IN EPISTOLAM PAV-11 Apoftoli ad Romanos, D. Peen Martyris '\7’ermiÏii Florentini, Profefsoris diuinarum literarum in fchola Tigurina, commentarii doâifsimi, cum tra, étatione perutilirerum amp;nbsp;lo-corum,quiadeam epifto-lam pertinent.

Ç^VET^OSO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VÎ'EQ T), nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0^

^10 COKO ANGLO, EQVITI AVRATAE MlLl*

I SVLE N D ! D 1 S S I MO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D 0 Mt NO S K 0 P t K B l' E N 0“

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minibus obferuand», PETRVS martyr Vermilius

Florentinus in Tigurina Schola diuina^

rum literarum Profeßor

J. 2?.

r Af f4 omnia,toto ilîo tempore acciderunt, quo tn ^nglta uixk mecumf^ptus reputo.Vir cum pietate turn erudttionetn[îgnis,mærore oraui^atquemulttplictafßcior.Efoleocumprtmis tantamßem Euan-^clq 1 P BV' c H R^i s r I,acpuriorts doHrin^,aE)eo optima maxima fi tbi cdnceffAm,ma^no^ labore tndujlria, amp;nbsp;iîudiopiorum uirorum con

Iirma(am,propem9duminterqlje. 7)oleoilludfublimein?enium,fàn-rtißimurnpeHiu, amp;nbsp;incredibilem pietatem Re^u Eduardi iextieim n^k,alumniiuidulcd^^^^ repcnt'e nobuereptam. Egt;olea m^ngl spræclaros ,amp;inÇt. ^neiuirosnonminu5pierate,quamjitenrta.amp;nobilitateuolunt^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rebpionu ergo ,per ex.

tern^ amp;nbsp;pertgnnat regionei dißergi, qMqßami clarißimi erant, amp;nbsp;beroibiu accenfenai, objcu fer eomnibuB Ignatov oberrare. Sedbene habet ,quando dits hoc non ob perpétra,a femora, nel turpem uuam fed tantum propter nomen, nbsp;nbsp;do^nnam dämmt noß'i I,ß C’m lîli

euen,unt.Y)o\o item numerofam turbampiorumfratrum,ut nubuprofra^ ertbro nimu undupe (iinfatwßrro,tgnibus, amp;flammii, ob/anéiam profeßtonem crudebßme tradi ; quoi, c«w [int fatrciM, nobfeum caput habeant ie[um Chrßumfmtq membra eiufdem corporu,,^^ denty queutjceranoßra,quandoaudimui tantafeuitta,amp;imman;tateaccipt,ßerinonpoteß, qutnipß amp;horreanuu,(^ uramur antmo,pro eo ac dli corpore,torquentur,^ tructdantur.mul. io ^lura, cum tarn multiim doleam, ut ad nouum dolorem propemodum obduruerim, non deßno timen hue amp;nbsp;illucrel]ncere,ut alicund'efalubru,utiliibremedq quippiam,amp;mihi, mei ßmi-■ iik comparemfed humanam optfubßdiumq^a mundo,tarn a multu annu expertor ßußra jfra riEt idctrco lammthi ipfquam aiqi author /um, ut animoi d carnu prlt;eßdqs ad caeleße,diumü.j^ iznploFdn^iMzw n4JMC4rwM5.t]M0ii/4w'e uideo mbu duplex oßerri.Unum,», ad Chrtßum

I preciU(quot;ouerßdicam^a: U/q^quo domme/celM.amp;furor,idülolairi^,quperßttionü,amp;}gnoranriat X jcriptwarum.mterrugraßabitur^ U/quequo Js/nine[an^um 1E,uangelium tuum ertt mccncul-l cdfwncm^'Nos peccau!mui,rebelles tibtfuimui,amp;uerba tna non audiuimus, qua de cau \ /4,fMrf,zzilt;tlo^^iOpro werito, ifd confußone ac pudore quotidte afßcimur,Tu uero domme,deui no-\ ßer,i»om»iljiw openijKs tuu jußißimus ei. ^t utcßim cum tult;E dementia ßt, dtqHe conßantia, \ milereri,parceYe,tuaq^pada,c:^promißionei quam optima ßde[eruare,V/quequo domine^ujque \ (|Mo irdJetzM tnßnem ? ‘Non memmeru miquitatum noßrarum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘^PetwiUi itaquc ut

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£nwjpoßreww tjs tewponb»!luce uberrima eaq^potentißimaßi dignatui arcana tuæ ueri'*

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t(mibommibMi,qMii4C£17dwtiotcnebrt5plw5 quam ctmtrijipateßacere,tandem aliquandoauertoB

\ üdfntM4ni,?i?proreni lt;tb in^ratw animu no^rti, grrtMjJîiwits^cu!pM, qwibt« nomen tuum /an-\ fltjJimMTOiü'pwröw JodrwÄ)«qM4r»prüfiffWMr,»wlt;ileäidM 5dtqwcbldjbbernijsexpof«imM4 Et \ Min((iC4tHMWcætMnilt;ito)'itMwekjs,lt;7'oppzrJ?ionibi« int(|f4orMW^£|M4po»zo noninnostlt;tntum,(fä \ etuwiw Maiedatem twinowin« reciäwnt. Licet ipfe z»4rur41wa ps «.•TÇtoTv^,V5fi.'lt;.^Cû \ FdCiemtMlt;t)wro^ijrz»«lt;,Cbnne optime m.txiwe, ßfper ecdejiamptn^wine tM0zeäempt4millM[lrlt;t, \ ^tti«tÄwtwmnonJ«näitM4 äfplaut eit.Tw uniM'S,no»lt;tutcmcwiwl|ilt;tw alter»« nomeninMOcawt«

»0« titique ulhfu mßfd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßducid, ßd ïuaf» lùm bomtate, dc mißricordidßeti, ut uel mdi'

Yumßnem,modumueßtciM, dc uexdtionem qud nai una cumßrdtrthuspremimur lenidf, udßd’ tem cor dihus tuorum eam Idrgidru ßdem,dtque conftamiam, ut dproßßione ueraßetatü non^t ficidntßm'oß ddeogenerösedcßortitergerdM, ut ipßrum exilio, cdrcere^pdupertdte, t^nominiä) ferrodgnihus, dudntumu'u crudeb mortii genere^tuifc^Bi Eudngelt' uiuißcd notitid, totiodh mdgis mdßi(^ Indies collucedt,dtque reßlenaedt. Hoc utrpraßdwißime, duxilij, dc remedij^enfi^ fritiie^lyCjuodnoftrümdludiuinituspetendumuideo, (juod^fdn^tTdtres, ‘Propheta, amp;bedti conßeßores Chrißidnlt;e fidei t mdgno cum ßuiiuinßtiidßb^ionibusußtrpdrunt.

cum Deui illos ddhunc medum aut conßmiltm crantes audiuerit, ijuin nbsp;nbsp;tpßaudiendtßmtdf

dißfidendum nequaquam eß, cum caußam, T)eum communem cum tllu haheamw. Proß' cio, nonßeos dudtuit^ neßras preces aßernabiturßed quidfut perpétue ßmilts eBßprecesillorufit benignißimfincredibiliq^ facilitate admißt, nos quoquefupplicesfros non angu^a, ßdplenißi»gt;4 conßlatione afficiet. Poßerius uer'opraßdtum, quodnobu diumitus item defertur, pdßitnq^ uturn,diuina lit eraJunt,quaf ut noßram panaceßmper ad manus habere eportet. quot;Nam ß Idbora* mus ignorantia,tbt lux eß quadifeutiatur.ß Udrijs perturbatienib,morbidisq^ animi aße^ibus ßmo uemur,nec nonpeccatorÜgrauißimoruconfcientta diuexamur,ibiremedia e^faciliaeirexptdM occurrunf. ßrerum externarumpremimur^ ö? tantum non opprimimur angu^ia amp;nbsp;moleßf'^^^ folida eBjamp;' ßrma confolattoß har emus interdum, fumus perplexi,nejcietes in rebus aml^^fois, quo nos uertdmus,non alibi melius, quam ibiconßlium bonum,etßdele reperiemus'ßtentdmtir,(i dejalute( quemadmodumfapeßt}periclttamur, tbi muntttßimum,atque certißimumpropugndt^ lü habemus. Et fan}posterior noßer P)auid,nen aliunde,quam ex illapera, Icuißtmos lapideiutï herum E)eiextraxit,ciuibusfrontem Çoliathispercuteret, amp;fatandnaquo indeßrto tentlt;dàiigt;'^ pro^lernerst. Vndeprior 7)auid non tmmerit'o canebatfe mirabtlia de lege, id eß, de fripturis uints conßderare,atque in corde abfcondtße 7)ei eloquium,uttlltnonpeccaret, (^eamtnKßf‘ Phone fuam confolationemproßtebatur, qued eloquium P)eife uiuißcaret. Quidquarisl hint fentes dimanant Seruatoru,ad quos gratis hauriendos emnes inuitamur, undenoßra ßtu inioleiaet' hs reÜinguatur, nbsp;fummo deßderio beatitudinispetiundaßtisßat.Kicpenum 2?« rejerttßr^f^^

omniumbonorumcopia, e^apertum , amp;nbsp;expoßtum naPii fumus,inde licet cutquefuaproßi' cere indigentia. Etc menfa inßruPhßima eß appoßta, ubi Detfapientia nobu uinumfuauß^'^^^ mißuit,quo fe quißue liberaltfstme reficiat. Etc hortus, amp;nbsp;paradtjus, plus quam ,^lcmei amp;nbsp;mows cuiqne apentur. Quare decerpamus inde utilia,non pernittofa, nbsp;potius apes quam arano^^

imitemur, fugende liquorem dulcißimum, non latißrum uenenum. Eibros à mertabbioi altqti^ prédites indußrta, folemus inerAhbilißt^io complcPli.unde tarnen nilaliud,qudm aut tuen^d,(it^ recuperanda ualetudinis rationem,aut r ei familiar u augenda uiam,aut adminißranda reipubU-capra.ceptiones,dut agricultura,uelcaterorum artißetorum inßituta,aut uoluptatumaliqf^oi b“ nocintum (onfequimur : quanto magu librorumfacrorumconducitlehiionitotopePloreßuoltrd ßqutdem tbi non humanam fapientiam audimus ,fedipfum 7)eum nobts loquentem coram hdk' mus,cuifan} aufcultando,antmißngularem alacntatempercipiemus: trißes cogitationes mus, confolatione dulcßima leuabimur,tnduditum, acfupra hominem robur tnduemtts j ri'ilt^^ putabimus arduum ueldißicile, lugum domini,ac eius crucem leuia exißtmabimus, oßerretwailj nosparatißtmos pro eius nomine ad quidutsferendum, quin 6^ coeleßieloquentia tnßrufli,ntqiii' quam uerbishominum,fedtpßus7)ei, cum hominibus loquemur. Equtdemßio multos eße hac non credant,et non paucos qui ea rideant,nos^ infinire arbitrentur: fed ßos rogatos ueltmi^^ ^ßß^pigeataliquandopertculum facere, quaßnon dedignentur legere, J^alemihißt,itaenimif^ tanta caufaiurare außm,niß tandem capiantur.Sentient deniq^ quantum diuina hacab hunt^f nisdißent, Sentientinquamattenteacßdeli'ter legende,ßbiquandoqued diuina mifericord!ägt;^

cöïilefl^^elld timoris, amp;nbsp;pu Joris in^eminari: [rntient effcaciter perfuaJeri, lit aJiqu^nJo tanJem ^^oytimariitntur^Ut tiltlt;e uiudnt 'ßntient Hem peccAtorum ■, amp;pr^etentdrum uoluptatum hor’“ roreß concuti,cum in iHts antedfe heatos, amp;ßlicesputarent :fenticntßhi eongeri ante oculosto-Umcarnalts uit^ mißeriam^ cwus amarofènju dtjcruaat 'ts.oborietur inoeulis,proce[la tng(ns, lar bymber lacbrjimarumnn eriwi diuina oracula dumßrio leguntur, preßias conpderantur, ietiUer animum uellicatßd cor ftinutlts praacutis altßtmefodinnt^ nbsp;nbsp;dime auer uncat Is quodani'

tnodoiMijs,amp;fcelerihiis,loco eorutnconßientU pacem, acßnritualegaudiuminßrunt ifentient Oil extremum mß dMinx ßiauitatts, ac bonitatu admirabiles juauißimos amorvs accendt, Qudi/ropterin diuerßim commutait dicere cogentur quodpraclare Dauid cectnit: Quam dulcia fadaßmtfauci rhea eloquia tua ßueruntpra melle dulcia orimeo. nbsp;nbsp;nbsp;huiußemodi adiumento,

qw nildiuimutiautfalubrius inueniripoteß,tjpriuantur hommes, qui aut nolunt bDeiltbros om^ nmo ledere,autfaftidio,naußa, amp;nbsp;contempt tone quadam legunt, unde uerbo 2)ei non aßeiunturt fidproprß confilipm diuerß omnino außer untur. Cuiu(impietatis,acßeleris T)eus apud Hoß am Trepbetamcapiteo^auo, ißraelemgrautteraccufit,d^tns: Scripßei magnahalegismea,ßedre^ pwatafuntceuquidaltenum. Gerte dégénérés aJmodumßinißlij, qui uocem qua parens eorum tletnentißimusdlosadbeneßeateq^ uiuendum arceßit,eam habentpro aliéna: amp;nbsp;e dluerfi,.qua re liera eil aliéna, earn utßiam nbsp;nbsp;propriam conßeBantur. nbsp;nbsp;ita fit, ut moreßarabeorum,eos uidt^ts

tH/poy «.TcoTdi'namp;yt'iisn. t« ƒ verä ƒ h d^ibiKÇip. Unde non mirum eßßmarceßant in cceno mun ^snarumuoluptatum,urantur indignés eisj' turptbus curts,in rebus aduerßs.deßerent,ac inpecca-tiii(9'uita undique contaminai a denique pereant, ,^dßimmam deßeru literis,illud,pArum licet Muerfium^pronuntiare libet,quodaßfirmauit Demoßhenes depecunß, nbsp;nbsp;nbsp;dlnTÜ Kcr^'is Ös-i s\ßiL

'T'drÿid^kv^sitóorctip. Sedquidago,aningredi9j^dencomia,-^.adlau^ des cHuinnrum lit er arum explicandas quot;ïionfane hoemeumeil inilitutumßdpermultu rebus Cigt;mmemarßtu,qua: mihi dolorem amp;ßaciunt, amp;nbsp;augeni, remedia qult;ie ilh animaduertidata eße 'dniiuitus^adiecißacrannquampreces, C^'ßacrorum librorumleGlionem, Hacut armafimt Chrd {banarum, qsprafenim eorum temporibusfita G^agnißce uir, ac ßenerose domine, ut de qs tpßà tnefiunbus commoneßeres non erat neeeße, cum me non lateat, quet tua piet as eft, amp;• eruditio-, quam in utroqueißarun^abJionumgenere paraius,ac exercitatus euaßris, Uidebor itaqueßortafi fisidpottusoßenderedebuiße,quemadmodum ß tarninfignibusadminiculis, adhancnetatem ufq^ fts adiutus,necßlum te ipfiim inde fiußentes, uerum tndtes meltor ,ßpientior, amp;nbsp;robuÜior te ipß tuadisMoc tarnen ut neßciamßd me deterreitquhd auribus tuis parcere ßatuerim ,ßcio enim ut lattdes tuas perinuitus audios, l^ecßne operaprettum e^^ uirtutes tuas prßertim hums generis in-dtcare/umßatis bene multis cognitum amp;perceptum ßt, citra Imiußemodipraßdia te àd earn ar-cem,quamnuncobtines Chrißianaprobitatu,diuinarum nbsp;nbsp;humanarumrerumßcientia,ßndli!e

(onuerfdtionis, nbsp;nbsp;cgregia.ßortitudints, acperßuerantia in conßeßione uerafidei, non ualuißeper^

lingere. Quidigiiur tßaßcripßiyt de ß te alloquendo, alios qui hcec leblurißunt, inftituerem, doce-iim,^conjülarer, eisi'hominem una oftenderem, quißubßdqsiamexpofituafiidueutendo, IDeogratißimas'hoftias oßerat, ßeß in domino conßletur,ac roborei, nec non alqs rei benegeren da in religione Chrißi,pura, Ci* fine er a, exemplum finguiare prabeat. £go ßrte a tempore quo in '-^nßauixiußque,amauiteplurimum,atque obßruantia non uulgarifum proßequutus,cum pra picrinßgnem pietatem eir erudttionem, tum propter munus tnfiigne, quod reipublic^ Chrißtanee fidelittracegregieobibasfinßituendo Eduardofin^lißimo, ac mirißceamabili'Rege, cuitts ingeni-um,probitos,rebgio, caterß^ uirtutes heroica,imo Chrißiana;,attingiquidempefiunt,laudariue-to pro dignitaie nequeunt. ^amobrem cum in eo regno atque in eo munere, te amare uir genero-ßßme ac obßruare ccepiffem, amp;nbsp;mihi'a 'D'èo, qua ßi in rebusfuorumgubernandu, amp;nbsp;admini-ßgt;'dnd{s,prouidentiaßngulari,datumpoßeaßuerit,ut in Çermania te rurßus uiderim, ac eundemt

Ci 3

tjulpriti^ßieraf,agn6»ertr», it afum affe^m^ut nunc te amare^ant^Â dtlexijje wihi uiJear. remecuntfkpiui cogitauhut aliqua in reßßertpoß^etyalu^Uiindoß^^nißcar'em^ac te^htrer,c^^Mlt;i^ ti uirtutes tuoißacerem, nbsp;nbsp;quamgrato eßem erga te animo,propter heneßcia ejua in me nonnun-

^uam contuli^ît:uerumaltc^uandiu nullaßoccaßomihtobtulit.Z^enipoßeaYigurunt ,ßjafnt9 tllo abs te Jißceßf^u,eadem cogitatw nunquam a me dißeßit?Irn\ßemper exißimaui.mibialiqutin^o tuo nornini dependendum,quoii ei te tnßtodn animo meo IßiponderamJdcirco nunc editurustnt»! commetarios in epiftolam Tauliad 7î.omanos,decreui utßtb tui nominu tutela exirenttmibi^fi’^' ßuadeo id te boni cohßlturum. Qiiamuüprimaßonte nonpoteru non mirari, atqueßortaßu ferre, nam nbsp;nbsp;qud non expeÜantur, ac de impreuiß acciduntfelent efe admirationt, Et munM l(

ue, quodd potius oneri, qua m hono ri cedat, ut ingrat um offerrt uidemus, *?roinde audacia m(lt;e, quam aiq,neßio antemeritatemßntuocaturi, teutignofcat^etiamatqueetiampeto. Etqusi mecum te inßio cogitaui, à ßiriiu 2)ei corda nofîra gubernante proßeEum exiHtmes, librumj^ tibi à me dedicatum eaßonte accipioi, qua tuus ille magnut, ac dulcißimus alummu, Eduardm i^ex ^nglite, älteres meos commentariosdn priorem epiÜolam adCorinthios olim accepit : cog('

iß^q ualicunque dedicatione, te praceptorem inßgnem,cum lllu^lrißimo dißipulo me uolf/J^ coniungere.Certe regù außicqs,ea qua hic leges, Oxonij poßretno eius tempore do c ui, cumfittnt non peter etur tantum,fedeßflagitaretur,utopiu extaret,acquieui.Sedintelligens^ngloctfipilt;irgt;t Çotrepioi'Ho-ip deberi, tu utfis ts es, cui,nvmme deßunili regu, daretur. Quare uebementer cugi», utquodfeci,nDninmalam,Jedtn bonampartema(ciptai,ntcmeuolutßete onerare,autgroMft arbitreru,ßdpotiui cumtuo,meoq^regequoquomsdigt; copulare,actuumeritu, tumergapietaUt tumergametpßm,altquaexpartereßondere.Scioßnequabicdme docenrur,nosreiidititrat( multo,aut doEiorcm a^/t meliorem: nam illapritu nbsp;nbsp;roßi,et pro condttione huius carnis morhti

ac uita exprimés, ^t auia non omnes ita profrcerunt, ï:etimpatr£m domini noßri ieju Cbrdlhsrn» amp;nbsp;obßecro, ut quafub nomine morduntur ,ßaltem alqs,tum ipß par um opus habeas,ufuißnt, ex^ peclatoq^ßuEuminimeßaudentur. Quippemagncperecupio eccleß^eChri$limeahacinferuiret cupio Euangeliumßlq 2)eiconßrmäre,amplißcare,ac illufirare : cupio inßrmos inßde conßdili^ re,at que minus eruditos dtluctdius inßruere. Quaut afèquar,abs temaiorem inmodumpete, ttt uotis,ürecibiisq^tuis ßdelißtmts a T)eo impetres.caterumßbuereor, ne tu,uel quißtain abus rogett Quidoportuit hoc tempore in huius epißoLe interpretatione ita laborare s' an expo/iieres nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

res,tum nouos opinabaris deeffe^/llosporrb non ignoraBi,quandoquidem quot;Patres,tum Çraces tuni Latmos in commentario crebroßatis adducis.nec recentiores uidißepotes dißimulare:nam illoram alicubiueßigia,itaßequeris,amp;'premis,u^osquodammodo in tuis legi ßtipttsnon obßure sppti' reat.,^dhlt;ec ego idprimum reßondeo,me iam inde ab initio, non hancprüuinciamßßepiße,i(t in ' iélam epi^îolam expoßtionem conßriberemßquidemprobefciebam Patres,cum Çracos tum Là' tinos hac in harena ßeje magno cum labore acßuLlu exercuiße. llt;lec ignorabam ex neotericis idem feciße. PrimumPhilippum J^elanchthonem, uirum eximium, qui eleganter amp;nbsp;exquißtame^ thodo nonßt mel hanc epiHolam explanauit. Poéîea Marttnum !Bucerum, non tantum fumma ptetate,ac eruditione in comparabili praditum, uerum quoaduixit, mecum amicitiadulaßm/i copulatum,in hanc e andern copiojum, nbsp;nbsp;doLlum comment arium edtdifße.Legeram^ duo aüa eC'

cleßafulgentißima lumina, ‘Bulyngerum,tnquam,e2^ Caluinum:,..ytlterumeccleßa Tigurmat ^Iterum uero Çeneuenßs, fidelißimos paéîores, quorum ut er que magno Chrißigregis bono, Llißimos, amp;lt;nbsp;eruditißimos commentarios in omnes ^^poßolicas epißolas elaborauit : Jed, horum omnium laudes ac uirtutes colhgere atque celebrare non e^l huius loci. quot;Noramque altes, ei' quidem nonpaucos extitijfe, quorum erudita lucubrationes in hanc Pauli epiÜolamprodt' rinr.eaq^ de caufi non erat, uti dixi, quad ego noua interpretationis cudenda laboremfufipereiHy (umabalhsianoc docendigenereiamfatujuptr^faLium ejfet. Caterismita reshabuit,cumin

diuerfifufceptum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;** , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ac nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uiiffr»

«t commentarîj eM44fî‘e»tgt;‘]**‘' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/lucpamp;'

«gt;r«w confirip/i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;recentio^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in omni^^ Tnandhnonfrhß^

^eterihui cum tirimii,deinde non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Kßnonßdf^^‘^^-r..f(cuinjjgt;^^^^^-^^ Lanoftnifnof^^^

^»■lt;«»0 4nimi , àUt Mt4r» - r^ tddef'^ ƒ. ßlnätn^ ^^dnuhidequibufdamrehu^

f^dnbonnmauoauefdrtem^^^^P. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rotapoi^ft

! f^fdbeneuolenttd^G^ohferudnadtne nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;01^ ef nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/^iliddintti‘^^1^‘^

eoadbdncmedmtuendamedtttone

\ lt;^unditai,utanemine

\ «JofîiawtMr.QMOiiego cjuemadm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. „unc

I j^clt;:(ilt;tn[,/juilongepurglt;!itiM{ylt;lif^ .jHiarern^f^^fi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aUdntntnß^^

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ß^‘(fi^eiunicöfunddmeto,ddecc eß amp;nunc cm

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«tdeißiasepäol^digni[dte,comm nbsp;nbsp;'„ihuinotdfrt-^P nbsp;Jixerim* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;munnlcn

\ boc 4U te ,seneros€ dtc^ue ül»P quot;nbsp;r

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«t ceriîpiwMW pgnui melt;cm te nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inumredcf^ß^^^'

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^«o^te-Unonexpe^;«^

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 S'

lt;Ç

ERRATA

Piigiiiit. s. uerfu yt, feribe prfg.it. «erfu fh feribe nrup Et in corteiw «ft/w nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prfg, erfdelM werjit

fcquctttifcribe 'n*'’\vim3jn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prfg.xi.Merfw feribe ZT 'CQUJ'o pag.eademuerfute. fcribe'Zgt;'^'T

f«g.i4.Mcrpt 20. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prfg.j7.«cr{« f. feribe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P‘lt;gquot;lt;sr

«trfu ;i. feribe TOQU53 prfg. so. «erfn z. feribe pnx prfg. nr. uerfit ibid. feribe prfg. 174- «frf» f^-feri be n\TV' prfg. i?? • uerfu 14. Atrtia ewK n’'UJn qK prfg. ji ?. «erfw 7. fcribe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prfg. ? uerfu f6. feribe

prfg. 5öö.tterf«4ö.cr 47.feribe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prfg.j72.«erf?r.fcribe-n3yw

T« H‘”- Î7î.«erjtti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prfg. jgy.Kcrfu jo.TmK''O5»’'105’ ibidemuerfit yi-UApTia prfg. 597.

« erfu IS.er 17 .feribe 'nu n'ïquot;\t^n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p■\t^ qnbns SAt»' *\Uw q' 'n bAnsbun^quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xaK •'3

'fAKnba aA'p^'nujy nAua^nA'n' prfg. 66. uerfu 27.feribe UA^Ub prfg. 47y. uerfu ^4. feribe O'yAy prfg. 4Si.ucrfu4i.fcrlbc''n’' prfg. roj.uerfu 46.feribe AüDXib prfg. roS.uerfu21.feribe quot;ß'sberpojterf qM prfg« jio. uerfu4;. feribe î\^a3 prfg. n;. uerfu to.fcribe nAn'tiAn pag. gjyfn 2?.fcrij^ Q’‘nüts

efiim paria façio onlnia fcelcra,ita periculofiora efft affirmo. Qui enim jaecCänt fpecie farl(5lrrati?,pio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tu, atque non inalo propofito, difticilius in viam redeunt: quoniam procul abfunt, vt fe peccare intelligan • nbsp;nbsp;|

Quare illic opüs éft'ingenti Dei niifericotdia amp;nbsp;auxilfo.Verum de Paulo nihil,præter hæc,dicereftatui (^® autem ordine confcriptæ fint eiüs epiftolæ,fatis,vt arbitror, fcripfit Chryfoftomus. A quo tantum iû eo oiƒ Tpinola adGa- fenito, quod epiftolam ad Galathas Romæ datam fuifle arbitAr i quia in ea vehementerarguitrituumantP laibas mtdefcrt- quæ legis obfeniatores:qua de re locutus eft mitius in ijs epiltolis, qüas priori tempofe fcripfit,atqueinh i quas quum Romæ efret,poftremas dedit; Quoniam initio iudicâuit comm infirmitati, quos putabat Chri-fto poffe lucrifieri,non nihil elfe condonandum, tantifper dum melius inllituerentur. Cæteruin quuinpo-fteà intelligeret diabolum hac benignitate abuti,ita vt eam,quæ permittebatur,obferuarionem perpleudo-apoftolos obtruderet,tanquam ad lalutemneceirariam,quafi Chriftus abfque ilia non lufificeret,cœpitv^.* mentius reclamare,itavtdiGeret:Si circuncidamini,Chriftusvobis nihil prodeft:amp;alia,quæ acerbius ad » lathas,quàm hîc fcripta legimus.Amanuenfis,qui hæc excipiebat, quum Paulus didaret,appellabaturnoffl neTertiusideditq;hasliterasexportuCenchreis,quinonmultùmCorinthoabeft: easqueRoinamPhæ Chriftiana mulier attulit. Occafionem ita fcribendi hanc habuit: ludæorû natio, vt fibi j pfi plurimùinfauct, ita fcmper inuifas habuit cæteras genres. Quare ab initio multi ex eis noluifient gratiam Euâgelij lefu Chn-fti communicari,nifi ludæis.Et putabant,licet falsó,promifsioncs tantum fèmini Abraham fecundum carne deberi. Deinde quum exiftimarent Euangelium iuxta dignitatem accipientium dillribuendum, gentcsqu vidèrent cùmprophanas,tum idololatriæ mirificè addiél:as,crediderunt eas indignas effe quibus tâtumne.' neficium conferrctur.Quin amp;nbsp;Apoftoli diutàis cunélati funt, antequam ad genres trâfirentdicet audiuerint à Chrifto fe legari ad omnes gente8,vt omni creaturæ prædicarent Euangelium. Nec,yt arbitror,deerét,qui hæc mandata conarentur eludere,quôd arbitrarentur ad genres diuerfas itufos Apoftolos, qud tantum W-dæis,qui per vniuerfum orbcm difperfi erât,Chriftum prædicarent,non autem ethnicrs:amp; quod omnicrea-/..v.» quart diélum fuerat,ad fuos ludæos contrahebâtiquoniam omnis terra interdum eatantum appellatur, qu» lulerintah. luit ludæorum.Sed hoc errore Apoftoli,Spiritufanéto illuftrati,nunquam renebantur. Diftuleruntattains fuam profeélionem ad gentes,quia fciuerunt Euangelium prius prædicandu in ludæa, amp;nbsp;ignorabant quan« diu ibi commorandum efiet. Expeétabantitaque fini dari certum à Deo fignum profeftionisiquodiHiscon tigit. Nam Petro per vifum Dominus oftendit nationes elfe faniftificatas,quum ei dixit: Tu ne commune j xeris,quod Deus fanctificauit ; impulitque illum,vt ad Cornelium Centurionem iret : cui auditoEuan^^^ fermone ^iritum fanélum Deus vifibili figno communicauit. Iftafuerunt aperta indicia, non vlteriusoi»® rendam elfe uocationem gentium.His,quæ dix!, teftimonium perhibét Aéla Apoftolorutniin quibus cuam legimuSjApoftolos alljue difcipulos,qui Hierofolymis erant,miratos fuiftc,quodgenres accepiflentSpinW nbsp;nbsp;|

fan élum.Et Petrus incufabatur propter Cornelium Centurionem, quod ad gétes ingrelfus euet.Is autein défendit, amp;nbsp;vifüm exponendo quo fuerit admonitus, amp;nbsp;narrando, Spiritum fanélum vifibilitcr fupetn'® nbsp;nbsp;I

ethnicos cecidilfe.Legimus quoq;,poft obitum Stephani multos ex credentibus concefsiffe Antiocneain,i* | in Cyprum,aliaque loca garttiliummon tarnen docuilfe Chriftum,nifi ludços.V erùm cùm iainPetri oraW' nbsp;nbsp;i

ne apertè intellexiftent Iudçi,non elfe cuniftandû,vt genres admitterétur,è ^adu primo deieéïi,in altero tai' | tem voluiffent confiftere,vt conuerfis gentilibus iugum legis imponererurTrant fané ludæi per vniuerlunj orbem difperfi,ad quos Pharifæi amp;nbsp;facerdotes literas dabant,ne doélrinam de Chrifto fufciperent. Qui vers Chriftiani iam erant,fed minus eruditi,fcribebant,Chriftum quidem recipiendum efre,cçterùinvnàcuini-lo alTumendas elfe Mofaicæ legis ceremonias. Hinc oriebatur non leuis turbatio, fuitque fatis inquiéta tui« temporis facies Ecclefiæ.hincreprehenfio qua Paulus afguitPetrum. Et ifmet Paulus confenfit,vtcircu»ci dererTimotheum:caputin Cenchreis tonderet:amp;Hierofolymis,quafihabuiffetvotum,offerretrounusin remplum.Hac itaque adductus eft occafione Apoftolus,vt hâc ad Romanos fcriberet epiftojain: qui eo e morbo Iaborabant,quo amp;nbsp;Galathæ infeéli poftealunt.Difpar tarnen fuit vtriufquepopulicpditio.Nam a* lathæ prius à Paulo bene inftituti erant: quos deinde corruperun^ pfeudoapqftoli, amp;nbsp;mendaces prsdicato« res. Contra,Romani non fuerangab initi#[irobô dofti:videntur(]uerecepiirevnacum Chrifto multum ietf mentiMofaici:fed fraude cognitarefipuerunt: quare admodum conimendatur eorumfides. Perquosyer primùm crediderint,dubiuin eft. Petrum ed profeftum efte,acibi occifumpro Chrifto,non facilè it em in -cias,c|uum patres fermé omnes,amp; Ecclefiafticæ hiftoriæ hoc teftentur. Non tarnen eft fimilc verijKomano^) primum per cu credidiffe.Sed inde fidem fortafsis nafti funt, quod iam multa Hebræorum turbaRomacoigt; fluxifret:partim translati eo per Pompeium,amp; partim quod ludæa iamparêret Romanis,elfetaucredacta formam prouinciæ.Et inter alios commigf arunt eo multi fidales. De l4ifcilla amp;nbsp;Aquila, expoftreino capita huius epiftolæ fatis patet.Pef hos 8c huius generis fideles,potuit Euagelium ibi ortum habere,eæterumnon abfque controuerfiade hijs legalibus ceremonijs - Propter ifta arripucrunt nonnulli occafionemauerten-di homines àftudio huius epiftolæ : dixeruntque à duodecimo capite vfque ad firiem dignain efie qu2 ' f;eretur,eoquód ibi præclara inftitutio de moribus confcripta fit. Sed vfque ad illua caput,quuiuiquot;' lil aliud traétetur,inquiunt, quàm certamina 8c contentiones de legalibus ceremonijs,noftraparui referte cognofcere:quandoquidemadnoftrateporanon conducunt, quibusritusludaiciomninoreinotilunt I ïftilongé falluntur,8c alios quærût fallere.Nam tota epiftola certé aurea eft,8c leiftu dignifsima.Continetlolt; ca de natural! notitia, 8e offieijs ciuilibus, de lege Mofaica^arque de Euangelio : explicat iuftificationcm, peccatum originis:prædicat gratiam: traélat de e!elt;ftione,prædeftinatione,excæcatione ludæorû, Sc eo^ dem reftitutione. A duodecimo capite habet quodnam fit facrificij genus à nobis offerendumjde magii tu,de infirmis tolerandis,Sc fcandalo remouencio. Quis autem non videat hæc magna elfe loca,8c vtilÜsi®* cognitut’ Quod vero nobis opponuntagi deceremonijs quoad priorem partem, lateorillarumcaufaqu^ ftionem ortam e(re,quam Paulus volens dirimere,illam reuocauit ad genus.Et vt oftèndat, nos legalibi^ remonijs non pofte iuftificari, probat generaliter iuftifieationé minimé prouenire ab vllisnoftris openbuä' Atque ita quum fuftulerit genus,fpccies mancré nott pöfiufif.Nain fequitür, N uUis operibus iuftificarour,^

P R AK F A T I o*

Ço.nec ceremönialibus, fiëc móf^lb. nee

ttrgumentis.PnmùmVültnosiuftificariexfide,acm _ nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;. óbferuatione; quoniainvtraq; parte fu- batinyKiucrjum

«ftfirmafipëndeatabexecutionerituumquafipe ea aæ^^^

mus squè infirmi-Dfeinde habet nos gratis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jçbitû,nôn fecundû gratiâ.Pofteà de ofcruatione

bet locum. Qui ertirti operatur.ei tnerces redditur^iu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;morabb- præceptis.quâ ceremonijs

traftatur eluslegis.perqüahabemuscognit^nep _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nuocariadira,fitrafgrediamur décala

~;«//^’'quot;ft’^^.?'’‘quot;°rquot;r?“7busamp;«rinonîjs.Hisâddasd?ftifieationégratiaamp;inif^^^^^ gu quafidefecenmus in quibufdaritibus 8e cerei nbsp;nbsp;nbsp;J tatumlnodo cereinonias remoücris,8e operib.mo

coftareapudPaulum,vtnoftragloriatioexcludani _ t n^falteinpoterimusiaftare. Adhæccertumeft, rdibusnos dixeris luftificari, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^bi cultusDe^prscipitur. Neque minus obftringe-

«remoniasMofaicaspertmuiffeadprimamtabula . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;QuddfiPauJus

bantvetereshæceremoniæ,quàmnosbodiebapt

pTobauent,his quæ pertinet ad primam tabul am n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßbi Paulusmuum oftendiffet nos beneh-

tabutepofteriorisnosminimèpoffeiuftitiamconfeqm^übum^^

CIO Cbrifti àlegeiam effe^'^„quot;.’•os-.Peccemüslib«lU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ceremonijs,adhucte-

de ccremotiijstantum quæftio vertetetufmotuu nbsp;v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peccandum,quod peccato mor

neminilege morali.Verumnon nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AtqueÏdem quum fcriberet,Chrifti fauore nos liberari,

tuifimus,8e Cbnfto mfitqvnaquc cum illo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exorefse pofuit,de qua lege traébaret, Nam iberni-

8c ab bis abfolui,lt;mæ in carne noftra repugna.nt leg nbsp;nbsp;nbsp;, - d^GalatLs, in qua idein faxumvoluitur, maledi-

tiit eius mandatqkon concupifcesPofbremo X^SSuXlibro legi. Cùm omnia dicatqnoralia eer-aus dicitur,qui non permanferit in omnibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.x .f tatio. Imó nifi earn fufeepiffet, periclitabatue

K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘’nitaquemperfluaefthxcAp ft 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P

^clefiælibertas,quammtebatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j. ceremonns inducuntur, minimè fuperuacaneÆ funt.

Uminesiuftificandos, Ktrationes.qüxpriuatim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quoshabemusritus abhominibus

conftimtos,noneffecultusDei,qui nbsp;nbsp;. • -af^ifl-aoertinent, quamceremoniæ abipfoDeomftitutæ. luîiifictrt.

VndtfuliKadiuftitiamfueruntinutiles,8eil nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Minimè •. nequehoc exeius tibfrgt;K,.

pw,.WApoftoHpùo„esdAe.m„sno

dtamp;s confequimrmifiaccipias l'beutos n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tailnhocpropofito,vt inde velimus luftifica

mus ei obedire.qf anniti pro viribus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funt præcipitia î vnumEbionitarum, 8e ahorum qui lu- Or« !f^em yttt^

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rlneceffarioritusMofaicos. KdiuersoalterenprxcipitiumeftMar- remd,«error«

daizartinVolentesChriftoadiungere^ nequaquamàbonoDeofuiffelatam, verùmàmaloprincipe ciouitarum^uivetermnlegemçrxdma^« humsmunàifpbro. Nosmteriffameaijnaum

nonefferetmendas,quumearumtempus elap^^^^^^

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tnirateinpeftatô,priufquam veniffet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 , • nbsp;nbsp;priori s partis difputatio, atque in vniuerfum totiUs

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’^°^”^^^'^9^’^^'^’;^'-^'^'^^”^’^^S'^‘^°ft^’^.nT;n2enda,litapofitaoboculos,totafimulplushabeatlucis. ’*'

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'?'^'^Jæ'^^quot;^^5’^';quot;™Vquot;^^^^'’^‘^'^^^^aruralfmco2nitionln, atque ciuiliaofficianequaquam potuiffe Prm^mtaput.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rentnonfuranduinA4arenturi;?onmœchandum,8emœcharenturff^rilegiuinnon.comm tendum,at-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;queilludcommitterent.ExqUibuspatet,legemquamacceperant,admftificationemnoncon^

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;netis,vtpoffetiuftihcare.Aliaeiattribuitofficia,videlicet,vtpeccatinotitiainpariat.Atqueitacumludæos,

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tuingentesadvnuinChriftumreducitvelutadfontem,atque^thoreigt;totiusiuftitix.Nequehocpaaole

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■altlegemviolare,auteuerteTe-.imôeamquàmmaximèconftabilire. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;...

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lnquaïtocapiteideinprobat,quodanteàpropofuerat Abrahamiéxemplo,cpiiatfteopiera8ecircunci QjiarUm «fut,

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rioneinfufceptaimeo nomine iuftus pronûtiatur,quod promifsioni diuinç crediderit. Hoc fane reputatum

• \ cftilli adiuftiiiain. Atque ad idem prophetxDauidis teftimomum adduciturmui aif. Beati quoru remih»

• \ îuntiniquitates ,8equorumteaafuntpeccata.Beatusvircuinonimput^itpommuspeccatuin. Q^dca

• \ put,fldilirenter excutiatur,in eo inueniemus,penè decies Apoftolum effe vfumlmputationis voce.Quare

• \ non debetvideti adeo mirum,fi nos quoque illavtimur, quando afferimus concupifcentiam mnobis aba-

• \ ptifmo re\i£fam,peccatum cffe,licet ad peccatum non imputetuf.Se quanquam luftitiam mm valeamus no-

• \ bisipfiscôpaïaTe,quæverè iuftitiafit corâDeo,nobis tarnen, fi ei crediderimus, Chrifti luftitiamimputaru

• \ Inquintocapite,quumfideapprehendaturhxciuftitiaChrifti, multadeilladeclarantur.hoceft, ï'- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P '

• 1 tnam elfe,atque Chriftum complefti, qui mortuus eftpro infirmis,inimicis,impqs,peccatoribus. tque o-

• \ ftenditur Chrifti comparatio cuin Adaino .V ti enim ah illo vniuerfum noftrum genus vi^tum amp;nbsp;corruptu

• \ füitjitaper Chriftum omUes eléÊfi funt inftaurati-.lmd Chriftus dicitur Adamum fuperaffe.N a me vno p vC-

• 1 cato omncsinfecit,atChriftonon Valueruntrefiftere inftnitapeccata,quinredemptionem,quamvoluit,e -

• 1 fecerir.iino fie malo ahufus eft,vt vberiorem gratiam dedetitjvhi maior peccatoïum copia viguit.

, \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;In fexto capite,quorundam exploditur importuna ohiccho, qui exinde inferehantlarguer peccandu, SenUm clt;tp»b

, i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;atque laxèviuenduinffqvtApoftolus dixerat,maiorgratiareponcndaerat,vhiplurapeccatareperta effent.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Kcfpondet Apoftolus, cos nonreftècolligere’.namquutUïïiorwlfuTPiSpcccato, atque Chrifto inuti.ilh la-

\ uè.bcnoniniquiiativiuendumeft.

'1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*1).

P R AE F A T I O»

fiblnoninfœlicitcrvendiGauit'.Vtbonamfanélamq; doihinamtradiderit.amp;confirinarit

câlhdiaioneamp;puradeleftar.t:demumqranimosau^torumquovolebat,nHexen^^^^^^^^^^^^_.^^,^^

Aduerfus hxc Ongcnes cortquentur fubinde I aulumhabere «wr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d

tionemhmlcam amp;nbsp;munram, Sc alios hums generis defeftus.Hieronymu _ . r j Galathas, fcri-mat,interdumvero attribuâtvim 8ctacultatein diccndi, Scpræfertim upe P / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;valuiffe cû

bitPaulûvcrnaculo quidé fermone erudituir^uide, verùnt aliéna hngua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;moderatum fuifle

proferre.Qua,nHieronv,nifententiainnUt,g?r,vellentTutoennnSp.r,tumfanamnnantod^^ îmMas,tU!ncalamos Apoftolorû,vtquç ad falutein nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ac fubhmitate rerû

diderint.Quôdfiquandovideanturhærereindicendo,idprouenie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inueniuntur. Dein- Cur^pe?l»ll

quætraaabantur-.quibusinterhonnnes pares voces,Separes loquu nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eoruincatituilefeattempera nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nterd,tm

Üe,quumhomines adhuc fatis carnales,Sc tnfirmos 8c plebeios a oqu; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;. (.^ôd lùulus egerit inlbar nettpU

eiusquihofpitemdeducit admuifendasædes nobililsiinip P . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rætiofafunqoftenaunturemi

Viarum ambages,multipliées aula:,atque infinita penè cubicu . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,lt;l

nus,aliacominusmonnulla occultantur,aut per nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;tantum fpéclatpræfentia, ignoratque

terpervnumoftiuminducitur, 8c per almdeducitur, a ini nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hieronvinus eidemPaulo fermonein SermmemCili-

vndeilluc venerit,aut quaparte fit egreffurus. Imputât quanuæ i,nouæ Rbi admixtas habeat. Quin c'*quot;' Grxcummmimèpurum,fedCilicum,ScteumquiproprietatesHebræxh^^^^.^.^^^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t.,.sirtb,t,i.

Scipfe Apoftolusvidetur deprecari ferinonis iinpeiitiam, ice nbsp;nbsp;nbsp;, ,. i^a difficilia intelleclu,quç parùin

(lXsl/poûe„„nt„..piW.fa««r,P.«Un.haber=,„fu,se^to miditi 8c firmi hommes ad luum exitium perueitant. 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ori^enes dehvperbatis, hiatibus, 8c Dilutniur ehe-

foftomustvadideranf.fedfaclèfoluuntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^’^''^^XîXmdèÂpXluseg\nt,f^

imuetfeais otatiombus, en nomme poteft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fr.g^^^

Xtifcriprent,vtquandoijtgextraMumvd tumiàanmti,vtaudientcsaunotentifsimasadhibeatmachinas.X tq; torrentes,qua s.m.if, «a«,Uyoft„, inctodi, pcmowna.

1 nbsp;nbsp;nbsp;t«“f“quot;'q“'quot;quot;S“’’*5'’“'°;X„d,8cd'cendi,mpctuinexcngt;u«-.mq»ohxccinïv^™^^^^

\ nbsp;nbsp;nbsp;«Æ.XKC„do8crcnkendo,fam„,ÎVU-tutes«.nÆeto,j«odH^^^

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiam,Smveropergasprobare,nonvaluiffef^J^^^atclaborcm; adhocdicimus,nonpoffediuina,

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eiusfcripta,vtPet,;usdicebat,quandoque magna. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^.cnondebetnosdepellercabeiusletlioneinamle

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quxtraclagfenfibusnoftnsnoneffedilhcilia. ven , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^adRoma“osdocuit,afsiduoftu chryfiïJomut

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïiiturhæcàiÇficultas,vtChryfo{lomusmhisquxpr t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 nbsp;nbsp;nbsp;■ fQgabfmpreceptoremtelletluros Viffcultat amp;ok

\ àlo,amp;eontmualeaione:8c,talenitur,vtilleâicereaud^^per^o^^p^^^^^^^^^^^^ p„niaU.„.H.-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qiixibitraàuntur,modo has epiftolas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funthf.betiores,afsiduo ftudio confequuntur

\ îîraviraus,acumme mtelleftus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ V fenfushominis abftrufifsimi funf.tamen amici

\ difficilia.Etfimileaffcrtvaldeappofitum. og\ Tprfni-nur co^itaùones Scfenfusaniminutuperfæpepa-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quemvebementerdihgimus,8cquicumperpetuo vei, g t p^j^{iet;nhisepiftolis,ait,modôquis

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tdiuntnobis,ablqimdieioverborum8clermonumquosilleproterat, nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;• ir^ .aneriturHecadno

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Âlasamet,âcafsiduèmilhsverfetur,QuipetitaccipivquiquKrit,mucnit.8cquip nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Viliimàicebat,exhottansillo9adfKidiumfacrarumhterarum.C^astamenhod.enoftn^

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Wvu\gi,quantumpo(funt,excutereiprxtexentesiammultaseffehæreles Scidcrcopl^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bicr.mn,.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autœJtumeffe,fifacroslibroslegant.Quafifecu\umChryfoftomihærefibuscarucritA Ihs^i

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fti\eiiti(sirais-.cuiustempeftatetuTbabantEcclefiamAriani,Mamchei, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;’ ^j^iala 8c

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tæpefteshuiusgeneris.P-tadditidempatereodemlocQ-.Exignor^one nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ommamala

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuptimis commémorât haE:refes,di(fo\utamvitam,8claboresmhu^iofos.I\o nbsp;nbsp;nbsp;q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;madieena- i^iioraliont fer»*

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiabïecmtel\igendifcïipturas,inpopulövanacuriofitas,fcAvtileftudium. quo pro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;muin

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;linàfimilciQ^madmoàumquumquis fine luce bac vifibihamb at,neceffariumeft,v p ‘

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gat.Scfubindecadaf.ita quiuonconuertitoculosanimiadlucemfcripturarum,nece nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s?' nbsp;nbsp;P

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K.Colligasexbis, difhcultatemmfcriptisPaulinb deberebommes CbriVPianos ab

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De Cilicofermone,qui Apoflolo interdumimpingitur,fie eibrefpondendumi Spiritu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^uecc

\ nbsp;nbsp;nbsp;' tii{feÇcribibæctamào£lis,quàmmdo£lis.QuarevulgatC)fermoncatquetritobinvten un. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« d’-Mi««'mter-

\ nuïïisrbvtidiotaebmatoacpolitofermoneimpediantur, quo minus valeantfenlumperciperc.tjui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;{nnngt;/i*sP4i*lHî.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îultuinoportuit,vt explanata Scconfuetaoratio adbiberetur. Quo vero ad eruàitiorcs,rrequenter acci i

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vtquæfunt zapp« minusép neceffaria,magis admirentur jbisnegledlis ciuxprxcipualunt. nbsp;itanonnu

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quainabripiuntur artis admiratione,vtmateriam acfapientiam quee traditur fub rbetoricis ornamentispia

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tùitiattendant.Vr^tereabuc accedit,Vaulum Crucibxi Apoflolum e(fe,Sc Cbriflum crucmxum præ icy'e, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aecent orotw

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quemornamenta 8cverborum fplendorcs partim deccant,ne vis Crucis aboleatur.Cauendum quippe .uit,quot; „gt;•,Amenta,.

\ neadfcriberetur eloquentixmundanæ, quddbomines ad Cbrifbumpertradli fuerint.lseq', taciie eueTiin.

\ Paubimvocum 8c dibbonis nullambabuiffe curam, quUm eius verbafmt vbique aculeata ,nec taci le vdie -\ ruentiorapofsintinueniri-.itavtHieronymus,quinonnuncpiâincuîauitferinonis Apoftobeine^ec.tu,iatea \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luï Çe,quando eum\egit,non verba,teàtonitruapercipere’.‘i'uiffetépPau\us citra controuerbarnbac quoque

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Wtemaioremdibgentiainadbibiturus,modbfciui(fet,ad[a\utemidinagisco\laturum.Quqdqueqbi')cie-

\ Datut,itaGrxcèfoqui Apoflo\uin,vtHebrqus agnofcipofsit,baudquaquainmirum efbiquandoquidem bc \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tlefiabiit eatempeVtate tain exHebræis,quàm exEtbnicis collelba-. qua: quum vfurparet quotidie feriptu-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^HGriecambngu'aconuerfas,itadediuinisrebus\oquididicerat,vtabHebraicisloquutionibus ^pbra

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï'busn.orimu\tqïuabbQtrcret,Q^ïenontepïebédcnduseftEau\us,quiergaQbnfbiEcclefiaintabutvius

Petri martiris vermiglii tlo* ’ ; rentini in epïsïólAm AÖ .rogt; inaitos conihiètltanusl*

AV LV s feruus lefu0hriAi,iiocatiisadmunus Apoflo Ileum,fêgrégafus in Eunngelium Dei,quod ante promis fêrat per prophetas fuosin flt;ripturisfànlt;n:is,defilio fuo, quigem'tus fuitéxfertiinèDaüidfeeundumcarnem, qui decläi^atus fuitfilîiii Déicum potentia, iècundum fpirp tumïàilcflifieatiôftis, ex nbsp;nbsp;nbsp;qüod fciurrexit à mortuis le-*

füsChriftus^pqminfisnofter, perquemaccep]’ttiiisgrâgt; tiamacmunensÂpQftolicifun(3:ionem,ut,qbçdiaturfigt; ’ deiintéf ômnes gentes fupe-r ipfius nomme, qyorumde immero eftis^iUos uo-catilcfu Chrifti, Omnibus qui Romæ eftis, dileiflis Dei,«ocatis fandis , gratia. ., -uobisS^ paxàDeopatrenoftrOjamp;DominoIefuGhrifto. ‘

Qiioadfalutationenij attendendum eft quiihatn Caluicm feribat * deindc’quibus ea dica^ falut^^ tuupoftremô quac bona præcetur is qui falutat« Paulus eft quifalutem dick : Romanis earn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confyde-

didebona iîciô,quçprecatur,funt,gratiaèçpaxifummauidelicetquæabhominibushabe«.

ripofsint* Rhetorescon(uç,ueruntauthoritatemribi,amp;attentioner^ amp;bcneuolefttiamin ‘præccptti rhetó proœmijs conciliare. quod Spiritus ianóïus elegâter preftat« Duni'ênim Paulus orfiatur fuis rît deproxmi/s titulis,paratut: ci authoritas,atq5 is idem,quando memorat, quænam ea fint de quibus uclit nbsp;nbsp;fertiantur.

agcre,attcntos reddit legentium animos.Beneuolos autem eos efficitjquandoeximiabona illis prccatur, aperit^amoremfuumergaeos. Ita enim adducuntûr,ut hominem behefibi

cupientem redament.Quôd fi uideatur aliquibus harc falutatio uerbofior, cogitentPauluni Cur-ptprdixnî grauiterfuifietraducftum à pi€udoapoftolis,quôd à lege defiçeret,neque cum altjs d^feipulis infalutandoi Domini çonfentiretinecp habendum efle pro Apoftolö,qui cum t)pmino in carne,ficut càc UrijUerfatus nonfuerit.Ômntbusiftiscalumnijs abipfis proœmijs occurrendumfûjit,ut fact lius audiretur. De nomine cius nihil attingam.Scio enim ueteresnon témerè impoiqifle no winaiSed quoniam feriptura fa.ntfta non attéftatur, qua de caufa uel in ludaiftriôSaüIus di--

lt;ftus fuerit, uel poft conuetftonem Paulus^ conielt;fturasomittam,necphîcimmorabor.Trcs ptæfert in épigraphe titulos, quibus nômert'fuumcohoneftat: primus eft, Seriitis'ieju chnfiij ^mÎus uèdicat isç omnibus fidelibus eft communis. Proprium aÇtem hiJfc eft icrui,ut lui iuris non habea- nbsp;nbsp;nbsp;tres tiwloi.

tur,fed agatnegotia fui domini. Quare fi Chrifti feruifumus, opus eft quicquicluiùimus,ipi ramus,amp; cogitamus,in Çftriftum dirigatuf. Videnturephisuerbis perfti ingipfeudoapofto If qui quærebant fua, utuentri fatisfacereiit, ôf quæftum augeren t : hominesep Chrifto non anerebant,imô potius Mqff âut fibi. Quum feruos efle Chrifti,ut diximus,commune fit 0« ^o^rium ferui, mnibus nobis, diligenter expendenda eftet mcßphora,qua fie dicamur : nimirum quôd ita debemiîs oblèqui Deo, quemadmodu fer uifuis dominis. Sed multüm abfumus ab eö, ut id praeftemus.Nam feruiminor/parte diei lua curant, totumcp reliquum tempus tranfinittunt Nott quàm^xi adres dominifuitralt;ftanda^-Nos üerôlÔgèfe.cus agimus:quàm minimo fpatio, Uel hora no tnapttrshomin'l fifac ætatis diuina exequimur,totó autetn nobis conceflb tempore humana 8é terrena uerfa'-wuslt; Seruus nihilfuum ac proprium habet ; nos uerô priuatim multa uolumus polsidere, quac neep pro Deo,neep pro Chrifto, erqgarêm.üs ♦ Serui dum cäcduntur ac uerberantur, ad preccs ac fupplices uoces confugiunt i no^ u^ rojn aduerfis Deo relmftainur, murmuramüs*, 6^ blafphemamus.Serui accipiunt duntaxat uieftum èc ueft,itum,eiscp fuht contentimos opi bus ôiluxufineq} modum neep finem facimus, Serui auditis minis contremifeunt à ucrtice ad pedes’.nos uerô Prophetarum, Apoftolorum,atcp facrarum literarü comminationib.nihil permouemur. Serui cumhoftibus dominorum fuorUm neefermones mifccrent, netp famigt; lian'tatem,aut amicitiac figna exhibèrent ; nos uerô cum diabolo,carne,ôf mundo pei petud

ä

ta EPISTOLAM AD ROMANOS

Plut Deoferuiê coniungimur.Qparcmultùmablumus ab ea,quam debemus D€O,G:i^uÙüte:aji dû, lt;jnàm famu gi^lus debcrCmus SC obfeq ui,amp;^ inferuire, quàm nobis ipfis famuli noftri. Nam Deus hferuiredebeât ter id quôd palcit, ÔC alit,produxit ctiam noSjdeditcpjUt efiemus. Deinde quicquid domioiffuif^ nbsp;nbsp;erga nos eftidunt,totum id nobis commodat,illos uejp nihiliuuattat nos è diuersô,quaf“®

inferuimusDco,nihililli,aututilitatis,aut commodi aftèriùius. Quoniam fiiuftèuiuaif'’^’ is nihilo efhdtur melior autbeatior,quam prius fuerit.Itêferuis noftris partim aut nihil gimur:Dcus uero pro nobis unicum filium cxpofùit,ôd cum eo fimul omnia nobis donat**'' Promittimus noftris mandpqs leuiculam mercedem: at nobis Deus pollicitus eft eadem*^ licitatem,quaamp;Chriftus ipfemetfruitur. Exquibus apparet quanto magisei adftnng^' mur inieruirc, quàm ferui noftri obftritfti fint nobis.

VerùmquôdalïeruimuSjCommunem elle omnibus hâcuocationê, utferuifimusCbn^ fti,nó uidetur bene confentire cum eo, quod habetur in Euangclio: lam non dicam uosld' uos.led amicos.Obftarc uidetur ÔC Paulusjqui aiebattNon accepiftisfpiritum feruitutis«^' rum in limore : fed Ipiritum filiorum, quo ciamamus : Abba, Pater. Atcontrànoscffcfif' uos Dei non polTumus inficiari.Chriftus pro nobis pretium expofuit, quare ab co redewpö cius ferui fumus.Deus nos creauit;amp;^ eadex opcrum eft cuiufuis artificis,utei iêruiant,Qua' Duplex cß fer- re adlubêda eft diftineftio hominis interioris amp;nbsp;cxterni,fpiritus amp;nbsp;carnis. Quoad extemuW uituf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hominem,ÔeVorporis opera ferui dicimurzquia munia obimus,ut Deo amp;nbsp;proximis,quaut*

ui pOlfumuSjObfequamur. Deinde quoad cafus aduerfos, amp;cruccm,quamafsiduèpcrpfti' Qalt;t parte fcr- mur,non aliter atqp ferui cacduntur Qi uerberantur, à Deo premimurt non quidem femp«» uißmus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut illi ad pœnas luendas,uerum frequentifsime, ut noftra probetur fidcs:amp; carogt;eius^njp^

ditates reprimantur, exciteturep pœnitentia lapfuum, Qi peccatorum pafsim obrepentiumJ forma item,amp;habitus demiflus, quo fideles utötur,nonnullam fèruirutem pracfert. Quibus rnodis Qi Chriftus ditftus eft ad Phllippenfes fufeepifte forma ferui, Cætcrùm l^iritus noftd quia non mouetur potifsimtim ipemcrcedis, autpoenarum timoré; feduItroacfponteDrf iulfacxcquiturjidcirodicimur habere ipiritum filiorum. Item,quia charitatcacccndimW, Qi non cogimurnccefsitatc, amici fumus,nccpieruiliconditionedchoneftamur. Paulus^' perte dixitîQuum elfem omnium liber,facftus fum omnium feruus. Ita uero fcruirc DcOj^^ eft resleuis. Nam extremo capitelibri lofuclegimus,ilium ducem populo ffraciftico pro cœ cione dixifteinon poteritis Deo feruire.Quern locum tradians Auguftinusin quçftionibus quas edidit fuper eolibfo, inquit; Siuoluerimus pro dignitate Qi maieftateDei, atepprout kx requirit, illiferuire, impofsfblle nobis erft Quare debuit file populus refpödereProphtquot; tac: Conabimur Qiftudebimus id præftaretatcç ubi defcccriraus, petemus ueniam,amp; prcci' bus inipctrabimus uircs.ut quotidic nos melius geramus. At illi magno fupercilio, ingêtitS fuperbiarelponderunr; Deo noftro fcruiemus, acfaciemus omnia quac loquutus es. Quid potuit his ârrogantius din? Experientia tarnen docuit uera dixiffcProphetam.Quumtprcs

carni noftræadeô fit diffînlïs.hinc fit,ut uulgodeprehendamus homines fcruirc Deo,qiifni admodumincapitc4$. Hicr^iæ, Ngbucadnezar didtur icruus Domini; nimirSquod cius uoluntatem fecerit euertendo Hierufalem, quamuis ipfe longe alia cogitaret. Ita multi uoluntatcm qutdcm Dei faciwntrat non co animo,ut illi ièruianüpij ucro tantum eô ipeôât, quare uciiisimè did pofliint ferui Dei.Id^ ut ampîificaret Dauid,ccdnit;Quoniam egofet uus tuus fum,fiC filius ancillæ tuac. Qui enim procreatur ex andlla.non modo feruus eft,ue^ rùm ctiam nafdtur feruus : quippc foetus uentrcm fcquitur. Atfèruirc, intcrdum idemeft, quod aliter dicimus colercEt feruitus efi cultus, ucl religio,quac Deo impenditur.Hebrçidi eût:nccp mihidifpliccrêt,fic de Paulointelligerc,acfidixifret:fui alias perfetu tor, nunc ucrô fum cultor lefu Chrifti. Et in hac loquurionc agnofeas Hebraicam phrafiin» qua Abraham,Mofes,Dauid 8C lob, alrjcp multi commendanrur,eô maxime, qnôdfuerint fèrui Dcf.Idcp alrjs linguis non folethonoriautlaudi uerti: fed Hebrarifichominescximios commendant. Vnde in Efaia cap.49. dicitur ad populû Ifraefnon efleid parui faciendS, ut feruus Domini cfTet.Et profetfio uerum Deum agnofcerc,amp; colere.cufmen eft iàpiêtiac.Ex co quód ait.feruum fe efie Icfu Chrifti,hoc eft, no fire falutis,noftri regis amp;nbsp;fàcerdotiSjConfc-quitur,ut Iibenti animo fufdpiaturô^ audiatur ab hfs,ad quos fcribit.Præfigit autê fibi alium titulum.quôdfit uocatus Apoftolus. Multa enim fîintgenera feruitutisrnamaltjfuntProphctÇi altj Apoftolijaltj Euangeliftæ,amp;fc. Exponitinpreiêntiaqua formafcruitutisadChriftûper' tincattquôd uidelicei fît eius Apoftolustqui gradus in eedefia fuit fummustatcj ilium non fi biar

commentarivs capvt -t.

arrogat,quafi abipfbfucrit ufurpatus. Nam fe uocatuiti aflêrit:quó demónftrat umr amp;nbsp;ia» fultatcm fummam uérbi Dei,quo efficit quicquid libuerit potentifsimè. Neep Vocare aliud Cens quomo:h eß quoad Dcum,quàm aliquid uel èfficere,uel ftatuere, V nde per creationem dicitur uocaf ‘(liquid uocare fccaquænonerantjacfifuiffent.Etjjrophetæfcribunt,euminterdurauoeaffepeftem,fa--inem,amp;gladium,hoceft,effecifle,uteflent,ô^grairarenturinhomines.llliapudnôsdicuria tur uchementerpoffe,qui raagnaeffîciuntfoloiulîu.Idcirco idem attribuimus Deo, qued uerbo uocatione quæcuncp uoluerit fadat confiftere. Apoftoli didi funt Graïca uocc mif fi,quin Si Chriftus in epiftola ad Hebræos appellatus eff Apoftolus, lioc eft, à pâtre miffus;

Is^fuamdignitatem di(cipuIiscommunicauit.naminquit:Quemadmodummifitme pa- chriflusApoHa tWjitacgo mitto uos. Dumep Paulus dicit fe uocatum,oftendit fe aliud ageritem fuifle acci latüfiiiîcomuni turn: nam perfequebatur Ecdefiam, Si in iplo crimine, utep dicitur à Græcis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cauitdifapulK.

deprehendebatur.Ex quo loco uideant illi qui opera præparationis aflerunt, Paulü ea hort habuiire:niG quis uelit dicere,perlequi Ecdefiam fuiflè bonû opus, Obijcere folcnt Deum rerpexiiïezelum,propofitum,£C intentionem eius bonama'deocp mifertum illius. Scribitur enimadTimothcum,quôd fit milericordiam confecutusjquôd ignorans fecifietjSC per infi delitatem. Cæterùm Paulus uocationis fuæ caufameiô agnofeit meritum,quando ad Gala-' P‘(t{lui nonfuîê thasinquit:Vbiautêplacuitei,quodeftGræcè EtadTimotheum: Sum autêmi-' fericordiam confequutus,ut in me primo Deus oftenderet longanimitatem,effemcp forma eorum qui credituri funt.Ita ut uocationem fuam prorfus aferibat diuinç mtlèricordiç,non meritis fuis.Qiiod uerô afferturjQuia ignorans feci,ô^ in infîdelitate, ideo dicitur,ut often datur ibiopus fuilfe mifericordia,ubi et ignoratione et infidelitate tara periculosè laboraba tur.'non quôd infidelitas Si ignoratio,quae peccata erant,mererentur ueniam. Atep hac prç togatiua, quôd fit uocatus ApolioluSjOccunit fuis æmulis, qui eum dicebant non eflè Apofto^ iufn,quôd cura Chrifto non fit uerlàtusullis ait fe nihilominus ab eo uocatum elfe. Et côtra illos qui dieeßant eum defecifte à [udaifmo,excufat fe,quôd Deo uocanti paruerit. A quo autemfituocatus,licethîcnonapcriat, tarnen ad Galathas exprimitu» Illicenim habetur: Nonabhominibus,neq; per homines.Quod enim Graecidicunt,Apoftoli, Hebræihabet

Hieronymus interprétât aliquos mitti à Deo,6C nô per homines, ut Molen,Efaia, H‘lt;^conyiniistnul Paulum ; alios à Deo mitti,fed per homines,ut Elizeum per Eliam,Dauid per Samuelê, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f‘((ii

qualcsetiam plerique fuerunt:alios ab hominibus tantum mitti, Si non à Deo, ut qui prefi-ciunturEcclesijsnoniufta elccfîione,fed affeeftu carnis,uel gratia,uel munenbus. Atquchi quum ordihariam inftitutionis rationem habcartt,detjci non poiTunt, licet non polsint ap^ pellari eledi à Deo: al q tandem funt qui feipfos obtrudunt, neep mitruntur à Deo, netp ab hominibus.’qualeshodicmuItioccurruntAnabaptiftæ,quifuatantumuoluntateimpulfi, • adminiftrandumirrumpunt.HoC fuit munusôd Pauli,ôiApoftolorum,ut pro Chrifto le-gationefungerentur.'idcp in Paulo,quum hominibus obfcurum eftet. Non enim eum uide raiituerfatum cum Chrifto, multis miraculis, ne reuocareturin dubium, Deus illuftrauit, Accedit alius titulus,quo Paulus nomen fuum ornaf4iimirugi,quôd fuerit fegregatus in E-uangelium,utoftcdat uocationem, cuius iam meminit,initium habuifle ex ipfa prædeftina Qu^fucritfe.-tionCaceledioneDei.Etinepiftola quamferipfit ad Galathas, dilucidèaperit naturam fes gregatioPauli. gregationishuiufmodi,quando aiqfefuilfe ex utero matris fegregatum,hoc eft,cle(ftum,no quidem temere,fcd magna cum fapientia Si obferuatione. Hine difcimus,falfum elfe quod quidamexiftimant,hominesquosdam naturabonos nafei,aliosucro malos; Omnes certe 'Ontnesinpecca^ iræ filfj nafeimur, neque eft dilparitas ulla,quoad ortum. Dei uero prædeftinatio Si eledio tottafcimitr. «fl,quamircemur Si inferimur membris Chrifti,Licet aliqui ex patribus quandoqj dixerint idcirco aliquos à Deo prædeftiriari,uel fecerni à cætcris,quôd eos præuiderit,8C gratia,SC li* Pr^dc^inatione bero arbitriorede ufuros,noh tame hoc dicunt ex oraculis uerbis Dei, Neep Paulus unqua ufus eft hac rationerimo dixit de lacobo Si Elau: Antequam nati fuilfent, aut aliquid boni e« gilfent,aut mail,amp;c,Quæ ratio debiliter commendaffet gratiam eledionis, quod tunc face-re maxime inftituebat,fi iuxta horu interpretationem intelligcretur. DixilTet enim quifpia: Licet hi paruuli nihil adhuc egerint alt;du,amp;^ re ipfa, tarnen quoad prouidêtiam Si confpedu Dei,cuiomnia præfentia funt,amp; bonum Si malum feceruntu'uxta quæ aut praedeftinati,aut reprobati funt, Atqjiftaobiedione argumentum Pauli plurimum labefadarctur. Deinde hanccaufam reddere eledionis diuinæ,non erat adeó difficile,!« Apoftolus debuerit os opgt; pilarehominis conquerentis deiuftitiaDei.Quôd tarnen facit,cùm inquit;Tu uerô,quis eSgt;

a 2

IN BPISTOLAM ad ROMANOS

Ô homo,quirefpcndeasDeoC Nonne poteftatcm habet figulus luri,ex cademmafTaficut afi'q uid qindem uas in honorem,aliud uerô in contumcliamÆt exdamat: O altitude diuitia rum iàpicntiæ,ô(S feientiœ Dci;quàm inièrutabiliafuntiudicia eius,amp;f impcrucftigabilesuiÇ eitfsCQuod uticp non fuerat dicedum,fi tam facile pa^ifl’et huius quçftionis diffolutio. Ad' de quod alibi dicit, Non elle uolentis,nef^ currentis,lèd miferentis Dei ; amp;nbsp;iterumjMife'' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur cuius uuItjôC quem uult indurat.Ex quibus liquet,non ex praruifis operibus,fedcxmera

Vtiîis eßnotitia benignitate nos deligi ad falutem.Cognitio uerô eledîionis atep pratdeftinationisgeminam prædcÜMMo- habet utilitatem : primam nedelperemus in aduerfis; fed potius cogitando, qucdfucrimuS nit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;chari Deo ante iadla fundamenta mundi,quódcp nos non folùm elegerit ,fed etiam uocarit,

atep iuftifîcarit,ne dubitemus nos fore ill ƒ cm æ, ita ut etiam in præfentia non déférât. Valets tiam ad reprimendam fuperbiam,ne de operibus,aut fandîitate uitæ noftræ efferamur,fdf' tes.hgc nos habere tantum ex diuina eletfîione.Et hinc etiam patct,Deum ex prçuifis bonis operibus nos minime eligcreî quandoquidem ilia in praedeftinatione comprehenduntur. Qijos enim deftinauit Deus facerc faluosjillis eifdcm SC gratram SC falutê definiuit elfe dan-dam,per quam adûlutemperuenirent.lftæduæfuntpræcipuae utilitates,quas cognitioprg/ QvipTitdeßina deftinationisaffertelediis. Vndc quick ilia ita cogitant,ut defperent,ac fi nullum remediS tionisnotitia 4, fint habiturfquo euitent reprobationemluel ut nimis confidant laxe libéré^ uiuendo,dice-butantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jf j nihil rciérre, fe enim, quum fint prædefiinati, damnari non poife : quid aliudfaciun^

QjiMetresca quam ut re bona pclsimè abutanturC Quælibet res ea parte capi debet,qua teneri poteft-N^ ptenda qua par enim gladius ftringitur acie,aut mucronc, led capulolnecp uas capitur medio uêue, fed an-tepoßit tencri. ß ajre.Sic pracdeftinatio ad commoda iam expofita referri debecnon autem ad ilia perniciem parare polTunt. Haccinfignia.ôd hos titulos nomini fuo Paulus affixit, neputs' remus cum fuilTe uagum hominem, q ui de rcligione tcmere fcreret cei taminaiutcp intelligC' remus magnum elfe diferimen inter Apoftolos Si alios uulgares minifiros: lic^t nonullifint qui docere aufint, non minus credendum Romano Pontifici, quam Paulo Äpoftolo« Fa-tcor equidem» utrûq^eorum Si tonare, Si fulminare:fed alia löge atep alia rationc. Ilkquidc Prfprfft Pjk- bullis,campanis,bombardis,ÔCmilitaribusarmis:ineuerôucrboDei,admonitionib-inciC' lutdiiierßs ra~ pationibus,falubricp doô:rina,æ miraculisin ecclefia tonauit,0Cfulminauit. Videamusau* tionihui tonaitt tem,quanam rationciftinitantur. Aiunt: Epifeopifucceffcrunt Apoftolis’.igiturcademdt fulminant, utrinque authoritas,amp;^ utrisep parendum eft ex æquo. Nos uero ita occurrimus cis.Verum eft, Apoftolos difeedentes ex hoc mundo reliquilfe epifeoposgubernatores Ecclefiaru.Scd Apoßoli cy- epi quod cadë aut pari authoritate prçditi fint epifeopi Apoftolis lurrogatfenixè pernegamus: fcopi non funt atepid hacrationeprobamus: primü quod Apoftolos uidcmusadidfuiftedelelt;ftos,uccul' paris duthorita (uni Euangclrj conftituerent,6C quæ à Chrifto audiuerant,crcdentibus promulgarenuAte' pifcopi có fiint inftituti, ut tueantur ea,quæ in Euangelio, Si facris litcris contincturîquæf't nifcrimenin tuenda fufcipiant,utillis non addant noua,amp;traditiones fingant pro fuo arbitrio. Deinde ter Apoftoloset fanófi patres,qui epifeopi fuerunt, quando ad icribendum accedunt, fatentur,fctradatores epifcopos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efi'e diuinæ fcripturac,ôif nolle^uæ fewbunt,haberi tanta authoritate, quantam Canonikri

• pturarum tribuimusrimó fibi credi uetant,fi contra diuinas feripturas aliquid proférant. Ter tio dodrinae Apoftolicæaftipulata funt multa miracula,per quç confirmata eftcorSauthori t3s,quod neutiqua fadum uidemus in his ucteru traditionibus.Prætcrca certi fumus, Apoftolos affiatu Spiritus iàndîi feripfiflerquod nequaquä atteftari audemus de noftris cpikopis» Vnde concludimus, Apoftolos non potuilfe in his quæ fcripferût errarc : epilcopos uerô fæ* pe male ftatuifle quoad dogmata uidemus, ut patet in Ariminêfi concilio,nccnon in feeSda fynodo Ephefina,ö(f in pleriscp alqs.Quin Si in adîionib.pcrmultû quoep aberrarSt. Chalcc Chryfoüomus done,ö^ Conftantinopoli collcdlæ funt fynodi, in quibus dänatus eft atep depofitus Chryfo deponitiir. ftomust quod etiam illorum epilcoporum nomine aeftum eft, qui orthodox! habebantur. Si plçracp huius generis induci polfcnt. Paulus quoep ad Timotheu fcribcns,orat, utcuftodiat fuum depofitû,oftcndcs,eumdocftrinaeEuangelicçfufeeptenihil debcrcucladdcre,uelnii' nuerc:hoc cft,dcpofitû iuftè feruare. Adijciamus,ita fe habere A poftolos ad epikopos,etor dinarios paftorcs,utifehabucrunt antiquitus ProphetçadPôtifiecsamp;Sacerdotes.NaniilIi potueruntadferre libros,qui Canoni admifcerêtur.Samucl enim fuos librosadiecit Scriptu C/tr Paultishos Efäias,lcrcmias,etaltj prophete feripturç addiderûtfua monimetatquod Scribe.Sacerdo adferipferitftbi ^^s atep Pötifices nequaquä potuilfent efncerc. Äpoftoli uocarüt Gentes,abrogarötccrcmo titulos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niaslegis:quod fuit ultra uircsPôtifîcû et Sacerdotü.IdcircoApoftolusfepredicat his titulis»

ut

COHMENTARIVS. C A P V T »• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

Uf quandoiliumlegimus, aut audimus, non hominis uoccs, fed è cœlo oracula putemus cP fundi. Interponicur hîc laus Euangelij, quæ per parenthcfin legenda eft : ea^ protenditur ufcpademnlocumjubi ait:

Omnibus, quifunt Romie,amp;c^ Euagejjum, ut in fumma dicamus,prædicatio cft de Chrp Euttngeî^ cralJi ftonobisoblatoadfalutemgt; iuxta promiftiones antiquitùs fatftas. Commêdatiohæcà ma^ definùioàmate teria, quæ tradatur in Euangeiio,deducitur* Quoniam omnis facultas dignitatem nanciP citurare,circa quam uerfatur.Infra defcriptio alia inducetur; fed ea ex efficiêtia defumctur: nimirum Euangelium efle uim Dei ad falutem : hoc eft, organum, quo Chriftus nos uoluit Alia dejinitio fouare.Definitiones ah his caufts profedlg deberent una coniungi,utEuangclt| pleniorem ab e^denù (O» baberemus notitiam. Quoddicitur; QMdantefrontiferat,iamp;c. occupatio eft, qua déclinât ƒlt;• inuidiam nouitatis. Nam Euangelium putabatur dotftrina recens* Etfic ratiocinaban* tur fecum,qui audiebant Paulum; Veteres Patriarchat atque Prophetæ falutem habuerunt, £cclefiam;amp;^ tarnen ueftro Euangelio caruerunt; igitur hacc dodrina non eft neceflaria, imo fuperuacanea. Hîc PaulUs fatetur ueteres fuiffe feruatos, at non abfque Euangelio* Tsoilrina Tmh Nam quum illud Deus anted promififfet, fide huius promiisionis omnes feruabantur* gdijnoneBn^ Nuncautcm uobis apparet dotfîrina recenst quonianttraditionibushumanis hancpromifs fionem obruiftis,ueftriscp inuentisobfcuraftis.Hocidemhodic polfumus regererenoftris aduerfarijsjqui clamant,nos inueherc nouam dodrinam, Certè nos nihil noui molimur: illi ptorfusrecentia QC noua intulerunt, quorum nulla eft mentio in facris literis* imo permulta QUæabcis afleruntur,fcimus recepta fuifle logé poft Apoftolorum tempore, ex decretis,aut finodisEpifcoporum. Et fi qua funt,quorum certa neiciatur origo,eorum tarnen facræ non mcmineruntliteræ.At hîc Apoftolus co nominefuum Euangelium commendat, quod an^ tea promiflum fuerit per Prophetas in fcripturis faneftis « Omnia hate miram habent ernpha* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

fim.Qiiod eninj promiftum eft à Deo tanto ante tempore,fieri non poteft,ut non fit pratcla« rumfic cximium.Cœpit autê hçc promilsio ab eo,quôd Adamus afflatus ipiritu,dixit : Hoc Qÿando pro-nSc os ex ofsibus meis,amp; caro de carne mearquod Apoftolus ad EpheßÄs de Chrifto St Ec' ^uangeti défia diâum accipir.ôt ab eo item,quod Euac didlum fuit; Semen tuum conterct caput ei us.

Deinde extrada eft continuis oraculis per Patriarchas,0f diuinos uates ufiç ad extremum* Prophet^ hîc funt uirieximtj,nimirum interprétés Dci.Ethacuocefignificanturfcriptores omnescanonis,cuiufcuncp ordinis fuerint.Et quod adtjeitur, I«fcripturisfan£iis, co pertinet, «t oftcndat,non eflê futilia oracula quae citât, quum extent in (acris literis. Sunt enim confix gnatapublicis tabulis,SC inftrumento rata St firma* Dumcp ifta dicit,feipium commendat, tjm tanti Euangeltj erat adminifter * Eademcp ratione illos reuocat cum à ccremonijs,tum à pbilofophiatquibus rebus mirum in modum crant intenti.Sequitur:

Qui fiius efl ex femme Dauid, Filq Dei attingiturincarnatio tôt ratione peribnae did' Qifomodofllitu iutfââus,licet hoc ei non coueniat,nifi quoad humanitatem. Dicitur autem exfemine Dauidt Deifufaäus, '• quoniam Dauidi fada eft illuftris promiisio, ita ut Meisias uulgo appellaretur filius Dauid: quemadmodum in Euangelijs legimus, Scribas, St Pheriiacos ^fte teftatos, quibus Chriftus obtjcit.Qjjomodo Dauid appellat cum Dominum fuum:' Conuincuntur ex hoc loco imptj • hfretici,qui Chriftum uolunt corpus habuifle non ex natura St fubftantia uirginis, uerum c cœlo delatum. Argumentum fibi confingunt, quod noftra caro damnationi fubieda fit St cbriüus babidt maledido. Ideo non eft ucrifimile,inquiunt,filium Dei cam fufeepifle, Quod facile poteft uerum corpus cxplodi. Nam maledidio ôt damnatio accidentia funt : unde ilia Deus facile rcmouerc po- cr carncm ex tuit, Glua natura St iubftantia hominis * Quarc non minus potuit Chrifto elargiri fan- Mrfrw. dum St mundum corpus ex uirginc, quam potuit ex feculento limo educcrc nobilc ac mundilsimum corpus Adamo. Et quod audimus filium Dei cô fedemififle, ut huma-nam carnem fufciperct,nobis efle debet ftimulus baud mollis, ut nihil tarn durum fc offcrat, quod pro Chrifto nolimus ferre*Quaeritur à multis,cur filius Dei humanam carnem ftifcipe Cur ebri^us hu reuoluerit.Etlicet multærationes afferri pofsint,ea tarnen à merefcretur,quam Ambrofius nanam carnem hoclocoreddidit;uidelicct,utin came quæ pcccauerat,fupplicium iumeretur : quemadmo« dum homines malcfi'ci ibi confueucrunt lucre poenas.ubi enormia fcclera commiferunt* nbsp;nbsp;nbsp;^bropuit

Q^declaratuseflflliusDei Hîc neicioquomodo Latina uerfiohabuit* Quipradeflinatus Vndeinterpretibusmagnus labor fuit commode id exponere. Potuerutfanedicere, Chriftum ad hoc fuifle prædeftinatum,ut mediator atep redêptor eflet humani generis* Sed non confentiunt quæ fequuntur* Qyoniam huius prædeftinationis no potuit elfe caufa,ucl

a i

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rNBPlSTOLAMADROMANOS,

rcfurrcdio à mortois,uèl efFüfio Spiritus fandli. Idcirco legcndum eftjUt Grxci^odic«^ bet, ógi^ïi/TCï, quod eft,ut Chryfoftomus interpretatur,«7nilt;Alt;xöfc*'^Ï3«5ïTlt;?«*Êfcgt;'3f,tj/MS)h eft,demonftrati,déclara«,iudicati» Adum eftprius deueritate humanaînaturac;quæo fa eft inde,quód fadus £uerit,atcp ortus ex femine I^uid. Nunc diuinam docet Apc»o*‘*^ Dicit cnim Chriftum fuifte pubheatum,declaratum,ac demôftratum filium Dei certis arg]*' mentis.Et quamuis hic nulla mentioeft prædeftinationiSjtamen Latina letftio non eft reef]» Nam eius meminitOngenes: quinihilominus earn nonfèquitur» Nam interpretaturqu^' Origenes uerßo admodum Graccè habetur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed quomodo ille Latina eitet, uariæ funt opinion«*

uettt Litiiwnci Qyiida hoc attribuut alacri atep indefefto Audio ipfius,qui'omnes uerfi'ones curarit perudæ M, g^e.Neqjputandum eft,Latinam fuifte illiparu cognitam: quandoquidem Roinxfuin**** catus à Mammaea matre Alexandriimperatoris. Altj indicant hate non alcripta fuifte ab thore,ied interpofita ab rntcrpreteXeterùm ôi quidam exiftimant librum eumnon efte^*' Kieronymtis. rigenis,inter quos eft Erafinus. Hieronymus uerô exponens primum caput ad Ephofio*;^'

perte indicat,hîc Icgendum efte Sgiâir'ïôfjneqj prçpofitionem adijcit ttQ». Et fané uerbumhoÇ Significatiiuer- eftin ufu,quando magiftratus defignatj publicantur,atcprenuntiantur.Itaq; fenfus erit,Cbrt bi ig/ßnxi. {i^s quiucréhomofuit,amp; exfemiac Da.uidjdcda,ratus,deHnitus,acrcnûtiatuseftiiJiiJsD^^

ûjbiedis rationibus.

In uirture,fecunclunfßgt;iritimfetnüißcatrofia-, refurréûionein morruorum. LoqnuO'o hacc aànO“ impcdita,diucrfas expofitiones naôa eft. Aliqui fie exponunt, quafi unicum referatur argn mentum ad Chrifti diuinitatem comprobandam,eius,inquam,refurrelt;ftioî quam aientco? tigilTe per potentiam,ô^ Spiritum fantftum, Vt^ oftendant hoe argumêtumpotifsimn**’^ Refurre^ion»» (è,inducunt Chriftum non dedifte aliud fignum nifi lonae prophetæ.quodcp dixeiit :Solüi^ nnicumßgnüna te templum hoc,ô^ in triduoillud excitabo. Videnturcp Apoftoli nonnulii de natura dini*]’ tur^diuin£ idcirccrdefperaflè,cjuod iriderentrefurrcdîionem differri,ut Cleophas diceb^tperegrino*® uiatSpcrabamus ilium tertio dierefurrctfturum» Altéra opinio eft,quæputat unicumafg*** mentum adduci de^piritus fantftieffufione.Non enim poteft,nifi Deus, Spiritum fandi^ donaretnam illo efircinrur confortes diumxnaturaejatqp ingentj Dei participes. Et uerba HC aptantjUt Chriftus dedaratus fit filius Dei in potcntia,idcft,cx eo potens,quôd fpiritSiändt fication is emifit in fuos,idcp ex refurretftione à mortuis,id eft, poftquâabinferis exufdt^æ’ eft. Nam licet antea quocp dediffctipiritumcredentibus,attamen quia hoc non tamlarg**^^ ât opulenter praeftftum fuit,ideo,uî Iohannes quoep teftimonium perhibet, nôdum fpirttu^ crat diîus.Et fie argumentum iftud fumetur ab effufione Spiritus fancfiitquae, licet quoadm* racula hodte non extet,tarnen fie durat,ut fine ilia Ecclefîa non poisit exiftere.Regcncrat«’ cnim locum non habet abfcp Spiritu fan(fto.Mitto quod aln refurreâionem mortuorumac' ceperunt quoadiltos,qui excita» funtin morte amp;refurrelt;ftione Chrifti,quummonumcß^ aperirenturtquodnon multùm bis,quædicentur,confonat. Mihi autê uidentur tria porbsi^ mùm hîcattingi.quibus probatur Chriftus efte filius Dei: Vnum à miraculis.atq; id fignw tur ea particula cAu/ijxa.N^ JïutcJ^ts apud Pauls fi'gm'ficat miraculorS editionem. Altéré' argumentum eft à refurre(ftione,qua fuit à mortuis excitatus,ôô in çternum uiuit,quafi5 n**® cum eo refurgemus.Tern'um argumêtum eft ab emiisione Spiritus fanefti : atep haec tria iu^; ta temporis ordinem aeferiem édita fuerunt. Chriftus cnim,dum uixit,miracula côpluraedi dit: poft mortem excitatus eft d mortuis:atcp poft refurreeftionem Spiritum iândum mifiu

PfT quetn accepimus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Apcßolatum. Dixerat fuprà, fe fuiffe uocatum:fed non adit^

cftjperquem, HîccxprelsèdicitàChriftofcbocaccepiffe* Gratiafignificat infacrisliter** quum primis bencuolentiam amp;nbsp;fauorem, quo nos Deus profequitur. Vnde nos confueuP mus gratiolbs appellate qui diliguntur,funtcp grati compluribus. Sed hoc intereft: illiquo* gratîofosappcllamus,aliquid in fehabent,quo prolicianthomines ad fe amandos: fiueboc fit forma,ièuuirtus,autaliquidhuius generis. Non enim mouétur hominesadquempia*** amandum.cui non infit aliquid amabile, A t non pofTumus hoc aftèrere deDeotquoniam ** ante omnia nos diligit, amp;nbsp;quum dilexerit, elargitur fiia dona, quibus faciat nos amp;nbsp;gratos amabiles.Quód fi fecus uellemus conftituere, oporteretDeum non haberiauthorem omnl um rerum. Nam aliquid in nobis poneremus efte.antequam ab eo amaremur, quod ipfu«* pelliccret ad nos amandos. Atep ita ex creatura creatorem faccrcmus,afrerendo nos aliquf® haberc,quod non penderet à Deo.Significat itacp Gratia, liberalem fauorem amp;nbsp;bcneuoleiv' «am Dei,qua cum Chrifto gratis nos profequitur. Et hæcpoteft accipi aut generaliter,fic.fi

COHHENTARIVS. C A P V T I*

pofteacontrahatur per munus Apoflolicumtaut fignificat hoc loco mullus facultate gra^ tisconcellamPaulorquae facultas flatimexprfmiturjquumadqcit: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tinis ApoftoL..

EfApoftoUtum,adobedientiamfidei. Einem ponit ad quçm pertineat facultas Apofiolicafui tns. delicctjUtfidei obediatur. Et hocpotcfW^eribifariam:uclfufcipiendo fidem î nam ea quum fitfirmus alTenfus, qui adhibeatur uerbis Dei,poteß dici obedientia: quomodo Paulus fcris obedietia bebat ad Corinthios.fe habere armafpiritualia,quibus captiuaret omnem intellecfium ad o^ bedientiam Dei. Intelligi etiam poteß de proba uita, ÔC faneßitate niorum, quæ fidem con-fcqijiturjdum honeflis aefiionibus exprimimus uim noßrac fidef.

Pro nomine eins. Non fungimur Apoflolico munere ad quaeßum uel gloriam noßramj fedpronomine,ideß,pro gloria ö^laudeChrißilefuin omnibus gentibus ♦ Quod autent I» omnibus^entibns additur, demonßrat Apofiolorumfacultatem nonfuifiecontradfam cer* tislimitibus, fed per orbem uniuerfum eos ualuifle creditum fibi uerbum explicate, fundate Ecdefias,amp;l difcipulos ad Chriflum adducere.

Injiiibus efîts £ƒ nosuocati lefr Chrifbi. Licet potiamini rer3,cfiis nihilominus in cenfu reli

quarum nations. Diciteos uocatos Chrißi:quoniam extra uocatione ad ills non perueniG lent. Neep participio ufus efl,quod habet confignificationê têporiSjUt illis bene ominaretur conftâtiam fîrmitatem in fufeepto propofito,quafi nô habuerint temporariam uocationê, ledfirmâatt^conftâtem, Quûcp utatadeofrequenter Vocationisnomine,fan'sindicatqua lisnanificconuerfio noftra cûm Chriflum amplecßimur* Eflfànè uolStaria,non coadîa,ncc uiolenta,Perfuademur,quum intimo uerbo Dei efficaciter uocamur.Hîc finis efl parenthees, quæ cœpit ab illis uerbis, QMod antepromißrat per prophetas. N une fecunda pars occurrit falutationis epifiolan's,qua homines exprimuntur,quos iubet faluerCjdum inquit: Omnibui ^^‘fngt;'tPom^,dileâisDei,uocdtisfan6i!S. Non falutat omnes Romanos,quoniam Romac non cÔ Ciÿ.iiuigt;eatiiup nstaeratEccleQ^ folùm ex indigenis.-uerùm confluxerât eô innumeri percgrini,partim lu- falutrè. dæijpartim Græci.Idcirco Paulus uult his omnibus,modo Chrißo credj^erint,Blutern eße ^^oleßa Rom* communem. DilfctuDei ait:quacuoxmoneredebetcredentes,utinterfefeament. Nam il f^/^diuer/h Ium,quem credo amarià Deo,qui poßumego non amarec^Reeße appellat dilecßos Dei,non diligentes Deumtquoniam is eß prior,qui nos diligit, Att^ hinc nos donamur charitate,atcp aitjs nobililsimis uirtutibus. Adiecit Vocatisfaniiisj qua uoceadmonet eos practeriti flatus,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

bi uocantur ad fan(ßitatem,quum non habeat locum motio, nifi appofiti fucrint fines, ideo concluderepoterantex immunditia amp;nbsp;impuritatefe uocatos eflè ad faneßitatem. Necmihi dixerisîNon omnes qui Romæ erantgt;dici debueruntfantßi.cum multi ibi eßent parùm ab- lAomanicfMre^ fcluti,ôd nondumperfetßüquia haeenon obflât. Quoniam Paulus primum coniecitoculos dierntnrfan^û''^ tnmelioresjamp;eotum nomine ac laude totam cohoneflauit Ecclefiam, Redundant enim in 31iamembra certg prærogatiuæ fingulorum membrorum.Deinde fpetßauit Apoflolus,quô uocatie(rent,nirairum ut fantßi fièrent. Vid ebatillos accitos ad fantßorum communionemt

Sanâitms uox non ß^tnfiedt perfeilionein. • Vnde fanfiitatii uox dedueatur,, ^fntianó abhorret quod Paulus habet priori ad Corinthiosreum inquitjpoßquätecenfuifTet catalog« enormium peccatorS.Ethgcaliquâdo fuißis,n5c ucrô abluti eflisjfancßificati eßis* CondonatJo uero peccatorum per Spiritum faneßö habetur. Quod fi à praeparationc faneßa ^nippiä elfe dixerimus, uere poterunt appcllari fandi, qui Chrißo crediderunt, eo qüod ad gloriam, amp;nbsp;fummam puritatem futuræ uitacjcùm fpiritu,tum gratia Chrißi praeparant. Vide tatÄmbrofius uefligarc qu/nam fint hi,cjui appcllantur dileSti DfijCir uocati fanSii, Et fefpódet Amiroßut. cos elfe qui bene de Chrißo fcntiunt.Quod fi rurfus de his qu3erasgt;refpondet: Illos dc-Chri« “obenè fentire,quicenfènt eiioli fidendum, atcç in ipfo perfetfiam effe falutem. Verum ex Qutnäde chrï^ concluditur à contrarqsjcos de Chrißo non bene fentirCjqiii fuis uiribus aut operibus co nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fintiatt

dunt.C^iod qui fapiunt,habendi non funt inter uocatos fantfios, ÔC diledlos Def, ut nunc ueillisAmbroQuseflloquutus» Vocatos appellatfanâos, quoniam homines adfandîitatê

a. 4

IN EPISTOLAM ad ROMANOS

Sed hl's difsimulads tantum perfècutus eft potiora, ÔC potifsimum, quia no expediebatplus Gentibus,quam ludçis blandirüSC præftrtim quum ortum effet non leue diftidium (ntetU' tramcp nan'onem.Dedinat itacpilla infignia,quæ propria erant Romanorum,0^ attingitco munes laudes omnium credentiumjquö magis inter tc coniungerentur in ilia Ecclefia, qu* erant ex Gentibus,quicp ex Circuncifione. At nos minime propterea deterremur, qui cipes Si ialutemusjSC appellemus proprijs titulis, Nam hoc agendo amp;nbsp;nos ipfos commoner cimus quid illis debeamus,amp; eos officij fui. Nam ôf Paulus,quando in Adis Apoftolorum orationem habuit ad Agrippam,régis titulo non ueritus eft eum appellate. Hucuf^i^ci® dam partem explicauimusfalutationisjhoceft, qui'nam illifint,quos Apoftolusiubetfalut' re,Nûc uidendum eft, quae'nam bona illis precetur.

Gratia,inquit,uobts,amp;c. Nomine pacis Hebraico more intelligit omnium bonorufl coagmentationem. VtenimEthnicidicunt,ÔCfalutem: ita Hebræidicunt• Et in ueteri Teftamento freqnens eft hæc (àlutatio. Quin 6C Chriftus accedens ad Apo* ftolos dixit: Pax udbis. Et Apoftolis praccepit, ut in quamcunque domum ingrcdcrcntub dtcerent:Pax huic domui. Huie falutationi uulgo apud Hebræos ufitatæ,Paulus adijdt cem, gratia, quam non facile inuenias in ueteri Teftamento additam falutationibus » Paulushîcnihil peccat:nam fuacuocationi reipondet: fuit enim praedicatorgratia:, terim admonet eos, ad quos fcribit, non expedandam effe pacem, ideft, cumulum bon^ rum omnium ex uiribus amp;nbsp;meritis noftris, uerum ex gratia Dei. Radicem oftendit, » primo loco ponit, unde fefe caetera bona in nos efFundant,ut fœtum und cum matten^^ Pax non habe- beamus. Non tarnen perfuadeamus nobis, dum hîc uiuimus, pacem abfolutam atqu^ turhic perfeila perfedam haben' pofTe : augetur tarnen indies.amp; Paulus earn precatur,ut nunc ill am hao^ ant inchoatam,fiC ftio tempore plenam. Earn nihilominus in pracfenria per Chriftum con quimur,ita,utDeumhabeamus nobisplacatS. Nam infra ftribitur:Nuncigitur fideiu»* ƒ cat! pacem habcmus erga Deumtex quo dimanat confeientiæ tranquillitas, tantumqj tuSjSódiuinae confolationi^ut quit^juid acciderit,boni confulamus. Quamobreminm^' . ' • dtjs tribulationibus atep tormentis non detrahebatur fandis uiris fi'rrna pax. Namgra^^* Pax qu^e [upe- Deo agcbant,0£^ fibi in illis afflidionibusiudicabantoptimèconfultum. Ethacceftillap^’ ratomnë fensû, quae omnem fenfum amp;nbsp;humanam rationem fuperat.Quum dicit A Deopatre,etdomitono) » lefu Chriflo. Fontem QC originem oftendit, undenam haec bona præclarifsima Iperaripo gt;nbsp;fint. Non enim ex noftris uiribus St:: operibusprodeuntjfed ex Dei mifericordia. Etatgf' kfgumentû pe- mentum fumimus petendi QC Iperadi bona,quae precatur Paulus. Nam quum is Deus,a qu tendi atqifperä hgcpetuntur,ÔC bonus,8i^pater nofter fit,dtra controuerfiam dabit.Et Chriftus,quandoqu^ di qu£ oramus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mediator nofter eft,atc^ redcmptor,haudquaqu5 negabit. Dominus appellatur, quo

ei pulchre conuenit.Omnia enim illi data funt à patre, SC pretium pro noftra falutc

Qijrfre Chriflus foluittidcirco iure dicitur Dominus. Quam appellationem inde licet fufpicari eum naoi^ dicatur Domi- efte,quôd Hebræi nomen fandumTetragrammatum, quod eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nunquam pronSti^

tione expediuntjfed per alias uoces effcrunt, id eft,per Q'T' nbsp;nbsp;uel nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quae potential

dominatum fignificant. Vnde fadum uidctur,ut Septuaginta interprctes,quum occuiie 3 nomen Tetragrammatum, illud reddiderint per uocê àvç/oÇjUt multis locis apparet, exqu’^ bus unum proferemustDixit Dominus Domino meo. Vbi primo loco habetur mn” illi reddiderQt, Dominus.Idcirco cum Chriftus appellatur Dominus,perinde eft, ac fi

Tertullianus, uocetur; quamuisTertullianus aduèrfusPraxeamdicat, Dominumappellari „J quando coniugitur cum patre,Tune enim pater Deus appellatur. Quod ft filius adiun

commentarivs capvt I.

KemdicercturDcuSjCthntd exißimarc potuiffentjnosplurcs decs poncre^Vtitae^obfifta^ tweorum fuperftiHonij epitheton fihj,Dominum facimus. Sed fi per (eipfum ac folitane no* niincmusIcfumChriftum,fadIe appellatur Deus,ut liquet in pleriCcp fcripturarum lods. Et ^fiturquodam fimili,quód radium flWis,quum eins fit mentio fcorfim,folem appellamuslôC Simile. aicimus folem ingredi noftras feneftras. Sed quum inddit ut fol quoque uua cum radio fit nominandus, ncquaquam appellamus radium iolis nomine, fed elfe dicimus folis radium* ^terum prima ratio firmior eft; 5C per id quod Paulus innuit, pacem nobis expedandam ftictamàfilio,quàm à pâtre,demonftratur utriufep inter fe acqualitas.Salutatio ueró epiftola ïis,quamPaulus ubiep praeponit in fuis literis,nequaquam eft otiofa, Nam ft multdm ualue ^'untpatrum benedi(ftiones,id eft, Nohc,Ifaaci, Iacobi,Mofis, ôi. aliorum, eerie Pauli etiam

precationes non funt cenfendæ fuifTe inutiles. Quumcp uideamus amp;nbsp;naturam,SC fpiritu non abhorrere ab hoc officij genere,ut mutuo falutcmus,ille mos r etinendus eft. Sed tantum ca^ uercoportet,nefimulatc, 8gt;C aliud animo fentientes, externa duntaxatuoce, autferipto ali-cui falutem dicamus. Alioqui falutatio inftrumentum eft non parùm idoneum ,ut nos cha-' ntatis adtnoneatinproximos: utep proximus intejligat quanoseumcharitate profequa-”^115 Didafinthaicdeprima falutatione. Nunc ad exordium eft accedendum: quo Pau luspluriniû contendit conciliate fibi Romanos eo nomine, quod uehementer gaudeateos accefifleadChriftum.

PrimùmquidenigratiasagoDeofneo perleftim Chriftufupcr omnibus uobis,quód fides ueflraannuntiatur in toto mundo.Teftisenimmihi eft Deus, querncolofpiritu meoin Euangeliofilfj ipfi'us, quodindefi'nentermentionem ueftrifaciamiemper in precibus meis,orans ft quo modo tandem aliquâdo progt;-fperumiter çontingat uolête Deo,ut ueniam ad uos.Defidero enim uidere uos, ucaliquodimpertiaruobis donum fpirituale,quoconfirmengni: hoc eftjUt com niunenicapiam confolationemex uobis, permutuam fidem, ueftram fi'mul nieam.Nolo autem uos ignorare fratres,qubd fppe propofueram uenire ad uos, licet præpeditus fuerim ad hunc ufe^ diem, ut frueftum aliquem habere in ter uos quoq;,quemadmodum in ter reliquas gentes. Grpeis fimul barbaris: eruditis pariter SCrudibus debitor fum: ita,quantumin me eft,paratus fum uobis quoep quiRoniæeftis,euangclizare.

Solent exordia eófpecftarCjUtaudientcs, quantum fieri poteft,concilient : quod Pau- Q«o ex Ji’jh^ic.'putnurnoftendensfegrariasagereDeoproillis. Rationcm fubdit, quodiameoru otdw. tides per totum orbem prædicetur. Et preces afferit à fe fieri pro eis perpetuo, ut,quo cœ-pcrant,pergant.Dcinde oftendit fe uehementer cupidum eos uidendi coram.Et profert cau um ut ipfos confoletur,tum ut feipfum atcç eosco^firmet. Addii^ illud,ex officio fe iflä dcliderare.Nam propter Apoftolatum,quo fungebatur, agnolccbatledebitorcm Omnibus gentibus. Etadiecit, fepropterea Euangelium nequaquam erubefcerc : atque ita concludit exordium.Hieprimum obferuabimus, efte Chriftiani animi, ut pro alienis bonis, ita atque pro fuisDeo gratias agat: quod uehementer inuidiae aduerfatur : cuius ingenium eft, qUum maxime uiget,ut propter bonS aliorum ingcmifcat: uel Ci remifta fuerit, parùm faltchi culet, ticc^lætetur aliorô profperitate. Ait, Cegratias agereDeo po.Dubium pon eft,Dcum natura fuâ commune efte, fandi tarnen ilium propriS faciunt fibénon eo ftudio, utfocios ôd côpartici^ pes excludant,fcd incitantur quodam priuato fenfu diuinae bonitatis, ut hoc genus locutiogt; ms ufurpent. Deinde animaduertût,fibi nonnulla concedi fingulariter,quæ aîqs non tribuS-mr.Quibus rationib.legim us,Deum feipfum cognominaffe Deû Abrahamfifaaci, amp;nbsp;laCô bi^cum tamê omnium fucrit Deus.Gratias agit Paulus de RomanorS fide; qua de re ali] è df ucrfo ringebantur. Vnde uidemus in Chriftianis amp;nbsp;impijs admodum effe diuerfum fenfum.

PerlefumChriflim. Agit gratiastquoniam per ipfum eundem bona omnia in nos deii-nantur.Et par eft,ut in authorem per hoc idc medium rcdeant.Nos enim dona SC chariftna-^ric{,quuminnosfluxerint,polluimusinfirmitatcacdebiIitatc,qualaboramus.Vndefiin Eeumrefcrantur.ut ilia in nobis habcmus,facilcfordcfccnt;at per Chriftum rcpurgantUr,SC pci illumoblataDeoingratiarûac'tione,efficfûturodorfuauifatis. In omnibusferècpiftolis x^aulusincitatur, ut Deo gratias agat pro eorum donis,ad quos feribit t quia nihil ei fuit op'

tatms, quam ut nomen Dei fincQificarctur, SCeiusrcgnum propagaretun Quodubiirilt;)^

^uangeliü tempore Pauli ual-de propagatü erat.

Romanorum in gès idololatria.

autem ubiq^ eß. fdeo quum ubiq; euifl fentiant, de omnibus rebus gratias agunt: quando^ quidem nihil eß tam incommodum.quin eis aliqua ex parte commodet. Videas èdiucrio impiosöCdiabolifiliosnUnquamquießerejnecquicquam habere tam commodumamp;trafl quillum,quod eis non faeeßat negotium.Dumcp femper defigunt oculos in moleflaamp;^gta' uiagt;nunquam ex animo gratias agunt Deo,imö femper amp;nbsp;blafphemant,0L irafeuntur. Commendat illis fufeeptam fidem, ut earn non parui faciant,aut æfiiment. Suntep admoda doIendæuiceS RorrtanatEcclefiae, quae cum hîc tantoperelaudetur obfufeeptamreligion^; EccleßaRoma- poßea fic degenerauerit,ut iam facQa fit Antichrißifedes.Vndc admonemur,Ecclefiaffl nO nadegenerauit. iempercodemßatiiaclocomanere. Commutâtfubindehoipitia,Ôdexgçhteingcntem uagatur.Fuerunt olim în Oriente nobiliisimæeccIefiæ,Hicrofolymitana,Antiochcna,Ale ^erhabe^^eaf^ xandrina,Conßanffnopolitana:ubi hodieregnatMahumeticafpurcities:amp;quiChriftiani illicdegunt.fuperßitionibusinfinitisaddidîi funtjatep paulatim dégénérantinalienamreli' gionem. Vnde uerifsima eß icruatoris noflri fententia, qua pronüntiauit, nouifsimoswre primos,ôd primos nouilsimos.Necp diisimulandum efl,quôd Apoßölus uolens Romano’ Religio appella prædicare,qui Chrißi reltgionem fufcepcrant,eam appellat fidem tut intelligamus inde pen turfides. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dere noßram pietatem. Hoc idem genus laudis inuenias aicriptum l'heßalonicenfibus ep»

J.ausTheffalo- flola priore.cap.i. übi feribit Paulus, fil os formam amp;nbsp;exemplar fuifle omnibuscredentibus» ÔC in Macedonia, amp;nbsp;in Acliaia:ita,ut fides eorum iam ubit^ prçdicaretur. Verùm de Routa nismaioradmiratiocxcitata eß, ut Chrylbßomus atteßatur; quâdoquidemimperiofummo potiebantur,diuitqs aburtdabant,atcp undicp circSfluebant delitijstquæ omnia reddût homi' nes à fanareligione abhorrentes. Præterea mirumfuitjeoshabuißefidem Iudæis,homini-' bus alioquinexofis omnibusnationibus, ijfdemcppifeatoribus8^idiofis,quoadmundunt abiedîifsimis : amp;potifsimùrr«quum flbiprædicariaudirent hominem crucifixum, in ludxa uerfatum,quem nSquam uiderant, iuberêturcp fperare ex co afiêdîo tam immanifupplido» fibi omnia bona prouêtura elfe : nec eis promitteretur in hac uita ulla fœlicitastuerum crux, perfequutiones,amp; aduerfa omnia; infuper mandaretur morum grauitas,abdicatio uolupta' turn,mundi contcmptus,ôd mortificatio prauarum aflTedîionum.Quae omnia facilius homf

nes ab ah'qua religioneabftrahunt,quam ad illam aliiciant*

Teflis enim mmi eß Dew. Pofteaquam indicauitjie pro illis Deo grattas agcre,fubîjçitper petuam memoriam eorumjquam retinetin fuis quotidianis precibus. Atqjhaec omnia hue fpelt;flant,ut illt fe à Paulo amari intelligant. Non enim funt hæc, aut inueniripoHlintextra beneuolentiamSCfingularem charitatem.Nec^hxcfimpIiciierafßrmat,fedintcrponitiura mentum, Eius quippe magni rcferebat,ut fibi crederetur.

Chißruio inßiritumeo. Per ipiritum intelligitmentem agitatam diaino nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Am

broOuSjdum interpretatur hunc Iócum,fpiritum dicit efle animum,quo debemus quiimpri mis colere Deum.Eft enim fpiritustötf idcirco par efl, ut ei feruiatur fpiritu. Traducebant pieudoapoftoli Paulum, quali defertorem Legis,apoftatam à Moie. Vndeilliimpictatis crimen impingebatur, quod uehementer alienaflet animos Romanorum ab eo, fiillisper/ ßeejuenterfe fuaderi potuiilet.IdcirCo fe purgat,quod etfi cercmonrjsMofaiciSjamp;fritibuslegalib. non co/ pHT^rt. leret Deum,ei tarne feruiret fpiritu.Quod etiam teßatus eft ad Timotheum, quum feriberd

fcà progenitoribus Deum coluiffc pura confcicntia. Quibus verbis ncquaquam putan^ lofto Qus eftjCxcufare peccatum, ôd perfecutionem in fanlt;flös: fed id tantum oftendit, confeiem Qænonftiifleaduerfatum: vt nonnuUi, qui per infirmitatem non patiuntur ealocum habc' *'f)(]uæ fano iudicio confeientiæ noutrunt redla efle.Paulus ignoratione lapfus cft,quæ cigt; ^aControuerfiam pcccatum fiiinat non eius generis,vt diceretur egifle contra id,quod ani Wo fentiebat. Q^iod autem hîc dicit,fe fpiritu feruire DeOjChriftus cxprefsit^cum loque I'etur ad ntulierem Samaritidem,dicen3 de veris adoratoribus,quod in IJairitu ÔC veritate a--tIorcnt.Atcp id co fpedlabat, vt explicarefur, quandOque futurum, vt auferretur certi loci defcriptio,in quo Deus effet colendus,6^ cercmonig abolerentur Iudaicæ;ira,vt adorare in ipiritu ad locum referatur,0^ceremoniaslegales:quodcp additur, Er ueritate,rem demonftrat cxclufis vmbris,quæin veteri teftamento prætexcbantür. luuerunt quidem ifta patres tem porefuo,quoniam habebant verbum Dei coniundlum,quod in illis fide poterat apprehen ‘If Qiiareillis bencdicebat Domirtus:ita(vtfi fidcs affuiflet) fuo tempore pcrutiles extitc gt;'uit: at cum Chriftus venit, dcbucrunt cedcre. De ritibus autem inuentis ab hominibus non item polfumus dicere, quod valdc profuerint : quoniam verbum Dei non habuerunu Weirco merito expungendi funqatqj tolicndi : nifi quantum attinet ad externam poliriamj sliqui ex eis iudicentur vtiles. In fpiritu feruimus, quando non amplius circunciditur ali* qua pars carnis, verum animus dC vitia; non madlantur pecud es, fed noftram ipforum cargt; nein cnicifigimus cum fuis concupifeentijs. Qiiem eundem cultum in fpiritu exprefsit ali-Pi Paulus, cum diccret : Obfecro vos per mifericordiam Dei, vt exhibeatis corpora veftra holtiam viuentem, fandam, Deo placentem, rationabilem cultum veftrum. V titur ver^ co A«Tjiva(z vnde volunt deriuatam vocem Actj««(/,qug fignificet cultum vni tantum Deo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;#7*.

^bitum,quo illinos prorfus addicimus: neque vt Auguftinus teftaturlibro ƒ. de Ciuitatc Auguflinut^ Eeicapitei.poteftà Latinis vna voce fignari. Nam pietas non folum eft ergaDeum, ve^ fum etiam erg^parentes,SC patriam.Rcligio item no folum trahitur ad facra,red etiam 1'pe* lt;^ateam obferuantiam,qua profequimur propinquitates,00 afiinitates^umanas.Sed inte^ rim putat Græcis vocabulis res varias in hac re diftingui:ita,vt dicatur Aaerf«« cultus qui im Augu^ini di-penditurDeo: qui vero principibus, amp;nbsp;magiftratibus, /wA««. Quoad rcm,facile damus ’quot;rrr x« clfedifcrimen.ÄlitcrcnimDcum colimus,aliter obferuamus principes. Chryfoftomus ho wil.33.fuperlohannem dixiccrcaturae cfle adoraie,creatoris vero adorari. Obn cit autem fi ni ----• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_____J _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.n 1_ _ _ ƒ______ nbsp;nbsp;nbsp;_ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1. _ 1 nbsp;nbsp;nbsp;. ____________ _____ _____. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_,Tgt; _ ^pondetaNcmo vencraturus regctn dicit illi,Exuas purpura,diadcma,06 cgtera ornamcnta •^cponas : quia volo te nudum vcnerari. Haec diccre non audet, fed honore ilium afficit, amp;C pwpuracontedum,amp; diadematc ornatum^ Itanos adorando Chriftum naturam diuinam non exuimus humanitate, fed earn cum ipfa adoramus. Ratio tarnen, vnde pendet adora^ no,eft diuinitas. Quod tarnen ad Graeca nomina attinet,idê eft Aargeïef, quod lt;/'ffvA«flr,Nam, vtatteftatur Suidas,A(«Tg6vamp;{/cftlt;4övAtv«(/.Scd poftea fadum eft,vt eflet o-îj6«glt;a.Et addit,A« ’■jsötj/ öFcu dlivKâxyiTri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: id eft feruitutem effe merc^iariani^Et fignificatio hacc perfpp

tue habetur in Xenophontc in tertio libro Paedeæ Cyrûvbi fie maritus loquitur : a ƒ« (oSJr « ’‘’'?lt;‘«sépT«s4vy«t5rp»(iuu9i/œ(rTtM«'’f’«A«TÇ(iV’lt;rflU7avT«K:idcft,Equidem,ôCyre,velanima ,, „

Iquot; s , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ , „ 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r ' tdemßgnincant,

reacmerim,nc vnquam hæc fcruiat.Tum rav 4vx«s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ua-n(tn «/ttfvAdVsfz.lmo

infacrislitcrislegimus,quodinLeuitico dicitur.Opusferuûenofacietis,har^w^y. mtrccde^feruire btAnghinlobo dicitur ancilla.Quin ÔCipfemet Auguftinus inlibro loquutionum Dcute^ Auguftinus. ' •■onomij agnofcit,A«TgfcV8{/ non femper ad diuiuareferri.Nam quod dicitur in Dcuterono* wio cap. x8. fcruies inimicis tuis, Græcè dicitur A(CTgtvlt;raf. Et ipfe Paulus,cum fe cultorem prædicatlefuChrifti,/avKcy fcribit. Vnde vides, hoc diferimen vocum apudGræcosnon leruan'. Habcnt attamen propriam vocem ôtoo-îSed an fit vfitatum verbum apud bo-nos amp;: Veteres authorcs,ncfcio. Attingit Auguftinus locoiam citato de Ciuitatc Dei aliam /^.uguHinus. '^ocem 0jgt;maaj/.Sed ea pfoprièritus,amp;myfteriafpedat.Nam Orpheus dicitur primus dO' tuifleThracasmyftcria.VndevoxduccbaturaThracibusverfocicmento.«.ex«. Veriim

''tredeamus ad A«Tgaaj/,dcriuatur à A«,qua: particula vehementiam notât,amp; Tgâp, quôd eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;unde,

^emere.Nam ferui ad iufla Dominorum vehemeter tremunt.Eadê ambiguitas eft in voce Hebraica nbsp;nbsp;nbsp;quod eft profternerc fe,ac incuruare. Vnde frequeter legitur CWv^Pnid eft*

Qdorauerût: ÔC ri* KriiZ/H id eft, inclinatiot amp;nbsp;numero multitudinis dicitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pro*

ftrationes. Etis honor proftcrnêdi corpus,ac procumbendi in genua non tantu cora Ded jproffemsHw» nqfedetiam coramrcgibus,amp;angelis.Eft enim fymbolum, quo fubiedionem ac demifsio rgrpus ’'önnoftram repræfentamus, Signa item alia adhibuerunt vefcres in adorando» Vnde

*ï N EP IS T OL À M Ât) KÓtHkl^O’3

, .ChryfoßoKtts. Chtyfoftomus in homelia, quam habuit èxplicando ea verba Iohannis, vcriadöratörts in . • Sy}nhol^ti(te- fp/j-ffu veritate adoräbünt,äit:Cüm rriänus oftendis,pedlus aperis faciern in codumtri' rum in adorado. gts^Sd oCulos aperis,quid aliud facis,qtidm Vt totum hominem oftendâs Deor' Difmproflcrni ^‘^^‘^Itate Déi loco iàm citato ait,häc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cfTe i^ligiôfâm amp;nbsp;hümilem fummifsioncm:

mus ‘nos coram nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^8^ intelligo ita obferuändum e(re,vt,cùm profternimus nos ipfos coram Deo^fign*

Dcotjuidßgni- hccmüsnosvelleéiiubijtipfôriüS,ôdlt;^oadomnia,citravllam cxceptioncm. Siyero ’fkemliSi 1 • ‘proctimbarrtus coram Imperatorc,aut K,egé,fignificamus nos ei fiibqci,qüémadmodûp^ i . -iv '■ gt;nbsp;tinetad èorum imperium i non tarnen prorius'j quiafemperDeum volumus exceptum,»

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ eius verbû.Iniftis verôéxternisfîgnisexhibendisprincipibùSjGhriftianUsobfertiabitpa'

tnclinatio feu triachiôres, ânimo diftinguens inter vtranquefubiedtiohem : ÔC cauebitinprihiisjnequia proflratio quo' -futfatè hïc agâtüncJeinde non exhibebit hæc fignâ,nifi cis quos iubetur maiidâto Domini modo efl homi“ reuerêrirhOC eft,othriibus,qui foerint in aliqua lublimitatc cônftituti, fine eafpin'tiialis,finf ‘temporalis. 'Af Córatn imaginibus nequaquam fe prôftemet ; quandoquidem ideft dP ■ferte pt’Ohibitum.Irno rte iàndtiS qüidem moftuis tâlem h'ônorem in genua pfociitnbendi» aut inuocandi ëxhibébit. Nam ea de je nullum verburri Dei extatrneque fide pofiumus in' ntti hoc agentestneque feimus, vtrum nos audiant, aut iritelligant quac apud nos agantun Elt^p videndum, ne, cùm veneramur principes, amp;nbsp;coram eis procumbimus, petamusali' quid ab eis per adulatiónem, quod vires fundtionis corum iuperenqualceft, petcre vitam ærernam,fpiritualia dona,vite conferuationcm,ôd alia huiufinodi.Sed à Rege pctemusan' xilium regium ; à doÆ's amp;nbsp;làpientibus, Vt dódïrinam communicent ; à diuitibus,vt de fins bonisaliquid elargiantur. His cautionibus efitvtendum. Vtepinfummadicam, cultus,qui eftferuire in fpiritu,ad quatuor potifsimum capita redigitunquæ funt, adorano, fiducia,inuocatio, gratiarumadlio. AdofariO eft humilis amp;nbsp;religiofa fummifsio,qiianos prorfus Deo fiibdimus, atqUe in omnibus^ Fiducia eft,qua in eo acquiefeimus, vident^ potentiarn,fapien(^m, fiCbonitatem fummam, quibus ornatur : propter qûæinnitimuro» neque nos putamus deferendos,autfruftrandos. Inuocatio eft,qua confugimusad Denm in otnnibus periculis,0^ aduerfiszvt qui eurn feiamus vbiep præfto efl'e,SC fua defenfioneny xtà promifià amp;nbsp;poflêjôd veile fiiccurrere. Gràtiarum atftio eft, qua in cum, tanquaminpr*' mum authorem omnia noftra bona rcfcritnus. Hate quatuor debentur-Deo infolidmn, nec pofiuntin alias creatiuas deriuari, vt cas definiuimus. Diabolus curâuit magnafiaud obfcürafc htriufinodicultiimjciim fuaderermudo,pófte qüidem homines vnumfummnm Deum habere primo loco; ôé interim adiungerC illi turbam mirtorum DcorS. Qiæ eft,vt diuideretur,quod volebat DcUs maxime vnitum ÔC coniurteftum cire:atqucitadec^^ pti funt cthnici. Deinde noftris temporibus illis, quirelati fiint in landlorum cenfum,irtd ftributa fiint Certa munera, SC propria officia, vt quam frequentilsime inuocarentur. t ’’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confiderandumhoc,quod Paulus dicitjSeruireinJßiritu, complcdi reuercntiam

.^u^tntiaßM paternam,id eft,filiorum erga patrcm,non timorem fcruilem;quo addudti ethniciodcriinj 1 « (turOeus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, voluiflentóriullunwextare. Vnde femper adiecerunt cogitationes fuasi

* commentirias religiones,a externa qugdam opera præftabant, quibus arbitrabanturfi““^ '' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiirttftos omni pietate:nec interim à fccleribusabftinebant. Atpij homines,cumfennüntii’

, fpiritu,cauent,nc Deumffbifingant pro fuoarbitratu;fed cum amplelt;ftuntur,proutvolui' colendus ftuictiplum dcclarare in verbo fcripturarutn.Gum^ vidcant eutn nobis proponi afcriptU' utfalletfuerbo ris-Iannis,VtDominum, SCpatrem eum venerantur,illiobediunt, SCcius honorem,QnaU' tûfn Valent,promoucre ftudent. Ac rurfus, cum videant cum inftar iudicis dcclarari,fimC' ius tribunal ob oculos proponurtt in omnibus aeftionibus, ne quid tranlgrcdiantur, an* ftiiiudicis iram incurrant, Sed non ita eum timcnf,vt odio habeant, aut ab illo velintauW' gcre ;’atquè etiam, fi daretur aliquod fuffugium, potius eligerent punictem Sd caftigantc**

cft obcdientiarde qua’legfmus, quod prarftet vicflimis. Neque Deus aliud ferefpccfèauit vniuerfa lege,ac riribüS cçrcæonianim,quàrri vt haberet homines verè fib f fubditos dièhtcs.Nos veró,cum vï'tiatam corruptam' à peccato Adami naturam traxerimus, nini acéui-acius, aut exqiüfitius agitamus, quam vt noftra inuenta, SiCritus fiditios pro dium® culcu qbtrudamus ; maiorcp adhibétur feueritas in tranfgreHorcs mandatorum quam in c'os,qui Dei praecepta publkè violant. Videas paisim blafphemös, fcortatórts,^' dultcfos Scfperiuros à m^ifiratibtisridcn' ; tantum abeft, vtpimiantin-. In cum vcro,q‘’' vftaquc parte làcramenti Euehariftiæ voluerft vti læuiri vfque ad ignés. Et in fùmmapilt;’ humanidtraditionibuS ncglecflis accerfuntur homines capitis; at de lege Dci violawnjaf'

C O M M E N T A R Trtr S CAP» λ

eufantur quidem.Idcirco non tcmcrè præccpit Déus per Mofen in DeuteronomiorTantu quætibimandaui,cuftodiestnec|uc addcs,ncqu,c minucs quicquam. Nosep aduerRis banc RemeJiHm con^ peftemnon habemus pr3efentiusrcmediun-i,quàmafsiduèverfariin facrislitcris,£Cinde trah!mM.-is trd colligcre,quibûsnam rationib.Dcus voluerit fe nobis dcclararé : modos clicere, quibus tiifionfs, ànobispotifsimùmfc colipræccpAit. acpoterimusnonadéo difitcultcr bocfaciendofer uircDco infpiritu. Cui fané fpirituali cultui aducrfatur,Scruire Deo in carnedaoé eft,fo^ Seruire Dcoin lùm fiâitijsritibus, amp;nbsp;externis ccrcmonijs, fide, ac pietatc intcriorc fepofita. Hanc antb (^“rnc. ihclinPaulusattigiqcùmdiccrct ad Galathas:Qi,ii fpiritu cœpiftis J videté,ne carne côfum nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

memintlUi Galathæ reôlè fucrant inftituti ; fed Pcr impofturas Pfeudoapoftolorutn ad lip daicasçcremonias nbsp;externosritus dcclinaranf.quodcrat carne conRimmarefanôum ôC

icâuminccptum. AdPhilippenfes quoçpait: Nosfumus Circuncifio, quiDeo feruimus

in fpiritu,hab entes fiduciam in Chrifto,6d non in carnc.Dcindc,quid effet in carne confide Qttidpt carne rqluculenter explicauit,dicens;licet ego,fi quis alius, in carne pofsim confidere : ytpotcIfi confidere. raclitagencre,de tribu Beniamin,HebræusexHebrçiSjSdfcdiaPharifçus,per æmulationê perfequensEcclcfiam Chrifti, amp;nbsp;quoad legis iuftificationes conuerfatus^ citra querclam, amp;c. Hisomnibusiamvidesconftarecarnalemcultum. Spiritualis verototuseftfitusin

Rdcamp;charitate. Adiccit Paulus: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

InEtwngcltoJiTqcius: Qiiibusverbis declarat,buncfpiritualem cultum,fiexprimatur ope- (yttomodo[crut ieextcmû,hunc primumlocum tenere, vt Chriftum annuntiemus, ôi ad eum pelliciamus atur Dro in Eui pioviribus,quoRunqueproximos naeftifuerimus, nbsp;nbsp;Expofuit iam, quem^Dcum teftem gelioßlijeiust

vocarit*.Nuncabitadrcm,quam cupitR-omanis teftatam. Eäautem eft, quodpeipetuo in fuisprecibus mentionem faciebat eorum. Neque bine poteft colligi,Paulum itafempei ogt; raÇfeyt alia oiïicianeglcxcrit.Concionabatur, iter faciebat, manibus labor abat. denaumep obibat omnia, quæ ad eius officium p ertinebant. Qrrar e non d eb ernus ad verbum, fed ad fcntentiam,ea quæ dicuntur,cxponerc : nec alio accipere, quàm quod, q^uoties Apoflolus orauerit mcmincritillorum. Ac diftribuuntur fanftorum preces in duo genera. Uiiac- D«o genera pre dam enimftatæ funt,vtpotc cum babentur in publico coctu definitft ac præfcriptis di^us, c«ni. dominico inquam,2lt;fiquialri pcrEcclefiam deftinantur adfupplicationcs pubbcas.Dein de Chriftiani hominis eft, fingulo quoep die hab er eftatas boras, quibus D eum precetur: idœtcr,quinquics,autfepticsprout occupatio patitur. Alterum genus eft earum precum quæ vagx appellantur. nam illis vtimur, quoties prüfens aliquod periculumy get. Paulus

, nbsp;nbsp;nbsp;verónuncait,fciftorummentioncmfcmperfaccreinfuisprecrbus:8lt;rnqurbufdamcodi.

cibusaddituraduerbium7T«v7=T%,quodcft,vbiquc:licctbocaliquaexcmplarraexpunxegt; rim. Pueruntbœrctici,quiMeOunidiaifirnt:atqucillorummerattonemfacit Drpar. trtaHiftoria.lllromnratrfiruebantprccrbus,rdcpintanturn,vtprorfusderogarcntcumvcr boPlei,tumfacramcntis:afferentcs,omnrabœcrailprodcffe:fed,qurcqurdbabcmus,com^^«'lt;gt;«n. modi idab orationibusprouenire: Sdafpernabâturmanibus laborarc, vel qurppramalrud

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;faeete.Qirod fi impuliffes cos ad opus,arebant,rd nihil conducerc, cum tantum effet oran.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dum:cùmtamenApoftolusdifcrtémoncat,cumc^rinon^borat,necdcberemanducare

\ nbsp;nbsp;nbsp;ldemmfaibit,fuorum,acpræcrpuedomcfticorurncuramnoneffcneglrgcndam.quodli

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quisSmiferit,forcpcrinde,acfrfidemabnegaffct.Sedhacfupcrffrtroracmrffa,plurrmude.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bemustribucrcprcctbus:quandoquidemboccftingentumfrlrorumDer,vtquamtrcqucn Tiiior„mneieft

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trfsimèorationrbusvaccnt.namrlludeftDci prouidcntran^gnofccre. Dumenrmcredr. f,elt;iMcnteror^re

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mus,nihrlpoffc hominem affcqui, qnod er non tribuatur aDco ,frequcntcr adducrmur,vt

\ ptonccefsrtatrbus occurrentibus ciusauxiliumrmploremus. Atque duna oramus ,nonmr.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trusDeofubmrttimus nos rpfos, quàmargillafubdrtur figulo. namhoc rnprmars pctrmus,

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vtoervoluntatem crushabeamus quicquid cuprmus.Cumcp orando mens abducatur a cu

\ hs,5lt;mundanafolhcrtudrnc,pYOYfuscprnDeumfubuehatur ,nrhrl débet chcrucundrus, 1 quàmhocftudrofeoecuparc. Atque dolendum eft ,hodrc itaobfohhffeinter Chrrfiranos \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;orandimOTem,vtadcofitinftequcns'.ÔCpr2efcrtimintantaEuangelq,2lt;fcïipturarumlucc.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CbarononehmiYum,fiomniaficfrigcnt.Certecalor ibiaccYcfcit,vbilux non faerie perv

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tranht,fcdYetOYquetuY,atqucadfupcYna,vtaiut,Yeflc0ituY. IdciYco inferior-hxeparsaevis,

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quxtcrrarrrarrrbrt,maximecalet,quodYadr^ fobs,qui tCYYamfeYiût,quoniam cam,eum tarn

\ denbht,penctYaYenora pofsint,YeflcéluntuY ,amp;:quodarnmodo gCminantuY-.vndecaloY

nit,nobis ài^nîitus cît xcucUtc ,in nobis pctbcm. Cùm emvn. foiptut^s k^tnus,

IN EPISTOLA AÎ A Ö ROMANOS

Deusnobifcumloquitiir.At ctimoramus,nosaIIoquimurDcuni.Opörtefctantcnifrcqii£ ter inftitui hunc dialogiim :quö cum audimus in lacn's fcriptun’s Deum, vclfercuelantcffl, velaliquâpræcipi'entem,iplirur(usab eopeteremus,ncilla nobis fridhacancrcnturrfcd cum vtilitatc,amp; fiiicflu exequutioncm haberenr. iDoccmur hîc à Paulo ita prcces inftituC' rCjVtnon folùm nobis, verum ctiam proximis oremus.^Kd hæc cum precatur, vtfecundutfl iter ad Romanos habeat,infinuat opera noßra aufpteanda efic à precibus, fi eabencfuccC' dere volumus. Abfterrentur autem nonnulli à Deo inuocando,quöd fc dicant, nonaudiri-Cærerùm hîc deberent Cönfirmari, cùm audiunt, Paulum fepius impeditumfuilTe ncRo' mam iref,amp; eundem tamCn perftitiflc in codem Voto,ölt;f cafdem preccs coniucuillê repetc re.Qjnn etiam pofteriore epißolaad Corinth, feribit, febene ter petijflc, vtftimulo camis lilicraretrcui tamen.tandêrefponfum eft,fatis elTc, vtDei gratia frucrcrur.Iracpvcl tandem audimunvcl fi,quod petimus,non datur,aliquid eius loco reponitunquod longe melius,ö! conducibilius fit ad nofträ falutem.Dcusc^ frequenter differt noftra poftulatajVtjqucmad' modiï dicit Auguftinus in quada hornelia,difcamus gradia granditcr defiderare. Alij reuo' cantur à precibus,quöd féCû ffatuant,licet ifta no pctam,tamcn Deirs id facict,quod vifum fueritmeep meis orationibus eius voluntas immutabitur.Sed ißi no intelligunr,DeS,priuf quä concédât aliquid boni fuis clclt;ftis,cofucufflê animos corû defiderio ea co/equendi vC' bemêter acccndcre.Dcindc,cùm vclit aliquid agcrc,fuos excitât, vt id pofcancquô comm precibus tribuat id honoris gratia,quod alioqui fadlunis erat. Accedit ad hçc,bencficiadrc gratiora,cùm petita,amp; defideratafuerint. Et prætcrea mentes noftræprecandomagis aim DcO coniugunair. Imo nil aliud elfe videntur hæc vota, ÔC iàndla defîderia, quàmfcalæ, SCgradus,pcrquos adDeumeonfeendamus, Sed reuertamur ad Paulum, amp;nbsp;vidcamus, quid tandem orauerit.

Vtprojj^erü iter,inquit,habeam,lt;iuo ad uos accedam,in uoluntate Dei. Optâbat ad Romanos profof cfiquare petebat impedimentarcmoueriiquæpartim à fathana obqciebantur^iartimortS habebant ex vartjs nccefsitatibus Ecclefiarum: quæ vt crûpcbantin dies nouæ, itaPauIum detincbant,nc poffetj^uô volebat,prôgi-cdi. Pro/berum iter appcllat,non tantû fecundû quo' ad viæ cômoditatcm,fcd ctiâfrucfîuohrmmc profedfus in caffum laborarct.Deindcocoir' rit,fuifrc cum nonnunquâ diüino Oraculo prohibitû loqui, vcl prohcifci, quo deftinaueratr Vt viderc licet id. cap. Aefror. vbi vetitus eîlloqui in Aha.Et,cum in Myfiam, atep Bithynia vellet ire,impeditus fuit,ÔC nodle monitus in fomnis,vt fe côfcrret in Macedonia. Vir cnim aftitit ci Macedo,qui aiebat: Vcnias,5i!f fuccitrras nobis. Hoc itaq^ petebat quoad Roma' nos,ncficimpcdirctur.Etcùm audimus profpcrum iter ilium perere,ncpcrfuadcamusnO' bis,hæcilium referre vcl adfuâ cômoditatcm,vel ad quæftum.Profperaitinera, quæDois illi concefsit inMacedoniam,fcccrunt ad profedfum Euangelip Nam alioqui ipfe cæfûs ibi fitit,filt; conicdlus in carccrem. Cumep tandêiret Romam, Deus, qui exaudiuitciusprc' ccs,cfFecit,vt cogerctur appellate Cæiàrcm.Et cùm in naufragio eliîct,iufsit cum bonumha bercanimum, quod ctiamRomæ teftis futurus effet Chrifti, quemadmodum fuerntHic' rofolymis.Vnde apparet,quæ expe^randa profpcritas,autfîicccfiüs in opeiibus elcâo' rum.Eius certè generis profpcritas expedfanda eft, non in qua caro pofsit acquicfccre, fed ex qua copiofus decerpatur Euangchj fruôus. Et cùm ait Apoftolus I« uoluntate Dei, id no i» accipiendum cß,quafi aliquid cenluerit extra voluntatcm Dei Hcriifcd earn optât volunta^ temfuo conatui,quæfauens, amp;nbsp;propttiaht,ne fruflralaborer. Etaddit;

Deßderoenim uos uidere. Hoc fatis intclligi porerat ex precibus : Attamennon additur fupcrfluè.Non cnim vult cos exiftimare,prcccs cius fuiffe triuia]es,aut communes,fed quæ à folido,iuftocp defiderio manaffent.Non cnim frigide Rint optanda,quæ à Deo noRris O' tarionibus imploramus.Hæc crat Pauli fbllcirudo erga Ecclelias : Vcl ipfc proHcifceharur, cùm opus cflet : vcl,fi non valuilîèt irc,fcribebar,aut mittebat aliquos vehementer fibi cha» ros,atquc coniundfos.Sempcr cius charira.s emmpebat in officia,quæ conducerenwroxf mis. VidebaLRomaiiorum falurcm iam cHe paratamiide^ia quoque opera voluiflet cam promoucre.Et quod in precibus orat profpcrum itcr,nihil cRaliud, quàm pofccre vt mitte retur,qucmadmodum Eiaia.s obtuiit fc ipfùm dicensiEcccDomine,ego prçftofiimimittas me. Arqî idem Paulus aicbariQ^ii Epifeopatum deRdcrar,bonum opus defiderat. Eftpræ' terca fandlorum hominum perpetuus affcótus,quo defiderant muruó coniungi; cùm eûha béantDeumfùum,quivnitati$,ô(' pacis Deus pafsim nominaturinfacrisIiteris.Dcindeco grciRis habent inter fc non inutiles. Semper cnim aliquid fpiritus, amp;nbsp;diuinægratiæaccrc-* kit : vid enturep à Dco explicari vires in membra Chriîti, quando maxime funt coniuniRa-

Qjia

C o M M E N T A Ri V s- Ó A P. I»

QlîafehtcntiaabiîtuntUfnônnull^quando clanlânt j Synodis fiKfConcrlqs fidcm habendâ: quafiDettstamfanó:ós patres,quivnà cônueridrint,non pofsitpênnittcrédecipî.Nonpo ConueitttnEp^ tuitjittôUfuntjille ïartdlonftn congréiïùs abfquè fruc4u hab cri. Scd oportet, cos talcs faiflc,. fioporum ad/y-qiri,Vt Paulus,Dco feruiCn'ht in fpin'tu, vâcauen'nt EuahgcliO filq Dei', preces Ridcrint argt;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;car non fit

dentifsimaßdCjliiliil^têtàuen'ntcJPcarne, velexhùmartoafFecflü,fedomntavolûtatcDet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

fienpcrnï{fch'nt.Qiiödnonitafuiflefaó:ünl,fatisdeclarateuéntus.Nammulrasmuexerut •. fti.i -.i fuperftitiôneSjôï^ nônnuhqtrani,quaî vctbo De/ âpertè aducrfaf cntur,fcuerifsimè d ecrcue^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

tunt. ÊôsUcro,quirifuÔdordinccônuelliünt,éâuidcli'cctratione, quamiamexpohii,tni^ ' = i-nquot;:’.;;«,* niuie hCgaucrim longe maiofcs früdius 6dcre,qüàni cùm feparatim atlt;p fcorfim a^ant. Cu ius rèi àptifgi'rtiam fimili'tudincm protulit Chryfoftomüs. Faces,inquiqacccnfæ, cum dificgt; Simile», lt;?^æfucrirtt,aliquid calons ôô lumim's ill fe ConcipiuntjÄf rcrinentzattamcn non ufquc adeo tnultuni.atficonfcrâturincundémlocurn,üciin caminurn,uelinfornacetn, SCmaximam, amp;ardentifsimam flammam excitabunt. Non fccus exiftimandu eft de fanÆs hominibusi, vcl congrCgatis l'ntcr fe,vcl à fc inuiccm difiunôèis.

V(alilt;iuodimpertiaruobisdonumJfirituale. Exponïqcvn’tantoperecupiatadcos venirctnimirff, vt faciat CôS participes donorum Dei. Fuit A poftolus vas refertû diuinis muncribusridco quocuiïcpfe conferebaqillainipertiebat,amp; diftrilTuebat credcntibus.Sed cùm Deus amp;nbsp;au^ tliorfit,amp;^ clargitor fpiritualiû chariimatû., cur fibi ipfi videtur Paulus id arrogarer'Quiafugt; itrniniftcr Ecclefiæ:8«f Deus miniftcrium tanto affècit honore,vt iuum propriû opus miiiF opus d« er mi firisquoep comunicet. Non enim lunt abiungendi,quoad ftias fi.indhones,a Dco ïliai 3 au^ nillrorum Eccle thore:fcd potius ita cum illo copulandi, ac fi opus idem ab vtriftp proficifcerctur. Atep hac fa; coniun^itur, rationc ininiftri dicuntur condonare,aut retinere peccata : generare homines Chrifto, eol^ demep feruare.Qiiod fi Dcum atep miniftnim feorfim fpccflaueris,tum audies à PaulocEgo plàutaui,Apollo rigâuit, Deus autê incrementum dedit. Et, Quis eft, qui plantar, 6C qui ri' gatr’Attpaljjîi videmus dici,fpiri tus fancli eflc,charifmata cuicûc^ voluehqpro fuo arbitra^ tudiftribuere.Verùm,vt diximus,miniftri non funt à Deo fcparandirqui per hanc dignita^ p^»- tnim^munt teni,quaillo$ afficit, idmaxime curat, vt fideles inter fe areftius vinflanturinEcclefia. Vt c^ Ecdcfia; fidelct nimciuitasvnacft,quôdfcfemutuoiuucnthomines, cùmalrj confiliovalcant,altjviribus, interfeardiut ali) artificijs præftent,Slt;induftria:ita Deus fieri voluitin Ecclefia,vt alrj docerent,alq docc^ uinciuntur. rentur,alij precibus iuuarentftarres,altj iàcramenta diipeniàrcnt, ab alijs veto perciperent: vt his tnutuis officijs ira colligarctur Chriftianfvt fpiritus, nbsp;gratia Dei ex vno membro in

abudper cômiflùras atqj côpagincs,vt habeturad Colofl?5Cad Ephefios,dimanarent.Togt; tohocfermoneintcxuntur,quæ vehementer conducant,ad conciliâdos animos Romano* rum;vt eum expedlarent alacii animo,6d accedentem fummo amore cxcipcrcnr, quafi vnà excepturi iuxtà cius promifsionem aliquod nobile donû fpiritus. Accendunt ciiâhæc ani* mos illorum ad cpiftolam pcrlcgendam. Nam indubitato earn fcripfit non alia de caula,^ yt,quod præfentia corporis præftarc non poterat,faltcm per cpiftolâ exhiberet-Quod ctiâ ipfum effidt,vt exquifita diligentia à nobis quoœ Icgi dcbeaqôd audiri, quod hîc ftribitur.

Nec audiendi funt illi blafphcmi,qui cùm aduerfei'Hj.ir pietÿi, amp;nbsp;veto dogmati de iuftifica* 'Blafgt;heima hor tione,acprædcftinatione,exclamarcaudcnnVtinam Paulus hanc epiftolamnunquâfcn'p* r^îaquorundâ fiflet.Qiiod licet mitigate concntin',propter hæc dißicilia tempora id à fe dici,tarnen nô fa* noüi orum tem-tis iuftam excuiàtionem afferunt. Qiiid enim hoc aliud eft,quàm Dei, ac fpiritus iàncfti COn nbsp;nbsp;«w-

filiareprehendere.^ Obicruabimus ad hæc, Chriftianos congreflusnon conuenirc inuti* (i^oiiÿ-cffus Chri les èC otiofos elfc,vtfunt prophani; fed cos oportere afferre aliquid fpirirualis commodita* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r,o o-

tis. Ncque caret fignificanriaGræcum verbumNam codemonftrat Apoftolus, fenihilfùi daturum cfle,quod ipfe prius à Dco non acccperit.Nam inquiqfe veile cos face* re participes corum donorum, quae iam ipfe fùcrat aflcquutus. Sic proximos conuenirc o* Quoanmo chri porteret,vtfemperhaberemus aliquid parati dononim fpiritualium, quod illis communi* üittiifimul conquot; earcmus.Atqueediuei'fo prompti efte deberemus ad facile perapiendum, fi quid vtiliratis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;decent.

aut cômodi fpiritualis nobis ex corû aduentu offerretunAt hodic percgrinationcs inftitue _ . runt ad imagines,amp; reliquias mortuorum colendas : non ad viua Chrifti tcmpla inftauran* daScribit quandoqueRomanus Pontifex, fed tantùm indulgentias, bullas, execrationes. ß^ip^^ papa^ Mittithomincs,quicompOnant,ÔCdifpcnfentdcvanjsgcneribuspeccarorum,2lt;;votarc* tuhabeantur. laxent. Atqjnihilhorum gratis præftaturttotum ad quæftum inftituitur,amp;ad abraden* daspccunias. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Munui f^poHoH

• Mconfrmandosuos. Sirbijcitur caufâ,cur adeo cupierit ad Românos acccdcre:nimi* cumeffe confira rum,vteoseonfirmaret.Hoc cft,quod Chriftus Petro mandauit, Fucp conuerfus tandem marefratres.

b Z

llt;5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN ÏPISTÖLAM À» ROMANOS

confirma'fratiréS tuós. Ex hl's verbis innuitur,flii(fîuafle Romanos. Nam Vi'dcbanWriaifl propcnfi ad religionem ludaïcam rcdpiendam.Ne tamc offenderet illorum animos, quod pnus dixerat de illorum confirmatiönc,ftatim lenit,ac mitigat his verbis,quæ iubijcnintui'»

Vcunàuobi/iumadhdrtaüonem acdpigm, Htc(c quoque accenlet infirmicati eorum,quafiopus N«D«ï inEcclc- habuerit inftaurationc.Et certè nullus eft irt Ecdefia taA alto loco ficus,vt non pofsiiabin^ fta tam fMmii fifmioribus aliquam confirmationê,atque ædificationem accipere. Neque Deus omnia O' ^uinabinferiori mnibus conferreiolet, quininfinti faepehabeantfingularealiquod ÔCpriuannn Dei donu, bui iuuari poßit quo p ofsint maiores adiuuare. Vüde fi Paulus, qui columna erat Ecclefiæ,firmior quouis ferro,ôdadamantcrobuftior,fateturièpoffèproficercper iftorum cohortationem,quid No3 a fides ac“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nobis ipfis f Cæterùm, n tanta fuit Romanorum fides, vt iam vbiquc præ'

ccßiofjf frmper dicaretur,quid opus habuerunt confirmatione f Refpondemus, efie quidem naturafuanlt; dem certam:SC,fiiuftificare debeat,oportere,vt ab opinionc prorfirs diiferaf,ne de veritate altcrius partis ambigamus: ac cum fimusinfirmi, SCvndiquelabefadlemur,6^àcameno' flra,ÖC à diabolo, SiC à mundo, iubinde opus habemus accefsione fidei. Petrus vere Chrifto credidit,düm clamäret,Serua me:alioqui pereo. At audiuit à Domino: Modicæfidei, qua-re dubitaftifQuifius verbis Pctius doccbatur,pcriculum fibi nequaquam imminere,velab vndis,vel â tempeftatc:fed à dcfeäu fidlt;^. Quare hæc nihil pugnant inter fc, Romanorum fidem laudabilem fuifle,amp; tarnen eos habuifle Opus confirmatione.Poflemus legere,quod intepretati fumus de cohortatione,ac fi mentio haberctur de confolatione: quali Paulus di terecldeo ad vos proficifcar,non folt'im vt confirmemini,verum etiam,vtmutuacxeitetur confolatio,atqueidperfidem,quæcùminme,tumin vobisinuenitur.Confiieueruntenim qui obuiant fibi,cum animaduerterint,non effe fenfum diucrfiim inter fe,vci'ùm ftare vtro-biquecandemfententiam, vehementer gaudere» Vnde Chryfoftomus amp;Graccafcholia nos admonent,confolationempofle hoc loco firmipro gaudio. Nequedubitarc oportet num ifta confolatio dicatur futura inter ipfos Romanos,an inter eos nbsp;Pauluin. Qjioniaia

verba, quæ fubqciuntur,id videntur expedire,cùm dicitur.

Per mutuamfj(lem,uef^ram amp;nbsp;meant, Neque temerè fidei meminit : quandot^iudcm ciuJ tidesfermetocS proprium eft, vt fefe in alium quenquetransfundat inftar fermenti : à quo cum vnapars fertur, maflæ fernere cceperit,in alteram proximam progreditur. Illi autem frigide credere putafl' di fiint, qui pro viribus non enituntur, vt alios efficiant eiufdem fenfus, cuius ipfi iam fint, Qiiod fi perficipofsit, emendantur procul dubio, quotquot fuerint pertratfti eorummo-nitu.Namquicquidpeccamus,id ex imbecillitate fidei contingit. Atque his verbis Paulus ad ttrovoiAiecy redigit ea,quæ dixcrat:ftatuens, fore commune lucrum amp;nbsp;fibi, öC Romanis ex mutuo congreflu.Et fides vtrinque requiritur : quoad Paulum, vt dona, quæ Romanis cupit, impetrare valeat : rurfus, quoad illos, vt pofsintrecipere ea,quæ fibi per Paulum mi-niftranda crant.

No/o autem uos ignoräre ß-atres. Ambrofius legit hunc textum fecus : ad hunc modum: Scio,vos non ignorare fratres : atque id exponit, potuifteRomanos de confilio Paulicer-’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiores fieri à credentibus in Chi^um, qpi perpetuo Romam commeabant ; vt ab Aquila,

• PrifciUa,ÖC alijs:qui optime conTilia, 6C cogitatus Pauli noucrant. Sed nos interpretabimur communemlc(ftionem,iuxtà quam videtur Apoftoluspræoccupare cos,acfi dixiifent: Curitaque diftulifti tarn diuaduentum tuum ad nos, quando ilium tantoperecupis s’ Re-fpondet Paulus,fe quidem fi-equenter tentafte,vt ad illos iretifed non procefsiflezquod fern per fiieritimpeditus. AdTheflalonicenfes ait, per faranam ftetifle, quo minus ThclFaloni-cam fc conferret. Et pofteriorc ad Corinthios grauem pcrfequutioncm commémorât, quam fuerat perpefiusin Afia, tentatusquefupra vires, ita,vt de vita fere defperauc-rit : ideo aduentum fuum Corinthum fuifle extratftum vltcrius, quam defignaucrat. Hîc vero non exprimit, à quonam fucrit impeditus. Potuenrnt autem trium generum ob-GbRdcula qu^ ftacula fe illi interponere.Primum Deus, qui manifeftis oraculis cum quandoque reuoca-fotueruntiinpe- u,-j. deftinatis inceptis: quemadmodum id. capiteAdforum cotinctur : alterum genus eft lt;iirf Paulum ne Ecclefiarumnccefsitas,prouf nouaquotidieapparcbat:poftrcmum,aducrfa,SCperfccutio Roffirfwirft. pgj nbsp;nbsp;nbsp;ppj. fatanam excitabantur. Chryfoftomus annotauir,quia Paulus no exprefsit cau-

fam,cur tanta vrbs,quæ imperio rcrum potiebatur,rnultis obfeurioribus ciuitanbus,amp;l pro Rowjni uidetur nincijs poftponcrctur,humanum fcnfum,atquc rationc pofte offendi. Atisreprimitinqui-4 P4«/o c/eteris fitionem hanc,vt curiofam,amp; quæ parum deceat pios animos.Satis eft,inquit,vt cognofea ^etuibus poüpo musDciprouidcntiaomniafieri.Ncqucputaredebemus,quenquam eftemorralium,qui ßti. melius vclit fuis creaturis,quam Deus,Neque arbitrabimur, Romam's propterea fuiflepc-ius

IN EPI S TOLAM AD ROMANOS

cia.Ät^ hoc dicQo pcrftringit Iud£os,qui caufabantur,illiim indigne facci'C, quod Euangclij prædicationcm comunicaflct.Verùm id no dcbuitilli vino verti, quandoquio^ cogcbatur ex pcrlbna fibi impofita hoc facerc. Et à Deo confequutus crat præclara chain' QUiireDcusho mataiS^interc£tcra,vtomnib.predicatepofset.LoqucbaturItngm's omniû.Hecexpîdci'c minibus donaco debent,quicuncp à Deo acceperut aliqua dona. Per ifla enim debitores hunt iuuandialios.

Nâ Deus vult folui ab illis,quod ipfe dare decreucrit.Et mirandi hint, qui volût habenluC' cefl'ores Petri amp;nbsp;Pauli,vtRomani Pontifices,alqqj epifcopi,quomodo no vidcat,fe debito res efl'e predicandi Chriftu. Nam à Gregorio vfqj Magno nemo propemodG vnquâviw Romanû epifeopû cocionantê.In Hifpania,inltalia,in Gallia prôrfits muti funt.HîcinAn' glia concionant quidem interdû Epifcopi,fed rarius oportcat. Vcrùm ad Paulum redea mus. Cû ait,fe efle debitorê,no intelligit fe uelle de fiio afïerre: fed ea fe largiturû,qu£ Devs ipfi comififlet cùm alijs participanda.Eft autê,ac fi diccrenQiialos quales vos fiti's,fapictes, principcs,potentes,vel obfcuri,vel ignobiles,vcl imperiti, côftituit me Deus vobis debito rem.Et licet abiedlus videar,aut indignus tanta vocatione,id tamen,quod ad vos dcferaifl, nô eft indignum,vt à vobis reCipiatur.Perftringit his verbis Iudeos,qui putabant Euagelq praedicationêfiiç tantum genti efle débita. At Paulus hîc dcmôftrat, illam candê alijs natio nibus deb cri. Gravis €?* B4rblt;iri5.Omnes,?jui ludæi no cranqcomiuni voce dicebantutiMAt nunc diftinguunt in Græcos amp;nbsp;Barbaros.Per Græcos intelligit homines cultiorcs, qui bo nis,amp; ciuilib. infiitutis regerent : ac proptereà facile cflèt cû illis verfari. At Barbari funt a' ^reftiorcs,amp;immanjtate quadâ efferati, vt comerciû cum illis facile haben' nô pofsit. Neqî a numéro Grçcorû cxcludunt,qui Grécieno erant incole.’modô corûlegib.ÔÔinfiitutis w terent.Multpporro nationcscxterefuere,quç Grpcorûlcgib.vtcbantur.EtcnimRomani, vt legimus apud Titum Liuiû,dccê viros miferunt in Gr£cia,qui Icgcs Atticas ad fe pcrfcP rent: vndc poftea decê tabulas confcripfcrût. Videt itaep Paulus hoc loco faccre tria honii' nû gencra,ita,vt poft ludços Grgeos collocet, amp;nbsp;vltimo loco Barbaros. Qiity e Græciwo dij erât inter ludæos SC Barbaros. Alibi verô cùm homines diftinguitinludcos SCGrçcos, per Grçcos intelligiftjuodcunqç genus hominû,modô ne eflent Hebrçitita, vt ea voce cO' pledlat etiâ Barbaros. Qiiod fi Euangeliûtam latèpatcat,vtnulli ab eo cxcludant, liquct?^ lud admodû preftarc philofophie. nam ad illânon oês fadli fùnt.Preftat etiâlegi Mofitof» qu£ ab vna dûtaxat nationc colebatunEuangeliû autê vbicp fonuit. Colligit bine Chryfou« nô cflè opus adEuangcliû admittendû,vcl fyllogifinis Philofophorû, vcl praeparâtionchn manarum fcientiarû.Et certe vidcmus,aniculas,rufticos,SC fenes tam ad illud elfeidoneos, quàm nobilcs, diuites, SC philofophos. Et in fuma nullus eft adeo illuftris,SC clarus vir,nccp vicifsim ta abiceftus 6C imperitus,quin per Euangcliû feruari poftit. Adducititem hocloco Chryfcftomus. Chryfoftomus ad Euâgclij dignitatem aflerendâ, Platonê ornatifsimû atq? cultifsimû phi' Exemplum Pla- lofophû venifle ter in Siciliâ,vt rebus afflieftis illic medcrct,tyrânum^ adauccret, vt tequis toiKî. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuftis legibus vtcrct. Qiiæ illi ncquaquâ fiiccelTerût. Nam Dionyfius faefius cft in dies de

terior,ita,vt principatu tandê cxcideriqnecp illud regnû per Platonê melius habucriqquaffl uis Plato ipfe ea caufi venerit in periœlû capitis, SC captus à Piratis in feruitutê fuerit reda' Ctus. Qiio cxêplo manifeftè aJÇparet,^ philofophia infirma fit ad rcs humanas emendâdas.

■ Ita quàd in me efi,paratus fimyamp;' uohis qui Romee eflis euangeli^are^ Qiiando ait, Qiiod in me eft,ail quid profeêtó innuit cflc,per quod ftctcrit,quo minus Romam vcnerit.Id autê cft vocatio Dei,quæ cum alio abducebat.Necp per banc locutionê vult excludere aut gratiâ^aut charif mata,aut facultates à fpiritu fanefto fibi collatas: quafi velit Romanis cuangelirarc tâtûmiii xtà id,quod in fe eft:qucmadmodû nonnuUi loquûtur, fl homines ante gratia vel regenen^ tionê faciant,quod in fe cft,Deum illis ncquaquâ defijturum. At no italoquitur Paulus: fed inquit:Qiiócl aduentû mcum ad vos difFcro,non eft ex animi mei fententia,fcd exDco,qiit aliter decrcuit.Si cnim meo ipfius iudicio relinquerer,iam apud vos cfl'cm,ncc pcricula vib morarcr. Fœlix eftfane,qui tam alacri 6C prompto animo paratus fit, vt Dci vocationcfc' quatur:quêadmodum fe Paulus efle prcdicat.Faciebat vticp cû promptumres, traâatU' rus erat:nimirû,Euangeliû:deinde ciuitatis nobilitas,pcr quam, fi femel conuerterenturad Chriftû,videbat facile fore, vt cçtcrç partes orbis melius haberêt.Inter ea quç folcnt admie re animû,ne quis capeflàt aliquod negotiû,cftignoratio cuentus,pcricula, quçfc opponût, laborcs obeundi,quodcp non fimus fan's inftrinfti viribus SCfacultatibus ad cxcquendûi'd, quod fufeipitur. At Paulus ignorationi cuêtus obijciebat certirudinêpromiftionis,per qua nouerat ad Cbriftû conuertêdas efle nationcs:periculis,qu£ ilium manebât, obiecit vbern rem queftus:quôd Cbrifto elfetlucrifadurus infinitos homines, Qiiantum autêhoc valcat ad

Co M MEN TARI VS CAP VT

^EXcuticndülanguorem SCignam^demonftrant mercatores, qui luci'ofibipropofito,têgt; peftatü pericula,difficultates itinerû,ÔClatronû incurius nihil morâtur. Laborcs obcundós witigabat amor,amp; chantas, qua pedlus habuit accêfum Ôé inflammatum. De facultatib. augt; tern fuis 8C viribus,non crat fbllicitus:qlioniam ijs rebus parum fidebatiied totus pendebat aChrifto,qui eum chariimatibus,amp;: Ipiritus fandi donis, proutloci, ac tempon's ratio po^ lrulabat,quantum erat fatis,ornabat. Addenda eft quinta caufa,q^ua folcnt homines vel à Chrifti profefsione,vcl à predicando reuocari:pudor,videlicet:quod Euangclium caro no *fta iudicat rem pudendam efle. Atqui huic impedimento Apoftolus occurrit, inquiens:

^onenimmepudetEuangelii. Subditq? rationctn.QMow'd iiirtns Dei efl ad falntem omni credenti.QlJod feribit no pudere fc Euangelij,licet id proférât fub perfona fua, eo tame vult admonere Ro . wanos,ad quos fcrihit,neipfos quidc pudere oportcre (quâuis excelfo loco fint) Euâgclij, ydturautétropoLiptotc.Minus cnim dicit,tpfigniftcar.Non pudere hîc perinde eft, aefi djceretjVehemêter glorior.Idcp plane ac fine tropo protulit ad Galathas,diccns; Abfitmi^ ^gt;gloriari,nifi in cniceDomini noftri lefli Chrifti.Multi autc ftint,qui hodic gloriant,quôd Chriftianifinqamp;Euangeliumrccoperint. Qiiod vtinâvcrèatcp ex animo facerent. Nimis cnim multi eorû funt,qui fi excutiâtur,quôd ad mores attincqquiduis potius viuunt, quàm Chriftû.Quoad dogmata vero, li vel à Catcchifmo^oepcris eos examinare, deprehendes, cos nihil vnquâ de Öhrifto intellexifl'e. Pudendû vulgo duCitur,quod à mundo ludibrio ha betur:amp; honorifîcum,quod ille habet in pretio. At in iudicâdo Euâgclio caro noftra vehcgt; tnêterhallucinatur.Nam putat illud pudendû efle,quoad mente, quoad animi bona, quoad bonafortunæ,ô(^ quoad bona corporis.Nam quoad mente,ôéintelligêtiam,arbitratur ftuE tum elfe eafibi perfuadere, de quib.non queat rationê rcdderc. Qiioad animi autem bona, quodnonpofsimus noftris virtutib.amp;acftionibus prçclaris iuftificari.Item fatuû exiftimat, bonacorporisabijccrc,ita,vtcruCifîgamus caniênoftrâcum omnib, cupiditatib. ôéquod adfortunæbonapcrtinct,velimus tollere crueem noftram,atcp per contumelias ôé ignomi nias.Chriftum fequi. Hæc omnia pudenda vident carnûaduerlus quâ afsiduè oportet in^ gcrere,quodPaulus afTeritrNos minimepudetEuangelrj. Habetfanè hæcdoéfrinamulti pliceshoftes.Primo loco funt Epicurci,vcl potius xSiot homines, qui exiftimant,hoc nego^ tium prorfus eflè commcntû,ôé rem fiéfitiammosqi vehementer mirantur, ac nafb ftifpen--dunr,quod itapropterea follicitemur,amp; anxij fimus. Alrj fiint ciuiles homincs,qui refpublti cas adminiftrant.Ifti arbitrantur banc docftrinâ prorius feditiolam elfe : 2éindignû ducunt, vt permittatur concionatonb.fub prçtcxtu pœnitctiç indiccnde,ac prgdicâd£,vt vitia ma^ giftratus principû taxent,quodâmodo tradueât ad populum. Aiuntq; hoc nihil aliud elfe, quàm respubiieas conuellcrc.Poftiftos accedunt hypocritæ,acmonachi,St exclamât, noftro Euangelio leges diuinas cuerti, ftincftas ceremonias temerari, detrahi bonis operib. auferrifacrofan(ftafimulacra,ôéomnes (vtloquûtur)deuotioncsfunditus tolli.Hisijfdêad uerfarijs vrgebatur Paulus.Nam fcribæ,phariiæi,pontifices clamabant,pcr hoc Euangeliû, quodApoftoli prædicabant,diuinâlegc abrogari;ccrcmonias,quas Patriarche, Prophe teferuaucrant,dcijci:tribuLeuiticâexpoliarihonor^fi.io:dmnitatêfttccrdotalcm cxçquari prophano ftatui:atq5 ludaicâ Rcmpub.omnino cxtingui. Auucrfus quos aculeos oportuit occurrere his vocib. Me non pudet Euangclijzquicquid vos dixeritis,aut contra illud comi nifcamini.Accedebat ctiâAuguftini,SCChryfoftomi tcmporib.quando tote ciuitatcs non Qji^t^poraAu admiferât Chriftû,fed in eadê vrbe amp;nbsp;Chriftiani erât,Séidololatrç,vt fi quando vir quifi guilinicrcbry-piâ clarus SCilluftris nomê dedifl'et Chrifto,acccderêt ad eu affincs,cognati, SC amici, SC dti foüoini, cerent:Tu crucifixo credisr'Nô pudet ci cômitterc tuâlalutê,qui extremo fupplicio fuit afi Ethniei couerflt fcâusf'neqj ièipftim feruare potuitr'Qirç tua cftamentiafCrucifixo credisf Refpondendû ad Chriftumex-illifuit,vtinquiunt,credo crucifixorNon autcfcortatori,adultcro, impudico, parricidç,aut probrantEuaii-bberorum intcrfeéiorécuiufiuodi cftvefter Iupitcr,Saturnus, SC cætcri dtj,quos vos venC' êdwn,

■ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;... t- . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. À .1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hicretià expro brant cat'nolicii Enangelintn Papina: tiobis fgt;: probrant Euan-gcliuin.

Quai''econuincitur,nosmorcfcriptUrarumlöqirf. Ncqüc diisiinulan* taeft,aliquos elfe,qui hancEuangclrj definitioncm à materia lumptam pütentjquafi exgt; ponendum fitjEuangelium efte potentiam Dei ad falutem, quod in eo tradatùr,atlt;^ traefte depotentia Dei, qua feiiiauit hominum genns. Ea verô potêtia cft Chriftusftlius Dei^ ftminc DaUid fccundam carnem,quemadmodum ante ditftS cft. Ita prior dennitio,amp;hæc pofterior quoad genus caufæ non differunu Atqj hæc quidem interpréta* ^0ranime difplicet. Nam Paulus priore ad Corinthios Chriftum appellauit Dei virtutc, ^Oeifapientiam.Ego tarnen priorcminterprctationêfequorlibentius.Dicatfortaftè ali* •JdsîCumEuangeliû prçdiceturmultis ad iudiciû SC côdemnationc,fimuscp,vt Paulus di* ^cbat,muftis odor mortis ad mortê,quomodo appcllatur falus,vel potentia ad l^utê.'^Atqt îdeo habetur ad Corinthios,prçdiCamus Chriftû crucifixum,ludpis quidem fcandalû,Grç CISautêftultitiam.Refpondemus,Obeft Euangelium illis,quifidut fuis viribus proprqso* pcnbus,ô(f fuærationi.Cçteru vt eodem loco ad Corinth.Paulus habet, vocatis Dei prædi Cîtur Chriftus Dei virtus,5lt; Dei fapiêtia.Qiil locus maxime facit ad interpretation? huius ftntentiæ.Rcs cnim debent acciperc nomen ab co,quod fortitæ funt ex ingenio, amp;nbsp;natura «ia,non exeo quod aliunde tcmerc,atm, vt dicitur,per accidês illis anneeftitur. HabetEuâ natura gehuexinftitutione fua,atlt;p confilio Dei,vt feruct.Cèuôd autc officit,id aliûde accidit.’hoc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

dt,exinfidclitate accipientiû:alioqui Chriftus ipfe appellari non poftet Seruator:quod po iitusfitinruinam,amp;^ fcandalum multorû. Vndc cùm loqueret de Scribis amp;nbsp;Pharifçis,ait:Si iionvcniflem,amp;loquutus cis nonfuiftêm,peccatum non haber?t.Sed quoniam ad hoc no ^atmilTus,verft hæc mala aliûde accidebât,ideo dieftus eft Seruator: quâuis permulti occa lioncaduêtus eius perierint.Nam quod attinctad illû, verba vitç ætcrnçhabuit.Etipfemet ait:Vcrba,quæ ego loquor vobis,fpiritus 6C vita lunt Sed multi ex hîc ftantibus no credûu ^uamobrênon diflentiût ea, fed pulchrè confentiût cum îjs, quæmodô à Pâltlo tradutuh hxcuticndû præterca eft,quænam fit ifta falus,quæ per Euâgelium nobis affertur. Nàm la*

tes nbsp;nbsp;nbsp;valde cótraólareft cntïn tantû ca,qua fahn fùniiis à ciuium îniurijSiMedici quocp

Pgt;'omittunt falirtemrfed ca tantum ad corpus pcrrinet,vt bcne habcat. Milites quoep lâdât feadfalutem efle côftitutos : verùm ea falus tantu fpccîaf ad incurfus hoftl'les.C^nn SCmc-(hanici prædicant, artificiafua fakitan'a elfe hominibus : fed l'ftî qUûcp pai'ticulas tantum fa wtisadfcrunt.Qin domos ædificant, ab iniurps acris amp;nbsp;cœli nos tuentur : qui panhos côngt; «duntamp;veftesparant, àfngorc corporanodra aliquomododeiendunt: ifta verôfalus, Paliàtasac iea quæ cft ab Eirangelio,totum comprehcndi t : amp;nbsp;fummam vni'uerfam caputep totiïis noftræ tuudo nobis ex lt;onferuationis l'n fc continet: hoc eft, fœlicitatem iplam, ÔC beatitudinem. Hæc cft eafa^ Puii^elio con^ ^s,quæadumbrabatun'n veten'Teftamento,quoties perIephthc,Simfûnem,Gédconem, w-üeberam defendebatur ftî acliticarcfpubh'ca ab oppreflbribus. Etlalutem iftam,de qua j^^^S'^jaccipicndam eftegeneraliter, certa ratione monftratur: quoniam omneshi Qdectus, quibus parti'culæ falutis, quas anteà recenfui'mus, adiumcnto lunt, nobi's cueno funtpropter peccatum. At per Chriftum SC eius Eu^^igeliû eripimur à peccato : quod atgt; teitatus eftangelus, quandolofephodiccbat: Ipfe cni'm falffum fàci'ct populum ftium à peccatis eorum. Hoc autem eft,reftitucre nos veræ fœlicitati. Nam fœlicitas cft, vi'uerc, ytvulgodicitur,congruenternaturæ, Noftra verô natura à Deo cftinfti'tuta, vt fimusad Jmaginem ei'us. Additur autem ncceflàrio hæc particula, AJ falutem: quoniam alioqui poten (h Dei eft etiam ad vindicandum, ad vlcifcendum, amp;nbsp;ad condemnandum. Sed Euangegt; Itum ad hæc propriè non eft inftitutum, fed ad falutem.Quod fi hae de re pcrftiafi elTemus, înChrifto atqucinEuangelio nos effe habituros pcrfetftâ falutem, nofi adeô in rebus tem* porarijs animum defigeremus, fedfemper cô contenderemus, vbi fcclicitatcm ac ium^ nium bonum nos habituros fperaremus. Qiiemadmodum principcs,amp;illuftres viri pa^ tum frequenter prodeunt in foro, in vicis, amp;nbsp;in plateis non multùm verfantur, ncc facile detinentur fpccftaculis plcbciorum hominum : quoniam domihabcntfuas dclitias, volugt; ptates, paradifos, amp;nbsp;inugnia bona : ideoque ibi fc libenter continent, amp;nbsp;fi foris fucrint, eô krccipiunt. Ita nos bonis huius mundi folùm ad necefsitates corporis vti deberemus: pcipctuo vero in Chrifto atqj Euâgelio eius verfari, tanquam in noftia falute ac fœlicitate*

lidifo prmùmfirGrtfco Euangelium oftenditur generaliter omnibus propofiti3:neq5 ul lum eximit eius prædicatio hominû genus*.Grecos hîc accipit gcneralitcr,amp; ea voce copie Girur oês nationcs prætcr ludæos.Et quod inquit,Primi(w,ôrdincm fignificat,fed non maio rem copiafrucftusîquaftiudei plus habeât vel GÔmodi,vel vtilitatis ex Euâgelio Ethnicû

CÛMMENTARIVS C P» k , t

inus.Non enim fic aguntur à Dco,quafi non fenn'ant, SC expcn'mêto cognofcant^quæfiâG Qyiautem fpcflatores tantum ftint, ôC non actorcs fabulæ, nequc primam ïufti'tiæ partem alteram vj'dcntrquoniam fijnt homines animales, SC deus fcculi cxcaccauit mentes co^ rum,ne hæc fpiritualia valeant atting^'e.T ertia vero iuftitie portio,quæ in adlum crumpit, amp;^fita eftin extemis operibus,velint,nolint, eis occurrit, 8C inuiti cogutur illi teftimonium ferre:quemadmodumlegimusPliniumIuniorem fcripfifieadlraianum de Chriflianorû Innocenti vita.Satis enim excmplorum fandli viri edcbât,ex quibus impij,fi iapuiffent,co^ gitaredebu€rât,cos animo prorfus fuiflc inftauratos, 8C hoc genus hominum Deo gratius dre,quam alios. Verùm in his rebus mirabiliter cæcutithumanaprudentia, qua: de rebus fpiritualibus indicate nihil poteftrfua tarn en natura fie inter fcfe partes iftæ iulhtiæ coniun lt;ltæfunt,vt vna ex altera pcdeat.Hoc fenfu de iuftitia Dci Paulus infra fcripfit: Si noftra in* iuftitiaiiiftitiam Dei commendat ; Vbi videmus aperte, iufritiam Dei elle boniratem,atcç dementiam. Atnuncvidendacft adiuntfrio, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ex^dein fdem: In hæc verba tot funt ex*

pofitioneSjVtjfi omnes velim rccenfere,tempus me deliciat. Paucas atting^amp; ex illis,quae mihi videatnr probabilior,SC veto propior,iudicabo.Intciligunt aliqui,Ex lide vcterum,in fidein pofteriorum: Alij ex fide infirmiori in fidem rj^buftiorem : Alij ex fide vnius articu* li.infidemalterius.Eqvthnem faciam enumerandi opinioncs, vcnioadillam, quam maxi* nie omnium probo.Apparet,fidcm à Paulo bifariam fumiiVno modo pro illo allènlîi,quo annuimus Deo quippiam nobis poUicenti;Alio modo pro conftâtia di(frorum,5el promifr forumAtq, hoc patfro prædicatur Dei fides,vt legimus infra 3.capitc.Qin’d fi quidam illo* tumnon credideruntrNum incredulitas eorum fidem Dei fecit irritanic'Qiribus verbis co icnditjDcum præftitiflèfideliter,quod crat pollicitus. luxtahanc diftinefrionem expone* musiftam reuelationem, feu exhibitionem diuine iuftitiæ erga nos fieri in fidem, videlicet noftram, quaDeo promittenti alîentimurieam veto fidem noftram SC roborari, 8C confit* JiiaricxhdeDei:quod, fcilicet,viderimus eum conftanter præftitifrc,quæ promifit. Atque interpretationem ifraininfuis commentarqs attingit Ambrofius:cacj|mihiadmodum vi* deturconuenire. Adtjcitur:

Sim firiptunt efi:luftus ex fide uiuet, nbsp;nbsp;Contendit Paulus luftificationcm haberi à nobis per

fidcmiEtChryfoftomus dum huuc locum interprctatur,attcfratus cft,eafolanos confequi remifsionem peccatorum. Ait cnim illam non eile fperandam i.rtçaSiiifid eft,aliunde.Quod fiquæliucris, cur nam feriptura citetur hoc loco ab Apoftolo, refpondet idem Chryfofto* iuilificari. inusiQiiiahumante rationi videt difsimilc vcri,vt qui modo fuerit adultcr,homicida,amp; fa* cnlcgus,fi:atim habeatur iufrus,modo crcdidcrit,amp;admiieritEuangelfUm Chrifti.Hæc vi* dcnturzr«f«c/îo|a,ne(Tp facile credi poffiint.Nam legimus in Tripar.Hift.libro primo, capite foxtOjConftantinum magnum, qui Euangelium primus omnium imperatorum publice re Bißoria de Con ccpit,occidiiremultos,Vel affinitatc,vcl cognationc fibi coniundtostat«^ authorcm,confiil ft'fntino, toremuc fuille,vt filius fuus, qui Crifpus dicebatur,nccarctur. Qiiorum facinomm quum eiirnpoenitcret,confuluitSopatrum philofophum,quiPlûtinoindocêdofiiccefIcrat,num quæetfethoram fcelerum expiatioc'Cui philofophus^efponüt,nullam elfe. Poftca confu* luit noftros epifcopos : atep illi quidem refponderunt, omnia ea peccata expiari poflc,mo* nbsp;nbsp;nbsp;•

do credcrct in Chriftum, amp;nbsp;fyncerafide eins Euangelium admitteret. Hine fadlum cft,vt il foimperator ad noftram religioncm accefterit. Author cius hiftorite hanenarrationem, vtcommentitiam, reqcitteamcp probat diuerfis argumentis, confieftam fiiifle à maleuolis, quiChriftianærcligioni patùm fauchant. Sed,quicquid fuerit,cgo hoc fpe(fto,illos ad con fofophi Sc ciuilis viri hominem impurû, ÔCinfinitis pcccatis onuftum,ftatim 8C purü,amp; iu* ftiim coram Deo pronuntiari,vbi primum Chrifti fide admifiirct.Paulus itacp ne videretur authorhuius paradox! à quo tâtoperè abhorrer humana ratio, citât locum è diuinis h'tcris, , -^casvultfidcm faccte,rem ita fc habere. Teftimonium, quod inducit, defirmptum cft ex ^„br^QusU Habacueprophetacap.a.. licetChryfoftomiinterpretatio, vtGrtecchabetur, Sophoniam dtctnominatim. Sed hoc non cft mirumtquoniamfortairc memoria lapfuseft. Patrese* iiim,vt homincs fuctunt, quandôquc crrarc potucrunt. Nam SC Ambrofius, quum paulô ante locum ilium tradlareqludæo primùm SC Græco,afrcruit ludæos ita primû cœpifle ap* pdlariàIudaMachabæo,quilibcttatcm fute genti aftèruit,cùm à Græcis adigerentur in fer uitutem.C'hiôd quàm falfum fit,tcftatut fccundus liber Mclachim,cap.25'. Hicrcm.cap.4o^ Hclrcrcap.3.Efdra,Nchcmias,Danicl,Zachatias,ôi alia huiufmodiloca, in quibus ludæo* tum cognomêapcrtifsimèlegitur,logè antequâludas Machabæus rcrum potitetur, Neep

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INEPTSTOLAMAD ROMANOS

Prffht«» ƒ»/!ni jiæj-idcirco àmc dicuntur, quodvelim authontatcmPatnim procadtcrconucllcrqfedvt tnium tribuen- intelligàmus, cùm fæpc labantur nón tantórti fïdd fcn'ptis illorum tribuendiirn cflc,quin ca cxaminahdafint ad gnomoncm faCrarum Irteratum. Qiiod vcro atnnctadhiincloculi' Habaaichi,fcicdum crtjiuilc pfóphctam primó cäj^te fai libn.,prouocaflc Dcuin fansaU' dadlcr ad di'fccptanoncnr de rebus, quae geruntur ui hoc muiido;ita,vt quodâmodo iljum argueréf,qüalÏ parum illis prouidêtcm..Qlieritur enim luftos homines ab impijs mifcrcop primi,et fceleratos habere miïos ac feh'ees rcru fiiCceflus.Vcrü poft multas querimonbs ta dem m fecundo capite rccipitfe,amp;mquit: Super cuftodiammcâftabo: ld eft,nihil tcnicif volo pronûtiare de hac reiverum expeeftabo, quid in meloquatur Deus. Hocfandiagu'i Prophétie cogi~ vt humanas tentationes,Ót^ affedtus depromant interdum in fuis fcn'ptis, Sd ca diligêtcrcX' tationesinterdu pliccnt,quibus conftieuimusnonnunquampercclli.Nam homines crât,SdhismoleftiscO' explicate quib. gitationibus non rarô fucrunt obnoxij., T andern ill i refpódct Dominus : 5C l'n fimmahoc (eraUuntur, . ]\Jq^ oportere homincs de fuis iudicijs illico fententiam proferre, vemm expedaU' dumefle. Qiiibus verbis taxatur humana tcmeritas,quævultèvcftigiopronuntiarc,vbi aliquidàDeo vidctfîeri: cùm tarnen admoncamur,deComccdijsnoneflèiudicandinu, nifi expediato extremo adtu. Si poftepius diu expcdlarc, videremus Dei indicia bcncfof' cedere, ÔCfapientifsimè diltribui omnia,quæ ab co genintur. Interealoci dum veniaturau cxitum,cxpedlandum eft patienter.Oportet autcm,vt cxpcdlando nos ipfos fuftenremus fide: qua fide iuftus viuet:5dimpius,cùm ca deftituatur, omni caret iuftitia, ac rcâinidinc-Verbaprophetæ, vtinHcbræo habentur, hæclunt. Vj:?'?.!

Nofti'avcrfio Latinahabct:Quiincrcduluseft,noneritrcÂa' nimaciusinfcmetipfo. Septuaginta: Siren-axcritfc, non placebit animæmeæin co, Sed quoadproprietatcmHebraicam, Vox deriuatur ab Sqv quodfignificatmimitiO' iiem.Vndepoftea formant verbs,quod eft,fcmunire.Hinc duplex habetur cxpolîrio. Pn ma eft,vt per munitionem intelligàmus cos qui muniunt animum, 8^. cor obfirniant,nccrc dant.Hi nccredlitu^incm, ncc iuftitiam habent : V cl rurius cos, qui clati fiipcrbiafe putat abunderoboris amp;nbsp;virium habere: Sd quafi non egeant opeatquc auxilio Dci,non ci'cdunt. Qliarchorum etiam animus redfitudine ac iuftitia caret. Hæc expofitio de ftrpcrbo ôfeh' to animo,elicitin' è Rabbi Dauid Chimij.Et accipitur munitio in his duabus interpretatie-nibus metaphorice. Sed ft cam vocemproprie acciperevolumus,docct RabbiMofe,cos, qui non funtredfo animo,0!l fide carcnqconfugerc ad munitioncs:ibi fc tuerfSd piitaread-modum tutOs.Qui vcro iuftus cft,Sd fide fynccre prçditus,amp;modefto demilfocp animo,is fide viirct,ncquc pendebit aut ab armis,aut ab humana potêria,aut à munitis arcibus'.FiiiP fetep prophetaî iatis,hanc primam oraculi partem cxtulifle. Nam cum conftiruilTct,homi' ncm Hde carentem non habere iuftitiam,ac rcdlitudincm: fcquitur à cótrarijs,homincmH-' dclem fid iuftitiam,fid vitam fide adipifei. Cætcrùm,nelaborarcmus,aut hærercmusincoHi gendo,ipfcmetprophetaintulit:Iuftus autem exfide viuct.Ncquc difsimulandiim eft,P3U lum hîc omififtc pronomen pollcfsiuum. Hebraice quippe habeturExfidefua viuct. Septuaginta vcro. Ex fide mca. SymmaÄius autê aperte fecit cum Hcbrai'ca vcritatc. nam lcm • bit t« Trisiuiictvrav. Varieras vero translationum eft ex quadam fimilitudinc,quam habent inter ie fid Diftât enim lógitudinc fid breuitate. Aliqui IcgcrSt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alij vc! 0’'hl3iî?

fidef noftra eil Sed vtraque Icdlio congruit cum vcritatc. Eides enim tam noftra dicipoteft, quam Dei. A cr Dei, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deo quidem ortum habet, ièd in noftrisanimis hærct:alioquicanopoftcmus vtiadEuan

gclium pcrcipicndum.Hæc ego fufius volui feribere de tcftimonio huius Prophctæ,qiiod

Apoflolushoc te Apoftolus CO fiequenter vfus lit:nimirum ad Hcbræos cap.io,fid ad Galathas,fidhocloco. itimoiiio Haba- Qïiarc permagni refertreefte hæc verba intclligerc. OccurrendS autem hïc cft cauillo,auo citchi fi£pe ufui imptj folent Apoftolum traduccre, quafi peruerfè abutatur feripturæ veteris tcftimoniis. fji- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Præfcrtim autem cum hoe loco infimulanqquod hunc Prophetam promittentem reditum

Paulus no abuti nbsp;nbsp;nbsp;captiuitatc Babylonica,Paulus audcat hue adduccrc,quafi fententia cius pertincatad iii

turhocteünno- ftificationem,fid abiblutionem à pcccaris. Illis refpondemus, in omnibus promüsis veteris ’quot;°’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Icgis plærunque nominatim exprefla fuiffebonatemporaria: quæ tamcnftieruntinuolu'

Proinifsiones,e~ era,fid fundamenta, fid caput iftius potilsimùm promifsionis,de qua nunc agitur:delibera' ttam de rebus tione,inquam,pcr Chriftum.Ad quam promifsioncm cruendam ex iUis vctcribus,non pa' teinporafijs per rùm valet hæcratio,vtquæramus,illabonatcmporaria,quæ tum temporis promittebänir, Chrißum intelîi quónam paefto Deus volucrit COncedere patribus:num placatus,fid propitiiis,an adhuccis £Ck nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iratirs,amp; infcnftis.Non iane dicendum eft,quod infenfus iratus ca dare volucrit. None-

nim illi fic voluilfcnt accipcrc. Nam quæ Jioc animo dantur, ad condcmnationcnij cxf tium

COMME N'T^ R I V S C A Pi I, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ZJ

tiuni tandemadigunt. Si autem prOmittebat, hæc fe daturum, quôd illis placatus effet, SC conciliatus,quæramus,pcr quid illis fucrit placatusi Id certè per iolum lefum Chriftum fie^ hpotuit:quicftvnicus mediator humani generis. Igitur quicquid promittebaturjquan' fumuis abiedum SC vile, per Chriftum intelligebatur erogandum. Qitare in Omnibus promifsionibus.Veteris teftamenti,giorum animiad hoc fundamentum, SC caput recurregt; bant.Deindefenobisoftertcaufa finalis î Qiwrc volcbat Deus conferuatam Rempublfi camiudaicam vfquead extremum, nifîvtinde Chriftus nafeeretur Curftirpem Dauid eu rauitfaluam elfe, vfque ad extremum^ niff vt filiùs Dei ex ea humananl carnem fiifciperete Curfecitreducém populum ilium ex captiuitaté, nifi vt Méisias, promiffo tempore, indfi catoloco, SL définira ftirpe tandem nafeeretur i Hæc vnafuit caula omnium illarum pro* tnifsionum : hanc caulam intuebantur, quotquot inter patres reeftè fentiebant. Non ira* quePâulustorquerProphctarumteftimonia,nequeillis abutitur abfque ratione. Ethæc nobis cfto certa SL fidclis régula, ad promiffà veterts Teftarrtenti fane accipienda. Cùm di* citjlüftumvidurum elle ex fide, intelligit, quod feipfummouerepoteritad fummabona, vt credat, vt fperét, vt fperaturus fit, vt ex charitaté amer : ad quæ viribus naturalibus ne* quaquampoffiirtius affurgere. Quôd vitam æternam fide aflequamur, optime confen* titcumhis, quæ Chriftus dicebat : Hæe eft vita ætema , vt agnofeant te folùm verum De* um quem mififti,Iefiim Chriftum.Ifta explicated expedite agnofeemus in patria, claro ôimanifeftoafpetftu. Nuncveto hæc eadem obfcuriori cognitione, ideft, perfidemac* cipimus. Non eft diuerfa hæc vitaabilla. Sed ea tune abfoluetur: quod mme hab emus, tantum eftinchoatum. Etiuftitia, quæhacfideaperitfefe, confiftitineopotifsimùm,vt poftquam Deo fùerimus recOnciliati,fic viuamus,vt SL illi fuum cultum,ôu proximo débita officiareddamus. Et cùmPropheta feribit,iuftum cxfideviuere,nonfiint ciusverbàin campartem accipienda, quafi ftatuat,nosprius iuftos effè, deinde per fidem habituros vitam. Sed hoc docet, ex fide prouenire nobis duo commoda,amp;vt iufti fimus,amp; vtvi* tapotiamur* Vidcrrtus ctiam hîcnobis proponi diferimen iuftitiælegis, SL Euangelij. luftitialegispcrfecftacftobedientia mandatorumDei. Atiuftitia Euangelij eius imputa* tio eft. Iuftitia Euangelij accipitur a Deo. luftitia verô legis Deo à n8bis exhibetur.Iuftitia legis operibus nifitur. Nam feribitur ; Homo, qui fecerit ea, viuet in eis : SL maledi(ftus, quinonpermanferitinomnilaus, quæ feripta fiint inlibrolcgfs: Slt;,fi vis ad vitamingre* di,feruamandata:ôe,Hocfac,£lt;viues. Hîctamendicirin',iuftus exfideviuet. Qiian* condliabis facile,diftinguendo iuftitiâ. Cùm enim alia fit ex Euangelio, ÔC alia exlege,quæ damnosteftimoniadehac,quaedam vcrodeilladoccnt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-i

lam ex bis, quæ diefta iunt, proponit Apoftolus tria bona, ôd quidem fumma, nos per fidem adipifei falutem, iuftitiam, ÔC vitam. Quoniam Euangelium eft vis Dei ad fâgt; lutem omni credenti : amp;, luftitia Dei reuelatur in eo ex Ede in fidem : SC, iuftus ex fide vfi uet, Quodfiquishis bonis plurarcquirat, eft valdè morofiis. Deinde in ipfo primo agt;gt; ditucaufæ videmus,quàm fortiter affèrat tribus iam citatis fententijs, per fidem nobis hæe bonacontingere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Annotabimus ad hæe, quanti Paulus fecerit facram feripturam. Nam primum locum ci tribuit ad probandam propofitamquæftionem:nimirùm,quôd iuftftia Dcireueletur exfide. Qiiod fi tam aperte amp;nbsp;Apoftolus, Ôe Propheta confirmer, nos fide iuftificari,non dccet,vtaduerfarqficreclament,quando nos idem teftamur. Idcircofihocægrefcrunt^ feripturis,Paulo,Prophetæfucccnfeant: non autem nobis. Et aduerfus cos, quando clamitantjNosdignitatcachonorebona operaexpoliarc^non eftpræfentius remedium, Cwndieimurbà quàm redfe arqueiancftè vruere, quo bonorum operum abundè habere poisimus teftimO' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;depris.

nia,arque aduerfarijs dicere : Si fidertdum bonis operibus effet, nequaquam vobis crede-remus, vt^ui in eisvobis longe præftcmus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;din fitadhibedU'

Vcrùmquoddicimus, acprædicamus deiuftificatione, quæ contingatperfidem,id çotantumfpedfat, vtveritas oraculis Dei affèratur. Hoc confilio Paulus vfus eft, quando adPhilippenfesinquittSi quisin carne confidit, egomagis. ac mültis oftcndit,quàmin hoegenere glorie alios cxcellcret. Verum fubdit,fe omnia hæc vt ftcrcora amp;nbsp;damna cxiftigt; maflè, vt Chriftum lucrifacerct : amp;nbsp;in co inueniretur non habens iuftitiam fiiam, videlicet.

€xoperibus,fedeam^quæ cftcxHdc Icfu Chrifti* Hoc cgrcgnim Apoftoli exemplum imitaridebemus ; vtlicet iuftificationcm operibus non attribuamus, illis tarnen præ cætegt; lis hominibus luculenter abundemus. Nam fi vitam extgamus impuram, ex alterâ a

C o MMEN t ARI VS C AP. k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29

DfWemnj i/fa manifeftanit. Hinc colligitur,omne verum à Deo elle, Non enim cx nobis * nàfcitiir.Sed quomodo fit à Deo duplex eft fententia.Dicunt nonnulli,hoc ideo en'e,quôd Omm's uerit^i Deus ea côndiderit,pcr quæ poflumus hæc vcra pcrcipere ; Alij verô, quibus magis anejv ctiomodofitcx tior,quüdDcus infcrueritaniniisnôftris7»faA«4gt;sS)hoceft,anticipationcs,amp;inforiTiario-' Drones,per quas impellimur ad opinai^um praedara atque eximia de natura Dei. Atque hæ notitiæ deDeo nobis naturaliter infitæ ôbferuatione reium creatarum in dies magis ac ma osconfirmantur Ô6 expoliuntur. Inepte,ncc minus impiealiqui dicunt, has veritates ab Arifi:otèle,aut Platone fe didieiffeu'ta vt Deo nequaquâ pro p ter illas gratias agant .Fuerût iftiqiiideniorgana ÔC irtftrumenta,non tarnenauthores. Iftiautcm perindedicunt,acfi Pr^ceptores sut quis Ifraelita diCeret, fe veritates legis, non per Deum cognouiflè, fed per Mofen : cùm is inftrumenta Dci mediator tantûm fiicrit internuntius Dei : quique eo authore de his rebus ad populum Si»«/f. retulcrit. Et annotandum eft,cùm Deus natura fit ita feiuncftus à materia, vt fenfibus mi.-mmeperèipiatur,conlueuiire eum fymbolis, ac verbis quibufdam fenfibilibus declarare fe tpfuni, Hæc autem figna,quæ ab initio Deum nobis declararunt,ftmt creaturæ; qüas dum Crcdturæ fymbo perpendunt Phyfici quoad naturæ proprietates amp;nbsp;qualitates admirabiles, deducuntur ad gudi Deü notitiamDei. Noueruntenim feriem caularum, earumcp coniuncftionem cùm fuis effe^ f^^dicant. dis:amp;,cùm facile inteliigerent,nequaquam ftatui «portere infinitum, progreflum conclu* debant ad aliquod primum pertingendum:amp; ita concludebant effe Deum.

Ifta pulcherrimè docuit turn Plato, tum Ariftoteles, tum Galenus. Verùm, ne facras li* tcrasabijciamus,illæquoquc noftris hanc viam demonftrauerunt. Qiiandoquidemnos Scriptur^efdn^^è Chriftus ad volatilia cccli, ad liliaagri, ÔCfoenum remittit, vt agnofeamus Dei fingularem nos remittuntad prouidentiam ad ea conferuanda, quæ produxit. Et Salomon proponit nobis formicam i* creaturarum md mitandam,propter prudcntiam,quafibi per æftatem parat,quæ hyeme futurafint illi necef fariâ-Efaias afinum ait agnouifle præfæpe domini' fui, amp;nbsp;bouem magiftnim fuum: Ilfaelem autem dominum fuum non agnouifle. Hinc liquct,nos multa doceri poffe ex creaturis.Da nid pfalmuiA cecinit,quo ifthuc idem dedafäuit, Cœli enarrant gloriam Dci. Sed inter ali* oslibros diuinæ fcripturæ,qui hac facultate admodum pollcnt, cft d^logus libri lob. Nam Liberlobidedeo iiKerloquutores,quos inducit,ethnici erant: igitur res agitur duntaxat naturalibus rationi* ex creatiirismul bus.Ibimulta de cœlireuolutionibus, de aftris, terra, mari, luce, ventis, pluuijs, tonitruis, ta dij^utat. Iulminibus,niuc, glacie : item de animantibuSjVt de Iconibus, capreis, ceruis, equo, amp;nbsp;Be* hemoth, quem elephantum multi putant, ac denique de Lcuiathan maris vaftifsimabelua. Hæc omnia fie ibitracftantur,vtDeiæternam vim,acdiuinitatem nobis prædicent.Scdin* ter alia,quæ Deum nobis maxime oftendunt, cft noftra ipforum natura. Facfti cnim fumus HoMiraï natura adimaginem,2Cfimilitudinem ipfiius : Qiiarc eum maxime referimus, SC potifsimum, quo* maximèdiuinU adanimum:vbirelucetfuturorumprouidentia,iuftitia,fapicntia,multîquealqnobilifsimi jjeumrefert. habitusmotitia item redti,honefti,praui,ac turpis.Cùmquc homo, eiùfquc animus ex feip* fo non fit ortus,verùm à Deo pendeat,fupercft,vt ipfi Deo hæc cadem negarc minime de* bcamus,fed illi, vt author! præcipuo,ac fummo attribuamus:ita,vt hinc ratiocinemur, Deû prouidentem elfe illarum rcrum,quç fiuntn'udicem iuftû noftrarum a(ftionû,cui,vt honefta placêt,fic turpia difpliccat. Cicero lib.3. de Natura öeoru, ftio, hâc rationc nititur diluere, quavolumus Deo non elfe neganda, quæ in nobis dicimus effe præftantifsima. Scdille ® finenduseft,quicquid voluerit ratiocinari : nobis eft fan's, vt ex facris literisin hoc argu* mento confirmemur.Plàkno noAagefimoquarto feribitur: Qiii plantauitaurcm, nonne au diet V Qyi finxit oculum,nônne videbit c* Qiio docemur, quæ in nobis perfeefta, atque ab* Perfeflioucs c]u£ folutafunt,noneffediuinænaturæfubducenda. Videmus prætcreaconfeientiasnoftras inmbisdco naturaliterabhorrere à facinoribus,quæ ad mifimus : ÔC contra lætari, atque gaudcrc bene nopoffuntadimi faftis.Qitod cùm naturaliter fit nobis infitû, docemur, iudicium Dci fùpcrelfc cuius dam* tiationem maxime reformidet animus nofter,vt interdum videatur fiirfjs agitarfiac e diucr* foexultet,dumfpcrat,ab eo tribunal!fe reportaturum approbationem amp;præmia. PoF fentSCaliacommemorarihuius gcnerisrfcd exlibris cùm facris, turn Philofophorum cafa* cilecolligi poflùnt. Vnde fuperfedeo plura addcrc : fansque habeo,dixiflc, nihil in mundo inueniri adeo ab!e(ftum,ôC vilc,quod Deo teftimonium non perh!bcat.Iou!s,diccbat poc* do ftc abieflunt ta,omniaplena. Qiticquid enim cft in mundo, tantifpcr,dum conferuatur, vim Dci habet quod Ceo teüi.. fub fe conteeftam : quæ fi retegatur inueftigatione, ac natural! notitia, Deum nobis refe* ntonium non per tet Cumhac ApoftoIifententiavidcnturalialôcafcriptUræpugnarc: vbi adimifurim* bibeat, pqs cognitio Dei.Legimus in pfalmis,Dix!t infipiens in corde fuo,tton eft Deus: Et rurfus habemusjln terris non effe intelligentem,aut requirentem Deum. Et, ne multa rcccnfcam,

c 5

30 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EPISTOLAM AD ROMANOS

in Elaia diCitur capitc primo,I{racl autem me non cognouit.Cçtcrùm hoc difsidium itaco' ciliatur.Fatcntur quidem impij,vt Paulus ait, conuidb ex crcaturis Dcum efïèratpofteat^“^ illius natura,Sc proprictatibus ea decemunt,vnde Dcum non clTe,optime inferri pofsit. E' picurus cnim diccbat,elle quidem Deos:vcrùm illos ab omni a(fbonc,cura, SCproindentiä rcmouebat, ita, vtfoelicitatem tribueret prorfus ociojgm. Item cum di cunt,efle Dcum, qui non prouidcat humanis rebus,non puniat, non audiat inuocantes, amp;nbsp;alia id genus: quibus conficirur,eos itafcnfiire,vt Deum nomine tantiim efle concédèrent, ideo fcripW' ranegat, cos Dcum cognouifle. Verus cnim Deus non ita fe habet, vtilli fingebant:^; quoadipfos,vtiuuarentur,veldiuinaope fruercntur,perindecrat,acfiDcus non efe, quoniam ad cum inuocandum non confugiebant,neque ab ipfo vcl opem,vel auxiliuni eX peefiabant. Addas his, nonnullos fuilfo adco impios, vt conatifint perluadcrefibi, Dcum non cflc’.SC quamuis hoc perh'cere non potucrint reclamante animo, SC obluCîante confci' entia, tamcnfcripturadeillis pronuntiat iirxta eorumconatus:SC fie ait, illos Dcum non cognouiirc. Pûftremo fciendum,dupliccm elle Dci notitiam : vnam efHcaccm,quainimU tamur,ita,vt,quæ nouimus,opere conemur exprimere : 5C hanc Del notitiam folis pfjs ferb pturæ fandlæ coiicedunt : Alteram verô fi'igidam,qua nihilo reddimur mcliorcs: non enfin faefiis ofi’endimus,canos nofle,quçre vgra intellcximus. Atqj de hoc gencre noritiçinfralo quetur Paulus,cùm dieet: Et ficut non probauerût Dcum habere in notitia SCc.Et Chriftus dieet multis,qui eius dona,SC notitiam iadlabanqNcfcio vos.Sed itanoflè Deum, cùmni' hil profit,fæpenumcrô feriptura fandla fie rcijcit,vc ne c^netur quidem nomine diuinæno titiæ:SCimpios,cùm talcs fuerint,Dcum inquitignoralîc.

If(t utßnt inexciifahiles. Greece cfi, of ip «r«« kvtoi/ç «uxTrvÂûyvTovf, Non reuelauit Deus in hune finem h^s naturales notitias:fed id noftro vitio eft confecutum. Videtur tarnen quod Paulus hîc dicit,repugnare his, quæ fæpe traduntur, cùm de operibus 5C gratia difputatut« Si cnim verum eft,noftris viribus,ac libero arbitrio,nos minime poflè legem Dei,quamno uimus, præftare, quomodo ifti dicentur inexcufabiles f Nam fi, quod dicimuS, eft verumj facile P oflent exeufar^ fe quidem nouilfc hanc legem ex naturah lumine : fed tarnen defoif' fc vires, quibus cxcqucrentur, quantum nouerant. Idconon videnturfuiflèinexcufabiles. Verùm Paulus hîc agit de exculationc tantùm,quæ pofsit afferri ab ignoranria,Nam quod modo inducitur de inhrmitate,id Ethnici non prætexuilTent.Nam omnialibero arbitriotri buebant.Idcirco non dixiflcnr,fe viribus fuifiè deftirutos : tantum firpercrat, vt exeufarenc ignorationem.Quam Apologiam cùm Paulus cis præcidcrit,tantum fiipcrcft, vtlùoipfo' rum iudicio dicantur inexcufabiles. Qjjôd fi dixilfent, fc infirmos ftiifle, licet noflènt, quid

Defeâûuirium agere oportercqhoc crat,quod annititur Paulus concludcrc: Idcirco eos notitiamlegisiW' non pratcxuiß- turalis non reddere mcliorcs,quod lex,ctiâ Ci nofcatur,tamc nos no polsit immutarc, amp;fup ffw Ethnici. peditare vires ad reefie agendû. proinde necefl'ariS efle,ad ChriftCt confiigerc.Sed quiafef^ Si ethnici pr£te bat,Gentes ad cum prætextum no confugerc,idcircô repcllit id,quod videbat,facile polît obijci. Id autem eftignoratio.Qpâuis SC altera exeufario de inlîrmitate viriû,n5 eratdigna, *fe\ülosadcbri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;admitteret.Nâeadébilitasnoftrovitiocôtigit,ideft,perpcccatu.PrætereanoclTent

adducere *^xcufabiles,quia ctiâillud parni|quod ftlitinillorû poteftatc,nimirû, quoad externas adiO' Exeufatio qm- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;præftitcrût,prout cognouerât. Nó cnim ita fumus deftituti virib. propter pcccattf,

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quin multa in externis operibus valeamus exequi : in quib. illi fefe deterrimos exhibucrût.

Qiiare c5cluditur,omninô fuifiè inexcufabilcs.Necp poterât caufari,ca,quç peccaueiât,ab ipfis inuitis extorta fuifiè. Qiiapropter,cùm feientes 8C volctcs male egerint, no habuenmt excufitionc.Ncqp putandû eft,Deû propterea conccfsifiè illis prçclaram hanenotitiânatu ralem,vt inexculabiles efiènt.Nam corum id vitio côfccutum eft: cùm alioqui Dei prouidc tia illorû prauitatc fit abufa ad fuam gloriam, atcç iuftitiâ illuftrandâ.Huc protidunt fuis vf tijs,vt do(ftrina,amp;notitia,quâ adipiicûtur, profit eis ad iudicium,6(f côdemnationem.QiU fit,vt nó oportcat nos deterreri à doccdo, fi videamus homines nihil cfiîci meliorcs:cùmP ftud idem eucniat illi do(flrinæ,quâ Deus ipfe nobis adminiftrat.Saltcm hoc vtilitarisirtde prouenictrSi homines à Deo nó coucrtantur,fuo ipforüiudicio, teftimonio danabunr. Et hoc videtur Deus maxime veile,vt iuftificetur, cum dänaqaut punitJude proditori cO' duxit accepta dotflrina Chrilb', vt demö feipium códemnaret,diccs:pcccau/, trades fangui nêiuftû.Eo cnim adigunt im pij, vt fuo iudicio tandc códcmncnc. Et qui debuerât pronte re docflrina,ea grauiter Içdûtur : quod in Efaia Propheta ca.6.1egimus, cüm dicit : Excæca cor populi huius,aurcs aggraua, ól oculos Claude: ne forte vidcant, audiant,intelligant, cóuercant, SC fane eos.Ita verbis Molls femper magis ac magis obdurabat cor Pharaonis.

Qina

COMMENtARiVS CAP. ï*

inimutabat,fcd potius vincebatur cupiditatibus,quæmentem obtenebrant. No« petit Deum /û de Deo efl in ^^oripcaueruntiiwtgrattasegerunt. His verbis deferibit cultirm,qucm debuernnt animo amp;nbsp;Ipiritu peina. præftare:dc quo fupra multa fcripfimus,£lt; ad quatuor capita vniuerfum redegimus: videli* octadpreces,fiduciam,gratiarum a(ftionem,ô:^ rimorcm,feuobferuantiam,quam probifilij habentergaparctes. Turn enim Deum verè colimus,cùm illi nos omnino ftibijcimus,ita,vt turn pre omnibus rebus,amp; nobis ipfis complccftamur.Totûcp hoc expreflîim eft in eo man tiato,DirigesDominû Deum tuum ex toto corde tuo, ex tota anima tua,ôd ex totis viribus riiis.Et verbum,quo Paulus vtitur,lt;/Zo/Ki^t/f/,quodreddunt glorificarc, fignificatin primis O* Gloeipcare Deü primeachonorincè de aliquo fentire. At philofophi quàm tenuiter de prouidentiaDei, de lt;]uidpt. iudicijs eius,præmijs,inquam ÔC fupplicijs exiftimarint,corum opinioncs,quæ circunfenin tur,fatis declarant.Qiiod fi ex me qugfiucris,quidnam cùm primis Deum glorifîcet,refpon Fâ/eî inaximê debo,fidem.Quod ego cxme ipfo non aflcro:fed fcrif»tura d8cet. Nam infra dicctur de Agt;' Dci^loripcat. brahamOjCÙm Deus illi promififlèt hæredem ex vxore Sara, non confiderafte eum fuum cf fœtum corpus,aut Sarç ventre iam penè mortuum,verùm dediflè gloriam Dco.T am enim magnifiée de illo fenfit,vt licet,quod promittebatur,non polie fieri videretur humana facul tatqnihilominustarnencrederct.HoceftdaregloriamDeo:putareilium polîè, amp;fcire, S^velleomniacapræftare,quæpollicctur. T^equegrattasegerunt. Illipcrfetftè gratiâs aguntj g^atiasagant. quijquumintelligant omniabona,quibusfruuntur,feacccpiire à Dco,gratias illi agunt. At * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

hocphilofophinonfeccrunt,quum non omnia putarent à Dco penderc. Multa quippere* tuleruntincaftimfilt;fortunam,hoccft,inconcurlumcaufarum,queminfralunam,hoceft, inhacnoftrainfernaregione quàm frequentifsimum effe opinati lunt. Ad hæc aflcrucrunt, multa euenire nobis necefsitudinc materiæ. Et ita,quum cxcluderent permulta à prouiden tiaDei,frigidilsimi ad gratias illi agendas cxtitcrunt.

Sfd fru/rrati funtin cogitationibus. Græcè eft ticaranôiâHiTctu çv ■rfliçlt;/l(xKsytlt;rfaots âcVtÏv. Eralmus inquit/ruftrati funt:nam cùm fuis cogitationibus putarent, fe claræ do(ftrinæ,amp; fapientiæ nomcnadepturos,prodiderunt mirificèfuam ftultitiâm. Etfruftrari,nihilaliudeft, quàn quum aliquid expelt;ftatur,contingere,vt res cadât longe fecus,atquc putabatur. Qiiamuis polTemus dicere,vanum eftc,vtArifto teles fcripfit, quod ad fincm deftiilatum minimè per riiigit. Qiiodvfuveniiïe fapientiæ naturali, quoad Irtos homincs,rcs ipfa déclarât. Nam

32- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EPISTOLA AI AD ROMANOS

idcircorcuclatafiierat,vtDeus cognitus,inprcti'o, nbsp;nbsp;honoreapudilloshahcrctur: lt;1^0

quum 1111 non tenderent, eamanis eftreddita. c/liaÄoytir/xoj funtratiocini'a,quæliunt cumeX' penlione,Slt; dïjudicatióne. Taxantur ergo philofophi, quod in his'non perlh'terint, qux naturaliter de Deo cognouerant: fed ab eo dcHcxcrint fuis ratiunculis, èC acun's coUeffio' nibus.Nam ex vna parte docûerant,creaturæ vnum t)eum,quem cognouerâr,fummo to' dio,2C puritatc colendum. Vrgebant ex altera parte,cupidirates blandimenta volupté Dtto ciutepue^ tum:quae oportuit proHigata in illo veró ÔC legitim o cultu Dei. At illi acuti homines cxco' riitin cultuDei gitarunt,quo pacflo vtracp fitnul connctflcrentur. Dei cniin cultum inuexcrunt,quitamcn phtlofophi. nbsp;nbsp;nbsp;conftaret auro amp;nbsp;argento,iplendidis vióiimis, conuiuijs opiparis, ludis, fpcdtaciilis, Sihu'

iufmodi rebus, quævoluptates lîias carrti adminiftrarennvt eadem opera 0^Deum,amp;fcn' fos oblecfiamenta colcrent.Et in fumma illud bonum commenti iuntjquod Auguftinus co Scyllteû bonum. tralulianumappellatSeyllæum: proptcreaquodhumana SCbcluinaparteconftet. Quart Contre noiîros adueriùs hos Aoj-i(r/xovs,quum tantum mail pariant,aduigilandum eft. In poftcriori cnini C' •AtttKoyicr/icvf, piftola ad Corinthios cap.io.Paulus habet; Siquidem arma militiæ noftræ non font carna* aduigilandtm. Jia,fcd potentia DeO ad demolitionem munitionum. Ratiocinia itaque dcmolientes,amp;O' Accomodatur mnem eelfitudinem exurgentem aduerftis Dei notitiam, oportet vt content! fimus inamfc hoc ad noilra tê ftationc,qua fe Deus nobis declarat. quot;Coties quippe parimus crrores,quoties noftræratio' nisaliquidverboDeiafluimus. Nec minus ad hæcnoftra tempora iftafociunt,quemo(io Deabuju Coe- Paulus ca^it, atquè idololatriæ illorum temporum conuenerunt. EteniinCccnamDo' n* Dotmai,, minicam Chriftus inftituit, vt ibi mors Domini commcmoraretur, communicantes to' tflum eiuspercipcrenqChrifto coniungercntur,amp;interfcfemaiorilcmperamicitiacopu' larentur,prauas cupiditates mortificarent, diuino^ cibo nouam vitam etiam atep cti'amin' ftaurarcnt.Is eft cultus quern in hoc lacramento Deus à ftiis requirit. Qtio non content!ho mines, vel quod fatftu elTet difficilis,vel quod diuinis rebus ftta inuenta fem per adijccre vO' luerint,cxcogitauerunt ornamenta externa, vcftcs,aui'um,argcntum, lapides pretiofos, cc' reos,nolas,5C infinitas ceremonias,quibus hoc facramen turn commendarenft fuæcp Mito homines noluerunt ^arc tantum fpetftatorcs, amp;nbsp;auditorcs, qui fuas preculas interimmur' murarcnt:atque ita diuinis myfterijs putarent fc deftin(ftos,ita,vt humanis huiufmodi con' filijsverusac legitimus vftis inftituti Chrifti pene fit abolirus. HucproficiunthumanæiU' uentioncs, Ita corinfipicnsredditur,5Cinfatuatum,vtneceftariaamp;foh'daleuibusamp;friuO' lispoftponantur,

. Cuniij-lèpiadrentJàpienteSjfluItifaûifuntt Mirificepîaeueruntfibipropterfuafîgmêta.Qin' que fopientiam profitebantur, iufto Dei iudicio ftulti redditi font. Non dignabaturconti' » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re feftnibus fapicntiac acnotitiac, fibircuclat» à Deo per creaturas, qua vocabanturad cO'

Idndum Deumtpotiusep volueruntfuis deferre cogitatis,quam receptæ dodtrinæ.Suoacii mine delecftati funt,ôô pro rtagna laude habuerunt,quôd rationem inucniflênt, proponen - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di oculis vulgi,Dcum colendum imaginibus amp;fimulachris confpicuis : quodminimcHcri

rxci/atioidolo potuifletabl^rationibus,quaeadmodumfimiles veri eftènt. Cumreprchenderêtur,excu' latrarum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fobant faeftum hoc praetextu, quod illa,quæ colcbant, nequaquam putarent dcos elfe,fed

quod iftiufinodi vtcrentur adftiinicuHs,quibus ad verum Dcum facilius perucnirent, Etfi' • nbsp;nbsp;mileobijcicbant ex ciuili confoetudine: quoniam homines non habet aditus liberos ad rC'

ges,SCmonarchas,niftper comités,amp; ti'ibunos. Sed haec quantimomentifint, detexithoc loco Ambrofius.Sic enim fcribit-.Solcnt tarne pudorc palsim neglctfti Dei mifera vticxcu' fationc,diccntcs;per iftos ire ad Dcum,ficut per comités pcruenitur ad regem. Age,nun' quid tarn demens eft aliquis,aut immemor falutis fuæ,vt honorificentiam regis vindicct co mitif' Cum de hacrc,fiqui etiam traeftarefocrint inuenti, iure vt rci damnentur maieftatis. Et ifti fe non putent reos, oui honorem nominis Dei deferunt creaturæ, nbsp;rclitfto domino

gt; ' conferuos adorant.^ quail fit aliquid plus, quod feructur Deo. Nam SCidcoJd regem per Ad accededum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;comités itur,quiahomo vtique eftrex,amp;nefeit cjuibus debeatrcmpublicacrC'

adDeHnSopiis ^^re.AdDcum,qucmvtiquenihillatet(omnium enimméritanouit)promerendum,fofn'a fß aduocatif. nbsp;nbsp;g^tore non eft opus,fed mente dcuOta. Vbicunque enim tab’s loquutus fuerit ei,rcfpondc'

bit ilb. Hæc Ambroftj verba,fi valent ad retundendum idololatrarum limile,polfont etiam Stultitia ‘d lol nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;refellerc,ctjm eodem commento foneftorum inuocationcm defendunt.

« liai 00a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quoniampro vero ScfolidocultuDei, fpeciem cius amplexatifont:

quod Paulus non vno in loco reprehendit. hifecundaadTim. cap.^.ainFormSquidemha J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bentes pietatis,fcd vim cius abnegantes. Et ad CololE 2. Hominum mâdataamp;^ traditiones

fpedem quidem fopientiæ habere fcripfit, cum reuera nihil fint ab'ud, quam fopcrftitioncs.

Mutauc

34 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÏNEPISTOLAMAbRÓMANOS

qiiód opera manuum fiiarum colant. Ex quibus elicitur à (ano iudîcio, lUas excufadôncs Ethnicoruuana viilgatas non cfTc admittcndas.Qinn èC Auguftinus in Sermone,qui fcxtus habetur, tOvto-excufaùo feu de ita conuincit Ethnicos pro numhie habere lratuam,quod ad cam extrvant altaria.Namill), fenfioftatuarit. inquit,quôd numenhabcant,0Cpronumine colantillamftatuam,arateftatunQuidillicfe' Ad eos gui co~ dcLC ara,fi illud non habetur pro numinefNcmo mihi^icaqNon eft Deus. lam dixi,vtinatn lunt imagines in fpft ftc norinthoc, quomodo nouimus nos. Sed quidhabeant, pro qua re habeant, papatu h^cjfe ara illa teftatur. Hiclocus Pauliidololatris omnem cxcuiationcm adimit. NonfueruntiUi minus acuti ad fua defendenda, quam hodie noftri funt ad tuendum fantftorum culturn.

Symmuchi ora- Qi_iod qui non credit,Icgat inter epiftolas Ambroftj triccfimam,quæ eft Symmachi oratio: qua nomine populi Romani atquefenatus à Valentiniano,Theodofio,SCArcadioimpcfa toribus pofeitreftitui deorum cultum.NoninficiaturillicSymmachus,Deimr eftevbique: fed tarnen ait, præftare, aliqua efte loca certa, quæ religioni deputêtur. Et arcanadiin'næna turæ vult fepofita eftc,ad quæ diuerfæ nationcs afpirant non ijfdem modts,cum nonfint O' mnes ciufdem ingenij. Miracula ialt;ftat.quód his numinibus Romafucrit defenfaabHan' nibale,ód à Scnonibus,atque poftremo orbcm terrarum impcrio fuo ftibiccerit; illis autem neglecftis, graues calamitates inrempublicam inuaftfte. ContcnditvnumeireDeuin,ad quem omnes reipiciunt,ó5 per diiicrfaltinera ad ilium pergunt. Qtiare concludit,benigni' tatcimperatonimcuique gcntiftias religioncs cfterelinqucundas.Scd quidAmbrofiusad hæc refponderit,nunc non cftcommemorâdilocus, Qiii ca defiderâr,facilèpoiruntfibicx epiftola tricefima prima comparare.

Pcetutguaneut Q^apropterti-adiditeosDeus. Pœnaiam dcfcribitur,quaDcus vltus eft graue crimen ido ultufeü tdolola lolatriæ. De quo tam graue fuppliciumideoiumpfit,quôd fuam gloriâmaximèvelitfibifal triam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uam.Pcr Eiaiam dicit:Gloriam meä alten' non dabo.Et ciim deipöderit fibi hdcles,vt fpon

fam ÔC caftam virginem,iniquo animo patitur, vt adulteris idolorum cultibus conftuprcfl' tur. Appellat fe in lege Zelotcn,quöd hanc ignominiam ferre nolit. Magna præterea inccu ius eft ira,quod ab his hæc facinora édita finr,à quibus minime fucrant expcdîanda:hoc£ftgt; Aegyptij ut do- do(ftîoribus:quiiâjSientiacæteris præftabant,qualcs traduntur/uiftèAegypttj. Vtenim ßifmiCtcmaxi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habita eft feientiarum mater,ita ctiam fuit idololatriæ vberrimus Ions. Colcban

tur illicnon tantum homines,verum ctiam boues, Crocodili,porri„ cepæ,feles,amp;aliaidge nus pcrmulta.Atque vt Chryfoftomus putauit,Plato prop ter iftorum doéîrinam,quanipe regrinando eft aflequutus,vehementer fibi placct.Taxaturep ab co Socrates Platonispræ' ceptor,quôd ad extremum vitæ amicos rogaucrit, vt gallum,quem mcmincrat, fc debere Aefculapio,perfolucrcnr, Aftronomi,qui præ cætcris efferunt fc notitiarerum cœlcftium Vrfim, Geminos, Taurum, Coronam, Aquilam,Scorpioncm,Anguem,ÖChuiufmodialia portentain cœlum tranftulcrunt:ô:^aftris, quæ Dei præclarum opus extant,Etahæc dchria volueruntafnngerCjSf illis quodamniodo attribucrcorbismodcrationem. Hoc diabolus procurauitjVt homo fe fubijccrct his rebus,quibus cum præefrc,atcp impcrarc oportuit. fo qui faeftus erat,vt ad ccclum ftibueherctur,ic ipfo ncglccft o, bruta 06 irrationales animantes quod inipfb fuit eo cxtulit. Ad hæc Qoctæ,qui præ cætcrisinadmirationefuerunt,nonne Varia iudi^m de dijs quiduis commenti funtcDe illorum cofdio atqp fententia Plato,quiiudicatus eftim Vlatonis de poe ter philofophos grauifsimus,dubicloquitur. In libris deRcpublica cenfet eijciendos pror* tis‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lus ex vrbe,quôd indigneloc|uantur de dqs. Alibi tarnen iubct,vt illis, quum de diuinisre

bus agunt, acquiefeatur : quod rcs ciufinodi non à fc ipfis, fed ex afflatu cœlefti rctulerint.

Cur idololatrte . Qtiôdfiquæfiueris.cur ram làpientcsviriaut Crocodiles, autfcrpcntcscolucrintjfortaffe crocodilos et fer relpondilîcnt, fein cis admiratosefle vim cfîtcacifsimam, quanoccnthominibus:ÔLineis fêtes colucrint. expreflam elle vltriccm iram Dei,quâ illis cultibus dcprccarcnturDeum vcncrandovt«Ad fsKctKo^jhoc cft,dcpullbrcm horum malorum. Atque hoc peccatum ita propagabatiir,vtad ïudieiguolt;f rcr ludæos quoque pcruencrit.Etenim in Ezcchicle habetur,quum à fpiriru per capiUos capi* ftilia coluerût. fis portaretur Hierofolymam,vidifle ilium in ca non tantum idolum, quo ira Dci prouoca* batur, fed etiam in tcmplo animaduertifle pieftas in parietibus beftias, animantes, ôd omne genus reptiliurquibus venerabundi feniorcs populi fuffitum faciebânquod erat diuinos ho 1/t Papatufuffi- nores illis cxhibere.Idcm in Papatu hodie lignis, imaginibus,ftatuis publicè datur: amp;nbsp;ramé tum faciut ima- R idololatrie criminc folutos putât. V id it deinde Propheta in altera parte mulieres deficit' gmibus. res Tamur,hoccft,Adonidcm.Poftremo contcmplatus efthomines infan(ftuario,quihu' metis conucrfis ad fandfa ftneftorum, Sd facie direrfta ad fores rempli folem orientem adO' rabanr. Arque ijs omnibus ira Dei dicitur maxime prouocata. Paulus ctiam hocloco often dir,quasnam pcenas Deus à Gentibus pro his peccatis fumpferit, Vidit quippe dodrinam ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuam

CO lANi-ËiJT ARIV S CAP, r.

fiiam contcmnÉquod, quum fèreuelaflet fpccieac magnitiidfnc vm'uerfi orbis à fe conditie hominibus tam præclarum munus viluiiTct. Et delcgcruntfibi tot fimulachra, SCpeculiaria ngmenta,quotrcgna, prouinciæ, ciuitates,familjæ,ac propemodum vin cxtabant. Pœna, ‘juamluerunt/int,quod Deus eos tradidit luis i pforum cupiditatibus vindïcandos.Fuit illa pœna talionis. Vt enim illi Deü,qiio#in ipfis fuit, fua gloria fpoliarüqfic illos viciïsim Deus fodifsimis cupiditatibus vexandos tradidit : vt,non tantum ad bcluas, verum ctiam multó infiaillas abijcerentur. Hæc fumma cft infoclicitas hominis, quando fpiritus, SCmens,quæ præelTe deberent,immanibus QC flagitiofifs{mis.cupiditatibus,Dci iudicio lubduntur, Non opus cftcarniheibus cxtcrnis:domel'ticos habemus vltores. Qiiod chim poetæfabulantur de AcieonejOubd à fuis canibus dilaccratus fuerit,id in iftis locü habet, qui ab animi fui cu^ piditatibus inflammantur,5C difcerpuntur.Phrafis autê ifta, qua Paulus vtitur, defumpta eft aPfai.Si.in quo IcgitunPopulus meus non audiuit,nec Iffacl attedit mihi. Et tradidi cum in prauitatem cordis fui:£Cin confilijs fuis ambulauerunt. Vidcant ex his,qui defendunt huma nas vires,amp;omnia ferme tribuut libero arbitrio etiam abfqj Chrifti gratia, quàm à vero ab^ cncnt..Hîcfùmma deferibitur pœna,quum homo deferitur à Deo,£C fibijpli traditur regen dus.Ncqj iuuat,h dixeris, agi nunc tantummodb de cupiditatibus,amp; de bruta,fiuc infenori ani’minoftri parte:quandoquidem Paulus admifeurt cupiditatibus mentionem cordis,quo mclior animi pars denotatur. Et aperte Dauid inquit, Deum illos dimifîlîè, vt fuxta cor, confiliafiiapcrgerentSed quomodo exponendaeft ifLaloquutio,quôdDcus eos tradide^ rit fuis concupifccntrjsrOmncs fere patres docêt, Tradere,perinde elle, aefi diceretur fine* re,perinittere,aut defcrcrc.Ablîoncrc cnim videntur, vt dicant,Deum effe caufam peccati. Moucnturautcm,quantùm ego colligo,his rationibuszQubd facræliteræ teffentur, Deum nol!epeccatum,quum feriptum fit,Deus non volens fniquitatem tu es : Deinde curant ho^ minuinfcelcracximi ab omni cxcufatione ; ad quae fi Deus im pell eret, illi viderentur poHe diuinani voluntatem obtendere. Ad haec ftudêt gloriæ Dei, ne aceufetur iniuffitiæ,quôd in pcccatumhomincsimpellat,ôd deinde illos eius arguat: poftremoloco confultû volûtlibelt; ro arbitrio,ne fi Deus credat impellcre homines ad peccâdum,vcl auftrat iilud,vel imminu

• atur.His Chryfoftomus addit hoc loco duo fimilia. Vnum de duce,qui in pugna déférât ex--crcitiim. Is enim dicitur,militcs hoflibus proderc, quum reueratantûmodofuum auxilium acprpfcntiam eis fubducatlta Deus iftos dicetur tradere,qubd fua ope et gratia illos exuan Altcrum cft de principe aut regeiqui quum perditum videat filium fùum, intelligatqj, fe no poircfaccreillübonu,abdicat eum bonis fuis,amp;deferit.lta,inquir,Deus habuitfe ergaiftos. Sediftanon videntur nos adigere nccelFariô ad hoc genus interprctationis.Qiiôd enim at^ tinetad pcccatum,f.iteinur,Dcum illud nollc:fi eins voluntatem fpeeftemus, quæ nobis legi bus diuinis,ÔL facris litcris cft dcclarata. Sed qubd omnino 8C abfolute pcccatum non velit minime conccdcmus.Qiiandoquidem fcimus,qubd omnia,quæcunque voluit,fecit;amp; vo* luntatieius nemo poteft rcfiffere.unde fi omnibus modis ipfum nollct, nullo padfo fieret, Exeufationem prætcrea fublatam effe pcccantibus,aiïèrimus : quandoquidem confeientia illosredarguitmeœ inuiti,aut coaefti peccant. Atqu^llud pmaim, quod efficere valuilîcnt, quoadexternam difciplinam,minimè præftiterunt. Neque Deus aceuftri debet iniuffitiæ, etiamfivelit,inclinct, autimpcllat voluntates impiorum in grauia peccata. Nam hæc,vt ab illo profîcifcuntur,pœnæ funt,amp; quidemiuffifsimæ : amp;nbsp;quicquid ftatuit aut decernit Deus, illicoiuftum eft fuuftum; neque debet eius iuftitia exiftimari pro ratione iuftitiæ noftræ. Non enim Deus accerfendus eftcriminis,autiniquitatis, qubdmultospatiaturcôram fe peccare,quôs rctincre polTct, amp;nbsp;fua gratia iuuare,ne laberentur, hoc prætextu,qubd nos iu-te aceufemur, fihoc permiferimus. Hæcinter fepugnare, non efteredendum: Nos iure aceufari,SCcxcufationc prorfus carere, fi peccemus : SC tarnen à peccato non pofîè abftine-» te,nequemandatis Dei parère ficut oportet, nifigratiaiuucmur, Etdcmum effeDeum, quiomnia in omnibus opcrctur: quandoquidem in ipfo viuimus, mouemur, SC fumus: Et omnia portât verbo virtutis fuæ. Ifta nos credere oportet, quoniam facrarum lire-tuumoracula funt. Vndc fi noftræ rationi minus videntur inter fe confentire, acquic* ftendum tarnen cft:quiaDeiarcana pcnctrarc non poflumus : neque Deus opus habet no^ ftris excufatynibus. Qiias tandem fi quis veht ad viuum refecarc, noffro iudicio minime cas fatisfaccredcprehendet. Si paterfamilias dicatur fuos habere domcfticos, qui fub* inde grauifsime pcccent, cxcufctur , qubd cos non impcUat, neque incitet ad pragt; uc agendum, fed tantum finat, conniueat, atque permittat, quæ tandem obfecro crit lixc c-xcufatio f Neque hbcrum arbitriuni hac in re pcriclitatur, quantum quidem i-

IN -ÊPISTOLAM Ad RÖAÏANOS

fiftim oportet coneedere. Non em'm credcttdus eft Déus , fie traders homines,vtco gat, velnWitös violenter adigat. Volentes, vltronci'yÓó fponre foa cupiditaobus info' uiunt; Similià GliryfOftomi infirma fiint. QjiOmodô enim dux, qui fiium reli'nqtritcX' eréitum, cardfs eiüs caufa ilon habèbi'turc' Etficet^ quando tecflum cadit^ pondère fuo^d terrafil pértrahitur, tarnen is, qui fulcrum, aut cölumnanx remouet, quæ illud fuftent^' bàfÿ qtfömodo liOii dicetui' caufa einsruinxe* Ita quocunque fe vertunt, quumDeum aiunt deferere, atep fiibtrahere auxilium, nort efficiurtt, quin dicére cogantur, aliquo fflO' do-Défini veile pecCatum* Et pater,quifilifim, quum eumnonpofsitcmendare,abdp cat,quid hallet fimile cum Deo,qui poteftjfi velit,emendaref' Qiiare non videtur, proptef iftäsrationes idoneaperiuàfio adduci,vtinterpretcmurhæcverba, Tradere,obdurafc,hx' cœcarèjper id quod èftjfineré^permittere,deferere. Sed hac dcreAuguftinifententiapaii' O's cxcutiâturiDeferendône taiitUm, an etiam aliquo modo impcllcndo, Deus dicaturim' pios tradere cupiditatibus.Is videt fuifle in ea re varius.Nam in libro de Predeftinatione ôj gratia,cap.4.habet hanc interpretationem finendi, amp;nbsp;permittendi* Et additindurare, nihil efle aliud,quam nolle emollire:ExCoecare,nolle illuminare:repellerc,nollevocare. Vcrum idem deGratia, ôeLibero arbitrio cap.ii.fcripfitfatis,quantum egO exiftimo,manifefte,0' perariDeum in cordibus hominum adinclinandas eorum voluntates, quocunquevoluc' ritrfiue ad bona pro iuamifericordia, fiue ad mala pro meritis eOrum: iudicio vtiqueiuo,ah' quando aperto,aliquando occulto,fcmper autem iufto.Hæc vórba indicant,non folum dc' fercndo,âût pcrmittcndo,venim etiam iiiclinatione quoqfie aliqua ad mala,voluntatesno' liras a Deo interdum incitari. Qiiin Se lulianus Pelagianus, vt aduerlus çum ait idem Au' guftinus,lib.5. Cap.^.repreheildit, quod legilfet iplum Auguftinum airerere,Deum confuc' uiffe peccatis peCcata punire. Et inquif,Si res liabcret hoc padlo, turn concupiicentianiS^ peccata,quæ tu aflèris,vt pdenâs,efie nobis inflidla,oporteretlaudare,Se commendare,tan' quamresDönas. Sedaduerfusiliumibi producuntur infignialocafcripturæ^quibusDcus pröbatur,peccatainduccre,vt peenas QC commenta lupplicia. Non poflumus inficiaridfi' bolum teiltando praftas immitte*e cogitationes : atep à Deo,vt hoc faciat, poteftatemaccp pere. Deus incitauit Dauidem, vtnumeraret populumrvthabetur2.Samuelis cap.iq* in Paralipömenis Satan,dicitur,Dauidem ad id commouiffe. Et parui refert,fiueDeuspcr feiplüm,liué per diabolum id egerit.Nam tantumdem eft.In primo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deus voluit,Rc''

gern Achab decipi à fpiritumêdacij,vtfidem haberetfalfis prophetis: quodindubitatopec catum erat.Et inEfaia cap.^^habetur.Qitare nos errate feciftfödobtudifti cordanotenc timerei-nus te. Et loluecap.n.Roborauit Deus corda Gentium infidclium. Et quodRobo am non audiuerit feniores recfle moncntes,ex eo fuit, quia erat conuerfio à Domino,vtfc' tueret verbum fiium,quod de illo loquutus fticrat in manu prophetæ. Et 2.Paralip.cap.25' Amafias Rex luda non audiuit loas regem I(f ael, quoniam à Deo erat, vt traderetui'inffl^'' nus eius. Et in Ezechiele capite 14.81' propheta fedudlus fuerit,cgo feduxi eum.I n orati^ ne quoque Dominica prccamur,Ne nos indticas in tentationcm.Hec ferè adducit Auguin nus:ex quibus apparetnon t^tum p^rmifsionc, veriim etiam incitatione quadam,Deu!a tulianitreifbie malos tradereconcupifcentqs.Sed lulianusadfiæctriavidebaturafferre. Primùm,vtabin* iliones. tio dïcebam,Concupifcentias laudandas cflc,qtium poènæ dicantur à Deo inflid^.Deind^ quoad hunclocum, dicebat,latis patere,quidPaulasvellet. Nam quum ait,cos tradi Uns co cupifcentijs,apparet,eos anteaillis laboraile,eascp in fe prius habuilPe: öd Deum tradere,no elle aliud quam pcrmittcre. Tettio loco ait,Deum dici tradere potius per quandam paticn' tiam,quam per potentiam. Patitur quidemDcus hæcfieri: lcd vi,ôd potêtialùanonimpd' lit ad ea facienda. AdhçdAuguftinus illo eodem capite occurriqaiti^ infirmum elfe argumc tum,ideo laudanda efl'c pèceata, quod perilla Deus nos interdum puniat. Alioqui deberc' mus ôd diabolum commcndarc,cuius propter pcccatum macipia cfficimur, ôd ab illo graup ter diuexamur.Eft enim Dci carnifex,atqp diuinp vltionis executor.Legimus prætcreaSaU' lem datum elfe regem à Deop'n fttrorefuo ac ira,vtpopuli pctulantiam, ôdrebcllioncm vki' fcercturpertyrannidemmaliregis. Nontamenideocommendanduscft,autlaudâdusini' pius rex.Hæc ôd limilia patcfaciunt infirmitatem argumenti. Et ad id,quod Iccundoloco ui cebatur,Apoftoli verba^quæ hic tradlamus,habere feaim expofitioncm^namdicuntutU!^' diti concupifcentqs cordis fui. lilas itaque habuerunt in fc,neq; Deus cas cffccit ; fcdqu^'’^ iam extarent, illos eis tradidit inflammandos) fatemur quidem vires, ôd facilitates ap petédi naturalitcr infitas efl'e homini. Authorautem carum fuitDcus,quum hominem conderef. Verùm cas illemoderatas dédit, quærationilubelTent, ôdvcrboDciparcrcntmequeautin ipfum

C o M M E N T A R I V S' C A Pr Ir nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

ipfumautinratioftcnleflentrc“belles. Sedpóft pcccatûiam cfFcdtæ Eint cotumaces, violen tæ,ac rebelles, Qiiarc apparet,falftim effe qùod ifte dicit,T aies concupifcentias in nobi's ex* titiflc ante peccatü,qualibus nunc tradimur puniêdi.Sunt profecEô yaTTAS* hôc eft, inalû fig mentum,quo cornoftrum perpetuo infeôtum eft.Iftud autem malum Hgmentûà Deo non eftinipfacreati'ône datum,fcd poflPpcccatum Eicccfsit. EtaduerEisid,quodpoftremô ad^ ferebatut, Pfec pâti'entia potius Dei fieri,quaiTii potentia,Auguftinus déclarât ex Pauli ver bisvtrunquehàbcrûquandoquidem ad Romanos cap,9.babetur,Qiiôd fi Deus volens O' Eendere irani,amp; nofàm facere potèntiam fuam,tulit in multâ patientia vafa iræ aptata in in^ ter/tUirt.Habeturinhis verbis tam potentiæ, qüàm patientiædifertamentio. Et licet in eo tertiô capite qtiinti libri contra lulianum^ AuguEinus dicat,parui EiaVefcrrCjVtro modo ifte loquutiones exponantur, tarnen propenfior eft in meani fentetiam, vt Deus aliquid aliud exiftimétur efticerc,quurn,tradit,indurat,aut cxcœcar,quàm quôd finagpermittat, aut defe tat. Imô aperteferibit non eftèverifimile, quin, quemadmodum puniendo aliquid cfEcit Pens in corporibus noftn's ita ctiamin animis iudicetur aliquid agere, licet occulta ratiogt; ne. Hæc ex patribus hucufquc. Quôd fimeumindicium requiratur,diccrempræterib lam defertionem, aut gratiaeiùbtradlionemquæ contingit propter peccatum, ÔCin congt; feffoeft,hasloquutioncs Tradendi,Obeoecandf)Obdurandi, Seducendi, aliquid amgt; Qk/j plius notare. Qiiia negate non poflumus, à DeO multas occafiones proponi, quæ videngt; ciat prieter de-turinhominibus, gratia ôd Spiritu deftitutis, malas cupiditates irritate, eisqj in ruinam elfe: fertioiièpaeà-vtpatetdeAchaboregeimpio, cuifermones pfeudoprophetarumfuetuntinlaqueum.Et tibui. Pharaoni verba Dei proponta per Mofen inftrumenta étant indurationis. Et adueriajquæ contigerunt Ifraelitis in deferto, occafiones étant amp;blaiphemiæ SCincredulitatis. Atque taies occafiones à Dco Eippeditari, extra controuerfiam eft. Qirç quidem quando in nimumpium,6C Dei gratia ornatum incurrunt,ceduntin bonum,Ô!^ ad falutem conducunL Sedquum acceduntad eos, qui defertifunt à Deo, ruinam, amp;nbsp;auerftoncm maiorem fa^ Ocea/ionet tnte ciunt. Continguntverôhuiumiodi occafiones,cùm extra,turn etiamintus. Nonenimfo riorescr exte-lum perfequutiones, aduerfa, voluptates, amp;nbsp;illeccbræ le nobis extftnfecus offerunt, fed e- riora. tiim cogitata., ÔC motus interiores animo luggeruntur, quæ pijs ad Edutem conducuntu'm.-j^ios veto magis ac magis in impictatc conhrmant. præter iftas occafiones,quiiam Eint aDeo alteni, nonvidentur egercaliapræparatione ad peccandum. Satis enim ob vitia^ tam naturam per nos ad hoc ipfum proni fumus. Vnde Paulus in hac epiftola ad Romanos vafahæciræapta dicit ad interitum. Etinlibro Genefeos, cogitationes,amp;confilianoftra admalum procliuia funtà pueritia. Sed vt planiorfiatres,alioquin obfcura,opcrcprætiuni eritanimaduertetc,peccatum duo complclt;fti,Alt;ftioncm,5C defeeftum. Nam ilia aeftio peCgt; Peccatum dua catum dicitur,quæ defccit à lcge,Ô£^ à conditionibus, ÔC circunftantijs, quæ illam recEam nbsp;nbsp;contprehendit.

commendabilcm facerent. Si loquamur de aeftione, qua extat, amp;nbsp;inter naturales creatu^ ras cenfetur,eam à Dco fieri,non eft dubitandum. Defeeftus autem,quum pertineat ad pri uationein,neque reuera exiftat,non habet opus efficiendi caufa: fed iatis eft, vt rcmoucatur gratia Spiritus,ÔC' vires aufcranrut,per quas aeftio »Ila pcrduci potuiflet ad iuftam abfolutiogt; nem. Ethancvirium amp;nbsp;gratiæ fubducEionem à Dra fieri, éjuis negetf' Is enim moderator eftfuorum donorum. Vcrùmfemperdebemusadqcerc,Deumiuftè,ÔLobnoftramale méritafuuraauxilium fubducere. Vtep habetAnfelmus,DcCafudiaboli, QiicmadmO^ peccant ui. dumcreaturam non vcrcmur fateri à Dco fieri , quæ tarnen per prauam hominis voluntagt; tern producitur(nam infantis nati ex adultcrio Dcum Creatorem dicimus ) Cur etiarn negabimus,eumenèauthoremcius acEionis, quæ per malam voluntatem proficifeitur;quot; Et hoc citraomnem controuerfiam dandum eft, quôd quidquid extat in natura rcrum, id oportetvt Deum habcatauthorem, Vnde confequitur,non tantum permifsioneifta fieriàDeo: fed etiam eius vim nbsp;potentiam iuuarc,0d,vr dicungcooperari. Alioqui carcs toeuf no permit

nihil effet. Nain,quodaiuntde p ermifsione, lib enter interro garem, vtnimDcuSvolcns titnolèi,fcduo-permittat,annolensc’ Si dixeris, nolens, fcquetur Deum inuitum, coacEum permittee ieiK. re. Sin autem volcns id dicetur faccre,quia omnia,quæcunquc voluit,fecit,non poteft c^ uitari,quin Dei voluntas aliquo modo ad peccatum producendum concurrat. Sed illud fempcr ob oculos eft habêdum, eandem rem, vt à nobis proficifciturpcccatum effc:vt autê àDco,non effe pcccatum.Idcóquc in hac quæftionc fi refpondendum fimpliciter fit,opor^ tet dicere, Deum non eflc caufam peccati, quæ peccatum eft. Qiiia illc, quæ in nobis pcc^ catafunt,infligit,vt fæpciam diximus,tanquam poenas,amp;àmalemcrcntibusgratiamEib* trahit,occafionéfque ad ruinam illis pcrfæpc miniftrat,vt iufte puniantur, Quôd fi quægt;

COHMENTARIVS CAP. I

quod in nobis hàbemus,accufare : non autcm id prætexere quod à Deo ingcritunDcinde addendum eft,non cfTc ncgandum,concupifeêtias origirialis peccati, nobis inflieftas efle,ad vlcifcêdumlapftim primoru parêtum,quibus noftruni qüifcp tentatur, cupiditates,quitus traduntur puniendi, qui funt idololarra?, diuidi pöterüt in duo gen era: vt aliæ app étant Cupidit^tü dud •d,quod videtur bonum,aliac,quod pfttatur malunijdepellant. Et quanquam natura hi affegt;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘f-

homini videri pofsint infitijtamèn non ita fUerurtt iam inde ab initio, quUm hOmO créa Q«öZ« affeéfui I'eturjatquenunc funt.Verum,ficuti iam diximus,infcrti iuntmoderati,0d quirationi acquie ftcrent.-nunc veto fUnt cfR-enes,0i!:rationi,atqj verbo Deirefiftunt, Vndehane eorum corru ptionem quum viderent Stoici, iudicarunt fuum fapientem prorlus ab omnibus affe(ftionigt; l’usôCpafsionibuse3timendumeftè,quôd,vtnüncrcshabet,no cxiftimaret,fapientiæ pofte

vnquam cum affeeftionibus conuenire. Nam vitio,0lt;^ peccato femper illis apparuerunt affègt;

Aones obnoxiæ. Peripatetici autem iudicarunt fapientem minime affeeftionum expertem Pcriputeticorti cfteoportere:fed easmoderatas approbauerunt. Etrogati,quis efîetmodus harum cupidi.' mediocrity. tatum,dixcrunt,cflquot;e mediocritatem à ratione praefcriptam.Reeftam autcm rationem,quç de hacmediocritate iudicaret,fapientis eft'e refpoderunt. V eriim quis ifte fit vir iapiens,qui de medio perfede definiat,monftrarc no poftunt. Vnde Chriflaani,qui verbo Dei hoc iudiciu deferunt,nihil errannctim certas régulas habeant de^romptas e facris litcris,quibus expetc' da,ÔZrepudiâdamanifeftifsimè dcftniunt.Duo fanecupiditates vitiatas atqp corruptas emê nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rrguU

dant. Vnum eft,vt fiue manducamus,fiuc bibimus,fiue aliquid aliud facimus, omnia ad glogt; inendendarücu^ ham Dei faciamus. Qiiod nufqua videas ab Ariftotelc,Platone, amp;nbsp;fapienùbus huius mudi, P^ditatum. quemadmodum à Paulo inculcari. Deinde, quum de fine coftitutum éft,videre oportet,ne defedu,aut exceftùaffèdionû opus deturpetur. Et in iumma,appetitus ifti, qua funt à Deo noftrænaturæ inditi,non debent accufari:vt autem illos modo habemus, nequaquam vitio carent.

iniinimlt;nJitiam,uti^gt;totniniaafß'cidnt corpora ßta inter Jemutuô. Commentaria quae Hieronymo adfenbuntur, docent, hanc ignominiam referendum efle ad fordes, fid impuritatem,quæ in facrifieijsEthnfeorum admittebatur. Et ignominiam corporum exp!Ç»nunt cauter!a,fid adu ffiones,quibus eorum corpora, quifimulachris initiabanrur,turpiafichant. Sed hæc aliéna EnnSdÄpoftoIus ex his,quae fequunturmanifefte declarat,quid fenferit.Omnia quippcregt; fertadvencrem intcrdidam. Immunda ea dicuntur,qup afpedu feire con poftumustvt eft in natura rerum fanies, pus, ftercus, fid alia id genus; ôd quoad humana opera crapula fid cgt; brietas, potiftimum quando accedit vomitus : necnon venus, præfertim damnata. De his Eribit ad Romanos,quód ea gcns,6d omnis alia, quum Chrifto eflet deftituta,hocpeftilent! vitio grauiterlaborarit. Neque ohfeurum eft,quod adiecit, Vt corpora fua ignóminiaaff 'cerent^ Si cnim qui fcortatur in corpus fuum peccat, multo magis, is qui hoc gencrc fcelcrum poP Eitur.Corpora noftra funt templum S piritus fartefti, Dei organ a, fid inftrumenta fancftifica^ ta. Vnde ^ui fic ea contaminant,ab inftitutiOne diuina vehementer deftifcunt.Hoc eis vfu venit,quiaiufto Deiculturcccdunt. Ad Ephefios habeturdegentibus à Chrifto alienism Qiiod in vanitate mentis ambulenf,mentem habean^btenq^ratam, ac à vita Dei fint aba^ lienati propter ignorantiam,quæ eft in illis,fid extCdjcatiOnCm cordis. Qui poftquam eo per» iienerint,vtdoleredeficrint; dedideruntfelalt;ciu!^,adpàtrandam omnem immundiciam cumauiditate. Poft'etvidcri prima fronte, Paulum obfcœnaôCturpialoqüi. Sedmemfi nifteoportetomniamundaciTemûdisrôdSpiritumfandUm cofueuifle, quandoloquit per i^on eüacctifan deftos,nefaria ÔC probrofa flagitia fatis libéré exprobrare. In Prophétie, ôd præfcrtim apud dm Pauly ob-bzechielem, de Synagogafit fermo,tanquam demcrctrice,qUæ omnibus proftaret diuari- fcœnitatis. catis cruhbus : ôd cuius libido tanta fuerit,ut mercede conduccret amatores,quOrUm carnes effentafinorum, Sd qui fluxum equorum haberent. Non abhorruit fpiritus fandus ab his Equutionibus,Neqp id facit,quo minus cloquia Dci,fint eloquia cafta. Verba crtim alioqui , Ent fua natura indifterentia: nofba libido ea turpia,Sd obfcœna facit. Attamên videtUr Pâugt; Es quandoq; auribus nonihil pepercifte, quum ad Ephefios has Ethnicorum fordes Vnico tantum verbo notauit.,inquiens:Qiiæ clàm ab illis committuntur,turpe cft diccrc. Verùm Chryfoftomus hoc locoinquit, Apoftolum inter duo præcipitia temperalTe orationcm. Nam ex vna partc,quum ifti fie effent Corripfendi,vf fuam tupitudinem inficiari no poftent, quod fortafl'e illis difficile non fuiftet, fi crimina minus atrocia fuiffent traduda, opOrtuit,vt hæc quàm apertifsimè arguerct,quaï in confeffo eft,ftïifre turpifsima. Ex altéra parte,aliquis fiabendusfuithonos Icgentibus, ôd audientibus. Vndc mira prudentia verba difpofuiu Commemoratione enfin naturæ illos reprehendit ; quod natural! vfu content! nört fuerinty

d Z

IN EPIS TO LAM AD ROMANOS fed libidine ïuæ naturæ vim intuierint. Admouit prætcrea verborum aculeos, quandöirt' quit,cos cxarlilïe,conrumclijs,amp; ignominia corpora fua affeciflè, amp;nbsp;in immunditiam,atquc impuritatem prolapfos efle. Mimm hæc omnia pondus habent ad animos pcrcellcndos. Ambrofius quærit,quomodo iftuc (upplicio deputetuTjquod eis voluptati focrincùm natU' ra pcenarum hæc ehe videatur,vt difpliceant,amp; à nolTntibus atep inuitis cxtorqueantui'.Rc fpondet, hoe diuinæ bonitati adferibendum eflCj quæiftosnolueritgrauiuspunirc. Sed hoe non multum facerc videtur ad inftitutum Pauli. Qiioniam illc ex pœnæ accibitategra uitatem peccativoluit augere. Qiiaremagis arridet Chryfoftomifententia: quiait,grauifsi mum'eflemalum,quando quis gaudet proprijs damnis. Si enim quis,quum ægrotaqvehc' menter angatur,amp; doleat, medici de illo non dclperant. Atfi eo ventum fucriqvtmalifcn-(us nullus exter,iamfcrèconclamatum aiunt. Etphrenetici,dumfeipfos dilacerant,acma' lè tracflant, gaudentes id faciunt, amp;nbsp;miferanda lætitia tenentur, quum ftercora, lapides, aut carbones comcdunr,vel fe ipfos cœno,aut fecibus deturpant. Ncque exillorumalacritarc leuior eft calamitas. Ita ifti non minus pledïuntur hac vitij deformitate, quamuis eafefe vb deantur obletflare. Potuiflet fané Paulus alia vitia illis cxprobrare, SednonitaftjiflentpU' denda,aut idonca,ad infidelium calamitatem demonftrandam.

Qm commutaiierunt ueritatem eius in menJacium, O' nenerati funt^ coluerunttj; creaturasßipra CW' torem, qui eâ laudandus in ßcula, Amen. Tanti ftipplictj caufam denuo repetit fuiffe idololagt; triam. Veritatem idem accipiteffe, quod antca per gloriam notauerat. Et mcndaciiim appellat idola. Quom^m à lignis ódlapidibus conabanturauferreid quod erancquumncc ligna, nee lapides vlterius ca cenferent. Et attribuere eis id, quod non crant: numina,)n' quam,ScDeinaturam. Et quum de Deo ait, Q«i eflbenediclusin/ècula, præclaro epiphone'' mateÉiampcriodumclaudit. Qijodidem fccir, quando capite nono de Chriftofcripht, quodfitDeus fuper omniabcncdidïus in fecula. Amen, Vnde quum eadem, tamdePa' trcquamdeFiliopronuntiet,oftendit,Filium Patriæqualcm clTc. VoluitcpCliryfofto' mus, hanc appendicen ideo efl'e adiedlam, vt intelligcrcmus, conatus iftis hominibusnoti foccefshlc. Licet cnffn tentarent, fram gloriam Deo detrahere, cius^ veritatem comniti' tare,ipfe tarnen,vellent,nollent, manfit Deus benedidbus in fecula. Amen. Nequeideofic vltus eft illos, vt in reprobum fenftim traderct, quafi cos aliter no polTet à fe depcllerc. Nihil ciobfuitilloiaimimpietas ; fibijpfis exitiofuerunt. Sed quia defimulachrorumcultuaccu* iantur E thnici, non erit ab rc,aliqua de imaginibus quam breuifsime attcxcre. De his prF mtim dicemus,qui Deum conantur fimulachris refciTe:poftca de imaginibus rcrum corpO' ralium nonniliil attingcmus:deinde,an in templis fidfaen's locis cas habcreliccat:poftrcmo, num aliquis earum bonus vftis pofsit haberi. Et quod ad primum attinet, cxpreffinii eft Dei mandatum in Deutcronomio, vt nullis imaginibus cffingerctur. Atqj id fuadet,qaod dum inFIoreb cum illis Io quere tur,populus nullam vidait imaginem. Prophctçitcmhoc frequentifsime inculcaucruiit: fidElaias potifsimum,d quadragelimo capite vfq; ad quadra' gefimum quintum, nil fere aliud egit. Et Paulus in Aeftis Apoftolicis, quum concionarc' tur Athenienfibus,homines^it,gcgus elTe Dei: fed lapidibus,auro, argento naturam diuinam nihil habere fimilc. Præterea , quum Deum nemo vnquam vidcrit. quotno do eumtentabit quifquam effingerec’ Infinitus eft, fid ne mente quidem, nedum fenfu, comprehendiporeft, Vndc,qui eum aut pingunt,aut cftigiant,eius naturam dchoneftant: quafi lincis,aut coloribus finin' poftit. Etinlege vetcri propiciatorium parte media quæ Deifedem rcfcrcbat,fuit vacuum, ne darctur occafio fingendi fpeeftris autfimulachrisDei naturam. Nam ilium imagine repræftntaftè, ex infidelitate dcriuatum eft, quod fibi non pcrftiadcrct hominum ratio,Deum præfentcm efte, nifi aliquo figno, vel iniagineid con' ftaret.Qiiod Hcbræi docucrunt,quum in deferto Aaroni dicerent, Fac nobis dcos,quinos . praecedant.

Sed obijci'tiir Qiium in Prophctis Deus non femel varié defcribatur,cur eodem mO' dononpoteftpingtf’ Præfertiin quum fcriptura parùm admodumàpidluradiftct, Efaias aitjfe vidillc Dominum fedentem fuperfolium excelfum, 8C cleuatum, ÔC quæ fcquun' Obieilio à de^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ht, vtpidlor Deum nonpofsit inftar iudicis, aut regis elFingercc' Dc'

fcriptionibus fçribitur in Daniele, capitefeptimo, vt Antiquus dierum, ad quern lilius hominis addu^ prophetarum, catur. Qtiid pcccabitpidior, lihoc folumlineis amp;nbsp;coIoribus adumbret, quod Prophew verbis atque fcriptis exprefsic f Specioium quidem videtur argumentum : fed, conatur, non clbcit. V^bi enim præceptum Dei vrget, ibi ratiocinationes , ÔC fimild non polîùnt pcriuadcre, arque conuincerc, fecus faciendum. Bt fi videatur aliqua cob latio

■ !

SWcolhtio interca, quæprohtbéntur, SCeaquæpcrmittlintuf, nunqiram tamcnicînobi's debemus v{ùipare,vt ea paria fadamus, quæ verbum Deï difcrcuit. llh illi funtÂaj,»£rM9(,qui pîrimitiùpcrlh'tioncSjSC idololarn'am inucxcrunt. Etfi alfa rcfponfio non aHciTcrnrJnrc fa^ eflet. Cætcrùin inter feripturam Se piduram difcn'men adducerc pofliimus : quôd licet vna,autalterafimilitudo Ddlegaturàn lacn's liteiisl'bi tarnen cxponitur, quid eafibi vclit. btfilcgendo pergas, inuenies tandem Deum Spin'tum clTe, infmitumj quicp cœlum tergt; ramimpleat. Quæpiduranondoceqnequefdpfam cxponit. Qjiare tandem facilein eigt; wrem inducerct hommes,cófque redderet eù/â^aiTrûnu^cpiTxs, Et Auguftinus in libello de de, ÔôSyinbolo, capitc feptimo, Necideo tarnen, inquitquafi humanaforma circunferi*' ptuinelleDeum Patrem arbitrandum eft : vt de illo cogitantibus dextrum autfiniftrum lagt; tus animo occurrattaut idipfum,quôd iedere pater didtur,flcxis poplitibus fieri putandum ‘^ftddnillud incidamus facrilegium, quo execratur Apoftoluseos, quicommutauerunt gloriamincorruptibilis’Dci, in fimilitudinem corruptibilis hominis. Tale enim fimulagt;-chnimDeonefaseftjChriftianOjintemplo coilocare: multomagis in corde nefariumeft. Nuncfupereft,vtvideamus deimaginibus corporaliumrerumiputa Chrifti,Apoftolorum, amp;facrarum hiftoriarum. Certè,quod attinet ad iftarum rerum naturam,nihil videtur prohP bcre,quinßgnis,SCpiduris referri pofsint. Neque Dei mandato ftatuaria facultas,aut pin.' gcndi ars foerunt vnquam interdidæ. Auguftinus afîcrit, initium imaginum fuifie defidc' hum mortuorum, Quum cnim impatienter ferrent homines, quod illi eiîcnt defundi, quos charos habuerant,faltem illorum imaginibus fefe confolari voluerunt. Qito prætextu vtmoxdicemus,diabolusabufuseftadidololatriam. Seruabanturitaque maiorumimagi nesn'd^ honori erat defundis,ôd amicis aliquid folatij afferebar. De Alexandro Mammee Romanorum imperatore feribitur,. quodin Larario habuerit imaginem Chrifi:i,Mofis,5^ Abrahami. Turcæ imagines nullas habent,nequc publicè,ncque priuatimdn tapetibus no dos,fiC flofculoSjSC quædam alia intexunt : fimulachra nufquam. Qiræ tarnen fi abfquc cuE tuhabeâturelt;traiàcrasædes,nonpofluntdamnari;modô redus fit illoiaim vius,SCnoncO' lantur. DamnaturitaqueiureMarcellina, quam Auguftinus dehæicfibus,adQiioduult' deummeino.ratCarpocratisfuilEcfociamÂimagineshabuifie, Chrifti,Pauli,Homeri, Sef Pytbagoræ,quibusamp;^cultumSiôfulfitumexhibebar. Hoefolûm damnabilefuit. Alioqui habuiffèimagines, apud veteres non eratreprehenfibile. Eufebius Cæfarienfis tradit,fc vi' dilTe iixtrxs Petri,ÔC Pauli apud quofdam fideles conferuatas. Commemoratep in Cæfarea Philippi,quæ dida eftPaneas,æream imaginem fuifie Domini noftri : ad cuius pedes pro^ ftrata erat aliaimago eius mulicris,quç tadu fimbriæ veftis eius à fluxu fanguinis fmata fuit. Etaddit,herbam quandam pullulafic à bafi, quæ quum rantùm excreuifict, vt ad fimbriam ftolæimaginis Chrifti pertingeret, vim contrahebat medendi omnibus morbis. Et Soera'-tes in feptimo libro Tripartitæ Hiftoriæ habet,Iulianum Apoftatam banc ftatuam remouif-eiusloco fuam iufsifie poni : quæ fulmine ida eft, vt prorfus difperderetur. Qimm^ ab Ethnicis ftatua ilia Chrifti trada fuiffet per vniuerlam vrb em, à Chriftianis tam en vtcungt; querurfuscolledafiiitSCconferuata. Scribit item Eufebius deDomino noftro lefu ChrE ßo,quödper difcipulum fuum ad regem AbagarumHnaginÄn fui ipfius miferit. Qiiod,cû Apocryphum fit,mihi non facile perfuadetur. Sed in facris locis,vbi fidelium conuêtus ha^ fcentur,aniftas imagines Chrifti,ôd fandorum habere liceat, an potius fit interdidum,vidc'-dumeft. Fueruntquidam exEthnicis,quihacderenon malèiudicarunt. NumaPompE ^us,vtrefertPlutarchus in eius vita, nullum fimulachrum in lacris ædibus collo cauit.Atque itaRomæ perfeueratum eft ad r^o.annos.Pythagoræ placita ille rex didicerat. Is autem do' tueratjDeum efiementem acfpiritum, naturamcp corporis ei dempferar. Vndefecum ifti Eputabanqindignum elle vt rebus vilioribus præftantiorem naturam efirngerent.

Ws ex hiftoriæ veritateconfter,Numam antccelsifie Pythagoram,necpab eo potuilTedifce^ tt. Sed quicquid fit,nos côludemus. Qiiod illi repulcrunf a ftiis templis, multó magis decet ateere à noftris.Nam que illic proponuntur,pofiènt mentem auocare à verbis Dei, Animus cnimnofteritafadus cft,vt his quæ fenfibus occun unt,adeô vehementer abftrahatur, vt a^ lijs attente non pofsit incumbere. VndeLaccdæmonij cauerunt, nein Curia, m qua fena' tushabebatur,ftatuæautfigna ftarent: quôd oporteat, vt, qui derepublica deccrnunt,non ^10 vlla occafione auocentur. Et Vergilius in primo Aeneidos tradit, Aencam ingrcfiirm intemplum, vbi erat Dido, quum piduras in parietibus confpicatus efict, earum contem.' plationi cum primis vacaffe. Acceditpræterea, vt ait Auguftinus,inPfalmo centefimo decimo tertio,Concione lecunda, multum honoris ac maieftatis conciliari ftatuis, quandQ d 5

4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EPISTOLÄM AD ROMANOS

in replis collôcatæ fucrinr.Qin^ partim loci digniratc, partim authoritate dcdicantiumjü' ipicari homincs incipiunr,in cis dfiiini quippiam latitarc.Etlicetnonnilnl valcatad cosent' dicndos,quôd cas vidcant,neep auribus audirc, neep ore loqui,ncquc oculis videre,nc(pvl' loomnino viræ muncrc fungi, falluntur tarnen ob iacra, quae vident lieri, amp;nbsp;ob honores, quos vident illis cxhiberitvtiam credant, pro anima Rlis infitum eflenumen. Sicautcmfcii' Exeufatio eorû tirC,arguuntur ex co,tprôd fimulachris ita Icfc Eibijciant. Veriti tarnen fateri, numeninlh' ^ui colüt ima^i tuis delircfcere:aiunt,(e colère,quod per illas imagines rcpræfentatur; hoc cft, mare,terrant, autcœlum.

Qliod fi cospergas coargucrc, ne illaquidcm corpora digna elfe, quævcl colan* tur,vcl adorcntur,rclpondcbunr,animum fuum ilium fpc(flarc,qui omnibus his præfidettV' numinquam,Dcum,à quo cuneffaiftareguntur. Cauendum cft itaque ne facer locus exifri HiahoîiK imagi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;imaginum tantum augeat, vt fiatidololatriæccrtaoccafio. Facile diabolus fcfc

'inadmifcct.Eftcnimfuperbusfallax. Qiiatchomincsdecipiendo,cultusillos,quifoliDco feafmüet debcntur,ad fc pcrtrahit,dum fc pro aniiTia,autnuminc ftrpponitcrciftisimaginibus. Vt^ merentur hominum pecata,noftris afjaccfti'bus illudit. Aiunt Romae inLaterano irnaginciit Kiiiorù deima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftri pieftam apparuiftein pariere. De cuius hiftoriae veritateno ita compcrtuin

gwe Seruatorif habeo,vt prorfus aftirmarcIiccat.Sed ftic,hoc genus miraculi, aliafortafTciUufirioriCon' in Laterano. nbsp;nbsp;tigifîc : Non tarnen propter ilia debemus à iufto Dei cultu reuocari : fed aduerfus cadiuinis

L^tegoriusre- oraculis fatis muniti elle. Verum quidem cft, Gregorium magnû, vt in cius epiftolislegitur, prehenduepifeo corripuifïeMafsilienfcm epifcopum,quôd ftatuam inftiaecclefia c5frcgi(îct.Sedhîcrcprc' pnm !Âijsilicn- hendentisauthoritas non oportet,vt oculos perftringat. :fcd potius cxpendêdufncft,ania jem ob üatuam ßarationeconhrmer,quod arguit. Proletfto adeô ftimus procliuesadidololarriam,vtfidc' conp-aélam. hbus vidcatur conftilrum, imagines ètemplis ftimmoueri. Qiiis cnim,quum fcntiatfclibf dini dcditum, prudenter afsidcbit merctricir' Nonne fi irafcccrit, cxiftimabiturtcntalTe Dcum.f Itaimagines habere, vbi làcra fiunt,adoratur,ôC conuenitur à fidclibusadrcm di' uinam,non poteftnoncfl'epcriculofifsimum. Obrjciunt Deum habuiirea*lateribusarcx De Cbcrubin a fœderis duo Cherul^n. Vcrùm addere dcbucrunt, hæc non païuiHc afpedhbus populü lîintibtispiopt- Nam pofita fticrunt in adyto, quod diccbarur, Sandia landiorum, quo folus fummus facU' tMorto. dos,idcp femel tantum in anno ingrediebarur. Præterca verbum Dei cxtabar,præcipiens, vt illahcrcnttquod idem alijs imaginibus aduerfatur. Neque las nobis cft,cavfurparc,qux in Mofucis ccremonijs licuerunt. Alioqui conftituamus in hoc regno, vclïn bac prouiiv cia, vnum duntaxat rem plum, vtapud Hebræos fuit: nbsp;nbsp;omnia rclumamus,quæ ad vidf

mas, Ôl apparatum lacrificiorum turn perrinebant.

Exrmp/«)« vpi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qiiis fucrit inos veteris Ecclefia: quoad imagines, dcmonftrat Epiphanius, quiconfri'

fhanij. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fmagincm hominis,quæ pendebat in oratorio. Et epiftolam fcripfir ad EpifcopumHic

rofolymitanum,in cuius diocefi hocfeccrar,nc ralia pofthacin Ecclei’ia fua fieri permitteret: cùm rcligioni difeiplinæ Chriftianæ minime conientiant. Et iftam Epiphanij cpifrolanr vtdignam cognitu,I-licronymus Latinamfecit. Exquavcrfionc apparct,iliumcumEpf phanio fccifte. Qiiin amp;nbsp;in Concilio Eliberino, articulo rrigefimo fexto, definitum cft, vt in parietibus ccclcfiamm pidîffiræ non haberenrur. Et ftrb Leone Ifiurico, quifiiitimpci-a' Cocihn Çôfiti- tor Romanus. Concilium habitum eft Conftantinopoli, in quo damnatæiuntimagines,S^ nopo'.fub Leone concife,^ flammis abfiimptaedicct Irene quæ imperauit poftca cuin filio Conftantino,fug' if-itirieo. gcftionc Tharafij patriarchæ Conftantinopolitani, Concilium habucrit fecundumNicç' Irnie rcüituttj- , quod vulgo appcllatur feptimum, in quo reftitutæ funt imagines, nbsp;illarum cultus.

^o^^lccno quot;^' quàm friuolisrationibus hocfcccrint,pudetmercferrc. Verum eft Carolummagnum Coci! Caroli ma c^dcm tempora Concilium habuilïc in Germania : ad quod ctiam conucneruntduole-' gnicStra Coeü. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Romani pontificis; vbi Nicena décréta de imaginibus fucrunt abrogata. Etnihiloinf

Kirc««»! !. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obtinuitjiiefcio quo modo,quôd per Irencni,Sd Conftantinum in feptima Synodo fuC'

rat decrctum.

riamafeenus Scio loanncm Damafeenum tempore Leonis Ifaurici pro imaginibus pugnaftc,3^ pugnaïutpro i grauia fuiffe paftîim. Etrefert miraculum, quo imagines videnrur confirmari. Sedra' m.tgtnibus. riones ex feripturis nullas habet. Miraculaautcmnon debent nos adduccre, vt verbo Dei repugnemus. Serpens æncus à Rege Ercchia cucriùs cft, quiiuftii Dei fueratC' rcdlus, ingenri miraculo comprobatus. Sanaticnim finit, quotquot in ilium intuc' bantur. Noftra tcmpla non idco funt extruefta , vt piefturas in cis contcmplarcmur. Sed adminifiratur in illis verbum Dei, fiicramcnta exhibentur, 2d diuinælaudes cclcbran-tur. Oita: omnia præftant cundlis imaginibus. Et qui non adducitur hoc dodtrinægcncrc, piiftu

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EPISTOLAM AD ROMANOS

piisima,magisprobaucrunt. Hocfui'tidemagcrc,quodprimi parentes,quandoprolapfi lunt.Cupiuerunt enim habere fcielltiam boni,amp;mail ; hoc eft, vt pro luo arbitrio debono, Fcccatuprimo^ 00malo,iufto,amp;iniufto decernerentiquod eft proprium Dcoicuius dcHnitionibus crcatu' rum parcntum. jas o portet ftarc. Sic ifti tentarunt pro fua libidine,non iuxta décréta Dci,amp; naturæ in con^ iundtionibus corporum agere. jDicuntur autcm ifti flleCtus ignominie phrafi Hebraica: qug Latina lingua cftcrtur per adiecftiuum.Vt enim,quod Hebrei dicunqhlius perditionis, Latine redditur,hliusperditus:Ita,quod hoc loco habctur,Affelt;ftus ignominiæjluntAftc' cftus ignominiofi.Paulus habet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vox non figniHcar vulgares motus, autleuiorcs

affedius : fed pcrturbationCS, dCmorbos violentiores quibus incitamur potenti impulfu. Ncque aliud funt hi affccftus ignominiofi, quam quod ftipra dixerat, Cupiditates cordium. Ex his quae modo fcributitur,ea,quæ Julianus I^elagianus obieceratÄuguftino, facile reuel luntur.Aicbat enim, cupiditates in nobis extare, ôC Deum nos illis tradere, non efle aliud, quam nos illis relinquere. Verum iftos ignominiofos affeeftus, non poterit Julianus confti-tucre,in hominis natura ftiiflè ante lapium. Et videntur ijdcm Pclagiani abufi hocloCo,vt habetur ab Auguftino fecundo libro De Nuptrjs amp;nbsp;concupifccntia ad Valerium,cap. ded monono ó^vïgcfimo.Nitebanturenimprobare, concupifccntiam laudabilcmeffeperlo' . . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum à contraries.Cilm enimjinquiunt,d5mnctPaulus coniuncftioncm, quæ eftaduerfusna

eàgianoru pa fm.^fn,(-onfequitur,eam,quæ eft fccundum naruram,amp;^rc(ftam,SC laude dignam elfe.

® nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;re,inquiunt,licet nonnuUi in Ca modum excedanqipia tarnen non debet reprehendénifi ve

limus ÓÓ panem,0C vinum accufare,quod fint,qui eis abutantur.Neque valet,quod ais: Bo* num fœtus non excufat crimen adultcrij : Ncc peccatUm originis, quod ex natiuitate con-trahituqnuptiarum bonum condemnat Qina hoc eft obfeure dicere. Viderisep laborare, vt non intelligaris.Commiftio naturalis virorum cum mulieribus tandem oportet, vrcerta nota exprimatuqvt fciamus,vtrum bonafit,anmala.Bonam eftc,cx eo patet, quodPaulus oppofitum damnat. Si autem bona fueriq Sóbonus eft partus,quiinde oritur^perquasri-mulas fefeinfinuat peccatum originis C Hæc illi obijeiebant Auguftino.Jlle autemficfe ex ' , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pedit.Diftinguendui^,inquit,cft inter ilia, que Deus inftiruit,0d ea,quæ per Adamum funt

Attgtiflimii Pe- inuecfta poft peccattim.Naturalcm commiftionem maris amp;nbsp;fœmine à Deo eftèdicimuqSi refpon ƒ Jq-j-co bonam,nec ex ca prouenire aliquid mali.Scd concupifccntia,qup adhibetuqvtnüc iJaturalis cSm'i nbsp;nbsp;nbsp;rebellis aduerfus rationem, elfrenata, contumax, amp;inobedientia partium corporis,

/ho maris er fee S’-^æ voluntatc noftra non reprimituqex vitio peccato prouenit. Dcbet^ huiufmodi co mm£,utàDeo cupifcentiaamp;pudenda,amp;^malareputari.Quodnaturæfenftisatteftatur:quandovideinus in^itutafuit,ejl ctiam coniuges congrefturos fefe abderc; quod aliquid pudendi inefle declarat. Deinde ' bona. Paulus habet : Scio, quod non habitat in me, hoc eft, in carne mcabonum.Cui potius ere-Concupifeentia dendum eft,quam vobis,qui concupifcentiam,vt bonam prædicatis.Et addit : Sinoftrana ciuaiüi admifee tura faluanda eft,oportct earn bonam efle : alioqui cam non oporteret feruare. Atquefini-po/i/apfnm hilinfehabcretmali,feruanda noneflet:quia perfeipfam eflet/àlua. Qiiodvcroatti-Adami eßmala. ^et ad Paulum,cum damnat impudicos, quod naturalem vftrm ferminæ reliquiflent, nullS tunc verbum facit de coniugiœ Sed tantum oftendit,horribilitcr punitos illos idolola-• tras, quodnaturalem vfumreliquiflcnt: quitamcnvflisnaturalisadhucfcruaripoteftintet fcorta ÔC meretrices. Qtiarc aliénaftint à Paulo, quæ vos inducitis de concupifeentia. Quomodo veto peccatum originis traducatur per procrcationcm, præfentis loci non eft, explicate.

Er mercedem (fuam oportuiterroris fni infeipfis rccipientes. Peccatum manifeftum, 5^ à feientibus commifliim appellat errorcm.Ét hæc turpia,quæ comemorauiqdicit efle præmium Seiner cedem.Græcè habetur Kt'T/M«Slt;«t':quod pofles vertcrc, compenfationem. Videturqjlocu-tio non difsimilis ab ea,qup dicitur in Euagelio de hypocritis, quod acccperintmercedcin fuam.Et quandoquidem peccata,non mercedcm,aut premium,fed punitionem merentur, ex hoc loco habetur quam apertifsime, quod ab Auguftino fæpius dicitur, Deum peccata peccatis vlcifci.Et grauitas fcclci-is contra naturam admifsi ex eo apparetquod refpondet, DfKw peccata ^redditurgrauilsimo pcccato idololatriæ. In hbro primo, contra aduerlarium legis, öc peccatisulcifci. Prophetarum capite vigefimoquafto dicit Auguftinus, iniuria taxari à Manichæis locum, qui habetur Dcutcronom.trigcfimoocftauo. Vbi perhibetur Deus inflidlums hancpœna impijs, vt fuos ipforum liberos quandoque occidant, amp;nbsp;comedant:quod citra controuer-fiam peccatum eft,necp,vtinquiunt,deberetcxiftimarià iuftitia Dciproficifei. Ethinevo-IcbantManichæi concludere,Dcum veterisTeftamenti malum efle,quôdmalainfligerct, id cft,pcccata.Sedinquit Auguftinusddern poftet ctiam dici dcDeoNoui teftamêti : cum is hoc

co MM EN TART vs CAP» T» - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^

’shocIocofcn'baturàPaulOjtradcrcinhas ignominiofas affeÆofics. Ätioftge fecuseft, vyoniam verus Deus hoc pcenarum gencre impios afficit: quæ fupph'cj'a non lint tormen ^pcccantium,fedincrcmenta peccatoruin. Ratio Pauli fie habet. Qiii lunt abfcp Chrifto, ^eiusEuangeliOjtalenifuperfe iram Del experiunturJgitur à Chrifto amp;rcmediurti petê* Qum cftjôd iuftitia. Vnde apparet,qÂàni male aliqui fie tueantur liberum arbitrium, vt dice^ r^ufintjeius viribuSjamp; eo,quod in nobis eft, omnia peccata pofte caueri. Qiiod fi verum dlctjlcuiter concluderetPaulus ad Chriftum,SC ad Euangelium accedendum cfte.Diceret ^nini quifpiam, ctiam abfque Chrifto,per meipfum amp;nbsp;ex libero arbitrio poftlim ab his pec Contra deferfj-^tisrefilirc.Etannotandum eftjiam ter Apoftolum inhoccapite vfum eftèhaclocutionc, Ijtum homines tradidilfe. Propter quam fi quis velit cenluram ferre de iuftitia Dei, quafi ^Offltttat iniquitatcmjis iam efte vult Deus Dci.Tantum abeft,vt eum pro Deo velit habe^

, Hadenus cgit Paulus de probrofo fcelere, quod commititur aduerfus naturam, eam^ '''ôatam,6C corruptam.Ac fi diceret,Nc hoc quidem parum,quod fupcreft in ea reÆtudu probitatiSjdiuiniœ inftituti, voluiftis retincre. Nunc ad alia tranfit vitia reccnfengt;gt;

®3,quæminimefufè traAaqfed tantum per Ipccies enumerat, Âitcp,priufquam ad enume* tationem defeendat:

^ttiuemadmolt;lumnonproiaucruntDet{ntkabereinagni(fone,tradiiîi[eosDeusinrefroham mentem, Di' l^enter aperit,quomodo pcena conuencrit peccato.Probare hoc loco,eftGrecè ^fod nequaquam Significar,tentare,aut,argumentis confirm are:fcd p otius, firmitcr,foli.' ^^AConftanterftatuere.Reprehenlionis autem hæc eft fententia:Deum cognouerant ex lt;^ftaturis;fed euagnofeere noluerunt:hoc eft, notitiâ cius perpetuô habere ob oculos,qua potuilfetaliquamutatio vite fequi,amp;fi‘enumquoquo modo imponicupiditatibus.Et hoc jnnuuat comentaria aferipta Hieronymo : vbi legimus,Iftôs noluifte Deum ob oculos ha^ quot;ffe.Namvbihocfit, non facile ad peccandum defeenditur. Multi fané inueniuntur,qui ^^gtegio præditi ingenio complura cognofeunt redfe, ac probe délibérant ; fed cognita SC decretafepônunt:8C cùm ad opus ventum fuerit, fiaiftra videntur Sé cognouifte, 5C dclibc'-raue.Vndc opportune videtur Erafinus hoc loco annotaffè difcrimfn,inter cognofcere,SC lt;agnofcere;iftosœ concedit,Deum cognouilTeifed negat agnouilTc.Qiiia cognito Deo no tnbuebant,quoa debuerant.Et in fumma,quod hîc dicitur,idcm eft,quod fuperius habet: Lum Dcû cognouiftenqnon fi eut Deum glorificaucrunt,aut gratias egerût:idemcp cû eo^ qiiodreprehenderat,veritatê detentam fuilTe ab illis in mendacio.Licet Ambrofius hoc vi dcatur exponcre,quafi ifti,licet Deum ex creaturis cognouilTent,tarnen vifi fint no appro* bare,quod Deus notitiâ habcat corû,quæ fiunt à nobis.Putabant cnim, ilium no efi'e curio fum noftranim adlionum.Et ideo fib i i pfis fpcm faciebant impunitatis. No eft hæc abfona cxpofitio:amp;Pauli verbis aptari reeftè poteft. Sed quod Chryfoft. hoc loco tradit, eft ctiam attentione dignum.Mcns,inquit,hominis cum auriga con\paratur: ideô in curfu non con* tinget error,nifi ipfa fuerit turbata. Inde funt omnia mala. Neqj illorum caro arbitranda eft præcipuus fons.ldeo traduntur in reprobam mentem:quia notitiam Dei, quam habuerât, nonfuntiuftaratione complexi. Vtfacerent nbsp;nbsp;noncÿjuenieba^ Hoc eft,quæ officium,SC de^

corumprorfus explodcrent.

Repletiomniiniufiitia. Catalogusrccenfeturpcccatorum,quaficarnincum,5Cvltorum Dei. Miramcp habet emphafin quod ifti dicantur repleti.Necp abfolutè dicitur,iniuftitia: fed ad iedueft, omni, per mTac-jj/. Quoniâfieri potcft,vt etiâ pi) homines interdû aliquantulum prolabant, SC iftorû vitiorum in fcipfis experiantur initia.Sed ifti dicuntur 5C repleti, 6C vni uerfa horum malorû natura rcferti.Primùm ponitur iniuftitia,nimirum,qua proximus affi* citur iniuria. Addit fcortatio,tacuit adultcriû:quia,vt inquit Ambrofius, ex leuiori grauius euincitur.Nam fifeortatio pcccatum cft,multô magis adulteriû.Et, fi pretermififtet feorta-tionem,SC adulterq tantum mcminifTct,!!!! fortafsis putaftent, feortationem non efte pccca turn. Qiiod ait fecilfe Romanas lcgcs:cjuæpræteritafcortationc,adulteriumpuniebant. 715 »«jfix.Significatftudium,quo laboramus,vt altcrum afficiamus malo.a-Atoi'tJ/it. Vox deriua^ nonpuniuntfcor tur à TTKiojj 5C i\av:SC illi dicuntur ;r AtorixTot, qui in omnibus commodis fàtagunt, vt cæteris tationem. plus habeant,cC cum damno proximi,atquC iaeftura plus,quàm par fit,vfurpant:liuc quoad opes,fiue quoad voluptates, fine quoad honores. KetKix. Si generaliter fumatur, notât vi* tiuin,SC opponitur -rît nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quandoque eft ignauia:vndc ikkxmvii eft diccrc. Atque ita

Kxiitx illud vitium eft, quo ftatim bene agendo defatigamur. Significat etiam afflidlio* nem,quam ingerimus proximis. lasivt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rurfus oftendit, cos non

vtcunque infeclos effe malis, fed redundare. Inuidiam , SC cædem rede coniunxit.

46 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EPISTOLAä Ab ROMANOS

Primum cnim honiiciditim Cain ortum eft ex quad am inindia. Rurftis contcntiones fcquS tur pcrpetratis cxdibus. àÔAcv. Significanturfraüdês i quos enim non pofliint vi occidcrc, aut opprimcrcjcos dolis aftu circumucniunt. Kttnif/idäxt. Hic taxantur aipcri,morofi, atqj difficiles mores.Illi auterri funt eorum,quiferc cum nemine verfari poffiint. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sufur

rones.Ifli clam deferunqquç audiunt.aut vident,SC pdtifsimum amicittjs infidiantur,vt cas pro viribus dirimant,atqUe diflbluant. KaraAiAovs. Obtrcótatores. Ifti co difFcruntafiifur' ronibusjquod palam obloquuntur: illi vero dam deferunt. IftiDcuin habcntimii' fum^vt de quo nolicnt vnquam audire, cogitare,aüt loqui. Et Iulius Pollux in Ononiaftico fuo aiqeffie epitheton impiorum:dicit^ vocem elTe tragieXSunt enim illi, qui dicuntDeo, Recede à nobis : feientiam viarum tuaru nolumus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sunt contumeliofi qui oppro-

, brns,amp;^ conuittjs,amp; turpibus iniurqs aHiciunt proximos. VTn^ncpit'ovs. Eli volunt vbique ei' feilluftres,fijperbi,amp;faftuoftAA«^ai'af.Iaóabundos,notatThrafoncs,miliresoIoriofos,qin fibi tribuunt,quæ nufquam aut vifa,aut feripta, aut pidla fint. Elt;fivçi7«i ««««{/. iffifuntadco mali,vt nihil boni, folidi, aut firmipoisis eis proponere, quin aJiquid maliinefferepeiiant: Vcl iunqqui non contend form is, gencribus vitiorum,que nunc extant,noua genera fcc lcrum machinantur. j^ut'd/o-ipia-atfaf.Per parentes accipit,non tantum progcnitorcs,vcruni ctiam magiftratus,præceptores,6C paftôres. Ao-t/FtTovf.Qiii nullo iudicio,autratione agunt, fed omnia per ftultitiam,amp; fororcm adminiftrant. Am/vSirevs. Ifti padtis, nbsp;conuentionibus

ÔC fœderib.non manent. Sunt perfidi,amp; fcedifragi,A«jj-ovf. Qui nullo mouentur affedhrer gaeos,quos hab ent fibi coniundlos aliquaneceisitudine.Nonafficiunturparentibus, non liberis,hon fi'atribus,non patriæ,non amicis:amp; tandem nemini. Aarmvt/lovs. Hos dixeris h' conciliabilcs,ôc implacabiles,cùm femel irritati focrint, aut bellum fufeeperint.

Demùm commémorât adeo crudeles,vt nulla tangan tur mifcricordia. Scdhæc quatuor vi tia poftrcma fie difponit ChiyibftomuSjVt per iavvÿtTcvs intelligat cos,qui neque illis con^ ciliantur,cum quibus natura conueniunt.Equus cquo,bos boni iefe adiungit:(ed iftinemf ni.As(if),cvç facit,qui non afficiuntur necefïarijs. A(r7niï{/?(!Vf,qui nulla fœdcra,aut focietatesfir Uotieitn^iet4tij, mas habent. AytAtw/xof'ft, qui nullis mifcricordiam impcndunt. Recenfenturadeô diligent ter hæc vitia,quôd illis,ceu notis quibufdam impietas deprchcndatur.Nobiscp idcirco cw rcferuntur,partim,vt videamus corum calamitatem,qui extra Chriftum, ôd eius Euangcto viuunt:parrim,vt ob oculos habcamus, contra quOs hoftes pugnandum fit.

Qw ciini Dfj iHyf/fùm nom'int,ijuocl hi,^ui talmfaciunr digni fÎM morte.,non fàlùm eafaciunt-iUerunt Jènt'unturfdcietitibus Per exaggerationem adhuc iftos deprimit: cum inquit,amp; prauos eflef pfos,öd pram's impenfè fauere:cùm tarnen iuftitiam Dei nolTcnt.Nam SC prudentcs,amp;fdC' tes peccânf. Vnde Dei leges hominibus fint compcrtæ,non docet ; quia omnibus patet id Naturæ lumine contingcrc.Et iuftitiâ hanc,quam homines naturalitcr percipiunqappcl Lex iidlur£ e^l lat iuftitiam Deûvt naturæ legê,Deiquoqî logé effememineris. Non funt ignarfquod qui lex Del. tiæc,à: id genus alia agunt,digni fint morte:quia lumen Naturæ monftrat,quod Paulus do Lumine n.itu'£ cuit,ftipcndium peccatimortem eftè. Draco Legis lator omniaiccleracapite puniuit.Et ^d‘^'inorn‘t(nt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;monerctur,non eflè paria^mniuiÿ peccata, refpondit, fc quoque id feire : led nonha^

a mor t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliquod grauius,acerbiuscK fupplicium morte:amp; idcirco atrocioribus flagitqs no po

Dwopcccatd t:uiftc adderc grauiorcs pœnas.Non tarnen proptereafuifl'e committcndum,vtlcuiorapec omnid morte pu Câtæ,quæ mortem coinmerebantur,ea non punircntur.Confentire facicntibus,cft eos fouc niuit. re,amplc(fti,non reprchenderc: imô collaudarc, ôd, ciim aut docendi, aut concionandi, aut admonendi funeftio tibi commifla fucrit,ifta dilsimularezvefvt fit in Romana Curia,difpê^ fare,pccunias accipcre,tranfigcrc,atque vt loqumttur,componcrc de h is, quæ ipfi pro nia^ nifcftisflagitijshabent. ConaturÄpoftolus,vtannotauitChryfoftomus,huichominum genen os prorfus oppilare.Nam fi caufati ftiiftcnt ignorationem, fcribit, cum Dei iuftitiam cognouiftcnt:fin vero infirmatem,adhucreilunt:quód alqs idem facientibus confenferint, fiCapplaufcrint.Sed ctim Paulus hieinuehat in eos, qui Dcum cognitum non glorificauc' An omne! ethni runt,vt dcbucrant, atque fefe idololatriæ addixcrunt, num hos vniucrfos rcos peragemus afuerunttotej* tot atque tantorum criminum,quot,fiC quanta enumerari iam audiuimus f Cçrtefucruntin tantorum crimi Republica Romana aliquot fitis præclari,amp; integri virirvt Valerij, Catoncs, Scipiones:amp;^ ««)«. apud Græcos vt Ajiftides,Phocio,Socrates:quos no Icgimus,tot ignominiofis turpibusep fceleribus fuifiè coopertos. Fuere,qui refpondcrint,quôd licet hi non omnibus his pco catis contaminati fucrint,tamc ex eis nemo extitit,quin faltcm compluribus elTctpollufus. Superbi fane fuerunr,Ô!f nimis gloriæ,ac nominis appetentes. Deinde,quod citra contro^ uerfiam eft,de Deo male fenferunt. At facifior videtur cxplicatio,fi dixerimus,iftos eofdein infignes

C o M M E N T A R I V s ƒ A P, fl, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

înlîgnes viros,quod ad cor,5C anrmum attinct,impuros SC contaminatos fui'fle: Vt,qui Chd æmamcdiatorem SC propitiatorem non habuerint,pcr quem natniæ cupiditates illis no imputarentur ad peccatum.Ncq? fpiritus fanô:us,aut gratia Chrifti adcrat,quibus SC repris merentur a peccando,amp;f cttam opcra,quæ faccrcnt ad gloriam Dei,ederent. Qiiare hæc ib cordis immunditia,SC^ naturalis Àimicitia crga Deum,quantum in ipfa fuiqin omnia næcfcelerapotuit erumperemifi Dcus curairct,nc Refpublicg (uscp de^ vert erentur,neue omnispoliticadifciplinapcrirct,vt aliqui fubinde præclari viri ful^erent, quorum legibus, upuriorevtcui^vitareliquiinciuilibus officrjs continerentur. btlicetiftorumeorundê, quodattinet adljeum,a(fboncs peccata eflent,tarnen externo afpecflunón erantadeó có--MaculatæjVtnon poflênt alijs cxemplo cfïc,amp;régula quædam ciuilis honcftatis. Cacterum ifti tam paucifuerunqvt in maxima Philofophorum turba vnum,aut alterum vix poflès re-cenfcre:amp;in infini ta ciuilium hominum multitudine vix pauca,vt videmus,exempla mora, lium virtutum inuenire. Paulus^ de hominibus loquitur,vt fefe paisim ofFerüt.Qiiare per-ftat,quod ab eo dicitur,neque hac obictfbonc vacillat.

C A P V T S E C V ÿ D V xM,’

VARE inexcufabilis es, b homo, quifquis cs quiiudkas, In eo cnim,quod alterumiudtcas,teip(um condemnas,

I nbsp;nbsp;nbsp;Notitiæ genus in duas partes diducitur : quarum vna tantum ad con-

templationem pertinet : de qua iam inde ab initio fatis iuperep fcripfit, ex obferuationccreatarum rcrum iftospotuilTcad vniucrfiauthorcm,De-urn Optimum max.pertingerc:a quo per idololatriam cum turpiter defe-cilTentjprobrolis affedtibus traditi funt puniendi. Altera notitia eft, quam vocant pracfticê, quod circa res agendas verfetur. Hac quoque notitia Paulus hocloco docet,eosfuiireabu-ios:quod cum noflent fas SC ius rcrum agendarum,partim alqs indulfcWnt, SC fauerint,cùm limites tranfgrederentunpartim quod, li in alios animaduertebant, in feipfis tarnen cadem pcccatadifsimularint.Etitaillos arguit,vtdoceat,non euafiiros elle indicium Deijlicctalio rum hominum iudicium interim fiibterfugiant.Conatur itaque omnem illis adimere excu-fttioncm.Sumus adeo cf/Aavrat vt fæpè in alios non male iudiccmus : fed nos ipfos eadem, amp;grauiora peccantes facile præterimus.Propterca inquit,Incxcufabilis cs. Ex his, quæ di-Xcrat,hocinfert:quia, quod attinetad vtranque notitiam, deprehenduntur, SCfcientes, SC volentes peccarc.Opinatus eft Origenes, hanc non efle fatis congruam capitis diftineftio-nem, cum tarn aperte,quæ hic dicuntur, à fuperioribus pendcant.Et Ambrofius exiftima-uit,hocloco elfe occupationem in eos,qui fortaisis excufarent,fe licet prolabantur,non tarnen confentire agentibus iniufte. Quos vult admoneri, vt cum feueriter in alios animad-uertant,infcipfos tandem foreidem iudicium. Cirr autem videatur Apoftolus, folum præ-cidere excufationcm ignorationis, iam antea caufam expofuimustquod alteram cxcufatio-ncminfirmitatisEthnicfqui omnia libero arbitrio trilouebanf, nunquam praetcxuilfcnt.!-deoabhoclaterefuerunt vrgendi,vt intelligercnt,notitiam fibi minime fatis fuifle. Præte-rea,propofitum Apoftoli eft, cos à lege, SC Philofophia reuocare : quarum duarum rcrum munus eft potifsimum vt doceant.Ideô,côm oftenderit,notitiam per feipfam non fuifle ia-tis adiuftificandum,apertifsime ftatuit, neque à Philofophia, neep à lege, id expetftari pof-ft.Naturaliluminciftos cognouiffe,quæ agenda erant,hoc figno patcfaciqquod de illis iu-dicarepotuerint.Nemo autem de his,qup prorftis ignorat,fcrre poteft iudicium.Sed quam Ethniconim fapientes acumine iudicandi cxcelluerint, declarant pulcherrimæ lcges,infig-ncslibri,quos cdiderunt,amp; definitiones, quæ ad corum tribunalia, cîirn dicerent ius,ab cis conftitutæ funt. Arbitratur Chryfoftomus,idcirco hæc ad Romanos fcribi,quód tum rerû potirentur,amp;iudicia ferme omnium prouinciarS illuc pcrtrahcrcntur.Sed certe ca,qup hic ftribitApoftolus,omncs attingût. Nullus cnim inuenitur fana rationc præditus, qui de his velfecum ipfe,vel cum alijs non diffcraqquæ publice,aut priuatim geri vidcrit, eacp aut lau det,autvituperet,prout à naturali iuftitia vcl abhorrêt,vcl cum ca confcntiunt.Scd cum de alijsiudicenqde feipfis inprimis iudicare debucrut : quoniam illis conftat,non folum,quid agant,verum ctiam, quo animo agant : quod in alqs baud facile pofl'unt intucri. Vcrum fibiipfisparcunt, Sccademfaciunt, quæiudicant, lib's ergo quo terrorem incutiatjPau-lus inquit:

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN ÉPISTOLAM AD ROMANOS

~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* 1 A

Schmisatiteim^iiodiudiciMneft/ecuiidumueritatetnatiuerßtseos.ciuitaliafäcitmt^ Cogitas aiitcm,olW' itiOjqui ludicas cos,qüi talia faciunt,amp;facis cadcnl,quöd tu èmigics indicium Da? Sißi' pfoi'uiTi pcccata ddsimuläbant,vel quod putarcnt,Deüm, quæ ab hominibus agunmr,p!'' rum curareiaducrRis quem crrorem Apoftolus inqu!t,ceitifsimuni eflc,Deum hæeiudicîj' turum,amp; quidem fecundum veritatcm.Alioqui,vt A'citAmbiofius,malus artifcxhabcrtU vt qui fuum opus ncgligéret.Cumi^ optima lint,quæ fccit,eacp, vt conftantia,ô^ ordottr** dcmonftrat,à fua curâ non abieccrit,quomodo putare aüdent,hominem, qui eft ômniûrc' mm conditarum præftantifsimus,cxtraDei curâ,amp;præfcntiam degere f Alij fortaflew^^'’ perfuadcbantur,vt contra fuum ipforum ludicium peccarent, ÔC impune (é laturos id pu»' rent,quôd animaduerterent,Deum fupplicia dilfcrre. Qiiam erroneâ opinionê pofteatO' ueHit,dicendo:Num diuitias bonitatis eius,patientiç,SC10nganimitatis contêilisf'Scdqiio iiiam Videntur taxari,quôd alios iudicent,amp; quidem non malè,cùm tarnen ipfi vetfentiirin cifdem fceleribus,videndum eft, an illi rédîè fentiant,qui opinantur,iudices, quâdô fuiitro eiufdem criminis,non polîe,ncc debere indicium in alios cxercere,qui acculàntur.Scdlioc . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;clîèt Refpublicas euertcre,ac iudicia ftinditus tollere. Neep huic fententiæ Paulus aftipnl^

Aniudcx o no-quot; tantum oftcndit,eos maxime peccare^qui iu{H fecuritate animaduertunt in alios,S-tcuicrtmt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prætereunt.Dcbercht fane coTrigere,artp cmendareféipfos. Non tarneniubetPau

luSjVt déférant commiflam fibiprouinciâ.Solent hue citare amp;nbsp;Chrifti didlû, ad cos, quipu •. fequébantur adulteramiQin veftrum fine peccato eft, primusïn illam lapideinmittar.\C' rùm hæc Chrifti fententia non aduerfatur iuftis pœnis, legitimis iudicïjs. Neq? præccpU illis,vt mulicrem,quam deprehenderant in adultcrio,non pergCrent accufarc.Ipîe non ent magiftratus,fcd fummus Dei concionator. Ideo, quo d fui muneris fuit, exequutus cftjfo' dendo illis hypocritis pcenitentiam.Voluitep prius vtid curarent, vtfcmeipios àpeccatis, quibus obftringebantui‘,cximércnt,per viuam fidcm,amp; pœnitentiam.Nequc prohibebat, quin,quod lexMofis præcipiebat, exequerentur. Videbat impios in his punitionibusdU' plici vitio laborare.Primùm cnim iuuabât eos pœna,amp; luppliciu, quod ftim^batur de pW' ximo:qucm pcrfeqtftndo ad tribunalia ô? iudicia,fua priuatim odia, amp;nbsp;inimicitias exatura' bant. Alterum crat crimen hypocrifeos: quod ciim ipfi alioquiab cifdem fceleribus non at» horrcrent,peccatores acculando,fimulabantftudiumlegis.HgcChriftus emendata volui? Mulicrem non condemnauitiquia iudicïjs politicis non præfuit. Non acculâuitinagiftgt;'âd' busiquia illam in adulterio nondcprehcdcrat.Qiiarc cû teftis non ciretidoneus,lcgenoa' ftringcbatur,huiufmodi accufationc perfequi. Sed quod fup funeftionis erat,non prptennp fitiquippe illâmonuit,vt poftea à peccato abftincret.Item cùm nobis occurritaliquodpro ximi noftri flagitium,Dcus minime requirit,vt de illo ex cius natura ne iudicemus.lSani vp Quado peccata nobis,vt Propheta diccbar,fi bonum malum dixerimus. Qiiod malum eft,prouteft,indice proximi occur- tur oportet.Ncc minus debcmus,aut iudicium ftifpendere, aut oculos auertereab his,qu^e runtguidagêdu re vera mala funt.Qiiód fi fenferimus nos quoqj vitio eodem tcncri,in nos ipfos deiccnda' mus,nolcp débita caftigationc redarguamus. Atq? hincfict,vt ipfi per pœnitentiâ corrcpti, fratrê pcccantcm S? dcxtcrius,0(f fru^uofius admoneamus.Ncqj pugnat cum his Matthai fententia cap.7.Noliteiudicîrc,6Cnoniudicabimini.Qinaillic no agiturdefraternaadino nitionc tollendaifcd tantum impiorum curiofitas rcprimitur;qui,cum omni vitiorumgene QaowoJo intel- refcateant,alioru peccata diligentifsime veftigantmon quo ilia emendent,led quodmulo' ligendum nolite incline peccantium fc oble(ftent,amp; purent Ibcietatc fua caufam relcuari.Pij nolaborantifw iudicare. euriofitatcivt qui in ftia pcccata,ôd quotidianos defcdlus perpetuo habeât oculos defixos: ita,vt cis non vacct,nififcfe offerant,aliena dclicfta confidcrare.Pretercanongaudcnt,necp fe obledlant proximorum damnationc,præfertim quæ tcmcrèfiat.Nam feiuntfratremfuü, cùm Dei fit, domino ftio vcl ftarc, vel cadere. Vcrùm de priuatis hominibus nuncagimus, nonautem demagiftratibus,aut paftoribusîquibus incumbit ex officio in vitam, ôômorcs €orum,qui ftiæ fidei commifsi ftinr, inquirerc. Qiiarc omnes tarn fubditi, quam præfeA, pcccata,quæ fefc obijciunt,iudicaf e debcnt,moncndo,5C punicndo,quifq3 pro fuo officio, ne vitia propagcntur.Id vero maxime obfcruandum,vt nunc Paulus docer,nc quæànobis perperam fiunt,difsimulcmus. Nam,vt ait, quo altcru iudicamus, nos ipfos condcmnaniuSj eadem fententia, qua plccftimus alios,nos ipfos fcrit : 5? cùm no pofsimus iudicium noftiu effugerc,quomodo fugiemus iudicium Dci,quod cft.fccundû veritatefNo enim tumacefi det,quod nûc fieri vidcmus,vt in eodem genere criminis vnus damnef,alter cuadat. Prout erunt faeftanoftra ita iudicabuntur.Nunc fibiipfis parcunt homines : amp;ftucri luntinalios. At in Dei iudicio id minime fict.Rcftat igitur,vt candem fcucritatcm in nos ipfos cxacca'

mus,

■ H

5:0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN t'P IS TOL AM AD ROM AN o s

nuit,cùmdiccrcî,quandonirnnâbantur aliquot opprefsiruina tum's SyloatNuffl putâ* tis,quôdillifûlipeccauerintr’ Acfidicerct*.Nonilli tantum id ïupplicîjcommen'ti font, Cur Deus ali- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;multi alij hæc eadcm pari debuiflennfed Deus vult exempla quædam parriculariaedc'

qtfos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re fui iudicij, quod generale quandoque futurum eft. Differtur quid cm punitio impio'

’ rum ; fed omnino aderit conftituto tempore^ Parabtjla de fieu, quam paterfamilias excin^ ' dl voluit, cùm frutftum non fciret, huius eiufdem rei nos admonct. Impcti auit enfin cO' lonuSjVteius excifiö nonnihil extrahcreturiquod vellet earn ftercore,ac lïetaminead' hue excolere : fi fortafsis frutftum produceret. Quod fi non contingcrct, tune non fo' kim futurum erat, vt extirparetur, verum etiam vt in'ignem mitteretur. Docemurbïc, Ergrf pfcMnffï vt fratres noftro's, dum peccant, non iliico defcramus : fed patienter aliquantifpercxpC' fratres a- (flemus, vt'que, quemadmodum Deus ipfcfacit,benefierjscos ad refipiftcndumprouo* genäum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c€mus,admonitionefraterna interim non omilïa.

Sed animaduei'ftone dignum eft, iftos cofdcm, quos paulo ante dixerat punitos foiÏ' ft, cùm traderentur cupiditaribus cördis fui, fiC afteeftibus ignominiofis, amp;repróbpmen' ti, hoe loco commemorari, denuó plecftendos efft. Qpod ïdeo fit, quia primuin ïUud genus punitionis ad voluptates QC delitias traxerint. Oftendit cnim, fore quandoque,vt ^tïonemftibeanttum grauem, tum eflammolcftam. Sed höt quo padlo cOnfentitcuni kis, quat ä Nahum Propheta primo capite dicuntur f Nöniüdicàri, aur puniribis inidip-ftrm. Cùmfemeliftipunïtifucrint, cur aliud fuppliCium türïus adijcirurf Ccrtè eafen* tentia, qutead'có Vulgata eft, Deum bis non punire, ntqUaquam fic habet in Própheta: Licet in feptuagintaintcrpreribusïcgatur. Verba fic habent ; Qiiid cogitatis cOiltraDo' minumf Ipfe conftmmationcm faciet : neque conftrget altera vice tribulatio. Qiiæintcr' pretantur Hebræi nonnulli, vtHieronymus refert,de Aflyrtjs: quicum prima viceob^ tinuifftntaduerfus regnum dccem tribuum,cogitabanr,ft poflè fimilitcr præualercad* uerfus regnum luda. Qirod Propheta negat futurum ; amp;nbsp;ait^ poft priorçm ttibulatiO' nem pofteriorcmnonconfecuturam, Poteft quidem fern' hæc expofitioiVertlmdifoeiquot; dior eft altera; vtifta^icantur contra Sinnacherib, quiHierufalcm obfidcbatiCuiDeus minatus eftabfolutam perfetftamque contritionem. Te,inquit,fic delebo, vt neccflfo'f' urn non fit futurum altera vice in te infurgere. Satis erit vna plaga : tam vehementer ea af fligeris. Neque fomniauit Proplieta, vt multiftngunt, Deo præfcribi modum pcenarum' quafinon liccat ei,nififemel,in eundem animaducilt;cre. Qiiodfidarctur,dicCi‘emus Aegyptios, cùm in mari rubro pœnas dedci'int, nuned gehenna elft liberos: Et quiiiiSo' domis, öu in diluuio male perierunt, cos nunc tandem quicfccrc. Quæ citra controuerff am abfurda funt. Vt enim quidam in hac vita percipiunt fpiritum, arque gratiam, quafiaP rhaboncm venturæ fœlicitatis, vtqui turn hic, turn in futuro habituri fint remuneratiO'

jmpioritfuppli- nem:itafieripoteft èdiuerfo,vt aliquorum fupplicia incipiant in hacvita,inalio fcculo cù fapc in hac ^ikgcnda; quemadmodum Herodem ,Neronem, atque Saulem exiftimari poteft,panas uita inchoàtur, ft^as hîc guftarunt,nunc experiri longe grauiorcs»

ÿrauiorcsq-tnfît nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tamch intérim negRuerim^Deum quôad luoS elccftos, contentum eflê his pœ'

turojecu o^t- gj-que fiipplicijs, qirat dc illis in hac vila fumir. Vt Paulus dicebat ad Corinthios tra/ ' dendum elle fatanæ quendam,vt fpiritus eius in die Domini faluus èlftt.Ét rurfus,ait,non/ Sanâi pcetttshu tiullôs hîc à DominO corripi, ne cum hoc mundo damncntur,Scd quândo velit Deus hoc iM utt^folûaffli paefto agere, vel vti ea fcueritatc,vt SC hîc,amp; poftea cruciet,noftra côgnitioni minime fub/ jjcitur. QiiareiuxtaChrifti mandatum femper timendus eft : cùm habeat poteftatemÄ occidendi corpus, ôf mittendi animas in Gehennam. Id tarnen pronuntiarelicet, cos, qui aftlidi pereunt, nifi refipuerint,rurfüs grauius eflè torquendostSC cos vicifsim, qui admO' niti flagellis ad Chriftum reuerfi fuerint^prafentibus pœnis huius vitæfatis caftigatos æter nam falutem elft confequuturos.

Qli^tc iuxtaid,quoddiximüs,Paulus iftôs monct,licet vtcimque punitifuerint, nifi pcenitentiam egerint, côs màncrc in die iudicij longe grauiora. Vult'que Deipatient tiam, qua tolérât eOs, non porteridere împunitatem,fed occafiOliem illis præbere, vt verè incipiant pcenitere.

Prædicatur Deus, St mifericors, amp;nbsp;bonus : ftd ita tarnen, vt eius tolcrantia le* nitas fines ac terminos habcant. Et coadtus eft Apoftolus propter hanc dilationem pcenarum , quæ in hac vita feie offert, extremi iudïcq mentionem facere, Alioqui,

cùm

r4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f N E P I S T O L A M AD ROMANOS

nam cxaminanda funt, caurc accipiendum cR. Siqirid cm vcra fidcs nunquam iuftrs opcii' buscarcr. ScdaccipitChryfoftomus ßdcmhoc loco, pro ca credulitate,quamfopen«' mcrohomi'ncs Iccleraciiacftant: quæ opiniopottuseft,autvana pcrfûafio,quàmvtKdcs fiJesmor^ano appcllarïpofsitrquamcandcmlacobusappellatmortuam, Qjjæ cum mortuadicatin',ic ‘ P vcrafidcs nonclE Vt,qucm conftat efle mortuumi^'snonamplius homo clTe affcriiin'.

Vndc Ambrolius hoe loco rem cxplicuit, diccns, Non tantum piofcfsione, fed amp;nbsp;vita o-pus cfTe. Qiiare vbi praue agitur èc fides ladlatur, eft p onus inanis profcfiio, quam Chri' fh'anafides.

lis ueroy^uifirb.tx contentione.,^^ ^ui ueritati non obcdiunt.,fed obtempérant iniufiitiie. Hîc altera iuftf Dkx nota impio tix pars exponitur,qua de peccatohbus meritæ fiimuntur pœnæ, Duabusep nous impios rwm, exprimitiquod fint contenn'ofi quoad dogmata:quôd ven'tatinon obtempèrent, fediniU' Cotentiouitiofa fti'tic,quoad mores.Contcnno,quæhicattingitur, eft, quaaliquid finecaufa,amp;vehcnicn' tiori conccrtationc fufcipitur defendendum. Ac fæpe accidit, vt homines contentiofi tucri annitantur,quod animo amp;nbsp;confeientia verum non credunt : led tantum ftudent vidoriæ. Idco^ nihil remifle, fed omnia vehementiisime agunt,Sgt;C animi perturbationcfic agitaiv Contentio (jua- tur,vt à vero femper magis ac magis recédant. Eft tame aliquod genus contentionis, quod 447» landabilis. mcrcturvcniam,cùm veritatis defcndiyidæ caufa fufcipitur. Eftepcontentiohuiufmodi abfquc obftinatione : quod in Paulo licet ccrncre. Is vt fe deceptum cognouit, pertinaxin propofito nequaquam pcrftititifed illico dixit,Dominc,quid me vis faccre/ In rebus aU' tern agendis ifti, qui fic à Deo puniendi erunt, nihilo funt mcliores, quam fueruntindog' man's : quia veritati,quam noucrunt,non obtemperannimo earn captiuam apud fefc,vtftP Diioperpetuibo prà audiuimus,dcnncnt;obfequuntur autem iniuftitiar. Nam hominibus perpetuo afsiftut minum coiifubo veritas concupifccntia,vt confulant, amp;nbsp;perfuadeant de rebus a^endis. In impijs dctc' rn. j-jor confultrix præualet cupiditas ; atque itaillimifere decipiuntur. Qiiod Apoftolus eX' prefsit in epiftola poftcriori ad Thcllalonicenfcs capite fccundo, Vbi fcribit,Antichriftuni venturum cum potentia, quum fignis, ac prodigtjs mendacibus, fiC cum orngi deccpriogt; ne iniuftitiæ in qs,qm percunnpro eo, quoddilctftionem veritatis non recepcrunt,in hoc,vtfaluifierent. D'opterca mittet illis Deus efficaciam illufionis,vt credant mendacio. Hæc autem iniuftitia, cui parent, appellanir poftea in feptimo capite, Lexmembro^ rum ; nimirum, quod praua concupifeentia àlapfuprimorumparentum fit hominibus in^ generata,obrjeianir'que noftræ menti opera fatanæ: qui ea, vt inftrumento fibi aptifsf mo vtitur. Iftis,inquam, hominibus erit Indignatio,^^^ ira, ^affb^iio, amp;nbsp;an^udiaadiierlùs om* tiem animant hominis perpetrantis malum, lud^ei primùm, Jimuli^t'Grtieei.âviMS ÔC o^yn differrevidentur, co quod âtfgô? vehementior fit impulfiis , àgy» vero lenior : qua: tarnen in fupremo I'udice locum non habent. Non cnim Deus his affcdlibus perturbatur. Sed hoctro' po fcriptura vtitur, vt vltionem, quae haec fequitur, indicet : quæ poftea exprimitur, cum fubdit, Afflieftio, ôd anguftia. Et de anguftia, quæ Græcè dicitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, feiendum eft,

animum hominis libcrtatc delecftari. Vndc, cum in areftum res noftræ contrahuntur, vt non pofsimus nos vllo patfto vel moucre, vel exitum inuenire,id nobis molcftifsf mum putamus elTe. Atquehisgvocibu» extrema poena, ÔC delpcratio futuræ infeiicitaris • defcribitur.

Anim t hominem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^duerfiis omnem animam, Sunt qui argutentur hoc Ioco,idcô animæ fierimentionqquod

Jigmßcat. ciiis affiidlio longé grauius feratur,quam corporis. Verum mihi videtur, fimplicius dicen^ dum,EIcbraica phrafi per animam ipfum hominem fignificari:vcl,vt rctftius loquar,omncs facultates,SC partes hominis. Neep obftat, quod in textu additur gcnitiints cafus hominis, quodlt;^ Iudæus,amp; Græcus cxprimitur.Id cnim eo Ipe(ftar,vt totum humanum genus com* prehendatunquod à Paulo diih'nguitur in has duas partes,vt alfj appcllcnturludæi,alij ve--rd Græci, nempe Gentes, quotquotlegi Mofis non fucrunt obnoxij. Atquehicincipic Accedit adtudtc Apoftolus illi reprchcnfioni,quam inftitucrat contraEthnicos, ludæos admifccrc; quonf os rcprehen.icn- am vult cos quoque redarguere. Senfim^ ac molliter ad eoium cauiam transfert oratio^’ dos. nem : quos nominatim conucniet, cum non multó poft dieet,Ecce, tu ludæusnomina* Curludaisprior ris,rcquiefcisinlcge amp;c. Primum locum idcircó ludæis afsignat,quod notitia amp;nbsp;co* locusafsi^netur gnftione Dei, ÔC iuftitiæ principatum habebant, fi cum alijs Gentibus fuiflent collati. Deinde, cumPaulus ex eorum gcncrc prognatus cfi'et,prioresillosrecenfet,ne videa* tur fuis parccre, cum Ethnicos acritcr rcprehendcrit. Merentur etiam ante Gentes nomi* nari,qudd grauius cflent accufindi, dC duriorafupplicia experturi : quod non clTentignari veri Dci,£lt; religionis ei debitæ, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Gloria

1

jrö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E P I S T O L A M AD ROMANOS.

non carent omnino,quæq; nofiræ faluti finit ncccfiàriæ, ita Dcus illas rcfpicit, vt fi ad eins tribunal apparucrimus abfip illis,fcruari non pofsimus. At de hoc gcncrc perfonanimf^'^ li fententia intclligcnda non cft.De bis vero pcrfonis,qua: bona, vei mala operancceliario non habet c6iundta,rcfpódemus:quód fi caufie ita annc(fiant,vt cam vcl aggrauêt,velrclc uct in iudicio,ncccfl'e cft,vt accipiant. Qiiia grauiu^iuniet iuxta fentcntiâEuâgelij fini®, qui voluntatc Domininouit,amp; cam trâlgrcdit, quam quiignoâs pcccat. ReftatitaŒ,vtw eus Apofioli intclligatur de his pcrfonis,quæ à caufa finit abfolutæ. Eft prætcrea difringn^ dum iiitcrid, quod efi accipcrc perfonam in iudicio amp;nbsp;id quod eft prêter iudiciuni donaïc aliquid alicui gratis alio preterito. Na hoc pofterius nemo poreft iufte aceufare. Vtfiq®S cîï duos habeat debitor es, ab altcro cxigat,altcri velit codonarc; is,à quo cxigit,no habet, q) pofsitiuftè coqueri dc'crcditorc.EtDeus,cû vnû vocat, alterû no vocaqquianuUanicii' ta in altcrutro præccflêj'unt,acccptor perfonarum non dicctur. Neep fi in rcddêdo prenne his, qui laborarût in vinca vna hora, voluit æquâ mcrccdem dare his, qui totum diem fi® ea exercuerant,reprchendi debet.Qiiia iftos nô fraudabat prcrio,de quo cum illis couene' rat.Et altcris voluit gratis dare,quod non merebâtur. Tgnc autc clfict rationabilis quereb, fi vni darctur quippiam,ôd alter, cui idem dcbcrctni',fi'audaretur. Arque eodem modo,eu® Deus nulli fit obftri(ftus,quum varia doua diftribuit,licct ci faccrc de fuo,quodlibet. Qli® largiendo aliquibus gratis,cos,quos pra’tcrit,nulla rc débita expoliat. Hæcfiïnt.quc Aiign ftinus habet contra duas epiftolas Pclagianorum, ad ßonifacium libro fccundo, capiteIc' primo. Vbi fie ait, Acceptio perfonarum ibi reefte dicirur,vbi ille qui iudicar,rch'nqucns eau fæmerirum,dc quaiudicat, altcri contra alterum fuffiragatur : quia inuenit aliquidinpcriO' na,quod honorc,vel mifcrationc fit dignû.Et ftatim fimile duorum dcbitorû,6u parabola® de vinca,de quaiam dixi,fubqcit, amp;nbsp;addittSicut ergo hîc nulla eft acceptio pcrfonarû,quw fie alius gratis honoratur, vt alius debito non firaudetunfic ctiam, cùm fecûduin propoliw Dci vocatur alius,alius no vocat,vocato datur graruitû bonum, cuius boni vocatio ipfaclt principium; non vocato redditur malum, quia oniiies rci finit ex eo, quod per vnrihomine

dÿa Deus d.tt reci'taui'mus,addendum efijOiiicquid bonihomi'nibus elargi'tur Deus,i'd plancab eiiisnH' fen'cordi'a dementia proficifci'.Etli'cct i'ntcrdum afleraqquod aliqui'bus bencfacercvclit aut progeni'torum grati'a,aut prcci'bus, ifta i'dci'rco di'ci't, vt nos ad rcdlc vi'ucndum inciter, Neque promiiïailla de toto genere poftcritatis,autin vniucrfiim intelligcndafunt. Habet enim Dcus,iuxta arcanam prçdeftinationem fuam,dclc(flum in femine fandoriiin,5-' preo bus audicndis,quæ pro alijs effunduntunquod fatis exemplis confirniari poteft. Siquidcni Abrahæ fernen bcnediciturtfed in iïaacorat in Ifinaclebenedidbio ca locum nonbabuitliaa

Dekflus^ui pradcflinatione conftdt^zy nobis ignotus eü,^ pcrfonis nonnni titur.

agitur a Paulo. Et cam pronuntiat abfque perfonarum acceprione vel reddenda ehe, vci neganda ex iuflo Deiiudicio. De temporarijs autem commodis, non dubitamus, folere illa interdum ad landlorum virorum prcccs vel maturare,vcl remorari: quod idem à feminifandlorum tribuit.Sed hoe agendo vel prouocat homines ad poenitcntiam,vclcxlc nitatc maior cis conciliatur poena. De æterna vero atep fuprema foelicitatc,iam præfatifo-mus, Dei promifsionem de poftcritate feruanda, quæ generalis fir, non haben'. Ideoludæt meritô taxandi fuerunt,quôd fibi tantum pollicerentur: quafi,quum fernen Abrahæ client, perirenon pofîcnr. Paulus in hac cadem epiftola,cap.2.quam apcrtilsime dcclarat,nonO' mncs,qui fint ex Ilraclc,Ifi'achtas efle: neque quod fint feinen Abraha:, ftatim omiics clîcH' lios.Sed per lfaac,inquir,vocabitur tibi fernen. Hoc eft. Non qui fil ij carnis,hi funtfilij fed qui finit filrj promifsionis,rccenfcntin'in ferne. Haec Apoftoli fcntetia tefiattirid, quoa diximus, fingulares, ac non vniucrfalcs fuille Dei proniifsioncs in hoc gcncrc. Et certödt inib

COMMENTARIES CAP, II»

ni lis qui ad iàliitem dcledli' ftint,bona opera omnino inucnin', fi ad œtatem adultS péruc--obftant prolatæ' fcntertttaï,Âpud Deum non clïc acccptioncin PWonarumiEt quotfes in precibus Môfis,autprophctarüm lcginius,mentioncm fieri pagt; fprouocareadtnifericordianijputandifiint)duofpeclafi ^•tuirnum^eùm in ea genre Deus âli^uos habuerit fibi delcdlos, rogabât, vr eorum gratia nttitudïni parceretun Deinde ilon hæc meritis tribu^bât iànélorüm : quæ, vri diximus, nululuntifed promifsioncs facflas his patribus commemorabant. Liqüet igitur ex his,quo p(.ro dilui pofsint,quæ obqciebantun Sed nunc ad expofitionem verborû Pauli redeun*

Queuntj. ftiimfinelegepeccaueruntfiine lege (irperibunt : i^uieunf^ué in legepecdöüerunt^ per legem iudicit' W, Rcfpfa docetjDeum non habere refperflüm perfonarum,nécp iniudicio cuipiam wtturum elTciniuriam.Aequatludæos Gentibus:quandoquidcm ex vtraqucnationc,qui fegeflerint,peribunt. Et quod attinet ad formant iudicij,Iudd,qüi darhnandi eiilnt, wdicabuntur per legem Mofis: quia cant habebunt fc accuiantê,SC condemnantemiGen.-tiles vero improbi à lege iila neqp accufabuntur, neque condénlnabuntur : fed d naturæ lugt; Jninc,amp;fuis ipforum cogitationibus. Per legCm hoc loco Mofaicä oportet accipere.Nani ta tantum perfedfa eftifi«^ propter cam contentio fiffeipiebatur. Alioqui nullae aut perpau* tæ genres eranqquæ aliquibus inftitutis,aut legibus nort rcgcrentur» Duæfubduntur öc* fupationes.Prima eft,quödludæis potuiflètmirum videri, fi cauia eorum nihilo reddere-* turmclior,cum ornati fiierint à Deo legis bcneficio. Qiifbus refpondet Paulus, hoepo* tiusmagis eos grauarfiquod apud Deunt,nön qui attdiunt legem, fed qui faciunqiuftificS' nir. Altera occupatio eft,quód cthnicis durum videretur, fi périrent, cùm legcDci carue^ tint. Qinbus ait. Non prorius vacaftis lege. Et duplici ratione probat cos Icgem habuifle: pnmum,quôd natura fecerint ea,quæ funtlegts : deinde quôd in fc ipfis habuerint cogita^ dones,mutqpfefeaccufantcs,amp; defendentes. Quod attinetadludæos, grauitereos pcrgt; ftdngic,qui tain parùm fani fiicrint, vt ludicarêqie ideô iuftificari, quôd Icgem acceperint» lam^cum illis incipit congredifepfimiquod paulô pôft facietaperffus.

Non,induit,auiiitores legis,fedfitéiores iufitficabuntur apud Deum. nbsp;nbsp;nbsp;Proptereà dicit Apud Dcuitt,

quod illi coram hominibus magnifiée iadf arent legcm,quam acccperant.Deus,inquit,hoe nonmorabitur.Exigetur enim à vobis,non admißiOjfcd executio legis. Sermo,qui nunC hïbetui‘,eft de iuftitia legis,quam vnam illi tune recipiebât Nam de iuftitia fidei pofieà lugt; tulcntcreos docebit. Nunc eos iuguîat fiio ipforum gladio, illam iuftitianl Icgis definicngt; dOjquôd fada exigat,amp; opera fc implcntia requirat. Vnde reuocat cos, vt fiiam ipforû vigt; Ununtucantur. Neep interim diciqhomines non aliter iuftificari * fed täntürtt illis oftendif, ^uodaiuftitialegis,dc qua gloriabantur, exciderint. Qtiod itatp diCïqhunc habetfenfiim: Si quis ex iuftitia Icgis deb erct apud D cum iuftificari,o portereqvt is legem facereqiuxta il WiMaledidus qui non permanferit in omnibus, quæ feripta funt in libro legis. HàîC faci* lis,amp; plana cft expofitio. Auguftinus autem in libro de Spiritu 5C litera,ad Mafcellinum in ^tüigiqfadorcs legis iuftificari, fed ita, vt iuftitia procedat ^ona opCia^ quæ fandi faciUnn Prius enim iufti fiinqquàm opera lufta faciant. Sed quia vid et verbum luftificandi eflè fiitli fitêporis,amp;idcirco innui homincs non effe iuftificandos,nifi operabonaprius habUérinq ïdeo addit,iuftificari hoc loco non cftè,iuftitiam primùm accipcf e,fed iufttim habeli S vt fit fenfus,Illi pro iuftis habebuntuqqui fucrint Icgis ta(ftores,fed hôs oportuitpriUs fide perce piflcniftitiam,vnde fucrint iufti:fed pofteà per effeda innotefcêt, iufti, quemadmodum étant,habebuntur. Etfîmilcmloquutioncm oftendiqquando precamur,Sandificctürnogt; tnen tuum.Vbi non petimus,vt nomen Dei fandûfiat, quafi antefandum non fuCrit : fed rogamus,vtpro fando ab hominibus habcatur.Hæc cft Auguftini expofitio, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modo fit expo^

Nam cùm Gentes,qua legem non habent,natura ^tcelegis funt,fi‘eerint,amp;c^ Nunc GentibuS OcCUrgt; nendutn. fit: quæ non debent conqueri,fi perçant cum Icgem Mofis non habuerint.Oftehditcp illas nonprorfus caruiftèlege: quôd natura fecerinqquæ legis crant. Qtrando autem dicit,Nagt;-tuia,nonprorftisexcluditDciauxiiiû.Namômncverum,qüodhominesagnoicûtàDeo, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ,

St'Spiritu fando eft.Et natura hîc fignificat vim cognOfccndimcntibus infitam.Qiîcmad^ modum oculis corporis à Dco infita cft facultas videndi. Ncq^ Paulus hoc loco agit de vP fibus,quibus adiute Gctes ifta preftiterint: Hoc enim pofteà declarabituqquomodo à fpP ritu amp;nbsp;gratia Chrifti ftippeditetur regcncratis copia rede viucndi. Sed nUnc tantum loqui tur de quibufdam externis adionibus honeftis amp;nbsp;redis, quæ,quod attinet ad ciuilcm iufti fiam,naturaliterab hominibus præftaripofsint, Neque dicit,Ethnicos planclcgempræfti

IN EPIS TO.LAM AD ROMAN O.S*

tifïejfta vt vniucrfam feruan'nt,aut pröptef cam luftificati tuennfi fed tantùifi iatcUigit,c®$ quædamfcdflè. Vndeinfcrteospôtuiflèi’ntcfhôheftumamp;inhoneft5,interiuflta'namp;in'' luftuiTi naturç acumine difccrncre.Iiiiö fi fpeeftemüs Catönis, Attici, Socram, reSjVidcbimus luftitia, amp;nbsp;decoro cîuili eos Vicifle permültos Chn'ftianos, ncludxosdixe' : rim.Non ergofepoflüntexctifare,quôdlégemnonHSbuerint Ämbroliushocloco/urt • accipiat jfacerc quæ funt legis, pro abfoluto legis complemêto, 6C non videat,quî fieriP7 ■ fit, vt qüi^ ld præftet,quï in Ghriftuth non credat, quandoquidcm Chriftiis eft finisleglt;^ ftatuithic fcrmonemcfledehis Gentibus, quaciam conuerfac fuiflcntadEuangeliutri)^ Chrifto crcdi'di'flent. Hoc hóim'num genus abfqj ope legis A'ïofaicæ faciebat,quæ funtk' gis. Aügirftinus dé Spiritu Alitera ad Marcellinum, defeenditin candem fcntenriain,vt Geates intelligantur Çhh'ftiani éxEthnicis conuerfi. Qiioniam illé difcrimenftanntvct^'’ risacnouiteftamentiinhoé^quôdinveteriléx fuit deferiptainexternis tabulis:inteto-mento autem nouo in côrdibüsyamp;l vifeeribus hominum eratinferibenda^iuxta vatieinium Hieremiæ cap.^t. Cùm itaqj Paulus bid dieat, Gentes, quæ legém faciebant,natirraoften' dilTe opus legis feriptum in cordibus üiis^ait non potuiflè ad nouum tellamentum non per tinere.Et quia vider fibi obftare,quod dicitur Natura,ait eam voeem legem Mofai'cain eX' cludererat non grariam â^fpiritum Chiîfti, quo natura non euertitur, fed ad priftinarn co» ditionem inftauratur. Accipit igitur Gentes legem faccre natura, quæ à fpirinT,ôlt;f grat^'^ reformata. Sed nunc videndum eft, vt congruant fententiæ Apoftoli,quæAnibrofius,'^ Auguftinus adferût.Certè quod Ambrofium mouit,admodùm eftinfirmum: cùin pcrnid i ti elle potuerintante Chrifti aducntum,qui crediderintin eum,atqi iuftificatifticrinr,quan tumép Humana infirmitas patitur,quæ funtlegis,obferuarint. lobus Ethnicus fiiit,c|ui Chn ftiim non ignorauit:atque etiam prædicationc Danielis rex Babylonis, ô^vt facile creditu eft,Gum eo ex Chaldæis complûtes ad Deum conuerfi funt:ÔC,vt habetur in Iona,Niniuite in viam redierunt. Hi omnes cùm lalutem fint alîècuti, citra contiouerfiam fjdédiatorem venturum expeôarunt,amp; fie præftare voluerunt ca, quæ ad legem pertinebant, Ne(]^ AU' guftini ratio multum Âiboris habet. Nam licet promiisio noui teftamenti fif,ipirituslànfti bench cio leges diuinas in animis hominum deîcribendas efle,id tarnen baud ita elf intelli-gendum, quafi ante aduentum Chrifti nemini cotigerit. Siquidem optimi panés,

, prophetæ,quiamp;^fidc Chrifti prçditifucnjnt, amp;lpiritußnlt;fto donati,legem nontantiinnn lapidibus,fed etiam in fuis vifeeribus exculptam habucrût. Et licet viuercnt,priufquàffln' lius Dei carnem fufeepiffet,tarnen cùm in ilium crcdcrct,ad Euangeliû pertinebant.duo“

• non ideo Nouum teffamentû dicitur,quod res fitrecens:fcd tantum quod poftremistem' poribus inuulgatum fuerit,SC publice rcccptum. Qiiamobrem licet inter Gentes ante pre-*

■ dicationem Apoftolonim non fucrit cius publica profefsio,attame apud multos Ethnics , viguit,in quorum cordibus lex Dei obfignata fuit: vt quanuis Mofaica dotftrina caruerwt) nijiilominus tantum retftç inftitutionis habucrint, vt præceptis diuinis fuas adioncs apU' , re potuerint. Quanquam idem Auguftinus in libro iam citato,cap.7. expofitionemcain afFcrat,qua primo loco pofuûvideliceL hæc intelligi pofte de quibufda illuftribus aeftioni' bus cthnicor2,qui adhuc impq efsêt.Præclara eorû opera,licet quoad ipfos pcccata eftent, tarnen ex fua natura,vel gencre cùm accederêt ad illa, quæ Deus in lege præcepit, damna' . ri non poterant humano iudicio. Coram Dco tarnen pmua eafiiiflê, ideo non eftdubium, quod ad congruum finem minime refenentur.Auguftinus id annotauir,adiccit^,ideohis ■ inhdelibus opus legis dici feriptum in cordibus, quia lineamêta primæ conditionis adhuc permanferunt. CoUigitur itaqj duplicem efte inferiptionem diuinæ legis in animis bomi' num. Vnam, quæ tantum facit ad notiriam SC indicium : alteram, quæ præter hæc additK ' propenfioncm,SC uires ad agendum id,quod cernitur iuftum atqj honeftum. Ara imag®

Dei, ad quam homo eft conditus quoad hoc,per lapftim omnino non eft dcleta, lcd obfu' : fcata:amp; ob id opus eft illius inftaurationc.Sic notitiæ naturales no funt plane in animis CX' tinlt;ftæ:fed adhuc multum earum fupereft : quod nunc à Paulo attingitur.Quocircamanct faluû diferimen noui ac veteris teftamêti: licet Paulus ira loquatur de impijs ethnicis,quod opus legis ftriptum habuerint in cordibus fuis. Neque propter ifta, quæfaciebant,autcO' gnofcebât,vcram iuftitiam confecuti effe traduntur.Imo cùm ca vacui dcmonftrcntur,cos Paulus incitât ad Chriftum. Verum quidem eft, Chryfoftomum hocloco fcribcre,Dcum fecifle hominem «vT«lfx«,hoc eft, fibi ipfi ftifficientem ad vitia fugicnda,0(^ virtutem conft' quendam. Qiiod ft accipiat de prima hominis inftitutione,vcrum eft. Sed poftlapfiim nequaquam eft concedendum : Qiiandoquidcmfine Chtifto nihil poftumus anobisip' fistimo

IN EPISTOLAM AD ROMANOS doâtinæhabcmuscx:fidcifymbolis, omniai^ cöntendimus perfecfliora eflèi'h EüSgéliO, quam in liidaïfmo fucrinr : nos fruïmur libcrtate {piritus,cùm illi ccrcmoniaröi'ugo grauati fuennr.T amê his tot tamcp preclans doms pi'sediti fie viuimus,vtEuâgeltû Chrifti' pernos male audiat.Qsiôd fi quifpiâ dixeiiqDodlnng veritas, ac dignitas nô pendet ex dignitatc, morib. ac vita doccris,quoniâ Chriftus dixit de illis,qiûfedebât fuper cathedraMolî,Qliæ dicunt,facite:quæ aûtfaciunqnolitc faccrcihoc vem enc,noui.Sed vidcamus intcihn,Chri ftûdixiflc de pfeudoprophetis,ô^impoliorib.Afrueftib. eorû cognofeetis eos.DiftinguC' mus igirur,qgt; ex hominib.alij iam inftituti lunt dereligione^ alliant inliituendi.

An doârina iu~ qui lana doftrina funt erud ii),cam verâ agnofcût,amp;'pro verbo Del habet,licet is,qui docct dicari debeat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tradit cam^purus non fuerit: Qiii aût inftituendi funf,ncqî adhucillam percepcrût,dc ca

ex moribw çr judicâtexmorib.amp;^vitadocentiû. Nonqjrcvcraminilirorûmorib, doÆinavelvci'a,v£l Mt»( docentiu. clficiat : fed q? fie ab imperitiorib.iudicari foleat.Âtque in fumma Deus titulis ôt cerc' monijs externis nô vult honorari. Hæc eft diaboli folertia, vt donaDei,quæ fruduofacf fe debucrât,amp;inaniareddant,Slt; noftrâ caufain magis grauêt. Eftmagna infelicitas, eade^ formate,quibus honorari debueramus.Etingratttudo no vulgaris cft,Deû,qui nositaho' nore affeciqdehoneliare.Âccufat iftos Paulus,quod non tantûipfi tranfgrediunt leges,vc rûm etiam alios quoep ad idem pelliciât,Jnducantcp ad nomen Domini blafphemandum. Et per antithefin id exaggcrat,quod prius dixerat : Aliû doces,te iplum nô doces Locus aurcm,qui citatur,eft in Efaià eap.5X.Habetur(^ locus ex Græca editione ita deferiptus:«*?» t/^iK Tsxvrràs to 'óvoiix ßov JiÄX(rifH(jicü.Tcu ïf/ ToÏtti'tizi', Hebraice vero.

Vnde apparet, inter Hebratcam veritatê, Græcam editionê non multiim interelfe. Pau lus autem vfus êli Greca editionc^partim quód in manibus elïèt eorum,ad quos fcribebat, partim quod inliituto erat accómoda. Nam habet,in Gentib. quod Hebraica non habet. V erùm non leüis fcrupulus nobis obijcitur, (£uod propheta videattn- totâ blafphemiæ cati Non îngentib. lam in alienigenas reijcere : nimirum,quôd cum Ilraelitas captiuos abduxilîent, Dcoillo' fed infitdieishx rum infultatint, quafinon valuerit eos eripere. Qjiod exprefsius habetur ab Eccchiclcca' fitcaufd blaf- pitetrigefimofcxto.Xiidehæcvider!polïuntdelumpta.Namillicapertèhabctur,cospcr phoniie. irrifioncmdixiire,Eccepopulus Deiilii. Atconfiderandumefi,quidnamcaptiuitatiHc^ bræorum caufam occafionemq? dederit. Aliud autem nihil inueniemus,quàm illorûfcelc' )ra,amp; legis tranfgrelsionê:quibus Deum quodâmodo impulerunt,vt fe traderct in illas cala mitâtes: vnde confecutc funt ethnicorûblafphemip.Inter duo conftituebat Deus.Nam ex Notd Deigto- vna parte nifi caftleafletillos,cû fcelcratèviuerent,malè audiuilfet ab alijs nationib.qt adeo riant in dupiez fceleftishominib.fauerct.Ex altera parte fi corriperet eos,defcrendo atep tradendo exteris diferimen addit nationib.malè erat auditurus,vt dcbilis,amp; infirmus. Atep illorû malorû tons amp;origo erartt

Hebræorûfcelera.Quare in Ezechiele Itibdit, q? taeflus mifericordiafuinominis,illostan' demliberarc dccrcucrit:vt amp;nbsp;ipfe pofteà declararct,amp;illi emendationc vitçfe melius gcie rent. Ex hoclocopolîumus colligere,grauiterlapfos elîeludços.Nam quo maior fuit eotu dignitas,eô atrociora fuerût ea,que cômiferûnita vt cuiufuis iudicio nullo padlo tucri pof fent.Idcirco in EfaiaaiebatDominus,cùm omnia cômcmoralfetornamcta,quævinca'fue !mpcnderat,Iudicate,domus Ilîael,intft'me,amp;vineâmeam.Qiiam parabola Ä^Chriftus in • Euangelijs vfurpauit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î^amCircunafio (guident prodefl. Cùmrccenfucrithadenusbcne--

fîcia ludæis collata,oltendcritc|î vt illis abufi fuerinr,intcrponit modo expofitionem diluci dam veræ Circuncifionis, ôd ludaifmi legitim!. Ob circuncifionê arroganter fefe efferebât. Vnde Paulus per occupatione oftcndir,cam nihilo illos facere mchoresGentib.cùin adeo turpiter viuercnt.Magnû quidem fuit circuncifum eflê : modo in corde quoep præputiuin fuilîet rccilum. Alioqui cireûcifio corporis,vt paru ad eorû iulfitiâ coduxerit,fan's déclarât Laus circunci- eorûvitia,quæpaulo ante cxprefsit.Cômcmorabantfrcqucter,circûcifionis operaMofen fionis. fuifl'e à pcriculo mortis creptû. Angelus cnim volebat eüm intcrficcrc, nifi vxorfilium eius circûcidilïèt.Et poft generalem circuncifionê cclebratâ à Iofua,populus indueftus eftin rc' promilEam terrain, idcp non abfquemirabili prodigio. Compulfæ cnim funt aquælorda' nis ad luum fonte retroccdcrc.EtinlibroGcncfcos cap.17. apparet, quàmgrauitcr,amp;feiio hocfacramentum àDeo inftitutum fucrit:cui vt infignes promifsiones,itaetiamhombf les minas adiecit : quod anima cius,qui oeftauo die non effet circûcifus,extcrminaridaeffet Hominèficircit èpopulo. Vnde ludæi videbantur argumentarid contrarijs. Qiiôd fi circuncilio intcigt; ci/io cotempta mifta hominem perdit, ita e diucrfo adhibita hominem feruat. Sed hoc argumenti genus perdit,adinbi- nequaquamcftircccfîarium. Probabilcquidemcft:atnonfempcrbcnccolligit.-vtinuf taferuat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jæ inftantia: docent, £lt; Auguftinus quandoque aflcruit. Et quæ hîc dicuntur, nonitafunt

acci'

f 5

noltram doCrrinam Icripta lunt.ritin veteris teltameti oracuiis promilsio naoeturut v«** fto.Qiiareis excitatus àmortuis,cum duob.difcipulis dcfeipfo dilîèrês, teftimoniacitauit ex Mofc,5C vniuerfafcriptura.Idemqî aicbat,bonû patrem familias ex theiàuro fiio profagt; re noua amp;nbsp;vctera.Non igitur teftamentû vêtus ita opponitur nouo, vt Manichpifingebaf. Etidco Paulus cùm Icgi videtur quippiâ detrahere, hoc non facit, nifi quatenus cafeorfiti* à Chrifto firmebatur. c uius laus non eft ex homitJibus,ßd ex Deo. Laus ex hominibus a Paulo non dei] citur,nifi quatenus fciûcfta cft à laudc,quæ proficifeit à Deo. In fi.imma,licctfacra' menta no folùm fuerint profafeionesÄdci,fed ctiam obfignationes externæ promifsionö, amp;■ donorû Dci,tamê in eorû externis iÿmbolis non erat folida iuftitia collocâda. Hinc col' ligimus,ncminc debcrc fiia externa iaiftarc. T antû fe quilibet effe putet quantû fe elfe vide rit in cofpecftu Dei,qui no folû,quæ vident,attendit,fed etiâ eÜKa^t/layvua-^i.liinc etiâha' bcmus,amp; verba Dci,SC facramêta,fi tan tu externa percipiant,ad literâ pcrtincre, quænoii viuificat,fed interficit. Et per hæc adæquauit Apoftolus Gentes ludæis. Qiuoel etiamipfæ fie ludaifinum in occulto, fie Circuncifionem in corde habere potuerunt non minus,quant ludæi : fie quæ Deus maxime attendit.

CAPVT T E R T I V M.

r D igiturhabet,inquopræcenatIudæus*:'autquæutintasCircun'

h

Perftat Apoftolus in inftituto fuo, vt aceufet ludæos. Et nfic traâat quartC^ quod propofiieramus dcclarandum:perditam illorû vitam no obftetifie, quin doua cis côceffà fie præftâtia,fie eximia fuerint. Admodum deieceratillos ob corruptam vi tam. At quia negari non poterat, Deum eximiè dilcxiffe illorû gcntcm,cùm in Pfalmo ha/ beatur,Non fccit fie omni nationi,diftincftione vti videtur: qua,fi Deum rcfpiciamus, cen/ cedit,eum illis fuiffe admodû benignû,cùni illis ea tribucrit, quæ ali} s populis non côceflri rit:At

C O M M E N T A R I V S CAP. III.

^t:Atfidei'pfis cogi'temus, nihil ea profuerunt, nifi fortafle ad indiciü 5!^ condemnations: ”^lt;pipforum culpa,non donorS vitio. Atque expöfitums Hcbræorû dignitatê, earn in eo •iiaxime pofitäfuiffe docet,quöd illis cómiiïa fucrint verba Dei: Quæ, beet in fe multa co-pichcndât,tarnen promiisionêin primis de Chrillo,óófalute offerebât. Qiiibus ipretis lu-Qæiad circuncifionc amp;nbsp;externes ricas oftentandos omne operâ coUocabât. Quemadmo-dum 6(; noftrï hodie faciuntrqui, cum proponûtwr facramcta,amp; præfertim Euchariftiajtan-attendunt iÿmbola,quæ funt obfignationes promifsionû amp;nbsp;donorû Dei:res autem ip bs non animaduertunqnedum illas mirentur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Multumperomnem modum. Nonrefertur

nocad proximum nomen vtilitatis. 1 um enim dixiflet,Multam,in feemineo généré, ideir CO referendum eft ad id quod primo loco pofuiqcùm diceret: Qiiid eximiûhabctludæus pre GentibuscVoluit ludaifmo,ôC facramentis eius concedere,quantum liceret per ver* bumDei.Habet^ magnam emphafin, quôd reipondet,Multum per omnemmodum,

(ixd etumfi quidam fiierint increduli,num incredulitas illorumfidem Deifaeiet irritam!:' Abfit,. Ponuntur bæcper antipophoram:quafi fint Gentes,quæ velint obfcurare hanc dignitatem ludæoriî, exeo,quôd verbis Dei fibi commifsis no crediderint. At è diuerfo fubditur,eorum vitium

’jcquaquam inuertifle veritatem Dei.Nam cùm veritas ipfafitis, quipromiiît, pollicitus^ ‘it,forefeillorum Deum,2Cillosforefuum populum,nô potueruntimpedireiÛorumpec* cata,quinfucccderet,quod promifliimfuerat: quoniam in eo populo femperaliquotbont virifuerunt,qui SC promifsionibus Dei crediderunt,amp;incorruptè vixerunt. Vnde in iUis,li cetnon in omnibus,quod erat promiflum,præftitum eft. Tantumep abeft, vt vitæ prauitas ^critari eloquiorum Dei quippiam detraxeriqvt potius per earn iUuftrata fiqamp;magis emi-cuerit.QuodprobaturiententiaDauidis,vtpatebit.Et quod ad verba attinet, quod Apo-ftolus dixit,Primùm,non fpeeftat ad ordincm,quafi alia pcrmulta Dei beneficia ludæis exhibita velitcommemorare:Sed eft quodammodô fermonis inchoatio. Autfignificatftnn-*gt;11™ præcipuum^ eorum,quæ concefta funt. Fueruntfané eloqiuaDeiveluti ditifsimus thefaurus,qiji diu interHebræos tantum fuitreconditus, neque Gentibus communicatus vfqucad Apoftolorum temporxllli enim hoc munus habuerunt,vt^um thefaurum in Gê-î^usdilfeminarent.VerumeftjPtolcmçumPhiladelphûper feptuagintainterprètes volu dieconuertiin Græcum fermonê Hebræorum leges. Non tarnen ille propterea cOgnouit, Gentes quoep ea pertinere,quæ illic tradebâtur. Apoftoli tantum cæperunt vniuerfo or bipatefaccre,promifsioncs de Chrifto,£C eterna falute Gentibus quoep comunes efle. Ani ’’laduertes autem hoc loco,eas tantum comemorari prærogatiuas, quæ gratis dâtæ fuerat, ab ylla virtute accipientium pendebant. Et particula,Al)/ît, qua frequentiisimè vtitur, ï)sfcrmercbus vbicp adiungitur:dc quibus ne cogitare quidem fas eft; cum ab ilb's abhorre

^lioDeusuerax-.omnis'q’homomendax, Multisrationibushomoeftmendax: partimquodob HoraomxWîmo ■nconftantiamnon retinet idem propofitû:partim,q, non prüftet,quæ pollicitus fiierit: par dûmendax^ rirn,q, mendaciû fçpc proférât,idcp vcl ex infirmitate,dû non valet aflequi quod eft verum, ^ciexmaloanimofallendi. Habeturhæc fententia inPfalmoné. Infeftinationemeadixi: Dauidislocusex ^mnis homo mcndax.Et quidâ Hebræorû interprates volwnt, Dauidê tune refpexilTe ad Ppf » » bamuelêCùm ein vndiçp circundaret exercitu Saulis,vixep fe fperaret pofte euadere à car- * •iisinlîrmitate cogitationes huiufmodi fe offerebant:quafi Propheta emêtitus effet, quç de Jfgno pollicitus ei fuerat. Vefpotuit contra feipfum hçc dicere:qgt; cùm iuxta humanum fen lumfpem euadêdi abieciftèt,6C à Deo quodammodo defertum le putaret, in viam rediens protulerit hanc fcnrcntiam,Omnem hominem efte mcndacem:quod ipfe quoque feipfum ‘CiellifretdebonitatcDef.Etexantithefipatet,Mendacemhîcfignificare,incôfrantê.Nam pnus dixerauEfto Deus verax. Concluditur itaque à noftra fide,aut perfidia dignitatê feri-ptweautfacramentorum nonpendere.Nam fiue credamus Deo,fiue diffidamus, ea fuo lo CO habenda funt:quia pendent ab inftituto Dei,qui verax eft:neque veritas eius noftris vi-

inimutatunvt Dauid habet.

IN E P I S T O L A H

tamcn hæc peccata non erant,nifi quatcnus à Deo lege prohibcbantur.Hinc enfin pendet lu fia peccan ratio. Sed melfus eft, Datndem tantoperè doluffle, quod videret, Deum pro-' pter fuum peccatum blafphemarf ÔChaben'ludibn'o,qui tali régi fatieret : qui,quolibidini fuæ fatisfacereqvidtoriam hoftibus permififlet.Hæc,inquain, ilium tam male habebant, vt in eo æltu animi tantum hæe intucretur.Ideô dicit,Tibi foli peccatii, per hyperbolen. Vt noSjCÙm multis aduerfis rebus coarcftamur,de fumma,amp;f præcipua carum, quamagisaffli-’ gimur,dicere conlueuimus, Hoe vnum me male habet. At poftea feipfum confolatur,fpc fume concepta:amp; ait,V t iuftificeris in fermonibus tuis. Ac fi diceret: Equidem peccaui gra uitenfed ea eft tuabonitas,vthinc videam eammagis cxerendam: ita, vtfemper,cuin diice ptaueris iudicio,futurus fis caufa fuperior hOminibus. Neqj putandum eft^ Dauidem, cùm peccaretjid habuific in animo,vt bonitatem Dei illuftraret. Nam ibi tantum quæfiuit, Riæ cupiditati atque libidini fatisfacere. Vnde particula, vt, non Dauidem, fed Deum refpicit,

mnia illis in bonum ceduntNon itaque peccatis, verum mifericordiæ diuinæ accepta refe-' renda font bona,quæ fcquuntur poft admifîà pecCata.Neqp mireris,Deum iudicari,yt Pau* lus ait.Nam fçpè ht,vt homincs,cùm putentfe ab eo malèaccipi,de iudicijs illius dirceptên amp;nbsp;quamuis non verbis, tarnen cogitatiönibus aduerfos ilium agant. Sed turn fi reuocarent in animum,quot,quamcp grauiapccca?aadmifcrint,iemper intclligerent, Deuminfuacaii fa iuftificari,amp;vincere.Vox ea,fèrmoncs,quod Hebraice eft“jnana figniheare poftiudicia' les acftionesiquo fenfo ego fom interpretatus. Qpanquam ab alijs vox ea accipiturprofep monibus promifsionum,amp; potifsimum de Chrifto. Dauid enim ciim fe grauiter lapfoma' nimaduertcret,Deum rogabat, vt fe purgaret, nec propter fcelus admifliim vellet promif fionem non implere,nenon de femine illius Chriftus nafeeretur. Qii^m interpretationeffl habet Ambrofius.Sedpræter addutftas cxpofitionesillorum vcrborum,aliæ ctiam duæoc curruntiquartim vna elr,Ciiiiarex erat Dauid, amp;nbsp;foprema poteftatc fungebatur in popub Dei,iudiccs non habuit,a quorum vel tribun'ali,vel iudicio, vcl fententia metyeret. Sed taft turn iram Dei fibi vidcbatimminere.Ideo dicebatiSoli tibi fom reus, licet hqminesmepU' nire non poisint. Alt^a eft:Male quidem per meaffedri font Vrias, Bethfabè, amp;nbsp;pars exet' citusifed illi, vt homines érant,haud dubie habuerunt peCCata, quibus ea commerebantinj quæ pafsi font,atque illis multo grauiora. Vertim tit,Deus, nihil in te habes, propterquod ita debueris à me offendi: quern tantis benefieijs ornafti, 6Cfomma dignitate affecifti.FuC' runt ctiam,qui putarent,quod additum eft,vt iuftificeris in fermonibus tuis, referendum cl fe ad id,quod anted didtum eftiMifcrere mei Deusdaua me: Sd munda me : quo ingratiam receptus obtineam ea,quæmihi pollicitus esiatque ita iuftificeris, vincasep velipfo hoinu num iudicio. Hic habemus, iuftificandi verbum fignificare, non aliquam nouam iuftfo® adipifci,quod non poteft Deo tribuiifed iuftum haberfaut pronuntiari. Non eft cuiufuiJ, dum affiigitur, bonum Deum agnofcere.Ita affedtus erat Daniel,cum diceret, 7'ibiiuftiaX Deumbonuma.- nobis autem confufio faciei.SiuitDeus Petrum Apoftolum,DauidemRegem, SdMofen gnofeere dum af peccare:vt eos ad fereuocando, ôd quæ promiferat illis reddendo, bonitatem foammagi$ fliganiur. dcclararct.Sed quia poffent a^qui arl^trari,ex verbis ijs colligi, homines qui pietatemcO' • lant,licet perdite viuant,tamen adepturos effe promifsiones Dei,fi id generalitervcrumiii noltram incredulitatem,aut prauitatem Dei promifla non remorari,diftingucndgfontpb mifsiones Dei. Aliæ quippè font de rebus externis, fid bona temporaria fpedtant, vt Rcni' nußionum Dei. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feruandam,regnum inftirpeDauidis propagandum, Sd Chriftum defeminciUy

us carnem aflumpturum. Hæc quin fierent,hominum peccata Sd incredulitas minimeoblu tcrunt. Captiuitates quidem, amp;nbsp;afflidliones intercclTerimt : tandem tarnen locumhabui^ quoad hæc omnia,Dei promifsio. Alteium genus eft illarum rerum, quæ ad falutem noftra pertinent. Atque has quidem non aflequuntur imptj.Neque tamcn prop terea licet inferre, noftris prauis adlionibus Dei promifla fruftrari. Nam illæ non pertinent pafsim adomnes homiijesifed tantum ad vocatos ex Dei prædcftinatione fecundum cledtioncm : vthabe-’ tur in hac epiftola,capite nono. Vbi dicitur. Non quafi cxcidcrit verbum Dei : amp;nbsp;fobdittfK Nunquid filrj carnis,qui filff Dcif Sd refpondetur; Qiii funt filq promifsionis recenfenturm femine. Qirocirca illi,ad quos promifsiones pcrtincnt,fi lapfi foerinqad peenitentiamreuo cabun tur. Atque ita eorum peccata,quæ antea commifcrunt,non im'tas facicntpromifsb'' ncs Dei.Qtiod quidem ad ipfos attinet, mercbantur fruflrari. Nam ciim fœdus fregcnfit, optime illis conucniret,vt Deus padtis ne ftareqiuxta vulgatam fcntcntianr.Qui fiangitf'' dem,fides frangatur eidem.Deus autemitanon agiqvtfoabonitas dcclaretunQgæ^'’’“’^

JO- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN .EP 15 TO LAM AD ROMANOS

.. . ; nbsp;nbsp;nbsp;5 dantpjroptch'pfamDci'bonitatem.NatncÛ!trtirtféOn1tu'arefertaÿj'dcantimpitntite,nuft'

... quant atidcrent aut oculos, aut vora ad iDcunl afÉöll^ré. öbfcruabimus præterea,parccre Donif nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Apoftokim dom's Dei,folumcp cos perftn'ngétc,qui illis abütöbantur. Quia vidtf, non co^

ccnduin cü.çrin fequi,Vir‘fl homines afFccki à Deo magn/s hoiloribus erga cûingrati'fucrint, proptcrcaliö' uehenduminab- notes illi habendi ne fint in prctio. Colóiii v/neæ Domini ntali l^lièkierunr. ÄC corufflinv **l‘*^- probitas non effccir,vtvineæ ornamehtâjquæ à Chrilro ô£ Efafaicommemorantuijnonfoe rintmirificèilluftriaamp;vtiliai. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

Qwdfiiniuftitiano/ïraDeilufiitidt»commentât,Quiddicemus f Dincrtithïc.Paulus nonniliilab inftitutoifed non eft digrefsio à Cäuft, quæagitur,aliéna. Extuleratpluriinum Deiniifcii' • ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cordiam:dixeratcp,incredulitate hôttlinû pi omiflà Dei non labefacftari ; imô potins exnO'

ftris pcceatis Dei bonitatùn iliuftrah'.Hinc vidit,fibi pófte obijci (-vt carnis prutientiafcni per cft parata ad traducenda verba DdjCacp detorquôndâ jn prauum fcnfuni)amp;Deuni ef-fc iniuftum, qui animaducrtat in noftra vitiâjcùm per ilia reddatur illuftrior nullo habiw .....rcfpe(ftüeftepeCcandum,cùmnoftrisfcelel'ibusDeus magisiuftifióetur,atqueitafempef conftituàturvi(ftor,meliorépillius caufareddaturiCômmendatjinquiuquôdGræceeft/iquot; nsmiquod ctiam figniftcat conh'r;Tiare,ôc^ conftabilire ; quaf optimè eonucniunt comment dationi.Qiialoquendi forma Apoftolij? infra quoep vftis eft,eum diccret, Deuin commequot; dafte nobis charitatem fuam, quod cùm adhuc eflemus pecéatorcs, fîlium fuum pro nobis Peraloiifmiis 4e tradiderit-Hoeverô genus obieeftionisadmittitparalogiiînum açcidcntis, Siquidempee' fidemis. catis propriè amp;nbsp;per fe non conuenit,vt Dei gloriam illuftrcnt.Quod item dicendiïm çftde eo,quod habetur in hac cadê cpiftola,Ex ludporum lapfu confcquutâ efle Gcntififaluteni. Non cnim fentiéiidurn cikcaufam iâlutis Gentium veram propriam^ fuiflclapfutiiludao rum.Nameaexdiuinoconfilionataeft.StatueratquippcDeus,rct}cienfibusIudæisEuan _ ■' ' geltjprædicationem,transféitèiilâmâdEthnicos.QincppccCatolaxanthabcnas,hûcprequot; textu,quôd velint Deo authôrcs elTe vi(ftoriæ,cum^ iuftiftcare,non funt iilis abfimilcs,qui cùm ægrotaucrintmorbo difficillimôjÔ^ deinde à medico reftituti artèm eiustffécerintma . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gis perfpicuam,im'fti^clint dare operani,vt in idem genus morbi recidant, quo magis me

dicus nobilitetunaut h paupcrcs amp;nbsp;mcndici ftatuCrentp'deo iê vclle aut cgei e,aut mendica rc,vt munificentiam diuitum magis magisep declararenuNon oportet elle culpabile,amp;tw pe,quod per fe conducat ad gloriam Dei. Virtutes, quæ veræ laudi coniundlæfinit, glona Dei perfe promouent.Non debemus mirari,noftram dodtrinam calumnijs interdum pre* Apoüolidoflri- mircùm iftud idem Apoftolis vidcamus vfti venifte. Vera prædicabant : amp;nbsp;tarnen exillow na fuit calûni/s verbis argutia fophifticaperniciofæ conclufiones ab impijs inferebantur. DixeiateaPaU' obnoxiu. lus,quæ modo legimus,fæpiuscp inculcaucrat,grariam ibi copioiam efte, vbipcccatumcXquot; ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uberairct:docueratœ,legcmideô fubintrairc,vtaugeretur delidlum. Exiftis dicebât impij,

fcqui,libéré peccanaum efle,quôd ad aflequendam gratiam,amp;’ promifsiones diuinasnial’quot; Omit« dolent, tia opus eftèt.Dolcnt quidem omncs,cùm nomen iüum, atquc famam tiaduciaudiuntlnquot; cufctraduàau- telligunt enim boni nominis,amp;integræ famæ laudem donum Dei efle præclarum.Scdan-’ diunt amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te alios moleftè ferunt paftores,ôi^ miniftri fermonis Dei hoc genus incommodi. Qinabei

lit« mmitri. nbsp;nbsp;animaduertunt infamiam fi«im,poilisimùm quoad dodlrinam, amp;nbsp;in Dei veritatem tranf

• fiindi,2lt; populis minifterio fuo concreditis non vulgare damnum afferre. Idcircô fubinde Apoftoli calumnias huiufmodi à fe dcpcllebant.Qiiod idem patres quoqucfaditafiejfef*quot; ptacorum tcftantur.Scd hoc loco Paulus non planèabfoluiqauodfibiobiecinfedinirae^quot; pitc fexto rcs fufius difputabitur.Solùm in præfentia depcllit a fua dodlrina falfas caîumni' impijfuorûpec^ Hæcautemideo conftieueruntab impqs obijcùquia, cùm aceufantur,fempeiTuntp^' catorim eaufa/n rati,vt fuorum peccatorum caulàm,6C culpam in Deum reijcianunon quidc aperte, fed pet înDcumràjcuit circuitiones.Nonnulli cùm aguntur,aiunt,fe à ftellis adigi ad ea committenda,qu£facitint.

At quis fecit aftrar'Dcus.Igitur Deus accuiatur. Ita primo parêti contigit, cùm à Deo repte hendcrctur.Mulicr,inquir,quam dediftimilii,ipfa me dcccpit. Atquc his verbis fuipcccati caufam inDcum retorquebat.Eodcm paifto ifti fe gerunt,quos modo Paulus inducitPeequot; carnus,inquiunt:vcrùmdolt;ftrinaApoftolicaindicauit nobis,pcccatanoftraDeiglorieno ofhccrc:ied potiusad eiusveritatem,hdem, amp;promiisionum conftantiam pertinere. Et hoc quid aliud eft,quam Dei verbum accufarce' Qiroad primam obiceftionem Paulus ait;

Nkui iniu/ius Deus,tjnt inducat iramc' Ac fi diccretiquod vobis fingitis, iniufte puniri peccaquot; ta,fi eorum occafione Dei bonitas effulgct,abfurdum eft:quia tune Deus iudicaret inique-At nulla id poteft reefta ratio iufpicargvt qui iudex eft omnium,fit iniuftus.Ideo addit:

Secundumhominem lojuor, Hoe eft,Ha;c dico, non quod ita re ipfa fentiani ; fed earefere,

COMME N TARI VS CAE. Ilf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,7t

Si’æhoftiiiksSLfæpêcogitantjÔLnobisfreqiicntcrobijcnxnr. Quod ante ad verba atnnef, cpfræprehum eft notate cum dicitur;Si miuftina noflra iuflitiam Dci commendar,per lu^« itn'fehcordi'am intcllim. Nam quod Hebraeis eft pnïnoftri vertut re vera fignificetut mffèricofdixltém fetibitur veritas Dei, quod nihil aliud f‘r,quam fldcs. Dixit cnim antea, Ninquid incredulitas noftra fidem Dei faciet irritam* æi,ndcs, amp;hî(j J Veritas, non eftnifi conftantia paeftorum amp;nbsp;conucntonim. Et docemur^ fuiii Icgimus. luxta hominem loqnor, cuius generis ea fint, quæ nobis non regencrarig, fed à ■Ueoalienis inmentem veniunt. Origenes hoc loco fedtatus eft aliam Icdtioncm. Nam hagt;-ßctjWT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coniungit cum his,quæ prçceftèrunt:vt hïfcc fententia eliciatur;Num

’riuftus eft Deus,qui inducat iram aduerfiis hominem f Abfit. Atlecftio vulgata nbsp;nbsp;plana

fitjO^inftituro bene conucnir.ModuSjquo Apoftolus vtitur in refpondendo, cum inquit, ^^Knosdocct,quam promptedebeamus ànoftris cogitationibus repcllere, quicquid abiurdiaduerfus Dcum ex fcripturis ratioinferr. Debemus è veftigiorefponderc,luxta i’omincm hæc funt, idco non hint audienda. Sæpèfit, vt fenfus nofter exiftimcr, Dcum cfLidclem efic,oblitum Riorum,perfonarum acccptorem,Sd alia id gcnus.Sed tunc in meiv tlt;m veniat,Dci rationes non elle metiendas hum ano iure. Nam eft fupra omnes leges, ne- ^-ationes Dei nS ^ueabalijsiudicaridebet. Hoc adulatores tribuergnt Romano Ponrifici,quôdhabcat funtmetiendic plcnitudinem poteftatis,vt difpenfare pofsit amp;humana iura,0L diuina : ita, vt ipfe à ncmigt; humanoiure, neiudicari debeat. Qiiam plenitudinCni poteftatis Baldus iurifperitus Riorum tempo* wmnonpoftremus fcripfit,cfre plenitudinem tempeftatis: vt quæ omniaiura, fidleges in-uertatTantum Deo ifta conucniunt. Qiiare blafphemum eft, vt homini tnbuantur. So-bin de rebus diuinisnefas cftinueftigarc caufas, Sd rationes. Qiiicquid autem vel à Phi-îofophis, vol à quouis hominum gencre nobis proponitur,ad amufsim verborum Dei exa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

minandum eft.

AcMoKpofiHS, lt;iuemadmoiim de nobis male lo^uuntur, peut ijuidam aiunt^nos dieere, faciamus rnaldi w wnunt bonat lt;^lt;orum damnatio lufta eft, Altera obiedtio Opponitur, qua dicebant aduer* b^jpeccandum efle, vt confequcrctur cximium bönum ,nimirungt;Dci iuftificatio, tiusmifericordiæ commendatio. Vno verbo occurrit, cam inqUit, damnationem ifto-tiim luftam efte. Nam fic fatetur, à Ria do dtrina alienum efle tarn gi'aucm errorem, quan-do vna cum ipfis ilium condemnat. Licet id aliqui expOnant pafsiua fignificatione quafi lt;ondemnatio fit, qua ipfi damnentur, quod tarn male de Euangclio fenferint. Diluun* twiftorumobic(fta,cùmadabfurdadeducuntur,quæ non debent concludi ex his, quae 3Paulodidtafunt, verum ex falfo iftonim figmentO, quo putabant,pcccata veram elfe Peccata no putt wufamiuftificationisDci. Apoftolus veto cum illisinquit,facienda noneftemalaboni ueracauftiuHi, fuentusergo, itaquenemo prætexatRiæ culpæbonam, vtloquimtur,intcntionem.Pro- fieationisDei. pofitanobiscftlcxaDcoiilli pareamus oportet. Ne fedfemur ratiocinia humana, cogigt; . Contrabonamttt f^ndo apud nofinetipfos,Ctim obediero præceptis Domini,hoc vel illud fequetur in* tlt;^gt;‘ttonein. tommodi, aut abfurdi.Hoc eft fe præferre Deo:quafi non fuerit ab ipfo perfpedium, quid nobis ex obferuatione mandatorum eius euenirc poftet. Multus eft Auguftiniis in hoc loto obtrudendo,cum fcribit ad Confentium contra mÄidaeiuWi. Certè nobis quoquehoc tcmporeludla eft cum his,quimultamaladcfenduntprætcxtuboni finis. Sacramentuin • Euchariftiæ aufi funt mutilarc, quod fufpicarctur, caliccm efiundi poffe, fi laicis diftribua* to.Voluntitem populum precari ignora lingua, quod verbo Dci eft interdidlum : ôdaiûtj fan'sefleintentionem laudabilcm,6d bonum fincm. Etfic audent infinita, non expenden* fts,quid hoc loco à Ipiritu fandlo dicatur.Qiiin Sd nobis cadem impingunt, quæ nunc Part bobijeiuntur. Dum cnim prædicamus iuftificationcm gratis, amp;abfque opcribus, aiunt, nos patefacere aditum laxiori vitæ,5d damnarc bona operaicùm ramen ifta nos minime do ccamus,Remittit quidem Deus pcccata gratis : fed non propterca licentiam peccandi fuis indulgetded vna cum iuftificationcfpiritus fandfus datur,fid viræinnouatioivndcftudium bonorum opcrum non vulgare oritur. Atfi vellcmus aduerfiis eosvrgere cauilloshu- i,onis bo., insgenei'is,fortaire deprehcndcrcntur ipfi,longemagis laxiori vitæ caufam dare: quando- msopetibus. quidemftatuunt confitendo fiia pcccata,0d abfolutioncm Ecclcfiafticam accipiendo, Sd fi Pigmenta Papi., ‘ nonhabeantur in animo boni ac fandbi motus,iuftificationcm offerrfmodo obicem, vt lo* ^àrum bona o-quuntur,non opponamus. At iftud admodum facile eft, Sd pcccatis viam apcrit : quod eti- poquot;.! encruant. 2ninonmiuus corum facit purgatorium.Nos vero iuftificationêhaud pollicemur nifi vbi fueritgermana6dfolidafides,quampcrpctuó bona opera comirantur. Qiiarecumobqci-antur nobis cadem,quæ Paulo,apparct,5d noftram,2d illius eandem elTc caufam, At his hu*

7i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EPISTOLAM AD ROMANOS

t fe

Vnde nouätidno manisratiocinijsnoneftindulgcndum.SicNouatianilapfilunt:qui,dumprætcxcrent,i rum lapfui- nolle occafiones peccandi fuppeditare, poenitentiam tandem negauerunt. Confimiliaö' empla poffent ihduci permultai. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

(^idigiturpracellmiuseosr’nullo modo. Redit ad inftitutum, à quo nonnihil diuerterattt quamuis videatur,norinulla ludæis præfentibus trillere,tarnen non vult inde concludi,»' los Ethnicis præftare.Sed potius id contendit,vt eos æquct cum Ethnicis. Nequepugn^^» quod modo habet,cum his,quæ prius dixerat: licet prima fronte nonnihil contradiâionis in verbis eflè videatur.Siquidem ante fcripferat,multô præftantiorem effe conditioncinlü dæofum:amp; circuncifionem magnam illis vtilitatem attuliffe.At hîc videtur, ea,quæ poluC' rat,ncgare.Diftindlio tamcn,cuius ante meminimus,ifta facile conciliatSi enim Deuffl«' fpcxeris,certèis complura ludæis contulit,quæ alijs nationibus non dédit. Atfi ludæosip' fos contemplcris,adeo lunt illis bonis abufi, vt nihil præ alijs gentibus habuerint. QupHt, vt vtraque fententia veritate non careat. Admonent Grçca fcholia,dupliccm hîc elfe ledio nem.Cum enim audiant efferri, quæ Hcbræi pcculiariter obtinuerant à Dco,interroganf, Qjiid igitutf'Num vincimur nos,autfriperamur ab eisplta,vt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pafsiueaccipiatur.

Altéra leefrio eft, vt illud verbum adliuè fignilîcet, quafi hæc fub ludæorum perfona dican* tur. Cùm enim iam audiuiflènt celcbr:yi fua dona,inferunt,Quid igitur f Non'ne digni täte Gentes fuperamus.^Qiiibus Paulus per negationemrefpondeuNullomodo.Ätquehabct hocrelponium magnam emphafin:acfi dixiffetrQpæ à me prius cômcmoratafunqadpcr' fonam attinent vobis à Deo pofitam:nôn autem funt veftra.Et quôd adinifcetfeipfum,di' cendo,Præcellimus,reprehenfioncmfacitleniorem,magiscp tolerabilem. Nequeintcni” . . mentitur, cùm amp;nbsp;ipfc fuerit pars Ifraelitici populi lecundum carnem. Eft in Ecclefiatanta Conitextiunt^ connexio eorum qui in eaverfantur inter fefe, vt quemadmodum mali, qui verfanturinter ' bonos,eorum laudes,ôd beneficia in quibuldâm rebus participât (etenim propter eos diu' tius à Deo tolerantur, ôdnonnullis cùm temporalibus, turn etiam ipiritualibus bonis pet' fruuntur.) Sic è diucrfo,non parua incommoda propter impios homines reiundantinfan lt;ftos: quandoquideqjpœnas eorum experiuntur,ôd eifdem cum eis calamitatibusinuohni

Peccataimpro- turnonraromequehabent,quodiuftèconquerantur,cùmadillosaliorum peccataaliquo borumad bonos modopertineant.Nonenimautmonuerunt, autreprehenderunt, autincrepauerunt cos, ^Homodopmi- quantum debuerunt.Neque feipfos femper præbucruntvitæmelioris exemplum,vtpare* «c«t. j-attneque quantum debuiflenqpro eis orauerunt. Qua^c infe agnofeentes peccatorumhu iulmodi communionem làntfti Prophetæ,cum alijs dicebantîPeccauimus: iniquitatemfc cimus;Tibiiuftiria:nobis autem confùfio faciei.Rationem modo reddit, quareludæinihil præftantius habeant,quàm Gentes.

Q«o«ilt;tm,inquit,cnminlt;iti ß(mus,caußtsq; reddimus o/îendendo, tam ludtfos lt;juàm Centei fub fccwto Atque nunc præterftias acculationes teftimonia quoque feripturarum adducit,in quibus manifeftilsime ludæi comprehendebantur. Non enim fit verifimile, Prophetas, ôdfci'ipW' ras aliorum criminarepréhendcre,ôd eorum tacerc,ad quos cum primis pertinent. Si quan do Gentes arguuntur in fcripturis,nominatim eas exprefîas videas. Onus Damafci, inquit EfaiastOnusAegypti,Onuslt;quot;yri:ôdlt;liaidgenus. Noneftiuftus,nevnus quidem.HabC' • nbsp;nbsp;tur hoc teftimonium Pfal.14.0d Heb raicè legirur,3quot;''0 nwy p« faciens bonum.Greci interpre

tes verterunt m/ûpquod cft,bono,aut commodo proximum afficere. Expoliat cos charitatc.Sequitur:

Noneftintelbgens,noneftrequirensDeum. Habcnturhæc pfal. ^^.Eteftoraculum generale tam aduerftis Gentes, quàm aduerlùs ludæos. Qtioniam ant^’ hæc verba illic feribitur: De cœlo profpexit Dominus fuper filios Adam,vt videat,num fit intclligens, requirens De C«r iropui nbsp;nbsp;nbsp;um.Quæ dicuntur per: quafi Deus rjfdem proprietatibus afficiatur, quibiis

ÿguTio'jtxetuxs eos affîci folemus:valetcp id ad efficaciam afiigendam bis,quæ dicuntur. Deus alioqniha* Deoattribuutur bet omnia pcrceptarneque illi opus eft aut alpecftu,autinucftigatione.Hoc tropigenerein libro Genefeos dicitur ad turrim defc édifie, cùm extrueretur:etin eodem libro dicit fepro

ficiCci ad Sodoma,vt vidcrcf,num res ita effet, vt clamor,amp;fama ad fe pertiilerat.Licct Au' guftinus tradlans hunclocum fcn'bat,Deum hommes conrcmplari,atquc dlfpiccrc, quan* do ad ld faciendum incitât cos,quos afflauerit fpiritu iuo,iuxtà eas loquutioncs,qiïibiis di' citur ten tare, vtfeiat, num diligatur. Nouit quippe etiam citra expérimenta: fed per ilia ta^ men efHcit,vt ipfi admoneamur,0d cognofcamus, quod antea compertum nonhabuimus, Ita Paulus aiqfpiritum femtari profunda Dei.Porro cum fpiritus fandlus fitDeus,adiden' dum baud quaquam eget perfcrutationc. Verùm fie Apollolus loquitur, quod cius impul* funos

C o M M E N T A R?! Ÿ s CÀP? II L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^5

funos ad perfcnitandum ca,quæ Dci funt,excitemur. V crùm, quia addittrm cfî', De cœ/o, neid obftct,aflerit Auguftmus ncminctn polïè hanc hommum corruptioncm intclligcre, nüimente vcrfcrun'n cœlo,diuinoép fpintuagitctur. Sèd prior interpretario ÔC facilior eft, amp;:expecJitior.Cumcp dicantur hominés,non e(ïe intelligentes Dci, non agitur de fimplici, vulgari^ notitia:verùm de potenït, atque cfficaci t vt idem fit intelligere, atquc fentiïejvel fapere.

Necexqiiirens Deum, Etfi omnia Deo plena firit, ptjs tarnen hominibus exquiïcn' dus eft, ob tenebras , quæ propter originale pcccatüm mentes noftras circumfiiiv dunt. Nam ôô caro, Sô fenfus, amp;nbsp;terrenæ affeeftiones obftant, ne ilium cognofeamus, Quamuis præfentem. Atque hoc fecundo teftimonio mortales omnes exuunturhde. Subditur.

Qmnes Jecliiuueruntfimul inutüesfa^i (unr.'Non e/l^tjui exerceat bonitatemi non efl uf^ue ad unum. Hæc pioferiintin' quafî ex ore Dei,pörtquamcontemplatus eilet de coelo mores hominum. Eftçidfanè confequens,vt,quifide,SC charitate deftituuntur, rétro abeant,SC à Deo difee^ dantSic enim Hebraicè fonat,quod hîc dicirür,Declinaucrunt.Qiiod^ hîc habeturJnutP les fadli funt,eft apud Hcbræos,computrucrunt,ac fœtentem' odorem ediderunt: quod fit, cum 8^ publiée,£lt; afsiduè peccatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Noneft ufque ad unum^ Aliqui per vnum interpretantiir Chriftum. Qyod is folus à peccatofueritimmunis. Qiiodlicetverùm fit, eorumtarnen interpretario his verbis mf nime conuenit; cùm Hebraice fit nnRcspH hoc cft,Nc vnus quidem. Atque ita valet hæcfententia plurimùm ad exaggerandum commune hominumfeelus. Miraberis forgt; fin,quare non excipiantin* famftiPrôphctæ, vtDauid , St alij fimiles. Relpondent ali' tlri,hanc elfe hyperbolen : quod maior hominum pars ita efiet ifFccfta. Sed reeftius mibi eP fi videtur, fpiritum fantftum loqui de hominum ingenio, cuiufinodi fit per feipfum. Nam qni comprehendebanturin Chrifto, fuerunt hoenumero excmpti..Quod tarnen cis con' cefluin nört eft ex fuis viribus,aut quà^homines erant : fed quod elTent rcgencrati,SC in ftau ’■^tiperChriftum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Sepulckrum apcrtHm eft igutturecrum: Linguisfuisdolofèegerunt^ Fîæc leguntm plafmo quinto» Hadenus oftendit,eos non fuific vtiles proximo,neque Dcum exquififfe. Nunc veró iu' dicatjcos cùm lingua tum ctiam fadlis p crniciofos fiiifl'c erga proximos. Confert fepulchro os illonim, quod turpia loqueretur, amp;foeteret, vt fepulchrum folet. Sepulchrum ctiam sepukhri iiuta» inortuos,quos femel abforplit,non rcmittit. Itaifii linguis SC oreimpuro homines vexant phora, abfquemodo SC fine. Ad hæc fepulchrum dicitur,nunquam exaturari. Ita ifti non lunt COU' tendvnius,autalteriusexitio:prompt!' lunt,0(i parati adomnes,fifieripolTetjdcuoran' dos. Infummatales eos facit,vt qui retibus fermonum eorum fucrit femel inuolutus,dc co ptorfus adum fit, non minus, atque de illis, qui iam human' fucrint. Ncc emphafi caret, ^nodadditum eft, Apertum. Quia fcpulchra claufa non cxcipiunt ca, quæ inferuntur : pagt; icntiaautem nihil refpuunt.Linguis dolofe agere, eft apud Hebræos pp'''7n’' quæ vox eft à Verbotgt;’?n quod eft partin',ÔC diftribuere.Id^ vitiuj^ defcrÆitur, quo, non, vt res habet di' citur,fed quo fermo temperatur ad gratiam Öti ad commooum. Cum vno enim loquuntur longealitcr,quam cum alio loquuti tuerint.ßilingues dixeris.Iacobus eos taxabat,quód ex codent ore dulcia pro ferrent,à amara.

Venenumoftidumfublabt/js eorum. HgchabenturPfal.i4o.Confertiftorum fermones cum præfintifsiinovcnenoferpcntum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Q«or»m os execratione, amarulentia plenum eft. Execratione,Aç«ç Græce. Competit hoé gt;ncos,qui præiracundiaadeo lunt impotentes,vt nil valeant loqui, nifiexecrando,impregt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

cando, autmala ominando. Acerbos habent fermones, vtlanceas, ÔC enfes loqui videgt; antur.

ydocespedes eorum adefftndendumfanguinem. Efaiæ capite^p. Trucia verba confequuntur ca:des.Et videntur potilsimum ifta dici propter necem Prophetarum, qui miferabiliter ab tnapijs obtruncabantur.

Contritio calamitas in uiis eorum. Nonnulli per contritionem, amp;nbsp;calamitatcm in' telliguntpeccata. Sedpotius videtur elle phrafis, qua per corum vias,intelligas quic' duid agunt,moliuntur, conantur, ac tentant. Id autem m'hil eft, nifi afflidio, a opprefi Co alioruni.

ViMpaeisnoncognouerunt. Nihil em'm fufeipiunt faciendum, quod ad commoditatem, filutem proximorum conducat.

g

,74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EPISTOLAM AD ROMANOS

No» efl timor Dei coram oculit eonm » Pfalmo tn'gefimofcxto, ifta legufttur. Hisvagt; Ciputmalorum bis attingitur fumma, caput omnium malorum : quod eft, Deum nonreuercrtPotuiP fet Paulus adducerealiactiamcertifsima teftimonia contraludæos. Vt quæhabentura* pud Efaiam capitc primo. Vbi eos Propheta vocat,fernen nequam, filios fccleiatos: principes corum, principes Sodomæ: amp;nbsp;populumtcorum, populum Gomorrhæ.Et infinita extant in hanc fententiam. Sed Apoftolo libuit hæc tantum proferre. Vnde ad^ difcimus,quæ fît hominis conditio,qui extra Chriftum dcgat. In primis Deo caret:!' mo ira Dei manet fuper co : deinde mancipium eft fatanæ, Qi. organum fadum ad otnne prauum opus.

Scimus autem, quoJ ijna-cutiijile lex dicit his, lt;jnl in lege flmt, dicat iVt omtje os obflruatur, obno^ ttiiisfat totus miindKS Deo. Ne cauillentur Hebræfhafce fcrip turas ad fe non pertinerc, ApO' ftolusliæc intulit. Nec ludæi poterant ire inficias,fefub lege efle, cumeaillispræcipue latafucric,atque ipfi in fœdere poliiciti fint,fc omnia faduros,qua: Deus præcepcrat, Circuncifi deinde profefsionem cdidcrunt legis obferuandæ. Qiiin Qi nos ipfi quodai»' l^osalictuomodo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^b lege fumus. Nam moralia præcepta, cùm exluminc naturae cognofcantur, effi'

flib kgejumus. ^^^ciam fuam perpetuo retinent. In cercmontjs quoep femper aliquid fpedandum eft^rc' cipuum, quod nucleum, fuccum,5C ncnuurn dixeris : id'que perpetuo manet.

tantum, quascircunftantias appellant, fubinde mutantur. ludicialiaitem honeftaamp;iuto continent, quæ à nobis etiam conftruantur : licet modus poenarum, Qi alia quædam fin'

Lexfubdutcle nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libcrc immutentur. Et quam late patent Lex, cui fubdimur, dcclarat epiftoh

$tinustjuim^lt;d î^hilippenfcs; in qua fcribitur : Qiioft rcliquum eft, fratres, quaecunque funtvera, tèpateat. quæcunqueaccommoda,quæcunqucboninominis,fiquavirtus, ÔCfiqualaus,hæccogf' tatc:quæ ÔC didiciftis,amp;accepiftis, Qi audiftis, ôôvidiftis inme:hæcfacite.EIincpatet,vtil'

No licet ex pr^e li decipiantur,qui ex præceptis confiliafaciunt: Qiinde gr^uius peccant, quôd operacofl' ceptiscoflliafa- ftituant,vt ipfiloquuntur,iupcrerogationis.Igitur,quæ hîcdicuntur, nos quoque tangunt, fi à Chrifto cxciderimus. Notæ vniuerfitatis expendendæ funt,quibus Paeilus,vtitur, opera flpa-cro

gatioms exc^u^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qiiianonparum momentihabentad iuftificationemreôtedc'

finiendam.Non temere vult,os oppilari, cùm plus æquo omnes proni fimus ad exeufttiO'

Scripturaomri- iT^cs,nulluscp inucniatur,quinon de fe magnificè fèntiat. Cùm egerit Apoftolus feriptuta' i’«î nccejfaria nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teftimonqs, illi conueniendi ftint, qui fa eras literas e manibus fîdclium cxcuITas vO'

lunt.EIinc facile apparet illarum vtitilitas,cùm ita Qi ad omnes pertineant, amp;peccata ob O' culos ponant. Chryfoftomus in Elomelia de Lazaro Qi Diuite, omnes promifeuehorta' turad cas legendas ; Qi illos nominatim', qui verfantur in foro,mercantur,amp; familiasa'

\ lunt. Affîrmâtquc, non pofte fieri, vt falutem aftequantur, nifi diurnanodurnàquemanii verftntfacroslibros. Qiiin Qi addit,iilismagis opusefte ledione fàcra,quàmiandiori' bus hominibus,quod perpetuo verfentur in maiori diferimine. Vox ilia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ab eodem

ChryfoftomoexponiturdeÊO,quifibiipfinihilpoteft de fuo ad defenfîoncm fufdpere: fed opu.s habet alio.llli fubiedi hunt Dco,qui non habent, de quo glorientur. Et conrefsio pcccatorum nos maxime tale^reddit.* Laborauit multum Apoftolus vfque adhunclo'

• • cumin accufmdis criminibus,quo homines ad Chriftum impcllerct. Qricm nos ctiam pro viribus imitari debemus, dum agimus cum proximis. Reperiuntur, quinolinta pa'

A paüoribus o~ ftoribus, Qi concionatoribus audire, nifi tradationes de rebus diuinis, Qi fubtilium quæ' portetante om~ ftionum dchnitiones. Sed illi longe falluntur. Prius enim expedit, vtfua ipibrum pcccata nzatoar^Kzpfc- pcrfpedahabeant. Qixemadmodum medicus foletab vicere putrido prius corruptamcar

• c4f4. nemrefecarc,quàmlenientia remédia vclitabhibere. Arque hoc pado ht,vtLexEuange' SiznzZc. Jj'q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apenat.Ncque mireris,hoc loco per Icgem intclligt Prophctas,5C Pfalmos. Nam

P . quicquidhabcturintotafcriptura,adinftitutioncmvitæ facit:quod peculiare aepropth QKz f propre

• ' O ma ex operibus Legis non iu/liflcabitur omnis caro in conf^eflu eins. Ratiocinatus hadc' nus eft Paulus, iuftifteationem ab his rebus expedandam non elle, quibus adeptis turpi' terviuitur. Philofophiamaclegem fie habere indicauitrfiquidem ab illo tradudæ funt tam Gentes, quàni ludæi,quôd fcclcribus vehementer contaminati eftent. Vnde con' Cotra itidieosa.- duhim eft, tam iftis, quàm ilh's obftrudum effe os, ita vt totus mundus Deo fadus fit ob' criordimicatio noxius.Qtiod vltimo loco potifsimùm inferebatur ex tcftimonijs varijs fcripturæfindæ, quàmcontra eth quia aduerfus Hcbræos acrior dimicatio erat cofcrcnda.NâEthnici facile cclferuntPalani nicos. quippc turpiter viuebant:necç poterant ex Philofophia,nifi hominûinuent3,ô:!opinioncs adferrc.

C O M M E N T A R I V 'S CAP. II-1.

adfetre. Hebræivérô Icgém ceremonias prætexebant, quæ diuim'tùs acccperaiit : û dco videbanturjiïiréïllis pôfîc confidcrc. Et quæ contra cos cxfcn'pturis diuim's prolata lunt,fôftâfl'edik!Hèntjad(üosmaiorcs,5cfadcos,qtn tempore Prophetarum turpitervP ’fiflcntjhön ad fuum viiiuerRim genus pcrtinere. Ideo Apoftolus inducit fententi'am, qua Rios Ortim'nO reprimat t Ô6 aflerit, n«mncm hominem coram Deo ex operibus legis polfc ’uftificarii VbinohhômirtibuS,autpcrfonïs tantum vim iuftificandifubtrahit, vcrùmp J^bs etiäm ôpCribus IcgiS : ita, vt fequatur, neceflàrium efle illis non confidere.Prout cniht alegeitâpêrabantut) eapræftarenemo potuit. Cùmenim duo rcquirerentùt,primum, ''topera exfidcj gratia, charitate proficifeerentur, deinde, vt per omnia, amp;nbsp;ad amuisim lt;umlegècôngruercnt, cûmque, vt cafierent, lex vires non Rippeditaret, RtpCrârant tan^ tum ekttfrtae obferuationes, amp;nbsp;ceremoniæ:de quibus Apoftolus ait,quôd vim iuftilgt; lt;^andinôfthabuerint. Deinde firma ratione concludit, iuftificâtionem légi non efleacCe» ptoferendam,quôdperillam agnitio peccatipræbeatur. Cqm itaqiïeLexdamnet,ÔCaC'

abfoluit, neque iuftiticat. Nam contrarfa funt hæc dito muiierâ, QC inter fe pua ^antia. Atquehis ita difpofitis,fummam propofitionem conftituir,dcquainhacepP ftola difputandum eft : luftitiam fine lege prouenirc. Vndefit, illam ab ea non peildere* Afleritpofthæc,iuftitiam Dei,quæ à lege ac Proiphetisteftimonium habet, ex fide lefti Chrifti dimanarc. Atque hoc idem eft cum eo, qüOd ab initio pröpofiierat : Euangcgt; liumeflêpotcntiamDeiadfalutem omni Credcnti’.ôdinCo rcuelari iuftifiam Deiexfidé infidem;atque iuftum,vt HabacuC dixit, exfideviuere. Hæc ad difpofitiOrtem pertP Htnt. Modofingula excutienda funt. (iiodaitjin cortfpedlu Dei non iuftificandam fxopcribus legis omnem carnem,rcquirit,vtvideamus,de quibtisnam OpCribiis legis Apoftolushîc agat. Vbi affirmamus, Cum in Vniucrftmi loc|uutum efie; ita, vt quae hîc dicantur,non debeant priuatim ad Ceremonias contrahi, cum vniuerfam legem inclu^ dann Fatcniurquidem,controuerfiamOrtamfuilfe propter ceremonias.NameäsPfeugt; doapoftoli fonabantur vt neceftarias Credentibus in Chriftum obtruderC* Ac fi ChrP ftnsnoitpolTctabfque his afferre ftlutem credentibus. QiiodfuitblafphCmum jricquC ftiinusapietate alienum,quam Chrilfum negate,fuifleChriftumtqliOd illOs neceflCeft fiteri,quiaflerunt, eumabfque operibus legis non pofte homines feniare. Demoralibus auteni mandatis non contendebatur. Tam cnim Apoftoli,quam impoftores ilia vrgc^ l^ant. Neque controuerfia fuit de ciuilibus, vel,vtloquuntur, de iudicialibus; quia ilia pertinent ad Rcmpublicam. Qiræcùm fuos haberet magiftrarus,Ecclefia amp;nbsp;Apoftoli hanim rerum curam non fubieiaint. Sed licet ob ceremonias orta fucritdiftehfiOjtamen

spiritus fandii bencficio contigit, vt Paulus quæftioncm à fpecic amp;nbsp;parte ad genus Vniueigt; Qpera funt acd

Chriftijamp;fnon ex operibus legis. Quianoniuftificabiturex operibus legis omilis carO. Et titra controuerfiam eft, Paulum non reprchendiftc Petrum, nifi de cercmonqs. Et ibidem habet tertio capitc;Exoperibus legis fpiritumaccepiftis,an ex prædicationéfideip Adeô ftulti eftis,cîim ipiritu cæpcritis,nunc carne confiimmamini P Vbi per opera leg's, cum ca per carncm exponat, manifefte Ceremonias Mofaicas intelligit. Sed quamuis wntrouerfiacxeonataftierit,commodifsime tarnen fatftum cftjVt earn Paulus rCuoca-ret ad genus. Quandoquidem futurum erat, vtcercmonqs explofis ,permultiiuftifica-honemvoluerintfticceftu temporis moralibus operibus tribucre. Quod fatis euidenter ratione Pauli fic elaborata confutatur. Et notandum eft, argumentum eftc reciprogt; oim Nam quemadmodum licet inferre : Nulla operalegis iuftificant : igitur, ncc cCremo-' niæ. Siepoftumus è diuerfo cortcludere ; Si ceremoniæ non iuftificant, igitur nec alia siceremonixno parsvUalegisîquandoquidcmillæerant potiisima pars legis. Suntenimofticiaprimiamp; iuéîipcantnc^ue waximi præcepti. Ego firm, inquit Dominus, Deus tuus : quare par eft, vt abs tc Colâr, moraliiiii-fi^lpiritu,ÔCextcmaconfefsionetnontantumvociSj verumetiam rituumà me conftitu-'

7^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EPISTOLA M AD ROMANOS tomm.Nequc minus obligabantillgcercmoniae vctcres panes, quamnoshodicBap^*^ mus ôl Euchanfti'a, Vndc ficut illi gvauifsnuè pcccabant, quando non erant contend cuU tu à Deo fibi præfcripto fed nouas quærebant ceremoniasôCritus ab hominibusinucn' tos (id enim erat diuinæiapientiæ veile addere:2lt; fapientiam præcipuam fuiflccultuina Dcoinftitutum,habes in Deuteronomio capite queito,)fic nofrri grauifsimepeccant, cum prætcr Baptifmum, öfEuchan'ftiam, quæà Chrifio habemus nobis tradita,ftatU' unt alia, quæ homines inuenerunr, vt Dei cultus, vt ad lalutem necelîària. Cuiiifmoû^ funt Minà,inuocatio fan(fiorum,SC alia id genus. Qiiodcp per operalegis inrclligantur ctia moralia,doce:tAuguftinus per id,quod fequitur:

Per legem enim agnitio peccati.Licetenim aliæ quoq? partes legis vtcunque pcccatinn demonfbrcnr, id tarnen cum primis pars moralis præftat. Atque capite feptimoidhabetut difertè,cùm fcribitur ; Nam concupifccntiam ignorabam, nifi Lex dixiflet. Non concupi' fces.Eft prætcrea notandum,opera legis, vt antea dixi,cum proprie fumuntur,haberc con' iuncî-amfccumhdem,ôc charitarcm:SC idcirco non cfic ca abfquc iuftilicationc. Vbi' cunque enim verahides eft, iulbhcatio confequitur. Sedintclligit Apoftolus per opcralc' gis, prout ab illis liebant inutilia, ex hypocrifi. Alioqui Lex quidem fpiritualis ell. Qn^' re opera eius oportet elfe bona, fi tota, integra confidcrcntur. Atque hoepado cond' liare potcrimu.s,quæ in fcripturis hac de re videntur pugnarc, Mofes dicebat,fe propont' re ludæis vitam,cumagcretdeLcge.Etinpfalmo centefimo decimonono.SæpcoratDs' uidjVtDeus fe viuincetmandatis, amp;lcgc ftia. Etin hac eadem epiftolaLcxamp;^bonajamp;fp*' ritualis dicitur: amp;nbsp;mandatum iànêtum, bonum. At è diuerfo illam Paulus appellat mini' flchum mortis;5lt;in proximo capite earn dicit iram opcrari : nbsp;nbsp;njtrlus pcccatuin oftendc'

re;0C idcirco damnare SC accufarc.Sic etiam patres intclligendi funt,cùm opcrib us tain exi' mia tribuunt.Nam ilia fumunt cum fide,gratia,fpirituque coniundla. Atque ita çternam h' lutem,atque aliaid genus illis afcribunnquæ propter hdem amp;lpiritum intelligendafuniil' lis concedi.Simile eft fan's appofitum.Dicimus,hominem cfie rationalcm:cuitarnenratny ncm tribuimus,non pfoptcr corpus, fed propter animum in corp ore inclufum. Sic open' bus cum iullificatio videtur afcribi, propter fidem hoc fieri fentiendum eft, cui maximem' nifuntur opera, quae verèfuntbonx Verumnos deiuftificatione loquuturi perfpicut*’^ difcrtedogmaproferredebcmus. Vndeperfidem folam dicimus iurtificationcmcontin* gcrc: quam tarnen nun quam folam eflefatemur. Nam fiverafit,bona opera perpewok' cum habere coniuncfla debet. Sanefti vero patres hyperbolicc de operibus loqucbantut, vt homines ad ilia magis magifque acccnderent.Sed ita,vt dixi,accipiendi fuat,iufleosvt' limus abfque Chrifto relinquerc. At obtjeiunt nonnullli,fidcrn quoqj ipfam opus efle legis* Ideo refpondemus,vtnoftrum opus eft, à voluntatc ScintcUccflu exprcirum,no.niullific^f. Qiiiaintirmum eft,0(^debile.Nullus enim credit, quantum debet, neque vtpareft,forntci allcntitur. Sed cum fidcs iuftificare dicitur, pro obieefto fuo fumitur, videlicet Chrilla.tv promifsionibus Dei.Nequc cftfidcs id,quod iuftificat: fed inftrumentum, quoiuftificatio pcrcipitur.Nequeintelligcndum eft,quod fito mcrito ftifHciat ad hominem iullificanduin. Simile affertur fan's cuidens defnendi A),qui manu infirma, vel etiâ força fie leprofaelccmO' fynam accipit.Beneficiumcp illud,non penes manus,quæ accipiqvel debilitatem, vcl mot' bum cxpcnditur,fcd pro quantitate pccuniæ,quæ datur. Cùm itaque rogamur,num opc' ra legis iuftificcnr,refpondebimus ; Si ea intelligas truncatâ amp;nbsp;mutila, nihil habent cum lii' ftificatione commune. Sin autem intelligas opéra Icgis integra, non lunt a iultificaticnca' licnaïquandoquidcm fccum habentfidem : cui tanquam radici innituntur. Non tamciua' rebimur,opcrabonahocpa(floftimptaiuftificare:quoniamexiuftificationc prodcunr,ü' làmque ante fe requirunt neceffariôratquc ideo ab ea non funt aliéna, quod ab ipfapcndc' ant. Dixcris forfan, cur Paulus per opera legis intclfigit ilia mutila, amp;nbsp;imperfeefta il more aducrlariorum illis vtiturtqui tantum hæcrclpiciebant: crant'que cùm àChrluO, turn à fidc in cum alicni. Qiiod autem re vera Paulus non putet hæc opéra legis,ex co ap' parct, quod fuprafcripferit; Non qui in manifcllo eft,Iudæus:nccquæin carneell Cir-cuncifio. Vbi vides iUum aperte naturam îudaifini, amp;nbsp;Circuncilionis, ab caobfcruatiO' ne, quæ tantum externa lit, aulerre. Etcertc fimulachra bonarumrcruin,fitantuinl{)C' cicm habcant,amp; lint inania, inter vituperanda cenfentur: Vf Sophillica facu!cas,cuin feientiam præfcferat, ôC ilia re vera careat, damnatur. Et hypocrifis dctelhndi elhquæ, licet limulachnim fàndtitati.s exhibeat, ab ea tarnen eft quàm remotifsimx \ n' de fi quis contra propria,0^veraoperalegis ijs teftimonijs vefit vti,qua: modoPau'uâ habet,

S 5

tegislatores qd gislatorcs non uidcntur,cùm leges ferunt, id fpeeftare folùm, ut peccata, autreclefadlam' fttefient. tclligamus:fedpotiusidagunt,vtiùislegibus ciues bonos faciant. Qiiôdfiidhominibus Diftcrimen inter tribuitur,multô magis videtur conuenircDco.Sed rcfpondemus efle diferimeninterdiiU' nas,SC humanas leges:quôd humanæ à nobis nonrecniirant, nifi quæ in noftra poteftateu' tafint.Nam demotibus animi non ftintfolliciti:extcma tantum corrigunt.Atdiuinæleges ea etiam iubcnt,quç nos vtinfirmi fumus,præftarenon pOflùmus.Idco addudlafimilitudo minime concludit. Deinde cOnfiderandum eft,humanas quoque leges, declarando quæ^' gendafunr,promittcndo,ac minitâdo inuitarc poftè homines ad iultitiam.At animumiW' mutare non poflùnt. Qiiarc non oportet plus illis tribuere, quàm legibus diuinis. Et quod dicitur de confilio Sgt;C voluntate lcgislatorishumani,idemconcedimusde DeOjquodis quoque in animo habuerit ferendo legem, feruare homines per illam : qua fcilicct, nonlO' lùm pcccata monftrabaqfed etiam Chriftum,qui eft eius finis. Ideocp legem hominibus w falutem conduccrc,minime ncgabimus.Qjie tarnen iuftificare non poteft:quia eius no eft, aut fidcm,aut charitatem in noftros animos afflare. Vnde aftutiafatanæ/petftanda eft mil'S bilis:qua conatus eft ab hominibus aucrtere Icgis fnjdium.Et fane præter agnitionem pcc-* cati,duo alia præclara bona per cam inuehebantur. Primùm feruatorem noftrum oftende' battdeinde præfcribebat, quid effet optimum fatftu. Qjioad primum obfcurauit diabolus corda hominum, ne Chriftum fincin legis intucrentur, impofito vclamineillorum cordi* dibus. Et quoad exccutionem bonarum aeftionum remoratus eft illos per vanas quæftib' nes,genealogias,£Clogomachias:vt bis tantum intenti,ôd externis ceremontjsnilpræterca curarent : verbis quidem confiterentur, fe nofle Deum ; fatftis autem negarent, Conlc' quitur præterca ex eo, qudd perlegcm peccatum agnofeitur , per illam vtcunquecub pas aggrauari. Qitûd Apoftolus dtcebatjcùm feriberet, virtutem peccati eflèlegcm’ Et in hac epiftola habetur capitefeptimOk Vtfupra modum fiat peccans peccatum per mandatum.

Per legem,inquit,com!aopeceat!. I^nncipi'um omnium legum diui'namcns cenfendadt. Qjn'cquid em'm aut luili, aut honefti in vllis decrctis habetur, id vniuerfum inde profluxi^ VtdicerepofsimuSjOmnes leges dicratadiuinæ mentis cfle.Vndefît,Vt leges,que iuften*’ funt, pro legibus haben' non dcbcaiit. Duplex eft notitiapeceati, quæ habetur à lege: vna prorfus t'nefiicax,ac debilis, qua nOn perterrefiunt animi, neque confcientiæ profternunlt; tur:vt quandoque vidcmus cbn'os, qui inter ipfa pocula damnent ebrietatis vitiuni. Poetx quoque gi'aphice admodum fuis carrninibus,ÔL Satyris vitia traduxerunt; fed tarnenipn hilo magis,quam cætcrfab illis abhorrebant. vero terrifica eft agnitio peecatorum,« lutem nö femper affert.Qiiia fi fpe remedij fruftretur,pernieiofa eft,vein luda, Efaii, im vfu venit:qui cum fcclus fuü cognouiftent,defperarunt.Sed quoad ele(ftos,notitiæp^^' catorum adiungitur,vt comes perpétua, fpes de falute confequendaper Chriftuffl.Pec^^' ta quæ cognofeuntur per legem,fi per capitareccnfcrevolumuSjOccumt primo loco ingC' pcecatum guod nitum nobis,quod originale vocatur,eftcp totius noftræ naturç vitium atque corrupno,de per legem agno~ qua in pfalmo edocemurjn ij^iquitat^us conceptus ftim, amp;nbsp;iniquitatibus concepitmet”^ ter meaideinde motus atque impetus,quos Græci Sçjxàj vocant, perpetuo ex eo dimananf, • aduerfanttirque diuinæ legi. De quibus habet Paulus, quod fentiret aliam legem innicni' bris fuis repugnantem legi mentis fue,amp; captiuum fe abducentem inlegem pcccati,Delt;gt;’' de tertio loco adiungit fe confenftis voluntatis, redditurque peccatum grauius. Et dchoc legimusiNe regnet peccatum in veftro mortali corporc.Succedit præterca confuetiido: at que eius vinculis arêlius obftringimur fub ditione peccati : ita vt impofsibile quodainmO' do fit,vfum iam indueftum vincereiCum Efaias dixerit,Aethiopcm non poiremutarc pelle fuam.Dctruduntur poftremo impij nonunquam eô,vt peccent in fpiritum famftum: ciuus criminis condoiiatio prorfus negatur, vt Chriftus inEuangelio docuit. EtHieremiæpræ' ceptum fuit,nc pro populo vlterius oraret.Poflet etiam diftingui peccatum in cogitata, df Ciuidpeccatum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;faifta contra legem Dei. Atque de his omnibus Lex nos inftituit, Eftep peccaturain

gcnerCjà Legis inftituto aberrare:vt figittantes cum à fcopo difcedunt,quancunmicinpat tern id contingar,aberrant,amp; peccant. Qiiare cum homo faeftus fit ad imaginem Uei,vtna a6 imagine Dei tm am eius SC ingenium vita amp;nbsp;moribus exprimât,quicquid hinc aberratur,peccatum eft. rrcedcrcpcccrf- hocbenehcium, vt moneamur^ accufamurep denoftris flagittjs, non habet abfolutani t/im fi?. vtjiitjtena:cum per nos ipfos non v^camus euitare ca,quc accufantur,vel ea de quibus fflO ncmur perfequi.Idco videndum cft,vt ad Chriftum refpiciamus,ad quern per legem addu' cimur.Et animaduertendum cftjhæc præcipuè de lege feribi per scvTs^ierip adhdem.Nanili per

g 4

^'^’pofteius aduentSnatf fumus.Nam mcn'ta criids CbnTti, amp;nbsp;fanguün's cuts nequaquam ^*^'tiporariafunt. Vnde Chrillus de Äbrahamo dixit, ejuod defidcraueiit dicm fuum vidc^ /fjViden'tq.^^/gjjuipus lit. Paulus prætcrea dictt,'VtinÄdamo omnes moriütur,itain Cbri^ oomnes viuificantur. Etapcrtilsjmc habet adTimotheum, Chnftum eflevnummedia^ fofem inter Deum,amp; homines. Itaqifc tune quoque ante fuum aduentum in carnem homt ^ous,quicrcdebant,iuftitiam abfque lege praeftitit.Et quodÄpoftolus ait,Nunc,referen-Jfm eftad mam'fellationem. Qjioniam antea qui'dem fuit iftaiu{titia,vcrùm ea occulté de 'tdcebat,amp; in paucis habebatur. Nunc verô publice ac palam inno ruit per vniuerfum oigt; oem.Et hoe clfquód morte Chriffi velum confeiflum clt, 5é. apertum,ita,vt patuerint,quc ïnteafuerint occultata. Ciim Apoff olus hoe loco quæftionê proponat difpurandam fu^ ƒ sima tradationc,magna vtitur pcrfpicuitate.Et id quod proponiqduarû partis eil, Vna., p'^'dein negat, per legem contingere nolfram iulfitiam. Altéra verô affirmât, earn per

Ichi Chriflinobis darf Vult itaquefîdem inftrumentS elle, quo hæc iulfitia compte--^cndatur.Etlegcmexcludit, à qua fententia mundus vehcmcnterabhorret;cùmiili non lt;^onftet de alia iufiitia,nifi quæ per bona opéra proueniat. nbsp;nbsp;erùm cogitate debenthomp

^ts,hæcbona opeia,quac volumus iuftitiam patere, vndénam finr.Diccnt à rationc,ôô vo-^'']f3fC-AtnhæcvitiataÔCcorruptafuerint,à quo cerrigentut/ Nonhabent, quoddicât, /liliaDeo.Is autem oportet, vtid faciat, nobis propitius ac placatus fit. Nonautem placa^ twnifimorteac iànguinc Chrifli. Quæ à nobis cùm per fidem comprchenduntur,vcrè dp ciniur,vt Paulus afferir,iufiihcari fide fine lege. Exiftimant vulgô Chriflum cife legislator ’'tm,^(iu)2(:fùblimiora fmxerir, amp;nbsp;commodiora legibus fuis decreuerit. Qiiam que fuit piæitantia,quernandauit,cx quinto,fexto,feptimo capite Matthæi eliciunt : Vbi habetur, nonfolunihomicidiü prohibcri, fed ctiam, iram 8é indignationê aduerffis proximum. Et niandatur,vt,quihabuerit aduerffis alterum quancungj oltenfioncm, munus fînmi ad altar nerelinquat,amp; abeat,ac fibi rcconcilict fratrem fûum. lubet infupcr,vt cum aduerfario con ‘cntiaturinv/h. Nequefolùm periurium intcrdicir,verùm ctiam iuramentum.Ac licet petr ^ittaturinlcgc,Ocuîus pro oculo, Dens pro dente,tamcn Ch riff us àib et, vtmalo ne refp itamus.Lcgequoi^ prohibetur adulterium: At Chriffus interdixit ctiam afpedfum mulicr hslibidinofum.Etreprcfsit cos,qui quacuncç de caufavolcbat vxotes dimittere.Ex his iip leriint,Chriflum fois legibus perfedfiora mandalle,quàm lexMofaica præcepcrit. Comor dioresaûtfuiffe leges cius legib. Mofaicis, ex eo probât, quôd ccremonias abrogarir, quæ oimcintinæ étant obferuatu,nequc potucnnit omnibus nationib.lacilè accÔmodari, Fatcr Wquidemperaduentû Chriftifublatas ceremonias,quoniâfignihcatio earûimpletaiam trat.Scd quod Chriflus nouas leges tulerit,prorffis negamus. Intcrpretatus quidê cffc lege Mofaicain, àC errorem feribarum amp;nbsp;pharifeorum traduxitrqui non putahant aduerfari Icgi nificrafsiora peccata : docetep longe aliter accipienda fuifîc Dci mandata, quàm iili vel iip tellcxerinqvel alijs expofuerint. Reliquit itaqj lege fuo loco,amp;fuum munus cft exquutus. Wautem erat,vtneret vieffima amp;nbsp;hofèia pro peccatis,vtcp remifsionem peccatorû daret, amp;nbsp;iuftitiamimputatâ,amp;fpiritum,ô:^sratiam. Qiiareloanncs Bapriffiadeciaransmunus Chrp Q^uidiutm äutc

mUt}!K

feciunt contra Anabaptiftasquot;,qui Euangelium faciunt tantum bona opera, amp;nbsp;abfolutiP firaam conuerfationem. Hinonagnofeuntfummum ac præcipuum Chn'fti bcneHcnim: Anabapttßarit

ncquediftinguntinter Legern ÔC Euangelium. Lexquidem præcipitrfed Euangelium viresfuppeditat faciendi ca,quæ mandantur.Lcx aceufat: Euangeiiû abfbluit.Lex infonat exterius ’.Euangeiiû infculpitur in vifccribus.Lex iram operatur: Euangelium placatum Sd reconciliatû nobis Deum reddit. Lex terrendo proflcrnit animS : Euangeiiû cofolando Cr tigit. Lexeflminifterium mortis : Euangeiiû vitæ. Lexefl pædagogus ; Euangelium abr folutacruditio. Lextota in co efl, vtfaciamus: Euangelium inprimis in co cft,vt credar •iius. Lex maledicflû affert his, qui fub ca degunt : Euangelium affert benedieff ionem. Lex feruitutem ingerif. Euangelium fpiritualem libertatcm.Lcx efl lit era:Euangelium fpiritus Lex habetpromifsiones, verùm cumhac conditione, fi omniafcceris : Promifsioncs Er uangelîjliberæ funt, ôf ideôfirmæ. PofTcnt alia quoque diferimina recenferi, quibus hæcduoàfemutuô abfunt,5lt; diftant plurimùm. Sed hæcvolumus efie fan's. Quæ ta* menveranoniudicantur ab humanatationc.Ncquemitum efl, quia,vtdiccbat Plato in 2, deLegtbuSjQiTicquidèlonginquo contcmplamur,nonbenecognofcimus. Intcrccditcr nimvertigo,atquecxlonginquitatc offundunturtenebræ. Sed cum acccffctimus, Ôl pror plus contêplatifuerimuSjtuni de fingulis redf è ftatuinius, Hæc iUc dicebat,quôdhoniinib.

IN EPISTOLAN AD R O AI A N O S

vokrptuofis,ô^ comrptis perRradcri non polsit, probam innoccntcin vftam cfléiuoOT' Caufd ctirmuUi difsimain.fudicant cnim de ca longe aliter:quia diftant ab ea pliirimûm.Qiiod fi accedcrcj adcàmalèiudi- cam,ô^ pcn'culum faccrent, reefîè iudicârent.Ita nos de bis in præfcntia dicimus; Cuma Mttt de lege ac longé fautent facras literas,nequeattentioné digna Eiiangelium aclcgcm cxpcndant,in' de fitjVt de illis tam male iudicent. Adiccit Apolioluede hac iuftitia, quam prædicat,quo teftiinoniû habeat à lege, ôC à prophetis. Qiîod ideo dicit,quia recens nouaep doôrina vp deri potuifleqquam proponit.In Euangelio autem in primis vitâda eft nouins. Ideo vbi^ de Euangelio teftatuqquôd antiquû fit,ôô à ièculis fucrit à Dco inftitutum.Et ab ^nitio IW' lus epiftolæ fcripfit, Deum illud promififle per prophetas iuos in lcripturis landtis. Houi“: quoqUe certàmen eftinter nos, amp;nbsp;adueriârios de dodrina, dum illi contendunr, nos noua introducerCjfe verô infiftere docflrinæ veteri. Sed nunc ab Apoftolo difcimus,quoniodo pofsithæc controuerfia finin'. Illafanè doéirina vêtus eft, SC antiqua,quæ teftimoninmha' Qÿ^doârinadi bet à lege, 5C à prophetiszhoc eCqa facris literis.Illa verô iudicabitur noua, cuius ibinulla W mentio. Illi ftatuunt miflàni,vbi vnus tantum comunicet pro aliù,qui allant.HocnuHuw habet teftimonium in omnibus fcripturis.Nos afterimuscœnam Domini deberefiddibus efte cômunem:Qiiod inftitutione eius,prout in Euangclqs, SC in Paulo habetur,clafifsiw^ demonftrat.Uli porrigunt laicis facrarwêtum Euchariftiæ mutilatum. Illud veto non fouun non habent è feripturis, fed plane contra fcn'pturas. Illi mortuorum inuocationes tuentun quod quo confirmêt,nihil habent è feripturis. Clericos arcent à matrimonio, defendûtpur gatorium, imagines retinent, lingua peregrina vtuntur in facris adlionibus, ciborum dclC' dlum, velles,raftiras,vn(ftiones,£d aliafcxcenta huius generis obtrudût vînecelfariaadcu turn DeÉidep prorlus abfque vUo teftimonio fcripturarum.Difcant ex Paulo,quiiuftitiam per Chriftum docere volens,eam ait habere teftimonium à lege ôd à prophetis,non autetn elle à fc confidlam.Iftorum autem dogmata impietatem promouent. Hominum enim cO' menta ingerûqvt cultus Dei necelîàrios. Qiiæ cùm teftimonium ex lcripturis non habeat, vtnoua fintjOccelfe cft. Ratio verô, cur oporteat in religione cancre nouitatem,elr,quo Dominus iuflerit in Âeutcr.vt fuis mandatis,ac ritibus nec detraherent quicquani,neca quot;nbsp;derent.Qtiin SC Plato ipfe in L egibus,amp;f in Rcpublica lua interdiciqne quid in rebus ad re ligionem attinentibus innouetur.Legcs quidem humanæ interdum mutari polîunt, quo forma Reipublicæ quandoep varietur. Ncque inferuiût cædcm leges Rcgno,Optimatuni adminiftrationi,amp;Rcipublicæ popular!.Deinde Lcgislatores,cùm homines fint,non om nia videre polIunt.Et multi ftibinde cafus incidunqproptcr quos SC corrigcre,SdmutM'^ c ges oporteat. Vtep artibus per ætates aliquid accedit, quo magis perficiârur, fie leges quO' que ftibinde temporum fuccelîu emcndantur,ôd ad meliorem foimam rediguntur.yeiuw Ecetefi^ politia nihil honim locum habet in legibus Dei. Nam quod attinet ad Ecclefiâ,non mutât forma, no mutât forma, eftfempcr eadem RelpublicaÄ Dei authoris Icgum intclligcntiæ nihil ell occultumtonv

nia prouidet, ncqj fucceffti tempon's notitia eius augetur. Vnde non eft,quod in eiusicp' bus tentent homines aliquidimmutare. Sed iamvidcndum eft,quæfint cxlcgeacpropflc tis teftimonia huius iuftitiæ, quam Paulus alTerit. Et licet Chriflus generaliter dixcrit,MO' fen de fe fcripfilîe, SC à Luca mrretuifquôd habitu peregrini, dum in itinere cofabularctur cum duobus difeipulis à Mofe cœperit, SC deinde per prophetas. SCpfalmos illos docuC' rit,nullus tarnen certus locus producitur,in quo de Melsia difertè fiat mentio. DeChrinO nihilominus fipecubariter dicendum fit,habcmus ex Gcncfi,mulieris fernen contnW' rum caput fcrpcntis.EtAbrahamodi(ftumeft,Infeminctuobenedicciituromnesgentamp; iuiUficante. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^odem fcribitur,Credidit Abraham Deo,amp;reputatum eft illi ad iulhtiam, Accedit

ad hæc,quod etiam Paulus citat,Ne dixeris in corde tuOjQiiis afeendet in cœluffl,aut quis dcfccndctin abylftim.^Propè eft verbum in orc tuo,amp;in corde tuo. AddicPaulus,fctnoc eft verbum fidei,quod prædicamus,Si corde credidcris,SC ore confclîùs fucris. Nonaui^ returfeeptrum de tribuIuda,nccp dux defemore eius,donec vcncrit,qui mittenduseit: ipfe erit expedlatio Gêtium.Hieremias habet de Chriftoilpfe vocabitur Deus iulhlbno-' ftra.Et in eodem propheta legimus,Dcum inftituifle dare nouum T eftamentumino nntta illud,quod cum patribus pcpigerat,fed in feribendo Icgcm fuam in cordibus â^vifeeribus eonim. Abacuc ait,Iuftus ex fide viuct.Elaias ait,Inuentus ftim à non quærcntibus me. K«., Deus in eo pofuit iniquitates omnium noftrûm.Et Dauid,Bcari quorum remilTæfinitini' AUud gemu te- quirates,ôd quorum tedlaftint peccata. Beatus vir, ciiino imputauit Dominuspeccatum. ^imonioru funt Aliud quoep genus teftimoniorum habetur ex antiquorum patmm gclli's, quæ præludu putrumgeüa. quædam fticrunt Cluifti venturi ad human! generis redemptionem, V« enim dicituna

IN E P I S T O L A H AD ROMANOS

non eft ex fide, pcccatum eft, vt ait Apoftolus, fides autem ex auditu eft, auditus autem Raflliitfpeccatu per verbum Dei, oinne, quod extra diuinitus infpiratamicripturamnonexfidceft,pef' e(fetngyit,guod catum eft.Aftruithic patervndnobifcumfideicertitudincm.'SCoftcnditvndeeapendat, fxir« pdem cd, cùm cam appellat indifcrctam : quod credendo non examinemus noftris ratiocinationi-erfcripturas. hns^qm'4 pofsit,quidue non polsit fieri: SCalluderevidctur ad caquædicunturàPaulotlc Abrahami fidc,quód non hæfitarit ob incredulitatc. Vbi verbo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vfus eft. QiB'

re indifcrctio eric oppofitu hæfitationûquæ cotingit ex humanæ rationis examine. Dom de rurfus,quod in alia fententia monuerat,planc repetqr,quc extra fcripturam funt,no elle Uotaut ^afilius frcdcnda.Et locum Pauli,Omne quod no eft ex fide,pcccatum eft, natiuoSC proprio fen-intelligat omne fu vfurpauit,vt nos quoejj vtimuriquod aduerfarij noftri ferre non poftunt. Diftatfides ab non cd ex opinionernam ea etfi propendcre nos faciat in alteram partem, attamen id 6C cum ratione facit. Sc non finemctu veritatis altcrius partis. Et fiifpicio debiliorem adhucalTenfumparit; quia Scratione caret,SC ambiguos de veritate alterius partis relinquit.Scientiamquidc verum eft,firmum aftenium generate: fed id cfficit demoftrationibus adhibitis. CumitafJ iam conftet,SC quid lit fidcs,^ quo paefto diftet ab opinionc,fcicntia,SCiùfpicionc,vidcii' dum nunc cft,quàm fitmultiplcx. Vna cnim eft potes,integra,SC efficax,quaiuftificamiir: altera veto inanis,tcmporaria,SC van(a,quæ iuftificationcm non affert. Qriod fatis patet cX

Euiingclq parabola,vbi fernen,Verbum,inquam, Dei caderefcribiturnonnfiquaminter' ram bonam ; mterdum vero m pctrofarn,in fpinas,amp; fecus viam,vbi pent, amp;nbsp;fru(flutnnon adfcrr.RurRis quæ bona eft,SC vnlis fides,non eft in omnibus æqualis : fed pro maiorqaui minore Garnis infirmitate gradus habet. Vnde Paulus ait:Sicut vnicuiq? diuifit Deus men' furâ fidei. Et in eadem parabola feme in terrain bona cadens non earn fortitur æqualcnim omnibus partibus. V.ei ùm alibi dat fiueftum trigcfimum,alibi fexagefimû,alibi centefimn. Vult in fumma Paulus, hoc loco iuftitiam Dei,de qua agitur,fidci propriain facerc, vt cam prorfus adimat noftris tarn mentis, quam opcribus.Miror attamen,quoinodo, cum iftcln Scholia Crtca, fcopus,Græca fcholia airerant,non ita nos iuftificari,vt ad iuftitiam allequdidain nihiltp“ quot;nbsp;■ contribuamus.Fid v,inquiunt,a nobis afFertur:co quod animo forti opus fit ad credendu. musnotantur. Etdj^ud idem Chryfoftomus innuit.Ifta caute iunt accipicndamcq? in eum fenfum admit» poflunt, quafi à nobis ipfis fides prodcat : cum aperte ad Ephefios donum Dei efle deda* returmeep fi à nobis eiïet,omnis gloriatio cxcludi poffet. Multum fiquidem conferremus, fi ex nobis manaret credendi facultas. Et locus ifte aperte docct,rcm non fic efleaccipiem dam:quia Apoftolus fubdit,Iuftificati gratis. Atqui id no cifet gratis,fi fidcs,qua opusno' ffrum cft,iuftitiam noftram parerct. Conccffcrim quidem,noftrum intclledtiim, amp;volun' tatem affentiri diuinis promifsionibus. Sed id vt facial, aut faccre pofsit, àDeo proueniat necelle eft.

NÔ JM omnib. eß tantum in eleiiif er in credentibnf. Vniucrßtat iüa reßiicere poteß pr^eäicationcm.

Dcflitutifunt gloria Dei* PcrillamnonnuUiarbitraturintclligendam inhabitation? Dei: quod homines ab co feparati fuerint,necp per gratiam habucrint cum fibi coniundlum.Et Gloria Deicjuà- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gloria Dei hanc inhabitationcm exprimât, inde apparct, quod Area fcedcris gloria

dogueßgnificat Dei appellatur. Vnde,cùm diet capta à Palæftinis,gloria Dei fublata dicebatur. Alij pm etus inhabitatio tant, Paulum per gloriam Dei intelligere folidam,vcram cp iuftitiamrquæ à Deo gloriaim ncm. dicatur,fiue per qua nos Deu glorificamus. Et cum gloria non fit aliud,nifi laus efrufifsim^ cclebrata.

celebratajfigurâtalocudone Paulus appellat Dei gloriafingularilsimaDei dona, propter Quidßtglorü, quænoniêcitis Äflaudamus, (!elehramtis*,itavtmatéiia. ßiToviiJUKODs habeat, nomen congt; lcqucnns propn'etatis.Mihi taiiien magis vi'detur Paulü voluiflè oftendere his vérbi's,om^ nes homines in natura fîia corrupta fuilîè reieôos,eum^ in primis perftringère ritus,facri^ ficia, ûperalegaliaj in quibus illi {lutab ant maxime fitam fuiHè gloriam .Dei- Öftendit egt; nini,eos révéra Dei gloria fuifle deftitutos,quanüis toti eflentin eeremontjs.

luflificMur gratis per gratiam illius. Hinc hab émus, qui d fi t, âbfque lege manifeftari D ei iuftitiaiTijnimirüm id gratis fieri ♦ Ad oftendendû autem, nullam haberi operum noftrorû rationein iuftificando ,nunquâvidctür Paulus fibifatisfàcerc, Totvoces coacenratidem oftendentes. Vidit enim,quàm id nobis creditu fit diffîcile,qui nihil gratis facerevolumus, amp;noftramenfuraiuftitiâDeimetimur, quafi ille quo® nolitfuam iuftitiâgratis conferre. tuÛitià Dd me I Exiftalocutioneclicidebetvulgatafentcntia,quôdfoiafideiuftificamur.Etquanquâvox iiuiur nofiramë illafolairt feripturis non habeatur,nihilominus ex his, quæ ibi Icgimus, necellario infertur: quemadmoduin hoc loco dilucidè Ambrofius annotauit in hæc verba feribens: Nihil,ingt; -^mbropasait qiiiens,facimus,non rependimus vices, folafide iuftificamur dono Dei. Non fuit contcngt; tus dixiffe, nos folafide iuftificari : fed alias quoque adiecit claufulas, quibus id luculentius patcfacerct.Idem Bafilius quoep fcripfit de Confe^ionefidei : Nos, inquit, nonhabemus, ^demfènfit vnde quicquam glon'emur de iuftitiâ,cùm ex fola fide in Chriftâ iuftificemur. Qug non ita accipiendafunt,quafi fides, qua iuftificamur,fit fola,id eftjUon comitat» bonis SC (àneftis a^ ftionibus : fed quôd adliones noftræ, quantumuis J(an(ftæ,non fint caufæ veræ iuftitiæ, Sp mile oftenditur in aqua, in quahumiditas amp;ffigiditas coniunguntur. Abluerc autem ma^ culas humiditati propriè conuenit, non autem firigori.Qiiare admittitur paralogifinus acgt; pamîogifmut cidentiSjCÛm ex co,quod inter fe duo coniundlafiint,quodvni conuenit,id alteri quoc^ afi accidentis. fcribitur. Qtiod attinet ad ledlionem, lt;/liK«uavttiv«i participium nominatiui cafiis,rcfercndû cftadid,quod paulo ante dicebatur. Omnes enim peccauerût, amp;nbsp;deftitutifunt gloria Dei;

ac fl diceret«r,Ciui erant huiufînodi,iuftificantur gratis,

'^erillius ^atum^per redemptiofiem,ßiiaeflinCbrifto lefu,lt;juempropofuit propitîatoretn per ßdent, HiceaPaulus exponit, quæ perfidem amplecftimur, cùm iuftificamur: oftenditque ft per fidcmintelligere obieefta, quæ perillam comprehenduntur. Er,quum ait. Per gratiam, ogt; ftendit, fe de lon^è alia iuftitiâ agere, atque ilia fit, quæ operibus acquiritur : nbsp;nbsp;excludit

quam apertifsime conditiones legis. Qyumqûe audis, nos gratis, Ô6 per gratiam iuftifigt; cari, id ne putes temere confingere, quum régula cletftionis diuinæ temperetur. Cuius iuftificctmitr rationes licet à nobis ignorentur, Deo tarnen cognitæ fiint. Cûmque penes ilium id for^ temcrè, aut ca--taito non fiat, nos non debemus aflèrere,homincs fortuito iuftificari. Vtque cafiis eft fu. remouendus,itaoportet ctiam vt facefiat ncce(sitas,ncvideamur fatumponere. Non tnim cogitur Deus, vt magis hunc, quam ilium eligat, Sed quiequid dat, libere ac fpontedat.

Per redemptionem, Hinc apparet,nos efle à Chrifto manumiflbs,5C fatftos eius libertos, fueramus enim vin(fti,cóie(fti in carcerem peccati,mortis,diaboli. Chriftus autem pro no bis pretium perfoluit ; neque id quidem leue, San^inem ftiim fiium pro nobis effudit, QC vitam pofiiit, Rcdimi dicitur,quod antea amp;nbsp;liberum fuit, ad nos pertinebat. Nos pecu^ bumPei eramus, SC noftra culpa iub peccato venundati fuimus. Demonftrat hîc non ob^ mure phrafis Apoftolica,quam parum tribuendum fit Libero arbitrio, antequa Chrifti regt; demptioneafferti fimus inlibertatem^ Et quia tantum pretium impenfum eftpro noftra fa mte^ion debemus pati, vt tantum beneficium nobis è memoria leuiter clabatur. Qiiod vt fiat,adiuuamur non tantum dotftrina SC fcripturis,fed etiam facrametis. Nam ficut apud Veteres vidimæfrequentes Chriftum adumbrabant, venturum, itanunc eiusmortem, 5C anguine pro nobis effufum ff cquens vfus myfteriorum in memoria rcducit. Atque ex hoc redemptionispretio grauitatcpcccatipoflumus agnofeere, quod tantueiuspondusfiie-’’ibvduftam Sc non temere fufeeptam iram Deiinnosaccenderittquæ quumfitappetix vindidæ æquifsimarationc illuftrifsimam vieftimam poftulauit, in quam omnia noftra transferrentur. Cum cp ca nulla re alia fedata fit,nifi fanguine SC morte Chrifti, gi a ^“simæblafphemiæ accufàndi flint, qui id aut operibus noftris ,autritibus externis velint tribiiere.

^empropofuitDeuspropitiatorem. Cum à Deo Chriftus dicatur nobis propofitus,oftendf urtuangelicû inftitutum non efft rccens,nequc ab hominibus adinucntu,Qiro autem pa propofitus fit Chriftus, ex duplici capite demonftratur, Primum quia Deus ex h

1

86 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E P IS T O L’AM AD ROMANOS

DfutnabiiChri rciicJatiofic proponit nobis credenda,quænaturæ luminenulleprôrfus modopotuiffe' Humdtiplicira- mus cognolccre. DeindCj quod facit,vtnobis ofteniaplaccant, vtqueillis aflèntiamur,a' uo/ic propoiut nimum permouet, atep excitât, fidem afflahdo. Poteft ctiam hocrcrerri ad bcncplacicum, credendi^. nbsp;nbsp;nbsp;amp;?bcatamDeipracdelhnationcm, vnde pendctmcritûmortis Chrifti. Alioqui potuind

aliarenosrcdimcrCjà peccatisqjliberarÄ Vndetâtûm eius coniilioactepw ruümortt/cl^i rcfcreiidum eft, quôdlefu Chrifti filij fai mortem gratam habucnqêC per illam fandosijbi rcconciliarit. Propofiti huius ÔC béneplaciti mentio habetur ad Ephefios primo capita vbiitafcribitur,Iuxtabeneplacitum fuum,quod propoiuerat in feipfo, vfque ad difpenfa' tionemplenitudinistemporum: vtrecapitularet omnia in Chrifto,quæ incœlis,amp;qtia: in terra funt in ipfo. in quo etiam Sgt;C nos forte vôcati fumus, prædcftinati fecundum prO' pofitum eius qui operatur omniafecundum confilium voluntatis iuæ, vtfimus nosinlaUquot; dem glon'æ illius, qui priores iperauimus in Chrifto, in quo fperamus amp;nbsp;nos audito vet' bo veritatis Euangelio falutis vcftræ, ôcc. Et alibi iæpius : in ifta eadem epiftola mcn' Ratio probabilii tiô cft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dei. Qiianquam huius diuinæ voluntatis atque confiltj harc ratio non

cortiihj Dci. contcmnenda,ficutiegoccnfco,potcftafFerri, quôd pereumpar ftieritmunduminftau' Ckriüusutßt rarijper quem omnia fuerantcondita. Vox quæ ponitur ihxsù^ioy poteft hæc triafigniK' no/trumpro- care, propitiatorcm,profgt;itiationem, ô^propiiiatoriUm. Ego poftremumlibentcramplc-” pitiatorium. (flor,quia Paulus videtur alludere ad veteris Teftamenti oraculum,arcæcpopcreulinn, quodpropitiàtôriumibivocatur. Habebatur enimftrper area fœdcrisproarcæ oraculo tabula feu menfa: ad cuius duo extrema capita duo Chérubin ftabant: médius veto locus ei'us fuit vacuus : vndcrefponfa petentibus reddebântur, èC Deus popiilo fiebatpro-pitius, atque dlic habitare dicebatur. Omnia hæc,nequeobfcurum,nequedubiumdt, quàm commode ad Chriftum reterri poisint,vtpote in quoinhabitat omnis pleninido diuinitatiscorporaliter(vtPaulus ait ad Coloftènfes) amp;nbsp;devoluntatediuinaquoadno-ttram füuteminde certifsimareddunturoracula. Per ilium autem nobis placariacrecon-ciliari Deum, nuUaeftambiguitas, Licebit etiam Propitiatoreminterprctari,tiuafieavox gencremafeuleo pofittfuerir, vt, quemadmodum Chriftum appellamus o-cuTwjJ^hoceft, ferUtatorem, Siceum appcllemûs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc cft, placatorem. Neque fortalTc abhouet

àIcgitimo fenfu, fi Chriftumintclligas placatiOnem noftram ciïe. Namioannesirrepifto-ïa ftta capitefecundo, Chriftum appellauit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc eft, placationê noftram, vbi ficin-

quir,Fiholimcihæcfcribovobis,ncpeccetis. Sédamp;fiquispcccaueriqaduocatumhabe-mus apud patrcm,Icftim Chriftum iuftUm : amp;ipfe eft propitiatio pro peccatisnoftrisrnon pro noftris aUtem tantum, fed etiam pro totius mundi. Verûm,vti dixi, prima expofîno mihimagis arridet,eapotifsimùttt de cauû,quod paulô pôft dicitur,

Perfan^uinemipjius. Siquidem pontifex Hebræorumfolebatfemelfinguloqtroqianno propitiatoriumimbuerefanguine, cùminfancftafantftorum mgrcdcrctur. Neque temere Qÿomodo d Pa cft, quOd hîc fubiecit nofter Apoftolus, Perfidem : quandoquidem etiam aduerfarij nofoi piiïii Chrijhidi fatentur, per Chriftum nobis contingerc iuftitiam : verùm (âcent, quarationeillamnobis (aturnoHer re- appliccmus, noftrameß faciamus : quod Paulus modo diiertè expreftif. Videntur illi co demptor. fetnpcr tendere, Chriftumno?idcore^emifte, quôdfithabendus caputnoftrorumnicrt-® torum : quafi,vt illi folent dicere,Chriftus primam tantum gratiam nobismeruerif, deinde nos nobis ipfis totos relinquat, Sed hoc eft nimium parce atœ maligne vti bencncioDei. Idcirco nos ipftim intelligentes, perpetuô volumus diuinæ iuftitiæ Clirifti mortem,vtplc-nam peccatorum noftrorum fatisfadfionem femper opponere.

Ad oftcnfionem lufiitiat fu^e, Haeftenus effîcientem caufàm iuftificationis vidimus,quæ(’li JActhodus iufti- Deus,amp; eius mifcricordia. Hi verô, qui iuftifïcantur, amp;nbsp;ad caufam materialem pertinent, ficationis. funthomines CTiiufîiisgeneris,peccatis obnoxri,ÔLdcftitutigratia Dei. Inftrumentac-tiam funt expofita. Vnum quoad Deum, SCis cft Chriftus, quo vfa eft diuinabonitaspro vicftimataltcrum inftrumcntû quoadnos, eftfidcs quaDeimifericordiam,amp;promifsio-linisiuHifica- nés percipimus. Nunedeftneagitur. NonaliorfumDcus voluitita nos iuftificarc,nifivt tioiin. fùam ipfius iuftitiam dcclararct ; quod nonfir,nifi cam cum alqs communicando. Tum e-nim quifpiam déclarât fuas diuitias,quando alios ditat ; tum fuam feientiam, quum alios c-rudit : tum forti tudinem,quando alios róbórat:ficut SC Ambrofius dicit, Iuftitiam Deinos ► nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuftihcando manifeftari, quôdreddat iuxtapromifsionesfatftas. Sed vis eft nonparuain

V/flifjcatio ex eo,quôdiuftitiæadiccit, S«æ,vtoftcnderetnoftramnullam prorfus effe. Chryfôftomus fide habet duo hôcloco dicir,Ne timcas,quianoncxoperibus jfcdexfîde conftat hæc iuftitia: amp;nbsp;ad-cotmnoda, ditjin ea duo præclara inefle bona;primum,quôd fit facilistalterum, quôd eaDeuspropriî ipfius

C O'lti AïEfîTARIVS CAP, III.

■ipfiusfuftih'am dcclarat. Per remißionem prieteritorum peccatornm, Nefcio quid Ainbrogt;-iio occtirrcrit, vt nonlcgat,Remifsionem,fcd propofitum. Etim'nterpretanone i'nquir, Qpia prOpoRiit Deus eiipcrc non folùm eos: qui habitant apud fuperos, fed amp;nbsp;cos,qui in interno erant. Non vidcnturhæc ad locum iftum faccre. Deinde Erahnus fufpicatur, eumnonkgiHe led TifiSun^^ quod eft ptopofitum : idep etiam fequitur Auguftû nusinlibfodeSpiritüöCLitera,capitei^. Sedrecftèeft, vtlegamus,quemadmodum vub go habetur,Nam fie nobis cxpönit,quartS in re præcipuè fita lit iuftificatio, videlicet,in rc' mifsiónepeceatörum, Qirod à Dauide habetur exprefsè, cum inquit, ßeati, quorum re^ mifsæfunt ihiquitates.ßeneficio quidê fpiritus fanefti br,vt præter condonationem pecca^ torSjfiiceedât totius hominis inftauratio.Scd in priore capite fita eft fumma niftihcationis, vtpeCcatacöndonentur, Particula,quæ adijeitur,

Pfàteritornm peccaioitnm, iuxta quorundam fententiam pofita eft, vtlicentia peccatiadigt; matin',ttc putent homines,adcpta iuftitia ex Deo,laxe viuendum elTe. Sed Apoftolus po^ tius credendus eft,voluifle hinc oftendere infirmitatem legis Ôl philofophiæ,ÔC humanarS viriuiTijVt quxnön valuerint peccatû amouere. Perftat quidê, SC manet, quoad iuftitia per fidem côttlunicct. Manfifle afit â Paulo pofteaaudicmus,cum infra dieet,peccatû regnafle ab Adamo vfcp adMofen : id^ ex eo probatiquoifmors in omnes graflatafuerit. Non ta^ Po^ tu^ißciitio^ mcnexhOcloco probaripoteft, poftiuftificarionêlapfus non poftecontingcre,quirepe^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.,„

titaiuftificationeperfidem condonentur. Idcirco hincNouatianiineptecolligebanr,non dandam eftelapfis remiftionem peccatorum poft baptiftnum.Qimnquamillivi argument torumadaudfi, fafsifiint, Deum quidem remifsionem fcelerum poftbaptifinum admiftó^ tum polie dare : nobis autem in Ecclefia non efte fas eiufinodi condonationem vel exerce re, vel polliceri. Vertim ifti male expenderunt, quod Petro dieftum fiiit, vt frarri pœnL tentiremitteretnonmodd feptics,verùm etiam feptuagies fepties. Pauli confiliû hoc loco fuitdeclarare ftatum hominis,antequam iuftificationê alfequaturmimirû quod in pcccatis verfet. Tales nos apprehêditiufhtia, vt nihil à nobis ipfis aftcramus ad Deum,nifi peccata condonanda-Oiiaï profedto cum remittunt,neceftàrium cft,vt præFefterint, Vndc ex hoc locoreuelluntur potius præparationis,vt vocanqopera, quam vtpro Nouato aliquid con dudatur. Et eft lane illorum prorfus rerjeiendaopinio, qui arbitrantur primam quidem iuftificationem gratis nobis contingere, neque vt per baptifinum regeneremur, opera bo^ na,quæantecedanf,rcquiri. Sed fi poftea,inquiunt,peccauerimus, necclTc eft,vt fatisfacia^ mus:qnafiChriftus alius mediator fit vno tempore, quam alio. Joannes apertifsimeiftos refcllit, inquiens,Filioli,h:ecfcribo vobis vt non peccetis : quod fi peccaueriinus, aduoca^ turn habeinus apud patrem refitm Chriftum, quern appellat id eft, propitiariogt;

nemnoftram. Exquibus verbis colligas,etiam poft baptifinum filabamur, Chriftum cC' fenoftramiuftificationcm,nonautem noftraopera. Nequcfaseft,putare,mcliorcm ef-feconditioneineorum,qui â Chrifto auerfi funt per graues lapfus, quam corum, qui ad eum nondum funt conuerfi : ita, vt, fi anteanon potucrint fe ipfos iuftos efficerc, id poftea præftarevaleant.Qtiamobrem fentiendum eft per npenitemiam eandem rationê iuib'fica' tionisrepeti, quæanteaftiit in ßaptifino, Vel,vtrelt;ftiusaicam,quum primumregene^ tatifumus per fidem. Vnde fan's mirari ncqueo,quid Colonicnfibus maximis illis detenfo^ ribusabufuûinfiio Antididagmate venentinmentem,cumdiferimenponerevoluerint interpœnitentiâ,quam prædicamus infidelibus,SC cam qu£ agenda eft à Chriftianis in gra uiafcelera prolap fis. Concedunt, quod attinct ad infidèles, vt per legem Mofis exprobre^ musea,quægrauiter admiferunt: deinde, vt Chriftumoftendamus,quafi remediumac medicinain tantorum malorum. Verùm i)s,qui,dum Chriftianieftent,containinarunt ft peccatis, afterunt, inculcanda effe dona ÔC beneficia,a quibus cxciderint : 5C proponent da efte fpiritus exercitia, quibus releuentur. Et pro hac fua fententia nonnulla loca Icrip tugt;-tædtant. Primùmquodin Apocaîypfidicitur,Memento vndecxcidcris,SC prima ope* tafac: alioqui ad te venio. Et ad Galatas Paulus ait ; O infenfati Galatæ, quis vos fafeina* uit,vtveritati non obediretis,ante quos Chriftus proferiptus eft, 6C ob oculos veftros cru* cifixus. Deinde ad Hebræos Icgimus, Quôd fi quis irritam fecerit Icgem Mofi, fub duo* bus,auttribustcftibusabfqucvllamifericordia occiditur. Qiiantô grauiora fuppliciama* nentillos,qui fanguincm filij Dci conculcauerint. Pofiremô locum adducût ex pofteriori adCorinthios capitc feptimo, vbi Paulus videtur meminifte fatisfaeftionis, poft admiftum crimen exhibendæ. Ambrofium ctiâ putant pro fc facere, dum intci-pretatur hæc verba ex U.capite ad Romanos ; Sine pœnitentia funt dona Dei ; Quia, inquit,gratia in baptifinate h Z

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EPI S TOLA MAD RO 55 ANOS

non quan’i't gcmi'tliiti aut plandum,aut opus ab'quod,nifi folam ex cordc profefsioiicffl.Et paulo poft air,inter pn'mordi'a fidei non requiri poemtcntiam : donum chim t)ei grans dO' nare peccata in baprifino. Atqp hæc fe fingunt dicerc, nc focordiæ, aut ignaui'æ, neue aliQ'^* fingâr luftificationcm otiofam,amp; pcenitentiam fine fruôu,Pœnitcntia,inquiunt, quæpoft baptifinum adhibetur,eft ci'us genen'Sj vt habeat prefts quàm vchemêtiTsimas, amp;lu(ftuni, ôf gcmitum,ôi^ clccrnofynas,in proximos, QC exercitie fpiritualia,quibus abluantur admiflâ Vnjeftueræpœ Plt;^‘^cata. Sed quicquid lUi dicunt,vna cft ratio veræ pœnitentiae,vt ex animo doleainusad' nùfnftlt;erlt;ifio. niilîà peccata, quæ Deum à nobis abalienauerunn Cui dolori adiungitin- defideriumeon' donationiSj ôd preCcs,vt earn obtincamus, cum certo propofito non amplius mcnrrcndiin cadem peccata, nbsp;voluntate mortificandi veterem, Ôl induendi nouum. Quæ omniafidc

Chrifluiiis per- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oportct,quia fine ilia conftarc non p ofliint. Atc^ in homine Chriftiano perpetuum eft,

pffiwcomespee dum hicviuiqhocgcnüs pccnitentiæiquanquâearn fatemureflemaiorê,cùmgrauiorapec »(tentia-, maior cataintcrccfTerint: quodcucnirecertumeft,cùm poftfemelacceptagratiârelabimur.Sedj txmcn interdum vt vulgô dicitur,magis ÔC minus rerum naturâ 5C fpeciem non mutant. Qiiod^ ifti fibifin' cz minor, gunt in baptifmo pcenitentiam non requiri, potifsimum vei o quando tinguntur adulti,ct vanum cfr,amp;^fcripturis palam aducrfàtur.Siquidcm in Adtis ApoftolorQ,cum populus au' In b:(ptifi»o adid dilîèt Petri concionê, compunôi funt ftnde,ôc dixerunt,Viri fra ties,quid nos agere opor^ toriimpcetnten- tet;quot;Qiiibus Petrus rcipondit,vt pacnitenriam agerêt. Cumép ludæibaptizarêturàloanne, tiircquiritur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pœnitentiæ dolore pcrcellebâtur,vt vitro ctiam peccata lua confiterentur. Qiiodidcni

Epliefij feccrûr,cùm libros malefîcos produccrct,vt côburcrcntur. Et,quod attinetadAm broliû,nifi intclligatur de fatisfadtionibus Ecclcfiafticis,quod cas Ecclefia de peccatis ante Anff bitptifmü baptifmû non requirerctjquod fcribit,non efl verum. Qiiiare vera fieri non poteft, vt quft non requirebà- Dcum cxanirtio conucrtatur,ôd ad Chriflûacccdat,vtbaptifino tingatur, quineumve^’ tur fatiifaâto- hementer pœnitcat anteaeftæ vitç.Ncqj pofEim videre, curnon coueniatvtilegisminifte-' fies ealejtai}ic£ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j concionandum his,qui à Chrifto deiciucrût, quemadmodum amp;nbsp;illis, qui adhuenon

funt conuerfi. Nam certum cfi, Chriflum egifiè cum Apoftolis de lege in capT^.ôd é. Mat-thæi,cùm iam amp;nbsp;credifliffcnt,amp;ilium fequerentur. Paulus quoq; in hacipfa epiftola,quant ad fideles dédit,capite feptimo, teftimonio legis vtitur ad concupifccntiam cxplicandam. EtinpriorcadTimotheumlegem prédicat efiebonam,modo quis ealégitimé vtatur.Ne-que loca Apocalypfeos,ad Hebræos,ô^ ad Galatas aliter docent. Nam exprobratiobene-ficîorum acceptorum, cùm ingratitudinem arguat, Icgis tranfgrcfsionem obijcit. Nihil e-nim aliud cfi pcccarc, nifi mandata Dei,quæ continentur in lege, violate. Neque in pofte-loan ad Corin tiorccpifiola ad Corinthios^ vt ifii fingunt, habetur vlla nientio fatisfatfiionis. Nani ea thiospoßerior. vox,quaPau!us vtitur,Græce eik«TrjÄayi«s. Neque aliud eo loco fibi vult Apoftolus,quau’ vt declarer,fe gauifum cfle,quôd fiiæ priores literæ in Corinthijs peperifient fiudiuffl,«’’’!»-Aayiaf/, indignationem. Qj.iandoquideminceftum hominem a Paulo notatumexconimu-nicaucrant^ ofienderanten id fibi non vulgaritcr dolcre, quod Paulus reprehenderat. Om-nino longeabcfi,vt ille locusEcclefiafticas fatisfaefiiones nobis commcndet:dequibus Ver£ fatiffaâio ramennonoportet, vt ifii homines tantoperè fibi blandiantur, cùminipforumEccleftjs nés cccleßaßic£ jam olim prorfus obfoleucrint*neque nunc alias habeant^ quàm quas imponuntpoftaurf rfb ecclcßa^i cularem confefsioncm,cascp nemo pcrfoluat,nifi iam ante à facerdote abfolutus,quodont-■*’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nino rationiveterum aducrlàtur. Et, fi quando patres leganturremifsionem peccaronim,

Milfuebonisoperibus tribucre,autprorfusnon fontaudiendi, peccatoruin aßi nbsp;nbsp;nbsp;fof^lligcndi font de operibus loqui, vt font effeefia fidei. Polfont ctiam quandoqueno-

pcccatipœnas, atep fupplicia intclligerc,quæ peccatis debentin't quæ acciditfæpqvt aut mitigentur,aut tollantur,fi fiudtus digni pcenitentiam confequantur.

intolcrantiaDei. Significaturhis vcrbis,È)cum ilia peccata remittcrc,qiiæ diuanteato-lcrauit : cùm alioqui mereâtur puniri homines, quod ad ipfos atttinct,illico vt peccauerint. Tolérât Deus Vcrùm Deus mifericors efi, amp;nbsp;tardus ad iram ; quod oftendir, cùm diluuium inferret. So-peccata. domam deleter,6c Kcmpublicamludæorum cuerteret.Atep ctiaminfinguluraquenc^no-frrùm talc cum efle intclligimus. Diucnim expe(fiat,vtnos pœnitcat. Qiiodfinofacimus, thefaurizamus nobis iram in die iræ, acteuelationis iufii iudicij IDci. Et ex hacDcipatiêtia verum clic agnofeimus, quod in Ezechiele dicitur, Dcum nolle mortem pcccatoris, fed Exuoluntate potiusvtconuertatur6^viuar. Ncq; iiîcfpedlarc oportetarcanâDeivolunrarcm,quæno-Del reujlata iu bis incompcrta,6C obfcura cfi.Iudicarc cnim debemus de illa,prout exfàctis Iitcris,amp;quo-ex tidiana expcticnria nobis proponitur,6C cognofei potefr. Diu cnim tolérât, amp;nbsp;feripturis, arcana, concionibus,flagcllis,deniquc omnibusrationibus vijs peccatores adfereuocat,

C o M M E N T A R I V s C A P, 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;89

Jnpritfentitempore. ChtyfoftomusinterpretaturhocdeaduentuChriftiincamequôd Cu peccatamn tummaximefitexhibitus, SCDeipaticntiacômaiorfitdcclarata, quód omncvinumiam uidebantur eHet m præcipiti : cumep homines vidcrentur gi-auifsiniè puniendi, tum Dei mifericordia punieda tum mi illis maxime affulferiuEt videtur fane Paulus, vbiq; meminifle quam honorificehuius tern nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mjÿi

poris, quo Deus erga homines benœolentiam fuam tarn fingulariter dcclarauit, vt filium luum vnigenitum pro noftra falute daret.Eamcp tempeftatem,qua filius Dei fe ad nos co-tulit,appellat plenitudinem temporis.

Vttpfefitiu/lusiuflificanseum,^Hie/}exfiiieleplt; chri/li. Hicratio attingitur,curftatueritDeus *tapeccataremittere:nimirû,vtiuftitia ipfiusmagis appareret. Diccrefolemus,in aliquo dTe quailtatem eximiam,quum illam ex eo fonte aha participant. Scd emphal'is eft in ea lo quendi formula,

Vt ibfe fit iuflus : qua intellinamus, eum per fe ipftim iuftum, neque audeamusid nobis vendicare. Et adiecit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. !

Ex ƒ^^jf Ifp Chri/ii, quod ita melius appareat Dei iuftitia, quam fi earn nobis ipfis ex o* peribus vendicaremus.

Exclufaeßigiturgloriatio tua,Per^tiitm legem (Per legem operum (JSlon. Sed per legem fidei. Explica^ tapropofitionefua, nunc quafi per epiphonema (^efinitid, quod ab initio capitis propOx Epiphouema. fuerat, quum diceret, Qiiid amplius habetludaeus f aut quæ vtilitas Circuncifionis ( Re--fpondet hoc loco, Qtiod attinet ad iuftificationem, ludæos nihil habere præ alijs, de quo pofsint;gloriari, quum per ea, quæ iamdidlafunt,eorum gloriatio excludatur.InGræz cocodice non habetur, Tua. Et Ambrofius indicat, hæc aduerftis ludæos dici. Nam contra illos peculiare certamcn modo inftituitur. Lex operum tantum abeft, vt gio- Lexoperumfup hationem excludat, vt potius materiam gloriandi ftippeditet. Voce autem Lcgis,in- pfi/itjtffMffrw tdligic Apoftolus dodfrinam ; quoniameavim habet modcrandi, ac regendi vires no- gloriandi. ftras,amp; voluntates ad ah'quid agendum : quantum ad notitiam 2d dodfrinam feu infti-tutionem attinet. Et alibi transfert Legis vocabulum ad multa,vtdicar. Legem fpiritus, Legem carnis. Legem membrorum, Legem mentis, 2d alia huiufinodi. Lex operum Lextjuidp^ cft,quædidfat,iuftitiamacquirendameueoperibus. Lex autemndeidocet,eamiperan- gnißcet. damefleà Deimifericordia. Et Chryfoftomus Legemfidei elfe dicit, quod per gratiam feruemunSd vult Apoftolum vti legis nominc,quô ludgos, qui ea voce deledf abantur,mi-nus oifenderet. Ita enim vidcbatur,aliquem honoré legi deferre, quæ pefsime non eft meri

U de hominibus. Gloriatio, fi definiatur, eft iadf atio de aliquo bono. Vtep pugnent in- Gloriatio quid. terfefeduæiftæleges, aperte docemur inEuangeh'o : vbi pharifeusDeo ficloquitunGra- Pugna inter le-thstibiago,quôdnon fim ficutcæteri homines : ieiuno bis in fabbato, 2d quæ fequun- gemßdei^le^^ tur. Hictantùm operum meminit: prætereundo gratiam Dei, quantum potuit. Alter gemoperum. vero publicanus ex fide inuocabat: Deus propitius efto mihi peccatori: quibus verbis nullam prorfus operum mentionem facit. Et quumcxclufam Deus velit gloriationem, patet,quàm illi aberrent, qui mérita defendunt. Qiha vbi ea locum habent, gloriatio vjj mérita ibi non deeft. Qiii gloriantur, putant fibi deberi amp;nbsp;falutem, 2d iuftitiam, ôd vitam æternam. gloriatio. Sed qui lege fidei nititur,taliafibincquaquam debrri pcrf»afiimhabet.Licetpoflcmus di- Debitumdupli ftinguere, debitum pofte quandoque accipi prout refertur ad noftroslabores, 2d fie mer- ^ter po/Juinut cedem refpicit,vt infra luculenter docebit Âpoftolus,quando ait : Illi,qui operatur,merces mtelligere. nonimputatur fecundum gratiam, fed fecundum debitum ; alio modo, vtrefpicit promif-fionem,quando alicui debetur quippiam: non quôd id fit promeritus,vcrùm quia promiß fionenoftra illinosidobftrinximus, Cuiusreifpecimenhabetnusin donationibus, quæ contra(îîu,ôd fyngraphis confii-matæ fiierint. Atque huic gencri debiti non aduerfaturlex fidei.Sed nuUa ex eo nafeitur gloriatio. Verùm aduerfarij noftri gloriationem nequaquam excludunqquandoaiunt,pœnitentibusremifsioncm peccatorum concedi,modo poeni-tentia fiieritidonea, 2d, vt illi loquuntur, fufficiens. Hæc dicendo ex profefl'o aduerfantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

voluntati Dei : quæ omnino id curat, vt omnis à nobis excludatur gloriatio. Imô Chryfoftomus aftèrit, non alia de caufa Chriftum diftulifte tam diu aduentum fuumincame,nifi Cur filiuiDeità vthumanum fiipercilium reprimcret.Si enim ab initio ad nos accefsiftèt,facile diefluri erât aduentü/uit homines,fenon vfqueadeô illo opus habuifre,vtfaluifine eo effe nonpotuerint. Voluit dißulerit. itaque genus hominum tam diu prerni feruitute peccatorum, 2d legis onere, quoad intel- Cw Deittgloria hgerentjfe omnino opus habuiftcredemptorc. Cur autem tantoperè fatagatDeus, vt noflramuelitre glorianoftra excutiatur,abundè fan's indicant facræ literæ: fcilicet,quô gloria ipfius magis emineat, Qyai e patet, quiequid nobis gloriæ vcndicamus,totuni id ex Dei gloria decidi,

h 3

COMMEMTARIVS CAPi III*.

hmcntarêtur,cùm res ad votum non fi.iccederct.Sed apud Dcum verum non eft bcc wfaxrà erum quidem cft,aliqua fingulan'a dona coUata fuifl'e ludæi's, at non ita,vr ceterç nationes defererentur.Aufus tarnen eft Abcn Efdra dclîniïc,Deû prouidentiâ non habere lingulan'um hominum,nifi quoad IftaeUtastalia vult ab eo profpici tantum generaliter; fed ludæorum pcculiarem habere curaffi quoad fingula,quae ab I'llis agantur. At Paulus hîc tegt; ftatur,Dcum tarn Gentium,quam ludæorum elle Deum.Cumcp Deus fit, vt conftar, fiimgt; mumbonum,fe optimo modo,quo fieri poteft,fuis communicat: quod potifsimum fit eos iuftificando.Qiiare Dauid aiebat,ßeata gens,cuius Dominus eft Deus. At quae bcatitudo dfe poteft, abfiç iuftificationis dono r' Er certe Deus illos,quibus eft Deus,eripit ab Omni malo.Qyaix non finit eos vel peCcato perpetuo grauari,vel çternis ftipplicijs eftc obnoxi* os.Hoc pafto cocludit Chriftus Rcfiirredlionem mortuorum,ex co,quod in icripturis ha-bctur,Ego fum Deus Abralrami,Ij(aachi,0L lacobi.Nam ft erat eorum Deus,a malo,ôe à pœ namortis oportet^vt eos tandem en'piat:quod per Refurreeftionem ûlis clargierur, cum il-losamorteredimet.Et manifeftum eft,omnibus id oportcre concedi, per quod omnes iugt; ftificantur.Qirod cum Dei bcneficio fiat,Deus cocludetur omniu illorum efle Deus, quos donatfuaiuftitia,à quibus Gentes excludi non poflunncum temporibus Apoftolorû et ad Chriftum accédèrent,amp; quàm manifeftifsimè fpirftum fancftum,ficiît ahj,qui cf ediderât ex IitdæisjacciperenLCumcp Deus vniucrfitatcm rerurn condidcrit,omnia fua prouidêtiare-gat, amp;vnumformauerit primum hominê, vndênoftrum vniuerfum genus propagatû eft, nonneputabit omniûclRDeusrQyodctiamindeconüincitur, quôdinferipturis habe-nius,OmnisquiinuocaueritnomêDomini,faluus eriqôdrurius dicitur, qui crcdidcrint,Ô(f baptizatifuerint;Salui erunt.Et quod à Propheta dicitur,Videbit omnis caro falutare Dei, bue tendit,cùm per carne intelligimus hominê.Teftantur hoc idê omnia oracula,in quibus de vocatione Gentiû agitunvt illud,quod ad Abrahamû didum eft: In femine tuo benedi* «nt omnes Gentes.Et Iacob aftèrebat,n5 auferendum feeptru de luda,donee veniret, qui lt;nittendusefât:amp;ipfc,inquit,erit expedatiô Gcntiû.ApudEfaiamquoc^Iegimtis, deradi lt;:cvelfemineleire,quôdineô Gentes eflcntfperaturre. Et infinitum*ft, omnialoca recen-ad hoc faciunt. ladabant Hebræi, legém pro fe fiiifte latàm, Sed tarnen vt quoad bancpartem,Gentes non fuerint ncgle(ftç,attcliàtur, quôd profelyti poterant accederE ad IndaicamRempublicam,5Cleges,quotquot voluiflcnt.Et cum Ifi aelite reuoEaretur ex Ac-gypto,fequutaeft eos non vulgaris multitudo Aegyp riorum:quibus Deus eadem munera vdona contulit per defertum,quæ ludæis tribuebat.Et legibus cauit,vt ad Pafeha comedê dumalienigenac pariter admitterentur, modo circuncifionem recipere voluiflènt. Ex quitus omnibus liquet,Gentes à Deo non fuilTe ncgle(ftas,etiam quoad legis bcneficium.De mde non ignoramus,Melchifedech,cuius in lege fingularis laus extat,cclebratum eflc,vt iu Dei altifsimi facerdotem.Neenon Icthro ibeer Mofis,amp; lobus, Gentiles in iacris li toishonorificè commendantur. Confiât etiam Rcginam Saba laudatam efiè, quôd ad ia-pirntiam Salomonis audiendam acceirerit.Nec omiisi fiint Niniuitæ,qui,cùm egifiènt pce nitentiam,feruati funt.Ex his patet,ante Chrifii adu^tum cjj Gentibus aliquos veriï Deu b3buiire,amp;coluiflè pro Deo.Deinde cum Chriftus iam aducniffet, ncmini dubium eft, vt dcdaratumfuerit,Gentes Deo cordi efle. Non dedignatus eft Sammaritidem Si Chananc ^Ethnicas mulierculas amp;nbsp;Cornelius Centurioantc baptifmum fufeeptum gratus fuit Oro:cûmquecredidiflet,fpiritum faneftum vifibili fpecieaOccpit priufquamtiiigcretur.. Neque Petrus accefsit ad ilium fine certo Dei oraculo, cum ci oftenfiim fuiiftt vas e f®lo demiflum, vbi amp;nbsp;ferpentes,0i^ omnia genera immundorum animantium conti-’^rbantur: de quibus dieftum eft illi, vt occideret, ôd manducaret. Oflert fe poftre* quot;lohiftoriadeEunucho CandacesReginæ Aethiopum,qui fingulari miraculo àPhilip-poedoftus, Sebaptiratus eft. Hoc mirabiliter torquebat ludæos , quôd Ethnicos ''idtrentad gratiam admitti finelcgc. Sed eos meminifle oportuit, vt ait Tertullianus in libello aduerfus ludæos, cum legem tantopere iaeftarent, nOn fibi primô legem ^uelatam. Accepit quippe earn in paradifo ante eos primus Adamzacin ea,quæilli Lex Adutnopo-™tlata,continebatur,quicquid poftca per Mofen in moralibus præccptum fuit,præ- ßtacfi^tinde iu-ftrtim quoad fumma capita. Nam fi dilexiflet Adamüs Deum toto corde, quomodô n^nfgreifus fuiflèt mandatum:?' Et fi eicredidifl'etcomminantimortem,non adeofuift pt incogitans, vt caufam mortis admitterct. Idem'que, fi dilexilTct proximum vti de-uufrat, fua tranfgrefsionc mortem non immififletin vniueriam fuam pofteritatem. Et «iuftevoluiflètagerejfruiftum alienum,Slt; ad fc non pertinentem nnnimè furripuiflèt»

h 4

C o M M E N T A R I V s CAP. III.

Potuiflct cnnti quifpfam diccrc,Si Lex ad luftiti'am non confcrt,quid cam tùlit Detrsf’ Cur nonhceatlaxc viuereC cupiditan'bus obcempcrarc f Minime veió,inquit Paulus. Siqui' ^cmLcxnon abolctur per fidem,fed poti'us confirmatur. Expedit quidcm fe paucis,fcd in lia de hac re agit fufius. Opinabantur ifti à Paulo folui legem, cum ccremomas abrogarct, Ilievero cas abolendo fruebaturliberate fibi conceiïàin Euangelio : Legi vero non facic^ Ltiniuriam. Nam Deus re vera cercmonias veteres noluit vlterius pcrfeucrare. Atta^ Dcusipfe eere'r wen Paulus non mentitur, quando ait, fc nequaquam Legem irritam fa cere perfidem. Et aboleuit qui argumentantur earn aboleri^quod ceremoniæ irritentur, admittunt paralogifinum nonPaulus. Accidenris. Nam fi accidentia cuiufpiamrei tollantur, non confequitur, rem ipiamfta* Parälo^fmus itc tim abolcri. Id autem cenfetur accidens Legis, quod non quoad omnia loca, amp;nbsp;omnia cidentis. tempora, omnes homines habeat vim fuam. At ceremonias ita elle, non efi dubium. Cercmonia aeà In captiuitate enim non feruabantur. Vnde firaelitæ inter Chaldæos dicebant, fe non dentUlcgis. pofTe canricum dicere in terra aliéna. Et Daniel conquerebatur, in ea captiuitate amp;nbsp;du^ cem, amp;facrificium populo deefle. Circuncifio p er defertum non obferuabatur : Sé Sab' bato pugnatum eft, vt in libris Machabæorum Icgimus. Qiios fi reijeias, in libro Io-» fuarurfus habes , iuftifle Deum Ifiaelitas , vt per i'eptem dies circumirent Hiericuntû nam ciuitatem,^ fccum arcam geftarent, Sé tuPïs clangerent. Ad quæ opera neceftè fuitjamp;Sabbati diem decerni. Sed fiquæfiueris,Sihaec accidentia finit legis,quid'nam luit in his ceremonijs præcipuum , firmum, Sé folidum, quod femper manere oporte-- AÎiquidfotidiamp; ar.Ad fingula refpondereprolixum eftèt. In genere hoc dicam: Voluit Deus, ne hogt;- f^tin ceremöijs Wines fui obliuifcerentur. Ideo curauit per quædam externa figna, vt femper illis in quadfempermd oculos, amp;iin cogitationes incurreret, quo eum femper Sé colcrent, Sé inuocarent. Si ncreopartuit. Corpusfuum refpcxiftcnt,occurrcbat Circuncifio: fi veftem,habueiunt fimbrias: fi ad inomnibusrebut wenfam acceisifi'ent, offerebatur deleclus ciborum : fi domum ingrederentui', fiiperlp i^cus ejl agno-winaria,amp; poftes inferibebantur Dei mandatis: fi procrealEcnt liberos, primogenitus f^rndus. fuitredimenuus,amp; puerpera diutius erat immunda : fi ad armentum, aut greges fc conucrgt;gt; tilTentjprimogcnitaDeo fuerunt offerenda: fi ad agros iuiftent,Primi fnilt;ftus,amp;decigt; wæcolligendæ erant,amp; offerendæ:fi frutftus collcdfi rcponcrentur,feftumtabernacu^ lorum celebrabant:fihebdomada menfis, aut annus,aut feptimus annus,autquinqua^ ßefimus reuolutus eftèt, ritus certi defignabantur. Qiiod itaejue præcipuum in lege, ac fuminum fuit, fide confirmabatur, Ô6 nunc etiam retinetur à prjs hominibus, vt in quaque teDeimemincrint,amp;^de illo cogitent: quod nunc fine fignis externisferuaridebet,nC' que à Paulo, vcl à fide abrogatin'. Qiiôd verô Deus noluerit vlterius externas ceremonie Vtide colligit de asobferuari,exeocolligi potcft,quôd politaam ludaicam euertit,^^ Hierefolymorum umfiidsceremo' Ciuitatem diruifecit, ita vt iam ncque tcmplum, neque tabernaculum extet : ncc inuenia^ nittfampl us no turpropitiatorium, vnde vox diuina folcbat dare oracula : Sé pcôorale amiftum fit, vbi la^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obferuun,

pides erant pretiofi, ex quibus de futuris refpondebatur : Vniftio etiam perierit, qua homines nonnunquam immutabat, cum ad funeftiones inaugurarentur. Nam Saul Pro--phetauit, cûm iam eftèt vncftus. Ncc ignis nunc h^etur d^ cœlo, quo facrificia deuora.» bantur: Et Prophetiæ iam prorfus oblitcratæ fiint, quod non fiuiftèt Deus,fi ceremo^ Was Mofaicas diutius voluilîèt prorogatas. Et durationi carum id potifsimum obftat quod tantum in terra patribus promiftà illas excrcerc licuit. Et quando Apoftolus prædP cat,felegemconftabilirefide, hoc intclligit potifsimùm quoad partes morales. Quiafi.» desobedicntiamlcgis fecum affert. Qiiare hoc animo infigendum eft, legem non poITc Lextionpote/l abfquefideobfeniari:ac è diuerlb per fideminchoataobedientia poftè complcri.Quod abfc^pfide obfer-tationibus ita poteft confirmari. PræcipitLex, vtamemus Deum,id'que toto corde, totaanima, Sé omnibus viribus. At quis hoc præftare pofsit, nifi eum bene agnofi cat,quod citra fidem non contingit. Et fi quis Deum fibi proponat vt Legislator tem, feucriisimurn iudicem, Sé vltorcm, ab co potius abhorrebit,amp; refugiet ex odio, tanquam à carnifice, quàm vt in animum induccrc pofsit, vt eum diligat. Atqui De^ um,vtpatrem, vcl propitium, vel clcmcntem fine fide in Chriftum quis pofsit libi perr fuadere f PræcipitdeindeLcxvtinuoccmus: quod fi fide ftierimus deftituti nunquam præftare poftumus. Nam dicitur, Qiiomodo inuocabunt, in quem non crediderunt Adhæcpræcipitur, vt proximos diligamus,tanquamnos ipfos. Qjiodctim fitdifScillP wumfa(ftu,noncomplemus,imo fæpè deficimus. Vnde ergo habebimus condonation nem,vtnobis imputetur ex Chrifti iuftitia, quodnofh'ædccft,nifi vtamurbcneficiofin deir Auguftinus, duobus modis cenfuit fide Legem conftabiiiri, Primo , quia per

94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E P I s T o L A M AD ROMANOS

cam fpinhimßndumadtpilcimirrtvnde vires nobis ad obedicndum legifuppetunt At Spirituf fanilus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quifpiam ambigerc,quî hoc fiat,vt per fidcm habcamus 1'ptritum fandum, cum is ne

in nobis prace- c^finrio præcedat fidcmcQuandoquidem fidcs ôé donum eins cil, amp;nbsp;ab eo in nos proficifi ditfidetn. citur.Sed refpondemus, inter caufas SxL efFecta quofdam videri circuitus, vt patetdenubu Jitter cm/m GT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pluuij s. Ex nub ibus pluuiæ exprimuntur, S)C ex aquis, quæ fun t in inferioribus io cis,

effeiiaeftcircui vapores afliimuntur à coclefti calore,qui concrefcucinnubes:ex quibus rurfirsaquæintep tus. ramdepluunt.Sediniftocircuituadprimumiitxtanaturpordinemrecurrendirmcfcquod fitjCÙm ftatuitur humor, vnde nubes concrcfccre pofsint. Ita hic faciendum eft. Concede' Spiritus faniJus mus, beneficie fpiritus fandii fide in nobis oriri. Per quam copia eiufdem ipiritus augenii’ cr antecedit fi- cuius incrementum fides anterior præuenit;Sd ex fide maiori adhuc maior accefsio litfpiri' de CT fetiuitur. tus.Scd tarnen vnum cum primis ftatuimrts, vnde omnia hæcbona fluunt, nimirumfpiritu faneftum. Deinde ait Auguftinus,fidei ope aliter cófirmaturLex.Qiioniam perfidem pre* camur,£d precibus inuocando, non folùm remifsionem peccatonim, verum etiam tantain fpiritus Ôl gratiæportionemimpetramus, vtvires habeamus ad obcdiendumlegi. Certe ifxnos incertos Lex fi per fe ipfam accipiat,00 nos incertos reddit de bcneuolêtia Dei,Sd quodammodo af de beneuolentiu fert dcfperationem,nifi fuccedat fidcs,quæ Sc certos nos rcddat,Dcum nobis placatumcf D«reddit, fe Sl propitium, amp;nbsp;virium per gratiam^nftaurationem impetret. Et Apoftoli phrafis, qua dicit fe per fidem conftabilire legem notanda eft.Qiiia ilia innuitur,legem,fi relinquaturff A' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfi,abfque fide debilem efle,ita vt confiftere non pofsit. Idcirco nifi per fidcm fuffulcia'

llere^no^ot^ tur,facilè cadet. Et'hoc eft fingularis artificis, non tantum id, quod obijeifur, àfedcpellcre, ' Acumen Pauli nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ctiam illud ipfum oftendere maxime coducere fuo propolito.Lex Se^fidcs iuuantfemii

Ifx e^ßdesmû tuô,vtep dicitur,mutuó dant fibi manus. Qironiam Lex vt Pædagogus ad fidem Chriftiho two/fiuuant, rriines adduciqSCcotrafidesillud efficitjVtLex quoquOmodo impleripofsit. Stahmenim vt quis Chrifto crcdiderit,iuftificationem aftequitur, amp;nbsp;copia fpiritus, SC gratia liberahter donatur. Confilium SC propofitum Legis fucrat,vt homo amp;nbsp;fieret bonus,amp; feruarctur. Vc' rum id præftare ea nequiuit. Succefsit fidcs,amp; iuuitrquia p er ilia inftauratur homo, vt Deo, amp;mandatis eius obcOTat.Chiyfbftomus ait, triable à Paulo agi. Primùmpofle fiominêiti' ftificari abft|ue lege:Secundó Legem iuftificarc non pofte: Tertio fidem SC Legem interfe fenonpugnarc.DocctAmbrofius idcircofidclegem ftabiliri, quoniam quceinlcgediöa funtfacienda,per fidem oftenduntur fa(fta.Etiam audiuimus fuprà,iuftitiam hanqquâPaii lus prædicat,habere teftimonium cum à Legc,tum à Prophctis.Etfi quis obiecerit,idcirco Lfx uoluit cr legem irritari fide,quod per illam aboleantur ccrcmoniæ,rcfpondct,ideo iftud contingcrc, praidixit irritait quod Lex ipfa ita fieri voluerit,SC fic faciendum prædixerit. In Daniele habemus, poftad' ^^freraon/rff. ucntûChrifti,atcpillius occifionêiugcfacrificiumdebutft'e tolli, SC facrâ. vnClionc,£Calias hibentia^er ??*o g^^iicris ceremonias. Vnde non immcrito Chriftus diccbat,Lcx, amp;Propheta:vfque niasUcbrxorum ^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Baptiftam.Hieremias quam apertifsime dicebat, aliud fœdus incundumlon

de/ituras. 8^ diuerfum,atcß fuerit illud antiquum^ Epiftola ad Hcbræos inde concludit, id, quod erat vetus,amp;ficappcllabatur,quandoquefi.Tifteantiquandum.ZachariasProphctafecundoca pite dicebat,ciuitatem Hicrofolymorj^n abfque mûris habitandam. Quod fi'gnificabat, credentium Ecclefiam ita fore fufam SC latam per vniuerftim orbcm,vt nullis terminis,autli mitibus finiretur. Qiiod idem Efaias videtur atteftatus, cum dicerct, fore montem Sion, êC domum Domini in verticc montium, ita vt Gentes ex omnibus locis ad cam venirent.Et Malachias Propheta denuntiabat, inuocandum eftenomen Domini ab ortuSolis vfqîad occafum,ita vt nnsia vbique Domino offen ctur : quod multi ti anftulerunr, ad Euchariftia, quafi ea fit facrificium:cum tarnen Propheta per id intelligat preces Sl noftrum ipforum ob

os.

locum interpretatur.Qi,rare,cum Prophetç videntur aftercre, transferendas,accipiendi funt, quafi pro fignis res ipfas intclligant.SufccperuntEthniciad Quomodo ethni Chriftum conuerfi id,quod Hebræorum ccrcmonqs repræfentabatur. Signa veto externa ci Hebrxoriice- reiecerunt:amp; hoc fuit Legem perfidem confirmarc, cum^ Prophetæ ceremonias abolem ranonids rece- das prædixerint,id accipiendum eftvt â lege dieftum, cum Prophetæ legis interpretesfiiC' perint. rint.Chriftum verô,cùm veniflet, mutaturum efte ceremonias, ludæiipfinondubitabanf, quod patet ex Iohannis Baptiftç hiftoria,qug Icgitur in Euangclio. Cum enim homines ad . T shabtHd dÖcLini conuerfo.s expiate vellet,non cos remittebat ad facrificia, SC ceremonias R'lofaicas, ceremoniasdbro Sl’-fiEus pcccata dicebantur expiari: Sedbaptizabat cos in peenitentiam ad remifsionêpec gandds oflendit. c^torum, doeftrina adhibita, in qua SC paths, filq, SC fpiritus fandli mentionem faciebat.

Qiiod procui dubio videbatur àpontificibus, SC fcribis, SC Phaiifæis intolerabile, vt reic^ Clis

'' C o M M E N T A R I V, s CAP. Ill»

ccrcmonijs,quæ recep tæ fucranr,pro illts ali'am ratfoncm lubftitueret. Vnde legatione ^•ttebant ad ilium,qua rogabant,num Melsias eflèf,aut Elias, autPropheta: quafi latentes “0Mefsiafuturum cfle,vt Ljegales ccrcmoniæ mutarentur: Âtid alijs non licere. Qiiod û SuæfiueriSjCur Deus ceremonias dederit,quac pofteà eflent abrogandæ, habet Chryfofto*’ ’’’uspulcherrimum fimile:Si quis vx«rcm habcat propenfam ad impudicitiam, earn certis Ods concludit,cubiculis,inquam,£lt; conclauibus, vt ei no liceat vagari pro arbitrio. Addit prætereaEunuchos,pcdiflequas,ÔC ancillas,qui cam diligcntifsimè euftodiant. Ita Deus

cum ludeis.Sibi eos ab initio vt fpoiifam adiûxit: vt in Propheta dicitur ; Dciponfaui te '’iihimifericordia,0C diledlione. V olukque tempore congruo per hanc gentem vniuerfum oibcminftituere:quod perApoftoIos fadtum cft,cûm iam Chriftus è terris abijlîèt. Verum populus admodum fuit inhrmus ac dcbilis,6d ad adulteria idololatrip vitra modum pro diuis.Qiiai-e Deus eum feparauit à cætcris nationibus, amp;nbsp;in terra Chanaan feorfim habita* te voluit, ÔC ccremonijs ac ritibus vndiqj ceu à Pædagogis euftodiri, quoad ea fponfa robo t2tetur,amp; conHrmaretur,vt fides cius no amplius eiïèt fuipecfla. Qiiod in vxore fua vbi ma* titideprehenderint,iam finunt illas pro fuo arbitratuire,quo libuerit, ÔC cum hominib. co' ^erfari,neque amplius euftodes adhibent.Ita Deus cùm iam fpiritum i an drum per ChriftS ficclefiædonairet,cuftodiam ceremoniarû ab ea re»iouit,amp; fuos fideles per vniuerfum or* bem prædicatum dimifit. Probat idem pater alibi, ceremonias, £d ritus Iudaicos,non fuifle ^Deoinftituros precipuo confilio,atcp propofito. Voluiflet enfin Deus habere populum, ^uife coleret in fpiritu,Ôd veritate.Scd Ifiaelitæ,qui veriati fuerant in Acgypto,2d fe idolola ^fficontaminauerâqomnino amp;nbsp;facrificia,Sd ceremonias habere volucrunt;ita,vt fi illis hæc permifTanon fui(rent,paratifuerint adidololatriam fe conferre.Qu^reDeus itafe gefsit, vt Siinil(, hpiens medicus'folet,qui nadf us ægrotum febricitâtem, qui præ nimio æftu omnino frigi* lt;Jampetat,2dnifi ea detur,paratus fit ad laqueum fugerc,velfeipium aliquo modo perdere, ’bimedicus necefsitate coadlus phyalam aquae plenam à fe præparatç iubet afFcrri,amp;man* ^atægroto,vtbibat,fed caueat,ne aliunde quàm ex ea phyala potum hauriat. Sic Deus He bræis concefsit facrifîcia Sd ceremonias,fed ita, vt ea non aliter, quànwipfe mandalfet, exer* lt;^oi'cnt.R.cmaiitem fie habere, ex co probat, quôdDeus ceremonias non praeferipferit, nifi T)eus non êledii oum furorem fuum patcfecilîct inIfraelitas,qui protjciendo monilia,inaurcs,ôd annulos,cu cert-moniM niß tarantvtvitulusfibiconflarctur,quem adorarent.Qiiod cùm itafit,Paulo concedendû eft, pofiuitulnmto--hegem perfidem non aboleri,quamuis fublatæ fint illæ ceremonie.Cui fententiæ Chriftus fiatum. Aootç fiibfcripfit,cùm diceret,fe no veniHc vt legem tolleret,fcd vt impicret. Quorum ver* borumfenfus ex his, quæfuperius didfaftrnt, facile poteft elici. Rationes, quæ pofthacfe* Agentur,inducentur ad confirmandam propofitionem iam allatam, videlicet,hominem iu*

'tincariexfide,idqî fine operibus Legis. Hadlenus cùm ab initio propofiiiflctApoftolus, Methodufrepe-pcrEuangclium Sdfidem Chrifti falutem 2diuftitiam contingcre,viùs cfthacrationc,quôd titurhuc ^bicuncß Éuangelium 2d fides defunt,ibi fumma cft iniufritia,2d vitæ impuritas : at è diuer* leruatns. ’° ^bi hæc locum habcnt,2d iuftitia cft,2d vera fandlitas. Idco per ilia ait côtingere falutem,

wftilicationem. Minor probata eft potifsimùm quoad priorem partem. Primùm enim /''^ntcsturpifsimèvixerunt,licetDeum pernaturaiÄ rcrunf cognouiflent. Defiideludæi '“aconuerfationenihilo fueruntmeliores Gentibus.Quibus ira difpofitis,adiecit, vndenâ • pttenda effet vera iuftitiamimirum ex fide fine operibus.Quod priufquam probarct, dilue fc voluit obie(ftionem,fcilicet,fe perfide non euertere Lcgê, fed câpotius perfidem côfir* hodie nobis obrjcitur,quod perfidem, quam cum Apoftolo, afîèrimus wlnncare,cuertamus omnia honefta 8gt;C fandla opera.Hoc clamitât,qui opus operatum de* ^naunt,qui opera fupererogationis iaôl:ant,qui purgatorium tueri, fantftorum inuocatio*

vota,2d coelibatum habere volunt.Qiiid ad hæc rcfpondemus C Paulus ait, fe per fi* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dißutatia

bcmnoiiabrogarelegem,fcd potius cam confirmarc. Qiiibus verbis honorem defert cere '^ionijsaDeoi,jq-j[m-js^qy.æ^pj.Q{^jQj.ç,^pQj.gj^gcefIàriamhabucruntobedientiam,præ* t^turaaïuer ^•■finicùi-nniterenturverboDei.Atnoshocnonpoffiimusdiccredchis, quætraducimur

Qioniam lilafunt abuftis, 2dmcræ fupcrftitioncs, quæ cùm verbo Dei omnino

pugnant.ldeo fatemur,nos hæc fide Chrifti, 2d Euangelica dodfrina euertere. Iam au* diuiinus propofitum, 2d ftarum quæftionis tratftandæ, quem oportet per* petuo habere ob oculos, vt quicquid hac tota difputatione di*

citur,co referatur. Atep hoc crit cum frutRu audire ea, quæ Apoftolus trader,

CAPVT

IN EPISTOLAAI AD ROMANOS

CAPVT Q,VARTVM

V M AÏ A cortt,qüai in hoc quarto câpi'tC continentur,in has fentétias di' ftribuitur.Prima cft,nos eOdem modo lüfti'lîcâdos eile, quo AbrahamuS luftificatus eft. Altera,luftificationèèflé ek miputatione Dei'.T erria, Eam confiftcre in remifsione peccatorum* In quarta cxami'natur tempus, quo Abrahamus luftiflcatus eft, inuenitur,Cum aflcquutUm fitiflc priufquam opus all quod,nimirum Ci'rcuticifionis, adhibui'fiet. Deinde oftenditur,idco luftificati'oncm haben' ex fide,vt firma, Sd coftansfitDei promifsio. Adhæc exemplum Abrahami amplificatur,oftendendo, illum non cogttaffede fua infi'rmitate,nec de his,quæ per naturam valuiflent impedi're id,qùod i'Ui Dcuspromile' rat.Pofh emo loco declaratur,hgcnon tantum propter ilium fm'flc confcripta,verùmcriani propternos,qui vcftigia eiufdcm patris Abrahami credendo feiffamin'. Chryfoftomusin/ ducit ca,quæ hîc dicuntur,hac rationc:quôd alicui potuiflet vidcri, fi iuftificemtir cxfideiP ne operibus,parum id eflè honeftum,ô(^ gloriofum. At, inquit, res longe fecus habet. partim poflumus videre,quam hoc fit dccorum,quód Paulus id,quod aflequimur perfide, appellauit iuftitiam,0C hîc déclarât, Dlt;um hoc paeff o bonitatem iuftitiam fuam oftende re,ac declararc:partim quod Abrahamus tantus Patriarcha hac ratioiie iuftificatus fit. Non immerito fecit Paulus inter argumenta primtim locum excmplo. Nam quod hicmaxime quæritur, eft^^t illuftretUr propofita veritas.Hoc autem proprium eft cxemplorum,vtrcin manifeftifsime ob oculos ponant.Et quamuis magna effet copia cxemplorum, tarnen Pan Abrahx digtiitas lus hoc fibi de Abrahàmo delégit,quôd ille fuifîèt amp;nbsp;vir Dei,6C præclarifsimis virtutibusin ftrueffus,ô^ quod is ab Hebræis perpctuô iatflarctur, vt quem agnofeerent SCprædicarent patrem ac prirtcipcrrt fui gcneris.Tanticp apud cos fuit cius authoritas, vt beatorumlocus appellatus fit finus Abrahæ. Qyam appeUationem Chriftus in Euangelio nonvfurpato, nifivulgô fuiffetrecepta. Ncque mirari debemus, Apoftolum tam opcrofè*accurateŒ de QifiUiti momeii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuftificatione dif^itationem inftituerc. Non enim leuis res eft, aut paruimomenti,fed

tipt luilificatio. caputnoftræfœlicitatis:dequo,dicereaufim,fiquisbenefueritcdoôus,eumomnesabu' fus facile reiecffurum.Et quianoftri aduerfarij in eo,tanquam in limine turpiterimpingunt, ideo in cacteris quoque partibus rcligionis fœdifsimèlabuntur. Sedin hoc exemple id enw primis attendendum eft,quôd,cùm tradfetur Circuncifio,SC prædicetur Abraham iuftifion tus antequam illam fûfciperet,nonnulli cxiftimant,hinc fe habere firm um argumentum,no omnia opera à Paulo excludi à iuftificatione : fed tantummodo legales ccrcmonias. Qi”' bus refpondemus,Paulum cum primis idcirco de ceremonijs iflis argumetatuin efle, quod propter illas controuerfia incidiflet.Sed tarnen multa in curfu orationis adrnifcet,quae noi' unt,vt quæftio neceffario definienda fit generaliter: quod fuo loco annotabimus. FateW' muritaque argumentapotifsimum co fpedlarc: feditatarnentradlari,vtpariterdeomtiP bus opcribus invniuerfiim concludat.Ad hec feiendum,tempore Abrahami,ÔC veteris Le gis,cûm iftæ ccremoniæ nitebantur verbo Dci,nonminus illis fuiffe obedienduffl,quam hjs præceptis.Et tarnen Apoftolus alftrit, per illam obedientiam non fuiffe homincs iulrw catos.Qiitits conficiemus, illo s eofdem obedientia cæterorum mandatorum non potuiuc iuflificari.Defjcitur hoc loco dignitas bonorum operum,fed non in vniucrfûm.Qu3P’'°P' ter ea,quæ hîc dicuntur,non fïint trahenda ad laxiorem vitam,6C peccati licentiam, fed po^ tius reuocanda funt ad feopum. Paulus id tantum agit, vt oftendat in bonis operibusnon efïc pofitam caufam iuftificationis noftræ. Alias dignitates, ÔC honores abundeillisrelny quit.Neque enim putandus eft,nobilifsimas virtutes tanti viri fua dodlrina voluifle conte/ nerc. Nam,vt ludæi comemorant, Abrahamus fuit fæpifsimè tentatus, SC nihilo minus pei' petuô vicit. Acciuit cum Deus extra terram et cognationem fuam,vt pcregrinarcturin tcp ra Chanaan. At ibiviuerc non potuit propter famcmtvndecoadfus eftinÄegyptumdelce dere,vbiTerfiam expertus cft tentationcm,cùmilli Pharao criperetvxorcm.Qttaitampet pefius eft, cum cogercturàLotho difeederéad contentiones euitandas.Quintaminbello gerendo aduerfus complurcs reges, 6C vidforiofum cxcrcitum, cum ipfc fecum paucos ad/ modumhaberet.Sextafuit,cum ipfcadmodumiamfcncxiubcretur accipcrcCircuncifio/ ncm.Septima,cum Rex Abimelcch in Gerara rurfus illi vxore abduxifret.Olt;ftaua,cöÄga/ ra,quæ ex ipfo conceperat, ftigere cogCrctur à Sara, quæ ipfam grauitcr affligebat. Nona, quand o filium Ifinaelcm iam grandem natu cogerctur cum matre dimittcrc. Décima,quan do Deus ab illo requirerct, vt filium fuum vnigenitum Ifaacum fibi facrificaret, Elis SC algs

CO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. un.

fonfimflibus præcIarifsiiTu's rebus gcftis ornatus erat Abrabamus : quæ Paulus ncqua^ quam abijeit : fed tantum ollcndit, hæc talia non fuifl'é, vt iræ,ac ïudicio Dei potucrmt op-ponijitavtpropterhæcDcum habere poiretpropitium. Nam hoc loco agitur,nondeiu^ toia peraÂtones adepta, quaéqùe fit in nobis quah'tas inhærens:fed tantum de éa, qua co^ tamDeoiuftificamtir. Apoftoli deiflônftratio itapoteft:contexi: Eo modo iuftificamur, quo Abraham iuftificatus eft : At ille ex fide fine operibus iuftitiani eft afl'equutus : Qiiaré nos oportet exfidefiheoperibusiuftificari. Minor propofitio declaratur. Qiiiafi Abraham wiisexoperibusiuftificatuseflètjhaberetgloriam, vel meritum^quod perinde eft^apud Dcum.Atillud fieri non poteft, vt quis gloriam habeat apud Deum : Qiiare neque id, viv dehoc deducitur. Abrahamum non fuifte iuftificatum ex operibus, feriptura nobis propOquot; nit,Ea enim ait, ex imputatione Abrahamo iuftitiam contigifle.Nam dicit, Credidit Abra^ liamDeOjôt^feputatum eftilliadiuftitiam. HæceftfummaPaulinæ rationis. Ex Chryfo-ftomifententianotandum cft:Siquisnon habens opéra bona iuftificaretur, magnum id finevideri poficr, Cæterùm longe maius eft, fi is, qui ditiisimus bonorum operum fue^ fit, tarnen ex illis iuftificari non potuerit. Certè hinc maxime apparet dignitas fidei.

Quidtiicemnsimemfje Abrahamumpatremnoftrnm. Cùm argumentum iumaturab excmplo, liocfiindamento nititur, quôd omnes eodemmodfi iuftiheari oportet, quo iuftificatus eft Abraham.Eft enim idem Deus,qui iuftificat, amp;nbsp;natura eadem illorum, qui iuftificantur,Slt;^ cadem iuftitia,quæ SC tune dabatur,amp; nunc datin-,ÔC idem Chriftus,per q^uem illi, ÔC nos iuftitiam confequimur. Qiiare fequitur eodem modo quoad omnes iuftificationem congt; tingere. Poteft quidem ad illam Deus inftrumentis vti varijs, tam veteris, quàm nouiTe^ ftamenti literis, ÔC fymbolis tam recentium, quàm veterurm facramentorum : cûm res, quæ datur, omnino fit eadem, Adhæcnecefte eft, vt res quç confequunt,cum typis amp;nbsp;præluiio^ nibus,quæ antecefièrunt, fimilitudinem habeant. Et patres formas noftrorum tempo^ turn ftiifl'e,nemo dubitat. Veniat hîcnobis in mentem, quo animo putemus feribas, Pharilæos hsJc Pauli verba accepifte, quibusvidebaturilluftribusfetftis Abrahami iuftifi^ candi vimfubtrahere. Nondubito vehementer eos fuilTe offenfo^amp;fortafTe fein terp ogt; fuifte, quafi depulfuros iniuriam à tanto Patriarcha, 6C defenfuros pulcherrima cius gefta. Specimen fiiroris eorum hodie habemus in illis, qui ftatim, vt audiunt, nos dicere quippigt; amfecus atque patres tradiderint, excandefeunt, nofque iudicantminime audiendos. At Paulus nihil moratus eft Scribarurn fui temporis obloquutiones. Nam diftineftione facili amp;apertaillts occurri poteft : vt alia fit iuftitia ciuilis, externa,ÔC acquifita per opera,amp; qua^ litas in animis noftris inhærens ; alia verô fit à Deo nobis imputata. Patrem noflrim, inciuitj fortaflè ad nomen alludens. Abraham enim eft pater mulrarum gentium. Et quamuis in li^ bro Genefeos, vbi hæc traduntur, nondum appellaretur Abraham, fed Abram, attamcri turn iamApoftolus hæc feriberet, eum nominate voluit, vtvulgô àppellabatur. Quando iitjNofrrum, feipfum includit, ne putetur vt degener filius patrem abqccre. Innenire, hoc loco tftadipifci, quocunquemodo id fiat, fiue per donationem, fiue aliqua aliarationc. seenn^ ium einem, poteft adiungi vel ad hanc dieftionem, Vatj^m, vt i.^'ntclligatur progenitor ludcé* tum,quod ad naturalem origincm attinet:atque ita videtur taxare ludços,qi.ôd tantum iagt; ftarcntcarnis nobilitatem, non autem fatagerent, vt Abrahami pietatem, amp;nbsp;religionem i* mitarentur. Qiiarc Chriftus in Euangelio dixit, eos non Abrahami filios efle fed diaboli. NamfiexAbrahamofuiffent, cius operafeciffent. Atillicontra mcndacqs amp;nbsp;homicidijs prorfusincumbebant,quæ conftat elfe opera diaboli. Atque ho'c modo dicitur pater fecun' dumcarncffl, quo intelligatur, vt nonnulli voluut, tantummodo corpora, non autem anigt; mos ab eo fuilTe tradueftos. Vcl, vt alq volunt, ea verba Secundum carnem, adiungenda fiant ad verbum,inueniflc:vt fit fenfusrPer crfr«em,id eft,per opera carnisîcuiufinodi finit ceremonie, âiCircuncifio.Hancinterpretationem fequiturAmbrofius,quipeculiariterCircuncifio^ nemintcUigit.Neque egO multum refifto, modo in^ligamus, licet hæc qùæftio, amp;' argu^ mentapropofitafintde ceremontjs, tarnen diuinitus faeftum efle, vt ea generaliter traclagt; rentur,quemadmodum fuo loco monftrabifur.Ea quæ inticnif AbrahamUs, præcipuè fue^ runt,vtiuftus appellaretur, amp;nbsp;pater omnium credentium,. Nam hoc eft patrem efle multo^ turn populorum : poftrcmô vt hærcs eflet mundi. Sed hîc præcipuè agitur de iuftitiæ aflegt; quutione, quæ dicitur non contigiffe illi, nifi per fidcm.Nam iuftitiam impütari,amp; iuftificà riexoperibusopponuntur. Quodidco probatur,quoniamiüftificârieximputarione‘,cft cratuito habere iuftitiam.Et iuftificari ex opcribus,eft iuftitiam non habere gratuiro. At iu ftitiamhaberegratis,6C earn gratis nonhabere,perfpicuè inter fepugnant.Et quod ait,

t

p8

S» AbrahamH.^fiiiffetiiiftißcati(S ex operibus^gloriationem haberet ^fed non apud Dcum, Pcn'ndc cftacf* dixiïïèt,cum non iuifl'e habitnrum iufrinam apud Dcum, aliamqûc omnem niftinam nuHi' us elfe monienti'.Nam Deus eft, cuius nos oportet fententia vel ftarc, vel caderc. luftitiani igitur,quæ habetur ex hominibus,nihil moramur, potilsimùm quoad præfens inftitiîwn’' Seul turn qj eftèt aliam agnofeere iuftitiam pro vera ôÂblida,pr£ter illam, quam ipfeDeus, Scriptura fanefta iuftitiam nominat.Ideo iam non poteft dubitare quifquam,Apoftoluni non loqui de ciuili iuftitia, quam operibus acquirimus, quæ in animis noftris ceii qualP tas inhæret : fed tantum de ilia, quæ gratis nobis donatur, amp;nbsp;imputatur credentibus. Idco Paulus diferte adiecit illam particulam, comm Dpo* Ex quamanifeftè elicitur, operaliomù num non eius efte rationis, vt ira^ dC feueritati Dei opponi pofsint, amp;nbsp;eum placatum, atquc propitum nobis reddere.

Porro haberegloriationem apud Deunt, Eft aliquid nancifci, vt præclarum eximiumquedo/ num,quod nos à Dco habuifle gloricmurmon autem id ex nobis, aut viribus noftris obtft nuilî'e. Nam qui operibus innititurjfcipfumjôd ftia commendat. At qui fide iuftiheatirr,ille liberalitatem Dei célébrât,ôd donaillius prædicat. Vnde Chryfoftomus annotauit,maio' rem habere gloriationem homincs,cùm innituntur fidei, quam cùm operibus voluntglori ficari.Dona Dei,quæ fides apprehendft, longe noftra opera excellunt. Qui de operibus gîoriantur,rcm,quæ videtur, amp;nbsp;fentitur, celebrant : at qui gloriatur infide,inagnificamdc Deo concipit opinioncm,vt ilium iudicet,etiam illa,quç fieri non poffunt per naturam prc ftaturummeque ia(ftat,quæ ipfc feccrit:vcrûm ea effèrt,quæ Deus ipfe præftitit: nimirum, Qiu /jtpiorum quod fe amet,qudd condonarit peccata,amp; fc in iuftorum numero habuerit. HæcfermetO' gloriatio. nbsp;nbsp;cft piorum gloriatio.Ex hoc loquutionis genere videmus,Apoftolum pergloriationem

intelligereiuftitiam à Dco libcraliter conccliam.Vnde facile explicatur,quid'namfibiPau flaw libéralité nbsp;nbsp;nbsp;volucritcùm fiiprà diccret,Omncs pcccauerunt,Ôd egent gloria Dei.Quo loco perglo

coticcjja. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J intcllexit, quam iuftitiam à Deo gratis datam : quo d inde gloria Dei maxf

me fplendeat. Oraculum inlibro Genefeos capite 15. habet, npnï nV naipn'ilr\w'3 pW: Quid fit éedée Credidit Abraham inOeum,ôd imputauit ci iuftitiam. Credere hoc loco eft firrniterputaquot; rCjfe à Dco amari ex mifericordia,quæ mera promilsione illius nobis proponitunnequefi' nerCjVtabhocaflcnfuob noftramimpuritatem velimmunditiamauellamur.Qiiaretotum Tantumhoc la- id fitum eftin ampleeftendagratia, amp;nbsp;promifsione Deinobis oblata. In compluribuslocis CO diüus Abra- Abraham laudibus eft commcndatus:Scd nunquam dieftus eft iuftus, nifi tuin folùni, cum hamvailits. credcrct.Hinc agnofei poteft,quanta cum diligentia Paulus amp;nbsp;traeftauerit, amp;nbsp;excufièrirfa^ literas.Non deflexit in allcgorias,2c hominum inuenta. Duas voces expendiqeafque acutifitrailator nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;componit:vnde tota arginnentatio eft contexta.Eæ vero fiint,Credere,aciuftina

Gcncfcos,quæ nûc inmanibus eftjfic habet. Abrabamo appa^ ruit Deus,fe^ dixit,elfe Clypcum,vcl protcdlioncm cius,amp;mercedem copiofam.Qtîæib leaudiens cœpitconqueri deorbitate. Vehementiquippedefiderio veteres tenebantur Curueteresadeo fufcipiendæ prolis : idqûe duplici nomine; partim, quia defiderabant augeri popuîum, poüeritatiscu- qui Deum colerct, partim, e^uia au;.^ierant, Meftiam carnem fiifcepturum exfuagem pidi, te. Ideo cupiebant liberos propagando in eum tandem incidere. Deus vero non tam ® tùm ci pofteritatem recepit fc daturum, fed etiam iufsit, vtftellas coclinumeraret. Qiiod cùm illc non poflet,adiecit, tantam futuram elle copiam feminis eius. Credidit Abra^ ham Dco,SC imputatum eft illi ad iuftitiam. Qiiod Græci pafsiua fignificatione con' uerterunt tAoj/tôv, habetur in Hcbræo aeftiueSC reputauit, nimirum Deus illi iuftitiam. Sed in fententia nihil eft diferiminis. Et Paulus ideo feptuaginta interprètes'fequi voluit, quod illorum verho Ethnicis non crat incognita. Vbi annotabis, quod Hcbiai-cè eft in Deum, id öó Paulum, SC feptuaginta tranftulifte t« ôiû. Qiiare non obfcrua-runt illud Auguftini diferimen, De credendo Dco, Sgt;C credendo in Deum. Sed htc of-Quomodo illdß currit fcrupulus, quomodo Abraham vidcatur aftequutus iuftitiam per fidem. Nonc-Piifî Abrabami nimcratiliafidcsdcChrifto,led tantum de fobolc,ÖL'poftcritatc numerofa. Vcruniad fucrit in Chri- hoc muftis modis refpondcri poteft. Primùm Abrahamum credidiftè non tantum de fobole , fed præcipuè dc illis, quæ ab initio capitis ei propofita funt, nimirum, quod Deus illi futurus cfict amp;nbsp;elypeus , ÔC mcrccs. Qiiibus addas ilium in ftia poftcritatc præuidiffcChriftum, QuiarcinEuangclio diciturde ipfo,quód dicmChriftividerit,æ gauifiis'fit. Et Paulus ad Galatastotum hoe ad vnum lemen refertqui eftChriftus. Ad-hæc,illc, qui cum co loqucbaturfuit filiusDci. Qaiia Dcum nemo vidit vnquam:idco quæcunquc de illo vidimus, aut cognouimus, filius, qui eft in finu patris, ipfe cnarrauit-

Vndc