DE INSTAVRAN da Religione libri IX. D.Her maLæcmacio auto re:quib.alia' Quam haâcnus tentacum eft, uia,ccclefiafticam con cordiam refârcire dcfiderat.

Raiionem fufcepti ac edi ti O pen’s huiu s^cx prælàtibnc tam ea quæad c A RO l VM ihp.quàm quæad Ledorem præfixa eft, in telligere liccbit,

^cccjjcruntprêterea duo rerum ac uerborum toto Qpere memorabiîium locupletiß. Indices,

OT® i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ç^^firtuna dbnicatio

; nisfaliciusßiccederenty prins dc^erendi belli ^lt;^ rätione dininutnconjulcre oraculum flafuerüt» ^1' non quodfuis copias diffiderèt, utpo.fe quiEte^-niamiticis numero nbsp;nbsp;uirfute prceßabdtt fedut

quem bellifufcipiendihabuißent äutorem^eundem etium conßliqfui du cent et moderatorem fequeretur *SitÇinquit)Iudas dux ueßer^ Qult;sn quam enimßn^ullt;e tribut fuos haberent duces haudquaquain belliae rei imperitos,qui nbsp;nbsp;boni imperatoris officium^etßrenuimilitis obirü^

munuspotuißent : tioluit tarnen fummiprouidentia numinis debilere ex illis aliquemiCuius du^u et außoicijs bellum^ereretuTyqiie penes omnis eßetpotedlasjCui^ÿ totiuó reipub^ ueluti diélatura crederetur^ (^uod fané reß)onßm,non Icuiter ad borü temporum rationem pertinere ui^ detur.cum enim totßnt ChriddianorPi prouincice.^ altæf^ altosßbipe^' culiarci habeant duces etßatrapas,utilllt;e:,quas diximusßßraheliticce ttibus-.attamenparü ipßs omnibus uiriumßt^nißunum omnes princi^ pem,eundem^ÿ uniuerßorum monarcham a^nofeant, id quod inurbe Eomanagrauißimis difficilimiscp reipublicte temporibus experimen to copertum e/l. Etßenim omnes illorumprouincice ßenatus ipßus liorum^;; ma^idlratuum re^erctur aufficifs^ unafp omnes reipub .ß'' decotinerenfurtquoties tameed uo car et publica neceßitas^ciuitas^ ^pl‘spericlitareturjunumaliquem deli^ebat,quicj^ iuris ßanciendhet belliadmini/lrandi fummam habcretpoteElatem^omnibusif modis cu ^^ret nequidreßuh, detrimeti accipiat.qutereipub.Jfeciesyprimùnt in Ccefarem didlatorcmperpetuoiure confirmâta^mox in ^ugußunt eiusfucce[^orem iota conceßit,etpoflmultoruinßeculorü decurjum, maqno Qhriflianipopulibono,in tuum ins ditionem^peruenit^

Ei am prater qua quodtibi parfit cum caterisßue eledlioneßuefiuc ceßionecoflitutis fifonarchis, nbsp;nbsp;necefiitas et conditio jtuis qui le^i'^

dlaiinclïonisratio^non minus fin^ularcm prouincid T uee PÆaieElati a z commit’^

commißatttjnftmpt uthac unäioneflas nationihus Chrißidnii:,^UQd^i uinoillopræcepto ludaf fiât fi^iiólfiraêlitis, unutttenitn cum cßtO' porteatyClucmalium dtmus uidco neminem. Ç)uare huiusfipreWd pote/ldtis eleSlores, quando comitiahabent,defufficiendoinlocuin defiinéli principe nouo^folent folennife obligare iureiurando, dclt'

' lipopuloyfied uniuerßs Chrifiianisprincipemfipondent^quam mad' mepoßuntidoneufie dele^uros. Qdfinetiam ante huiiis ritus eli^di^l in/litutionem fiolennefuit, buiiió fui officij commonefeere inaugurdil' dum principem. Cum enim un^or eum baltheo^ladiof cin^eret^tdlu bus eum uerbis compellarefiolet.k^ccipe hunc^ladium,per quem ttlt;i ditadiuinitusimperijpoten:ate^pacemßabilias omnibäjs quiChry ßo nomen dederrunt tß^nißcans^non ad pace et deßnßonem R.omdnh Germanici^aut Francicipopuli^aut horumßmul omniumfied uniuef' fiarum Chri/lianarumnationumidlampoteFlatem diuinitus efieinp tut am, Sedquid ego dico Cbrißianarum nationumkùm illos Cbriß cultores^quifub incredulorum tyrannide mißerabilem fieruiuntfierni^ tem^etiamjub iflius authoritatisproteélione conflitutos eße;,pulcl)t^ non folum intellexerity uerumetiam re ipfa ma^no adpofleros exem^ plo atte^latus (It ille;, qui exordium ficit Cbri/lianiimperij,ma^ii^

'' Conjlantinus, tdic cum audiret Saporem re^em Verfiarum:, Rottid' ni autem imperij implacabilem boßem^inßigatibus eius re^ni incolih M.a^is nbsp;nbsp;ludetis in Cbrißianos,quiapud Verfias de^ebanty cru^e''

lius fiecuire: le^afos ad regem mißt^qui illiponerent ob oculos borré^^ das illas reSyÇ^ cafus aduerfios nunquamfiatisfiirmidabilesyqui Cbti'' Fliani dogmatisperfiecutoribus euenißent:atcp inter caetera refirritj quee rex ipfie cor dm uiderat,quomodo F'alerianusypreeclarus alio(p^ JRomanorumimperatoryCbriFlianorum ueroperfiecutoryCaptusdb hoFlibusimaximo cum dedecore apudeos conßnuerit:ut boc exemß^^ perterritus atcpemollitus rex 'PerfiaruiUyCultores CbriFlifiineretil . gno apudfiebaberi nbsp;nbsp;bonore CT loco, SFanta pietate optimusprid'

ceps eorum etiam Cbrißianorum babuitrationem^quiproculinterlt;^ ra boßiliyetbnicorum imperio premebantur : quemadmodum TheO' doritus ijs temporibics in Perßa epißopusficripfiityCt poß eum diliges apud Gallos biFloriograpbus Ferculpbus.quin et ipfa epifiolayf^m Conßantinus ad Saporem ea de reJcripfit^apud Tbeodoritü etiattt num extat.T^reeclariori uero adpoFlerosgloria boc ipfium er intel'^ kxit

kxit ttpYceßitit ù^unde materna tihi ori^o eß:, Qarolus î^a^nm^u. Ju/ce (piodtenes^ träf^lati à Grads imperij primns wndex,Dehóc Jeribit E^inhartiis, q^uicum illo ßmiliariter uixity^ rerum ab eoge K^nnales contexuit,quodp6fl nomen ^^fu^uHifufeeptum, confuerit non per fuatantumre^na, uerum etiam trans mare in Sy^ , 'gt;'i^m^^e^yptum:,lt;ZfX ^phricam^ Plier oJoly mas Alexandr iam,^^ Garthaginetn^ubi ChriHianos e^ePlatepremi coperijjet, pecuniant r iiWere:,qua eorum Juccurreret inopia,tqui hoefieritforßtan pri liati etiam hominis officium^ erum addit, hunc tranjmarinornm , tttam return amicitiam ob hoc maxime ambiqjje, ut in^ratiam fui GhriHianisfub illorum dominatu de^entihus,refri^erium aliquodac quot;^^leuatio proueniret:ut ille author loquitur, T am latèfe extendit, o^ piime CafaTyiUiufce fublimitatis potellas, ac follicitudo. Nunc ijodeiufdcmfublimitatis officium fitjea^, quam res tamarduajerf,

■ Plulta[unt:,qua;publica tranquillitatis conferudda cauf a procura ’^^’^^bentij^qiiiadqubernacula reipub.primifedent,!^erum inter ca -tt:ra omniaj quantumuis licet neeeßaria^principem locum omnium iudi do obtinent ea,qua adreli^ionempertinenttut qua quaßJolum quod^ dam atqj findamentum ej omnium humanarum allionum. quod ij quo^ dderiint:.quicum Deunt habendum Jcirent,i^norarent tarnen qualent habere deceref^ nam CT horumprimum Jemper lludiüfiit,ut deorunt dltuntji^reli^qionem publicam fandlißime tuerentur, quod [cirent ^^lqjreli^ionehominesprorJus obbrutejeereßne reli^ionisuero con [£ti[u,ne(p aliarum rerum concordiampoffe confiHere. ÇJuanto er^o dili^cntiorem curd huic rei impèdere debent ij PPonarcha, qui Chri [turn uerüDeum profitentur jEo certèmaiorem^quo Chrijiana reli ^io ethnic or urn [uperßitioni praß at. Et cateris quidein Jua cuiqs di^ tione procurandu ißud eßaccuratiustißius uero [ublimitatis authori tatcdecetycopromptiorem huic ne^otio adhibere dili^entid,quo alijs et amplior ej,ç:^ potentior, nec circa eos dumtaxat:,qui communi cum alijs Monarchisratione tibijubijeiunturfed nbsp;nbsp;omnes omnino:,quiu''

bi^i terrarum ChriPLi nomen profitentur CT a^noßunt t ita ut hanc operametiamijsdebeasmi[cllis,qui(jutdixij)Jub incredulorum im^' perio a^entesy Ghrtßum animo nbsp;nbsp;quantum per tyrannidem licetyOC,^

cultareli^ioneproßtentur.Es enim iio uniu^populijeduniuerß Chri • ßiani^re^is duHor t non Pl.o[aicay quam in Jola ^aleßina ludai xotijeruabantyjed Chrißiana reli^ionis protellortita ut tuaprouin-'

tid in non dn^ußtorcm locum concludatur,ata äUjs tcrmincturßnihß, qudm Chri^liänccreli^ionisprofißio iußa efl diuul^ari,

lia^häCpotißimumrdtionc poßisac dcbcas, (^uodorbis, (l^ucmßnißrct ^cßas,indicat:,piodp fua iura, affirmant, terrae maris^ÿ dominuSyprd Ccetcris toto orbe .M^onarchis,unu6 omnium le^itimo titulo nucupdru 'Pro cuius ctiampote/latis amplitudinefoks,etiamßnihilur^qcdtjiip plicum querelæ, procercs tarnen ptotannis conuocare, ut traélentna folùm quœimperijffedorbistotiusfaluteffeäant. Quf certèautbo Titas nonab Q)élauianoffedabipßo Cbriflo,piiomniumijuceincallt;i CT terraßunt,ddminiflrationemßbißeruat^concejßatibiafp ebtniß^

PTam ^..^u^ußus folùm eb tendebat,adcumßnemproperabat^iit deieblis aliorum regttis,totU6 terrarü orbisßis armisßbablus, ditionem Romanam redablus,legibus R.omanis uiueret, re^trt^ tur. Chrißus uerb earn ob caufam hoc imperium ad tantum culiiiêti excrcßcre^altius ante omnia re^na caput extollere uoluit,ut cum tail ta,tam^ diuturna Chrißianiimperij amplitudine,nomen piop Cbb ßipariter apudomnes,toto orbe celebraretur.

bentium ißißßi^io follicitudinum exißimare oportet earn ejjepracu puam^ut (piodtua Pdaießas curauit in infulis nuper inuentis,idipßi^^ c^tiam prœdlet apudbarbaras (J^uafp nationes,qult;x infidelium imp^bo re^unfur, utcT' populus lt;z^princeps Jßuan^elij pra:dicationem ‘t'l'' mittanttpricßertim uerb,ut ubicunp hocßat,prcedicetur incorruf^f hoc ebl, nulloßco,nullaßlßtate permixta. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pdoc optime

ceps,hoc tandem uerum eß protebloris Çutuocaris^ Eccleßaoßid^ um,hoc dubloris Chribliani^re^is proprium onus,hoc di^num Gbb Tiatto imperatore muntts. Ifoc edl,piodte unblor tuns, cum te inM'’ ^uraret, admonuit : diuinitus tibi traditam ejjepoteßatem aduerßn Chridli aduerßarios , aduerfus barbaros, nbsp;nbsp;a du er fus ßcinoroßi

Chrißianos. barbarorum nomine eos intelligens,pii fjhrißum nond^ ^nofeunt : aduerfariorum autem,pii Chrißiance reß^ionis do^mdtd nituntur aut extin^uere,aut labe ff blare tffcinoroßos uerb Chrißid.^ nos uocans,eos pii Chriblianam legem cùm agnoßeunt,impie ac rateprauaricantur^ Tria baud dubiè noncontemnenda hoßiutned' ßra. quorum cum primo loco eos ponit,qui Chrißiana dogmata labt' ffblant dt(^ conuellunt,ferib admonet,bos utpnecipuos hobles haben dos eßc:ut qui,quantülibetßnt pduci,etiam cum incipiüt exoriri^ne^^^ gi nequeantßnegrauißimo ddno : propt er ca qub d eafit religionis dolesyiit cum nulla eins labes nonßt exitiofa,quo qua^qs minor e/l:,eoß^

fincßior acpernicioßor^Qum tnîin Ctstcrîs fnrtbui domines y(iuo imite ent ßmilioresfunt,coßnt natures (^^uodant impetu ani ‘»lis (fitoip^ coniun^iores : contrd ne [cio (paopa^oßt^^ut pui in religion ii^ dißtrunt:,puo miniió différant^eo^rauioresgerant inimicitias^ ^^^senimncfcity «9mvï remotiores eße a religions, puàtnidoloîa^ trasi'iton memini tarnen ab illis,contrd tier à ab idololatris nufquam no l^^imuSyÇ^ ueteris et noues religiois cultores fumma iniuria affliélos^. 'Gropius adueram religionem accefferuntphilojophi ethnici,qui ont' iiiei in^enq acumine perquirentes, unum JJeum totius machines^U'* ^^rnatorema^nouerüt^. Ç)i^anto autem hi,quant idololatrec,Chrißi' populo inßpliores denunciarunt inimicitias, uel unus Iulianus ■^»^ii/lus locuples teßis eß.quin nbsp;nbsp;hi multo ^rauius les dunt,cum uas

ffst^ uerißmilibtts feriptis,fico philoßophico connexis Çques res ßitiplicibus Qhri/lianis plus adßrtacerbi, quant quoduis tor menti peints 3 reli^ioßas mentes tentant, nbsp;nbsp;concutiunte

'^erßPliQj. autent,licet non plens abßoluta,reli^ionis co^nitioßdt iideeismaiit printer ilium ontniü rerum fontein, quem etiant pkiloßophi ^^^^f’^ntjludosimediatorem quendant Dei ethominum presdicaruntz

^'^menßemper tanta ira inpopulum Chrißianum exarßerunt, ut jeriptis ettormentis,cii dabatur opportunita5,euni diuexarintiutphi ^ßphorü odium,ßcum hoc conßratur,nullum ßt^. Sedquid Idahu’^ »i^tani^nonne bis propius cü noßra reli^ione conuenit,ita ut eamßrd ^^^i^iituY fhabentenintpraeter ueteris le^is jeripturas, Huan^elices ^iilt;gt;puehidlori(Sßeriptores ßbißmiliares^^dt quanto plus,quant dlu' i^nominiarunt,et aßßiSlionuntper tot iamßescula ab ea^ente ^hrißiano populo illatum ßt,nemo eß qui ignorât, J^tpr ester earnpe ^ulantia maledi^a,izy conuicia, quibus noßresreli^ionis in^enioßos ^^»osmißerelacefferunttquodßatis teßanturßcripta ^uerrois, gt;^ui' ^^^i'onis,^uenpacis,et alioru eius^entis impifßßmorumßeriptorum^

Qesterum cum inter illos iam diélos nemoßt, qui tantum adßanam rcli^ionem accedat, ut iq quos uocamus hesreticos, ufpote in uno folùin,aut altero,aut certe in pauculis feriptures locis, aut deßenßu tantiimmodo alicuiusßcripturcs, diuerßunid reli^ioßo populo fentigt; enfes,in cesteris uero concordes : plus tarnenßemper damni aß^ ßi^lionis,hißuisfubdolisßcriptis reli^ioßopopulo intulerunt,queim O' nines illißperiores in unum conßatü Sed^reip[a, atrociu^ abhis finceres reli^ionis cultores affU^os ffiiße, ex iqs licet intelligere, ques de re^ibus atque imperatoribus ^^rrianis, dÿhonotheleticisy

Jconomachis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proditaJunt,ncmpè Conflantio^Condlantt,

alcntC:, ^inaßaßoiL^one tertio:,ç:fy huiusßlio Qonßantinoßxto, ([ucm nbsp;nbsp;idco alterutn Dioclctianum appcllitant,qui omnium ab orbt

condito idololatrarum plané fuit ßrocißimus, ut interim printer earn y Genferichum^Hunerichumjaliosqi innumerösJemicbri^ ßianos truculentißimos, utinam non cßent hodie inter idloh qui hoc dißidium in relißone feminarunt:,qui nihil aliud fummis uotii Optant, quam ut ßemelßeofferat occaßo, quoilludreipfapradlint’ quod fcriptis ßiisßatis aperte ß;^nißcarunt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sunt pro: tere a dli^

peculiares cauße, curtuat d^laießatis etitnperqplurimü inferßt,holt;^ pnefens dißidium componere.'Primüm,qu6d in Germaniaorfuinßh cuigenuó nbsp;nbsp;imperium debes. Deinde,quodÇquce edî eiii6^entis in^^'

'nqßrmitas,lt;i£^ conflantia^quas opiniones femel penitud imbiberit^tf' ^rè aut nunquam reli^lura uideaturtutpeßimototiud orbis exenß'^ eueniße uidemtid,penèduobus ab bineßcculis,in illo alioquißorentß tno in media Germania, Bohemice re^no,Deniqs,quoddißidentibß^ Germania, non modo tuas,d G(cfar,uircs alioqtii firmißimas,iinß^ res eße,fed ne tot am quidem reliquam Chrißiani or bis re^ionem ßcereuideamus,ßuBlinendisin[ultibits,quos nunquam non molitur potentißimtis ßmulacßrocißimud,atlt;p implacabilis Chriüianinoii^^ nis,nunc uero ipß Germania' uicinus hoHis. Hatc,l)isqißmilia,(ltl^'^ fume^o bic commémora, qiiæ nemo nonuidet,^ de quibua proß^^ nemo non in^emijcit^ Dantumfeiunt omnes reßrre Ghrißiana ftip nedum non tuapriuatim,ô -^uj^uilißime 'Princeps,ißa tua non ab omni auo militari roboreprienantißima,uerüctiam artibiidf^ ximisßeculis inuentisprceclarißima Germania,pacatdneßt,an turbata,ob quametiamcaulam oportet buicmalo uelocißime occur' rere, nbsp;erùm id per te fiat oportet, nam qui prater te hoc poßit

SolebantÇ ßteorßareßes ab Bccleßarü reSloribus extirpari,^'^^ tionibusfi O*ßcripturis conuincituerùmi^lolebant inter[olosfri ccclefiarû moderatores,çj^ feripturce^naros nafci„^t hlt;£ inter beios maxime flagrant : nelt;p exjcripturarum obfcuritate,utßrcf^ lentyfedma^is ex odioßacerdotum natcefunt, SequunturÇßteor alioserrores.uerümuniuerß,diuerßslicet a^minibus, aduerfus ordinem ita uno impetu inßurqunt,ut bono iure uideri poßit bclltl^^^ dißimilejeruili,eccleß(^ reSloribus communiter à plebeijs indiéluu^*^ Qwdodium uß^ adeo iam creuit,ut er monitiones facer dotum pl^^^

‘^^fpu^ntyautboritdifèffïcofitemnanty doélrinatn dß^rnentur^y^ otti^ Hem rcrum ordinem inucrtanttdum interim ctiam clamitant,facerdogt; tumuitia^rauius odiiimereri, (^ßäbätdinter ß diJJidentibuSimihicet ^ènulla occurritßes,dut ratio componendi dijjidiü, nißprcrclaro ßn ^ine nati^ç^ potißimü ißa JMaießasyprudenti conßlio interceßerif^ alio^ui uideo idempericulumJummis quoi^principibus imminereßt li^ c^texrebusretro^eßisyßturarum rerum euentumconijcere, Nam tegnanteapud Francos Caroloeitt6 nominis fexto,cùm uulgtis apud •druernosinßurrexßetin eccleßarupneßSlosy et adidproceresnon Hihilconniuißentfillis bauddißiculter contritis^^mox et in ipßos proce

arma conuerterüt.Idemplane contigißet ante annos (piadra^inta Bruchfellano Sueuicr^niß auus tuns Maximilianus prudeter, V* propere rußicorumßrori occurrißet^ Qwn nbsp;nbsp;te imper ante, nem

peanno abhincundeui^eßmo,uidimus diuerßisin locis Germanice, ru^-fiicumuulgus ubirabiemfuam exercuißent, primnm (piidem inßlos religionis antißesjpaulo poß nbsp;nbsp;in ecpteßris ordinis homines ß^^yße,

^oderaturos'.difcordibus ueroplebem ipßam dominari^Sedut omni-' Ho certumßt, nullum ab bispericulum timendum eßfeprincipibus, cohi beri certè non poterunt,(luinpars tandem in partem arma moueat,do Hec altera alterius uiolentice plane cedat t ex cuiufmodi ßeditionibus ßlt;^pe le^imus regnorumß^las mutationes^ nbsp;nbsp;Sed eßo,nullus mea

tus feditionum babendus e/l.Num tibi uolupe erit,pienttßime Farin' eepSjUidere i/lis oculisßuod niß occur [umfierit,omnino uißrus est ßcrem^eriper Germaniam, utßacerdotio prophanato, conculcatis legibus,expulfaomniuita acmorumhoneßate,peßumeant cum reib' ^ione,pudoris,probitatis,ac uerecundice preciafq^uando eueéli licen-' tia atlt;paudaciaperditißimihomines,Janciunt,deßndunt,conflituüt^ ’ nbsp;nbsp;^Hicpiideffrenata cuitp libido,lt;piiccpuidnouandarum rerum,(piafern'

p^r exarlerunt,cupiditas,lt;^ utratp maior aduerfus omnem publicam difciplinamperuicax contumacia di3:auerit,prcsßcripßerit,ßuggeß'' feritf Piuiußmodißanefiitura e^lper Germaniam,ati^ utinam non e» tiam per cceteras nationes Chrißianarum rerumßrma,nißpotentiß' ßme Vrinceps,alia cpidni ha£lenu6 rationC:, bißce dßidijs te obijcias^ (ßßbuiuel eßola Germania fublatis,bone F)eti6,lt;puanta moxßecutu^ fa efl in C(^teris nationibii^ tran(juillita5flt;duantus toto orbe Chri' ßiauiereli^ionisßl^ortipiatus diuinarum humanarum^ rerü decort

Quanta inter hominum or dines di^nitas t quantus item uirfuftiMtontni ^enum ßlendor: quantarerum omniumuenußas :ç^utfemel dicatn, quàm plané aureaßeculd fubitd erumpent^

Rt de Germania quidem nemo dubitauerit:,quin reßumptispeYCon ‘ cordiamuiribusßtprotinu6lt;^prifcam^loriam recuperaturd,f‘^ hoe quidem rerum Platu uicinispene omnibus ePl contemptibilis.Q^ nadla,quidGmâbo^nonpoterit Germania,preeßertim te ImperdtO' re hitpote per quern eorum potentia au^a eß, opibus tot ßorentiß’’' morumreqnorum^opulentißimorum^ populorü, quibus heereditdrilt;^ iure le^espreebes, Quidnon Germanicaillafeueritas,fuauißimoYilgt;^ tuorum morumßcilitate er comitate condita, atp temperata ƒ non infuperabile corporum robur,tua ißaßedlata omnibus,ac ßtali, incomparabili^sßoclicitate adiutum f Gerte bis medijsßituYdt^ ß)er'amus,utmulto ßcilius Bulgariame^fy P^alacbiam, Veloponeßin

^^ckaiam,atqs aded Riacedoniam PPbraciam, CbriPlid^^ nomini reddittirißmus,quam olim maiores noPlri in IPania, nia,Gallia,Italia,I~Pißania,i^^^pbrica f queeßoria Gernisni' C(C nationipencpeculiaris etPl,^ propria y noua re^na propa^artii'^

t interim res illasgePlasprietereamus,quas Plrenue^eßeruntco^ ; tra reqnum,quo tempore erat Romanis florentißimumtac illa

runt in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gcrmani^cùm à. PPhracice itnpcratoribuîjicèt Chrip^

nisyjrnudulenta tarnen perfidia fee pc illudcrcnturtquid non mcmorabilcjfvntfacile acfœhcitcr aPîuriper ^ßam atep cam,ßprinmni,JDco propitio,huicimpcrio ctiam ciuitas ConPïetHti^ nopolitana fierit additaf

Picec tarn inunenßa bona,optime T^rinceps,pariet nobis concordia'.contraria ucro atep inexpiabilia manent nos tnalaßlboCf^ religione dißidiü lonqius^lißcaf, nbsp;nbsp;nbsp;crùm ut nihilmali.aut boni,^uoi |

diqnumßt ac ma^nißciendum,poßet in rebus pubîicis eßicerc reli^o dißidensyaut conciliatatin re^qibus certèplurimumßcit, Re^es epiicunp ab omni ceuo laudem dpoßeris confecutifunt, ut teßanturbi^ Ploriee,quanto fierintpreeplantiore in^-enio præditi^^tanto îiendee reliqionißereßudioßores, nam utpra-tereamuetußißiinoi los Minoêm, Rbadamanthum:,ç^ PPumam Pompiliitm, aliosue' teres laudatißimos, Draconem^Solonem^^Ly curium^quiob id (pioi

^(li^oncmpopulo tradiderunt dicuntur exfiris în hufnanam ß)ocictti tontines fr ansfor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ctiam,qui inter pofleriorcs in^cniq acrimo

^i'ttxcelluerunf, nihilprius habendum duxeruntipfa reli^ione: tefla funt, Iulius CceJaryÇ^ Qclaitianus t^u^ußus, qui cumfummos^ßcos ^^^ßentadepti,nondumtamcn fearbitrabantur culme honoris aße ^^^osypriußquam maximum etiam pontißcatum ,hoc cß^yornandee ac ordinandœ rdi^ionisfummam authoritatem addidiffent monarchic, '^dco etiam ethnicorum prte/lanfißimi quiq^, de fuaßuper/litioßa ^^icerte natur alireli^ioe et ßatuenda et conßrmanda foereßollicitü QdP^lt;^illi principes, qui omnem religionè animo deteßabantur, quo

aptid populum haberentur uenerabiles,reli^ionem, quam anim.o ^d^'^'antjmiris technisßmulare ßoliti lunt,utßco illo pietatis in homi^ ^^^ninioscallideße inßnuarent,Non cnim i^norabant,populo id fern f^P^'tfuaßmßießuehementer ,principem ilium uirtute preeditü eße ^^l^poßc^cuiusanimus àreli^ione eßet alienus, quare ç^Pladrianit^^ •^^toniniis 'Pitts, jM-arcus ^ntoniu£,et Conßantiua JSdagni Coßan ^mipater^ct: alijplures,miris ab hißorio^raphis comendantur enco^

lt;^ptititiappellantur:qui cum nondum eßent Chri^iana reliai ^nisitttelli^^^^ capaces, bene tarnen huius initijsßuerunti cotrd '^^fonem,T)omitianum, alerianum, Pdaxentium, JDiocletianü, uthominum montra deteflatur , qui naßceti religioni, qult;e pietatem docet,atrocius refliterunt^ gt;ddeo ßemperßit in ethnicis etiam prin^ ^^P^l^»hntorumprobifati ßudiumornadcereli^ionis coniundü.l^e^ Tum inter omîtes illos principes, qui de reliai be noflra bene meriti ab hißorio^rapbis celebratur, nullos uidere efl ita laudatos , ut quibus coti^it ijs uixiße temporibus,quando religionis ne^otiü maxime eßet perturbatum. Pdec mirunu nam ßeuf iiaucleruó nullum prceclarttm Juißecime, nullum induflriceß^nüpofeß exhibere, nißtalis in mari oriatur tempe fias, quäc prudentis ^ubernatoris deßderatoperamt ita principis reli^ioßits animus, quo injeeuiorem reli^onisper^' turbationem inciderit,eoßtilluflrior,binc enim ßumit occaßonem, utquam^eratanimouirtutem,reipßa oßendat^Quapropter ijpriUquot; cipes lon^-e omniüßnt celebrafißimi,qui in fantam religionis turbd^ tioneminciderüt,utnequiuerint eamÇquemadmodü multum uereor nec hancquolt;ppoßej)alio qudm/ummo Temedio,hoc eß ßuprremaecclc ßte authoritateßedare,Talesßere Conflantinus jlfda^nus, Theo doßus primus,Marcianus,Leo primus, lußinianus , Conßantinus itefeptitnus,et Si^ißmundus, quorü ultimusÇnam de cseteris Ionium

cßet^qudtn Cd in rcßn^uli opcram nauarintjxcccnfcrc) cum fult;^ diittti tempore mifere ecclcßdßchifmatc laceraretur, at^ eßet propter or bis (JhrißianUi in lt;piafuor diuißusfaSlioneS:,multis pericuhßf^ rioßs^ pere^rinationibus terra mari^ßjeeptisy non prius (^uieuit) (pudmprincipü animis emollitis,conuocato^^^enerah conciliojpäftt cleßic reßitueretur^ JHLic e^o^ optime Ceejar^uidere mihitiideor,t^ omni menteyCo^ifationc nbsp;nbsp;cura^iierfare inßgnem illd dili^entU^^^

^ijmundi,etexaduerfo praßentemhanc multo illamaioremreruiltoK^ niumperturbationemyattpp nonnihiltrepidare f utßolentboni hotntH^^ etiam tuta timere) ne omnium return iudex Chrißus^hoc dißidiufflt^ bi uni:,uel ob hoc maxime exprobret^aut obijeiat^ epuoniam te impe^^ te,aut certe non loitge ante tuum in Imperio principatü,abs(p tua culpa ortum,ußp ade 6 er cuit,ut per Huropam bona hominUm parten^’ cum ma^no nbsp;nbsp;praßentis ^ßuturce uit(C dißpendio ßaßeinarit. Co^

tds enim,quidejjes reßponßrii0,ßadhunemodum Chrißits te ret*Qjios Imperator Carolemaiorestui, Carolus ßlartellusyd'^^f filij:gt;lt;^ tande Carolus I^a^nus,fumma dißicultate adouile ecek/^ lt;■ adduxerütytune hos relig^ionis a^^rc licet fufceptceßrenuos ab eo nbsp;nbsp;l

pore,^conßantes deßenjores,pui^ alijs nationibus in uarias nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

delapßs,for titerJemperÇut aduerfus impoßtum onus palma ) 00^^^ hcereticoruminfultibus refiterunt:Tuneinpuam,puilonpreplurd^^’ potentioribus^$ populis iiira prtcfcribis,lt;pudm maiores illi tui, permit tes,(piorßum cui^ libitü fuerit, diuagari l Huiußnodi cogitati(’fgt;^^’/ j reéle ingenium tuum nouimus, animo tuo optime Vrincepsfatpe obuer^ i fantur,Sedmaéleeßouirtute,piamnunc tucepatrice lubens debebi^* , CT* medicina tanto,et tam ancipitimorbo congruentem adhibeß^^^^ l enim ambigit,puin tam deßderatum omnibus Chrißianis,tam^ bus feeculis memorandum opus,per te tandem conßeietur. ^dhoc t/ nim te diuinitus dellinatum,non temere agnojcimus^ nbsp;nbsp;Idondlto lt;tU'’

temhocomniumteterrimo tuadexteritate CZßapientiaedomito,^^^ dem tibi nominisßempiternam comparabis, longe amplioremßr0^^ | rem^ypudmßVerfasatp^Indos deuiceris:cum in bellis primas ßortunapartes,magna duces nbsp;nbsp;milites deßumant acuendicent.bocvt'

ro tuum erit,t^ (puidem peculiariter CT in ß)lidum:tua laus ißaßl^ futur a ell.E^xigunt hanc operam d te Cccßar,maiorum tuorum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

plaÇ ut dixi3 domellica : repuirit perpétua antealla; uitce, ntoramp conllantia:lt;c^ fuper omnia,ea (juam debes eccleßce Chrilli,ßdes(^ obßeruantia,ut labentem illam,at^ aded prollrat am iac entern^

^’^i^d^iconfra.éldm dißipata, conßrmcstinaflam, muïtis^ îachrygt; ^^stuamopemintpîorantem,rccrecs atipifoîeris,utpri/linodecorirc i^uta,^cnuino^i lutnineßlendefcensyueteremßrtnamrccipidfy (puant aulii6gt;4poßolus paucis puidem uerbis,Jcd mirü pudm ßtauibits ex-' Pßßit,Bphcßjsprcefcribens cccleßaflicce uitee difeiplinam. lt;^mbu ^niuiÇinpuit P)ita ut dt^num c/l uocationcypua uocati futnit6,cum ont'' nißbmißione ac tnanjuetudine, cum ontni animi îenitafe, tolerantes

inuicemper charttatent:,Bludenteiperontnem puidem modum fer^ ^^reunitatemßiritus.per uinculumpacis,in uno corpore ati^ unoßi '^'P^hpuemadmodü uocati ßmits in unaße uocationis noßrictpuia unus B^ominiisÇinpuitP)unafides,unum baptifnta,unti6Deiis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ater ont'

Cuius perficiendi ratio,(puoniam mihi non ita dißieilis uidetur, ut wultis uifi efi,ßtantummodo fiacra tua dSdaiefias eam,pua ualet,dex i^fitlt;itetn,mQrumk^ fiauitatem huic ne^otio adhibeat:ideo,puce CT e^' go ea. de re cogitatione comprehendi CT firipß, Tucc jM^aiefiati dica re uoÏui,non tam propter uulgares illas literatorum hominum dicandi 'y^iiones,putitneam pult;eeBl omniumgrauißima : puddomnium morta lium,aliumÇ ut dixi) uideam neminem,in cuius fiinum,cordis meilamett id,certioreßej'olati^' effudero. his nouent, relipuos additurus,fiita iujjeris.nam bis methodits duntaxat oßenditur, pua tammultÆ tUcc pU(eßiones,pU(e inprccßentia,in tam uariasßdliones diuifis,in^enioßs bominibus CQntrouertuntur,uidentur fitcilimèfiimult^ breuißimeeX'' plattari atp^ difioluipoße. Qui fi'nibil fitrfan ficiant ad rem, animunt tarnenhunc feio non aßernaberis,pui puodpotefi, pr(eBlat aduiaspa cis,tranpuillitatis^ inueniedistpuib.fiabiliendis ßlaiefiatem Tuant

CbriBusfiruet incolumem,perpetuo^^f(xlicent, jßItraicdli, Calendis Septembrib’us. ^nno Dominica: In^

N tibi fyluam cogitationum,candide Lc(ftor,qaas mihifrs I quês dolor animifuggefficjaccuranus fubinde cótemplan ÈM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qaanto tncommodo, hoe in Germania reiigionis (pro^î

â nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dolor) dilîîdium, exparua licet natum fcintilla,flamtnas

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diffuderit. Has quorundam fiimmatum uirotS

I gelTi potins,quàm icripfi.quimeqnocp,fîdiuisplacet,iiofi nihii præftarc pofleexillimanteSjighauiâ meam uih funtqnah reprehendncî ut qui in tâto tamcp præfentaneo rnaximarû rerum pericnlo, ufquequaqp tur* piter fterterê,multis interim altjs poftalios,quæ cuicpuifafint,farciendæ œn/ cordiæ remedia confi'denterinipfamorbis lucem profcrentibns.lllorum ego tnonitis hortatibuscpimpetnqnodâobtemperans, illico ne nihil agerc,cap^^ dohû Diogenis,utinpronerbtjsefl,furfumdeorfnm uolnta;e;nonprof£(î^o ru'.iiusfpefrncflns, utille, fed parijqnoillc,propofito, ut fufcpdeqjhabercffl, n quid interim alij pro fuo uel ingeniojiel aHcctu, conducibilius raciundiiin cijndicarint. Vtenim illc omnium quæagerentur, ita ego eorumquæ depræ fentibns controuerftjs amp;C multafcripcafunr,etquotidiefcribuntur,fcciirus, ad id nnum,aut certe potiflïmum refpexi,ne hoc meo Opéré,in quo aîiorunt fcriptanoniudico,quis queripoffet, fuamforfartmeliorem opera impedid' Hoc hudinm mcum,haf c tota cura fuit. Et hoc «-ft proinde nunc unicum uoM meum, uthquodadfrutftum quidematiinet, fpeducar inanimé amplfüswl tem hæcmea.quamilliusolimtam nobilisphilofophiinanis defatigatio,pi^'' blico bono incommodet. Quæ fane trepidatto in eau fa fuitcur tameth cogité' tionibus meis explicandis uolumen deihnauerim triginta fcx librorui'n:tani^, hiceos non fimuî omnesin lucem ediderim, fednouem duntaxat: nitnirutfl pront horum genhis ( fi modo ullum h a béant ) fuerit Icóori cóprobatus,i'elj quos pofte?, uel additurus, uel fuprefTurus : quippe quod confeius ipfëmihJ , in3gnælibertatis,multumucrear,operam meamex totfa(fîionib.nemini(ut j miferenûc laceraccclefia eft)fatisiricomprobatum;tametn cnmipfo corpo* re,nnde tot partes dilfedæfunt,meftudui conglutinarc. Eapropteretrn-’O' cans,qninetiam expreffe et aperte depacifeens, ab hachora haberi uolo^’^*'^ uocatum, lîcubi nel latum pilum, ÔC quicquid minus pilo dici poteft,àfanlt;3;æ eccleh'æ dogmatisaberrauerimmimirucuiufcunqj mecandidus reprehenfor • commonuerit, (ècunda editione, fi quando forfan alics addidero, libenîcrid uel explanaturus, uel emêdaturus. Cæterum cnm præter egregia uetcruuolii mina, quæ tam multa quotidie typographornm opera inlucem prodeunt^ uf qnantumuis diligentis uiri ftudium uix fufficiat omnibus perlegcndis: c3 inquam præter hæc,etiam huiusfæcuii tam multi feriptores fua certatim ed* curent, quibus mcliori ftudio natos à ueterum, omnium calculis approba torum authorum ledlioneauocât, fuaq^ feripta eorum loco exhibent cogno' feenda; graue profetftô temporis et irrecuperabile difpsendium uidebarciiant ego tibi fadîurus ,nifi quanto poflemcompendio mentis mcæ concepts pet ftringerem. Vehementiergoparandæpacis amoreeamubicprationcmfum fecutus, utinam aflècutuSjUttum breuitatefermonis, turn rerum uarietate, turnfynceritate animi, atqjadeô omni fut dixi) pohhabitacontentionc,hoc ' faftidienti feculo iftam dclicatam mentem cuiufuis fine ordinis fiuefaÆoms fis,quantula poflêm induftria inuitarcm,adunicam faltemhuiufce nonma-gni Operis pcrluftrationêiut quas eafdem res ueftrûm nemo ferè non,fed fua quifœmodo, frequenter animo uoluit, non dedignerisuel femel, quoraodo ipfc

îpfc ma's publicae tfanquilhtaris farciendæ cogitationibus cas accomodar/nl, am'nium aduerterc. Quod quidem ü non impctrauero,inuenturas tarnen opinabar amp;nbsp;bas fua (ut dt'ci folet) labra laôucas : catenus uidelicet, ut uel ipfà' gratia nouitatts, quæ non minus in bis ingcniorummercibus,quàminaltis foletfpcâatoribus adblandiriiUtinquamipfanouitas,finonreiipfiusjûltem authonsrepente prodeuntisjqualefcunc^ letfîores ucl tantillo numeroalliciat, utexcuforiabfiç fraude fit tantulum libellorum fcmel excudifTe. Quid enim uetet,mequocp ipcrarefruôum, quem uideo paflimfacere omnes,quotquot poftueteresfuahodic fèniacdunnnempc utignauös aliquot,alioquiforte ni hil lecfiuros, noua editione excitent : SCeos quidudum fcièeuoluendis bonis autoribus fœliciter dediderant, curioios præfertim, à uetcribus bonis ad fuos Utinain non malos, nouitatis iblum blandinjs alliciunt, qui aliaseiufmodi quidemrerumargumêta non uerfarent.Titulum autem unmerfoOpetiin* fctipfi, De Religiôe inftaurâda.Scopus enim hic ille nofier eitquô incucri,eC ad quem unumaffïduè mentis oculis intendere per omnes trigmta fcx b bros lecîordebcat.quo tituloea excaufa libentius à me infcribitur,quod uiderc mi bi uideor, diiïidentium animos non ita toto diametro pugnare : quin fi' modo inftfigabilis (quod fupremum in bac reputo) intercédât paranymphus,facil| womentoetiam cumlucro fintin eandem omnesfententiamituri. Vtquod dicicutjÄmantium iræamorisredintegratio eft:confidam in bac omnium cer te humanarumjquæ fub cœlo funt,rerum grauifîîma caufa futurum : hoc eil, utbrcuitotusorbisconfpe(fîurusfit,Chriftianæ religionis culrores iepofiris odijsuno omnes nifuconfpiratumirc, inquandam ctiamipfisportis infero-turn admirabilem, terribilemcp religionis redintcgrationem. Nam earn qui-dematbitrorcaufamefTcjCur immenfa bonitas hoctam fæuum malum, cui toticsfrùftra remedium comparatum cft,3(;adhibitum,tanco iam tempore to letarit. Qiiamtamamabilcm rem,cum non eredam aliquem efie, cuiuicuncp dlefatftionisfit,modoChriftonomendederit,qui non fummis uorisoprene-goueroetiam magnodefiderio iamdudum magis magisep expeclcm:facfiunt ^ft,uttnhuius open's titulo dixcrim,meecclcfiafticam concordiam defidcrare: wtfiforte totus labor alioqui indignus uideatur, qui laudem referat, faltcm la boris parente, animi mei affedîionem,prima fronte tibi facerem commcndabi lern. Congruebat autem cogitations mearum fyluamuniuerfam,2Cc5fufam, cerfoquodam ordinc digerere in clafres,fcu turbam militum in cohortes. Iracß fimiliaßmilib. uidna uidnis connetfiens, uelutiexercitum quendam edu* xi,datouidelicctfuocuilibetclafit militarifigno:hoccft,fingulis libris fua in-fcriptione,feunomenclatura;ut promptumfit ex omnibus argumentis quae tradaui,quodmalueris præguftaretuel etiamfolumillud uorare,fiforte cætc.» tanihilfecerintadtuum palatum. Verum utillum quoc^ leóorem, qui forte ftatueritbonishorishacc mea omnia prcfiîus examinarCjUicilTitudinequada ftiinclegendi, nunc idipfum quod legerit trutinandi refoollarê, recrearemep, Orationêcondfamquidem,fedeiustarnenformæffudui continuare,utfitJi» tümodo uelis ipfos capita indices ueluti praeterire, eandem legere polTis abfi^ biatUjhoc cft tanquam haudinterruptam.Cæterum orationcm hicinuenies candide Ledor,fimplicem atqtincomptam,atcpulinam non alicubibarbarâ: quippe quód prætermeamipfius ineptitudinem, ornari ( uciUeinquiQres i' planegat,contentadoceri: utquac non raro contra decorum orationis, prompter fîgnificantiamdefiderat locutiones Vandalicas, Gothicas,nouas, obfo-lecas» Itaqphos noucm.quibus tres, qui hic défunt,propediem adiungam, ue lutitriumphalan^m primamfed.qui,diftin(fîareligioncutaccipiturgenera bfignificatione,in cognitionem, affeâionem,amp;: cultum, de folareligionis

prfma partCjUfm/rum cogniobne, propn'e diTccptant, præparant^ anîmum kebons ad ca quacaltjs Itbrts dicentur, quos totidem de affcdibne, èi. ruffuffl totidem decuhurch'gionis inftaurandis ïamdudum partuho.Quos doneepa dam,hos quarfo cirra huorem expendito:et quod offenderit,citra amaruknda , commonefactto. Hacc te ante omnia etiam atep etiam Si rogatum

r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ói^ admonitum uolui,optime Le^orgt;

Dc QrigincjCäulä^ religionism nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.i.'Pägt

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Defertot

popularijhcereticus èttapuhlico iudicioperfeguedtl^* ^,2^ Cni^pœnce hccrcticus obnoxitis litd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* 10.29

^cnatui^aïireli^ioncetiamlecularisiudcx co^nofcit. 11,30 Ciuiutn potior pars nbsp;nbsp;princcps adnaturaîem reli^ione retinondanty-

[tuampleélendam compcllere Ccetorospoßunty adJuJcipicndatn uc ro tnjpiratam non poßunt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12,51.

^duerjus hceroticos iudla belli eau fa» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^3,33,

ßnhccreticöferuandä fides» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14.34

•'wnecst nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.57

Q^Mnta fit anxietas uacillanti, Cuilibet param infolitce do^rinæ proßieiendum» T'reloruin curam magidlratum habere decet» f^stenus ad unumcl^uen^ pertineat fiilcire uacillantes, Quómodo letbargici lt;^religionisnegleélores curandi»

Quoinodo occurrenduin bis, ^ui inijs^ult;c religioniaffinia'fui ^^^^fi)Tmas,^pofiolitrcididerunt ad error es conuincendos»

, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» b Libri

L I B R 1 (X_V I N T I.-jßcclcßt^ pro^rcIJiió hutnanoßt adminiculo^ /Multiplex opportunitas celeris proqrcjjiió ecclcßaflici

£,ccleßiV indohs^ut ab opprcßionib.rcdeat ualidior^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9'^'^'^

JE^cclcßa ho/lcs proprijs ipjorum armis contundit, Quibus modis ■^poßolihocbrcnitempore Jdccleßamtarn

3De Ofttnisgentris controuerj,ijs eccleßarüpræfèélifuo tnodo cogno^ dfi(iuibusdß:epfafio ccclcßallicaimiteturfecuîarcnh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17.139

hßurandum ad txguirendam ueritatem neeeßa rium^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18.140

Quodprouocatiopatronauindtx utritatis^ct (puareßiptrioris iudicis fententia ualidiorßt^

Quip Üquot;(luanfarum uiriumßt coèrcitio eccleßaßica^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;20,145

Qj^oduaria ßnt anathematisgenera^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21.144

d~iabttprlt;eter anathema alias coercitiones Eccleßat puibus omnibus pui nonp.truerit^adßculare imperium erit remittendus,^

^ccleßaruprtrßdlipocnascontumaci prceßcribuntypuas ipß inßigere. non poßunt^

Multa eße utrii^ßro communia^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;24.14$

^acrilibriueteris teßamentipui ßnt,lt;puibus authoribus,(puoloco tempore idiomate cbfcripti,et in puem ordinem redadlü 3.16z

JDireSricem Chrifliance reli^ionis yiton eße folam fcripturaniß cram, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ió.i94

(2^0 loco di^nitate habitißerint ritus ab exordio rerum, tempore ^brahami rudimenta JSioßaicarum inßitutionuinf^i^ latim introdu^a,

^ræterledernßriptamritiid erant multiy^uiUpopuludlßaheliticü^ ^'ubernabafur,

(^wd pro temporis CT rerum conditioner pedetentim eorum^ ßceeßoribuspreßSior euan^elicce do^r'inÆ co£nitio^lt;^

'Prater diS:os ritus eße (juoddam tertium^enus rituum, erbi (JUam ßcripti , rurßm operis piam uerbi eß'icaciot ÜO'

Srina, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^0.208

De ritibus olim non minor paf ribuSrgudmdeßeripturarum inte^i' täte follicitudo, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n. 211

N T E R Deum, Sc illud diuini opifïci} miracü-lum,quemhominem appellamus, naturalem ( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quan dam ueluti necefsitudinem eiïè,quæ facit,

ut homim's animo quædam intenta Temper in Deum cogitatio infideat,uel illud certiisimo in dicio eft, quod in rerum toto orbe memorable lium hiftorijs inueniamus etiam efferas quaiqp nationeSjin ijs quæ funt fiipra nos,ftt neDeus, quid, ac qualis fit,maiorem in modum fuifte occupatas» Minus er^ gomirumuideridebetjfi eafdem quæftioneshominesingeniofima-gis fôllicitètraiftarint : ficutSc hodie,quo quifqueabinhumanitaterex motior,atq;ingenio eminentior eft, eo quoqueuehementius id genus c i’^^^ftigationiÈ^us angitur, quæ certèfupremæEintomniurri, quæin Inentêhominis caderepoftunt,cogitationû»Conftans uero quæ hinc nafcitur perfuaiîo, ncmpe quandam eftè in uniuerfo arcanam uim hu--manafuperiorem,hominibus fufpiciendam, religio ab omnibus dicL tur : fiue à relegendojiîue à reeligendo, fiueà reliriqucndo, fîue deniqt ardigando(uarrjs uarie fèntientibus)paru refert»(^am quidem uim, feu naturanijLatini Deum appellant à Græco uocabulo oît®-,quod ti îo inorem notatriuxta illud Statt):Primus in orbeDeosfecittimor.ut re^ ligio fitnÔ quilibet metus, led timor cum reuerentia rei fupra hominë uenerandæ» Cum uero huiufmodi (ut dixi) perfuaiîo Ions fit religion nis,quæcunqp deinceps ex huiufmodi perfuafione ueluti ex radice pulgt; lulaiit,facile intelliguntur ad religionis fanditate pertinere, intrap UO/ cabulireligionis ambitum aliquo modo comprehendi.

HI Ta tarnen,ut lola,quæ uera eft religio,nomêhôc mereatur: I quæ uero falfum Deû,aut uerûquidem,fed fallô ac uanè me fuperftitio nuncupet.eatenus eih liiper^ jo j^®^^^^4iinonéisàreligioncfecernit, quodluperftitiolus DeostP iTieatutdominos,religiofus uereatur ut parentes. Verum fiueuanaho f mines religione,fiue uera teneantur, certûeft omnesprædidæperlîia^ lîoni,tanquam totius religionis bail inniti.Porro inde ad ulteriores de Deo lîue percundationes, lîue cogitationes progrefsi, uidelicet quid amp;nbsp;qualis fît Deus,ÔC fîquæhincmaiores cogirationumintentiones A emer^

cmcrgere pofRxnt, inueftigan tes, tam uariè femper homines dehi's fcn feruntj^hodiefèntiuntjUtnuUa nadonum fuen'dquætotam : netpul la (nifi fuerit prodigiofe Barbara) quæ non alîquam cerdtudinispar/ tem rerum ex fonte religionis prodeuntiû atdgerit j'ta fuit diuerfapot/ done diftributalëmper religio per omnes todus mudi nadones, quaß fua cuicp portio fuerit afsignataiquare hodie facile no effet, rdigio' num diuerfitatem certo numero èC ordine explicarc.

kJ tius expendere:quàm ea fit uetufta,uidcamus,ConftataU' w nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tem ipftm mox à rerum initio unà cum homine natamefle.

Hocpræterquàm quod fcripturadocet,etiarationefadk eftintelligere, Nam primu homine (dum animo illeuolutaretfehaud quaquam æternum fuifft, fed nuper ortum) illico cogitafft confenta/ heum eft,quæ ilia efftt natura,quæ ipfum codidifftt.NonenimignO/

rauit illud poft ea celèbratiftimum apud philo fophos,nihil poffe funrt ipfum condere ex nihilo. 8«f cum fe unicum, folum^ hominê cernet^t, facile intcllexit, no ft fuifft per aliquam parem fibi naturam produdu, quemadmodum homo hominem procréât, multo magis amp;nbsp;hocintef Iexit,quód neep per aliquam inferiorem ft naturam prodfjftef.cum pöquot; î® ft notum fi t, nullam rem pofft ultra limites fuæpoteftadseffedumtX/ tendere.Qug dum mente reuolueret,quomodo potuit dubitare,ciuirt præpotens ilia hominis conditrix natura modis omnibus,netampi^ clari beneficrj immemoruideretur, fibi elfetcolenda,obftruancla(?'» quandoquidemipfaper ft ratio nos admonct, utea quæ emin entions cuiufdam potetiæ funt,iudicemus opdmo iure uencranda,etiamfi ii^'' de nihil beneficiorum expetftemus. Cum uefo, u£ dixi, homo hæcipfa ftcum diligenter animaduerfâ perpenderet, dubium non eft,quin can demnaturamagnouerituitæ gubernatricem,quamprius agnouerat uitæ fuæ autorem. Per quæ duo cum natura conditrix de homineue' lutipericulumfeciftetjétis ftinclinaffttincontrarium : eadem pro fua prudenia ÔC noftri follicitudine,tcrtium quoddam ad religionem iftci' tamentum addidit, Hominê itacp in primi ftatus conditione bonis om nibus abundantem, uoluit poft fcelus admifTum omnium rerum pc/ nuria premi,ut quern prima ilia beneficia fàtis no inftigafftnt, ipfa md tarumrerumindigentia coadudoceret,eius opcm,aquopendereip/ ftim oportet,implorare :utita nouis cotidiebénéfices deuin(ftus,al^ quaexpartemutuuiniamorem,beneficii^ accept!memoremaniwö homo præftaret,quod caput eft religionis.

^^n|lt;ftione,8^cuItu.Quarumdup primp reconditæfuntinho/ mine, ilia quidem in intelledu, hæc autem in uoluntate : at cultuf

L I B E R P R I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

cultus è contrario extrinfècus fit, qui eft eiufmodi abftrufæ atqûe corilt; tciitæ in mente religionis exhibitio* Cognitio autem ueluti antcambiu lo eftafFedioniSjSc hæc pariter fpfius cultus : non contra» nequeenini affèâionifî præcedente cognitione, neque cultus nifî ambabus illis præcedcntibus exiftit» Itaquefiuelisperfedam,amp; om nés partes fuaS comprehendentem religionem definiré,dicito religionem eflè reuereil tiac omnipotentis numinis fi'nceram exprelsionem ♦ ita. quidem ut co^ gitatioomnipotentis prouidentiæ exordium,reuerentiaauteminde enafcens progrefsio : ipfauero eiufdemreueTentiæreprelèntatio, cub 10 tus,atque adeô confummatio religionis,aut fimauis,cônlùmmata re^ ligio fit. At dilpiciamus, quid nâ in rebus humanis iplà prima religio^ nis pars queat efficere. Vt enim oftium in cardinc,ita humanæ uitæ in ftitutio uoluitur fine dubio, reuoluitur^ in ea religionis parte, quæ cognitione confiât. Nam hominum uita omnino abfque religio ne uiuentium,quid difiat à uita pecudum;’At quotquot religione tenen-tur, ij fuam religionem tanqua pro Lydio lapide habent uitæ fuæ in-ftituendæ: unoquoçppro eaquam amplexusefi,religionis cognitione, aâiones uitam^ fiiam moderante.ut fi qua illius decretis atqp præ-ceptisconfentanea fint,tanquam rede iufie^fadis gaudeat: fin repu-20 §îimt,quiduitandum fibi, fugiendum^ deinceps fit,illorumadmo-nitu difcat. Ita enim ufuuenire uidemus,utpro fuo quifcp religionis dc ledu uel felt;fietur,tueatur^,uel etiam afpernetur fingula amp;nbsp;fugiat : pe-rinde ut ab eo probari hæc exifiimat, quem religionis iûæ principeni agnofcat. Quod ufq adeo uerum efi,ut hac religionis parte,qup ad co gnitionem fpe(fiat,uel parum mutata,non aliam mox uideas totius hu' manæuitæ mutationem, uidere licet, cum tota nauigij moles alio, penedixeram in côtrarium uertltut, fi parum fuo loco gubernaculunt moueatur,fcopo nempe,quô curfus dirIgebatur,tranfmutato.Hacau tem parte ueluti bafi conftituta, quæ Inde exoritur affedio religionis, 50 partim antrorfum refpicitad præuiam cognitionem, partim ad confe: quentem cultum.Prior enim refpedus efi, utuerè uelitôô amet eum et talem Deum eflè, que amp;nbsp;qualem religionis cognitio didat. Hinc per-gens adiones exhibere, quibus fiudeat numini, qd pro Deo amplexa cft,gratifîcari, iam ad religiofum cultu uergit.lta ut ad primu ilium re-fpedû cultus nihil ferè attineat:cÔtrà tamé Ita à fecundo pendeat,utim periû à caulà proxima imperan te ♦ Quicquid uero feccrit homo fiudio gratificandi numinis, id appellamus religiolum cultu. Sed cum horu pleratç proximorû Inièruiant utilitati,fit ut ferê ambiguâ habeant fîgni fîcationê : quippe Sc ad cultum numlnis,et ad humanâ lt;rv^«ïTKÖ»w, hod eft,fi dicerellceat,c5pafslonê indicandam,pariter idonea.Quare Is de-muadus proprie cultus dicitur, qui no nifi cultus eft:hoc eft ad nihil allud folitus exhiberi,quam ad atteftandam latente in cor de religio ne, Culufmodi cultu cofueuimus facrû quoœ, aut làcrificium nuncupare« A a Kelt-

Acc relis-fo unicum rerum humanarum gubernaculunieft* Nam licet mutuæ opis indigentia coëgerit homines in cdc' bratiflînias iftas focietates domorum, pagoru, ciuitatum* prouinciarum ac regnorum : eæ tarnen omnes dido citius diiîolueren tur,atque adeo reicinderentur, niiî religionis ixxu eHentli^ gatæ.’quod uidelicet tam pofsibile fit,religione uacuos homines uUam focietatem retinere, quàm feras beluas placidi cönuidus manfuctudi' nem. qui uero religione ducuntur,dum cogitant gratas elle fuperishii^ iufmodi focietates,ftudent alter alteri facere,quæ putant à numine, qd prb Deo habent,ad earum focietatum conièruationem poftulari:ficç mutuam uitæ confuetudinem tranquillam agunt, ac iucundam. pterealcgurnquocç conditores confueueruntlegumfuarum autongt; tem^non alicgt;,quàm'in Deos ipibs referre : ita ut fi uerènÔ poifenGfin/ gerent tamé eas fibi à drjsfi'ngularidono traditas,ueluti régulas quaf dam conftituendæ ciuili focietati maximopereneceflàrias^Quaruni,!^^ par eft,primas fi:atuunt,quæ ius publicum fàciunt:hoceft, qu^ nonad hüiuS;,aut illius partis, ièd ad totiu s corporis politici flatum ipedantf amp;quibusmultailla,officfjsat(ç adionibustantopereinterlèlê diftin-' da politici corporis membra, in unitate tarnen tranquillæ ac iucundif fimæconiundionis continentur. Verum in iureordinando,eaqu^ad religionem attinerent, ijs femper propofuere, quæ i{3edarentadmag^ ftratum ciuilem: tanto æftimantes hanc altera parte potiorem,quanto diuina potiora funt habenda humanis,ut religionem ubique gendutn uideas omnium humanarum rerum initium ÔC perfedionem.

HVmuero percundationes,qugad religionem pertinent,fi^ premæ,ut ab initio dixi, ac proinde difficillimæ fint omniu quæ inmentem hominis cadere poflunt,cogitationu: prO' 5^ fedo in nulla alia re mortales tam facile hallucinâtur» ideo^ in nullo rerum genere,plus crrorum,uaftius^ pelagus controuerfiarU repereris.Huic malo Deus,que fua erga homines miferatio cft,uolens tempeftiue occurrerc,iam inde ab orbe condito fèledis quibufdâfùam illam, eandem^ pi oinde certifsimam religionem infpirauit, quam de^ inceps pro humang métis captu magis ac magis auxitacprouexit,quc res peperitreligionû uarias fpecies. unam,quam inuentam uoco,quôd ea fit hominum induftria excog{tata:aliam, quæ diuinitus eft infpira/ ta. Quarum ilia intra humanum captum G5fiftit:hgc uero omncprof-* fus ingenium humanû,modbillud fimpliciter fuis mctiamur uiribus, 4* excedit.Et dubium non eft,quin unaqugçp nationum aliquaminuentg religionis partem habeat.Contrà uero fit in religione infpirata:hafc C/ nim peculiaris eft folis iUis,quos ad hoc Dcus,ut modo diccbâjcxunf uerfo

ttcrrohomuiumgAierefdegitztantumcos fupràcætcros oninci’slio^ mines extollens,ut fi alios cum his conferas,alq tanquam beluæ, hi ucx rouclutidi) uocàndi,habéndi^ fint, ipib Deo tefte,dum ait:Ego dixi, quod di) eftis uos,amp; filrj excelfi omnes.co nimirum j quod ad ipios pc^ culiariter admirabilis illé dining religionis fermo emanarit.Qiiibus et-fi inhoc conuenit, quod utracp religio arcanarn ïllam,amp; fummani omnium naturam agnofcat : differunt tarnen quum in ali)S,tum in hoc in primis,quódinipirataetiam mcdiatorem qucndam célébrât,quihomi ArfHftr.ài nibus,quotquot illi obtemperauerint,uia,ueritas uita,atlt;^ adeo opti

19 morumDei donorum Ueluti fons fit:qui propterea nunCupatus eft * inter Deum 00 homines mediator,quod irxdiuinæ,malediâioniilli intercefierit, in quam propter infignem à fumma natura defedionem, inciderathomo»huiusenim culpæ deprecandæ, diluendæ, acpenfan-dæ caufa,cccleftis ilia religio elecfiis hominibus diuinitus fuit inipiratat nimirum,ut eius duÂU felices illi ante alios primam cÔditioncm, à qua cxciderantjUeluti relegentes, redeantadmentem, icfccp eidem fummæ naturæreligentjhoceft denuo deuinciant,reele(fto nimiru Deo,quem reiecerant,amp; relidain quam abicrant,exitiali ilia defedione» Harum re rum nihil nouit religio, quam ipfi homines cxcogitàrût. Eft autem in-

;o Ipiratareligio duplex ♦ Altera enim iam inde ab initio apud elcdos homines regnauit,a magno illo publicatore fuo dida Mofaica: altera ue- AdHctr.j» ro ab diu defîderato nuncio,Euangelicà dida eft* quem enim ilia præ-ftolabatur uenturum,hæc iam uenilTe fibigratulatur : à quo etiam cognomen illudinclitumante aliam fortitaeft,utpeculiariteruoceturre- alt;So.ii. ligioChriftiana.Porrôquæperorbemaliæ à MofaicaS^Chriftiana fuerereligioneSjcquidemnon aufimdicere omneisprorfus fiiifteua-nas* Nam de quibus Paulus affirmât, quod Deum ipfo etiam Deo re- Ad Row.«i iielante cognouerunt, nimirum inuifibilia Dei, per ea quae fac7a funt, comprehendentes, ex^ temporis ordine fempiternam illius uirtuté ac

Jo diuinitatem intelligentes : quis aufit dicere, Deum alia, quam fana cos inftituifie,redacp religionec’tametfi,ut idem ait,maxima eoru pars mox recideritab eadem:quôduidelicetDeum quidem cognofcentes,atno utDeum honorantes,uani ftulti^ fadi lunt,in illis fapientiffimis excel fisq? cogitationibus luis,

Ed antecellit omni alq religioni Chriftiana in multis. Pri-mu quod hæc fola gloriat de aftidua præfentia fui inftituto ris. quis enim legumlatorumunquam dixit,quod hic fuis: Ecceego uobifcum fumomnibus diebus,ufq?ad côfummà

,tionem feculi*Deinde cum cæteri lato res legum magni ducerent, fi fu-premi numinis nuneq in legibus fuis ferendis haberentur ï fölus Chri-

ftianæ reltgionis autor,non uolens nuncqs, quod præcipuummaxt' mum^eratjComitterCjlèpalàmutautorem, atqpadeo oiTinnimdómk Ad Hebra. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geHit, omnis çnim alia lex natural! rationi,aut maiori ciüdâ,qviàm

fitJpfius legiflatohs.autoritati incumbit : Chriftiana ueroeam dignita tem Ibla obnnet,ut prædpua ex parte omnem naturalem rati'onemex^ cedens, loli innitatur fui legiflatoris,amp; non aliundeemendicatæautO'' ritati. Poftremo hâc maxime commendatid,quod ab eo fit promulga' ta, qui legem omnibus fuis numeris abfolutam j perfetflam^ tradidit» Quæ ctfi tempore poftrema fi t,uoluit tarnen ut tanta res mox à primo aen t. réru exordio ueluti è longinquo oftenderetur. Nam ut Adam per me^

morabilem ilium foporem, latere füo edudam Deo obftetricante uxo^ AdEigt;hef.!. rem uiditjpræfaga mente intelIigens^Paulo teftantc,quid rei fadtumil-lud prpfiguraret,dixit:Hoc nûc os ex offîb.meis,et caro de carnemea, quamobrem relinquethomo patrem fuum,S^ matrem fiiam^S^adhae^ rebit uxori fuæ,eterunt duo in carne una : ijs nimiru uerbis uaticinans (ut quidem Paulus ea prima,ni fallor, primi hominis uerba explicat) e coclis uenturura Chriftum, qui cœlefti pâtre relidlo carné indues, cum humanogenerefccdus contradlurus eflètnunqult;â dirimendumdtaab ipfo ftatim rerum exordio quoddam Tff^oTrxé/tvftx, atq rudimentufeGt Deus perfèdtiflîmæ,quæin fine tandêfeculorû futuraeiïèt, Chritone îlt; religionis: non aût tuncprimu,quando 8CAbrahâillius aduentupræ' uidit. AdhcâcreligionêjUtad Lydium lapidê,omnes quæ occurrefinh hallucinationes aut ambiguitates atterendæ crût et examinandp.Nam eu illacognitio, quæalterius futura eft diredrix, dignior 8^ perfedi^r elTe debet,fit ea qug adhuius prpfcriptûfuerit corrigenda,necaliaco gnitio præter religionê inueniri poflet^quæ dignior fit amp;nbsp;præftantiori ipfius religionis diredlrix régula extra religionê qugrenda nô eft. quat^ que eminentior alia fuerit,eadêipfîusexaminatrlx eritaccerfendatnei’' pe publica priuatæ,eruditorû plebeip,infpirata inuentp:Chriftianaait tem fimulomniûjUtpoteomniûfuprema. Hæcenim cumquafiprim î® cepsjomniu aliaru ceniùrâhabeat, alterius religionis iudicio nô fubije* tur,Cæterû quando hac prpcipuè tempcftate,huiulmodi hallucination nés Sf errores, aut fi mauis præftigia etiâin Chriftiana religionemaxf mocumpericuloemergût,hiclaboradhocunûànobisfuicipItur,Ut quid'nâ illud fit oftendam, quod has circa Chriftiana religionê quoti-dienafcêtcs ambiguitates,ut doêlor,arbiter, fiue iudex decidere pofiet*

Lapßiutn à religionis co^nitione^radus quàmpîurimü VIdl* T cum nihil ita integrum homo fèruare poftît, ut in eonofl aliquando peccet, certè propter imbecillitatem humanam facilius errauerit in his quæ ad religionem Chriftianam/p^n 4^ (ftât'amp;S eo perniciofius,quo ipfos fonteis religionis propius

lælèrit. In fîngulis enim partibus delinquitur, fed non pari flagitio uel culpa. is enim qui in cuitu errat,fimpliciter erraffe dicetur ; fecus in alijs duabusi

duabus.NamaSaffccflionereli'gibnis fiquiljafäni defeûcnt, cuïtum fi* mul neglcxi’fle meritó uidebit : fi uero à cognitione dcflexerit, lam cer^ tèamp;ab alïèdione et cultu(nam hæc duo ab ilia quafî à cardine pendët) alienuserit, Cum aüt fintuarrjreligiofarû cogmtionûgradus, prola^ pfîonû quo(Ç a religiofa cognitione par eft uarietas» V t em in alqs om^ nibus fcientijs fiue artibus,ita in cognitionib.pertinentibus ad religion nem, earu potifiitnu ratio haben fokt, qnæ Græcis axiomata,Latinis dignitatesj Cieeroni enûciationes dicunt: nimirvr prima ilia principia, quæ cum fint omniû fontes, neqp his notiora inueniant,ex ij idê omnia ' ‘to. alia quæ ad illas cognitiones pertinêt, deducunu Que uero ex religion nisaxiomatis,utfuntmultaetuaria,colligunt,fpeôantquidem,utme-minimus,adiplâm religionê,(èd modo 8gt;C gradu multû diuerfo, quare ctiam no eodem habenda funt loco,que inde quoquo modo tradta fue rint.Namexeodêaxiomate aliud alio uicinius profiuiuetqugexaxid^ matibus nô euidctiilèd probabili dedudione côfequunc,nemo dixerit parihabêdaexiftimatione cû illis, qupex eifdem necelfaria,Së euidentt côfequentiafuerintcolleda i Voco probabilem confequentiâifi uelali ‘ qua propofitionûjUelipfaratiocinatiôis forma probabilis eft dûtaxau Vt itaep lapfuû à religiofa cognitione diftèrentiaspenitusperfpicias, to gradus quofdâ côftituas oportet: ncpe ut eu qui in aliquo axiomate er ratjgrauius dicamus labi, fioffenderet iil eo qd ex axiomate eftèt dè-duâû.etin dedutftis perniciofîus pcccàre,eu qui errat in hoc qd ex eub denti,^ quodex probabili duntaxatcôkcutionemanaftet.rurfus eum in maiorêerrorê rapi qui labitur in eo qd ex folis religionis axiomads fumptûefiet,^ fi quid eis ex prophanis addiderislôë ut ièmel dicâ,quô id in quo quis errat,imbecillius aut remodus effluxerit à fote,hoc eft re ligioCo axiomate^eo leuius peccat. Has propagationes amp;nbsp;deduefiiones in infînitû trahere licebitrqup tamc omneSj modo neceftària cSkcutioi ne fuerint propagate,fub religionis ambitu coprehendunnEtquiahf: 3o dedudiones funt interminatæ, fit ut hallucinationes nô minu s infinite fiht.una tamêeo plus alteraexitiàlis,quo ueritas,qup illis contraria eft, ptopius aut firmiori côfecutione ab ipfo axiomatû fôte fucrit deriuata;

St autunum axioma, qd uidet fons efïè omhiu quibus reli^ infpirata côftat axiomatûtillud nempe,naturâ ilia fuprè ma netç falli pofïê j hcqp fellere, quancp alià funt ifto priora; omnibus^ tâinuerttis cpinfpiratisreligidnibusexæquocômunia: ut illa,Deus eft,homo eft Deo curæ,Deo patent cordis fecretarex quibus 06 peculiare illud iam pofitum infpirataru religionu axioma, fumptum 40 cft.Habettarnenunaquæcp religio fua fibiaxiomata:quæ quidem turn eftperpaucaeflè in ea qüam inuentam uocaui, proptereaquôü ra riorainfcientijs,artibuscp(quas,utreligioneminuentaminavarapepc riQinueniri foleanti coalefcit tamê h inc magnus de^d^^.orîj numô*usÿ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A 4 quibu»

DE I M s T A V R» R.E L»î G ï o N E qutbus artes feu fcientias conftare dicimus» quodiaonita fit i'n reïigio* ne in (pirata : tam enim hic funt axiom ata frequentia,ut oceanum dixc* ris.quæcunque enim Deus unquam ad peculiarem S)C ueteris amp;now populi ufum reuelauitj axiomata omnia cêfendafûnt Quo t ergo ex ta magno axiomatum Oceano flumina certarum conclufîonumdediP dta putascquot; quæ per uarios alueos defcendentia, multos^ riuulos ingre dientia,axiomatumfuorumuimfecumdeuehunt,Habcntautcnitotif lainfpiratæreligionisaxiomatahocpeculiare,utpræter moremaliO' rum axiomatum jtum religionum,tum fcientiarû,artium^, ipfa ita fint inter fe conglutinata, ut eorum uel minimo labefiufiato, fimiil pefTum ruant uniuerfâ: quemadmodum fi lapide uno ablato,tota ædificij moquot; les corrueret ♦ quod in omnibus alijs fcientrjs feu artibus ita (ènonha/ bet : quia harum unumquodq? axioma peculiarem,.ô^ quafipropnam lucem,perfuadendi^ uim habet: ut fi uel maximum Iabatur,n5 fîtpro^ pterea nece(îè, eiufdem (cientiæ aliud quoduis labi.Contrà uerô fit in religioneinfpirata » huiusenim axiomata unius numinisautoritatefd* ciuntur : ideo^ non diuerfam,ut ilia, lèdeandê abeodem numiiieprOquot; bationis rationem trahunt.

Vnc quæ cuiuftç religionis cognition! reuerêtia debeaturni deamus^VariosuarfismodiSjUtalicuireiaflentiaturjaddU' ci folere,credo omnibus notifîimum Jd autem plerumt^tfi' bus modis fieri uidemùs^ Vteflemonocerotes, aliter nouit Indus, qui hæc animalia uidit : aliter philofophiæ ftudiolîis, qui legib quæ Plinius,autSolinus de qs fcripfi t: aliter uerp religionis cultor,qni nô ignorât Moièn, Iob,Daùidê,8lt; Elàiam id genus animantis fæpins meminilTe» Primus ea nouit per experientiâ,ideo^ eu identer : alter uequot; rô exopinione,probabiliter duntaxat:hic autem loge alio modo,nem/ pe firma ac ftabili fide Juxta quam affenfuum diffèrentiam fateriopor-tetjCuiuflibetrei ad religionem pertinentis triplicem efïè cognitionem» quod clarius uidere licebit, fi tali exemplo illuftretur» Vnu efiê Deuni, (piritus cœleftes euidenter uident : præclariffimi quiquephilofopho' rum probabiliter opinantur : amp;nbsp;fideles firmiter credunt. fetendum er/ go,angeloru, philofophorum,amp; fidelium religionem, non tam iuxta res cognitas, (quippe quod multæ fint res ipfis tribus cÔmunes) ^iü' xta rationes, formas^ cognofcedi difièrre,uidelicet firmiter,probabili ter,euidêter.Inter ^uas ea eft nature quoq^ diuerfitas,uteuidens quidc clarior, firmus uero aflènfus certior (èeurior^ fit : utercp uerbaddudis 4’ aduerfus (è rationibus nihil comoueatur, quippe quas ille quidemdeti deatjhic uero etiam odefit, nifi ob hoc forte habeatgratas,ut allatas iu/ gulet » quemadmodum in dilputationibus fieri uidemus, Aflènfus

lutem probâbilis contra lè habet « hic enim id, quod cogitât, uaric ex* pendens j modo hue,modo illucinfleditur. Præcipuaautem inter cas differentia hæc eft,quôd firmus amet præ ceteris prodire in luccm^fox lus enim earn uim nanciieitur j ut quoslibet cruciatus fubirc malit, ep occultari uel difsimularûquem aflènfùm rjs etiam debenius, quæ funt communia principia tam naturalis, quàm inipirataru religionum : cp* teris autem non item» Nam humanis excogitationibus haud ea,qug di uinæautoritati debetur,fides adhibenda.eftiç hæcfümmainter infpi* ratas,alias^ religiones difFerentia.Cætêrum quæ hinciuxta dodlrinæ w ordinem deducuntuti fîue ea procul,fiue proxime fontem exoriantur, noneundem dignitatis gradum, quem prima principia, retinent» talis enim ordo dodlrinæ eHèdebet,utexnotioribusad ea quæ nota non runt,procedendum fît: non autem earatione,qua quidam exmeris du btjs, fiuefalfîs, fubinde etiam impoflïbilibus euidês aliquod colligere folent, Vnde feteri cogimur, ut quo quid longius, autpropius è fonte emanarit,pro qualitate etiâ dedudhonis, qua emanauerit,nempe pro* babilis,auteuidentis,aut firmæ, ita minorem uel maioré afîènfum me* reri : hoc eft,aut medium inter firmum amp;nbsp;formidoloftimiaut medium inter firmum 8Ceuidentem,autfirmum quidem omnino, fed gradu ta io rnenfîrmitatis nonnihil diminuto : propterea quod omnem fonte co*

gnitionis neceflè fît,ut amp;nbsp;paulo ante dixi, non Iblum notiorem clario* rem^, uerumetiaîn certiorem eflèquibufcunqueriuulis, fîue proxime fîue procul ab eodem deuolutis » Si ueroaliquid fuerit, cui ditftare* uerentia non deberetur,intra infpiratæ religionis ambitum,etiamfî ueriflimum appareat,non erit admittendum : nefîc eailli fides adhibea tur,quæfolis infpiratis,8ô inde dedudis efîèt adhibenda.Quapropter magnopere curandum,ut res ilia anguftiflîma, quæ diuina religio nû* cupatur,non folum ab erratis,fcd ab illis etiam ueritatibus, ut liceat ita cum fchola dicerci purgata fît j quæ an ad earn religionem pertineant, 53 necne,nondum iàtis eft exploratum» Veritatem itaq^ quadrupliei ordi

ne conftituto,uidelicet earum imprimis,quas Deus no uult feire mor* taies : earum poftea,quas Deus annuit quidem,ut pofîumus feire,cer* turn eft tarnen, nihil ad religionem pertinere : deinde earü, de quibus, ad religionem pertineât nec'ne, adhuc fub indicé lis eft, quar urn trium certum eft nullam habendam efle rationê in caufa religionis, iêd in ea* rum ordine confiftendum, quas nouimus aut ab ipfo numine reuelagt; tas,aut ex reuelatis procul aut propè,euidenter aut probabiliter, necef* iaria tarnen confecutione propagatas » Hoe tarnen iemper obièruato, ut memores fîmus eorum, de quibus fupra difteruimus ; potiflîmâ de 4*^ reuelatis,et de rjs omnibus parem confîdcrationê habendam eflêzpro* ximam derjs,quas ex illis euidenter:poftremâuerb defjs, quas proba* biliter tantu ex eifdem conftat efle profedas : fed de his utrifqi impare» hoceft dealqsmaiorem, dealijs minorem, pront longius propius'ue

ab ipfîsaxiomatum fontibus emanarint; excIuCîs l'ntmin ab omnirey* gionishonore cæteris omnibus quantumuis ueris proloquijs,tanri/ fpcr nimirum jdum liquidum fîat,ôô ipfaadaliquem horum ordùium pertinere.quod quomodo fiet,iam dicemus.

Vm primus ille Dauidicus pfàlmus ad fummum bonum, i æterna beadtudo,nos inuitans,ante omnia hoccan uteaquæadreligionem(pédant, homo nodedie^rC' uoluat amp;nbsp;meditetur : ignaui eertè meritb iudieabimur,amp; (ummo malo digni, fî tam falutari meditationipro toto noftriingenij captu, afsidue non imnioremur. hocenim præter alia in fe habetfc* dula ilia mentis occupatio, utreligiola indecognitiomagis ac magis meditando augeatur» Fitquoque, cum harum rerum ftudiofi,eaqux iam ad religionem conftat pertinere, pro (ua ingeni) acrimoniapenfi' i culatius perpendunt,fit inquam,utillade quibus dubitabatur,anaclrt ligionem pertinerent,itatum oboculos ueniant,nobis^fenudent, ut facile quid religiofum lit,quid non,deprehendere liceat. Quodftu/ j dium quantopere fit ad alias quoquereligionis partes, affcdionemfd licet,amp; cultum, confirmandas, amp;nbsp;amplificandas necelTarium, quiseft î’ qui non uidet c' Quemadmodum enim fieri nequit, ut rem prorfusin* cognitam aliquo affedu profequamur: ita cotra fieri fblet, ut quo rem magisnouerimus,hocpropenfiores fimusadeam,itaut uifumfuc^ rit, uel deteftandam,uel ampledendam.C^terum,quia propter nattv ralem imbecillitatê pedeten tim nobis difcendum eft, nec hoc uno mo/ do(cum ut fenfuum,ita et ingeniorum diuerfus fit guftus)hinc fadum eft,quod ingeniofilsimi quique,ea quæ ad religionem pertinent,dido modo pertradantes,uarièadmodum(en(êrint. Quälern enim quifquc rem aliquam meditatus fueht, talem earn, fine dubio, prædicare (blet: utuidelicet eadem res huicuera,alteri uana8^ fal(à;8ônonrarocadem | eidem nûc uera, mox falfa aut inanis apparuerit. propter quam dodo rumuirorum diicrepantiam, uixlicet arbitrari(tantum abcftutpof fis certo cognolcere) in quam parte (ubinde (è ueritas inclinet. Quant ingeniorum conflidationem non (ôlum tolerandam, (ed uehementef etiam laudandam efle,haud grauatim fatebimur,fi confidcremus quo/ modo ex eo conflidu præclara ueritatis lux, ficut ex filicis crebro idu fcintilla,tandem emicabit: nempe tum,cum poft multam,diligentcm' que exculsionem (uffragijs omnium colledis nouerimus, in quamfen tentiam fimul omnes,aut certê præcipua eorum pars conuenerit.qux , proinde folet à loco,in quo de ea uiriingeniofi fie conflidantur, fcholt; 4’ j laftica ueritas nuncupari ♦ Cuius autores fi propter infignem pieta-' tem etiam in diuorum catalogum fint relati,pareritprofedoinucn* ta ab ipfis,propter comprobatam autorum fandimoniam,honeftiori loco

LIBER PRIM VS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îï

loco haben : ita tarnen ne prius intra ordinem religiofàrnm cognitio* nuifl connumerentur, quam per publicam grauifsimæ autoritatis ap* probation^ fit populo declaratö, eas ex religiofis axiömatis neceffariä cönfecutione erutas amp;nbsp;propagatas eflè.Illi labori iam olim infudantes^ fempercp infudaturi eruditi èc piëta tis ftudiofi,agmina quædam id gc^ nusueritatumquotidie apud illos fubnafcentium nobis producunt, triplicem ad ufum utilium, Primolut his,ubi res poftularit, nouas ueri tares elicerepoisimuSi quibus tanquam ad religionem pertinentibus tutö fidamus : per in de atepex agminetyronum tieri iolet militum dele* lö äus» Deinde, utquiaiolarcligionisdogmata omnib, ambiguitatum ferupulis extricandis non fufficiunt, ut nee leges ciuiles omnibus con tentionum quæftionibus dirimendis,ut inquam huiufmodi Icholaftü cariim fententiarum adminicula habeamus ad manum, quibus ad dp öosfcrupulos excutiendos adiuuemur, donee fuper huiuimodi ambl guitatib* publica autoritas ftatuerit certiora. Poftremó,ut fi quafunt religionis axiomata,aut dogmatainde trada paulo obfcuriora,haruni duiflu illuftrentur : Ô6 ea quæ nihil üidentur habere obfeuritatis, citius tarnen compendiofius his aufpicijs comprehendäntur,qu£: alioquf finehis ducibus non parum negoerj faceflerenuExhis iam colligereli^ i'o cet,quid utilitatis hæc fcholafticarum inuêtionum moles, quanquàni inter religionis dogmata numerandp non funt,nobis pariat,quam ingt; dies auââ nobis reddit piorum hominu infatigabilis diligentia, Non ènim uoluit fuprema inafapientia,quantum mihi uideor uidere,in tam' immenfoaxiomatu cumulo aliquid homini occuItare,quodadDeum, creaturam'uecognofcendam foret neceflarium : fed quod tarnen non àlij fcrutari et afikqui poterunt, quam quibus propitq adfit numinis fab uonAlij fi tentent,timendum eft,ne in errore prolabantur.Namhæc;' quamproh dolor hodie uidemus, religionis inuerfat tumultuatio exP tialis,amp; nunquam fatis dcploranda,non aliunde mihi uifa eft fumpfif-' 30 fe originem, quam quod inter tot ueritätum genera hominu mentem exæquo folicitantia, non fitobferuata débita ordinis ratio:amp;hoc pro pter quorundam plus fatis fibi attribuetium pertinacem peruicaciamî dumhórum plerique prophana läcris,dubia certis,ludicra ierrjs, fcho laftica religiofis:curiola,quæ Deus hominem feiré nori uultjijs in que nostotosunit incumberetuanadenique ueris adæquant,ne dicarri præferunt. alij uero e contrario omnia, fi diuis placet, in ordinem,qui fibiuifiiseft,reponere conantes,ea quæ licet paruiquidemfacienda eflent,non tarnen omnino reqeienda,fimiliquoqueperuicacianihili . omninofecerunt* Vndeamp;exortaeftifta eruditorumhominumdugt; 40 plex fchola : hçrum quidem, humanas inuentioncs plus nimio admi*

rantium : illorum contra, eafdem plus iufto uituperantium. Cuiü uero præfentis tumultuationis fedandac remedium inde potifsimuhi petendum fit, unde inianus ifte tumultus primam originem hau-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit:in»

M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E I N S T A V R. R E L I G I O N E

fit : inde in primi's aufpi'candum uidetur, ut cuilt;^ dogmati fua Honoris ratio defèratur.itaut fi in plebeioruconuentureligionis dogmata pro* menda fint, nihil eis obtrudatur, quod certum non fit ad religionctn pertinere : fed neep plus quamipfis omnino fit neceflum, nequoduul* gó dicitur, amaricinum luibus» Sin eadem fint coram induftrfjs expo* nenda, adducerelicebit omnibus exlocis quiequid pro eaptu audito* rum,ad rei propofitp confirmationê facere uidebitur:ita tarnen utfuus cuiqsaddudorum tituluspro cuiulcpgenerisgraduadrjciatur,neuide licet non dico falfitate, fed præpoftero iudicio elufi auditores, honore huic aut illi deferant,aut detrahant,contra quam par fit, amp;nbsp;rei qualitas pofcat.ita ut interim cogitemus,fuum cuiep ueritati locum deberimetr gt;nbsp;diatribas fcholafticis,lcholasautemprophanaS inuentionib,purèhumanis. Grauiter^ eft cauendum,ne quid finegra ui caufaloco dicatur non fuo,óó quibus non expeditauditoribus» rcrum co^nitiona

Vnt præter iam didas Sóalixcognitiones innumerabiHsÏ quælicet ne(p axiomata religionis fint, neque ex illis dedu* cantur,ea tarnen ratione religion! adhprent,ut finehiseaifl ï* uel explicate uel confirmare nequeas^fic funt hebdomadal Danielis,quæ fine Babyloniorum, Perlàrum,Slt; Græcorum hiftorijs

intelligi non polïunuatcp fi hæ religionis axiomati apte coniungantur, tertiam quandam cognitione producunt, quæ quia ex religionisaxio* mate nafeitur, etiam ad religionem pertinet, inter^ dogmatareligio' nis numeranda eft : quam tarnen docere non poteris,præ(ertim quafl' turn (âtis fit, nifi utruncp fontem (unde defluit) ut proli fuumutrun? parentem oftendas» V t enim proies utriul^ parentis,ita hæc utrorÜ^ (unde defeendit) naturam ac qualitatê refert,quod tali exemple aper/ Ucx J. tius intelliges. Si feripturis, quibus Lucas præcurforem fcribitEuaH' J) gelicam annunciationem exorfum fuifie anno imperij T iberrj decimo quinto,amp; Chriftum ferme trigefimum annum egilfe cum à loanneba/ ptizaretur,coniungasHebræorum, Græcorum 8^ Romanorupro' phanos annales : colliges, noug religionis inflitutorem natum fuiflèan no imperij Odlauiani quadragefimo lècundo, ab Vrbe códitafeptiO'' gefimo quinquagefimo fecundo, Olympiadis cêtefimænonagefimaJ quartæ anno tertio,regni Hero dis Alcalonitæ penultimo,làbbatotcP ræ decimo fupra ducentefimum,Danielis hebdomade fexagefima ter* tia,orbis côditi^pdj.indidione quinta,diedominico.Porrô uteaquæ extraomnemreligionem funt, religionis axiomatis coniungi poflunt, 4’ ad tertiæ(ut iam dixOprolis produdfionêî codem modo polfunt amp;nbsp;f c produda uel inter lèlê,uel ipfis axiomatis,uel f) s quæ ex his pure,autmi xtim funt propagata, uel rjs etiam qu^ alioqui nihil ad religionem per* tilient*

tinentjConiungi ad plurium propagationem: ut non (êcus ck axioma*. tish^cdefcendät,acexaui's proauis^ nepotes pronepotes^, idco^ut hij quamuis in diucrfo gradu, ad unam tarnen coniànguinitatem : ita hæc diuerfo modo fumpta,ad eiufdem religionis interpretationem ne* cenàrio requiruntur^Eo enim paflo ex hoc,quod diximus, Chriftum inmundum ueniflè anno imperq Oârauiàni quadragefimo fecudo, (î* mul lundis prophanis reriï poftea geftarum hiftorqs, colligimus agi in præfentia annum incarnationisDominic^ quadrageiîmû quartum fupra milleiîmum quingentefimum : èC tarnen Ghrittum ipfum nunc 10 peregifle annum fècundum amp;nbsp;quadrageiîmum duntaxat, fuprà fefqui millefimurti»

tx/quot;^ticuîi religionism ^lllm AeterumnéUulgushominum tatarcrumad reïigionêper* tinentium multi tudine confundereturjimö plane fciret,qug ex tanto numero magis ad reIigionem,Ô6 quæ minus perti^ néant, primiilli Chriftianæ religionis diuulgatores pauca

quædam maximi momenti,ad captum tarnen uulgi attemperata excer* pferunt : articulos uulgo uocant, ex quibus ceu ex fonte riuuli, caetera uelomnia^uel certè potiflima émanant, VocanturS^alio nominerudf io rnenta(ut uerè funt)catechumenorum, quod ab his expreflâm eorum fidem,hoc eft iîngulorum firmam, nihil^ hæfi'tantem profeflîone du* ces religionis publice requirart t, ÔC Iblenniter ftipulen tur, priuiquàm aditiitiafionem religionis^ confortium quenquam recipiànt.Quia uë to primi religionis præcones, horum rudimentorum coftituendorum caufa congregati,fînguli,accedente commun! omnium approbatione luum didum creduntur adieciffe, obtinuit ufus, ut fymbolum, hoc eft plurium in unum colledio uocentur, Atlt;ç hoc iplùm maiorès noftri irt dicium eife uoluerunt,quo difcerneremus (quia hoc multû ad religio* nêattinet) fînceros ab adulterinis, utiin bello Ibcîos ab hoftibus : quæ 30 altera caufa eft,cur fymbolum uocent,(umpta metaphora à re militari;

Adenus deduabus prioribus religionis partib, nunc ad ter K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiam tranfeamus.Ii qui difciplinas tradant, hoc modo eas di

B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B uidere folent,ut alias pradicas,ahas ipeculatiuas nominent;

illp in agendo,hæ in inipedione (ut ait Fabius) poiîtæ iùnt» Qulnt.liki-nam ipfa ttj»«xTi«« ad uoluntatis,fftwgyTix«uerô ad métis adiones ipedat» Habet tarnen hic peculiare quid contra aliarum difciplinarum morem

40 religio Chriftiana,ut etiam ea pars fua,quæ maxime in cognitione po* fîta eft,aflùmat multu ex ea priore, nempe ut per exteriorem quandam adioneminfpedionis fuæ uim demôftret, quod fatis teftatur magnus illeEuangelq præco Paulus; Corde, inquit, credituradiuftitiam,ore ÄrfRpw.iio.;

autem fit confcflio ad falutem.Eius enim naturæ eft ipiâ religio, ut enii care cupiatjfupprimi nolit : tam magnifica res eft mens Humana,que habet no tinarn aliquamDei,ut fèmper geftiat cum grata recordanone inmemoriam reuocareeum àquo ortaeft,munehbus^ fi pofletjobfe^ quio amp;nbsp;cultu affîduo eum deuincire,ut quæ fibi data funt,fcruet;etqd deertjiancifcantur^Hunc cultu, hocob^qutj exhibent fu pr cm oDeo, qui quidem noruntDeum, fed ignorant qualem habere Dcu deccat:

- Qtiid nobis agendum, quibus religio diuinitus infpirata eftî' turpeeff utnciab illis qui naturam lequuntur : fed meliora præftemus oportet» Non quod homo boni aliquidaut mali Deo conferrepoffit, fedqiu'a Deus uoluit hæc duo elfe in noftra poteftate, ut uel augeamus uel df minuamus gloriam fuam:quorumillud quidem pergratum,hoc con/ trà inuifiim habcttnon quod ipfî quicquàm indeaccrelcit,decrefciW led quia nobis mortalibus hinc lucrû damnum ue imminet, ut quibus pro incremçnto decremento^ notitix fummi Dei, maior fumini boni confequendi opportunitas aut nafcat,aut pereat. Qiiare ea cognofcere quæ Dei funt, amp;præfertim quæ iple nobis mirandaproponit, prod* mus fane gradus eftadfœlicitatem, fiueeam defîderes quam inhacui* ta mortalihomo nandlci pofîît, fine quam Chriftiani poft hancuitaifl çxpeciamus* Nam cum Deus nulla re magis (de diuinis nô loquoi) mortalium profperitate obledctur,Slt; contra non magis ac eorundem mâlis contriftetur : certe non poteft non eftègratiftîma ei fup gloripc* ceftio,u nde noftra beatitudo promouetur: ôô maxime ingratus fui ne/ gle(ftus,unde O mnis generis miiëria milêros nos fèquitur.Qiiæomn'^ cum tam fadlo,^ uerbo fieri poftintjUecp in una autaltera dûtaxat, fed in Omni rc,cuius ufus occurrerit : eniti femperdebebimus,nefocordes deprehendamur» Obfequiû uero qd fedulo Deo debemus, amp;nbsp;qdunii ateç folum quimus prpftarc,haud aliud efte poteft,quam ut ea quidem ratione nobis ipfisjÔC perindequibuflibet creatis rebus utamur,utper hune ufum,tan^ per notulas,atcp apertas quafdam fignifîcationesja/ tens in mente noftrareligio proximis magis ac magis innotefcat.Hoc profècloeftobfequiumunumôôcertefummu,quodnosilli fummæ, quæ nullius rei indigaeft, naturxpræftamus : hocrurlus eftbeneficiU quoep fummum, atq? utiliftîmum, quod homines hominibus exhibe/ mus. [taenim Deus ordinauit,uta(ftu æterno religionem profitentes, earn in alios fie propagaremus, prout alter altcro maiorem rdigionis cognitionem habuerit.Nec erit parui làcicnda ciufmodi çognitionisirt intelledu rcconditæ externa profefÇo : multa enim bona hinc émanât» primum quod fie lâcilimè alter ab altero difeat, quæ fua cuique fit reif gio . deinde quod tam afïètftio quam cognitio frequenti profeflionc4'’ magis magis^ corroborentur. poftremo quod creatura luum creato» rem iuxta uires datas hoe modo quam poteft ampliftïme uenereturmt

' «idelicet animi corporis adionibüs fummx naturx intentus, ue» i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;redf

quot; r I B E R P R r M V s» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;If

re diccre pofïet homo y Etenim cojr mcum et caro mea exultauerunt in Pp/. g j» Deum Miuum»

propaganda eft religio, Ô6 eins Codetas cort fei nbsp;nbsp;nbsp;ftituenda^Nam ut in alijs rebus, ita amp;nbsp;in religione,{ocietas

neceftariaeft» Vtenim quidam propter naturæ fi^iæ n-nbccillitatem in negocf]s fuis fine fociO nihil, cum illo uero maxima quæc]^ moliri folent: ita hic necefte eft,ut qui minore reli* gionis cognitionem habuerit, ibcium ßbiadiungat, quem in hacparte lö magis eruditü cognouerit. Vult enim homo ab homine erudiri,amp; natura homo plus mutua focietate gaudct, gregaria bruta. que etiamft illis ncgata uox fit, ita tarnen fibi fimilibus coniungi lætantur, ut inter hæcfint,quibus, fi à Co do atrioueanturfUita (it morte commuta nda» Atmultomagis 'a naturaad iôcietatemhomoipiêimpenitur propter fermonem, quo ca quæmêteconcepit,promereîoqucndo nouit.Bru-ta enimuoceinarticulata iatis fibiinuicem commodaetincommoda fi-gnificant: hoc^ homines etiam nutibus faciunt tanto perfe(fiius,quan to luntbrutis ingeniofiores ♦ Cum ergo præter hoc homini iermo dams (it,ob id potii fimum facftum uidctur, ut iufta amp;nbsp;iniufta,atlt;p ca prae 10 fertim quæ ad religionem pertinent, quippe ccifiora, dift'iciliora^ homo hominem comode doceret Jta ut merito pofTimus dicere (cum hominis mêtem deorum opinio à natura imbuerit, quod bafim diximus eorum quæ à nobis dicentur) ad nullum magis focietatis genus cotra-hendumhuicuni animalium ièrmonceftè datum, quam adreligionis communionem.Qiiapropter minus mirumuideri debet, fireligionis focietas à creato fere mundo inceperit.nam ut fcriptura teftat,ab Enos quitertius àprotoplafto eft, inftitutafuit* De hoc enim legitur Gene-fis quarto,Iftccœpitinuocarenomê Domini: nêpefublimèilludqua-driliterum,quod uocantineffabile,Etenimfiueilliclegaspronomen 30 perfonam demonftrans, uti uulgata editio habet : fine potius hic, aut me, ut fit aduerbium temporis, quemadmodum ex Hebraica ueritate eumlocu uertunt quidam, ficlegentes,Hic coeptueftadinuocandum in nomine domini, aut Tue coeptum eft inuocare in nomine domini: idadprælcntem quæftionem nihilrefert. ij enim quiueritateHebrai-cam fequuntur, rei inftitutæ tempus : Icptuaginta ucro interprètes, ip-lam perfonam, id eft ipfius in religione focietatis autorê fignificare uo-iuerunt demonftrantis pronomine,cum uerterent,Iftc coepit inuocare nomendomini. Quid itacp putabimus fcripturam co loco fignificare:’ an quod eo tempore primum Dei cultus cœperitc’certèiam Cain

40 AbelfratreSjhic expecoribus,ille ex frugibus facrificiafuo Deo obtuk rant : eanimirum ratione moti,quod patrem lacrificantcm imitarcturè Seth quocçhorumfratrem quis negaret patrisexemplo folitum fuiftc facrificare,etiamante^illiEnosnafeeretur:nempe tuncannos nato

ïd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE INSTA y R. R E L I G I O N E

centum Sf quincç.Neq^tuncprimum, cum.Enos munerafuaDcoof* ferret, ineffabileillud nomen tetragrammaton cognitum fuit, led iam Ge/î.4. anteducentos trigûitalèxannos auditu«Traditenim fcripturaEuaiw, cum Cain iam inlucê edidifïet, profiliifle in hæcuerba, Polïèdi uituoi per Dominum,nempe tecragrâmaton : ex quibus facile colligereIlcet, etiam ante natum Enos,illum facrificandi ritum per tetragrammatiap^ pellationem in ufu fuilfè^Eua enim cum in homineconcipiendo uimi^ lam diuinam in fe maiorem fcnlîlTet, quàm in cæteris creaturis jingta^ tiarum aélionem nihil dignius Deo fuo offerte pofle uilà eft, quàm ut fe per ineffabile illud tetragramaton uirum poffedilTc exclamaret, Sefi ut ad locû ilium Genefeos regrediamur, quid hic fîgnifîcari dicemusï Nihil aliud,quàm quod Enos diuini cultus formam inftituerit, quant imitarentur fj quiprimî parentis monitis obtemperarent: ôô quodita homines in unam religionis focietatem primus redegerit.Nam pet iu/ uocationcm,cum dicit,lfte ccepitinuocarenomen domini,quid qugfo aliud inteîligemus,quàm publicam religionis profeffionem,hocefth' tentis in mente fua diuinæ uenerationis intrepidam corâ omnibus lua' nifeffationem Poteft tarnen amp;nbsp;aliaratione huius publicæ Ibcietatis au tor Enos dici,quôdfcilicetin lineaprimogenitorum (quibus ab exoP dio rerum luæ familiæ làcerdotium annexu erat ) primus iuftus,ideo(]^ dignus inuentus fît,cui hoc munus primo crederet. V erum,ut uthoc ßCjdubium non eft,quin primus fuerit làcerdos,ô6 primum facrificau di ritum inftituerit.Quia uero omhi temporefuturû erat, ut in religiU' nis cultore populo quidam effent ingenio lubmiffiore,quidam contra fublimiore, quidam uero etiam illuftrato : huic ingeniorum triplici fcrimini Enos publicamreligionis formam itaattemperauit, ut nuHîs lèculis, nullij hominum ordini non congrueret. uidelicet taliinuo^ cationis forma fublimi quodam artifîcio cxcogitata, quæ quâuis una effet, tribus tarnen ingeniorum ordinibus congrueret, ftngulis^pro^ prium quendam pro ingenij capacitate intelledu fuggcreret, utinno^ mineillo ineffâbilideprecando,qui lubmiffîoris ingenrj effent, nomen Slt; gloriam pro data Dei cognitione laudarent : fublimioris autem (de philoIbphis loquor) profelTionem illam admirarentur, qua quo plus inueftigarêt,eo minus de Deo quid dicam cffari,imô cogitare polTent: illuftrati uero, fpem illam futur! aliquando nominis adorarent : quod Adam in fopore utcunque uiderat, Efaias uero clarius erat perlpeâü' rus,dicens,Ecce nomen Domini ueniens èlonginquo,ardensfacie,ôi labia eius plena indignatione,amp;lingua quafi ignis deuorans. Mirisue ro ac uarijs tumultuationib. iadatus fuit religiolus populus,ab eo tent pore ut fcriptura teftatur, ulèpadeo, ut fubinde uix familiafuerit, quæ 4^ integram religionis focietatem feruaret. lubinde uero lèmine lànære^ ligionis repullulafcente, rurfus idem populus in tam ingentcm turbam coaluitjUtrelumptis uiribus religio diu negleâa, priftüio honorirefti

tutaefifeuideretur ♦ quænunquam tota (c tiam fi fum me périclita ta fuc^ rit) à nobis auferetur, uel ipfo Chrifto tefte^qui le nobifcû manfuruin promifit, Ad hâc autem religionis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;longe alio animo homines

accurrunt,quam ad domus,uici,ciuitatis,prouinciæ,regni, fimiliu communionem. quia ad bas amp;nbsp;fimiles locietates ftabiliendas ægrepox teft copiofior multitudo in unum cogi : in rebus uero religionis, uult Deus in eandem omnes uoluntatem conucnire.Hoc uidere licet in pri monoftro parenteAdamo» hune cum Deus per primipræceptipræ^ uaricationem prima cÔditæ naturæ fublimitate feiret fpoliandum,hoc ’® tarnen ei uoluit manere integrum,utlàltem naturalem religionem cum omnibus ex fe defeendentibus fequeretur^Nec à legis Moiaieg religio ne(quam ad pœnâ illam abolendam eledo populo Deus tradidit, do^ nccChriftus confummata religio adueniret)aliquem mortalium exclu diuoluit, etiam quantumuis ethnicum,modô ceremonies Molàicis ini tiatus ludaifmum profiteretur ♦ Ac fie quidem res habuit, donee fum^ ma ilia,quam expedabamus, religio ad nos defcenderet.ad quam alla* tam non iôlum omnes aduocari, fed ôd compelli uoluitDeus, ut quiC quis earn refpueret, Iciret æternæ fuæ falutis fibiimminerepericulum» AdeoDeus à primo rerum exordio ftuduit,omnes fimul mortales re^ 40 ligionisConcordia fibimutuôconciliare. Sedfînem huie librofadu* nis, hocaddideroireligionis focietatem omnium elfe ardiffimâ, ut alia quanta quanta fit, potius fit relinquenda, quàm hæc : cum par fit tan* to nos tenacius ac conftantius fanereligionis,quàm aliarum rerum lo* cietatiadhærere, quanto Deo magis aftridi fumus,quàm cuiuis homi num » Atlt;ç bine celeberrima ilia oritur quæftio, numfufceptam femel religionis focietatem ullam ob caufam liceat delèrere, quam

ET V s 8^ uerum prouerbium eft, quo dicitur, omne limite fimili gaudere præter fuperbiam,hæc enim in* ter cæterauicia,quæ natura fui ftudiofos ambiût,hoc

habet peculiare,ut neep fuperiorê,neqp parem pquani miter ferat. quæres cum homines eb dementiæ tra* hit,utetiâinrepeflîmamagno cumdilïîdio pro pal* ' 1» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O - r* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;- J1»

omma^ HBi ucndi'cans, fua folius opinione fretus, fè a communis cietatis corpore fubtrahat, conetuf que èC alios, quotquot poteft jC* eiufdem confortio ^reludantibus quantumuis cæterisjineandemlfn' tentiam pertrahere» Vndediflidium certedefinitur, efle partium eiuf' dem focietatis in contrarias uoluntates pertinax diiceHio » quo tjuk dem nihil eft in rebus humanis perniciofius. Quod enim fol in muiv dojhoc conftatamicitiam eflein quauis focietate : ut quemadmodum fublato fole,mox tenebræ: ita fublata ex hominum focietatibus atnid' tia,mox inter homines triftiftima uita futura fit. Fouet enim amicinam tranquillitas, quam uenenofiflima peftis diftidiumtollit,inamabilis amicitiæ locum execrabile odium fuggerens : quo homines inflati,lc/ feeo fere dementia? non finemalorum omnium inundationepræcipf tant, ut tandem etiam pars partem compcHat, uel obtemperareaduerquot; lâriæfaÆonijUelcommunes ledes relinquere» Sedquiamulta funt, quænosadhoc uici)inftimulant,ôô unaquæqueresfuoshabet, arrogantius (proutcæteris præftareuidentur) feperfediores artid^ ces iadlitant, maiorem^ cum aliorum contemptu inde laudem uenan/ tur : certè illi,qui ingenio nbsp;nbsp;eruditione plus cæteris præftant j hocnO'

mine fuperbire maxime folent, maximum^ propterea diflîdium,amp;^ perniciofiflîmum pariunt, dum neuter alten' cedit in caufa religionis. id^ triplici ratione. Primum, quod rem præftantiftimum,religionen^ fcilicet perturbent : deinde quod locietatem omnibus communcni,8lt;^ ardliftimam, fua contagionelaxent : denique quod amicitiam foluant, quia neçp iucundior,neque lancftior eftepoteft.quo enim res, in quan® fe homines inclinant, fuerit pracftantior, eo exoriens indebeneuoleH' tiaeminentior eft.aliter enim opes amp;nbsp;uoluptates, aliter literæ èC uirtU' tes homines coniungunt. nbsp;nbsp;quo in eandem rem aliqui feruentius in^

cumbunt,hoccertum eft maiorem: amp;nbsp;quo tenacius,hocfirmiorecon/ ciliariamicitiam.Cumigiturinter omnes res humanas nihilreligionc præftantiLis, nihil in quo pari animoru alacritate proni fint homines, nihil etiam cui firmius adhæreant : neceftàtio confequitur, utnullane* que ardior, neque tenacior, necç iucundior efte queat, aut debeat ami' citia, quam ea quæ ex Chriftianæ religionis confenfu nalcitur. amp;nbsp;con tra,nullum odium uehementius,pertinacius, amp;nbsp;acerbius, quam quod ex religionis diftidio oritur. ita ut (mirabile dielu) hoftilius fe oderint eiufdem religionis profeffores, in uho aut altero articulo diftidentes* quam qui in alio quolibet negocio diftident: illi uero maxime omniu, qui cum Chriftianæ religionilemanciparint, luper aliquibus eiufdem religionis articulis contendunt : ut in præfatione ad Cæfarem latius ex plicauimus.Sed fi pericula (utdebemus)hinc nalcentiapcnitius intrO' 4® lpiciamus,certe ex re maximi momenti, maxima nobis uidere contim get ♦ In alijs enim uitæfocietatibus huic diffidfj mOrbo obnoxijs, non aliud periculum timemus, quàm nc ex his parua aliqua hominum por/

L I B E R s Ë C V N D V s* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i»,

no à coiùmunione alienetur : hi'c uero ne omnes (îmul^quireligioiiem amplexi funt, concidant.rurfus in alijs, ne res minimajCUius gratia homines uulgarcslilas focietates contrahunt : hic,ne lùmma èc omnibus fufpicienda.Denitj in illis,ne res breui peritura: (ut funt omnia huma na)hicautcmjnereligio Temper alioquin duraturalabefacfîeturjpericu luin proh dolor (modo ita fit appellandum, èC rei imma.nitas grauius nomen non mereatur) maximum»

quireligionem contaminant, triafuntgene-' ® W^^!ra,fecundumtresreligionis fuperiorilibropofitas partes: y qtiæ quoniam diftindæ funt,ÔÔ una altera dignior, diftin* âa, cuiq contraria:parti conuenientia nominafunttri-buenda. (^uienim cultum deferuit, fed cultum duntaxat : autetiacul-tiim fimuletafîedtionê,nondum tarnen plané dicendus eritdelèrtor,!» modo cognitionem religionis rctineat,ceu fontem,unde pofîît amp;nbsp;affè-âio amp;nbsp;cnltüs inftaurari» At is tandem defertor propriè dicendus,qui et a cultuamp;affedioncalicnus, etiam cognitionem religionis fontem de-' 2o feruitjita ut nullum in eo ièminarium refumendp religionis fuperfitn'nx plus atitem ille, qui in religionem cognitam propenfus nô eft. Blafphe mus uerà,qui aberrat à redo cultu»Hi omnes tametfi in eandereligio-nein,diuerfo tarnen modo committûtduo ifti,quod cum numinis no^ titiamhabeantjconfcientiareclamantepeccent: impius,dum male nu-mini fauet:blafphemus,dum pro debito cultu ignominiam infcrt : defertor ucrô,quôd (cum religionis cognitionem abrjciaOpari omnia te meritate audeat, 8C cogitet, cum nullam religionis uim agnofcit, quæ eiusanimum imbuat,uelmetu coerceat.quifquis idco dclertor,is amp;nbsp;im piuSjamp;^blafphemus : non contra.Hoc defertoris uocabulum à militi-bus fumptum,cuius fignificatio ut apud eos magis innotefceret, hune ab emanforediftinxerunt. ita ut emanfor fit, qui diu uagatus ultro ad caftraregreditur : defertor uero,qui à duce fuo cum dcfccilîet, inuitus reducit.illeerronijhicfuoitiuo lèruo fimilis. Hoc 80 nos ardius obfer-liantes, defertorceum uôcamus,qui à caftrisnoftrisjideftabaflumptg religionis cômunione eo animo defecit,ut nunc^ eo regrediat. At ne fie ftatim dicêdus quis de(èrtor,fi quidem fèrmo fit de infpirata religione. V t enim ilium iolum,et uerû religionis ièdatoré uocam u s,qui ita fe illi deuouerit,ut ab ea nun^ necç precibus,neq: minis diuelli fe finat:ita ne que defertor uocâdus,nifi qui fymbolum,quo prius deuindus erat,eô 40 animoabiecerit,ut nulla re uelit reducitquem pefiTimù animum pertina damappellarefolcmus.qucmadmodû neep reculator dicêdus, nifi qui oblatamreligionem fimilianimorepulerit. Qi,nuero his duobus ordt* nibus,recufatorum nempe ÔC delèrtorum, fefe nondum deuouerunt,

fed quo dam mo do medium tenentes inccrti funt,cui parti feaddicant, ita nutabundi magna cum formidine hæfîtant, uacillantes dicutun Ad Hcb.to, Hos alios ab illis fecit Paulus, ubi docet hue affedum uiam fterneread didos nocentiores: T eneamus,inquiens,confeflione fpei no uaóllan^ tem,inhocutprouocemusadcharitatem, amp;nbsp;bona opera,nondefegt; rentes aggregationemnoftri mutuam, ficutmos eft nonnullis» Sedde uacillantibus tertiolibrofufius : hiedeijs quireligionem deferunt,S^ repudiant,agendum4.

Orum triplex gradus» Primus eorum qui ueritatem, quam ad religionem pertinere certum eft, non quidem negant, ab ea tarnen tanquam à re quae ad religionem nonattineat, de* icifeunt : aut cÔtrà, qui idreligioni,quod eft ab ea alienurn,

tanquam maxime neceflàriû pertinaciter afleribunt.Exemplis res aper tior erit. Si quis uluram amp;nbsp;fornicationem affedus efle malos dicat, ne* get tarnen Ghriftianae religionis legibus uetitosefle : aut contrà,fî qui® adreligionis jUtuidetur, cognitionemquippiam proponit excutien* dum,cuius Deus non uult nos curioios efle,ut fi' de mortis,aut uniuer falls iudieij die,tanquamdereadreligioneattinente, curiofiusquisin/^® ueftigetdn his excutiedis, fi qui pro rei fine affirmatione, fiuereieflio' ne aliquid produxerint,quod dicant ex Ghriftianae religionis axioma* tis emanate, bono iure defertores dicentur : non quod ambo circa ue* ritatem (necefteeftenim horumalterumuerumaflerere,quoruunus affirmatiuam,alter uero negatiuam qugftionis partem ftudet tueriXed circa eius qualitatem fimul errauerint, cum ad religionem inueftigan* dam,quod illius non eft,adhibeant,et contra.Hic ergo eft primus de* I fertorumgradust Secundo loco habentur, qui illis quae religionis eflè J Cicero t,Rc4d. Iiquet,ne(^ alïentire,nelt;ç diftèntire pertinaciter ftatuerût,fed in ijs cum 1 CT i.de Academicis tanquam in ambiguo fluduant * Similes hi illis rnilitibus, t^4t.dfor. uagabundi hueatqueillucper utraque caftradifturrunt, nullofa* | cramento fe obftringentes, nequenomen alicui,quod tarnen moris eft, dantes ♦ Quiuero ab ijs, quæcertoadreligionem fpedant,cum pertinacia diftedunt, omnia prout luo palato fapiant dijudicantes^ primo religionis fonte, hoc eft numinis autoritäre negleda,hi ut tranf* fugæ,funt tertiu peflimum^ genus delertorum .T otidem funt amp;nbsp;recU fatorum gradus coftituendi: in hocenim differt reculator à defertore, quod hie quam olimfueratamplexus,illeoblatam tantumodo ueritate mox afpernatur* Neqp eos folum qui tertio loco pofiti finit, uerumetia qui fècudo,cenfendos hoftes religionis,ilkid patru didu declarat, Du 4® bius in fide infidelis eft» Imo amp;nbsp;eos quoq^ hoftes efle, quos primo loco conftituimus,illud Ghrifti uerbum teftatur:Qui non eft mecumjcotra me eft»Sunt tarnen tertij fecundi,6lt; fecundi primbperniciofiorcs»

11 B E R g ti d V N D V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii

Imô nc(^ælt;|iiafêmper lance pendent, quifeeidem pettînacisc gradut deuouennt « nam nbsp;nbsp;hic alter alterograuius: non fecusac fupenorilix-

bro lapfuum à religiofà cognitione gradus c5ftituimus,alios alijs gra-uioreStfieri enim poteftjicet auteiufdem generis defertor fit, autrecuià tor,alter tarnen in axiomate, alter in eo quodhinceft dedudu : authic in propin quiori, alter in CO quod remotius deriuatum eft:aut hic in numine,alter in creatura : aut hic in altiori,quàm ille fine numinis,fi ue creatur^ dignitate erret Jdeocp fi quis illud quod fcripturarû omnium fons eftjDeum uidelicet nec fallere,nec falli pofîè,abnuerit,hic quidem iQ inlpiratæduntaxat: atquiprorfusnefupremâ quidem illamnaturam agnoueritjilleproculdubio totiusreligionis extirpatricem cogitation nem, omnium quæin mentem hominis caderepoiïùnt, perniciofifiin mamhaufit.Maledidlus iàne furor, quia pcrrinax eft, tribus^ mcmora bilib.illisinfcriptura ultionibus,nempcexcæcatione,obftinatione, S^obdurationeperniciofîorteo quodexcæcatoDeuSjôi obdurato, meritis utriufcç id exigentibus, opem fuam fubtrahit:illi quidcm,ne ui dercjhuic uero,ne amare redû poflît. Contra obftinatus, pertinax, fuapteuoluntaterefutant:ille quidem uclle,hicuero ctiânofleredum,. ideo^hicillo deteftabilion Atcp hæducultiones fupcrioribus duabus ^0 perniciofîores,quod he culpa fint,qua illas meremur*Omnium igitur pertinacia maxime abominanda,diabolicæ^ perucrfitati fimilima ♦ ex eadem enim radice,nempc fuperbiæ,oritur utracß hpc peruerfitas: dia* ,boli quidem, ex infita dignitatc.’pertinacip autem,ex naturali acumine* ineundemetiam finem tendunt,nempcin exitiale odium: ilia quidem , diuinæ maieftatis,hæc diuinæ ueritatis. Cui lèntentiæ Paulus fuffi-agan turadHebræos,eiufmodi pcrtinacemafïîmilans terræ,quæ cum fæpe imbremcombiberitjUtherbam progigneret, contra fpinis produdis actribulisreproba eft,amp; maledidioni affinis.Quinhos ipfis dæmoni* busmagismiferos declaratalius Apoftolus,quódmentem,quædæn 5o monibusredamanetjipfideprauatarn habeant,Illi enim (utteftatur la cobus)credunt,8c contremifcunt: hi contra,quantum fcietia, tantum funt metureligiofo folutû

■ T autem inueftigemus, quibus gradibus ad huiuirnodi mb lêriam perueniatur,hoc in primis certum eft,uti ceterorum uitiorum, ita 8ô pertinacic confiimmationê à philautia pron fîcifcfnam hochuic uitio peculiareeft, utinitium eius fitue hemés admiratio proprq ingenq. eui admiration! ferè fubit amor progt; priarum cogitationû,cum admirator ille partû ingenq fui,ueluti fimia 40 catulos, plus nimio exofculatur : amp;nbsp;primû quidem huic fuæ inuctiont leuiter,nec fineformidine aflentit,donecinuêtisargumentis,quib.fua illam inuentionecorroborari poflèputat,minus iam trepidans audeat Ce apertiorib,errandi periçuh? çxpo.ijere,ut prpclarâ falicet illam fuam fcnten»*

ai nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E ’ D E S E r't O R I B V S

fcntcnn'am ftabîïirepoflît. Hi's dei'ndefui cômenti confîrmatricibusra ti'ombus turgcnSjijfdemcpjUt luti copia fus folet,fefè oblecffans, fummf illius Del (qui folus ingenq,8^ fàlubrium cogi'tariônû autor eft)obliui fcitur . quibus fi diutius immoret, fuo^ ingenio omnia metiripergat, nuncp ad ueri inuendonis fontem refpici'ens,fît,utetiamfi' ipfius uerita tis autor,modo internis, modóexterm's cômonitionib. aurcs eius ud' licet,fàntora peruerfæ opinîonis remédia fuggerens,fit inquâjpropttf illam ill aduerfum trahentem uehementê oblelt;fi:ationem,ut non libcaC ad diuinum inftindum animaduertere: fêd tanto magis ueluti eidem fortius reludans adhucaliaspoft alias fucatas rationes uenatur,quv busdidam falfam cositationem faciat uerifi'miliorem ; nimirumilkce* bra eius,quam de fua inuentione concepît,uoluptatis pefïundanteptx darum ilium, inditum ànaturamentibus omnium,amorem ueritatis^ Sic ergo proiedtis à fe,calcatis^ diuinis inftin(fiibus,nullo ïam ferupU' Ad Hcbr.à- lo remorantejortiter credit mendacio : fi'milis faefius terræ reprobatæ, foie fcilicetrepulfb, cuius radijs animumfuum illuftrantibuspotuinét fuæ fententiæ contrariam ueritatem reciperc. Quis eft qui negarepof fetjhuius perditihominismcntem,tanquam quibufdamfurijs agitât*' cum non folum non libet audire, fed etiam odio, qui eum errati com* monefaciuntjprofequatur. hæc eft ante omnia uerapertinacia, tarnetfi î® non fumma. Quod fi propriæinuentionispertinaciamore indies ma/ gis magisçp glifccntc,ufçp adeo ille infaniat, ut eandem fibi ueluti Deu» ho c eft rem fupra omnia diledâ conftituat(quomodo quibufdam uen ter,quibufdam mammondeuseftedicitur) hiceritfummus pertina/ ciæ gradus : in quam qui femel fe præcipitauerint,citius mortem,mot/ tis^ quoftibet cruciatus perfèrrent,quàm ab cadem fe auelli paterétur.

Aectarnenquamlibetferalis pertinacia adhuc infrabaretf BW cam rabiem confiftit,fed hinc facilis ad earn tranfitus J® B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s difciplinis, quàm religionis, ut

quod quis uehementius amarit, idem cupiat omnes cotemz plan', atque ampledi : amp;nbsp;quæ pcrtinaciter fibi perfuaferit, ea in lucem prodat, firmiter^ credenda efle totis uirib. docere quoftibet conetun His itaqueanimi ftimulis agitatus pertinax ueritatis defrrtor, continc' re fe non poteft , quin prædaras illas (ut putat) inuentiones in uulgus fpargat,atlt;^eas(utfimia fuoscatulos)oftentet. quanquàm nonhoc folunijfèd 60 aliamulta funt,quæ peruerfæ opinionis homines ad eiuf modifuriamimpellere foleant: utaurifacrafames, popularisaura: captandæ cupiditas ♦ Talisitaquequâcunque etiam caufamotusfuegt; 40 ritjfieius quod apudplebem declamitat, autor primus fit, hætcfîarz cha,id eftjfacftionis princeps: fi fe(ftator,propagator^,hæreticus,id eft faeftiofus ; fin uero Ce continet gCohibetc^ ab eo quod iam animo corn cepit.

cepitjpublicando,etnecç teftes,ne(ç fedatores fui dogtftatîs cäptat,de-fertornuncupaturauxtaeamuocum diftinâ;ionê,quaPaulusDemâ, »-«“l T-m uit quireligione relidaprxfens feculunr amplexatus erat,defertorê fubin-dicat : Hymeneri uero,Philetn amp;nbsp;Alexandrumjetiähxrefeos^ceu gra^ uiori nota inceflit. fient et repugnantis loannes oftendit mains effe uL tium,^ nmpliciter reeufantisâneeffens Diotrepbê, quod non foin nô recep it fratreSjUernmetiâ uolentes recipere prohibebat.Quam fignifi* cationis proprietatem obferuantes Grxcarnuocum curio iulijfic inter 6.t(rn/,cug%iri[/,ôC àfltvHy tvvat«iz diftinguutiut fitcriy nocentjquamlibctadmira«quot;

w bilem prxftantis alicuius in philofopbiauiriopinionê : quæ fi ulterius ferpat adeximios, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: fi ad gregales ƒ o»v«vIvvoicct» appellant. Quin amp;£

Paulus hxreticü nobis ferè iifdemnerbis deferibitjoquens Ephefioru prpfeâiszEx uobis,inquit,ipfis exurgent uiriloquentes peruerfa,ut ab ducantdifcipulos poft fe. Haebreui periodo totiushxrefeos indolent graphicè depinxit,quatuor illis caufarum generibus adhibitis, quibns ùr naturalibus rebus excutiendisPhyfici uti confuenerunt. Nam in it lis uerbis,Ex uobis ipfi s.materialê canfam exprimit, eos fcilicet notas, qui propter inoenij Si- eruditionis eminentiampopnli doôlores eligun tut t bi enim hxreticorum fere feges «C^ui ad hoc eos inftigat elatus jUCx

io mini^ cedens animus,fignificatur uerbo Exurgenf.hxcitacç canfa et • ciens.Huicformâipfam addês,dicitEoquentes pernerfa. quot;T andern i^ quod uernmhxreticum conftituit,canfam uidelicet finale tubiungens, yqinqnit^abdncantdifcipulospoftlc ,quos àcômunifodalitio fepa-rautcs,cupiunt fibi,fnxcgfalfx dodrinxaddiaos.ldeoc^lupos neque fiïuplieiter, fcdlnpos graues appellat ; quafi non contentos corrnpifle mum ant alternm,nifi diffipent SC totum gr egem

£à cumVuâæis ChriG;vanç reVgioni inimidfRmis ^lataiatn olinvfvxper hocnegodolege, permittatur paciftca inter rdi gvonisnôftrxfocietatemhabitatio: pariratione Çnifabor^

O concedi poteb. a\t^s,quotcpiot aperte jVioc eft. ûnc fimula txpietatisfuco dvuerUm.neV etiamomnino nob'ts adnerÇanareUsiottê proRtentur ♦ ritibns enûn noùris infpedis * fuaeç reii^ione cura noiera ài(euffa,ipeseft.pioruïnbominumonitisad nobiranafoeietatem pof* fe pevduci» Hxretieus tarnen nu\fo mo do in noffrx rebgionis rernptt* bbeameritadnaittendus jtampropter inÇatioabiVeaXios corrumpendA itud\ura,^uam propter fneatiffimx impietatis^ ideoeç pernieiofidimç, latins Si.latins femper lerpens eontaoiurn jfnb pnleberrimxQc\nod pegt;^ Aû ricnloîrfCrmnm elf)Cbriftianx pietatis prxtextn^nt diRveilcbtnotr ten tarijpenêc\neimpoffibile noninc^ninarit maxime enmillain ipbstiir*-tntnnr excreitia eonlpieimns , epix etiam in fnmmis niris debdera* mns ,imb qnx nel martYrnm celebratifftmorum landes- allecpian^ tnr

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE IN ST AV R. R £ L I G I O N E

ternhar.in tur S^cxupcrcnt, utpius iIledodorpulchrèoftenditainiHo CanticO' explanando: Capite nobis uulpeculas,quæ demoliuntnrui^ ncas ♦ Vide quæio quam difficile fit humano iudicio inter hæreticum» uerè pietati deditü, diftinguere, fi aliunde diicrimen j ex dogma^ tis fumas.Sed nelt;^ hoe facile tacffu erit,prælertim fi de principe s, amp;nbsp;Hc ffs quæ iam olim publica omniû confeffione pro iudicatis habitafunt, à ueris Chriftianis non diffentiant.Non debet igitur aliquis deexott^ hærefi priuatim iudicare,cu hæc totius religionis quæftio fuprema gt3 uiffl'ma^ fit,crimén^ hærefeos deterrimû:ideo^ hærelèos amp;nbsp;dogma, 8Cautor,adeos quireligionipræfiintdeferendus. Sedfuntquihært' fim iam olim præiudicatam mente conceptam, non exprimunt: fi his peruerfæ cogitationis pertinacia abfoluta fit, uoluntas uero cognitio' nem illam inlucem prodendi meticulofa,nonmagis funtconfummart hæretici dicendfquàm ille perfetffus religionis fecffator, qui quodcot-' de credit,ore non audetproferre.fin utranquc cogitationis,8C uolunta tis pertinaciam habeant confummatam,nihil^ aliud morentur,quam temporis,loci,amp; fimilium occafionem^ ut quod meditantur, comodc perficiantjiam profedto hæretici funt : ambo tarne donee ita mente co' ceptum celant, neep ecclefiaftico, neq^ ciuili iudicio fiftendij fed illi diuf

A4R0W.X. iudicio, quo manifeftabuntur occulta cordium, prorfiis relinqueti di funt. Suntpræter dida hæreticorum genera, Só alij quidam medtjj quos partim prgfumptos,partim fufpedos libet docendi caulâ nomf nare.Nam qui quod ante ad religionem pertinerefaflus eft,nunc idem quafi ab ea alienum habet,non eft ftatim hæreticus habendus. quia fic' ri poteft,ut interim illi cogitatio irrepferit,iuftam caufam præbensam' bigendi.potefl: item fîeri,ut illam fuam cogita tionem nequeat (ingentj uidelicet, autartis defedfu) commodeexplicare î fed tarnen ftatim relèos præfumptione grauatur,multo quoq^ grauius, quàm is quine^ gat non id quod quondam affîrmauit,(èd quod omnes paris cumipfo ingenij,eruditionis, 8^ cognitionis paflim affirmât ad religionem pet' tinere. quern nelcio quomodo appellauerim, nifi hærefeos notafulpc dum.Par eft enim huc(cum minus peccet)diuerloab illo nomine uo^ citari,quia ille mox in indicium uocandus, nealioqui pergatamp;ccteros attrahere : crimine^ hærefeos perfequêdus, donee cogitationem illam quoquo modo exprimât, quæ ipfum in cotrariam fententiam pellexif, uel fua relida cæterorum fententia accedat. hie contra prius pertentan dus,an infigni inertia hoc faciat,an ftoliditate,an magis pertinacia. fed et hic forfàn tolerandus, quoufep deeo iudex pronSciauerit : ille autem coteftata lite mox per modum(ut dicunt)prouifionis ad maiorem fer/ uandæ religionis illabefadæ cautionem,à confortio fidelium feparam dus. At qui contraditftorio (utuocant)iudicio hærefeos iamcondem* natus fuerit,dicet hæreticus conuidus,utcunlt;p ueritas fe habeat.quem uero iudex ob folam contumaciam fic côdemnauit,cft, amp;nbsp;uocari debet inffar

îliftar conuidi. At ij cenfentur adhœrcGm procliueSjquircbu s veris ci tradekdum afficiuntur ï hoceft qui tantum fuisi aliorum'uchominü inuentis, quantum diuinitus infpiratis dekdantuf. ij üéro propinqui, qui ea animi fedulitate, quæ folireligióni debetur,rebus ab hac alienis aflentiuntur^atmultö propinquiorcs^fi rebus falfis idem prgftüu cum enim ad religionis quaeftionem uentum fuerit,tum quoeç pro fua afTue tapertinaciaeodem animi uitio contentiofius agunt»

Aeterum cuiudibetgradus,ordinis, autqualitatisiucrintï quaîcuncç etiam res fit,in qua proteruierint fiuc baereticijfix uedefertores ifruftratuamoperam infumpferis 380 aiunt) laterem huer is, fi bos erudir élabores : quippe quorum animusjpropter femel pertinaciter conceptam fententiam^contra omnemrationem occaluerit,quicp aures fuas obturarintjuecantus ue-titatisinanimosipforumadmittatur. fuperbia enim elatinec fanas fe-rentadmonitiones,nec aliquid^quod eorum fententiæ contrarium cft, recipient : ideoeç furdis omnino cecineriSjfi alia quantûuis falubria ad-bibeas .qu'amquibus iam femel animo ipforum conbrmatam fernen-xo tiam ftabiliri putent. iuxta id quod fapiens ilkHebrœus feribit nitro, qui peruerfo cordi carmina cantat.Si uero teboc alio modo efti-cerepolle arbitreris ,Slt;eos non reda,fed obliqua uiaaggrediaris,ne ui ddicet dolum,qui taliin negocio bonus efl ,fentiant, eoseg fuis iaevdis, boceb quibus ipb alios feriunt, eximprouifo uulneres tutu quaedam examinandaproponas j qux uidentur eorum fententiam conurmarci ijscç tantifper itnmoreris,donee in eorum animos to tus admittaris: 84 fie pedetentim ad altiora pergas, donee tua Gmul cum illorum fenten-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tijs inféras t quis eft ,qui te nonlaudabit lt;nbsp;quis te non optima conar i df

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cett Sed ubieb rem uideberis per duxiffe ,ut iam nibil r effet,quin eonn

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;30 cias, quod iamdudum moliris t en ibi ueluti dolo percepto damabun-

dire(iliunt,nullirationi acquiefeentes, atcçbis ter q maior e cum uocife rationefuam'fentêtiam quaû praedarum aliquodreeinentes, quicquid àtcconeinnatumfenferint,repellunt.Tamenim dcpcrditacnaturac,ut amp;nbsp;fuperius diximus, confummata pertinacia eff, uteaafkaimortem, mortiseg quobibet crueiatus eitius bntfubituri, quam a fententia di-(cedant. ut qui non minus tenaces fintillius errorisfui, quam celebra-tiffimiolim Cbriffimartyres fuerintrdigiôis diuinitus infpitatx.adeo , \ nbsp;nbsp;nbsp;ut quodilkinbonum dixit,bortis,ut mors ,dileôio taptèpofbt^ib

roaium depertinaciadiei,ipfam nullis mortis doloribus cederc.ldéocç err orem pro mouet, tantum ab efl ut eompefeat, quifquis per git cum cuiuflibetgenerispertinacepublicedifceptaredSlampretcrboe quod. biubraoperâjUtmodo diélum eff ,in co docendo infumimus,folemus Vuùuûnodiinutdidifeeptaü.onéaùditoresipfos,quotquotnonfueïtnt

DEDESËRTORIBVS plane conftantes^reddere magis flaccidos,dubi'os^« KIe enim cum fös pertinacia rigidior fadus,fie(fli non pofîît,ôlt;f identidem obtentæuiéto n'æ laude palam can titet, nullius^ nifi dodiflîmi hominis fitaltercan^ tium partium rationes nbsp;uerborum pondera rede perpendere : facile

fitjUt auditorcs præfertim plebeij, ad id yfcp temporis ueritatemfccfla/ ti,nunc contra humanum quid pafli,uel ftudio(ut fit) partiüm,uel iu/ dich fui ca!igine,uel imperitia,incipiant uehementer concuti, amp;nbsp;fiudua Exod’’” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qi:ia*ito ergo grauius eos, qui iam ante nonnihil uacillabant, aca'

Tertull.deprt dente eiufrnodi cötentiöne, ueluti noua procella,perceUi exiftimandir fcript.h^et. eftcSi uerófuerint,qui priuatam admiièrintdifputationê,iè^ finefrau de ad hoc inclinarint, ut animis attentis alium docetem aud iant, eiusc^ rationes nonfucatèin mentemadmittant: cumijs certe (etiamfi gra/quot; uifïîmè errauerint) non folum difputandum, imo etiam ueluticumfo^ cietatis confortibus agendum eft.non enim funt defertores, quiita cor ' repti à læuo tramite tandem in regia uiam rcgrcdiuntur. Contra ageiv dum cum his,qui detredat doceri priuatim* hi enim fi uel leui fufpicio^ ne notati fuerint^hoc ipfo,quales habendi fint^lätis oftendunu

Vm autem omnis hærefis relimofo dogmati aduerfeturml rum merito uideri poterit, quo pado peruerfas, religionicp contrarias iententias confueuerint etiam hæretici religioHs dogmatis communire Jn promptu caulaefijquod nifi coru

dodrina tali melle eßet illita,non poflerit illi(^qüöd ipfis moris eft)toxi/ cum uenditare pro dogmate religiofo.Sedut illorumueneno «rrWoröp opponamus, non alia breuior uia elTc poteft ad iianas uanorum homf num dereligione fententias extinguendas,quàm fi quibus iua ipfi fobi liunt,nos uieißimad trutinam examinantes,cadem pro nobis eße, aut certecum noßrisnon dißentireaptain unionem conciliationeoftenda mus.hanc tarnen (quamuis nulla alia uia fit commodior,qua quihallu cinantur, reduci poßent) experientia uidere licet, nihil uirium habere in hereticoSjUt qui fuo omnia ingenio metiri lolent^Nam cum rationes facrarum feripturarum humanum fuperent captum,eas tarnen facilius etiam quam prophanas feripturas, Iblent molli fiexuinuariosfenfus, uteunep uerifimiliter jinterpretari : ideo^ nequiequam cum hæretico egeris uel rationibus, uel feripturis, ut qui pro ingenfj acuminenoue/ fit in fuam contraria quælt;^ fententiam torquere gt;nbsp;quod nobis tota co/ hors antiquorum dodorum à principio Ecclefiæ occinif,ac conqueri* . fur* Quo ei*go pado cum eo agendum cquot; dicam» Vulgô aiunt, eum qui ignem extindu uelit,titioncs fubtrahereoportere^ Erit igitur antcom; niaabadmirationepropri} ingenfj modisomnib^retrahendus^ Séhoc fi cautè foriàn,et quafi per cuniculos,aut infidias(quem conciliandoru animorum modum rhetores appellat infinuationem)aggrediaris,quo (rnihi

(mihi crede)longius proccfTeris, eo plus operæ pcrdidcris : quoniam re intelledta (ut fuperius oftenditnus) quafi infidqs agnitis uebcniêtius rcluâabitur»Erit itàcç cum eiufmodi aperto (quod aiunt) marte agen^ dum: 8C quoniam ex contrary s cotraria rnagis elucefcunt,in primis hu mani ingeni] imbecillitas illiiderttidem ob oculos poneda. Huie ex ad uerfo diuiiiorum dogmatum fublimitasdignismodis extollenda erit* D einde diuina ilia follicitudo er ga bominê, qui fe, fuamcp mente D eo fuo neceflariorurn feuelatori fubmittit, non minus prædicanda» progt;-priæuero prudentiæ innitentium uariatum prælentis, tum fuperiorû

tim fatebuntur.Nam nemo fere ita errat, ut non in quibuCdam redtè fa. piac,aut nohfubindereGpifeat. Quare nbsp;nbsp;bæcuiaomnium efficacifii-

ma, ut errores illoru, hallucinationesqi commcmores,quas dodliores faâi,ut fit,ipfimet deprebenderint, autforfan fcriptis etiam editis rcco^ guöuerintiquas olim ingenio fuo impenfius blandientes agnofeere no poterant, fed potius ut plane lolidum quiddam prxdicabant,mordb CUSCÇ defendebant.Hinciam perges monere,quódoporteatialtem tre-pidarCjUe idem SC in cæteris à fc excogitatis eueniat,quod perpetuo nobis (uiurum eft, donee in boc tabernaculo morabirnur, maiore uideli-

io ceteruditionequotidieaccrefcente.Docetenim (qdaiunt) dies diemj. Etfi for fan tarn fuer it aftutus ,aut non ita multa edider it ,utpugnantia iii diftis fcriptis ue inueniri poftint I nemo^àme audebit in earn atrogan-tiam irrumpere, utaudeat dicerefe uftç a puero adætatem grandiorent in nulla re ballucinatum. Quod fi fateatur olim quidem femorebomi-num erraffe, fed iarn accepifle gloriet donum numinis, quo fretus po-, ftea nunquam fitballucinatus^ballucinaturus ue •. interrogetur, an nc in reliquo ccctubominum ,boc eft Corum quifuæfetttentiæ non acce-dunt,quifquam fit codent numinc illuftratus 'Quod fi dixerit, ex cotr a. tin ecetu neminem, exbbiautemadbærente ede SC alios fie illuftratost

[ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3® interrogetur ergo, num quo temporC primum fuus ccctus numcn acce

pitjCjUiCquam uel turn præfcntium, uel quotquot ufq ab Apoftolis ui-xerereligionis cultorum,fueritpariluminedonatus ? Hoc ft annueriq debet be autoritäre illorum am pleéti t ftnfortiter negauevit, qiiid facias ûli C iubeas miferum elle lib enter .Sedfoletipfadiuinabenignitas tan-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to malo tandê occurrere : ut Geut olim in turrislâabyloAricae extruéfto-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nelinguis, itabie ingeniorum excogitationibus eonfufts amp;nbsp;diuifts ; ut

I inquani qui initio unam ftmul opinio nemfequerentur, ftatim inua-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rias delapftjuarias ftbi conftituantfelt;ftas.Quod eumftt,iamipfàfe pró

V ditimpietàs. Nam quo inplùres feélas difleótifuerint ,eo eertioraad . \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerfus ipfosbabes argumenta. ut quos ftbiprius dolt;ftôres babebanti

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tanquam tolos uer os jSc numine afftato s x eofdem nunc diffiter i neque-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ant inter fe pugnare,proptereaeçiborumaliquos errare.etutexillaufti

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pïius bxmubæfeâ.3cortæfunt inter fefepugnantes ,itabC cxquàbbet

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cl baruni

hanimfatcn' cogentur, alias forfitan exorituras, quarum neceHarnim cn't hasjillas'uefimiliter efle falfas. Vnde hæc certè utilitas faltem uacil lantibus nafciturjUt refih'ant fimuhamp; caudores fiant,nec fibi tam facile patiantur in pofterum ab impoftoribus fucum fieri» Quod fi aute nee fic corrigatuFj nefcio equidem aliud fub foie remedium, quam illuda Chrifto oftenfum (fi quod forte iânettantaminiàniam) quum dixit. Hoc genus daemoniorum non eijcitur,nifi ieiunio oratione»

Ucfertor populariyhtsreticus etianipiiblico iudicio pcrfe(jucndui, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo

Vicunc^ ucfo dus coditionis fucrit, debet(fi quis alius)iu-xta principum tam fecularium, quam ecclefiafficorurefcri ptaad publicum etiam indicium deferri, ut pariter uexatio det intelletfium auditui. Hoc modoDominus Saulum non fbla uoce cœlitus emifla, led in terram fubita proftratione,amp; donee refipifeeret, cæcitate correxit. Sed eft ÔÔ aeftionis genus,quod popular re iurifconfulti uocant, quo ius fuum no is folum cui damnum datum eft, fed quilibet è populo, priuato iudicio, hoc eft in fuu ipfius priuatu comodum profequipoteft,Cuiufmodiefledicunt,fi (^uis fepulchrum uiolauerit,album prætoris corruperit : aut fi qua uulgo itur,aut ftatur, deijeiendo auteftundendo damnum dederit, amp;nbsp;alias quam plurimas. Sihæadiones cuilibetè populo propterea conceduntur,quôdquiin eorum aliquo,quæ illis adionibus coercentur, peccauerunt, in ipfum populumpeccafleuidentur: optimocertè iureneq^ inhæreticos hæc deneganda,Gum nihil tam omnium interfit, quàm ut religio res otnnf buscomunis maneatintemerata. Et quia populäres adiones interdit dari folent, amp;nbsp;in eum qui damnum etiam nullum dédit, facit tarnen ali' quid,unde damn! periculum imminet : ut fi quis fupra eum locum pct quern uulgo iter fit,aut in quo confiftitur,id pofitum habeat, cuius ca' fus nocerealicuipolTittnon poftumus non fateri,in defertorem quolt;?, licet hæreticus nondum fit(fi modo fe ullo indicio manifeftet)faltepogt; pularem aeftionem locum habere»Licet enim pruritus nondum titiHet, ut eandem fcabiem cæteris affricet,quia tarnen mentis fuc peftem nom , nihil prodit, uix fit quin lædat : aut fi (quod etiam fieri pwateft) fe conti' neat, ne periculum tarnen è proximo immineat, metuendum eft* Siuc' ro quis aliquod dogma in uulgus fparlerit,dc quo dubitari poftît,hæ' reticum'ne efl[et,an religion! confentaneum, huius dq udicatio eft funi' mo focietatis religiofæ tribunal! referuanda, ut lapientiftimac poteftat! dilficillima detur quæftio excutieda. Nec ern prius inferioris dignitatis perlonis libera de his lenten tia dabit, fuper iam diuulgato dogmate 4® ita fuprema poteftas pronuciarit, ut de re iudicata nulla amplius fuper-fit ambiguitas » Si tarnen ill! quibus haru rerum fumma cômifià eft, fc^ ram fint allaturi opc,0lt;periculum fit,ne ipfum negociu !n peius lèrpat, crit

'critmteïim interiori poteftàtihuius fufpeéii doginatis difcuffio per^ mitten'da: ut tame illijCUtn res poftularit, fuperior ib âudicibus earn c5» mittât.hoc prôpterea cautu,ne dum fuperiorû ccnfura expedat,popu lo Chriftiano peftilês dodrina pro fano dogmate diuulgeti Et quancp frcquens iUud to tins Cbriftianæ religionis fodalitium in multos mino diftinéias partes, ne tumultuarent fine ordine contu^ fæjfitdiuitumjTrafouwî feuWilt;rxo7r5«Græciuocant,nosprefeâurasnô minamus : Ôc fuo foliprimario ,uttribunb miles,obedire quifc^ coga-tur,eundem^ folum quis iudicem habeat, fub cuius ditione domiçiliü ip retinet^fi tarnen alterius prxfeéluræfubditus,bàctranfiens animosuel incolarum,ueladuenarum,mal3edolt;fb-inæcontagioneinficiat,nonfo-lumeoloeo quo degit,fedôC quo deliquit.iudicio fifti poterit.Sed me^ rito poffit dubitari,anille qui alioquibuic ditioni fubiedus non fit, ail inquam ille,fibàctortè pertranfeat,potrit,quod alioloco religionem la betóarit,bicdeferrilt;anpotius remittiad iudicem domicilfi ,uelubi crimenadmiflum eft,utibifuppliciofubrjciatur lt;: Certè de criminibusi quæ unam aliquam ciuitatem per turbant,proditutn eft,delinquentem in aliénaprouinciarepertu,remittendum efïe adiudicem fuum.at quia pYoteruusuiolator iuris naturæ,autgentium,poteft quocunqloco rc 10 pertus a quolibetbominum iudicio ûbi, eo quodquxiuris gentium funt,aut nature,debeamus omneshomines omnibushominibus,fiuc eiufdem fine diuerfæ ciuitatis 86 regni t non uideo eut non 8C religionis labetaftator (quia religionis integritatêubic? [eruari,quamplurimirex

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hnuniuerfi religiofi SdalitiiVur non,inquâ,poftit quocuncç etiâloco

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïe^ertus, ad iudiciü pertrahi per qùécuncg eiufdem religionis cultorêe

BK^enus de ipfahçretici accuVatione’.nunc adhuius pcciaarn tranfeamus. EcxMofaicar eligionis corruptorê morte mul ^amp;andumprçcipiebat,qàtehatur illeDeuteronomqlocus t bcut.ij.etiÿ: Quando inuêtus tuerit m medio tuiuir fine mulier ,qui adie ïitjUel coluetit deos alienos,educes, quifecerintr cm rllam iniquam ,ad portastuas,bCobrues illoslapidibus,donecmoYiantur . Quibus uer* bis uide quxlo quantum confirmevAtur, quaefuperius diximus.Esanl pratter hoc qubd aceufationem popularcm,iudiciuméç uult effe publi cum ; etiam ipfam iudiefi executione ad uniuerfum populum attiner e iuffit,Vlocfacil.e colligerelicebit exqs qup eodemloco fequuntur ;Ma nus tchium primum er it in eo ad inierhciendum ipfum, bC pohea ma^ nustotiuspopuli ,extcrminabiscçmalû demediotui .Simile exemplti

^lt;5 iamcdideratlibroE^umerorû, cum populus adorafletbgt;aalpeor, oro^ î5«w.t? y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nibusprincipibus populiiufluEleiin cruces aö:is côtrà folem. Quod

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aût dixit de cultu deorum alienoru., eh bC de quibuhibet religions uc^

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïitatibusaccipiendum jcumunaquxeçinfpiratæreligionisueritas ,fit

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod*

quoddäm aeluti dîuinum amp;nbsp;adorandum dogma ♦ tacco quod amp;nbsp;alibi non minus feuere interfici eum iubet, quifacerdotis imperiocùm de alijs, turn dereligionis controuerfrjs iudicantis nonfêfubmiferit. Con tra facit nouæ religionis lex, quac fi quid peccatum fuerit magis cafti* gat,quam punit.Non enim uel de maxime pertinace aliam poenam fu* mit, quam quod eum ut inutile membrum abfcindat,cogaf que utab^ iedum extra omnis fodalitq conuentum degere:eo folum animo,ut hu iufmodi contemptus pertæfus ad meutern tandem faniorem redienSi incipiatrelinquere,quas tantopere amplexabatur^fingulares illas fuas cogitationes, cupiat^ fincero animo in ijs quæ ueritatis funt, erudirf lO Et quamuis in communis religionis corruptores Chriftianorum unf uerfaleiodalitium grauiorem non lanxerit pœnam, quam ut eos à con fôrtio,quafî infecfla membra refecet : unaquæque tarnen ciuilis focietas aliam etiam in particularis fuæ religionis quoflibet corruptores ftatue re poteflpocnam. aut quôdægrèqueat fine talis pœncmetü religionis Integrität inter homines eiufdem focietatis conleruari : aut quia eiufcc pœnæfancfiionemunanimus omnium conlènfusabundantioris caU-* tionis gratia (quæ non nocerejurifconfultorum prouerbio dicitur)lh benter ampledatur Jn qua tarnen conftituenda (præfertim fi nonnulli refragentur) decet earn ieruare moderationem,ut grauior non infiiwa 20 tur, fi religioni conferuandæ fuffîciat mitior » ut fi mulda iàtis terreat, ne imponatur pœna corporalistfî deportatio,neinfligatur mors.Pof fe aurem etiam mortis pœnâ religionis corruptorib.infligî, iam often^ di ex diuino turn praccepto,tum exemplotquamuis, ut dixi,hoc uniuer fàlis ecclefia non ftatuerit » Et fi nullum ea de re uetus aut præceptum, gt;nbsp;aut exemplum extaret, quia tarnen religionis difiîdium initio huius If bri oftendimus pcrniciofiflfimum eiîè omnium diflîdiorum,cur no re^ hgionis fiue naturalis, fiue infpiratæ, fiue particularis, fiue communis corruptorem (tam perniciofî uidelicet difïîdf) fufcitatorem) tanta pctgt; na tcrrerefas eft,quanta autores minus lædentium laélionum^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ja

HVod autem luperius de indice, cui hærefeos reus fiftendus eratjdidum eft,non ita fimpliciter intelligen dum,Nam de infpiratis religionibus non eft fecularis iudicis ferre fenten* tiam : at cur idem de naturali ilia religione,qua omniu men tes imbuitrerum parens, non polTetcognofcere, equidem nullam ui^ deo rationcm.Cum enim hæc (ut certô certius conftat) cæteris omnibus religionibus fit prior, hoc eft iam abhomine nato in omnium mert tem recep ta,toti^ humano generi ànatura infita,n5 eft dubium, quin amp;nbsp;à rerum initio publica magiftratusautoritas fubditosinhoccôfer- 40 uarit,iummaque diligentia,ne quis ab ea defledleret, cauerit. quis enim alius prima ilia dogmata,amp; régulas religionis obferuandæ conftituiti (certè non uulgus.eft enim hic fua natura ita ad malum procliuis,ut ilia femû

feminaädul’rtütcm cum homme nata ui quadam cinus euclîat,quam fè non in omnibus affèdui accommodaret. NeitaCp cidus abinnato bo* no homines deficerénc,præfcripta lunt à magiftratib. (penes quos crac fumma rerura)quædam dogmata quibus rudiores docerentur, quæ iuxta naturæ fcinciilas de Deo eflent (entienda ♦ quod fcilicet effet oinx nium rerû unus Deus^et in his gubernandis diuina prouidentia:c|uôd etiamilleuirtutes amct,amp; uitiaoderit^Nec hocillis iuflicicbat : nam ut finimquii^deDeoanimum publicitusexhiberet, cognofci^ pofîèt, num quia^wj eflent,Ô6 propter impietatê corrigendi, régulas quafdam iß fimiliter obferuandas magiftratus præfixft,quæ quo cultu,quibus exx ternis fîgnis, fuam ergafummum illud numen fententiam profiteren-tur jdocerent« Si itatç illam autoritatem in religione eÔferuanda h abuit magiftratus abinitio generis humani, qùis eft qui earn nunc ei fubtra-hendam dieet C Hoc tarnen (quod fæpius dici uult) obferuandum, ut Chriftiana religio agnofcatur omnium direlt;ftrixjamp; moderatrix»

Ciuium potior pars et princeps ad naturalem religione retinendam-^ leu ampleilendam copellere ci^teros poßuntyadßifcipien^ dam uero inßpiratam non poßunt,

Vin etiam poteft ad naturalem religionem iure nature luoâ Hoc enim permittitfimó uult natiiralis equitas^ ^^^^/titomniidololatriaamp;ftiperftitioneeieó:a,nonrolum eiufde focietatis Unapars alteram,fêdet focietas focietatem adnatu ralem religionem ampledendam (fi aliter nequeat)etiam bcllo compel lat.nulla enim poteft tranquille fubfiftereciuilis focietas, fi non aliquo uerinuminis timoré tîohibeatur^Etcuminomnihominumfôcietatc duo neceftariarequiruntur,iuftitia8^ religio : licitum^ eft focietatem, in quahorum duoru ratio nulla habetur, etiam priuato cuilibet ibi for te ortOjUel aliunde profedfo occupare,et utriufcp adminiftratione,iufti tiæ fcilicet principatû,amp;^ religionis facerdotiû,ueluti rem pro derelido habita, iufto fitulo fibi uendicaretcur non poterit melior ciuiu pars,aut princeps omniü nomine reliquos ciueSjCtia alios fine focietatis legibusi etreligione uiuentes ui adigere,fi uerbis nequeat,ut falte naturalem re-hgionem am plexentur.qd fi fiat,meliore iure ut prima ætate fufceptant religione retineant àC conferuentjCOpellendi erunt»Ad Chriftianam ta men fufcipiendâ nullo modo ifiuitos cogere uiolentius licebitteo quod lUamChriftus omnibus toto orbehominibus offerri, no obtrudiuo- iucte jo, luit, ficut Mofaicâquondam no nifi ultró accurrcntibus cômunieari» Cæterû peculiarêhonore publicitus poflè decerni, quo ceu JBf «f«* fub diti inuitentur ad eiufmodi religione amplexandam,nô ui deo infpiratp religionislegibusrepugnare.Nam fi in honoribus diftribuendis pque idonei proponantur, quibus nihil defueriteoru quæueteres ciuiu fiue leges,fiueritus defiderare lblent:fuerit tarnen aliqs,cui maiores nature dotes contigerintjUt ea ratione aptior agnofcat, fiet ne iiiiuria ciuibust!

Jî nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E D E s E R T o R I B V s

fi propter illud quo cætcris præflat^eligat, etîamfi eotulègès co no régt; Ipi'ciant. nô certèreo modo amp;nbsp;ficebit multîs idoneis iilos pr^ferri,qui teros religione pi-æeedût « Quapropter ij apüd^â eft éh'gedi autoritas poffunt fi uno anno recfïuri funt,annuâlegê:fin'ptrnlânêfgt;perpctuani de hoc ftatuercjUtin pofteru iltud inter neceflariäs fubeundi publici ho n oris qualitates numereuCæterü fi tota foeiétâà ünanimtömniu con^ fenfu inipiratâ rdigionem coluerit,no uidcô cur ilîa fioh poflît inquili' nis infidelibusjiolum aduènaru iureibi deg'éiltibuis iübefé,etiatnfî côti gïonis periculû nullum fit,utaccépto delibei^afidi fpacio uel difcedantj uel eandê cum ciuibus religione amplexerttür«Qttis,fi nÔ inhocomnts ciues conuenerint,. Nam tunc,nei^ melïor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpfe prihceps(lt;iui

cam quam habet autoritatê, a populo accepif)^pÖtëriéipfos ciues recla^ mantes incredulorû in eadem focietate comorantium^tÔmoditatepri' uare : multo minus religione irtfpiratam illis prâecipere. ciuibus aût, ut dixijConlèntientibuSjno dubium quin poffitlocorûfuorum habitatio nem rj s negare : ita tamen,ne (fi iufto titulo ob£inuennt)proprietatcni rcrûillis eripia£,icd iolummodô quotidian^ iurifiJiÆoniSjquâpropt*^ populo debetj ope neget: dum tarnen negöciationis, ÔC mutuâ inerciu facultatem,quæ iuris gentiu fun t,uenientibus,8C mox abeuntibus non fubtrahat. Nec hoc mirûuideri debet, çum ôô nobifcû Chriftianc tientibus inquilinis pofièt prirtcepSjpræiètjtini exorta occafione^edido iubere ut intra certu tempus ditione fua emigrent : aut fe iureiurando ciuiumore fubdant, eifdem^ Iegibus,quibus cæteri ciues,feaftringâ^ Hoc tarnen inuitis cæteris poteft,ô^ maiorparsciuium amp;nbsp;princeps, (quanquam neminem ad inipiratam religioném cogat) ut minori nu^ j mero frenû imponat, ne ui aut dolo eiufmodi religionis fuccelTum im-' j pediat gt;nbsp;quin fi cotareipublicæfociétasfuerit à Chriftinominealicna, ! armis earn cogéré licebit, ut in fuis ditionib. Chriftiana dogmata finât nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

faite promulgarigt; Nam fi ea quæ falia religione ducitur.côpelli potcft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

ut naturalem laltêampledatur, quid ni pofiitamp;eanatio quænatutalÔ 50 amplexa efl,armis cogi,ut quemadmodum ncgotiatores quoflibetjta amp;nbsp;literâru quarûlibet fine facrarû, fine prophanarû nihil fuæ rdigioni nocituros magiftros permittât aduentare, quidlibet, qd ciuilem fo' cietatem nihil perturbaturu fit,amp; agere loquiÆft em Chriftiana rdi nbsp;nbsp;nbsp;j

gio,(tametfi multa tradit quæ fupra captû funt naturg)cuilibet fanære/ nbsp;nbsp;nbsp;5

ligioni GÔfentanca,hoc eft nihil illi derogâs,auc contrariû dccens. Ont nia hæCjqup hadenus de religione propagâda diximus,n5 aliundefca turiuntjCp ex illo principio,quôd natura iplà homo homini frater fit,id eft qd alter alteru inftruere debeat in fis quæ funt iuris naturæ. Adhoc^ eiiim cum neceftîtas, turn ipià naturalis lexnos omnes inftigat, uteos 4” qui iusgentiu aut naturæ ullo modo,Slt; hoc impunè uiolant,adinelio^ rem uitpfrugeinuitemus,atlt;ç adeo quibufruntç modis poterimus,cô^ pellamusgt;Nonènim folum maioribus,fed omnib^ illud corn une manz datum

datum eft prgfîxuiquo dici'tur,Mandauit Deus unïcuiq^ de proximo a utpræteream,quoddiuinam gloriam debeathomo ubiq?,hoceft om^ nis homo omnibus hominibus prædicare, ut fuperiore libro oftendp mustamp;^cadem ratione eos quocp,quihocimpediunt,coercere* ■gt;iduerßis ht^reticos iu/la belli caupt^

Erum redeamus,unde digreflifumus: nempeadpcena, cui hpreticOs obnoxius eft.PrudétermonuitEccIefiafticus,Ne fias iudeXi nifi'uim habeascxcindendipeccata, nequando côungat, ut uentus perfonâpotentis offèndiculû ponas lu^

ftitiæ tuæ.liaîc ilk. Multo itacç præftat nullam ferre fententiam, q? earn quæhabeaturludibrio, hoc eft quam non kquaturexecutio. eo quod maiorem krè rebellione excitet condcmnatû, fed non punitum crime, quàm prorfus diftimulatum.Cuius aût eft indicium dare,eiu s iuxta dï crum icripturg uerbum ert,8«^^ ratu faccre iu dicatû,manu etiam, fi opus fit,militari. Qiiam quomodo liceataduerfus hæreticos quocp ufiirpa*-re,fcripturâ preclare oftendit libro Iofue,narrans cæteras Ifraheliticas tribus afcendiflè in Silo, utexpeditionêpararent aduerfus tribum Rux ben,amp; tribum Gad,amp;mediam tribum Manafk, eo quod uiderentere xiflefchifmaticûaltare. Cum uero in illo Ifrahelitici belliapparatunufi quam lofue belli ducis mentionê fcriptura facit, nihil aliud per hoc in* d(carimihiuidetur,quàm ficutillic diuerfg tribus inter fefe,itanûc fine populum,fiue principe etiam in alienp ditionis hæreticos pofte bellum mouere. quod exemplum proximis kculis quidam fecuti in occident! contra Albios,ad Septentrionem contraStatingoscopias eduxere, ut inhiiforij s legere eft.Nec hoc folum,ut quibufdam uideri poftet,in eos quiiam aperte errorem fuum conantur inuehere, fed ôl in eos qui erroresfuosfupprimuntjlicitum erit.Si enim,utfuperius oftendimus, ih deièrtorem, qui proprio errorecontabefeens neminem inficit, quia tarnen metuendum,ne inficiat,a(ftio fit popularis: quis eft,cui non om-nmo cerebrû ftultum, qui contra populum defertorem àbello inferen do uicinos dehortabiturc’præfcrtim cum fcriptura, cuiu s iam adduce^ bamus autoritatem,8ô aliam exclufo dido periculo caufam belli often* dit,cum Kraheliticas illas tribus indudt loquentes, non propter conta* gij periculum, fed propter diuinæ iræ timoré, bellicos illos apparatus fieri : Vos,inquiêtes,auerfi eftis hodie à Domino,futuru^ eft,ut cum uo s ho die rebelles fueritis Domino,ille eras contra uniuerlàm irafeatur multitudinem Ifrahel. Ne dicam omnia fada fiue fint præclara,fiue ma la,eius efie naturæ, ut fi publica fint, præter uoluntatem etiam facientis illicianttmalaautem multo uehementius. Vt quod Publius Mimus de 4o iniuriadixit,Quiunamadmittit,inuitatnouam:uerèpoflis deflagitfjs dicerein uniuerfum. Video autem quofdam in hoc folicitos,num et in pofteros fiuedekrtorum fiuehæreticorum,idem genusadionis ôd fup plicij cadat.Erunthi eadem pœnaplcdendi, fifub Chriftiani nominis titulo

titülo pcrgât in perùerlo dogmate paternam contumaciam imitari, St ueroChrifttanum nomen non ufurpauerint,non uideo,quodineos qui ab incunabilts Chriftianam religionem fecuti non funt, Chriftia^ no populo fit ùllà querimonia» Si tarnen religionem femel amplexfno folum le, fed fua quoc^ religionis legibus fubdidcrint,(utmihi quidcm planèuidcntur fubdidilîè) qualicuncp modo ab eadeflexerint,etiani m eorum poflefliones agerepoterunt Chriftiani:eas^(fîaliter fieri nC' quit) publica ui prifcæ religionis cultui reftituere. eadem enim obliga^ tione,qua le Chrifto deuouerant,etiam eorû poifeffîones ad Chriftia^ nos deuoluere debent,ut in eis prior diuini cultus forma maneat » Du' rat propterea eadem aâio in ipfos delèrtores,etiamfi Chriftianum no/ mert omnino exuerint,fuam^ habitationem ad alias fedes' quærendas immutarint.Si enim hoc generaliter omnibus iocietatibusconueniat, ut fo ciorû alter altero inuito diiîolui nô pofïit : fi quoq? nullum fit uiiv culum (etiam inter ea quæ mutuo confenfu nô diiîoluuntur) quod ar^ dius ligat,quàm quo religiofum fodalitium connedlitur, de qua infra fufius : nô uideo,qua ratione quis fè côuentu, cui fit uinculo indifiolu* bili an nexus,eximere queat.Quod fi facere(ut ipiàres indicat)nopo^' fit,eu per religionênô folu ipfi numini, fed Ô6 cômuni fodalitatifumus deuinÆtquis eandêadionêinChriftianæreligionis ajruso/Tas,hoceft, io qui abiedo Chriftiani titulo alio transfugerût, Chriftianis denegabit i

Ed frequens quaeftio efi:,an hæretico iêruanda fides* cuius explicatio ex ilia quæftionependct, fitnehoftÜèruandafi' des.cum autem hoftern dico,pubiicüm intelligo^ quêper/ duellem uocant,hoc eft,qui aduerfus rempublicaiti hoftf 1cm animû habet, cui pérduellionis criminicumali) alias obcaufas ob^ noxrj reperiuntur : huic tarnen mâxinlè obnoxius eft hæreticus, quod religionem fupremum reipublice bonû (qua tota humanæ uitæfocie/ tas conferuatur) in diftidiû uocet,hoftili^ animo concordiam religio^ nis,omnium gaudiorum fontem,expugnct. cuius conditioncs fipenf tus introfpiciamus,quomodo non folum iam hunc,iam ilium pedeten tim inficiat,uerumetiam aliampoftaliam religionispartentiriîuumer rorentjUelut in aliam formant transformet, nô fecus fua contagionere-ligionis cultoribus nocens,accancer,ut Paulus ait,paftionemhabens; quis q uæfo mentis compos eum negauerit paru uideri, ne quid durius dicani,religiofumi qui minimâ etiam hacrefim nô grauiftîmam pefteni iudicaret f quis non eum imprudentem, qui huiuimodi ùenenofifiinii hominis commercium non gftimarct periculofîftîmum i cum icriptura dicat, Qj_ii tetigerit pice inquinabitur ab ea.Deteftatur alio locohæ 45 reticihominis côfuetudinêEuangelicalex, quurebelles dicithabêdos tan^ ethnicos 8C publicanoSjhcCreticôs aut Omnino fugiêdos.Attainê cum is,quantu ad didam legem, nondû fit cômuniblcômerciorucont modv

'modi'tatibus exutus,quas aut natura conftitui’tiaut ius gentium adiedt: (quia fieripoflet, utper pia monita etiam pertinaciffimus ad fanicrem mentetn redeat) uidetur non eflè uetitum, éöru quæ ad naturg aut gen tium ius attinent, habere cum heretieo commercium^pttcfertim quod incolumi religione haberi poflet: nihirque minus illi, quam religionis fodali fidem feruandam,præièrtim quam iUiprius addixeras^ quam in hærefim incidiffetjaut fi in earn iam lapius,nondum tail's Fuerat déclara tus : ita tamen,ut fit in re non uetita,hoc eft quam exclufa hærefi obfiga tus efles præftare. Ë t quod a d facras leges attinet, baud dubium eft ita planerem habere : fecus uero, fiplacita confideremus legum ciuilium» Etcnim fi uerum eftuulgatum uerbum,uteft ueriflimumjn turpi progt;-miflo refcindendam fidem: amp;nbsp;alierum nihilo minus celebratum,Turx piseftomnis parsquænôn congruit fuo toti tprofedo quanquamei qui priuatim tibi hoftis fit,certum eft debere te (eruare fidemjquæ nub lam iècuniferat turpitudinem : nullam tarnen ei quemciuilis locïetas (cuius amp;nbsp;tu pars es)perdueÜem declarauit^nec promittere debcs,nec fi promilèris,præftare opcm,autufum, quód publica ilia promulgatio/quot; ne,tibi atcp adeó omnibfCiufdem focietatis confortibus iuflus fit haberi publicus,hoc eft uniuerlorum,ÓÓ proinde fingulorum hoftis: ita uide^ io licettraditusinmanusomniüamp; fingulorum,ut ilium queat unufquiC que dareinternecioni. Nee alia ratione tradandus, cuius hærefim fine ob contagionis uehemens periculum,fiuealiaexcaufa ciuilis etiam pogt;-teftas condemnauit inftar perducllionis ♦ Contra uero quamcunq^ dem cuiuis homini dederit ipla publica uel potcftas,uel autoritas, ean^ dem debet illiipfi quantumuis etiam h£retico,autperdueUi,exade non folum ipfamet focietas,fed amp;nbsp;quæcunlt;^ eins pars leruare : fi modo,qd[ addixit,non fit de illo genere rerum, quas lex aut inlpirata, aut natura^ lis uetatprgftare.publica nanqp autoritas nullius partis fu^fiuemagnp, fîueparuæ, fed à Deiuoluntate, impefiocp dependet : contra, ab iftius Jo imperio pendent omnium amp;nbsp;fingulorum, qui fub co comprehendun/

tur,uoluntates.Hæc de hæretico leges ciuiles ftatuunu rium rcrumpriepo^crumßudium Qhri/lianam publicampcßundcdit^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Rium uero reru praepoftero ftudio fadu arbitror, quod reli gionêChrifttanâextâtaamplitudine, (utolimper totûferé orbe fiia brachia extendebat) uideamus hodie in tarn anftos S finuscotra(ftamgt; Primum quidem,qdpræpoftera facilitate (ppe defertores diutius ac diftimulantius tolerati funt, fuco interim fiio pafiim imponêtes fimpliciorû fincere religion!. Multo uero magis,qd 4^ quern publicaautoritas declaraueratplanèfugiendum,fubditipræpo ftera eu humanitate profequetes,dum no uitat,erroru pedicis illaquea ti funt. Autdeniq^,quod è cotrario preclaro ingenio homines quorun^ daprepoftereanxia religio odiofius uexauerit,quódafErmaflèntaliqcl

quod fcrupuîofîs forte uidebatur ad religioncm perrinere,alqs contré non uidebatur fatis eflè compertum,pértineret ne ad religionê,nec ne: aut fi compertutn erat,rationibus tamén,ità ut fit,in utrancç qucftionis partem oceurrentibus,aninlóilluduacillantitantummodo,nonautem obdurato affîrmarant» Vnde læpe eüenit,ut quod iponte fua non fuif fent faduri, eâ occafionc defèrtores hoftes^ fàdi, contraria religion! dogmata pro eximrj ingénij acumine tanta uerifimilitudineexcogita^ rintjUtrcligionis antiftitibus difficiléfueritj fedudtis fubditis dogmatu falfitatcm mco denüdatam demOnftrare^Sicenim fît,ubi non fatis pet' penditurdifcrimen interhæreticümjamp;uacillantem* Quodquant h' turn fitjPaulus detexit locis non paucis:atlt;ç eo clarifîîmè, quem habes in Epiftola ad Titum, Hæreticum hominem poft unam atquealteratn correptionem füge. Cum enim dicit poft unam atq; alteram âdmonf tionem, plane indicat non facile quenquam pronunciandum hxrctb cum, ied debere eum prius publica autoritate examinari, quid fentiat : hoc eft non folum quid dicat,fed quo in fenfii id ipfiim quod dicit, in-telligat : nec non an flaccide id,an uero pertinaciter fentiat* 8C fi fichæ-releos damiiatus fuerit,femelatlt;çiterumadmonendus : amp;nbsp;finihilomf nus perièueraueritjhæreticus declarandus,ab Omnibus deincepsetpu blice amp;priuatim,tanquam æternpfalutisprælèntiffîmumtoxicumui/ 2* tandus*Nam iubuerfiis eft,inquic,qui eiulmodi eft,eruto nimirum to-tiu s fœlicitatis fundamento,prima religionis parte : amp;nbsp;digna Deo diui narum rerum cognitione fpreta. Sed infigniter addit,Deccat per feco^ demnatus : quafi dicerct, ut cognofeatür quis hæreticus fit habendus, no aliunde,quàmexiplô hæretico teftimoniuacceriendum*eiusenini pertinacianififemetipfäm prodat, non potefthominibus efiè perfpe-lt;fta:qua dum prodit,fe oftedit, quod à focietate fitfegregatus* Atidcni Paulus locis multo pluribus longé aliter locutus eft de uacillante,in lite ris ad Romanos, Infirmu iri fide fufcipite.item, Debemus nos fîtmio-res imbecillitatem infirmorurrt fuftinere* alibi fic, Fadhis Him infirmus 30 infirmfs;ad mores uidelicet fefc attemperans illorum, Vt infirmos, ^nz quit,lucrifecerc*amp;aIib^,Confolam^n^pufî^änimcs,^u^ap^te^n^îrmos, Sed alia id genus alijs loéis tam multa,ut fruftraneû fit enumerare,fub nomine innrmorfi eos intelligens, quos nefcio quo alio uocabulo,u0/

care licebit uacillantes* de quibus fequenti libro, nam fic ipfa res poftulat,dicam.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De

V oy P. M in negocrjs tranGgendis turn demu hô mines conuenire amp;nbsp;congruerc uidentur, quum plu-res de eadem re idem fenuunt,in rebus tarnen religio nis, præcipuèinfpiratæj tam facile ad confenfum de^ bitum non peruenitur* Hic enim non plures.aut potior pars , iedomnes fimul animo firmo nbsp;nbsp;ftabili de

eodem negocio,unaamp;mente èc uoce confèntire debent.Nam (ut primo libro diximus)inter cætera omnia nulli alij rei ptæterreligionê,nec cap.iàî onirii, fed foli inipiracæ firmi aflcnfus honor tribuendus eft. Id ipfum

10 planèamp;d(!diifidiorerum ad religionem pertinentiumintelligendum* hic enim quamuis alter affirmet,alter neget unam Sc can dem reni,non tamê eos diiïidere prius iudicandum, quàm certum fit hoc animis ob-firmatis fieri. Nam fi tantum in quibufdam hæfitant,aut de aliquo for-fin timidedubitant,nonhoftesjeduacillantes dicendierunt. Horum aiitem, ut ex fuperiore libro colligere eft, tria funt genera. Primum eo-rum, qui ijs quæ ad religionem pertinent aftêntiuntur quidem,fed for-midolofè, non attribuentes religioni Chriftianæ (qui infpiratis debe-tur) firmi aflenfus honorem : quem etiamfi talem haberent, ut omnia quæ pertinent ad religionem, probarent, quia tarnen animo erga earn

2o no furit ftabili 00 firmo, diximus inter fedatores numerari hos no poC Ie,quanquam ueris fediatoribus fint uicini. Inter uacillantes itacç fepo-fiti,primum genus uacillantium faciut. qui uerorjs quæ ad religionem pertinent,non aftentitur,nequc diflentit,fed ambigit duntaxat,hic iam longius,quam primus,euagat; Qui fi hoc facit animo obfirmato,eum libro fuperiore numerandum dixi inter defertores:fin formidolofo, de cap.j, fecundo genere uacillantium eft. Quifquis uero ab fjs quæ ad religionem pertinent,prorfus diftentit,Ied ariimo non obfirmato, tertium ge nus uacillantium cfFicit. atcp hie tametfi iam proximus delcrtori (quip-pe qui excepta pertinacia per omnia ei fimilis fit)defertor tarnen no eft.

Jo Quos ut nomenclaturis quoqj diftinguamus, primos non uideo quo-modo aptius nucupein, quàm trépidantes : medios autem, ambigen-tes,leu nutantes : extremos ueró,difcrepantes. Diftinguntur amp;nbsp;condi-tione,quc»dhifalfitatemdedocendifint, medrj autem ueritatem docen di; illis uero ueritas confirmanda duntaxat, quij3pe qua nouerant qui-dempriuSjfed languide. At rjdem inhoc inter file fimiles funt,quód cu iufciinqp etiam generis uacillans,beneuolus fît,docilis,ôô âttentus : per

Op. J. que tria di'xi'mus fuperiore hbro, uacillantê tcrto generc diffèrre à rccugt; 4- fatore,et dcfertöre»Verum cui'cç uacillantium generi ordines'di'uerfi.fî enim l'n axiômatis uacÜIant fiue in co qüod inde tradum eft, totidem erunt fluduantiu ordines^quot fuerint axiomata,aut neceflâria confer cutione ex rjs deduda: quorum tarnen dignitatis ratio erit habendæfît enim, ut alteru altero præftantius fit,pro ut longius uel uicinius traâu fueritjn quo fi nihil différant,axiômatis, unde alteru ducitur, qualitas examinâda erit, num hoc ad eminentiorê numinis dignitate pertincaU Sed hoc admonuiffè iât eft : fufi us em tradata funt fuperiore libre ♦ Hi uerô quanquâ fimul uacillant, non tarnen in totam religionem comité tunt.Contrà uero faciunt Âcademici,et nunc quidam eorûfedatores. eft enim inuenire exrjs, qui non folum dereligione,fèd de omnib,difd plinis,errantem 8gt;^ uagsim ièntentiâ habeant : ita ut nihil quantumlihrt manifeftum eis propofueris,quod prorfus aftirmét,aut negent. quod equidem nonarbitrorquenquam facereexpertinacia,cumomnibus hoc à natura fit inditum,utprimis iàltem principes, 8^ omniû difeipÜ'' narum fontibus applaudamus» Sed efto, quod quis ex pertinaciahoC fàciatn’s fane hgreticus fuerit,non religionis tantum,ièd omnium plané diiciplinai u* Facih'us autem hoc accident ex metu:ut funt,qui metuût, ne fub Omni lapide lateat fcorpius*ièd hi licet uideanturpoflè inter ani/ bigentes numerari, iunt tarnen omnium à religione defcifcentiumnC/ quiflîmijUtaptius quartumeis locum conftituamus*

Rpter hos plus sequo fbllicitos,et trépidantes timoré,ubino funt nullius animihomines, in quos

1^1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quadret illud Dauidis : Nolueruntintelligere, ut bene

agerent, non aliâ foriàn ob caufam,quàm ne fi plura feirent, de multis dubitarent. breui enim quadam religionis ratione côftituta, 5lt;5 prout illorum ingeniû ferebat : ad earn fibi peculiarem uitam inftituut, nihil interim curiofi de quibufuis alrjs quæftionibusadcômunertire* ligionê pertinentibus. Horum autê duplex eft ordo. nam quidam au* dientes intelliguntquidem quæ dicuntur, fed præfcripto fibiillo reliz gionis modulo impendioaddidi,laboremomnêfubterfugitintdiicu/ tiendi,num quæ prgterea dicuntur,uera fint,an falfa. quos neicio incu rios ne,an ignauos, negledores'ue potius debeam nominate, ali] uerô nullo modo animum adrj ciunt,ut quod audiût,intelligant,ueluti queii dam lethargum paffî : quos propterea lethargicos appellauerim ♦ am^ bo abillaanxietatc,quæ! uacillantib, ex mentis fuipenfioneoririfolet, 4^ liberi,Epicureorumorein religionis negocioaguntiècuri.Etqdadcæ teras quidem difciplinas attinet,nemo nô eft lethargicus in quibuidâ : quia natura no fumus omiles ad omnia idond. Contra fit in religione«

itaenimdiuinitatiscogmtio (quodetiamfundamentumHuius operis ab initio conftitui) homini à naturainditaçft,utetiarn inter moriones uix reper ias^qui non aliqua religionis follicitudine tangatur : adeo nu-men religionem rem efle omnibus communemuoluit.talis fi quis mué niatur ^buius ficuti apud D eum nuUa imputatio -, ita neq penes Homines uUa curatio eft. Sed nemo,inquies, tam fapiens, qui non in quibuf-damteligionismyfteriis cæcus fit, in q s præcipuèiquæimbecilUsmenL tis capturn fuperât.Hateor equidembocuiuueniretfedfi qsinueftigatv dis nibil diligentiæ adbibeatiUt merafocordia^nec alqs rebus impedi-10 tus eorumnotitiamnon aflequatur,non'nebicletbargiuiciolaborat^

Sic .Worum autemletbargicorum, ut uacillantium, triplex ordo eft^ Veveor enim ne fint,quibus ne ipfa quidem principia unquàmin men tem ueniunt, ut qui nunquam cogitarunt ,regantur’ne res diuina pro-uidentia,necnet8:Hiprimi» Alq, quiutdebis quidem content, ad illV tarnen mentem baud fatis adiiciunt, quæ ab infpiratac religionis candi datisprobtenda,amp;C ab bums profedoribus exHibendafunt.T ertq funt ordinis ,qui ad qupdam Horum appHcant,ad quaedam non applicant» Quibus omnibus Hoc commune eft,ut quo moribus uebcmcntior,eo fit quifque lecurior t quare ÔC eo diligentior qs operaadHibenda, quô lô minus expetierint.

...Vlgar e SC ucrum uerbum ed, rara auis perfeöa uirtus » ncc minus illud uerum, fkultorum tnbnitus numerus ♦ Qutbus admonemur, medio cr iter prob or urn ScimprobqrumHo-minummaioremcffemultitudincm,quamfiteoru qutuir-tutum Sc uiciorum culmina afeenderint. SicuidemusHodierno die fir mosEuangelq teefiatores perquam raros t eorumuero, qui timide mo do inbanc, modo in illam partem fiudiuant, ueri cognofeendi gratia, numerumferèinfinitu.Wifuntquos uacillantesfiatimnominauimus» qui quoniam animo obfir mato contra religione nonfentiunt,fed tan-tumbaefitantin quibufdam ,Hofi.is nomen non merentur »Edon enim fi.aiimrelibi'onisHoffis dicendus,qui parum exregia uia defiefiens du-bius obambular it,qua fitingr ediendum t nec odio dignus ,qui no f^ per firmiter deter it. quamdiu enim uacillantes a nobis no prorfu^e-fccerint,ncque cadris aduertariorum nomen deder int,pro nobis nLarc dicuntur t etiam fi non tam fir mo animo bo c agitent, ut illi qui nunep a ueri cognitione dedexerint.nam ut dicit fcriptura ,Qui non ed âdüèr nbsp;nbsp;nbsp;9

fus nos,pro nobis ed. Cuiufmodibomines quanta comiferatione di-gnifint, uel ex eolicebit perfpicer e, quod animo melior e fui par te cru-ciantur .quanto enim animus corporeedpracdantior,tanto AAeccneert animicruciatumedemaiorem.Cuius cum fitduplexcruciatus,mentis oCadedionis,alter tarnenaltero grauior ed. mentis enimfecum lert

cum,qui eft afFedionis : hic uero non item ♦ Nam cruciatus affèdionis cft, anxietasquædamexconflidu fpiritus 8ócarnisorta,animumua* rijs modis folicitans, quid uelis : alter ueró, quædam nutatio eft animii in dubio retinens, quid credas, nafcens ex ueriiïmilium pugna men^ tem itadiftrahentium, uthomo nefciat,cui parti iè debeat dedere» un^ de fit, ut animo nutans non folum quid fentiat, fed etiam quid uelit,in-certus fit » Hic eft cruciatus animiuacillantis : quem non parum äuget religionis dignitas, qua nihil præftantius efte poflït. Nam quo res, de qua quis hæfîtat, mai oris eft moment!, eo angorem animi grauiorent fore certum eft»

BNtè omnia igituroccafiönes,qu2eimprobas quaiqueuacil^ îationes important,fumma cura funt fummouendæ : quod quia noftra ætate,utaliàs quoque, negligenter curatum eft, nec adhuc,ficut oportet, iàrcitur, uacillantium multiftriam plena funt omnia»Et finominatim fontes ipfi defignandi iunt tanti ma li, hos potiftimum duos effe dixerim » alterum, quod non fitdocendae plebis feruatus idem tenor : alterum,quód fit librorum excuforibus ni mia quidlibet excudendi permifla licentia.Cum enim fiue hærefeon,fi' ue uacillationum,fiue lethargorum, fiue ignauiæ, amp;nbsp;aliorum id genus animi morborum nunquam non futurum fit plus iatis,quippe ex inge nitahominicorruptione continenter fcaturientium : quantum putas inundabiteorundem, fi præter earn quam homines fecum lèrûtadma la facilitatem,etiamillioccafione dederint, qui impedicndis eifdem, ne nafcantur : SC ubi eruperint, ilico tollen dis funt præfedi c* quodno^ tius eft,quam ut dicere oporteaqinde euenire, quod fpeculatores citra deledum animarum curam committuntquibufuis : amp;nbsp;fi idoncos pr?' fecerint,mox uelutfomno iepulti, paftores in lupos, dodores in fedu^ dores, cuftodes in diftipatores conuerti patiuntur: ut merito exclama/ re poflimus, quis cuftodiet cuftodem c' Quæ pernicies ut negledainf tio ferpit citifiTime, ita ægerrimè fiftitur, amp;nbsp;ægrius farcitur. eo^par eft diligentiftime,uel priufquam eueniat,curare,ne oriatur:uel quod pro-ximum eft,ut orta quam primum fbpiatur.Quod optime fiet,fi iedulo curetur, ut idoneis dodis^ præfedis inftituendi uulgi idem ufque fit, amp;nbsp;perpetuus tenor. Itaqueprimæ amp;nbsp;minimæ dogmatum infolentiæ prouidendum à religionis antiftitibus,nc no fint,cuiufinodi oporteat. nonobid tantum, quod præftet fcintillam extinguere,priuiquamin flammas euaferit,quæforfan reftingui nonpoterunt; ueru ob id etiam maxime, quod uel minima iacræ religionis particula côuulfa,ipfa mox Cap.p. totaprofternatur, utlibro primo oftendimus. Quot autem fint info-lentiæfpecies,Pauluslocuples teftiseft♦ eiufinodienim dogmata df ftinsuit

11 B E R TÉRTI V î» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4i

à’fttnguit in noua,peregrinajUaria,Slt; inania: quæ dein ceps (ingula la^ tius diuiduntur.Et noua quidem uicle obiecro quanta diligentia fcripie rit effe exploranda, in fine literarum ad Timotheum, quas ultimas amp;nbsp;fei'uentioreanimo fcripfit. ubi inter cætéra præcepta (quæ ibi non mi* nus præclara,neceflària^docet,quàmmulta) hocunum fedulbin* cultat quafialta mente reponendum: OTimothee(exclamatione dor* mifcentem forte ledorem expergefaciens) depofitum ferua^quafi dice* ret,eamdocendirationem,quamtibipræceptordifcipulo uelutidepo* fitum tradidi, quæ^ mihi abs te repofcenda eft, an qualem tradiderini

Io leruaueris teaminquamrationem diligenter obferues, deuitans pro* phanasuocum nouitates.Deindeuteorumquihocfaciut,uenenofuni animuexprimat,addit,Etfugiendas oppofitiones falfo nominatp feiert tiæ.nihil aliud his uerbis notans^quàm inanem alicuius excellentis eru* ditionis gloriarn, quam nouorum dogmatum diuulgatores uenâri io lent. Seduidequæfo quantum hiepericuli: Quamnonnulli(inquit) profitenteSjà fide aberrauerunt. Viden, quodPaulUs noua dogmata principiu {kciat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c' Scd ut hoc magis innotefcat, no illud folum

utnouumdogma habendumeft, cuiuscontrarium paftimpræcones Euangelicos declamitare uidemus: fed hoc quo que, quod nunquâan*

2o tea fuitfolitum promulgari: aut fi promulgatum fuit,non tarnen fimili modopropofitu* Vtfi quod prius inter ueritates habebatur, aut pro* phanasautfcholafticas nuiic dicatur ad finceram religionem pertine* re,aut èdiuerfo.Non minori diligentia idem fcripfit Hebræis, Dodri* Ad Hekuib nisuarijs acperegrinisnoliteabduci.dodrinisdnquit,uarijs^quas ter tiumtac peregrinis,quas fecundum genus fecimus infolentium dogma tûjnecircumferamini. Çhiomodoautem dodrina pcregrina différât anoua,quidattinet di cere ; cum nemo nefciateam diciperegrinâ, quæ alijs quidem iamdudum folita, huic tarnen aut loco, aut auditorio info* litaeft: tanquam merx non hie nata, fed aliunde inueda. Vt fi ea quæ in

3° prophanis fcholis ueterimoredifputâtur, incipiataliquis in facrisdia* tribistaut quæ in diatribisambigue (quo modo lolet) difeeptantur, pergat coram plæbe proponere e fuggeftot multo magis, fi quæ necin fcholis,nec in diatribis hadenus confueuerinttradari,nedum efugge* fto publicari, ea quis ueluti poftliminio apud ueteres reperta, nihil ta* men ad prælèntem populi ftatum attinentia, coeperit iam tradare,ideo fortaffis quod eaauditoribus placitura credat. cum tarnen contra 7rgi* 7rop,hoceft decorum,naturam^,8ó loco quo non congruit,hoc faciat; quicquidhorum facit,peregrinam dodrinam inuehet.At qui neep no* uum,nelt;p peregrinum, fed omnino confuetum aliquod dogma propej

40 nit,quod initio tanquam tota orationeprofequundum infticucrat,coc* pto itinere non prolequens,media oratione alio prorepit,huius dodri nauarià eft. A' quo amp;nbsp;Paulus optimo iuremonet cauendum, quod is mosillis fereproprius effe foleat,qui aliud fîmulant, aliud moliuntur :

fub prætextu illius falutan's dogmati's (quod initio tanquS tota oratio^-ne profequenduin propofuerant) rerum inter fe fàliàm aliquam copa* rationem (tudentes,tancp melle litum uenenu propinare»qd tali exem-' pio apertius erit : Si quis do cere uelit, quod fola opera hominê faluum faciant » led hoc publice tentare non aufus, proocmio fuæ orationis de operum laudibus fe didurum promittat, ea^ multis èC ueris laudibus efferatjdonec ad mediu orationis peruenerit,ibi^ primapropofitionc ncgledla de fide fe non minora didurum polliceatur, faciat tarnen hoc par cius,quam in lau de operu prius egerat. Hie tametfi in fide amp;nbsp;operf bus laudandis nihil(non dico)falfi,fed neep noui,nc(p peregrini addiv xeric : quia tarnen à re propofita dcflexit, cenfeturfuaartificiofaincon ftantia, uel potius fraudulentia fuafifïê auditoribus (non minus ac fi a principio exprefièdicendumfufcepifïet) fidem nihibautparumfacere Epfcff.y. adfalucem. Atmulto acriusadmonetPaulus, abinanidodrinacauen Colcf.i. dum. namEphefifsfcribensaitjNequif^uos decipiatinanib.fermO'

nibus, ad Coloffenfesueromulto diligentius : Videte, inquit, (quafi innueret,nifi fagacitatem adhibeatis, no facile polTecognofci) nequis fit qui uos deprædetur, nempeex improuilo incautos adortus, à fince ra rap fens in aliquâ fuperftitiofam religionê:per philofbphiam,inquit, aut inanem deceptionê * infigniter coiungens philofophiam acuanita/ tes,quas quartu genus fecimus infolentiu dodrinaru. cuiufmodi fucu illi faciunt,qui(qd folent garruli philofophiæ oftentatores)inter cetera dogmata probanda ,aliquod, ctiamfi ueru, dogma inferut, quod id eft nihil ad argumentu propofitufaciat : nempe qdncqf id qd fimulant, neqp id qdmoliuntur,tueat:neq:,ut omnia femel dica, aliquo modo ad religione pertineat, fed laltem ea ratione inter alia rdi-gionis argumenta ab illis producit, ut ad earn pertinere fubfalfa fpccie uideatur. qdab rjs quihocfaceredolo folent,non alio animo fiericerlt; turn eft, ut s que uaria ratione uera funt,unum aut alteru falfum im mifceant,quod fub uerorum aceruo afconditum etiam pro uero recipi 3® poflèt. qui uero dolo hoc non facit, is uana gloria, aut certè ftoliditate hue adigitur* quocunc^ autmodo faciat,confiât minime idoneum pic bis eftè dodorê * Hæc funt igitur præftigiatricis dodrinæ quatuor, in m ul ta r urfus membra diftinda, genera: quoru artifices multis Paulus locis monuit fumma diligetia efté uitandos, eo quod, ut maximeinitio nihil falfi tradât, fucceftii tame temporis coparantes fibi fide at(ç auto^ ritatc apud auditores, fenfim eo prouehunf audaciæ, utuel gloriæ.uel fimilis rei cupiditate pelledi ad impofturas couertantur » Quarucum proxima ætate nulla,aut minima ratio habita fit,fadû cft,ut cociona torib.ubiepgenti51icuerit,qufcquidlibuitgt;QuibusqtuoluerintÔ6no 4® uaru,etperegrinarû,et uariaru at(Ç inaniu dodrinaru genera inuehen tibus,medacia quoep quâto pofîènt artificio,et quâta feirêt uerifimilitu dine afTuêtib» taiitû proh dolor malorû pelagus in religions inudauit»

Bd quæ Cohibenda, aut faite impedfenda,ne latfus fcrpât^oG cupent^ tandêomniaj illud uidccinprimis ncceiïàriü Iiac in re,(quan^ et hoc no minus necefïe eft mco quidê fudicio fn alrjscaufîs)ut^feuerifîimècohibeatur, quâfecundoloco dänaitiuSjlicentia, quanimiû lafciuientes hodiepleriq? typographoiu, ^yP’^§’'3phiârem præelarifTimâ ad omne malûpubîicandum ufurpâu Nequa^ certè preclaru illud auorum noftrorû memoria apud Germa noSjUt pleralt;ç aliamuka,repertû artificiû, ÔC inter fumma numinis do îo nacenfendüi in hune ufum, uereor ne pro rei dignitate leuius loquar, excogitatû fuit Verum quemadmodû inomnib.ficrifoletjUtqquæq^ res præftantior,atlt;ç eius ufus utilior, eo eiufdê abufus fitperniciofîor: ita 2lt;in mirando chalcographiæartificio ufuuenire uidemus. hinc eiiî ubiep terrarû tota plauftra anilium deliramentorû, ftultarû hiftoriarû, publico malo efFidorû rumoru ,fpurciflimoru amorum i obfcocnaru cantionum,fuperftitiofarû precularum,làmoforûinomnesomniûho minuin ordines libellorû proficifeuntur. quibus præter^ qubd refergt;-tæfintpaflîm officinæjtabcrne,menfæ,etiam in compitisjtriuqsjforis, atlt;ç omnis generis publicis locis occurrunttS^ quaß hoc paru fît^nuf^ îo non affiduè obambulant inftitorculi, clamcç palamcç huiufmodi inge* rentes^Sed non deerant ea/ateor, prifeis quoep temporib^ V erum ho* ius artis abufu fit,ut que olim paucain paucorû,nunc innumera in om nium fînugeftentur,fenû,uirorum,iuuenû,adolefcentulorûi atlt;ç adeo puellorunijac puellarû :perinde ac fi data opéra ab ipfis penè uberibus teneros omnium animos feftinaremus omnibus omniû uanitatum,ui tiorumcp generibus contaminate» Quanta ô bonelefu rudium animox rum perniciesc'fatis magna profeôojô^ iufta caufa,etiamfi nullum præ terca malum accederet, cur debeant, qui rerum potiuntur, fedulitate tanta re digna curare,ne fummo artificio abutentes aftutiores quidam 3ô fordidilucelli gratia, pergant impunèamplius omnê ætatem amp;nbsp;fexum perdercjcum flagitiofiflima quaeep im^rimunt» Hæc tamê omnia nihil ad earn rem,quâ nunc,ut funtperuerfe maleuoli,clanculum cômittunt quidam omniû fceleftiflimi : quihûius artis opCjpræftigiatricibus (ne quid addâ) dodtrinis in multa exemplariû millia transfufis,ficcp in om^ nés orbis angulos diuulgatis,religionê ipfam, hoc eft totius probitatis caput atcpfundamentûdemoliunt » Quoduirus plufepuiperinû, etiafï non tam latè ferpfîflet,effet tamê fumma cautione excidendum * At nûc præterquâ qubd nullum fit genus eruditorû, quos hæ c ne quitia no felt; cerithuius mali confortes, quippe qubd ea indole eft, ut geftiat omnes 40 fua contagione inficere(quan^ alioquihomines fuapte natüra ad oiu/ ne quidêmalum proni, ad hoc aût proniflimifint)inueniuntuf tarnen hodieplericpdofti homines huius rei ufqueadeb ftudiofi ,extisctiant quorûprofeflio nihil attinetadreligionc,utinlibris,quosedunc, quia

ncqueut in prophano argumento rem reli'gi'oni's tradare) obiter uel iil exemplis fue artis,uel captatis etiam pro caufa digreflionibus, hoc ncrn' celcnt.lmó (o fingularem impudentiam) funt ex his,qui cum ueterum ■ autörum li bris epiftolas proponunt dedicator»as,anriotatiunculas,pa^ raciefes,methodos,cenfuras,fcholiajantidota,argumenta,cóieduras, alias^ id genus appendices adrj ciut : funt in^^ qui hic ledores fuo illo ingenioru letali ueneno dam afpergat,Quid,qdrjdem audentuetufts autorib. noua ibmnia adfcribere,et ipfos fuis uerê autoribus adfcriptos hbroSjimó(horrendü did:u)ipfa etiâ ter adorända fcripta ucrbulo uno altero'ue danculu autaddito,autdêpto,autmutatO,prout cuicpad fua rem facere uidet,uitiare» Huius itacp tam latèfèrpentis cotagrj equidem no uideo remediujiifi qua dignu eft diligentia curetur, ne uf^ locorÜj quouisidiomate,fiuefèrrjfÏueludicrilibriautlibelli imprimant,uen^ danturj'mportent,Iegantur,habeant, nifi' qspublica autoritatedeledi cenfores approbarint. itaplanè^utofFicingipfæexcudendorûIibronï pofthac publice ubicp autoritati pareant: no fècus aciam olim officinaï cudendae monetæ, amp;nbsp;hoc tan to maiore follicitudine,quâto par cftexi' fttmandû plus intereflèreipublicæjreligionêincorruptâ eflCj^monc/ tam. ha demû futuru crediderim, ut prcfentaneü hoe uenenu non mo/ do deinceps tam facile corripere ac corrupere pafïim ta multos definatî lieruetiam ut toto orbe præclaro ingeniohomines eaprodeuntiudo^ (ftrinarû finceritatepelledti, maiore amp;nbsp;numero amp;nbsp;impetu appellant ani/ mum ad optimos quofcç autores finenouos, fîue ueteres euoluendos» quorû nunc animus è côtrario ob feripturas omnis generis multorum CÔmentis infedas tam à ueteribus, cp à neotericis autorib Jegendiseft aIienatusgt;Hac rationearbitror,nepræfèns lueslatius graflètur,duasil^ las peftilentilîi'mas huius featebras amp;nbsp;amputandas, amp;nbsp;compefeendas#

Ç)j^atenus adunumcl^uenip pertineatßilcirc Uacillantcs^ P'L Æc duo remedia funt,ne hocmalu longius ferpat, üeruiant multi in huiicangorêinciderunt,lummo animicruciatuhæ 5®

S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Il fitanteSjin quâfententiâeant^Hec prima(utnuncfuntteniz

pora)8ô amplifîîma meflis,in horreum Dominiciï inuehen da ♦ Nam qui pertinaciter ita alicui opinioni adhæferint, ut ab ea nullis nelt;p precibus,nelt;p minis diuelli fèpatiantur, fed firmiter fuianimi côce ptum defèndantjnôpofîunt(fî etiam dodifîimus quiftp omneshiasuf-res ad hos reducendos exprompfèrit)in redam uiam reuocaruquonia (ut fuperiorelibro oftendimus) laterem lauat^ quieiufmodihomines docereconatur. Contra uero fît in uacillantibus,qui fanis rationib^au^ ditis,non minus firmiter credunt, ac illi qui in his docendis fidelius irt^ fudant.Porro non omnis uacillatio improbandaeft, fèd quædam tole rabilis,quædam etiam laudanda * Nam fî follicito mihi de fana religion ne (ut fit) nouu quid occurrat,tan^ ad religibnêpertinens, cuius forte U tramq? parte difculiens,neutrum tarnen ampledar,donee utra uerior , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fît, mihi

fit,mihiplanè fît cömpertum : quis non dixerithancabimi hief cunéla tioncm/i laudare noh't, faltem tolcrabikm Ætfî exoriens quifpiam ligionis præco i'ncognitu dogma incognitus magno faftu detonat, qd ego dixerim diligentius expendendum,pnufquâ uellaudem, ueldamgt; nem ; quis hoe non etiam laudi uerterit C Veruntamen no me latet, qd quiiamprouedioreætate eft, non fînemagno crimine eorum aliquid reuocet in dubium,quæ cum efletinitiandus Chriftianis myfterij s,pa lam pi'ofeflus eft : uel initiatus confueuit (olenni ritu ftatis temporibus re ipla exhibere» Verum in cætcris rebus quamuis etiam fîrmiter Chri

10 ftiano hominicredendis uacillatio,quæin uno religionis cultorum eC fet uituperanda,in altero tolerabilis,aut etiâlaudabilis efïê poteft, pro modulo uidelicet ingenq,amp; ordinis gradu,qucm in religiofo fodalitio fihiquis uendicat. Quin cum nemo hominum teneataxiomata omnia Chriftianæreligionis : rurfum neq^ eaipfa quæ memoria tenct,exa(fte intelligat : protedô nemo eft uel iàpientiftiraus, qui non etiam abfque noxa dubitet de quibufdam.præfcrtim cum neq? h oc fa eile fît decerne^ te, quantum quife^religionis debeat pro modulo ingenrj, uelgradus ordineexprefte tenere^Eft proinde omnibus,cuiufcûlt;^ ingeni) uel eru ditionis fuerinqfummo ftudio conandum,fi uelintuerèhomines dici^

xo ut quæcun(Ç ad religionê attinenqpro fuo captu diligenter inueftigêt, doneeeorû cognitio innotefeat : ea qug mente angunt, eo ufep excu liant,donee quid certó debeat credi, nihil hæfîtent:8lt; fî quid erit quod penculofîus animu uexeqdodhor qui eft,id depellat*hanc enim curamt debet Chriftianus uacillanti.Nam utfrater fratri æ^rotans,amp; parend filius ualetudinarius maiori curæ funt, quàm fî rede ualerent : ita uacil lantes cuiufcuncp fine generis fîue ordinis fînt, debent Chriftianis maiori curæ elfe, quàm qui inreligione perftant immobiles * ex eifdem^ ad fànam mente redueftis non minus,imôplus gaudij concipere,quàm ex illis quos nunquam aberrafte conftiterit*Hoc autem non folum exi miadodrina præditis, fed omnibus quotquotinreligionis fodalitio cÔtinemur,uidetur Petrus præcepiftè» ut fîtis,inquit, parati femper ad refpondendum cuilibet peten ti, utloquamini deea quæ in uobis, fpegt; Hge non lolum dodoribus eflè dida,facile ex illis colligere licebit,que cum his cohærent. cum enim alios mulieribus,alios uiris prpfcripfiffet mores, fermoné ad utrofîç conuertens,inquit,Sitis parati,ctc.Hoc no minusclarèteftatPaulus,cum maritismagifteriu conceditin coiuoes^. Cor, his contra precipit,ut publicè cû fîlentio audiant:et fî qd difccre uelint, domi uiros fuos interrogêt.ubi maritis officiu traditû uides,ut uaeillâ^ tes uxoru animos fuffulciât,etiâ fî dodores no fuerint« tâ follicite man-dauitDeus unicuitç deproximo fuo : ita ut improbus omnino fît, qui côtra hoc uel hifeere audeat*qs ergo nô Iaudabit,qd iplè Petrus pr^ce-pilfeuideqfîancilla domina,filiamatrê,{bcia fociâ,etprefertim fî ethni ca fidele interroget,altera alterâ propte et beneuole,et(ut Petrus ait) cG

manfuetudmc reuerenti'a ita doceat,utambiguitatibusfaüsfcciffé uideatur : ut {pem,quæ in ipfaeftjfidem^,cuiilla ipes innititur,pofceii tibus ÔC doceri cupientibus exhibeat. Sed hoe tantu intelligenduni eft iuxta mod Lim, èC gradum fuæ conditionis èC facultatis» aliudenim eft ediflèrere aliquod dogma, aliud interrogation! cur hoc 8ó qua fpe b' cias/uauiter reiponderegt; Namillud perfeeftionê quandarri fonat : hoc uero non.Hoc intelligebat Petrus cum diceret. De eaqug in uobis eft» nempe utquifcgpro fuo modulo amp;nbsp;ingenrj,etuocatioilis gradurelpO' deret.Idem innuere Paulus uoluit, cum dicit, Ne quis arroganter de fc fcntiatjfupra quam oportet defe fentire, fed ita,ut cuiqueDeus parti' ri’ tus eft menfuramfidei, Altiora qui interrogant, remittendi ad eos qui præter gradum, etiam iapientiam eminentiorem confecuti funt» Nam hi maioH diligentia id curare debebunt, ut quibus id officfj præ^ cipueincumbit ; exteri folum fraternæ uacillationi, quantum uires ft' runtjoccurrent.

Ed inqs {anandis,quosmodo uenenum corripuit,parcft medicorum conGliumimitari:qui ft corporis malanequC' 2® ant omnia,certo quodam ordine,atque illud prius, ejuod uel grauius lgdit,uel aliorum caufaeft,depenunt. Erie itacp prima cura adhibenda lethargo, qui eft grauiftimus animi morbus ex rjs,qui medicam manu non reculant, deinde ignauo feu negleétori fuc/ currendum erit: nonnihil emiam promouit qui r{/A«0«jjlt;opabegit,tUin ad extremum uacillantibus remédium adhibere oportebit.Lethargico itaq in primis proponendum erit,in rebus efïè aliam alia prgftantiore, ut fpongiam plantis, brutum Ipongia, hominem brutis, folem aftris, coclum elemcntis:omnium autem id efte præftantiftîmu,quod ab oiU' nibus uern a cula lingua Deus appellatur. hocpræterca, quoquæqres p dignioris cfticaciæ fuerit, eo preftantiorcm exiftimari: ut res fentientes rebus nonfentientibus tillisautêpræferrires intelligentes, Suinter res intelligentes,quo quxq uel plura, uel meliora, amp;nbsp;ea perfedlius intellf git. Inculcandum ôd hoc, cognitionem rerum futuraru magis eflead/ mirabiiem, quam ftt qua præterita cognofeimus : præteritorum no/ biliorem, quam ftt qua præfentia intelligimus : earn rurfus qua abftrU' fa cognofcuntur,ei præftare qua luftramus in aperto pofita : ftc 86 earn quæ præter feipfam 86 alias res cognofeit, præftantiorem efteea qua; tantum fui folius cognitionemhabet, fummam autem cognitionem efte prouidentiam inam,quæ planèomnia coplcdftturthoc eft,qtræ uni 40 lier la nô folum prælêntia,fed præterita etiâ 8^ futura, fenftbilia amp;nbsp;inteb ligibilia,tum abfcodita,tum manifefta, quàm perfeeftiftime cognofeit. Hanc,diuinam prouidentiaàppellari dicemustfteuteamnaturam diui nam.

nam,lt;ïuæ omnium rcrum no folum fènfîbnium,fe(i Si. intenigibinumj nec folum manifeftaru, (ed amp;nbsp;occultaru perfedione fummo, quo fieri poteftjgradu coprehendit.His et fimilibuspropofinonuexplanadoni bus effideSjUt quifquis file (it(fi plane lapis no fit) ad id ducatur,utingt;-cipiatfaite cogitare, an Deus fiti an fit fuinme bonus, an fit omnifciuSj alia^ fimilia,in quib«reiigionis principia cofiftunn Quo fado, etiamfi tantum noneffeceris,ut certi quid ftatim defjs fibi ftatuat, quæ docui^ ftiiamabili tarnen quadam metamorpho fi fecifti hunc ex lethargico, uno gradu propinquiorem lanitati« habet enim hit iàm quadam prin^

gt;0 cipiorum cognitionem,et animo eadem uteunep reuoiuit,Deinde eius animo inculcandum,quod maiori culpæ obnoxiusfuturus fit, fi ueriz latem ad mentis fuæoftiumiam pulfantem lionintromiferit» Necefle proindeeritjUeritatis eum amoreuehementius inflamaretdignis^ lau* dibus ueritatis pulchritudinem, utilitatem, amp;nbsp;neceflitatem apud eum prædicare,at(çoftendere : non hominem, fedhumanafpeciebeluâfo* re, fi uéritatem ultro dCc ingereùcém contemnatgt; Poft has amp;nbsp;id genus exhortätiOnescommonftres rationes quafdam (nifiipfèhoc ultro fà* dat)ueluti ueritatis irtueniendæ ueftigia oportet,quas fecutus,facile fit defideratam ueritatem,ceu prædam comprehenfurus, narii illa non ita

io ftatim omnibus ob oculos uenit.Sienim res laude aliqua dignæ diffici lioris funtinuentionis, certe ut ipia ueritas fit quam maximeabftrufaj necefle eft; ut quæ omnium rerum laudabiîium primum fundaments eft.quod præclare etiam teftatur de multitudine rerum temporaliu lo* quens fapiens ille, cum cxclamatione:Cundæ res difficiles,non poteft ^ccießtt,ü eashomo fermone explicate. Sed ncqp hocethnicos præclaro Ingenio homines latuit,quorum hic quidem indagâdl uerum ftridas elfe fèmix tas dixit : ille tenebris effe circumfufa omnia : alius,ueritatem in puteo demerlàm fie alto, ut nullus poftit attingere î alius, poft tota uita exan* tlatos inueftigandæ ueritatis caulâ labores exclamauit, hoc demû feire fe,quôd nihil fcireuQuodip film eo cuiqp etiam magiseuenire, quo fue ntdodior,pulchrêMenedemus notauit, quuait : qui Athenas le con* ferrent,primû effe làpientes, deinde fieri philofophos, poftrcmo idio* tas. Atep hæc quidem ea diffïcultas cft,quæ ex iplà re cognofeenda orl* tur.Ateft præterca 8lt; alia quædam,ea^ grauior,quæoritur ex iplâ ani mlnoftriinconftantifluduatione,quafit,ut uerum etiamfedülo quæ* rentialiæ plerunqueres occurrant, quibus homo ab re inftituta difträ dus,alio mentemdeftinat. quam human!animiinconftantiamidem fapiens eodem libro graphice depingltjdicens:Verti cormeum,ut di* ’Ecdtßd.u fcerem,amp; inueftlgarem,amp; quærerê fapientiam,8^ rationis acumentfti rem quoçpimpietate,ftultitiam,infipientiâ, atqpamentias: amp;eccefolu* modo hoc inuenl,quod Deus fecerit homine redû: ipleaût lê Infinitis 'Eccleßd.r* immifeuerit quæftionibus, aut (ut quidam neotericorû uertlt) ipfi aût quæfîerûl adi'nuentiones multas, Hgc ilIe.Qti^ fie ultro occurrêtes ani

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CE V A C I L L A N T I B V S

morum cogitationes, ut plun'mû falfe funt. cum enfm uni ueritati plura faliàrefpondeantjfacilius euenit, ut in aliquod eorum que multafunt, incidamus, quàm in id quod certum eft, Sèd ut accident omnes ueraä eftèjfi alienæ tamê fintab ülo uero^qd ununi quærebat:aut fînt,ut optP me accident, partim propriæ, partini alienæ : prôfédô o ccurfantiû re rum diuerfitaSjfi non multum Iædat,mentis tarnen intuitu à ucri,quod querebat,confidetatione auerÜt, ut non progrediatur quo inftituerat. Sed fieri poteft, ut à priore inftituto mentem non diftrahant.eæ tarnen cogitattones,quæ alienæ funtab inftituto,fæpe uehementius fc offerét: fæpeetiam plures erunt, quàm eæ quæ idoneæ (unt ueritati inueftigan dæ : ideö^ ad illarum afiquâ facilius fc mens conuertet,ubi inueftigan^ dæ ueritatis nullUnî eft ueftigium, Quod fi pari ôô numero amp;nbsp;luce oc« currant,nefcio qUa tiominum infoclicitateaccidit,ut ad aliénas tamêfæ plus fe conuertat, quàm adeas quæ quçfitæ ueritatis ueftigiaoftendût, öl' hæc quidem altera difficultas eft inueniendi puram ueritatem. bm iicro cum hoftilis ille fpiritus humano profedui nunquamnon infidiC' tur,atcç uarias quærat occafîones, ut in caftes fuos prædam compellat, nihil tamenprius habet,quàm uthominem àueri,ô^ prgfertimreligio' niscognitione, quæomnium uirtutumbafis eft, abducat. aut fi hoc non poteft,fuis technis effîciat, ut addueftis in contrarium fucatis uerifi' militüdirtibus, àueri cognitione, quamiam adéptus érat^ homo deck dat, Huiufirtodi cortftatfuiiîeprimum ilium âftultum, quo fpiritus ille Gen.j. malus primoshUmani generis parentes à ueritatis cognitione^ quaeos

Deus docuerat, deturbauit, quo modoamp;poftea Chriftumquoepco/ Mlt;lt;ub.4. natus eft per feripturæ fucum in eum errorem pertrahere, ut fuperua/

canea Dei fiducia fretus ièfepræcipitaret, Quaexcaufaimpoftorillcj t.adtzw.4. uocaturPaulo fpiritus erroris : loanniautem, iedudororbisuniuerfi. trfdrïm'* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;etiamPaulusrelpicit,quandocommemoratdodrinasdemonio

rum. Ex his ioitur tribus caufis, difficultates totidem oriuntur inuefth gandg ucritatis,Faciunt etiamhe cognofcendæueritatis difficultates,ut J” dum negledoremerudire, at(ç eius quæftionis ueritatem docerelabo ras, qua cogitabundus animo uolutat, alias eipoft alias rationesiiv culcas,quæad illiusqupftionis confirmationem facere uidebunturfta' ciût,inquani,hæ cognofeendi difficultates, ut priores noftras rationes non tarrt Cito approbanti,quàm intelligenti,aliæ rationes (fi no ftudio, certè uel ultro,uel ex diabolica impoftura) occurf ant, quæ ipfum ita in contrariam partem rapiunt, ut miler ftet inter has quæ fie occurrunt, amp;nbsp;easquas tu adduxifti/ueluti médius nbsp;nbsp;dubiUs ,adquasfeinclinarc

debeat. Ex his fi neutræalteris cedant,fietex negledoreambigens: fin illæ uincant,quæ aliunde occurrerût, fietdiferepans, at fi præualeàni, 4® quas tu adduxifti,iam trepidantem feceris: qui eft proximus ad fanitate gradus. Hadenus quomodo rj qui peftîmo lethargo amp;nbsp;negligentiala/ borat,curandi fint : nuncalijs duobus remediu adhibeanius,Hosfiue lethar/

Liber t £ r t i v s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^

lethargicos, GiicncoleciorcSj facileeritex naturalis relioionis côQiiitis iamprinciprjs,perduceread fummæ illius quæftioniscognitionem, quæreligionis inipiratæ initiumeftrnumfcilicet Deus ( qui plus eft quamhumanæ mentis imbecillitas queat comprehendere) res ali quas arcanasjquas per fè non pofïit, auxilto autem diuino pôflît homo intel ligere, eledis ad hoc hominibus peculiariter reuelarit* Quod ubi fuafe risjoftendendiï, fi qua diuinitus in ulla natione reuelata funt, non elle uel aliajuelcertepotiora,quàm quæin ij s fcripturis digefta finit, quas facras uocamus. tumdeclarandum,ex ijfdem fcripturis eos articulos to procompendio excerptoscHc, qui Chriftianæ religionis fymbolum uocantur. denicp adextremu dicfiisfymboli articulis proximo gradu adhærereeas res,quas (olenni rituChriftianum fodalitium certis tem^ poribus publicitus exhibet. Hoc modo reddideris ôôhuncexneglecfio fe ud diicrepantenijUel ambigentem,uel trepidantem.Lcthargicos aut et negledores tertij generis,hoc eft qui circa unum aliquod quod profi teri oportet, male funtafteefti, interrogare oportet, num quadretaut fummæ bonitati in nfinimo decipere,aut fummæfapientiæ in minimo decipi.tum articulum,uel religiofàm obfiruationem,circaquam haud reâeaffèdus eft,ex diuinitus reuelatis neceflaria confecutioneinferre oportebit.amp; fie, ut ftatim diximus, reddideris uacillantem, hoc eft uel difcrepantem,uelambigentem,ueltrepidantem» His quomodo fuccur rendumfît,nuncconfiderandum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ,

T medicieapharmacadamnant, quæhumorem uiciofurrt cientquidem,atnonehciunt:ita in uacillantibus fànan* dis agendum erit, ne quis huncanimi morbumfufcipiatcu randum,nifi diligentipræmeditationerationûformas,fcri pturarum^locos paratos habcat,utaciem inftru(ftam,quo penè certa 50' fpes fituicloriæ.periculum alioqui erit,ne quem expedas redudu irfi nonfolum non reducatur,fed etiam turbetur magis:ut qui fie ad con-trouerfprei confiderationê obtufior euadat,quàm fuerat prius,8ô pro--inde morbi quoeç tenacior. Quapropter meo quidem iudicio,hoc prp fenti tumultui fedando ualde fuerit neceftariû,ne paflîm cuilibet liberu fîtfemetingerere,aduacillantes fiue lingua fiuecalamo reducendost fed tantû publica ad hoc auth oritate deleétis liceat,ne dum fiitor,quod aiunt,ultracrepidam, illius unius ineptudinefiatridiculahoftibus,re liqua ueræ religionis multitudo. amp;nbsp;quod plus eft,ne in iplà religioloru cohorte,quinon erant uacillantes,eft'iciantur:amp; qui prius fuerant, ma^ 4® gis uacillare incipiant,cum imbecilli amp;nbsp;minusualida ratiocinatione,uez luti pharmaco non latis forti illorum animi mouentur,fid non uincuii tur» Vt autem iftud fœliciter præftes,nihil in hac re prius erit, quàm ut exordium filmas,quod rei quam docere conaris,et illius ingenio quem E nbsp;nbsp;nbsp;do cell/

docendum fufccpifti,conueniat,amp; aptum fit.quorum altcriim ß defue riCjfruftra fudaueris,quantücuncp élaborés. Sed nec ifta fufîècerintjni fi materiæ'docendæ parem te cdam fore credas:utillud Horatij nobis diflumputes,Sumftemateriamueftris,quifcnbins,æquam Viribus,(î iècus fcceriSjtc illi Ôô omnibus deridendum expones.Non igitur cuiuf üis erit hoc fœliciter preftare.Hic enim quamuis difficile forfan tibi nj) fuericcognofcere, aptum'ne fit rei docendæ,ettuis uiribus exordia, quod fuinpfcris:non tarnen ita facileeritperlj3icere,aneius ingenio,et eruditioni, quem docendum fufcepifti,refpondeat:qüodnolle nô po ten's, nifi ex longa cum illo confuetudine. Vt itaeç aduerfus omnon cafum paratior fis,optimum erit,uaria huic m aterie apta exordia ad ma numhaberc: uthacuiafinonfuccefièn't, alia eum aggrediaris.quade re multaà nobis didta funtlibris fuperiohbus : quare his nunc fupcrlè dendû arbitror.Sed nec fie hoenegoei} làtis fœliciter exequuturi funt, nifi ea dexteritatepræditi fint,quam folemus in magnismcdicis lau dare:idefl:,utrclipiolàrum rerumegreoiedocfii, necB minus humanæ mentis inhrmitatum tradfandarum periti, nolcantetiam follertianiiai acumineearundem origines etoccafiones confidcrare.Tantirefcrt,ue ram morbi caufam cognolcere ♦ Qua probe perfpeda, ueluti iam uiæ gnarus, quaeundumïit,facile uideris,quidconuellereoporteat,ciwd contra corroborare.Et fi uerû eft quod Comicus fcripfit,Dumin du^ bio eft animus, paulo momento hue illuc impellitur: ambigens, quo* niam rationibus utrinçp uelutiin sequilibrio pendentibus agitatur,fî iicl modicum autueras corroboraueris,autconuul{èris contrarias,illi* CO feceris ex ambigente trépidante .Parimodo,fedmaiorinegocio, ci difcrepantefeccris ambigentem,fi præualcntium rationum turbam ita infirmaris, ut uis rationum contrariarum (tametfi eædem quæprius) magis magisep emicansjncipiat tandem illis æquiualere;aut fi eas ratio nés quæ uidentur fuccumberc,fic corroboraueris, ut aduerfariarupef hoc rationum uis facile contemnipoftit.Illud notiuseft, quàmutad/ 5“’ monitum oportuerit : quo circumlpedius egeris eum huiufinodi ua/ cillante,eo ille ex trépidante euafurus eft conftantior. qua tarne folauia nunquameum firmû reddideris. Firmitas enim perfuafibnis omnem plané humanam induftriam exuperat.Nam addudtis quotquotuolue riSjÔ^ humanum Ingenium inuenirepoteft,cogitationibus, quibus tuas rationes corrobores,aduerlàrias infirmes :ut feceris forte ex tre pido magis magisep conftantem,nihilotarnenfeceris firmiorem,nifi tuæ operæ illius conatui propitium numen afpiret : quippe fiquot; ne cuius fingulariafflatu nemediator quidem nofter, qui caputeftin-fpiratarumreligionum,agnofcipoteft.nifiquisPaulum dicat falfum 4® t.CoMi. fcripfiftè Corinthfis,Nemo poteft dicere Dominu i E s VM,nifi in fpiri spbef.i, tu fandto.monuit idem ad Ephefios:Gratia,inquicns,lcruati eftis per fi

dans hurtiana diligcntia' animari,8ô conftantior rcddi t fed ncqua* ' quainadperfedum^quireligiohidebetur^aflenfuniadduci, nifiin his quæexijspnnciprjs defcenduiit, quibusiampergranam numinis aC’ fentitur. Quomodo autem pn'mû progrediendüm fit,utreligi'onis fir mitatcm afiequamur,pulchrè docet Paulus ad Hebræos î Qui acccdit, inquit,ad Deum, etc. nam uerbum accedendi ufurpans,ininum plane indicatnon difplicentis Deo uitæ.Quiaccedit,inquit,adDeum,hunc credere oportet elfe Deum.ecceprimumquod crediuultà fuis Deus«, cui mox addit fecundum Et efleremuneratorem quærentibus ipfum^ to Hæc duo quo paélo fint religiofe cognitionis primordia, facile eft col ligere ex eadem epiftola,dum eorum texit catalogu, qui per fidem pla* cucruntDeoAitinde fateri opor teat, fidem, de qua eoloco lèrmo fit, rem cfle minime omnibus obuiam. Quantum autem diffèrant,afîentû riDeum efie,et credere Deum cfl[è:item,afientiri Deum pfjs foreremu neratorem,amp; hoc ipfum credcre,etiam fi nufquam alibi legeretur, prp didus fcripturæ locus uel folus fatis explicat, Illud enim commune eft omnibus penèhominibusdioc uero Paulus in didaepiftola diligentif firne oftendit, peculiare fuifte paucis eledis. non enim difficile eft cogix tareDeum efre,atçp affentiri eum eftebonorum hominum remunerax ao torem:quum ex naturæ lege confèntaneum fit, beneuolis beneuolenx tiam,beneficisbeneficentiâuiciftimrependendam.Hoc ipfum autem credere, non tam facileeft.horû differentiam explicuimus latiusiibro crfp.îo^ primo.Interomnes ergo humanæ mentis firmos aflènfusdidi duo primatû obtinent,amp;S ex ipfis quælibet alia religiofa cognitio deducitur«. Exrjs enim progrefîus,facile perfuaferis, ufcp ab orbe condito Deum illis qui diligerent eum,maiorem rerum excellentium co gnitionem re uelafîe, attain ter diuinamunera reuelationes diuinas noneftè poftrcx molocohabendas:eascp (fi ufquam alibi) præclariftime omnium inx ueniriinfcripturis,quas facras appellamus. tum^ monftrata fcriptura

30 quæ rem controuerfam euincit, æquê facile perfuaferis, nifi fàtearis eo loco fàcram fcripturam falfam efîè,oportere id de quo quæftio eft, uex rum efie, utpote ex illo loco neceffaria confccutione aut longe,aut pro pe dedudum .Qua dedudione abs te fatis explicata,atqfi ab illo item re deperpenfa,non poterit non libenter, fi modo pertinacia, autingenq obtufîtas non obftiterint,fèntentiætuæ acquiefcere.

Vnt præter hgc amp;alia,ea^ non pauca,quc quamuis no plà I ne ad religionem pertinent, ita tarnen funt religioni afïinia, utfiinterreligionisfedatôres fuperhisdifcordiaexortafu erit,conuidusnonqueat confiftere tranquillus. buiufmo difunt patrum ex diuinis fcripturis profedæ diflfertationes, quæ prix mùmin fcholis diumultum^ iadatse, unde eas primo libro fcholaftix

cas quæftiones nunçupaufmuSjtandem in uulgus longdate^ dimana runuquas tametfî non omnes,aliquas tarnen diuulgari admodum uti leeft:quippefinequibusnequeas difcutere,tam multos fubon'entcsin uulgus hominum fcrupulos, ut primo quoq^librooftcndimus. Con/ uenitaut inter acutiflimos,easuniuerfàs uelutintres clafles diuidi:itaut maxima pars earum fît, quarum utrancunq uelis, fine afFirmatiuam, G' ue negatiuam partem,fine periculo tueri poflîs* has uocare potes utrin queprobabileszquætammultæ iunt,ut fùperuacaneum fit exempb proferre. Quarundam uero neutram partem fèorfum, at bene utrancj hin ul ,ceu æqueambiguam licet defendere, quod eas neutram in par iû te;i'n expédiât nos certô cognofcere : quas uocare licebit utrinq^ ancipf tesmtfuntillæquæftiones, quas multietiam in fcripta redegeruotjde coniedura diet nouiflîmæ^Tertia claflis,earû quas uentilari quidem in utrantp partem non fit inconucnicns, fed non nifi in alteram parte fas fit defenfàri.Et huius generis ilia fiint,quæ tametfi nondum compenii eftpertincre ad religionem, conftat tarnen nouos fimul et ueteres fcrip tores hadlenus in unam omnes de fis ièntentiam conucnifiTe: quamlên/ tentiam proptereauocamus receptam. Cum enim fcholæ in liocinfti' tutæfintjUtin eis acuantur ingénia ad hæreticorum confutationem, uacillantium^ corroborationem: oportet to tas in hocucr(ari,utffi^ni 20 ea quæ ueriflima funt,quia à peruicacibus ita, ut fieri uidemus, iiegari poflènt,do(fiorumaliquo modo hanc^modo contrariam partem tuem te,cæteri omnes ueluti umbratili quadam pugna, quanto pofiintingc/ ni] artificio cadem conentur conuellere, nihil enim poteft uel tam coiv fentaneum,uel tam abfurdum inueniri,quin liceat, imô expédiât quolt;? in diatribis in utrancç partem agitari,quamuis non defenfarimam ut fu ftinenti partes defcnforis inglohum eflret,aliquod per fe no turn defem dere,quippe aduerfum quod non habeat humanum ingeniu, aut ceV/ teuixhabeat, quod cum uerifimilitudinefalteni opponat, quapoflèt inelcare incautosrita uel boni,uel prudentis uiri de fe apud alios opinf 3° onemminueret,qui prodiretin eiufmodiarenam, defenfurus id quod conftat omnibus efte falfîflîmum î neçp etiam gloriofum effet antigonh ftis huiufmodi falfum conuellere:illius^ eftet intolerabilis arrogantia, qui fè hoc dcfendentem exiftimaret nullius pofte ingenio profternh Quare par eft in fcholis eius generis quæftiones difputandas proponi, quæ funt utritç laudem allaturæ, oppugnantibus quidem acrimonia: ingenrjjdefenfori uero circumfpedæ eruditionis»Ex ter tij autcm gene^ ris quæftionibus eæ funt potifîîmum cautè tradandæ, quæ hominum quotidianacommerciarefpiciunt:eoquod fi de fis populus incipiat dubitare, quæ hadtenusconfucuit habere pro certis regulis inftituem 4a dæ uitæ, illico toto orbe uniuerfùs hominum côuidus perturbabiturt ut fitntinnumeræ illæ diu multum^ agitate quæftiones, de contraâf bus fiuefîmoniacis, fiueufurarijs, quos ÔC fi non liceat forfan firmiter

approbare^quia nondû compertû eft plane ad ftn cera religionê cas per tinere, expedit tarne hisfortiflîmeaflênriri,poft firmu ilium aftenfum, que lollreligioni debemus:nimiru ut religione incolumi,fit et couiâus religioiu'Sjquantû fieri poteft,tranquilIus«Quamobrem hie debebit paftor quibulcuq; poteftrationib. follicitusefte,utinaliquohoruuel difcrepantein, uel ambigentem,aut etiam lethargicum^mox quibus po terk,ex fcripturis turn facris,tu prophanis,{ùmptis quam uerifimilimis rationibus,reddat,licet non firmiter,tamen conftanter aflentientem.

HEc fuerit fortalTe difficile paftoribus hanc curam^S^ Ibllicitu dinem adhibere,fi ilico (ut primum de aliqua fiue religiofa, fiue fcholaftica ueritate unusaut alter ambigat, aut difcre^ modo feftinarint laboranti fuccurere. At quid la^ ciaSjfiperlongammoram hoe malum pene omnes^uelcertè plurimos teligiofi fodalitfi cófortes ka peruaCerk (quomodo nunc ferè eueniflc uidemus)ut contra fèntientium jfiiam^ illam fententiam neqp prorfus diflïmilibusuerirationibus mordicus aftèrentium,penè æqua pars fit, autetiamnumerofiorc’Liquet profedo,eo euentu follerti arbitro opus fore,qui eiufmodi animorum procellas prudens compefcat. Cuius tarnen operainanis futura eft, nifi ea quoque fit authoritate præditus,ut decreto fuo fint uniuerfi protinus obtemperaturi,ubi fiiperre controgt; uerfaiudiciumfuumferió protulerit. Quale tribunal an nobis èccelo expeâandum ,an relieftum in terris (quomodo in ueteri lege habebant propitiatorium) an potius fit in hominibus inueniendum, in quibus quocp,86 qualibusîhæc fumma eft, fuit, atq^ erit lemper omnium digla diationû, quæ inter nouæ religionis iècftatores oriri poftent. Et quan quatnChriftianusorbisdiuifusfithodieob innumeros errores in fa-ftiones innumeras,haru tarnen fex eftê quafi præcipuas uidemus . Na liuncfummi tribunalis honorem aliquitribuunt Ecris literis, alq toti Chriftianofodalitio,quidam fummo præfulum fenatuimonpauci col Egiopiorum,atcçà Deoeledlorum hominum,quosfibifc)lis notos eflèputant:nonnulli fibiipfisidhonoris uendicant, utfiium unicuicç fupremum tribunal fit, quem infehabent, utaiunt,Diuinus ipiritus: funtquihocaftcribuntRomanæfedi.Quæ iam fententiaex hisenu-nieratis uera fit, ilia demû mea eft defiderabilis præda, quam toto hoc opéréuenari conftituimus.Sed nunc modum ipfum curandi uidea-mus,Stultiftimè,meo iudicio,amp; perniciofiftime faciut,qui undecunqp ortamhærefîmmoxtraducuntjuelutipalàmconfutandam populari-bus concionibus.Nam dû Kocfaciunt,cfficiunt fane, ut qui error pri-usunius fortè,aùtalterius mentemconcutiebat,incipiat animos com-plurium perturbare, fi non conuellerc ; ut eft humanum ingenium 8C

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E 3 auidüm

auidum rerum nouarum,amp; in cuiuslibet noui deteriorcm fere pattfl« procliuius. Eq ergo modo agendum erit,qucm antefignani illi nouac rcligionis fuo olim exempio dilucide tradiderunt.hi enim condonum* difceptationum, confultationum formas nobis reliquere.Nam con cionum formam nuiquam fere non habes^tam in Adis, quam in

,0. ftolis apoftolicis.difceptationis autem,preclare babes eo loco Adonr, quo difcipuli difceptantaduerHis Petrum,quod ad baptifmum adnif ferat incircumcifos.amp;in epiftola ad Galatas,ubi Paulus enarrat,quan* difceptationem habuerat Antiochiæ aduerfus Petrum,fuper obferua' tioneeorum quælegiseflent:Ô6iæpcalias,ubidifputauitaduerfus lu/ dæos,autGræcos.confuItationisuero exemplum eo loco Adorum Aâ tf. pulchredefcribitur,quo Petrus et Paulus amp;nbsp;Iacobus,cæteriqp feniorcs iuper eadem controueriia in commune conferunt * Quas tres agend uias non alio inter fedifferreconftat,quam quod condo fit unius, qui multos ueluti fponte fequentes lua oratione dudt:difceptatio, duanim plurium'ue partium à femutuodifTentientium : confultatio uero, plu rium fuper re communiter ad iplos attinentc,in utramcp partem confe/ rentium.Etpropterea concionantem quidem nemo reprehcndit:con trà uero difcep tantes, fe ultro citro^ coarguunt: confultantes ueró,fi' ne aliqua contentiofa redargutione multorum lententrjs propofitis et examinatiSjtandem illis accedunt,quæ uidentur ualidioribus, cuiden^ tioribus^ rationibus confirmatæ»Necomnesuno amp;eodemmoclo duci uolunt:fèd ita natura comparatum eft,ut pro ingeniorum diuer* fitatediuerfomodoreducifoleant^Nam plebeij fiiapte indole magis ducuntur fplendidis concionibus:contrà uerô ingeniofi, trahi malut acutis difceptationibus:alÏLieti autem rebus moderandis, folent graui täte confultationum plus commoueri.Pro alia igitur ÔC alia conditio/ ne hærefiarchæ,eft eidem hxrefi aliter et aliter occurrendum.Error er* go dodi hærefiarchæmox coram dufdem populi dodis tantummo/ do hominibus conuellendus:uiaquolt;ç,quadodi confueueruntuehe mentius moucri,hoc eft difcep tationibus.Primatis uero uiri errorma turis confultationibus euincendus,ne£p id coram alrjs quam eminenti bus authoritateuiriSjUthacuia fine aliorum periculo hicitius præmu niantur,qui propter ea quod eiufdem ordinis fint,magis uicini credun tur contagionis pcriculo»hos donee non peruaferit error, fedle etiain non poterit ad alios penetrate * Cæterum maiore cau tione opus eft in conuellendo errore hærefiachæ pleberj. Nam cum hocoporteat face* re coram plebe,amp; popular! concione, omnino oportebit id ea oratio* nis forma fieri,quam uocantrhetores infinuationem» Atc^hiceritdiliz gentcr obferuandum, ne fpeciem præ te feras,quafi aliquod nouu do* 4a gma fis confutaturusu'ta enim illis qui adhuc integri funt,cautum eritj dum hoc aftu fallis illam audiendi noui dogmatis libidinem,quæ alio* qui ad primam nouæ rd fignificationem illico fefe effet eredura. infu*

L I B E R T E R T I V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ j

perfic efrorc ]aminefcatos,ceuincautos,nihil^ renitentes ck improz uifo adortuSjfuauius facilius^ emolh'um's^qua in re habes graue,pru^ dens^Dionyftj Areopagitæ confinû,m epiftoIaadPoIycarpum» Sed fiomncsinuafît error,atq5 difturbauit, fuccurendum erit in primis digt; gniori ordinitnon fecus ac folent chirurgi,prædpui membri præeipu am habere rationem, cum to tum corpus curare uolunt.Nam ficut mo bile mutatur femper cum principe uulgus,ita rudes èC imperiti ab in-geniofioribus plcruncppendent: utfruftra inferioris conditionis ho^ mines correxerisjfuperioribus negledis ♦ Nec ftatim fuffeceritifta ra^ to tio,nifi ex his diligentius medeamurilliSjqui pertinacius erroriadhæ^ ferint.Hi enimnon fuo folum,fed nbsp;cæterorû eiufdem corporis mem

brorum periculo ægrotant,uthisægrotantibus nequeant,autcerte uixqueantali} fànari:contrà, fi illi prius priftinæfanitati fuerint reftitu ti. Sed utcorruptos humores fequi folet tabes,nô folum carnes,fed et ip fam medullam ex intimis oflibus exugenstita (proh dolor ) haclom ga peftilentiflimorum errorum mora adeo totum pene Chriftianae rei publicæ corpus contabuit,ut nefcias,unde eius cura potiiïîmum fit in choanda,nifi circa digniorem,ut dixi,ordine publica authoritatefun* gentem prima cura inftituatur. hoc enim ordine redudo,non folum 20 plebeijjledamp;cruditorum magna pars eorum fentenciæfubicribent: ^fiquiperftiterintinerrore , fummatum uirorum metu peftilcntem faltemliuidioris fui petulantiam cohibebunt, quo impetrato,fpes eft necuana,utarbitrer SCopto, præfentes errores celerius, quam creue* hntjinterituros.

Quod dili^cns omnium (^uc^^ionum confultatioßcri dcheatr ante [ummum congreßum,.

Æterum tam primatum, quam ingenioforum8ó dofloru uirorum animos, priufquam grauiora tententur, cenièo præparandos, longe alia ratione öó modo, quam proxime -~=2®?îSHa(ftumfuit.Namconfultationem quandam ab utracp par^ te fuper fufcepto negocio fieri uellem, ut fuarum uiriü hinc inde quoi fieri pofièt modis,periculum facerent ante fummum congrelTum: da^ taunicui«^,cuiufcunq^ etiam flatus óó conditionisfuerit,copia amp;liz bertate,fui animi fententiam exprimendi* Et dubium non eft, quin fie aliaproponentur,quàm quæ proximo (quod uocant) colloquio con tentioGus inter paucos quoldam hinc inde tradlatafuere,id^ quafiib lafuiffentpræfentium controuerfiarum præcipua. nihil cnim eorum attigerunt,quæ neceftariô præcedere oportet:de ratione fcilicet et mo do conuocandi,agendifp fummum conuentumtde authoritate ipfius* 4® amp;nbsp;alia id genus »Quæ nifi prius difeufla fint, omnis conuentus inutilis crit,imo etperniciofus,Quin fi amp;nbsp;hpc amp;nbsp;alia,qug uel neceflaria uel prac cipua lunt,tradlauiflent,de^ omnibus plané inter eos conueniflet, no crediderim tarnen alios,qui plurimi lunt,do(ftos,feueros^ homines li

b en ter fuiflcceffuro S illorum quantumlibet eruditorum authoritati, utprætereâ,quodintampaucos, rem^apudfetradantcs facileincb diflct fufpicio corrupt! muneribus fudicfj, fî aliter quàm prius,uerbo, fcripto'ueipfos conftititdocuiHè,nuncftatuiflènt, Siuero huiufmo* di fieret confultatio/en colloquium,ut me optareiam dixi,in apertam lucemuenirentnonlolum quæftioneSjfèd Slt;ipfà quæftionummo^ mcnta,quæpræterdo(fi:osetianiminimi faciendihominesin pedore gerunt: fic^ detegerentur omnes omniû qui curandi (un t, morbùnec latercntfalfæillædocfirinæ,quæ hodieintammultispeftilentiiïimis, uario idiomate conferiptis libellis circuferunturgt;ut uix homo fufFc/ cerit perlegendis una lingua confcriptis»Quæcunlt;^ uero nemo doâo rum bominum dignatus fuilîet in hoc colloquio proponere, per boc cognolcereliceretjindigna elîe,qnibus fummi uiri in lupremo côgrefi fu occiiparentur*hæc enim(compofîtis uel in hac confultationcjuelin futuro poftea et fummo conuentu,quæ dignæ difputatione funt, quf fiionum controuerlrjs)ultrolèfuntfufFocatura*Scd quomodobecin ftitui debcatjdubitari poterit. qua in re, ut mihiliceatcum meænatio/ nis hominum ueniameam lèntentiam dicere:conuocandi eruntadeer turn diem omnes illi,qui ex officio adefie deberent,lî in Germaniæ regno conciliû ob rem quampiam prophanam conuocarctur ♦ Redinte grata enim religionein Germania,facile èC in alrjs nationibus reftitue^ tur» Vocandi erunt (inquam ) cum diligenti huius caufeexpreflîoncj fcilicetaddiflidiumreligionis,fificripoffit, componendum: fîmulcj monendi, ut doefios quifiÿ luos,quos ad earn rem idoneosiudicaueritj lècum ducat, quotquot uoluerit, cuiufeunt^ fine flatus,fîue conditio* nis. Publice quoc^ hoc in negocio erit conteflan dum, quod quifquis ad diólum diem nonadfuerit,non erit in tota hac confultationc,neque et!am,fi res itapoftularit,in fupremo Ecclefiæ congreflu ad ullius offi* erj fun(flionemadmittendus,necaliquomodoaudiendus:qui tarnen huius decretis uelit nolitfubijcietur.qui uero ad diem præfixum con- 5° uolarint,uniuerfi conferibendi erunt,quifep fub fui patrom' clafle. Inte rim non folum eo in loco, ubi hi erunt congregati,fed per fingulos e* ius regni facros coctus,quotidianæpreces erunt eft'undendætatç^ eni-xe deprecandus Dominus,omnis ueræreligionis numen,utfiiaboni-tateineffàbilijamp;uiefficaciflimapatrû conferiptorum mentibus aftlet ueritatis luce.ad amabilis fuæ, amp;nbsp;Chriflianæ religionis concordiæ re-dintegrationem. In primo aut confeflu princeps, aut is qui præfidet, poflexpofitâcoadli conuentusiam læpius infccliciter tentatiutilitate, ôôneceflitatem,proponet quo initio,qua ferie, amp;nbsp;in quern finem nuc resfitprofequenda.’nempeutnoniblum quæfliones,fedamp;quaeftio- 4® num momentaplanius detegantur amp;nbsp;examinentur,propter quas inter Ie Chriflianæ religionis locqiam pridem diflentiunttdequibus poft earn confiiltationem, fi opus fit, ftatuendum erit in fummo atqp omni

LIBER TER T î V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fr

bus latn pridemôptato Chrifti'aniorbis conucntu»Porro xt^uum fii erît jUt qui huiufmodi ingcniorum confliâum funt inituri t ita inter iè conftituantur,ut quantum fieri poteft,fînt æquales:id eft,ut ab utraçp parte æquedotfti adhibeantur,nepars partem obruat i Sed cum inter Germanos fint,fi omnium opiniones confideremus/adiones religio ' nis (proh dolor) innumeræ,atcp fingulæ fuos habeant fautores, aliæ plureSjalip paucioresn'ta tamê fuper cotrouerfia,quce de authoritateiê dis Romanæeft, omnes,quantûuisuariæiadionis fint,fiant uniueriî uelut in duas æquales partes diuifi,ut nunc quide nequeant ad æqua-^ 10 litatêpropiusreduci. In bac icaqp confultatione diiputaturi duas in ca^ teruas erunt diuidendi, prout alius aliter de hoc iènièritthic^ Roma^ næ fedis authoritatem aanofcentes, illicnon tammultum illiattribu entes,eruntcôfiituendi .Q_uo fado,utraçp pars fibi paucos quofdam, aut fi placet,ternos uiros deligat, prudentiaamp;cruditionepræfiantes, quirerum agendarum fupremi funt futuri diredores» deinde bini fcri bæ(notarios uocant) cûliteris tu fidepræftantes confiituendi,quibus tutoprouinciamandet, utquæfiionestradatas amp;nbsp;utriufç^ partis ada côfcribant.tum exreliqua eruditorum caterua maiorem numeru,nemlt; pe ocT:onos, aut denos,aut duodenos licebit addere. Sed efio,ut fint ab 20 utracj parte duodeni,ad quos triumuiri, quoties uidebitur,confugere habeant,iùper repropofita eos confulturi: ut fie his fex uiris, duobus fcribis,etuigintiquatuor confultoribus totumtradandarum quæfiio num pondus incumbat» Quo perado,præièsfîuilum fuerit,deledos uiros,amp; uniuerfum ccetum cum Paulo fie cohortabitur: Obfecro uos fratres per nomen Domini nofirilefu Chhfii,utidipfum dicatisom--nes,ne(ç fint inter uos fchilmata : fitis autem integrum corpus,eadem mente,Sôeadêfapientiadubebitpræterea,Slt;uelutifiipulabitur,fiquæ intçrtradandqmoccurrent,quæreligionc incolumiamp;affirmari, amp;nbsp;, negaripofiint,necaipfiusreligionis ,autanimorum concordiam in^ , 50 tdturbenttquia in his unicuicp ièntire permittitur,quod fibi uidebitur magisueritaticonlonum,cumunicui(^fuamens,nulla illius qui con-tradicit ratione habita,fibi fatisfacittut Paulus tefiatur feribens Roma nis, Vnufquifcç in iuo iènfii abundet. At non licebit interim a'rjs, cu^ iuicuncç etiam conditionis fuerint,quàm fex uiris diredoribus,aliquidl inter iê ea ratione tradare, quafi ad religionem pertineret. quin 80 hi iè orfim,hoc eft nemine præter iè, feriba^ præfente,hoc facianttid^his fîmilibus ( nâ id tunc temporis opportunitas docebit) locis Sf mo^ dis.QuantumadIocum,fint ubi conueniendum erit,triadiuerticula longiufculeà fefe difiitatin quorum prim um fix uiri cum firibis fi reci piant:duo alia uigintiquatuor uiris refirLientur,ut utriep fadioni fuus fitlocus*fitprætereaquartuslocus capacifiimus,in quern confluant uniuerfi* Tempus antemeridianum fimiliter fit didis duobus amp;^trfi gintaaiirisdiftindum, primum fix illi ad hoc deleditradent inter fife firfi

fcribfs præfêntibus *Mjrificè autem faciet ad compendium is qui quæftionemproponitjeam quotquot potuerit rationibus ,priiTiùni i'nunam, deinde in contrariam partem communitam relinquat ueluti in medium,à quincp cæteris dqudicandam. pofteade fic utrinqp ratiO' nibus muiiita quæftione,iîngulorum fententiam primum abaduerfæ partis,deinde à fuæpartis collegis uenetur : turn ipfc tandem confuta' tis ijs quæ ( fîueabipfoaddult;fî;a,fîueàcæteris) fuæ ièntcntiæui3elt; bunturcontraria,fuumiudicium proférât. Quo faóo,hinc inde terni cum Ria fcriba eum locum petant, ubi Riæ fadionis homines diiode/ cim funtcongregatijCertiores eosfàlt;Ruri de rebus traâatis. finguloru lO autem lêntentiam,ièntentiæ^momentaexpifcati,ad fuum defignatu locum regrediantur,amp; quæ audierant, iecum conRranc;inde non turijdonec de co articulo iterum ( quomodo paulo ante) interrogatis fingulorum fentcnti'jSjCertö inter fe ftatuerint,amp;fcribæ,quibus ex cau fisipiifexuiriuelconuenerint,uel difcordarint,redegerintinfcnpta. Pomeridiano uero tempore in quarto loco conuentus fiat,ubiprincipe totiusconcilrj præiîdente,cumproceribus tam fecularibus (ut uo-cant) quamecclefiafticiSjamp;^ affluentibus bue, quotquot ad hoc nego-cium fuerint conferipti, ille ex fex deledis uiris j qui antemeridiana dif ceptatione quæftionemprimum propoiuerat agitandam,eandcm cO' 2« ram omnibus diligentius,amp; qup ultro citroep circa eandem uarieiaria ta. facrintjad uiuum recitet.hinc fcriba,qui omnia feripto mandauit,in quamfententiâièxilliuiridefcenderint,pronunciet:fîmul8ô promuh gct,quibus rationibus impellentibus confenlerint,aut contra.His au* ditisjfiuehincinde triumuiri concordarint,fiue difcordarint,liberum rù unicuiep præfèntium (modo fit de numero confcriptorum,amp; Ceae dataliquid allaturum dignum tanto auditorio) exurgere, procederen in medium, amp;nbsp;locum fuper tradlatareamplius diflerendi expofccrc» Quod il nemo expopolcerit,fit ea,quam fcriba legit (hue triumuiri co cordanrit,fiuedifcordarint)ultimaeadere,quodadhanc quidem di ^3 gladiationem attinet j cenfura. Sin uero unus plures'ue id expopo-feerintjdandaerunteorum nomina præfîditqui fequenti die, cum locus à præiîdefuerit datus,fuper ea quæftione latius difeeptabunt. Vbi xiero omnes perorauerint,protinus deledi Rium in locum ie recipiant, nein digrcfïuri, donee eo dem mo do, quo pridie,primum interfefe,de inde utrinep cum fuis duodecim uiris,diligentiaddudfarum inea con cionerationum difcuflîone,quæftioniagicatæextremam manum im-pofuerintjtempore pomeridiano promulgaturi corara uniuerfo cœtu quam in fententiâiuper ea quæftione defcenderint.Et fi conuenirene-queant,non tarnen erit ilia quæftio tertio retra(ftanda,icd publico exa 49 mini,hoceft, generalitotius Chriftiani orbis conuentuireieruanda. Tota autem difcuflio,qualifcunqj ea fuerit, mox ita ut earn lêribæ con-fcripierint,fcripto,aut magisprelo,toto Chriftiano orbipromulgan-

11 B E R T E R TI V Sr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^

dacrit» fn omniuero qtiæftîone tradanda, in primisad hoe rc^ fpicere oportebit,cófu{è'ne, an diftindèinterrogetur : hoe eft,definira' nent,aninfinitaquæftio. de quibus (àtis multa Cicero narijs in Jods, ut opus non fît hic repetere3ftud tarnen ho ein loco adm onere uol ui, quod necefTarium fît,fî qugftio infinita proponatur, eam ad deHr.itarn rcducere» Ita enim futurum eft, ut hic aut affi'rmatiuè, aut negatiuè re-IjïondcantjCum uagæinterrogationi uagè refponderi poiïit.Quod ue rorhetoresdefinitum,hicdiftindumtquodinfinitumilli, hic uagum appellate placet: ut in rei fimilitudineconueniamus,quodtaliexcmplo xo clarius critr Si quæftio oriatur,quain re hominis iuftificatio confifïat, uagum quiddam proponitur,fub tali forma, nullo igitur modo difpu tandum,donec in hanc,aut fimilem formam redigatur, in fide'ne prg-cipue iuftificatio confiftat. Qua in re Só hoe diligenter eritobferuan-dum,neinquæftionepropofita amphibologia,autæquiuocatio ah'-qua incidat,ut uidere eft in uerbo Iuftificatio,et Fides: que erit toîlêda, priufquamde ipfà quæftione difputetur.namhinc fæpiusmagnum tumultum etiaminter dodos ortum uidemus. Sed amp;Lipfîus quæftio-nisnaturacritperfpicienda,facranefit,an tantummodo fcholaftica, (hanc enim concordiam ad Chriftiani fodalitij tranquillitatem multû

20 facerediximus)autanpenitusprophana. Si quas fexuirorummaior numerus prophanasiudicarit,eas arbitror abhactradatione omni-no excludêdas:quas uero fcholafticas exiftimauerintpoftfententiam dehis prolatam, uere ne an falfæ fint,eadcm opera declarare debebut, cui fcholafticarum quæftionum claftî fint fubiedæ. nam tripliccm fu-periusharû fecimusclaftcm,utrincp probabilium, utrinqiancipituni ècreceptarum. nbsp;nbsp;nbsp;Sed cuminmagna frequentiaalijalrjs rationibus

mouerifoleanqutfupràdiximus, 8lt; quædamrationes alijs comiiatæ plusurgeant, quàm fi folæprofiliantadpugnâ : quædamrurfus cum non fâtis aduerfus reludantem ualeanqambigentem tamê pertrahanf, ^0 trepidantem^ ftabiliant:utmosgeratur fingulorumaffedibus, expe-diet unamquamq^ quæftionem quot fieri poteft rationibus agitarir Quod breuius,atcç maiorecumfrudu fiet,fi illi quihancrem funttra-daturij omnium rationum(qiiibus fuaprobabunt)certum quendam ordinem inter feinftituerint,àquo inter tradandum defledere non li ceat.Etquoniampauloantè fex fadionum ftationes enumerauimus, fex quoep rationum adducendarumagmina erunt conftituCnda. fin-gulæenimftationesillisrationibus magis commouebuntur,quæex earefumptæfuerintjCuifummi tribunalis honorem deferunt.Vtpri-mæ ftationis fadiofos nulla re magis moueris, quàm fa cris feripturis :

40 fecûdæjgeneralibus toto Chriftiano orbeobièruationibusttertiæ, de cretisquumparticularium,tumgencraliumconciliorum:quartæ,eo' rumfententrjs, quos non poftunt negate Deo fuiftèeledos : quintæ, occultis in mente feriptis digito Dei rationibus ; fèxtæ, Romanorum pon

pontifîcum fa élis olim confiitutionibus.Si enim talem ti'atflandi ordi nem inftituerintjnccçtradlantibusliberumeritquidlibet quouis mo/ do blatcrarc,ne(çaudi'toribus diflicilcuniuerforum dicîorum uini me morisc mandare.Quare mulrû profacrit,fi princeps quæftiones quaf dam fcleâ:as,ceu omnium rerum tradandarum fundamenta propo/ natjCas (nifi ualdehallucinor) oportebithasnoucm eficquas tonde lèquentibuslibrisexplicandasfumpfij'tautnon liceat etiam maxima ex cauiâ alias,dum cæ tradlantur^in difputationc produccrcjuilî quas fortèprinceps pro illarûmaiore élucida tioneduxerituduti kicccnfuri andas^Quibus traclatis, licebitunicuicp ex illis fex uiris^quafcnmcplf buerit dilcutiendas in medium adducere,ne quis conqueri poHit, non fuifle de omnibus fan's dilputatum. Nihil tarnen adducant, nifi quod adreligionemjautadChriftianætranquillitatisredintegrationé per-tineat.Et ne de ordine (ut folet ) contentio oriatur,quis alteri ex fex fit præferenduSjUt qugftionem primus producat,ac tandem promulgct: èduodenisuero,quisfuam depropofi'taqugftione fententiamprimu fît di(fîurus:par eft^ut quo quil^ ordine à fuarum partium caterua nO' minatus fuerit, eo amp;nbsp;fedeat,amp; loquatur^Cæterum bonum fueritjfi ht fex uiri bini coniungantur,hoc eft fî çx utriufçp cateruc deledtis primus primo,medius medio,poftremus poftremo opponatur.utquam qup ftionem quis ibi propofuerit^eam (ubi inter lex uiros làtis uidebitur 3' gitata) focius proponentis ad fuos duodccim uiros déférât examinam damteidem^ afîîftaGcum alter coram uniuerlb cœtu hanc fît promul gaturusjux fî quid cxcidentjfuggcrat. Sed ne inter hos duos contdio nafcatur,uter prior quæftionem fi tprodudurus , fî nulla fît inter cos alia dignitatis ratio j ob quam alter alterilibenter cedat, is honoris te/ neat principatum,qui gtate antecellit. nbsp;Sed amp;nbsp;fîmplex oratio(nam tu

lis eft oratio ueritatis) huic conftiltationi feruiet* Quocirca crithicamp;C illudobferuandumjquoddeÄreopago fcribunt.qui enim in eo crant diefturkab ijs abftinere debebant, quæ folent in orationemouendorii affedluum caufla intcrtexi:utfuntproemiorum, digreftionum,epilo/ gorum,amp;: id genus alia artis rhetoricæ lenocinia*Protinus igiturin ex ordio fîmpliciter exponantjquælùafîtde propofîta quæftionefenten/ tiatmox aperiant ex quot,amp; quibus claftibus(nam hinc rationes fume daSjfîiperius diximus) luam lententiam fint conlîrmaturimcqpipfas a^ Iioordine,quamquern dixi^autdequointertratftaturos conuentum fuerit,pro(cquantur:ita ut fi alicuius fcripturæ,ad fententiæ fuæ confia mationêaddutfte, lènfum quisuelitexplicarc,eo quôd uel ambiguus, uel obicurior fît,id^ alia uia faciat,quàm per fcripturaSjfciat feiam pri mam clafîèm egrefîum^cuicp enim probationi certa debeteflè ftatio^ut 4? fuperius diximus.Huncordinê fîre(fteièruauerint,minus erit difficile auditoribuSjquantuIibet multidifleruerintjquidquifqpdixcritJ quid/ ue nouarum rationum adduxerit,memoriæ mandare.Qtiifquis uero difler/

dilTertantium didiim rationum adducendarum ordinemnon obfcrx uarit,autfucorumlcnocinio orationem infecent, is fiiuflu præfidis admonituspergatctiamfccundoidem facere,eritper prxfidcm mo^ nendusut fequentibus diflertationibus fententiam fuam, conHrmatri ces^fuæ fententiæ rationes fcripto committat, per publicum præco nemautfcribampronunciandas.Scribæfempcrpropius,utin iubfeb lns,aut ubi commodius fueritjo cum capiant, femper parati, ut G quid illis committatur annotandû, excipiant, ne memoria excidat.dil;genster autem diebum claflium ordinen} obferuent,ubi ad ftngulas fententi

10 as^addudas rationes fint afleripturi.Duplex itaqp bis labor Cx'it,uln fex uiridifcordarint,primus in colligêdo numero eorumjquialicuifcnteti tig accefferint:alter in conferibendis rationibus^quibus fua probarint* idepitafiat, utunaquæcp rationum fub fuiagminis titulum rcdigaturgt; Cæterù quid quis fenferitjUe annotent fcribp^fed tantummodo quot in utram lententiam conuenerint, hoc eft fuppreffis nominibu s mime rum tantummodo confionent.ficautfccusfentientium.Similiteretin rationibusaddudis agcnduaion enim quas quis adduxerit jfed quot exfexuiris hac aut aliarationefuam fententiam confirmarint, diligem ter annotent.Quod ut facilius intelligi queat, poham exemplum utrb

20 ufcB.Siconcordarintjpoterintfcribæ hoc modo extremam tradlatio^ nis conclufionem annotare : Hane quæftionem fexuiri uno ore aflir^ marunt,multis in primis (cripturarum locis, ad rei probationem adx duftis, fexhoePauliad Romanos:quincghoceiufdem ad Ephefiost quatuor illud ex priore canonica Petri:tres illudex pofteriore eiufdê: duoilludMatheimnus illudex Actisapoftolicisinlententiæfuæ com firmationê adduxit.D ein de quid quifep ex generalibus Chriftiani po^ nbsp;nbsp;,

puli obferuationibus in fcntentisc îuæ probationem aflumpfcrit,crit ft mili modo fubnedendumiut fi quatuor uiri illam, quam iam à mundi exordio coftat obferuatam : alq aliam conluetudinem allegarint. Idem ordoinalqsrationibusexalqsclaftibusaddudisobferuetur.Quodft

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuper quæftione fuffragiauariarint,erunt Si contradicentium mome

tafimilimodo,2lt;{ormaadnotanda.Quod{acilefalt;ftufuerit,ft cuilibet quatftioni traclandæ duas paginas , alteram approbantibus, alteram, , 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reijcientibusiamp;C unicuiep paginx lex titulos iufto intcruallo feparatos,

1 ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcribætribuerintiutfub fuo titulo ex quouis agminefumpta ratio (que

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;admodum fub fuo uexillo milites) fcribantur, adiedlo infuper à capite

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inmargine punclulo,ut quoties poftea candem rationem alius forte in

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eiufdemfententiæ confirmationem adduxeritj toties alius punôus ad

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;datur.Optimum autem fueritjfi deligant triumuiri aliquem ex fe, qui

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hiftoriam omnium qux ibi aguntur ,id eft quid finguli ufep à prineb

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pio ad hnem inter traftandum dixerintjCgerint ue, cum fingulorum

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;chraubiq nominum expreffione Çquomodo faciunthiftoriograpbf)

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;accurate confcribattuiufuieflepoffit magno dli , ex toto forfan Chrix

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P ftiano

ftiano orbe eongregando coctui^Eht hæc hiftoriaj pcratfta uelitationc principitraclcnda,uteiusarbitrio uelprotinuspublicctur,uel ufq? ad luinmicoctus congregationemfupphmatur. Qiiæomni'a fie fieri jUel ob ici arbitrorjplaiic neceflarium,uteo padto orbi Chriftianomanifc/ ftum fiar,quibus morbis fuauifcera,et quanta eorum portio,amp;an gra uibus, an magis leuibus ex caufis laborct:nimirum utmorbi qualitate et grauitatc rite perfpcdis, cetera eiufdem corporis membra,boc efi 2' liarumnationum Chriftianæ religionis fodales poflïnt amp;nbsp;certiorcni Sctutiore,efl:icaciorcm^opem præparare.Eôcnimpar critperaâade^ libcrationejiuorbunijhocefterrorem quemhbct cenfere magis autmp nusgrauem^quo plures autpauciores magis aut minus eruditi, ineunlt; demerrorem rcpericnturincidiHe. Vtautem fingularum fcntentia rum qualitas magis fit omnibus conlpicua,expeditîoriàn carum gene ra nominibus quoc]ß diftingueredtaep omnis fex uirorum confumma/ tæ perueftigationis cenfura,aut confona uoceturjaut uerifimilior jaut perplexa,autcontrouerfa.Confona,mquamornnes uno ore: ucrifi-milior,in quam quinej^ : perplexa, in quam quatuor : contreuerfa,ia quam tres tribus reclamantibus confenièrint* Necfucrit poenitendus redintegrandae concordic profeclusjii in omnes quæftiones,quas fex uirorum cenfura notauerit, confèntiant Germanici regni homines 20 tantifper, du fupremus ex toto orbe conuentus pronunciarit, ucl pror fusfuperrjfdem tacendum,uel non aliter quam iuxta dict as cenfuras publice nbsp;priuatim uerba faciendum:nequis temereucrum promut

get,quod controuerium,uel perplcxurn^ ueltantummodo uerifimilt us declaratum fuerit: netç adeo iilud in quod planeomnes fexeonfen' fcrint,aliter quam confentaneum,aut conlonumjion autem tanquatn certo ucrum quis afleueret.quia hoc non poteftunaquantumuis eon cors natiojfed fola totius Chriftiani fodaliti] fupremaauthorjtasdeda rare.hac tarnenrationeomniaelîematuradeliberationeprimùm uen tilata,necefïeefl:. Sed multum refert quo ordinequæftiones propo 3« nantur,Sô præcipue,quod fundamentum fumatur omnium quæftio-num, Ac mihi diligentius omnia perquirenti,nô aliud occurritaptius, 80 cui putem omnes cuiufcuncp etiam conditionis fint libentius obtem pcraturos,quàm hoc ex uulgato Chriftianæ religionis fymbolofum/ ptum. Credo fandam ecclefiam catholicam.Hunc articulû diligenter tradatum,arbitroruelfolum fufficere omnibus excutiendis, quæ hac præfertim tempeftate fcrupiilum religiofis mentibus inijeere ^^olfent» comprehenditenim fub feomnes alias ambiguitates,quæindifputatt onem uenirepoftunt:quem tradaturi,ipfam rem diftindis per fua ag' mina rationibus conabimurexplicare^primùm quidem per lacrasfcrt 43 pturas quincplèquentibuslibris : deinde alio libro iuxta cas rationes, quæ ex Chriftiani populigeneralibus oblèruationibus fumunturde-cimo Itbro iuxta ièntentias à Deo eledorum hominum:undecimo per

faccrdotali’s fenatus fupremam authoritatem: deni'lt;^ ultimo libro per Romanæ fedis,fed uetuftiiïimas conftitutiones,adiedurus in eiufdem cpilogOjCxbonarumquocßmentium pfjs inftindibus deduflasratio-nes.quodjUt bonum,fauftum^ fit,exordiamun

M NIA, quæ à prin cipio tarn diligenti cura lùprema Deiopt^max^uoluntasordinauit, nonalio tendunt, quam ut immenfumilludjatcp omniaambiens Del regnu, fiat tandem quam perfedifiimum.quicquid enim Deus efficit,quicquid uult, quiequid ctiam co^ gitat,confulit,prouidet,adeiufce regniiam olim anp

mo concept! perfedionem fabricatur. quin regem quendam ante omnereruiTiexordium, uelpotius finererum exordio meditatus eft, Hct.u qui inillo uafto regno præfîderet,filium uidelicet, hpredem ilium unt uerforû:ad quem Dauid, Regnum tuum regnum omnium ièculorû, Sc dominatio tua in omni generatione amp;nbsp;generatione. Hoc ab origine rerumDeus fabricare coepit,dum conderetcoeleftes illos ^iritus. re^ gnum^ fic inchoatum fineintermilïîone erat ex hominibus audurus.

nifi illius progrefium protoplafti hominis præuaricatio interturbafîet^ Nunquam tarnen hic apud nos,ut in officina,ceflatumfuit aparandis Sc poliendis lapidibus, ad inchoati olim operis refumendam aliquant do ædifîcationem,donee rex iple ad ofifîcinam inuilendam delapfus, quotquot in ea inuenit politos lapides, hinc regrediens fecum aduexit adreiterandamintermifiæfabricæ compofitionem.ôCneunquam po fteaab opéré iam denuó inchoato ceiraretur,nouos in hac ofFicina arti fices,nouamcp eiufdem regendprationeminftituit,quo magnum hoe opus at(çèdiuinisoperibus longe maximum, commodius perficere^ tur.Quodquandoerit confummatum (quiahocextremum eft omni um quæ Deus molitur) fimul 8c officina,amp; omnisrerum motio ceflfa biupropterea quód ipfam reru uniuerfitatem Deus non aliam ob cau^ fam condideriqquàm ut cunda ( ubi in hac, quam dixi, ofFicina mini'

4° fterio fuo funda efFent)ipfi ædificio idoneis locis aptarentur.Quo die' cetlis procellæin morem folutis,atq; dementis æftuliquefadis,terracp 8c quæ in ea funt operibus exuftis,nouos coclos ac nouam terram,ault; thore Petro,at($ ut femel dicam,omniuni rerum nouam fàciem expc' * pf»

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F 1 flamus; '

(flamusï quandö non ent fol ad lucendum per dicm necç fplendor lüz næ illuftrabit nodlem, fed ïpfê Dominu s eritnobts in lucem fèmpiter/ nam. Adquam innouationem tota etiam reriim uniiierftasanhelat, Row.8. no foïumhumanacreatura. SolhatajinqintPauluSjCreaturæcxpeââ'

tio expeclatjUt palam fiant filfi Dei,quoniam èC ipfa creatura libcrabf tLir à leruitute corruptionis in libertatcm glon'æ fifiorum Dei.interim ' uero omnis creatura (inquit) congemifcic,fîmul^nobifaim partun't ' ufcpadhoctempus,quodiesillc extiterit,hoceftufq^ admagni illius Aól.}. regniconfiimmatiónem.Idem Petrusluciilenter docet^ubi loquitur

per os omniu lamQoru fuoru à fcculo prophetarfi. Hoe fic ab exor^ dio rerum inchoatum,atepin finetemporis confummandum regnum, aliud eft ab illo quod Daniel futurum præfenfît ac dcclarauit,cuin pro i^**quot;*' digiofæ ftatuæmyfterium,quam rex Babyloniens uiderat,explicaren ubipoftdeferiptam quatuor regnorum uariam fortunam fubiungit, qaodindiebus illorüm eftet Deus cocliregnum exestaturus, quodno corrumperetur, fed comminueret omnia iila. huius tarn potentis auguftiregnimultis locis nemo non prophetarum facitmentionem» quin certiffima quaedam dederunt indicia att^ argumenta, quæ ftatutum tempus patefacerentmeerrorelapfi,deludaicipopuli regno diclum intelligeremuSjquod iam(cum hæc prophetæ uaticinarentur) cxcifum,aut certe ueluteffœtum amp;nbsp;ruinofum erat.De quo ergo regno loquitur feripturat' deillo,quod cæteris omnibus direptis folurn effet, cui felubentius homines fub derent: nempè nouæ reh'gionis,quæpro prie Ecclefia nominatur.quanquam amp;nbsp;regnum illud iam ab initio im choatum,amp;Iudaicum,eodemnorninefubindenotentur.NamitaPau HcEix. lus fupremum illud atcç omnia ambiens Dei regnum appellat,ubinos

dicitnonad montem turbineac procella tcrribilem ,in quo Mofaica lex tradita fuit,fed ad innumerabilium angelorum ccctum, ecclefiam^ primogenitorum acceftîfte,quiconfcripti funtin cœlis.nosintelligés, 3^ - per Chriftianæ religionisinftitutionem ad confortium acceffiffe code/ ftium fpirituum, qui in diuina obedientia ab initio perfèucrarunt,quâ uulgo triumphantem ecclefiam uocant,quôd illic amp;nbsp;nos poft pugnas hicftrenueperadlas perpetuum fimusaifturitriumphum. Sicueteris alt;S.7• religionisregnûStephanus ecclefiam uocat.Hiccft (inquitdeMofe)

qui fuit in ecclefia,in folitudine cum angelo. Noui autem regni popm lum tam crebro fcripturaecclefiam appellat, utfuperuacaneum fit ex^ emplis id monftrare.Tribuunt etiam hoc nomen particularibus con* Row.ig. gregationibus.Salutantuos, inquit Paulus, omnes ecclefiæ Chriftt »•Cor.i^. amp;nbsp;alibi, Salutantuos in Domino multû Aquila et Prifcilla,eu ea quæ 4° Apoc. 1. nbsp;nbsp;domo eft ipforum,ecclefia.Ioanncs Apocalypfin feribit feptem ecz

clefiis,quæluntin Afia» Verum ne erres, nonomni conuentui ecclez . nbsp;nbsp;nbsp;fipp nomen conueniu hoc enim colledæ, in unum ordinem digeftæ

congrcgatfoiu’s uocabulüm eft,græds ab euocando diclum^qui ecclc fiam à fynckfî, diaclefi, fynodo, èC fynagoga ita fcparant,ut {yndefîn magiftratuum,diaclefinedamagricolarum conciKumuocenttfÿnox dum,qualiumcunçp hominû confluentem forte multitudinemtfÿnago gam,coadorum in unum uelutipecorum congregationem.Ecclefi'am uerojegittimainciuiumfummæreicauià conuocationenijUt eft reli* gioniscaufacongregata iocietas.Niiîdiccremaluerisiuxtaharum uo cû difierentiam.naturalis relipionis fodetatem formam eHc ad quam pertineant homines omnium nationum: infpiratæ autem re* îo hgionisfocietatem formamhabereecdefiæ,ad quam fèlclt;fli quidam ab omnib.attineant tanquam dues,non autem ruftica turba^Superfti tionû conuêtus eflè temerè congregatas fynodos:triumphantiù uero cœtûjfynclefin. Verû utut hoc iit^folemus hanc militantem religionis Chriftianæ focietatem,nomenclatura ecclefîæ fignificare:quam paucis uerbis definire licebit, noug religionis cœlitus gubernatâ cômunionê«. Q«o tempor c re^num £^ccleßc£ ccxpcrit^ 11* Væ quo occultior res efl, hoc minus quifquam quid fit, Zc cuius naturæatcç indolis fit, quibus^ proprietatibus à bus fibiuicinis,multum^ fimilibus différât, iàtisunquam perfpexericnifîquiab exordio norit prima dus inftitutiox

nem.quemadmodûôdaliarumrerumis demuordinemfadlius, certi* us, penitius^ cognoicet,qui ea quæ circa prim âearû origine confidcx randafunt,fatisnouerit. in quibus contra qui errarit, futurum eft, ut quolongiuspergat, eo plus de ordine acferie hallucinetur « Magna e^ nimrdcognofcendæoccafiddata,etquafigradus quidam atej^aditus adcæteraredèintelligenda illiapertuseft, qui prima dus incunabula rede confiderarit Jta natura amp;nbsp;coditiones,quibus Romanu imperiu à ceteris monarchijs diffèrebat, ij fane rede drjudicabût,qui dus initia, hoceftexquibushominibusconditu,quibus legibus inftitutu,quib* ' . 5’ magiftratibus primùm ftabilitû fit,cætera^ dus regni rudimêta exade didiceriiît.De regno itaçp illo, quod Daniel cæteri^ prophetæ to ties decantauerut,qui digne dicereuelit(quoniâ res profundioris captus eft, amp;nbsp;excellentior) prima dus initia, inter ea præcipue, quo têpore exortûfît,confiderareoportet»Hoc regnû Daniel Nabuchodonofo^ ri nonobfcurèfuturûprædixerat,florentcquarta,hoceft Romanorû monarchia.fed quia incertù erat,quo tempore in monarchiâ res Roma nadeueniret,magnispofteadiutinis^predbusidcm obtinuit,ut tem pusnumeratisper hebdomadas annis intermcdrjs,imôpcnè menfis ipfe,etpleræcp tempon's circumftantiæ,quo præpotens illud regnum 40 exoriretur, ueluti indice fibi demonftraretur. quod tandem omni bus Chriftianæ religionis cultoribus, qui his in rebus elaborare fox -‘lent,atq^ fj s etiam qui præfentium in religione controuerfiarum arietix bus coneuflt uacillant, in confeflo eft, Dominùm lefum Chriftum ad

ucntu fuo ante fefquimille annosdiu expeóatum nobis aduçxiflèï Sed operepræciû fuerit,diligentius id ponderare,ut quo exordio,qui--Ddn.j). buscp fignis illud nobis extare cœperitjfciamus» Angelus iplè,quipro

phetam LDanielein hac de recertiorê lèceratjcum poftea ad uirginé.cjug Chriftu paritura efïet, mittereturjUteadem de re illam certiorem L«Cif z. (.gj-gf^ait:DabitiIli dominus Deus fedem Dauid patris ipfius,amp; rcgna^ bit in domolacob.ex quibus meritóuideripolïetjinipfaChriftinati' uitate tempus rcgni aducnifïe, Idem affirmareuidetur iapientum illo^ ruminterrogatio,qui cumHieroIblymam ueniflentj Icifcitabanturii' bi elïer,qui natus erat rex ludæorum. Ac ita fine dubio res fe habcret, lO nifi trigintaferè polt annos Dominipræcurforhocipfum tanquam adhucfuturumdiuulgaHetjCumedelerto progrelïus ueluti exantro repentina quædam luXjquæomnium mentes perftringeret,Refîpifch te clamitat, appropinquabit enim (aut utgræci codices habent,appro pinquauit) regnumcælorum.paruoenim difcrimine diftat utrunn^» Nâ ut non potes ,quod iam diu adelt, dicere appropinquare:ita frigh diuseltdicereiam appropinquafle,hoceft, propinquiusfatftu, quàm fueritprius,quodiameftpræIènsgt;Qiiidigitur dicemus præcurforenx

Efrf.is, fie repente proclamaHèç' Certè iam turn illud inftare,quod Efaiaspoft longum tempus futurum prædixerat. Manda rem an da, manda rc/ manda , expeda reexpeda , expedaréexpédia, modicum ibi, moz dicumibi, hinc cft quod uocem n-yyiKi, nçotericus interpres uertitin propinquo eft^Hoc præconio loannes omnium aures follicitabat aiv no uno, priufquam fe manifeftaret Chriftus ♦ Quidequum Chriftus nonminoripotentia uerborum,quàm Ioannes,operû uero maxima feprimùmmanifcftabat,putabimus'netuncinchoatum,præfens^fu/ ifîe illud Chriltiregnumc'Hoclànènonabsreexiftimarequis poflèt, nifi amp;nbsp;ipiè Chriftus ab eodeniuerbo fuorum quoCp lèrmonum exordi fumpfiftet,dicens,Refipifcite : appropinquabit enim, aut apprû^

pinquauitregnum cœlorû.Ethic quoqp noua translatioinftat habet 5® Vfçpadeo enim ipfe Chriftus plane indicabat,aduentare quidem ma^ gis magis^,atq^ adeo inforibus iameire,uniuerfis olim prophetiscelez bratiftïmû regnû* imo et poftea, quoties lèrmo illi eadem de re incidit, ( in cidit autem creberrimè) temper fi redlè attêdas uidebis,huiufmodl cum loquendi modo ulum,utdubium non fit, quin de futura adhuc re loqueretur. omnium uero clariftïmè,ubi deea non quidem fub rcz gnijfedfub ecclefiæ nomine proprièlocutus efttutftupidiplanehomi nisfitdubitare,dealia Chriftum locutum,quàm dequanosagimus, Chriftianæreligionis militante ecclefia : nempèubi celfitudinem paru terôd firmitatemeius prædicans,Super hanc,inquit, petram ædifiz 4® tiith.16. cabo ecclefiam meam . Ædificabo,inquit, in futuro ♦ atquodædifica* tur,nondum extruclum : quod uero adhuc ædificabitur, nondum inçhoatum eft» Eadem fignificabat,cum difcipuUs diceret : Noli timcz

rcpufîllegrcx,quia coplaci'tû eft patri ueftro dare nobis regnïï. hoc re gnu fî tunc fuiftet uel conditu,uel inchoatû,certè t/z^«Tlt;«rBTfcgwf dixiftet, noli timerepufille grex,quia iam pater uefter dedit uobis regnu. Qiiin amp;nbsp;inftantis paftionis fuprema node^cum traderet difcipulis poculum fanguinisiui:Nonbibam(inquit)defruduuitiSjdonecregnumDei Luciett» ueniat:donec,inquit,ueniat.Sedetmortuo iam Chriftojfcribiteuange lifta de lofepho,qui eufepeliuit,qu0dexpedabatamp;ipfe regnum Dei; plane indicans, quod pij pleri^ expedabant etiam tu regnû,quod non duextaret,nec inchoatueftet.Eadem enim forma dixerat amp;nbsp;de Anna

xo Phaniielis,qu6d deChrifto reccns nato omnibusloqucbatur,quiexx Lucie[z, pedabantredemptionêlfrahel. Exhispatet, quodnectuncregnu coc^ périt,quu Ch rift us pateretur ♦ Atep ut fummatim dicâ, equidê neep iiv ueni,necç arbitror quenquâ inuenturû locu in fcripturis,ubi Chriftus ciustemporis auditorûfuorûcœtununcuparit ecclcfià,fedgrege,aut turbâ,autnmili uocabulorcû in Adis, Epiftolis^ apoftolicis plus fcxx centis locisecclefiam appellari reperies, Vndecogimur fateri,ipfam baud multo poftmortem Chrifti initium fumpfiftè, contra omnium regnorum morem,quæ ftint,fuerunt,aut unquam futurafunuNam a-liaregna,nifîfuerintprius folidiusconfirmata,ferèfblentàconditoris

io naortelangiiefcerebmô fi repente natafucrint, repen:equoep euanefcegt;* re, utieuenitolim imperio Alexandri Macedonis, amp;nbsp;ducentis circiter abhincannisTamberlanis» Chriftus uerô poft mortem ,fjs etiam qui nbsp;nbsp;a.

illiuitam ademerant,omniconatu reludantibus,regnum fuum ere^ xit,quodcæteris deiedis in in finita feculaeratduraturum» Sedquan

' do fan m ox à morte fua,ip fa^ m o t ula tempori \qua inter mor taies re^ diuiuus uerfatus eft immortal is cquot; A'morteeius accidiife feribitur res quædam memorabilis,utforfan per earn uideri poflètecclefiaortuacz cepiiTeuiempè quod poft corpus flagris cæfum,fpinis confoftum, pla^ gis perforatû,riuulis^ ex omniparte crumpentibusexhauftu,etiam ita arefiidum, ut fi qua in parte aliquid fanguinis adhuc delituiftèf, iureuidereturillo lento mortis gradu plané coagulatum , quod im quamunda fanguinis Scaquæ efiîuxerit. quam rem plane prodigio^ fam fuifie,etiam déclarât tam fingularis id referentis euangeliftæ dilioe tia,tam conftans fadi afteueratio,tam emphatica uerborum deferiptio, tameuriofafacrorum oraculorumcitatio» Verum obftat Sophoniæte ftimoniû.Propterea expedate me,dicit Dominus,ad die illû,quo con furgâad predau'ntelligens patres eripiendos èlimbo. et fubiungit:Hoc enim eft decretu meû,ut colligâ gentes,et congregem régna,ÔCc.Nemi ni dubiûeft,adcongregandâexomninationeecclefîâ, prophetam tO'

4'3 to eo loco refpexifle, R-ediuiuus uero multa præclara geffit,per qug ma gis uideripoftit regnu,quod conditurus ucnerat,ercxiftè.Hoc tempo re fuis captû aperuit,ut ea intelligerent, quæ prius comprehendere ncx quiuerant,quosehimferipturaadiduflt;p temporis deferibit tam ftupi

dos,utrifumquamlibetetiamrudibusexcuterent,moxà refurrcâîo^ ne Chrifti teftatur hos,amp; uerba eius olim di(fta,ÔC fcripturas intellexiC fe. T ale erat quod initio prædicatiom's fiiæ dixcratjDeftruite templu loiot.z. hoc,amp; in tribus dicbus erigam illud: quum refurrexiflêtè mortuis/e*

cordati funt (inquit loannes) difcipuli eius, quod hoc dixiHet eis, Ô6 crediderût fcripturæ,8C fermoni quem dixerat i e s vs*Et quum afello 'Z4cft,9 uecftus implefiècuaticiniû Zachariæ,non cognouerûcid primum ilH, ièd quâdo glorifîcatus fuit,inquit Euangelifta,tuc recordati funt quod lorfff.iî. Jiæçg{Pj,,^tj(criptadeeo.Facitadhiiiusprobationcquodadiedueft:Si tôatf.20. cutmi(îtmepater,8ôcgomittouos,Rurfumquodcûinfpiraflet,dixcgt;

rit, Accipite ipiritum iancflu quorumcunq; remifèritis peccata,remit' tuutur eiSfôi^ c. At quia poft hæc redierunt ad pifcaturam,erit foi taflis quimagiscredatjtunc regni eius ialt;ftafundamenta,quandofermonc loan.ult. Petro habuit,quo eumagnis,omnibus^ fuis pafcendis regen/

dis præfecit.Sederuntforiàn,quibus magis appareattuncecclefîæop 'tum procreatum,cum fuis in quodam Galileæ monte congregatis df iHitth.ult. ceret,Data eft mihi omnis poteftas in cccio amp;nbsp;in terra, euntes ergodo*

ceteomnes gentes, Slt;c» Stupendohocinprimisepiphonemate fermo nem claudens, Etecceego uobifcum fum omnibus diebus ufcpadco/ fummationem feculi* Verum enimuero nec h is quocp fan's pröbafi regt; 2« gni eius ortû,manifefto liquet ex ijs, quando regreftîs Hierofolym^m præcepit, ne redirent in Galilæam,fed Hierofoîymis permanentes eX/ pedarentpromiflîonem patrismihil eft enim in his uerbis, quod rc/ gni iam conditi,plura uero qusc condendi indicium præbcntfUt,Expe (ftate,accipietis,baptizabimini. imo cum eo aftümpto gregem illufch-ptura no ecclefiam, fed turbam nominat, Erat (inquit) turba nominii ' fimul ferècentuamp;uiginti. quid aliud quam confufàm quandam ho/ minu multitudinem fîgnificatc quafi adhuc indignam,quæ ecclefiæiù figniatur titulo. eadê de cauftà uideri poteft 5ô Lucas, eius cSgregatio nis numeru licetparuu,non tarnenàccuratiusexplicaffe. Erat, inquit î*’ ferè centu amp;nbsp;uiginti Jam quod nominu dixit,uidetur et hoc nônihiîft/ cereadeiufce colledionis uilipenfîone,quafi cuiuslibetquidêfexUs,fta tis,c5ditionis,fed nullius ordinis hominu. quare necç ex rjs quæafSini pto illo ftatimada funt,dicefelicebit, Chrifti regnû ftiiftè inchoatum» ‘

V m uero ex to ta fubfequenti hiftoria,amp;^ maxime ex fefiptis apoftolicis fatis liquet,haud multopoft fuifle Chrifti regnu inftitutum:operæprecium,imô neceftarium ftierit, penitus,, hocloco idemper]^icere,utquodhadenuselatebriscona/ 40

tifumuseruere, iam tandem in lucem producamus « Diuus Paulus multis in loeis fub regni nomine de ecclefia, quafi de re præfènte loquÉ coîo/f.t, tur:Qiii eripuit nos,inquit,àpoteftate tehebratumjÔCtranftulitin ré/

L 1 B E R .Q_V A R T V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6^

gnum fîltjfibidilcdi, Idcmcxprn-ni'tIoannes,QiiiJauitnos à peccagt;-tis noftris per fanguinem fuum^et fecit nos regnum» ôô iterum,Faâuni eft regnum huius mundi Domini noftri et Chrifti fui.Sub nomine ncx roecclefiæ de eodem regno, ut de re præfènte, fcriptura pluribus locîs tam clare Ioquitur,ut qui ea hue adduceret,lôlem fàcibiis illuftra-re tentaret. Non poiîum tarnen,quin illud iâltem hoc loco afcribam, quod Aiiania Saphira propter mendacium intra bimeftre (ni fallor) aChriftiafceniîoneextinôtis,Lucasfcribit:Etfadusefttimormagnus inuniuerfaccclefia,quæuerbalicetpauca,lâtisindicant,ecclei]amintra ‘ illudbimeftre amp;nbsp;nomen ÔC initium accepifte. Hoc autem decimo poft aftumptum Chriftum die contigifte, facileerit confiderare, fîdiligeiv tius examinemus , quarum rerum olim infigniter geftarum memo' riam eius diei acta luculenterrenouant SCreprælèntant ♦ Vt enim O' limin Babelidioma, quod,unumeratomnibus,inuariasmutabatur Gen.tt. Iinguas,amp; in monte Sinalcx Ifraheliticis tradita fuit: itaamp;hoc die lim Exod.t^, guarum mutatio ftupendo miraculo exhibita,noua^lex populo fuit promulgata, Ibi enim diuina anirnaduerfionefadum eft, ne intellF geret quifque linguam proximifui :hicuerô difeipulis fuis noua lin _ guarum genera indidit Chriftus , quarum fingulas intelligebant u-20 niuerfi Hoc Paulus poft Elàiam teftatur, ubi Deum introducit lo^ i.Cor.t4. quentem:Ali}s linguis,ncmpèquàm ijs quas nationes,aliæ alias acccz perantin Babel,amp; alijs labrjs loquar populo huic, amp;nbsp;ne fie quidem audientme,dicitDominus ♦ Erant quidemuaria idiomata,fedeadem «antueluti reduâain labium unum,atque omnibus commune, ut teftatur fuprà memoratum Sophoniæ uaticinium : Tune reddam, Sopk,ultgt; (alludens ad hoc, quod in Babel eiuldem labij communcm omnfi bus intelligentiam ademerat ') tune, inquit, reddam populis la^ bium eleâum , utinuocent omnes nomen Domini,ôô caetera. nelt;ç enim credendum eft, fingulos auditoresidiomâtaintellexifleomnE um,quæ fub cœlofinit, nationum.Et fi intellexiflênt, nonpotuifi fent certè fine magno tædio , fingulas fententias audire tot linguis repeti, quot aderant nationes. ut fateri oporteat, Apoftoloseo die noualingualûf^utos, quæ linguaspræfe ferebat omniumnationum, quamtota orationeuniuerfiauditores æquèattend audiebant, intelligebant ♦ Cæterum multo etiam præclarius huius diei ada illam remreferunt, quæ in Sinagefta fuit. Nam ut ibi,itaamp;hiclex data: Exod.i?. fed ibi uetus, hic noua : ilia feripta in tabulis lapideis, hæc in tabulis eordis.Qtiod futurum prophetæ penè omnes uno ore,clariftimeuercgt; omnium Hieremias prædixerat,dicens:Ecce dies ueniunt, dicit Dox Hio-.ju 40 minus,amp;^pcrcutiamcum domo Ifrahel,amp; cum domoluda,padum nouum.Qtiod quàm foret diuerfum à ueteri,oftendens:Non (im quit ) ficutfoedus,quod pepegi cum patribus eorum, ut educerem eos de terra Ægypti,Slt; caetera,Ali) prophetæ etiamlocum ipfum, unde

unde i'ftalex effet ferêda clariffïme deGgnarant. utEfaias.E'SioH exibit 0ominièHïerufalem»amp;lohel. Dominus è Sionrugi' etjóóde HieruElemdabituocem fuam»Abdias ueró clariffimeoninp urn, quaff rem ita ut gefta eft,ob oculos ponens, ff c uaticinia fua finit: Afcendentialuatoresinmontem Sion, Sóerit Domini reonu.Atmufi •* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

tomagisrefpondetdies diei.hocefl: quiquagefimusabexituex R^' pto, quinquagefi mo diei à Chriff i refurrecffione, Nam hic præterqua quód anniuerfarius fuitillius,eifdem infuper , ne dicam maionbus, ExoJ.i^. prodigijs eft clarus Jllo enim die audita funt in acre terrifica tonitriia: hoc repentinus de ccelofonitus ,tanquam impetuirruentis in terrain ta uehementis flatus.illic procul uifafulgura:hic dÜTeôælinguætanqua igneaêfuper ffngulos reffdentes.illo die mos uifus eft fum are more for nacis:hoctota domus flatibus ignibus^æftuabat. ad ilium iuffi erât {èpræparareper triduû:adhunc,utexpelt;ftarentpromiffum codeftispa tris, quod uenturum erat poft ter tres dies.utrunqp prima aurora conti git.at ill ic fcriptalexthic uero ipiritus Deidatus.illic,cum tonitru pro* lixius inionuiffetjiicitum fuit populo propius accederemontem : hic, cum prod igi) ru mor increbuiffet,confluxit multitudo ad locum. illic populus perterrefadus: hic multitudo ftupefada. illic prscter ludæos Exo(i.jx. al,'ai-umnationuminnumerabilispopulus,relinquentium Ægyptum: vgt; hicexomninatione,quæfubcœlo eft,hominum confluxus.Hæc fi diligentius conffderemus, nonne fateri o port eb it, regnum nouum, ob quod condendum Chriftus uenerat,co die ftiiffe inchoatum f quo induct funt apoftoli uirtute ex alto, amp;nbsp;à fpiritu ueritatis cdodi omnia. Lttc^ult. quoetiam dieLucas ccetum credentium non iam gregem,aut turbâ, ut priuSjfed nouo repente uocabulo Eccleffam pergit nominare.Nar-' rationem enim rerum eo diegeftarum breui coronide claudens,Domi Ad. X. nus,inquit,addebat qui falui fiebât, quotidie e ccleffæ, ff c cm eft græcè.

Tqp hanc Ghriftusparabolis non paucis delineauit,aptis corporalium rerum ff militudinibus indolem qualitatem^ fuiregnideclaraus:ueru nullaffmilitudine crebrius, quam feminis,ut in ilia quam omnium primamediuino cocleftis wxtb.ij. Qpientiæthefàuro deprompfft,deleminisuidelicet quadruplici cafu, Ac mox in ilia,qua regnum ftium fementi comparauit, quæ homine, Mrfro 4- qui gjjYi iecit in terram,dormiente furgens in altum, frudificat primu herbam,deindeipicam,deindeplenumfrumentuminfpica. Rurfum in ilia, qua regnum comparât fementi bonæ, cui inimicus homofu/ vuh.t3. perfeminauitzizania.Alibi grano ffnapis,quodet ff minimum,crefcit tarnen in arboremexcelfam.Rurfum,cum fegrano Ifumcnti compa^ 4® IO4W.IX. t^quod mortuum multum frudum aflfcrt.His atep alijs feminu com parationibus uim,naturam^ regni,quod effet eredurus,nobis expliz cuit*Seduideiidum,quomodokminis6^r^ni,rerum tarn diflimiliu , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coUatio,

Lis ER Q_V AR tv S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

collatioecclefie conucm'atgt;Qui naturales res tradant,præcipiunt in là tis triplicis temporisdiligcntem confîderationcnihabêdam : primùni iUius quo feinen in terræ uifceribus deiedum,paulatim putrefcit,ac ue Iutemoritur,quod uocant tempus conceptus. confiât emm^quemadz modum iniedla genitalibus animalium locis lèmina, alia celerius, alia tardius animantur:ita8lt;S fata poftcp terræ mandata funt,nô omniaæ.* quali têpore,lèd aliamaturius^alialèrius (utioquuntur) uiuificari.De-indcilliusquoq temporis no minus diligentem habendamrationem, quo fernen in terræ uifceribus abfconditum radices clam agit:quia ne^ 10 queilludunum omnibus eft,fed quibufdambreuiorijquibufdam ue^ rô longiori mora accidit,amp; hoc uocant tempus animationisdllius ue^ ro temporis potiflimam rationem haben uolunt, quo iam è terris pa^ làm proditin confpedlum,quem uocant partum plantædtidem de eC' defiaftico regno uidere licebit. Qttod dum oflendere meditamur jOCz curritillud non parua admiratione dignum , qubd Lucas primam præcurforis Domini prpdicationem tanta diligentia exponit,ut quod equidê fciam, necp ipfe ullo alio loco,ncq alius quifpiam euangeliftaru inueniatur,rationê temporis æque diligenter annotafle.ncc enim folu temporis regnijquemadmodû cum eiusnatiuitatcm defcripfit,fcd et î-«««** io anni Sô facerdoti] :nec earum rerum tantû quæ turn in ludæa,aut in Pa leftina gerebantur fed totius, qui turn in uniucrfo orbe eratjflatus ra^ tionemdiligentiflîmeexpreflit»per quam diligentiam Lucas indicat tempus illud,amp; quæ de eo fcripturus erat^fingulari quadam confide^' tatione digna elle, fed tarnen fi omnia,quæ uel àloanne,uel Chrifto ta geftafunt,pcrfcrutamur:non hæcitafunt magna^quin idem loge præ clarioranôtam diligenter fcripferit» Sedetinmaiorem admirationem rapithominem,quodipfectiamChriftushoctempus tam egregio pvc conio honoraritjCumdiccretturbis, A' diebusloannis baptiftæ uftç indiemhunc,regnum cœlorum uim patitur. Non dicità die nati lo-

30 aunts, quo Gabriel prædixeratmultosgaudioexultaturos,fed à diebusloannis baptiftæ :ac fi diccret,abeo die quo loannes cccpitbapti- Luclt;ei.Qr zare » Rurfum cum dicereqOmnes prophetæamp;Clexufq^adloannein prophetaruntjcxeo tempore regnum Dei annunciatur? Non alia cer^ tedecaufahoctempus tam diligenter àLucaannotatum,2lt; à Chrifto cotnmendatum uidetur , quàm quod confinis fuerit limes legis 8^ Euangelq, umbrarum amp;nbsp;ueritatis, fynagogæ SCecclefiæ » Quemad-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modumenimfeChriftus uocat ilium qui feminatjillum inquam in-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignem feminatorem, qui exierat è fummo cccli throno, ut feminaret

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nonalienum (ut cæteri ante eum,8gt;i præcurfor ipfe ) fed fuum ipfius

l 40 fernen : ita loannem uates prædixerant, terram didæ feminatio - £[4.40^ l ut aptaturum ♦ dum enim uenturi Euangelq rudimenta tradit,cer-I lè corda hominum ceu terram fubegit, profciditcç î quod nec ip-l fedtftimulauitjuoccmfenuncupatis damantisindeferto »Parate uiam io4».t» I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Domi-

Domini,rcdlas facile femitas cius Jn quæ fie præparata corda du Chri ftusdiuinumilludfemen fuumfparfitjuctcrumcp icripturarum tefti monrjs ueluticccleftibuscaloribusfouit:eafecir,quæadconceptumre gni fpedtant. quod tempus cum alqs,tum ijs uerbis ipfe ctiam notaffe uidetur,quæ Pharifæis obiecit miracula fua caIumniantibus:Si egoin digitoDei ef)ciodæmonia,profe(fiôperucnitin uosrcgnûDei.Nani uoxPeruenitjpræteiiti temporis eft.Græcècnim eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vä

quod fi'gnificatjadeftè ièftinauit in uos » clare fignificans, iam tum rc^ gnum fuum ueluti conceptum fuifte,ipfum ucro nondum plane adcC icjiediamdudufeftinareadefte»Hoc ipium iudfeabant turbæj qnæ fedenti in afcllo acclamabant: BenedicT:um,quod uenit regnuiu patris noftri Dauid. nam ibi uerbum Venit,præ{cntis temporis eft. Hcc itacp t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alia his fimilia de Chrifti rcgno,ranquam de iacto baud dudû in tet'

raièminedicfta eftê,uis ipiàucrborum manifèftat.decodcmucro, tan-quam quod proximc cHct uitali ui accepta germinaturum, conftathoc quodloanncs fcribit,di(ftû efte, quando cihnicis, quiipfum cupiebât uidcre,Chriftus reipondit. Venir hora,utglorificctur filius hominis; futurâ paulopoft clarificationê fui manifeftans. De qua cûantea neuer bûquidem,quodfciam,feciflet,poftea crcbriuslocutuseft.VeheinC' tienirn affirmationefubiuoit. Amenamendico uobis, nifigranûfru/ inêti deieeftû cadens in terra mortuû fuerit, ipfum folum manetîfi ucro inortuû fuerit,multûfruôtû affert. quo loco cum uerbu Affert fit præ' fentis temporis, indicatregnû fuuminipfo articulo compléta;pafiio^ nis uimfrucftificandiaccepturum, quodamp;euangclifta morte Chrifti defcribensjfaiftûoftendit, dûrefert, quod èlaterc mortui undaftatim lûM.ty. prorupitfanguinis amp;aquæ.perhoc certè dcclarans, Chriftidegrano»

uaticinium implctum fuifte.Per ianguiniscnim ÔC aquæexundatione, regnum, ad quod crigendû uenerat,ucluti fernen cœlefti imbri aniina-tionem(utuocant)uitalecpexordium ftimpfiftê cognoicimus.ita cnim ckm.de ipfaucritasChriftusfîguræprimi Adærcipondit.namutexlatereue/ fumtrin. tuftj Adæ dormieiitis formata cft Heuahta ex noui Adæ latere mortui

in cruce,ecclefia.quod enim dixcrat,Ego fi exaltatus fuero à terra,om^ nés traham ad me ipfumtcognofcitur iam pedetentim coepifie impb re,uidelicet eu rediuiuus apoftolis mentem aperuit,ut intelligerct ferh Luc^t^.. pturastcumeademeospoteftatemifit, qua ipfum miferat pater;eu po toan.io. teftatê eis dédit remittendi,remittendi^ pcccata;cu ex uniuerfîs uni eu

râcommifitpafcendi,regendicpaonos amp;OUCS. Hæcamp;aîiahis fimilia certu eft ueluti germinationes fuiftèregni fui,fed clandeftinas, quippe hominu intuitû adhuc fugiêtes.Partû uero Ecclefi'æ indicauit,quando

1. abiturus precepitdifcipulis,ab Hieroiolymis nedi{cederet,quôufç^fpi 4“* ritu ianefto baptizati palam induerent uirtutecxalto. Cuius teporis et tolt;(n.i6. àcœnapræclaremcminerat,addult;5tafimilitudinemulieris magno do^ lore parturientis, fed quæ firn ul utpepcrit,omnis doloris obliuifeitur*

Oc regnu edani rj qui olim aduentum Chrifti expedabant, nobifcumcoluerunt:quippequitefte Paulo eadem fide id

--— nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;'S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» « a. * •*•«gt;% a « a 3^* *^^ *^« *^ A AA* A A A AA J A «

flodiebamur,conclufinieandemfidem, quæeratreuelanda« Idem in epiftola ad Hebræos aldus repetitû diligenter incul cat, cum dicit om* nes feniores à primo omnium parente,quotquot laude fuerint digni, '° tcftimonium diuinæ laudis promeruilîeper fidemut, fides fit ueluti au

reailla( quam uulgo prædicant) Platonis catena,quæ ufq ab exordio ad finem,rerum fabricam continuât, donee paretur affîduo, aptetur^ materia ad conftruendum, perficiendum^ magnum illüd, atlt;5p omnia ambiens Chrifti regnum;ueteri uidelicet nouo populo,imô potius omnium feculorum eledis hominibus unam triumphi pompam con* ficicntibus,eius inftar,qua Chriftus afello infidens Hierofolymam in^ grediebaturu'n quo triumpho quædam turba præcedebat,quædam le quebatur, alij autem ramos cædebant,aut fternebant, ueftimentis fuis ueâoremChriftijUel uiam,quauenturus erat,ornabant.Sic^ ali) alqs intenti,unoomnesconcentuamp;Luoce Deumde Chrifti regno lauda* bât,dicêtes:Benedi(ftus qui uenitrex in nomine Domini* lurbaenini quæpræcedebat,ueteris:quæ uero fequebatur,noug religionis regnut feparatim uerô alrj aliud agetes,naturalis religionis palan tes greges rc fcrebât,nêpeeos ethnicos,quos præter cognitionê naturalis religionis fpiritus diuinus alios ali)s modis docuerat,utimmortalis fœlicitatis authorem eundem cû eledis expedarent »Qui uniuerfi ueluti unû cho rum conftituentes,camdomumreprælèntabant,quam,ut habet Epi* ftoîa ad HebræoSjMofes tanquam alienam,amp; minifter : Chriftus ue* Hft,j. to ceu filius,et tanquam propriam adminiftrauit*Ita à rerum initio ftu duit diuinus fpiritus huius regni(in quo folo ueraomnium hominum falus) fundamentu agere. Sed mirabitur aliquis,amp; merito bono^ iure mirabitur,quid fibi uelit (cû huic perfpicuum fit nullam fuifîe ætatemgt; qua Deus eledis non dederit fpiritum iuum) quôd tam pleno ore om nia olim uaticinia cecinerint,futurum aliquando(pcrindeac fi nufquâ prius contigiftet) ut hominibus Deus fpiritû fuum impertiretur. Imô utueterapræteream,eo tempore,quo Chriftus iam coniuetudinem a* gebat inter mortales adhuc mortalls,dixit loannes turn nondum fuiflê fpiritum datum,eo quod lefus nondû fuiffet glorificatus*Quod Chri 104M.14.,, ftus quoq? frequenter,præcipue uerô in ultima cœna,mirû didu,quot »7*

40 quamç iplendidis uerbis confirmauitjmiffurum fe pollicens propedi* cm 80 conlolatorem,8^ dodorem,ôô diredorem fpiritum, qui à pâtre procedit.Hæc,amp; omnia fimilia hoc unû fignificant,quod nunquàm antea ipiritusfe itafimul in hominum mentes infinuaratjUtipfôdie

Pentecoftcs^quandopartumab exordiorerum quafi utero geftatuin tiont.e. luccm cdidit. Ideo^quod Paulus fcribit de pofteriori tempore,uni/ ucrlam creaturâ expetflare,ut palam fiant fill) Dei:pofltimu s pari, imo maiori ratione afiirmarc,omnia quæprioribus temporibus fiue iuxta fiuc fupra naturamada funt,anhelaire, atcç adeo certatim confpiraffc in aduentum illius,qui eHet morte fixa mortalibus allaturus immortali tatcm Jdeo^totleculisipiamrerum uniuerfitatem ueluti urerum ge* ftaHc,parturqHe^ ecclefiafticiregniexordium:ficutab eo temporede inceps uniuerfa creatura dicitur Paulo, aflidue parturire eiufdem rc' gni confummationem*

Cbri/lus d cocnäpatrem oraiiit^Jtnpctrauitdie t(;co{lcs:,piando E^cckßacocpit. t^I,

51D huiusregnieccleßaHiciperfedtioncmjCua cccnaadhor/ K tum egrederetur,obnixius à patrccoclefti tria no folum ro' J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fantfle obfecrauit Chriftus: nempe utßquot;

bi gloria,fuis ueró fandificatioatepunio (utcum Auguftf no ea uoce utamur ) daretur^Sed quam nam gloria tarn ardenti oratio ne petere potuit, quam iam non cHet à patre conlequutus f cu nimqua non miraculis, prodigf)s,atq? fuaipfiusfenfibilipræfentia,fupràquanî diet poteH:,eum pater illuftraHettcertc ea eft ilia tantoperecxpetitaglo/ ria,quæ noua lege,nouis^ magiftratibus inftitutis ufcç ad ccclum,ne duminter homines refplcnduit quinquagefimoàrefurreôtionedie» Sed dices, cum gloria aliud non fit, quam frequens ( tefte Cicerone ) de aliquo fama cum Iaude,quid filio Dei cum laudibus humanis fNi' hil profedo, nifi utper fuamgloriam glorificeturamp;^ pater, cuius certt gloriam qugrit quàm diligentiftîmè. Et hoc eft,cur quoties ad pattern clamat,PaterglorificafiIiumtuum,fereaddat,Vtamp;filiustuus glonfi/ cet tetindicans fuas 8lt;f patris res ita efle connexas, ut non poHit Ida au/ geri, quin patris quoqp gloria augeatur» Verum inquies, quid amp;nbsp;patri cu m laudibus noftris fNihil prorfus,quippe qui non folum in femetip Jö io bonus, diueSjamp;f fœlix,fcd fons quo(^ omnis perfetftionis atep fcclici tatis fit» V eruntamê quia (quæ infinita fua bonitas cft)nos quotf uult fuæ fœlicitatis eftè particeps,noftra^ foclicitas ex cognitione Dei uelu * Cxp.y»tièprimofonte(utprimolibrooftendimus)proficifcitur:idco8ópa/ » j ter amp;nbsp;filius glorificari quærunt, hoc eft à creaturis agnofci,amari, co/ li,diligiSólaudaritutquomaiorinobis lunt admirationi,eo prefiius innoftrasmentesinfidant» Sedhabethacoratioaliud,omnibus homi

nibus ad pcrfedam fœliocatem quam maxime necefiarium. Nam cumreligio noftra (utuocant) fupernaturalis,hochabeat præterna/ turalcmreligionem,utagnofcat unoin Deo perfonarum trinitatcm, 4’ tam commodo ordine et graduadhuius cognitionem in hacoratione fuafiagrantiflimanos ducit Chriftus,ut apertiusuixpofïet:cumta/ men omniapoteft»Primum ponitgradum,cognofcerepatrem:fecun/ dum

lècundûjcredcre fih'um effc àpatread nos miflum : tertium,cognofcex refilrjcultores à patre, fi cut ipfum filium diligi'.Hoc unum fpcdtat, hoc uult,adeuin exi'tum properattam folliöta Chrifti oratio.Ncc tacuit ali bihunc fclicitatisordniem.Cumenirnarguit quodam loco quofdam inertia?,Ne(^patrem ,inquit, nouerunt,nc(j me.alibiinterrogantibus, Quid facicmüs ut operemur opera Dei ;'rcfpô!dit:HoC eft opu s Dei,ut crcdatisinillum,quemmiG'tille,Lac:arumquoc^ exci'taturus,frcmens loanati fpiritiiait : Pater,gratias ago tibi, quoniam audifti me i ego autem fete-bam, quod femper me audis : fed propter turbam quæcircumftat, di

10 xi,ut credant quodtumcmifehs. plane amp;nbsp;aperte fi'gnifi cans, fe omnia in eum facere finem,ut crederent homines, quod pater eum mififtet. amp;nbsp;curnaddidiftet,Vtcognofcatmundus,quód tumemififti : ftibiungit, Etdilexiftieos. pauloantedifcipulosita afi’atuserat: Pater amat uos, quiauosmeamaftis, ÓÓcredidiftis,quódaDeoexiuerim.Hicueroad didit,quo aftedu pater talcs amet:Dilexifti(inquit) cos,Gcut me db lexifti.Quanta o Chriftiani dignitas,ita creaturam à patre,ficut filium iplum creatorem dilieifHæcutcitius omnium nationumhominibus innotefccrent, tanto a?ftu femper Chhftus ad fiiam illam gloriam afpi rabatuion tarnen in iuam,nec patris fui fut diximus) utilitatem,ied co

20 rum quos illi pater felegerat è mundo. Quare 8^ difcipulos Chrifti in^ fignialiquagloria illuftres atep nobiles fieri oportuit, ut hac confpcóla, perpendentes quantum à Deo patre hidiligcrentur,difcerent mun danis rebus inuoluti homines,his contemptis ad amabiles ct paternos illos amplexus cum qs feftinare. Ideo^ difcipulorum gloria Chriftus in eadem oratione non minus infignem fu turam prædixit, ac erat fua: Ego, inquit,oloriam, quam tu pater dedifti mihi, dedi eis. Hane quis ncgarit,fialias,præcipue tarnen ipfo die pentecoftes difcipulis datam fuifte r'cum magis illuftres reddiderit mundo ea unius diei gloria illos defpecliftimosprius homines, quam totus prioris gloriæ cumulus

90 Chriftuin:huius tarnen particeps fatftus eft ftatim ipfe Chriftus,quanx do hac gloria illuftrati,fe difcipulos eius publice proclamabat teftest ipfumautemamp;dominum ÔÔ magiftrum,omnis^munerisauthorem confitebantur»Erant ad hancrem,ut omnia comodius fièrent, tam lo^ ci quàm temporis conditiones diuinitus ordinate,ut ad magnum heb^ domadarum diem ex toto orbe Iudæis,qui turn latius difperfi erant, et multis aliarum nationum hominibus in unum locum conuenientibus, res nunquam audita,coram uniuerfarum nationû hominibus promut garetur Jta ut horum præceptor, etiam fi' difeipuli toto orbe euangelp um non diuulgaftent,facile ex tam paruæ fcholæ diuina ilia gloria per

amp; ipiè Chriftus fpectabat,quum de paucis illis fibi eledfis diceret: Glo-* rificatusfumineis»quam eandem patris quoep fuifte gloria Chriftus çodem loco oftendit,cum ad patrem dicitîMea omnia tua iunt, ÔÔ tua

mca (îintîfubiungensiquodmodô cliccbamjscglonficatus fù tu in cis« VtiureDauiddeea qugexhocparuohominü cœtupropagataeftec^ pßtt.si^. cleGa,cecinerit;: Gloriofa dicfla funt dc te ciuitas Dd.et diuus Paulus ca proprio perpetuo^ epithcto appellaritgloriofani, quafi dice-ret cumulo omnis gloriælocupIetatâ^Atcç hæc de gloria: nunc de fait' dicace dicamus, quam Chriftumdiximusfecundo loco popofciflè* Sacris literis uox admodum frequens eft , dida à uerbo quod prima figntficatione deftinare,ftatuere, decerncre amp;nbsp;præparai'C fignificat» VndeSó trAciv difpofitosjfirmos/ortes^uiribusdicüt QuamuocemGræcifcrètrifariam reddentes,»tj{c proprie de rebus db ” uinis, olt;r/«de rebus publicis, «yix dcutrikp, atqsadeo deomnireuene^ randa dicunt.Latiniautem indifferenter uertunt, fanda.Firmareenim ac munire, et fub certæpœnæ interminationeab iniuria defcndere,U0' cant fancire.hincSandum:uelut quidam uolunt, à fagminibus, quæ uerbena eff,qua fccdera ianciebantur.hoc^ proprie inter iacrum et fan dum ponunt difcrimen, ut facrum fit, quod publica authoritatedijs di catum: fandum ueró,quod tanquam diuiniiuris inuiolatum manere debere,eademauthoritateiub capitis pœnadecretum eft. ficenim mu^ ros ac portas ciuitatis fandas appellant. At rj qui nobis diuinas fcriptü rastradiderunt,utriuflt;çuocisiàndi facri fignificationem confun/ dentes, bebraice, amp;nbsp;latine fandum uocarunt, quod per inßgne fanguinis effufionem Deo commendatumac dicatumeft. Atlt;çhinc eft quod Chriftus non folum per res fandas paffi'm præfiguretur,fed interdum abfolute (àndû didu s fit : ut Gabriel ad uirginem,Qtiod ex j te nafcetur fandum,uocabitur filius Dei.Danieli ucro,fandus fanc'fo^ D4«.9. rum dicitur, Hane etiam ob caufam agnus ab origine mundi occifus appellatur à loanne , eo quod ad omnium hominum iandificatio' nem,ianguinem fuum effeteffufurus. SedquomodouoluitianAfi' cari, quos hic fibi delegerat Chriftus fciebatille, imo prædixerat, quantisafffidionibus ueri euangelq fedatorcs obruerentur ♦ His ut Jo obfifterent,nouam fànditatem,ideftcminentiorem firmitatemfuofan guineuendicatam illisprecatur, quumait,Non rogouttollaseosde loan.t;, rnundof non exemptos cupienseosamundi procellis) fedutferues eos a malo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ne in grauiffimis procellis fuccurnbant illi

omnium malorum authori ♦ Similiter cum ait,Sandifica eos in ueritatc tua : aÜam landitatem illisprecatur , nempe ut perpétua 8^ inconuul' Ca. nouæ legis intelligentia nouo populo maneat. quare fubdit,Sernfio tuusueritas eft. Rurfum cumait,Sicuttumemififtiinmundum,ita8i egomifieos inmundum,amp;L pro eis fandifico meipfum :8C cætera.

Vides hic aliud,quod fuis optât, nempè ut lex noua non in uno orbis 4^ angulo,utlexMofaica,fed omnilocoinnotefcattSô donee hoc factum fit,ftabili 8c perpetuo curfu diuulgetur. Atlt;ç hæc tam multiplex findifi catio facit, ut nouus populus paffim in feripturis, peculiariter uocetur iàndus»

UBER CVV A R T V 5, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

GncQus. Nunc de unione, quam tertiam C hriftus patrem rogauit, uideamus. Hane lane patrem omnium diligentiflime oblecrauic, nee Ginpliciter,led uerbo exprellit qualem eis optaretjdicenszPro eis ro-go, utomnes unum fint. uerum hac mutua inter le coniundione non contentus, etiam cûipfo Deo gregem uniri exoptat; Vtamp;f ipfi,inquit, in nobis unum fint. Quàm fit uero ea unio incomprehenfibilis, decla rat quuinaitzR-ogoutomnesunumfint,fîcutÔ^tupaterinme,etego * in te.amp;iterum_,Patcr lancfteferuaeos pernomen tuum, ut fint unum, ficutSónos.Grandisfanèunio fitoportet,quamChriftustantæ con* w iund(oni,nempe Dei patris unigeniti filq comparauit.Quem uero gradumhuiulceunionis fuisoptarit,neidquidemobfeure fignificat: Ego ineiSjUt tu in me,utfintconfummatiin unu. Vide quæfo, ut fum mo coniundtionis gradu (quantum certepoHit Humana natura ferre ) omnes cum patre uult elle conglutinatos. Atep hue præcipue tota ora tione le fpedafiejCum precaretur,manilefi:e declarat,ubi caulam addir, quareillamgloriam,quam à patre tarn follicitequacfierat,in fuum grcx gern totam tranftulifiet: Vt fint(inquit)unum,ficutet nos unu lîimus» Quantum uero ualeat hæc arótilïima focietas,ad tres illas cognitiones nouo populo peculiares capeflendas,de quibuslupcriusegimusjple 20 Chriftus fatisexprimit,ubiipfum uoti fui fcopum amp;nbsp;fruâum indicat:

Vtcredat,inquit,mundus,quodtu memififti,amp; dilexifi:ieos,qui no* bifcumunufuntjficut amp;medilexifti.quieftfupremusgradusomniu cognitionum,quas Chriftus in ea orationc hominibus optabat. Hæc nuUi naturalium unionum rite comparari poteft, tametfi ilH fimilior fit qua? rationem habet mutui influxus,qua membra eiuldem animantis uniuntur.ldeocp Paulus conatus quibuspotuitmodis rem tantam ex primere,cumalr)slocis,tumineaepiftola quamferipfit Ephefijs, ubi deconnexioneecclefiaftica rnulta præclara docet:Corpus,inquit, co clefiæ fi coagmentetur 8^ compingatur per omnem commifturam fub Jo miniftrationisjuxtaadum inmenfurauniufcuiufiç partis,incremen* turn corporis facit in ædificationem fui ipfius.quum dicit commifîùra fubmimftrationis,connexionem indicat funó:ionurn:amp; quum dicitjiu xtaaftum in menfura uniufeuiufep partis,mutuam intellige opem.Na licet fingulis corporis partibus eadem non fit uis, quæcf tarnen pars propofitamenfuraopemfertalteri, utuicilTim ab alia fibi fuccuratur, omnibus fimul membris ad incrementum unius corporis certatim co ijcientibus.Ea enim membrorum eft harm onia, ut alterum ad alterius profedum ufcç intentum fit,nec aliquid prgtermittaf,quod ad promo uenda,augendam, conferuandamcp totius corporis falutem attineat. 40 Vide cuiufmodifit Chriftianac unionis confociatio,utmortalesde ea balbutirepolTimus. Per earn etenimita lediuinus fpiritusin homine infinuatjUtei prüftet uitæfocietatem,quscproximc ad æternam uitam accedit.Ideo^ hoc unionis præconio aliud præclarius ecclefiæ dari no

potefl: * Hoc nomine earn compellatfponfus in amorfs canticoîVnâ, inquitJ eftcolumbamea, perfèôamea:unaeftmatrifuc,eleóagenftrf

It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diuus Paulus refpfcft, toties actarn ftudioleecdeGafticf

Galat J. confunclfonis ufnculum commendans.Chriftusuero omnium mani feftiffime,quumalias,turn hicprecipue, ubfnouæ religioniscukorés àfuperiorumætatum credentibus fcparat.Nam cû pauloantèdixifîrt, Non pro mundo rogo, fed pro bis quos dedifti mihidubfunxit, Non ’^‘’‘lt;'*•17. pro eis rogo tantum (de paucisprælentibus loqucns ) led props qui credituri lunt per fermonem eorum : clariflimedeps folü loqucns,qui per apoftolorumdotdrinamipRimefltntcognituri.Scdquodfummei® mirandum,quotquotfn prefenti,amp;quotquotpoftcris xtatibusinip fum alij per alios credituri cHent, hos ut conlcrtam coronam patri o fît renSjOptatcatenaecckGafticgunionisuere aurcauniuerfoscolligari, utomnes unum fint exuniuerGs, qui continua fuccefîioneeuangelium fufcepturierant,unam congregationcm conftiruens,qug propterca catholica, id eft uniuerfalis ecclcfia nun cupatur. quippe non in aliqua orbis parte, ut ueteris religionis populus, feduniiierfo orbe: nelt;ç ad certûaliquod tempus,fed adconlummationem ufcp leculorum:neque peculiariter ex Ifrahelitis, fed ex omnium hominum nationibus eogre gïda, adincomprehenfibilem inter ièfeet cum ipfonumineunionem. 2» HocChriftus eademorationemanifcftÏmeexprefiitmam cumdixifict, Vtomnes unu firn: fubiunxit,Sicut tu pater in me,etego intCjUtetipfi in nobisunum fint. Q.uæ numinis inexplicabilis cum nouo populo coniundio, licet fummum Dei erga nos amorcm neceftarió pariat, uo luit tamê hocChnftusapertius teftari, quód illeunicus fuiftètfcopus fuæ in terris peregrinationis,ut qua dileótione pater filium ab aeterno dilexerat,eadem etiam homines complelt;fteret,quihus filius fic effet fó iunftus.Cum enim dixifiret,Notum feci eis nomen tuum,amp;: notuin fa h ciam : hic fanftifïimas illas preces,non minus fanóto epiphonematc ff niturus,fubiüxit:Vtdile(ftio,quadilcxiftimc,in ipfis fit,etegoinipfîs. Voluit etiam huius eximnamoris,quo pater nouæ religionis cultorcs profequitur,tam confpicuum efte fplcndorem,ut toto terrarü orbe ui fua hominum mentes perluftraret. Vr,inquir,cognofcat mundus,(to* tum humanum genus fignificans)quod dilcxiftieos,ficut amp;lme dilc/ xifti.Et quid niarbitramur eadem diledione patrê corpus profequi, qua ipfum corporis caputc'aut quis dubitabit, quin un à cum fummo (quem diximus) amore,promiffïonum quoq? uniuerfus cumulus (ïc per filium unitæfibi acdileôæecclefiædatus fit, præfertim cum hoc iplumChrifti nouiftimauerbadeclarent,nempenoeas tantum quas Deus olim Abrahæpollicitusfuerat,uerumetiamcæteras promiffio 4® nes,fiueantea fiuepoftealadas,tum moxper fpiritum iandum com/ pleri deberedam iam enim abituru s præcepit fuis, ne difeederent Hicz rofolymisjff’d expedarêtpromifltoncm patris.obferua quoddicit Pa , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tris

tris prominjoncrrijUno uidclicet uerbo uniuerfas compîexus,Hæc de gloria, fanctificatione, 8C unione, quæ Deus , ut ecclefiæ redx naculajtam obnixè à pâtre ccelefti poftulauit : difcipuli uero in dv cm ufque Pentecoftes expelt;fîarunt ♦ Ad quem diem ipedant omnia iliadiclaôôgefta, quæde ecclefia, Chriftianorum regno,prænunciak ta atq; præfignificata fuerunti

Viüs uerô diei adlamaximo uerborum artificioprophetæ defcripfere.teftatur iftud Petrus,cum hoc die coram popu aÆ», lo oraretjin illo lohelis loco folliciteinculcando:Eteritjim

^^quit,pofthæc dicitDcus,effundâdefpiritumeo. Per uer^ bum Effundam^prodiga largitione arcam fpiritualium donorumita aperiédam fîgnificans^utnihileflêt nondaturus,cuius mortales eHènt capaces.etaddit^Super carnem:homineminfimo,quopoteft,uocabu lodeG'gnâsîut fignihcarct,Deidonaufqpàfuminamétispartead cor^ portas defluxura.Necfimpliciterdicit Super carné, fed Super omne carnem:quod non folum kidæijcd etiam efFeræ quæqp nationes ipirk

10 tualiumdonorum forent participes. Et ut plane intelligeremus ,necp fexus,ne(çconditionis,necp ætatis difFerentiamhincexcludendam,ex preiïîus ftatim annexuit : Et prophctabunt Elij ueftri èâ filiæ ueftræ, iuuenes ueftri uifiones uidebunt,amp; feniorcs ueftri fomnia fomniabût, luperferuos meos fuper ancillas meas in diebus illis effundam de fpiritumeo.Sic5lt; Zacharias:Eritindieilla, effundamfuper domum Z^ch.in Dauid,Sc fuper habitatorem Hicruiâlem, fpiritum gratiæ amp;nbsp;mifèra.-tionum, 86 alpicient ad me, quem transfîxerunt, Quod ex rjs prodL gqs3 quæDeus eo diepublicè cxhibituruscratjagnituriefïentludæi cius maicftatem , quem paulo ante cruci afFixum,fumma affècifïent

50 jgnominia . Qua de rc idem alio loco locutus eftaliquanto præclarL us : Lauda amp;nbsp;exulta filia Sion ( exortam in Sion ecclefiam intellk gens)quiaecce ego uenio, B^habitabo in medio tui,dicit Dominus, æ adiungentur genres multæad Dominum in die illa.Clarius Ezc^ chiel.’Afpergam fuper uos aquas mundas,amp;mundabimini ab omni* Ezeai, bus inquinamentis ueftris , uim enim intelligit ecclefiaftici baptif* mf qui eo die accepitinitium, amp;nbsp;fubdit,Âtqueà cundfis idolis ueftris mundabo uos. Quibus uerbisfupprimendam innuit,ita ut exorta ec-clefîacontigit,uirtutem oraculorum Sathanæ.Quumait,Dabo uobif cornouum,86ipiritu nouum ponam ininterioraueftramouæreligio*

40 nis noua muneralignificat.deinde, Auferam corlapideum de carne ue ftra,amp; dabo uobis cor carneû:fignificans legem quæ in Sina in lapide data fueratjfore hoc die in legem,que cordibus carnalibus impreftà ef- , fètjCommutandam.De qua re multo lucukntius Hieremias,ubi Deiïs

pollicl’tus nouum fe teftamentum domui Ifrahel difpofîturum, addit: Dans leges meas in mentem illorum,amp;f in corde illorum fcribam cas. Siedeeodem dieapud E2:echielem:Spintummeum ponamin mcdio ueftri.exco enimtemporeilludChriftiuerûeflecœpit, Vbi iuntduo mlt;zJ7.iS. uei Q-gs congregati in nomine meo, ibi ium in medio eorum. paulo E^f 3lt;s Poft*Eritiscp mihi in populum,Slt; ego ero uobis in Deum. quod quo-

cum hominibus,amp; habitable cum eis,Slt;ipfi populus eius erunt^amp;ip' feDeuscumeis eriteorum Deus.Quinetillud Aggei uaticiniurrijAd A(iH b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;femeljSCego mouebo coclum ÔÔterram:epiftolaad Hebræos do

cethocdieimplctumfuiiïe,oftendensDeum,cum priorem legem tra-deretjin terraicum nouam,decoclis locutum fuifle.T unc^ terrâjnunc autem non modo terram,uerum etiam cœlum concuflifle. imóamp;^ipï'^ contextus uaticinr) declarat^ineu fenfum accipi debere. nam fie habeC Verbum quod pepegi uobifeum cum egrederemini de terra Ægypd, Dfl4ti8. (padiumintenigiqquoerathuicgentianridtuSjUtinfignemillumpro phetam fufeitaret ex fratribus ipforum) hoc inquam uerbumjamp; tus meus erit in medio ueftri.nolite timere,quia nxc dicit Dominus ex ercituum.adhucunum modicum eft. Vide utnonloquitur de ijs quæ in coniummationeieculorum,fedderjs qupproximeeuentura erani. Adhuc,inquit,unum modicum eft,amp;ego commoueboccelumS^terz ram.mareôd aridam:amp; commouebo ornnespentes,amp; uenietdefidera

G«e.4P. tus cUneftis gerltibus.De quo et latoboiim dixeratdpfe erit expeâatio gentium. Vènit autem hie defideratus,quando procefliteuirginis uW ro:aduentumfUumilluftrauic,quando Paleftinamdoórinis mira-culis replêuit.àt multo illuftriörê red diditjquando conicenfo coclo di/ uinum fpiritiim non fine magnis prodigrjs coram omnibus, quæ fufa cœlo iunt,natiönibus emifit, unde fadtum fuit,ut gentes (fic enim qui damhunc Iocurntiertit)uenircntcum ipfo,nempe fama horum proj;

A2g«i- digiorumtotoorbedilatata.Hincadditpropheta:Etimplebo doinu iftam gloria,dicit Dominus exercituû. Et quanta ilia futura effet,fuE iungens:Magna,iuquit,erit gloria iftius nouiffimac, plufquam prim?, gloriamhaud dubie miraculorum intelligens,quæ Chriftus maiora quàmprophétætamp;^potiffîmumquæacceptofpiritu Apoftoli intem-plo,quod extruxerat Zorobabel,maiora exhibuere,quam uerus Salo EAjî. monChriftus.Nonminus clareEiaiasiftius dieidignitatemexprcfliC

D omus,inquit,deferta eft,ftrepitus uerbis derelidus eft, donee efîûda tur fuper nos fpiritus de excelfo,ct fiat ex deferto(gentes intelligit)ager cultüs,atcpagercültus(populusicilicctïudeorû)fyluacxiftimet.Etalio ^’^•44. loco,multoeuidêtius:Nûcigitur audi Iacob ferne meus,amp; Ifrahel que 4^ elegi, Sóc. Effunda aquas fuper fitientem, amp;nbsp;fluenta fuperaridam.Per aquas baptifmum,utE2echielperaquasmundas:2lt;perfluenta,intel/ ligensreliquam donorum ipirituaIiümCopiam,quam cœlitus Deus datu-

datums erat.fubdit cnim : Effundam {pi’ritum meum fupcr fernen tuu, etbenedidionem meam fuper germinatua»quodcû Chriftiuerbis pa^ làm conueni't, Non pro eis tantum rogo, fed pro ijs qui per fermonc loanar* eorum credituri funtinme«hienimfuntillorumuelutfemina ger^ mina,Hinc celerem eccleiîæ progreflum defignans,Et fuccrefcentjnx quit,inter herbas quaiï (àlices iuxta riuos aquarum:amp; ifte dicetjDomi ne ego fum,ille uocabit fe nomine ïacobmbi frequentem concurfum de clarat alienigcnarum aduere ïfrahelitarumfidemthicfcribetmanufua Domino,qui eft nouæ religionis feruor^intrepida^ exercitatio:atlt;ç in b nominelfrahcl denorainabitfe» indicans eos,quinouiliraheliticiregis

euangelium ampleâ:erctur,atcpabeodemregenomen,ut uocarentur Chriftianijin titulum honoris amp;nbsp;gloriæ aflumerent.Rurfum alibi ide AÜ.tu Efaias:H3ccdicit Dominus excelfus et fublimis,habitans æternitatem, Eflt;t 57^ cuius nomen in excelfo,8^ in loco fando habitans ♦Non in fempiter^ num litigabo, nclt;^ ufcp ad finem irafcar : quia fpiritus à facie mea egre^ dietur^quomodo et C hriftus :Mittam uobis à pâtre fpiritum ueritatis* Eaautem uifione magis præclarc eius diei uirtutê Efaias præuidit, qua euangcliftafcribitprophetampeculiarimodo uidiflêgloriamDei,quâ do cernens Dominum fcdentem fuper thronum excelfum ÔC eleuatû,

io Plenaeft, inquit, omnis terra gloria:Chriftianum nomen intelligens, Chrifto inccclos aflumpto,per apoftolicam cuangelq annunciatione célébréfacftum cfie toto orbe. At multo apertius huius dieiuim defcrh pfitOfeastEritindicillo,aitDomintis, nonuocabisme ultra Baali, nbsp;nbsp;nbsp;,,

Paulus dixit, Non accepiftis fpiritum feruitutis itcrum in timore.Perz Rofw-S. cutiam,inquit OCeasJccdus cumeisin dieilla.age uero cum quibus^ Cumbcftiis campi, inquit, cû uolatilibus cccli,SC cum reptili terræ.fi gnificans genres efferas fublimia ingénia,crudelestyrannos, rclh ftaferitate ecclefiafticam unanimitatem,ueluti fado cumDeo fccdere,

50 amplexaturos.Hocintellexitetiam Efaias:Habitabit,inquit,lupus eu agno,amp;pardus cumbeedoaccubabittuitulusquoeç bcleunculus,lt;5^* pecuspingue fimul morabuntur, paruus puer reget eos. non noz ccbunt,neq! detrimentum infèrent in uniucrfo monte fanditatis meç: hoceft,uniuerfæ ecclefiac. At OfeasiEt confringam arcum, gladiù, ôé c^elt;e u bellum de terra,8lt; faciam eos quiefeere confidenter .SicEfàias’.Concîz Ep.«», dentgladiosfuosinligones,Slt; lanccas fuasinfalces ,nccleuabitgens contragentemgladium.quibus uerbis grapbicèutercç propbeta dcz

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;clarat,ineboatç eo die cccleGafbcæ autboritatis manfuetudinem.Etfe^ op,«

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quitur apud Ofcam,Sponfabo te mibi in fempiternumt quo modo bc lortn.j.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40 præcurfor Cbriftumfponfum,bcCbriftusipfedifcipulos (uos blios

1 tbalaminuptialisappellauit.Spôfabotemibiinfide,etcognofces Do Hcbr.s* l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minum.quodPaulusetexHieremiacitar.Nondocebuntquifeçproxl

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inûtuum,2lt;unufquifcç fratrcmfuum,dicentes,cogno(ceDominumt

quod omnes cognituri (întmeab eo qui pufîllus fuerit inter eos,uföpa3 eum quimagnus eft inter iUos» Inter alia eniminauditaethocDeuseo die fecit, cuius iîmilenullo unquam tempore fecerat,ut ccrleftem reue^ lationemalicuihominumcumuloimpertiretur, Prius enim docucrat perNoé humanum genustper Abrahamum clecfram familiâzpcr Mo fen uniuerfoslfrahelitas:per Chriftum omnes difcipulos. Hicucro / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non unum per alterum,neqi per unum cæteros/ed omnes limul docu

it,quotquoterantinillofœlicicoGtu. hoc Chriftus difcipuîis exEfaia addixerlt;it:EruntomnesdoctiàDeo.Sequitur in OfearEteritindieib

’ Ia,exaudiain dicit Dominus. nouamenim èi- infolitam benignitatcm his uerbis fi'gnificat.Exaudiam,inquit,ccelos,amp; ipfi exaudient terra; terraautemexaudiet frumentum,uinumôô oleum ; 8chæc exaudient Iezrahclemgt;quibus exeo die^quo exortaelîetecclefia,futurum prïcniï ciatj ut ex totarerumuniuerfateexhiberentur orbiinauditaprius mira culaadutilitatemlezraheliSjhoceftethnicæ gentis,c|uæ quondamin uariasfupcrftitionumformas dihuncTta,nunctandeminnouamrcligi onem foret congreganda. Sic enim lonat,fi quis interpreteturjesrael; de qua cum Oièas totam fuam prophetiam propriè contexitjcolleâam mtelligitexgentibus ecclefîam,Etièminabo,inquit,eam mihiin teP ram,obquodôcChriftustotparabolisecclefiam fèminicomparauit ofe,£t, Hincfubditpropheta:Mifercbor eiquæmiièricordiam nonefteonfe cuta,amp; dicamei quinoneftpopulusmeus,populusmeuses tu:amp;ipfe •i.pe.z, dieet mihi, Deusmcus»quem locum cum Petrus omnino ad uerbum, Roz«.^. Paulus ueroctiameum nomine authoriSjCitar,manifeftèhi duo deda/ rant,totam earn prophetiam ad nouæ rcligionis militantem in terris ec clefiam fpeâare. Vide quæfo Chriftiane ledor, quam curam prophet tæ,qui dehis uaticinatifunt,adhibuere,utdignis uerbis ea explicarent quæ ccelitus nobis hoc diedanda elfent, quando ecclefia inftitueretun Quin et Lucas eius diei miraculum defchbens,non minus diligenseft hac in re explicanda,quod illi facile manifeftum crit^qui ucl parum dib 3® gentereiusphralînconfiderarit.Hiccumrerum aliquarum uniuerfi-' tatem indicareuult,eam exprimerelolet hocmodo«7rtg»'ra-«/i/Tû){;,t(/7r«lffti 'n cvni Trecv'ti-S',^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Item, 'iscJv'tx 'rù

Toixovirii/, tp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o-y Kce§lt;/li0yv(isct nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Huc uero Ut perueilit,

quo dignius rem maiorem explicet,uelutirepente raptus, ira loquitur,«lt;rflf{/«5r«i/Tt?,non 7rlt;x)if7is fimpliciter,ut prius,Sô oiioSviiCK/liÿi’si gt;räccvTö,ut non ante lolum ô(iodv/iit(/lô(/,oÀsgt;[/ Tcy oixoi/, quodeertumeft uehe mentius fi'gnificare,quàm fi dixiflet ’B^oJyTccTèi/oÎKOi/, qua formaprius di xerat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iK«êiin.\ep‘ZvetiKxsi}ii quo confiât uehcmentf

us remexprimi,quàmlî lîmpliciter dixilîetïtÿtx«soi/.tandem,t5rA«(r^«’ 4® rxy «TTÄkTifHinc cæteraprofequens,repentereditadpriorem(ut dixi mus ) uerborum fimplicitatem^Qtio quid aliud indicareuoluit,quàni' de quibus uehementius locutus elTetjUehementiorem quoep confide-rationem

^erat{oncmhabcndam.Necidmfnusponderandum,^uoddicitdifle das linguas tanquâ igneas apparuiflèîn numero mulntudinis,unam^ füperfîngulos fedifle:ac fi diceret,{uper fingulos quidem cœlitus diui- • fim lapfaSjfèd omnes in unum coifïejUt folen t plures radij in unum cen trum.Hæc nonaliotendunt,quàm utfignificarct homines omnium nationum olim more ferarum inter fe hcuientes^per fufceptam nouam religionem diuerfis quidem muneribus dotatos,mente tarnen 8ó uolu täte prorfus unitos, O mirandam mutationem. lam quod addit, om^ nesrepletosfuiHefpiritufan(flo:planèindicatjnon folum fingulos ad

10 priuatamnecefiîtatemjlèdamp;uniuerloSjhocefttotumipforum conue tum repletum fuiflè tanta donorum menfura,quanta opus efïèt ecclefî afticæ connexionijfocietati^ conferuandæ et continuandæ.Sed quod infigniterdicit,domum quo(ç ubi erant fedentes,fui(ïe totam fono ir^ ruenris ecœlo flatus repletam:notat amp;nbsp;iplà,quæ circunftabant ecclefi^ afticum coetumjamp;omniainftrumenta ecclefiæ, quorum ufus ecclefiæ promouendæneceHarius eft,ficut diuitis fuppelledilis in ampla domo eodiecœleftemuim fimulaccepifle.Nonæqualiportione tamenom nibus fpiritus datus.aliter enim apoftoli,aliter alfj eo numineafflati, a^ liter Chriftus ipfe.nam de hoc teftatur fcriptura,quod non ad menfux

20 ram Deus illî ipiritum dederit, fed folus fit ita plenus gratia amp;nbsp;ueritate, utexhuiufmodiabundantiaacceperint,quicquid habuerunt, elcdiux niuerfi:prouthorum cuicp Deus partituseft, alijs maiorem,aliismino nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

rem fîdeimenluram.Quod uero hoc dieapoftoli dieuturrepletifuifië fpihtufandojôd Bezeleel olim impletus fpiritu Dei,Barnabas plenus fideacfpiritufandojStephanus plenus fide,fortitudinc,amp; fpiritu fan^ do;idearationeintelligereoportet,quodillis Deus ita impartitusfue rit plenamdonorummenfuramjUtineo opéré, ad quodeos Ipiritus uocafiet,omneexcedercntexemplum,plenamenim menfuram uirtu-tiscontulit Deus Be2eleeli,quantaopus eilet ad extruendum taber*

30 nacLilum: Barnabæ,adprædicandum:Stephano,etiam ad concertant dum cum omnium nationum docflis Hebræis:Apoftolis uero,toti^ Afl.t»* illicoctui,atçpadeô uniuerfis ecclefiafticæ domus inftrumentis,quomo do hic Lucas fcribit,eius uirtutis plenam menluram côtulit, qua opus crat,utnouæreligionisdodrinam,cumulum^ omnium diuinarum donationum,tumipfitumpofteri communicarent per omnes ætates totiorbû Necp ipfi apoftoli uno modo eins diei uim explicarunt*ad

uentum enim ChhftfquiElàiæ olim annus acceptuSjPfaitæ annus be nignitatis dicebatur:Paulustemporis uocatplenitudinem. diemautê ét. ipfummiflïfpirituSjdiemlucisetdiem falutis:tempus^, quod præcefi

miïTâs/cd ad caufcp tempora abfconfas illas (àpientiæ,gratiæ,8^ glo« riæfuæ immcnfas di'umas, hocdienobjs Deus per fpin'tum (andifi/ cationis exhibucritJii alnsgt;inquit,ætatibus no innotuit, quemadmoz dumpofteareucIatumfuitapoftoh'sperfpiritumjSfc.Manifeftiusctiâ t.corint.j. adQorfiithioSjdumeoscpiftolam uocat inlcriptamnon atramento, fed fpiritu Dei uiucntîs:non in tabulis Iapidcis,fed cordibus. alludcns Kiere.jt. ad id quodfuprà oftcndimuSjHicremiam amp;nbsp;Ezechielem uaticinatos. ezci6. Hinc pergensrOculuSjinquitjion uiditjôd aun's non audiuit,ÔCin cor hominis non afcenderuntjquæ præparauit Deus diligentibus fc: no/ Hftr.ÿ, bisautem Deusreuclauitper fpiritumfiium^EtinepirtolaadHcbræ' oSjUbi declaratjà ipiritufando nondummanifcftatam fuifîe iàndorii uiam,adhuc priore cabernaculo confiftête fed inccpiHc cam primum narrari per ip{umDominum,hocnempe die,qug tandem abqs quiau Hftr.» dierantjinnos (utcadem epiftoladicitur) confirmatafuit,attcftante

Deo amp;nbsp;fi'gnisjamp;^ prodigrjsjuarqs^ uirtutibuSjamp;: Ipiritus fancli diftrp ».Pc*. butionibusiuxtaipfiusuoluntatem.SicôôPetrus huiusdiciuim fuE indicans eos,ad quosicribit, delecfios dicitiuxta præfinitioncm Dd patrisperianÆficationemfpiritus. Etmulto clariusdicit prophetis, qui de uentura in nos gratia uaücinati funt,reuelatû fuiflè, quod hand fibiipfiSjimonobisminiftrarenteajquæannunciataiunt pereos qui 2» gt;nbsp;CvHHt ’ P’'?dicauerunteuangeIiumper{piritumfän(ftumeminümecccIo4Sic ’ Sé Paulus gloriam prions legiflatoriSjSC uelamen, quod ad hune ui^ diem,cum Icgitur Moiès, cordibus ludæorum impofitum eft,ftatucs ex oppofito lucis et gloriænouæIegis:Nos,inquit,omncsrcte(ftafacic gloriam Domini in fpeeulo repræfentatam contemplantes^ad candein imagine transformamur à gloria iji gloriam,tanquam à Dominifpiri t.W.j. tu.Et ideo loannes fcripfît,tria eflê,quæ ecclefiæ eminentiam totiterra rum orbi teftantur:nempefpiritû,aquam,amp;fanguinem.co quod fpf ritus hoc die lauacro ecclefiæ per mortem Chriftiuim contulit,quaex paruo cœtu immenfa fidelium congeries peromnes to tins orbisnatio 3« Ttt.ult. nés coalefceret.quomodo ÔC Paulus adTitum:Sccundum mifericon diam fuam faluos nosfecit,per lauacrum regenerationis,acrcnouatio/ Eow.j. nis Ipiritus fandltquem efFuditin nos opulente, quin Su ad Romanos dileÆonem Dei feribiteffufam effein cordibus noftris,per fpiritu fan lt;fi:um,qui datus eft nobis, quem idem crebro arrhabonem uocat, udu ti Ipecimen, at(Ç adeo ineffabilem quendam 8ó fummum,quiin hac ui ta nobis contingerepoteft,guftum illorum futurorum, æternorum^ «.Cor.i. bonorum.utadCorinthios:Quiunxitnos, deus eft : qui ctiam obfi/ x.Cor.j. gnauit nos,deditlt;^ arrham fpiritus in cordibus noftris.rurfiim : Para/ J , uitnosinhocDeus, utabforbeatmortalitasauita,quiidcodcdirno 4« bis arrhabonem fpiritum.ct cum dixiftet Ephefhs,Obfignati eftis fpf ritu promiflîonisfanlt;fto:fubiunxit,quieftarrhabohæreditatisnoftrp in redemptionem acquifîtæpromiflîonis» Quod donum Paulus affir mat

mat aliqua in parte præftantius eflefcelicitate fpirituum beatoru, aim fcribitjinnotuifïeex eo die principatibus amp;nbsp;pote flatibus in cccïiSjUaiP atn Deifapientiam per ecclefiam. Res omnem profedô exuperans ad mirationem,militantem in terris ecckfîam, fadtamhocdie triumphaii tium cum Chriflo principatuû èC poteflatum dodricem, ac magiflrâ. Hæc apoftoli,8ô fimilia de ecdefiæ exor tu. lam plura alia funt, quæ ante omniu prophetarû fcripta huius exortum præfigurarût.Abraha moDeus duo fecerat proniifla,unum egreiTuro ex Charran, cum ait: Egredere de terra tua,amp; magnificabo nomen tuum.alterum ingreiïo to iam planitiem Morech:Semini,inquitjtuo daboterram hanc.à priox

ripromifîîonefupputat Mofes tempus egreflîonis Ifrahelitarû ex Exod,«. gypto:ExpIetis( inquit ) annis quadringentis amp;nbsp;triginta ^eadem die greflus eft omnis exercitus Domini de terra Ægypti.pofleriorem Pau lus tradtanSjHonminori diligentia fubducit nbsp;nbsp;ipfetempusipfum iigt;

termcdiunij ufcç ad datamlegem,quæduo promifTaferendâ aliquaiv doIegemnouaminSion præfigurabant.Eôdemfpedtatôi ilia diligen Exo.40. tia,quapofteaMofes, nô minus exacta temporis fubductionc fcribit,

• felfrahelitistamdiu hærentibus circaradicemSina,annofccundoab egreflïiexÆgypto prima die primi mcnfis,quæ fuitfexto calendas Ax

20 priles,ercxi{retabernaculum,amp;: extemplonubem illam ducem itiner s nk.^. illudoperuifle.eodem die Aaron facerdotem confecratum. eodem amp;nbsp;pnncipescœpiiïeofFerredonaria.hanc figuram apertam nobis uidcx mus eo die,quo æternus facerdosChriftus excitatus eft è mortuis,nê-' pèfextocakndarum Aprilium.quodieSdPaulusdicitilludimplctum fiiiffe, quod apud Dauidem pater cecinit ad Chnflum:Filius meus es tu,cgohodiegenuite.Odtauoeiufdemmenfîs fcribitMofes, Aaronê Le»«.?, incœpiflecxercere PontificatusolFiciumteodcm^ dieignem cœlitus defcendiiîèinaltareholocauftorum. Huius præfagrj uimeo die uidf mus exhiberi,quo Chriflus difcipulis fuis ueritatcm refurredtionis, ef

50 foifilateris contradlioneconfirmans,nouæ religionis perpetuum tra^ joan.10, didît, inextinguibilecp alimentum.Qiiapropter,quod idem fcribit Ifra ditascum anno circamontemSina hæfiflcnt,amp;repente nubes fe præ^ nm.io. buiifetdudriccmexercitus,menfe fecundo, uigefimodiemenfis, ipfo diluculo caftra mouilTetquod contigit ipfis idibus Maij. Figura fuit il lius,quod eodem die ôd hora(ita ut fadlum eft) defccnderet in foclicem ctctumdudor Sôdodor diuinus fpiritus.Quæ^ poftea Mofes delu^ bileoquinquagefimo anno celebrando fanciuit,manifeftifirimum eft, amp;nbsp;ea adhunc diem prorfus fpedare. remifliones enim iubilei figuræ rantremiffionis dequaHieremias:Placatus ero fuperiniuftitijs illoru, nitre.

40 80 peccatorum eorum,amp; iniquitatum illorum non recordabor ampliz us.fie quies iubilei figura erat diuinæ quietis,quæ cœpithoc die. im ditis enim cuieprei fuis uiribus,fcribitur Deus feptimo dieceftafle ab Gfne.t. omni operenaturæ.Siccertè ôô feptima orbis ætate conftituta,hoc die

ccclcfia requieuit ab um'ucrfo opcre gratiæ. ea enim uis,quaiii tum p«e ftitit ccclefiæ,femtnan'um fuit omnium cœkTtium bonorum, quæ De us unquam conftituttdare morialibus. quod èC Paulus oftendit.’Ope CT4- ribus,inquit,mundipcrfelt;flis, quamuis die ièptimo requieuerit Deus ab omnibus operibus fuis,poft multum tarnen inde temporisais qui/ büs fuit in fenfus,iurauit in ira fua, fi ingreifuri effent in requiem fuani. baud fanèiUam intelligensjquàm lofuæ præftitit, quieum populutn in terram promifiàm perduxiuPoft multu enim temporis Dauidhoc fftLuerbum locutus eft, Hodie, inquiens, fi uoeê eius audieritis,fcilicet â quam introiuimus nos,qui credidimus^anhelantes interim adillam re quiem acternam,quam amp;nbsp;ipfam lubileus præfîgurabat. Porrô fub tri/ gefimo primo iubileopræcurfor fuam prædicationem exorfus eft, qui èC ultimus fuit iubileorum. Gongruebat enim, ut is qui confinis termi nus crat legis SC euangclrj,Iudaicis etiam iubileis finem imponerctSed hoc die Chriftus nouæ religionis iubileum inftituit, qui amp;nbsp;continuabi turufep ad æternum duraturumiubileum,quo Deus ceffabitab opC' tibus uniuerfis,hoc eft,naturæ,gratiæ, SC gloriæ.

/^irißcaßgna ueteris rch^ionisßib aduentum nouÆ pcdctcntimabolita, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III

Oetiam religionis gloriam mirificè extollitillud, quod fub huius aduentum oranis ille ueteris religionis fplendot quafi flofculus deciderit.Huius iplêdoris figna que dam enarrat Chryfoftomus mira diligentia : quoru aliqua €x bis inferioribus y fed plura amp;nbsp;magnificêtiora è fuperis data Hebrxis docet. Ad faciendum ctenim facrificia, altarc quidem crat ex inferiori bus,inquit,quemadmod5 gladius, glt; ligna, nec non faccrdotes:cæte rum ignis uenturus in adyta flla, uidimasqj confumpturus, c habebat origin em. Nec enim homo inferebat ignem in templum,fed flamma è fublimi immiflàcôfumebat hoftiam. Purfum, fi quandoco gnofeendum erat aliquid, uox quædam à propitiatorio è medio Che/ 50 rubin prodibat, quæ prædiceret futura. amp;nbsp;è lapidibus qui erant iu p^ dore fummi facerdotis( rationale uocant )relucebatfulgor quidam futura fignificâs. Præterea quoties efiètaliquis inungêdus, deuolabat (piritus gratia,amp; infiliebat inunguentum.Quin nebula frequens et fumus adyta corripiebat. Hæcludaicæ religionis magnifica fîgna enu merat Chryfoftomus,orationetcrtiaaduerfusludæos. Atmultoplu ra iadlitantipfi HebræorûfGnptores,uidelicet quod igné qui dtat prg/ parationis,amp; que per fingulos dies mane à iacerdote accefum oportc/ batafïidm's fomentis continuareinaltariholocauftoru,quoderatfub 4® dio,qLiod(inquâ)illu igné neqp pluui^ extinguere,nec inde afeendenté ftimi columnam uentus quaffarepoterat. Præterea feptemlucernas in fandto è regionc panum propofitionis uefperiincenfas,nullo cafuex tingui folere. Sed nec manipulus irugum,quem po ftridie fabbati azy/ morum;

morum:nclt;p duo panes primitiaruniiquos ipfo fefto die Pentecoftesï nc(p duodea’m panes propoGtionis, quos fingulis fabbans facerdos offèrebatjcontrahebant mucorem.Simili’ter neep carnes lànduarfj fcc' tebant unquam,ne(p ex illaru ni'dore muiter unquam aborttebat. imó neepmufcaunquam utfaeran'n macello templirneep accidens j hoceft (utegoïntelligo) neceflïtas opens naturæ, facerdoti magno continge batipfodi'eexptarionts,quandolèmelduntaxat toto anno ingredi'eba tur fanda fandor urn. interioris quoep altaris cineres,8c lucernatu emu dtonesjfidiliü^ fragmenta ab eodem loco abforbcbantur:ftantes hor ioror,procidentcsuero,utadorarentjalacritas quædam tenebat, ettam undeamulnasàdomopropttiaeorfj dtftantes, nunquametiam nocez batfcorpi'o,autferpensin Hierufalem.confluenttbus^ eb omnibus è toto orbe Ifrahelitisjmultis^ ethntcis ter quotannis, perfeuerantibus^ ibidem odo dies^nunquam quilpiam dixit anguftiorem effe locumj quam ut commode manerentin Hierufalem.Atep hæc Hebræi,præter

agnofcit Chryfoftomus nofter.Sed è contrario fa ten tur fjdem, in captiuitate Babylonica una cum templo arcam ód urnam mannæ,et lenticulamolei,amp; uirgam Aaron,amp; càpfulàm uaforum,quæ Philiftei remiflaarcaobtulerantjfiniulperqflc, Aiuntinfuper cum per Aggeû *• io Deuspôpulumregreftumè captiuitate hortareturad fecundi rempli extrudionem,pollicitum fuifte amp;nbsp;illi templo gloriam fr impenfurum, fcddiminutam.ubienim ait,Afcenditeinmontem,8óafFerteligna,amp; ædificatedomûjôCacceptabilis mihierit, 8^ glorificaboeam,dicit Dox minusmocêGIorificabodicûtdiminutaefleliteraHe.Qup cû ipfisin dieet quinariu numeru,aiut per hoc fignificaffe prophetä, quinep prio^ ris templimirificis prodiges freundû téplûfpoliandû, illis fcilicet quæ agnofcitChryfoftomus.fatentenimnec tgnem,quiin priore templo fubindecœlitus defeendens holocaufta comburebat, in pofteriore ufr fum fuÜTemec gloriâ Dei,quæ inter Chérubin apparere folebat, in pox fterioreapparuifleznec fpiritu landum,qui in priori ad loquendum eu prophetis fæpiflime uenire uifus eft,in pofteriore fie uenire folitû : nec fplcndoré ex lapidibus rationalis emicuiflèmec nebula folito more po fterioremdomumrepleuifle, Vnde ad redeuntemè captiuitate popu lu illud Cantici referunt: Soror noftra paruula eft,et ubera non habet. paruula,quia parua numero præ priori populo : ubera autem non ha^ bens, quôd his quintp præclaris rebus,quibus olim religionis cultores alebatjdfetdiminuta.Sed et fjdem fatentur,inuocationem nominis in* eflàbilis per mortem Simeonis lufti ceflaflenllius ni fallor,fub cuius frz nili ætate Chriftus natusfuit.cætera plane omnia mirifica ueteris religi 4»onisiîgnafatenturperecclefiænoftr3Eexortum ceffaftê.fcribuntenim, exortaecclefia,hoceft plus minus quadragintaannis ante freundi tem^ pli cxcidium,fortem nominis Domini eo ufqj folitam afeenderein de xtram ,ex eo tempore quandoq? in finiftram afeendifledinguam fplen-

8« DE I L L Y S T R I E C CL ES» P R O G R E S S Y doriSjCUm pn'us (êmper albefcere folere£,cx co tempore quandoqp con trario modo coloratam.lumenuefpertfnum, cum pn'us afîiduoardc/ retjCxeo tempore alquandoexdngutuifum» ignê præparationis code femperanteatenorearderefolitu, qui nonindigebat nifi unico^quo/ tidianOjCerto,atq5 eo paruo fomento,ex co tempore uires afliduo dimi nuiflè^etiam fî facerdotes aflîduô ligna fubieciiïènt. Diuinam etiam benedidtionemjqua prius manipulus primæ meflïs,amp; panes primitia ' nbsp;nbsp;nbsp;rum, 8^ panes facierum earn uirtutem nancifeebantur, ut unicuique

facerdoti fan's effet magnitudo oliuæ ad neceflîtatem, exeo tempore * in maledidbonem conuerfamfuifre:fic utiam non plus fàn'aret, acuna to faba,utipfi loquuntunfed ÔC uiris honeftis manus ab f)s abftinentib. gulofi ea rapiebant. Et ut femel dicam , quæcunque commemo/ rantur ex Hebræorum feripturis mirafecundi tcmplifigna,ipfîpa làm fatentur, quadraginta annis anteeiufdcm rempli excidium, plane pp/ 73 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adducentes hue illud Dauidis : Signa noftra non uidimus,

iam non eft propheta,neque alius nobifeum, qui feiatufep quo. Neqj uero mirificafignatantumceffàrunt, fed oftenta etiam horrendaapgt; paruere.eoenim tempore aiunt portas rempli node fponrepatuifle: arque inter alias earn quæ refpiciebat orientem. Hanc lofephusfaf bit tam grauem fuiflè,ut uix à uiginti uiris dauderetur,fcris^ ferro uin îo e7is folere obferari, peiïulos^ altos habuiffe in faxeum limé demiffos, uno folido lapide fabricatum. Quam rem dodi Hebræorum agno/ uerunt fuiffe præfàgium mox fubfecuturi excidq, nimirum ex tefti' monio Zachariæ dicentis: AperiObane portas tuas, 8C deuoret ignis cedros tuos. Nam 8c alias, nequeid raro, feriptura libani nominein^ tellcxit ueteris legis templum. Quæ uero alia figna fpacio horum qua dragintaannorum,partiminaére,partim in templo, partiminipfo populo prius non auditaapparuerunt,luculenter exponit idem lofe-phusiôd notioraferèfunt,quàm ut opus fit recenfere. è quibus illud, quod nodeea quæ diem pentecoftes præceffit,facerdotes inrimu tem^ 5’ plumfacrorumcaufafubeunteSjftrepitum quendam primo fenferut: unde paulopôftuox fit redditadicentiSjMigremushinc.

Ed quid dicemusr hæc omnia ita fine caufà pedetétim aboli j rat’ nOjfed tune tandé ea uenifTe, qup lex typis præfîgurarat, oracula promiferât:ut umbræ cederét ueritati, quf iam fub oculos ueniflTet. Nâ rota ueteris teftaméti feriptura

nihil aliud erat,^ de Chrifto, 8C eius ecclefia uaticiniû:quâ no nifi fyna gogaexcifâamp; euerfa crigi oportebat,itautilla amoris nomina,quæ feptuaginta numerat Hebræi,8^ fuæ fynagogæ tribuut,potius iam ec^ 4“ clefie nunq periturp fintattribuédp.quippc cuius gloria prgdixerat Ag J. geus fore eo maioré,quo auguftiorê donoru uim ecclefîæ fuæ fpiritus diuinus côtuliffet, quæ una tantum uniuerfà ueteris populi miracula

LIBER Q.V I N T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8^

fupcrat.quantum ueritati umbra cedit.quare nominibus longe præ clarioribus in(îgnita eft^quàm uetus religio. Nunc eni'm ciuitas Dei, nuncciultas regis magni,nunc corpus Chrifti,fæpifïîme (quod Sgt;C fu^ perius diximus ) regn um coclorum uocata eft .Multo etiam digniori^ bus hui'c fponfus in facro illo myfticis arcanis pleniflimo epithalamio iielutiadblanditur,fponiàm fuanijColumbam fuam,(peciofam fuam, immaculatam fuam,fororem fuam^perfedamatq^unicamfuam appel lans.Similitudines uero,quibus ipfe earn in euangelica fcriptura à fyna goga diftinxit, tam multæ funt,ut difficile fît enumerare. Vaticinia au^ *0 temamp;figuræ,quibusàrerumexordiodifferentiam utriufqj fa cri fcri^ ptores delirtiaruntjfuntprorfus innumerabilesmullæ tarnen illuftriox res^quàm fîint comparationes^quas Chriftus à lucerna fupcr montem pofita fæpius duxittgloriam nimirum Ecclefîæ non in uno terræ angu lOjUt olim nomen Synagogæ, fed toco orbe confpicuam fore fîgnifîx cans.qui gloriæ fplendor ufîçad mundi confummationem duraturus, nonhuiusexortuifolum, uerumetiam ecclefîæ progreffioni abunde fuffcceritjUthanc homines admiratbperpetuo Chriftiano nomini con cilientur.Nam fîMofî fatis fuit,quodDominus ad eumfemel ueniret incaliginenubiSjUtperhoceitanquam Deinunciolèmper fides adhf 2o beretur:8cfî unica Äaronis unólio pofteris fufïècerit ad perpetuum facerdotiumtquareilla incomparabilisgloriæ dignitasatcp fplendor, ie«.», quem in ipfo exortu nada eft ecclefia,non fuffecerit ad fuum augment turn, qui eft ecclefîæ progreflus C quem progreffum Salomon præui* dens,ne(ç minus atçp exortumadmiratus ,exclamabat : Quæeft ifta, quæ progreditur quafî aurora, pulchra ut luna, Immaculata ut fol ;’de quo fumus didluri libro lèquentf

Vemadmodum ecclefîa primum incboata eflret,amp; ex orta ,fatis explicatû arbitror libro fuperiore. Sequitur ut periêquamur,que pertinêt ad huius progreftùm, et earn gloriam qua in tam altum locum apud omnes nationesperuenerit.nam hoc non minus ad religion nis noftræ facit inftaurationem, quàm diligenter no

uilTc primam eius fementem atqp exordium .Si enim (ut ille ait ) qfdem rationibus régna funt conferuanda, quibus ab initio pcdetentim funt

90 DE ILLVSTRI ECCLES, PROGRESSV prouedla-.certeeritecclefiæredintcgrâdæran'o ex ijs ctiâpotifT.d^rdiS* dêda,quib.eâ fideles diuini uerbi doClorcs primo propagarut.qui proquot; greHus tâ luit admiïabilis Ôd illuftris, uthuius lux ton exoriên's ecdefiæ Iplêdori nodê et tenebras offuderit. nâ fi fpcdlemus prima illà gloriâ,cu Sï Chriftus hâc parturiret,nihil certe autadmodu paru nouæ rcligiom'ue tus ilia ceirerit.fi eins téporis amplitudinê (edatoru numerû^nonfo-lu Mo faiCa religio,fcd penèomnes aliæ fedæ banc facile fiiperarint^N^' nbsp;nbsp;nbsp;|

mo cnim fuitphilofophoru^qui non plures fuæ fedæ ftudiofoseterris migrans rcliquerit,qChrifi:us.contrà,fi ad huius progreffumreipicias.

nulla enim fuit uncp focietas^nulla fc(fta,nulla philofophiæ profeflïojad I quâ tot fitidiofi tam alacriter ex totoorbeàmorte etiam autoris côcurre rut: ut ad nofirà religionem. Hune fœlicê progreffum prophetaîuno Udn.i. ore certatim celebrarut:omniûautclarifi, Daniel, ubirégi Babylonico fomniuinterprétâtdelapide, qui côtrita quadrifida monardiiarûfta^ tua^factus môs magnus uniuerfam terra impleuit. Et fi mihi liceatexpa rabolis,quâs C hriftus nobis excutiendas rcliquit, aliquid elicere : certc

. U • CO loCOjUbi fuît regnu cÔparat fermento in trib. farinæ fàtis abfcondito, donee fermentef totu,hoc fignificaHè uidetur,eô ufiç per tres orbis pargt; tes^Afiâ, AphricâjSë Europa euangeliû diuulgâdu,donec uniuerfus or/

, , bis id degufi:arit.Atn5aliaidrationefutürueft,qprimis ecclefiæ tem/jo porib.fadfû fuit:nempe ut omnis ad ecclefiâ acceffîo nÔ aliter fiat, q hu/ manOminifterio ad fpiritus S.gratiâaccedente.Legimusquidemexorgt; taiâ ecclefiâ Ipiritu abfqp hominis opera uocafiTe quofdam ad euangdij cognirionem,qiiod Paulus de fetantoperegloriatunfed eofdê mox le/ gimusedotftos ab hominib.SicPetrus ad Corneliû,Philippus ad eunii chu,Ananias ad Paulu mififus fuit.nâquan^ tn ipfo ecclefiæ exortu fpf 8.p. ritus fimuluniuerfosdocuit,uoluittamêpoftea,cûiamdodores eede/ fiæ inftituiffetjUC homo hominê docerenquod ea ratione plus amp;nbsp;moue/ renci,et accédèrent,ut fe uiciflîm amêt,amp; jzolât.ldeo^ Deus poft exortu ecclefiæ redijtadprifeû morem,utquppoftea uoluit eledis fuismanifej« ft:ari,no id toti cumulo,ut in exortu ecclefiæ fecerat,fed alicuiex muldtu dine reuelaret,qucadmodû confueuerat fub ueteri lege,ut ab uno cogni tioillafenfimderiuaretaduniuerlbs. Hoc eft quod Paulus Romanos pfaZus. diligêterdocet,fidcefl[’eexauditutetquod Pfaltescanit,apoftoloru fo/ nu uerba proceffura in omne terra, imo C hriflus hoc oftedit, cum

I oM. 17. patri progrefifum ecclefiæ commendat,exprefle pro ijs rogans, qui pet fermonem Apoftolorumcrediturieflentinipfum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

JMukiplex opportunUas celerispro^reßiis eccleßaßici re^nù IL * Va in re quis diuinâ prouiden tiâ fans prædicarit f Per hanc enim fadueftjUt recens orta religio reseo in ftatu inuenerit, 40 quieflèt illi diuulgâdæ aptifîîmus.cu enim orbis uf(y ab inf tio ad ea tépora ferè nunquâ no tumultuafièt,tan ta côtrà tûc

tiB EU Q.V INTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

ïudæGqui reilgionis erät ante alio s ftudioGjOm nes ferè orbis partes inha bitabàt.Excellêriûomnigencrecrudi'nonis uirorû maximus erat ubiçp liüjTierus.ingeniorueius feculi fumma acrimoniajcelebris undecûq? ad teplûHierofolymitanûuifendû concurfus.Meflîæ aduentâtis fama ogt; ran!Îïmennb,obuerfans.amp; quo perannû qui'efcendûeratludaicæ rcli gioniscultorib.fabbatuterræ« Hæc omniamultû occafionisaddebât, ut diligenus huic negocio hoiru'ncs uacarêt.Nec minus Roumperij am^ pHtudoopportunitans dabat.Qiiâuis eni'm Dcuseâobcaufàm (utait Pfaltes)meditulhu terræ noue religioni plâtandæ elegerat, quo hi'nc ut

’0 exmedioetcelebernmo locofadlius,citius^ ad omnes deinceps regiö^ nes terra mari^ ea extêderet: amplitudo tame Ro. imperij ad eandê ré mire infuper erat accômoda.qui'ppe per qua fiebatjUt quicquid infigm's rei geftû effet in Ro.imperiodi qui Romanoru nomine prouincias gu^ bernabàt,palam facerent Romæ.Ingeniorît aut acumé Romae^alibi^ue degentiû hoc habebatjUtlî quid audierlt;âtdocT:iin(îgnitergeftû,acutius in telhgerêt:eru ditto aut,ut hoc ipfum acrius inueftigarêticômunis uero quies per Iudæâ,ut d rei ta tndodi q dod i alacrius elTent intenti.E t quia tëplûHierofolymitanuprimuper Alexâdri tn Syria Ægypto^ fucceff foresjdeindeetia per Pompeiû,quiuterqt ludææ, utcinis^ regionibus

to bellu intulitffaâû fuerat toto orbe celeberrimuffecit hoc,ut multi etiam ethnicorûexlôgediflitisregionib.eocôfluerêt.uterâtillt exGræcia^qui cupiebât lefumuidere^etexÆthiopiaeunuchusregingCâdactstregina quo(ç Adtabcnorû ex procul diffita Aflyria.hientm ad folenrtia têpli fe ftà perindeâcïudei accurrctes,quicquid illtc infîgnis rei geftû effet,ad fu XM.i? os regreffi deferebant. Sed max. célébré fecit exquot;orientêreligioné cornu* nis illajqugtu erat,meditatto àduétantis Mefftæ.Nâ utprætereâ,quod cxelap(îs,quas Danieli angelus ea derenumerauerat,hebdomadtb.do* âi Hebræorû poterât eius aduentu cerco nofleffamâ tarne eius rei etiam apud indodos increbuiflè^uel ex eo facile eft intelligere,quod præter Sb

5° meonê feriptura dicit, Anna quoep Phanuelis,omnibdfrahelitict popult; liredemptionéexpedantib.ChriftuiamnatûannuciafTe.Sedhocaper ï'W^*** tins teftat muliercula Samaritana,quæ cû effet à ludaica religione aliéna, dixittamê 5^ fefctrequod MefTias ueniret.Adeb enim cundgres ipfum prefentêfignificabât,utetplurcs inuêti fîntqChriftûfefalfo profitétes, ipfiusMefliæauthoritatéapudplebtsnô conténendcâ parte obttnerétî Aa.j. imo etià ut Pharifgietferibe dubitarint,nu prgeurfor effetipfe Chriftus. nbsp;nbsp;nbsp;k

Ed erit ante omnia cofiderare operæprecium,quib.ex homi I nib.regnu ecclefiæ primu cccperitaccrefcere. Mirant hifto* riógraphi,quideampliffimis illis quatuor Monarchfjs fcri* bût,quomodointâuaftam mole duodccimannoru fpacio

Grecorû monarchia creuerit,et hoc fudorib. Alexandri etiam tu adoleff cêtis.’quippequi diemextremu obicritannos uix natus duos et triginta:

. pi de ILLVSTRI ECCLES. PROGRESSV id^ cxercitu tam paruo, utminori non poflèt^ nempepeditum trigingt; ta-duoruni milium, equitum quatuor milium quingentorum.Alij ma gis mirantur Cineam^quem uiclorioflimus ille Epirotaru rex Pyrrhus ingenue farebatur,plures Iingua,dum legatumageret^ad imperium fu umpellexifrejquàmfibiipfemct fubiecerit armorumui.Sed definant utricp utrumqp mirarijôi magis mirentur illos homincs^quiex minimo recens ortæ religionis initio,nulla armorum ui fulti, nullis eloquendæ præiîdrjs innixijtot potentia SC fapientia turgentes nationes tam ce* leriter in fuum confortium pelledas,ex uoluptatum deditiflïmis maiv cipijs fecerunt ftrenuiiïimos pracfentium bonorum malorum^ coiv io temptores,credæ nouæ atlt;^ inauditæ religionis nouo regno^quod mundiregnisomnibus collabentibus peruarios cafus fit duraturum, u{q?adconfummationemfeculorum.Qiialeshabebathominesco té' ».Cor.i. pore ecclefia,quo Paulus Corinthijs fcripfitjprior ad eos epiftolaindi* cat:fedhocnon eftquodhicquærimus.quin magis id inueftigamus^ quales ij fuerint,exquibus in ipfoexortu confiftebatu'nterquos Petru amp;nbsp;loanncm fuiflererum gerendarum antefignanos,uel exeocertûeft, AÆj. quod primi ad populum progreflî,quis is elîet, cuius nomine claudo fanitatem refi:ituerant,accuius uirtuteipfo die Pentccoftes prodigiafa lt;fiafuerant,fl:renuepromulgarint,primi^ ob earn caufamin carcerem 20 coniecfi:i fint. Sed ht cuius conditionis fuerint, confideremus, Certo certius conftagiftos duos nouæ religionis antefignanos necliteras dh dicilîè, nec fciflèîutomni admirationedignum fît, rem tanta opera, tanta^ fapientia indigentem,his fuifle commiflam ♦ Sed inquies, taies certe fuerâ t pri us: poftea uero fpiritus omnia docutt.Dic qup fo, quales eos hocdiefecerit fpiritus fandus r num alios, quam fcriptura tefia/ turc'Non certe.cum ad claudi fanati miraculum populus accurrcret,S^ illi hinc capta occafione eum rurfum docerent, comprehenfi in carcere conijciebantunundecum rempli magiftratus eos educeret altera die co ram principibusfacerdotum,amp; fenioribus,amp; fcribispnecibiminorelf bcrtateChrifl:umannunciarent,admirati{untprincipes facerdotum il loru in dicendo conftantiam:comperto tamcn,ut dicit fcriptura,quod w.7, homines elfentilliteratijamp;idiotæ.DeChriftofuerantadmirati,quod litcras fciret,cum non didiciflTetrdehis ueropericulu facientes, quid fci' rent,etiam poft acceptum fpiritumfancftum compererunt,tnquit LU' cas, homineseflehosSCilliteratos amp;idiotas.hoc cft,quantum ad crU' ditionem attinet,neliteras quidem nofîèrat quantu attineret ad ufum rerum,uix fibi ipfîs priuatim fore utiles, publico autem cuiuis muneri obeu ndo prorfus non idoneos. Die precor,fî rj qui in ilia prima ecclc' fiæ corona erant omnium plane antefignani,eiufmodi tame homines 4® fuerintjiion folum ante,uerum etiam poft acceptum Ipiritum fanótu: quales putas cæteros fuifte,qui inferiore gradu fubfîftebantc Q.uis en go nonmiretur, huiufmodihominibus traditum fuifte mandatum,ut cxeque*

'cxcquercntur ipfi per orbem/ummam iliam Chrifti ccelos/terraSjinfè ros^ penetrantem poteftatemt’

Vid ergodicemuSjApoftolos 'ne poft acceptum fpiritum æquè rudes permanfiflecabfit ^ed hos(ut fcriptura docet) pedetentim profecifte. Vt cnim naturalis facultas rebu s ab Î initio indita, no eofdem fcmper jfed modo maiores,modo minores effeóhis producit, prout ordo aut rcru naturaliu falus poftip latjöCtemporisuarietasadmittitrita quæinipfo exortu data Ecclefiae fuitjOmnem coeleftium donorum thefauru compledens facultasjiion idem Temper operabatur, fed id duntaxat,quod præfens Ecclefiæ fta^ tus exigebat.non fecus ac in plantis fieri uidemus, quibus tametfî ineft facultas fimilem plantam propagandi, no ilia tarnen illico totam fuain uim,fed pedetentim per gradus in aliamtransfundit.dum primum fe^ men emittit,exquo fimilis plantanô repente,fed iufta mora nafeatur» Hoemodo ôCipfos difcipulos fpiritus dono repletos fuifle dicendum crif.hoc eftjibi nunquâ fpiritus uim illis defuifte, ubi neccflitas ecclefia fticaidexpetiffet.Nonenim fibi folis Apoftoli^fed adecclefiaftici cœ-tusutilitatem donaillacccleftiaacceperant. atquehoceft,quod Apo-ib ftolis Cbriftus dixit: Cum fteteritis ante reges 8lt; præfides,nolite cogi Mdttb, lo, tare quid aut quomodo loquamini î dabitur enim uobisinilla bora, quid amp;nbsp;quomodo loquamini. ac fi diceret : quamuis per fpiritu ea uogt; bis tribuentur facultatum feminaria, quibus omnia feiatis, opercx minfquæ propagando Euangelio erunt ncceffaria : non tarnen prius quid dicendu, quid etiam faciendum erit intelligetis, quàm res poftu larit. Teftatur hocuifio animaliûimmundoru, quaPetrus,quiprius folis ludæis folitus eratEuangeliû prædicare, didicit Côrneliùhomi nemethnicumadbaptifmum recipiendù. Teftatur idem redargutio GrtU.». Pauli, qua Petrum docuit,M.ofaicæ legis iuftificationes abolendas.

56 Probathocetiamillud ,quodPetrus Siloannes, quos modo oftendi fuiflepoft acceptumfpiritumilliteratos, multa egregia, ÔC non ab o.' mnibusintelligendafcriptapofteris rcliquerunt. Quid ,quod neque boediffiteripoffimus, quinipfePaulus (^quife tam magnifiée gloria.^ batur non ab hominibus,ne(ç per bominé, fuum illud accepiffe Euan gelium,fedper ipfum Cbriftum,patremqj ipfius)quin, inquâ,ad Ana Ail.9.0* i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niam (ut paulo ante dixi)miftus fuerit,ut quid illifaciendu effet, difee^ » x.

1 ref.imo neqicaquædidicitdiuinitus,unoomniatempore,{edqu3cdâ l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;buncraptûintertiuccclum,rurfus quædâraptuminparadifumdidv i

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eilfe,facræliteræ docent.Exformaenimucrborum,quibusipferaptü

l 4^ fuum defcribitjfacile liquet duplicê illi accidifte.Sed efto,quod ille uni' l cusfuerif.Eefto certc, atep Agrippæ, quomodo circaDamafcüraptus AiîI.x^ 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fucritenarrans,aperte dicit,quarundârerum tunc,et quarundâ poftea

l cognitionemfibidatam.introducit cnimDeum ficlocutum : Adboc l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apparui

DE ILLVSTRI ECCLES. PROGRESSV apparui abi,utconftituâ temiru'ftrû,acteftem,amp;r eorû quæ uidifti ecce unam:ôôeorû inquibusapparcbonbi,eccealtcrampartê erudidon». illâ quidë tune tradite%hancuerô poftea iradehdâ.Sed èC res ipfa hocin calat.i. dicat.nâpræterhanCjpluresilliuifionesapparucrûnnempequaadmo A(7o.ï. nitusfuiteuangeliûfuuni conferrecû Apoftolis:quai'uflus eft prædp care genub.quaprohibitusfuitucrbûloquiin ÂGarquaueu'tû, ne tret

1 Cor^ i^' Bithyniam:quaiuflus eft tranfirein Macedoniâ:amp; quamancreCo^ ' nnthi.hiscerteomm'b.diffimilisfuitina,quaarcanadicitfeui'dific,quaî non licet homini loqui.lam præter bas tam multas^tam^ eximias reue lanones Paulus de fe ipfo teftis eft,fe aflîduû quoep ftudiû èi. legendi amp;nbsp;la feribendi adhibuine,quoindies more omnium communi,fe ipfo do* ».Tint. ult. ûior euaderet.Senio enim iam confectusad Timotheum,fcribens iu* bet magna cum diligentia,ut adueniens afterretfecum farcinam libro* rû:ecquam altam quæfo, ac cam quam ex autorum feriptis congeftam cireuferre confueucratfpræter hos ÔC pagellas afîèrriiubet,nêpeinquP bus modo hæc,modoiUa,quæ annotationedigna iudicaflèt, utmos feripturientium eftjncœpcratexarare.Sicenimfcribit: Penulam, qiw reliquiTroadeapud Car pu, cum uenies,apporta:amp; libros (audisî*) maximeaût mcmbranasdnquit.Hæcfcripfît Timotheoè Roma,üW eu effet fumma 8^ hominum,ô^ rerum omnium abundantia,indignu xa plane eiTetjmembranas uacuas,autunum alterû'uelibellumcTroade tam proculatqp difficiliiiinere iuHîflead fedeferri.Siccertepareftcre* dere, unumqucmqp Apoftolorum feripta aliorum nodurna ucrfaiïc ».Pétriult. manu , ucrfalfe diurna. Nam amp;nbsp;Petrus indicat fe legifle Pauli epifto ».corin. 8. las : S)C Paulus fatetur alicubi, euangelium Lucæ à iè ledura. ut ab' furdum non omnino didurus (ît,quiafFirmarit,etreIiquos tamueteris quàm nouiTeftamenti libres ab apoftolis reuolutos.Quidî'quodttCC prima facie ipfi ea quæ uel olim à prophetis feripta fuerant, uel etiâ qug tune à feriptoribus eeelefiæ fcribcbantur,intclligere potuerint.Hoc Pc

* Pétri ul tertat,cum feribit, in epiftolis Pauli multa effe intelledu difficiliat }• quod certe non præmonuifîct,fî ab omnibus flatim fuiffent intdkâa» Qtiid precor dixiffet,fi euangelium Ioannis tum fuifïetfcriptuc' Quid, fi ÔC Apocalypfisc* cuius autor femel atqp iterum plane often dit, eum li' brum non temere intelligcndum ab omnibus, eo in primis loco, quo Apo.ij. fcribitdebeftia,quæ fub forma anguinaloquebatur,utdracoiHicfapi entia eft,qui habet,inquit, intellcdum,computet numerum beftiæ.ôi poftea de bcftia,quæ habebat capita feptem, amp;nbsp;cornua decern : Hie eft mens,quæhabetfapientiam.VtnihiImirumfit,olimangeIumdcucte Dlt;(n. 1». t'iprophetia dixiifezTu autemDaniel claudefermoncs.nonuerba ip* fa,quippe quæ mox erant publicanda,fed fenfum uerborum ut abfeo 4° deretjiubet.SC figna,inquit,librum:ac fi diccrct,figillo obfigna, ne quis fecreta referct. fed addit, Vfqp ad tempus ftatutum. nam alioqui fruftra liber conferiptus eff et,fi nunquam effet intelligendus. Intelligeturitatp fuo,

fuo/’nquit ,atlt;ÿ ftatuto ad hoc tempore.et côtinuo addit,Plurimi pav tranfibuntjô^ multiplex erit fcientia.planè fignificans,etiam cum ad id tempus peruentum fueritj quod diuinitus fuerit ftatutum ut ea uatici nia intelligercntur, ncquc tune quoq» omnibus eandem fuperhis fore fententiam ,nequcab uno aliquo uarias eius prophetiæ interpretation nescapipofle, Vide,quomodo pedetentim Deus pro ecclefiafticæ cô' ditionisncceffitate,fcripturæcognitionem Apoftolis eft impartitus: ut noniniuria quis dixerit^multa obfcura in fcripturis,ip(îs etiam fum^ mis Apoftolis plane abfeondita, fed pofterioris ætatis inueftigationi referuata fuifte. Diximus de primæ Ecclefiæ propagatoribus, quales homines fuerint, ÔC quomodo profecerint : nunc quibus rationibu» Ecdefiampropagarintjdiandum.

GratiamaccGpaJpirit'slt;^polloIiJenßmtränsfiidcrunt, » Ed iîuereruiTicognitionem Äpoftoli fîmul totam acccn perint,Gue non,hoc fatis omnibus eftmanifeftum, quod . ininuitandis ad religionis fuæ cognitionem mortalibus, ordinem quendam lèruarint: nimirum ut prius uocarent ïudæos, quàm genres; phus^ Hierofolymis repertosj AÂ.j.w/i

quam longe diftantes:Sô inter genres, pr.us cos qu cæteris propin^ io quiusadfacrorumcognitionem accedebant,putaSamaritas,quippe qui tatnetfîrdeôiis cæteris facris libris, legis tarnen Mofaicæ ceremon niasobferuabant.ÔÔ inter plane ethnicos,eos primum qui ueteris legis librosnorantjUtEunuchusillecratreginæCandacis: quàmplanèrun Aâ.s. dcs,qualis eratCornelius Ccnturio.ÔC rurfus inter plane infeios, illos certeprius quidegebantinPaleftina,quàm quiremotius. Huncordi nemfeeuerborumfuorumChriftus clarè illis indicarat:Eritis mihi Adl.i. teftes,inquit.ubidn Hierufalê. èi. ubi dein ceps i Et in uniuerfa ludæa, SC Samaria, deniqi ufquead extrema terræ.quam Dei uoluntatem feri ptura magis poftea declarauit. D iuulgato enim per ludæam 8d Sama jo tiainEuangelio,quidam ex propagatoribus cum in Phrygia etiam

amp; Galatia euangelium annunciaflènt, acceperunt nouam commoni-tioncmàfpiritu fuper ordine, quo deinceps uolebat remotiores nation nés ad nouam religioneminuitari.Vetiti enim funtloqui fermonemin Aiîa,tametfi uicina,opumcp amp;nbsp;literarum laude celebratiffima regionc. Rurfumprofediin M.ifiam,tentabant ireinBithyniâtfedhoc quoq^ nonpermifîtfpiritus,attranfeunduminMacedoniam docuit.In tra dendisquocpmyfterqs fimilem ordinem fer uarunt, (îue quia hoc ma gis congruathominum cupiditati,aliud poft alia requirentium,ne no bis Deiopera (fi poft hoc non innotefccret aliud excellentius) tandem 40 uilefeerent:fîue quia fie necefte fit fieri propter noftram imbecillitatem, necaptus humanæ mentis, fi rcs cognofeendæ fimul proponantur On mnes,amp;multitudine8^magnitudineobrueretur« Nonenim prima condone Petrus orania docuit, fed fatis illi fuit hoc unum extorfiflè,

9^ de ILLVSTRI ECCLES. PROGRESSA quod quem ipfi ignominiofà morte interemerant,is eflet,quiearn quam coràm cernerent,uim cccleftiû donorum in pufillum illum gre Atîo.j. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efludifïèt. Sequenti coctone paulo maiora tentabat, nempehunc

Deut.ts. effe eundem,de quo Deus ad Mofen dixerat:Prophetam fufeitabo Ci' milem tibi,ut omnis anima quæ non audierit illum,extermineturepo pulo. Aliaorationeeundem docuitprincipema Deo elTe fadum falü tis,ad dandam pœnitentiamlfraeli,remiiïionem9peccatorum. Sicôi ''^‘^•7- Stephanuseruditaillaconcionehuetantummodorelpexit,quodipfc erat eximius nie iuftus,de quoprædixerant prophetæ. Philippus hucgt; Aél.8. quódelTètagnusilleprophetalis eoramtondentefe,dumoccideretur3 ' obmutefccs. Qviid uero illehumanitus, ccclitus^ eruditiflimus Pau^ lus fquadam tnum fabbatoru diflertatione ftuduit hoeunueuinccre, Aä.is. Iefumexmortuismortisuilt;ftoremrediiflè.alia,Iudæisrepudiatis,gcfi tes uocandas cfleper hunc ad falutem. alia, no efle in rerum uniuerßö te, quod Deum polïitcorporali imagine repræfentare, Sed quidhæc, fimilia^omnia adilludftupendum,amp;: omnibus feculisinaudiaidog

’• ma, unde Euangelium exorfus eft loannesc' I n principio erat uerbwn, amp;nbsp;uerbum erat apud Deum,amp; Deus cratuerbum. Non eerteinipfo Eeclefi'æexortuhuiufmodi arcanum Chriftus,fed poftannosfexagin ta edi populo uoluit. Siccertum eft amp;cercmonias pedetentim inua/ luifl’e.Primum nanquebaptifrausjmoxôcfracnopanis Celebris fuit, cum^inexordio (ingulis domibus eteuangelizaflènt, fregiftentpa i.Cor.i»' ncm,Pauluspofteafacrapræcipitinlocisadhocdeftinatisperagi,ea^ locahaberiin peculiariueneratione ♦ Similiter initio Ecclefiæ i}demft 2.cor.i6. fti dies Chriftianis,quiludæis : poftea uero in alteram fabbatinoftro fc -Apo;», fto translate,dominicum diem appellandum Apocalyplis docuit.Si^ Ad.z.io, quodattinctad formam diuini cultus yprimb baptizabant in nomine nomine trinitatis,cuiufçpperfbng nomine expreflo.Bap

■ tiG'noautemamp;feamanuumimpofitioacceftit,cuius impendendaeau Afl.8, thoritasfolis Apoftolisreferuabatur:impendebatur ramêproniifcue 5® Ail. I}, omnibus. Ha?c alia erat ab ilia, qua Barnabam ÔC Paulum ecekfia Ati' tiochenamifitin opus,adquosfpiritus fe dixerat eosaccerfiuifle,Per hancenim manuumimpofitionempeculiare quidimpcrari uides.Et Ail. 1^. radices altas/am egerat Ecclefia, quando fcriptura dicit, eos quifucrât à fuperftitioia uanitatereducli, ucniftead Paulum ,confitentesô/ am nunciantesfadlafua.SimilitcrnoninitioEccleftejlcd poftaliquodteni pus,infîrmos ungendi mos,cuius rudimentum Chriftus tradiderat,3 lue «Zf lacobopræfcriptusfuit.Sicquodadhumanas inftitutiones attinet,pn Aéi.tf. mum prohibuerant Apoftoliuefciimmolatis atquefuffocato : poftea j.cor.io. Paulus fcripfit,Q_uicquidinmacellumuænit,fine interrogatione ac 49 fcrupuloedendum.etcircunc/lîo primo quidemapprobata,deinde to lerata, quando T imotheum Paulus circuncidit,natum pâtre Græco: Gal.f. pofteauero omnino uetita.Omnium uero manifeftiffîmèliquet,ccdelt;-fîafticos

Hafticos magiftratus pedetentim fui'flè inftitutos. Quanquam enim Chriftus, cuin futuræ fuæ Ecclefiæ formam meditarctur, duplicê ma giftratumcreauit, duodecim nempe ApoftoIoSjamp;f difcipulos feptua Luoe^. giiita ; horum, tarnen gradu negledo, eli'gitur Mathias in locum pro- nbsp;nbsp;nbsp;o*

ditoriSjUtduodecimApoftolorum numerus çompletus cæteris,his uero undecimPetrus præefïec. multiplicatis uero credentibus feptem degere J qui præeiTentmeniîs: quorum aliquimoxucrbi Dei praeco-nes fadi, ut Stephanus amp;nbsp;Philippus. hinc nouiprophetæ exorti,ut AH.-r.cts. Agabusjudas, Silas :fed dodlores non pauci,interquos fcriptu nbsp;nbsp;nbsp;’•

10 raBarnabam ac Saulum numerat,quos fateri oportet aliam poftea adminiftrationêfubijfre,quandofpiritusillosiuirit fegregari in aliud o-»4. opus.Et hi cum crearent per fingulas ecclefias presbyteros,aliam eccle fiafticamadminiftrationem inftituerunt. quibus cum effet iuffum, ut amp;nbsp;ipiî per fingulas ciuitates inffituerentpresbyteros, uti Paulus iuf-fit Tito : cccealius gradus presbyterorum, qui fine dubio ipfi Tito, à adTif.K quopræfeduram fufcepcrant, non minus parebant, acTitus Paulo«

BÆterum iam quæ diuina propaganda: Ecclefiæ oecono-miafît,examinemus.Atquehic eriteiusadhortationisuis perpcndenda,quam Petrus habuit ipfodie exortæEccle AiS.». fiiæ. Hueenim tam reliquæ Petriorationes, quàm alioru

tendunt.’atcpeidemfundamentoinnifæ eàfpeâant, utomnis qui inuo caueritnomen Domini, feruetur : ÔC utprobent lefum à morte redû uiuum perpetuo cum patreregnaturum, ita ut merito amp;nbsp;bono iure o* mnium aliarum exemplar,hanc Petri primam orationê nuncupemus. Huius dignitatem uelilludin primis commendat,quodChriftusplus triennio euangelizans,exuniuerfa Paleftinauix tandem centum uigin ti nullius exiftimationis homines colligere potuerit: Petrus hac una otatione mox ex u nis Hierofolymis uiros religiofos ter mille longe ob-50 fequentiflîmosad euangelium attraxerit.magnam orationis uim8deff fîcacitatemfuiffeoportuit,qua totauditorcsalledi, huiufmodi homu cionum(pace Apoftolorum dixerimus) contemptibilicateruefededi dehnt. T ria Petrus hac oratione, tanquam præcipua proponit : pri* uaum, utdoceat lefum à ludæis interemptum:deinde, eundem à mor^ tuisfufcitatum:poftrcmô,hunc iam à pâtre exaltatum,effudiffe coram omnibus,quæ fub cœlo funt,nationibus uim fpiritus,quam uiderant amp;audierantffnquem epilogum redegit Paulus omnem fuamde Alt;fï.tÿ. Chrifto dodrinam, cum dogmatis fui rationé coram Agrippa 80 Fe^ ftoredderet, Dicit enim fetum paruo, turn magno nihil aliud loqui,

4® quàm ea,quæprophetæôC Mofesprædixerantfutura,ncmpeanpaf furus fuerat Chrifl:us,an primus ex refurredione mortuorumreftituê dus,anamp; lumenefiètpopulo 2lt;gentibus annunciaturus ,hoceft,ex Judæis gentibus eredlurus Ecclefiam, his qfdcm argumêtis permul

cebant, 8^ l'n naflam euangdicain fanâèalliciebant auditores cætcri Apoftoli,quæ tarnen Paulus alibi in unum connedens ait. Nos præ/ » cor.i. dicamus Chriftum crucifixum. SC rurfumzNon iudicaui me quic/ quamfcireinteruos,nifilefum Chriftum, amp;nbsp;hune crucifixum. qup bus uerbis totam, aut certe præcipuam partem Chriftianae philO' fophi£ccompreheridi't,quæcft deanimorum immortalitate. de qua quia admodum anxiè amp;nbsp;uariè à multis difputabatur,ncceftum erat/cr tiquid definirein ipfophilofbphiglimine, Huius quæftionis exordia à morteChriftifumendu erat. Nam quibus mors Chrifti perfuafano cftjtj^neqj ad quamuitam Deus Chriftum fufcitauit,ne(ÿ quibus ra^ tionibus immortalitate nadus fit,ôd nos per ilium, perfuaièris. In que fcopulum animales homines fæpeimpcgerunt: nulla^ hærefis fichu manum ingenium uexauit, atep ca quærefurredioni mortuoruincon traria eft. Hærefis enim Mahometica, cû cætera ferè quæcuncç Euan gelium de Chrifto prædicat,facilèadmittit: folam tarnen emeem Chfi ftipertinacius abnuit. Optimo igitur iure Paulus exordium hinefu »•Cor.t;. jTiendum duxit fuæ philofophiætTradidi, inquit,uobis inprimis, quod amp;nbsp;acceperam, tp inquit, hoceft ante omnia. quia name ft'^’od Chriftus mortuusfuerit/Sicamp;præcurforcumprimùmpopu lo Dominu digito demonftraret: Ecce,inquit,agnus ille Dei,qui tollit 1« peccatummundi.Chriftumagnumiliumeftefignificans,cuius ocd fioneEfaiasprædixeratmundumfbre redimendum. Sic Chriftus iti exordio fuemanifeftationis, cumexpulfis ètemplonegociatoribus fnterrogaretur,quaauthoritatchocfaceret,Deftruite,inquit,templu hoc.mox 8lt; Nicodemo nougreligionis prima rudimenta tradens,Si cut Mofes,inquit, exaltauit ferpentein deferto, ita exaltari oportet fi' hum hominis. fic8Crcdiuiuus,cumuerborum quæ mortalis dixeraf, Luc.ult. intelligentiam fuis aperiret,Opot'tebat,inquit, Chriftum pati.utptor fusdiuinæaftcribendumfitprouidentiæ,quod Eunuchusinfignent

Aa.a. iniimIocumEfaiæ,quideChriftipaflîonefcriptuseftjprærnanibus5? haberet, quando cum Philippus erat de Euan gelio eruditurusmimi* rum utex opportuna feripturæ lc(ftione,idoneam occafionem habe/ ret catechifmi exordiendi. Huie præcipuo religionis noftræ articulo refurreeftionis uicloriam libenter adrjeiunt facri fcriptores. nam fupcr/ tiacaneus fuiftet crucis prædicandæ labor, nifi ÔÔ refurredlionis trium phus fcquatur,indiuiduus crucis comes. Chriftus enim cum dicerct jojtt.1, de morte fua,Deftruitc templû hoc: mox fubiunxit. Etin tribus die/ bus fufcitaboillud.Nicodemo fimul cum morteafeenfum ctiam in cœ josdeclarauit. ôCcum diuinitatem fuam uellet quam maximeteftari, nullum aliud fignum legitur ueritatis hoftibus oppofiiifTe. Phan'/ 4? iutth. 11. fæispoftmulta alia miracula fignum poftulantibus, Gencratio,in/ quit, praua 8^ adultéra fignum quærir,amp;^ fignum non dabiturilli, nf ftlonæprophetæ:quemadmodumenun lonasfuitinuentrcceti,amp;c.'

Qiübus plané docemur, eum qui cætera religionis myfteria uenerare.» tur,refurreâ:ionis autê Chriftigloria negligeret, nequic^ religionem fufcepifle;eum ueró,qui cæteris præteritis hanc recèle amplexet,religio nis tenere fummariü,uc quæ omnia in fe cÔpkAatur, qu^ ad religions pertinenc.CompendiûenimnouereligionisoftendësPauluSjHoceft uerbû fîdei,inquit,quod annûciamus,fi côfelTus fueris ore tuo Domi

num lefum, amp;nbsp;credideris in corde tuo,quod Deus illu excitauit é mor tuisjfaluus eris.Stc Timotheo cum plurimapropofuiflet,hoc præci ».Tiw.x. puè dixit memorie mandandu;M.emêto,inquit,Iefum Chriftû refurgt;-

lo rcxiflèexmortuis,iuxtaeuangeliûmeû.palàmindicâs,eaunainrep5 dus cofifteretotius fuæ dodrinæ. Et cû accufatus reddere uellet uno

uerboomniû quæ uelfecerat, ueldocuerat,rationc. Derefurrcdione, inquit,mortuorû ego iudicor.Ob hoc et Petrus,cû quærerct,qui fulFi ciendus elTet in locum proditoristet Lucas,quoties uim explicare uult apoftolicæfunélioniSjteftes illos uocatrefurredionis ducaxat» Cui myfterio explicando Paulus diuini fpiritus uaticinia libenter accômo^ dat.Nam quan^ duo inftrumêta fîbi fuiflè teftatur ad Ecclefiæ propa gaîionê J nempe oftenlîonê fpiritus,ôlt; uirtutis (per fpiritû uetufta uati

cinia,per uirtutê præfentia miracula fignificâs ) in crucis tamê ÔC refur 20 rsdionismyfterrisredeexplicandisjlibentius facrarû literarü teftimo^

nijsutitunquætamê inalqs rebus nô minus præclaris fæpius ftudiox feomittit.Corinthfjs eniminmemoriâreducês,qupaliquâdo tradide^ t.Cor.t». ratdeeximioillo myfterio dominicæ cœnp,nuUam mentionê facit fcri pturarû:uerum ut fjfdê mox repecit ea,qup attinent admyfteriû mords »-Cor. i;. Chrifti, addiCjid fe fecundu fcripturas docuilfe. Similiter ôë de ratione fepulturéijs loquens, nullu tcftimoniü citât fcripturg: cum uero de re-furredione Chrifti fubnedit,dicit,ct illius myfterium non finefcriptu* risà iè traditû.quod qua ratione fadû fit,docêt nos fatis Apoftoli,etiâ fi Paulus no detexiflètjubi hoc my fteriû tradât. Nam quotiefcûtç aut

50 demorte,autderefurredione Chrifti tradarût,nun^,aut q rarifltme adteftimoniû confugerut eoru quipræfcntesrêipfamuiderât,fedad teftimoniaueteru,maximefcripturarû. Petrus enimdûageret de alio furrogandoin loculudp,teftimoniafcripturp aftumpfit,quibus erat prædidû,quodChriftus eftecà difcipulo in morte tradêdus. Viri fra.' ties,inquit,oportuit impleri fcripturâ,quam prædixit Spiritus fandus perosDauidjô^c.Sicamp;diePentecoftes uirtutê necis Chrifti, refurrex Ad.», dionis^ gloria exponenSjfcripturaru teftimoniodidafuacôfirmauit. Dauid,inquit,dicit de eo : Non derelinques anima melt;â in inferno, nec Pfal. 1 dabis utfandusuideatcorruprionë. Sicôè Corncliûtametfiethnicu, Ad.io.

40 feripturarû^ infciû,prophetaru tamêuaticinfjs inftituit.ubi et fpiritus (eam haud dubiedocendi ratione ueluti approbans ) cecidit fuper om nés qui audiebât fermonê. Ad hûc modÛ8ê Philipp us inftituerat Eu nuchum,eundem^ ethnicu. Q_uin etiam Chriftus,haru rerû quoties mcjninit,reperitur ôê ipfe mentionê fcripturarû ftudiofeadiunxiffe.Fi

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I % lius

Mdtth.ig. husjnquitjhorrtinis uadit,ficut fcriptu eft de co. rttf fus : Afcendimus LUC. x8. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confummabunt omnia quæ fcripta funtper prophe

tas de filio hominis. Et rcdiuiuus : Oportebac, inquit ,impicn omnia quj: fcripta funt in lege Moy prophetis,amp; pfalmis de me.rurfum; C^uoniâ fie feriptû eft36lt;: fie oportebatChriftû patf amp;nbsp;refurgereà mor tuis. 8(2 exorfus à Mofeet omnib.prophctis,interpretabat eundbus in Emaunta,ea loca quibus hæc fuerât prædiefta. Quare certe loge alia ra tionemors Chrifti ,ÔC mortis uidtoria populo tradenda effet, q nunc uulgo fieri uidemus ; cum ceu tragœdia inepto quodam apparatu èC oftentationc,nequiddicamdurius,agitatur,foiumexEuangeliftaru lo narratione: quæduo myfteria, fi eaquadignûeft grauitate explicate uelimus,amp; dignum frudû optemus, ex addudis olim per Apoftolos modo unum,modo aliud uaticiniûeritproferendû. aut (utChriftus in i tinere ad Emaunta,ôd Petrus in domo Centurionis)diuerfi ex fcnp turis flofeuli ( quod nemo nifi egregie eruditus fatis rectè fecerit) eide re ueluti colligcndi, ut fie ratio deftinati ab æterno ea de re diuini confi Irj dctegatur,öó populo declaret. Diximus unde,amp;:^ quarationecatc chifmus fitexordiendus, nuncratio Ôd ordopoftulat, utdifquiramus quomodo ndugreligionis antefignani adduxerintauditoresadx«Z«x9' lodrt.n. c-ica;, id eft,Chriftiang inftituttonis perfedionê.Teftaturloannes,inter to cos quiChrifto nomê dederant, non paucos ex primarfis fuiffe,quiid aufi non fuerantprofîterfne ex fynagoga eijeerent. hic uero auditores AÆ.i. prima Pétri oratione ita animatos uides, ut nihil metuerent fuam de Chriftofententiâfadismanifeftare.Contemptis enim omniù odijs, imo èC negleda temporaliû rerum iadura, ad maiora connifi, ut quod iâ animo concipiebât fado oftenderêt,Quid (inquiût) faciemus uirifra tresc adeô uix elcmentis noue religionis imbuti,confeftim ad ip fa 6dfa afpirabant,quibus religionê fuam publice profitèrent. Certe mirabilis quædâ inftitutio fit oportet, quæ ipfos auditores antèreddit profeflô' rcs,quàm perfedâcognitionê tencant.Nonenim uerifimileeft,breuiil jô la inftitutione eos difeere potuiffe,quid effet homini Chriftiano credé-dum,quid non:amp; tarnen his Petrus noniam amplius, qupadreligio' nis myfteria attinebât, fed quid religionis fundamêtis imbutoagendü eftet,ob oculos pofuit. R.cfipifcite,inquitjSlt; bapiizetur unufquifçp ue^ ftr//m . ufcp adeofolus prôptus animus perfedos reddidit catechume-nos,non perfeda fîdei feientia. Eaenimanimi promptitudine fignifîca bant, non aliteratquehæO,amp;reliqua credituros,quæ Apoftolialiis orationibus eftent propofituri : iam feintelligcre,fîdem in mente reconditam non fuftiCerc, nifi amp;nbsp;fado aliquo exhibeatur atquemanifc/ ftetur . Hocqtiinon attigit,nondumeftfatisinftrudus.hucueroquif4° quis perueneric, fideliter eft primis religionis démentis imbutus,du gnusepiam quiadniittaturadipfamreligionis profêfïionem,quæ eft twf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perfedio.

LIBER QJT I N T V S« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fOI

Edmirabit qLus,quid Petrumouenc, quodauditorib.i’n-dli's edet faciendu^propofueric ftati'm me^ tanœâamp;bapnfmû, cüplusilliadilludrefpexifle uidcreiv tur, quod Petrus diderueratdeinuocädonomine Domk ni.ac (Î dixidentjcum nos hadlenus more patrû nomê Domini iuuoca uerimusjdoceri cupimus,quä noua forma à nobis exhiberi oportebit, Utfaluiishuiusquampracdicatis, uobifcumdmus participes.Imo Pe trus ipfe licet refîpifcentiâ atq? baptifmu illis proponat,non tarne aliara tione id ab eo fadu fuit,q ut doceret,quomodo iam tepore tä Igtojiem peEuangeIrj,nomêDomini edetinuocandu fubmetanoeaacbaptif' mo:amp; quod Dominicoru nominu (cu plura fint) ad falute implorari oporteret.Et quantu attinet ad nomen Dei,prifci illi patres nomê inef fabile ante omnia fandû,amp; falutare habebant.Nam quan^ multa alia äpud eos edent dorninica nomina, quorû alia ab Hieronymo, alia ab ipfisHebreis funt colleda.’hoc tarneineffabile prp omnib.alrjs in tanta fuit illis femper ueneratione, ut baud dignos fe arbitrarent,qui hoc no menfualingua fonarêc. Atnö Petrus in hoc,fed in folo nomine lefufal uos fieri hosoportereoftêditjcûiubet eos baptizarifubnominelefu.

20 finîulindicàslohelë,licetis nomine inedabiliutit,de hoc tarne inuocäx do fuifielocutum.Cui amp;nbsp;Hieremias nomen ineffabile nouo more atti buendum fore dixit. Hoc eft nomen,inquit,quod uocabunt eum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hiere. jj.

iuftus nofter : fed cui amp;nbsp;angelus nouu nomé,omnibuscp prophetis ab fconditû impofuitjCU matrê de nafcêdo Domino lefu facerct certicrë, Decebatprofedô,utnoua religio nouinominis ^fedioneabomnia^ lia religionediftingucretjfedquod et uim et naturâ fuidominireferrct.

De hocitaSimeô:Hicpofitus eft in ruina amp;nbsp;refurredionêmultorû, nbsp;nbsp;iMc^et

in fignucuicôtradiceueo quod futurûeffet,ut nominis fui dignitate et fplendore fuos quidê côfirmaret amp;nbsp;recrearet,aduerfarios uero màioré inmodu côcitaret et offenderet.Hanc indolê Paulus agnouit, et in pro fedionefuaeuangelica:Prædicamus,inquit,Chriftucrucifixû,Iudæis ».Cer.4 quidê offendiculûjGræcis uero ftultitiâ, fed f)fdê uocatis ludæis pari^ ter amp;nbsp;Græcis Dei potentiâ ac Dei fapientiâ. Huius nominis uirtutê dignitate cüalibi,turn ad Philippêlès præcipue explicat Paulus, eu ob miriRcâobedientiâChriftu ad tanta fublimitatê euedû fcribit,ut in no minelefuomnegenufefledatîdidurus alioquimultofanèclarius,ut in nomine ipfius omne genu fe fledat,nifi totus in hoc folum incubuif fetjUteiufceuocis dignitatêexprimeret,qup dignitasprimû cœpitpoft crucisignominia eluccfcere,unàcum Ecclefia,quc tune coepit nancifei

40 uitâ.Nam3nteaferèincontemptûhocnomineeûcompellabât:utcogt; horsmilitûJefumquærimusNazarenû.Difcipuli alijs eu nominib^ lkcj.s. honoris caufa côpellabant,Præceptorquado hæccruntc'Sêmater, F» 1 i 9 *7 »». curfedftinobishæcffobrinaaMagifterdicutfedeant hiduo filpmei. ik

Vue* gt;8. cæcus, Fill Dauld mifereremei, Petrus, Tu es Chriftus fîh’us Ddu// ’Natuseftuobisferuator,quieftChriftusdominus.con/ Matth.ult. uero’poftChriftu crucifîxu : Scio, inqui't angelus,quod Iefum,qui A{l.i. crucifîxus eft,quæriris.8ôcum afcendentênubes fufeepiflet. Hic lefus iieb.2. qui aflumptus eft à uobis, amp;nbsp;Paulus,Cernimus Icfum propter crucian tum mortis gloria amp;nbsp;honorecoronatû.et Chriftus ipfe,cûpriusicuo Jolt;(n.t4..8. carec5fueuiiretuiam,ueritatê,uitâ,lucêmuridi,paftorêbonû,amp;idgc nus magnifîcis uocabulis : periecutoriSaulo, Ego(inquit)fumiefus, quem tu perfequeris, amp;nbsp;in cœna iæpius dixit, omnia deinceps huius loan.ig, nominisinuocationeforeimpetrâda.hocenimnominedicunt hebrai to cæ linguæ ftudioiî,illud inefFabiIe,in quo ueteres precabantjcoprdicn dia'mo hoc dedudû eftè ab inefFabili interpofi tione literæ fehin, quam pro natura craftioris formg amp;nbsp;foni,iymbolû effèaiuntincarnationiSjCt ex nomine incffabiliredditumeffàbileô^palpabile, Ât(Ç quantûhuic nomini fit contradidû, liquet inde, quod euâgeli) hoftes no alioplus Aä.iß. urebant,at(çhuiusnominispræconio.utPaulus,Egoexiftimabâme aduerfus nomê lefu multarepugnâdo faduru, Sic cum Petrus bC loan AÆ J. nés populo exponerêt,quod claudo fides nominis ïefii tribuiflet faniw tem,fuperueniêtes facerdotes,magiftratus têpli, 8c Sadducæi molefe ^^■4' fcrebât,quod docerêt fub nomine lefu.fed et congregatipofterodieft' 2« niores,fcribp,ÔC pontifices,ipfos interrogarût, qua uirtuteaut quo no mine hoc feciflent,uidelicet nô de homine, fed tantû de nomine, cuius uirtute hoc fecerât,percundâtes. cum^ Petrus refpondiflèt, Notû fît omnibus,quod per nomen lefu ifte aftatcorâ uobis fanus:atlt;çaddid)f fet,non efle aliud nomê fub cœlo, in quo oporteat faluos fieri: ipfis mi naciterinterminatifunt,neloquerentin eo nomine, Cum^ApoftoU fpretis h is minis,multo uehemêtius idipfû, nelt;ç q duo dûtaxat, fed c« teri quo(ç Apoftoli facerêt,fecudô eos principes facerdotü redargues:

AÄ.;. Nône,inquit,etiâ atep etiâprpcepimus uobis, ne doceretis fubnomine ifto:'Hic Apoftolireiponderût,quodoporteretmagis obedireDeo,^ 50 , hominibus.amp; Gamalielis fuafu uix dimiflris,fedcæfis,rurfumprfccpc rut,ne loquerent fub nomine lefuiquafi fola eius nominis profcflîonc excepta, permittês alia omnia, Huie nomini Apoftoli uocem Domini t nbsp;nbsp;magno cofenfti addut,quod certe iam huic propriu eft epithetonmon

quod non fuerit femper Dornin us cu patre,fed quia hie in terris iuxta hominê omniu fadus fit Dominus, præcipue eorû pro quibus in cce na dixerat fuu languinem effundendS. quare illo quafi epiphonemate Ado.i, finitprimâfuâorationemPetrustCertoergo feiat totadomusIfrael, quod Dominu amp;nbsp;Chriftu fecerit Deus hunc Iefum,que uos crucifixi-ftis.Hæc eft prima bafis Chriftianæ profeflîonis, cui aliud alio tempo 40 re primi ecclefiæ propagatores inueniunt pro reru coditione adieciffe.

AÆ 8. JSJam Philippus exegit ab eunucho,ut etiâ filiû Dei eftèleiu profiteret: quod etPaulusàludcis Damafeenis,Petrus Corneliu hoc uoluitpro fiteri,

LIBER Q.’- 1 N T V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tOJ

fitcrtquodChriftus conftitutus efïctaDeo iudex uiuoruamp;f morttio Aä.to, rum.AppoHon rogauitPauluspn agnofceret Spiritum iàndû. Sic «xorta hæreiî Arrhiana, patres inagis exprefiam profeflîonê exegerut ab initiädis de diuina trinitatCjquàm contineat fymbolu quod uocant Apoftolorum: ut uidere eft in profeffi'one Conftantini magni.Debet cnimChriftiana profefRo aliotempore aliaeHèjamp;Tpro eaindole fua, dc qua diximus ,ita iemper in ftitu^ut ea potiflimü prædicet,quibus ho ftes maximi obfiftüt:eos^ articulos manifeftiffimo defendat, quos re^ ligionis aduerfarijjfiue hæretici, fiue ethnici maxime ftudêt impugna^

10 re.Hocfîprudenter oblêruatu fuiflètin huiufce tumultuationis initio, non potuiflet lues tam lategralîàritamp;fî uelnûcfieret,illicouideres fyn ceros à fucatis,hoc cft ueros Chriftianos à falfis(quod plurimû côdu.' ceretreligionis puritati)fegregari : quod perfîcit metanœa ad quâ Pe^ trusauditores hortabatur.de qua nûc, quia poft nominis inuocationê (equitjdicendû. Metanœa, quâhicPetrus abauditorib. fuis exigit, mentis quædâ transformaftio cft,n5 fimpliciter peccatorû refipifcêtia. f^âpriuf^ipfi interrogarentjViri francs quid faciemusdam corde co pundi erant, amp;nbsp;ita pœnituerat, ut non opus fuiftèt eos à Petro admoz ncri.Quodergo dicit/zifxvoÿo-aTi, uult aliammentis forma affumendâ.

ao ut hic fitmctanœa,idquod Paulus intclligit, cum hortat Corinthios, i.cor. ƒ* utexpurgarêtuetusfermentû:Colofleni€s,utcxuerentueterem homi coZôjf/Tj, nem:Ephefios,utrenouarenturfpiritumentis,non folumfcelerû con fcientia,àquibuscerte quidamliberi eflepoterantinter Mofaicælegis tenaciffimos cultores:quibus tarnen hac metanœa opus eflet,ad Chri ftianinominis fufceptionem.Etenim præcurfor,amp; ipfe Chriftus,non lt;ampeccatorû,quæcommifcrant q quibus metanœam prædicabant, 4. quam aduenientis noui regni admonebant.fzfcT^vojo-aTtJnquiutjin pro* pinquo eft enim regnum cœlorum. Eft ergo hic metanœa, quantum mihi uidere uideor, ratio ÔC confilium uitæ noftræ ad aliam legem, ad

|o alias régulas, ad aliam religionem inftituendæ:cuius caput eft, ut co* gnofcamus deeo cui angelus nomen Icfu proprium dedit, omnia if iadidaelfe,quae patribus commiffa funt de nouo legislatoreChri* Äo. Hane mentis transformationcm uoluit Petrus figno externo amp;uifibilimanifeftare,baptifmoncmpe,profeflionis noftræ charade re. fedqnofan baptifmo Ioannis, an difcipulorum Chriftif non: nam illebaptifmus uiuificam illamuimnondumobtinuerat. Spiritusenim lïondumeratdatus,quod lefus nondum effet glorificatus.Erantea loan.f. feaptifmatis genera,utôiomncsillæ Mofaicæ legis ablution es, figm ræbaptifmi efficacioris póft inftituendi, de quo Chriftus ait, Baptifr

4® mo habeo baptizari : cum iama loanne efîct tindus. 06 quomodo coardor,donee perficiaturi:mortem foam fignificans,cxqua ueluti ex fonte, uim foam omnia ecclefiaftica religionis inftrumenta nanef fcuntur.Quicunqae, inquit Paulus, baptizati fumus inChriftum

Iefum,in morte ei'us baprizati fumus.óu itcru ; Confepuiti fumusunl cumilloperbaptifmûinmortê,utqucmadmodû excitatus cflillcex mortuis per gloria patris,ita et nos in nouitate uitæ, quam attulitfpiri tus_,ambuIemus.DehocbaptifmateIocutusenChnftus,cûrediuiutis præciperet fuis, ut abeûtes in uniuerfum mundû docerentomnesgen tes,et baptizarêteos in nomine diuinetrinitatis.Âtnôprius,qipintii accepiiTent omniû cœlcftiû bonorûauthorê. T alis nonerat ncqjloait Alt;î ’9.cr nis,nelt;ç Chriftidifcipulorü tindio, qui folû in pœnitentiâtingebant. io4rt.4. fpiritû uerô datu, Apoftoli in remiffîonê pcccatorû bapdzarût. AU I Quapropterôô Petrus prima orationeiubetomncs finedifcriminc,fi' ’ ueloannisjGueChriftidifcipulifuerât,intingi,ut fieinfertiillifœlicicœ tui acciperêt donu ipiritus fandi. Vide ut fît Chriftianæ Ecclefîæpro/ greftùsjfuo ortui fîmilis.Nam ut illa primû cocpitauditu,amp; uifu,ncni pc per flatû ignên'ta ipfa ad Ecclefîâ acceftïo fîgnis fit externis, pef uerbu nempe ÔC baptifina.nifî quod in hoc différât, quod ibi cumulus omnium donorum,hicunumetcertumaliquod donum acccdcntida A^i.2. tur. Nam itaait Petrus, eos accepturos donu fpintus,fîc tarnen ut pet/

VItum aüt feccrit ad Icclicc Ecclefîæ progreffum,amp;^ ca pon-dcrafte,quibus Petrus ccclefîafticæ cômunionis cminentiâ primis auditorib.expofuit. Hic enim,quidad eos qui inEc clefîam effent inferti,pertineret,paucis côprehendit, nempe quod quicquid Deus patrib. eflet pollicitus, amp;nbsp;quicquid effet in rent «.Cor.i. uniuerfîtate,id omne,etiâ Paulo tefte,noftrûeffè, amp;nbsp;nos uiciflimChri fti,hoc eft,quod hic Petrus dicit : \/obis repromiffio fada eft, amp;nbsp;filijs ueftris.Item quod ad hos omnes ex aequo pertineantdiuinaproiuills, nequis uel turgeatob dignitatê, uel abiediori fît animo ob uilitaiécon ditionisantebaptifmû.Non,inquitPaulus,Iudæusnc(çGræcus,no

’’’ feruus,nclt;çliber,8ôc. Omnes uos unuscftis inChrifto lefu,quicuncp 5? baptifmoablutijChriftûinduiftis. Ideo addidit Petrus, Et omnibus qui longe funt : intelligens ad eos etiam, qui maxime Deum contem* pfîffentjhas pertinere repromiffiones : fed quofcunq? aduocaueritDe* (tow.p. us. Nam hoc non eft (ut ait Paulus) uolentis,nelt;çcurrcntis, fed Dei

, mifcrentis.Hæcdum cogitant GcræEcclefîæ initiati,quibusbonis eosaffèceritipfeChriftuspræcætcris omnibus,adquam dignitatem uocatæfînt,quid quæfoaliudfacercpotuerunt,quàmutièindies ar* dius Ecclcfîædeuincirent,necum multisalrjs, qui tarnen Chriftuma morte redeuntem uiderât, uidorê (uifus enim fueratfemel plus quam quingentis fratribus) àuericognitione exciderent. Quarc amp;nbsp;Petrus 4# poft alia exhortabatur cos, utamp; à commercio amp;nbsp;conuidu corum qui AHoa. aduerfus religioncm nitebantur, fegregarentur. Seruemini, inquit, àgeneratione ifta praua. Sic olim Abrahajnodidum fuit, Egredere èterra

r 1 B E R Q. V I N T V S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;io?

€ terra tua,8i cognatione tua.Pfaltes ad fponfam:Obliuifccre populîi P/lt;I.44» , tuum.amp;domûpatris tui,Qui (aitLucas) libenter acceperût fermonê cius,baptizati funt,amp; acccflerùt: quafî dicerct, relida priori côfuetudi ne uitæôc fodetate,iunxcrût fe fœlici illi cœtui, animæ circiter ter mille, perfeuerantes in doârina Apoftoloru,2lt; cômunicatione nbsp;fiaâione

paniSjôC precationibus, Videquæfo ÔC uoluntatu,amp; ftudioru, ÔC fer» tentiarû fummâ confenfionê^eoru quiprimi in ecclefiâinfertifunt. Na bis tota religionis uirtus amp;nbsp;tranquillitas ceu fundamêtis innititzquæ fi nonunanimiter omnes obferuêt, atep uno cofenRi defendât,in faéiio*

10 nés Eccleliâfcindi necefieeft. Si enim in qs quæadreligionê pertinent* fuam cuicplicebit fententiâ ftatuere : quomodo poterit eadê cfle Ecclex fiæ doélrinac'Oportet ergo eandê omnes fententiâ fequi,et in rebus co trouerfis idë omnes iudiciu expe(ftarc.Ethoc eft quod Lucas dicit, pri mosEcclefiædifcipulos perfeuerafteindoeftrina Apoftolorum. Sic fi quodquifeçpræftarepoteftjpublicæ ecclefiac neceflitati alterfubtra* bat.alter impêdat,perturbabit ecclefiæ tranquillitas .Qui enim religio^ nis communionê ampleélitur, fe,fuacp obligat religionis incolumitati, idcoep debet commune religionê quifep pro uirili promouere,amp;: quod pofiidet,n5 fibi,fcd EccleGæ poflîdere, et perfeuerare li» t« xojvaw'a, hoc

20 eftinrerûqueaduitæufumpertinêtjCÔmunicationc.Similitcrindomi nica cœnaquæ arx eft religionis,fi alter ufum introducat, quêalter rcgt; prehêdatjCritipfiusreligioficultus cofufio.Hicpotiflimuidedebet eft fe religionis tenor unaomniu obferuatio:alioquipericulû,ne fi prae cipua cultus pars uaria fit,totusEcclefiæ ftatus immutet. Sic precatio* nés codé tendere debebût,et fpeôtareampliffimp nofttæ côfociationis, omniumeç in religione fodaliû falutem et profperitate.Quare quaft dam publicas orationcs elfe præfcriptas oportet, neecclefiæ alicuius particular is ratio habeatur, Horum omnium unanimis confenfus, rcgt; ligionis tranquillitatem maxime conferuat.

Erum ut nihil eft tam firmîi quod nô aliquo modo fi no de qeiat, ad minus côuelliturutaEcdefialicetftabiliftimis fun i^^î^^damentis ftabilita fit,quatuor tamê peftib.non fine magno detrimento affligit, nempe fallaci doêlrina, fallaci fanêtimo niajalîaci authoritatc,etfallacib.miraculis,Quibus rationib.fit bis refi

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pturas obiecerût : authoritatê fallacê acerrima obiurgatione compefee

1 bant. cû enimSimô Samarites apoftolicâ authoritatê pecunqs fibi cô* Aa.t.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;parare ftuderetdn felle,inquit, amaritudinis SC colligatione iniquitatis

1 resretorferût.ficPaulusElymâmagûpereuffitepeitate.Fallacemuerb aH, 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fâftimoniâ omniü acerbiftime coercuerùt.Ananiâ enim ctSapphirâPe Afl.

lotf DE I L L V S T R 1 ECCLES, P R O G R. E S î V tis comprimi fcriptura oftêdit^dum fequêti etiâ tempore narratjpafRm adliuc in Ecclefiam hgrefes,(îmonias,magtâ,at(p hypocrifinirrepfiflè, quib, peftib.uidemus et hodie Ecclefiâ perdi. Sed quâuis tâ uario cona tu Ecclefiæprogreflumomnes hiueritatis hoftes impedirelaborabât, nun^ tamê earn peflundare potuerût. ea enim eft Ecclefîæ indoles, ut abhoftiû mfulturedeatfcmper ualidior.Cti enim in ipfoarticulo exor tus EccleiTf,Iudfi,repIeto cœlefti uirtute etfœlici cœtui exprobrarétte mulentiâjdata hinc eft Petrooccafio declarandieiufcefadiuim, amp;nbsp;my fteriû:8lt;C accefTerut eo ipfo die ter mille. Paulo póft, cum magiftratus aji.4- nbsp;nbsp;Saducæi molefte ferrent,à Petro amp;nbsp;loanne doceri populum, amp;po w

nerent eos in cuftodia, faeftus eft numerus uiroru q crediderut, circiter A4.4. quin(ç milta:cû^ poftero die corâprincipibus ÔC fenioribusec fcribis, ec omnib. q eranc de genere pÔtificio,fcripturarû(ut uidebat)antiftitib.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;producercntur,etillis uetaretur,neloquerent fub nominelefu: illicon

trà,ncc hl duo duntaxat, fed cæteri quoep apoftoli, nouo ctiâprodigio animati,maioriqprius fiducia,ec cuauditoru maioribeneuoletiaecfauo re teftimoniu reddiderSt Domino lefti, tato cu frult;ftu,ut inter cæteros etiâillecCypronatus Barnabasleuites,tantuspoftea noug religionis præco,Ecclefiæ additus fit.00 cu rj qui prima oratione con uerfi erant, rerum uenditaru preciaim pertirent, quibusopus efteipfi iudicaftenf. lo hie contra id omneabrjciûtad pedes Apoftolorû. Verum huicfuccef-fui Sathan cum inuideret,impleuit cor Ananigôd fcandalofallacisfan dtimonig turbauit tenellâ Ecclefiâ.deteefto autem diuinitus mendacio, ortus hinc eft timor magnus fuper uniuerfam Ecclefiam, amp;nbsp;fuper offl ncs qui audiebât hæc : fadum^ eft, utetiâ multitude uicinaru ciuitatü

' côueniretadecclefiam.Hinc æmulationeæftuantes principesfacerdo turn,ôd Saducæi,cumomnes Apoftolos inpublicâ euftodiam conies ciiîent, per angelû edudi funt, etdiluculo populu multo alacriusonv nia uerba uitæ huius docuerunt.Hinc dudi in concilia, cæfî funt.‘ uelt; rum redeuntes cum gaudio à confpeduconcili], quod digni habitief50 fent, ut pro n omine lefu contumelia afficerenttdeinceps non in templo tantûmodo,utantea,fed et in fingulis domib.non ceiraruntdocere,8C Ad,(ÿ. annunciarelefum. HincinftigationefathangmurmurGræcoru exor turn eft: unde fumpta eft occafio, ut magiftratus, qui menfis præelTet, conftitutOjliberius Apoftoli depreeationiôduerboincumberent.quo fadum eft,utetiam ex faccrdotali ordine multi fidei obedirent. Quem fuccelTum cum eciam literarum fcholæ moleftè ferrentjinfurguntetip^ /(fl fæ aduerfus exorientem Ecclefiam,et noui magiftratus antefignanum quintuplici agmine inuadunt : amp;nbsp;cum rationib us fuperare nequirent, fubornatis falfis teftibus condemnatûlapidibusobruunt,cæteros^ 40 per fingulas domos periequuntur,conicdis magna furia turn uiris turn mulieribus in euftodiam, adeo ut præter Apoftolos,ait) omnés AÆg. metuperculfi fugerent relida Hierofolyma. Et hæc,ipacio plusmf nus trimeftriàdieexortæEccIefiæ. Sed quid hinc fadumf Oifperfi funt

funt per regiones ludææ amp;nbsp;Samariæp'ta ut amp;nbsp;ludæa 8lt;^ Samaria 8lt; Da raafcus ,imóamp;üle procul ex Æthiopiaeunuchus euangdiûaudirent

ampleclerentur. Hinc Saulus maiori furore înfurgitinEcclefiam, AÆ^.' fed repente ex perfecutore fadus eft Euangelfj præco. ÔC quo plus illi damore obftreperent, ÔC obloquerentur, eo magis conualefcebat confundebatludæos.Pofitis ucroinGdfjs,utcumintcrficerêc,elapfus abiitinÄrabiamihaudjUtego arbitror,dcfcrtâillam,autpetræam, ue^ Gttkt.K rumpotius ad illam pro cul diffitam à rerum ubertate, hominum^ fre* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l

10 to aucupc,auditorium^ tanto oratoredlgnum.T amiate aduerfus tot Infultus noua religio creuit, uno uix anno. Neep difflmili ratione inuc nies.fequentibus quoep annis,quo magis agitatam, co ficut proceram arborem fortius iecifle radices*

Bn St amp;nbsp;ea indoles ÉccleGæ, uthoftium armis, quo ties com* y modum eft,{è tueaturlt;Hinc aduerfus ludæos Apoftoli no folumfacrafcripta,fcdetiamapocryphaadduxerùt:utPau *Tnt.j.

Ä lus deloanne amp;nbsp;lambre. ludas uaticinium Enoch, amp;nbsp;pult; ‘y“quot;* gnamdæmonis cum Mlchaele:«aduerfus ethnicos,Epimenidis,Me i.cor.tj. nandri, Arati, SCaliorum prophanorum authorum foipta pro tuiez Alt;S.i7. runt, Imô G quid ex idololatrarü fuperftitionibus potuerintin com* modùreligionisrapere,nonuerltlfuntôCillud aduerfus hoftes ufurz pare: ut Paulus Athenis aram ignotl dei.tam fedulb ftuduerunt ex oz mnirelucrum faccre religioni, adeoép amp;nbsp;exhoftibus ipGs. Nam is eft EccleGæ genius amp;nbsp;natura,ut quando ud uehementiffime opprimitur, aliquem Gibito ex diuerGs caftrls inGgnem ducem deprædetur, cuius opera reliquashoftiumphalangas uduti proprio gladio profeindati Quemadmodum præpofteris Mofaicæ legis obferuatoribus EccleGâ pertuibantibus deprædata eft Saulum, cuius eximia feientia cor un de

30 cuneos facile contudit : 80 infultantibus inEcclcGam magno ingenio mundanaep philofophia præditis, nada eftDionyGon, Ariftidemju ftinum,5é Irenæum : per hos cæteras philofophorum phalangas, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dufdem feientiac inftr umento protriuit. multis poftea euam doqueuz

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiæ artiGcio EcclcGam laccfl'entibus,ex illorum caftris C yprianos, Arz

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nobioSjLadantioSjEufebios rapuitlpcr quorum operam cæteros eo*

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rundemhoftium ordines dufdem arris adminiculo facile diflipauit.

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paffapofteagrauiffimosinfultusabhuiusmundipoteftaribus jCnin

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fummapericuo nadaeft præ ftantifUmü principem Conftantinum

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;defenforem : cuius potenria,incredibilc quàm celcriter, omnes cius ge

l nbsp;nbsp;nbsp;4® neris hoftes compefcucrit. Hærericis uero 8C uarqs SC multis EccleGæ

1 uineam demolientibus, Auguftinus cum ex M.anichæorü caftris ad l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EcclcGam transfugiffet, bone Deus, quàm facile nonManichæorum

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uniummodo, fed quotquot ab exordio Ecdeftæ ad ea ufcp tempora

108 DE I L L V S T R I ECCLES, P R O G R E ÎJ V exorta fueranthæreticorumagmina ,fua(quam inter philofophorunt hæreticorumcpcateruas homo ingeniofifhmus didicerat ) erudidone proftrauitrEiajfihuiusindohsfuætam manifeftam fîgnificanoncin tain Gto de fe præbuerit recens nata ecdefia: quis dubitauerit præfenté quocpnimisdeplorandamperturbanonê portenderehocbreui futu^ rum,ut ad Ecclefîam antefignanus aliquis ex hoftium caftris accédai, perquemiugulato proprijs armis aduerfarioexercitu jipfaconfequa turnonornatusaut numeri,fedpotius utriufq? generis egregiumali quod, nbsp;fpem omnium exuperans incrementum.

duibiks modis gt;dpodlo1i hoc brtUi témpon E^ccfeßam täiit nbsp;nbsp;' ■ ia

D quam rem multum conduceret obferuafle,quoniodo Apoftoli uarijs infukibus,quibus Ecclefia uexabatur,feni per profpexerintine qui ad Ecclefiam acceflïflènt, uel tem' porum mutatione,uel rerum aduerfitateab eadem reuelk'

rentur. Hiitaqueeum finguliscoctibuscörhtnodeadeflenonpoffeni, prarfecerutalijs locis alios rerum ccclefiafticarûmoderatores .Verum non fie, neq? taies, qualibus hodieapud plerofçp hæc animaru cura c5' mittitur. Multum enimrefert,qualeshi,ôdquomodo infiituantui'.’ quod ab horumexiftimatione,obedientiâpopuIi:Slt; ab eorundemdili ,o gentia ac circumfpedione, falus pendeat atque tranquillitas religionis. Hienim fi fineexiftimatione bonainter fuosagant,etiam fierudidac uigilantes fint,quæcun(Ç tarnen ab ipfis de tebus religionis præfcripia fuerint,nihili Debebunt.Debebuntitacppræficifjjquos populo gra' tosfuturos agnouimus. fîcenim Apoftoli nos docent: religio enim nemini debet obtrudi. Neep ubi iam amplexati funt religionê, religio^ nis moderatores alrj erunt dandi,quàm quos ipfi, quibus funtprxH' ciendi,Iaudarint, amp;nbsp;defiderarint. non autê quos ftatim ipfi uoluedm, fed quos pro præfcripta ipfis qualitate amp;nbsp;conditione, duxerinteligi'n' dosJnftituturienimdiaconos Apoftoli,conuocatæ multitudinidixe ja runtiCircûfpicite uiros ex uobis ipedate probitatis,plenos Spiritu fan do Sôiàpiêtia,quibus delegabimus hoeminifterij .Vos,inquiût,circû fpicite,quibus nos delegabimus. Vtnimirum ueluti diuifainterfeau* thoritate,c5ftitutiopræfedi partim effet penes maiores, partim penes multitudinem, cui præfêdusdandus eft.Sic Paulum amp;nbsp;Barnabânar Ad,i4. ratLucas populi fuffragrjs præfeciftc fingulis ecclefijs presbyteros, quo loco utitur uerboj^afoT'oi'S/z.Multum certehæcres Ecclefiamfirmat; nafeiturenim uinculumquoddam inter eosmutui amorisSôteueren tiæ,quando is præfîcitur,quem multitudo defiderauit. Nam hic mul titudinem diligenter curat: illauicilTim huius monitislibentiusparet. 40 fecus fifiat,amp; quid peccatum fit,ftatim omnisculpaprimiim inpafto rem, mox in ilium à quo præfeduram accepit,rei'jcitur. Vnde euenit, ut totus ordo præfedorum exofus fiat, àC contemptibilis ,amp; difibluh

turneruûs obcdientiæjta ut nihil,aut certe parum profit haberç præ^ feâos.quomodo Ôd hodie,proh dolor,rem habere uidemus. Mutua Uero inter modcratorê 8»^^ populum reuerentia etiam hocefticit, ut mO' '' derator alia uercatur populum docere,quàm quæ reda funt:amp; pop u^ lusnonaufiqquæilledocuit jcontemnere: qui eft neruus ecclefîafth cæ tranquillitatis.Hunc neruum Apoftoli docuerunt non alia rations magiscorroborarijquàm luperioris præfedi crebra uifitatione,dum præfens explorât per fingulas ecclefias,à moderatore obedientiam po ' puli,ôéàpopulododrinamôôuitæconfuetudinemmoderatoris,atcp ï® itareligionis perituro forfan alioqui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tw noua fomêtafubminiftrat.

Hoceft quod Petrum, Paulü Barnabâ Lucas fcribit, quos ad Ëuan AÆp. i,, geliumpçrtraxerant,fæpiusreuififle:amp;Lmoderatorespopuli,utaduer fus impietatem in fana doétrina fortiier perfifterent,animalfe:difcipu-los^ obedientes,ab qs qui in errore contumaciter perfifterent, pracfen tiaviâoritate fegregafle.et fi forte ipfimet non poterât, Silæ, Sofipatri, TychicOjTrophimOjautalicuialfi è fuo fodalitio,hunc laborem dele^ garunt.Hoc fi noftra ætatepræfedi imitati fuiflent,non uideremus tot paftores conuerfos in lupos,necç tot natas in populo uulpeculas, quæ iamEcclefiam demoliuntur. Huic incommode religionis nulla res xo (ficutegoiudico) æque medetur, acfummorum præfedorum crebri conucntusjconferentium in commune, quo frudu quifcç adminiftra^ lionemfuam gcfferit.Hoc C Paulum Lucas fcribit fæpc fecifle in eccle fia Antiochena,ubimunus apoftolic^fundionis fufceperatifæpius uc ro in ecclefiaHierofolymitana,undefcâturierat fons religionis, in que locumLucasindicattanquamadfolennes cœtus,Âpoftolos cumfe^ nioribus,Ucet procul difperlos,femel autbis quoiânis côhuxiffe, cum Petrum amp;nbsp;lacobù amp;nbsp;Paulum docet peregrinatos,fedulo tarnen curaC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

fe,ut effent Hierofolymis diePafchæPentecoftes, Huiufmodi tnùn côuentibus certum eft,uariùrerum ufum doceri,2lt; uniufcuiufcp

50 diligentiam alterius exemplo excitari.Quamremequidêtantifacio,ut ci us unius negligentia arbitrer potiflimam caufam effe ,unde præfens malorum in religionc oceanus pr ofeélus Gtîadeo ut plané defperê lap* famrdigionempofferefarciri,nifi nonfolum fummi illiex toto orbe conuentusjuerum etiam minores,8ô minimæ quoegfynodi præfeéto* rum reftituantur priftinæ amp;£ dignitati 8lt; rigori, Fr uftraenim in maxi* rnisillisconuenubusneccffariaftatuuntur ,nifi fingulis locis minores conuentus eadem curent fedulb obferuari. His certe rationibus modis Apoftoli euangelium breui tempore, mirum di(ftu quàmlate l propagarunt.Sednequisbocvttreminfperatarnmiretur Jftudange* I 40 lusDanielifuturumprædixerat'.Conftrmabitdnquit/deCbriftolo* ’ quens) paâura multisbebdomada una,nempe feptuagefima: fignift-cans per tempus eiufcebebdomadæ euangelicam doârinam fumma cderitaie magno cum frudu per multas nationes diuulgandä.Si enim

‘ (ut oportet) pnmæ hebdomadarû initium fumas à tertio anno olynt piadis oduageßmacpnmcB,nempeanno uiccfimo Ärtaxerxis,quo isNehemtæfacultatemdeditreædificandi Hierufalc,ÔCfubducas O' mne tempus intermediûjinucnies initiumultimæhebdomademcide' re in eum annum J quo Chrifti fui maieftatem fufcepto àpræcurforc baptifmo Deus pater manifeftauit,nempeanno iècûdo olympiadisfc' cundæfupraducentefimum.Inhuiuscnimfeptennrj medio tempore cum feminaiTet euangelium per Paleftinam,occifus eft Chriftus, utan gelus prædixcrat. Huius hebdomadæ altera parte multis fane fuum pa cium confirmauitjita uthocbreuiflimo tempon's interuallo,pcrmaio lo rem orbis partem euangelium prædicatum fit. Quot interea lota pera grarit Petrus,fcribit Lucas,priufquam aggreditur defcriptionemapo îtolicæfundionis Pauli. Qui etiam hoc tempore euangelium annun ciarat per Arabiam,amp; Phœniciam:amp; haud eft dubium,quin etiam eu nuchus ille, querndocuerat Philippus, Chriftumintereatempon'sa^ pud Æthiopes prædicarit. Qiiin amp;nbsp;Pilatus, qui ultimo huius hcbdo madæanno exprouinciareuocatusfuit,Tiberiumde Chrifto cenio rem fccerat,quem 8d hicinlarario fuo inter deos peculiares habuim'mo ad fenatumretulitjUtChriftumpublice deorum numero aflcriberet* E t fenatus cum ægre ferret,Chriftum non expedata fenatus authorita te inter deos iam collocatum, edido ftatuit,omnesChriftianosab Vf be exterminandos. Huie edido reftitit Tiberius, qui Chriftianofum accufatoribus mortem comminatus eft; unde tarn uehemens inter Cæfaremôdiènatumortaeft diflenfio, ut reludantes fenatores paP tim occideret, partim profcriberet, diiobus exceptistquæ res cettc GdJafde quàmlatiftîme Chrifti nomen euulgauit, ita ut Gildas fateaturp^*' wrt.Bnfrf. occafionem Britannis Chrifti nomen fuifleamp;rnanifeftatumj^

fufeeptum. quae omnia contigerunt fub finem ultimæ hebdomadæ Danielis. Hic eft Ecclefiæ illuftris progreffus. Nunc fequitur, uedi camus, quomodo inftitutasafe ecclefias,quibus hominum ordinP 5® bus,quanta fundionum uarietate, Apoftoli inftrU'

Multum huius inquifitio ecclefiafbcac in-iftaurationi utilis eft,0C neceflfaria.Nonenim (ut quidam fibi ftulteperfuadent) omnia primæ Ecclefiæ membra itainter fc colligata fuere,ut nulla dignitatis0lt;Cordinis ratio inter ea habita fit: quia non folum fcriptura h uic opinion! f efragatur, fed etiam res ipfa et

naturareclamitant.Nam in omnibus focietatibus,ad quas homines ac cefferunt, quanquam fimul ornnes pro falute 8^ conferuatione fue rei-publicæfefeobligant,Befände obftringunt,utfummaqua pofbint ope, fimul earn defendant : tarnen quia uaria ÔC cuicç fua ingenq,confi Iq amp;nbsp;gratiæfacultas data eft, non idem omnes,fed tantu curæ, ftudi), olficrj,operæ,laboris,amp; diligentiæ quiftç confert, ad focietatem fuam io augendam ÖC defendendä,quantum confecutus fuerit facultatis Hoc • -

uidere eft.cum boftismoeniaoppugnat, Hiclicetomnes ciues œquali confenfumœnia petant,tarne no unam rem omnes, fed id quifeç agit,-' ’ quod apud fe iudicarit utiliflimu, ad hoftiu uim ab oppido probiben-dam.In quo animoru acftu, etfumma difficultate temerèplurafierent.

8c ordine nonfuo,nifi hunc laborem inter fc^artirentur, ÔC alrjs aliam oppididefcndendicuram conaederet: nempeuthicboftemfcanden* lern denivbet:alius,fi quidreficicndü,perfidat : alius laborannfuccutx rat,aut fuccedat:alius tormenta paret,alius bortetur,alius increpct et in cuCet.Quæ ftudia licet difparia fint, earn tarnen uidere licet in bis con^ • 50 uenientiatn 8lt; concordiam,ut ad barmoniam fieri omnia dicas, qui or do fîhocinnegocio non ferueturjnön àliamox ciuium futuracft perturbatio acconfufio, quam fi in fidibus turpiffime diffonantibus con-centum quis meditetur, priufquam fides reuocaritadbarmoniä.quod contra qui fecerit,eum ex bene diftindisfonisamp;intcruallis concentn reddet,quietiamfaftidiofiflimis auribus arridcat. Sic qui de primo Ecclefix ftaturefpondéreuelitjis quomodofummis,Slt;medqs,ÔC infimis ordinibus ,boc eft, quomodo multiplici officiorum uarietatc bcclefiaprimuinftitutafit, tcneatnecefieeft »Hancuarietatemnonli-ccbit aliunde dar ius cognofcere, quam ex ecclefiafiticis ornametis. V o

uno cnim potilïiraum diffcrt Ecclefia a cæteris iocictatibus,quôd cota nitatur qs doiùSjquæ natura fuperât. Qu àm auteur hæc but ÖÓ uanaet fpeciôfa,t€ftat PfalteSjArtiritjinquitjrcgnra (ccckfîâ înidligcns ) àdex tris regiSjOrnamétis decora aureis,dicûanricta uarictatibus» Vniuerla t.Cor.iî. autem hæcornainenta Paulus diuilïttripariitói nenrpein dona, in roi

nifteria,fiC ôperatioqes,Dtuifiûnesdnquit,donorû lunt,fed idem fpin tus:ôC diuifiones inini{teriorufunt,amp;idêdominus : nbsp;diuilîoncs ope

rationûfunt,fedidêeftDeus,efticiens omnia in omnibus.ex quibusta eile colliserecft.ecclelîafticorû munerû alia eflè maiiikda, aliaocculta; rurfijs^alia ad priuatum commodu,alia ad commune utilitatê peculiar lo riter unicuitç data.Dona enim ad priuatâpoflîdentis utiiitatê,minifte' ria uero amp;nbsp;operationes uident ad aliorû etiâ profectû concefia.ct per O' perationes(nifallor) fi quid extrin{ecus:ptrminiftcriajfic|utdintritile' eus fiatjCuius uim coràm homo, no uideat,Paulus in tclligit. Ladern or namêta et hac inter ferationc difterûtiUt alia fint facultatù, alia functio num^aliatantumodo fignâculorû.Facultates uoco, quæ aâioires co niodepariût.funcftiones,quæproducuntexfacultatibus.fignaGulaue ro,quæ necipfapariût,necaliûde pariunt, fed in tedimoniû imprdïa Rom.4. flint initiatis.Deueterislegis fignaculo loquit Paulus ,ubidicitAbra^

hamû accepilîèfignû circûcifioniSjfignaculû iuftitiæ fidei, quæfuerat 20 Epfccf inpr^putio.De fignaculo noupreligionisloquit Ephe^js,cûeosdicit, lauditouerbo ueritatisobfignatos ^iritu^miffionisfanâo. Etrurfus

monêscos nec5triftarêcSpiritùfand5,addit, Perquéobfignatic' ftis in diê redêptionis .De fqcultatib.idê agit,quando T imotlieû oftidj i.TJwi.4.. fui côrnonefaciêns inquit,Ne neglexeris quod in te eft donû,quodda .tueft tibip.pphetiâ,cûimpofitionemanuuauthoritatefaccrdotij.etcn fubiügitjHæc exerce,in his efto^ut tuus profedus manifefius fit oroni bus:fundionêindicat eiafee facultatis.que tria ficinter fe dilferût,qüod . fignacula fint indelebilia,eodê^ tenore ubicûcç perfeuerentia: funÆo' - nés mox pereât .’facultates ufu augeant,intereant^ inertia. la uero 5° iOrnamêta et alio modo diftant,quod quædâ femper fuerint onmihcle Hft.n. disGÔmunia, (nun^ enim fieri potuit, ut qs fine fideplaceretDeo^* gt;nbsp;quædâ noup religionis cultorib.peculiaria. amp;nbsp;horu alia ipfîs nouæreli gionis præfedisjalia fubditis propria,alia cômuniautrifcp ♦ Non enim ipirituß omnia omnibus,fed alqs mêbris alia ornamêta impartitus eft» b n n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;membroßaun munus nbsp;nbsp;officiutnßt^ II,

T priul^ de ornamêtis pergâ, uiderent quædâ de ecclefia/ ftico mebro breuiterdicéda,nêpequo modoqsecclefipin' feritjUt fit etuocarrpoflitecclefiæ mcbrû. Verû qa hpefu-piorilib.explicatafunt,nêpe quodnullafiatad ecclefiàaczj.o ceflîojnifi ad diuini fpiritus gratiâ hominis accedat minifteriû, et domi nid nominis Chriftiana jrfelTiOjhuic quæftioni fatisfadu ibi arbitrer. Qiiarenûc de ornamêtis mêbrorûfufius dicamus.Diuus Paulus in li teris

tens ad Rom anos,ornam entorû uarictatcm tam dare defcribit,ut non Rom.«. poflltclarius.Qucmadmodû (inquit) in uno corpore multa membra habcmus, membra uero omnia non eundem habent adum : fie multi unurncorpusfumusinChnftojfingulatim autem alrj aliorummem* brajfed tarnen habentes dona iuxta gratiam datam nobis uaria. ubiin dicatPaulus,itahæccfleinter homines diuifa, utnullummembrû fit quod prorfus omni ornamento careat : rurfus nullum tam magnum, quod ope non indigeatminorismecullumtam paruum, ut eius opera alteriufuinonfit,quammutuam indigentiamnonobfcurefignificat

'10 PauluSjubidicit quod in Chriftototum corpus coagmentatûetcom paâum,per omnem commiflùram fubminiftrationis iuxta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in

menfurauniufcuiuftppartis, incrementum facitinædificationem fui ipfiusper charitatem. nbsp;nbsp;Hic uides duo omnino inter fe contraria, itx

fto tarnen modo itain negocio ecclefiaftico conuenire,ut nulle aliæ res fint,quæ magis congruant,unitatem fcilicet et uarietatem.îSîihil cnim fubfoletam unum,utEcclefia:nihilrurfumæqueuarium,fi uaria eius membra fpedes, quàm Ecclefiæ fub fumma unione uarietatê, Paulus i.Cor,«. alqs locis multis per partes enumcrat.Nam buic,inquit,datur per fpiri tumfevmo fapientiæ: alq uerofermo feientie ,fecundum eundem fpiri

10 tum-.ali) uero fides,per eundem fpiritum.funtbæc tria inter feaffinia. Il la enim duo rationem quandam fuppeditant prudenter dilferendi, ut rede intelligant auditores, quod dicitur, primum quidem de diuinis, alterum autemderebusbumanisîtertiumetiam uimperfuadendifug geritjUtetiam credant auditores,quod didum eft. Hæc igitur ad id gc nusornamentorûpertinent,qupàPaulo diximus fub uocabulo mini ftrationùcomprehendi.Duo deinde genera addit, qux fub operation num nomine continêtur,cumait,Alq donadantur fanationû per eun dem fpiritum, alfj uero efficaciæ potentiarû’.quorû ille quidem in mor bos,hic uero etiam in mortem,adeocg inipfos daemones imperiu excr

îo cet.hiric fubiungit,Ali) uero prophetia,ali) uero difcrctiones fpirituü: ut ille res obfcuras,bicnouarù apparitions falGtatêreuelet. Ali) genera linguarû,ali) interpretatie linguarû.borum ille quidê uarijs utitur lin-guis;bic,quæ alius fua lingua fcripfit,aut retulit ucrbo,ea coram huius linguæ rudes interpretatur, ateçhæc quatuor uides inter operationes

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;accômodari. Alibi idem interferit triamunerahumilioraî Qui exhor- Rom.n.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tatur,inquit,in exh ortatione-.qui impartit, in fimplicitateiquimiferet,

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inhilaritate.adeb diuerfa portione diuifa eft uniufcuiufcp fpiritus mani » Cor.ti

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;{eftatio,adid quod expedit.Sed dieet aliquis, Nonne paulo ante didu

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40 eft,quibu{dâ ornamentis membra æqualiter prædita efleç’ Hoc in illis

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;locum habet,quæ fignaeulauocari diximus, nec auferripoflunt ♦ Sed

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SCquædamfunt omnibus communia,qugtamêrionæqua parte cuv

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;queaffignatafuntjUtuidemusPaulùfæpiusloqui deftde,dumiubet Rom.«,

114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE E C C L » S 1 A S T. V A R. I E T A T E

unumquencpita fenn're,ut Devis illi partitus cft nienfuram fîdei.Cætc raucroornamenta,dequibushiclatiusdifputabit, feparatim aliaalijs tribuuntur, iuxtamodumdoniChriftiiquippcquiafcendcns inaltû, alios dédit apoftolos, alios prophecas, alios euangeliftas, alios autem paftorcs amp;nbsp;doôlores. quorum non fan's accurata coniîderano, eam (utfnam nonhodie)faciem inEcclefiaminducitjquafi manusingredi, pedes poma decerpere, oculi olfacere,aures contra ordinemnaturæge ftirentuidere.quamperturbatinîmammembrorum confufionê quis non uidet,mox totius corporis exitium adrerre;”

_^po/lolatusjons eccleßaßicorumordinum, III» ** Væautemratioinititutafuerit àChriftoin ea. republica, exquaEcclefiaeratnafciturajfi gradus oftendunt,quos I ipfe CK tota turba,quf ipfum in terris degentê fequebatur, ueluti futuræ Ecclefiæ feminarium delegit. Priinùmenim

iMc.g. duodecimcÔftituitApoftolosifeptuagintadeindedifcipuIoSjCeu an/ Luc.to. teainbulonesfuos.reliquamueromultitudinem (quorum alijaflîduc Chrifto adhærebâtjUt mulieres ill^ quæillum fequutgcrantà Galilfa» al ij non femper,fed interiediis interuallis eum audiebât ) auditorû loco habuit.Ex his hominûordinib.turbâ earn fuifTecolIedtâjquæChrifto

, airumptocxpedabatpromifTum patris, oftendit Pctrus,ubiagftdea^ lio in locûproditorisfufticiêdo. Vult enim ex illis uiris unuquempiâ cÔftitufqui cum illis uerfatifuerâttoto têpore, quo DominusIcfuscU ipfis perpétua uitæ confuetudinem egerat.Vnde facile colligis,in eadé turba nô paucos fuiffe, qui lefum nô fuerât fequuti perpetuo. Cætcni quod hic Petrus nulLâhabcatrationê leptuaginta difcipulorUjCÔtratic ro diligentiiïimâ cura apoftolatus rcdintegrâdi:clare oftêdit,difcipido rumgraduabolito(quippequitantûmodoChrifto in terris pcrcgtf nanti inferLiiebat)ex folo Apoftolorû magiftratu,ecclefiafticoru nainf ftcriorû uarietatê effluxilTe.Nam uides in ipfo ecclefif exortu/olis duo

A(3.*.' decim Apoftolis Ecclefiæ pracfedluradata,Petr^uero omniûegifièpa j® tronû.flans enim cûundecim,fcgt;lus proomnib. uoeê fuam extulit ac refpondit, cum tamê fingulieoru (ut teflat fcriptura)populo côdona' li fuiifent. Et regebat aliquâdi u Apoftolorû authoritas fola Ecdefiâ,to taep reru fériés nô fecus ab his depêdebat,ac dicitur fuis humehs unus Atlastotufuftentareccclum.Sedpoflca,cumEcclefia magis magisçp præter omniûopinionêcrefeeret,iamtantuseffetpiorû numerus, ut duodecim Apofloli huic uacare cÔmode foli nôpoffent, alijs aliam authoritatisfuæpartê,proutneccfîitas ecclefiaftica uideretur poftula/ re,impartiti funt,fcmper tarnen fibi(ut Adla teüanturfprimariâ autho/ ritatem referuantes.Hancapoflolicâauthoritatêmire commendatno« P minise{usappelIatio,quodeisàChriflo datum efl iuxta fimilitudinê, ï.Pfirû. qua Petrus ecclefiamarcæNoe,amp;ipfe Chriflus eiufdê progrefluni

eccknaftl’cam ädminiftrationem à pifcatoria nauigatione uocatis,ut pi fcatores fièrent hominû,nomenindiditapoftolatus, hoc eft magiftrar' tusinrenaiïtica fummi. Habet huius uocis nomenclaturainferaram ^uandamnauticæreigubernandæfollicitudtnem. Nam Græçis Kwa-S0ÄWS eratis magiftratus,qui habebat rei nauticp fupremam iurifditfn'o nem. Vocant cnim illi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;curfumnauis aliquo din'gere, nontaii

tumquomodo is facit qui in naue eft cum uceftoribus, (ed etiam qui alium nauidirigendægubernandæ^præpofuit. Hac confideratioiie kriptura etiam Chriftum Apoftolum uocat,quôd à pâtre fit conftitu-

»0 tuSjUtEcdefiamadminiftraret. Eadem appellationeuocarieosuoluit Chriftus^quiab eo inftituti funt^utueluti magiftri præefient, inter^ eflèntccclefiafticænauigationi. Quæautem authoritas hocuocabulo figneturjdeclaratmanifeftilîimc Paulus,cumfcribir,eos qui columnæ uidebantur ecclefîaftici cœtus, dextras iocietatis fibi dedifle,ac Barna^ bæ, ut ficut illi in circumcifione,ita ipfi inter genres apoftolatu, hoc cft fummæpoteftatis confortio fungerentur. Poli Apofiolos uero i.cor.«. Paulus fecundum locum tribuit prophetis:Pofuit,inquit, Deus in Ec défia primùmApoftoloSjdcindeprophetaSjtertiô docfiorcSjamp;c. Hos prophetas fateri oportet alios eHcj qua m illi fuerint,dequibus Chrb

Ä0 ftusXexôCprophetæufquead loannem .In hoctamen conueniunt, quodutriq^futurasres, nempe illi Chrifti aliquando uenturi, hi uero iamregreffiin coclos,exaltationem uaticinentur. Ita cnim de Ecclefiæ fpiritudixitChriftus.’Quæfuturafuntjannunciabit uobis. Sedeftno uæreligionisprophetiainmultisaliapræftantior. Narn hæc obfeuz ras fcripturæiententias, (iuxtaidquod Paulus eundemfpiritum fcriz f.cor.t, bitfcrutariomnia,etiam profunditates Dei ( difertecopiofc^nouita' perire,quod certe uetus prophetia non præftitit, ad audicntium( ut idemaitjædificationem,exhortarionem, amp;nbsp;confolationcm.quomoz ^ Qor. do Lucas ludam ÔC Silam fcribit, cum effent amp;nbsp;ipfi prophetæ, fermo- aä.v.

50 necopiofo hortatos fuifTejConfirmafle^fratres Antiochenos. Et cum neque ueteris, neque nouæ religionis miracula fathanicam magiam deleuerint, ecclefiaftica contra prophetia fathanica uaticinia, quæ fub ueteris religionis prophetia totum orbem dementauerant, omniz no extinxit : adeb ut de tarn fubitaneo uetcrum oraculorum filenz tio ftupefaclus uir omni admiratione dignus, omnium iudicio dodilfimus inter ethnicoSjPiutarchus, fub ipfo ortu nouæreligioz nis, egregium ea de re libellum conferipferit. Porrb quos Pauz lus hic pofuit tertio loco dodores, idem alibi diuifitin tres ordines: nempe euangeliifas, paftores, fimpliciter dodores. Dedit,inquit,

40 alios quidem apoftolos, alios uerb prophetas,alios autem euangez liftas,alios autem paftores, S^dodores. Hi tres,epos ultimo loco indiftributionepofitos uides,illifunt,quilætum nouæ religionis nun dumnon (utprophetafacit) fubtiliori,fcdrudiorc (utaiunt) Miner

11(5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E E C C L E s 1 A s T» V ARI E T A T Egt;

ua promulgant,amp; propterea fub dodloris uocabulo comprebcndun* tur.SedEuangeliftarum authoritas ampUoreft, quàm paftorum,aut dodlorum.nam illj toto orbe,hi certoloco docent, et paftores quidem» locis illis ubi Euangelium prædicant, fupremi funt præfedi : doâorts uero,nihilpræterdocendimunus fîbi commiflümàloci praefideexe' quuntur, A quibus quid différât preco,idem ibi docet,ubi fe grada t.Tûn.î. tim nominatpræconem,aportoIum,ÔC gentium dodorem* Præcone Aâ.?. egitDamafcijftatimàfua uocatione: reuerfus autem Hierofolymam,

cumamp;ibieodemmodocuperetagerecumHebræis,nouaappariiio' ne iuflùs eft agere dodorem gentium : amp;nbsp;tandem iuffii fpiritus, Antio i'’ A.{l.t}. chenaecclefiaaddiditapoffolatum.Quodergo fit officium præconis, præter natiuam uocis fignificationem, licet ex Luca quolt;ç inteiligere, AÆ.p. qui Paulum fcribit inftrudû,baptizatum^ ab Anania, egiflècurndk

fcipulis ecclefiæ Damalcenæ per aliquot dies,priulquam prodiret ptf CO.Eftenimofficiumpræconis,præfcriptû dogma duntaxat,cuinihil defuo attexitjpublicare. A quo planum eft difterre, cuius Paulus alibi Kom. II. iTieminit,exhortatorê : ut qui de fuo,ut uifum fuerit, annedit. per hoc diffèrens adodore,quód docereperitorû fit, exhortari autem po flint etiam non eruditi.’óó quód exhortandi quidem uis ex affèdionis ardo' re,docendi autem ex ingenij acrimoniapotiffimu proueniat.Hierant, 19 qui euangelio diuulgando maxime uacabat. nbsp;Sed prseter hosóC altj

fuere miniftrij' mo presbyteri in primitiua Ecclefia, qui non uerbi,fed aliorumminifteriorum curamhabuerunt.Ita enim loquitur Paulus

».Tim.;. adTimotheum :Quibene præfuntpresbyteri,duplicihonoredigni habeantur,maxime rj qui laborantin fermoneac dodrina. Superuaca neum fuiflet ad generale præceptum cam epitafin adieciffè, nifi amp;nbsp;tiim presbyteri aliquotfuifl’ent, qui publicando uerbo non incumberent.

n.Cor.p. Idem alio loco teftatur, præter uerbi miniftros, duplicë fuiffe iam tum

in Ecclefia miniftrorum ordinem.’Quiin facris,inquit,operantur,exfa crificio uiuunt:8óqui facrario aiTiftunt,una cum facrario partem acci' P piunt. tandem de uerbi miniftris fubiungit:SicSlt; Dominus ordinär uitjUt qui euangelium annunciant,ex euangelio uiuant. Neep enim po teshæcuerba torquere, ut Paulum ea uelisde ueteris legis (acrineqs dixiffe.quiafubneditjEgo tarnen nullohorumufusfui:indicans,feiif demquidêpotuiffeuti,quæ tunc facrario afliftentibus offerebantur. quod certe non potiiiffetdicere, fi de miniftris Mofaicæ legis fuiflet lo cutus,cuin non effet Leuitiep tribus,ied ex tribu Beniamin, neqi etiam q Corinthiffad quos ipfeferibebat,quorummaximampartemexeth-Aifl. ig. ,'ci fmojtefte in adis Luca,conuerterat,gnari erant ceremoniaru, quæ

agebantur in templo Hicrolblymitano : èC tarnen tanquam de rebus 4-® ipfis familiariter cognitis dicit. An nefcitis,qu6d q qui in facris operan tur,ex facrificio uiuuntt’Dicendu igitur, ibi Apoftolude Corinrh'iacg ecclefiæ quotidianis miniftris fuilTelocutü. Sed illud utcunep fit,(nam hic

L I B E R s E X T V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fl;*

hic fuperfti'tfofîor eflènolo)hoc certedifRten nemopôÈcnt,aiiud a uerbimunercfuiiïeillud miniftcrium,ad quodapoftoli (quoiplî libcx Aâ.ëi nusuacarentucrboôôorationi) feptcm probatæ fidd uiros dclegc/-runtjquipraceflentmenfisjferuitioçpuiduarum. Hos arque alios ho^ rum Gmiles iraniftros poflumusfubfidiaappellarej quoniam præfidr busEcdefipfubfidio ueniûc3amp;ubiopuseftjfubferuiunt: necg habent miniften'a perpctua,uciUaquincp prefedorûgenera, quos Paulus enu Ephef.4.^ naerat adEpheiîos, nêpeapoftolos,propbetas,euangcliflas,pail:ores ' et doâores,qutfunt perpétua ac affidixafuceeflîone ad confunimatiox ib nemuftçfeculorûin ÊccleGa permâfuri »Nam cÔftitutifunt (utinquit Paulus)ad,inftaurationê/ândoru,hoc6ft couf(^ in terris parâdp fabric cæincûbentjdoueeillud omniaambiës regnû(dequolibro quarto)cÔ Cap.u fummatûRicrit'. Hæc contra minifteria ad quoddâ tempus jConcedun tur.’nechocmirum cuipiâuideatur. Nam fi alia conferêdisarboribus, aliatransferêdis congruunt,quid mirû,fi propaganda: Ecclefiæiila fp pius conueniant,quæ eius initio plus incômodi attuliffent ;Ôd progref fu temporis aliain eoru locu fubftituant,quæ primo exortu maxime c-rantopportunaamp;neceflariacPoteftasenim,quam fpiritus Ecclcfiæ deditjicettota ufq?ab initiô ad finemeadêpcrfeueret,alio tame tempo îo realiomodois fuù numêafflat,diuidês peculiariter unicuicp ficut uult.

Vndefîeri potcft,ut eut concedit poceftas frangendi panis,ei remitten diretinendi^peccatafacultas non permittat, aut contra : Slt; cui manu imponendi faâa eft poteftas^qu^ împendit indifFerêter fubditis, ei ne getur præfedi ordinandi faculta^,quæ etiam per manuum fit impofi^ rionem. Poflet etiam qs qui minoris ordinis gradum habent, facultas concedieundem ordinem cætcris conferendi. His alfjs^ modis poteft ecclefiaftica poteftas,aliterquàm nunc fiat,in partes diftribui. Cæteru noneritecclefiafbcapoteftas nuncupanda,quam non confriteritreferx te fuos natales ad primitiuæ Ecclefip authoritatc,percp primos Ecclefie .Sopræfedosinfuccefiôreseflepropagatâ* NametfiDeusfub ueterireli gione,fua folius authoritatelegislatorêjprophetasuarios, ipfum etiam Exo.j. præcurforê miferit:poft nouæ tarnen religionis impetraia àpatreincô parabilem illam unionê( de qua libro quarto ) eorum etiam authorita tem,quos præter commune ordinê delcgit ,tantifper uoluit irrita efie, donee effet per homines approbata. Ob hoc enim Paulum futurü fuû præconemmifitad Ananiamreundêô«^ Barnabam eleôtosàfeadgen tium apoftolatUjiufiitab ÄnriochenaEcclefiain hoc opus fegrcgariiut uidelicetauthoritatfs propagatio non minus effet quàm Ecclefiæ' infcr tiOjduplici fenfus fignoj uifus fcilicet amp;nbsp;auditus, hominibus manifeffa 4ota.Voceem8lt;manuprofitêdi authoritatê traditecclefiafticæ propagt; *.Tim.4. gationis præfes,ut nimiru prgfetffi fuos fubditos,fubditi uiciffim prpgt; feâu cognofcêtes,mutua^ hinc reuerêtia coglutin ati,utricp fuis offieij finib,contêti,eaexerceât,quccuiq?pro coditionis gradu funtcomiff’a, tù.u

non alq alioru munera occupent,uel impediant. Aduerfùs quanï dicit, ne portas quidem inferoru unquam præualituras.ac fî dicerct multi in hoc omnibus uu ribus incumbcntjUt ordineSjqui funt in Ecclefia,diiîipent,eius^ pot^ ftatem uellicentmunquam tarnen futurum cft,ut hoftili ui,autartcA' clefiaftica difrumpatur connexio « ita utIicet omnes hominum focicia' tes fæpe fuam priorem formam mutarint,mutaturg^ fint^quemadnio dum cum monarchiainariftocratia,autcôntrà,etharumutra(^inde-' mocratiammutatur: Ecclefiæ tarnen reipublica eiufdem fcmpcrôôor dintSjSC formæmanfur^aeft,quàm fcilicet accepitprimum nata jCtiain to fi interim hoftis nunchoc, nunc illudeius mcmbrum mifere perdat. quemadmodum uidemus in folidaamp; benCconfirmatarepublica,iam hoc iam illo ciue trucidato,eundem tarnenperfiftere dirigendæ ciuita^ tistcnorem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

/^etnbroriitn ccclefid/îicorum tr^kx ßatus^ Illh I Voniam ueronaturaaliosadquietem,aIioscontràadmO'-tum corporis fecit procliuiores, fit ex eiufmodi ingcui^ propenfione, ut hominum confortium illi magisfugta'’^ hi contra cupidius fequantur « Nam ut alius fueritadhoni alterumprocliuior,ficad alterum uitæ genus propenfior eft, ut ratio

didat. Quod diuerfumhominum ftudiumfacit, ut (nefcioquomO' do)latens quædam fimultas fit inter ipibs : quia qui turbas fcâantur, publica inter homines conuerfationc, ceu luce quadamgaudere folét, nec feruntfegregatorum à turbis placidam uitam:hi è diuerfo clandt^ ftino ftudiofuo deledati,illorumaffiduamfollicitudinemôdcurâ con temnunt. Quos tarnen cum religio noftra in unum conciliatos udkt» régulas qualdam propofuit,quarü dum alrj alias fequuntur, fitutfjuf dam uitæ adtiuæ,quidam fpeculatiue,alrj uero ueluti ambidextri utriuf que uitæ rationem,ceu deftinatum fcopum amplecHantur. Horum dif LKc.io. ferentiam Chriftus oftendit eo loco, ubi Martha cum fatageret circa jo ffequens minifi:erium,{broris fedentis interim iecus pedes concionam tis inertiam reprehendebat. Hic non folum Magdalenæ quietemMar thæ follicitudini præfcrt, fed amp;nbsp;dilFerentiam, quid inter huius amp;nbsp;ilHus occupationes intcre(ret,fignificat,cum Mariam dicit optimamelegiflè partem, ac fi dixifiet,nafci quidem omnes ad confuetudinem uitæ adi uæ,nifiipfielegerimusanimi quietum amp;nbsp;placatumftatum.Habente' nim ilia uerba fignifîcationê propriæ uoluntatis.Non enim uult Chri flus uitam hanc tranquillam,amp;^ ab omnibus curis remiflam,feu(utuó cant)contemplatiuam inuitis obtrudi, fed his Spiritus fandiftimu/ lus cxpedlandus efi: : nonfecusaciililégitima expedlandauocatio,qut 4» præfedluram ecclefiafticam efi:aggreflurus,iuxtaid quod fæpiusdixit lorfM.g. Chrifi:us,Nelt;ÿ àmeipfoueni,fedillememifit. ha Paulus: Nemofibi ipfi ufurpat honorem, fed qui uocatur etiam àDeo, quemadmoduiii uocatus

tusinftrumcntum habet permultas.Deus olim exuniuerfis,quos omnibus feeulisuniceamauit, tres elegit, quiquafi principes bis ordini-buspræeflent.Itaenimloqnitur apud Ezechielem .Si pracuaricante populo,£uerinttrestiiriin medio eiuSjî^oCjDanieljCtlobjpopulolicet per cuho jipfii tarnen iuftitia (ua liber abut animafuam. P ræfeétor um ' nim ordivxi præpofuitlSoha jmaguu ilium maximæ cia dis diligentiffi mutn commonitorêjetpofteatotiusbumanigeneris per multa tempo tagubernatorêuuicum‘.contcmplantibus,DanielemjnGgneiliumui nan.^.o' tumdefyderiorûjintercçcaptiuitatis oppreffiones rcrû præclariffima-tuvUjquæ dciuceps ad finemufcç mundicuenturac effentjinfignêcon-letnplatorê'.tumultuofçautêuitacprælecitlobjaduerfus omnes jquas toamp;.t.et». uelbomines uel dacnrones iuferre poterât jafflidiones,in medqs popu-liftudibus infuperabilê antagoniVtâ.Quomodo uero ad altius uitç ge

i nbsp;nbsp;nbsp;t-o nusalpirautiproorcdicnduhtcxunoinalterUjdocetdlelocus \aenc-

\ feos^qui narratiacob quidêarhflepulcbrac Racbelis coplexus, non ta \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;menniûberlippientis Vv x pracuios amplexus noto p^gt;tim^, Gc tan-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deuacumutriÇafmagnocumgaudioamp;Clruduuervatu.Hiclocusdo- .

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cet jOportere priusbomiuê etiam inuitu aliquâtilper exerceritn medqs^

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uitx aeùux turbinibus jquam accedercliccat ad id uitx genus, qux dt

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uinapropiusconGderat,5lt; contemplât: ad quam intérim dum in bis

\ budibusiaCtatur jalpirare et nid àebct,utpoiŸmultasludasmarcelcat Gene.j». \ taudëfccmorisjbocebcarnalis côeupileedacncruus .SedetCbribus,

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eu\u tres Vibi uoluit elle atliduos comités ex toto apoÇtoloru ccctu j tri-

\ nbsp;nbsp;nbsp;50 plidsbuiusuiteexemplariapïopoluitjUtPetrusprxicdorUjÂoannes

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contcmplantiü, tumultuanduuerb uitxlacobus effet imago SC docu

rueutum ,P orrb qubd pobr efurredionê jf oliP ettus bcdoannes ad mo \nutï\entû. cucurrcrint,\aeobopcrcipiendx uexitatis cupidiores ,bgnib toan.10. catperbocfcïipturaeos,quiuclprimiuelfeeundiordinisfunt,maiori coguofcendx diuinx ueritatis b-udio at dete j quam qui tetti) funt or di nis .Qubd uero tam accurate idêXoannes feribitjfe cucurrifle uelocius » citiusaçueuiffe ad monumentu nbsp;nbsp;eu feindinabet jUidiffe pobta intus

\inteamina,uô tamê ingr eflum juibP etrus prior intr oiuiflct : bgnibeat eeclcbab.ieosprxfedos uarqs inferioru cutis etfoWicitudinibus dibta^ dos,abr\s quieontéplatiuçuitacb.udiofiÇuntdonge(uperari,quant\i adiuuebigandâ quidê attineat t et um fublimiu uer itatc .non tamê infegt; riorfo .permittijUib pob prxfedos, cognofcêdx uer itatis penetralia in gredv.quippe qaod pet ipfostan^pev capitafpiritusbatuctitcû alia,tû.

lt; fcenimeft unumquodqp membrum^ficutiin uiuentibusjita etih Ecde fta,fuae motiom's rati'onem obtinere,qug congruat fun(ftioni,ad quaiu i.Cor. 1Î. fit inftitutum. Hoc amp;nbsp;Paulus indicat, cum Ecclefiam diuidit in capuf, manusamp;pedes.Caput earnuimhabet,ut fie fe moueat Sdinfledar, quantum fans fuerit,uttoti' corpori (quod fuum officium eft) profpp ciat.’manibus uero maior motus agilitas eft,quanta fcilicet opus eft ad palpandos tratftandosep omnes corporis artus : contradior ramen quampedum,quippequitantam expetuntmotionisuehementiamamp; firmitudinem,quantanecefrariaeft,uttotam corporis mole quo opus lo eft uchant,amp; fuftentent.Itacpinpedibusplus Iaboris,inmanu plus ar tis,in capitisueroinflexu plus follicitudinis confiftit. Quare Paulus cum diuidit Çut dixi ) Ecclefiam in caput, manus, amp;nbsp;pedesiper caput, ipfbs prsfetftosecclefiafticos.’perpedes,tumultuariæ uitæ ftudiofos: permanuSjdiuinisdeditosimaginationibus intelligit.Nam ut capi' tisjita præfèdorum eft,uniuerfo corpori prouidere : tumultuariæ ue^ ro uitæ fedatores debent pedum officio fungi, ut quod pedes corpori humano,hoc illi præftent Ecclefip, nempeut aduerfus uimfecularium tempeftatum fuperioresordinesfulcianttcontemplatiuguerouitæftu diofi j debêt ceu agilimanu,fingulaecclefiaftici corporis membrafedu 20 lis cogitationib.ueluti palpare ÔC côtredare,ardentibus^ uotis,^uod CLiitp opus efte intenexerint,precari.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßt tnembrum B ccleßcv perß^lum:gt;(luod imperß^lumgt; nbsp;nbsp;nbsp;•

V’icquoniamdeecclefiaftici corporis uarietate fuftus dp fputatum eft,resexigereuidetur, utdeimperfedismeni' bris nonnihildicamus:qua de re ingens inter quofdam di kB'feeptatioeft. Cum autê omne membrû neceffario Gt aut perfedum,autimperfedum,prius quodabfolutumfitEcclefiæmem/ brum confideremustquod ubi nouerimus,facilius quid imperfeâum fit,apparebit. Procter tria ilia charifmata, fidê,fpem, etcharitatem,qu^ jo fuerunt omni tempore communia omnibus eledis,tresaliacfuntdoz tes,quasinabfolutoperfedo^ Ecclefîæ membrodefideramuSjUem* pe fignaculu ,facultatê, unionem.De fignaculo,in huius libri priu/ cipio diximus,quomodo id in perpetuum teftimonium amp;nbsp;decore im* primatur.Initiatis facultas hpc,eft propenfio qugdam, quam inregenc ratione ecclefiafticanancifcitur homo,ad agendum quippiam, quod ce datadcœtusfui profedum, de cuius uarietate fuperius difteruimus. Vnio eft,ea noftricum Chrifto conglutinatio, quae nos reddit aptoj amp;nbsp;habiles ad participandii uim fpiritus, quam Ecclefiæ dédit ipfo die Pentecoftes.His fex dotibusexpletum membrü,perfedum eftetabfo 4° lutum:quarumcuiuelunadeeft,idmancueftamp;imperfedum,dequo nuncagemus. nbsp;In omnibus animantibus membri uigor confiftititi

carftjCfuià ccrcbroînâturalem, qui ab hq^atezuitakm, qui à cordértiax nat,fcuinHuit.Didatautemraiio, cüm déficiente mihutatim influxu* ipfummembrum gradatim inteh're. fit tarnen, ut non bis omnibus fi* mul pnuetur,fed alium anTittat,rerineat alium. Hoc in bis membris fie riuidemus,quæamifio animait uigoreadbucnutriuntur jSCquæbis utriftppriuata non putrefcunt : quod bæc folius cordis, ilia ctiam begt; patiSj neutra uero cerebri uim participêt.Hæc omnia licet reuera ment bra fint, integra tarnen perfeda non dicuntur, qu oüiäm aliquo negt; celTarioruin influxuum fpoliata funt.Hocipfum Cbriftus inmem* Kattb.iji 10 brisecdefiafticicorporis euenire,docet ineaparabola,quæeftdefe* lmc.s.

mineiacflo in quadruplicem terram:ubi præter eos qui cum audiuntj . nihil tarnen credunt, tres credentium conftituuntur cateruæ. Narrt

quibus ceciditfermo Dei fupra petram, hoc eft qui ad tempus crcdûr, amp;nbsp;in tempore tentationis recedunt,horum fidcs,quia non habet radi* ces, ftatim exarefcit. quibus ueroin fpinas cecidit, eorum quidem figt; des expullulat, fed à follicitudinibus amp;nbsp;uitæ uoluptatibus fuffocatur, necrefert frudum.quorum autem fernen in terrain ceciditbonam, hö* rum fides frudum expedlatum rcddit,per patientiam« Primi enim,fo* Ium cum gaudiofufcipiunt fermonem,amp; credunt:alij præter fidcm e* 20 tiamfpemquandamoftendunt,quæfideipræbetalimoniam:tcrtiiuc

ro etiam charitatem nancifcuntur, cuius perfeuerentia frudurn matu* ret.Hitres,licct fimul membra fint ecclefiæ, non tarnen æquefunt per* feâa,quanquamquodammodo uiua,quiaecdefiaftico ftipiti infixa per fidem,quæ uitam confert, amp;nbsp;quam fimul omnes habcnt, etfi non æqua portione. Quantum enim fidei quodcp membrum habet, tantû cius uitæ continet,quam diximus ceuin corde confifteretufcpadeô, ut aieciii faltem ea fideiportio eft, qua credimus corpus ecclefiafticum in rdigionis unionepcculiariter gubernari à diuino fpiritu, uiuu ecclefiæ mcmbrufit.quæ ultima fidei fcintullulacuifueritextinda, licet habeac 50 pcculiaresecclefiædotes quantûuis excellentes,membrûtarnen uiuum

non eftjfed plane mortuû,quippe cuiomnis reparadæ uitæ fpes fubla ta eft. Hanc fîdem habet catech umenus : nam profeft’us fandâ ecclefiâ catholtcâ, fatetur corpus Chriftianæ ecclefiæ bac unionepræditu.qup tarnen fides neep hune, nelt;ç ueteres,qui ecclefîâ fie olim dotandâ præui dcrant(quodquidâforfanputant)ecclefif membra facit:fcd fubfequcs baptifmus,quippequi folus ecdefiafticæ unionis fîgnaculû (quod in* ter ccclefiafticas dotes quarto loco numcrauimus)imprimat. Quo fi quis fe ablutû credatcfîeri enim poteft ut quistindus non fit, fe tarnen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

tindum credat)fufceptæ in ea fideinfertionis profcftîo ilium ecclefiæ fa ^mbro.Jt 4° citfemimembrû, quippe quiexcepto fignaculoiam cæteras uerieccle

Gaftici membri dotes fit confecutustnon fecus ac patres illum,qucm cî f. apofloîb tracontemptù religionisterminus neceftîtatis ab unda excludit, ferip* «Jepuf. ferunt inuilibiliterbaptizari.itatamen,utfi ueritas quandotj patefeat,

ficfieramcnto aquae nngendus, utaddaüur fignaculum'. ßcutamp;Paif/ Philipp. K lus teftatur, eos etiam qui fimulataprofcflîoneChriftumannuncianf, facultarem nancifeiiuùandæ SC promouendæ ecciciïæ, quain interec^ clelîæ dotes quintampofuimus. NonnullG inquit, per inuidiam,alji ex contentione Chhftiim annunciant non pure, alq rurfus excharita^ K:attatnenquouiGmodo,ßueperoccafionem,fiueperueritatem,Chri Rus tarnen annunciatur.Hi fiiniles funtramisplanèaridisamp;mortuis, ’^'ropte'r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tameiiadhuctrunco.Paris condidonis funt, quibaptif’

qgt;(6d.di f« nbsp;nbsp;nbsp;fufeeperunt (îm ulatèu'mô traditum eft,eriam fi'gnaculum bis

bapt.eteitis dhCViatenus enûr» no aducrfanturnobis, eatenus fane pro nobisfunt,

Cbrifti. Hiciam locus poRuiare uidetur utdifeutia^ ' nius,num membrafianteedefiæ,quorumnomineab'usfideminbap ’ tdmate fufeipiendo profitetur.Certe cum non folum uetus religio, fub quaerat circunciiîo infantum,fed patrum noftrorum ritus,ÔÔ æqui tatisratio, atepadeoipfadiuinamifericordia,quæneminem nonuult feruatunijinfantum baptifmu prædicet : cum^ eundem ipfare diuus Aü.its.er Paulus approbet legitur cnim intégras familias ob folius patrisfamf bas fidem abluilTe) nemo fane mentis infantibus baptifma fubtraxerit. Pariratione neqimorionibus aduItis.Eademrationeiniêrunturecde fia'Sdilli,quicumadhuceflditcatechumeni, in amentiam autmertis .periculum incidere.nam amp;nbsp;in eis par eft,æque ac in infantibus, inorio nibus^,ualerealienam fîdei profefifîonem. Inomnibus enimimprimit baptifmus fignaculum,in quibus obicem non reperit contrariæ uolun c.mdiores. gfc cnim à maioribus proditum eft. ideo^ amp;nbsp;dormientê fufripe^ *bapt 'et\ius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C fi prius illud fibi certo propofitû fuerit, ut tingeixtur)

haudgrauatimfatctur.HincliquidoconftatjOmneEcclefiæ fiuemcnî brum, fiue femimembrû, humanis fenfibus confpicuum eife. inaniiê ftaenim profeHîonejfiueeapropria, fiue aliéna fit, ecclefiæquisinferfi tur:à qua neque excidi poteft,nifi fimili ratione,hoc eR manifeft? defc' cRionc.bæc entrn fola unionem illam tollit,quam ChriRus prccatuscft 5 fuis à ccicna,quæpræcipuaecclcfiæ dos eR. quam quifquis habet, eccle fiameinbrumeR:,autperfedum,autimpcrfe(Rum.

tarnen ea tan tu defertio, quæ plane uera cR, amp;^uolunta fed ea quæ perfimulatapertinaciâfadtafuerit,abec^ membrû uereauenit:quemadmoduÔ6fimulatapro^ feflionê diximus uerè inferere. ficet is qui per fententiâ que trâfieritin rê,ut aiut, iudicata, declaratus fuerit inobedics ecclcfif,taniet fi forte ecclefiâanimo nô déférat,quia tamê per indicé déclarât deferuif fe,ab ecclefiâ uere exterminât. Hoc cnim exigit ratio ecclefiaRicæcon/ 4° fociationiSjUt quem iudex expulerit atep eiecerit,fpiritus etiam eum pri Mrffffc. jg. uetecclcfiaRicaconnexionetDeo, iuxtaChriRipromiRionê,quodin terris homo Iigauerit,ûi cœlo confirinâte. Sed tamê interdû côtingit,

LIBER S E X T'V S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ï2^

Ut ab ecclefiaftica coiundione auuîfos fpi'ritus di'uùius non rclmquat. talis eftiSjquem index citraculpamj^ contra formam iuris condem nat.Etiam illc,quem lufta quidê decaufa,fed contumaciam condemna-uitjcumtamcnreueracontumaxnon fit:utfiquis iubeatur,relida ca uxore,quam uere,fed clam duxit,illi adhærere,cui poftea præfentibus teftibus fidem addixit.in hoc quidê culpa eft, eo quod côtraxerit dan^ deftine,fed eft fine contumacia. Sed euenit,aliquem fine culpa, amp;nbsp;fine contumacia,iuftetarnencondemnari.utfi cuiiuftumfuerit eamuxorê rclinquere,quam iureduxit,hoceft teftibus legitimoritu præfentibus, 10 eoquodhæcnuptias cum alio marito fedoceatcontraxifte: contra ucx ro ipfe,qui eft uerus èC prior maritus,propter teftium fuorum mortem ius fuum probare non poftît « Similes formæ plures funt, quas obier-uarenecelïccftjUeinterfehomincsfincordine fumultuentur,fed po-tins uitaChriftianorum tranquilla atque quieta fit. Vnde fit,utferuos ecdefiahabeat,eosq5 duplicis generis,nempefugitiuos,amp;repulfos. St enimis quieijeitur abecclefia,obtinueratper uimfacræ,fed nunquâ reiterandæaâionisfacultatem publicæfunêtionis (ordines uocamus) rctineteamfacultatem licetexcifus, nimirum inextinguibilê. Quam-uisigituramplius non fit uerum ecclefiæ membrum, non tarnen ita ex 20 tra communionem eietftus eft, ut non maneat aliquo modo ecclefiafti-cæciuitatis confors,nempe,non ut ciuis,fed utinquilinus.Nam fi con tra prohibitionem uelit 3 fuam fern per funeftionem adminiftrat: amp;nbsp;fi fa-cerdos fit,facram fynaxim confecrat Chriftiano fodalitio,cuius tarnen membrum noneft.quarecomparaturferuo,quiin aîienam omnia uti litatem facit, nihil particeps,quam fua opera äuget, hæreditatis. Sed hicrepulfi ferui meretur nomê,fi eiedus fuerit citra cOntumaciâ. Nam quipropter contumaciam fuerint ab Ecclefia eieêîi, rj fugitiuis feruis fi miles funt. Verum ne huiufmodifugitiui aftumpta herili perfona, ecclefiæ nomenclaturam(quod pro morehabent) ufurpantes,ecclefia-fticum nomen obfcurarent,uidetur Deus iam inde ab initio huiufmo-diconatibus miro modo occurrifte. Tradit enim nobis in ipfb exor-tunonobfcurateftimonia,quæomnitemporeadueræecclefiæ cogni ■ tionemhomiriesperducerent.Nonenim,utolim fynagogam aMo-fe, quifolus confeenibmontefpiritum cæteris impartiendum accepit, ita ecclefiam ab uno aliquo inchoauit : nec inremotioribus feceifibus, admonitionibus ueclahcularfjs cubicularios auditotes in ipfo ecclefiæ exortufibiconciliauit:fedinfigniloco die, præfentemagna fpeefta-torumcaterua,fa(ftisin cocloterracp coram omnibus nationibus, quæ fub ccclo funt,ftupendis prodigrjs, ecclefiam fuam fads amplo nume-ro inftituit.quam etiam mox ita uoluit cre{cere,ut primo die tria, mox quin«^ hominum milia Chriftianorum numerus fuerit : amp;nbsp;non parua etiam facerdotum turba accelferitjpriufquam adderetur Simon il le Sa marites,qui defîcientium ab ecclefia poftea fadus eft princeps: ne uacil

iantibus diffiókenèt cognjtu,ab utra parte ccdefia confifteret, Adcu ius normam, qui fuam dodrinam non formauen't, is iam ab ecdefia dcfecit:fcd non potcritipfe unus fplcndorem ofFufcare ecclefîaftidcœ tus. At forfan pedetentim tarn hoSj iam illos fui captat ßudiofbs, CeP te cum iSjCui fj nomen dant,cognofcitur eße dcfertor:et ipli illico, cum eiadhæferintjcognofcunturdcfèrtoreszquietiînumero uincant,paU' corum tarnen uere Chriftianorum fplcndorem nunquam dénigra^ rint. Facillimeigiturquis ÇmodoChriftianæfocietatis non fueritpri USignarus) confiderarit,quæ interuariasquotidie exorientesfedas, uera fit,ccGleßi uarietatedecorata,Chrifti fponfâ.Quæ qua authorita 10 te à rebellibus fegreget obedientes,liber proximus indicabit.

Iuris adminßrandiiluotßnf partes^ E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îo

mum,tamen hodie amp;nbsp;multa alia funt,quæ nos huius periculi non futuri,fed iam,proh dolor,præfentis plus fatis cSnwncfa ciunt:periculiinquä tanto grauioris,quäto res fuper quibus difcordät, maioris funt momenti.qualis eft ipfa publica authoritas, quæoptimo iure inter fumma humanaru rerum bona numerat.Donec enim fuper

ca hinc præfedi ciuiles,hinc ecclefiaftici coetus præfîdesfut multis iam annis fadtu eft) digladiabunt, no poterit no fumma efteplebeioruad^ uerfus utrof(ç rebcllio, amp;nbsp;contemptus.quæ cotrouerfia ft aliquädofoß liciter compona£,mox omnis plebeioruinhostumultuatio minimo negocio fopiet. Eft auteea cotrouerfia potiftîmû circa iuris adminifträ di poteftate. Hane prius q conor atnngere,proponä breuiter quibus ex fontib.iurishæcadminiftratio deriuet.Iftud itacÿ inprimis tenendu, bonu id dici,quod fcclicitate^mouet,aut côfcruat.ïd uero,quod non priuati hominis,fed hurnanpfocietatis fcclicitate ^mouetautcoferuat, 4? bonu et acquu uocari. Horu aut nêpe boni et æqui artê,iurecôfulri ius uocât.iuftû uero,quodiurefit.authoritatêaut,qupiuftafuntordinâdi, alij iunfdidtionc, ait} imperiû appellât.’ego malui iuris adminiftrationê appeîlare»

appellare.Quod imperium et iurifdidlioCfi quidem ueteres fequamur) magis partes huius funt,imo uerius partium particulæ. Nam iuris ad^ miniftrandi partes principales funt, iuris conftitutio,iuris difeeptatio, . amp;nbsp;iuris executio. quarum prima quidem generaliter caRis refpicitfutu ros:altera alicuiusreiftatum præfentem : tertia flatus huiufmodi,fi in-iuftus fit,rcfl:itutionem in integrum. Aliæ fi quæ funt partes,eæ his tri bus fubferuiunttut funt imperium,iurifdidio,iuris cognitio, iudiciu, coercitto, amp;nbsp;alia huiufmodi. Eftautem imperium ea iuris pars, quæ animaduertit in facinorofos.iurifdiâio, qug quid de finguliS vTi'ôûicria't

Î0 pronunciandumfitdecernit. cognitio,quæ explorât num fic,anfecus feres habeat,iudiciu,re diligentius inquifita, reum autcondênat, aut abfoluit.coercitio,decontumacia damnatis,et legi repugnantibus pcc nas fumit. quæ omnes iuris partes licet multæ fint ÔC uariæ, pertinent tarnen fimul ad humanæ focietatis fcelicitatem conferuandam, amp;nbsp;pro-mouendam.pro cuius focietatis uarietate,ut uaria fintiuris adminifira di genera,partes,amp; officia neceffe effi

derè,quàm fint humano generi fingulæ iuris adminiftran di partes necelïàriæ.Indidit quidem Deus humanæ menti fatultatem,nonfolum quidbonum ficôC æquum,quid iu ftum iniufiium agnofcendituerum etiam ut id, quod bonum amp;nbsp;iu^ ftum cft,profequatur,ita ut fine alterius rei adminiculo àdhærerc poG feæquo^bono homo forfait uideretur, præfêrtim fi nihil aliud age^ ret,quam id quod inditæ facultatis naturalis inftindus fuadcret. quia

tarnen propter ætatis,mgenfj amp;nbsp;occupationu di'ucrfitatem, nccæquè cito,nee æqiie facile omnes fingulis in rebus quid iuftum,quid iniuftu diicerninnis : ùnô amp;nbsp;propter ingeniorumimbecillitatê obtufiores qui^ dam id f ibindc iudicant iuftufn,quod re uera iniuftum eft, contrat

50 quisnônuidet, ctiam boniSêæqui ftudiofiffimis opusefîè prioribus iuris admiriiftrandi partibusc'iuris fcilicet conft{tutione,iuris^ difeepta tione,quælaborantinaturæfubueniant,amp; fîcubi labetur fuftententc’ nequaquam ucro iuris coercitionejquódii ultro, ex inftinôtu natu^ ræ bonumet æquumampleduntur.Atproh dolor^utnunc feres ha bent, hocefthominibuspaflîm contra omne bonum ad iniuftitiam propeniîs,efletprofeâ;ôresadmodû imbecilllis,iuris turn conffitutio, turn difceptatio:nifi fimul adeflèt non quælibet executio, fed ipfa coer citio, quaimperatafacere cogantur metu pœnarum, qui nihilfiedun turamoreiuftiamp;æqui.HdcPaulus fignificat,cumfcribitiuftononef ‘T»«*« 40 felegem poi]tam,fed iniuftis 8c inobfequentibus,impijs irreuerenti

bus.Hocamp;ilIeintelIexit,quifcripfit,Ç^uislegêdatamantibus emaior seneclt;(i: Icxatnoreft fibi. uterque deea legis parteloquens,quam uocantcox creitionem.

eftj ut 5^ iuris adminiflratio duplex fit,naturalis fcilicet * nbsp;nbsp;ca qujcna^

turain fuperec, eo quod alia fcclicitas alias habeat regu las, quas illi fo quantur,quiadharüaltera alpirent. Namomnes focietatcsquæfunt, etfi eas homines diuerfas ob caufas contrahut, ob aliquä tarne parte al/ terutrius foelicitatis, eos in has coire,certó eertius eft« qui diuerfu« fco^ lo puSjUt diuerfas coftituit «sjvcöf'j« litauariamjamp;cuicp focietati fua iuris adminiftrandirarionêe(re,neceffe eft.Nam cum fcientiähabetfcoputn focietas literatorfijauari denfam nummorum congcriem,(quæ partes funtfœlicitatû:)quisnegabitcuicpfocietatifuâeflèdebcre iurisformä, qua ad fuam conferuatione utaturf ut hinc neceflario fit concedêdum, tâ uariû eile iuris adrniniftradi fcopu, q focietatu genera fuerintuaria.

Ed amp;nbsp;pro uaria humanarum tum focietatum,tum fodidta I tum ratione, uarij funt, amp;alio alio^ modo conftitutima/ glftfatus,qui ius inter focios adminiftrent ♦ Tainetfi enim in risfocietatibusjnquashomines coegit neccflitaspropa gandi, uidemuspatremfamilias naturaconftitutS omnium magiftrü: non efi: tarne hoc omnibus focietatib.generale.Plerafq^ enimhomines fua uolütate magis,quam necefTitate inftituüt,üt cum fibi populus aut ciuitatê^aut regnu erigit.et in fjs fereno tarn natura,quam fuo arbitrio homines que uelint fui ccctus magiftratû,cligunt:itaut à multitudinis nutu et arbitrio pêdeat, quomodo, et per quê,et à quot uclit gubernaj ri.putaan ab uno^anà paucis,anmagisà totacolleflamulfitudine.hc an ille unus,aut pauci, omnê fint habituri dccernendi potefiaté,anqua rundam duntaxatrerum, èC limitatam : perpetuo, anadcertumteni/ pus : per dedionem àC libera populi fuffragia, an per continuam hæ/ redum fucceilîonê.ÔCfie dealrjs regendihumanos cœtus diffèrentijs.

Am primum de ea iuris ordinandi ratione agamus, quæ ar bitriohominumeft inftituta.hæc admodum eft uetufta.

Cum enim fit homo animal ualdc fociale,8ó natura cum ad communionem,coctus^ cclebrandos inftiget,præcipue ob mutuam illam indigentiâ, quam inter homines Deus difpqfuitjUt alter alterius indigeretauxilio:fiidlu hinc eft, utdiuerfæ fàmiliæ uitamil ' lam inhumanâexofæfociarentur, primû ad domiciliaamp;pagos,po 4« ftea ad maiora concilia,cœtus^ illos confluèrent, quæ ciuitates appef Gfn.4. lantur. Hoc teftari uidetur feriptura, ubi narrat ab Adami primogenf to conditani ciuitatê,quam Enos à nomine filq fui uocauit.nctj dubiu

eft, quin alfj filf) alias ciuitatcsinftituerint, unde rurfus plurcs ciui^ bus lon^o tempore multiplicatis colonise funt dedueftse : atqj ira pcdegt; tentimhomines audit maximos illos ccetus tandê conftituerut, quos nationes 8ó régna uocamus .Cscterum ne effent, qui has coniundtio^ ncsaliquando perturbarent, autpenitus diffoluerait : prudentiorix bus populus ipfe moderandi amp;rcgendifuihabenastradidit. quibus amp;nbsp;permifit, inter iuffum 8lt; iniuftum decernendi poteff atem ,à qua uc tuftatis commendatione hæc magiftratus authoritas illud (ni fallor) agnominisfortitaeft, ut uulgo fecularis iurifdidtio nominetur: quod tofcilicetiam indeab initio feculorum,prudentes homineshac author ritate ftuduerint, humanarum focietatum connexionem conferua-reôdftabilire. Verum cum hæc tantum ad perituræ foclicitatis feox pum contenditjCa fcilicet uia^quam naturalis diintaxat ratio prxfcrip* fit,propterea2lt; temporalis iurifdidtio paffîm uocatur»

Voniam uero f)fdem ccctibus confirmandis, ac ftabilicngt; dis,utile erat,fi praeter régulas iufti atque iniufti dodtrices, enampræmiaconftituerenturps,qui plus cæteris iuftitiac operam nauaflent : omnino etiam ad iuffam focietatis con* io fcruadoncm necefle fuit, ut poena certa præfcriberetur, qua à commit tendisflagitqs deterrerentur p 3 qui alioqui liberius eadefignarent. Et quod ad muldias attinet pecuniarias, erat plane in arbitrio hominum . quaspeenas quibus facinorib.præfcriberct. Nam ft poteff quis res Rv as adeuentûfortunæ obligate,nempe quodhanc,autillâ fuärem Sem pronio tradet,fi hic aut ille fortui tus cafus eueneriuquid ni idê faciatu* niuerfus populus in cafu facinorisf Contra tamêuidetur in poenis cor poralibus.Curn enimhomo(quod uulgb dicifolet)noneft dominus membrorûfuorumtcertenecpoterit in corporis detrimentûgt;aut mem bïialfcuius læGoné fe alteri obligate. Quod enim fuum non eff, id in P obligaûonê dare quis nequit.Etutpotuerint, non uidentur primi cœ* tus illico fe mortis fupplicio uoluiffe fubqcete. Quare nec uniuerfus fubfequens populus (quod natura negatum eft finguliszaut certe du m coirentmon plane confenfcrunt)'hoc unquam ftbi potuit arripere. fedficutmihiuidctur ,grauiffimæ olim etantpccnæ,petpetuum exi* lium3(quæeftquaGexfinibus humanæ naturæ extermination ad, perpétuas operas condemnatio. quoad minor pccnaaudaciam pox pulifatis comprimebat,quid opusfuitgtauiote^ Potuiffe autêhis poc/ nis homines olim fatis coërceri, locuples leftis eff Diodolus apud TbHcy.liamp;* Thucydide.Teftaturidem Draco,præclarusille Athenienfiülegifla ’*

1 nbsp;nbsp;nbsp;40 tor î cuius leges ob atrocitatem fuppliciorum, uel qubd fanguine olim

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feriptæferebantur, didfæ funt ctuentæ. Hic,ut feribit Demoffhencs, nemofih^

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum nihil terribilius, atque atrocius habetet, qu'am ff homo bomt- nbsp;nbsp;nbsp;”1quot;*

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nemintetimeret, bc uellet pcenam culpa dignâ conftituere : nontamê

grauiorcmftatuitin homi'ddam,'quàm ut facn's èC foroarcercc.Quin cice.pro ctiam Ci'cerofcribit,prifcosRomanos,quosrcrum capitalium damna do.[il. ad bant, tcdi tantummodo ÔCaquæôd ignis intcrdidionedamnarefolp tos fuifle.Nam mterdicto ufu earum rerum j qiiibus uni confiât ho' i.aflan.Ii. minum perindc habebatur, ut ait Latftantius, ac fi cfict,qui eam fin' i.diM.^in' j;cntiannexcepcrat,mortemul(fiatus,amp;fubibngit:Âdhucenimuidt:ba tur ncphas,quaniuis malos homines fupplicio capitis afticere. S cd ut uteftjuidere mihiuideor mortales ufcp ecgt;,quoad diluuium Fuit, pccnis mitioribusomnino fuifTe contentos. quanquam enimiam tum ciuita regna(ut dixi)fuerant conftituta, ôéidcirco imperia amp;cocrcido^ ^^ l nes:non tarnennecfolitum,neclicitumfuifie fupplicio capitis afticere homicidam,uel hoc fan's probat, quod Cain iratns fui Abelis intcrfc'

Gene.f. clorenijetLamcch nonunohomicidio pollutum,uetuerit Deus inter Gene ,sgt;. fici.Terra uero poft diluuium in priftinu ftatum reftituta, cum Deus omnequod uiuitamp;f mouetur,hominibus concederetin efcamnn hor/ rorem tarnen homicidi}cauit,necarnibus cum languine uefcerentur.

/ : Sanguincm enim‘,inquit,animarum ueftraru requiram de manu cum darumbcftiarum,0d de manu hominis.Hine nouum ac generale edf dum perpetuis feculis duraturu cum pcena proponens.’QuicunqMm quit,eftuderichumanum fanguinem,fundctur fanguis illius.quæprf xo mafuitnecis inliomicidasconftitutio.Eftitacp capitis fuppliciumnon humana,fcddiuinaauthoritateconftitutum. quo cum iecularis iuris adminiftratiouticocpit,diuinum arripuitdecretum, quodhumanislc gibus nufquam adhucfancitum crat.Quarefecularis iudcxcum leuius fine membrorum mutilationc fupplicium adhibet fontibus ,miniftef eft eius communttatis,a qua poteftatem accepit:quippe primæua uius authoritatehumanæ focietat{s,cuipræeft. Cooties uero ultimum fiip ph'ciuminfert,Dci miniftereft* tum enim diuinitus fibi datampoft diluuiupoteftatemexercet.Quodminifter Dei fit, docet Paulus,ubi 'Siom.ij. dicit:Nonfruftragladiumportat,nam Deiminiftercft,6^uindex.Laj?

tiftimèautemperhocedidum feextenditiurisadminiftratiofecularis. Nam cum magiftratus,quibus ita coniundi SC confociati omnetn po teftatem fuam tradiderat,non nifi in fubditos ius diccrcnt,autinalium, quiciuem huiuscommunitatis læfiflèttnuncpoftquam gladqacceiîit ufus,poteft in homicidam,8lt;r quemeunq: alium facinorolum, fuu CX' ercereofficium,ctiam fi alibi fcelus fuerit commiftum, modo inter fuæ ditionis limites reum comprehendat. ca cnimiam fungitur potefiate, ) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæ Dei eft,qui totius orbis eft dominus.Sic dixit rex lofaphat ludæo

i.Prfr.tp. iudicibus: Videtequid faciatis, nonenim hominisexercetisiudi' Io4n p cium,fed Dei. Sic Pilatumde uitæ, ncciscp potcftategloriantcm Chn ftus monuitjUtagnofccrcteam fibi datam è fuperis. ideoq;poft diluuiu priufquâ adhuc ciuitates erant reft itutp, lieu it fingulis familijs, ut ultfi mum fuppliciu fumerent de alterius familiæ homine, qui liberos fiios, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alium

aKum’ueqücmpïamintcrcmiflèt.nam propterca hoe dccrctum fece^ ratDeus. Cur er^o multis familijs iam coaótis, ÓC óuitatibus conftp tutis Jdem non poffit ciuilis fodetas,fi repcriat inter fuos extern, huiuf modifacinori obnoxiumc’

I Repto autem populo ludaico è manibus Pharaonis, fuit fi Ç^muleidçm populo prifcailla iuris adminiftrandi ratio pe-nitus abrogata. In cuius tarnen locum Deus per Mofen ta w nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;les conftituit leges, tales^, etfi nouos ,creauitmagiftratus,

uthorum duorum dignitateludæi facile cæterishominibus antecelkx rcnt.Dcmagiftratu loquiturDeusipfe:Eritismihiin regnum facerdo nbsp;nbsp;nbsp;»9*

tak,amp;gcnsfanda. De legibus zHæceftueftra fapientiaSCintelledus coram populis, u t audientes uniuerG præccpta bæc,dicant. En popu. lus fapiens Ôi intelligenSjgens magna. Quæ aliagens ficinclyta,utha' beat ceremoniasjiubacç indicia, 06 uniuerfam legem, quam ego pro* pono hodie ante oculos ueftrosç'Quoniam uero hoc populo quan* tumuis licet charo, cratDcus longe fibi chariorem populum aliquan* dodekdurus(intelligcChriftianum) quemmaioribus ,8ô longe am* io plionbus muneribus afficeret, quàm unquam ludæis tribuiffet : erant iortalTe,quifibinecomnino temere per(uaferant,etiam Chriftianos a'o Omni ilia prifea iuris adminiftrandi ratione liberos fore, Atfecus fa* étumeffcjlcriptura multis inlocis diligentiflime inculcat, apertecç do* cetucterem iuris adminiftrationem (^quam fecularem fæpius nomina* uimus^ quafi poftliminio cum noua religioneredrjfTe. Dexb/lofaica t.Efd. lo. alienigenasuxores olim repellebat, quas nunc contra Paulus retineri i.cor.?. uult. Si quiSjinquitjfrater uxorem hab et infidel em(^quæ quoniam a fi * de aliéna eft, alienigena eft Chr iftianis ) amp;nbsp;hæc aftentitur, ut habitet cumillo,ne dimittat earn .Vetus item religiopopulumliberaratab om Exod.ö, et 50 nigenerehumanæ fer uitutis: contra noua religio :Seruusgt;inquit P au* lus ,uocatus es, ne fit tibi curae. unufquifcp ineauocatione, in quauo* catus luit, permaneat. Idem ftatuit fieri debere, fi domini alienam fe* âentur religionem. Quicuncp, in quit, (ub iugo funt ferui, fuos domi* t.Tim.«, 1 nos omnihonore dignos ducant, ne nomen Dei ÔC doôrina male au 1 diat’.intelligens certe dominos incrédules . addit enim î Quiuero fide l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leshabent dominos,ne contemnant,quod fratres fint, fed magis infer

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niant,quodbeneficêtipparticipes fint.Sicamp;sPetrus:Serui,inquit,fub* t.pet.*.

l did fint cum dmore dominis,nd folûbonis achumanis ,uerum ctiam \ prauis.Vetuspraeterealexadeoab omni regu imper io populûfuùexe l ^0 merat,utregesipfosn5folûregnisfuisfpoliariat(çeiici,fedetiâintcrfici lofueuU. \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iufferit.SC eötr a,Chrift.iana omnê anima fecularib .poteftatib .fubp cit»

\ Suhdid,inquitPetrus,eftotccuiuisbumanccreaturæ^pterDominû. t.Pet.i. \ quodPaulus dixerat,nöfolupropteriramf^mctûgladq,quemgeftat, Rom.tj.

t.Petri *, intcIligens^ucrLim ctiam propter confcientiani. Rurfum Petrus ; Siuc regi tanquam præccllentijfiue'præfidibus,qui per eum mittantur. ubi nobis præfcribitur,ut etiam obtemperemus,obediamuslt;^ ijs magiftta tibus,quiregisaut principisalicuius nomineprouincqs,ciuitatibus, aiTit.i. pagis,ÔÔalqslocis præCunt.SicPaulus: Admoneto illos,utprincipati bus ac poteftatibus fubditi (int,utmagiftratibus pareant. ubi etiä tres præfeciorum ordines,fuperiorum,mediocrium,ac inferiorum intdip git.imo uero omnem huius uitætranquillitatem ex hacunareprorfus t.Tim.i. dependereoftendit adT imotheum: Adhortor,inquit,ut ante omnia fiant deprccationesjobfecrationesjinterpellationes, amp;nbsp;gratiaru acftiO' nes pro omnibus hominibus: uniuerfam humane reipublicæ commu nitatem fignans.amp;proregibusmumero mukitudinis, nefolu detuo, fed de omnibus ramChriftianis,quàm ethnicis intdligas.amp;pro omni bus in eminêtia conftitutisiut, inquit, placidam actranquillamuitam t.Petri.i. degamus:amp;quiaficuelit Deus fieri,utfcripfitPetrus. Hisalqs^id nus tefiimonqsjuides nouæ'religionis aduentulecularis iuris adminy ftrationinihilefïèderogatum,imó etiam multum honoris acceiîif^e, Cäp.g. quemadmodumnecreligionemnaturalc(utlibroprimooftendimus) noua religio deleuit.

JSIouareli^ioJeciildrisadtnini^rationiscenfor^ III Æc 11 quis diligentius perpedat, quomodo noua religio fe c ul ar is iuris adminiftrationifefein omnibus accommodât, ita uidelicet earn diuinitus fæpius prædicans confirmaiam, ac fi ipfa religio huius nutueiïet drjudicanda : is forfan non

ita fernere fibiperfuaferit,nullam aliam præter hanc iuris adminiftratio nem à nouareligione,utpote cui feruandg prifca illa fufficeret,fuiHead' uedam.Cæterum fi hic ea in memoriam reuocat,quædenoua’rc//giO' nelibro primodidafunt,luce clarius uidebit,quomodo nofirareÜgio ipfius iuris fccularis régula fitacLydiuslapis,cuius attadu illa iuris adminiftratio cuiufmodi fit,dcbeatprobari.Si enim ad naturalem religio J” Lit.i.crfp. nem (utcertein omni iure ordinädo primas partes ea habere debent, quae fpedant ad religionem) fccularis iuris adminiftratio tanquam ad • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;primarium fcopum olim fit conftituta,atque ex hac omnes eius partes

pendeant ceu ex fundamentoiquid eft caufæ quamobrem iuris adminiftratio fccularis,qua hodie utimur,à noua religione non fit æftiman da,cum tarn Mofaica quam naturalis religio (quæ fecularem iuris ad-iriiniftrationem pcperit) huius cenfuræ fubfjciantur, Vnde facile cogC' ris concedere,etiam fi noua religio nullam adduxiftet(quod tarnen fe-dc)nouam iuris adminiftrationem,eflet tarnen illius officij ,ut per omnes fccularis iuris adminiftrandi partes difcurrerct:amp;fi quid forte re- 4° pererit nouæreligioni non conueniens,id huius fedatorem populum admoncret abrogandum,

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ChriHiPS

Vac autem fit iuris ilia adminiftratio, quam noua religio F att^alitjuidcoquofdam dubitare,præcipue cumChriltus iuris adminiftrationem fæpiusoblatam prorfusàfereiecc ' : ritjUtmultisinlodsteftat fcriptura.Cum,inquitLucas, Lue.«* quidam èturba ci ueluticiuilispoteftatis habenas tenentidiGeret,M.a gifter dicfratri meo, ut diuidat mecum hæreditatê : ille durius refpon dens,Homo,ait, quis me conftituit indicé, autdiuiforê fupcruosc'SCTi U bæamp;Pharifa?icumproduda corâeomuliereinadulterio deprehêfa, kwi.i* etiam atçp etiam urgerent bis uerbis, Magifter hæc mulicr deprehenfa eft iniproadulterio,inlegeautê Mofespræcepit nobis, ut buiufmodi lapidarentur,tuergo quid dieisÆn cumludscipoft refponfum,qualc nonexpeclarantjfingulatim fe fubduxitTentjmulierempeccatricê non condênauit. Rurfum cû cognouiflet,quodilliquos quincp panib. Si duobus pifeibus faturauerat, rapturi ipfum eflent ut facerêt regem, fegt; ceffit iterum in monte ipfefolus. Sic Pilatointerrogante num ipfe effet 104». ip. rexludæorûjiterum atqîiterumafïeueratjnon elle fuumregnûcxhoc tnundo.Exbis8lt; fimilibusmanifeftûeft,quomodoomniu caufaru 20 cognirionem, forenfemq exercitationem femperrepudiaritChriftus. Namquoduendentesàementesètemplo aliquoties eieccrit,magis agnofeimus priuatihominis zelum,quàm publicam authoritatë,cum jswtb.»». adunumquemlibet priuatorû pertineat,publicorûlocorum,et præfer tim{acroCanâarû rerum uiolatores,quos in ipfo dcliôo deprehendat,, à republica arcere,ac commune omnibus iniuriam propulfare. Quare exhocfafto colligendum non crit nouæ religionis inftitutorem offb cium fecularis adminiftrationis unquam aflumpfiffe,aut exercuifle.

Èâ ipfamccclcCiÀnonextitcrint,qu3c pofthæcamnia jnempc ipCodiePentecoftesprimùm cccpit ,utlibro quartofufius docuimus, Quareut propius adrêaccedamua, eamagis pôderemus oporttbit, quæ Chriftus agens inter mottales prædixit defuturæ fuæ ecclefi^ fta ’ tu.quemlicetpiuribus locis aduiuû depingat, nuUo tamêAocobdcap tins ab eo atcç frequctius fadtitatü uidemus, quàm ubi ecdeCù gregi c5 parat,cuiusprefedos(ecdeGafticosinteUige præGdes) nôalio nomine per uniuerfam appellat faipturâ,quàm paldorù : quippc nô proprias,

40 ledcômilïasàDominoouespafécntiû^HosCbriftus.adeb uoluitab Omni fad.u(^qui poteftatê fevè côfueuitcomitar i) alienos effe, ut ne ma giftriquidênomenclaturâipGs pen-niCeritï nonfolum illis neCeferant uocariRabbijted lubditisetiam probibcns, ne eos uocent magiftros, j-wth.xj.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uolens

uolcns ui Jclicct folus agnofd iinusomniû magifter. At mu Ito magi's, nedomtnationem fibiquærerêt,uctuit.Qui uidcntur,inquit, ûnpera' TcgèntibuSjdominium exercent aduerfus illastuerum non fîc cric inter uos-, fedquicLinqjex uobis fieriuoluerit magnus internos,erit mini' t fet.f. fier uefter,SôG,adquem niodum amp;nbsp;Petrus præfe(fh's(quos illepresby teros uocat)iubetiUt pafeant gregem,non ut dominium excrcêtes, fed fic,uf fintexemplariagregis. Ideo^ officium præfedorumeccleiîalti' corum feriptura nô fuperbis illis uerbis defignat

»twfirflz'sp,hoc eft regem,tyrannum,aut dominuni agere : fed duobus po tiiïîmum, multum quidem folicitudinis, authoritatis autem ucl nihif uel quàm minimumpræfeferentibus uocabulis,nempe jßoirxaj/,quod eft pafeererS^ TretiMdraitj quod eft agere ac ducere. à qua uoce etiam cth' niciconfueuerunt eos reges appellate Troj/xtv«, qui nihil penèregium, fed paternam duntaxat follicitudinem infubditos exercèrent.

i tero tantum,nempepafcendi uerbo defignaffet, eilet uehc' i mentiorcaufadubitandt,anullam haberentiurisadminn ' ftrationem. Verum quiaferiptura plané indicat, ours non folum pafcendaSjfed etiam regendas paftoribus elTe,nequit efiedubiu, quinineashabeantcum follicitudineetiam iuris adminiftrationem.’ni mirumpafeédi uerbo fcopum,quô ipfis fittendendù:regendi autem, uiam ipfam quaprogrediendû, coercitionemqt, qua oues errantes ud ijiuitæcompellendæfint, manifcftè fignificans. Atque hocefiquod Fj^fulus Corinthiosinterrogabat, cuperêt'nead eos ipiecumuirga ue uiret,ancumcharitateSlt;fpintulenitatis:peruirgam intelligenseocref t.Cor.ult. tionem.Itemadeofdêûialqsliteris:Hæc,inquit,abfensferibo,necum prüfens fuero,rigidus fim,iuxta poteftatê quam dédit mihi Dominus, ubifuæ poteftatisuim eodem exprimit uocabulo, quo feculariû prim 5® Kom.tj. dpumimperiûdefignauït, cum tantopere corum dignitatem Roma^ nis commêdaretmempeuocabulo ifevaiae Haepoteftate fretus feribit i.Tim.ult. TimotheOjUtarguacSi increpet:Tito,utdurèredarguatfuosCrctcn fes. Hanc iurifdidionis facultatê apertius exprimit ad Timotheum, dum iubeteosqui peccantacoram omnibus ita argui,utSicæteritimo remhabeant.Vtintérimtaceâ,quod folapaftoris follicitudo non ita

1 rim J rnultum timoris fæpius incuriat, praefertim ijs quibus ingenium conti git durius.Sedomnemtergiuerfandi locum adimitPauluSjCtiaminui tiSjubi fie lóquitur, Aduerfus presbyterum,inquit,accufationcnead' miferis,nifi fubduobus auttribus teftibus. Vocabulaaccufationis, à' 40 teftiumîitem,num teftes admittendi fînt,nec ne, quis ncfcitfpetftarcad iudiciumc'iudiciumautemcmanareàiurisadminiftratîonec'necelîum ergo eft hinc faceii,in ccclefiaj prêter prifeam illam fecularem,quam no

Ua rcligio aduem'ens repenï, aliam etiam cfle nunc luris admi'nïftratio^ nem,ab omnibus alfjs iuris adminiftrandi rationibus differentem.

Chrißiana iuris adminifiratio (Juceßtyt;^ (luidea diß^crat ___ d NLoßticd i(j‘ß:cularL

Viusuim atlt;ç rationem ut melius explicemus, conuenict prius alia iuris genera breuibus perluftrare, quam ad C hri ftianam iuris adminiftratione explicandam properemus: 1 ut fic aliarum conditioneperfpeda, quid hæc ab illa differ rat 3 quanto^ interuallo cæteris antecellat, apertius uideamus, Sunt e^ to nim (utfuperius diximus) tot iuris adminiftrandi genera uaria, quot funtrationes’, quibus focietates hominum inter ipfos, amp;: uitae quafi communitates continentur. ideo^ totneceffe eftiuris elTe gubernacu bjUtquæcpfocietasadufum neceffarium,amp; fui conferuationem fuum ius habeat. Cæterum hie dignitatis eft gradus, ut una adminiftratio longe præftantior,amp; dignior alia fit. Aliam enim concefïit Deusipfî communitatijaliam communitatis redoribus Ôô patribusfamilias :alia abincunabulishumani generis inftituta, alia tardius adiunda : aliam homines fuapteinduftria excogitarunt, alia diuinitus reuelata eft : alia adufumeledipopuliduntaxat, aliapromifcuead omnium nationum 20 utilitatem tradita:aliadenique ( ut amp;nbsp;fuperius dixi ) naturalis eft, alia adplufquamnaturalemfoelicitatem contendit. quæomnia exemplis fientmanifeftiora, Eft quidem regia poteftas à Deo, fed paterna ma^ gis 3 quod hæc ipfî patrifamilias,illa uero prius communitati, ac deim de per communitatem régi conceffà fît. Non enim patri authoritagt; tem quamhabet,familia fua contulit,fedipfanatura, contra quam habet princeps,populus acceptant primum à natura, poftea per le^ gern regiani,quædeea lata eft,in principem tranftulit ♦ Sic gladius tametfîpofterior, longe tarnen digniori ratione iudicidatus eft, quam iuris adminiftratio illa prima : quod hæcab hominibus inuenta,po* 5® teftas uero Ultimi in homicidas fupplicrj diuinitus tradita fit. quem.-admodu ipfa idololatriæ expellendæ poteftas, quæ tarnen non toti generihumano,utilla,fedfolis ucrsc religionis iuxta naturamcultoz ribusabipfonumine data eft. Has omnes longeuincebat uetus illa legisMoiaicæadminiftratio. Itaenim hæc omnem humanam excc^ debat naturam, ut nulla elfe poffe fublimior uideretur : nifi tandem ecdefiaftici iuris accefliffet adminiftratio, quæmerito, optimo^ iu^ reperfeâiffima efthabenda. Sed hoc latins examinemus,ut quanti hæc cæteris omnibus præftet, uideatur. Generale eft omnibus iuris adminiftratoribus, ut quibus adminiftratio non per hominem, fed à 40 Iblo Deo fuerit conceffà, fjs nullo cafu poflît per homines auferri. contrauero mandatampoteft is,quimandauit,fî resexigat, reftrin gere, transferre,fefumere. Patris enim authoritati familia fua nix hil poteft decidere, etiam fî abnepotum numerus deuenerit in earn

muintudinem, qui fufficeret condcndæ ciuitati:conrrà,pnndpuni fuorum authoritatem alrj populi uolucrunt ampliorem effe, aliircftri (ftiorem . Quare cum Chriftiana iuris adminiftratio ab ipfo Chri/ ftojficut ueteris legisàDeo, citra aliqucm populi confenfum fitnv ftituta(ut præteream bas eiîe ad præftantiorem finem inftitutas) magna differentia fit inter has amp;nbsp;fecularem neceffè eft, nimirum quod cum fecularem iuris adminiftrationem populus ampliare,reftringe' transferre, aut etiam refumere queat : Mofaica tarnen èC Chrf ftiana maneant immobiles j nec licitum fit etiam toti focietati uel minf mum earum pundum {ncidere. Non enim quæ ad fupremam fcclid ilt;J tatem attinent^populus fua natura promouet, fed rcs naturales dunta xat. Cæterum nechæ duæ conueniunt, imo in multis manifefterepu gnant. Nam Mofaica lex,ut iarndixi, adminiftrationem iuris fecula* remomninorepellebatjquam Chriftusamp;apoftoli nonfolumadmp feruntjièdpræceperunt recipiendam : contrà,Chriftiana Mofaieatn iuris adminiftrationem repellebat quidem, ica tarnen utuideatur nw gis earn compleffe. Lexpræterea tantum habebat terrenæ follicitudi/ niSj utomninoad temporaleaccederet imperium : Chriftiana admini ttratio plus facerdotij, quàm imperq præ fc fert. quam ob caiifam fai ExoJ.tp. pturaillamappellatregnum facerdotale,hancuero facerdotiuregale. 20 DcMf.iT cognofcebatenimlexdecaufiscapitis,imodeomnibuscontrouerfqs, crxo. quas oppidorum indices difcernere nequibant:Chriftiana adminiftra tio non item, quippe quæ debeat quàm minimû fecularibus occupart cogitationibuSjUtfuo nominirefpondeat. nàinuulgo ipiritualis fokt appellari,quod fcilicet tota ad fpiritualem finem contêdat. In plurib^is autem uincit hæc adminiftratio alias. Cum enimfità Deopeculiari quadam rationeinftituta,eam habet dignitatê,quæ alias duas fadlèob fcuret. Nam fecularem iuris adminiftrationê(præterquâ quèdfituaz na,hoceft ad perituram contendens fœlicitatem) tanta foletcomitari animorum difcordia, utquæ diuerfæ fint ibcietatis, uix alienum ad^ î mittantjtantum abeft utadfeinuitentamp;falliciant: Mofaica fimiliteroz mnes à fe repellebat,qui non eflênt ïudæi prpter profely tos, qui admo dum pauci numero erant. contra facit Chriftiana adminiftratio : hæc omnes inuitat, allicit, attrahit, imô non quieicit,donee pertraxerit I04«. 1#. omnes(utinquitferiptura) ad unum ouile, utfub unius amp;nbsp;ueriducis uexillo ad unum finem,amp;^ perfècffum bonum fimul omnes ueniamus. In quo ouili,qui prpfunt,longe alias adminiftrât adiones, quàm cætcri præfêdi,nempe eas que naturpettotius rationis uires exuperât. Quis enim unquam legiflatorum ipfum numenfiefuis legibusaftrinxit,ut euangeliumc' nimirum ut omnium dominus (de multis unumpro- 40 feram exemplum ) obediat uoci hominis ligantis,amp;^ foluentisinter rac* Solis enim huius iuris,non iecularis, neque ueteris legis admi-niftratoribus didum eft, Quæcunquc folueritis in terra, erunrôi^ in ccelo

L 1 B É R s E P T I M ¥ «♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!}ƒ

in cœlo foiuta, 8cc. V t hinc fan’s conftet, numen ipfum diuinunt onigt; nibushuiusreligionis adionibus jOedumhuius iuris adminiftratiogt; ni, magis præfens eileac propicium j quam aliarum religionum auc focictatum gubernationi. NechoCmirum cuiquam uideatur; fi cnim camrempublicam(utcredibileeft)plusamet Deus, quae fepropius adipfum Deum referat : nbsp;nbsp;nbsp;maiorf focietati,ad perfedius bonum

conniteiiti fauorabilius afpiret, quam minori:quis non lubcns con* ccfTeritjillireipublicæ Deum maximeadeire,quæcamauthoritatem . hie habet, quam ipfe Chriftus, fi adhuc uifibilis inter nos ageret, 10 cxcrccrct:amp;illamcommunitatcmplus quamaliamampledi,quæ o* mnes alias hominum congregationes fub fc comprehcndit,Slt; eum finem,quern cæterac temere fuoingenio ueftigant, fixum certum habet.hanclibroprimo oftendimus focietatem eflenoüæreligionis« Taceo interim quod promiferit Deus huius iuris adminiftratores fe afiumpto etiam maiora faduros,quamunquam ab ipfo hie gefta fint* quare hæc cû fit omniu perfediflima, debet architcdonica hoc eft om nium aliarû iuris adminiftrâdi rationu gubernatrix etredrix appellari« C hrifliani iuris (Juadruplexgenus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III,

Æpiusiamdidûeft,.cui(piurisadminiftrationifuum elle O feopû,atopadeo fuas régulas, quæadfcopuducân Eæauc duplices. autenim ipfum feopu, ad quem ten* derc oporteat:aut uiam feu media,ut uoeât, ad feopû attin gendum oftendunt. illæ cognofccndarû,hæ return agendarû funt de* monftrationes. has fibi habet peculiares iuris adminiftratio Chriftia* na.nam cum hæc ad feopû longe præftantiftimû cônitatur, nempe ad eum quiomnemnaturâhumanâexcedit(propïus etiam quàm olim !cx Mofaica)neceflum certe fuit, cum noua amp;nbsp;tam fanda religione no folum nouos magiftratus, fed nouum etiam ius adferri, quod amp;nbsp;feo* pum dârius exhiberet,etuiam atqp media ad cum afïequendû monftra 50 refaptiora,quàm naturalis,autuetuslex unquâanteafecilTet. Et attulc runtquidê primi illiecclefipfundatores non minus admirabilê, quàm nouam,à Chrifti ore accepta dodrinâ,quæ bafis eft omniû rerû Chriz ftianarû.ficut olim duodecim tabulæ ( fi liceat res tam difpares compa rare)fundamentû fuere legû Romanarû, cuius dodrinp qdem apofto li præcones fuere magis,quàm authores, aut inftitutores:author uero folusChriftus , Huic dodrinàc nihillicuitapoftolis,apoftolorum^ fucceftbrib. (ficut nec Mofaieg legi prophetis)aut addere, aut detrahe* re,autimmutare4Âtlt;çhocquidcfupremûeft,non tamé totû ius Chri* ftianæ adminiftrationis. Nam cum apoftoli ea quæ étant in dodrina

40 Chriftidifficilia,uelambigua,fignificâtiusintcrpretarent( ut fecitPau x.cor.j. lus de diuortio,et alias nô rarô)aliud hic ius Chriftianis redorib. accrc uitdtcm cû dodrinæ illi fatis alioqui quantû ad fenfum atqp intelligent tiam rei per fe apertæ, forma præfcribunt apoftoh',ad quam tes ipfa fit

t.Cor. 11, excqucndafut fectc Paulus,locum ordinas domim'cf cœnæ Rim ende) rurfum alia lun's fpeci'es acceHîteccknæ,quæ certe non ita multyni ( ut nec illajCuius mox fadebarn mentions ) à pri'fca Romani iuris forma di fcrepat.Difficiliora cnim interpretandi authontatâ^ idem eiïe in repa blicaChdftiana, quod crant apud Romanosrefpôfaprudentum :5^ locorum ordinadonemjac formp, quaresagendæ fint, præfcn'ptionc, quodprætorum edic'la,qui's nonuidetfPræterea cum apoftoIipubÜ cas leges diligennus perfcrutad,eas auc corroborarûr,aut fuppleuerût, autubiopus fuitprauas correxerunt(ucfunt femper minus perfeda ca qiiæ homines, quàmquæipfeChrifius inftituit) aliudrurfumius Rem. »3. confdtuitur. Sic Paulus cum iubet, cui tributum dari folet,tnburvm, cui uelt;fl(gal,ei uectigal elTèdandum : fecularemlegem corroborâtatep Row.i. confirmât.Idem cumpœnadignes cenfet,non eos folum qui facino' raperpétrant,uerumetiamquiaflcntiunturfis quitaliacommittunt, ■i.Cor.7. tiulgarcm legem fupplet.Cum uero fuauxoremaritum ,amp;uxoreir» fuo uirojhoceft unicum unica contentum efiedeberedocet, conimu-nem legem reprehendit.quod etiam Romanis fuit familiare,nempc cum pofteriores fiue imperatores, fine confules, fiue prætoreSjConftd tutiones,feriatufconfulta,amp;edilt;fiaaufpurgabant,autdcclar3bant,aut omnino decidebant. Prætcr iam diefias iuris ijoecics docueruntapolt; 10 ftoli aliarn quandam uiam,fccuriorem quidem, fed magis arâ»n, quam uulgo conueniat:quæ quia neminem aftringit,nifi ultrouoluc' rit amplelt;fti,nefcio an iuris nomine fit appellanda. Paulus certeconfi* a.Cor.7. liauocat.utcum pattern bcrtatur,defiliaferuandauirgine:uiduam,ut •.Cor.p. uiuatinccclibatu:Corinthios,utbencficentiamimpendantfratribus HiCTofolymitanistamp;Taliaeiufdcm ordinis quàm plurima.

uero dogmata apoftoli hoc modo derebus cognofee dis crcdêdisq! prodiderut, ea non minus tefie Paulo hrma 30 funr at($ fanifie obleruandaj q ipfa do(firina ex orc Chrifti profeda. Non enim minus fjs credcreoportet,quæPau^ t.Cor.i;. lus fcripfit de apparitioiiib.Chrifti à morte fadis,q qua? feripferut euâ gélifie. Qyiare Paulus fuâ dolt;rtrinâ,qupin rebus credendi s cofifiit, ipk GrfU.i. euagelio adiugit. Si nos ipfi, inquit, aut angelus de cœlo prædicaucrit uobiseuangcliu, præterid quod prædicauimus uobis, anathema fit, Secus deqs decretis,qua?dercbus agedis fada funt:ut funt ceremonie, aut alia qupdata occafione fieri uoluerut apoftoli.Hæcpofiunt,fine AÄo.v. gociu pofiulet,immiitari.Sicdecretu,quod Paulus cu cactcris apofto/

lis côfiitueratde no edêdo ido!othyto,idc pofiea refeidit fcribês Corin 40 i.Cor.io. thiis,Quodinmaccllouendit,edite,nihilinterrogates . Siccottacthni Avlitf. coru libertate à ritu circûcifionis,circûcîdit Timothcu natu patre Grp co.alibihocdecretu libertatisetia ad populû Iudaicu(quod apofioloru fenatus

fenatus non fecerat)transfert. ita enim fcripGt Gaiatis,fiueludæîsj fiuc Gabt./, olim€thnicis:Sicircunadimini',Cht‘iftus nihil uobisproderit. amp;itó rum:Conteftoromnem hominê, qui aïcunciditür, quod debitor eft totius kgis feruandæ. Nihil ergo mirum jfi èC hodie ecclefiarum præfè dilegitimi apoftolorum fucceUdres, depriorum ftatutis (quæ de re bus agendis funt) quædam immutant^ quædam rurfus noua ij s refei f fisftatuant.quæ fi nos ducunt commodius,utfaciunt, ad fœlicitatcnt illam fupremam,cur non aufcultamus C Sed fit, inquies, ut ftatuant ini qua.’fit fateor,id^ bifariam,nempe aut præter ius,ut uulgo loquuntur,

10 cum ea decernunt,quæ ut tlon ad fœlicitatem ducunt, fie nec omnino abducunttaut contra fus,cum ea ftatuunt, quæ plane abducunt à fœîi citate. Si quid forfan præter ius,fiuc non fecundû ius ftatuerint, opor tettamêobedire cum nonnullo etiam difpêdio temporaliû bonorum, propterpublicam uidelicet tranquillitatem conferuandam, quæ con* temptis magiftratuum edi(flis,ftatim periret. Sin uero liqueat,ip(i iuri contrarium ab illis efle ftatutum,profedlô iuftû eft,tefte Petro, ut Deo AÆ4* magis obediamus,quàm hominibus fathanæ œftro pcrcitis. Hæc de ecdcfiaftici iun’s prima parte dixifle fatis fîtmunc fecundam, que rebus ipfisiuraadhibet, aggrediamur. hanc uocauimusiuris difeeptationê«

10 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Plabcnt ecclcßärumprcrfe^li etiam iuris di/ceptandi

Van turn autem ciuili focietati hæc lècunda pars fit neceflà^ ria,docctïurifperitus cum dicit,Parum efiTe in ciuitate iusef fe, nifi amp;nbsp;fint qui iura redderepoflînt.Âtlt;ç hæc iuris difeep tatio ( qualifcuntç ilia fuerit) ante iuris conftitutionem fuif

fe uidctur.Nam celeberrimæ quæcç refpublicæ,atque adeo ipfa Roma longo tempore iam fteterat,priufquam leges certæ et iura adferrentur» per quod tarnen tempus fines impenj tam 1 atè extendi, amp;nbsp;deuidi tam prudenter régi non potuifient, nifi fuifièt certus quidam magiftratus, 50 quidefînibusamp;Scontrouerfris omnibus difeeptando drjudicaflet. Po fteaaccefièruntleges, per quas promptius, amp;nbsp;facilius quæcuncç in di feeptationem hominum uenire pofient,dqudicarentur.fed cum tanta fitamp;ingeniorumamp;ftudiorumuarietas,8ôrestam immenfæ atepinfî nitæjUt etiam diligentiifimus quifep fingulis vTrcditrtn fua iuraafiignare nonqueatrefTedifceptatoresadhucneceirefuitjquicum dere legibus non fatis comprehenfa quæftio oriretür,fua induftria inueftigarent, 8C cnunciarêt, quid ex æquo amp;nbsp;bono effet conftituendum ♦ quin amp;nbsp;in rjs quæ legibus continenrur,difceptatoris officium requiritun Nam currt ipfæ leges uerbis generalibus fint conferiptæ, nec omnes omnium 40 adionumcircunftantiæin hisfatis clareexprimipoffunt, indices effe oportereres ipfa déclarât, qui adioncs fuo poilderelibrent, amp;nbsp;pro cir^ cunftantiarû qualitate ipfis adionibus leges adaptent,aut rcmiffiores, autacriores.quæcircunflantiæquia quotidie(uteif humanuingeniû ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M 5 nouagt;

nouarum rerum fœcundiflîmum) fine modo Sô fîneuadanturjiuic uarietad pofTeuaria accômoda adhibcre iura, quis non maions æfd marie negocijjSd magis accurat^ circumfpedionis, quàm primas leges prudêter condidifiTeÆxquibus confiât, quàm nccdïaria fit hæcadm? nifii'andi iuris pars (ecunda. quæ fi tantû fitexpetêda ciuili focietatiad periturâ banc fœlicitatê afTequendâ : quanto magis hac indigebit noua nofira religio,circaquâmaiorismomêti controuerfic(quippequæad digniora rdpiciat)cû publicè, tû priuatim quotidie oriunt. quarcamp; fi bi pecuIiarêjCt ab ilia loge difterentê difceptâdi authoritatê habétChri fiianæreligionisantifiites. quæqualis fit,hic diligentius excutiamus. i” jDe omnis generis controuerjijs ecefeßarumpra^e ^lijuomodocognoßunt,

primis nemo negaucrit, fi de aliqua earum legum, quas noua religio nouas introduxit, controuerfiaoriacur, nempe fit 'ne ilia genuina,an fuppofiticia : hune ne fenfuiu habeac,an illumrcÔprehendat’ne hune cafum,nec ne,ÔC lus

fiinilium:eam difceptationc proprie ad ecclefiarû præfeeftos pcrtincre. Sicdei‘)scriminibus,quæfecularis adminiftratioignorabat,etnouare ligiooftenditcriminaeflê, folus cognofcicecclefi'afiicus præfes:utfunt herefis,fimonia,fchifma,diuortiû,ufura,amp; alia id genus.Etiam contra 20 (flus illi,quos Chrifiianareligio autrenouauit, aut nouos introduxit, ut matrimoniû,uota,iuramentû,præfecluræ^ ecclefiafiice,amp; alia fimi lia, ad folû ecelefiafticû pertinêt. Sed hos de fecularib, etiâ criminibus

1. cor.j. pofiecognofeere,Paulus faclofuo docet,cum fiuprûpunit,ctociofos curiofoscpjfi admoniti non operent,fibiindicari iubet*Hieanimaducr tc,quàm accurata uelit confiderationéadhiberi à præfe(rtis,etiam no ad hoc requifitis,ne ad inuia deflecflât oues. Sed idem elle authoritatispe nés ecclefiafi:icos,ut deomnispencris criminib.cognofcanncumcora i]s lis abalijs inftitutafuerit, manireftum eftexepifiolaad Timotheu, docetdifcipulum,quomodo aduerfuspresbyterosaceufatio fit j’, adinittcnda,autrepellenda. Porrônequis hoc folum tunefjs diduni putaret,cum contra publicas leges aliquid fuerit commilTum.’Chriftus ipfe,quid adecclefiafiicam difceptationem attineretdéclaras jpriuatos contra(flus,et perfonales,quas uocant, atfliones omnes ecclefîafticis di feeptandas committit.Nam cum iubetpriuatim peccante, fi femel,ite.-rumep monitus no aufcultarit, deferri ad ecclefiam : quid aliud indicat, quàm ecclefiafiicospræfeeflos de omni tali commiflb debere fieri cerz tioresf præfertim cum nullû certûgenus criminis exprimâtChriflus, cuius folius cognition? ccclefia haberet. Sed SC earum caufarû conten tionem,quas reales uocant,quibus dererum, quæad uitæ corporalis 4!? ufumpert{nent,pofrefiîone,autproprictatedifceptat, Paulus ad Chri fiianæecclefi'ppræfidesrerjcit,cumuetat,neomnino fratercum fratre, hocefiChriftianæ reli^ionis fodales inter fc litigent fubinfidelibus.

“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nan.

Nâm cumuctatlitem coram infideli, certc apud Chriftianæ fidei initia tos agendum innuit : nifi quis putet nouac religionis profeflores adeo tranquillam duxiflc uitam,ut nullæ inter eos nafci contentiones potue rint.atcontràriumdocetLucas,quifcribitmurmurortum fuperquo^ tidianarerum jquæad uiólum pertinent,difpenfatione:amp;hoc inter cos,quifuas facultates in comune contulerât. quidfjs euenifle credent dum elt,qui fibi fua feruarunt,cum Chrifti nomen amplexi funtcNon certehiomnes ea animifucre fublimitatc,ut lubenter omnem iniuriam pater ent;experiendum ergo fæpius fuit. Sed apud quos f cum omnis to fecularis poteftas eo tempore penes folosethnicoseflet,utCcsrinthi pe Aiio.is.

nesGaUionem,2lt; alibi penes alios à Romanis deledios.attç coram his, ut lis intendatur,non uult Paulus. Conftituerunt, inquies,Ghriftiani fibi proprios fecularium caufarum cognitorcs: at priuatoru confenfus c. de iudicemnonfaciteum,qui nuUipræcrtiudicio.quidergocExpeririiu om.i«.l.pri requiuelit,hoceoramecclefiafticis iudicibusab ecclefia iam ordinata conftitutisfacereuoluitChriftianos.Atcphoceft,quod Paulus Corin i.cor,^. thqs fcribês, diligcntiffimc expoftulat, fi impetrare nequeat,ut iniuriä patiantur,damnumcp accipiant,aut arbitri fcntentiæ ultro acquiefcât: ut turn faltêhocimpetret,quo malint fub Tandis litigare ,hoceft laua^

ao cro fegenerationis fandificatis, quam Tub iniuftis, hoc eft infidelibus: quod etiam ipfaratio fuadct.Si enim(utfuperius didum eft) non folu nofmetipfosjuerum etiam fubftaniias noftras (quanquam earum pof feffionesretineamus) communibus fufceptæ religionis neceflitatibits fubijcimuSjatcçfände dcdicamus: cur eædem cum deqs quxftioeft, per religionis antiftites non erunt dqudicandçÆtfi apoftoli de contro uerfqs inter Græcos SC Hebræos fuper facultatudifpenfatione, uelutl de communi diuidundo cognouerunt : cur quæfo præter officium fagt; dent,fi deillarum adminiftratione,pofteftionis bC proprietatis conten tione,8ó controuerfifs, non iuxta fecularis fori, fed euangelicæ regulac formam ac modum cognofcantcNam illud,quodius ciuile forfanfub tilius be exadius difcutit,quam lex euangelica, potius uult P aulus, ui alius alium condonet,quam coram ethnicis profequatur, be Chriftia* norum contemptiflimis citius fecularia indicia permittit, quam ethnv cis ingcnio,eruditione,be ufu rer vtm quantumlibet præft antibus.

BlgimusNlofen olim difeeptâdirationê et€ormâ,qua popu Exo. tg. et lilfraelitici caufç décidèrent, a focero fuo uiro ethnico prçgt; fcriptâintroduxifte.SicPaulus plerafcçeccleftaftice difee-ptationis formulas à prifeis Romanismutuauit. Solebant

l A® emqqapudRomanosiurifdidionêhabebât,fiuepropriàcà,fiueman datâhaberêtjinchoatas corâfelitesTft itauideret^priuatishominib.cô* tnitterecognofcêdas,autetiâterminâdas.bebiiudices pedanei appella

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;banuquodnon ;p tribunali,fedinfubfellqs fedêtes iudicarét'.neq.babc

l . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M 4. bani

bant hi iunfdidionein, fed nudam caufæ commiiïæ decifionem» HoC i.Cor.tf. ip Rim unit Paulus ecclefiafticos præfedos I'mitarR cum dicitj Indicia fi habucritis de ijs que ad uite ufum attinent,qui contêpti funt in ecckfia, eos coftituite ad ludicandû : indicâs,ecdcfiafticas grauiores^ caufas re feruari deberemagiftratuum iudido : leuiores autem (nemagiftratuS nimiummulns,rjs^feindignisnegocrisoccuparentur)ablegadasad inlerioris notæ homines»quo confilio uidemus èc apoftolos procura^ Ad.ö. tionem rerum,quæ ad corporalis uitæ ufum pertinent, tranRuliflcad

Plutarch, apudRomanos, utiuuenes nobiles inimpitobos ciues parata aceufa- lo tioncpublicèdeclamarent,quo fic deterrerentàfacinoru indignitate, qui alioquRnifi hanc iuuenilem impetu timerent, fimilia,aut etiam gra uiora defgnarent.Simili confilio èi. Paulus, eos qui peccant,coramO' m nibus argui præcepi t,u t cætefi tim orem h abean t. Soleban t prætcrea qui apud Romanos ius dicebant, eum qui alium lege poftulaRet, non prius ad litis conteftationemadmittere, quàmfcntentia effet definitif, effet'ne adio a(ffori,autiam'ne eflret,automnino effedefierit,ettahs ne fit uthuic in ilium, nempe filioinpatrcm,Iiberto in patronu concedi debeat» Hoc ipfum Paulus uultin cede fia ft ica difeeptatione obferua^ ri. nam Timotheo fcribens ha loquitur : Aduerfus presbyterum accu fationem ne admiferis,nifi fub duobus aut tribus teftibus. indicäs, am

te ingreflum litis,fit'ne iudiciu dandum, nec ne,difceptari deb ere. anjt alrjs ex caufis aduerfus maiores, alps aduerfus inferiores ÔC ecclefiaftv cos,amp; laicos præfidcs adionem effe concedetidam.

lußurandum ad ex^tiircndatn ueritatetn neccjjdrium,^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Uh

Vuoniam uero nihil æque ualet ad difceptationcs deciden fadæ ueritas, quæ calumniantium ingenia, omnem retegitioportebitecclefia/

fticum iudicem(cum donû ipfum,quod à Deohabet,na/ turam non tollat ) ad ueritatê inueftigandâ facris quidem legibus, fed 5^ eadem uia procederc,qua cognitor fecularismifi forte ueritas, que inue ftiganda eft, non ad litigantium modo,led ad ecclefiæ etiam publicam utilitatem adeo pertineat,utdigna fit miraculo manifeftari. quo modo AÄ.;. Petrus cognouit Ananiam amp;nbsp;Sapphiram Spiritui fando fuiffè menti* tos,In alijs uero caufis non minus fubeft periculo ecclefiafticus cogni* tor, quam fecularis, ne ex lalfis atteftationibus fallam fententiam ferat. quod malum quo minus,aut certequorarius fiat, foicnneeft in utroep foro,utnuIIitefticredatur,nifiprobo,eidem^iurato.quemmorêPau

Hebr^.g. lus laudat,cum dicit,Omnis controuerfiæfinis eft, fi accédai iufiuran di confirmatio. Si quis ueropeierauerit,tam gr auiter is comittit, utgra 4° uius peccare non poflit. Eftenim ipfum periurium homicidio fcelera* tius.quodfinon efiTet^præpofterehomicidr) accufàtio iureiurando ter minaretur, Homicidium etenim homini; periurium autem reipublicp, into

r î B E R. s E P T I M V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«4t

hnoScDco fummS^quam potcft,inmri5 facit. Nam qui inrat, Dcurrt uoatin teftem ueritatis,tan^omniumrerum acetiam penctraliü cor» dis fuiinfpcdorê.Qui ueró (e execratur,etiam ultorem fibi Deum im-precatur,fi feiens falfum dicat.Quod quanta rdigionc, quanta^ proui dentia faciendum fit,fcriptura teftatur locis innumeris.Paulus ucro e^ tiam per hoe oftendit, quod ipiè in fuis fcriptis faepe tum iuret, turn (ê cxecreturiut, Teftis eftmihi Deus.ScitDeus öuianomêtior,TeHcni inuocoUeuminanimam meam. Contrainconcionibus, quas tam j multas Lu cas defcripfit, nunquam aliquid huiufmodi feciiTe inuenit: quod uidclicetattentiore cura fcribamus,quàm loquamur.Efl certe o-mne quod amplius eft, quam eft eft, non non, ortum, ut Chriftus air, -Matój. exniaio : nempe ex ilia omnium malorum fcatebraprimi parentis, in* obedientia.Hincenim mors,ut ait Paulus,amp; oceanus malorum in un Romj. dauitinorbê,fames,algor,lalîîtudo,dolor,anxietas,8Cquænonc'Quc enimnuncpræterea fiunt,quàm fi flatus perfeueraflètinnocentiæ,ue-requis dixerit à primo illo pcccato, nempe perniciofiflimo primæ in-obedientiæ malo proceiTtflê.utrerum diuifioncs,agrorum cultura, ar tes opificiorum,ô^ id genus innumera,qugad hominum indigentiam fubleuandà nunc funt neceffaria.Hinc amp;nbsp;tertia iuris adminifträdi pars

îo (utfuperiusdiximus) proBuxit,ncmpecocrcitio : fecundæ etiam par.-tisnonpauca,utfufpiciones aduerfus iudiccs ,exceptiones aduerlus teftes, appellationes, ôd alia id genus. His adnumerandum eft iufiu^ randum. In flatu enim innocentiæ fimplici aftertioni fuifTet plane fi' des adhibita, Nunc contra facit bominum improbitas, ut non cuiuis nequefacilèjfeduixfändeiuralo præbeamus aflenfum.quin amp;orta ex eodem malo ingen rj noftri imbecillitas,præfertlm ad acterna creden da,fccit, ut Deus olim toties, amp;nbsp;Chriftus per omnem dodrinam, 8^ poll Chriftum afifumptum angeli dida fua, pracfertim fi quid grauius aftirmarentjiureiurandoaftèrerent.QLîareiufiurandum non res mala

So pcrfe,ficut olim diuortium,fed certas obcaufas laudatumtcumnc.-queDeo,ncque angelis conucniat, nifi quod uere bonum eft. Ve* rum quia afliduitas quotidiana,0C cofuetudo iurandi pronos facit ho* mines ad periuriu, utab hocrcmotiores eftent, Chriftus in eo fermo* ne,quoeminentiamnouae religionis præuetericopiofiusextulit,uo luit nouæ religionis cultores in fermonibus ab omni iufiurandi gen ere abftinere.Sit,inquit,fermo uefter eft eft,no no.ac fi diceret,In familiari amp;quotidianaorationecauendûomninoeft,neiuramêtoairuefcamus omnia co firmare. Vetat ergo Chriftus,extra graues caufas iurare,quo minusiniudicns,cæteris^grauib.caufis kisv7riK§iiny labamur,utaitlax Uc-ulti, 40 cobus.acfidiceretjNelubrica lingua ex aftidua iurâdi alTuetudinc in lîmulationêjhoc eft fub ueritatis pr^textuin fucatg falfitatis aft’eueratio ne incidamus.Hanc effe mente Chrifti,eft ex forma uerboru deprehen dere. Non em ubia iureiurSdo deterret,dicit omnino no iurandû:fed empha*

i4î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE E C C t E I V R I s A D M I N I s T»

cmphatice didione fîni'adieda,neiuremus omni'no prohibct.hoc eft,nc eo more,quo folet uulgus,qui in omnem euentum,ct quanilibet ob caufam iurat. nam ôdalioqui decet omnes nouæreligioniscultO' reSjUt omnino caueant^ne temcrè èC in uanum,amp; cum nihil magnopc re opus eftjipfum nomen diuinum, aut creaturarum nomina diuinam reuerentiâfignificantiaaflumât.Cum uero neceffîtas, res^difceptat^^ dæ hoc poftularintjhumanp infirmitati fuccurrendû crit iureiurando, hoc eft inuocati diuini teftimonq afîeuerationc.

Ç)^dprouocatio patronaßt uindcx ueritatis,lt;z^ ^uarcßi pcriorisiudicisßntentiauahdior fitgt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ß

Imili ratione prouifum eft^ne ab iniquis,imperitis^ iudid bus ipfi ueritati periculi quid fiat. nam earn ob caufam prouocatio eft introduda,uindex pationaueritatis,ut fi quid forte iudex inferior erraflet, hoc emendaret is præeftèt maiore authoritate. Huncprouocâdiritum incC

defiamdcduxeruntetiarnapoftoli. Nam cum quidam docerentAn' tiochiæ,oportere circumcidi fecundum morem Mofi,atqp his acrius rc fiftercnt Barnabas Paulus:ftatutum fuit, inquit Lucas, utafcendc^ rent Paulus Öd Barnabas,amp; quidam alij ex illis ad apoftolos amp;nbsp;presby teros Hicrofolymam, tanquam ab inferiori tribunali ad fummum eo 20 clefiæ fenatum. quo modo öd Mofes ftatuerat, ut indices fi minus in unam fententiam fuper re difficili conueniret, profedli ad locum quern Dominus elegiftèt, acciperent à cœtufacerdotum, quid pronuncian-dum effet. Sed non ftatim ad fupremum fenatum fuifïèappellatum,uc rum gradatim hoc eriam ecclefiæ temporibus à litigantibus fa(ftum,ue

lt;iiTü.i. rifimileeft.Nam cum Paulus Titum toti infulæ præfeciffef,ut is perd uitates alios præfedos conftitueretzcredendum eft,fi à ciuitatumpræfi dibus eftetappellandû,idprius ad Titum,deinde ad Paulum ,amp;tum demum firespoftulaftet,ad fupremum ecclefiæ fenatum peruentum fuiffe. Atmirum quibufdam uidetur,quum Chriftus præfideatetiam P inferiori tribunali,cur ab huius fententia tanquam minus ualida,appd lareliceatadfuperioremiudicem:perindeacfi appellares (quod faut accidiffePhilippo Macedonia Chrifto male fobrio ad eundem cir/ cumfpediorem.Si uerum eft,ut certe ueriflimum eft,teftcfcriptura,o-' mniahæc, etiam ea quorum cognitio humanum fuper€tcaptum,ita3 S^picii.u. 0eoeftèordinata,utfuo numero,pondere, 8d mcnfura fintdifpofita: quid eft quod miraris, fi Chriftus fuæ iponfæ ecclefiæ iam minus,iam plus faciat tr ibuat ’ue,prout ipfa adio poftularit, aut ipfi ecclefiæ necef farium iudicaritDeus.quemadmodum fine dubio facitin haciudicio rum multitudinc,ubi inferiori tribunali id tribuit,quod opus eft:fum/ 4° mo ucro,quod illi iudicio debetur, à quo nullaamplius eft inter homf nes prouocatio. nam aliter uita noftra politica ftare non poftet. quarc quod à fupremo tribunali, etiam fiper errore forte rei fadæ, aut etiam per

QlKamp;MântarmuiriumJlieocrcittoôeeicn^^^ zx zv. ï V iaucto fruftta fatur fententia.niG fequatur exccutio, o-cortuit à uiris contumadbus tant Icgum, qu^m fcntcntiaz . .„»tumobedientiam pccnu extorquete.i^iæeft luns admu niftranditettia pars.Has (ecularis poteftasuiokraæinfat ®»iu[«adcorporis.utdiximus.inteteniptiouett,.quatnecdefiaft,ca pottftashaudnouit.Debuius enim fundatore dixerantpropheiæ t quMucctraaamarundintmcontereret.neclinumfumigasexu^^^^^^^ ttt.iQnecpofuiffetiudiciuminterra;quippcqm tune eflct edturi feuttusiudcxuiuorumSCmottuorum.quodamp;ilbsChnftiue nbsp;•

luumiocum.ouDïemacnïtntoviMUMj’zY nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. r

m,eft.uttebtllêamp; ecdeGæ uoquot; obtempérante feparetarebgiofo corn m„do.quodgenusfupplicqetiamlegunturHebrxt.amp;etbnK^^^^ ncsinSUxvffeiacinotoGs.Taleetiameft.quodadfuosCbtiftus dixit deludxis.™,„,.yi,.„,hoceftalienosa('inagogtsfaaentuo^Qita.,.4„.,c. IcmmoteaiteribiiCacfo(uo temporeOruidasapudH^los.Vktodo c«f«r». tusLaeeda:monasaduer(usAriftodemûdeCertor-e-.amp;Demoftbenes«^^^^^^_^^

içVos AthemêfesexVJraconvs\nnnuvo lupvij.... •• • ub.g. dàas ob(etuaffe,nempeut£actis ctfoToareerent.quo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;etûUtune Demoßb.

Uuna\mandotoüusmundidominiRov^am,ac^uaamp;C bavAi,Quosài2,nosiuàkaffevAtmorte.SieV3eusinvœnâhomvevdnxuV btGavnpïocuVafaxxïûiapatcrnamarc^SCiotoorbcua^an.bCutkïneVî.Sdtuf. àïcâ,onvmdAaûodAes,quotquotnô effentpianèbarbav^taYdius perue G^n-4v nieiAtesaà^\aàv|(ut£u.peïVus dixivnus^ u(un\,CV\ïvVk\an3C exeonwnvea ûouipcenaninon omnino d\(UrnAê(aeinoYoüs vnfti^ebant. niVi cpiod po^otvoïibüs ÇeeuVïS V-ovnani duïioïcvn. çpiandam pcenam exeo^i z tatuntjC^ux lanven non plane ab eeclebaÇViea abbovvetet eenÇuva* Quem. ewvmvVbàemedio toWi eupiebant ,enm£aeYnmjboc.eb. exeeta* biVemiudieabant K quanqnam pro neteriîuper bittone bumana ear

4o neVitarentjbnnetamen immo\arine^pbas\dtteebant,p^bdipbsettam dr\s\iideremrodioÇus »^tbadienns qnidem bmilis er at ea pcena ce* babiœ cenbtrçsin eo autem di£bmi\is, qubd eintmodibominempbas ebett\uomodoettnlt;çobttitt oeddere, c^ttâÇxttitiâeedebanô admittit, ttib

nifi in cum, quern prophanus I'udcxfacrumfeccrit. propterca amp;uctus reli'gio e ufmodi homines Hebraice cherem, grxee uo/ cabat:uocequa eas res defignabant, quas quoniam eiïcnt dfjs dicatf deuotæ, attingerc,autloco mouerenephas erat. Ad huncmorem Pau ’•Cor.ii. lus ab omni hominu confortio,eteccleiia abiedum hominem,etdijs inferisdicatum, anathemauocat. quæ ecclefiaftica quantumuis con* Matth. 16, temnenda, ut apparet, poena ( quoniam Deus eamiuxta Chriftipro/ mifsionem ratam habet in ccclis ) non folum ab hoc uiGbili confordo, uerumetia ab ilia inæftiraabili unione feparat,qua omnia Chrifti inem^ ïolt;rt. 17, ßj-a inter fe (ut à ccena precabatur ) conneduntur. atep adeo non folu 10 in ea orbis parte, ubi contra cum eft pronunciatum, fed etiam per om nes totius orbis ecclefiasab omni Chriftiano commercio eft profit 2.cor.f. gandus. traditus eft enim fathanæ, ut Paulus de Corinthio ftuprato^ i.Tfw.». re, de Hyemeneo item Alcxandro fcribit : amp;ideoomnibus,quoP quotfathanicuingenium excogitarepoteft, ludibrfjsexpofitus.quo^ cunt^ enim feuertic homo ille facer,malus fpiritus eum comitatur,non lot.I. fecusac umbra corpus.qui etfi in animam forfan hominis nihil poteft, fenfus tarnen corporis miraac ineffabili tyrannide ludificat amp;uexat. quam tyrannidem fubindehorrendo amp;nbsp;uifibilifado oftendit, fiChri ftiana neceftitate exigentc,iurifdidioniaccedatpoteftas miraculoru,20

Va tarnen poena ligatos non uult Paulus, ut inimicos ha^ beriifed admoneri interim, utfratres, nam ob hoccluntagt; xat à fratrum in religione confortio fegregantur,ut pudore fuftuft refipifcant,inquit:obcß id fathanæ traduntur, utpet i.Cor.5. ciufmodiucxationemcaro quidem intereat,hoceft carnis petulantia domct,contra fpiritus uis ualidior fiat.que certe non tarn poena,quam medicina eft cum purgans,tum conferuans. nam amp;nbsp;ipfi Paulo Deus, i.cor. 11. obeandem caufam dedit ftimulum percarnem, nuncium fathanæjUt 50

cum colaphis cederet,quo nimirum uirtus in infirmitatibus perficerct. ^■Thtß. ad hoc Paulum,quoties aliquêhac machina percellit, refpicere,fcriptu t.Timi docet.nam ociofum condemnâs,fubdit,ut pudore fulfundatunHy i.cor.y. meneum,utdifcat nonblafphemare:Corinthiû ,utfpirituseiusfaluus

fit in die Domini, At non in omnes æquègrauis eft hæc animaduerfio: fed eft quidam gradus, ut pro culpac fuæ grauitate quifq? poenas luat. Matth. 13. Alia eftenim,qua Chriftus, in te peccantem, uulta te duntaxathaberi

tanquam ethnicu.’Sit tibi,inquit, ftcut ethnicus publicanus.alia,qua i.Ttm.;. publice peccante Paulus coram omnibus uultargui, ut amp;nbsp;cæteri time rem habeant. horum utricç eaquæ funt iuris gentium naturæpræ^ 40 i.Cor.io. ftarelicebit,8dabf)fdcmrccipere. namapudethnicum Paulus nonue a.Tte/f tat, ft inuitarit, coenare.uerumdurius tradat ociofum ; nam cumeoo^ «^t'innem confuetudinê nobis interdicit.inquemfe grauius animaduer furum

furum minatur,fi nee (ïc refipuerit.quareper epiftolâ fibi ïndicari uült, quomodo hic extra eccle(ïamfehabeat* Hoe anathemate acerbiuseft, quoloannes illos percelH uult,qui aliéna dodrinâ adfcrût. h os enim ab i.iorfzt omnia?diumhofpitioödßilutationearcet inftar eorum quibus apud Romanos aqua amp;nbsp;igni eratinterdióiu. Cæterum quia diuerfa ratione hoc pcenægenus inHigitur(autenim iuftè, aut iniuftè hoc fieri certum cft)critprolatæfententiæ conditione interdidi grauitas æftimanda. Leuiorenimerit iententia, fipcriniquitatemiudicis,teftiuni'ue, illata fit. alia J fi iufte quidem illata, fine tarnen noxa tuarquippe qui fis deftix

10 tutus légitima probatione. alia rurfus,fiiufte,amp; tua culpa irretitus moxrcfipifcas,anhelans,utilleCorinthius,adrelaxationein, omnb ».Cor.», urn autem orauifiima, fi iure ob meritam noxam condemnatus,in eademfordefcas.Quæfingulælicet condemnatum feparent abeccle*^ fiaftica ilia unionc,ut nullo munere in ecclefia fungi illi liccat: per folam tarnen earn credendum eft hominem fathanætradi,quæ iuftèfertur» atqîhæcpoftrema quamuis uita fpirituali priuet, non tarnen ipfa, ncc quæuis alia pœna charaderis ornamentum tollit : quippe quod fit ( ut fuperiorelibro docuimus) indélébile. hocinnuit Chriftus, cum con- u. tumacemdicerct non ethnicu, fed tanquam ethnicum habendû. nam

20 fîredeatadfe,noncftretingendus.Huius pcenæ Omniu grauiftîmæ uthorrorcm nobis incutiat Paulus, folec ei peregrina lingua aduenien tis Domini terrorem adiungere.Si quis,inquit,non diligit Dominum t.cor.M/t lefumChnftum,fitanathcmamaranatha,quodfignificat Dominus uenif.SyramIocutionem data opera non explanans ( quod tarnen face refolentferèfacrifcriptores)obhoc nifallor,utinfolitænec explicatæ uocis uehementior perpenfio ledorê inducat,ad pœnæ grauitatê accu ratius ponderandam.Sed hic aliud præterea eft confiderandû, nempe quis ordo in fupplicrjs infligendis fuerit apoftolorû tempore. Mino^ tisauthoritatis magiftratus pœnas minores ; fummi magiftratus gra^

5° uioresinfligebât.Theftalonicenfisccclefiæpræfedis relinquebat Pau » tJxjJ. lus iudicandû,qui ocioforû elfentaut monêdi,aut aceufandi, aut uitâ^ di:grauioris uero iniedionê fibi referuabatjCum uult,ut dixi, fi bi per e-piftolàindicari,quomodo fehabeant,quiab ecclefia eflèntexclufî.ut fi re diligêtius difeuffa inuenerit ad peiora decllnafte,acerbius eos puniat.

Vbi amp;nbsp;uides no folu rei fadp,fed etiâ in futura crimina Paulum anathe matispocnâ,etlatæ fentêtip,ut dicht,canoné cÔftituiflè.Theftàlonicêfi bus erh generale legê,quæ omni tepore duraturaefl’et,præfcribit,ne eu rjs commerciû habeât,qui curiofe agêtes,huiufce fui canonis àdmoniti non refipifcât .Nam præcipua anathematis uis no tâ eo fpe(ftat,ut con^ 4° dênatus refipifcat,q ut ab alqs etiâ obedientiâ extorqueattet propterea

plus populo,q condênatis præfcribit. Non enim tam ftupratorê Pau lusqCorinthiosobiurgat, quodpafti fint eum diutius inter feagere, i.corj. ^hocfacinus perpetraflèt.Sicetpaulo pôft,fi quis cum frater appellat,

fucrit fcortator,autauarus, aut c5uiciator,aut ebriofuSjautrapax,ainï eiufinodijnquitjne cibu quidêcapiati's:fed profligate, inquit,iftuqui malus cft,ex uobis ipfis. Quare eccleflafticïihoc intcrdidtu cu tantæfit neccflitatis,no tam ridicule repetendu aut tollendu erit: fed tam diueX' pediet retineri, quoad totius ecclefiaftici ccctus, Sf illoru præfertim,irt quorûoculis coudênatusuerfat, obediëntie, faluti^ confirmâdæfuffe ccritthoceniminterefl: publicædifciplinæ,utunius exemplum terreat quamplurimos à fimili,alio^uefacinorepcrpetrâdo. Hine Paulus cum ab lens ftupratorê condcnafTetjCorinthureuerfus no ftatimabfoluit, tametfi ut ucnlnuilc c(t, iam figna oftêderet pcenitêtiæ : fed tum tandé x’ abfens abfcntêabfoluit,cû facinorofo no folu fufficiebatincrepatiotam diu fâcfta à pluribus, fed ctiam periculu efle epepit, ne grauaret eosom nes.Nam amp;nbsp;in hoc,inquit, fcripferam profiigandu ftupratorem,utco gnofccrem probationem ucftri,an ad omnia obedientes fitis.

Piabetpreeter anathema alias coercitiones eccleßatcjuibi^ omnibus ([ui non paruerit,adjeculare imperium erit remittendiis^

iamdidlampocnamtardiuseritprocedendum.names extrema eft ccclefiafticarum coercitionum . Sunt autem aliæcaftigationeshac pœna leuiores,quibusæquumeritiO pcccatorem prius tentarc,quam duriuspungatur. nempc arcereab ingrelTutemplft autad coctus quidem ecclefialticos admirtegt;' re,fed prohibereàparticipationefacramentoru. Item fi facerdos admit tatur ad laicam communionem,fed prohibeatur poteftateconlècram di.Item fi poteftatequamquishabet,non priuetur,fed præcludatur il' Iiuiaaddigniora,autcertealiquoeminentipgenercfummoueat. cuius generis Paulus multa enumerat in epiftoîis ad Timotheum Ô6Tinn^* uulgo uocant irrcgularitates.ôô ut femel dicam, quameun«^ fundionc noua religio introduxit, poteft pœna ccclefiaftica £lt; datam auferre, U. prohiberedari maiorê. huiufmodi caftigationib. animus contumacis 50 premolliêdus eft, atc^ donee eæfatis urgct,abanathcmatispocnaabfti nendum.Imo priufquam ad hasperueniatur, eorum erit faciendû péri culum,quæ folent feculares indices fupremæ fententiæ præmittere. ut mittere in polfcffionc,dare adtionem in fadtum, côdem nare quanti re/ fertquodea res fada non fit, decernere pignoricapioné, alia huiuf inodi.Quin etiam mullt;rtâ,uincula,probrum, fiagra: imo amp;nbsp;maioresil las,nempe exilijjrelegationisjdeportationis, et publies? operæ pce'nas, fi atrocitas criminishocpoftulet,amp;perfonæqualitas nô impediat,n5 uideo cur nô pofïît ecclefiafticus præfedus infligere. Verum lî qui fciv tentiælatæ non obedierintjij ut fententiæ pareât, ab ecclefiaftico ui co 40 pelli non poftunt. In hos ergo id quod fupremum habet,anathematis nempc uim exercebit.Cuifi nec tuncpareant,eos(quoniâilliuetita eft executio per manum militarê)iudici tradet, qui gladij habet poteftate.

qucmaJmodum oKm prætor fummèfaci'norofos ad urbîs præfedum remittebat Jmpunita enim cum ea crimi'na efîè non dcceat, quæ in eau fis nouæreligionis inter eiufdem cultores committuntur,feculari pote ftatieum tradioportebit,quiipreto ecclefiafticoanathcmate contuma citer pcrfeuerarit:nirnirum ut qui molliorê afpernatur,acerbiore coerci tioneueIemendeturjUelreprimatur.Hicuidereeft,quomodoad fecu* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

larem iuris adminiftrationem non parum acceffit impertj per nouære ligionis aduentum.nam huiufmodi crimina ( de quibus ftatim dixi) fe cularis adminiftratio nifi coniunéla religion!, ne agnofeeret quidé, ne^

E cckßarumprtrßSlipancts contumacipnejcrihuntßuai ipßinßigerenonpoßunt:^ ßLßCIIE

Æterum q nonadarbitrium iudicis fecularis, fed adillius fententiæ conditionê, quæ in ecclefiaftico iudicio iam trart frjt in rem iudicatam, erunt pledendi. nam ut is qui condê nauit,etiam multflam, autpœnam præfcribat, quæ fit cotl

demnato irroganda,ipfa ratio docet. Verùm,quiaet ipfa pertinacia no debetmanereimpunita^eritillius proteruia, qui ecclefîafticæ fententiæ non paruent,non folum cogenda à indice feculari, ut quc\d iudicatum io cftfoluat:fedetiamaliamuldl:a,autpœnaconftringidebebit,quærcli gionis uiolatore digna eft,hoceft quais eftuindicândus,qui totius Chriftianæfocietatispublicamdifciplinamlabefaclaret. hæc autem à religionis antiftite erit decernêda,non à feculari, qui faltem mandatam exequetur. Docetiftudfatis clarefcriptura,ubilicetufum gladf) penix tusecdefiafticisauferatChriftus,proprietatem tamêgladri fjs permi fît. Namcùm Petro dicit, conuertegladiû tuumin locum fuum, non Matth, ti, cigladiumaufertjCum iubet utgladium fuo loco recondat : fed ufum gladq duntaxatjid eft poteftatem fanguinis pœnam infligêdi. ecclefia fticis tarnenrelinquêSjUt ab qs fj difeere deberêt, qui infolêtes et contu 50 niacesfuntuindicaturi,quomodoctinquosgladq fuppliciû adhibe* bunt. Vt prætcreâ ( quod fuperius diximus ) non à natura, fed reuela tionediuina gladq ufum eife introdudfü : ut etiam hæc fatis magna ra^ dofitjquarediuinæiurifdidionisminiftri,fidegladqufu etpotertate quærat, confulidebeant. qui, utteftac fcriptura,hornbilioracorporis fupplicia, q fit gladq animaduerfio, per miraculoru poten tia infligut, fi necefiîtas poftulat. Qiiid quod ipfa religio infpirata,ut fuperius dix lt;fium,per omnemiuris fecularisfupelleAilêdifcurrerejamp;'eamperlux ftrarepolfit,etiâ fi nullâ haberet iuris adminiftrationê : ut ubi legu fanx ôh’onesrepercritforteuehementiores (qualcspleræcp ciuitates habent

40 defurtis)easremitti-.fi remilTiores qconueniat Chriftianæ reipublicæ propagande,dunores imponiiuberet.Neinterim dicâ, aduitæhuma nætranquillitatemhoceflencce(rarium,atcp propterea à diuina prouix dentiaordinatUjUtfi qd uni deeffet adminiftrationi,id altera fuppleret.

adminirtran'oncs uflt;]padcó mutuao/ pfraAic inter Chriftianos facile feparari non debeât.iniôe-fLintquædâadeoutriq!adminirtrationicômunia,Lit nih il referat,quo in foro litem quis experiat. nam in ij s no nifî præuentio fpectatur, ut illi iudici, qui alterum præuencrit, caufæ fîtcognitio.Sed dubitabitaliquis,an ecclefiafticus fccularcm præueni re,at(Ç eidemaÆonem præriperequeat, ut punitum ab ecclefîa fuppli cioconftringcrefecundo fecularis non poflit. Sipatrifamilias,qui fo' ciecad ciuium feaftrinxit,in fuos liberos ac nepotes animaduertereno lo Iic:t,poftquam hos ciuitatis præfcctus cominuni ciuium nomine puni ujt:quis ell cuinon uideaturrationi confonum, necineum àciuitatis præfedfo animaduertendum.qui ab ecclefîaftico iudice totius ecclefiT, hoceftChriftianæfocietatis nomine fupplicio fuerit affecftus^præfcr tim cumapudecclefîallicos fummaetamplilïîma fîtminiftratio. Nam hæcquàm late Chriftianareligio le extendit,unicaefî:(êcularisuero,in priricipatus innumeros diuifa.loquorautem deijsdelicflis,quibusfan guinis pœna non irrogat.’Sô de ea ciuiû focietate, quæ iam Chrifto no men dédit. Quæcuncp enim caufæ inter dues cômodepofTunt iîncfan guinc expcdirijcius naturp funt, ut muku publice expcdirct difdpünc, fî utriullibct client fori:hoceft,fî in alt;ftoris effet uoluntate ,in utro uelit iudiciolitem cxpcriri.multumearesiudicumutriufcp fori diligentiain cxcitarctjtum ad fcclera punienda,tum ad caufas terminandas. Hacra tioneinducki uidentur Romani,utilli qui ageretaclionereali,liberatn darent optioncm, an uelit agere in eo iudicio ubi res fîta eft, an ubi is qui cum agendum erit, domicilium habet. Scd fît etiam, ut de rjs quæ fanguinispœnauindicanturjCcclelîafticuspræfescognofcat.Nainfi domefticarû caufarû cognitiones pcrpareniû negligentia deuoluunt ad fecularêiudice:eur nÔ ad ecclefîæ præGdü cenfurâ (ad quant fecula ris adminiftratiOjUtad Lydiû lapidé probanda efl:)non ucniricl,quod 5° alioquiperfcculariû iudicû negligentia manerct impunitûc'Veriibic quoq; nihil ultraanathema poterit ecclelîa. Ncquehæc,dequibushic uerba facimus, tam à ratione aliéna funt, aut ecclefîæ répugnât, quant quidam arbitrantur. nam ubi ciuilis focietas euangelio nome non de--dit3certueftcrimfna,quibusciuilis adminiflratio fuppliciu adhiberet, fîuir Chriflianus eacommittat,fuaptenaturacfleutriufcpfori: quippc per quæ utratçrefpublica, tamecclefîaffica quàm ciuilis,pcrturbetur. quin ipfa feriptura turn ab utralt;ç republica talcs docct punicdos,quam turn uidelicet utriulq^ intereft: neep ibi unius præuentio alterius iudicis officium cxcludit.Pœnaenim quamPaulus infîixitCorinthio,nôim 4® pediuit, quo minus fecularis iudex potuiffet id fupplicij fumere de eodem ff upratore,quod leges tali peccato præfcripnfTcnt. Et contra,lî iudex fecularis Paulu anteLiertinet,nihilominus Paulus eûcaftigaffet,

üt Chriftiani »quantum noua religio id genus fceleris abhorréat, dldi* ciifent.Inpublicis enim iudieps, prætereum cuiiniuriaillata eft, etiam refpublica eft ueluti a(ftrix,expofcit^ mail exempli, quod facinorofus fcelerefuoattulit,reparationc. Generale eft, fi eodem faefto pluribus fit damnum illatum, ex fimplici fadlo pluribus adfionem nafci,quare cum alia tunc eflet politica refpubliGa,aliaChriftiana : quid mirum, fi idem fcelus utracp profecuta fuilTetc’

sxilll U,k^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VAWiiai amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b* VI WMV4' W^VA Vf bAilMO AALVA k VI Al W

poteftjid ufu quantumuis longo uendicari non pofte« Cum ergo eccleGaftica potcftas non ab homine ( ut iam ftc

plus diflum eft ) fed ab ip Co Deo fît intro duel a, fieri profedô non po* teftjUt qiiis earn per poftèftîonem quantumuis diuturnam,8lt; non mo leftafnoccupet:cumamp;ipfa alioqui poft'eftio fine diuina authoritate nulla fît,His ita pofitisaamp; uel parum intellecftis,facile unde pendeat dcfiafticaauthoritas apparebit. quæ fî non fît ( uthine liquet ) ex prin cipumdonationibus : certenccidpriuilcgq acceperûtàprincipibus ec 20 defiaruminiftrijUt ab illoru iurifdi(ftione,magis etiam quam ipfî prin*

cipesafuoru fubditoru placitis,liberi fint« Nam hi licet ita præfînt, ut fupcrioremnon agnofcantj quoniam tarnen authoritatêab ijs quibus præfuntjaccepefuntjfit certas ob caufas,ut populi uniuerfitas ps præ* fcribat quædam,amp; inter certos limites cohibeat« Reuoca tur cnim non rarodonatio,quantûuis firmajuultis ex caufis. Verum fecus eft in au* thoritateecclefîaftica.Hancenim cumminiftriecckfiaftici non habeât

ab homine,fed ps fit ccelitus cocefta,nullo cafu aut ratione fieri poteft, utpoteftatiabhominibus conftitutæfubpciantur«Ideo^ repugnaret diuinitus conftitutæ rerû condition!, fi is qui ius feculare adminiftrat, (etiam fi totailliadhacfcrit Chriftianpplebis uniuerfitas) fi inquam is, ius iuris ’uecoercitione ps diceret, quibus ccclefiaftica iuris adminiftra tio data eft. Hoc enim non minus contra naturam eftet, ac fi familia pa rentiius dicere attentaret,cui ab ip fa natura poteftas eft, quæ firma, ft a bill's atqp immutabilis manet.Cæterum in ps rebus, quas noua religio reperitanteafuilfe inhominumufu,habet fecularis iuris adminiftra* tio iudicandi authoritatem, etiam fi inter ecclefiafticos fupcr huiuf* modi rebus fuboritur controuerfia. Nam quânquam fecularis iudex nullum habet imperium,ut iam dixi,in ecclcfiafticii,decerneret tarnen, fips de rebus difeeptatio nafeeretur inter ecclefiafticos, quæ fententid 4o (deChrifl:iano loquoriudice) fic ius faceret, ut ei omnino eftet paren* dum, nifieuangeliorepugnaret « Seduifum fuit Chriftianis principi* bus,etiamfuper negoeps fecularibus,ecclefiarum miniftros ccclefiafti coiudicio fiftidebere.Quareperfonales (quas uocant) adliones, quæ

ex (ecutari delido, aut contradlu inter miniftros ecclefîarû, ucl aduff/ fus ipfos nafcunt,non aliude nunc liberæ funt,feu,ut uocant, exempte à (êcularis iudicis cognitione,quàm ex principû donationibus. Quod uerôfipereos ftatutum non eflet, autforte nunc rcuocarent,fruftra tarnen pertraheres miniftrum ecclefîafticum ad forum fecularcjniß rem aliquampoflîderet,in quam fi uocatusnoncomparuerit, au t feu tentiænon obtemperaueritjpofTet iudex id quod extrernum habet, cxerceretcum in ipfius perfonam,ut modo oftendi jnhil pofiit. Quod uero à feculari iudice interdum uideamus ecclefiarum miniftros coer ceri, ex eo fit, quod præfedfus ecclefiafticus ob infignealiquod flagitf P umexemptionis priuilegio eos exuerit,amp;pcr hoc fubiecerit feculari poteftati.Contingit 8C ex alia cauià, ut fi minifter ecclefiafticus fecula^ rem iuris adminiftrationem perturbant. Si enim ad uim rcpellendam licet,utferuus aduerfus dominum,filius aduerfuspatrem infurgat: curnonliceretfecularis iuris adminiftratoribus cohibere ecclefiæ mh

niftros,netemerepcrgantciuilem focictatem moleftarefOuodautem cum coerceant, qui omnem ecclefiafticam authoritatem contemnit, fit nonfolumexpræfedoruecclefiafticoruconfenfu,ucrûetiam ipfanc' ceflitate.alioqui enim pergerentimpunepublicam ChriftianereligiO' nis difeiplinam contemncre,cæterosq?inuitareadreligionis exitium« xo cjxio antmo liceat (Jhrißiano

Equitur nunc celeberrima ilia quælïio,hodie à non infimp eruditionis hominibustraeftata, numfcilicetChriftianisli tigareliceat. Multafuntloca in feriptura, quibus omnislf tigandi, feu experiendi in iudicio ratio uetita uidetur popu lo eledotutnonmirum fît,quofdam in eahæfîfie opinione,omnino noneftecoram iudicibus contra fratrem agendum, quarc hœcloca, priufquam pergamus,occurrunt hic examinanda amp;nbsp;difcuticnda.PaU' t.Cors. lus aitdam omninodelidum inuobiseft, quod lires h abêtis internos inuicê.curnonpotiusiniuriâpatiminhamp;c.Chriftusfîmiliterinterpri5» ma fup doctrinprudimêta palàm dicit,illius munus,cui cum fratreeiuf dem religionis adio eft, non prius à Deo acceptû iri,quàm fratri recon cilietur. fed Ôlt; rcconciliâdi moram nullâefieuult. itaenimloquit: Ha beto beneuolentiâ cum aduerfario tuo cito,8(^c.cui damnu eft illatum, iubet ut ignofcat,nec talionem reddatme quod ipfe Deo debet, ab ipfo ftri(ftius,amp; adminimûdenarium exigatur.Sed neamp; illumjquiafliduc amp;nbsp;ftudio nobis nocet,aut moleft;useft,ulcifcamur ’ Mihienim, inquit

Row.ii. Dominus,ultio, egorependâ: atmagis beneficioardiusnobisdeuim ciamus, non tantû nouæ,uerûetiam ueteris religionis feriptura iteriim

Prowert atcphefuinculcat. Si inimicus,inquitSalomon,efurit,pafceilium: fifi- 40 *5. tit,daillipofu. Chriftus,Benefacitorjsquiuosodioperfequunt. Pau^ lus,Neuincarisàmalo,feduince bonomalu. Quid hic dicemusc'om*

Kom. li. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iudicio agendi rationêChriftianis uetitam, necaliquam contra

iniuriâillatamdefendêdi, autdeiadurafadaconqueredi copia qfdem rdictâc'nô ita certe. Ateius animus^qui fratri lire mouct^confiderandus cfl:jnum ducat uindidp cupiditate:quod et ethnici'inedû Chriftiani ui tupcrarêtaut magis ad iatfluræ refpiciat compcnfarionê : quod itidem échnfci,fi non damnarêt,haud tamê laude dignû ducerêt * aut num ma gis ftudeat proximi fui faluti.hoc animo,nec alio,cum fratre expenri li* cebit : ne fcilicet is iniuftis occupationibus infordefcat, neVie ftudium aliénaoccupandihuiusexemplo ad alios ferpat«Secus qui facit, non iuxta fcripturas fuperius cita tas ie facere fciat,

riendum fit, fupereft ut uideamus. Introduxitnoua religio duas difceptâdi formas fibi peculiaresmnam que priuati, al teram quæ publici iudicij formâimitat.Si lt;nim in te pecca-tumfi[,priuatam:fi in religioncm,publicam difeeptationê prpfcripfit. il Iaminfcholis,denunciationê:hanc, o-vfÿTwenj/, fiaduerbum uertas,con quifidonem uocant. Vtramlt;ç formam nobis tradidit fcriptura utregu lam,adquamChriftianpcontrouerfiæ funtdimetiendæ. Sipeccaue-fitdnquitChriftus, in tefrater tuus, uadeamp;argueeû inter te amp;nbsp;ipfum îo foluna.Hicuidespriuatiiudicij modu. Aliam formadepinxit Paulus, ubiaitfepalàm amp;nbsp;coram omnibus Petro reftitiflè, quod genres coge-retadludaicaruceremoniarû obferuationê.Etquod attinetadpriorê formam, utitur bac frequentiffime noua religio, cum delidis corrigen disadeointenta eft,utctiam occulta quàm diligentiffime redarguat: quæ fecularis iuris adminiftrandi authoritas non folum non redargt; guit, fed 86 pleraque manifefta omnino tolérât. Veteris religionis cuîtoripopulo didum fuit,Nonuidebis afinumfratris tui,aurbo-uem dus cadentem in itinere,amp; abfcondes te ab eis, fed fubleuâdo fub leuabis, Qiud mirum,cumlexillam curam brutis adhtbendam iuf-30 ferit, finouareligioidemdehomineftatuat,atque tibiimputet,fitua negligentia pereat anima fratristui, pro qua mortuus eft Chriftusf Quern igitur inclinatum uides ad lapfum,debes illico nelabatur fuccur rcre,adeó ut ne prima quidem futuri lapfus indicia fpernenda fint, quiaferiptumeft:Qiii fpernitmodica,paulatim deeidit. Multouero diligentius debes, fi iam lapfus eft, ftatim erigerethoc eft,de commifto « »p« delidojCum primum adfitloci86temporis opportunitas,redargue-re,Vadejnquit:indicans accelerandumefle. Vêtus lexpræcepit,ut MdtthaS,

oppugnaturus ciuitatem^prius paccm ofFerret, quàm expugnationem Deut. to, parafîèt. Quid mirum, fi 8d lex nouæ religionis præcipiat, utpeccanti

ftatuasgrauiusc'Vade,inquit,8c argue cum.nÔ folum hoc fi s qui præ-funt, fèd etiâ fubditis præcipiês « quia unicuicp mandauit Deus de pro ximo, aîioqui enim Deus fanguinê illius requiret de manu tua,etiam (î N 4 tantum-

tantummodointCjhoceft te præfente dch'querit, nullam aliam intu leritiniuriam quàm fcandah'.Eo enim euentu te Deus pofuit fpccubto rem,amp; cuftodem illius,qui ceddit te fpedante. erum inter te, inquîG èc ipfum folum argue.non eum per ora hominù traduces, hoc eft non famæautnominilædcs,necp obiurgabis,nequeiliudcs.Arguc,inquit, hoceftrationibusSdadmonitionibus peccati periculûdetege.Often fionem enimpotius,quàmreprchenfionê fignificari arguendi uerbo, docet illc qui fcribit. Dégénérés animos timor arguit.Iftud autcin, ft te præfente peccarit, faciendum:hoceft, fi conftiterit tibi de peccatoeius. alioqui meliora deproximo fperanda funt. Non enim is quem alioru io fama audis traduci, illico tibi corripiendus eft ( hoc enim ad ofticiü fpe ciat præfcd;orû)fed quem tu uidiftigraui falutis fuæ periculo deliquif fe,necrefipuifie. Sienimiamrefipuerit,quorfum opus redargutioncC Verum, fiidcm admonitus nihilominuspergat, often dit noua religio remedium alperius.Si te,inquir, non audierit,adhibe adhuc unuir.,3Lit duosmonquibus delidum detegas,fed quos preccris et inducas,ut tecum hominemobfcruent,num fecundoin idem dclidtum incidat. tc^ (les enim adhiberi iubet,hoc eft præfentis deliefti in fpeeftorcs, non autc præteriti cxaminatores. Nam addittVt in oreduorü, aut triuni tt ft in ftetomne uerbumtdocens eiufdem peccati reftes plures cfleclcbere,amp; fic tandem nominis famam,fi aliter reduci nequeat, propter anime lain tem negligendam. Erit tarnen ctiam hic,quantum fieri potcft,fincfaïu^ tis cius periculo fama proximi feruada. Nó enim ftatim duos aut tres, fed fingulatim eos accerfendos dicit4Ädhibe,inquit,adhucunum, fnl liusforte8ediligentioramp;uehementioradmonitio plus fituahtuta,q tua.Siueroitaab eo id quod uelis, extorquere non poteris : duoerunt adhibcndi.non quod tuum tune fit,coram fis eum redarguere : fedpo tius illtshocfacienduerit.fequitenim,Si neq; illos audierit Sed fi,utHt, teftes à te adhibiti ré neglexerint,nihil ad te: tu Chriftiani hominis mu nerifatisfecifti. Sin uero peccatorê admonuerint, 8e is ipforum quoq? 50 admonitionemdefpcxerit,iamnon illis, fed tibi, apud quem primuin fuit lapfus,præceptum eft,ut ecclefiæ rem aperias,quod uulgó uocant denunciareiquanquameo uocabulo ueteres ufi fint in alia fignificatio/ negt;Dic,inquit,ecclefig:nempe tu,atep adeó t u unus, cui is primum ob* ucnit erigcndus.necp enim fcriptura dicit,quos prius tefies adhibuifti, 'cofdemhicrurfusadducendosifedpotius ruboriillius parcfndum,iit non aliam ob caufam credendû fit,fcripturam iubereteftes adhtbvri, quàm uthabeas, fi te uelit arguere calumniæ, qui teftimonium ferant tuæ fynceritati .Delatum uero non aliteruult fcriptura traâandum ab ecclefi'a,quàm tu eum iam tratftaftitnempe utôe ipfa, qua dignumeft 4® grauitate,arguatpeccatorem tam pertinacem : fed folum arguat. neep id aliter faciat,quàm à te præceperat fieritnempe feorfum. Quod ft ncc cedefi^monitioni obtempérant, mox habeduin iubet hune fcriptura,

•^Onquidem publice^fed tibi duntaxat,tanquâ ctbnicum et pubîi'canû, Hocordinehæc omm'a prætentâda funt,priufcp noua rcligio fratri pri uatim etiam fæpiffîme dclinquenti feueriora adhibeatremedia:hoc eftj priufquâcum publice coram omnibus arguat. Hæc de denûciatione, prima inter Chriftianæreligionis cultores litigandi forma. Altera eft quam dixi in feholis conquifitionê uocari,cum dubitatur de te publice fada^peccatum fit,nec ne:hoccine modo^an alio res fieri de-beauetncdeali-js.HuiusexemplareftinApoftoIoruadis.Cumenim Aâ.if. * ortaeffetfcditiofupercircuncifioneeorû qui exethnicifmo ueniebant

10 ad nouam religionem ,ftatutum fuit,ut ab utraque parte contendentes afeenderent ad apoftolos ac presby teros Hierofolymam, publiceep dilt; feep tarent fuper ea quæftione, amp;nbsp;difeeptatp quæftionis declarationem expedarêt à facro fenatu.Qua ratione hoc fadum fit, Lucas fcripficin Aclisjôc nos fuo loco fufiusdiccmus.

I Trunep ergo didum difeeptandi modum ca ratione Chri.« ftianisconceflumuidemuSjUteoad delinquentiu falutem utamur.iamuidendum,num Sóadio nobispermittatur, qualiceatnoftraprofequi in iudicio.Dominijinquit Pro- Pptl.i«. fto pbetajcCtterra,óóplenitudoeius.Omniaenim,quæ biepoflidemus, quibusaduerfatolcramus,profpcratuemur,debiliafuftentamus, fir^ inacontinemusjuitam deniquelabentem exdpimus, omnia inquam hxc Domini funtmeediutius nobis conceffa, quam à nobis ea répété-reDeusuoluerit, utqs interimadfuam gloriam utamurtutfiueero-gamus,Gucretinemus,fiue cuam repeumus(utTobias mutuum à To!gt;ilt;e ri Gabclo)adgloriamDci,utPaulus docet,fiat.Hoc enim non rarb gloriaDeipoftulat,nonut noftrareferuemus, fed ad tutandam Chri-ftianam tranquillitatem etiam raptorilibenter cedamus. Siquis,in-quitjte uelit in indicium trahere, ac tunicam tollere, permiite illi pal-50lium.Secus,Gitagloriam Chrifti promoueri non fperes.tunc enim noftra retinere, 8c. fi qua ablata funt,repetere oportet. At fit interdum, ut æque probabili ratione,quod hie repetit, alter uelit retinere : ubi ut rede cognofcatur cuius res fit, omnino opus eft iuris difeeptato-re.horumuterque quamuis iuftelitiget,maiore tarnen iure is litigare intelligitur, qui ante litis ingreffum pacis conditiones reo obtulerit, (quodinueterilege, utfuperius diximus, præceptum fuitbelligeratu Dent.»«, ris^ paratus nonullo etiam difpedio redimcrelitem'.hoc eft,qui no ont ninoexada rationeagere, fedtolerabili conditione cum alio tranfige reparatusfuerit: per uiam (utuocantquot;) compromiffi ,quod ad Corin

40 tbios præcipitPaulus. atqucbaec eft forma Chriftianac adionis. Qui \ uero nihil de fuo cedere uelit, adeb ut ne magnam quoque uexatio ' nemparuo difpendio redimat,is certe parum Cbriftiane facit,dum \ recufat arbitrium: neque tarnen iniquum fadt, G quodfuum eft, 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exadif

exadtiflîma rationefeclufa fraude répétât, qucmadraôdu ncc iîli iniciue, Mdtth. f. autperperâfacluntjquamuis non fatis Chriftianè,utait Chrdtus,qui reciproca diledtioneprofequuhtur eos, quorum beneficiu amp;nbsp;benignii animûpriustn fefenferint.Exhisïamcolligis ftudiofe Icdor, quomO' do ctiam Chrißiano liceatius fuum, commodumcp proprium profe-' quiiniudiciojdummodolis non agatur coram iudicedifparis religiO' i.Cor.iî. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paulus diligêtiiîime uetat. Quin accufationem qua non

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folum nofira repetimus, fed pœnam reo uolumus etiam infligi J/citâ

cflè inter nouæreiigionis cultores,docet Paulus. huius quæ debeatef t.Tim.j. informa inter Chriftianos,defcribit eoloco, ubi nullam accufationem «d aduerfus presbyteros iubetadmitti,nifi fubduobusaut tribus teftf bus :q fdem uerbis fubindicans,aduerfus inferioris nota? iîue plcbéios, (îueecclefiarumminiftros jfub unius etiam teftimonio acculàttoncnt admitti pofle. Hæc aceufatio tantum habet locum in eos, qui publice peccant, nam illi,Paulo tefte, publicearguendi, ut cæteri timorem ha-beant;amp; qui per hos ad lïmilia facinoraperpetranda fuerintinuitati,fa cinoriseiufdemexpiatiexemplo retrahantur. quæ res humanæ fode tatis tranquillitatem conferuat. Cæterum apud quos indices quæque adlio feuaccufatio inftitui debeat, fatis liquet ex eo capite,ubidecauiis utriufqp fori adum eft.

On ergo agit côtra Chriftianæ rcligionis régulas feu leges, qui ièruato iuris ordinefuapera(ftionê,autfacinorofi exê-pli publicamemendationempermodum accufationis,co ram indiceChriftiano profequitur : dummodoidfaciatlî'

ne odio fratris/aduerfus quem litigat, fineep libidine uindidæ. None-nim meret altercatio,rixa,obiurgatio, aut etiam contêtio uocari, quod propter priuatam,aut etiam publicam utilitatem fîteitra calumniâtfed poOhmusdifquifitionem uocare, potiftîmum filitigantes caufamde-fendant utrinq; probabilem. Verum cum etiam in ethnicis hominibus uigeat ratio turn rcligionis,tum iuris naturalis,ita ut lires fæpeab his re i.Cor.tf. (fteterminaripoftînt.’roget quis, cur Paulus tantopereChriftianos uc tuit in infideliûiudiciolitigareccaufainpromptneft. Cum enimChri ftianæ rcligionis focietas plane fit(ut primo libro oftendimus )omniû humanarum focietatum coniunlt;ftifrima,amp; quidem coniundior,ipfo Chrifto tcfte,quàmparentes filf),cæteri^ domeftici:profedo contra iuftum amp;nbsp;æquû eftet,!! ob aliquam controuerfiam inter nos exor-tam infidelis (quippeexors noftræfocietatis) in Chriftianu admitte-rcturconfortium,ad litem inter fratres decidendâ. Cum enimhauddc 4° ceat domefticas elTe difcordias,amp; fi omnino oriant, non debeant pro-ferri adalienos.’fed ubinatæ funt,ibi 8Cextingui(adeô ut Romani olim ethnicipœnasetiâ ianxierint in eos, qui domefticas diieordiasréméré pertra-

' L I B E R s E P T I M V s» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tjf

pcrtrahcrcnt ad iudicia ciuilia (înc ptætoris authoritatè) quid mirumj fi Pauluspræcipiat,utChriftiani (quos dece£multo,quàm domeftid funtjefie coniudiores ) natas inter fe controuerfias per eiufdem religio* nis confortes tanquâ intra eofdem parietes, arbitrio, ut dixi,aut fakein iudicio componant. V t præteream,uix fieri poflèjuunter Chriftianæ tdigioniscultores (fi alteraduerfus alteruminiudicioagat) non rancor aliquiSjUindidæ libido,amp; fiue iure,fîuc iniuria obtinendg uidorig uehementior appetitus fuboriatur.quæ cum fint inter infidèles frequê tiora^non fine magna ratione uoluit Paulus,Chriftianos litigatores, fi 10 aliud impetrarinequeat, faltem ab difparis religionis litigantium fcho-bjturbajôc contagione procul efife remotos. Eft huius rei amp;nbsp;ifta caufa, quôd uiriChriftiani debcant inter feiuftum amp;nbsp;iniuftum iuxta fupreU gionis régulas metiri. bas quia uir difparis religionis nefcit, Sé afperna-tuf.non poteft controucrfiarum inter Chriftianos idoncus efife iudex» Sed quid agas,fi inuitum te frater ad iudicê pertraxerit difparis religionis fSecundum Chrifti præceptû cum illo expoftulabis peruiam Ira-ternæcorreptionis, dequafupcrius dixiicxigens ut tecum certet coram communis religionis cultore indicé. Qtiod fi pertinacius contempta e-tiamecclefiaftica redargutione hoc recufaritjfcis tibi iam cum illo^iuxta

20 fecularis iuris régulas duntaxat,tanquam cum ethnico ÔC infideh agen dum.quod quomodo fieri debeat,nunc dicam.

ByilushoftisChriftianis granior âutmoleflior efife pofiTetj îaehoftis religionis.et tamenhicquoeçbénéfices demulcen î' duSjfi quo modo pofifit ad religionis fanitatem perduci : a-ideOjUtetiamrapienti non folû fint bona fortunæ relinqu€ âa,uerum ctiamuitaipfaultroimpendêda,fipcrbocis uideatur ad relt gionem perducédus. nam quæ habemus,accepimus uniuerfa à Deo, 30 ut fuperius dixi,ad ipfius gloriam,amp; proximorû omnium j qui nobift cum ad æternam fcelicitatê nati funt,falutcm et utilitatem. ideoeç in glo riamDei illorumfalutemjomnia libenter et tolerâda relinqueda» quodChriftus difertèdocuitinmonte. QuifquiSjinquitdmpcgcrita- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j,

lapamindexteramtuammaxillamj obucrteilli8ôalteram;amp;cqui tcue-litinius trahere,ac tunicam tuam tollercjpermitte illi amp;nbsp;pallium:2lt; qui te adegeritad miliariumunum,abito cum illo duo.8lt; paulo poft, Di-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ligite inimicos ueftros ,bene precemini deuouentibus uos ,benefacitc

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftianæ religionis exaltationcm,Slt; proximorum ( cum patientiam

' nbsp;nbsp;nbsp;40 hancin nobis admirantur)falutem cefi[ura:potes,imb debes iuftis qui-

dem modis ,quod tuum eft repetere, amp;nbsp;fi opus eft, etiam uifcruarc amp;retinerc:imb amp;nbsp;ui publica (quod uocant bellum) modo funga-ris publica autboritate, recuperate * Cacterum G id quod religionis

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;candida-

candida tus dédit propter religionem Jdem mox fadus recufator, udit tibifubtraherc:non eft hie confiderandum ,an is patiétia tuafiitiirus, an non futurus fit mclior, fed ultro illi èC cætera, quæ ab eo ea ratione lkc. p.^çr acceperaSjobtrudenda funt,adeó ut puluerê quoep, qui fortepcuibus

’ hgfitjGhriftus illiuelitrelinqufSecus de eoqui fufeeptaolim Chriftia na fide, fiat pofteadefertor;quia hie cu religionê fufciperetjfefua^om^ nia, tam præfentia q futura, deuouit necelïïtati religionis. Hæc funt, quæ de ecclefiaftica iuris adminiftrationedicere uolui.de qua finedu' bio longè plura proferre potuiftèm,nifi fummatimeaexponereeflet conftitutum,quælongiorem orationem defiderarent. Verum quia co lo trouerfiam omnem,quæ in indicium deducitur, aliquo iure niti decet;

leges eieirepofitas,quibus decidi terminari poflït:reftatiam,quo niam de ecclefiaftica adminiftratione diximus,ut quo iure et legibus ea gubcrnetur,uidcamus.Hanecertenonaliæ decent leges,nee conuc/ niunt,quàmquæuerèfunt religiofæôC Chriftianæ: facranempeferip tura,Chriftiang religionis præcipua et fumma modéra trix.ea inquam, a.Tiw.j. de qua Paulus dicit,Omnis feriptura diuinitus infpirata,amp;utilis eft ad do(ftrinam,ad redargutionê,ad corre(ftionem,ad inftitutionê, quæ eft in iuftifia,ut integer fit Deihomo, ôdc.Ab hac nÔ debet fecularisiu dex defledlere:per banc iudex ecclefiafticus iuris adminiftratione exeP cebit.Eaenim hæcdodrinaeft, quam Paulus inftrumentumfacitom nium ecclefiafticorum officioru,cum de temporefuæ refolutionis ccp *.Tiw.4. tus,Timotheo inter ultima uerba fcripfit,Obteftor ego coram Deo et Domino lefu Chrifto,qui iudica turns eft uiuos ôd mortuos in appari tione fua in regno fuorPrædica fermonem, infta tempeftiuèjintempe* ftiuè:argue,increpa,exhortarecum omnilenitateetdodrina.Exigitef go ordinis ratio,ut de facra ftriptura fequenti libro düTeramus.

Vummultæ res inecclefia nequaquam fatis adhuc cxplicatæfint, tum perdiffîcilis amp;obfcura quæftio cftdeauthoritatefcriptnrarum,quæ èc ad agnitio^ nem religionis pulcherrima eft, amp;nbsp;ad moderandum 4° Chriftianum populum neceffaria.Literæenim quæ facræ uocantur,non folum fnpremam illam natu^

tîusrcligionis:ucrumcnam quas leges il'a eleâis hominibus tradidit inftituendæ uitac^diligentinîme docent. Legum autem reuerentia hoe maxime effidt,ut legibus homines libenter pareant : contra, hæ fi con» tcmnanCjferèfoIetperniciofareru mutatiofubfequi, imo focietas ipla hotninudilTipari. Quod periculumultocertius imminet Chriftianae i*eipublicæ,fî de facraru literaru authoritate ambigat. hæ enim maiori ex parte omnê rationis captu fuperant, fuam^ uim habent ex legiflato ris duntaxat authoritate.quod de humanis legibus ulcp adeó dmendu non effet, quanquam nihil non etiam hic timendum.Nam humane Ie 10 geslicettotgabolcrentur,ipfa tarnenrationis uis maneret,unde primu leges ortæ funt, quæ uhominê ad id inftigaret, quod lex hadenus docuiffet:contra,ß diuinas leges è medio tollas,aut de earum authorita teambigas. Hicenim illico humana mens ueluti ruptis repagulis uer* gitinomnêlicentiâtuthodieeuenilTeuidemus cum alfjs plus nimio,az Iqs nimis paru feripturarû authoritati attribuêtibus, pleriq? occafiohê inde captant fcripturâomnê contemnendi, aut certe de omni feripturæ authoritate ambigendi. Etfanè, diffenfio hæcnifî driudicet,in fummis nostenebris necenèeft,atquein maxima rerum trepidatione uerfari; quandiuenim quifep id, quod fatis exploratè perceptum amp;nbsp;cogniturn

20 non eftjOne ulla dubitatione defendit,tandiu uari^ opinionû dilîènfiox neSjin tanta præfertim re,futuræfunt. quod malu nelatius ferpac,hanc quæftionem hoc loco ea ratione,qua tradauimus fuperiora,explicabi mus’.utquibus fundamêtis hæc quæftioinnitatur,in aperto fit.

Scriptura pluribus in locis oftendit, cogitationû inhomine uariu eflTe modumtmultum^ differre cas,quæ ex naturali humanæ mentis indu ftria profidfcuntur, ab ijs quas diuinus fuggerit fpiritüs, ôd has ab ih lis quas iniîdiæfabricantur fathanicæ,fatis clarè etiam lâcræliteræ do^ cent. Primi generis formam eo loco habes, ubi confilium deferibitur, quodletrodéditMofi,deconftituendis tribunis,centurionibus,quin quagenarrjs,Slt; decanis, qui populum diuifim et turmatim iudicarent.

• Secundi, ubi enarrat Mofes, quæ Balaâ etiam inuitus proferebat.Ter N««.«. tiamfpecierntraditïoannes,ubi diabolum narrat immififfein cor ïugt; loan. v. dælfcariotæjUtproderctIefum.Hoc ultimum genus nihil ad noftrum propofitum : priores duæ animi meditationes noftræ quæftioni fer^ uiuntjSt ex utra harum ( nam ex altera,certum eft)ea feriptura, quam (àcram uocamus,manarit, inueftigandum. Quofdam uideo elïè in ea opinione,ut natam dicant earn exnaturali induftriatatep hoc aiunt Lu-camdcfefatcriinproœmio euangelrj ,quod uidelicet id collegerit ex oreeorum,quiab initio fuis oculis rem uiderât,ac pars aliqua hieranc

40 rerum,quas effetnarraturns.authoritatem uero dicunt feripturis addi tam,quandoeasfummaecclefiæ authoritas approbauit. Alrj fecusfen-tiuntjamp;negant quicquam authoritatis additum feripturis ab ecclc-fîa,fedpotius diuinitus easamp;infpiratas ôdfcriptasîac quæfitipfius

cccIcHæ author iras, nobis per cas fignificatum. Hæc prima præci* puaeft omnium quæftionum, quas tammultas hodie etiam uulgus de fcripturis mouet, amp;nbsp;fî dijs placet, traólat. Illud hic in primis liquet, etiam fi conccdamusab ecclefia authoritatem fcripturis datam, non eundcm tarnen honorem qs quæ ex induftria naturalfet ijs, quædiui no inftindu funt exaratæ, datum elfe. Nam illis duntaxat teftimoniu defert ecclefia ueritatis naturaliter percepts' : in his uero ofi;endit,etiain adorandam efle maieftatem diuinæ authoritatis. quare aliud quid ni' ueftigemus oportet,quod hanc quæftionê melius difcernat, et fcriptu ræ dignitate propius nobis explicet.qua quidem in re,primû uarietatc i® ipfarûreuelationu,quæ has cogitationes fuggerunt, amp;nbsp;taies aniniipa^ riunt meditationes;deinde, quomodo exaliqua harum reuelafionu fuam ducatoriginem facra fcriptura,animaduertere necefièerit.

T riplicem homini ineflè cognofcêdi uim,etiam qs notiffimû eft,qui philofophiam uix à limine falutarunt : ut fcilicet duplici modo fentiat, intelligat uno.Sentiendi uires homini cum brutis communes funt. pr£ fentes enim res per fenfum exteriorem, ab fentes uero 8Cab oculisfe-; motas per interiorê etiam bru ta cognofcut:intelligentia uero (quauna præftamus beluis)facit, ut etiam eahomo animo fuo imprdfa habcat, quæ fenfibus illis non fiant obnoxia.Si harum uirium cuipiam,prætcr jo datam ab initio omnibus commune rationem, Deus maiorcnihuma nis uiribus facultatcm tradiderit, ut fi uel præftantius lumeninfudcrir, uel augufiiora ipeclra impreflerit,uel naturalia fpedra diuino artificio concinnarit, uel peculiar! quodam modo cauerit, ne quid ingcnitæ uir tutiobftet,quodmentem hominis fallat; quis negabitcognitioneni, quæ hinc profîcifcitur,humanum fuperare ingcnium, amp;nbsp;propterea iu re dicireuelationem diuinam rHinc eft,quod Deus ipfe très ordinesfa Num.»». ciatdiuinarumreueIationum.Sifuerit,inquit,uobifcumprophctaDo mini,in uifione cognofcar ab eo, aut in fomno loquar cum eo : non ta/ lis eft feruus meus Mofes,oreados loquar cum eo,amp;rpalàin,non5a autem in ænigmatibus amp;nbsp;fimilitudine uidet Dominum. Hifccucrbis , ... quis non uidet,iuxta tres hominis cognitrices uires, reuelationum diui narum triplicem fieridiftinâionem r Ad (ênfum enim exteriorem fpC' datjCum dicit,In uifionecognofcar ab eo : ad interiorê,quodaddit,in fomno loquar cum eo:ad uim uero intelledricê,quodde Mofe fubdit, non in ænigmatibus Dominu uidet. nam in ænigmateuidcre,propri um eft tamexteriorum,quàm interiorumfenfuum,quippequinonad cognitionem Dei inuifibilis ac incorporel, fed ad coiporalem tantum repræfentationê,ac fi diceres,ad pidurâ quandâ Dei dütaxatrcfpiciût, AÆ11. quod feripturauocat ænigma. Cuiufcuncç uero gradusfint,fcriptura 40 raptu uocat,quod fcilicet uis cognitrix ad ea quæ naturæ ordinem uin cunt,rapiatur:qui fi tam uehemens fuerit,uttotahominis cognitrix uir tus in eo occupata, uires minores feu inferiores abforbeat,fopiat, aut . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(îftat.

fiftatji’am nomenclaturam meretur extafeos,autexcelTus.Sedutcuhcç fiat,ho(i numi'ne quifquis afflatus fucrit,in alium is^ quam u im recepit, transferre non poteftjUteruditus foletfnrudiorem artiuni facultates: cum illud fît merum fpiritus munus, 0^ ipfe qui fîc afflatus eft, Temper lîbieamretinerehaudpoffît. Imónecmemoiiam quidemretinct,qua cas res poftearepetat, cum fe diuinus fpiritus fubtraxerit, quamuis for temaneatleui'squædam remim'fcentia: perindeac ft nuper alicufus ar^ bscgregiegnaruSjpoftea prorfus oblitus perpendat, quantus pridem arrifex fuerit, Atlt;p hoceft,quod Paulus de raptu fuo loquens, addidit: '0 an in corpore nefci'o, an extra corpus ♦ quafi diceret, ui'x uel reminifci ^.Cor.iu pofl’um illarum rerum, quas præfente fpiri'tu dare uidi nbsp;nbsp;audi'uf.

Huiufmodi dfuinæ animi infpirariones amp;nbsp;afflatus, qui mentem ho mt nis mouent,8d diuinas ei res exhibent fpedandas, alfjs certe nihil pro^ fuerint,amp; ipfis fuis authoribus parum aut nihil, nifi fadæ reuelationcs fiddiffimisrerum monumentis fuerint mandatæ.quod alterum eft, quodhic diximus inquirendumrnempe an fcriptura,quam facram no* tninamuSjOrtum habcatab aliquahuiufmodi reuelationum.

Gripturam uulgo dehniunt, latentis cogitationis caufa iu uandæ memorieexaratamnotulam. Namrj proprie fcri here dicuntur, qui res a fe excogitatas, qua eas legere di* gnum eft ratione, per huiufmodi notulas manifeftant. ut Epigrammatographus, Verficulos in me narrat fcribe*

re Cinna: Non fcribit,cuius carmina nemo legit. ïdeo^ no una,nc* queßmplexipfafcriptura eft, uerum diuifa,pro uaria turn excogitan* dijtLimfcribendiconditione.nam quemadmodum aliacogitat perfe homo ySf alia diuinus fpiritus ultra humanum captum fuggerit : ita fa* tcrineceiTum crit,diuing infpirationis indicem fcripturam longe eff ect 5® digniorem amp;præftantiorê,quàm fiteaquafolius hominis induftria repcrta exprimuntur.Non tarnen omnis diuinæ infpirationis fcriptu* raftatim diuina nuncupabitur,fed qucmadmodû humana ilia proprie dicitur,quæprætcrquâ quod fitab homine excogitata,humano præte rca fuerit ingenio defcriptan'taea dcmum diuinu merebit nomen, quæ duplicemnuminis præfentiâfueritfortita,hoc eft,quæ èC diuinitus fue ritinfpirata,amp;diuino confcripta inftindu.Nam fieri potcft,utquis dt uinoafflatus numine, ea morehumano fcriptismandet,quæ illi foil, non alps Deus dederat cognofcenda : amp;nbsp;contra, ut quæ quis fuo ingc nio fibi meditatus fuerit,poftea diuino inftinduin lucem edat. quæ ta 4® men netç humana,neq? diuina erit dicenda fcriptura, quod neutra fuis iuftis(ut ftatim oftendebamus)conftet partibus. Sed nec meo iudicio ipfa diuina fcriptura Temper facra eft,ne(çhæc Temper Tanda,quanqu5 fæpius interfcconfundantur.nam Tacramhocputo habere fignificatio

nis uïtra diuinam,qu6cl illa in alicuius populi perpetuum ufum fÏtcx» rata^hæc non item, quam enim pmgebat fuo digito in terra cora Pha^ rifæisaccufantibus adulteram,diuinaerat,atnon facra.ftatim enim illa (ut ucriGmile eft)pcrqt, Pari modo nee quæ facra eft, protinus fandâ dixeris^quod fanctum (ut libro quarto docuimus) fît, quod eft eximia fanguinis eft'ufione uendicatu. Illæ itatç fcripturæproprièfandæfunt, quædiuinitusinfpiratæjfanguinis fanétificatorijtradantdignitatem, atep hinc cft:,cur fanda feriptura uocetur teftamentum,quod,utinqiiit Paulus, donee teftator uiuit, no ualet, fed mortis interuenturatum fit. Nouum enim teftamentu magniilliusmediatorismortênobistefta-' tur, per quem fumus fandificati,amp; quam uetus teftamentum totlocis Chriftofubeundamprædixerat.Vtrunqj deftgnatHieremiashisuer* nitre.ji. bis : Eccedies uenient, amp;nbsp;confummabo fuper domum IfraelÓCfupet domumluda,teftamcntü nouum, non iuxta teftamentu quod fccipa^ tribus eorüjS^^c. Sed qua ratione ipfa fcriptura dicat ecclefiaftica, uidrt mus.Certueft, Deumueteris religionis cultorib. plures olim fcriptu ras tradidifTe,q nunc extât ; de quo ne dubites, cas in fubfcquentib.afli gnabimus.qup ut diuinc,facræ,ct fàndp fuennt,eceleftafticas tamêdTe noluitipfeDeustquippequg anteecclefiæexortûfuerint abolitæ.quas ergo dicemus ecclefiafticasc'certeeas tantu, quas poft tam crebras ucte ris populi iadationes, ad nouæ religionis et eledi fui populi ufumuo/ luit Deus rcferuari,aut nouas cÔfcribi * de quibus prima fua condone HrfffE;. cum iurifiuradi aftèueratione dicebat : Amê quippe dico uobis,donec prætereat ccclu et terra, iota unû aut apex no prf terierit exlege, quoad omniafadafuerint. Hasautêfcripturasdiuinaomnesreuelationeaf flatu^ feriptas ene,Petrus ita clare 8c aperte affirmât, ut miror effe, qui i.Tetrit, deeo dubitcnt. Illud,inquit,inprimis noueritis,quódomnisproplie/ tica fcriptura ( omnes baud dubiecanonicos libros intelligens ) non fit priuatæ interpretationis: uocabulopriuatæ interpretationis naturale hominis induftriä notas, na mox fubiugit,Nö em uolutatehominisal Ï'’ lata eft aliquädo^pphetia, fed à fpiritu fando impulfi locuti funt fand! Dei homines.ae ft diceret,nö fold prophetaru mens fuitdiuinoinftinz du cocitata, ut tanta arcana excogitarêt,fèd lingua etiâ eoru ad loquen du,manus ad fcribenduadiuino fpiritu diredore gubernabat. Atqa^ pflt;Z.44. deo Dauid aftfimilat ftw lingua calamo feribæ uelociter fcribentis. quae

re non modoMoftingenioefTeeaconferipta non credendueft,qu3C ille deqs quæ ante creatumhominem gefta funt, prodiditpofteritati, fed ne eaquidem quæ uidit corammecenim omnia illa,nccalijs uerbis ea fempiternis conftgnare monumentis potuit,quàm fpiritus fuggeffif fet.Hocipfum,non folum de cæteris etiam prophetis, ucrum'etiamde 4*^ illisfcriptoribusfentiendum, qui nouum teftamentum nobisfcripto tradiderunt. Non enim folum, quæ Chriftus dixit aut fecit, Deo impellente dida fada’que funt,ut teftatur de fe Chriftus cum dicit, Queni

QucmfermonéaudiftiSjnoneftmeuSjfedeius quîmintmepàtris} fed cadem nemo etiam potuit digne confcribere, ni'fî eodem numine diet afflatus, hoc fem el amp;fæpiüs teftatur Paulus: Putojnqui't,quod et ego »-Cor.y. DciIpiritum habeam : palàm aflerens,ut olim per prophetas, fie nunc • per apoftolos, imo etiam per Ce Cpiritum Dci loqui. At quod fint, qui dicuntLucam humano ingenio, utpote ex aliorum relatu, fuum ferip . fiffèeuangelium : bis pro fe refpondet ipfe Lucas,cum fe diftinguit ab . illis hacratione, quod ante alios facrarum rerum certitudinem habuit, nempeeos qui ipfi rebus interfuerunt » Nam hic, ut amp;nbsp;cæteri euangeli*’

gt;0 ftæ,multaferipfit, quæ cos nemo mortalium potuit docere,eapræfer tim quæChriftum narrant egilTe feclufum à turbis. ut fublimiora my fteria præteream, nempe quod ieiunarit dies quadraginta : quod eum fathanas tentarit:quôd node infomnis orarit : quod angeli ci miniftra* rinnquoddum oraret, fadus fit fudor eius tanquam guttæ fanguinis cadentis in terrain. quæ omnia feire homo non poffet, quo minus fcri here,fi diuinitus ei non eflèntreuelata.Iam fi apoftoli,qui à fua uocatio nenunquam non Chrifti lateri adhæferant i omnes res præclare ab eogeftas oculis fuis uiderant,ufque adeo tamê rudes permanferint, ut non potuerint prius ada dida^ Chrifti intelligere,quàmrediuiuus

20 ipffsmentemaperuiiTetjUtfcripturaruarcanaintrofpicerent:quid qug fo^mirumuideri debct,firjdemalia cognofeerenon potuerunt, quàm quæ Deus illis infpiraflet,nec plura feribere myfteria,ac fpiritus reuelaf fetdiuinusds enim,utinquitPaulus,reuelatmyfteria.Omnium uero t.coru4, clariffîme hoc probat, noui teftamentiferiptores diuinitus etiam fuifle afflatos,quod toties prædicauit ueterem fcripturâ,amp;f earn inunoChri fto fuifTcimpletam.quam equidem arbitor omni luce clariorê efiTediffe rentiam inter germanu cuangelium, amp;nbsp;ea quæ uocant Nicodemi, Na 2arcoriim,autaliorum,quos Lucas dicit fcripfilTe de rjs rebus, quibus ipfi ceupars aliqua intcrfuerunt.Non enim hi fua ad ueterem feriptura

JO perpétue) referunt,fed multa quæ ne quidê prophetæ fomniarint,fuo, non autem fpiritus inftindu addunt,aut aliter narrant : quæcerte pro* ptereanonita magni ,imô nihili æftimare oportet. Sandius de germa naeuangelij fcriptura,cæteriscpfacris literis fenticndumtquarum non folum fententiaSjfed ipfam etiam formam loquendfiôô ordinem, imb li teras,acHte»'arum apices dignum eft, tanquam res numineplcnas uene rari 5C ampledi. Cum uero nemo diftiteatur, utriufque teftamenti fcri pturas folidum elfe fundamentum nouæ religionis, ita ut nihil exifs adimi ,imô neimmutari quidem debeat : amp;nbsp;tarnen fint, qui fub Chri* ftianihoministitulo confueuerunt interdum totoslibros,interdum

40 partes quafdam refecare, cas præcipue, quas excogitatis à fe nouis dogmatis potiffimum uiderint reludari : quia inquam, taies quidam funt,qui has turbas iam ante multa fecula fopitas refufeitant: ope* ræprecium, imb neceflarium mihi uifum fuit, ante alia exadius tra*

lt;îlarc,nifl:a’ne ratione, an mala hoc illi nobts n ego ci um facclTant» Sacrihbriueteris tcßamcnti quißntjguibus diitboribus/pio loco tempore idiomate co^ßeriptiy in (piem ordinemredaéli. . Idl^

accingamur, fcriptorum qui diuinitusfibi faflas reuelationcs cd icier u nt, hanc Hebræi conftituunt

’ 0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IcrietD ' lob, Mofes,Samuel, Dauid, Salomon, lonas,

Abdias,Efaias, Ofeas, loel,Amos, Micheas, Naum, Abacuk, Hieremias,Zophonias, Daniel, Ezechiel, Aggeus,Za* t:harias,Mardocheus,Slt; Malachias, Porro lob in Idumea degens, aut alius quifpiam iliius nomine baud longo tempore ante Mofen, Hebraico ferm one, interdum Arabico atque Syro fcripfit. Mofes iam fenior, in terra Moab Pentateuchon abfoluit lingua Hebraica: quae-tiam lofue ( ut quidam uolunt) res fuas præclare geftas : èC quod ne^ modubitat,Samuel resElebræorum digeflît. Etquiahieprimusfed here talia aggreiTus eft, duos Regum libros priores eidem attribuant: quanquam ante finem primi interierit. Dauid aut ipfemet Pfalmos edi dit, aut cos argumento alijs fuppeditato edendos mandauit. Poft h une Solomon fcripht librum Prouerbiorum, Ecclefiaften, Sgt;C Can« cum canticorum. lllo defunefto, lonas prophetias ediditfub Hierobo io am, Abdias fub Achab, regibus Ifrael. T empöre tranfmigrationis decern tribuum Ifrael, claruerunt in ludæa,Efaias, Ofeas, loel, Amos, amp;nbsp;Micheas, regnantibus Ofia ÔÔ Ezechia « poft hos Naum 8^ Aba* cuk, imperante Manafte. Inftante autem tranfmigratione luda, prolt; phetaucruntHierofolymis Hieremias amp;Sophonias,a primacaptiui täte,Daniel:à fecunda,Ezechiel:uterqucinter captiuos lingua Chai dæa, quanquam literis Hebraicis,fcriberecoeperunt poft ciuitafcmc^ uerfam « Hieremias opus inchoatum abfoluit in Ægypto. Efdras 8^ Ncemias fcripferunt de populi reditu Hebraice. quo idiomate 8^ docheusreginae Hefter hiftoriam inChaldaea fcripfit. fie poftreftht^P tumpopulum, Aggeus apud Hebræos8lt;^ Zacharias fcripferunt:86 ukimusprophetarum Malachias,quern putantamp;Efdram. Atnc’O uidentur turn f),tum alq, multo plures libros, quam nuncextent,nu/ tJum.it. jpinjs inftintftu conferipfiffe « Nam Moles quarto libro fuo citatlf

. brumbellorum Domini. Meminit amp;nbsp;lofue libri luftorum co loco quo narrat folem ftetiftcadprecesfuas,cum effet pugnaturus contra

9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 cuius meminit 8^ fecundus liber Regum. Sic paf/xÄaTro/iifäni

^eJainEf- libcrcitatlibros Nathanprophetæ,prophetias Ahiæ Silonitis,up dram lik.i. ßones^ Addo uidcntis. TraditurS«^ Efaias, præter prophetias etiam

hiftoriam contexuifle. Idem affirmât liber Regum de lehu filio Ha-' 40 nani,amp;dequodam Semeia: quorum omnium hodie ne ueftigium quidem exrat. Solomonis quocyextantfentcntiæ parabolicæ tantum^ modo odingentæ, nbsp;carmina multo pauciora : quem feriptura teka/

tur,paraboiarum tria ni il i a carminum quint^ millia edidiHè. t l’iix Rf^;- 4. tcrim prætercam, quod in Machabcorum libris fiatmentio defcri^ t.M.acb.î^ ptionum Hieremiæjamp;Nehemiæ commentariorum’.quorum teftigt; moniaibidecerpta, hodie nufquam ( quod equidem fciam) inueniun tur. Opinioeft,ncqjcaUulgaris apud HebræoSj templo èC ciuitate Hierofolymorumperßabyloniorum regemexuftis,eos tune libros folum feruatos, quipoftregreiïum exÆgypto eflent populo erudicn do neeedari). Necmirum, Deum tantum curæ libris facris conferuan dis adhibuilTe, cum in eadem calamitate non minus fuerit follicitos

w proignc,refriuola,qucm liberMachabeorùm teftatur inftanteexck dioàfacerdotibus in Ipelunca reconditum,acpofteaiuflu Nehemiæ repertum.Hos libros cum iam populus è Babylonico exilio eflètreuer fuSjEfdras in iuftum ordinem reftituturus, primum dicitur excogitaf* fenouamquandam Hebraicorum charaderuforma, nelfraelitæiam reduces, Pentaceuchiamp; priorum charaderum communione (nam Aflyrij, qui migrauerât in terram fandam, ritus Mofaicos edodi, Pen 4 Rlt;'5-’7* tateuchûhabebant)àuicinis gentibus adcômercia, amp;perhocad ido ßrum cul tum,quem unà cum Mofaicis ritibus feruabant, inuitarent. Repertis itaçp nouis charaderibus,talcm facræ feripturæ conftituit fe^

eorum numerus inuentis recens à fecharaderibus duobus èC uiginti refpôderet. Hebræi canoncm uocant : quem poftea ipiï per tres claries itadiftinxere,utquin(p libri Mofî fint pars prima: prophetarum, fe^ cunda:tertiauero,'7n;«yiô^«(;»a. Prophetas faciunt duplices : maiores, Efaiam, Hieremiam, Ezechielem : reliquos duodecim,minores ap* pellant. Maiorum fînguli faciunt fingulos libros, duodecim uero mû nores,fub uno comprehenduntur. Iam inter propheticos etiam nu* merant (quod nos non confucuimus)librum Iofue,librum ludicum, adiundoRuth:Samuelis,qui uulgo primus amp;nbsp;fecundus Regum dû

30 citur : amp;nbsp;Malachim, quem tertium amp;nbsp;quartum Regum uocamus ; utfintprophetarum fimulodo uolumina. Dauidem interim acDa^ nielem fecludentes à prophetis, quos tarnen Chriftus ipfe, amp;nbsp;Petrus, prophetas nominant. Hos enim, 8d reliquos libros Hebræi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ad.*.

tpx, hoceftfacraferiptauocantnumero nouem, nempeIob,Pfalmos, Solomonis Parabolas,Ecclefiarien,Canticum canticorum,Danie^ lem,Paralipomenon ,Efdram cum Nehemia, ôô Hefter. Hi funt lû bri quos folos Hebræorum canon agnofeit. quibus licet tot lecula im tercerierint, lofephus putat neminem unquam addere,auferrc, aut permutarequid aufum fuirie, alii credunt Efdram quibufdam inlo*

4.0 cis aliquid de fuo interferuirie,fi quid arbitrabatur rei fore,de qua fermo erat, opporttinum, Nam quod feriptura dicit in fine Deu* teronomi]. Non furrexit propheta amplius in Ifrael, ficut Moles, quem noflèt Dominus fade ad faciem : non eft uerifimile,Mofen de fc

fcripfinc.Sóde duodecim Iapidibus,qüos lofue pofuit in medio lordî nis alueOj quod ibi funt ufque in præfentein diem : de facerdo’ibus Dagon, quod ingredientes templum non calcant limen ufc^ in hodieï num diem.HæcÔC alia multa lion eftuerifîmile, utaiunt,primarios au thores fcripfiflejfed à Samuele aut Efdra addita.nam hic et aliorû quo/ rundam librorum author creditur (tametfi non ferant ipfius titulum) præfertim eorum,quorum nefcimusalios demÔftrareauthores. meo quidem iudicio ftultè fe fatigantjqui inquirendis facrorum libroru au^ thoribus multum operæ confumunt: cum omnium facrorum libroru oporteat diuinum fpiritum agnofccre primariû authorem, ut iam do^ cuimusihomines ucro,nonni(ifcnbas,Siquisenimanxièdifquiratde libro Iob,num ipfe,an potius Mofes,uel alius quifpiam eum eonfcrip feritn'tem de Pfalmis Dauidicis, num qui ante eum fucrint compofiti, aut à pofteriorib.additirquid quæfo is aliud bonæ frugis fecerit,quàm utinnatam authoris indolem, autpartam eius labore fapientiâdifcat^ quemadmodum in Hieremia (împlicem rufticitatemj'n Efaia magnilo quentiam, in Ezechiele ciuilem mcdiocritatêanimaduertimus. Quod autem ad fcripturæ folidam, nullij patentem calumniæ authoritatem pertinet,nihilprorfus refert^hue fidelis Domini feruus Mofes^fiuene-' quam Balaam^fiuehomicida Caiaphas, hue etiam afellaiphus Balaam lo earn protulerittmodo certum fit,diuino impulfu earn fuiflè enunciatâ. Nam non ab illis qui eos confcripferunt, libri facri fuam habent autho ritatem. Fitenimfæpius,utquidiuinoinftindu facrainlucem edidc/ runtjijdem etiam ea fcribant^qusc magis ad rerum prophanarum perd i.Re2-4- lient cognitionem. Nam de Solomonelegimus,quod etiam de anima

libus,auibus,reptilibus,et alf)s id genus difleruerit,quæ ad naturalem fpedlant philofophiam. ÔC Efaias librum hiftoricum,ut fuperius dice^ bam, fcripfiiïe traditur : qui fi extaret, haud efièt numcrandusinrerfa-cros,nifi certo certius eflet,diuino numine menti eius impreflumfuiffe, in luccm editum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î®-

Ec mirum uideri debet, fi Hebræi aliquos libres, quos ta« ecclefia poftearecepit,abhorum numeroexcludant: quaratione fadû fit,hic paucis cxplicabo.Duohæc,qui iàcras feripturas legunt,præcipuepræ dculis effehabenda, quæ ueluti feopum fibi proponant, neminem efie puto, quem lateat: nempetotamueterem legem fpedlare unum Dauidem,unde finis legis Chriftus ad iufticiam omnicredenti nafcerctur : deindeipfummon tem Sion, ciuitatem^ Elierofolymitana, qqam ex omnibus locis De- 4° us cultui fuo iam à principio deuouerat. quam fcripturæ œconomiam qui non animaduertit,is haud fan's intelliget uim feripturarû. Q_uomo do autem ad Dauidem uetus feriptura femperrefpiciat, fan's teftatur fi nis libri

nislibri Ruth.Cum enim in prioribus fcripturæ libns,tota hominis gé nealogia primûad Noe j deinde ad Abraham efîet deduda, atep hi né ddneeps de omnibus tribubus traaatûîecce author libri Ruth, reli(fiis cætcris generationibus,folam Dauidis regis lineâ contexens, à Phares filioludæenumeratecccpit.Videbat,quifquis ille fuerit,omnia qusé fcriptaeflent,ad unum Dauidem, huius fernen referenda, quanqua ipfius Dauidis nullibi adhuc eflèt mentio fada. póft uero cum iam cer to Dauidi promiftum efret,è fanguine fuo ilium nafeituru, qui eftet ho minibus falutêallaturus,nulla ferè fcripturæ pagina eft, quæ ad Dauf disgenealogiam non refpiciat : ita uthinc non iolum Herodes, fed puericum mendicisfcirent,Chriftum incarne fore filium Dauidis« Atq; bine eft, quod poft prorniflîonem huic fadam, eorum quæ ad a^ lias tribus fpedant, feriptura ferè n ihil enarret, nifi quid forte apud eas geftum fit,quod ad totum populû Hebræum,Slt; propterea ad tribum quoeçluda,Dauidis^ pofteritatem omninoperrinereuideretur« Sic montem Sionamp; ciuitaté Hierofolymitanâ inter cæteraloca uetus ferip turapeculiari ratione commendat,ut uere alter feopus ftt,ad quem ftu^ diofus facrarum literaru ledor debeat properare. hic expulfis lebufeis, Dauid ciuitatem à fuo nomine,Solomon uero templum illud mémo/

20 rabilc erexit. A quo tempore,ad monte Sion, ciuitatemq? Hierufalein facræliteræ nunquâ non refpiciunt, dum rôties ad filias Sion amp;nbsp;Hier« falem acclamant. Hos duos feopos fi præ oculis habes, facile in tellid ges,qua ratione fa cros libros Efdras confarcinarit. eos enim folosfuo canoniuoluitalTcribere,qui de illis diïobus,nempede monte Sion, 8^ Dauidisfeminetradarent. Cum itaçp liber Thobiæunius hominis or ti ex tribu Neptalim res geftas narret,quæ contigeru nt procul in Aftygt; riadiberuero ludith id (olû habeat,quomodo oppidulu Bethuliæ per foîertiam fceming,quæ erat ex tribu Simeon,fuerit ab obfidione libéra» tumtnemo certe mirari debet,cur Efdras didos libros non inter facroS libros numerarit.Sed dixeritquis, amp;nbsp;ipfum librum Hefter ( qui tarnen abEfdrainterfacrosrepofituseft) non fpedare ad ipfum Dauidem, quod ilia de. tribu Beniamin fittnec ad monté Sion, quod ea res gefta fitinBabylonia,autetiamremotiusJlla,quanquamalterius eft tribus, attinettamenresperillam gefta ad totius populi (àlutem : propterea^ adtribumluda,acpræcipueadmontemSion,fuitenimmaritusHcz fterrexiIleA(ruerus,qui templo iam eredo conceftîtludæis, ut ciuita» tem Hierofolymitanam in monte Sionreædificarent.’à quo etiam tem pore fuum habent exordium Danielis hebdomadp (eptuaginta, quare omnino res ipfa exigebat, uthanc hiftoriam inter facra reponeret. Ne

40 dicaminterim, librumludith,quanquamEfdræ ætate resipfaconti» giqaliquandiu forfan poftEfdram conferiptum, ut fatis apertèindi» cateiuslibrifinis:nifidicas poftremam periodum ab aliquo aliopo» fteaadiedam.Sed cur Hebræi librum Baruch, amp;nbsp;epiftolam Hieremiæ

non numcreiit inter facros,equidem aliam nefcio caufam, quàm quod fcriptura affirmet,quandam epiftolam H(eremiæ,amp; libros Baruch are geloachitn cxuftos:acproptereahos qui iam extant, putantfuppofiti tios : cum tarnen conftet, alium librum cum epi ftola ab ijfdem poftea editum,ubimultade Chriftojnouiffimis^ temporibus indicantur. Eadem petulantia hiftoriamSufannæ et Beli, èc Puerorum canticuni fubiannantnamctfi Hieremias rem Sufannæ geftam approbateuidea Kifre.i^. tur,duobusiudicum adulterorunominibusexpreflis. Ponat,inqui^

te Deus ficutZedechiam Achab, Sóc. quin amp;nbsp;Beli hiftoriam agno^ fcitineaquamiamdixi,epiftola,ubiipfiusBeli,amp;facrificfi quodCliallo dæi huicfaciebant.meminit.Hancnon omnino eftefilt;ftâ,ar2Ûntctiam cthnicihiftonographijquiafTerunt Ninum patrisfui Bcliimagincrn eiexiffe in omnium facinoroforum ialutem, qui ad earn confugifldit. Canticum uero pueroru fedentium in medio fornacis ardentis ,quod uaticinqs Danielis eftinfertum,equidem non reperi ulloalio locoin^ ter lacracommemoratû:approbatum tarnen eftin quarto concilioTo letano. Q;ii uocantur tertius quartusEfdræ, in confcfTo eft in ter li' bros facros non efteannumeradostquamuis alioqui nonfintindigni, qui uei femelleganturrueluti Óó illa,quæ partim in Græcis, partim in la tinis codicibus inferta funt libro Hefter : oratio item Manaftèjquænu perreperta dicitur Græcèfcripta.Duo uero libri Machabæorû, (nam tertius uidetur plane nihil pertinere ad res facras)EccIefiafticus item, et Sapientia,quæ uulgo Solomonis infcribitutjquod non fintincanone Efdræ,quis mirabitur, cum res aliquot feculis poft Efdram geftas con tineantc'ut praeteream cas res non ftatim ab eorum quigefterant, mop te, Icriptis mandatas.Ecclefiafticum Hebraico fermoneab auo fuo cO' fcriptüjefus filius Sirach edidit, tempore Ptolemæi Euergetis. Hunc dicit fe uidifte Hierony m us inter alios libros, fed cui tunc Parabolaru nomen erat infcriptum.LiberSapientiæ à quo,amp; quando feriptusfit, penenefeitur : qui tarnen fcripfit,perfonam aflumpfit Salomonis. pu- 5® tant feriptum à præclaroillo Ph ilone, lenten tiâ uero à Solomonemu-tuatam.fed ututeft,certum efthos inter apocrypha ab Hebræisponi. Etmeo quidem iudicio cæcus eft, c^ui nonuidet, qua neceftitate perfi'' di Hebræi tam pertinaciter proxime dieftos libros reqeiant. Sicnimrjs quos in ordinem digelfit Efdras, amp;nbsp;hos adiungerent, eodem^ honore cum alfjs haberêt, certe cum hi ultimi (înt,et poft hos populo Hebræo amplius neliteraquidem accreuerit,quæ illis de uenturo illo Mefliatc-ftaretur : neceftè haberent fateri,quod poft res geftas his hbris compte henfas fingularisaliqua res contigerit, quæ in caufa fit, quo minus res Hebræorûgeftæ, ut folent, feriptis amplius mandatent.nempequod 40 interceftbrillein orbeapparuerit,cuiusaduentû fcriptura expedabat. Hæcitaçp caufa eft,cur Hebræi hos libros in ter apocrypha ponantmô quôd fint falfi,fed quia dicuntnon eflèipfis certum,in decidendis con troucrfijs

trôuerfrjsdiuinamhos habere authoritatem . quiuero quantæ fint au* thoritatisjiiel inde licet deprehendere, quod non folum horum autho tes prophetas ipfos accommodatiffime citent, fed etiam ab alijs, atquc adeo ab ipfis euangelicf religionis feriptoribus identidê uel aperte, uel petalluGonemin teftimonium aflumantur.utqUod Chriftus ex quar tolibroEfdræadducitUtauoscollegijUtgallina pullos fuos fubalas fuas.EtPaulusilludex eodê, Quid fecifti Adam f etfi enim tu peccafti folus, non faâus folius tuus cafus, led SC nofter, qui ex te aduenimus. IdemexhbroludithzQLiiï'mproperiûmurmurationis fuæcontra Do lt;0 minumprotulerunt,exterminati funtabexterminatore.amp;Iacobusesî Eedefiaftico,quis eft qui non deliquerit in lingua fua nbsp;nbsp;nbsp;Paulus ex eo*

dem, Quafi lutû figuli in manu ipfius. Ex Tobiæ libro Ecclefiafticus fümpfit, Eleemolÿna ab omnipeccatoôd morte liberat,amp;^c. amp;nbsp;author Apocalypfeos illud, PortæHierufalemexfaphiroetfmaragdo ædifî* cabuntur,Slt;c. Ex fecundo Machabeorû loannes meminitfeftum En* cæniorum, Hæcet fimiliapaftiminueniesapudfaiptoreseuâgelicos. ^ndepatet, quantû ueteres his libris tribuerint, 8^ quàm non fint con t^mncndijCtiamfi eos Hebræi paruipendant.

^^ilibri:gt;cliiarationc,àjcptua^intafint trans fati, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Equitur nunc ut de facrorum librorum interpretibus dica* mus, Quemadmodum olim populumilracliticumàcæte* ris omnibus nationibus Deus fibi fèlegcrat,»ta rcs huic po* pulo facras non uulgari fed propria quadâ lingua uoluis tradi.V ndcfadum eft,ut per aliquod tempus diuina lexpopulo ludai copcrmanferit pecuhariszncc prius acceflus ad hanc ethnicis fit datusgt; quam peregrinis fcientijs uehementius dediti, nullum finerent lapi* dcm quietum,donee S)C hutu s dilcipling feientia deguftaflent,ne (cum omnia tentarent)huius difciplinæomnino rudes uiderentur, quaiv quam folidam genuinamcpeius intelligentiam aflequi femper non qui uerint. Sic Homerus amp;nbsp;Hefiodus,fi luftino credimus, imo Ofphous amp;nbsp;Linus^ut teftatur Ariftobolus, his frequentius Ariftoteles, Pla^ tOjantiquiflimus^Pythagoras non paucahincfuiTipfere,quibusfua Buftb.hb, fcripta adornarunt firmarunt^. qui an Hebraice norint,an Græcè tranflatam legem intellexerint, aut alio modo didicerint, incertum eft. Nampræter^ quod lex Mofaica dudtoin exilium populo,fitAftyrrjs ‘4.Reg.,.y tradita,fueruntetiam antePerfarum in Babylonia imperium,tefte Ari ftobolo,quiuerterunt Pentateuchum inlinguam Græcamjquo res tam præclaraomnibus foretfamiliarior. quod ipfcDemetrius, qui rcgiæbibliothecæcuram fufceperat,affirmaftelegitur,dixifrc^regi,ui

40 diflefequædam,quæperperam tranfiata pafti'mfuistemporibusarz cumferebantur : quæ ufque adeb admiraretur, ut ea quam maxime dû gna iudicarct,quæregiæ blibliotheceadiungerêtur.Notius eft,quàm topphut lu ncçeflè, ut hic repetam,PtolemæumPhiladelphum à Demetrio

'DE AVTH’oKIT» SCRIPTVRARVH admom'tuin, literasadEIeazarum Pontifîcem cum magnismuncrl* bus, et tempU donarfjs miGfîc,deledis ad hoc negocium, Arifteo quo^ dam ÔC Andrea familiaribus fuis ,fed ethnicis. Literarû autem fumma hæcerat.Qiioniam ïam magno defyderio rexdetineretur, ut aliquant do Iibros ludaicos in linguam Gbi notam uerfos uj’deret,neque id com modius fieri po fie putaret, quàm G ab ipGs ludæis libri transferantur: (è obnixepetere,ut ex fingulis tribubus fex feniores non minus fapien tiaô^ moribus,quàm!inguarum peritia ornatos, Eleazarus ddigeret) èC cum lege ad fe mitterct,qui earn uerterent in lingua Græcamzne cum fuam bibïiothecam cuperetinftrucfiiflimam,hisîudæorumlibris care lo ret.quibus tam æquisatep honeftis optimi regis poftulatisEIeazarusfa tisfaciendum ratus, ne G régi banc operam denegaiïèt, etiam ipfi Deo regfi cordis gubernatori repugnare uideretur t uiros non exfolo gencz rc facerdotali, fed ex duodecim tribubus feptuaginta duos (quanqua uulgonifi feptuaginta nominamus)ad regem mittit. Verum hi quo fpiricu uèrterint,magna inter docfiiflîmos homines difiênfio eft. Nam frwfMî J lofephus amp;nbsp;Hieronymus affirmant,habito inter fe conGlio, 8^ ingemo iduer. hlt;e- humano idfaeftum.contraIrengus, ÔC illeinter Græcos HebraiceetSy , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;riacè peritiffîmus T heodoritus, ates ex Hebræis Iofcphon,lofephi ab^

tus in Gc' breuiator:qui regem aiunt,ne inter le conlpirarentjteparari eosiuiimc, neßm. nbsp;nbsp;Sc cellulis in infula Pharo non longe ab Alexandria extrueftis, quarum

Jofephon yeftigia feribit luftinus fua etiam ætate extitifle,amp; oculis uidifle, GngU' iîierofbly. l^is(ut Philaftrius et Imperator luftinianus feribunt ) duobus attribuif phila^irius fe,utitaalteraltcTumexciperet didantem, omnes^unoat^eodédicj d feptuageGmo fecundo,à quo incœperât,ip{um negociu, c]uod Hebrlt;ei‘s ‘ plané teftantur HebræijabfoIuiiTe.poftridieeius dieirex omnesinba/ guomodo filicam conuenire,8ô quod uertiffent,coram conuocataadhoctum lu/ cofopor- dæorum,tumethnicorum multitudine proferre iulfiffe. Inuenta^^h^^ Ubroskge- ^nÜTe interpretum tanta concordia, ut nein minima quidem dictione quot;nbsp;re. diferepantia aliqua effet :cum tamêlibrum unumfecarein partes, fpar 50 fos in ordinê redi2ere,innumera loca mutare liberius ucrtere,Græ/ cas uoces nouas fingere, ut Hebraici fermonis proprictatem aptms ex chronko nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libris nbsp;nbsp;pfalmis nouos titulos inferibere, ut Philo teftat,

Trecul' nbsp;nbsp;non uerercnt. Addit his Ariftæus, ut teftatur Freculphus, Hebræos

pkusto. 2. annuente rege maledixiffe more Iudaico,fi quis addiderit, fubtraxerit, lib.y. nbsp;nbsp;nbsp;jTiutauerit^aliquid.atqp ab ludæis regem rogatû, ut hæc tradudioprg

fidibusquocpdareturlegenda.regêueropræterhocpromiGffèjdiem, quo ad eum diuinaftcriptura fuerat allata,perpetuis temporibus fibi fo re folennê.Hpc fi uera funt,no potuit certe fine miraculo fieri, ut Gcom nés in unam èntentiam conuenirent,ac fi earn tranflationê nomineom 4.0 nium unus fuiflèt fâbricatus.Sed quid non poteft fpiritus diuinùs,qui quod humano deeff ingenio ,'cum opus eft, fuggeritc’Ptolemæus etfî nihil aliud ab his uideatur expedaflè, quàm ut earn uerfionem appro/ baret.

baret, in quam plures conueniflent : (earn cnim mentem Catis indp catinepiftola ad Ekazarum) uoluit tarnen amp;nbsp;eadem opera ipiriius futuræfuæecdefiæ confulerejUtHebræis kqüenti tempore fcriptu^ ram facram ueneno fuo inficientibus, haberet femper ecclefia hanc uerfionem,quanon aliter quam Lydio lapide uteretur. Quinctiam ipfeEufebius tarn luculenterdocet,hanc translationem diuina prox uidentiainftitutam, utuix uideam,curdehac quis debeat hæfitare. Qtiid uero Auguliinus de bis fenaat,non opus eft utreferam,qui nunquam non dicftos interprétés prophetico fpiritu iliuftratos afle^ 10 uerac: fed omnium copiofiftimè Imperator luftinianus in ea noueL la,quamcondiditdeHebræis,quomodooportcai eos feripturas k^-gere:ubi amp;nbsp;multis alrjs rationibus docet, horum interprêtationem cæteris omnibus elfe anteponeiidam ♦ Nemo tarnen hoe ita intellix gatjUtputet hanc uerfionem fufticere,amp; propterea Hebraicam orix ginemreiiciendam,fed(uc tefte TcrtulIianoPtokmæus fccit)potix tcrtnl. ca. usutranque eoniungi debereiquod illahuic noftræ tranftationi au- ^^ adncrf. thontacem,hæc uero Hebraicæ ueritati multum addac lucis amp;perx Ipicuitatis.

EftöCdelibris diftenfio,quos hi tranftukrint. Nam Hebræi fox 20 km Pentateuchum ab histradudum contendunt. ad huius rei prox bationem teftemcitant Arifteum : (huncdixialterum fmfte legatum, qui reingeftam pulcherrimeliteris mandauit) Hoc plané aftirmat Io* fcphuSjÖC abbreuiatorhuius lofephontad quorum opinionem diuus Hieronymus quibufdam in locis acccdit,præfertim ubi tranflatiox nem iuxtaHebraicam ueritatem antealiam commendat, nimirum cau fæfuacferuiens. Alijs inlocis ferè contra fentit, incommêtarfis potifti mj,quösampliirimosfcripfitinProphetas. Sedamp;illud ad opinionis fuæ con firm acio nem fumunt Hebræi,quod Ptokmæus feribens Eka 2aro,nihilpræterlegem pofcat:qua uOcenon nifi Pentateuchum ipfi intclligunt.Rurfus èC illud ,quod (ut etiam Chriftiani fatentur ) fuam uerfionem abfoluerint diebus feptuaginta duobus, quod tarn breui tempore facere non potuiftent,ft uniuerfum Hebræorum canonëuerx tiffent. Verum omnia hæc ludæos ex innata fibi pertinacia dicer?, multis exrebus uideri poteft. Ptokmæus enim non folum rerum pOx Iiticarum,fed etomnium librorum cupidiflîmus crat,cuiufcuncp etiam effent argumenti. quare cum bibliothecæ fuæ diligenter adornandc librosludaicos addere uelkt,an quifquam tam barbarus, rerum im peritus fit,qui dubitat,quinipfos prophetas,alioscp facros libros fimul popofeerite’cumpræfertim,nonfolum Pentateuch!, quam hi legem 4® uocant, fed aliorum librorum mentionem Demetrius apud rex gemfeciffet. Præter leges, inquit, difciplinam ctiam Hebræorum perx utilem fibi uideri,ut bibliothecæ interkratur. Vbi ( fi per legem -n py/-tantummodo uelint intelligere ) neceflum eft, ut ipfos prophe

tas, amp;nbsp;alios hagiographos fignifîcan't uoce difciph'næ t lam quodapo ftoli, Sdeuangchographi prophetas ôôalios luxta Græcanicam ucp fionem citent, contra Hebræosfacit♦ Non enim huic rranflationitan/ tum tribuilTent honoris, fi cam non fciuilTcnt à præclaris illis duobtis feptuaginta uiris profccfïam » Porro, quod uoce legis Hcbræidi/ cuntfolos quintç Mofi libros defignari, nequehocfemper uerumdt, quanquam idperantonomafiamfæpiusfiatralioquifruftra (quod ta/ menamp;à Chrifto,Sôeuangeliftisfatfiumuidemus)nomen Mofi legi joM.ii. adderetur,cumfufficerctdixilTeabiblutè.ChrifiüscertenomineIcgis abfolutèfumpto, totam ueterem intellexit fcriptuÆ. Vtimplcatur,in/ w quit, fermo qui in lege eorum fcriptus eft, Odio hâbucrunt megratis: quîc uerba non in libris Mofi, fed fcripta funt apud Pfaltem. Sicalrjs multisinlocis inuenieà, fi non additum fuerit nomen Mofi,aut alia diô:iuncula,quæ inter haec diftinguat. De qua,quæfo,fcripturæparte putaslacobum locutum, cum diccret : Quifquis totam legem fcruaue/ rit,ofFenderitauteminuno,facfiuseftomnium reustquot;Anquisneget, hune locutum de noua etiam religione lt;; lam quod C hriftus dicit apud Lut. té. Lucam,Facilius eftcœlum amp;nbsp;terram pra'terire, quàm legis unumapt îAtitth.L cçiYi excidere : item apud Matthæum,Donee prætereat corlum amp;nbsp;ter/ ra,iotaunumautapexnon præteribit ex lege, quoad omnia fa(fia fuel® rinttquis tam cæcus, qui non uideat, Chriftum hicnontam PentateU/ chum quàm prophetas èc pfalmos intellexiflè;'

o6 caujas oportuitfcriptnrai ante C hriflladuentnm tt'ansfèrrt in aliam lin^uam^

Vàmautem necefTarium fuerit ut areanæ literæ omnes in aliam linguam ab his uertcrentur, latis docenthærationes, quas paucas e multis proferam.Nulla feriptura æquèfauls corrûpi poteft, ac Hebraica, tum propter multarû literaru

fummam affinitatem,tum propter pundorum, quæ Hcbræis loco uo calium funt,amp;f alio fitu aliam uocalem fignant,facilem tranfpofitioné. 50 Nulla præterea lingua æquè laborat ambiguitatibus, non ob id tantu quod fæpeipfis fjdem charalt;fteres,fi addas diucriàpuncfia,diuerfasrcs fignificent : fed ob hoc,(^uod cum ea lingua præ cæteris paucifiîma ha beat uocabula,necelTe fit per uoces plane cafdê fignificari res plures,dif ficileq? cognofcere,quo in fenfuauthoruocem ufurparit. Sed amp;nbsp;quia poft exortâ ecclefiam futurû état,ut paulatim ea gens deueniretad opti marumrerum ignorationem,adéc)utneque propriam linguam fatis eftent cognituri, in qs præfertim rebus,quæ plebeqs hominibus efient reconditæ,aut ufus rarioris : uoluit diuina prouidentia, nealiquando fandtiftîmi idiomatis myfteria interirent, prouidere, ut cum ab Hegt; 40 bræisamplius non licerét,'àfeptuaginta interpretibusdifceremusge nuinum ôduerum Icripturæfènftim. Videbatetiam omniumrerum prouidus Deus, ludæorum quorundam peifimum animum ; amp;: ho/

L I B E C T AiV.y s* TVA r 17«-rum cti’atn fcribas Ç quanquam illis Deus diligenter uetuiflct, ne quid de fcripturis imnîutarent)cô audaciæ etimpudentiè tandem proceflu ros,utlocainnumera,eapr3ecipuèquæderebus loquuntur grauifîu mis, corrigere, ut ipfi dicunt, at rc uera ftudio Ô6 data opera depraua re non uererentur ♦ Et cértümeft, ante ætatem Hieronymi abqsiani hocfaditatum : namipfeplufquam uiginti.locis deprehenditur, dum uertitfcripturas, codices fie deprauatos fequutus fuiffe. Imo ante fua tempora hoc efl'e fadlumifatis indicat ipfe Origenes, cum dicere fo leretjillud tandem ex Hebraicis fumptum b'teris recipiendum,amp;2 admit lotendumjquoduertiflentfeptuaginta.Sedlongèanteaparticulas quaQ dam præciderant,utteftaturluftinus,cum Tryphoni Hebræorum nôbiliflîmo dodori,loca quædam prophetica obijcitjquæludæi à fcripturis iam abfciderant, Sed ôô Hebræi hoc ipfum fatentur, fadum ante natum Chriftumj poft tarne feptuaginta.nam DocT:ores,qui æta^ teChriftiferipferunt, fatentur fecutos feeiufmodi feribarum 3 ut ipfi •iieunt, corredliones. Sed deprehenduntur etiam poft ætatem Hiero^ ’lymijficdeprauaffemulta, ut eum locum in Pfalmisj quemHierony^ ïi^usuertitjFoderuntmanus meas amp;nbsp;pedes meos îipfî,necogantur Meffiamcrucifixum agnofcere,unius uerbi mutatione fie peruertez

20 runtjUtfignlfîcetjSicut'leo manus meas ÔC pedes meos, fubintellp gentesQbferuaüerunt ♦ n'ecuicio fibi hoc uertunt : quin magis de hoc gloriantur,àfcribis fumpto quodam prouerbio: Bonumeft,inqui untjliteram unam auferreèlege,ut publiée fandificetur nomen ecc hi quo fignifîcant, ea ratione pluraàft fie, ut ipfi dicunt, corredta, rieferipturas ethnici homines deriderent, aut ex ïudæis plebetj offen derentur,’fi diuini confilrj celfitudinem, quod de généré humanoli berando fpiritus in fcripturis aperuit, non poffent comprehendere» HasobcaLifasneceffùmfuitfcripturas,priufquam à ïudæis corrum-

J. perentur, inperegrinam linguam transfundi « Quod iam fadlum moz 5° lcftèferentes,nunquam non hanc tranflationem inuidiofe criminam ioQphon tur:diligentius’quePentateuchum (cuius uerfionem libenter faten* tur à feptuaginta fadam ) perferutati, tredecim loca peculiariter annoz tarunt,quæab Hebraico textudifcordarêt:præterhoc,quod ipfum icripturæinitium licentius uerfum clamitent, Quæ res ( ut obiter hoc dicam ) ambiguitatem facit, an hæc Pentateuchi, quæ uerfatur in ma* nibus, fit tranflatio feptuaginta, eo quod multo plura loca, quàm He bræiannotarintjinueniamusinea tranflationeab Hebraico textu diz feordare : 6^ contra, eorum quæ Hebræi annotarunt, multa non fnueniantur in ea tranflatione,

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pi T^o/Î

»7*’ DE A V T H'Ó'R I T. S C^RÎ P T, V R A R V M 'PoJlJcptud^intainferprctumtranshtioncinyfiitspritnum

_____ H-cbyceifiripJcrunt lt;A'il7i§ûlt;ntç, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Ed contemnant Hebræi, quantum uelint, feptuaginta l'ri* tcrpretum tranflationem: hæccertè tranfladooccafionein ipforû (ipfi Scribas uocant) utcuin prius rerum facrarû interpretauoncs fîue plebi, fiueeledis è populojfed tantumodo fuæ nationis hominibus,magis^ uiua uocc, quàm fcriptOjreligiofiflimè uduti per manus traderecôfueuiflent, eas iam inciperêt etiâ peregrina lingua liberius côfcriberç, extcris^ homini bus cômunicare.hæc fcripta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uocabant,hoceftfecûdas,itera/

tas^ legis explicationes, quo nomine Eufebius, amp;nbsp;Hieronymushoru commentariorû fæpius meminerût. quod nominis nÔ alia rationeco^ mêtarf) illi (brtiti funt, quàm qua feptuaginta interprétés quintû librS^ MofiDeuteronomiuuocarunt, hoceft alteram legem. nempe quod quemadmodu Mofes quatuor libros priores in hoc ultimo repetit, ÔC explanatjitaperfuas lt;/llt;lt;u7£fcult;rsp Scribæea,quæàMofeôlt;rprophetisui derentur non iàtis clarè exprefla,populo dilucidius interpretarenL Pri mus omnium poft feptuaginta hoc opus aggredi aufus fuit ïefus filius Sirach,qui,utfuprà diximus, fub Euergete Philadelphi fucceflore aui fui librum ( quem uocant Ecclefiafticû)in gratiâ regis è Græco conuer io tit. Poft hune fuit audêtiorhacinretemporib.PtolemæiPhilometcris Ariftobolus, non ille cuius meminit principiûfecundi Machabæoru, fèd alius uetuftior.Hic integros amp;nbsp;dotftiftimos ( nam præter Hebraica rum rerum peritiam, etiam Peripateticæ fcholæ philofophuAerat)in quinqt libros Mofi cômentarios dido Philomet oridicauit» ^oft que dicût,etquendâ Rabbi lodam, poft hune Rabbi IbbanÔpauca edidif fecommenta,quorû fragmenta etiam nunc extant. Sed omnium præ' clariflîmèinhocnegotio laborarunt illi,quosfcholaHillelis pepedt, anno ante Chriftum natum circiter centefimo. Hebræi magnæ fy^ ' nagogeuiros uocant. Hincenimprodijt Simeon lohai, qui author eft cius libri, qui inferibit inueftigator arcanorû:et ludas Simeonis,quiad Antonium confulcRomanum mifitlibellû, cuititulus reuelator area* norum:amp; Nehumia Haccane,qui fîlio fcripfit libellû,cui titulus Nun* cius arcanorû.in quo plane affirmabat,Chriftum intra annos plus minus quinquaginta adfuturu. Ex huius fcholæ fodalitioprodrjtamp; ille omniuiudicio præclariftîmus lonatas V2ielis,qui(ut amp;oriêtalcsna tionesres facrasfualingua legercnt)non minori ferè libertatc,ac ipfî feptuaginta, uniuerfam canonicâ feripturam in linguam Chaldaicam tranftulit, annos ante Chriftum natum circiter quadraginta. quo fegt; rètempore amp;nbsp;Simeon Hillelis egregia quædam fcripfit,quæ eriam* 40 numreperiuntur: ille ni fallor, qui Chrifto quadragefimodie ànati* uitatein ulnasacceptolaudauitDeum. Poft hune uero,et huius filius Gamaliellegis explanationes edidit, ad cuius pedes Paulus educatus quot;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infti-

infti’tutus^fuit. Prætereo interim IofèphumóóPhiIoilem,cjui' corn-fcanteiameuangelio nihil non Hebraicorum dogmatum difertiffîmé Græca lingua fcriptislibriSjcitia inuidiam cunÆs toto orbe hominL bus communicarunt.

Noui tcßamenti libri (Juijàcluibjts^ilua linaua^i^ guo ordinefint conscriptie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ille

Adenus de uctcris inftrumenti fcripturis.NuncadlibroSi quos noua fccum aduexit religio j tranfeamus. fuper qui-bus apud quofdam plus fan's curiofos no minor difcepta-tio eftjac de iam didis apud ludæos : dum nimis anxiè in^-

quiruntjuon folum qui, amp;nbsp;quot fint,uerum etiam qua lingua,amp; à qui bus confcripti. horum defiderio ut fatisfiat, quid ego hic fentiam,pau* CIS dicam.Linguarum aliam elfe alia præftantiorê, atqp ad animi concc ptum exprimendum,uberiorem,uel etiam fjs no tu eft, qui præter uer^ naculam addidicerefolamlinguam latinam. Verum inter omnes alias, quæcuncç dTepolTuntjhac tres,nempe Hebræa,Græca,Latina,præftâ tioresfunt,quippequæ etiam diuino iudicio omniumfuntperfediflï niæ, amp;nbsp;facris rebus confcribendis aptiflîmæ.Nam quid aliud ßbi uelit tituius ilk Hebraice, Græcè, Latine cruci affixus,nifi quod illis potifl'i loarkt^e ^0 mumlinguis Deus facras literas tradipeculiariter uoluit,certe ignoro, deconcionibus no loquon Dixerit aliquis,hanc ob caufam id fadum, ut quod fcripferat Pilatus,tarn Græci quam alrj, qui eb fe contulifîent, intclligcrent. Si nulla alia fit caufa, mirum certe,quare no eadem opera Chaldacorum,amp; Parthorum idioma adiunxerit,cum hi, amp;nbsp;Medi, eo-rum^ finitimifrequêtioresefienteo tempore Hierofolymis,quamaut Græci,autLatini. Sed quanquâ hac tres maxime (ut iam dixi) fint ido neæ,amp;commun!hominumiudiciopræcipuè Hebræa,eft tarnen lin gua Græcaante alias,facris nouæ religionis confcribendis libris magia accommodamo folum qubd hæc femper fuit toti ferè orbi familiarior, fed etiam ob id,quia Deus iam olim curauerat ueterem fcripturâ à fep^ tuaginta in Græcam linguam transferri,ad quam, ficubi dubitaret Hc bræusjUt ad Apollinis oraculû accurreret. Huic fententiæ fuffragatur illud,quod nouæ religionis præcones omnia fua Græcisliteris manda runt. Neque enim dubium eft, (quia præter Lucam omnes erant He-bræO fi linguam Græcam nouæ religioni plantandænoniudicaffent magisidoneam,quin fua ufi fuiftent. Verum cum euangelium no uni populo,ut olim lex uetus,fed omnium hominum nationibus effet exa randumrprofedû eo idiomate id fcribi oportuit,quod eo tempore ma gis erattoto orbe cognitum,Græco fcilicetiquippe cuius fcientiam ont 40 nés tune affedabant,tam propter Atbenienfem prædaram academiâ, unde omnium nationu philofopbi quotidie prodibant, quàm ob Ion gèlatc^ tradudas ex Græcia colonias : ôô potiftimum ob Macedonû olim monarchiâ,quorum ncpotes,non fine linguæ cognitionc, adhuc

in omnibus cius imperij angulis morabantur. hac certe lingua ufi funt omnium confefrione,Lucas, amp;nbsp;Ioannes:Lucas uero omnium puriffi' mè. Sunt qui putant Marcum latine fcnpfifïc: fed corum opinio iam* dudum uincit,qui SC hunc fcripfiflè Græcè affirmant.

Acqualingua Matthæusufusfit,maioriranone multi dubitant. Suntquiaffi'rmanthuncHebræis Hebraicè fcripfîiTe:amp;^ Panthenum doeîlorem Alcxandrinum fub imperatorcCommodo, euangelizandi caufaprofedlum ad Indos, hoc euangcliu relidum ibi à Bartholomæo Hebraicis fcriptu litens,ad fuos regreffium fecum dctuliile. Suntenam qui affierunt, ipfum Ttpu-n'TVTroy infepuIchrodiuiBarnabæ repmum. Hæcan ucra fint,folco plerunquc dubitare,cum nemo fcnptoruiTi alicuius authoritatis fchbat(quod equidem meminerim)fcilludunr quam uidifle, nam quod Sophronius dicit,adfuaufque tempora He/ braicum euangcliu in bibliotheca Cæfarienfi à Pamphilo feruatü,Hie ronymushocnonadMatthæijfed Nazaræorû euangcliu refcrr,quocl amp;nbsp;fæpe citatjMatthæi autem Hebraicè fcriptu nunquâ, Equidem certe nefcio,quid Matthæum induxiffictjUthic potiusj quam alrj, Hebraice fchberct.cu ip fi Æthiopes, quorû erat apoftolus, h uius idiomatis ont' ninociîcnt ignaritnecerat magnopereneceflàriû,ut fcriberct Hebræis euangeliûjCÛ ip fi quotidiana fama cas res iam fatis nouerat. Nec, fi He-bræis pcculiaritcr fcripferit,mirari debemus,quod Græcè fcripfit,cum ludas,et Iacobus,0C Petrus^ipfis ludæis no fuo idiomate,fed Græcè fcribât.Quid quod multo minus hebraifmi fit in Matthæo,quàm in it listimo etiam minus,quam in loanne aut Marco.Quod fint (u t Theo phyladus) qui affi'rmâteuangeliû quod Matthæus fcripfit, à loanne poltea in Græcü ucrfum:hi mihi dicat uelim,cum loannes tarn multas Hebræas èc uoces amp;nbsp;phrafes in fuo euangelio ufurparit, quod omniu cofeffione Græcè fcripfit, cur no amp;nbsp;in co euagelio,quod ex Hebraico f diomate uertit,eiufmodi amp;nbsp;uoces amp;nbsp;phrafes retin uilfet f Nifi forte una uox Racha,qua utit Matthæus,te moueat, ut ideo putes ipfumferipfifjo fc Hebraicè : quod argumentu quam languidû fit, ex eo efi: intelligere, quod uocem gehennp,quæ æquè aut magis etiam Hebraica, cæteris^ linguis incognita eft,ufurpct Marcus,Lucas, ÔÔ ludas, quos tarnen ne modicitfcripfiiTeHebraicè.EtæquèfacilèquisdixeritjprimùmàMar/ thæo Græcè fcriptu,deinde à loanne aut alio in Hebræorû gratiâ tranf latum. Si quod argumentû adduci poteft, quod Matthæus Hebraicis literis fuum euangcliu compofuerit,illud erit, quod non fequat feptuà ginta tranflatorû authoritatê,fedueritatê Hebraicam. Verum utcuntç hæc funt, illud certe quo Latini iam olim utunt, liquet no ex Hebræo, fed Græco conuerfum elle. quod uero nuper Hebraicè prodfjt, tan^ 40 MatthæijUÔ eflecius,nec ipfè titulus diligenter animaduerfus diffîmiv lat. AntcLucam,euâgeliacôplures neep falfo neq? incptèfcripfiflcjindi cat idem in procemio ; fed fola hæc quatuor diuinâ habet authoritate.

SicctPauIum co nftat alias epiftolas fcrjpfiflè,quàm I'llas quatuorde cimjquae pro facn's drcunfcrunt.nam fn priore ad Corinthios indicat, SiC ante fead eos fcripfiire. lllarumputant nonnulli duas efle fuppofitP tias:unius,quæ eft ad PhilemoneiTj,argumên humiIitate:alterius,qu3C lt;ftad Hebræos,phrafeos knitudine ottenft. quod ad priorem atnnet, no uideo quid habeant caufæ, nifi forte quod luperbiflimi nequeât kr reincaepirtola Paulina modeftiâjubi pro feruo,nô fine furti fufpicio^ nefugitiuo,apud dominu intercedit,cu tarnen quantu eius rei argumc turnadmittitjubicpibiPaulinus fpiritusemicet. Qtiod uero ad earn 10 quæeftadHebræos,attinet,utforfann5 fit indigna Pauli eruditione, propterorationis tame knitatê (fateor) non refpodetferuidoilli Pault nofpiritui.hacratione moueant hi,qui hancCkmêti,autaIij cuipiaaC-fcribût.fed amp;ad ætatê uflt;p fuam Hieronymus ait, à Romanis bane no fuifleagnitaproPaulina. Facile meo iudicioishocdubiofe liberabit, quidiligentius Paulinasepiftolaseuoluerit.Scripfit,utibiuidere eft, Paulus lua manu nifi unas literas,nepeadGalatas. hoc fans indicat lite rarûfinisjubificloquit : Videtis quantauobis epiftola fcripfenmmea manu.Cæteras fcripfere amanuêfes,ut teftac ad Romanos:Saluto uos cgoTertius,qui fcripfi epiftoIâ.Qiiarundâ tarne calci afFixit falutatiun 20 culamfuamanUjUtad Corinthios: Salutatiomanu mea Pauli, Si quis non diligitDominUjSóc.fic ad Cololfenfes. HicuideSjdicladi ratione Paulo fuifiefamiliare,qug duplex eft.namalio modo uirdodlus didlat amanuefi indo(flo,qui ex ore didatis fingula uerba excipit : alio modo dodus dodo,amp; præfertim familiari,gnaro^ ingenfi afteóioniscp fue, cui udutifeftinans ad aliud negociû, non uerbaipfa,fed fententia dun taxatanimienarrat,utiseandêfeorfim redigatinfcripta,quæ fit mox adidatorerecognofceda,corrigenda,minuenda,augcnda'ue.Etprio* riquidemmodoarbitror cæteras epiftolas amanuenfibusa Paulodt* ftatas,atcç ideoeas omnem Paulini fpiritus uim amp;nbsp;impetu, edam in lari 5® num uerfas præfeferre. Cæterum,ficam qupeft ad Hebræos,Paulus fecûdo modo diclarit, quid mirû, fi in epiftola Pauling erudirionis no fît Pauli phrafisf'quippe qua fcriba impar acumini feruoricp Pauli, accc ptoabeoorationis argumento, fuo ipfiusloquendi artificio ornaritc* Sed amp;nbsp;quæri fokt,qua lingua hæc exarata primùm fuerit. kuior qusC' ftio, à me ( ubi agebam de euangelio Matthæi ) fan's explanata. Si Hcbraicèfîtcompofita, mirorquid ueterts fcripturæ teftimonia fecun dum feptuaginta tranflarionem citet. ut interim taceam, quod minus hæchabcat Hebraifmi, quàm ulla aliarum, quas tarnen nemo dubitat à Paulo Græcè fcriptas.

46 Quod ucro ad nouæ fcripturæ ordinem attinet, confiât euangelia quo ordineédita funt,eoamp;conftituta elfe. Sed epiftolæ Paulinæ eu* riofîores quidam inueftigant,quo ordineferiptæ fint.Equidem confî* derata Pauli peregrinatione, arbitor ( fi locorum, ex quibus fcripfit, ra

tionem habeamus amp;nbsp;tempons) epiftolarum quæ extant, primam efle eam,quæadCorinthios priorfcriptaeft:(ecundam,quæadTi’tum: tertiam,quam priorem fcripfit ad Theflàlonicêfes : quartam,qiiam po ftea ad eofdem : quintam, quæ ad Romanos eft,om ni fapientia plena: fextam,quæ pofterior ad Corinthios fcn'pta eftrfeptimam, quæ prior ad T imotheum.Etlias quidem omnes,priu{quam Hierofolymis com prehenderetur.Romam uero cum duceretur,fcripnt, utmihiuidctur, uix ingrefTus Italiam, earn quæ ad Hebræos eft. è Roma autem illam, quæ ad Coloftenfes,quæ ad Ephefios,ÔC Philemonem,et has quidem è uinculis:fed fokitus uidetur mififtèad Galatas, nempe ftigmata mcx i® morans,no uincuIa.Sed amp;nbsp;ad Philippenfes è Roma iam fenior, quan turn uideremihiuideor, nempe cum reuerfus exHifpania rurfum fifte retur Neroni. at earn quæ eft pofterior ad Timotheum,liquetconfcri ptam ultimam omnium,cum iam illi ætas eftèt quafi exalt;fta,amp; dies re/ folutionisinftaret. Verum mirantur quida, curalio ordinequàm fint editæ,in facro fcripturæ uolumine habeantur.temerè amp;nbsp;cafu quodam eas ita congeftas arbitrari,nephas omnino efte putant ♦ Nam fi facris li ten's ne apex quidê fit fruftra appofitus, quomodo ipfa ordinis ratio, quæ ut multum in omni re,ita èc hic plurimum habet momenti,pote rit tanquâ numinisexorsfuperuacaneauiderifAiuntn5nuIIi,primiü uæ ecclefiæ pau'es ad ipfarum literarum reipexifle dignitatem, ut quæ dignius contineret argumentum,eidem priorem etiam locum attribue tint. Qui quàm rede dicant nefcio, cum ea quæ ad Galatas fcn'pta eft, meo quidemiudicio humilius argumentum trader, quàm eæ quæ ad Ephefios, Philippenfes, ôdColoflenfes.eacerte quæeftad Hebræos, Prim4/i«î maxime omnium fublimes res tradat ..Sunt qui putant, has iuxta coru fcriptp funt ( uteft inhac, quàm ilianatione,plei'unlt;ç uirtus magis perfeda ) gradatim afcendendo in ordinê redadas,ut qui intereos eflènt maiore laude digni^nouiftimum occuparent locum : ac propterea primo loco pofitam earn quæ eft ad Romanos, quod hi ef 5® Tentante alios magis increpandi. Nam hos,prætcrquam quodturpia obqciat flagitia,pretereainfcitie arguit, Corin thfjs no tam uitia,quàm quod lenius aliorum uitia fouent, exprobrat, Galatas non tam arguit, quàm commiferatur,quod uerfutis pfeudapoftolis credidiflent.Ephe fr) tantu admoncntur,ut in apoftolica fide pergant. Philippenfes etiam laudat,quodfalfosapoftolos neaudirequidemuoluerint.Thclfaloni cenfès uero in utrifçp literis magna laude profequitur,quod non folum fide'mferuaft'entinconcuflam,fedamp; aduerfus iniuftas perfecutiones fuiftènt coftantes. Ad maiorem laudem attinct, quod Coloflènfîbus fcribens,nunquam fui aduentus facit mentionem, ut qui iam per fe fa/ 40 tis diligentes,calcari no indigerent. Quantum laudetTimotheum,de fundionefacerdotali benegefta,uidere licet in utracp epiftola : ita tamê, utiuuenilemanimum,Ôi leuem aliquam fufceptpgratip negligentiam, fi non

finonilHobijccre,cert€ metuere in eo uideat. quod in Utens ad Titum minime fadt. Hebræos uerolaudatanteomnes, quippe qui non fold uindorum cafum dolcrent, fed ipß cum gaudio pcrfecutiones j bogt; norum^fuorumdireptionem aequo animo tolerarent»

HadenusdeepiftolisPaulinis^nuncadaliaru authores trafeamus« Hænumero funtfeptê,obid canonice didg,quôd reiedis plerifq? alijs, hænougfcripturgcanoni fintafcriptc. Prima^eft Iacobi:dup fequêtes, Petri:tres,loannis:amp; ultimajudac. De prima funt qui dubitâc, num fit hcobiapoftoli:quoniâ fe no apoftolu,fed feruu lefu Chrifti(quod no men tuncpene familiare fuit omnibus ecclefiaru redoribus ) appellat* Verum quia fcribit toti ludæoru gêti, innuit epifcopalê fuper ea genre follicitudtnem,Græcè hancfuiHcfcriptâ^ncmo refragatur.Eadem lin^ guafcripfitfuas Petrus:quamuis fint qui ambigunt,num fecunda Pe» trifitjfedftolidiifimè meo iudicio, Nam fi non Petri, certe nequiflîmi cuiufdâ nebulonis fit,oportet, qui fe Simonem Petrum,ôd lefu Chrifti apoftolû nominat,amp; priorê ad eofdê fcripfilfe, Chrifti transfigura^ tionifeaffuilTeaffirmat.Quoddephrafeosdifcrepatiaobticiuntdaduc fuomore.nam et Hieronymus id in interprété reijcit, quotum Petrus fatisinfcelidtereft ufus. Similiratione quidam afferunt, duas poftre^ 20 mas (nam tres fub illius nomine Græcè fcriptas habemus ) non eUe Ioannisapoftoli,atcuiufdâpreibyteri,cuius fepulchru Hieronymus fcripfit oftendi iuxta fepulchru Euangeliftæ. Miror cur tam facile pro^ ptcr uocem presby teri offèndantur, cum amp;nbsp;Petrus eo cognomine glox rieturmtprætereâjfi ætatem fpedes,peculiariter nomê hoc loanni con gruere, quod omnium apoftolorûdiutiftîmèuixerit,8^ epiftolashas extrema ætate côfcripferit. Eadê rattone dubitari poffet, quis feptimæ epiftolæ author fit,cum fe tantû feruu Chrifti,8^ non apoftolû nomix net.Nam quod addit fratrem Iacobi,dubiû non aufert,cum (tefte Ege fippo)multi dus nominis fuerint Chrifti difcipuli. Hæ fepté,quo tem 3° porefcriptsc fint,incertum.hoc autemconftat, Paulum multasiam ex mififfe, anteaquâ Petrus exaràret fecundam :quia in ea honorificam fa citmentionem epiftolarum Paulinarum. Sed amp;nbsp;fuas uidetur loannes tardiusfcripfîfté,8lt;poft euangclium. namhocindicant crebræad ea quæincuangeliodixerat,allufiones.DeÂdis apoftolorum non opus tftut dicam, cum hæc apud omnes apoftolicam femper habuerint aux thoritatem. ftylus ipfe facile prodit authorem, ut qui elegantiflîme in* ter cæteros euangeliographos Græcè fcripferit*

Reftatunus liber Apocalypfeos, quiuulgô créditur fcriptus àloatl ne,priufquam fcriberet euangeliû. hune tarnen dicit Hieronymus ne 40 fuaquideinætateàGræcis receptûjimberuditiffimos argumcntûhux iuslibrijCeu fidum multis conuicijs infedatosipotiftîmû hanc ob caüx fam,quôd nihil haberet apoftolicægrauitàtis, nec Ioannis modeftie uenirctjUtquihicnô citra arrogantiâfæpiufcule fuumnoméiiiculéet, quod

quod nullibi in euangelto fccifle inucnitur. Qua de requid fentianijdt cam libéré. Hic liber quanquam Gra?cè,ab Hebræo ta me confchptus eft. fumit enim,quod Hebræis familiare cft,ab ipio titulo fuilibri exorlt; dium:amp;hocàuoceapocalypfeos,Græcaquidem,fed quam tefteHie ronymo lèptuagintainterpretes primuminuenerunt, ut fennonis He braici proprietatem melius exprimerent.Interferitpræterea Hebraicas quafdam uoces citra euidentem neceflîtatem : quod author non uide/ turfuilTefaduruSjG fuiflètgermaneGræcus, Verum quod affirmant hunclibrum non eflè Ioannis apoftoli, quod in uetuftis codicibusno' men loannisTheoIogi inueniatur huic præfixum, non hoc pro illis lo facit. Ego enim hinc magnam furhendam conietfturam putarem, i' pfum apoftolum huius libri authorem eile, cum ab exordio nafeen* tis ecclefiacj propter euangelij fui fublimitatcm, à feriptoribus ecclo-fiafticis Theologus peculiariter fit appellatus ; ica ut pro conditione ar gumêti iameuâgeliographuSjiam apoftolus (ut in epiftolis) iamtheo^ logus apte nominee,ur hic in Apocalypfi, nimirû ob arcana abffiu* fa Dei myfteria, quæ hic tradtat. Vnde amp;nbsp;perfuafum habemus,quiiv que iam dictos libellos ab uno loanne conferiptos. nam quod nonnul los ofFendatdiuerlà ab euâgelio phralîs, miror certe mirum in modu, cum hic fit imitatus prophecas,amp; bonam Apocalypfeos partem ab am gelo didianteexceperitn’n euangeliono item, quod attinetad mbdeffiâ Itili,certe non earn minorem agnofeo in loanne hic,quàm in euâgelio, ubi fæpius in tertia perfona ita defe loquitur : Hiceft difcipulus, quem diligebatlefus : hiceft difcipulus ille, quiteftimonium perhibet, amp;nbsp;fei* musquod uerumeftteftimoniumeius. qualiacerte,^parummode/ fta ab ipfoin Apocalyp.fi non dicuntur,ubi fefratrem noftrum, amp;nbsp;ler^ uumChriftiappellat.Sed eft dehis tam curiofis quæftiunculisfatis fu percp diflum. inani enim opera, ftultèfe fatigant, qui,utprius dixi, hæctam anxieinquirunt.

S cripturivßicr(f (JuaiK/uam parisJiint author itatis^unatatnen nbsp;nbsp;nbsp;5®

pars akera nobilior di^nior eß, Voniam uero iam enumerauimus tam ueteris,quàm noui inlfrumenti libros ; poflulat ordo,ut dicam de ipfis feriptu ræ partibus.Nam ita demum fiet,ut 80 dignitatem, amp;nbsp;ferip j:±iturænaturamprofundiusintelligarn us.Quanquam enim uniucriàeandemubicpobtinetauthoritatem,quippe quæabuno eo^ demçp fpiritu fit profeda,amp; propterea tota eiufdem elle dignitatis uide tur.’tamen quandam inter feripturæ partes elTe diflerentiam,uthæcfit ilia ôd nobilior âd dignior,facilè is mihi conceflèrit, qui facrorum libro rum uariaargumêta,amp;eorundem uarium tradlationis modum paulo 40 diligentius pondérant. Nam quanquam omnes feriptores facri fimul ad eundem feopum tendunt,ac ob id omnes fie idem facere cenfentur, ut nulla dignitatis differentia inter hos elfe poITe uideatur : quia tarnen Ipiritus

fpîritusnon omnibus idem, fed dluerßs diuerfum argumditunijaliô temporejaliocpmodofuggerit defcribendû jdubium efle non poteft, quinô^argumenti maieftas^ôd reuelationis fublimitas,ctahæid genus differennæ(ut certealiud alio præftantius perfecflius eft) ipfis aux thorisfcriptis aliquamaddantamp;dignitatem,Ôdpræftantiam.quam ft ipfiusauthoris antiquitate metiaris, erit omnibus alijs pracferendus If berlob:quippe qui omnium qui hodie extant,uetuftifsimuseft.Si ue rprerum,quætra(ftantur,uarietate:primashabebuntpfalmi,nimirûin quibuSjUeluti in quoda myrotheeio.omnes fcripturæ partes fragrent.

10 Si rerumcompêdiaæftimesrhabetealiber PccgxAaTsra^tvu^, quifingulis peneucrbis fingulastangithiftorias. Siiuuat conditi mundi primor-dia cÔtemplarind nullus æquè liber præftabit,aeMofi primus.Si mun ditumultuationesalias poft alias fuborientes :Danielin eoargumem tomiruseft. Siut nouæ religionis uim indolcm^ cognofeas : id nemo ipfo Efaia apertius fade . Siponderas régulas ÔÔ normam inCtituem dæ iuuentutis : babes ad hoc maxime accommodas parabolas Sololt; monis. Si uaria uitæ exempla : liber ludicum cæteris omnibus antece^ dit.Siquæris,quotead mundicontemptum componas: nemo hocefr ficaciusfccerit, quàm Solomonis Ecclefiaftes. Si uero iuxra tradtati ar^

20 gumenti excellentiam æftimes feripturam : profedo eiufdem canri^ cum tenebit primas, ut quo nullus facræ fcripturæ liber tradtet lub^ limiora. At hoc non (olum fit in diuerfîs authoribus, uerumineo^ dem etiam fæpius ufu uenire uidemus, ut pars partem uincat : hoc cft, ut non eiufdem femper fint dignitatis, quæ ab eodem authore flint conferipta , Mofes enim cum abfoluilfet legem, quam à Deo fufceperat defcribendam, eamcp in area foederis reponendam facets dotibustradidiftèt,totam eamita quidem Leuitis amp;nbsp;fenioribus Ifrael commendauit,utuix aliam rem aequè illis commendaflelegatur. non enimfolumLeuitis,neque folum uiris,fed amp;nbsp;mulicrculis,cum par^ Ad.ij.

}o uulis amp;peregrinis, prælegiearn iubet, ut rerum,inquit,infer) audiant, difcant,Sctimeant Dominum Deum ueftrum. Nam totum ex æquo PcntateucbumDeus conftituit ludaeis bafim fundamentum, um deuitæ füæinftituendærégulas pétant. Verum fiponderenturuerba eiufdeni,ubidealiquandoeligendo populilfraelitici rege uaticinatur, inuenirefacile erit,ipfum Deuteronomiu ultimum legis librum,priori bus illis quatuor aliquomodopræftantiorem, atqueplus cæteris effe cornmendatum. Cum enim coin loco Mofes uitæinftituendæleoes

régipræfcriberet, non iam totam legem illi edifcendam,ut mox plebi, fed ut folum Deuteronomf) librum fibifaciat peculiarem,monec : ni^

40 mirum quod hic unus contineat ftrieftim omnia ill a, quæ in prioribus fufiusfuereexplicata.Siccum pra?ceptûelîètpopulo,ut lordanêtranf Dfwtzy. greflus^erigeretingêtesaliquotlapides inmÔteHebafquibus plane amp;nbsp;dilùcidèjUthabettextuSjinfcribcrentomniauerbalegis.’lofueunà cum lofs»

populotranfgrcnùsjcumpræcepto diuino fatisfaccrc udlet,nonto/ tam Icgem, fed fol uni Dcuteronomiû fcribi curauit : rarus, ut opinor, fatis e(Te,meIiorem legis partem exaralTe. Hu ic tarnen libro Deus præ/ tulitcanticum illud Molî,quodcecinitiam iam moriturus. Naincum quinçp eins libros certis anni temporibus, Sd tantum feftis diebus præ/

P^^pulo iuflifîct, utita pedetêtim difceret timerc Dominum : hune Mofihymnum uoluit præcætens omnibusfcriptis,itacelebremefie familiarem,ut tam pueri quàm fenes memoriter tenêtes,paHim cuni Domino decantarêt. Ex iam didis fatis, opinor,uidere licebit,quàmlô go interuallo in feripturis ueteris teftamenti, pars farpius parti antcce/ lo dat,etiam fiæqualem omnes obtineantauthoritatem. nuncipfa uidca mus euangelia,ut quantum haccomnem ueterem uineant fcripturani (uincuntautem fine dubio Iongointeruano)inaperto fit.

Euangelium autem ( ut hoc obiter dicamus ) uocatur omne id, ut paulo antè dixi, quod primi illi noup religionis præcones,aut uoccaut et nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tradiderunt. ItafæpiusPaulusdefeipfoteftatur,cumdicir,nû

i. hilaliud fibieirecommifrum,quàmutannuncieteuangeliû. SicChrf î.Cor.iy. fi:ushincabiturus,quicquidabapofi:olisorbidiuulgari uoluit,euage* iiarc.Hlt. Juocat. Itc, iuquit, in mundû uniuerfum, prædicate euangelium,

Ôôc.Sic liber Apocalypfeos euangelium dicitur,etiam fi futurauaticina :o tur.hoc fatis teltatur locus ine,quo legitur angelus uolare per medium ccclfhabens euangelium æternû. Sed quidSiam rei fit hoclætumnun cium,quod per euangelium nunciatur, nôdum fatis conuenit inter do (fios.Quofdam uideohodiein eaeflè opinione,uthocdicâtcfiegratui tam peccatorum condonationé. Quod miror cur iam dicant, eum uf que ab initio pcccatifuerit remedium côdonandp noxp fides futuri me diatoristquod Petrus indicatjfub noua religioneiam oportere per im uocationê fieri nominis lefu, ut quinto librofufius diximus. Per banc enim fîdem omnes ufcp ab initio patres placucrunt Deo,propter ehun dendum aliquando fandificatoriû fanguinem. ea enim de eaufa Chrf 5® Apof.ii. itusagnusdicituroccifüs ab origine mundi. Equidem arbitroruoca/ tionem gentium,uires fathanp imminutas,idolorum fubuerfionê, ora culorum filcntium,uiâ:oriam fuperatæmortis, cccleftis regniapertio/ nem,2lt;aliahuiufmodi melioriiureinternouæreligionis læta nuncia numeranda cnè,quàm gratuitam condemnationem pecccatorurn,aut aliud quippiam,quod commune fuit ueteri et nouæ legûtamctficopio fiorem quidem horum donationem oporteat acceptum ferre euâgelio. lodzi.io. EgOjinquitChriftus,ad hoc ueni,utuitamhabcant,8ôabundâtiusha/ beant.indicans,quæ data fuerant fub ueteri lege,eadem quidem,fedfu fins amp;nbsp;copiofius nunedanda. Maximum uero omnium quodopor/ t-teat acceptum ferre euangelio,uidetpr efle intelleeftus feripturarutnam is fonseft omnium aliarum donationû. Dixerat autem angelus Dante Ifpropheticum librum ad illud uftç tempus claufuni fore, donee Chri

L I B E R o C T 1 V V s* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tSt

ftusaperiret iTientcmdifdpülis,uti'ntelligcrent fcripturanim arcana* Quod fi uno uerbo uniuerfam uim nouæ religionis côprehendere uo^ lucrimusjdicendüm ent,cumulum omnium bonorUmi quorum mor taÜshomocàpàxeftjlætumilludnuncium clTe^quod euangelium aE-fcruncmpeillam uinl,quam attulit fpiritus die Pentecoftes, ut quarto libromonltrâuinius.Et ne erres,etiam füblegis nomine lætüm hoc nunciunïfrequenter intelligimus ♦ Nam cum Paiilus legem àppellct, quicquidnos ftimulat ad agendum, adeo ut etiam improba cariais de-fideriaea uocenuncupet : quid mirum,quæfo,fî noüac religionis fcri* 10 ptura etiam hoc nomine uocetur, cum multa quæ in agendo amp;nbsp;faciengt; doConfiftût,præcipiat. Denouæ religionis ortu itàloquiturDeus tu pudHicremiam:Dabolegesmeasinmentem ipforum,etin corde illo tJiere.jù rumfcribamillas.SicapudEfaiam,8cM.icheam:E' Sionexibitlex,amp; uerbum Domini ex Hieru(alem«Et alibi de noua religioneEfaiâs,Et le gcmeius infulæ expedabunt. ut præteream multa alialoca, in quibus Cbhftus nouæreligionis author legifer appellatur i Eft ergo lex com- Ep j?.©-munisnomenclatura tam ueteris,quàm nouæ fcripturæ i euangelium Pp’J p.cr autem non item 4 Ne putes igitur piaculû, fi nomen legis nouæ tribua turrdigioni.Sediamuidearnus,quàm longo interuallo diftent inter fe

io uetuslexôceuangelium .Horum difierentiam,Paulus inprimis hac RcSr^.i. rationepondérât, quôd uaticinia omnià per prophetas, euangelia ue-roperlefumChriftum filiumfuumhominibus fit Deus lócütus’.êüan gelift^ uero fie, quod ea hic utat D ominus nofter loquedi forma, qua apud nullos alios fiue facros, fine prophanos authores reperire iicet* NonÇinquiuntapud loannem) ficlocutus eft homo, ficuthicloqui- iorfrt.7. tur.ApudM.arcumfufurrates aiunt,Quæ dotftrinahæcnouaç’ fimi lia. Verum alia ratio eft his longe præftantior.Diximus, fi meminifti, libro quinto,uniuerfam fcripturam facram primum refpicerc ad ipfius ecdcfiæ ortum,deinde ad totius orbis inftaurationem .quern ordinem is teuere debcbit,qüiùïtelligerc uelitueram, ÔC genuinam fcripturæ na turâ.Nonenimhæcnostumultuarièadfummâfui ducit cognitione, fed certa quadam ratione ,iam.hæc,iam ilia pr oponitlegcnda, üt fi c tan

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;demadid quod extremum habet, nos pedetentim öuäfi manu ducat.

1 quodquoniamnunc{acitnouafcripturamultoperfectius,quam olim I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tietus (ut quæ Chriftum feruatorê iam pr æfentê annunciat, quem lex

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tantum promittebattquæq ad ultimû ilium Dei diem 4 ÔC extremâ ope

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum renouationê,qua ecclefia confummabit, multo prôpius Sc uicini

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;usrefpicit,quamuetus') certebono turc quis nouamfcripturâ co dixe*

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;titueterifublimiorê,quo præfentia ipGs futuris,Slt; propinqualongin*

l nbsp;nbsp;nbsp;40 quis funthabenda potior a. Nam quçlexipfamultis fignis propbcgt;

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tqs ufeç adloannem prædixer at,ea cuangeliûsfi non te ipfa præftetjUÔ

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iamin fpeciem,fedquafi ante oculos pofita cxbibet. idtç tanta faciunt

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quatuor euangelifte concordia,ut uelbinc,quodPetrus dixit de ueteri i.Tet.i.

fcnptura,non ex uoluntatc hominis,amp;c. facile qui's uîdeat,etîam omnf no de noua dîcendû elfe. Nam quan^ ad prioris fcripra fubfequentiu quifcp non folum noui aliquid adieceric/ed fæpe fufius eadê repetien'f, tam lingulari tarnen modo hoc ab ijs fadlu uidemus,utnullibi nccpca' dem dicere,necp difcordare inueniant, etfi id quibufdâ prima fpecieup deri poflit. Miht certc fi qua talis occurrat ornata diuerfitas, ftati'maj pud me cogito, no aliâ ob caufam hoc faôfu, quàm ut tædiû èC faftidiu (modo facrarû literarîi ullû enepoteft)leuetftud{ofoetafl’iduolelt;fton'. Nec turbateuangelicâhancharmoniâ,quod euangeliftejCumdocétin Iefuadimpletafuineomniaprophetaruuatictnia,hocfaciantdiuerfara tione, quafî propriû quifcp fibi fcopû præfixifîèt. Etenim cû folennce^ rat Hebræis tria dignitatûgenera inûgi,nêpefacerdotu,régum3etpro phetarûjid^ figura magni illius unc^ialiquâdo uenturh hoceftMef fiæ, qui omniû et facerdotû et regu et prophetarû foret fupremus:M.ac thæus hoc fibi ex h is docendû peculiariter fumpfiiîè uidetur, quotno' do in lefu impleta funt,quæ prophete de regia MeiTiæ dignitate prædi xerant:MarcuSjquæpropheticâ eius dignitatêdeelarantiLucas, qufil lius refpiciût facerdotiûdoannes omnes longo interuallo uincens, hoc unum agit,utdoceat lefum fuififè humana forma ueriflimumDeum« quos euangeliftarum diuerfos fcopos ex illis potiiTimum licebit depre/ hendere, quæ fcripferunt aut foli, aut cæteris diligentius, lllud liquet, fcripturam Ioannis omniû efTeexcellentiflimcâjôôextamexcelfaieuex latione profedfam elTejUt penè fuperet humane mentis comprehenfio^ nem.His alijscp id genus modis fcripturarum pars una, altera eminen tior eftjtametfi emanarint omnes ex diuina reuelatione.

ndcd^crniqueatyjàcmtjiia; fit feriptura^et cjua prophand, Atis iam oftenfum arbitrer,quam dignitatem habcatper omnes partes fuas facra feriptura, ex d^uini nutninisfc^'^f^ tione feu afflaEU,undc ilia primùm profeefia eft. Supereft p giturnunc,quodinhac reeftpræcipuû,utfcilicetexpenda P mus,undeinternofcipoflît,facraqupfit,et que no.Nulla ferènatioefi, quæ nô iadfitat fuos libres fibi à numine aliquo traditos : alq Hetrufeâ difciplinâralq carmina Sibyllæ:alrj Apollinis oracula : alq Egeriæ, alte-rius 'ucdei uel deir refpÔfaralrj alcoranû : alfj feripta alicuius ueteris lia tis. Veræ autêreligioniscultores his ferè folentindicés amp;argumentis -fcripturas,quæ diuinâ habere cenfent authoritatê,internoicere, nempe quod eas Efdras redegerit in fuû canonê : quèd euftediri confueuerint cum libris Mofi inarcafœderis : quod publicèlegi per omne fabbaïut quôd fummaecclefîpauthoritas (qup ratio apudChriftianosprimufe rèlocûhabet)eas dcclararithabendasprofacris,aut Cquodegofuprc' 4a mum exiftimo documentû) quia teftimoniûobtinuerûtdiuinpautho ritatis præfenti miraculo comprobatum. Vt enim feriptura uetus fu' am nadlaeftauthoritatcm,pçrpr9digiafada in monteSina : ita nouæ religio^

rcKgionis dodnnadiuiiu'tus efïe tradi'tam, non folum i’n ipfo ccclenæ Gxortu oftcnfà prodig«a,{èd cti’am ca mi'racula declarariïc, quæ diïjjcr-' fiperorbeapoftoh', in dodrinæfuïcconfirmationê omnibus exhibe^ bant.Inhoc igitur diffère uetus à noua,quód illacccleffæ(uthuiusfigu ras prænunciauerat ) dédit authoritatis teftimonium, fuam^ propte^ rea habuit ante eccleffam natam, nouae autem fcripturac authoritas tunepritnum declaratacft,quando communi ecclefiæ confenfu fuit ffatutum, quilibrieffent habendi pro uerè (acris : nc temere fua (crû ptajutfacra,pfeudoapoftoli Chriftianis pergerent obtrudcre. Atar^

10 gumenta iH; omnia,nunc arcanarum literarum authoritatem nihil autcerteparuinconfirmarent:quin potius hæc funt earundem teftigt; münijsfulcienda,neabrjs qui contradicunt,refellantur. Naria quæ lit ecclefia,quæ eius authoritas, quæ miracula prophetæ amp;apofto* li fecerint, quæ in traditione ucteris ÔC nouælegis prodigia oftenfa fint, cuius authoritatis fuerit Efdras , quæ feripturæ publice legi, aut in area recondi foleant,8d omnia alia huiufmodi nos didicimus perferipturasipfas: ncquit ergoexillis feripturarum authoritas prox f barijfed magis econtrario illa per has affirmantur. Quo modo er^ go illis, qui de rebus ad infpiratam religionem pertinentibus plane

io ambiguntjfacrarum literarumauthoritas eritperfuadendat' Equidem non uideo alium modum, quam li iplam feripturam qs ob oculos ponas. habet eiiim ea quendam dignitatis fuæ fplendorcm, quo fern pcrlucet, fpleudet^ per fe: quem ff quis uidere cupiat,hunc ex coL lationedeprehendere oportebit facrarum literarum cum prophanis^ amp;multis inter eas differentqs. Primum, prophani feriptores ueluti data Opera contra fediccre, 8^ quaff confligere interfe folent,non a* liter ac fide omni re in contrarias partes difputare ffbi quifque propo fuiflet:facracueroliteræ etffdiuerffs linguis,locis,tempore ßntcon feriptæ, non folum tarnen interfe congruunt,fed nc quidemaprox phanis feriptis difcordant, in fjs præfertim, ubi ipff prophani non diffident, diffentiuntcp inter fe. Deinde ea eft arcanarum literarum phrafis, ut licet finguli facrorum authorum fuam habcant eloquen di rationem, omnium tarnen horum dióio non folum longo inter* uallo ab aliorum compofftione diftet, fed etiam diuinam quandam maieffatem , Sd non imitabilem dignitatem præ fe ferat. Practerea qubd nulla feripta æquè fucrint ab ingeniofiffimis hominibus exa* minataperpcnfa,ac ipfa facra, nullis tarnen hæreticorum arieti* bus,nullisethnicorumimpugnationibus unquamiacuerintfubftrax ta,atfemperutpalma,contra omnia pondera altiuserexerintcaput, 4® non parumhac gloria ante prophanasliteras fplendefcunt facra, amp;fmi cant. Tum ipfa argumenti nobilitas, quodliterac arcanæ tratffant, da riffimam inter has differentiamoftendit: ff modo Deus apudEfaiam ucre dixitjNon funtcogitationes meæ cogitationes ueftre, nec uiæ mec Ep.ƒƒ.

uiæ neftrac’.quia Hcutexaltantur cceli à terra, fic cxaltatæ funt uiæ mrac à uqs Lieftris,amp; cogitationes meæ à cogitanonibus ueftris. Prætcreoue tuftdtem, frequente ufunij diuerfam ab alqs feriptis enarrandi rationc, de quibus mox lattus dicam : quæ tria certe multû harum commendât dignitatêjôd quanto fint omnibus alfis fcriptis celebn'ores,docent. bx his 8^ fimilibus utriufep feripturæ differêtr)s;colligere oportebit fàcra' rumliterarumdiuinam maieftatem.

Sacras liter as effè uetu/liores prophanis, Ihi quidem compertum non eft, ante diluuiu ulla fuifie Hue f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facra,fiueprophanafcripta,quæpofteaextitcriiic,autde

s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quibus quid memoriae fit proditum: nifi inter Icripta nu-

meres lateritiam columnam, quam de artibus inuentis ante diluui'um confcriptam,Iofcpbus fcribit fuaeriam ætatcextitiflê. quaiv quam multorum opinio eft,nequeeaomnino uana,Enochfuampro/ phetiam liter is mandatam,pofteris reliquifte, quam uel clades diluuij, ucl Hierofolymorueuerfio, uel temporis iniuria (utfolet uctuftasmul tos obliuione obruere ) perdiderit:atcp ex ea hoc iolu, quod apoftolus ludas JU epiftolacitât,refcruatum Rnfte,continuacp iucceflione quail permanus à parentibus traditum. Fieri etiam potuit, utEnochnuiv quam fcripferitihoc tarnen propheticû diótum, etiam temporibus apo ftolorum omnibus fueritin ore. Vt ut fit, inter eos qui poft diluuium fcripfere,non habemus antiquiores (quorum quidem fcriptain mani bus funt ) Mofe ÔC lob.apud ethnicos certe nullo unqua tempore quif quam author repertus eft, qui hosætate præcurrerit. Berofus enim antiquiflimus hiftoriographus,quiaprimis temporibus fcribendice/ pit exordium, his fi no pofterior,certe eademætate fuit. Trifmegifius paulo fuit pofterior, Mofèm^ imitatus eft, ita utfere eadem fcripfenb Poëtica etiam quanquam fitapud Græcos antiquiffima (fuerût tuim Homerus amp;nbsp;Hefiodusante Romam conditam) longe tarnen ante hos facræliteræ iam car mine feriptæ erant. Nam totus liber lob carmen 5® eft, demptis principio amp;nbsp;fine. Sic cum populus Hebræorum fupera' to maris rubri alueo Deum laudaret,0d Mofes populo ualediceret,car minis leges ad amuftim obferuauit,idcpante Troia conditâ. Ante exor diu uero Olympiadu plus annis trecetis,mater Samuelistóó ante Argo nautaru nauigationc,Debbora uirago,metro fua cantica confcripferc. Dauid,!yricis:Solomon,dragmaticis omnibus uetuftioreft.ScdÓÓ oratoresfualenociniafacrisfcriptoribus debent. quod enim infoluta oratio ne,dum uerfum effugiunt,modum tarnen 8^ numerum quendâ uelintferuari,uidemusà perantiquisprophetis faditatû : quanquâCf cero fcribitjhoc Ifocratem primiim intellexifte fieri in oratione debere. 40 Plato uero ab Hieremia,aut certea feniorib.Ægyptiis,quos Hebreieo fugietes de rebus Hebræorû inftituerât, fua mutuatus eft. Vt hinciure quis dixent, omniu prophanarû literarû fomê elfe facrâ Hebræorum feriptu-

LIBER. O C T A V V.S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»85

fcripturam. Si enirnprophanos cum facrarumh'tcrarum fcriptoribus conferaSjôC ea potiflimum cxamines,in quibus inter fe conueniunt, fà tebenslubens ilia baud à prophanis excogitata, fed ucluti furtim è pri mo facræ feripturæ fonte, ad prophanû ufum ab fjs tranflata. Horum flirta tam clarè deprehenderunt lofephus, luftinus, Origenes, Ladan tius,Eufebius,amp; alijjUt longiori probatione no fît opus. Fieri certe no potcftjUtderebus tam fîiblimibus omnes idem fenfîflent, fî non feri' pturam facram habuilîcnt ueluti magiftram, communem fontem, ad quem ut ad Apollinis oraculum, omnes fîmul confugiffent. Nam

•0 in ait)s rebus humano ingenio inuentis, tanta eft (ut fuperius dixi ) cia rorumuirorum fententiarum uarietas, ut uix duo fînt,qui concordat. Nunc de ufu feripturæ dicendum.

St fcripturafacra, ut gladius Delphicus. Omnibus enim animi morbis, omni uitæ conditioni accÔmoda eft, atqp lèruit:quod baud dixeris de feriptura ulla propbana. Vt e.-' niminditiffimoborto inuenireeftberbas omnigenas,ad

diuerfos ufus accÔmodabilesifîc facræ literæ ad omnem rem,in quam bumanus impingit animus,appofîtiffîma fuppeditat remedia.quæ ^0 quo modo adbibenda fînt, docet Paulus, ubi agit de feripturæ multix pliciufujfub natura ladis, oleris,amp;folidi cibi. Nam cum alrjs fîtipfa mens rudis, alrjs autê falfîs occupata erroribus alrjs uero ad perfedio remeruditionemproueda.’buicdiuerfo ordini non eandem Paulus Hefcrz./. adhibetmedicinam (nam pharmacum quod uni falutare, alten toxicu Het.;.** fæpiusfuit)fed primis tanquâ infantibus,ipfîus feripturæ lac : alrjs nem peinfîrmis,olufî:ula,pcrfed:ioribus,cibum non iam præmâfura, fedfo lidumadminiftrariuult. SicapudEzechielem,cum Dominusdicit,li brum foris amp;nbsp;intus deferiptum continere lamêtationes,carmen, et uæ:

fieftatim bæc omnibus ex æquo proponenda:fed fecuris fui in 3° utrancçauremdormientibus, comminandum uæ : fcelerum confeiêtia œmpundis,fuccinendum carmen : rjsqui fîbi amp;nbsp;proprijs uiribus in ni tunturjamentationes inculcandas in teil igit. T anta eft in facris feriptu ris membrorum uarietas, amp;nbsp;remediorum uaria uis : nullus^ bominu cftordojcuinonaliquaferipturæparsferuiat,8c cômodafît. bocPfal tespræclarè oftendit,cum decern ftatuit principalia feripturæ mem^ bra.eaautembis nominibus notanturHebraicè.

uoces fîc tràftuîerûtGrg cefeptuagintainterprétés* tvnXcu^i/ltKiuei/MTee, rurfus tir^Aoî, quia non inuenerunt uocêapud Græcos, quapicudim diftinguerêtà mizuoth.

40 reliquas feptemfîcuertut *Kçip(t7«,fM^vftiz,lt;/ltKseico-viff)//,ôlt;/là(/,ÂÔrae,Âôri«, 6^ «Ayfecfiz. eas Hieronymus boc loco fîcuertitlatine ’ omnium primam, uertitpræcepta:fecundam,fîmiliter præcepta,nifî quod bis ter’ueiufti ciamtransférât,ubitextus uulgaris iuftificationeslegit.tertiam,ne ut

Græci fecerunt, hanc cum prima confunderet, ubique mandata tranC £crt:quartamjiudicia:teftimonia,quintam : fextam, iufticiamzuiam ue* rô, 1 eptimam : uerbum aut fcnnonemjOCtauam^fcmcl eloquium : no-nam,eloquium,amp; fubinde uerbum : decimam,interdum ueritatcm,in terdumlîdem,Sed quid difcrimïnis fit inter hæc membra, uidcamus. Sexpnorares agendas fignificanttquorum tria,nempe

naturalêrationemnonfuperant. enim,quæHie rony mo funt præcepta, homines præfectis fuis debent: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæ ij

qui funt ordinefuperioreSjfiibditis: t/liKcuea-wv, quam in rebus commu-tandisjdiftribuendis'ueinuicêdebemus.reliqua tria funtfupramentis lo buman^ captû. Nam qug fèptuaginta uertunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ea funt qug

ultra mentem humanâ Deusuultfibipræftariabhomine:mi2uoth, quam uoeêfèptuaginta non uerterût,amp; Hieronymus mandatatradu^ cit, ea cornprehendût, quaamp; præter captum noftrû uoluit Deus homf nemhominidebere: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc eft teftimoniahabent diuinas pro^

miftîones,quas ipfeDeus profuabonitate uoluit fe deberehomini. Præter rHyiJlof/, tria reftât membra, nempe«gt;jitf««,Aóföj,amp;Ac'n(ï.quoru primum ea comprehêdit,quæ in credêdo confiftût, quare earn uocem Hieronymus fîdem uertit.reliqua duo adres fperâdas fpedant.dibur, quod fèptuaginta Aôrof/ uertunt, ad res præfcntisuitæ:amra,quodfe-ptuaginta uertunt hônit, ad resuitæ nun^interituræ : utoftenditPfah tes,cum Âsriûts peculiariter attribuit iucunditatc,quam homo exprime-' re no poftèt.Iam cMehorûomniû æquècômunis eft, quippequàiîtin grediendû oftêdens,ut principalia ilia digne nancifeamur. Nam mâda torum,præceptorû,ueritatis,8ô uitæ,ciuitatis itêethabitationis pacisçp uiam Pfaltes fæpe memorat.Harû partiû certûeft alias fublimioribus, alias humiliorib.ingenfjs magis côgruereîut uerè dilt;ftûfit,facrâfcriptu ram indolem habere profundiftîmi, fed tarnen planiftîmi fiuminiSjin quo agnus natarc potcft,amp; elephas non pertingerefundum»

iSacrarutn rerum enarrandarum rationem aliam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5®

Er um quiredlèicripturis utiuelit, erit illiconfiderandum, eledli populi res geftas fecus à fpiritu iîlo primaho facrarû feripturarum authore,iècus à prophanis feriptoribus alia/ rum nationum hiftorias elfe contextas.Nam hi,cum nihil aliud fint quam homines, fiibinde aut obliuione,autinfcitia, fæpeetiä induftria aut cafu quopiam,falluntur Sd fallunt : at cœleftis ille fpihtns ubique fui fimilis,femper uera dicit. Huius feripturas quiiquis accurat tius confideret,amp; prophanarum hiftoriaru uarietatem cumfacris con feratjfacile is agnofeet, ut demus æquè ueras cfïe, aliam tarnen facraru, 40 aliam prophanaru rerum enarrandarum efîè rationem. Sacra enim hi/ ftoriaipiarnrerumuniuerfitatem ufepaprimis temporibusad ultima feculacompledh'tur:contraferiptores prophani,quorum finguli alf quam

quam rerum paftcm,initium ueró nemo omnium dcfcribit. Sacra fcri pturatamconftantiordinis connexioneremab.foluit,utiuiequi'spu-tetjomncseoslibrosabunoeodem^ authore confcn'ptos : non tab's fcnptorûferies amp;nbsp;cônexioapudullosprophanosinuem'reerit. Nam ütpræteream, quod fîbi inuicem(utfuprà diximus)(crè ueluti ex prox polno aduerfentur, etiam non tune fatis cohærêt,cum maximè(ut pu tant)intcr fe conueniût. Hanc facrorû libroru mirabilem cohærentiâ, lubens accepta ferrem naturali induftriæ præclari ilbus concinnatoris , EfdraejiißliberNehemiæ,quidiciturEfdræ fecundus,ultra Nehe^ 10 miæetEfdræætatemfacerdotum genealogiamextenderet:amp; poft bu

lus etiam canonem,eiufdcm populi hiftoriæ libris Efdræ,Sd bine noug rdigionis feripta ueteris popublibris pari modo quafi colb'gata cohæ* lerent.Nam bbri Machabæorû,quibus res poft Efdrâ geftæ continen tur,libro Nehemiæ per ditftam facerdotû genealogiam coniûdi funt. hiccnitnponiturleddoa illeinfacerdotû genealogiaultimus, qui tefte lofephojuixittemporibus AlexandriMacedonis,àcuius monarchia Machabæorum bbri fuum capiunc exordium.poft Machabæos, pro pterfacerdotûfacûionê captis Hierofolymis, erexitregnû Herodiatio^ rumPompeiuSjUt teftatur idem lofephus : à quo regno Matthaeus

20 Lucasaufpicant euangelia. His quàm apte cohæreâtapoftolorûada, turn apoftolicæ epiftolae,ac dein liber Apocalypfeos, qui res in ecclelia iifcpad confummationê feculi euêturas depingit,nemo non uidet. Sed non hæcpræcipua inter prophanarû etfacrarûrerumenarranonêdiftè réntiaeftjimô longe alia rationehaeilb's nobiliores. Hiftoriographie* nim prophaniin rebus geftis defcribêdis ea fola,aut certe dib'gentius c* narrare (oient,quæ aut homines in hominibusmaximèadmirant,aut eamnationêjcuius hiftoriâ contexût,maximè commendât : nô fie diui nus ille lacrarûrerû author fpiritus. Qtiæenim homo uehemêtereflet admiraturus, quafi egregia animi et corporis facinora.’fpiritus plerûtç

30 contênitjCa^ fola ex omnibus geftis peculiariter (eligitfquanquam fæ pe minora,et prima fpecie omnino friuola)que praeclaras res defignêt, quæaliquando fub noua religioneeftènteuenturæ. Vt fiquis mifera^ bilem illam generalis diluui) cladem, quam perfuadeat fe cum Noe fuis oculis intuitum fuifte, feripto mandare uelit, nonne is aliter rem dcpingeret,quàm Mofes earn nobis deferiptam reliquitcimo cerre. Mofesenim nihil aliud feribere potuit,quàm quod diuinus fpiritus cledopopuloiudicalTetnecelTarium : ^luoluilfetnon minus firmiter credi, quàm fi Deus præfens præfentibus fuiftet locutus. contrà,qui exingenitahominis induftria earn rem deferiberet, eorumquæ Mofes 40 fcripfit,pleracçcontemneret, multa^alia, praecipuè quæ naturalis

ratio maxime ponderat,colligeretinunum. Sed hac maxime rationc feriptura facra diftat à prophana,quôd hæc dum rcs magnas exponit, ta tantummodo exhibet intelb'genda, quæ ut res geftæ enarraUtur*.

inilKs contrà,quamuismjnimis,utapparet,rebusjatentubi'q? grandia Dei my fteria : uerè, ut in prouerbio eft Alcibiadis Sileni. Quod «rte praccipuum eft^ad quo dfacrarum literarum ftudiofus refpicere debet: ut cum in aliquê fcripturæ locum inciderit,ftatim inueftiget, quid fub nuda rei commemorationclateat. Niiî enim animaduertastotam facrâ fcripturam,fi non propalàm,fub figurarum tamêinuolucris,primunt ad ipfius ecclefiæ ortum, deinde ad totius orbis inftaurationê ( de qua libro quinto fuiîus ) pedetentim fufpirare, necp facrarum literarum di^ gnitatem neque quid eædemà prophanis différant, unquamfatisin/ tellexeris» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'°

ô’ acnejcriptura fenßts my flic lis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;multiplex^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II IL

Vam rem baud bene perpend ut ij, qui hodie tamconftan ter affirmant, fcripturæ facræ fenfum,ficut prophanarum literarum, fîmplicem efle : qui^ allegorias,quibus uniuer/ faferèfcripturarefertaeft,tanquam rem arbitrariam irrf

dent,pro^ iomnio ducunt.quorumftupiditatêequidem fan's nequeo admirari,cum uel iblus Paulus,magnus illeallegoriarum magifter,hu iufmodi fententiam nufquam non arguat uanitatis.Etenim utpaucas ».Cor.io. proferamèmultiSjCum legis tranfitûmaris rubri Paulo (îgnificareba ptifmum eccleffæ:fcaturientêexrupeaquam, donaSpiritusfandi:ru Glt;t/.4, pern ipfam,Chriff:um : duos Abrahæ filios, duo teftamenta : nubem, manna, pafcha, cultum facrificiorû,cætera^ quæ enarrâtur in epiftola ad Hebræos, aliud intus continere, quâm prima fronte polliceantur, nonne omnia in figura contigifle illis, fcripta autem propter nos,lubês i.PefrtJ. conceffèris cSuccinitbeatiffîmo Paulo Petrus apoftolorum princeps, qui diluuium amp;nbsp;arcam exponit debaptifmoet fide,per quærecipimur 104«.J. in ecclefiam. Addamusquod amp;nbsp;ipfeChriftusiubcat,utfcrutemurfcri pturas:indicans, intus latentem fenfum eruendû.ôôcompluribusinlo cisdignatuseftipfemetlatensmyfteriumnobis aperire: utdeferpente Katth.ii.. ere(ffo,deïona propheta, quem abforptum balena tertio die reuomuit 5° uiuum.Hanc fcripturæ indolem qui faftidiût, ôd confiftunt in ipfa lite ræfuperficie, præterquam quodridicula amp;nbsp;quafi fabulas quafdâ (ab^ fit inuidia dido ) ampleduntur, etiam eadem opera Chrifti, apoftoîo rum^ authoritatem, qui uniuerfam fcripturam docent myfticam, rerj ciunt. Si ethnico poetæ iniuriam facereintelligitur,qui poëma aliquod legens non inueftiget, quid fub fiefta fabula lateat, quod ad detegenda arcana naturæ,aut ad mores uitam^ inftituêdam attineat : quam quæ fo iniuriam faciet fpiritui fando, qui nuda hiftoriæ commemoratione contentus, non contempletur quàmadmirabilis Dei fapientia occulte tur fub rudibusJuerbisfVulgari adagio dici folet, quinucleiï elfe uult, 40 frangatnucem. quod fi ad alia, certe peculiariter ad facram fcripturam debetaccommodarijUtquænonprius aliquem fuæuoluptatisguftu præbeat,quàm ftib allegoriæ inuolucro conditum myfterium ferute/ mur»

L I B E R Ö C T A V V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18;^»

mur.My fti'cus enim fenfus inftar nuclei eft, res quicl^rm difflcilis inda^ gatUjfed quæinuêtafuauiflîmûhabet faporé:hiftoncus contra, inftar nucis.quc forts nullius fere, aut ccrtc duh atq amah gufhus eft. Hue re fpicitPialtesinepithalamio,ubiopesfponfedefcribit:Omnis,inquir, gloria filiærégis, intus, fub filiæ nomine ecclefiam notans. Ad qua? pa tris fui uerbauidemus Solomonem manifeftè allufîftè,ubi feripturâ proutr.if comparât pomis aurcis,inclufis fculpture argenteg. perfculpturam tdligens artificiofa ilia opera, quæ multis cancellulis elaborata, procul uidentibus nihil præter formam externam, propius uero intuentibus, Ï0 acpræfertim acutius contemplantibus exhibent per tenuifiima foragt; mina,quid lateat intus præclari.Compluribus locis hoc nos fuo exem plo docent apoftoli ac euangeliftæ, qui in facris teftimonps citandis non tam adhiftoricum,quamadallegoricumfenfumrefpidunt. Mo^ feiubetnon eflè alligandum os boui trituranti.quid Paulus;num ».corp. Deo cura eft, inquit, de bobus ƒ quafi diceret, non iam iuxta litcram, fedallegoricos legem oportet intelligere : quare ipfe hoc ad euangclici præconis ftipendium refert. Idem cum probat legis obferuationes eh galat.4» feabolendas, add licit illud Genefeos,Efice ancillam èó tîlium eius. Cen-îi. Vidc,quæfo,quantûmyfteriu fît in illis uerbisreconditum. Quis ad w cum modum hoc aufus fuiftet interpretari, nifi tam certum habere^ niusauthoremfAtquehæc eft uera alIegoria.Quidhiciam dicent, qui adeo facilem amp;nbsp;expofîtam quotidie clamitant feripturam diuiz nain, ut à pueropoftitintelligiî'Ne interim dicam,etiam fi feriptura fimplicem fenfum haberet,ipfas phrafes,quas fibihabet feriptura pecu liâtes,in tantum fubinde eflè à communi loquendi forma aliénas, ut etiamnÔ uulgariter dodismagnum faceflant negocium, 'Verum has phrafescrederepareftjàfpiritufamftoinuentaseire, non obidfolunt nepordsmargaritæ,hoceftdiuina ueritas indignis ftatim obuiaeflèt: uerum etiam ut noftra ofeitantia in huiufmodi difficultate excitarctur,

Etne fingula perfequens fîam prolixiOr, in facris literis non fingult locitantumfîngulosfenfus myfticoshabent,fedunus fæpius plures, necæque ftatim omnibus apertos. Qui legit de Eua è dormiétis latere fubtrafta, Hocnuncosexoflîbusmeis : quid aliud legit præter hi ft o^ riainfChriftus hoc ad indifïolubilematrimonii uinculum transfert, ec nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;$gt;.

cemyfticum fenfum . Paulus uero poft Chriftum,eadem Adæuerba Lpbefj. âdindiuiduarnauguftiflîmam^ diuinitatis coniundionêcum huma-nitate accommodauit.en alium fenfum myfticû, primo illo longèfub-Iimiorem,acmagisabftrufum.Cumleg{sdemanna,quimultumcob exo,ilt;f. 40 legerat,einihilfuperfuit;amp;l quipaululû,nihilominus habuit,quishuic noncredithiftoriæt'Etdiuus Paulus dum agitdefubleuandis paupe- i.cor.», ribusHierofolymitanis,adfuadendainter Chriftianosmutuambene fîcentiâjhocaddudt.his tarnenrjfdem uerbis myfticèetiam fignificari.

tail tandem fub facræ hoftiæ parte,quantum fub tota contincri, nemo credo ortbodoxorum unquam ncgauerit. hi altj fimilcs Sileni lati' tant in literis arcanisfæpius fub paucis ucrbis compiures. Hueallu/ ProKcr.xî, J fapienti(Tîmus Solomon,cum admonecfiliunijUtfetotum det fa pientum do(flrinp;Deferipfi3inqui't5tibicam tripliciter, uel(utquidam neotericus uerut)tnultifariam.quafi dtceret,(î tearcanisfcripturis lege dis dedere uclis,fic te præpares oportet, ut non ipfaliteræ fuperficielis contentusjfed ufcç ad anagogen pénétrés, atq? icadiuinam ferutehs fagt; “• pientiam.Non huic difïîtnileeli,quod Icgitur apud Danielenr.Tuau

tem Daniel claude fermones, èC ligna librum ufcp ad tempus ftatutû: ’ó plurimi tranlîbuntjamp; rrtultiplex erit fcientia. Quid, quod friptores ce clelîaftici tant üeteres,quàm neotcn'cî,docêt infcripturis,ucl folam uo cem prætér lignificationem grammaticam, fæpius tn'plicem parère fen fuiTi myfticum c’Sionenim nbsp;Hierufalem (ut unam aut alteram excm

pli caufa producam)quanquam præclaram illam Paleftinæ urbem,ac ekifdein urbis eminentem arcem propriè lîgnificent, cafdem tarnen (fi claufumSilenum explices)5ô unamquançp notarelidelcanimâ,dcinde totam banc militaremecclelîam, amp;nbsp;denitçillam futuram triumphatri ceiTijquis facrorum ftudiofus non animaduertit f Ad hune modiim If cebit noui quoep T eflamenti hiftoriam ad allegoriâ,imô ufqi ad anago 20 «ei’.«O. trahere.Nam fi redè æftimes hæc Pauliuerba,Lex umbrâobtinet futurorum bonorum,nonipfam imaginé rerum : inuenies,quodPau lus dicit de lege ueteri, Hæcper allegoriâ diefia funt, hæc in figuracon-tingebant illis, amp;nbsp;fimilia, etiam hoc de làcra euangeliftarum hiftoriadi cendum elfe.Cum enim hic tria ponit Paulus,umbram,imaginem, ac ipfafutura bonaicum^ umbram ad legem ueterem, futura uero bona àd cœleflëpatriam pertinerecertum elî:alrud quid mihi des,quod ipfo tum bonorum imaginem propius ac uicinius repræfentet,neccfieerit» quidautem hoc aliud fit, quam euangelium, non uidco. Hine uidere eibexpoficores etiam euangelioru, etpræfertim Origenem, Hilanum, 5“? amp;nbsp;Ambrofiu, no minus crebras allegorias ducereexeuangelio,quam Paulus facitcx ueterilege. Huncmultiplicemfcripturæfenfumniinus mirabitur ille,qui nouitquaniinnumera fenlaex uno feripture locoegt; ruant Hebræi. Hi en im,ut nos, duplex ftatuunt facræ eruditionisgc/ nus. qui iuxca literam hærent,T almudicos: qui uero ipfa ferutantur ar cana, Cabaliftas nominant. Verum alia eft apud Hebræosipfius artis cabalifticæ,alia apud nos allegorip ratio. hæc enim perpétua quædam eft metaphora,quæperceptohiftoricofenfu, moxremipfamcontem platur,quam litera tegebatdlla contra perpetuô,quanquam non in fen fu literali,in ipfis tarnen literis confiftens,totiesiam re(fto,iam retrogra doordineliteras ipfas, uelhis fignifîcationenumeri æt|uiualêtcs tranf ponit at(Ç coaptat,quoties tali modo aliam inde fententiam uenari po* terit.Sed iftud uerèHebræorum proprium eft, nee Latinis amp;nbsp;Græcis temerè

lemcrèimuandiim, mïî omnino fucrit neceflàriumiut ni illo loco Apo calypfeoSjQiii habet intclledû, computet numerû beftiæzhic (inquit) fapiêtiaeft.quodcerte mihi uidetur ad cabalifticâ artem pertincre, Hue etiam fpe(ftant,tcfte Âuguftino,Sibyllæ Ery threæ carmina, de turn Fu-turo fcruatorc confcn'pta:quorum fi colligas h'teras pnmas,à quibus il liuerfusinchoantur, hasreperiesuoces hffovsxpisos viisdiv^ Sedan fpi'ri tus in facta feriptura probet hanc cabalifticam follicitudinem, ignoro: cumnecipfeChhftus,nec apoftoli ullam huius faciant mentfonê. Hoc unum feiojanxiam hanccuriofitatêimpedireftudiameliora, et ab mue 10 ftigiiidisallcgorqs diftrahere, Seddehisfatismunc quale dcbeatftux diumefiè facrarum literarum,difcutiendum.

Agno errore quidam hodie folam nouam feripturam uefz y fant,non fecus ac fi noua religio ueteres feripturas omnino P aboleuiiïeUcum tarnen uideamus etChriftuetapoftolos, etiam quando cum ethnicis rem habebât, ueterû feriptura^ rum teftimontjs fuâm dodlrinâ contîrmalîej et hoc unum curafle iêdu lo,ut omnia oftenderêt in nouo teftaméto ita euenifle, ut uetus prædix xerat.Leges feculares iraduntjfi quis documentialicuius mentionêfax auâ.pt^iiii 20 ciat,quodnon ftatim proferat,nullam inde fierieuidionêrfic uix noua fcn'ptura fidêfacit, nifi ueteriadiunda.Hoc fane Paulus intellexit,cum kok.ij. diceret J Quæcuncj feripta funt, ad noftram dodlrinâ feripta efle,ut per confolationêfcripturarum fpemhabeamus.item,omniapatribus con i.Cor.jo* tigiffeinfigura,fcripta autem ad noftram correptioncjnquos fines fe^ culorum deuenerunt.Rurfi.is,cum ucrbogeneralitatis,omnem feriptu »-Tim-j. ram utilem dicit ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum j amp;nbsp;adcrudiendum.nameumibiueterem intellexiflTe fcripturam,ex eo li* quet, quod ibidem Timotheum laudetj quia ab infantia facras literas didicifiet.

5'0 Sed operæpredum fuerit inueftigarc, utra debeat tradi prior, noua anuetus.HocChriftusfatisclarè oftendit, cumeum quidodorfutu* riiseftinecclefia,iubetdepromereè thefauro fuo noua 8lt;f ueterà : quO uerborû ordine docet, nou^ feripturæ dogmata proponi debere,tancp rcs quæ conuincêd^ fint:deinde ueteres feripturas ad illorû fine corro borationêjfiue dedarationê adducendas. (^uia tarnen in noua multa fiunt ad typu^quem lex præfigurauit,erit illi qui per fe difeere uult, uetus difeenda ante nouam :quôd hanc redius etiucundiusintelledturus fitjfîpriusueterem fibifecerit familiare. ficuti qui Theocritum, Hefio dum,Homcrum iam legit,cum ad Maronem pergit, quæcuncp hic ex 40 illis mutuatus eft,facile deprehendet,amp; profundius intelliget. Sed et a-lioqui iucundiffîmum eft,præclaris præfertim ingenqs,confiderarej quoi fignisôduaticinijs res fub noua religione geftæ fuerint prænun datæ in lege : quanquam diuerfis ætatibus, locis amp;nbsp;linguis, amabili

tatnen concordia ÔC confenfu. Sed eft, inquies, fcriptura noua faciKor fimplicior^,quam uetusndeo^ ab ilia podus tanquam à faciliori, ftu' diunifacrarumrerum inchoandu. Eft fateorftykisipfe,amp; phrafisora tionis in euangelijs quidem finiplidör,amp;ea quæ euangeliadocêt,ma gis nota,propterea quod ca nobis quotidieoccinurttur : fed quid dice/ mus déapóftolicis epiftolisfimo Sé ïoannes tâmetfi humillimo utatur diccrtdi genere, quis tarnen nôn ftadm clamac (ènfuin eftèS^ perdiffid lem,amp; obfcurum çquot; Verum fint làcræ noui tcftamêti literæprophetids clariores:fateri tarnen Oportebit,cam elTeinter bas 8^ illas ratione, quæ cftinter fpeculum chalybeurn amp;nbsp;folem:ut fol quidem noue, fpcculum n autem chalybeurn ueterisfcripturæ fymbolû fit nam ut per fechalybs parum lucis habet,caloris autem nihil : fie leX uetus etiamnû ludæisfn-get, utpote quibus ad hune diem uflt;^,cum legitur Mofes,aut alius pro phetarum,uclamencordibusimpofitum eft. radijs autem (blaribüsif luftratus chalybs,non folum lumen et calorcm recipit, fedeadem tune reciprocantur. Ad quem modum fi uetus nouæ feripturæ applicetur, fiet hac coniundione, ut mens fiue leifloris, fine auditoris, amplius quàm fi nouam feripturam autprius autfolam adduxiftèsjilluftretur.

Sic quo Ordine libri fiue ueteres, fiue noui legantur, maxime refat. ut enim omni in re,itahic is magnum habet momentum.Equidem an w bitror mire conduceread res facile intelligendas, fi rerumgeftarumfc'-riem,tcmporis^ordinemfequamur. Erititaque inchoandumabeoli bro,quem Moles fcripfit de rcrum omnium genefi 8C exordio. Hindi ber Iob,eoquôdhæchiftoria accident ante exitum Ifrael exÆgypW* turn quatuor rcIiquiMofilibrilegendierunt. Poft quos hiftohogra' phiperordinem,tamfj quos Efdraspræterhf,quàm quosipferedegit in canonem,reuoluendi:nempe Iofue,ludicum, Ruth,ôô quatuor Re-gum, cum oratione Manaftîs,Deinde Tobias:amp; poft hune duo Para lipomenon.poft quos tandem legaturisliber,quem Hebræiinter apo crypha numerât,etinfcribitur tertius Efdræ. mox primus Efdræideiiv 5® de Iudith,Hefter,amp; Nehemias,qui dicitur fecundus Efdrætpoftremo libri Machabeorum.Hiciam iterum atqiiterum repetendus liber Pfab morum:dcindepropheticiomnes,non eo quidem ordine, quo uiden* tur cou ftituti in bibliis,fed quo prophetas fuperius digeftîmus, amp;nbsp;co^ rum ætates amp;nbsp;tempora perfecutifumus.Nam uniufcuiufqueprophe-tæ Icripta arbitror eollatione rerum fui temporis, reddi multo luculen tîora. Erit igitur poft Hieremiæ prophetiam cpiftola Baruch legendaj SC cpiftola Hiercmiæiamp; poft Danielem is liber,qui dicitur quariusEf dræ. Poft propheticos læpius euoluendi libri diuinæ Sapientip, amp;nbsp;pri mum ProuerbiaSolomonis:dein is qui inferibiturSapientia, tumEcx 40 clefiafticus Sirach:poftea Ecclefiaftes Solomonistpoftremohuius Canticum, tanquam uniuerfæ feripturæ ucteris apex èC faftigium.

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, LIBER O C T A V V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Hi'um à quatuor euangelrjs, eo ordi’né quo fcnpta 8^ in bibîqs coil* ftituta funt:tum hiftoria kgetlda natæ propagatæ^ ccckfîæiquam Lü cas confcripfit, 8é uulgo A(fta uocant apoftolorum * De cpîftolis apogt; ftolicisalijaliterfentiunt. Suntqui uolunt canonicaskgî àntcPauîk nasjquôdreperiantureæin uetuAi's codicibusante Paulinas conftitu.« tacjcakriequa in biblijs üuIgaribüsordinâtur.Pauinlas autem, quidâ hocmodö kgendas cenknt4primùnl eam,quæ ad Pornanos : deinde^ qu3câdGalatas:pôft,quæcft ad Hebræos* tum quae ad Epheliös, Co loffenfeSjPhilippenfes : hfncquæ ad CorinthioSjöd Theflälonfcenfes: mo^tptiöremadTimotheum^tumeanl quæad Titumjamp;^ pofterio-rem ad T imotheum : dcnicp ad extremum,eam quæ ad Phikmoneni* Equidemärbitror Paulinas i'ucurtdiuslegi,amp;lucukrttiiis mtelligi, fi cöordiitecognofcantur, quo Paulus easfcripiit, nimirum ut cum ingt; cremcnto indies florefcentis ecckfiae j Pauli quolt;$ fpiritum pcrfpiciaS innegocioeuangelico magis in dies flagrantem. Inter canonicas pu-toprimùm uoluertdas eas,quas Petrus fcripflt:deinde literas ludsCi quod hæ illius argumento mire refpondeant * poft, ea erit legenda, quam lacobus i tum tres iliac, quas loannes dicitur fcripfifte : poftre-mo uero omnium ApocaIypfis,pknämyfterf)S amp;nbsp;inuolücris* Hic mi-

20 hi aptiffimus uifus eft ordo fcripturam uniüerfam pcrdifcendi, QuaiTi quibusnonuacaueritperkgeretotam jfeligant flbiex ueteri teftamert to Efaiam(quia nullus fit euangelio confirmando æquè accommoz dus)amp;exnouolibros Lucæ,hoccfteiuseuangeliüm,ôiÂ(fta4 Sed ut amp;pkbsamp;puerihabeant,quoDcum noftrumiaudent,cumhorurn bona pars neque legere omnia fokatjUeque qup legit, intelligat:uideor mihi uidere,nibilpoflrecommodius bis proponi,quod fibi facere de-beantfamiliare,quam fint ipfi Pfalmi Dauidicfiut quod ueteribüs erat canticum Deuteronomfj , hoc nunc nouac religioni initiatis pfalmi * quorum aliquot pracdpue alphabeticos à piiellis etiam lallandos cupé

50 rem,non fccusac Grammatici uolunt decantari abeä ætate,Homeri ac Vcrgilq, tametfi non intelk(ftä,carmina. imo amp;nbsp;Chrifti actatc Pfal-mus, qui Hebræis eft decimus oiftauiis fupra centefimum,Iicet alpha-bcticusnon fit, adeo tarnen fuit pueris illius gentis ufitatus amp;nbsp;trims, ut huncfcdenti in akllo Chrifto canentes, uigefimumquartUm amp;nbsp;quintum eius uerficulum iterum atque iterum repetererit: Obfecro Dominefalua,obfecro Domine bene profperare,benedi(fiüs qui ue-nit in nomine Domini. HæcdeOrdine, quouelimfcripturaslâcraslè gi. Nunc dicemus, quo animo accedendum ädfacrarumfcripturaru ledionê. Quoties ad banc rem aggredimur,hæc debemus etiàm atq^

40 etiam cogitare,facras feripturas unicum efTeecclefiæ propiciâtoriû, url deoportcatdiuinam uoluntatem confukre: Chriftumétiamfacrarütti Apoe.j. feripturarum unicum feopum, ut qui fit agnus ilk, qui foîus aperit fi-gnaculalibri daufi:uniuerfæfcripturp hune efle epilogum,quod Chri

ftus fuperata morte æternûmregnct: argumentum uero efle de cede/ fîa,quomodo ea à Chrifto condita propagata, tandem confuiiî/ manda fit. fed èC neminêreeftè pofiTe feripturâ intelligere, nifi eo fpiritu fit afflatus,quo ea. fcn'pta eft : nec aliquem hadenus uniuerfarn ferptu/ ramintellexilTe, pedetentim tarnen iamhas iam illas partes aliquando fore intelligëdas. Hrc funt, quæ debet etiam atlt;^ etiam animo uolucre is,qui facris literis legendis fe dedere uelit.

Supereft iam alius labor,is^ non paruusîhiceft de ordine, quo feri pturarû fenfa funteruêda. Primùm enim in feripturis eumfenfum exa • minare,amp;enodareoportcbit,quemuerbaipfa prima frontepræfefe* 10 runt, Hoc non dices facile fadu, fi confideres cum.qui hocaptcfaëîu/ rus eftjoporterenô folum tenerecommunes illas rhetoru ac gramma ticorum figuras ac tropos, uerum etiam fi non linguas ipfas, phrafeis faltcm jacipfarû metaphoras : Hebraice præterea gêtis (ex qua utrunq» teftamentû prodi] t)prouerbia, comparationes, topographie! infuper locorû ubi resgeftæ funt;, temporis conditionesamp; circunftantias,et(î locusobfcurior fit, collationes fimiliu in facris feripturis tû uerborii, turn fentcntiarum,tum locutionum.Hic eft quem fenfum literalê uoeæ mus,quibafiseftomniû,ctquofolorj quicôtradicût,fefacilepatiuO' tur conuinci.hune ubi inueneris,alia oportebit ex re intclleda per ratio 20 cinationê colligere; cuius induftriæ exemplû nobis Chriftus amp;nbsp;apofio li fæpe monftrarût. ut ex hoc, quod feriptura Deum uocare folitaefr, xï. 0eum Abrahâ,DeumIfaac, Deum Iacob, Chriftusoftêditanimoru immortalitatê.amp; exilloDauidis,DixitDominus Domino meo:pro/ bat Meftiam eftè Deum,et filiû Dei. ex eo quod Mofes fcripfit,Non li ».Cor.,, gabfs Qs ßoui tritûranti: Paulus colligit, euangeliftis deberi ftipendiu.

Hune laborê non paruu,neçp puerile is intelligit, qui ea redè perpêdif,, quæ fcrïpfimus libro primo de feriecomplexionû, quæ ex eifdéprolo/ quqs poftunt aliæ poft alias in infînitû deduci. Vbi in hac exerdtatio/ ne tibi fatis uideris fudafîè,fuauior quide,necp tamê minor labor reftat, 50^ ut ex unoquotç frnfu literal! plures eruas allegorias,myfticos^ fenfus; qui fi non ualeantad conuincendum cum qui omnino renititur, nam ad hoc propriè ualet (ut dix!) frnfus literalis : trepidantem tarnen con* fîrmant,aufcultantem ueró,amp; eum qui literalem fenfum iam tenet,im credibili afficiunt uoluptate, amp;nbsp;fumma ilia uitæ huius beatitudine.

le nuncinquirendum, quæ fit uis effîcaciafacrarumlite rJ rarum, unde maxime omnium earum dignitas æftimanda 4®. uO ^jeft.Chriftusquodamlocogradusquofdamamp;fquafipro/

eefliis conftituitdiuinæ certitudinis in rebus religionis. pri mo loco ftatuit teftimonium Ioannis baptiftæ : hinc mox fua fubiûgit

Operated paulo airion dignitatis gradu locata« Ego,inquit,habeo tefti moniûmaiusteftimonio Ioannis:Operaeni'm,quædeditmihipatef, utperficiam,teftanturdeine. Sedhiscockfte illud patris fui teilimoz nium antcpofuit. addit enim : Et qui mé mißt pater, ipiè teftimonium pci'hibuitdeme,nempecum Chnftus baptizaretur, Öiffetransfigu^ ratuni tribus difcipulis'exhiberet. quod amp;(. Petrus unicemagnifacit: i.Pct.t, ZXccepcratjnquit, à Deo patrehonorem amp;gloriam, uocead eum de^ latahiüufinodi à magnifica gloria,Hic eft filius meus diledtus,amp;c.qui^ bus tarnen omnibus amp;nbsp;antiquior Sgt;C ualidior eft ipia ftriptura, tefte Pe

10 no ibidem. nam continuo fubiungit : Et habemus firmiorem prophe ticum fermonem,cuidum attendais ceulucernæ apparent! inobfcu roloco,redefacitisjamp;c.ldeo^ Chriftus poftquam ludæispaternum defe teftimonium citaftet, aliud uelut adhuc ualentius ad rei confirm mationem adducens: Scrutamini,inquit,fcripturas, quia uos uidc mini uobis in ipfis uitam æternam habere, amp;nbsp;illæ funt quæ teftan* tur de me. Qiiin alibi clarenegat.miraculu pofte darij quod tarn mo* ueatbominem,ac facræ literæ.Cum enim epulo pattern Abrahamum deprecaretutjutrefufcitatum à morte Lazarum ad Fratres mitteret, quieoseiufcerei commonefaceret,neö^illi ad fimilem cruciatumtra

20 berentur .’refpondit Abrahamus, MofenhabentSf prophetas, quod fiillos non audtunt, neque fi quis ex mortuis refurrexerit, credent. Namipfiusrei vTroTv-a^cayis, quamq coramfic uiderent,minus moue ret,quamcerta facrarum literarum teftimonia. Cum enim fe Chrr »«Comj. ftuspræbuiftèt à morte confpiciendum plus quam quingentis fratrix buSjOontarnen fic omnes ei adhæfere, fed centum et uiginti duntaxat: 8^ illi no tarn ob id quod oculis fuis eum àmortetriumphantê confpe xiftent,quamquod recordatifermonislefujinciperêtcrederefcripturis atcpideo foletChriftus,quibus rediuiuü fe oftederet, fuam refurredlio nemper fcripturaSjtancp per fummum omniûtcftimoniorû confirma

30 re. cum enim côfpedoeo,difcipulicxiftimarêt fefpiritû uidere, certius ipfis teftimoniu tradens:Contre(ftate,inquit,me,et uidete,quia fpiritus luchI carnéSdofta non habet,ficutme uidetis habere:amp; cum nec fic credidif fcnt,petit eduliû, amp;nbsp;oblatâ parte pifcis afti comedit. quod tarnen haud elle fatis illi uifum fuit,nifi omnibus his adderet et teftimoniü fcriptura rum:Hrc,inquit,funtucrba quælocutusfumaduos,cum adhucef-fem uobifcum,quod necefteforetimpleriomnia quæ fcriptafunt,amp;c. QuarebóPetrus difcipulorûfidempofteaconfueuitnôtam memoria rerum quas uiderät, quam fcripturaru teftimonfjs CÖfirmare : Scriptu eft,inquit,inlibroPfalmorü,Fiatcommoratioeinsdeferra,Sic.C^iin

4° etiam cum ad prodigia diel Pentecoftes conflueret multitudo, quibus Chriftum pateruftyadeo tuncglorificauit,utpofteanunquùtam glo riofailluftriafadfa ei exhiberet,ut quarto libro oftedimusmon tarne caPetrus fatis per fe ualida putauit, nifieorumfidem quiea coram

uiderantjfcripturarum infuper teftnnontjs, ueluti præflantioreadfiuc miraculû corroboraffet. non tam hocagcns,ut miracula ca cxponerct, q '.làm ut olim ca fie cuentura prænunciatû fuilîcjipfis efîet pcrfuafum» Htc uides,canonicâ feripturâ principcm locum teuere om mû miraculo rum,quæ ufij à condito mundo Deus fecit, faéturus^ efi : nihil^ in rerum uniuerfitate,nec eflepoiïe, quod ueritatis diuinæ authoritate certius,quàm eaatteftetur.que et in hoc cætcra miracula exccllit, quod cætera,momêtanea,fola fcriptura perpetuu quodda fit m.iracuIû.Rur fus,quód ilia afiiduo ufu pedetetim amittâtadmirationêfui : fcriptura ipCo ufuuimindieSjac luceclarioreaccipiatjamp;f in maiorêtrahatadmira tionem.Tanta cftluxjamp;tam admirabilis fplêdorcanonicæfcripturæ.

Sed quidceft’ne igitur fcriptura una,amp;f fuprema ecclefiægubcrnan-dscauthoritas c'non, quamuis omnis ièntentiæin rdigione principata ■ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(utiamdixi) teuere uideatur. fitenim fæpius jUtitaobfcuraamp;ambf

guaeafit, utexplanarc fenonpoHit, fedpotius alium defideret inter' pretem.Hiciamuideoquofdammouerelabrum^amp;: ifomacharimihi, quafi adimam fuum feripturæ honorem amp;authoritatem. ScdJiimc parum audiantdn mathematicis, ut arithmctica geometriajca cdrc' rum colligatio ôâ continuatio, ut præpofitis paucis amp;nbsp;per fe notisprin cipqs,cætera ex ffs neceffaria euidenti complexione dediicantur. lo Hæcin facris Uteris non efl. cjuæ fi enèt,non ca nunciu rcligione exo rirentur diHidia : aut non certeplura,quàm in aritbmeticis : fed oinncs (nib plane effent Rupidfut per fenota non intelligerent) rebus religio nis libenterafî'entirentnr.Reperinnturjfateordn iacra fcriptura, dedu' dæ ficexprincipijs complexiones ^fed eænumero funtperpaucæicæ tera uero omnia uicem babentprincipiorum. Hæc bipartita funttaiia per feprobabilia,autetiam perfe nota,quxutraque communia funt tam naturalfquam infpiratæ religioni ; 3dia(quorum ingens fyluaeiî) nulla quidem iuiprobabilitatenitunturj fed ob id tantumtnodo frmi ; teraifentimus omniuero effeiieriora, quodea credimus diuinitus cf 50 nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

bus deducuntur.Ec de bis podremis certum efl, quod cas oporceatex fcripturis per fua principia probari 3óexponi:eas uero quas primo lococonflicuijpoffibilenon efl,aurcercenonmagnoperenecelfarium, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per alias fcripturasexpediriSt^illuflrari. Jn medijs ergo propriélocum

ii. huiufmodiicripturælocosobfcuros,dtfficiles,3tl^perplexifenfus,ange i.Pet.ult. Jus oU'm depropheticis didtiSjamp;l^ Petrus de PauUnis epidolis, S'Chrf iittth. 14, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcriptisDanielis, nedures ipie dealijs multis tedant. m qui

îocorum coUatîone,ubi eadem uox repentiir,expon(. fed quid facias,n didiooccurratjquæ nullibi amplius reperit,quales Hebræi multas na mcrant ^Quid,n non uoxipfa,fed uods trânatio, autlocutionis figura

, fi£obfcurior,uteftforfan trâflado uerbi Vrere^qua Paulus utiuet figu ».ôr.y. ra caftrâus femctipfum,quam ufurpat Chriftus iQuid fi itêmetapho^ KKtth. ra^quæ licet fæpe alias occurratj'n omnib.tamê locis eandê parit ob feu ritatê c* Adde,quc)d potior pars uocum Hebraicarû eft ambigup fignifi cationisjôd aliæ ab alrjs interpretib. in aliü fenfum tranfiatæ. Sed ut de uocibus ipfis nulla fit dubitado, uoxtamêamp;locudo fimpliciter'ne,an figuratèaccipi dcbeat,poterit quïs petulâter contêdere:ut hodie fieri ui demus de bis Chrifti uerbis. Hoc eft corpus meû ♦ nam no ipfa feriptu ra/ed cômunis ficloquendû ufus, quid uox aliqua aut forma locution nis fignificetjdocec. Omitto quod res ipfas, unde in facris literis rerum comparationesÔ^ fimilitudines fumunt, difeere oportet ex prophanis fcientijs,quæde bis rebus tradant.Sed demus dbi, nullû efle feripturæ locû tam rarû 8c obfeuru^quin habeat fimilis locudonis amp;nbsp;formp loca aliqua,qugmutuacolladonefefe declarct et interprètent: tamê fi uerum fated ingenue uelis,uenies tandêad eum,quo nullû dehacmateriainue nies in feriptura lucidiorê ♦ At huius iènfum genuinû, cum in diuerfas fententias trahi poflit à peruicacibus, per quem feripturæ locum expH cabis quæfojcum clariorê inuenire non eft i O pus eft igitur maiori aU^ qua authoritate,quæ eius feripturæ interpres fit futura, amp;nbsp;huiufmodi lorquendi feripturas peruicaciam compefeat amp;nbsp;cohibeat. Quæ autem hæc Gt J id fequend libro inueftigare aggrediemur, alia radone, quàm per feripturas làcras, ut in fine tertrj libri pollicid fumus : nempe ex riti* bus,hoc eft exChriftiani populi comprobads obferuationibus» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Ifum eft iamdiu quibufdam, multa fieri pro more in ee clefîa,quæ fcripturis rcpugnat:multa etiam, qup quan^ quam non répugnât, quoru tarnen fundamêta no funt in fcripturis pofita. de his mira hodie inter eruditos con illi tetio eft. Alq enim omnia quæ præter feriptura funt, a^ bolenda cenfenualq feruari uolunt, Illi feripturâ habent,unicam Chri* ftianæ religionis regulam, ad quam omnia rerum judicia fint dirigem R ; da.

cla. Difdpiilis,tnc|uiunüj TheflalonicêGbus laudi' afcribit,quod cuoni ni aiiiim proputudinefcrutabant fcripturas, num ca ita fc haberêtjquc docuiiïet Paulus. Cum mittcrct fuos Chriftus ad annunciandücuâgc Iium,iunîttantumodo,uteadocerêtquæipfepræccpinct.Hæcamp;eiul modi in fuæ fentctiæ confirmations illi adducût. Alrj contrà,uflt;padeo mulcûtribuuntritibusjutfpiritûucrûecclcfif moderatoréaficrant no , folû per fcripturâ,uerûetiâ per ritus loqui,multo^ certius quàm per fcripturâ,ecckfiafticû cæcum per eos modcrari. èC non poflereligionê fineritibus confiftere,aiuntabipfis aduerlàrijs probarijquandohis fublatis alios fublbtuûtnô æquèbonos, aut quos no dixcris propius lo. quàm illi fine, ex feriptura defumptos. Qain etiam hoc addut, non elle idem repugnare fcripturis,et fundamentîi quorundâ rituum haud dîe pofitu in Icripturisdcd netç debere id protinus uideri ex fcripturis non profelt;fiû,quod aduerlarq taie iudicarint,fed de hoc ecclefic cenfurâ efle expedandâ, amp;nbsp;interea id tolerandû, Hæc controuerfia fingulis prope^ . modum dereligione quæftionibus fe immifeet hac tempel ta tc,creber^ rimaepeft omniumcontrouerfiarum : quam firedtè uelimus dilcuteiv, primùm perpenderequæ indoles amp;nbsp;natura rituum fit,oportebit,

Ritum definiunt, quod fitlaudabiks atque probatus inos, publice introductusabfquefcripto.DifFcrtautemis multum à more,confue/ îo tudine,uru,altis^huius fignificationis uocibus, quanquamhap inter feconnexæ ligatæcp fint. Narnque ufus uocabulum latèpatet. omnis cnimadio, ufus dicitureiusfacultatis,quæaâum ipfum fuppeditat. quificrebro iterctur,aut frequentetur,accipit nomen confuetudinis. Confuctudineautê firmatûanimi inftitutû,mosdicitur. hic, fi proba^ tus eft,etabf(p feripto receptusj itus appellat. Verùm feriptura (àcrain intellige. namreceptas patrùm traditiones etiam appellatione ritusco' prehendo:qui fiad curam, culiumcpdiuinumpertineat.ceremoniacfik

Ritus autem uetultiflimi funt, ÔC quafi cumhominenati. Concefi fit enim natura, ut infantes flatim ut ex utero prodiere, cam animi pap yo tcmj'quae fenfum habet molefliæ 8l iucunditatis,parenti fuæ indicent, fignificentcpa/lione quadam motus atque uocis :ut cum animi afte-dtumfermoneprodere nondumpolTintjUOce inchoataS^naturalia-étione,aliorum animantium ritu loquantur. poftea fermonem adiuiv xitjperfciftiorem humanæ mentisinterpretem : quo tarnen animicoiv ceptum proferre homo commode non pofTet, nifi aftione quadam corporisô(f uocisefiètadiutus,quæingenium,mores,amp;animuni lo-quentis, nefeio an etiam apertius quàm fermoipfe,indicaret. Exhuiuf modiadionibusnati funt ritus, mutaanimieloquentia : hiseprationf bus,quam uim rerum optimarum mens humanacontineret,homines 40 primùm elïingere utcuncp tcntarunt.quæ uirp ratio longo temporedu rauit, ufepeodum feripturæ ufus inuentus fitmndephmùm fcriptære gülæ,quæpræfcriptauoc3mus,natjfunt.imùlongo temporepoftiiv

lien ta m fcripturam hoc à mulets feruatum fuit. Pythagor/cl cnim phi lofophinullam dodringfuæpartemliteris configuare unquam uolue runt,quodeô euem'rc fibi'perfuadebant,utquælitcn's mandaflènt,mj nus memoriæ tradcrentur.Sic Cretcnfcs,Laccdæmonii^,cum ton pc ne Græcif cum gloria imperarêc,nulh's legibus feriptis, fed mutua fini nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

tati'one uitæpro legibus ufifunt ♦ Fuit AthenienfibuSi populo alioqui florêtilTimOjaliquando exprobratû,quod feriptitandis diligentiflim à, euftodiendisuero legibus admodûparuâoperâ dediflent. Idêo^ pic riçpphilofophorû legem animatâ,quæ turn uerbo turn exêplo implet, ïo inanimatisjhoceftferiptislegibus præferunt.SicSocratesrempub. be neinrtitutam dicebat j cum ciues no ipfas porticus plenas feriptorum, fed in animis recôdita iura haberêt.Quin et Chriftus orbis ille doc'tor, ioan.t. femel tantum, aut ne fèmel quidem fcribêdo docuittea enim quæ pha^ rifæisadulteram aceufantibus depinxeratin terra,mox euanuerç,ut uixmereanturfcripturæappellationem.M.ultaueroetiamfletuamp;fre-mitUjalijs^ modis ab eo tradita indicata,facræ literæ teftanrur, imo etiamueterem populum mirabili rituumratione, fine feripto, Deus gu bernauit, annis bis millequingentis.

Vantiautem fecerit Deus perea tempora rituUm obfei'ua-tionê,oftendit,cum res geftas Abrahami recenfet, ob quas fetraditurûpofterispollicetPaleftinæpofleflionê. Dabo (inquit ad lfaac)pofteris tuis uniuerfas regiones has, amp;nbsp;be

nedicentinfeminetuoomnes gentes terræ,co quod obedierit Abrahâ uoci meæ, 3^ cuftodierit præcepta ÔC mandata mca, ÔC ceremonias le^ gescçferuarit.hæcenim cum diceret, nondû eratlex feripta. Qui uero tune ritusfuerint, Mofes poftea eoru magnâ parte declarauit. Nihil egt; nim primi homines feripto mâdare,fed per manus rerû cognitionc, fi 50 quam uel inuenifrent,uel diuinitus accepiffentjinter fe tradere et docerc confueuerât.inucnerutautê præter multa alia præclara, etiam rerû coc leftiû difciplinâ, Atep cam ob caufam ( utquidâ arbitrant) lôgior ætaa fjs fuit côceflà,ut plurium rerû cognitionê longo ufu addifeerêt, inuen tarn«^ pofieris ueluti manu traderent. Fuerunt autê præfertim in diub nis rebus inuefiigandis,eruditiores cæteris omnibus, Adamus Ma thufalëjUtHebræiaffirmât. Adam uixitcû Mathufalêannis quadrim gentisduobus,8ë quadraginta:cui,8ëali'js,quicquid logo ufu didicif-fet,nenonad hominû notitia ueniret, aut omnino periret, tradidit. hic quæ ab Adamo acceperat,amp;fuo ingenio præterea excogitarat,Noe 4° nepotêdocuittqug deincepshicpofierisfuis,etpræfertim Abrahamo, cum quo annis uixit pend fexaginta, cognofeenda dédit. Vnde tangt;-dem in cledo populo artes ritus^ innumeri extiterût, ijs nô diffimiles, quos multa poft fecula Mofes literis mandauit. Adam enim filios fuos

too nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE î A C M J R I T! B T t

docutt,utDeoautpecusautfrugesimmoIaret:amp;f nemoambigit,qui(i eandëfàcnficr) formamipfèobferuaritjquam filrjspræfcripfit* Aquo tempore confueuit etiam Deus flamma, aut limili figno externo cceli^ tus indi'caregt;cui'us facrtficium fibi gratum Ruffct. quo enim alio modo Ge/t.4lt; cögnouiOetjad fratris facrificiu Deum refpexifle, fuum ucro ab eodcm reicdludn muneribus Deo ofFercndis etiam tunc certam oratio nis formam prifcîs fuüTejUt poftea fub lege,cx co liquetjquod fcriptura Gen.4. narratEuam,cum primogenitupareretjinuocafTe tetragrammatonib lud ineffabile,lcgifamüiariffimû.quinhuiufmodi inuocationis forma ab Enos Adami nepoteinftituta publice,primo libro docuimus. ncq; o turn temerè quouis loco,fod certo,amp; in eum folu ufum lt;deftinato,facri ficatum fuine,uidereeftinaItari,quodNoecx area egreiTus facrifierjs erexit. Variæ^ tunciàcrificandiformæerant, nam cum Noedetanta rerum mutatione fumma,quam poikt,rcuerentià Deo exhibereudlet, holocauftuobtulit,odoratus^ eft Dominus odorê fu;tuitatis:quod

• Gen.4. fæpe didtur fub lege Deus fecifte. Abel adipem gregis immolauit:qu? hoftia tempofelegiSjtum pacifica,tum propeccato fuit, quin amp;nbsp;anima lium iam turn deledus crat,ut hare idonea,alia facrifierjs no idonea ccn Gen.t. feretur. Nam egreftus Noe ex area, de mûdisjnquic fcriptura,obtuliç,

Sgt;C immiida d untaxa t,quot propagation! eftènt neceftariajiuftù Ddar m cæ incluferat.Sicprimogenitaiam erant facrifierjs dicata : fabbatumtj diuino culrui deftinatu. Alio quoqt animo modo eledi, alioprxua' ricatores terramhabitabant:hiadpcrpetuânominisfuimemoriâciuf tates erigebantnlli tanquam peregrini,nihil in tern's æftirnabâtmagni. aliacp obferuatione hi,quam illi.matrimoniu coluerunt. Nam nepotes Ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cain plures uxores,quod fub legepoftea concefTum fuit,aluerunt :cæ

teri fua,amp; unica contenti fuere. èC plura alia tarn ante,quam poft diluquot; uium funtintrodult;fta,quschicreferre longumelTectôt quorumaxima pars,quia fcripta no funt,nos latet.Nam ut Berofus teftatur, perluftra uit Noe cum uxore fua, trecetis etquingentis annis,omncm terram,ut 50 fuos nepotes ad decimam ufq» generatione inuiferet,artes^,quæuiris, quæ mulieribus congruerct, doceretrmulto uero magis diuini cultus Gfff.n.cr ritus inftituit.Sedamp; huius monita,docetfcriptura,pofteros ftatimcô

VneDeus ex omnibus mortalibus elegit,quippcexquo populû fibieffeteredurus, quem peculiaribus legibus, ut aitpropheta,moderaretur. huncufçpeo,dum creuiflet ad 40 eammultitudinem,quæ condendæfynagogpfuftîceret,fu

turæ legis rudimentis exercuit,8lt; fis moribus qui in iynagoga feruan* ßo». 17. di erât, magis indies aftuefecit ♦ Statim enim drcudfio data eft in fignu foederis

L I B E R N o N V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jöt

fcèdens inter Dcum amp;nbsp;fe : primum^ folis familiaribuSjpoftcaalienige GenÀ?. nis,quoslcxprofelytos uocat.Hincaltarialapideaerigi coeptafunt,amp;l Gfn-primuinoleijdeindeetiaiTilibaminisinfufîoneconfecrariin ufuinquo tidianum.fed Ôé locaper circuitum ad iddedicarût : Abraham nemus, Ifaactabernaculûj amp;nbsp;lacob nomé loco fecit Bethebhoceft domus Del. a^.xg.

Tuncet feledi ex toto coetu,qui facrificarêttut facerdos Melchifedech, Gen.14. n facerdotes Ægyptrj,facerdotes Madianitæ.Certa quoiç ratio ueftium iam tumfuit in eum ufum introduda : utueftis lacob, qua cum à pâtre benedicerctur indutus erattet ueftis loieph uariegata.Tempora quocp adprecesfundêdascertaerantmammane furrexit Ifaacad iurandum, Gen.t£, Sdinclinato iam die ad meditandum egreiTus eft. Sed amp;nbsp;pro alrjs pre Gen 24 ’ candi iam turn fuifle confuetudinem, oftenditur, cum precibus Abra bami fanatur domus Abimelech. M.ox etiam alia Dei nomina inlt; uocan' cœpta,quàm prius, nam cum prius nomen ineffabile,amp;E' lohim, quod iuftum fignat, ferè fuerant in ufu, à cæde regum reuer Gen. 14. tend Abrahamo profperitatem precatuseftfacerdos fortitudinis altif-fimæiSi Abraham ipfe Deum inuocauit poflèflorem cœliamp; terræ. pofteanomen Adonai introduxit,quod uniuerforum dominum fi-gnat. hincSc altare erexit forti æterno : lacob, forti iudici : aliud, for^ tiuictori.pofteaimmolauit uidhmas iudici patrisfui lfaac:amp;nomen Gen.40, fuumcum nominibus patrum fuorum Abraham amp;nbsp;Ifaac, fuper fi- Gen.4S. lijslofephinuocandum docuit:ilium ritum,quifub lege frequentif-fimusfuit,inftituens,quoDeum Abraham,Deumlfaac,amp; Deum ’ ‘ Iacob,tanquam adanimorum immortalitatem atteftandam,inuoca-bant.Tune amp;nbsp;formam facrificfj introdudfam uidemus à Melchife^ dech,quæMofaico facrificioproxime accedebat. Deo enim excelfo Qen. 14. obtulitpanemamp;uinum, eo ritu, quo hoftias pacificas Mofes deferf plitfaciendasexplacenta fimilaginis, ÖClibamineuini. Cum uero A^ braharri uaccam,capram,turturem, amp;nbsp;pullum columbarum Deo ob.'

3® tulitjtotampenèMofaicorumfacrificiorummateriam expreflit.Ipfam Exod.29, uero rationem facrificandi idem præfîgurauit,dum diuifîs in duas par tes quadrupedibus,partem parti oppofuit,auesueronS diuifit. Cum uero per partes ficconftitutas uifus eftfurnus et fax ardens pertranfire, rudimentum uidescocleftis ignis facrificiafub lege confumentis. Idem Gen.22. cum filium iuflus immolare, Hlio faluo arietem madat:formam expref Lew.icf, fit facrificrj,quo oblatis duobus hircis, alterum facerdos maeffabat, alter mittebatur in defertum. Imo amp;nbsp;uota iam tum folita fuifie precibus Gen.zt. adiungfoftendit Iacob peregrinaturus in Mefopotamiam.Quinuoti folutioneexegifleDeus uidetur,ubi iubet,utadfuos reuertaturlacob. cen.ju Decimarum etiam ufum no folum Iacob, cum décimas (ut modo dice Gen.23, bam) daturû fe fpondet, fi domu redfjflct : uerum etiam Abraham cü Gen. 14. décimas prædæ offert,teftatur. Habebat etiam tunc paterna et facerdo talisbenediftio fuam efficaciä : fufeipitenim benedidionê Abraham à

Ge«.x7. et Mclchifcdccli^amp;' cam fuis filrjs Ifàac amp;nbsp;Iacob pamarcbæ imparnutuf» Geiui^Z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;runcritusjamp;uisiufiurädi fucritjoftenditlacob, cum non

contecus (împliciafïertioncjfratreminducit uti'uretfupcr ucndito mogem'niure.Periurij autcuindicc hommes enam tum Deumagno' uinCjLabanteftaturjCumIblumDcum (licctpIurcseHcntpræfcntcs) teftemadhibetcontrac'h fcedcns. SieAbraham,cumiuratregiSodo^ Gen.zi.oquot; mæ.rurfus, cum idem SC liaac feedus contrahunt cum rege Paleftinæ.

Verum cum Abraham feruuadiurat.utfilio quærat uxorem, peeuha rem luriiiurandi rormamindes, cum iubetramulo,ut manum ponst Plinius, fubter femur tandiu,dum luramentum præftet : unde amp;nbsp;creditum eft, genibusquandamreligi'onemineffe. Habita eft etiam tum diftèrenna Gen. î4. intcruxoremSCconcubinam.uxoresenim fuægentis,concubinasue^ tà.et3o. fcruilis etiam conditionisducebantpatriarchæ, ftd non mft confea fu uxoris^quod autipCa. fteriliseftèt,autiam parère dcftjftèt: ut ciim ex uxore non poftent,faltem exancilla liberos CuCciperent. ut tarnen hæc fciretjli uxor uenct,etiam antequam peperiffet j fè ædibus eqciendam. Gen.is.et Latiusharum diftèrentiam expiicatfcrïptura, nempe ubi concubina-rum fihjs mimera, uxorum uero folidam hæreditatem reliclâ elle nst' Gttt-38. ratdtem ubi iubet,ut ex relida uxore propinquior defuncio fernen in fcitet:8^ ubïadulterium iudicar,ft ea, dum expedat propinqui niatiuâ io ætatem,commiïceattircum alieno, Curaquoçpfepulturæ tunceftin^ Gcn.ij. troduda.Abrahamenim emptoagrojcuiipeluncaadiunda erat, ccm pieds funebribusexeguijs uxorem fepcliuiCj inquod fepulcbrüôéipCc sJâult. reconditi funt : imo 8^ Iacob procul ex Ægypto in boc Hiatus ed Judla guidem odlo^ pompa autem ûinebri guadraginta dieruin.

Gen.14. Quin annum lugubreindicat feriptura tumColitum fuiHêobCcrua n,quando ludtum de mortematerna,ftâaccon/êcutus optatas nupri'ss, fcribiturdepoCuiire. HoSjôéhis ftmilesritus obfcruarunt pofleri brabæjplus tribus fetulis.Iine feripto^ anteguam ullæ leges à MoCe publicarentur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;50

etiam aliguot exemplaproducit:nempe liberos captiuosàparentibas, uxorem à ùiro fepararinon foîere, mortuorum fepulchra non uiolan da,aguarumffuenta non recludêda,atcp alia id genus multa. guaclicet non feripta jiietu s populus adeo ffriStè (ut Philo diat) folituseffobfcr uare, ut feptimo guogp die^cum pro more Icx diuina recitarcturjprædi

dis ctiam ritibus rccitatis grauïtér fit m'aledidu, qui amp;; hos non féru affet. (^tn etiâ Paul\^s ipicad Timoiheu,quæ de Janne et lambrc addu i. ritn.f. cit.quos fcribit Mo fi improbe reft itiffej no eaexliteris facris,fcd uulgo reccptis Hæbræoruccrimonifs ( quiritusfunt) habet.cxquibus fuiriz pfitctapoftolus Judas uaticiniû Enoch^ôô pugnâ Michaelis cvi diabogt; jud^s in lodecorporeMofi.loannesetiâ Danialcenus Hcbræorûritus agnogt; fcitjcûquoddefolo PentateuchopræccptûfuiGdcomnib.fcripturis fa crisobferuatûdicit^utomnesfimulinlaterearcæreponerent.cuiufmo ca.ts. ditûobferuationes tu fentêtias lofephus pcnè innumerasmcmoratjUo

’o fcriptasinlibris facris.Nccmirû.namut Hebræi affirmât, coparatione cafuumin portis emergentiû,uix habuitlexfcripta millefimæ quæftio nifandionê certam. adeô plures caufæ occurrebât alia decidcndp ratio»-« -nc.quàmiuxtalegem fcriptam.Scd amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hebræorum,dequ^

buslibro fuperiorcjinter ritus certe numerandæ funt, aut funt fâltcm è ritibusortæ.Vtprætereâlongeplures fuiffeprophetas, quàm fcripft rintteos^ qui fcripfcrût,confentancû eft uerbis amp;nbsp;fadisplura, ncçpfor fan minus præclara docuifre,quàmmandarintfcriptts.Et quam huius gentisfcriptores iaditant cabala, nonne ilia plane tota fuitritus, uidclù cet uiua uoce duntaxat dcledis quibufdâ hominib. tradêda i C erte plu

2® raantelegêfuiftè obferuata,quàm in legefcripta fint,ipfa ctiam fcriptu Qtn.iê, ra confirmât,cum inter genera obfcruationû,quibus Abraham Deum coluit,primo loco numerat mifmoth,quç feptuaginta ucrtîït 7r§osxrp.x-1«:latinorûalrjuigiliam,ali) cuftodiam.alr)obferuationê.hæcDauid quotiesfcripturæ membra numerat,non agnofçittnec à Mofe, quæ if * la fiiit,explicantur.Et ut femel finiam,cum Icx fcripta angcloru minifte Gal.3. riorradita fit,Deus^ interim patribus illis,et Mofi nonpauca præfcns reuelarinquisnonfatebitur,præter dodrinam feriptam,ritusctiam, per patres à Dcoinftitutos,fcriptis legibus non inferioresf

Dem ufu uenit in noua cc de fia conftitucda.Prg dixerat aîî ^^prophetaHicremias,nouâlegên5iamintabulis lapi'dcis, Heire.jt, fed hominû cordib. fcribendâ. quod fatis etiârcs ipfa de fe

J teftat. nÔ èm primieuangelfj præconcs ex uarijs propheta aJI.k rum libris^aut fhudi'o diligêtijdocêdæ legis intelligentiâ pn'mùm nadi funtj/êd repétino fpi'ritus impetu ea illis infufa eft : quo etiâ feruore can demcæteris credentib. tradiderûtj prædicantesaffiduècuangeliûuiüa tantûuoce:utecdefîaantc euangeliafcripta(namMatthæus quan^ primus omniu, no tamé anteannû odauû poft Chriftû afTumptû fcri pfit) magnam inmukitudinêcreueritfolis ritibus, amp;nbsp;uiuæ uocis tradi 4® rionibus.quas omnes quia non côplexus eratMatthæus,adiûxit mox fuû Marcus euangeliun'n quo no folû explanat di'lucidius que Matthp usfcripfitjfed et quædâ ab eo omifla fupplet. Scd an puiabimus^noup rdigioni's præcones nonplura, necprius fuifte populo intcrpretatos

104 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE SACRIS R IT I B V S»

fuauiflima ilIa concqjtionis, natiuitati's, infandæ^ miïacula, quaiHfï Lucas fcripfîffdtjd^ anno ad minus poft Chnftum aftiimptum deci' ».Cor.j;. rnoquintoclrtioPaulus multaChriftigeftahabet,qugnemoillorurn,

îmo nclt;ç pofteaullusfcriptorünlmemorauitîutfunt inclytæ Chrifti rediüiüi apparitiones,quas in priore ad Corinthios epiftola enafratîct ucrbum illud Chrifti ad præfedos Ephefiorum,Beàtum eft potins da re,quàm accipere.Sic ÔC unumquencj^ aliorum apoftolorüm de ChtP fto prædicafle,quæ non funt fcripta,teftatur loannes, qui omnium ul timus fexageftmo quinto poft Chnftum affümpturri artnOj euärigdi^ iodiKulti cis dogmatibus quaft cxtremam manum imponens,fubiunx{t:Suntet

aliamulta quæfecitlefus,quæfifcribantur perfinguIa,necipfcCopi' nor)mundus capereteos,qui fcriberêtur,libros. Quod certc non cara tionedixitiquafi cæterorüm Chrifti fiueoperum, fiueuerborum mor taies non forent capaces:nam aliquot Chriftididla Papias ab ore loan nis,amp; Irerteus ab ore Polycarpi,qui ea à loanneaudiuerati infcriptare-degerunt, quæ neep à Ioanne,necpab alqs facris prophanis^ fcriptoru bus funt fcriptis mandata. Hoc Papias teftat in procemiO quinq^ libro rum,quos deexplanationibusfermortüm Domini fcripfit.Confidefä bam,inquit,quid Andreas, quid Petrusdixiflent, quid Philippus, quid Thomas,quid lacobus,quid loannes, quid Matthæus,uelalius quilibetdifcipulorum Domini, quid etiam Ariftion,amp; fenior loannes difeipuli Dominiloquebantur c'Non enim tantum mihi libriadlegen dumprofunt,quantumuiuauoxufcp hodieinfuis authoribus perfo* hans»Hacc Papias.

Êd demus,eadidaamp; fadaChriftiab euangeliftis ertaira ta,quæ nobis neceftaria fan's funt. De cultu certe, mo*' ribus^inftituendis,liquidum eftapoftolös multa nccef faria docuifle quæ nori fcripferunt* Theifalonicenfibus Jo enimferibens dicit Paulus t State,8^ teneté traditiones,

i.thef); i, quas didiciftis hue per fermone, fiueper epiftolam rtoftram:palam in^ dicans,fé præter ea quæ fcripferat,non minus præclara, imo prædario ra folo ièrmone docüifre,cum fermonem prius quam epiftolam nomi i.Cor.i i. natddem ut ex prirnis literis liquet, Corinthrjs rationem, qua dominf cæ cœnæ memoria celebrari debeat, uerbo tradidit. Quinetiâ alianogt; nulla pollicetur,cum ad eos rediret,fe difpofiturum rquorum cum nul libi in alteris literis ad eos fcriptis meminerit, amp;nbsp;nefas fit mendacij nogt; mine Paulum cuipiam fufpedumefte,faterioportebit, uerbo qüæda, t ca^ non uulgaria,ab apoftolo in ftituta,quæ ad rem tam grandem fpe 40 étarent.Et aufimaffitmare, plura Paulumatqj preclariora docuiflêre ipfaamp;exemplo,quam fcripto autuerbis:quod deChrifto nemodubi tat.Nameuangeliftæ omnes ( ut fatis ex ip forum fcriptis uidereeft, amp;nbsp;Lucas

Lucas in exordio Adoru teftatur) plus ad fadas res, quâmeius dida tefpiciût.primum enim faciendi uerbum ponût.’Qiiæ ( inquit Lucas ) cœpitiefus turnfacere,turndocere«Sedamp; loanneshocmultomanife» ftius indicat ultimis euangelij fui uerbis:Sunt autem et alia multa, quæ fccitIefus:nôquædixit,autdocuit.ImoctiamipfeChriftus no taniuer ba,quànifada fua folitus eft commendare : Si, inquit, non facio opera patris mei, nolite credere mihi ♦ 8^ iterum : Si mihi non credatis, operp bus crédité. Pari modo Paulus,etlî fuoru fcriptoru fubinde, amp;nbsp;uerbo rum fæpius meminit,frequêtius tamêet diligentius opéra fua in mente lo ijsreuocat,amp;proponit:quinetiam,hoccumfacit,fæpiusquæillafîntj

nô explitat. ut ad Corinthios : Hortor uos,ut imita tores mei fitis.amp; p i.Cor.4, terû,lmitatoresmeieftote,ficutamp;egoChrifti.etalibi,uitæfuæration€ cru. pro régula inftituendoru morum proponit : Eftote, inquit,imitatores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

tneifratres.ôi^paulopoftjQuemadmodûhabetis nos pro exêplari.Et alibi jlpfî fcitis quo modo oporteat imitari nos. Item : Non inordinate *• geffimus nos inter uos,ut nofmeopfbs forma exhiberemus uobisadilt;

Riitandû nos.alibi uerô, totâ uitpfup confuetudinê fîgnu effe uult,quo a faills apoftolis Gt difcernêdus.Ex his amp;nbsp;fimilibus patet, quanta diligê tia multos inftitueritritus, qui fcripto non funtraandati. Ncchocmi^ ÎP rum debet uideri de Paulo,quippe qui aliorum omnium morehoc fe^ cerit.Nam fî (ut quotidie deprehendimus) plura comodius docemus cxemplo Si uerbis,quàm fcripto, cur non libenter fatebimur Paulum, çæteros^ apoftolos plura, imô ctiam præftantiora d ocuifte uitæ fuæ confuetudinc,amp; familiari fermone,quàm literis fcriptisî' , (^lupdpro temporis nbsp;nbsp;rerum conditione-,pedetentim apojlolis co*

^^^^^ßiccelJoribiisperfe^ioreuan^eliceedo^lrinaco^ni tiodcttaefljç^^jèmperdabitur,.

T forfan dices,apoftolos uerbo Sdfadis eatantummodo docuifre,que tùcpræfens rerû côditio poftulauit:eauero fcripferüt, uoluiflè pofteris tradita uideri. pro*

__I pterea no ritus illius feculi, fed (bla fcripta ad pofteros per tinercjiftud manifeftè alienu eft à uero.Eam em humanitatê,quâ Aege fippus fcribit Petrû âlt; Paulû Romæ exhibuiHe Simoni mago,quis ne gaueritjtametfi in facrafcriptura no memoret, nunc tamc nobis quotp imitandâcVerum ut concedamus,quæ illede apoftolorû aclis fcripfîc, nihilipcndêdaeflTeihoctaménô iinpedit,quin credereliceat, prêter fcri pta,apoftolorû aliorum^ piorum bominû ritus multos fuifle, qui ad pofterosperuenerunt. Inftantecnimpafîîonis têpore,hunc inmodû alIoquiturfuosChriftus: Adhucmultahabeoquæuobis dicam^fed nonpoteftisportarenunc. indicanSjUniuerfa quæ docucrat, tametfi pluraeflèntjUtloannes docet,quàm utfcribipofTenttpauca tarnen eC fepræinis,quæpofteaeratdcxfturus, necillis uerbis eaintellexit,quæ mox rediuiuus inter eos agens docuit : fed ea potius, quæ digrefliis

* iOlt;? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E s A c R I S R I T I B V S

ad patrém per fptritus.(ândi reuclan'ones üifpi'rauif.ejufafubîurigitî Cuin autê ucnencillé,qui eft fpin'tus ucntatîs, dueef uôs^inomnê ucri taré. Hariim autêreuclaiionü G?mina quancp apoftoli aceeperinr ipfo die Pentecoftes, ut quarto libro doeiHmusn'pfam tamê reru cogmtio nein uadi fuut pedetêtim,ut quinto l(brö‘o(iêfum cftineqi ein Petro e£ Paulo fpiritus reuclauerat eiuftnodircru cognitione uniuserfam/uin i' pftdecederêt.Vixitpróft hoshogo têporeloanneseuangelifta,cuitiinc nôcontênendæ resreuelatæfunt.lcd nelt;^ ea qughicfcrii^^tjtamfadlia fuut, utno uideat pofteaopus fuiflcrcuelatione. Qiiirtamp;poftmorte loaqinis ortæ fuht alio têporealiæ hærefcssad;quas conuihcêda^ no mi nusopusïuitreuelationefpiritus, qad’Gonuincêdos Ebione etCediv ’ thû jaduerfus quorû hscrefint loanncs fuû irripferat euangeliû. Non io4tt. 17. çâifiipvemis precib.CKriftus pro folis apoftolisjed prd-ipforü etiâfuc Joan. 14. c^fioflbus rogauit:nee fpiritum mific i]s folis, fed ut àd■ fine ufcp fêculi huiu's in ecclefia maneretjôô perpetuo quæ neceffaria eïïeflt reüdaref. joan.tr. Proaliaein-etaliahominûcôditionejOpuseftmodo hacimodoilhmo rum »öftitutioneret prohumani ingenfi uarietate,nouiscp quæftionib. excogixatiSjOpus eft noüis quotidicdifceptatiortibus, S^propterea no uo dminifpiritus munere: quo modo apud apoftolorum fuccdîores niuUardigionis dogmata difputataietccrtô définira uidemus et eredf îo musiutèft duplex inGhrifto uolûtas,unainduab.naturis fpi ritus?fftndiàpatrefilio^prôcenio,uirginismatris,perpetuaintegrifas, angeli.Àiâcfeaturâ fimulfuiflèconditâ'cum mûdana, Pafcham cdebran dam altera fàbbatfiérid genus innumera. que cum per fcripturas baud poliep tlatts probari ; fpiritus certe reudauit, eadem plané authorifâtCj qua facra ipfà fcripta 8^ prædicandaiôd profitenda funt.

' nbsp;nbsp;; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßpremit^ cçnfir^

‘^‘^^æ‘^°quot;”^‘^^“bf’^‘^^^^d^dudaexfcriptuns diui nis/piritus fancti afflatu,qui non ob aliud adefifuæ ecde^ 50 quam ut femel fcriptai doceat perpetuo intelligereïaut fi inde nequeant deducfiea turn nullo modo ad religionem pertinere. Hic iam plané te cÔfîrmas, ulum 8C ritum fequi. Nam cum tf bi nQnfint tam fubtilesoculfiutuideas,qua hæcratione ex fcripturis dedpda fi nt,profcdo cumafifirmas^eo quód ad religionem pertinent, ex fcripturis dediida efTe.’hoc ipfum j nempc efle ea ex fcrip’turisdedu-(fita,tqnon potuit alius magifter docere, quam recepta de ea re opinio. Sed plané reficiamusfvGcomniaönihil^ea dicamusad religionem per-tinere,donec uel omriibus,uel maioriecdefiæ parri,ucl trbi faite fit ma^ nifellum,quarationçl,yatexfcripturis deduda. Iftud'fitibr permitta^ 4’’' mus,n0hocfaciet(utquida putat)uthincfatericogamur, folâfcriptuz ram efle fui interpretêinecpatrum authoritatem Sd ritus fcripturæ elle ceiifores, fedpotiushae^ contra te errait * Cumenim poftapoftoloru difcefiui»

IIBBR N ON VS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4ô*^

diTccfifiim mul ta fappofitici’a circunferrentur fub apoftolorum nômfgt; ncj quis alius hæcdifcreuitàgenuinis, quàm patrum authoriîas -/qui dehis decernert teSjalium magilîrum fequi non potuerunt, quàm ecdé fiæritum,per quem libres iacrosàprophanis fecernerent. Sed iîcubi occurrat fcripturaïlocüs aùt obfcurus,aut ambiguus, ut cum dubita^ tur feriptio reda’ne fit an deprauatajocutio fimplcx'ne fit an figurata, bic'tïcfenfus fit an illeifi non fit alius locus ( ut fæpcufu uenit, nbsp;nbsp;à me U '

bro fuperiondodum eft)qui de ea re clarius traftet^quis alius dus c5lt; trouer(îæiudexerit,quàmpublicus ecclefiæ confenfus, qui ritus efte* Imo aufim dicere,cgt;mnem difceptationemjquæ poteft fiue in fa cris fiué in prophanis rebus nafchfi ipfamet non eft deritibus,neceflarib deuol üitandêadaliquamde ritibus quæftionê» Omnis enim difeeptatio* auteftdefa(fto,autdeiure.Quæftio quæ circa factum uerfatur j confi* ftitinteftimoniishominum:quæ circaius,illam oportet feripto aut confuctudine terminari, Si ius fit confuetudine docendum, iarn uides totam rem uerfari circa ritum: fi feripto, profedo quid feripto uoces fi* gnifîcêtjOportet publica cÔfuetudine,hoc eft ritu didicifte. Quod fi ue roresinhominum teftimonqs confiftat,fiue ea feripto proferantur* fiuefermone,uidesfurfumuocum cognitam longo ufu fignificatio* nem fupremum iudicem eftè huiufmodicontroüerfiæ. Quæ res ea de eaufamaiorem præbet difficultatem in controuerffjs rehgionis, quod netp uoces rerum facraru eandem, quam apud uulgus i fîgnificationê: neep oratio eafdem loquendi figuras cum oratio ne uulgi, fed propriu ritumhabetjiuxtaquem controüerfiæ rerufacraru funtterminandæ* l^rceter diélos rttus elJc ([uoddäm tcrtium^cnus rituum. IX.

Vperius ofteiifum eft, quomodo multi ritus in ecclefia fue rint,antequamquid ftriptis cftet matidatumîmox adiunxi musjôd alios ftatim ritus poft fcripturam,uelut umbra cor pus, fubièquutos, pro neceftària rerum Chriftianarum 50 conditione.nuncdiduri fumus de eo rituum genere,quod nullam om nino cum feripturis communionem habet, quippe qui feribi haud pof funt. Venianthic eainmentem,quæ quarto libro dida funt,nempe ec* cleRæinprimoexortUjfeminarium effeinditum donorum naturam fuperantium, quoruncuncp mens mortalis particeps effe pofifet. Inter hæcdonareuelationes funt diuinæ,quibus uarq uarijs modis ( utex ia cris literis patet)aftlantur. Sunt autem inter eas j quas effàri poflêt hoc munercdonatus, funt quas non poITet ♦ ut cum per nouum lumc j aut pernouafpedraeæreshumanæmentioftenduntsquarum non funt uocabulainterhomincs : autcum adeb etiam admirabiliareuelant,ut 40 üülgus hominum intelligcre,aut etiam mens humana, quid fit hoc, exprimerehaudqueat.Necmirum cuipiamhocuideatur,cum iderii in humanis cogitationibus,qup effàbilcs funt,ufti ueniat, ut bona pars uerbis nequeat làtis exponi, Nam ucteres tragici,mediocres animi

Xo3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E S A C R I S K f T I B V S

motus,ucrbi’s:ueîîcmentiores autctn, nutibus amp;nbsp;corpons adlionp pO/ tius,quànilingüa (îgnifican/cn'ptu reliquerût.Lîcebitcrgo tripiicê hic uidere rcuelationê. infima eft eorû quae uerbis explicate comode et pîa ne poftumus,quæ pariût præfcnptaralia eorû quæ uerbis nô pofTunr, aututpoftentjgeftutamêetaâioneapnusfignificanCjUndeproprièhi ritus:tertia uero earû quae nullis rationibus elFari licet, ac propterea O' mnem etfcripturâetritum fuperant. funtenimhæcnihilaliudjquàm æternæbeatitudiniSjfeugaudq incôprehenfibilis rudimenta hominû quorundâ.quo munere qui aff lad funt,folû hoc apud le ièndût, ncc ia proférant utuulguseaintelligat. quæquianonatdnent adcccicfiaftû lo cam cômunitatê, ritus proprie nuncupari non debent. Verum quos hic ueftigamus ritus^q media ex clafte oriunt, nempe ex fis reueladoni bus,quas admiratione animi,amp; corporis aiftione utcunc^ exprimi' rnus,utomncs ferèdoiftorû hominû deDeo cogitationes.hincHebrg is nomen ineffabile:atcç hoc eft fupremû rituû genus. Nam cætfdde quibus fuprà,autfermone aut exêplis fatis declarant : hi uero (quoniâ admirabili nouitati uoces défunt, quibus earn eft er am us, aut ingenfi humani fragilitas earn fublimitatê non penitus comprehendit)uerbis quidem non poflunt,fado tarnen externo utcuncp fignificantur.

crbi(ludmjcriptiilt;;(fy rurßim opens (ptàm uerbicßica^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x®

Neft proptereaomnisgenerisritib. fingularis quædâuis, quam præfcripta nô habent.Eft ein ritus ueluti filés quegt; dam,fed acftuoia comocdia:quemadmodû Plutarchus df cit poëma efte ueluti loquentê quandlt;â picfturam, imomul tofignifîcantiusrernexhibent ritus,q arte licet confeâû poema, uel pidura.Verumfi ritus quifermone docent,peculiarêquandäuim regt; tinueruntexeius fermone,quiritum primus introduxit. huius enim quanta fit uis,ex eoliquet,quod Demofthencs intcrrogatus orcÜnc,dc prima,fecüda,actertia uirtuteorationis,ptonunciationëfemperrefpó jo dit, indicâs omnê omnino orationis uim depedere à pronüciationis ef ficacia,hoc eft uocis et corporis digna moderatione, unde cda uulgare didü, Viua uoxmagis afticit.quæ uis cü défit fcripturp, no potefthæc aliter mente authoris explicate, quam uti ftatua corporis lineameniaî elocution! uero addit ea quafi uitam,ut anima corpori, fi modo appofi tèadhibitafit.multumenimhacinreartificiumualereoftenditÆfchû nes, qui de oratione Demofthenis à fequamuis cum laude auditorû prolata, Qtiid fi beftiam,inquit,audifiretis fua uerbarefonantem c'Ha* betenim ratio pronunciandiuiuûquid, quod auribus:alterû,quod o* culis fubiedû eft. Nam aliter aflSciet cæcus fi à Pericle, aliter fi ab infe-rioris artis oratore oratione audiuerit pronunciari : ita amp;nbsp;furdus, fi uf deat Demofthenis orâtis geftus,hoc eft ffontis amp;nbsp;oris,oculorûac uub tus,manuûpedumç,amp;^ (utfèmeldicâ) tonus corporisaccommodatâ orationî

L I B E R N o N V J» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1Ö0 '

orationi aâi'onem^aliter afficictur,quàm fi inférions l'iiduftriæ ignauît aliquem oratorem uideret d i fieren te. (^uod fi retîièanimaduertunti qui optant Chriftumuidere miracula operante,amp; Paulum audircpre dicantem.Eos uero ritus,qui imitationebenefadorurncóftant, nemo dubitaueritmulto cæteris efTeelFitîadoreSjfi modouetus acuulgatü uerbum uerum eft,ut certe eft uerifrimum,exemplum cfRcacius doce^ K,quàni præceptumtetplus hominûmouenui'tgcÔfuetudi'né,quàm uerbis.hic uides,quomodo res ipfa nos fateri cogit,ea quæ Apoftolt fa clofuomonftrarunCoefficaci'orafuifiTefis quæ docilerût uerbo, amp;nbsp;hpc îo rurfumijs quæKtensfuntabfifdemconfignata«acproindeenam mîgt; noremrdigioforu dogmatum partem inepiftoli'sjConcionibus^ Alt; poftoltcis pofteritau eflèrelidam. Quid, quod ea quæ feriptis man data funtjporius ex rittbus,quàm ipfîs feripturis percipiamus. Nâ ha^ bent ritus quafdam in fe circumfi:antias,quas nemo uerbis apte exprei^ foit:quæ non fecus,acincefl'us amp;nbsp;ueftitus corpus humanum, rem ali quant ornât. Ex bis oritur ratio laudis et uituperfi. eade enim adio fie fada,laudê meretur:fecus fada,uituperâda eft,Has,ut dixi,circunftan tias nemo commode uerbis exprelTerit.Experimur quotidie,q nequea mus conflidiï,quem oculis uidimus, uerbis ita deferibere, quin aliquid

2o femper fit,quod nos ipfi(etiâ fi Demofthenica nobis efièt facûdiâ) défi deremus.Quare folêt iàcraru rerufcriptores,difficiliores alicuius rei dr , ’ cunfiâtiasjcûaptius nequeât, ordinis uocabulo defignaretutquadorc ginâ Saba dicit icriptura,poft alia Solomonis fapiêtiflima opera,admi i, ratâ ordinêminifl:rantiu:intenigithicfubuoccordinis,omne idquod plus regina uiderat, nec poterat uerbis narrari. Sie Paulus Coringt; thqs iubet,ut omnia deceter, et iêcundû ordine fianttetColoiTenfibus i.cor.14, (cribitjQuamuis carne fim abfens,tamê fpiritu uobifeum fum,gaudcs cpL», etuidêsordinêueftru. Siigitur alicuius rei feriptæ agêdaé àJllttf in mentêauditorisimprimere,ôôquafiin animofignareuelis,nifiuerbis addas agêdi formulâ,qua omnes ipfius rei circunfiatias perfedè depin gaSjfruftralaboraUeris. alioqui facile fieret, utadionem inepta dreun ftantia uiciarctimitator, cum tamê imitatione pars cuiufiç artis magna c5tineat,tefi:eFabio, qui (utego arbitror)n5 omnino malcdixiiTet, fi affîrmaflet,artêomnê imitatione côtineri.Nam hincexêpla,rituû fom tes defcendût:quæid,quod fit obfcurius, magis dilucidû reddût atq? itaperfpicuu ante oculos ponut, ut iam res icripta tentari mânu pofiît» à(luibti^yiz^ quo modo in communüatcm rcligionis

Ides quàm fintneceflarfi ritus, adeo ut homirtum focietas fine legibus forfitan poHî t, fine ritibus uero confifterene-queat.Nam cum quæc^ focietas fuum habeat feopum ( ut fuperioribuslibrisdilt;fiumefl:)certas^ régulas quafdam,

zto nino fcccris,nifi imitatiom’s formulam præfcribas, ut modo oftenfum t ft.Hanc ut religionis communitati côftituas,erit difFictlIimum: quip' pe quæ futura e(t tanto difficilior,quanto cmincntius fueriti'd, quôpct uenire properas. Qtio em adli'o fublimiorj eo minus facile imitari atqt exprimere earn pofiumus.attamê nulla in re ufq^adeo opus eft imitado nisregulajUtinreligione. Videndum ergo,qui earn nobis primùm præfcripferintttum, qui ueri fint ritus ecclefiaftici,in apertoerit.hi, quemadmodumfcripturafacra,ab apoftolis fuam origincm trahunt, quanquâetiam multisno apoftoli, fed corumdifcipuli initiadederint. qua in re excelluiflè uerifimile eft ecclefiarum redores, qui ex apoftolo^ rum abfèntiû fcriptis formam, modum^ uiuendi aflTumentes, at^ ita

1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. (.quocl ait Petrus) formagregis fadi, fubditos ufqj ad imitationem fui

pertraxerûtu'tautex unius hominis quotidianauitæ cÔfuetudine,pU' Llicus tandêmoSjQ ritus eft,fadus fit. Talcs præfediapoftolorûtcnt' pore multi erant.lNamlegunt quidam tune tanto nouæ religionisfer iiore correpti,ut multa præftarêt,quæ crant præter præfcriptû,quos fi ne dubio plebs in multis imitata eft :Ôcè contrario fieri potuit,utple-beius adionem aliquam fæpius tune iteraret fimilianimi feruore,etrdi quum populû,etiâ præfedos ad eius imitationê inuitaret, quæ ritû pa^ reret.Kuius generis ritus,eo quod ex côfuetudine orti funt, quam tan 20 dem præfedi approbarunt,folemus receptos ufus appellarefillos, quo niam expræfedoruminftituto in confuetudinê deuenerunt, proprie nuncupamus traditiones. Horum tamê rituû non tam apoftoli,ecclefîa rum^ redores erunt dicêdi authores,quàm populus ipft, licet illi hos primùm introduxerint. Non enim illico ritus fuit, quod ab apoftolis ucrbo,fcripto,autetiam exêplo propofitu fuit, ut imitationê populus exprimerctîimo neqt quod iam populus imitari, amp;nbsp;adumbrate cœpcf rit:fcd id tandê,cui mutuo imitationis ftudio inflammati homines fefc longo ufuafl'uefecerut. Nam licet ecclefiarum præfidesfummâaccepc rint à Deo poteftatê, paterfamilias à natura, princeps à populo, amp;nbsp;alq 50 aliunde t authoritatê tarneninftituendi ritus, neep Deus, netç natura, neqp hominum arbitrium alicui uni homini concefîit,imo nec concede repotuit, fed hanc fibi populus ex ipfa rei natura propriam habet. Hoc Tiberio innuebat Pomponius. Cum enim edidoille uerbum a* pud Latinos non receptû infcripfilTet, amp;nbsp;grammaticis conuocatis Ca* pito antiquû elfe diceret,et fi nô eftet,futuru certeiam inde,ut ciuitas in gratiâCaefaris,id uerbuinterantiquareponerct:Pomponius ingenue hoc reprehendit,Tu,inquit,Cæfar ciuitatê dare potes hominibus,ucr ba et lingup u fum dare non potes.et rede quidê.Non em magiftratus, fed uniuerfitas populimô edidu,fed obediêtia : no ftudiu amp;nbsp;alacritas, 4® led mora ipfaateppublica imitatioritû tandêprofert, imo ucriusexoP dium tantummodo præbetrituiinftituendo. Gradatim enim fîtrp tus;amp; primùm mens eius,quialios adimitationé fuiinuitat, confiderâ da

L 1 B E R N q 13 V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ut

da eft.Fieri enini poteft^ ut quis quid agat^et fibi faci'at fàmiIiarCjnon u mcnaltcrius exemple indudus.ut fiquis nouaquandâ forma præfcri bat^qua familiâ fuam gubernet, nefeius intérim fie quoqp facere uicinu. aut ut ille ab hoc difcat,quod tamê hic non ea mente fecerit,ut imitation nisformulam hocefieuelitnit fi quispro differente ab alijs agri fui na«» turajuouam colendirationein fibi excogitet, quam cæteri mox imiten^ tur.Sed fit etiam,utquis experiendiduntaxat,non protinus ftatuendi caufaquid agat.Nemo horum omnium dicendus eft ritui alicui dedift feinitiû.nam folum is qui longa et quotidiana exercitatione quid agit, 10 co animo utfucfocietatis homines ad feinuitet,confuetudinem^eius reiintroducatjisinquâuerè dicitprimum dediffe futuri ritus caufam. lsemperindefacit,quafi propofuerithâcquæftionê,fitneis ufus publi cobono cômodusjà fingulis difcutiendSihunc uero q imitant,et quafi fingutjij de ea quæftione delibcrat,et quid hie faciendu, exquirut et cx^ periunt. ijdê cû iam in eo,quafi in re laude digna perfeuerant, decernut ueluti communib.fuftragrjs, eiufmodi ufum honeftu effe^et comunita ti utilê.qui poftquâ in eu numeru peruenerint,ut legi fuffîecrêt, ea de re frëdæ.quæ lex omnes obligaret,quidni tacito,fed tame omnib. manf feflo côfenfuijdê ceteros obftringûtî' Nam fi lege,qug fcripto promu! 20 gatur.aut uoce, propterea fere recipimus,quod dudi aliqua coiedura Iperamuseamutilêreipub.futurâjCÛtamêreipfaid expert! nondu fiquot; mus,neciuftu de ea deliberandi fpaciudetur,ctpotiusmagiftratusea fuaauthoritatefuadeat,q uolutatis noftr^libertasiquid qugfo de ritib. crit cenfendu,de quib«inftituedis quifep quâto uelit teporc, et tranquil^ Io animo inquirit et cofultat î et eu logo ufu dodus, eertó feit hos ritus cômunitaticômodos, tune tan de ftatuit, et defjs decernit.quapropter nó eftin rebus humanis cuilibêtius parêthomines,nec cui firmius de^ beat parère. Veru illud notius eft q ut admonere debea,fi ritus dici dcz beatjOportere fi non totius,potioris faite populi confenfum acceffiffe.

aLIud conftat,plerofqp ritus ecclefiafticos ab Hebræis âtque ethnicis fumptos fuiflè.Nam cum difficile effetrelinquere COnfuetudinc,qugaltera natura eft,ac propterea primieccle fiæinftitutores etiâ noxias cofuetudines aliquatifper inuiti tolerarêt,dubiûn5eft,quinhipofteaeas qup nihil haberêt uicij, aut à quibusid quod haberent, facile poterat abftergi, libenter admiferint« SicuidemusPaulum, cum idololatriâ incûdanter tolleret,ararn tamê ignotiDei Athenienfibus reliquiffe,atqueetiam laudaffe« Habuerunt 4o ethnicietiam aliosquofdâ cultus ex naturali religione j quoru aliquos lexnouæreligionis(utprimolibrooftendimus) nonfuftulit.Sed cumcLiltù,quêHebræorû natio exhibuitab omnibus feculis omniu creator!, certum eft nouæ religionis regulis nihil aduerfari.hos autem,

».Cor.U, alios^ fd genus mores oftêdit Paulus feetiaminecclenâ l'ntroduxifle, cum de fade mulieru tegenda difceptans di'dt,Nos (fuæ nationis homl nés fîgnificans) confuetudinê talem nonhabemus,ne(^ ecclefiæ Dd. Sed èC oporterenouojrudi^ populo formando ritus undiçp colledos acc5modare,teftaturine,qui Britannoru apoftolo iuflît,ut non Roma np folû ecclefiç côfuetudines,in qua ipfe fuerat enutritus, fed aliaru ctiâ ecdeliarum mores perferutatus quicquid in qualibet inueniret, quod Deo plus poflet placerejid ipfe fuis tyronibus traderetobfcruandum.

In quibus tradêdis^quanca follicitudine patres curarint,ne populus admitteret interim ritus aliquos inconcinnos liquet ex ilia contêüonc, quæ prima eccldîâ mire uexauit/uper die celebrâdg Pafehp. Cû cm ni hil habeamus certi in feripturis noup legis de Pafeha, fît ne ipfo die do minicacrefi-irredionis, an quintadecima luna celebrâda, manifeftfî eft cam quæftionêad ritus omnino pertinerc. Cum^ in eo ritu difeorda^ rent olim inter fe Afîanæ, Aphricanp, et occidêtales ecclefîæ,uix credibi Ieeft,qdiumultum^ uniucrfalisecclefîa laborauerit,priufcp tantulâin uno ritu diferepantiâ reuigere potuitad ufum uniforme, Quantaigic diligêtia exiftimandû eft,cæteros ritus quotquot eo tempore nati funt, ab qfdê expenfos efle,amp; examinatosdn quâ rem fequentiu quoçp porum redores mire intêtos fuilTejfcripta ipforû declarant, amp;nbsp;nomina 2® tim ChryfoftomiSó Auguftinijqpafîîm incondonib. magnaudiemê tia moru corruptelas, qui fuo tepore ecclefîâ inuaferant,rcprehcndunt.

lidem conqueruntjôô præfertim Auguftinus, rituû licet non impro borumjntolerabile tarnen turn multitudinc, turn grauitatéinualuifle fuaætate:adeoutdiceret,Chriftianorûconditionê iam tu peioreftatU fuifTcjq olim fuerat Hebræoru,quos Deus quafî ftudio uoluit ccremo niarum multitudine premi. quid is diceret, fî uideret mores præfentcsc' Nam negari no poteft, praeter innumerabilê tolerabiliu rituu muldtu dinem j innumerabiles etiâcorruptelas irrepfîiîè.Cui malo equidênul Iumuideoremedium,nifîprimum magna fagacitate repuifîs uniuerfis 50 corruptelisjcatalogusauthoritatefummiiudicij conftituat ecclefiaftf corumrituum, hoceft eorum quosdiuinus fpiritusintroduxit. Sicut enim inter fcripturas, ita etiam, imó multo magis'pare(t,amp; interriius diftingucre,ut quos tan^ Deo authore inftitutos adorare oporteat,amp; quos Humana induftria probi, improbi^ue homines introduxerintjdi fcantChriftiani, Primo igiturloco, quomodo ueri ritus cognofeide^ beant:deindequomodotollendæfîntmoru corruptele,tradabimus.

le ante omnia erit reuocanda in meutern moris defînitio, 40 quam in huius Jib ri principio pofuimus mempe quod fît, confuetudine firmatu animiinftitutum. quimos fî public ceprobatus eft, amp;nbsp;abfi^pfcripto receptus, appellaturritus.

L I B E R N o N V s» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21^

Verum quonia animi j'nftitutu non fempcr idem eft, fed aliud fola pro babilitate,ah'ud firma et certa innitit ratione i etiâ uarie hinc in reiigionc exonères fententiæ fimili interuallo diftant inter iè. Nam quæ fentêtia dunraxatprobabiliseft,ritïïparitnon uerèecclefiafticû, fedquitantu ' pertineat ad piasopinationesjhoc eft ad comunes animi iententias relu gioniaffines.qup uerô firma eft et certa, atep elt;â habet ftabilitaté,que de^ cetreligionêinipiratâ,hpc tandê uerè parit ritum ecclefiafticu, fiue is cô filij fitjfiuepræcepti.ExêpIo res apertior erit. Solct eu ex Caerts feriptU' ris quæftio aliquadiffîcilior proponit,ea à doctis ultro citro^ difputa^ *0 rijpriuf^ de ea certiqd ftatuât.in qua difputatione ippeufu uenit, ut râ ta probabilitateeorû animos hæc quæftio percutiat,ut in quâ parte ma gis confefla fit,uix queat difcerni.Hic ergo eu quadâ uacillatione ( quo niâutrincppropè uera uidet) non autê firme decernut. huiufmodiitac^ opinionê fi uniuerfus populus recipiat amp;nbsp;amplelt;ftat,rcs certe eft nô c5 temnenda, ecclefiafticu perturbaret cœtû, qui hac probabili ratione baud effet cÔtentus.nôtamêftatim ea opinio uerè ad ipfam religions pertinet:eo quod nô firma amp;nbsp;certa,fed probabilis tantû,cuius uerifîmigt; lis ratioreddi poteft,fcntêtia fit. Talis eftforfanea, quauirginêmatrê dicimus ab initio non fandificatafolumodo, utHieremias amp;nbsp;præcur 20 for,fedabomnilabepræferuatam.Quarenccppofluntritus, quiexid genus opinationibus profedtifunt, propriè ecclefiaftici nuncupari, fed affines duntaxatChriftianæ religioni.Sunt enim ex fis fententiis,quasi primo libro uocauimus ueritates fcholafticas:quaru tarnen contêptu, oftendimuslibro tertio, tranquillitatê perturbari Chriftianæreipub, Ali] ergo funtritus,quos uerè ecclefiafticos appellorrj funt, quos nô minus conftanter ac fîrmè populus Chriftianus amplexatur,ac facrâ p pfam feripturâ.hos enim æquè atlt;p facras literas,fpiritus diuinus tradia dit. Quæ em fpiritus poft édita feripta apoftolorû docuit, docebit^, necefleeft ad ecclefiafticos ritus pertineretatçp proptereahi etiam uocagt; 50 bulo uerbi Dei intelligunt,ut docebo, ubi quorundâ obiedionibus fa tisfaciâ. Verum hi quo modo cognofeendi fint, magna eft hodieinter dodos difceptatio,nec facilè ab aliquo docentur. Sunt qui putant,hos docericÔmodiushaudpoife, quàmfî fingularû e/ltnKfftnap prpfedi cô ueniant, amp;nbsp;inter iê exponant, quis cuiufçp patriæ ritus fit. Sed eft meo iudicio alia,haud minus idonea ecclefiafticu ritum monftrandi ratio,fî ueterum feripta de his examinemus. Hancrationê fi redèfueris profcz eu tus, nefeio an ulla fit hoc tempore de religione controuerfia, quam non dilToluas. At non eft hacc ita obuia èc facilis, ut uideo multos arbk trari.Non enim hac in re uetuftas fcriptorum,uel eorum numerus, uel 40 etiam eruditio,fed magis publica authoritas fpedandaeft: quia hac Chriftus ceu organo utit ecclefip fuæ gubernandp. Luculentius quo^ que teftimonium præbent ritibus eæ, quas ueteres præfedi ad popu-lumediderûtjfiueepiftolæ,fiuehomiliæ,Nam incômentarijs priuatâ fæpe

fæpeoptnionem Jodlusdoólonon tamaiïcrit,quàni pcnttius adhuc cxaminandam proponit, quam tarnen bona eruditorum pars nonra/ ro iam repudiauit. fed non femper maior authorum pars probando ri tuf facisfuerît,præfcrtim fît) om nés eiufdêætatis, au t loci fint, quos in teftimonium adduxcris. horum enim teflimonio, unius tantum loci, unius^ ætatis confuetudinêdocebis:quarcamp; tefi:es,ut uocant, funtfiil guIares.AptifîîmèauteiTiôdomniumfaciIimèdocebisntum eedefiafit cum,fi ueteris alicuius authoris fcriptuni in medium proferas,quod O' mnesautcertc principum ecclefiarum præfedli j diumultum^ ueiiâ-‘ runt:amp; cum hi quoep non pauca fcriberent,hoc tartiert nullibicondem ’o narunt.Nonenim uideofortiorêrationemeuincendigeneralem temz porum omnium confenfum,quàm ficogaris agnofcere/criptumhoc Omni tempore Omnibus dodlis, omnibus^ ecclefijs fuiflè familiare : Só licet ali) alia refutarint,haue tarnen fententiam à nemineunquamimpu gnatam,reuocatam ueindubium*

lam præter hæc duo rituünl généra tertîum efî. fj ex quali animiim ftituto profedi funt,ignoratur.Nam cum fuperiorum exempla ( ut na tura comparatum efl ) inferiores temerè amp;nbsp;fineanimiconfîlio imitent tur,fit fæpiuSjUt licet ritus publice iam fit introdudus,pofteri taméne-fciant,quc)fpeclarincilliquiprimi huiusfuereauthores. Hos,quoniäî«» cosecclefiafufcepit,nonminusferuareoportet,quam ilia præfccmrû præfcripta,quorum nulla ratioreddipoteft. Nonenimoportet(im ) eorurn quæ conflituuntur,rationes inquiri : alio/ quimultaexhis quæcertafuntjfubuertuntur. huiufmodi funt ritus, quorum nefeimus certam darecaufam,autinflitutionisrationem. Ve rum fi ex his funt qui manifeftam uim habent ad exhortationcm uitæ meliorisjhos cur non optemus eife quam plurimos c* fi uero indifferen tes funtJd eft fi neque à malo auertunf,neque inducunt prorfus ad bo num, èC tarnen ijs ufqueadeó homines occupentur, ut meliora neglf gant : tum certein his locu habet diuiAuguftini querela.Sed amp;nbsp;de illis 5û bono iure conquerimur,quiad uitam faciunt formandà, fi parigradu æftimenturcumijsquiproprièadreligionê pertinent. Qiiindefumx mis illis,hoceft ecclcfîafticis ritibus,ferendum non eft, ut hi tanta'æftb madone habeantur,utpræijsminuscurenturca quæin librisdiuinis feriptafunt.

At hæc uicia crebrius inueneris in ritibus peculiarium ecclefiarum, quosquifippopulus fibiproprios introduxit. horum diferiméeomo do percipiendum,quo ritus generales ♦ Nam ut non æquècito omnes ccclefiæiâcram feripturam intelligunt, neep pari diligenria tradlant : ita euenitjUtcum deunaeadem^ quæftionedifceptaritquæque eedefia 4® per fe,alia huius quæftionis ueritatem probabili confecutione, alia uc-ro euidentirepererit:alia per paralogifmum,(èu falfam ratiocinations inerrorem duda, aliauelerrands uel redèfenriendsecclefiæ ritumte^

mcrc,amp;GneaiiimicôfiIioi'mitatafit;aliarurfus de êare nihil cogitar if. Vides hicrituûeadê dere mirabilr’diuerGtatê. Horum qüo(ç eOs, qui habentmanifeßäuim exhortarfdiâd melioremuitam ^quid caufäe eß: currepudiemüsüßneorundemultitudinejautdifficultate diuertamur (ut inquit Auguïlinus ) à ftudió rerum meliorû, iam pernidofi funt, èC ex eo numcro'quotum inutile multitudinê ÔC præpofterum ufum.

'0'... h - ■ nbsp;nbsp;eßkiiiw (Juarttndcun 'abic^ionutn^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;111»

Llalt;itæfô,quod'fe^ipturafæpedidt,uerbo Dd nihil addi q^ößemon folüin'Opörtvt defacra feriptura intelligere, fed deriHli)kxsetiam,amp;éoruwdemfonte,hoceftlocupletiflîmo

il iUooasnm'um bonorumfeminario,quo Deus ecclefiamin ipfo exortuditauir/lUius enimaißjfcidn tis ignis-fdntillæ funt ritus ipfi,ut fcripturamempcexuberrimaillaôôabfolutidimadiuinæueritaris lege teprofccti.ËieertcitónuideiXiCUf id quod didtur j Ucrbo Dei nihil ad/-dendum efle,taiatum debcait'inteUigi defacris fcriptis. Nam amp;nbsp;hoc de fuis admonitioraibus fcripferatSolomon,quod nihil amplius eflèt re/ quircnd5,pofteriuis^amêmaiorpa^fSueteris teftamêti fuit confcripta. Et Paulus cum afiâthemadtxilîdvnquis aliud eu^ngeliû prædicâflefj b præter id quod-t^fe Galatis anhûciarât,Timôthéu tarnen plura, ea non contemnenda docuit:ad hune enirrt ultimas iS.ias literas fcripfit. Si dicasdlla non failïc addita eoangelio^quod nondî'ent alia^ hoceft con trariaeuangeliatdicam egoitidêiriïüs eos non efleeuangelio additos, quia CO titrarq .non fout fGViptur-is’êeiàngelidS’.ficfamcn noir exprëfleri musmentêSolomonis èC Paulùqvfla necpillæ ueritates répugnât euan gdio,quas ColaHumana induftriapéper it, quas tarnen haud dicemus

annunciaripoflè proeuangelio'/ Qliando ergô feriptura didt, ùerbo Dei nihil addipoireuntelligere debemus, nih'if pro uerbo Dd annun/ cianoportere,quodexipfafemête,quam ueritatis fpiritus fedtin'ipfo 50 exortuecclefiæ,natûnonfuent. Solaenimea quseêxhacnatàfunt, fî/ ueiîntfcripturæ,fiuc rituSjdecet annunciari pro uerbo Dei:amp; ut olim exeafcripturæ,amp; ritus non pauciorti funt, itaperpétua fobolealqpofl alios ad confummationem ulq? fcculorum nafcentiif,quos faterï ópórlt; tetcomprehendiomnesfubuerbo Dd. gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Hoc patres cum acute peripicerent,fcripfcru'n t,in illis rebus,de quigt; bus nihilcerti ftatuit diuina feriptura, morem populi Dd, 8C inÙituta maiorum pro lege elfe tcnendatecclefiàfticarum^ confuetüdïnum coïi

temptoreSjæquè ut diuinarû legum præuaricatores,coercêdbs. Man fit.enim fpiritus fandus in eccldîa ,fcriptoribus facris ia’m fublatis è iii' 40 uis. (^æ autem ille interim locutus eft per eledurti popului«,aHfünt ritus,cureauellet minoris haberi, quàm ea quæ per unum aliquem c'eâorum Hpfa enim natura docet, certius efle habendum quod uniuerfi fentiunt, quam quod unus duntaxat, Oportet ergo cam

rcuelatione quam fpititus exliibctperChriftianac rei'publicæ untucp fl tattmjiabere pro auguftiflima, ccrtiffimacp omnium reuclationum, Q;iapropter fi Alexander de prophanis comunitanbus rede fcripHt, ne quid contra confuetudinem fiat, ad follicitudinem fuam reuocabit t.Thef.uU. præfes prouinciæmonabsreiuflitôd Paulus ThefTalonicenfibuSjUt fe fubducant ab eo,qui citraordinem,cortuerfatur. Diximus fuperius, nomine ordinis ritus intelligi.de quo ne dubites,fubiungit:amp;non iu^ xta inftitutionem,quam accepit à nobis.nomineinftitutionis tradition nesjhocefttraditosafetumuerbojtum exemplo ritus defignans.amp; mox apertiuSjQui non obedit fermoninoftro:neintelligas deiblis fcri pris locutû .Etut fcias eum no folumde fublimib.illis ritibus loqui^po nit interim exemplum hominis ociofi,nihil^ operantis.’qui nimirum peccabat contra ritum eum^quem Paulus fuo exemplo docuerat, opC' rando manibus dieac node.

Et hoc eft i 11 ud genus rituu quod fcriptura palam approbat conlt; firmatjdum fpiritum ueritatis nobifcum dicitmanfuni in aeternu, otn nemcp nos doduru ueritatem. Ideo^ quæ in fcriptura facra de uerbo Dei dicuntur,atcp eriam illud omniununc oreiadatu. Verbum Domi ni manet in æternum:debetbono iureetiam deecclefiafticis ritibus im telligi. Et qusccuncp nos ritus aliquis facer fperareiubet,tarn eacerta ha 20 here debemus,quam eas réséquas fcriptura facra docet.Sed nec eosrb tus qui in credendo confiftunt,facilius aut liberius mutare licet, acipfa I diuina fcriptarqui uero in agendo,lieet illi eandê retineant fem per uim, eorum tarnen agendi formæ, 8^ circunftantiæ interdum uariantur, pro alia fiue temporis,fiuehominum conditione.ficut amp;nbsp;cultus fcripti alia forma obferuata fuit fub legcjalia fub euangelio: alia item nafcêtcec clefia,alia ecclefia iarri ftabilita.Nam etfi res agêdas, quas Chriftuspro prio ore promulgauit,nec ritus nec fcriptura poteft mutare : tame quia apoftoli de fcripto fuo ipfimet fæpealiquid derogarût, ut deefu immo lari amp;nbsp;fuftocati,non uideo quid caufæfit,cur non poflintethorumpo 50 fteri,qui eadem fungutur authoritate, idem præftare. Sic enim fcripto ’•Tw.j. Pauli,quo is uetat nouiciu præfici ecclefqSjderogatum fuit in Ambrolt; ' fio.Decredendisuerorebus,quicquidduntaxatufitatum eft, etfi is ri tus communi ecclefip confenfu atcp authoritate admiffus fit, eum necef f feefttamfirmumefleô^ immutabilem,quamiplaGhriftiorepromub gata dodrina.Tanta eft uis amp;nbsp;authoritas ecclefiafticorurituum,utMa riamaftumptam eflein ccelumfquod nulla fcriptura,fed ritus tantum Vue.wftcr docuit)tamfirmiter credereoportet,quam (quodLucas fcribit)Chri ftum fuiiTe a nube in coelos fufceptu. Sed iam quo modo mores cop ruptcladeprauatidebeantreftituiuideamus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4°

LIBER N O N V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xi ƒ

VainreiIIud in pn'mis animaduertendum, ritus non ex: hoceft^ncq; ex authorcj à quo condiri : neep ex forma Ôô modo,quibus inftitudjfedex fruâu quem faciût,cenfendos efïè. De autliore,in primi's certum cft nihil referre ( quodamp; de fcnptura diximus ') probus an A nequam,çthnicusanrehgfonis cukorntû inftttuerif, quianouitDex us enampen'nïquos homines utilia pro ferre. Ratfo autem,quæ ohm ritumintroduxic,nunc Liix cognita eft:8ôalioqui paru habet momen tiad hoCjUt ritus noxius fit^ aut laudabih's. Icopus uero quo author fpedabat,difficulter nuncpotefl l'nueniri, Sienim de Jegibus, quod ƒ Jelegi.i iuseftfcriptum,illedixic. Non omnium qug àmaioribus conftituta funt.rationêrcddi node: hoc certemulto uerius dentibus erit dicen^ oum.Lcgi enim dum c5ditur,fere folet Icgifiator rationem, quæ eum niouet, adfcribere: cum uero populus ritum pedentim inftituit,ratb onemfecumquifep cogitât, Sciæpealiam is qui inftituit, aliam rj qui imitanturramp;imitantiumfæpe quifèp fuam ,interdumetiam falfam, cum tarnen ritus qui inde nafcitur, bonus eft. fitenim, ut quis ipecic refti deceptus, ritum inducat utilem quidem, fed non tam utilem

zo putat.Fitctiam,utexhypocrifi fucocp fanótimonig ritu quisoptimu i proponanimóSócxdolo malopoteft htus,quemfpeciemah'decep^ tusinftitutormalum putat,non malus nafci. llludetiamfitnonraro, utexmaloinitiö profecftus malus ritus, fucceffu temporis mutatarerft conditioiie fiat moribus hominum accom modus. Qui ergo uelit rix tum,bonusnean malus fi't,examinare,eum oportet prpfentem fruótü , quiexrituproucnit,etiamat(petiam confiderare. non enimmeretur ritusnomenclaturam,fi humanæ focietatis incolumitatemnon ftabi bat: quales funtfi qui commune bonum nee adiuuant,nec impediut» amp;nbsp;forian fi quoepuideri poftuntimpedire,qui communebonum mi .

jo nuspromouêt,quàm faccrêt fj qui his fublatis poftent fubftitui.Cæ • terumi] tantum merentur uocaricorruptelac, qui communebonum manifefteimpediut. Debetenimomnis ritus,donee contrariû liquc» at,laudabtlts cenferi. Ea itacp,quauidemus homincs planèpertrahi in ailenfum erroris,hgc tandem uocâda eft corruptela. quin ea quoq?, quæinaftenfum quidem ucritatis ducit,fcdeius qua Deus uultignox rarimtdiem extremum propè aut proculabeftè.huiufmodienimco girationcSjCtiam fi fortèuerxfmt, non minus tarnen trahunt in perni cicm,quam fj qui in aftenfum plané Elft*

ideoepiudicium deritu, corruptela fit nee ne,ad fupremum eccle* 4° fiætribunaldeferendumeft. Hoeenim tamctfinonpoftitrituefficex re, utpaulo ante oftcndimusjcum tarnen authoritatêhabeat de dog^ matib.rehgionis,quæ fana,quæ deprauata fint pronun ciandi, Eteri

i ts nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ö B î A C R 1 J R 1 T I B V S

oportetjdeberé eüam de htibus,qui fàîubres, qui perniciofîfunf, ab hociudicari.Facileuero corrupunturritus,certefacili'us quàmob fèruatio Iegis:ob id,quod n'tiium populus ipfe author, conferuator«? fitjideo 3^ uulgus.hi'cautcm quicquidcontrcdatj'olctkrecontamina rcjhoceft circumftantiam aliquamautaddcre,aut detrahere contra decorum.Eft uerô ftati'm nafeenti corruptelæ occurrcjidum,eo quôd non debeatparuum æftimari,quicquid quantumuis parum defieftit à religione,præ(èrtim infpirata, ut Iibro primo oftendimus. Sed non eft tam facile ritum deprauatum reftituere 3C corrigere,ut corruptam iegi's oblêruationem. nam quæ mens fueriticgiflatoris, uerbaipfa le' gis ferè declarant,modum^ docent, quo ca fit ad men tem îegiflatoris reducenda.In ritibus uerô,quia eius mens,qui ritum induxit, non ita poteft pofteris patère, non ell talis régula, ad quâpofiintritus depra uati reftitui. At nihil etiam difticilius, quàm ritû tollere.’iam cnim fugt; perius oftendimus,his homines libêtius parère,et nulla aliare fortins conftringijUt fi hos toilas,naturâ auferre uelle uidcaris. Quapropter fipoteft deprauatio corrigi circumftantiæalicuius fobtradione,aut adiedione, non debes ritum prorfus abolere,fod magis uitio fublaro, utilem ritum confirmareSc ftabilire. Neq ucro ex abrupto faciendu, fed fæpe tempus opportunu expedare oportet. Sæpeenimerrorla/ lo tentior perplexior^ eft,quàm ut uulgus protinus intelligat.eftcerte ftatim præparandus animus uulgi,amp; illico fundamenta faltem iaciem da,quibus incipiat pedetentim deprehendere errorem: que dum ne^ quitagnofeere, tantilperritus ille toleranduseft.Hac.decaufa apo' ftolitamdiu tolerarunt ac obferuarunt cerimonias Mcfaicæ legis: contra, idololatriam ignorantiam^ ueri Dei protinus extirparunU • Omnino uerô redoribus curandum, ne ingeniofiores èplebehaciti re ipfos anteuortanttquiamagnus contemptus nafcitur,magnacpad* uerluspræfedos de inertia expoftulatio, fi quem more olim præfefti introduxerunt,uel permiferunt,plebeii fonferint (priufquâ præfeôti jo errori corrigendo manum admouerint)iam olim corruptûefiè. præfedorum negligentia uidemus hodie plerifcp locis eucnifie,utple beq patentis erroris impatientes,repentino tandem publico^ impetu aggreflî fint, cû magna etiam clade publicæ authoritatis,cos ritus pe nitus extinguere 8d abolere, qui alia uia aut cmendari, autreftitui po' tuiftènt. Vbiuerô hoc fadum non fuit,certe magna ibi trepidatione de ritibus, quiferuari, qui tollidebeant, ambigitur rundereligionis magna pars concutitur amp;nbsp;labefadatur.

Hanctamen fine multitudinem,fiuedifticultatem, fineetiam uitia rituumnonpoteftpopulusredoribusfuis, fedpotiusfîbi ipfidebet 4® imputare, quod (utiuperius diximus) ritus fiueinfticuendi, fiue toh lendi,folus populus author fit. Spedat quidê ad redores, populum

L I B E R N o N V s* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;219

crratorumiTionerCjfèd intolcrabilium duntaxat: debent autem tôle-rare,donee ex correcflioneprggrandis utilitas fecutura G't. namunius alicLiiusn'tiis mutati'o infjcit fulpicionem, quod Ôôrdiquifimile uitiu habeant. Qiiando ucro omnino error non eft to^lcrandus, co minus i^dctmutatio,quo mollius facflafueric.molliflimeautc fît,tacitadiflue tudineîduriLis ucro, per contrariam confùetudincm: fed durifbme, fi apertecôtrarialex ftatuatur. Etpoftremahæc uiacbgcnda uidetur,fi €tiam uulgus erroré deprehendeht.Quod fi cum tantummodo opti mates plebis lêniêrint,mediauiaingrcdiendaerit,ut reefiores fimul 10 cum optimatib. qua hora perniciofus mosexcrcericonlueiiit, eodem tempore amp;nbsp;loco contrarium a(ftum,sblq; exprefia erroris reprehen fîone,publicitus exerccant. Si ucro optimates nondû animaduertc-nnt,autinduci nequcant,ut ientiantztamen ecc'efiaru gubernatores, qua hora ipfitan^ choragipcrniciofummoremexerccrc confucue-rant,autfefeabfèntcnt,aucalioncgociooccupentur:aut(' quæ cômo-diflîmauiaeftin mohbus, quorûipfinonfuntchoragi)ea hora pie bem aliquoalioavftuteneant occupatum» quo modomaiores dicun turethnicas plerafc^ fuperftitiones fuftuliiïe,introdult;fiis in harum lo/-cum religiofis quibufdam exercicationibus.Sicenim Icribuntpurifî-20 catæ Virginis matris,8^ cathedrae, uinculorumq; Petri folenncm me-moriaminftitutam» Verumqui iam purgandi, qui penitus abolen dilîntritus.nemounquam fatis intelliget,nificuifuerit notifiîmum, quantum à primitiuæ ecclefiæ côfuctudine præièntes mores degenerarint. qua de re fequenti libro * diiputabimus*

I o C o R V H ALI Q_V OT INTER EXCVDEN* duift per operarum incuriam deprauatorum, emendatioiiedio.

P4.t.uidi{li,ecce it.adTimotheumfcribeni, Ç7.zt Eccle^æ toi.3.interrogintib, quid ÇTquot; zt.attribuendun tot.j3.pennittentes iQ4.37.nocatißnt Gquot;3^ uiderantuiétorem, iO7-S.dißitam, CT zt.ßrte,potuerunt to8 4.ßrte,pr^butt to814 ni' htlihabebuntur to^-^z Hoc Paulum ttz.37.uidentur 114.3^ jeüantur) tt3.z6.Dei) ui.29. fcmtiliula tz8.3^. mtrafua; t34.3z.iud^i, tj^.jz. aliinalij t4o.tz.nißhitnc t4ö.t7ponatw numerin capitn XXll. t3o.4t.Beneßcite uz zs.audiertt.Sed 134.43■ßrt^.fancicrintt6t.z!. prlt;edicant t63.3z.detrtbu i^g.ii.arguunt t83.ié.olufcula:perf.tQ6.,i.brO' babiliter Z9^.i6.eft^^(fbßo^ zo3.3z.Egeßppui

inde.Slt;^ 134.10 allcgoriac eadem nobis, quæ cabalac ^cta Apoftolorum authoritate plane

3poftolicafcripta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^77'3S allcgoriaru neglcdîores, iniurq igj.

^otum Apoft.locuf d8-26.inde, 31

69lt;9,SiC 82.^o.QC94.igt;SiC9S.29. allegortjs uniuerfaferèfcriptùrafacra ^“420. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde nbsp;nbsp;referta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»33.1$

forma quæ 153.If altarialapidea quomodo primum ere auionisgfnus populäre cuiulmodi. óa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*01.1

^8. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;16 ambigens quomodoex diferepante fi

aciioncs pcrfonales SC ad ecdefiafticä atdtemcp trepidus euadat go.tz adminiftrationem pertinere 133.34 ambigentes qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^,31:

adAdiuæuit^confuetudinem om- Ambrofius etiam nouicius ccckfiæ

Dcbbôfàücrfibusufa • i84îî T^aaliqufcî nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt.îî'

arguere quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ip.y JjbapM'fatum fecrcdens,cum non

Arifteus , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;169 21 fit,ecckfiæ femimembrum 121’ 40

Ariftidese philofôpho Chn'ftianus b3ptifmusaliusinpœnitennam,ahns ’07‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jï nbsp;nbsp;in rcmiflîonem peccatorum 104.8

Ahftoboliin pcntatcuchum comen- baptifmusecdefiafticæunionisfigna-tarq nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I72.25’ culum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;121.^6

Ariftoboliduo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;172.22 baptifmus inquibus imprimât figna

Arnobiusexoratore ethnicoChriftia culum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1x2.22

nus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;107.34

Arrianahærcfis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;103.?

artiscuiufainagnam partem bnitati-oncconftare nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;207.32

attium traditio cuiufmodi uctcribus obferuata nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199.30

articuli religionis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13.18

9,U inde affenfuû triplex differêtia s .23.31, et 9 ? airentiriôCcredere,nonidem $1.14 AiTuerusrex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kî^.?«

Barnabas quomodo plenus fide ac fpiritu fandîo didîus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'83.24

beatconftitui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;117.38

authoritas fallax quomodo compe-fcenda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10 y. 37

dæorganum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;213,40 Berofiuetuftas

authoritas publica rcrû humanarum Beieleel quomodo fpiritu Dei repie-fummumbonum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;124.30

_ J . _______i cisdeprauata nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171.2

ftudiofos quotidie fubnafccntium bibliaà quo primûmin Chaldaicani '^fus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n.eî.inde linguamuerfa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;172?^

quanta efTe authoritas debeat inde.ô^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyo.xinde

D E X, cerebrum uim animalem impartirt membris

ceremonia quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ips-^î

ceremonias legis Mofaicæcurtanditi tolerarint Apoftoli

ceremonias nouac religionispedeteiv timinuakiifie

ceremonias pro re nata immutaripof fe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;136.37

certitudinis diuinæ in reb.rcligionis confiitutiàChrifiogradus 194-41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde

charifmataomnib.fcmperelecGiscoin munia quæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;120.30

Chrifiusà Tiberioin fuolarario inter pénates habirus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no.i?

Chriftus abiblutè iandîum didus cur 76.24 iandtus fandîoruni.t’ad.if.

Cbriftuscoiifuirimata •'digio lyn Chriftusciir loanni in Apocalypfi di tfius agnus, ab origine mundiccdx fus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;76.2^

Chriftus curtantopere fuam Sc partis gloriam requirat 744$’2«' 75' «S Chriftus ecdeüaftict prxteCii typus.

II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9î

Chriftus etfam didîusapoftolus. 117.9 Chriftus in quem fine fcceiit omnia 7î* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;”

Chriftus legifer appcllatus isr.10 Chriftus mediator cur didus 7.8 Chnftusquare agnus,occifusab orfi ginemundi.d.cGus. ’80.3a

Chriftusquibusnominibus honoris cauiâ appellariiblitus 101.42

Chriftus quomodo figurae primi A/ dærcfpondeat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;72.3^

Chriftusquo tcniporenatus 12.34 Chriftusfecularê iuris adminiftratio/ nê iæpius oblatârcfpuit i3i.i.inde

Chriftus feminacor appellatiis 71.37 Chriftus unicus facrarum ftriptura-rum feopus

Chriftiaduentus

Chrifti aduentus primis Adami uer» bispræditfius

Chrifti aduentus uariæapud prophe tas appellationes

Chriftiaduentum expeâafleomncm creaturam

I I bibfica tcft/mottia nrxta GrTcan kam uerftonem atari ab Apoftoli's dC E-uangdiftis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;170. z

bonum Qi æquutn quid 124.40 bonumquidpropnedicatur 124.3? fiéa-itaii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i}2.ii

bouis rriturantis allegoria 189.14 Bnrânis qua occaGone 'Chrifti nomc Ô. mamfeftatû amp;nbsp;fufceptum 110.2^ brutorum fodet^s cuiufmodi ly.iz C

CAbala Hcbræorum uiua tantu uocetradi (olita nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ifj.is

cabaJifticæ Hebræorum non eadcm qu.rnob,s allegoriæratio »90 ^7 Canonicarum cpiflolarum appella« tio unde nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177.1^

Canonicarum cpt’ftolarum ordo, ac rarioungularum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177.7.inde

Canticum irium puerorS tcmeré ex., dudi à fanis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;166. lt;?. 14

Canticacanikorutn EedefiaeSC Chri fticpirhalainium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;89.f

Cantica Salomonis uniuerfæ feriptuz ræ ueteris apex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i9i.42

Canneorû Salomonis liber cuiufmodi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;179.20

capitis uis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*20 y.inde

carnisappellatioinfima homini 79.lÿ carnium À fanguinis ufuscurà Deo prohibi(U.sn!im nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;128 id

CarechiGnus Chrifiianus quis 97.17 perfectie quæ «00.43 ad Catechefeos perfeétione quomo-do Apoftoliauditores perduxerint ïoo» i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^9

catediumeni fides cuiufmodi 121. jx catechumenorum rudimenta 13.xo catechumenos fola animipromptitu-dinc perfeôos reddi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loo-jy

catechumenosuel amenda uel morte abreptosjin Ecdefiam nihilominus inferi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;122.20

Carholica Ecdefia undediiSa 73.1« ctiufatetiam reales ecclefiaßids difee-ptand« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;138.40

INDEX* / ruiufmodiàPauïooftcnfùm 99.$ s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïnd^

Ch« ilbanæ rcligionis cum lege Mofai duitas Def,Slt;f rcgfsmagnf, pro Eccle* cacollatio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;134,13. inde fia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;893

Chriffianæ religionis non folam fcrb duitatum origo dC caufaquæ 11(5.40 pturafacramefTedireótncê 19437 cocna Dominica religionis-aix loy.ii Chnftianæ rpligionis præcipua mode coercitio ecclefiaftica quat,amp; quanra-ratrix iacra fcriptiira nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^6,16 rumuiriumfit i4j,io.indc

Chriftianæreligionis7r6)’Briut/î(ib/x(xab coercitioquid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iiy.ji.js

ipfofiatimreröexordiofacïQ 6.J9 coercitio, renia iuris adminirtrandi Chriftianæ religionis focietas omniu pars.unde profluxerit 141.20 coniundîiifima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cogitationum humanarumfuprçmæ

fcriptura nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197-42 cogitationum inhoraineuari) modi,

neminem cogiinuitumdebere. 31.35’ cognitio,religionis pars nbsp;nbsp;2,41.0^3.2.

Chriftianæunionisconfodatiocuiuf cognitionisreligiofæ duo primordia modi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77*4° îi«

Chriftiani iuris quadruplex genus, cognitionumquæpræftantior 4(5 34 137.18. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde cognitionumreligiofarumgraduSjCir

fto nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f3 50 cognofeendi uis in hominc triplex.

Chnftianorum aceufatorib. mortem xaii/oüv/atdiuerfæ unde niî.ii comminatusTiberius 110.23 coloniarum origo Sicaufa 127.2 Chriftianorû dogmatum promulga* communicatiorcrumcuiufrnodiob-tiointerinfidelesetiamarmis uindi- ieruandainecclefia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;107.20

canda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* 32.23 concionarorumlicentia 42.40

ciborû delecftus aliter at(^ aliter Apo- concordia optimatS rempub. optime ftolisobferuatus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;96-39 temperari nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;124.25

circumeifio nunc feruata, nunc negle condemnari aliquis iuftè, etiam fine dîaPaulo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i3«.42 inde culpa amp;nbsp;cotumacia, quomodo poft

200.43. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde conquifîtio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171.17.01:173.7

ciuibus in religionc confentientibus coniequentiaprobabilisquæ 7.17 quidiurisininquilinosinfîdeles 32, confilia quæ appellet Paulus 1^0.23 confuetudo

genus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;20. U.inde Dcumeflçafîêntiri,5C credere, nonû

dcfercôruingradusptimus 2011 dein

- fecundus.cad 2s. tertius 36 inter Deum (\:hominênaturah's qiix in DeCcrrorumpoilcroscuiuCinodia' damncccffitudo

diiócömpctat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33 42-inde Deum Ä’opera cius cognofcefe,pro-

Deusai/îhe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xnnusad fcdiciraremmadus 14-13

UeuscuiufmodiTodetari.rcipubJ.aur Dcum ncctalb,nccEiIIere ^43

gubcrnationimagisfaucat 133.^ rcripturarum fjns

Deus curgloribeari tantopere quadrat Dcum pifs forercmuncratorc, afTenti ah hoirinibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;74-33 ri 5l aedet e non idem 3‘n4

Deusomms pcrfedîionis ac feehata- Dcum eiiamper improbos homines tisfons nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7451 nbsp;nbsp;utilia proferre

Deus folusingentj Calubrium cogi Dcum profperitatehominuffl pr^d-tanonum aucor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22.3 nbsp;pueobledîari

Deicogni[io,hominû feebciîas '74.33 dDeoordinataomniaquô tendant.

Deicultusquâdocceperir t^.3^.amp;ii6. nbsp;nbsp;(^3,

tz.quatenusrcquiraturà nobis.t4.u drj.quirc/igioneuera funtpratditi. 33

Deicum Chriüiano populo coniun- deorum alienorum cultus

dlio mirabilis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7s.23 dcos timorfecit

Deicuram etiam effèras nationes nô Deuteronomij appellatio 172.14. nt^gbg^re nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j.g deuteronomrjcanricum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;131323

Deigloriae omnibus prædicandte, O' deuteronomq inter MoCaicos libres mnesteneridbnoxios 33.2 pratflantia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;73gt;.33

Deiignoti ara apud Athenienfes à deuteronomij locus nbsp;nbsp;231.3o.amp;^30.3.81^

Paulo non improhata 211.38 80 i^.SC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii^3-42

Dei nomen ineffabile quomodofa' lt;/ilt;i\mpùlt;rar Hebratorum 203.13 (fîumcffabile nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;102.14 poil Septuaginta tranilationê feri-

Dcïnomen teaagrammatoa nbsp;nbsp;ic 28 ptx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;172.10

Diabolus

Diabolus cm D. Paulo Ipiritus errox difputationum ufus risdiâus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48.27'difquifîtio

diaboliinfidiæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43.20,inde ■ ~ ■

diabolicaperuerfitasex fuperbia 21.21 diadefisquid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55-. 3. s

diaconorum inftitutio qualis obferua taApoftoIis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;103.30

t/îixouûîfxet'zw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;185.11

t/î/mom'« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;185.7 diftintflumprodefinito nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5-9.8

dicîandiratioduplex 175-.22 diuina natura quæ nbsp;4!ï,45.itempro^

dicîandiratio etiam Paulo familiaris

’7î‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21 diuinitatis cognitio homini à natura

dignitates nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7.3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'■

dignitatum tria genera inungi apud Hebræ os folita nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;182.12

diluuijallegoria nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18S.25

diluutj deferiptio cuiufmodi 187.55 ante Diluuium cuiufmodi feripta ex.

fuofimiliaf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

ecdefiæ definit/d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dj.iy

ecdefiæ diuerfa nomiiia, clari'ora

quàm ueteris rdigionis ecdefiæ doCîrina quomodo efle ca# dem atep concors pofQt loyua ecdefiæ cminentiam tria toti orbite-ftari nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;84.17

ecdefiæ Si fynagogæ limes 71.3^ ecdefiæ exor turn quæ ante propbera-rum feripta præbgurarint sy-s inde ecdefiæ genius ac natura qualis 107, ecdefiæ germinatio Si partus cataC’ modifuerit

ecdefiæ gloriamlucernæ fuper mon* tem pofitæ parabola exprimi s?'» ecdefiæ gubernandæorganum.publi

caauthoritas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21^.43

ecdefiæ indoles ut ab oppreflîonibus

redeat femper ualidior

SC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;io6gt;i.iadé

ecdefiæ inftitutiolonge alia quamfy' nagogæolim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«13 33

ecdefiæ membrum omne, fine femi-membrum,humanis fenfibus con* ipicuum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«11.17

ecdefiæ membrum pe» fedum aut im-perfe(ftum,quod’narn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«lo.^j

ecdefiæ membrorum cuicp fuummil nus et officiû quod'nam. m.yd.inde ecdefiæ membrorum uita pro ßdei portione nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;um;

ecdefiæ nomen non omni conuentui conuenire nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;^4.42

ecdefiæ nomen uariæufurpatu 54.3? ecdefiæ ornamenta quæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;111.40

ecdefiæ ornamêtorum uaria genera.

ni.4.inde. SCm.y. ÔC «13.1.inde ecdefiæ ortus è Chrifti latere nbsp;nbsp;nbsp;72.32

ecdefiæ primæ antefignani, illitcrati homine.s 8C idiotæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;92.43

ecdefiæ primæ gloria perpétua nbsp;nbsp;gg,

33. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde

ecdefiæ præfecftoxum crebri conuen* tusutiliflîmi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J 09.11

ecclefig præfedorû ftatutis ctiam iniu-ftis quatenus obtemperandû i37.9» ecdefiæ progreflus admira* (inde bills 90.3. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, inde

ecdefiæ

' ret^loribuscccleßarum iji.is.indc Domini appdiatio Chrifti lefu pro* pria,magno Apoftolorum confen* fu eidem attributs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• oz jj

Id dona ccdefiaftica quæ m u Draco Icgiflator, ÔC eius leges cur di-ôæcrucntac nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«7.4»

ECcIefia arcæ Noc coparata 114.42 ecclefiacatholicaundediôa 78.16 ccclefia,Chrifti ac Dei regnum à prO' phetis prædicftum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dd.is.uide

ecdefia cur gloriola Paulo ditfta yd. 4 ccdefiaex quibus hominibus propagate nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;91. J7

ecdefia quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;63 8. inde. SC

d4 Zf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÔC 6^.^

ecdefiæ à fynagoga différentiæ 89gt;9 ccdefiæauthoritas apud Chriftianos primo loco nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«81.39

ecdefiæ catholicæratio in confultatio* nereligionisquantimomenti lt;î2.34 ecdefiæ celer progreflus quomodo prophetis prædiCîus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gi.f

Kclefiæ pfogreflu« perpétue huma- ecclefiarum miniftriquomodo fecu* nisfenfibus confpiçuus 104.18 lari interdû iudicecoerceâtur ifo.io ecdefiæprogrcflus uerriculo compa- ecclefiarum præfedîi pœnas contuma

ei præferibunt, quas ipfi infligerc non poiïunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147.12 .inde

*■3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;193.40 risdifccptandi authoritatem 137.20

ccdcfiæredintegrandæ ratio ex quit», ecclefiarum præfectos prætcr follicitu

ccclefiæregnumipib Pentecoftes die inchoatum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;74.13 ecclefiarum rcdîohbus etiam fpecies

ecdeliæregnumquandocccperit 6^. dominationisuitanda 131.23.inde ló.inde. 6C67.17.inde. SC70.23 Ecclefiaftislibercuiufmodi 179.19 ecdefiæ rempublicam eiufdem fern- ecclefiaftica adminiftratio quo iure ac per SCordinisSC formæ manfuram legibus gubernetur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;156.15

tiam alias coercitioncs 146.13.inde ecclefiaftica poteftasquomodo in par ecdefiamhoftes proprijsipforum ar- tesdiftribuenda »17.27 (lop.f iniscontundere «07.14.inde ecclefiafticæ trâquillitatisncruusquii ecdefiam quatuor peftibus præcipuè ecclefiafticæ unionis fignaculum bap

sffligi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;io^.3).Ô(Jio6.2 tifmus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;111.3d

cedefiamquibusmodis Apoftoli tam ecclefiaftica autoritatem cotemnens, breuitêporeadeôlatè propagarint 95.1i.inde. ôd io8.io.inde. amp;nbsp;109.33

ecdefiam folisritib us primùm creuif-iê nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;203.29.inde

nifi profeftiôequocp manifefta qui* ecclefiaftici iuris adminiftratio perfe* uisinferitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;122,23 ôiffîma nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;133.3d

euangelia quantum oinnem ueterum , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;___ icripturam uincanc igo.u.inde

Efaiæhiftoria 62 40 .SC 164.27 euangelia ibium quatuor diuinæ au-

Efaiæliberquapotiir.repraeftet 1791J toritatis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»74 43

Efaiæmagniîoquentia 164.16 euangeliorumordo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»75’.4o

Efaiælocus 16 37.SC66. 20.SC69.22. euangchfta: qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“îj?

7o.i.5Cgo 56.SC8i.i5,3o.SC82.9 euangehftarûauthoritas maiorquàm ethnicæ fupcrftitiôes quomodo à ma-ioribusfublatæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;220.13

Euæedormientis Adami latere fub-

trade'sallegoria non fimplex isp 34 Euangelica harmonia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;132.9

euangelica religio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zz

euangelica: dodrina: cognitio pede-

tc.ntimApoftolisfiCeorum fucceflb libusdara nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;20j.26.indc excelfusquid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ij9.i

Euangelium etiam numen ipfum fuis excommunicandigradus quidä 144^ lE§ibu.saftringere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;134.39

euangelium quatenus legis nomine ^Ppelletur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igi.io

cuangelium quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;130.14

euangelium quot annis prædicatum ‘luàm fcriptum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;203.3 s

tub Euangein aduentum toto orbe

euangelij difperfi prima occafio 106.

44* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde

zuangelij ÔClegisdifcrimen 181.20» inde

Euangelq SC legis limes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;71.36

Euangeltj lætum nuncium quod' nam

i80.22.32. inde. SC 181.3 euangelq locus 72.7.17.21.SC 73.17.

37.2c 74.14.se 7j.4. inde. SC 90.17. _________________________

$^,20. nbsp;nbsp;101.27. Sc 113.3• nbsp;nbsp;“9’ ceptum

53 inde.SC141.36.SC i4y.2s. iji. 19. exhortari,aliudquàm docere inde.SC 170.10,18.Sc 180.38.SC 191.32, ’ “------‘ ----------

SC’oe.

4° euangelt) præd,'candi qui ordo primû

Apoftolisobièruatus 9sz.lt;^ adEuangelij propagationcm quanto perehumâominiffenoopus 90.23 cuangeltj feriptorum ornata diuerh-

quendus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ts.io.inde hepar naturalem ui'mirnpartin mctn-

meobnoxi'us • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;34.27 Hcrodianorum regnum à Pom pcio

hæreticusqui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22.42 eretfîum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;187.19

hacretici condin'ones nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;34.31 Hefiodus ante Rom.conditâ 134.2?

hæretko an feruanda fides 34.22.inde Hefter liber cur in iàcrorû canonem inter Hæreticum et uacillantem jdiferi receptus ab Eidra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^5'. 30

men nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3lt;^.Io Hefterlibroinferta, inter facra no nu'

inter Hæreticum ô^ueræpietati dedi- nbsp;nbsp;meranda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ilt;^6.2o

turn diftinguere difficile nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;24,4 kj« Græcis quæ proprie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;76.10

cum Hæretico qua tenus habendum Hieremias quo tern pore claiuerit i62» commercium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35-. 4 27. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23

hæretici cur lupi graues D. Paulo dP Hieremiædefcriptiones 163-^ 2^.2^ Hieremiæ cpiftola cur etiam nó inter hæreticipræfumpti, fufpedîi, ÔCc. qui facrosnumeretur ab Hebræis.i6gt;-.4? 14. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22.31 Hieremiæ locus 69.40.2«^ 79.43»

hæretlcorSdiuerfâgenera 24.JO.incfe nbsp;nbsp;ÔC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8i«42.5C 85-.3p.SC101.21

in Hæreticorum pofteros cuiufmodi Hieremiæ ftmplex rufticitas nbsp;nbsp;154. jlt;s

acüiocompetat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33.42.inde Hieronymus deprauatam à ludæoru

hæreticorumfimulata probitas 23.42. nbsp;nbsp;bifecutus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171.lt;gt;

contra Hæreticosiuftabelli cauia 33. Hieronymus Gbi ipfî cotrarius 169.2(5 inde Hierofblymâpræcipuein Veteriste-bæreticos fuoingenio omnia metiri. ftamenti feriptura ipeefîari 1(54. 26. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3i 40.8c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16$. 16

cumHæreticisquopadfofiuepublicè Hierofolymitani têpli celebritas 91 is fiue priuatiin congrediendum 26. ad quod etiam ethnici accurrere fo-20.40. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde nbsp;nbsp;liti.ead. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22

hebdomadarum Daniclis initiû,8Cc. Hierufalem uocis allegoria non fim- , uo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;plex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;190.14 (ead,4o-

Hebræorum canoni qui libri qua ra- Hillelis fthola 172 28.eiufd. feripta. tionenon adfcribantur 104.3i.inde hiftoriæfacræaliaquàm prophanæ ra HebræorS(/lini-nçMo-Qf 203.13 poftSe- tio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;186 33.inde.SC 187.24

ptuagintatrâflationêfcriptæ 171.10 Hoceftcorpusmeum, fimpliciteran Hebræorum duplex eruditionis ge- figuratêaccipidebeatjpetulanterco nus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;190.3$ Sc^flî 18$.40.8c 187.23 (tendi 197.10

Hebratorû in libris aliquot à facrorû Homerus ante Româconditâ 134.29 canonefecludendisperfidia 16(5.34 homicidium olim non capitis pœna Hebraicæ linguæ ambiguitates crc.. mufdîatum 123.13 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(41

bræ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;170.31 homicidiQ periurio leuius crime 140.,

Hebraicamfcripturamcorrumpiom' homicidij apud Athenienfes pœna niumfacilime pofte 170.13 quæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;148.29

Hebraicarum uocum magna pars am homicidij pœna qualis à Dracone cö^ biguæfignifîcationis 197.7 ßituta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;123.1

Hebraicorum charaderum noua for- homo animal focialc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;126.36

maabEfdraexcogitata 163.14 homodiuiniopificqmiraculum. 1.2 Hebraifmi in Euangelijs ufurpati, homo homini natura frater . 31.5s

abEnosinftituta 16.27.6c 200.10 loannes contemplantium exemplar.

1'9.

loannes quando Euangelium fuum feripferit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;204. p

bannis Apoftoli,licet idiotæ SC illite^ rati feripta, cuiufmodi

bannisBaptiftæ præconium 66.13. t .

bannis Baptiftæ tempus cur tam dilf genter deferiptum Lucæ 171. i$-. 34 lo^nisEpiftolæcuiufmodi 177,21.

ôdquando feriptæ ab eo. ead, 33 bannh Epiftolæ locus 23.^ bannis Euâgeliftæ reuelatioes 206.3

°p^^^”?°’^'^*5Apofto!orum diutif perium in ecclefiafticum nbsp;nbsp;nbsp;149.3s

limeuix/flè nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(17 indicés pedanei qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;139.4»

lobatîîiuæuitæpræfec'îusàDeo. 119. Indicum liber cuiüfmodi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17917

lob ô(; JVlofes uetuftiftîmi omnium ludicum librum inter propheticos nu

ftriptores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;184.23 nbsp;nbsp;merari ab Hebræis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^3,25

lobisliber 16210, carmine feriptus. indicium quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;125'. n

*S44o.omnium qui extant hodie fa- indicium dare,Sdiudicatum facere ra-

fcirarcquid,Si quantimomcnti 141.i iurifdiïîio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11445.8^ ufj»'

iuSjboniôCæquiars nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;124.41 iurifditfîiofecularisuftdediâa

iusrcrum credendarS immutan non nbsp;item remporah's.ead. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14

poflcjaliudpofle nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tjö.is.inde iufiurandum ad exigendam ueritaté

iurisadminiftrandicontrouerfiainter neceiTarium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«40.2;. indc

præfecfîos dudes nbsp;nbsp;nbsp;ecdefiafticos. iufiurandurespcr fenonmala 141.P

ti4‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iurifiurandiformulapeculians obfer*

iun's adminiftrandi generum uanetas nbsp;nbsp;uataAbrahæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zoz.^

quæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijj.io iurifiurandi uis ac ritus cuiufmodifue

17, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde iurifiurâdtufusunde profluxcriM4u

zo.inde. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si uy. j nbsp;nbsp;ad homines dicta confirment 141.29

iuris adminiftrâdiuariusfcopus iz6. iuftificatiohominis quainreconfißat i, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde iuftum quid 124.41

iuris adminiftratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’i4-4ï lufrinus ê philofopho Chriftianus.

iuris adminiftratio duplex tzlt;i.g Laeftantius ex oratorc ethnicoChri' iuris adminiftratio Mofaica Si Chrfi ftianus

ftianaquatenusdifférant 134.13 lapfuum areligioniscognitionegra-iuris adminiftratio fecularis quæ IIdusplunmi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ä.j's.indc

3 3. ad quem fcopG inftituta 130.3 o. letharguSjgrauiflïmus animi morbus Mofaicaî religionis aduêtu fublata, 4«.

Euangeîioaûtcôfirmata np.y.inde lethargiciqui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3S.39

iuris adminiftrationisieculariscenfor lethargicireligionis quomodocurati' nouareligio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;130.20.inde di nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.23, inde

iurisadminiflrationê fecularem Chrf lethargicorum triplexordo 3 ftusrefpuit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i3i.i.inde legiflationisnouascum uetcricollatio

iuris adminiftrationem habere etiam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SiyQ-9

eccleftarum præfetfîos 132.15-. inde. lex animata inanimatis præferenda, Sdqualem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i33.3.inde nbsp;nbsp;199^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«®

iuris adminiftratorib. omnibus com- lex Chrifti à primo rerSexordio 6 ia munequid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i3?-39 lex communis appellatio tam nouæ

iuris cognitio quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12^.10 quàm ueteris feripturæ

iuris conftitutio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;125^.4 lex cur regnum facerdotale dida.

iurisdiiceptatio i25'.5'.cóftitutioneiu- legis corruptam obferuationem fe* risantiquior nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS7-2r nbsp;nbsp;cilius reftitui,quamritumdepraua*

iuris executio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;125-.^ legis Mofaicæ cû Cbriftiana iuris ad-

iuris formam cuilibetfocietatifuam ef miniürationccollatio i34.i3,indc iedebere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i2(j.i4 legis nomine etiam lætumEuangèltj

iuris ordinandi ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.21 nunciumintclligi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i3i.lt;s

iuris Romaniad Chriftianff collatio legisnouæetuetcnslatiodiuerfa.go.u 13;gt;34 Qc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I3lt;s,3,iadc legis obferuationem non ita facile

cörrumpi,ut ritus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2jçgt;,2. ti feriptores lingua græca ufus, '174.2

cgisoblèruationesabolendæ qualial nbsp;nbsp;quia (ôlus ex illis Græcus 173.34.

legoriafignifi'catæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;189,17 nbsp;nbsp;2^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177.37

fgis ueteris Si. Euangeltj diferimen. Lucas quando euangeliû fuum ferip-

*8129, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde nbsp;nbsp;lèrit

egum prafcipuæ quæ . , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

egumreuerentia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^.z TV TAcedonummonarchia 173.42

Libani nomine fignifîcatum ueteris XVA. Machabæorû libri locus loan

Icgistemplum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;88.26 nbsp;nbsp;niufurpatus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i67.if

Li^rihuiusmateria,autorisŒeiustn' Machabæorû libricur non inEfdrae ftitutum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;62,40

coniunôi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^871$

“brifacriquanta numinis cura ièruati Magdalena contcmplatiiiæ uitæ ty-’*5?, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8 pus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;118. J2.ÔC 119.2

uhrorum facrorum cano Hebræis qui magia Ecclefiæ peftis, quomodo toE

^*^3. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iz lenda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;105-.40.SC106.2

iibrorum facrorum primarius autor magiftratus quando minifterDd, 123.

Spiritus fandus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;164.10 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;” ‘

librorum facrorum qui fint autores, te 164.9

in Lions facris quaedam adieciffe Ef-dramdefuo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;163.40

Jinguæpræftantiflîmæquæ 173. linguarum alia præftancior alia 173.13 linguarum diuifionis fuper Apofto*

los in diePentecoftes myfterium eu iufmodi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;§3,2 inde

linguarum in Babel corifufio 69.14 linguarum mutaiionis in Pentecoftes dieprodigium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;69.16

litcralisfcripturæ fenfus,bafis omniS

drum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;typ.ti

vrxfatxixe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z^.j

fediis propria nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;131,3s Pauliraptus duplex nbsp;nbsp;93.40. ciiiaf

PauJoplures uifioes apparaiiTe 94.4 Paulum Cbriüigefia quædam referre,quorum EuangeJjßa nullus me* minerit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;204.3

’7^-4? Pauluplures epiiîolas rcripCiiTe quàm cncumferuntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;173.1

uerbi's nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;204.41.SC i c^.s

Paulus magnus allegoriarum magi-Hcr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;188.17

t4’'^.inde Pentateuch us Mo fis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^2,13

PaubadArabiam fcebcem profetfiio. Pentateuchus Molis eriam Affÿrijs , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9 obferaatus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;163.is

Paub infirumenta adEccleßxpropa. Pentateuchum aelut babmrcligionis ueteris Deam conßituilTc 179.32

relligi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ilt;^9-39

Kligiom'suariæfpcnes 4.21?» unde.ead» 37 (tutumbafis.48.1p religionis ueræ cogm'do omnium uir^ religion IS uetuftas z.s.inde religionis uiolatorem quocuncp loco fiftiitidicio pofle nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29 23

religionis uirtus ac tranquillitas qup busfundamcntjsnitatur 105-.g religion! affinia quæ, quo crranri-businhifceoccurrendum ji.js religion! Chriftianæ cxplicandæ mul .tæetiamaliærerum cognitioncsne ceffariae nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12 20.inde

religion!infpiratæ quæ reuerentia de beat'jr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S.xo

religion! nouæ confcribendæ cur ma xime accommoda lingua Græca.

religion! foli infpiratæ fîrmi aflèn fus honor tribuendus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37.9

adReligionemChriftianâ fufcipien^ dam neminem cogi inuitûdebere, adReligionem compelli quatenus ci-ncspoflînt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31.20.inde

adReligioncm naturalem magiftra^ ' tum eines compellere poRe.ad infpi ratam non item nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31.20.inde

religionem nemini inuito debere ob-»ndi ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jOg.2^

ad Religionem pertinentium rerum (r/p/excognitio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8.31

religionem perturbantium tria genera ip.ii.inde (carerc.r.g religionectiam efferas nationes non de Religioe natural! etiam fecularem iudicem cognofeere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;50.31.inde

religione nihil eflein rebus humanis pueftantius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18.30

religione præcellentes in diftribuen-_ disdignicatib. præfercndialijs 32.2 in Religione præcipuè opus imita-tionis régula nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;210.

feligioneuerapræditfdij religiones an etiam aliædiuinitus infpiratæ, præter Mofaicam Slt;: Chri-ftianam

religionum diferimen . i4 ’’ religionumdiuerfitas - (yi.io religiofæcognitionis duo primordia

religio fus quid à fuperftitiofo differ rat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.30 (uitium.23.f

repugnantis maius qua'm recufantis rerum innouatio poft nouiflimum diemfutura nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;64.3

refipifeentia qualisa Petro SC Paulo exigatur 103, kj. inde (199.10 refpubl.bcne inftituta quæ Socrati» reip.fupremum bonum religio.34.29 refurrecfîio Chriftianæ religiois fum-marium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99.4

reuelatio certiftima quæ habêda.2i(î.t reuelatio diuin a cuiufmodi nbsp;nbsp;nbsp;i$s. 27

reuelationum diuinaru tres ordines» ifS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;28 (tus.207,3$

reuelationum diuinarum uarius affla reuelatio triplex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;208,2

reuelaticncs diuinæ inter diuina mu-nera n5 poftremo loco habêdæ, 5-1.27 reuerentia inter populum SC modéra-torêeius mutuaquidefficiat 109,5 ritus controuerftarum omniS,SC præ-fertim facrarum, fupremus cenfor, 206.28. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8C207.1O

ritus, publicus Ecclefiæ confenfus» 207. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9 nbsp;nbsp;(dia.20s.23

ritusjuelutfilensjfcd adîuofa comœ-ritusuere ecclcfiafticus quis fit, quis no,undecognofciqueat.2i2.4o.inde ritus inftituendi authoritas unde.xio.

33. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(218.27

ritus nomenclaturam quid mereatur. ritum deprauatû reftituere difficilius quàm corruptam legis obferuatio-nem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;219.9

ïcholafttcæ quæftiones, amp;nbsp;quatcnus fcnptura facra omn/um prophanarît cas tn uulgusfpargi utile, ^i.i.tnde quocp Itterarum fons 134-4? fcholafticaruin quælh'onum tres daß fcnpturaquoordinedifcenda

(cs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi.y.inde. SC5'9.z4 nbsp;nbsp;2?. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde

fdiolafticæfententiæ inter reltgionis fcripturatamnoui qua'm ucrerisTe-dogmata noh nümerandæ nbsp;nbsp;11.21 nbsp;nbsp;ftamêtiaftlatudiuinofcripta, lyp.io

inter diuosrdati nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10.41 nbsp;nbsp;gladius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iSf.H

fcholafticarum fentcntiarum quæ fit fcriptura unde queatdifcerni,qiiæ û utilitas ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo.y.inde nbsp;nbsp;era fit,aut prophana nbsp;nbsp;nbsp;isztiS.tride

fcholafticaucritas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10,40 fcripturaunica Chriftianae religionis

kholafticarumueritatum contem-ptu régula nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«97-42

' perturbari etiam Chriftianæ reip, fcriptura facra unicum Ecclefiæ pro' tianquillitatem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21?-^4 - pitiatorium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;193.4»

feientiarum rarioraaxiomata 7.42- fcripturæautoritas prodigqscoHrma fefibarum in confultatione religionis ta. is?. «. item à Chriftoipfo SC Apo

feripturæ facræ ingeniû inftarprofun dilf.êCplaniffi'rni Huminis 186.2S feripturæ facræ libror um fedes ilt;^2’ 7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde

feripturæ loca quædâ etiam tpCis poftolisnoniatellec'îa

feripturæ loci non finguli tantum my fticijfcd unûfæpeplurcs allegorias habere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS9-?2

feripturæ iàcræ origo 36.inde feripturæ facræ phrafis cuiufmodi, is?. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

feripturæ facræphrafes 139 24.03-rumtpdiffi'cultasquorfumà fpiritu S. inuenta.ead, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^

fcdptarx ficræ pleracp inffarprincipi orum elTe,non deducîarum ex print cipqscomplexiouum «9lt;^2j feripturæ principalia membra quot, ô^quæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iSî-?;

feripruræfaeræquanquâparfitauto-ritas.unâ tarnen partem altera effect nobiliorem ôddigniorcm 173.30. indc.âi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1S2.24 (fis.194.1s

feripturæ fènfus literalis, omnium ha feripturæ facræ fenfus myfticus, SC multiplex' 138.11 (iufmodi.133.22 feripturæ facræ fplcdor dignitatis cu' feripturæ facræ totius epilogus qui.

193.43, item feopusquis. '■ feripturæ unde attributa authoritasi iode

feripturæ facræ ufus multiplex. 135-. i}. fcriptura

in Scribendoattentioremeuramadhi beri,qua'm in loquendo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;141.10

■ fcribere qui propriè dicantur 15'9.11 fcriptorum prophanorum diffenfio, etiam dereeadem isy.cj.inde 'fcriptorum prophanorum furta. 135^. fcriptoru uetuffatc,numero, aut eru-ditione non probari rituscccleliafti cos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;213.39.inde

fcriptt minus efRcax quam operis aut uerbi'doc^rina nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;203.20. inde

fcripto minus comode doceri quam uerbisautexcmplo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;205-, 21

fcriptura diuina no femper facra. 15-9. , 42. neceademfantffa.cod. fcriptura diuina quæ, item quæ hu-

fcriptura ecclefiaftica quæ,ct cur di* (ffa.Kjo.if. inde Ch'rmanda.191 21 fcripturanouaueteris authoritate cox fcriptura propheticaquædicatur Pe-tro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ilt;îo.28

fcriptura quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15-9.20

feripturæ mandare fuacur Pythago-ricicauerint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199.i

pres nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;206.41.inde

15-. 39. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde

fcriptura iacraex cuiufmodi médita-tioneorta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»57.3«^

Teftamentt nom'lÎTiptura quatenus Mofes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS4.3j

ucteripræftantior nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;isijs Tryphon nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i/r.n

Tcftamenti noui fcripturam quocp ad typographia Germanorum inuentff, allegoham ctanagogen poffe trahi» prædarum numinis donum 4j. s 190, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zo typographia: abufus quantorum'ma

propheticis dariores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;192.3

Teftamentum uctus ad quern potilfi* mum fcopum indinet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;164.58

Teftamenti ueteris lcdîio non neglu genda. 191.14. inde. ÔC eiufdem ordo 191.25. inde, item noui. 193.t Teftamentiueterislibriqui fint, qup buscp autorib us, quocp ioco, tempo re,idiomate confcripti, QC in quern redadiordincm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;idz.z.inde

Teftamêti ueteris librorum dignitas, fingulorum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyp.y.inde

Teftamêti ueteris fcriptura tota uatici niudeChrifto2lt;eiusEcdefia. 88.38 Teftamenti utriufqj fcriptura diuino afflatu fcripta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ip.20. inde

tcftesadhiberi,cùm de peccato frater arguitur,fcriptura cur iubeat 152..

(eftimonia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;186. \s.

tctragrammaton Dei nomen 16 2.

abEuainuocatum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;200.3

Theologi cognomen loanni peculia» ■: riterattributum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;178.14

ötWJ«TJK« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J 5.38

SiU'l! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;313 «9

Tbobizlibtijtn curafacrorS canone cxduferitEfdras

Tiberius Caefar à Poponio reprehen. fus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2IÔ-37

Tiberio Cæf.Chriftus inter penates fuosinfuolarario habitus ho.js Timotheicircuncifio 13(5.41 Tobiæ libri locus ab Ecdefiaftico u* futpatus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1(57.12

traditiones quæ

tranquiHitate amicitiam foueri is. « o trépidantes qui

ad Trinitatis cognitionê qui gradus à Chriftoio poftrema fua ad patrem orationepofiti

Trinitatis confefTionê patres, Arriana haîrefiexorta.magisexegifTe 105.3 Trifmegiftiuetuftas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;184.2(5

•inteTroiam conditâ carminib. ufus

Teftamenti noui fcripturac qua tenus lorumcaufa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43.14.50 typographorum licentia coëreenda»

43,4,inde, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;44.1*

V TAcillans quida recufatore dC dC' V fertore différât nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33.1

uacillantis cruciatus cuiufmodi 40.7 uacillâti quâta fit anxietas 39.22.inde uacillanti quomodo medendum 49»

23. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde

men nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35.10

quêcçpertineat, 44 23.inde.et 45'.24. uacillantes qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;20.2.amp;59.50

uacillates,qui D.Paulo infirmi 3(5.34 uacillantiû cur tarn plena omnia.40.15 uacillantium tria genera.57 ly. ordi

uacillatio non omnis improbanda. uagum pro infinito nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;79.3

uaiicinia fathanicaper prophetiam ed :defiafticamextincfia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’15-52

intelligi debcaC 215-.23. etiam de ri tibus intelligi 215. n. inde. Si zi6 19 uerbi quam fcripti cfficacior dodirina

203.20» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde

ueritaticuic^fuum locum deberi 12.11 ueritati uni plura femper falfa re* fpondere