Utn agitur ijitartus ex ^^^i^ertus Dak^us , hofno Ä incredibilis laborts acdiligeti^y _____amp; tum meus'in Theologie pro-fefjione collega, Petri I ombardi[ententiaram libroscœpit ) epu:gare. a, ejuolabore quum eum dehortari cæpiffem,t^ admonere vt ipÇcpotius uer lt;x.T heologt £ compendium aliquod metho-dicum ederet.,qttam fcholafiicos ißos crabrones laceßeret:tum ille diligentis cjje agricole mu-nus reßondetcarduos ßentesprius euellere quam agrum Çcrere,admonente nos prafertim Apoflolo non tantum -veritatis doUores, fed etia contradicent 'ium reprehenfores eße nos in in Ecclefia oportere. Perrexit igitur in Çuo in-ßituto Dan aus, t^in primunPS ententiarum librum animaduerfiones edtdit,idcm fottajjis inrcliquosfaclurus, niß importuna Lugdu-nenßum Hollandorüßagitationes, illumhuic Ecclefia crept um tarn longinquamprofe£lionc fufiipere coegif'ent,eóqu€ itinere c'öfeclo cxce-pißent tanta difficultates,'ut miru mihi quide acpen'e incredibile lt;videaturillu in taturbu-l€toßatu,quicquaferib meditarinedu feribere potuißfie.Méditât US efl tarne ^feripfit no pauca

ea ^uide,'utl^er0,Ecclefi£ Dei minime intt-hlia.lnter hlt;£c auteejnli ad »os h^c ^uoquc in ipßus Locos comunea ifagogeperuenilßbtyCiuaft UIS ßtam mea c'omendatione rninime indtgere (juodeßet a Danxofrofeilü^^futurÜ nondu-bité^uin plus otij traquiüitatis naLittsyhac eaderurßurn inmanus ßtreßumptuyus, ex bonis etia, meliora redditurus^atque adeo con ueniente tanto Locoru Comnnittmoperiprisfa. tionc ipfemet cxornaturus : nolui tarnen banc mutux noßrx in ^eritatis doLtrina coßenßonss ^pctuxß^ in Chrißo ctiunchonis teßtßcadx oc-caßoneprxtermittere-,quod poßeris etia ^te-ßimonio (ß exeplo eße lt;uilim. Cater um quod adißudßcriptionisgenus attinet,coßat quide illudyOportere nos quam diligetißßmeßcriptu-ra ipßam legere ac meditari^ut ß Dei cogniti-one (ß-vera ipßuscolediratione indetota pe-tamusßed quu noßtcuiußisßngula doLlrina Chrißianx capita coneLlere,nec quaßiones fana do5irina répugnantes vel omnes coniicercy vel auditas ad fuam ^'”'',vt Rhetor es loquun-tur^reuocare : magna certe gratia doliißimis heminibus atatis nofira dtbeturyqui etßnon pari (itccelfu ß indußriaprofuo tarnen quf^ tnodttloyvera Theologia redigere in cbmunes quoÇda Locosßuduerüt,eK quibusno tyrones modo ßimmaria qttada vera de Dto docîrina Coprehe fam haHriret,ad qua poFiea dtßrihute cotroucrßas omnes referret fedipß\quo^ extr

citati Dolore S in fuis ndceriu fopitm oïdine cofcredtißudiis^no mediacritcr pojfcntadiu~ uari.lde conAtïi non ohm fuiße LobArdn arbi-t/or, liudabihcertefed ni) eoqui optadns er at) ficceffn^quxfuitilloru tlporu. tnfelicitas.Huic fcculoluccefjit aliud mrtltb infelicius, dïi qnff fbifacris ipfis negleclis Uteris dibrii idü vnum Scntetiarh exploradù difcutiëdüy exagitadum profonit,quafi videlicet ab illorum quatuor li-brorïi explicatione totus Chrtfliinifm^ pederet. S:c mox c}) deuctu vt^quH neep, in Ecclefia,neqj in fcholis aliud qua inde petita mira fophi-flica exagitata quxßiones fonarlty mifera qdc plebecula nihil ißar». fpinofftmarH quaßien» intelUgensdn illofolo qua lis dihlabatur idolo-latrico culta fecura coquiefeeret^quaf'^’^^^'’

clfet^f’^-^'^°^ vero Tsoclorcs habest velebat in infinitas feffas dit/iß, in fuas vnas digladiationes intenti nihil aliudprxterea curat ent.Hoc ita eße vtdico,partim édita Hagi-ßroru noßrorü Ulis temponbus cocioncs duin -cunt, qbus nihil nequeßultiia neq^ impuden-tiusßngi pof fit, quaß ex profeßo chfßianam Religtonem dendenda propin ire ßuduerint: tun« Uloru in quatuor SententiarÜ libros édita UbrorumpLiußra caarguunt.Hancorbis Chri-ßiani miferrimam conditionem tandem mife-ratus cslnoslra memoria Dominus, dono lin-guarii quafi cœlitus rurfum in terras demißaif ^.iq.

ßngulari plane deinceps afßatu impulßs certisnumpuam fatis lattdandts viris.,(jui ex-pulßa barbarte benas artes ac prajerttm pro Ciwmcrijs idisßophütices tenebris vera illam ac germanam Logicen a peripateticis vnis declaratam.,inßholaa reuocarcnt. Uac antem laitspracipfie i» Callas ejuidem lacobo Fabro Stapule(t,tn Germania ve b magno illi (jj- plane incomparabili vir o D.rbilippo Mel act hont debctur.Et hac guident lingnarti ac bonarunt artitim infiauratio,nioxfuit ad cxtrudcndam ^uoe]ueldolomanta'^olt;^^'-'‘’', quo inoperead-buc hodie laborarnns. Hallucinalur verb ma-gnopcre,c^ certa cü humant generis per niete, qui artem tllam cuitts beneßeto res quaÇuis tu vere dcßnire:,tu eommodb dißertiri doeemur, ac etia deinceps falßas concltißones à veris cer ta qttadam q- inuariata methodo diÇccrnere, [ideßlqua facultatem tllam qua à beßiis homines dißingiiuntiir excolit ac perßcitß The-ologorumßcholis climinandam exißtmantjjo mines certe vel manifeß'e improbi-,vel prorßuo agreßes^Qfipßtts rationis expertes, ^id enirn quaß?,Flum vel confiße é'perturbate in Ec-clcßa docendttm veltemerb ßsquot; inepte quidpia concludendum ? ^tia igitur hac inßania eß, ßctentiam illam diuinitus nobis traditam^^tan-quam profan am,à facris ßudiis arcere^quav-na tum ördinis in quauis re tradenda modum,

tum coijÇentaneu à dijfeutaaeis dilcerne^îdi viam cdmmonfiriit?JSl^e(]ue vero quttm hoc di cOyfacra citmprofhufiispermifceo,vel ad Dia-le^icorum Régulas Dminam illam Çapieùam adfiringo.AhÇit entm.,abfit,vtTjel Théo logic a frincipia , vel qua ex priacipiis ‘ïheologicis deducunturnofira Religioniscapita,ex Philo~ fiphorum libris petenda ceisijeam, vade nihil tiliudquim tlla nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oriretur,à Pau

lo divert(juidem optima jure , reprchenfa. Sed hocdtco, hoc fludiofis omnibus etta atque etiam inculco,vt hoc prafertim tempore-,fophi -flarum callidiÇÇimorum , fub ipßus prafeHitn lefu nomine graffantiumferacißimo-,Logicen, non illam nouitiam,qHa homines triduo'\-'^'^'^-‘tia.MKmif reddit euerßs ipßus tam artis quam natura fundamentis : fed vor am illa ac genuinam,qualis eit ab k^rißotele perfelïif-fime tradita,diligeter difcere,meditari, excr-eerefuflineatfi veritatis quidem ^J^y-r-nx.'iifjl-ßtatisverb haberi inEcclefia velint. Nequ: vero vbi artem illam cognouerint, lo -gtusfuerit ipßs abcundu vtperße^um habeat ipßus artis exercedif exlplii. Hoc enim aio,hoc affirmOyVt oirsnes omniü eruditißßmorli homi~ nit libros accurate cxa^aß^ methodo cofribtos euolutmus^nulH inter eos repertu iricti Paulo nofiro cbferend ^ßue ordine ipßsm docendi^ in genere,ßue argumetoriivel^'i^^gt;'-*^'^''^‘’'-i^'gt;vel

mon ftrutionHa-v^yKiff Ç^eéJ-eiJttu-.cjuûd ba^entti if o /inimaduerjnni^effccity vï tati viri Jcftpta, ^bf/s n-hil habet EccltßapretioßftSyflnt à ets ^dcf/i i/ttelleciadi^lurimis ver o in aiienTi ^rOijus ße»-ßi,auiforc pf'errim Origine.detorta. Arte igituripßtm(q^dni enim artéveletia fß«'' appelle y (ju a artiti reliijuarü vereerjtte'^'^^-

niod.'i ac rationemdocet?}vele.xipßab-fiboiffimoillmt Magifiro Arißotcle,vel(ß(jHii ta exaeil accurateßngula cjtu ille docetßhi cognojcïda n'aputatßex erudito (jaopta copen-diodißifußini aute artis in nofiro illo niodis o-mnibut ditiinißßmo Paulo animaduerti 010111/1: (juod ßduloßecerit,boc illi außm certb polli -cerißore o/t bac rat 10ne breui optimus ßheolo-gui euadatßuturus etia -vere Cbrißianusßad hac régula vit a morißcjue ßuos copoÇuerit. Eale Chrifliane Leclor.,q^ßquis es , q’- vere piorü ac Doctor um homin^i vtilibus in tuigratiam fuß-ceptis laboribusfaue. Gencua 2o.^iigttßi annû temporis vltimi ClD Ij XXCIIl.

Ä j^ÖTfi,beneuolï læftor, D D^nii Locos communes ad fi-rSWné noiidum pcrduftos ede lcirëmon inutile tamenfo-'’‘•ft**’'““*'** *“ ''l**'quot; Thcologix ftudioforum iam uuneprimam eotum locorum partcm.cui autor vltimä manum impolüiflct,ederci».ltaquc earn nunc tibi communtco. tcliquas tquumptimutn ad me peilatx crunt jtidein conimunicaturus.Vt autem earum intcrca fpccimêhabeas,en tibi fynopfin ipfius autoris bic inferuimus, qua coinpendioquodam perfpicuo totain Juiicfuaui ««lattonem cóplcxus cftTu lus frucic nó ingratus.

E V s nomen eft poteftatis, St. commune : non autem propric-tatis. Proprium cnim Patri nomen eft,Patcr;ltcm Filio, Filius: amp;nbsp;Spiritui fanóto, Spiritus fan-öus. Eft igitur hoe nomen diiiinitati,ciiuinse -éjiie naturæ fignificandæ generaliter acconi-modatum,amp; inftitutum : Sc omnibus tribui-tur,quibus vel diuinitas compttit,id eft j ipfa natura amp;nbsp;cfTentia diuina;vcleius naturç alitjua proprietatiscommunicatiofit. Itaqvcin ter-' riseciam Dii appellantur homines Pfal. 82, loan.io.verf.jï.i.Corinth. S.verf. 5. qui nimi-xuinaliquo præ caeteris Icgitimo honore ex-

Cap.1. IsAGOGEs Christianas ccllunt,quibûfquc aliqua diuinæ maieftatis,amp; gratiæ t6municatiofalt;Sacft,velu ti Magiftratusîfed amp;nbsp;boni etiâAngeli Dei no-miie Pfa.8.v.6,appellati funt. Abufiuè tamcn» «ut potius cxtcnliuè amp;nbsp;Angcli,amp; hqmincs Dii nominantur ; propriè auté Dci no/ncn iiii natur^ duntaxat coiTipctit,quæ vna amp;nbsp;fola eft di-uina. De hac autem propric amp;nbsp;folùin hoc loco agimiis.043)' diâumPlato putat quafi ÔiÔftm, id en, currentem,quia omnia peruadit : alii à verbo 3»ieôj»id cft,vidcre,quoniam omnia vider. Sexcus Pompcius à voce J^«r,quôd timea-tur.A Græca enim voce Qtii Latini fuam banc voeem T)eum dcduxcrîit.Denique vt vnus na-* tura Deus eft,fie quidam non nacura dii,Paulus Gal.4. verf.8. fed nuncupatiuè tantùm ( vt loquitur Bernard.Scrm.jV»^ efl}non autem fubftantiuè.

SVemadmodum Deus imméfuseft, Si incomprehenfibilis, ira humana locutione vel meditatione includi comprchcndfquc non poteft. Ita-que nulla cius definitio poteft afterri, quæ o-mninoeius naturara comprchcndat.Et tamcn verum eft,quod ait Bernard. lib.5.dc confide-rat.Deum folû efTe, qui nfiquam frufttà quçri poteft,ne quidem tune quum inueniri nô poteft. Omnia quidem fub deeem Dialcdico-fum Prædicamentis continentur, tarnen nullum

ium ex his propriè Deo conuenit. Humana e-him vel crcata tantum illis dcccni comprehé-dmitur. Nifj fortjèfub prædicamcto Subftan-tiæfitDeus.Èftenim Deus quædam fubftan-tia:qiiia quod nulla éft fubftastia,nihil cft : amp;nbsp;aliquid ciTcjeft fubftantiam efTc.Siautemjqui, quid fit DcuSjinuenirc non pote(t,piè tenen-dumeftjQuid non fit, Non parua eftinchoa-tio cognitionisDci,fiantequa pofl'umus nofie quid fitjincipiamus iam nolTequid nó fit,Au-gufliep.2ti.Ex co enim facilius poftca intclli-gcmus,quid fit.Tcrram cogitas? nó cft Deus, ait Auguftinus; Mare cogitas? non cft Deuss Cælum, Angele«, Homines cogitas ? non cft Deus.Bcrn.Serm.iO.in Pfal.

omnino fintentta efl^ tnpracipuis ijutbuf parti-’ bui noßr£fiâei. ^id non fityijnàm ijuidfity^feiert pojft factltui-, (ß periculo/iut ignorari. ^t Philo-f ipht veritatem t^ntdemfixant vtderunt,fed de lon-gtn!jno,ne^ue tjuantum fiatis e^l ad antmarum fallt-tem. Haeformarnm varietas,ór numerofitas fpe~ tierum tn rebut condttii r]uid,ntfi tfutdam fw,t ra-dij dernon^lrantet i^uidem jnia fit-, à lt;]uo junt, noti tarnen ijuid fit prorfits definientes?Italt;jue de ipfo vi-detfednon tpfum. Idem tarnen Bernard.Serm. ji.C3ntic.amp; lib.5.decófideratione,varicidcni demonftrat.Deferibi porro Dci natura ex va-tiis eiusattributis poteft potius, quam defini-ri.Ët quia nomen eft fignificatio eius rci, qua» comprehendi potuit,quantùm potuitmullum cft Dcinomcn,quod totam cius naturam cô-pJcftatur,præter nomen Ie h ovAH.Nâquod le Deus quibufdara nominibus donat, vcluti

Cap.2. ISAGOGES ChMSTTANAH quum fe bonum , quum iuRum, quum mifc-ricordcm appellat, non tam totam Dei natu-ram cxplicant ilia , quam eius proprietates quafdam amp;nbsp;attribiita , quç illi conucniunt» Sed quia aucinus Deiim cognofcerc,amp; fum-ina qiiædam tins dcferiptio cognitu vtiliseft» quid fit Deus , ex variis eius proprictatibus vtcunque definiatur. Atque ha:c tarnen æ-nigmatica crit tantùm , quia nulla dari potefi, qiiæplancamp; fatis Dei naturani cxponat,dc-» fcriptio. 1. Deus, eft fummum bonum,quo fupcrius nullum eft, idemque incommunica-bile. 2. Deus,eft natura non creata,fed créaquot; trix. 5. Deus eft , quod confeientia agnofeit eflefummum, maximum,æternum , innatum, perfedum, fineinitio, fincfinc.Paulusicadcquot; fcripfit: eft is,à quo,per quern, amp;nbsp;in quern funt omnia, cui gloria in fccula debetur Rom. ii. verf.36. 4. Deus eft efientia fpiritualisjintcl-ligens, xterna, verax,fapientiif.potcnti(r.quç omnia regit, amp;nbsp;quæcertain obedientiam fibi in Ecclcfia elegit.

5. Deus eft clTentia inuifibilis, omni crca-turæ incomprehenfibilis,totam vitam, totam fapientiam,totam æternitatem fimul effentia-liter poffidensjidem ipfa vita,ipfa fapientia, i-pfa æternitas exiftens, omnem creaturam in-ftar puntti in fe continens.Hic qualis amp;nbsp;quan-tus cft,ne ab ipfis quidcin Angelis,qui femper antcfaciem eius ftant , comprehend! poteft. Ezcc.io. Exod.25.vcrf.io.Ma:.i8.verf. lo. Ita-que cherubim velare faciem fuam dicuntur, amp;nbsp;luceminacceffibilem ipfe habitat,!. Tim.

verf.iö.amp;nomen cius plenum maieftate etTe dicitur Pfal.68.verf. 5. amp;nbsp;ipfcnulli rci compa-räduscftPfal.S^.vcrl.S.qiioniani omnino hu-manis fenfibuscR incomprchcnfibilis. Quic-qaid cnim Deum dixeris, magis crcaturam i-pfius, quam ipfiim expre/Teris. Hicccrte eR, qui à Pliilofophisw^r^r.« appeIJatur,caiifas rc-rumnexaseötinens. é. Bcrn.Ii.5.deconfidc-rat. Qu^idcftDcus? Quod ad vniuerfitatcin fpedar,finis: quod ad eiedioncm,falus : quod ad fe,ipfc nouit. Non minus pœna peruerfo-rum,quam humilium gloria. Eft voluntas oi mnipotens,bencuolcntiffima virtus, lumen æ-ternum, fumma beatitudo, creans mentes ad fe participandum,amp;c.

N fit aute aliquis Deus, id eft,alt-quahuiufmodiresamp; cftetia,pcnc quærere, quû tot v-bique eius argumenta,eaque CCI-tiffima occurrant.Qu^ia tarnen funt quidä ho-mines Epicurei.alii prorfus : 8c iäpridem Diagoras quidä in principio fui libri Icripfit, Stiitne DU omnino, an no n fint,nefcio Colligcn-dæ funt aliquot rationes amp;nbsp;loci communes, quibus vti poterimus, fi erit necefle probare, quod Deus eft aliquis,id eft,aliqua huiufmo-di cffcntiajqualcm antca deferipfimus. Nam ctiamex Scholafticis quidam, velut Ocean in Cçtelog.aitjhoc magis præfupponi, quam A.iij.

Cap.3. Isaf, o GES Christianas probari,Nimirtiin eflealiqucm Dcum: quoj cft falfiffimum.McIius Thomas in i.i®. Artic, primo.Non tarnen omncs,qui Dcum cflc ne-gant(qualès quofdam cfle dicit Pfal. 14) di fïi— teneur vlbm effefubftantiam, quje fit Deus: fed illud tantùm ncgant,eam naturam, quam Deum cflc tacito confeientiæ fuæ teftimonio fentiunt amp;. fetentur, rcsjiumanas regere amp;nbsp;curare, vt Dei prouidentiam illi negent po-tius,quam Deum ipfum , cuius fenfum amp;nbsp;te-ftimoriium in ftfc cxtingucre non poflunr. Nam ne ipfi quidem fæiiiffimi amp;nbsp;immaniffi-ini Tyranni vnquam hunc diuinitatis feufum êi metum cxtingucre potucrunt. De Caligula enim crudcliffimo amp;nbsp;fupcibiffimp Roma-norü impcratorc traditum cft àSuetonio in Calig.cap.51.eiiad tonitrua amp;fu!getra exa-nimem pauitaflTe, 8i latcbras quæfiilîc. Adco nemo eft,qui non verefentiat elTc Dcum.Scd ctfi quis aufusfuerit credere corde quod non fit Dciis, nunquam tarnen idem aufus eft, ait Auguftinus,illud diccrc, amp;nbsp;palàm profiter!, ac ncfacrilcgi quidem Philofophi vcl fero-ciffimi latroncs. Qiiod fi quis tarnen neget efle aliquem Dcum,hi funt loci,per quos cfle Igt;cû rcuincctur,amp; tateri cogctur.Thomas in ï.x'.Qiiæft. x.afFcrt quinque rationcs,quibus dcmonftrctur Deus cire, cas Scholaftici per-fcquunturmos noftras hîc afferemus: fchola-fticis fuas relinquemus.

ï Mundi creatio : in qua,amp; moles, amp;nbsp;fa-brica tantorum operum, ordo fpedari de-bet.Ncque enim tantuna hoc opificium, ne-que

que tarn pulchrum , qualis eft hic mult;lus,edi, crean'q; potuit,nifi ab co qui fit Dcus.Hoc at gumcnto vtitur Paulus Rom. i.vcrf.zo.Hcb. n.verf.3.Pfal.iO4.Pfal.8.amp;c. Ethic vcrus eft finis, propter quem Mofes librum de Mundî creatione feu gencrationc fcripfif.omnino c-nim CÖ fpcélauit.Hoc igitur argumcco appo-fitè vfus cft Paulus Rom.i. vcrf.2O.fic amp;nbsp;Phi-lofophi quoq;.M.Cic.lib.2.Dc Natura Deo-ru Na fl res fcfc ipfas produxiflcnt,nulla effet« alia minor,aut imbecillior.

2 Ttcm mundi côtinua fuftentatio,guber-natio,amp;.' tam fapicns adminiftratio ac confer-uatio.Hocgcncrc probationis vtitur Paulu# A(ft.i4.verf.i7.Pluuiascnim amp;nbsp;teporafrugi-fera,quç in légitima anni ordinatione,amp; mû-di huius gubcrnationc conftituta funt, (Gcn» cap.8. verf. 22.) dicit effe argumenta diuinap na tura’,ciufquc exiftcntiæ.Eodcm argumen-to Tullius quoque quantfiuis extraneus teftis vtitur, li.2.dc nat.Dcorum.

5 Item infinita rcrum mirabilium amp;nbsp;fu-pernaturalium exempla, quæ non nifi à po-tentiffiina quadam natura fieri poflunt, amp;nbsp;ea, quæomncs creaturas vi fua fuperct, illifque dominctur,vclut inûdationes maris, chafma-ta terræ, Regnorum mutationes,amp; cætera ha iufmodi,quçnarrâtur,fucruntqucpalàm édita , vt explicaturExod. 8.vcrf.i9.Ioan.3.vcrf. 2.Nemopotcft faccrefigna qux tu facis,nill Deus fit cum eo.Aél.a.vcrf. n. Denique ido-lorum euerfio, quæ in S. Scripturis prædiôa fucratper nomen Chrifti, ait Auguft.Scrtno;

•Cap.J. ISAGOGES Christianae To8.de Temp. amp;nbsp;poftca magno hominû mi-raciilo euenit.

4 Item communis amp;nbsp;vm omnium homi-num VOXamp; confenfio. Nulla eft cnimtam barbara gens amp;nbsp;natio , quæ non fatcatur efte aliquem Dcum : adco quidem vt homines falfiim Dcum habere malint, quàm nullum omnino. Tam alte nimirum fenfus Sic con-fcfiio diuinicatis infedit in cordibus noftris, Cic.i.Tufc.

5 Item fenfus bonitatis Dei, id eft, cnis beneficia erganosimmenfa, fiuccorpus, fine animum noltrû fpecicmus. Nam quod viui-mus,quod moucmur,quod item alimur, cius beneficium eft. Sic euincitPaul.Atft.iq.vcrf. 15,amp; tanta cius beneficia nos circunftant,vt à liobis pene palpetur,amp; facilis cognitu fit.Adt, ly.vcrf.iy.Imprimis verb quod ratiocinamur, mentedifputamus , varias item artes excogi-tamus, amp;nbsp;excrccmus, Dei bcncficio fit.No-minatim autem animæ nofiræ immortalitas certiffimum eft argumentu efte alique Dcum, ad quern ilia proficifciturjvbi ex ifto noftro corpore exceftiric, amp;nbsp;vchit ècarccrc cuola-ucrit.

6 Item taciturn noftræ confeientiæ tcRi* jnonium , quod à finguhs nobis fcntitur.Illa »amque nos ad Dei tribunal hftit, neqiic in-ultos efte finit, fi malé quid lt;nbsp;gimus.Lrgo per cam Deuni l ire, Duque iullitiaintclligimus S( fatcmur.Hoc codem argumeto vtitur Pau-jii‘ Rom.i.vtrf. 51. amp;nbsp;z. vtif. 15. amp;; Tcrtul. in M'ü.ds'J iüin.o.ti/ Çq! fient,

7 Item Scripturæ authoritas, ciiiiisvcri-tati nemo faniisretragàri potcft.Illa ante tain aperte Dcû effealiqué tellatnr, atfiimarque, çuiusprouidentiam nobis,iuliiiiam amp;nbsp;mife-ricordiâ quoque dtfcribit, vt nibil aliud præ cipuc compkâatur.

8 Denique Philofophi ipfi profani idipfû natural! quoquerationc probant, nimiruin effe aliquem Deum amp;nbsp;fummum;quoniam in caufis rtb js,in quibus eft aliquis ordo, nc-ceffe fit tandem ad aliquod vnuin, fummum, perfcélifftmum,amp; immobile deueniri.qui cft Deus. Aliâs cnim progrefTus ficret in infini-tû.ncquc effet vllus ordo,id eft , nibil primû, nihil fccûdum. Arift.lib.il.Metaphyf. vbique Trifmcgift.fed in Pimâdro præftrtim,amp; Plato quoque,Hoc argumétû Anftlmus in Mo nologiofufèperfecutuscft.Vcra eft itaqueil-laThomæ fentétia in primafecüdæ Quæft.i, jDenrn elfe , ex effects ipßus ver'e demojîea-rt,eius tarnen eff'entiarn ex itfdern perfeHènon co-grtofet, quoniam illa effeda quum fint finita, non funt ad caufam fuam,quæ cft infinita,liefe Deum proportionata amp;nbsp;exxquata.

V 1 A verus Deus vnus duntaxat fit oportet, non plurcs (effent c-nim bac rationc infiniti , Si duo. inflnita effe non pofl'unt ; item

piura elle non poffunt fumma bona per-feda) quis illc fit , iiitclligi debet. Rom. 3.

Cap.4' ISAGOGES Christtanak vcrr.X9.i.Cor.8.verf.5. Ephc.4.vcrf.6.Dcu.amp; Hæc autcm quæftio vtilifsima à Scholafticis prætermifla elt.Ergo Marcionit« prinium errant,qui putant duos cfic Deos,vnumVctcris, alterum Noui Tcftamcnti auâorcm : ilium creacorcm,fcucrum,belli amantem : hune re-demptorem, mifericordem, placidum, amp;nbsp;pa-trem Domini noftri Icfu Chrifti afFirmantes.

Item Valentiniani errant, qui inuexerunt nefeio quàm longam Dcorum profapiam, Se procreationem aliorum ex aliis nafeentium, quos Æônas nominarunt.

Errant quoque Manichæi, qui duo return principia conftituunt,vnum bonum, alterum nialum.Boni principium Deum vocant: Mali autem Diabolum ,quem non putant effe Dci creaturam,fed Bono Deoæqualem,amp; ipfum-met Deum. Ergo plura infinita conftituunt, quoJ eft abrurdifsinium.

Item falluntur gentiles, pagani, cthnici, amp;nbsp;omnes qui pllires Dcos colunt, fiue in idolo, Eue abfque idolis, vti Perlæ olim , amp;nbsp;barbari ho die homines. Eftenim in cxloMoiidp;^/*, vt ctiam lib.iz.Metaph.agnofcit Ariflotcles, amp;nbsp;▼nus Deus,quiomniaTiæc tempcrat,amp; qmnia funt cius creaturæ. Et hæ quidem dii dici non polTunt : fed vitio humani errorisDei nome, quod vniusproprium eft,faâ:um eft commune. Porto quatuor fcrc caufæ obferuari pof-funt, propter quas Gentiles illi amp;nbsp;profani fibi Deos illos conllitucrunt,vcl ctiam nunc reti-nent tam varios,tamque multipliccs,vnonon contchti.Q^anquâ vnum tame cæteris maio-rcm

rem prçftantiorcmquc fcinpcr indux«runt,at-que falfi funt exirtcrc,adorandiimquc cffc.

I Prima caufa eft, vt cos homines, à quitus beneficia acccpcrant, quivc inter cos ali— quo dignitatis,aut virtutis eximiæ gradu prç-ftiterant, perpétua quadam memoria ad exena plum colcrent,atquc inco fuigratitudinc ani-mi teftarentur. Hos praeftantes viros illi He-roas, tanquam cætcris hominibus diuiniores, appellabant. Poft autem Deos nominaucre: Sic Hercules,Liber, lupitcr in cælum funt re-ccpti.Cic.lib.Tufc.Qiiæft.i.amp; lib.a.de Natura Dcorum. Laélant.lib. i.Inft. Chriftianaru.

Cap-J. IsAGOGEs Christianas Porphyrius id tradie referente Augnftino lib, 8.de ciuitatc Dci.Eodcm modo lémures, ma-ncs,amp; lamiæ amp;nbsp;cadem dccaiifa pro Düs cults. Inde illiid Statii, Primus in orbe Deosfe-cit timor,

4 (Tjarta ratio cfl,vt vbique amp;nbsp;in omnibus rebus fc fuamque vel cupiditatcm,vcl Hu diumamp; artcmDci nomine ambitiofius iaóta-rent, aut quafi honeftius dcfcndcrcnt.Itaque omnes Gentiles Deitatc ad fua libidine , ac v-tilitatem quoque abutebantur.Nam qui rebus politicis amp;nbsp;ciuitatibus adminiflrandis opcram fuam collocabant, li fub Dei numinc Hare cas ciuitates rcliquispcrfuadebant,quas propaga-rc, atqiie Horcrc cupitbant,vt quseque vrbs amp;nbsp;ciuitasa quodam numinc fcruari viderctur, Inde quçquc Deostutclarcs babebat,fub quorum cuHodia imperium,amp; Hatus cius ciuitatis defcnderctur:hinc dii politici nominati Au-gufl.lib.q.dc ciuitat.Dci.cap.27.Qui autem in rerum cognitioncamp; contcmplatione naturae verfabintur , ii, vt fuum Hudium ambitiofius commendarent, omnia ad Deos rcfcrcb^nts quorum poteflate Ic in rebus naturalibus ccr-ncrcamp; traélaregloriabantur, fcque artis fuae ope pi*ofpiccrcdc diis,quod vulgus hominum tantum obfeure amp;nbsp;crafle credorct. Hine dii Phyfici Hue MyHici, quos alio modoPhilo-fophi,quam quaeque ciuitas,habcbât.Obfeure cnim Dei naturam tradi vtilc elfe cenfebant, nc rcsfaeræ à profanis intclligercntur. Ergo fub quibufdam myfteriis cas inuoluendas di-cctgt;aiit,quo foret Dei niaicflas ignota vencra-

t I B P. R I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

bilior bominibus , ntquc in fc fandior amp;nbsp;au-gufiior.Dcniquc qui in dclcétandis homini-bus occupabâti)r,qualts PoëræjVt eorilmjqiiæ cancbant tradcbantquc, comnitndabilcs ali-quos auâorcs h bcrét, Dcos quoqucillis fuis cupiditatibus infcripfcrunt,vt (i quç doccrcnc turpia amp;nbsp;flagitiofa, fub Dei tarnen auétoritate amp;nbsp;exeinplo(cui ifta turpia tributbantjab bo-minibusaudicntibus amp;nbsp;legcntibusprcbarcn-tur. Hincdii Poëcici,quorum fada amp;nbsp;exempla vti à Poctis canuntur,humano gcnerifcni-pernocuerunt.VndePoëtæ etiam turpiffiina-rum rcrum aucforcs fecerunt Dcos: Cædis,vti Martern,amp; Bellonam: Adulterii,vti VcncrcmS Furti, Mcrcurium : fœdicatum cxccrandarum Priapum : amp;nbsp;fie de cætcris. Adeo quidcin , vc Antifibenes Diogenis præccptor cêfcret Vc-nerem ipfam Dcam, fi in terris agcrct,tclis SC lapidibus obrucdani,qiiôd bonelliffimas ma-tronas fuo cxcmplo perderet, amp;nbsp;tegeret, quia Dca ccnfcrctur. Et quia perinde cil oraninà fine Dco clTcjS; verum Deum no colère Epb. i. V. u.ncquc ignotus Deus rede coli poteft Ad. ty, V. 23. Q^iis fit verus Deus vidcamus« Nam illiomnes, dequibus cgimus,funt fall! accmctiti dii,vt præclirè inter GiçcosTbeo-logos docent Athenagoras, amp;nbsp;Thcodorctus: inter Latinos Ai nobius contra getes. Ladan. lib.i.Sc Auguft.in libris de ciuitatc Dei.Veteres Cbriftiani fcriptorcs duobus potiffirnùm argumentis vtuntur,vtoflcndâtccquis fit ve-rus illcDeus 1 qui à nobis folus eft colendus. Primuui ab ipforum Gentilium Deorutal

Cap.^. ISAGOGES Christiànàè amp;fcriptorumauéloritate duduni cft,per quç Deo Ifraclis ab iis ipfis bonos amp;nbsp;confcffio bt» tanquam foli amp;nbsp;vcro Deo. Itaque Sibyllinos Verfus amp;nbsp;oraciila citant vt probent falfos, nori ■ ante verosDcos adorari à gentilibus,Laâant. lib.i.tnft.cap.4.5,amp; 6.8c Auguftilib.4.dcciui-latc Dei cap.31. citât ctiani teftimoniiini Var-rönisid a^nofcentis. Et extant hi duovrfusj quimani^ftèid docent,

Secundum argumentum Patrum,fumpturri eft à comparatione rerum mirabilium,Ifa.46. verf.9. Exod.34. verf. 10. Pfalm. 86. verf.8; quæ Ecclefiæ Dei contigerunt, quarum limi-lia non eucncrunt Gentibus, fine Dei iudiciagt; fiuc mifcricordiaiTl fpcé'tes,adco vt ipfa Gentium idola 8c dii tandem condidcrint ad Dei Ifrael confpcélum i. Sam. 5. verf.^. Certè o-racula illa Deorum tam cclebria conticuc-runt,amp; idola coriêidcrunt, amp;nbsp;corum cultus c-«anuit publicato Euangclio.

Tertn'i amp;nbsp;præcipüum argumetum duci debet ex Scripturæfàcræ auótoritatc. lllacnini docctfolum amp;nbsp;verum Deurn efle cum , qui Patribus amp;nbsp;Propbetis locutuseft i. Corinth; 9.verf, 6. Hebr.i.verf.i. Èeuit.iy.vcrf. 7.fe'-que in fuo verbo patcfecit Rom.i. verf. 17. amp;nbsp;Deus Abraham, Deus Ifaac,Dcus Ifrael ap-pellatur Exod. 5. verf. 6. Matth, verf. 32, A(â.7.verf.32. qui Ce in Chrifto fuo reuclauit. Alium autem nullum prçtereaefle Deum, Pfa, l55.Deut.32.v.39.i.Ioan.5.v, 20.Itaque magnae

eft cæcitatis quærerc quis fit veriis Deus, quû tot Prophetæ amp;nbsp;feripturç illi ampliffima tefti-monia reddant : amp;nbsp;Deus ex fuo verbo folo a-gnofei dcbeat.Hçc enim feriptura vox verita-tisdicitur. Aél-aj. v.zô.^Pfal.u. v.7. Hinc il-lud, Solttsin Juiitcanoius De«/gt; Pfalm. 76. ait Dauid.

Quatturti denique amp;nbsp;vltimum argumêtuin cftjEx attributorum natura, quæ Deo amp;nbsp;vero amp;foli amp;nbsp;fernpercôpetunt.Namcuiattributa ilia conuenient, is amp;nbsp;folus amp;nbsp;verus Dcusc-rit. Soli autem Deo Ifi aelis, feu Deo per Eu-angelium patefaéto conueniunt. Ergo folus is eft Deus. Sic argumentatur Daniafccnus lib.i.cap.j. de fide ortho doxa. Quod vt facilius intelligatur, de Dei attributis agamus.Et ha:c quideni omnia docent, quid fit verus Deus, ic ecquis fit:quæ de attributis dicentur, mon-ftrabunt, qualis fit. Nee cnim nifi ex eflen-tialibus Deiattributis intclligi poteft , Qualis fit Deus. Ergo fequitur, vt de iis breui-ter dicamus. Ac priraum de Attributorum Dei differentia.

N genPre attributum Dei voca-tur, quod ei à facra Scriptura tri-buitur. Verùm eorum quæ Deo tribuit Scriptura , duplex «ft na

Q^æ duo inter fc ditferûr,vcl in hoc vno maxi me: ejuod quæ attributa noininanturpropria fine proprietates Dei, ilia ab æterno funt in Dco, amp;c perça femper nominari appellariquc potuit:vclüti Iiiftitia,Ætcrnitas, Sapictia,Bonitas,amp;c.Semper cniru talïs fuitin fefe Dciis* amp;nbsp;ab iis nominari potuir, quoniam ca femper amp;nbsp;ab æterno in Dco funt» id cd, ab æterno amp;nbsp;indus amp;' bonus cd,heet tame illarum Dei vir-tutum etfeda maxime poft rcrum creationetn apparucrint,amp; fefepatcfcccrint.At quæattri-buta vocantur accidentia in Dco, in tempore illi acciderunt, non autem ab æterno, vt infià dicctur!veluti,vt Deus Domin* meus dicaturj cft illî accidcn5(nifi potius nobis).Itaqiie fine his accidctibuseifc êc fuiifc quidem Deus po-tefl.:fincillis ante proprictatibus fuis omnino ne cogitari quidem fingiiic poteft eife Deus.

Videndi lunt de his omnibus,id eft, de V-troque attributorû gcncrc Scolafiici.P. Lom* lib.I.Senten.amp;'rhomas Aquinas in i. Sum-mæ prima parte.

Cætcrum illud quoque ad ca, quæ de Dco diccntur,cxphcanda, ell velut præmonitio gc neralis amp;nbsp;Qjæ de Dco diciintuf,!!!^

lilaJ dcniquc obicriianduin cfl:, vt omnis in pofltrum dc Idioinatibus Dti anibiguitas amp;nbsp;diiputatio , rixæqnf tollaniui , Dainafccnum i^uidcin lib.i. dk. Ortbodoxa tuie cap. u.amp; in bb.Hjgogts tap.], appdlarc ram Accidtntia, propria rci alicuios iJ'/auaTtt. Ttaq; trcs idioinatis ipccitsillt rLfikOHalt iJ/'a/xa, vc hoir.ini latioiuile conftituit* Pcrfonalc, vtSocrati . iTu filiü Sopbronifci Accidentait. Vciùm quannis de verbis contendere nolinms, ipla vox iJlaM üdtndit illud quod ift aceidens, aut actiüentale alici.i rei, corainocè idionii dici non polTc, vt albedo in hominc.Dc per-fonali idioniate quod fcribit Daniaiccnus, ve rû ell: itaque facile ill! aflcntimur.Sed de cf-fcntiali idiomatc videnduin cll adhuc,quoniS in co quoq; dillinCtio proculdubio eft adbi benda nc quis dccipiatur.Ncccnim quicquid. alicui rei idionia naturale eft, ide quoqiic eft cidtm cfletiale, quod tanicn quidam,led fal-lo, fentific.Q^are nc naturalia idioniata cum eirentiaiibus confundamus, diciinu$,in lis i-diomatibus,quæ ncque fur perfonalia, ncque accidentalia, fvmûf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;elle

feparandum, velutipeccatum pob lapfvm A-dami cft iâ bomini nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(fumus cniin

omncs,amp; quidem natura,fthi iræ.Epb.a.vcif. 3.)non cft tarnen pcccatuni nobismna/tf iS/~ Nee cnim clfctia bumana verèà Ciirilto iufeepta fuilT^ cbumana,fi pcccatum effet bontin cffentialc, quoniâ pcccatû naturîç

Cap.5« ISAGOCfet ChRistianAE human® fimul non fufccpit in fc Chriftus.Er go illud eft //7i,uctfult;nx.»t',qiiod natura quidcni amp;nbsp;fpccictotam (et]uicur,ab ea tameauclliali-quadoreipfapotcft.At illud eRo^ó/uïJ'iauii, lt;juod no modo ex ipfa fpccic,feu eftcntialibus totifpccici partibus ac principiiscmanat,fed amp;nbsp;nccefrariô,amp; infcparabilirer in perpetuum toti fpcciei,quadiu cft,amp; i 1 lius ftngulis indi-tiid uis adlixrctjvclut corpori » circiiferiptum •effe loco.Hæc idiomata eft’etialia nunquâabf que ipfa eflentia vlli rci cómunieantur-.nequc cfTcntia ipfa abfque illis idiomatibus partiel^ pari potcft,etfi cirétia abfquc iis,quæ mere amp;nbsp;dutaxat fùi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cómunicari poteft*

Sed de cflcntialibus idioniatibus verè Sc reüè dicitur:Quod amp;nbsp;nunquâ abfq; fua eflecia fint, amp;nbsp;quod nûquâfua fubicélacgrcdiâtur.Quod -îdé de Phyficis dici non poteft. Eft cnim naturale Soli in gyru volui,quod ab eo poteft au ferri. Luciautem vehend® effe deltinatfi amp;nbsp;aptum corpus,eft illi cffetialc,quod illiadimi non poteft.Deniquc vt rem illuftrem exeplis, ftc dico:Eft naturaleauibus habere plnmaszSc tarnen illis detraftis manct in illis ipfis a-uibus.Ergo plumas habere eft z/wux a-uiumrnó autem iJlau.atiùinôifif- Sic homini ifu-eft habere caput eredtura ad cælû, ncc tarnen eft illi oisiiJ'ef, Nam ctiam nafei poffunt .hominesalio fitufacici.Ergo JJ'/ai'.wtà eft diftinguedum. Et vt ad JJ'/lt;i''/z*78di-uina iam hæc ifta accômQdemus,dicimus,etû jn Deo fut omnia attributa cffccialia,nec vllu ^ci idioraa(quale quidein ipfi Deo ineftj vlli alii

à’Iü rei,qiiæ naturâ Deus no fit, córrtmunicari fgt;oteft:tamcn ex facra fcriptura colligi quçdâ effc huiufmodi Dei attrihata feu idiomata, qiiç quod ad cffcôla participctur ab aliis quo-que rebus creatts, veine fapientê efle, bonuni c/Teamp;c.que fût velut)J'/ôuot7aDeiçiw»à; quç-dam vcrô,uuç neque quod ad re jpfam,neque quod ad cfïeôtafua reb’ vllis creatis cômuni-cctur,proptcreà quod pofita eft in illis proprjï etatib* fpecifica Dei à rebus creatis dfiFerêtia, Sc diftindio. Huiufmodj autc funt inprimis bæefeptem, Increatû eflejae proiiideÆter-num : InfiniturnefTc, ac proinde Omniprg-fentem,amp;V bique effe : deniqucomni niodo vnum feu fimplicé eife, ac ptoindc Immuta-bilem.Nam fi Deus nihil fuu vlli omnino rei CÓmunicaffet,falte quod ad cfFeda^nihil fuif-tez boni vllius,aut cffcnriæ,aut cxjftétisE præ-terDeumipfum particeps. Sin autem omnii fua rebus creatis cómunicaflct, quanuis quod ad effeda folùm,nulla efiet tpanifefta, indu-bia,amp; infignis inter Dcuni,amp; ercaturas diftiri dio ac diffcrêtia,quæà,nobis ftatui, notaiiue ccrtojioiTet-î^os autemhîcdc Dei propric-tatibus,amp; quæ quod ad eflfeda communican-tur, amp;nbsp;quæ non communicantur, promifeue (vt Dei naturâ explicemus ) iam a^emus.Et-ft verb ait Bafil.lib.i.contra Eunomium,Plus eft Dei eflentiam, quam attributa nofic : tame aliter quànj per ilia,non poteft cognofci„

De AttribntornM,fiu£ Dei Proprietät es die U nt Hr y» it ur Ay Reguli ejuxdim.

s diuinç iiatu-r;E,atti ibuiun, lilies ætcri.û, quod abltralii non potcll, vtpote quoo fit cius cfietiajvvliiti inilcri-coruia,veritas, ecernitas amp;t.Horû autc attri-butorn vt natura nicli* intt 111gatur,Iiç rcgulç quinq; fût diligéter notâdç atq; obfcruandæ. Prima eft,cas proprivtatcsnon cfTc quafdâ in Dco qualitatvs, fi propric qualitatis vini ac naturam fpeélcinusded tire cirentiâ ipfius Dei. Dci tniin natura fimplicüfima cft,amp; nullum ex dcccni præJitamcntis admittit: nihilquc illi addi, nihil detrahi poteft : apud que nulla cft mutatio, vcl mutationis vmbra Iîc i.vcrf.17. Nihil cnim cft inDcovtlpcr niodum compofitionis, vcl per modum aeçi dentis,vel per modii inatctiæ amp;nbsp;forma:: quo-niam Deus cft fimplieiffiina circntia,^ quic-quid cft,cffcntia cft,caque vna.Itaquc non fie appcllatur Dcusiuftu$,qucmadmodü homo, lu If it ia cnim in hominc qualitas cft, Se quid-dam fupcnicnicns Se creatum. In DeO veróeft tlTcntia ipfa Dei. Vndc fit, vt Deus fint' qualitate iuftus Se bonus clTc ditatur:im-menfus amp;nbsp;infinitus fine quantitate: non item homo,vel Angeles dicitur vcl ii ftus,vcl bonus , vtl magnus fine qualitate Se quantitate. Item Deus line fitu præfenseft, amp;nbsp;finctem-porc lt'piceru’.De quo argumeto vide prçcla rilstmain

riflimam difputationcm Bernardi Scrrn.8o.in Cantic.canne.poft Aiiguft. li.5.dc Trinit.c.i.

Sccunda rcgdla cft,Oinncs Dei proprietäres amp;nbsp;fingulos amp;nbsp;à Deo ipfofiuc per fe Deo ineffedn Deo fummc feil perfeétiftimc, irein æqualitcr,5t incomnautabilitcr inefTe, etfi ty-men a'q'.ic à nobis non ftntiuntur. tx quo fit, vt quæ bonitas Deo competit, quæ iuftitia, qux fapientia ca fit fumma 5t pctfelt;ftiffiina,amp; inconiinutabilis : non autein qualis in nobis, vclangclis,int'hoata,vcl rné(urata,cernTuc g'a dibuscomprehcnrs,vcl mutabilis,vcl inipcr-fefta. Auguft. inEnebirid. Itaquead Deiiu-ftitiam ne pari quidem funt ipfi Angeli beati, amp;nbsp;iufti,ncdum nos homines lob.q. v.i8. amp;nbsp;15. V.15. Ad ciiisbonitatem neque Angeli, néquc homines boni funt. Matth. 19. v. 16. Q_od i-dem de cactcris cius proprietatibusdicendum eft, vclutidc mifericordia, potentia , fapjen-tia,paticntia. Ex quo fit vt hat virtutes in Deo neque inagis neque minus fufeipiant, in quo funt effentia ipfius, amp;nbsp;femper fammar. In no-minibus auteni fufeipiunt. Poftuntenim in-tendi amp;nbsp;reinitti,quoniam in rebus crcatis funt ipfç qualitatcs, non autein ipfa rcrfi ciTcntia. Deus cnim feipfo inaior.St perfeftior eff' no potcftiat homopoteft.Ergo vt omnes amp;nbsp;fin-gulç Dei virtutes fût in co pcrfcéliffimæ,8lt; fû mæ:fic ctiam funt æquales in Deo. Ncqucc-nim mifericordia maior in co ipfo eft, quam iuftiria,quia nocentem non abfohiit,Exod.34 v.7.Ezech.i8.v.24.amp; 25.ncquc bonummalum dicit,neque item bonü malum appellat. Nó-

Cap.6. IsAGOGEs Christi ANAE queitéfapiétia maior, quapotétia,fcd omne? amp;nbsp;fingiilç in co æquales amp;nbsp;parcs. Atque tame fjngulç no fentiutor çqualitcrà nobis propter infirmitatenoftrâ vel conferuationc. Naànp bisDei mifcricordia plus fcntitur,quam iuHi-tia; ctfi in eo ipfo vna altera ma'ior mcliorque non cft.Itaquc valde mifcricors Deus dicitur, amp;nbsp;diucs in mifcricordia potiHS,qua in iufiitia, tioftri tantu rationc,nó in fefc^quiaDcus facit VC plura mifcricordiæ benignitatjfque fuç effe Öa fentiam*,quàtn iuftitiæ Ep.2.v.4.ïa.2.T.i5. pfal.jO.v.ó.S’Jnt ctiam bg proprictates in Dco incoinrnutabilcs,quia non poteft non femper talis cfle Dcusictfi talis non eft inuitus, vel nô-IcnsJcd bocclTc,cR Deiim cfTc.

Tertia régula cP,Nullas in Ôco proprictates cfTe contrarias. Non impedit mifcricordia iuftitiain,quia mifericordia ipfa in Dco iufli-tiaeft. Ambr.de obiruTbeodof. Profper A.-quitanicus aâ excepta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, née inifcri-

.cordiaiuftitiain Dei cxcludit. Auguft. Serm. loi. de Tempore. Nihil cnirh corum,qux contrarictatem fufcipiunr, diuina; naturæcô-petit, nccprrumpi, vel mutari pofTc vidcatur. Præccrcà omncs,quæ funt in Dco, propricta-tesfunt turn cfTentia,turn virtutes. Inter vir-tutes autetn vna alii contrari.i non cfl, nee cf-fentia eft contraria cfTentig. Ergo neque proprictates in Dco. Potcfl qiiidcm vna propric-tas inDfo.ibalia diuerfaefle, diuerfiimqucfi-nem fpi â.ire,refpcélu creaturarum, vti mife-ricortiia Dei alitid fpcâat, quàm iuditia. Babi.Iib.i.Contra Eunomium: qucmadmoduin infer

t I K E K I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I«

inter morales virtutes dinerfa eft frugalitas 1 libcralitate (ilia cniin honcficfna confcniar, hæc verb fua honcllè largitur ) tarnen rti frugalitas 11 b cral it a t i contraria non eft» ita ncque Dei inifcricordia iuftitiæ. Ratio eft , quia in contrariis vnum aliud tollit, amp;nbsp;pcrimit ; virtutes autem fc conftruant mutuo : tacit rain» frugalitas, vt liberalitati fit locus; Ita iuftitia* vt ut Dei mifericordijE locus. Quarc non funt, contrariæ,quanquam noftri ratione diuerfar. Item, vtrunque contrariorum invno amp;nbsp;co-, dem fubiedo fimul Sccodem tepore confifte-re non potcfi. In vno autcmamp;: codein bomi-ne bono amp;nbsp;in iifdem opibus amp;nbsp;frugalitas gf li-beralitas verfari ac pcrcipi folct.Sic in vno co-deraque Deo iuftitia amp;nbsp;mifericordia, in quo proprie funt eftentia ; fecus eft in vitiis, quia vitium virtutijamp;vitioru vnum alii eft faepe co-trarium, vt auaritia prodigalitati aduerfatur» Vndcftt,vtpaffimtituli ,quidiucrfi quidem funt,Deo tame tribuatur. Dicitur enim Dcuu 5i.v.5.amp; 39.1.Sam.2.7. amp;nbsp;punitor amp;nbsp;faluator, dicitur iuftus amp;nbsp;mifericors, quia vna proprie-tas alter! in Deo contraria ncquaquam eft, amp;nbsp;in co vtraque poteft fiibfiftcre contra Marcio-, nis fententiam. Bonum igitur à bono differro poteft, pugnarc tarnen cum bono non poteft» quia fines habent codem fpcdantes,vt docent Philofopbi.

Quarta régula eft,Inter attributaDei noa elfe diftindioncm realem, fçd tantum notio-nis amp;nbsp;rationis, vt docct Bafil.lib.i.contra Eu-t nomium,bnv9ictzf

Quinta rcgola.Quædain ex Dei attributis commiinicantur rebus creatis, quscdani non. Qnx enim ex lüis tribuuntur : co ciim adic-éftonc gradns alicii!iis,c3 córniinicantur crea-turis qiiibufdain , vc in quibus dicitur Deus fiimnic tabs, velut bonus, iu( iis amp;c. Quæ verb fine vîla verbi aut gracus eöparatione Deo inCunr, illa nullis creaturis trib.tiintur aut co. municautur, vclnt æternus, infinitus amp;c.Cæ-tcrùm qiium attributa Del rebus creatis di-cunturcommunicari, non ipfa illa , qiix Dei cfTcnrialta funt, cotnmunicantur : fed corum, Vti diximiis, tantiim effefta. Ergo ipfa boni-tas Dei non tribuitur bonis vel bominibus, vel angelis, fed ipfius cffentialis Dei boniratis tantum cffvâum, 8c crcata bonitas in illis cft. Nam cfientialia Dei Vcl alterias naruræartri-bura non cgrcdiüturfna fubieöa.Nam fiDcus nihil córnunicarct niiîla res effet,vel exifttret. Si qjç ipfehabet cffcntiali.i,cadcin comniuni-carct,rotDeo5 fjcerct,(]uot rcs ab co produce-. rctur.DcniqucThomas in i, fccundæ Quîcft. l6. Artic. 7. amp;nbsp;doét or Hieronymus Zanchus lib.primo de Natura Dei.cap.9.8; lo.rcélc annotant , nimirum ifta attribata non prædicari de rebus creatis in abflraéto, vt bonitas: fed in concreto,vt bonus. Nemobominum veritas, nemo fapientia , nemo iufiitia eft : fed multi participes funt vcritatis, fapicntiæ, iufiitix. Solus cnim Deus nullius participationis indi-gus eft. De quo quicquid digne vtrunque rentitur, non qualitas eft, fed effentia. Leo r,

aliquot folchncs, amp;nbsp;fanquain communes locos fcriptiirç obftrua-re, inquibus maximi amp;nbsp;propriilsiiri tituli Dpo tribuuntur , qua 1 is eft ille , qui eft apud Mofem, Exod.52j.vcrf.5.6.7. i.Chronic.29.v. 11. T.Tim.i.vcrf.17. Aliosautem ftudiofusado-Icfcens huic fimilcs obfcruabit,amp; in mär-pinc hoius cnchiriilii annotabit diligenter. Facilioris tarnen methodi gratia , amp;nbsp;vt adole-feentes ipfi à nobis prætcrmifl'asproprictatcs in locos communes Eiciliiis redigere pofsint, lue aliquot cxplicabimus, vt ad noflram mc-thodum »aut ctiam mcliorcm àfeobferuatas cxigant. Imprimis autem in hanim propricta-tum obferuatione illud animaduertedum eft: Quafdam proprictatcs(ctfttoti diuinæ naturæ communcs)vni tarnen magis, quam alii pcr-fong folerc in fcriptura tribui, vclutiferèpo-tentia amp;nbsp;crcatio, ctfi totius Trinitatis opus commune eft,amp; proprietascommunis,tarnen vti Collofs.T.vcrf.ii.Eph.r.vcrf.19.1. Corinth. I.vcrf. 30. Gcncf.i.vcrf.2.1. Pctr.i. verf.2. Patri fcrcamp; fa?pius dari folct : fapientia , Filio: vis autem effieax ad agendum,Spiritui Sando.

Cap.y. IsAGOGEs Chrisi*ianaï Ifaquc commodiiis erit huiufinodi ad fingti* las perfonas refcrrc,ctfi cómuniter ad omnes pvrtincre polTuntjCjuod Sc nos facjcmas,

Prætcreà illud quoquc obferuationc in hi» proprictatibus colligcndis dignunvcft: Qnaf-«fam cx his generaliter omnibus popiilis,totr-«juemudo notas cfle,quafdam autem foli Dei Écclcfiæ,veluti qubd Deus ludex fit,amp; totius niundi Dominus, notum cfl omnibus popu-Iis:»crtimq.iiod fuorum fit vindex, foli Eccte-» fiaf eft notum : ficut amp;nbsp;illud, q jod eiufdcm fit Rex propriè, amp;nbsp;Pater, amp;nbsp;Saluator Pfal. 7.V.9, Pfal.84. v.u.Pfal.82.v.8.i.Tim.4.v4P. Sic igi-tur funt amp;nbsp;traftandæ Sc confiderandæ bæ Dc( proprietates, vt quæ font fpecialespro Eccle-iia,amp; fidclibus,ad eo? folos referantur. Quod G quande earura quoque aliqua vtilitas ad in-* fiddes pertincre dicatUF,quemadiiiodü Deus» qui fpecialiter fuorum rationc benignus ap-pellatur, aliquando tarnen in omnes homines beneficus nominatur i.Tim.4.9. ca vtilitas a-liomodo pcrcipi à fidolibus, Sc ab iis fentiri intelligatur : alio autem modo ab infidelibus: illisquidcm ad falutem : hisautem ad fuam i-pforura condemnationé Rom. 8. v. 28. Ergo tcclcfiçrefpcdu amp;nbsp;rationc quatdam propric-tates Deo dantur: quædarn autem omnium hominum gratia Sc intuitu. Nos autem hîç eas quantum fieri potcrit, tantum cxplicabi-mus, qua: gencraliffimè diuinx naturæcom-r petunt,non omnes quidcra»fed cx his tantum aliquot.

i?orró Damafccnus Orthodoxafide cap. z. primum omnium docet, Qiiscdam dc Dto noscffari pofTe, qiiædam non poflc quia nee dcccrenmo quçdâ ctiâ no poffe, licet ian-dilfima fint,vcluti Dcum fobriumjaut Deuin amp;nbsp;caftum effe, amp;nbsp;alia quædam. Itaque potius per verba negontia exprimi illiiii natura folct, vt dicatur k'Yet.f)ÿ(,ii.rtxîuT}im,a.KTi?v(,a.'7it'^o{,à-

^ueprinctpto,«bf‘juefine,N ô creMna^lrnmtttabthî^ Inuariabtliii Incopoßtw, Inuißbilis, Ince7porengt;: quàm p'er vocabula puram affirmatianem dc-clarantia,quanquâtamcn amp;nbsp;per ilia nonnun-quam deferibi poteft,veluti

n^.ity£tern*PerpetuHi, Omntpotès,Irnperarory(^c^ Veruntamen idem illc Damafeenus cap.5.tan^ demaliquaDciattributa env.mcrat,amp; docet verum DciimCffe, i. vnum. z. Perfeftum. J. Incircumfcriptum. 4. Mundi crcatorcm,ac gubernatorem.

Thomas verb in 1.1* quæflione 3. ait Dcû duobus modiscognofci,nempc fecundum fe, feu fecundunn fuam fubftantiam: amp;nbsp;ex iis,quæ pertinent ad ipfius operationera.

Vt Deus cognofeatur fecundum fuam fubftantiam,tum de.attributis,tum dc nominibus Dci traftandum eft. Acquidcmhatc Dei attributa o(fto illc rcccnfet, amp;nbsp;multis perfequi-tur, nempè quod Dctis fit i. Srmplex.2.Pcr-feâ:us.3.Bonus.4.Infinitus.5.vbiquc. 6.1mm« tabilis.y.Ætcrnus.S.Vnus.

Cæterùm vt de noriiinib.is aftnb ta Del ftgnificamibbs igamus i'i gcncre.q: ç abf lute de diuina ciRiitia »ocabul i dici utur, üla e-rnntiïtiiT de ca tripliciter,n'mirü rel cflTentia-litvr, vt Deus oninipiïEfcns,infinitus,Sft rms: quot;Vel metaphoricè,vt,q' ü rocarur Leo, Gigas, Sohvel ana'ogicc,vt qunm appellatiir Liftus, bonus , P. ter amp;nbsp;c. rcfpeótii nepe crearurarum. Q^æ nomina de Deo metephoricc dicuntur, illa prins crcatuiis competût,quàm Deo. Rc-Jiqua veluti q læ analogicè, vel effentialiter c-nuntiantur de Deo,illa prius Deo quàm crea-turis conueninnt, id eft,Res per ipfa nomina /ignificata: prius fuerunt in Deo qua in rebus creatis,licet vox ipfa prius de creaturis, quàm de Deo fucrit farpc à nobis vfurpata, illifq; im pofita. Qjxanalogicc de Deo amp;nbsp;creaturis dicuntur, nó tantü cóueniunt prius Deo, quàm creaturis,vti diximus , velut bonü cfl'e,iuftum cflFe Sec.fedctia dcDco amp;nbsp;de creaturis nó eniï' tiâtur vniuocc,q joniä pot iori pet Rtliortque rationedcDco dicûcur,quàm deCreaturis. A-lia cniin eft Dei iuftitia, q àm bo.ninü. Por-xó eaquaead Di i operatiovcmptrtincnt,amp; ex quibus diuina cfTerjtia quoque cognofcicur, vt vult Thomas,funt tria,

pcrfecutus cß Petrus Lom.Ii.i.Scn. Superiora omnia,c]iiæ tame Thomas habet,prætei mißt. Sed nosfcrupulofis ac fpmohs illis Scholafli-corum difputationibus oiniffisjfaciliiis ißa o-mnia ad juniorum capcimt tradaraus, amp;nbsp;de Attributis Dei populariiis difTtramus.

Acpi imùm decent nomina notarulit He-brxi ex fuæ lingtiæ vfu , quæ paffim m Seti-pturis Deo tribuunrur,amp; vocantur eflentnlia Dei nomina , quæ iJei natiiram maxime declarant, vteltea lingua in vi amp;nbsp;etymologia verborum locuples, nomina , a it ctiani pluia, operæprctium crit muenem ftudiofum annotare, fignihcationcrr.que propriam ea-rum vocum obferuarc. Talc nomen eft mn’» Sn, »ilN, n’, O’nSx, «c qmb -s vide Hitro-nymumEp.aJMarcelIa,A onageßma^Vlt;imo 5.

Sint igitur hæe pauca Dei gcncralia attri-buta,feu ciïeniialcs proprietäres, ex multis quas noshïc, tantum exeinpli gratia , tiaâta-nius,vt rcliqnæadharum methodum colbgi poiGntjin qiubustarnencxplicaiidis vtimur vocabulis ad nollrumcaptum accommodatis, vt docet Atguft. Serm.40, dc temp. Tte» iu~ fium Deutn , tn verbis humai ns nihil Melius , ijuod dxamuSi inuenio, jl\l aM ille ffi vit à iufiuiam. Diatur f cer.iit'e Deus , dicitur nefd^ re.^ts non exhorreat,nelctt Deus,poen.tet '^Deus. ideo turnen udißa verba fal.-.briter Scriptura ) de/cendit, (jut et) tu exhorres, ne tlla ^ust magna putaSf fans digne ditla arbitrerts.^t^Q ciÇi nbsp;nbsp;rba

pro capta noftro diciintur. Ac prima qiiidem proprictas eft hxc,ijuód Deus appcllatur

I. Ætcrnus, quu fine principio tumtem-poris, turn rei amp;nbsp;caufe eft. Multaquidcm ft' nein non habet,quae taincn habuerc, habént-que principiuin, vt Angeli, amp;nbsp;Anima: homi-hum. Multi etiam funt,qua: tempore quidcm fuis caufis funt coa:ua,vt Sol,8f radius hue lumen eins. (Natura tarnen amp;nbsp;rcipfa caufa fcra-pcr eft prior cffcdo ) Aft Deus vti fincm non habet, ita ncque principiuin fiuc ill«d temporis, hue rci cftc dicatur : fed eft ipfum lt;»amp;«). Apoc.i.v.n.lfa.^j.v.io.Atquc nomen Æterni propric foli Deo compctif. Hoc enim fuuin nomen cftc apcrtè tcftatur apud Prophetas. Amos 9. verf. 6. amp;nbsp;quum fuura nomen Mofi indicat, E^e/»rtw,inquit,7«»«riweinquo ftbi ætcrnîtatcm foli vendicat.Exod. 3. v. 14. Cur autcm Deus fit «ternus,hæc ratio eft.quod to-tus vita eft : vita autcra nuiïquâ mors cflcpo-tuir. Ergo non fuit tempus, ant aliud aliqiiod ante tempus imaginarium fpatiuin, in quo DcuS non eftet,ac viueretPfal.36.v.9. Ex quo quoque fit, vt regnum eius æternum fiiiflc di • catur, ideft, non fuiflc,quandoDeus non cf-fct,amp;: potetiffirausDeus Pfal.i45.v.i3.Et mille anni apiid efi probreuiffimo temporis mo-mentoeireccnfentur.2.Pct.3. v.8. quia eft ab æterno, nee quando fucritDeus dici memo -ran'ue poteft. Vt autem Deus in fetotus vita eft : ita vitam dat rebus omnibus, quæ viuunt. Rom. It. V. 3Ö. A^t.iy.y.lS, Itaque Jcho-uali

r I B ï H I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îâ

lt;]âh quafi ènTOçwîir dicitur, id cft,amp; à fcipfo ha-tenseflefeu exiliere, amp;aliis rebus omnihus dans.quæ funt,quacue cxillunt.

X Immortalis cft Deus,quod cftconfe-qucns.Quod cnim cil amp;nbsp;principium non ha--betjid neque fincm habere poicft. Vti autcnt Dci propria cft æternitas , ira immortalitas, quia ell rt amp;nbsp;«. Apoc.i.vai.Deus igitur elfe nce incipic, n ecdefinit, amp;nbsp;fi opera crus quædain S

( Incipiunt quidcm , amp;nbsp;tarnen non definunt,vt Angeli amp;nbsp;Animæ hominuni, ità Domino eas res fuftentantc amp;nbsp;fouentc. Ergo âllç hanc fuam immortalitatem habcnt^à Deo mutuatitûmà Deus autcm fibi propriam ha-jbet,nTim.6.v.i6.lt;ia:lum quidem amp;nbsp;terra trâ-fcuntSe vctcrafcunt, at Deus idem manct in ætcrnum.Pfal.iox.verf.aô.

5. îmmutabilis eft Deus, idquc omninô. Jac.i. verf.17. Quoel etiam ipfum ex cius ætcr-nitate amp;nbsp;immortalitatc pendet. Nam fi qua jatione mutariDeuspolTet,poftet interircea-dcm rationc,qua mutari,amp; eatenus quidpiam in co accidcns cftet, quatenus in eo quid mu-tarctur. Etfiautem rerum omnium prateH-tarum amp;nbsp;fcicntiaimminentium , amp;nbsp;futurarum xognitione plenus eft, tamenncque reminif-ccns voluitur in prætcritiim, nequefeiens ru-jninatur, neque fperans tenditur in futurum. JErgo clTcntia Dei, qua eft , nee in ætcrnitatej nee in veritate, nee in voluntatc habet quicr ^uara mutabilc. ■

Cap.7- ISACOGES ChRISTIANAE Quum fit cniin omnino immutabilis, etiain ' in voluntatc fit inîmutabilis,ac proindt vci il-fimus, oportet,licet nos inert JuU fiinus.PfuL 89. V, 15. 2, rim. 2. V. ij. Ex quo fit, vt oninc I quodpromifitjvcl ni’.nariir, pi'æftct.Luc.i. v. 37. Heb. 10. V. 23. 'Nammentiri nonpoteft. Tit.i.v.j.ncqueetiam vlUiisrci Deum vnqua vcrc pœnitet Rom.ii.v.29.Quod autem non* nunquam Dei voluntas mutari dicitur,amp;: nol- j Ic quod piius volucrat,vcli)ti vt Ezeebias mo- j rcrctur, Rcfpondeo,non in DuO, fed in rebus [ ipfis, de qulbus eft ilia Dei voluntas,fieri mu- , tatione. Non eft mortuus Ezeebias, quia Dtu rogauit,nc tunc raorcrctur.Itaqucco dcducc-rc voluit Deus Ezecbiâ regem.Non hint fub-uerfi Niniuitæ, quia pœnitucrûtiquæ fuit Dei de illis voluntas. Ergo no in Dco,led in rebus ipfis fada eft inutatio,vtluti fi in vno amp;nbsp;code loco ipfc ftem ÔC qüidéimmotus,tamé colu-mna,vel fcabclluni, quod mihi erat dextrum, mutetur, Hi fiat mihi ftniftrum , mutatio ilia eft in re , id eft , columna, non autem in me. Anguft. in 50. Homiliis 34. Auerfus eft à te Deus, quia tu tc aucrtifti:tu ab illo fecifti ca-Inm. Fugientis dorfa perfequitur, faciem rc-dcuntis illuminât. Non cnim Deusconuerti-tur, amp;nbsp;auertitur, manens corripit, incommu-tabilis corripit.

• 5 Potentilfimus eft Deus, imo omnipo.quot; tens «éxASf.non tantum multipotcns. Pfal. 89. vei i.iq.quod etiam ad cius veritatem pertinct ft ibiliendam.Ncquccniin veriffimus circt,nifi t'ftctidcin potcntilfiinus, vt ancminc ipfius dccretuna

dccretum ac voluntas iinpcdiri poffit : imo rebus omnibus fic impcrat, vt ip(i* volütatéi quanquam fæpe vel ncfcicntcs, vel rcluélâtcs faciarit.Potentia vero Dei eR non tâtùm gu-bernatio mundGamp; dircótio ad finem certum, qaeni ipfc ftatuit:fcd cft quoque vis feu virtus illa amp;nbsp;cffic3citas,qua rebus omnibus vires in-fundit,quibus illæ funt amp;nbsp;agiint Eph. 5. v.20. Vti ergo voluntas eins immutabilis eü: ita po teftas maxima, vt exequatur, quodpromilit, aut minatur, id efl, quod femel ßatuit.Nihil cnim eft Deo impolfibile. Alat. 19. verf. 26. Viresautem poteflatemque efhciêdi omnia, Cxcqucndi Si implcndi à feipfo habct,non au tern à nobis,vllaue creatura. loh. 16. v.i.imo ipfc cam crcaturis omnibus fumminiftrat, quameunque babent.Cætcrùm, quod ad Dei omnipotentiam pertinet, non eft huiufmodi à nobis cogitanda,vt illa cum ipfius fapientia amp;nbsp;voluntate,vt docet Tcrtullia.amp; Sapicnt.12. v.iS.aut mifcricordia amp;c.comittatui: fed qns; ipfius veritatem ftabiliat.Nam quçdam Deus no poife dicitur, vt mentiri Tit.i.fepdum ne-gare 2.Tim.2.v.i3.mori:quæ vt docent Atba-naf.Bafil. Allgull. Damafc.non àJvyttbJuy Deo tribuunt : fed cius veritatem potius ac poten^ tiam demonflrant Si aflerut. Hæc ctiim pofle eft infirmitatis,nô potentiæ.Scd nee cótradi-cloria Deus potefttquia cft hæc nó cóftantia, fed incôflâtia maxima.Nee poteft De’ quic-quid ftultus cogitaf ; quia omnipotentia Dei cft cum ipfius fapientia coniunóia.vidc Au-

6 Tcrribiliflïnius amp;nbsp;trcincndusproinde cfl De’, quod cxci'.is cxcquutionc pcdct.Mi ra eniin opera eius cu in fuis promiffionibus, tu in minis implcdis, Pfak^ó.v.q.Deut.io.v. 17.amp; Hcb.io.v.^hfJen'êdii»/ tnctJere tn rM nus Dei ■vtnentti.

q Optimus eft Deus, fiue fanóliffimiis. Quod verum e(l fiue Dcuni ipfum , fine eius opera omnia fpcótcs.Ec hoc ex fiipcriori con-fcquens cH.Q^ioniam cnim mirafunt Deio-pera,amp; longe ingenii nofiri captum fuperât, ujfi eadem illaoptimagc fanctiffima effent, Deus non effet, led tyrannus.Ergo Deus eft Optimus ac iuftiffimjs feu fanétiflàmus tum in fe,tum in omnibus opcribus fuis.Ifa.ó.v.j. ÄIatth.i9.v.i7. APOC.15.V.4, Et omnia fandi-ficat Deus , quæ funt f3nóta.Ezcch.2O.v.ii.amp; quæ datjomnia bona funt.Iacob.1.17.

. 8 Tncomprchcnfibilis eft Deus.Quod vc rum eft fiue de Dei natura amp;nbsp;effentia, fiuc de cius confiliis amp;nbsp;opcribus accipiatur. Quod ipfumetiamex fupcrioribusconfequens eft. Licet cnim quæ facit, omnia bona lintimulta tarnen ænobis non comprehendi ccrtuin eff, cur fint bona. Ac Dei quidem effentraeftin-comprchcnGbilis, qnialucem inacccffibilcm habitat.I. Tim. 6. v.ió.Pfal.iq^.v.j. Confilia . quoque eins funt omnino incomprehcnfibi-lia.Q^od fi quid facit Deusnaturæ nobis af-fticta? repugnans,nihil tarnen facit ration! re-p ign3ns,qualcilludfccit, vt ferrum nataret: item infinita alia facit in iudicandishomini-bus

feus amp;nbsp;punicdis, omnia iuft3gt;PfaI.3^quot;Vquot;^quot;Iob. jó.v.zó.Ifa.^o.v.ia.Ncquc enim funt Dei có-filia noftris fiinilia.If.55.v.8.nt’q; iniiifta,quia nobis incomprcbcnfibiliagt;AuguftinuSr

Cap.y. ÏSAGOGES Christianas vita ad maiorcm eoriim condcmnationcm,i-‘ pforum ciilpj, Pfal.j6.v.7.Rom.i5.v.3.z.Cor. i.v.j. vti mifcricordiffimus cfl,ita paticntiifi-miis,ctiâ erga iræ fu£C vafa Pfal. 86.v.i5.Rom. 9.v.2z.x.Pct.3.v.9.

II Dominus efl amp;nbsp;Rex Deiis.Ita queple-mis maieftacc,qua nos rcddit attonitos,amp; facit,vt no modo nos homines,fed amp;nbsp;ipfi Dia-boli contremifcant.Atque iiliid Dei imperiu in omnia cfl ,amp; omne genu rerum illi flefti-tur.If.45.v.9.amp; 23.i.Tim.ó.v.i5. Iac.i.vcrf.19. Hoc pendet ex eins omnipotentia.

n Pater communis,id eft, Bene factor eft DeuSji. rim.4.v.9.Pfal.36.v.6. Id eft non mo do clcftorum fuorum; fed ctiam reliquorum liominum.,quatcnusillis bencfacit,non quod fingulos homines clegciit ad falutcra.Imo ve 10 qucmadmodiim omnium rerum creator ell amp;nbsp;animaliun!,amp; inanimatoru , ita omnitt fu{lentator,conferuator,ac nutritor: fpeciali-ttr tarnen eleftorum fuorum pater ell in Do mino nofiro Icfu Chriflo.r.Cor.S.v. 6. Eph. 4.v.6.Mat.5.v.43.PfaI.i4.7.Gen.33.v.n. idquc ad falutem æternam , amp;nbsp;rcmiffioncm pecca-torum obtinendam,

' 13 Inuifibilis CÜ Deus , quia Dei plcnitu-dincm non modo corporisiCed nc metis qui-dem oculis vidcrepofTumus. ideo autemeft inuifibilis, quiainimutabilis. Omnecnim quod videri potcfl, cfl mutabile. Apparuip quidem fxpe Deus liominibus qua fpccic

voluit,aiit in fomniis,aut de die : fed latuit tarnen cius effetia , veluti quiim quis cininiis cer nit eos fa fees, qui ante Côfulcm prçferuntur, dicit fe vidifle Confulcrn,cui»is tamen pi çfen-tis infignia duntaxat afpcxit,nô ipfam Confu-lis perfpnam. Per creaturam igitur, corpo-reamquefubflantiam apparuit Deus, non per fuam elTcntiâ,!. Tim.ó.v.ió.Ioan.i. v.18. qua-tenus népc illisfeculis,amp; lioniinibus erât apta ilia forma corporea,quam 3fl'iimt bat,amp; ci rei, quara Deus fignifieare vole bat,cômoda.Bcati tamen euin vifuri dicuntur,poft mortem Mat. 5. non quidem inea fpecic, qua hominibus mortalibus apparct, amp;nbsp;qua ipfe non efi : fed in ca ipfa fubltantia videbunt bcati, qua ipfe cft,qiiod cft,fuo nempe modo. Perfeéte tame amp;nbsp;plenèDeum in fua natura vidcrc ne angeli quidem ipfipoffiint Matt.5.v.8.i.Ioan. 3. v.z. quoniam Deus nifi à ftipfo plcnècapi, Se vi-dcri,amp; cognofei non poteft. vide Auguft. in Epift.112.de videndo Deo.

14 Incorporcus eft Deus, quia fpiritus eft, amp;nbsp;inuifibilis, amp;nbsp;neque humana , neque a-liavlliusrei formx circunferibi poteft,vndc neque aliquo certo loco contineri. Ad. 7quot;. v, 24. Ifa. 66. V. I. contra Anthropomorphitas hæreticos.

15 Infinituseft,aç proindc vbique eft,vndc nihil illi abfconditû eft, fed omnia cogno-fcit.Heb.4.v.i3.Hie.23.v.24.Amos 9. v. 2. Ifa, 66. V. 1. Pfal, 139.V. 7. amp;nbsp;8. Nccobrtat Zach. I. V. 8.amp; n. Hoc cnim ad noftrum captura di-citur,Deü aif^nge/isadrntneri.Dciys crgô,qu!a C.iij.

Cap. 7. ISAGOGES Christianae vbicjuc eft, à nulla re abcft, ncquc ab vlla cU-jufuis rei vel minima partc:fed totus eft in to-ta rc,amp; totus in ßngu 1 is cius partibus. Totus in toto cælo, totus in terra , totus per omnia amp;nbsp;fingula diffufus. Ncque tarnen itaeft totus vbiquc , vt in dimidia mundi parte fit dimi-dius, in alia dimidia dimidius : aut tanquam in maiori mundi parte maior Dei pars ftr, in minori minor , quia ficciTc in loco, eft rerum eorporearum:fed vbiqiie totus, amp;nbsp;in feipfo totus : plus tarnen ab his, quam ab illis pro vaforum diuerfitate capitur: vti fo-nus idem fçpc ab his minus,ab i 11 is autem ma-gis pcrcipitur. Quum autem dicitur quofdani dcfercrc,vcl non deferere, non naturæ il-lius terminus poniturifedeorum opera dc-ftribuntur,spud quos cflc,vel no elfe dtfipna-tur. Hieronym.Tom. J. Epift. ad Marctllam,

Q^od autem Deus in cælo elTc dicitur, non tanquam in loco certo con-clufus fit, elfe dicitur in cælo : ncquc item vt pars cæli in cælo effe dicitur,vti fol amp;nbsp;luna,fcd quoniam hçc terrena omnia tranfgreditur cæli illius pulcritudo,maicflatis Dei denotandæ caufa dicitur cfTe in clt;Tlo,vt in pulccrrimo luo palatio.Sæpèctiam alicubi Deus fuilfe pccu-liariter dicitur,quia non vbique talis appa-ruit amp;nbsp;apparct, ncquc tanta maieftatis ipfius infignia c!uxcrût,ficuti illic, certoque in loco tunc apparuerunt, vti quum dicitur fuifle in Rubog Monte Sinai. Dchac quæftione, amp;nbsp;Vtiurn Deus fit vbiqueper tïTtntiamjpræftn-I|am, amp;nbsp;potentiana fimul, an per potentiara tan-

tantum,^dcThoniam in i. læ Quæfl.S.Artic. j.Quum autem res quæpiam in loco cfic diea-tur tribus modis, nempc vcl Circunferiptiuè» vt corpora,quæ partem extra partem habt nr, amp;parti$ccrtum fitum cuiufquc,ccrtämqiic di-mcnfione : vcl Definitiuc, vt Angeli, qui non certis patribus fuis diftinguutur, fed tota fub-ftantiæ fuæ proprictate 6uiuntur,vt quuni hie fint,eodcm tempore alibi non finf.vcl Replc-tiuéjVt omnia fimul loca impleat Deus,amp; qui dem folus, eft hoc tertio modo in loco, ira vc tarnen omnem locum impleat non fucccffiuc, non pofitu partium, fed totus in quolibet loco ,amp; loci parte. Itaque vbique eft prxfcns, Præter Deum autem nihil vbique præfcnseflc potefl, ac ne ipfa quidem Chrdli Domini no-llri caro,quantumuisglorificata.Reliqua Dei attributa perfcquuntur Scholaftici.Itaque nos ilia omittamus. Cæterùm in vniuerfunn eft modus triplex,quo Deus in crcaturis efle dici-tur.Incfl: enim,vcl vt Suftentator duntaxat,fic in omnibusineft: velvt Gubernator etiam amp;nbsp;dux earum , fie in folis fanftis ac cicdis, tum Angelis tum hominibus inefi. Etcertc pro-pterc^no tantiim dicitur in illis efle Deus, fed etiam habitarc amp;nbsp;mancreIoan.14. v. 13.amp; 17. ¥.23. Lombard, lib. i.Sent Difl.37.c3p. 2. vcl denique hypoflatice,quo modo in folo homi-nc Chriflo ineft, amp;nbsp;inhabitatDcitas Col. 2.v. 9. Aót. 10. v.38. Sic cnim Deus cum A: in illo hominc eft amp;nbsp;inh.ibitat, vt vnicam duntaxat pcrfonamduæ illlænaturæ conftituant, quæ eft Chriftus : in rclfquis autc omnibus fanêiis

ïïc incft,vt vnam cu il lis pcrfonam,nequ3qu^ efticiat. Iraq; inert in his Deus tfepytmtZf dunta xat:in homine vcro Chriftoctiâ v7rDça77gt;t®f.Qui fané duo habitâdi modi nô modo fcciidû plus amp;nbsp;minus differunt, ( vt volût,qui fcribûc Deu rtc habitarc in Petro,Paulo,amp;c. vt in Chrirto, præterquam quod in Pctro,P3ulo,amp;c. non cômunicat reipfa omncs fuas ciTcntiales pro-prictates ipforum humanitati feu carni Deus: at in Chrirto reîpla communicat omnes fuas ertcntiales proprietäres iprtus carni) (cd diffc-runt toto gcnerc, m J}eJ/à,':raffây,vt loquuntur. ErgoDcitasin Chtilto inert JzreçaTrxmfj’n Pc-jcro verb,Paulo amp;nbsp;fanélis tantum lyipynTTuSs, Si propter cflèóta quædam. Modus autcmillc, quo Deus inert in fanlt;rtis,portquàm in catkim rcccptifunt, amp;nbsp;quandiu viuuntin h s terris, ert idem generetdirfcrt duntaxat gradu, quo-niam majorem Dei in fefe habitantis fentiunt fanéti in cælo,quàrn nûc dum hïc vi-uunt,amp; manent.Nâ de rtatu corporis hîc pro-prienô agitur.

g'-'Hus, quç Deoin Scri-tribi iitur,diximusappcilari noua quxdamin Deo qualitas, qua? illi compctit IX tempore,non ipfius quidcni Dci rationcjfcd cius ipfius rcj,adquam rclatus quid

I 1 fi F. R I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ZI

quid huilifmodi eflcdicitur Deus: veluti, vt fit Deus hominis Dominus, accidens eft in Deo, rationc hominis,non autcm ipfius Dei. Nihil eniin noiium cftc incipit Deus, quafi ex nouopropofito, quod prius ci non incratrfcd ex rcipla, ad quam tale quid dicitur, accidens effe exirtimatur. Itaque fine iis accidentium nominibus fuifte Deum dici potcft. Eodc mo do, quæ metaphoric« de Deo cnuntiatur,fiint intelligenda, vclut accidcns.Sic dicitur noftro fenfu meminiftc, item obliuifci, non ipfius quidem Dei ratione, fed noftra tantum.Vidc Thomam in. i. 2* Qiiæft. 15. de Nominibus Dei Artic.y.Zanch.lib. i. de Natura Dei cap. to. Q;iod autcm Ira, Pœnitentia, manus, pedes amp;c.tribuuntur Deo, per «i'flfaTrawBSïzaM' de Deo dicuotur, nempc qunm ea agit Dcusno-ftri ratione, quæ homines irati, vcl pœniten-tes agercfolent : item manibus amp;nbsp;pedibus. Sc aliismembris vtetes.Anfelmus fic tradit.po-tentias operations Dei vocat Auguft. Pfal.9^

De y I^ITATE Effentdiuin/t, ^TRI-NIT ATE Per(lt;)narum:acprimum dç TnitAte ElffeatiAdiuinte.

I c vcrus Deus , cuius amp;nbsp;propric-grates amp;nbsp;accidentia fupra expofui-

Quod ad Ç oi'iw fiucc Vnus; cflentiâj ( Quod ad f Trinus, wTrosoOTz lt;nbsp;nimiru Pater vero fine alius eft S Filius fubfiftc- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ Spiritus fan

Quod dicimus verifsimum ap parcbit,fi locus Dcut.6. verC.^^. Marc.iz. vcrf.19. Domtntu 'Deui tutu vntu eßtCüm loco Matth.28. vcrf.19. S-tptizmtts tn nomine T.atrii,(if' Ftltj, i^Spirittu conferatur. Cæterùm Thomas in 1.2« Quæft.ii.profcrtalias rationes. Summa huius difputationis co redit, vt docct Auguft. turn lib.i.deTrinitateDcittum Scrmo.dcTempo-rc.119.124.i3i,amp; ij5.Et Thomas in 1.2s Quçft. 59, vt fccundum facras Scripturas Trinitas, •i. Pater, amp;nbsp;Filius amp;nbsp;Spiritus faniäus, probe-tur vna,id eft , vnius ad numcrum amp;nbsp;ciufdem

cifentîa:,amp; infeparabili æqualitatc. Item vt ilia vnitas demoriftretur trina, id eft, Pater,Films, amp;nbsp;Spiritus fandus, id eft, non folitarius Deus, qui fibi ipfc Pater fit, amp;nbsp;Filius, fed trinus,perfonarum rationc.Auguft.Scrm.129.de Temp.Si lt;fuù fubfirakens aut FiUum, aut Spiti-tuMfanilum,ittt folum exiilimet ejfe Deum Patrct ^dtei, aut credi vnum Deum,anathemaßt.

Hæc difputatio cft ciiifmodi, vt nec alicubi pcnciilofius crretur, ncc laboriofius aliquid quæratur, ncc fruâuofius aliquid inucniatur. Quod quidcm totum arcanum eft, fed tarnen crcdcndum , quia à fcriptura rcuclatum, amp;nbsp;in hoc fumus Cnriftiani, quod vnum Dcu^ in yrinitatc cófitcmur: quod profani (quicquid dcTrifmcgifto amp;nbsp;Platone dicatur)non agno-ucrüt, vtdocet Thomas.Conftitucrunt cnim plurcs cflentias,quod nos homines Chriftiani ncquaquam facimus.ErgoTrinitas,id cft,Pater,Filius,amp; Spiritus fanélus feciindom natu-ram diuinam, vna eft etiara numero cftcntia, quia niilla dari potcft altercitas vçl diucrfitas, per qua rationeeftcntiæ hæ pcrfonç différant; amp;nbsp;quiconque habet naturalitcr cffcntia in Pa trc,cadé ctiam habet naturalitcr amp;nbsp;in Filio,amp; in Spiritu fanfto,ctfi tarnen Pater cam habet à fç, Filius à PatrcjVt Filius Patris;Spiritus fan-âus à Pâtre amp;nbsp;Filio, vt Spiritus Patris amp;nbsp;Filii. Vndc rationc effcntiæ Filius eft ctiam amp;nbsp;eujTT:^an,euùivJ)rjH!gt;ni'gt;igt;vt aitBafil.lib.z. contra Eunom. Ratione autcm pcrfonæ cft à Pâtre talis.Ratione igitur per quam aliquid ad aliud eft,ea effentiæ vnitas in tribus perfonis reipfa fubfiftic, amp;nbsp;difiinéla apparct.Naturamautcm illam, fiuc cffcntiam Grafti cvtniur vocantiPcr-fonam autcm óttoshw nominant.Hcb.i.v.j.Er-go vnitas cft in Trinitatc.nô qua Trinitas cftgt; fed qua vna cffcntia,id cft, - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Hæ très pcrfonæ fint v-nius amp;nbsp;ciufdem numéro ef-fcntijCjpotcntiaE amp;maicftâ-ris; quoE Dcus lîue diuin» appellatur natura.Itaqnc v-Duabus de eau- nus eft Deus,non plurcs: v-fis amp;nbsp;quod 1 nus Omnipores, no plurcs. 2. Tres perfonæ çqualitcr amp;nbsp;infcparabilitcr femper ■' extra operantur: ctfidiflin-gui ciiiufque ratio amp;nbsp;opc-j-atio potcli.

Ex hae veto enentiæ in tribus il lis perfonis identitate,-7w«7T7)/n , ac fingularifsima feu maxime vna vnitatc, illad cft quod ait Chriftiis Ioan.14.vcrf.10. Sgoßtm in Pâtre,Pater efiiti tnt', qnx^res à PatribilS5«ai;:(^K’»lt;',id cft, mutua confcfsio Si im mcatioPerlonarum difta cft. Q^m enim eirenria diiiina fit infinita , amp;nbsp;ca Pater,Filius, Si Spiritus fandus totam pofsi« deant finguli, necclTc eft, vbicunqiie vnus cft, alterum e(Te, Sc alhim in alio cfle, Patrem in Pilio,5e Filum in Parrc, amp;nbsp;Spiritum fandum in Patre amp;nbsp;Filio. ^oti auteni tiicemlum f£f,ait Cyrillus li.^,in loä. cap.4O.P4Zer4F»Z(9, velia Filio conctnttur. NeceH Filittstn Patre,vtnotin *J)eo ejfe Sc viuere elictMur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id cft , per

Dcum,qui tarnen de eins eftentia non fumiis. Verum de bis vide Auguft, lib. dc Trinitatc Dei amp;nbsp;Scrm.38.de Temp.Item lib.dp Vnitate amp;nbsp;TrinitateDei Tomo 4. vt bîc brcuiorcs fi-mus. Imprimisautem Dionyfii librum dc Diuin.

SiojM à Latinis fubflanttam dici, a-pcrtifsime doceiHcrmius Sozom. lib.4.Hillor. fuæ cap. 6. Augufti-~ —^*^*^**^® 3C melius ejfen-tiam'/cmf.âViictùmnaturam. Vndc vna h«G Grsecavox im'ai tribus Latinis rcddi potcft, fiih^óntidtiejjentix^ii nature ; quod cû diligenter in cxplicationibus amp;nbsp;concionibus noftris obferuandum, ne tcmere fubftantiam amp;nbsp;«n*? cum fubfiftcntia amp;nbsp;•Cisnmen confundamus. Q^nqua tarnen amp;nbsp;Grzei Ik Latini fcriptores nonfemperNaturam amp;Subftantiam cumEf-fcntiacófundunt, fed fa?pe diftinguunt. Nam effentia iof* cofidtratur vt fjmplicifsima,amp; o-mnib’ accidentibus amp;nbsp;proprietatibus fpoliata rci cuiufq; côftitutio amp;nbsp;forma.Natura cflçw-* «jf, quum illieffentiçiam aliqua accidcrûr,nc-pc vel proprictatcsjvcl accideutia. Subftantia verb fæpe ab iifdem Latinis Patribus pro \ssti~ id eft, reipfafubfiftente fumitur. Vide loanné Damalccnum in li. Ifagogcs cap.j.Sc de Diakética cap.59.40, amp;nbsp;dcinceps. Thomä in 1.2* Quæft.3_3.ad Artic.2.Quod tarnen feccrunt quidam alii Scriptorcs Eccle-fialliei. Cæterîim ex harum duarum vocum itrjilamp;i-ÿimmnut diftinftione amp;nbsp;diligent! ob-

Cap.n. Isaóoges Christianae feruatione, rnagna vel lux, vel confufio toïi huic difpiitationiaffertur. Acicjnsquidem no men in ca fignificatione, qua nüc vtimur.noii rcpcritur in Sacris liceris. itaque Arriani de fcriptis amp;nbsp;fermone nollro tollenda.m cflc dif-putabanti.fed quum Hærcticorum càiilllis rc-fpondcnduni effet, noua nomina vfurpanda fuerunt, vt ait Athanafius, qust amp;nbsp;fignifican-tiffima,amp; traduciaaliundc effcnt.Itaque contra Sabellii errorem vox •amp;nisainii!ramp;:qujdcm ex ■ Scriptura rcpctita,cœpit in vlu effe: cótra Pau li Samof3tcnî,qui AntiochiæEpifcopusfuit, hærcfin vox Blt;veif:vtraqucpofteâ contràArria-nos valuit,vlurpataquc fuit,amp; mcritô.

à vetei ibuSjVt ait Cyrillus, Trinitate, formata eft ex '’°rninc Deiéw : quod extat in veteriTeftaméto Græcè côucrfo, ^ixu.j.Na indefit a/TwrSf inot, quç voxalioqui nô extat inScriptura.Oi^Â quid fit antequâ de finiatur,vocisambiguitas diftinguêda cil,qua effe TTOAiîwftoy docet Ariftot. lib. 5. Metaphyf. Nosautein hic,quæ huic loco fignificata con-ueniunt, folàm expliccmus. Quoniam enim à rebus naturalibus hæc vox ad res Diuinas amp;nbsp;Theologicas tradudlaefi,vidédum eff quomo do ea Phyfici vtantur, amp;nbsp;quàm varie, vt quæ fignificatioad noftrum inftitutum pertinet, eaaccipiatur.

ficätutn,vnum Dialcdticorum propriurojalto* rum Phyficorum. Ac Dialeâicis quidein ink eft,quod per fc cxifiit, non autcm in alio lubfiftitjvt Petrus, Paulus, hie homo, hiela-pis.Quod autcm in alio fubfiftit, no autc per-fc,Tti color,amp;• magnitudo, DlaJcétici tvpjitßii. Mi appellant,id cft,rff«gt;/f»r : non autcni way, id clt,y«Ay?4««4w.hæc fignificatioftriâior eft. Altera Phyficorum latior. Eft igitui «s/a Phy_ ficis ipfa cuiufquc rci natura , quæ definitione debet cxplicari. Atquctunc ctiamin acciden-tibus ipfis eft quædam ,id eft,natura quæ-dam,quæ definitione poteft tradi (Nam amp;nbsp;aU bû,amp; frigus,quç funt,accidentia,definiri pof-fant,amp; habemt iareuf, quandam quæ adtnodû in Metaphy ficis rcótè tradit Ariftoteles ) fie hoc locowtcF vfurpamus.ficapud I. Confukos èe/* aceti.i.natura accti,dióta eft.Et quia in défini-’ tione illud fpeâari folct, quod pari rationc æ-qiicadoîiciufdem generisiodiiiidua pertinet» idcirco fit, vt iuin fit in quaq; re ilia vniucrfalis natura,quæ de multis indiuiduis æqualiter di-C'tur,amp; vt Dialcéliei loquuntur,vniuocè prç-dicatur : vti in Petro amp;nbsp;Paulo amp;nbsp;Timotheo, humanitas, id eft , humana ipfa natura eft iw«*: fie in Pâtre,Filio,amp; fpiritu (ado Deltas,id eft, diuina ilia cfrentia,qi)ç fuperius ex variis attri-i butis explicataeft,»«* appcllatur. Primum c-nim quid Deltas feu diuina effcntia(aliud au-té eft Deltas,id cft,Stó-rar,Col.2.v.9. aliuddiui-nitas,ld eft Âï/37»f,quia Deltas eft efTétialis,8f i pfa natura dtuina: Diuinitas verô eft donû tâ-

Cap.rt. ÏSAGOGES Christianae tùm participatum, amp;nbsp;Deitatis cfFeftum)ErgO* quid Deltas habeat cum vniucrfis illis Pliyfi-cis naturis.r.cuni fpeciebus aut gcncribus cô-munc, vidcnduin eft. Deinde quid habcat ab iifdcmdiuerfum. Hocautemhabet primura commui/ö, quöd vniuocc de tribus perfonis enuntiatur Deitas. Ergo non eft in ca aliud Pater, aliud Filius,aliud Spiritus Sanâus, fed vnum funt, loanuo. v. jo. Secundum, quod* vti in rebus naturalibus vniuerfalis illaindi-tiiduorum natura , quæ Inin appellatur , extra' indiuidua non fiibfillit, vti docet Ariftot. lib« I. de Anima: ita neque diuinitas extra tres il-las perfonas fubfiüit, aut cfl. Nain per fe con-fiderata ilia generalis effentia amp;nbsp;extra indiuidua fua nihil aliud eft , quam quædam animi notio amp;nbsp;cogitatio, quam inefte rebus indiui-duis amp;nbsp;fingulis eiufdem fpcciei aut generis Gontemplamur : vti humanitas extra fingulos hwmincs confiderata non fubfiftit in reruni natura, quicquid Plato de fuis Idæis ftaruat. Tertium eft,quod vti ilia is?« fingulaamp; omnia indiuidua,quæ funt eiufdem generis amp;nbsp;nominis comprehendit, vtihominis natura ineft in fingulis hominibus : ita Deltas in fingulis perfonis : amp;nbsp;in quibus ilia vniuerfalishominis ratio non cfl,homines dici non debcnt,ita nec Deus, in quibus ilia Deltas non eft ; vt fruftrà vel homo quæratiir, in quo ilia humanitas no fit, vcl ilia humanitas (quæ eft Petri vel Ioannis 5rc7*)cxtra fingulos homines, de quibus di-eitur pari rationc, tlTe vcl fubfifterc fingatur.

Sunt igitur Pater amp;nbsp;Filius amp;nbsp;Spiritus Sanöits vna cadeq; cffcntia.nimirü Dcus,ncquc diui-na natura aliud cft quam hi tres, ncqiie alibi fubfiftit: amp;nbsp;in vnaquaque triuni Pcrlonarum pcræq;,amp; pari ratione tora incfi.Itaq; vt Hominis,ficDei nomen fæpc abfolutèleu generaliter fumitiir,pro tota eflcntia;facpc pro vna quadam perfona, vt pro Filio.Ergo fi ab vna pcrfona, vclut Patrc abclTet Deltas,DcuS illc non effet.Ergo quicquid cft Pater,qua DcuS, quâcffctia,quâ æternuS,hoc idécftFilius,hoc Spiritus Sanéius.Na fecundum cftctiamhoc eft Pater,quod Filius,quod S.Sanólus.Ncque tarnen fic vnaiii effentiam in Patrc amp;nbsp;Filio amp;nbsp;Spiritu Sanóto dicimus,tanquam vnam mate riam,ex qua trcsillæ Perfonæ conftet,amp; fub-fiftant,vel vnam fpccicm quç habeat tres iIlas Perfonas,vclut tria indiuidua.Nam in indiui-duis ciufdcfpcciei multiplicatur numero cf-fcntiaffed in illis tribus Pcrfonis cft'entia diui-na vna manct,amp; quidcm Humcro.Vndc fit,Vt ad difcrimcn iHud inter pracdicationcm Dei-tatis de tribus illis perfoniS, amp;nbsp;fpccici de fuis indiuiduis notandü Patres fæpc dicant, Tret perfonas fubfiß'ere tn tlla dtnina ejfentia:non tan-tiim cä fubfiftcre in tribus pcrfonisifed,quicquid illa effcniia cft (quod tarnen aliud nó cft quam tres illæ Perfonæ fiue fubfiftcriæjin his tribus côfiftittotû amp;cópi ehéditur,Nó fie fpe ties in tribus fuis indiuiduis vna numéro cfic tia eft.Ergo tres illæ Perfonæ diuinæ no fur,t plures cflcntiçivnde fit,vt Quaternitas, id eft, Effctiaprçtcr Perfonas à nobis nö inducatur^

Prçtcrca Pcrfonas ifiasdiuinas no feparam*, vt in rcb’ creatis,indiuidua ciufdc fpeciei fcpa râtur,fcd tâtùm easin vna amp;nbsp;eace numero ef-fentia diHinguimus, 8i proindeiilæ dicuntur »fzoovozicScd ubiici poteft, Si Pater,amp; Filius,ÔC-Spiritus Sandtus funt,quia funt eiufde cirétiæ,amp; quod vnus elt,idd ipfii eft aliusf vti . quod eft Pater,qua Deus,hoc ipfum amp;nbsp;Filius qua ide Dcusjcur non cade ratione Pctrus,amp; Paulus,amp; lacobusdici Ójuïoi/st';/,non pott runt, quia funt homines, amp;nbsp;quæ hominis definitio Petro conucnitjcadcm etiâ Paulo?Rcfpodeo, , In rebus crcatis,verbi gratia,in gencrc huma-no,nó fit comunicatio totius fubftantiç inter patie amp;nbsp;filiii: fed fecernitur tâtiim aliquid de patris fubfiacia,cx quo gignitur filius. Quare jpfa particularis humanitas,quç in vno clt ho ' mine,in alio cade ad nunicrû efic non poteft, ac nc in filio quidé,multö minus inalio.Ita-q; quot funt homines,tot funt quâtitatiuæ,vt loquuntur,humanitäres per fc fubfiftcntcs,amp; fcparatæ, quæ in vna humanitatis feu homci-tatis generali dcfinitionetantùm omnes con-ucniunt, ciim intcrca ilia generalis homcitas per fc nullibi fubfiftar.At no fût tot Deitates, quot funt Perfonæ diuinæ:fcd funt tres Perfo næ:vna tarnen Deltas duntaxat.Itê finguli ho mines fuis proprictatibus incómunicabilibus non modo diliinguûtur, fed reipfa plenéque amp;nbsp;diuife à {lTc fcparätur.’vndc fit,vt plurcs ho mines ctia ipfi* humanitatis rcfpcûu, feparAti dicâtur, ctfi comuni ratione appcilantur ho- gt;nbsp;Hiincs.Nâ finita amp;nbsp;fcpafatacll cuiufquc ho- , minis

minis v^rMwr.Vndc Paulus, amp;nbsp;Petrus, amp;nbsp;la-cobus,non funt vnus homomcc vbicuquc eft Petrus,illic eft amp;nbsp;Paulus. At Pater Dcus-Filidgt; Deo totam eflentiam eóniunicat,nec fingulas fcparatdfque Deitateshabct;fcd in vnadiuina efl'entia diftinguuntur tâtùni tres Pcrfonc,nó feparâtur.Vnde vbitûq; vnus eft, velut Pater* amp;nbsp;aker quoq; eft,vclut Filius.Ergo hi mcritó dicuntur.At très homines nó poffunc dici«!)oi/w9/:funt enim indiuiduain rebus cre-atis eiufdc generis inter fe feparata, ac proin-deóuozoJjyotjion autem s/zocuotc». Atque hæc pió, priaamp; »ixQcuatw óf/.oi'.vlt;nis fignificatio eft, Sc difterécia,cótra quam lophifticè Ariiani in-terpretabâtur,vt fcribit Herrn. Zozom.lib.jJ cap.i8.amp; Cyrillus lib.i.de Trinitate. Td quod Bafil.apud Gregor.Nyft. in breui difputatio-nc amp;nbsp;orationc expofuit.Quod veró quçritur, Qaomodo igitur,quumFilius incarnatus cft, non dicitur tota Trinitas,id eft,Pater,amp; Spiri tus Saétus,inc3rnata?Rcfpódeo, Quoniâ ctfi. tota Deltas quidé rationc effétia: fuit in Filio carné noftrâ aftumete incarnatatrationc tamé perfonaru nó fuit tota incarnata.Tüc enim di citur Deltas relaté ad Filiû,vcluti quum Deus paifus quoque dicitur : qupm autem dicitur Deus gcncraflcFilium, Deltas relate dicitur ad Patrem. Damafc. li.5. de fide Orthodox, cap.6.In ftima igitur in bis tribus maxime dif fert ratio feu præd'icatio fpeciei de fuisindi-uiduis à rationc feu prædicatione Dcitatis dc tribus illis Perfonis,i.Qnód Perfonç ipfç dici polfûtjimo dicucur elle amp;nbsp;fubfiftcre in Eflétia

Cap.iî. IsAGOçES Christianas diuina. Indiuidua vcro non diçuntur cffc in fpccic, fed fpecits in indiuidui». Thomas in I. l’Qjæü.jO. NamnoncHvna numéro huniannaS) quz cil in lîngulis kominibust fed eft vna numero Deitas,vt in tribus fie ctü ftngulis Perfonis. Pater amp;nbsp;Filius cominunu cane vnâ amp;: totara tflentiam cuin S.Sando: at in hominibus pater non communicac filio totâfuam eflentia, fed parte eius amp;nbsp;quidc fc* parationis modo. i. Q^od tota Deltasçft in illis dntaxat tribus Pcrfonis:Spccicsaute,qiiç plura indiuidua habet,non eft dûtaxat in vno, aut tribus tota.fed in infinitis. 5 Quod Deltas vna Si cadem numero eft in fingulis Perfo nis,que fingulç totâ câpoffidct.In indiuiduis toc funt humanitates numero,quot homines.

K I N I T A S ficuti infcparabilis (jœié eft,amp; infinita; ita infcparabiliccr amp;nbsp;æqualiter operatur. I03.5. verf. 17.in operibus, quæ vocantur Ad extra, ytqualis cnim eft amp;nbsp;cadem vniufeu-iiifque Perfonæ poreftas. Nam quæ crea-ta funt, quæquc fubfiftunt , Trinitate créante amp;fuftincntc amp;nbsp;creata funt , Se fubfiftunt: amp;nbsp;quum libcrainur, quum item fal-uamiir, non àfolo Pâtre,fine Filio, amp;nbsp;Spiritu* .Sanôio : non item à folo Filio fine Pâtre, amp;nbsp;Spiritu S.libcramur acfalnamur.Ergo eadem funt opera Se effeéta .i. kidjideujulii- Patris, amp;nbsp;Filii, amp;nbsp;Spiritus S.etfi Filius non eft idem jpfe, qui Patcr.Ex quo fit, vt in codera illo amp;

communi opcrc feu apotclcfmatc propriæ fint amp;nbsp;diftinâ-ç fingularum Pcrfonarum opc-rationcs amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;manifeftätur ad vnam-

tjiiamquc pcrtincre perfonam. Ergo cadcm facit Filius,quæ Pater,que Spiritus S. rationc effedi operis, non tarnen facit codem modo, neque eandem Operationen! Pater, quam Fi-liüsIoaH.5.v.i7. amp;1.V.3. Nee enini facit Pater, qiiod Filius,neque quod SpiritusSanótus. Pater enim efijà quo cunäa lunt : Filius,per que funt omnia: Spiritus Sandus per quem viui-ficantur, fuftinentur, amp;nbsp;agunt omniai. Cor.8. V.6.amp; 7. amp;2. Corin. 13. v.ij. Pater in noftra: redemptionis opere feil effeflione mifitFiliu jnniundum. Ioan. 3. Filius fufeepit carnerr» loh.i.v. 14. SpiritusS. illam fandificauit, amp;nbsp;ex femine Mariæ corpus Chrifli côdidit,Luc.' i.Pet. I. v.2. AcTrinitatem quidem in omnibus amp;nbsp;fingulis rebus æqualiter amp;nbsp;fimul fem-per operari verum eft. itaquead folam Patrfs perfönam non pertinet quod dicitur, Deu^' hocivelttludfecut vel DeujproKtdebitDeusfa-ner.fedad totam Trinitatc,quç eft vnus Deus. Etfi autem in noflris vocibus Pater, FHius, amp;nbsp;Spiritus S. feparati funt, neque fimul dici ac pronuntiari polTunt, neque fimul feribi, funt tarnen in vna cfTentia vnum , amp;nbsp;in fuis operi-bus fimul amp;nbsp;infeparabilitcr opcrantur.Augu-ftin.in 50. Homiliis 31. Trinitas eft, fed vna operatio,vna maicnas,vna çternitas,vna coæ-tcrnitas,amp; opera eadem Trinitatis. Vnum cü-demque hominem , amp;nbsp;Pati.r,Ä: Filius, amp;nbsp;Spiritus fandus créât ; amp;nbsp;Pater, amp;nbsp;Filius,amp; Spi-

Cap.IJ. ISAGOGEÇ Cbristianae ritus fanólus vniis Deus créât. Attendispju-r ralitatem perfonarum, fed vnitatein diuinita-; tisagnofee.

Rinîtatis vox in Sacris feripturîs non rcpeiitur,fed taméad fjcilio-ré huius quatftipnis traélationc cft vtilifsimè ex Arithmctiçis fumpta,.

amp; vfus cius apud probatqs Scriptorcs Eccle-fiafticos frequens. Magna cnim inopi^ labo-ratbumanuin eloquiup),quum très P4rfonas Trinitas appellantur.non ytillud plapèdica-turjquoddunt trçs tllæ Pcrfonæ,fcd ne tacca-r, tur.Pytbagqrici igitupaciPlatonici ‘Tamp;iitJ'of np incn primi ab Arvbmctiçis ad 'Eheologos tra_ duxerunt vti alia inplta numerorum nomina»! quibus vti tarn bona confeientia poffumusji quàiu com muni cum iis Splp,terra,Luna,aère vtiipur, Nam omnia hominibus C.lvrillianis feruire debent. C.Tterùm Deus neque propriç triplex dicitur: neque tres Dii,neque j'rinitas Deitatis , vti neque fiiigularis quoque vocari debet. Sed neque Perfonæ ipfæ reótè dici pof-funtDifpares, Diuifæ, Scparatæ,aut Deuscô-fufus,compofi.tus,aggrcgatus ex tribus Perfo-nis,autfolitarius, qiicmadmodum in lib. i. Sent. Petri Lonib.Dilh 24.annotauimus; fed

neque Deltas genus aut fpccics trium illarum óiuinarum Perfonarum dici jgt;otcft,vti do-cuimus.

Rinitas videri humano corporco-quc fcnfu nó.potcft. Et tamé funt' fubfiftuntque rcipfa diftindç tres illæ Perfonç,quçGrçcis propter-càTelt;«burosHTM dicuntur ,atque ctiam numero inter fe illæPerfonç diffèrunt,contra quàm tarnen fentit Pet.Lomb. Lib.i. Sent. Dill. 19. Totenimin reccnfcnlt;iis illis ponendæ funt reipfa vnitates feu proprietates diucrfæ, quot funt Perfonç.Nam præterquam quod elfe ap-parebit fingulas PcrfonasDcum,quum de fin-gulisagetur: funt tarnen quidam turn veteris,) tum noui Teftameti loci apcrtiffimi,per quos. effcTrinitatem confirmatur. Ac veteris quî-dem hi funt Gen.i. v. i.amp; i.Item i.v.26. Pro-ocrb.50. v.4. Noui verb Tcftamenti teftimo-nia funt hæc loan.t. v,i.amp; 2. Item Matth. 3.16. 17. Matt. 28.V.19.1. Ioan.5.v. 7. a.Cor.ij.verf. 13.EX Paganorû autem amp;nbsp;gentilium Philofo-phorum feriptisteftimonia deTrinitatc cor-rogare plane infulfum puto. Qiianquâ amp;nbsp;Eii-fcb.lib.i.dc Præpar.Euangcl. amp;nbsp;Theodorctus locos quofdam ex fecunda Platonis Epiftola, quç eft ad Dionë,amp; ex Plotini Platonici feri-ptis inducunt adTrinitatis probationc.Quod

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D.iiij.

Cap.i4' Isagoges Christianae eft extra rem,quum vulgo etiam ludæi homines,qui legem amp;nbsp;Mofem tradebant,tarnen no ita aperte fenfifle de Trinitatc credantur,que-r admodumißi profanos Philofophos volunt, amp;nbsp;fcribunt, vel potiùs fomniant eos de ca cq-gitafTc.PorroTrinitatis imaginem amp;nbsp;hmilitij dine Patres in njultis rebus qujfjcrunt, tanti arcani illuftrandi Si cxplicandi gratia , vclutl in Sole, vbi eft calor , candor, amp;nbsp;Sol ipfe : i-tem cßluxin foie, Radius in aère, lurhen in oculo; Item in fonte, vbi eft fcaturigo , ri-uus,amp; lac lis:

Item in anima hominis, vbi eft intcHigen-tia feu mcns,mcmoria,amp; voluntas: item in a-nima vbi ell intclligcntia, res incellcâa, dile-étio. Denique no cHe plurcs Perfonas, quàn^ trcsjvariisargumcntis conatur oUcdcrcThomas in 1.2* Qiiæfi.50. Verumvnam hanc ra-tioncm pro optima amp;nbsp;fola habco, quod San- ’ Öa fcriptura non commemorar plures.Eas au tem rcipfa fiibGfterc,.nontantum eogitatio-ne finpi cfie, id cfReiTe triaj; vt Græci loq'tiun-rurJfvTtDsifTa Si amp;nbsp;tarnen rcipfa vnam Perfonam ab alia non (eparari,fed tantum di-ftingui veriffimum eft. Modus igitur,quo Pater habet diuinam illam elf;nt;a,facit, vt Per-fona patris fit rcipfa diftintta à Pcrfona Filii. Pater cnim ca à habet, vt à fcipfo Pater: Filius à Patre, vt à Patre Filius : Spiritus faniftus ab vtroque, vt '1 Patreamp; Filio fit Spiritus.Sub-fiftunt autcm fingulat, quoniam non poteft is modus tam diuerfus amp;nbsp;repugnans in vna amp;nbsp;cadem pcrfona cflt, vt idcmamp; afeipfc habest fuam

fuam cffcntiam,amp; ab alio. Subfifiit igitur Pater, quia reucraFiliu gcnuit. Subfiftit Filius, quoniam reipfa à Patreamp;gcnituscft,amp; gigui' tur. SubliftitSp. fanftus,qiiia quum ncquc fit Pater,ncque Filius,ab vtroque procedit.Nain aut falfæ fuut illæ operationes Deiadintrà: ncmpegcneratio in Filio,procelfio inSpiritu: aut illæ perfonæ reipfa fubfiftunt.Prius autetn vel fentire eft blafphcmum Ioan. 1. v. I. ne-dumaffererc.

Rrinitas eft vntis amp;nbsp;folus vcrus Deus, qui rcdè Pater amp;nbsp;Filius, amp;nbsp;Spiritus Sandus dicitur. Eft igiruf Trinitasvnus illeDcus, magnus, atternus, bonus, fapics, iuftus, niifericors, amp;nbsp;qualis fuprà delcriptus eft : idcoque non funt tres Dii:non tres omnipotentes, non tres fa-pientes. Sed vnus Deus tantiim, ctfi fint tres Perfona;, quia Pater non eft Filius, nee Filius Pater.Ergo Trinitas ad Pcrfonas Patri$,amp; Filii, amp;nbsp;Spiritus Sandircfcrtur, Vnitas verb ad naturam.EfTcntialiter cnini idem amp;non aliud eft Pater amp;nbsp;Filiusiperfonalitcr autc alius. Ergo de fingulis Perfonis fi quçratur, quid fit,re fpondcndum eft Deum effc. Quid eft Pater? Eft Deus. Quid eft Filius? eft Deus. Si Pater' eft aurum,amp; Filins eft aurum. De vtroque c-tiä fi quæratur, Quid fint, Pater amp;nbsp;Filius,re-.

Cap.l5' ISAGOGES ChRISTIANAE fpondcjDcum effc,non Dcos. Ergo Pater eft idem,qui FHius:rcfponde, fecuduin cflentiam verum cft,fecundum relationcm, alius eft Pa* ter, aliusFilius, alius Sp. SanótusQuarc vera eft il la Bafilii fcnteiitia,tres illas Perfonas inter fe non diftcrrc«fl7'«e,id eft,eflentia , fed 7fóïr^ iÏ!Wf^?4ts-,i.mod'O cam habendi.Nam Pater cam habet à fc : Filius autc à Patre:Spiritus fanclus, à Pâtre,amp; Filio.Ergo Trinitas vt eft fic cnücia turpropter Perfonarum nnmerum ac diftin-óioné,quód invnadiuina Eftentia reipfaamp; verè, non autem imaginiriè,amp; cogitationc animi fubfiftunt.Licet autem in vna diuinita-te intromittatur Perfonarum nu.mcrofitas,nó tarnen induciturDeorum pluralitas. Item in Trinitate no eft v.llus per locorum fpatia Pcr-.fonaru cótalt;ftus,amp; çomplcxus cogitandus, vti in Geryone tricorpore fabulx fingut, fed vna infeparata atque infeparabilis elTentia. Itaque nofunt in Trinitate tres Sapi.cntiæ,nô tresSpi ritusioó trcsOmnipotêtiç,fed vna tantum.Itê. in Trinitate ncq; gradus,neque aftedus dlfpar autdiuerfuscft, etfi in tribus hominibus eft difpar. Quarè tres illæ Perfonæ quia natura-rum feparatio fieri in iis non poteft, funt fin-gulxvbique. Nequccnimin vlloefle po-teft Pater, in quo non fit amp;nbsp;Filius, amp;nbsp;Spiritus fan-dus,ctfi ramen Triniras commixtionc cöfufa non eft. Et quod figillatim in Scripturis milita de fingulis Perfonis traduntur, fit, vt infi-nuetnr,quanuisinfeparabilis Triniras, Trini-tas tarnen : aliter enim humana mens cam ca-perc nópofict.Ergo Trinitas ratione Perfonarum

'**/lt;•■ L T B E R *1 J» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* r

fum eftjnon autcni rat jonc Eflentiæ, quæ tarnen Pcrfonæ in ca diuina EfTcptia nequccô-fufæ funt, nequcfcparatæ, neque iniaginariæ vUoniodojftd reuera fjubfjftétes amp;dillipâ.æ. Singulæ vero illæ-Perfona: tptam Deitaten) reiipfiuçfed çfTentiæ in fcfe confidcrat^ ra-tionc poffidcnt » nçc plus funt tres,quàm vna-quæque figillatim quâ Deus; ét fi ratione Per-lonæ,id clt,modi quo Deltas in fiac vel in ilU perfonafubfiftit, non eft Deltas in Patnc, vt in .Filio; quatenus incarnata fuit in Filio,non incarnata in Patre Deltas.

^üinam inTRIlSl^lT intelligen-.r i dinnttA errArint. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

f~ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* -J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E

Tqu e eb tn agi s fobrie in baedif-putationc fapiendutn eft , olrvócf-que vançiSecunofç qnçfiiones fu-’ giendæ,qnbd in ea traétâda amp;nbsp;dc-finiendTmiilti doôi viri antcà errarint. Errat

I’ Greatum aliquidjVt Dionyfius. •• jiL-iv Ina;qualefubftantia,vt Eunornius.

3.' Inæquale gratia,vt Acrius. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a

lt;5. Infertumfufceptione,vt Manichæus. ' J. Corporeum,vtMelitcs,amp;Tertullianus.

Ox ùm^ànetf 8c Subfiflctia amp;nbsp;Pcr-fona in hac qiixflionc verti folct, Eiusautcnn vocis fignificati^ niul-' tiplcx in vnhicrfuni eft, Na’m etjä Gi j;ci vocaruntuTHjçaaii'fatccm , fcu fcdimcn-; tum, quia in fiindo fubfirtatietiam v/nsanfpro fubiedo accidcntium accipitur. Pro re quo-r quefolida, minimcque cuanida,Hcb. n. v. i. Hicautera nosillam eins fignificationem fc-r qoimur.quç voct Larinac Perfona rcfpondct,amp; cuius ctiam vfuseftinScripturafacra eofenfu. Heb.i.v.j. itaque difFcrti/woajf ab ieî»,Ac pri-raum quidem wetcrcsEpifcopi contra Noëcii amp;nbsp;Sabcliiierrorem hac voce font vfi, vti dixi-mus. Poftca etiam aduerfus Arrium amp;nbsp;Arria-no$ infcftiffimosDiuinitatis Chrifti hones.

L X » H R I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jj

cuÎQSVOciï vfurpatio primû finc 'tumuitu rc-cepta eft , poftcà hærcticorumÇ vt doeet Hic-ronym.toni.a.Epi. Quoniam vetuHo’.Si in Hifl. Ecclefiaft. Tbcod.indicat)importunjtatc vcx-ata fuif.hodiè vcroad magnû amp;nbsp;Ecclefiç,amp; re titatis Euâgclieæ vfiini rctinctiir. De bac voce vide Socrat. Scholaft. lib.j. cap. y.ôc Triparr. Hill.lib.ô.cap. 2o.îilt; 21. Damafc.tum in lib. Ifagogc, cap. 2. tum in DialcÔica cap.42. 43. 44. Porroaut dcreipfanôbifcum, 8{ cura Pa-tribus confentinnt, aiit diffentiunt, qui voca-bukini boc Perfonéi in bac difputatione reii-ciunt.Si nobifeura in rc confentiunt ^curnon loquuntur quoque nobifeum amp;nbsp;Patrura ver-bis, vi illc confenfus appareat, amp;nbsp;ne qua no-uoriim verborû architedatione amp;nbsp;fraude nouas quoq; error oriatur:aut ne iGo fuoprifeo-rum verborum odio fcbifma,amp; feceftîoKcra ab ipfa quoque dodrina facere in Dei Ecclcfia roerito vidcantur? Quorfum cnim in Dci Ec-elcfiini inuchuntur wy/x«;^iiM,quasdarauJt X. Ti.6.v.4,? Quod monuifle tuit operçprctium propter cos, qui nobis bodic controuerfiara de büc vocabulo Perfona mouenU

Ane quæftioné vcl de Græco ver-bo mouétjvcl de Latino. Græcum verbum cfl vTrosanftLatinum atitcm Per/ôna'.'i'ide Lorab.i.Scnt.Dift.îJ.

fcap.iS. Isagogës Chrïstianae Grammaticofcriptiim fit(vt rcfertSöcrat'.fib' J.cap.y^Hift.) tÎTTOçoWf vox non femel repcrituf in verbo Dei Hcb.i..v.3.it.v.i.amp;in-Pfalinl's.A-piid Patres nihil frequcntiusjViapud Athana-Ïium amp;nbsp;Bafili'im contra Sabell. amp;nbsp;de fignifica-tione vocis iinai ; amp;nbsp;apud Nazian. Docet Darn alTref Si v-mmii/ idem in rebus fingnlis indiuiduis ratione vtentibus lignificarel

Si de Latino vocabiilo certant, certè confiât ituomTny 8i ümiaaiv promifcuèà Patribus' Græcis vfurpari in hoc argumeto pro eodem* à Baf.in Homil.côntrà Sabell.amp; in lib. contra ELinomium,ab Athanaf. in quinqaeDialogis contra Arrianos, à Nazianz. autê dici amp;nbsp;verti Terfonam Latinè, ( vt de acceptione i-pfa vocis non agatiir ) nemo eft tam Latine i-gnarus,qui nefeiar.

Perfonam autem id efle, quod ab alio eiuf-dem generis feu fpecici quç ad Subftâtiæ præ-dicamentum percinct,inliiduo feparatum per fe exiftit fuis quibufdam charaftcribos Sc pto-prietatibus diftinftom Sc fecretum, certo cer-tiuseft. Inde Perfonæ Dramatis leguntur in tragcediis,amp; comœdiis.Inde perfonç diftorte dfâæ ab Aâio,citante Varrone lib.tS.de ling. lat.Sic in coniugâdis verbis Varroni lib.y'. di-cuntur tresperfonæ, quonîam non poteft ea-dem res, homo idem fignificari per vocem 4-mo, quæ per vocem 4tW4r,aut amAt. Ergo indi-uiduum, quod fuis proprietatibus fie ab alio diftinétum ac feparatum eft,vt ctim eo côfun-di non poffit,fed exiftat per fc, dicitnr Perfo-na.

ha. Inde à Varronc li.S.de Ling. Latina verba dicutureffe trium Pcrfonarum.Deniquc Per-fonam pro hominc vfurpauit Cclfus hb.i.

Prinii Sabclliani exagitarunt liane voccra »TZïSJtCTfjfeu pcrfona:poftcaArriani,vti quod vtrumque tanquâ fibi minus commo-dum, expungi vellent. Tripart, lib.ó.cap.zo. fed il li fucrunt hæretici. A Èatribus autem o-mnibus Græcis Si Orthodoxis vox '^féftnnv Se inçttiTif pro codem fumpta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;La-

tinis verb pro vocibus illis Græcis,vox Perfo-«4poficacrt, quotics videlicet diftinflè vo-luerunt occurrerc turn Arrianis, turn Sabcllia-nis.Cætcrùm vidcamus, Quasillifuæfenten-tiæ rationes liabeant afferantquc qui contra fentiunt , amp;nbsp;voeem per/ona in bac difputa-tione de Pâtre,Fiîio, amp;nbsp;Spiritu Sando improbant.

I Vox Pcrfon3,aiût,eft arcbus creatis, ac proindèdiffimillimis fumpta. Concedo. Sed nifi idlaccrcliceat,quum de Dco difputamas, nunquâ crit de Deo loquedum. Noftris eniin verbis,amp; à rebus creatis fumptis de Dco agentes loquimur.

2 AiuntjPerfonâ de iis indiuiduis di^,quæ reipfa fcparâturloco à fcfc,vt alibi confiftant. At diuinæ Perfonæ nô feparantur loco,fed tâ-tùm diilinguuntur realiter inter fc. Ergo non dicuntur propric tria ilia diuina virirA-n Perfo næ.Thomas in 1.2* Quæft.29. Art.j. hâc quæ-ftionem mouet, fed refpondet,amp; quidem rede, quum nihil melius in noftris verbis aut perfedius habeamus,quoillam trium vwos;**

Cap.Ip. IsAGOGES ChRISTIANAE bm ccrtomodo inindiuiduis fingulis con-cludit,amp; finit,amp; Indiuiduiim detcnuinacuifi dicitur,amp; Ptrfona fiut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modo fit natu

ra amp;nbsp;fubftantia intelligcns. Nam Perfonit vox ad Indiüiduä irrationulia non pertinet, vt do cent ScholarticijVcluti ad Bucephalum cqiiuj vcl Rhtbam,(ed tantùm ad ratione vtftia in-diuid’.ia,vcluti ad Homincsj AngclosiAug.in Encbirid.cap.58.

fui: ab hrreticis^lic ctiam vox nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feu Perfonæ,

pt jefcrtim in diuinis.Ex q gt;0 fiótu efi,vt non-nunquâ vtcrcntur Pattes,maximeGrçci,aliis vocibüs, ad cas diuinas Perfonas fignihcâdas. Nam cas vocarût -BcJjàTii aliquandü,aliquâdo vp/rrtU4i'lt;t,fjepc iyvTriçttÜATàA dixcrût. Qum ctiâ «73U!X(qoanquam hoc vocabulo v(i funt omni-noin hoctam auguflo .argumento rariffime^ quod nimis exilis vox in hac difputatio-nc vidcretur,t‘irctq IC oiagis ad rcs creatas, amp;nbsp;diuifionis capace.aaccommodatà:Diuifio verb in perfonas diuinas noncadit, neperfo-innium qiiidem. Perfona à Latinis difta cft à Pcrfonâdo,qucmadmodû annota: AiGtllius lib.5.No(5t. Att.cap.7. Nâ in Theatris qui ob-uoluta facieSc mteéla fonu edebâ^aut loque bancur,Perfünæ funt diblæ.vndc perfonata fa bula apiid Fcfi.Pôp.Ab iis fignificatio tranf-laia cfi ad homincs,qui feorfim agunt amp;nbsp;mo-uent fe,non ctiam ad pccudcsiEx quo faétoin cfi,vt quoniam finguli homines fcmóucnt amp;nbsp;agitâr,ac feorfim fubfiÜût, finguli quoqueap pcjlentur Perfonæ.Et quoniâ hi rationc vtun iKijhçc vox ab Hominibus ad Angcios,amp; ad

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• L 1 B B R i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;34

ÖiuinaiUav^/s-auty* fignificädaad exemplum Apoftoli ad Heb.capa.v. 3. accömodata fuit» Damafc.in DialciS.cap.^^.viderur diftingue» te inter i/arirÄW amp;nbsp;tsç^inr, 'nù’Kaçaan demum agentemaut opérante aliquid vocct

Vcrùm tandé lie conCludit, Orthodoxes Patres Vfos cïTc pro codcm.HyponafijPerCona» amp;nbsp;Indiuiduo, Græcàit/7refâ/ii,oe#aBT«, ol'tiiMiM-'ins-Mj autem dupliccm figuihcationc tribuit, vnam,vtgcncrali(r.amp; confufe oS«««' fignifiect, quç res turbas amp;nbsp;errores magnos excitauiti al terâ.quæ id noter, quod per fe ex i fl it i numero ab alio eiufdem fpcciei ihdiuiduo différés. Ergoeflentiaitivno aliquo indiuiduo fubfi-fttns,amp; fuis accidentibus amp;nbsp;diffcrentiis ab a-lio indiuiduo diuerfis veftita,fecrcta, defini-taque eft lÎTos-stinr, Qiiare prætcr eflentia coti-hetur quoque ac cóprehendituC in Jots-ów.; amp;nbsp;exiftêntia feu fpbfiftcntia,ómniü itépeculja-riû illi indiuiduo proprietatû aut accidetium congeries amp;nbsp;aggregatie, vt ab illo indiuiduo infeparabilis-Plutarch* definit Perfonä*9£,«lt;-ru»nuCtCiiM7vr- Reótc.Pcrfona autena id dici Latnie,quod Græcèû^ôr«nf,non tantiim vfus' perpetuusdocetjfed etiam difputationcs Or-thodoxorü Patrü,Aiiguftini,Hicronymi, Ful ^entii,amp;aliorüjVt qui ca voce fugitj magnas tçncbras in banc difputationc indue,at, amp;nbsp;er-rori fuo latebras quærat fccleratas.Pcrfonç i-gitur ratio omnes fpctialps vniufcuiuCq; ipdi uidui proprietäres, vnacum illiuseftetia cö-prehedit, per quas natura illa cómiinis in in-«^iuiduócircufnfcribitur,amp; finitur.Sed dein-diuiduaràciqnali natura düraxat Perfon^ vox

Cap.îO. ISAGOGES Çhristianae ptædicatur.Itaque quum tam vcrc fint amp;nbsp;fub liftât in vna diuina cflétia très Pcrfonç, quàm vcrc (ub fua fpccic indiuidua fût, in rtb* crca-tis;at taméiVti dixim’,alio modo Pcrfonæ fût didæ.Pcrfonæ cnim in diuina ilia natura tan-tùn^ difttnguûtur inter fu:at indiuidua ciufdc Ipcciei amp;nbsp;generis feparantur tota fubftâtia, Sc loco,amp; fcporc.Cæteiùm-cx diucrfo illo exifté di modo très illæ perionç inter fc diftcrunt,ac diftinguuntur.Filiusenim eft à Pâtre per mo diim natnræ Verbi concept! ac filiationis feu generationis.Spiritus autem Sanétus ab vtro-queper modum reflexæ in fefc dilaâionis, quam amp;nbsp;fpirationem quidam vocarunt.

I Relationibus perfonarû incom mutab libas amp;nbsp;in cômunicabilibus. I 2 Proprictatib* I cftcftorû amp;nbsp;offi-

Alio autem modo diftingui no poflunt, quia très illæ Perfonæ inter fe difterunt

Non eflentia fed pro Non ftatu,fcd modo prietatc, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agendi,

Non poteftate , fed Non diuerfitate, fed perfona, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;numero.

L I B E R I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35

Filii ad Patrem amp;c. hæc eft differentia, quod Üei relationes ad crcaturas funt in opcribus ad extra , itaquc non dicuntur cfTe reales in Deojfed rclationes Patris ad Filium,amp; Filii ad Patrem funt in opcribus ad intra, ac proindc dicuntur cfTc reales in Deo, Thomas in 1.1». quæft.aS.art.^.

Tlationcs Perfonarum incomtnn-M nicabiles hæ funt, Pater,Filius, Sc ff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proccdcns. Pater

t^nim non eft effcntiæ nomen , fed relationisad perfonâFilii.Itcm Filius non eft effentia: nomcfi, CcdreUttonis ad pcrfonâ Pa-tfis. lté Spiritus procédés nomen eft r^latîo-nis ad perfonarn Patris amp;nbsp;pcrfonam Filîi. Et quanquâ aliud eft Patrcm eflc, aîiudFilinm cf fc, non eft tarnen diueifa effcntia.Ergo in Pa-tfis nomine ipfc per fc Pater pronunciatur.In Filîi auté nomine folus Filius. InDciautcm nomine 8c Pater, amp;nbsp;Filius,amp; Spiritus Sandus. Ergo Pater adFilium dicitur,non adJ’c.Dcus autcm ad fc dicitur.

a. Filius nenqua non genitus , vti nunqua non Deus. Semper itaque fuit Filius, vti fuit fépcrDcus.Patcr non de Filio,Filius de Pâtre eÛ : Patri tarnen eft coætcrnus De*. Filius Deus Filius eft Dei fineniatre.

quia perpétuaeft iliaaâio Patris. Loimb. lib,. i.Sent. Effentiatamcn de effentia non dicicur propric nataifcd perfona de perfona, vt Late-ranenfî concilio orthodoxe fuit di finitû,quic-quid impiiffimus illc G-Genehrardus Mona-chus in hbris de Trinitate fentiat. C^iomodo verb Natiiiitas Filii différât à ProccffioneSpi ritus Sanfti pulcrè explicatur à Scholafticis,in primisautem à Thoma in 1.2» QiiæO.jo. Art. 2.amp; 3.amp; Qiiçlf.jî.Proccdit cnim Filius ex Pâtre per modum fimilitudinis, naturæ, inteilc-étus, vndc ifta Proccffio vocatur Generatio, Procedit auteni Spiritus Sanéfus, non ab vno tantùm:fed ab vtróque,Pâtre amp;nbsp;Filio,non per modum fimilitudinîs,ac naturæ , fed amoris,’ accharitati? fuam illam effentiam totam com-pleéfentis.Vnde ifta Proceffio non poteft di-ci Gencratiojfed nudo Procçffionis, fcii Extib-nomine vocatur. Qnanquatamen illud, Nazianzeni verum eft,quum vnum cogito, trium incomprchêfibililuce ftatim iouoluor.

Roprictates autem per quasPer-W fonæ finguIçdiftinguunturinTri ’ a' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quasBafilius Xiiça

Cap.x2. IsAGocES Christianas partim ex oftiçiis carum pcrfonaruiu « partirn autem ex ótis.i.in opin Creaiionis amp;nbsp;Re-demp’ioiiis. Actx ofEe isijuidcra fie dititur dommi fjdtis noRræ cHe Gratia Patris.OpuS FilnChriHi,Effic3cia Spiritus Sandi.ltcm fiÇ Pater diitinguitur amp;( Creator, deferibitur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;( Omnipotens,

Filius auté fie difiin- ( Redemptor. guitur amp;nbsp;appcllatur, t Sapientia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Vnde ctfi Trinitatis eftvnitas in effentia? tarnen in partibus falutis noftræ perfiticndæ» raundi huius adminiflrationc propria cft cuiufquePerfonç opcratio,qusp non eh alii CQr muni^abilis.Nam Trinita? non eft nata de vie gine.np cft crucifix3,non fepulta,fed folujFilius.Itaque propriû c(\opu$ Filiijquod homo faétus çft.palTus eft,refurrexit,non itcm cqmT' munc opus Patris amp;nbsp;Spiritus Sanóli, Item Trinitas non dixit,Tu es filins rneus dileétus, in quo mihi bene complacitum efi , fed foins Pater. Mat.17. v. 5. Item Trinitasnon öbunj^ braùit v'irgincm,fed folus Spiritus S. Luc. i.v. 35.Nequc iJcirco vnaqiiæque perfona vel officium fuum vcl iffctflum in Scriptura difiin-âum habet, quöd vnaquzque per fe iniialida fit opçrariifcd quia vnaquçq ie perfona in Tri-nitate n ipfa difiinôia cfl.Simul tarnen in opc-ribus ad extra operantur, quia cft indifcrcta

■ Ex cffcélis item poteÜ in Scriptura quçdain perfonariiin diJtinCtio obfcriiari,nimirum cx forma loqucndi,quam RquiturScriptura.Er-£o quuni Scriptura

ƒ A quo velut principio r( rû omiiiû amp;nbsp;origine, lt;nbsp;Ad quem velut ad verum fincm reruin o-

i ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rcnim omnium caufa.

i»Cor.8.v.6.Rom.ir.v.5lt;?.Biifil.in lib.de Spiri-tu Siiâo. Obferuât cnim bas très voces, i$, quæ tribus perfonis conneninnt, Pain , Fi-lio, 8c Spiritui Sandló, et ft tarnen ’fa?pc cöq-funduntur.

Atcr dicitur pfincipium amp;nbsp;origo '*amp; fons,amp; fimilibus nominibus ap-pellaturjdquc relatii c. Pater vero dicitur propric relatiuc ad Filium. Principium autem amp;nbsp;otigo rclatiuè ad ca o-

Cap.îJ. ISAGOGES CHMSTrANAR mniaquæab coçrcatafunt, vtputat Auguftl' nus,non autcm ad Filium. Caufam enim diui-nitatis FiHo Pater non dcdit, qiianquâ bomt-ncspatres filiis fuis dant caufani vit* Si effea-dijfed ipfe Filius Patri«qualiseft. Phil. 2.v.(5. Poteft tamé Pater dici Principiurn ad Filiuii^ non tarnen Principiurn amp;origo Deitatis jFilii» ▼clSpiritus Sanftus,nc cos faciamus Patre mi-^ nores.Neque enim Vilius,qua Deus eft,potc-ftatem a Patre habet,aut vjin diuinitatis, qu^ habet in fefc. Errant igitur,qui Deum Patrenj appcllari putant, tanquâ ht fons diuipa: yir-tutis in duabus aliis perfonk, niihiriim Filiq .amp; Spititu Sanâo , à quo Patre in Filium amp;nbsp;^piritum S.anftuin defluxilTe Deitatem tra-dunt, tanquapoftcpqrcna Dcitatc Patris,amp; ab ea mutuantem fuas illas proprictates Dei-tati cflentiales. Itaque Patrem Deum E(fen-tiatorem appellant, yt fupcriorem illisacina-gis Dcum.Scd falluntur,quia pareiltriom po-teftas. Ego amp;nbsp;Pater,ait Gnriftus;, vnumßunttt, loan.xo.v. 39. Appellant quidcin Fat.res fatpft Filium elTentiatum, Pattern caufarnamp; fótemn fed perfonarum tantum rationc. Errant ergo, qui Patrem putant

, Deitatç, efte Filio maiorem J Honore ■ gt;nbsp;amp;nbsp;Spiritu Sanélo Gradu

Eft enim hate haercfis Concilii Sirmii Ar-riani, vt tradit Hermius Sozom. lib. ^.cap. 6. Hift.fux.Filii enim nomen inTrinitate fubic-^ dionem non fignifica,t, fed relationem. tan* -tùm,

tùni.SubieÂio igitur Deo Patri dcbctur à fuij creaturis omnibus, non aiitem à Filio,qiiâ Dcus eft,ncquc Ctjam à Spiritii Sanéto. Vnde ctiam immaniffima fuit ilia Eudoxii Arriani Epifcopi in concionc fua vox,quam apud po-pulnm Cóftantinopoli babuit, qiium Patren» «(tsSm:Filiû autcm suffi/Sîjd eft, Parrcm tolcn-duiii, non cokntcm : Filiiim cultus expertem amp;nbsp;cultus capacem dixit, vt eft Tripart. Hift. Iib.5,c3p. 30. ob quam ctiam meritö Epifco-patu deieftus cft.Hic idé Pater dicitur Creator, non quod mundi Crcatio non ßt totius Trinitatis commune opus, vti diximus:fed quod rerum ercatarum rationc prima origo nominetur Pater. Errant ctiam,qui alium pu-tant Dcum mundi Creatorem appcllari,a-lium autcm Patrem Chrifti,Col.i.v. 15. amp;nbsp;16. qtfalisMareion.

Pus Dei in gcncrc f Crcationis, amp;nbsp;!l®^eft duplex, ( Rcdepti.onis. k HÎC tâtùm agitur de opereCrea-M^t^tionis , quod apparet in mundi '**Crcationc. Quidam mundum bunc opus efte dicunt indignumDeo , qupd Deus fit bonus , amp;nbsp;immutabilis , Mtin-dus autem hic malis eft plcnus,amp; infinita^ return, temporum, tcmpeftat.uto mutationes ha

Cap.14* ISAGOGES Christianae bet.HocfenfitMarcion.Sc4 illi nequaquâ co-fidcrant niundi htniis pulcritudinem R: ordi-ncin. Qjas enim vocant mutationes rerum, funt vicilfitudines ftatç amp;nbsp;ccrrac ad cariim rc-rum,quç in hoe mundo viuunt,ftatum vitami; queconferuandam. Et omnium hominum v-na vox amp;nbsp;confenfio eft, Mundum hunc pul-cerrimiim quoddam opus efic. Itaque yohmt ab ornatu mundum à Latinis j à Græcis gt;u^ua» appcllatum. In Epift. Hcb.3. v. 4. appcllatur Domus Dei, quia non modo totus ipfe mi-rum eft Dei opificium, fed fingul« etiam eioî partes. Itaque nemofanustantioperisalium vnquam ani^orcm, quàm Deum, récit. Vide lib.Ariïl.de Mundo. Et ah omnibus commu-ni ilIO EpithecoDeus ornatur.Quod fit Creator Ä Dominus cçli amp;nbsp;tcrrç.Gé.i4.v.i9.amp; X2, quod etiam ab Ethnicis ipfis agnitum cft.Cx-tcrùmcreate folius Dci proprium eft: nullt veto crcatutæ,quantumuis cxccllcnti,com-petir, aut communicaripoteft, de quo Scho-laft» amp;nbsp;Thomas in 1. 2* Quæft. 45. Eft enim create ex nulla præcedcnte materia condere, fjccrequc aliquid.Quod ne Angelis quidem conceditur. Itaque neque Diabolis, neque Magis.Thomas in l.i’ Quæf.45. Ar.4. conttà Lomb.lib.4.Dift.5.Tantumautcm eftamp; tant dignumDco opushoc mundi,vt fi quis in il-ludintucatiir» miralt;ulum oriatut ex miracu-lo.Hocquidem verum eft,fi artificis ipfius, id cft,Dei omnipotentia fpclt;ftetur,cui omnia fa-élu facilia fucrunt), opus hoc miraculofum mundi penê no elfe pro rniraculo habendum.

Sed nobis miraculu m eft hie mundus,non au-tem ipfi Deo,qui cius non laboriofus.fed faci-lis creator fuit.Gcn.i.Atque in hoc mundi o-pificiojficut in cætcris,quatuor tinciens

eiirs caufæ tradan- S Finis dæfunt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ iMatcria

Et quia de cfficienticius caufia exfuperio-ribus conftat,ert cnim is Deuside reliquis tribus videndum eft.Errant cnim, qui Angelos huius mundi opifiecs, amp;nbsp;fabi icatorcs elTe fen* tiunt,vt Simoniani Hærctici.

Vndum hunc creauit Deus, vt in eofuifquc illis operibus afpeda-i^' /lt;'/ bilibus fe tanquam in fpcculo no-bis penè confpiciendum oftende-

ret.lcaquc Vt per ea agnofccretur, ac proinde pcrpetirà laudarcturjVti paffim propter opera fua dicitur laudandus. Pfal.iO4a47.amp; lob.36.

37-QilP™ autem Deum dicimus oftendi 8c. patefieri in his fuis operibusjid eft , in mundi huius vifibilLs fabri£a,non ipfam quidem Dei ciTentiam conipici poffe volumus in hoc mû-dojfed eius tantum proprias amp;nbsp;eftentiales vir-tutes vel attributa cognofd,nimirum bonita-tem, fapientiam, poteniiana,vt ipfe Paulus in-

Cap.2$. ISAGOGEÏ Christianaé tcfprctaturRorti.i.v.io.Hcb.u.v.3. amp;nbsp;Petrui l.Pct.i'.v.ÿ. Et quodncqiic hodie,ncquc vn-quam fatis fufficicntcrque Deus ex ratindi hu-ius infpcélionc feu confpeftu cognöfci po-tuitgt;Hc ob noftrum ftuporem,amp; naiiuas tenc-bras, qu^E regnant amp;nbsp;funt in nobis petcati cf-fceta; non quod fatampladiuinæ maiefjiâtis inlignia Sc teftimonia Vel in minimis quibuf-que mundihüius partibusinfculpta inferipta-que à Deo non fint,ctiam hoJiè corrupto mündo, fi modó naturales oculos ad ca cer-neda habercmus.Sccundo quoq' loco dicitur bic mundus hominis caufa conditus , rt cflet qui hïc Deum glorificaret, Gen. 2. v. ip.Pf.S. Étfi autem infinitæ Dei proprietates amp;nbsp;virtu-tesex hoe mundi opificio bene confideratO colligi atque vcrè cognofci poffunt, nos tame tres tà ùm cxplicabiinus, t’otcntiam, Bonita' tem,Sapicntiam.AcPoteritia quide Dei in hii ius mundiCrcatione apparet

Niff cnim omnipoteseffet, no vna,cadcmque poteftas Sc fumraa Sc ima, amp;nbsp;magna Sc parua, amp;nbsp;cxccllencia Sc humilia feciffet.Omnidcnim hxi

X. I B K R I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40

li«c difFerunt}amp; diuerfam opificis manum amp;nbsp;vim rcquirunt i. Cor.15. v.41. Pfal.Sp.rcrf.io.

Tanta igitur rerum creararû diucrfitas oflch-dit amp;nbsp;opificis infinitam potcftatcni,amp; vnam-quamcjuc caruni terum cfiTcjnon hoc,quQd et fç habere potuit gt;nbsp;fed hoc quod ex difpofitio-nc omnipotentis Creatoris accepit.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^tutus eft proprius Pfal.

104. Nam quemadmodû diuerfa animalium genera creauit Deus,quorum diuerfa eft natura,amp; appctitus,amp; temperamentumnta fingu-lis non modo generibus, fedfingulis generis eiufdcm ctiam indiuiduisdédit proprios, cô-ucnientclquccibos, dédit naturalia rcmcdil aduerfus morbos,vticani cyamum,ccruç vul-ncratæ diâamumiitem amp;nbsp;tela, armaque natii-ralia dédit pro illius temperamcntojcuiquc a-nimalitvti ceruo pedes :lconi dentés :tauro Cornua ad fui dcfenfionem. Quæ omnia me-ram amp;nbsp;fiBgularcm Dei erga omnia amp;nbsp;lingula opera fua bonitatem amp;nbsp;benignitatem arguur, quæ quidem nobis eft incomprehcnfibjlis.Inde illudnatum eft, Dens natura nen defi-tiunttn necejarits. Verùm 11 quæ pcculiariter tontulit in vnum hominem innumera beneficia cogitemusjeadem Dei bonitas ctiam loa-

Cap.25« ISAGOGES Christianae gc maior atvjue innumcrabilior, profufiorque apparcbit.Eph. j.v. iS.Ad.^.v.iy. Denique ipfamet Dei bcnignitas amp;nbsp;bonitas mouit eugt; VC hunc mundam condcrct,quód fua bona amp;nbsp;bcatitiidinem aliisquoquc rebuspro caruca-ptu cöinunicarc vellet, vei Angelis amp;nbsp;Homi-nibus.Sed quæritur de ferpentibus,venenatif-que animantibus amp;nbsp;feris,amp; herbis,qnæ noxise funtntem quæriturdcDiabolisjqnomodo di-citurDeiis creafle omnia bona.Refp. Illa noil füllt talia facia,qualia nunc font. Narrt amp;qui nunc Diaboli funt, angeli boni ereati funtifcd ii fponte peccarunt,propriaquc malitiaa Deo amp;nbsp;à prima fua natura, fen origine deflexerunt, lud.EpiR.v. 6. Item qui ferpétes veneriati ho-dicfuntjitemque mala pharmaca amp;nbsp;herbç no-centes nobis,iliac funt terrç pod hominis pec-catum maledidac fruótus. Ergo in iis non vi-tium crcationis apparcr,fed poena tâtùm fup-pliciumque peccati hominis.Quanquâ hodiè hæc ipfa omnia,quçvnam forcafîe aut alteram totius huius vniuerfitatis partem Içdût amp;nbsp;de-ftruunt,funt tarnen in toto hoc mundonecef-faria, ad totius huius mundi incolumitatem pulcritudinemque conferuandam. Sunt igi-tur ha; herbæ velut terræ excrementà eie-ôa amp;nbsp;cxhalata. Plutarch, inlibr.de J fide amp;nbsp;‘ Ofiride.

üine pulchcrrimo to Rant, füûquc fine amp;nbsp;vfum fingula habet, amp;nbsp;, vno hominc cx-ccptojfcruant.

z. Omnia certo,có-llâti amp;nbsp;perpctuo tur-fu, regit amp;nbsp;admini-(_ftrat Deus.

Nam non modo in toto hoc mundi tantoque opificio ccrtæ partes côliitutæ funt, quitus illud componcrctur ; fedctiam quæque pars fiio ordine confiât ipfa per fe, fuumque vfum habet. Nam terra feras amp;nbsp;homines cc-pit, volucres agitabilis aet: Cælum ipfum , amp;nbsp;quæ in caelo lunt, Sol, Luna, amp;nbsp;cætera fydera pofitafunt nobis in tempora , figna, dies, amp;nbsp;annos.ltaque fuus cuique rei amp;nbsp;coniieniens locus datus cfi. Prætereà quatque resfuam Vtilitatem habet, amp;nbsp;isefi ordo, vt infcriora à fupcrioribus pcndeant , amp;nbsp;rcgantur. Hæc omnia breuiter cxplicamus, quoniam in prima parte Phyficcs noftræ Chrifiianæ funt fu-

di nulla fuit. Omnia cnim hæc quç fût, amp;nbsp;quæ vidcmus imméfa, amp;nbsp;per locorum fpatia tam longé

latcque uirfufa , quum non clfent omnino, ex nulla materia,ac tx nihilo primùm creata fut. Eft enim illud Create, ex nihilo faccre ali..

quid.Sed fola Dei volutas, folumque cius ver bum fuit fatis Stpro materia amp;nbsp;proinürumc to agendi.Dixit cnim, amp;nbsp;faÖa funt.Pfal.33.v. p.Nequc veró quód vnus tâtùtn Mundus cre arus elt, defcóiu amp;nbsp;inopia materiæ id cuenit. Dei cnim voluntati ctiam facultas adiacebat, vt fi vellet,plures vel ctiam inHnitosmundos faccrct, fed vnû tantum faccre voluit.Neque ctiam Mundi huius fabricam il li fuæ immen-

Depoteftati parem amp;nbsp;xqualcm fecir, amp;com-mcnftirauittfed quxcunquc Deus voluit,amp;;,vt voluit,fic fecit.Huius enim Mundi cópofitio ncmillefima quidé infinitæ illius poteftatis amp;nbsp;fapicntiæ Dei pars cfl. Pollqiiam ante res creatæ funt,illis qua: fpccic vitæ habt bât,vim feminificam Sc proletariam iiiiccit,id cft,pro-creatrieem amp;nbsp;prohficam,nc vel indiuidua à fe creata morte deficerent, nift fimiü inftaura-tionc amp;nbsp;procreatione fucccffionéquc confer-uarctur genusipfum : vel nc miraculu ipfuin creationis vilefcerct, fi dcnuóitcrum vel fae-pius rcpctcretur. Hæcigitur, quæ nafcuntur nodic,cx feminenafcutur, quod vim proerc-andi à Deo habet.Primaautéindiiiidua, quæ in quoque rcru gcncrc amp;nbsp;fpecic procrcata fut, en nuliopræccdcte femine nullaquefubieda

6i præordinata materia fadta funt,icJ eft,ex ni hilo Gé.i.îz.Cæterùm vnaquæque fpccjcs,nô autc fingula illius fpcciei indiuiJua', primùm à Dco crcata fuit,vt quç vis,natura,códitio,amp; lex à Deo data cflet illi indiuiduo,illa manerçt in tota fpecie integra amp;nbsp;tota , nifi hemo ipfe cuius caufa etiam conditus elUiic mundus,à Deo dcficerer.Vndc, vt luflinusMariyrcxi-ftimat in lib.Exhortât, ad Gentes, melius at-que lignificantius Deus in Sacra Scriptura K5/»7i's-appel!atur,quàm àPlarone amp;nbsp;Philofo-phis /n/juaufiyù. EÛ enim , qui ex nihilo aliquid tacuiat J'i^-/5upgt;or,qui ex inordinato a-liquo tantùm aliud ordinat, amp;nbsp;conftruit.Er-tant igttur Hermogeniani hæretici, qui Stoi-corum fententiam fecuti materiam Deocoæ-ternam induxerunt, ex qua Deus omnia fecif fct.Nulla enim fuit, Alioqui duo Diifunt, (i funt duo diuerfa rcrum principia æterna.Ne-quequpd aiunt Philofophi, £xmhilo nihtlfiti poteîl hanc Scripturæ fidem ôc Ventatc con-uellcre, quia hoc principium,Ex nihilo nihil fit»vcrum eft in natura iam crcata, non item in Deo,vcl in natura creanda, quæ nullis ad-huchuiufmodiPhyficjj Philofophicç Icgibqs fubiieiebatur, quia needum iHa Philofophià naturalis crat, quumadhuc nullærcs naturale« cirent,fed Deus vnus,in quem leges natu-. rænon cadiint,

vcl generalis totius mun-cuiuique illius partis propria, vti terrç,aque.Nos nîcagimus tâtùm de ca,quç vniucrfalis ell,amp; toti mûdo cômunis. Reliqiiæ cnim, vclm particiilares amp;nbsp;internæ, partim ad Phyficos, partim ad Medicos perti net.Ergo mûtli hui* Forma no modo in qua-dam externa rcriim conditarum pulchritudi-ncconfiftit, amp;nbsp;aptifiîmaeariim inter fecon-iiindionc amp;nbsp;collocationcjquæ Ordo appclla-tur : fed etiam in ipfa interna , amp;nbsp;totius huius vniuerfitatis amp;nbsp;fingularum eius partium vi amp;nbsp;natura,de qua longior,vti dixi,fufiôrquc dif-putatioad Phyficos proprièpcrtinct. Nobis igitur quantum ad hanc externam rerum facie amp;nbsp;formam explicandam attinet,fufficit in CSimpliciffima roun-

Item conuenientiffimo atque congruentiffiino ordine omnia inter fc clTc aptata.In quo non modo magna quædam nobis afpicientibus pulchritudo fe offert, fed etiam vtilicas corarao-ditafque vcencibus.

Ac fimplîcifsimaqui-dem mundi corpora, quanquam fi Eleméta cum Cçlo compare!)' tur,Cælum eft corpus magis fimplcx! EIc-menta vero iam funt compofitiora, vt do-cct Ariftoteles,

Haelt; omnia confiant circular! atque rotunda figura(quia fimplicifsiraa ac pcrfcftifsima cft)non modo tota ipfa corpora, fed eins etia fingulæ partes. Nam quæque aquæ gutta rotunda eft, vtitotum ipfum aquæ elemcntum rotundum. Quod autem ad corporis Motum

Elemcnta ad redS lineam moucn-tur. Voluitur enim cælum perpctuo motu, item quæ in cælo funt, vti Sol, Luna, quæ fy-dera nobis amp;nbsp;die amp;nbsp;node lucent.

Aft veropropter grauitatemferun-(^Terra tur deorfumad mundi hu-ius ccBtrum.Situs autem cuiufque elemeti eft eius naturæ conuenientifsimus. Nam terra non cooperitur tota aquis,Led ad hominum F.iij.

Çap.îy. ISAGOGES Christianae fcdes amp;nbsp;aliorum animalium habitationem J ragna eins pars arija rclifta cft , vt ab iis co-lcrctur,Pfal.io^. In aqiiiscnim nequc homines, nequc terrena animalia viucrent, Q^od autem terra ctiam montes ftatira habuerif, non tantum poft diluoium ex aquarum deflu-xu(vt quidam exiftimant ) faßos amp;nbsp;natos : id faâum eft propter fcrariim ipfarum naturam, quæ his locis, vti propriis fedibus amp;nbsp;domici-r liis,dcledantur,amp; vt ad maiore hominis com moditatem valles amp;nbsp;campi pinguiorcs eflent. Qtiodauteni ad generalem amp;nbsp;internam mun-di ifûat/ amp;nbsp;formam attinet, ea à nobis cerni o-culis corporis non poteft, fed pft latcns qua:-dam virtus à Deo cuique rei pro fuogenere indita,per qua ea res viuit Si mouctiir in ftio gencre, amp;nbsp;alitur amp;nbsp;gignhi amp;nbsp;fua munia obit à Deo præfcripta. Verum tarnen vt facilius hæc quoque rerum natura amp;nbsp;forma intclligatur, tres rerum creatarum diuiftones amp;nbsp;confidcra-tioncsafFcrcmus,idquead Dei ipfiusgloriam, potcnciam, amp;nbsp;fapientiara demonftrandam-prima autem ex loco fiuc ex fitu dufta eft»

P Superior ( FirmametumS: I (iucÆthcreac Septem Planeta-I quæ habet ç rum origes; ahadicitur-^ j„ß.,riorfiue flgncm

Inferiora auté corpora à fuperioribus in-fluentias quidem aliquas accipiût, amp;nbsp;ab iis rc-guntur,no necefsitatc quidem iqeuitabili, fed mutua tantùm «■wjZ'TrtSv/çt Si impulfione, qua fu periora corpora in inferiora 3gunt,non etiain in hominû animas. Nam Phyficæ caufæ,qua- , lia funt corpora fuperiora, in Metaphyfica, qualis eft animus hominis,non agunt. Quod vel vnum argumentum fatis totam illamlu-diciariam Aftrologiam vanam effe docet.

pEx toto, vtiangeli: Ex parte, vt homi-J nés,quorumanima folùm eft itn mor-

^talis:

r^xtoto,vtibruta, arbores:

Ex parte, vti homi

•« nés, quorû corpora tantùm moriun jur,no ctiâ animæ. F.iiij.

In rebus autem creatis nihil eft æternuin, quoniam omnia habucrunt initium.Solus autem Deus eft æternus , amp;nbsp;per fe immortalis» i.Timot.6.vcrf.i6.

Æcauté omnia creata funtnonab ærerno , fed temporis principium feu initium habucrunt. Inpnnct-pto tn»)! ereautt Deut cmltim ejr terrain. Nomen autem Principii ad temporis, nonautetn ad caufæ duntaxat initium refer-tur, quanqua Ariftotelici contrafentiunt; ni-mirurn hsçc omnia nunquam ortum habuifle, fed tantùm per longas temporum çtates reno-uatJ atque inftaurata efte, quia tabem ex mu-tuo quodam influxu fuperiorum in inftriora, amp;nbsp;halitii inferiorum in fupcriora contrahunt, ncque primam , natiuamque puritatem fem-pcr retinent. Terram enim banc amp;nbsp;aquara, quam videmus hodie , non putant tarn puram effe, quam olim fuerit, dementis fefc mutua quadam contagionc fenfim corrunjpentibus. Qjidara ctiam quærunr, qnum hxc dicuntur principium tempons habuiffe, quid antea ergo ag bit Deus,quam hxc condidiftci? Qui-busidem eft rifpon Jendum, quod (cnex il!e, quemidmodum ref;rt A’ giiftinus,iefpondir, C ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.1; iir;t ;haqu.irLiKibuspræpLirabat.

LibentÎHsautcm refpôderim, ait Awgii.ncfcio quod nefcio, Confcff. n. c. u. Qucmadmo-dum autcra hæc omnia nata func,cum crcaren-tUFjita pcribiintj Sc fincm confummationeqac funt habitura, vcl fuam quandana imnautatio-nem nobis non pcrfcrntabilé. Scd quado futurum cft iftudPRefponfio eft, Extremo demutn iudicii die, Diftindius autcm amp;nbsp;planius temporis articulus amp;nbsp;momentû,quo ifta confum-matio contingct,à nobis dâci non poteft,quia folus Deus ea momenta nouât, 8d in fua potc-ftate pofuit,Mat. 8.V.13. i.Pct.j. y. lo.ik 13. A-ûor.i.v.7.

SVcmadmodum Pater Creator ap-pellatur , quanquam totius Trini-tatis commune eft opus,mundi hu-ius Creatio : ita idem Pater dicitur OmnipotcnSjVt cadem hæc foucrc,fuftcntarc, regere, arque adminilirarc intclligatur, quæ Creauit. C^od totum ctiam commune totius Trinitati s opus eft rationc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ergo

Dei Omniporentiæ pars eft potilfima ,ca quæ à Græcis eù-Brejre/Â.i. Dei Prouidentia nomi-natur.Ac nomen quidem ipfumprenidentiit,flue Græca.Guc Latina fpcótcs ,vno verbo cam Dei curam Ggnificat,quam de toto mundo,amp; fingulis eins partibus habet. Quâquam autem yerbo ©ejcofi'idj fæpc vtitur Scriptura,vti i .Cor.

Cap.30. ISAGOCES Christ lANAE g.v.zi.Ro.n.v.iy.vocc tamê non item. Icaquccx Stoicoró dediuina natura difputa* tionibus fuinpta videtur hæc appcnatio,vt do-cet Cic.lib.i.de Nat.Deor.qui poll Platonem ,S»ï «ciro«)' defcndcrunt. Sed de voce fruflrà anxiè quæritur, quum amp;nbsp;propria fit, amp;nbsp;in bac difputationc ab omnibus vfitata. Illud modo obfcruandum,fiue ex Stoicorum feriptisoo-nw mutuati fint Chriftiani, fiue lt;x communi loquendi rationr,nô tarnen codcni plane modo eadcmquc fignificatione à nobis,amp; à Stoi-cis fumi ac vfurpari.ne^'rozair cnim inducunt Stoici cam,quç fit huiufmodi à Dco fada cô-nexio caulîarum ac fériés, quæipfi Deo ne-ceffitatem aft'erat. itaque cam vocant ctiam Fatum.

Erùm vt fjcilius dodrina de Dei Prouidentia à nobis percipi pof-fit, eft dirtinguenda ab aliis qiii-bufdâ vocibus,cum quibus affini-tatem aliq.iâ babcrc videtur,nc imperiti iuuc-nes harum voeu fimilitudinc decipiantur, aut magna cum obfcuritatc abutantur ca vocc,rcs inter fc diuerfiffimas confundentes.

Ac primîim Dei Prouidentiam àDei Prx-feientia dillinguenda eft, amp;nbsp;feparanda,quam eandem

eandcm efle multi, fed inepte tarnen exifti-mâtjvocis annominatione dcccpti.Ergo Pro-^ uidctia,©e^o/»,ricntidiximvis.appcllatiir: Piç-feientia vetoi.Pct.i.v.a. Ac quidem in CO vtraque coiHienit.quôd vtraqiic gencra-liîcft. Nam pcrtinct tani Prçfcictia Dei quàm Proiiidcntiaatquè ad omnia, quat mine hunt, aut quæ funt,qiiæ primoantecefferunt, quæ-qiie futiira pofteà funt. Itcm,vtr3quc falli non poteftaut errare. Ncqiic cnim nos ipfi aliquid præfciifTc dicimur,nifi fie cucncrit heuti præ-Iciuimus.Ergo neque Deus præfcit,nifi quod euenit. Vndc certilfima cft Dei præfcicntia; amp;nbsp;quod Deus prxlcitjomninó cuçturum eft, vti præfcit.

Diftcrt autem in eo Prçfcictia à Prouiden-tia,quod Prïpfcientia Dei nullam rebus nccef-fitatem imponit, quatenus nuda præfcicntia cft. Etfi cnim necefteeftea fieri, quç Deus præfciuit: non tainé,quia Deus prïfcit,ncccf. îe cft fieri, quæpræfcit, licet non aliter vera cflet Dei præfcicntîa, nifi certa præfcirct, amp;nbsp;quæ funt cuentura. Dei autem Prouidentia cft caufa carum rcrnm,quæ cueniunt. Prius cft ordinenaturæ in Deo aliquid præfcirc , quàm ordinäre aliquid. Præfcit cnim omnia Deus, quia amp;nbsp;quæ antca fucrunt,amp; quæ mine funt,amp; quæ poftca erûtjfempcr vno confpcétu omnia Deus cernit. Ergo Dei Præfcicntia prior eft Oi dine naturæ , non temporis rationc, quàm ipfè rcrum præfcitarum cuentus. Neque veto Deus feit à pofteriori, quia qualc quidque futuru effet ab initio mûdi,ôe ab çterno etiara

Cap.JO. ISAG OGES Christianae præfciuit,non ex reru euentu. Ncquc tamé co git Dei Prçfciétia ea fieri,quç fiitura funt,qGç-qiiCjfutura prçfcit.x\t Dei Prouidentia ca cfn-cit,quæ ordinauit amp;nbsp;difpofuit.Damafc.contra Manichços has o in nes voces diHinguitjj-vöion'» !rp5j/i'lt;Bj/i',f37j/ylt;u^/i».i.fMpt'rueniétcni poft faliuni ag,)ituui fententiæ inimutationcin ,«ez(tfMr amp;nbsp;•Bfiizituiv j quas fingulas illic, pag. 562. dchnit. Lomb.quoqiie lib.i. Sent. Dift. 35.cafdem voces, de quibus niincagimtis, explicat, fed ine-ptè.Difïcrtigitur Præicictia Dei àProiridcn-tia,quôd latiuspateat Prçrcictia,quàrn Proui-dentia. Nam nihil Deus ordinauit,qiiod non præfciucrit. Multa autem præfciuit, quæ ta-r men non ordinauit. Exempli gratia, Deus pcccarores præfciuit,non autem fecit, autor-dinaiiic, quatenus funt peccatores. Vt igitur nos ipfi etfi meminimus eorum quæ fccimus, tarnen non fecimus omnia quorum fæpè meminimus : fic Deus præfciuit ctiam, quæ ipfc non facit, amp;nbsp;quorum non eft autor. Quorum autem non eft autor,vti peccatorum, co-rum iuftus eft vltor. lam vcró^ quanquam i-tà diftinéfæ fint in Deo hæduæ Dei aftiones, tarnen côiumftæ funt re ipfa inter fefe in Deo. Neque enim in Deo debet cogitari nuda amp;nbsp;incfficax rcrum cognitio,amp; præfcientia,vt nihil quicquâ aliud Deus .ig3t,quam quod futu-ra præfcit,fed cum æterno eius dccrcto,per quod omnia difponit,coniungi,amp; confiderart debet Præfcictia.Itaque in Deo fimul eft Præ-feientia amp;Prouidcntia,quia non eft Deus nu-du«

dus tantum amp;nbsp;otiofus rcrum fpcöator : fed e-tiam auétor amp;nbsp;ordinator,Roni. 8. v.z^.ii.v.a. Porró diffcrt quoquc Prouidctia Dei à Prç-dcftinatione,qùôd ctfi vtraque neceffitatem, non autein coactionem(«i'Ägt;-xZ'jw non (S/at/oy) re--bus ' fferr,amp; falli non potcUaamcn laiius pa-tct Prouidentia-Nam Prædeftinatiocft pecu-liarisfeu particularis quidam ProuidctiæDei cfFedlus'.ad folos cnini homines pertinct Præ-deftinatio: at Prouidcntia ad O(nnia,etiam ad cælos, amp;nbsp;plantas, amp;nbsp;palTeres. Soli verb homines prædcftinati dicuntur. Ad pafferes autcra ctiam Dci curaextenditur, Mat. i8. Præter-cà in ipfis etiam hominibus Prædeflinatio non omnes eorum aétus propriè rcfpicit, fed folam falutis vcl mortis ætcrnç ordinaiionem, amp;nbsp;opcra,quæ illi fubferuiunt, amp;nbsp;fubordinan-tur,vt Patres volunt. Latiffimè autem atqiie longfffimcdiffèrtProuidentia Dei ab ca virtute,qiiæ Prudentia nominatur.PrimumPro-uidentia Dci eft:at Prudentia hominùm: Prouidcntia Dei falli non poteft. Humana vcro Prudentia quotidie fallitur.Eft autem Prüden tia ânimi humani virtus , quæ in rcrum agen-darum definitione, amp;nbsp;earum mediis dcligen-disverfatur. Docet cnim quid fequendum, qindueànobis fugiendum lit, quæ à Græcis appcllatur, quæ amp;nbsp;re amp;nbsp;nomine pror-luseftàDeiProuidentia fcparata.

Gap.Jr. ISAGoGES Ghristianaé Vatiior fere funt eorum,quiDei Plouidetiam vel omninó tollunt^ vel obfeurant, rationc»amp; fcntcB-tiæ. Alii cnini Fati'i, alii Fertun»j alii Naturaiii.hiiius mundi gubernatricem fa-ciut,quart! autcni ciuilem Politiain,quam in-duââ Dei Prouidentiâ tolli pcrire clami« tant. Sed rcdco ad primos.Ii autein funt

Quißito omnia fiert volant, vt Scoici, Sc qui noftro tempore eos fequücur, magnaque rcrii ignorationc ducutiir.Nam ji(quum Dei Pro-uidentiam defendimus ) piitant nos dicerc o-mniafato fieri, ncque difiingucrc inter Fat« Sc Prouidentiam Dei, qtiu tanien Fatû aperte damBcmus, Sc Dei Prouidentiæ obfiare con-tendamus,imb aperte cum eapugnarc.Eft au* tern Fatum(vt illi ex Stoicis defimût ) natura-lis qtiædam rerum omnium neçcffitas c)i æter* nitatc pendens,aliis alias tonfequcntibus poft impulfioncm,amp; quodam nexu immutabili confcrtjs(quam fericm etiam Icgem temporis appclîant)qu:E affert rébus omnibus,etiâ Deo 'ipfi, ineuitabilem neccifitatera , vbi femel ea leries à quopiam impulfafuerit. Hanc fcricin quidam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocant, vel ab co quod o-

mnia trahat amp;nbsp;cogat,id eft,etiam Dvû ipfuin, quielt omnipotens tarnen amp;nbsp;liberritnum a-gens; vel ab eo, quod per cam quifquc fincin vitæ fortiattir : alii autem'appcllant onttfouiver. Deurn quidcni concedunt banc caufarum legem amp;nbsp;feriem connexuilTe,fedjramcn, illi po-licaquaih fcmcl Colrcxa Sc impuifaeft i Dcuin quoqiie

t I 1 E R J. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4S

quoqueipfum (ubiici:vidclib. Arift. de Mundo.amp; Plutar.dcFato.amp; Aphrodift'û. Hi pcc-câc tribus modis:Primum quod ineuitabili c-tiam Dcum ipfum ncccffuatc induunt , cuius neque manus,ncque voluntas cogi vllo modopotcft. Eft cnim Deus libcrrimum a-gcns,amp; quæcunquc vult facit. Itaque cogi non potclt Pfal.ii5.v.3.Sccundô peccant,quôd ctfi Dcum buicfato neccffitati non fubiice-rcnr, extra tarnen Dcum,id cft,cx aliis, quàm ex Dco,C3uffis ineuitabilcm ncccffitatcm fta-tuunt. Neque enim iam ex Dci voluntatc, fed ex illo caufarum impuHu Si ferie earn cucnto-rum omnium ncccffitatem pondère volunt. Atqui quicquid fir,Dei voluntatc fit Iacob.4. v.i5.i.Cor.4.v.i9.amp; folus Deus incluôiabilcm ncccffitatcm affcrt.Tertio pcccât, quôd etiam hune caufarum impulfum(vndc ilia ncccffitas ruit)fæpiffimè à cælo amp;nbsp;ali ri s, vcl etiam ab i-pfiushominis voluntatc , item ab arte vcl in-duftria fieri amp;nbsp;induci defenduntrvnde hominis voluntas ncccffitatcm quoque Deo affe-rct,ac proindè imperabit rebus omnibus. At folus Deus, illiufque voluntas régnât, Pfal. ÿô.v.j.Pfal.^y.v.i.Ét hæc quidem de Fato.

Aliiautem funt, qui inalunt Fortunam cfle rerum omniumdominam. Hi plane funtfu-perioribus difsimiles , quoniam illi omnia in ncccfsitatc ponunt, hi verô omnia in temeri-tatc fortiinæ. Vtrique tarnen Dci prouiden-tiam oppugnant.Ell autem f ûrf«rlt;j,vt illi dc-finiunt, temeraria amp;nbsp;inordinata caufa corum

Cap.Ji. IsAGOGES Christi ANAE quæ fiunt, fuie in iis qiiæhabcnt animi ele-ôioncm, vt hominesifiue quæ non habcnt,vt bruta amp;nbsp;cætcrç res inanimatar. Sic cnim gcnc-* ralitcr Fortunam definiunt,vr ad vtraquc pcr-tfneat, nimirum ca,quæ animi cleétione v-tiintur,amp; ea,qiiæ folo naturæ duftu amp;nbsp;impul-fu agunt. Hanc appellant, neque à cafu, (que Arirtoccles nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noininauit ) diGin-

guitiir in bac difputatione generaliter fumpta^ Hancigitur Fortunam rcrum omnium cauf-i fam effe dicunt per accidens, quoniam nô or-dineagit,fed perturbatc. HæcEpicurcorum hominum fententia olim fuit,amp; cft adhuc co-rum qui Deum irrident, éSe incælo ingenio indulgentem atque otiofum fingunt,nihil fibi negotii dantem,neque altcri,vt ipfi loquûrur.

Atqui Deus bas res etiam terrenas curat, amp;nbsp;iis profpicit Pfal.33. verf.13.Gcn.18.v.21. Nam quod illi obiiciûc, mulca ctiamnum hodic c'a-fu amp;nbsp;temerè euenire, contraque rationcm, in co falkmtur.Enumcrant illi quidem varias ca-lamitatcs, quæ bonis viris acciderunt, atque accidunt, contra autem multa commoda amp;nbsp;pcrutilia, quæ improbis quotidie cueniunt, turn ex CO concludunt Deum bas res mor-talcs amp;nbsp;terrenas non curare, quandoquidem bæc ita fiunt, quod ncc Scriptura difiimulat Pfal.73.

Verùm dupliciter ifti pcccant.Primo cnim non confidcrant, quis fit vtroriimque,probo-rum nepe amp;nbsp;improborû in eo ipfo exitus, ani-« miconfolatio,pax ,amp;fpcs:fcd totam vtro-rumquecôditionera ex quadamfelicitatis in-fcli-

fœlioitatîfquc externa fpecie metiuntur.At-qui imprimis tum in histum in illis fin's ipfc fpeftandus eft,qui eft longe diucrfus.ac diifi-milis, vt eft in eodem Pfal.73. amp;nbsp;ad Dci pro-miffiones eft aftuertendum , an pares illæpa-ritérque fiant profits amp;nbsp;improfiis Pfal.^j.v.iy. Pfal.58.v.io.amp; an vtrorumque iftorum fit par cxitus.Poftea Dci confilium non attendunt, quando pios afïïigit. Quos enim Deus amat, caftigat.Hcfi.ii.v.6.Nequc exiftimandû eft,fi cuiufpiam fegetibus amp;nbsp;vinctis tempeftas no-cuerit,eum,cui liæc acciderint, inuifum Deo, autneglcdlum cfl'c. Certè verfia XixcfortHnÆ Sifirtuiti Paganorum propria fût, amp;nbsp;prorfus ab orc Chriftianorum debent cxularc,ncduin quum pro rcrum caufa fumuntur.Et hæc qui-^ dem aduerfus Fortunarios iftos.

Alii mediam quidam fententiam amp;nbsp;via fe-. quuntur,vclut Peripatctici,vt née omnia ne-ccffitate fieri dicât, née omnia tcmcrè.lraquc. ordincm quendam conftituunt, amp;nbsp;vim rébus fingulis inditam à Deoagnofeût, qui in qua-que reformam fiuenaturam appellant,Grçcc vis naturalis rem quamque fccun-dum genus funmad finem fibiproprium amp;nbsp;deftinatum per media ordinata, vt aiunt,ciet amp;nbsp;mouct necclfariö ipfa per fe. Itaque fie fêti-untjvim illam naturæ,poftquam à Deo femel infita fuit, fatis ipfam per fe effe potentem amp;nbsp;validamad agendum fine Deo.Dcû autc aiût in fui contcmplatione effe conuerfum, amp;nbsp;to-tum in ca oecupatum: autneomnino fito-tiofus in c«lo,cum Primum motorcm faciût:

Çap.JI. ISAGOGES Christianae vcrùm fingiilaruni rcrwm , vti hcrbarum, ar-boruin, alimentorurti, virtutera non ianià Deojfcd ab îpfa caruni rcruni nacura cffc con tcndunt.Qüid vcroipfis rcfpondemusPNort inpaiJit^fo vttttt homo,fed in omnt fenvirtuteftn ’veriio,lt;juodprocéda ex ort Tiei. Dcut. 8. vcrf. 5» Ncc vis ali.ndi,quæ cft in pane,ab cius forma vel materia propiîè ( fi ipfa per fc fpeftetur) pendenfed ab ipfo Deo ctiâ dictim, amp;nbsp;in fin-guiis fruftis.Leiiit. 26. y. 26. illi datur.OppU-gnant igitur hi,ijuifunt Ariftotclici, periode Dei prouidentiam , atquc qui Deum quidem prælcium rcrum faciunt,fcd non ordinatoré. Idæc fentétia rcfutaturànobis in capite,^lt;i-Us fit Dct Proftidentia.

Alii deniq; vt Dci Prouidttia aliqua plan-fibili ratione cuertât,aiunt, fi ca locû babear» nullis iam legibus amp;nbsp;policicis conftitutioni-bus(qua: præmia vel pœnas dcccrnant)locum cfre,qaia nihil fiet ànobis volécibusjfi omnia Dci vokintatefiunr.Ncc cnimjaiunt,Dei vo-luntati relifti poteft ab homine mortali.Ergo cur puniuncur malefadorcs, quoniam inuiti, nohfuafpontc pcccaueruac.Cur præmioàf-ficiontur boni, quictiam nolétcsilludfactu-ri tarnen crant, qiiod geflerunt. Et cur Deus ipfe,aiunt i maloÿ-piinit, quos malos effe vo-luitPbîic hominum prxtextus eft in fuis vitiis celandis, atquein Deum magna cum blafphc mia dcriuandis.Sed illi primùm pcccât,quôd duas illas Dci virtutes inter fe contrarias fi-ciunt, nimirum Dei Prouidentiam amp;nbsp;lufti-, Ûam. Virtus autera virtmi contraria non eft., Prstereâ

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L I B E R Ir nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;50

Præterea falluntur,vtpotc qui putent cos,qui ftatuta Dci Prouidentia peccant,iiiuitos pcc-carc , amp;nbsp;coaétos,quia ncceffario peccant. A-Uud enim cft ncctffitas, aliud vis amp;nbsp;coaétio. Dcus bonus cftncceffariô nô coaétô.Ita Diabolus pcccat ncccflario; fed voluntatc tainen amp;nbsp;fpótc,nó vi cxtrarlea.volcntes nô inuiti fe-quimur aniniinoflri prauam libidinem, la-cob.i.i4.Imô verb amp;nbsp;ipfa voluntas noftra vi-tiofi per fe ert,amp; vitiofafumrcrumappetens, amp;nbsp;fcquitur vitiuni fpontc,vti fi quis Rcus ita quidc vindus effetvt tanic tortorem fpontc amp;nbsp;volensfequcrctur.Ergo quum nialutn non coadijfcdfponteagamusjpcenislcgû Si præ-müs ciuilibus locus cft; neque dodrina de Dei Prouidentia tollit ciuilcm politiâ, vt ini-piigarriunt.

Ac effe quidem Dei Prouidetia quatuor fc rc rationibus probari poteft.E quibus Prtma. trtawhontas Scripturæ facræ.llla cnim aperte Prouidentia Dci confirmât. Ncqucenimvti nauium fabricator nauim àfc extrudàrclin-quit,fie Deus mûdü à fc côditû abiecit à cura fua,vel deferuiv.fcd perpetuo fouet, futtinct, adnffniftrat,amp; ci profpicit.Ex quo Gt,vt mira DciProuidctiactiâin minutilfimis quibufq; animalibus curâdis delcribatur Pfal.ioq.Pfal. 159.De’ nobis affidct,adcôq; nos dirigit.H’ç.^ io.v.25,8c ita omnia nobis eucniût,oîoy©sofw'

.i.vtDe’ per fingula motnéta rcs ciet amp;nbsp;uupcllit.Eigo grauiter Dotain’ ipfeapud Prophetas aducrï’ cos coquernur , qui negât iaj de raundo curafle Prouidcntiâ.ffa.qo.v.

Cap.3j. IsAGOGES Chrtsttanak ay.Huiui rci amp;nbsp;prouidetiæ excplû extat Gcn. 22.v.8.Itcin 45. Vi 5. Matt. 10. amp;nbsp;infinitis aliis locis.Quia vcrôhuius argumenti cxplicatio pro cuiulq; ingenio latiffimè fûdi potcll, nos brcuitacis caufa tria tantiim illiiis capita amp;nbsp;ar-eumeta colligemustRudiofus Icdor plura fi-fci annotabit.Primum cft, quod quæ maxime fortuite» cuenire videntur,ca tame Dei manu, Prouidentia amp;nbsp;volûtateregi amp;nbsp;fieri feripturi docet, qiialis efl rctium Se fortis feu alcæ ia-dus,Pro.i6.v.33.Ion.cap.i.Ador.i.v.26.Luc. 5.Ioan.2i.Secundum,quod homines ipfi (qui inter omnia animalia vna maxime ratione, amp;nbsp;animi eledione vtuntur)à Dco ipfo tamé nc-cefic habent dirigi, amp;nbsp;in omnibus rc bus gu-berniri.’tanto magis ca omnia,qiiæ rationca rcnt,Prou.2o.v.24.Hier.io.v.23. Prou. 2i.v.i-amp; 3i.Tcrtium dcnique ex Scriptura argume-tum eft,quôd Scriptura facra refert ad Deum tanquam veriffimum authorem fingulaquat inter nos fiunt, amp;nbsp;in noftra poteftatc , vel in nobis fita elfe vidcntur,vti liberos procrcare-

tcrifque fimilibusfcnticndum Se colligendum eft ex aliis i-( (jcm Scriptura: locis.

S et un da gen trahi ratio, quat ad Dci Prouidé-tiam valet confirmandam, hæc eft j Q^od in-ccrtæ, dubiæ amp;nbsp;falfæ fuiflcnt Prophetiæ, re-rûmquefuturarum pra’didionesjatquc etiam hodic nullæ cflent,nifi Deus mundu m ipfe regerer. Vcrùm poftcaquam vidcmus quætot antca fæculis pratdiéka fucrât à Prophctis Dci, cucniflc fcnipcr amp;nbsp;co modo,quo illi prædixe-rantjcertè à Deo regi,giibcrnariquc hune mu-dumatquc hæc omnia,concludendum eft. Na non modo vnum quendam,aut altcrum cuen-rum prædixitDcus forc:fed nihil penè euenit rcrum memorabilium, quod non priusfuerit à Deo per fuos Prophetas pronuntiatum, A-mos j.Idque aperte,non ambiguë,vti Dasmo-num oracula folebant quardam pronuntiarc: non confufè, fed ipfis etiam nominibuj pro-priis exprcffis,vttde Cyro 3pparct,amp; lofia, I-faiæ 45.v.iri.Rcg.i3.v.2. Euentus igitur amp;nbsp;im-plementum pracdiâionis amp;nbsp;prophetiæ eft o-ptimum Dci Prouidentiæ confirmandæ argû-mcntum.2.Rcg.7.v.i.amp; 20. cap.g.v.i. amp;nbsp;2. 8£ 3. Hiiiuscnim certitudinis Prophetiaruna ra-tioeft,quod Deovni nota fint omnia opera fua, If.41. Afto.i5.v.i8.Itaquc fic cucnerunt,vt ilia prædixerat fore Deus.

Trrtiagenerahiratio, qux ad Prouidentiam Dei affcrendam facit, ducitur ex infinitis return excmplis amp;nbsp;euentis,quæ aliundè, quàm à Deo,contigiffe cenferi non poflTunt. Vndc e-nim fæpè occultîffima antca crimina aperte G.iij.

Cnp.JI. ISAGOGES Chrtstianae detcguntur? Vnde fit vt iufli vnius,vcluti lo^ fcpht iniioccntiafæpè potcntiffimos aducrfa-rios viccrit?nifi quia Deus omnia hæc tempérât,amp; moderatur. Itaque folidiffima atqnev-berrima confolatio piis amp;nbsp;fidclibus ex hoe i-pfoadfertur, perquam fe in mediis afflidio-nibus amp;nbsp;impiorum aduerfus fe machinis fu-ftentant, quod Deus nimirum omnia hæc amp;nbsp;vidée, amp;nbsp;cognofcic,amp; fieri vult, amp;nbsp;exitum o-mnibns rebus facilcm amp;nbsp;opcabilem fuis tandem daturus efl, quoniam ipfius Prouiden-tia regit omnia. Nam nihil horum prætct Dei voluntatem fif.nihil impii præter cam vel fcntarc,neduin cxcqui polTunt, quam fibi ef-fc benenolam in Domino noftro Icfu Chri-fto fideles fciunt amp;nbsp;cxpcriütur: nee quiequam prætcr ipforum falutem deccrncrejRom.B. v. i8. Etcerte maximevnius Eeclcfia: confolan-dçcaufa Scriptura de Dei Prouidentia agit» ne fe videlicet impiotum furiis expofitam aiit deuorandam putct,vcl illa à Deo non fieri ad-miniftrariuc exiftimet. Ergoinfinita funt e-uentorum exempla,quæ aliunde,quam à Deo faéla ne à vulgo quidem exifiimari polfunt: qualia quoque funt ea , in quibus apcrtiffiitia diuinæturn iuftitix.tum mifcricordiæ exempla, caque extraordinaria extant, qualis eft impiorum regnorum euerfio,bonorum viro-rum libcratio , amp;nbsp;infiaurata falus, reftitutio-que Euâgelii hoc noflro tempore, Hic.i.v.io. Dan.4. v.j^.Gcn.41.7.14.

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dücitür ctiam ex Phi-

iofophorum opinionc amp;:fcntentiis,qui,quan-» ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quain

quam profani homines, tarnen quo quifqnc coru cordarior,pzeritior,aut doäior fuit, nie-liüfquc de Deo fcnfifle creditur, amp;nbsp;Dcum amp;nbsp;DerProuidcntiam huitis vniucrfitatis guber-natricem cóftituit,vclüti Plato in lib. De Rc-j pub.Cic.lib.i.dc Legib.amp; de Diuinatione.S.e-ne« in lib.dc Prouidcatia Dci.

T s I Pcouidcntia curam folicitu-dinc'mquc fignificat quam Dcusi de omnibus luis crcaturisin vni-uerfum gent, tamç quoniam ea cu ta ettcótü potius eil Prouidentiæ, quam ipfa^ inet Prouidentra, fic à nobis Prouidentia de-feribatur: Prouidentia eft liberrima amp;nbsp;poten-tiffima Dciaótio , per quam non modo vni-ucrfa,fed ctiam fingula in fingulis eoru aétio_ nibus eiet amp;nbsp;regit. Et quidem dicitur tum li berrima, tum potcntiffima aótio , quia ncque impcdiri,ncque vinciri vlla lege poteft. Mo-dusaiitem ipfcagendi in Deo eil voluntas,fiue vellc.Nam quæ voluit,amp; quae vult,hoc ipfum eft agerefiueaélioDei, quia nullo modo la-borat Dcus,Ifa. 40. v.28. vt fuam voluntatem exequatunfed prout amp;nbsp;ficut voluit,fic fit.Itcm dicitur non modó cicre , fed etiam regere fin-gula,quia non tantum vim amp;nbsp;poteftatem agé-di rebus fingulisDeus tribuif.fed etia res fin-gulas ad fuos finesxamp; per media à fe difpefita G.iiij.

Cap.32- ISAGOGES Christianae dirjgit,ac per fuam Prouidentiam ordinär. Et hoc ipfum eft, quod ait Paulus vno vcibo Heum bipyéïf Eph.i.v.li.Xj.amp;^.v.io.ErgoDeus rebus à le creatis vtitur tanquam inftrumencis duntaxat, vcl fecundis cauffis : ipfe aiuem eft, qui vcrc agit per eas. Sed etiaoi quum quid-piam per plura media fieri vult,no folum primus motor eft,vt Philofophi Pcripaterici ce-fent;fcd eft ctiafecundus,amp; tertius,amp; quartus motor, quia quicquid in rebus creatisagitur, ideo agitur,quod in illis amp;nbsp;per illasDeus agat, vti dat foli vaporcs tollerc,dat vaporib’ nubes fieri, dat nubibuspluuiascóciperc,dat pluuiç cadere.Ex qiwj fit,vt De* mediis ordinariis no aftringatur,quoniam fine ipfis cade Deus po-teft efficcre: vorum ip fa fine Deo nihil poffunt: amp;nbsp;quicquid pofiiint, Deo dante amp;nbsp;vires lar-giente poffunt,alias nihil valituraamp; effedura, nifi daretpoffe. Neque Deus eft tantùm pri-mum mouens,fed eft fecuiidura, vti diximu«, amp;nbsp;tcrtium,prout fubalterna media ipfe difpo-nit, per quæ eundum eft, vt tandem ad fincm pcrucniatur. Neque hæc fententia tarnen tol-lit dut denegat cuique rei cas vires, quas Deus indidit,vcl ad opus aliquod faciendum, vel ad fubferuiendum altcrius opcri. Quanquam c-nim ex Dei benedidione fit, vt fernen prolifi-cum fit, amp;nbsp;vt hoc granum producat fpicam amp;nbsp;ariftas;tamcn femini fua vis proptcrca no ad-imitur ( quæin co hæceft, vtfui fimilcm fpe-ciem ex fationc producat)fcd turn demum cf-fieax effe oftenditur,quum Deus vult illam ef. fecffieacem, ne acrcaturis,non autem ab ipfo

t I B E R I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55

Deo pendeamus CreatorcPfa.4.v.8.Itcm Dei beneficium eft,quöd hic fol cttamnunc liodic lucct,nsque tarnen ideö foliademptum eil fuum tnunus,aut dcnegatumgt;vt fit lucis amp;nbsp;dici vehiculuin,amp; adminilter : fed boe tantum o-fienditurin fole,infeminc,in grano vires ipfas quas habent à Deo eiTe,non ab iis ipfis rebus, amp;casaDco in finguliseoru aélionibus cicri 8c promoueri amp;nbsp;viuificari, quoniam alioquin etiam in iis ipfis rebus illæ vires iacerét inor-tuæ,amp; inutiles, nifi Deuseascxcitaret, amp;nbsp;efficaces rcdderct,quoûçs agunt,quoties Deus il-lisjvclut fccundis cauifis,vtitur. Ex quo con-cluditurtantum virium amp;nbsp;potentiæ amp;facul-tatisjCtiam retenta Dei prouidentia , relinqui cuique rei,quantum Deus ipfe illi tribuit, có-ceffitjSc ineffe voluit. Vndc ncque herbis fi æ vires, ncque pharmacis fuse vircutes, amp;nbsp;facilitates,nequcanimalibus fui motus, ncque ho-minibus ctiam fuæ mentis amp;nbsp;fuæ voluntatis a-ôioncs adimûtur,tanqua homines brutos,fti-pites,aut lapides , amp;nbsp;mere mtamp;oTrx^'ofj^rttiqua-lis eft in manu artificis,malleus)taeiamus : aut viua animalia velut mortua proi fus jnftrumé-ta(quç tarnen viua amp;nbsp;aôtiua efle cogno(cimus) effe fingamns'.fcd id tantum d’icimus, quod amp;nbsp;hominibus,amp; brutis,amp; herbis, tamquam fuæ prouidcntiçacdccrcti inftrumcntisDcus vti-tur.Nam ca omnia flciftit,difponit,amp; ordinat, vt fibi fcruiât.Ergo quoniam Deus hominem animatum fecit,amp; pccus greffibilc , amp;nbsp;homini amp;nbsp;pccori etiam fua quædam aétio relinquitur in gradiendo per quam proprio fibiatquc in-

Cap.33- ISAGOGES Christianar teriore motii cietur. In quo etiam ipfo Dei virtus apparct,amp; operatur inillis. Dcnique nó funt homines,dum üs Deus vtitur, Inftru-mcnta mere ac dütaxat 57a3*w^',qu31is cft malleus, vti dixi, fed ipfi habent in iis aétionibuS vfiim fuç amp;nbsp;voluntatis,amp; rationis.Ex qua parte funt amp;nbsp;ipfi quoque caufç fuarum aétionufflj, vti in tthicis Chriftianis dcmonftrauimus. Habent cuim agendi principium amp;nbsp;internum in fefe,amp; voluntarium homines. Ex quo fit vt in huiufmodi aftionibus Si Deus agat, amp;nbsp;hoi mo quoque : fed diuçrfo modo amp;nbsp;rationc, Si etiam diuerfumfcopum intuentes.

valdè difficilis hic locus eft,diligenter traftâdüs atque cxplican-dus videtur.Ac qualis quidé fitDei Prouidentia, videndum eft. Eft □ utem triplex qualitas fine natura eiusfpcôa-da. Prima hæc,Quôd Deus per Prouidentiam fuam non tantum fines ipfos rerum ordinat, ad quos opus vel tes vnaquæque tendit: fed etiam media ipfa omnia difponit, per quæ ad eum fincm eft perucniendum.Veluti Deus nó modo nos ali vult in hac vita: fed alimenta e-tiam dat,per quæ ali pofiumus. Item Deus nó tantum faluumeffe fuum populum Ifrael vo-luit,amp; redeptum ê manuPharaonis:fcd amp;nbsp;mare reccdere voluit, amp;nbsp;Pharaonem indurari, amp;nbsp;re tine-

fctinerecum populum etiam poft plurcscó-ininationcs. Bella qiioquc iufta non tantum gcrivult Deus,amp; vidoriam contingere, fed etiam omnia ca ordinär,per quæviétoria nobis contingit. Deus non modo nos faoientio-res efte vult, fed etiam morbos amp;nbsp;calamitatcs immittit, per quas talcs fiamus , vt nobis fint Deus non tantum fæpc , vt nos canualefcamns conft ituinfed etiâ ca phar-maca pcculiaritcr ordinauit, per quæ ex hoc morbo feruari debemus SepolTumus. Atquc hæc vera font, vbi Deus per media agit. Sic eniin in vniucrfum Deus

Ç. Sine mediis vllis agit,vt fxpe^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f Cognita

itaque tori à Deo pendere debemus, vti dixî-mus ( eo cnim tendit tota bate difputatio de Dei Prouidentia, no aliô)tum vt fincm optimum,turn vt media légitima conlcquamur,amp; vtrumqucprccibusà Deo poftularemullo au-tem modo ab vllis mediis amp;nbsp;creaturis pende-rc,qiiiaDcofitiniuria.

Secunda Prouidentiç Dei conditio amp;nbsp;qua-litaseft , Quod rebus necefsitatem incuitabi-lem ilia quidem imponit, non tarnen vim aut coadionem. Nam quæ Dei Prouidetia fiunt, eius voluratc amp;nbsp;dccrcto ordinata funr,ac pro-indc necclTario cueniunt. Eft cnim immuta-bilis Dei voluntas,quæ neque ctiam vllo modo impediri poteft.H^ ncccfsitas ramen à vi amp;nbsp;coaâ:ionc,vti iara monuimus, divert. Etfi

Cap. 33. ISAGOGES Christiänae cnim quicqiiid nobis euenit , ncccflariö cue-nit,quoniam ex ProuidcntiaDci fit,ab inuitis tarnen amp;nbsp;nolcntibus nobis non fiunt,quæfa-eimus. Ergo ctfiquicquid facimos, quate-nusDci Prouidcntia id fieri dccrcuit,noccffa -rib facimusttamen non idcirco coaóti amp;nbsp;inui-ti amp;nbsp;nolcntcs ea facimirs, quatenus cius aftio-nis principia in nobis fpeftatur. Nam ex font quoque noftræ aélioncs. Necefl'arió edimus amp;nbsp;bibiiniis,non tarnen inuiti: Item,ncceffarià hoc vel illud vitae fufceptæ genus fequimur, non inuiti,quia interno animi noftri motu iti optamus apud nos fieri. Etfi verb ca necefsi-tas, quatenus à Dei prouidcntia pcndcre at-que conftituta efle confidcratur,eK incuitabi-Ks:quatcnus tarnen cade hæc in noftra volun-tatc,tSquam ineo ( quod internum habcmus) agendi principio fpeiâatur,fpontanea aftio clh Ex quo fit, vtillaSophifiarum diftinâio tollenda fit, quæ folct at) iis afferri inter Dei permifsioncm,i?t deerctum fiucvoluntatem. Qnædam enim aiuntDei tâtùm permifsionc fieri, vcluti vi Pharao populum Ifrael tandiu etiam admanitus retineret, amp;nbsp;indurarctur. Exod.7.v.3.In quibus nulla eft vel fuit eucn-tus necefsitasjfed in iis quicquid cucnit,cx ho minum mcra voluntatc amp;nbsp;animi eledione Ä propofito fadum eft. -Quædam autemaiunt Dei voluntate fiuc decreto fic fieri,vt fiant in-cuitabili omnino nccefsitatc, Veluti vt Chri-ftus patcretur.Atqui refpondeo, quum quicquid Dei permifsionc fiat,eodem volete fiat, fit eodem etiam decernente, quoniam omnis

Dei voluntas in rc quacunque amp;nbsp;quocuuquc modo concepta_eit ordinatxo Sc Dci dccre-tum ineuitabilc. Itaque permiffio Dei à dc-creto Dci dißingui non debet. Qua derca-lii milita copiolé, qui funt confulenili, imprimis Caluinus amp;nbsp;Beza. Dcnique cjfFugi non potcft hoc argumentum, Quicquid fif, aut Deo fcientc fit, aut ignorante. At ignorante Deo fieri nihil potcft. Ergo fcientc. lam vcrö fi Deo fcientc fit, vel nolentc vcl vo lente fit. Nam ifta permiffio, quam confti-tuunt mediam inter Voluntatem amp;nbsp;Nolunta-tem Dci, eft decretum Dei. Propterea quod fi quid fiat fine Dei decreto,non crit Deus o-mnipotens.Vcrbum autemßneadi proDeccr-ncrc fumitur in Scriptura Ad.14. v. 6,16.V.7. Eft autem ca neceffitas ineuitibilis,quia Deus non mutât cófilium fuum,i.Sam. 15.v.29. Pra:-tcrca fic nos cçteraque omnia(quibus täquam inftrumentis voluntatis fuæ exequcndæ vti vult)Dcus ducit, fiedit, inclinât, impcllitquc motu occulto,amp; nobis ipfis fæpc etiam igno-to ac C2ECO, vt fuam voluntatem amp;nbsp;decretum etiamignorätes impleamus: atque etiam qua-tenusfeopus Dci fpedatur in nobis, inuitt, vt Diabolus in affligendo lobo lob.i. amp;nbsp;2. Nam nihil quiequam aliter cuenire potcft, quam Deu-s decrcuit, neque alio modo, neque alio tempore. Ergo patientes in Dei auxilio expe-dando amp;nbsp;fperandü effe dtbemus, Pfal. 27. v, iq-.non autem præcipites,quafi aut Deum cogéré pofsimus ante tempus à fe pratftitutum, aut alio modo facere,quam quo femel fieri àc

Cap.55. ISAGOGÈS Chrïstianae eucnirc decreuit,Gal. 4,^.4; Qitarèliæc nê-ccfsitas, quam Dei prouidentia affert, dicituf abfoluta necefsitaï. Alia cniin cd natiiræ nc-cc(sitas,qu5E nrcefsitas latTOrt dicjtur, qua: fle-(^i amp;nbsp;immutari à Deo poteft , veluti ferruni naturæ necefsicatc dcorium fertur, amp;nbsp;tarnen ’fecit Deus vt'ferfiim nataret in aquis, 2. Rcg. , ó.vcrf.ó.Iré aqua fluit naturæ necefsitate quia eflliquidü clenientilm,fccittarnen vtconfi-ftcret inftar inurijExod.iq.i^crf.zz. Ergo naturæ necefsitatem mutât Deus ; Prouidentiæ ncccfsitatem non mutât, quia cum cius volun täte amp;nbsp;decreto particulari femper efl coniun-óta.Fit veto fæpè,vt hçc naturç necefsitas ab-fo'Ute necefsitati côtraria fit,^y uTrodwu'jVt vo cant,veluti naturæ neceffitatc oflaChntti fragt pötcränt:at quia Deus decrcucrat fua Pro-iiidentia nc frangerentur,abfoluta amp;nbsp;Prouidc-tiæ neceffitatc franginon potcrant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Quid ergo dieet quis ? Nihilne huiufmodi efl in rcrum natnra, amp;nbsp;in tarn vario amp;nbsp;multi-plici negotiorum humanorum cucntu,dc quo fic dici poffit,AnCj'îc,2'r/yJc,«lt;e«gt;e/tof«/r; vei de quo,quu fie accidcrit,dfci poffit, aliter tarnen euenire ifla res potuit.Hæc ante futura cótin-getia , flue Contingétiç vocâr,dc quibus qu^ ritur,an ea Dei Prouidftia tollat,amp; bac forma improbet loquendi, hocfalt;flu,vel confilium ifto, vel illo modo euenire poteft, vcl potuit. Certc bresitcr refponderi debet. Quod ad Dcum,amp; Dei Prouidentiam, nulla efle futura contingentiæ:Q^ôd autenj ad nos amp;nbsp;noflram yiai

K I B E R I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$fgt;

Vim ac fcientiani,multa elfe côtingcntia. Nam fl ex voluntate Dci hæc quæ fiunt,qi«cquc fu~ tura flint, fpcâcmus , amp;nbsp;quatenus à Dco or-dinantur, omnia ncccflaria funt, ctrto vno-que modo cuentura, noB autem contingenter, nempè eo tantum modo,quo Deus ca fieri decrcuit, amp;nbsp;quo poftea fada funt. Sin au-tem amp;nbsp;nos, amp;nbsp;media confidcrcmus, quia nos quale confiliura Dci amp;nbsp;decrctum de hac re cf-fct,ignorabamus : item quia ipfa media ad r-trumque cuentum producendum fuapte natn-raapta cram nata,dicimusamp; quidem rcctè de multis ( noftri tantum amp;nbsp;mediorum rationc: non autem Dci ipfius refpeâu)hæc futura ita, vcl ita cucnircpoffuntjitcmqiie poterant.'non tantùm co modo,quo cucncrunt. litaquc funt futura contingentcr.Vcluti poteft rota tarn in dextram, quàm in finiftram partem volui, fi perfcamp; ex (ua forma fpedetur. Quareficau-fam iftiiis motus , qui fit in finiftram,in rota ipfafolum confidcrcmus, motus hic eft con-tingens : quoniam ratione rotæ etiam in dex-train parte volui potuit hæc rota,natural! motu amp;nbsp;aptitudinc: fin autem manum voluentis attcndamus,qui vult moucrc earn in finiftram duntaxat partem,non poteft aliter tue mouc-ri rota , quàm in finiftram partem. Sic fi quis in fyluis à latronibus trucidatur, potuit de co dici,non trucidabitur , quatenus non ex Dci prouidentia ifta cucra metimur, fed in fola ho niinis amp;nbsp;itincris ratione ifta ponimus, id eft, quatenus illiiis euentus, caufæ funt amp;nbsp;homo, amp;iuTj

Tertia denique conditio Dei Prouidcntiz cft, Quöd ab ætcrno omnia ccrró ordinauit Deus,non tunc primùm, quû res cxifterc cœ-perunt,nil dubiè amp;nbsp;in incerto vt earum eucn-tus aliunde pendcrct, quam ex ipfius Dei vo-luntatc,quia nihil nouum fufcipit Dei voluntas.Eft enim ilia noui confilii amp;nouçquali-•tatis à Deo fufeeptio velut vmbra mutatio-nis, quam non admittit Deus, lacob. i. v.17. Mat.24.v.34.i. Pet.i.v.20. Loinb. lib. i. Sent. Dift.3S.Ex quo fit,vt multa nobis ignora per cam fiant, atque etiam per modos incognitos amp;nbsp;incomprehenfibilcs. Nam mediis or-dinariis non potcftaftringiDcus, neque Dei confilium alligari débet ad ca , quæ.ordinariè fiunt. Prætcreaantemundum conditum dc-cretum fuit illud Dei confilium quod nunc c-ucnit, adco vt non poffit fubiici naturæ po-fleaconditæ legibus. Atque huius doéfrina; ignoratio vel minus attenta cogitatio facit, vt in multis trepidemus , vbi tarnen fecurif-fimi debebamus elfe, quod etiam in optimos quofqtie non raro cadit. Namfiquando ali-quid inopinatum accidit nobis, fi mediis de-ftituimur, pauitamus; neque cogitamus hoc quod fit hodic,ab æterno fuifte decrctum fieri, amp;nbsp;media libcrationis noftræab ætcrno elfe quoque àDeo præuifa. Etfiautemab æterno amp;nbsp;certo dccrcuit Deus ca , quæ fieri vuk, tarnen non omnia æterna permanfura vno modo cfle conftituit. Quædam cnim in perpetuum ita permanfura ordinauit, vt Angelos bonos

bonos in cselocfTc, malos antem in inferno, Animas hominum inimortales:t]bædâ autem ad tcpns tâtùm duratura coftitiiit.quædâ ctia fub códitionc proponit.Qiiod valde diligeter eft obfcruaduin,ne varia amp;nbsp;niutabilis Dei voluntas amp;nbsp;proiiidcntia clTc cxiÜimctiir. x-ruht cnim quidam,qunm de Dei Prouideiitia difputatiir,cur terra Chanaa ludæis ablata amp;nbsp;adempta fuerit, fi ccrta eft Dei Prouidcntia, mininie'q; fallax?H odie enim ludæi eius ter-rx poffeflione cxciderur, quæ tame olim ill is à Deo pro folo natali conilituta fuerat,amp;: pro fymbolo fuæ crga cos bcneuolentiatjGen.iyi V.8.amp; 48.v.4.Refpódco, quia temporale Dei decretii crai hoc de terra Chanaana ludæis poffidcnda,amp; quod ad Chrifti tâtùm aductû vfquc duraturû erat,in ca autéfiniendum.Nó quód tarnen poft Chrifti aduentum Deus no num de integro confilium ceperit de ludæis, fed illud quod ludæis poftca cot git,ctiam ab Çterno idem Deus decrcucrattfed demum fuo temporc, amp;nbsp;poft Chrifti incarnationcm , 8c quod illud cifet patcfecit. Idem eft rcfpódcn duni iis,qui quærûtjQ^omodo hoc cum Dei Prouidcntia conucniat,quod Ezechiæ denun tiatEfaias cum ciTc moriturum, quum tarnen poftca illc non moriatur, Tfa.qS.v.i. Refp^ Fuit apud Dcum ab æterno conitutiitn,Q^id tegrota^nti Ezechiæ fierettfed Deus fub condi-tionc propofuit illi,quod ipfc tame certo dc-finiuerat euenturum , regis ad pœnitentiarn prouocandi caufa.Ex quibus omnibus appa-xet 8c xternam 8i certain fiuc inuanabilc efte

Dei Opt.Max. Prouidentiam.Dcniquc illud ctiam apparct, quædam à Deo ccrtó décréta nobis nihilominus pro noilra falutc (nimiriï Deo fcfcad nollrura attempcrantccaptum) fub códicioncjvel ad tempus proponi.Vt au-tem certa cd Dei Prouidentia : ita fapientiffi-nia, ctfi caufaeuétus ciufmodi noslatet, qua-Hamp; à Deo conftitutus elh

f ON modoautem Vniiierfalis fla-tuitur à nobis Dei Prouidetia ; fed X ctiâ Particularis, qtiæ ad res quaf-que amp;fingulaspcrtincat,ctiam mi riimas : qüicquid contra difputet Ariilotclcs in Ijb-dc Müdo ad Alexad. Augiidinus enim Scrm.ó.in Matth.præclarc, 'Uidete,efMaTntnf-«10.noflranon contemntt’Deus.T^umfmntemne-ret,neccrearetSwsc igitur magnæ (int,fiue par-uæ creaturæ, ad cas pcttinct amp;nbsp;pcrutnit cura Deiitanta ell in omnes crcaturas fuas benigni täte amp;nbsp;bonitatCjHcb. q.v.ij.a.Cbronic.ió.v.

$i.AcdcmagHis qtiidc ( quas Dei Prouidetia regit J flint hæc excpla. Hotfio tpfe, Pfal,8. Mat. lo.v.io. Plal.i7.v-5' Colutn Pfal.i^.Ifa.qo.v.ii. Ntx Grando,!ic quæ alia meteora in cælo fiût^ Iob,37.Pfal.i48.v.8.jY«rf amp;nbsp;V«i,If.4O.PfaI* Daniel 4. r.zt.Dc paruis kc exempla

émpla funt hæc , vt ad ca etiam Dei Proiii-dcntiam pcrtincreintclligaiTius,/’lt;jj7igt;rcj,Mat. 6.'/,z6.Boueii Deut. 15. v.4. CaptUi, Mat.iO.v. lo.rcliqua vide Pfal.iO4.amp; Pfal.ioy.Pritcrca fiuercsprofpcræ fint, fiue aducrfæ , ex nobis talcs ex Dei Prouidentia acciduntjAfnos.j.v. 6.Io3n.9.v.3.Iacob.i. v.17. Adio verb etiam in omnia ett, amp;nbsp;ad omnia amp;nbsp;fingula pertince Dei Prouidentia , vt Diabolos etiam ipfos amp;nbsp;impiosfua imperia Deus exequi cogat etiarii ÏHuitós.quibus malis inflrumcntis ip(e tâmê bonus bene vtitur,vt rede in Enchiridio tra dit Auguflin^Maximè ante vni Ecclcfiæ amp;nbsp;fi dclibus vtilis eft hæèdodrina, de Prouidetia Dei.Nam amp;nbsp;cam vniuetfam, amp;nbsp;nos fingtilos omnibus in rebus,omhi tempore,amp; quocun-quein Ratu confolatur, quumhosamp; cfTcSd forcfchiper fub Dei Patris noftri afpcduamp; tutela certofciamusmcquc vcreàmur,aut me-tuamus quicquid mfldus in nos machinctur, t’f31.aY.v,3.Pfal.ii8,v.6.amp; tO. Augufl.Serm.6. in Matt.2Von/è fuhducit Deus,quot;jtcadltt,fed de tpßs c apt I Its noilrts feeuriteitent nebts dedtf. .Qutd rimes hominem homo tnßnu Deipoßtftsf JaEla in Deum citn^m rnam', Pfal.37.

Deniq; quicquid in vtraq; vel vtrauis parte accidcrit nobis,id omne in faluté Ccdet,Ro.8. *v.28.Imprimis autem bæc confolatio animoi fccurrere amp;nbsp;obuerfari debet rébus affiidis,amp; jnudi iudicio dtfperatis,vt in iis tame illiDci Proiiidcnt x inhærcntes fidc,bcnc fpercmus, RÓ.4.v.i8.Ccrti nâque efie dcbemus,Prîmû, quictjuid amp;nbsp;quantumuis aduerfum accidcrit

nobisjillud tarnen amp;nbsp;falutare nobis,amp; ex Dei dccrcto cuenircjiiô fortuite»,nS ex improbo-rum voluntatc,aut mera ordinatione, Zach.2. v.5.Luc.ï2.v.7.Pfal.125.7.2.Quarc certô feia-nius nos non cflTc furori amp;nbsp;rabici improborû hominû amp;nbsp;diabolorû expofitos, licet in ma-xiniascalamitatcsincidcrimus , fed fcrnpcrà Deo amp;nbsp;corpus amp;nbsp;animam noftram defendi amp;nbsp;cuftodiri,Zach.2.v.8. Exemplû in lobo.Iob. i.Deindc fpcreinus nos ex iis malis etiam li-bcratumirïin tempore opportuno , Pfal.32. vel mclioris vitæ adeptionc,amp; morte bac cor poristvcl etiam qiiod c mediis hoftium fauci-bus eripiemur à Dco. ^3.54.7.45. Tertiû co-gitemusjhoftcs noftros tandem euerfum atq; perditu iri,ncque regnaturos diutius, Ifa.54. v.i7.Zach.i.v.2i.Qiiod antem quidâ quçrunt, Cur non ftatim punit Deus fcelcratos. Refpó fio ex Hicrony.in Epiftolaad Rom..quia fi fie ficret à Dco,nullus hominum penc renia-neret,ncc vnquamdc iniudis fiercntvlliiu-fii,Rom.2.v,3.q..2.Pct.3.v.6.7.

Dehac ^u^ßione , Vtium Dcï PRO f'î-D E NT1curant omnemnoßramßlui tudinéntque fopiat tollat itémque fru-denttam deliberattonem noPirant ina-gendo, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SÆtcrùm , vt fincm ficiamiis, trcs quæflioncsfolent in hûclocû afFcr ri. Prima, vtrum igitur aliqiiid fit in noftra poteflatc, de qua in Loco de Libero arbitrio agctur à nobis.Secunda, vtru etiä Deus fit autor mali amp;nbsp;pcccati, quod fit à nobis,quod foluetur in Loco de Prsedcfti nationc. Tertia huiusloci propria cfi, amp;nbsp;cft hjEC,Vtrum hxc doftrina de Dci Prouidcntia inertes nos amp;nbsp;négligentes facial, omnemque noftram dc mediis ordinariis adhibedis, quç-rcndis,amp; comparandis folicitudinem tollat, quum non tantiim fines rcrum,fed etiam mc-(iiafper quæ ad fines periicnitur)à Dci Proui-dentia ordinentur, atqueetiam rcgantur.Hoc enimfiveru cft, neque crit patrifarailias ha-benda cura de familia fua alenda, côtrà quam tarne monet Paulus,i.Tim.5.v.8.ncquc ægro-to medicus adhibendus, vel potio pharmaci fumcnda,vt fanctur,atque ita Dci potentia amp;nbsp;fapientia in rebus creatis fpcrnctur, quae tarne hæc omnia crcauit ad noftrum vfum, dû Pro-uidcntiainducitur. Sed rcfpondco, Dcura nó fruftraamp; vires herbis, amp;nbsp;indufttiam artc'fque hominibus dediffe,?; prudentiam amp;nbsp;fagacita-tcm,per quam fibi cauerct,amp; ca,qua: fibi fui'f-que vtilia aut neceffaria funt, compararent.I-taque Dci Prouidentia media ipfa conftituit, caque proindc à nobis comparari dcbcnt,per quæ ali quid efficiendum cft, quæ qui fpernit, aut ncgligit, quantum quidem in fc cft, pro-curarcjille proculdubio Dcum ipfum tentât, amp;nbsp;DciProuidciitiam , quæ iliaconftituit, a-H.iij.

Cap.35. ISAGOGES ChRISTIANAE fpcrnatur.NolIra cnim tâtùm caufa Deus (qu| omnia per fe amp;nbsp;fine mediis faccrc poteH) media quædam ordinaria conftituit, qiiibus vtc-remur ad ca aflequenda, quæ optamus, vt in iis amp;nbsp;pcrcafacilius Deum nobis auxiliantcm animaducrtcremus. Naincarnalcs fumus,amp; rebus vifibilibus cgemus,vt fides noftra in Dei proiniffionibus melius confirmetur amp;nbsp;ac-quieicat.Aliud efivero quum fine fine mediis ordinariis prçparatis aut obicâis expeâarc ta men Si fperarc iubemur, Sc illud cft îperaye in fpé cücra fpcjRÔ.q.v.iS.i. CcTr.io.v.ij. Velutt qui victoriam fine milite, finearrois, fine aliis viftoriç obtinédæ mediis fpcrarc iubetur,magna illaamp; peculiaris fidei probatio cxtat,quô4 media corâ nÔ vidtt,vt in Gedeonc. At qui pa ne amp;nbsp;vino oblato fperat feali ex iis à Dco pof-fe,non ita laborat.ctfi non fine fidcilla tnedia adhibet. Ergo magnum humanx imbccillita-tis folatium eft.magnâquc confolatio o/dina-riis mediis non dcftitui,vel fecundis çaufis, ih quibus fi quid inert vitii, nepe vt iis fidamiis, eins vitii culpa non ert in Deo, fed in nortra yitiofitatc,qui Dei donisad ipfius contume-liam abutimur. Itaque media lionefta fper-nenda non funi, fed Icgitimo modo quæren-daf mt, quia rerum amp;nbsp;eucntorum,quæ à Dei pjouidentia ordinata , dcçret^que funt fieri, pars funt St inrtrumenta.Exempli gratia : vult nos fanari Deus, fed vult id fieri medico adhi-bitOjfumpta quoque potione. Itaque vtrum-que efl necertarium, amp;nbsp;prouidentia: Dei pars amp;nbsp;decretum. Item vult nos Deus ex hoc peri-culo

culo eripj,f«d fc iquocato,amici$ interpofitis, huius rei vel illius amiffione, vt Paulus per nautas eripitur ex naufragio Aélor.iy.Hacc i-gitur omnia funt facienda,fi liberari volumus. YndetamcftnccefTarium amp;nbsp;medicumadhi-bere, amp;nbsp;potionetn fumcre, amp;nbsp;Dcum orarc,tamp; caetera media procurare,quàm efl ncceflarium nos conualefcerc,amp; fincm dcftinatum confc-qui, Vndcamp; hominibusfua deliberatio, pru-dcntia,amp; cura amp;nbsp;fqlicitudo in fuis aólionibus relinquitur etiam ftabilita Dei Prouidentia, nequc inertes proptcrea amp;nbsp;fcgncieffe amp;nbsp;viue-rc debemus, quafi c nubibus pendentes : fed quantum légitimé amp;nbsp;per Dei verbum poffu-mus,media omniahonefta comparare.

Cæterùm ex hac ipfa doftrina duplex vtili-tas nafeitur. Prima, à Deo poftulandum efle vt det nobis in omnibus amp;nbsp;fingulis operibus noftris fpeâare finem rcólum amp;nbsp;fanéfum; amp;nbsp;vt media quoque légitima amp;nbsp;honefta ipfe do-nct,amp; fubminiftret, per quae fincm propofi-tum affequamur » amp;nbsp;fungamur officio noftro in omnibus,quia folusamp; fines rcrum , ipfa media regit,quae funt nobis neceffaria , quan-tumuis prudetes fimus,amp; de his deliberemus.

Secudum,vt ncquç raediis ipfis,quum ade-runt, confidamus;ftd Deo folimeque diffida-musjfi aberunt, quia ipfe omnia vnus poteft. i.Tim. 6. V. 17. Nam vtcunque diligente cura optima quæque media nob.s parata fint, tarnen nihil clficicnt, aut prodcrunt nifi à Deo regantur,vtilia fiant amp;nbsp;bcnedicantur,Pfal.u7. Rora.ii.v.JfS.Denique fi quis reliquas de Del H.iiij.

_________ rtum cognofci, ^Dcuni ôe Ho-jiiincin caniunftim,qua ratioiie eft caput Ec-clefiæ. Nos igitura primo loco ordiamur. Damafcenus li.i.duobus tantum modis Chri-fltim cognofci ait,nempc mt'

•nt fed idem eft . Etfi veto qui Filiuin VI d( t,vidct 8c Patrcnitloan.i^. 7,9. tarnen eft Filiiperfona diftinótaa perfonaPatris,contra qnàrn S ibellius A fer cxiffimauit, qui vnam amp;nbsp;eandem cfle PatrisA: Filii perfonâimpie dixit : neque tradatus de Deo Pâtre reddit inu-lilcm amp;nbsp;fuperuacancum eum, qui efl de Filio. Neque vero Filii vox fubicâionem hoc loco fignificat, vel temporis poftcrioritatem con-cl'.ditjvel ininorcm dignitatem naturætfed diuerfam tantum inter ipfas perfonas relatio-nem amp;nbsp;rationem, inter quas tarnen eft par di-gnitas amp;nbsp;authoritas, arqualis poteftas amp;nbsp;maic' ltas,eadcm cfTentia amp;nbsp;çternitas.Eft ccrtc præ-clar»

çlarahæc Cyrilli lib.i.cap.ô.Thefaurî fcntcn-tia, Patrts nomen a ChrtÙo •, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, dt

Pare ij/itrpart. N am Paint nornen adfthum gt;l~ lumv i.um, Detvero ettam adcreaturatrefertHYf aitille. Nuque veto dicitur Dei Filius, quia conceptus elt ex Spiritu Sanfto, qui Deus cftgt; fed diciturPatrisFilitis,cuius diilinélafeft per-fona à Spiritu Sanéto. Ex Pâtre eiiim folo ge-nitus elt Filius ab ætcrno,Dcus dcDcOjVt vc-teres locuti funtjlumen de lumine. Nam Spiritus Sanâus non fuit Verbi Pater. Ergo amborum,id eft,Patris amp;nbsp;Spiritus Sandi,non di-citurFilius, Aug.Scrm.n.in Matth. Sed iicquc dicitur Spiritus Sanftus corporis Chrifti ge-nitorifcd tâtùm corporis cius (quod Verbum fiueFilius Deus afrumpfit)conditor amp;nbsp;in Maria virgine fanftificator. Ergo quanqua Chri-ftusdiciturFilius Mariæ,tarnen non dicitur Filius Spiritus Sandi, ne fint aut exiPimentur effein fandaTrinitate duo Patres.Modus au-tem illc,per quem Deus Pater ab æterno Deu Filium genuitjdici 8f exprimi verbis non po-teftifed ne comprebedi quidem amp;nbsp;animo co* gitari. Enumcrat quidem Socrates Scholafli-cus lib.i, cap. 8. fuæ hiPoriar tres modos, per quos fit aliquid ex aliquo, amp;nbsp;illi dicitur,quifunt hit

Vnus eP ««:(»u9f,id eP, partitio , vt quü ali. quid in plures partes diffecatur ,ficex vna amp;nbsp;cadem carnc fiunt pk res carnes, id cP ,fruöa plura c'««?;« 'V fimilis naturæ.

Secundi) i l ep,propago, vt quumc truiico rami Iparguntur Sc diffunduntur, fic in

Capj^. ISAGOGES Christianae manu digiti funt ó(utunn, (ic in vite plurcs pal-« roitej,amp; in arbore rami.

fertius modus cüpiÎOTj-, id eft,fluxus,vt quum ex vno aliquid fluit S^fccft-niturjcx quo fit aliud : fie ex femine patris hominis fit filius homo,amp; patcramp; filius funt ».uwxinw.

nA«tTO|/»in$’ aute,id efl,cxtcnfio,quartus qui-dâ modus eft qui ab Hcr. Sozó. adiieitur li.4. cap.ô.vt quum eadem materia longius dilata-tur, ficccracalcfaftadilatata elt ó/zü/iiTjas', Sic omnia liquida aut liquefeentia poflunt multiplicari. Secundum autem nullum ex his quatuor modis Filius Deus à PatreDeo fit,vcl gc-nitus eft,quia totam fuam fubftantiam Pater in Filium fuum , non fefe tarnen ca priuans» transfiidit , clique plane is generandi modus nobis omniquc creaturæ,ctiam Angelis ipfis,ignotus 8c incomprehenfibilis. Nec tarnen Deus Pater eft Pater clfcntiatorjA deifi-cator Filii, amp;nbsp;Spiritus Sanéli. Præter hos autem omnes modos enumerat Epipha. plurcs alios in opéré, quod dicitur Aneyrotuni, quos tu vide,amp; lege. Cæterùm quum Pater Filium genuit, non Eflentia EfTentiam, fed Perfona Perfonâ genuit,vt rcéèc docct v.cteres,Lomb. lib.i. Diftinél.$. Nec enim hæc generaliter multiplicat cfl’cntias,fed tantum perfonas di-uinas,neinducamus, quod G.Gcne-brardus homo impius vnà cû fraterculo fuo Erancifeo lordano nuper fecit.

»I c idem Deus Filins multis aliis nominibusappellatur. Nâetiam le S ilicitiir Genitus, vti Pater Ingeni-Qnæ voces duç non diuerfas EflentiasjVtEunomiani volunt,fignificapt;fcd diutrfum tantum modum , quo eadem effen-tia efl in Patrc,amp; Filio.Dicitur etiam Sapien-. tiaPatris Prou.S.Dititur quoqueV rbum vcl Sermo à Larinis,à Grarcisautem Âsygt;(. loan.t.

verf.i.Dicitiir Deus Rcdcmptor,quód tota rc demptionisnoftrç materia in eo quærcnda fit, i.Cor.i.v.30. Luc. 14-V.2I. Itaque proximum cftipoftquam de Deo Creatore diximus, age-fe de Deo Redcptorc, id eft, de Chrifto. Di-cituramp; lefus Cbriftus.Reliquçautcm eiusva-riæappellationcs palfim (untex Scripturis fa-cris obferuandæ , qnales multæ funt apud Ifa. 9.v.6.cap.7.v.i4.vti dicituragnusDei loan. K v.i.Item Àpoc.i2.v.i6.amp; ij.aliï multæ, aç toto eo libro fparfæ. Quodveràad præfcntem iraftatum fufficere videtur ( nam esteras ftu-diofus vel per fc , vel ope dofti alicuius com-mentarii facile intclliget, hîc explicabimus. Quid hæc vox Verbum fignificet.Ac primum fille Verbum,fine Sermonem vcrtamu$,quod Græci w;#/ appellant, fie dicitur, quaicnus in Pâtre eft:at verb Filius, quatenus ex Pâtre efle ilicitur,vt vult Cyrill.lib.i, Tbefauri. Qjaum îeitUE Deus Filius appellatur gt;nbsp;non intcl-

Gap.37- IsAGOGES ChristiaNae ligimus cum cfTc fonum acris pcrcufsi, qui.cx ore Patris efflatus fit,amp; cxicrit, eoanuen'tquc. Nequccnim Deus Pater os habet, neque labia,neque dentes, neque afpirat, neque ctiam refpirat, fine quibtis tarnen omnibus hic Co^ nus cuancfcens amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, v fr b um fonA-

biletVt ait Auguftin.fieri non plt;rclt,qualcm efie Chriftum Arriani amp;nbsp;Scrnetiliæ fingûnt. Itaque Chriftum tum primum ePatre natum putant.quum Deus dicitur loquutus cflc,vt in mundi crcationefaftum efl.Gen.i.vcrf.j.non putantautem ab æterno genitum Filiumde Deo Patre. Primùm quidem fatcor manite-ftatuseft Del Filius,qui in finu Patris xternus latcbat.quum mundus crc«tus eft, non aatem tue primùm nafci Sc efie ccepit. Neque ctiam tum primùm cœpit Verbum cfTc, Sc Perfona, quum in Mariæ Virginis vtero caro faóliis cfti fed ante erat Perfona amp;nbsp;Verbü. Sed hoc Verbum accepit naturam hominis in Maria, quö naturaliter Verbu hoc no ciTetjquod caro eft. In principio enim erat Verbum,amp; apud Deu, amp;nbsp;ipfc Deus, amp;nbsp;Perfona erat loh.i. v. i. etiain antequam in vtero Mari« effet, amp;nbsp;in co car-nem afl'umpfiffct. Quidam autemDei Filiumi vocari Sermonem putat, quod omnia Dei cio giaamp;promiftioncsinfummaad vnum Chriftum rcdeunt,amp; funt in co fundatæ. Nam o-mnium promiffionum ctiam amp;nbsp;amen , vt ait Paulus.i. Cor.i.v.20. oft Chriftus. Quamob-rem omnes fandi Patriarch« amp;nbsp;Prophet« pereius Spiritum infpirati de eo locuti funt. VndeVerbum diciturChrïftus,quód fit amp;nbsp;au-tor,

tof,amp; fcopus totius Sacræ Scripturæ, falutarif-quefcrmonis. Alii fentiunt Dci Filium dici Sermoncm, qbod vti mes noftra rci à fe intcl-Icôtæimaginent infc concipit primùm,pôft autem conccptâà fe imagincm in fcrmonc orc prolato pingit : ficDtus fui ipfius imagine™ edidit in fefc,qua: Filius ert. Itaquc metapho-râfeu potius mctalepfin in ca voce inefle pu-, tant. SicBafil.inHoniil. Deprincipio Euan-gclii Iohannis. Ergo volunt Dci Filinm dici Veibmn,quoniam cü fubttantia incffabilis à Deo Pâtre procedens, amp;eiusfapientia ab co ineffabilitergenita. Denique cfl'c Verbum feu Ktyw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non autem ?rp«fo£zxv'r , vt Patres

Grçci loquuntur,verbum mancns,non autem vetbum fonabtle amp;nbsp;cuaneicens. Bafil. contra Eiinom.lib.i.Cyrill.lib.i.Thefauri.Et ita hæc vox non tam metaphoram , quàm quoddatn amp;nbsp;arcanum lîgnificabit,non autem fo-nuin,aut qualitatem tranfeuntem in Dco,vt voluit impius illcScructus;fcd Deum operan-tem amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, quia loqui Deo cft facerc ôc

excqui. Cæti runa àsj-ow fignificatio varia cft a-pud Græcosjôt çquiuoca,amp; aliter verti poteft, quàin Sermo autVcibum.Cur porro Chriftus dicatut Kayaf, ex Aétor.aó.v. ai.puto colligendum effcjiiimirum quod fit ille ipfc,dc quo Prophetæ omnes finit locuti.

Capjg. ISAGOGES Christianaé I c autdm Dei Filius poftcjuani cü incarnatusamp;Icfus amp;nbsp;ChriftusnO minatiis eft. Dei eniin Filii nomc» (juâDcus,nullum eft aliud,nifi Fi-liusTicuti ncc Patris Del nomc aliud eft proprium,quam Patcr.Quanejuam hoc potelt fere in Icótione facra; Scripturæ obferua.r.,quóel quulTl Dei Filius xiyif, id eft, vel Verbum vel Sermo appelîatur,folius diuînitatis illius defr gnandæ caiiffa amp;nbsp;çqualis cuiïi Pâtre potefta-tis, Se æterniratis paris fignificand.t gratia fie nominatur. Qu^iim aucem leftu amp;nbsp;Chnli-wôi“ citur,ctiam hamanitatis ab eo fufceptæ, tacita fignificatioinert, quia Dci Filius neque Icfui ncque Chrittus norter efle potuit, nifi Deiis Flomo ficrct. Duo autem hæC nomma fie ve-teres EcclcfialHci Scriptores diftinguût(quâ-quam rriinus folidc) Vc quâquam vnam amp;nbsp;can-dem perfonam deligncnt Cvti totum hoe,i\h Tullius Cicero,crt proprifi vnius viri nomen) tarne nomen/e/ÎM dicant efte naturæ nomen*, ndmen aotem Chrifti officii cius.Iefus cnim crt dppcllàtus afi Angelo tanquam proprio nomine,Vt tarnen cum elfe Angelus pfiende-ret,qui pdpuli fui Scruator eftet quod ad ôffi-ciû Chrifti pcrtincr,Marth.i.v.2i.Ergo quem-admodum^oc il11 nomé Deus dédit,fie verè fuit lefus.IerHebræis dicitur yiw, vt eft A(ftor.7.v.45.Quam vocem fi quis Grçcc red-dere vclir,fignificatidem quod vdx hæc Græcis,Matth.i.v.21. Ratio eft.Qj^ôd non cit in alio quoquam iraTvei», id crt, falus. Aeftor. 4, Y.i2«2lt;arî/gt;«r autem vira amp;nbsp;fignificationcm ftulla

rluUâ voce fua amp;nbsp;propria LatinijVt ait Cicero, cxprimerc poflunt. Èftcnimplus quàm Ser-uator, amp;nbsp;plus quàm Saluator. Itaqucvis bc-neficii in nos à Chrifto collati,neque exprimi verbis,neque animo fatis cogitari poteft.Chri-ftus autem dicitur Grseco vocabiilo Xasèf, La

tinis VnôtuSjHebrçis n’ttJoMtffias amp;nbsp;Vnétus. In quo vno verbo tria cius officia continent tur, vti vnétio ad tria hominum genera per-

î- Propheta: amp;nbsp;nosquo-que taies etiam faccret fuarum gratiarû cora-municationc amp;nbsp;donatione. Ifa. 42. v. t. ôi.v.n Luc.q.v.iS.Apoc.i.v.ôi

Ntcquam deChrifti diuinitatcamp; humanitatein natura Dei amp;nbsp;natura hominis in Chrifto vnitadifpu temus, faciamus id c quod vetcrcs ftriptores,ncoperâ ac oleû pcrdcrcvidcamur, népevt probemus non aliû in veteriTcftamé to,aliû auté in nouo amp;nbsp;Euâgelio Chrlftû effe, fed vnum plané amp;nbsp;cundem. Quæ rcs et G po-fteà adhuc latiùs traôtabitur, hoc tarnen luco

Cap.39« IsAGöGES Christtanae non dicitur importune, vt quæ de Chrifti vel hiinianitate, vd diuinitatc ex vctcri, Si nouö Tellamento affcrcnius , ad eundem 8i vnum Chriftum pcrtinere intellig3ntur,atque ita o-mncs fciant nos nihil cóiundefc, nequc fallc-rc,ncquc falli, ncque advrtüm Chrilium re-fcrrc, quafi dicantur de diucrfis. Ncque vtro nccelTaria futuraerat hæc difputatio, nifi primus Ccrdo harreticus, pórt autem Marcion cum fccutusduos ChrirtosfiiixifTcnt, 8i fal-fo induxiflentjVt fcribic Euftb. Hilioriæ fass lib. 4. variis capitibus, vcliiti lO. 11. 21. 27^ Duobus autem argumcntisadutrfus eos vce-mur,c quibus

Vnum duftum ab autofitatc Pauli GjI.3-vlt; 16. Gen. 22. V. 18. Benedidio cnim omnibui gentibus promittituf , non in feminibus, fed in vno feminc.Efi autem illud Itfus Chi iftus Ador.3.v.25,amp; 26.Vndc aliud gratiç Dei fun-tlamentumamp; Ecclcfiæ poni non pocert, .it idem Paulus,quàm Icfus Chrillus, idem üle» qui amp;nbsp;à Prophetis amp;nbsp;ab Aportolis pofitiis eftlt; Eph.2. V. 26.1. Cor.j. verf.ii. Hoc ipfum con-firinatur Matth.23.verf. 23.vbi nt g.itur plurcs clTe Chrirtos.

Altcrum argumentum eft,quód qnäf dtf Chrirto vènturo à Prophetis in V.T.prædida erantjin hoc vno,qui nobis per Euangdium annuntiaturac manifertatur, amp;nbsp;p.iffus ert fub Pontio Pilato, impleta funt omnia,LUC.24.V. z-j. Cuiusargumenti quia explicatio longior foret,fatisent exempli caufiâ quædam tan-* tumatculirte,

3 Nafcetnrde fcnù- 4 Nafcetnr ccflante neDauid,Ifa.n.v.i. ludaicæ «lt; ntis impe-rioamp;adêp’o de fœmort luda, Gen./ip.v.io. 5 Nafccturad impuiiiiinin Ecckfiam obti-ncndtim,Ifa.9.v.6.

1 Natus cft in Bcch- 2 Natiis cft-de Maria lcem,Matth.2.v.i. virginCjMat.i.v.iÿ.

3 Nat* de feminc Da 4 Natus imperante Bid,Rô. I. v.3.Mat.i. orbi Augufto, ?gt;' régnante in I udæa Herode alicnigena. Luc.2.v. i.Matt.2.v.3.

5 Natuseft vt regnum indomoDaiiidobti-iierct,Luc.i.v.32.VnGC bic Chriftus efte dici-tur,dcquo Mofes,amp; Prophetç loquuti (ûu Ioan.i.v.45.Q^iarcipf. Cbriftns ait,Sertir.-'m~ ni ScnpturnS,(^ tllu tedimonium de mepeihibent. Ioan.5.v.38.amp;-2i,v.3i.amp; ad cas nosetiam ipfi ïuangcliliæ folcnt rcuocarc.Idem de morte amp;nbsp;fcpultura rcfiirrciftionc Cbrifti dicendu eft,quia,vt ait Paulus,fccundum Scripturas amp;nbsp;naortuus amp;’ fcpultuseft Chriftus,!.Cor.i5.v.3. amp;nbsp;4-At que harum rcrum obferuatio amp;nbsp;colla-tio non minima cR fidei noi ræ confirmatio.

nc,vt ludæi, alium adhuc cxpcôtcmtisfutui û Redemptorem noftrum,aut,nr, vt infani homines, fi quis dixcritjfirc fi? Chri^us ,ahttUtc^ 1-J-

Cap.39« IsAGocES Chrtstianae hue aut illuc curramus.Eft enim Ilie certuj amp;nbsp;verusamp;folus Chriftus redcnip»or nofleramp; faluarorampledt'cndusjqui fub Pontio Pilato paffus eft,amp; in Euangtlio nobis annuntiatur, Matth. 24. v.25. loani zo.v.^i.i.Timoth.ó.Si-quis autem pkira in hnnc locum requirat, Ic-gat Tetercs amp;nbsp;antiquiffimos quofque Scripto res Ecclcfiaflicos, Tertullianum inter Latinos lib.j.in Marcionem, Si rjftinû,qui Martyr dicitur, inter Græcos , in Dialogo contra Tryphonem.

\ nbsp;nbsp;nbsp;“ I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vidcamus,qui in ca

quàm varie,vt poftcà» quis amp;nbsp;qualjs fit Chriftus veriffi mè explicccur.Ac errarunt

I Ebionitæ , qui Chriftum per hominem amp;nbsp;ex coitu hominis natuni dixeru’nt.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L I È E R 1. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;66

Apôllinariftæ,qui animam inChriflonon item rationem fuilFc dicunt:Naturam liquide Chrilli diuinam pro rationc in eo fuifTc.

Denique infinitus eorum hæreticorum numerus eft j qui in Chrifti natura intelligenda lapfifunt,quorUm,omnium fcntentiæad hæç tria capita in fumma pollunt rcduci,quöd vel circa Chrifti dcitÿtem illi errarunt, vel circa humanitatem, vel circa vtriufque naturæ hy-poftaticam vnioncm,amp; tarnen naturarum ea-rundeminilla hypoftafi diftiniftionê.Itaquc de tribus his ordine agendum eft.

Hriftus etfi fæpe Patribus Angeli fpecie apparuit, tarnen longe a-lius eft,amp; natura amp;nbsp;dignitate ab Angelis. Moft quidem Chriftu« apparuit Angeli figura in rubo. Aót. y.v. 30,

Exod.3.v.i.ltcm lofuam confolatus eft Chri-ftus Angeli fpecie.Iofue 5.v.i3.Itcm Gedeone «dem forma ad populi Ifraelititi liberatio-I.ij.

Cap.41. ISAGOGES Christianae nein excitauit.Iud.ió.v.ii. Zac. 2. amp;nbsp;5. Angeli fpccic apparct Prophetæ Zachariæ Cliriltus. Neque tarnen idcn co concludi debet Chri-ftuni Aiigelicæ uatui æ tantùni eße , non auté diuinç.Ç^od cnim Patribus Angcli fpccicfe-fcdeinonltrabat,ilkid futuræpronoltra falu-tc incarnaciüiiis præludiuin quoddam fuk. Tribus autem bis rationibus amp;nbsp;natura amp;nbsp;di-gnitatc amp;potcflateDciFiliuin Icfuin Chri-Itummaiorem Angelis cfTc, atquc ab iis dif-ferre Scriptura docct.

Prima,quod hic Dei Filius Angelos creafle dicitur Pfal.io4.v.4. Col.i. v. 16. Non modo autem maior cil dignitatc creator creatura, fed toto ipfo gcncre ab ea difiat.

Sccunda ratio eft,quôd Angeli ipfi Dei Fi--lio miniflrarc velut lcrui dfcuntur,itcquc cû vt Deum fuum adorare,Flcb.i.v.i4.amp;’ ô.Pfal. 96. V.9.cuius rei exemplum eft, quû amp;nbsp;in dc-fertOjii in monte oliuarum Angeli Chrifto miniftrarunt ac fcruicrunt. Mati.4.v.n.Luc.

Zach. I.amp; 2. vt miniftri coram co ftarc dicuntur,3d eins iufla Si excipieda amp;nbsp;cx-equenda.

Tertia ratio eft,quod nullus Angelorum Ithou^ nomine propriè appcllatur,prçtcr vnu hune Chriftum Dei Filium, ctiam quum Angelus apparct,Zach.i.v.11.amp; 15. itaque amp;nbsp;pri-mojTcnitus dicitur, amp;nbsp;federe vnàcûDcoPa-tre Pfal.iio.v.i.Pfal. v. 8. amp;nbsp;ftbi facrificari patitur Tudic. 15. v. 20. amp;nbsp;fc adorari, quoti tarnen ca’tcri Angeli ncquaquam patiunturlt; Apoc. 1^. v.10. Item dicitur habere nomen fupra

fupraomnc nome,etiam fupra Angelos ipfos» quodqucipfi Angeliventrantur,amp; adorant» Pbil.a.v.p. Cætcrùm quod diciturChriftus J-mago Patris C0I.1.V.15.amp; Charadcr hy pofta-fc*is ipfius Hcbr.i.v.3. non facit vt fit Chriftus Dei Filius eiufdcm tantum nobifeum naturæ qui amp;nbsp;bominesfumus,amp;imago ctiam Dei,amp; ad Dei imagincm format! dicimur.Gcncf.i.v. ly.i.Corin. II. 7. Veteres quidam in hoc no-do foluendo aliquandiu çftuarunt.Primùm c-nimfic foluebant, nempe Chriftum dici Patris Imaginem amp;nbsp;hypoitafc s eins Charafte* rem, non auteni diet fimplicitcr Dei Imaginem, quales nos cflc dicimur , Dei Imago ni-nairum , non autem Perlon« Patris Imago« Quorum fententia à Paulo rcfutatur,qui Chri ftumDei Imaginem puré amp;nbsp;nude (non adic-fto nomine Patris)jppeIlat,a.Cor.4.v.4.Alii igitur aliterfoluunt. Putant enim argumento cap.a.Phil.v.y. alio modo dici Chriftum Dei imaginem cfl'e:alio autem modo nos clfeDci imaginem. Chriftuenim eftc e()Mv«3iK,nos autem tantiim amp;nbsp;«Mia’M. Sed illi rcligio-fms verbis inherent, quiaamp; nos quoquedKir Dei fumus.Ergo verum eft allo modo aliaque ratione ac dignitate Chriftum Dei imaginem diei,alia verb nos.Etfi enimfatemur Chriftii dici imaginem Dei, quatenus etiam eft Dens in came manifcftatus,ac homo faélus ; tarnen nullo modo eadem ratione Dei Imago quif-quam alius poteft amp;nbsp;dici amp;nbsp;efte. Non raodo enim gradu ab co diffcrimiis,fcd toto ordinc. Vnde illc eft fingularis in eo,ncc alium fibi pa I.iij

Cap.41. ISAGOGES ChRISTIANAH rem habet, aut fimilem admittit in ea imagine.Primùm,quoniâ omnino homo ille Chri-ftus abfq; peccatofuit. Deinde Dei viui virtu-tes in eö homine vno Chrifto inlunt,amp; inerät txpreflTæ.Ergo vcra folutio eft hæc, ChriHum dici Dei Imagine,ColoiT.i.amp;Heb.i.quâ Dcui ell in carne manifeftatus, amp;nbsp;à nobis vilus, id eft,quatcnus in eo,ipfius vita operibiiSjdoâri na, miraculis, amp;perfona Dei immenfainilc ricordia,iuftitia,bonitas amp;nbsp;potcntiaad viuuni exprciîa nobis eft amp;nbsp;fuit, ac in verbo quoque amp;nbsp;doélrinaipGus dcfcripta etiamnon hodie durât ad falutem noftram. Qiianuis hoc totu jta fe habcacamp; inde fit,nempc quod Chri-ftüs eft Filius ille æternus ætcrni Patris, ante-quam carnem alTumcret.Cum igitur de Chri-friDcitate agi mus, per cam Chriftus fic eft Dei imago , vt amp;nbsp;Deusipfc fit: Patris fplen-dor, vt amp;nbsp;Patri ipfi æqualis,creans Angelos 2c homincs,amp; omnia quas funt.atquc omnia fu-ftinens poteti verbofuo. Vnde illud quoque eft obferuadum,quum Chriftus Deus dicitur, alia plané (ignificatione Deu appellari, quàm quû Angeli,vel homines Dii appellanturloa. Io.v.34.Chriftus enim dicitur Deus naturaiho mines autem amp;nbsp;Angeli participationc tantHin ctiiufdam fcintillæ Maieftatis Dei, velut Ma-g ftratus. Ilie non prædeftinationc fuit apud Pattern gloriofus, fed poteftatis æqiialitatc. Hi veto prædeftinationc amp;donatioaeaccidc-taria.ltaq; dicitur in lolo ChriftoDcitatis pie nitudo habitaflecorporaliter, id eft, perfona-htcr. Col.i.v.p. Deinde quod ad Jocû,i. CtJT.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n.7.

n.y.attinetjillic conGdcratur virvt exccllen-tior mulierc,ac proindc qnaG ad Dei gloriain propiusacccdens: ac non quod amp;nbsp;uiulierad i-maginem Deipchndccondita non fit, etiain fi præ mullere vir per cxceUentiam imago amp;nbsp;gloria Dei appelletur.

Quatuor autem ferc rationes amp;nbsp;argumen-torum loci ex Sacra Scriptura colligi pofTunt, per quos Chriftum Dei Filium verèae natura Deum cfle probatur.

Ac primus quidem locus efi Sacrç S cri pt «— rævoxamp; autoritas. Deum cnim appcllat;amp; quidem è veteri Tcllamento infiniti p ne loci colligi pofTunt.hi tarnen fufficient pauci. Primus eu Pfal.4$.v.7.amp; ii.

Secundus Ifa.9.v.6.43.v.n. Fertius eft Hier.aj.v.ô. Qa-’Ctus eft Malach.5.y.i.amp; 2.

Enouo vert) Tcltamcnto duobus modis colligi poteft Chriftum cfle verum Deum. Primùm ex iis Epithetis, quæ illi tribuuntur, Vt quû appellatur Dominus, atque adto Do-minus dominantium.Ioan.ij.v.ij.Apocal. ly. 14. Neque Paulus quum Patrem Deum appellat, Chriftum autem. Dominum,!. Cor. 8. v.ô.ChriftumDeum cfle ncgat,fcd perfona-rum tâtùm proprietates fecernit in Trinitatc. Neque cnim Pater quoque idco Dominus effe ncgatur .quo.d diciturDcus. Sed Vui vnus eft Deus : ita eft vnus Dominus , amp;nbsp;cui Domini nomen conuenit, cidem Dei appcllatio. Eph. 4.V.4, 5. amp;nbsp;contra compçtit, amp;nbsp;quidem pro-prie.Item Chriftus Deus dicitur ipfc fuo pro-l.iiij.

Cap.41. IsAGOGE» Christianae prióquc titLilo.Rom.9.v.5.Ioan.2O.v.28.Dici-tur fpes nollra.i.Tim.i.v.i.CoIl.i.V. 28. Ergo Dciis.i.Pe.i.v.2i.Dicitiir luthria nolhai. Co. i.v.Jo.Dtcititr Saluaror noftcr Phi.î-v. lo.quo eodem nomine Deus P iter alibi ab eoHc Pau-Jo app.llatur,!. Tun. i. v.i.Dicitur Dei Sapie-tia ChrUhis.In Deo autem fapienria eßentia-le quiddam eÜ.Ergo ciufdem naturæ eft , qua Dcus.Ma:tb.il.v.2O.i.Cor. I. V. 24. Alia epitheta obferuabit atque fibi annotabit diligens leólor.Alio etiam modo c nouo 'l eftamento probari poteft Cliriftum Deuin efte, nempe quód quæ Deo alibi tribuiintur, Apoftoli Si E.'angcliftæ Chrifto applicant. Quod genus jtemargumenti varium eft,amp; multiplex, ac fit e«cinplo locus ifte, qui eft apud Paulu Roin. lo.v.ij.vbi ad Chi iftum rtfert, quod à locle de Deo fimpliciter diélum eft, loe.a.v.51.Cuius argumeti aliud exemplû eft Matth.22. ver. 43.amp; quod eft Pfal.no.v.i.Jtem in Epift.Heb. I.vcrf.io.amp; quod eft diótum de DeojPfal.ioq.

Item quod pollicetur Deusfe Spiritum Sandtum datiirum Eccli.fiæ fuæ,Iocl. 2. v.28. Chiiftus idem poilicerur Ioan.7iv.38.Aft.2.

Secundus generales locus, qui pro Chtift» Deitateprobanda afterri folct,de.eitur.'’b eius opcribus , quM q iæ Dtiis ipfcfic.ftiedicitur, e:idc Chriftus qnot] ie Ecit. Me.ndom creauit Chrilhis,Ioan.i.vtif.3.CoI.i.v. 13. Deus vfque nunc op?ratquot;r fingula in hoc n»unlt;.'odi(po-nens (ii:i prouidentia , idem facit ( hriftus Si ▼fquen.mcopcratur.Ioan.J.v.iy.Dcus miftu-fus crat Spiritum Sandtu, qui homines doce-

ret.ïocl.i.v.iS.Chriftiis mißt cf1.I03.15. v.i6. S.iljuCiios Deus.Tit.3.v.5.Saluat nos Chrißus loüD.ii.v.i.Vitam ætcniam dat Deus,i.Ioh.5. v.ia.V icam ætcrnain dat nobis Chriftus,Ioan. io.v.28. Alia ctiain opera, quæ ficuti Deo tri— bauntur, ita amp;nbsp;Chriiio, funt à ftudiofo ado-lefccntcobfcruanda. Hoc modo contra Va-Icntinianorü, Anomœanoruni,amp; infinitas a-liornni hærctico! û cri orcs pcrpédamus,quöd qiiæopera Chriftus facit(ficuti facit Pater ) ca facit non nuda Patris imitatione , quod hærc-tici fentiunt fed æquali potedate ; non alieno iuffu amp;nbsp;mandato , fed propria autoritatc. Illi enim piitant fic Filium faccre cadem opera, quae amp;nbsp;Pater facit,llcuti difcipuliis magiiiruni imitatur , vel ficuti cxcniplar ipferiptam fibi formam imprefrara reddit non voluntatc, fed ncceffitate.At Dei blius Chrilhis amp;nbsp;voliinta-tc propriiqucfponte operatur, amp;nbsp;æquali cum Pâtre Deo tu’na poteftate, tuin fapientia. Ita-queopcrans, vclut miracula edens Chriftiis, aitïlmpero tibi vt cxcas; item,Lazare,veni fo ras;Putlla,tibi dico,furge,'oftcndCns cam vim afceffe; non fic aiitcm operatur, vt Apoftoli, In nomine Chrifti furge amp;nbsp;anibula.

Tertius generalis Diuinitatis Cbrißi pro-bmdæ locus eft,ab eins miracidis, qnæ plane perfuadcr,äc demonftrant Chrillü effe Denn. loan.j.v.ijS. 8,' 14.v. ii. Nam ea miracula non modo ipfe fccir,fed ctiam facienda aliis dedit, ac mandauit in nomine fuo , id eft , in vir-tute fua. Eft autcin àDco folo virtus facien-dorum niiracalorum, qualia illa fuerunt. i.

G.ip.4r. IsAGOGEs Chrïstianae Cor.i2..v.9.MatMo.v.8.Marc.i6.v.i8. Itaquc in nomine lefu fada funt ab Apoftolis mira-cula,vt variis in locis docct Lucas in Adis ca. 5.V.6.4.V.amp; ip.Neç modo cius virturc fichant miracula ab Apoftolis , fed etiam ab iis, qui cum non fequcbantur.Tanta prætcrca amp;nbsp;tani frequentia à Chrifto miracula funt fada,vto-mncspalàm amp;nbsp;publicè fatcrentur amp;nbsp;agnofce-rcnt nunquâanteatale quicquam à fuperiori vllo Prophcta fadum fuiflc, M3t.n.v.5.amp; quç Chriftus miracula fecit,ea fore Prophctï prç-dixcrant longe antea.Ifa.6i.v.i. Luc. 4. v. 18. quod fieri nifi merè diuina virtute,quam ipfe penes fc vt verusDeus haberet, non potuit.

Quartus generalis locus DeitatisChrifti probandæ efi,ab ætcrnitate,quæ vbique in Sa-cris Scripturis Chrifto tribuitur, adeô vt hxc dodrina etiam inter ludæos, licet valdè cor-nipta jam corum rcligione, vulgaris fucrit, Chriflum manerc in æternum, loan. 12.V.34. E2ech.57.v.25 Pfal.i6.v.8. Nihilautemeft aç-ternum præterDeum, quicquid æternum efl» Dcuseft,quia quod eft æternum , nequeprin-cipium, neque fincm habet. Itaqucdicit ipfe Chriftus, antequam Abraham effet, ego fuin. Ioan.8.v.58.Quarc quod Arriani de Filio Deo dicebant Llù otï »ùh I/jJ, Erat (junnAa non erah prorfus falfum amp;nbsp;facrilcgum eft.Eft enim non tantum Dei æterni Filius, quod Scructus qui-dem fatebatur : fed etiam æternus Filius Del æterni,quod poftrenium illc non concedebat. In quo manifeftè repugnabat Scripturæ, amp;nbsp;vçrhoDci, vtapparet Prou. 8. v.2j. Si fequ. Qui locus eft diligenter obfcruandus,quia ve-

teres Ecclcfiaftici fcriptores Græciineo in-telligcndo amp;nbsp;cxplicando laborant, maxime vero luüinus Martyr, quod vim amp;nbsp;fîgnifica-tionem Hcbrçarum vocumignorarcr. Putant enîm illic feribi Creatam effe fapientiam Dci, vbi cætera cius opéra crata funt,amp; ibi cfTe vo-cabulum Creandt quodfalfum eft. Obiiciunt autem Ariânni illud Luc.1.7,52.Filius Dei vo-cabitur, quafi antcà non fuerit Chriftus Dei Filius,quàm côceptus eft in vtero Mariæ. 'Uo-cabitur enim illic more Hcbræorum diétum cftjpro verè manifeftabitur, fiue dcclarabitur DeiFilins elTe, etfi hominem inducrit ,3tque itaexplicat Paulus Rom.i.v.4. Vocari igitur non fignificat,nunc primum tffe incipere, fed manifeltari quod iam erat.

Quintus quidem locus à veteribus obfcr-uatur,qui mihi non valdc placet.Eft autem ab ipforum prophanorum hominû teftimonio. Citant enim amp;nbsp;oracula, amp;nbsp;apertàs de Chrifti Deitatefententias, amp;nbsp;Sibyllfnosvcrfus,præ-fcrtimque cos,in qiiib’ illc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;le-

fus Chrifti in primis verfuum eapitibus ac li-terisfit:extat autem apud Laftantium:fed nos àDa:monibusamp; profanis hominibus autori-tatem certitudincmqne fidei noftræ mutuari nolumusjVti neque Chriftus ipfe voluit, ne-que etiam Pauliis-.fed vtcrquetale teftim.oniû reiecit- Luc. 4.V. 41. Alt;ft. 16. v.17. tarnen hoc genere argumé i maxime vli funt Laâantius, Eufebius in lib.de præparat. Euang. amp;nbsp;Aiigu-ftinus in lib.deCiuitate Dei,St quidem appo-ftteaduerfus profanos ipfos, qui verbum Dci feriptum non admitttbant.

^X hac difputationc propriè intclli-^^^gcnius, quarè ChriltusDci Filius propricRedéptor fiueSaluator no. lier appel'.etur. HæcautédeChri-

RiHuinanitatefeu ozwofwVdifputatio appelia t:ur,quæ commojioris explicationis caula in duo capita diuidetur à nobis, quorum primu cótincc,quarnobrem Chrittuna Hominem fie ri oportuit:fecundum autem ipfam de Chrifti

Humanitate explicationem, ÿi tradiationem. Aeprimum quidem dc primo capite agamus, atque videamusjCiir Chriftum fieri Hominem oportuit. Non venir autem nrque faclus eft Homo Chriltus propter opera Si mérita quæ feocramus. Aug, in Ench. cap.50. amp;nbsp;^6. Nara ctiam ante tempora,ait Paulus 2. Tim. i. v. 9. æterna decretum crat,vt Cliriftus venirct, atque ficret homo. Sed aperte Scriptura docct,. Dcum nobis dedifle atque conftituifleFilium Ilium,qui homo fierct,propter ingentem, qua temper abundat in fuQs,mifericordiam,vt eos nimirumab exitio atterno feruaret in quod i-pfifefe fponte conieesrant ac præcipitarant, Ioan.3.v. Kî. Ita deus dilcxit hunc mundumi Vt Filium fuuin vnigenitu dederit, vt quifquis credit in cum non percat,fed habeat vitam æ-ternam.Tit.5.v.5.Ergo propter multam cari-taterq

atcm»qtu fccundum propofitum amp;nbsp;bcncpla-citum fuum Deusdilexit nos.Eph.v.^.i.Tim. Ï.V.9. Pater Deusmifit Filiiim fuum , qui homo faftus cÜ. Prior cnim Deus dilexit mun-dum, non autem nos primi Dcum dileximus, amp;nbsp;in eo vno teflatus eft Deus (e maxime di-Icxifle mundum , quod vnigenitum Filium fuum dcdit,quum nimirum ille, vti dixi,cft homo faftus. I. lohan. 4. verf. 10. Ergo non propter mérita noflra Chriftus venitifed propter mifcricordiam,amp; charitatem fuam, quat eft ex ipfius propofito,coque æterno de faluâ-dis hoininibus. QjemadrcodumautemFilius rationc roeritorum noftrorum impulfus non venir,itaneque alieni imperii ncceffitate,amp; voluntate coaâ-us;fcd propriam animi,voluR-tatifquc fuç rationem lécutus amp;nbsp;venir,Se mor-tuus eft,Ioan.io.verf.i8. Porro vana eft, amp;nbsp;à Theologie finibus remota ilia Andree Ofyan dri quæltio, amp;nbsp;fententia mifera, qui Ochani, amp;aliorum Scholafticorum curiofis matçolo-giis inhærcs, pratter facrx Scripturæ autoritärem definit, Chriftum in mundum venturum fuiffe, licet Adam non pcccaflet. Contra verb docemur, Chriftum ideb faöum efte ho-mincm,vt pcccatores faluarcr- non autem alia de caufTa àPatre decret um fu /c,vr homo fieret i.Tim.i.v.i5.Eph.2.v.9.2.Tim.i.v.9.Rom. 8.v.3.Nosigitur,omilfis illis erroribus,de ve-ra caufla ag3miis,propter quam Chriftus homo fabtus eft. Dicimus igitur,Dco,qui omnia aequaliter poteff, non fuilTc conuenienuorenj

Cap.42. ISÀGOGES ChRISTIANAE modum fatiandæ noftrç natura?,quàm vt vni-genitum Filiuni fuu fibi coætcrnu, hominem hcri vellet. Sunt cniin,vt ait Augull.in lib.de Agone ChrilhanOjHulti quidam, qui dicunti quarc non potuit Dei fapientia aliter homines libcrarc, nifi fufeiperet Dei Filius hominem,amp; ex fœmiria nafccretur, amp;nbsp;à peccatori-bus talia pateretur ? Quibusrefpondédum eft.^ Omnia Deus poter3t,fi voluilTet. Noluit a,u-tem,i'dquc iulta de eaiilTa, çtiam fi effeç nobis ignota, amp;nbsp;incompreherifibilist fed ctfi aliter faceret,æquè tarnen veftræ fluititiæ id difpli-tcret.Vifibilitcr cnim apparuit Dciis, vt nos âd inuifibilia præpararet. In quo difpliccta-üaris,quôd non aureum corpus habuit. Dif-plicct impudicis, quod ex fœraina natus cft. Difplîcct fuperbis , quod contumelias pa-tientiflîmè pertulit : amp;nbsp;ne fua vitia videan-tiir dcfendcre,non in hominc.hoc dicunt fibi difplicere, fed in Filio Dei. Ha:c tarnen Filii Dei,qiiç iftis difplicet,incarnatio tanti hominis lapfus medicina tuit,quâta ne cogitari qui-dem potell. Auguft.Serm.j. de Annuntiatio-^ ne Domini,Sic voluit,'ait,ruinam vafis fra-gilis reformare.Denique vt nec peccatum hominis dimitteret impunitum , quia iuftusefi: nec infanabilc,quia mifcricors cil. Potuit aliter fieri, quantum ad potentiam medici, fed non potuit commodius aut doétius pr^pa-rari, vt effet medicina ægroti : amp;nbsp;quantum ad iuflitiam'Dei.Er quoniam hoc totum , vera-queratio, curChriffus Homo faéluseft, ex Deipropofito amp;nbsp;folo bencplacito pendet, 2.

Tim.i.v.p.Gc dicendû eft cutn Paulo.Dcus in Hóminib.vti in Angelis ip fis,ab æterno tû mi fericüldiç tû etiâ iuititiæ fuç opes patefaccrc decrcucrat.Eph.i.v.s,amp;6.Ro.J.v.25.9.v.23.Ita-«jue Hoininum alios ad faliitcm ab æterno prædeÜinauit conferuaudos amp;nbsp;feruandosfuâ ' gratiâ. Alios autem fuo iudicio, amp;nbsp;fuç iuftitiæ rcferuauit ab æterno. Vtrumque autem iuftif-fima de caufa, vt in Traâatu de Prædeftina-tionc dicetur fufius. Atquc hic Deo prop ofi-tus finis fuit ab æterno, ad quem vt perueni-ret, fiue vt hoc fuum confilium exfequetetur, ctiani illius exequendi media elegit amp;nbsp;confti-tuit ab æterno. Nam

Adamum creauit, ( Creationc bonus, tjiiicratquidem lt;nbsp;Mutabilis tarnen , id eft, fpótc fua ab ca prima integritatecrcationis fuç deficere potcrat.quod fccit Adâzdcfecit enim à primo illo fuo ftatu fclici,amp;inDcii peccauit. Vnde pœna Adamû fccuta cfl,népe mors duplex,prim; amp;fecunda.Prima mors eft ahimi à corpore feparatio ex quatuor humorû corru-ptionc, quibus corpus noftrum confiât. Se-cunda mors eft animi à vita fua.i.Dco fepata-tio.vtraquc mors ex pcccato original!, de quo alibi dicitur, ad omnes homines peruenit ac pertinct.Omnibus enim hominibus flaturum eft femel mori, vti omnes pcccato original! rei naturâtenêtur.Verùm vt ab ilia pœna De*

I cleâos fuos feruaret, amp;nbsp;in iis Adimi cul pana elucret,pœndmq; perfolueret peccati, Filium 1 fuum mittere dccrcuit, qui vt nos redimeret,

{ Homo.Ai’gn.Serm.' 35,de Temp. Tali auxilio Se natura noilra in-digebst,amp; caud'ijVtreparare g^nus homanum née fine maicfiate pofiLt humilitas : née fine bnmilitafe maiefias. Bafil.in Pfil.8. O’uJ''o\a( ttySpaTinf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'m-pic Sts;», af ii^i

tma.pltiM'nf, E’'5r•^ tfÿ.! tuilaf àpüi.pTiai i/7nlt;fgt;Ko(.'n /uvei; Jeu Aif^paTmf ivptii'TuKiK^iltiyiivA jaimiplvlpanw 'auli, Vn(Jctoncludi;,Ergü Chnüns pcrqjcm re-denipti fumus.non iuit ^paOTf.fed Qtói.

Deus qiiidem duabus Je cauilis ifie dtbuit. Prima,quod aliquam effe proportionem inter peccatum Adami amp;nbsp;pœnam peccati oportc-bat.Erat autem Adami peccatum,quia Dcum oftendcrat(qBi infinitus efljoffenfa amp;nbsp;qnalita-tc infinitum.Ergo nbsp;peccati pœna debuitefie

infinita,qu.'c idcircó à nnlia creatura fullineri atque abfórberi poteil, potuituc(omnis eniiti crcatifr.a , ctiam Angeli ipfi natura funt finiri) fed à folo eo,qui fimul amp;nbsp;homo, amp;nbsp;Deus erat; qnanquam tarnen Deus feu Deltas in Chr fto nihil eft palTaifed duntaxat humaniras ipfius, tamé à Dcitate(cui erat,arqueadeó efi hypo-fiaticc vnita)rantiim corroborata amp;■ fuftenta-tafuit, vt pœnam illam omnium elcâoruiii peccatis debiramfquæ eft infinitajferrc, Se cx-naurire pofTet iftc homo Mediator nofter a-pud Dciim.Hcb.9.v.i4. Vnde noftrum rede-ptorem Deiim quoqueefie oportebat.Secun-. dacauffa efi,quod qui ahos fiiiuatum vencrat,' debuitcircipiefons vitas fanótitatis, Sc onmi pcccatoj

peccato,amp; vitio carcrc, nc ( quum patcrctur^ pro fe, non autem pro aliis vidcretur pati:ita fanélû eu cfle oportuit,vt nos quoquc fanóli-ficarct.Itaque amp;nbsp;ipfo peccato Origina]i,amp; cg-teris,quæ Aftualia vocantur, cu carcrc opor-tuit,ne amp;nbsp;ipfe alio mcdiatorc tgeret.Dcniquc ipfa faótiC31is fcatiirigine præditû effejVt ex co ad nos redudaret iiiHitia , amp;nbsp;vita quoq; çter-na.Vndc Deû efle Redemptore nojftru opor-tebat,quia nullus homo , imo nulla creacura poteft elTc fons vitæ ætcrnæ,amp; fanftitatis:fed folus Deus eft talis.

Homo aute verusefle debnitjduabus ité de caufis:Vna,quôd quéadmodû in natura huma na offéfus erat Dcus:ita in huniana natura fuit phcâdiisjtiô auté in angelica natura,vel pecui na.Hcb.x.v.io.amp;n.Ergo Dei Fili’ homo fa-âuseft,nô autc angelus,nó bellua. Altera ratio eft,quôdeû,quiintcrDtuamp; homines Me diator futurus crat, oportebat aliquid fimilc Dei,aUquid hé haberc fimilehorriinib’tne ho tninib’,aut Deo tâtùm fimilis, lógceftet ab v troq;,atq; ita Mediator non cflet.i.Tim.2.v.$. ïu quo ipfo ficili’ (putat Aiiguftin’jChiiftus Diabolfi fefellit,quód hominéinduit.Na qué Satâ,vt hominé,putabat fe occidiftcjis rcfiirrc xit tamé,quia De’.Ergo Homo Filius Dei faß’ eft.Cur auté Filiü potius, qnàm Patré,vcl ^piritu Sanflû oportucrit venire, hâc putat ef ferationem Aug.Qi',æft,.Veteris amp;nbsp;NouiTe-ftameuti, Quælt. itS. quöd riominanm.Filiu tâgebat ea caufa.Qjum enim Fil are técalfct Diabolus

Cap.45. Isagoges Christianah poft Patrc dici Deus ( quod propriû eft Filii) quû Diabolus Ie caput amp;nbsp;principe omnis ere-aturædici ottcndifl'ctf fit autem Chriftusjo-portebat Chrifiuni,fiucDeiFiliuin venire ad Diabolum compriaicndum,quódpropric Fi liuni ca ratio attingebat, amp;nbsp;Satan in eius honorem amp;nbsp;partem inuolaucrati Duas alias rationes aftert Auguft. huiusincarnationis Scr. de Temp. 8. Exquibus etiam omnibus faiis apparct, cur ncq;angelus crcatnsfaluarcnos potuerit, neque ipfum etiam Dei Fiiium an-gelum fieri oportucrit, fed vete hominem. Angelus enim fau angelica natura faluanda non crafJtd humana tantum. Item Angelus qui creatus eft,amp; finitus, infinitam Dei iram pciferre atque fuftincrenon poterat,Heb.i. v.ï6.amp; ly.Vide Cyrill.l.b. 9. In loan, cap.37«

'M. de Chriftinafurahumana quæritur,quatuor hæc doceda für, amp;nbsp;traélanda. i. Chriftuatfurnpfif fe totam naturani humanam rati* one elTentiæjnon autem ratione mafiæ,vt do-ect Damafeenus. 2. Sumpfiftcnaturam hu-manani, qualem habuit Adamus poft pecca-tum,ncmpc pcenis pcccati übuoxu,amp; forma fcriii»

(erui,non Domini,in qua primus homo ante fuuin peecatum fuerat conditus. 5. Aflum-pfiffctantùm infirmitates amp;nbsp;pcenas peccati, non aurcm ipfum peecatum. SicaiTum-pfifle nollram cam carncm vt cam nunquara deponeret, amp;nbsp;ab vnione perfonæ abiiccret. Veram ChrilH humanitärem breuittr cxpli-cat Symbolii Apofloloru, quemadmodu ap-pellatur.Chriftû cnim docct yerè ex Maria V. çôceptû.nô ex humano tame coitu, aut maris fcminc.Ité Chriflû natu, pafTû, fcpultû fuifle, rcfurrcxiire,amp; rcliqua omnia illi accidiffe quç nô nifi vero homini Chrifio tôtingere potu-crût,amp; in quibus modus ratióquc ipfa lalutis noflræ abfoluédç amp;nbsp;pcrficiédç cotinetur atqÿ defcribitur.Ergû Chriftus vcrû nô aê'rcû corpus habuit,circu.nfcriptpm,paffibile,amp; qualc cætcn homines habent.Heb.2.v.i4.Vt autera ipfanxorporis amp;nbsp;humans animstïTciniâ to-tâ,amp;Veram affiimpfit, ita efTentialcs quoque vtfiufejueproprietäres, amp;nbsp;ea quoquequs fût vtrique propria quarto modo, cxcepto pecca to.ltaquc circunferiptu loco nô intinituncr» rcnS,non csicfte, vt volunt Mennonitæ: vc-nim, non phanrafticûthumanû non açrtû aut cœlefte corpus ChriHushAbuit,ftd amp;nbsp;arumî quoque verè humanam alîumpfitjqus nmili-bus noftrarum,amp;appctnionibits, fed in Clirx (io non vitiofis, mouebaiur. fentiebat cnim,' Iæcabatur,dolebat,mifericûrdia amp;nbsp;fanéla ira fiuc zelo tâgebatur.ln quo Scholafticjs quo* que alfencimur,qui aiuuc Chriiiû aHumpfilTe

C.ip.4S' Isagogf.s Chrisïïanae ca tantum cotporis wa.’ïw amp;nbsp;infirmitatcs gt;nbsp;quS nó fuut pèrfonalcs,vt ttbiis,lepra, phtifis cft: £cd vniucrfæ naturæ humatiæ communes, vt fitirc,efurirc,mori polfc , quemadmodü ante Scholaflicos Dä'mjfc. amp;nbsp;Euagrius l!b.4.cap. penult. tradiderant.Qjod auté ad animi afïe-éfus,inter noftros Si ChrilH affedtus hoe dif-crimen fuit.quod in ChriHo nulla animi afte-éïió,amp; motus vitiofi fiierunt, in nobis autem nunquam vlli ( quanquain naturales,amp; à Deo dati)fatis‘famen modcratiinanent, quoniain omnes originalis vitiolitatis labeinfeétifu-fnus,?e polluti,amp; quatumuis fanfla cogitatio rioftra ell,e‘fttamé impura,nó carensaut labc ant defeftu.At Chriflus caruit vitio.In omnibus enitn limilis faélus eft nofl) urn , cxcepto peccato.i.Ioh.5.v.5.i.Pct.2.v.2i. Quia verb in Catechifmjs de boe argumento luculentcr agi foltt, pliira bïc de Chrifti humanitatc non dicemus! ad ea enim fe refcrat fiudiofus. Vident quoque Aug.de Temp. Serm.129.Ergo ChriÜus afl’uinpfit non totam maflam bumanam , féd cx ca mafia particulam, quam fibi vniuit iri perpetuum, Damnfc. lib. 3. Ortbod.lïdei cap.2; amp;-6.Illam verb naturaiA nofiram rationé tflentix totam amp;nbsp;integram afl'utrpfit , non' defeótuofam. Illud fcieil-dun^ igitur eft , ctiam hiimanam mentem

CbrifioafTumptam fuifie,noh tantïitn animam fenfitiuam,vt vocant,amp; corpus vere bumanum.Apollinarifiæ enim negant Cbri-ftum bumanam mentemafTumpfiflc: ctfiii-dem

dem non diffitcntur Chriflum vcrè Iiuma-nam aniinam, fed fenfitiuan,, vnà cum vero corpore liabuiiïc, fed fentiunt diuinam natu-ram in Chrifto pro mente fuifTe, quæ fcnten-tiafalfiffima eft, id quod olim Alipiusquo-que exiftimauit, fed reprobauit ppftca. Hoc enim dicere eft omnino ncgarc Chriftum fuiffc verc hominem. Bcftiæquoque ipfæSc corpus amp;nbsp;animam fenfitiuaro hominifimi-1cm habcnt,mentcm autem non habent.Nc-quc tarnen illæ funt homines. Prætcreàvera eft ilia Nazianzcni fcntentia, Quod non affu-pfit Chriftus non faluauit. Q^iare ft Chri-ftus hominis non aiTumplit, nondum faluacft hominis anima. Auguft. de Temp» Scr.145. otumfnfc(ptt,to[um t^erauitUerhurn. Sed neque Chriftus,id quod homini propriu eft,habuiflet.Ergo amp;nbsp;metem vcrè humanam, amp;nbsp;mentis elTcntialcs proprietates habnit, vc crcfccret ac proficcrct in fapientia,Luc.1.7.52. amp;nbsp;afteftus naturales, vt Içtaretur, triftaretur, loh.n.v.55.55. Itaque propriam infantiç metis amp;nbsp;intclligentia: mcnfiiram habuit, quæ tarnen fine pcccato fuit in co,ctfi in nobis ctiain infantibus noftra ignorantia poena eft peccati originalis, fed in Chriflo fuit menfura ætatis amp;nbsp;diftindio naturæ. Nä ab ipfamet eins Dci-tatefuit tue quoque implctio fafta amp;nbsp;infufio, fed duntaxat pro capacitate vafis turn adhuc per ætatem,amp; per rcru naturam angufli.Quod autem Scholaftici aiunt Chrifti animum fuifle ab initio lua? cóccptionis ornatum omni feic-

Gap.43. IsAGOGES Christiana! tia,(]iiam poftcà habuit,amp; dcmonftrauit, fi iJ inteiligunc dc./ujjifut,Sc nos quoque conccdi-mus.Sin autcni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;donatum iis donis

putant quum conciperetor, rcfiitantur à Luca manifcftc Luc.a-verl.n. Porröquum dicitur Filius Deus earn® humanam fufccpiflc , in-tclligi debet, vr Patres loquuntur, iny^vnf, èiUtTagt;Aar'nit,èi^ûuf'‘?àgt;f,id}eft) inconfitse^ tnimuta-bn'tcer, tnfepmabtbter.Sed nequc ita quoque ac-cipi debet, quah omnis claritatis eius maieftas intra breuiffimos corporis fines conclufa fue-ritjita vt omne verbum,omnis Dei fapientia à Patre diuLI 1 fa eflct,amp; intra corporis illius bre-uitatem circiifcripta,ncc vfquâ alibi exifteret, nec alibi preterea putetur operata :fcd inter Vtramque tanta pictatis debet efle confeffio, vt neqjealiquid Deitatis in Chrifto dcfiiifle vidc3tur,amp; nulla penitusàRaterna fubltantia quç cadem amp;nbsp;Filii cft,amp; quz vbique efi,putc-tur faéfa efle diuifio.

Tertio Chrillus alTumpfit naturam noftra, qualis fuit, obnoxia iam pœnis peccati : non aute quale earn habuit Adamus ante pcccatu. Tue cnim nec valetudinaria , nec injuriis cæ-li obnoxia , nec fame, nee fiti ycxabilis, nec mortalis crat. At poftquam peccator fuit, iis omnibus inconiraodis fuit obnoxia natura, caróque Humana. Ergo amp;nbsp;fitiuit, amp;nbsp;efuriuit Chriftus, 81 alfit, amp;i vexabilem, imo laborio-fiffimisillis pœnis peccati cruciabilem carné Hab'iit,loh.4.Mat.27.dcniquc mortalcm.

Deniqueforraara fcruiaccepit, vt ait Pau-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lus

lus Phil.î.i.cam naturam noftram, qu« cuili-betcontumclia; gencri cfl'etobnoxu, amp;nbsp;tri-fliffimsE conditioni. Id quod in Chrifli morte maxime apparuit, etG quod de infirmitati-buspcrfonalibus nq alTumptisab eo dixtmus, vcrum cfl'e cönccdimus, Denlque fic natii-ram noftram per fuara incarnatjoncm affum-pfit Chriftus, vt earn nunquam poftca depo-fuerit,fitquc dcpofiturus,ne noRra cum Deo coniunftio pereat,amp; frater noilcr, ac preindc amp;nbsp;mediator noftcr effe definat.Hcb.y.v.aq.q. v.24. Nam quod Chriftus ante fuum aducn-tum fæpc ctiam bumanam formam induit, id faciebat ad tempus,amp; huius corporis formam deponebat re peraéla,propter quam câ affum-pferat. Sed hoc corpus,amp; naturam à fc fufee-ptam nunquam deponct.Et quod Patrum fuit Mediator etiamfi carncm non haberet, id fic-bat in vim huius carnis, quam pofteàaflump-fit,amp; nunquam iam abiicit. Ergoius habuc-runtin ea Patres,licet earn nondum habcrenr. In fumma caro ilia Chrifti oft canalis illc fan-lt;ftiffimus,pcr quem dona falutaria ex Chrifti Deitate haurimus,vclut faniftitatemjvitam æ-ternam,lumen cæleftc. Niftcnimilli Chrifti carni myftice coniungeremur, amp;nbsp;in ca inftre-rcmur , nulla ex Chrifti Deitate dona in nos dcflucrent: fed inftti Chrifto per ipfius car-nem noftræ ói^ietoy, cqnfequcpiur vitam cat-Icftem , amp;nbsp;quat ad cam dona funt nectfta-ria,frudumque fcrimus,lohan. 16.amp; Spiri-K.iiij.

tus i 11e Chriüi nos regit, gubernat, amp;nbsp;c/jmkcw« in nobis noftras actioncs,quia fuintis os ex of-fibns ipfius,amp; caro ex came Eph.5.v. 50. Por-ro vt illi carni Chrifti infcramur,fide opus eft. Illa cnim vna eft manus fpiritualis, per quam Cbriftum apprcbendimus: ilia vna, vinculum per quod coalcfcimus atque vnimur cû Chrifti carnc:illa vna eiufdeni vnionis lorum amp;nbsp;retinaculum.Ioh.15.Ergo non fit illanoftra cum Chrifti carncvnio per elTcntiarum noftræ amp;nbsp;Chrifti confufioncm, non item per corpora-lem mixtioncm,fed plane myftico ac fpiritua-li modoac ratione. Ergo fide nobis omnino opus eft,vr cum vcra ilia Chrifti carnc copu-Icmur. Vt fidem porro habcamus,amp; verbi Dei prædicatione,amp; Sacramentis eft opus. Quare nsEc catena eft,Vcibi Dei prædicationc, amp;nbsp;Sacramentis Spiritus Sanâus fidem generat amp;nbsp;fouet in nobis;fidcs nos Chrifti carni vcræamp; fanâæ.coniungit. Caro ilia eft canalis dono-rum Dei in nos, ergo ilia omnia funt ad no-ftram cum Chrifto hominc coniumftionem neccfTaria.Cærerùm vcra eft ilia Auguftini fé-tentiaScrm.9.amp; 10. icT cm^- huncfrdtt mater Afartafœmma feruum in terrts,cjue habent yin^eli imperatorcm in cabs, Myi( cnim ex vtcro Mariæ exiit,qui cius anguftias intraucrat. De-niq jcno.n rota Deltas in Chrifto rationc per-fonarum, f'd tota ratidne cfTentiæ .•’ft'umpfit -humanam naturam.Nam quç Deitasin Chrifto ftu Filio Dei aftumpfit nominem,ca Fuitamp; •vers. Sc toia:fed relate in perfona fojius filii co-

qiiçrunt,qiiaretamdiii Chri-t -i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;venire diltulit,vt demum Au-

gufto impcr3ntc,id cft,plus qiiàm ter mille annos à condito mundo Chriftus natiis fit amp;nbsp;conceptus fit,Luc. 2. v. I. Sed fi illi putät amp;nbsp;virtutem amp;nbsp;effeftom amp;nbsp;na-tiuitatisamp; mortis Chriflitum demum in eie.

äis,amp; feruandis vires fuas habui{rc,amp; iis pro-fuiffcjpoftquäChriftusrcipfa öc natus amp;nbsp;paf-fus eft , falluntur. Nam aborigine mundi a-giiüs crucifixus eft,id eft,Mors eins lalutcm in clcäis operata cft.Apoc.i^.v.S.Gen.^-v.iS.Sin autem illud potius quærunt, cur demum no-ftris amp;nbsp;extremis temporibus,vtloquitur Scri-ptura,Chriftus in carneappariiit, ccrtèad in-fcrutabile Dei confilium recurrendum eft,qui tempora incarnationis futuræ decreuit, amp;nbsp;de-ftinauit quæ voluit, poft quæ compléta venit Chriftus,amp; faéluseltcxfœmina liomo.G.'.l.q v.q. Qiiod tantum in nos Dei benr ficium ra-tionctemporum in quç deuenturi eramus dif-plicere nobis non debet, quum co modo noil ram conditioncm,noftraquctempora Deus plufqua Prophetas ipfos honorarit, atque de. corarit.i.Pct.i.v.n.amp; 12. Eph.3. v.5. Ea enim incarnatio iam pridem per Prophetas futura

Cap.44’ ISAGOGES Christianai prædilâaeratjcius tarnen implcmcntum ad tempora poftrema, id cft,apparitionis Chrifti dilatum eft.Ifa.y.Malach. 4. Daniel. 9. tarnen apparitio angeli illius feu lehouajjid eft.Chri-fti fuit futur« incarnationispræludium. Nee tarne Chrifti caro extitit, antequam à Verbo, id eft,à Filio Deiin vnioné perfonç afliimere-tur:fed eo demu tempore cflc coepic,quum ex fcmineMariaràSpirituSanélo eft condita Sc fanélificata, quo ipfo mométo coepit quoque vniri .Extremis autem feu nouiffimistê-poribus Chriftus incarnatus eft,quia Dcus,vti faciuntoptimi medici, extremum remedium extremis tcmporibus,amp; deprauationibux mö-di refcruauit.PrætcrcajVt (cribit Eufeb. lib.i. hift.Eccl.cap.j.primis illis temporibus rudio-res adhuc crant homines, quam vt tam altam de Chrifti incarnatioiic Philofophiam capere poifent. Itaque prins Prophetiis Sc cæremo-niis oportuit cos c/Te diu multumquc pratpa-ratos. Certè quidem illud verum eft , quant© propius Chrifti aduentus amp;nbsp;incarnatio jnfta-bat,cam tanto clariusaDco reuclatam fuifle, ne homines exeufationem ignorantiâqueprç-rexcrent. Itaque clarius patcfaftus cft Mou, quàm Abrahamo Chriftiis : clarius Prophetis quàm Mofitclarius loâni Baptiftæ.quàm Prophetis. Ergo brcuiffimèita rcfpondcri atque fentiri debct,Chriftum turn voluifle apparcre, amp;nbsp;tune fuam dodrinam prardicari,vbi amp;nbsp;quâ-dofeiebat profuturam efte. Incarnatus autem effe creditor oftauo Caléd.Ianuarisvt ait Au-guftinuszalii tamen id cuenifte ipalunt mcnfc

I. I ï E R I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;78

Saptembri.Mortuus in crucepro nobis anno ætatis triccfimotertio cum fenicftri, Luc.3. v. 23.Anno impcriiTibcrii decimooâauo. Scic-bacergo Dcusvti omnium rcrumaliarum, ita fui bcncficiipatcfacicndi maturitatcm amp;nbsp;momenta, Aétaó.v.ó.Dcniquc hcc ipfa qnæftio. Cur Deus poftrcmo dcmiim tempore Filium cxhibderitjfuji Porphyrii in Euangclium far-cafmus, manjfcfti Chriftianorum hofiis,vt docet Hierony.in Epiibad Ctefiphon.aducr-fuy Pclagianos.

Igt;t v/iriM gt;vtilitnte,tjud ex homixe,feu natura huma/ta À Chrtßo aßumpta cafttur.

autem funt,ac numero infinité î tifngt;di)s,quiad nos ex eo redeût, J qubd Chriftus Deus homo faclus cft, veluti pœnitentia hominum, côuerfio ad Deum»rcmiffio peccatorum, gratia iuftitije,fides piorum,amp; cetera huiufmodi. Quos omnes frudus Paulus reuocat ad hæc quatuor capita, pempe quod Chriftus fadus eft nobis Sapientia, luftitia , Sandificati'o, amp;nbsp;Redemptio.i.Cor.i.v.jo.loa.ad duo 1.V.3Ï. 8. v.n.quôdChriftusfaduscft nobis Lux amp;nbsp;Vita. Denique co modo omnes falutariû nobis gratiarû thcfauriac fôtcsfunt aperti. Nâipfe ille Chriflus homo eft fons amp;nbsp;plcnitudo ipfa, de qua haurim* ocs.Io.i.v.i4.Col.i.v.i9.2.v.9 Ep.i.v.y.Sf 8.Ncc cnim fola Deitas mediatrix clic potuiw vti neq; fola humanitas,fcd demû

Cap. 45. ISAGOGES Christianae Humana nacura cum diuina vnita. Aug. lib d® Ouibus cap.ii.Dcnique Chriftus homo fcci^ nos fidclcs (Se fuos,rcgcs , A: Prophetas amp;nbsp;Sa-tcrdotcs Dci.Apoc.5.v.io.fecit nos Deo Chri Iios amp;nbsp;peculiarem populii, amp;nbsp;fumme Deo ca-ros,Pfal.95.v.7.amp; 15. i.Pet.a.v.^. Tit. 2. v. 14. Nosautcin comtnodioris doârinæcaufa aliquot VCilirates colligemus, ad quarum exemplum Thcologiæ candidat! rcliquas priuato lludio obferuabunt.

Ac vna quidem vtilitas hate eft,Gratia Dei crgi nos,quç non potuit melius amp;nbsp;certius co-mendari, neque item gratius, quàm vt vnicus Dei Films indueret hominem. Sieenim dile-ftionis fax fymbohim,fidemquc dedit homi-nibu$,quu ipfe Deus immortalis fitmos raor-»ales:illc bcatus,nos raifcrinlle iuftus,nos im-pii.Tit.a.v.n.Ioan.i.v.iy. amp;nbsp;3.V. 16. amp;nbsp;tarnen pro nobis homo faótus. Ergo mains bcneiio-Icntix amp;nbsp;diledlionisDcierga nos teftimoniu habere non polTumus, quàm hoc eft, nempe, quod ChriftusFi'jusvnigcnitus,qui ab çterno in finu Patris erat, pro nobis homo faétus eft amp;nbsp;paffus..^»Wtraptetatepltnu, ejuàm ^uodfilitu DetpronohtsfidShtJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bernardus.

Alia vtilitas eft ipfa falus noftra æterna. Omnes enim falutis noftrx partes implcuit Chriftus Homo faiftus, vt in Symbolo cxpli-catur, amp;nbsp;à Paulo breuiter Çtc.^^artUMeltpropterpeccata no [Ira : refnrrextt propter iufitficatio-nem nejiram. Rom.4.v. 2$. vnde omnes partes ilH ab codem Paulo tribuuntur alibi, i.Cor.

l.v. 30. Per ebriftum igitur Hominem faélû viuibcamur nos anteà in Adamo mortui.Ró. 19.7.17.1030.5.v.a2.i.CQr.i5.v.22. Ipfeeft medicus , 8f medicina cjuoque ipfa amp;nbsp;aótualis amp;nbsp;originalis pcccati noflri. Nam contra peccati pœnam totius potens amp;i fingulare remedium eft mors Filii Dei. Aduerfus peccati reatuni eft fanditas Cbi'ilii, amp;nbsp;ûitcgruas natiua qux eft in eo.Ergo quod ad poerum,amp;magnitudi-nerapretii totius redemptionis noltræ atti-het,languis illc Cbrîfti pretiofifsimusamp; im-itiaculatusabundantifsimc fufficit, cftque rc-detnptionis noftr.x iuûura pretium amp;nbsp;pœna. i.Pét.i.v.S.Ephc.i.v.y.i.Tim.j.v.iô. Baft lins in pral.48. SX mirTUi/ èala^to'i ,''a tjôâneîf n/Àf KulfaTiaf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii_u.»y,Tv etytclf iÇj Tn^îiTJucV aiuui,

TiVjjzi-iif'jM't r)KrKXeir«,or » tKAfua, icwH , «if' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(L’mKxi]

Ideo mortem fulürtuit, ait Augult. Scrm.de Tcmp.toi.vt inrjfta mors iuftä vinorret mortem,amp; libcraret rcosiuftc, dum pro iis occi-ditur iniufte. Q^öd ad noftram coramDco in ftitiam , illius hominis obedientia eft totaamp; integra noftra coram Deo iuftitia,quoniäno bis lila imputatur,vc noftra elfe cefcatur. Aduerfus igitur aólualis peccati reatum remediy eft aftualisChrifti hominis bîc in terrisverfan tisobedietia. Verum aduerfus'pcccati origin» Ijs corruptionc ac reatum rt'oftru coram Deo remedium eft ipia.Garnis Chrifti natiua pu-rit3§,amp;integritas. Itaque vnus Chriftuseft plenum omnium noftrorum vulncrûmyro-

Cap.4$. ISAGOGES Ghristianae thccion pHarmacum amp;rcmcdium’.E:i quo fit, vt omnes rcdcinptioniï noftræ partes Chri-ftus Homo faétusimpleuerit. Item h^cquo-qiie ex co vtilitas cft,quód exemptofn patien-tiæ amp;nbsp;humilitatis nobis dcdit,Hcbra:.ïz. v.5.1. Pct.i.v.zi.^.v.ij.Scd non tantum cit Chriltus exemplar p3tientiæ,amp; omnium virtutum: feJ etiameft earundem in nvbis cfficiens caufla, cxcit3tor,amp; infpirator. Nam cum afFcélu no-bis infpirat,amp; vim arfimijdum ipfiiis carni per fidem communicamus , pcrquam Sc patienter amp;nbsp;benéagcrepoirumus.Ncque tnim vecatteri homines fanóti, fic amp;nbsp;Chrifius cftfólum exemplar piticntix'.Ced cftamp;:caiifraamp; dator tails doni,amp; gratiæ per Spiritum fuum in nobis agentem. 1. Pet. 4. v. i. Cyrillus lib. 4. Tbc-fiuri cap I.

Item hæc alia vtilitas,quôd co modo dôcoit Chriftus, quid quantûmquc Dco pro peccatis iioflris dtbc3mus,ne forte pcccatum rcs Icuis momentî elfe cenfeatuf. Nam quum pro pec-catoFilium Dci mori opoftuît,'vt expiare-tur,i.Pet.3.v.8.quantum feelus cenfendufn eft pcccatum?

item h'æc, quôd per naturæ nofiræ alTum-ptiönem Deus cam nóbiliraüit, vt iam catle-iiium gratiarum p'articeps fieri poffit, vcliiti Refiirrcéïïoif)is,quia Chriftus refurrekit,in cç-lum afcenfiônis.t^uia Chriftus homô cutélus cft,amp; immortalis fclicitatis, vbi fclici bcató-que ftatu fruitor, quïa Chriftus hom'ó fcdcC ad dexterä Dei Patris Htb'.2.v.i7.amp; 18. f.Cori i5.v.ij.Eatenusenim nos fumus earuDei gra-trarunï

tîarum capaccsjquatcirus communicamus fide illicarni,quam Chrifttis pro nobis affunapfir. In quo,vt rcclcannotac Angufiin.natura no-ftra fupra primæ otiginis dignitatem efl repa-rata,vt plus in Chriito confeqn3nmr,quàrn ia primo homilie Adamo amifcHraus : quanto ilia gratia (qua noflra natura cum ip fa Dcitate in vnamperfonam vniturin Chriito) eft major (|uara ea,qua inr Adamo noflra natura erat tantum imago Dei,aeproinde cum ipfius tâ-tiim imaginemon autem ( vt iam eft in Chri-ftojeum ipfomet Deo coniunéta.

Item,quod Chriftus legem implerit, amp;nbsp;o-tunes prædiôlas de eo prophetias, omncfque cæremonias,quç in lege fucrât inftitutæ,Mat. 5.V.17. Iraq; omnes Patres Si Prophetæ huius incarnationis defiderio valdc flagrarût, quod in eo intueretur rcrum fperataruni veritatem,' amp;nbsp;tanquam vmbrarum,quas tunc afpiciebant, corpus.i.Pct.i.v.ii.Ioan.i.v. 17. Hcb.9. Ergo ucque Lex,ncque Prophetae intelligi pofTunt, neque verus exremoniarum Icgis vfus, nifi ad Chriftum incarnatumreferantur, amp;nbsp;conucr-tantur,cuius vmbræ amp;nbsp;facramenta craut.Ioan J.v.47.2.Cor,3.v.i!Î.Coî.i.V. 14. Chriftus aute efl corpus, veritas,amp; finis legis.

Item hæc,Gentium vocatio. Per Chriftum enim Getes ad falutem vocatç fur.t, quæ priua diccbantur,amp; crant extranca:. Nam Chriftus medium amp;nbsp;intergerinum parietera diruit, qui inter Iudæosamp; Gentes crat ,amp; fccit ex vtrif-que vnum populum, Eph.z.v.iq. Etillud ell arcanum magnum gt;nbsp;quodlupcnorjbusfeculis

Cap.4lt;^. ISAGÓGES Christianae non tnnotucrat, ninnnim vc gentibus ofliiiin falutis amp;nbsp;fidci patcficrct,amp; ficrcnt ille promil; fionam Dei amp;nbsp;adoptionis hærèdes, ficut lu-dæi Aót.i4.v.a7.Iinó vcrô,vc ctiam in Iiidæo-rum locum gcntcs tancjuam alicnæ ftirpcs Sc agrcftcsolcallriinfererentiir, atque in hære-dicarem Dei implantaretur.Rom.ii.v.z^'Aft. 13.V. 46, Qi^iod Chriftus forcprædixcrat,5f Prophetæ. Mattb.8.v.n. Ifa.ói^.v.ip.Rom.

Denique quantum myftcrium , quantam-quc vtilitatc Chrifti incarnatio côtineat ex-plicat Paulus,Rom.i.v.4. 8c i.Tim.j.v.iiî.Sed amp;nbsp;illud Auguft.Scrm.ao.dcTcmporeadiicia-tur. Htnr. inielligtmi.tsijuàtngrandes ‘Dem apud fe /elUmet hamanarum criminum caujfat pro-, pter (juM non jingèlum , non j^rchanoelum : fed Deum mifît ad terras. Quàmgrauùßtpeccatt, ^uam dura conditio ,prodtt remedù.,^ pretn rha-gnitudo.

Ùc-jtririPjtte naturx In 'C^nA Chrißiperfond HT PO STATICA nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ gt;

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•gt; irr' ■ ■■

Vanquam diftinflè facilioris infti-tutionis caula fupia'deChriftiDci-tate 8i bumanitatc diximus,vna tarnen eft Chrifti perfona.aut potius'

Ghriltus illc vna cft illa perfona vtraquc'con-' ftan's natura,nimiruip diuiaa amp;nbsp;humaha. Ne-'

1 I B E R X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8l

quecnhn Dcitas humanitatem abforpfit, vt fentit Eutyches:ncqi!c humanitas Dcitatë ex-pulit,neque vtraquc natura conFufa, ant alte-rata,aut mutata eft;fed eft in vna pcrfonadi-ftinfta, non autcm fcparata, fed hypoflaticà vnione vrijta amp;nbsp;coniunóta infeparabilitcr.Na carû neutra iam «i/à/zs^çr fubfillitjamp; vt voeâc GrxciPatrcSj«ftlt;up:7ö»f.i.leorfini amp;nbsp;feparatim. itaque de vtriufquc NaturæVnione iam agen dum eft , itemque de Diftinótionc vtriufquc Natufæ in vna,amp; cadem illi Chrifti Perfona, ne huius rei ignorationc plures in Scriptura, loei canfundantur. De quo vide Damafc.Iib. S.Orth. fidci cap. n..amp; de Dial.cap.44.amp; 64. Ergo Dcitas lufccptione carnis in Crcaturani mutata non eft, vt dcfincreteflc Deitas.Ncc’ hocfibi vult Ioan. I.v.i4.quum ait, 'Verbum curofaÜum td'Scó. ait, Verbû affunipfit carne, vt explicatur Heb. z.v.IÓ. Caro item creatura in Dcitatem non eft verfa,.vt definére't efle ca fo amp;nbsp;quod ad c(rcntiarn,amp; quod ad idioinata cftentialia,amp; reliqua omnia, quæ funt ei pro-firia quarto ti,odo,cxccpto pcccato. NS lub-, atis Sc abolitis carnis proprictatibusipfa quoi^ queeffentia carnis abolcaturin Cbriftone-' ccfteeft.Tollés enim proprietäres cfTcntialcs' tollit naturas. Cbriftus naturam humanam affumpfitjid eft, non tantum cfrcntiam,fcd e-tiam clfentialcs proprietäres. Perfona auteni humanam non alTumpfit, quia natura huma-na à Chrifto affumpta no pM‘ feaut in fc fnb-. fiftit,fed in Perfona vcrbi,à qua fuit alTumpta in vnionem hypoftaticam Sc arÓtiffimara.

Cap.41^. IsAcóGES, Christianas Chrifttuigitur S: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;Homo quia ca-

ro Eiélus eR,in duabus naturis inconfufc pcr-mancr, vila ncmpe diuina, per quam Patri eft æqiialisjinuifibilisjimpaftîbilis, incircunfcri-ptus,æcernus,amp; fccundnm quam dicit,f^ö Pafervnumfumui,[01.10. Deus antconinia fc-cula,cüfta cum Patre creans.Filius DeijDcus amp;nbsp;PcrfoAaante fufceptam catheiti-Ncqucc-niin tune ccepit eflc Dcitas Chrifti, quum cce pit in vtero Mariæ caro fieri: fed quæ iam e-rat,amp; per fe vt perfona fubfiflebat, carnc fuf-cepit, ncquecius infirmitatem exhorruit,fed Vüluntarié fe demifit Chriftus Patri æqualiSj vtformam ferui acciperet. Phihi.v.y.Altera natura ell Humana,per quam Chriftusetiam poft Vnionem illam naturarum verushomo cft corporcus,vifibilis,circflfcript*,alim paf-ftbilis, amp;nbsp;fecüdum quam tiicit,Parerrfiaier me efl-. item, N»n facie ttieam voluntatem, fei einJ ^ttimifiime Paeris, perquam itc non eft vbiq; dilFüfus, fed certo in loco, contra Eutychen, qui cam naturam aboliram fiiilfc ccfct.In for nu Deleft çqualis Patri,in formaferui fimilis nobis: in vtraque verb caput Ecclefiæ.Ergo gemina eft natura Chrifli, fedvna perfona, cÓtra Neftorium.Nam vnus amp;nbsp;idem eft Dei Filius, Filius hominis Dominus noftcr le-fus Chriftus,nó duo filii.vt voluit Neftorius, i.Tim.x.v.5. ficut in vnitatc perfonæ anima vhitur corpori,amp; hömö fît : it a in vnitatc per-fortæ Deus Vnitur homini,amp; Chrift* fit.Q^u tarnen Verbum vnitum eft carni, amp;nbsp;animæ amp;nbsp;corpori coniunttum cft,vti diximus. Neque cuim

énînl human! corporis in Chriflo fuit natura diuina. Porro hæc natura alTumpta feu caro Chrifli crcatura efl,quam tarnen etfi cu Dei-tatc Chrifti adorare dicimurfquoniam nimi-tû eft vna perfona Chrifti,amp; ilia caro Deitati Vnitaeft.Ncq; cnim Chrifti huiiianitate per fc,vti ncq; diadenia regium hunii iaces adora rnus,fcd vbi régis capiti crit impofitû)propriê tarnen amp;nbsp;dircélè noftra ilia adoratio in ipfam carnem Chrifti no fertur i fed in illius Deita-tcm,cui caro eft hypoftaticè vnita. Eft cnim folus Dcusadorandus Matt.4-v.io.Cætcrùm hæc Vnio naturarum in vnam perfona facit, VtquæliBet earum vocabulura ex fe concre-tura alter! impcrtiat,amp;: diuina humanæ,amp; humana diuinæ. Vridc Dciishic dicitur homo,cotraque. Sed vnius quoque naturæ pró-prictas alter! tribuitur, quæ res à vctcribus •M/ywi'/stîlt;Aaua7ci»' amp;nbsp;«xli/iffir eft appellata: vt quu dicitur Deus paffus amp;nbsp;crucifixus,quod eft hu-manæ naturæ propriü,diuina: tribuitur. Deus sutem natus dicitur, quucarnem aifumptam Rcitas extra aluum Marix exportauir. Ergo non carnis fiue humanæ naturæ natiuî-tateduntaxat Deitas nata cft,fedipfô etiae-grcftii ex vtero virginis Mariæ.Vndc Maria reâè amp;nbsp;verë dicitur.Paffus verb Deus dicitur,non quod tarnen natura diuina fuarà proprictatem , quæ eft,vt impaffibilis fit,fiue potentiam atniferit^autpaflafit ipfa Deltas vllö pado, quod tarnen iä quidä nefarîèdefé-dût,fcd quia humana ci* natura paffa eft.Vtra-que cnim illa natura eft vna perfona Chrifti.

Chriftus verópafliiseft falua diuinitatisitn-paffibilitatc,nacus eft falua diuinitatis æterni-tatc.Cæterùm hçc quçfitidiomatum mivwIà, quanquam vcra cft ( vti ipfa Vnio iiaturarum eit vcra) eft tamen prædicatio Dialcética, Sc non Phyfica verbalis , fed vcra nihilominus propter hypoftaticâ vnionemi nô autem Re-alis,quia quod de vna natura dicitur , alii rei-pfa rcali comniunicationc conuenire nô po-teft : fed tanttim propter hvpoftaticam vnio-nern italoquimur.Ergo Vnitio ft u Vnio hy-pollatica eftnoneffuiio elTentialiûomnium» Tel aliquarum Deitatis proprictatuni in hu-manam naturam alTumptam : non item realis cariim communicatio à diuina natura in liu-namfaifta(Manent enim proprietates amp;nbsp;idi-omata cftentialia naturarû in Chrifto vnita-rum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed eft duai û naturarû in vnius

perfonæ fubltantiacopulatio incôfufa, ncctà _mé vnquâdiftolubilis amp;nbsp;fcparâda.Ergo integra Deitas integram humanam naturam af-fumpfit in vnius perfonæ indiuiduitatc. Nec eft Vnio hypoftatica cótraólus duarum illarû naturarum,vcl partis vnius naturæ ad partem alterius'colligatio, adbæfio, vel cobærentia: neque naturarum ipfarum cocxtenfio,aut in eodem loco f tus amp;nbsp;collocatio.fed vnius dun taxat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;indiuidua amp;nbsp;indilTolubilis c5-

Igt;eEFFECTlS Vnïonis hyp0ltâtic£,fe{t deTRiP LICI MnaiMfpecieyiju^ ex îIIa Vnione hypoßitica du ar um i» Chrißo natur ar um oritur.

X hac ante Hypoftatîça Vnionc inChrillo uaturarum ori-tur xÆzw/etfeu communicatio,tan-quani tfFeftum ex fua caufla, quæ non vnius fpccicicft,fcd triplex.

. Vna enim eft ea, quam diximus, nimirum quum quç funt vnius tantùm naturæpropria,ac effctialia, tamê alterinatu-ræ in concreto feu vocabulo fignificante to-tam perfonam Chrifti tribuutur, vcluti quum diciturDeus gloriæ crucifixus: non autc Deilas Chrifti crucifixa: quum dicitur hie Homo creafle mundum , non autem ha?c Humanitas treaffe mundum,amp; castéra fimilia. In abftra-ßisenim vocabulis amp;nbsp;naturis idem dici non poteft. Ergo neque Deltas crucifixa dici po. left : neque Humanitas Chrifti creatrix Mundi. Nam quum naturæ ipfæ in ca vnionc maneant inconfufæ, carum quoque idiomata amp;nbsp;proprietates cftcntiales manent incommunica biles,amp; inconfufæ.Ex quo fit,vt hæc prasdica-I tio rationc quidem totius perfonæ fit Rcalis: ratione verb cius naturae,de qua proprietas al-terius naturae cflentialis enuntiatunfit tantùm Dialcftica, Quamobrem amp;

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E.iij.

Cap.47’ IsAGOGçs Christianae appellatur,amp; ÀVTjJhtift amp;nbsp;'n i-yimKiv, a. Ddmafceno,altcrnatio nominum,amp; eonimu-tatio,amp; Gratia vnionis tantùtn, non aute gratia habitualis. Atque ctiani fepc ab codé Da-naaiceno 7ne.t^fgt;ilt;nf, quæ vox idem ßgnificat, atque nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hæc ergo eft vna fpe-

cics generalis iliiusCommunicationis,quæ o-ritur ex Hypoftatica vnione duarum in vna Chrifti perfona naturarum.

ebrifti fiüt communia'naturistetfiipfæ natu-farum fingularum operationes amp;nbsp;aiäiones tarnen in eo operemanent cuiufque proprixjamp; altcri incommunicatæ, veluti Nollrarccon-ciliatio eum Deo eft opus amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;com»-

inunc vtriufque naturæ Chrifti : fed tarnen in co opere natura quçque fuas habet proprieta-tes,amp;: adiones alten incommunicatas.Exem-pli gratia, Caro, feu Humana ^Chrifti natura nos Deo reconciliäuit, quoniam pœnas pec-catis noftris débitas pertuHt. Natura diuina nos reconciliäuit,quoniam cam natiiram,qiiç patiebatur, fuftentauit amp;nbsp;viuificauit,ncpcri-fet iudicioDeiconfumpta. Hæc dici poteft Ko/rawacaTnjTïAw.tMtTiir, no autem ti'(p^zÂ)r ipfarû. “ TertiaCómunicatióis fpccics eft,qua natura à AÓj-w aftûpta prætcr idiomata naturalia amp;efré tialia habet omnes Ôc nngulas,amp; quidé qiiâtas maximas habere vlla creatura potéft,gratiasamp; dotes fibi inhçrcntes, amp;nbsp;habituales collatas à diuina natura, cui hypoftaticc vnita eft, velutt quod caro Chrifti, feu humana naturactiâ in his terris cratfapientifîirna, amp;fandifsima,amp; obfe-

obfcquenttfsima Deo;8; nunc in cælis cadctn eft domina omniû crcaturarû vifibiliumamp;in-uifibiliûjfedet fupra Angelos,amp; cil vcncrabili ipfis angelis maicflatc ornata. Hæc Côniuni-catio appellatur. Non tarnen vt cflcn-ïialium Deitati idiomatum rcipfa particeps fîtcaroChrifti, veluti cflcntialis iplius Atjzow omnipotcntia:, omnifcientiæ, maicftatisjamp;c. fed quod creata ddna ( qnæ longé difl'erunt ab clTcntialibus.Dcitatis àsj-« idiomatibus) ha-beat quanta nulla alia crcatura, vcl etiam vni-ucrfæ fimul collegia: habere pofl'unt. Ergo per haneVnionem hypoftaticam natura Chri IH alfumpta habuit multa fibi realiter à xógt;i» communicata, partim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;partim vmp-

tarne volunt,fcd perperam. Hx funt tres Có-municationis fpecics, qux ex Hypoftatica V-pionc naturarum in Chriflo nafeuntur.

X quo fit, vt errarint in hac difpil-tatione, primum Nclloriani, qui duas naturas in Chrifto duas per-fonas elTe dixerunt:licct hominem

Deo diguitatc exxquatura fuiffe vcllcnt, efle-que illi afl'eflbrem,amp; comitem indiuiduum. Errarunt itcmillis cötrariiEutychiani, qui L.iiij.

St naturas amp;nbsp;proprictatesnaturarumin Chri-ilo poft refurreftioncm confufas cfl'e dixe-runt, amp;nbsp;vnain tantùin diuinam efle amp;nbsp;reftarç iuChrifto.

Errarunt Monophyfitse, qui licet duas naturas in Chriftoeffencgarcnt, fed ynam tan-tùin ex vcraquc compofttani fingercnt : pro-prietates tamcn duarum naturarumin Chri-jfto reliqucruntjConcelTcruntqiie.

Errarut Monothelitæ,qui duas quidem naturas in vna Chrifti perfona vnitas cfte amp;nbsp;per-mancre cóceduntrfed earum proprietates tol-lunt amp;nbsp;confundunt. Vnicam enim in Chriftq voluntatem, vnicam fapientiara,vnicam opc-fationem amp;c.eflc côtcndunt.Q^æ omncs hæ-refeSjfuntteterrimæ : verùnf tarnen àquibuf-dâhocnoftro fæculo nihilominus reuocâtur.

rtielius àdhuc Chrifti gloria in-telligattir,cx oppofito, Antichrifti defcriptioncm oppone-uiüs,qnia contraria inter fe colla-ta magis illucefeunt. Amplior tamcn eius de-feriptio ex lib.Apoc.pccenda crit,!ib. Daniel. ca.8.2.Th.2.v.5.4.5.Nosautcm hîc fummatâ-tùm capita pcrftringemus,cetera ftudiofus le-âiorex noftrolibellode Antichriftocolliget.

Græca vox eft Antichriftuslt;i)'7»;;t^/sor,hô au-tena Latina,Vf quida exiftimant. Ùictus cnim

t I B E R il nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;85

cR «in;^/5T5Gq«ia in cunétis côtrarius eft Chri-fto,iV !p(îus Eoangclio. Hoccnim fignificat ’yox ài'77. Non eft aiirem dicîus AntichriRus, lt;]aôd anteChrilhim vtnturiis fit. quanquam •ante vltimùm -Chrifti aduentum amp;nbsp;vcnict amp;nbsp;patcfietjZ. Tlïcir. 2.,i. loan. 4. v. 3. Daniel, 7.V.8.

s cft in vniucrfum Antichriftiis,vt loanncs definit, qui non confite-turlefum Chrifium in carne ve-

ftàjy nifle.i.Ioan.4.v.3.2. loan.7. Item qui négat lefum cfle Cliriftum. lté,qui negac Patrem amp;nbsp;Fi*lium.i.Ioan.2.v.22. In fumma eft

Antichriftus,qui aduerfatur Chrifti doCtrinç. Porto Chriftum , ciûfque doârinam negari diccre poifumus multis diucrfifque modisiid^ circô plures funt Antichrifti.Nequc veto niie primùm effe cœperût,fed ab ipfisadcô Apo-ftolorum temporibus iam étant Antichrilii,!. loan.z.v.iS.Siue enim quisomnino Chnftum apparuifle neget,autneg3ucrit : fiuceuni qui-dena venifte in inundum concédât, neget ra-nicnDci Filinm effc,vcl folum amp;nbsp;vernm mû-diRedemptoté effe : vel officia illi à Dco Patte conceffa detrahat,is Antichriftuseft.Anti-chriftum autera ( quem Paulus Hol'-wtaTWÄH« appellauit 2.Theff.2.v.3)qucn.) effe interpreta-ridebcamus, multiquærunt. Acalü quidera

C:ap.50- ISAGOGEÎ Christianae ad Romanos Imperatores, qui Ecclefiam Dei perrccutifünt,retulerûc»quaîis fuit Ncro,Do-mitianus, Maximinus truculentus. Alii vero ad vnum aliqucra Roman. Pontificcm, qqem PapaiR vulgus hodie appellat, rcferri putant. Ac quidem ccrtum efl:,qualis illic aPaulo An-tichriftus dcfcribitur,non vnam quâdam cer-tam amp;nbsp;fingularem perfonâ defignari, fed fta-tumamp;opdincm ccrtum hominum, quorum mores, amp;nbsp;dodrinam peftiferamin domo Si templo Dei Si quidem fucato Paftorum titu-lo qui in eo templo fcdebunt, defcribit Paulus. Etquiaquæ dodrina vcritati vcrboque Dei maximeEcclefiæ acPaftorum titulo feu noïe aduerfatur , ea hodie in Papatu vigetamp; reccpta eft,cuius caput eftPapaRomanusndco, omnes, qui cam dodrinam fouent Sc defen-duqt, Antichriftos generaliter polTumus nominate : verum inter omnes vnum ilium infi-gnitcr maximèamp; iüb-’!5o%W,fummu népe ifto-rum hominum cætus caput nempe Pptificem, feu Papam Romanum.Qucmadthodum coim foemina illa quæfuum venenum fparfura cft, dicitur difertè fuper feptécollesfclTuraefle, h Apo.iy.v. j.ita Papa Romæ fedet,quæ Septi-collis.vrbs iampridem appellata eft, à qua o-. mnis perniciofæ dodrinæ origo cft. Anti-chriftus dicitur efle viuificaturus imagine pri-mæ hcftiæ,id eft,Romani imperii Idololatri-ci.Apo.ij.Hoc ipfum fccit amp;nbsp;PapaRomanus, Si illius regni ratio, ac conftitutio,vt in Anti-chrifto noftro oftendimus. Prætercà Anti-chriftus Paftoris titulo in Ecclofta in.fignitur»

vt eft apud Zach.Zach.ii.v.i5.Sic Papa Roma-nusfc vnicum verum Ecclcfiæ paftorcm cfTe, amp;cæterarum in eocœtu principem amp;nbsp;caput çontendit. Öeniqucquo magis illc fe in Ec-clefia pro capite miniftcriali vcnditat, co magis ac difertius in ftlum cadit ipfa Domini» amp;nbsp;pcrpetui ac vere fingularis Capitis noftri Ic fti Chrifti cöminatio Matth. 29.^8, Quod fi dixcritmalusillcfcruusin corde luo,amp;c. Si quis tarnen plura de Papæ Romani amp;nbsp;Anti-chrifti collationc rcquirat,Icgat dodilT.Thco logorum Henrici Biillingcri in Ioan. Apoca-lypfinjamp; Gualtcri de hac ipfa re libellumutcin noftrum. EtfiveröPapa Romanus Antichriftus eft,cætcri tarnen Epifcopi Papillae amp;nbsp;haeretici omncs funt Antichrifti, quan-quam ore Chriftum confitentur, quia ncai a-gnofcunt cum velut caput gt;nbsp;amp;nbsp;qualis nobis in Euangclio proponitur,amp; dcpingitur.Et qui-cunque illius bcftiç fignum rctinent,amp; honorant,funt etiam Antichrifti«

Tfi diiicrfarö rcrii amp;nbsp;perfonarum figuris amp;nbsp;nominib’-Antichriftus Scriptura facra dcfcribi, ta-men ccrtæ quædam notæ colligé-daefunt,ex quibus faciltus dignofcetur. Apud Daniclcmfub cornu figura proponitur. niel.y.Y.S. item fub Antiochi, qui iwçftw aut

Cap.51. ISAGOGES ChRISTIANAE illuftris cognominatus cft,nomine,Daniel.n. v.i5.In Apocalypfi aiitcm Io«nnispartim fub Beftiæ, partim etiä fub Fœmiriæ nomine dc-pióïqs eft, Apoc.ij.v.y.iy.v.i.Q^æ diucrfærcs amp;nbsp;figuræ non funt inutiles amp;nbsp;èumuamna^. Ergo hismaximè notis Antichrilliani rcgni caput imprimis à Chrifto amp;nbsp;fideli q^uolibet hominc difcrcpabit,ac difficile crit:

Moribus; I Blafphcmi qui in illo capiteAntichri-J Crudt les ftoerunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f Auari

hc primùm quantum ad doétiinam, quum fub feræ Beitiç nomme proponatur Antichri-fluSjignarum S-Scripeura» cum, amp;nbsp;ciusfaétio-» nis homines fore indoâos non ipfuis quidem litcræ,fed fenfus Scripturæ demonftratur.Ne-que tarnen quanquam indocli funt, amp;nbsp;Scripturæ fanétæ veræ mentis imperiti, dcfincnt Paftoriim titulo ornari,Z3ch.u.v.i5.amp;in tem-plo Dci federe, 2. Thcff. 2. v. 4. amp;nbsp;doétrinam îuam,id cft, fuarum tnditionum molem fpar-gere,quæ quia nocet animæ.mcrito in Apocalypfi ea doétrina venenum appcllatur, Pc profunda Satanç,amp; à Paulo dodrina diabolorum i.Tim.4.v.i.Apoc.2.v.24.i7.v. 4. Quod fi is libellus,qui inter opéra Auguftini cxtat,amp; eft de Antichrifto infcriptus,cius opus céferi de-bet,audiamus qualem fore A ntichrifti doclri-natn tx Sacris Scripturis colligat.Antichriftus,

ait,legem Euangclicam diffipabit,rcuöcabit culturam dæiTioniorum,id elr, idolorutn,pec-catores magnificabit, id eft, præferct iniquoi qiiofque bonis amp;nbsp;cordatis viris,focios habebit Vcncfieos, m3gos,incantatorcs,diuinos.

Qjatum ad mores,fuperbos fore Antichri-ftos.cumque imprimis,qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, quoniä

eins cœtus caput eft, Antichriitus nominatur, indicat Antiochi régiscomparatio Si fimili-tudo, adeo quidem vt lanta crcpct infolcntia verborum,amp; fuperbia,faftuque,vt fefupra Dcum , amp;nbsp;omne numen effe perftiadeat perfi-dusillccum fociis.a.Theff.a.v.q. Quæretau-tem gloriam fuam i non gloriam Dti. Blaf-phemos amp;nbsp;impios fore, iidem illi loci paffim demonftranti trudcles item fore Antichri-ftosoftetvdit feræ beftiæ truculentiffimæ amp;nbsp;cornutx deferiptio, fub qua depingitur. Cornu qiioque violetiam dénotât,quae in illisho-tniiiib’ ineft.Sutcnim ii omnrs fanguinarii,amp; miras in Dei filios pœnas exercent; vim habet in impcrio,dolû autê in miraculo.Pcr nefarias cnim artes ad illud vanûamp;: inane culme,domi-nat'oneque venturus eft Antichriftus illc);j.T' l^'/^ieu.vt aitAug.inPfa.q.Falfam inquit,felicitate diuitu ad decipiedos homines oftentabit, amp;nbsp;quçlibet fupplicia irrogabit reftftetibus fibi feruisDci. Id quod rei cuentus ac experien-tiadocct in PontificibusRomanis.Diffolutos denique amp;nbsp;moribus fœdosacauaros forcAn-tichriftos,amp; cû imprimis, qui inter eos prin-ceps eftjoftédit foeming figura,amp;quöd ea mu.

Cap.5î. ISAGOGES Christianae lier mcrctrixappellatur,fub cuius finiilitudi-nedefcribitur proculdubio Antichriftus, À-pocalypf.|7.amp; i8.

Vando autcm ille flatus Apoftafiçi ' vbi vnus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;crit Antichri-

(ftus,amp; impciiü iHDciEcclefiâtyrâ 1 nicum publicc vfurpabitjapparitu-rus lit,Uifcrtèamp; definite Scriptura tradit,amp; ita .çjuidcvt pcnè téporis articulû ipfum exprcf-ferit, qui’a noftra intercft fcirc hæc tehiporum rnoincnta.quamobrem non fruftrà quærimus aut conamur fupputafe illos annos.Ed autcm illud tcpus à temporercuclationis fadç loan-jli àd annum 666.fcquentcm Apoc.ij.v.iS. A-lii quidcm ab Afccfione Domini ad vltimum eiufdem Ghrifli aducntum quadringentos tâ-tùm annos numerant, alii quingentos fcx,alii pongentos nbnaginta nouem/aliimille,alii bis mille,alii etiam aliquid amplius compleri oporcercdixcrunhantcquam Antithriftus 'ic~ niât,quorum omnium iàlfa cffe fentcntia ex ipfius rei euentu apparuit. Sed tempus verbô Dcipræfcriptum 666 annofum verum fuit,v-ti in noftro Antichrifto cap. 8. docuimus. Omnes tarnen cum fore amp;nbsp;venturum efle antè fceundum Chrifti aducntum confentiunt, amp;nbsp;demùin déficiente Roniano imperio regna-turuià

' L I B B R i; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sg

turum. Illud vcro procul dubio nequaquâ cft Auguftini quod in traôtatu de Antichrifto (qui inter eius opera extat^criptum diu Francorum reget regnauerint, durauertnt, lt;jui quot;R^omanu tTnperium\tenere ddenti Rotnana dt-gnito! ex toto nonpertbtt, ^uia in Regtbta fuis btrtné^jue vlttmui ide antichridm ««/xenier.Natn mortuus cft ante regnum Frâcorum Augufti-nus. Vixit cnim fub Arcadio amp;nbsp;Honorio. Franci notiftlb Valentiniano.Roruanum autê imperium prinium acceperunt fub Nicepho-tolmperatore Conftantinopolitano , amp;nbsp;Ca-tolo Magno.

S T in templo Dci, fed iam corrii € pto,fcflurus Antichriftus, z.'rhcf. V 567^ 2.amp;quiderri Roma: non alibi. Nâ cft manifeftèjApoc.iy. expreffum eum fuperfeptem montes habitaturum. Eft autemRoma vrbs ab omnibus etiam profanij autoribus Septicollis diâa. Et poft euerfum vrbis Romæ fplcndorcm ilium feffurus cft: quemadmodum euenit.

De SRI RIT r S A Tf CTO, feu de De» Rin^ificAtore : ac frimitm de hac 'uocejSpiritus Sanêiuî.

Ota hæc difpucatio de Spiritu Sanâo ad duo capita dodrin« 9'^ IWj^ piæcipua reuocatur: ncmpe ad do-drinain de ipfb Spiritu Sando, amp;nbsp;dt iiiius Operationibus. Prinium igitur caput cxplicat vocem ipfam ac rationcra uominis* tuna ré ipfam.i. Spiritum S.indum,qui eft ter-tiaS.amp; Beatæ,atqiic indiuiduatTriniratis Per-fona.Spiritus nomen ambiguû eft amp;nbsp;TnKiaviMÎ., Sæpè enim Spirituspro acte ifto,que kaurim* orc amp;narib*,accipitur,Ifa.2.v.22.fæpè pro veto,fçpe pro anima Iiominis.Dicitur etiâ mens ipfa rationalis,qiiç cft in hominc,.Spiritus.Di citurDeus ipfe,atq; virtus dus cflcntialis,qu£E omnia végétât,viuificat,fuftinctVairigit.Deni que videtur tam ambigua apud Latmos no-minis büiusfS/t/dr#«Jngnificatio,quàm cft a-pud Hebreos vocis huius nn.Omnis cnim vis interna in nobis efficaciter agens amp;nbsp;latens vti ctiam occulta dicitur Spiritus , ab HebræiS Ruach. Apud Græcos autem videntur hæc ta varia fignifica! a aptius diltingui pofte, quodi vt putat Auguftinus -, apud eos confundi notin folcant,imprimisautem apud Scriptorcs Ec-clcfiafticos due hæ voces «■co« x' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;au-lt;

tem ad omnia ca Spiritus ügmheata pcrtinet^ quæ vel acrcm,vcl vitam bâc communém dénotant; or,'«UMA verb ad ca folùm,quæ vel homi nisanimum amp;nbsp;mcntcm,ycl Spiritual Dei, vel Deura ipfum'fignificant.Et hæè quidcm Spi-’ ritus ambigua amp;nbsp;lata fignïficatio cft. Proprio autem quodam modo Spiritus Sandus dicitur Spi-

tur Spifituî,ve\üt author om nis virtutis ac cf-ficacitatis in rebus creatis, amp;nbsp;cfficacitas feu caufa efficacitatisin rebus omnibus.Secundû quod igitur refertur ad res cfeatas, Spiritus Sanâi adio dicitur Spiritus.Nam fi fecundû cfientiawi confideratur Deus, quoniam diâu eft Ioan.4.Z)e«r eß Sptntus, 8i Pater Spiritus eft,amp; Filius eft Spiritus, Se ipfe Spiritus San-élus Spiritusmec tame tres Spiritus, fed vnus, licutnon trés Dii,fed vnus. Propriam igitur quanda rationé huius nominis habet in facris litcris Spiritus Sanflusvt dicatar SpititusSan-ff»M,quód ita eum vocari oportuit,quinon cft Pater vel Fili’,fed in quo virtus, potentia, amp;nbsp;cómunitas apparct amboruro,amp; à quo rerum omniûcreatarû cfficacitas omnis infunditur. Itaque Spiritus diciturxet?’ t^’j^i'.Sirnplcx auté eft SpiritusSanólusjetfi nomine compofito appellatur Spiritus SanSlus, vti Rcfpublita,C'U-ius cft fimplex notio, vt Dialedici loquütur, licet ipfum nomen fit compofitum. Namid-circö fimplex eft Spiritus Sandus, quiâ quod cft de fimplici bono pariter fimplex eft,amp; hoc cft,quod eft illud,de quo cft. Sandus au-tem appellatur à præcipua amp;nbsp;exccllentiore ipfius adione in rebus creatis.Sâdificat cnini qui funtfandi.SpiritusSâdus autem dcDeo' Pâtre amp;nbsp;Filio procedit, quod cft fimplex bo-num. Alius quidem eft,quàm Pater amp;nbsp;Filius, non tarnen aliud^ quia amp;nbsp;hic Spiritus Sandus fimplex pariter,imó fimpliçiffimus bonum-qucîetcrQmncft,8c inconimunicabile, amp;nbsp;hase

I ,C autem,qneraadmadum in dif j putationc dc Deo Filio, à variis eft erratum,«juiareceffü cftaVer

I Acpr.imùmSabellianipeccant,quiputant eundcmcffeèpiritum Saniâurp,^ Patrcin.

r I B E R I, y 9® êt Eufebius vir alioq^uin cgregius in c,o erra-uit,quôd putaritSpiritum Sanftum ignoraffc Wyfîcriji natiuitatis Chrifti, ac proindc cû à Deo dégénéré finxit Eufebius,qudinodo natura inferior ignorât, quod eft in potentiore,* ait AuguftinuS. Sed fuit etiani boc myftcriû incarnationis Si natiuitatis Chrifti op’ ipfîus Spiritus Sâ,lt;fti,vt ab ço ignorari -nô potuerit.

'S”“’' tfâclàtus, Si difi M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Spiritu Sanéto

Ac quia definiri non ^otcft,qnid fit Spiritus SâétusjVideanjus quot) yeftat. CSiiat qïii-dem euni efle no qualitatcm in nobis,nô mo-5urn,non rem creatam, fc'd cfféntialem ipfaifj Dei vift'ufcni,quæ licet per omnia fitdiftufa, ;i|i.ipfp;Cjtmfn Deo refidet, amp;nbsp;licet cuin Pâtre .amp; Êfljo fit çf4W7or,pcrfonarn't:dmcn ab vtroque ,ïiabçtdi,ftindam; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

. ' DMiftïtur in corda fidcliu,quç ChriftifS guiiie finélifttat Si niudat,vt in lis inchoctu^ ■ vita çtçfria.Vnde hic Spirit” jppriè appellatpr Sandus à præcipuo opère fuo, ficut diximiÀ.

, Rcftat ieitur viden'dum quomodo Deu’s ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M.ij.

Cap.5lt;S. Isagö'ges Christtanae cHcprobctur Spiritus Sanftus, tiim quæ propria ciüs vis amp;nbsp;aftio fiuc operatic fit,vt ab v-iroque amp;nbsp;Patre amp;nbsp;Filio poftca diftingui facile qucat.

Ac primùm q'uidcm cfle Spiritü S.Deum probant infiniti pene Sacræ Scripturæ loci,ex quibus in luniorum gratiam aliquot tantùm colligcmus.Ex Veteri Teftamento funt hi:

Primus clt Gen. v i. a.vbi mundi creatio e-tiam Spiritui Dei Sando tnbuitur : dicitur enim fouiirc aquas fupcrcrnincntcs ante alia-rumrerij creationem feu difpofitioncm. Se^ eunduseft lla.ój.v.io.vbi, quod alibi dicitur populus Ifracl irritaflc Deuin, ibi irritafle Spi ritum Sandum Dei apenè tribuitur.Tcrtius ert ex locl.i.v.aS.vbi ita ait Deus, eft'üdam de Spiritu mco. Nihil autemdefe darepoteft Deus,quod non fit Deus.Q^artus Ifa.59.v.2ir Mittit Prophetas.

Matth.28.V.19.Docentes, baptizatc in nomine Patris,Filii, amp;nbsp;Spiritus Sandi.Ioan.14. verf. 17. amp;nbsp;2d. Ador.5.v.3.i.Cor.6.v.i9.amp; 20. 2.Cor.i5.v.i3.

Imprimis autem confèrendi funt ii loei,qui funt inter fe fimilcs,in quibus quod alibi tri— buiturDco, idem dicitur de Spiritu Sando. Fides igitur reda hæc eft, Spiritura Sanduin .efleDcum.Patresperpetuam quandam regu-.1am in hoc argumento flatuunt,ncmpc hanc» Quorum funt exdem operationes y eorttm 'eadëeflej'entia.\tcpi\ fiue Creationérerû,fiue Rcdéptioné generis hiimani fpedes, ide op*.

quod Patri amp;nbsp;Filio tribuitur, tribuitur Spiri-i tui Sando. Qaamobrcm eiufdcm cft fffcntia: ' CU Patre amp;nbsp;Filio Spiritus Sadus. Opus Crca-tioiiis Spiritui Sando tribuitur,Gcn.i.amp; Pfal. jJ.OpusSuftêtationis amp;Confcruationis quo-quercrum cidem Spiritui tribuitur Pfal. 104.

I v.jo.Opus deniqueSalutis ac Rcdemptiónis.i ' Pet.i. v.2.2. Cor.iJ. Ergo amp;nbsp;Spiritus quoquc Sandus eft Deus. Sunt cnim hæc omnia folius Dei op’ra.Porto fcripfcrunt dehocargumê-to varii, vcluti Athanafius Dialogum quin-' tumaducrfus Arrianos,Ba(ilius,Dialog.quin-tum aducrfus Eunomium. Didymus libros tre$,quostranftulit Hieronymus, Cyrillusin Thcfauro Si dialogis, amp;nbsp;alii pleriquc. Didy-' luus lib. z.InT'atreef7,ait, cuttfi effcienj no/fm falutis : tn Ftlio eSi materia^ in Sptrttit S. caufa o~ j ferons apphcnns noi/ts dona ‘Fatrts in Chrtsfo.

Deniquc de adorationc rcligiofa, quae Spiritui Sado à viris fandis exhibita eft, extat ptj 1-cerrimus locus Ifa.48.v.i6,Eura enim,vt Dcu, inuocarut Prophctx, à quo fe mifibs clTc fcie-bat,alioqui no fuiftct corii vocatio aDcó,fi ab alio naitterétur. amp;nbsp;2.Cor.i3. vbi Spiritus Sandus à Paulo ficut amp;nbsp;Pater, amp;nbsp;Filius inuoca-tur.Ergo Spiritus Sädus eft Deus. Solus pnim is qui Deus eft,à Prophetis amp;nbsp;Apoftolis inuo-catur. Cæterum diftinguitur Spiritus Sandus aPatre amp;nbsp;Filio,quoniam ab vtroque ipfe prp-Ccdit,tanquam abvno,amp; eodem grincipioin duabus tantùm Perfonis fubfiftente, non au-tem tanquama duobus ac diuerfis principiis.

amp; Filii in Spiritu Sanâo ,prödtifenclo , amp;nbsp;ills ex vtjoqiic tanquàtn ex V^no fonte’émanac, ac proccdic.Quo fit, vt dartinanda fit Græcorum pofteriQ'ruin fententia,qiiicontçntiofèdcfcn-duntjSp'irîtum Sattâbm tnaglsac pïincipalius ex Pâtre,quàm ck Filio procederti itaque di-cunteuniexPàtreper Filium,no'il autern cX pâtre amp;nbsp;Filio ctriànfrc. De âüa cbnrentiofe ’qùæfiiorifs exrahc CÙm apad LoTnb.Iib.i. Di-fti n.ii. amp;nbsp;15. amp;anfeeu m ap II d A nfclrn û i n Mô-nolôgioztun'i i'n $ynodo Fcrraricnfi 8c Floré-tina.'^I^am'Qbr^nS quum ab vfrdqueprocedat Spiritus SinéVûi, htf^uc eft Patfcryneque Fi-îiusfncquechihi quiequä à fe ipFbcifiariaCfcd ^b vtroqiie'.i.vtriu/qde Perfona diftindüs, alius.Nlt;;que'tatrtcn Spiritiîs Sanftirs propter-ca dieipotcQ Filius vcl Patris,vèl Filii,vcl vtriufquc.Nam eft diuerfa proj-fus emanatio-nis ritio,qûa'FiIius ex Paire Spiritus San-âus cx Pa'tfi:'amp; Filio procedit. Fifias ex Pâtre 'per inôduiîï b^nralis acquot;cïT^ntialisyerbr,ac jmà^iqi^j'ac proindègt;gcncratjonis;etbanar.Vn ac genitus ab co diicitur,aCproindeFilius:ve-'fùiïiSpiritÜs.Sifi'Äus cx’vtroquc'dft’per mo-“dum^viftuïîs e-fïlt;ntia1is amp;nbsp;ætcrnæ ac in feipfos fêfl^xâé vólöta.tis feu dilcÂionis procedit, vn-jencqucgenituS,ncq(ieFiIius PâtriSSi Fiüi dicîiur Spiritus SamSiis. Modes aiitein' iftoÿ, per qnos hæc Deitatis opçra interna diftin-guuAtur, diiriofiüs inquircrc Scexplicare cli non nibdè'â;AujÂ7B)’,fed ctiam eum qnadâ blaf-phcmia cóhïiJrt'bt‘üth,quafi nofter iritcHeéius, ■qui eft finîtes Deum infinitum comptehen-

y A . 1 r. L ï B E K I, ■( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9:5

dere poffit,fcfequc illi ejçæquare yçlit, liçct tj« hocipfo tnultis paginis, inter fe SchoiaÜicij ^ed tandem fruftra, v,t apparet,rixcntur»

i 1: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-1 |gt;-

•, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

O melius autera atquc facilius diftingui à Pâtre amp;nbsp;Filio Spiritus poffit, amp;nbsp;ratio Operatio-num ipfius comprchcndi, qu» illi tribuuntur,expljcâdifunt ticuli qmdam amp;nbsp;ap-pcllationcs,quç paffim inScripturis Sacris oc-currunt, quitus propria Spiritus San(äi ratio intelligi pOtcft.Ac primum quidem cft» QuodSpiritusS.de Patfe amp;nbsp;Filio procedere dicitur,vtidiximus.Q^d autem interfit inter Procedere amp;nbsp;Genitum eficfcuNafci, logum eftdiirererçîamp;temerariqm, dffinire, vt putat Auguftinus.Qrydam aiitjem.yim nullam jn his verbis faciendam 3ut-collocandamputantgt;quç Patribus diuerfa vfurpata e.xifiimant ad ma-ioremtantùm Filii amp;nbsp;Spiritus Sanâi difiin-â:ioncm,ncduæ illxpcrfonsein TrinitatecQ-fundi vidprentur, fi de Filip 8i Spiritu Sanélo Yna.amp; cadcmhxc»afeendt diccrctiir.Cæ-tcrùm voeem Procedendietiam in Scholis de etpanationc Filii à Patr/; ïn diuinis vfutpari doect Thomas in 1.2.Qj£æft.17. ItaquçdçFi-lio dixerunt, genitus elt de Pâtre; de Spiritu San cio autem, proçedit de Filio StPatrC} Fr-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;M.iiij.

Cap.57« ISAGOGES Christi ANAK go vtcunque fit diftinéla: funt hætres Perfo-nae inter fc,amp; proptereä Spiritum Sancinm nó dicimus genitiim de Patre,ne duos Filios cre-dcre videamur. Ncque item cü de Filto geni-tum dicimus ,'ne eenfeamdr conftituerc eura nepotem fummi Patris. Non item dicimus eura ingenitum , ne duos Patres in Trinitate affirmare videamur , fed eft ab vtroque,amp; Pâtre amp;nbsp;Filio.vtprobatur loan. 15..V.26. Ifa.ii.v. ^.x.ThelT.i.v.^.Ioan.io.v.xz. Idquc ex eo ap-parec, qdöd pafsim amp;nbsp;indifcriminatim Spiritus Dei Spiritus Patris,amp; Spiritus Chrifti no-minatur.Rom.8.Y.9.li.i4.Vnus autem eft ille Spiritus.'Ephc.4.v.4.

Item hic Spirirus dicitur Sandificator', Sc SpiritusSandificationis, aqua ceu præcipuo fuo in piiS ac fidelibus opere eft denominatus Spiritus Suridus. Ergo nos (anguine Chrifti lauat,amp; purgat cofeientias nofiras, atque Deo confecrat,amp; fandificat Spiritus Sandus. Ró. i.v.q.Heb.ij.v.ii.i.Pet.i.v.x. Ró.5.v.5.Per Fi-dem cnim,per quam Chriftus apprehenditur, purificat corda noftra,vt placeät Deo. Ad.15. V.19. Efi itaque Spititu's Sandus is, qui appli-cat nobis Patris amp;nbsp;Cbrifti beneficia oniniaad falutem:3e proptereä in nobis gignit perex-quot;ttfrnam verbi Dei prædicationem, amp;nbsp;Sacra-menta, velut per externa inftrumenta, fidem cuius ipfeautor eft. ■

Dicitur Spiritus Viuificans. Nam amp;nbsp;anima amp;nbsp;corpus viuificat idem Spiritus Dei in no-* bis. Materia vitæ æterna: efl in Chrifto, cuius in nobis eft applicator Spiritus. Materia vitæ terrena:

terrenæ funt cibi,quibiis dat Spiritus vires quibus vcgcteinur,Gen. i.v*a.2..Corint.5.v.6. Deus enim Spiritu fuo corpora noftrafulU-. net,amp; animos noftros corroborât.

Spiritus Adoptionis quoqiie dicitur,Rom. 8.v.i5.quia teftatur nos elTcDci Filios interno qnodam motu amp;nbsp;confolatione, qiiæ incon-fcientiis noftrts fentitur,quæque facit,vt fideler clamcmusad Deum,Abba Pater.

Spiritus Cófolator Ioan.i5.v.i6. Qnod Pa-racletus dicitur Spiritus Santäiis proprietas o-perationis eius cxprimitur.Au^ulf. Serm.194. DeTcm. quia amp;nbsp;mœftis amp;nbsp;affiiétis pro nomine Dei raagnarii confolationcm affert, facit-que vt amp;nbsp;velint amp;nbsp;poffint pro nomine le-fu pati.

Dicitur Spir'tus Veritatis Ioan. 14. v.iy.Sc Ilt;î-V.15.amp; opporiitur Diabolo Ioan.8.v.44.

Dicitur hic idem Spiritus etiam Charicas, fiue Spiritus charitatis,fidci,fapicntix,difcre-tionis, libertatis, fortitudinis, quia vnus hic Spiritus Dei omnes has virtutes in nosconfert pro ea menfuraqua vult,no quod ipfe fit Charitas amp;nbsp;fides in nobis.i. qnalitates illæ creatæ, vtquidhm tarne Scholaltici imprimifque Lo-bardus putant. Omnes autem hæ virtutes ad Ecclcfiat Dei ædificationem pertinétji.Thcff. 5‘V.i4,Eph.i.v.i7.4.v.8.i.Cor.2.

Eft autem Spiritus Sanétus autor omnium ifloriim in uobis donorum,amp; gratiarum,qüæ nobis funt vel ad corpus, vel ad animum falu-tares.Dicitur nos deducere in omnem verita-teiu. Nam ille proprie docct nos amp;nbsp;créât in

Cap.5S. ISxicoGES Christian AE nobis fidem. Paflores autetii amp;nbsp;do0lpresfupt tantum externa illius inftrumenta atquead-luinirtri. Sed etiam idem hie Spiritus fæpèfub quibufda'm rerum figuris proponitur,appella-turque metaphorice Ignis,aqua, olcti, vt ma-gis vis cius quç fétitur à nobis intelligatur hanim fcrum notiffimarum nomineamp; compaquot; ïatione.Calu.lib.j.Inftit.cap.î.feél.^.

miracula, vt fignafiât,Adfalutetn folis eleétistcifdem ctiam ad auxilium in luâa cum carric,amp; ad feruorcm amp;zelum , vt vehementem charitatem habeamiis. Cæterùm ope ratio ifta Sanéti Spiritus fie eft intclligenda illius propria,vt tarnen ÀTmijsufiMamp;c eft'côlum i-pfum elle totius Trinitatis commune opus fciamus,velutquod doiîa dare dicitur, i. Cor. ,12. Quifquisenimnegatcoopcrâtem Patrem amp;nbsp;Filium,non rcélèfapjt,AuguftinMaith. Scrm.n.

t I B E R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;94

Ac de Generali quidem priinùm eft dîccn-dum,Cinus hîc exempla tantum quædam pro-poiicmiiS'. Etprirnèm quidem Spiritus San-(äus, qua Deus, eft vbique: alioqui non effet Deus.Sed qiiatcnus illaPerlona appcllatur fi-uc'confidcratur vt Spiritus Sanótus faniftifi-eans,eft in folisclcclis.in quibus ineft quoque dupliciter, dodrinæ liquidioris gratia,nem-pe,nondum habitans habitas,vt ait Auguft. Aliter agit operaturque Spiritus Sanélus iatn inh3bitans;alitcr autem nondum habitans amp;nbsp;iniismanens. Nondum enim habitans præ-parat nos.i.mutât nos, amp;nbsp;facit vt hdem fufei-pere poffimus:habitans autem amp;nbsp;treat fidem, amp;nbsp;a!itlt;fouétqiie. Spiritus Säiäi igitur opus eft, fanlt;ftificare,fanlt;ftos euftodire, qui cccidcrunt ad priftinum ftatum rcuocarc,ignorantes do-ccrc,péccantes ârgucre,pigros hortari, amp;nbsp;nos iJluminare,fuper omnia fidé amp;nbsp;charitatc præ-bere, amp;nbsp;vnumqUemquc in quo opere amp;nbsp;pro-pofito fuggerere ipfe vólueri't, ordinäre. Per Spiritum Sanótum Sc zclumconfideratum Sc fortitudinem animi accipimus,pcr quam non ftipites,fed prouidi fimus,ncquc vt magisde-liótis immcrgamur,fcd vt emergamus.Ncquc quifquâ qui perniciofis conatibus audet exer* cere vires, robur, vel induftriam fuam , habet iuuamen à Spiritu Sanéto,(j[uia neminem vult fraudibus ftudere, aut maleagerc, nequccon-filiarius ei cft,qui ad fraudulcntas viftorias tc-dit, Si qui per illicitos conatus tentât triunv-pharc. Ordiöe quoqucluoj'non noftfoautem

Cap.58. ISACOGES ChRISTIANAE arbitratu virtus amp;nbsp;vis Spiritus Sanéli opcratur amp;nbsp;adminilirat fua dona.Item Spiritus Sanétus opcratur intrinfecus, vt valeat fpiritualis medicina, amp;nbsp;exhortatio amp;nbsp;prædicatio in animo, amp;nbsp;quod adhibetur cxtrinfecus.Nifi cniin adfit Doétor i■ Ie internus amp;nbsp;intrinfecus,otiofus cft fermo doóloris externi feu cxtrinfeci, amp;nbsp;eius lingua in vacuum laborat. Vnde Cbriftiani ac fideles dicuntur ^oJ/cTcuemjid cft,à Deo edoóti Ifa.54.v.i3.Ioan.6.v.46. Nemo igitur homini docenti tribuat, quando quis intus ex oredo-centis in teil i git. Eft enim illud proprium Spiritus Sanifti opus,non autem hominis nos c-.rudientis. In quo ipfo quoque Spiritus Sanéli operc,nimirum dum nos pictatcmdocet, aut aliquo virtutis fenfu amp;nbsp;notitia inftruit amp;nbsp;afFi-cir, cft diftinguendageneralis ipfius operatio à particularifcu ca,qua pcculiariteragit in e-Icdis,amp; vcrè piis. Nam illa generalis cogni-tio veritatiscæleftisquæ Dei yerbo contine-tur, velrerura honeitarü ac virtutis, cftfæpc generale donum Spiritus: atque vt animus amp;nbsp;affedus tédat afpirêtq; ad cas virtutes quç hu-manS focictate imprimis cohoneftât,aut falte à vitiis il Iis oppofitis abftincatur, datur ctiam hypocritis, rcprobis,ac multis infidelibus,vc-luti Scipioni.Nam noucrat ille continentiam abalicna vxore amp;nbsp;fponfa effe virtutem bono viro fcdandâ,amp; ab aliéna vxore abftinct. Ve-rùm propter hanc generalem veritatis notitia, ▼el affedû ad huiufmodi virtntçs non regene-rantur illi, licet hoc donunlàDeo habeant.

Nemo enim dicitabfquc Spiritu Dei Icfiiin efTevcl Chriftuni,vcl Dominum. I. Corinth. II. Omncbonum donueft à Patrcluminuni, Iacob.i.v.17,Multi in nomine Chrifti,virtute fibi à Spiritu Sanflo data , fecerunt uiiracula, quibus tarnen dieet Cbriftus, vltimo illo die, ««««l'or, Matt.y.Èrgoquædam cü communis notitia etiam ipfius veritatis feu adum bratio vcræpictatis, ac virtutis, quæ etiaàSpi riru Sanefo datur infidclibus,hypocritis,amp; re-probis , quæ caret dono amp;nbsp;Spiritu Rcgenera-tionis. Et hæc eft generalis opcratio Spiritus Sanfti.Vt enim fol non calcfacit quicquid il-luftrat,ita ncc Spiritus Sâéfus régénérât,quof-cunque illuminât. Verùm ilia, qu« ab codena datur verè piis amp;nbsp;fidelibus notitia eiufdé veritatis aevirtutis, fempercum dono regene-rationis eft coniuntfta.Et hæc cft fpecialis Sâ-fti Spiritus opcratio in fidelibus, amp;nbsp;fingulare quod clcctis fepopitur donum.Specialis quo-que eft ilia Spiritus aftio, vt doect Auguft. in Matth.Scrm. 11. quod in illo vno Spiritu tota Ecclcfiaeft, non taniùm cft focictas vna,xSc cœtus vnustfcd ctiâ vnum velut corpus, quod vna anima regitur,Aâ:or.4.v.32.Eph.4.v.3.

De Particular! denique SpiritusSanéti O-peratione ctiam hîcaliquot tantùm cxCmpla afferemus. Aeprimum fit hoc, quad Spiritus Sandus in linguisfi’per Apoftolos apparuir, amp;nbsp;confedit, vnde faótum cft, vt vnufquifque Apoftolorum lingua omnium gentium lo-qucretur,atqueetianioftcndçrctur inde per

Cap.58. ISAGOGES ChRISTIANAE totu tcr’rarü orbc diftafain amp;nbsp;fparfam iri Eu-angelii prçdicationc, Ité fübco-lumbçfpecic S.Sanólusapparüit, non quód tarnen Spiritus Sanóiifubliantia incohiinbafit tranfmutata, ficuti ncque verbi Dei fubllantia in carnc cft, transformata amp;nbsp;vcrfa:flt;e(d S. Sanótus columbæ corp* (quod illi tâquâDeo oîpotéti fuit faci-limu) côdi'dit ad momentû illud,inquo figno fcforis hominû oculis exhibait,Ipfc inuifibi-Jis in Eflentia.Et quôd ignis appafuit, ait Au-guftinus,infinuabat, quod per çû Pater amp;. Filius pcccata côfumât, amp;in fui amorê hominû corda acccndât.Quod autc fub colübæ fpecie apparuitioftéditfe hominibus animûplacidû,, quieti'i,fimplicé,amp; ïpiritualia drligétc darciité Je aufcrrcà nobis cor fcrrcû,imnuttcrc autcni carncn,molle,docile,atquc obfcqucns præcc-ptis Dci,Ezcc.n.v,i9.Non fuit autem fallax ea vifio coIûbæ.Mat.j.v.16,ncque faUurn corpus colûba habuit.Métiri enim nô poteft Sp.Dci. Diuinatamë Trinitatisfubftantia manebatin feipfa,quæ fc pro captu hominû dcmôftrabat. Fuit igirur colûba præfcntiæ S, Sanéti vifibile Egnû,amp; çcrtiffimû Sacrametû,atquc teftimor. niû.Quû autc S.Sââus in colpbæ fpecie appi^ r('it,nô fie colûba S.Säftusaffüpßtjqueadmo-dû Filins Dei homine , qui jn, ætcrnû perma--nct.Neqne cnim hum.anitas à Chrifto fumpta cft ad tépus,fcd perpetuô cû diuina natura iû-fta vnitaque pcrmanct.vndè S.^ndusnô po-teft dici Deus amp;nbsp;columba, velQeus CSe ignis, quetnadiijodum Filins dicitur Deus Ôi homo.

L I B e“ R. 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^6

Quia hominis forma amp;nbsp;natura Filio adhæret in(cparabiliter,amp; perpecuo. Columba: autcm forma Spiritui Sâéto fcparabilitcr , amp;nbsp;ad tempus tantùm. Varia: autem formæ, quibus di-uerfis temporibus datus cft Apoftolisjtria officia dcmonftrant. Nam quum infufBatione dàretur Apoftolis loan. 20. Ilia donatio dc-notabat ius Ecclefiafticunl, ait Auguft. ex co quod additumeft à Cbrifto, quorum tenueriitt feccata amp;c.Hoc ius propric eft in Prcfbytcro-tum amp;nbsp;Epifeoporum officiis, ad rceendos pios homines, amp;Eccicfiam continendam in inetu Dei.

Secundum aute datuiindie Pétccofteslingua: forma, Ad.z.Apoftolis, dénotât generales Spiritus S^peti gratias in tota Eccicfiam, amp;nbsp;fingula cius membra.

Quod autê datus crat primo folisApoftoIis eu ordinafêtur,Luc.9.amp;lO.Mat.io.nimirû ab initio,co fadu cft,vt ^gna ilia amp;nbsp;virtutes ede-ret ad feminafideitacieda,cuius rci vfus hodie defiit quia iada fût Eüâgclii fundameta. Duæ âutem priores fignificationes etiarn non hodie ad vfu Ecclcfiæ manétfquanquâ amp;nbsp;ifta: di-, uerfg vices nd ita exade difpungcdç videâtur.

ctiam vt adhiUC rnelins Opt- ‘ Spiritus Sandi intclligatuf, videndum cft, Quinai^ cum olim habuerint, quiquç nunc ^cum' ha-oerepofsint.' Acquidcra ‘

Habere eum f Infantes, poffunt I Ætate proucétiorcs fideles: f Primùm fideles omnes genera-\ liter diePcntecoftes;

Habuere J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rProphetç ante

Ac primùm SpiritumSanâum habere eft me* rum Dei donum,non naturæ noftræ,füperât-lt;}ue naturam perfcdionis humanæ ,quæ ex fe habere amp;nbsp;affcqui eum non poteft. Ioan.5. v.8. Quum dicitur autcmhabcrià nobis Spiritus Sanótus, amp;nbsp;nobis dari,illuddc ipfiusdonis duntaxatacaft'câis in nosabco collatisinttl ligendum cft,non autcm dcillaipfa Spiritus Sâéti Pcrfona , quafi ad nos mittatur, amp;nbsp;in no bis comprehendatur concludaturque vt tame putat infulfifsime Lomb.lib.i.Dift.i4. contra^ Auguft.llb.z.Trinit.cap.5. Didymus libr. J.dc Spiritu Samfto. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Quæfitum eft igitur deTnfantibus.An Spi-ritumSanótum habere pofsint, non quidem pmnesjfed ii fidclium infantes,qui funt ab æ-teçno elcéii ad falutem ? Et rcfpondct Augu-ftinus cpift.57. cos habere Spiritum Sanólum, quanquam fe habere nefciant, fient amp;nbsp;men» tem amp;rationem iidem habcnt,quamuisfe nefciant cam habere,quia ea vti nódum pofliint, verùm eft in iispotcntiamiwe poftca in aftum, ejtibita z

t'I B E R I. J 97 êxibit, fefcque excrct', vclut fcintilja fbpita, . «juæcxcitanda eft ætatisacceffu.ltaquç in iis agit Spiritus Sanctus occulte , vt fint tcroplû Déi,amp; perficit, licet min’ intelligêtiç habcat, fiautè decefierint,quam ad fpiritualem mentis ætatem accelTerint. Sunt enim in corpore , Chrifti, fidemque pro fuo modo amp;nbsp;menfura , habet,ait ille.De hoe ipfo vide poltea nofirS^ difputationem de Baptifmo infrao.r.^ j ?

Qutfitum cft de ætate proueftipribus hpd minibus': quinam Spirituip Sanótuirn habçât.;,’ Refpondendum cft,bosoinnesetia hoe tempore,qui vero animo,non pcrjhyppcrifin ere,; dant.i.qui venwariacccrnumDcuiti, qui vprè.; mundo renuntaare,quifcrioivitæ emcndatiQ-gt; niftudere ex Dei verbo amp;nbsp;fide.vera didicerut. j È'ós enim dicO'Spiritü Sanótühabcre.Dcniqj • qui verèfuntde doiólrinaEuangelitcdoóti, hi fvt IJóart.2.vl2gt;o,amp; zy.apparctjhabcnt Spiri-tum'San^tum,fii in earn verè credunt. Netpjq Verb extra Dei Ecckfiam Sanctum Spiritum,^ ilium,qui proprièSâdtus dicitur,potcft acci-,-| pere, fed quicuiique habet cum,is u) Ecclcfian Êltfm inuïfibiti fit oportet : fed amp;nbsp;in vifibili ; qUöque fi qua eft,non autéforis, id eft, extra eam Ec£lefiam,quç Chrifti corpus^eft.Nec c- , nfm ôuiquain extra Chriftum prçpriè d.atur , Spiritus Sandus. Neque cnim diuinæ chari- • tails p ’rticeps-efTe poteft,quicft vnitaiis Ect^t clefise Chriftiho!Hs.VcrC'aucem, non fiétè 1 in Ecdlçtîa fit oportet,qui verc amp;nbsp;ad faluteln i habet Spiritum Sandum; Denique fit ex eo-- • rumniimcro de quibusi.ioan.i.v. zy. dicitur CQi aCcepilTc-vCrä fpifitualemquc vndione. *

Cap.59- ISAGOGES Christianae Quicunqüé'enim eam habcnt, aut acceperut» iidcm quoque habcnt,accepciunique Spiritû Sanéluni.Cætcrùm piis amp;nbsp;tidelibus homini-biis ciatnr ad quandâ inenfurâ,foli veto Chri-llo ad plcnitudiné datus elljCoI.a.v.p.loan.i. v.iq.Eph.q.v.y. non qiiod ipfe Spiritus diui-, ■ datur, fed dona ipfa per' S'piritum fût diuerfa. Nain diuifibnes donationuin funt,idc autciii Spirkus.i.Cor.n.v.ii.

De Apoftolis quæfitum cß »1 an habucrint Spirituni SaHiétuin , quura adhuc cû Chrißpj vcrfarcnturi, quia dicicur cos tune temporis Spirituni nondû acccpilfc, nondûrcgnû Dci intcllexißelloan-7.V.59. Rcfponfio. Spiritus Sïciiin iis fuit,quia cleâi eranr à Dco,èSlt;: fideles erant,amp; vbi cß vera fides in Chrißum,ibi Spiritus qitoq; Dciadcß; Sunt enirn hæc duo infeparabili'a,fed varia fût Spiritus dona amp;nbsp;in diuèrfis, amp;'in vnoctiain , ac codem horainc. Nam ea funt modo minora, modo maiora amp;nbsp;vberiora.Et quod quidam cxcipiunt,Ignora-bant ApolVoli tune, qualc c/Tet-Rc gnû Chri- ' fli. Rcfp.Rc'm nô ignorabât, fed modum rci, id öß,amp; hune eife Chrißum , amp;nbsp;Regem feie- t bantjfcd nondum explicate, qua rationc miin dum feruaret amp;inMurido regnaret.Sic nos feimus fore nouum feculnm amp;nbsp;rcrum ßatum poß refurrediionem,fed ignoramus illius ra-tionem amp;nbsp;modum.ItaqucSpiritum inuifibi-liter habebant Apoßoli,ctfi tarnen poßca bis jifdem datus cß vifibilitcr,fcmcl poß rcfurrC' öionem, Ioan.20. poßca poß afcenfioneni Alt;ßor.2.id cß,datus cßillis,qui iam inuifibi- , liter cum habebant , m.anifcßc. Nam ante v-trunque

trumque tempus, amp;nbsp;ante Chrifti morte crat in iis Spiritus Sanâi donurti. Matt.iô.v.iy. loan.n.v.iy.Habcbât igitur Aportoli Spiritû Sanétu j amp;nbsp;nonhab'ebanciinquit Aiigufîinus, Non habebant eo tempore quo cum Chrilio crant, quia quantùm habendus crat,non ha-btbant. Habebant autcm, fed vtique minus» quia dandus erat illis amplius. Habebant occulte,acccpturi crant manifcftè. Porto quum datus cft Apoftolis,aut aliis Spiritus Sandus, tunc nó in vno Paulo,nö in vno Petro,vt Ca-taphrygcs fcntiut,fuit totus:fed amp;nbsp;pluribus,8c idem omnibus datus eft Spiritus^

Quatfitum eft de iis,qui poft Chrifti adne-tum,led ante Chrifti mortem vixeruBt,amp; fue runt,quales ii, qui etiam ab Apoftolis funt ba ptizati fub Chrifto. Ioan. q.,v.2.vtrum Spiri-tum Sandum acccperint.Rcfpondenduin eft,’ Qui inter cos verè fideles crant, Spiritû San-dum acçcperunt, fed ante Domini clarifica-tionem fem per latenter vel tenuius cum acce perunt homines,Ioann.if.v.zy.Poft afeenfio-nein autcm Domini in cælû ccepit manifeft è dari,amp; Apoftolis,amp;illo têporcaliis,ita quidc vt oinnes cum datum clTc fatcrentur. Ifa. 44. v.3.Iocl.2.v.x8.Ador.i.v,i7.8.v.i9.

Denique quæfitum eft de Prophetis, amp;nbsp;iis qui ante Chrifti aduentum vixerût,amp; mortui funtjVtrum iili quoque Spiritum Sandu ha^ buerint.RefponiioeftjSpiritum Sandu fuifl’c quoq; in Prophetis Deilt; amp;nbsp;omnibus fandis eledis,amp; iuftis viris, qui vixcrûc âtc Chriftû. Ae in Proplictjs quidem etiam propter difp é

{ationeinamp;adiniiuftrationein miincns coru abandanriusJ. propter eorum vocationcirn fflt;Tim.3^w.i6.lfa.59.v.ii.Nam quse-Prophetac Ji)ct dixertint, ca Sptritu Dei feu Chriihim^ piilfu locuti funt.i.Pet.i.Viii,i*Pct.i.v.2i.lDa-iiis autem fingulis eltóiis, amp;nbsp;viris pijsante jGbriftiad'Ucntum caufa Pinftificatiouis fuit^ -vibdetn atque pœnitentiam àMiindi initio feu exordio in iis crcaret.Scd poft Chrifti adgt; uentum iuxta loelis propiutiam,IocL2iV.z8gt; Spiritus Sancli donaEeciefiæ inaiora aiquc vberiota prohidit quafi-prodegit Deus*A-lius taincn Spiritus iiobis non eft datus,alïus auté illis antiquis.patrtbns j fed vtrifquevhus amp;nbsp;jdcmjquäquain quo.d ad Ecclefiæ gencrar-iein difpcnfationem attincr,non eadcip mehr-fura virifque.dat* eft,lohn.i.v.iy.Matt.n.v.n.

EC qiiæftionc nulla in S.Scripttt raw'aior ^ft-, aut difficilior,inqdit Au^tiftin’ in Matt.'SermJSK'Qufd

quia generaliter d.icit Chr'iifuSiQu**^''^“ di-xerit aduerfus Spiritiî Sâ(ftû,nô rcmittctui-ci’, neq; in præfcti,neq; in fiitùro fccuioj Mâtin’. v.3’.idcirco Iwc locovidedû eft,quidfttPec-catû in Spiritû Sââûirre,' quia SpiritusSââus Deus cft,cxiftimcmiis amp;nbsp;côcludèmiH, quèm-adm-odum Nouafiani faciebantyergo qubdins pcccaiû in Dcuni nûqiinm rem'itretu-rjtaqûe lapfis hominibus ncq; fpé venîçfack’bât ilîi» 'iTcque condonabât peccatû.Soerat.lib-q.eâp. 28.7.cap,25.Quæ rcs ad defperationé homines adigit

adig)t,amp; contra GhrÜli doûrinatn aperte p«^ gnat,Mattli.i8.v.ZbEzech.i8. Accertc quutri ân Filium-Dei pcccacur, pcccatur in Deurà,'amp; tarnen il lud peccatnm rcmitti pptcft. Mat. lî. V.31. Prætercàboc nomine amp;nbsp;gencrc ptccati (quoddicitur cffe in Spiritiim Sanftum ) non qnicquid diélo velfafto pcccatur, amp;nbsp;contra Dei prçccptacommittitur,poteft videri com-prehenfum effc, fed Chriftus aliquôd certum intelligi voluit amp;nbsp;propriû pcccati genus. Ne-que. ctiam idcirco diôtû cft,quod fi quis pec-caueritin Spiritum Sandtum , non .dimittetur illi,qu3fi Spiritus Sâélus in Trinitate amp;nbsp;Pâtre amp;nbsp;Filio fit maior,quum vna fit trium poteftas. Eft igitur hoc pcccatum quod dicitur in Spiritum Sâélum proprio amp;nbsp;fpcciili nomine,ob-üinata ilia ad mortem vfquc pcruicacia , per quamquifpiam non ignoraniia,fcdfola defti-nataanimi maliti3,àtota Euangclii doftrina, quam fciuit,totus fit amp;nbsp;manct auerfusjcâmy que odit amp;nbsp;perfequitur* Heb.6.7.4.

Nam quum per vitar tantùm làfciuiam ab Eu angelii doétrina defeifeimus , amp;nbsp;nos auerti-tnus; quum item,illius ignorantia dïi^iac cat-ci adhuti, diuina: veritati rcfiftimus,non dici— mur pcccare in Spiritum Sanâum : fed quum volentesjfcientcs, prudentéfquc vniucrfa mc-tc nonvnum tantùm aliquod fidei caput, fed vniuerfam ipfiu.sEuangclii doéirinam, quam bonam efl'e ex ipfo confciétiæ teftimonio fei-mus.oppugnamusjtunc verè peccamus in Spiritum Sinâ:um,tunc omnisfpes vcnixdene-gataoft » quia nunquam Deus animnm pœni-N.iij.

Cap.^O. ISAGOGES GhRISTIANAE tcntiæ iRis donat.Hcb.6.v.6.qiicm tarnen dat jis.qui ignorantes Euangclium perfcquuntur: quaiis fuit Paulus,i.TiiT).i.v,i3.Hoc idépetca-tum dicitur,ad morte, pro quo orâdû minimè eft,i.ïoh.5.v.i6. i.Sam.16. v.i» Et huic peccato fempcr Impoenitcntiæ pcccatû coniuntäu eft, ïtaqiie tales indurantiir magis magi'fquc vfquc ad nncm vitæ. Cuiufmodi pcccatores ctiam tempore Ioannis fuifTc, amp;nbsp;lulianum Apoftar tarn poftca,amp; nunc etiani hodie efle pofte ccr-tum eft, quanquâ temerè de iis fententia ferri non debet. Veteres dicebant impeenitentiam eftepcccatum in Spiritum Samäum, fed Tenus eft earn tantiim cflcillius peccati comi-tcm. Alii volnnt eum peccarc in Spiritum Sa-étum, qui obgannit amp;nbsp;oblatrat ei dono Spiri-tus,perquod immundifpiritus eiiciuntur,fed faam fententiam non probant. Bern. Serm. 38. Cant.dicit Impœnitentiam efte banc blaf-phemiam,ex Auguftini fententia confundens resconnexas.Vocaturautem Pcccatum inSpi ritum Sanctum, quia Spiritus Sanftus quum peculiariter illuminer mentes ad veritatc per-cipiendä, idem illeimpcti amp;nbsp;quafi calcaripc-dibusvideturin donisillis perquæ teftimo-niu veritatis obtulcrat, amp;nbsp;quadatenus infcul-pfcrat/lum illud teftimonium ab impiis quo-bis modo inucrtitur,amp; quafi euomitur. Non funt autein perdita: iftiusmodi confciétiæ ho-minum cadem femper exempla : quando non omnes pcrindc illisDei donis perftriâi funt, aut ea funt ad'tcmpus apud homines profeffi.

B T cty E hîc finita cft prima pars huius loci J amp;nbsp;difputationis no-ftræ Ifagogcs ; Sequitur altera, quæ cft de Dei veri Cultu.Dc ço autem difturis nobis ordiendum effe videtur àCognitione Dci , vt apparet Roni.io.v. 14. cui connexa quoque cft Noftri Cognitio. De noftri veto Cognitione vide Bcrnard.Scrm.56.amp; jy.Cant. Cantico, Cætc-terùni noftri rationc Dei Cognitioncm præ-cedcrc debet noftri Cognitio,etfi vtraqiic tarnen cft inter fc coniunéta,vt doect Caluiji. Jib.i.cap.i.Inftir. Chrift. Nos autem in hoc traiftatu cam prætermifimus, quia rem nobis efle exiftimamus cura piis,amp;cruditis,nonau-

Cap.I. ISAGOGES Christianae tem cum adbucplane rudibus horainibus quï-bus effet cxplicanda. Ergo de fola Dei cognir-tionc bic ageniöS. Deus habitat lucem inaccef fibilé.i.Tim.ó.v.ió.Itaque cerni à nobis ocu-lis corporis non pötpft* loan.i.v.iS.i. loan.4* v.ii. Sed queniaidinoduiTi eiuï natura amp;nbsp;effeß-tia fub fenfus bumanos non cadit Exod. 35.V lo.ita neque humani ctiam in'gcnii viribus amp;nbsp;captu auç inteUigentia, comprcbenjdi ppteft. Elt cnim^pics bumanajaoguftior,quàm vttam imnienlam tamque infinitamDei maieftatem fuis finibôscapereâtqtie compleâi queaf.Ita-que quû Den cognofcere diciniur,nó eo fenfil accipiendum eJt, quab Dei natura amp;nbsp;cffentia totain defini tione autanimi noffri finibus amp;nbsp;«'cogitationc compleftàmur, quemadltfodum hominis aut alicuius abcriusrèi,quam cogno-fccre dicimur, quæ à nobis qualis quantaque fit',qiiçque ciusnâtura, tuincxplicari tum etlä ~ animo concipi potcft.Sed quü Dcum cogno-'’fccrc (lud^mus aut dicimur, attributa tantum '’quçdam 8r propfiêratesDci,qhç aliquc nobis de Deo fenfurn affcr'dnt, intelligimus,per que cius metu afficimur. Sic Paulus Dei cognitio-ncm effe præcipnorum quorundam attribu-to«um Dei intelligentiam définit J vcluti po-tentiæ eius, fapictiæ,æternitatis, cæterarûmqj proprietdtum.Rom.i.v. 20. Efl igitur Deuln * cognofccrejDei quædam vel omnia attributa ' ffc amp;nbsp;pcrccpiffc.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- t I-B E'R t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lOI

-y: e )T. Lr;7 7 : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

quot; '■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ,1 '

Cæterùm vtraque à poftcriorc.fi.ab effeöis. Creaturæ enim Dcum co.gnofcunt non à pri-. oi;f:fed à poftcriorc,vt prxclarc ait Theodo-ritus. QjJum ciiim cx ipfiseffctftisaliquid co-gnofcimus,vt Dcü,illud intclftgimus à poftc-riorc. Ac Generalis quidê etiani generali noîc yvânf vocctur,qua: omniû hominû nô prorfus cômuni fenfu carentiû comuftls cft. Hæc ve~ ro ctiâ duplex eft,aut Naturalis,^tExperimê-talis.Ac Naturalis qiiidê Dci côgnitio eft,quç cx huius vifibilis Mûdi afpcéiu habetur. Nam cx eo ipfo nafcitur,quôd ex remm amp;nbsp;opcruin Dci vifibilium teftimonio, friiâu,vfu, cxcel-lentia.afpeélu homines,tacitp confeientiæ fuç confenfu amp;nbsp;tcftimqpio acccdcnte docentut, atque conuincûtureffc.aliqucm Dcuih. Rom. l.v.zo.Heb.u.v.s.Aâor.iq.v. 17. Experimen-

Cap.2. ISAGOGES Christianae taliseftquum homines cx vna aliquare , cx-pericntia , amp;nbsp;cucntu cx^eriuntur amp;nbsp;fen-tiunt vel minas Dei ante denuntiatas , vel promifsionum itnplementum,atque propter-ea tantùm Deo credunt, amp;nbsp;eius verbo, Zach. 6.vcrf.i5.Pfa.83.verf.i9.qiiæ'diflPert ab ilia Natural!. Nam Naturalis ab omnibus homini-bushaberi poteOUmo habetur qui modo non font vfu rationis deftituti.Ergo amp;nbsp;ab infidcli-bus,qui fenfu ipfo indiciorum Dci viâi apcr-' tècoguntur fatericffeDeum, Daniel. 4.V.51.

piisac fidelibus quoque. Expcrimetalisau tcm ab iis tantùm 1 qui expcrti funt illas Dei minas vel promifsiones veras.Et hæc quidecn de Generali Dei cognitione.Alia verb eftDei cognitioquam eflc Specialcm diximus , quse fidclium eft propria, amp;nbsp;faluifica appellatur fi-» ue falutaris, ac eTnj-rajje.i.perfpicua cognitio. Scholaftici dicunt triplicem eftelibrum,vnde Deus cognofcatur.

Naturæ,ex hoc mundo vifibili: Scripturæ facræ,nimirum ex verbo ipfius Scripto:

debimus Deum ficuti eft. Thomas ait efte triplicem modum Dei cbgnofcendi, C Per naturam

nimi-lt; Per gratiam rum Ç Per gloriam in •i.î’Quæft.Eodcm re-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' cidit Thomæfententia.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP.

Rgo Generalis Del Cognitio liaij-operib’ vifibilibus, vt Paulus ait Rom.i.v.io.Heb.ii. v.J. duplicia.Ac primiim or-dinaria, poltea extraordinaria. Ex ordinariis quidem Dci operibus eius cognitionem affe-quimur, vcluti ex inundifabrica, ordine, ad-miniftratione, amp;nbsp;continua temporum fuccef-fionegt;vfu fruftu,exccllcnti4que,vcl totius hu-ius mundi,vcl fingularum eius partium,vti in capitc de Mundi Crcatione fufius diximus. Sic cnini Deus hæc omnia condidit,fie aperte amp;nbsp;manifeftè ornauit,fic ad hominum vtili— tatem crcau'it amp;nbsp;creata tuetur, fic denique apparent, vt non modo doäiin huius mimdi tanquam vocaliffimi præceptoris locuple-tiffimi libri afpeélu proficerc poffint, fed ctia indofti amp;nbsp;imperitijfi modó oculos,aurcs,mantis babeant, Dci hæc manifefta amp;nbsp;omnium oculis obuerfaniia opera attendant, a£ denique fi fe effe ftu exifiere ac viuere fenflat, quia intra vnumqucmque noftrum Deus eft, amp;nbsp;co-gnofcitur ex fuis beneficiis ,amp; eiïeélis pene eummanibus palpamus , vt non fit extra nos quasrendus,Ador.iy.v.xy. Pfal.8. óc 97. V. (Î. Sap.i3.Rom.i.v.xo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

antcm cius operibus . hA D Deus cognofcitur, fi ƒ Mifericordia. ue in iiï eluccat eius^ '

luftitia inpiiniendis nialis,Dan.4.Mifcricor--dta auiem incuchédis dcfendcndifquebonis. •J.Rcg.io.v.9. Atque vt liæG cognitio facilius ab ea diftingui poffit, quæ faluifica cft , quæ-

I damobferuabimus, quæ de bac dici polRinf vcriftîmè. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,„'0

•dîitaxat operibus vifibilibus, feu ex hoc Mun -do! habetur,vera quidé cft, non fufficit tamcn ad faloté,proptcrea qood peculiaris cognitiç .redemptionisàpcccato ad ftlt;lutcm requ jritur. Proinde qui hæc omnia, quæ oçulis vfurpa-nius, iwtuens, credit aliquem ciTc Deum, verp qiiidern credit, amp;nbsp;verè colligit, Si coguofeit )efteDeum,nbndum tarnen tantum çogt^Ccitj, ■^u^ntuïnncccflceft.adanitüi;fuæfalntçai. j J Secundo hæc gcnctalis cognitio döcet‘qui' •dctn’cffeDeum amp;)cum otiim colçndum ( cOr gnofeitenim potenton,^: iuftum gt;nbsp;8c fapicn-Aenj ) Ced, tarnen nonagnoiciit, amp;nbsp;quis fit JUc Deusi amp;quomodo colendys. Ethnici cnim Deumtfreamp; vcncradumiaifi funt, ecquis, ta? inen ifte effet, diftirxftè nulliæoruin explicue» Hint , ctfi intereos alii propiusàveto abfue-igt;unt,minûfque impure de Dco fcpferunt. hc quidem inter omnes vnus Plato, qui propter-càdiuinus diiâus eft. Nulli tarnen, quis cf-

fct verus illc Dcus cognouerunt, neqiicfcri-pfcrunt, fed varium quoddam aiymi fui cóiii^ inentû, ideft, idolum amp;nbsp;phantafma pro Dcd» Cûlutrunt. Itaque dicuntur fuiffc ètSiaz amp;'iîrii^ Deo, qma pcrinde ettnulluin Ôeum colefc, atque nÿtj verû,Epln2.Y.ia.Sed qucrnadmodu veni De.um non cognoucruut,itii neque, quoi modo, adofandusis eflret,intellexere,quâ^üarri fatçbantur adoranduin. Scd quæque ciuitää amp;nbsp;populus pro fuo ingeniocultum ci tribuit amp;.coüfl:ituic ,qucm Deura exiftimabat, adco’ vtoninis h.ic cultus niera idololatria fucrit, « Deo difplicucrit. Hicrciu.z. Roni.i.v.23. HoC elf quod ait Thomas ina.i* Quæft.ia. Artic. U. Loquutionem Dei,quæ ex natura habe* tur, doccre nos hæc tria: i. efle Deum ali-qiiera: 2. eum cffe caulfam omnium: .J.' eu cffe differentem à rebus aliis , illifque omnibus in-finitèfupcreminentem. Vide item Aù-^uft.Serm. 55. in Ioanncra,qqæ tria non fuffi-ciunt ad falutem.Rom.i.v. 20.

( Tertio hæc Generalis Dti cognitîo tefli--raoniorconfeipntia: maxime fuffentatur, quæ datur.àûcô omni homini venienti in hune mundum loan-i-v.y.Rrt ergo ilia paruum ali— quod^magnarum animæ dotium fragmetun^ quas Deus in nos cantulcrat:fed qûasAdaper ipro.priû peccatu amifit. Itaque quéadmoduth imiltis decaufis ilia çonfcientiæ noftfæ yisamp; vox vel fuffocatur, vel c^nçfçit ,vel deletyi;, a'cl£orrumpitur:fic hæçGeneralisDei.co^ni-.tio inmobxs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;delcn, hcu(t

ncque eonfcicntiæ vis tollipotcft. Nam amp;nbsp;prauis moribus amp;nbsp;corum quibufcum vcrfa-inur,pcfuerfoiud)cio,amp; coinmnni hominiiin feu popiili recepta fuperftitione ca Dei co-giiitio folet vel corrumpijvcl etiam mutari in ineram idololatriam , quia ad idola amp;• falfos DeoS accommodamus pertineréque puta-nuis, qiix confeientia nobis'de Deocreden-da diólat, propter populi amp;nbsp;regionis in qua verfamur, confuetudinem Si peftiferam fu-perftitionem j qua fponte abripimun Pror-fusautem extingui Dei qualifcumque metus in mundo nunquam potuit, teftante contra u pfa hominum confeientia, amp;nbsp;Deum colen-dum, amp;nbsp;dæmonia detefianda, vt docet in li-bcllo de Teftimonio confeientiç Tertull.

Denique hæc Generalis Dei cognitio, vt ex fuperioribus apparct, reddit tantùm nos coràm Deo incxcufabiles » non autem continet, aut tradit falutis doârinam; per quam v* num Deum tanquam augufiam quandam ma-ieftatemSt poteftatem incomprchenfibilcm cognofeimus : in Filio autem fuo mifericor-dem nobis non intelligimus. Etfi veroquç-damEthni'çi dc Dei benignitatc erga genus bumânum 'dixerunt 5e fenferunt, ea tarnen pauca funt, amp;nbsp;frigida,amp; incerta, quia non in-nitunturfuofunoamcntOjid cft, Chriflo, fed vanis quibufdam eorum fpcculationibus. 'Quare rcâfè docct Paulus banc Dei cognitio-nem ex fummis nathrç veftigiis dutaxat vfque CO valercvtfeddamurinexcufabilcsRô.i.v.ao.-

Cuius rei culpa,id cft,vt ex Dei vifibilibus o-peribustamcn non aflequamur, quantum ad , lalucaiem Dei cognitioncm fufficit , nodro vitio accidie, nulla autem Dei ipfiiis culpa: Vtpotequi primo homini fiitis ingenii,amp; na-lt; turalis viuacifqueluminis adfua opera(aluta-fitcr confideranda dedcrat,nifi Adam fponte peccato fuo illud lumen amififlet. Non itéra ipforum Deioperura defeólu amp;nbsp;vitio id acci-dit, quoniam in iis ipfis fatis ampla diuin« er-ga no's bonitatis tedimonia ac fcituilla; feu radii emicant, fi modo oculos ad cos perfpi-, ciendos amp;denotandos haberemus.A tq ue hoc ! generalis duntaxat cognitionisinodo EthnU ci Philofophi Dcum cognouerunt,adeó vt ex corum librisTheologia vera difei ncquaquam pQffit,eontià quam tarnen multi ciiam non hodie indicant, fed falfo.

De Special Cognitiofie Dti^qud Hum propria eii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

Cognitio Dei, quæ fpecialis eft , non ex huius mundi afpetftu, fed ex ipfius Dei verbo hauritur,cuius leâio Ci notitia longe firmiorcm Dei cognitioncm’ , offert} quam res hxYifibilesamp; naturales 0«

Cap.’4. IsAGOGÉS Christianas mnes.'Gstterùm hécipfa iiogiiitio fpêciïiiof eft qüoqiic duplex , voa cörnniunis hypocritiSquot; cum fi'lt;k'hb(i$,quæ eft fine dono reigcnerätio- * nisikltèra folùin fidelium propria , de qua fo- ' V la nûc agithus,qnæ à Thomä diciturCognitiq’/ pergratiam. HæcDcicognltio yt clariorsfitj ’ atqucYtilior nobis, cum eä toniungenda eft, qua? noftri Cagnitio appellatur.Summaenim'f Chriftiana? amp;nbsp;veræ fapicntiæ noflrii duabus his partibus conftar, nenipe Dei amp;nbsp;noftrico-u gnitione,quarum vtra prior traftari dobcati ' pene incertû eft,nifi quod amp;nbsp;rationc dignió-i ris fubic(fti,amp; quadam natiirali notitia Infor- gt;nbsp;mari faciliüSeai’n,quæ DeiCôgnitio nomina-g tur,intellJgimus , ac proindc priorem iudica-i-mus,amp;ïlîa etiam noftri cognitionem com-pleôticur. S'uht veràinter fchæduæ coniuh-'l Âiffimç,amp; vnaalteri magnam tralt;ftationislu-‘i cem affcrt.Nos autem vt fing ;la fuis locis di-câtur,vbi cômmpdiu|! polfimf,h|c de ilia Spe-ciali Dei Cognitionetantùm agemus. Noftri vcrô-ttaélatjoncm jq çraôlâtumdc Homine differemus. Efgo hæc Dei cognitiojquæfiye-lîum homtnum proprîi cft,nôn ex folo rerum natu^aliutp yifihiliqafjiçau oritur, quem-- , aâmoflum dixfmus , vt'tàjiii^n AntoniusMo-nachus, qui Magnuk’diâus crt, homo idiota, exiftwô^at propriè ex Del ipfius verbo, j

Çcri’pt.ura facta hauritur ,‘ qua:Squot;. Scriptura, j qobUafetim fumminifträt,quæcûnque funt^ ad.vçraii) amp;■ fàlutatcm Dei cognitîonem'riè-_ ' ecflana.îtaquc hæC ddô'pafsirti côiunguntur,'quot; quotics

quoties de falutari Dei Cognitionc métio fit, ncmpe cognofcereDeutn, l'dquc per lefum Çhrirtuni,Ioan.i7.v.3.i.P'Ct.i.v.2.amp; 8.3. v. 18. l.Ioan.Chriûi enim nomine etiâ Chrilll do-ftrinam complcétiniur ,in qua fe plcnè reue-lauit, amp;nbsp;fine qua etiam nunquam eflcjacnc fingi quidê efl’e poteft Chriftus.Rom.l.v. 16. amp;nbsp;17.Vnde Verbum illud Dei fciiptû dicitur paffim in Scripturis lucerna pedum noftrorû, Pfal.np.lucidum præccptum Si illuminans o-culos Pfal. 19. V. 9. per quod verbum dicitur Deus de ætate in ætatem t amp;nbsp;de fide in fidem patcfcciiTe iuftitiam fuam hominibus.Rom.i. v.i7.VndeDci Ecclefia nunquam cius verbo defiituta fuir, fine fcripto,fiue reucIato.Nam Ad am o,Nose, Abraham O,at que an tiquis illis P atribus(quorum temporibus vel nulla dum vel pauca feriptacrât)Dcus per Vifiones, per infomnia, per familiaria quædam colloquia-Yoluntatem fuam reuclàuit Patribus piisgt;quæ res illis pro Scriptura fucrunt. Pofteaauicrta Si præfcrtim poil Mofcnfquanquarh etiâ fucrunt antca Prophctæ,mulræquç à Deo reuc-Iationcs,amp; ex bis quædâ fortaife etiâ feriptse, vt libri EnochiJtanien præcipuS cognitionis falutarispars in verbi feripti explicatione po-llea pofita fuit,quam Prophetæ fût fecuti.Ad illud enim verbum Dei feriptum tanquain ad faeram anchoram confugiendû eft,à quo tota falütis noftrç cognitio amp;nbsp;doclrina eft petéda, Mat.4.Io3ni5.1fa.8. De cuius ccrtitudincamp; authoritate alius crit dicêdi locus in Loco de yerbo Dei.Q^amobrem ex eo fontc.i.Vetbo O.j.

Cap. 4. IsAGOGES Christianas Dc-i hæc ipûus cognitio, quæ fideliû eft propria,doceda eft,in qua duo hæc notacu dignif ftnia funt obferuanda.

Priniuin quidem , quod bæc Dei fine verbi ditiiiii cognitio non eft nuda tantùm vo-cum noiitia amp;nbsp;intclligentia, pro cuiufque i-dioniatis propriccate amp;nbsp;varietate, in quo do-(ftrina cçlcftis coniprchcfa cft,Hebræo nimi-rura amp;nbsp;Græco. La inè cnim niliil quicquam rcccptaruni turn veteris,turn nouil eftamen-ti Sci iptnraram originario feiiptû iiabcmus. ScdJiçc verbi Dei cognitio,qiiç tideics decct, eft métis Scripturç aftccutio,amp; viuidus inter-nufque mediftiæ eins fertfus, quo qui earn le-gunt vel audiunt,afficiiintiir, quacunque lingua aut idiomatc ab lis Icgatur Si. intclligatur, Z.Cor.J.v.ó.Et quia mens Scripturæ baberi, nili ex plena vocum amp;nbsp;vera intclligentia non potcft,viriquc linguæ Hebraicæ nimiriini Si Græcæ fcdulo intiigilandum eft TheologisE candidato, Si SpiiitusDci afïiduè imploran-dus,qui nos mcdiillam fuæ Scripturæ doccat, Si vim cius faciat experiri, illiq; credere vera fide. Nam folus Dei Spiritus poteft ci nobis rcuelare,i.Cor.2.v.n.

Secundum autem, quod eft hoc loco anno tandum,huiufmodi eft,vera nepe Dei cogni-tioncirftqu'æ fpecialis eft fidelium hominum) habere femper fecum comité Regenerationis Spiritum,ac proinde obedientia Si oblequiu, quod præftam’ patcfaéiæ nobis voliitati Dei in ipftus verboji.Iob.z.v.j.Rom.i.v.i^. Eft e-iiim illud Bernardi verifftmum, vt non calcfa cit Sol, quicquid illuftrat : ita neque Spiritus

Sâdus regencrat,amp; ad fui cæleftffqne doctri-næ amorem impcllitamp; excitât,quoftûque illuminât. i.quibufcunque ilbus doârinç noti-tiam dat:fcd foîos duntaxat Spiritus doni nota difcretos à reliquis verè pios ac fideles.

Déprima ilia ac generali Dei cognitione diccbat Auguft.Scrm.iqj.dc quot;fêporc. Philo-fophi Gentium Dei legem non accepcrûtifedl eis Deus quodâmodo filés ipfis Mûdi opcri-bus loquebatur,amp; eos ad quçrédû artifice rc-rû,Mundi fpecics inuitabat. Necpotucrût in animum inducere cçlum amp;nbsp;terra fineauthore confiarenon pofTe.De luiçfidcliû Ipccialiaic lib.i.Trinit.idem Auguftinus,Métis IwmansB acies in tam exccllcnti luce nô figitur, nifi per iuftitiam fidci nutrita vcsctctur. Cætcrùin ex folo huius mundi afpcéiu vcl naturali notifia potuilfe Gentes ad Éoangclii amp;nbsp;Chrifii Me--diatorisagnltioné pcruenirc, aut peruenifle, falfiffimû cft,quicquid Ambi ofius in Rom.2. feribat, amp;nbsp;Clemens Alcx.nd. lib.i,flroin.ar. Quod ait quoque Auguftn/ Scrni.i8.in Mat. Fear te ‘Dent 0 homo adimaoinern fnam^ daretne tibt quot;jnde video'd Sole ‘jnemfecir. (tj non daret tibij 1/nde vfderes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tefeat Virn nt^ue dedtt tibi;

quafi omnibus liominibuspromifcucdata fit hæcfalutaris Dci cognitio, eft fane intclligc-dum; atque ctiam explicat aefoluit poltcà ipfe,qiium fubücit. In paradfo peccautt dam. ^uum haberet er^o cor ftnitm phrac6n~ faentia gandehat t.dttrtfent.arn Dei. ‘Pofl. nam peccato oculus tUe Jauctatuf e/fjcceptt lucemfor-midare dmnamif erttatemvenbrat appétit.

N 05 inde natt fumttr. vt hoe Auguftïni did urn de primd ftatu horrtiniï accipiendum effe, non de hoe ix31Ifo,perfpiciiè exipfius Augu-ftini mente appafeat. Quod denique dieunt Scholaftici amp;nbsp;Auguftin.7?#«/lt;ÿ'»lt;ïJ«rlt;j«o« de-fictuntiniebusneceff'ariistcoiàem referendû eft. In fumma per cognitioncm Dei generale eo-gnofeimus duntaxa't j-vSj®)’ amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo-

quitur Paulws Rom.i.v.iÿ-Vciùm per fpecia-1cm cognitioné, quæcx illius vtrbo habetur, cognolcimiis ©eS i. Cor. i.vcrf.y.Nam quod ait idem AuguHinuS Senn.59.in Ioan, gloriam Chrilli omnia quæ^unquc fimtßib* cçlo,clamant,eft intelligendum demû poftamp; per Euangelii(quod per vniuerfum munduin annuntiatum eft)prædicationern, non autem demundi huius afpectabilis intuitu intelligi thriftum,Filium Dei.

De FÎ N È-,Ad(juetit S^iecinlis Dei Cogfii-iie f€rti»et:f3empe,de Cidtu Dei.

X co quod proximc didum fuit, 1(5 apparet Dei cognitionis finem cf [À; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe cultum Deijid eft, religionem,

fine fidem, quæ cum fcrio cius timoré , ac interna externaque veneratioue coniunda lit. Nam corum , quæ feiuritur, quædam Tvk Seaei'affi'f^ , id eft , nudæ con-tcmplationis caufa duntaxat feiuntur , vt ai/ics mathematic« onuies: quædam autem

eft,a3 jonis caufa tlifcuntur,vt artes amp;nbsp;cogniciodc tnoribas, quiE optima amp;: vcrif-fima vcrbo Dei continetor.Itaque non otiofa: cuiüfdam fpeculationis gratia, non curiofæ i-tcm difputationis,fed vcriDci colcndi caufa, Pei præccpta 8i verbum difcerc dcbcmus.i. Tim.i.v.5. Vndè loan.ait cognofcere Dcum effe prçcepta eius faccrc.i.Ioan.z.v.j.q.Et quia pic coll Deus, nifi cognofcatur, non potcft, idcirco cognitio cultum doccndi ratione præ-cedif.Cultus Cognitionem fcquitur,Rom.io. v.iq.Ex cognito autcm Dco,amp; cuku illi iuxta ipfiusvoluntatemconftitiito,Religio nata cft, quæ eft publica amp;nbsp;certa Dei colcndi ratio, quam ipfe vcrbo ftio à nobis requirit.Qui igi-^ tur vcl legcm , vel Deum cognofcit verbo fo-lum is non placer propterea Dco: fed qui colit Deum,qucmadmodum ipfe fuo verbo prç-ccpit, is demurn illi gratus eft Rom. 2. v. 13. Matth.24.V.4.6.Luc.i2.v.z|7.Alioqui mifcrri-ma noftra cognitio eft, amp;nbsp;prorfus inutilis, i-nio etiam damnofa Rom.i,v.2i.Luc.i2.v.47. niGnempcDcum colamus. Porto hæc cognitio fpccialis non eft par in omnibus etiam Verèfidelibus: fed variifunt ipfius gradus,vt docet Paulus.i.Cor. 12. Præftantiffima autem ilia cognitio Dcijouae datur quibufdamjVti o-lim Apoftolis,noftro hoc fcculo renafccnte Euangclio,paucis,dicitur (Wif/«,id eftjfapicntia Paulo.Qailibct gradus tarnen illius cognitio-nis , per quam qiiis apprchendit ac fcntit vcra fldc Deum vcrum elfe per lefum Chriftum vnicum ipfius pilium, amp;nbsp;Mcdiatorum no-Q.iij.

Cip.ö. ISAGOGES ChRISTïANAE ftrum fuum Scruatorcra, falutaris eft,amp; nobis in Chrifto noftram iußjficationem amp;nbsp;fanóli-ficationctn præbet.

ÆCdifputatio critdevoce amp;nbsp;dé re. De voce ipfa CnltM Det brciii-terdici poteit non vno nomine» ___ tum à Græcis, tum à Latinis fem-pcrappciuiri. Atque àLacinis quidcm modo Pietas,modo Religio,vt ait Laétantitis,modó ctiam Vcncratio numinis dicittir. Hîc enira prætermittimus illamCultusfeu colédi fîgni-Îicationcm,qii3 Deus nos colere.i.cxcolcrc,amp; nicliörcsfaceredicitnr, de qua Auguft. anxic Serin.59.in loan. A Græcis autem modo fim-plici voce, modo côpoGtà modo M7p:'a., mono ab ( ius fpecie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, modô

fi^d(Tz-(Â,modàctiam alivAwA dicitur. Jucpta eft enim Si mdoiSaea diHniclio , quæ fit à Papi-fiis Intel JhvKet^Si AœTpidcty.quafi hæc ad foltim Dciins pcrcineatjilla autt m ad venerationem famSorum- Nain Paulus infin ns pen.è locis pro eO'Jc ponii StSM7p(ûc-iv Rô. i.v. 9. Si z6. Rom. 12- v.i. Gai. 4. v. H. amp;nbsp;9, i.Thcir.i. v.9. M’tth.6.v.25. Potiusillud hîc à nobis cfl obfcruandum, vt Cultum Rcligio-fum a Ciuili ( qui hominibus, vekiti parcnri-buSjM giftratuijPaftoribus rtliquifq; aliishii iuf-

iufmodi perfonis tribui debet ex Dei verbo) diftinguanios. Sic ante facile fiet, ft dixerimus Ciuilem Cultum ( quern voçat Petrus I. Pet. Î, V. xquot;] ) elTc Dei vetbo præccptam nobis agnitionem,veneratione'mquc hominumtan-quâ feledorum Dei inllrumcntorum ad fo-cietatis humanæ,velctiam Ecclefiæconfcrua-tionem, quibiis tarnen ncc fpes,nec fides, nec fiducia noftra inniti dcbcat. Culms vero rcli-giofus(quem idem Petrus vocat ibidem) eft Dei agnitio veneratioque, tanquam ipfiirs fonris omnis boni amp;nbsp;fan(ftitatis,amp; in Etclcfia, amp;in focietate humana,qu.vfpcm,fideiT),fidu-ciamque noftram totam in vno Deo proindc collocare docet.

Ntequam definiri poffit, quid fit Cultus Dei,diftinguenda funt va-fignificata potius, quam fpecics,quia no vpjamp;eademde-finitio in omnes cultus Dei (pecies cadit.Hoc quidem in ^encre dici poteft,cultum Dei , de quo (blp,hic'agimu$ , eXp publicam obfequii amp;nbsp;légitimât lyepfrattohis notam amp;nbsp;protefta-tionem, quam Deo præftamus: fed quoniam, ctfi nqn eft bruta res deuotiotfæpè tarnen fal-fappinionc duntaxat fulcitur,ac fuftinctur» fatpe ve,ritati jpfi cælefli' innititur , amp;nbsp;verbo Dei,

Cap.8. XSAGOGES Christianae Idcircoin, Falfus, genereculS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f Internus,

t’Dei eft 2 Vcrus,amp;isqqidemlt; duplex, gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Externus.

Dcniqiie vera eft ilia Chryfoftomi fenten-tia in Homil. i.de Oratione. Morsanimæ eft impictas. Animæ vita , cultus Dei. Item ilia Angurt.Scrm. 6^. in Ioan. Deus quum coli-tur , creditur ; quum creditur , colitur ; quum crcditutjcapitur.

runt, feu mftituunt, vel vçro qui-amp; fbli Deo, led ex filfo fun-damcnto,id ert, ex iudicii fui ac cerebri aibi-trioamp; fenfu. Nequeenim nullo magis falfus ert cultus, qui exhibeturei, qui natura DeuS pon eft.Gai.4.V.8.Rom.I.V. 26. quàm qui foil quidem Si immortali Deo , fed præter verbum cius,amp; voluntasem offcrtiir. Nain minime vult Deus, vi qli'ç iprt probamui''fa fa-ciamus pro Irgbimo eiüs’fultli'; feifljuntaxat C3,quæ ipfe probauit amp;nbsp;atflimauit, habet grata,î?ê à nobis rcc^uirit. Bonas cnim noftras in-tentiones^nc hilum quidem moratur, aot facit Deus,Deut.n.v.8.i.Sam.i5.v. 22. S: vnOfStza-nomine Paulus omnera ciufmodi cul-tuiti

tum,Velut incras fuperftitioncs amp;nug3s damnat. Hoc igifur vnum fatis cft, vt probeturïs cultus,qucm Deo cxhibcmiis, ncquc vcrus ef-fcjncquc legitimus amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, quod à nobis fit

cxcogitatasjoon autê exDcivcibo inftitutus, Coll. 2. verf. 23. Vndc totics apud Prophe-tas amp;nbsp;Mofem repctitum eit, Obferuaie mandata 0“ ediüa Sua çnim mandata ob-feruari vult Deus, non'autem,aliéna. A'que bac r.itione gentium omnium deuotiones ac rcligiones damnantur, item amp;nbsp;Papiftarum. Vtrique enim confentiunt in co, quod colcn-dus fitDeus,amp; eatenUs etiâ nobifeum laciunt: fed quum ad rèm ventum propius cft , amp;nbsp;de modo formaque cultus Del quæritiir. Si quis Deo erigendus fit, nos iuxta Dei ipfius verbû conftituendum cficirc cultum Dei aut appro-bandum contendimus. Illi ncgant,fed pro ari mi fui libidine,amp; arbitratu Deo cultum infli-tuçre volunt.Bt gentiles quidé ipfi,ft qui modo ingenio aentiores inter eos fuerunt, aper-tifsimè amp;nbsp;'irigenûè fattbantur , à fe Deum non coli le'gîfiWê, quando qui vnuscft Deus, tot tarnen tdihqîié fibi contrariis diucrfifque rationibirs amp;nbsp;gdrteribus coleretur , quemad-modum ait Tvrius Maxim, primo,

•0/' àiKu , ovd’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nùloi a.i/raÆt q U é-

'àdniodutii'Plim.ait lib.z.natural.hift.ca.y. Per portioncs'cultus cft Deus, qua quifq; egebar. Ita'qiïe PerfttSblem fummo honore colibant: Rhodii contr^folcnni die conuentuque faéto conuitia in Solein ingerebât,quanta poterant

Cap.8. ISAGOGES Christianae maxima.Alcbandiijinqnit Cic.lib.5. de Nat. Deor.Dcuni Alabandum habcbantjqui ctiam omnino à vicinis ignorabatur. Inde ctiam illa bofliarum diftinélio fuif. Aliæ enim furiiæ, quæ Düs infcrnalibus, amp;nbsp;fanguinariis offerc-bantunaliæalbæ feu candidæ quæ Düs cæle‘ ftibus amp;nbsp;lætioribus à profanis maâabantur. Denique vtinvno amp;eodcmDcononcôfen-ticbant, ita non viio amp;nbsp;eodcm cultus gcncre eum honorabantüed pro numero fuarum ci-uitatum quifqne populus Deos fuos totelares amp;nbsp;patronos babebat,quos diuerfoetiam modo amp;nbsp;genere placabant ; imö quælibet familia fuos Deos, lares amp;nbsp;penates habuit coluitque. Quod Papirtæ imitati funt,amp; quódam ludæi, quumtemporibus Prophetarum in Idolola-triam incidi{rcnt,quemadmodü illis ab Hier, exprobratur Ier.2,.v.i8.ii.v,i3.Cæterùm àFal{î cultus cxplicatione ordiri, amp;nbsp;in gcncre amp;nbsp;in fpecic hanc difputationem ac traótationé nobis vifum cfl,qtiia licet fit poftcrior tempore, quam verus cult*,efl; tarne nobis.notior quam vcrus.Ergo vt falfi cultusDçi fpccics breuiter rcccnfeam,opponitur Interno Dei cultui vc-ro HypocrifisJ, quæ eftinterni cultuçDci fi-mulatio ex vfurpationc 8i obferuatione accur rata externarum diuini cultus ccremoniarqm. Externo autem cultui Dei opponitur in généré Superftitio △«wA/fwü«. Superflitio cnim efi extern! cultus diuini ab hominibus inftitu-tinonab ipfo Deo præccpti drligens obfer-uatio.Hæcféper caretinterno Deicultu vero.

Atheifmus autêin vnjucr{umamp; interno amp;nbsp;cx-terno cultui Dei opponitur.EH cnim Atheif-mus nterni extcrnique Cultus diuini nianifc ftuscontempeus amp;nbsp;neglcâio,

F.rusDciCultus cft,quéipfe Deus exhiberi à nobis pofcit.Itaquc verbû ipGus côltituitur., Na F)ei voluntas in folo'cius verbo nobis pitefaéta eft,amp; quomodo fit ipft x^/xar colendusjà quo verbo fi femel rccedimus tan-quam à veto amp;nbsp;reéto tramitepoftea per in-finita viarum diucrticula erramus,ncque vllus eftaberrandi finis , vcl fidei ccrtitudo.Eft au-tein hic cultus Dei duplex, nimirum Internus

amp; Externus. Internus cft ferius Dei timor ex fidc,amp; cum fide coniunCtus, qui Deo a nobis in confeientia exhibetur, amp;nbsp;corde fit. Hune Paulus vocat, caritatem veram erga Deum ex pnro corde, confeientia bona , amp;nbsp;fide noh fi-öa, i.Timoth.i. verf.5. Hune in Spiritu feu confeientia noftra confiftere, vt in.proprio fubiefto docet Chriftus ipfe Io3.4.v.24.quia amp;nbsp;Deus eft Spiritus amp;nbsp;in Spiritu adorari vult. î.Cor.j.v.iy.ltaque hic cultus maxime eft có-fentaneus Dei naturae , illique i-'axsyr.Rom. n.i.Eft enim fpiritualis. Atque hie quidein-ternus Dei cultus femper fuit quocunque tern po^e amp;nbsp;vnus amp;nbsp;idem.Extcrnus verb cultus eft externa verae animi noftri in Dcum pictatis

Cap.p. ISAGOGES Christianak tefttficâtto,qiialisnobisàDeo præfcripta eft fieri externe aliqüo corporis opère, non anten) qualcm homines inîiitucrût.Paulus enin) cTamhal s3tAo9p«(r)t«lt;tf,Col.2.v,25.Hie cultus ex-ternus Varrus fuit in Veten' amp;in Nono Tefta-mçco.llîeprior S: internus à folis elcflisDeo cxhibctunHic pofterior amp;nbsp;externus eîiam ah Hypoerftis poteft,quia çonfiilit in ritibus ex-ternisjHebr.^.v.io. Itaqoe optimus cultus eft internus,amp; à fide proficifciiar,quam Dei ver-bo amp;nbsp;promiffionibos habemus. Sic aatem ve-rus Dei cultus definiri poteft in vniucrfumgt; CuItusDei eft honos verus , qui Deo ex bc-nignitatÉ5amp; potential cius in nos fenfu exhi-betur ex ipfius verbo. Honos autem htc, vti diximus, non ciuilis, fed diuinus, amp;nbsp;rcligio-fuseft,atque in corde amp;animo præcipuè conr fiftft.Ergo cultus ex fenfu Dei potcntiæamp; be-nignitatis oritu|. Namquæ propter fæuitiaî, Äut iniùftæ poteftati'sformidinem rcucrcntià alicui praiftatur, non eft cultus, fed fertiilis merus. Hxc igitur definitio cultus qui filia-lis dicirur, naturain expbeat, qui Deoabho-minc Chriftiano dcbetur,vti Parenti optinio amp;nbsp;Deo fuoi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;'.

De Inteeno Dei cnlta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quibifque

N quot autem quibufqpe rebus vcrusDeicultirs in vniuerfu po-fitus fit,non cft futura longa dif-putatio. Ergo ille in co Omni ex fide prçrtando coiififljt,quod Deo gratum cf-fc facra Scriptura tcftatur, Rom.ii. v.i. Inpri-inis autê Internus Dci cultus in eo fitus eft, vt

corde amp;vera fidc,ac animi fynceritite Deû ex ipfius iuffis amp;nbsp;præcepto vencreinur. Sed quia facilîoris dodrinæ caufa hxc traduntur, com-inodius cft,vt internum Deicultum ad certa quædam capita rcuoccmus. Qiiot autem ilia nnt duplex Thcologorum fententia cft , quæ tarnen eôdem rccidir. Hiccniln prætirmitto longas Scholafticorû deAdoratione amp;nbsp;cultu Dci difputattoncs magna partem ineptas.Alii igitur pauciores IntcrniDci cultus fpccics c5-ftituût,alii plurcs.Qui pauciores, alii duas,alii tres partes.Nam qui fie aiunt,diuinum honorem in eo pofitû effe ♦ vt Deum fummifft no-ftrum efl’cagnofcarnufi,amp; eins voluntati obfe-quamur,duas tantùan illius cultus interni partes faciunt,ncmpe fi dem amp;nbsp;obedientiam. A-lii autem his duabus partibus Inuocationctn adjiciunt, fub qua Gratiarum aétionem corn-prehendunt,atquc ita tres Dei Cultus Interni fpecics conrtituuntjFidcm,Obedientiam, In-uoeationem.Qui autem plures tribus admit-tunt, ii vel quatuor, vel quinque,vel plures c-tiam rccipiût.Qui quatuor illius partes indu-cunt,ric diftiaguunt internû Cultum Dei, vt primùm in Deo fiduciam omne noOrâ collo-ceinais:dciirdc,vt ci toto corde præftenins ob-

Cap.io. IsaCoges Christianas fequium: poftcà vt cum in omnibus noftris neccHitatibus inuocemus: dcniqiicvt eidem gracias acccpcorum nominebcncficiorum a-gamus : atque ita quatuor intcrni cultus Dei fpeciesenumcrant,Fidcm,Legc, Orationem, Gratiariim aâioncm. Alii ctiam his quatuor Confeffioncm nominis Dei addunt,atque ita quinque efHciunt.Veriiin omnino rtdius cR» vt quadriparticam ilia diuilioncm icquamiir, quia nihil confundic, amp;nbsp;omnia quæ funt ad Deumverc colcndum neccRaria complecli-tur. De quibus fingulis à nobis nihil hîc agi ncceflc eft, qiium abundè diâum videri pof-lic alibi. Nam fiduciæ noftræ in Deum coilo-candæ ratio, plencex Symboli, quod vocant, Apoftolicicxplicatione intelligi poteft.Obr-dientiæ autem prxftandæ norma amp;.informa-tio ex Decalogo feu lege Dei fumi dlt;bet,amp; eiustraétationc. Inuocationis Dei vcriffima ratiocx Dominicç Oratiomsformula amp;nbsp;mente colligitur, fl reâè explicctur. Gratiaruni autem aótionis præccpta ex cadcin Dominica orationc in fine, amp;nbsp;variis aliis feripturæ locis fumentur. haque in his explicandis hîc non immorabimur, quia fingii'a hxc quatuor capita fuum quédam fpccialcm traftatum mc-rencur,amp; in Catcchifmis noftris copiofè expo ni folent. lam igitur ad rcliqua pcrgamus.Er-go quum ilia quatuor, Fides nimirum, Obc-dicncia,Inuocatio,Gratiaruir aótio Deo à nobis vero corde exhibentur, eft verus amp;nbsp;internus ipfius cultus. Verùm folo dordis motu in his contendcfTe minime dcbeinu.s, imb ipfa demon-

L I B E R I I, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jli

d^monftratio externa eft vnàconiûgenda,vt i~ pfisquoque corporisactionibus ac opcribuS fidem noftram,obedicntiani amp;c.oflcndamus, quoniani, vt docet Paulus,amp; corde amp;nbsp;ore vult coli à nobis Deus.i.animo amp;nbsp;corpore , quan-doquidcin verumque nobis ipfe dedit, Rom. lo.v. IO. Et qui folum aniraum Deo confe-crant: corpusautem Diabolo, illi peffimc di-Uellunt, quæ debent efl'e coniuntta, amp;nbsp;Deo conCccrata Matth.5.v.3O. Cætcrùm ilia externa Fidci,Obediêtiæ,Inuocationis, Gratiarum I actionis opera dum à nobis exhibentur Deo, non differunt fpecie ab interno Dei cultu, fed tantùm rjfz(2êj3;)Zfif,vtpote quemadmodum 1 intcrniim verbum à vocali diftcrt,quoniam il-lud internum cftinuillbile : hoe externum eft vifibile.

Deo, in-J «üiétum,eft,ita nûc cultu, qui eft Idololatria, cftagendü, quoniani eft Idololatria præcipua pars falft cultus Dei externi. Nara fic facilius toti huic difputa-tioni lux accedet ,amp; ex contrariarum rcrura

collatione intelligetur. De Hypocrifi aurera, qua’,ficut dixiinus, Incerno Dei cultuiop-ponitur, minime hoc loco larius dicendum arbitramur, quoniam res eft lacilis, Si nota.

t' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

CapJ2. IsAGöGES Christianas , De Atheifmo quoquc, quitoti Dei cultuico-trarius cft y euinquc prorfus eucrtit, nó puta-uiniusfußusagendum, quiim tantamac tam horrendam blafphcmiam 8c peftem fatis fit inter omnes ^ios detcftari,cxplicarc autc^i Sc rcfutarccam nihil fit, mea quidem fentenria, necelTeipræfirtim quum in prima parte huius loci aduerfus ilios homines «^ïarcopiofè pro, rationcJfagogcsegerimus.Relrat igiturcapars falfi cultus cxplicanda,quç vero Dei cultui ex-terno opponitur, cuius potiffima fpccics eft Idololatria. Itaque ea explicata totum fupcr-ftitionis genus eric expofitum , ac traélatum,, quantum fatis eft. Reliqua cnim difputatio pertinee ad locum de Traditionibus Huma-nis, de quibusaliâsà nobis dicetur, Deo Bene fauente*

Græci appellat effigiê rc^quçoculiscernitur.Na diétum eft idolum , vt iib. de Idololatria Tcrtul-hanus.Sedamp; adeasquoque res,quæ fuapte natura non vid6tur,tranffertur,fi carum imago amp;nbsp;fimilicudofingaturautpingatur,vt.apud Euripidem in Hecuba dicitoruJlaAoi' mMJicjoVy qui iam morcuus erat, nee videri potcrat. Ergo ctiam idolum dicitur fidum, amp;nbsp;commen-titiurn rei alicuius fimulacrü,fiue ca fit ac fub-fiftat^

fiftat,fiue nô fubfiftat,modô fingaturj repræ-fécetur ocalisjVel apparent nobïs. Ab bac iain £gnificatiône ad Dcorum Sc. reru vifibîliû amp;nbsp;j inuifibiliû imagines amp;nbsp;fimilitudiries (quæ vi-j fibili aliqua forma repræfcntâtur)gcneraliteç j accommpdatû eftidoli nomé,idqueproprer eius Inuctionis amp;nbsp;huiufmodi imagiuû omniû Cuiufcunquc fint generis,vanitatem,vt quid» èxiftimant, vnde prouerbialiterà Platone in -Iib.de Rep.fæpe üJ'a\6r prore fumitup-^ Alii,propterea quodrci, quanuisfua natura I inuifibilisj'fpecies quçdam cffiéta viderctùr 8c terncretur oculisà nobis, huiufmodi effigie Idolum diéfam volût. Inde Latine Idoli nor mé fumptum èft pro quauis fpeeie amp;nbsp;fimili-tudine,quæ altcrius rei repraefcntandae gratia bt,habetur,vcl fingitur,amp; maxime cuit* cati-fa.Cæterùm voxetxày cum Idolo fçpe côfûdi-fur,ab eo tame fie diftingui potcfi,quôd ad vi uû amp;nbsp;ad membrorum fimilitudinê exprefla i- , mago dicitur e-Wy, vt ait Plinius lib,}4,cap.'* 4inatijr. bift. Idolum autem dicituf etiam non exprefla ad viuumimago. Ab idolo uq-j minati funt Idololatræ,qurcultu, id cft,eain' I feruitutem , vtait Augoftinus , fimulactisj exhibent, quai debeturDeo, non quatenusn ipfa fimulacraper fe materia quædam funtîi fed quatenus ca funt , id elf , habentur vel Dei, velalicuius auguflioris natwa: imagines ac rcpræfcntationes. Alio etiam modo Çræci vocant imaginera ; A’xlt;fe^x7i*-,vero i ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’’C ” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P-J» jiJtafb

Isacöóes GttrtlïTIANAH noiTiinat^f eam ftarualii amp;nbsp;cftigicmi-qiiæ ho-^ mini alicui bene de Rcpub.mcrito virtiitisamp; hoiiöriscrgó erigitur amp;nbsp;pon^tur. Vide Iuliu Po'lljCcni lib.i. 8i'0!z«s7it»i'flatim initio libri» Höbrsei nomine (ignificântiffimo Si maxitnè ptóprio Idolum hStfvocanhpcr quod eins generis rerum vanitas amp;nbsp;futilitas oflcnditur.Ité Spa Sc Soo 1 à quo voxßmilis, Latina dicitur. Indc flmilitudo, quæ idem fignificat atque I* doltim,Imago',Effigies,Repræfcntatjo. nbsp;nbsp;nbsp;'j'

ao ar., ’ '1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i,

' 1 - i t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

ON omnisautem imaginis fpe-cics habere prohibetur, aut IdoH nomine damnata eft,fed ca modo, ; quæ cultus Si vencrationis; c| gó üt,8c rctinctur.Nam quæ taniùm obleßandi animi gratii,a'ut amici mempriç çpnfçruandç caufa habetur, autvetuftatis rcpræfentandæ nomine, cancquaquain damnatur legeDci. Eas tarnen cffc iu Chriflianoruni templis o-ninino pcriculohim cft,vrdocçt Augult.Pfal. ii3.Cacterùm Chrtftianos imagines nequç iu-uant^ neque doftiores faciuntfedimperitio-rasiVera enim Si viua Chrifti imago cft,Præ-i dicatio Euangclii, Gai. j.v.i.Non typis enira amp;nbsp;figu-

- 4 L I Ê E R I I, . • IÏ4 amp;nbsp;figurisjfed veris virtutibus vilæ fuæ exemplum Chriftus difcipulis fuis dedic. i. Gor.ii. V. I. Eufeb. Hift. Ecclefiaft.lib.i.cap.4.Atque ctiam idem ipfeEufebiuslib. 7.,cap.i8. niiiiQelgi. GëtihconfMetudine,P3.\iY\. Pctri^adtó-que ipfius Chrifti è/xor« Sc imagines feruatas cffe inter Chriliianos fcribit. Prætereà ctiam fæpe error in eo etiam manifeftiffimus appa-ret,propterea quôd hæreticorum j feditiofq« tum atque fchifraaticorum bominum effigies in templis Chriftianofum fæpe cultæacco-boneftatæ fuerunt,quod eft offendiculum ma ximum,facitquetotam banc imaginum, mc-moriæ conferuandæ caufa, inftitutionem amp;nbsp;iricertam amp;nbsp;valde periculofam. Tale quid au-tem accidit in effigie Ammonii fchilmatici amp;nbsp;feditiofi Monachi nobilitataa CyrilloAle-xâdriçEpifcopOjVt tradit Socrat.Ecclef.Hift. lib.y.cap.iq.Hieronymus ait, Mukorum cor, pora vcneramur in terris,quorum animç tor-qucntur in inferis.Sed ne ipfius quidcm Chri fti memoriae caufa,imago in templis Chtiftia norum effe debet, vt res tota tutior fit, neue prima îdololatriæ erigendæ femina in Chrifti imagine faccre videaraur , quicquid dp Chrifti imagine feriiata Cæfareæ Philippi fcribat Eufebius lib. 7. Hiftor.cap.28:amp;dc e-iufdc Chrifti imagine fraóia pofteaiamp; à Chri-ftianis colleda amp;nbsp;in teplo repofita fcntiat Zo zomen* lib.5.cap.21. Nâhîc .i. in Chrifti ima-gineIapfusfacUlim',amp;tarne pcriculofiffir^ius —

Cap.14. ISAGÖGÊS ChRISTIANAÊ eft,amp; à Simonianis Hscreticis primùm in Ec-clefiam inucclus. Hi Chrifti effigie colebat* proptcrea^ucetiam olim ab Ecclefiadamna-ti funt.Vide Synodum VI. Oecumenicâjqua! Conftantinopoli habita eft, vbi huiufmodi omnes piduræ Chrifti in Chriftianorum té-plis crigi meritójniagnifqueac piis de cauffi* vetantur: veletiam priuatim haberidomià Chriftianis,ncin idololatriam incidant.

Via foli Deo, vt ait Paulus,In-' P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Immottali, feu Sapienti*

enda efta.Tim.i.v.iy.ó.v.ló.idcir co reétè concluditur nulli creaturæ cum cul-tum debcri fiueprorfusimmortali, qualesan geli : fiuc mortali ex parte, quales homines: multoque minus eis creaturis,qua: funt omni ex parte mortales,vt pccora, amp;nbsp;bruta animâ-tia. Ac Angeli quide ipfi boni amp;nbsp;cçleftcs quä-quä fint cxcellcntiffimx atq; præftantiffimx omniö Dei creaturç,fc tarne adorari vetât, ac omnino recufant.Fcrunt cnim indigniffimc, fi quis illis cultus tribuatur à nobis. Apoc. 19 .v.io, 22. V. 9. Homines autem enam Optimist fandiffimi quiquef qualesPaulus amp;nbsp;Bar-

amp; Barnabas extiterunt ) iis irafcuntur, qui colere eos voluerunt, Adtor. 14. v.i4.Quôd fl ipfis rebus amp;nbsp;perfonis bonos amp;nbsp;cultus tri— buendus non eil,multô minus eorum imagi-nibus.Sed ncque ipGus ChriAi imagini cultus aut vcneratio concedi debet, vti diximus, ne-dum aliarum rcrum, veluti belluarum, Ange-lorum,hominum Imagini. Acne Deus qui-dem ipfe in Imagine omnino vila fiâa colen-duseftjVt fecundo legis diuinæ præcepto pro-bibetur,Exod.io.v.4.Deut.4.amp; 5. amp;nbsp;infinitis pene aliis facrç Scripturæ locis,non quod nul-, lam fui imaginem viuam habeat Deus, de qua bîc non agimus(babet enim Chriftum Filium Vnigenitum,amp; nos homines)fed quia hoc to-tum fiditium cultus genus, quod in imagine fida amp;nbsp;mortua Deo praeftaturjfidum eft, va-num, Dei naturascontrarium,fallax,Diaboli-cum.Q^a de caufa idola fine imagines dicun-tur mendacia, amp;nbsp;mendacium docere,Hab.a.v. iS.Nihil elTe neque in fefe, ncque in fua figni-ficatione , neque quicquam virium potefta-tifve habere,i.Cor.8.v.4.io.v.i9.Atque male-didi funt non tantùm qui iis fidunt,fcd ctiam qui ea fabricant amp;nbsp;erigunt, vt colantur,amp; qui tuenturvel fouent corum cultum, Pfal. 115. amp;nbsp;135.140311.5. v.n. fed amp;nbsp;loci ip G , amp;nbsp;tellus, vbi tale crimen admittitur.malcdicuntur Hicr.19. amp;nbsp;pene indignum eft Idoli tcmplu, quod vn-quam adhoneftos vfus conuertatur ob tanti criministurpitudincm,vnde nonnunquam eft niutaturpin publicosfeceftiisac Iatrinas,vc-lutiàIchu,2,Reg.io.r.27. licet nihilominusa

Cap.i4’ Isa«oges Christianae nöbis in vfüS honeftos amp;DcoctiS facroste-tineripofsint tcmpla purgata ab Idololatria. Viui quidé homines ab hominibus viuis propter huius ciuilis focietatis conferuacionc, amp;nbsp;fntinia,qüæ ineaTocietatc ex voluntate Dei tuenda obeunt, honorari poffunt : fed cultu cinili tantum.i. Pct.z.v.iymÓ aiitcm cultu re-Jigiofo, qui nulli omnino creaturæ debetur, Imagaaiitcm hominum,qui à nöbis eolntur, ne ciuili quidem cultu à nobis cölenya efl, vti ncque eorundeni lt;!alcei, neque veftis ciuïfi cultu honorâda eft. Neque vero qüod idolo-latrae obiiciunt,cos excufat^nempe fe non ifta Idola(qiiæ funt ligna amp;nbsp;lapidc$)colcre,fcd res ipfas,quarü illa funt Imagines. Imaginis enim cultus qüacunque de caufa fiat, damnatus eft. Neque tantùm propter ipfam imaginem, fed ctiam quod diuinæ natufsfeui foli Cultus re-ligiofus tribuendus eft) omnia cotraria amp;nbsp;pu-gnantia habet Imago efficla. Nam '

fCaduca, Momentanea, ' Mortua res, ' . i -Incrsamp; inutilis, Creatuta Creatursp.

Adeo vt verc Varro feripferit, queadmodum illi adftipulatur'quoque Auguft. lib.4.de Gt-uitate

uitate Del ca,9.cos,qui primi populis finiula-cra Dei inftitnerint.Dei tpetû dépfi{rc,amp; gnum crroré iaduxiffç. ^Çâllius enim,ait, Dli colerencur , fl nulla eiTent eorum finiulacra. Atqueita fcntit homo ^thntcus Varro.Thcp doretus'quoque fcribit illudfuiirv abEthni-cis hominibus induélum gt;nbsp;quod hodie vidc-mustamen r,ctcntura àPapifliîgt; nimirum vc ciim luxum Si obfcœnitatcm ftatuæ qnædam, quæ coluntur,prç fe ferai vt caftosamp; pios ho-miniim omnium oculos lædant ; prærcrquàin quod quipopulus pro animi fui arbitrio in imagip,? peos fingit fibi fimilcs. Thraccs, glaucos, quia eo colore dcleélanturi Ætliio-pcs,nigros. Verùm vt idololarrarum argu-mcntoà nobis propofito luculentius adhuc rcfpondeâ, dico quu vox ilia Imago fit,ad ali-quid,Imago ipfa per fe amp;proptcr le coli nô po left, fed ca tâtùm ratione,quia ré aliânimirûà nobis abfenté, amp;nbsp;quæ nô vidctur,rcpr^fent3|. Atquihocipfuni Idololatria appcllâtur , fîuc Deus ipfe, fiue quicquam ahud in imagine co latur,Exo.ao.vt in Ethicis lib-î. copioïç oOc-dimus.Nequc eorum crrqfcm défendit,quod obiiciunt, fe in Idolocolendo non pctcarc, quia Idoliim nihil eft, i. Corinth.8. vçrf.4, 10.verfaß. Etfi cnim in fe nilail eft idolum, .in eorum tarnen animo, mente, ac intentio-nc,qui deuotè Sc. cû confeientia, imo cum opi nionc nu minis ad ea accedunt,Idolum eft, ait Auguft.Pfa.115.non tantum aliquid , fed etiam Deus, vel Dei Imago ; Atquc ita nçn tam rcs ipfa in fe fpeflandà eft, quàm eorum mens Si a{Feélus,qui idola ifta vencr3tur,ac proinje

Cap.I4«., I'SAGOGES GhRISTIANAB apparet eos peccare, atque ctiam grauiflimc. Itaque in eo à propria confcientia iudicantur. Cætcrùm Idolorûrh fcruitns, vt ait Auguft. Expof.ad Gal.ca.5.cft fumma amp;nbsp;vltima anima; fcortatiojpcr quam aduerfus Euangelium tam diiiturnum beiliim olim ab Ethnicis'homini-bus gertum cfl,addo ctiahodiegeritur à Pon-tiéciis. Ergo IiominiChriftiano fugiédam ef-'tc omncm Idololatriam,amp; omnia,que ad cul-tum idoli fiunt,oient, confirmant, ac illi fub-■fcruiunt, docet Tcrtull. in lib. de Idololatria. Acneprætextu quidcm vllo, excufatione amp;nbsp;^excmplo maiorum noftroru, vèl iuflu Magi-ftratus, vel quöd idolâ nó fint Dii, nos in ipfis jdoliis.i. Idoloru téplis intcreffe cultus gratia yoffe docet Paulus, i.Cor.8. amp;nbsp;Auguft. Serm.

in Matth. Sed ncque valet ea cxcufatio, A-nimo ab his idoîis abhorrco, licet firn in Ido-Iio prxfcns corpore. Nam totus in Ecclcfia 'E)ci elTe debct,R.om.io.v.io.Si intus eft, quod jyîdct homo, cur foris eft,ait Auguft,quod vi-det Deus? Chryfoftomus denique Homil.d. ,in Epiftola Pauli ad Roman, irridet eos Chri-ftiahos, qui putant earn demom cfle idolola-triam, fi quis Veneris,Martis, B3cchi,amp; fimi-“Es figmcnti imagincm habeat aut colat, non 'ctiam aliarum rerum,vti hodic hominuin vita ^finitorum imagines.

il Ætcrùm DéprimaIdolorum ori-/ ginc controucrfa quæftio eft,'id cil, A quo primùm Si vbi fucrint lilainuenta, amp;nbsp;deboc ipfoinceru fentétü fit hominum.Ac certè vcrum eft, para m rcââmquepietatem primùm àDco tra-ditam fuiffe Adamo,ab co deinde ad pofteros, donee humani ingenii vanitate Si ambitione ycrus Dei cultus corrumperetur. Poftea verö fccutacft impietas, amp;nbsp;poft impictatem nata Idololatria.Atquehoc vitium amp;nbsp;malum prius quafdam nationes, quafdam autem tardius in-Uafit. A^arro fcribit, teftante Auguftino, vc diximus,antiquos Romanos plus quam annos centum amp;nbsp;feptuaginta, deos fuos fine fimula-cris coluilTeicui confentienter fcribit Plinius lib.34. cap. 4. Natural.Hift. primum fimula-crum Romse æreum Cereri fadum ex peculio Spurii Caffii, qni regnum affeélarat. Perfæ o-mnino fimulacris amp;nbsp;femper caruerunt, atque ctiam Xerxes quum in Gratciam traiccilTct, amp;nbsp;in Gratcoram templis Dcorum firaulacra vi-diffetitempla Græcorum cremauit,quód Düs fieri iniuriam exiftimarct, vt tradit Cic.libr.

i.dcLegib. Scholaftici dicunt primam Ido-^ lolatriæ caufam füilTe Dæmones, feu Diabolos, qui fuis oraculis fieri idola prseceperint. Certefuit hominum tum infidelitas, turn va-nitas prima huius origo mali. In libro Sapié-tiæ autor quidem Idoli non nomipatur , pro-babilis tame ratio reddita cft,ex qua Idola nata videri polTunt, Sap.i4.v.i5.Epiphanius Tomo i.in Traélatu contra Hærefcs lib.i.fcribit

Cap.15. ISAGOGES ChRISTIAKAE natam demumpoft annuniudi bismillefiniu ætate Thara:,qui Abrahami pater fuitgt; Idolo-latriam,idquc fe ex vcteri patrü traditione ac-cepiflc. Qnam illc ætatcm »AX»;’z*uàz appellat. Putat enimÏÂXàfàf amp;nbsp;Græcos tam dctcftabilis mail primos authorcs fuiftcjatquc ab iis ad cç-teras mundi nationcs emanafte. Certè pafftin 'in EpiftolisPauli »äXwi' nomine gentcs amp;Ido lolatras contincri verum eft,Rom.i.v.i6.Tha-ram quoquc amp;nbsp;Abrahamum fuiffe primïim I-dololatras Scriptura teftatur Ichof. 24. v. 2. i. antequam ftngulari Dei mifericordia ad vcra cultus Dei cognitioné elTcnt traduéli. Et po-ftca Laban focer Jacobi Idololatra fuit, Gen. 3i.v.5O.Et in ipfa adcó lacobi familia fuifte a-liquam Idololatria: labem ex veteri cum Me-fopotamiis confuetudine,apparct Gen.35.v.5. Verùm dici poteft longè ante Tharæ tempora fuifte amp;nbsp;extitifle Idololatriat vcftigia,adeó-quepotius temporibus Enos,qui fuit filius Seth, amp;nbsp;Adami nepos cam pietatis corrupte-lam ortam amp;nbsp;natam circa annum Mundi 230. Gen.q.v. 26. quæ poftca adoleiierit: neque e-tiam femper à Paulo earn appcllationc amp;Ggnificationé obferuarijVt ïxxwdf pro idolo-latris fumat, Ró.i.v.i4.CoI.3.v.n.Ab Affyriis igiturpotius qua Græcis picnè orta cfte amp;nbsp;in Müdurn inueétâ Idololatria credibilc cft, ld quod etiam apparct ex Daniclis cap.3.poft annum Mundi 3400. Qiiaætaïc iam Rcgumvcl Deorum ftatuæ amp;nbsp;fimulacra adorabantur, nó tantum ciiiili,fcd ctiam diiiino cultu amp;nbsp;honore.Et notant ctiam gentiles ipfi à Bclo Baby-loniærcgc(quc aliicfleNembroth voluntjcx-cogi-

cogitatum hoc malum, id quod traditquo-que Scruius Honoratus in i. Æncid.Virg. ad hjEC verba,—Genitor tttne Belus opimam

Et quod omnes Getiles fæpè vno nomine appcllantur, fit quia totus Oriens ,ûc Græcè loqiicbatur. Ergo qui maxime ludæis inter Gentiles Idololatrse effe videbantur, il erant, vel izxk'»!' lingua loquebantur.

Certê ab ambitiolis amp;nbsp;curiofis futilibufque hominibus Grçcis maximè auéta eft Idolola. tria, amp;nbsp;in certos Canones pofiea digefta, cer-tifque regulis comprehefa ab iis, quos Poctas ^-.KÓy'^uf appellabâr,qualis inter eos Orpheus, Linus amp;nbsp;Mufeus fucrunt,qui primi Græcis amp;nbsp;Deos,amp; cuiq; Deo cerras fuafque ceremonias diftribuerunt ac diftinxerunt. Cæterùm inter Ghriftianos ipfos fuit viguftque vera religio plusquàmjoo.annosjquàmvllç in corû téplis amp;nbsp;cœtu piduræ vel imagines eiîent, aut rcci-perentur.Primus autem carum in tcplisChri-Itianis collocandarum amp;nbsp;habendarum autor fuit Paulinus Nolanus Epifcopus,vt ipfe feri-blt, idque futili de caufla , vt in templo Chri-llianorum oculos nugatorum pafecret, nimi-rum. At vero fucrunt imagines prohibit«, amp;nbsp;piélurç quoque inter Chrillianosfcôcilii Eli-iïeriniCan. 35) amp;nbsp;in Chriftianorn téplis inter— diftæhaberi. Gregorius verb Magnus carum rctinendaru autor contra Screnum Fpifcopû Mafïiliéfcm ineptiffimus fuit,vclnt aliarû mul tarû fuperftitionum,qôasvcl inEcclcfiam in-dujfit ipfe,vcl induélas côfirmauit.Vidc amp;nbsp;Au guft.llb.i.de moribus Ecclefic Cathol.

Orrô quum quscritur,vtrùm Ido-laamp; Simulacra à Chriftiano ho-mine tolli frangive dcbeant, Pri-uatus à Magiftratu diftingiiendus

eft. Nam Magiltratus, præfertim vcrô fum-musjfi fe ChrilHanum dici, amp;nbsp;meritô cenferi voir,Idola publico cdido tollenda,amp; fran-genda cfle fancietiatque non tantùm ercdum antcà Idolorum cukum eucrtet amp;nbsp;prohihe-bit,fcd omnem etiam in futurûeius mali rc-minifcendi caufam amp;nbsp;anfam præcîdct. Arque hoc principis fummiquc Magiftratus Chri-ftiani officium eft,vt apparet cxemplo Gc-dconis iudicis Iud.6.v.25. Item Ezcchiz Régis î.Reg.iS. v. 4. ItcmIofiæz.Reg. 25. v.^-Atque ctiam Conftantini magni, qui no modo Paganorum templa claudi iulfit, fed etiam Idola amp;nbsp;fimulacra dirui, vt/cribit Herrn. Sor zonl.lib. 2. cap. 6. Priuatusautem autfimili» priuato in ea re magiftratusChriftianus ( quà-i îcsfuntnon fummi, fed furamo in fuoterri-torio infcriorcs)Idolain fuoquidemfrangcre poteft,id cftjin priuato fuo loco:fcd in publico loco,aut in alieno ctiä priuato fundo amp;nbsp;loco frangere ca non debet fûmoMagiftratu vêtante. Quid igitur tunc fiet? Refpondet Aug, Serm,

Serm. 6. de verbis Domini fccunduhi Mat-thseum,amp; Epill.i29.itémque Ambr.Epift. 31; contra idola tune cft prædicâdumj eorum va-nitas amp;nbsp;malum dcmonftrandum. Nam vbi Dominus 1 dolii, id eft, loci in quo funt ido-lgt;,conqucritur id in fuo fieri, amp;nbsp;data afumma Magiftratu poteftas non eft,nóftmcillaapri-uatishominibus Chriftianis, vel inferioribus Magiftratibus in alieno folo amp;nbsp;loco frangen^ da. Illa cnim funt primum de cordibuS tol-lendJ. Nequeacerbeirafeendumeft iis,qui Idola per ignorantiamadhuc retinentfted pro lis orandû,vt Chriftiani fiant.Quod verb Do-minus prçcipit ludçis vt oîa idola Chananço-rû frâgerent, amp;nbsp;omnis Idololatriç veftigia tol lerétDent.u.v.z.parc rationê hodie in omnibus locis,populis, amp;nbsp;priuatis non habet. Nam tüc demum iuffi funt Ifraclitar ea tollere,plt;gt;ft-quam illius regionis pofTcirores faébi fuerunt» ac non prius , id quod priuatorum hominum Chriftianoru cauffam nihil iuuat. Item quod de lofia proferri potcft,i.Rcg.23. aliam plané rationem habet. Populienim illius confenfu, qui in ea parte terræ promifTæ amp;nbsp;Deo refcr-UVÇ habitabat,id à lofiafaélum eft,id eft,ido-la funt à lofia frafta.Ergo neque Ifraclitæ,neque lofias, qui cam Dei authoritatem fequç-bantur,vt priuati agebant,fed ex Dei vçrbo amp;nbsp;præccpto in iis locis, in quæ ius Ôc imperium Deus fibi non tantùm vt Deus: fed etiam vc fummus Magirtratus referuarat : ac proindc fumm« maieftatis iniperio parebant. Nam

Deus lutteorum non tantùm vt Deus con-fcicntiam: fed ctiam vt Magiftratus politiarót rcgebat,amp; erat inter cos peculiaritcr «juoquc funimusjVt dixi,magiflratus.Alii brcuiccr re-fpondentjlofuam in iis tantùm locis idolia e-« Hcrtiflc, quse ad fuum imperium pertincbantlt; Paulus igitur homopriuatus Athcnisquanuis ctiam Snimo commotus,amp;Dei Zelo ardens, tanren in vico Martis idola nó confregit, qux videbat oculisjAd.iy.v.a^.Quanquam vix eftj vt quum ea à fidclibus ccrnuhtur » non incale-fcant illi animo, amp;nbsp;Zelo Dei commoucantur. Quum autem Dominus rei amp;nbsp;loei, in quo i-dolum eft , permittit, amp;nbsp;vult fieri, amp;nbsp;poteftas frangendi àMagiftratudataeft, reus cro,ait Auguft. fi non frcgcro.Dc quo admoncre fuit idcircó nect(Tc,ne quis fibi ad imitandum co-rum faólu proponatjde quibus fcribit Eufeb. lib.Hift.fiiæ 8. cap. 5.ncmpè qui ediélum publicum in Chriftianos à Diocletiano Nico-mediæ propqfitum lacerarunt zelo quidc, ted qui prorfus non erat fecundü fcientiam,Rom. jo.v.z. lam ver^ó diruta Idola amp;nbsp;Idoha vtrum à Chriftia’nis reftitui debeant? Étlandata eA Mardi Arctufii Epifcopi conftantia, qui^cX Conftantini edicho fublataa fc Idola noluit rcpopcrc , nciubentequidcm poftea luliaiip Apoftata Imperatorc. Idem refpondetur ab Ambrofio Epift.zÿ. Sed quum ea funt aquo-piam fublata vel £ra£ia, quæ per principe tollere,amp; euertcre nó licet,quia priuata manu amp;nbsp;Ruthoritatc dcieda fucrunt,fiint, fificiubeat

Pnnccps fummus,cx cius, qui diruît, pcculio rcponcnda : quanquam ncquaquâ propterca funtldolaab hominc Chriltiano probanda. Ea igitur cur3,fiuc deponcndijfiuc rcflitucndi Idoli oninis ad Magiliratum pertinet,non au* tcmad priuatum, ne quia præcipiti animi fui motu in eo feratur. Greg.Mag. Indift. u.Ep. ƒ vert Det cuhora à cevtrntffis vobts Ujftdei fidorari con/picitisiQ}rlt;ifez»/?alloqucns Magifira tus, qui fc fidclcs vocabatjSi corû negligentia in tollendis !dolis,amp; idololatria manifcli c, ac nierito quidem aceufans jquum per fumnium Magiftratum id ipfis facerc licerct.

E R V s Dei Cultus vel inter* nus ert , vel externus. Internus femperfuit, vtidiximus,idem. .

Externus autem Dei f Vetus, cultus eft duplex. ( Nouus. ,Vetus Legis ccrcVnonias habuit inter quas fueriit pratcipua Sacrifiera. Ergo dc Sacrificiis legalib* agendij efl.NouusDci cult*externus eft is,qui in prç-dicationeEuangcliijSacramcnterum ad mini-ftratione, precibus ,amp; aliis rebus Euangclip ad Dcum colendum præfcriptis continctur. yeiùin,vt vterque Dei cultus externus diftiu;

Cap.iy. IsÀGOGES ChfîistiaÂab ôius intelligatur,propono fummatim quibu^ in rebus politns fit tum Euâgclicus Dei cultus externus; turn çtiâ Legalisfeu Ccremonidlis ‘ oliro fuerit.Ac Euangelicus quidéin bis quï- ' tuor videtur veriari,nifnirum

Lcgalis verb feu Ceremonialis Dei cultus, id cft,ExternuS Dcicultus,qui fub Lege feu Ve-teri Teftamento fuit, videtur quoque in his quatuor fuifte pofitus,nempe,

- Ordinariis,quæ fiebant ordi-I. Sacrificiis, \ nariô in tcplo à Sacerdotibus.’ iifque vel 5 Extraordinariis,vt ab Elia fa* ^(ftum eft facrificium.

4. Diltinctionibus externis à reliquis Ceti-busjvt vnas ludæorum popnlus vcrè Dei populus cfTe intcliigerccur.lüæ verb diRinótio— ncs poâtæ crût partim in veJîitu qui amp;nbsp;habe-bac firobrias:partim in viâu,quia certiscibo-rû gcneribus abllinebît Iudçi,quatcnus (âéli amp;nbsp;Dei populus crant.Cultum enim ludæorü amp;nbsp;difcrimcn ciborum illis prçccptû ad kgcm Cercmoniaicm,feu CwltuniDci cxtcrnûîûc temporis inftitutuffli refero : non auté ad Icgé coruin policicam. Porro multa inter ludæos fuerût cadé amp;nbsp;Sacrificia S: Sacraniéta,vèlut A gnuspafchalis, amp;nbsp;Hirci illi anniuerl'arii duo, amp;nbsp;omnia ilia denique quç Hebant ad altarc fn-crificiorumjfçd diuerfa rationc vtrunquc:Sa-crifioa nimiru crant ratione adlionis feu ma-étarionis.QÀüd enim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Latini dicûr,

amp; Græci 8wtlt;x, Htbræi dicunt »»«ff^re.i.occi-derc,non quidein odio , non item ex iiiiufta canfa:fed ex iufta, net tarnen vefeendi gratia, Actor.io.v.15. fed Dei colendi, rcatûfque fui coram co publiée teftandi caufa. Ergo ea Sacrificia ob iftam rationera dicuntur. Sacranié ta verb eadem diâa funt,rationc fignificatio-nis amp;nbsp;finis , quoniam ilia CHriftum futurum, eiùfque dona falutaria fignificabant ludçis ac rcpræfentabant.Breuiorcs verb crimus in vc-teri cultu Dei externo cxplicando, proptcrca quyd Caluinus in Harm.q.libroru Mofis , 8c Beza in Lege Dei àfe collcbta illû cultû ordi-nc 8c merhodicè tradiderut.Côfifiit ante tota illi’traciatio inhorûfexcapitÿ cxpricatione.

.,6 Quomodo offerri,id cfijquo ritui Sednos hic tantiim breuiter de facrificiisa-gcmus,quæ fucrunt praîcipua illius veteris amp;nbsp;ceremonialis cultus Dei pars. Tcmplum fuit apud ludgos pignus fingularisDci erga ipfoi fauoris, facramentum corporis Chri[ti,amp; fignum extraordinariæ Deipraefentiæ : imô e-tiam velue pignus illius facræ amp;nbsp;inutuæ Del Si ludi'oruiTi inter fe coniunQ-ionis inconta-minandré Hebr. 9. vnionis item fijei inter i-pfos ludæos fuitfignum. Sacerdos Magnus fuit typ’ Chridi vniei nofifi coram Deo Mc-di3toris.Htb.8.amp;: qui ornatus in cius facerdo talibus veftibus requirebatur, crat internx il-fius fanólitatis amp;nbsp;thefaurorû ( qui in Chrifto hominc funt,Col.i. ) fymbolura S: fignifica-tioiittmque illius internæ fantSitatis, qux ab' jpfomet fummo facerdote requirebatur,fa-cramecum amp;nbsp;admonitio.Cærcmoniæ amp;nbsp;ritus' éerti fucrunt amp;nbsp;in vnoquoque facrificio offe-fendo pcculiarcs,Hcb.9.v.io.vt ex illis fingu-loru facrificiori'iritibus cuiufquc finis diftin-ctus,ratio amp;nbsp;fcopus intclligcretur : amp;nbsp;vt ex ta jhultiplici varietate,quç ludçis'fub Lege prç-fcribebatur,intelligcrcmus, quanta fit noftra iam libcttas,amp; quàm fit Icuc noftrû onus fub’

; nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L I B E R I I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IZi

'Euangelio, Adorj5.vao.Mat.n.T.3o.Dcni-quevc intelligercnt omnes amp;nbsp;nos, amp;nbsp;ludæi, quàm graue onus fit pcccatuçn, quod totriti-bus, tot labortbus , tot modiS amp;nbsp;ceremoniis effet expiandum.

primum de hac voce SACRIFICITM. Vando cultus Dei olitn in vctcri Ecclcfia iacrificia præcipuè Iiabe-bataiunc etiam, qui cultus à nobis Deo exhibctur, fæpe nomine Sa-crihcii lolet dcfignari, de Sacrificiis agamus. Nam etiam in iis ipfis Gentiles veru Dei cul-tum,dû fuos dæmones colcbant,funt imitati. Ac primum vox ipfa S«crtficii, vndc fit cxpli—, cctur. Veteres Latjni rem facraniamp; diuinam faccrc facrificare dixcrunt.Etfi enini homo fa cit facrificium,atque is quide mortalis,tamen propter eum cui fit, amp;nbsp;finera , propter que fit f4crificiu,cft amp;nbsp;appcllatur res facra Sc diuina. Sacrii à Sacrificio difiinguit apud Latinos vir iioflræætatis cruditifi'.Iofephus Scaligcr,ol!c dttque in notis fuis in Sext.^Pó'peium in voce res diuina,quæDeo fit infacro loco, diciturfacrura,ait illctat facrificium etiâ in loco non facro fieri apud Latjnospotefi.No-nius Marcellus etiam facrum quoque dici à Latinis fcrjbit,quod eft fcelcratu amp;nbsp;extra ho-minura commercium.Inde facer feurra, auri facra fames: facrificareautem ait idem effe, veniam quoque pct,crc. Qjævero Ifidoru? lib.ó.Etymologitïn tradit, hîc prætcrmitto.

Cap.iS. IsAGOGES Christianae Græci veró Svaay appellant facrificiiini nó i»»' TÎÓilnt'jVt putat Theophraflus, fed àw Ti ^vu-iè.-#z4t79f .Nam antiqui homines Grçci Si Gétiles, qui primi piè amp;nbsp;dcuotè Su^'ai Diiï obtulerut, vtaic l'hcophraftus, flores amp;nbsp;pauxillum dc-cerpti fœni,aut alicuius akcrius rei in terra gc nitabilis,partem inaltuin,amp;cælum cleuabât, atquc Uiis offercbâtipofleà cremabât.Itaque à fnffitu amp;nbsp;thymiamatc, thyflæappcllatæfûr, qiiæ lacrificia dixerunt Latini. Poftea autem cœptnm cft , ait idem , pecudes immolari Sc iiigulari, quod iniiétum Pythagoras grauiter rcprehendcbar,vt fcribit Otiid.lib.i$.Metam.

N ec faits eß,tjuod tale nef as comitttturdpfos inferipfere Deos fcclem noméfKjftefHpernum C£de laboriferi cred'snt gaadese iuuenci. Sed ille ipfc vndc Si curprirnùm,amp; à quo inftîtu-taeflent pecudtim lacrificia amp;nbsp;inaftationes non intclIexit.Hcbræi autem primùm in généré vocant 031,id efl maftarc , quod Latini facrificarc,^amp; Græci diciint. Diflertauté à n3D quod cft fimplicitcr iiigiilarc.Nam 13^-bachclt ctiam iiigulatam hofliam immolare Deo vcl Idolisifcd ludæi variis quoque no-minibus facrificia appellant,arque vnûquod-^ que eorum genus fuoamp; proprio nomine di-flinguunt,quod nulla gens alia potefl. Vtî c~ nim vero Del cuitu, veraque pietatc reliquas mun-Ji nationcs fuperarunr,imô folum verum Dci veri cultû ab ipfo rraditi'i habucrûr,it3 8c nominibtis amp;nbsp;appcllationibus propriis cultui Si rcligioni Dci abundant.A ritu autc facrifi-cantium

cantîiim amp;nbsp;offcrentium, qui in cælum fuüm munuseleuabant, tanquam ipfi Dco porrige-rent, dixcrunt facrificium , nonn nonnun-Quärn«

TI Sacrificii voxamp; fignificatîo la-tiflimacft , ita gcncralilfinia cius definitie fit oportet. Eft igitur facrificium omne opus quod agttiir, vt lanéta locietate Dco inli^reanuis. Ergo rc-ferri débet ad cum finem,quo verè beati efle poffuinusjvt fitlegitimum facrificium,débet-que nos Deo coniungerc,non autem diabolo. Vnde paganorum amp;nbsp;gentilium facrificia me-ritodamnantur, per qua: initur focietas cura dæmonibus.i.Corintb. lo.v. 20. Deut.32. v. 17. Item facrificium eft opus noftrum , quod Deus ipfeexigit fibi à nobis dari amp;nbsp;offerri. I-taque qui facrificat Deo donat, amp;nbsp;eu ad fe in-uitat. Qua rationc Sacrificia à Sacrametis dif-ferunt, quôd facrificantes Deo offerimos, de co ipfo videlicet quod Deus ipfe nobis prior dédit, facramenta célébrantes accipimus ipfi à Deo,quod nobis offert. Ergo qua; differentia eft inter dare amp;nbsp;acciperc, tanta eft inter Sacri-ficium amp;nbsp;Sacranientum, i.Cor. ii. v.i4.Roin. 12.V.I.

rjs traciationis caufa omnia qnæ funtlegiti-rjia facrificia in duo generadiftingucmusin f, . , fVetus olim Ecclefia vfa vniuerium,item- \

que in ea quibusj ^oJa amp;nbsp;Chriftiana Eccïe fia ctiamnû hodiè vtitur,de quibus eft ordinc 4icendum,amp; figillatim.

VIA igitur aliis facrificiis in Deo piè colendo vetus Dei F.cclefia eft vfà,quàm quibus hodie licet, pri-mum de listraclemus, qnçin vete riamp; ludæorû Ecclefia Deus à populo fiio fibi dari exigebat. Ac quia futurum venturumque Cbriftum illi expcótabant ( ad cuius aduen-tum vfquefub pædagogia ludxi continebart-tur, amp;nbsp;Chirographis fuâ ad mortem æternam condemnationem teftabantur, Col. 2. v. 14.

Gal. 5.V. 14.) idcirco pluribus amp;nbsp;rudioribiis pictacis cxercitiis, tanquâ infans adhuc populus,Ecclcfia cgcbat, amp;nbsp;à Deo qnafi pro putrill populi captu inftriKbatur,Gal.4. Iraq; babuit niulta amp;diuerfa fux cum Deo rcconciliatio-nisamp; pacis teftimoniaSc pignora. Quæ pax quia fine morte amp;nbsp;(anguine apud Dcum qyæ-ri nequepoteft, neque potuit ( eft cnim mors peccati mcrces Rom.6.v.23.)idcirco ca facrifi-cia habucrunt.Iudæi,quæ veram madationcra Si fanguiniscffufioncra rcquircbant,quoniam adhuc crat futura Chrifti mors; quibus hodie poft Chrifti aduentii amp;nbsp;mortem nobis vti nc-qaaquam licct.Reliqua quidem facrificia,qui-biis ctiam hodie Deo placemus , ctiam vetus Ecclefiababuit (quales Pfalnsi, Eleemofynæ,' amp;nbsp;Gratiarum adioncs ) fed nos hicea tantum pcrfcquimur,in quibus nos ab illis diuerfi fu-mus.Illa igiturquanquam non omnia mada-tiones amp;nbsp;immolaciones crat.Nam Suffitusfeu Thymiamata, amp;nbsp;alias Oblationcs Hebræi ve-tcres habucrc,in quibus à nobis diffcrunt)vno tarnen Sacrificii nomine fæpc hæc omnia ap-pellabuntur, quia Latinisgeneralis eius figni-ficatio eft. Cætcrùm ilia quæ generaliter di-cunturSacrificiaveteris Eccle(iæ,non vnius generis amp;nbsp;modi crantzfed diftingui dupliciter pofliint.Ac primùm quidem fic ex reipfa,quæ óffercbatur,formaque facri(âcâdi,facrificia di-» ftinguuntur, vt alia

Cap.2 I. ISAGOGES ChRISTIANAE , I. Gü^'m ma^ntiones, appcllen j Gv(iii.fgt;M-m fuffitus, tur ƒ 3. îibatiôesfeu libamina, oblationes.

C GvatM fimpliciter facrifi-j cia, fiueimmolationes, I nbsp;nbsp;è quibus aliquæ partes,

In generc igitur0v?/lt;i eft facrificium feu ma-ftitio vidimsE à Deo fieri præceptæ ad ipfius honorem. Simplicia facrificia appello ,qnæ nuHo alio proprio nomine 3ppellantur,vt óm-i(5tu7«MÄT!t:red crât irnmolationcs p^ciidû pront lege Dei faccre licebat, amp;nbsp;populus id iiibcba-tur : ex quarum p.irtibus etiam ipfi offerentes in tempio coram Deo epubbantur. Hoe ita-que nomine vocantur omnes omnium anima-liiiin,qijæ facrificare licuÏt, ïmmolationcs,vbi tota hoftia non adurebatur, fed pars qua’dam vel facerdoti Deo opcianti,vcl ipfis offerenti-busex Dei iufTa, amp;nbsp;legis præfcriptione ferua-batur. Porró illæ fiuc immolationcs o-mnrs fi'bant f tper altari ænco facrificiorum. O'x-:/^v7w«Ä7«.id cfi,holocaufta,funt ca facrificia, tn quibus iiigularæ pccudcs cx Dei præ-fcripto toræ acpmrfus adolebantur, adure-bapturquefuper hoccodcmaltari.Hoc facri-ficiorom

jficîofiim dicebatur Ht braicc golah Holocau-flqm, quia totu euantfccbat, amp;nbsp;afeendtbat in eçlum perfurnos,in quos redigtbaturjquia to turn crcmabatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funt fufFitus,amp; a-

romata,amp; quædain tt rû,quç anima caret, ob-lationcs , quæ in altari Thymiamatis adolebâ tur,quart! reru nidore fibi gratu elTe teftaba-tiir in lege Dominus.Fuit cnim aliud thy mia-niatu,aliud facrificiorualtarc. Sw/cu.i.liba mina funt liquorcs amp;nbsp;confperfionts , vti vi-num,fimila,olcu!nquc, quæ in altarc, amp;nbsp;capufc vidimæ immolandçinfundcbatur à facerdo-tCjiulTu Dei, vt illi gratum effet facrificium. nejy^spsu.i.oblationesjquæ ab Hcbræis Min-cha yocantur, funt rcrum quidem inanimatarum dona Deo oblata, fed quæ in altari facri-ficioru veltota,vel ex parte adurebantur.Siint vcrohæc facrificia farinacea, vti Lagana,amp; Placenta*,aut Primitiæ.

Alia autem Sacrificioru diuifio eft ex can-fa,proptcr quam fiunt Dco,ilt;l eft,ex fine propter quem offeruntur: vnde facrificia aliafantfW‘T’'*î^’ ,

( Lucnarritica,8u;^«£lt;S7;(£t. AtExpiatoria quidcm(quia,vt cum Deo recó ciliarétur Fideles,ficbant)omnia fanguinis ct-fufionem requircbant. Nulla enim fit fine fan. guinc CÛ Deo cociliatio noftra, nequepccca-torum rcmifsio,Htb.9.v.22,Illa autem expia-toria facrificia fiebant in veteri Ecclefia(vti amp;nbsp;Euchariftica quoque

Nam poterant offerri facrificia fiue Expja-toria fiuc Euchariftica tantiim ab iis,qui erant membra Ecclefia:, Lenit.2z.vcrf. 25. Ab eius autem manu,qui effet alienus ab Ecclc-ffa,nonaccipicbatur facrificium à facerdote. Poterat nihilominus al^ Ecclefia tota, vel à membro Ecclefiæ facrificium offerri Deo pro falute Se profpericatc extranei 8i infidclis hominis, atque etiam ipfius fumptu vt apparet, Efdr.ô.v.io. Ipfephus lib.2. de Bello ludaico cap.17. fcribitfuiffc in tempi® ipfo facrifica-tum à facerdotibus pro falute Cæfarû Roma-norum.Euchariftica autc duntaxat pro iis qui non erât Ecclefiæ mébra,potHiffe offerri Deo ab Ecclefia puto; Expiatoria verb facrificia nô puto potuiffeofferri.Cæterùm illa expiatoria offeruntur lt;nbsp;Pro peccatoab co eómiffo, in vniuerfû vel lt;nbsp;qui offert,

Græci dicunt , vt vcrtcrcs 70. interprétés, mùuuaigt;riaii iy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hebraei

autem fuis verbis, atqueiis propriis dicunt, TOtânn amp;nbsp;otünn. Kimehi facit diferimen inter bas voces auonof, qass dicit effe iniquitates, quæ deftinato committuntur, □♦Nt£in Chatait» i.peccata quæ funt propriè errata,per errorem admiffa,Leuit.4.v.2.amp; PefihmmÀ, rebelliones

fcu præuaricationcs obiHnatam in pcccando peruicaciä demonfirâtes.Quid auté verba hçc. Haafchamamp;i Ortófignificcnt, quibus vtitur. Scriptura in horû facrificiorû cauflisexponé-dis ipfe dicam.In qnö vcniain tarne mihi dafi poftulo ab omnibi'S.Nam Hberair cuique fuä relinquofcntentiam.Quid hîc pcccatum,quid ,, hîc dclianm vocetur , amp;qtiomodö fint diftiu, guenda hæc duo vocabula j non tarn mihi vi-detur ex Latinis Sc Grçcis, quam ex ipfis Hc-bræis difcendum.fepc enim duæillæ voces c-tiam inScriptura c5tunduntur,(æpè etiam di-, üinguuntufjVt hoc loco.

Quidam autem cxiftimant Nünfquod Graeci âutipT/ay.Latini pcccatum dixerunt) nomine grauiora fcelera contineri. Voce autem otONil (quod Gra:ci veriunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Latini verb

delidum)minora amp;nbsp;Icuiora criminain Deura . amp;nbsp;in homines. Ego contra fentio, nempe vo-cabulo Haafcham grauiCfima quæque pcccata figiiificari: vt voce Çathah kuiora peccata feu dclifta. Atq; mcæ fententiæ hæc duplex ratio eft. Prima , quod pro Haafcham vidima mas tâtùmgt;nô auté foeinina offerri potcrat.At pro Cathare amp;nbsp;pcccato etiam fœmina poterat offerri. Apparct ex Leuitic.cap.5.v.i4.Vndegra-uius fuiffc crime in Deii oportet, quod maio-ripretio æftimabatur, amp;nbsp;maiori viftima cx-piabatur.Secuda auté ratio eft, quod Chriftus faftus dicituf pro nobis Haafchma ab Efaia ca.55.Quo noîe teterrimi feekris amp;nbsp;grauilfimi ? pro.nobis pœnâ luiffc,amp; hoffiâ fadé cum effe demonftrari certu eft.Ad qi'éautcm hùius rei diiu4icatio pcrtitiueritj vttùin faótü, pro quo

Cap.ir. IsAGOGES ChristAnae ofFerretur,^rtct Haafch5,an Gathah, amp;nbsp;nimi-ru effet ne ab co,qui offercbatjhoftia pro pcc-cato,an pro deliAo ofFcrenda. ExilHmoiudi-ciû eius rei pofitu m fuiffc in liber cuiufq; offc rctis, no aute ipfius facerdotis æflimatione, amp;nbsp;cófcicntia, vtrùm fuum faâü Gathah,an verb p'otius Haafcham cxiftimarct amp;nbsp;effe cenferer, Vtienim volcns amp;nbsp;no coaftus pro cooffere-bat,ita feipfu diiudicäs æftimabat fibi effe vel pro fuo Garhate, vcipro fuo Haafchmateft-crificâdû.Neq; cnim hçc facrificia iridióta effe cuiquâloco pœnæ à Magiftratu : vel publicæ pcenitétiæ à Sacerdotc puto, led ab vnoquoq; fufcepta,proutDei Spiritu int® agebatiir,amp; fee lcris fui metUjamp;cofciêtia: ^prîç iudicio impel lebatur.Et hçc quidé deSacrificiisExpiatoriis.

Eucharifticum autcrn(Græca enim voxeft quæHcbrxis dicitur Lcuit. y.v. u. nni Q”o'7Wn .i. facrificium pacificum feupro-fperitatum, multis de caufis fiebat. Sine enim quid à Deo Içtuni profperurnque petendum cracpriuatim vel publice tfiue bencficii à Deo accepti priuatiin, itéinquc publicè, nomine Çratiæagendæ effent: fine fuam pietatem pro-làtebantunfiuc vota fua ficicbant amp;nbsp;pcrfoluc-bant, fiebat facrificium cucharifticum.i. gra-tiarum adionis. Vndead hoc genus facrificii votorum perfolutioncs,primitia:, ôc dccimat, quæDeo offerebantur,rcferri poffunt,amp; quç-cunqucaliacx priuata animifui pietate quif-que Deo offcrebat.Huius autem facrificii Eu-çhariftici fuit genus duplex.

mes ofFcrebantur,vt finiila,oleum,vinumUiba fiueplaccntæ. Atquehoc pofttemum genus facrificii Euchariftici fuo amp;nbsp;proprio nomine ab Htbræis diCebatur, vti monuimus,nnJO,i. facrificium feu donarium Farinaceum. Et ilia quidem tarn varia Deus ordinauerat olim lu-dais no propter fuS vllarn i/uuaujur, aut ino-piam,aut gullum : fed propter humanam fra-gilitatemac duritie, quemadmodu Cbryfoft. ait Hom.5.de Laudibus Pauli, nimirum vtin officio homines contincrcntur,amp; dé fuis pcc-catis multis diucrfifquc modis admoncretur, CAP. XXII.

œ^^Lufquàm profana fententia eft, fi ) Va quis exiftimet Dcum cædc ic fan-pccudû per fe deledatu elfe, criicnta facrificia exe-gifle à populo.Nam ne ipfe quidc Pythagoras homo profanus credidit Deos cæde animaliû gaudere:amp; üla fanguinis fiuc humani,fiuc bel-luini appetitio plus quàm pccuinam crudeli« tatem fapit,innatamquccorum animis arguit, qui huiufmodi rchus dcleôlantur. Quod vi-tium in gécilibus hominibus velut Cyro Per-farum rege,Caligula,Claudio,amp; NeroneCæ-faribus reprehenfum cn,nedum in Dco. Item plus quàm gentilis blafphemia eft, fi quis pu-tet Deum nidore pinguedinum Ifa.ôô.v.j.quç inalrari adolcbantur, per fc fuilfe recreaium, quem ti’crum nidorem nemo noftrum patié-ter ferre pot cil :vel deniquefuffitu , vel odorc

Cap.2î. ISAGOGES ChRISTIANAE vint, amp;nbsp;thymiamatis inccnfi nutritum fuiffe», ctfi façrificia dicnntur panis Dci,Leuir. 22. v. 25. amp;nbsp;idcirco poftulaflenidores lîbi fieri, Ifa. 1. V. 13. caque facrificia non cruenta à populo çxegifle. Non eget cnini vllo viftu Deus,ne-■qucctiani,fi quo cgeret,à nobis emcndicaret, Pfal.^o. V. 12. Q^inobreni alccrius cuiufdam rci maioris,fanétiorifquc rcfpcâu amp;gratia o-mnia ilia facrificia fibi ofïcrri,ac grata elTc Deusteftabatur.. Vndein omnibusfacrificiis falcm adhiberi voIit,Lcuit.2.v.i5. vt indicarct alicno,non autcni proprio faporc amp;’ gratia ilia facrificia omnia fibi çommcndari. Qiiare igicurilla vereri præccpir Ecclcliæ Deus? Veteres Scriptores Ecclefiafiici duascaufas aflê--runt è quibus Prima hçc efi,vt fcDeus bis cæ-remoniis, amp;nbsp;boç cultu à Diis gentium difeer-nerct. Etfienim Diis gentium facrificabatur, tarnen ncque iifdem viâimis, ntquccodem ritu,quo vero Deo.Imo verô ctiam Deus voluit, vt qu^ ludæi fummo in honore apud Æ-gyptios tlTc viderant, ca fpernerent, neue fibi immolarent, interdix it, vti fcles, crocodilos. Secunda caufa cfi',vt lufiinus Martyr tradit,nc ipfi ludæi Idolis facrificarc afi'uefccrcnr,more cæterarû,Gentiû fibi vicinarû.Ergo amp;nbsp;ipfi fua facrificia haberec,quibus feniircnt Dco. Veru. melius amp;nbsp;apcrtiusdici porcfi,duabas de caufis facrificia à Dco cfle primùm in Ecclcfia infti-tuta. Primùm quidem, vtin illis pietatis fua; amp;nbsp;diuini cultus cxcrcitiahabcrcnt pii homines. Fucrunt quidem illatanquâ rudiora fan-ditatis ihtcrnæ elcraenta * fed tarnen nidi ad.7 ■ hue

hue amp;nbsp;infanti Ecclefiæ neceflana,atquc ^âcra-nienta,amp; documenta diuinæ voluntatis, quæ cos fanótos amp;nbsp;puros, amp;nbsp;intcgros , plenófquc fide fibi pofccbat. Secundo autcm , vt de fu-turo Mediatore Ecclefia admoncretur, cuius voluntario facrificio amp;nbsp;morte peccata expian-tur amp;nbsp;dimittuntur apud Dcum. Eft autcm is lefus Chriftus, cuiusfanguis fuo tempore femel cffundendus erat,vt Deo Ecclefia rccon-ciliaretur. Ergo huius fjcrificii futuri il Ia an-tiqua in lege Mofis inftituta figna amp;nbsp;facramc-taerant,Heb,9.v.i5.io.v.9.Non erat igiturab-furdum quod hominibus ludicium mortis,cut funt per peccatum oBnoxii, fubiiceretur ante oculos, amp;nbsp;per facrificia,quæ ipfi oftcrebant,fe co iudicio dignos elfe cognofeerent. Sed loco ipforum hominum rcorum fubiiciebatur ho-ftia.quæ occidcbatur,donec vcnirct,qui morte fua nos omniaquenoftra peccata redimerct,' nimirum lefus Chriftus,i.Ioan. 2.v. 2. Atque hæc mens amp;nbsp;hie finis fuit veteram legis facri-ficiorum,vt Chriftum Col.i. v.10. i. Cor. i. v. 30. moriturum pro peccatis noftris teftaren-tur. Vndeex co fine potiffimùm à facrificiis paganorum differebant. Paganorum cnim fa-crificia mcrae cædcs amp;nbsp;fuperlHtioneserât,quæ difplicebant Dco,quia in fidem venturi Chri-flinonfiebant. At illaEcclefiæfacrificia fide fiebant, amp;nbsp;in fpem futuri Meffiæ feu Chrifti»quot; Heb.n. Ncque enim ex opere operato , quodi Vocant, ilia valuerunt,Ifa. i. amp;nbsp;66. neque ipfa pcrfepcccati noftrifatisfaóliones craxit,Heb. jt.v.^.fcd in vim futuri Chriftilacrißeii opérai

Cap.n. Isagogès Cmristianae bantur,amp; Deo commendabantur, Hebr. 9. V. z^.Apoc.ij.v.S.Ncque veró ciuilitcr amp;nbsp;carna-liter illa facrificia ludæos purgabant.i.exime-bantàpœna ciuiliamp; politica fi quam nieriti erant propter fua peccataifcd fpiritualiter tantum cos iimabant,qi)oniam trant di'iinç pro-miffionis pcccatorum remilfionis (qiiæ cft perChriflum)lac(amenta.Ergo certam vtnia: fiduciam patres in lis fymbohs à Deo habc-bant accipiebantque, Jtaqiie dicuntur facra-mcntaliter expiaire coraro ithouah,Leuit.6.v. y.He.p.v.i^. Nam ab ipfo in lege ad eiim fine erant inftituta, rt eflvnt gratuits remilfio-nis pccatorum,8£ fus erga Eccicfiam promif-fionis telTcrs, facramenta , amp;nbsp;fymbola certif-fima. Quin imo ctiam, ante Icgem qui ficrifi-carunt,amp; iuxta Dei voluntatem id fccprunt,h-dcmquoquein futurum Mcffiam Clirillum habucrunt. Ergo dicitur Abel fidc facrificaifc Hcb.ii.v.4.Nam quod oft'crtbat,gratum alio-qui Deo elTe non potuilTet, fi præter eins ver-bum amp;nbsp;voluntatem Abel lacrificaffct, Sc nifi ChriftiMediatoris refpedu,qui venturus erat obtulifletjfalutcm in co fperans,Gen 49.v. i8. ï«Sam.i5.v.a2. Fuit igitur amp;nbsp;Abdis Sc Nox Sc Abrahami mens ante Icgem cdoda informa-taque legitimum Dei cultum in facrificiis co-fiflere, qns promilTum ChriClumJd cfl, ven-turum Mediatoreni dcfignabant.Itaque in fi-defacrincarunt.Quanquäautcm non Jegimus nominatim fic ante kgcm cuiquam præce-ptum clTc à Deo Sacrifica raihimmê id colligi-raus

mus, Vel ex CO , quod Euangclium amp;nbsp;gratia Dei de fide in fidem, amp;nbsp;xtatc in ætatem (cm-pcr rcuelata fuit,Rom.i.v.17. Et Deus cum ciikum fibi placere teftatus eft ipfis patribus, ipfc poftca approbauit lege fua. Gen. 22.v. 2.13.12.V.8.35.V.14. Quare verc dicitiir fniffe illis præCk ptum à Dco,vt facrifiearent, ficque euni colcrcnt.Nam per vifioncs,amp;: per col loqiiia cum Deo,amp; quafi de manu in manum tradendoa primo patre Adamo, ritum hunc facrificandi acccpcrunt, Sc Icgitimum pro eo tcporcfuftTc Dei cultu intcllcxcrunt.Vtcun-que certe à Deo hoc patribus innotuiffe certif fame confiât ex Epifi.adHcbræostota cap.n.^

De Rebtis,(jUài tum in Sacrificiis., turn tn Oblationibus offerri Deo exipfius DerbopotueruntÇub vetert T'effa.tnento.

BVplcx in vniuerfum genus cofti-tui poteft Oblationis,quç ex vete ris legis præfcripto fitbat Deo. Ac in genere Oblatio ab Hebreis dtcitur Çjai ban,cuius faciunt ex lege Dei fpe-, ties duas,nimiru Zcbacli propriè5«lt;r//j««wî, amp;nbsp;Minebab, vt diximus.i.Donatiuu feu oblatio farinacca, qu.i: ctiâappellaturnonnunquâ generaliter Sacrificiû.De Thyniiamatis, quæ Deo offerebantur,nihil hoe loco agimus. Nâ quod Üdem Hcbræi difiinguût quoque facri-ficia in ignita,id cfi,quæ igni admoucntur,amp; iniiciutur;amp; non ignita, quæ non imponutur

Cap.13. IsAGoGF.s Chris TI ANAE igni feu foco,re6tèqtiidc diftribuüü,vtapp3T-ret ex Num.c.i5.Scd magis ad res eas,quæ of-ferebantur , explicandas apta videtur prior diiiifio.Ergo Zebach nomine Sacrificia pro-priè divla funtiObiationes Deo faâæ reiü a-nimatarüjvcliiti C^adriipcdfi amp;nbsp;Auiu ex ipfi* DciiufTu. Minchaverö feu Oblationcs pro-priè diétæ fût dona quoq; Deo oblata,fcd rc-rii inanimatarü.cx ipfi’ itidcDci præfcripto. lâ vero in facrificiis Animalia quæ Deo pro dl ucrfa facribeii rationc,oftcrri debucrunt,fuc-rut partim Quadriipcda Animalia, partim Ä-ucs. Pifecs enim Deus noluit fibi ofFcrri,non qiiód amp;nbsp;Pifecs quoque non condidcn'’t,fed tö quöd extra aquâ non viuat(nibil auté mortiiu ex animalibus offerri fibi Deus velit ) tûetiâ, quód ex Serpentü gencre céfentur Pifces. Ser pentüaiitc genus vniucrfum quódamodo da-ninatu cll à Deo,proptcrca quód pér ferpen-té dcceptLis' fuerit homo, fuittpic ftTpens or-

DiabüIijGcn.j.Ncc verb more Latinorum hîe Scrpércs ab Anguibus diftinguimus. ('Nam hiLatinis aquci funt,illi terreni^Nam Anguibus qiiàm fer^entibus fimiliorcs videtur pifecs.Q^û igitur fint ciufdcm^encris Pifecs, cuius amp;nbsp;fcrpéccs malcdióti à Dco,Gen.). noluit Deus il lud animaliû genus adhiberi in fiólis facrffq; rebus,ae faerificiis’fuis.Verùm tarnen Gentiles Diis fuis facrificarut quoque pifccs,vci amp;nbsp;rcliqua animalium genera. Vndc Deus Syrorû amp;nbsp;Palæfiinorü fuit Dagon,di-Zlus àfimilitudincpifcis,quapingcbatur,amp; à‘

Pifcibusjqui illiofferebâtur quoque in facri-ficiis.Dcus igitur diincaxat qQadrupeda(quæ funt pcrfcâifiîma animaliiim genera)amp; Aucs fibi in facrificits offerri voluit.Ac guide Qiia-drupeda trium gencru, nempe ex Arnietis fine ex inaioribus pecoribus,£o«e/,Z^«cclt;i/,r'/* r«/d^.Leuit.i,v,22, Hoe genu« vocant Hcbræi generaliter Bakar.i. Maiorcs hoftias amp;nbsp;pecu-dcs, De Tauris autem offcretidis nihil nomi-natimpræccptum videmus in Lege Deiflicct Taurus dicaturapud Latinos maior hoftia) quoniam eft fcrox animal, ncc valdc fimile Chrifto,nifi propter robur : vnde Taurus facile tradari ac madari fine pcriculo hominu non potefi.Tarnen quit inEpifiola ad Hi br. 9.V.13.c.10.V.4.inter légitimas facrificiorii vi-dimas enumeretur Tauri, non dubito quin ii quoque legitime offerri Deo potucrint,(i d in cxtraordinariis,ac folennioribus primtim ma ionbufquc facrificiis ac folennitatibus. Nam Deus præccpit Gedeoni vt fibi Tauru fepte-nem offerret,Iud.6.v.25.in dcduccnda arca:i n CorOnatione Regis Solornonis Tauri faci ifi-c^ti fi'it.i. Paralip.i5.v.26.29.V.21.amp; aliis locis. Quod exemplum aliipotiea funt imitati.Secundo loco de minoribiis pecudibusf quas Hebræi voeât Tfon generaliter,Num.i5.v.3.) ctiâ fibi quadrupèdes pccudes offerri voluiu Ilie verb funt duplicis generis,nepe vel Oues, vel Caprx,Leu.3.amp; 6.amp; 22.Ac quide de ouiu generefqiiæ fpcciali nomine dicutur Tfaonj ‘vidimx clTc polfunt pro rationc à Deo pi æ-fcriptajO«lt;r tp/a,^^nnf, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Artes-, Leuit.5.

Cap. 25. ISAÇOGES Christianäe De Caprisauccm , aut caprino generc ('quod IV dicitur ) vidimæ quoque offcrri pof-fiint cx facriHciilegeàDeoprçfcripta,C^^iex, Içu Hœdits,Htrcus,Capra.QA^zcx2\itc,^\ii^'i~ câpræ,Ceriii aut Dainæ(licct ißi cicurari pof-nnt)non oft'eruntur D.eo in facrificiis pro vi-ôtim3,quoniâ ifta fût natura genera animaliû fcra,amp; inclomita,qi)æ nihil cum ChriRi ( que facrificia repræfentabatJmanfuetudine habet coiT)miinc..Porrö de Auiuin gencre offerri in facrificiis poterant duntaxat Turturcs,amp; Co luiiibi,raitiffimçauium fpecics,Leuit.l.v. 14. Reliquæ enimvel feræ , vel immundæ cen-fcbantiirex Dei ipfius definitionc.Cætennn Rue viélimæ cx quadrupcdib*,fiuc cx Auibus Offericntur,hæc quatuor obfcruari oportuit.

Primiitn, vt viftima viua offerreturab eo qui câ donabat Dco.Na earn viuâ adducebat vfquc ad oftiû tabcrnaculi, aut atrii Tépli in quo crac altare Holocauftorû, non auté mor-tuâ,quoniâ trat maââda Dco.Rcs auté mor-tua maâ:ari non poteft. Rcpræfcntabat cnini jtioricurûpro peccatoribus ChriRû authoré vitæ.Item crat übferuandum,vt cadé viétima clTct integra,nô autem aliquo mcbro natura cjrcns,aut aliquo cafu priuatatVt effet imma-cuhta,non vit.ofa:Sana,non contufa,Lei;.22-8i Malach. J.quoniam rcpræfcntabat ChriRû pcrfcôliffimatn amp;nbsp;mundiffimam hoRiâmûdi, ih quo nihil fra6tû,aut mancû fuit. Puto verb hoRiasquç offerretur fuiff'c pcrfpeâas ac vi-R ratas àSaccrdotib’in oftio Tabcrnaculi,feu Atrii,vbi crac Alta rc Holocauflorû, vt R qua efTct in iis labes huîufmodi, rciieerentur, nifi

qufl poft reditu à captiuitate Babylónica propter ipforû faccrdotû auaritiam aut inopiam iHud examen oblatæ viétnnæ prætcrmitteba-tur,Mal.3.Dcut.i$.v.2i. Ethæcqindem defa-crificiis ac viâimis, quæ tû ex QÛadrupedum,’ tum ex Auium gencrc Dco in facrificiis offc^ rebantur.Quod Papiftæ facrificuli in fiio Deo amp;nbsp;cruftulo panaceo nûc obfcriiant. Nam diligenter perfpiciunt, num quid fraéium in co fit,quia vetera ilia Icgis facrificia nobis homi--nesifti reponunt.

Veniamusad Oblationesfquje Minchæ nomine vocâtur ab Hcbræis.) Illæ veto ex rebus 1 inanimatis fiebât ac offerebâtur Dco:Ncmpè ex Primitiis : vcl ex Simila.i.puriffima farina, eâque vel cruda:vel pifta, formata, ac cofta.Si Primitiæ offerebantur,fiebat ex iis torra, qua? offerebâtur Dco, amp;i adolcbatur. Si fimila cru-da offerebâturDeo, olcùm illi fupcrfundtba- ‘ tur, ac thus fimul cum ca apponcbattir, Leuit. i.ncmpè quo fuauis effet odor iftius fimilæ, a-lioqui per fefe Dco infipidæ.Sicigirur ilia cô-dita igné adolebantur : vt indicarctur nullum facrificium noftrum per fefe Deo placcrc, nifi aliéna.!. Chrilli ( quiolei amp;nbsp;Thuris fymbolis fignificabatur)gratia commendarctur ac con-diretur. Quum veto fimila pifta vel cofta of-ferebatur Dco,fichant ex ca vcl Placenta?, feu Liba,vcl Lagana,idque ycl in furno,vcl in far-tagine,velincacabo. Totenim modis confici poterant, id cft , quot modis homines fibi i-pfis cibos parât ex fimila, iifdcm voluit Deus fibi quoqiie oblationes ex ca offerri poffe, vt

Cap.îj. Isagoges Çhristianae oftenderct fuam cum hominibus famîliarita-teni,amp; quafi peiiè codem cum illis cibo vcfce-retur.Sacrificia enim etiam cibus Dci vocâtur Leu.22. V. 25. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ac quidcm Placcntæ di-

cuntur Chalal, quod effent cruftula rotûda amp;nbsp;leuia,qiiam forma imitâti funt Papiftæ facrifi-culijiu fuo dco panacco. Hæ mifccbâtur olco, dum ficbanr, Laganâ autcm vocantur tcnuitatc: vngcbancurautem oleo iam faéta. Lcuit.2. amp;nbsp;7.In bis autcm vtrifque erat obfcr-uandum. Primuin vt vtraque ex Simila infcr-mentata fièrent,non autcm fermentata.Lcuit. 2. V, U. 7. V. 12. Deinde ne Melle condiren-tur , aut mcllis quiddam adderetur, quia mel eft cxcrementum Apiim. Sicautem Placenta: amp;nbsp;Lagana fada dicebantur Aridæ oblationes Leuit.7.v.io. In Eucharifticis autem facrifi-ciis , amp;nbsp;in Oblatione Primitiarum etiam in ipfotemploDei liccbat vefci Fermentato pane , Lcuit.2. vcrf.i2. Lcuit. 7. verf. 13. fed qui Panis tarnen nee adolcbatur, nçc erat obla-tio. Nam omnis oblatio fimilæ fuit infer-mentata, quoniam Chriftum repræfentabat, qui Omni pcccato caruit. Pcccatum autem Fermcnti nomine 8c fymbolo fignificatur in S.Sçriptura,i.Corinth.5.v.8.

Acrificiorum varias fpccies colli-ptifsini ex S. Scriptu-*■“»Leiiit.y. v.jy.aliâs v.z'j.. ^•Clironic.jo.vcr.^.nempc lias,Sa-crißeiuna quod dicitur Holocauftuin, z.Min-cha,3.Pro Pecçato,4.pro rcatu,5. Pro confe’-creationcjó. Pro Euehariftia : quorum facrifi-ciorum omnium caofe funt fere hæ, vc eft Leuit.Num.i5.v.5. Votum, Voluntas libera, Gratiarum aélio, Inuocatio,Oftenfa Dei,So-lennitas,Ordinarius cultus Dei:tamcn infinitum eiTct hæc fingula pcrfcqui.Praeliat igitur, vt fummatim omnium facrificiorum amp;nbsp;obla-tionum generales ritus obferuemus. Aepri-mum quidem ille fuit generalis ritus,quod o-mnis vi«3;ima,quae Deo oifcrcbatur,ab ipfo of ferentc deducebatur vfque ad oflium Taber-naculi ,Se illic in Sacerdotis manti tradtbatur. Sacerdos ante ipfc vict imâ in atrium adduda ligabat ad cornu altaris,Pfal.n8iv.27.Deindc à facerdote ipfo in illo atrio maftabatur,amp;igne adokbatur fuper akare holocauftorum, quod fuit æneum , etfi non femper tota igne confu-mebatur,Leuit.i.amp; i. Cur autc igne? ratio efi. Quoniâ ignis fuit fymbolum Spiritus illius ç-terni,in quo fefe Deo Patri oGtulit Chriftus, Heb.9.v.i4. iremqiie immeforum cruciatuu, •quos in animo pro nobis ide Chrift’ pertulit. Quod verb iâ fequitur,ad cblationcs amp;nbsp;viéti-mas cómunitcramp; generaliter pertinet, Népe vt nulla oblatio vel viéiima abfqjSale.i.nônifi prius Sale afperfa à Sacerdotc facrificaretur, aut üfferretur DeOjLcuit.x.v.ij.nimirüvt olie

Cap.24' ISAGOGES Christianae dcret Deus quicquid fibi ofFerretur ab homi-nibusjillud non proprio vigoreac faporc, fed alieno, nempe ChrilU,gracuni clfc.Ergo con-ditura Chi ilti fitbat iucundum amp;nbsp;acceptum Deo, Heb.9.v.9.io.v.4.Marc.9.v.5O.Coi.4.v» 6.In facrificiis tamenfuisÆgyptii faîcm pror-ftis reiieiuntjV'c tctrijm,qucmadmodum tradit Pliitarchtis tü in Ofide, turn lib.5. Sympofiac. Quæft.10. Cæcen'iin in viétirais,quæ ex Qua-dropedibus üc Auibus oftercbantiir,hæc quæ inox dicain, erantpcculiaritcr verbo Dci præ-.feripta fieri. Primmn vt quæque viólima ha-beret fuum Libanien ex vino,amp; fuam eófper-fionem ex SimiIa,olcôque.Num.i5. Libamen amp;nbsp;côfperfio crefccbant pro rationeac magni^ tudine ipfius vicliniæ.Si enini viétinia erat ex maiori pccude,Libamen vinifqiiod infunde-batur in caput inter cornua amp;nbsp;fronte viétimç) trat quoqueamplior pars Hhin.i.inaioris ani phoræ vini Gai.Continet cum Ilhin quartain vini Parrifinam.i. Parrifinæ menfuræ. Si erat de minori pccudc,aut de Auibus, erat minor quoque pars Hhin.Eode'mq; modo de côfper .fione, quæ fiebat ex fimila in viâima afperfa, itemque ex oleo in candc fupcrfufo. Amplior ænim pars Ephæ de fimila capiebatur pro ma-tiori.quâ pro minori pecude. Epha fuit fimilis ■Gallicæ fruméti Minç Aurclianæ quâ vocant, qnæ continet duos modios. Libamen Verb 8t côfperfio tanquâ acceffio facrificiorum à Dco Euerant adiunfta, vt ofienderet Sacrificia illa •nÔ tantiim cfTc maéfationcs 8c eftufioncs fan-guinis.i.vmbras mortis Cbhfti : fed ctiâ figuras

ras eins alifncnti,quod cx Chrifti carne amp;nbsp;fan-guine pro nobis mactatis percipimus. Item propter facracômunia, quæ poit facrificia fichant in ipfo Dci tcmplo,amp; extra per certa co-tubernia nop pauciorum quam dcccm viro-rum, vt feribit lofephus Iib.7. dcbcllo ludai-co cap.iy.oportuit amp;nbsp;de vinofquod in illis bi-bebatur)amp;dc fimila(dc qua panisfiebat amp;edc-hatur)aliquid nomine primitiaru offerriDco, quo tota mafla fanéhficaretur. Cæterùm ccr-tus cuique facrificio modus fuit à Deo prx-fcriptus,ccrtaqflc mcnfura,nc homines ambi-tiofèfumptusin iisfacercrit. Diciturigitur amp;nbsp;Libamc amp;cófpcrfio odor fuauitatis Dco.Nu. 15.7,7.quo tota hoUia fit Deo grata.Hue verb ritu in luis facrificiis imitati funt profani homines. Nam mol3,caquc falfa.i.placenta, quæ cx farre amp;nbsp;fimila falfa fiebat,contufa inter digitos afpergebant vidinam aftantem ad aras, antequam facrificarctur. Sextus Pompcius inde Immolate didum doccf,iion autem,vt Ifi-dorus, à mole altaris , cui fupcrimponebatur vidima cæfa iam amp;: madata adurenda.Immolate,inquit Feftus,eft farre molitoamp;fale ho-ftiam perfperfam faccrc. Fat,molitum idem quod limila fuit. Saleafpergebatur: quoniapi fal quoque in facrificiis , quæ veto Deo fieri viderant,adhibcbatur.

Secundo loco in Vidimis amp;nbsp;Sacrificiis hie ritus erat obferuandus, vt qui ofFercbat vidimam Deo, poftquam ad oftium tabernaculi feu rempli veniiret,cóque fuam illam vidima adduxiirctjirnponcrct manum capiti vidime,

Cap.i4* ISAGOGES Christianae nempê vt indicaret ipfe,tum eam a fe Deo dcuoueriamp;dari: tumeam ipfampro (e pec-catorc ofFerri Deo,amp; fubftitui,Leuit.i.v.J.3.vgt; i.Si 8.4.V.15.

Tertio loco hic ritus crat obfcruadus in o-mnibus facrificiis, vt omhis adeps adolcretur corâ Dco,cuiufcunque facrificii fiue Euchari-fticijfiueHolocanfti Lcuit.3.v.i7.7.v.23. Ratio cft,quöd cjiium adeps fit lafciuiétis Sc do-minâtis Garnis index,fitquefacillima omnium carnis partium adipis corruptio 8c labes, adeo vt fumus illius fit fœtidiffimus,Deus voluit a-dipem fibi adolcri,vt demonfiraret hoe fym-bolojcarnem, carnifque nofiræ concupifcen-tiasefle mortificandas, accremandas, fibi'que facrificandas. Denique pcccati odorem,cuius fymbolum erat adeps,efle coram fe teterrimu.

Quarto loco hic quoque ritus erat præfcri-ptus in racrificâdü,vt fanguis vidimæ in quo-iiis facrificii genere maétâdæ eftunderetur to-tus,nulla aütem illius pXrs ad cibum,aut alium vfum refcruaretur,ctia in iis facrificiis, in qui-bus nihilominus ex viétimse partibus quibuf-dam vefci in templo licebat,Lcuit.7.v.26,27.

Quinto loco, vt fic eftunderetur, primùm vtipfùaltare fanguine viflimæ afpctgeretur, tanquâ primitiis quibufdam ; deinde vtreli-quum fanguinis circa altare amp;nbsp;ad illius bafim in circuitu ftinderctur,Lcu.i.amp; 2.

Sexto loco fuit obferuandum,vt foli Saccr-dotes hoflias maétarent feu iugularcnt,amp; ma-élatas excoriarét, excoriatafque vel partes ca-rum, vel totas ipfas vidimas ( vt in holocau-ftis)

L I B E R I I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ4

ftiî)adurendasaqiia lauarcnt, amp;nbsp;lautas dcccn-tcr igni feu foco fiipcr altarc çneum(quod fuit facrificiorum caufa in tcplo ex Dei iuflu ) cx-llruélo imponcrcnr,cremariqoc curarcnt,Lc-iiit.i.2. Leuitis facrifi'eia cum ofterenda effent atringere non licuit,fcd alia in templo munia obirefuntiufC.

Septimo in Holocauftispræccptum eratjVt tota viélimafnihil ex eo rcferuato)cremarctur etiam per totam noélcm.In Eucharifticis aute prætcrcas partes,quibus ipfi offcrentes in të-plo vefccBantur(hoc cnim licere Deus voluit, amp;nbsp;coram fe in templo fuo animi lætitia tefta-ri)rcfcruabaturarmiis, amp;nbsp;peétus quadrupedis vidimæjquç duç vidimç partes facerdoti pro fuo jure ccdebant. Dicebatur autcarmus Te-nuphab.ijgitationis,quoniam agitabatur, amp;nbsp;voiuebatur ab ipfo facerdote in orbem coram DcOjVt indicaretur offerri Domino orbis Lc-uit.7.v.3o.amp; Pcétus diCebaturTerumah.i.Ele uationis,quiafurfum amp;nbsp;deorfum Deo eleua-batur à facerdote tamqua Deo hac ceremonia confecratum. Hunc etiam ritum imitati funt Papiftæ in eleuatione hoftiæ amp;nbsp;crufiuli fui fo-tundi dum faciut MifTam.Nam illud furfum amp;nbsp;deorfum cleuaot:atque in orbem quoque cir-cumrotant,

^ando tu SacrificiAfiehant.

1 A M videamus,quando ilia facrificia fiebanr.

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C Hominum ofïerentium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^implici,

|arbitratuócvoluitate,vi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

1 de licct non certadiCjVcl J

J conftituta aDco.velut “» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^Anathemate Deut 7.

ïiebantau- I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aPa caufa, velutEuchariftica:

xem vel ex '

'quot;Singa!isdiebus.Hoceratiugeftcrificiiiin,quod fiebat fingulis diebus.vnuna-inaquot;e,i!lt; vefpeii vnuni,eoiplbtempore, quo Chiiftus amp;nbsp;incrucein fublatns

Ceriis tantum Recuirentia in l anni tempori - j anno vno; Sc ea fgt;ej buSjquaseiaiit ■ bant vel fingulis | MenCbus anni. dic.untur tvpi’ntti.i. nouilunia.

nimirum feftum 4 *• Tubatüfeftû die prima Septëbtis, } 1 leiunii feftum die deciipa inenfis

Lcuit.xj.Num.cap.zS.v. 29.PfaI.9i.Deut.16. amp;nbsp;11 US lociSjVclutiI.Mach.4. V.59.amp; Ioan. lo. v.22. Cætcrùin ab hora tcrtia diei vfque ad vndccunam hoftiæ cædcbantur in tcmplo amp;nbsp;facrificari potcrant, vt docet Iofcph.hb.7. de bcllo ludaico cap.17. id eft , ab hora fcptima noltra matutina vfque ad horam quinta po-n)cridianam,fi quis ad noftrii morem ifta re -lïocare vclit.

BVanquamper Mofem Dominus prædixeratfc vnam aliquam etri-bubuslfrael eleélurû elfe , in qua tœderis fui arcam conftitui,amp; nomen fuum inuocari vellet, Deut.u.v. n. demum tarnen tempore Dauidis illam fibi tribum Dominus elegit, fuitqtie familia Iuda,ci-uitas aiitcm Icrufalem,vt eft in Pfa.24.132.Ante! autem Area Domini fub papillionibus amp;: tentoriis erat, amp;nbsp;modôhîc, modo illicconfi-ftcbat.2.S3m.6.v.2,7.v.6.Diutiffimè ante per-mafic in Silo. Cæterùm Deus locu certum ,in quo prçcipuè colerctur,clcgit,ne quifquc cxi-ftimaret liccre fibi quern vellet locum eligere, amp;nbsp;illic templum, amp;nbsp;culcum Deo inftituere,amp; fibihabere priuacim. Nata cnim fuilTct ftatim corruptio veri cultus Dei,atque fthifma inter liidæos.Poftquam autem cum fibi locum Do-

Cap.26- ISAGOGES Christianae minus elegit:a 1 ibi fibi facrificari noluit,amp; qiiu Hicroboain duas in regno Ifrael ciuitatesde.-gilfct,Bethel amp;c Dan,graui(finic fuccenftiit illi f)eus,i.Rcg.i2.v.29.Elias tame téporibus Regis Achabi teporariumamp; extraordinarifialta-re Domino crcxit,in quo facrificauit cxtraHie rufale, atque ca res Domino placuit tame,quo niam exipfius verbo fiebat.i.Rcg.iS.v.ji. licet extraordinarie à Deo fuiRet Elias præccpta. Ergo altaria illaconftrwftain Excclfis ludæx fuerunt damnata.Quod autem Dominus vni-cum in cota ludæorum terra locum fibi fclegit , in quo facrificarctur , amp;nbsp;ad quern omnes lacrificaturi coucnirent ex vniuerfo ctiam orbe , nedum ludæa, vnionis Si fummi iq do-lt;ftrinaamp; charitateconfenfus Ecclcfiæ fignum cft,quæ quum vna A: vniucrfalis fit, cadem fide confiltcrc amp;nbsp;colligari inter fc debet. Efal. 107.7.3.Item fuit templum illud typus Ac figura corporis ChriftijEIeb.io.v.ao.loan.z.v.zo. amp;nbsp;totus rempli illius ornatus crat figura cclc-ftium donorum Dei, quæin Chrifto homine flint. Atque ludæi luliano Apoftatæ interro-ganti cur poft cuerfiim templum àVcfpafiano Dcofuonon facrificarcnt,iitam caulfam red-didçrunt,quôd alibi, quam jn Hierufalc.m fa-cfificarc no licerct.Hcrm.lib.5.cap.22. ThcOr dor.lib.3.Hill. cap.20.Toro tcpor.eexjlii Ba-bylonici ctiamfi habuerunt quofdam fibi fa-uentes Reges Babylonips,cx eade tarnen cauf-f.i Deo no facrificarunt Babylone.Noftroruin autem templorum no eft cadem ratio,qua: té-plfSalonionici, quemadraoduni docetChri-^ ftus

ftus ipfe.Ioan.4.v.23,i.Tim.2.v.8.In co autèni quod poftea dcllruólum prorfus fuit illud tê-plum,Dcus oftcndit omnem legale cultû fuif— fc àfc vetitiî in Ecclefia vfurpari,atque abro-gatum omnino. Nec enitn templutn illud po-Ilea rcædificari Deus pertnifit; fic Chryloft. Hom.4.de Laudib.Pauli.

HMNIS quidem Lcuitarum familia teplo Domini feruicbat, amp;nbsp;al tari, non tarnen ius facrificandi omnis habebat, fed fola familia Aaronis, c quaetiifumm’Saccrdosacciplebatur, Exo. 26.Num.16. Poftea autem crefeente Aaronis familia per vices finguli eerto fpaciointem-plo lacrificabant,Luc.i.v.9.ne qua confufioin templo Dei orirctur.i.Chronic.i^.Extraordi-nario tarnen munere Samuel facrificauit, fed illud fpcciale cft.i.Sam.y.v.ji.Hodie autem amp;nbsp;poft Chriftum paflum eft tranflitum Leuiti-cum faCefdotium ad Chriftum ipfum.Heb.7. v.ii.i2,Quare née Leuitae, nec vlli alii amplius facrificare polfunt, quia fempiternû eft Chri-fti facerdotiû,amp; in ipfius perfona manet.Fue-runt autem apud profanos facrificantium alii’ Viólimarii,alii Saccrdotes.Sacerdotis autêno men apud Hcbræos eft Colcn,amp; dignitatis eft frgnificatio : nec cos puduit maôare beftiam oblatam Deofticet Profanos facerdotes id fa-cere puduerit, fed vidliniariis id agendum re-linquebant.

Vando Papiftis Sc guibufdaro aliis noincn retinendum cfl'e in cuku Dei fignificando tantopere pU cetvitguc ctiam co nomine alignando (it-mipa-ezwif Scriptura vtitur, Mal.i.v.S.Rom.u. v.i. partim vt doccat nollrum Dei cultum non. minus cfÏ’e Deo gratiim,quam ilium veterem: partim vt monflrcj, guæ fignificatio fuerit il-lorum vetcrum facrificiorum : age vidca-mus,ccguod facrificii genus hoeiie nobis, Chriftianæquc Ecclcba: lit rcliguum , quod oft'erri Deo pofsit.Ac cius facrificii triplex eft genus ratione fubiedi. Nam illud facrificium

Ç Animinoftfi, auteftlt; Corporis noftri, ( Vtriufquc communium adionum. Quanquam Epift. ad Heb. cap. 13. v.15. amp;nbsp;16. videtur conftitucreduplex tantùm genus:né-' pè LaudemDei,amp; Bcnignitatcm in proximu. ^thocyerèdicitur ratione obicéti. Præcla-rè cnim fentît Anguftin.libr.io. de ciuit. Dei cap.5.ea dûtaxat nobis hodie relida elTe facri-ficia oft'erenda, quæ in nobis ipfis habcmus, non autem quærimus aliunde amp;nbsp;extra nos. quam candem fcntcntiâfcquutus eft Anfelm. in Epift.ad Heb.cap.15.v.15. amp;nbsp;idem Auguft. Serra.255.de Temp.'Duplex facrificium quæ-rit in

fît in nobis Deus,Vnum,VC fimuscafto corpo fezaltcru vt mundo corde.Ergo chura, inquit, ergo pecora, ergo no eft extrinfecus quicqua quærcndum,quod Chriftiaiii Deo offerre de-bcant,fedapud feipfos omnia repcriec. Nam vt in templo Salomonis erant duo akaria, v-num thymiamatis, vbi inccnamp;jm adurebacur: akerum facrificiorum: ficin nobis duofunt 4karia,vnum corporis,akcru animi,fiue cordis noftri.Nam à corpore noftro ofteruntur bona opera,in corde eft odor fuauitatis è fan ûa cogitatione.Vti verb Deus eft Spiritus'amp; vita,fie cukum amp;nbsp;hoftiam exigit à nobîs fpi-ritualcm Sc viuam,vt fit facrificiuni,id éft, proportionatum ad Dei natura,Rom.12. V.i.i.Pef.2,v.5.Non quod tarnen efiam ilia pa truni facrificia, quæ inrebus corporalibus' confiftebant, quid maius Sc fecretius non fi-gnificarent(Nam erant ilia vifibiliarerum iii-uifibilium Sacrarnenta,amp; fpiritualis gratiæ ac fukus Dei figiiificationes, vt ex cuiufquc rex întefpretatione liquercpoteft Heb.q.v.ioi.) led qilia ad plcnitudinem temporum perue-tiimus,funrqi,e in Ecclefiam poft Chrifti ad-uentum Spiritus Sancli gratiîé plenius profu-fæ.idcircà tot fignis amp;nbsp;iifdem non rgemus, quibus vetus amp;nbsp;adhuc in*^ans Ecclcfia.i.Cor. fo.v.ii.Ador.a.v.iy.Iocl.z.v.zg.

Ac animi quidem noftri facrificiumeft baukiplex.Nam 8( intelligentiam Sc vokm-tatem, amp;vtriufq'-ie aftiones debemus Deo confecrare,amp; omnino omnes internas aûio-

Gap.18. IsACOGES Châistianaè nes noftras. Ergo hiimilitas cordis rioftri amp;nbsp;contritio eft iucundiffiinum Dêo facrificiuiti, Pfal.5i.v.zï.Nöflri hem abncgâtio amp;nbsp;muridi liuius, cft gratiflïmurn Deo incenfum. Tit.2. v.n.Garnis, amp;nbsp;mahruin concupiftentfarurn noftrarnm mortificatio Si maétatio eft accc-ptiffimuni Deo facrificium. Item voluntatis carnalis amp;nbsp;propriæ cofùfio, Color.3.v.5'.Eph. 5.v.5.Dcnique interna obediefttia omnis, afr^ que obfequium,quod Dei præ^cpîis prsftä-mus, fides,item fpcs, cbaritas, amp;nbsp;cStera: hu-iufmodi virtutes omnes funt gratiffimæ Deo viiftimæ, quæ à nobis ofFeruntur,Dcut.io. V.I2. Mat. 9. V. i3.'Pf.il.4.v.6. qiiibuf’que Deo litamus.

Corporisautem rtofirifacrifidä code modo varia funt amp;nbsp;diuerfa. Ac primum corpus jpfum noftrum totum eft offerendum Dco,vt ftt Vas amp;nbsp;arma iuftitiæ ipf)us,nec amplius fer-uiat irarntinditici,Coloff.3.v.5.Rom.6.v,i3.amp; 19.Sunt cnini Boftra corpora dcdicanda Deo, qiiiafurtt eius tcmp'la.lteamp; fingula corporis noftri mëbra fut etiam oft'erenda Deo,ite fin gularum corporis nollrî'paftïum adfioncsfÛt quoque Deo confccrandæ,amp; denique omnes externx aétioncs noftræ.Scd amp;nbsp;gemitus quo-qne noftri amp;nbsp;perpeffioncs amp;nbsp;infinitæpœnæ, fupplicia,amp; afflictioncs denique omnes,quas pto nomine Cbrifti cxantlartius' 8c perreri-m(is,fi vereipfius membra fumus,funt gra-tiffima Deo facrificia , Pfal.56.v.9.Denique qrucunque labor, ludor, ærumoa, moleftia'

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L I B E R I I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;158

corpore pro gloria Dei à. nobis perfertur amp;nbsp;iuftinetur,(quodtam leuitcra multisdici fo-lct,quam ftrcnue vitari)ca Içtiffimum eft Deo (àcrificiutn.Heb.u.v.38. Prctiofa cnim Domi no mors fanâorû eft, itemquc laborcs, quos illi fuftincnt,2.Cor.n.v.i6.Pfal.ii6,v.i5.

Animi auteni amp;nbsp;corporis noftri cómuncs aélioncsTût etiam grata Deo facrificia.ft,om. n.v.i.i.Pet.i.v.S. Ac primum quidem genus carum funt bona opera.omnia,quæ funt odo---ris fuauiftimi coram Deo, z.Timoth. 2.V.21. Non quod ipfa per fe digna lint, quæ accc-ptetur à Deo,aut ex propria dignitate amp;nbsp;fua-uitatecommcndcntur, fed fanguinc Domini noftri lefu ChriftiDeo grata funt.Fides enim ea comtncndat. .

Secundum genus eft graciarum adtio, quse eft acccptiffimu Dco facrificiû, vt Dominus ipfe teftatur Pfal.5o.v.iq.. amp;nbsp;vkulus labiprum aProphcta appellatur,amp; ab Apoftolo ad He-, bræos fruftuslabiorum Ofc. 14. v. 3.Heb.13. v.i5.Rcliqua verb eiufdcm generis colligcrc in proptu eft cuiuis ftudiofo. Et hæç in quo-que gcnere fatis cfte videri pqftunt.Fiunt aute hæc facrificia bodiepoft Cbrifti aduentum, amp;nbsp;dirutam maccriem inter Gentiles amp;nbsp;lu-dçoSjVbique gentium amp;nbsp;terrarum,i.Tim.x.v. 8.Iaan.4.v.n. Olim quidem notusfolùmin ludsea Deuserat, vbi fcreuelaratmuncyerb pcrEuangcliiprædicationem vbique. Itaque fine locorum diftinftione hæc facrificia, de qilibus diximus,offcrri Deo, ac fieri poftunt.

A qiiouis item homine fidcli amp;nbsp;Chriftiano fieri amp;nbsp;offerri poffunt amp;nbsp;dcbcnt,non autem à certo tantùm hominum genere,quale facrifi-culorum Papillarum efi. Omfiesenim Chri-ftianijimo fmguli vere fideles funt per Chri-fti facerdotm, facerdotes effedi,aique fe fua-que per eum offeree Deo poffunt.ï.Pct.x.v.ÿ* Apocalypf.5,v.io.Omnes item clerus Domini fu mus,vt ait Tertullianus,amp; fingulifumus de clcro,non tantùm certum liominû genus, vt Papiflç putant,i.Pet.5,v.3.qu3nquam vetera facrificia à folis Lcuitis qui de familia Aa-ronis erant poterant fieri .i. à folis Sacerdoti-bus Lcuiticis.Sempef amp;nbsp;quocunque tempore fieri hæc denique nofira facrificia poffunt, non certis tantùm diebus amp;nbsp;temporious , vt ' Leuitica. Luc.iS.v.i.i.Timoth.i.v.S.i.Thcff* 5.V.17.Ioan.4. V.25.

Mne veto genus Expiatorii Sa-crificii hodrc poft Clirifti morte fublatum eft, amp;nbsp;vetera facrificia logis, quæcunquc Chrifti morte figurabant,ce(Tant,quoniâin Chrifti paffionc implcmeniû accepcrût.Omnis enim fâguinis effufio,quæ olim fiebat, erat vmbra fanguinis Chrifti-

Chrîfti efFundcndi, qnævbi corpus ipfum affuit amp;nbsp;afïulfit,eu?nuit.Hcb.8.v.5.9.v.25.i6.v.i. Colloff.i.v.iy.

Sed amp;nbsp;pacificaqiioquefacrificia, fiue crue-ta, Gue non,quia Icgalispædagogiæ, amp;nbsp;ccre-moniarum pars erant, in Chrilto nempe fuo corpore Gnein acceperunt. Nam eius morte omnia confu m mata funtjloan.ip.v.^o. Itaquc qui ilia facriGcia quocunquc modo hodie repetition tantum aduentum Chrifti obfcurat, amp;nbsp;mortem,fed earn prorfus inanem, falfam,amp; inutilem reddit.Hoc tarnen Papiftac faciut,du MifTam fuara retineqt, quod vocant corporis Chridi facriGcium cxpiatorium pro viuis amp;nbsp;mortuis. Quoniam igitur neceflarium eft ad ftdei noftræ fummam , amp;nbsp;cultus diuini cxpli-cationem docerejnullum amplius expiatoriu facriGcium faciendum reftare in EccleGa, has rationes diligenter perpendamus.

Prima hæc,quæ ducitur ab autoritäre Scri-ptura:, quæ aperte docet,Nullam amplius pro peccatis noftris hoftiam reftare, Heb. 10. V» 26.6.V.4.

Secunda à neceflario annexe amp;nbsp;confequen-te.Quum enim facriGcia Gncaltari amp;nbsp;facerdo-te Geri non pofGnt,iamautem nequefacerdos reftet (quia Chriftus tranftulit ad fe à Leuitis ius facerdotii, amp;nbsp;talis manet in æternum,Pfal. iio.)ncquc item altare fuperGt, facriGcia reftare non poftunt.

Tertia,a diffcrentia,quæ eft inter Chrifti amp;nbsp;taurorutn fanguinem. Chrifti fanguis femcl

Cap.JO. ISAGOGES Christianae óblatus omnia pcccata purgaiiit:at taurorum fanguis non item. Ergo facrificia taiirorurii xcpetcbantur.Hcb.7.8.9. Chrifti vcró facrifi-cium ncqiiaquam itcrandum.

Quarta à fine. Quum cnim in Chrifto ilia antiqua omnia fincm acccperunt,dcficrut.Alt;l tempus cnim pofita crant Heb.9.v.i9.

Quinta ab abfurJo.Quum Ghrifii fanguis amplius cfFundi ncquc poffit, ncque dcbcat» frulira eius cffundcndi vmbra proponitur. la verb fi quid fit,vclut rcpctitio Cbrifti facrifi-cii,quod nec ex futuro valcat,ncc ex alio,ex fe valeat necefle eft, amp;nbsp;ità ex opere operate gra-tiam nobis conférât.Quod eft impium dicerei Colofl'.i.v.i4.amp; tarnen neceflario fequeretur* fi hodie facrificia expiatoria fièrent, aut refta-rent.Nam ex opere operato Dcum nobis co-ciliarent.Rcliquas rationescolligat,qui voleté Sunt enim infinitæ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

X fupcrioribus apparct Paganos,. amp;nbsp;ctfi pccudcs amp;nbsp;bruta animâtia fa-* • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;crificabant , quia tarnen fide in

Chrifium defiituebantur, dæmo-nibusfacrificaflcjVtait Paulus , amp;nbsp;non Deo.i.

Cor.io.v.ao.Dcht.ja.v.iy. Pfal. loiî. v. 37. Ea igitur grauiffi ma peccata crant, quia fine fide ficbant,finc qua non poteft quicquam placerc Deo,Ro{n.i4.Y.25.Héb.n.v.6. Nec cnim in i-plîs

pfisludaeorun^ßcrifitiis res ipGis,quae ininio-labanrur, refpcxic per fepeus, fed rineip tantum, propter qiicm ex fidcàludæis offerebâ-tur,amp;: inftituta crajit fieri, nitnirum ye vnige-niti Fifii Dei mortem defignarent, amp;nbsp;fignifi-caret futuram.Ifa-t.v.u.PfaI.5o.v.9. Ad quam Gentilesquum non refpcxcrint aut attende-rint,tota corum facrificandi vfurpatio idolo-latriaimpiiffima Sc mcrafuperftitiofuic, quse àDeo damnataeft apertiflimc. Nam tantum intercft,ait Auguft. Lb. 4. de doâr. Chrift. cap.zi.inter Hebrarorum amp;nbsp;Paganorum facri-ficia;quanturn inter hominis fimiæ gçftum.

crificantium non habebant; procul-dubio tarnen videntur voluific imitan homines vere pios,amp; verum Dei cultum, quern in facrificiis confiftcre videbant, amp;nbsp;ita à patribus acccpcrant, Noa , amp;nbsp;reliquis. Atque ccr-to certius eft, omnes fuperftitioncs vera rcii-gionc pofteriorcs efte tempore , amp;nbsp;cfTe e-iusfimias,ac duntaxat adumbrationcs. Vident fimiæ homines , quomodo illi qiiid-piam agant , hoc agunt amp;nbsp;ipfæ. Sed mente amp;nbsp;animo, qui in hominibus eft , carent fi-S.uij.

Cap.3i. Isacoges Christianae mise. Sic Gentiles viderunt externum opus,ii eftjvcro Deo facrificia ofFerri,ipfi quoque ob tulerunt facrificia, ideftpecudes occifas,amp; quidem infinito numero,vt illa folcnniaHeca tombœâ crät, fedfidem non habucrut. Atque quo verius appareat cam Paganoru imitatio-né fuifl't nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;veri Dei cultus, pauca quæ-

dam exempli gratia conferamus. Ac primui^ in iis,quæ fieri non oportebat in facrificiis v-trorumque,Paganorum inquam amp;nbsp;ludçorum. Sacerdos ex lege Dei nó debet cadaucr attin-gere,ne polluatur,Lcuir. 2. Gentiles fanciue-rant nefcortea , aut morticinia in templafua inferrentur. Varro lib.ó.de ling. Lat.Deos c-nim cadauera fugere,ait lâblichus. In iis autc, quæ fieri dcbebant,infinita pene funt,qaæ có~ ferri pofTunt. Symbola enim varia amp;diuerfa habebanr,pcrquæ,vt illiaiebât.inferiora cum fuperioribus connecäi fcntiebät..?i;vpx«'enim fuam effc definicbant,vt Proclus ait,artem rei infcriori5,Vtihominis,cumfuperiori,vti cum Deo coniûgendæ.quo cófénfu,modo, Sc har-monia poteft.Sed hæe vide fufius alibi. Extat enim Epiftola Porphyrii PbilofophiTyrii ad Abneboncra lacerdotem Ægyptiu dc iis rebus Juculenter fcripta,dc qiia ctiâ fit mentio apud Auguftinum lib.io.de Ciuit.Dci cap.n.ad qua ïablichus Porphyrii difcipiilus integro libro tefpondit poft mortem Porphyrii.

Vfmadmodum Sacrificium fptrl-cualcjità Cünftfsio x|uoquc nomi-nis Del vcri cultus Dcipars cft,eâ-que præcipuajHtbr.io.v.ij.Corde cniin crcdimus ad iulticiam,ore auté confite-mur ad faluté,Roni.io.v.io.Nâ per confclsio-neiii illam publicam præcipuè iam à nobis Chriftianis Deus colitur. Ergo de ca hoc loco nobis eft diccndum.

Onfefsioautcm,de qua hoc loco agimusjfacilioris traftationkcauf l^in duo prirouin genera à nobis dilîribuetur, quæ fingula feorfira amp;nbsp;luis locis dilîinguemus Si pcrfequcrnur. Eft igitur Cófcfsio ( Ad Deumjvcl velquæfit (De Deo.

Vtrumquegenus Græcinon vno amp;nbsp;commu-ni nomine tçowDXoj.xwt' appellant: fed illam tan-tùm primam vocan, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hcbræi ge-

neraliterTodahà verbo ladah. Hane autcra alteram,quæfit de Deo coram hominibus, dixerunr. Anguft.in Matth. Serm.8. docct in Ecclcfia Latina nomen Confrffienis pro fola voce pcccatoris pcccata fua in Ecclc-

Cap.54« IsAGÇGES Christianas fia Deo confitentis,5e pro tonfione amp;nbsp;percuf-fioiK pectoris accipi folitum.

Onfcffio ad Dciim eft hominis dif W nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deum,ait Auguft.Dif-

Deum eft , te illi indicarc feienti ,qualis es amp;nbsp;quàm nuler amp;nbsp;corruptus , vtillefc tibi indicet ne-feienti. Nó fit igitur hæcdifputatio animo re-fponfandi contradicendi vel conquerendi de Deo,eiufueiufiitia: ft-d de nobis ipfis potius, noftroque vitio amp;nbsp;animi noftri erga eum in-gratitudine dolendi, qui tam impudenter Sc ftcilc amp;nbsp;fecurc in eum Dominum Sc cicstoié Sc feruatorem nofirum peccareaudemus. Hâc conqueftionem noftram vere peenitentis ani-mi efte indicium,amp; contra feipfum indignan-tis teftatiir Paulus,quam ùya.viin»lt;ny Sc appellauit.j.Cor.y.v.ii. Qiiod fi cuifiiperior definitio obfeurior videbitur, hanc accipiat. Confeffioeft noltri vitii amp;nbsp;criminisnô tâtùm atrocis,fcd ctiam minimi,noti vel ignoti roa-nifeftatio Deo à nobis ipfis lubenter Fafta, Sc animo poenitendi.Augnftinus dixit, Cófcffio eft, per quam morbus latens fpe veniæ aperi-tur.Quod vero in Thoma J.pärte 2'.in Addit. Quæft.y.dilputant Scholaftici,vtrùm cófelfio hæc fit de lore natural!, vel pofitiuoieft pror-fus inanis difputatio.Eft cnim proculdubio de jure diuino.

autcm generis Confefsionis ' hic eft fruótusjVt coram Deo agnó fcamus , ôi qualesantea fuimas,amp; quales hodie fimusja'fque it à læte-mur amp;nbsp;cremamus in Domino,amp; à malitia pec catóve noftro refipifcamus ferió inpoftcru.

Vanquam omnia peccata noftra Deo nota funt, amp;nbsp;manifefla ,fuht tarnen à nobis illi confitenda.Pri-mùm,vt mcliùsamp; Verins deiicia-mur ea agnofeentes proprio ore, fateamur-que nos efle reos Sc damnabiles. Secundojcon’ ntendo Deo peccata noftra Deiim ipfum lau-damiis, vtpotc qui fit immenfè in nos bonus amp;nbsp;mifericorsperFilium funm vnigenituDo-Finum noftram lefiim Chriftum,dum nos ta les tolcrat.Ergoreprchenfio,accufatioque no^, ftri laus eft Dei .Quemadmodu igitur orandu eft,etfi Dcus,quibuscgcamus, ipfc perfe in-‘ telligit, vcrùm animi noftri fidem patefieri’ vultDeusjamp; earn funm officium facereftic no ftra peccata, funt Deo, quanuis cognofeenti, côfitenda, vteftin prouerbns,j^gt;ßafeccar/t

Cap.3lt;$. ISAGOG ES Chrïstianae ftnfitebituriiUe dtrigetur. Prouerb.28. v. Eft fidelis Dominus amp;nbsp;iuftus, ac dimittet ea nobis i.loan.i.v.9. Deniqiic qui fe accufat pro |»eccatis fuis,amp; iudicat feu condemnat, ncque a Diabolo in die extremi iudicii aceufabjtur, neque à Deo condemnabitur. Nam Chriftus abfoluit nos fatentes, amp;nbsp;intcrcedit pro nobis Rom.8.v.34.i.Corinth.ii.v. ji.

Cæterùm foli Deo eflepeccatanonra con-ficenda,duabus hifce rationibus concludi vc-riffimè pote(l,vt cas prætermittam, quas ipß Canoniftæ contràfc habent deferiptas initio pift.i.Dc pcenit.in Decreto.

Prima,quiafoli Dao verè peccamusPfal.51. v.ô.Nam etiam quæ offéfio fit in proximum, ilia tarnen eateuus pcccatum cft, quatenus à Dco fieri talc quid in proximum prohibetur. Quatenus içifur Deumjcfpicit hoc nofirum faßum,8£ eius prohibitioncm violatfeft enim peccatum iv«(ul*,id eft,aâio contra logé Dci. i.Ioan.3.v.4.)eftpeccatum. Quatenus autem hoc idem nofirum faétum hominem refpicitj fimplex projrimilæfio amp;nbsp;deterioratio eft no-minanda, feu damnum ac detrimétum proximo datum.

Secunda ratio eft,qïiôd folus Déus peccata remittcrcpoteft,Luc.5.v.2i. Nam foli iudici, Vt Scholaftici aiunt, eft confeffio facieda. Mi-niftris qiiidem verbi Dci pacis, amp;nbsp;veniæ pcc-catorum prasdicatio cômifla eft ( Nam fitan-nûtiatio remîffionis peccatorum per verbum Euangcln)ius tarnen ipfum remittendi peccata

i I B E R II . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

fa penes vnum duntaxat Dcum manct, 2. Co-rinth.5.v.i9.Aâ:or.3.v.i2.Neque fancius cla-uium(quæ datç funt Ecclefiç)tranrtulit àDeo in ipfos homines rcmiffionem pecatotû. Re-liquasrationes ftudiofusadolefcensper fees aliis colligct.

Generaliter,quum nimirum publicè ciimto-ta Ecclefia nos cfle peccatorcs agoofeimus. fuitenimféperinEcclefiaDei ilia totius po-puli per os vel Sacerdotis vcl MiniRri prçeun-lis côfeffio,vt fc peccatojesjrcosjpollutosjdâ-nabiles omnes communi voce amp;nbsp;conferifu fa-terentur,amp; agnofccrcnt,Matth, j.v. 6. Heb. 9. v.7. Leuit.i6.v.2.Dan.9. Idqnodetiam inE-uangelicis rcformatifquc Ecclefiis fit quotidien olim faólum fuit,quemadmodum ap.. parct ex veteribus liturgiis Bafilii,Chryfofto-miamp;c. Sed ctiam qumn priuatim amp;in cou-claui nos cfle pcccatores vero animo confitemur,amp;3gnofcimuscoràm Deojiçe grata Deo eft confcfho,Yt ex Pfal.J2.v.j.colligi poteft, i-

Cap.jg. ISAGOGES Christianae , tem ex i.Ioan.i.v.9.amp; tarnen eft hçc generalis confeffio peccati noftri.

Specialis autem confeffio peccati eft, qua-do coram Deo nominatim vnum aliquod dc-lidum noftrum inter cæcera agnofcimus, vti Dauid fccit Pfal.51. lob. 31. Maximè verb hçc fieri folet à nobis folisapud Deum agentibus. Enumcrareautem fingiila pcccata ncqoc ne-ceffe eft , neque poiTumus , vt eorum vc-niam confçquamur , quumpleraqiie nobis ir pfis fine occulta, à quibus tarnen nos mundat Deus. Pfal.i9.v.i3. quicquid contra difputent Canoniftç Dift.i.Dcpœnit in Dccr. Fatcmiir quidem ea peccata , quæ quis per fuperbiam ncc agnofccre, nec fateri coram Deo vçlit, à Deo non diniitti, quiadeüs non pœnitet, vt eft $. Taciturnîtas.DcPœnit.Dift.i. Nâ quod affcruntex Boëtii’libro de Confolationc Si epem medteatts expeSat,oportet t^uod morbum de-no efficit vt figillatim omnia pcccata fint a nobis Deo enumeranda.

s VVMfxpcin Scriptura Icgatur J amp;nbsp;præcipiatur, vt fi quid in fra-|trein peccauimus, ci confiteamur, Matth.5.v.24.Iacob. 5. v. iS. qùæ-runt quidam,quid hoc confeffionis genus ab^ iilofupcriore différât.Quibus eft rcfp'Sdcndu^ plane

I. I » E R. I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;144

plane toto genere illas duas cófcffionis fpecies inter fc diffcrre. Prior cnim fit Deo : hæc po-fterior fit hominibus. Prior fit peccatorû ob-tincndæ rcmiffionis gratia : bæcpoltcrior fit folius pacis , amp;nbsp;cbaritatis fraternæ retinendæ cauira,atquc quærendæ çum eo rcconciliatio-nis.Prior nunquâ vera fide vcióque animo amp;nbsp;pœnitcti fit, quin fequaturpeccatorum venia, quia Deus promifit,Quotiefcûquc ingeique-rit peccator, ini qu it at is cius n on recordabor. Ezecli.i8.5f jj.Hæc aiitem pofterior fæpèqui-dcm fit fyncero animo,amp; vero pacis quæren-dæ affcâii,neque tarnen à fratre impctrari po-teft,vt côdonct offenfam. Dcnique prior pec-cati ipfius côfeffioncm continet. Hæc auté po fterior folius ofFcnfionis fraternæ agnitioné.’

Vltiplex autcm eft hæcconfeffîo,' quæfit hominibus: vti in hoini-rium offcnfionibus multæ circû-ftantiæ,atquc cat diuerfæ notari obfcruariqucpolTunt. Nos autcm hîc fumma tantum quædam eins genera proponemus. At quia vel totam Ecclefiam faéto diétove liofiro ofFendimus,vel membrum illius tâtùm id cft, vnum de frafribusiidcircb fit hæc Confcffio' vel (Toti Ecclefiæ publiée,vcl

Cap.39. ÏSAGOGES Christianae fit publtcè toti Ecclefiæjolim fatisfaâio' Ecdel’æ diccbatur,amp; iis, quos Pœnitctes ap-pfcllab^ntjimponcbatiir profccleris commif-fijofFcndiculi, amp;nbsp;fcandali toti Ecclcfiæ dati raf tione,amp; modo. Arque etiam banc hodiein quibufdam crinàînibus amp;nbsp;ofFendidulis retinél Ecclcfiç'pchquantüm cxpcdit, vt fcandalum tolIatur.PotrÓ quæ fit vni hominipriuatim à‘ nobis peccati lioftri confcffio, ca multis de caufsis fit,è quibùs' très tantùm hîc enume-rabimus.

J. Confilii petendi gratia id quifpiam facit, vcluti D'ci verbi minifiro , vel' alicuialii pio 8f doâo viro amp;nbsp;Fidcli. Quo ge ncrc etiam hodie ChriflianiGermani vtun-tur ante Coenam Domini. Hæcabillis voca-fur7«diclt;«r«r4,cx qiia faciunt,prætcr decorum' nönnuHi miniftri Vcrbi Dei magnos hodie quæftus'in Germania. Indcautcm nata vidc-ripoteft Aiiricularh confefsio ,’de quaidcii'-' ço eft agendum.

LanèiucunduiTiefl: audire,{]u« di-feriè Aiigiift.in iüos homines có-Lft felfionariosamp; alicnç Vitæ fcifcita-törèsfeupcrfcriiratorcs fcribit li-lo.Contclfioo capit. 5. Qnid milii,3ir,cum ho-minibus,Vtaudlant contefGones mcas, quafi jpG fmatufi Gnt incos langnores. Curiofum genus ad cognofcendam vitam alienam : dcG-diofum ad corrigendam fi.5. Quid à me qux-runt aiidirc qui fun, quid te Domine audire nolunr,qui Gnt-Et; vnde ftiont, quura à mci-pfo de mcipfo audiuntgt;an verum dicamPCum hoe Auguftini loco confentit ChryfoGo.Ho-mil.in Pfa!m.59.Item de Lazaro Hom.4. Au-guftin.Serm.'i5.dc Verb.Apoft. Difcutitc vos femper Gne dolo,fine adulationc ,line palpa-tione.Non enim aliquis eG intus recuMi,vt c-rubcfcas,aut iaftes te. Proba teipfum tu ipfe. Præierca quod fatis eft dicere,Auriciilaris có-fefGo non eft fundata in facr.a Scriptura. Nam quod illud Matth.ii.ver. 44.'L’lt;«df lÿ- ortende te Sacerdori obiiciuot,plane alio pcrtinet,nempe ad Legis veteris ceremonias,vt ex Dei præce-pto munus foum ofterrcr,qui lepra mundatus eratjVt eft à Mofe ffaditirtn. Lcuiti.i4.vcrfu 3.

non autcrfiad auficularem fufurrationem cófeffionem, fed ad publicam beneGcij à Deo accepti teftificationem.Prætersa temporibus Neäarij Epifcopi Conftantinopolitani appa_ ruit efle periculofum inucntum,amp; tollenduin vti Epifcopus ille fapientifGmus fecit,Socrat. Iibro5.cap.i9(quanuis alium vfum amp;nbsp;fcopum illatum confcffio liaberet,Yt publico fcanda-r

Cap.4i» IsAGocES Christianas lo tantum,moderate tamen,confulcrc»ur: vn-^ de ctiam Pœnitentiarij nomen fine rein Ec-clefia Rom.) amp;nbsp;Canon. Quid àDeo.De pœ-nit.Diftin.i.lnfinitaalia prætermitto,quæ ha-bentur in additio.ad Thom.j.lib. Q^æft.6.7. 8.amp; dcinceps.

RT'TR10 ,qt{odeßpViX-ßantißintA confeßionis fioßrA de \ Deoßecies. lt;^cprim»m ^uidßt MArtyrium.

monium dici poteft ; ic martyres ipfi tettes Chrifti. Quotquot enim homines Chrifto verum teftimonium reddiderüe, funt

Martyres Chriflhfed ij præfertim, qui pro co folo mundi faluatorc tcftificando vitam fuam

cffudcriint,ij Chrifti funt teftes, fiuc Marty-rcs,xd7’î$o;/ày,Apocalypr.i8.ver.24.20.verfu 4. Adtor.i.vcif.S.Ergo Martyrium fuprà Jißum eft alterum genus confcffionis,quçfit de Deo coram homimbus.Vt autem melius intelliga-tur quid fit Martyrium, fie definiri poteftex Auguft.Sermon.17.de verbis Apoft.Martyres funt, qui vfque ad fanguinem pro Chrifto pu-gnauerunc.Hcb.u.vcr.q.Item Martyrium eft Chriftiana animi fortitudo à Dei Spiritu data fpecia-

l^ecîaliter, per quatn’mortem, vel alîquid liud minus quidem ƒ fed tarnen carni dufüm' Sc moleftum,pro veræ doétrinæ profeffionei amp;: fidéi, 3C nominis Dei èônfeffionéfuftïne-tnusamp; patimuf læto animo,'A-â:or.5. V.41.A-’ poc.to.v.q.Ac primùm ditrtüT'c’fle animi for ‘ titudo,qiiia earo obluétatur doloribus, quaa tum pöteft. Sed anilni imperio Sc Spiritus Sanéti virtate ifi officio cómiinctuf caro, ïié’ vincatjFortitiido vero eft amp;nbsp;quidé maxima.' Fortes cnim tribus modis æftimarî folent.

Primô'ii,qui naturalem fuam conditionem' I miferam amp;nbsp;moleftam, qualis cR fefuitus, z-quo tarnen animo ferunt, quianihiircunéfa hæc humana faciunt, amp;nbsp;minoris æflimanti quàm le, fuamque folicitudincm.Nam vt ait' quidam, Fortiter il le facit, qui mifér cfle jpo-teR.Iidem folent diccrc,Scruio corpore, ariî-ino autem nonferuio.

Sunt amp;nbsp;ii fortes quoq;, qui magnos corporis cruciatus amp;nbsp;dolores non naturalcsjfedacci dentarios, id efl Ç accidentarias miferitft citrà fuam tarnen culpam contingentes perfefunt, fiue morbi cosinferant,fiuc Vitus'. 'Ergo qui in iis malis non eiulant more muliércularum, fortes dicuntur :dc quo fortitudinis generd difputat.Tullius lib. 2. Tufc.'QuæR. videi, Pct.4.v.i5. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

Tertiô denique dicuntur fortes , qui pro cauffa verè honefta voluntarias mife-riasfubeunt ctiam grauiffimas , veluti^pro defendenda patriæ libertatc laborcsamp; mortem ipfam perferre , ac occumberere/non T.ij.

Cap.41. IsagoghJ ChRISTIAKAE dubitant,maximéqucin bcllo amp;nbsp;eminehtipé riculo, vt fcnth Ariflot.lib.j. «SjK.r/«. Scd hos tres fortitudinis fiuc gradus fiuc fpeciesfupe-rat lixc (juarta,quæ Chrifliafia eft , amp;nbsp;Martyrium appellatuç , clique longe excellentius fortitudinis genus,quàm corum,qui in bcllo' honefta de caufa mortem oppetunt. Primùm ex caufla. Pro iuftiore cnim caufta amp;nbsp;vtiliori moriuntur, qui pro animarutn falute teftifi* canda pugnant, quàm qui pro corpotum vd harum rcruin terrenarum dcfcnfionc occi-dunt.Qifid enim anima prctiofiusPQuid Deo pro cuiiis nomine confitendo occiduntur, maius, amp;nbsp;magis ncceffarium mundo?Mat.i8. v.S.Non funtergo Martyres, qui fanguincni fuum fiindunt elatione, non charitatc.Nam amp;: apud hæreticos, quipropter iniquitatesamp; crrorcs luos aliquid moleftiarum perpeflî tiierint,nomine Martyrii le iaâant,vt hoc pal lio dcalbati facilius furentur, quia lupifont. Verùm ifti non pro ouibus, fed contra oues moriiwHr.i.Cor.i3.Aug.Serm.5ô. in loâncm.

Secundum , maius tormentum fubeunt Martyres, quàm iiqüiin bcllo occumbunt/ Milites cnim viamp;æftu iræadi ckpartc vol-ncra non feritiunt , neqiic diu cruciantur. At Martyres videntes , feientes, prudenttf-que pereunt Icnta morte amp;nbsp;diuturna vexa-tione , non fubita vi , atqueadeô vt v'idemus fieri atrociffimo mortis gtncreamp; crudclif»-fimo,adeo vtaducrfumDei Martyres omni» mundi

_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. . . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'n-;

ï. T B E R I I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147

, mundi cleinenta iam olim arraata vifa fint Heb.n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-J. Lzraiui

Tertium clt,quod maidjr Martyrpm con-ftantia obferaari potcft,quàni tnilicum. Nam qui milites in bcllo cadunt, futur! temporis memoria amp;nbsp;laude fefc confolantur. prætcreà in ipfo præfcntipcriculo magnis ducutn pol-licitationibus amp;nbsp;vcrbjs cxcitantur ad Tortriçr agendum amp;nbsp;moricndum. At Dei Martyres (î iuxta carncm eorum tcntationes confydera-njus,quetriadmodum amp;nbsp;ex tétationes occur-runt,amp; non ccflat Satan obiiccre omnia tcrri-culament3,illi,inquam, Martyres futuri temporis cogitationc amp;nbsp;infami de fe fama torque-riatqueangipoffunt.Itempracfenti de febo-minum etiam amiciffimorum fæpè iudicio Sc afpcâu plus terrentur, quàm ipfis tormentis: nec per ca quæ vident amp;nbsp;audiunt infiamman-tur ad moricndum pro nomine lefu. Solicitant enim omnes ad dcfeâionem,infinitac cOr-gitationes occurrût. Auguftin.Duplicé mun^ dus acicm producit côtra milites Chrifti.Blâ-ditur, vt dccipiat:tcrrct,vt frangat. Ad vtrof-que aditus occurrit Chriftus, amp;nbsp;non vincitur Chridianus. Ac certè tot tantafque tentatio-nes vincere,quot Sc quanta: fefe illis offerunt, non cft humanarum virium , fed plané diuini Spiritus virtus eft amp;nbsp;opus,Phil.i.v.29.1.Cer.i. r V.S.Quamobrcmhæc eadem fortitudo, '• nM»4 dicitur,quia ex fide amp;nbsp;fpiritu Chrifii in i nobis inhabitantis ea côftantra Sc vidoria cô-1' tra tot infultus eft amp;nbsp;manat,nô autem ex carne. Fide cnim ftamus amp;nbsp;corroboramur, ne la-

Cap.i|2. IsxbOGES Christianae •bamijr,2«Cor.‘i.v.24.PhiI.i.v.29. amp;nbsp;Deus ipfè nos cgregiè tune confirmât per Icfutn quot;nbsp;Chrifilim , i.Pcr.5. v.io.In Serm.i.de S.Vin-centio inter Sermon. A uguft. Agnofcatiir o-perari diuinitas. Quomodo cnim coihupti-'bilispuluis' côtra tam immania tormenta du-rarct,njfi tn co Chriftus habitai‘et?Si cbrifidc-returin ifta pafsione Humana panentia,iflci-ptt effe incredtb'ilis; fi agpofcatur diuina po-tcntia,definttefFc mirabilis. Additufpxfl ro«-fijjione notrnnis Dtii ' Ncque enim pœna fî~ “Cit Martyres ,^t réiSèpatér Cyp/iinuär'dixir, fcdcaufa/'ïsJam ettâm Marcionttæ amp;nbsp;'Ariani hærètici fut« Martyres habuerüht/Vtaiebant. Tripart.lib.-8.cap-a^^fédiiiea falfa fuit iaftantia. N'ifi enim-prb vera-GhrilH fide moriantur,n5 Timt'Marty'réSjtjui oêciduntur. In haepatien-tia‘j qua: fperàt iri Chrifium , Martyres coró-nâ’ntûr.In hac fpé dïébbat Aponôlus,qUisïe-paràbit nos à chäritate Chrirti. Augoft. Serin, ttî.de verb, Apoft.Vndc orarc pro Martyre eft ininriaînquit Auguft.Serm.17, ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

t; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1; . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• .0 . -, ;

IA quç ducifad vitam,inquit Ber nardus,in paruis Sermonibu's, eft triplex, Sangiiinca, purpurea, la- , étea : Sanguinca in Martyribus. Putpulea in confeiToribus. Laéteain virgini-f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-bu».

■■ nbsp;nbsp;nbsp;’ Jfc I # B R II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;148

bus. Nott’fàritùm autcm » qui mörtem pr0 nomine Icfu fubfcrunt. Martyres funt appelr latbfed ctiam ii,qui aliud aliquod tormentura în corpofépto èo fùftinuerunt ,aut pœnatn aliqilafti Cùrporalcm, ex qua tarnen fuperjli-teseflepoterant. Sic fæpèlegimus apud ,Cy-prianuip libellos amp;nbsp;fupplicationcs pro facri-ficatisjVt-vocâbantjinÈcclefiçgremiûmfufci-piendisàmartyribusoblatas. Vsrùm hoc fc^ CUrtdum Martyrum genus,qui non moriebâ^ tor/^d’èrant poft pœnam fupcrftitcs, à Grac-id cfty Confeflbrés diifti funt.Tnefe'Öbnfeffionärium diftora in Syno* disiislocus in templis, vbibfla illorum Mar-tyiumjVeljConfefibruaa iftorqm crant repofi-ta. jllliaurem primij qui morte coronaban-tur,proprièMartyres dicobantur ex receptt loquendi formula. Pofteàiamen.ConfcfTorc» difti funt etiam,qui nihil paffi,in confeffione fideiotthodoxa; mortùifuntin aliquo gradu Ecçlcfiaftico conftituti, vti Epifcopi,Auguft. lib.SjDeciuit.Dcicap.ay. 1

.• : n t( I) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ,1 (. f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t '

Rimùm quidçm laudata eft Bde-lium homji^m xonftantia , qui prp pomine ïefl^ mori non dubi-taruntetiam crudelifsimè. Poft-

.Cap.45. ISAGOGES _ChRISJIAN AE Martyres potïusjquàm ipfum Chriftum adi-mitandum fibi proponunt.Ac fanç«toleiabilç ctiam fuit,ld quod poftca pofitu in niore £c-clefiæ docet Aug.lib.n-De Ciuit.Dei cap. 10. vt è catalog© nimirû iiominajeoram, qui for-titerprq;Chrifto occubucrant, iis diebus pa-làm amp;nbsp;publiée cecitarentur in Ecclefià,quibus Çoena Domini cclebrabitur,fed ante côfecra-tionem panis, vt qui infacra Cœr)a?.jcpmmu-nioneeandera,quam illi,fidem profitebaqtur, «d eandem quoque conftantiam pro fideçon« rej:iiandam'Cxcitarentiir,£ufeb.lib.4.Eift.cap. i5.Cyrill.lib.lt;5icontra Iulianum.Vnde Martyrologium crat în Ecclçfia conüitutum, id cft 4iber,qui deferipta Martyrum in quaque Ec-clefia vel prouinciamomina genera mortis 'eorumamp; tempora continebat ex fideliffima traditione amp;nbsp;hiftoria. Hine Protonotarii in EccldîaRonianâ'primùm quoque conflituti ad colligedas 8c defenbedas buiufmodi. Mar.. tyruni hiftorias.Sed latius malum pofliea pro-uediim eftjVt omniain peius ruuhtiamp;prona eft ad idololatriam hominum natura. Naw cceptum eft nomen Martyriiiri amp;nbsp;cadauer i-pfum fànâtius haben, quàm oportebar, amp;nbsp;po-fteà coli, ^i;dcmum*l.ocosip,fe paffipnis ac fc-pulturç corum fanÓfior quoque cenferij A mb. lib.10.Epift.S5? Aug.Vbhtra Faiift.lib.zo. cap. li.St dies mortis pajffonifque cuiufaue Mar-tyris in Ecclefia inftuHtus pro die fcfto.Catte-rùm Ex Enfcb.Hift.EccIcf. in Epift. Galerii apparct Chri|ii3nos pfiraos habuiftie tcmpla

dicataDco roli:nóainem dcfunlt;âi»Djuis aut Martyïibiis vllisjquæ appcliabanturDomini-caTcmpIa.Sic Bcatus Rhcnanus intcrpretatur quoque. quot;Sed non tantùm tempora mortjs Marcyrurn.fanftius obfcruari amp;nbsp;pro feftis ha-beri cœpcrunt, fed etiam dies eóruro îd cft,natales,vt feribit Eufcb.hiftorisfc bb. 4. cap.i5.quanuis nomine dies paffionis ipforutt) non raró accipi foleat: fepulcra item eorum ornari,amp; decorarijfumptuofétjuc xdi-ficari,amp;ad ea moriis memorias vigiliafque Martyrum agere amp;nbsp;ibi prccari ex maiori de-uotione, etiam liba ofFerre tanquam edenti-bns. Denique ibidem Coenam Domini quo-quefupra tumbas velutaltaria cclcbrare,quaft Deus effet in iis locis magis propitius. Atque hæomnes füpçrftitiones crant iam tempori-bus TertulIianT* durarûntque imo audæ funt Ambrofii Si Auguftini feculo. Nam ipfe Aw-■gulEin lib- Confcf.de Monica matre (ua feribit, earn propter fepulcra Protafii amp;nbsp;Gerua-fii Martyrû.ex Africa Mediolanum rfque ve-miffcfspè.Tmn pofteàtcmpla illis extruicce-perunt,deinde omnis fuperftitio' amp;nbsp;idolola-'tria in coS inualuit. Nam amp;nbsp;reliquiæ eorum gt;quxfitaE fünt,maximc tempore Theodofii iü-pioris, ImperatorisRomani, amp;ilffcruatæ, Sc demum adoratæ. Vigilias ad fepulcra Marty-; rum Auguftiniis Epifh1r9.lib.de Moribus Ec-'iclcfix cap:/4.amp; Epift.64. fublatas vcllet.Quid ■tâdem?illi Dii funt fadi,licet Martyres effent, Sic homines.Prçclarè verb Léo i.Martyres co-

Nobis autem ad duplicem finem fanélor ■rum vcréque fidelium Martyrum ,.id eft quot;pro Vera fide in Domino noftro Pefu Chrilto mortui funt,memorja colenda ell,fine vlla W-men lpcorum,in quibus pafsifunt :vcl tempo rum,quibus nati mortuique funt,fuperftitior ne vel rcligionc. Primùm, vt ex corum fide» conftantiajvircutcjinuifto animo,amp;vcrifsimo tcftimonioFidem ipfi noftrara confirmcmus, qua: eft in Chrifto feu Euangelio, earn folarn veram,cacleftcm, falutarcm, inuiélam doiftri-nam effe agnofeentes. Itaque amp;nbsp;viuendum in ea efle amp;nbsp;moriendum. Magna enim eft Euan-gelica: veritatis probatio amp;nbsp;confirmatio in co, quod tot fandi viri amp;nbsp;fideles pro ea vera tc-ftificanda mori no rccufaruntlt;amp;fuo fanguine fuam illi veritatera aftererc non dubitarunt, Heb.n.y.jj.54.55.Gol.i.v.24.

Secundum, vt banc eoruro conftantiam amp;nbsp;animi magnitudinem in eadem caufa-dtfen-dendaintrépideimitemur.i• Denique toturji vitç corum curfum (i.Cor.4.v.x.quaterius ipfi fuerunt Chrifti imitatoEesgt;gt;etiaip imitemut ' bene vinendo , Sc per éos ad'-.gl-orificandam - Dei benignitatem Sepotentiatn in fuis eledis Vocandisj^ucndis,tucndis,confirmandtfque - cxcitemur.Bernard.vbiquc ait,(/w»Mr»p,«o« doratio fanElts de^etur. Extant quidem tragici i cxitus corum qui ofla Martyrum. impieamp;.ejc Dei conaemp'tn effoderunt, vt docct Ghfy-lt; foft.Hom.4.de Laud.Pauli : fed que mad mo-dum

dura ipfi martyres n on pro fua, fed pro Chri-fti gloria moriunturûta in corum rùorte,non illorumjfed Dci,amp; Chrifti ipfius laus prædi-canda eftsSr qcærenda ,amp; agnofcenda. Atque hæe fententia, qlîac ell apud Euftb.lib.4. Éc-cIef.Hiftoriæ,cap.i5. eft diligenter obferuan-da amp;nbsp;notnnda. Nam de Chrillo loqiicns,ait» TÂTsy /^ù iîav'o'/Tit tÎ 3»? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fjtâf

Scrm.dc fanéto Vincentio inter Sermon.Auguft. Inhisomni-bm^Marryrilxti^iUe agnofceduiftlleglortficandui-» iUe laudanduf efiy ingrtma ziocatione dédit fidem, nbsp;nbsp;in fuprema paffione virtutem. j Ergo

SEd quia fæpè ea tempora incî-dunt, amp;nbsp;cæ pej-fonæ» quæ funt ad vcrum Martyrium cxhortàndç,vel çtiam nobis ipfis illud eft fubeun dum,imo verô,vt.ait.Cyprianus, NobisMar* tyrium potius dccffc debet,quàmanirnus noy JlcrMartyrio: videamus aliquot fâcr^ Scrir pturç loços ex quibus çonfirmari ad tâti præ-mii laudem amp;nbsp;corona aceipiendam pof^imus. Non mirû fi animus in Martyrio ferédoexul à corpore non fcntiat penè dolores qorporis.

C^p.44- IsAooGps Christiana^ Ncq; hoc facit ftupor,fed aHior. Summittitur enim fenfus Deo nó amittituijait Bern.Serra. 16. Cant.canttcor. Item Serm. 66. de Marty-ribushæreticorum agens, N ihti habett^tcon^ fianttit Martyru?» flmtle cum pertinactahornm^ mortii (ontempttm m tUts pietM : tn üïii cor^ dn durnttt eptratur.

Ac prtm» quidem ratio cft ex hocChrifti diéfo.Qui me conhtebitur corain hominibuJ, confitcbor amp;nbsp;ego cum coram Patre mco,amp;c. Qu^i me negaueric coram hominibus, ncgabo amp;nbsp;ego cum coram Patre meo amp;c. quicllin cœlis.Mawh.io.v.ji. Quid prodcll credidiffe ad iuftitjam,fi os dubitat profcrrc, quod corde conceptom cfl?

SeciK»44,Apoc.xi.v.8. Timidis amp;nbsp;incrcdu-lis pars coram 'crit in Bagno ardenti ignis.

Tertia ex loco Matth.^.v.ii.Beati ciHs, quü probraiecerintin voi,amp; inf cfati fiicrint,amp; dixcrintomne maluni vcrbû menticntcs propter me,gaudete cxultate.

ex Petro fumpra tB.i. Pet. 4. v.itj. Porrojfi vt ChriBiàhus affligitur quis,’nc pu-dcfiatjmó glorificél Deum in parte hac.

^««Mex Paulo Phil.i.v.x^. Infigne Dei henctiçiuni eft quod próeo patimur,quia nobis datur gratuitó pro fummo bcneficio, non folum vt in eum crcdamus,fcd ctiam vt pro il-lopatiamur. Hic eft enim fummüs arhoris, quo Deum in his terris profcqui poffiimus, gradus,fi vitara noftram pro co effundimus, Corinth.13. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

S#x/lt;»,pcr affliétiones intraait Chriftus in gloriam luam.Luc.a^.v.iô.Aâ.i^.v.aî. te ita oportet nos cùm eo pati, vt cum co glorificc-mur,i.Tim j.v.it. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Septtma. A Del prouidentia.I^on funt ho-lïiincs tiincndi, quia I C capilliim quidem V-nuin capitis noftri detrahent, nifiquemDcus' Yolucrit, Si vt volucrit Luc. n.v.y.Matth.io.

O^la^ta. Non cft feruanda anima,ne cam a-mittaniüsifcd cft pro Deo amittenda,vt earn inucniamus.Matth,io.v.3p. itaquenon time-di,qui folum corpus lædcrc poflunt,fed qui amp;: eorpus Si aniinain perdcrc vnuspotcft,nempc Deus.Luc.12.V.5.

JV»n^. Dcas efl fidclis Si iuftusfeipfum ne-gare non poteft,licet iiinos increduli. 2. Tim. z.v.ij.fcd ei qui denegat cognitam veritatem formidabilis quædam cxlpeiâatio iudicii reliât. Htb.iô.v. 25.

Exemplum Prophetarum, ApÓt ftolorllm, amp;nbsp;aliorum Chrifti MartÿrumVqoi ,quum pro cadem caufa paffi fint, bcati nomi-liatim Matth.5;Hcb.ii.v,38. Cæterum de hoc ipfo argumëto legantur veterum exhortation nés ad Martyrium,Tertulli3ni amp;nbsp;Cypriani, amp;nbsp;recentiorum , vt Caluini Epîftolæ quædam. Imprimis auteni notetur ilia fentetia Auguft, in Sermone de Conuerfione Pauli, Appendo quod patior contra id quod {]pero.Hoc fentîo illud credo. Et tarnen plus valet,quod credo, quàm quod fentio. Quicquideft quod fæuit pro nomiae Chrifti, li poteft vinei, tolcrabilc

Cap.4$' IsAGOGES Christianas elt.Si nópótéft vinei,migrare hinc facitiNon exftinguit , fed accclcrat ipfum præmiumi-pfani dulccdinem , quæ quum venerit, fine fine crit :Opus (id èlt, Martyrium ) cum fine: mcrccs fine fine.

8Etus quçftio fuit,quatenus in per-fccutionefiigiendû fit homini fi-deli amp;nbsp;Cliriftiario, etfi publico Magiftratus edîélo citctur.In quo primum præfandum eft,nihil cxemplis, atque faâis hominum tribuedum, qnum è bonis amp;nbsp;piis viris quidam fugcrunt,quidam non fugc-runt, eciainjibertate eripieadife data. Cætc-riini qui negant omninofugied^mpfie i:; per-fecutione, illud Chriftj ignorant, Eflote pru-;dcntcs,vt fcrpentcs,quiE q'uieront }at,ebras ad-uerfus vim hpftium.ltem ilia exerppia-oblitus ;eft, quæ commemorantur in Epift. ad ,Hcb. -cap.n.v.37.o^frr4r«»fgt;« ouillis. Item. Exempla Ecclcfiæ Aôtor.8.v.4.ncç fe debet ouis fifteré lupo vt ab co deuorctur.Prçterea illud admo-,ncndi funnis maiorcm conftantiam amp;nbsp;perfe-(Ucrâtiamiab iis qui præfunt gregi (quales funt Epifeopi fiue Miniftri, Diaconi ic PrefbytC:-jijquam àreliquis in Ecclcfia priuatis homi-pibus rcquiri. Hicnim qui cæteris præfunt» lt;upcxemploamp; (ua conftantia exteros obfir-

mare debent, quantum poflunt,amp; eft æquutn. Nam eorum miniRcrium amp;nbsp;prasfentia necef-faria efl Ecclefiæ.Iniquum verb eft,fl grexto-lusdiftugiat,amp; ibi tarnen fuura paftorum ma-nerc velitiaut quum totus grex vnius Miniftri abfcntiafqua: fiet pro tempore)faluus çffe po-tell,fi ab co requiratur vt maneat,quu æquius fit eum abefle proaliquo tempore. Exem-plo Pauli After. 9. vcrf.25. Necobftathuic fententiæ diftum Chrifli ,de mercenario Pa-flore,qiu fugic Ioan.10.ver.12.De eo cnim lo-quitur Cbriltus, qui timoré moriendi,non confulendi Ecciefiæ voluntatefugit,vt docct Aug.in Epift.iSo.adHonoratum.

Ac primurn quidem illud Chrifli diftum eft , perß^KHti vos ßterint in ctuita-te hac ,fùgite m alttum, Matth.10.vcrf.23. Ac etia fugilfe præter Apollolos plcrclque fideles, qui erant in Hicrufalcm , confiât ex A' ftis , Aftor.S.verf. 4. quum fæuirent ludæi in Ecclcfiam. Atque quum de fuga fuaac-cufaretur ab Arrianis Athanafius,luculentam pro ca Apologiamfcripfic , quae extat Triparr.libr. 6. cap. 22. De eodem argumento Bafil. in Homil. de Gordio Martyre agit co-piofc. Denique hæc ferè fummaeft amp;rc-fponfio, Polfe nos quidem procaufa ,pro tempore , atque eriam pro commodo Ecclc-fiæ fugcrc,antè quam capiamur. Poflquam autem capti fumus , amp;nbsp;de Fidenoftra aiu-dice interrogamur, plane confianter amp;nbsp;aperte refpondendum efle, atque invera fidet con-

feflionc ad mortem vfquc perfiitendum. V-niim mpdo notemus dum fugimus nc lit niminim otnninoiners amp;nbsp;otiofa noHra fuga,fed vbiqiic ædificemiis remplnm Dominoi ncque terreamur ,quöd propterea iam incidi-mus tn afflidionesi

Altera quæftio cft,vtrum obfcureamp; ambigue liccat refponderc , quum captus interro-garis, ita vi tn tuo fenfu, die autem qui te in-terrogat fno fenfu ex tua interregatione frui pofsit, vt te puiet aut cogitet fecum in errore confentire, qnum ipfc in vera (ide erret ? Et quia Deus non eft SoplnftajGal.ó.v.y.fophi-fticas, ambiguas, amp;nbsp;captatorias rcfponfioncs odit,quç non fiiint plane de co quod in corde tuo fentis.Siwit cnim tales confefliones amp;nbsp;re-fponfiones ambiguæ , rnera mcndacia, quar Deus t'xccratur.Pfi.5.Apoc.zi.ver.S. Prætereà fanent esdem idololatriæ, amp;. errantem in errore confirmant, qnandoquidem cas ipfc ad fuuni fenfum trahit,cui te qnoqne pntat con-fentire hacambigna refponfione, quitajncii te fidelem , amp;nbsp;pura doclrina fidei imbutum vocas. Debet igitur effe confeftio noftra non tantum in fe vera, fed etiam plana, amp;nbsp;pcrfpi-cu3,id eft,amp; corde,vt creditur,fieri:amp; orc, vt intrlligatur,Rom.io.v.io. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Tertia quæftio eft vtrum quifpiam pius captus fc prerio aliquo redimere poîfit bonâ confeientiâ , vcl fponfionc aliqua pacifei , ne confcRioncm veræ fidei,amp; illiusrationé red-dat.Noltiit Marcus Arcthufiorum Epifeopus •: fe vel

fe Vclteruncio in huiufmodi caufa rcdimcrc.^ Tripar.ó.c.ii.contra vcro Rutilius vir pitis amp;nbsp;poftea Martyr fe prctio rcdcmit ,vtait Ter-tullianus.Scd res ifta cxemplis iudicanda non cft.Putat ipfe Tertull.in lib.de fuga in perfe-cutionc nullo modo liccre piis id facerc. Alii aiunt ex magna caufæ cognitionc hoc totunx effe diiudicandum, modo fciamiis Martyrii honorem, ad quod nos Deus vocat, non efle fugicndum,neque deferedam Chrifti canfam. Vcriim in hac quæftionc fie ipfefcntio,vt di-ftinguam,cum quo pacilcatur pius,qui captus cfl.Nam vel cum accufatorefuo,feu delatore amp;indic pacifcitur,vel CÛ iudice ipfo vel publico ludicii Miniftro,vcluti cum cuftode car-ccris,militc,amp;c.Si cum accufatore ne fe perfc-quaturiniudicio, cum indice, ne fe indicet, aut deferat,liccre id puto. Non enim fubter-fiigit martyrium, fed molcftianl redimit. ar-çum.l.tranfigerc C.de Tranfaft.amp; quafi fum-ptus litis .Sin verb cum ipfo fuo iudice,vel iu-ftitiæ publico officiali ac miniftro quifpiam fidcliscaptus pacifcatur,nc velrationem fidci ipfereddat, vclvt veritatem confclfus ab co mentiente dimittatur,dico argumento amp;nbsp;cx-emplo Pauli Aftor.zq.v.ió.iniquè id promit-ti,ac fierfiquoniam iudice,amp;iullitiæ ordinem Vere corrumpit,qui hoc agit.Nam ne pro vc-ra quidcra fententia pronuntianda pecunia iu-dici dada eftmedum pro falfa,quod fieret ab-foluto pio ab infidcli iudice , quafi non eflet veram fidem pius illc confclfus,fed falfx do-btrinç aflenfus Eorum autemqui vitro pericu

Ia fibiacccifunr,amp;'fr, obüci-int hominüin fu-roribusjVt Martyres bant.C' n'Ui-.,in ronpro-bo,argiunento tGicni,qeæ A i.i9.v.î9 ha-bentuisqaicquid de Gor do feribat Baiilius in Hoi' il.de Goidto Mfirtye. Non eftno rurn, ait HieronyiM's in Ion- ei, more nrlt; rcrcere fed illatani ab aliis aecip n bbctcr N.x enim cft Martyr Dci, qui fipf m occi igt;- Arg. ad Gaudcntium.Lt ci rtc,qui fc tcnitièttf ri pc^ riculo,tentât Dcum,ncc el; prudcns,fcu quo-dammodo hoinicida fui.

R’R. A N T Val ntiniani amp;Gno-ftici, qui putant nurquam martyrium efl( pronomina Cf riPi fu-j feipiendum, qui,: cent à ipf pro jiobis cit raortuus,nos autem inquiüt, pro l O mori non debemus. Errant Nonati ini, qui putant cum,qui femel Clirii'û n, g-u. rit, am plius vaniariaà Deo impetrarc n Ji poll’e. Erran*: Helcefaitç,qui negant nobis pro Cirri fto efl'e moriendvm, quui lik potms pro nobis fit mortuusmos auté pro iilo morictes nihil illi conferamus, qtios rehitauit Origem s. Huncerrorem hoc noùro ficrlo rcnoiiardt Coornhartius quidam Hollandus, q; i veros Chriftianos confentirc pofl'e bona confcicntia idolo-

itlololatriis ctiam fcripto adcito impiifsimc contcndit-Errmt Pfcudonicodcmitæ, qui fe dicunt rcfcruare animum fuum Deo ; fed corpus Diabolo amp;nbsp;idololatriis dcdicant 8i douât, dum idolol ttricis cultibus amp;nbsp;blafphcmiis intcrfunt.