erudiui.Fateor equidem (nec caufa efi cur id negem ) falfam i-ftam do6trinam,non tarn fortalTe aperte,quam ipfi faccre folctis, confutafic: Babylone tarnen tum cuniculis,tum aperto etiam marte,vt res amp;nbsp;tempus ferebat, ita femper op-pugnaui,vt nofter ifiein eogenere conatus, optimo cuique femper probaretur. Plüra in hanc fententiam non fcribam.Quo enim ego fim,fcmperque fuerim animo,quid ite fpclt;fiem,mihique proponam, amp;: quam longé latéque Dominum regnarc cupiam, ipfa dies(vt fpe fum optima)docebit.Neoue eo certeconfilio hæc commcmoro, atquead te fcribo,quo mihi quidquamlaudis nibui poihilem, fed vt me Dei bénéficie, nono-mnino in propagandis illius Rcgni finibus ceflatorem fuifie intelligas. Vale,amp;: me vt te inChrifioveneroramp;amo,redama.Lutetiæ,IdibusDeccmbris. m. d. lxi.

loannesS.tuus.

Be z A Calvino s.

Ccipc quid noui acciderit,ex quo pofiremas ad te dedi.Pridie NatalisDo-mini difeedens Nauarrena,Parifienfi Ecclefiæ me cócelfit ad triduum.Na-tali ipfo quieuimus. Pofiridie, copia nobis turn primùm fada publice die-bus fefiis concionandi,duas conciones habui frequentiflimas, vnamin D. Antonij,alteram in D.Marcelli fuburbio,ldque fine vlla prorfusfpecietu-multus.Interfuerunt ex omnibus ciuium ordinibus plurimi,amp;: quidem intercæteros D. Andclotius,quimecum honcfiiflimoamp;firmiflimo coipjtatu per media vrbemde-duxitjobfiupefeentibus aduerfariis,amp; fumma pum bonorum gratulatione,quoru mul-tirudineita opplctos vicos conlpexifles,vc numcrys facileiniri nonpolfet. Alteropoll die mane concionem tertiam habui,in quamulto etiam plures aflLierût,quàm vnquatn antea. Aprandio itum efiad Marcclli fuburbium, mequidem repugnante,quoniaHi præmonin eramus facrifîcos nclcio quid moliri.Sed fieri aliter no potuic, quoniam fua /ponte

Ç.T R E S P O N S A.

fponte infinica turba eô conftuebat,quam alioqui inimicis prodidiffcmus. Acccffi à pra dioAderataucem nobifcumexReginæ mandatevigilum Præfeétus ciim fuis appari-tonbas,ita vt Regia auâroricas vbique nobis præiret.Concionatus eft Malotius.Eccc i-giturquumvix effet concionem aufpicatus, coeperunt facrifici in proximo atqueadco : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contiguo Medardi templo campanas fuas omnes quàm vebementitfimè pulfare, quad

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuas,quas vocant V efperas c ataturi^ta vt Malotiu s audiri vix poffet.lbi ex noftris aliquis,

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nullius tarnen iuffu, illos adit,Só blande rogat,vcobftrependifinem faciant, Illi quad oc-

cadonem naéli quam captabant,vt qui vnà cum aliquot dcatiis ad hoc ipfum cgvegiè fe-tfe comparairent,impetum in ilium faciunt,0c inermem conto traiiciunt, quern Pertuifa-nam vocamus. Hoc (cel us nodri dmulatque confpexerunt,eó reétà ferûtur.HofteS amp;c ipd occurrunt,fimulque ex turri rempli S^vicinis ædibus faxaamp;6 fudes, quad dgno dato deii-cicœperunt. Ad hunc tumultum qui concionem audiebant ingenti murmure exorto ftatim prouolant,omnia maximo tumultu mifcentur. Interea noftri, ad ipfas vfque rempli fores aduerfarios repcllunt. Ego fortè in cubiculo ad dab am, quod ex vno latere locri ipfuinvbicoaftuseratcoerus,exaltcroplateamfpettabat,quatranfeudum erat omnibus ad certamen properantibus. Conatus fum quantùm potui ÔC voceSó manu mulieres óó turbain condrmare;amp; Malotius ipfe minime perturbatus,dgno dato vt Pfalmum decimü fextumcaneremus,populum vtcunque retinuir.lam igitur pene compofita erat omnia, qunin repente faenßei cum fua cohorte, quum fefe a vigilum Præfeéto amp;i. a nodris ita cernèrent obfeffosjVteuadcndifpes non effet, campanarum pulfu,quem Toxinum vo-cant,omnes ad arma conuocant.Tum verb noftri eo fetti præcipites. Ego quum iam cer-neremnullumeffercmedio locum,in plateamaccurro,inermcs procurrentes verbis amp;nbsp;oppofno oftio impedio, ne in periculum manifeftum ruantiquod quidem ita commode mihi fuggeffit Dominus,vt magna pars turbæ fueritpericuliignara, amp;nbsp;Malotius per di-midiam horam quad rebus tranquillis perrexerit concionari,quamuis ille Toxini fonitus auditorum animos fubindc percelleret. Si qui interea prodibant, eis debat cxeundi po. teftas,fed cum conditione,vtcondderêttantifper,dum à nodris i^ opus effet, euoca-rentur.Dumhæcintusgeruntur,nodri,præcuntc Sc iubente vigilum Præfe£to,impetu fafto rempli fores cum repagulis fumma vi peifringunr. Hodes balidis ,cndbus,contis, faxis, amp;nbsp;fudibus fhæc cnim omnia fummo dudio compararant fortiter quidem fe tucri, fedfrudta. Namaccurrentesadfubddiumnodrifuburbanos intereaira repulerant,vt eorumnullipodeaapparuerint. Id vnum igitur fupererat,vtoppreffi omnes obtrunca-rentur;fed,quod mirum ed in ranto impetu,nemo interemptus, omnes, acceptis ramen aliquot vulneribus, indeditionem rccepri, SôPræfeào vigilum traditi in manus.lnde in turriturempli perredum cd,vbirurfus effraftis valuis omnes ad vnum capti, quiToxinum pulfarant.Itaque plus valuit in mediis etiam armis,regii Præfefti auftoritas quam i-ra.Sedqui hodibus arraatis pepercerant,idôlisôô panacco illideoparccrc nonpotue-iunf.frudrareclamantibus,quibusidanonplacebanr. Hispcraàis, abfoluta concione, gratiis folenuibus Deo atfisjamp;ê admonitis omnibu?, vt modérâtes fe prebetent,fi quid in itinereoccurteret,dareditumindituimus. Itaamp;s fuburbium 6c vrbem totam ,dnevllo ptorfus tumultu,tranduimus,6c domum quifque rediit.Imô,quod magis mireris,captiui bodesttigintafex,itavterâtfcrcomnes vulnetati,6ciniisdccemad minimum facrifici, funibusvinQ:i,fpe£tantibus 6c ne mutientibus quidem aduerfariis, non aliter tranfuedi fant,6cminoïisCadellicarceribusinclufi,quaro ohm nodri illi fratres inD.lacobivico deptebenfi. Vtinamverônibil eiufmodiincidiffet, actranquille potius Deum nobis colereliceret.Sedquando id nulla nodtaculpaaccidir,gratiæ Deo agendæ proinfigni Nidoria,quæ vt fpero,barbaros idos 6c immanes Cyclopas docebit fuis falrc,quod aiunt, fümptibusfapere.Podridic,ideda8.buiusmcnfis bene manè hue accutti,vtcalumniis maleuolorum occur ter em ,6c, quantùm poffùm conücere,non male res cedet.Mitfus ed datim,N.bomo ptobus 6c à nobis non ahenus,qui caufa cognita in feditiofos ex ediàor u formula animaduertat.Sed audi etiam alia. Heri eo ipfo loco herum concio habita ed, fine vllo tumultu.Sed ecce vix digreffa multrtudine,quidam ad hoc comparât!,in xdes va-cuas qu£ illi plateæ imminent, ignem iniiciùt .Nodri repente récurrentes, flammam ex-tinguunt,amp;c frudrarépugnantes incendiarios,vi ex fuis ædibus extta£Ios,euûcatisli£tori-bus ttadunt in carcetem deducendos.In eo confli^iu fetuntut aliquot ex hodibus inter-empti.Ex nodris duntaxatvnusprioreillo certaminc trucidatusin ipfo rempli limine, aliquot funtlapidibus vulnctati. Habcs nodri datus hidoriam ,qui vtinam minus effet

zS4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I E P I S T O L Æ

turbiilentiis,ant mihi impofica non. effet necefficasjifta non audiendi tantùm fed ctiam afpiciendijàquibus natura ipfaabhorreo.Precibus opuseft,fi quado alias,quoniaraadquot; uerfarios certum eft omnia expercuros, amp;; hrmicatem in multis requiro Sed Deus pro-culdubioEcclefiam fuam,tam neceffario teinporc non deferet. Bene vale, mi pater cum Collegis amp;nbsp;amicis omnibus.D.Iehis teincolumem feriict,amp;: fanétis cuis Jaboribus magis ac magis benedicat. Ex Sangermano, i x i. Calendas lanuarij.

T uus Beza,

iO. Calvinvs N. s. D.

Itéras tuas,integerrime frater^ ferô taHdcm accepi poft mefein elapfum quo feriptæ tuerât.Etfi autem mihi gratum fuit, extciplo intenigcrequoquot; modo valcres,ac mulromagis quàm ftrenuècordatcq; pergeres in obeuiiquot; do muncrcivchemenrcr camé dolui,ccrtaminatibi moueri à quibusminf mè decebat: imô quos par erat fidos tibi effe adiutores. A protcffis hoftibus feruos,neq; nouum eft neq; mirû. Cum inteftinis aduerfaiiis cóÖigC' fe,molert;ius cftatq; acerbius.Quanquâ ad hoc qnoqj pugnæ genus nos affuchiétoseire oportet:quia nunquam in Ecclefia resadeô bcnefuerunccompohtæ, quin è medio e-ius finuprodirent remoræamp;obftacula, quibufeum nobis luétandum eft.Optime veto fadtum,quôd inexpugnabili Chrifti virtùte frctus,hadcnus perrumpere /on dubitafti. Malo,quod mihi incognitum erat,citius mederi non potui.N.aliquid de nimia D.erga fuos indulgétia retulerat. Seriô eum admonui.Q^ia nihil rcfponditffufpicatus fum no fuiffe iucundum meum rigorem.Nunc quutn amp;nbsp;Itulta credulitate, aliis modis covP queprogreffum legere,ferêobftupui.Eth autem rcmediumquod vtileamp;opportunum Cenfui,affcrre conatus fum,prolixéque de præcipuis capitibus differui : vercor ramène Vulpesaulicidiuturno tædiote macèrent ac conficiant,nifi Deus mirabiliteroccurs rat.Locum deferi n^llo modo placer,nili obtigerit pius fucceffor:præfcrtim donee tibi liberum critmanere.Nam fi pro imperio te expclleret, tibi patienter ferenda vis elfer. Nee verôàftationcdifcedit,qui cedit inuitus. Quod fi Ecclefia: profpeébum mediecri-ter fuerit,amp;eiuspermiffurefignatus fucris alteriEcclefiæ,fortènec publiée neepriua-tim improbanda effet mutatio. Vtinam cùm te RR. poftularunt,probus vir ad manum fuiffet tuis partibus obeûdis:modôfuapopulo reliéla effet libertas.Vnius enim arbitrio deligipaftores vel moueri,protfus barbarum eft.Intcrea te ad pcrfcuerâtiam,quidqiiid acciderit,confirma:acmemineris nonfruftra admonitos effe àChnfto difcipu!os,vtfi-bi cauerent à fermento Pharifæorum Hcrodîs ; quia femper aulicis folenne fuit, lins Corruptelis fimplicem Euangelij doôlrinam inficcrc. ignofee fi tam ampla materia mihi fuggefta,breuiter amp;nbsp;fuccinfte tibi refcribo.Quanquam verè tibi affirmo,indignatio-« ne faólum effe magis quàmpigritia,v^fimira rclbricbus,Vale. m. d. lxi.

Be Z A Calvino s.

Irarisnimîrumtamaltumamp; diuturnum filentium. Culpam fuftineanto-porter,qui diem de die ducunt. Aduerfarios habemus partim Sorbonicos omnis gencris,partim Italos Icfuitas,Fracifcanos, Dominicanos, amp;nbsp;crefeit quotidieeorum numerus.Nos quatuor omnino fumus,Marloratus,Pcrof-cclius,Barbaftus bonus amp;nbsp;integer homa,Nauarrcn.t: Minifter, amp;nbsp;ego.Con ditioncs colloquij nullæ. Tantùm conftituit Regina ad Pontificem mittere,quæ vitro citrôquedida tuerint. Vides quàmmulta caufificarilicucrit. Tarnen fàtis nobis fuit te-ftari ncfratnbusamp;Ecclefiisfraudi effet,quodcunq;faéturi autdifturi effemus.Addidi-musde Concilio,nos liberum Concilium non detre(ftare,fed Cuiufmodiillud cft,quod hune inftituitur pro nullo à nobis exiftimari. Tandem igitur vetumeftad Colloquium in magna huiusarcis bafi!ica,i8.fuperiorismcnfis. intereft Regina cum Cardinalibus rcliquispriuariConcihjcofiliariis. AdfuntetiamEpifcopialiquot,fed vtpnuati. Af-fident quoque ex Parlamentis fcleéli duodecim.Præfcripta funt quinque capita, Dei-maginibus,de forma Baptifmi,de forma Communionis,de facrificio Miffa:,dcminifte-rio,de doôtrinæ capitibus.Nqn placet fortaffis neque ordo, nequediuiiîo , ac ne mihi qiudern,fcdira vifum eft iis qui poffunt omnia. Rogatus quam ob caufam ab Ecclefia Romana

E T R E s P o N s a; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;165

Rómana difceïTionem fcciflemus,exorfus fum ab illis protcft:atiohibus,àeihde ad duas horas de imaginibus dixi,quæ mihi fuggeflit Dominus,tum ex ipfius vcrbo, tum ex veteris illius Ecclefiæteftimoniis.Aduerfarij tempus fibiad refpondendum poftularunt. Côuenirai;s ergo vltimo die huius mcnfis.Habuit oratione Pcllctarius, fed prorfus vul-garé.Sequucus eftieluitaille lîiftrio qui in côuotu quoq; Pofliaccnfi interucncrat,ncc nainus fe lepidu præftitit quàm antca. Tertio loco dixit Salignacus, amp;nbsp;vcrè profeóto fortiter,nó côtentus dicere quo Tres erat,nili ciiam quæ ab illis erant allata palam con-futaret.VbianimaducrtitTurnonius quorfum tenderer eins oratio,primum murmurarc,deinde querulari, poftremo relida fedc ad focum pergere,tandê veto ctiam in cxtre mumangulum fe recipere,vnde confpici no polTet. Salignacus ex aduerfo pergere, amp;nbsp;covfqiprogredivtdiceret idololatras,ficut peticrat Dauid,in ftipites amp;: faxaconucrti,^^’''quot;’-®-ac proinde veritatis voce no exaucftre. Vbi ille dcfiit, accurres Benedi£tus ilie Domini-canus vt ruentia idola fulcirct,multa blaterauit,fed falfiffima 80 ineptiflima.Tande igi-tur refp0dt,amp; Salignaco afrcnfus,fingula aliorum argumenta, ita vt potui j diluere ftu-dui.lta dilcelTum eft,aducrfariis Dei gratia co adduclis, vt hj fi nox interueniffct, prorfus fuperativideripotuerintiHodiereditu eftincapû.Longa orationêhabuit Corcyrê-fis qnidâPrancifcanus,vt aiunt,legati af[ecla,fatis acutus fopbifta, nec prorfus imperi-tus.Sequutus eftSpcnà qui copiofilfimè cauftm noftra dcfendit,ita tamevt multo minus neruoruhaberet quamSalignacus,nec ta fyncere^uin nonulla pcrmifcuerit quae aduerfarios placarent.Coclufit nullo nec externo nec intcrno cultu dignas cfle imagi-nes-.fed de cruce multa protulit,re in dubio rclitta, Sóex replis penitus tolléda idôla no cenfuit.Deniq; quod retie cenfuerat,conatus eft vtcunq; emollirc.luftus eft poftea pro dire minimus ille Parifienfiu leditionufax,quo nihil incptius ôôindoàius audirc mcm.i-ni.Eramrefponfurus,fi pet tempus licuiffet.Nox igitur banc tertiam atlioncm dircmit, quaego,vtfpero,cras excipiam.Rogas quid fp6re?hocvnu,vt magis cluccfcat veritas, Staliquos Icmper lucrifaciamus,aliud praetereanihil. Inquirunt diligenter qmbus códi tiombuslibcrum,amp;; Chriftianu Cocilium definiamus.Hîc ergo iwbis erit laborandum, Strogo vtnos tuo cofilio,primo quoqitêpore adiuucs.Ediâ:rim Kotom.agi promulgatii eft.Parifiëfes adbuc refiftunt,neq; dubiû eft quin alicunde in bac pertinacia côfirmen-tur.Miferilleiam prorfus cftperditus,Ô6 omnia lecû perdere conhituit.Vxorë amâdat. Po{hdoniû,cui omnia debet,vixfuftinet intueri.AccerfunturLotharingi.Deniq-^cxtre ma omnia in nos coparatur. Ita placet Domino gaudium noftrû temperare. Vtcûq-, fit, Deum fpero viftorem fore,amp;: nos interca,illo fauente,pcrgemus. Inrcrca tibi cogiran-dumrelinquo,quibus cutisôclaboribus Sc doloribus cxcrucier,vt Deum precari nô de finas,donee vobisreftituar.Quàm diuturnu fit furutûboc colloquiu, ôcquæ fint fubfe-cuturanefcio,fed me totû Deo cômitto.Codenfem morbus tepetinus penè nobis abf-tulitLutctiæ.Heri lexica bue perlatus,incipit melius habere,Ô£ aftirmant medici extra periculum elfe .Ego neq-, prorfus valco,neq;etiam ægroto,fed médius pedeo.Bene va-ie,mi parer, ôt tuum Bezam,fi vnquam alias,Dcwnino commenda. Ampliffimum Senatum cum Collcgis ôc amicis omnibus rogo,vt meo nofhine falutes.Ddefus vosincolu-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mes feruet.ExSangermano primo die Eebruatij,

Bt 2 A Calvino Si

lu St obftinatè tacui,ne tibi folicitudine amp;nbsp;dolotes augerem : fed ne nunc à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidé poftum aliud quàmturbas tumultus nûtiare. Primas adionesno-

R ftricôgreftusdiligenter ad tepcrfcripfr.pofttema: diffimiles nôfuerût.Au-diuimus infimtas,St incredibilesineptias.Itaillisrefpôfum eft,Deigratia, vtmiter aduerfarios ptlt;j pudotc,amp;cignominia no cotruiffe.Pcrftitetunt tarne fuo more,amp;; omnes côtumebas fottitet deuotarut.Vbi ventû eft ad primi capitis de imaginibus côclufioné,tres inuétx fuut fentêtix.Nos enim petiimus femel eiici imagines,aduet far ij cum omni fuo cultu tetineti.McdijÇid eft Val étinusEpifeopus,Salignacus,Spéfa,Botellerius,Picberellus , à quib’ alioqui miferrimè 8t acerbiflimè vexari funt boftes'1 cultu du ntaxat fuftulerunt.T u Regina,cuius patientia tibi fatis cônotate nô pof fum,nos ad cocordiamultis verbis CQbottata,randé imperauit vt fmgulæ faftiones fuà fententiàperfcriberent.Hoftiü opinionê nec defctibere,nec mittete placuit Ex noftta cognofees nos de induftria ftuduiffe,vt abrupt! colloquij culpa omnisinillosttanffer-retut.Idenim callidè captabanr,vt quonia primi eramus (ententiam noftràrecitatutigt;ft

Z. b

z66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVIN I EPISTOLÆ

præcifê negaremus nos nuqua nec vll is codirionibus coituros nifi omnibus imaginibus ftacim profligacis,refpondercc iibi cu tarn præfradis hominibus nihil fore negorij, amp;i-lioqui fuilTe de iurc fuo decefluros.Neq; vero nos hæc expeótatio fefolJit. Nâ limulatqî viderûc nos de vcritatc quidé nihil cocedere,fed camë,oblata quada coditionis fpecie, illis eripere quod quærebac, aperte cœperûc per fuos dicere omnia hçc ad CôciliûTri-dentinû elIeremictcnda.Nosautê cotcti fuimus denoftra prôptitudine tcftari,amp;mani foftas rationes profctrc,cur illius cociliabuli decretis^are non poflemus.Rcgina initio in ea erat fentétia,vc omnino vellet illos ad fine vfq; pergere, fed cùm animaducrteret faôtiofos quofdâ hac occafione atrepta interca per cuniculos aliud moliri,tandem pet Cacellariû fignificauit,fibi no videri vt procederet colloquiu,quadoquidé in primo c3-pire quod maxime videbatur perlpicuû,tata appareret dilTenfio. Nihil hoc côfilio gra-tius accidere potuit noftris aduerfariis quibus ifteliîdus minime placebat, adeô vt ipfç Demochares ( afiniis omnium quadrupedû(Mallario exceptojinfacctiflîmiisjpcnèfui oblitus in meos amplexus rueretjôc eius fodales honorificc me falutarét.Rclinquo tibi cogitandû quàm belle mihi cû illis beftiis côuenerit.Certè no fine rifu ipfius Rcginçil-los à me dimifi.Intcrea iufli fumus noftra de reliquis ctia capitibus fentétia paucis per-fcribere.Sed hoc fiet,opinor,ad Caledas græcas.Interca dum hæc fabula pcragitur,no credas quas nobis Tragœdias excitarit Mie que minime omniû oportuit,de quo fi dein ceps fcripfero,Iulianu vocabo.Dica vno verbo,opus eft Domini, luha fua iudicia exer-cêtis,amp; vix vllij,extat fimilis leuitatis,perfidiæ,fcelcris exêplû.Neq; puduit illu quo die fum eu in ledtulo alloquutus,nô aliter mecû agere,quàm ü ignorarê quç vel ipfis pueris nota funt. Ab eo têpore odiû in me fuum no iam fimularc,fed apertèprodere cccpit,amp;^ fpiritu malopalàm agitatus infanire. Sed bene habetquôdDeusomnêillimentéade-mit,adeô vtneinfanusquide videatur magnopere formidabilis. Vxoré aurêtibiaffit-mo duplo fortiorê elfe, quàm vnqua antea. In Poflîdonio amp;altero eius fratre nihil eftgt; quod requiras. Vterq; ceflit illiusinfani furoribus,fed certo confilio, quod nobis vtile fore fpero,quâuis maluiflem ad extremum inuiélos fefe opponere. Sed aliter indicant faciendum fuiire,quS)US arcana ifta notiora funt quàm mihi. Hoc quidem fcio amp;Rcgi amp;Reginæ gratiflimos difceflîflc,amp; Ipero aliis ad exeundum ianuam patefecifle quimf nimè hoc fperarant. Tertius frater in aula remanfit, homo fi quifquam in eo ordinea-Iius,planè integer,adeô effufa eftDei benedidio in totam ilia familiam.Hac occafione arrepta,cupidè amp;nbsp;ipfe ex aula difcelfi ad pattern profeóturus, fimulq; mead reditum co parans.Sed ecce nouæturbæ,inquibus nefas fuithanc Ecclefia ( cuius gubernationcin nofti) defer ere. Senatus neque precibus neque minis potuit exorari,vt iniquiflima etia additaduorum capitûdeclaratione,Ediâ:um promulgarct. Hinc igitur infinititumul-tusjconfpirationcs apertæ,mutuæ cædes,ôe quod non? amp;nbsp;hæc omnia debemus accepta referre Iulianifuroribus. Intereagrex crefcit infinitismodis,quævnarcsmchîcreti-net,quoniam video Dominum huic qualicunqueimeo labori benedicere.Ab hinc qua-triduum Regina hue vehit, vt Ediéli promulgationem extorqueret. Eins confilium in-fœlix illc impediic.Ediôtum igifur ilia, vnà cum ea quam dixi declarationc, fecum abf-tulic,amp; Senatum monuit vt faltem melius aliquod confilium daret. Eodem die, qui tarnen feftus non erat,conuenimus in concione pomeridiana ad vigintiquinquebomi-num millia, in quibus erantplurimi omnium ordinum huius ciuitatis non alio habitu, quàm fi in Curiam fuilTent ingrefruri,amp; ex nobilitate quamplurimi. Hoc Ipcdaculum alios ad rabiem amp;nbsp;defperationem adegit,alios fregit, alios coegit fufpenlos hærcre, fane in his turbis quiduis experiendum video.Côfilium eorum qui in Senatu nobisad-uerfantur,id eft partis aliquantô maioris,eiufmodi eft in fumma .Obfcruandum cfic lu lij méfis Edidum, no quale habetur,fed ita vt perferiptum erat in Curiæ regiftro,id eft multô crudelius.Non deefte Principem,(is eft Aumallæus) qui paratus fit intra mêfem omnes iftos extra Regni limites profligare.Sorbonâ feriptura elfe breue Catechifmum, qui à Catholicis dodoribus in omnibus oppidis explicetur, itemq; fidei capita, quibus Rex ipfe primus,deinde omnes fine exceptione fubfcribat. Qui hoc facere recufarit,fi quo munercfungatur,abeiusfundione per annu abftineat: nifiintra annûrefipuerit, exilio amp;fortunis multctur.Sinpriuatus fucrit,intra mefem excedat Regni finibus.Mi-niftri intra diédecimûquintû,additareuertctibuscapitalipœna,pcllàtur.NoftrarûEc-' clcfiarû matrimonia irrita habeatur, amp;nbsp;ex iis prognati mares vel fœminæ inter fpurios numctctur.Quid amplius?vt quos baptizauimus,alieni ab Ecclefia cefcatur.Hæc il Ji,amp;:

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' iéy

fané gaudeo quôd nullum medium conlîliû cœperint. Neq; enim arbicror vllum pror-fus fore qui non eos vc ftultos rideat, amp;nbsp;vc infanos rciiciat .Inteiea exitum aliquem præ-ftolamur.De mea valetudine, videor quidem mihi melius habere,fed tarnen quotidia-nilabores vix finunt me refpirare. Interea milliesmori malim,quam in tâta tempellate quiefcere,laborantibus omnibus.Preces tacum pcto,amp;rogo,mi pater,vt,quöd ad rem iftamattinet,caeteraarbitriomeo relinquas.Nam ßtutehîc efles,pigertibividercr,in tantaneceffitatejquantùm hîcconf^icio,in ea vrbe quam aduerfarij præcipuèpetunt. Demeo reditu,idem eft mihi animus.Quid multi copiant atqueetiam importuniflimc flagitent,partim iam admonui,partim deinceps cognofcetis. Na etfi ita reftiti,vtmil-liesprædixerim nihil tale effeipfis cogitandum , tarnen video ipfos omnia tentaturos. Quid expédiât firequiris,puto de hoc conftitui non pofle in ifta tcrum pertürbatione* Coniicio Iulianum,qui omnibusborils femel bellum minatur,nunqua pairurum vt diu-tins in hoc regno maneam. Sed in omnem, vt aiu nt,cuentum, proderit publicis literis me ad Calendas Maij,ad fummum reuocari. Si interea eiiciar, certe folus non ero. Sed hoc vt fpero,Deus auertet.Sin minus, tarne omnes intelligent merito me de reditu cö gitare,Srhoc fortaffis obftabit,quö minus ad vos mittantur qui vobis atq-, etiämihi fint molefti.Hçc tarne ita diàa Sefcripta futo.vt me exiftimetis nihil aliud decreuiflcjquam quod cenfueritis ex vfu effe Ecclefiæ,fiue hîc mibi fit manendum,fiüc redeundum.lam adpoftremastuas venio.Quod de Hifpani amp;nbsp;aliorum föedereiftic ferturdampridêhîc Wolkat,facit aduerlariorum cófidentia,vt non penitus vanum effe rumorem coniicia nws.Sed nihil certi poffumus adhuc afRrmare, quamuis Poflidonius qui turn hîc erat, cùmliters tus amp;nbsp;illi amp;nbsp;mihi redderentur,omnia fedulo fit expiicatus^.Nam comode e-uenerat,vt turn quoqi Regina hîc effct.Puto igitur neq; contemnendu çffe hunc rumorem,neq; nimium reformidandum.Diligentcr omnia fcrutabor,amp; ftatim perfcribam. Et hîc neceffe eft,mi pater,vt tibi alioqui tot laboribus oppreflb,hoc onus inuitus impo nam,vt Martyre Só noftros illos quoties licebit,certiores facias eorum, quæ hîc gerun-tur,quamuis hac moleftia,quoad eius fieri poterit,ipfe te libenter liberabo.Habes litc-ras aliquanto longiores,quam fi fæpius fcripfiffem : fed tarnen rogotie vlla negligentia fafturo putes vt tandiutacuerim.Bene vale,mi pater,cum fratribus,Collegis ôc amicis omnibus.D.lefus te magis ac magis in opcre fuo confirmer, ad extremum v Iquc tibi benedicat.Lutetiæ,x x v i.FebrUarij.

Io. Cal. Gibötio TolöSAno.

Slcuti cum antehac audire,eximie vir, te iftic pro defenfione falutis doftri-næ ftrenuè pugnare,amp; hac de caufa vexariab hoftib’ pietatis, de falutc tua folicitus fui,öi coram Deo gratulatus fum tus côftantiæ ; ita nunc miratus fum,vbimaior affulfit libertasfiliisDei teadhucdefidercineocoeno, vn-de pride emergere debueras. Nam cum de lætiore vrbis veftræ ftatu verbi fieret,mox feifeitatus fum quomodo te gerercs. Vbi veto mihi narratum eft te in cade manere profeflione,liberè tibi fatcbor,huius partim ingénus tus tarditatisme puduit. Etfi enim no dubito Satana amp;nbsp;mundu multa obiicere,qlt;te te impediat ac morentur-.o-« mnia tarne obftaculaperruperc te decebat.Na cum in temultoru coiefti fint oculi, nifi exeplo tuo prsluceas omnibus, quidquid coloris obtendes ad exeufationê nullius cric momenti.Adhsc in eo te gradulocauit Deus, quite aréliore vinculo ad reliques exci-tandos obftringat.Nec tibi venia dabitur,nifi te certamina, quibus Deus pride te exer-cuit,ammofumreddät.Iaquafi fublato vcxillo fuos omnes Deus ad pugnanduinuitat. Quauis alioru ignauis parcatur,tibi omniu minime ceffare licet. Quid enim abfurdius 1 vel minus decorum,quampuero ducecolligiChrifto Ecclefiä,certatim conflueremul ' tasturmas. Vulgushominum acriterfeimpietati opponerc, omniü ordinum homines vnocófcnfuputumDeicultuprofitcrr.vetcranumauté Theologumqui luculcnture-ftiauimi fpecimen edidit,de quo tanta cócepta fuit expeftatio, no modo quietû ftare, fedpermixtum elle manifeftis amp;profeffisChrifti hoftibus’Negabis te prorfus filete,vel elfe mediû,fed multa figna date fynceri ergaReligionë ftudij .Sed multû abeft quin hçc obfcura Sc ambigua fignificatio ad placados pioru animos fufheiat, qui meritô aliquid maius abs te flagitant.Nifi ergo in apertum prodeas ad dandum Chrifto nomen,adeô-que primus in acieappareas tanquam Anrefignanus, culpam nimium mollis inenis neque coram Deo, neque coram Ecclcfia vnquam effugies ; quando res co proueds luntjVtiam nô fuperfit tcrgiuetlandilocus.lgnofcc mes vehemetis, quàm mihi vêtus

Z.ij.

168 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. C A L V I N I E P I s T o L Æ

erga te amor fuggeflit.Nam dona quibus te ornauit Deus fie amplexus fum, vt nonpof fim no cfle tibi amicus. Vale ornatiflime vir,amp;: mihi ex animo coléde. D. te Spiritu fuo gubernet,virtute fulciat,prælidio tueatur. Geneuæ, x i r 11. Martij, m. d. l x i i.

lo. Cal. N.N. s. D.

Tinam,Dileóliirimi fratres,lætiusad vos feribendi argumentum fefe offer â ret, vt meæ etia literæplus gaudij vobi?afferret.Peto igitur à vobis ne mo-k Icftè feratis,fi vos ad tempus triftitia affecero, cùm ea vna fit ratio, qua vc-i rè in Domino gaudium creptum renouari poffît.Optarcm veto liocpotitU ® feripto prædicari à me veftram fidcm,charitatem, toleratiam,vt vos etiam ad perftandum ac proficiedum in melius exhortarer.Cùm autem vcftra fakismihi cha-ra atque pretiofa fit,ad aliud argumentum me coUferre cogor, vt vos feriô commone-faciam quæad me de vobis perfcruntur,non refpondere Euagelij cognitioni,vtiillani à Domino femel accepiftis.Quare neceflitas quæ me hue adducit, exeufationis vicen làtisapud vosfuppleredebet.Sicenim Paulusipfe, cuius tanta erat fpiritus manfuctu-do ac fingularis humanitas,Corinthios ipfos in caufa efie d icit,quôd aduerfus ipfos ve-hementia amp;nbsp;afperitate vti cogeretur. Et tarnen vbi itaillos traôtauit,teftatur eius reile a.Cor.7.8. non pceniterCjdummodo triftitia ilia cfuam ipfis feribendo intulit, eos ad ingemifeen-dum fuis malis adducat,vt feriô refipifcant.Sic etia ipfc colligo, quôd ita me géra erga vos,à vobis acerbû ad primum motum iudicatû iri;atqui fi in vos vti par cft,dcfcedetiS) vtveftros morbos perfentiatis,agnofcetis no aliud ad illos medicandos Icniusremediu adferri potuifle. Sic autem de vobis fentio,ex iis quæ audiui à fide dignis,^ qui benein vos afïèôti funt. Ac ne vos plurib’ morer, fie accipitc. Vita ilia veftrâ magno elfe probis ofFendiculo:ac viciflim ea occafione os impiis à vobis aperiri, vt nomé Domini amp;nbsp;fan-éta doôlrinâ blafphement.Sic enim ifta cônotanda funt vt fe habent, vt malû vobisre-* tegatur,quod tandé quale fit agnofcatis,vt rcmedio locus efie poflît.Enimuerô fat fcio gratiores efie multô illos medicos,qui malû emplaftris amp;nbsp;vnôlionibus linëdo leniût,vc vlcus intimû no foÄät,quam qui vt ægrotû probe curct,feriô lacinado pus ipfum expr* mût.Acfiad veftrafalutéitaexpediret,nihil magis optaré ,quàm mollius amp;nbsp;bladiuso-mnino vobifeû agcre.Sed quid aga, fi quænimis nota funt diflimulauero, ac tainordi-natis modû aliquê affinxero,cùm res nullo modo ia ferat?Hçc funt igitur quæ de vobis audiûtur,vt amp;nbsp;à vobis audiantur placide,vt remediû malis quæramus, quæ nimis ia diu apud vos obtinuerunt.Primùm igitur hoc fertur,vos plurim ûm refrixÜTe ab aftèâu qui extabat olim in vobis ad audiendum verbum Deifillud ex eo colligi,quôd nullum fita-pud vos in illo proficiendi ftudium.-itê vos eftxifos efie ad blafphcmias, luxus,fcortatio-nes,eâfq; eiufmodi,vt ad illarû auditû exhorrefea. Itc ftrepere inter vos omnia difteriis amp;nbsp;falfis côuitiis, quibus vos ipfos mutuôadmordetis,quafi certatim amp;nbsp;perpetuô, tatùm mutuæ ædificationis ftudiofi eftisdtem odia,dctralt;ftiones,inuidia, ita regnare apud vos, iurgia etiam manifefta atq; rixas,vt à^erbis tade ad pugnas etiam deueniatur. En veto natiuos planefruétus contemjetus doétrinæillius,quæ fræni inftar elfe debuit,vtin vera fanôlitate amp;nbsp;honeftate côtineret, Atq; il le fons eft mali, refrixit nempe zelus audiendi verbi amp;nbsp;in illo proficiendi,qui olim vigebat.Eft verô illud infaufti ominis: cùm quiopti me verbum Dci cocoqqût, qunquam illo tarnen fe fatis expleri pofle fentiant. Vt contra qui Dei verbo quafi faturum grauari fe oftcndit,iam faftidium illius prodir,vt tandc cuomat quidquid ante perccpit.Equidem me non latct, no ita vos ipfa auditione verbi inftitutos pride fuifle, vti optadû eilet. Sed tamê vcl minima portio tati boni optabilior crac,quàm fi nihil omnino acccprfletisjam audimus de vobis, nô valde à vobis requiri publica priuatâmve inftitutionc,Sanèena fi ccnties vberior vobis intelligctiaveritatis incirct,ea tamê cftimméfitas fapicntiç.Chrifti,vtnûqua nô illic reperturi fitis, quod vo bis maximo vfui elle debeat: adcôq; prouetftiifimos quofq; doébores perpetuû difeipu-lorûlocûinhacvita retinereftatucndûeft. Vt verôipfa,iimplici dodrinanôitavobis opus effet,an verô qui cum illa coniun^i funt exhortationum, ftimuh paru ncceffanj iu dicandi funt, vt tot illa mala quæ inter vos emergunt faite indiccnt,atq; vos vobis ipiis exhibeât?Si nullû aliud peccatû inter vos exfärer,illud famé eft nômediocrc, quôd in meiius fed in deterius têditis.Infigne inqua,cft pcccatû, amp;nbsp;ingratitude omni depre-catione maior,vbi cordis aurcs obuiænopatent,Domino facrum illud os fuûapud nos aperiéte.Iinô cùm non fit hoc vnius dici, fed quotidianuin ipfius beneficium, no ftriim crat

ET RESPONS A.

erat quotidie etiam illi audientiam præftare: quo pertinét ilia Pauli admohitio, vt Dei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i»«- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

verbum copio le in nobis inhabicet.Agnofcite igitur vt fummum inter vos malum,cùni non alio affcdu proficiendi magis ac magis ducamini,vt teneatis quæ fit voluntas Do-miniicumque remittitis omne ftudium diligcntiam ad vos fiuc per leétionemjiue a’^î liarationeincœleftiillacogitatione confirmandos. Quemadmodum enitn taftidium cibimalam corporis habitudinë déclarât, ita loge peius habere liquet ip lam anima,v-

bi guftus ille Sc fapor verbi Dei plane deperditur. Porro ex ipfis fruótibus tnali cria ma-gnitudo æftimanda eft.Neqs hoc dico vt vngue vlceri appona, fed vt in quo Vet femihi periculo,cómonftrem,vt tato melius appolitu remediu amplefti polfitis. N â quis illud credat,quod nomen ipfum Dei, quod fatispretiofuhaapud nos effenopofliedtaapud vos indigne profanaturî Ncq, enim temeritas iurandi iliic tatum vfurpatur,fed bla-phemiîE,quç paffim per ora volican?,audiuntur.Ecquid verb in Deu creditis,qui ta fetü ïè hoc illius quafi fulmen no expauefeitis? Dominus nö habebit pro innocéte qui alTuna Exo.io./ pferic nomé ipfius in vanum. lam fi non ferendu à fe iuramehtû temere coceptû pronu tiat,fcilicet illi perinde erit quod facru ipfius nome blarphemiis etiâ magis per vos vile-fcac,quin horrenda vindiéta tantûfcelus lecutura fit? T ati nc fcilicet vobis effe corpus ipfum Chrifti Domu-u,ipfumq; fanguine,vt eoru mentio fine per infultationc, fiue per ludibriura àvobisetiafiat? Atqui nifi iftapropifls expenditis, fatis oftedet veftrO malo; quàm alio in pretio ilia ipfa habeat,quæ vos ita fœde proculcatis.Neqvveio hoc etiam diffrvnulauithaftenus.Quæ enim nobis probra incubunt,certa funt ipfius flagella , quæ eo nomine ab ipfo immiitûtur,quôd no ea quam par erat nominis ipfius ratione habui-ftis.Auditis Apoftolu nepe,vbi de illis agit qui cùm Den coghouefmt,ipfum tarne legi^• time no glorificauerut,ideo,inquit, tradidit illos in mctêreprobâ,Vtin oinhê locditatê proie€lieffent. Atqueitalöquitur Apoftolus deprofanisipfis, quibuslux illaDelnoil perindc atq-, vobis affulfilTet.Cum igttur Euangelij luce vobis obtulerit, quOd ita nunc veheméter invos excadcfcat,apud quos nomé ipfius ita profcinditur,ipfe qùidé miva-rinonpoffum.Hinc omnino illa inter vos pudeda côfufio-.ac noro^atimlcortatiönesi cæqsadeo fœdæ,vt ipfis infidelibushorrorcm ineütiartt. Equidem novt caufx cogni-' tioneprxmifla fententiaferoded tarnen fcandalü ipfumadcb vulgareeft, vt plus latis mali fubelfc clamev.fed tarne fiilla Pauli admonitio memoriae falte hxreret ,vt abftinca- *• ' -v« musetiâab eo quodmalt fpeciemhabeat, attentius vt extftimo, à malo ipto caucretis^

1 Cotra Verb no delunt quoshoc vnu quaerere credibile fit,vt famâillâ quæ de ipfis circu i^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fertur,Sc malum fimul exemplu cofirment.Optadum veto eilet, famam iplam quæ pal

\ftm volitat,extrnftam elle omnino .Sed nihil agitur nifi faftum male,purgetur .Sic etrirn finitDominus ipfam fœditatem detegi, vt qui libentius in tenebris fibi in vitiis indul-gerent atqs blandirentur ,ipfi demum vbi fe deteftOs fentiunt,pudor e fuftundantur .Sic folet adrefipifeentia compellere.Porrb quid contineatScriptura quod ad promifeuas i. 2gt;Cvulgaresfcortationes,nonignoratis.IllasnépeaDeomaledici,propter illas Deivitr diftârebellibus impendere,ad eos qui illas feftatlr,Rcgnü Delnö pertinere,illas adeo facrilegijinftathabete,quandonoftxa Ipforum corpora,quæ Spiritus fanétusfibitern-pla fa crauerat,illis demum polluantur-.qui fe illis addicunt, à Chrifti corpore abfeindi.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Scortatore deniqs fibiipfi peculiare quanda maculam,quæ aliis fceletibus non ita cort-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iunfta fit,inurere .Atqui nö in fcortatione iftiufmodi ftetit apud v os malum. Quis enim

\cftiam vefter pudot,qubd ad cam vfqs licentiam progrefti cftis,quam profam ipfi dete ftati fint,qbm ipCe natnræ fenfushoc omnesdoceret,crimen effeintoleradum.lnccftu ncmpetoleraftis ,Scapprobaftis.Qnare date operaimprimis,vt quodad rftud attmet, confcientiamveftramcoramDeoimprimisapetiatis,atqueVOSita fyncere hiegerite inpofterum,vt nulla inde macula apud alios in vobis hxr eat .T eftabatur Paulus,ft quos x.Cor.n tt

, fcortatoresaut profufos Sc inotdinatos apud Cotinthios offender et, quosrnali nori ' poeuitüiffet,ftbihocnouumluftum allatutum,atque ipforuminfe opprobrium deri-vratumiri. Q^ntb magis ipftsmaliauftoribus adlacrymas Sc extremam demilftoncm conîugiendum erat? Quum autem vos omnes etiam vt eiufdem corporis membra partem etiam mali fuftineatis, illa tam horrendi peccati agnitio vos quoque afheiet atque feribd.eiiciet,vtinpofterumftudioftus quamhaf^enus feciftis,enittammi,vt vos mutub xdiftcetis,tumverbo,tum ipfo vitæ exemple.Na Sc eo male auditis,quod non-nulli quaft artem quandam (annionum faikitent, toti difteriis r eferti ftnt ad pungen-

\ dos quoftibet. Paulus verb nomiuaüm etiamdicacitatem,Sc facctias ftlastcurrftesa \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z.nj.

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I- c A L V I N I E P I S T O L Æ

Chriftianis aliénas efle iubet. Hoc igitur àvobis remouete : idque eo magis quôd mali il 1 i amp;nbsp;infuHî ferniones afferunc fecum male agendî licentiam,quoniam in illis profcrc-dis iam modus omnis rejicicur.Sequuntur deinde odia amp;: inuidctix, quæ nimis produt, Regnum Dei non extare apud vos,cùm ipfe fit Deus concordiæ amp;nbsp;pacis. Adiûâræ funt etiam detraôtiones,quæ nullum charitan eiTe locum indicant, quando Charitas tege-Prou. 10.12. dicitur multitudinem peccatorum.Atque hîc fatis mirari non poflumjvndevobis ad ifta otium dari pofiît,cùm tot hoftes vndiquc immineant,qui hoc vnum quærunt, vt a-liquâ vobis noceant.Etiam Guelphis cum Gibellinis conuenit, vbi tertius hoftis cmcr-git.Inter vos autem ita paucos,atque vndiqucadlatrantibus hoftibus lubieôtos, ita tarnen odia amp;:rixas fernere quàmabfurdum eftl Inftantcircumcircàquiad vos deiîoran-dosintenti funt:amp;:à vobis ipfis occafio obtruditur, dum ita vos mutuômordetis, quafi nempe cotem ad exacucndos ipforum mucrones tÄta opera fubminiftrarctis. Agnofct te verôquôdita præcifè vobifcum egi,mead vos expergefaciendos neccflitateadadu fuifie.Nifi enim lethargo grandi laborafietis hadenus,nó ita amp;nbsp;tamdiu,inque tarn craf-fis vitiis vobis indulfiifetis.Vt enim perpétua cum omnibus coniunóta fit infirmitas5 tarnen quod in vobis notaui,mera eft prauitas amp;nbsp;contemptus. Atqni nolim voshacmca repreheniione ad animum defpondedum impelli, cum illud mihi potiuspropofuerim, vt in fpem mifericordiæ Domini vos adtluccrem,quæ omnibus obuia eft, qui modôad ipfum feié conucrtunt.Et quôd ad ilia ipfa mala,quæ vobis digito commonftraui,ciun non poflint vobis aliter quàm probro amp;nbsp;ignominiæ cedere, illud vnu vos erigat, quod Dei gloria ita etia illuftretunvt in illius mifcricordia quç vos vnà fuftinct,meritô gloria veftramrçpofita ftatuatis, cùm nomé bcnigniflimi patris erga vos ita à vobis nÔfruftra inuocari conftet.Excitate vos ipfos interca,vt à Domino ipfb edodi, feriô tandem reii-pifeatis. Adhibete meliorem diligentiam turn ad leôlionem Scripturæ, turn ad reliquâ pietatis exercitia.Pollutiones illas omnes amp;nbsp;fœditates femel è medio veftri tollite. Sic nomen Dominireueremini,vt nunquam à vobis nifi ad ipfius honorem proferatur. Sic quifq; vitam domi i,^icuat,vc nemini vllius impudicitiæ fufpicio fuboriri poffit.Facitc etiam vt omnis luxus amp;infolëtia,quænon decet Chriftianos , femel reuellâtur à vobis-Atqjvtodiaamp;r rixæàprimisfundamentis eruantur,ipfascaufas feriô excutite. Ablegate nempe à vobis infidelitatemamp;: nequitiam :nequeporrô locum retincat apud vos fuperbia,vt quifque fibi omnes velit eife obnoxios. Præcipuè verô à Domino petite vt vos relpiciat,atque ita admifibrum malorum memoriam fepeliat, vt vos etiam fyncerè reformatos ad fereducat.Hîc enim ipfius opus extare oportet fingulari aliquomodo: cùm alioquin periculum fit ne in exemplum ftatuamini, vt per vos alij difeat quàm in-tutum fit cum tanto hero quafi per lufnm agere. Attendite deniquene ad ifiam admo-nitionem obdurefeatis, ne in eorum condemnationem incidatis, qui poftquam ipfius gratiam reiecerunt,ignem aduerfum femetipfos excitant,qui tandë ipfos abfumat. At-quimeliora de vobis fpero,atque de vobis aliquid audire exopto, quod præfentcm tri-ftitiam abftergat.Faxit Dominus vt qjiiæ in vos cotulit dona euanida nô fint : vt veftros lap fus reftituatjVtin vobis orrfties certiflimè ipfius infinitam mifericordiam confpicua habeant,ac proinde in vobis etiam cxaltetur fœlicius quàmantea famftum nomen eius. Amen. m. d. lui.

ViRETVS CaLVINO s. D.

BVo funt quæ me hîcadhuc detinent. Primùm medici quibufeum mihires eft;dcinde motus variis in locis cxcitati ab hoftibus,amp; cædes crudeliffimx ab iifdë perpetratæ. Audiuifti de motibus amp;nbsp;feditionibus Prouincialium. Paucis ante diebus Narbonëfes fidi duelli prætextu inter duos Hiipanos, ciues amp;nbsp;incolas penè omnes ad fidum illud fpeôlaculum vrbe extraxerût. Poftquam egrefli funt, fraus prodita eft amp;nbsp;patefada proditio. Qinim enim nuntiatum elTet in alium diem reiedum duellum, ac omnes quiegrefli fucrant,in vi bem regrede-rentur,iisfolispatueruntportæqui Papifticam tuenturamp; fcquunrur religionem ,alij funt exclufi.Sub idem penè tempus,cùm Ecclefia Carcaflonenfis Regio parens edifto, vrbe egrciTa eifer ad facrum conuentum,claufæ funt vrbis portæ, ne m vtbcm rcuerte-rctur.Fratres cùm fe vidèrent exclufos, vrbis portas obfederunr, nequis vrbecgrede,-retur,aut in earn ingrcdcrctur.Intcrea tormento bellico ex vrbe tres ex noftris occifos fuifie

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;271

fuifleaudiuimus.Sed longe grauius eft amp;nbsp;atrocius, quod eodem penè tempore accidit in vrbe,cuinomen eftCaftelnau,quæ non itaprocul à Tholofaabeft. Nam pari fxüitiaamp;â crudelitatein noftrosjioftes graflaci func, qua iam ante menfes aliquot Cadurci. Nam quum noftri ad facrum cœtuin conuenilTentjincenfa prius domo holles in eos irruerunt tantacrudelitate,vt magnus fueritocciforura numerus.In his primus cæfus eft minifter, qui fuum caput hoftibus pro cæceris omnibus obtulit. Sed ne hac quidem ratione com-pefeipotuit holtium rabies:deindlt;*diaconus pari fatofublatus, amp;nbsp;vnus Regius procurator vit Opt. amp;nbsp;Confiliarij aliquot,præter vulgus promifcuum.IntereaTholoiàni hue ad ueniuntjcùm multorum literis,Tholofam ß poflunt me deduduri, quamuis difertis verbis admonuiflem ne pedem mouerent, antequamame intellexilTcnt quid mihi per repus,per valetudinem,amp;;per Ecclefiam cui vniobftrióhisfum,Geneuenfem,liccret.Monf-peiullani vero etfi fpe fruótus quem Ämeo Tholofam aduentu fperant,eó adducuntur, vt hanc à me fufcipi profedionem optentmon funt tarnen in ea lententia, vt eo iter arrn piam his turbulentistemporibus, donee tota regio paulo fît pacatior. Vt res modoha-bent,nefciü plane vtra ex parte tutius fit iter aggredi.Sed ipero fore vt brcui Do.viam tu-tiorem aperiat’, aut vt ad vos reuertar ad tempus mihi prælcriptum, aut vt longius pro-grediarficoegeritnecelfitas. IntereaEcclefiæaugentur,quæj)eigunt magis atque ma-gis miniftrospoftulare. Hictabellarius,quumMeque hïeneque Ncmaufi,ncque alibi miniftrum inuenirepotuerit,cogiturad vosferecipere. Valdccupioquafisnunc valetu-dine cognofcere, quam vt diligenter cures, iterum atque iterum pfecor, vt qui magis omnibus fis Ecclefiis ncceflànuSjquàm haftenus vnquam. Salutem multam dico coilc-gis amp;nbsp;amicis omnibus. Vaie opt. ac diutifii. E Montepelio x x 111. Martij, m. d . l x 11.

Tuus Petrus Viretus.

Allicarum Ecclefiarum fidem inter tót potcntiumaduerfariórum prefiuras, amp;immenfosconatus eminere,tum amp;nbsp;in dies magisatque magis alTurgere, magnaanimorum gratulatione audiunt,quotquotfunt in noflraGermania, qui Chrifti regnum apud omnes genres propagatum cupiunt. Guifia-norum cum noftns aliquot Pnncipibus collufiovereor,ne monftrumalar, quod Galliç regno magnum malum daturum fit.Quandoquidem dloriim fimulatum' Re ligionis ftudium, quo Auguftanam confeflionem probare fibi videri volunt,horum fim-plicitatem, quialioqui plus fans infenfi funt nunc quidem Sacramentariis quos vocant, facilecircunueniet. Quanquam lolatur interim, quod Dominus eft, qui fapientesmun-di huius in fua ipforum aftutia comprehedit,quem ferio perpetuóque precemur, vt Spiri tufuiconfilij fuorum omnium adiones ad Chrifti ædification cm fœliciter dirigat,amp; ma gnumfuuin nomen in eavfquefandificet. •

DealiisGermaniænoftrç rebus,Linerus hie nofteroffinia tibi coram melius expofue-rit. Dubiaprofedd funt omnia,nifi quod grauilfimi motus, amp;nbsp;hoftiles vaftitatesomnino nobis imminere videntur.Quadoquidem nullam hadenus legationcm facraru precatio-num,fideliumlachrymarum amp;nbsp;omnino feriç refipifccntiæ ad ilium mittimuspaulôad-huclongius agentem,qui tot millibùs contra nos venir,eaquç pacis funt,petentcs,quum iamdudû miflîs Prophetis fuis velut'certif.fidci fecialibus, bellû nobis extrema cömeritis indixerit;quosipfosetiam,amp; contemptim fæpcnfimus,amp; nonrarô quoquefumusper-fequuti, magis atque magis iram nobifipfis in die iræ colligentes.

Bezæ noftri dur am prouinciam amp;nbsp;ter miferam fortem vehementer etiam atque etiam dolemus, quum optimi amp;: dodiffimi viri non æftimandos labores,fudores,vigilias,tædia, perturbationes, amp;nbsp;præfentiflima pericula paulô diligentius nobifeû reputamus : verùm ■vbi ad ilium cui vni militat,animos attollimus, turn verô térque, quatérque fœlicem iu-dicamus,quôdcum fando Apoftolo eledum Domini organum deftinatus, Chrifti nomen Coram gentibus amp;nbsp;regibus portat,cui etiam poft decertatû bonum certamê amp;nbsp;con-fumtnatum curfum, feruatâmque fidcm,iuftitiæ corona ab co qui iuftus eft iudex in illo dichauddubièreddetur. Faxitautem Chriftus,vt amp;ipfi Bczamnoftrum fuperatisali-quando omnibus iftis difficultatibus, amp;nbsp;fœliciter confedis in Gallia negotiis, reducem videre amp;nbsp;faluum nobis redditum gratulari poflimus.Tu mi colendiflSme Caluinc, vbi ad Z. iiij.

vp. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï CALVINI EPISTOLÆ

cum fcriptis mea etiam vice quam potes amanter,officiofè, reuerentërque ipfum falu* ta,cuius nunquam nonmcntionê in precibus noftris apud Domipum facimus, vt fer-mo Chrifticurratamp;gIorificctur:qu0dqucipßus minifterio plantatur amp;nbsp;rigatur,cœle-fteaccopiofiflîmumaccipiâtincrcmcncum jVtque enpiatur ababfurdis peruerfis hominibuSjVt quod facit,in tantafidelium amp;nbsp;prudcntium Miniftrorum Chrifti penu-ria, quam diutiflime faciat.Bcne vale anime mi obfcruandiflimein Domino, amp;: charif* lime frater.Chriftus Icfus te nobis à febribus iftis mt^ica fua amp;nbsp;feelicifT. mahu curatum ac plane fanum amp;nbsp;incolumem reftituat,ac præfcntiiTimo fuo numine Icmper tibi in fua vinca fttenue laboranti adfit,æternumque te feruct.Salueant quotquot iftic iiint noftri in Domino amantes,Symmyftæ imprimis cum Cof.Rofcto.Cómendomepiisac/idcli-busveftrisapud Dominum patrociniis.Itcrum vale .Vituduri, 111 i.Aprilis,quodiein banc mundi lucem anno i49i.editHS fum,iamfept#aginta'annos natus,quod reJiquum eftvitæmihi hie tranfmittendæ, verè vitalis vitæ audor Cbriftus ficmodereturamp;di-rigatjVtadbancmepropediempropitiusrecipiat. AnnoM. d, lxii.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I o. Calvin V s N. s. öi

VdiuftertiustibifcripfijVcBcrandefrater,per Italummihi familiärem vicinu.Heri tuas accepi cum Sarnicij fafciculo, vbi litcras Tbretio fcripcas **^ueni,quas remitto.Tametfi autem multa Sarnicius putabat me ex illis co b gniturum,nolui tarnen rcfignare:ac præftabit vt intadas recipiat*SimuI au temrecuperauirefponfum illud,quod mihi pcrierat,in quo noparumpla-cuit Thretij fedulitas.Nefcio an expediat nouam lucubtationem aggredi contra d ifei-pulos Blandratæ,donee audierimus quomodo exceptafuerit admonitioiam édita cu fua explicatione. Breuitas enim ad quam me reflrinxi, obfeura eife non videtur. Nec veronebulonesilliquidquam obiedant,quod non ante fuerit à merefutatum. Forte vnum defiderari poteft, vt patrocinium quod fibi afeifeun t ex vetuftis fcriptoribus ex-cutiam.Etfi autem c^rta hac quoque in parte vidoria eft,labor tarnen erit plenus tædij amp;nbsp;moleftiæ. Ac Diabolus per has falebras fe iadare, amp;nbsp;in his latcbris fc volutare ipfbs docuitjVt fine magno frudu per logos certaminum circuitus nos traherent. Seis quam durus fit amp;nbsp;afper fermo Tertulliani-.Certe ftridet magis,quam loquitur. Atqui longum inde volumen contexere necefle foret.In Hilario non tarn difEcilis ratio, cuius ramen fermo valde fpinofus eft ac perplexus.Si quid adhuc fcribendum cenfeas,confilium tuu hac in parte expeto.De rebus Galliæ nihil afterrur:vndc colligimus omnia fie efle tur-bata, vt inter fpcm amp;nbsp;metum tarn noftri, quam hoftes pendeant. Extra Aulam animos colligunt fratres, nec hoftium fupcrbiæ fuccumbunt, vel infultationibus franguntur. Vale clariflime vir,amp; mihi honorande frater vnà cum Symmyftis omnibus, quos plurimum faluto.Idem faciunt Gollegæ mei amici. Dominus te incolumem nobis feruet, laborefquetuosfemper benedicat. Çcncuæ, v i.Iunij. m, d. l x i i i.

loannes Caluinustuus.

Io. Cal. D. Christophoro Thritio s.

I mea admonitio profuit tuis popularibus,cximie vir, amp;nbsp;mihi colende fra-quot; ter,Deo gratias ago,qui tantillum laboris, quodillic infumpfi,pafliis non f eft frudu carere. Nec veto nunc me pigeret plus operæ ponere in tra-f dando illo argumenco,fi otium fuppeteret.Sed ex quo bine abiifti, continuum mihi negotium fuit cum variis morbis, vt ne ordinario quidem mu-neri obeundo fufficiam.Quod fimaior daretur rclaxatio ; funt tarnen alia nunc in ma-nibus quæ mihinon permittunt,inrefutandis illis duobuserrorummonftrisoperam impendere. Commenrarios meos in Moy fen Gallica lingua vertendos fufeepi, non tantum vt noftratibus communis eftet eius libri ledlo,fed quod opus alioqui non poe-nitendum, innumeris quibus fcatebat mendis,repurgare necefle fuit.Fratres mebor-tati fuerant, vt librum lofueexplicarcm:hadenus vixad tertium vfque caputprogre-di licuit, quum tarnen breuitati maxime ftudeam. Vrgeoretiam aliunde, vttibini-bil polliccriaudeam. Si quando ramen melior dabituropportuniras ,cam non omit-tam.Scd tantacongerie me obruereminime expedit. Quod fipatrixtuæfeduîopro-

Ipicis,

±7j fpiciSjftudium tuum laudo.Sed cogita noftram quoqueGalIiam multis morbis laborare, quibus mature fuccurrere oportet. Quanquam per lonuilæum non ftabit, quominus tibi gratificer,quia amp;nbsp;ftrenuus eft exaftormec verô ceflabit/i contigerit mclior opportuni-tas: quôd fi quid vigoris recupcrem,libenter ipfc quoquc defungar eo munere.Sed nunc tam corporis quàm animi vires magis funt collapfç,quàm vt ftudium meû applicare po{-fimad nouos labores. Quôd aput^. Hyperium hyemarein animo tibi eft,nufquam,fa-teor,commodius hofpitium reperies. Nam præter raram pietatem Sc eruditionem ,quæ in eiusfcriptis rclucct,aiunt hominem efle manfueto ingcmo, magna fynceritatc prædi-tum. Sedtardiorinpatriam tuus reditus mihi non placer. Nam cùm alios tantopere incites admanumgentituæporrigendam, quid fibivelit hoccundandi amp;nbsp;otiandiconü-lium non afiêquor. Quanquam frufyfahæcdifputo,quiaantequam ad teperueniacmeæ literæ,hyems ferè tranlàda erit. Vale ornatiflîme vir, mihi ex animo colon de frater. Do-minus teSpiritu fuo fern per gubernet,virtute fuftineat,amp; man us fuæprotcôtioneincolu-memtueatur.Geneuæ,PridieCalend.Decemb. m. d. lxiii.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loannesCaluinustuuSi

Cal. D. C V r s o i I o.

BVod certo homini mandafti, vt quid confcientia tuam vrgeret, mihi aperi- Ex^all. ret,meûmquc ad earn rem confilium exquircrer,bona fide ab illo prættitum eflelcito. Antequamautemrcfpondeam,eftquod Deogratias agamcùm ita te afïcôtum video,vt cSfcientiç habenas laxiores non pcrmittas multoru exêplo: qui mmirum vtcunque fele apud homines cxcufent, tandem tamçn fcfecoram Deo damnare coguntur. lam vt ad rem veniam, non eorum te loco habeo, qui tnedios fe profitentur :led te àmefimplicitcr quarreremihiÿerfuadeo , an cùm Chriftianam Religionemprofeflus fis, fasnefiitibi profequi. N. ad fupplicationes amp;: cætera id genus idololatriæ exempla. Hîcautem iftatibiexpendenda funt. Primum ne exemple illotriftitiam piisaut fcandalum,autinfirmis vel ignorantibus adhuc faftidium aliquod afferas. Alterum eft,ne des occafionem impiis Dci amp;nbsp;veritatis hoftibus fefe efte-rendi:adcôque osimpurum aperiendi,quô veram Religionem traducant.Sunt cnim illa duo tant! momenti, vt non fatis à nobis attend! poflint, vt difertê ita nobis inculcantur. Cum igitur Dei Spiritus vetet nominatim ne fratribus triftitiæ caufam aff'eramus,feriô il-ludtibiin mentemveniat,oportet;fi contingatpios aliquot apud fe ingcmifcere,cùmte inttiediailiaturmaconfpicuum viderint,quæ ad Deum contumeliaafîiciendu prodeat. Scandalum verô quale futurum fit, quâmque late cmanaturum fatis etiam vides. Ple-rique enim exemple tuo ducentur,adeôquehypocritæilliquos fuæ vçcordiæhaflenus puduit,fub vmbi a tua fccurè lacebunt. Altera ex pfrte cothurnos indues aduerfariis,non modo vt defpiciant Euangclium,fed vt indurentur in fui?immanitate aduerfus illos,qui depietatisingenuaprofemonenihil remilerant. Quô magis denique fingulaexpendes, grauiffimeinDeumàtepeccatumiri iudicabis. Supereftvnum Naamani exemplum, Sedtanta eft diucrfitas inter iHius amp;nbsp;tuam perfonam,vt ad vfum tuum referri illud faftum non poflis.Vnuseratillc in tota Syria qui Deumcoleret,vnde nemini abeopo-tuitafferrifcandalum.Nemoex piis contriftari potuit,quafifalt;fto fuo veram Religionê probro exponeret. Nemo potuit à red a via abduci,aut ne illam in gredererur impediri. Quin petiusille exemple fuo infultabatgentifuæ,cùm altare fibi haberet,in quo Deum Itraelis adoraret.In fumma non eft vrgendum quod illic fpeciale notari poteft, fed potius quodadædificationempertinetfcquendum. Nuncdifpiciendumanillimilitiærenun-tiaredebeaspotius,quàm vtN.minuseain rc obtempères. Arquehîctenendaeft Pauli Rom.jX régula,non elfe facienda mala,vt eueniant bona : fatis video quantum commodi ad Ec-clefiam rediturû fit,fieum locum retineas : quantum verô damni,fi déféras. Sed in iftiuf-modianguftiis illud dandumeft Deo,vtin eum recumbamus, quivnus idoneè omnibus profpefturus fit. Nequeintercatibi décrit exeufatio honefta, quôd cùm N. non ignorer, quam Religionem profitearis, illam te ab omnibus illis rebus auocare,non polie integra confcientia illic ftare,vbi in Deum peccaturum te noueris. Imo etiam conftantiam illamtuam magis eiacceptam fore cÔfido,qua fi quidquam de officio remittercs.Etfî ab.

174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï. C A L V I N I EP I S T O LÆ

fentiam tuam tulic fatis diuturnam,non eric illi graue fi triduum in anno, vti per vale» tudincm ce fubduxeris. Atq; hoc quidem per iocum. Morbum enipa te obtëdere nihil aliud elTetjquàm quôd puderet te Euangeli;. Vbi ergo ifta apud te expenderis, non du-j.Cor.io.xi bito quin cum Paulo colligas,non pofle ce fieri participem Cœnæ Chrifti, arque inter-* ca inter idololatras conlpici, maxime vbi res habet cÔiunélum fcandalum.Peto igiturà te vt tibi inftes atque Deum enixê ores,qui tibi Vires ^^ippéditer,amp;:arma ilia tibi induat, quibus te ad Domini militiam tantô animofius accingas. Dominus tibi a tqult;^ coniugi adficmagisacmagis,vtfemperomniainmeliusfuccedant.xxxi.lulij, m. d. lxiii.

Tibi addidiflimus lo.Caluinus.

lo. C A L V I N V s DiLP HIN AT IBV S Fr A T R IBVS S. t)i

Adenus ad vos non fcripfi,dilediir.fracres,quôd expedare vc res inter vos ƒ paulô melius fehaberent:quando aliter fieri no poteft, quàm vtbellorum A e^hus plurima fatis pcrturbata,amp;: inordinaca reJinquat.Nec taméeamo-mnium reftitutiônem fpcrabam,in qua nihil defiderareturxùm nihil tum meis literis opus tuÜTet.Sed quoniam in mediis illis feruoribus, non ira me à vobis commode auditumiri iudicabaQa,meliorem occafionem quænunc videturof- . ferri, mihi opperiëdam duxi.Habeo igitur duo fumma capita,quæ vobis proponam. V-num eft ne valde illorum excmplo finatis vos duci, qui fibi perfuadent fefe quàm open me de Deo meritos eire,quôd pro Ecclefiæ iure aduerfus tyrannicam audaciam iêcun-dum Edidaprincipalia aflerendo, arma tulerint, pcricula adierint, facultatum detri-mentumfuftinuerint.Imô eovfqueinfolefcuntnonnulli, vt fibi deberi iaditent,quôd in Eüangelij pofleflionem alij mifli fint. Atqui fi ira Domino vifum eft,vt tam honorato vfui vosimpenderct,noneftquôd eonomine vobisplaceatis,aut remictatis manus, quafiopere ad finem vfqueperdudo: fed potiusvt inde fumatis animumpergendiin melius,quod reliquum eft longioris viæ.Cùm fi poftqua tam bene cœpiftis,ceflare con tingeret,eftetis cant^minus excufabiles. Alterum fequicur, quôd cùm belli occafio ea licentiam inuehere foleat,vt optimi etiam turn fibi excidant,videndum elle me profil-fiones illæ amp;nbsp;infolentiæ quibus multi addidi fuerunt,à vobis deinceps rctineatur. Cùm potins malum ipfum quod ita iam inhæfit,ftimulare vos debcat,ad remedium tantôftu diofius requirendum.Eorum verô quæ tam inordinate gefta funt,omnis apud vosfepe lienda eft memoria,nifi vt illis ingemifeendo à Deo veniam precemini, atq; ab eiufmo di rebus feriô pede referatis.Cùm verô facuIras à Deo iam oblata fit, vt cû aliqua pace conueniatis in nomine ipfius,ad ipfius verbû audiédû,ad promouédam veftram fidem, ad vos in ipfius timoré confirmandos per ilia media,quæ in Ecclefi^x ipfe inftituit,fic ad tanti beneficij vfum legitime præftandum incubite,vtaliquatenus etiam quæ fecus ante acciderunCjCopenlàre ftudeatis.Optadum crat fanè,vt omnes fefeiifdcm animis ad Filiû Dei agnofcedûadiungi paterentur:fed cùm illud fit decretû Partis,vt extet inter PÛI.KO.X. medios hoftes Fihj Kegnum, fiiftinete patienter quod non fine mccrore à vobis audiri poteft.Interea verô ne pudeat adhærere Domino cum perpétua demiirione,amp; humili-tate,dum impij quafi vidores palfim exultant. Ac fi illud vos angit, quôd iplà cœleftis veritas,quam omni rerum præfentium coparatione fuperioré elle nobis oportet,ita de-fpeda iaceat inter illos,vos ipfi operam date,vt errantes rcducantur in viam. V t eo per-ueniatis,veftro imprimis excmplo illos afficite,vt quôd ad vos no accedunt, pudorêi-pfîs alFerat.Nominatim vc redus ille ordo,qui foliditatis veftræ in Chriftû fidei frudus fit,extet apud vos,cuius teftimonio agnofeere cogantur Deû inter vos præfidcre.Scitis hocipfos inorehabere,quôd nihil aliud quàm vagantem amp;nbsp;eftrænem licentiam inuehere quæramus.Ergo ipfis reipfa cômonftrandum eft,nos non alio animo exeufifte An-tichrifti iugum,quàm vt Chrifti ipfius iugu admitteremus. Atqui rcs longe aliter fc ha-bet.Qui enimintolerabiles illas confeientiarum fidiculas in Papatu fuftinuerunt,quiq; horribilem illam animarum carnificinam tolerarunt tamdiu,nunc Euangelium obten-exlegesviuant.Siciftis accidie quod de falfis Apoftolis adCorin-thios querebatur Apoftolus.Nempe,inquit,omnia illorù placide admittitis, amp;nbsp;tantum-no deofculamini,cùm interea ad paterna obiurgationë feruorû Dei ita refradarij litis. Pleriq; autéhoc magis probarët,vt fe quifq; pro arbitrio gererct,quib’fatis elfe videre-tur,quôd verbû Dei publice doceretur. QÙafi verôperperainftituta fit a Domino in i-pfius Ecclefia difeiplina, quæ omnes in officio cScineat. Atq; vc familiari exemple hoc conftet,

R E s P o N s A*

conftet ) quxnam effet vita noftra amp;: vigor, fi anima ita corpori inefîet, vt Vel deeffent nerui interea, vel officium non facctent? Sic omnino anima Ecclefiæ verbi auditione confiât,ira vt ctiam neruorum locum obtineat ordo amp;nbsp;politia conftituta appofitè,ad bo-num corporis illius habitum conferuandum. Atquc co fpeftat illud Apotloli,quodi.Cor.i4.jj Deus nofter non fit auélor feditionis fed pacis. Illud ptæterea vel vnom abundè elle o-portuerat,vt nihil aliud obftaretne^^is ne difflueremusadmalû, vnum inquam Eccle-fiæReformatæ nomen quodgerimus. Quod h quis hîc timendum putat, ne lubregi-minis fpiritualis titulo , fpccies aliqua dominationis inuehatur,ant ne miniftri fibi plus quàtn licet ttibuant,amp; fua poteftate abutantur, veftrum eft ei rei profpiccre, atquc earn moderationem adhibereiniisquæapudvoshisde rebus ftatuenda funt, vtnequecon-ftringatur quifquaminfuavocationg,nequeetiam fines legitimitranfiliantur. Adèo-qucvtilliipfi,quiregendisaliis præerunt,ar£lioribus etiam dilciplinæ vinculis, quam alij ex medio cœtu contineantur. Summum igitur hoc eft, quod à vobis per Dorninum vni-cè contendo,quantùm Si vos Partis cœleftis præfidio fouendos. Si ouium natiuam doci-litatem illi exhibendam à vobis exoptatis, vt manfueto animo admittatis, quidquid ipfe præfcribit ,tum in veftram falutcm,tum præfertim vt obftruatur os impiis,ne per illos vc-ftra vlla occafione nomen ipfius blafphemetur. Dominus Si Pater mifencordiarum com-pleftatur vos fuo præfidio,Spiritu regat, atque omnibus fuis bonis locuplctet. Geneuæ, XXXI.lulij,M. D. LXIII.

M E D I C 1 s NI ONSPESJVIANIS. S. tgt;.

tuliiretquçmihipræfcripliftis ad morbos meos leuandos remédia, quis hac curammeinlciofufeepifict,quæfiui. Refpondit fecollcgænoftri quiapud. vos eft rogatu, fummam eorum complexum quæ facere vifa funt, vt mihi v-tile confiliûdaretis.Ego verb ex accurata veftrarefponfione agnofco,quàm vobis charaût mca vita,de qua prorogandafponte adeo fuiftis lolici#: fi poftulanti id la-boris concedere graue non fuilTet,officium fuiffet minime fpernendum.Nunc quia ante* uertiftis,eô magis fum vobis obftriiftus. Cætcru non alia tcftandç graritudinis ’^^itio vel ffi-cultas fuppetit, nifi vt ex meis feriptis viciffim fumatvs,quæ fpirirualé vobis medicina äffe tant.Eadem anteannosviginrihumanitate vfiergame fuerant cximij medici Acatius,

\ ïagautius amp;. Gallus Parifienfcs.Verùm nequc rune infefti mihi erant podagnci dolores, neqicum calculo Si arena mihi erat ncgotiû,neq-, vexabat cholicis torminibus, ncq-, mo-leftiiexhibebat dolor ani,ncq; faguinis exereatio minitabatur.Turmatim quafi vno im-Çetuin me irruptioné feccrunt tot hoftes. Sim ul atq-, conualui a febre quartana,excepit me grauis Bi acerbus in funs dolor , qm paulifper mitigatus iterum ac tertio me repetjit. Tande verfus eftin morbu articular c,qui apedib’ ad genua cxcurrit.Diu rne in venishç* morroiciscruciauitvlcetatis,cummetitillaffenca^arides quibus nunc fum liberatusi hacoccafionecorripuitmeproximaæftate nephritis .Na«iuiaequiagitationenon fere*x...... bä,leaicainagrudelatusfum.Voluiinreditu parte itinerispedibuscóficere.Vixad mil* liare peruenera,quum mefubfiftcre coegit renum laffitudo. Atqi tum fanguine pro vti-na mitti à me mir atus ffim .Domum reuerfus decubui.Nephritis me acerrime vrgere,cul modicatantû ex remcdiisleuatio.Tandc calculus eieftus no abfq-,moleftifhmonixu main illud mitigauit.Sed ca erat magnitudine vt venas læfcrit,nec cohibitum tuent faguinis

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proftuuiu, niftinieào per firyngem mulierislade. Ab eotempore plunmos cnixus fum,

i Bc grauedo quæ in rênes incumbit,fatis indicat effe illiclapidicinam. oene tamé eft quod 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minuti vel faltem mediocres cxcant.Spc fanatioms eripit defidia,ad qua me côftnngunt

y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xgripedcs.Abequitationeetiaprohibeorfedisdoloribus.Ahudprxtcreamalu,^uq^i*

y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;busmalèin ventrieffio ebeoftus in pblcgmara vcrtitur, quæ tua defitaie tan qua glutino nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

1' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exitnimpediunt.Verum ego paru cÔfideratè, quipro laboris mercede laboté vobisdu*

y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plico,nô itetum confulrandi,fed nugas meas legendi. Valere ornatifs. viri Si mihi fynce-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ra obferuatia colendi.Dominus vos temper gubernet fuo Spiritu,virrute fuftinear, ac do-

\ nisCuisvosmagisacmagislocupleret. Geneuæ,vin.Eebr. m.d.vxhu.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cau Eakelvo s. r».

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;optime Siintegcrr. ftatenSi quando leDeusfuperftitemmanete vult,in

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mundo,vine memor noftræ coniunaionis; quç vt Ecclefiæ Dei fuit vtilis,ita nos

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eins fruCtus in cœlo maner. Nolo re fatiges mca caufa. Ægrc fpirirum traho:^

/

li nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIÊPÏSTOLÆ

■ ”■ 1 »

aflSduè expe£lo, dum me anhdinis deficiat. Satis eftquôdChrifto viüo amp;moriof,qüi fuis lucrum in vitaamp;mortc.Iteriim vale cumfratnbus.Geneuæ, i.Maij, m. d. lxiiii-

Ó’ex EptllûU quâ,ß'quunturyfro loco infer exciidendurrLt non occurrerM.

Fidelibvs Lvtetiaé.

Char/t.t! I^ei Patris.,^ Gwin Domini /gt;7^eßf chriflifier SpiritusJan^i communtcationem -vobis femperadßt.

Vancum moeroris nobis attulerinc veftræ afflidiohes amp;nbsp;miferiæ,fratres di-leótiflimi, fcripto teftari no eft neceire; nam amp;: noftra vobifcum coiiindio, amp;nbsp;communis caufa aliter nos rerum veftrarum fcnfuaffici non linunr.Ac-Û ad manu eflet ratio qiu^vobis adefte poftcmusjrcipfa agnofceretis,qua-to veftri iuuandi ftudioteneamur, Vna nobis in precibus ratio fuppetic:ft

quid aliud in nobis fuitjornilTum etiam noljfimus,etfi de euentu ftatucre no audeamus. Enimuero quocunque res cadat, certo ftatuite oculos Domini fuper vos intcncos cflc, ac veftrosgemitusamp;:lacrymasad ipfum perucnire. Atqueniliilla fidescertiflimapa-ternæipfiusprouidentiænos fuftinerct,iam nos iftius mundi voragines prorfus abibr-pfiftent,ad quamuisauramagitati circumferremur ,neqi mens neque animus nobis co ftaret,deniq5 inextricabilis quidam error vita hic noftra habenda eßet» Imprimis veto vbi Satanæ ipfius inftrumentis habenæ laxantur ad mileram Ecclefia perfequendai illud demum nobis fuccurrat oportet,cum Dominus nullam ex rebus à fe creatis àfua prouidentia alienlm efte velir, ab ipfo non dcrelinqui qui ilium inuocant : cumque nc minimus quidem palTerculus in terrain cadat fine iplius nutu ac prouidctia, paternum illud ipfius ftudium erga filios non defuturum. Eft fane grains ilia amp;nbsp;prædura tentarioi tantis ftuótibus merfari,quiq; certiflimu naufragium portendant, vt tantifper cunde^ tur Dominus,neque dum porrigat manumifednon perperamillud ab Apoftoloappo' ».Petti 1.7. fitum eftiDominum ncmpeperindeatque aurum camino,fidem illam noftram probare veile. Quareetiamfi non ita præfentem opemadlerat noftrismalis,maneatiJlata-men eins veritas in nobis, quod capilli etiam capitis noftri numerati lint ; acli langui-Mat.t0.30. nejnetimnfuorumeffiindifinat,ipfasetiamnumillorumlacrymas efte in prctioaptwl ilium,atqj in vtre ipfius amp;; libro ligillatim reponi,vt teftatur Dauid Pfal. v. 9. Vnuni conftare debet : Dominum videlicet non permiliire,vt quod accidit eucnirer,quini-taquodamodo delignareftatueritmagnu opus aliquod,quod noftrum omniumcaptu cxuperet.Qui hablenus mqjtyriuiS adierunt ,fere obfeuri amp;dclpcdi erantapudhomines, turn in fua ip forum perfona, turn quia non ita confetti amp;nbsp;numcrofidiidifunt: quidigitur lialiquem iftis anguftiis fuorum exitum Domiivis dcftinat,qui ampliffi-mum inipfo exulrandi,atque iplius concelcbrandi argumentum proférât’Tantum^ vt ita vere fapiamus , dum nos illi abfoliite fubmittemus : atque vt omnia furfiim deorfum ferantur, placidé liberationem illam quam pollicitus eft expeftemiis, Vos Luc.ii.1?. veto fratresdileôtiirimi,dumiftaitafehabent,illamcœleftisMagiftrivocem advfurn veftru referte, vein patientia veftrapoflidcatis animas veftras.Equidem quam lit illud carniarduum,non ignoramus: fed nunc maxime fuccurrat oportet, hoc efte tempus certandi aduerfum nos ipfos ac noftros affeâ:us,quû ita acerbe à noftris aduerfariis imquot; petimur. Neque veto exiftimate vobis maleita eonfultum iri, cum vt agni in fmcibuS luporumverfamini,cum iliapromiflioconiundafit, nondefuturum nobisfidumpa-ftorem, qui nos in fuam curam recepit. Satis potens eft Dominus, vtcunque furant rumpantur impi^ad illos coercendos vti ipli videbitur, etiamli nullis apparentibus mediis vtatur. Veftrum eftautem vnicevidere, nequid præter illud quod ex verbo ipfius licet audeatis.Siccnimnos continendo vtipli obediamus, certi fumus ipfum aut tela propulfaturumanobis,autidoncis viribus adipfa excipienda nos inftiufturunr. vt contrà fi vitra iplius voluntatem perrumpimus , timendum eft ne tandem mer-ecdem temeritatis noftræ refcramus. Neque veto licloquimur vt de veftropericulo fccurio-

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177

rccuriorcs’.Ccd quia in extremis illis rebus extrema non null a fuggeri poflc putamüs, qui-husitaanfam præcidere non fit facile. Qu^are non aliud vobis confilium damus, quàm quodipfinobisdari vellemus, fielfemus veftro loco.Præftat enim nos omnes nullam hîc falutem fperare ac certæ motti occumberc,quàm vt noftra fraude amp;nbsp;diffidentia Euan ge-lio vlla inuratur nota. Fcecundi nempe cineres mattyrum à Domino,humana verô con-filia amp;nbsp;fuggeftiones fterilitatem ÔÂquafivfiionem potius inducunt. Illud igitut amp;nbsp;fcn-lite in vobis ÔC rcipfa palàm facite,vos profeciffe légitimé in illius fchola qui nos fibi in facrificium offert! iubet: neque quidquam à nobis recipi patitur,fed nos noftrâq; in foli-dum pro fuo nomine impend! vult-.fic tolerando peruincamus, donee impotêces illos ad-uerfarios prorfus coter at, aut fibi obfequentes amp;nbsp;morigeros Domin’ rcddat .Quod ante ve[lrçEcclçfiæordo nunc cóuulfuse(i,vidcte ne plane effluerc finaiis. Nam amp;c vosipfos pro veftra trepidatione ad fignum à Domino vtcuq; eredum intueri hoc tempus admo-net, nihil Satan magis vellet, quàm vthuc Sgt;i. illuc difpcrfi, nunquam deinde coite Sc coalefcere poffetis. State igitur denfi ac confetti prout tempus amp;nbsp;res ferunt pet Dominum,acvcluti vni humcro côpaai,vno ore Dominum inuocate,qui etia pollicitus eft interfututum fe inccetu amp;nbsp;duorum vfque Sc trium congregatorum in nomine ipfius. Valete fratres dileàiffi.Dominus Deus Sc Pater p^otegat vos omnes fubptæfidio Fibj lui, iaüiaaconftantiaobarmet,Spiritufuo fando ditigatinomnem prudcntiam,rcditudi-nem,fyncetitatem,humilitatcm ac fortitudinem,ac veftros illos aduerfarios tantifper in-ftænetaccohibeat,donee in veftra ilia obedient! a ipfos ad metitam 1 g nom imam Sc pto-brumperpetuumadducat. xv i.Sept. m. n. l v ii.

To. Caluinus ftatrum nomine.

To.CaL. ViNCTIStIDEllBVSLvGDVNi S.D

Vne demum Vrget ipfa ncceffitas, ftattes dileftiffimie vt oculos in coc-fi lum conftanter attollatis. Exitus quis futurus fit, nondum tenemus.

quando plane vidctur Dominus vobis ad martyrium defignatis, ad obfi-anni usî-gnandam vetitatem vti veile, vnum hoc eft appofitiffimum, vt vos ad illud ipfum comparers,togandovt fuo vos arbitrioitaobfequentespræftet,vt nihil quidquam ab eo abducat,quó vos ipfivocarc libuerit.Sic cnitn fratres,mortificatio nem noftram procedere oporterc didiciftis,vt in facrificium ipfi oftevri parati fimus. Ne-Sue intetea fieri poteft, quin duri infultus excipiendi fint , vt in vobis experiamini quoditaDominus femel protulif.Ducent te,nempe quo non voles-.fed Sc illud fuccutrat, cuius nomine Sc virtute nobis dccertandum fit, qui illi vnquam innixi funt, nfiquam at-tonitosirepidaffe, nedum vt lacuerint confufi. Cofidite igitur ftattes vos ipfos vbi ad extremum ventum etit, ipfoctiamDominiTefuSpiritu confitmatum iri, vt fubilloten-tationumpondéré,etiamfivirium veftrarum ad illuft ratio nulla fit, non magis deficiatis quàm Chriftusipfe,qui tarn infigneni ex illis viftoriam rctulit, vt ipfa nobis ccrtiffimum ttiumphiper medias mortes capelVendi pignus Sc quafi vexillum fublatum extarct.Q^-lefiitafetet ipfius voluntas,vt ad morte vfque ius Sc caufamipfius propugnetis,manum illam auxiliarem porrigct,vtfttenue ad extremum per ftetis, neque vel minimam veftri hnguinisguttamvacuam,Sc euanidam cadercin terramfinct. Atquevt ftuâiusMarly-rijexvobisnon itaftatim cmetgat: tarnen dubium non eft,quin longe vberiot extaturus tandem fit, quàm quifquam exiftimet.Et quoniam eo vos honoreaffccit,vt vinculorum vehtotumfama exierit ad plurimos, Sc vndiquaque Ipatfa fit, tamo certius eft mortem illam vefttam vel frendente Satana latiffimc emanatutam, vtDei nomen pct illam exal-tetut ampliffime, Egoquidem fieftatuo ,fiDominihxcmensetati vtvosad fe voca-ret,vefttam illam diuturniorem detentionem ab ipfo deftinatam fuiffe, vt illius occafio-ne excitarentur plurimi,quos ipfos veftro exitu demum xdificandos fibi prouidit. Plura hicnonaddoquibus VOS exhorter,autconfolari ftudeam,cumfatislciamPatrem ipfum Ccelcftemtuam ipfius confolationum efficaciam vobis per fe teftatam teddcre-.vofque e-liamfails pet vos ferti ad ftudium Sc meditationem eorum, quœ v etbo Dominus fuis ipfo commonfttat, Etillaetiam quæ extant vittuiis ipfius in vobis habitaniis documenta, omnino confirmant, ipfum adeo ad extremum v fque opus illud fuum ptofequuturum.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tllud vobis conftat,nos ex hac vita migrantes non in incertum ferri-.ium quia de ceitif^

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A.

178 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï. C A L V 1 N I E P I S T O L Æ

ma ilia poft iftam euanidam cœlefti vicaabundèeftis perfuafi, tum imprimis quôd plc-niflimaadoptionisDomini gratuitæ fideinftrudigt; ad illam vitam,iam non fecusatque ad veftram hæreditatem amp;nbsp;patrimonium contenditis.Et quod ordinati tftis à Donuno Filij ipfius teftesjillud peculiarem amp;nbsp;præcipuam quandam tantæ veritatis notam vobis etiam apponit.Supereft luéla ilia,in qua demum non incedere modo, fed etiam curren-do eniti nos iubet Spiritus Domini. Eft quidem ill»d grauiflimum tentationisgenus,aC longe acerbiftîmum,vbiinftat nobis amp;nbsp;obuerfaturoculis boftium veritatis ille eftrçnis tumor,atqivbieorumfuror impotensita defpumat,dum nulla piisà Domino melior C^lofj-j-fpesaftulget. Atquifiilludnonexciditnobis,vitamnoftram ablconditam elfe, acnos mortuos hîccfle (vtiperpetuuseft fcnfus Sgt;e vfusiftius do(ftrinæ)perinde nouum nonerit, quôd affliétioncs perdurent.Cùm cnim ita Domigt;o vifum eft,nos aduerfariis nunc quidem permittere:noftrum eft etiam,fi tempus illud redemptionis noftræmoram trahir» placide nos tantifper continere. Porto cùm idem ille iudicaturum fetefteturgenteniil-Geïgt;.i$.i4.1am quæpopulumipfiusiugoferuitutisoppreflerit,nolitediibitare,quinhorribilisvindi-éta illos maneat qui tam impotent! audacia iplius Maicftati in fultarint,atque illos crude-lilfimè infeôlati fuerint qui nomen ipfius inuocarent. Vos modo illud Dauidis vobis Pfn^.iop. ipfis applicate, quôd legem Domini npn fins oblit),etiamfi anima veftra per fingulamomenta fit in manibus veftris :cûmquc Dominus ipie vita veftra in retanti momcntivti ftatuerit,qualiseft veritatisipfius confirmat)o,nol'tc dubitare, quin amp;nbsp;jpfafuturafitilH quàm commendatiftima. Inftat veto illud tépus quo terra deteget fanguinem quemab-forptum contegit, nos verô vbi caducis iftis corpotibus exuti fuerimus, in opratilTiniuin ftarum reformabimur. Satis fit igitur quôd per noftrum opprobrium tantifper glod-ficetur Filij Dei nomen, arque in illoteftimoniofirm’iflimè acquiefcamus,quôdvc-rê nobis confeij fimus, nobis ifta non inferri alia de caufa, quàm quia Iperemus inDeo viuo. Atq; illo arguméto fas fit nobis infultare totius mundi feroci;^, dum ad illam fpem contendimus,quænosdemumin abfcondirænoftrævitæ pleniflimâfruitionero intro-mittet. Valctelitres in Domino vnicèdile(fti,acvtnoftrimemoriam in veftrispr^' cibus vigere cupio ac poftulo,ita etiam veftro nomine Dominû oro,vt fuo illo fando prî-fidio vos compledatutjfua virtute confirmet magis ac magis, vobis reipfa patefaciatftu* dium illud fuum de falute veftra impenfum, arque imprimis Spiritus fui dona adaugeat, vtad ipfius gloriam ad extremum vfque vigeant amp;nbsp;valeant in vobis .i. February,

M.D.LYII.

Fratcrin Domino vobis addiftiftimus I. C.

ƒ

Caivinvs Bvlingero s. ».

Tfi in excufandgmearftn literarumrahtatc facilem te mihipræbes: arque' etiam, quæ tua eft æquitas, hoc mihi officium vkrô renuttis : me tarnen vcl ignauiæ, vel fecuritatis nimiæ pudet, quôdcrga te minus quàm vulgares quofdamamicosfedulusfim. Vcrùm hæcratio eft,quôdalij importune flagitando, mihi torporem excutiunt ; tu lt;]ui liberalius indulges, tacere pa-

teris. Et fane ita affiduis feriptionibus fatigor, vt pri'pemodum fæpe, tædio fradus, li-teras ipfas oderim. Vtinam tuahæc moderatio apud alios valerct, vtparcius feribendo amicitiam fideliter colereliceret. Sed Galli noftri bac in parte plufquam inconfideratc mevrgent. Itafit, vtvulgôfatisfacicns pigritiæ meapud præcipuosamicos fufpeduffl reddam. Adde,quôdnificerta materia fe offert,ineptire mihi videor,dum communia argumenta quafiproculaccerfo. Cæterumquôdvospridemfcripfiflccommémoras,nee fuiftedatumàmerefponfum,quid fibi velit,nonafiequor:nifi quôdfufpicatus fum pro-fedu elfe à vobis aliquid,quod ad m e no peruenent.Si quid taie fucrit,admonitus, quod mearum eritpartiû,non negliga.Quoniâ nonulli vel maligni,vel morofi, vel finiftri homines concordiæ noftræ obftrepunt,fi ita vifum fucrit vobis,editam e/Tc cuperem. Mul-ta placide tulfpræterij, deuoraui : fcd,crede mihi,multis modis animaduerti quantope-re Satanæ difpliceret. Si édita fuerit confenfionis forma , Saxonicis Ecclefiis idval-de profuturum fpero. Vos tarnen pro veftra prudentia, quid melius fit, ftatuite. Ego, cùm plurimi cxemplariapeterent, nunquam eô me adduci pafliis fum, vt prelo darctur;

donee

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;179

donee pCrmiflu veftro fieret.Qua de re iam ante fcripferain.Sed ex filentio coieci, non-dum vobis inaturum videri tempus. Velim tarnen indicium veftrum mihi Cignißces. De bulla gratum fecifti. Maior vfusfuifletjfi biduo citius ca recepiflem.Iam enim excudi cœ-peratpræfatio,qua argumentum illud tradaui.Eius exemplar bîc babes,fi forte legere va cabit.Rogo tarnen,vtprimaquâq; occafionc vnà cùm literis mittendum N. cures.Hoc boni cil in bulla quôd Papa abfqu®vllo fimulationis fuco meram ryrannidem fpirat. Ad prcces icaque,vt dicis,nobis confugiendum eft. Germaniam dicnnt hoc anno à bellis in-teftinisquictam fore: quoniam Tnrca Ferdinandum vrget. Sed quia Domini eft, fedare omnesarmorum tumultus,ille inuocadus cft,vtindomitam alioqui hoftium noftrorum rabietn côpefcat.Valeeximievir,amp;frater mihiimprimis coIende.Salutameofratrum meorum nomme collegas tuosamp;: faiiiliara.Dominus vos tueatur,vobis adfit,vosgubcr^ narepergat.Geneuæ,XIII.Calend.Martij, m. d. li.

loannes Caluinustuus.

Melanchthon Calvino.

X nundinis Francfordiefibus epiftoia ad me tua tranfinifla eft, exempla ve-feriptinon funt allata tardius enim Francfordiamallatafuerant.,j^jquot;quot; PofteaBonæapudD.Bucerum na(ftusexêplum,vidi t4uad me,amp; fubitô bonam parte difputationis euolui. Quod ante lionorifico teftimonio ornaris,amp; de tota re,nô folùm piè,fcd etiàm eloqueter difterueris, de vtraq; re,videlicet de mea gratitudine, amp;nbsp;de ipfa difputatione cora nos, vt fohti fumus quoties vna fuimus, prolixe colloqui poifeoptarim:etfienim tantum vel ingenij vel dodrinæ mi-hinôarrogo quatùm tribuis,amp;: nos imprimis in Ecclefia agnofeere imbecillitate noftra decet:tamen beneuolentia erga me tua vehementer dele(ftor,tibiq; gratia habeo, quôd in feripto luculento tanquam in illuftri pofitam loco extare fignificetionem amoris erga me tui voluifti. Gratum mihi amp;nbsp;illud teftimonium tuum elfe ingenue fateor,quôd me amp;nbsp;amare amp;nbsp;quærere fimplicitatem dicis.Nam predicate bona conlcientia poiTum fuifle hoc meû ftudiû,cû initio harum côtentionum, multa horridius amp;nbsp;intricatius difputarétur, vt excerperé res vtiles, eâfq-,, ex ill a caligine euolutas,quatùm polîëm,plané amp;nbsp;dextrè reci-tarem, nec rarô illud Euripidis mihi venir in métem, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«o-oipovTo nee

nihil periculi adij dum quædâpræcidiconfragofîora:rctinui verô amp;llluftraui vtihajquod tarnen verecudè feci, ne irritatis vehementioribus ingeniis, difeordias mag:s inflamma-lem.Fuit enim hoc quoque mihi curæ}noftrum,boc eft Ecclefiæ eonfenfum, in ntaiori-b’eaufis vt tuerer. Vides enim qua multæ alia: caufæ vtiliflimæ motæ fint:vt autem ducu ats eftleuioraamp;Trapepj-« interdu relinquere,ne impediantur in perfequendis neceflariis, ita nobis videndum eft de quibus rebus maxime dimicandum fit. Pontifices maiori fpe quamvnquamfuas«j'®xo/z«v»açpropugnât.Atbitrfhtur c^im ftultitia noftrotûPrincipu noftra dogmata ruitura efle, quos vider implicari bellis ciuilibus,amp; irritate Carolum ha-ftenus ceflanté amp;nbsp;quafi fugitantem bclla Germanica. Etfi hoc tan to malo moueor, quod quidem fæpe prazdixi vaticinanSjoJ^xavT/KWjaÀX« (p/xsa-cip/çfcT/v/ cùm Principum wexu-lt;s))oagt;jLio(ruii»amp; alios motbos viderem:tamcn fcio Deum inter fatales Imperiorum tumultus Eeelefiâfuam feruare mirabiliter.Non igitur frangamur ânimls,fed dum poflumus,fone-mus, vt conuerfus latro in cruccjdoótrina de Filio Dei,déq; arcana fapien tia, quæ eft Ecclefiæ propria,de magnitudine humanç infirmitatis,dc pcenitêtia,amp;: fiducia promiflæ mi tçricordiæ propter Filium, de vera inuocationcamp; veris Ecclefiæ virturibus, de myfteriis Don pulluendis, de Ecclefiç politia,non ilia quam fingunt Pontifices,fed qualis fuit Pro-phetarum amp;nbsp;Apoftolorum,denique de vira æterna. Ad harum maximarû rerum dodri-natn ornandâtransferas velimeloquentiam tua : quæ amp;nbsp;côfirmare noftros, amp;nbsp;terrere ad-uerfariosjamp; fanabilesiuuare potent. Cuius eft enim oratio hoc têporein difputando, vel neruofior,vel fplendidior’Noftra vel propter ingenij infirmitaté, vel propter easæi ûnas quib’côfumptaeftnaturç vis,fi qUafuit,eftfqualidior.Magnopere igitur gaudeoDiuini tus te ad Euâgelij explicationem excitatum efte,teq; ilia Apoftoli voce adhottor qua feri-bit ad Timothçu f*« a,iJ.iKet,TDV et irc/^^apja-piiotTOÇ.Etil autc vidcor awtJiPorTajtamc ad con- ’• Tim. 4. firmados animos hç mutuç feu cohortationes,fcu côfolationcs, pfertim in Ecclefia aliq^d çôducutjvt Paul’fe ait veile (ru/x/ir«p«xxi(6«t-(qaliorupiorum officiisaccómonefaClione ,fa-

AA.ij,

i8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOLÆ

tis vbiq; eft hoftiuîti qui Domino bellum inferunt,qui nos delcrc conantur, eo ût firmior conlcnfusnofter, lt;rt//ilt;pspT))'gt;ayaptT«xp«/Ar«,p. ForcalïîsnoftraGermania paulô pôftàTur■' i cis vartabitur,quod fi fiec,cô magis vobis alibi in locis tutionbus ftudia literarum excitan-: daerunt,amp;pugnandumvchemeniius,vtinreliquaEuropaEuangelijluce accendatis» amp;nbsp;retineatis.Quod ad quæftionernde^ædeftinatione, habebam amicum T ubingæ do-I étum hominem FrancilcumStaJianum,quidiccrëîôfebac, fevtrunqueprobare,euenire omnia,vt Dniina prouidentiadecreuic amp;nbsp;tarnenelTe contingentia. Seichæc conciliarc - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non pofl'e. Ego cùm hypotbefin banc teneam,Deum non elFecaufam peccati, nec vellc

peccatum,poftcacontingcntiaminbacnoftrainfirmitate iudicij admitto,vtfciatrudes J Dauidcmluavoluntatevitroruere,amp;:cûdcmfeniio,cùmbaberecSpiricumfandum,po-tuifle CLim rctincrc,amp;: in caludaaliquam cfiè volu»tatis adtionc. Hæc etiam fi fubhlius difputaripoirunt,tame^?â3regendasmentesbocmodopropofita,accommodata vidcn-tur. Accufcmus ipfi noftram voluntatem cumlabimiir,nonquçramusinDeiconfilio I caulamamp;r contraeum noserigimus,fciamusDcûamp;vclle opiculari,amp; adcfieluâantibus: I fxôvBv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bafilius,in ■S’tivsrpB a-aravTÎ.Excitcturergo cura in nobis,amp; laudetur Dei'

! immenfa bonitas,quû promificauxilium amp;nbsp;præftat. Sed petentibus, vt inquit Domin’, boc cft lis qui promiHionem intuentur. ^am à verbo Dei ordiendum eft, nec repugnan-■ dum promiflioni,fed eiaflentiamur,nccdiiputemusantea,tuncnosadfenfuroseire, cùm arcanum decretum Dei nobis monftratumfuerit: adfcntientem autem Deus adiuuat, qui per verbum cft efficax. Hæc non fcribo vt tibi tradam quafi diélata, bomini amp;nbsp;eru-' ditflTifno ac peritifTimo exercitiorum pietatis.Et quidcm fcio bçc cum tuis congruere,felt;l funtTra^vTtpA,âêadvfum accommodata.HæcBonnæ fcripfiapudD.Bucerum,cùmeo acccrfitus eft vt Ecclcfias in DiœcefiColonienfi,emcdaret. Hçc côfilia Deo piis votis c6-mendes. Rogoautem,vt mibi fignifices,an hanc epiftolamacceperis. Nam fi intellexero certô ad te perferri meas litcras,fcriba (æpius.Amlt;r«®oi- tibi debeo,quare gtzti animi fi* gnificationeoftendam. Bene vale, x i.Maij. v 5-^-3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Philippus Melanchthon.

Cai. Richebvkgio svo s. d.

Vm mihi primus de morte Claudij ac Ludouici filij tui allatus eftet nuntius, lie toto animo confufus fui,vt multos dies nihil aliud pofiem quàro lugerc. Ac tametfi coram Deo vtcunque me fuftinebam iis adminiculis, quibus in aduerfis nos inftruitiapud homines tarnen nullus ferè eram.Certèad omniä officia,non multô magis idoncus mihi videbar, quàm fi fuiiTcm fcmlmor-

tuus. Hinc cnim mœrebâ optimum amp;nbsp;fideliffimu amicû, mibialieniffimotcporefuilTc ereptum: cuîcû tara mibi erat familiaritas,vt nobis duobus nihil potuerit efte cóiunftius. Inde fubibat alius dolor optimç fpeiadolcfcétcfiliumtuu primo ætatis flore cficfublatu: que loco filij diligebâ,qùia me,nô fecus ac pâtre alterû, viciffim coiebat. Huncacerbifli-mû luftû cxcipicbatgrauis,amp;anxia de iis,quos nobis fupcrftites D.rcliqucrat,folicitiido. Domu huc illuc difieftâ efle audicba^Malberbij periculûcû ipfius caulàme valdeaffli-gebat,tum etia de reliquiis adiaoncbat.Cogitabâ fieri no pofre,quin vxor eflet vehemv* ter cofternata.Carolus veto tuus mihi affiduè ob oculos verlabatur. Na qua prædituseft ingenij bonitate,qua in fratrê ac præccptoré nô cbaritatc modo, fed pietat’e quoq; fépet fuit,minimê dubiûmihi erat,quin totusin fqualorcamp;: lacbrymis eflet. Vna hæc cogitatio menobibil fublcuabat,quôd fecu habebatfratrêmeu, que illiin baccalamitatcfperaba fore liô minimo folatio. Verùm id etia no potera rcputarc,quin fimul in mente veniret, ambos nodum euafiflc periculu.lta donee fubfccutæ funt altêtæ lireræ quæ Malbcrbium extra vitæ diferimê laborare,Carolû,fratrc mcû,vxorê;amp; aliôs faluos eflê nuntiarêt,mœ-rore,amp; moleftia tatùm no opprelfus fuiinifi q, cora D.vt îâ dixi,ne prorfuscocidcrê,pre-cibus Si faôtis meditationib’ quæ nobis ab eins verbo fuggerutur,me fulciebâ. Hæc idep commemoro,ncidcominoris tibi fintmeæ exhortationcs,quibusnunctelolari cüpw^ quia facile elle cogites, in alieno dolore fortem feexhibere : ego verô bîcnon iaftoin' alienodolore fortitudincm ,fcdquum mibi fingulari Dcibencficiodatùmfit,vtabco,' qui mibi tecum pene ex æquo communis fuit aliqua ex parte vel liberarer vel leuarer, quibus remediis vfusfum,quæquemihi plurimùm pró'deflefenfi,catit)i,.qubàd perepi-ftolam ,6«; breuem cpiftolamlicet,communico. QiianquamhatinrcfiC rifi'hi b^bco-daeft triftitiæ tuæratio ,vtinterim mihi cum grauiffimo ac conftantiffimVyiró negÓ-tiùm cfl'e mcminerim.Ncque enim melatet,quib’adpatîentiâ,moderationetoq; perpe-tuô feruandâ prçfidiis fis inftruêlus.Ne illas quidê c5folationes,quçinfer'ciüilés homines vluni

vfum habeht,adEibere placet.N e mottuum defleas,qué mottalé genueras: vt earn animi magnitudinem præftes luduofo cafu, quam ingenium amp;nbsp;natura præclarum, amp;nbsp;optimis artibusexcultum,quam ætas, quam multarumrerumperitia,quam denique exiftimatio poftulaf.vtvitæantcaÊtæ recordatione tefoleris. Illis,inquam,amp; aliis eius generis exhor-tationibus apud te fuperfedeo. Vnumenim certum eft ac firmum confolationis ge-n’, in quo te,ac tui fimilcs acquiefcîre decet, quod ex interiore illo pietatis fenfu manat, quo te abundare feio. Hoc ergo tibi omnino agendum eft, vt mentem ad eas cogitatio-nes reuoces,quç nobis ab optimo magiftro in pietatis fchola di(ftatur,ac fuggeruntur .Eas hîc recéfere non eft necefle,cû tibi flnt perinde ac mihi familiäres- Et tamë pro fingulari tua picrate,amp; ea qua mihi defers beneuolêtia,nó illibêtet forte in meis lit er is recognefees quçtibi alioquin fpote occUtrunt.FilfG, quem apud te dcpofuerat,D.recepit.Hic lublatæ funt vanæ illæ ôc prauæ ftultorûhominû querimoniæ.O cæca mors, ô iniqua fata, ô Parcç inexotabiles,ô crudelis fortuna.Dominus qui m hac vitæ ftatione ad tepus eu locauer at, cuocauit.QuodàD.fadû audimus,fimul cogitemusnô temere,nôfortuitô,nocxtraneo aliquo impulfu,fcd eo cofilio, quo no modo nihil nifi quod réélu amp;nbsp;iuftû ; fed nihil etiam nifi quodbonû, ac falutare nobis prouidet,ftatuit,ac facit.Vbi iuftitia,amp; æquitas, illic ne-faseft reclamare.Vbi veto cum çquitate illa,noftw quoq-, vtihtas coiuntla eft,cuius ingra titudinis foret,nô placido,moderatôq-, animo fufeipete,quidquid patri noftro placuentî Quanquâ in ipfaDei prouidétia fatis ampla leuationê habet fideles, quidquid acciderit^ Nihilenim eft quod nos magis exanimet, dum his quæftionib’ nos fatigamus. Cut no alitet^Cur in eulocum’benc hæc,ô£ appofnè dicerétur,fi quid à nobis admiflum eflet rc-ptehélione dignû.Verùm vbi culpa noftra abeft,ciufmodi querelis nullus eft locus. DeuS cil igitut,qui filiû abs te repetiit,qué ea lege tibi educadum tradidcrat,vt fu’ temper effet. Et ideo fuftulit,quia Sc ilh è mundo emigrare; Sô hac otbiw te vel te humiliari, vcl ttu pa tientiâ ^bare vtile erat.Hac vtilitaté h no intelligis,primu rogadus Deus, vt tibi oftedat. Sicelâdo vultte etianum magis exercer e,permitiédum vt plus fapia^q métis tuæ imbe-cillitasaffequaiur.Q^tùm ad filiû attinet, fi cum animo tuo reputes, qua difficile fit hoc deploratil.læculo r etTû vitæ curfum tenete,beatû iud icabis, qui antequa tot difcrimina, quæ iâilhitnminebat,per ætaté obeuda cffent,matutè hberatus fit. Perinde enim eft,acft quis turbuléto,Sc tépeftuofo m ari,antc^ m ahum feratur,celeriter fe m portum recipiat. Neqiem ficDeibeneficiû eft lôgavita,viali^d nobis depereat, fipaucoiûannorûfpatio dihuntliad meliorévitâttaducimur.lâveiôquiaD.iple,quinofter omniûPateteft,Lu doviicùfili) loco efle volueraf. hoc tibi pro imméfa fua benignitate largitus eft, vt præcla-lueducationis tuæ ftutlu ante eins morte capetes ; vnde eâ quoq; benediftioné (cires ad k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te pertinete-.Ero Deus tuus,ô^ tem nis tui.Fuit à prima pueritia, quâtùm anni ferre pote-

1 tatoptitnisftudüsinftitutus.ln lis iâ mediocres progreffusfecerat,vt magna fpe de fc no-1 bisinpofterum faceret.Motes (uos,amp;. viuédi rationé bonis omnib’ approbauerat,fi qua-l dolapfuseratnômodo(epaticbatur admoneri,amp;.ofeiurgarijfedfe quoq; monitispræbc-I bat docile,obfequenté.Erat quidé inter dû vehemétior «•ingenio, fed no vfq; ad perti-1 naciâ.ltaq-, impetus iVU qui modû cxcedebât,paruo negoiio frangebatur.Quod veto plu 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rimi faciédumeft nobis,pietatis tudimeta fie imbibetat, vt Si vetâReligionis intelligen-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiahaberet, Si timoré D ei nô fiàô fideliter effet imbutus .Hæc fane ta prçclara Deibene-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ficétiain tuafobolé merito plus valere debet adleniédâ mortis acerbitatê, qua mors ipfa

\ ad doloréinftigendû.Q^tûm ad me attinet, finunqhucfe liberi tuicontuliffent, nullo \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iiûc mœrote ex Claudij,ôi Eudouici morte afficerer .Nunqua tamë efficiet grauiffim’ hic

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l'i2tus,quë vttiufqi caulafuftineo,vt me illius diei pœniteat,quo ad nos Dei manu appul-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fl,magis quaproptio côfilio addu€li,à me in amicitiarecepti funt,quq no modo ad etoe-

' iïiüper(euerauit,fedauéla magis in dies fuit,ac cofirmata.Quo igitut exêplo fuerunt,me-cum vixiffe gaudeo. Et quia moriendû iliis fuit,apud me quoqi mortuos effe gaudco-.vbi quietiotesDeo animas teddidetût, quâ fi in his locis mori cûtigiffet, vbi plus moleftiæ abeotûivnportunitatefëfiffent'làquib’ iuuari oportuiffet,quaab ipfamorte.Nunc autë inter pias exhortationes, in ipCanominis Dei inuocatione fanélac illæ animæ inChrifti confortium euolarunt. Nec vcllem iam omni vacate ludu ea mercede , vt mihi füiffcntincogniti. 'Erit enimmihi fanélavfque in ftnem eorum memoiia-. atque etiam vtconRdo,(uauis. Atquidprodeft,inquies ,filiumoptimxfpeicxtitiffe,cùmin primo \ SEtatis flore cotteptus fit? Quafi veto non hoc metitus fit Chriftus morte fua,vt viuis do-\ J mmetutjSimottuis'. Etfi illius Cumus,Çvt effe nos opottct.'l eut non vitæ,2lt; mortis ha-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AA.iij.

iSt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINIEPISTOLÆ

beat in nos arbitrium ? Quamlibet ergo breui, opinione vel tua, vel mea, filius tuus vi-xerit,nobis fatis efle debet,quod curium que illi Dominus deftinauerat,impleuit. Proin« dene putemusin flore pcriifle,quicoram Dominomaturuerat. Dico autcmad maturi-tatem peruenifle omnés,qui à Domino bine euocanturmifi forte cum eo litigat e placer, quafi ante tempus aliquem rapiat.Hoc quidem de omnibus verum eft : fed in Ludouico cercior alia eft, öc magis propria ratio, Eo^enim ætatis^rogreflus erat, vt veris documen« cis fefe Chrifti membrum approbate polfet.-hoc fruélu cdlto, extindus eft amp;nbsp;nobis lubla-tus.Imoex hacfluida,amp; euanidç vitæ vmbia in veram immortalitate rcceptuseft.Neque te eu perdidifle exiftimes,que in beata rclurredione in regno Dei recupcrabis. Sic enint vixerat,lic mortui funtambo,vtnon dubiteapud Dominum eile: pergamusergo adhäc metam,quam atcigerunt.Non dubium quin illosô?nos fimul indiuidua focietatetunc colligaturusfit Chriftus,in iliaincomparabili gloriæ fuæ participatione. Caue igiturfilin lugeasjvtperditum,quern agnofcisconferuari à Domino, vt perpccuo tuus man eat, qui precario tantum fuerattibi ad mometum temporis comodatus.Necparum folatij ex co accedet, fl bene expendas,quid relidum tibiflt.Habesfupcrftitem Carolum ,dequoM indicium habemus omnes,vt nemo lit noftrum qui non libi talem fllium cupiat. Nepu« tesliocmedaretuisauribus: velaliquidin tuam gratiam amplificare. Hocnec roeim-genij, nequemei moris eft.Sinwliciter ergo dicam, quod reuera fentio, amp;nbsp;quod apudex-traneum quemlibec didurus eflem. Excellere adolefcentem ilium primo flngulan pieta-tc,ac veto Dei timore,qui eft fapientiæ noftræ fummardeindehumanitateingenij, moru fuauitate, rara modeftia, continentia.Neque hoc illi ex rumore vel auditu tribuo.Scm-' perenimintentusfui, vtipfius Ingenium perfpedum haberem. Hoc enim difcriæinis inter duos fratres,quum ambo viuerent, notaui.Ingenij celeritate præftabat Ludouicus, fed hie folida rerum intelligentia,amp; iudicio longe antecedebat. Promptior ille ad profe« rendum quod legerat,vel audierat.Hic tardior, amp;nbsp;verecQdior.Paratior ille amp;nbsp;expcditior, turn ad capelfenda^rteSjtum ad omnes vitæ adioncs.Hic conlideratior,amp; conftantiot: atqueidetiam ferebat corporis conftitutio. Siquidem Ludouicus,vteratfanguincuS, plus habebat hyIaritatis,amp;s alacritatis. Carolus qui in melancholia nonnihil cóinunicat, tanta facilitate fenon exerit. Modeftiæôô comitatishicfemperplushabuit, quæinco etiam mirifice eluxic,quôd potuit fua tolerantia fratris ferociam domare. Hæc quoquein co longe fuperiora: Moderatio, grauitas pene virilis,amp;: in tota vita quædam veluti æqua-bilitas. Tails ergo filius quantùm valere debeat ad eleuandam orbitatis (qua te nunc Do-minus afflixit)moleftiam,tuiple iudieabis,amp; ita iudicabis, vtne in hac re fis Deo ingratus. At difficile eft, inquies, patrium amorem , ita vel excutcre, vel fupprimere, vt nullum ex filij interitu dolorem capiam.Ego veto id abs te non contendo, ne doleas. Nequeenim hanc philofophiam difeimus in Ichola Chrifti, vt earn quam nobis Deus indidit,humanitärem exuendo ex hominibus lapides fiamus. Hæc omnia eo duntaxat Ipedant, vt iuftif-fimo tuo mcerori modum amp;nbsp;quail tenperamcntum adhibeas, Vtperfolutis quæ nature, amp;paternæpietati debentur racrymis ,tibi in lugendo minime indulgeas.Neque tarnen ideômeinterpono,quôtuæprudentiæ,conftantiæ,animiquecelfitudinidiffidam. Sed tantum ne meum tibi officium hîcdeclTet. Quanquam filiteræ iftæfuperuacuæerunt, (quôd mihi credibile eft)pro tua tarnen eximiâ humanitate boni confules,hanc meam fo-licitudinem nimis fortalle anxiam : fed ideô venia non indignam, quôd ab immodico meo erga te amore proficifcitur.Quinetiam Philippum, amp;nbsp;Bucerum rogaui, vt meis lice-ris fuas quoqueadiungerent:quiahoc tibi non ingratum fore officium fperabam,fi be-neuolentiæ erga te fuæ teftimonium aliquod tibi redderent. Vale clariffi. vir,amp; mihi plu-hmùm in Domino obferuande.Chriftus Dominus re,familiâmque tuaconfcruct,acSpi-riru fuo femper vos omnes dirigat,donee perueniatis, quo Ludouicus, amp;nbsp;Claudius prî-cefferunt.

Calvinvs Farello s. d.

Gratia ttbi ^paxà Dominofrater animo meo dilecfißime.

Tatumultuariè Baiileameproripui, vtquasad celiteras reliéturumepro-miferam,inter innumeras cerebri mei tricas mccum abftulerim.Ncqueiam res vlla præ manibus fcriptione digna erat. Triduo poftquam appuli, nofl

^neJiteras penculofc committerem, maJuihucvfqucdifferre.N.fuomore refcripfifle, non inficiatuseft Bueerus, Nam hoc vnum caufatus eft cur mihi non récita« ret,

ET RESPO NS A, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;185

tet,quia noli et mihifruftra ftomachum mouere.Hinc collige quantum amarulentiæ fuc-' tit,quôd ille indicauic pro fua prudentia non poffe à m e fine gtauiori ofFcnfione trâfmit-' ti. S. interim placida eius comitatem dcprædicac.Spcm enim ducit, polTc nobis 6c ipfutn 8ôSenatûres,qui intefti haétenusfuerunr,nobis jeconciliari; fi priores beneuolentiam li-teris declaremus, Quodvt eftperquam ridiculum,Buceruspronihilobabuit. Finge id fperari poffe. Vnde rame inciperewusî An nos quad offenfionis auéloresillos mitigate ftu debimus? Atq-, vt non detreétcmus id quoque, quis erit oftenfarûpurgandarû tenendus modus? Ego veto ncqucitaemendatum iri prætetita, neque in pofterutnritèprouilum iri cenfeo.Siquidem, vt coram Deo ôc eius populo fatcamur ,imperitia,focordia,ncglig c-tia,crrore noftri fadum ex parte cffe, vt Ecclclia nobis commüîa tam miierc collapla fit; ex officio tarne noltro eft, innocent» puritatémque noffram afferere aduerfus eos, quorum fraude,malignitate,improbitate,ncquitia,eiufmodi ruina procurata fuit. Libenier ergo apud Deum 6c pios omnes fatcbor,dign am fuifle noffram turn infeitiam, turn incu-nam ,quxtaliexemplocaffigaretut;culpanoffracorruiffcmfferamillaEcclefia,nunqua fumconcefferus.Longè enim aliter fumus nobis confeijinDei conlpeólu. Neque enim quilquam hominû eff, qui nobis vllara culpæ portiunculam tranteribere queat. la in fu- . turum quis non videat ludibrio nos expoùtû haj ratione iri?Nemo enim nô protinus cla-maret, nihil probri nos reeufare, modo reff itueretur. SedD. vt fpero mcliotcmviam aperiet. Neque enimferibere defiit Bucerus-.cuius aufforitas contemni abiHisnonpo-teriv.contemni autem apparebit,nifi tandem aliquid ci concedant.Hæc porr 0 illi eff fpes ultima,vt fl conuentum non impetrabit, vfque ad ver proximum, vel tune laltem reme-diuminueniat.Et forte ita expedite Dominus prouidet, quo interim melius omnia ma-turefcant. Concionem habui die Dominico: qux vt omnium fratrum elogiis fuerat apud plcbemcommendata,multos habuit velauditores, velfpeftatores.ln animo efffratnb’, fividebuntaliquara Ecclefiolæfacie extare, Cœnae quoq; minifferium concedere. Cum / apudMediomatrices omnia Religioni infeffaforent,6c Senatu in eius excidium coniu-rato, 6c admittennbus fùriofè iacrificis, illuc quoque fex Anabap«iffarum ad excitanda nouaoffendiculapenctrauit. DuoinMofellam prxcipitati,tertius exilio cuftigmatisi-gnominiamuldatus.Quantum affequi potui conietbura, tonfor ille 6c comes Hermanni vnus eorufuit. Vereor ne lues iffalate inter fimpliciores graffata fit ca in vtbe. Dominus te reliqüdfqueferuos fuos tibi conferuet, opufque fuum pet manus veffras fortunet. Eos omnes mihi laluta.NominatimThomam 6c alios qui tecum mihi hofpites fuerunt.

Caluinus tuus.

IllVSTRISS. P R 1 N C I P V M . A T Qj OKDINVM 1 M P E R 1 I P R O-teftantium adFrancifeum l.Galliæ Regem Epiffola.

BMuiem 6c obfequium nofttnm Sqscniffime atque Chriffianiffime Rex. i^oniameabeneuolentiæfigna Regia dignitas veftra nobis femperexhi-buit,quæ argumeto effe poffmt,RegiamMaieffate V effram optimo effe ,0C amiciffimo erganos animo. Aliquandoetiam expettifumus apudRegiam Celf.Veffram noftras preces non parum babuiffe momenti. Itaque nunc e-tiam de quorundam priuatorum incolumitatc,qui pattim in variistegni veftrilocis,pr3E-fertim Gratianopoli, 6c aliis Prouinciç vrbibufrcapd teneniur,partim cum paruis liberis miferireliquerunt fuas domos,6c in cauernas fugere coaéf i funt, propterea quod de do-fftinaCbriftianaidcm lentiunt quodEcclcfiç noffræ ptofitentur; fctibêdum 6c apudRegiam Celf. Veffram inteteedédum duximus. Magno dolore afficimur,quód cum nega-ri non poffit multos vetetes abufus bxr etc in Ecclefiis; ita tarnen exarferit it acundia paf-fitn,vt6c falutares fententiç obruantur, 6c non folvim homines priuati, fed etiamgentes totxveniant in periculum.Qux cvimfuppliccsftuntRegiae Celf.V eftra:,exiftimct Regia Cel(.V eftra non nos tantum ,fcd ipfam Ecclefiam Chtiffi lugetem iacer e ad pedes fum-mornmRegum6c opem implorateacpetere ,neluxexorientis Euangelij extinguatur, 6c vt modeftis hominibus ac Chtiffi meinbris patcatut .Scimus hos qui propter piam do-fdtinam hint in odio,intctdum ptaegrauari aliis criminibus, ac dici fcditiolos. V idimus

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem confeffronem xrumnoforum illotum oblata Cutiæ Gratianopolitanæ, 6c purga-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tionem ohictdorucriminu.Quare magis deprccandu cffe pro cis duximus,quia doCftinæ

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AAliii).

confeffio pia Eaud dubiè pura fententia Catholicæ Ecclefiæ Chrifti, quam amp;nbsp;nos profitemur. Oramus igitur Regiam Celf. Veftram,vttum captorum illorum, tumalio-rum,fi qui propter eafdem caufas periclitantur, vitæ parcat, eófque dimittac incolumes. Audimus quidem nonnullisita veniamconcedi, vc abiiciant confeflïonem doótrinx, quam ipfi piam efle non dubitant:quod cu facere ipfa morte fit acerbius,oramus vt Reggt; Celf.V cftra id quoque propter Deum mitigct.Neq; i^iorat Maieftas Veftra, quam graue fit aliquidpræfertim in Religione contra confcientiam approbate. Erit hæc dementia grata Deo amp;nbsp;habebit prçmia diuinitus,ficutPfaI.inquit,Beatus qui intelligit fuper ege-num amp;: pauperem,in die mala hberabiteum Deus. Quare vtEacin reergamiferos illos, vbicunque fint,fedementem præftet Regia Maieftas Veftra,etiam atqueetiam oramus. Idque erit turn nobis , tum omnibus iftis qui ncèifcum eandem Rdigionem profi-tentur, maximi beneficij loco, præfcrtim fi intelligamus illos noftra interceflïone fuififo liberatos:amp;apud bonos omnes non vulgarem clcmentiæamp;moderationislaudemRe-gia Dignitas Veftra obtinebit. Hæc fi impetrabimus, quemadmodum bona ipes cft, ftu-debimusviciflïmjquibuspoterimusofficiismemores amp;gratos animos teftari, optantes vt Deus Opt.Max. Celf.Veftram diu feruet incolumemamp; ftorentem. Datx Ratifpons XXIix.Maij,AnnoChriftianæfalutis m.d. xli.

Principes,Legati,Status amp;nbsp;Ordincs coniundi Auguftanæ Confeflionis iam Ratifpons congregati.

Oratio LegatorvmPontificis ad Principes

Germanos habita Naum burgi die v. Februa-rij, M. D. LX I.

_ Alter Legatvs.

Vm fummus Pontifex ad facrofanftæ regimeEcclefiæ vocatus eflêt, in eam ftatimcurampro fufccpto muncre Paftorali incumbereeoepit, quomodo corrupt! mores cmendarentur,vt ciTet tandem pax Ecclefiæ, amp;idem fenti-rent omnes Nationes. Cumque tam ad mala fananda, quam ad bona confe-quenda,nullüaliud remedium quam facriOEcumenici Cócilij celebratio-fupereiret,habita matura deliberatione cum ordine Cardinalium, Sacrum tandem Tri-dentiadfeftum Pafcatis Concilium celebrandum,audoritate diuinitusfibitraditade-creuit.Vtveroad notitia omnium Principum id perueniret,amp; ipfi eandécurafufcipcrér, fuâqjftudiaadcôfulendumGermaniætrâquillitatiPontificiç iolicitudini coiungerent, ablegauit hos nuntios fuos, qui pro amore amp;nbsp;ftudio, quo inclitam Germaniç nationem femper profequut’eft, ciufq; vnitaté d^lexit. Pij Potificis nomine fingulos cóueniremus, rogaremus,hortaremur,amp; obfi^raremus vt ad Cócilium hoe accederent,cum plena mä-fuetudinis ac pacis omnia ibi fint futura,omnes ibi auditos,ac in rebus iuftos benignè ex-auditosiri.Petantq; vtiidem Principes piam hancfolicitudine,progrcflum habereve-hnt,cum Pótifex nihil aliud ftudcat,nifi vt cócordia amp;nbsp;pax Ecclefiæ reftituantur. Paratus eft idé Pótifex faluum códuélum Principib’ in ampliffima amp;nbsp;tali forma dare, qualis vn-quä data fuit, aut excogitari poteft. Petit quapropter Pótifex ac hortatur vt finguli Principes Legatos fuos eu plenis mandatis eô mittant, vt Principu ftudio fedatis Ecclefiçdif-fidiis ( tot enim de Religioneopiniones,quot capita:amp; tot Euangelia,quot doâores) Ecclefiæ fuum decus reftituatur,vna fides vbique ieruetur, vnus Deus ab omnibus coja-tur.Cætera Principes ex Collega audituros.

Alter Legatvs.

SLluftriftîmi Principes cùm eadem mandata vtriquenoftrûm fummus Pontifex dederit,'nonatbitrorrepetenda quæ à Collega iam appofitafiint, at explican-das cenfeo Ecclefiæ calamitates.Nemo eft enim qui ignoret,quô res deduâa fit, amp;quôrelabatur. Aliud ex alio malum exoritur ,hoftibus Chriftiani noroinisadperni-ciem Reipub.aditus datur.Huic obuiam vc eatur,opus eft. Poftulant hçc pericula,fiiadet temporis opportunitas,Pij Pontificijs benignitas,amp; ftudium vt nulla vnquam pacis con-ciliandæ

E T quot;R E S P O N S A.

ciiiandæcomiïiodior occafio obJaca, auc dari pofle videatur,pacata RepubI,Chriftiana,ac Pôcificedii4iniciisdaco,cuiusftudium fingulareeftergaPrincipes JoJicitideanîmarum faline,amp;vçEcçlefiïEpaxamp;: cranquiiliras reiliruacur. Elæc func quæ paucis cxponcnda cenfuimus.

Responsio Principvm ad Legatos Po'ntificios.

■ îlJuftriïIimi Sacri Romani Imperij EIcôtorcsamp; Principes, II-fe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eleétorign amp;£. Principum Legati ac ConfiJiarij, adoratio-

veftram, qua Pontificis Romani mandata CelEtudmibiis ipforum iufltrunt. Non dubitarefe quin multi omnium gentium in toto orbe terrarum, viri dodidàpicntes amp;nbsp;pij iamdu-dummeliorem Ecclenæftatumoptarint,amp;: nunc quoqueanxiaad Deum vota faciant, vttandem dotârinæpuritas rertituatur amp;£. tetri in Etclefiam abufus inucôb pia emcnda-tione tollantur.Quod ipfum Pontificibus Romanis in fua iurifdidione præcipuè curæ ef-ie debet, qui Eccledæ titulum tam longo annoruTn (patio magnified fibi arrogarunt. Verum quibusipfipotiifimum rebus femper occupati tuehnt,nimirum regnicupiditate, tegnÜquecommitcendis ,amp; fuperftitionibus in Ecclefia cumulandis, magis quàm illu-ftiand^gloriæDeijfanandiCqucEcclefiæ morbis, obfcurum bonis omnibus non cft, amp;nbsp;QuitosPontificionominiaddivtos viros lâpientes fateri necefTeeft. Mirantur autem lllurtrilTimi Elcótores ac Principes reliquorumque Legati,qua vel opinione perfuafus vel fpefrçtus Plus Papa, miirahacLegatione,Cclfitudinibus fuis Concilij indidionem ob* trudlt;;re,eólqiieTridcntum vocareaufus fuerit. NequeenimPontificcmamp;vosignora-re quam Religioncm llatus AuguflanæConfeflîonis ampledantur, quibùfquedecaufis Ectlefias filas,iuxta fynccram Euangelij dodrinam repurgare, amp;nbsp;fe eo cœtu, qui op* prelPedoftrinxcoeleftisventaîc,fuampotius quàm Chrifti gloriam quærit,fciungere çoaâilunt. SicigiturPontificemac vos ftatuereIlluftriffimi Principes volunt: nona-gnofeere feRomanæ fedis auôtontatem, certifque Diuiniac Humani Iuris indubitatis Klbmoniis CGlfitudimbus fuis perfuafum c(re,Concilij indicendi ius Pontificem Roma* nunanon habere. ludicis enim officio fungi,amp; controuerfias dirimere, eum à quo dif-lenfioncs amp;nbsp;diftraftiones in Ecclefia ortæ funt, quique manifeftam veritatem crudeliter oppugnat',fas non elfe amp;:humanadidatratio,necnonDiuini humaniqueiuris feripta teltantur. IniuRè etiam ora tione veftra fefe taxari IlluftriflTmi Principes affirmant, quôd nullam ftdeicertitudincmhabeant, fed toc nunc fint Euangelia quot dodores. Extat enim non folùm de omnibus fidei articulis, perfpicua ipforum Confelffi? Impetatori Carolo V. Auguftæanno X X X. exhibita :verùm etiam variis haélenus èditis feriptis cœleftisdoftrinæ veritas illuftracaac propagatacfiR Quibusautem erroribus Romana nunc Ecclefia imbuta,quàmquecetris abufibus amp;nbsp;fuperllitionibus vera Euangelij dodri-na opprelfâ fit, vt Ethnicæ quàm Chriftianæ Religioni fimilior efle videatur, vniuerfi or-bisterrarum qucrelxteftantur. Cumquenonerrorelapfi nec temcritace,curiofitate auiprauis cupiditatibus,fed leuerjffirao Dei madato, quo prçcipitur idôla fugienda cfTe, impulfiGermaniæ Principes,difeeffierint à Romana Ecclefia, conftaWter in ea fententia perfeueraturi,nullas fibià Romano Pqntifice leges præfcnbi patientur. Nullius enim au-ôoritatem, vel lunfdidionem quàm Imperatoi is fui Ferdinand! Cæfaris agnofeunt : cuius Legatis quam ipfi de Concilio OEcumenico ac generali celebrando fpcm ac fenten-tiamhabeant,coramhîcexpofuerunt. Qiiôd verôadvos attinet,itavobisomninoper-fuadcatis,Celfi)cudines ipforum volunt ni(i Pontificiælegationis munus obiifietis, omnia ipfotumclementiæamp;beneuoleqtiæftudia obfequiavobisex clariffimis Venetorum Iàmiliisôrtispræftiturosfui(re,tum qu,ôd erga Ampliffimam Venetorum Rempublicam animoaffedifqnt beueuQlo,tum veto etiam quôd vos ob generis nobiiitatem,dodrinç âcfapientiælaudcm fauorcfuo dignos elfe ipfi profitentur.

. i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. LC

-y.

n86 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*1. CALVIN! EPISTOLÆ

ÆDEINCETS SE QJ^ E N-

tnrSE heologicaferèad Rejfon-ja magis pertinent.

De Dei nomine et* iliivs recta acce-ptione,propter InuocJtióhis vfum maxime. ' ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

( -

£x Gall. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Viim de DeO tantum loquimur fine vlla notas appofitione,tum nobis coniï-

fimplici eflentia,vtDeus vnus.

Chrifto tantum loquimur non adiefta Patris mentione, turn illeagnofcendusno(jiscft,vtDeusmaniféftatusin came. Hocautcnl '* fichabet:Deumafiumpfiirenaturam noftram ,vt in illahabitet,tanquaniin tcmplo Maicllatis fuæ: atque hoe ita procedit,vt vnionaturarum diuinæ atque human« conftet,quæ etiam vnitatem perfonæ conftituat.

Quum de Deo amp;nbsp;de lefu Chrifto fimul loquimur,tum fub Dei nomine inrclligeduseft hobis Pater.-Chriftus autem ftatuendus eft,vt Caput ac Dominus,qui nobisà Pâtre ordi-natus fit, vt nobis dominctur atque omne ius in nos habeat.

in fumma fiue de Deo cogitemus fiuc loquamur,non eft hçrendum nobis in nudain-finitæipfiuselTentiæ confideratione. Periculofa enim efteiufmodicogitatio,quiamens humana illa hebetatur. Ad Chriftum igitur nos ftatim conuertere oportet, in quo Pater fefercuelauit amp;nbsp;averuit nobis.

Quum de Scriptura loquimur,diftinguendum eft inter Vêtus amp;nbsp;Nouuro Teftamen* tum.Quamuis enim Lex amp;nbsp;Prophetæ à Chrifto emanarint,quatenus ill e fern per fuit An gelusjille magni cófilij,amp;t fummus Patris legatus,per quem feie Deus communicauit hO' minibus:vfus tarnen nonobtinet,vt dic'amus Chriftum hocvel illud dixifte perMofen aut per Dauidcm,fcd fimpliciter Dcum id dixifie,quia nempe Chriftus eo tempore ma-i^oV'io ^“ieft^eusnondum fuerit. Tenedum eft igitur ex Petri do(ftrina,fandos omnesProphe-tasperos Chriftilocutoscfteutémqjcx Paulo,Chriftum ducem populi exxitifleindefer-co,acpcr eins manum legem datam fuilTc: fed tarnen ex vfu recepto Scriptura?, cùmali-quidex VeteriTeftamento proferendu erit,non dicemus,Chriftus hoc dixit per Ifaiam Velper Moien : fed potius Deus dixit,aut Spiritus Dei.Noui teftamenti alia eft ratio, quia Chriftus venions in mundum ordinatus eft nobis à Pâtre magifter ac doélor,à quo omné veritatem acciperemus.Atq^taànobishaberiamp;nomiharidcbetaudortotiusdoftrin« Apoftolorum,vt Paulus teftatur in fcfeloqui Chriftum. lt;

Quod ad inuocationé attinct,aut Dei tantum nome cdimus,nô expreifa Chrifti mentione,aut addim’,vt Deus Pater nos exaudiat Chrifti nomine, que ipfi Mediatorem pro-ponimus.Si nomen Chrifti ore quidem non exprimimus, animo tarnen amp;nbsp;intelligentix fiipplendum illud nobiseft.Non quöd illa nobis cogitatio etia obuerfari debeat,fempct nos Patre implorare ptrillum noftrumintercefidrem ,'fed quia illud profundametoöi principio coftitutum nobis femper eftc debet, no aliter efte nobis aditû ad Deum,quàin fi ad illius maieftatem ille aditum faciat, qui fefe adeo demifit, vt humilitati noftræfefc accommodaret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' i t . » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n'r’’

Si Patrem nominatim imploramus,vt nos exaudiat Fihj nomine,fic nobis cogitadum éft:itancmpe Chriftum facrificioillo mortis fuæ aditum nobis ad Patrem patefecilTéâd nos i 11 i fiftendos cum fiducia,vt nunc ctia illius eiufdemfacrificij virtiite intercédât prô nobis,orationibusnoftris gratiam concilier,atq; illarum efFciftum noBis impetret.Ncquc verôimaginanda nobis ille quidem Chrifti genibus Patris adiiolutilfatnsjvt inter homines fieri folet,fed co vno fatis nobis fit quôdhabeamus ipfum patronum, qui noftronomine Patrem interpcllct,quinoftrasorationes admittatamp; Patri offerat, nobifqueamp;a'J-dientiam impetret amp;nbsp;gratiam. Audientiam dico vtillius nomine fit nobis facultas inuo-cadi Patrem vt amp;nbsp;ab illoaudiamunfauorcm verô,vt ita quç à Patre petierim’ipfius gratia obtinea-

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;187

ûbtineamus.Acproindehîc eflc debet pij vin fcnfusgt;cùtn Deiim precatur Chrifti nomine: fi ipihi ad Deuaccedendueflet fine vUo dedudore veJ medio, nûquam ad prçceliàm illam maieftatem pro mea humilitace peruenirem. Iam vcrôvbiGonftacmihiièruatoris mei fponfio,qua mihi manum porrigir,non erit milii difficiJis acceflus.

Sihçccogitatio veniat in mcncê,quomodo Chriftus Deus cùm fit,intercédât apud Pa-trem.-quum idem eundc precari vii^ri polt;rec,quod à ratione eft alicniffimû,ha; duç con-fiderationesadhibendæ func,quibus illi difficulrati obuiam eatur. Prima eft, fie vnum ef-fe Deum verum,vt tarnen in vnaillaDeitate diftinôtio perfonarum tenenda fit : Pattis ni-mirum,Filij èc, Spiritus fanóli.lta nihil eft abfurdi, fi ad perfonam Patris nos conuertimus inter precandu.Altera veto,quôdChriftusalîumcns noftram naturam,vtin caredeptio-nem noftram iinplerct,hoc Mediatyis munus fufeepit, quod exerccret demuni interce-dendo pro nobis in ea natura,quam afiumpfit à nobis.

Quum ad Chriftum orationem dirigimus,aut petimus vt ad Pattern nos fpfe, vt Mediator,dedu cat, atq; illud præparationis inftar habet, vt ad Patre perucniamus:aut ficillu oramusvtpropriavirtutenobisadfit,vtisin quern omnispoteftascollatafit,in quo habiter oranis plcnitudo Deitatis,quique adco fit Deus nofter asternus manifeftatus in carnc; Atque vtraque inuocandi Chrifti ratio amp;nbsp;légitima amp;: fanda eft.

Confessio Calvini de T r i n 1 r a t r propter calumnias P. Caroli;

VminDci Maieftateconfideranda mens hiimana peromnino cæcutiat, neque quidqua poflit,quam Sc infinitis erroribus ftfe inuoluere,amp; miris tricis implicate amp;nbsp;altiffimis dem urn tenebns immergerc, fi iuxta captus fui te-nuitatem Deum imaginariconctut : iftud bonorum omnium pace ac venia faifturoseonfidimus ,fi Deum nufquam quasramus nifi in eius verbo, nihil de ipfo cogitemus nifi cu eius verbo,de ipl'o nihil loquamur nifi per eius vcrbu,Hçc ^erofobrietas amp;nbsp;reuerentia fi in familiarifermonccemmendatur,in quo multa eftiitiri folent non ante ptçmcditataivbi quis publicam cderc fidei fuç confeftioné hac de re infti-tnit,nulla adhiberifatis diligentia poteft, amp;nbsp;in lentetiis concipiendisamp; in delcdu verbo-rum habende vt nihil in eadeprehedatur ,quam ipfiflima feripturç veritas exquifitisac folennibus verbis religio(e comprehefa. Nemo ergo nobis fuccenleat, fi Confelfioncm quampiisomnibus volumus approbatam ita moderamur, vtnonex variishominum pUcitisconfarcinataj fed ad reftam feripturæ ntrmara diligenter exada fit. Siqui-dem hîc nobis fuccutrere debet, quod tradie Apoftohis, fidem efle ex auditu, audi- Rû'u.io.ij tum verb pet verbum Dei. lam fi ReligiomsConfeflio nihil eft, quam conceptç intus fideiteftificatio, vt folidafic amp;nbsp;fyncera, expuris Scripturæ fontibus petitam efle oportet: neque verb Confeflionem duntaxat earn recipimus, quæ ex folis Icripturae verbis fu-perftitiofecontexta fit ôiconfuta: fed iis verbis conferibendam elTe contendimus, qua: amp;nbsp;fenfum habeant intra Scripturæ veritatem limitatum, amp;nbsp;quam minimum habeant afpetitatis,quapiæauresofFcndi queant, nec Deo quidpiam alfingant fua Maieftate indignum.Quem modum in ifta noftra Cofeflione, quia tencre ftuduimus,bonis omnibus accotdatisviris non dubitamus ftudium noftram probatum iri.

Devm vnvm quem nobis Scripturæ prçdicantcredimusamp;adoramus: tale ctiam concipimus,qualis illic nobis defchbitur : nempe efl'entiæ æternæ,infinitæ amp;: fpiritualis, quiôcfolusinfeipfovim fubfiftendi à féque ipfohabeat eamcreaturis omnibus lar-giatur.Anthropomorphitas cû fuo corporeo Deo, Manichços item,eu duobus principiis cxplodimus : in vna tarnen Dei eflentia Pattern cum æterno fuo Verbo amp;nbsp;Spiritu agno-fcimus:quanominumdiftindionedum vtimur, nequetres imaginamur Deos, période acfi aliud quiddam eflet Pater quam Verbum: neque rurfum nuda elfe epitheta in tel-ligimus, quibus à fuis operibus varie defignetur Deus,fed vna cum Ecclefiafticis fcripto-

2.88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. CALVINI EPISTOLÆ

ribus in lîmpliciffimaDei vnitate fcntimus has efTe tres hypoftafes, ideft fubliftcntias: quæ tametü vnaeflentia cóftant,non talncn inter fe confunduntur.Itaque tametfi vnus Deus cft, Pater cum verbo amp;nbsp;Spiritu fuo, non tarnen aut Pater verbum eft, aut verbum ipfuinSpiritus. Atquein hancfcntentiam confirmandam extant iolida Scripturætc«, ftimonia.Filius enim illicamp;Ichoua nominatur,amp; Deus fords, amp;nbsp;Deus in fæcuJa Ja«* dandus^qucm adorant omnes Angeli Dei,amp; cuiu^ thronus in fæculum fæculicftfta* bilitus. Tum omnia illi dcferuntur, quænifi in vnum verum ætcrnum Dcum null« modo compctere poflimt. Nam vt nuncupatur faJus,iuftitia, fandificatio noftradquot; ta fiduciam (pcmque omnem in ipfo rcponcre amp;nbsp;eius nomen inuocarc doccmur, quæ praódca notitia certior baud dubiè eft qualibet otiofa fpeculatione. Illicenim pius animus Dcum præfentiflîmum conipicit amp;^encattredar,vbifcviuiftcari,iJln-minari , faluari, iuftiftcari ac fanftifîcari fentit. Quare iifdem ctiam è fontibus ad confirinandam Spiritusfanfti diuinitatcmprobatiopetendacft. Longe enimàcrea-turis alicnum eft quod illi Scripturx tribuunt,amp;: nos ipli certa pietatis expericnna difcimus. Ille cnim eft,qui vbiquediftiifus omnia fuftinet,végétât amp;nbsp;vjuifiçat,qui in fidclibus habitans diicitcosinomnem veritatem,régénérât, fan«ftiftcat,amp;: olim ad plenum viuificabit. Ncc vero cum de ipfo Scriptura loquitur , à Dei appella* tione abftinet. Paulus enim nos elle templum Dei ex eo colligit, quia Spiritus eius habitat in nobis. Petrus veto Ananiam reprehendens quod Spiritui fanéio mentitus eflet, non hominibus mentitum efle dicebat, fed Deo. lam cum fixum illud mancat Dcum vnum efte, non plures, Verbum amp;nbsp;Spiritum non aliud eftc, quam ipfam Dei eflentiam conftituimus. Et fane ft in vnius Dei ftdem ac rcligioncm baptiza-mur jCumnos profitcamur Deumhabere,in cuius nomen baptizamur. Ex quo Pattern, Filium,amp; Spiritum invnaDei eflentia contineri plane conftat. Quandoqui* dem in nomen Patris amp;nbsp;Filij, amp;nbsp;Spiritus fanfti baptizamur. Rurftim amp;nbsp;quxdam Pa-tris à Verbo, Verbi à Spiritu diftinâio Scripturis demonftratur. Perfpicuum enim eft quod dicitur, Pattern pet Filium omnia creafle ,eundem in hunc mundummiffte, in mortem cxpofuilTe, à mortuis excitafle, dedifte illi nomen quod eft fupcr omne nomen ; vt nift quis Dei verbo repugnare ex profeftb velit, non auftt tergiuerfari. Nam nec in terram defeendit Pater,neccarnem noftram induit,necmortemfub-iit, nec excitatus eft. lam amp;nbsp;fe à Spiritu dilferre ftgnificabat Chriftus , cum alium Confolatorcm fe milTurum pollicebatur. Porto ftmpliciflimam Dei vnitatem adco non impedit ifta diftinaio,vt Filium inde probarc liceat vnum efle cum Patre Deum, quia vno ftmul cumeo Spiritu conftet. Spiritum autem non aliud cfleàPatreamp; Fi-lio diucrfum,quia Patris amp;nbsp;Filij ftt Spiritus. Summa hxc ftt, Nos in ilia quam fuper confefli fumus xterna fpirituali infinita DeieflentiaPatremeum Verbo, aut Verbum cum Spiritu non confundimus. Arrij demcntiam,qui xterna Filium diuinitatcfpo-liabat, ftmul amp;nbsp;Macedonij qui per Spiritum dona gratix duntaxat in homines ef-fufa intelligcbat,improbami^ amp;ex^cramur ,nihilô magis Sabelli/erroriaflentiraur qui nullam in Patre, amp;Filio,amp; Spiritu diftintlionem admiticbat. (^ôd ad Chriftum peculiariterattinct, duabus ipfum naturis conftare affirmamus. Nam antequam car-ncm indueret,verbumillud æternumfuitex Paireantc fxcula genitum, verusDcus vnius cum Patre eflcntiæ,porentix, maieftatis, adeoque lehoua , qui à feipfo fem-per habuic,vt eflet,amp;aliisfubfiftendivirtutcminfpirauit. Siquidem ipfc de fe tefta-tus eft gloriamqua in carneilluftratus cft,fe ab initio apud Pattern pofledifle,antequam mundi iacerentur fundamenta. Quod ipfum amp;nbsp;Paulus docet,dum in forma Dei fuilfe fcribit,pct formævocabulummaicftatemintelligens. Potentiam verofuam ipfe alFetit his verbis, Ego amp;: Pater opcramur. Hucufquc Scripttirx ctiam paflim idem docent, per cum creatum efle orbem, in ipfo vitam fuifle, amp;nbsp;eiufmodi plurima. Neque operxprctium eft hîc plunbus immoran. - Nam ft Deus eft, omnia in fe continet qux Deifunt. Proinde ftolidiflîmè mentiebantur Arriani,qui quum Dcum fa-terentur,Dci fubfiftentiam illiadimebanc. Verbi quoque appcllatione non intelJi-gimus,fluxam amp;nbsp;euanidam vocem, quæ in acre emittatur , cuiufmodi amp;; oracula Patribus édita, SeProphetix fuerunt: fed perpetuamfapientiam apud Deum refidentem, vnde oraculaamp; prophetixomnes prodierunt. Non enim minusSpiritu Chrifti loquu-ti funt vctcres Prophetx,quam Apoftolijamp;r quicunque veritatem Dei homimbusadmi-

niftrarunt.

ET RESPONS A.

niftrarunc. lam verô fecunduihtempus redemptionis noftræ manifeftationi defini-tum,verbumcarofaétumeft,non quodin carnemverfumfuerit,fcd quia exvirgine carnem afluropfit, vc verum effet ac germanum Dauidis fernen, amp;nbsp;qui Filius erat Dei, filiushominis faótus eft. Sic autemcomunétahumaniran diuinitatem afferimus, vt fua vtrique naturae folidaproprietas maneat:amp; ramen ex illis duabus vnusChriftuscon-ftituatur.Itaque Scripturæ tametfi^roprietates illas diftinélè nobis confiderandas pro-ponunt,dum Chrifto interdum, quod folius eft Dei,interdumquod hominis eft,tri-buunt : eatum ramen coniun£tionem quæ in Chrifto iubeft, tanta religione exprimût, Vt eas quandoque inter fecommunicent; vt cùm fanguinc Dei acquifitam Ecclefiam, Aft.tdk ôcFilium hominis in cælo fuiffedicunt ,quo tempore adhuc in terris agebat (qui tro-pusveteribus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diftu^ft) verum omnium clariffimè veram Chnfti fub-

ftantiamenarrant illi loci,qui fimul vtranque'^naturam complelt;ftuntur,quales inE-uangelio Ioannis extant quamplurimi. Chriftum ergo verum Dcum,amp; verum hominem Dei Fdium effe afferimus,etiam fecundum humanitärem , etfi non rationc

humanitatis. Iftud enim amp;nbsp;fcripturis difertè confignatum, amp;nbsp;veteris Ecclefiæ confen-fu receptumeft. Eos omnes, qui diuinæ inChrifto maieftatis veritatemauteuertere, autimminuere aut obfeurare conati funt,vt facrilegos deteftamur. Marcionitas qui (peftrum illi pro coipore affrngebant-.Manichæos item qui coelefti carne præditum (omniabant,procul reiicimus.Nec Apollinariaffentimur, qui dimidiam humanitatis parte illi detrahebat. Neftorij denique errorem damnamus, qui ab humanitate diuini-Utemdiftrahens ,duplicem Chnftum comminffeebatur.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

\

CoNIïSSIO riDtl DI Evchakistia QVAM O^TVLEKVNT

F arellus,Caluinus,ôc V ireius,cui lubfcripfetunt BuccrusScCapitOi

îtam fpiritualem quam nobis Chriftus làrgitut lUon in eo duntaxat fïtara Spiritu fuo nos viuificat,fedquodSpiritusetiam ^^fuivirtute ,carnis fuæ viuificæ nos facit participes , qua participatione \ invitam xternam pafeamur. Itaque cùm de communione quam cum Chrifto fideles habent, loquimur, non minus carni ôc fanguini eius communicate ipfos intelligiæusquamSpiritui,vtita totumChriftum poffideant. Siqui-

demcùm aperte teftetur Scriptura, carnem Chrifti vete nobis effe cibum ,Sc fangui-nem eius vetè potum ; ipfis veto nos educari o^ortere conftat, fivitaminChrifto quærimus. lam nec exiguum quiddam, aut vulgare doîet Apoftolus, cùm nos carnem de Chrifti carne, ôc offa ex offibus eius effe afferit: îed eximium noftræcum i-pfius corpore communionis m’yfterium ita defignat, quod nullus verbis fatisprodi-gnitate explicate queat. Cætetum iftis nihil répugnât, quod Dominus nofter in cœ-lumfublatus, localem corporis fui prœfentiam nobis abftulit, quæ hîc minime exagi-tur. Nam vtcunquenos in hac mortalitatc peregrinantes incodem loco cum ipfo non includimut ,aut continemur , nullis tameia finibus limitata eft eius Spiritus ef-hcacia, quin verè copulate, amp;nbsp;in vnum colligere poffit,quælocorum fpatiis funt dif-innfta. ErgoSpiritum crus vinculum effenofhæ cumipfo patticipationisagnofeimus, fcditavtnosille carnis amp;c(anguinisDominifubftatia vercad immortalitatem pafeat, Sieotumparticipationevinificet. Hanc autem carnis Sefanguinis fui communionem Chriftus fub panis vini fymboliSïin facrofanfba fuaCœna offert,Sc exhiber omnibus, qui earn rite celebrant iuxtalegitimum eius inftitutùm.

BB.j.

SvBScRipTio BvcERr, Capitonis et Aliorvm.

fcntcntiam optimorum fracru amp;nbsp;Symmyftaru noftroru G. Farelli, lo.Cal-!3uini,atqueP.Vircti,vtonhodoxamaiTiplcótimiir,nequevnquam fenßChriftu Dt)i^‘'inûin facra Cœnapræfentc Jocaliteraut vbiquediffufum:vcruamp;finituin habet Corpus amp;nbsp;in gloria manec cœlefti. In bac autê nihilominus cil per verbû fuû atq; fymbola : hîc fiftit fe nobis cum ipfo iam in cœleftia j^r Hde fubleuatis,vt panis quéfrâ-gimus, calixpér que Chriftum prædicamus, fit nobis verè corporis amp;lànguiniseiu$ communicatio. Pra:tcrea vt errorem in Ecclefia non ferendumagnofcimus,nudaôô inaniaChriftum ftatucre in facra fua Cœna fymbola,amp; non crederehîc ipfum quoque ' corpus, amp;cipfum fanguinem Domini percipi, hoc eft ipfum Dominum verum Deuni hominem.

Martinus Bucerus fua manu fcripfit, Wolfgangus Capito fubfcripfit-

DevoceTrinitatis et de voce Pers o n ae.

Voniam voces iftas Trinitatisamp;perfonarumplurimùmEcclefiæ Chrifticom-intelligimus, vt vera Partis, Filij, amp;nbsp;Spiritus iancH diftinótio clarius

SSâSO? exprimatur,amp;: contentiofis ccmtrouerfiis melius occurratur ab his vfqueadeà non ablîorremus, vt libenter eas amplexemur, fine ex aliis audiendæ, fine à nobis vfur-pandæ fint.Iraq; quod antea à nobis factum cil, in pollerum quoque operam darnros, quoad licebit rccipimus,ncearum vfus in Ecclefiis noftris aboleatur.Nancq; ab iis,inter feribendum vel in Scripturæ enarrationibus,in côcionibus ad populum,abftincbi-musipfi ,amp; alios docebimus ne fuperftitiofè réfugiant. Siquisautempræpofterareli-gione tencatur,quominus eas vfurpare libenter aufit, quanquam eiufmodi fuperftitio-nem nobis non probari teftamur,cui corrigendç non fit defuturum noftrum ftudiumr quia tarnen non videtur nobis hæcfatis firma caufa,cur vir alioqui plus amp;nbsp;in eandere-ligioné nobis fenfu cofentics repudietur, eius imperitia hac in parte eatenus feremuS) ne abiieiamus ipfu ab Ecclefia,aut tanqua male fentientéde fide notemus. Neqjin-terim maligne interprctabimur,fi Bernefis Ecclefiæ Paftores eos ad verbi minifterium admirtere non fuftineant,quos compererint voces iftas afpernari.

■Qy OD C A i v IN V s IN Confession! oblata L a v S a n n ae Chriftum lehoua appellarit declaratur.

SVôd Chriftum efle lehoua aflerimus,qui à feipfo femperhabuit vteftet: eapar ticula quoniam nonnihil obfcura quibufda vifa eft,ne quis oftendatur quo ién _ fu à nobis pofita fit,breuiter indicabimus. Cùm de Chrifti diuinitate fermo eft, quç Dei propria funt iure etia illi deferuntur,quia turn in vnius Dci eftentia refpicitur, præterita diftinôtionis mentione:quæ eft inter Patrem amp;nbsp;Fili ü, qua ratione vera dicitur Chriftû efte Deu vnicû amp;nbsp;æternû à feipfo exiftetê. Neq; huic fentetiæ iftud obftat quod verè quoq;ab Ecclefiafticis ftÿ’iptorftus eft traditû: Verbû ceu Filiû Dei à Pâtre eue e-tiâ fccundû æternâ fuam eftentia.Quin hæc perfonarûnotatiolocû habet vbi Patrisamp; Filij diftinftio comemoratur. Noméautc lehoua eftdiuinitatis elogiû,quod nônrinus Pâtre,Spiritû,quàm Filiû copleditur. Sic Cyrillus qui fapi’PatrêFilij principiû vocarc folct, pro ingêti rame abfurdo ducit dialogo 3.deTrinitate,nifi Filius à feipfo vitam amp;nbsp;immortalitatéhabere credatur.Idèdocct,fiineftàbilinaturç propriûcft vtexfeipfafir» in Filiû id iure copetere.Quinetialib. Thefauri 10. ratiocinatur Patré à feipfo nihil habere , nifi Filius etia à feipfo habcat. Nec quequa mouere debet, quod paulô antèper-fonarûnotitiam explicâdo diximus nos illictradituros,quæ ad Chriftum peculiariter attiiieat.Satis enîm confiât non aliô fpeélareillâdifiinôtioncm quàm ad incarnationis myftcrium,cuius fpecialis cfiratio àTrinitatis diferetione. Alioqui nec lehoua ibid eiu diccndusfuifiet,cùmdiuinitatcmfeorfumàPatrcnonhabeat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ ' nbsp;nbsp;'

Respon S VM Genevensis Ecclesiae contra Stancarvm.

Ntehac rogati àfratribus Polonis,quomodofit Chriftus Mediator, an fcf licet,vt cfi Deus amp;nbsp;homo,an verô humanæ tantum naturæ reipeélujbreui-ter amp;nbsp;tarnen dilucidè fententiam nofiram expofuimus,in quo veritas ipfo nos coegit damnare amp;nbsp;refutare Stancari commentum.Pofiea impulit nos iufta neceflitas ad edendum illud relponfum, non tam odio Stancari, vel vt euro

Vtcumgrauarcmus inuidia,quàm vt effugercmus fmiftros quofdam rumores ; vt facile eft in rebus turbatislucemtehebris inuolui. Porro nullam querimoniæ caufam habet StancaruSjfi fecum €xpendit,quam atrocicer vexauerit Philippum Melachthonem, cu- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

ius memoria in pretio amp;£ honore elle debet apudomnesbonos» Gerte omnis modeftiæ Schumanitatis oblitus eft,cum hominem tam probatæ pietatis,quàm de Ecclefiç bene hîcritum atrocibus conuitiis lacemuif. vt fubinde Arrianutp hærcticum vocare noil dubitet.Hæc intempéries nifi gràuiter nos offènderet,ingrat! eftemus Sc Deo, amp;: fidclî cius feruo.Si pergat Stancarus fui efle fimilis,eadem expcôtaùda eft nobis merces. Ne-quetamen conuitiando quidquam nos lædet ; quin potius fibi plus afpcrgetdedeco-lis.Deumtarnen fuppliciterrogamus,vtSpiritu manfuetudinis tandem ipfum ftedat acfrænet ad piam docihtatem. Ififumque hortamur, vt feinfum colligere incipiat, nequcitapofthacindulgeat fuæ iracundiæviolentiæ.Quod fitantopere eum oble-dant paradoxa,quæ ædificationcm Ecclefiæ peruertunt, laltem ingenio fuo temperate difcat,Sevehementiam illam, inquanimius eft,frænare.Quod ad rem ipfam f^e-dat,videndum primiim quid fignificct nome M.ediatotis.Nam certe xo^oç æternus iam ab initio ante lapfumÀdæ,amp;;ahenationc ac diîhdium human! generis à Deo,fuit Mediator. Atq; hoc fcnfu,n!fifallimur, vocatur àP^iulo primogenitus omnis creaturæ. Et loannes cum afferit in ipfo fuiffe vita,modu comumcationis oftedit, quo ex tonte alio-quinabfeodito manauit ad hommes Dei gratia .Ergo quaten’ integro adhuc reruftatu caput Angelorii Srhommu fuit Chriftus,iure cefetur Mediator,quale nuc quoq; eledi Angeli experiutur ôcagnofcût.Dcfedio autehominis feclt,vt expiatione opus^effet ad nos ûeorecôciliâdos.ltaq-, cÔfiderâduseftChrift’ Mediator cû lacrificio fuo,quo pla-cauitiriDei,vt in fpem nos beatæ vitæ,a qua excideramus,reftitueret.Mediaioïé veto effedocemus,nonvn!us tantum naturæ refpedu , fcd quatenus Deus eft manifeftatus in carne.Qux fides in rationibus firmis amp;nbsp;validis fundata eft, quas etfi aliqua ex parte cxplicuinms in priore noftro refponfo,hic tarnen iterum fummam colligere expedit.

Primo confiât no efie credendu nifi in Deu. Atqui iubet Chrifivifdifcipulis in fc ere- ioan.i4-i-dere,quomodo’vel qua rationeîNcpe vt cotinuo poft fcquitur, no modo quia eft veritas amp;v!ta,fed quia via eft adPatvé.QuódfiinChriftüMediatorê etedendû eft, certe munus hoc compleditur fimul duas naturas-.deinde cum Chriftus fummuimperiu obti

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neat in cœloamp;c in terra,vt eft Mediator,quod minime quadraret nbsp;nbsp;nbsp;humanænaturæ,

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;colligimus nomen Mediatoris, no proprie,mfitoti perfonæ ti ibjii.N â certe omnes fifti

; ad eius tribunal, quia fcriptum eft'.mihi fledetur omne genu,no cadit in humana natu iam,amp;c tarnen accommodatur à Paulo ad pet fonamMediatoris. Si excipitur, Regnum Philth *-fuiffe ei datumaPatre; refpondemus, quamuis nihil in diuinitatem nouum confetti poffif. nihil tarnen effe abfurd!,fi Chriftus totius perfonæ refpedu, auger! amp;nbsp;ornari di-catur. Et certe idem Deus qui iutat cotam fc ftedendum effe omne genu, negat e-tiamfe datutum gloriam fuam alter!. Separatu i^tur hoc accipere homo no potuit,vt effet mudiiudex,idqi aperte fonat Pauli vcrba.Cui eninndicit effe datum illud fummu nome,nifiDeiPilio,qui cum effet Patti æqualis,feiplu exinaniuit,forma ferui acceptai videmus vttotaperfona,quq confiât duabus naturis,Paulus nobis ftatuat ante oculos. Tertia ratio.Propriu eft Mediatoris Deo nos cóiugere,cum id nemo prqftare qucat,nl fiquivnueficuDeo-.nemo etiaidoneus eft ad obeundumunusMediatoris,nifi quiho-moefiacfimulDeus.Minorauteprobatur ex Chrifti verbis -.vtvnufintnobifcu ,ficut tuPater Sc egovnufumus.Eodé pertinet quod alibi dicit •.ficutPater habetvrtain fei- ioin.x?. çîo,ita SeP ilifrdedit vitahabcre in feipfo .Ncc répugnât Dei nomé,quomin’toti petfo-nxhoc rite applicetur ,quia nihil mim cofentaneu eft quam in came refidere vita, qux loan.^* nÓnifiinDeo quxtendaeft, Quarta ratio. Sicuti verb ratiocinatur Apoftolus Chtiftum quot;Vtnobis effet frater, oportuiffe fieri participem carnis nofttx Sc (anguinis-.ita ex o^o-fitorede colligitut,vt nos ad Pattem vtque reueheret, op,ortuiffe ptius Deu effe.C^is enitn finis eft noftrxadoptionis,quam pet ipfum confequimur,nifitandem participes fimusdluinæ naturx,freutteftatur PetrusHd aute quomodo praEftaret,fifubfifteret in- i.pettit. fra ordrnem Angelorumi Nec verb in ipfum infiti efficimut Pili) Dei aliaratione, nifi quatenus nobis datus eft Mediator. Atquihinc pendet adoptionis gratia, quia in nos traffert,quodhabet ip fe naturalir er .Ptaq*, ad impledas Mediatoris partes no fuftcc ret,nifi effet vnigenitus DeiPilius. Ac proinde Apoftolus ad probadu eius Sacerdotiu, teftimoruo hoc vtitut-T u es P ilius meus,ego hodie genui te.V ûdc probe cbficitur ,fi in-

I. C ALVINI EP IST OLÆ

feparabilis cftFilij dignicas à Sacerdotio,non aliter idoncueffe Mediatore,nifi qüiaeX Deo genitus.Ncc vero abfq; Diuinitatis refpeótu, cêferi potcft Dei Filius. Ideóqun Sa-cerdotij honore coprehenditur amp;nbsp;diuina natura. Quod ipfum cöfirmat Paulus, vbi di-cit fuillc dcclaratu Filiu Dei in virtute. Nam cùm elogio illo, definiat Mediatorisper-fonäjduascertèfimulnaturas coprehcndit. lam quod aflerit alibiChriftus,Ego inPa-tre,amp;:Patcrinme, nonpotcft de fola natura humanîprædicari. Atquiillicadviuum exprimitur imago Mediatoris.Imo totum Ioannis Euangelium ciufmodi eftfentcntiis refcrtum, vbi quæ fibi vendicat Chriftus,alteri natura: non conueniunt,fed reipiciunt intotamperfonam. Acfe omnibus nodis expedier quifquis tenebit Chriftimcntem, quia videbit,nefas efte,quæ vtriq; naturç communia funt elogia,fcparatim vel diftiniftè ad alteram traherc. Neque tamcinterea quæcunqtie annexa funt Mediatoris officio, vel eius funt partes, vtriqiie naturæ comunia facimus.Quando enim fine morte amp;nbsp;fan-guinis effuiione non peragitur expiatio,Mediatorem oporruit mori.Hoc fatcmur pecu hare efte humanitati: fed quonia aliud eft mors,aliud effeóhis mortis,rcconciliatio qua? morteperadta eft, perperam tribuitur foli humanæ naturæ. Ideóque dicit Apoftolus, Hcb.ÿ.14. Chriftum per Spiricum obtulifle feipfum, qua voce admonet non confiderandum clTe ftmpliciter,vthominc,vcefficaciaamp; frtiiftus mortis eius nobis pateat. Similiter iuftitia nobisacquirere fua obedientia,amp;itafieri Partis feruum,Mediatoris proprium fuit: quod ramen perperam afcriberetur diuinæ naturæ, léd ipfa iuftitiæ acquifitio, vitn fuamnihilominus à diuinanatura mutuatur. Vtrunque vero aperte coniungiturini-pfocomplexu,cùmdicitChriftus,prohis fandificomeipfum. Nam cùm fanftifica-ricarni conueniat, fanótificare autemDeo, vtrunque membrum, non nifiin totapet-’ fonareperitur. Exoppofitoetiam fatemur quædamfic eftediuinitati propriain ipfo

Mediatore , vt ad humanam naturam tranfferri non debeant, nifi per idiomatum communicationem. Dicit alibi Chriftus, Ego animam meam à me ipfo pono, loqui-tur ,vt Mediator :gcque tarnen vt homo, quia arbitrium vitæ amp;nbsp;mortis nullus afei-pfo habet , præter vnum Deum , amp;hoc cftfatis peripicuum. Longè etiam fallitut inillo Pauli loco, Vnus cft Deus amp;nbsp;vnus Mediator Dei amp;nbsp;hominum , homo lefuS Chriftus,quia nonalio confiliopofitumefthominis nomen,quam vt nobis familia-ris eflet ad Pattern acceffus : neque tarnen negamus fubPatretotamDcitatcmconi-prehendi amp;nbsp;Deum vniuseflentiæ. Nunc apparet ad officium Mediatorisrequiri,v-triufque naturæ coniumftionem : neque tarnen quæcunque ad Mediatoris periónam fpeólant, promifcuè ad vrranque naturam trahenda elfe : quod argumentum plenius cxcquitur Caluinus hbro 1. Inftitutionum cap. 14. Qiiod ab aduerlà parte obiieitur abfurdum, nullum eftiNempe cùm Mediator fit inter Deum amp;nbsp;homines, Chriftum fore Deo inferiorem refpedu Deitatis, fi ad eum Mediatoris nomen extenditur.Nain dumita locatur Chriftus in medio gradu, non agiturde eius efientia ,nec ftibtilirer diiputatur quid fit, fed ad Deico^îlium, quod veteres œconomiam aut difpenfe-‘ tionem vocarunt, attenderê conuenic. Si quæratur de eflentia, feimus in Deo nihil efte minus amp;nbsp;mains. Sed quia pro infirmitatis noftræ captu , apparuit æternus Dei Filius, vtmjïdius elfet inter nos amp;nbsp;Deum, in ipfa Mediatoris perfona amp;nbsp;officio, ap-pofîtcad regulam pietatis dicitur Pâtre inferior. Hoefenfu nondubitant Propheta: conuertere nomen lehouæ cum tirulo Angeli, quemadmodum apud Ofeam dici-Mal.j. cap. II.Præualuit Iacob Angelo, mox fubiicitur,Iehoua Deus excrcituum,Ie-houa memoriale eius. Apud Malachiampaulôaliter, Veniet Adonai,quemquæri-tis in templum fuum, amp;nbsp;Angelus fœderis, quem expetitis. Eodem tarnen recidit fen-fus,quando Dei legato amp;nbsp;Mediatori non modo defertur fummum imperium, fed af-feritur etiam diuina maieftas,vbi dicitur in templum fuum venturus.Quod deinde ob-iicitur,fî commune eft diuinitati Mediatoris officium,neceire cft fore, vt apud feipfum Chriftus intercédât, facile diluitunquia ctfi roget Chriftus in Mediatoris perfona,id tarnen pcculiarimodo refpicithumanam naturam.Quanquahîc rurfus fenfus noftros ad Dei confilium dirigere necefle cft. Nô infedamur quidem neque præcifèrciieimus inudAuguftini,Mediatoré apud Filium amp;Spiritum ianduinterccderc,vt cum Deo rc deamus in gratia,à quo fumus alienati.Nâ certè vnica amp;nbsp;fimplcx Dei eftentiain tribus perfonis confiftit.Sed meritô apud nos pluris eft ratioloquêdi, quam didauit cocleftis ille Magifter.Multis quidê locis Deitatc fuaChriftus extollit,nufquam tamc docetfeà f ccuda perfona vel tertia fuiffe miftum. Nihilô ctia magis fc apud Spiritu intercedere, fed

- f

ET R E € P O N S A.

fedapüdPatrem.ltaq; nihil tu tins eft,quàm profanis argutiis amp;: fpcculationibus valere iuflis,mêtés noftras defixas teuere in ilia adinirabili difpenfatione, in qua dicitur Pater Filiû vnigenitu miliffe,vt in eo nobis elfer propitius, amp;nbsp;ei’ Aduocati patrocinio exora-bihs.lmô cùm barbaries graffata eft in toto mûdo,vulgare tame illud ditfû,opera T ri-nitatis elTe indiuifa,quia per fe durius erat,interpofita reftridione corredum vcl miti-gatumfuit-.nêpecùmadditafuit p^ticula,intrinfecus.Nos verô ruditatis noftiæ con« fcij,extrinfeca operatione contenti fimus, qua le Deus ad exiguum intelligentiæ mo' dulùattemperat.lta fine oftenfioneChriftus médiuslocabitur inter nos amp;nbsp;Pâtre.Neqgt; tamê quidquâ decedit eximmefa eius gloria,tametli fub vélo humanitatis,(oblcurius autê)cernatur,donee cópletoMediatoris curl'u, Patri fubiiciaturChriftus in natura hu tnana,amp; liquide in fe vel immediate refulgeat diuinaeius elïentia amp;; maieftas. Hæc lo-brietasfinóarrideat curiofis hominiTius, fedadis tamémodeftis amp;nbsp;piismêtibus fatis fvi-pérqierit.Nemo quidê quantumuis proteruusrixator,aliud nobis exprobrare poteriti quam ob myfterijreuerentiâ,quælaudiducenda elf potius quam vitio,fimphcitati nos ftudere.Nüc difcutcre promptu elf,t|uæ obtedit Stancarus,in Icntctia: fuæ côfirmatio-ne.Definitionem fumi polfc dicit ex loco Pauli,Mediator vnius no elf, Deus ante vnus eft.Atquifi prüderer expéderet côtcxtû,videret illic côferri Gentes cûludæis,quôd fei , licet Chrilt’ nôtaeùm oiim ludæosrecociliauerft Deo fed nunc quoqi Getes vocct in locietaté eiufdê grati§.Expoficio cnim,qua adducit,frigida clf,ace]ue infipida,ficut nec litmüelf,quod adiungic,nó opus elfe Mediatore nifi vbi eft diflv'ium.Oltédimus enini nuper eleftos Àngclos Deo per Chriftûvniri,qui tame nunquadifeordes fuerunt.Sed quia in eo no vertitur cardo quæftioms : fatcor Chriftum nobis proponi,ôé deberc à no his(ufcipiMediatorc,quatcnus Deum nobis fuo facrificio placauit.Cæterum,quôd no méDeitatis accipit Stacarus,vt prober tres perfonas fuifte oftcnlas; itemm regcro,male amp;infcitc ab co negligi difpcnlationis myfterium ,quod Scriptura \biq-, comendat. Acmirumefteumnonattendereadmanifefta,quæ citâtteftimoma Quodfi proprio loqnêdo,8lt;vfitato Scripturæ more,Mediator eftChtiftus inter no^ DcumPatrë,ar-gutaillalçcculatio nihil aliud quam inuoluit 8cobfcurat,quod eftet alioqui pcrfpicuu. Longe etiamfallitur in illo Pauli loco,Vnus eft Deus Sc vnus Mediator Dei Sc hominu, homo lefus Chriftus, quia no alio eófilio pofitum eft hominis nome, quam vt nobis fa-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;miliaris effet ad Patte acceftus-.neq-, tarne negamus fub Patte eoprehendi totamDeita-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tem,6cDeumvnius effentix in tribus pcrfonis,fuiffc placatum.Scd p’^o^^’’''doillo Scin-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;comprehcnfibili arcano omiffo,tantùm reputamusillud quod didicimusex Scriptura

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sc facro Chrifti orc.Ncque enim hæc magis inter fc pugnant, xo'gt;oy Sc æternum Dei Fi-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liumPatri effeæqualcm ScMcdiatore effc minoré Patte,quam altcia duo,xogt;ovper le SC

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feotfum cfticere perfona in diuinis. Sc tarne vna Chrifti Mediatoris p^tfonä coftirui

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex duabus naturis.ÄciufeiteargumetaturStacarus.SiChriftusin duab naturis Media-

I tot,c{f minor Pattc,etgo fecundu vttamqi natura, qnado paulo antea docuimus,quod 1 vetcatqi aptècópctitintoró complexu,nodeber®diftrahi ad naturas,ficut medmshie I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gradus,quc tenet Chriftusredemptor,nihil derogat proÄ'us diuinçeius effcntiç.Ratio-

I nes quas adducit ex officio Mediatoris,nihilô plus habent mométi,quia ducùtur a pat-i te adtotù.Dedit fc Chriftuspretiùrcdcptionis’.recociliauit omnijJ. in cruee carnis fuæ: I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Agnus cft,quitollit peccata mùdi-.Datus cft propitiator pet fldé in languine cius^Në-

l pe etfihçcomniaptçftitit fccundùhumananaturâ,notamêindecoficitut,eius tatum. l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;refpcéfu effe Mediator ë,quia cxpiatione Sc facrificio no abfoluit Chriftus omnes offteij

i fui numeros.Quid enim eftmortëvinccre’quid cftrcfurgereinvittuteSpftitus,ôcvita \ ïecipere à feipfogt; quid cftnosDeovnirc’ôcvnucfte cum DeoîHæc certè exttaDcita-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tem nonrepetientut inhumanaChtiftinatura.Ettarnen in rationem veniunt ,vbi de

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mediatoris offieïo agitur.Atquevtinam aiaimaduertatStancarus ad verba,quæ récitât,

• \ Deumnonpeperciffe vnigcnitoFilio.Neqsenim fi in vtraq-,naturaFiliuseft,idhabet

• ' a fuahumanitate Jam fiDei nomen tres perfonas fignat,ôc nimis pertinacitet vr gct,fe-

• \ quitut Chriftù tam fuum quàmSpiritus fanétiFilium effe.Flæc fola antithefis,fi cam re- .

uerenter expendere non grauetut Stancatus,eum a multis nodiscxpedict:Ncmpc ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dumMediator fe cum patte confett,a quo miffus eft, arque etiam vbi Paulus D cum in.

• \ carnemanifeftatum vocat,côfilium dus eft,Mcdiatotem nobis ftatucte-, quem Sc mox \ fubiieit iuftificatum effe in Spiritu,apparuiffe Angelis, prædicatum fuiffe Gentibus Sc \ receptuminglotiam.Hinç magispetenda erat fimplcx Sc genuina definitio. Idem l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'BB.hj.

194 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. calviniepistolæ

plane elicitur ex j .ad Coloflenfes capite,vbi reconciliatio per carnem itl defcribitur? VC Diuinicas locum fuum retineatinprimatu amp;:plenitudine. Auc ergo probet Stanca rus Chriftum federe ad Patris dexcera, vt nos Spiritus virtute defendat ac tueatur,Angelis commendct falutis noftræ cuftodiam, Diabolum amp;nbsp;totum mundum fubigat,non efl’e ex officioMcdiatoris,aut agnofcat ex faerificio amp;nbsp;interceflione fe perperam infer-re,Mediatoren! non efle Dei Filium,niii_quatenus ijpmo eft. Ante oftendinius cur Paulus de Mediatore difterens, difcrtc adfcribat nomen Iiominis, nempc vt excuflbme-tu,blande nos ad euminuitet. Nequc enim fubtiliter difputat de cftentia, fed fiducie materiam fuppeditat,ne dubitemus ad cum confugere, qui frater nofter eft. Miramur autem quo prætextu in fcnfum fuum torqueat quod ante demonftrauimus optimeno-bis fuffragarijChriftu cum in forma Dei eftet/eip^im exinaniuifle. Hæc, inquic, Regula eft foluendæ quælbonisditfanèita,nam libenter ampledimur.Sed li vnigenitusDei Philip.z. Filius,qui Patriæqualis erat feipfum exinaniuit, certèin duabus naturis eft Mediator: ac ille idem,qui fîdus eft obediês vfque ad morte, cuedus eft accepte nomine fripero-mne nomen,vbi omnis lingua cÓfiteatur,quód fit in gloria Dei Patris.Porto qualis hæc fie gloria quomodo intelligi debeat, potius reipodcar ipfe Chriftus quàm nos. Paten Ioan.17. inquit,glorificaFiliûea gloria qua liabui apud teabinitio,anre mûdi creationem.Fa-tebitur profedô Stancarus præpoftermn fore votum,fi carnem folam poftulet Chriftus ornari amp;illuftrari æterna Dei gloria.-quôd fi hoc nonnifi toti perfonæ apratur, hincritc colligere licct,quem citauit locum, non al 10 referri pofte. Dum ad Patres ventum eft, fptciofos quidemcoloresinducit,vteoshabeatcauiæ fuæ patronosac fuftfagatores. Verùm fi extra contentionem quæritur, quid fenferit Auguftinus, nulla nobis cum eo eft diflenfio.Fatemur quidé compluribus locis,Chriftum ab hoc pio DodorefieriMe-diatorem,quatenus homo. Agnofeimus etiam eius verba, tam ex libro io.de Ciui.Dei, quàm ex aliis.In forma ferui eft facerdos amp;nbsp;idem facrificium, in hac fe obtulir, in hac oblatus eft,fecundu hanc Mediator eft. Sed interea no diflimulatnecclTariôrequÿialt;l munus Mediatoris^t fit etiam Deus,vt lib.i. Confeftlonum cap.penultimo, vc Mediator eftet,oportuit aliquid lîmile habere Deo,aliquid hominibus,nc in vtroque homini-bus fimilis,longè abeftet à Deo,aut in vtroque Deo fimilis,longe abeflet'ab hominibus: arque ita Mediator non eflet.Similiter lib.9.de Ciui.Dei cap.lo.Si omnes homines mi-feri,quærendus eft medius,qui non folùm homo,verùm amp;: Deus fit,vt homines ex mor talimileria ad beatam immortalitate traducat beata eins mortalitas. Item in PfaL i54gt; Inifta magna feparationemilfus eft Mediator,Non poteras ad Deum homo, Deusfa-dus eft homo.Si homo folùm cftet,hoc fequedo quod cs,nunquam perueniresdi Deus folùm eftet,non comprehendendo, quod non es, nunquam peruenires. Libro autem de ouibus,Non Mediatorihomo prætcrDeitatem,nec Mediator Deus prætcr humani-tatem.Ecce Mediator,Diuinitas line humanitate non eft mediatrix,Humanitas finedi uinitate non eft mediatrix. Sed inter Diuinitatem folam Humanitärem Iblam, Mediatrix eft Diuina humanitas Chriftl|amp; humana Chrifti Diuinitas.Non negamus etiam * Cyrillum fæpe ad naturam humanam referre, quod Chriftus fit Mediator, ne fcilicet

obnoxiam Deitatem faciat fubiedioni, quod Arriani vrgebant. Verùm alibi dexter eft aefidus diôtorum fuorum interpres Dialogo x.deTrinitatc , Mediator hacrationc intelligitur,quia oftendit in feipfo collatas amp;nbsp;vnitas Deitatem,amp; humanitärem. Nam Deoeftcognatus,quandoquidemexeoeft,acinco, nobis quoque cognatus, quia ex nobis amp;: in nobis .Vides vt ex duabus naturis conftituat Mediatoré,amp; carum vnionem ad hoc munus neceflariôflagitct.Necdiuerfacft Chryfoftomi ratio. Etfienim Media-tore quæri vult in humana natura,negat tarnen interceflionem fore legitimam, nifiaccédât amp;nbsp;diuinitas.Ita in i.cap prioris ad Timor.Mediator vtrifq; debet coniungi, quorum Mediator eft.Id quippe Mediatoris proprium, fieri amborum participe inter quos fe interponit.Nifi igitur confers fit paternæ naturæ Chriftus,Mediator profefto no eft. Ideo in Homilia de Afeenfione tradit,non Angelum vel Arch angel urn, fed ipliim Dei Filium deprecari.Et ftatim additur expofitio,quôd fe medium inieccrit Chriftus,vtra-que fonando naturam. In eandem quoque fentetiam Ambrolius locum Pauli cnlrras, Qiiia vnus eft Pater, non perfona,fcd indilfereti natura, vt arbiter elfer Dei amp;hominu Filius Dei, aftumpta carne homo natus eft, vt Mediator elfet Dei hominum,homo Chriftus.Id non eft fine Diuinitatc,quia in Deo homo crat,amp; Deus in homine: amp;nbsp;vt ex vtroq; clTct Mediator,amp;: vtruq; recociliaret.In fe primùm hæc fecit,ncq; enim poterar, vnitatc

ET RESPO NS A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X9S

vnitate ferua taMediator fcruari. Pluribus id perfequi necefle non eft,modó femel ad-moniii fint leétores,quöties occurrit apud vetcres hoe loquendi genus,Chriftum in car-neeffeMediatorem,fiexclufiuèaccipitur,deprauari eorum germanu fenfum. Dequæ-ftione prop o fita libéré Só elate ita refpondendum eenfuimus. Ac maluilTemus quidem omiffoStanearo,reifummam plaeidc explicarc,fed refutationem inuitis ipfe extorfit.In-tereatarnen in refponfo noftro iiillaamarulentia,nullaeontentio,vel pugnandieupidb tas pios,8c humanos ledorcs offender.

Paftores Sc Miniftri Eeclefiæ Gencuenfis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loannes Caluinus omnium nomine.

SVM MA QV^DAM Tgt;OCTRIJ^AË, de Mimflerio K erbi nbsp;nbsp;SacramentorHmjcmHS aucto

ris nomen adferiftum non er at.

• I.

Otius Miniftcrij Euangeliei finis «ft,vt nobis à Deo fonte om nis fœlieitatis Ö perpeeeatumfciunâ;is,aeproindeperditis jChriftuseoromunieetur ,vt vi-tam xternam ex ipfo hauriamus-.omnes denique eocleftes thefauri ita nobis applicentur, vt non minus fint noftri quam ipfius Chrifti.

• i .Theff.i.tx. FowMif nos fer Euan^ehuminparticiparioneglori^ Domini nofiri lejù chrißi.

Communicationemhane fatemur effe» myftieam, Sz ration! humanæ incomprehen-fibilem fpiritualem, quod eius effedor fit Spiritus fanftus ; qui cum fit virtus Dei vi-uentis,procedens à Patre Sc Elio,omnipotentiam eiadicribimus,qua non imaginarie,fed potentiffime,Sc veriffimenosCftriftocapiti noftro coniungat , 3^ fimus caro de carne cius,offa de offibus eius,Sc ex viuifica eius carne vitam æternam in nos transfundat.

a EpheC.5Myßerittm^oocma^um eß.lotluoYautem tie Cbnjîo de Eccleßa.

b I.Cor.6.17. Q^adglutinatur Domino-,'vnusJfgt;iritM eß.

Äuguft.Epift.^y.ad Dard. PecMtww/4cImw eß reltclo Deo ; iu/tiria non ßtßnc Deo. .Acpev ]}ocnonmoreremur,ntftpercarnalem froftt^inew de wezwtrM iIUm yeniremus, neeyiueremm,nifi f erjpiriftilem conne£lionem membra hitiM eßemuf.

Q^d autem eofiiemur Spiritum fanftum huius eoniunftionis effe effbaorem, eerto innititur fundamento,huic nimirumiQuicquid * Pater autEilius^ operantur ad falutem adducendis fidclibus,id per Spiritum fangum vtranque perfonam operari teftatur facra ScriptutaiEtnon aliter' Chriftumin nobishabimre,quàro per fuum Spiritum, nequea-lio modo (e nobis communicate,quam per eunoem Spwitum.

a foan.r4.16 Ego roffrtbo Vatrem^ alium Con/olatorem drffcifvofcilt;,Sf ihr«)« iliumyerita-tsf^quem mundus nonpotefl rccifere,çÿ‘c.

Et Paulo pöft.15. H«c locurusfum yobù 4f ud-vos manens^ParacletM autem tlle Sfiriws fandui, quem mittet Pater in nomine meoßle tos docebit omniayamp;*fit^eretyobts omnia quiidixtyobts.

b foan.i5,16. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cum autemyeneritParaeletuamp;.,quemeaomittamyobv, 'a Patremeo^ Spiritus

iileyeritatts,quiaPatreprocedit,illeteßabiturdeme. Item Ioan. 16.7. Sed e^oyeritatem dico Tobis,exf editTob«Tt ego abeam. Nam nißabiero,Conßolator die nonyeniet adyosßn autem abiero^ wjttiiw euwddTos.

c R.oro.%.9. Foslt;(Hteno»eJhsmc4we,fedi»jfiritw,filt;|MideSfirif»5 Dcihiibiflt;tti»Tobh.J3«od fitiuis Spirits Cl)riJIinonh4bet,hicnon eJbeiMî.lbidé paulopoft-.ii.Si Spiritus etus.,qM excitauitle-ßmwort«i$,h4bit(ttinT)obt5,t5 q«i exciuuitChrijbwm exmortutStyiuißcabitttÿ* mortaliacorporatc-JlM,feri»hitbiMntew eiws Spiritum inyobis.ltem paulópóftr4 -.ß^otciMOt Spirit« DeidMC«ntMr,ht pntFili) Dei. Item 1.Cor.6.19. Ncjcitis lt;jMod corpitsTcJbrMmtctwplMW ejl Spirin«pnät, q«! hlt;tbitittimgt;obi5,qMemh(tbetis a Deoi Item i.Cor.j.ró. ^nneßcit'ts qMod templum Deießis, 0* Spiritiw DeihrtbiMtinTobwî

ITIT.

Ad efheiendambanc Goiun€Xionem Spiritus fanä;us duplici Vtitur infttumento, ptæ. bb. iiij.

lÿô nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I. c A L V I N I E P I s T o L Æ

dicatione Verbi,amp; adminiftrationeSacramentorum.

• V.

Quunî dicimus Spiritû fanétu extcino minifterio vti vt inftruméto,fic intelligimus! Tain in prædicatione verbi q uàm in vfu Sacrametoruin duos eiTeMiniftroSjqui diftin-ôla habeant officia.Minifter ® cxternus adininiftrac verbum vocale,amp; facra figilJa quæ externa funt,terrena caduca* Minifter verô inter^jus, qui cft Spiritus fandus libère agit interne,dum in quorumeunque vult cordibus arcana fuavirtutc communication nem cum Chrifto per vnam fidem opcratur.Quæ communicatio res cft interna, cœle-ftis immarceffibilis.

a I .Cor. 3.6.7. De toto minißerio ita loquitur Paulus: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eß Paultis 1 j^s eß Apollos ? niß

Minißri per quos credidßu-.^ip Ttcuique Dominus dedit : E^o plantaui.^pollosyt^auit,fcd Deus de-dit incrementum. itaque neque is qui plantat eß aliquid, neque is qui rigat ,ßd qui incrementum dar, Deus.

• VI.

In prædicatione verbi Minifter cxternus verbum vocale porrigit amp;nbsp;auribus percipi-tur.® Internus Minifter Spiritus fandus rem qua: per verbum annutiatur, vtpoteChri-ftum,quorum vult mentibus,verè communicat, ita vt non lit necefleCbriftum æqvè arque verbum per corporis organa recipi,fed arcana lua virtute hanc coniunótionern operatur Spiritus fandus, creando in nobis fidem , qua facit nos viua membra Chrifti veri Dei amp;: veri hominis.

a Ad. 16.14. Q^adiammulier nomine Lydia,exurbeTyatirorum qustpurpuram yendebat,Dea colens,nosaudiuit,cuius Dominus aperuitcor,'vr attenderet itsqu£ dicebantur à Paulo.

• VII.

In Baptifmo “Minifter externus baptizat externo elcmcnto, vtpote aqua, qua: corpore percipitur.’’IntcrnusMinifter Spiritus fandus baptizat fanguinc immacijiati agni, adeo vere vt etiam toto Chrifto vero Deo amp;nbsp;veto homine induat eum qui baptizatur. Galat.3. ita vt non li^nccefte Chriftum corporis organis recipi,vt abluantur animæ no ftræ ipfius fanguine,led fufficit arcana amp;nbsp;potentiffima Spiritus fandi operatio.

a Mat.J.n. Ioan. 1.16. E^obaptirt^o-vosaquaadpeenitentiam.

b Tit.3. J. Saluas nosfecitper lauacrum rebenerattonis nbsp;nbsp;renouationis SpiritusßanBi.

I. Cor.6.11. Ethæc eratis quiddm,fed abluti eßis,fed lußißcati eßu,fed Jânclificati eßis in nomine Domini Ießt,per Spiritum Det noßri.

• VIII.

In Cœna Domini Minifter externus porrigit externa fymbola, panem Domini, amp;nbsp;vinum Domini,quæ organis corporisnoftri accipiuntur,comedunturamp;deglutiun-tur. “Minifter internus Spiritus fandus, non per organa corporis externa, fed arcana fua virtute metes fidelium tarn vere tamque efficaciter pafeit corpore amp;nbsp;fanguine Domini in vitamætcrnam,quàm verefeiüt fepaneamp; vino pafei ad vitam hanc caducam fuftinendam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

a i.Cor.io.3.9. Omnes ean^em eßamßiritualem ederunt, nbsp;nbsp;omnes eundempotumßirirua-

lern biberunt-.bibebantenim exßiritualißquentepetra-petra autem erat Chrißus.

• IX.

Vt corpore Chrifti pafcamur in vitam æternam, non vult Chriftus vt crcdainus corpus fuum aut fanguinem fuum defeendere de cœlo fuper altare, aut circum altarc, in panem aut fub panem,aut non procul à panemon magis quam in Baptifmo opus eft,vt vera membra corporisChriftifiamus ipfum corpus Chrifti de cœlo in aquamaut fub aquam dcfccndcrc,aut non procul ab aqua ftarc:qucmadmodum ncc in verbo vocali tali corporis defeenfu eftopus,vt totius Chrifti fiamusparticipes,fed lâtispotentiçSpiritui Domini, qui a Pâtre Filiôque procedit, inefte credimus, vt verc nos in Baptifmo cius corporis faciat membra,quod cftamp; manet in cœlo. Et in facra Cœna code corpore manente in cœlo magisac magis nos nutriatper arcanam atque efficaciffimampo-tentiam fuam amp;: virtu tcm.

Hæc dodrina ,quôd corporis Chrifti nullus fiat dcfcéfus aut illapfus,vilibilis aut in-uifibilis,fundata cft in clariffimisScripturæfacræteftimoniis.Quatenus cnira Chriftus efthomo,tcftatur Scriptura eu receffiirc,Luca:x4. ji.abiiire,Ioan.i4.4. mûdum huncre-hquiirc,Ioan.i6.x8.(ublarum efte,Ad.i. ii.infanôlaHcbr.?. ii. amp;:x4. conti-nericœload tempus vfquercftitutionisomnium, Acl.3.ii.

Nec

1

E T R E s P o N s A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197

Necpugnant cum hacdoâirina verba Chrifti, Hoc eft corpus mcumquodprovo-bis,Sic.NatnipfiusChriftiOptimusinterpreseft D. Paulus, qui hoc interpretatur,pa-nis quem frangimus : verba Chrifti,eft corpus meum, interpretatur, eft communicatio^-^“'^''®quot; corporis Chrifti.

lamautem ante demonftratum eft, vnicam hanc eflc communicandirationem ,qua per Spiritum fanétum eius fimus pajficipes,qui effe£tor eft huius communicationis,CÙm

I lit virtusDeiviuentis àPatreFiliôque procédons.

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Confentit etiam hæc dodrina cum Symbolo Apoftolico fiue articuhs fidei, quorum

I inuiolabilis amp;nbsp;fimpliciifima inter pios omnes conftare debet certitudo-.hisnimirum: I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Afcendit in cœlum, Sedet ad dexteram Dei omnipotentis, Inde venturus eft ad iudi-

’ candumviuosamp;.mortuosb

Hosariiculosfidei ita vt nosintellexit D. Auguft.Tom.x.Epiftola 57. adDardanum,. in qua hos articules Confeflfionem Chriftianam appellat, ôevetat ne ab earecedamus. Noli dubitare,inquit,ibi nun G clTe hominem Chriftumlefum, vnde venturus eft; me-moritérque recoleSc fideliter tene Chriftianam Confeflfionem, quoniamrefurrexità mortuis, Afcenditinccclû,Sedetad dexteramPatris,Necaliunde quàmindeventurus

1 eftad viuos mortuofque iudicandos. Et fie venturus eft, ilia Angelica voce teftantCi I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quemadmodum ire vifus eft in cœlum; in eademxarnis forma atque fubftantia, cui pro-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feftô immortalitaté dédit, naturam non abftulit. Secundum hanc formam non eft pn-

1 tandusvbique diftufus. Cauendum eft enim ne ita diuinitatem adftruamus hominis, vt l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■vetitatë corporis auferamus.Non eft autem confequens vt quod in Deo eft,ita fit vbique

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'vtDeuSjnam amp;nbsp;de nobis veraciflfima Scriptura dicit, quôd in illo v iuimus, mouemur amp;

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuiuus-.nec tarnen ficutille vbique fumus, fed aliter homo ille in Dco,quoniam aliter Ô6

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deusille in homine, proprio quodam amp;nbsp;fingulari modo. V na enim perfona Deus ôc ho

i mo eft,amp;6 vtrunque vnus eft Chnftus lefus, vbique per id quod Deus eft, in cœlo autem I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per id quod homo. Hadenus Auguftinus.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Confentit etiam amp;nbsp;cum articulo, de afTumpta vera humana natu^’, cuius omnes con-

I ditiones,excepto peccato fpôte Chnftus in fe recepit, amp;’’poft glorificationem immorta-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;litatem carnifuæ dédit,naturam non abftulit.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a Hebr.4,15. NonhahemM PonTißcem, quinonpoßitaj^cifenßtinfirmiratum noßrarum ,Jèd

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tenfatuminomnibmßmiltter,abjquepeccato.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b Luc.14.}9. ridete»j(inusmeas,amp;fedesmeos,nam e^oipJêfum.ContreBateme

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nimßmtus carnem ojja nonhabet^ßcutweyideris habere.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Auguft.in loan Hom. 5. a Sec«»d«w mateflatemßuam, fecundum prouidentiam, fecundum

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ineffabilem^inuiftbilerngratiarntimpleturquodab eo dii^um eß : Ecce ego yobißum ßtm omnibus

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diebiM njque lt;td confunmationemfrculi-.Secundum camem vero, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-verbum ajjumpfit, fecundum id