Dit boek hoort bij de Coiiectie Van Bucheil

Huybert van Bucheil (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Bucheii Coliection

Huybert van Bucheil (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

CHRISTIANA, fine, DE R E R V M CREA.

T A R Y M COGNITIONE

amp; vjuy iiißmtatio e facrit Scriptnra, fontibus haulla,amp; decerpta.

E1 S T H' N A A M ß H' P 'T O T lt;iî AîtVcyK nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Txy« A.nwv'nt

fK' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

£(/1 ITxctTWV 'SbpSnçy fÂiT9 TKTev a 'i^Dcop^'^tQi n^iLv tüç ffv^inç stT^^TnJa'f Jtfu^i'stf.

015x8*^ mpmt'ttfb't nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iv ÏAXa^y

O/ ÀitJ^o.'MÜu A/^k//mï» nfib/j.

ô Astr^Çoc» e’â Truj/îç n^f niiM Àtgt;û(»v.

TntKetfStf K^P'^9 tç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x/À9l;y

’i^Qoxtmip.^ut^y'f^ppji.tn -nat «

OtySv rtApTnt^U» ^^'1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ap^; tolt;x4gt;

Xexs*« (pTrvntTnï lt;nlt;ptbju^

El’ 2 T H* N AT’ T H' N,

AifMjKtit toJ Vïif'lw»

Ov ^Ç^TiHÇ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OVTWr

Eypixxijuitf»T fp^pr A’e^ronxeç.

€TX» (TO«»/» K4»60^£9ôy. CT trMTtfi «/l' a^iâÙ fi'i vtivu-j.i'rôfo ó^ ttv yynttfUTf}“

'Xifï X/roJy^i(n(s'i amp;4fc»gplt;f’«71-

G ENE R OSO DOMINO, Domino Friderico a Nachod Domino in Da-nouiz amp;nbsp;BeJkojSac. Domino lue Sc pattono benigniflimo.

Bw Etnx efl amp;nbsp;nohilis de mundi origi~ ne amp;nbsp;pnmo rerü ortu tjuaßio^Baro non modo Thilofo-phornm, feû etinm Chrtflianoru ingénia din muhd^ne 'vexaHit,adeoejtte tande propterdt nerf a hominu iitdjcia dabia vifa eß, vtejutd de ea flatuerent^rmilti^etiam autores grauijß-mi, non haberent. nbsp;nbsp;nbsp;inter Chrißianos Ori~

genes in hbris nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ft^uodipßus opuspra

ter ratera egregtunt plerte^ne cenfent )é’ ^ui pofl eum Examerajcripperunt,ita tn dtuerfas fententias difceduntyVt nihil certi ex eorum feriptis ■videatur deßniri peße.Inter Philofo-phos auteni,homines Dei veritatsftjue i^a-ros, longe ettam mator eßopinionumvarie-tas,vt ejuid tn hcc argumentaßtßequendum, ■diuineturpatittgt;,ejuamex eoru dogmatic in-, telhgatur.^c de Philoßphts ^uidem/ fortaC-ße non tam eße^uod mitemur, eos, cum -verbo 'Dei,id ePt, vera cognitionis luce deflttuerenr-tur,tn tanta re cacutiiße,amp; tantis tenebris im

merfiivixijfe.In Chrift ranis autemnon cade xrjuitate pote ft difcordia dijfenfioejite ex-CHfari,ejuia veritatis -una eft:via,cuiwin uer bo Dei certiffima,fimodo adilludattenderet, fundamenta videbant. Q^nam igitur tantt etiam inter Chrißianos ip[os de hac vna re diff du cauffafniii Profan a nimirum Philo-fophia,cuiu^ tuncpraceptU non tantum im-buti^tß tinPli'. fed fartifafcinati, amp;nbsp;deceptt ntulti^nihil.lt;^uicquam,ejuod tftimlepuam vnd maximifaciebant) aYtis decretis aduerfare-tur,admittendum aut concedendum putabat. ^teptie hoc malu, non folum ueterihM amp;nbsp;pri-miiillts Ecclefa feculis durauit^^uibusple-Yi^ueinfcholisThilofophorum zrnacu ipfo laPie enutriti,amp;pofea adf dem Chrifli tra-duPlifacileyejuas idimhiberanl^amp; quas tati-diu tamejue ftudiofe femel amplexi fuerant, fententias deponeremutarecjue non poteranf. fed ne nunc tpuidem pof Philofophoru nomina exftinPla,ex multoru, tpui Chrißiani diet 'velunt^animit euellt potefjtum alte nimiru ißitu profana ‘iPhilofophia, admiratio i/ene-ratio/jue ejuoriidam mortalium mentibusin-fedit^tanttrjue eßißit erroribusytantjua veris praceptis

pTMeptis^a teneris,vt ait tlle^affueuilfe. Tta~ ^ue non dubitofere^ (juin hicnofierde Chri-Hiana Phyßca,id eß,de emendandts ex Dei verb« ‘Phtlofophornm decretis liber in maltar um reprehenfionem mcurratßabeatij', ne-cejje fumnmmaliquemamp;praftantijfnr.H vt~ rum^ejut fit apudcmnes hominu ordines gra tiofki,pTo fiepatronnm adhibtre, cuiiu auto-ritate defenfus,^ fattore commedatus tutut yvatufinjue in manits loominum venire pojfit, vero ts ei^d!‘ guident vntts^ Baro excelle-tifiime^cuiuj idcirco norniniy vtcutnejue loco-rît fipatits abs teremotiffimui,dtco atcjHenwt cupo. Accerte in te funt abunde omnia.,e^iiie. ad omnes aduerparioru turmM propellendagt;5 valent,fi modo hoc opm tibi probabitur, tutquot; dücjne fiufieperts. Nam adtierfus inttetera-tum iamprofanorttm hominum tn hac Philo-fophia parte regnumfitngularem tHam tttam veret^ue ChriPhanam antmtpieiate fortiter opponcre,i^U£ cum Deumvere, (py expuro i-pfiius verbo coJat, omni acmite ad cam täcjuam vertfjîmam ncrmamçvti ejl,examinee amp;nbsp;ap-pendat,plusillituo liictdo iudicio, e^uaomni-btts cacisT hilofiophis tribuendum efie ,nemi)

*-iy-

dnhitabit.ttyfduerfus autem CAteros^ wß^ne illam tuam dt^itatem att^ueau’^orirate, tari-^num clypeum, ohticiam, cjUit: abs te infinitis etiam in tp(M 'Dei tnm Bocm’CM^tttm Mo-rauicM eccleßai beneßciis apud emnes mtr-tales cornparataßenge lateejueper hominum ora [pitrja eß,atque etia tgnotis fibi ipß po~ puits mta,(jnamp; omnes leuium ejuorunda ho-minu calumntAS facile fülgore fuo copefcet. ^tlt;]ue has tibi laudes ab s me nofalfotnhui, cum omnes[ciuntamp; fatentur qui te nomnt'. tumvero tmprim'ts generofns ille tuusßlius, amp;nbsp;non minus paternaru virtutum, quam hc-noru hares foannes Georgius prrbat amp;nbsp;oflen dit, qui cilßtamp;natiua quada indole fua, amp;nbsp;doclfs. pientifsimique'virî J’'ucnceflai Laut ni pracepterts tnfitutione amp;nbsp;cura tua probi- . tatis imagoÙ Tjirtutis deltneatio, quanta in te ipfo ilia fint.nuHo ta negntio pntefl ab s quo~ uis intelligi. Et certe nos omnes,qui hic 'viui-miis.tibiplurimu 'uel vno hoc tKmine debere profitemur ,qitodtantum ßngularis tui ergâ nos amoris ptgnus dedißi, nempefiUum, de quo optima quaqueßeramtis'. amp;nbsp;hoc ftimmu neßrarum eccleßarum cum nobirts in ortho-

doxa

doxa fide confenpts te^imoii'ium extare w-luisli^ui vtperpetuo dtiret,nullifii]ue horai-fjum contentimtbut vnquam abrumpatuTy Deam Opthn.Maxim.pi'ecaTnnr.Illa enim tua de omnibus etiarn longini^tiis nationibus bene merendt voluntas^non modo ßn^idaris (juadam virtus e^,fed etia homme Chrifiia no dignififima ejua t/naomnm maxime tibi famüians efi amp;nbsp;propria. Qga^iidvero CZ nobtlitMe praFtas , vt epui ex ve.'iifi/f ßmo tVachoßoräiilt;]U3i{‘o]3.s vniucrGr Na-rifcorum gentis ccicbcrrim c rcliqiiias clFc puto) fiemm.tte originem ditcixtdf Ad'o r.iuicagentts'beyicoßjßmtt(quijunt Ada-co-manorumpopulorum^hoïîiü ctiam R-'manis ipßs fiorentihus form'dabilintn.,ßaccejßores) laudibitxnobtlitatis,inter !^uos latifßmam di tionem obtmesAlla tarnen tua eximiagibiepte penepecultaris hnmamtas longe excellemins nomen tnum apud mortales ornncs commen-dabif. Onod autem ad Itbellum noRlrttm atti net,malo ex re ipfia,/^ttam ex oratione mea., i^itidcjuAtumque vttlitatis hi:Jaeat.,is.ïitm.iri. illudmodo dtcamdn eo mebreu'ter comple-xnm,qMicquidapudveteres amp;nbsp;fianlhßßmos

Patres vel contra Thtlofophos-.vel aduerfus hecreticosdifpMatumvnejuam le^eraWy nec ^uisHionem ejfe a mevllam inieEîam, ejuam ante a ilU no traElarinttnec vllam pratermip-fam,lt;jua ad eorü fcripta cognofcenda vfum aUt^uemvtderetur habere potuiffe.In lt;jnono tamhomtnttm cnrioptati^ejuam ßudioforum adolcfcentum vtilitati absme confultîî fuijje ingenue apud te profitebor.Iraque fperofore, z'ttuacommotus autoritate filins tuus genera fus Io^esy amp;nbsp;aUi etia principes adolefestes diligenter huiufmodi étudia capejfant^ qua vobts tantis viris^necquidem immerito^ probaricognofcent. quot;Vale. DatumCalen, Decemb. M. D. l x x v.

T. E. deditiffimm

L.Eanaus Gallus.

P H Y SI CA

CHRISTIANA,

J I KE,

DE RERVM CREAT A-

RVMCOONITIONE, ET VSV, e facraScriptura fontibtts hau~ decerpta'.

per LAMBERTVM DANÆVM.

CAP. I.

Phyfica e/Hidquotuplex

Vid eftPliyfica?

Eft crcationis, amp;nbsp;difti’ii-âionistotiiis huis mundiSc —^partium cius, cauftarum per quas talis extitit , itcmquc efFeôo-rum, quæ inde confequuntur, vera amp;nbsp;ad Dei opificis laudem pertincnsco-gnitio, fiuctradatio.

r D.Vndc vcro hâc tuâdcfinitioné fumis? P. Duobus potiffimum e facræ Scriptu-a.j.

X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y SI C A

ræ locis,quorum primus cft Prouerb. 30.V.4. Alter auté Gcnef.cap.i. in quitus ilia quatuor breuiter commemo-rantur quibus etiam ille locus addi po tcft,qui cft Sapientiç y.v.iy.ig.vbi ea-demillain bac feientia explicari aper-tiffime traditur.

D. Hoene folo nomine ifta cognîtio ap-pellatur,an etiam alio?

P. Certe.Nam ex Paulopoteft dici »ônaïc ■mv ■OT/HAtjiTO» teû Rom.i.v.zo.Ex epifto-la ad Hebræos/oîînj oî n^Svcii, Denique return creatarumfcientiam, -ns kTI-oîaiçKTJs-i««»,tam apte amp;nbsp;conuenienter denominate poftumus,quam tnac «^ueno cft diéia, fi modo vocisillius vfusamp;tritusamp; receptus ab homini-busGræcisvcl Latinis effet.

D. Curigitur Phyficamvocas,qua! pro-fanorum Pbilofophorum vox eft?

P.Duabusde cauffis. Aeprimumqui-dë quod non oportcat homines Chri-ftianos effctamfcrupulofos, nedicam fupcrftitiofos, vtcommunibus amp;nbsp;iiC-dem quibus Ethnici, return vocabulis amp;ap-

CHRISTIANA. j amp;nbsp;appellationibus vti reformident, quandoeodemfole,aerc, terra, aqua, luccjcibis.ciuitate cum iifdé fruimur. Itaque nec Scriptura ipfa ab hac voce tanquam a monftro abhorrer,vt appa-ret Eph.z.v.j. a.Pctri.i.v.q.Et vetcres atque orthodoxi Patres banc rcrum cognitionem paffim Phyficam appellant,quemadmodum Bafil.Chryf.Am brofius, Auguft. in Ench.ad Laurent. Phyfici(inquit) funtquircrum natu-ramrimantur. Secundo autem loco quod cum hæc vox ■?gt;“'lt;”« ex^communi ' linguæ Græcæ vfu, iis fere rebus tri-buatur quæ non fola cfTcntia confiant, qualis eft Deus;fcd quæ ctiam accidc tibus quibiifdam adiunâisfunt com-pofitæ,qua!es funt rescæomnes quas oculis vfurpamus,8:qnibus hie mun-dus confpicuus confiât,propric amp;nbsp;comode videtur appellata efle ea fcientia,quæ in harum mixtarum,com pofitarum,amp;(vt ita loquar)matcriata-rum rerum tradlatione vcrfatur,vtdi-ftinguatur a Theologia. Jtaque »««n-a.ij.

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

cft(aîunt ipfin' fsny's -ms ût.fjs jjÿtj ifytnitsit

D.QuQtuplex eft Phyfica?

P. Duplex.Vna enim illius parscft vni-uerfalis,altera vero particularis.

D.Quæ cil vniuerfalib?

P. Quæ generales amp;nbsp;potifsimas mundi partes cxplicat, earumque originem, naturam amp;nbsp;caufras:quales funt cælum amp;nbsp;quatuor elemcnta,quod ilia fuit re-liquarum partium comparatione ve-lut prima principia, amp;nbsp;cauflæ ortus amp;nbsp;compofitionis rcrum : fed amp;nbsp;quæ cô-munemamp; generalem conferuationis amp;nbsp;propagationisomnium rcrum, mo-dum amp;nbsp;rationem tradit,eft etiam ipfi parsPhylicæ vniuerfalis,quia tradit ji«9-’«xi»gt;.Atquc liæc Genef.primo cap. fere continctur.

D.Quæ eft particularis?

P. Quæ fingulorum generfi (quæ in rebus his creatis amp;nbsp;confpicuis diftinéla funtjnaturas, vires, proprictatcs,amp;cf-feôlus diligenter perfequitur, quem-admodû quæ fit hominis natura, quæ cqui

CHRISTIANA.

equi, quæ cuiufque generis an^aliö, : arborum,hcrbarum vires.Hæc autein partim Medicinæ artis præcc^tioni-bus continctiir,partim iis traäationi-’bus,quæ biltoriæ animalium, Sc plan-tarum,fiinilibufque nominibus à fcri-ptoribus appellantur, cuius partes amp;nbsp;fragmcntaquædam velut illuftres gë-mx paffim in facra Scriptura fparfæ collucent, integra tarnen earii rerum hiftoria amp;vniucrfa cxplicatio iifdem libris minime comprchenfa cft : poft-quam Solomonislibri de fingularum rerum natura copi' fe fcripti,incuria mortalium flint amifit.

CAP. II.

T^hyfica vtrum hamtne Chrißiano digna.

Cflnc aliquàPhyficæ vtilitas?

P. £3 M'idtipIex.Sed nc omncs ( funt cnim propcmodum infinite) perciir-ram, afferam tantum quinque. Prima a.iij.

a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

eft, quod ex ea Deum cognofcimus, non folùmrcrum omnium creatorem fed e^iam ætcrnum,omnipotente, be-ncficum,amp;c. Secunda, quod res ipfas creatas carumque vires amp;nbsp;naturas per earn intelligimus.Tcrtia, quod nosi-pfos videmus amp;nbsp;agnofcimus quales fi-mus,quibiisrebus amp;nbsp;partibus confte-mus, amp;nbsp;quæ fit cuiufq; partis noftræ, id eft,qualis animi,qualis ité corporis noftriconditio: quod efle optimum, vtiliffimum, amp;nbsp;præftantiffimû cogni-tionis genus omnes homines fatcntur. Quarta,quod hæc Dei opera,tanta,ta varia, tam mira,animo contemplâtes, amp;nbsp;oculis intuentes,nô nifi hac arte ad-iutiad fummas Dei laudesconcinen-das,amp; gratias agendas, zeloamp;impc-tu rapiniur. ld quod etiam Galeno, quanquam prophanophilofopho, ac-cidit, vt poft dcfcriptam vnius Dei o-pcris, id cft,hominis, amp;nbsp;partium corporis eius naturam , Deohymnü ca-neretpeneinuitus. Inde tot liymni, tot epodæ, tot pfilmi a pi is yiris fcri-

CHRISTIANA. 7 pti amp;nbsp;decantati. Quinta,quod hæc intelligentes multos facræ Scripturæ lo cos, quihominibusiftarum return i-gnaris funt non tantum obfcuri,fed e-tiam inacceffi amp;nbsp;imperueftigabiles, fa eile amp;nbsp;dilucide ipfi explicamus, amp;nbsp;in-gredimurlibere.ItaquePhyficâTheo logo Chriftiano maxime vtilem amp;nbsp;nc-cclfariam feribit Auguftinus. Quid di cam de animi voluptate.quam fummâ affert h sec cognitio, 8^de commodis, quæ hominum vitæ maxima præbet,amp; demonftrat?

D. Vnde ilia elle probas?

P. Ex bis potiffimum facræ Scripturæ lo-cis.Pfal. io4.toto.Pfalm. 156.145.V.10. Pfal.i47.i48.Iob.j2.v.8.9.10.56.V.24. 25.26.Aâ:.i4.v.i7. llt;om.i.v.2o, Qui-bus etiam hosadderc licebit. Sap.8.v. 9.amp; fequenti,amp; 15.V.1.amp; fequenti- Sed amp;Bafil. Chryfoftomus, Amb. patres in Exameris fuis idem docent. Deni-que pium ilium amp;nbsp;vndecunque do-ââ Auguft.inlib. de Doârina Chri-ftiana,amp; lib.S.dc Gcn.ad lirerâ,cap.8. a.iiij.

8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

D.Atveroobiicîuntur quæda quæ Phy ficæ cognitionem non tantum inutile, fed etiam liomine Chriftiano indigna, inique noxiam efle amp;nbsp;periculofam o-ftendunt.

P. Certe.Et quanquam varij varia colli-gunt: omnia tarnen ad duo argumen-torû genera maxime referri poflTunt, quæ aduerfus harum rcrum cognitionem proferûtur : e quibus primum ab autoritäre fumptum eft. Alteruma ratione amp;nbsp;turpi,fiucnoccntiffimo cô-fequenti.

D.Explica.

P. Primum varias fententias colligunt partim eScripturaipfa, partim ex Pa-tribus Ecciciiafticis tranferiptas , ex quibus pollca ratiocinantur amp;nbsp;con-cludunt.

D.Quænamfuntillæ?

R. Efacra quidem Scriptura bæc potifïî— mum afïcrtur,quæ in lib. Ecclefiaft. cap.i.v.i^.fcripta eftbisverbis: Etâe^ di cormeumad dif^uirendumô' inuefli-^Mtdum ctiw (apientia omne lt;juodf.t fub cœlo.

CHRISTIANA. 9 cœlo.Hac occupations malam dédit Deut fUiis hominumvtoccupëtfein/a.C\iï co iungût illud Pauli.i. Cor.i.v.io.De«/ infatuauitfapientiamhuwmundi. Et fi qui Hint alij loci horum fimiles .• quitus facilis rcfponfio parata eft.

E.Qiiævcro?

P. Nimirum illud quod eft apud Ecclc-fiaftcn,non»wA«amp;abrolutc/ed jc«™ quot;nbsp;tantum amp;nbsp;comparate ad verum Dei cultum di(ftfi efle. Neque cnim damnat Solomon aut improbat veram co-gnitionem de rerum natura,quam illi fummamDcus pro fummo beneficio dederat (efletenim crgaDeumho-minumbomo ingratiffimus) amp;nbsp;propter quam turn à Regina Saba, turn etiam ab aliis regibus vicinis coleba-tur. Sed fi hre Phyfica cognitio,ciim vera pictatc, fi cum fide, fi cum vero Dei metu, fi cum interna animi rege-ncratione, fi cum cognitione ætcrnæ falutis amp;vitæconfcratur,cft certc hac comparatione Icuis quædâanimi occupatio infruftuofa amp;nbsp;fatigans nos

IO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

potius quam confcicntiam noftram fu ftcntans,amp; cófolans. Nequc cnim vc-ram fœlicitatem adfert, qucmadmo-dum fides in Dcum, fi quis in ca fcfe totum occuper, amp;quafianimum at-terat. Quod autem ad Pauli locû,non video quo paâo Phyficæ cognitionë oppugnct,cum fapientiam mundi damner Paulus,non autem fapiétiam de mundo,amp;de rébus creatis. Sapientia autem mundi appcllataeftea,quç car nis vitiofc amp;nbsp;cæcæ confiliis amp;nbsp;ratio-nibus tota regitur,amp; acquiefcitmô ea, quçde rerum caufisfobric amp;nbsp;quanta opus eflct philofôphatur.

D.Scd c fcriptis Patrum quid afFerunt, vt nos ab hoc ftudii pliyfici gcnerc dctcrreant?

P. Infinitum eflctomnes corum fenten-tias vellepercenferc , aliquot tantum afFcremus.^

D Récita eas.

P. Laâ:antiuslib.j.cap.8.ita fcribit;Qux beatitndo mtmihipropoßfa^fifctero vn~ de NUtts oriaturyZ'el tjHicquid Phjßci de cœ/o

CHRISTIANA. n cœlo delirant^ Quid,qnodearum rerd non efifctentia,fed opinio q/ua pro ingeniis va n4ey??Auguft.etiâlaudatus,qui lib.4. de Trinitate in proœmio (Ic ait: Landab tlior eft animns, cni nota efl infirmitas fna^ejuam quiea nonperfpeEla viasfyde-rntMfcrutatnr, mœnia mundi inejnmt,fun damentaterrariintyfafltgia cœlorum. Ec ne omnia perfequar, lib. dc fpiritii 8c anima cap.56.idem difcrte dicitur.

D, Habefnequodadiftarcfpondeas?

P-Maxime.

Ecquid vero?

P- Etiamhæcipfacomparatè a Patribus dici,quemadmodü apparct ex eo Au~ guft. loco,qui modo abs tc laudatus cft.Arguebant enim Patres præpoftc rum hominum ftudium,qua!ein mul-tis etiam nunc videmus atque adeo viris Chriftianis, qui contempta falu-tis doörina, amp;nbsp;fpreto Euangclicæ ve-ritatis,quæ fimplici ftylo vtitur,ftudio fe totos ad tumidas amp;nbsp;inflatas illas dc rebus Phy ßcis artes conuertunt, illif-que fe addiciint, amp;nbsp;ambitiofam Philo-

li nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S 1 C A

fophiPhyfici appcllationc Chriftianæ pictathamp;Thcologi r aperte præfcrût. Itaque Patres vt a tanto i(lo crrorc ho mines rcuocaréf, in PhyfîcosPhi'ofo-phos, amp;nbsp;in corum artem amp;nbsp;dogmata milita,amp; vcrc quidc, dixenint : quem-admodumetiâ Bafil. amp;nbsp;Chryfoftom. in fuis Exaineris. Ipfam autemearum rcrum cognitionem veram non dam-nant.quam ctiam ex iis quidam perfe-ftiffime atquc pulchcrrimc callucrût. D.Quodnam cft alterum argumentum quod a confequenti fumi dicis,amp; ad-uerfus Phyficam afferri?

P. Hoc nempcquod commémorât Ba-filiiis,a6 ignauis homiiiibus fuæ inertia? amp;nbsp;turpi ignorantiæ prætcxi.

D.Ecquod veto?

P. Vilefeere miraciilum creationis mun-di,in quo tarnen fumma Dei potentia, maieftas, fapientia clucct,nobifque a-dorâda proponitur, fi arte aliqua mc-thodove a nobis tradi, amp;nbsp;comprehen-di tantum myftcrium poffe dicatur. Qind cnim iftud aliud eÜÇaiunt^quam opéra

CHRISTIANA.' ij opcrum Dei plane fupranaturalium amp;nbsp;diuinorum non modocapaccs nos fingere, fed etiam indices amp;nbsp;tanquam cenfores coftituere? Denique,Deum jpfum tanquam Grammaticnm certis naturæ amp;nbsp;artis legibus tandem fub-iicere?

D. Quid ad ea refpondes?

P. Plane idipfum quod eodem locoBa-filius inter Græcos fcriptores doâiC-fimus.

D.Quidille?

P. T anto magis bocDei miraculu (quod in mundo creando apparuit)illuftrarî, amp;nbsp;a nobis rcligiofius adorari, quanto illud diftinétius explicatur, maiorc-iusvtilitas, amp;vis «Icmóftraturcfle. Et vt verum hoc eflealio excmplo intel-ligas, nonnc dccretum Dei de nobis faluadis paflim in Scriptura arcanum amp;nbsp;myflerium Dei appcllatur? Eftque certe, in quo no minus quam in mun-di buius creatione Dei potentia, nw-ieftas amp;fapicntia nobisproponitur, amp;: hoc tarnen fic dilucide ordine diftin-

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

öcfides,fiue Euangelium cxplicat,vt nihil fupra : nee propterea tarnen mi-nuitur Dei cultus amp;nbsp;veneratio, quod illud arte amp;nbsp;methodo quadamtheolo gica comprehendimus, fed tanto melius ardentiufque Deum laudamus, quanto commodius, amp;nbsp;diftinétius ifta fuerunt a nobis percepta :denique fides ipfa,per qua coli vult Deus,cft nS ignorantiaquædâ,aut cófufus dcDeo fenfus, fed enodata amp;nbsp;explicata animi notio , quæ interrogata refpondet de Deo,amp;eius erga homines infinita mi-fericordia. Ignoti cnim(vt habet pro-uerbium vetus)nulla cupido.Ergo cu Eiftoria creationismudiartequadam explicatur,cum vires a Deo infitse rebus traélantur, non vilcfcit fed au^-fcitDcimiraculum. Quandonec ifta tradimusquafi profiteamur nos alias iftarum rerum caulTas, præter vnius Dei voluntatem Sifiipicntiamjallatu-rosivel in its etiam ipfis tantum agno-fcere amp;nbsp;animo confequi polfe, quanta cftDci ipfius potentia in condendis,

amp; boni-

CHRISTIANA. 15 amp;nbsp;bonitas in tucndis. Vcl tanquatn velimus Deum optimum maximum (ummumquc rcrumomniû modcra-torcm vllis noftris legibus amp;nbsp;placitis fubiedum dcmonftrare , fed tantum, quantum arte iuuari poflumus,in Dei opcribus explicandis commode ver-fari, amp;nbsp;quafi admotis fpecillis ad iftam rerum naturæ fcholam minus atten-tos in præclaroipfarû ftudio retinere.

D.JNtelligo ifta:perge ad rcliqua.

quot; P. l Proximum eft vt vnde hæc cognitio ducenda fit atque haurieda,vidcamus, quoniam in co nobis cum quibufdam ( non conuenit, qui tutius certiufque ’ cam e profanorum Philofophorum li-gt; bris haberi volüt, quam e facris Scri-pturis, quod dicat neque in Scriptura

16 P H Y S I C A

vniiicrfam traditam eflc,amp; fi qua illius pars expofita cft,confufe eam,non or-dinc artcve vlla traélari.

D. Vndc igitur tutiffime Phyficam feien tiam haberi cenfes?

P. Eins quidem partis, quæ Phyfica vni-ucrfaüs a nobis appcllata eft,cognitio-nem potifsimum e facra Scriptura. E-iusautemquæparticnlaris diôa cft,e libiis Mcdicoriim, vcl aliorum bomi-num,qui biftorias plantarum amp;nbsp;ani-malium feripferunt.

D.Qua ratione id doces?

P. Primiim illud(vtopinor) inter omnes fanæ métis homines confiât,quemque artifieem poffe omnium verirsimcamp; optime de fui operis ratione differere amp;nbsp;loqui, cfleque potius in ea re fidem îlli adhibendam, quàm cuiquam alij. At verb cuiufnam efle artificishunc mundum ccnfcsPAltcriufiicquamfo-lius Dei? vt nemini potius, quam illi ipfi fui operis, id efi, mundi creatio-nem amp;nbsp;rationem in fuo verbo nos do-centi fit credendum amp;aflcntiendum.

Denique,

CHRISTIANA. 17

Dcnique, qiiis vcriiis rcrum omnium cauflas, momcta cffeéla, cxiftcndi mo dosamp; tempora quæ fuerint,fcit,videt, nouit, quam qui ip(è corum omnium autor eft,amp;perpetuus adminiftrator? Qui cum fit Deus, quando ipCc ilia narrat, quis hominum tarn væcors vn quam crit, vt ilium potifsimum.cæte-ris etiam fcriptoribus negleâis, non putet audicndum?iSlos certc acne vlli quidem Philofophi,quantuncunque præftantes ingenio, amp;nbsp;abundantc.s o-tio, diligenti ftudio inquirentes aliud quam obfeuras quafda amp;nbsp;tenucsPhy-ficæ cognitionis fcintillas aftequimur, amp;nbsp;quæcunquc de iis rebus extra Dei verbum definimus,ita funt incerta,du bia, vexata, inter fefe etiam pugnatia, amp;nbsp;fxpc ipfi veritati contraria, vt ita vcl didicifle vel docuiftc nos tandem I pudeat. Id quod vcl ex vno Plutarcbi libro Deplacitis Pbilofophorum ap-paret, vbi nc duos quidem in rcrum creatarum cognitione inrer fefe vn-quam confenfifTe docet vir ille doftif-

b.j.

i8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

fimus ac fummus Philofophus.

D. S cd habcfne quo tuam fcntentiam verbi Dei autoritäre confirmes, efa-cra Scriptura nimirum percipi amp;difci tuto amp;nbsp;reéle pofle banc cognitionem?

P. Ccrtc.

D.Récita igitur.

P Primum teftimonium cft illud quod diferte his verbis in Epiftola ad He-brços feriptum extat: Perfidem intelli-gimus conftntPlum fitifie Mundum verbo-DetÆ-ï^o fide ifta intclligimus.Qiiod fi fide, ergo per facram Scripturam: nec enim fidcsfinc ilia Scriptura efie poteft.Quarc veram 8é certam earum rerum cognitionem a Scriptura facra. nobis dcmonftrari, efteerto conclu-dendum. Secûdum cft, caput primurq, Genef.Nam Mofesille,qui Dci iufiu amp;nbsp;præcepto, mundi huius, amp;nbsp;originis rerum omniû præclaram illam amp;nbsp;vere admirabilem Hiftoriam confcripfit, aut vanus erit, aut mendax, fi Pbyfica cognitio Scriptura facranon contine-tur. Quid enim aliiid agit, quam vt ortus

CHRISTIANA.' iigt; örtiis rcrutrijCariimque vires, naturas, amp;nbsp;effeéla,id eft, Phyficam breuifsime quidcm, fed tarnen verifsime amp;nbsp;ordi-tic explicct?Tertius eft locus illePro-uerbiorum 8.cap. 20.amp; feq.vbi omnia perfapientiamDciamp;condita eflc, amp;nbsp;poftea per eandem, vt funt condita, dicuntur confcruari.Q^artum autem tcftimonium Ecclcf. 42. v.17. Hane fapientiam Dim dedttfuü fanciü, ait, w omnta ipfim miracula amp;nbsp;opera recitent ,fcruientur ownia, abyjjïtm etianrj ipfu)n,Cfc.Cui addcrc licet illud quod eft Sap,7.vcrf.22.amp; fcq. Deniquefan-(ftifsimum Dei martyrcm amp;nbsp;patreri» optimumIrenæum audiamu.s,quilib. 2. cap. 2.fic ait : Cui igitur magücrede-mui de mundtfabrtcatiene^htfne ^uipra-ddU funtyßefatua amp;nbsp;tncoßanria ifaTrien-tibfti, an dtfetpuOi Domini cè“fideli fa-mrdo Det A'loß 0“ Prophetayepu primo ^e-neßmmundt narraittti Idem Baftlius, idem Ambrofius, idem Cbryfofto.in proœmiis fuorû Examerân plane vno!-que confenfu confirmant,vt qui Pby-b.ij.

10 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

ficam cognitioncm e facra Scriptura vereamp; commode difci poflenegant, amp;nbsp;facrofanfto Dci verbo, amp;nbsp;doâifsi-mis Patribus aperte répugnent. Dc-nique audi Tertul. qui in Apologet, cap. q.5. diferte amp;nbsp;vere quidem pro-nûtiat Diuinam literaturam.quæ cer-te antiquifsima eft,thefaurum fuiflc pofteriori cuique fapientiæ. Inde Phi-hfophi y ait , ßtim ingenit fui rigaue-runt. Sedhominetglorite amp;nbsp;elotjuentùfo-iius Ithidinofi ^fejuid infanEli^ Scripturù effenderunt^digeftispro in^ituto curiofiiz-tis,adpgt;ropria opera lt;verterunt.

D.Nibilne contra afferunt qui aliter fcn tiunt?

P. Duo potifsimum argumenta. D.Quænam ilia?

P. Hoc primum.diftingui cuiufque artis fines oportere, efleautem aliud Phy-ficam, aliud Theologiam : banc tantum (acris Libris contineri, illam au-tem alteram non eodcm modo.

D.Eftne ilia confcquutio amp;nbsp;affirmatio vcra?

P.Mi-

CHRISTIANA. «

P. Minime quidem. D.Quamobrcm iftud?

P. Qiiod qunnquam vere illud fufnunt, diftinguendas cfTe artes, amp;nbsp;Thcolo-giam (qiiæ vitææternæpromifsioncs, illiufqne viam amp;nbsp;cauflas doeCt) fepa-randam efTe a PhyGca,quæ hiiius vifi-bilis mundt formationcm, amp;nbsp;rerum quæin cofuntnaturas cxplicat, tamê illud iam nô rede negât in facra Scri-ptura mundi huius conftruftionem, rerum vniuerfas formas, naturas amp;nbsp;gc ncra pleraquc doccri,diftingui,amp; or-dine explicari. Ifta enim omnia in ca traduntur copiofe, quæ eft propria Phyficæ artis tradatio amp;nbsp;materia.Er-go Phyfica eiiâ liis ipfis Literis facris continetur. Sed amp;nbsp;alio quodam exena plo idipfum difeas licet.Nonnc ab iif-dem iftisTheologia ScEthica philofo phia? parstoto generc difccrnûtur?Et ramen quis corû tam tcmerariiis crit, quiEtbicam,eamq;verifsimam amp;nbsp;vni-uerfam facra Scriptnra tradi negate _ audeat? Ergo diftindi artiû,amp; trada-b.ii).

il nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

tionum fines non obftantquo minus eadc facra Scripturaiifdemque Lite-ris,amp;Phyfica ilia vniuerfalis,amp;Thco-logia fit côprehenfâ,quia amp;nbsp;ipfa Phy-fica quodâmodo Theologiæ pars cft, illiquefubferuit. Eft enim Deiagno-, fcêdi ratio pulcherrima.ld quod iux-ta meci'i fatetur Ambrofius, Quid am pliusripfiilli Etbnici Philo(bphi,cum de mundo amp;nbsp;ciusfabricationeamp; par -tibus difputanr,rcrumqiic naturam e-diflcrûtjdicûtfe qucmadmo-dum in libro de Mundo loquitur Ari-toteles, vt iam mirum non fit, fi vcra Chriftianaquc Theologia etiam in Pbyficis rebus,earumque explicatio-ne ex parte vcrfari a nobis ccnfcatur, atque proptereafacra Scripturain iif-dcm rebus tradcdiscx parte occupata eft,quia ad Deigloriam illuftrandain bæ ipfic artes etiam pertinent. Nam ex bis confpicuis rebus Dei potentia, fapientia,æternitas cernitur.

D.Quod eft altcrum argumetum eorum qui contra fcntiiint?

P.Hoc

CHRISTIANA. ij

P. Hocnimirum. Quæ Mofes fcripfit ea ftmplicifsime explicata eflc, amp;nbsp;eo di-ccndi gcnere, quod fitomnino ad ca-ptum noflriim amp;nbsp;ad hiimanx imbc-cilütatis (enfum artempcratum amp;nbsp;ac-commodatuin , non autem ad rcrum vcritatem cxprcfliim amp;nbsp;exaClum ; dc-niqiic quod accurate amp;nbsp;fubtiütcr res ipfas, amp;nbsp;earinn naturas,ncquc ferute-tiirncquc ctiam exponat,Mofes. Ita-quevoiunt aliunde hauriendam c-difeendam cfTc, veram, diftinftam, amp;nbsp;accuratam partis Phylicx cognitio-nciTi.

D-Quidnam ad earefpondes?

P' Fateor equidena a Mofe, quanquam omnium qui vnquam vixerunt mor-talium doétifsimo, res Pbylicas non id eft, calaminrato,amp; am-pullofo quodam ftylo deferiptas, fed nudo amp;nbsp;hmplici, amp;nbsp;ornatu omnij tan-quam vefte fpoliato, quo iacilius pof-fet quiuis percipere qu.T ipfe feribc-bat.Sed vt fimpÜcitcr loquutus cfle concedatur, non tarnen mendaciter, b.iiij.

i4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

falfoamp; ignoranter quiequam dixifle, aut de iis rebus fcripfifle conuincctur Mofes. Aliud eftigiturfateri ftylum Mofis nudum amp;nbsp;fimplicem efle, qua-lis oratio veritatem decct: aliud au-tem falfum amp;nbsp;mcndaccm cum affir-mare, quod nemo poteft, nifi perfri-élæ confeientiæ homo.Ergo fimplici-tcr quidcm,fcd vcrc : nude, fed refte; populariter , fed fyncere tradit quæ funt nobis de mundo, eius partibus prxeipuis , rcrum caufsis amp;nbsp;effeftis credenda .tenenda, amp;nbsp;docenda inter homincs.Ingenue etiam fateor ad no-ftri fenfus captum Mofem fe attem-peraffe : nego tarnen, quod illi aiunt, proptcrca ad rci veritatem ilium non collimafle,ncc attendifle.fuit enim illi propofitum, facile, nude, Severe ilia fcribcrc.

D. At quidam exifiimant ilia omnia qua: ipfe fcripiit capite primo Genefcos allegorice interpretanda eflTe. Itaque neque fex illos dies eflc temporum interualJa putant, neque feeminam reipfa

CHRISTIANA. IJ reipfa crcatam ex Adami cofta,neque reliqua ita accipieda, quemadmodum verba Mofis præfeferunt amp;nbsp;fonant. Quæ fi vera eft fententia, quid tandem erittuti amp;nbsp;certi in toto illo capita amp;nbsp;fimilibus aliorum Prophetarum fcriptis,quod ad Phyficamco-gnitioncm pertineat,amp;nos earn edo-ccre pofsit?

P. Rede mones. Fuit enim hæc quo-rundam fententia, quam tarnen réfutât Auguftin.tum lib.i. in proœmio, turn etiam 8. cap.2. deGcnefi ad lite-ram. Sed diuus etiam Petrus z.cpift. fuæ cap.j.vcrf.5. Si epift. ad Hebr ros cap.ii.v.3. hue A Ilcgotiftarû errorem aperte oppugnant, dum affirmant ca quæMofesdc mundi crcatione edi— dit, 8i plane dida efle, non au-tem allcgoricc,amp;

D.Quid tandem ex fuperioribus omnibus cfficis?

P. Illud nimirum quod libro^. deGcnefi cap.S.côcludit Auguftinus. Hæc quæ feripfit Mofes vera efle , licet

P H Y s I C A multis aliis rationibus dcmonftrétur. Narn ƒ ejnü argwnentari voluertt,ejuo ea fal/a effe conuincat^aut tpfe nuUa vera de creatHrarum conditione atejue admini-ßratiane diSlurmefl : a:ttfi vrra dixeeit, ifia »on tntelligendo falfa pufat. Quis enitn credct Ariftotelcm vel Plato-nem cognoiiiffe de mundi creationc amp;: caufsis rcrum ilia quæ ignorauic Mofes? Primum,qui de Dci ipfius reuclatione fccrctifsima ilia accepit, quæ fcripfit. Deinde,qui in omni ho-neftarum artium, in primifquc Phyfi-ces Si Mcdicinæ cognitionc(quæ duæ artes tunc maxime inter Aegyptios vigebant) cruditus fuir, quemadmo-dum ait Scriptura Actor.y. verf.za. Denique ctiam quando qui primi inter Græcos amp;nbsp;fummi Philofbphi cx-titerunt, illi vt Phyfica diCcerent in AEgyptum difeendi cauffa vcncre, quemadmodum de Platone Si Pytha-gorahiftoriæ teftantur. Atqueplane, (vt feribit Diogenes Laertius lib. i.de vitis Philofophorû) omnis ca pars Phi lofophix,

CHRISTIANA. 17 lofbphiæ, qiiæ de natura rerum agit, ab extcrisamp; Syria honiinibus, id eft, ludæisad Græcos manauit. Ergodi-cemufne contra teftatifsimam Scri-ptura” fidem quequam velfummoru Philoibphoru, dicis caufla, Platonem vel Ariftotelem ethnicosfuifle à Deo adhibitos confiliariosad mundi huius opificium amp;nbsp;crcationem, vt plura de ca illifciucrint,quam Icruus Dei Mo-fes,quern Deus ipft docuit, amp;nbsp;cui ilia monftrauir, qua? pofteriorum, impri-mifquc Eccleliæ fibi charifsimæ in-ftrucndæ gratia in litcras mitteret? Certe line infigni in Deuin ipfum blafphemia ifta cogitari non poffunr, nedum dici.Scd qnemadmodum do-cct Auguft. lib.5. cap.J. de Genefi ad literani, quod lie nude loquitur Mo-fes, id facit certo Spiritus fandi con-filio,amp; animi i 11 dicio, vt altitudine ipfa ref um fnperbos temat^profundttate atten tes teneat, verdate ma^es paf cat, aff a-bilitateparunlos Kn:r:at.

18

P II Y S I C A

CAP. I in.

Phyßca Chri^tMa amp;nbsp;Sthnica dtfcrimcru.

D./'^ Væ igitur inter Mofem amp;nbsp;Ari- i V.^ftotelcni, id eft', inter Chriftia-nos Phy ficos amp;nbsp;profanes in hoc doftrinæ gcncrc eft differentia?

P. Multiplex,qua; tarnen in tribus rebus maxime pcripici poteft.

D.Qiiænam funtillæ?

P.Primum, in fine ipfo huius cogni- . tionis, quern vtrique fpcCiantamp; fe-quuntur.

D.lftud explica.

P. Chriftiani Phyfici qui de rebus crca-tis aguntjfuædifputationis fummam coreferunt vt verus ille Deus Optimus Maximus, qui carum omnium autor eft,parens amp;nbsp;conditor,agnofca- nbsp;nbsp;(

tur,!audetur,cclebrcrur, denique co-latur ardcntius,amp; magis timeatur. At Ariftotclici amp;nbsp;profani Phyfici ita de reriim

CHRISTIANA.

rcruni natura difputant, vt in ipfis rebus tanquara infimis gradibus amp;nbsp;in • ccrta quadam vi (qux poft carum crcationem fpcäatur, amp;nbsp;quam natu-rain appellant) toti inhærcant, altius autem non afturgat, ncque ad Dcum opificcm histanquam fcalis confccn-dant. Itaque cauflas fccund.as amp;nbsp;tantum inftruincntales pro veris amp;pri-mis magno animi crrore conftituuiit. Eas autem quæ funt præcipuæ, quaüs eft Deus, iuflus item amp;nbsp;præceptuni ipfius, omnino prætcrmittunt. Ergo faciunt ex co quod ipfi appellant ô-n : ex (|nofit ,vt plena fit vaux animi oftcntationis, concertationis, amp;nbsp;rixa-tionis inter ipfo.s bæc pulclicrrima fdentia : Dei autem gloriam ncque illuftrct, ncque attingat, vnde quam-plurimi ex iftis Phyficis, tandem eua-dunt plane naturales, id eft,animales, amp;

D.At Italic! tarnen Philofopbi,qui Phy-ficarraâarunt, ctiam funtap-pellati , quales Pytbagorici prope

P H y s I C A

omnes, qui Dcî opificis memîncfunt* Anaxagoras a mente rcs omnes difpo ttcnteorfus cftdifputationcm de rc-nim natura. Libellus ille aureus de Mundo, qui fine eft Ariftote!is,quod non puto:fiuc Nicolai Philofbphi,qui ante Plutarchum vixit:fîue Alcxandri Aphrodificnfis,qui poftea: fine cuiuf-quam altcrius,difputationcm de Deo vna cum rerum naturalium cxplica-tione certc coniunxit.

P. Rcâc mcminifti.Fuit enîm bic vêtus mos primorum Philofbphorum , qui etiam Græce Phyfica fcripferunt, vt-pote qui ilia ab Acgyptiis vel potius Syris (vt ait Laertius) id eft,Hebræis, vel corum difcipulis didiccrant :fcd qui fequuti funt poftea Philofopbi, quantum hoc genus amp;modum rerum Phyficarum traftandarum irrifcrint, amp;nbsp;quam longe hos e fcholis Phyfico-rum explofcrintnon ignoras. Arifto-telica enim natio hodie regnum obti-nct, amp;nbsp;qui nunc Phy (ici vero nomine fedicivoluntjiicque de Deo opifice difputant

CHRISTIANA. ,1 difputant ipG in Phyficis,neque di/pu tandiim ccnfcnt. Itaque lonicorum Pliilofophorum Phyüca inualuit in fchoüs: Italicorum autcm rcießa cft: qui quidcm lonici naturæ rebusîpfis inliæréti,amp;rcbus crcatis,veluti cœlo. Soli,amp; dementis caufTas rcrum gi-gnendarum primas amp;nbsp;præcipuas tri-buunt.

D.Quænâ eft alia inter Cbriftianos Pby-ficos,amp; Ariftotelicos difFcrentia?

P. In caufsis ipfis explicandis,quarum cognitio , tradatioque maxime ad Phyficam pertinét.

D.Quomodo?

P,/Primum Chriftiani turn cas caufTas quæ veræ funt, afferunt, turn etiam o-mnino alias quàm illi. Nam veras af-ferre qiiis dubitct,cum ex ipfius veri-tatisjid eft, veibi Dei fontibus eas ba-beant amp;nbsp;didiccrint? Alias autem amp;nbsp;plane diuerfas caufTas eos ftatuerc res ipfa amp;nbsp;vtrorumque difputationcs de-monftrant. Nam nos Deum ipfiim primam rerura amp;nbsp;cfficiétem caufTam,

PHYSICA

amp;vcrequidem profitemur.docemus^ amp;agnofcimus: tum deinde voce eius amp;nbsp;præceptum per quod vis qu tdam cuique rei iniefta ell, vti potentifst-mam cauflam fpcélamus,quæ ell omnibus aliis caufsis quæ à nobis cogita-ri aut fingi animo poflunt, fuperior amp;nbsp;prior. Tertio denique loco vis ilia rebus infita amp;nbsp;data à Deo pro caulTa llatuitur à nobis, fed quæ fit tantum fecunda atque inllrumetalls, non ipfa per fe agens, vt docct Ifaias 44. v.^.4. non præcipua,fed aliunde, nempe a Dei potentia amp;nbsp;prxeepto tota pendens, fine qua Deus agit eadem, cum vult,quæ per earn ipfam folet eflicerc. Sic cum gallina incubât ouis, c qui-bus pollea nafeuntur pulli, quid ipfa aliud ell quam nudum Dei inllru-mentum?cumipfa nee cor,nec caput, ncc pedes pulli fui formet in oui relia, qua continentur, fed tantum ea cullodit amp;nbsp;calefacit. Sic cummulier grauida vtcrum gerit,formatneipfa fœtumfuum propriis manibus,quem pollea

CHRISTIANA. jj poftcaparit? Ccrte non, fed féminisa viro inieâi tantum velut cilU, fotrix amp;nbsp;cuftos cft. Deus autem amp;nbsp;virtus fo-nufque vocis huius,Crcfcjte,amp; multi-plicamini amp;nbsp;replete terram , quæ in perpetuo vigore adhuc eft, fœtum in raulierc format, fingit, amp;nbsp;producit. Philofophi vero hanc cauffam non agnofeunt. Illi cnim hancipfam vim datam rebus,pofteaquä conditæ funr, primam elfe rerum omnium cauffam volunt. Itaque effcélam cauffam pro efficiente fubftituunt, inftrumetalem pro agente : qui pefsimus in Phyfico error eff.Deinde quia captum huma-niingeni) tenuifsimum ilium quidern non fubiiciurltinfcrutabili Deifapien tiæ, fed Deft fibi ipfis,fiioque captui, harum omnium rcrum cauifas, amp;nbsp;or-tumproanimi fui figmento fomniant fuiffe, Deum ilium incomprehenfibi-lem opificem cuidam ferrario vel li-gnario artifici fimilcm finguntttum deinde materiam illi abseternofub-fterni, amp;nbsp;præparari ; demum formam

34 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

accedcre (eft cnim rudisilla materia amp;nbsp;informis ex corum fententia) atque ita matcriam amp;nbsp;formam primarcrum naturalium principia ponunt. Quam diiiimillimarum rcrum comparatio-ncni meritoirrridet amp;nbsp;rciicit Augu-ftinus, qua; vt nihil de Deo magnifiée fentit,ita plané cum rcrum ipfarum ve ritate, amp;nbsp;mundi huius creationc pu-

D. vero tertia differentia eft inter profanos Chriftianos Phyficos?

P.illacftinipfiusartis tradendæ ratio-ne modo amp;nbsp;ordinc.

D. Iftud explica.

P. Chriftiani amp;nbsp;pii homines, qualcs Dei prophctæ,quâquâ fepc quide varioor dine pro argumeti a fe fufeepti ratio-ne res has vifibiles enumerat, modo a fummisadima,modoabimisad fum-ma progredientes,qucmadmodii ap-parct ex Pfalmo loq. 136. Prouerb.8. verf. 23.24.amp; fcq.'q.Efdr.^.vcrf.jg. amp;nbsp;feq.in cantico pucrorum verf. 5^. amp;nbsp;fcqucn.femper tarnen agnofeunt cum effe

CHRISTIANA; 3j cfTe veium rcruni amp;nbsp;crcationis earum ordinem amp;nbsp;modum,quern Mofcsde-fcripfic. At Philofophicumproingc-nij fui libito mundi huius originem fingant, inter fe nullo modo confcn-tiunt, vnde rcrum naturaliuni difpu-tatio fit inchoanda. Eorum igitur alij a materia quadam prima cam ordiiin tur, amp;nbsp;nobis iiiuchunt: alij a quatuor dementis tantum : alij a ChaO;,amp;cius diftinótione: alij a ccclo, alij ab abyflb cbullicnte : denique qiiot capita, tot fenfus, amp;nbsp;habet in co quæque Philo-fophorum familia, quod non tantum ab alia diffentiatjfed fçpc ciufde feétæ Si familix homines a feipfis.

CAP. V.

'Ph}ße£ coÿitt 'wnü certitudo ^ult;e amp;nbsp;(juanta ßt.

D-IT Adfcnus ifta, aliud autc fubiicc.

P, IJEcquidvero?

c.ij.

i6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

D.Qiiæ fit huius cognitionis firmitas amp;nbsp;ccrtitudo.

P. Certe in omnibus ipfius partibus, non eft vna amp;nbsp;eadem dcfinicndi, amp;nbsp;ftatuendi ratio. Nam quæ in bac arte amp;nbsp;cognitioneex Deiverbodifcimus, amp;nbsp;haurimusjilla funt ccrtifsima amp;nbsp;vc-rifsim3,quia ccrtifsimoinnitûtur fun-dàmento, cui qui contradicit, ille ad agnatos, vt dicitur, crit nobis rclcgan dus. Qiiæ autem præter Dei verbum de rebus Phyficis afferuntur, ilia iam non funt tam fixa,amp; firma.quia huma-næ rationis vcl fenfus iudicio tantum confirmantur : quæ duo non funt in-coneufTa, amp;nbsp;fulcimenta. Sæpc enim Humana ratio falli folct : fæpiüi-me ctiam fcnfus.Itaquc reâ:e fentiunc qui Phyficæ cognitionis cius, quæ ex Dei verbonondifeitur, fundametum duobus hifee firmamentis potifsi-mum ftarevolunt, Humana nimirum coniedura , amp;nbsp;Hiftorica experientia: in quibus etiam ipfis, quemadmo-dü feribit in Enchiridio Auguftinus, cap.

CHRISTIANA. 37 cap.9. Phyfici plura opinantur, quam fciant.

P.Eftne proptcrea vana amp;nbsp;omnino incerta ca Pliyficæpars, quæ extra Dei verbum traditur ; eftne etiam,v£ quidam putantjContemnenda?

P. Minime quidem. D.Curita?

P. Quia nó fruftra Deushæc duo de d it hominibus, animi fcilicct ratio-nem, amp;nbsp;fenfum corporis, vt docetur lob.12. vcr.12.54. v.5. cuius vtriufque iudicium, fi non in omnibus certifsi-mum eft,amp; fatis perfpicax, non eft tarnen fempermendax amp;nbsp;falfum in o-mnibus. Itaque täquam omnino vana amp;nbsp;falfa damnari non debet ea traöa-tio quæ iis duobus erit fubnixa amp;con-firmata. Quis autem fpernendam tot pulchcrrimarum rerum amp;nbsp;artium co-gnitionem merito dixerit, quas Deus præter verbi fui feripturam largitus eft hominibus, ctiam Ethnicis? qualia multa Plato,multa Ariftotclcs, multa Galcnus, multa alij Philofophi, tum c.iij.

38 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

veteres tumrccentiores, inuenere, amp;nbsp;docuerc. Hoc qui fpcrnit,donaDci fpcrnit,quitus ctiam pij homines quidam a Deo fuerunt aliquando cxor-nati, ad magnum fuæin nos bonitatis teftimoniiini amp;nbsp;humanæ naturæ mi-raculum, quemadmodum Mofcsipfc, turn lobus,turn quatuor illi collocuto rcSjSolomo Rcx, Ethan Ezraclita, He man,CaIcol,Dorda, lonathâ patruus Dauidis,quos omncs Scriptura col-]audat,amp;nominatim commémorât ad imitandum.Ador.y.vcr.aî.i. Rcg. 4. verf.jo.5i.Pfal.88.amp;: PfahSp. i.Chronic.27. vcrf.^i.

Phyficti cogr.itionüfines.

D. r 1 Abcodcccrtitudinchuiusfcicn I Jtiæ ïatis:cxplica qui fincs,amp; modus noftræ inca cognitionis cflede-beat.

P, Hj duo crut fines. Priranm vt ex præ-cepto

CHRISTIANA.' 39 ccpto Pauli quæcunque in hoc fcicn-tiæ gencre difputantiir, refcrantur .ad vniusvcriDci Opt. Max. gloriam amp;nbsp;cognirioncm. Eftcnimhic humanæ Philofophiæ piilchcrrimus amp;nbsp;vcriffi-musfinis, vt per cam ad veritatis amp;nbsp;natu rx diuinæ agnitioncm pcrucnia-mus, qticmadmo 'um etiam Pliitar-chus fcribit. Alter a’Jtcm,vt ne tcnierc incerta pro certis fcquamer , amp;nbsp;affir-niemus. Eft cnim errarc amp;nbsp;labi cum femper turpe, turn vero in bis rebus turpifsimu, qur fepe funt magni mo-menti,amp;in quibus profiter! quod ne-fciaSjhoncftum amp;nbsp;humanû eft. Itaque rcvle, mço quidciudicio, in libris de Gcnefiad litcram Auguftinus, Huim vninerfji^ ait, Dei creaturs malta ntji no-iiimas,{ine ijHa in cœlù funtàlti vt noflerfenfits capofficatt 't}jgere:(iuc in re^ionibus terrtvutn funt fortajfe inha-bitaltiltbiu : pue cjua dsorfum latent in profundi} abyfi. Ifta veto de rebus in-certis certo pronuntiandi temcritas fecitjVt a multis Phyfici irridcrentur, c.iiij.

4® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

a qua nobis tanquam a magno ambi-tionis humanr veneno eft abftinen-dum.Eft jgitiir,præfertim in bac arte, curiofitas vitanda, fobrietas adhiben-da. Agnofcamus cnim nos longe inferiores Deo, ncc omnium, quæ ills fecit, rationcm amp;nbsp;caulfam inuenirc pofte,vt ait Iren.lib.2.cap.43.amp; 45.

‘Phyjiea cognitia-ni-s fuhisSlnm^efl creatura 'l/ißbtli! amp;nbsp;af^eclabHis : acprimtm qttidem mmdm ipfe cjUMenm efi eaxum vnineyfitiU cjU£dam-gt;.

D./'^Vid fit Phyfica,amp; quotuplex, V,^mtcIIexi, vndc ctiam edifeenda, item qux hiiiiis cognitionis veritas, amp;nbsp;qui fines: altius iam ingre-dere,amp; mihi ccquod fit huius ipfius tradlationis obicélum, fiuc materia, circa quam verfctur,exponc.

P. Fa-

CHRISTIANA. 41

P. Faciam,ac lubens.

D.Quænam igitur buius artisamp;cogni-tionis cft materia?

P. Crcatura,amp;quidcm non omnis,fed ea tätum, quæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft.nobis con~

fpicua,id ipfum eft,quç vno aliquo.vel omnibus corporis noftrifenfibuspcr-cipi poteft.

D.Vnde ifta probas?

P. Duobus potifsimum facrxScripturæ lotis, quorum vnus eft Rom. i. v. 20, vbircs naturales nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;appel-

lantur,diftinguûturque ab iis quæ codem loco vocantur*óe«». Alter autcm eft Hcbr.ii. cap. 3. vbi ctiam eædem nominantiir. Quaquam quod eft fcriptum in libro Sapient, cap. 7. V.Ï7.18.amp; 19. amp;nbsp;cap.ij.v 2. hoc ipfum potcrit illuftrare amp;nbsp;confirmare, fifu-perioribus locis coniungatur.

D.Explica hæc ipfa paulolatius.

P. Hoc igitur dico.Noomne illud quod eft, amp;nbsp;quod Gratci vocant-quot;”, perti-neread Phyficam traiSationcm Nam Deus eftjhabetque non tantum ali-

41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1' H Y S I C Â

quam , fed verifsimam, amp;nbsp;gr CI*»; addoetiam, fiitaloquilibct, ( quid cnim vctatcumPetro , î.Pctr, I. verf. 4.4u'w5«‘'lt;u’,id cft,natiiram Di-uinam diccre?)cuiiis tarnen cxplicatio ab alia , auguiliori quidern arte, quam ab ilia pctenda eft. Nam eft ]^eus creator amp;nbsp;rerum, non au-tem crcatura amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. Solius autem

creature natura amp;nbsp;vis traditur bac cognitionc amp;nbsp;feientia.

D.Scd vniuerfene creaturæ?

P. Minime id quidem. Nam Angeli ex crcaturarii gcnerc fiint, neque pertinent ad Pbyficos, quanquam cos na-turam habere vulgo dicunt omnes, amp;nbsp;pafsim occurrit apud Patres bee lo-qucndiratio.Angelicanatura.Dcqua idcirco Mofes toto illo primo Genc-fcos capitc non egit, quanquam ibi v-niuerfam Pbyficæmateriam breuifsi-me eft complcxus.

D. Atidem de tenebris codé cap.primo egir,qoæ res certe vidcri non poftunt, amp;nbsp;tame ad bane traftationc pertinent.

P.Rede

CHRISTIANA. 43

P. Reftc iudicas. Pertinent cnim ad rerum naturam explicandam, fed «est™ n/xetinxjtid eft, per accidens, quia neque luminis, ncque primr rerum coagmentationis ratio dilucide tradi potuit, nifi ex fuis contrariis, vel po-tius ex priuatibus illuftrarentur. 1'c-nebræ cnim quatenus funt mcra pri-uatio, ad hanc artem perfe proprie-que non pertinent : quatenus autem quendani in rerum natura vfum amp;nbsp;locum babent, amp;nbsp;vim Dei maiorcm in JVlundi buiu.s creationc oflendcrunt, rcCtc a Mofe commcmorantur. De qua tota re infra.

D.Collige igiturquævolebas, quæquc cffecitti.

P. Cum neque Deus, neque Angeli ad Pbyficos,noftramque hanc difputa-tioncm fpeélcnt, reftat , vc materia huius cognitionis propric dicatur efle ca tantum crcatura , quæ confpicua eft,amp;localis, vtloquitur Augullinus, Si corporca, amp;fub fenfus noftros, vel omnesjvel aliquos cadit.

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

D.At Philofophi pleriqiie fere omnes aüud fcntiunt ; putant cnim huius ar-tis fubieélum efle rem earn, quæ mo-bilis eft, quarcniis mobilis efl, non aii-tem quatcnus vcl creata eft, vel nobis confpicua.

P.Ira eft. Scd in eo dupliciter errant. Primum, quod ciim fignificatio motus fit ex corum ipforum fcntentia la-tifsima, vt ad Angelos ctiam pcrtine-re pofsit,quatcnus amp;nbsp;locofrpe Dci iuflii raoucntiir,amp; exprima fiia origine (magna non tantum loci, fed natu-ræ ctiam eorum fafta immutationc) cccidernnt, certe difputatio de illis cflct Phyficæfcientiç pars,amp; propria, id quod tarnen ipfi pcrtinaciter,amp; vc-reetiam ncgant. Hic primus eft eorum error. Secundus, quod Phyfica cognitio non pcrtincret, ad cas rcs quas videmus, fi qua? ex iis cfl'cnt immobiles, veluti quæ nec interirent ncc mutarentur. Quodcum bomini propter peccatum poft ipfius creationcin perfedamqiic naturam maxime acci-dcrit.

CHRISTIANA. 4Î derit, ccrtc cx iftorum fententia, ncc homo ante pcccatum magna ex parte efl'etresPhyfica,nccde co traótatio ad Phyficam referretur. Quodquam fit falfiim, apparet cx Pauli diélo : qui omnium rcrum quæ oculis ccrnûtur, cognitionem amp;nbsp;Phyficam efle vult, amp;nbsp;gradu ad Dci ipfiusagnitionem pro-numamp;obuium. Apparet item ex co, quod hominis puri amp;nbsp;nondum pecca-toris natura a Mofe inter res Phy ficas rcccnfetur.Apparet denique ex variis Pfalmisjvbi inter rerû verifsime Phy-ficarum genera , homo hominifque natura,etiam qualis a Deo cödita eft, enumeratur Pfal.8. Pfal.104.Pfal 159. vcrf.1j.15.16. PÛI.148. Denique quid aliud fibi volunt, qui corpus Mobile huius cognitionis fubieftum confti-tuunt,quam quod vnius amp;eiufdcm artis duo fubiefta, nimirum corpus jpfum,amp; eiusTOgt;Dc,(quicft Motus)cfle docent,cum tarnen vni arti vnum tan-tumfubieflum fit tribuendum?

D.Cur igitur Philofophi eas res quas

46 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

Phyficas vocât,ex motu præcipuc dc-finicrunt?

P. Primum,quod eorum cognitioomnis fit, quemadmodum ipfi loquuntiir, a pofteriori,non a priori.Res cnim tum demiim noflc cœpcrunt, poftquam ipfi cxtitere, amp;res omnes iam crant crcatæ , arque ctiam per pcccatum hominis effeélæ caduc«, id eft, crant ad miferiam amp;nbsp;interitum iam a Deo dcftinatæ. Non animaduertcrunt ne-que vidcrunt, cum eflent Dei vcrbo amp;nbsp;luce deftituti, qualcs primum con-ditæfucrant. Itaque cum in rebus bifce Phyficis iam corruptis verfari cœpiftcnt, maximas amp;nbsp;perpétuas ea-rum mutationes, fliuftus, fluxufque amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vidcrunt , amp;nbsp;ex ea vna

conditione res Phyficas æftimandas efle volucrunt. Deinde cum motus amp;mutatio pofsint facillime amp;nbsp;gene-ralifsime obferuari in bifce rebus o-mnibus,quas ccrnimusquæque funt in hoc mundo, facile fuit ex motu res Phyficas diftinguere amp;nbsp;definite. Eft qui-

CHRISTIANA. 47

cjuidem motus in omnibus rebus Phy ficisjfed ctiam in aliis, quæ Phyfiex nonfunt, inert, quales Angelivnde fit vt,cx motu res Phyficæ a non Phy-ficis propric feparari fccernique non debeant.

D.Curtuvero rem ex co quod confpi-cua ipfa fui natura crt,Phyficam ap-pellas?

P. Quia cuin fumma duo return gene-ra,ad fuam gloriam condiderit Deus, vti fæpifsime docet Augurtinus,vnura vifibilium,altcrum inuifibiüum, vifi-biliumvel tantum genera com-plexus, Si perfequutus ert Mofes in Phyfica fua traftatione, quæ cap. i. Gencfcos extat, amp;ca fola tota Scri-ptura pro Phyficis agnofeit. Quarc ex co quod funt vifibilcs,quemadrao-dum diximus,resPhyfica.' funt defi-niédæ.Inuifibilia autem amp;nbsp;»quot;sgt;!™,fiue-ea moueantnr, fiue non, vt non Phyfica ad aliud artis genus plane reuo-cantur amp;nbsp;rcducuntur. Atque ad huius

4» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

mcæ fcntcntiæ confirmationcm înfi-nita pene vctcrum,Ba{:lij,Chryfofto-mi,Ambro(îj,Augurtini dicta conge-rcrem,fed in re tam apcrta quid eft o-pus?

D.Intclligo ifta : amp;, vt video, ita vis amp;nbsp;- fentis ca omnia cflc proprie artisPhy-ficæ tnateriam amp;nbsp;obieCtum, qui funt Deicreaturæamp;fcnfibus noflris per-ccptibiles amp;nbsp;confpicuæ, fiue afpcCta-bilcs.

P.Tencs.

D.Iam igirurfingula iftadefini, vt tota hæc difputatio, methodo quadam amp;nbsp;ordine procedat.

P- Faciam.

1^-Quid eftcreatura?

P» Eft res omnis, quæneque a feipfa eft, neque (emper fuit, fed amp;nbsp;aliquando, amp;nbsp;a Deo produéla eft. Ita enim viri dodi dicunt, amp;meoquidem iudicio, ' rcéte.

D.At Paulus Rom.8.V.2O. videtur aliter doçuifie, fie nempe, vt fit creatura res ea qui vanitati, corruptioni, Si ferui-tuti

CHRISTIANA.' 49 tuti propter peccatum fit fiibieäa tjuamcandem definitioncm fequitur in lib.de Trinitatc Hilarius.

P. Pulchre mcminifti. Sed Paulus non definit illic quid fit Crcatura in vni-ucrfumamp; perfc, fed qualisnunc eft poft peccatum, amp;nbsp;quantum ad argu-menti fufeepti rationem fuit tunc nc-ceflarium.ltaque vnam tantum Crea-turarii fpcciem fpctftabat : nec definie Paulus Creaturaa vera ipfius natura, fed tatum a qualitatc amp;nbsp;accidente, in-hærcntc quidem, fed tarnen quod fu-peruenit creatis iam rebus , id eft, creaturis iam exiftentibus, fed quæ plenam perfedamque naturamfuam iam propter peccatum hominis ex parte amiferant. Quod ipfum refpon-deri debebit fi quis nobis illud Au-guftini obiiciat , quod eft in libro contra Felicianum, capite 7. Crettturi» eii ex eo, (jnod adhucnon-i nbsp;nbsp;nbsp;aut ali-

lt;]uando non futt, ret cstiußthet corruptibi-lis {ejnant um in fe efl} per omnipotent is Bet voluntatemfu^a fubflantia.

d.j.

P H Y s I C A

D.Commodius igitur amp;nbsp;vcrîus , quid fit in vniucrfum crcatura aliter définir! ccnfcs.

P. Cerfequidcm.Nam ncquebeati Angeli vcre creaturæ diccrentur ,ncquc ctiam nos ipfi, fi in illo primo amp;nbsp;inte-gro ftatu fuo Adam permanfifl'et, rc-èlc vocarcntiir crcatiiræ, fi pofterio-res definitiones retinentur : futuri e-nim eramus incorruptibilcs, amp;nbsp;omnis vanitatis expertes. Denique caro ipfa Domini nofiri lefu Cbrifti non reâc diccreturcflc creatura, quemadmo-dum ab Auguftino læpe appcllatur: amp;nbsp;res ipfa teftatur cam fuifl'e creatu-ram. Namabomni infirmitate per fe libera potiiit efle, quia a peccati labe, amp;nbsp;corruptioncilia fuit immunis, ncc propter fuum pcccatû fuit morti fub-icdtaictfi tamcnCbriftum carne mor-tuum efle confitemur. Ergo omnia il-la,quæ funt fane abfurdifsima,fcqucn-lur cos qui pcrtinaciter nobifeum pu-gnabunt. Vnde huiusvocis,crcatura, \ is, amp;nbsp;notio latifsima, amp;nbsp;verifsima cft ilia,

CHRISTIANA. 51 ilia,quam nos fupra adduximus,amp; hoc loco fequimur.

D-Eftne vci'ocx tiia dcfinitiorte crcatu-ra nominanda, turn ipfa rcrum efTcn-tia , turn carum vires amp;nbsp;proprictas, turn ctiam adiunfta? vcluti inhomine eft eflentia qu.rdain , quæ corpore amp;nbsp;anima conftat: ineft in eodem vis e-tiamamp; proprictas per quanl ratioci-natur, agit, opcratur, fentit, moue-tur, ambulat. Sunt vero ctiam adiun-fta quædam, quæ funt pars in fingulis hominibus amp;nbsp;indiuiduis amp;nbsp;quælcccrnunt amp;nbsp;conftituunt illud di-uerfum ab aliis ciufde fpccici indiuiduis,quæ infeholis Conditiones indi-uiduantes appcllantur. Et quæ deni-queeriamillis ipGs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funt,vt

hie viuant ncccftaria, qualis locus, tempus , color faciei, ftatura corporis , Si rcliqua huiufmodi, quæ cflbn-tiæ rationc Dialcélici accidentia vo-cant. Peto igitur abs tc, vtrum ilia’ tria rcrum genera,nimirum eftentiam rci, proprictatem, amp;nbsp;accidens, inter d.ij.

51 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H y s I C A

fe quidem,vt vides, diftinfta, creatu-ræ nomine complcâaris.

P. Sic eft.Nam quicqiiid a Dco primum infitum cft rebus, vcl ex naturali qua-dam confequutionc iis adiundtum, amp;nbsp;ab eo creatum in bac rerum vniuerfi-tate, lîue il lu d fiibftantia fit, fiue no-minetur accides, Creaturam appcllo. Quanquam videtur Mofes illud vcl folumvel maxime rerum genus per-fccutus qux funtamp; appcllantur fub-ftantiæ, quas folas fateor primum amp;nbsp;per fc ad Phyficum pertinere. Quic-quid autem ab CO non eftprofeétum, fed ab hominis arte, vel fado , vcl mala detortave voluntatc additum,illud non voco creaturam Dci,ac ne creaturam quidem. Nee enim crea-tura eife poteft, nifi quae a Dco, qui cft vnicus Creator,produda fit.Ergo arrificia hominum amp;nbsp;corum opera amp;nbsp;effeda, fepe quidem præftantifsima, • ad hanc artem non pertinebunt : fed neepeccatumhominis,nifi peracci-dens, amp;nbsp;quatenus primæ amp;nbsp;puræ rerum

CHRISTIANA. SJ rum naturæ magna per ilkid immu-tatio faftacft,quæ ctiamnum hodie in rebus omnibus, imprimifqiic in boni inc, quod cftpulchcrrimum Dcio-pu$,apparct.

D.Crcatura vero quomodo a Græcis appcllatur?

P. Appcllatur «-n'cnf.quâquam apud Grç-cos ca vox nô tantum rem ipfam con-ditam fignificat,fed ctiam fa?pe Dci conditoris aôioncm, fæpc ctiam rei conditæ conditionem, qualis mine eft qualemquc cernimus.

D.lntclligo ifta.Sed quid vocas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vel

confpicuum,cum creaturam nbsp;nbsp;nbsp;ma-

teriam Phyfîccs dixifti?

P. Non illud tantum quod oculorum fen fu per ci pi poteft,qualis cft fubftantia, lux amp;nbsp;color (quanquam id vox ipstm, proprie videtur fignificarc ) fed quod aliquo alio corporis fcfu, veluti taéiu, auditu, olfaftu , guftu cognofeitur amp;nbsp;tradatur : veluti odor, fonus amp;c. Rcs autc corporcæ omnes , maxime id cftjvifibilcs appcllantur, çp vifuslit d.iij.

j4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

omnium corporis fenfuû ccrtiffimus, pulcherrimus, arque nobiliflimus : amp;nbsp;quod rei viucntis aâiones , amp;vitæ i-pfius argumcta potiffimum oculorum fcnfu deprchcnduntur,qualis eft motus amp;nbsp;rcfpiratio. Dcnique quodquæ funt corporea, oculis melius iudican-tur quam gullu vel auditu,adeo vt di-ccrc Creaturam amp;nbsp;confpicuam, efle materiam artis Phyficæ, pcrindc fit arque fentirc amp;nbsp;vcllc,omncm creaturam fua natura fcnfibilem, efle verum amp;nbsp;proprium illius obicétumifiue ea quidé corporea fit, qualcs funt re-rum fubftantia: : fuie non, qualcs funt rerum vires, proprictates, qualitatcs, motus,amp; adioncs,qux’ rebus ipfis cor poreis natura primaque carumerea-tionc amp;nbsp;origine vel extrinfecus adhæ-rcnt,velctiam intrinfccus iiihxrenc, illifqucinieéta; funt. Sunt cnim hæc omnia genera, res, vti diximus, Phy-ficæ amp;nbsp;naturales, amp;nbsp;a Deo creatæ.

D.Tcneo ifta. Die vero quam varie quotqucmodisbas creaturas traftet

CHRISTIANA. çj

amp; confidcret Phyficus Chriftianus.

P. Duobus omnino modis, nimirü qua-tcnu.s cæ vniucrfæ vno altquo Gom-plcxu amp;nbsp;toto tanquam corpore ambiente flint comprehenfv, qui Miindus appellatur: vel perfua quxquc genera, eaque diiicria, fiint eæ diftinélæ amp;nbsp;feorfim feparatx. ld quod (ex die-ruin creationis hiftoria particiilaris tradit.

Quomodoid doccs?

P' Quod frpc Scriptlira res vifibiles amp;: creatas oinnes nobis Mundi nomine proponit. quemadmodum If. ^8.v. n. loan.i.v.p. ÿ.verC.^-^. Sæpc cafdem di-ftinctc Si figillatim, ad multiformem illam Dei fapientiam oftendendam prxdicat, quemadmodum Pfal.ioq. i^y.vcrf.B. Pfal,i49. Itaque de illisv-traque hac ratione nobis quoque a-gendum cft,vtqu3Ead Dei agnitio-nem amp;nbsp;gloriam ex rebus bis creatis pcrcipi amp;nbsp;cognofci poffunt, atque e-tiam debent, abiindc , quemadmo-d.iiij.

^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

dum Scriptura docct, a nobis intclli-gantur,tandem euadamus Phyfici ve-re Chriftiani.

D.A quavero ex bis duabus methodis prius eft ordiendum?

P. Ab ea ratione amp;nbsp;traftatione quæ nobis res omncs vno illo corpore, qui Mudus appellatur, vniuerfe compre-benfas proponit.

D.Ciir iftud?

P. Qiiia amp;nbsp;generalior cftamp;Eicilior ifta docendi via. Namtotafunt fuispar-tibus notiora: facilius enim domum ipfam totam videris, quam fingulas eius partes oculis diftinxeris, vel animo comprehenderis. Deinde quæ de toto ipfo Mundo diéta erunt, ad par-ticulares de quoque rerum generc traäatus viam amp;nbsp;aditum nobis præ-bcbunt.Erunt enim tanquam fequen-tium fundamenta.

t

CAP.

S')

CAP. VIII.

Mundw (juid.

D. T^Ic igitur de Mundo.

P. l-_zCupio.

D.Quid eft Mundus?

P. Mundi fitrnificatio varia cft,amp; multi-plcx quemadmodum etiam docent Philofophi,vti Lacr.Iib.7 amp;Plutarch. lib.i. De placitis Philofopborum,qnx certe prinium omnium eft diftingucn da, ne dcccpti vocis ambiguitatc, vel ludamus in tota hac difputationc: vel fallamus.

D.Qiiot igitur funt buius vocis fignifi-cationcs?

P. Tres in primis. Primum cnim Mundus accipitur pro rebus ipfis crcatis, quibushæc tota machina vifibilis con ftat. Sic accipitur loan.i. verf.io. fic a.Pctr.^.verf.ô. Prætcrca pro ca con-ditionc vitiofa amp;nbsp;mifera, quæ ex pec-cato hominis cotrafta omnibus hifce

5« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S 1 C A

rebus communircr nunc inliærct, in qua manifeftifsima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inert ^fum-

maque rcrum pcrturbatio.Sic Ioan.2. V.16.5.V.19. Denique fumicur pro vna quadam inundi parte, caque nobilif-«ma, amp;præftantifsinia, nimirum pro bominibus tantum, fæpe quidem pro omnibus. Rom.5.vcrf.i2. loan.^.v.ró. frpe autem pro folis renatis èc fidcli-bus, i.Ioan.a.v.z. Sæpc etiampro rc-probis amp;nbsp;infidclibus. Sic i.Corintb.i. v.ZA. loan.iq.v.iy. amp;: iz. Alias etiam rt huius vocis Mundi notioncm ad certa capita rcuocesjdixcris, Mundi nomine aliquando locum ipRim, aliquando fubrtantiam rcrum,aliquando homines vt præcipuam illius partem, ali quando eiufdcm illius partis,id eft, hominum deprauationem intelligi.

D.Atqui mundusa Latinis propter pul-cherrimum in co rcrum omnium or-dincm nominatus eft, vti a Græcis K-iviJüi:! ab ornatu , quæ certe nominis ratio, cum ca fignificationc pugnat qua rcrum confufioncm amp;nbsp;vitium Mundi

CHRISTIANA. 5, Mundi nomine aliquando denotari dicis.

P, Veram tu quidem huius vocis Mun-dus, notationem affers, a qua tarnen poftea vfus tum Græcæ, tum ctiam Latinæ linguæ deflexit. Nam cum ho mines animaduerterunt rcbcllioncm, corruptioncm amp;nbsp;perturbatione ineffe generaliter in rebus mundi omnibus, cam ctiam Mundi nomine figniflea-runt, quia infcparabilitcr per eum to-tum diftuia eft, amp;nbsp;fingularum rcrum tanquam medulisinfixa. Quaratione homines fepc appellantur hominum communis fors amp;nbsp;miferia. Hebræi autem appellant mundum aha Golam (quod Apoftoli vertunt’*»»« Hcbr.ii. v.5. i.v.z.Ephcf.a.v.a )non quidem ab æternitate, quafi fiicrit femper amp;nbsp;ab æterno mundiis, fed potius a fixo amp;nbsp;ccrtoilloordine, que dominus Deus poftrescóditasin co cóftituit,quem-que hodie inefle amp;nbsp;in eo durarc cer-nimus, qualis ortus amp;nbsp;occafus Solis, q^uatuor anni tempeftatum mutatio.

60 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

Atque ille durabit donee bic rerum flatus erit, vti apparet ex Gcnef. 8. verf.22. 9. V.9.T0. amp;nbsp;Iob.26.v.io. Ec-clcfiaft.S.v II. Itaquecum præterierit bæc Mundi ætas amp;nbsp;figura,amp; hic quo-que rerum ordoperibit, i.Corinth.7. V.51,2.Pctr.5.v.4.7.rcd tarnen ad illud vfquc tempus duraturus eft. Nam aliquando defiturum cfTe hune Mun-dum fatis aperte ipfi illi Hebræi fi-gnificant, cum eundem vocant amp;nbsp;di-cunthnn Chadcl.Pfal.59.v.5.

D.Qua igitur notionc,quovc ex illis tribus fignificato mundusaccipi in hac difputatione debebit?

P. Prinio.

D.Quid veroeft Mundus?

P. Mundus efl non tantum omnium ha-rum rerumviftbilium comprehenfio, amp;nbsp;coaceruatio quædam,'fcd ordina-tifsime fapientifsimeque a DeoFaéta carum in fua quæque genera amp;nbsp;fpatîa diftinâio, cuius extrema duo pofuit cœlum amp;terram.

D.Vndciftam tuant definitioné probas?

P. Pri-

CHRISTIANA. 61

P. Primum iifdcm illis Scripturse locts quibus huius artis matcriam docui cfle hæc confpicua amp;nbsp;vifibilia omnia: tum deinde ex coqiiod mundi huius totam compagincm ordinatifsimam Mundi nomine Scriptura fcre folet defignarCjVeluti Gencf.24.v.22.2.v.4. Matth.ii.v.25.amp; aliis pene infinitis.

D.Cur vtrunqiic hoc intua dcfinitionc complcxus cs, eße Mundum non tantum comprchcnfionem quandam,fed cam quæ iam diftinäa fit.

P. Quia fi res vniuerfas quibus hic Mun dns confiât cogitemus animo con-fufe, amp;nbsp;inordinate congeftas, vel ad-huciaccnteSjamp;nondum difpofitas.fed tâquamrudcra quædam collapfc domus, vel tanquam ædificandç paratam tantum matcriam , huiufmodi rerum accruus nondum potcflMundus ap-pellari. Eft enim potins illud quod Græci Poeræ amp;nbsp;homines Chaos dixe-rûtzHebræi autéina Bohu,id cfl, indi gefta moles, vndc voce ipfam Chaos quidam deduftam putant, faóta Icui

P H Y s I C A

figura? vnius litcræ □. in a. mutatione, quafifiproBohu CohuGræci homines cxaudifl'cnt,!inguæ Hcbraicæ fafti diofi auditor es amp;difcipuli imperiti. Inde etia nota cft ilia Latine loquen-di ratio, quam Verrius dodifsimus grammaticus annotauit, vt Choum veteres Miindiim dixcrint,amp;verbum ineboare deduélum.Sed ab Apoftolo jMundus hic , Hebr.j. v.4. id eft, familiæ bene ordinatæ nomine dona-tus cft,ncquc eft Chaos.

CAP. IX.

Adundn^ vtrnm re^e amp;nbsp;Chri^tane vocetm fAniuerßtM.

D.ÇEd quod hic Müdusa quibufdam ÖLatinis Vniuerfitas appellatur, a Græcis autem ■re™», amp;nbsp;I« ÏXst J tibinc probatur?

P. Et fi doôifsimis atque pientifsimîs quibufda viris tam fuperbum nomen dilplicere

CHRISTfANA.' difplicere fcio,quia tarnen graues aurores,atque etiam Ecclefiaiiici patres amp;nbsp;kriptores co vocabulo funt vfi, c-qiiidem reiiciendum nó ccnfco.Nâin amp;nbsp;Auguft. in Enchir.cap.io. amp;nbsp;lib.8. cap.25.de Genef ad litera, amp;nbsp;TertuII. alicubiamp; Irenaeus lib.2, cap.12.hanc voeem pro Mundo vfurpare non rc-lormidâtjOC amp;nbsp;Ambrofiû amp;. Bafilium tibi laudein, amp;nbsp;fortafle ex Hebr.j.v.4. eorum fententia conHrmari poteft. Qiianquam enim prætcr hune vifibi-Icm Mundumaliæfunt Dei creaturx, 8c ex quidem plurimæ exiniiæ 8c pul-cherrimæ,qualcs fiint Angeli,amp;bca-torum hominum fcdcs,vidcturque o-mnino arrogans amp;nbsp;audax appellatio, vniuerfitas, quo tarnen fenfu hoc ab illis dicatur,amp; a nobis dcbcat exaudi-ri intelligût oinncs, vt fit hic mundus vniuerlitasjnon omnium quidem Dei creaturarum, fed confpicuarum tantum amp;nbsp;corporcariim.

D.Hadenus de nomine Mundi:nunc dercipfa vidcamus.

64 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

P. Ita difputationis ordo poftulat.

CAP. X.

Mnnduf, amp;nbsp;qudt in eo funt, Vtrnm foltda corpora, an tantum Tjmbra ejuadam.

D.Z^Vænam igitur de Mundo do-^.^ceri ex facra Scriptura poifunt?

P’ Varia quidem,amp;omnia fei-tu dignifsima, quæ ad Dei opificis lau dem amp;nbsp;admirationê pertinent, e quitus alia Mundi ipfiusnaturam expli-cant,alia vero cauflas.

D.Ecquævero naturam Mundi,amp; to-tiushuiusvniuerfitatis explanant.

P. Hæfcrc qua;ftiones quæ varie vel ab hæreticis vel a Phïlofopliis agitantur.

D.Quænam ex iis prima eft?

P. Vtrum Mundus hic,amp; quæ in co con tinentur,fint fubftantiæ, id eft, folida quædam corpora, amp;nbsp;vere, reque ipfa fiibfiftentcs natutæ: an vero vmbræ

tantum

CHRISTIANA. lt;5 tantum quædara, amp;nbsp;rcruni (pedra amp;nbsp;imagines.

D. Cur id vero?

P.Qiûa non modo Plato vult, quæ hic funt, omnia,elfe idcarum quarundam imagines, amp;nbsp;vmbras tantum verarum naturarum, quæfunt in cœlo, amp;fub-fihunt in Dei mente;fed etiamValcn-tiniani h.crctici contendunt, quæcun-que funt in hoc Mundo, eïTe tantum nudas æonû fuorum imagines,fpcftra amp;nbsp;vmbras cuanidas.Ad quam fuâ fen-tentiam conGrmandâ adducunt quod cft apud Paulum i.Corinth.y.verf.ji. Præterit figura huius mundi : quafi vana fint fpcftra minimeque folida quæcunquc hic a nobis etiam oculis cernuntur, quale quid defciipfit ille his verbis:

At nt dofta etmes tenues fine cor/iore yttat

Sioceat yohtare cautt tmn^tne farmitSf Jrruatyamp;' fiaflra ferro diurrberet vmbrat.

D.Habefne quod ad ifta refpondeas? P. Maxime.

D.Quænam ilia?

e.j.

6amp; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

P. Prîtiiiim qiiod ad Platonctn, valere eu ni iubeamus, quia noil modo ?.ca-dcniicuï cR amp;nbsp;pendens animi in onini re, inccrtufque : fed etiam cthnicus, amp;nbsp;qui nihil pei tincat ad nos Chriftia-nos: qui Funt cnim foris, nihil ad nns, vtait Paulus. Sed quod adValcnii-j?ianos,qui fc ChriPianos dici vo-!uerurlt,ifti optime refutantur gta-uifsimcque reprehenduntur ah Irc-nxo li.2. cap.7, operisadiietfushærc-fesinfrituti. Quâta enim ex ta fenten tia abfurda , amp;nbsp;incommoda confe-qiiantufjVidc. Oportebit cnim con-fiteri rcs illas amp;nbsp;ideas cælefles, qua-rum hætcrrcfircs, exiiloruin fenten-tia,fiint vrnbræjcfle corpora, quod pR abfurdum.Ncc cninarerum mcrcfpi-ricualium imago elfe potefl, qiix fîr corporea. Deinde totu hoc pulchcr-rimiim Driopus, quiMundusappel-latur,erit fpeéhrum 8c mere fomniiim, nô autem res caquam elfe nos exifli-mamus. Quod efî blafphemü. Poflea videre, palpare, fentire, niliil plane - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliud

CHRISTIANA- 6v alinJ crit, lt;]uam falli, dccipl, Stinftar luriofoiuni amp;cbrio(brum bominum irgrorarc amp;nbsp;foniniarc,amp; nihil erit hoc irfum quod cffethcitiirscibiipfijquos C(limns,(;runc figmcînMthômincsipfi, quibufcum vcrfamiir,crût vtnbratilcs: t: rr-‘.quain c.j!camus,vmbracuanida, non autem foüdum quoddam corpnî amp;nbsp;clcmctuPK Dcnique Chriftus ipfe, qui fimilis nobis faCtus eft, fuerit homo imagimrius tantum, Son verus, quare pafsio eins imaginaria. Et quo palt;fto melius furor ille Marcionita-tumebinferis reuocari poteft? Erit denique contra quam tarnen vftus prouerbium habet, vita ipla homi-num fabula, Mundus theatrum.

D.Quid ad Paulumrcfpondes?

P, Non fauerc cum Valentinianis. Nc-i que enim loquitur Paulus deipGs rebus carum natura , qualis fit ; fed de carum tantum conditionç,amp; ftatu. quam fit momcntancus amp;nbsp;Icuis, ne illisinharreagms.

c.ij.

gi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PH Y SI C A

D.Tuvcro quomodo /cntcntiam tuani probas?

P. Præter ca quæ fupcrius abfurdifsima fere demonftrauimus, amp;nbsp;ipfa rcrum experientia comprobatur; illud etiam accedit, quod aperte noftram fenten-tiim confirmât, ncmpe did’Um Petri, 2.Pet.^.v.io.amp; 12.Pfa.ioz.v. 25.26.De-nique omnes i 1 liScripturæ loci in qui-bus Dominus ipfe teftatur fe fundafle tcrram,crcafrc res : non autem euani-dafpcélra, amp;inania rerum fimulacra ocuJis nobifque illudcndis obiecifle.

Ai-unAm vtrum vnns an plures,

D.TNtelligo, die quæ fecundoloco de J. Mundo quæri folcnt.

P. Vtrum Mundi fintplures,an veto tan turn vnus.

D.Etiamnc quidam Mundos efle plures volunt? gt;

P.Cer-

CHRISTIANA. 69

P. Certc.In quo ipfo duplex eft eorum fententia.

D.Expone.

P. Quidam enim plures efte fentiunt, eofque diuerß generis. Alij ante plu-rcSjfcd cos omnes eiufdem naturæ.

D.Quidnam primi illi fibi volunt,qui mundos efte diucrfi generis cenfent?

P.Illi conftituunt mundos duos, quorum vnus (itii’iiMi amp;nbsp;idcalis,qui etiam verc fubfiftit, fed fupra hunc mun-dum : alter vero id eft, terre-nus amp;typicus, ad illius fpiritualisamp; idealis mundi formam amp;nbsp;fpccicm a Dcocfîîiftus,qui ipfefubfiftitquo-que, amp;nbsp;eft mundus bic quem nos mor tales incolimus.

D.Etiamncifta quidam dicunt?

P. Plane. Atque ij quidem non tantum Philofophi profani,qualis Plato, Phi-lolud.cus,amp; Plutarchus in librodc facie Lunæ: fed etiam graues viri, Sc inter Chriftianos feriptores non con-temnendi.

^Eftnc vera iftorum fententia?

e.iij.

70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;priYsrcA

P. Minime ijuidcm. Namifliusidcalis» qnernadmotlum vocant, Mundi Scri-ptura nufquam tneminit; amp;nbsp;qui ita fen liunt, dc Deonimium pucriliter, ne dicani contumcliofe,loquuntur,qua lï dc ignaro amp;nbsp;tyrone quodam opificc, qui nihil nifi cx ohicCio llbi cxcin-plarjfingerçamp; conari poüit,nihil au tçm qucat ipfc perfe meditari, nihil animo cogitarc, nihil abfi[ne rei re-pr.cfcntationçintclligcrc.Quæomnii «piam hçnc cum Dei omnipotentia amp;nbsp;incomprchcnfihili ilia fapientia con-ncniat, ipG videi int, ego qui Jcni non video. Denique ifte mundus fpiii-tualis vhinam tandem locorum, amp;nbsp;quonarn modo fubfiftet , vtrum in Dei mente tanquamfubftantia in fub-ftantia? Certe non poteft. Narn Deus eft fimplicifsimailla natura,qua prer fus nihil, nifi feipfam, habet amp;nbsp;com-pleiftitur: vtrum tanquam actidens amp;nbsp;informatio qurdam aut phantafia di-uh'-.r mentis? Neque etiamid roteft. Deus enim non admittir tiufinodi acetdens.

CHRISTIANA. 71 ;ifcidês,qui cum vidctpræfencii, non iibftrahit rerum obicólarum formas imagines: cum cogitat amp;rr.edira-iur, non ex vno ad aliud pioi’vcdi-tur: cum operatur amp;nbsp;agit, non ad fprciem prius cfFormatam in animo opus fuum conlidcrat amp;nbsp;examinât, necrret.

D.Atqui prarcepit Dominus Nfofi, vt ad exemplar quod illi «flcnfum fue-rat in monte, omnia faccret, Exod. vig-fimoqninto , vcif. qo. Hcbr. 8.

E. Pritnum qmdem excipiam li vclim de rebus cælcftibiis tantum illif agi, non autcm de PhyfÏci^ Deinde, alii eft ratio Dei crcatoris Gipientiftimi: alia Molls creaturr amp;nbsp;bomims com-inuni a’liorum hominum cæcititi Sc infirmitati obnoxij. itaque vt qux iu-bebatur , reifte adniiniftraret huiuf-modi excinplari opus babuit Moles. Sed ncc hoc ipfum exemplar quod in monte oftendit illi Dominus reipfa fubftftebatj vtejuoddam »’•/iA.f e.iiij.

7«- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

mea quidcm fcntcntia: fed fuît buîuf-modi rcprxfcntatio quxdam amp;nbsp;imago,qualcs rerum futurarum imagines multç poftea Prophctis,amp;antca Abra hamo, amp;nbsp;Patriarchis fuerunt a Dco obicâ'x.

D.Qtii plurcs mundos ciufdcm gcncrij cffc contcndunt,quid conantur?

P. Hoc nimirum, quod qucmadmodum nos hune jnhabitamus, ita alij aüos, in quibiis amp;nbsp;alia terra fit noftrx finii-lîs,amp; cœli alij, amp;nbsp;alius Sol, Luna, ref^ qucomncsillis amp;nobiscadcm. Ita-que alij eos mundos infinitos eife numéro cenfcnt,alij autem plurcs, alij pauciores cos faciunt. Inter quos funt numerandi Epicurci', amp;nbsp;Demo-critici Philofbphi.

D Suntne vero mundi plurcs?

P. Apagefis infinitatemiftam vclmulti-tudinerri mundorum. Nam vnus cft non plurcs : etfi de eo ipfb ex Clemen tiscpiftola quadam Hicrony, difpu-tat in fuis commêtariis ad epift. Pauli ad Ephef 2.v.i.

D. Doce

CHRISTIANA. 7}

D.Doce tnc cur ita fcntiendum putes?

P. Primum quidcm,quiacum facraScri-ptura accurate prxcipua opera Dei vifibilia reciter, ex quibus ipfius ma-ieftas amp;nbsp;omnipotcntia facile pcrcipi pofsit, vniustantum huius, non vIlius alterius mundi mcininit. Qni fi effent plures, ccrte commcmoraffet. Pcrti-nebat cnim ea maxime res ad Dci glo riam,amp; potetiamilluftrandam. Deinde quis fccundi aut tcrtij iftius Mundi flatus fit.ordo, coditiojapfus, con-ftant,ia,SaIu3tor S:Icfiis,qu,eitemvita æterna, amp;nbsp;a quo eiufdcm fit fiilusnuC-quam explicaturj, ncque qua ratione a Deo hi a’ij Mundi fafti fint, Si con-diti : fed de hoc vno hæcomnia foluni dicuntur. Ergo aut ab alio quodam Deo miindos illos faólos fuiffe oportet , aut extirilfc per fe ipfos, quorum vtrunquc plane blafphcmum eft. Aut fi ab hoc ebdem Deo cre.’tifuntaquo hic,qucm nos incolimus,currcticet ScripturaPCei tc ratio huius tam inui di amp;nbsp;pcriculofi filcntij probabilis nul-

-4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V H V S I C A

la potcft afferri. Vn Je fit v: rccrc ve-teresfcnfcriiKamp; collegerint vjnim cf-fc Deiim, quia vnus cft ninn JuSjCon-traqiic vnum cfTe munJur.:, quia vnns cft Dcns.Prcterea tota hæc variorum amp;nbsp;muhorum munJorum architcda • tîoqna futiliscft amp;incpta? Cur cnitn pIuresconJidiiTet Dcns, qui vnico amp;nbsp;eoquidcnn larinimopotcrat omnia e-tiam commodius coinplrfti, nna-illis diuerfis fcparatis mundis fuit com-prchcnfiirus? Atqui (vt vcre Si vulgo dicitur ) nihil agit fruftra Deus S: natura, amp;fruftra tcmereque per pliira fit, quodpoteftperfici pcrpauciora. Na ctiam fi plurcs numéro condidif-fct Dcus,il!i naiindo tantum, non au-tcinfpecic differentes amp;nbsp;diffimilcs inter fc effent. Cur igiturillccondidif-fctfepiusidera? Dcniquccum eadem Scriptura frpe articulum «5 addatefi tie mundo loe]uitur, non plurcs fed v-num tantum,cumque certû effe loan, i.verf.io. demonftrat. Eft cnitn certx rci finnificans articulus ille oui ad-jungttur.

CHRISTIANA. 75 iuiigittir. Quod fiplures snundi ciTc concedantur, caden» rat ione numero infinitosedfc fatcndum eft. Prartcrco enirn abfurda illa,qu.L- tarnen ncccflà-rio inde confequuntur,nullas fere vn-quam eclipfeSjamp;delcftus lun.c vc! fo-li Imo veroneque nodes fore,cum Inlfemper alinuis altcrius mundivel t KOiiretnr n-jbis noftroocciJcntc,vcl medio : tcli fjiatio (Idcndtrec atqnc d-laccftcrci, noiftoc Jiplin 3c vnibram fiibe-ünte.

?\t ciii- pb-Tts miiiidos non creausc i.^Ciis?

r. Non cctk , ?c ÎT.potétia qua-* dam,quando ipi’.‘ cfl omr.ipotês. Non quod e’tbanfti in nntlt;r moiis Eibrici jpfiusfenfus,lut defatigatæ jam vires effenttverbo cniin foio o.mnia con-didit, Pftlmotrigf limotertio, Non lt;]uod ttiam matcrir, Vt cenftnt Pert-p.atetici, inopiaamp; penuria idcucne-iitj quod tara qua: fucrat præparata, matcrii in tantr madiinx corpore cer'u'mptJ iic. Potuit enim qni imne

7lS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H' Y S 1 C A

tantum mundum ex nihilo primum crcauit,ad alios infinitos mareriam fi-bi, fi vellet, præparare. Sed eafbla de caufla mundi plures conditi non funt, quia Deus ipfe noluit. Nam quæcun-que voluit, fecit,Pf. 115. v.3. Curau-tem nolucrit, ignota nobis ratio ciTe poteft,iniufta tarnen non potcft,hunc autcm mundum eflc nobis,ad fummat fuæ tum mifericordiæ, tum ctiam iu-ftitiæ celebrationem amp;nbsp;laudem, fatis magnum argumentum ipfe vidit, qui omnia nouit,itaquc hunc folum fa-bricauit, amp;nbsp;fccit.

CAP. XII,

Muni’M hic wumfinitm.

D.ÇEd eflnc liicMfidusfinitus,quem-vjadmodum difputant quidam?

P. Non vnus modo eft, fed etiam finitus amp;nbsp;terminatus.

D.Quomodo probas?

P. Quia

CHRISTIANA. 77

P. Quia illud cft finitum, cuius extrema diferte amp;nbsp;pcrfpicuc dcmonftrantur, Scriptura veto conüituit ccclum amp;nbsp;terram huiusMundi extrema amp;nbsp;fines, quorum illud extimum eft, hæc citi-m3,vt Exod.zo.v. ii.Genefia.v.a.amp;a-liis locis apparet. Quare quin fit fini-tus, certc dubitari non poteft. Præ-terea quq: inter creatorem ipfum amp;nbsp;creaturamnotarctur differentia, fi vt illc infinitus, amp;nbsp;immenfus cft:itaamp; creatura effet in immenfum patens amp;nbsp;fiifà. Denique infinita duo conftitue-rentur, quod plane effe amp;nbsp;defendino poteft.

D A AEminiquathadenusate confir-1* Jmata funt , effe nimirum hunc mundum non irwlt;»aH;cffe vnum, non plures ; effe denique finita quan-

V SI C'A

dam ma (Ta ni amp;nbsp;comprebcnlioii;, non antcm infînitam,addcalia qiixreliât. P.In priinix hoc quær!fbicr. Qte ht rotins hv.imnwnj!, amp;nbsp;imprimis corporis hastes omnes fiiocomp'•■xu con tinétisformj,quoni:im alij rotin:,Iani fiuefphxricaineam elle volunt,vt A-rinotclcs: alij ad w«»ngt;lt;r£r» figura: litni îirndinem circnnuexam, 8i multis an-^11 Iis vnditjue EiBigiaram,vtPlato:aIij ad pellis extenfæ niodum planam, amp;nbsp;]atc porreflam, vt Bafilius: alij aliam, camque diiierfain conftituunt,vt tra-dit Græcusantor Cleomcdes in tit.

D. £cqua vero ex iis fententiis vci a cfi? P. pcusipfe rouit. Nos autem qui ex c-iusveiboifia aperte definita nufqua Iegimus(nifi forte qiiis ilhtd afFerat quod eftferiprum !ob. et. ver. T4. amp;nbsp;fpherætcrræficmentiolf 40.12. lac. î.v.tS.vt probet mundum hune amp;nbsp;cœ-lumextimum velut circulû amp;nbsp;rotant rotundam cflc)frpe in contrarias fen-têtiasdifeedimus amp;nbsp;diftrahimur. Or-’ ’ ••‘laremautem cfle mundumiuihi

. C H R. I 5 T T A N A.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-»

pSr.cGt probabi’ius cxco,quodcJl 1«. 1 :prü, quemadmodiim dixi,Iob. ü, v.T^ i'-; EccI.i.j.v.S.tum qnod ça fit o-mniuin amp;pulchefiima capaciffitni fo! m i,(jüa cci’te ambitn bmic rot tan-13' ^ît fno finu coplcélttcai cflorman oportuit’.tfi etiam tp præcipuæ amp;nbsp;taa-lt;]i ;.in integrales huitis mundi partes

lt; f«nt cœlû aqua,amp; terrajpus fen-fi.biis diiiidicantur cfTe circulares Je fph i-ricTjquibus totuni ipfuin Mundi r.mb’tuni figura fiinüé cne, credibilc cftîde cotanicn quid indubitanter aC. fiimê noni»abco,cum ctficitima ha:c, ir.fcriorparscircimfercntiæ, quant rtrnimus fupremî ctrli, amp;nbsp;omnia atn-bicniis cnrua,conuex3, Si orbicularis cfTc côccdatur, poteft tamc fingi exti-ma fuperior eiufdera circunferétiae parsaltcrius effe figuræjamp;fcio t|ui t) m panoides efle extremû cœlû dixerût.

1). Atqui apud Ifaiâ dicitur cœlû vt tela, amp;nbsp;cortina expanfiim , amp;nbsp;diffufum, Ifa 40. vcrf.îî. cui confentit quod cft Pf io4.vcr.2. ergo planitici fimile cft, c’x^^'Tura cft orbi amp;nbsp;circule plane

«o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s 1 C A

contraria.Namorbisinfe vertitiir amp;nbsp;conuoliiitur.

P. Sane vterquc locus abs te laudatus non figuram,{cd fincm cœü cxplicat, quod proptcrea ita aDeo terræ fu-pericéium amp;nbsp;fupcrcxtcnfiim dicitur, tum vt cômodiusfub eo tanqiiam fub pulcbcrrimo amp;nbsp;latiHimo tefto homines habitarcnt(Vndc amp;nbsp;nos Galli hu-iufmodi velamcnta cœliini vcrnacule, •vn ciel, appcllanius) tum etiam vt hoc quafi vélo qnodam oculis obieélo ho mines arccantur,nc in myftcria amp;nbsp;arcana ilia diuina altiiis amp;nbsp;curiofius pénétrent atquc inquirant,

D.Sed cum eadem Scriptura facrafupe-riorc ab inferiore loco in hoc mundo aperte diftinguat,vcluti lf3.55.v.9.io. Iphæricus aut circularis videri no po-teft. Ncque cnim in circulo quiequä fupremum, quiequam imum dicifo-letjCum a centro ad circumferentiam duâç lincçomnes fint æquales, amp;ipfa circiinfcrentia quaquaucrfiim fit in-curabat, amp;nbsp;femper fuperiori fit loco.

P. De

CHRISTIANA. 8i

P. De hoc poftca atqucetiamamplius. Sed quodad tollendam animituidu-bitationem fatis nunc crit, fie accipc: ex Mathematicorumregulis etiam in circulo notariatqiie adeoefie amp;nbsp;infimum amp;fiiprcmum locum,eofquc inter lè rcipfa diftinftos. Nam circuit medium amp;nbsp;centrum quod vocant, eft locus inferior amp;nbsp;dcorfum ; circumfe-tentia autem(quæ cft linca ilia conue-xaquæ in fcfe conuoluta, amp;nbsp;reduda totum orbis fpatium complcditurj cftlocus fnperior amp;furfiim , vt ex co quod hæ cædcm fitusamp; loci fpccics,amp; differentir in mundo defi^nâtur, non fit colligendum quod vis, mundi hu-ius comprehenfionem non fieri fphæ-rica amp;orbiculari figura.

QVid cum fit hic mundus vous, cura fit finitus, num etiam vna

Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I c A

quadam anima, caque fingulari con-tinctur,quæper fingulasipfius partes tanqiiam per membra fit fuf3,id quod in humano corpore fieri vidcmus?

P. Quandam efle totius huius mundi a-nimam , camq; numéro vnâ amp;nbsp;fingu-larc, Celebris nominis Philofophi iam pridéfenferût, quemadmodû Arifto-tclcsamp; alij quidam:quorû fententiam fcquutuscft qui ira fcripfit amp;nbsp;cccinit: Prindpio calum, ac terrât cumfo/tjue liqiierttes, Lucentemqueglobiim Lunte,Tnamaque aftru Sfiritus iitlM abtttoiamque infuftifer arliu Mens agitât molem,amp; magiio fe corfiore mifeet.

Sed bæc non ram fententia amp;nbsp;yàp» eft, quam grauiffimus quidâ error, qué-admodum docet Auguft.lib.contra. Felicia.Aria.cap.i2.

D.Quid ita?

P. Qiii.a quæ corpora vnofpiritu vnaque anima contincrur,illafiint cótinua^ vt corpus cuiufquc noflrum)non fepara-ta,vt grex : non fibi tantum contigua, vt digiti manus inter fe iunôi, amp;nbsp;ædifi cia fibi vicina. Huius autem corporis, qui

CHRISTIANA. 8j qui mundus appellatur , partes funt non tantum diftinôlæ, fed ctiam a fei-pfis loco amp;nbsp;interuallo feparatæ. Natn fingulæ oues,finguli cqui, fingulæ arbores,finguli homines funt pars hiiius müdi,amp; fcparati illi quidem tum loco tum ctia tota corporis mole,amp; circun fcriptione, vt omnia hæc amp;nbsp;fingula v-nam tantum animam habere dici non pofiint. Quid cnim futurum eft,(i vna quædam anima amp;nbsp;fpiritusreipfa in his fingulis rebus eifc cogitetur? Hoc cer te ab(ùrdum,Animam(quæcft natura quædam fimplex, amp;nbsp;plane fpiritualis) inftar corporearum rcrum re ipfa non animo tantum partibilcm elfe. Nee cnim hoc incómodumcuitari poteft, cum ea,quibus vna illaamp; fingularis a -nima incrit, fint re ipfa feparata,amp; di-diiélaloco,amp; definita propria corporis cuiufque circumfcriptione.Præte-rea fequcrctur omnes mûdi partes ef-feanimatas,vclut folcm, lunâ, fydera, cœlum ipfum.quæque cœleftiafunt corpora,quod tamcapertiffime negat fij.

84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

Auguft.Iib. contra Prifcillia. cap.8.amp; 9.amp;vcram eflehanc Auguflini fen-tentiam aduerfus Manichæos rcsipfa oftendit. Qiiis cnim aftra vcl anima ta, vel ratio ne prædita vnquam dixerit? Denique cum ipfarû mundi partium quædam fint mortales,vt bruta ; quæ-dam immortalcs, vt homines,qui fieri potcfijVt vna hæc vniuerfi mundi anima fingularisjtam contrarias fibique ip fis répugnantes qualitatcs amp;nbsp;condi-tiones admittat, vt fit altera quidem fui parte mortalis, altera vero immor-talis? præfcrtim cum fit ipfa fingu-laris, vna amp;nbsp;fimplex, non aute duplex amp;nbsp;compofita. Sed etiam in rebus ipfis quæ moriuntur quædam citiffime pc-reunt,vtvcrmiculi amp;nbsp;mufcæ:quædam diutiffime viuunt, vtccdri arbores, cornix,amp; ccruus;vnde fict vt hçc mû-dianima,quætarnen exiflorumfen-tentia tantum vna eft, amp;nbsp;numero fin-gularis amp;nbsp;fola,partim mortua dici pof lit,partim viua.Quæ omnia quam fint incpta,falfa,amp;pugnantia, vides.

D.Vidco.

CHRISTIANA. 85 D.Video. Atque tibiaflcntior, qui vnä amp;nbsp;fingularem efletotiiis huius niunJi animam veriffime ncgcs.

P.Imo vero prætcr fuperiorcs rationes ilia c facra Scriptura tanqua robuftior poftremo loco a nobis collocetur, Quod eo paélo Dei fingulis rebus proprias amp;nbsp;diftiniäas vires donantisamp; inferentis bonitasamp; fapientianon mo doobfcurarur,fcd prorfus extingui-tur, amp;nbsp;ex hominutn animis euellitur, dum alij cuidam naturx amp;nbsp;animç,non autemipfiDco eas vires, eäque rcrum adminiftrationem tribuimus, contra qua tarnen fentire amp;nbsp;cófitcri doccmur Pfi47.v.i5.T6.Ephef3.v.2O.Iob.8.v.5.

D. Atqui fi non eft vna quædam vniuer-fitatis huius anima,qucmadmodii do-ces, profcäo Stoicorum, Platonico-rum amp;nbsp;aliorum quorundam Philofo-phoru, atque etiam Prifcillianiftarum hærcticorum fententia labafeit, qui mundû hune animal elfe dicunt,idque etiam ratione præditum amp;nbsp;voliitate.

P. Rcfte colligis. Eft cnim inepta pror-Eii;.

fus amp;nbsp;a ratione aliéna iftorû fententîa. Cum enim illud tatû animal fit,amp; diet poffit,cuius partes amp;nbsp;mébra nô modo vno eoque côtinuo corporis côplexu, continentur, fed etiam vno fpiritu re-guntur,ccrtc mundus hic non eft animal. Habet enim fua membra difiun-ctaamp; feparata. Atquc parum nos Stoi-corum amp;nbsp;aliorum,quos comemorafti, Philofophorii moucretautoritas, nift aliquâdo fcripfifTet Augufti. fe dubi-tare vtrû Mûdus hic animal fit necnc: quod vtnegarenolit, ficaftîrmare no audeat: cuius dubitatio tamé fequen-da probandaque minime nobis eft.

CAP, XV.

Mundumin temlgt;ore fa^um effe,ni)n ejje ælernum.

D. C Ed quæro ex te vtrum hic Mundus ^aliquando effe cœperit, anfemper extiterit fitquc ætcnius.

P.Mundum aliquâdo effe cœpifle multi argumenta probant: e quibus Philo inlibro de mundo quinque præcipua collcgit

CHRISTIANA. 87 collcgit. Nosautem noftramaxime-quc Chriftiana cxponcmus.

D.Ecqua vcro funt illa?

P. Hæc quatuor, Prirnum ipfius diuinæ Scripturævox amp;autoritas,quæfic lo-quitur. /nprinctpio creaiiit Deut ceelum amp;nbsp;terra, Gen.i.v.i.Sccfidfi ratio ccrta. Si cnim inundus cflct Deo corternus: ergo amp;nbsp;ipfe Deus : efletiimætcrnitas diuinæ naturæ,non modo propria,fed ipfius,vt ita dicam, ipfiffima eflentia, amp;prxcipuapars amp;nbsp;definitio, Exo.’.v. 14, Apoc.i.v.8,Tertii'i,quod cum fine-fit habiturus hie mûdus, habeantquc fingula quibus codât: principiû nafcé di habucrit necefle cd. Quaqua cnim illud vere dicitur,nó quicquid princi-pium ortuq; habet, fine cfl'c habitui u (quado muka femel nata funt, quæ fin gulariDei bcncficio intcrirû amp;nbsp;morte non fcntiunt.quales angeli hominii animæ quæ funt immortales)tamé eer tiffime affirmatur, quidquid fincm ha bcbit,illud idemexidendi amp;nafcendi principium habere. Quæ régula tam f.iiij.

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I CA

eft generalisjVt nullam patiatur cxce-ptionem. Quartûdenique,quodnon modo conditi mundi cauffæ funt ex-plicatæ amp;nbsp;tempus certum notatum; fedetiamad perpetuam élus memo-riam conferuandam certa temporum fpatia præfcripta,vcluti hebdomadcî ipfæ peifpicuedocêt,amp; 50.illud an-norum intcru311û(qui lubilæus annus ab Hebræis dicebatur)aDco iplo ob-feruari iufium fuir,exquo quot iam æ-tatibus a primo mûdi exordio abefle-mus, facile perfpici intelligiq; poflet.

D. At quod de Scriptura amp;nbsp;Genef.cap i. affers aliter quidam interpretâtur. In principio quidem creata hæc omnia fuifl'c concédant,fed non in tempore. Nam priticipi j notioamp; fignificatio eft 'multiplex,nec illic principium tempo ris intelligendû elfe dicunt vel cèlent.

P. Principij fignificatum triplex eft. Nâ vel ad tempus, vel ad rem amp;nbsp;cauf-fas, vel denique ad ordinein pertinet. i Principium temporis in iis rebus quæ certo tépore gignuntur eftillud lioræ

momen-

CHRISTIANA.

momentum,quo vel illç concipîutur, velcdiinturinlucem. Ea verofolum temporis principium habent, quæin tempore fiunt. Principium reiquod appeHatur,amp; pro caufl'a fumitur iniis rebus qui funtcoæuæamp; contempo-ranex,eft ilia relatio affeâioque, per quam altera alterius caufla eft cur fit. Sic in folcamp;dic,fi inter fe coferantur, dicimus fblem diei luciCquc huius efte principium,etfi eodem temporis mo-mento vtruque nobis apparct. Huiuf-modi principium tepus diuerfumaut certû nonponit. Ordinisdenique ra-tione principiu dicitur illud, quod in rebus eadefcric collocatis numeran-di initium præbet, veluti in T rinitate ip fa Pater eft principiû inter tres i Ilas perfonnas, qux eft vnus Deus. Inter plurcs eiufdc dignitatis magiftratus vnus eft,a quo numcriinitium incipit, qualis in hac ciuitate prim^ Syndicus. D.Ergo Deum volunt ifti efte Mundi huius principium, vti qui caufla eft amp;nbsp;opftex,amp; qui prior numerâdus eftap-r

JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

pellatur principiiim.

P. Hoc qiiam fit abfurdû vide. Primum cnim quis crû huius diftifenfus, In principio crcauûDeus cœlum amp;nbsp;tcr-^râ,fi ita cxplicare velint, Deus in prin cipiojid cft.DeiisinDco creauit coc-lû amp;nbsp;terram?Præterca cur dixit,creauit, quævoxnontantuminitiumor-tus ftatuit, fed etiam aâionis vim , amp;nbsp;temporum initium aliquod tnanifcfte compleftitur, amp;includit. Deinde in Hcrmogenianorû damnataillam hæ-refin vclimus nolitnus plane ea ratio-ne incidcmus,qiii opus opifici faciunt aEternum,ficque pIuresDeos omnino conftituemus.de quo errore inihi plu ribusagendum putarcm,nifi cum intègre opéré iampridciugulalfetTer-tullianus. Præterca Scripturaipfa de temporis principio hocMofis diftum difertc in terpretatur Prouerb. 8,7.25. zy.xS.atquc ctia bis verbis amp;nbsp;ea com-parationCjdû de mûdi origincagit,v-titur, in quibus omnino teporis amp;nbsp;or tus aliquod mometum amp;nbsp;initiû ineft.

Nam

CHRISTIANA.

Nam nequcquod ta fârpc Paulus ait de mundi ortu loques »s’ Kj^raßiKic in-tclligi poteft.Ephef.i.verf.q. amp;nbsp;quod alibi tempora quidam fecularia vo-cat,2.Timoth. x. verf.9. Tit.i. verf.2. nifi hic omnia tempus certumorigi-nemquenafcendi,amp; exiftédialiquam habuifle fatcamur. Q^nâcnimfunt tempora gt;nbsp;amp;c fecularia, quid vox fignificat ? nonne temporalis fundamentorum locatio intelligî— tur, amp;nbsp;tempora «i«quot;“ dicit ilia,qui ex raomento, amp;nbsp;puniâo temporis, quo bic omnia eondi cœperût,fluxerunt, debentque dinumeranPIn quo nobif-cum fentit Ausruft. lib.contra Prifcil-o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

lianift.cap.6. Denique quomodo pri-fcorumhominum itatcs,vti Adami, Enochi, Noachijdiluuij illius vniuer-falis tempus quantum ab ipfo mundi exordio abfit, difiinirctur, fi nullum eflet principium temporis quo Mun-dus hie crcatus efl? Adeo vt quofdam fcriptores Ecclefiaflicos deeodubi-tafle, ipfc admodum mirer : in primis

Fl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

autem'Auguftinum ipfum, hominem in Scriptnris excrcitatifsimuml in li— bris de Gcnef ad lit.etfi poftea tarnen in co ipfo dcfendédo plane varias eft, amp;nbsp;fepe a feipfo diftcntiês amp;nbsp;diuerfus.

D.Atqui d uo qiiædam tuæ fententiæ pu gnantia obiiciunt alij, e quibuspri-mum eft illud quod eft Eccl.i8.vcrf.5. Deus omnia creauitfimulad quod primo quoque loco rcfpondeas obfccro.

P. Facilcquidem fuerit.Naip fi voluero, illud dicam, de quo inter nos (vt opi-nor)conftat longe feraouendam fepa-randamque cfte huius libri authorita-tem a diuinis amp;i:anonicis Scripturis. Itaquefidemnonfacit. Sed illud af-feri e malo, quod ipfis contextus ver-bis confirmatur, perpera locum ilium trâsferri(ic,omniafimul crcauitDcus. Nam ita lônat authoris ipfius oratio, Quiviuit inæternum, omnia pariter creauit : ait. Ergo vnum tantum authorcm,amp;creatoré rcrum omnium agnofccre docemur, vt ait Iren, lib.4. c.2i.nô aût affirmâtur quæ creatafunt

CHRISTIANA. 9} lîmul amp;nbsp;eodem momento omnia cx-ab co produéla, vel ab ætcr-novel fine temporisprincipiofuifle. Hoc igitur fignificat vox,paritcr, vni n!mirum,non pluribiis poteftatem tri bui omnia crcandi. Nam idem ille liber cap.i6. v.25. res creatas certo or-dine amp;nbsp;tepore difpofitas conditaRjuc fuitTe tradit. Quanqnam nonignoro quantii vnius illiusvocis, (igni-ficatio, leClioque Aiigiiftinum lib.5. cap.j.Si 6.cap.6. de Ccncf.ad litcra, atque etiam alios Patres fçpc torfcrit. Habes relponfione mcam ad primant obiceiionem tuam.vt pro fimul,rcpo-nas pariter.dic alteram.

D. Adferunt etiam quod oft fcriptum in loan.EuangeliojCapj. verf.T. fnprin-etpio erat verbum. Nam fi principij vocabulum ad tempus referendum piitas, ergo verbum fiuc ilium amp;nbsp;Dei Filium tempore aliquo efle ca;piflc,ncquc æternum efteimpiifsi-mc dixeris.

P. Hac tâtaScripturæauthoritatcccrtc

Igt; H Y s I C A

quidemvrgcrcmur,nifi res 5p{a,d(; qua agitur,nodi huiiisdiflolutionem, cxplicationcmq; nobis afferrct. Prin-cipij cnim variam efle fignificationem diximus,ergo pro reilde qua difputa-tur, rationc amp;nbsp;natura accipi debebit. Ac vides vt hoe verbum amp;nbsp;*»}” Dei loanncs aperte dicat non creatum in principio, fed iam tune fuiffe in prin-cipiojcum res a Deo crearentur: vt hoe fuum, Inprincipio crat, loan es op-ponat didoNlofis amp;nbsp;rcrum creationi, vbi fic loquitur Scriptura, Inprincipio creauit Deiu cœlum : non autem fic, in principio crat cœlum. Deinde docet loannes ilium s»», eundem efle Dcum.£x friï/,ait,gt;'«'y’t ille Dem.Çjjioà eft autem Deus, temporis ortum amp;nbsp;principium habere non poteft.Quare falfifsime in Chrifto de tempore amp;nbsp;initio exiftentiæ illud explicatur amp;nbsp;in-tclligitur. Quamobrem aliam fignifi-cationem illic Principij vocabulum habebit : nempe earn,per quam omne temporis initium loannes excluquot;!,

Christiana; 9i Vttjuam longifsimc mens noftraco-gitando refpiciat, Sc fcfc extcndat,an-tca tarnen’'»t’» ilhim amp;Filium Dei cx-titifle, 8c diftindam a Patre hypofta-Gn habuifle certifsime credamus.Qua dicendi ratione fere foletin Scriptu-ris SEternitas denotari,vt apparct Pro-ucrb.8. Et eo etiam ipfo teftimonio Ioannis oftenditur, Reshasoninesin principio temporis fuilTe conditas amp;nbsp;prodiiftas,quia non fucrunt in principio vti »‘»jot,fed fadæ funtjCum in pria cipio non eflent.

CAP. XVI.

Mundnm hunc a feipfi fJOft extitipli,

D.QEd poftquam Mundum hunc ini-öciuin cxiftendi habere docuifti, hoc cxplica, vtrum a feipfo cxtitcrit mundus,an ab alio.

P. De hoc ipfo neminem,qui vel leuifsi-mefacris litcris tinCtus fit, du bit arc

96 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

puto, efic Mundum non a feiplb, fed ab alio, nempe Deo. Nam fi a feipfo exifterer, effet amp;nbsp;immortalis amp;nbsp;æter-nus, non autem in tempore conditus. Sibicnimipfi vires ad perpétua du-rationc fubminiftrarct amp;nbsp;femper fuif-fet. Præterea etiam effet Deus.Quic-quid enim a feipfo cft,amp; habet, Deus fit neceffe eft, cum bac vna rc maxime creator a creaturis diftet, quod fit ille fubfiftatque fua ipfius virtute amp;potcftatc. Hæ veto ipfius tantum,vi potétia amp;nbsp;fuIcimento.Præ-clarc igitur Auguftin. in Enchiridio,

feipfo, ait, nemo effepotefi. Creators enim omnipotentia,amp;emnipoîentü,at^ne omnitenentis virtuf caufa efl omnt crea.^ twet fubfiPlendi. Hoc igitur qui ne- , gat, Dei nimirum voluntatc amp;nbsp;po-teftate Mundum extitiffe, fed qui cum a feipfo nafeendi vim habuifle contendit, toti facræ Scripturæ plane répugnât. Nihil enim eft fcrc notius autfæpiusinculcatû,quamDcum effe mundi huius conditorem amp;nbsp;creato-

rem,

CHRISTIANA. 91 rem,res autem omnes ipfius manu,vo lutate amp;'potetia produiras. Quæ infi-nita teftimonia nc colligâ» en tibi duó pro omnibus Pfal.iO4.v.29, Ahfcondis faciem tuam,turbantUr : aufers eorum,elefictiinr, amp;nbsp;in puluerem fuum re-uertuntur: mittü jptritum tftum,creantMrf amp;nbsp;tnnouM factem terra, nbsp;nbsp;IC 45.ver.18,

Sic dixtt /ehouah creator ccelorum,amp;ipfe Ilew formaror teme, (^faSlor eiu^, ipfe, inejuam,ejuipraparauit eam^SiC. Itaque

CAP. XVII.

caitjfis huiiti Adandt, acprimum de caujjd etas ejftciente^ejui efl Deus, non Angelt, non item Damones.

• Vs: fant igitur huius mundi

Quatuor, imprimis Efficiés fiue pro-ducens, materia,forma,amp; finis.

g-j-

98 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

D.Potefiie mihi has figillatim expli-carc.

P. Cupio?

D.Ecqua igitur eft cfficiens mundi caufa?

P. Dcus,amp; is quidem folus.

D. Habefne vndciftud tam breuitcr e-niintiatum probes?

p. Habeo. Acprimum Deiim cfTe qui mundum hunc fecit probat Mofcs Geiicf. Inpnncipto creawt Dew cnelum amp;nbsp;terr am. Confirmât Dauid Pfal. 55. verf. 6. 'Derho Iehouefa3i funt cœlt,amp; (jjtritu orif eiw omnis exercitw eorum. Qwrniam tpfe dtxit, amp;nbsp;fuit; ipfe prace-pit-.,amp; extitit. Item Ifaiasqq. Item lob 12. Vetus deniquc amp;nbsp;nouu tcftamen-tum. Hocipfumex vetcre quadam traditione acccptum fubobfcure fi-gnificauit Anaxagoras, qui mcntcm, ipie appellabat, id eft, Deum rerii omnium conditorem dixit, qui quan-uis fit ab aliis fuæ ætatis Phy ficis irri-fus,v(Äe tarnen fenfit.At Marcionitæ, amp;nbsp;poftea Manichæi inftant. Negant

enim

CHRISTIANA. $9 enim hunc mundiim, in quo tanta re-rum perturbatio inert, dignum Deo opus dici cenferive porte. Quanta c-nim confufio,quanta calamicas,quanta denique in hifee rebus omnibus cernitur, vbi mali dominatur.ve-xantur boni,æftas fæpe frigida, amp;nbsp;au-tumnus grauisamp; pcriculofus,amp; alia e-iufmodi eueniunt ? Itaque fi adeohæ rcsconditæ dicantur, erit Deus non ordinis autor, fed fummæ rerum con-fufioni^.

P. Male iudicant, ert cnim Deus earum rerum amp;: fubrtantiarum, quibus mun - dus conrtat, creator, amp;nbsp;caufa pro-ducens: non autem ipfius, quæin eis inert,porteaqucfupcrucnit,confufio-nis, quia ilia ert pcccati hominis effè-ftus, amp;nbsp;cius vanitatis, cui per Adamu primum res omnes fubieôhæ funt,pars magna,Rom. 8 .Ergo ca non ert ab i-pfo Deoproduéla, velinfita,vel ma-nas.Nam res primum amp;nbsp;bonas,amp; bene côrtitutas,nullique«'raj‘«obnoxias vel daformes creauit. Sic Romulus

S'V-

/

jsQ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s 1 C A

vrbem Romam condidit, non cas fc-ditioncs,quç longis poft eins mortem fèculis, propter hominum ambitio-nem natæ funt Romæ. Quare aduer-fus Marcionitas amp;nbsp;Manichæos resi-pfe earumque natnra amp;nbsp;fubftantia, a fuperuenientc poftea,amp; accedente il-licmalo diftingui fecernique a nobis debct.Nam etiam Ethniciipfi,quem-admodum Thales, mundum ify» kigt;k-Mico» appellarût, 5c Dco dignum cen-fuerunt,melius fane quam hæretici.

X)-Dlc igitur quod cœperas.

p.Dcusigitur creauit formauitque hûc mundum , qui Deus, quia effentia v-nuseft : hypoftafi autem trinus, Pater , Filius, amp;nbsp;Spiritus fandlus, fie intcliigitur a Deo conditus mundus cfic,vt totius illius Trinitatis opus fit commune : nonautevelfoliusPatris, vel Iblius Filij,vcl folius Spiritus ßä.i fingularc amp;nbsp;peculiareifunt enim indi-uifa totius Trinitatis opcra,quâquam in eodcm opéré fit diftinôta cuiufque perfonæ operatio.

D.Expo-

CHRISTIANA. loi

D.Expone quid dicas.

P. Patrem in mudi creatione operatum efle docct Mofes, Genef i.fed amp;nbsp;verbum quoque, id eft, Filium, amp;nbsp;Spiri-tum fanftum- Pater créât voluntate: Verbum, fiue Filius créât operatio-ne, amp;nbsp;ipfa produftione ; Spiritus au-temSanÄus créât virium naturæque infiti0neamp; motus vitçque inieftionc, quæ ciiique rei, vt exilieret,amp; vt con-ferueturineft. Itaqueloan.cap.i.ver. 5.amp;i4,cum per omnia condita ef-fc dcmonftrairct,bunc ipfum efle Dci Filium poftea tradit.Ergo Filius quoque creator mundi,amp; eft,amp; rede no-minatur.Spiritus autem Sandlus vires advitamindit,mouet,amp; luftetat, tum vt fint amp;nbsp;viuant, tum etiam vt durent amp;nbsp;conlèruentur. Itaque amp;ipfe quoque inmundi creatione partem tarn egregij operis fibi merito vcndicat, quæ etiam If.4o.ver.7.4i.v.29,apcrte illi afieritur tribuiturque.

D. Alij aliter intcrpretâtur,quæ dicis,amp; Verbi fiue Scrmonisnomincdtemque giy-

10t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s 1 C A

spiritus voce,non fiibftâtias quafdain refve vllas perfc exiftentes intelligût: icd modum tâtum doceri putant, per quem mûdus hic conditus fit, nimirû non machinationc quadam,non ferra-inétisadhibitis, nô manuû vllo labore banc tanta rcrura molécoagmctatam amp;: procreatâ : fed folo iuiTu, verboque volûtatis Dei, id eft, fola patefaólio-neamp;declarationeipfius decreti Dei, quod ipfû per fe eft amp;nbsp;potés amp;nbsp;cfficax.

P. Non nego quin ea quæ nobis per iè ipià funt ai«t™xH7i7a,buiufmodi fymbo' lis patefada fint : amp;nbsp;iis vocabulis amp;nbsp;metaphoris defignata, quibus percipi a nobis poflent. Nimirum quod Dei æternus Filius, verbum vclfcrmoap- gt;nbsp;pellatur : Spiritus autem fanâus, qui eft perfona ilia diuina amp;nbsp;virtus fub-ftantialis per fc fubfiftcns, a Pâtre amp;nbsp;Filiocmanans,amp;tarnen diftincia,Spi- v ritus nominatur:fed quado alibi Scri-ptura ipfa docet verbum illud vel fer-moné,non eße fond quédâ patefaftio-némqiie volûtatis Dei,amp;

vt i

CHRISTIANA. loj vt vocât:Spiritû item no eflc vires rebus infufas, fed eHe Deu, amp;c cu ipfum qui habitator cordiu noftroru appel-latur,Ioan.i.v.^.i.Cor.6.v.i9. quorum vterq; cum Deo Patre in huius Mudi creationc operatus cfTcvariisScriptu^ r£ locis docetur,qui iâ dubitari poteft quin fit rcéla amp;nbsp;vera noftra fententia? D.Sed perge,dicigitur vtrum Deusfo-lusbæc omnia creauit?

P. Solus.

D.Vndc id babes?

P. Ex Ifaiar C.44.V.24. Ego /ehouahfacies ontnta.extedens cœloslol!tsÄo\o 41.V.2.J, denique perpétua efthæc Scripturæ dodrina.Item amp;rationeconfirmatur. Solus cnim eft, qui ea, qux non finit, vocat, amp;nbsp;in lucem producit, eft folus denique rerum autor amp;nbsp;parens.

D.Ac quot quantifquc repugnantium agminibus circunfiftere?

P. Non ignoro. Nâ amp;nbsp;ab hærcticis pene innumeris, amp;nbsp;ab cthnicisPhilofophis vexabor,fed me Deiverbû fatis tu tabi tu r, atque facrofan^laiplius veritas g.iiij.

P H Y s I C A

pro me fe ilHs omnibus opponet.

D.Dic igitur quæ fuerunt hæreticorura in co fentcntiæ,aut potins errorcs.

P. Colli gam ex Ircnæo,maxime lib.i. Si lib.a.Ergo hçreticorum alij mundum ab alio quidem Deo meditatum amp;nbsp;mente conccptum.volunt, ab alio veto editum, amp;nbsp;procrcatum,veluti Va-lentinianorum Sc Carpocratianorum quidam. Alij ab alia prorfusnatura amp;nbsp;diuerlàvirtute, quam quæ Deus dici debcat, rebufquc omnibus domine-r tur,cÔditum fuifle putanthunc mundum,quemadmodû Cerinthus,quam modo Hyftcram vocant, modo Dc-miurgum,feparantque ab eo,quem amp;nbsp;vere Dcum cfle dicunt, amp;nbsp;Propatora nominant. Alij exiftimant ab Angelis tantumfabricatum mundum, nona Dco,vi Simoniani,amp; Menadriani;tot funt nimirum diuerticula, vbi femel a rcdavia difccfleris.

D.Quid Philofbphi?

P.A dæmonibus fuis (quos Angelos vocant, totoque genere a fummo Deo diucr-

CHRISTIANA. 105 diuerfos faciunt) mundü faöum efle contendunt, quemadmodumPlato-ntci. Epicurü enim qui Fortuna,amp; ca-fu mundum hunc cxtitifle ait, inter Philofophos non habco; ncquc vacat iam aliorum fententias recenfere.

D.Quid tuaducrfus tot aducrfariorum copias opponcs?

P. Dei verbü,ac rationem etiam ab ipfis Philofophis comprobatam. Ac qui-dcm Dci verbum, quod cum creato-rcm efle vni Dco,tanquam proprium amp;nbsp;fingulare ipfius epitheton amp;nbsp;attri-butum competat, angelis, aliiqucrei jllud ipfum coucnire non potclf, Glo-rmm entm^ me am ahi non-, dabo, intjuit q.5.v.i2. Prætcrea tot dij anobis ftatuentur, quot crea-tores angeli.Nam qui creat,idem ille vitam dat amp;nbsp;fuftentat, amp;: ab eoopus eiufmodi prorfus pcndet, atque habet, vt fit. Quare amp;nbsp;angeli viuificato-res erunt amp;nbsp;fuftentatorcs,amp; dij amp;nbsp;le-bouah.i, exifterc facientes. Id autcm quantum Scripturæ repugnet, facile

loi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

ex If. 45. vcr.i8.1ntelligi potcft,vndc præclarc vcrcquc nobifcû ncgatlib. j.dc Tnnit.cap.S.Augiiftin.diabolos vcl magos vlliiis animalculi,ac ne pc-dunciilorû guidé cfle crcatorcspolTe. D.Ratio autem ecqur abs te affcrri po-teft,quâtii ipfis approbcsPbilofophis. P.Hæc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aturaprincipiornw lt;1-

matfingulariiatem. itaque ab Homero feite diâum commémorât laudat-que Ariftotclcs:

Qvx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;irûp. At-

que eo argumtto ipfe in lib.iz.Meta-phyficûvfusjvnumcfrefummû,amp; cç-tçrisemincntiorc Deum, atquealio-rum rcgci-n,amp; principem dcmôftrat. Hoc ipfum quoque amplexus cftAu-guft.lib.i.dcnuptiis,c.9. Et ccrtc vc-riffimum effe eftatum rcrum ipfarum experientia doccr. Ergo idem parua cHlccrcpottfl qui amp;nbsp;magna facit ; i-déqucDeus qui alta,humilia quoque producitamp;format.quiaeftomnipotés quemadmodum ctiam loquitur pater Iren. li.2.c.44. vt plûtes mundi huius

créa-

CHRISTIANA. 107 crcatorcs cóftitui non modo nihil fit ncccfic,fed etiâ contra ipforû princi-piorû naturî amp;nbsp;ipfö Dei omnipotétia.

CAP. XVIII.

Aïundum hune, amp;nbsp;ejUis. in eo funt, omnin ex nthtlo creata e//è a Deo, non tutum ornMUy aut digeHa,aut eduéia ex informt amp;nbsp;pra-extßenti tjuadam materia exaceruo.

D, Q Ed Deum quomodo, quove fenfix vJ mundi hiiitis caiifiam produétricé, Si efficientem dicis?

P. Quia nontâtum vira aut ornatum in-didit rebus, fed res ipfas ex nihilo nul laque præcedcnte, Sc præexiftéte materia primum cffccitamp; produxit,quod proprie create appellant.

D. Eftnc veto quid in ca vocis fignifica-- tioneeximium amp;nbsp;excellens,quod di-uinipotentia; pcculiarc amp;nbsp;proprium eflecenfeatur?

P. Maxime.Nam hoc modo Deus ah o-mni opificum generc longiflime fc-cernitur, atque ctiamab omni alio

los nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

generc caufTarum, qualcs funt paren^ tes amp;nbsp;miniftrijvcl vires etiam ipfæ naturales.

D.Quid ita?

P.Quia omnis opifex,quamlibet porens amp;nbsp;egregius non nifi materia fi bi aliû-dc fubminiftrata,quicquam efficit, i-pfe autem ex nulla nihil operari po-teft. Subftrahc ferrû ferrario artifici, lignumlignariojfilumtelario, quid a-liud qua in fuis officinis hiabunt? Ars enim omnis prçparatam a natura materia fumit amp;nbsp;poftulatjin quam poftca operatur,amp;variasformasinducit.Sed ncc cauflleipfc ,amp; vires,quæ dicûtur naturales, amp;funt cuiufque rei pro-priæ, fine fubftratafibi materia ali-quid producunt. Nam vt fpeftes amp;nbsp;explores etiam maximas amp;nbsp;totas natura? rerû,quæ dicitnr, vires, illud tarnen verû perfpicitur quod efta Phy-ficis pronuntiatum, ex nihilo nihil fit. Quis finefeminevnquam far aut ado-rcûhabuit, quisfine furculo confito aut femine arbores, fine grano fparfb herbas

CHRISTIANA. 10, herbas amp;nbsp;flores vidit?Scd qui creator rc-vera cft, ipfe eam matcriam,in qua amp;nbsp;lt;x qua agit,ex nihilo facit, aliunde præparatam aut oblatam non habet. Materiam autem ipfam Dco coæ-ternam, aut ex fcfe exiftentem confli-tuerc,a Deo autem ipfo ex nihilo pri-miimfaélam amp;nbsp;produélâ, negare, eft non Chiftianorum hominum,fed plane Hermogenianorum hærcticorum. Vnde inter creare amp;nbsp;generate diferi-inen latiflnnû conftitutum eft. Creâ-tiirquæde nullo fubftantiali velnia-tetiali principio fiunt. Generâtur autem quæ non ex nihilo, fèd ex priore materia faftavel natafunt.Quarc ncc Angeli boni ncc dæmones vel diabo-li,creatoresfunt,veldici exiftimarivc debent,)nedum homines;quia «ufir, create,folius Dei eft propriû.idquod hi loci confirmant. Auguftin.lib.j. de Trinit.c.8, If-45, lob.aó, Plàl.jj.Aâ:. i7.v.24.Nec ignoro tarnen quid contra difputcnt alij , pofle nimirum po-teftatc creandi creaturis cômunicari.

no nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

D. At tuç fentcntiæ multa obftant.

P. Quæ ilia?

D- Primû quod ipfc dixifti, cftque ccr-tiffimum Phyficorum amp;nbsp;perpétua reriim experiétia omnium ho-minum iudicio confirmatum. Exni-hilo nihil fit: Quomodo igitnr hæc ô-mnia produxiflct Deus, fi nullailli præparata materia fuit, id eft, fi nihil illi fuit,vndc faceret?

P. Vêtus fane obieâ:io,amp; a profanis ho-minibusfæperepetita, in quacxpli-candaluftinus martyr,aut fi quis aliüs ad cthnicorum interrogationcs fcri-pfit,multum antca laborauit,qucm ta men nodum diflbluerefacile mihi vi-dcor pofl'e. Primum quod pcrpcram, ne dicâ,periierfæ ad naturæ iam crea-tæ amp;nbsp;faéiæ leges réuocatur infinita amp;nbsp;immcnfà ilia Dei creatoris omnipo-tcntia.Qiiid cnim hocaliud cft,quam creaturam creator! exæqnarc veile? Scd quemadmodum Dominus ipfc teftatur longe diuerfas efle fuas cogi-tationes a noftris,ita longe diuerfa eft

CHRISTIANA, ni ipfiusvis.amp; potctia a noftra omniquc naturx hiiius conatu, amp;nbsp;virtutcfupe-rior, lob lo. ver.45. Deinde quis ita concludet, Nuncamp;poftquam hiinc ordinem conftituit Dominus, vtex nibilo nihil fiat,fine præexiftcntc materia nihil finergo rerum initio,atque ante has leges a Deo datas,idem locu habuit, ninilque alio modo fieri pb-tuit. Agnofeisipfe quantum halluci-nentnr qui ita concludunt. Quemad-modum exempli caufii,fi quisvcllct ideo non potuifle primas arborés fta-tim atqucTO pundo temporis, quo funt a Deofatæ, fruélus fuos protu-Iifre,quod nunc tarn cito nonfoleant, egeantque ad fruâificandum amp;nbsp;ma-tiircfcendum longis temporum fpa-tiis amp;nbsp;interuallis, fi quis, inquam, fic 3rgumentetur,omncs ridebiit: amp;nbsp;fal-fam efle orationem intelligent, etiam exipfoIfiuaótS.v.S, nedum ex Mofc Geue.cap.i.Fallitur cnim qui ita icn-tit magna tempûrum amp;i conditionum diiicrfarum,quæ in rebus diftinguen-

nt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

dæ funtjgnoratione amp;nbsp;cófufione. SÎè lt;jui nobis aduerfus primam rcrû créa tioncmillud obiiciût,quod ais, cxni-bilo nihil fit,quia nunc ex nihilo nihil fit,argumctâtur a diucrfiffimisamp; diffi millimis temporibus amp;nbsp;eôditionibus, Nimirum a natura creanda amp;illegi, ad naturam crcatam, amp;adccttasiam leges reuocatam amp;nbsp;cÔftriôtam.Quod genus conclufionisirridet ctiam Au-guftin.lib.z.contra PeIagja.ca.z5.Ha-bes igitur quod ad tritifiiinumamp; vul-gatiffimum illud Philofophorum argumentum refpondeo.t cquod eft illud fccundum quod aduerfus nos af-ferri pofie dicis?

D. Quod ex Sapiétiæ libro fumunt. cap, Ji.ver.i8, emm omnipotenti manui tuity tju£ mundum ex ittformt materia effeett, défait facultas vrforü multitudà-nem^animofof^ue leones in eos tmmittere. Ergo de materia rudi amp;nbsp;informi, non autem ex nihilo faftus eft mûdus.Cui fententiç videtur aftipulari Augufti. qui lib.3. de Trinitate cap. 5.amp; 6.ait:

Corn-

Christiana; nj Commune ejuandam mttferiam in cunfßs munitalihus conßßere.

P. Hociam, quod affcrs, vifura cftqui-biifdam robuftiffimum argumcn-tum.Itaque materiarij hærctici,quiamp; Hcrmogcniani di(äi funt, co innitun-tur præcipuc , aducrfus quos multa præclare doftcquc Tertullianus. Vt autem de illius libri autboritate nibil dicam , quemadmodum commonui antca, illud tarnen refpondebo,quod eftveriffimum, informcm illam ma-teriam, exquamundus dicitur cfFe-ôus, illie amp;nbsp;doceri, amp;nbsp;credi a Deo i-pfo ex nibilo primum fuifle crcatam, non ex aliqua alia materia cenferi na-tam, effufam SefiippcditatamCcfletc-nim tandem progreflus in infinitum) nonctiam per fefe exiftentem, quia eflet ipfa Deus. Sedex recepta iam fententia, quæ apud Rabbinos He-bræorum nota tunc erat, plurimum-que pofica inuakiit, fie fcripfir, qui-cuque librum ilium fcripfit,nimirum cælum amp;nbsp;terram (qua; duo primo diff

»4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

a Deo creata commemorantur, Gen. i.)fuifle tanquam prjinam cæterorum Dei opcrû,quæ fubfequuta funt, ma-teriam, quamDcus jpfcfibi virtute fua ilia potenti præparauitjCôngeffit, Sc primum rudem fubminiftrauit ad tantû illud opificium fuum poftca cô plcndum,amp; efFormandû. Atqueita lo eus ille eft explicandus. Qupd autem ad Auguftinutn attinct,quicum ad-uerfus nos citant prorfus hominem torquét. Déprima cnim totiusmûdi huius materia non agit Auguftinus, quafi vllâ fuifle velit, aut ctiâ câ Dco coæternam fingat amp;nbsp;cogitet : fed lo-quitur de materia fecunda,pcr quam in rebus iam creatis, alise ex aliis, amp;nbsp;tune ortæfunt Dei iufïu, vtie terra plantæ amp;nbsp;animalia; amp;nbsp;adhuc hodie nunt amp;nbsp;nafeuntur. T^rafeminata ipfc, eüam materia in rtbm ipfis eorttm

ex iisnafeuntur amp;nbsp;ertuntur,hb,j.de Genefadlitcram,cap.i4.1ib.2.cap.i5. Iib.i.cap.i4.amp; i5-lib.5.cap.5.

D.Tertio loco cótendunt non earn efle huius

CHRISTIANA. iij huius vocis Crcauit, propriam vim amp;nbsp;fignificationcm- Nam If.43.ver.ij.di-cit Dominus fc creatorem efle Ifrae-Iis,qucm populumtarnen exfcminc natum efle conftat. amp;nbsp;apud cundcm prophctam.cap.65.v.i8.ait,Eccecrco Hicrufalcra, quem locum fiue de ci-uibus fiuc de vrbc ipfa intellexeris, certum eft tarne id fine femine amp;nbsp;materia, a Deo faäam non efle Hierufa-lem. Atquevox Barabvtroque loco vfurpatur,vtin voculæ vniusreligiola illa amp;nbsp;augufta interpretatione inhæ-rendum non exiftimem. Item amp;nbsp;illud. eiufdem prophetæ afFcrunt: Ecce ego creo cœlum nouum, teirxm »oMtn: cum tarnen hxc iplä corpora,quac iam funt ccelum amp;nbsp;terra, fit tantum Dominus innouarurus, non ex nibilo ite-rum alia faélurus.

E- Ita feriptum eft apud Ifaiam quem-admodum dicis. Sedhi loci noftram fententiam plane confirmant, nedum vtoppugnenf. nam vox creandi me-taphoricäs fumpta eft, amp;nbsp;a vera pro-

iilt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

priaquc notionc parûm inflexa, quo Uci potcntia in populofuo, amp;vrbe fanfta prætcr fpetn rcftitucnda, aliiC-quc rebus prætcr ordinariû mundum inftaurâdis maior atquc illuftrior apparent. Quoniam cnim quæ creantur prætcr naturæ ordinc ex nihilo fiunt, ita quia populumamp; vrbemtcuius nulla amplius extabant veftigia,nullum fernen, nulla ctiam rudera videban-tur)fc rcpofiturû,atque redintegratu rû teftatur Dominus,creandivocc ap pofitc vtitur, quod hoc Dei opus fit tanquam creatio quædam amp;nbsp;mira ali-cuiusrci ex nihilo produéiio amp;nbsp;gc-neratio. Quanquamnon diffitebor i-pfe creandi hue Barach fignificationé îæpe efle tranflatam, 8e acceptam li-berius,vti cum dicitur,Cor m/idit créa in me 7)f«/,Pfal. 51. vcr.ïi.Ù,Thron ms P er nerf ornm creaf uitejuitatem. Pfal. 94, vcr.20. Hæc veto Auguftini vox amp;nbsp;fcntentia,pacctanti viri dixcrim.mihi ccrtc probari non poteft.qui li.i.conr traaducrfar.Lcgis Si Prophctar.c.25.

ita

CHRISTIANA.’ 117 itifcribit: Etß(tHejuando cum altqua, diffirentta facereC^ creare dicitar, hoc rebins pote^ intereße, tjuod dixf.vtface-re ßt, i^aod omnmo non erat : Creare a»-ttm ex eo lt;^uod iam erat ordinando ali-epaid con^itaere. Nimiiim enjm fub-tiliter voces iftasfaccrc Si creare di-ftinguunt , qux fæpe inter fc con-fundiintur.

D.Quid igitur?

P.Sic plane aperteque definit fcriptu-ra,Dcum efle mundi,id eft, rcrum o-mniiim epre runc,creatorem,quia cas exnihilo fccit,códidit,proJuxir, non autem ex vlla præcxiftcnti materia,amp; D.o ipfi coxterna, velab alio quo-dam artifice Deo,vt putat Manichxi, fuppeditata. Tnducit cnimcafenten-tia duos dcos ; amp;nbsp;cum duos coftituit, nullum relinquit. Aut enim nullus eft Deus, auteftvous. Denipae ,vtait Ambrofius, eßet Dens figitra tantum inuenior, non aute m operatornatara : amp;nbsp;plus inuenißet accepißetpae, ejuam contu-l'jfetß vlla materia praexißebat.

b.iij.

n» P H Y S I C A

D.At quidâ matcriam vocabulo Tohu, aScripturadcfignatam fuifle volunt: vnde poftea Græci homines amp;nbsp;Philo lbphi,quiabHebræis, amp;Phœnici-bus, Hebræorum viciais ea primum acceperunt, quæ de mundi ortu tra-dideruntjVoccm effinxere,leui li-terariira quarundam immutationc,ex fuælinguæ vfu amp;idiomate, faâa.’Eft «nimquot;'''’Græcisidem(aiût)quod Hc-bræisc5gericsrudis,informis,amp;hu-inida tanquam vliginofa quædam £ex amp;nbsp;terra, exqua vicaloris accedentis xnulta procreâtur. A qua voce ccm •’'»t ix«lt;lt;’gt;t,quæ fæccm,amp; algam.id cft,luto{àm madidamque terram fi~ gnificatdeducûtjC qua mul ta in mari nafeuntur.

l’.Quin inepta eiufinodi multaij com-minifeantur, qui errorem ilium fuum tuentur de prima materia præcxiftc-tc, tanquam omnino fit necefiaria,fe-mclqueimbibcrunt,non dubito.Sed quam nulla fitvtriufque vocis Tohu amp;nbsp;in Jiteris cognatio, vel potius quam

CHRISTIANA. 119 3uam fine hæc a vero aliéna, ipfe vies, amp;nbsp;alia conqnirerc nihil necefle eftjCum Deus aperte creator cœli 8c tcrræappelletur.

D.Imo etiam niaa Gofehe iX' lotfcr, id cû,faftor amp;nbsp;formator Deusnomina-tur,quemadmodum Ifa.6(î. v.za.Iob. 35.ver.io.amp; lfa.54.ver.8. veluti etiam Pfal.^o.ver.z.

P« Non temere aut fruftra id quidem, federrorum quos poftea inter homines nafeituros præuidit fpiritus Dei, tollcndorum gratia. Eft errfm homi-num de origine return error duplex, przter materiarios hæreticos. Nam alij putantprimum Sc femper extitiC-fe totam quandam mafi3m,rudcm il-1am quidem,Sc confufam,quæ eflet a.~ ceruus amp;nbsp;congeries omnium prxei-puarummundi rcrum amp;nbsp;partiumiam cxiftentium amp;nbsp;formatarum,fed inter fe perturbatarö,amp;commixtarü,quod Chaos appellant. Et cam fententiam Hefiodus inThcogonia amplcxuscft quamP, Nafoin Metamorphofi dc-h.iiij.

110' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

fcribit hts vcrfibus:

^nte mare öf terras,tegit omnia cœlum, Kosts er at toto natura vulnes in orhe, Quem iixereChaos,rudis,ittdi^eflalt;lue moles: !fec quictjud nififiodtts iners ,con^eyiatjHe code Non bene tun^arum dtfiordta femtna reriim.

Itaquc hoc Deo tantü tribuunt,vf: fit huius tantæ molis amp;nbsp;accrui cofufidi-ftiniäor.ornator amp;nbsp;ordinatormo aute creator in tempore, donans ei vt exi-fteret. Itaque dixit pocta, fr^^tan-quam ab xterno; non autem faólum eft iliuti chaos à Deo amp;nbsp;crcatum. Quare Dcum appellant non iCiirlid aut ‘jntObuj id eft, creatorem mundi, fed tantum, amp;,vt ait Ambrofius, figuræ inuctorem,quafi qui ornatum tantum quendam amp;nbsp;ordinem rebus iam cxiftentibus,8e certam vim natu-ramquefuam per feadeptis attulcrit amp;nbsp;induxerit, fapienti quadam,amp; aptagt; carum diftinäione , cuiufque partis in locum fuum feparationc atquedi-ftributionc. Alij veröctiam aliquid Deo plus tribuunt: volunt cnim mate

nam

CHRISTIANA. jii riam c|iiidem ab æterno fuifle ingen-tem mole,fed tantum matcriam, non autcm in ca res ipfas inclufas amp;nbsp;com-prehcnfas fuifleCquod tarnen primi il-li fcntiunt)amp; cam etiam rude amp;nbsp;pror-fusinformc;quam Deus,quia immen-fa crat, fruftulatim atque minutatim accipiensfccuerit, amp;, vtcftfapicntiffi-mus artitcx,in varias formas cffinxerit. Atque ita in quaquc eius materia: partem fuamquadam formamamp; fpccicm induxerit.Sic ferrarius fabcr ex eadé Ferri mafia fruftulatim difiefta dauern, malleum,ferra,vincula, aliaque diuerfi generis amp;nbsp;vfus opera format amp;nbsp;cudit. Vndcab iis Deus/».«ü-jpj-ic appellatur non As-h'c non At vero Scriptura hoctotum Deo tribuit. Nimirum amp;nbsp;quod res funt, amp;nbsp;quod cam vim, po-tcftatem,naturam,amp; formatn habent, quam iniisinefievidemus. Denique quod co loco amp;nbsp;lieu collocatr amp;nbsp;diftin dæ cernuntur, vt ornatum hiiicmoli tantum afterant,quantum qualcmque videmus amp;nbsp;quantum nemo fatis vn-

tia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S i C A

qua explicaredigne poffit.Q^iarc fcri-pcuradicit Dcu no tantii Barah.quod eft create amp;nbsp;Gratce kH^hv aut ™«» : fed amp;nbsp;Gafcha quod eft opcrari. Gr.ccc au téaut jn/^'Ofj-MFïatque ctiâ lat-far,quodeft ornatû 3c ordinc induce-re,Græcè autéms'A'«', vt omnia qnzin hocmûdo infunt amp;nbsp;cernuntur, abvno J lîeo eftèjid eft,vtrcs fint,amp; huiufmo-^ftnt/certiftîme conftituamus, intelli -gamus, atque viipfaveritatisvidifa-

teamur.

D.Habéfne vnde tua fententia côfirmcs? P. Maxime,amp;iftis præfertim Sacræ feri-pturæ locis If. cap.q-z.v. cap.43. v. i.-j. cap.4).v.i2.amp; i8.Itcm lob.cap.zS.v.ij. cap.j^.v.io.vbi tottamque diuerfis no minibus vnus amp;nbsp;idé Deus appellatur.

Qax

CHRISTIANA. uj D,Væ autem Deü ipïîftn cânffa.præ impulitvt hunc’ABfidüm condcrec, ipfe nullius egens, ätqucin æterna inafelicitatcliabitans,amp; ad que nulla felicicatisamp; immortalitatisaccef fio fieri ex toto hoc opificio poteft?

P.Mera ipfius bonitas,ideft,'voluntas ilia benigniffima fuse felicitatis qui-bufdam rebus cotnmunTcaftdæ,'Quantum fieri per earum reruni^qâàsètiâm creauit,naturam potcft.Itaque'amp; Angelos in cælo,amp; homines in terra con-didit, vt fux illius beatitu Jinis quodam modo KQtvafovi S: participeshaberetipfe fumme bonus,fummc benignus, fum-mc perfc(Sus,amp; in fefe, Sz, ex fefe fummc perfeéleque totus bcatus.

P.Vndeid probas?

P'Et autoritäre amp;rationc. Ac autoritas quidem eft ea primum quæ eScriptura fiimituf Pf.56. v.^.7ehouah vf^ue ad cce -loswi/ericordiatna.'^L^^v.'^.Adijertcordia lehoitAplena ef ferrrf.Pfaljjj.. y.ty.'videte qttodbonuf lehonah.amp;i Pf.ioj.V.iy. Älife Ttcofdi.i Ishoit.iaJecnlOyf^ vßjue wfccit-

J24 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

Pf.iii.v.4. In primis autem Pf. ijfS.per totum. amp;nbsp;Pf.i45.v. 9. Honm le-houah vniuerfisamp; mi(ericordia eipu fuper cmnia opera ipfim. Deinde à patribus. Nam aperte fblam Dei bonitatem cauffam efle propter qiiamhrc omnia fecerit Deus,teftatur Auguft.libr.i.dc Gcnef.ad literam cap.8.amp; in Enchirid. lib.9. amp;nbsp;Irenæ.^.cap. 45, amp;nbsp;46. amp;nbsp;Ful-gcntitisinlibr.de fide ad Petr.cap.5. ' Qnod fi ctiam Etbnicos homines in ea re laudare placet, babes Platonem in Timço autorem inter eos grauiffimû, qui luce natiirali teftimoniôquc pro-priæ confciétiædudus ita fcripfit,quç Cicero in librode Vniuerfitatcita ex- ( prcffit;jQ«!«rlt;/w.f« igitar çaujfam., ejux int pulent eam,e}ui hac machinatm elt,^/! ori-ÿnem rerum Ù mobtionem nouam eju^re-ret.HonM er at. Bonm autem inuidet nemi Wï.Itaquc alij fie dicunt,Sw^4r Deu5amp; quot;volehat fiiam beatititdinem e^e communia nbsp;nbsp;t,

cabilem. Etfi enim fine his rébus omnibus diuina bonitasin Deoamp;plenif-fime Si pcrfeftiffimc inert amp;nbsp;incrat,

vt

CHRISTIANA. 155 vt apparet ex Pf.6o,atquc etia illibata côferuatur;/K«lt;flt;îWfw ha res creata ma-nifeßattua,'z/t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in fcholis,codecen~

tia bonitaiis Dei,ii cft, cam bonitatem Deum omnino amp;nbsp;rede dccere demon ftrant.Iiæcilli.

D.Audio autoritatem,after rationem.

P« Cum a nobis hominibus nihil profici-featur.ae né ab Angelisquidcm cleftis amp;nbsp;beatis,vnde Deus vel quoad xterni-tatem fuam ftabilior ; vel quo ad fta-tum conditionemquefuammeliorbea tiórque fiat,vt eft Pfalmo 16.vcrf.2. (Ncque enim ei qui omnino, amp;nbsp;exfefe perfedus eft quicquamadiicipoteft) certè nulla t um indigentia impulit, vt hac conderct.fed hac vna tantum cauf fa,riimirum voluntas ipfius fumme be-nigna. Itaque, quemadmodum Tit.j, v.4. dicitur, mera Dei bonitas bomi-nam falutis cauftanta amp;nbsp;eorumerea*-tioniscauftaeft.Qiiodfi hominum,amp; cæterarum quoque rerum eadera cauf faeft.

CAP- XX.

À^undta hiCyDetfilim dicimKpoteß.

p.T^Erccpi quæ dixiftijhaöenus , de 1 Deo,quicftcfficiensliuiusmundi caufTa non tantnm vt opifcx,non vt de-feriptor, amp;nbsp;ornatorfolum : fed multo magis vt creator amp;nbsp;ex nihilo produ-cens.vnum modo adde,Num propter-ea mundus hic Dei filius dici poflit.

P. Veterem quçftioncm renouas de qua Augufti.in Enchirid.cap.38. amp;nbsp;39. agit perfpicue.Certcfipropric amp;nbsp;intelligê îerloquivohimus,ncque potcft,ncque debet hic mundus dici filius Dei : pri-mura,quia non ex ipfafubftantia diui-na faflus eft. At qui propric filij appel-]antur,e patris femine amp;nbsp;fubftantia gi-gnuntur.Dcinde non quicquid ex alio oritur amp;nbsp;nafci dicitur, filius tarnen cius dici debet ex quo nafeitur. Pcdiculi enim ex carne hominis gignuntur, ncc tamlt;^n filij hominum, aut carnis dicun-tur

CHRISTIANA. 117 tur. Dcnique cum Dei ad mundum comparatio amp;nbsp;ratio ca fit potius, qux . eji opificis ad opus, quam qua: patris ad filium.müdus Dci opus amp;nbsp;quidcm dici potcrit amp;nbsp;appellari, filius autcm nullo modo.

CAP. XXI.

respcflea creanddifro ntdterid à Deo pnmitm creatum con~ fiitutum.

D.TTAdcnusdc caufia efficiente, nuc n de materia müdi aliquid expone. P.Quid veroeä tibicommcmorem,qur nulla fuit,quemadmodum fupra copio fe difputaui:vt vox etiam ipfa crcandi, fipropriam cius fignificationem fpc-fteSjdcmonflrat.Necputo opcræpre-tium Philofophorum, qui pene omncs inhunc fcopulum impcgcrunt,fcnten-tias rcfiitare : vcl Hcrmogcnianorum hærefin reuinccrc.qui cum errorcm in EcclefiaDci »am cxtinâûcx Stoico-

11« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PU Y s I CA

rum fchola amp;nbsp;Dogmatis rcuocarût amp;nbsp;a Philofophis .»ult;r«lt;.7c liominibiis miin-di originem difcerc maliieri)nt,quàni a veris Chriftianis, atquc etiatn ex ipfo Dci verbo. Qiioriim argumenta omnia opéré pra’claro amp;nbsp;vtiü côfuta-uit Tcrtullianus, qui liber in manibus hominum vcrfatur,cftquc IcéHone di gniffinius.

D.Ncc vero illam quiro, quæ nulla fuit, fed iftud potiuSjVtrum ex rebus ipfis creatis ex nibilo aliquid à Dco ipfo difpofitum, præparatum, amp;produ-öum fuerit, quod poftca cæteris rebus creandis vieem, vfumque præbe-rct, amp;nbsp;ex quo poftea Deusreliqua ef-ficcrctvel cfFormaret.

P. Difficilcm me quæftionem ingredi iu bcs,quæ amp;nbsp;paria pêne'rationum mo-méta habet, amp;nbsp;pari numero graues au tores.Dodorum enimfcriptorum alij putant Cœlum amp;nbsp;Tcrram,dc quibus Genef.i.v.i. àiciivr ,Inprincipto crea-nn Dey.f cœlum terrum^ Deo quidé creata ex nibilo,fed primum tarnen amp;

ante

CHRISTIANA. 119 ante omnia, vt cflet rcliquaram reru crcâdarû materia parata.Itaque nihil rcliquis diebus cflc à Deo aâ:um,nifi vt hxc materia amp;nbsp;mafia cofuse primu édita,amp; rerum omnium femina coti-nens diftingueretur in fua genera amp;nbsp;elementa, amp;nbsp;quodque rerum genus ornareturatquefuis legibus vincire-tur. Alij autem aliud exiftimant, ifta initio luturç cxplicationis tâ-tû quodâ amp;nbsp;anticipatione fuifie pro-pofit3,vt fumma totius futuræ narra-tionis melius intelligeretur, amp;tanti 3edificij,qualis mundus.limitesprimû defignarétur.Sic peritiarchitefti do-mumamplam conftruâuri ccrtisrc-gionibus,finibus,amp; lineamentis totfi opus futurum circunfcribunt amp;nbsp;dcfi-gnant,vt intra eas metas rcliquas ædi ficij partes qua’rant, atque apiecol-loccnt,fequeipfi inter eas contincat. Ergof'aiutlccelum amp;nbsp;terra proponun tur a Mofcjidque in ing/t41u narratio niSjVt quos limites futurs defcriptio, totumque ipfuro opushabeal intel-

1^0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

ligamus,qucmadmodum poft narra-tionem creationis idem illc cofdem quoque limites iterum repetit, amp;nbsp;to-tum opus àfe expofitum eodem modo côcIudit.Genef.z.v.i.Ergoin prin cipio creauit Deus cœlum amp;nbsp;terram, ideft, primum omnium fumma omnium Deioperum (de quorum crea-tione diâurus eft J nobis cogitanda proponitur.Deinde docet amp;nbsp;Iren, libre z.cap.io.11. amp;nbsp;i6. Deum non efte fimilcmhominibus,qui vlla ctiam a . fe creata amp;nbsp;prçparata materia egue-rit ad reliquarum rerum molitioncm amp;nbsp;opificium.

D.Quid tu igitur aliudnc fentis?

P. Certc probabilior mihi videri folet priorum intcrpretatio,amp; fentêtia,qui cœlum amp;nbsp;terram (qualis illic comme moratur)ex nibilo quidem primum a Deo creata effe volunt, fed velut rudern totius futuri operis amp;nbsp;ornatus materiam,ex qua Deus fua vi,amp; po-tentia eduxit reliqua. Quanquâ cnim Deusomnipotensnullaegeoat mate ria,

CHRISTIANA. 151 ria,nequc ad coelum amp;nbsp;terram primu crcanda,ncquead rcliquorum dieru opera produceda, vti ncque hominis fcmine opus habet, fi vclit, ad homines hodie ferédos:tamé no tjuid ejua-tumejuepotueritin iflü quxfiionibM qua rendum Auguftinus lib.z,de Gc ncf. fed quid rerum natura patiatur, amp;nbsp;quid voluerit, amp;nbsp;nobis ip£e verbo fuo patefeccrit. Ncc caret hæc mca fententiaiufto fuo firmamento,idcft, vel autoritäre hominum,vel etiam ra tione. Autoritas eft non hoc modo, quod amp;nbsp;Philo ludæus amp;nbsp;paffim Rab bini, amp;Hebræorum eruditiflimi fic locum ilium Mofisexplicantrfed etiä Auguftinus iæpe,vcluti libr^.de Ge-nef.ad liter.ca.j amp;nbsp;5.amp;li.i.cap.5.Am-brofius etiam in Examero, Cnryfofto mus,Bifilius amp;nbsp;alij.

D.Sed ecquaratio tuæfententia: afferri poteft?

P. Duplex.Ac prima quidcm,quod ifta cxpofitio optime cum verbis amp;nbsp;feric Mofis cóucnit:deinde quod ipfa voce i.ij.

B* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PHYSIC'A

Princtpîj amp;nbsp;fignificatione eius vidc-tur plane côfirmari.Principium cnim comparate ad alia dicitur. Itaqucvt doccrct quo modo ex iis duobus rcli qua poftca fafta eflenr, aperte prxfa-tur MofcSjCælum illud amp;nbsp;illamterra inprincipiojid cft,antc omniailla Dei opera creatae{re,amp; ad reliquorum operiim vfum, id eft, vndc fequentia poftea defumpta, amp;nbsp;tanquam progna ta ftint. Cuius fcntcntiæveftigia,quâ-quam veritate manifefte intcrpolata, videntur extare turn apud Heliodum in Thcogonia,tû apud Ouidifi notif-fimo illo loco Metam.i.y^wre mareamp; terras^amp;c.SeA hæc quoque ratio after ripotcft,quod res ipfa, imprimis ve-ro terra ,{ic nobis deferibitur, amp;nbsp;ap-pellatur a Mofe Tohu amp;nbsp;Bohu, ex quo apparctfuifle rudequandâ futu-ri muncîi maftam,fcminarium, amp;nbsp;materia à Dco ipfo tune tantum,non au-tem ab æterno paratam. Quin autem confufionisaliquid etiam tû fuerit in ipfo cœlojticgari non potcft,quû nô-dum

CHRISTIANA. ta dumcæleftes terreftrcsque materiæ a feipfls difhindæ amp;nbsp;fcparatæ fuerint, quod dcmû amp;nbsp;lûc facli'i eft.Quod cœ li nullus adhuc crat ornatus, nullus quoque fplédor,vçljux in co micabat. Sedilla confufio maior in terra fuit. Itaque de ea diétû eft Tohu amp;nbsp;Bohu.

CAP. XXII.

A^ateria rernm terrenarum tjualtsfKerit: amp;nbsp;(juam commode a Tieo pr^pArata.

D.Z^Vid igitur voces hx Tohu amp;nbsp;V.^Bohu fignificant?

P. Primuminforme quiddam,rude, c5-fufum,fed aptum tarnen difpofitum-que ad forma ornatumque admitten-dum amp;nbsp;fufeipiendum. Itaque bac ra-tione loquendi vtitur Scriptura^cum quidimpolitum, amp;indigeftum defi-gnatjvclutiIf.^q.v. ii.qo.v.iî.Talis i-gitur quædam fuit tune illius terræ faciès,qualis ferme ab illo canitur his verbis;

i.iij.

X}4 P H Y S I C A Qiiitque erat amp;nbsp;tellus tliic amp;nbsp;fontus amp;nbsp;ster-Sic eratfiißahilis tellus,itinabilis irnda.

Luce carens aer,nulli fuuforma manebai-

Deinde vt otnniü rcrumfumma funt genera duo, vnum ccelefte,altcrum terrenum:fic duplex materia a Deo, conftituta prlt;mum omniu fuir,a Deo, inquam,qui cuius, amp;nbsp;quotuplicis na-turæ futura crant fiia opera non igno rabat, fed iam turn prxparabat. Cæ-Icftium enim mundi partium cæle-ftis materies parata cft, amp;nbsp;perfeéfa quidem,cceIum.Terrenarum aurem terra, amp;nbsp;ea ctiam madida,humida amp;nbsp;vliginoftjCui propterea aquafupcrfu fa fuit, quemadmodum cft in Pfioq, vZ.vtexeisduobiis elementis vnum tantum corpus tune extarct. Ac qui-dé in cceli illius,qualc tune fuerit, ex-plicatione minus immoratur Mofes, quia fuit quiddam efforraatum magis qua cSpolitü. In terra? autem ftatu de Icribcndofufioreft. Tcrram enimil-lam primam amp;nbsp;materialem appellat Tohu,amp; Bohujid cft, confiifam qua-dam

CHRISTIANA, 13^ dammîflam-.qualisànobis cogitetui^ necefle eum ornatum, amp;nbsp;difHn-ftionem,quam pofteaaddidit Dominus,animo ab ilia diftraxeris.

D.Quidigitur vocabulum Toliu notât in Scriptura?

P. Hoc ipfum quod nos Latine inane di cimus amp;nbsp;deiblatum, nimirum cuius nullus eftvfusamp; commoditas,quod neque fruftum.nequc fui vfuram ali-quam præbeat.Itaque quod fit nihili. Vndefit vtnihilûfæpe vertatur hæc eadem vox:veluti lob 26.7.7. If 24. v. 10.amp; qo.fub fincm. Quare earn vtilita tem,quam nosbodieex terra perci-pimus,excludit vis amp;nbsp;notio huiusvo-cis Tohu.

D.Quid vero vox Bobu?

P. Illud ipfum dénotât apud Hcbræos, quod apud Latinos informe amp;nbsp;ineó-pofitum.eft anteillud informe,a quo omnis diftinlt;äio,ordo,aptaqucamp; vti-lis partium collocatio abeft, amp;nbsp;quod nihil nifi cófufum amp;nbsp;horrendû quiddam præ fe feit fpcftatibus.nó quod i.iiij.

ij« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

tarnen omni forma careret.Quod fieri non potuitjCÙm iam nomen habe-ret,amp; Terraappellaretur.Sic Ifai.zp, v.zi.accipitnr.

D.Miram tu mihi mnndi huius fabrica-di originem amp;nbsp;materiam a Deo crea-tam narras.

P. Atque huiufmodi efleoportuit, tum vtimmêfâmfummijamp;optimiDei po tentiam meliusintclligcremus, qui c talitantaquererum confufione, amp;e tantis tenebris tam admirabilem , vt ait Paulus î.Corinth.4.v.6.ornatum, lucé, amp;nbsp;vfum cduxitîtum ctiam quod quæresitaprimum inflituebatur,vt effet variarum formarum velut materia,receptaculum ,fufceptrix amp;nbsp;matrix quædam,talis cffe debebat.Quâ-quam fateor terramiam abipfo fua; creationis momento, fuâ,camquc pro pria formam habuiffc,fcd quæ.quatc-nus à nobis materia fpeâatur, alis pof fetadmitccrcamp; inducre. Itaque hæc cadem materia amp;nbsp;terra vides quapul ehre a Deo aptaca,amp; difpofitaad for

mas

CHRISTIANA. 137 mas rcrum poftea fufcipiendas nar-retur.

CAP. XXIII.

Abyffitf a^uarum cur hiùc matcria amp;nbsp;terrie. fuperfufai

D.Vomodoiftud?

P. V^^Quod aquarum vorago Sc abyf fus commifla cum illa terra tum temporis fuiflcdicitiir.

D.Athocipfum äuget horribilem tan-tæ illius confufionis facicm.

P. Verum dicis ,fcd ex co potentia Dci magisilluftratur. Atqui hæc etiâipfa aqua? cum terra coagulatio, amp;nbsp;commi ftiofuit omnino neceflariaad hoc i-pfum quod dicimus, nempe , vt cfl'vt terra omnium terrenarum rerii, quas ex ea oriri Dominus volcbat, bene amp;nbsp;comode præparata quædam materia.

D.Explica teipfum.

P. Semen amp;nbsp;matcriam rerum omnium

lÿ P H Y s I C A

formabilcm efle oportuit,amp;,vt ita lo-quar,dufl.ilé amp;nbsp;traélabilcm, id quod finehumorecflenópotcrat in terra, itaque terra humorem admiftum ha-buit,qux natura fua ficca amp;nbsp;dura quç dam res eft,nec fibi cohærens, ncc in Jongum aut latum traéiabilis,nifi col ligate,amp; emolliente humorc tabs fie ret. Vndein codem corpore creata comprehenfaque a Deo eft vis ilia im inenfa aquarum,qua* dicitur abyftus, fub qua terra ipfa informis conclude batur,amp; latebat.Ex quo ctiam Chaos maius,amp;magisad explicandum diffi eile fuif Fe tota ilia mafia apparet, ex qua tarnen tanta pulchritudo, tantus ordojtantus nitor, tantaque venuftas, amp;nbsp;illaquidc venuftiflima, a,Deo produira eft. omnia in prima materia fuiffe nccefiaria , ctiam ipforum Philofophorum prophanorum auto' ritatc demonftrarem pluribus, nifi lo eus ipfe Scripturx fatisperlpicuc id comprobaret.

D.Quomodo?

Dicit

CHRISTIANA. ij, P. Dicit enim Mofcs, amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fraitn fit

perficie vora^inis -vtl abyffi, amp;nbsp;Spiritus Del Agit abac fefe in fnperficie aquarstm^ Gcncf.i.v.i.vt duo hic a nobis contra omnium Philofophorum fcntcntiam ftatuere.fit neccflc. Primum quidcm, matcriam omnium opcrû, que poft-ca a Deo produéta funt,nó fuilîc exilera quandam rem amp;nbsp;cogitationem.a-nimo,potius,quam mole corporis cô-prehenfibilem:fed fuide ingentem il-lam molem amp;nbsp;globum, qui poftca in ftias partesfeorfum deduélus, amp;nbsp;didc ôusterram hanequam calcainus, mare immenfum quod nauigainus, continebat. Matcriam cnim priraani tanquamtenuem amp;nbsp;fugientem quandam vmbram illi confiderant, amp;nbsp;pror ,fiis forma carentem. Qnod fieri non poteft.Neque cnim rcs quæ exifiitjO-mnino carcrc forma potcfl:quiaquod omnino forma caret,nilul cft, neque propterea cft.Dc qua fie in lib. côtia fundam.cpirtol.Manicbæor.capir.aj;. inform em quandam materiam ßneifccic,

14® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

fine qitalttatfine menfura,fine numero amp;nbsp;pondéré fine or dineamp; dfiintitone, con fufum nefcio ejuid, arque omnino expert entnis qualitatii.r'nde quidam doctores Graci vacant. Sed hanc fententiâ irridct Auguftinus.Secundum efEci-tur, Non vnaruquandam amp;commu-nem rcrum omnium vifibilium mate-riam primam efle conftituendam, fed diuerfam, nempe rerum cœleftium vnam.quæ eft cœlum : alteram terre-narum,quæ eft terra amp;nbsp;aqua , quæ amp;nbsp;eodem corpore comprehenfa eft, amp;nbsp;codem tempore ad terram emollien-dam creata,quæ tria funt condita pri-mum ex nihilo.

D.Sed quænâ eft ilia abyflus amp;nbsp;vorago? P. Plane lioc ipfum quod poftea mare appellatur,Tcd appellatur abyffus a Græcis;ab Hebræis autem Tehom. AbyffuSjquod fundo tanta aquarum vorago amp;nbsp;colleiftio careat, qui feiri, tentari,amp; explicari poffit, nimirû tam alte patet, ((■^0 TOU WSw. Tehom autem quod fremitu horrifono, amp;nbsp;fragore formida-

CHRISTIANA. 14t formidabilimoueatur cöcutiaturquc tanta illa copia aquarum,quia fuaptc natura fluétuat amp;nbsp;in fefe rccidit amp;nbsp;re-uoluitur, non autem manct quieta. D.Scddceo difputatur,vtrum caabyC-fus amp;nbsp;moles aquaruni inftifa terra? vc-nisamp;mcatibus fuerit intus pcrmifta, an tantum eins fupcrficieifuperfufa, amp;fupericä?a: quiafi fupcrfufam tantum dixcrisjvix proptcrea mollefce-rc tanta tcrræ moles potucric:fin autem etiam commifta tcrræ crit, amp;nbsp;Chaoshorribiüus cfteccris, amp;natu-, ræ elemêtique ülius duri liquefaâio-nem amp;nbsp;emollitioncm melius intclle-xeris. Nec cnim iis, quemadmodum Credo aflentiris, qui illam abyfl'uma-quarum tenucm,amp; raram tantum ne-bulam fuifie fcntiunt,quæ' terram ob-tegebatnd quod refert Auguftinus. P. Non affentior , fed quin vtroque illo modo,quem expücalH, magnii amp;hor renduni Chaos conftituatur amp;nbsp;demo ftretur,fiuc commifta tcrra;,fiuc tantum fuperfufa abyfTus fuerit, non du-

41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PH YSI C A

bito.Nt'C ctiani ambigipotcft, quin tot tâtifque aqiiis circunfluum,amp; có-plutum terra? illius corpus fatis macc rari,amp; colliqucfccrc ia potuerit. Sed tarnen vt exponani quod ex facrofan-« (So Dci verbo in bac quæftionc fta-tui mihi videtur pofle, afFeram quod eft feriptum Pf.ioq-.v.^.dc terra enim loquens fic 3\z,f^oragme tanguant veßi-mento operueras eam : vt non commifta fingulis terræ partibus fingulx abyfiî ÿe aquæ guttæ fucrint,quod illi putât, fed toti corpori terræ tota aquarum moles incumberet, amp;nbsp;in eius fuperfi-cieinnataret. Qucmadinodum poft-catepore Noe in diluuio factum eft. Cuiiisfentctiæhæc quoque ratio eft, quod amp;nbsp;Spiritus Dci,amp;tcncbræ,quæ incumbebant informi illi moli,non terræ ipfi,fed aquis amp;nbsp;voraginis fuper ficieifuperfufafcribuntur, vt terram totam ilia voragine fuifle inuolutam 5lt;eobtcdam plane apparcat. Deinde cum die tertio feparata eft abyflus a terra,congregatæ tâtum funt aquç ex ilia

CHRISTIANI i4î iila fuptrfufione, amp;nbsp;expanfionc, qnx fupcr terram erat, non aiitcm dicun-tur aquæ expreflæ e terra tanquam c (pongia,quod tarnen erat necefle.

CAP XXIIII.

Tenebra curfaper eadamp;fnmolis amp;nbsp;mate-riafacie.

^•CEd cur tenebræ fupcr illam confu-ôfæmatcriæfaciem amp;molemerant?

P. Vt co magis imméfa ilia Dei veri vir -tusjfapicnt ia, amp;nbsp;potentia cluccat, qui ctiam confufa mole,amp; tot impedimc-tis concurrentibusjtam pulchrum rc-rum ordinem tarn cito, tataque vi fua cdifxit,ctiam cum modus ipfe eius di ftinguendæ,( vt doect Paulus 2. Co-rintn.4,v.6.)amp;explicandæ omnino a-licnus cfl'ct.folentcnim omnia in kice diftingui.Ergoetiä tenebræ erat præ-ter ipfam molis eöfufionem Deo ob-icôæ.Quomodoigiturcgit Deus,amp; ifta diftinxit,cum eflent tenebræ?vir-

144 P H Y S I C A

tutefua immcnfa amp;nbsp;omnipotcti. An-gcnt cnim illæ maxime iftius tantç có fufioni» liorrorcm,faciuntque vt eius diflblutio amp;nbsp;explicatio plane dcfpera turn opus videatur. Nâ fi ad idquod confufumamp;iamimplicatum cft,tenc bræ accélérant,omnis illius euoluen di amp;nbsp;cxplicandi fp ?$,amp; ratio adempta nobis crit, vt cuilibet mundi crcandi amp;nbsp;diftinguendi viam, quam primum Dominus eft ingrefTus, cogitäti opus hoe non difficile tantum,fed plane im poffibile céfeatur. Mundi autem iam diftincli ornatum amp;formam intuen-ti,’opus hoe exprius digeftiffimis amp;nbsp;ordinatifsimis principiis, amp;nbsp;partibos conftitutis ortum cfTeiudicetur, amp;nbsp;lu cem primû ante res ipfas fuifle purer. D.NumvcrofitDcoiniuria,cû qui eft fapiétiffimus,optimus,pcrfeöiffimus, pulcherrimus, molcm hac materiam-que primam tam confufam condidif-fe narratur, amp;nbsp;tenebras cóftituifl’c,qui amp;nbsp;potuit,amp;,vt videtur, debuit ftatim amp;nbsp;primo quoque momentocdcre ca dillinftam

CHRISTIANA. 145 diftinétam amp;nbsp;ornatam. Gerte Mani-cliæi cum hæc imperite cogitarent,amp; perperam aniinaducrtcrcnr, funt dc~ ccpti.Sed Valentiniani quoquecoru patriarchic , propterea impegerunt. Nam impiis fuis in hoc rerum gencre cogitationibus indufti dixcrunt,Mü-dum huncjciufque exordia prima, amp;nbsp;materiam effc fruäum amp;nbsp;cffcólum fœdæ cuiuTdam labis, amp;nbsp;ignorantiæ Dei,non autem confulti cuiufdänu-minis amp;nbsp;opificis opus,quod fine hor-rorenelegiquidempoffir. Aduerfus qiios difertiffime atque etiam accu-tepater Irenxus lib.a.ca.j .Scd vt re-fpondeam ipfe,atque afferam quod ad hancquxftionempertinct:dico Dominum,qui,vt fuæ gloriæ Sc potentiæ notas diuitias faccret,omnia códidit, voluifie, haepotiffimum via amp;nbsp;ratio-ne in mûdo creando fe patefacere atque illis vti. Ergo quemadmodû Dei fapientiffimi crat,viam,quam iudica— uiteffead kCe patefaciendum opti-mam,eligercamp; inuenirenta noftrum k

14« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

eftjcamquc elegir, comprobare, ve-nerari,amp; adorarc.Fides cnim ad hæc Dei opera intelligcnda régula amp;nbsp;ani-mis noftris diix cflc debet, quæ fi non acccfleritjnihilquicquamin hoc toto Dei opère,etfi patetiffimoatque pul eberrimo, falutaritcr vtiliterque co-gitabimus.Navt eftferiptum Hcbr. w.v.'^.Per fidem intelh^intn^conflruclnm fuijfe mnndumAAzc igitur, vanas in ge niorum noftrorü rationes fccuti, definite non debemus.

D.At nonne hæc de tenebris materiæ il li primæ circunfufis narratio fenten-tiam Ariftotel.cófirmat de priuatio-ne,quam tertium e{fe rcrum omniii principium ille ftatuit libr.i.Phyfici auditus?

P. Apagefis iftud de priuationc, tanquïl mundi principio,infomnium, amp;nbsp;delirium. Opi cnim poteft priuatio ( qux res nulla eft) rei caufla ccnfcri?tanqua ïgnem frigoris cauflam dicas, Sc con-tendas.Dcinde priuatio Ariftotclica in ipfa materia nærct infufa : attene-bræ,

CHRISTIANA. 14;^, bræjde quitus Mofcs agit, extra ma-teriæ corpus fucrût,amp; nullam ad for-mam fufcipicndam commoditatem afterunt, quod tarnen facit priuatio Ariftotelica :imo potius fpem omné formæ inducendæ adimebant tene-bræjVt prorfus cum Mofc pugnct A~ riftotel.confilium.

CAF. XXV.

Spirit;tf Dei curfuper hacipfa materia amp;nbsp;mole.

D,T~^E materia prima buius mundi, l.-'eiufquc mira confufione,amp;,vti-ta dicam, côtribulatione dixifti.cxpo ne cur cômemoratusfita MolcDei Spiritus.

P. Multis de cauffis,potiffimum tribus. Primum quidem, vt mundi crcationé non folius Patris amp;nbsp;Filij, fed amp;nbsp;Spiri-tus QUOCjUC C^Ul xafô’uab il lis cft diftinlt;âus)opus elfe intclligerc-mus. Quâquam fi propius Verba Ipe-k.ij.

j,48 P h y s I C a

éleSjVox, Spiritus Dei, notât co loco non perfonam illam tcrtiam Trinita-tis infinitam, amp;nbsp;nullo loco cóclufam, fed ipfius tantum cfFcftum amp;nbsp;vires amp;nbsp;præfentiam quâdam,qua: {Jefe excrc -bat, amp;nbsp;manifeftabat illinc ' Sed eft in Scriptura frequens, vt Spiritus fandi amp;nbsp;dona amp;fymbola pro ipfoaccipian tur,amp; cum ilia commemorantur, ipfc illicfuofpecialique modofuifle intel ligatur,vti Matthæ.3. quia alio nobis modo,quam per illos fuos effedus, amp;nbsp;dona innotefeere no poteft. Ergo Spiritus Deifuum in condendo hoc mu-do munus,amp; explicate amp;nbsp;diftinde ha bet.SecundunijVt qua vi,amp; quofpiri-tuilla tanta amp;nbsp;prima moles ctiam ab initio fuftentata fucrit, agnofcamus. Non à fe ipfa ilia quidcm,nó ab aquis circunfufis,non a tenebris incumben tibus.quæ potiiis primam illam mate riam taquam in vtero nafeentemob-ruerent, amp;'abortiuam faccrent : fed a Dei Spiritu illo omnipotentc,omnia-que vifuadiuinafuftentantc viui-

CHRISTIANA- P49 ficantc, per quern illaterræ amp;nbsp;aquæ moles immenra,amp;tam ftupida fuofi-ftebat,vigcbat,vegetabatur, fuftine-batur,retinebatur,amp;(vt ita Ioquar)a-nimabatur.vtifta omnia amp;nbsp;eorum vires ad Dei vniiis gloriam referamus.

D.Quomodo id probas?

P. Quod Spiritu Dei etiâ liodie omnia fubfiftuntamp; fuftentantur,quanquam vimamp;naturam propriamiam fortita funt,nedum vt illo tempore ab eo de-ftituerentur,vt eft PC146.V.4.135.V.7. i.Timoth.ó.v.i^. Ador .i.v.28.

D.Quæ tcrtia ratio eft?

P. Vc qua ratione,quo motu, quove pro grcfluresomnes ex prima ilia materia amp;nbsp;mole a Deo extrada;,amp; cdudæ prodierint,melius explicarctur. Vti cnim hodie prima rerum femina,etia poftquam iada funt,vidcmus vi diui-nanon (olumfuftcntari,fcd ctiam fo-ueri,proritari, amp;nbsp;calcficri vt partu-riant,amp; quæ continent in fefe conclura corpora emittannfic in ilia prima rerum materia fadu eft, adeo vt pri-k.iij.

150 P H Y S I C A

marcrum fcmina idemfpiritw vifua fuftcntaret amp;nbsp;foueret,qui nuc cadem mouet,fed ilia ipfius adlio manifcftius oftcdebatur tuc,proptcrca quodnS-dumeratverbo Deiinditavis aliqua ordinaria gignédi, Sfproducendi rebus ipfis.nam ilia poftea data eft.Ita-que potenter fcfein iis manifcftabat Spiritus Dei,amp;earn mclem foucbat. Id quod ctiam perfpicue docet Mo-fes ipfo dicendi generc, quo eft vfus.

D.Explica tetc.

P. Hoc quod dico non tantu verba Mo-fis innuuntjfed plane demonftrant.

D.Qiiænam ilia?

P. Hxcnimiram,amp;ßjirittu Dei aÿtabat fefe tnfttperßcie a^narum.

D.Quid vero ilia fibi volunt?

P.Spiritum Dciroburvegctii indidiflc illitam magnæ moli, non folum per quam cflet,fefequc fuftincrct, amp;tan-quam portaretifed etiam vim quan-dam infcruine,iniccifle amp;nbsp;cxcitaflc in ca,per quam poftea ad parturicdum, amp;nbsp;velut concipicndum incalefccrct-

Vtrunque

CHRISTIANA. 151 Vtrunque enim notât vox Hcbræa, Merachcphet. Namnofolumfuften-tare amp;nbsp;agitate fignificat, fed ctiam fo uere, vti aiies pullosfuos foucnt : amp;nbsp;vim incalefcendijfcquc concitandi im mittete.Deuter.jî.v.ii. quod Paulus vidctut conuettifleea'x»««. Ephef.5.v. xp.Quemadmodum idem Dei Spiritus Pf.i39.v.7.operati dicitur,amp; emit tijVt res ctiamnum hodie gignantur, amp;nbsp;prodeant in lucem: qui n ceffet aut fubttahatutjtes nullç nafcentur,quâ-tumlibeteatum.femina iadafint, amp;nbsp;homines ipfi laborent,amp; cnitatur,fed fuffocatæin ipfistertæ vifeeribus amp;nbsp;matrum vteris iacebunt.

D.Scd cur ilia fpiritus aâio amp;nbsp;vis ex qua dam fui agitatione,motitatione amp;nbsp;vc-ti flatu deferipta eft?

P. Q^niamipfius Spiritus fandli præ-fcntiæamp; aâionis fymbolum fuit hæc agitatio amp;nbsp;flatus, vti colûba alibi fuit eiufdem Spiritus fanfti præfentisfa-cramcntum.Matth.j.vcr.iô. Alibi lin guæ ignés operaüonisamp; donorû eius k.iiij.

I5i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H y S I C A

figilia amp;nbsp;notæ, Aélor.i.Alibi etiam fla tus cmiflio amp;nbsp;fpiratiocx orcjoan.io. v.zi.Quanqua enim ille Spiritus Dei, qui eft Dens,no eft vêtus quidam,tarnen eins operatio hoc agitationis fpirationis fymbolo notata eft ,amp; dc-fignata;cft enim viuificäs fpiritus; vita autem motu, amp;nbsp;agitatiofic maxime pcrfpicitiir, amp;nbsp;a morte difeernirur, quæ eft perpétua, amp;nbsp;ftupida rerutn quies,i7.v.28.vt ex ipfo ctiam fymboli gencrc fatis doceatur, quorfum adef-fet Dei Spiritus, amp;nbsp;quid efficeret,ni-mirum vim iniiciebat.

D-Sed cur in fupcrficic aquarum erat il Ic Spiritus,cum nec aqua fuifle crea-tam dixerit antea Mofes, amp;nbsp;potuerit etiam in iftius molis mcditullio lates, vti fermentum quoddam, vel ignis to tam maffam intus calcfacere amp;nbsp;fufte-tare?

P-Fuifle aquamvna cum terra prima c-ditam,amp; a Deo fimul creatam fatis o-ftendit Mofcs,cum ftatim fubiungar, EttenebrA crant tnfu^erßeie ttbyjjiy id eft.

CHRISTIAN A. IÇJ cft,erant in aquarum mole.Vtrunquc cntm elemcntum fuiflcvnicam corporis vnius molem,verba ill a demon-ftrantjinconditam quidem illam pri-mum,amp;quæduobus illis iunftis con ftarct.ncc in ca re dubitationis quic-quam hærcrc potefl.Ciir autem infu pcrficic amp;nbsp;fummo aquarum,id cil, to nus molis,non autem in imo vel me-ditullio ilia vis amp;nbsp;Spiritus Dei appa-rcret,ratio eft,nó quod illcnópene-traretadimum vfque,amp;fummam tâ-tum molisfuperficicm non fuftétarer, (Dci cnim Spiritus iamtumad inferos vfquc pertingebatjPfal.ijp.v.y. amp;nbsp;fingulas ilHus molis partes ctiam ab-ditiflimasvifua replebat,amp;permea-bat) fed quod cum fie ifta omnia, amp;nbsp;fieri,amp; extare voluerit Deus,vt in his manifefta,perfpicua, amp;nbsp;facilis cogni-tu,non ante latens amp;nbsp;occulta eins po-tentia efler, in fuperficie totius molis, amp;nbsp;in apcrto,non autem in imo fundo, vel in medio cius,id eft, in abfeondito (ymbolaillius oportebatapparerc, Sc

IJ4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H y S I C A

fefe proferre.Deinde oportuit cundc Spiritum totam molcm non tantum vnam amp;nbsp;partem ampleéli amp;fouere, quodilla fpiritus circü vniucrfam mo lem geftatio amp;volutatio fadum fuif-fe demonftrat.

D-Cur autem terram, aquam, cœlum vocat,quæ nódum vclhoc nomine vel propria natura diftinfta étant, amp;nbsp;do-nataPnamfequentibus diebus poft res iam fecretas ita nominata funt.

Cœlum quidemipfum iam turn fuit faâum a Deo,amp; nominatum cœlum, fed ratio nomen amp;nbsp;etymon ex pofte-riore opificio, quod eft fcciindæ diei opus amp;nbsp;expanfiojintelligitur. Itaque p0r«rp6x«4i’,amp;anticipationem quandâ ita appellantur Cœlum amp;nbsp;terra, ne ft ita corpora nullis nominibus amp;nbsp;voca-bulis defignarentur,resjpfaexplicari no poftet. Præterca quod cum res ex fuispropriiftjuenominibus dicuntur pofttfaappcllatæ,nonaliaquædam iis fubftantia,indita cft, fed eadem reten ta,qua: incrat illis,cum adhuc confufæ erant,

CHRISTIANA. rjî crant.-fed tantum ornatusaddituSjper quem tum ab aliis,quæ diuerfi generis erant, fuerunt diftinétæ : tum ipf« in fefe formatiorcs fadæ.

•QuidautemPTune Anaxagoræ fente tiam probas, aut rcuocas qui omnia omnibus primum putat cómifta fuif-fc,amp; ex quolibet fieri quodlibet, amp;nbsp;re rum ortum nihil aliud vocat, quam diftindionem ex confufo quodam,cni prius inerant,accruo.

P. Minimeid quidê,nccenim in ilia ter-ræ mole, de qua iampridem difputo, yel arbores iam códitas, vel homines formatos,vel pecora iam procreata la tuifl'c dico,amp; quibufdainuolucris ob teda amp;nbsp;implicata extitiflc,id quod fenfit Anaxagoras: fed idipfum réfutât Mofes,qui quæ fequetibus diebus runtproduda,demóftrat fuiffe fada, non tantum fecreta,ncc ex aceruo vcl quodam penu rerum deprompta, fe-parataque. In ilia tarnen prima mate-ria,vere quidem dixerim cum Augu-ftinojinfufa fuiflefemina primordia-

I}« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

liter amp;nbsp;radicaliter,rerum ex ea poftca prognatarum, qua? nec quidem ab i-pfius terra: fubftantia diuerfa crant,amp; inillius tarnen vifccribus inclufa late-rent: fed quod verbo 8c fpiritu agente apta efFeéla terra res illas poftca yroduxitjquasex eaextarc Deus voluit. Dcnique quomodo rerum om-niu illâffu'î-xuir'i'Anaxagoricâ induce-mus, qui tam aperte rerum cœleftiû matcriam arcrumterrenarum materia diucrfam amp;nbsp;feparata in facra Scri-ptura legimusPRerum enim cœleftiû tanquâ materia fuit,vt putOjiHudcœ-lum,quod vna cum terra a Deo prima die creatum fuifle traditur.

C A P.a XXVI.

De rerum cœleÜium,^K£ funtvißbilei^ materia.

D.ÇEd de illoprimo cœlo rerum cœ-'^leftium feminario quid fcntiendum

Fuifle

CHRISTIANA. i$7

1*. Fuifle illud non locum iftum , qui acr fiuc cxpanfio diöa eft, amp;nbsp;fequett die crcata cft: Gcncf.i .v.8,fcd potius ma -tcriam rerum cœlcftium a Deo præ-paratam, quæ generali nomine coelii appellatur.

D.Quäle vero fuitilkid cœlû, quod ma-tcriam cœleftium vocas?

P. Primum quidcmobfcurnm,tcnebro-fum,amp; fi fubdantia quidem erat fub-tilinima,fed informe amp;nbsp;inornatfi nó-dum ab illa terræ amp;nbsp;aquæmole loco fpartoque vllo interiefto feparatum, vtapparct Genef.i.v.6. fedadbuc illi adiunftü amp;nbsp;vicinum fine contiguum. DjSed fueruntne illi coelefti materiæ macerandænecelTariæaquæ, quemad modum terrenr,vc ex ea poftea cœlc ftia producereotur?

P. Apagcfis.minime enim legimuscoc-Icftiailla corpora,qualislol, luna, a-ftra ,totaque illa codeftis regio, quæ dicitur,qua;que fupraelementarem a Deo collocata eil,e ccelo ita prodti-lt;ä3,quemadmodiim e terra terrcÜria.

15« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

Ncc enim ficut diétum eft Gcnef.i.v. II.germinct terra gcrnien herbâpro-ducentem fernen, amp;producant aqux reptile, Gencf.i.v.20: ita fcriptum aut a Deo præccptum fuit, Producat cœ-lum folcm Si iunam;fcd fic,Sintlumi-naria in expanfione cœli.Genef i.vcr. Z4.exquofatis liquet coelum illud pri inum non co modo cœleftium ma-teriam cxtitifle,tanquam fœcundus, amp;nbsp;prolificus quidam eorû pater fue-ritmcc codera etiamraodo materiarn cœleftium deftinatum:quo terra ter-reftrium materia Si matrix a Dco c5 ftituta fuit.

D.Curautem Dominus tam vario modo ex iis materiis res effc,amp; cffici vo-Iuit,ncc eadé rationc cœleftia ex cœ-lo,vti terreftria ex terra nafci?

P. Non tantumidcirco, quod quemad-modum diuerfçmateriæ diffimilifquc generis erant ab ipfoconditxf quan-quâ tamé omnes funtcorporeæ^diuer foquoque modoeas fungi vfumque fui præftare oportet, vt eavû difteré-tia

CHRISTIANA. ijy tia intclligeretur amp;nbsp;obferuaretür; fed ctiam vtin tanta producendi varicta te,Deus melius tum immenfampotc tiam fua^tum etiam illä fiia.3'Au»rslt;xixj» fapientiam nobis oftédcret,Sic in vno amp;nbsp;eodem homine formando alia ra-tione corpus:alia vero animum ipfius Deus creauit, amp;nbsp;adhuc, crcat amp;fin-git,qui eadem ratione vtrunque pro-duccrc poteft.

CAP. XXVII.

Mandifurma cjua.

D.rjr Aftenus de materia buius rtiun-i 1 di, nüc de forma exponeliquid babes.

P. Cupio.

D.Ecquaigitur buius tanti operis forma eft?

P. Vnica quidem, quæ fit,ftatui minime poteft. Nam,vt antca docui-mus,non poteft cfle vnica Scfingula-ris quædâ totius buius mundi anitnS:,

I6Q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

quæ infingulas cius partes tanquam corporis artusdiffufa ciet, agat, mo-iicatquetantam hanc machina amp;nbsp;mo-Iem,qiiicquid Ariftoteliciamp; Plato-nicifentiant. Atqucetil rcfte ncgat Auguftindibr.y. de Gcncf. ad Liter. cap.i2.Deum huius mundi tanquam afiimantis animamefle,quando ipfe fupramundi corpus omnemquefpi-ritum habitat,atque ctiam extra mun ditotiusfines diffunditur.Sed fua cui que rerum gcncriSc natura amp;nbsp;forma a Deo data cft,de qua in fingularibus ttaâ:atibus,qui inftitui de fingulis ge ncribusfolent, difputatur. Rotundi-tas autem illa,quam mundo quidam tribuunt,vtiformam, non interna amp;nbsp;evir(»?»c,id cft,eficntialis mundi forma cenferi dicivc debet,fed accidentalis tantum amp;nbsp;externa.

D.At nonne Scriptura mundo partes tri buit,amp; fitus differentias,tanquam ani mali, atque etiam diftindas interfe regiones?

p. Tribuit,fed quæ proptcrca cfic vnam

amp;

CHRISTIANA. ig^ ic eandcm totius Iiuius mundi forma fpiritum,amp; animam non probent,nec eum cfle animal euincant.

D.Curita?

1^« Quia cum corpori«, amp;nbsp;coalitfonis fit genus triplex, vnum fimplex, Sc con-tinuum,qiialis homoifecundum con-tiguum,qualis tota aliqua domus:tcr-tium difiunâ;û,qualis grexzreéte qui-dem dicitur omne genus corporis tâ-quam totum quoddam partesfcmper aliquas habere, in quas difTecatur, amp;nbsp;fitus hue locidiuerfas differétias,quæ poffunt in eo notari:vna tarnen anima, amp;fpiritu vno,vcl forma vna omnc ge nus corporis non contin turded iilud tantum,quod fimplcx, Sc continuum eft a nobis appellatum, velut finguli noftrum,

CkV. KXVITI.

liemnndi fairtt(gt;As,amp; -prtmum de a-therea amp;nbsp;elemeittart

jre^ione, .

P H Y s I C A

D.Z^^ Vænamfuntigiturmundi prx-V^cipuæpartes, quas rcfert Scri-ptura?

P. Varij quidcm generis. Aliæ cnim funt intégrales, amp;nbsp;totum ipfum mundum côftituentcs quasigt;i/’»lt;»lt;f«» appcllamus, aliæ veto diftinguétes tantum,amp; ccr-ti tantum vfuscertarumque commo-ditatum gratia definitæ.

D.Quæ funt vero mundi partes integra-lcs,amp; eum conftituentes?

P.Summatim quidem duæin Scriptlira fere proponuntur,cœlum,amp; terraivti Colof.i.vcrf.iô.Genef.i. amp;nbsp;a.Ifai.i. v. Lamp;infinitis pcncaliis locisiquaquam Gcnc.49.v.25.Cœlum ScabylTus enu merantur.

D.Quid tune Cœli nomine complcdi-turScriptura?

P. Illam omnem vniucrfitatis huius re-gionem , quæætherea a Philofophis diâa eft.amp; continet cœleftia, amp;nbsp;inge nerabilia corpora quæ perdurât, ne-que à die fuæ creationis funt mutata, vt a/t Petrus z-Petr.^.v.^.

Quid

C H R T S T IA N {A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»9}

D.Quid tcrræ appcllatione?

P. Non hoc fol um corpus amp;nbsp;elemétum, quod proprie terram nominamus,fcd totamillam mundi hnius regioncm, quæà Philofophis elemcntarisdici-tur,amp; qiiæ gcnitabilia corpora, qùo-tidicque variâtia amp;mutabilia habet.

D.DifFcruntne hæ regiones duæ?

P. Maxime amp;nbsp;re amp;nbsp;nomine. Ac nomine quidem,quod ilia prior cœli vocabu-lo:hæc polterior mundi pars elemen-torum appcllatione etiam ’a ScriptU'-ra defignatur.Nam Petrus2.Petr.3.v. IO.amp; Tz}..voces has nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;{■«%«« di—

ftinguit.Re autcm.quod ilia durât, amp;nbsp;in fuo ftatu perftat:hæc quôtidic mu-tatur amp;nbsp;vices nafeendi pcrcundique habet.Illa Deo refcruata, hare homi-num vfui «oncefla dicitur, Pf.n5.v.i6. Illa ftridore tatum amp;nbsp;Icui perftriftu flammæ extremo die peritura docc-tur,quod fubtilis omnino amp;nbsp;tenuis na turæ fit.Hæc autem æftu,amp; magno i-gnis incendio cremata conflagrabit, amp;difroluetur,adcovtquod in terre-

164 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

nis lignîs fieri videmus cûadurütur, nimirum vt crêpent, exhalent, amp;nbsp;ali-quemvaporem emittant,quiexhu-midioribus partibusexit: ita dicitur cleméta æftuâtia fore amp;nbsp;lipuefaélum iri,quod fint naturæ durioris, craflio-ri$,amp; fpiffioris.minufque puræ,amp; dc-fæcatç.Sed amp;nbsp;hæc quoque differentia inter vtranque mundi partem obfer-uari poteft,quod quæ in priori ilia infant, funt caufTæ efficientesvcl princî pia carum rerum, quæ hic gignuntur. Itaque funt extra res ipfas, quas pro-ducunt.Scd quæ in fecunda amp;nbsp;clemc-tari mundi parte côtinentur, funt ea-fum ipfàrum rerum, quæ hic fiût,ma-terialcs cauffç. Itaqueinipfis rébus infunt,earumquc fubftantiam confti-tuunt, amp;nbsp;componunt; quod vocabu-lumeleraenti proprie fumptum figni ficat«

D«Q.uoufque autem patet vtraque regio , quæ funt vtriufquc extrema vcl fines?

P. Dicam nunc breuiter,alias fortafle li tius

CHRISTIANA, tiiis:æthercamrcgioncmamp; caleR^ quidam afummo cœloadlunçorbem dcfiniunt.Elcmentarem au tem ab co loco,qui huicorbiamp; fpheræ fubiici-tur ad imum vfque tcrrç cétrum.Alij tarnen lunam ipfam ad terrenam amp;nbsp;c-Icmentarcmmundircgioaem potius putantpertincrcjde qua varia homi-num opinionc vidcndus eft Plutarch, in lîb.ae facie quæin lunæ of|gt;e appi rct.Scd prima ftntcntia vcrior nobis femper vifa eft.

D.Quidigiturde ea generali return di-ftribiitionefcntisjpcr quam quæfunt in hoc mnndo omnia diftribuuntur non in duOjfed in quatuor rcrum ge-^ ncra,ncmpe earum quæ funt in coelo, fu per terram,fub terra,amp; in mari,ve-luti Apocalypf.5. V 15. amp;nbsp;Paulus tria return genera manifeftc diftinxit,fci licet imupatrlftjtmyfiar j(5t) lt;ui'Ri;:^Gigt;riair,ld cft* cceleftium, terreftrium ,amp; fubterra-ncorum,Philip.2.v.io.

P.Illæ dequibus dixifti rcrum vniucr-fæ partitioncs, amp;nbsp;ft quæ funt alia:ad li^-

P H Y s I C A hæc duo rerum gênera furama quæ propofuj,poflunt facillime rcuocari. Nam quæ terrena,amp; clemcntaris rc-cîodicitur,complelt;Situr omnia quæ luper terra,amp; in terra,amp; in marifunt. Imo etiam ca quæ fubterranea nomi-nantur,quæfercin Scriptura nihil a-liud funt, quam ea quæ funt in mari, vtiapparct ex interpretatione,quæ ab ip(ô Deo faâacft,Exo.2o..4. Ac-tberea autem cóplcólitur omnia cœ-Icftia, quæ dicuntur.

CAP XXIX.

De mundt OrtuDccafu^Septer,triode, A/etidte.

D. iam de eo partiû gcnerc,quas J—'diftinguentes tantum, non etiam conftituenres appcllafti,

P, Illæ funt quatuor Hebræis vocabulis ita dcfignatæjDnpQuedem, D’o' la-mimj ’SX Tfaphon^saa vel o 'O’Negeb vel lamim. Græcis autem fie

CHRISTIANA. ^67

ctiam hoc modOjOrienSjVel Ortus, OccafuSjSc ptctrio,Mcridics,quas omnes hoc vo cabulo, Adamcomprchenfasamp;defi-gnatas putat Auguftin.Hcbrça Grae-cisadaptanst

D.Sed quæ horum vocabulorum impo-nendorum ratio fuit?

P' Græcoriim qiiidcm amp;nbsp;Latinorum nihil neceffe eft quæri ctymologias, cu vulgo pateant. Hebræarum autcm ap pellationum bæc eft fere ratio,Ortus dicitur Qucdé, quia eft prior fiuc anterior mundi pars.Occafus autcm Tamim,quod marcfignificat,quod ad plagam amp;nbsp;regioiiem mundi occiden-talcm fit magnum illud marc, quod Meditcrrancum appellatur. Septcn-trio Tfaphon quod occulta,amp; ignota ca mûdi pars Hcbræis hominibus fuc rit.fi terræ regiones fpcftcs amp;nbsp;popu-los,quibufcum nullum commercium propter longinquitatcm locorum ha bcbant.Vndc contra illis cuenit, qua nobis,qui fcptentrionalem amp;nbsp;arélicö

16g nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

polum affiduc vidcmus.Ântarûicuin autcm femper abfcôditum habe mus. Meridics autédicitur ab iis Negcb, ^uod ea mundi regio perpetiiis folis ardoribus ficca fît, cxhaufta, Si adu-fta, vel etiam lamim prima longa, vt a priore lamim différât, quod cft prima fyllaba breui,quia nobis vcrfus Oricntcm fpet^antibus, Meridies ad dcxtram fît,non ad finiftram.

D.Vbi vcro hæ quatuor mundi plagæin Scriptura comraemorantiir?

P. In infînitis penc locis,a quibus hi pau cia nobis afferent ur. Genef.ij. 14. amp;nbsp;x8.v.i4.Pf.io7.v.3.Ifa.47. verf.5.6. Pf. 75.V.7.

D.Cur autcm has partes diftinguentes tantum nominas?

P, Quia vfus commoditatifqüe hominû gratia à nobis obferuantur.

M. Cuius vcro commoditatis?

P. Maxime quadruplicis, amp;nbsp;quibus duæ publicû amp;nbsp;omnium hominum vfum fpeftant:duæ priuatam cuiufque rc-cionis,amp; loci commoditatem.

Explica.

CHRISTIANA.

Explica,

Ad omnium hominum vfum hçc pla-garum diftinÄio ncccflaria fuit dua-bus de cauffis.PrimuujVt vniucrfxtcr rx atquc orbishuius nationes, amp;nbsp;po-puliinter fcfe diftingucrentur, quoru aiij ad ortum fobs, .tbj ad occafum ba bitare dicunrur,alii ad Septentrioné, alij ad Mcridié.Deinde ad folisipfius (quo nationes omnesvtiitur) curfum notandum,qui ab Oriente progreflus per Meridiem in Occidentem tadern peruenit. Deniqiicad viniamp; origine ventorum explicandam. Quæ omnia niGdiftinótisiftis quatuor mundipla gis intelligi amp;nbsp;obferuari non pofTum. Quod autem ad priuatura etiâ vfum, fuitomnino necefle cafdem difeerni. Primum,vt cuiufquc rcgni,populi,amp; regionis fitus amp;nbsp;limites defcribantur; Deinde vt in quo territorio ædificio-rum, agrorum, tocorum tcrmini,amp;fines defignarentur, amp;nbsp;pangcrentur, lifque de fiiiibus agrorum, melius tä-dé tolleretur inter homines priuatos.

PHirSICA

DJntclIigo quædicis:fed hæ rceionc’ ipfane rerum natura diftindæ funt,an tantum hominum opinionc conftitu-tZjVt quant mundi plagâ quifquc po-pulusvclhomo priuatus veIjt,Ortû vcl Occafum faciat,itemque Septcn-trionéjVel Meridicnuquoniâ quæ regio cœli vcl tcrrç Tlâphon amp;nbsp;occulta ludæis eft, diciturque Scptcntrioz ea (æpe nobis apcrta,patens amp;nbsp;confpi cua eft, vti omnibusSeptétrionalibuâ populis,Scptctrionaliscœli regio,quç fuitludxis ignorata. Et contra cœli regio Meridionalis,amp;polusmûdi,qui illis côfpicuus eft,nobis cft occultus, qualis Canopus qui dicitur.Dcniquc quæillis dcxtra eft pars mundi, nobis amp;aliis cft fæpe finiftra. Vndc illud Vcrgilijdcpolo Arâico loquens, Hic yertex nobif femper fubUmif.at illunif Subjjedtbiu Siyx aira yidel,mi»ntj^ue frufundi-Item amp;nbsp;illud Lucani poetæ, J^nctum vobü ^r»bei yeniilù in orbrm, Krnbrat mirait nemorum non ire finiîiras-amp; cætera fimilia.

Minime

CHRISTIANA. 171

P, Minime vcro. Sunt enim natura ipfa definitæ hæ mundi plage,quando nee ortusalibicflc potcft,quani vbifol o-riturmec Occafiis, quam vbi occidit. Nee Septentrio Meridiefvc , nifiin cotrariis amp;nbsp;plane oppofiiis.müdi par-tibusconftitui:Scptcntrio,vbi Septe-trionalcs populi habität:Mcridicsau-teni in aduerfapartc.Etfi enim Omis amp;nbsp;Occafus folis hicx«MjzAx'7»t,non au • tem » in vno quodam cœli pu (So a nobis accipitur^quia alius eftfo lis hortus hybernus,aliusvcrnus,alius æniuus}in certa tantum mundi parte amp;eadem fempcrfol oritur, nccccr-tas mctastranfgrcditur,quas illi Do-minus ad curfuni fuûtoto anno per-agendum confticuit. Ergo no opinio-ne tantum hçc plagarum mundi di-ftinûio côrtat,aut cuiufquc arbitrio: fed natura ipfa,amp; vera rcrum feparâ-tione,amp; experientia définira cft.

D.Dequinquc illis plagis,amp; zonis ,quas in coelo amp;in terra Aftrologi dcleri-buntjdc quibus ita Virgilius,

P H Y s I C A

^inque ttnent calum xonc amp;nbsp;illult;fi J I nbsp;nbsp;nbsp;—Totidemqueplage tiUure premuntuT,

Ç^arum que media tjl nan eß habitabilts afin, ^ix ttttgit alta ditaiiquariim vna sd ScptCD trionalem polum, altera ad antardi-*um: Medias iMter vtron^Me lotauih Tempertemque dedit mißacumfrtgne fiamma. Xtaque habitabilcs appellantur, die quid fentias.

-p. Quanquam tam aperte Scriptura ifta nen diftinguit,tarnen ipfa vocat aliud ArctÇ amp;nbsp;terram:aliud autem Tcbet, MKow(zi\3y,amp;orbera habitabilcm.lfa.54. ¥.1.38.7.11. vnde quafdam mundi hu-ius regiones commodius, frequetiuC-quehabitaridocet,quando amp;frigo-risamp;æftusvim (æpe efle hominibus întolerabilem videmus.Pfal.149.verf. ly.Pfal.jti.v.d.Pfal.izi. ver£6. Itaque experientiaipfaid verum efle docCt, ncc earn mundi partitionem, quia v-fum aliquem habet, rciiciédam puto, quâquamiRanouis hominum noftri feculi nauigationibus perluftrata co modius

CHRISTIANA, modius etiam percipipoflunt.

CAP. XXX.

In mundo vbi Surf um, Deorfnm, Ante, RemfDextrorfum, Siniflrorfum.

D-T^Tciamde diucrfis fitus vcl loci differcntiis,qux inmando dcfi-gnantur amp;nbsp;notantur.

P. Sunt numero fcx, atque ex ex tribus iis dimcfionibus, quxfunt corporum propriæ,funiuntur. Nempe furfum, deorfum, ante, retro, dexirorfuni,fi-niftrorfum.

D.Quomodoid?

P.Quia habet corpus omne naturale,vt fit longum,latum, Scaltum, fiuefbli-dum,id eft,fpiflum. Nam quæ planr, amp;c ir ÎTnwi'J'« fiunt delineationes, fuper-ficies tantum funt, non coppora.vna-quæque igitur ex üs tribus dimenfio-nibus per redam linea fumitur,amp; dc-fignatur. At omnis redz lineæ funt duo extrema. Ergo trium illarum di-

174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

mcnfionum ßiic lincarum rcftaruni crunt extrema fcx,quæ totidêdiucr-fas loci vel fitus differcntias confti-tuiint,amp; diftinguunt. Ac in longitu-dincfiirfum,altcrnm cxtremû appcl-l3miis,alteriim autem dcorfum.In la-titudincdcxtrum amp;nbsp;finillrû colloca-mus.In altitudine finefoliditatc, Ante amp;nbsp;ponc.Quanqiiam hæ duæ pofte-riores differcntiæ non in omni corpo-rum genereobfcruari poflunt, fed in CO tâtum qiiod animalis corpus dici— tur amp;nbsp;fcnfu prxditum eft.

D.Qiiid vero?Tu tres tantû corporis di mcnfioncs cnumcras,cum Paulus có-memorct quatuor

;4cc,id cftjlôgitudincm , latitiidinem, profunditatem,amp;altitudincm.Ephcf. j.vcrf.iS.vti lob ii.v.S.p.eædem com-mcmorantur.

P. Rcôc meminifti. Scd duæillæ,nimi-rfi profunditas. Si altitudo rc amp;nbsp;fub-icéloidcm funt,ratione autem tâtum inter fc diftinguuntur.

D.Explica teipfum.

Quemad-

C H R I S’T r A N A. 17^ P. Quernadmodum cftcadcm via, ait Ariftotc.quæ Athenisducit Thebas, amp;nbsp;quæ Tlicbis ducit Athcnas:qucni* admodum in eadcm rcala,amp; in iifdcm gradibus rcipfa amp;nbsp;fubicdi rationci-dcm eft afeenfus Sc defeenfus; afcéftis quidtm,fi abimo ad fummum gradu fcandas;defccnfiisautem fia fummo ad imum dclabcris.Sic idemeft reipamp; altitudo,amp; profunditas, fed altitudo tunc dicitur,cum ab imo adfummum fufpicis,amp; oculis contendis; Profunditas cum a fummo ad imum amp;nbsp;fundu oculos deiiciSjVC pro vtraque d mcn-fione vna tantum linranobis fiimcn-da fit.Atqucita fit, vt fint tantum fci diffcrenti e loci,non autem oâo.

D.Ecquçigitur in hoc mundo regiones dextræjfiniftræ, priores, pofteriores fublimes,butntlefquc vel funt,vcl di-ci debent?

P» Certe fi quam varix de ca vna re funt hominum fentcnti.c pluribus expli— cem,cro non modo moleftiis, fed extra füfccpti arguméti fines euagabor.

J76 P h y s I C a

Aliter cnim Aftronomi amp;nbsp;alibi eas de finiant,aliter augures qui didi fuut, aliter hiftorici. Dcnique in eo ipfo eft etiam fua quibufdam gcntibus amp;nbsp;pc-culiaris op'inio,amp;fentétia, veluti Ac-gyptiorum,quicum Oricntem anteriorem mundi partemefle velint,Oc-cidentcm etiam poftcriorem: Dextra tarnen in Septentrionc, Siniftram au-tcminMcridicftatunnt,vti Plutar-chus inlfidc fcribit,contra quam amp;nbsp;i-pûrcrum natura,amp; côfequutio ferat, amp;patiatur.Arifl:otel.vero Oriens eft dextra mundi pars,Occidens finiftra, quia fie mundus mouctur,ait, quem-admodumhomoa dextrisin finiftra motus amp;nbsp;progreftus fui initium in-.choajis,cui ncceftario erit Septentrio dextra, Meridics autem finiftra Mun di pars, amp;nbsp;regio.Varro libr.6 de lingua Latina aliud fentit, Siniftra efic ab Oriente,Dextra ab Occafu,antica ad meridiem,poftica ad Septentrio-ncm. At vero feriptura aliter.

D.Quidilla?

Orkntcm

CHRISTIANA. 17^

P.Ortcntem vocat anteriorem mundi parte, idque conftanter; Occidetem vero pofteriorem-.Mcridiem, dexträ. Septentrionem autem,finiftram.

D.Vndeid probas?

P. Imprimis ex illolobi loco qui eft cap. 2^.v.8.amp; 9.amp; quia omnino confeques eftjVt fi au Orientent anticam mundi partem conftituas,fit Septentrio fini-ftra.Meridies dextra mundipars, vt nobis ad Ori entern eSuertentibus fa-cicm,amp; fpeöantibus facile apparere poteft,amp; hoc ipfum nccclfario coliigi quoque docet Dionyf. HalicarnafiT. lib.2*A'^;^lt;lt;fOXogt;.

D.Cur autemOrientem faciem, amp;an-ticam mundi partem facit Scriptura?

P. Quod quemadmodû in facie amp;nbsp;priori parte hominis fenfus noftri funt col locati in primifqueoculi, lumen, amp;nbsp;vultusnofter, fic abea mundi parte lux primum oritur nobis. Vndc fitvt eodem ctiam omnium hominum vul-tusfefc conucrtant,imo ctiam bclua-rum,quæ cum mane in agris,amp;pratis

17« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

pafcuntur,Oncntcm (blem propter lumen fpcclant.Itaque natura ipfa du , ce hancmundi parte omnia fatentur amp;agnofcuntefletanquam facicm, o-culos,amp; antica mundi.

D.Imo vero ifta in mundo diftingut po-tius videntur noftri rationc,quam natura.

P. Certc noftri maxime ratione fie mun dus diftinguitur.Nam in circulo proprie amp;nbsp;per le nihil dextrum, nihil fini ftrum,nihil ante,nihil pone accipi po teft, cum fint omnes circunferentiæ partes in co figura: genere æqualiter fitæ.Itaquc rede Arnobius li.4.Mnn àm tpfè per fefibi ne^ue dextrM( ait qKeUuM,neijMe ftiperM regtones habe\ necjue imas^necjue anticas^neejuepoflicas. Quieejuid entm teres efl, nullum habet ini ttum,nullumfinem. Itaejuecum dicimtss dextra efl hac regto,hlt;ec htua, no ad mun~ di habit urn dicimus,fedad pofitionemno flram fltum^ue reuocamtu. Hæc il le. Ex quo etiam ipfo apparet, quam infulfa fic,amp; nullo fundamento innitatur,ca antiquo-

CHRISTIANA. 17? antiquorum Hetrufcorum augurutn fentcntia,qui læua fulmina , læiia au-guria,læua cœli ligna fœlicioranatura ipfa iudicarunt,quam quæ ex alia miindi parte corufcabant. Nam quod mihi læuum cft,tibi dextrû erit, quia exhominum diuerfa ratione iftæ loci amp;nbsp;fitus differentia variant, amp;nbsp;mu-tantur.

D.Quid autem, furfum amp;nbsp;dcorfum no-tatne etiam Scriptura in mundo?

P. Aperte.

D.Vbi?

P. lobi cap.n.v.8. amp;nbsp;9.amp; Exod.zo.v.q. D.Ecqua vero miindi pars fuperior, amp;nbsp;ccqua inferior?

P.Tota cœleftisregio fuperior dicitur. Terrcna vero,amp; terra ipfa.inferior.

D.Vnde probas?

P. Ex fuptrioribus lobi amp;nbsp;Exodi locis, cui coniungas licet Rom.10 v.6. Deu ter.5.verf.b'.amp; alios fimilespene infini tos, vti Tfai,44.v.2^.ProiK rb 25. v.i. D.Quid autem,idnc natura ipla, an ho-minum tantum opinionc côftat, vt fit m.ij.

Igo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

vnamundipars fupcrior, altera inferior.

p. Natura,quia amp;nbsp;quæ Icuia funt furfum natura tcndunt, iliaautem petût cœ-lum;amp;quæ grauia,dcorfum, ilia autc dcfcendunt in terrain. Deinde fi cau-farumordo fpcftctur , hie eft a Deo conftitutus, vt fuperiores agant in ca quæ funt inferiora : at cœlum agit in terrena hæc,amp; cius influentiæ amp;nbsp;effc-âus a nobis varie fentiûtur,tnultaquc in terra vel producunt,vel extinguut nimiis vcluti pluuiis, velæftu. Ergo cœlum cl^naturaloci, amp;nbsp;fitu ipfofu-periusquam terra.

D.At deeo grauii eft Auguftini difee-ptatiolib.Sj.quæft.ij). quærit cnim v-trum in hoc vniuerfo qui circular! S-gura continetur aliquidfurfum,ali-quid deorfum defignari poffit, cupar tes omnes æquali fitu iaceant.

I* De circuli ipfius circunferentia hoc fortafie quæri potuit, quod voluit Au gufti.vtrum eiusparsvna fitinferior, altera fuperiorifunt cnim omnes inter

fe

CHRISTIANA. igi

fc aequali fitu.Sed de rebus ipfis, quæ circulo comprchendiintur, caret hæc quæftio omni dubitatione. Nam in o-mni circulo circunferentia eft fupo-rior cius pars,centrum veto inferior: ad quam partem quæ res propius accédant,funt quoque inferiores vti,fu-periores eæ,quæ viciniores funt cir-cunferentiæ circuli.

D.Ecquod vero^ft mundi medium?

P. Medium mûdi dupliciter pcti poteft, velfubftatiæratione,vel loci,id quod fummus philofophus Plutarchus in li bro de contrarietat.Stoicoru primus obferuauit.Eft mundi medium ratio-ne fubftantiæ non vnum quodda corpus,fed multa.qualis aer, amp;aqua, amp;nbsp;quæ partim cœleftem, partim terre-nam naturam participât. Lociautem ratione medium mudi ftatuitur Terra ab bis,qui mundi ambitum, amp;nbsp;cir-cumplexum rotûdæ amp;fphcricæfigu-rç efle contendunt:quia,vt volût,terra centri locum tenet totius huiusv-niuerfi comparatione. De quo etft m.iij.

tit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

pugnâtij,quialiquos eflc Antîpodas ncgantjidquod amp;nbsp;Laä:antiiisamp; Au-guftinus probati fcriptores feccre,tarnen Antipodaseflc vcrius cft,amp;cre-di bill us, quum etiam nihil pro Laftâ-tio amp;nbsp;Auguftino ex Scriptura affer-ri poffit,amp; rcs ipià cos efle aperte dc-inonftrct,nimirum regionum fitus,amp; polorum cleuatio.

Mundi finis prtecipuus, Dei opificis gloria amp;nbsp;co^ntSio,

D.TJAdcnusdemundicauflacfficié-11 te,materia,amp; forma dixifti, reftat quarta amp;nbsp;vltima explicanda , quæ eft finalis.dc qua abs te quæro, quis fue-rit huius mundi creandijfinis,qué notât Scriptura?

P. Rede tu quidem addidifti,quem notât Scriptura.Nam e philofophis,vno modo Platone vel Trimegifto exce-pro,nunuscft,qui etfi mundum hune admirctur,cxpliccttaméquade cauf fa extiterit,amp; quis fit yel illius nafcédi

CHRISTIANA.' igj vel nunc fubfiftendi finis. Acne Ari-ftoteles quidcm,quanquam de rcrum natura plus minus jo.Iibros varie fcri pfit,qui hodie extat,amp; hominum ma-nibus tcruntur.

D.Quis igitur,amp; creandi, amp;nbsp;conferuan-di mundi finis eft?

P.Vtvnoverbo dicam, Dcusipfe æter-nus amp;nbsp;immortalis,propter cuius glo-riam agnofcendam amp;nbsp;celebrandam conditus eft.

D.'Vnde id probas?

P. Non equidem tarn quia fic fcribit pater Irencus lib.a.cap.óq. quam quod ipfe Dei Spiritus ita nos docet. Pri-mum enim omnia propter Dciipfius vcri,amp; qui nobis in verbo fuo patefa-(ftus eft,gloriam creata efte tradit a-perte facra Scriptura, Prouerb. i6.v. 16.tu deinde Paulus,quiroj.»««» nbsp;nbsp;9««»'

ex rebus his creatis amp;nbsp;confpicuis ha-berifcribit,Rom.i.v.2o. Eft enim hie mundusfamiliaris amp;conamunis omnium gentium, populorum,natio num liber,amp; pulcherrimum fpeculum,in m.iiij.

184 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

quo Dei potcntisjfjpicntiajbonitasïè dilucide cernendam, intuendam amp;nbsp;a-gnofeendam proponit, quemadmo-dum copiofe docetur Pfal.zjj.v.i.i.j. 4.5x111 coniungas licetquod eft in li-brós fapictiæ.i3.v.i.amp; 5. Vnde illud eft lobi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Memento vt

ces opw eitu ( Dei J tjuod antemplantur t»omines,t^nod^ne'omnes homines vident, Ó homo intnetnr eww/ff.Itaque Ifaias cap 44.V.25. non homines inodo,fed amp;. rcliquas creaturas ad laudem Deo cauendam inuitat.Quod idem fit Pfal 010147*

D.Scd cum Dei gloria fit virtutu exccl-Ictiæqiiceius prædicatio, ccquæ Dei virtutcs.ecqua eins fupereinincs magnitude in huiusmundi fpcculo elu-cet.in quototrerum confufiones cer nuntur?

p, Infinitæ illæ quidem amp;nbsp;innumcrabi-Ics virtuteSjCxcellcntia etiam,amp; maie ftas tarn augufta amp;inconiprchenfibi-lis fefc nobis offert,vt ctiam Deitas i-pfaô««!«’Dei æternain huius mtindi intuitu

CHRISTIANA. I8î intnitu amp;nbsp;cótemplationc verf corru-fcet,vtait Paulus. Sed ne per omnes fpatieinur, amp;vtdifputatiohæc finem aliquem tâdem inucniat,ad trium po-tiffimum' Dei virtutum cognitionem mundi huius finem contrahemus, amp;nbsp;reuocabimus,

D.Ecqux funtillæ?

P. Potentia,fapientia,bonitas.

D.Ccdo mihi earum rerum exemplum. P.Primum potentia Dei in huius mun-di opificio apparct immenfa, amp;nbsp;plane infinitajongcque omnem humaniin-genij captü virefqucfuperans.

Deus ex nihilohæc;quod tot numero,amp;quod tanta molc,quod tamfpa* tiofa loco creauit. Quæ cii per fe fin-gula fpcdantur,amp; confiderantiir,ma-ximas omnino opificis vires rcquirût: cum autem vniuerfa ccrnuntur,pror-fus incomprehenfibilcm, amp;nbsp;infinitam illius potentiam fiiifle demonftrant. Hanc Dei potentiam ex miindi créa-tione nobis agnofcendam meditandâ que proponit tum PEip. nominatim:

i8i P H Y s I C A

tumetiâisqui eft numero 145. Quid enim omnesalios Scripture amp;nbsp;Prophetarum locos hic commémorera ?

D.Cedofaptcntiæ Dei excplum cxmû-dihuiusopificio, amp;nbsp;coHtcmplationc.

P. Facile ilia perfpicitur. Primum quod in vno amp;nbsp;eodem tota,tam varias tam-que multipliers partes , amp;nbsp;rerum genera tam diuerfa pofuit, deinde quod cuique generi fuam vim amp;nbsp;naturam, eamque ab alialèparatam dédit, poft-eaquodcuique naturæ certum pro-priumqne locum amp;motum tribuit. Denique quod no modo fingulisre-rum generibus.fed etiam fingulis fin-• gulorumindiuiduoru partibus vfum, finem, amp;nbsp;propriam vtilitatem, efFe-étumque afiignat.Itaquc nihil vel etiä minimum fruftra effecit ilia Dei fa-picntia,quæ vere eft,quemadmodum appellat Paulus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ephef.j.v.

lo.Coelosigitur intelligentia inferu-tabilique plane fapientia fecifTe dici-tur,Pfal.i36,v.5.amp; cû hæc mundi machina cogitanti Dauidi animo obuer-farctur,

CHRISTI A N A. 187 ftrctur,cxclamauit,//zy4Wlt;ör efi feien tia tua fuperme,exce!fa efl,non paiera ea 4m«^(ry.Pfal.i^9.v.6.cui addi poteft, cjuod Ecclcfiaftici capit.jç.v.zô.Hæc noftra fententia etiam Proucr. cap.8. V.Î7.28.amp; feq.amp;cap.21.v.30. confirma tur,amp;ex co etiam ipfo^quod quæ di-uerfaCjfibique contrari vfimt hominu amp;nbsp;rcrum quaütates paturæ,vtilitcr cadem Dei fapientia funt tales crca-tæ.Nam amp;nbsp;pauperem amp;nbsp;diuitem fa-pienterfecit diftinxttque Dominus, Prouerb.22.v.i.Deniquc,quç a nobis leuia paruaque cenfcntur,vti mufea, vermis,papilio,in iis etiam Dei fapien tiaapparct mirabilis, adeo vtverum efTcagnofeamus illud quod a Plinio profano homine diftum eft, Tfufjaa magis tot a, natura ejuam tn mimmis,-■'^•Quid Dei bonitas,eanc in huiusmun di opificio,amp; creaturis illuftris appa-rct?

P. Maximc.Quanquam cniniin redem-ptione human! generis, qua; per Dominum noftrumicfum Chriftû faóia

188 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

cfl,amp; maîor clucct: tarnen ilia fumma amp;nbsp;ineomprehenfibilis inhuiusmun-di creatione,conftitutione, confcrua-tioneque nobis patefaôa cft.

D.Oftcndc.

P. Primum,hæc fumma Dei bonitas eft, quod cfle amp;nbsp;exiftcre voluit, quæantea non erant.Deindcquod iisvt elTent, vitam naturamque dedit,quæ ab alio, quam ab ipfo(qui omnis vitæ fons eft) hauririnó potuit:pofteaquod fingii-lisrcriim generibus fuum quendam pcculiarem,amp; eum etiam commodif-/imum,amp; coucnientcm cibum amp;nbsp;pabulum no modo femel affignaui^fed dietim parat,diftribuit amp;nbsp;profundir. Dcniquc quod omnia, quæ funt, etiâ bodieconferuet, amp;tuetur, amp;nbsp;rebus /ingulis magna fuabenignitate bonus pater no-n modo donauit eas partes amp;nbsp;membra,per quæ le vitamque fuam commode agüt,fed etiam cos motus, amp;fcnfus tribuit,per quos vita haciu-cunde,amp; quadam fuaui cum volupta-tc lubentes fruantur. Quæ fingula » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enume-

CHRISTIANA. ïg» cnumerare cflet infinitû. Itaquevnî-uerfa terra cius bonitate plena cffe,amp; verc quidem affirmatiir. Pf.35.v.5. îc multitudobonitatisDei crudari di-citur ab ipfiusopcribiis.Pfal.i45.v.7. ^perit enim manum [uam^ amp;nbsp;fatttrat omneviuens adfatietatem amp;nbsp;volttntate. Et codem videntur pcrtincrc Pfalm. i47.amp;i48.cui addas licet,Ecclc.jjj.v. iam reftc conclu di poffit illud, quod etiam omnes orthodox! patres fenferunt,imprimis autem Tertullianus fiepe fcripfit,Z)f«w ex mundi huttes opificio co^nefet, ex verbi autem fui pr^dtcattone recoÿtofci.

D.Atinfinitæ return confufiones in hoc mundo apparent, quse illam bonita~ tis,fapicntiæ amp;nbsp;potentiæ Dei luceia obfeurant.

P. Tenebras quidem aliquas, amp;aliquä-diu efFundunt,nc pcrfpicue amultis cernantur:prorfus tarnen neque obC-curant,ncque delcnt illarum virtutü Dei veftigia.quç in fuis operibus im-prcffit.Deindc cum eç ipfc reru con-

i?o P H y s I C A

fufioncs aux dicuntur,fint iuftiipfius iudicij cffeélajfi i nobis,quemadmo-dumoportctjConfiderenturjCtiamil-luftrabunt Deipotentiam, amp;fapien-tiam,nedum vtobfcurcnt.

jEx mundi huim tio habeatur.

D. A TDci cognitio,qux ex huius /xmundi intuitu ,amp; rebus confpi-cuis haberi poteft, cfinc ipfa per fe «UTUfantid e{l,ad plenam Dci notitiam confequendam fatis fufficiens, an po-tius initiatantû quxdâ cius cognitio-nis tradit amp;nbsp;continet, quæ nobis eft poftcaplcnius petfeéliufque aliunde quæréda, amp;nbsp;cdifccnda,ncpc ex Dcii-pfius verbofcripto,amp; patcfado?NeC cnim ex mundi buiusfabrica , Chri-ftus à nobis cognofei poteft nofter fal uator,amp; mediator apud Deum.

P. Rede fentis.Refpondet enim Paulus Roman.

I

CHRISTIANA. isi

Roman.i.v.zo.hâc cognitioncin, quæ habetur cx mundo, ctfi vcra cft,tamc no efle nobis auTi'pxn.vtfaliitéin Chri-fto oblatam intelligamus,fcd catenas tantum vtilem, quatcnuspereâ red-damur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft, incxcufabi-

les.Docet cnimnosDeum crcatore: no fufficit aute.vt eundeintelligamus cflc nofirûper ChriBû redcmptorc, quia ad earn cognitione fine prædica-tione buagelij amp;nbsp;veibiDi i pcrucni-renó pofiiimus. Itiquenôeftilla Dei cognitio,in qua nobiseftfub filicndu fedporius r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no

bis tftincbo’.ndi!m,amp; ad alia meliora amp;nbsp;altiora poftea progrediendum.Na Erhniti amp;nbsp;Philofophi,lt;]ui hanc cogni tionem rcrum naturaüû maxime Eine fequuti,ncque falutis hominum ratio ncm,qu.-c eÉ in vno Chrifto pcrcepc-rfitmeque ipfi falui funt tafttquia ca-ruerunt fide. Prodeft tarnen, atque maxime prodeft,vt Deum verum,qui hre condidif qijæramiis:amp; inuétum, fl quopadoipie dcdcrit, adorcmus.

lyr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

Saltern hoc a nobis ctiam nolentibus cuincit, cum efle amp;nbsp;quxredum amp;nbsp;co-lenclum,quihæc omnia condidit, amp;nbsp;nunc tuctur.Itaque reddit nos fi non quæramus,aut non adoremus, inexcu fabiles.

D.At vero plcrique c5 inueftigandi Dei viamvclomninonó vidcrut : vel carii ingrcffi,Dei gloriam illam,quacom-mcmorafti,nonanimaducrterunt: vel ctiam quanto magis in hac mundi rc-rumque naturaliû cognitione profe-ccrutjtanto fccuriusaudctiufqucD .'u ipfum fprcucrunt,qucmadmodum o-limEpicureiPhilofophi, amp;nbsp;nucadeo nimis multi.

P. Magna funt ifta hominu vitia, amp;nbsp;magna pcrucrfitatis humani ingenij ac-cufatio eft hçc,quam narras, non opi ficis culpa,aut defeflus lucis Dei gio riæ,quæ in iplius opcribus inhæret Iplendidiflima. Illa cnim lux in hoc mundo fatis clucet, amp;nbsp;indclcbiliter quidem, atque etiâ facillime perfpi-citur,n quis modo ad earn oculos at-tollat.

CHRISTIANA.

tollat,amp; couertat. Nam Deus magna vbiquein hoc müdoamp; illuftria illius fuæ bonitatis,potentiæ,amp; fapiétiç vt-ftigiainfculpfit, apertiffima etiamtc-ftimonia,amp;quahtumuis rudibus ho-ininibus perfpicua documenta obii-cit,qux qui non vidct,{c fuamque cx-citatcm, aut foeordiam accufet,non autem libri nobis a Deo propofiti auc ftyli huius difficultatem, autfpcculi, (quod in huius mundi contemplatio-nc fplcndidiflimum habcmus)obfcu-ritatem.Nam Pfal.i^.fatis huiufmo-dicalumniama Deo,eiufqucopificio fummouet,vtpote qui veritatcm fua in cœlis firmafle dicitur, Pf.Sÿ.verCj. qui bonitatcm, qui c etera laudis fux argumenta in iifdem cælatura quadâ viuifque coloribus diftinxit, Si inuf-fit. Itaque quod tarn aperta Dei fi-gna olim non viderunt homines, nec hodie vident, nec in iis proficiunt ad Dei cognitionem confcqucndam, fit eorum vitio,qui propterpeccatum fuum veram mentis lucem amiferunt;

n.j,

IJ4 P H Y S I C A

qui fi in primo creâtionis fuæ ftata manfifictjccrtc hæc figna ncc obfcu-rc,ncc tcnuiter cerncrcnt,fcd lucide, amp;nbsp;perfpicue agnofccrct,amp; fumma cC-fe fatcrcntur.

D»Quidigitur,fihicmundus tantarum Deivirtutum fpeculum cft,illudque tam lucidum,tamque darum,cur alibi homo, curetiam Chriftus dicitur eflc imago Dci,in qua ille fe nobis co tcmplidum amp;nbsp;agnofccndum propo-nit?fruftra enim aliud fpeculum no-bis obiicis,fi hicmunduserat tam il-luftre,quam facis.Colof.i.v.15.

P. Vniusamp; ciufdcm rci plurcs elfe pof-feimagines, cafquediuerlbamp; diftim limado fi dixcrimus, nihil dicemus abfurdum.Vnde quâquamilla triadt cuntur cfle fpecula,in quibusfè Deus repræfentet, diuerlàtamératione la-taque differentia ita appellâtur. Mun dus enim nô dicitur Dei imago,quod de homine tarnen,amp; Chrifto dicitur, quia mnnduseff tantum/peculû vir-tutum Dci, quatenus earum efi: fubquot; ieftum,

CHRISTIANA.

iedum,id eft,illud,in quo fc illæ exc-runt, amp;nbsp;demonftrant variis modis amp;nbsp;cfFcäis.Homo autcm eft imago Dei, non tantum fpeculum potcntia: cius, fed amp;nbsp;naturx cius quodâmodo, quia prx cçteris mundi huius creaturis proximo ad Dei ipfius naturam homo accedit.ac velut ipfius efforma-tionem gcrebat in mentis lumine, amp;nbsp;voluntatis reöitudine, quam primnm habuit. Cbriftus vero qui cil Deus manifeftatus in carne, qui fine pec-cato fuit,cui diuinitas inhabitaiiit, qui tota vita omnibufque modis Dei naturx fpccimen,amp; exemplar per im-menfam fuam potcntiam,fapicntiam, elementiam demonftrauit, eft longe excellctiorc modo Dei imago, quam ctiam homoiftc primus, quantumuis integer amp;nbsp;fanus. Itaque mundus nihil quicqua cum Chrifto fimile,amp; ita ex-preflum habet,qui nobis eft non modo bonitatis,fapicntiæ, amp;nbsp;potétiç Dei imago,amp; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quçda , {cd «Torei««

Patris lucidiffimusipfiflimufque cha n.ij.

ïf6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F H Y S I C A

raâcr.Hcbr.i.v.J.Itaquc non tantum dicitur ffX»'fed nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;viuus (pie

, dorglorir Patris.Et,vtquæfitquan-taquc differentia,melius intclligatur, obferucmus,mundû 8c hominem effc quidcmilluftrcm,fcd taméadumbra-tam adhucfpeciem carû rerum, quas nobisdc Deo dcmonftrant.Chriftum autcm effc cxfculptam illam formam, în cuius intimo,natiuo, 8c fubftantiali fplendoreinfinitam Dei potentiam amp;nbsp;incomprchenfibilcm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiuc

bonitatcm erga nos homines contem plariamp; apcrtifîime cernerc poflumus. Itaquc in cæteris rebus Deum fpccu-lâtes amp;nbsp;cogitantes,ftatim,quæ noftra cft vanitas, euanefeimus : in Chri-fto autcm eum contcmplantcs,firmif fimefblidiffimequcfiibfiftimus, amp;ac quicfcimus.Ergo nô funt ifta inter fe comparâda,quæ gcncre, amp;nbsp;modorc-prçfentationis dificrunt.

CAP. XXXIII.

Muvdißnes non pracipui,dtto.

D.ÇEd annon etiam fiintalij mundifi-Ö ncs?

P. Sunt duo,fed ij minus præcipui. D.Qiiinamilli?

P.Primus hie, nempe omnium hominu vfus.Hominum cnim caufla mnndus hie conditus eft, homo autem ipfe Dei gratig* Alter autem amp;fecundusl Ecelefiæ. Eftenim creatus mundus vt effet futurs Ecclcfiæ.quam Deus habere vo!cbat,amp;in cœlum poftca traduccre, præparatum, amp;: conftitu-tum ad tempus, domieilium, amp;nbsp;hofpi tium,in quo proprio quodam iurefuo effet,amp; maneret.

D.Vnde ifta probas?

P. Primum quidem ex PfaÏmoS.Seeun-dum ex eo quod ait Paulus Roman.

n.iij.

D.TT Aflrcnusquæ funt mundi huius iJcaufla: cxplicafti,nuncmodû ex-pone,amp; inftrumeta per quæ hæc con-dita extiterunt. Cum crfim de mundi creatione agkur quærunt aliqui, qui veéles.quæmolitiones, qux machinæ ad hanctâtam molcm excitandâfue-fint adhibitç,nee fibifatisfadum pu-tant,nin ad illam animi fui dubitatio-nem refpondeatur.

P. Quibuius mundi creandi inftrumen ta quærunt,faciuntimpcrite,cumipfa creandi vox hoc totum opus plane mi raculofum,amp;fupranaturalcefle fatis demonftret.Ncc enim a Deovllain-ftrumenta, vllæve machinationcs tan quam ab architefto propter viriuin infirmi-

CHRISTIANA.

infirmitatcm fucrunt afcifcenda. Sed Omnis hxc architedatio omnifquc il lius modus longe a noftra rationedi-uerfus fuit.

D.Ecquis igtturfuit?

P.In modo huius mundi condendl ex--plicando quatuor fere verfanturjquæ prxtcrmittcnda no Cunt a nobis, per-tinentquead Dei gloriam.amp;omnipo tentiam illu(frandam,e quibus primu elf mundumbûc per Dei verbum amp;nbsp;iuflum cxtitilTc.

D.Vndcid probas?

P. Entibi locus Scripturæ apertiffimus

Pf JJ.V.9. ipfe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ifgt;/e

extititfSi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pra

eepttdr ertatafunt.Deinde Mofes G«-nef.ca.i. vbique ante rerum, que fin-gulis diebus edits funt, produâionê amp;nbsp;ortum, difertc verbu præccptum-’ que Dei antegreflum commemorat, Dixtt^ue DeM,Fiatyt)LC. Quid, quod Stoici Kiy»’! s»5 f fle caulTam totius na-turæ efficientem dixerunt, quemad-modum lib.y.in vita Zenonis refert n.iiij.

aoo P H Y S I C A

Laertius.

D.Atobftant duo.

P.Quxnamvcro?

D.Primutn illud quod eft Ifa.45. verf. 11. Manui met, tetenderunt ccelor. ergo non verbo,fcd manibus ipfis hæc efFecit Deus.

p, Hoccertc manifeftiffimam metapho ram continet, cum Deo tribuat ma-nus,amp;noftrçtarditatis ratione com-paratur Deus opifici mechanico pro-priis manibusoperand, qualia multa in Scripturis panlm occurrut. Et cum creadi vox co ipfo loco pofita fit, plane nos reuocat ad diuinum illud amp;nbsp;ex traordinarium Dei opus,illiufquc mo dum cogitandum, quern commcmo-‘ rat Moles.

D.Secudum obftat,quod alibi vbi in pari rerum gencrc,amp;argumento verbi Dei fit mentio, tarnen fola Deivolun tas eaque tacita intclligitur, non aute verbo vllo,iufluve cxprefTa^vcluti Pf. 147.V.15.amp; 18.agens de glacie. Mit tit verbum fuKm,amp; Uquefacit earn.

Rede

CHRISTIANA. iw

P.Reftc dicis. Sed in Genefi aliud di-ccndum fcntiendûque eflc docct con texttis orationis, amp;nbsp;mens ipfa Mofis, vbi difcrte fcriptum eft,Deum loquu turn eflcjpræccpilîcque id oriri/quod fierct.Itaquenon tantum nudataci-taqueillic accipicnda eft Dei voluntas,fed verbi alicuius vocifque ipfius. Si iufl'us prolationc,amp; cmiftionc pate fadta.Quam meam fententiam cofir-mar interpretatio ab ipfaScripturafa éla,quævcrbi, amp;nbsp;vocis alicuius cmiC-fionem falt;ftam fuifte notat.Nam Pfa. jj.v.ó.Poftquam diâû cftverboDei faóta hæc efle, ver.rexplicationis gratia additutjC^quot;ßgt;iritMori/ ems. Eft aute vox emiffio expiratioque acris amp;nbsp;fpi-ritus,quæfitore.

D.Atqui hac ratione Deo linguam, palatum,amp; dcntcsaffingcnsffinc quibus vox cmitti non poteft ) videris fœdif-fimum Antropomorpbitarum erroré abinferisreuocare.

p. Abfit vcro,vttam impia qurdam de illo infinito, amp;nbsp;omnipoteutc Do-

10ft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PHYSICA

mino fentiam. Sed quemadmodum cum legem darct in monte Sinai, au-dieter,amp;intelligibilitcr loquutus eft Dominus,idquc nemo ncgatzcii col-loquereturidem cum Mofc, cumite refpófa per Vrim,amp; Thumim daret, loqucbatur,amp; voce emittebat Deus, idqucipfo populo audientc, nccpro-ptcrea tarnen lingua, os, palatu, dentes,dininænaturx afiînguntur.Sic ne-que cum in principio rerum, mundi-quc creatione dicitur Deus loquu-tus,diuina eius forma, amp;nbsp;natura in hu manama nobis mutatur, fed quadam id faâum eft /fumpHt enim Dominus, amp;quidem ad tempus, ca quxadbuius vocislonum darum, amp;nbsp;perceptibilcmedendum fuerunt nc-ccflaria,qux poftea defiit habere.

D.Loquutû igitur plane pcrfpicueque Dominum Deum intelligis.

P.Sane.quaquamigt;on ignoro quid deca re fcnferit lib.i.de Gcne.ad Liter, ca. y.Auguftinus.

D.Atvero adfilium quida ifta referont, cum

CHRISTIANA

cum dicitur Deus verbo fuo omnia condidiflcjVt per verbum Filium in-telligant, quia per cum condita funt omnia.Colof.i.v.id.

P. Non repugno, modo mihi cócedant, vti Filius verbû dicitur,itaipfius prç-fentiæ,potentix,pcrfbnæ,atqucctiam opcrationisfymbolum bancvocé fuif fe. IdquodetiaraPatrcma Filio di-ftinguit.

D.Cur vero loquutus eft,amp; præccpit ilia fieri Deus?

P. Prxeepit, vt quæ pofica nata funr, non terrxjiion aquæ,vnde prodibant: non cœli,non vllius creaturæ virtutc deniqucamp;poteftatc cxtitiffc intelli-geremus ; fcdfôlius Domini prxcc. pto,amp; vi iuflus.Itaquc illi vni laudcm defingulis rebus creatis tribuamus. Loquutus eftautem,non quod folius tacitxquevolûtatis virtute amp;nbsp;dccrc-to non poflet formarc omnia,qui iam cœlumamp;terram fine illocffato verbo cifeccrat.fcd cum vellet Deus jam fc patcfacercjSc manifcftarc per ouc-

«»4 nbsp;nbsp;nbsp;• P H Y S I C A

ra fua ad extra, cum modû adhibuit, per que vnum in iis fe maxime amp;nbsp;ccr-tiiïimeagnôfci vuJt amp;nbsp;præcipitjnimi-rûverbûamp; voce fuâ.Huius ante ver bifumma amp;fcopus eft Chriftusæter nus ætcrni Patris Filius, poftca in car nemanifeftatus; itaque rcfte ex co CbriftumDei Filiumoperatum cfle in mundi creatione colligût Et quidê cft triplex modus, amp;nbsp;liber, per que Deus fercuclat nobis, nimirû crea-turæjfcripturæ, amp;nbsp;vitæ.Scd qui Scri-pturæ liber appcllatur,cft longe ccr-tior,verior, vberiorqiic duobas aliis, itaque primo Joconobisa Dco ipfo propofitus eft, amp;nbsp;exhibitus. Dc-nique vt mcam fententiam confirmé, affero quod ait Irenæus, Deum condt-JtJle omnta 'voct^lo^i.'/occ lib.z. cap. 5.amp; quod ait Tertullia.libr.4. aducr-fus Marcio.bis vcibis, Incredibile plane vtpoteß-as Createris verbo remeditan vitit vnins cperata eß: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verbo tanta

^nundimolem ßemel protulity}i\ verbû pro voce proculdubio accipitur. in cpiftol.

Christiana; wt cpiftol. ad Hebræos i.v.j.Scriptura vtitur voce

CAP. XXXV.

De luce,ejU£ admundi creationem adhi^ htta e^.

Vid autem in modo huius crca-V^iionis cxplicando fccundo loco confidcrandum ais?

P. Luccm.Condidit enim cam,tanquara ad cætcrorum operum fuorum cft'c-ftioncm ncceflariam.

vero?

P’Tiimvtca tanquam lumine accenlb amp;nbsp;adhibifo confufa ilia moles vidcrc-tur,amp; in fuas partes amp;nbsp;membra fèca-rctiir:nim etiam quod vis quædam i-gneaad madidxilliusmateriæ calefa Ôionem fœcundationcm fuit adii genda.Omnia enim quæ hic fiunt ex igneo quodam calore, tanquam patre acccdcntc,amp; agente nafcûtur.Itaqnc lux ilia prima condita fuit,tanquam it

10« P H Y s I C A

liusviuificicaloris externe acceden-tis fons communis amp;nbsp;matrix, qui ad rcliqua producenda inftrumentum a Deo parabatur. Non quod tarnen fine ea luce nihil in illa fua mole intue-ri amp;nbsp;cernere poflet Deus,qui ctiaho-die abditifiima quatque, amp;tenebras obfcuriffimas videt,amp; cui nihis pror-fus eft teAumtnÓ etii quod eoegeret organo,qui eft per fe omnipotcs:fed vtintelligamus quam magna fapictia reshas vifibilcs crearit,amp;quas feeun das caru cauüsf'quæ etia nunc cernu-tur,amp;agunt)primü conftitucrit.De-nique vti in rebus vifibilibus códen-dis,aliis generis eiufdcm rebus con-ucnientiflïme vfus fit, quæ funt etiam hodie rcrum gignendarum Phyficæ, amp;nbsp;inftrumentales,amp; potiflîmç, amp;nbsp;prx cipuæ caufia-. tres autetn funt : nimi-rnm madida terra,amp; ille fplcndês,Iu'' cidus,amp; viuificuscalor, qui omnibus rebus adhibeturamp; conuenit,quod fit rebus omnibus calor ille naturalis. Hoe eft igitur quod fccundo loco in creationis

CHRISTIANA.” 107 crcatîonis rcrum ratione tradéda fpc-dlandum duco.

Sine labore amp;nbsp;fati^atiane Dei mudm hif a Deo c'inâitM,

D.Vid tertio loco confideras?

, p. Wiftud nimirum,quod fine latxgt;-j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reamp; fatigationcvlla Deus

banc tantam, tamquc immcnfam mo-I 1cm fabricauit,Be mctuant Epicurci homines quafi Deo moicftiam cxhi-heamus,quod ne minimii quide opus » fuum homines fine laffitudinc mem-' brorum efficiant.Itaque ex eo quanta fit Dei omnipotentiapræhumanis viribus,facillimcapparet.Quoddixi-rous,dixit Kaias cap.qo.v.zg.Ite Au-, guftinus Iib.q..de Gcnef.ad liter.cap.

S.Vndc fubito cöfeftimque édita eflc omnia dicuntur, quæ creatafunt, amp;nbsp;tanquam capitisnutu apparuilTcjPlal.

I 33V'9quot;4'Efd.6.v.q.8. quia nihil volun-

1.8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

tati amp;nbsp;præcepto Dei poterat obftare.

CAP. XXXVÏI.

Afumdus hic per partes conditus^non tutti totw.

D.Z^Vid quarto loco obferuandum P. V^putas?

Quod per partes, amp;nbsp;per fcx dies bæc vniucrfitas condita cft, quc-admodum docet Mofes,Genef,i .4. Efdr.v.44.amp;fcq.non fimul tota.At-quevt melius memoria: commcndc-tur,quid quoquc dicfa0umfit,hos vcrfusipfi confcripfimus.

Frima diet citlum Ù“ terram,luctmque mauii: citera dißenditj}ittium,difcrimtn aquarum: Ttriia fectrn ens nndaSjdat mina terril.

Çuarta créât folem,amp; Innam,cale/fiaque ajlra-^inta dedil ft/cesyeadem ^etiut emne volantum Sexta tulit pecudes,homine quoque,quc Dem ißt Candida,inde oferif requiet lux feftima fulfil,

D.Cur veto non fimul codemque die creauit

CHRISTIANA.' wj crcauit omnia Deus, qui eft omnipo-tens.

P« Quia eft omnipotens, non egebat te -peyeadmundi huius eóftitutionem, vt ait Ambr.epift.j9. no item»’«!'»»#*«'«» defatigatione, imbecillitateque Dei virium id fa(ftum,vt per fex dies con-derct:fcd quia eft fapientifsimus, fa-pientifiima optimaque rations ita per dies aliquot opera ftia edere voluit. Nam quç fiunt,ordincm quscrût.Or-do autem amp;nbsp;tempus amp;nbsp;numerum exi git diftinétum.Primû igitur Hoc ipfo nos moncrc voluit Deus, non confu-fe,non prrturbatc feopcratumdtaque non perfunftoria, non per trafennam tâta ipfius opera efleanobis meditä-da,cogitandaque : fca ordinc, figilla-tim, amp;nbsp;particulatim fingula. Deinde oftédit quantaminiisipfisconfidcrâ-. dis diligentiam, animique fedulitate adhiberedebeamiis,cumipfea fetâ-lt;^uam meditatam fuiftefui operisra-tionem hac dierum amp;nbsp;operum diftin-dionc demóftrct.Prxterea omnia fua

o.j.

opera a nobis nunquam fatis compre-hendi poflc docct, quorum eft ca ratio,amp; produftio.amp; tarn late patens, Vtbabeamus quid iniis per fmgulos amp;nbsp;totos hebdomadæ dies meditemur amp;contemplemur,amp;itapertotum an num.Quidenimaüud eft annus, qua ciufdem hebdomadæ repetitio?Nam in cuiufque partis amp;nbsp;operis efFedio-nc tota dies confumpta amp;nbsp;definitaeft. Denique mundunon fimul,fcd pau-latim,id eft,per aliquod temporis fpa tium códere voluit Deus, quiaftatim ab ipfa mundi origine,ftatum, legem, ic ordinem naturalem, quem poftca resipfæ conditæ fcquuturæ, habitu-ræque erant,oftendere volebat,nimi-rum eum, per quem omnia ad ortum fuum temporum fpa t i a requirunt, id eft,per tempus conftituuntur,amp; pro-ducuntur:non autem momento pun-doque temporis exiftunt, quemad-modum videmus. Sic quæ e tetra na-fcuntur,hunc ordinem etiam num ho dieferuantjVtnonftatim amp;nbsp;repente, fed

CHRISTIANA. an fed per intcrualla temporis oriantur. Sic c fœmina partus human! poftic-pus cduntur:uc ctcrrafrugcs nafcun tur.üc ex arboribus fruólus fundun-tur.nihil autem ftatim fit, nifi admo.. du miracuIofe.Fuititaqueillud créa-tionis tempus, primordialis rcrum in tempore poftea gignendarum lex.

D.Et cur feptirao demum die ccflauit Deus?

P. Quia voluit.Nec enim verior vlla af-ferri ratio potcft.Cum autem volue-ritjiufta ratio eft,etfi nobisignota.Na. quçdcfcptenarijnumeri dignitatc ab Ambrof.cpiftol.3lt;).ab Auguftino va-riisin Iocis,atque ctiam a qutbufdam aliis,deniquc abipfis etiam Ethnicis Philofophis di/putä€ur,ad Mathema-ticoSjin primis autem Aritbmeticos, amp;nbsp;Pythagoricos rclegamusr ..

CAP. XX x'V I Jjïé jÏ.

Dt loc» vbi conditut eflmnndttt',

-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O.ije

I

zu

HAélenus quid fit mundus, quz cius cau(ra,quisctiatn illius co-dendi modus fucrit, cxplicafti : addc ctiam quæ de loco, tempore, amp;c. ftatu huiusmundi creati quæri folent ,vt concludatur tandem tota hæc difpu-' ratio.

gt;.Faciam,fiordinede iftis intcrroga-ucris.

D.Primum igitur quzro de loco ,vbi conditus eft mundus,quis amp;nbsp;qualis fiierit.

P.IlJumfuifle oportet vacuum quoddi fpatium,quod Græci uocantx.»»,Hc-bræi autem Tohu, in quo amp;nbsp;creare-tur,amp;poncrctur.

DiQuidita?

P. Quia fl iam plenus corporibus fuiflet locus,vbi mundus tantaque machina collocabatur,nó potuifTetin occupa-to iâ loco aliud corpus conftitui.Nec enim duo corporain code loco ftmul efle pofTunt.Przterca hoc ipfu,quolt;l dico,plane confirmatur.Hcbrçi dicut cxIoD cap.zöjV.y.Extcndit Aquilo-nem

CHRISTIANA.' ai, nem fupcr vacuû, amp;c.Etfi cnim Deuj ante mundum hunc conditum omnc illud fpatium,in quo nunc eft mudus occupabatjFCplcbatque vifua nobis incognita,modoque incfFabili, ficuti etiam nuncimplet omnia, poftquam códita funtjvi amp;nbsp;modofuæ præfentiç, amp;nbsp;maieftatis Scpotentixf yndcnJUO Megonah Deusappellatur. Deut.jj. v.27. id eft, qui omnia implct ) tarnen huius,quæ per rcrum creationem fa-lt;fta eft,impletionisrefpe(ftu,locushic, vbi nunc eft pofitns mundus, vacuum quiddam certc crat.

D.Quid igitur vacuumnein rcrum natu ra cflc vis, contra quod tantopcre pu-gnat Ariftotclcs,amp; ipft etiam rerum cxperientia?

P.Vtvanis Valctinorudc Bythocrrori bus(quos Irençus lib,2.cap.4.amp; y.co-piofe rcfutat)anfam omncm præcidâ, fic dico; Ante mundum quidcm con-• ditum,buius mfidi locum,amp; fpatium fuifle vacuum:poft conditum autem iam non cflc vacuum,fed plenum.

o.iij.

ÎI4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

D.Scd rclinquiftc vacuum in rerum natura,amp; mundi huius complcxu?

P. Siquidcmillud tâtum plenum appelles,quod acre hoc,que voeât, replea-tur,quem noshaurimus,id eft, attra-himus,amp;expiramus,multa funt vacua nominanda.Nâ illud omne mundi, fpatium,quod eft fupra cœlum lunæôd autem efle valût latifïimum) eritvacuum.Sinautcm appelles ple-nûillud,quod aliquo fui generis corpore amp;nbsp;natura occupatur, nullam in toto hoc condito mundo partem va-cuam efle dixerim,ac neeamquidc, quam cœlorum globoamp; fpatio com-prchcndi Aftronomi docent,fed ple-nam amp;occupatam,nomodo quia nihil fruftra condidt Deus ( hocenim répugnât ipfius fapicntiæ)fed etiam quod tota cœli cxpanfio,quata quâta eft,corpus eftcœlefte. Nâ vacui loci * nullus eft in rerum natura iam con-dita effeâus, nullus vfus: plurimi au-tem,iiquc pulchcrrimi,quotidic cer-nuntur ex eo, quod omnia plena efle • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vult

CHRISTIANA. «5 ' vult natura:nihil auté vacuum amp;nbsp;inane, vel cucurbitarû mcdicinaliûvfus, fondu amp;nbsp;aquarû in fuprema locade-diiâio docct.Quarc qui Philofophi vacuû efle in hoc mûdo cotendût, no modo ipfi ccrebro vacui iudicioquc vacare videntur.fed manifeüiflime cotraipfam rerû experiédam pugna jC, quospropterea omittédos cefeo.

CAP XXXIX.

rgt;f tempore,i^HO conâitui eftmundns.

DTxifti de loco,agc de tépore,quo conditus eft hic inundus.

P. CœpilTealiquando mûdum hûc exiliere,neque æternum elTc,nequc Dco coTuamjiion tantum fàcrofanôla verbi Dei maicftai teftatur ,fed vetu-ftiffimoium etiam Philofophorum fentendæ docent,quiquo propius ab ipfa mundi origine abruerunt.eo melius a Patribus tradita didiccrunt^ re-tinucruntquc. Nam fie Platonemin TimæOjficStoicosomnesfenfiflc, fi-o.iiij.

iT6

dem faciunt eorum fcripta.Quin etiä primorum fcriptorum hicfuit fum-mus confenfus mödum aliquädo^ ce-pißcjquorumantiquiflimus.quivixit ctiä ante Orpheü, Linus mudi amp;ortüipfum defcripfit ita ordiens: 7'eptu ernt ^no c£?l^a fimulfunt codila quondam, quemadmodum Diogenes Laertius tradit.

I^’Atqui huic fententix tuæ duo in pri-misobftantjC quitus akcrum ab A-riftotclicis afFcrtur, alterum ab Epi -curcis.

P. Quænam funt illa?

D.Primum cft.Cu mundushiefit fpbe-rica: figurx,amp; rotundæ,in ca nequei-nitiumneque finem notari pofTe : cx quo fit, vt cum ctiam moucatur.motu circulari cietur,qui motus ncq; prin-cipium neque finem ctiam habet, fed ert motus perpetuus, amp;nbsp;perennis; at-que idcirco xtcrnus.Qiiod fi xternus eftmundimotus,xternusquoque amp;nbsp;ipfc mundus crit. Atqueita Peripatetici ex figura amp;nbsp;motu mundi xter-nitatem

CHRISTIANA. 217 nitàrem ipfius concludunt.

P. Leut plane argumentum.Primum c-nim quisillis conccdet omncs mundi partes circular! illo fphjricoque motu cien,quando nec ignis,nec aer,nec aqua,nec terrafquot;vt illi ipfi feribüt) hoc motu feruntur:fcd adredlam lincam amp;nbsp;perpediculumngnis amp;nbsp;aer, furfum. Aqua vcro,amp; terra deorfum.Dcinde vt hoc libcraliter illis largiamur,mun dum hunc clFc fphericæ àguræ,amp; for mæ:quis tarne cfficiet propterea motus principium in ca obferuari, atque afîignarinô poflcPcumnonafcfc.fcd abalio,ncpcfummoillo Deo,vel (' vt ipfi loquuntur)a prima quadam inccl ligentia moucatur,amp; incitetiir.Quod autc dicitiir in rota,in fphæra, in circule principium motus non polfc de-fignari in hoc potius quam in illo cir-cunfcrentiæpunclo, verum tantum cft ipfius rei,amp; figuræ rationc,nô an-tem fifpcétetur manus,aéfioq; caufir mouentis: cuius rationc infphæra il-ludpuniâum principium motus cfl'c

2i8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P h y s I C a

dicitur.vndeprimum is mouere incipit,qui illam fpheram voluit eiet. Ergo ctfi ipfe mundus principiu motus,neque a fefe habere,ncquea fua figura poteft,habet tarnen a Deo,qui aliquandoincepit,amp; ex certo pundo circunferentisE certoque loco nimi-rûoriête eum mouere Sr agcrein eä partem,inquamvoluitur, fcilicet Oc cidentem, quianonipfc a fefecietur mundus. Etfiautem ignoratur a nobis hodie quaenam cœli circunferen-tiatpars primum aDeo impulfa eft, amp;nbsp;commota^quot;vides cnim quam niulta amp;nbsp;varia de magno miindi anno,homi-ncsaffirmcnt,qui eft ille mundi ftatus inquocœlum,amp;omniaad eum locu redibuntjvbiprimu creata funt.)ccr-tum eft tarnen aliquando cœpiffe mo ueri coelum.a certo aliquo fuæ circu-ferentix punfto amp;nbsp;parte.

D.AIterum eft quod obftat. dicunt ab-furdüomnino cflcjnift Deus ab æter-nomundum condidiflcdicatur.Quid cnim illi yenit in mentem, vt poft in-finita

CHRISTIANA. Il, finita annorum curricula iam clapfà tandem hæc create vellet? Quærunt igitur, cur tandiu iners, 8c otiofus Deus manferitjCur tandiu ftertucrit, quid tunc agebat,quid tandiu cefla-batjCur no prius hoc tam prxclarum opusedebat? 8c fane variis fannis Dcu afficiunt. g

P. Vulgare Epicure! hominis Vclleij ar gumentu refers; cui placet illud re-fpondcrequodaquodam Chriftiano fene lepide ditSum fcribit Augufti-nus, qui ab huiufmodi hominum généré interrogatus, quid Deus ante-3uam mundumcrearct,agcrct, refpó it infernum architeôabatur, 8c mo-liebatur, in quo curiofos 8c ill a quæ-retes homines in perpetuum torque-ret.Quæ cnimeftifta impietasta arcana fcrutari vellc:quæ impudetia co vfquc fe proriperc? Quæ blafphemia, veile vt Deus nobis fui fadiprxtcri-tæquc vitæ rationem reddat, a quo nosiudicari oportet?Quid autem ha-buit Deus ncccfTcjVt prius ifta code-

1X0 P H Y s I C A

ret,quitus neque eget, vt fit, ncquc vt beatior feliciorque viuat.Habet e-nim Deus in fcfe.eumque ab æterno perfeftiflîmum, fcliciflimum, Sz pie-niflîmumnaturæ ftatum, qui fibi ipli ad omnia eft tivrttftKiK y nullius autërei, neque Angeli,neque hominis egens. Pf.ió.v.z. Sedneque tunc otiabatur Dcus,ne rideant Epicurei, neque in-ers ftertebat , priufquam mundum iftum conderct.fed tue, quemadmo-dum etiam nunc,in opcribus ad intra occupabatur,ideft,fuiipfius contem platione mirifice oblectabatur,feipfb fuaque ilia perfefta amp;nbsp;inenarrabili gloria fruebatur,in fuæ eflentiæ latif-iimaincomprehcnfibilique luce difti nebatur, quod ex Prouerb. 8.V.30. amp;nbsp;ex Ioan.cap.i7.v.4. facile intelligi po teft.Ita etiam Irenæus lib.4.cap.28.

D.Hæcintclligo:dic iam, quo tempore condituseft hie mundus.

P. Aut de dic,aut de menfc, aut de anno iftud quæris?

D.îmo vero de tribus his figillatim.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De

Christiana; m

P. De die ita njihi videtur dici pofTcjini tium amp;nbsp;primum creandi mundi diem fuifle etim, quem nûc Chriftiani do-minicumappellamu$, amp;qui ab He-bræis prima Sabbathorû dies appel-labatur, non autem quem diem Lunç nomina mus vulgo.

D.Curidvcro?

P. Quia confiât Dominum fex cotinuis diebus ante Sabbathum, amp;nbsp;feptimam diem operatum efle:fuit autem apud Hebræos olim Sabbathi amp;nbsp;feptima dies,ca,qu3E a nóbisdies Saturni nûc dicitur,quæ diem dominicum proxi-meanteccdit,amp; dicm veneris proxi-mefequitur. Nam neChrifliani lu-daizare, vt ita loquar,i.vetcres ludæo rum cçrcmonias retinere viderentur, vtque domini noftri Icfu Chrifti re-furrciSionem pic colerent,ex qua no-«US ccclcfiæ flatus cepit, pro Sabba-tholudarorum, diem fcquentem ad . quietis diem elegerunt, vt apparet ex Aól.ïo.i.Cor.i6.amp; Apocal.i.id quod ctiam extat in hifloria Eccleßaflica,

ziz P H Y s I C A

quem appellat vit Dominieum. Atqui vt ante diem Sabbathifex dies continues numerarc habereque poffis, non a die Lunæ.fcd a Dominica inci-piendum eft:amp; fic crût fex,poft quos eritilladies Sabbathi,feptima,fic.Nc pCjdies dominica,Lunx, Martis, Mcr curijjlouis. Veneris, poft quos dies eft fcptfmaiSabbathidics. Vnde die Dominica Dominus opus creationis mudi cceperit :id quod Synodo quo-que Paleftina connrmatum cfle feri-bit Eufcb.lib.5. Hiftor.cap.23. amp;nbsp;25.

D.Sed quomenfe videtur tibi mnndus ficconditus?

p.Dicam tantum,quod magismihive-rifimilc occurrit,8f veniam peto, pre caborque, ne quisin coipfo me cu-riofumexiftimet:de hoc tarnen dicc-dum cft,quia a multis quæritur.Ccr-tc co menfe mihi videtur creatusmu-dus,qui ab Hcbræis dicitur Tifri.re-fpondet autem partim Augufto,partim Scptembrinoftro(nä poftæqui-noßium Autumnale incipit)vt pror-

CHRISTIANA. it, fus non aflentiar iis.qui mundum mé fc Martio amp;nbsp;veris temporc conditum fcribunt amp;nbsp;exiftimant.

D. Ecqua vero tux fentcntiæ ratio affcr-ri potcft?

P. Multiplex ilia quidem. Ac non hæc modo,quod Autumni tcmporeterra ad optimorû fruäuüfcminarccipic-da magis idonea cft,veluti farris, fili-ginis.Tiic cnim videtur ad concipic-dum magis apta :qucmadmodum ver no tempore ad pariendum, amp;æftatc ad fundendum.-hyeme cnim terra coquit femina, quz reccpit,amp; ea medio finu coroplcxa, tanquam mater in al-uo format, amp;nbsp;fouet ca velut feetus fuos,quos poftca taquam grandiores veris tempore in luce producit, xfta-teiam plane perfedos maturosedit. Itaque ver amp;nbsp;æftas magis obftetrices manus,quam vim probficam terræaf-ferre videntur, quam tarnen vim inii— cit eidem terrz Autumnus, vcluti pri mi rcrum creationis, primæquefua: rerum produdionis adhiic meraor 8c

ti4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

veteris præcepti Dei illo tempore fi-bi fadli vigorem,cfFcftum, Si cnerffi adlmc retinens. Vndc menfem Imnc Tifri appellatum Hebr ci volunt,non a mufto:fed a fucco,quc maxime tunc terra habet.Scd huius mcæ fententix bare duplex ratio cft.Prima,quod,vt docctfacra Scriptura Lcuit.28.y.lt;}.6£ fcq.hic mcfis fuit Temper etiam a prima hominum ætatc, quam longifiîmc repetatur,anni principium, amp;nbsp;menfis primus.Itaquc in contraftibus,in ne-gotiis publiais amp;nbsp;priuatis,in ipfa deni que mundi ætâte fupputanda(quod per lubilços annos ficbat)anni ab hoc mcnlc apud Prifcosamp; ludæos inci-picbantjin hoc etiam finicbant. vnde Adamia;tas, amp;nbsp;reliquorum Patrum, qui ante diluuium, amp;poflea vixerût, anni vitæ ab hoc menfe funt numc-randi amp;nbsp;fupputandi. Altera ratio eft, quod feftum tubarum amp;nbsp;clago-ris,quod prima huius mcnfisdie fieri Lege Dei iubebatur, ea maxime de caufla videturaDeoprxeeptum, vt

pn’mx

CHRISTIANA. i*j prîinærerum originis amp;nbsp;mundi crca-tionis eo mcnfe fadæ memoria ßn-ftcin Ecclefia conferuaretur, amp;: co-leretur.Ncc fruftra cum dicm feftum cfle voluit DominuSjUeque tubis iftis amp;inftrumätis tantum honoris defer-ri præccpit,quas tunc maxime vexa-tas amp;nbsp;inflatas fuifle legimus : fed hoc tarn læto fbno homines, mundumque vniuerfum primæ fuç natiuitatis voluit admonere,quæ vt in prima huius menfis die Deivoluntate inciditjita . piceadcmdierepetebatur,amp; cóme-morabatur in Ecclefia, vt gcnethlia-. con fuorum mundus meminiflet; ex quo fadum eft vt multa fefta hoe eo-dem menie feptimo fieri a Deo iube-rentur, amp;nbsp;diftus fit ctiamhic menfis Actanim,id eftjfortiü mcnfis.i.Rcg. 8.V.2. Quid,qüod Chriftum eodem menfenatum quidam cótendunt,nee fine rationc?

D.At dicitur Nifan fuifieprimus anni menfis Exo,ii.v.i.qui noftro Martio, amp;nbsp;Aprili r efpódct,amp; in çquinodium

P-j-

ÎIÉ I* H y s I C A vcrnum incidit.

p.Reéle mcminifti. Sed adillud diipli-citcr rcfpondco. Primumnô fcmpcr Nifan aut Martiumfuîflc anni princi pium,fed demum poftquani popuhis Ifraelex Aegypto cgrcfTuscR, ad tan tiDeibenefieiijid crt,nouæ fundatio nts,amp; inftaurationis illiusgentis me-moriam cclebrandam amp;nbsp;conferuân-dam.Deinde nô omnium rerum, qua: in populo Dci fiebant ratione, Nifan menfis fuit initium anni, fed tantum facforumjfeftorumque dierum,amp; ta-bcrnaculi ratione.Habuit enim tabcr naculum vtifuum (iclnm peculiare,amp; a communi diuerfumuta proprium amp;nbsp;peculiarc anni initium, a politici anni rationediffercns,vt iam tune intclli-gerent homines Politici amp;nbsp;Ecclcfia-ftici regiminisdiierimé conftitucndû efle, rationcm vtriufque diucrfàm,amp;: naturamfeparatam diftinguendam.

D.Q^otû vero iâ annû numeras ab eo, quo conditus cJl primum mundus?

P. Vtplerique exiftimant a mundo co-dite

CHRISTIANA «7 dito ad hue annum i574.quo ifta fefi-bimus,effluxeruntanni circiter quinque milliaquingeti,amp; quinque.

D.Quomodo vero hue numerum inis, aut qua ratione coll igis?

P. Breui quadam hac ratiocifiationc : a mundi creatione ad vniuerfale dilu-uium,quod fub Noa contigit, nume* ratur ckfacræ Scriptufaf hiftoriaân-ni 1656. A diluuio ad promiffioncm Abrahamo primum faÄä a Deo, iuP-fioneque de egrediendo ex Vr Chal-dçorum amp;nbsp;Charris vrbe Mefopota-miæfluxcrunt anBi427. Ab illapro-miffionc ad cxitfi filioru filiorulfrael ex terra Aegypti, qui fuit fub Mofc, funt anni 45QiVt eft Exodi iï.v.4o.ab exitu de terra AegyptiorûadSalomo nici tepli inchoatione,qust cccpiPtn-no quarto regni Salomonis intercc-dut anni48o.vtefti.Rcg.6.Aquote pore ad trâfmigrationépopuli lOçlai ci in Baby lone amp;nbsp;captiuitate fub Ba-byloniisjcS dico quae fub Regeloa-chimo cœpitjfunt annicircitir

P-V-

^^7 P H Y S I C A

paulo minus.Manfit populusîn ea ca-ptiuitate per annosyo.vtprædixcrat fore Icrcmiascap.25. ab egreflu lu-dæorum de Babylonica feruitute amp;nbsp;a die edidi Cyri dclibcrandis remittc difque in patrium folû ludxis, vfque ad Chriftum paffum funt hebdoma-desannorum fcptuaginta,id eft, an-ni q9o. vt fcribit Daniel Propbeta. Dan.p.A Chriftoautem palToadno-ftra vfque tempora funt anni 1575.Ergo fi omnes hi numcri in vnam fum-mam colligantur,cfficiét annos 5505. id eft,quinquics mille quingcntos Sc très,quanto temporis interualloapri mamundi creatione hodie diftamus atqueabfumus'.quanquam Hebræo-rum rabini ab hac annorumfumma diftentiûtjfed nos amp;nbsp;Scripturâ fequi mur,amp; doâiffimos viros, qui de hac re veriffime feripferunt.

Ifta

C H RI s T I A N a;

D.TSta intcllcxî: perge ad rcliqua quæ Ipropofucras, teque difturum pro-miferas.

P. Quænamilla?

t).Tandem cxpone,qualis hicmundus a Deofuerit conditus.

P. Facile, vnoque verborcm totatnex-pediam. Bonus conditus eft non ta»-tum vniuerfuSjfcd etiam fingulçcius partes. Nam aperte difertequc poft cuiufque diei opus addidit Mofes, Et vidit Dem quod eJ[etbonif,Sc itacft Gc-nef.cap.r.fcriptum.

D.Qiiidverq ilia bonitas compleditur amp;. fignificat?

P. Non morum quidem,aut vitae fanôi-tatcm,nequc confcicntiæ integritatê. Plurimæ cnim mûdi huius partes, nc-que fenfum, neque animi rationem, neque confeientiam babent, fine qua vitae fanftitas efle non poteft. Quare hæc vox,So»«, mihi videtur tria prac-cipue denotarc.

D.Ç^ænamvero?

P. Primum naturarum a Deo creataru

P-’V-

ixS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

tojiuïqueîpfius mûdi integritatc, fe-cundû pulchritudinë ,’tcrtiû vtilitaté liac voce defignari puto.Nam qùæin-tcgra,fanaque funt:quç item pulchra: amp;nbsp;qu e ctiam vtilia,appcllantur bona, idque commun! omnium hominum confuetudinc,quanquam Augufti.in

•lib. De Natura Boni contra Mani-chæos,prætcr iftarum rcrum eflen-tiam fiue fiibftîtiam, bæc tria tanqua vniuerfaliaquædam bona conftituit, modum,fpcciem,amp; ordinem,dequi-bus ait: Hac erge tria, vbt magnafimtymn gna bonafunt.-vbipartta funty parua bona fnnt:zgt;bi nuRa funt, tmlltim bonum efl. Sed noftram potius fentêtiam fequi-mur:vt huius fentctiæ,^«za bona erant^ vim Sementemteneamus.

p.Explica igitur teipfum.

P. Mundusnicquæqucin eocrcatafunt fingula bona erât,fi qualia a Dco pri-mum condita funt,cogitentur,naturæ ipfius ratione. Habebant cnim cam tum integram,amp; plcnam,id eft, nulla fui par te deficictem:tum etiana pror-

CHRISTIANA. îij» fusfanam,amp;validam, no autem qna-Hsnunc eft,infirmam,ægram,amp; vulnc ratam.Itaque amp;cæliamp; terræ pêrfc-ôiffima erat natura, itetnque omniu animalium,herbarum,rerumque cæ-tcrarum a Deo crcatarum,amp; vires ve getæ,robuftæque,n5 qualcs nöc,fau-ciæ k valetudinariæ,qu3^ vix fc fuften tantjfuoque muncre ægre fungiintur, ac nefemper quidem.Deinde fi pul-chritudo carü rerum,totiufqite mun di fpedetur,quälis primii fadus eft, cuius ratione,amp;bonusipfeerat mun-dus,amp;fingulæeius partes bonar. Ha-bebantenim infeipfis mirum formæ fpecieique etiam externæ decorem, amp;nbsp;elucetem ornatum, deledationem oculorum, Si iucunditatem, atque e-tiam legitimam membrorum omniii in quoque corpore proportionem amp;nbsp;conuenientiam,cuius rationelt;quia c-iusveftigiamultareliquafeint) etiatn nunc ab ornatu mundus KÓO-/ACC aGræ-cis eft appellatus. Sedtotius etiain ipGusmundi ratione habuerunt^ad-p.iiij. ‘

tp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y s I C A

tnîrabilcm ordinem. Nam quæquc res fuo aptoque loco,a Dco fapicntif-fime collocata cft, amp;nbsp;inter fc omnes fumma Concordia amp;mutua quadam bcncuolentia mirißce confcntiebanr. amp;nbsp;cœlum terræ refpondebat, amp;nbsp;terra cœlo, quatenus amp;nbsp;quando oportuit vnum âlteri fcriiire: quæ nunc, fparfa per pcccatum difcordia,fc raroiuiiât, nec dat cæliira aquam fuam tcmpefti-uâ terrsE, nec mature terra cœlo ha-litus amp;nbsp;vaporcs,quando necefle cft, fubminiftrat.Dcnique ipfa rerû,qua-IcsaDeofunt creatæ,vtilitas fuitfum ma,cuius etiam ratione mundus amp;nbsp;c-ius partes fingnlæbonædicuntur.Nâ fanæ erant fingularum vires, amp;. validæ ad id producendum amp;nbsp;cfficicduni,ad quod cranta Deo deftinatæ : fertiles crant,quia vim benediôionéque Igt;ei illisdatam,integram non delibatam retincbantadbuc, nondum pcccatû impediebat, aut earn imminuerat; quæ nunc pencfcpuJta cft,amp; mortua, vt ne minima ex parte nobis appareat, maxime

CHRISTIANA. 231 maxime hocfenefccnte, amp;nbsp;addecre-pitam çtatcm vcrgente feculo.MafiC-fentquc tot amp;nbsp;tâtæ Dei dotes in omnibus craturis perpctuo, h peccatum hominis non interueniifct.

C AP . X L I.

Aln»di-u hie qualii hodte poflpeccatttm. D./quot;^ Valis igitur nunc eft hie mûdu,s peccatum?

P. Qualcm vno verbo defcribit Paulus,, Nimirum,vt creatura nûc fit litraiMt id eftjVanitati fubieifta. itaque fpirar, amp;nbsp;gemit, cxpeélans inftaurationem filiorum Dei.Roma.8 v.ao.Adco vt hæc vanitasilli bonitati,in qua primu res fuht crcatæ,fit contraria.

D.Quidigitur,pcccatum ne hominis rerum clTentiam amp;nbsp;naturam aboleuit?

p. Nequaquam,fcdintcgritatcm eiusfa nitaceq; imminuit.Nam pcccatu tria maxime induxit,quæ funt tribus iliis fupcrioribus dotibusoppofita.Ncm-

131 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H V S I C A

pcdebilitatem, amp;tanquam ttiorbiim in viribus naturalibus amp;nbsp;diflen-fum quondam inter resipfasin ordi-ne‘amp; cum fibi opportune non refpon dc3nt,ftcrilitatem, fine fœcûditatcm in fœtu truóluquefuo proferendo, amp;nbsp;gigncndo.4.Efdr.5.v.5i.adeo vt quo-tidie dccrcicat terra: cætcrarumque return vbertaSjSe vires, nedum vt ex fint eins vires,qualesprimu a Deo ex babuerc,idque fit prop ter pcccatum hominis, vt facile colligipoteft ex Ic rcm.4.v.24.25.Deniquc fadus eft pro ptcreamundus bic totus confufus flue caligo, maxime autem inferior amp;nbsp;elcmentaris hxcipfius pars lob,lo.v. 21.22 .caduca fiue tranfiroria ,vt eft Prouerb. ji.v.8.amp; 2.Pct.5.v.io. vt ali-quando pcrire poflet.

D.Quid veto ante pcccatum hominis, nonne erat mundus hic mortalis amp;nbsp;periturus?

P- De eo quid dicam non habeo, quâdo nihil me docuit Scriptura, vnum modo hoc affirmarc pofTum, per fe qui-denfi,

CHRISTIANA. 135 de, amp;nbsp;qua ratione erat crcatura, mu-tabilcm fuiflc hunc'mundum, nifi a Deo fuftentatusfuiflet.-fed vtrum in perpetuum fuerit a Deo fuftentadus, fl homo non peccaflet,nô dicam.Ho-mo quidem, cuiustaquam domiciliu creatus erat ipfe mudus, futurus erat ctfi inexterminabilis, vt loquitur Au guftinus poft librum fapientix in lib. De Agone Chriftiano,tarnen in ccc-lum meliorcmque fortem alius poft alium aliquando tranfportandus. Sed vtrumin mûdofemperaliqui fuiflent homines,ncc vilquam viucrc hie ali-qui defiiflcnt,hoc ignoro.

CAP. XLII.

'Uenentt (S' res noxiA zmde in mïido natx, fl tarn bonus primum coditus Zï-cfthic munduSjfinguLcquc cius partes.-vnde venena, vndetot noxiæ, amp;nbsp;lethalcs herbç,vndetot vel fblo vi-fuoculorum peftiferi homimbus fcr-

4J4

pentes nati funt.

' P. Ex pcccato,8f propter peccatumho-' minis tot hz peftes, venena, noxiæ-que hcrbz,amp; fer« funt natæ, vt indicant Domini ipfius verba apud Mo-fen,Genaf.^v.ig. NihilenimaDeo primum conditum eft, quod eflet vc-» ncnum,amp; cuiquam lethalc,noxium amp;incommodum. Iiaque fires inca natura manfifTentjn qua primum funt a Deo optimo maximo créât«, nulla nunc effent neque mala, neque vene-na.Nec enim ab co qui fumme bonus eft,quicquam,nifi bonu fieri,aut pro-ficifei poteft : fed neque hodiequic-quam eft pure omniqueratione vene-num,fed quod vni rei incommodum cft,amp; noxium,vcluti homini,eft altcri vtilc amp;nbsp;falubre vti ferpenti.

D.Tntelligo. Sed poftpeccatum bomi-nis cur vcnena,noxias,berbas,amp; feras cffc,amp; reftare vult Deus?

P. Muk« funt rationes, imprimis autem h« du«,quas affert Auguftin.lib.j.de Genc.ad liter.cap.17. Primum ad hominis

CHRISTIANA.

minis vindidam,amp; pœnam ifta durât* Itaquc ilia omnia nocét homini, propter cuius peccatu funt venena.Deinde ad eiufdcm hominis tcntationem amp;nbsp;excrcitium profunt, vtfuam imbe-cillitatem homo agnofcat,amp;a Deo auxiiium petat.Sed hæc quoque ter-tia ratio affcrri poteft, quod illæ hcr-bæ,quæ funt homini noxiæ, qualis ci-cuta, aconitus, colocynthidcs,iunt 17 pfiustcrræmalifucc),amp; velut cxcrc-mcnta qua:dam,quæ eiici omnino ne-cefle eft,vt cçterorum tcrrx fruduu fuccus fanus,amp; fynccrus reftct, atquc etiam nobis falubris amp;nbsp;commodus.

D.Scd fl quç Deus primumcreauite,rät tarn bona.( Nam non modo bona,fed etiâ valde bona dixit Mofes) quæ inter Deum ipfum, amp;nbsp;eins opera difte.' rentia ftatuctur?

P. Triplex difcrimen,id eft, latiffimum, amp;nbsp;maximum inter eanihilominus ap paret.Nempe quod Deusafe,fum-me,amp; incómutabiliter bonus eft.Res autem creatxnon afe,fedaDco;non

P H Y S I C A fumme,fed quätum modo fcrt earum natura, non incommutabiliter bonr erantjVtabea decidcre non poflent. Ncque cnim ea bonitas vnquam in iis periiflet, amp;nbsp;in vanitateni commutata fuifletjfi fuiflcnt incómutabilitcr bo-iiæ.Scd nc dubitcmus cas bonas fuif-fcjdifcrte hoc addidit Mofcs, Uidit Deus tjuod effet bonum,

CAP XLIII.

£onu curdiferte dtcatur fMjfe,ejUit crea-ta er ont.

D./^Vr verodifertehæc addidit Mo-gt;^fes?

P. Duplici de caufla. Ne bæc Dei open vifibilia perfunöorie amp;nbsp;leuker, vt multifaciunt,tranfeamus,quafi nihil magnopcre cxcellcns,aut cximiü ha-beant,quo nos rapi oportcat. Habent cnim,idque ipfu nobis tcftatur Deus ipfe.Ac multominiis,ne Momum illu hominem blafphcmü, aut Manichços hæreticoSjMarcionitafq; imitati,h£cc amp;nbsp;ima,

CHRISTIANA.

Dei tam cgregia opera damnemus, vitapcrcmus amp;nbsp;rideamus propter c5, quæ’nunc inillis eft propter pecca-tu hominis, alïfi'«». Id quod fine magna Dei ipfiusiniuriaficri no poteft, amp;nbsp;cûid facimus,nomé Deifumimus in vanum.Itaque Manichçi damnadi, amp;quicunquealijcrcaturas ipfas per fc amp;nbsp;quales a Deo faftæ funt, malas cfle cotcndunt. Nam eft falfiffimu.i. Timoth.4.v.4.Pra’terea,hæc admo-nitio atque fcntcntia facit ne idem iiuncdifputcmus,quodcuriofiquidâ,' vtrum Deus vel res fingulas: vcl vni-uerfitatem ipfam melius,aut mcliorc efficerc potucrit,quam creata prim5 eft. Hoecnim fcrutariamp; quxrere, quid aliud eft,quam pofitas hie nobis a Dei Spiritu metas tranfilirc, amp;nbsp;animo noftro peregrinanti indulgerc? Nam Deus omnia quæcondiditjval-debona fecit.Deniquehçcipfacom-moncfaélio apprime vcl co nomine nobis vtilis cft,ne temerc hisDci créa turisfquæfæpc nobis viles videnturj

Ijiç P H Y s I C A

aJ noftram libidincm, luxumque in-temperâtcs abutamur,quas tapi prc-tiofàscflc fandus ipfe Spiritus pronû tiat Quare bis ipfis fobric, modc-fte,amp; prudenterfane cft vtcndumi

D.Curverohæccadetn oratio, Etvidit Dem ^uad effet bonum, in aliquarûdic rûjVti fecundædiei, opiHcioprætcr-mifla cfl?

P.Quod ilia diestotiusopcris,quod po ftcafadumdljinchoationem tâtum, nondutn autem confurtimationê con-tinet.Itaquceabencdidioad extremum vfque operis dÜFertur.

'Bina amp;nbsp;ibi contraria cjUt^damff'trarn in prima rerum creations fecerit Dem.

D.çEd quia de ftatu inquoprimum ötnundushicconditus eft agls,hoc etiam exponc, vtrum in primis rebus conditis vera fit ilia fententia,quæ fa-dafuntaDeo,bina,amp;fibi oppofita crcataefle,vtvnum alteri aduerfare-tur.Itaque aiüt frigida amp;nbsp;calida, al ta,

CHRISTIANA. 141 amp;nbsp;ima,alba,amp; nigra,parua,amp; magna, primum condita cflc, vt vir«s rcrum mutuoquodam inter fe tcmpcrame-to confcruarentur. Hoc fcriptum eft Ecclcf42.v.25.amp; jj.v.is. Id quod etia Auguftinuslib.ti.dc Ciuitate Dei ca. i8.amp;Ircnx.lib.2,cap.4j.fecjuuntur.

P. Verum cft quod dicis. Ncquc enim vnius qualitatis,coloris,magnitudinis omniaa Deo primu fadafunt,vtinec vnius generis vel naturæzfcd alia fue-runt ima,alia fumma.alia humida,alia ficca, alia frigida, alia calida,aliud dies,aliud nox. Nihil tarnen malum a Deo fadum cft.Curautcm tarn varie Deus hsEC crcarit,ratio eft,tum quod in ea varietatemaior Dei potcntiaSc fapientia elucebatnum quia res ipfx hac contrariorum virium,amp;' naturaru amp;nbsp;mitigatione facilius confer-uatur.Quid cnim obfecro,rerum fta-tus futurus'eratjfi omnia calida eflet? Quis ftupor.fi omnia frigida?Qiiæ mi fcria,fifempcr tcnebræ?Qiiæ laffitu-do,fi Temper dies ?Itaque cum huius q.j.

14® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

mundi,amp; rcriim quç in eo conditæ c-rantjhaturas Deiis condidiflct vicifli-tudinc quadam rccrcandas, amp;nbsp;fuble-uandas,quia corporcæ crantdtemque mutuoquodamncxu amp;tcmpcramé-to foucndas,quia diucrfe tiufdcm to tins partes cranr, côtrarias qualitatcs inisindiditjVtaliæaliarum ciTcnt co-hibitionesquædam,fræna, amp;nbsp;tempe-ramcnta.Denique, vt quædam viciffi tudo in bis rébus inefl'et, vnde cariitn difFcrctia ab Angclis,deniquc ab ipfa Dci eflentia pcrfpiciic intelligerctur, qui nullis buiufmodi ad fui conferua-tionem mediis eget. Sic ciuitas bene conflitut3,variis tarnen ordinibusco-flat, variifque hominum gencribus, pauperibus,diuitibus,fubditis, præfc ôis,adol£fccntibus,3gricolis, militi-bus,qui omnesfunt quidem ftatu inter fe diucrfi,amp; difîîmiles,amp; fepe etiâ rcpugnantes;amp; tarnen ad mutuam fa-Juteni amp;nbsp;conferuationem totius ciui-tatis ncceflarii.cx eoque ipfofit orna-tior at que abundantior ciuitas ,amp; ad vitæ

CHRISTIANA. 141 vitæhuiusvfus aptior. Itaque häcfcn tcntiä pr tclariffimo Tertulli.i«i tefti-monio cófirmabo, qui in Apologeti-co cap.45.fic ait, ratio vniuerfirate ex diuerßtate compo/uit^vt omnia a mul-tis Çub^antiii fub vnitate comparent ex vacuo amp;nbsp;folido-.ex animahamp; inanimaü'. ex comprehenfibi’i incomprehenfMi: ex luce amp;nbsp;tenebrii,amp; ippt vita amp;nbsp;morte. Necproptcrci Eniemus Manichæo-rum errori,qui initio rcrutn duas gâtes fuirte conicndunt,quç fefe mutuo affligèrent, lucis Sctenehraruin.Vnus cnimamp;ide;n amp;fij!iis Deus eil, qui omnia condidit, amp;nbsp;hæc fibi it Aillit ad totius operis conferuationem fapien-tiffime inflituit,amp;comparauit.

D.At vero ifla rerum varieras fummam difeordiam inducere videtur, cum o-porteret tarnen mundum hunc,tan-quamvnum quoddam totum, parti-bus fibi mutuo plane cofentientibus, amp;nbsp;amice inter fe coniurantibus exa:-dificari Si coalcfccre.Qu^od ne fiat.vi-detur hçc contrarieras rerum obftare q.ij.

14t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P H Y S I C A

ir.axîmc.

P. Norwcdc colligis. Neque rnim ifla rcnnn diffimilitudo,amp; qualitatûpro-prietatuque ctia contrariarû varictas difcordiam inuchit.imo vcro fumma Iiarmoniam,fummumquc confcnfum înducitjamp;retinet.Qiicmadmodumin corpore humano ipfa mêbrorumdi' ucrfitas Si vis,aélio,inoti;s,locus, fun âiofæpc contrariafummam concor-diaminter membra oftcndit, cftqub ad totius corporis vitam, fubminiftra tionc,amp; dcfcnfionc m nccelfaria. Hoc idem fit in hoc mundo, qui cft vnum quoddam côplexum, amp;nbsp;corpus. Cur aiitcm ha:crerum diffimillimarû difi cordia fittam concors, tamquc fibi confcnticns,amp; vna tam firma amp;nbsp;perpétua, fit fummaamp; incomprehenfibi-li Dei Opt.Maxim.fapicntia, qui bæc omnia inter fe optime, quemadmodû oportuit,coiitcmperauit,amp; fccit cum ad fefe, turn ad aliarum rcrum ratio-iiem,amp;comparationcm apto pondc-rc,numcro,amp; mcnfiira, vt cft Sapien. ii.V.zi.amp;docctpoftca AuguftinusJi.

^.dc

CHRISTIANA. 24J

4.ie Gcnef.ad Liter.Quod auté pon . dus, qui numerus, qur mêfura ca fit, quæve eins cótcmpcrationis propor-tio,propter quam mundus hic in fuis partibus eit tam cócors cócinnus. quanquamanxie Philofopbidifputat, neque tarnen ab iis inncntumcft,nc-que cxplicatum.Dciisipfe nouit,at-que is folus.

CAP. X L V.

Poß munAt creationem cjuomoAo dicatur Deiif cejfajfe amp;nbsp;^meuiffe.

D.X zNum modo reftjt quod quærâ. V Quidnam illud efl?

D.Vtrum Deus ex eo téporc, quo mun-dum hunc abfoluit, resaliquas omni~ no create ceflauerit, cum animas bo-minum quotidie creare videatur ex nibilo, amp;nbsp;vfque nunc opcretur ipfç, quemadmodum docet Chriftusloan.

P-Facilis rcfponGo.Huius enim tantum müdi amp;nbsp;opcris,quod tiic hiccre Deus inïHtucratjrationc dicitiir ceflaflc, id q.iij.

M4

eft,MW ■n,qucmadiTiodum etiä refpó-det Auguftinus Iib.4.de Gencf ad Li tcram.Nonautem omnino amp;nbsp;abfolu-te,quaG neque mundum hunc a fe factum nüc requot;atamp; adminiftret Deus, neque noui quiequam ampliuscrea-tc iam pofftt,quado nihil eoritm qusc, nunc fiunt,nifi co agente cueniat; cuius benigniffima prouidentia omnia a fc creata fempergubernauit amp;nbsp;giiber nat: cuius infinita potentia fingula in fingulis opcratur amp;nbsp;agit,qucmadmo-dnmdocet Paulus Ephef r.v.a^ïcuius denique vires, neque temporis vetu-ftatedebilitate intericrunt, quo minus creari quotidic multa poffint, nequefunt languidiores cfFecftc . Ergo crcatadhuc multanoua Dominus, videlicet hominum animas quotidie: fedtotum illud opus fuum,amp; inftitu-Vim a fe mundi huius TX.J)pW^a«5 amp;orna-tum,omnibus fuispartibus confum“ in3tinimum,amp; perfciftiftïmum fex il-lis diebus Deus perfecit; amp;nbsp;abfoluit: feptimoautem die quieuit-ZVÄ/Z/zÄ«-rew^vtait Auguftinus,operttm fuorunt diem

CHRISTIANA. 14s dtem fan^tpcauit Detif^fedfohtm diem, vt tntelltgeretur Dem effi bealtv^ fttüipßs operibus.Nullo entm operefi» ßc dele£iattts eß,vtfeipfo. l'''nde cjn^tä ßu£^non rperü dtem fan£b(icamtgt;lc.t qiKgt; niam ad qiiictem Dei pcrucnimus, Sc nosquoquelioc loco quicfcamus^Sc fufccptam difputationcm finiatnus. Quæ dc prima mudi crcatione amp;re-rum origine in vniuerfum dici vidco-tiirpoflc,amp; ad phyficä Chriftianäper tinet,funt fere a nobis cxplicata.G«^ tias vero Dcoagim^,qui,vt heccómc tarcnuirjanimii amp;nbsp;vires fuppcdiuuit.

Hfntta ficcorrbito.

/‘a^.lhuius 4 üfiiitm lOcfuseß l^feeoii nullis 41 urtiriif 4J TfrHr74 Uurnrro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lomndum e^e

nes excludil D^t IQO accedéie ÜM udsxafa toé ecijua II j angufla tt6 erdtnartä dum tlj difiiii^uit izivt res t^^O^compffitiftu I}6 alsaspopet l}ÿ velabyfss 14J etam I4J r.Certe i^é auam ele^itijj fuperfiaem juîias-tarel-I^4.vnam ettes t^éJed verbo-léé. velitastix iéS etarm samin.téÿ.auociiielerrttorto, fjl, tertt tarnen t^é eademtoto tii-ea maiort^j. afrtfee»-dx.t-Ol.diuine. ic^.abits. Icé cuinüuL

Ill inanem mundi Pliilofoplnam.

{^fiJnam pifptcitis mert^ks vand fipiori{m, • teutiitttotPed fine fruge,dies'!

^ii s-atione yolnnt humana cunfla doceri, /^Kicejue ful-ejp Den,lt;]iiicc]iiid (y orbif halt. ƒ«(« nen eß tiatt ad caleßia meun

Quod ratio diktat,lumiiie fulta fuo. î^ec natura pigax hominum frimardia reruns

Menftrat^fed/umint my/lica verba Dd. /iiformatit mentes,hac funt documrnta [’lorum, Hac animes noftros fola beate oueunt-Catera vinto/cs [ariuntxtumidofcjue fauorei

Dementis vulotjudtcra ‘luacjueruunt-Fr^o Chrißteole fhyficen bine dt/cite veram:

Vosßmiles ft.mmo reddet amp;nbsp;i[fa Deo.

Tuflanus,Pucretus Medicus

L. ÛanæoD.D.

o (' M .Mlt;p. 6