INSTITVTIÖ CHRP

STIANAE RELIGIONIS NVNC

ueré demum fuo ciculo refpondens».

t^^thorc loannc Qaluino^

loannes Sturmius,

ïoannes Caluinus homo acciitifsimo ludicio fïimmac^ dodn'na et cgrc gia memoria praeditus eft: Ô6 fcriptor eftuarius, copiofus,purus : cuius rei teftimoniumeft inftitutio Chriftianac religionis, quam primo in* choatam, deindelocupletatam hoe uero anno abfolutam edidit : ne^ quefcio an quiequam huius generis extet, perfedius ad docendamre*

ligionem : ad corrigendos mores, ÓCtollcndos errores ï fe optime inftitutum exiftimet, qui, quç in eo uolu* mine traduntur, eft ailècutus.

Haidcuc. i.

Quoufeß Domine?

t.gt;(rgentorati per Nuendelinum Rihelium,

Menie Martio»

ANNO M» D,

Epiftola ad Lédorerü,

N PRIMA HVIVS NOSTRÎ ÖPERIS EDI* tione,quiaeumquem ftia benjgmtate Dominus fuccefTumdediC minime expedabam, leuiter, maiori ex parte, ut in minutis operi* bus fieri folct,defundus eram. Verum cum intelligerem, co piorö fereomnium fauore exceptum efie,qucm nunquam uoto expete* re,nedum fperare, aufus fuiflem : utmihi plus multo deferri ex animo fentiebain, quam effem promeritus : ita magnç ingratitudinis fore putaui,nifi adeo propen* fis in me ftudîjs, ac meam induftriam fponte inuitantibus, refpondere faltem pro mea tenuitate conarer, Non igitur aliam à fiudiofis gratiam nouo operi poftu* lo,quam qua meadhuc immerentcm iam ante proiecuti funt.Sic enim eorum bea nignitati fumobftridus, ut mihiabundefuturumfit/i debitamgratiam nö male rependere uideanEt fadurus id quidemcram aliquanto maturiuSjUifi totum fe* re biennium Dominus memiris modis exercuiflet. Verum fat cito,fi fat benc,Op portuneautem prodîjflètunc putabo ,ubi fenierofrudum aliquem EcclcfîæDo mini attuliffè.Porro hocmihi in ifto labore propofitQfuit: facrç Theologie can* didatos ad diuini verbi ledioncm ita præparare amp;nbsp;inftruere,ut amp;nbsp;facilem ad earn aditum habere. Sc inoffenfo in eagradu pergere queant. fiquidem religionis fu* mam omnibu s partibus fie mihi complexuseffe uideor, SC eo quoque o rd ine di gefsifle: ut fi quis earn rede tenuerit, ei non fit difficile, ftatuere, SC quid potifst* mum quaercre in fcriptura, SC quern in fcopum, quidquid in ea continetur, ref«' re debeat. Itaque, hac ueluti ftrata uia,fi quas pofthacfcripturæ enarrationes edi dero : quiano necellèhabebö dedogmatibuslongas difputationesinftituere,0^ inlocos communes euagari, eas copendio lemper adftringam, Ea rationCjmag* na moleftia ÔC faftidio pius ledor fubleuabitur : modo prælèntis open's cog nitionc, quafi neceflarioinftrumento, præmunitus accedat, fed quia huius inftituti fpecimen præbebunt commentarq in epiftolam .

ad Romanos : reipfa malo declarare quale fit, quam uerbis prædicare ♦ Vale amice ledor: SC fi quern ex mcis laboa ribus frudumpercipis, me precibus tuis apud

Dominum adiuua, Argentorati Calend. Auguft ♦ Anno i f 3 9

Augußimir 'Epißolar.

Ego ex eoritm numero meeffiprofiteor^qui fcribunt profi(Kndote3-ferib(n4o profidunt.

P R AE F A TI o.

POTENTISSIMO ID

LVSTRISSIMOQ.VE MONARCHAE

Frandfco Franconim Rcgi Chriftianifsimo^ Prin-dpi ac Domino fuo fibi obferuando loannes Calui nus pacem ac fas lutem in Domino

V M huic open manum prim um admouerem, nihil mi^ nuscogitabam, Rexclarifsime, quàm fcribere quac Ma^s ieftati tuæ poftea offerrentur. Tantum erat animus, rudï^ menta quædam tradere, quibus formarenturad ueram pietatem,qui aliquo religionis ftudio tangüntur,At(^ hunclaborêGaï^ lis noftris potifsimum defudabam, quorum permultos efurire amp;nbsp;Citirè Chriftuni intelligebam : paucifsimos autem uidebam, quiuelmodica cius cognitione rite imbuci effent, Hanc mihi fuiffe propofitam rationê liber ipfe löquitur,ad (implicem fcilicetrudemcjp docendi formam appó fitus. Verum cüm peripicercm, uic^ eó quorundam improborum furo^ inualuiffe in regno tu o, ut nullus iànæ dodrinæ fit iftic Iocus,fadu«’ rus mihi operacprecium uifus fum,fi eadem opera amp;nbsp;inftitutionem qs da rem^Sc confefsionem apud te ederem, unde difcas t qualis Cit dolt;flrina,ia ^uam tanta rabie exardefcunt furiofi illi,qui ferro amp;nbsp;ignibus regnum tu um hodie turbant, Necp enim uerebor fateri, hic me fummam ferè eius ipfius dodrinæcomplexum effe, quam illi carccre,exih'o, profcriptione, inccndio muldandam,quam terra maricp exterminandam, uociferatur» Equidem fcio quam atrocibus dclationibus aures animumc^ tuum im# pleuerintjUt cauffam noftram tibi quam odiofifsimam redderent, Sed id tibi pro tua dementia perpendendum eft, nullam neep in didtis neep in fadis innocentiam fore,fi accuiaffe fufficiat,Sane fi quis faciendæ inuidiç cauffa,dodrinam hanc, cuius rationem tibi reddere conor, omnium or^ dinum calculis damnatam,multis fori præiudicijs confoffam, iam dudu fuiffe,cauffetur:nihil aliud dixerit,quàm partim adueriariorum lâdione amp;nbsp;potentia uiolenter deiedamzpartim mendacris,technis,calumnrjs,infi# diofe fraudulentercp oppreffam»Vis eft,quód indida cauffaianguinarig fententiæ aduerfus illam feruntur,fraus,quod feditionis amp;nbsp;maleficq, prç ter meritum, infim ulatur, Ne quis haec iniuria nos queri exiftimet : ipfe nobis teftis effe potes Rex nobilifsimc, quàm mendacibus calunqs quo# tidie apud te traducatur, quod non aliorfum fpedet, nifi ut regibus fua feeptra é manibus præripiantur,tribunalia,iudiciacp omnia praecipiten tur, fubuertantur ordines omnes politiæ, pax quies populi pertur-* betur, leges omnes abrogentur, dominia amp;nbsp;poffeisiones diisipentur, omnia deniq? furfum deorfum uoluantur ♦ Et tarnen minimam portiun# culam audis. horrenda enim quædam in vulgus fparguntur, quæfi uera effent,merito illam cum fuis authoribus mille ignibus accrucibus dignâ uniuerfus mundus iudicet, Quis iam miretur publicum odium in illam - nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(t z accenfum

. P RAE F AT I o.

acccnffam e(ïè, ubi inicjuifsiniis iftis criminatfonibus fides habetur C' En cur in noftram ipforum doô:rinæque noftræ dam nation cm omncs ordi# nes confentiant ac confpirent.Hoc affedu correpti,qui ad iudicandum (c dent,præiudicia,quæ domo attulerunt,pro fententfjs pronundant. Etfe rite perfundos fuis partibus putant,fi nemine ad fupplicium trahi iubet, nifi aut fua confefsione, aut folidis teftimonfjs conuidum, At cuius minis 7 Damnatæ,aiunt,iftius dodrinæ^At quo iure damnata eft 7 Id au# tem erat defenfîonis præfîdium : non dodrinam ipfam abncgare,fed pro uera tueri^Hic muftitandi quocp facultas prçciditunQuare non inic^ po ftuIOjRex inuidifsime, ut intcgram cauftæ iftius cognitionem fufcipiasî quæ perturbatæ hadenus,nullocp iuris ordine, impotent! fftu magis, quàm légitima grauitate tradata eft,uel quoquo modo exagitata» Neqj hic me priuatam defenfionem meditari exiftimes, qua faluum in patriam reditum mihi conficiâ:quam tametfi,quo decet, humanitatis affedu pro fequortut nunc tamê res funt,ea no molefte careo. V erum commune pio rum omniu adeoc^ iplàm Chrifti cauflam compledor: que modis omni bus hodie in regno tuo profcifla ac protrita,uelut deplorata iacetPharr fæoru id quidem quorundam tyrannide magis,quâ tua confcientia, Scd qui id fiat,hicdicere nihil attinet,afflida certe iacet.Hoc enim profecerût imprj,ut Chrifti ueritas,fi nÔ ut fugata diflîpatacp interiret:certe,ut fepul ta amp;nbsp;ignobilis lateauPaupercula uero Ecclefia aut crudclibus cçdibusâb fumpta fit,aut exilqs abada,aut minis ac terroribus perculfa, ne hifcere q dem audeat.Et inftant etiamnu qua (blent infania amp;nbsp;ferocitate: fortiter in parietê iam inclinatu,amp; ruinam,^ fecerunqincûbentes » Nullus interim prodit,q talibus furtjs patrociniû fuum opponauQuod Ci q ueritati ma# xime fauere uideri uolut, ignoicendii efle cenfènt errori, amp;nbsp;imprudentisc imperitorûhoîm,Sic enim modeftihoîes Ioquuntur:errorê amp;impruden tiâ uocantes,cp noruntcertifsimâ dTe Dei ueritatêJmperitos ho!es,quo# rû ingenium no adeo defpicabile Dno fuiffe uident,qn cœleftis fapienti^ myfterfjs dignatus fit Adeo oês pudet EuâgeIrjÆ uum aut erit, Serenifsi me Rex, necaures nec animûà ta iufto patrocinio auertere.prgîèrtim ub( de re tâta agiunempe qmodo Dei gloriç fua côftet in terris incolumitas, qmodo fuam dignitatem Dei ueritas retineat, quomodo regnû Chrifto fartum tedumçp inter nos maneauDigna res auribus tuis,digna tua co# gnitione,digna tuo tribunali » Siquidem amp;nbsp;uerum regem hæc cogitatio facit, agnofcere fe in regni adminiftratione Dei miniftrum ♦ Nec iam re# gnum ille, fed latrocinium exercet,qui non in hoc régnât, ut Dei gloriæ feruiauPorro fallitur,qui diuturnam profperitatem expedateius regni, quod Dei (ceptro,hoceft3fando eius verbo non regitur. Quando code# (îe oraculum exciderenon poteft, quo edidum eft: difsipatum iri popu# Prow. lum,ubi defecerit prophetia»Nec te ab hoc ftudio abducere debet humili

tatis noftræ contcmptus.Nos quidem quàm pauperculi fimus, abiedi homunciones,probe nobis conlcij fumus. coram Deo miferi peccatores, in hominiï confpedu defpedi(simi,mundi C fi uis ) excrementa quædâ Sd r€iedamenta,aut fi quid adhuc uilius nominari poteft.Vt q apud Deum gloriemur,

P R AE FA T I O»

gîonemur, mini reftet, præcer unam eius nn'fencordi'am,qua faluiVnulIo noftro mencOjfadi fuinus, apud homines uerojnon ira multuna, præter noftrâ infirmitatem, que uel liutu conficeri fumma intereos ignominia cft.Sed doeffrinam noftram fupra omnem mundi gloriam,Iublimem : fù pra omnem poteftatem,inuió:a ftare oportet^quia non noftra eft,fed Dei uiuentis,ac Chrifti eius,quern Pacer regem confticuic, ut à mari, ufcp ad mare dominetur,0C à fluminibus,ufcp ad terminos orbis terrarum,Et ftc quidem dominetur, ut totam terram, cum ferreo fuo, acep æreo robofe;, cum fplendore aureo 8C argenteo, iola oris fui uirga pcrcuftam non iecus comminuat, quam figulina uaftula : quemadmodum de magnificentia regniipfius uaticinantur Prophetæ, Reclamant quidem aduerfarq^ falib Daniel. nos pretendere verbum Defeuius iceleratifsimi finjus corruptores, Hæc ’• uero quam fit non modo maliciolacalumnia, fed inGgnis quoep impu^ ‘ ** dentia,ipfe, confefsionè noftram Iegendo,pro tua prudentia,iudicare po teris.nonnihil tarnen hic etiam dicendum eft,quod tibi ad lecftioneipfam uel ftudiu attentionemcp exciter: uel cerce uià fternat,Paulus : cûad fidei analogià oêm prophetiam formata éfle uoIuitjCertifsimâ amufsim pofu' it,qua probari fcripturaeinterpretatio debeat. Ad hanc itacp fidei régula fi noftra exigatur,in manibus eft ui(ftoria,Quid cnim melius atep aptius fidei côueniCjCp agnofccre nos omni uirtute nudos, ut à Deo ueftiamurr omni bono uacuos,ut ab ipib impleamur^^nos peccati feruos,ut abipfo li beremurT'nos cecos,utab ipfo illuminemurC nos claudos,ut ab ipib diri# gamurfnos debilcs,utab ipfo fuftentemurrhobisoem gloriandi materia detrahere,ut folus ipfe gloriofus emirteat,8ó nos in ipfo glofiemurC Hæc atep id genus reliqua cu à nobis dicunt^ interpellât illijquirltanturcp,hoc modo fubuerti cæcum,nefcio quod,lumen naturæ,fi(ftas præparationes, liberum arbitrium,8^ meritoria falutis æternæ opera, cum fuis etiam fu# pererogationibus.quia ferre non poftunt integram omiiis boni,uirtutis, ïuftitiæ, fapientiæ laudem acgioriam apud Deum refidere. At non legi# mus reprehenfos, qui nimium é fonte aquæ uiuæ hauierint, contra gra# niter obiuroantunqui foderunt fibi puteos,puteos contritos, amp;nbsp;qui con

rgt; r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' fa

tmere aquam non liaient, Kurlum quid ridei conuenientius, quam Ue# urn fibi polliceri propitium Patrem, ubi Chriftus frater ac propitiator agnoicitur:' quamomnia lætaacprofpera focureabeo expedtare, cu# ius inenarrabilis erga nos diledfio eb progreflä eft ut proprio filio non pepercerir,quin pro nobis ipfum traderetCquam in certa expedtatione fa# lutis amp;nbsp;uitæ æternæacquieicere, ubi Chriftus à Patre datus cogitatur, in quo tales thefauri font abfeonditi Z Hie nobis manum inijeiunt, 06 rllam fiduciæ certitudinem arrogantia, amp;nbsp;præfumptione non carere cla# mant. At ut nihil de nobis •* ita omnia de Deo præfumenda font, nec aliaratione uana gloria fpoliamur,niG' ut in Domino gloriemur, Qiiid ultra C Percurre, fortifsime Rex, omnes cauftæ noftræ partes, quo# uis fceleratorum hominum genere nequiores nos exiftima, niG' plane Comperias, in hoc nos laborare, amp;nbsp;probris aftici, quia fpem reponimus hl Deo uiuo, Qiiia hanc credimus efte ilitam æternam,nofle unum ue#

K 3

P R AE F A T I o*

rum Deum, amp;nbsp;qucm ille mifit lefum Chriftum» Pfopter hanc fpcmjalif noftrum liïnculis conftringuncur, alij vi'rgi'scæduntur, alq in ludibri^ urn circumducuntur, ali) profcribuntur alq fæuifsime torquentur, ali) fuga elabuntur, omnes rerum anguftia premimur, diriç execrationibus deuouemur, maledidis laceramur, indignifsimis modis traélamur, In^ tuere iam in adueriàrios noftros (deordinefacrificorum loquor, quo^? rum nutu amp;nbsp;arbitrio alrj nobiicum inimicitias exercent ) Sgt;C mecum pau lifper reputa, quoftudio ferantur» Veramreligionem, quæ fcriptu# ristraditaeft, quæque inter omnes conftare debuerat, facile amp;nbsp;fibiamp;f airjs ignorare, negligere, defpicerepermittunt, parumque referrc pugt; tant, quid quifque de Deo amp;C. Chrifto teneat, uel non teneat: modoim^ plicita, utaiuntjfide fuam mentem Ecclefiæ iudicio fubmittat » nee ualde alficiuntur, fi Dei gloriam manifeftis blafphemqs pollui contingat,mogt; do ne quis aduerfus fedis Apoftolicæ primatum, amp;nbsp;fandiæ matris Eccle^» fiæ authoritatem digitum tollat. Cur ergo tanta fæuitia amp;nbsp;acerbitate pro Miflà, purgatorio, peregrinationibus, amp;nbsp;id genus nugis belligcrantur 7 ut fine eorum explicatifsima, ut ita dicam, fide iàluam fore pietatem ne^ gent, cum tanien nihil corum à verbo Dei eiTe probent. Cur C nifi quia illis Deus venter eft : culina religio. quibus fublatis, non modo non Chriftianos, ftd ne homines quidem futuros ft credunt, Tameth enim alq fplendide ft ingurgitant, alq tenuibus cruftulis uiditant, omnes ta^ menexeadem uiuuntolla, quæfineillis fomentisnon frigerec modo, fed penitus conglaciaret ♦ Ideo ut quifque eorum pro uentre eft maxime folicitusjita pro fua fide deprehenditur bellator acerrimus.Denique hue ad unum omnes incumbunt, uel ut regnum incolume, uel ut uentrem confertum retineant. nemouelminimam fynceri :^ehdat fignificaticx’ nem. Nec fic tarnen definunt dodrinam noftram inceftere, amp;nbsp;quibus poftunt nominibus criminari 0lt; infamare,quo uel inuiftm uel fufpedant reddant. Nouam appellant, amp;nbsp;nuper natam : dubiam elTe, amp;nbsp;incertam cauillantur:rogant, quibus confirmata fit miraculis : quærunt, an fit quum, ut contra tot ftndorum patrum conftnfum, amp;nbsp;uetuftifsimani confuetudinemobtineat: urgent, utfthifmatieam eifefateamur, quæ contra Ecclefiam prelium moueat ; uel Ecclefiam multis fæculis inters mortuamfuiflft, quibus nihil tale auditumfuit. Poftremo nihil opus efle aiunt multis arguments, qualis enim fit, iudicari à frudibus poife : utpote quæ tantum ftdarum aceruum, tot feditionum turbas, tantam uitiorum licentiam peperit. Scilicet, per quam illis facile eft, apud cre^ dulam imperitamque multitudinem deftrtæcauflæinfultare. Verum fi nobis quoque mutuæ eflent dicendi uices, deferueret profedo hæc a* crimonia, qua fic in nos plenis buccis, ac tarn licenter, quam impune, defpumant, Principio nouam quod appellant, Deofuntuehenterin«’ iuri), cuius facrum verbum nouitatis infimulari non merebatur.Illis qui^ dem nouam efte minimedubito, quibusChriftus nouuseft,8dEgt; uangelium nouum. Sed,qui illam Pauli concionem uctercm efft noue* runt, lefum Chriftum mortuum propter peccata noftra, refurrexifle propter

propter luftificationerh noftram, nihil apud nos deprehcndent nouuni, Ro«4.4i ' Quoddiu incognita fepultaque latuic, humanæimpietatiscrimeneft'. Nunc cum Dei benignitate nobis reddituFj fakem poftliminij iure fuam antiquirateni redpere debebat ♦ Ex eodem ignorantiæ fonte pro dubia incertaque habent » Hoc profeéfo eft, quod Dominus per Prophecam fuum conqueritur» Bouem cognouilTe poftcftorem fuum, S^afinum præfepe dominorum fuorum, ft non agnoici à populo fuö, Verum ut* ut in eius incertitudinem ludant, fi fua illis proprio (anguine uitæque di* fpendio obfignanda elTet j liceret fpedare quanti ab illis fiat » Longe alia noftra fiducia eft, quæ nec mortis terrores, nee adeo ipfum Dei tribunal formidat. Quod miracula à nobis poftulant, improbe faciunt » Non cnim recens aliquod Euangelium cudimus, ftd illud-ipfum retinemus, cuiusconfirmandæ ueritatiftruiuntomnia, quæunquamamp;Chriftus amp;nbsp;Apoftoli miracula edidcrunt. At id prae nobis habent fingulare,quod-afsiduis in h une u(cp diem miraculis fide fuam confirmare pofTunt » Inio ’ potiusallcgat miracula, quæ animû alioqui bene compofitum labefada* re queant, adeo aut friuola func, 0lt; ridicula : auc uana èC mendacia» Nec tarnen, etiam fi ualde prodigiofa eflent, contra Dei ueritatem ullius mo mend efTe oportebat,quando amp;nbsp;nomen Dei fandiTicari ubique, 86 fem* per conucnitjfiue portencis, hue naturali rerum ordine ♦ Speciofior for* fan e(ft fucus poterac, nifi de fine uftique miraculorum legitimo fcriptu* ra nos admonerec.(igna enim, quæ Apoftolorum prædicationem ftcuta funtjin eius confirmationcm fdita fuifte,Marcus docet.Sic Ô6 Lucas Do minum ftrmoni gratiæ fuæ reddidifle teftimonium narrat, cum figna 86 pörtenta fièrent per Apoftolorum manus » Cui fimilimum eft illud A* poftoli: (alutem annunciato Euangelio fuifte confirmatam, conteftante Domino fignis86portends, 86 uarqsuirtutibus» Quæ ueroaudimus netr/ïi* Euangelrj efte fignacula, ea ne ad diruendam Euangelij fidem conuerte' mus r Quæ ueritati tantum obfignandæ func deftinata, an mendacqs co firmandis accommobimus^Proinde dodrina, quæ præcedere ab Euan* gelifta dicicur, priore loco examinari explorarique par eft » Quæ fi pro* bata fuerit, turn demum à miraculis iure confirmationem fumere debeu Probæ autem dodrine, authore Chrifto,ifthæc nota eft,fi non in homi* minum, ftd Oef gloriam quærendam uergic, Hane cum dod rinæ pro* badonem Chriftus afteratrperperam cenftntur miracula,quæ alio quam ad illuftrandum unius Dei nomen trahuntun86meminifte nos decet fua efteSathanæmiracula, quæ tametfipræftigiæ func, magis qdam ueræ uircutes, func tarnen eiufmodi, quæ imprudentes 86 imperitos delu* dant» Magi 86 incantatores miraculis ftmper claruerunc» Idololatriàm ftupenda miracula aluerunt : quæ tarnen nec Magorum nec Idololatra* rum fuperftitionem nobis approbanc, Atque hoc olim ariëte vulgi fim* plicitacem concutiebant Donatiftæ, quod miraculis pollerent. Idem mioMnH ergo nunc noftris aduerlarrjs refpondemus, quod tunc DonatiftisAu* Katth.iu’ guftinus,Dominum contra iftos mirabiliarios cautos nos fecifte: cu prç*

lt;c 4 dixie

PR'AEFATï O.

dixit ucnturos pfeudoprophetas, qui fignismendacibusuarijfqueprodi gijs t in errorem eledos, fi fieri pofiet, inducant » Et Paulus admonuir, Antichrifti regnum futurum cum omni potcntia, amp;fignisamp; prodi' mendacibus^At hæc,mquiunc,miraculanon ab idolis, non à malefij’ cis,non à pièudoprophetis, fed à fand!is fiunt Quafi uero non nouerL’ mus banc effe Sathanæ artem, transfigurare Ce in angelum lucis » Olim Aegyptrj fepultum apud fe Hieremiam facrificqs, alijfquediuinis honogt; K Theßt. ribus profecuti funu Nonneünélo Dei Propheta ad Idololatrtam abii^* tebanturlt; tarnen tali fcpulchri ueneratione confequebantur, ut cura/ rentur à taólu ferpentum^Quid dicemus nifi fuiflè hanc, femperque fo/ re iuftifsimam Dei uindidam : ijs, qui dileiflionem ueritatis non recepez runt,mittere effi'caciam illufionis^ ut credant mendacio. Miracula ergo nobis minime défunt, eaque certa nee cauilfis obnoxia » Quæ autem illi pro ièpbtendunt, meræ funt Sathanæ illufiones, quando â uero Dei fui cultu ad uanitatem populum abducunt * Præterea calumniofe nobis pa# tresopponunt (antiquosôCmelioresadhucfæculi fcriptores intelligo) ac fi eos haberent fuæ impietatis fufïragatores. Quorum authoritate fi dirimendum certamen effet, melior uiifloriæ pars ( ut modeftifsime ctiâ loquar ) ad nos inclinareu Verum cum multa præclare ac iàpicntcr ab il# lis patribus feripta fint, in quibufdam uero fis accident quod hominibus feilet, iCki pfi fcilicetfilfi, quafunt ôôingenfi èciudiefi èi. animi dexterita# te,eorum tantum lapfus,amp; errores adorant : qu^ bene diéla funt,uel non obfèruantfuel difumulant, uel eorrumpünt, ut dicas prorfus illis curæ fuiffe, in auro legere ftercora » turn improbis clamoribus nos obruunf,

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceu patrum contemptores amp;nbsp;aduerfarios » Nos uero adeo illosnon con#

tcmnimus,uc Ci id præfentis inftituti effetjOullo negocio mihi liceat, me# lioeetn eorum partem, quæ hodic à nobis dicuntur, ipforum fuffragfis comprobare» Sic tarnen in eorum feriptis uerfamur,uc ièmper memine# rimus omnia noftra elfe : quæ nobis lèruiant,non domirterttur. Nos au# Proutr.it. tem uniiis Chriftficui per omnia fine exceptione parendüm fit. Hune de# gt;nbsp;ledum qui no tenet,nihil in religione confiieutûhabebit, quando multa ignorarunt fandi illi viri, fæpe inter Ce conflidantur, interdum etiam fe#

; nbsp;nbsp;cum ipfi pugnât. Non fine caufla ( inquiunt ) à Solomone admonemur :

ne transgrediamurantiquosterminos,quospofuerunt patres noftri.At non eadem eft régula in agrorum limitibus,amp; obedientia fidei : quam fie comparatam eireoportet,utobliuifcatur populum fuum,amp; domum pa# tris fui, Quod fi tantoperegeftiunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;♦ cur non Apoftolos poti#

us,quàm alios quofuis patres interpretantur, à quibus pr^feriptos termi nos^iefas fit reuellere f fie enim in terpretatus eft Hieronymus, cuius ver# ba in fuos canones retulerunt,Quod fi eorum,quos intelliguntjfixoselfe Aerffwx in uoluntterminosîcuripfi, quotieshbet, adeo licenter transgrediunturf

Ex patribus erant,quorû alter dixit Deum noftru non edere neep bibere, hilbrù. itacp non habere opus calicibus neep ducis:alter lacra auru non quærere, neep auro placere quæ auro non emuntur, Transgrediuntur ergo limi# tem.

P R AE F A T I O;

tem, cum in facn's tantopere auro,argcnto,eborc,marmore, lapillisjfer^ ds deledantur, nee rite Deum coli putât,nifi omnia exquifito fplendore, uel potius infano luxu diffluanu Pater erat qui dixit,idco fe libere carnes cdere, quo die cæteri abftincbant,quia Chriftianus eßetjtacp fines traniî filiunt,cum diris animam deuouent, que per quadragefimam carnem gu ftaueriu Patres erant,quorumunus dixit: Monachu,qui rnanibus fuis , non laborer, uiolento,aut fi mauis latroni, iudicari æqualem* Alter non /,è.g. licere raonachis ex alieno uiuere: etiam fi affidui fint in contemplationibgt; Augüft.ds in orationibus, in ftudijs ♦ Et hune limitem transgrefsi funt,eum ociofos acdoliaresMonachorum uentresinluftrisacfornicibuscollocarunuqui aliéna fubftantia faginarentun Pater erat, qui dixit borrendam effe abo^ Epiph.epi. minationem, uideredepi(fi:amuelChrifti,Uelfanó:iullius imaginemin Chriftianorum templis.Neq^ id hominis unius uoce pronunciatum eft: fed ab Ecclefiaftico etiam concilio decretum, ne quod colitur,in parieti«' Condl.Ei bus depingatur* Plurimum abeft quin feintrahos fines contineant, leberti.ca. quando nonrelinquunt angulum imaginibus uacuum» Alius Pater confiiluit, utofficio humanitatis erga mortuosin iepukura defunéti, fi^ Anib.li.dé neremus eos quiefeere gt;nbsp;Hos limites perrumpunt,cum perpetuäm mor;« A.br4.i.c.sgt; tuorum folicitudinem incutiunt.Ex Patribus erat, qui teftatur fubftan«« tiamamp;naturam panisamp;vini inEuchariftia itapermanere 0lt;non delt;= Papdinc3 finere : ficut manet in Chrifto Domino fubftantia amp;nbsp;natura hominis, iunda diuinæ» Igitur modum prætereunt, qui fingunt transmutari ae definere fubftantiam panis amp;nbsp;vini verbis Domini recitatis # nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in '

Patres erant,qui uel populo in uno tempio coado, unam duntaxat cap.ephe. Euchariftiam exhibebant, ad quam, ut non admittebant flagitiofos, amp;nbsp;fceleratos, ita grauifsime damnabantomnes eos, qui præfentes, ea non confeerdtk uerainChriftumfidecommunicarenu Hos finesodio fubmouerunt, dtß.z. ut non templa tantum, fed etiam priuatas domos Mifsis fuis repleant, amp;nbsp;Autorope. ad illas fpedandas, quofuis admittunt, eofcp libentius, qui largius nume rant, quantumuisimpurifintamp;fcelefti: ad fidem in Chriftum, ôdfide^: miUeßin lern Sacramentorum communionem inuitant neminem, pro gratia èc ter oper. merito Chrifti,fuum opus uenditantes » Patres erant, quorum unus ab ufufacræ Chrifti Cœnæ in totum fubmouendosdecreuit j quialterius GeZrf^-crf=i fpeciei participatione contenti, ab altera abftinebant • alter fortiter pu^» «o-gnat, non denegandum populo Chriftiano Domini fui fanguinem, pro cuius confefsione (ànguinemfuum effundere iubetur, Hos terfcipri.epL minos fuftulerunt: cum inui'olabili lege id ipfum iufferunt,- quod iP z..Ub.pri» le excommunicatione puniebat, hie ualida ratione improbabat» Pater erat, qui temeritatem efte afferuit de re obfeura in utramuis AugußLlL partem definire, fine clan's atque euidentibus feripturæ teftimonr)s. xJepeccrf.; Hüne terminum obliti funt, cum tot conftitutiones, tot Canones, tot magiftrales determinationes fine ullo Dei verbo ftatuerunt ♦ Pa^« Appton.de ter erat, qui Montano inter alias hærefes exprobrauit, quod primus ^«ó Erde, ieiuniorum leges impofuiflet ♦ Hunc quoque terminum longe cefiere, cum ieiunia ftridifsimis legibus fanxerunt » Pater erat qui‘^‘‘^’”' nepauit

P R AE F A T I O.

Päphttuti. negault EcdeGæ mi'niftris interdicendû coniugium: caftitatem, pronun propria uxore concubitû. Et patres qui eius authoritati aflen ciprlepi. ferunt.His fiiiibus egrefsi funt cû fuis faerificis ccclibatum feuere indixo 3-lib.». runt.Pater erat qui cenfuit unum Chriftum audiendum eife, de quo di^ dum fit : Ipfum audite ♦ Nec refpiciendum quid alrj ante nos aut dixegt; rint aut fecerint,fed quid,qui primus omnium eft,Chriftus praeceperit» Hune finem neque ipfi fibi præftituunt, neque alij s præftitutum habere ic5t^cre- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dumquofuispotiusamp;fibialrjsmagiftros, quàmChrii*

feonium ftum,præficiunt,Pater erat,qui contendit Ecclefiam non debere (c Chri grammat, fto præponere t quia ille femper ueraciter iudicet t Ecclefiaftici autem iu^ dices,fieut homines pleruncp falIantur.Hoc etiam fune perrupto,aflere^ re no dubitant, totam icripturg authoritatem ab Ecclefiç arbitrio pende re ♦ Patres omnes uno pedore execrati func,amp; uno ore deteftati fandum Dei verbum fophiftarum argutijs contaminari, ôd dialedicorum rixis implicari ♦ An ifti fis limitibus fe continent, dum nihil aliud in tota ui^» tamoliuntur, quàm infinitis contentionibus amp;nbsp;plus quàm fophifticis iurgfis feripturæ fimplicitatem inuoluere impedire 7 ut fi nunc patres fufeitentur, amp;nbsp;huiufinodi iurgandi artem audiant ( quam fpeculatiuani theologiam appellant) nihil minus credant, quam de Deo haben' difpu^ tationem» Verum latius iuftis fpaefis fefe oratio noftra elFunderct, fi re^ cenlere uellem, quam petulanter ifti, patrumiugum, quorum obiers^ uantes filfi uideri uolunt, excutiant ♦ Menfts profedo atque anni me deficerenu Et adeo perdita funt deplorataque impudentia, ut nos cagt; ftigare aufint,quod terminos antiquos tranigredi non dubitemus » lam uero quod nos ad confuetudinem uocant, nihil efficiunt, Iniuftifsime enimnobifeum ageretur: fi confuetudini cedendum eftet» Equidemfi reda eftent hominum indicia, confuetudo à bonis petenda erau Verum longe aliter fæpiuftule agi contingit » Quod enim à multis fieri confpe^ dum eft,confuetudinis ius obtinuiuÄtqui uix unquam tarn bene habue runt res humanæ, ut pluribus placerent meliora » Ergo ex priuatis muk torum uitfis publicus error plerumque fadus eft, uel potius communis uitiorum conftnfus : quem nunc boni ifti viri pro lege efle uolunu Vi^ dent qui oculoshabent, non unum mare malorum inundafle, multas fonticas peftes inuafifte orbem, omnia in præceps ruere, ut aut prorfus res humanæ deplorandæ fint, aut tantis malis inficienda manus, uel pogt; tius uis affèrenda » Et abigitur remedium, non alia ratione, nifi quia iam pridem malis aiTueuimus ♦ Sed locum fane habeat in hominum Code^ täte publicus error : regno tarnen Dei fola eius æterna ueritas audienda amp;nbsp;fpedanda eft,cui nulla annorum fcrie,nulla confuetudine,nulla coniugt; r)(cre,difl. ratione præftribi poteft»Sic quondam eledos Dei docebat leiaias» ne di^ cerent, confpiratio, ad omnia, in quibus populus dicebat confpiratio, lefa^^s^' eft,ne in populi confpirationem amp;nbsp;confenfum unà ipfi confpirarent, neue timorem eius timerent, aeformidarent: fed potius, utDominum exercituum fandificarent, amp;^ipfeeftet timor eorum amp;nbsp;pauor eorum* Nunc itaque, ut uolent, amp;nbsp;præterita fæcula amp;nbsp;præfentia exempla nobis obiedeiit,.

P R AB F A T I o, obl'eêlent» Si Dominum exercituum fandificaucrimus, non nakïc terre;^' bimun Siueenim in fimilern impietatem mulca fæculacônfcnferinLfor#î tiseftqui Lildonem in terdainamp;quartamgeneradonem faciat: fiucrot* tus fimul orbis in eandem nequidam confpiret,experimento docuit^quis fit eoFUm exituSjqui cum multitüdine ddinqiiunt : cum uniuerfum ho«’ minum genus diluuio pcrdidit, feruato Noah cum modica familia, qui per fuam unius fidem totum orbem condemnaret. Denicp praua confue nbsp;’

tudo non fecus ac publica quædam eft peftis, in qua non minus pereunt, qui in turba cadunuAdh^c expendere decebar,quod alieubi dicit Cypria nus:eos qui ignoradone peccant3 ctfi nonpofsint oihni feeulpaexime^ z.crinE^ rc, uideri tarnen pofte quoquo modo excufabiles î oblatam autem Dd pißo.adifM beneficio ueritatem qui perdnacicer refpuunt, nihil habere quod obten«’ dant» Dilemmate fuo non adco uehementer nos premunt, ut fateri adi«« ' gant, uclEccleiîam fuifte aliquamdiu inter mortuam, uel nunccum Eci» clefia nobis litem efle. Vixit iàneChrifti Eccleha, amp;nbsp;uiuet, quamdiu Chriftus regnabit ad dexteram PatrisjCuius manu fuftineturjCuius præ^ fidio armatur,cuius uirtute roboratunPræftabit enim ille indubk quod femel recepit,fe afFuturum fuis ufquead confumadoncm (à?culûAduer(!’ fus earn nulla nunc nobis pugna eft » Siquidem Deum unum Chri«’ n^tth.ulit ftum Dominum unoconfènfu cum omni fidehum populo colimusamp; adoramus,quah'ter feraper ab omnibus pqs adoratus eft.Sed non parum aucroipfiaberrant, dum Ecclefiamnonagnoftunt, nifiquampræfenti oculo cernant : amp;nbsp;earn ijs finibus circumfcribere conantur, quibus mini^ me inclufa eft. In his cardinibus controuerfia noftra uerdtui*. Primuni quodEcclefiæ formam femper apparere SC fpecftabilem efle contendunt, ddnde quod formam ipfam in fede Romanæ Ecclefiæ,amp; præfulum fuoi» rum ordine conftituunuNos contra afserimus, amp;nbsp;Ecclefiam nulla appa^* rente forma conftarepofle, nee formam externo illo fplendore, quent ftuke admirantur : fed longe alia nota contineri, nempe pura verbï Dei prædicadone, amp;nbsp;légitima iacramentorum adminiftratione. Frémunt, nifi Ecclefia digito femper oftendatur» Sed quàm fæpein populo lu«’ dæorum fie deformari contigit, ut nulla fpecies emincret 7’ Qiiampu«= tamus formam refplenduifle, cum Helias îblumferelidum deploraretC' Quamdiu ab aduentu Chrifti deformis latuitf Quoties ab eo tempo«’ rebellis, feditionibus, hærefibus, ficopprefla eft, ut nulla parte fulge««’ ret f An fi eo tempore uixiflent, credidiflent ullam efle Ecclefiam 7 fed audiuit Helias, faluaeflè feptem milia virorum, qui non curuauerant genu ante Baal» Nec dubium nobis efle debet, quin ftmperin terris regnauerit Chriftus, ex quo ccelum afeendit» Notabilem aliquani formam fi turn pij oculisrequififlentî nonne protinusconcidiflTentani^ mis7 Et fane id iam fummi uitij loco in fuo fæculo ducebat Hilari* us, quodftulta Epifcopalis dignitatis admirationeoccupât!, latentem fubealarua, exitialem lernamnon animaduerterent» Sic enim loqui^ tur. Vnum moneo» cauete Antichriftum, male enim uosparietum atnor cccpit, male Ecclefiam Dei in tedis ædificijsque ueneramini, male

P R AE T A T I o.

male fub ijs pads nomen ingeritis. An ne ambiguum eft, in ijs Anticlirilt;’ ftum efle feflurumfMontes mihi filu£ amp;. lacus amp;nbsp;carceres et uoragincs flint tutiores * in ijs enim Prophetac aut manentes aut demerfi prophetalt;i^ bant. Quid autem hodie in cornutis fuis Epifcopis mundus ueneratur » nifi quonia faniftos efle religionis præfules autumat, quos celebribus ur* bibus uidet præfidere, Apagefis ergo tarn ftupidam eftimationem» Quin potius permittamus hoc Domino, ut quando ipfe Iblus nouit q fui fint, interdum etiam Ecdefiæ fuæ exteriorem notidam ab hominum afpedu auferauEft,fateor,horribilis ilia Dei uindiâa fuper terram.Sed fi ita me retur hominum impietas : cur diuinæ iuftitiæ obfiftere nitimur ;■ Sic an? teacftis ftcculis Dominus hominum ingratitudinem ultus eft♦ nam quia iierirati fuæ obcdire noluerant, amp;nbsp;lucem fuam extinxerant : eos excæcato fenfujôô abfurdis mendacijs ludi, amp;nbsp;altis tenebris immergi palTus eft, ut nulla ueræ Ecdefiæ fades extaret. Interim tarnen fuos amp;nbsp;difperfos 2^ de? litefcentes in medijs erroribus amp;nbsp;tenebris ab exIdo feruauit.Nec mirum» dididt enim feruare in ipfa confufione Babylonis, Si. flamma fornads ardentis. Qiiod autem formam Ecdefiænefcio qua uana pompa cenferi iiolunt, id quam periculofum fit pauds indicabo magis quàm enarrabo, ne orationem in immenfum extraham.Pontifex,inquiunt,qui federn A? poftolicam tenet, Si qui ab co in Antiftites funt inundi Si confecrati, in? full's modo Si lituis infigniti fint.Ecclefiam repræfentant : Si pro Ecdefia Exod.}i. haberi debent.Ideo nec errare poiTunt.Qui fic f Quia paftores funt Ecde fiæ,Sô confecrati Domino. Et Aaron, cætericp præfedi Ifrael nonne pa? flores erant f Aaron uero Si filij eins iam facerdotes defignati 7 erraue? runt tarnen, cum uitulum fabricauerunt. Cui iècundum hancrationem Ecclefiam non repræfentaflent quadringenti il 1 i Prophetæ q Ahab men

3 Reg. JJ, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ecclefia ftabat à partibus Micha, folius qulde Si contemf

ierew.18. ptibilis,fed ex cuius ore uerum egrediebatur.Nonne Si nomen amp;nbsp;fadem

Ecdefiæ præfeferebant Prophetæ, cum uno impetu aduerfus leremiam infurgerent 7 Si minaces iadarent fieri non pofle,ut periret lex à facerdo? te,confilium à fapiente, verbum à Propheta C Aduerfus tantam prophc? tarum nationem folus leremias mittitur, qui à Domino denundet fore, ut lex pereat à facerdote,confilium à fàpiente,verbû à Propheta. Nonne tails fplendor refulgebat in eo confillo quod Pontifices Scribæ Si Pha? lorf». U. j-jfæj collegerunt,confilia de înterfidendo Chrifto captaturirEantnunc,

Si in externa larua hæreant, ut Chriftum Si omnes Dei Prophetas faci? ant icifinaticos : Sathanæ rurfum miniftros fadant Spiritus fandi orga? na. Quod fi ex animo loquuntur,refpondeant mihi bona fide,ubi nam gentium ac locorum Ecclefi'am refidere exiftiment,ex quo Bafilienfis cô? dlij decreto deiedus Si abdicatus eft Pontificatu Eugenius, fubroga? to in dus locum Amedæo 7 Ncgare, ud fi rumpantur, nequeunt, cond? lium,quantum ad extcrnos ritus attinetjfuifle legitimum,necab uno tan turn Ponttfice, fed à duobus indidum.damnatus eft illic Eugenius fdf? matls, febellionis, pertinaciæ, cum toto Cardinalium SiEpifcoporum grege, qui cum eo condlij diflbiutionem admoliti erant. poftea tarnen prindpum

P R AE F A11 o.

princl'pum fauore fubkuatus,faluum pontificatiini rccepiu Illa Amedsci ciedio,generalis facrofandæ Synodi auchoritate rite perada, in fumu abij trnifi quod ipfe Galero Cardinalitio,ceu canis Iatrans,inieda ofFa,pla catiis eft * Ex illorum hæreticorum rebcllium pertinaciu gremio prodfjc quidquid poftea Paparum,Cardinalium,Epiftoporum,Abbatumjpres^ byterorum fuit.Hie deprehenfi hscreant necefte eft» Vtrain enim in parte Ecclefiæ nomen confèrent 7 Negabunt ne concilium genarale fuifte, cut nihil ad exteriorem maieftatem deerat C nempe quod duobus diplomat! bus folenniter indictum, præfidente Ronianæ fedis legato confecratum rerum omnium ordinebene compofitum,eadem Temper dignitate ad ex tremum perfeuerauit » fatebuntur fchifmaticum Eugenium cum tota ftia cohorte,à qua omnes fandificati funt C Aut igitur Ecclefiæ formam ali«? ter definiant,aut quotquot funtjhabebuntur à nobis fchifmatici, qui fcigt; cnteSjUolenteSjab hæretids ordinati funt. Quod fi nunquam antca com# pertum fuiftet externis pompis non alligari Ecclefi'amu'pfi prolixo docu mento nobis efte pofTuntjq fub fpeciofo illo Ecdefiç titulo tamdiu fe or bi fuperciliofe uendicarut,cum tn effent exitiales Ecclefiç peftes.De mo# ribus no Ioquor,amp; tragicis illis facinoribus,quibus fcatet tota corn uita; quando pharifeos fe effe aiunt,q fintaudiendi no imitandi. ipfam,ipfam dodrinâjCui id deberi aiunt,qd funt Ecclefia,exitiale animarum carnifict nâ,facem,ruinâ,ÔC excidiû Ecclefiç effe nô obicure cognofces, fi legendis noftris aliquantû ocrj tui décidas , Poftremo nô fan's câdidefaciuntjcuin uidiofe cÔmemorant, quâtas turbas, tumultus,côtentioncs, fecû traxerit noftræ dodrinc prçdicatio,amp; qs nunc in multis frudus ferauNam horu nialoru culpa indigne in ipfam deriuat, quç in Sathanæmalitiâ torqueri debuerat » Eft hic diuini verbi quidam quafî genius,ut nun^ emergar, quieto ac dormiente Sathana.hçc certifsima 8^ in primis fi delis nota,qua difcernitur à mendacibus docftrinistque fe facile produt,dum æquis oîni auribus recipiutur,amp; à mundo plaudente audiuntur» fie fæculis aliquot, quibus pro lundis tenebris fubmerfa fuerunt, omnia ifti mundi Domi# no homincsjludus erant ac iocus ; nec iècus ac Sardanapalus puto aliquis in alta pace defidebat ac deliciabatur. Qtnd enim aliud quam rififtet ac lufifletjtranquilla ac pacifica regni poflfefsione C At uero ubi lux è fuper# nis affulgens tenebras eius aliquantum difeufsit, ubi fortior ille regnum éius turbauit ac perculit,tum uero folitum fuum torporem excutere ccc# pit,8c armacorripere.Et primû quidem hominu manus concitauit, qui# bus illucefeentem ueritatem uiolenter opprimeret,per quas ubi nihil pro fedu eft,ad infidias iè conuertit: difsidia ÔCdogmatum contentiones, per catabaptiftasfuosjamp;alianebulonum portenta excitauit, quibus earn ob# fcuraretjSC tande extinguerer» Et nunc utrac^ machina ipfam tentare per feueraufiquidem amp;nbsp;ucru illud ièmen ui ac manu hominum euellere cona tur,ôd fuis zizanfjsCquantu in fe eft )nititur occæcare: ne crefcat,S^ frudil reddat.Id tamê ipfum fruftra,fi monitorem Dominû audimus,qui ei# üs artes multo ante nobis aperuit, ne incautos deprehenderet : ôdeontra omnes eius machinas,fatis firmis præfîdqs armauiuCçterû in ipfum Dei

Ä verbum

P R AE F A T I o.

verbum inuîdîam conferrcjauc feditionum, quas improbi rebelles,aut feótarumjquas impoftores contra excitant,quanta eft maligni'tasf Nouu tarnen exemplum non eftjnterrogabatur Helias, an non is eftct qui tur^= babat llrael Chriftus leditiofus ludæis erat. Apoftolis crimen impinges batur commotionis popularis. Quid aliud agunt, qui hodie omnes turf^ bas,tumultus,contentiones,quæ in nos ebulliunt,nobis imputant 7 Tali bus autem quidrefpondendû fit,docuit nos Helias, nos non efle qui uel errores fpargimus,uel tumultus cômouemusTcd eos iplbs qui Dei uirtu ti obludantun Verum ut illud unum ad retundendam eorum temeritagt; tem fatis eft:itarurfum aliorum imbecillitati occurrendum,quos talibus offendiculis commoueri,acperturbatos uacillarcjnon raro contingit. li uero ne bac perturbatione Iabafcant,ac de gradu deijciantur, fciât eadem expertos efle fuo fæculo Âpofto{os,quæ nunc ufu nobis ueniunt. Eranc indodi amp;nbsp;inftabiles,qui ad fuam ipforuin perniciem deprauarent,quæ à Paulo diuinitus fcripta erant,ut ait Petrus.Erant Dei contemptores,qui cum audiebant abundaflTe peccatum, ut gratia exundaret, ftatim ingéré/ bant, manebimus in peccato,ut gratia abundet. Cum audiebant fiddes non efle fub Iege,protinus occinebant, peccabimus, quia non fumus fub lege,fed fub gratia.Erant qui ilium mali fuaforem arguebant. Subintra/ bant multi pfeudoapoftoli, qui diruerent Ecclefias, quas ipfe ædificaue/ rat, Quidam per inuidiam amp;nbsp;contentionem, nec îyncere, Euangeli/ um,prædicabant,malitiofeetiam cogitantes,fe prefluram fufcitarcuincu lis eius.Alicubinô multis erat Euangelq profedus. Omnes quç fua erât, quærebantrnon quæ lefu ChriftuAlq retrorfum abibant, canes ad uomi turn amp;nbsp;fues ad uolütabrum luti, Plcricp libertatem fpiritus rapiebantad licentiam carnis, infinuabant fefe multi fratres, à quibus deinde pqs im/ minebant pericula.inter ipfos fratres uariæ concertationes fufcitabantur,. Quid hic Apoftolis agendum erat C An non uel ad tempus difsimulan/ dum,uel potius omittendum illud Euangelium ac deferendû eratCquod tot litium uidebant efle feminarium,tot periculorum materiam,tot fcan/ dalorum occafîonem.Atinhuiufmodi anguftijsfuccurrebat, Chriftum elfe lapidem offenlîonis, petram fcandali, pofitum in ruinam rcfur/ redionem multorum, amp;nbsp;in fignum cui contradiceretur. qua fiducia ar/ mati, per omnia tumultuum ofïenfionumq^ difcrimina audader progre diebantur.Eadem amp;nbsp;nos cogitatione fuftcntari decet, quando hune per/ petuû Euangeirj genium elfe teftatur Paulus, ut fit odor mortis in mor/ tem fjsqui pereunt, tametfiin hunc potius ufum uobisdeftinatum erat, ut odor eflet uitæ in uita,ac potentia Dei in falutem fideliu.Quod ipfum nos quoque certe experiremur,nifi ueftra ingratitudine corrumperemhs hoe tam fingulare Dei beneficium,ac in exitium noftrum uerteremusqd nobis unicum falutis præfidium efle debuerat. Sed ad te reuertor, o Ma/ gnanime Rex,nihil te moueant uanç illç delationes,quibus terrorê tibi in ijcere nituntur noftri aduerfarij : no aliud hoc nouo Euangelio, fie enim appellant,captari ac quæri,nifi feditionu opportunitatê ac uiciorû omni/ um impunitatê.Necp enim diuifionis Deus author eft,led pacis;et Filius

Dei

P RAE F AT I o. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;... ;

Dei non pcccati minifter eft, qui uenit ad diftbluenda opera diaboîi ♦ Et nos talium cupiditatum immcrito accufamur, quarum ne minimam qui dem fufpicionem unquàm dedimus,Scilicet nos regnorum inuerfionerti ' meditamurlt; quorum nulla unquam facftiofa uox audita eft, SC uita fem^ per quieta fimplexquæ cognitafuit, cum fub te uiueremus: S^qui nunc etiam domo profugi,tibi tarnen regnoc^ tuo faufta omnia precari no de finimus. Scilicet nos impunicam uitiorum petulantiam aucupamur, quo rum in moribus ut ft multa reprehendi poiTunt,nihil tarnen tanta infulta Clone dignS.Nec tarn infcclici'ter (gratia Dei ) in Euangelio profecimus, quiniftisobtredatoribus ui’tanoftra, caftitatis, benignitatis, mifericor#’ diæ,continentiæ,paticntiæ, modeftiæ,amp; uirtutiscuiufuis exemplum eflè pofsiuNos fane Deum fyncere timere amp;nbsp;colere reipfa teftatur,quando tu uita,tum morte noftra nomen eins fandificari petimus.Et ipfa inuidia co ' ada eft quibufdam noftrum innocentiæ amp;nbsp;ciuilis integritatis teftimoniîî dare : in quibus id unum morte pledebatur, quod fingulari in laude polt;» nendumerac» Quod fi qui fub prætextuEuangelrj tumultuantur( qua* les hadenus aliquos in regno tuo fuifte non compertum eft ) fi qui uitio* rum fuorürri licentiæ,libcrcatem gratiæ Dei prætexunt ( quales permul*^ tos noui ) funt leges SC legum pcenæ,quibus pro meritis grauiter coerce* antur,modo ne intérim Euangelium Dei ob fceleftorum hominum ne* quiciam male audiàt » Habes Rex magnificentiisimefatisniultiscxpofi* tarn calumniatorum uirulentam iniquicatem, ne in eorum delationes ul* tra modum credula aure propendeasmereor etiâ ne nimis multis.Qiian* do hæc iam præfatio ad iuftæ pené apologiy modum accedit, qua nô de* fenfionem texere,fed duntaxat ad ipfam caulTg adionem audièndam,ani* mum tuum permollire ftudui,auerfum quidem nuncamp; alienatum à no* bis: addo etiam inflammatum : fed cuius gratiam rccolligere nos pofte ’ confidimus, fi hanc noftram confefsionem, quam pro defenfione apud r tuam maieftatem efteuolumus,placidus,compofitu(c^ femel Iegeris*Sin ' uero ita aures tuas occupant maleuolorum fufurri, ut nullus fit reis pro fe dicendi locus ; importunæ uero illæ furiç, te conniuente, ièmper uin* , culis,flagris,equuleis,fedionibus, incendqs fæuiunt : nos quidem, üeluc -oues madationi deftinatæ, ad extrema quæque redigemur : fie tarnenuc * in patientia noftra pofsideamus animas noftras, nbsp;manum Domi*

ni fortem exped:emus,quæ indubie tempore aderit,8d fefe ar mata exeret, turn ad pauperes ex afflidione eruendos, tûetiâ ad uindicâdos,qui tanta fecuritatehûcex* ultant,contemptores.Dns Rex Rcgij,thro*

num tuS iuftitia ftabil iac,Ô£ folium tuum æquitate, fortifsime ac illuftrifsime Rex» Bafileæ Calen» Augufti e

ANNO , 5 3 6.

? X SVMMA

SVMMA EORVM Q.VAE IN HOC

Opéré continentur»

cap. I. fol.» cap. I. fol, 9 cap. 2. fol. 15 cap, 2. fol, cap, 2. fol. 17 cap, 2. fol. 20 cap, 2. fol, 22 i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cap. 2. fol, 56

cap, î, fol, 56.fob89 cap, 5. fol, 61 cap,5.fob65 cap, 5, fob^4 cap,J,fol,69 cap, J, fobzi

cap, J, fol. ZZ. cap, 4, fol, 102 cap,4,fol,94 cap,4:fol.97 cap.j.fol .104 capX',fo!.ii9 cap,6.fol.i2i cap, 6, fol. 121, cap, 6, fol. JO. fol. 157 cap. 6. fol. 151 cap. 6. fol. 154 cap. Z. fob 141

cap.z:fol. «44 cap,zfol.gt;4^ cap.Z.fol-gt;5O cap Z, fol. gt;45 cap.Z‘fob 155 cap. 8. fol.15^ cap.8.fol,i6o cap. 8, fol. 165 cap.S.fol. 168 cap,8. f01,189 cap.8.fol, 209.amp; fol.222 De difciplina,clauibus,corredione ac excommunicatione Ecclcfiæ cap.S. fob

( 190. fob 222. fob 228, cap. 9, fob26o cap.8,fol.258 cap, 8, fob 2j7,8C cap. 9.fol 264

De confefsione triplici Deindulgentijs

De fatisfadione

Deflagel’is Dei piorutnSC impiorum

Depurgarorio

Deiuftih'cadonefidei -De quatuor homfnumgrad.bui Deoperibus fupererogationis

Haecomnia, perfpicuè ac folide in hifce inftitutionibus tradanttir,8i qmc« quid aduerfarij contra obijciunt, its. confutatur, utcuiuis pio ledo« ttitafatisfiatjUt pofthac nihil huiufmodifophifta= rum fucos fit airaturqs,

ß gt;nbsp;INDEX

INDEX INSIGNIVM

LOCORVM Q.VI HOC OPERE traâantun

INDEX.

adam quomodo ad imaginé Dei conditus fit 10 adatfSó Chrifti collatio adamamp;feamp;pofterosfuosperdidic i8 animæhumanæ faeultatesamp;uires 20.42 appecicus quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zt

affectuum impetus

auguftinidc libero arbitrio fentcntia fumma.«

cim recenfetur

animalis homo quid

animalis homo non intelligit fpiritualia 29.113 appetitus duplex

animx hominis naturalis dotes

autorboni operisinfolidum eft Deus 37 authoritas D, auguftini

augmcncum gratiae eft ex Dei dono ,nó noftro merito

animalis homo quid

auguftinus antiquæ Ecclefiæfententiasomnes

diligentur collcgic

«ra^zfCupiditates naturales impurasfacit 42 auguftinifeutentiæ dereliqutjs peccatiinrena' ■ tis

anabaptiftarum infanaSiimpia opinio de rege nerationc fpiri tuaitde ftatu innocentiæ, de difcrimine boni SC mali fublato per fpirtu 4?

'anabaptiftarum fpirituseft turbulentum phan

tafma

atftioSathanæinrepiobiequalis

acTtio Dei duplex

anDeusautorfitmaliî’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^4 4Ï

aduerfis docet nos Deus agnoftere i/sw«» no^ ftram

allegorise quatenus extendendæ fint 53 authoritas legis ftabilitur alicni Dei prohibiti adoratio Dei quid

adoratio quorumuis fimulachrorum eft facri-lega

animagines in templis tolerandæ

adulterium fpirituale quid

anabaptiftarü error de iuramento confutatur 7t

‘ anabaptiftæ Chriftum Patri contrarium facP unt

animas proximorum fummo ftudio lucrari de'

bemus

auxilium Dei adeftillius uocationem fequenti'

bus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77,102

apoftolt habuerunt uxores

ambrofiuslibidinofum maritumuocat adulte'

rum

auari amp;nbsp;prodigi fures funt

argumentadefendentium ccelibatum confutan

tut

animæpuritas perfedla requiritur, ab omnibus malisphantaftjs

approbatie pietatis fumiturex dileélione pro'

ximi

amorfuiipfiusnufqua'm prçcipitur

amici et confanguiuei cum primis diligendijed

non foli,

arrogantiade fuperbia humana lege Dei com' primitùr

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^rogatiolegis quatenus feextendat 9î

i arauficani conciltj pium de uotis decretum 93 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aduerfis fides tentatut

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aduerfanonfemper funtfignairxDci.ficutnec

l profpera gratiæ

Bona opera Deo placent nbsp;tarnen nihil meren^

■ 1 tut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2ÿf. ytf

Bona opera quart remuncret Deus etiam uita aeterna nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29;. 296

BtnedidlionesÂpromiflîôes legis nemo con* fequi tur operibus, fed fola fide nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;301

Beneditfliones legis pijs ob tres cauflas contins gunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;301

Bona opera quo fenfu dicantur iuftitia joj. 304 Bona opera quomodo in iuftitia imputâtur 304 Bons operibus, non ut cauflis, fed ut effetftibus fidci tribuitur iuftitia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;304

Beatitude fidei omnibus alijs beatitudinibus locumfacitjamp;indudit

Beatitudinem æternam fide accipimus^per ope-/s ra ad illam contcndimus

Beatitudo aeterna curmerces dicatur 310 Bona uita uia ad cœliim

Bona opera qui fiantiufta amp;nbsp;premio digna 310 Beneficialt;X:promilTa Dei omnia, omni tempos refuntmeradonabonitatisillius 314

Beatauitafn terrisnulla

Beneficia temporaliatypus aeternorum jif Baptifmata dSpurificationes ludaeorum crane facramenta Chrifti

Baptifmi 3C circumcifionis collatio 406 Bapcifmacurinftreutum 408. 412. 413. 428.

(429. 4lt;St

Baptifmus Râei nodrx tria offert 408.413 Baptifmapcromnem uitamnobisprodeft 408 Baptifmus inferitmorti refurretftioni Chri' üi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;410

Baptifmus Chrifto penitus incorporât 410 Baptifmi c omplcmcntum 3c proprium obietftu

Cliriftus

Baptizari in nomine Chrifti quid 410.4*2 Baptizariin poenitentiam Si. rcmiftionem pec' catorum quid

Bapcizatus curfitChriftus 4*°’ 4^8 Baptizari in nomine Patrislt;Sî Filq 5^ Spiritus fantfli quid

Baptifmus (Si dotftrina Ioannis amp;nbsp;apoftolorum cad cm

BaptifmusloannisSiapoftolorum in quodiffc rant

baptifmum Ioannis ab apoftolorum male di^ ftinxeruntueceres

baptizare fcaqua, Chriftumfpiritu Äigni.q fenfu loannes dicat

baptifmusin exitu Ifrael ex «gypto figur. 41* baptifmus collie peccatum originale quo ad rea rum Si damnationem

baptifmus cuius nota fit confeffiöis apud homi nes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4*2.413

baptizati debent pofthacut regencfati non am pliusfetuiriepcccato

baptifmatequid nobis Deus conférât 413 baptifma accipiendum utc manu Dei 413 baptifmusfincfidcacceptus damnat 413 baptifmi fubftantia, uisamp; finis unde perdifea-tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;413

baptifmus qualis fucrit, quern acflo.»9. Paulus quibufdam contulit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;414

baptifmus etiam pro donis Spiritus fantfti per manuum impofitionem datus accipitur 414 baptifmusinfantium prolixe defendirur 4*3 baptifmus Si circumcifioin quo conueniant.et in quo différant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;413,4*5.419

INDEX

creaturpomhem fuam uim â Deo Habent,a’ quo gubernantur

creationem rerum quomodo confyderenrpq, quomodo impq nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’J9,i4o

Chriftus falutis noftrae confummator unicus

141. ZÓ4 Chriftus curdicatur faluator nofter »4.1 Chrifti undiio quae, qualis, ad quid 141 (14z Chriftusrex (Si Sacerdos nofter nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t4z

Chriftiani reges(55i facerdotes funt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14»

Chrifti cognomen certificat nos de Spiritus fandli communione Äi frudlu fandlificatio* nis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»4»

chriftus quomodo unigeciitus Dei Filiusd

(»4* chnftus quomodo Filius Dei fecundum huma namnaturam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14^.146

chriftus Dominus nofter eft, non tantum ma* giftercriam fecundum humanitatem 14J chriftus primogenirus cur

chriftus Filius Dei (Si hominis

thriftus cur nobisfimilisfadlus

chriftus cognatus ac frater nofter

chriftus Deus 3C homo redemptordi faluator

noftcrunii.us nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;144.264

cur Deus homo fadlus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»4^i44

chnftus Adpperfonamamp; nomen induit 144 chriftus homo ex hominis femine progenitus (144 chriftus Abrahc (SiDauidisFiIius 144 146 chriftus humilicatis exemplum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14s

comrnunicatio idiomatumin fcripturis necefia ria

chrifti prærogatiuæ fecundum utrami^ natu' ram

chrifti pcrfonæmulta cohueniunr,quæciusna turisfeparatim confyderatisnon conucni'

' lint

chriftus cur a'Spiritu fandlo conceptus 147 chriftus folusfandtitatisaudlor, quia fandtus

Siabomni peccato purus

chrifti obedientiacSimbrs,noftrum meritum, fatisfadiio (Si reconciliatio perpétua 147 264.290 chriftus itaiuftificatfideleSjUtpeccata eisnon imputentur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;148

chriftus cur fitiudicis fententia dartinatiis 145^ chriftus cur'fit cruci affixus

chriftus fadlus eft pro nobis peccaturnSi ma'

Icdidrio

chriftus quomodo Spiritu prpdicauerit fpiriti' bus incarcéré

chriftus quomodo nofter interceftbr, aduoca-tus,(Sifpon''or nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147. lyi. vj

chrifti defeenfus ad inferos quid

chriftus quomodo fit Ecclefiæ (Si abfens (Si praefens

chriftusquomodo fedeatad dexteraPatris ijj chriftus iudex uiuorum cSi mortuorum 154 catalogus bonorum, quæ in chrifto habemus (04 credo Eccleftam, notiinEcclefiam, dicen du ml (156 chriftianis ftngulis demandatutn eft publ'icæ aedificarionis ftudium ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16a

catusPapifticiuitandi detici

index;

l

inde X

index.

Dei difpofitioneomnia eueniunt, nihil contins dicniinobferuatidfupeffttiöfa«^ chtiftiaDisab’ Î70 fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7J7

Diuoniuefieratio^SfinuocatiocôfutaturjSt.jgj dies ftati fint chriftianisobcoetum Ecclefiafti* Deus nobis Pacer eft benignus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;589 cum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7Î

Diabolushumanisuiribusuincino poteft 594 diesdnicusadquidsf chriftianfsinftitutus 74 Donatiftae amp;nbsp;catabapciftæ prccium facramen.' diledio dei 3c proximi fefe mutuo confequun' torum metiuncur è dignitate miniftro^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;84

rum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;413 nbsp;dileCtio proximi legis complementumamp;funi'

Dei uerbum non tantum audiatur, fed in nos nbsp;nbsp;nbsp;ma diciturab apoftolisamp;chriftoduabusex

transformetur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;489 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caufiis

Dona Dei inalijs ueneranda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49X nbsp;dilcdlio proximi eft teftimon/umtimorisdel Sf

Deicognicioueraquæfit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i nbsp;dilcdlio dciinhaccarne imperfeefta 89

Deum effe homines natura intclligunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z nbsp;deum extra uerbum ne cogites, nec quxras,nec

Deototiaddidlifumusiurccrcationis jsß.tjS nbsp;nbsp;nbsp;loquaris

Duobus modis erratur circa cognitionem Dei 3 deus unus eft,gtcrng,infinirg,fpiritualis(5 effen Deus quid amp;nbsp;qualis fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.13.14 tiç

Dei epitheta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.13.14 diftmeftioperfonarumindiuinitate eognitudif

Deum ignorances amp;nbsp;non colentcsueredegenc' ficilis

rant a' lege fuæ creationis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î.140 deus nobis Pater eft per chriftum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nt- ‘30

Dei gloria in creaturisrelucet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S 23-2}7 diftinlt;ftiouera,nôdiuifio eft in perfonisdiuina

Dei prouidentia, iuftitia,indicium, mifcricor.. effentianS!: qualis

dia,pocentia,(5i fapientia pulcherrimcobfer dedeoexfcripturisreligiofe' cogitandumamp;lo' uaturinrerûhumanarûgubernatione tf.140 nbsp;nbsp;nbsp;quendum

Deus non iuxta effenciam, fed ex operibus fuis deum habere quid fit

cognofei debet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7.2^ dionyfrjcoeleftishierarchia repudiatur 13«

Diuinitasin creaturis relucens.a' nobis non cer* diaboli nomina Sc ftudia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;34 ^3

te perfpicitur ac colitur, nifi fide illuftre* diaboli multi

mur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8.t39 nbsp;diaboli regnum

Deusuerbofeadfalutemmanifcftat nbsp;nbsp;nbsp;8.9.13 nbsp;diabolus omnismalicisc author

Diuinæ feripturæ energia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«.13 nbsp;diaboli lapfus

dei defcripclones amp;nbsp;effigies tarn in rebus condi' nbsp;diabolus fub dei poteftateeft.iS; nihil poteft,ni

tisquaminferipturisexpreflginbreuemfum fiipfoconcedentc

mamredatfece nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ig nbsp;deus cur homo faclus fit

deus non eft author uitij naturehumanp 16.19.30

definitio peccati originalis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18

duopræcipitia area dodtrinamde libero arbi.'

trio hominis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«9 EccIefiæ fundamentum facra fcr/ptura lO

deus fuam maleditftioncm agnofeentes bene* Ecclefianon habetius tribuendi authoritatem

dicit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23 facrx feripturæ

diuinæuoluntatisfeientiadeidonumeft 29.«3 Ecclefiæcatholicæconfenfusargumcntoeft,fa deusinnonregeneratisnaturæ maliciam refre* crasfcripturasdiuinicusproditas «

nar,non purgat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33 Enthufiaftæerrorisconuincuntur i®

deusbonum opusin homine lt;5; incipit Srperfi* Error maximusjrominemfufficerefibi ad bene

cic nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^gt;3Sf3 beatecg uiuendum

deusquomodo doceat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37-113 nbsp;Eruditio ethnicorum Dei donum eft 27.28

deus fua in nobis opera rémunérât 39-47 Exponicur locus Pauli. Roma. 7. Non quod uo* deusiuxtauerbumfuumtantumuultcoli 37 '* lobonumhocfacioól^ cæt.

diabolusagitatreprobos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44 nbsp;Ecclefiafola habet lucem ueritatis 34

deus quomodo induret amp;nbsp;cxcæcet 43 Eleeftorum prærogatiuaa' deoguhemariadfa-’ deusquomodo agat mala per SathanamSirc'’ lutem

probos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43.33 nbsp;ExpofitioIoci.t.corin.i3.Plusomnibusijslabo

deusetiam externas hoimatftiones diri git 4.6.33 raui,non ego,Ted gratia dei mecum 39 doeftrina, cxhortacio,lt;Sû obiurgatio quid pro.» Ecclefia quomodo chrifto ab omni peccato fint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48 nbsp;nbsp;nbsp;purgetur

deusbifariam operaturinekiftis, uAboÄJfpi* Eleeftiodei difeernit interhomines.utalijboni

ritu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48.11J nbsp;nbsp;nbsp;cxmalisfiant,alq mali permaneant 48.34

deus amatiS:rémunérâtiuftitiam, oditamp;pu* Elediodeicumpaulo.aflerenda 47-34

nitiniuftitiam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;36 Ecclefiaftici fententia de hominis creatione ex

decalogi diftintftio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;61 ponitur

deum effe quid fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6t.6z Elibertinum concilium pitfturas templorûpro

deuscertisfecpithctiscognofcendâ^jponit 62 hibet

deusabraham,Ifaac,amp;lacobcur didus 62 Euangelio,noncrucibuschriftusdifcendus 66 deo debemus quatuor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;63 Eto«^^«ir««lt;»omnescorâdeo maledidlç

deorum multitudo apud gentcs,Iudgos,chriftia Euangelium,non legis præcepta, uerbum uitæ

nosinufu fuit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;63 curdicacur

deo omnia funt nudaamp; aperça nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;63 Euangelion quid

deusfpiritucolendusmciexterqferebus 64 Ecclefiaftisdicftum. cap. 9. Nemofeit utrum dto nulla imago facienda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6466 amoreuelodiodignusfit,exponitur 114

Error

INDEX.

index

IN D E X.

IND EX.

INDEX

Natura hominis éi. inops boni, nbsp;nbsp;fettiUs maló*

rum

Naturalis boni appctitus, ôi hominibus 3c be* ftrjsexæquo incft

Naturalis homo totus earo Sc peruerfus 33.34

(283

NecclTitaspeccandiinhomine quomodo intel* ligenda

Neceflario,noncoaiftepeccathomo 36

Neceflitasamp; coatflio diffierunt

Natura prörfus nihil boni ex fc poteft 38

Necelfitasnoncxcufatpeccatum

Natura propenfi fumusadidololatriam 6z Nomen Dei reuerenter habendum

Nomen Dei trifariâ lt;Si honoratur «S: prophana cur

Nomen dS fama proxrmi falua cuftodienda 83

Nullus hominum perfe iuftus eft,fuit 3c eric 88 ,

Nullus unqua'm hominum legem pcrfedleim* pleuit

Nemo a' Deo extra Chriftum diligitur 113

Noua uocabula irinitatis Si perfonarum,patres propter hæreticos perfpicuitatis gratia ufur* parunc

Nihil fit fine Def confilio Si uoluntate 130 Natura non eftperfemala, fed ex corruptions (ijo

Neftorij error circa Chriftum

Natiuitatis Chrifti frucftus Si ufuS 146 Nemo Dei mifcricordiam rite excipit, niff prius formidine iræ Dei amp;;horrore gehenne percul*

fus

Nemo,nifi uocetilr,minifterium Eccleffæ fufci* piat

Noui teftamenti dotfirina clariffima 212

Nouatianincgaruntueniam lapfis 238

Nemoiuftus coram Dco.nifi de fedefperans,il* liusmifericordia nitens

Nemo debet fibi arrogate uel micam iuftitiai alioqui facrileguseft

Nulla necß opera ne^ uirtutesdeo abfquefidc placent

Neq?confidendum,neçpgloriandum inoperi* bushoftris

Nemo iuftificatur quin Si fandliffcetur 298

Non iuftilicamur fine operibus, non tarnen per opera

Nemo ex lege iuftificatur

Noui Si uetcris teftamenti differentiae quinque

(Ji4

Nouumteftamentumquid

Neceflaria fatftu nunquam omlttenda propter offendiculum

Nihil in doctrina pletatis cplandum.propter im piorum calumnias tSc: irrifiones

Ncceflicas return eft uoluncas dei

Noftrum Pattern cum deum orantes uoecmus ( 389

Nomen dei quid

Nomen dei fandliflcatur qiilnlt;$ modis 390

Nomen Chriftianum neminem fîduatimpi* um

Nemo eledlorum nifl prius regeneratusexhac uitaeuocatur

Nullus Ecclel'læ coetus fit fine uerbo, Euchan* ftla,oracione Si elemofina

Noulffi*

IN D Ë X.

I N D E X.

INDEX

index.

INDEX

quale fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ht

uerbum Dei duplex

ueterum fentenriædetrinitate conciliantur 177 uita hois perpétua militia contra Sathanâ 154 uirtutesDeiincreaturisrelucent

undioextremaamp;fpiritualisquid

ueritasinEcclefiaremanet ctiamfub malispa*

ftoribus

undio regum,Prophetarum.Ä facerdotum 14t undifpirituomnes fideles

undio Chriftiqualis

undio Chriftiredundat in eledos 142 uerbum Dei quomodo caro fadum fit 14; uindi in lacu fine aqua apud zachariaqui i;i uiui amp;nbsp;mortui ad iudicium uenient 154 uocatioamp;iuftificatio quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;157

uerbum 3c facramenta fymbola uera ecclefig ijp uerbum 3c facramenta ubi federn habent, fem*

per frudificant

uerbum facramenta Sathan c medio fublata uultob duascauffas

ueraâc falfa Ecckfia quibus notis difcernan*' tur

uiduarum ueteris Ecdefiæ ofFiciùm 17» uocationispublicg miniftrorum partes funt qua tuor

uocatio duplex

uocatio arcana quid

uocatio publica quid refpiciat 171.17» ueteris Ecdefiæ ordines,06 ritusuocandi mini*'

ftros Ecdefiæ

uafa et ornarum tcmploru ueteres uendebant,fi

pauperum neceftitas requireret

ueteres quomodo Ecdefiæ miniftros confecra-rint

uni cas Ecdefiæ quæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i9x.i9â

uerbi Dei authoritas

uerbum dei in uete.ôi: no.teftamen.incluf um fo

lumeftdocenduminEcdefia

uariæ docendi rationes a' Deoufurpatæ xii uerbo Dei fubieda eft Ecdefia, amp;nbsp;omnes mini* ftridus

uerbum Dd certalexeft diferetionis »19 uetus Ecdefia nimis aufterain publtcis poeni* tentrjs iniungendis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zji

uifitatio Ecclefiarumad quidinftituta 237 uiuificatio quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;246.248

ueniale peccatum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87.263

uindidaDdquid

uirtutes ethnicorum feu infideh'um uitia funt

coram Deo lt;36 morte digna ÄS cur 286 uita ætema remuneratio bonorum operum cur permittatur pijs

uita æterna quomodo gratia

uetus teftamen. eft teftamentum falutis æternx

perChriftum

uerbi Dd reuelatio eft fignum falutis 316.317 uetus teftamen. nô tantum temporales,fed gter*

næ uitæ promiftiones habuit 314

ueteris 3c noui teftamenti difFerenti» 324 uetus tefta. figuras,nouum rem ipfam habet 3x3 uerus tefta. cum ludgis tantum faeftum 330 uerbum Dei nihil omictitneceiFarium.nihil do* cetfuperuacaneum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33g

uoluntatis Del in omnibus iuftæ caufFas inqui*

rere eft improbum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33Ä

uoluntas Dei in prædeftinationc nobis occul* tata nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3f6

/I 3 uocatio

INDE X.

ERRATA.

Fol.i9.1in,i9.1egeexicium.fol.i8.1.43.1egemomentum.fo!.47.]in,46.remunerat.f.7o.l.43.egredi' tür.fol.ity.lin.ip.legcndum'cft coniundiionem appellat rerum non præfentium 3c cæt.fol.uS. lin.6 ufurpantur.f. 138.1.39. ubilegitur.Dnsenimcertis no tis;uideturaliquiddeeffe,ideout plena fiat fen' tcnria,addendum eftaliquid,amp; legendumdfis enimcertisnotisipfam defcripfit,uel depinxit.uel de fhonftrauit, uel aliquid fimileuerbum.f.i39.1.37. Q.uæfi minifterium habet etcg.f. 160.l.s.decft tolle reSiJabolerCjUel aliquid fimile,eftenimimperfedla oratio.Ideoltgendum. Nihil eftenimquodraa gis moliatur Sathan,quam iftorum alterutriim uel utrumcß tollere ec abolere f. 160.1.26 qug inter ec clefias controuerfaó^ 1.44,modo decencer.fo. 164.li.53. In hunc modum.f.166 li.2. Prædixit.inquam Apoftoluslt;S6.li.io.fi cum Ifraelitica.etc.fo.uSy.li.iamp;præftandüm fit homiiu;fö.i69 li.48.quis nunc cöcernnere minifteriuetc.f. 169.1.42. AdronicoiS^Iuniæ.Ibidê in margine.rom.16.1.172.1.28 delCjOuI li,lt;Si legejpriusillud,nöfcili.abhominibus,(S^ctc. f.173.1.14. Confulcmqui comitiaamp;I. 25.faCerdo tisordinationemetc.f. 174.1.6. Nuncqtioifta f.i77.1.2o.inopesfamçemon.f.i78.1.27. Diaconus con ftituebatur.f.i8i.l.2.dele,non,lt;Si: lege.Epifcopi fatfti.f.ipi.l.S.mihi uideor.f,i93.1.2i.fimonem Magum 1,192.1.48.0, cum orientales etc.f.i99.1.io.Ordinari epiftopos «i fuis etc.l.2t.fynodicg.f.2O0.b6.lt;S; 24. Dex Mileuicanodi.l.32.Inccrptes.I.35.Epifcopis. f,201.1.14. Hifpalenfem uicarium fuum.f. 202.I.31. integer manebat.f.2O3 1.25.dirempta eftetC.1.28.ubipipinusregnumoccupauit,f. 204.1.9. præcurrit. f.2ii.l.47.lt;Schiftorqs.f.2i2.1.46.audcant.f.2t7.1.4.quem($ coccum.15.qua;ftionisnodus.f.2i7.1.33.Au di autem quid de paftoribus etc.f.222.I.32.ad infpedlionem meram.f.223.t5i.iudicari debent.f,2o8.I. .j2.in odium Uelmalumdifcjplinæ.f.235.1.23.inuidluordinarioino. f.237.1.26. CaleftisHierufalem.-1.242.1.14.00 exaudiam.f.23i.l.36.quâpoenitenciâefteecc.f.253.1.49.uolebâc.f.269.1.3. ficamp;dcaltera ctc.f.276.1.6.Etmodûcôtinuo,f.28o.l,34.imaginamur.f.292.1.6.placica.f,294.1.i8.fimul atcj.n.ercg. £295.1.47. Porto fcripcuræ.f.322.1.5o.qugmentcs.f.33o.l.2j.fedhominumcapcüi.f.33i.l 3i.adobeundä iüftitiam.f.332.1.6.obfcurabatur.f.333.1.33.fcftucam.f.336.1.53 quo confcientia.f.34o.l.23.ad domandâ carnë.f. 341.1.43. ftulçaigitur.f.342,1.8.âdeoprpceptis.f.364.1.6. qualestnfucurifimusignoramus.f. 371.1.26.013 profperentur.f.378.1.2i.amp; exitium libération emcß fperent.f.389.1.42. regione. f392.1.47. debita.f.393.1.25.confirmaremur.f.398.1.2i.manüducat.f.403.I.ulti.quæàdamplificâdam.f.403.1.4 puto legendn ôleo,initiaciôes.f.4o6.efcâ mandiffe.f.4O7.1.ulti.auguftiora.f.4o8.I.3. initiatröis.f.4iu I.4i.definat.f.4t2.1.59.1egendüaddldit,uel adijcit. f. 4i4.1.t.nöinnomen.f.425.1.32.fidemfaframen* tumfequitur.f.434.1.1;. Non aliter acpanis.I.35.prçteritacamisecc.f.43S.].t8.ficutireuifuseft.f 445, 1.30,teftificarentur.l.44 mouentes.f.464.1.25.delenô.f.465.1.i7.poenitentiâ.f,470.1,i.ungunturpu' tolegendum.f.474.1.4o.Cum enim,f.492.1.i.reuellatur. f, 499,1,1. nocaca, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

CHRISTIANAE

RELIGIONIS INSTITVTIO,

per loannem Caluinum.

de COGNITIONE DEL Q.VAE prilîium eftreligionis fundamentum: fi^uno de uera eius régula fit petenda»

Caput primutn^

Bota ferèfapîcnnænoftræfumma, quatueradcmumacfolida fapientia cenferi debeat, duabus partibus cóftaucogm'tionc Def, ÔCnoftrLlllafcilicet,quænon modo unum cflè Deumoftendat, quem ab omnibus oporteat colf öf adorari : fed fimul etiam doce* ----at,il! um unum omnis ueritatis, fapien tiæ, bonitatis, iuftitfæ,iudi cij,mifericoidiæjporentiç,fan£flitatis fontem effe, Vtab ipfo öt expedareamp;petes reuniuerfaiftadifcamus : præterea cum laude ÖC gratiarum adioneacceptafllf re ferrc,Ältera autem,quæ noftram nobis imbecinitatem,mileriam, uanitatem,fœa ditatem oftendendo, primum nos in feriam humilitatem, deieÆonem, diffiden* tiam,odiumcp noftri adducat: deinde quærendi Dei in nobis defiderium accen* dat. Nempe in quo repofitum fit omne bonum, cuius ita inanes Sé uacui deprç« hendimur.Vtraautem alteram prarcedat, ac ex fepariat, non facile eft difcerneregt; Nam utinhominerepen'tur quidam omnium miTeriarum mundusa'ntuerinos ipfos rede nö poftumus,quin propriæ infœlidtatis confeientfafen'amur aepun* gamut : quo ftatim ad Dominum tollamus oculos,acin aliquamfaltem eius no* ticiamueniamus. Itaextcnuitatis,hebetudinis, uanitatis, prauitatis denique SC corruptionis proprie fenfu recognofcimus,nonalibi, quam in Domino, fitä eile ueram magnitudinem, fapientiam, ueritatem, iuftitiam, Sé puritatem : atep adeo malisnoftrisad Deibonaconfiderandaexcitamur,necanteadillumferio afpira repoflumuSjqu^m caïperimus nobis ipfis prorfus difplicere.Quis cnim hominü non libenter in fe requiefcat f Quis etiä non requiefeit,^ diu fibf eft incognitus i hoc eftiiiisdotibuseftcontentus, ôdinfciusfuæmiferiæ:' Proindeunufquisep fniagnitione non tantum inftigaturad quærendum Deum: fed etiam ad repe* riendum quafi manu ducitur.

Rurfum, hominem in puram fuinoticiam nun^ peruenireconfiât, nifi prius Deifaciemfit contemplatus : atqjexülius confiderationeadftipfiim infjjicien* dum defcendat.Namjquæingenita eft omnibus nobis fuperbia,iuftiiemper no* bis uidemur,5C ueraces,ö0 fapientes,öd fandi: nifi ma.nifelrisargumentis,iniufti* tig,metîdacij,ftultitiæ,Slt;impuritatis noftræconuincamur. Nonautê conuinci* mur,frinnos duntaxat ipfos refpicimus,fîCnô in Dominum quoque: qui unica eft régula,ad quam exigendum fit iftud indicium, Quia enim ad hypocrifim na* tura propenfi fumus omnes,ideo inanis quædam iuftitiæfpecies pro iuftitia ipfa nobis abunde fatisfaciu Et quia nihil non eft,inter nos, plurima obicœnitatein'^ quinatum : quod paulo minus fœdum eft,pro puriflimo recipimus, fi mente no* ftram intra humanæ pollutionis fines continemus : non fecus atep oculus, cui ni* hil alias obferuatur,nifinigrico!oris,candidiflimum efteiudicat,quod tamêfiib* obfeura eft albedine,uel nonnulla etiam fufeedine afperfum, Quin ex corporeo ftnfu propius adhuc diicernere licet, quantum in æftimandis animæ uirtutibus hallucinemunNam fi uelterram deipicimus medio die, uel intuemur quæ afpe* dui noftro circum circa patent: ualidiflima perfpicaciflimaque adeuidemur no bis pratditi.at ubi in folem fufpicimiis,atcp arredis oculis contemplamuriuis ilia,

A quae

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ .DE COGNITION® DEI

quæegrcgiein terra ualebat, tanto fulgorc protinus perßn'ngitur Si confuttdit î ut fateri cogainur,inud noftrum in conliderandis tcrrenis acumen, ubi ad folem uentum eftjmerameffehebetudinê, Ita SCinreputandis ipiritualibusnoftrisbo« nis,contingit.Quantiiper enim extra terram non refpicimus, propria iuftitia,fapi cntia,uirture, pulchre contend, nobis fuauiffimeblandimur, amp;^tantû nonfemi-dei uidemur. At fi femel coeperimus cogitationcm in Deum crigere,2lt;^ expenderc qualis fit,0^ quam exadla iuftitiç,iàpientig,uirtutis .nis perfedio,ad cuius amuf« fimconformarinos oportet: quod antea in nobis falfoiuftitiæ prætextu arridca bat,pro fumma iniquitate moxibrdefcet : quod mirificeimponcbat fapientiætia tulo pro extrema itul titia fœtebit : quod uirtutis facié prx fe ferebat, miferrima impotentiaeflearguetur,Adeodiuinç puritatimalerefpondet, quoduideturin nobis uelabfolutilb'mum, hinc horror ille ÔCftupor, quo paflîm fcriptura récitât perculfos atcç afflidos fuifïèfandos, quotics Dei prçfentiàfcntiebant, Cû enim cos uideamusjqui abiènte domino fccun firmique confiftebant,ipfo gloriam fai manifeftante,fic quatifi'eri,ac confternari, ut mortis horrore abforbeantur, QC pe^s nènulli fint :colligendû inde cft, hominem humilitatisiuaeagnitione nun$ fa« tistangijôdafficitnifipoftquam fead Deimaieftatem comparauit. Eiusautan confternationis exempla crebrahabemus,tum tn ludicibus, turn in Prophetis ♦ ioßi£i . adeo ut uox ilia in Dei populo ufitataforenMoriemur, quia Dominus apparuit nobis.Ideo ôi. hiftoria lob ad profternendos fuæ ftultitiæ,impotentiæ, pollutio« 'Szcch.t. nis confcientia homines, potiflïmum femper argumentum a diuinæ fapientiæ, V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uirtutis,puritatis defcriptione ducit.Nequefruftra, uidemus enim,ut Abraham

Genefis.ïs melius feterramSipulucremagnofcat, quopropius adconfpiciendamDomini gloriam accelïît : ut Helias, reteda facie,eius acceflum expedare non fuftincat, Yantumeftinafpeduformidinis. Et quid faciat homo putredoacuermis, cum Ufai.tf. nbsp;nbsp;ipfosquoqp Chérubin uel are, ipfo pauore,faciemfuâoporteat^Hocfciliceteft,

lef4i, î4, quod dicit propheta leiàias Erubefcet Sol, Si confundetur Luna, cum Domi« nus exerdtuum regnauerithoceft, ubi claritatcm fuam extulerit, ac propius ad« mouerit:lucidi{rtmumquodcp,præilla,obtencbrefcet,amp;obfcurabitur,Vtcun£p tarnen Dei noftricp notitia mutuo inter le nexu fint colligatæ : ordo rede dicen« di poftulat, ut deilbjpriore diflëramus loco,turn ad hanc tradandam poftea de* fccndamus,

Quendam ineflè humanac menti, natural i inftindu, diuinitatis fenfum, extra controucrfiam ponimus, Siquidem,nequis ad ignorantiæprætextum confuge« ret,quandam fui numinis intelligentiä uniuerfis Dominus inftillauit, Vt cum ad un um omnes intclligant Deum elfe, Si fuS efle opificem, fuo ipforS teftimonio damncntur qgt; non ilium coluerint, Si dus uolun tati uita fuam confecrarint: nèücubi Ddignorantia quæratur :nufquam magisextarepoffeeius exemplum uerifimile eft,ginter obtufiores populos, SCabhumnitatisculturcmotiores.At« Cicero de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nulla eft,etiâ ut Ethnicus ille ait,tam barbara natio, nulla gens ta efFerata, cui

Nat. Deo« nô infideat hæc perfuafio,Deum effè. Et qui in alfjs uite partibus minimu uiden« rum, nbsp;nbsp;nbsp;tur a belluis diffèrrCjquoddâ tarnen perpetuoreligionis fêmê rctinent .adeo pent

tus omniû animos occupauit,adeo tcnadter omnium uifceribus inhæret commit nis ifta præfumptio, Nulla ergo cû ab initio mundi regio,nulla urbs, nulla de« nique domus fuerit, quæreligionecarerepoflet: ineotacitaquædam confeflîo eft,infcriptum omnium cordibus diuinitatis fenfum, QuinSCidololatria,huius conceptionis amplum eft documcntum.Quam enim non libenterfe deijciatho« mo,ut alias præ fe creaturas fufpidat,fdmus« Proinde cum lignum Si lapidem co , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lere potius mal it, quàm ut nullum putetur habere Deum, conftat uehementiffî«

mam efleiftam denumine impreftîonem ,quac adeo exhominis mente obliterari nequeatjUt facilius fît naturç affedum frangi.ut certe fran^itur,dum homo cxilla naturali inflatione ad infima quaecp fponte ft dcmittit,quo Dcû reuereatut ♦ Qua rc uaniftîmum eft,quod à quibufdam dicitur : paucorum uaffitia Si calliditate ex ÓJgitatam elfe religionem, uthac arte ßmplicem populum in officio contine« tent:

CaPVT PRIMVM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

rent : cum tarnen j'pfi,qm alïjs autorcs erant Dei colendi,nihil minus crcdercnt quamah'quemeflê Deum, Fateor quidem plurimain religionecommentes eflc aftutos homines,quibus reuercntiam plebeculsc inijcerent, Sd terrorem incus terent,quóhabcrent obfequentiores eius animos : fed idnufq obtinuiirent,nifi ia, priusconftantiillade Deoperfuafioneimbutæfuiflent hominS mentes, ex quo uekit ièminc emergit ad religionem propenfio, Acne illi ipfi quidem,qui religio nis titulo callide rudioribui imponebant Deiconceptione prorfus uatafle ere* dendi funt. Tametfi enim extiterunt olim nonnulli,ólt; hodie non pauci comperi^ untur,qui Deum elïènegent: uelinttamcn nolint,quodnefcirecupiuntfubinde fcntifcunt. Nemo in audaciorem autefFrenatiorem numinis contemptum proru piffe lcgitur,quam C. Caligula : nemo tarnen miferius trepidauit, cu aliquod irac diuinæ indicium (e proferebat.Ita Deum, quem ftudebat ex profeflo contemner» re,inuitus exhorreicebat.hocpaffîm eius quotp fimilib, euenireuideas, Vt enim quifqueeftaudaciffimus Dei contemptor, ita ucl ad folt) cadentis ftrepitum maa ximeperturbatur*Vndcid, nifi ex diuinæ maieftatisultioneç' quæillorumcona: fcientiaseóuehementiuspercellit, quo magis earn refugereconantur» Omnes quidem latebras rcfped:ant,quibus fe abdantà Domini prefèntia,SC cam rurfum ex animo fuo deleant.Sed uelint nolint,irretiti femper tenentur » uteumep interdu uideatur euanefccread momentum aliquod ,fubinde tarnen recurrit, Ö^nouo impetu irruit* Vt fi qua illis remiffio eft à confcicntiac anxietate, non multum ab^ fîmilis fit â fomno ebriolbrum aut phreneticorum,qui ne dormientes quidem pla eide conquieicunt,quia diris amp;nbsp;horrifîcis infomntjs continenterfolicitantur. Er« go impij quoque ipîi exemple funt, uigere ièmper in omnium hominum animis aliquamDeiagnitionem^

Inhoc ualere oportere Dei notidam,iam attigimus, primum ut ad timorem ac reuerentiam nos inftituat,deindeut omne bonum ÔC ab illo petendum ô^illijac^ eeptum ferendô,doceat» Quomodo enim mentem tuâ fubire que at Dei cogita-« ho,quin fimul extempl o côgitcs,te, cum figmentum ill ius fis, imperio illius effe, ipfo creationis iurc, addidum âf^mancipatum C uitâ tuam illi deberi i quicquid inftituis,quicquid agis,ad ill uni referri oportere i Id fi eft ,iam profedo fequitur, uftamtuamprauecorrumpi, ntfiadobfequiumfandæ eius uoluntatis compos natur.Rurfurnnecadliqi«dumapprehendereipfumpotes,nifîutbonorûomnis um fontem elfe ÔC originem,agnofcas,unde Sgt;C defiderium illi adhærendi,ô^ fidu eiainipfumnafceretur,finonfuaprauitate mens hominis à reda inueftigatione abduceretur. Verum inutroep apparet mira omnium noftrum uanitas â: uecor hia, Vbi enim perpetuus obedientiac tenor in tota uitaelTe debuerat, in cundis propeoperibus fecuriffimeillirebellantcs,pauculisfacrifictjs placareillu ftudcs mus : ubi fandimonia uitæ,ô^ cordis innocentia,illi leruiendum erat,friuolas nu gas comminifeimur nihili oblèruatiunculas,quibus ilium demereamur, Des inde ubi in ilium fiducia noftra defîxa effè debuerat, uel in nobis uel in creaturis alijs defidet. Tandem tot erroribus peruerfisep opinionibus implicamur, ut fans tillailla,quæadcontemplandam Dei maieftatem nobis prælucebat, fuffocetur ôiJ extinguatur,ne ad ueram uftç noticiam nos deducat. Tarnen manct lèmcnillud, quod reuelli à radicc nulle modo poteft : aliquam elle diuinitatê : ièd ipfum adeo corruptum,ut non nifi pelTimos frudus producat»

Atque hic bifariam præcipuc peccatur,Primum,quod mileri homtnes,in uefti gandaDei ueritate,non fupra feiplbs,ut par erat, confeendunt ; fed ipfum : cars nalis fui ftuporis modo,metiuntur:necqualem lecognofeendum exhiber appre henduntjièd qualem pro ftia temeritate fabricati funt,imaginantur. Quo gurgite aperto, quaquauerfum pedem moueant,in exttium femper præcipitcs ruant necelTeeft. Quicquid enim pofteaincultum, autobfequium Dei moliantur, impenfum ei ferre nequeunt : quia non ipfum, fed cordis fui fi'gmentu potius fomnium.pro ipfo,colunt» Sicinane illudpatrocinium jquodfuperftitioni prætexeremultiIblent,euertitur, Putant enim ftudium quàlecunque religiot 's,

A » quamibes

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bE€oGNÏTÏÖNÉDEI.

quamlîbctprçpo fier um,fan's effè.Sed non animaduertunt uéram religionem ad lÔei nutum,ceu ad perpetuam regulam,dcbefe confcrmari, Deum uero ipfun* femper fui fimilcm manere: non fpcôlrum efle aut phantafma,quod pro uniufcu* iusquc libidine transformetur. Lit fane uidcrcefr,quàm mendacibusfucisD^ illudat fuperftitiOjdum gratifîcari tentât Nam eafere fbla,quæ fîbi curacnonefle teftatus eft,arripiens : quac præfcribit,ac fibi placere docetaut contemptim habet; aut etiam non diffîmulanterreijcit. Sua ergo deliramentacolunt adorant,qui« cunque cultus Deo commcntitios erigunt: quia nequaquam ita cum Deo nuga« ri auderent : nifi Deum prius fuis nugamentis conientaneS confinxiflentQuare ApoftoluSjuagam illam amp;nbsp;erraticam de numine opinionem,Dei efïè ignorantiä pronunciat.Gum Deum inquitnefciretis:feruiebaos qs,quinatura Dij noerant» 4. nbsp;nbsp;nbsp;alibi,fine Deo fuifle tradie Ephefios, quo tempore à reda unius Dei cognitio

neaberrabantNecmultumintereftjbacialtcminparte,Dcumneunum,anplu« res concipias ; quia femper à ucro Deo difcedis,0C deft cis, quo relido,nihil tibi re ftat,njfiexecrabilcidolum.fupertft ergo,ut cum Ladantio co nftituam us,nullam eflelegitimam religionem ; nifi cum ueritate coniundam. Secundum peccatum cft,qjad habendam Dei rationem,inuitiÔ6 renitentes pertrahuntur: nee eo imbu untur timoré,qui exreuerctiamaieftatis eius procedat, led ex timoreiudieij eius ; quod quia effugere nequeunt,exhorrent : lie ramen,ut etfâ abominentur, Siqui« dem conuenienterinimpietatem,atcpin hancfolam,competitillud Statrj.Timo« rem primum,fecifle in orbe Deos, (^ui animum a' Dei iullitia alienum gerunt, tri bunal,quodad uindicandas eius transgrelfiones Hare fciunt,euerfummagnope« recupiuntQuoafFedu,aduerfus Dominum belligerantur, qui lîneiudicioeflè non poteft* fed dum eius potentiam fibi ineuitabilem immincreintelligunt, quia necamoliri, neceffugereualent, reformidant. Itacp neubiqueuideanturma« ieftatis eius contemptores, qualicunque religionis fpecie defunguntur, Interim tarnen non definunt omni uitiorum genere fè confpurcare, amp;nbsp;flagitia flagitijs co« pulare, donee fandam Domini legem omni ex parte uiolarint, amp;nbsp;uniuerfam eius iuftitiâ diffiparint. V cl certe no ita rctinentur fimulato il I o Dei timoré,quin fuauiter in peccatis fuis acquiefcant,amp;: fibi blandianf,0lt;: cai nis fuçintemperantie indulgeremalint, quam Spiritus fandi freno earn cohibere, Sed quando inanis ea eft amp;nbsp;mendax religionis umbra,uixetiam digna,quæ umbra nominetur, pau« cis expediendum eft,quails fit ilia fingularis Dei notitia, quæ foils fideliS pedo« ribus Inftillatur : quails etiam,quiinde confequitur,pietatis affedus.

Initio, piamens DEVM nonquemlibetfibifomniat, fed unicum amp;^uerum duntaxatintuetur: nequellllj quodcunque uifbm fuerit, affingit, led talem habere contenta eft, qualemfemanlfcftat : fumma diligentia Icmpcr cauens ,ne audaci temeritate extraeius uoluntatem egredlatur, Ita cognitum,quia fua pro« uidentiacunda moderari intelligit: tutorem fibielle confidit, SC protedorem, Ideoqueinfidemeiusfeconfère. Quiaintelligit, clïècuiufuisboni fibiauto« rem, fi quid deeft, fi quid premit, mox fercclpitin eius præfidium, QC inuoca« to eius nomine,expedat, dum opem ferat. Quia bonum efleac benlgnum per« fiiafaeft, ineiusclementiamccrtafi'ducia recumbit:necdubitat, quinhabitura fitfemper in eiusmiferlcordia paratum omnibus fuis malls remediu. Qiila Do« minum ac pattern agnofeit, dlgnumelfe fudicat, cuius imperium in omnibus fntueatur, maieftatem fufpiciat, gloriam promouendam curet, uoluntati ob« fequatur, Quia iuftum effe iudicem uidet, qui fit in transgrelTores omnes feuere uindlcaturus, eius tribunal Icmpcr in confpedu fibi proponlt, quo ab ijs omnibus retrahatur, quibus Ira dus prouocari poteft, Nequctamcniudi« eijdus cogitatione fic terretur; ut fubduccre le uelit, etiam fi quod pateatef« fugium, quin ilium non minus libcnter ampleditur malorum ultorem, quam remuneratorem bonorum, quando ad dus gloriam pertinerc non minus in« telligit, apud eum imptjsamp;flagitiofis repofitam effe pœnam, quam fidcllbus uitæ aîtcrnæ mercedem* Prætcrea non fola ultionls formldinc coercetur,

ncpcccet;

CAP VT PRIM VM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î

rrpeccct: fed quia Deum loco Patris amatSCreuçretur , loco Domini honorât : etiam fi nulli eflèntinferi, folâ tarnen eius ofFenfionem horret ♦ En quid fît pura gertnanacp religio, Nempc fides,cum ièrio Dei timoré coniunda, Vt iub timo* vis nomine, tum fyncera eius, quae per legem præfcribitur, iuftitiac dileätio, tum uoluntaria diuinae maiefiatis reuerentia compraehendatur« Ergo fi ea conditione aad fumus omnes ,ut Deum recogno fcamus ; Dei autê notifia, nifi hue uftp pro* ceficrit, fiuxaefîôCeuanida: eos omnes àcreafionisfuæ lege degenerate palam tffi, qui non ad hunc fcopS uniuerfas fuae uitç cogitationes adionesep deftinant « Quod necphilofophos ipfos latuifiNo enim aliud eft,quod uoluit Plato: Dum faepius docuit,fummum animæbonum, Dei fimilitudinem efle : dum, percepta « etrbtte cius uera contcmplafione, in ipium tota transformatur, Proinde fapientiflime ttto. quoque illeapud Plutardiu Grylusratiodnatur : dum homines affirmât, fîab corum uita femel abfit religio, non modo bruns peçudibus nihil excellere : fed mulfis partibus efîè longe miferiores, Vt qui tot malorum formis obnoxtj,tumul tuariam ÔC.irrequictam uitam perpetuo trahant, Vnum ergo efle Dei cultum, qui fuperiores iplbs faciat : per quem folum ad immortalitatcm afpiratur,

Quoniam ultimum beatac uitæfineminfui cognitione repofiturn eflè uoluit Dominus : ne quibus adfœlicitatemaditum praecludercuelleuideatur: uniuer^ fisfepalàmmanifeftat,acconipicuumexhibet. Nam cum fitnaturaincompræ^ henfibilis, àf ab humanaintenigenfia procul abfconditus : certas fuæ maieftatis notas, quibus, pro tenuitatis noftræ modulo, compræhendi queat, fingulis fuis operibus impreffi't, fed adeo datas dC illufttes : ut fublata fit, quamlibet caecis ac ftupidis, ignorantiac exeufatio. Ergo utcunque eius elTennalateat: uirtutes ta^ fnen,quæ affidue nobis obuerfantur, talem delineant, qualemâ nobis ipfum percipijiàlutis noftræintereft » Aeprimum ,quaqua uerium oculos contjcias, nullaeftmundi particula, inquanonicintillac(altem aliquæ gloriæ ipfîus émis carecernantur. AmpliiTimam ucro hanc ÔC pulcherrimam machinam, quàm latcpatet, uno intuitu luftrarenequeas: quin ui immenfa fulgoris torus undicp obruaris, Quarc eleganter autorÉpiftolæ ad Hebracosfæculanuncupat, inui« fîbilium return fpedacula : quod nobis nice fpcculi fit mundi compofitio : in quo inuifîbilem alioqui Deumcontemplemur, Qua tatione Propheta cœleftibus PfrLis). crçaturis idioma attribuit, nullis nationibus incognitum : quod euidentior illic extat diuinitatis teftificatio, quàm ut pratterire gentis illius, uel ob tufiffimæ,con fiderationèm debeat Quod clarius enarrans Apoftolus, patefadum eflè homi# nibus dicit,quod de Deo côgriofd operæ precium crat: quod inuifîbilia eius,ad aternam ufque cius uirtutem SiC diuinitatem, à creatione mundi intelleda, con^ fpiciuntur, Mirificam eius fapientiam quæ teftentur, innumera funt, turn in cœlo ,tum in terris, documenta » nonilla modo rcconditiora : quibus propius obferuandis aflrologia,medicina, ÖCtota phyfîonomia deftinata eft:fedquaî rudiflimi cuiusqueidiotacafpedhii le ingérant, utaperirioculi nequeant, quin eotum COgantur elfe teftes,Equidem qui liberales illas artes uel imbiberunt, uel etiam deguftarunt: earum fubfidio adiuti longe alfius prouehuntur,ad introfpi* ciendadiuinælapientiæ arcana, nemo tarnen earum infeitia impeditur,quomi* nus artificij fan's iuperepperuideatinDeioperibus : undeinopificis admirario« nem prorumpat. Nempc ad difquirendos aftrorum motus, diftnbuendas fedes, metienda interualla, proprietates notandas, arte ac exadliore induftria opus eft, quibus perfpediSjUt Dei prouidenfiaexplicatius ièprofert: i» in eiusgloria con fpiriendam, animû par eftaliquanto iublimius affurgere, fed cum neij quidem, qui folo oculorum adminicul o inftrudi iunt,ignorare queant di uinæ artis exceb lcntiam,ultro iè inifta innumerabili,amp; tarnen adeo diftinda ôd difpofîta, cceleftis militiæ uarietate,oftentantem : conftatncminem eflè,cui non abunde fapientiam fuam Dominus patefaciat.fimiliter in humani corporis ftrudura connexionem, fymmetrian,pulchritudinem,ufum,ca,quam Galenusadhibet,induftriapenß« Librit de culare, eximij eft acuminis ♦ Sed omnium tarnen confeflîone, prac fe fert corpus ufupartiit.

A il) huma»

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C o «? NITI O N E D EI

hüttiaftiïni tam ingenioûm compofitionem ut ob earn mcrîta adrfiirabibXopWi fexiudicctur, lam potentia, quàmpræclaris fpedminibus nos in confideraüo^, nem fui tapit ƒ Nifi forte laterenos poteft, cuius fit uirtutis infinitam hanc cœl aeierræ molem fuo uerbo fuftentare : folo niitu,nunc fragore tonitruum cœluB3t fconcuterCjfulmiftibus quidlibet exurcre, ful getris aerem accendere, nuncuartjs tempefiatum formis conturbarezeundem ipfum,ftatim ubilibm't, uno momén* to ferenare ; mMc,quod afiïduam terræ uaftationcm minari, fua altitudine, uide« tut : quafi in acre fufpenfum, coerccre : QC nunc borrendum in modum tumultuo^ ■ ' ! I foucntorumimpetuconatare,nunc,icdatisundis,pacatumreddere:Iamipfapo - tentianosad cogitandamciusactcrnitatemdeducit: quiaæternûefle,ô6àfcipfQ principium habere, neceffe eft : unde omnia trahunt originem, Porró, fi caufc fa quæritur, qua QC ad crcanda haec femel omnia indudus fit, amp;nbsp;nunc ad confer« Uanda moueatur : folam illi fuam bonitatem comperiemus pro cauffa elfe. Quin etiam hæc fi una fit, plus fatis tarnen fufficere debet, ad nos in amorem ejus alli« dendos: quandonullaeft creatura, utProphetamonet, inquam nonelFufaßC eins mifericordia, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

In fecundo quotp gencre opcrum eius,quæ fcilicct præter ordinarium naturae curfum eucniunt,nihilo obfeuriora fe proférant uirtutum eius argumenta.Nani in adminiftranda hominumfocietate, itaprouidentiam fuam temperat:ut cum fiterga omnesinnumeris modis benignus acbenificus : apertis tarnen, ac quoti« dianis iudiciis,fuam pijsiuftitiamjimprobisacfceleratisiudicium declarer. Non cnim dubiæ funt, quas dcflagitljs fumit^ultioncs tquemadmodum nonobfeure tutorcm,ac etiam uindicem fe innocentix elfe demonllrat : dum bonorum uitam fuabenedidioneprolperatjneccffi'tatiopitulaturjdoloreslenitacfolatur^calami« rates fubleuat,faluti per omnia confulit. Netp uero perp etuam iuftitiæ eius regu« lam obfeurare debetjquód improbos amp;nbsp;ftgt;ntes,ad tempus,impunitos exultare fac piufcule finit : probos autem immetentes multis rebus aduerfis iadari, impio« rum etiam malitia amp;nbsp;iniquitate premigt;fuftinet. Qyiin potius 1 onge diuerfa cogita tio fubire mentem debet: quandoin flagitium unum ,manifefto irxindido,ani* inaduertitjOmnia execrari : quando multa inulta practermittit,aliud foreiudiciu, quo puniendadiffèrantur. Similiter mifericordiæ fuac cenfiderandæ quantâma teriâ nobis fuppeditatî' dumlæpius miferos peccatores indefelTa tarnen benig« nitateprofequitur: donee eorS prauitatcm,benefaciendo,fregerit:plufquam pa terna indulgentia,ad fereuocando, Nihilo magis aut potentia aut fapientiainte« nebris latent.quarû altéra pracclarecmergit,dum impiorû ferocia, omnium opi» nione, infupcrabiliSjmomentouno retunditur : arrogantia domatur : diruuntur ualidiffima prxfidia,tela QC arma côminuuntur : uires inlringuntur. machinatio-« nés euertuntur, 6C fua ipfarS mole concidunt : qug fupra cœlos fe elferebat auda« cia,in centrum ufcp terrç profternitur.Rurfiim eriguntur humiles è pul uere, in opes è ftercore fufeitantur : opprelTi afflilt;fh,ab extremis anguftijs eruuntur: de plorati in fpem bonam reftituuntur ♦ ïnermes de armatis, pau ci d e plurimis, im« fcecillcsdeualidis, uidoriamreferunt, Alteraautem manifefteexcellit,dum optima unamquamquerem opportunitatcdifpenlàt: quamlibet mundifepien« tiam confundit : deprçhendit aftutos in aftutia fera ; nihil denique non optima ra tione attemperat,

Videmus,nonlonga neclaboriolà demonftrationeopus elfe,ad erucnda,que illuftrandæ alferendgque diuinæ maielfati feruiunt,teftimonia. Siquidêexpau« ds quæ delibauimus quocunque incideris, adeo prompta SC obuia elfe confiât: ut oculis defignari,ac digitis notari facile queant ♦ Atque hic quidem obferuan dumeft, inuitari nos ad DEI notidam, non quæ inani fpeculatione continea« tur : fed quæ folida futura fit ÔC frudhiofe, fi percipiatur ànobis, A fuis enim uirtutibus manifeftatur Dominus, quarum uim quia fentimus intra nos, QC be* nefictjs fruimur, uiuidius multo hac recognitione nos afïî'ci necelfe eft, quam fi Deum imaginaremur,' cuius nullus ad nos fenfiis peruenirct, Vnde intelli* gimus.

C.A P V T P R I,M V Mi ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

gimus/bahcxfFe rc^fTimam De» quaerçndi uiam. Si aptifTiftium ofdincmî non^ut audad curiofitate penetrare tentemus, ad excutiendam eius cnentiâî qu^adoranda potius eft^quàm fcrupulofius difquirendaifed ut ilium in fuis ope Hbiis contemplemur : qmbus fe propinquum nobis familiarêcp reddit,ac quo^ dammodo communicat.Quo relpidebat Appftolus,cum dicer€t,nô longe quac titandumeflc,quippequipraelcnttflîmafuauirtute habitetin unoquotpnoftrS^. Ptoinde Dauid,inenarrabilem eius magnitudinem ante côfeffus, poftquam ad ©penim commemorationem delcendit, cam ipfàm iê enarraturum profitetur Quare ÔC nos in cam Dei inueftigationem incumbamus, quæ ßc fufjjcnfum ad* miratione ingeniiim teneat,ut cfticad fenfu penitus fimul afficiat.Et quemadmo dumdocetalicubiÄugußinuSjquiaillumnonpoßumuscapere, ueJutfubeius , , magnitudinc defidentes,ad opera rcfpidamus,ut eius reficiamur bonitate. Por« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'*

fo eiufmodi notitia non modo ad Dei cultum exdtare nos debet, ß:d adfpem quocpfuturæuitæexpergefacere,amp;erigerc. Cum emm animaduertamus,quæ Dominus tum clcmcntiç, tum kueritaiis fuæ fpecimina edit, inchoata duntaxat ß^femiplenaelTezhaud dubie admaiora fiepraduderereputanduseft:quorum manifeftatioplenacp exhibitioinaliamuùamdtfFundatur.econueribjpiosabim * ptjscum uideamusafflidiombusgrauari,iniurijs concuti, calumnijs opprimi, contumeltjs probrifep lacerari : fceieftos contra Horerc, profpçrari, quictem cum dignitate obtinere,idcp impune;protinus colligendum eft,al teram fore uifam:in qua,Ô£: fuainiquitati uindida,ôd merces iuftitiæ repofita fit.ad hæc,cum obferuc ïT'us jdomini ferulis fçpius fideles caftigari, certo certius cqnftituerc licet, multo winusimpioseiusflagella olimeuafuros.Fatendumeftigitùr,in finguÜs Dei Opcribus,præfertim autem ipforum uniuerfitate, non fecus atep in tabulis, dénia âas efle Dei uirtutes : quibus in eius agnitionem ,SC ab ipiâ in i œlicitatis poflei« fionem,inuitetur uniuerfum hominum genus.Porro 1 ucidiffimecum illic appa* reant:quorfum tarnenpotiflimum fpcdent,quidualeant,quem infinemfint j nobis intel ligenda,tumdemumaflèquimur, dum in nos iplos defcendimus,ac confideramusjquibus modis fuamin nobis uitam,fapientiarh, uirtutem, Domi« nus exerat:fuamiuftitiam,boni tatem,clcmentiam,erganos exerecat,

Atqui quantacuntp daritate Si fe,â^ immortatale fuum regnum, Dominus in operum fuorum contemplatione reprarfèntet:qui tarnen eftnofter ftupor, ad tam perfpicuas teftificationcs carci fern per hebeftimus, Namjquantum ad mun* di compofitionera attinet,quoturquifiç eft noftrûm, qui dum oculos uel in cœ« lutnattollitjUel per regiones terrât uarias circumfcrt; mentem ad creatoris memo« riam référât,acnonmagis,pr«terito autore, in operum afpcdu defideatç' Quantum uero attinet ad ea,quac præter naturalis dccurfus ordinem quotidie cucniûc: quotuCquifcç nonmagis reputat,cçca potius fortunætemeritaterotari Si uolufa* ri homines,quam Dei prouidentia gubernari : Quod fi quando iftârum rerun» duduac dire(ftione,ad Dei confiderationem adigimur:quod omnibus euenire ncccflàrium efttubitemerc diuinitatis alicuius iènfum concepimus, cxtcmplo» adearnis noftræ delyria delabimur, ac puram Deiueritatem noftracorrumpi* rnusuanitatcjn eo quidem diflimilesgt;quôd c|uifcp fibi priuatim aliquid peculia-riserroris accerfitrinhoctamen fimillimi,quodad unûomnes,abuno uero Deo, ad prodigiofa nugamenta deficimus.Quo morbo non plebeiamodo Si obtufio ra ingénia :fed præclariflîma,Ô^fingularialioquiacumine prædita implicantur,. Quam prolixe fuam in hac parte ftoliditatcmacinfulfîtatem prodidir tota phi* lofophorum natioc' Nam ut altjs parcamus,qui multo abfurdius ineptiunt : Plato inter omnes rcligiofiflimus,ôi maximeibbrius,ipiè quoque euanefeit. Quæ« ritenim corporeumDeum ,quoddiuinamaieftatealicnilsimûindigni{s{mû€p eft.Et quid altjs non euenirctfeum ita primores,quorum erat reliquis prælucere, hallucincntur Si impinganti Similiter, ubi rerû humanarum gubernatio proui-dentiam manifeftius arguit,quàm ut abnegari queat:nihil o tarnen inde plus per*

J fîciujr,qu3m fi temeraria fortune uoluntacc crcdcrcntqt oinnia,furfum, deorfutn

À 4 Uerl«

DE C O G N I quot;f I O »( •' OBI.

uerfari.TantacftnoftrainuanitatemÔCerrorem propenfio.Dc neceUentiflîinia feinper]oquor:nonuùlgarïbusillïs,quoruniinprophananda D« ueritatepro« ceiïit in immenfum infama.

Ergo fruftra nobis in mundt opifido coll uccnt tot accenfac lampades, ad illiï« flrandâ autoris gloriâ:quæ fie nos undicp irradiant,ut in redâ uiâ per ienequag poffînt perducere.Et fcintillas certe quafdam exdtant:fed quæante prarfoeanturi quant pleniorcm effundant iulgorem.Quamobrcm Apoftolas,eo ipfo loeo, ubi fçculajfimulacra uocat rerum inuißbilium:fubiungit, per fidé l’ntelligi, effeuer^ bo Dei aptata.itafignificanSjinuifibilem diuinitatê reprarièntari quidem ralibu» (pedaculis:fed ad illam perfpicicndâ non cflè nobis oculosjnifi,intcriore Dei rc« liel atione,per fidem illuminentur. Neep Paulus,ubi tradit patefieri, quod cogno feendum eft de Deo,ex mundi creationc:tal em manifeftationê defignat.que ho* minunt perfpicacia comprehendatur. Quin potius eam oftendit non ultra pro* cederc:nifiutrcddanturincxcufabiles.Idêquoque,tamctfîalicubi negat,Dcum procul ueftigandum:utpote qui intra nos habiter: alio tamen loco doect, quor* fiimualeateiufmodi propinquitas. In prarteritis,inquit, gcncrationibus permi* ’* fit Dominus {Rentes ingredi utjs fuis,nontamen feipfum iinctcftimonioreliquit. Benefadensecœlo,dans pluuias,ô^tempora fruÂfera,implcns cibo amp;nbsp;lætitia corda hominum, Vtcuntp ergo non deftituatur teltimonio Dominus : dum plu rima QC uaria benignjtate,homines in fui cogniriortem fuauiter allidt:uias tamen fuas,hoceft cxitiales errores, propterea ièqui non definunt, Quanquam autem natural! facultatedcfidmur,quominus ad purain uQjue ô^liquidarnDei cogni tioncm confeendamus: quia tamen hebetudinis uitium intra nos cft, prardfa eft omnis tergiuerfatio.Nequc enim ignorantiam fie praetexerc licet,quin femper et ignauiæjà ingratitudinis conuincamur. Digna fdlicet, quæ admittatur, defen* fio:fi homo ad audiendam ueritatem aures 1 ibi defuifte obtendat tad quam enar randam fuppetunt m utis creaturis pl ufquam canorç uoces. Si oculis fe non pof» (e uidere cauletur : quo d fine oculis creaiurx demonftrant. Si mentis imbedllita té excufct:ubi omnes finerationccreaturarcrudiunt. Quare omni prorfus excu* fatione merito excludimurtquod uagi amp;nbsp;palantes aberramus ï cum omnia re« rftamuiamdemonftrent. Sedenim,utcunquehom!num uitio imputaridum fit, quod fernen nótieiac Dei,exmirabilt naturae artificiomentibusfuisinfperfumj moxcorrumpunt,neadfrugembönam ac fyrtccram perueniatrueriffimum ta* meneft,nuda iftaó^ fimplici teftificätionc,quac Dei magnifîcentiæ a‘ creatuns redditur,nequaquam nos fulFicierïter erudiri.fimul enim ac modicum diunita* tis guftü,cx mundi fpeculationc, dclibauimus,uero Deo prætermilîo ,cius loco fomnia ód fpedra cerebri noftri erigim us : iuftitiac,fàpicntiæ,bonftatis,potcnti æ, laudem ab ipfa deriuando.Quotidiana porro eius fa Aa,ita aut obicuramus, aut inuertimus,praue aeftimando, ut amp;nbsp;fu2 illis gloriam, amp;nbsp;authori debitam laudem præripiamus.

Ergö ut Deus,ad ipoliandam omni patrodnio homiitum impictaté ,numin!s fuifulgorem,irt creaturis delineatum, fine exceptione,uniuerfis proponit: ïta quibusiedeftinauit in ialutem manifeftarc,eorumimbedllitati,efRcadore rc^ mcdio,fuccurrit.Namineorumeruditionem nonmutis duntaxafmagiftris uti* tur, (cd os quoep facrofandum referat: neep tantum promulgat,colendum aliquê efïêDeum,fed cumfceircfimul pronunciat,quiy coleridus fit. Nccipfosdo* cetmodojin Deum reipiccre,fed fe quoep exhibet, in quem refpidant.huncenim ordinem ab initio Dominus in feruorum fuorum uocätione tenuit,uc prartcr om nia ilia documenta,uerbum quoep adhiiberet,qu^ multo redior SC familiarioreft^ ad ipfum dignofeendum,nota.Sic Adam,fic N oah, fic Abraham SC reliqui pa* tres in cognitionecius interiorcm,uerbo illuminati penetrarunt,fiue illis mftilla* baturperoracula SCuifiones,fiue prioribus itä reuelatö,eörum minifterio, quafi per manu pofteris trad ebatur. Neep tarnen intererat,quo tandêmodofierentcius uerbipartidpes;modo à Deo profedö efle intelligerent, cuius rei Deus indubiâl femper

CAP VT PRIM V M.

»

fo-nperfidem fecit, quotieseius reudationiuoknteflelocum.Ergopeculian'tcr fe pauds euidenti præfentiæ fuæ dato fîgno inlînuauitjac (aluifi'cg dodn'næ the* faurum apud eos depofutt, cuius ipfi rurfumad pofteritatem diipenfàtores fo* rcnt.Qualitcr Abrahamum uidemus f œdus æternac uit$,apud fe ccelefti oraculo depofitunijamp;propagaffeintotam familiâ,SCinIongam gencrationê tranfmitteii dum curauiflè. Atcphocquidcm interftitiOjiâtum à reliquis nationibus diftin* guebatur Abrahçpiogenies,quôd fingulari DeibeneficiOjiniftam aerbi com^ munionem ad milia erat.Porro ubi Ecclefiam aliquanto adh uc felcdiorem érigé ti Domino uifum eft, ill ud ipfum uerbum ôt^folenniore ritu promulgatum,âô ta bulis çôfignatum,uoluit. Tune ergo feriptis commendari cœperunt Dei oracu* la,quç antea de manu in manum tradita,in populo Dei alleruabant,Qua in re fin gulariprouidcntiaDeuspoftcrorumfaluticonfuluit, Namfi reputamus qua'm lubricus fit humanæmentis lapfus in Dei obliuionemjqyantain omnegenus er* roris procliuitas,quanta in confingedas identidê nouas ôC faôntias religiones li* bido,perfpicérelitebit,quàm necelïariafuehttaliscœleftis dodlrinæ configna* lioneuelobliuionedcperiretjuelerrorecuanefccretjuel audacia hominum cor* rumperetur. Cumitaep palam fitjDeumergaeosomnes, quos unquàm erudire cUm frudu uoluit,fubfidium uerbi adhibuifiejqudd effigiem fixam in mundi cô* pofitioneimpreiram,parumelIèelFicacem prouiderctdiacrecfla ma contenden* dumnobiseftjfiadfyjneeram Dei contcmplationcmlèrio adipiramus. Ad uer* bum,inquamjcftueniendum,ubiprobe,ôiaduiuum,nobis à fuis operibusde* ^•bitur Deusldum opera ipfano ex iudicrj noftri prauitate,fed æternæueritaris régulaafftimantur. Ab co fi defledimus,quamlibet ftrennua enitamur celerita* te,quia tarnen extra uiam curfus erit,nunquam ad metam pertingemus.Sicenim COgttandumeftîfulgorem diuini uultus,quê Ô6 Apoflolus inaccelïùm uocat,ellè nobis inftar inexplicabilis labyrinthi,nifi uerbi linea in ipfum dirigamur, Vt fa* tius fitjinhacuia claudicare,q extra eacelerrime currere, Proinde Dauid.ubi cô* memorauit gloriâ Dei à cœlis enarrari, opera manuû enunciari à firmamëto,ab ordinata dierum nodiumep ieriemaieftatem eius prçdicari,deinde ad uerbi men *gt; tioncmdefcendit. Lex,inquitjDominiImmaculata,conuertêsanimas-teftimonivt Dominifidele,fapientiâ præftans paruulis.iuftitiæ Domini redle Içtificantes cor da.prçceptum Domini lucidum,illuminans oculos : fignifi'cans illam uniuerlalé elfe omnium inftitutionem : hanc uero peculiarem filiorû Dei fcholam. Hinc Sd »nudemanauit,quodSamaritanç mulieri dicebat Chriftus:gentem eius reli* quosomnespopulos adorarequodnefeirent : folos Iudæos,Deouero cultum exhibere.Nam cum Humana mens,pro fuaimbedllitate,peruenire ad Deum nul lomodo queat,nifi fandó eius uerbo adiuta ÔC fubleuata:omnes tuncmortales, exceptis ludæis,quiaDeumfineuerboquærebant,neceflefuitinuanitateateper roreuerfari.

Vbilèrmonê Deielle,quiproponit,inconfeflbeft:nemocfttâ deplorate au* dacie,nifî forte ÔC fenfu cômuni,ÔC humanitate quoep ipfa deftitutus, qui fi dé 1 o* quenti derogare aufit.fed quoniâ no quotidiana ê cœlis redduntur oracula : icri* pturçfolç extant,quibus uifum eft Domino,fuam perpetuç memoriæ ueritatem conftcrare:obitcrattingendü eft,quo iureeandeapud fideles autoritärem obti* neant,ac fi uiuaî ipfg Dei uoces exaudirentur. Res fane digniirima,qug ëC tradet fufius,ô^ accuratius cxpendatur.Sed dabunt ueniâ ledores : fi magis refpidam, quid ferat oneris inftituti ratio, quàm huius rei amplitudo requirat.Inualuit aût apud plçrofcp pernitiofifiimus error;icripture tanta inetïe momêtfquantû illr,Ec clefiçfufftagtjsjconcedit. Ac fi uero çternainuiolabiliscp Deiueritas hominû ar bitrio niteretur. fie ein magno eu ludibrio Spiritus iàndi quçrunt.Ecquis nobis fidêfaciat,hecà Deo prodijllet^Ecquis falua ÔC intada ad noftrâ ufcp çtatë perue nifie,ccrtiores reddatcEcquis pcrfuadeat,librû huncreuerenter cxcipiêdum: aU terum numero expungendumfuificertamiftorum omnium regulâEcclefia pre* faiberet.Pendet igitur,inquiunt,ab Ecclefiæ determinaüone:ÔCquæfcripturac,

reuerentia

»• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEGOGNITIONBDÊI.

f cuerentia debeatuf.'S^ qui libf i in eius catalog© cenfèndi fintjta ûcrilcgi homilt; heSjdumjfub Ecclcfiæ prætextu,uolunteffrenatam tyrannidem inuchcreznihili curant,quibus fe a!ios abfurditatibus illaqueent; modo hoc unum extorqueât apud fimplicesÆcdefiamnihilnonpofle.Atqui fi itaeft: quid miièris confden* ti)s fietjfolidam uitç etcrng fecun'tatem quçrentibus :fi qugcuncp extant de eapro miffîoneSjfoîo hominum iudicio fultafjconfiftant? An accept© tali rcfponfo fliw dluari trepidafe definuntCRurfum, quibus impiorumfannis fubijciturfides noftraC quantam apud ©mnes in fufpici©nem uocaturCfi credatur,hominum bcx neficio,non fecus ac pfecariam habere autoritatcmî'Sed eiuimodi nugatores, uel un© Apoftöli uerbo pulchrerefelluntur.Ecclefiam illetèftatur,prophetarum K Apoftolorumfundament© fuftineri. Si fundamentumeftEceIefiar,prophctica amp;nbsp;Apoft©lica d©drina:fuä huic certitudiné ante côftareî oportet, q ilia eitarein* cipiat. Necp efl quod cauillent:etiâ fi inde primû exordiu ducat Ecclefîa ^ûiane* re tarnen dubiû.quæ prophetis ôd Apoftolis fint adfcribenda: nifiiudicid ipfius Epfte,* intercédât. Nam fi Chriih'ana Ecclefia prophetarum fcriptis, Sgt;C Apoftolorum prædicatione,initio fundara fuiqubicûcp reperiat ea dotflrin^Ecdefiâ certeprae ceffit eius approbatioifinequa nunquàm Ecclefia ipfa extitiflct, Vaniffîmumeft «gitur commentum,fcripturæiudicartdæ poteftatem effe penes Ecdefiam : ut ab huius nutu illius certitudo pendereintelligatur.Quare dû illam recïpit,acfuiFras giofuo obfîgnaunonex dubiajautalioquinutabunda authenticam reddit: fed ^iaueritatê elfe agnofcit Dni fui,pro pictatis officio,nihil cundando, uenerat, Quod autêrogât,unde pfuadebimur,à De© fluxiflè:nifi ad Ecclefiae decretS o»* fugiamusCperindeefijac fiqsroget,unde dilcemuslucemdilcerneréà tenebris, album à nigro,/uaue ab amar© Non enim obfcuriorê ueritatis fuæ fenfrm ultro fcriptura præ fe fert, qua’m 'coloris fui res albæ ac nigræ:fap©ris, fiiaues 8C amarç, ƒ .-lt;ƒƒ '' Quanquam fi confcientij^ Optime confultum uolumus , ne inftabili dubita* tione perpetuo uacillent,hltius petenda, qua’m ab humants, uel rationibus,’ uel indicijs, uel conièdûris, fcnpturæ authoritas. NempeabinterioriSpiris tus fandi teftificationc. Et fi enim reuerentiam fua fibi ultro maieftate conciliât: tune tamê demû ièrio nos afficit,cum per Spiritû obfignata eft cOrdibus noftr/s, Illiuse^o uirtute illuminati ,iam nô autnoftroautaliôrumiudiciocredimus,4 Deo effefcriptUrazfedfuprahumanu iudicium,cerfocertius conftituimus(non fecus ac ii ipfius Dö'nümenillicintUeremur)h©minum minifterio, ab ipfiflîmo Dei ore ad nos Cmanaflè, Non argUmenta,non uerifimilitudines quçrimus,quM bus iudiciû noftrum incumbat:lêd utrei extra æftimandi aleam pofitæ, iudiciû, ingeniUmqUe noftrum fubijcimus 4 non id qUidem qualiter iôlenf quidam in^ terdum rem incognitam arripere,quçmoxperipedà diipIiGet:Ied quia inéxpug^ nabilem nos ucritatem tenere,probe nobis conictj fumus, Neep qualiter fuperfti^ tionibus iôlentmiieri homines capfiuàm mentem addicere : fed quia non dabiS uim numinis il lie fentimus uigere,acipirare, qua ad parend um,icientes quidem acuolentes ,uiuidius tarnen SCeffi'cacius qua’m pro humana aut Uoluntatc aut Icientia, trahimur accendimur. Talis ergo eft perfuafio, quæ rationes non requirat. Talis noticia, cui optima ratio confier nempe in qua fecurius con=: ftantiusqueraens quiefcit,quam inullis rationibus. Talis dertiqucfenfus,qu» nifiexcœleftireuelationcnaicinequeat. Non aliud loquor,quàm quod apud fe experitur fidelium unusquiscp,nifi quôd longe infra iuftam reiexplicationem uerba fubfidunt.

Hæc nifi certitudo adfît,quolibet human© iudicio,SC fuperiorâf ualidior: fruftra ftripturæ aur©ritas uel argumentis munietur, uel Ecdefiæ confenfu fia-bilietur, uel alijspræfidîjsc©nfirmabitur.fiquidem,nifi hoc lad© fundamenro, fufpcnfa{èmpermanet,ficuticontra,ubi femel commuaiibrte exemptam,relii giofe, ac pro dignitate amplexi fumus, quæ ad eius certitudinem animis noftris inferendam amp;Sinfi'gcndam non adeoualebant, tune aptiflîma funt adminicula, Mirum em quantû conffrmationis ex eo accédât,dû intëtiore ftudio reputamus, qua’m

c A P V T P k I M Ÿ Mi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;li

Quam ordinata amp;nbsp;difpofità illic appareat di'uinæ fapicntfae difpchfatio.qu^m coî leftis ubicp A nihil terrenum rcdolcns dodrina, q pulchra partium omnium inter fe confehfioSCeiufmodi rdiqua,quæ ad conciliandam fcriptis maieltatem conueniunt, Tumuerofolidiusadhucconfirmantur corda nofixa:dum cogi-a lämus ferum magis dignitate, quam uerborum gratia, ineius admirationem nosrapüNamamp;hocnonfme eximia Dei prouidentia fadum eft,ut fublimia regni cœleftis myfteria fub contemptibili uerborum humilitate, traderentur : ne fi fplendidiore eloquentia illuftrata forent, cauillarentur imptj, folam eins uim hicregnare.Nunccü incultailla,SC tarne non rudis.fimplicitas maiorê fuire uercntiäexcitet qullarcthorü facundiaiqd iudicareliccqnifi potentiorê feriptu^ fæfaerg uim ueritatis conftare,q ut uerborum arteindigeatc* Nó ergo absep ratio tieApoftolus,Deiuirtute,nôhumanafapientiafundatâ effefidem Corinthioru . ^fguitjquodfua inter eosprædicatio,non perfuafortjs humanæ iàpientæ uerbis, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

fedoftenfione Spiritus ôô potentiæ,cômendabilisfuiiret.fiquidem ab omni du-bttatione uindicatur ueritas,ubinon alienis fuffulta præfidqs,fola ipfa fibi ad (e fuftinendam fufficit.Haec autê uirtus g propria fit feripturæ inde liquet, quod ex humanisfcriptis,quamlibetartificiofeexpolitis, nullum omnino perinde ad nos afficiendos ualet.Lege Demofthenê,autCiceronê : lege Platonem,AriftoteIem, aut alios quofuis ex ilia cohorte, Mirum in modum, fateor, te allicicnt, obleda-bungmouebunt^rapient, Veru inde fi ad facrâ iftam ledioncm re conféras,uelis nolis,itauiuideteafficiet,itacortuumpenctrabit,itameduiris infidcbit:ut præ iftius fenfus efficacia uis ilia rhetorS ac philofophorû propc euanefcat, V t prom^ ptum fitperfpicere,diuinum quiddam fpirare facias fcripturas, qua? omnes hu-manæinduftriædotesacgratias,tantointeruallo,fuperent,Ne£fuo'etiamponde recaret Ecclefiæ conlenfus, Neep enim pro minimo ducendiim eft ; ex quo fen-ptura publicata fuit, tot fæculorum uoluntates conftanter in eius obedientiani confenfilTe : amp;nbsp;uteunep miris modis earn uel Opprimere,uel euertere,uel inducerc prorfus,0dexhominum memoria obliterate Satan,cum toto mundo,conatus fitgt; fempcr tarnen,inftarpalmæjfuperiorem euafifïc, ô^incxpitgnabilem perftitiffe» Siquidemnemo fereexcellentiore ingcnio,ucl fophifta,uel rhetor, olim fuit: qui aduerfus ipfam uim fuam non intendereqnihil tame profecerunt omnes, Incius exddiumuniuerfaterræpotcntia iearmauit: ôdn fumum abierunt omnes cius conatus.Quomodo tarn ual ide undequaqueimpetita reftitilTet, non, nifi humane,fréta præfidior'Quin magis hocipfo à Deoefteconuincitur,quod,reludan-tibushumanis omnibus ftudijs,fiia tarhen uirtute ufque emerferit, Addectiam buc,quod non una ciuitas.non gens una,in earn recipiendâ öd amplcxandam con fpitauiqfed quàm longe latecp patet terrarum or bis, uariarum gentium ,quib us alioqui nihil inter fecomnjuneerat,fancfta confpiratione,fuam authoritatem ad-epta eft.Porro cum plurimum nos mouere debeat tai is conuenientia tarn diuerfo rum animorumjôd rebus omnibus alioqiii inter fe di{ridentium;quandoearh n5 hifi cœleftinumineconciliatam apparet : nonparum tarnen grauitatis illi accre-fcit,dumintuemur in eorum pietatem,qui fic conueniunt : no omnium quidem; fed quibus,cculuminibus,fulgere Ecclcfiäm fuam Dominus uoluit, lam quanta fecuritate nos ei docîfrinæ nomen dare par eft : quam, tot faneftorum uirorum fanguine,fancitam ac teftifi'eatam uidemusc'Illi,pro femel fufeepta, non dubira^® runt mortem animofe,0d intrépide, atque adeo magna alacritate, oppetere: nos, cum tali arrabone ad nos tranfmiflam, quî noncerta, öd inconcufla perfuafio-ne fufeiperemus tquot; Non ergo eft mediocris fcripturac approbatio, tot teftium fanguine fuiffe obfignatam : pracfertim dum reputamus,eos mortem,ad reddendum fidei teftimonium,oppettjffe,non phanatica intern perie,qual iter inter-dScrratici fpiritus folët, fed firmo conftanticp,fobriö tarnen Dei zelo, Alig funt, hecpauce,necinualidgratiôes,qbus fuafcripturgdignitas acmaieftas no modo äfleraturptjspe(ftoribus:fed aduerfus calumniatorum technas egregrieuindice-iur,Sed quae non fatis per ft ualeant, ad firmaillt fidemcomparanda: donee eius

reuerenti»

»i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ob cognitions DEI.

reucrcntiam cœlcftis pater,fuo illic numinc patcfadojomnf controucrfia cxfmft Quaretumuere demum ad faluificam Dei cognitionem fcriptura fadsfadrt ubiu'nten'ori Spiritus fandh' pcrfuafione,fundata fuerit eins certirudo, Quæ iiero adeam confirmandamhumana extant teftimonia,ßcinania non erunt,fipraeci« puum illud QC fummum,ueIutfecundarianoftræimbedIlKatis adminicula,fub' (èquantur.

Porró qui,rcpudiata fcriptura, nefcioquam ad Deum penetrandi uiam ima-ginantur;non tarn crreretcneri.q rabieexagitari,putandi funr.Emcrferuntenim nuperuertiginofi quidä, qui fpiritus magilien um iantftifsime obtendcntes,lc* dionem ipli omnem refpuunt,ö^ eorum irrident fimplicitatê, qui emortuam, SC occidcntem, ut ipfi uocant, 1 itcram adhuc coniedantur. Sed uelim ab ipfis icire, quifnam fit ifie fpiritus,cuius atflatu eo fublimitatis cuehuntur, utfcripturædo' ’ Â'inamjCeupuerile Suf humilcm,derpicereaufint iTNam lt;i Chrifti Spiritö efierc (pondent:perquäridicula eft ciufmodifecuritas, Siquidem Apoftolos Chri* fti,aliofcp in prima ecclefiafideles,nonalioSpiritu illuminates fuiflc.utopinor, concedunt. Ätqui nullus eorum uerbi Dei contemptum inde didicit : fed unuß quifcp potius maiorercuerentia imbutus fuit, Quemadmodum coru feriptalu* culentifsimetcftantur-Dcindeö^ hoc mihi relponderi ab ipfis uelim,an aliuni hauierint Spiritum ab co,quem diicipulis fuis Dominus promittebatc’Tametfi extrema iniània uexantur.nô urnen eos tanta uertigine puto raptarfutid iadare loann.is aufint.Qualem autë fore promittendo denunciabatt'Nempe qui non à iêipiô Io« qucretur;fed fuggerercteorumanimisô^inftillaret,quæipfe peruerbum tradi-diflet. Non ergo promiffi nobis fpiritus officium eft,nouas,SC inauditas reue« •lationes confi'ngererautnouum dodrina:genusprocudere,quoa' receptaEuan« gelijdodrinaabducamur:fèdillamipfam,quç perEuangelium commendatur, dodrinam mentibus noftris obfignare. V nde facile intelligimus,I criptiiræ Ic dioni,SCaufcultationi,efreftudiofeincumbendum:fi quern a Spiritu Dei u'um aefrudum perdperc libet.Contra uero fi quis fiiiritus,preterita uerbi Dei iapien tia,aliam dodrinam nobis ingerit:eum merito uanitatisac mendaefj fulpcflum cHe deberc.Quid enimfCum fe Satanas in angelum luds transfiguret.'quam aii* toritatem habebit apud nos Spiritus,nifi certifsima nota difcernaturcEt fane per* fpicue nobis defignatus eft uoce Dominimifi quia fpontein fuum exitium erra* reaffedant miferiiftizdum fpiritum a feipfis potius,q abipfOjqua-runt. Atuero indignum elfe caufantur,Spiritum Dci,cui fubfjdenda funt omnia,fcripturp iub iacere. Quafi uero fit hoc ignominiofum fpiritui fando, fibieffeubi«^ parem Si, conformem,fibi per omnia conftare,nufquamuariare. Equidem, fi ad huma* nam,ue! angelicam,uclalienam quamuis regulam exigerctur'cen fend us turn effet in ordinem,addeetiam,fi placet,in feruitutcm,red!gi fed dum fibi ipfi com parat ur,dum in feipfb confideratur quis in co dieet irrogari ei iniuriam r A tqui ita ad examen reuocatur,fatcor: fed quo fuam apud nos maieftatem fanciri uo* luit. Nobis abundecfîcdebetjfimul atep fe nobis infinuat. Verum ne fubritulo fuo Satanæ fpiritus obreparinfuaimagine,quam fcripturis impreflit,uult à no* bisrecognofci.Scripturarum autoreft, Varius diffimiliscpeflenonpoteft. Qua lem igiturfeillicfemel prodidiqtalis perpetuo maneat,oportet. Hoc contume* liofum illi non eft:nifi forte honorificum ducamus,a' feipfb defcifcere,0f degene* rare, Quod uero literar occidenti nos incubare cauillantur,in eo poenas luunt co* temptæ feripturæ,Satis enim conftat,Paulum illic aduerfus pfeudoapoftolos co tendere:qui quidem legem citra Chriftum commendantcs,a' noui teftamenti be* neficio populum auocabanrquo pacifdtur Dominus,felegem fuam infidelium uifeera infculpturum,ôë cordibus infcripturum.Emortua eft igitur litcra,amp;fuos ledores necat lex Domini:ubi Si à Chrifti gratia diuellitur,Pintado corde, auri bus tantum infonat. Verum fi per Spiritum efficadter cordibus imprimitur, fi Chriftum exhiberuerbum cftuitaî,conucrtensanimas,fapientiamprafftans par* uCorw-i. uulis dCcx»Quinetiameodemlocopratdicationêfuam Apoftolus,minifteriuin

Spiritus

C A P V T P R I M V Hi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ij

fpnitus uocat.Nimirum fignffîcans,itafuæ,qaaminfcfiptixns cxprcfsit, ucritati inhærere Spiritum fandum,ut uim tum demum fiiam proférât,atque exerat: ubi fua conftat uerbo reuerentia,ac dignitas* Nee his répugnât, quod nuper diclum «ft:uerbü jpfum nó ualde certum nobis e(re,nifi Spüritus teftimonio confirmctur, Mutuo enim quodam nexu, Dominus ucrbi Spiritusc^ fui certitudinem inter ie copulauit, V t folida uerbi religio animis noftris infidat,ubi affulget Spiritus,qut nos illicDei faciem contemplarifaciat.utuicifsim,nüHohanudnationistimore, Spiritumamplexemur,ubi illûin fuaimagine, hoccft,inuerbo,recognoicimus» Itacftiànè, Non uerbumhominibuscommunicauitDeus,quod Spiritus fui ads uentu extemplo aboleret: ièdeundem Spiritum,cuius uirtute uerbû admiriiftra^: uerat,fubmifit : qui fuum opus,ciRcaci uerbi confirmatione, abfolueret. In hune nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.. ;

modum Chriftus difdpulis duobus fenfum aperiebat : non ut, abiedlis icriptu^ ris,perfefapercnt:fedutfcripturasintelIigerent,SimiliterPaulus,dumhortatur _« nbsp;nbsp;nbsp;,

The{ralonicenièsneipiritumextinguât,non fublimitereosarripitadinaneSjfine ’ uerbo,fpcculationcs : fed continuo fubijcit,non fpernendas prophetias ♦ Quo, proculdubio,innuitur,Spiritus lucem præfocari, fimulatcp in contemptum ueni-untprophetiæ. Quid adhæctumidiifti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui hancunam reputantexi^

miam illuminationé, ubi fecure ominb,ac ualcre iuflb Dei uerbo, quidquid fter-tendo conceperint, non minns confidenter, quàm temere, arriptunt c' Filios certe Dei longe alia decet fobrietas : qui ut omni ueritatis luce ,fine Dei Spiritu, orba* tosfeuident: itanon ignorant uerbum elle ,organum,quo Spiritus fui illumina^ tionemfidelibus Dominus difpcnfat, Alium enim Spiritum nefciunt,quàm qui in Apoftolis Ilabitauit locutus eft: cuius oraculis affiduead uerbi audienii* am rcuocantùr,

Sed enim quoniam Dei riotitiam,quæ in mundimachina,uniuerfisep creatu^ ris non Obicure alioqui proponitur,familiarius tarnenetiamnum ÔC clarius uerbo docuimus explicari : iam operæpreeium eft expendere,ecquid ie talem Dominus inferiptura nobis repræièntet,qualem in operibus fuis delineari, prius uifum eft ♦ Longacertemateria: flqùisineàdiligentiustracftanda immorariuelit, Atego uelut indicem propofuifle coritentus ero « quo monitae piæ mentes, quid potiUii mumin feripturis de Deo inueftigandum fit, norint: ÔC adcertum cius inquifiis tponis fcopuni dirigantur, Initio ergo Dominus eum eflè fe Deum déclarât : qui poftquam cœlum ÔC terram creauit,uniuerfum hominum genus immenfa benefi centia complexusjacprolecutus quidem fuerit : fed peculiari gratia pios ftmper, acpepetua feriealuerit, fufténtarit, feruarit, at(ç ab illis uiciffîm agnitus fuerit,ac religiofecultus, Tum hiftofîjs omnium fteculorum, quafi typis quibufdam, ob oculos ponit,quanta fit bonitàtis fuæ ergafideles conftantia : quanta prouidens tiæfedulitas : quanta beneficentiæ promptitudo : quanta auxilq uirtus : quantus diledionis ardor : quàm indefeffa in ignofcçndis delidis patientia : quam paters nainpuniendis caftigatio : quàm perpetuus ueritatis tenor. Rurfiim, quanta in peccatores ultionis ftueritas : quà m horrenda,poft longam tolerantiam, iræ fuæ inflâmatio:quanta manus fuæ,ad eos profternendosproterêdosqî,potentia. Ha denus pulchre couenit ifta Dei effigies,cum illa,quam in mundi uniuerfitate ap^ parère,nuper oftendimus . Certis tarnenlocis dilucidæ eius deferiptiones nobis proponuntur,quibus uifenda,exhibetur germana eius facies : unde me^ lius perfpicietur ifta conuenientia. Nam cum earn deferiberet Mofès, uidetur fa« neuoluiifebreuitercomprçhendere, quidquid deipfo intelligi ab hominibusfas eiret.Iehouah,inquit,Iehouah,Deus mifericors amp;clemens,patiens, ÔC multæ mi ^xodi. j4. ferationis, ac uerax, qui cuftodis mifericordiam in milia, qui aufers iniquitate Sd fcelera, apud quern innocens nonerit innocens, qui reddis iniquitatem patrum fi Itjs, acnepotibus, Vbi animaduertamus eius ætemitatem ks^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, magnis

fico illo nomine,bis repetito,prædicari : deinde commemorari eius uirtutes, quû bus nobis defcribatur,non quis fit apud fe : fed qualis erga nos, ut ifta eius agni^ tiouiuomagisfenfu, quàmuacuaô^meteoricaïpeculatione conftet. Virtutes

B porro

porro cafdcmhfccnumcrari audimus : quas notabamus,i'n coelo,6C terra/ducts' rC4Clementiam,bonitatem,mifencordiam,iuftiriam,iudicium,ueritatem .Nam uirtuSjÔC potentia, fub titulo Elohim contiiietur « lifdem etiam epitheris ilium ins figniunt Prophet«, cum ad plenum uolunt fandum ejus nomen illuftrarc, Ne multa congerere cogam ftr, in pracfentia nobis Pfalm us unus fufficiat : in quo tarn exadle fumma omnium eius uirtutum reccnietur, utnihil omiflum uideri qucat,. Et nihil tarnen illic ponitur,quodnonliccatincreaturis contemplari.Adeotalem fentimuSjexperientiamagiftra, Deuni,qualemieuerbo dedarat, Apudleremia, ubi pronunciat, qualis agnofci à nobis uelitjdefcriptionê proponitnô ita plenâî fed eodê ièmper recident ê. Quigloriatur,inquit,in hoc glorietur, quodmcnoue rit Dominum,qui facio mifericordiam,iudiaum, Siiuftitiam in terra. Tria certe hæcapprimenobis cognitu funt neceflaria. Mifericordia, quafola confiftitno« ftra omnium falus. Indicium, quodin flagitiofos quoridieexercetur, Si grauius etiam eos manet in ætemum exitium.Iuftitia,qua conieruantur fideles. Si benign niflimefouentur, Quibuscomprchenfis,teabundehabereuaticiniumteftatur, quo poflfis in Deo gloriari; Necp tarnen ita omittuntur,aut ueritas eius,aut poten tia,autfan(ffa'tas5autbonitas,Qiiomodo enim conftaret,quac hicrcquiritur,iuftis tiæ, mifericordiac, iudicijeius fdentia:nifiueritateeinsinflexibilinitcteturf Et quomodo credereturterramiudicio flCiuftitia moderari: nifi intelleda einsuirs tute f V nde autem,nifi ex bonitate,mifcricordia f Si denicp uiç omnes eius funt, miiericordia,iudicium,iuftitia,in illis quocp Si fanditas conipicua eft.Porro non in alium fcopS deftinatur, quæ in fcripturis nobis proponitur Dd notitia, quam quçincreaturisimprelïanitet,Nempead Ddtimorem primum,deindead

fiduciam nos inuitat : quo fcilicet, Si perfeda uitæ innoccntia, Si non fimulataobedientia, colere ilium difcamus : turn ab eius bonitate

totidependcre.Verumquiaie Dominus propinquioreintuis t tu contemplandumnó exhiber, nifi infacie Chrifti fui ;

quæ ipià fidei tantum oculis confpicitur : quod de notitia Dei dicendum reftat, in eum locum

melius difFeretur,quo tradabitur fidd intelligenn'a«

DE COGNITIONE hominis, vbi de peccato originalijde naturali hominis corrupdone,de libcri arbicrqimpocenna, item dégrada regenen radonis amp;nbsp;auxilio Spiritus fandi difputatur.

ON finccaufàjUeteri prouerbio,tantopere homini commendata femper fuit cognitio fui ipfius, Nam fi turpe ignorare ducitur, quaecuncpadhumanæuitæ rationem pertinent: multouero fees: dior ignorantia noftri eft : qua fiqut in capiendojde re qualibet ne ceflariajConfiliomiferèhallucinemurjatqueadeó cecutiamus,Ve rum quo utilior eft præceptio, eo diligentius uidendum eft nobis, ne ipfa præpo^ ftereabutamur,Quod philofophis quibufdam uidemus aeddifte« Illi enim,duni hominem hortantur,ut feipfumnoucrit,finem fimul proponunqne dignitatem, cxcellentiamcp fuam nefeiat. Neque aliud ipfum in fe contemplari uolunt, quam undcinanifiduciaintumefcat, ÖCfuperbiainfletur, Nobis autem longealiud quærendum,inexcutiendisnobis, præfcribit Dei ucritas. nempetalem exigit notitiam, quænosSCabomnipropriæ facultatis confidentiaproculauocet, dC omni gloriandi materia deftitutos, ad fubmiflionem adducat, Qiiam regulam tenere'conueniqß ad redam SC fapiendi QC agendi metam pertingere übet. Necp me latet, quanto plaufi bilor fit illa fententia, quæ ad recognofeenda noftra bona potius nos inuitat,quàm ad pauperiemjignominiam, turpitudinem, imbecillitas: teminfpiciendarn* Siquidemnihileft,quodmagisappetathumanumingeniu, qua'm blandittjs demulceri.Ätque ideo,ubi dotes fuas magni fieti audit, in hanc partcmnimiacredulitatepropendet, Quominus miràineft,hic adeo pernidofe fuilfea maximahominum parteaberratum ♦ Nam cum fitingenitus uniuerfis mortalibus plufquam cæcus fai amor,libentiflîmefibi perfuadent, nihil ineffè fi^ bi,quod merito debeat eftè odiofum, Ita, finealieno patrocinio, uaniffima hæc opinio fidem paffim obtinet : hominem fibi abunde fufRcere,ad bene,beateq5 uia uendum* Quod fi quimodeftiusfentire uolunt, utcunquealiquid Deo conce^ dant,ncfibi arrogare omnia uideantur: fictamenpartiuntur,ut potiffimaSCglo næ,amp;fiduciæ materia femperapud ferefideat » lam fi accedit oratio,quæ fponte prurientem in hominis medullis fuperbiam,fuis illecebris, tirilÎet, nihil eft, quod magis arrideat. Proinde ut unusquifque humanæ naturæ præftantiam benignifi: firne fuo præconio extuÜt : ita, magno fæculoriim pr ope omnium appl aufu, fuit exceptas» Sedenim quæcunque tail'sefthumanæ excellentiæ commendatio, quæ hominem in fe acquiefeere doceat, nihil aliud quam fuauitate ilia fua deliti^ asfacit:ÔCficquidemilIudit,utquianentiuntur,eospeflîmoexitio perdat.Quor fum enim pcrtinet,uana omni fiduda fretos ddiberare,inftituere, tentare, molin', quæ putamus ad rem pertineie: ÔC deficiquidem ac deftituiturn fana intelligent tia,tum uera uirtute inter primos conatus,pergere tarnen fècure,donee in r uinam corruamus Atqui non aliter fuccedere qs poteft, qui fê aliquid poflè, prot priauirfute, confidunt, TaÜbus ergo magiftris, quireputandis tantum bonis noftris nos detinent,fi quis aufculfet,non in fui cognitionem proficiet, fed in pef: fimam ignorationemabripietur. Ergocum in hoc confentiat Dei ucritas cum publico omnium mortalium fenfu, fecundam fapientiæ partem in noftri cognit tionerepofitamefle; inipfà tarnen cognofeendi ratione magnum eft diffîdium »

B îj Tune

t« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE C O G N t t t O N E H O M I N I S.

Tunc enim homo Judicio carnis,probe fibi exploratus ui'detur, ciith inttlh'gcn I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tia, ô^integritatcfua confifus,audadamfîimit,ac(èfeincitatadinr£UtisofFicia*

Et indido m'ctjs bello,ad id,quod pulchrum ÔC honeftum eiï, toto ftudio incum bere conatur,0.ui autem fe ad amuflîmdimnt iudi'cq tn{pia't,ÔC examinatjiiihil te petit,quodanimum ad bonam h'duciâ erigat * ac quo penitius fc excuffit, eo ma^ gis detjcitur : donee omni fiducia prorfus abdicatus, nihil fibi, ad uitamredeim» îtituendam,relinquit. Neque tarnen hic negamus, elle inditam n aturæ noftræ ali quam nobilitatem, quacnos ad iuftitiae honeftatisep ftudium merito expetgefais cere debeat, Non enim polTumus, aut primam noftram originem,aut quorfum conditi fumus,cogitare : quin, ad meditandam immortalitatem, expetendumep Dei regnum,pungamur, Sed tantum abeft, ut animos nobis faciat ifta recognia tio:utpotius3fubmiflîsillis,adhumilitatem,modeftiamcpdeducat, Quæenim ilia eft origo C Nempe à quaexcidimus. Quis ille creationis noftræfinis f A quo penitus auerfi fumus.ut milèrænoftræ fortis pertæfi ingemifeamus : ingemifeen do,ad perditam illam dignitatem fufpiremus. Nos autem,cum dicimus,nihil in feoporterehominem intueri, quodipfumanimofumreddat,intelligimus,nihil efle penes ipfum,cuius fiducia debeat fuperbire. Quare,fi libet, quam homo fui notitiam habere debet,ita partiamur : ut primo loco, quem in finem creatus fit, donis non contemnendis præditus,reputet: qua cogitatione ad diuini cultus,uia tæcpfuturæmeditationemexcitetur : deindefuasfacultates, uel ccrtefacultatum inopiam expendat,qua perfpeda,non fecus,atcp in nihilum redalt;ffus,in extrema confufioneiaceat, Huctendit prior confideratio,ut quale fit officium fuum,agno icat : altera,quid ad ipfum præftandum «aleat, De utraque,prout fériés docendi pofcet,fparfim à nobis differetur.

Ante uerô,quàm admilèram iftamhominis conditionc deferibendam aggre« diamur,operæprecium eft tenere,qualis,prima fua conditionc, creatus fuent ho« mo.Cauendum eft enim, ne, dum naturalia hominis mala demonftramus, ea ui« deamur ad naturæ autorem referre, In hoc enim prætextu fe habere fatis defen fionis putat impietas,fi obtendere queat,quicquid habet uitq, à Deo quodammo do profedumeffè. Ncc dubitat,fi redarguitur, cum Deo ipfo litigate, culpamcp in eum transfcribere,cuius merito rea agitur, Et qui rel igiofi us loqui de numinc uideri uolunt,libenter tarnen exculàtionem prauæ fuæ uoluntatis captant, à natu ræaceufationemoncogitantes feDeum quoque,Iicet obfatrius, fuggillare: eu« ius in contumeliam recideret,fiquid uitfj inefïè naturæ ptobaretur, Cum ergo uideamus carnem inhiarefubtôfugtjsomnibus, quibusutciincpdcriuarialiôà femalorumfuorumculpamexiftimat: huicmalitiæ diligenter obuiandum eft, ïtaquefictradandaeft humani generis calamitas, utpræcidatur camis malitiæ omnis tergiuerfatio, ÔCiuftitia Domini ab omni infimulationc,ncdum crimina« done, uindicetur, fie tarnen, ut à puriflîma ueritate non dcfledamus : quæ adeo nonIufFragaturiftiufinodiabfurdis,ut,adrefellenda,pcrfeabundefufRciat,ubi primum intelligitur» Nam parentem omnium noftrum Adam creaiumcftè confiât ad imaginem,SC fimilitudinem Dei. Quo indicatur, fadum efieparod« pcm diuinæ turn fapientiæ, turn iuftitiæ, turn uirtutis, turn integritatis, tum ueri« tàtiSjtuminnocentiæ ♦ Nequeenim probabilis eft eorum error, qui fimilitudi« nem ÔC imaginem Deiindominatuillitradito locant:acfieo folo Deum refer« rediceretur, quia conftitutus fuerit omnium animalium Dominus Slt;arbiter» Nifi maius fubeflet huic fententiæ pondus, non toties repetereturàMofc. Et Paulus omnem de ifta re controuerfiam dirimit, cum ita loquitur» Renoua« fpiritu mentis ueftræ, amp;nbsp;induite nouum hominem qui fecundum Deum ^^oUojj. 4. us ,'j^ luftitj'a fanditate ueritatis, Item, nolite mentiriinuicem,exu« t! ueteri homine, cum adionibus luis, amp;nbsp;induti nouum, quirenouaturad agni tionem, Ô6imaginem eius,qui creauitiilum. Vides ut imaginem Dei interpréta tur, conform ita tem ,quam fpiritus nofter habet cum Domino, ubi terrena forde repurgatus,nihil nifi cœleftê puritatem fpfrat ^Similiter m alibi docet,Dei gloriâ itaconfpi*

CAPVTSECVNDVM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

Ûaconfpicuänobis repræfentariin Euangeîio, utinciusimaginem transforme »nurjSpiri tus fandi uirtute,nihil ambi'guitatis rclinquit,quin imago ipfa interiiis fit animæ bonum, QC. per fpiritual em regenerationem in nobis inftanretur. Ergo adimaginemDei conditus homo, rjs dotibus praeditus fuit, quacbeneficentiam creator!s largiffimam ergaipfum teltarentur,Bonorumcnim omne genus parti« cipatione cumipfo adhgrebat,eorum nexu perpetuo cum co uidurus, Ci in ea mo do,quam acceperat,integritate ftetiffet, Verum non diu ftetit : fed,fua protinus ingratitudine,tot fibicollatis bénéficias indignu fe reddidit. Hie llacœleftis ima go induAa,8C obliterata fuit : quia per peccatum à Deoalienat us fi mul à bonorS omnium communione neceffario exciditjquç non,nifi in ipfo,habcri polTunt.Ita inlocumfapientiæ, uirtutis, fanditatis,ueritatis, iuftitiac, quibus omamentis il IS ueftiebat Dei fimihtudo,celïêrunt teterrimæ pelles ignorantiajimpotentiajimp u ritaSjUanitaSjiniullitia : quibus milerijs immerfus,ÖC obuolutus, ijfde luam quo« que progeniem implicuit.Eius enim imaginem referunt,à quo ducunt originem, amp;nbsp;parentis fui pollutione contaminati nalcuntur,

Hæc eft hæreditaria corruptio,quam peccatû originale ueteres nuncuparunt; peccatiuocabulo,naturæ,anteabonaf,amp; purç,deprauationem defîgnantes.Qua deremultam cum Pelagianis concertationem habuerunt. Nam i Qi, cum euince« rentur manifefto lcripturæ teftimonio, peccatum à primo hominetranfijlTe in totam pofteritatem : cauillabantur,tranfijfle per imitationem, non propaginem. Ergo boniuiriin hocelaborarunt,acpræaltjs Auguftinus^utollenderent,nos, nonafcitanequitiacorrumpirfed ingenitam uitiofitatemjab utero matris afferre, Quod inficiari, fummaeimpudentiæfuit.Sed Pelagianorum,ô^ Cœleftianorum temeritatê nonmirabitur, qui exillius iândli uiri monumentis perlpexcrit ,quàm fitetint in alijs omnibus perditæ frontis belliæ, Certe non ambigus cft,quod con fitetur Dauidjfein iniquitatibus genitumjamp;in peccato conceptum à matre.Non arguit il lie patris aut matris delida : fed, quo Dei erga le bonitatem mei ius com« mendet, propriæ peruerfitatis confelTionem, à prima natiuitatCjrepetit : Cum id Dauidi peculiare non fuiffè conftet ; fequitur communem humani generis forte, fub eius exemple,notari.Omnes ergo,qui ab impure femine dcfcendimus,pccca ti contagionenafeimur infedi, imo, ante^ lucem hanc uitæ afpidmus, fumus in DeiconfpedufoEdati,filt;inquinati,Quiscnim daretmundS deimmundo f Ne unus quidem,ut eft in libre lob ♦ Audimus ita in filios transmitti parentum im« tnunditiem,ut omnes citra ullam exceptionem, fua origine fint inquinati, Huius autem pollutionis non reperietur exordium,nifi ad primum omnium parentem, tanqadfontem afeendamüs, Iracertehabendum eit: fuilïeAdamumhumanæ naturae nonprogenitoremmodo,fed quafiradicem,atcpideoinillius corruptie« nemeritouiciatumfuiffchominum genus, QuodexilliuSjôC Chrifticóparatio« ne planius facit Apoftolus,Quemadmodum,inquit, per unum hominem pecca^ tumintrauitinuniuerfummundum,ô^perpeccatummors,quæinomneshomi« Rowrf-/. nes peruagata,quando omnes pcccauerunt : itapergratiam Chriftiiuftitia,5C ui« ta nobis reftitutaeft. Quid hie garriant Pelagianit PeccatS, Adæ imitatione, pro« pagatum f ergo neex Chrifti iuftitia^nihil aliud proficimus^nifi quod exemplum nobis eftad imitationem propofitum f Quis tantum lacrilegium ferat C Quod fi extra controuerfiameftjChriftiiufti'tiam communicationenoftram effe,5C exea Uttam : fimul conficitur,utram^ ita in Adam fuifte perditam, utin Chrifto reçu« peratur : peccatum uero 8C morte ita per Adam obrepfilîè, ut per Chriftum abo« lentur. Non funt obfeurauerba : iuftificari mu’tos per Chnfti obedientiâ,quem« admodumper Adæinobedientiâpeccatores fueranreonftiruti, ideoepintereos duos hanc elfe relationem,qgt; hicnosfuo cxitio inuolutos fecum perdidit: illenos fua gratia in falutem reftituit.In tarn perfpicua luce ueritatis nihil longiori uel ma gis laboriofa probationeopus eflearbitrer. SicQCin prioread Corinthios, cum inrefurredionis fiduciauultpiosconfirmare, oftendirrecuperariin Chrifto ui« tam,quæinÂdamperditafuerat. Quinos omnes in Adam mortuos elle pro«

B irj nunci«

• 1» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bÉ COGNITIONE HOMlNiS;

huttdat: iämfimul aperte quocptcftatur peccati labeeffeimplicjtoS» Necpenim ad eos periieniret damnatio, qui nulla iniquitatis culpa attingcrctur4 Sed danus fntelligi quiduelit,quàmexalteriusmembrirelanone,nonpotcft: ubilpemuitx rcftitutam inChrifto docet,fatis autemfcitur,illudnon aliter fieri,quam ubimiri* fica lila communicatione iuftitiæ fuæ uimin nos Chrifius translundit; quem;: àdnlodum alibi fcribiturjfpiritumnobis uitam efie propter iuftitiam » Ergo neqi aliter interpretari licet quod dicitur,nos in Adam mortuos elle, qua'mquôdipie peccando,non fibi tantum cladem ac ruinam afciuit, fed naturam quocp noftram fnfimilepræcipitauitexitium,Nequeid fuo unius uitio ,quod nihil ad nos perti* neat: lèdquoniam uniuerfum fixum fernen eainquam lapfuseratuitiofitatein / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fecit, Necçadeius rei tntelligentiam neceflaria eft anxia difputatio, c|uæ ueteres

non parum torfit,an filq anima ex traduce paternæ animæ oriatur : quod in ea pO;« tilTimum lues refideat.Éo nos eflè contentos oportet, Dominum, quas uoluit hu manænaturæcollatas dotes, apud Adamumdepofuiffè, Ideoülum, cumac^ ceptas perdidit,non tantum fibi pcrdidiffe,fed nobis omnibus, Quis de animæ traduce fit Ibllicitus, ubi audiat Adamum^ nobis nonminu5, quàm fibiorna* menta illa,quæ perdidit,accepilfe f Non uni homini data ilia fuifièjièd uniuer« fæ hominis naturç attributa ç* Nihil ergo abfurdi, fi fpoliato co, naturanudain« opsçp deftituitur : fijillo per peccatuminquinato,in naturam contagio fei pit. Pro inde à radice putrefaÄa rami putridi prodierunt, qui fuam putrcdinem transmis (èruntadaliosexfenafccntes furculos. Sicenim uiriatifuntfiltjin parente, ut nepotibus eflenttabifici,hoceft,ita corruptionis exordium in Adam l uit,ut, per« petuo defluxu,a' prioribusin pofteros transfundatur ♦ Qiiod autem cauillantur PelagianfjUerifimilenonefle, aparentibus prjscoiTuptionem ducere liberos, Li.t.cotts cummagiseorumpuritatelandiincaridebeant,factierefutatur, Nonenimex tra Pelag. eorum regenerattone fpirituali defcendunt,lcd gcncrationc carnali. Proinde,ut erCtlefh aitAuguftinus,fiuereus infidelts,fiueabfolutus fidelis, non abfolutosuterepges nerat,fed reos : quia ex uitiofa natura generat, Porro quod eorum fandfitati quos dammodo communicant,fpecialts eft populi Dei benedidio,quæ non facit,quo minus primailla,ôd uniuerfalisgentis humanæ maledidlio praecedat,

• * Atqui ne hæc de re incerta ôdincognita didafuerint,peccaturn originaledefis niamus,Necp uero fingulas, quæ à fertptoribus pofitæ funt, definitiones exnites re,propofitum mihi eft : led unam proieram duntaxat, quæ ueritati mihi uidetur optimeconfentanea, Videtur ergo peccatum originalc hæreditaria naturæ no* ftræ prauitas ôd corruptio : quæ primum fadtreos iræ Dci,tum etiam opera in no bis profert,quæfcripturauocat opera carnis, Atep id eft proprie, quod a Paulo fæpius peccatum nominatur, Quæ uero inde cmergunt opera,quaha funt, ad ul * teria,fcortationes,furta,odia,ccEdes,comeflationes,fruduspeccati,fecundum hancrationem, uocat,quan^ Sd peccata cum in fcripturis paflim turn etiâ ab ipfo nuncupantur,Hæcttacp duo diftindlèoblêruanda, Nempe, quod fie omnibus naturæ noftræ partibus uitiatiperuerfique, iamob talem duntaxat corrupto-nem damnati merito, conuidtique coram Deo tenemur: cui nihil eft accep* turn, nifi iuftitia, innocentia, puritas, Neque ifta eft alieni dclidli obligatio ♦ Quod enim dicitur, nos per Adæ peccatum obnoxios eftefadlos Deiiudicio, non ita eft acetpiendum, acfi infontes ipfi 2dimmerentes, culpam delidli eius fuftinercmus, fed quia, per eius transgreffionem, confufione induti fumus omnes, diciturille nos obftrinxifle, Ab il Io tarnen non fola in nos pcena graf* Altbifape nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fedinftillataabipfoluesinnobisrefidet, cuiiurepœnadebetur.Qua*

, utcunquealienum peccatum fæpe uocet, quo clarius oftendat,

' r - propagine in nos deriuari, fimul tarnen ôd proprium unicuique aftèrit, Et A* «tcnï poftolus ipfe dilèrtiffïmè tcftatur, ideo mortem in omnes peruagatam, quod retnißi. nbsp;nbsp;omnes peccarint, id eft, inuoluti fint originali peccato, ôd eius maculis inqui*

cdp.s. nati, Atque ideo infantes quoque ipfi, dum fuam fecum damnationem à ma* Koma.f. tris utero alFerunt: nonalieno, fed fuo ipforum uitio funt obftridii. Nam tametft

tametfifuæ iniqui'tatis frudus nondum protulerintî habenttameninfei'ndu« fum fernen: imó tota eorum natura, quoddam eft peccati fernen. Idco non odio fa amp;nbsp;abominabilis Deo efte non poteft ♦ Alterum, quod hæc peruerfitas nuns , quam in nobis ceffaqfednouos affiduefrudus parit:ea fcilicet,quæ ante dcfcrips fimus,opera carnis. No fetus atqueinceniatornaxHammam fcintillas cfflatj autfcaturigoaquam,finefine,egerit.Quare qui peceatum originale definierunt, carentiamiuftitiacoriginalis,quanquâidtotum compleduntur,quod in re eft: non tame fans fignificanter uim attç energiam ipfius exprcflerunt. Nonenina^ turanoftrabonitm inops,SCuacuaeft:fed malorum omnium adeo fertilis fes raXjUt ociola efle non pofsit4Qui dixerunt cfle concupifcentiam, non nimis alies no uerbo uH funt,fi modo adderetur,quod minime conceditur à plærifcp,quicgd inhominceft,ab intelleduad uoluntatem,ab anima ad carnem uflt;^, hat concu-pifcentiainquinatumjrefertumcpefle^AutjUtbreuius abfoluatur,totum homine non aliud,exfeipfo,elle,quam concupifcentiam»

Eant nunc,qui Deum fuis uicijsinfcribereaudent,q,dicantur naturalitcr uis t{ofi,homines.Opus Dei perpcram in fua pollutione contemplantur, quod in ilia integra adhuc, SC incorrupta Adx natura requirere debuerant, A carnis ergo no ftræ culpa,non à Deo,noftraperditioeft:quando non alia rationeperijmus,nis fi quia degenerauimus a'prima noftra conditione, Neque hie obftrepat quifpi* am, potuiffeDeum noftræ faluti melius profpicere, fi Adælapfuioccurriflèt» Namobiedioifta,cum, ob nimis audacem curiofitatem pxjs mentibus abomis nandaeft,tumadprædeftinationis arcanum attinet :quod fuo loco poftea tras dabitur.Qiiare ruinamnoftram naturæ deprauationi imputandam memineris J^us, ne in Deum ipfum naturç autorem ftringamus accufationem.Hærere quis demexitialc illud uulnus in natura uerum eft,fed multum refert, acceftèrit ne alis unde,an ab origine inlederit^Conftatautem per peceatum inflidum fuifte, non eftigitur cur conqueramur,nifi de nobis ipfis» Quod diligenter annotauit Icrips tura.Dicit enim Ecclefiaftes« Hoc fcio quod fecerit Deus hominem retftum, Ipfiautemquacfieruntfibiadinuentiones multas. Homini tmfuumextium ads faibendum apparet,cum,diuinabenignitatereditudinem adeptus, fua ipfe des mentiajin uanitatem delapfuslit. Dicimus ergo naturali hominem uitiofitatê corruptum:fcd quæ à natura non fluxerit, A natura fluxifle negamus, ut fignifix cemus aduentitiam magis efle qualitatem,quac homini acciderit : quam fubftans tialemproprietatcm,quatabinitioinditafuerit. Vocamus tarnen naturalem:nc quis ab unoquoep praua confuetudine comparari putet, cum, hæreditario iure, uniuerfos comprehenfosteneat.Necpidfineautorefacimus.Eademenimcaufa Ephe.t. nos otnnes'efle natura fiüos ira: docet Apoftolus.Quomodocreaturæ omnium nobilifsimæ inf êfus eflêt Deus,cui placet infima nbsp;nbsp;nbsp;opera fuaCSed operis fui cor

ruptioni magis infenfus eft,g operi fuo. Ergo fi ob uitiatam humanam naturam non infcitedicitur homo naturaliter efle Deo abominabilis:nö etiam inepte dieet naturaliter prauus 8gt;C uitiofus.QuemadmodS non ueretur Auguftinus, ratione corruptæ naturæ,narural ia dicerepeccata,que in carne noftra neceflario régnât, ubi abeft Dei gratia.lta euanefeit ftultum Manicheorum nugamentum,qui cum fubftantialem in homine malitiam imaginarentur,alterum il If conditorem affins gebant,ne iufto Deo uiderentur mali cauiam 8C prinapium aflignare.

Poftquamuifum eft,peccati dominatum,exquo primum hominem fibi obh* gatum tenu!t,totum genus inuafiflè:exponendum reftat,ex quo in hanc ieruitus temredadifufnus,an omnifpoliati fimuslibertatc,SCfi qua particula adhuc ui* get,quouscp uis eius procedat,Sed quo facilius nobis huius queftiois ueritas elu ceat,fcopum obiter præfigamus,quo tota fumma deftinandafit, Patebit autem, quisdebeatfpedarifeopus,fipericula confiderentur, quae utrinqueimminent, Namubi omni reditudine abdicatur homo,ftatim ex eo defidiac occafionem arripit 3C quia nihil ad iuftitiæ ftudium ualere per fe dicitur : illud totum, quafi * iamnihil ad fe pertineat,fuscp detç habet.Rurfiim, uel minutulum illi quidpiam ioXclt;.

B utj arro«

àrrogari non poteft,quin Dco prçripiatur fuus honor,SC ipfê temerana confî« dentia labefadetur.Adhosergolcopulosne impingamus , tenendus hic cur* fus erit:ut homo nihil boni penes fe reliquum fibi effe edodus, ÔC miferrima une dicp necelïïtate circumièptus,doceatur tarnen ad bonum,quo uacuus eft,ad libei täte,qua priuatus eft,adfpirare:âC acrius ab ißnauia exciteiurjquâ fi fumma uirtu tefingeretur inftrudus, Hociccundumquamneceflârium fit, nemo non uidet. De priore uideo à pluribus dubitari,quàm conueniebacNam hoc extra contro* uerfiam pofito,nihil homini de fuo adimendum effe : quantopereinterfît,ipfum falfa gloriauone detjci,palàm conftare debet. Nam fi ne tum quidem hoc homini conceffumfuitjUt infegloriaretur, cum, Deibenefi'centia,fummis omamentis effet infignitus,quantum nunc humiliari conuenin ubi ob fuam ingratitudinem, ab eximia gloria,in extremam ignommiam deturbatus eftCpro eo, inquam, tem* pore,quo in fummum honoris faftigium euedus erat icriptura nihil aliud ei tri* buit,quam quod creatus effet ad imaginemDei .quo fcilicet infinuat,non pro* prijs bonis abundaffc,fèd Deiparticipationcfuiflè beatum. Quid ergonunefu* pereft,nifi ut Deum,cuius bencficentiæ gratus effe non potuit, cum diuitijs gra* tix eiusaffluerct,omnigl0rianudus,acdeftitutusagnofcatC Et quern,bonorum fuorum recognitione, non glorifi'cauit, nunc ültem,propriæ paupertatis confef» fione,glorificetC Nihilo etiam minus z re noftraeft, omnem fapientiæ, uirtun'fep laudemnobis derogari,quamad Deigloriam attinet. Vtcumfacrilegio ruinam noftram coniungant,qui aliquid ultraueru, nobis largiuntur, Quid enim aliud fit,cum martenoftrodocemurcontendere, nifi q,baculo arundineoin fublime euehimur,quomox confrado,decidamusC Quanq nimis etiamnum commen* dantur uires noftrç,dum baculo arundineo coparantur.Fumus eni eft,quicquid deillis uani homines comentantur. Quarenonabsretoties ab Auguftinopræ* clara ifta lententia repetitur, Prædpitari magis à fuis defenibribus liberum arbi* trium,q ftabiliri.Hgc præfarinecelïè fuit,propter nonnullos, qui dum audiunt hamanamuirtutem fundituseuerti,ut Dei uirtus in homine ædificetur,toram

hancdifputationempefTimeoderunt,quafi penculofam,nedum fupcruacuattt: quam tarne 8C in rciigione neceflàriam,ÔC nobis utiliflîmam eflè appareu

In facultatibus homtnn infpidendis,quo fcilicet melius à nobis æftiment, ina cipiemas ab earn partitione,ÔCeaquidë fimplicißima, Non. n. uideo quid opus fit illas argutiorcs Philofophorum diftindiones recenferc: Eflè primo loco qncp fenfus 4® tn Platoni organa magis uocari placet,quibus in fenfum commune,ccu in receptaculû quoddâ,obiedaomnia inftillent : fequi phantafiam, quæ à fenfu cômuniappræhenfa,dqüdicet;poftea rationë,penes quam uniuerfale eft iudidS, Poftremo mentem,quac defixo.quietocp intuitu contempletur, quac ratio difcur« rendOjUolutarcfolet. Item menti, rationi, phantafiæ, tribus animæ facultatibus cognitiuis,tresetiamappetitiuas rcfpondei e.Voluntatem,cuius partes fint quæ mens ratioproponunt,appetere. Vimirafcendi,quæ, àratione ôi. phantafia porreda, arripiat, Vim concupiftendi quæ à phantafia fenfucp obieda, apprêt hendat.Hæcutuerafint,aut fàkcmprobabilia,quoniam tarnen uereor,ne ma^ AnlîAib.t gisnos fuaobfcuritateinuoluant,quàmiuuct,omittendacenfco. Si cuilibctalio

^thic. clt;t. modoanimçpotêriasdiftribucre:utalrcrauoce£appctitiua,quætamctft rationis e-xpeis^YSLtioni tame obtëperat,fi aliunde dirigatur-altera dicatur intellediua, que fit per feipfàm rationis particeps:nonualdereclamo. Ncciftudrefellercuelim:

, Triaeflêagêdiprincipia5fènfum,intelledum,appetitum.Sednosdiuifionempo eligamus,infraomniScaptûpofitam,quæcerteàPhilofopliispetinôpoteft. Th H ^^^quot;’*lUlt;iumfimplicifsimeloquiuolunt,animamdiuiduntinappeîitum,ÔCin5 inlib de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed utrumque faciunt duplicem. Hune interdum contemplanuum

ahima' eftèdicunt,quifolacognitionecontcntus,nullum adionismotumhabeatrquam ca^4.i, fèm ingeni) nomine defignari putat Cicero • interdum pradicum,qui, boni, ma* cùerorfe liueaporehenfionCjUoluntatemuarièmoueat, Sub quogenerebene iufte^ ui* fimb.lcb.f. uendi ftientia continetur JUum quoqueCappetitum dico.)in uoluntatcm,âC con* cupiïcentiam

CAPVTSECVNDVM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

cupifccntiâ partiuntur. ac JSsApo-zf/ quidcni e(ïè, qiioties ratj'oni appchtus^qucm appellant,obtemperat.Ptéó©' autem fieri,ubi, exculFo rationis lugo, ad in* tempenem excurrit Jta femper in hominerationem imaginantur,qua fe rede mo dcrari queariQnamobrem nos,quirationein quocp deprauatam effe afferimusj cogimurpaulumab eiufmodipartitionedifcedere, Sicergo habeamus : fubefle tluas humanæ animæ partesjquæ quidem præicnti inftituto conueniant, Intellc* dum amp;nbsp;iioluntatcm.Sitautê officium intelledus, inter obieda difcernere, prout unumquodcp probandum,autimprobandum uifum fuerit: uoluntatis aute, eli* gerCjó^fequijquod bonum intelledus didauerit:aipernari,acfijgcre, quodille improbaririNihil hicnosremorenturillç Ariftotclis minutiae,nullam efle men* ti perfèmotioncmlfedeledionem efïêquæmoueaqquam eandem nuncupat in* telledumappetitiuû.nefuperfluis quæftionibus intricemur. Satis fit nobis, in* itdPlato telledum elle quafi animç ducê ÔC gubernatorë.Vol untatê inillius nutû femper inPhittiroi refpicere, amp;iudicium infuis defiderijs expedare. Qua rarioneuerè tradidit ipfeidem AriftotelcSjfimilequiddamefïeinappetitUjfugam perfequutionêj quale eft in mente affirmatio aut negatio.Porro q certa fit,ad dirigendâ uolunta* të,intelledusgubernatio,moxuidebitur. Hic duntaxatuolumus,nullam reperi* ti pofTein anima potentiâ, quac non rite ad alterutrum illorum membrorum refe rarur,Porto hoc modo fenfum fub intelledu côprehendimus, quë,alij fiediftin* gunt,quôdfenfum ad uoluptatcm propendere dicunt,proqua inteliedus bo* num fequatur .Inde fieri,utappctitiofènfus,concupifcentiafiat,ôë libido.affedio inteliedus, uoluntas.Rurfum pro appetitus nomine, quod illi malunt, uolunta* tisnomen,quod ufitatius efl,ufurpamus.

Nuncconfideremus,quid pars utracppolleat. Philofbphifanèmagnoconfen furationeminmentecôfidere fingunt,quç inftarlampadis côfifijs omnibus præ luceat,inftar SC reginæjuoluntatêmoderetur.Ita ein lucediuina pei fufam efTcjUt optime côfulereieo uigore prçftarCjUt optime imperare queat. fenfum contra tor pere,ô(:lippitudineteneri,utfemperhumi ferpat,ÔC in crafïïoribus obiedis uolu-t€tur,nec unq fcattollat ad ueram perfpicaciam.Âppetitum,fi rationi parère fufti neat,necfenfui fubigendum fè permittat,ad ftudiû uirtutum ferri, redam uiâ te* nere,amp;inuoluntatemformari,Quodfiinferuitutëfenfusfè addicat,ab eo cor-rumpi amp;nbsp;deprauarijUtin libidine degeneret. Atep omnino cum,ex eorû opinio* nc,illç quas fupra dixi animae facultates concedantur,Inteliedus fenfus ôC appc* tituSjfeu uoluntas,quae appeilatio iam uulgatiore ufu recepta eft:Intelledumra* tione prçditum afïerunt,optimaad bene,beatecp uiuendû modératrice, ipfèmo* do fe in fua prçftantia fuftineat,ac itim fibi natuliter inditâ exerat. Inferiore autê eiusmotionê,quç fenfus dicitur,quaaderrorem SChalludnationem abftrahit, ra lemelïe,utrationis ferula domari,ÔCpauIatimprofligari queat. Voluntatem por ro inter rationem ÔC fenfum mediam locant, fui fcililet iuris amp;nbsp;libertatis compo* t^ni,fiuerationi obtemperare,fiue fenfui rapiendam fe proffituere libeat.Non in*. ficiant quideminterdû,ipfànimirum experientia conuidi, quanta cum difficul* taterationi apud fë regnû homo ftabiliat, dû nun« titillât uoluptatum illecebris j nuncfalfa bonorum imagine deludit,nuncimpotenterpercutitur immoderatis affedibus, ÔC tanquam funibus,uel neruis,ut ait Plato, in diuerfum abripitur. Qua etiâratiôe Cicero dicitillos,à natura datosigniculos,prauis opiniôibus,ma Lih pri.dc liscpmoribusmoxextingui. Vbi uero femel occuparunt in animis dominium i^gi-eiufmodimorbijimpotentiusgrafTari fatentur,quàmut facile cohercere eos li* ccat: nec dubitant ferocibus equis comparare, qui exturbata ,ratione ceu auriga excufîb,intemperanterjacfine modo lafciuiant. Hoc tarnen extra controuerfiam ponunt,uirtutes, amp;uitiainnoftra eflè poteftate. Nam fi noftrac,inquiunt, ele* dioniscft,hoc,autilludagere:ergoôCnonagere,Rurfum fi nonagere,ergo8C agere.Liberaautem eledione agere uidemur quae agimus, amp;nbsp;ab qs abftinere, Afißo.li.t quibus abftinemus : ergo fi quid boni agimus,fi,ubi libeat,poffimus illud omit« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ca.f

tcre;fi quid mali perpetramus »poßimqs fd quotp fugere.Quinetiam eô licentiæ Sentca, , quidam

DE COGNITIONE H O Mi N 1 J

quidam corum proruperunt,ut iadannt,deorum quidem cffe munus, quod ui* uimus,noftrum uero,quód bene, fandecp uiuimus. Haec ergo philofophorum omnium fententiæfummaeft.Humani intelledus rationem redæ gubernationi fufficere:uoluntatem,illi fubiacentem,a fenfu quidem ad mala follicitari : fed, ut liberam eledionem habet, impediri nequaquam polie, quinrationemducem per omnia fequatur.

Inter fcriptorcs Chriftianæ profeflïonis,tametfi nemo cxtitit,qui nonagnofce retjSdfanitatem rationis inhomine grauiter ex peccato uulncratam, uoluntatê prauis cupiditatibus ualde impi kitamefle,multi tarnen eorum longe plus æquo philoibphis accelTerunt,Ëxquibus uetcresmihi mdenturhoc conlilio uireshu* manas ucextuliire,ne fi impotentiam difertè eflent confeffi, primum philofopho rum ipforum cachinnosgt;quibus cum tune certamen habebant,excuterent:deinde carni, fuaptc fpontenimis ad bonum torpenti, nouam defidiæ occafionem præ-bcrent.Ergo ne quid communi hominum iudicio abfurdum tradcrent,fcripturç docflrinam,cum philofophiç dogmatibus,dimidia ex parte,conciüareftuducrût. Komil.âe Prædpue tamé fecundum illud fpeclafre,ne defidiæ locum facerent,exeorfluer* prodtt.iu= bisappareuHabetChryfoftomusalicubi, QuoniâbonaSC mala in no lira Deus die. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;potellate pofuitjelecflionisliberum donauitarbitriùm : SC inuitos non retinet ,ièd

Homâ.is uolentes amplediturjtem,fæpe qui malus eft:,fi uoluerit, tn bonum mutatur. Et inGenefim nbsp;nbsp;nbsp;bonus,per ignauiam excidit,Ô£^ fit malus,Quia liberi atbitrtj elfe noftram na^

turam fecit Dominus znecimponit neceffitatem:fedcongruisremedqs appo« Homil t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iacere in ægrotantis lententia finit. Item, ficut,nifi gratia Deiadiuti,

nihil unquam polTumus rede agere;itanifi, quod noftrum eft, attulerimus, non poterimus fupernum acquirere fauorem, Dixerat autem prius, ut non totum dis uini fitauxhj,fimul nos aliquid afferre oportet. A deoep uerbum hoc illi paffimfa Dialog.}, miliare eft: Afferamus quod eft noftrum,reliqua Deus fupplebit, Cui confentas contra Pe- neum quod ait Hieronymus noftrum efle incipere', Dei autem pcrfi'cere: no* hgianot. ftrum,offerre quod poftumus:illius,implere,quod non poffumus, Vides certe, îjslëntentijsjhominiplusquàmparerat, ad uirtutis ftudium illos efle fergitos: quia putabant fe non aliter torporem nobis ingenitû poflèexpergefacere, quàm fi folo ipfo nos peccarearguerent.Id autem quanta dexteritate ab illis fadum fit, pofteauidebimus ♦ Certe, quas rctulimusfententias,eflefalfiflrimas,paulopoft conftabit. Porrôtametfi Græci præahis,atque intereos fingulariter Chryfoftos mus,in extollcnda humanæ uoluntatis facultate,modum exceflerunt: ucteres tas men omneSjCxcepto Auguftino ,fic in hacreautuariant,autuacillant,aut pers plexeloquuntur,utcertiferènihil ex eorum feriptis referre liceatJtaqj enumerans dis fingulorum fententijs exadius noninfiftemusifed carptim ex unoquocp tan« turn delibabimus,quantum argument!' explicatio exigere uifa fuerit.Qui poftea fecuti iunt,dû pro fc qfcp in humanç naturç defenfione argutie laudê captat, fens fim al q poft alios in deterius côtinuo deläpfi funt.donec eó uentum eft, ut uulgo putarethomOjiènfuali tantum parte corruptus, h ab ere prorfus incolumê ratio« nêtuoluntatem etiam maiori ex parte. A pud Latinos liberiarbitrtj nomê femper extiticGræciueromultô arrogantiusufurparunt uocabulum.Siquidem«z/TtJ»» artoi) dixerunt,acfi poteftas fui ipfius penes hominê fuilTet.Quoniâ ergo, ad uu!« gus etiam ipium,omnes hoc reiponfo imbuti funt, præditum efle libero arbitrio homine:nonnulli autê eorum, qui eximij uolunt uideri, quousep id extendatur, nefciunt:nos uim uocis prius excutiamus, turn ex feripturæ fimplicitateexequa= mur,quidfuapte natura homö,ad bonum aut malum,polleat.

Liberum arbitriu quid eflet,cn in omnium ftriptis identidé occurrat, paucide Liamp;.j. nbsp;nbsp;nbsp;finierunt. Videt tn Origenes,^d paflim inter eos cóueniebat,pofuiire,cum dixit;

facilitate eflerationisad bonum,malumûedifcernendû:uoluntatis,adutrumuis eligendum.Nec ab co uariat Auguftinus, cG docet facultatem efle rationis et uo luntatis.’qua bonum digit,gratia aflîftête:malG,ea defiftente, Oblcurius Bernar« dus,dumuultargutèloqui,quiait eflè confenfum, ob uoluntatis inamilTibilem ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lib er ta«

, A P V t s E C V N D V M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»,

Iibcrtatcm.Sórationis indcdinabilciiidiciü.Nccfans populan's Anfcltnidcfitii- l r tio ,g tradit,eirepoteftatê feruâdi rc(ftitudinê,pioptcrfeipfam. Itaqj Petrus Ló^ bardus ÓC fcholalh'ci, Auguftini dchnitioncm magfs amplcxi funtzquia SC aper- cliliinCi »4-tior eratjó^gratiam Dei non excludcbat; fine qua uoluntatemfibi per fenófuffis ' cereuidebant.Suatarnenódipfi afFerunt,fiuequæ meliora efle,fiuequaefacere putabantadmaioremexplkationem.Principiocófenuuntjnomë arbitrtj magis adrationemreferendumjCuiuseltdifccrncreinterbonaSCmalatepithetunijlibe-rijad uoluntatem proprie pertinere:quacadutruncp fledii poffin Quare cum li^ bertaspropricuoluntati conueniat, Thomas optimè quadrare didt,fi liberum arbitrium dicaturuis eledliua,quæmixta qindcm exintelligentia,Sdappetitu, ma gis tarnen ad appetitum inclineulam habemus,m quibusfitafituisliben arbitrij» inrationefdlicet,äduoluntate. Nuncuiderercftat,quantum illi tribuendum fit^ Commun)ter folentres medias,quæfcilicet nihil ad regnum Dei pertinent, fub libero hominis tonfilio ponere, Veram autemiuftitiam J ad fpecialem Dei tiam,0dfphitualemrcgcnerationem,reierre. Qiioddum uult oftcndere autor opcrisdeuocationegentium,tn'plicem uoluntatem numerat: primam fénfitiuâ, alteram animale,tertiam fpiritualc : quarum priores duas homini libéras efle tra^ dit)Ultimam,opus elTe Spiritus fandbi in homine.Quod anucrum fit, I'uo loco tra cap.» dabitur.Nunc.n.recenferebrcuiter aliorum fcntentias,nô refelierc, propofitum eft.Hincfit ut cum de libero arbitrio agunt fcriptores,non quid ad ciuiles, feu ex tcrnas actioncs, fed quid ad diuinæ legis obedientiâualcat,imprimis requirant. Quampoftcriorëquæfiionc fie præcipuameflefateor,utillam arbitrer non pror fusnegltgendä» Cuius fententiæ fpero me optima rationemredditurum. Obti« nuitautem in fcholis diftincfiio, quae tr/plicem libertatem numerat, à neccflnatc primâjiècundam à peccato,tertiam îi miièn'a.quarum prima, fiehomini naturalû tcnt.di/L terinhaereat.utnequeatullo modo eripÉDuae alteræ per peccatum fintamiiiae. v Hanc diftindiionem ego libenter recipio,nifi q» ill ic necelîitas cû coadîione per® perâconl und it, inter quas quantû fitdifcriminis,ô^ qncceflàrio confiderandô, alibi apparebit.Iam ergo extra controuerfiam eft, nô fuppetere ad bona opera li* berumarbitrium homini,nifi gratia adiuuetur:2d gratia quidëfpeeiali, quam ele difoli,per régénéra tionë,confequunt,Sed nondum iftud liquet ; fi'tné in totû pri uatus bene agëdi facultate,an habeat adhuc nonnunâ,led pufi11am,6C infirmam: quaîperfequidënihilpoffit,opitulanteuerogratia,fuas iplà quoeppartes agat, Lib.t.diß Id dum uultexpedite magifter fententiarum, duplicem gratiam neceflariam elîè itf. nobis docet,quo reddamur ad bonum opus idonci. Alteram uocat operantem, quafit,ut efficaciter uelimus bonum,Cooperantem alteram;quæ bonam uolun* tatemfequitur,adiuuando,Tnquapartitionemihihoc difplicet,qudd dum gra* îiæDeitribuitefFicacemboniappetitum,innuithominem iâfuaptenatura bonû quodammodo,licetinefFicacitcr,appetere.ficut Bernardus, bonam quidem uo« luntatem Dci opus cfleaflèrens,homini tarnen hocconeedit, ut motu proprio bo nameiufinodiuoluntatemappctatSediftudab Auguftini menteprocul abeft,à quo tarnen fumpfiftè paiiitionem uideri uult Lombardus, In fecundo membro Dtltb.ari: ambiguitas me ofFendit,quæ perueriam genuit interpretationem. Id co cnim pu taruntjUOs fecundacDeigratiaecooperari,quódnoftriiurisfir,primam gratiam uelreipuendojirritam faccrc:uel obedienter fequendo, tonfirmare, Quod autor operisdeuocationegentiumficexprimit. Liberum efretjs,qui rationis iudicio utuntur,a gratia difcederetut nó difcefsifte fit praemium. SC ut quod non poteft, nifiSpiritucooperante,fieri,eorummcritisdeputetur, quorum idpotuituolun= täte non fîeri.Hçc duo notare obiter libuit: ut uideasiam,leëï;or, quantum à fa= nioribusfcholafticisdiflentiam, Longiorc enim intcrualloa' recentioribus So* phiftis differo : quanto fcilicet à uetuftate longius abfcelferunt. Vteunep, ex hac tarnenpartitioneintelligcmus,quaratione liberum dederintarbitrium homi* niiPronunciatenrtandemLombardus,non liberi arbitrtj ideo nos effezquod tent.dift. ad bonum, SC malum uel cogitandunl, uel agendum, peraequè polleamus : fed

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duntaxat,

U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE CO GN I T 10 N B HO MINIS

duntaxat,quód cozcn'one foluti fumus.Quç libcrtas non impcditurxtiarn fî pW ui fîmuSjSC ferui peecati,6C nihil quam peccarepoflïmus, Liberi ergo arbitrijdi« dluseft homo,non quialiberam habeat boni æquè ac mail eledionem : ièd quia, uoluntate,male agit, non coadione. Optime id quidem, fed quorfum attineba^ rem tantulam adco fuperbo titulo infignircj'Egregia uero libertas, fi homo qui« dem noncogitur adferuiendu peccato:fic tarnen eil fctfiAolt;/î»A©-, utuinda tenea« turpeccati compedibus eius uoluntas, Equidem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abominor,quibus

frultra Ecclefiafatigatur.fedreligiofecenfeo cauendas eas uoces, quæ abfurdu aliquidfonant:præfertimubiperniciofeerratur.Quotus autê,quçfo,quifquccft, qui dum affignari homini liberum arbitrium audit,non ftatim concipit iilu efle Öi menris fua:,et uoluntatis dominum,qui fleAcre fein utramuis partem,à feipfo^ poiîitç'Âtquifublatumerithuiufmodipcriculum -' fi de fignificatione diligenter plebs admoneaturjmouerô,cuminfallîtatemultro humanum ingeniumpro-pendeat,citius errorem ex uerbulo uno hauriet, quàm ueritatem ex prolixa ora^ tionc.Cuius rei certius habemus inhocipfo uocabulo,qu3m optaridum fir,cxpc rimentum.lllaenimucterum interpretatione præicrmilîà,totaterè pofteritas in uerbietymo dum hæret,iriexitialem confidenciam euecîa cft. Quod fi nos patrS autoritas mouet ;Illi quidem aiTiduèin ore habent uocabulum,fed fimul decla« rant,quanti faciant illiusufum. Imprimis Auguftinus,quiriondubitatferuuni appellarc.Alicubifuccenietaduerfus eos,qui liberum negantarbitrium;fed prç cipuârationcm déclarât cum aicTantû, ne audeat quifqïiâ fie negate uoluntatis Ati nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;arbitriumzutuelit excufarepeccatu. At certe alibi fatetur,fine Spiritu rion elfe li«

Epfü. 144. ßgj-arn hominis uoluntatem' cum cupiditatibus uincientibus acuinceritibus fubs How«. f}. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fitJtem uidauitio,inquodcecidit,uoluntate,cœpiflè carere libertate natals

De ber'lt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liberoarbitrio maleufum,amp;fe,SCarbitriufu3 perdidifle,Item,

Ltk bberumarbitriûxaptiuatum,nequidpoiritadiuftitiâ.Itê,liberû nonfore,quod j.4(i bonif. gratia liberaueritjtem,iuftitiam Dei non impleri, cum lex iubet amp;nbsp;hos JLt.i.rfiibo mo quafi fuis uiribus facit,fed cum Spiritus adiuuat :0^ hominis no libera à Deo nifa. cap. t liberata uoluntas obfequitur*Atep horS omnium rationê breuiter reddit,cum a^ 'Lib.j.ca. 7 libi fcribitjhominê magnas liberi arbitrq uircsgt;cum conderetur,accepifle : fed pec ri.rfe ucr- cando amififfe.Itacp alibi, poftq oftendit,liberum arbitrium conftitui per gratia, lo. Aposi. acriter in eos inuehitur,qui fibi illud arrogant fine gratia. Vt quid ergo, inquit, miferi homines aut de libero arbitrio audentfuperb ire, anteq liberentur,aut de vtb.del^t fuis uiribus, fiiâliberati funriNecattendunt in ipfo nomine liberi arbitrijutii^ ritu or nbsp;nbsp;libertate fonare. Vbi autê Spiritus Domini,ibi libertas» Si ergo ierui funt pecca»

ti,quidfeiadantdeliberoarbitrioc'aquocm quis dcuiduseft,huic QC feruus ad* ^nch°ad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liberatifunt,quidieiadantuelutdeopereproprioc'Anitalibc

L4«re»t. rifuntjUtnecferuieiusefIcuelint qui dicit C finemenihilpoteftisfaccre. Quid cap,3o. nbsp;nbsp;quod alioetiâ loco uideturiocole eludereufumeiusuocist'cumdicit:Liberum

De cornp. quidé efle arbitrium,fed non liberatum : liberum iuftitiar,feruum peccari, Quam er ^atia. fententiâalibi quoque repctit 8Cexplicat,ubi docefliberS àiuftitianon eflehomi cap.i} nbsp;nbsp;nbsp;nê,nifi arbitrio uoluntatis:a peccato autê non fieri liberum,nifi gratia falUatoris.

Li.idrf bo Qui libertatê hominis nihil aliud effefîbi,teftatur,quàm emanapatioriê,uel ma* nif.cap.2. numiifionê à iuftitia,illius inane nomen uidetur belle irriderc. Itaque fi quis di* dionis huius ufum,non praua intel ligentia,fibi permittat^er me quidê no uexa biturob hancrem,Sedquia fineingentipericulo rion pofle retincrïcenfco,ma=« gno contraEcclefiæbono futuru,fiaboleatur:necpi ipie ufurpareuelim,ô^alios, fi me confulant,abftinere optarim*

Magnum mihi præiudicium attuliffeforlàn uidear,qui Icriptoresomncs Ec-clefiafticos,excepto Auguftino,ita ambigue,aut uariè in hac re loquutos elTejCÔ* feflus fum, ut certum quippiâ ex eorum Icripfis haben' nequeat. Hocenim perin^ de nonnulli interpretabunt, quafiàfufFragq iure depellereideo -pfos uoluenm, quiamihifintomnes aduerlartj»Egôuero nihil aliudfpedaui.qua’m quód uolui fimpliciter,ac bonafide,confultum ptjs ingenîjs:quæfi eorum fententiam hac in parte

CAP VT SECVNDVM.

2f

parte expckflcnt/cmper incerta fluduabunt : Adeo,nunc hominem,liberiarbitrq uiribus Ipoliatum ad folamgratiamconfugere docent : nunc proprijs ipfum ar-mis aut inftruunt,aut uidentur inftruere, DitRcile tarnen fac'lu non nbsp;nbsp;ut apparc

at,eos,in huiufinodi loquendi ambiguitate, Humana uirtutenihili aut quant mi^ nimo æihmata, totam Spiritui fancHzo bonorS omnium laudem detuliife: fi quaf dameorumfcntentiashucinieramjquibusidclaredocetur, Quidenimfibiuult , illudCyprianijtotiesab AuguftinoceIebratumc'DenulIogloriandum,quiani^ hilnoftrum eftmifi uthomo,prorfus apudfeexinanitus,a Deo totus penderedi= ‘ feat î'QitidilludEiicherijt'dum lignum uitæChriftumeflèexponit, ad que qui manum porrexerit_,uiuet, lignum fcientiac boni SC mali, uoluntatis arbitrium, de quo qui,reliStagratiaDc),guftauerit,morictur.QuidilludChryfoftomi lt;:Quod L,i,. t,in omnis homo nonmodo naturaliter peccator,fed totus peccatum eft.Si nihil boni Genef. noftrum eft,fi homo,à uerticead calcem,totus eft peccatum, fi ne tentarc quidem Homi.t. in licetjquantum ualeat arbitrrj facultas, qui iam inter Deum, SC hominem, laudem Adwent. bonioperis partiri liceat f PolTem eiufdem formæ permulta exalijs referre: fed ne quis cauilletur,mefeligcre folaea,quæ caufæ meæ feruiunt,quæ autem aduer^n-tur,callidèpræterire,ab hacrecitationeabftineo. Audeo tarnen hoc affîrmare : ut cuncç nimij interdum fint in libero arbitrio extollendo,hunc tarnen illis propofii: tum f ui ffe fcopum,ut hominëjà uirtutis fuæ fiducia penitus aucrfum,in Dco uno fortitudinem îuam repofitâ habere doceant. Nunc ad fimpliccm ueritatis cxpli^ cationem,in confideranda hominis natura,ueniamus.

Quod initio huius capitis præfatus fum : cogor rurfum hicrepetere. V t quifqj maxime fuæ calamitatis,inopiæ,nuditatis, ignominiæ confcicntia deieSlus eft, SC confternatus : ita optime in fui cognitione profecifle.Non entm periculum eft,ne fibinimium adimathomo,dummodo recuperandû in Deo difeat, quod fibi de^ eft : At fibi ne tantillum quidem fumere ultra ius fuum poteft, quin SC inani con^ fidentia fe perdat,SC diuinum honorem ad fe traducendo,immanis iàcrilegij reus fiat.Etfane,quotieshæc libido mentem noftraminceftîr,utaliquidnoftrum ha^ bercexpetamus,quod in nobis fcilicct potius, quàm in Deo, refideat, cogitatio-nem hanc non ab alio confiliario feiamus nobis fuggeri,quàm qui primos paren tes induxit,ut Dijs eflefimiles uellent,icientes bonum,SC malum.Si uerbum dia^; bolicum eft,quod hominem in ieipfo erigit : illi ne locum demus, nifi ab hofte c5 filium caperelibet. Dulce quidem eft,tantum habere propriæ uirtutis, ut in teipib acquiefcas.Sed ne ad inanem iftam fiduciam illedemur^detineant nos tot graues fententiæ,quibus feuere profternimur.qualcs funt. Maledicftum efle, qui confie ditinhomine,SCponitcarnembrachiumfuum. Item: Non del edari Deum roe bore equi, tibias un i non illi placere: fed affici erga timentes fe, fufpicientes bos nitatem fuam.ltem : Ipfum efle qui dat laflb uireSjSC uirtute defeefto robur auget: Qui facit ut fatigentur, SC laborent adolefcentes, iuucnes impingant : qui autem lefai.^o. in fe uno fpei cntjroborentur. Quæ omnes eô fpetftant, ut ne quantulacuntç fore titudinis noftræ opinionenitamur,fi Deum uolumus habere propicium : qui fu perbisrefiftit,humihbusautemdatgratiam.Tuminmemoriamrurfumueniant , iftæpromiflîones.Effundam aquâ fuper fitientem,5C flumina fuper aridâ, Item :, Omnes fitientes uenitead aquas.Quæ teflantur,ad pcrcipiêdas Dei benedieftioe ' * * nés nullosadmitti,nifi,fuæ paupertatis fènfu,tabefcentes.Necprætereundgciufe modi,qualisiftaeftIefaiæ.NoneritampIius tibifol adluccndum per diem,necp lunaadlucendum per noClemtfèderittibi Dominus in lucem fempiternam.Soe lis certe,autlunæ fplendorem non auferf Dominus feruis fuis. Sed quia uult in ipfis folus gloriofus : apparcre : ab ijs etiam, quæ habentur,eorum opinione, exe howi/. de cellentiflîma, fiduciam corum procul auocat. Semper fane mihiuehemcnterile perfiél. lud Chryfoftomi placuit. fundamentumnoftræ philofophiæ, elle humilitatem. EKlt;(„ge. magisetiamnumillud Auguftini.Quemadmodum,inquit,rhetorillerogatus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r«’’-

qd primû eflèt in eloquentiæ præceptis, rcfpondit pronunciation? : quid fecune ‘‘‘i liiofeo. dunijpronunciationem : quid tertium,pronunciationem, Ita fi me interroges de

C religionis

»» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE Cognitions homiNiS*

rèUgîonis Chriftianac præceptjs, primo, (ècundo, 8C tertio, Ôi femper rcfpondcrc liberet,humilitatem, Porto humilitatemnon intclligit,ubi homo ah(]uantæuirs tuti's fibiconfdus ,àfupcrbfa,fafrucp abftinet: Sedubitalemfeuereientit, qui KotniLin nullum habeat, niß in humilitate, refugium, Quemadmodumalibi déclarât, loM. 45. NemOjinquit, iè pal pet. De fuo Satanas eft,id un de beatus eft,à Deo tantum ha* bet, Quidenimdetuohabes,nifipeccatum C Toiletibipeccatum, quodtuum l.ib. de eft ♦ Nam iuftina, Dei eft. Item : Quid tantum de natura? polßbilitate praefumia Nlt;tt.etgrlt;lt; fyj-r- Vulnerata,fauciata,uexata,perditaeft, Veraconfeluone,nonfalfadefena fîQne ©pus habet.Item: Quandoquilcpcognofcit, quod inieipfo nihileft, 6^ adiutorium defenullumhabet, armainipfo confratftafunt, bellaiêdatafunt, Neceffeautem eft, ut conteranturomnia impietatisarma,confringantur,coma burantur.Remaneas inermis, nullum habeas in te adiutorium, Quanto magis in te infirmus es, tanto rnagis te fufeipit Dominus.fic in Pfalmum feptuagefime^ iuftitiænoftræ reminifei nos uetat, quoDeiiuftitiam agnoftamus: acDeum oftendit, fie nobis gratiam ftxam commendare, ut nos nihil eflè feiamus, Stare tantum Dei mifericordia, cum à nobis ipfis non nifi mali fimus, Ne hic ergo de iure noftro cum Deo contendamus,ac fi faluti noftrç d ecederet,quo d illi tnbui« tur. Siquidem ut noftra humilitas eius eftaltitudo : ita confeffîo noftræ humia litatis mifèrationem eius in remedium paratam habet. Neep ueróexigOjUthoa mo, non conuieftus, ultro cedat: ÔC fi quâs facilitates habet, ab ns animum auera tat, quo in ueram h umilitatem fubigatur; fed ut,ftpofito efiAcu/rtcee, kpk efuAcviK^its morbo, quo cxcaccatus, æquo altius de ft ftntit,in ueraci fcripturac Ipeculo feipa fum probe recognofcat,

Vtftcundum primam illam diftindionem, qua hominis anima in intelledS amp;nbsp;uoluntatem partiti fumus, orationis ordo procedat, uim intellecftus priore loco excutiamus, Perpetuæ cæcitatis ita cum damnare, utnihil intelligentiae ullo ingenerererum reliquum facias, non modo uerbo Dei, fedfenfus etiâcom munis experimento répugnât, Videmus enim,infitum elft humane ingenio dea fiderium neftio quodindagandacueritatis, adquam minimeadfpiraret,nilialia quo eius odore ante percepto. Eft ergo iam hacc nonnulla humani intclledus perfpidentia, quodueritatisamorenaturaliter rapitur: cuius negle(ftus,inbru tis animantibus, arguit craffum abfque ratione ftnfum,Quanquam hæcquaa lifeunque appetentia, antequam curfus fui ftadium ingrediatur, deficit: quia mox conddit in uanitatem» Siquidem mens hominis, præ hebetudine, rea damueri inueftigandi uiam tenere nequit: fed per uarios errores uagatur, ÔC tanquam in tenebris palpando fiibindc impingit, donee [tandem palata euaa nefcat ♦ Ita ueritatem quacrendo, quam fit ad ipfam Si quærendam amp;nbsp;inucniena dam inepta,prodit. Altera ddndeuanitategrauiter laborat: quodinquarum return ueram notitiam incumberc expediat, læpius nondifcernit.Itaqueindia (quirendis fuperuacuisacnihili rebus ridicula curiofitate fetorquet: adres maxime cognitu nccelTarias, aut non aduertit, aut contemptim, ÔC raro dea fledit: ftudium certe fuum uix unquam ftrio applicat, Dequa prauitate cum paflim conquerantur prophani icriptores, omnes ferè ft ea implicuilft comperiuntur, Quare Solomointotoiuo Ecclefiafte,ubieaftudiaeftperfecua tus, in quibus fibi uidentur homines ualde fapere, inania tarnen elft, fris uola, pronundat ♦ Neque tarnen ita conatus eius ftmper in irritum cedunt,qum al iquid alftquatur, praîfertim ubi ftipftm ad inferiora ifta intendit. Quinetiam nonita ftupida eft, quin exiguum quiddam ÔC de fuperioribus delibet: uteunep negligentius illis percontandis uacet, non id quidem æqua facultate,Nam cum flipra uitæ praeftntislpadumeuehitur, turn prædpue demum conuindtur fuæ imbedllitatis♦ Quareutmelius perfpidamus, quoulqueprogradibusfuæ fa cultatis in unaquaque re procedat, dilhndionem nobis proponere opræpre* cium eft.

Sit ergo haeediftindio: eflcaliam quidem rcnirnterrcnarumintelligentiam, aliam