E Q.V 1 T I S'Q_V E RaMANI, AC A D V O» cati Confiftoriani, in librum Pandedarum lur, Ci.commentarioli, in quibus pullt; cherrimæ adnotationes»

Tradatus de bono amp;nbsp;æquo,ab alijs non explicitus,ad legum interpre tationcmneceffarius, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Item in.1, omnes populijconciliatis ueteru»i nouellorum lurifcon« fultorumtraditionibus,Commentariorum lib, vi,

Similiter ÔC in .I,j, de Senatoribus, Cz in fequentes leÇumtituIosuf«^ tnfinem.

• C 1 P Ä PH •LIPPI M A R C H I O N I S BADENSIS CONSILIARIO, ANDREAS CRATANDER S,

A RIV M Salomonium,quem ti( literarice rei conÇulens^ recudendu mihi ded!^i,aJ te mitto, Marquarde clarißme. Cui enim potius principem iureconßdtum, ac,ut fic dixe rim, maiorumueîuti gentium infcribendum exi^imem, ^uàmtibim hocfiudij genere tam prte^anti, utnonmiuriaa p H1L i P P o MarchioneBadenfi, non dicam nunc ______quail principe,in hona^ißmumßs cooptatus Conßiliariorü locum,quem tibi amp;nbsp;prüden tia conßrmas, amp;nbsp;autonfate tueris.Eum uero cum alqs fane plurimis tibi nominibus ^atuler,turn eo peculia riter,quodlac.Kirferum « frtitus coliegam, quaßi Sce^olam aliquem,rerumgerendaru cum participem, turn ueluti ducem,cuius confuetudine ut nihil tibi pote/l eße antiquius, ßc ad comunis uitceßocietatem lu-cundius,ut rebus arduis occupatus queri non poßis,quod forta^ealiipleriq^, eo tibi lociredadio deeßß ad excolenda dludia otium, deeffe demum qui Uteris idlis,quibus es afßatim prieditus,honorem habeant.Qp^ie res te,opinor,adduxit,ut ad idlius libri teditionem me tantopei'e inuitares,hoc agens,ut hac ciuilium rerum dijciplina nodbra atatis hominibus eßet paulo comendatior,quie teifbn folum prouexißet, fed amp;nbsp;auxißet fortunis.Nec enim es in ea fententia,quamulti,ut relinquendum hoc quicquid e/ldludij tanquam propha-ntim exidlimes,imo prudenter,eq-re nata in animum tibi induc^,nec ullam Reip.partem,quamlibet in ff’e-ciem exilem,ftis commode fine eo adminidlrari poße. Cui rei documenta funt longe clarifim^e Germanite ciuitates, quorum ut qucequeft plurimi, ita eft erga hanc dludîorum partem propenfior. Et ne longius petantur exempla,an non hoc nomine primum Norimbergam, deinde Augudlam illam Vindelicam Çufpi-cimus ? quaru altera Pirkheimerum,altera Peutingerum, utrofq; amp;nbsp;abfoluta literaru cognitione, nbsp;nbsp;dexte

ritate obeundarum rerum longépnedlantißimos habetiut interim taceam Argentorateißem fenatum,cuius autoritate lo.Iacobus Kirfi-us,qui nunc idlhic publice leges doceat, accerfitus edl.Vnde enim tantum boni alioqui,ut hoc una in rc,citrd imitationis fludium,citrd exemplum,quid ^auis in reßeri conueniat,pro-tinus occurrat,cum nullibi ct^ahus erreturt'Adde etiam,quod eiufmodifunt pleraq;, qute in publica ludi-ciaincurrunt,utcurediißgt;ecienoiisblandiantur,nonpofintnifi legumbeneßcioexcuti.Qi^adeo res lit operam dandam, quantu omni ftudio euinci poßit, exidlimem, ut ex animis uulgi euellatur opi-nio,dîultior dicam,an pedlilentior neßio,qua perfiaßim habent nonniilli, fic eße hoc fludiq genus compa-ratum,tanquamfuperuacaneum homini Chridliano,neq;futurum ufuiiinterimautem eiufmodi nobis pro-ponunt Relßublicas,quasfortaßefit optare facilius, quam aßequi,ex Antipodibusforttè addudîas.Ego fa ne Rempublicam ne quidem animo concipere poßiim, qute magidlratum, qute deniq-leges, uincula qute-dam amp;nbsp;compages ciuitatum,defideret.Nec eo tarnen inßcias, qucedam tradi no fra tempe fate a lurecon-fultis autincultius,autfiperfitiofius, amp;',ut libéré quodßntio,dicam,parum è dignitatate legum. Sed quid faciasdnon debent earn ob caufam leges periclitari,quaru ufus tarn ef neceßarius,quam ef aqute amp;nbsp;ignis: ut quod Cicero de libella.XI Ltabularum dixerit,id redbifimé Pandediis conuenire crediderim, eas nimi-rum omnium philoßphorü bibliothecas amp;nbsp;autoritatis pondere,amp;ubertate utilitatis fperare.Qj^ enim ef paulo liberaliordißiplina,qute^on aliquo padio inius ciuileincidattl QMmobrem ^ai^^rimum tibi deberifateantur neceße ef omnes quibus cordi erit hie nofer Salomo-nius,cuius tu mihi excudendi non folum autor extitifi,uert^etiam eeßanti impulfor.Qmfic ingreßus ef inuoluta quadam legum ^plicare,i^in-terimßgnißcationem det no obfcuram,eum in nulla dfciplina genere nonfuiße cum ßmma laude uerßtum.Eum autem, * iam multis mendarum myriadibus repurgatum, tu

amp; contra tenebriones q^ojdam, quodunusrectißime potes,defendes.Vale,exofficinanofral^po- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Ecce herum Sol e^ tenebroß redditiis orbi-, Et Jpediant lumen fecula noflra nouum, A.t^i iterum Latïj Craßoßorere tribunal

Infubribus terris ijuàm magnum tollit in aslra Alciatum,piscis amulafama uiris.

AVD j'ncelebris fnter Capicntiæ ftudiofos, B. P,prodituragitata quæftio jNunquid fapjcns ad rcmp. accedere debeat: ?ƒ obtinuit, non,nifi impcllat neceffîtasleirtum fané non accerfitus raodb, ue* rumetiam ultro fefe ingérât: quodfi non fecerit,haud minus uitua perandus eftjquàm patriæ communis,falutiscp defertor:neq? iniu* ____ _ ria quidem,cum ortus noftriprimam partem patria fibi uendicet, uitaq; nortracharior fit habenda,Cato iunio?, uiuû fine dubio uirtutis fimulacrum, fuadcntibus amicis uti tribunatum peteret: minime conuenire refpondit tempore Reip. nô neceffario, Poftea cum uidiflèt Metellum uirum turbulents tribunatum petere,ipfe quoep candidatus in campum defeendit, ut fuo tribunatu Metelli info« lentiam retunderet.Rurfus ut Craffî amp;nbsp;Pompei defi'gnatorum Coss. potentiæ pro Rep, cum Imperij fauore quiret obfiftere,præturam ûrbanam, magiftratS confula tuiproximum,fummoftudioefflagitauir, Hinceft, cumtjs difFiciiiimis temporis bus tua ope SC opera communem patriam,id eft gLemp.Chriftianam indigere cer^ neres,uerælaudi çÿ-propenfæ pietati tribuendum eft,qubd pontificatum appetiea nbsp;nbsp;•

ris.Nec ad rem,quôd nônullifandi uiri id munus renuennt,aut inuiti fufeeperintî fiquidem imbecillitatis cô(cientia,ut Cœleftinus fecit,excufandi funt.’fin uerb one ris euitandi confilio,non fine labe reprehenfionis reeufarunt. Apoftolus ad Timoa tlieumcommendat,nonimprobatftudiumcape(Tendi epifeopatus. Quiepifeopa« i.TwjotEj turn defiderat,inquit,bonum opus defideratrid eft,occafionem exercendarum uir^ tutum,Quantumautemnunc inftetoperis, laboris,curæ a folicitudinis,non eft qui ignorer. Vndiq^ fuiuanguftiæ, nec unquam res Chriftiana maiori in diferimü ne ftetit.Vrgci intra uilceranoftracontagiofa ilia hæreticorûpeftis,quæfimplices animas inficit, perimitep, pro quibus Chriftus crucifixus eft. Foris plusquàm for« midolofus terror immaniftimi ac potentiftîmi TurcarS principis,quo cum bellum eft, non de imperio folû,fed uter fît etiâ,cuius uires in noftras ceruices quotidie ina ualefcere cernimus.Quantis uiribus,ut præfentes tantS calamitates cômemorem, at^ obftinata feptem menfiutn obfidione claram Rhodum innoftram facieiUjô* quafi nobis ex fpecula, proh pudor ôé dolor,fpe(ftatoribus expugnauit.Paulb antè Thaurunum c quod Belgradumuocant ) ui cepit,duo terra mahep Chriftianorum ualidilîima propugnacula.Mox Drauum,Sauum,ô(f Danubium in ditionem fuam rcdegitflumina,quæ inter nos ô^hoftesipfos, pronoftrismunimentis acrepagu» lis natura interfluere uoluit. Pannoniæ multis cladibus ac uaftationibus aitritæ funt.Innoftrum iam exitiS omnes eifls cogitationes,fpiritus,conatus, rabiem con apparatus,munitiones,tormenta,claires, nihil aliud præterhanc orbis t^^rum regiamarcemRomam fufpirat, fedesep Petri fewieftore utiMahumethi nat. Parum, aut nihil præterea fibi negottjfupereiïe, fort^onmal^fentit ad relia quum terrarum fubigendum. V ires noftræ fefe inuicem confi'ciunt,acerrimè bellid gerantibus inter fe principibus Chriftianis: tumultus Gallici Infubriam nbsp;nbsp;Ligua

riam infeftant:Mediolanum graui obfidione cingitur, cir tanta obftinatione, qubd gn caftris fub niue^ glaciantibus imbribus hybernatur. Ecclefiae ærarium prorfus exhauftum,6C multo ære alieno oppignerati^ nuHius opis eft.In tantis difficultaa tibus ne quid detrimenti res Chriftiana caperet,eligendus certe fuit is, in quo fuma ma,fi polTet fieri,effent omnia,aut faltem fapientia cum pftentia non deeflet.Qud?

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

duo in principe fore necenàn'a,naturæ^ lege iunda colligatac^ fimul diuinus Pla^ to in legibus,eir in epiftolis adDionyfium fcribit, Magnus ^em Apÿlonius Thi^» neus Domitiano imperatori fcribensî Vtpotêtia tibi eft,inquit, panter amp;nbsp;prüden tia opus eft; altespm altero indiget,quemadmodS uifus luce,cr lux uifu. Sapienter I'dcirco maioresnoftrifacello Mattis in CapitolioMineruæ facellum iunxerunt, • tudicantes fapientiamfinepotentia flocctdamSCinmanu furiofi.Et fihaudqua^ numero pauci in facro Cardinalium cœtu eftènt, qui tanta diuinorum fcientia, res Iigione,pietate,temperantia,fortitudine, charitate,prudentia pollercnt, quanta in Pont.Rom. elfe debet, attamen præcipuus ideo uifus es omnibus, qubd in te funt omnia,quæ in fummo principe Pont, bac tempeftate requirStur.Tu enim unus, quod citra adulationem didum uelin^qui fuis uiribus, confilio, autoritäre, amp;nbsp;ani^ mi magnitudine tantam molem fuftinere nunc poflet. In te primû tota Italia unice gentis Medices fpiendor,gloria,diuitiaî,amicitiæ,clientelæ perquàm maximæ,finc quibus nihilarduumaggredi,perfici^potcft:fingularis prætereainregundis pos pulis,rebusqi publicis conftituendis prudentia, utipfa tuæ curæ amp;tutelæ crédita, quæ per te nunc floret, Flor^tia tcftatur: diligenti ciraflidua tradatione grauiflîa morum negociorû didicifti, quid Rom, Pont, quid Cæfari, quidcuic^ regum ac principum conueniat, fingulcrumcp naturas, mores,ritus, affedus, animos, uires, potentiam perfcrutatus. Non te Igtet,quibus rationibus cum eis agi oporteat, qui# bus artibus irritantur,quibus etiam concilientur;ut non mirum fit, fi omnium ferè principum beneuolentiâ tibi comparaueris,multumcp autoritatis apud eos uendi^ caueris,propter quæ firmiffima fpes cœpit,qubd omnes breui,te aurore, Chriftias norum diflenfiones ôô odia extinguentur: ôd,quod optabilius eft, effîcies, ut arma inTurcas communes hoftes concordi animo conuertant; per quos haud dubiura eft amp;nbsp;tota Europa eîjcLpofle, amp;nbsp;in antiquas fuas latebras detrudi. Tibi foli,crede mihi clementiifimeClemens,tibi foli repofita hæc laurea eft; fî quid animo conce pifti,conftanter,utfolesSprofequeris, Etenim nullius laud's eft, fortia ôô diffîcilia moliri,nifi fapienter fortiter^ perfeceris, Quæ omnia ubi multum diuq; exadiflî# mè inter Patres exculTa eflent,incredibili repente confenfiione omniû nota quafi di uinoafflati fpiritu in te unum conuenerunt, fummû amp;nbsp;uerum pontificem appeb iandotfadum^palàm eft, qubd non inimicaf quamuis longa }necp tumultuola unquam inter uos fuit contentio,fed pia fiC folicita de tanta re,ut par eratjdifculTio» In his tui apoftolatus comittjs clementifs.P.multa memoratu digna,fummisq; lau# dum præcontjs celebranda obferuaui. Habent annalium fcriptores de te et toto fa# cro collegio quod literis mandate poflînt eximiæ laudis SC gloriæ immortalis, id^ omnis ætas narrabit,admirabiturcp, gÿ-futuris poft te comitijs pontificijs ampliflî# mus ordo quod imitetur,Imprimiscp illudjqub^nunquam pluresac capitaliores ( honoris caufa dico ) inter patres uiguerunt inimicitiæ, Ô£^ ubi in conclaue coitum fuit,omnes fimultates amp;nbsp;cffenfîones Chrifto faluarori noftro fyncera 6C pia mente condonatæ funt: omnium fadum unû cor eft, una uoluntas,unus amp;

diuinus honos^fediscp ft.poftolicæ decus amp;nbsp;ornamentum amp;nbsp;autoritas 6C malais folurn exquireretur, prScurareturcp, Nec tacenda eftgenerolî animi de teipfo tua fiducia in tantis^difcriminibus bene gerendæpræcæteris,R.P.??'impetrand{ ab bis quibus cum non leues,fi turn non erant,fimultates,proculdubio paulb antè fue rant;nullum profedb de fiducia fui exemplum,quorum Valerius meminit,cû ifto eft conferendum.O quantum ualet B. P. confcientia bene aniimti cordis, 06 mul# tis experimentis quæfita autorita» acùudendû conficiendumcp res maximas. Præ# terea quæ tanta uisdicendi unquam fuit, quæ fan's commendare polTet inauditam ^mplilfimi ordinis inRÄnp, charitatem, quam non modo pecuniarqs commodis;

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed

nè intelligerent te manfuetu amp;nbsp;clementiflimum Pont, adiirum, SC cos tjuibuscum difienfiones fuerunt, tuo lateri iunxifti dignitatibus èC honoribus audos ÔC ornas tos.Hoc pado pacatis animis confecutus es, ut neminem pceniteat fuffragijs te iua üiftetneque quifquam cft,quin optima eum fpes foueat.Quibus diuinis tuis geftis, acgloriofilfimo Pont, admirationis et lætitiæ plenus,non cóuenire arbitratus fum, manibusuacuis gratulabundumadteuenire.Dentalij aurffm, argentum, uafa mis ro artificio cælata,alr) l^illos,gemmas,6C plus quàm Attalicam fupelledilem,mu las HifpanaSjSC eqoos purpura SC auro inftratos. Porrö omnium rerum abundant» dantes res preciofas, crede, crede mihi,non datent, nifi' in animü induxi fient fuum, largitionibus quafi efcaaucuparitquæquàmilliberalis SCfcrdida ifthæcfit largû tio,necp ftultifiïmi ignorant. Pulchrè Ifocrates Nicoclem fuü admonet, benignius exciperet,pluriscp faceret eos qui petituri aliquid,quàm qui ad eum irent donaturi, Facultatesmeæperexiguæfunt, b, P.SCquantulxcuncpfunt, tuæcertè funt, cum ipfequoquealterius non firn. Si memoria tenes,iandiueft quod me Leoni x.fra« tri tuofimuleÿ’tibidedidi,addixicp.Tefiantur hoc commentaria meade probatio- Salomonlj nibus,cÿ'libridePrincipatu,ad eundem Leonem,SCfcripta in legem Gallus, quæ tibidicaui. Nuncautem totus fadus fum tuus; SCucluti feruorum operæ non îuæ ipforum funt,fed dominorum,a^uè lucubrationes meæ altcrius quàm tuæ efie nea queunt,tibiq; foli reddendætnon ut ftlentum defofium, fed mulfo labore fiiperlu« crÿug^hac communilætitia hilarifronteexcipias,obfccroatqueobtcftor,opus l|^d inelegans, öl' pub.utilitatis,hortatu SC iufiu tui Leoni? ft!fceptum,in hbris D» ^ftorum enarrationem explicans: quod ut eidem LeonÄb initic^deftinatum, fic tibi in humanis ÔC diuinis eius legitimo nöc fuccefiori debitum,dedico, dicatumcp quafi arrabonem inchoati operis primum librum trado, qui ultirrfSm à me nunc ma num recepit.Set^entes libti ad te uenire feftinant,modb non intercipiatur ocium: nam prægrauantWfenio, ÔC admonente hinc migraturum farcinulas componere, à caufis orandis eo confilio ad ocium totum mecgntuli,ut quod uiribus præftare n5 üaleo,ingcniofaltem elaboratum aliquid rePonerem.Neque aliud mihi eft aurum, », p.quain hoc,hoc,quod in ofßcinis ingeniorum cudi fillet, flagranti amore ign»

turn,quod necß te ui'uum,necg mot tuum unquam deferetjimb nec mon* patietur in omncm tcrvam, ÔC omne æuum laudes tuas per ora hominS uolitargfaciens: eftœ eiufcemodi hoc auru,quod nec iniberah'ter dari poteft,ea fcuicet fpe,ut plus redda* tur. N am, per I^um immortalem, quicquidauri in orbe terrarû eft, tanti non eft, Utpar calculus reddi poffit ijs qui ^mam fcriptis extendunt aliorumjCr mortalium memoriafaciunt immortalem.Epiftalaemodum praetergreflus fum, B, p» pono igitur calamum,ne tua in legendo abutar patientia, Eloquentiæ autem nitorem à Leguleio ne

ALBERTISCHI, I VRIS CONSVLT I, E Q.VI n S'QVE ROs WANI, AC AD^OCATI C O N S I S T Ô R I A N Igt; COMMENTA

V R1 operam datum prius nofle öportet,unde no* men iuris defcendat ♦ Efè lus aiuftitiaappenatum. Nam ut eleganter Celfus definit Jus eftars boni et æqui,cuius merito quis nos (àcerdotes appellat» lu ftitiam nanc^ colimus ,boni æqui notitiam profi temur,æquum ab iniquo fè^arantes,licitum ab illi:«

cito difcernentes : bonos non folum metu pcenarum, uerumetiam præmioru exhorta tione efficere cupientts,ueram,ni fallor, philofó phiamjiion fimulatam affedantes»

Olcns Vlpianus inftitiiere eum qui ad iuris accedit fapientiâ,prærf monet offiictj quod obiturus eft : óó quo uel^^mentius incendat, ib lud cómendat ab eo quod boni et æqui eft artifex^ab utilitate,quod bonos ci^s cffîcit, quo nihil mediusfidius in ciuitate eft fructuoi -'fius : ab excellentia diiciplinæ,quæ quod uera eft philofophia. Offii cium autemlureconfultiucrfari fcribit in colendo æquitatis iuftitiâj bonos tum pœnis Aum præmijs fieri aff'elt;ftare,ut uera didat philofophia»

luri operam daturum prius nofle oportet,unde nomen iuris de^ fcendat» Eft autem lus à iuditia. appellatum»

Senfus eft meo iudicio, iciri ante omnia oportere, lus â ibla iuftitia pendere,’ propterea quicquid àueraiuftitia non eft,ius non eflè, quod Vlpianus pro^ bat ab eo quod ius eft ars, id eft exercitiû boni ÔC æqui uiri.quafi dicaqbonus ÔC æquus uir cft cultor iuftinæ, S^ultor iuftitiæ non nifi uir bonus efle p oteft.Vn Cicerofeàindo de refertCelfum eleganter definir^ureconfiiltos meritb facerdotes appellari, offîc.iuftitittex eainprimis ratione, quia colunt iuftitiâ ex icientia boni æqui.quafi dicat : nifi ««« uirtute bonum ôô iniquû fit, quantumcß inter æquum ÔÔ iniquû, ïicitum'cç 6ô nbsp;nbsp;igt;oni nomie

mlicitum fit,colere non poteft iuftitiam, Aequum SC iniq^um nat^ra taie intelli nlt;intur» gimus,licitum ÔC illicitum légitima fantftione.

Bonos non folum metu pœnarum, uerumetiam prJ^miorum exa hortatione e^cere cupientes.

Solon diccre folebat,his duobus,icilicet pr^mio ÔC pO2na,omnem rempub. contineri, Plato, Ariftoteles, ëC omnes ali^erumpub.conftitutores admonent nihil optimas prodefle leges,nifi ab ineunte ætate ciuesiionis moribus inftituan» tur» Ex quibus notatu digna multa fuccurrunt, ëC iiyirimis quod eum qui uere

lurecoftRiItiis appellariinil£,ante ociJlos habere debet, neqiud tie!interpretatie* one uel rcfponfionc definiat,per quod benemeritis præmia dcncgcntur,SC male men tis fufta poena non irrogctur ♦ Item quod lureconfiAi ftudio^ cfïè dcbcn^ üt fccundum uirtutcm uiuatur, quod^ li ortamenta ad uirtutes hint præmia, ad uitia fugic^da terror pœnanÿn : ÔC ueluti folæ minæ font uanaî, l'ta SC laudas tiones, fiuirtus algeat, Prætereautipqjaliceintereft, delidanefintïmpunita,ô^ mail's hominibus purgari prouindas î panter publice intcrcft præmia bonis conftitui, bonisc^ hominibus ciuitatem rcpleri, imo plus hoc publiée utile eft, quàmfocleftos conquiri : maloixim cnim perfecutio non ob dclida folum, ues rumetiam ut ipfi boni fiant,SCaltj formidolofo exemple ad uirtutes fe côuertant' Bonos ait,quia non fàtis eft innocenter uiuere, nifi fecundunfuirtutem uiuatur: non enim innoxia,fed proba bonoftfficit uita, ftcut mala malos. Præponerc a« tem præmia Só pœnas infligere eoixim eft qui reipublicæ præfont,nô autem lu^ reconfuItoriï.Et ideo VIpianus ait:Cupicntcs quodhuiuimodi affedus elle de* bent ut nullum malum fiat impunitum,amp;^ nullü bonum irremuneratû, quod eft propriû philofophantis jamp;T idcirco fobi] dt:

Ad enarrationein huius loci, nefoio quid amplius queam afFerre quàm fubiea • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dla Ciccronis uerba,ex libro pfimo de Oratorc:Si quem ifta præpotcns,inquit,

amp; gloriofaphilofophia deletftat C dicam audacius ) hofte habet fontes omniurn difputationum foarum,qui in lure ciuili amp;nbsp;legibus côtinentur.Ex his enim SC di gnitatem maximam expetendam uidemus, tumueroamp;^iuftusachoneftus la^ bor honoribus, præmijs,iplendore dccoratur, V itia autem hominum atcj frau« des,damnis,uinclis, ignominia,uerberibus,cxilijs, morte multftannir. Et docc^ mur non infinitis coUtertationûcp plenis difputationibus,fed autoritäre, nutuc^ tfptti» XII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;domitas habere libidines, cohercere omnes cupià'tatcs, noftra tueri, ab

fciamp;.((K(oriïlt;ir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oculos,mentcm, manus abftinerc.Frcmant omnes licet,dicam quod fen

- ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ tio.BibliothecasmehercleomniumphilofophonimjUnusmihiuideturxn.ta

bularum libellus (ü quis legum fontes amp;nbsp;capita uiderit} ÔÔ autoritatis pondéré, SC ubertate utilitatis foperare. Gcllius refert Phauorinum philofophumdicere folitum nôminori deletftatione felegere x 11. tabulas,quàm deeem de legibus Platonis libros. Hisiungetriaillaiuhs præcepta,quibus totaphilofophia conti netur.Quintilianus libro duodecimo: Quæftio iuris omnis autuerborumproä« prietate, aut æqui diiputatione, aut uoluntatis coniedura continetur, quorum pars ad rationalem, pars ad moralem philofophiam redundat. Idem Cicero pri mo de Icgibus:Ex intima philofophia hauriendam iuris difeiplinâputo î ÔC qui aliter ius ciuile tradunt,non tam iuftitiæ quàm Iftigandi tradunt uias.

Plenior nunc fobdenda eft interprctatiif ex noftris problematibus. Prois pter quid eft quod prius diftendum VIpianus monct,unde nomen iuris^g^mus dat,quàm quid ipfon^'t ius^Nonneuerior ilia traditio eft quæ à definitionep^ ficiftitur, pcwquam pane intelligimus quid fit id de quo agituix'

Ân,ut Àccurfio placet,uerbû Oportet, pro côuenire eft, quod côlîlf) fit nofle iuris uocabuIiHn unde delccndat,neceftîtatis autem, iuris dehnitionem nô igno rare!: Poflethoc rccipi,nifi propteruerbum,prius, hoefermone confequens fie rct,plüs conucnirenoffeetymologiâ quàm definitioncm, quo4fcft incôgruens» Ân, ut Baldus colligit, qui imit feire quid rei,debet fci're prindpia nominisC' Quod fi' ucrum cftct,nequiret iari,^id fit poflcflïo,fi ignoretur à pedum pofi# • tionc dida C quid fcruigis,fi ignoretur à feruandis mancipijs nuncupata Cfimili# ter quid ftipulatioî’ quid lejlaraentum;’ ÔCid genus reliqua.Confidera definitio.* niselft)

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE« IVRE E.T. I V S T I T I A, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2

A îlts cHe, expKcare quid cft : Etymologiæiiero, rationênominis expottcre.Acti'â igræcc ratio «ftjogo^ermo* Porto ueluti aliud çft nomen,ÔC aliud rcs ipfa quæ nominatur,fic alia cognitio nominis eft, nbsp;alia rei nominatæ. Hinc à noftris nô

rccipif pafîîm ab etymologia Syllogifmus,fcd uixnegatiuej ÔC Âinccû ab eflen tia traducitur rei qux nominatur,utiuris uocal^ilum èiuftitiæ uilceribus dutflû» At VIpianus præmonct,damnatæ ôpinionis fore exiftimantiû lus cflè quici quid potentiori eft utile. Igitur ait, noffe oportet, â iuftitia defeendere. quafi dis car,non à potentioris cômodis,ut quidam male fentiunt. ÔC nolle oportet,ait, ut non ignoretur,quod uere ius eft,quôue cogitationes,a(ftus, interpretanones,re fponfa fint referegda:icilicet ad ueram iuftitiam,tanquam principium fînem'que ftium. Præclara, me'deus, QC literis aureisigdnotanda fententia, qua inftruimur principum placita turn uim legis habere,quando cum honeftate funt coniuntfta. Hinc edocemur qui potentiorum blandiuntur emolumentis, nô lureconfultos fore,fed iniquitatis miniftros : non boni ÔC æqui artem exercere,led perditiffîmi hominis : non lâcerdotcs,fed apoftatas: non philofopbantes,fed hypocritas ima probiflîmos. Adducorinhunciènfiimuerbis Aurc^j Auguft.lib.decimonono de Ciuitate Dci,ubi refert Cor. Scipionem in Repub.Ciceronis dilîèrentem,5lt;S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' j

ab h oc quod ius à iuftitia defeendit, arguere ius nô elle quod potentioris gratia conftituitur. Cuius uerba funt hæc : Cum illudàpfî ius cftè dicant quod de iuftia tiæ fonte manauerit,falfum eft quod à quibufdam non reefte fentientibus dici foa Ict,id ius eflè,quod ci qui plus poteft,utile eft. Hæc Scipio.Conièntit Aquinas;

Lex eft,inquit,iniufta,quando non tendit ad utilitatem cômunem,fcd Princeps edit earn propter fuam utilitatem. Pr opter hoc idem gloriabundus fe iadat lufti nianusin 1.prima.C.dccad.toll.dicês:Quodcômuniteromnibusprodeft,hoc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'/*•

priuatæ noftræ utilitati anteponendum cenfemus,noftruni eile proprium,fubie doniin cômodum imperialiter cxiftimantes.

Hinc PanormitanÄs in c. i .de conftit.colligit innocenter defraudari, denega^ riep iniuftamuedigalium penfitationem. Quæ autem illicita fint uedigalia,Fen linus ibidem docctf

Amplius doccmur,quæprincipis funt non cflè uniucribrum. Faceflantideir co garrietes omnia publica principis eire,amp;^ quæ principis funt inter publica ha# beri. Stultacß apparet ilia dubitatio,utrum Fifeus ÔC Reip. fint idem. Quis enim ignorât Rempublicain eflè rem populi,ô^ Filcum rem principisc' ideo diuer# Refpuhliatl fum circa legationes in debitorc rcipub, SC debitore filci Martianum refpondifle Rpw. Icgimus. Congruentius quæfiuiflct ßart.utrum Fiftus SC Aerariû client idem, in l.ßiendimi» Quocirca admonendi fumus, tria eflè quorum unum non eft altern, Patrimo w/ra de legate nium, Fifeum, Aerarium, Fli^ct enim pi inccps patrimonium, id eft facultatcs PatrimoniH. proprias,quarummcminit Aphricanus in quibus ante Iuftinianum,iurccômu# I» 1- nbsp;nbsp;nbsp;luU,»

ni cum cætcris utebâtur principes. Primus luftinianus lege à fc lata patrimonia# nbsp;nbsp;nbsp;infi.de let

Zlgt;!^uauit rebus filcalibus,ut I. ultima.C.de quat.præfcri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ga.i.

Habet ctiam fifeum,nam conftituto principi lege rcgjj ad dccgrum SC maic# ftaternfcruandam,à S. P. Q. R, décréta fuit quædam publica pccunia,quæfi# feus dida eft à fifcis,id eft à fportulis quibus ea pecunia recond^at ; erant enim nummorn receptacula, ut manticæ,marlupia ; autor eft Pedianus ; quæ eft pro# pria ipfius prinÂpis,ôô nô alterius pecunia,VIpianus; Res enim fiicales,inquit, ^nUj.neqtdit quafi propriæ amp;nbsp;priuatæ principis fiint, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i0.puh.fi4L

E ft præterea ærariû, populi pecunia,ablt;re?quod côdebatur in æde Saturni, Aefariiwti' Macrobius meminit, cuius adminiftratiofuit Quæftorû. Pomp.inl.lccunda de^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;.quot; ■)

orig. iur. Deinde cum ærarium populi audû eflè cœpiflet, ut eflènt qui illi præ# eflènt J conftitutiftjnt Qiiæftores, didi funt ab co ^odinquirendæ SC confer# Owa^onr,

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;2

C üandæpcnitn'æcaufacrcaticiïcnt. Plinius lum'on'n Pancgyrico ad Traiamrmî '' At fortalïc non eadem feueritatc fifcum, qua ærarium coliibes , imê tanto ma * « iori,quanto plus tibi licere de tuo quàm publico credis, Ecce quod publica non funt principis,ftilicet iure propnctatis,fcd uix adminiftrationis oncre.

Quid caufæ eft, quod Vlpianfts,fiue Celfusjus artcm appellat,amp; non leien Art. tiamc’Accurfius laborat oftendere,quid eft Ars, amp;nbsp;ait elle Icientiam, quæ arcflat infinita. Planius dixiflet quod ariflis, id eft compendiofis documentis difperfas t-CraffiM. im-is partes reftringit.Natn. L. Craftiis ille oratorûiurilconfultiflîmus, Ô£f iurifi confultorû eloquêtiftîmus, fæpe pollicitus fertur quâdo per ociû licuiftèt,omne lus Ciuile,quod turn diffiifum amp;f diflîpatû erat, ad artem gencsatim redigere.O utinamnunc Crafleuiueres.quætarn^n fententianon congruitfequentibus uer bis, uidelicct,cuius meritô nos ejuis facerdotes appellat.De officio cnim boni 8gt;6 œqui uiri Celfus loquitur,^d in acffioneuerfatur,SC ideo ius eft ars,intelligo exs ercitium boni ÔC æqui uiri:ueluti Virtus dicitur ars boni hominis: Philofophia, ars fapiêtiæ flxidi ofi nbsp;nbsp;iniqui ars nequitiarnô enim de lurcconfultorû hic agitur

Sefentia I«rfco feiêtia, quac eft non ignoraie quicquid legibus fcriptû,moribus reccptS,pruden fdtorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turn'ue autoritäre digeftû eft,in qua cognitione nullum artificiû requiritur,prajj«

ter aftîduam lecftionê. Ariftotelcs quinto E thicorû: Cognoftere iufta amp;nbsp;iniufta, • nullam fapientiâ putant, quonü de quibus rebus leges loquuntur non difficile eft intelligere, fed iufta facere maius negodû eft. Hæc ille. Quintilianus : Quæ lcripta funt,autpofita in moreciuitatis,nullam habent difficultatem,cognitionis funt enim nô inuentionis.Ars itaeÿ lurecôlùlti, id eft boni SC æqui uirigt; in æqui^« täte colenda confiftit, quæ nullo feripto, fed Ibla reefta ratione côtinetur, ôd injs genio fapientis côcipitur,duceiuftitia atep magiftra.Soli C Ariftoteles inquit) iu D ris prudentes pertratfignt ifta Ueluti manuales artifîçes, at^ perficiût, quod tanti eft, quanti eft lureconfultum eflè,

Doeffores extra quærvtt,meo iudicio,quod intus habent:lcilicet,quare hæc amp;nbsp;cerdotis appellatio : quodlùbiedis uerbis declaratur. luftitianancp colimus,ô(î boni ôC æqui notitiâ profitemur,unde colligere licet lureconfultos boni 6lt;f æqui uiri artem exercere. Item boni ÔC æqui uiri elle,per æquitatem iuftiriam colerej denicß facerdotis peculiare ac proprium elle, e^îbono ÔC æquo iuftitiam colereî J» I.i. çr-ij-c. N imirum lî ius Pontificium fola æquitate qjti dicittir, 06 quoniam lureconlulti enuc, taies funt, mérite» facerdotes iuris Ô6 iuftitiæ nominantur: ÔC eleganter luftinia^ nus totumhoc iuris corpus,templum àfe iuftitiæ confecratum concionaiÂfffl^ de fit ueluti njiniftri t^piplorum facerdotes habeantur,pariter lureconlulti ant A ftites in templo iuftitiæ lacerdotes nuncupentur»

Scilicet propter feipfam:ô6 hic uerus iuftitiæ cultustalioquipfnercenariû elîêl Ô6 abominabile. Cicero primo de legib.Per fe ius eft expetendum Ô6 colendum; quod lî ius,etiam iuftitia. Idcm^ljpanusîEft enimres faneftiffîma, Iuris Ciuilis 0 fapientia,quæpretiojjummariononeftdchoneftanda.Hincilliberalisaclem5gt; per deteftanda uilà eft mihi uox ilia quorundam, Ô6 quod peius eft, exfjt in pro^a «erbium, qui cum in aliqiJbn egregium loeum inciderint, admonent auditores, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;notent

Quoniamæquitaseftuiaadiuftitiam,quamquiignorat,ctiaiflCTiItumiufti':2 tiæ Ignorai. lungit idcirco VJpianus hæc duo,CuInimiuftitiæ qui in adione cô (iftit, Boni ÔC æqui notitiam quod pertinet ad coicndi icientiam fine qua ncmö iuftus cflepoteft ♦ Seite ergo Bat inquit: Scire in noftraicientiajion efi propter feire, fed propter opcrari bonum ÔC æquum: (cientia tarnen requiritur’non ut finis,fed ut ducens ad finem,quia fine (cientia nulla procedit operatic intcllcaus.

Exigit iam locfts hie de Bono æquo uerba faciamus, cuius frequentiffima ubique mentio: quid autemfit non uideo flitis explicatum,Nemo eft qui fenon iaâct boni ÔC æqui magiftrum, etiam imperitus quiic^, in primis mercatores impudenter totum fibi uendicant, in quos acriter Caihenfis nofter inuehitur,ÔC non iniuria quidem. Accurfius putat aliud bonum ÔC aliud æquum ius eflèi quæ les Bart, anfam præbuitmulta de. Et, coniundliuadicere, Impertinêter faire QC non fuo loco labor ftifceptus: nam hæ duæ diëtionA,bonum ÔC æquum,unum eundemep fignificatum habere in omnibus iuris partibus uidemus. Sic Ariftote ïes,fîc oratorcs ÔC feriptores omnes, Viurpatum eft etiam dici una tioce æquita^

* tem quam Ariftoteles epiciam uocat,nos auteifl fimul bonitatem ÔC æqüitatcm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

dicimus ♦ De qua re latiflime idem Ariftoteles quinto Aethicorum de iuftitia iu re SC iufto tradat nô diftîmiliter à noftris lureconiûltis,, cuius autoritatem fequi in ij s quæ plenius explicat, nô dedignemur ,quem maiores noftri uencrati funt» Nccç his repugnant uerba legis haclege.C.de pa(ft,con.Etdo(ft. malecolligût aliud bonum eftè,aliud æquum, quod iure reprehenditur in mercuriali poflei ib

g rè,ca ratione,quod nihil bonum eft, quod non idem fit æ^um:amp;r eatenus quid diftat â bono,quatenus ab æquo feiungitur ♦ Adde quod ibi nulla æqui fit menü tio,ièd æquitatis,quaîÇnus æquitatein qui dicit ,bonû SC æqUum dicit: quiep bos num SC æquum dicit,nôn aliud quam æquitatê loquitur. Verba autem illius le« gisfunthæc : Quamuis bonum eratmulieri quæ feipfàmmaritocômifitpati res etiam eiufdem arbitrio gubernari,tamen quoniâ Icgum conditores conuenit æs quitatis efle fautores, perbonû intelligo mulieri utile commodû,quod fexus ue recundia SC matronali pudore maritus no ipfa res ftias negotietur,arg, l.maritus, C.de procur. Item bonum ad charitatem maritalem conciliandäcontinendamcß difficile proculdubio eft quin maritus commoueatutfufpicionis nota, quæ inuri foletabadminiftrationemotis.Senfus ergo eft,licet fit commodû mulieri, nô tà men eft æquitatis : æquitas autê in hac ipecie ilia eft quæ iuadet rei quifi^ iuæ fît moderator SC autor. N une quM ipfa fît æquitas ,uideamus*

Aequitas eft perfeda ratio quæ4eges SC omne feriptum didumcß interpréta mr,anendat,ex qua ius manat quod bonum SC æquû dicitur, nullo feripto com jpehenfum,fed in fola ueta ratione confîftês. Quod æquÿ:as perfeda fit ratio,ar ^^itur ex uerbis Pauli in l.ius pluribus, ubi ius à natura fîribit fen^per bo. ÔC æq» effè.Specula, de difpenfàt. Aequitas eft motus rationabilis regens mifericordia SC rigorem» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Adieci,quæ leges SC omne feriptum ac didum interpretatur, emendat, quoi niam æquitatisWuæ funt partes interprctatio,ÔC emendau'o.Eft præterea quæda generalis æquitas latiflime patens:eft SC alia pgrtiCTilaris ab ipfa generali defcen dens,quæ cuitß négocie applicatur interpfttando SC emendando. Ab ipfaitaeç interpretatione indpiamus, quæ frequentier eft : Nüll^quippe eft didumnec^e feriptum quod «t primum in controuerfam uenit,qign indigeat Interpretationen

Pomponius de origine nir. His legibus latis,cœpit Cut naturaliter euenire foletgt; ut interpretatie dcfiderarct autoritatem prudentum -, nccÂîàriamJÇ difeeptatioî nein fori»E t obferua quod non dixit cuiuslibet interpretis,fed prudentisgt;qui nua tori täte ualeat,quæ quidem intc^retatio ex bono æquo fieri debet. Bal. Ae^ quitas eft fundaments interpretandi. IdemBal. NullumargumcntumuiuIIum decrctum,nuUamfÿ interpretationem ÔC in fiinilibus cafibus recipicndain,rufi in in l.fidcßin^ æquitatis folûradices egent.Colligitur hoc ex ipfîs Digeftorumlibris,ubi quic äiii.c.dcßüs qnfcJinterpretationis Icgitur,id totum exbono ôô æquo manafleapparet.meque alia eft hæc boni ÔC æqui ars, quàm ex bono ôô æquo interpretari,quod ad uerae 'jjf petc. iiir. nbsp;nbsp;luftitfae cultum pertinct- Quod turn cffîcicmus,cum uoluntatf potius quàm lcri

fir.c.ad btec, ptum,cum quod benignius eft,fcqi!^mur,cum quod omiftiim eft,(upplctur, SC generaliter quicquid recta dieftat ratio,pcrficitur*

De primo exemplum eft in l.ftire oportet,de exerçât.tut.ubi Modcft.hc lo^ quitur ; Etfi uerba hunc habent intellccftum, tarnen legislatoris mens aliud uult» Per quæ uerba Bal.in.d.I.fi defuncftus,dixit:Acqui enim uiri eft,legis mentênÓ uerba interpretari, Cicerofiro aulo Cecinna; Scrip tum fcqui, calumniatoris eftt boni aSt iudicis,uolutatem fcriptoris autoritäremcp defcndcre. Er eum qui per« naciter à fcripto non uult recedere, pcrniciofe errare aduleftens Celfus dicere fo • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Icbat.rcfcrt Paulus, l,fi feruumf^e uerb.obli,

De fècüdo Caius in regu. iu. Semper in dubqs benigniora præferenda funt; benignitas enim proprium æquitatis cpithcton,cuius cont-rarium eft rigor. Mo deft, de 11. Nulla iuris ratio, aut æquitatis benignitas patitur, ut quæ ßlubriter pro utilitäre hominu introducStuf, ea nos duriore interpretatione contra corao D dum ipforum producamus ad feueriratem.

quot;E^mpiu in l. nbsp;nbsp;nbsp;De tertio Iciiicct cfüod æquitatis fit interpretatione fiipplere, quod multifaria

cupater. cti poteft contingercn'nterdumfupplcturucrbum,quod ad j^rfedionem orationis imperfeda or defideratur, 2lt; dieftum non icriptum, etiamfi non probetur didtum, SC uerifi'mi J.uniim.^.ß.d. lefitfuifleditftum.l.cumauus.decondit.öiCdemonft. Itemquadouerifimileeft, • nbsp;nbsp;icg.if.zy. l.i.ct fi cogitatü fuiftet, aut cafiis accidiftet eo tempore quo feribebatur, ditftü fiiiflct,

ï-5«ofte«r. dc Ltale pa(ftum*§»fi.infra de pac.ubi eleganter Äccurfius coflando regulam, No hier. inft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ta,inquit,de iure id efle feruandum licet ftatutum non fit, quod ucrilimile eft,fta

tutum fuiifttjfi quæfitum fuiiret.Äriftotclcs: Emedetur omiflum,quod SC legis lator ipfe,fi adcfict,uticß faceret.

De hac interpretatione fuppletiua,tota ferè I.Gallus tratftat Scæuola,amp; Pa*^ pinianus in 1, quæfitum,infra de tcftibus,quod omifliim erat in 1. Remia.ÖC lu« lia de publi.iudi. SC Iulia peculatus, iufdicentis religionc fupplendum refpödit» ÖCinl.nonpoflunt.öC l.namuraitPcdiusde ll.?xbonoöCæquo,adfimiliain^ terprctatioexercendatraditur. Vlp.inl*oiîtio.delj5onfilnterdumetiam didlu gencrale,aut indifférés æquitas moderatur.amp;T cohibet.ExemplumîPrætQi^i^ xit ne quis eû qui in iws uocatus, ui eximat.’Offilius interpretatione rcftrinxit aÎL perfonas qutf uocari ius poterant. Paulus adiccit,inquiês: Eadem æquitas in eo qui alio quàm quo debuerat, in ius uocabatur, Aliud exemplum in l.adigere de iur.patro. l.gradatim de munc.ôC hono.

1« î. data opci nbsp;nbsp;nbsp;E adem æquitate recepta eft illa Baldi fcntentia,dicentis:Mitius cum eo agen

rd' C'^ui aceuf. dum qui fortuite occidit,lex licet occiforcm occidi iubeat. Per ^àm fententiani Bartolomæus V cronen. lib. cagtelanrm meminit fe iudicio libcrafle ill ft qui no du prætcreunté iadu per laftiuiamTapidis occiderat : fimiliter SC fefïbré currert

• tis cqui qui inuitus hoiw'nem côtriuerat. Caftren.in I.i.de Iegib,tradit:Legi quæ iubethomicidam capite trnncari,nifi intra menfem centum tifco innjlerit,locum non

toê AEQVO’amp;T BONO, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

^on cfTe i'nronidcns ocdditldcm Bald, i'n I. qui'cunque de feruis Rig. reguläre cfle prodid * ut celRt Icx quæ corporalem pœnam infligit -, fi dolo non dclinquitur.

Solaitaqj æquitas eft,quæfcripta,dî(?î:a,fa(l^cp non folumin legibus -, ucrurn etiam teftamentis, cæteriscj hominum.adibus rcd:cintcrprctando apcn't,diftin guit,dilatât,cohibcnfupplet, præiudicat, ut reda ftiadet ratio -, cuius ueri mini^ îtri funt Iureconfulti,ut hic 6C toto Digcftorum corpore liquet. Ci ccro.i. Rhes to.Negocialis eft interpretario, in qua quid iuris ex ciuili more, ôô æquitate fit, confideratur, cui diligentiæ præcfie apud nos lureconfulti exiftimanrur.Tranfi» eamus nunc ad cfhcndationem, 6C hæc duplex, Icilicet alia fuppletiua,alia corre diua.Ius prætorium eft quod Prætores iraroduxerfit, adiuuâdi,aut ftipplendi, LJusautent^ aut corrigendi iuris Ciuilis gratia propter publica utilitatem. Et hæc fiippletiua ^.iusprlt;etost multiplex. Aliquando fuppletur ex mente, uel coniedura, de qua hadenus fas ram. tis multa diximus:Âliquando præter mentem, amp;nbsp;non ob aliud, nifî quod bonû eft SC æquum fuppleri. Ariftoteles:Quando accidit quod redum eft omifliim à lcgislatorc,emendetur omiflùm. Hæc eft natura,in^uit, boni ÔC æqui,cmcndaa tio,fcilicet legis in quo omiflùm eft.Caufa autem eft quod talia quædam ftint,ut de ipfis lexferri nô poflit,ira4 decreto opus elEHæc Anftotelcs. Iulianus dele gibus: Nc($ leges, necç S. C. ita feribi poflùnt,ut omnes cafus qui quandoep ins nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ciderint, comprehendantur : fed iùfficit ea quæ pleruntß accidunt contineri, ideo deqs quæ primo conftituunturautinterprctationc,autconftitutionc optis mi Principis eflùt lus ftatuendû.Ecce quàmliquidû eft poflè fuppleri omiflâ per interpretationc. N am idem V lpianus,ut Pedius ait, ucl interpretatione, uel cer ta iurifdidione fupplendum tradidit, Suppletur etiam conftitutionc,quando cas fus præter legis côfidcrationê accidunt:amp;^ obferua ^d ait c^timi principis, amp;nbsp;nô ® cuiuf4 principis conftitutione,cuius naturale eft ex bo.06 æq.ôô nô ex fuis com modis fupplere, Suppetur itai$ aut interpretatione, fi mens Icgislatoris concur rit: aut emendatione, id eft, conftitutione,fi præter mentem accidat.

Alia emendationisj eft fpccies,quæ turn fit,cum aliquid legi additur, ucl detra hitur exbonacaufa,2C dicitur corredio, Cynus:Emêdare eft in melius reforma ïnl.edit4‘C-lt;ii re. Ariftotcles:Emendarelcxpcrmittat,quoduidebiturconantibus in melius di edm. Iponere, quàmficutiacct.Excmplumeftin c.ftatutumdereftript.lib. fcx, quæ utraqj cmendatio, fcilicct fupplctiua 06 corrediua eft principis, Ô6 eorû quibus princeps,uellexdelegauit,dequalmperator:lnterius,inquit,ô6æquitatemno l» l.Clt;de.tt» ois folis,ô6 licet Ô6 oportet infpicere.N obis folis,intelligo,ô6 quibus nos uel Icx dclegaucritiUtRomæprætoribus. De interpretatiua æquitate nô loquitur,quia iuris prudêtibus,SCiudicibusfbmunuscreditûfuit,nimirûquodcumimpcrio efle debet tam qui corrigit,quàm qÂ leges condit:ô6 ideo Ariftotclcs,in qs quæ ^«aaflationeindigêt, decreto opus elfe dixit.Pau dereg.iur.In ambiguis quos ^ns æquitatem defiderq naruralis ratio,aut dubitatio iuric moratur,iuftis dccre tis res temperanda eft,ô6 idcirco Ariftoteles uult côftituifcrtos nflgiftratus,qui emendandi legibus præfint. Lib.iq. Politicorum inquit:In quibus Jex aut proui dere nô poteft omnino, autnô bene prouidere, fit multitudo libtrorû hominû, qui nihil agant præter legem, nifi in quibus lexipfa neceflariô deficit. Rui fus idem:Qi.ii Rei^b.præeft,fiueunus, fine plurcs fint,in his poteftatê habere dci bent,inquibuslegescauerenonpoiïùnt.Noi^inemyfteriocrgo dixit Vlpia. fiue Pedius,in I.nam ut ait de legibus, Ô6 ceftaiurifdidioe fupplciaù'ntclligo cer tis magiftratibus ad id côftitutis, Sapienter ergo maioretnoftri Principibus, fcs' • natuij^prætoribusidmunuçdelegai-unt» « nbsp;nbsp;.

C nbsp;nbsp;nbsp;D:xi poftremo ex qua ius manat,quod bonum Äf æquiï dicitur nullo fcripto

comprehenium.Iuris uocabulum generale eftjcuius fpecift iuntiuflegitimum»* a: id quod b onum æquum eft. Ideo Ariftotelcs dixit non idem efle fimplici* ter,rtcc aliud generetquado iuris ^iocabulum æquitati obqcitur,femper ius legiti mum intelligitur,id eft in tabulis,aut mojribus utentium cxprciTum. Acquitatis autem uerbo ius nô legitimum fignificatur, Só per hoc nullo fcripto comprehen film. imperator AlexandertEtquæàDiuo A. panemeo,amp;quæàmereftri-ptafunr,cû iuris Slt; æquitatis rationibus congniût. Cic. primo deOratorctMuï ta Craifus tum contra icriptu pro bo. Sf æq. dixit. Idem pro A. Cecinna; Cer * tiftimo,inquit, iure niteretur fi uti uclit iure moribus concelfe, fed cauftm fua indices uult uobis æquamprobari, Ifbnmodo certam,6C æquitaequoque,non modo iure niti, .

nititur certam,nifi quia feriptû eft SC datum, turn in tabulis,tum moribus utenü tium,ad differentiam æquitatis,quæ ius fcriptum non eft,6ó proptcrea incertum â prudentum pendens iudiPio, de quo rede cenfere non cuiufuis eft iuriiperiti, fed eius qui bo. æq. eft. Ideoeg ars dicitur quod non minimum opifi'etj exigia tur in æquitate côftituenda. Côftituitur autem uarie ex negoctj quditate,circun • ftantqs penficulatis,utperfonaifimdignitate,a^ rerum,Ô6 temporum, SiC locorS côditione. VIp.in.I.06 fi quis,de religi.06 fump.fun.Hæc adio quæ funeraria di cttur,exbo.Slt; æq. orituriæquum autem accipitur ex dignitate eius, quifmeras tus eft,ex caufa,ex tempore,ex bo.fide.hæc Vlpianus. N am natura ita coparas turn eft,quod pleracß funt quæ nulla lege, nullis'que finibus præfcribi poftunt; penfandaigitur ex bonoSCæquOjUt res incident,eft neceiîè.Hinc eft quod in £) omnibus arbitrartjs ,^onalio iure decernitur, quàm bo. ÄT æq. infti, de adio, , Prætereaquafdamadiones arbitrarias, id eft, ex arbitrioiudicis pendentes apa Artgt;itrdn«è nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tjsenim adionibus 00 alijs fimilibus permittituriudiciex bono

Mfliotjfî. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;æq.fecundum cuiufiß rei naturam,de qua adum eft,æftimare,^uemadmodiï

fidei, adorifatisfierioporteat,fimiliterbo.fidei iudietjs agitur. ideoepbo,fidei dias cuntur,quia in ij s ex bo.öt^ æq. fit iudicatio,id eft ad id quod æquum cenfebitur ultra fcripto cautum.

cofienfiu nbsp;nbsp;Julianus in tjs contradibus alter alteri obligatin', de eo quod alterum alten* ex

^eaëi-etoblig. bono amp;nbsp;æquo præftare oportet, id eft, Accurfius inquit, non de eo folo quod cautum eft.

I«. §.dflionum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Accurfîus, in adionibus bo. fidei ueniûr etiam ea,de quibus necß aAu»

autë itjftit. de neque cogttatum eft. Ratio:quoniam fient bonum ÔC æquum,de non fa'ipto ue ni£,fic de nô fcripto -, uel non dicto iudicat. Mafiifeftum fit j'gitur bo. SC aeq. lUS fiueæquftatemfcn'pto l'ncomprehenfibiIcAeflè, Eftem'm luslatiffîmumpro« fundiflimumcß ftipra captum humanû.Quintilianus de Côtra. legibus î melius atque æquius iiihil prædpi nifî propofita materia poteft. Adde quod quitatis, fcilfPet partifularis nullus ufus eft ante fus feriptum ad cuius interpre? tationem uel emendarionem accedit extrinftcus, nam antequamlex ullafcriben retur,nullum Sifcrimen erat inter ius QC æquitatem: ÔC ueluti dicimus ante ferais tutemmanumifliones fuiflèincognitas,fic ante ius icriptum,ius bo.SC æq.incosa gnitum.Si quidem æquitas uenit ad emendandum atcß interpiÄandum ius ftrid ptum, proculdubio nô ante criyquàm exiftat id quod interpretatione aut emen« datione eget» Exemplum in iure pi^torio, quod eft æquitatis fluuius, non ante • necß unà cum ipfts X lé,tabu, in uiu fuitgt; fed löge poftea ingruentibus neceffita^ tibys ÔC æquitate impeUêl^tEt ft dixerit aliquisjæquitas ybi exijt in edida Praeto

ritm,n6nne fcriptû ins cftç'conccdo,fed ut fcn'ptafuit,defijt appcllari æqui'tas, 8C cftpitius præ(t»nû fïuoèonorarium uocitari. Et quæq; aliæ leges ex bo, æq. uulgatæ, mox iun's legitimi' nomen fulcepeiuntiueluti confuetudo,ut fchpta le^ gitiir,ftatim inccpit lus fcn'ptum eile. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Et propterea ucreor uera ne non fit illa diftii«?Eo de æquitate feripta nbsp;nbsp;non De^ud ioSh»

fcn’pta, quia nnproprium uidetur æquitâtïs fcn'pto contineri, quin in aliam fpes »■«in l-i- C.äe cicrn Sc nomen iuris tranfeat. Probari hæc omnia toto Pandeefîarum corporenô nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iplä:^

eftdubium.,ôf præcipue Pomponîj ucrbis;Hæc difputatio SChocius,quod fine cuit.c. de iud. fcriptouenitcompolîtumàprudentibus,propriapartcaliqua,nonappcllanirut in.l.ij.deorigk cæteræ partes iuris/uis nominibus defignantur, datis proprtjs nominibus cætcs nbsp;nbsp;,

ris pattibus, fed cÔmuni nomine appellatur ^s Ciuile» Ecce ius interpretatoriiï ex nô lcripto uenire, quod fupra ex bo, SC æq.efle oftendemus,ubi in feripta re^ digitur, ut aliam formam, fie aliud lulcipit nomen,

V ocabulum itaep æquitatis fîmpliciter enunciatum,fcmpcr intelligcndum efl luris boni SC æqui nullo lcripto comprehenfi : haud tarnen inepte dicimus, hæc lex eft æquarilla conftitutio eftexbo.ôiS æq.ôf quoti^ duæfunt côtrariæleges, 'in-l.Cotefirra fcitediltinguitillacxbo.ôfæq.hæcftridtoôCduro. Vcraç^acnotatudignailia $-fi-de^ubli^ Accurfij fentcntia,qua protulit earn legem præferendam quæ ex bo»ôf æq.effet;

Adiecitq;, quæ æquitate uincit,altéra femper colt;igcrc:quod Imola monet obi feruandû. Ratio in promptu,ut côtrariæ pugnâtes altera alteram elidere, SC hac nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

rationecate Qiiintilianusintradatu de Contralijs legibus ,plurcs inter fc con trariai leges non poffeconflitere, quinaltera aboleatur ab altera. Eit queqj alia iuris diuilîo in illud quod bonum,ôif æquum, SC illud quod ItnÔîum dicitur;Ari Itoteles appellat cxadius, Rurlus SChoc Itridtum in id quodftridum uocatur,

P ad differcntiam iuris latioris,aliud ftridum,quod iniquû,c^lidum,fophilticum, StricffiiuristrcseirefpeciesnôinlciteAccurfiustraditinLplacuit. C. deiud. Prima fthclilpccics eftjquæuocabulorum anguffijs cohibetur, ad differcntiam tequitatis, quæ latins patet: Sc ficutillud ftridæ exadtæcp interprctati'onis clt,ita hoc latioris, benigniorisep cftfcnfiis, qd* ulti turn ucnit, cû de aliquo lcripto in^ terpretando incidnt quæltiones de bo. SC æq. ftricfto SC iniquotaltero litigatorff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

uoîuntatem fequendam jaltero uerborum proprietati pcrtinaciter hærendu con^ tendentc ; de quibus Cicero m orationepro Cccinna bclliff ime ficegit; Me ex hoc ,inquitCutita dicâkampo æquitatis ad iltas uerborû angultias,Ô!f ad omnes literarû angulos reuocas, in his iplîs intercludere uis infidtjs, quas mihi conaris opponcrc;non deieci inquis,fed eieci, peracutum hoc tibi uidetur, E xempla aus tem nobis patent In contratftibus bo.fi.amp;T ftridli iuris,qui nô ob aliud diuerfa for CotraCiM bom^ titi funt nomina,quàm quod in gnis uberior ex bo, et æq.fit interpretatio,in alfjs angultior,

Alia Itridi Ipecies lniqubcauinatortj,q^ lummlt ius ueteres dixere, pro lumai nfc iîTîuria,fumma malitia, Cicero, i. de oni. Exiftunt etiam fæpe iniuriæ calum^ ^ia Sc nimis callida iuris lntcrpretatione,ex quo illud, fumfhum iu^fumma iniu^ ria,fadum clt iatn tritum fermoneprouerbium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hæc Ipecies eit pernicio^

fior ffiprafcripta, quoniam in illa folûfcriptumdefenditur,inha^quif$ uoluna tatis fe iadat affèrtorê. Alius lata nbsp;nbsp;aperta æquitatis uia,alius tortuofa incedit fi.^

mita,amp; hypocrj|ï defenfione uolütati infidiatur,ó^ quafi præftigtjs qbufda cona tur eludere iudicantê,iniquü pro æquo fi.iadendo,in quo genere Cic, pro Cecin nafic dixit;Vociferâturexbo.amp;ræq, non^cillido uerfutot^-iureremiudicaii oportere,fcriptnfcqui,calumniatoris elle, bonicpiudicis uoîuntatem fcriptoris, autoritatemcp defendere, cuius iuris fectatores Acribodfteos appellat Ariltotea les^quafi prædyriinterprètesiuris,deterions^ltudi«fos,utaptililmcinterpree ‘gt;«1’

C tatirr Bndæiis. N cc in diucrfa Conftannnus r cfcripfit fpccie, in omnibus rebus præcipuam eile iuftitiæ ÔC æc|uitatis, quàm ftridi iuris r^'onem»® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Admonct cnim indices,quotics inter lefe pugnant feriptum Sf uoluntas, auC feripti tantum,aut uoluntatis cft quaeftio. Alter ex bo, ÔC aeq, uoluntatem defen« ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• dmalter uerborû aucupio, ucl aïiâs callida interpretatione deludit boni QC æquî

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ratiortem fequendam,Sô ftridû 8i ucrftitum ius aipemandum, amp;nbsp;fie omnis qiiac

ftio iuris ftridi, 5^ bo. ôif xq, de aliquo icripto ueî dido interpretando: 8C ficut interpretatio extrinfecus ex non icripto uenit,fic ius firicflû ucl æquum dici non poteft icriptû,nifi non inepte çontendas nulluin ius ftridû,quin fit feriptû: nam nifi icriptum fit,nô poteft iuris nomine honeftari : quoniain ^tis fila iniquitate à iuris cômcrcio eliminatur,fiue accÿias ftridû pro rigido,fiue fmnmû, id eft in« iuftum. Vnde Columella primo de re ruft.fummû ius,inquit,crucemeflè,

N ec ignorandum Ciccrone ÔC Quintiliano autoribus, fumma ac frequentiß: fima apud lurcconfultosiemper eft feripti ôC uoluntatis quæftio, quibus fublas tis nullius negocij eft talis peritia. Aut itac^ eft quæftio lcripti tantû,aut uolunta Scripti Cf uo tis tantû,auticripti ôi. uoluntatis fimul.Scripti tant« turn eft quæftio, quado icri ‘ luntatis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptum eft obicunim uel dubium, uoluntas clara : ex diucrfo uoluntatis turn eft

'fiiones. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæftio,quando feriptum eft apertum,uoluntas dubia. Quæftio autem lcripti fi

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcuro,altero modo quando utrûcp eft darum,SC tarnen inter le pugnant.Excma

plum eft inl-ürj.delcg.i, Scripti appcllatione Quintilianus traditcontincrinon Iblum quæ in legibus lcripta.fed etiâteftamcntis,pacftis,ftipulationibus,ô(f quic quid feripto comprebenditur, fimiliter uoce cnunciatur. In bis quæftionibus ftriefti iuris eft feriptum fequi,æquitatis uero,uoluntatcm,

rgt; nbsp;nbsp;Diftinguamus ni^c quomodo inter fc différant. lus primo eft genus,ubiue*

Àcquitas feripto accedit,interpretando,emendando,nioniendo, comprimen do,dilatando, ut rci natura ex!git,2lt;: eft ilia reda à natura ratio nô fiTipta,led bo minum animis infita,defingulis dcccntcr,bumanituscß dccernens.Præclareigû tur Donatus in Tcrentiû definiuit : lus eft,inquit,quod omnia reefta amp;nbsp;inflexibi lia exigit» Acquitas eft quæ ex iure multum remittit : indc leges fijrdæ SC inexo* rabilcs à fapientibus diiftæ. Hinc æquitas aurita,benigna,circûlpe(fta,SC ab Arß ftotelc aptilfime aflimilatur Lesbiæ rcgulæ,quæ plumbca eft,pro arbitratu flexi bilis,quæq; ad ftruduras ubi cogit nceclfitas inflcdituisfificf aceômodat.

Ex contrario ius non Lesbijsu'd eft non plumbeis regulis côparatur, led aitjs infl^xibilis materiæ regulis quæ ftrucfturâ ad fc æquabilem exigût,amp;r idco immo bile,durû,incxorabile:ct propterea optime Balj^quitatê definit côgrucntiâ elle quandâ in principqs iuris naturalis fundatâ^in Eli dcfuncftus.C.defuis Sôlegiti,

N cc tarnen femper mitius agit in deli(flis,fed interdum acerbius, ut 1. quid er go’^tpeenagrauior deinfamib. 1, aut facfta*§»fi.de pœnis.ôifI. fiquis fcrutyaliç^ no fuaferit. (^de furtF nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

I Suetonius in Claiftio.’Nce femper prælcripta legum lêcutus duritiam,Ienita temq; mulda^ï cxbo.ôC æq.pcrindeutaffi'ccretur,inoderatus eft,nam ethis qui apud priuatos indices plus petendo formula excidiflent, reftituit alt;ftiones,ôf in maiore fraudeconui(ftos,legitimam pœnam fupergreflus ad l^ftias condemna uit. Concordant cumhis documenta Martiani in 1, rdpicicndum.de pœnis«

C ollige iuris uerbum æquitati obiedum aut comparatum de Icgitimo inteÏÏigl» æquitatis uero de nRn Icgitimo.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Le»

Aequitas excrcctur ctiam in his,quæ rarius, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Acquitas illud intcrpretatur,emendat,moderatur,extendit,lenit,CXalperat,Ut ra tiocongiuitatis expofoit.

îus naturale eft,quod natura omni Janimalia doemt,nam fus iftud non folum humant generis propriû eft,fed omnium animalium qug in terra, quæ in ccelo mari^ nafcuntur,auium quoc^ commune eft«. Hine defeendit maris atcß foeminæ coniugario,quam nos matrimoss nium appellamus:hinc liberorum procreatic^hinceducatio* Videos mus enim cætera quoque animalia, feras etiam beftias iftius iuris pe rida, cenferi^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Quid illiid eft,quod natuta omnia animalia docuitc’amp;f utieg no aliud eft quäm fefc ac propriam fpeciem conferuare uellcifaluximq; eflè. Cicero quarto de finis I- omtefp» bus bo»Omnis natura uult eftè conferuatrix (ui,utfalua fit, Sgt;C in ftio gencrccon I”*!*» feruetur.E t Bald. N aturale eft,inquit,ut unumquodeg ftudeat conferuationiftii ipfius.Quod hie huius loci uerus fit fenftis,idem Cic.primo offic.docet.his uers

g bis:Principio generi animantiû omni eft â natura tributû, ie, uitam, corpuscß tucatur,dcclinetc}î ca quæ ei nocitura uidentur,quæq; fint ad uiuendum ncceifas ria inquirat parct,u(ÿaftum,amp;^ Iatibula,ôd alia eiufdcm generis.Cômune aus tem animantium omnium eft coniundtionis appetitus procreandi cauià,ôi’ cura quædam eorum quæ procreata ftmt ♦ Hæc Ciceronis cum VIpiani uerbis mub tumeongruentia.

Ex hoc dogmate quod omne animal fponte luaptec^ natura feipfum ÔC in luo gcncre tueri propagareep ftudeat, plané intelligimus omnia ilia iuris animantiû eile,fine quibus huiufmodi conferuatio fieri nequit. Quæ autem iùnt ifta,cx fus praicriptis VIpiani ô:: Ciceronis uerbis liquent, cunda in primis ad uitâ necciïà ria quærere parare, ut paftus SClatibuIaferis, fie alimenta nobis, dC habitatios nés ♦ Ex quibus collige appetitum folicitudinem acquirendi elle à natura co= nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;et

munianimantiû.Ladantiusfej^odiuin. inft. Cupiditas ad eacôparanda nobis data eft,quæ funt ad uitâ necelîària.Similiterhabitationis ufus,Sô domicilioiiim ædificationes, ut patet in latcbris ferârû,auiû nidis nbsp;nbsp;fauis apiû mira arte côftru L'

, »iei. Conferuatur autem unumquodt^ cum alimentis, tuiH cautioge, amp;nbsp;depuis fione eorum quæ poflènt nocere,ôé per hoc à natura inftruimur uim ui repelles re,non autem iniuriam,quæ hoc iure incognita eft,

Quærere itaeß ôô parare ad uidû neceflaria, ufi^adeb iuris font naturæ,quod eorû prohibitio occidere.Paulus de libris agnolce.Nccare non folum is uide tur qui partum præfocat,lèd ÔC is qui abfjcit,ÔC qui alimoniam denegat,

Qiod latius patere mihi perfoadeo,ut nqj^ rrtfenti aut imbccilliori folum,uea rumetiam qui efurienti cuicp uidum intercipit, occidifte uideatur,

Similiter 8C qui fame pereunti efeam ultro non poA'git,quinimofieripis enti non cédât,uim fecilTeuideri, Âtnbrofiusin inte(prcf,EuangeI,Violentei{

C obtincri quicquid ftipra lumptus eft.îo.GIoflàtorPer uîolentiâ dicituf auferrc» qui temp orc nccelîîtatis ftipra neceffîtatem fibi retiner. Rurius idem Ambr. N e que cnim minus eft criminis babenti tollere, quàm cun^oflîs ôAbundans fi?» indigentibus denegare. Eftirientium panis eft,quem tu detincs.

Hincuulƒ0 dicitur,forti eum non teneri, qui tantillum efuriens furatus, quo P famem pcllat, Haud diucrfomTortè ft^tuendû in nudosqui fæuientc frigoreui:» tis.argumen.irt le tegumentum furripuit,nequealiaratione tegerefe poterat. Quæ omnia intcï t.quos nos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ligo ex fententia eiuldem Ioannis, modo is à quo eripitur, aut qui denegat,pari

âus.de uerb. fi nbsp;nbsp;N ec quifquam putet me exiftimare, bæc ida inter feras beftias ueluti inter ho

. gnif. et c.fiquii mines cflè criminofan'pftim duntaxat faeftum eft à natura côiftuni,nô autem qua propter neeeßi Iftas flagitiofî : nam quod eorû fcrfRti imputatur,nobis alio iure uitio alcribttur, tatemgt; deßert, nbsp;nbsp;nbsp;Altera conferuandi ratio uerfatur in dcelinatione eorum quæ nocere poftent,

quod duobus conftquimur,cautione aduerftis dolos, 8C aduerfos uim defenfioa: ne. Præfentiunt enim nbsp;cauent dolos etiam feræ beftiæ,SC ad impetus ftiftinens

dos,repcllendosc^fefecolligunr,muniunt;undefit,omniaillaiurisanimantiuni cfle,fine quibus uitæ incÄlumitas ftruari ncquit, Et propterea non ineleganter forte contendi poteft,nullalege prohiberi pofte,ne quis innocuis indutus armis mcedat,uti font loricæ,6C id genus reliqua quæ corpus protegunt,nift iuftiftima

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;repugnet caufa, Verum me nl^it quæ iufta queat efte caufa prohibendi tuition

Quæ tarnen omnia menfora neceflt tatis terminatur. Nam cætera animalia uI«» tra neccftitatem necg paftum quærunt,neque defenftone ft tuentur.Et quamuis no eadem neceflitatis menfora fit in brutis atej hominibus, quinimo nec omniu D hominum menfora eft eadem, cum ex perfonarum qualitate dignitate uarie* tur,nihilo tarnen mftus cenfotur id eftè fecundû naturam uiuere, Cicero quinto dcfinib.Cum dicimus omnibus animalibus extremum ^fte,fccundum naturam uiucre,non ita accipiendft eft,quafi dicamus unum omnium extremû, fed natu^j ras efte diuerfas,ut aliud equo,aliud boui,afiud homini,0(^ tarnen omnibus film;# ma communis eft,

Hadtenus de indiuiduo conforuando di(ftum,nunc quomodo perpetuatur di cendum eft.Namfingulaquæcp caduca fid occidua font, focceftiua tarnen prole fiuntgenere perpétua, Calliftratusin 1. liberoru.deuerb.fig.Etenimidcircofis Iios filias q concipimus,ut ex prole eorum earum'ue diutumitatis nobis memo# riam in longum æuum relinquamus,

Coniundiione itacp man's fid fcemfnæ fit hæc ^eciei conforuatio, fid ideo con fondlionis appetitus natura infinis eft,fcilicet procreandi caufa, utbelliftimein# quit Cicero. Nec aliud fonfit VIpianus,dicens?Hinc maris atq fœminæcôiuga tio,quam nos matrimonium appellamus.Ex eo quod aitanimaliumconiundlio nem nos matrimonium appellarc,intelligit coiundlionem liberorû caulà. Idem Calliftratus: N atur yios docet parentes pios,qui procreandorum liberorû cay# c.ß.decondi. fo uxores dÄ?imus.^æliberorumcaula ulqueadeo adconnubium eftnecefta# tippof. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ria,ut no confiftat,fi ea lege contrahitur,ne libcris detur opera. Adde,quod fore

contradla mitrimonia refoindunturjfi exploratum fiat,alterû coniugem ad proî»

frig-et malefic. nbsp;nbsp;Quod coiundlionis appetitus procreandicaula comunis omnium fit animan

tium,ex ipfis mutis condifoimgs,œæ naturæ Ipecula à fapientibus dicûturæuffl omnium,exccpto homine, confiiftudinem contemplamur, quæ mox fofeepto • foetu maribus repugiwnt. N eq mirû G in homine diuerfom, ueluti fermo,ratio, «oluntas,quorû dudiu qjturæ ©bedientes eftè debemus, Imperio enim rationis cohibere

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, IN LE G EH VT VIÄ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

fi cohtbcre uoluptatis impetus hominem decct,nam uirms ,ait AJ3«ftolus,in infir lt;nitate perficÿur ÖC fornace probatur auru : etenim ibi nulla caftimoniæ laus eft, ubi cedat libidinis titilJatio, Igitur totum hoc Deus in hominum uoluntate repofuit,utabftinendobenemererigauderent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Obferua coitum, qui non gratia liberorum£t, non cfTc lecundum naturam, fedomnino uitiofum,Beatus Greg.Iife.xxxtj,inIob:Tuncfolnconiugesfine xiij.difl.c.ner culpa in admixtionefunt, cum non pro explenda libidine, fed pro lulcipienda ui-$-perjuI. prole mifcêtur. Ämbrofius fuper LucamrQui no caulà procreandœ fobolis,fcd dxplendæ libidinis fibi inuicem copulantur, non tarn coniuges quam fomicarij uidentur.Diuus yieronymus contralouianumhæreticum: Gerte quilecaufa Reipub.se generis humaniuxoribus iung^icunt, 8C filios procreate,imitentur oriÿo^ faltem pecudes,ut pofrqj ueter intumuerit no perdät filios,nec amatores fe uxos ribus præbeantjfedmaritos. Necç pugnâthæc aim Apoftôîo ad Cor. Propter fornicationem quifeß habeat uxorem fuam. loquitur enim libidinohs continere fenefeientibusrathic agitur de proprio Seiuftoufu marrimonfj .Exquibusar-guitur inconcefliim, ac periculoRim poftconceptuij fœtum mulieribus iungii tum quod non liberorum caufa coitur, tum quod tumidus uenter non fine peri^ culo fiibigitur.

Haud improbabiliter fortaftis ergo infignis quot;Çliomas Docius Senenfis puta« in l-liherorX^ uit prægnanti non licere ante partum nubere, dc qua non eft uerifimile,inquit, deinfàt^ Apoftolum dixiirc,uiro mortuo nubat in domino, maxime propter periculum uentris ex ardenti coeuntium confricatione. Multos profedlo audiui ex haccau* fa fieri abortus. Propter quod arbitror mando contingit partus propter coitum abigi,cocuntesinterinnoccntesnonene. Si extraordinem forteplecftendoSt g Nonitacg culpa carent,qui uentris periculum effrenatae p^ponStlibidini,

Vt ui'm atep iniun’am propulfemus, nam hoc iure euenft,ut quod quifiç ob tutelam corporis fui fecerit,iure fecifle exiftimetur, cum internos cognationemquandam naturaconftituit, confequens eft hominem homini infidiari nefas effe»

N ota,natura,id eft,ui diuina,cognation? inter h omincs inuiolabilem côftitu tam elft. Et idcirco nefas,id eft,?ontra Icgem diuina fore,hominê homini infidia ri,id eft, ex animo nocere. Ifidorus ætymo.Lex diuina fas eft,lex humana ius eft.CiC'ij .Officiorü: Aduerfijs deos immortales impij iudicadi funt,qui ab ipfis conftitutam focietatem inter homines euertunt.hinc efficitjfr, contra ius natura^ Ie fiue diuinum elft quiequid fit, per quod humanus conuéftus dilÄimpitur, Si proptcrca impium Sc immane.

Quid eft uim ateg iniuriam propulfare i Et utiep non aliud eft,(^iàm inftâtem imminentem'ue uim aut iniuriamrepcllere.Eft ergo dcfenfio,inftatis imminens tis'ue offenfioni^ropulfatio : ab offenfione enim uic^ adeó pendet defenfio, ut ubi ceflat offenfio,nulla queat elft defenfio: etemniubiuis autiniuria ceftatmon eft quod propulfari queat. Eft itacj defenfit^eiftare in finibus dcpcliêdi uim SC iniuriamueluti oppidum defendentibus, pro muris,pro jiortis, pro ftationibus • pugnare,ÓC impetus hoftiû amoliri, Si propterea qu^iu urget aggreflbr, pro^ b

pulfatiofti infifticonucnit:ubiuerocœpcntpedcmrcferre,cedere autfugcre*^ mox dcpellcndi ceflat ncceflïtas, niTi pcdem referai animo fefe ad redintcgran« dam pugnam colligendi, Et idrirco ficedentem fogienteÄ'ue infefjuimur, noïF

Vindiââjicere propulfare, nbsp;nbsp;uim, feu uindidam facere dicimur, Probantur hæc ultra dodos

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Imminentem uim dixi,quoni3m Acqurftj, Bartoli, Baldi,ÄT omnium confenr«

(ù non debetexpeó:aripercullïo,fed lufficere armorum terrorcm. Immo fi prae cedant,inquit Bartolus,figna ÔC aAus manifeftæ uoluntatis nocendi, eiiam folæ minæ ab eo qui confueuit exequi,fi Accurfîo ôtf Cyno credimus. Quod elegants gt;■ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ter Baldus ita demum admittendum putat,fi minas fequantur adus amp;nbsp;argumen

ta ad nocendum, Plus notaui apud Iafonem fcripCffè Baldunf, licere aduerlàriû præueniendo cædere,quando uide^ræparamenta ad ofFendendum, ita ex fa do iudicatum. Idem Accurfius ôô Baldus ineadem I.i.ôC Ang. Aret.inmalefû exemplificât in eo qui poft minas iulîît uocari focios, amp;nbsp;prteftolaturtex quibus decidi pofte arbitror,fi uidero inimicum ex pharetra làgittam educere antequam incuruet arCTim,prlt;euenire etiâ percutiendo licere, fimiliter ne laneeam uel aliud telum capiat. Et denit^ gAieraliter ex eorundêfententia definiendum ubi ain:« datio periculofa eft,præuenire femper iuftæ defenfionis elîè. Caius ad 1, aquili. Si feruum tuumlatronem mihiinfidiantem occidero, ftcurus ero, Nam aduers

Ex eifdcm etiam deciditur quod dixi,fi aduerfarium retrocedentê pergis pets cutere,intelligendum uindidam non defenfionem eftè,nifi ill e ex induftria pedê referat,animo uires relumendi ad acrius pugnandum, quo cafti iuftiftima eft de« fenfio,quæ præripit nocendi facultatem, ÔC ideo urgere cedentem inimicum ÔC eius confiliapræuenire,nc uires neue fpiritus relùmere ad offendendum ualeat, defendentis eftè. Rcfte ergo Bar. putat pereuflb licere repercutere, 5C occidere quando iufte timet iterum percuti : iuftum uerum metunnn incerto præfumi dilt; cunt omncs,fi inftat inimicus.

E x hac definitione liquet non folum quid eft defenderc, ucrumetiam quid eftt inculpate defendere.

N Ota ergo non folum uim ui repellere licere,uerametiam iniun'am, StT iniuria qui fadt, offcndere,Ô£f iniuriam qui propulfat, defendere.

Item non lâtis fore propullàtam eftè uim, nifi amp;iniuria propulfetur : fie ex üi propulfata,non intelligitur iniuria propulfata, N eqj recipiendam illam exposs fitionê arbitror, V t uim ateß iniuriâ,pro ui iniuriofa, alioquin à furiofo uis illata propulfari non quiret : necß niton's iuris confultorij eft fie loqui, immo ineptiæ ineufari poftêt,^ contra naturam interiedæ didio'nis At^. N ulli profedo dux» bium fciuiftèt iureconfiiltus contra uim iniurioflm diccre fi uoluifîèt,ÔC interpre tationem quæ cum uerbis pugnet retjciendfem. Similiter ineptior eft ilia, T uiela eft uis ac poteftas ,id eft,uiolenta poteftas.

De duobus fæpe «lultumcß dubitaui. Primum eft,utrum ucre propullàri uer j balisqueatiffiuria. •

Secundû,quæ defenfîo claris hominibus Et aduerfus humiliores, uim uel con ... uiciumfacierifes.

Vfrbdl» min- nbsp;nbsp;£)e primo mouet dubitationem, quod nô fie conuicialis uti^ia offenfio ualet

repelli : fieri enim poteft defendendo,ut necß te,netß tua percimbr tangat ,quod uere eft propulfare. Verba aût gontumeliofa quin mox te dilacerent fieri non po tcft,eodcmuti£ß momento emifiâftriuntexiftimationem,uerecundiâ,amp; digni^i • tatem noftram,nec niSpoft fufeeptam contumeliam rcmedium adhibetur,quod (uapte natura uindidia p^tius quàm defenfîo exiftimari folen

, I N L E G Eil VT VI M, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

cohilîcre uoluptatis impetus hominem dccct,nam ui'mis ,ait Apoftohrs,in infir per^'tur -, ÔC in fornace probatur aurü : etenim ibi aulla caftimoniæ laus éft ,ubi ceflat libidinre titillatio » Igitur totum ho’c Deus in hominum uoluntate repofuit,ut abftinendo b ene meren gauderent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Obferua coitum, qui non gratia liberorunWït, non efle lècundum naturam, fed omnino uitiolum» Beatus Greg, lib.xxxif. in lob.’Tunc folfi coniuges fine xiif. difl.c. net tulpa in admixtione funt cum non pro explenda libidine, fed pro fiilcipicnda nbsp;nbsp;$ -pcnKh

proie mifcêtur, Ambrofîus fuper Lucam:Qui nô cauû procreandæ fobolis,fed explendæ libidinis fîbi inuicem copulanuir non tam coniuges quàm fornicarij uidentur.Diuus Hieronymus contra louianum hæreticum ; Gerte qui fecaufa xxxSf, Reipub.amp; generis humani uxoribus iun^dicunt, ôd filios procreare,imitcntur oriÿgt;. faltem pecudes,ut pofti^ uêter intumuerit nô perdât filios,nec amatores fe uxoæ ribus præbcant,ledmaritos. Ne^ pugnâthæc cum Apoftolo ad Cor. Propter fomicationem quilcg habeat uxorem fuam. îoquitur enim libidinofis continere fenelcientibustathic agitur deproprioStf iuftoufiî matrimonq. Exquibusar* guiturinconceflxim,acpericulofiimpoftconceptugifoetum mulieribusiungi, turn quod non liberomm caufa coitur, turn quod tumidus uenter non fine perils culo fubigitur,

' Haud improbabilitcr fortaffîs ergo infignis Jhomas Docius Sencnfis puta^ i» lliieror^t uitprægnantinonlicereantepartum nubercjdequanon eftuerifimile,inquit, Apoftolum dixiflè,uiro mortuo nubat in domino, maxime propter periculum ùentris ex ardenu coëuntium confricatione. Multos profedo audiui ex hac eau* fa fieri abortus. Propter quod arbitror quando contingit partus propter coitum abigi,coëuntesintcrinnocentesnoncfiè, Ôi extraordinem fortepleëlendos,

Vtuimatc^ infuriampropulfemus ,nam hoc i'ureeuemt,ut quod quifi^p oh tutelam corporis fui fecerit,iurefecifle exiftimetur, amp;. cum internoscognationemquandam naturaconftituit j confequens eft hominem hominiinfidiari nefas efle»

Nota,natura,id eft,ui diuina,cognatione inter homines inuiolabilem coftitu onixt* tam efiè.Et idcirco nefasdd eftjtontra legem diuina fore,hominê homini infidia ri,id eft, ex animo nocere. Ifidorus f, ætymo.Lex diuina fas eft,lex humana ius cft.Cic.tj .Officioru; Aduerius deos immortales impij iudicadi funt,qui ab ipfis epnftitutam focietatem inter homines euertunt.hinc efficigur, conti a ius naturae Ie fiue diuinum efle quicquid fit, per quod humanus conÄdus diftumpirui', ÔC propterea impium 06 immane.

Quid eft uim ateß iniuriam propulfare lt;nbsp;Et uticß non aliud eft,f}uâm inftâtem imminentem'ue uim aut iniuriamr^eUere.Eft ergo defcnfio,inftâtis imminens rjaprop»//S(w . ris'ue offenfioni0propulfatio : ab qnenfione enim ui^ adeó pendet defenfio, ut , pbi ceflat offenfio,nuila queat eflè defenfio: etegim ubi uis aut iniuria ceflat,non .eft quod propulfari queat. Eft itaeß defenfi^perftareinfinibus depeïîêdi uim ëC iniuriam ueluti oppidum defendentibus, pro mûris,proçortis □ pro ftationibus • pugnarcjâ: impetus hoftiu amoliri, SC propterea quî^iu urget aggreifor, pro#

® pulfationi infïfti conuenit : ubi lier o cdèperit pedem referte, cedere aut fugerc# mox depellendi ceflàtneceffîtas, nifi pedem referat animo fefe ad redintegiana dam pugnam colligendi. Et idó'rco ficedentcm fugicntcrffue infe^imur, non* ymJiâa/àccre propulfare,fe4uim,feuuindidamfacercdicimur, Probanturhæcultradodo* rum traditiones, hoe folo uerbo j)ropulfamus»

Imminentemuim dixi,quoniam Accvrfij,BartoIi,BaIdi,8lt;f omnium conien« ’ (u non debet expedaripercuflio,fed iuflfïcere armorum terrorem. Immo fi prae cedant,inquit Bartolus,iigna ÔC at^us manifeftæ uoluntatis nocendi, euam folæ minæ ab eo qui coniùeuit exequi,fi Accurfîo Ô6 Cyno credimus. Quod elegan« ter Baldus ita demum admittendum putat,fi minas fequantur adus 0:^ argumen ta ad nocendum. Plus notaui apud laibnem icripfiflè Baldum*licere aduerfariS praîueniendo cæderejquando uidetÇræparamenta ad offendendum, Si ita ex fa ôo iudicatum, Idem Accurfîus SC Baldus in eadem I.i.ô^ Ang. Aret.in malefû exemplificât in eo qui poft minas iuflîtuocari focios, Si præftolaturjex quibus decidi pofte arbitror,fî uidero inimieum ex pharetra fagittam educere antequam incuruet araim,præuenire etiâ percutiendo licere, fimiliter ne lanceam uel aliud telum capiat. E t deniq^ generaliter ex eorundê fententia definiendum ubi cun* (ftatio periculofa eft,præuenire femper iuftac defenfionis eftè, Caius ad 1. aquili. Si feruum tuum latronem mihi^fidiantem occidero, fteurus ero. N am aduer gt;

Ex eifdem etiam deciditur quod dixi,fi aduerfarium retrocedentê pergis peta: cutere,intelligendum uindidam non defenfîonem eftêmifi ille ex induftria pedê referat,animo uires reiùmendi ad acrius pugnandum, quo cafu iuftiftîma eft de* feniîo,quæ præripit nocendi facultatem, Si ideo urgere cedentem inimieum ÔC jQ cius confilia præuenire,ne uires neue ipiritus refumere ad offèndendum ualeat, defendentis efte. Refte ergo Bar. putat pereuftb licere repercutere. Si occiderc quando iufte timet iterum percuti : iuflum uerum metun^n incerto præfumi di« cunt omnes,fi inftatinimicus»

Ex hac definitione liquet non folum quid eft defendere, uerumetiam quid eft inculpate defendere.

N Ota ergo non folum uim ui repellere Iicere,uerumctiam iniuriam, iniuriS qui facit, offendere,ô(5 iniuriam qui propulfat, defendere.

Item non fatis fore propulfatam eftè uim, nifi to’niuria propulfctur : Suf fie ex ui propulfata,non intelligitur iniuria propulfata. IN eqj rccipiendam illam expo* fitionê arbitror, V t uim atcÇ iniuria,pro ui iniuriofa, alioquin à foriofo uis illata propulfari non quiret : neeß niton's iuris confultorij eft fîc loqui, immo ineptiæ ineufari poftèt,Sd contra naturaminteriedac ditflionis Atç^. Nulli profedo du* bium fciuiftèt iureconfultus contra uim iniuriolîm dicere fi uoluiftêt,amp; interpre tationem quæ cum uerbis pugnet retj cienefim. Similiter ineptior eft ilia, Tutela cft uis ac poteftasjid eft,uiolenta poteftas.

De duobus faepe «ultumcß dubitaui.Primum eft,utrum uere propulfariuer* balis queat i^uria. •

Secundû,Quæ defenfîo claris hominibus fît aduerfus humiliores, uim uel cou . uiriumfacientes.

Vd'ÎKtMt inw* primo mouet dubitationem, quod nô fie conuicialis utialia offenfîo ualef repelli : fieri enim poteft defendendo,ut necj te,nc£j tua perciÂbr tangat ,quod uere eft propulfare. Verba aût tontumeliofa quin mox te dilacerent fieri non po teft,eodem utitp momento emiftàftriuntexiftimationem,uerecundiâ,amp;r dignw * tatem noftram,nec ni#poftfufeeptamcontumeliam remediumadhibetur,quod (uapte natura uindidapiatius quàm defenfîo exiftimari fokt*

Qiiomodo ergo Florenrinus inniriam propulfandam dixitc'nunqutd coTiuié •ciumconui^o repc^iturjuxta l.Quæ omnia, infra de procur. quod forte inter pares admittendum eft,5C fimiliter li honcftior fiumiliori conuicietur, illecp tunc retro male dicat, ÔC ex eo quod confeftim recriminatio fit,depulfationi magis ui dctur adfcribenda. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Altera dubitatio.Plebcius nimm psftritium uel alium cofp 'cue dignitatis con uicijs infedatur, nam maleditftis digladiandS cum linguaci forte, aut inuerecuns do ncbulone,quo cumChociftud folS)uerbis cotendere ignominiolum eft. Nul la profetfto uerbalis defenfio cum co eft,cui ncc par côtumelia referri potcft, nifi forte eius maledÿêtia male uapulando retundat. Quid fi idem fine conuicfjs irru ens uim facere, repulfus, no potueritt’an u^luti uit eft reiedla, paritcr côtumelia propulfata ccfeatur C fubfifto. Aliquid omnino uclle uidêtur hacc uerba, V t uim atc^ iniuriam propulfemus, quod non iatis fit propulfatam cfle uim,nifi Sf iniu* riampropulfet.

Aufus pratterca ill e irr eueres Sf dignitas ignominiofe laceflita aliquid ftipra uulgarem depulfionem mereri uidctur,ut iniuria pqßlt dici propuliatacrefcere. V Ipia. tradit iniuriam ex perfona faciêtisrôô Imp.Iuftinia.atröccm definit, fi Ica in I. unit» dein naton’ abhumili facfta fitiniuria,autparenti, patronóuefiat àliberis,uel libertis. iur.

Difficultas ergo ftat,utrum fola ui reietfta fa^isfatftum fit igtiominiætSC utrum in infl^ de int nonihil interfit nobilcm ab ignobili uel pari contumelioft inuadi.

E t aducrte animum quod de propulfanda,non autê uindicanda iniuria loquü mur:5C uindiifta non propulfat,fed uindicat,nifi æquius cenfeatur,ubi uere pro# pulfatio fieri non poteft ,uindida ex contincnti fada pro dcfenfiotie fit.

B conuenit : Grauior honoris eft iadura rerum, fed pro ijbus defendendis licet percutcre,fortius ergo pro honore conferuando licetpercutere : fic argumentât I.i.C. unde «f. baturßart. in l.i.C« yndeui. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z^c.ßperß»

Rurfus æqueiuftacaufaefthonoris Ô(ruitæconferuandæ,fedprouitatucnda diens de homi-fufte aducrfarius percutitur,fimiliter amp;nbsp;pro honore tuendo iufteuapulabit.

Vndc confequens fieri uidetur in his fpcciebus, cum obfcuræ côditionis con uiciatore uel aggrcftbre uerbcribus iuftior fiat defenfio,ubi nelt;ß maledidis,necß fola rcpulfa fufceptaî iniuriæ fit fatis.

His ctiâ præftat argumentum,quod ubi contumelia ob egeftatcm peccatoris pecunia uindicari ncquit,poena corporali uindicatur.Multum contermina fiC co gnata lunt defenfio amp;nbsp;uindida, dC unum pro altero ufurpatû in mulu's iuris par# tibusuidemus,

E t ideo de uno fortaffis ad al^ru argumêta duccrc aliquâdo no eft incongruû, Quæ omnia dilputationis gratia fpargere ad excitanda argutorû ingénia,operæ precium uiftim mit.

Accurfius tres eius partes côftituit. Prima,ut inermis cfim inermi,armatus cô armato pari telorû gencre, Vnde Bal. infert,petentê t *telo nôTicere areu de# pellere.SecundâiUtilico fiat. Tertiam,quodaddefenfionêôC nô^indidâ. Qua Aceufij traditionê omnes fequûtur, mihi aût iniqua aut faite periculofa uidetur.

N am duo p^rema hæc,ut ex continenti fiat, amp;nbsp;non ad uindidam,funt adeb propria propulrationis,quod fine ipfîs non eft defenfio, amp;nbsp;ideo nihil ad modéra tionem,nifi quod ubi defenfio nô eft,nequ]^co»fiftere moderationis qualitas.

Hoc ultimum Bartolus,Baldus, SC cæteriintelligût «mod defendendi animo* fif non ulcifcendifiat,ipfeuero fubfifto.

C pienter dixit Cicero, SC confefftone omniü idcirco arbitraria eft cognitie, ipiinrt quippe fadum in ea (pedamus,nó animum,alioquin qui a^efforgp fuum in« fequitur,fugientem putans defeiifionis iure fibi licere,fines^n cxcederet.Et ex diuerfo,qui urgtntem uim rcpdlit,fi fe ulcifci crcderet, nó efïèt defenfio. Diuus

Aquinus fecïrda fecundæ q» Ixxxütj, art. r. Qiii occidit animo fe defendendi,n5 peccat:qui uero hoe agit ut defendendo occidat, peccat: quod intelligitjfî necefs (aria fuerit occifio, QC quod deo peccat,non legibus,

(fc Idem Baldus moderatam defenfionem definit non plus facere quâm oporter* quée ueriflïma eft definitioded id ipfum, quantum oporteat, haud parui negoctj eft decernere -, SC ideo ad primum caput Accurfianum redeo, lt;^od exigit aequo marte refifti,quod contra defenfîonisjraturâ eflè mihi perftjadeo, ne quifqua tea mere aut arroganter did« putet prius iufta ftatera librauerit.

facit l.fi idem nbsp;nbsp;ConGderet uelim aequus ledor ex ca dodrina multa incommoda futuTa,ô(r in

eww eodem. pifniis in arbitrio infidiofi aggreftbris fieri,quibus tclis SC an armatus, ucl inera fl mutue. „^,-5 qy,'g protegat, fi non diflimili 8C aptiori ad nocendu telo defenfor lèdï uti mf-adeiur.

~is quis fe protegat, G non diflimili 8C aptiori ad nocendu telo defenfor lècû uti poteft.Item fi manu uacuamepetat aliquis, ego fortefortuna telum teneo, abtj* ciendu eft telum,ut iufta fit defenfio ; aut Hifpano pugiunculo inuadat, ego ena fem ftringere prohibeor,fi inculpata eft tutela,quæ longiori fit tcIo.Ergo fi in ar duo fto,aduerfarius ex iniquo a^ritur Ioco,debeo in plana deftendere, ne loci iniquitas culpct defenfionem:at hæc duellaris ftint pugnae,non autê defenforiæ, Cicero pro Milone dixit gladiu ad occidendum hominem ab ipfîs legibus pora rigi fe defendentibus, Accurfius uero ifta rationc eripit.

Cæterum modum tutelarem definit VIpianus,quando aliter quis le tueri non poteft, quod eleganter intelligit Ban ab iniuria perfonali uel rcrü,unde fequitur etiam inermes telo r^elli iure pofle. Porrb cum manu uacua, uel pari telo qui» fe défendit,fecurus efle non poteft,tametfi uiribus fit potior,ne offendatur, Vbi manus conferuntur,proculdubio idus SC cacdes inuicem ^'tari non pofliint. At fi uerum amarnus,non propulfare hoc eflet,fed colludari, rixaricj, cuius exitus in manu fortunaî elle folet,non in defenfionis robore. Nullo enim iure cogimur nofmetipfos diferiminibus obicdarcsubi falutaris uia no deeft, StultS, me deus, SC periculofiim foret ancipiti mane,fi polfis ualidioribus armis côfligere,ô^ cera tapotiriuidoria,cumeoquJ^ropriæfalutiinfidiatur.StuItafanèamp;^periculoamp; In i. fed (3- fl fjQj, iubentExtat diui Gordiani conftitutio,hisuerbis: Si quis percuflbrê ^ettcMq;. in^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uenientem gladio repulerit,nô teneatur homiàdtj. VIp. Qui ferro fe peten

jrlt;t ad l.Aquil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;occiderit,non uidetur iniuria occidiflè, Obferua ibi uenientem, hic petentS

nô expedata percuflîone occifum, SC in ipfo repellendi adu iurc occilum, nclt;^ In I.». c. unde Gordianâ diftinxifle,armatus uel inermis uenianfed gladio iure occifum nbsp;nbsp;qui

ficcar.gio.tn c. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omni« una,etiâ ipfiufinet Accurfq icntentia, quod expedari nô debet,

t.xx»/. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;digito te pulfet aggreiror,fed omni nixu, SC arte uitanda iniuriofa percuflîo,

tn ^ji^ificajti pjitic iden^al.alafiâ gladio repellere nonillicitum prodidit,ôlt;f fi eo idu uub neratus ceciderit,occiunô teneri. Quod Ang. inmalcfi.Alex.amp;S Aretinus libris VM-Mo U. R^QnfQi^nTj3robant,ncc eft qui contradicanRatio: quod poftreceptam per^ cuflionem,reperaitere,uindida eft,non defenfio : quippe defenfionis eft praeu© . nire,cauere,protegere,refiftere,neuapules.

Çp/u. xxxiiij, nbsp;nbsp;nbsp;Præterea fi lex permittit -, natura docet uim 8C iniuriam procul pellere, nec

præftribit quo armor« genere profilas, ergo quoquo modo poteris propub • fare docet. Quod quifÆ, Florentinus ait,ob tutelam fui corporis feccrit,iure fe^ ciflè exiftimatur, nec qjuicquam excipit, ueluti illud quod principi placuit,Ô^^ ib lud lefu ad ‘Petrum,Quoécun^ ligaueris,quodcunç folueris»

LEGEM VT VIM, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Il

fionon uideo,nam cx permiflo fit Kdtum, nó autem honeflxim. Paulus in rcgu» jjir.Non omi^ quod I^et,honeftum eft, ÔC ideo poft lidtum nonneceffàriô (è* quitur iHicitum,nifi loem fit etiam non honeftum’

Bartolusdenic^ in difputatione illaoftatuto Lucan,dui'tatis, óC bic SC ubicß no fortiori nititur argumento -, quod bannitos hoftes elfe contendicquæ qui'dem argumentatio incontrarium,nifallor -, plus ualet, quü quod omniiurepermifla, non dencgata holfibus defenfio non fgnoratur,tum quod G hoftis eftjneceflario fequitur non ligari legibus fuonim hoftiumT

Præterea ridiculofiim eft hoftes eos definire, qui,ut euitarentuincula, neces, ignominias,quæ à legibus conftitutæ funt,pere^rinanf, nee quiequam in patriS moliuntur.Mouetur Bar.uerbis Vip.in l.ami(uone.decap.minu.dicentis;Qi« deficiunt,capite minuuntur.deficere autem dicuntur, qui ab îjsgt;quoruin fub imgt; perio funtidefiftunt,amp; hoftium numero feconferunt;

Et obferua,quod etiam Bar.notat ad hoc, ut numero hoftium habeantur,nö fatis elfe defi'cere,nifi ad hoftes defciftatur,Banniti,inquit,defidüt ab imperiö ciuitatis fuæ, amp;nbsp;ad alios bannitos migrant, qui lunt hoftes, ergo QC ipfi banniti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

(unt hoftes.Hæc confequentia nö quadrat, nifi prius doceatur bannitos, quibus fe iungunt,hoftes circ,à à uero abeft bannitos deficere, qui pœnas quas pro fla gittjs merentur fuga fubterfugiunt. Adeft in hoc mihi Marti, in I. mili.agr.de re mil.Eius,inquit,fugä,qui cum fub cuftodia uel carcere eft difceflerit, in numero

B defertorum non computandum Menander dixit,quia euftodiæ refuga, non mi« litiæ defertor eft:fic bannitus pœnarîï refuga, nö defedor fbt hoftis imperrj eft. Aliud quod exigitijf eft,ad hoftes fe confcrant,id eft,ad alios bannitos,inquit Bart.Sed quid fi nulli alij iuperfint banniti, ad quos defeifcat, aut unus bannitus in diuerfas migret regiones, ibiep uel negocietur,necg altjs febannitis immifeeat, proculdubio ifta ratione non hoftis erit; fi non hoftis, ergo nec impune offendi poterit,quamuis fit bannitus.

nentur,cuius rei prudentiorcs nos facit Cic.i. Offi.his uerbis: Pompilius Impes rat or tenebatprouinciam,in cuius exercitu Catonis filius tyro militabat:quü aüt Pompilio uideretur unam dimittere legionem, Catonis quocp filium,qui in ea le gione militabat dimifit,fed cum amore pugnandi in exercitu remâfiftètjCato ad Pompilium fcripfit,ut fi eum pateretur in exercitu remanere,fecundo eum obliä« garet militiæ facramento,quia j^tiore amiftb,iurepugnare cum hoftibus non po terat. M. quidem C atonis fenis eft ^iftola ad filium, in qua feripfit fe audiuifle eum mifliim fadS efle à C onfule,quum in Macedonia bello Perfico miles effet. Admonet igitur ut caueat,ne prælium ineat,negat enim iu» efle ei,qui miles non fit,pugnarecum hofte.N ota igitur contra illos,qui nullo ftipendi«^, nulloc^ iure iurando exercitus hodie fequuntur prædæ tantum caufa,quod non habent ius h ceffendi hoftes,ne(^ agendi prædas, SC ideo prædonum uel grafÄtorum poenis teneri. Veteres uiolari putabant ius cognationis humanæ ab ijs qui nullalegum neceffitatefponæ fe lupos hominibus præbent.

Væ tibi idcirco Bartok,qui in animos hominn infixifti, ius elfe bannitos etiâ I» t.üpÇ.fi-ad rupto pacis foedere occidendi.Nô meprætAt Martianum refpondiflêjtransfus i. Cor.de/îfd. gas,ubicun$ inuenti fiierint,quafi hoftes interficere licew: quod dupliciter intel • iigi debet, uel inuêti à magiftratibus, nec remittêdi fu^t ad maiores magiftratus,

«5 C SiCcongruit ti’tulo quiloquitur de iudicio puniendis : ucl à militibiis,qui uincuÏö facramêti tencntur occidere.Nô e nim Martia.dicit à priu^tis intei^'cicndos,nc^ quic^cogiteamintcrprctatione facere,quærepug. L nonèftfingulisin.d,rcg. iur.amp; I. nullus.C, de ludæis.

Lignanus in eo Ii.de bel. ex u^rbis côftitutiôis iudicâdû putat.’fi lex sit, banni tus pôflît impune ofFendi,bânito defenfionê no relinqui, quia lex no uult efle de Iidum:fin autem ait offen dens no puniatur, no prohibitâ exiftimat defenfionê. Caftren. hie fequitur. At confiexeij. cotrarium fentire uidetur,mihi autem no li quet quid inter hos fermoncs fitgt; impune poffit offendi. QC offendens no punias i.i. inf Jc req. tur:Magis forte quærcndum eflet inter legem præcipientê 5^ legem pcrmitten s-rei.ey l.abfen^ tem,fed utriï propterea fiirrepta fit defenfionis facultas,no fans c0ftat,cum côtra tfin de pccnis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßj- ahfentes etia r?quifitos cotumaces eapitalem iêntenriâ dice

i’fiquisingeif re,6CRomanis legibus femperinuifumtSCproptereadurftuideturper fubaudü nuam de cap. tos intelleêlus iànguinolêtas leges reddere, quæ interpretatiôe molliendæ fijnt, ttpofl./àcit I. 5êeosintellecffusadmittcre,quinaturæcômunirepugnât.Defenfionisaduerfus ƒ.C.co.I. cunt pcriculû cap.tollêdæîUariauitBar.utrû expreflè prohiber! defenfio ualeat, aliud oportet.^.fi. hicamp;aliudin l.cummulierfol.mat.amp; l.facultasdeiur.fif lib.x. Vtrum autem de £10.5;. lib. l. iniufta fit lex,ôf per hoc non lcx,quæ priuato cuicp permittit aut iubet occidere^ illud, c. de Legulci ferè omnes legem yalidâ defendunt, Canoniffæ uero conn adicunt coU. lUnterfi^ multi.quia peccandi fouet licentiâ, addo quod ciuiles inimicitias feiit,quo nihil ïtof. C.fi.mil. perniciofius,fieri enim nô poteft quin cognati ÔCagnatiat£Ç amici occifonim ini tffreifi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quiflîmo ferât animo;domefticum utinâ non haberemus exemplû Romæ, quæ

poft proftriptioncs nun^ quteuit, ego autem in ufii fuiflè taies leges didici ma» xime aduerftis profcriptos,æ lege Tribunitia fie cauebatur,

D Si quis eumC qui nbsp;nbsp;plebifcito facer fit Joccidcrit,paricida nô fit, làcrum iudis

cio damnatum ueteres dicere folebât.Mcminit Liuius legem lata,ne quis ullum magiftratum fine prouocatione crearet,qui creaftet eum jjis fasc^ eflèt occidi.L» Sylla occiforibus proferiptorum præmia côftituit. Ad bannitos redeo, difpicien dum quorû in numero fiht,ô^ an in ufu antiquitus ftierint,alloue nomîe appellas ti. 6Ó rede Bar.docct necç deportatis ne^ relcgatis æquiparandos. Adde ^d de« portationis amp;nbsp;relegatiôis pœnarû funt nomina, bânitio uero fecus.Banniti uox nouaSC Gotica cft,amp; nô differre à^feriptis mihi perftiadeo,amp;^ uereproferiptos nominari pofte,fi conferantur rationes uocabulorum. Proftripti ab co quod da« *mnati : eorum nomina feribebantur in tabulis quæ publice pro roftris appende* bantur,ab eo quod profcribere eftpublicc fcribere. Ylpia.in hfed fiC fi pupillus, de uerb.fign. Profcribere fie accipimus palam claris litehs ut de plano rede legi pofiît,ante tabcrnâuel ante eum locum in quo ncgociatio exercetur, nô in loco remoto,ftd euidenti.5C loquitur Vlp.de profeffbendis mercibus. Proicribi etiâ dicuntur domus,quado publice ucnales uÄ locandæ fignantur,aut fifeo inferun tur. Banniti à banno dicuntur, quod palam uoce preconis uel magiftratus da« mnati pronunciantu»Romæ foro publico exiftente, in nônullis locis in tabellia pro ualuis cAiæ maiftfeulis literis fcribuntur omnibus legendi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Et utrunep nomen fignificatum damnati habet: nihil aliud eft banitus pro# fcriptus, publice damnatus ob aliquod delidum, ut illud Q. Aurelij : Alba# na uilla mea me profcripfit,id eft, damnauit. Verum inter danmatos amp;nbsp;prolcri^ ptos illud intereft, ^d omnes profcripti funt damnati, nô aût erontra quia multi damnâtur fine ftilo jifcriptioni^ut de bonis profcrip, feu damnatorum.C.utertp abfens damnatur, amp;nbsp;utrunep nom^ft generale ad diuerfa delida amp;nbsp;diuerfas poe * nas, ^(cripti deniepécutbâniti antiquitus impune oecidebâtur. Exêpla multa funt,fed notiflïmum Cic.^ui ex illa nefaria triumuirali^ftriptióe occifus fertur.

JN LEGEM VT VIM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U

banniti ergo profcnpri SC funt SCdici detjcntjô:!’nihil commune habent cum ^cportatis ne^ relegaris, cum cxuhbus uero cxilium duntaxatuolütarium: nam exulisamp;exili] genera* eftnomen,dcportationis’exiIiû.Simil!teramp;rrcîfgation!s exiliumdicimus, quibus cafibus eft pœna;fîmiJitcr quando nul^a alio interdie , fto Ioco,præter^ quod patria exire iuHÎ funt, exemplum in l.i, de effradoribus-Eft QCquarta exilij fpecies, S£ proprie quando non damnati ad cxilium, fed ad i. euitandas pcenas fpôte migrât,fîcut banniri amp;nbsp;pro{cripti,et de hoc loquitur Cic, l.capitaliuin. proA.Cecin, Exiliûnoneft,inquit,fuppliciir, fedfupplicîj profugiûacportus. in cxulAus.

Occidi ad meam defenlîonem, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infr^i depœnis^

Quæftionis el^utrnfeindi hæcre/ponfîoualcat,fifcinditur,nifîprobet defen o- l.exiliudein (îonê,reus fupplicio afficiet; fi nô lcinditur,fccurus crit: amp;nbsp;licet ius côtroucrfiim terd, cz rde^, fit,uicit tarnen Bar,opinio,ut reîjciatur defeRfionis adicdio,ea rarione,quod ma le de eo ius fentit,nifi probetur defendendo occidiflè, fadi atrocitas arguit doliï, damnatur ergo ex coniedurato dolo, Si ideo praedura decifîo,quia poffibile eft defendendo occidifiè.

Bal.in Uj, de legibus nô præfiimendam malitiâ tiédit ubi poteft: cflè iuftitia. citât l.merito.pro foc. Collige ex hacBar.fententia,refponfionê qualificatam polfe feindi quando côtra cam ftat iuris præfumptio.N ô ab re fiierit fcnitari nû« quidperpetuô uerû fit hoc, fiue eflèntialis fit qu^itas,fiue accidentalis: mulû ein intereft qualitatis accelfu uel receffu rcmaneat eadem fpecies,uel nô remaneat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Porrb in propofîta q.de delido fado per homicidin quæritur;nam ubi nô eft delidû nihil ad latrunculatores,fed qui didt homiddiû,nonne dirit delidûtfubît fifto;multi enim funt cafus,quibus iure occiditur,ut fur nodurnus,agrorum pos pulator,in adultcrio'deprehêfus,Iatro,aggrefror,5C fimiles.Ifta itaep qualitas,oc g cidi ad meam defenfionê,facit non elle delidû. Pro Bar.eft^uod regularitcr ho' l- aureîitts. middiû fonat delidum, licet certi fint cafus qui exdpiûtur, Si rcgulæ répugnât, idem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de

îdeonullopræftimpt^nis adminiculoftdciunt, nifi probetur. Ex diuerî'o VIp. lA-lega. iniuria occifum merito in lege adîjcitur,nô enim fufficit occifiim, fed oportet ini: l-ß ßruus ^4 luria id elfe fadü. Confidera quod alia q.eft,utrû reo dicenti,ad meä defenfionê 1-A^wl. occidi,crcdatur:alia utrum feindi queat talis relponfio de qua fola nunc agitur.

Efto Qui homiddiû dicit loquatur delidû, fateri ctiam conucnit, qui dicit ad fuam defenfionem occidiftè,dicatnô delidum: fi detradione huius qualitatis fit delidum,eiufdcmpariteradiedionefitnon delidû. Maniteftumeft uticpfiib^ ftantialis Si infeparabilis hæcadicdio fit,quod eadem fiibmota non remanet ea« dem res : non idem profedo homicidiü eft quod pro defenfionefit, 8C illud ^d non defendendo fadü eft. Et igitur periniquum uidertir in poteftate interrogan tis fit immutare quic^ de refponfione rei propter quod noua inducatur fpecies, id eft, de non delidodelidumT Siftindis prociddubio corrumpis atepinuertis in id quodnô refpondi,etmagis eftfha fit refponfio quam mea.Si dixerit aliquis nô poteft pro tutela occidi fine occifione,qui ergo pro tutela ocddifle dicit,occi difie fateatur eft neceflèjamp;^ fie nô de occifo,fed de qualitat» remanct quæftio.

Captiofaifthæcargumcntatioeft,qualitas enim ex qu^esacci^it forma, in? Idndetiäis.^ß feparabilis eft à fe formata fpecie, qua detrada alia res eft, ôê ideo occifionê quâ detrada de ex uerbis mcis extorquere tentas,non eft ilia de qua ego loquor.'^onô interroga noxa, tio Si rcfponfîqgt;ifi unum Si idem refpiciant,nihil efficit.

Efto de qualffate fola remaneat quæftio, nimirû quod ab ea pendet delidû S)i non delidum, de hac itatp qualitate quæftio ngn de alio eft quàm de dclido de quo agitur,ÔC idcirco quidehomicidioaccÂàtur,defoIo delido quodperhomi cidium' fadum eft aceufatur, alioquin fi non eflèt delidUm nequiret puniri,ne« * que aceufari, Finge accuiàtor dicatjdefero Titiuukquiinter fedefendendum

Semproniû aggreflbrem fuiï occidit, proculdubio nô audiretur imô irrideretuî ^d ineptiffîme aceufaret de homicidio quod delidiï non eft. Cum itaq^ caufa fundamêtum aceufationis ÔC dSmnatfonis folum fit deli(fÂim,ôf rîlponfio did^ nô dclicftiï, qi^omodo ex ea quifpiam ualet quid decerpere quod fît delidû non

uidcortotam ergorefponfîônê jutrccipiateft ncceflèaut reijeiat. Neep tarnen per cam reus leuatur onere probandi dqfcnfioncm, nc($ per cam fit damnari de , occifi dclido poftït nifi aliunde probetur.Bal.Aequitas iudicis poteft admittere * rcfponfîonem qualificatâcaufa uitandi calumniam,ó^ideo reus poteft rdpons: decondr^d^' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mcam defenfionê, nc intcrrogatio,quæ implicat dolum fîtcaptiola

Ci»«sinl i ^de ^^‘^P^’citerrelpondêti,quianegaturmalefi'ciüiftomodo,licetcófiteaturuulnus» ar nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aretinus : Qiii dicit feciflè ad fua defenfionê, uirtualiter ifcgat,accufationê,

i fiquidë c de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;negat qualitatem per qua faTlum effi'citur criminofum,ncgat illud quod

exccp.'Bul. CT Sal.inLexcei pt'ionem.C.de frobdt.ç^'ldj. C.de domt.an’^ tenup.Io.And. inc. ij^decon^ fif.1ac.de Are. inl.cumquieri^

foimaliter dcduciturinaccufatione,0!^ idco totamdicitur aceufadonemnegare, cccccxxi. Fil. Inclinât in banc partem fi uno uerborum contcxtii fiat relponfîo, ut feci ad mcam defcnfîonem. Refert lo. mentis grana Odofredum ÔC Martin« à fano fîmiliter relpondilîè, fubiungitcß k timere autoritatem Bar» ufu, in com«

Sed nunquid poterit in b oc torqueri, an ucrû fît, feciflê le defendendo,SC exs torta in quæftionibus fîifficiat Qpiplex confelfîo.

Cogita an circûfpeÂus iudex percunôlari debeat, num probatu diffîcilis tum fît defcnfîo,quod ex faô:i qualitate aeftimabit;fi probatu facilis eft, ÔC nô probas! t«r,infrâdead tnt,maleolefifînfecus,putain deferto06remoto hominumfrequentialoco occi tni.tu. Spec.dcf ^ns proditur,ubi teftium penuria eftè folet,aut non interdiu,ô6 an in agro fîue lo pofitio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CO occifî ,uel occiforismt coniedura fît quis alterum aggrelTus fuerit, maxime S

uer.fed pane, nibil negocq occifo t)slocisfuerit. ïtemfi odia inter fefe exercuerint, quis ann Sal.in l. necco nbsp;nbsp;paflus iniuriama'ungebis bominum mores Ô6 æftimaüonem,uterfrugi,man« '

diciUos de coi» fuctior,placabilior, aut iracundior, ad rixas pronior, irfm^idæ appetentior, ma«î nu promptior Sé fie non facile defenfionis qualitas rcijcienda eft,fî uerifîmilitUss do inclinet animum ad molliendam pœnam. luuatur bæc côfîderatio autoritate Accufîj Butricarq,Bal. Ô6 Sali, in l.fi. infra de bære.infti ♦ Adde qcf in dubio fii« cienda eft interpretatie, ut bomicidium fadum fît ad defenfionem.

Panor.in c. auditis de præfcr. benignius putat capitali fîipplicio non eftè fiib* dendû reû nifî aliunde liqueat occidifle,bcet male præfumat ius contra occiforê, tarnen quia non fîmplex eft confelfîo, coniedurata ex ea de dolo ducitur probaa tio, Ô6 non clara Si indubia,qualem in capitalibus leges defiderant, potuit eniin defendendo occidifiè, ÔC ideo Innocentîj innititur autoritati-. qui admonet ius di ccntcsjUt raro,aut nun^ exualidis quantumuis præfumptionibus capitaliter damnent. Impugnat Dccius in c, cum ucneraSilis. xtj, col. de except. SiC dicit Bald.Mitiusagiturinpoçnis corporafibuAxdolo præfiimpto.inc.i. quomo^ dofe.amit.

Jafonhicetfe^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ »

r c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• V L P I A N V S»

fti.etcccccxxi. luftitia cft côftans perpétua uolutas, ius fuum tribuens* fil.inrepe.l.i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

de uulg. corn =gt; VIpianus iuftitiam ideo uol^tatê elle dicit,quonfam non alia uirtus eft prat« mend, fed or in ter iuftitiam,quæ mera uolutate ferftur, ut quinto Ethic.docet Ariftoteles. Cx l.non uti^i de • teræ uero uirtutes aliu»de mouentur, acccdente tame uoluntate,id eft, appetitil cxcep. ’ fenfîtiuo.S.Tho.q.q.q,Iv’^\artfîfi,ForüsalioprincipioimpeIfîiuradIabores66

yj LEÖEM .VT VIÄ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H

banniti ergo profcripti ÔC fiint SCdtci deÊentiamp;Tnihfl commune habent cum ^cportatis ne^ rclegaris, cum exulibus ucro exïjium duntaxat uolötarium: nam exulisamp;^ exili] genera* eft nomen,dcportationis cxiIi'û,SimiIiteramp;r rclegarionis cxilium dicimus, quibus cafibus eft poena;ftmihtcr ÔC quando nuHp alio interdit

• lt;fto locojpræterc^ quod patna exire ïuftï funr, cjjpmplum in I.i.de effradoribus.

Eft 0£^ quarta exilïj fpecies, 6C proprie quando non damnati ad exilium, lcd ad i. Relegati.zsp euitandas pœnas fpôte migrât,fîcut banniti amp;nbsp;prolcrfpti,ct de hoc loquitur Cic. l.capitaîium. pro A.Cecin.Exihunoneft,inquit,luppIiciü, fedfupplicijprofugiûacporrus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cxultbus^

Occidi ad meam defenlîonem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infra, de paenie.

Quæftionis eft^utrû ftindi hæc relponlîo ualcat,fi fcinditur,nifî probet dcfen cr l.exiliu de in lîonê,reusfupplicioaffîcief:fînôlcinditur,fecuruserit:SClicetius côtrouerftim terd.cr releg, Cit,uicit tarnen Bar,opinio,ut reijciatur dcfeift'onis adic(ftio,ea ratione,quod ma le de eo ius fentit,nifi probctur defendendo occidifle, facfti atrocitas arguit dois j damnatur ergo ex coniecfturato dolo, Sgt;Cideo prædura decifio,quia poflîbile eft defendendo occidifle.

Bal.in L rj. de legibus nô prælumcndam malitiâ tr^dit ubi potcft eflè iuftitia» citât l.mcritOfpro foc. Collige ex hac Bar. lèntcntia,relponftonê qualifîcatam , pofte Icindi quando côtra cam ftat iuris prælumptio.Nô ab re ftierit fcmtari nûi quid perpetuô uerû fît hoc, fîue eftèntialis fît qu4f tas,fiue accidcntalis: mulû em intereft qualitatis accclTu uel receflù rcmaneat eadcmfpeciesiuel nô rcmaneat. *

Porrb in propofîta q, de delicfto facfto per homicidiû quæriturmam ubi nô eft delidûnihil adlatrunculatores,lèd qui dicit homicidiû,nônne dicit delidûCfub^: fifto:multi enimlunt cafus,quibus iure occiditur,ut fur no(ftumus,agrorum pos pulator,in adulterio'deprehêfus,latro,aggreftbr,SC fîmiles.Iftaita^ qualitas,oc jg cidi ad meam defenfîonê,facit non eflè delidû. Pro Bar.eft ouod regulariter ho- l- aurelius. micidiû fonat delidum, licet certi fînt cafus qui excipiûtur, a rcgulæ répugnât, idem quæfijt de ideonullo præfîimptignis adminiculofulciunt, nifîprobetur. Exdiuerfb VIp. Ub.lega. iniuria occiftim mérite» in lege adijciuir,n5 enim fufficit occifum, fed oportet in« l-ß feruut ai iuriaid eflèfadû.Confîdera quod alia q.eft,utrü reo dicenti,ad meâ dcfcnfîonê l-Aquik occidi,credaturjalia utium feindi queat talis relponlîo de qua fola nunc agitur.

Efto qui homicidiû dicitloquatur delidû, fateri ctiam conuenit, qui dicit ad fuam defenlîonem occidiflè,dicat nô dclidum: lî detradionc huius qualitatis fit delidum,eiufdempariteradiedionefitnon delidu, Manifeftumcft uticçlubjs ftantialis SC infeparabilis hæcadiedio fît,quod eadcmftibmotanonrcmanct ea^ dem res : non idem profedo homicidiû eft quod pro defcnfionc fit, SC illud ^d non defendendo fadû eft. Et igitur periniquum uidetur in poteftate interrogan tis fît immutare quic^ de refponfîone rei propter quod noua inducatur fpecicsgt; id eft, de non delidodelidumTSilcindis proculdubio corrumpis at($inucrtis in id quod nô relpondi,etmagis eft fta fît relponfio quàm mea.Si dixerit aliquis nô poteft pro tutcla occidi fîne occifîone,qui ergo pro tutela occidiflè dicit,occi difle fateatur eft neceflè^SC fie nô de occifo,fed de qualitatorcmanct quæftk».

Captiofaifthæcargumentatioeftjqualitas enim ex quafesacci^t forma» in^s l-indeli^it.^.fi fcparabilis eft à fe formata Ip ecie, qua detrada alia res eft, SC ideo occifionê quâ detrada de exuerbis mcis cxtorqueretentas,non eft ilia de quaegoloquor;pÇrrôinterroga wo**«« tio SC relponfio afi unum SC idem refpiciant,nihil effîcit.

Efto de qualinte fola rcmaneat quæftio, nimirûquodab eapcndetdelidûô^ non delidum, de hac ita(Ç qualitate quæftio nqp de alio eft quàm de delido de quo agitur,amp; idcirco qui de homicidio acctAtur,de folo delido quod per homi cidium’fadumeftaccufatur, alioquinfinoneflèt deliditn nequiret puniri,nea • ; que aceufari. Finge aceufator dicat,defero Titium^uiinter fedefendendum

Sempronm aggreflbrem fuü occidit, proculdubio nö audiretur imo irridereuir t)d ineptilfime accufaret de homicidio quod dclidü non eft. Cuny’tacß caufa ö^ fundametum accufationis öd Jamnationis foltim fit deliaum,öd reiponfio dicit

nö dcliöfü, qfiomodoexea quifpiamualetquid decerpere quod fit delidlü non uideo:totam ergorefponfionêautrecipiat eft nccefteaut refjeiat. Necß tarnen per cam reus leuatur onere probandi defenfionem, neeß per earn fit damnari de , occifi delidlo polfit nifi aliunde probetur.Bal,Aequitas iudicis poteft admittere * refponfionem qualificata caufa uitandi calumniam,öd ideo reus poteft relpona ' derc,feciadmeamdefenfionê, neinterrogatioquæimplicatdolumfitcaptiofa fimpliciter rcfpondêtfiquia negatur maleficiû ifto modo,licet eöfiteatur uulnus.

Aretinus : Qiii dicit fecifle ad foa defenfionê, uirtualiter negat,accufationê, quia qui negat qualitatem per qua faclum efficitur criminofum,negatillud quod formaliter dcducitur in acaifatione,öd ideo totamdicitur acculationem negare.

£al in l exce- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Inclinât in hanc partem fi uno uerborum contextu fiat refponfio,

btionem C de «tfeci ad mcam defenfionem. RefertI O. montis grana OdofredumôdMartinû quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'’à fano fimiliter refp ondilîg, fubiungitcj fc timere autoritärem Bar. ufti, in corn» tenup.to.And. i» c. If. de con-: fif.lac. de Are. in l.cum queeri« tur, infra de ad wi.tii.Spec.de» pofitio.^.x. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

rccepnin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 .

bed nunqnid potent in hoe torqucri, anucru iit, teciiteie detendendo,öL ex* torta in quæftionibus fufFiciat fimplex confeffio.

Cogita an circûfpcdius iudex pcrcundlari dcbcat, num probatu difficilis tum fit defenfio,quod ex fadli qualitate æftimabit.Ti probatu facilis eft gt;nbsp;amp;nbsp;no probas rur,ma]e olcufin fccus,puta in deferto öd remoto hominum frequentia loco oed fus proditur,ubi teftium penuria efle folet,aut non interdiu,öd an in agro fiue lo co occifi ,ucl occiforis^ut coniedura fit quis altcrum aggreffiis fiuerit, maxime fî

tier.fed pone, nihiincgoctj occifoiptjslocisfucrit. Jtemfiodiaintericfecxercuennt,quisanai Bal.in l. necco paffus iniuriamtiunge his hominum mores öd æftimationem,uter frugfimans diaHos de Co« fijetior,placabilior, aut iracundior, ad rixas pronior, uinjj tfta; appetenuor, ma^ di. CA Sal. in l. ’au promptior, S)C fic non facile defenfionis qualitas reijeienda eihfi ucrifimilitus do inclinct animum ad moHiendam pœnam. luuatur hæc côfideratio autoritäre Aecufij Butricarq,ßal. Öd Sali, in I.fi. infra de hære infti. Adde qd'in dubio fa« cienda eft interpretatio, ut homicidiumfadum fit ad dcfenlionem»

Panor.in c. auditisdepræftr.benignius putat capital! fupplicio non eflèftib^ dendn reu nifi aliunde liqueat oeddifie,licet male præfumatius contra occiforê, tarnen quia non fimplex eft confeftio, coniedurata ex ea de dolo ducitur probat» tio, öd non clara öd indubia,qualem incapitalibus leges defiderant, potuit enim defendendo occidifle, öd ideo Innocenti) innititurautoritatu quiadmonetius dt

centcs,ut raro,aut nun^ exualidis quantumuis præfumptionibus capitaliter damnent, Impugnat Decius in c. cum ucneraoilis. xtj, col. de except, öd dicit Bald.Mitiusagiturinpœnis corporalibusexdolo præfumpto.inc.i. quomo« dofe.amit.

Jaßnhicet Fe» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

, r c ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V L P I A N V S.

fri.etcccccxxi. luftiti'a cft côftans perpétua uolutas, fus fuum toiqj tribuens

fil.inrepel.i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

de uulg. com « nbsp;nbsp;nbsp;V Ipianus lultitiam ideo uoHjntate eile clicit,quoniam non aiia uirtus clt prae^

wend, fed crin ter iuftitiam,quæmera uolûtate fefttur, ut quinto Ethic.docet Ariftotcles. Cas l.non utiqi de* teræ uero uirnites aliiAde mouentur,accedentetamê uoluntate,id eft, appétit« fenfitiuo,S.Tho.tj,ij.q.l5#ij-^rfi’fi‘ForfisalioprincipioimpelIituradlaboresöd difcrimiiu

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,1N LEGEM^T VIM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ

A difcriminafubcunda.’tcmperatiis ad uoluptatcs rcijdcdas:folus iuftus nullo alio ^fFcdu,mfi u^luntatt^es luftas pcragit : ÔC quia non omnis uoluntas iuftitia eft, ideo iungit,conftans a perpétua.

Conftans,quod nec^ pecunia corrumpi,necg potentia frangi, ncq; gratia infle • di ualcat,amp; idcirco à Chryfippo depingitur uiiço incorrupta.

Perpetua,non fempiterna,ut illiterat«dicunt,fcd continuatauoliïtas: nam qui non fcmpcr,fed interdum iufte agit,omnium confeflione iuftus non eft. Perpca: tuarc eft fineintermiftione continuare : fi'c perpétua dicitur oratio. VIpianus in l.fi cum dotem fo.mat.Si quidem interuallum furor habeat,uel perpetuus quidâ morbus. Perpctniim dixit ad differentia interuallati*. Paulus in I. uiadeftr.ruft. præd. Si lacus perpetuus in fuo fundo cft,n^iigandi quoeg feruitus,ut pcruenia^ tur ad fundum uicinum,irnponi pcteft.Fugit Accurfium hæc fignificatio.Nam fi perpctuus,id eft,continuatus non effet, nó poffèt nauigio perueniri ad ftindü, cuius gratia feruitus imponitur.

Ex quibus conficitur, ceu inconftans uoluntas nó eft iuftitia,fimiliter nó con tinuata non eft iuftitia æque inconftans uarius, iniy ftus eft iudex,amp; iure reçu fari poteft,quia aut corruptibilis,aut timidus, aut flexibilis,aut imprudes, aut du plex animo fit neceffe eft,aut laco. Apoftolus ftribit Epiftola prima.BaI.in c.ad noftram.de proba. Iniquus indifcretus iudex^'urcrccufatur,imprudctis enim eft fuhijccre fe iudicio iniqui,aut indifcreti hominis.Philippus in c.poftremo de appella, Quare inuidus, amans, impnidens ue iudex reeufari queat, latius per di greffïonem explicaui in commentaiijs ad c-i.de proba.

B nbsp;nbsp;Hoe proprium'eft iuftitiæ,per quod ab altjs uirtutibus ^fcernitur. Cicero,v.

definibus : Proprium eft cuiuftp uirtutis munus : fortitudo in laboribus, pericu« liscp cernitur.’temperaiitia in prætermittendis uoluptatibus:prudcntia in deledlu bonorum ÔC malorum : iuftitia in ftio cui^ tribuendo. Hæc Cicero. Proinde ia pientes cx omnibus uirtutibus hanc unamalienum bonumelTedicunttalicnis quidem commodis folaprofpicit,0£Snihil enlólumentife excernentibus affert præter iuftæ aeftionis comendationcm,quæ omni auro carior effè debet;

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E t latere nö debet duplicem effè iuftitiam eodê Ariftotele autore: unam quæ

fpecies SC pars totius eft,ex qua fimpliciter uir iuftus nominatur, cuius officium eft nó plus capere quam par eft. ütj. Ethi. idem: Qui non capiunt,de liberalitate nunquam laudantur,fed de iuftitia.Lacft.vi.diui.infti. Plus accipere iniuftü eft.

Altera iuftitia eft in qua uniuerfæ uirtutis eft ufus. lubemur cnim fecundum eines uirtutes uiucre,quinimo^eliquas huic uirtutes andllari tradit idem ij.PoI. Confonat Imp.Iuftiniani definitie auten.ut omnes obed. iudi. Iuftitia eft,in« quit,uirtus præcipua aliarum domina,per quam reguntur omnia, fine qua fa« dum eft nihil.

Hine eft quoefnemo iuftus effe poteft nifi idem fortis, ftmper^s, öf prudes exiftat, cxterainmcß uirtutum omnium ufumhabeat. laco. Apoftolus Epiftola pi'ima:Quitotamlegemfeixiauerit,6Cinuno peccauerit,omniüElt;ftuseftreus, propterea tota ac perfeda uirtus cenfetur.Ladan. v.diui.inft, Iuftitia aut ipfa eft fumma uirti^aut fons eft ipfa uirtutum.

luftitiæ duaehint partes ^una in diftributionebonorum,pecuniarum,öif aliarü rerum,quæ inter ipfos ciues funt cömunes,gualh diftributionem ide m Ariftote les monet faciendam ex dignitate perfonanim,öf per eum modum quo fit contri butio:unde deducitur iniufte diftribui indignis,öf tjs quftninus uel opis uel opc tx uel diligentiæ ôf fidei in commune contulenjnt; qwurum ret urn plenos trada

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c

M A R I I- S AL O M O N 11 .C O M E N T* ttrs habemus demuneribus SC hono.cfeuaca.munerum alifs multis îods, tera pars iuftitiæ in commerces iudicîjs uerlàtur.De qua quideqjuniuerfali ii^ ftitia, compendiofis præcepti5 docens Vlpianus aitî

Iuris prafeepta funt hæc^honefte uiuere,alterum non lædere, ius luum unicuii^ tribuere*

Trds affedus mortalibus ad bonos ulîis, ut Peripatccis f aduerftis quos licet . nbsp;nbsp;nbsp;StoiciJ placet,! natura tributos coërcere præcipimur,quorum concitatione, nifî

ratione moderentur,in omne facinus præcipites agimur,libido. f. ira, cupiditas. Ethæ ftinttres illæ furiæ, quibus mentes hominum agitari, parlepide poetas fin gereLadantiusmeminit. Aptiflîm^Valeriuslib.iiij.libidinis ÔCauaritiæfuros: ri fîmiles impetus,ac generis humani certiflimas peftes appellat,

• His ergo uitfj s contraria funt, quæ hic euftodiri præcipiuntur,quibusuniuer«! fa côtinetur uirtus ,6C uitium proifus cxploditur, I dem Ladantius lib, vi. Virtus cft iram cohibere’, cupiditatem compefeere, libidinem refrenare, id eft enim ui* tium fugere: nam ferè omwa quæ hunt iniufte atcß improbe, ab his oriuntur affe dibus.Hæc Lad. Caftratur ergo libido fi honefte uiuitur.’ira coërcetur,fî nemo læditur.’cupiditas reprimitur,fi cuieß ftium finitur.

Poft morales,adintelledualê uirtutem,quæ prudentia eft,accedit Vlpianus, eaeftenimquæ bonorummalorum'q^ deledum facerenos docet,de'i^ diuinis D humanis'cprebus,refópdereSóiudicare. Ideo ait, iuris prudêtia eftdi.hu.lt;^.r,ra Qiia definitione taxftur noftraf prohpudor)leguleiorS impudêtia,nefcio ne re* dius dicam arrogantia,quod hac iuris prudentis appellatione, ÔC titulo fuperbi# re non erubefeimus, qui præter legum ledionem, omnium aliarum rerum co* gnitionê dclpicimus,atqui Iblis Bar.fiC Bal.fcripus contentijuerba fenftis Di* geftorum parui facere incepimust

lus duilc cft,lt;juod nelt;ç in totum à naturali iure uel gentium rcce* dit, ne(ç per omln'a ei feruit^. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Frater Gerardus Hcremita Auguftini'anus, inrin philofophia ÔC theoïogta darus,amp;r in lure haud modice peritus,de præfcripti'one fubtih'tpr difputando hac legem fic intgpretarjs eft : lus legïtimuni,inquit,ideo non in totum à iure natu^ rail recedit,quia ab eerrcditudinem mutuatur,ideo non per omnia ei ferait, quia addendo uel ijptrahendo in fuos ufus commutât» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Obferua tripertitam iuris diuifionem, quæ à triplid de bomine confîdcratio* ne defeendit. Confideratur primo ut animal, unde ius manat n%urale:item ut ho fno,unde ius gentiû fiue humanû.iertio ut ciuis, à quo lus ci. Hinc tripertita ca^ pitis diminutio, frequêtiffîmt d^dibus hominum difcuflîo, atcj infinitarum quæftionum enodatio,alia quædam pulchra ad hanc confiderationem pertinen« tia, in cômentarns ad legem Gallus dilièruimus.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ita^

ÇE IVRE CIVÎLÏ» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14

Itacp cum ali’quid addi'tur uel detrahi'tur l’un communi lus pro# •priumddöftjius ciuile efFici'mus«.

Topicalis tota h æc pars eft,ex qua multi argumentorum locÿîücuntur necç alibi melius didici quomodo ipecics forment,guod eft cum generi adtj citur qua litas,quam fpecificam differentia dialectici appellant,aut quid à communi eximi tur,ô^ ad certain redigitur formam. lus ergo commune eft genus fiue materia ex qua ius ciuile conficitur,ôt^ per h oc potiflima iuris ciuilis pars eft fus commune,à quo feiungi nô poteft,ueluü reliquæ ipecies à ftia materia ftintinfeparabiles. Vn de fit, ius ciuile âS commune inter fè pugnaï c non pofte, fed unum ab altero pen dere,fe'cp inuicem confouere,Só eodem pergere,id eft,ad cundem finan,ut cgre gie idem frater Gerardus docet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

lus itaeßcomuneex quo quil^ populus ius fibiconftituit,duplexefttunum Iatiflimum,quod gentium dicitur: alterum Romanum quod commune eft inter eines Romani impertj populos * Quoties igitur aliquidhis addit detrahitur ue, le.c.ius quia fit quoddam ius propriû, appellaturq^ ius ciuile fiue municipale eins ciuitatis in rù«.,; quaconftituinir»

Eft præterea ius Qiiiritium,quo fbliQiiirites tcnentur,id eft,qui domiciliuin Romæ obtinent. Cæterarff uero ciuitatum appj'llantur iura municipalia, noftra Quiritia longe ab his ab(unt,0(: imperite à quibufdam municipalia nominantur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

cum Roma non fit municipium:reliqua quippe oppida à muneribus in urbe Ro macapiundis didafunt municipia. Paulus in lege prima ad municipales,amp; Gel lius in noeftibus Atticis, E ft ergo ius commune gentium omnium, item commu ne Romanorum,item Quiritift, quo nos foli Romæ utimur : quarts municipal

8 le. Alterius cuiufeg populi ilia duo communia ftmper ui^re credStur, h æc duo alia nifi liqueat ab omnium cômuniû cômimitate reccflîft?diftîmularipoflunt»

Hine Bal. teftamej^tu coram duobus teftibus extra limites Romani imperij fa lt;ftum ualcrc refponditjnifi diuerfum fliic à iure gentium inufu elfe coftiterit. Ex contrario etiam definiendu arbitror de teftamento intra limites noftros pauCios: ribus quam feptem teftibus facto,no ualere nifi probetur alio iure licuift’e.l.fi nô fpeciali. C, de tefta.

Idem nirfus notat Baldus rem notia fieri adiectione,aut detraeftioe eius quod uariat effectus, ÖC ideo tradit qualitatc in obligationibus futilem efte,quæ adio^' nis dandæ aut denegandæ caufanon eft, quâuis fit caufa execrationis temperart dæ. Arg.l.in delictis‘§»fi detracta^de noxalibus.Ergo nô omnis adiectio aut de^j tractio facit rem nouammon omne ftatutû facit ius municipale:non omni referia pto ordinarius fit delcgatus:nmi omni additamentonouatur libelIus.Dequibus ôf alqs multis legendus hic IaToneft,quicuriofîus accopiofiuspræ caeterisifta pertractat„5C autorcs ateß locos peftndos comemörat.

V ni ordinario relcribitur,autoritatenoftra cogno{Cas:alteri,quicquid noftra autoritate feceris,ratum erit. Quid inter hxc quxritdnaefeflb eftcapud oines, lafonfcribit, primo reftripto delegatü ex ordinario factiBn:fccuifdo no factum, ea rau'one quod claufula adiecta aitibus confecutiuis non uariat natura primario rum, ut in Clementina prima de præb, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Debitor in iudicio creditor! obtubt ac depoftiit his ucrbis:Duo milia quæ de* beo, offerojöC numerata depono uti capia^actcpta'cß feras, peto tarnen fiC uolo non txadinifi illud factsfuerit. Quæfitum num conditionale depofitS cflèt.qui* dam in iuris fapientia ÔC aduocatione clarus conditional^ cenfuit ; ego ex tjs qua^ fupra dicta fijnt, purum reipondi, iraditioni à dejM^fitario faciendæ adiectam

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c X

® quaîitatem,nonautcm dffpoficfoni îaJdidicp,uerbadepofitionfs non erant cof^ cepta forma conditionah',nec^ eodem orat/onis contextu, fed poftxierfednde'’ pofîtfonis adlum modus tradtnoni didius* Verum maiorcm dubftationc mouet? utrum dcpofitiém qui recepic cogi omnino qucat creditori tradcre,quafi Icx no In e.fîJeconf ualucn't taduioni imponiquædopofûo nôfuit l'mpofita. lo.And.ôCCar. Alex» j'npotcftatecontrahcnciumnegantelîeAitac^uspeifedt non pariant iuris dus.Fidcm hisfaciuntquæadducuntur in ilia quaefl:ione,donantis ecclefiæealc t.de kg. i. et gç,ne donata fit in adminiftrationc Epifcopalidtem in ilia, eius qui fe monaftea L/ifiiipillus.^. jjQ addixit ca lege ut rerum dominium remaneat ufum»

fi deuerbo.fin nbsp;nbsp;Obferuandum poftrcmo eftjid proprium cuiufcp dici quod non e!i cum alîfs

S”’’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commune, et quamuis quod commune eft noftrum dicerc ufurpemuss non ta««

men quod commune eft dicere ualemus proprium : plus quidem eft proprium quàm meum uel noftrum : illud excludit cômunionem, hocadmittit, Vnde lo» And, ftatuto loquens de rc propria,putat locQ non efle in ea quæ cômunis eft» ft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ait,iniuria in domo propria fada acrius uindicetur: quidam putant eadê

gftii tejta.fa. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f,Q uindicandam fi fot in domo communi, At Papi.eum qui introierit do

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ teriusuiintroiri, fcciflerefpondit »Similiter ô(^ domum fuam ad adultérin præs

• ‘ buifle definit eum qui domiciliqpcondudumpræbuit. Cogita num legislatos ris fpedanda fit mensmcue uocabulorum fcrupulofi'tate, quam Celfus deteftari folebat,perniciofc pœna eludatur,et ideo hoc cafu propria (îue ratione habita«« tionis,fiue poflèftionis, fiue proprietatis,fatis fortaftïs erit ad pœnam commit« tendam» Profpicere enim lex uoluit ijs quibus ratione loci grauior fit contumea lia 5 non autem domibus communionera nefcientibus : concedo tarnenquando domus eftet cohabit^ionis ipforum rixantium, uel alio iure cômunis, ab eo qui iniuriam paflus eft non habitareturjegi,locum non effè»

Vbicunc^ Prætor,faluamaieftate imperfj fui,faïuo^ more maio rum,i'us dicereconftituft,is locus rede l'us appellatur»

Sine controucrfi'a receptus fenfus eft, Prætori non licere alibi quâm in locö maiorû ius dicere. V nde dodores colligunt in c Jüfis quæ plcnam cognitionem defiderant,ab ordinartjs iudicibus alibi didtm fententiam non ualere»

St uerû amamus,Paulus non ardat prætorem certo ab alîfs côftituto loco ius dicere:ubicunc5,ait,iiis dicere conftituit, ergo in prætoris arbkrio fuit iuris db cendi locum Äeliberafc,modo tab's fit,ubi falua maieftate impertj,feruatocß mo re maiorum,ius reddi poftit. Nam in Bafilicis ius reddebatur,ubi multa tribunà lia erant,ut inSuditorio Apoftolico uidemus, ex quibus unum eligere pro arbi trio prætoris fuifte hie probatur ♦ Fateor tarnen in oppidis hoi^e,ubiiudicibu^ aflignatafuntcertatribunalia,inutiliternonineisiusdici, gt;

Salua maieftate imperrj ftii« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

jia^äer^^a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;priuatus Homo qui arbitrium recepit, decoru feruare debet, ne ex

dcarfcit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fententiæ dicendædignitas lædatur, longe plus ratione maieftatis fuæ baf

D» I VST IT ET IVRE, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1$

A here debet Prætor, Vnde fit quando certa iudicibus non funt conftituta loca^frit • ftra eum iu^edderefubi perfona quam gerit publicam læditur,

Saluo^moremaiorum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Pro folennibus accipio opéra Tribiiniani, os fiigit qualis hic inaiorû mos fuerit,nonnulla tarnen narijs cxlocis conigipoflèreor,ôô in primis ut pro tributs nali fedens ins dicat prætor,nô in lubfcllijs necp alibi, Ncquaquam omnibus ma giftratibus tribunalis faftigio utendi ius fuit, fed maioribus tantum,ucluti confu libus R.omæ,prætoribus,æ præfedourbis: inprouincijs ucro præ{îdibus,prûs confulibus,ô^ in1beratoribus:minores autem magilfratus in fubfclJijs ius redde* bant, autor eft Pedianus.Et idco Vlpianu? in I. pri. de iudic,dixit:Qiii tribunali præeft, ucl aliatn iurifdiÆonchabet: quod nô omnis qui iurifdiÆoni præcft ni bunalafcêdit.Tribunalisfedcm in fiiblimifuiirearguitQiiintil.Oi'atinft. quans do inftruit eum, qui apud tribunal didturus cft, V ultu ftet crecflo, ut eum apud quem dicit, ipccflet.Cnius aûtformœ tribunalia eflent, V itflrum'us.v. dearchit. (cribit.Hinc cft quâdonô in tribunali prætor quid ftâtuit,depJano,pro co quod nôineditofedplaniciepauimcntiiusdicit.Cito hue Vlpianiucrbain l.fipupil lus.deuerb.f g. aperte hâcfignificationêprob,gia,Profcriberc,inquit,palam fie accipimus claris literis ut de piano Icgi polPt ante tabernâ.dc piano, id cft, de fo lo uiæ.R-cde igitur Accurfîus,Bartol, SC Bal. de piano, pro non in tribunali in? terpretantur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Item quod uefteuttrabea 6Cornamentis prætorqs ius dicat, præfeÛ^ habcat caeteramagiftratus infignia, putali(ftores,falccs, apparitorcs, fcllam eburneam curulcm,SC alia nobis incognita, Colligo ex uerbis Vlpi^inl.i.depoftul.quan ß domcminitcæcûutrilc^luminibusorbatumnonadmittiadpoftulandum,quia infignia magiftratus rcuercri non poteft; Sc quia non nouum eft à uetuftioribus inftitutis præfentia d?finitionem capere, igitur non iniuria contend! pofte reor, arg.l.tiô eß no Senator Capitolinus nofter quâdo tribunali infedit fine regio ex chore feeptro, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 idea.

Sc præ fe nô teneat ex more galerumuaginatumqj enfem ôd infignia reliqua,fru nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;legib.

ftra ius dicerc:necß diuerfum de facri palatij auditOribus forte ceilfendu eft,quifs tjuis non in auditorio publico, aut non pro tribunali,autnon ex more maiorum indutusius dixerit.

Quæfiuit Gulielmus,numconfentientibus litigatoribusualeatnon in loco maiorum ditftafentcntiaC SC putatualerc eo argumento, quod eorundem coiia fenfu poteft tempus etiâimmutari,l,ii«§»fedfiiudex.dciud, quod Bartolus,Bal dus ÔC omnes fequuntur.

Qtiæ dccifio,ni fallor,pugiftt cum hac iurcconfulti definitionc, quod nonlis tigatoribus, fed publico imperij deftiro ÔCmaieftati confultumeftèuult. Salua imperij fiii maieftate,aitjnon litigantium uoluntatc, Porrb frigidiftîma cft ilia ar gumentatio de tPmpore ad locû,quoniam temporis proregatio priuatâ litigana tium rcfpicit cômoditatem,tribunalis autem ex more maiBrum faftigium publia cam maieftatem euftodit: etenim quæ publ ici decoris fiint, priuatorum paClio* nibusnôfubtjciunt.l.quosaût,infradepoftul.SC I.necppignus ♦^•fi.dercg.iur.

Adde, uetemnftituto quifquis ex magiftratibus contra maieftatem impel ij fut quid feciftefflege maieftatis reus fiebat,ut de L. Flaminio memoriæ proditû eft, quem Cato cenfor fenatu mouit ob inquingtam honoris maieftatê, per ftip plicium de damnato in prouinda ad ijiedawum mereiricis fumptum.

Faefturus legumuetuftarüinterpretationcmjnecelTarioprius ab initrjs Vrbis repetendum exiftimaui, non quia uelim ucrbofos com mentarios facere, fed in omnibus rebus animaduerto id perfedum elfe, quod zx omnibus fuis partibus conftat, Ô6 certe cuiufqp reipo^ tiflîma pars principium eft»

Ex hac præfatincula licet æftimar^quâm magna, pulchra, ncccflàriacy rerum cognitio cum libris Cai nobis peri]t,Ô^ quàm lachrymabilê iaduram feccrimus in præclara ilia Digeftorû fiipclledili, ac reliquis iurecôfultorû lucubratiôibus* Liuor græculus gloriæ Romanæ linguæ plus detrimenti attulit quàm Gotorû, Hcrulorum, Vandalorumcç uaftationes Si incendia.Cautius feciflès luftiniane fiue Tribunianc,huicoperàhancpræfatiunculamnoninfcrere, ex qua teipfum damnas imperfedæ Si recifæ undique iuris fapientiæ. Iuris centones utique non Digeftorum libros edidifti: Si ô utinam centonum legem fenialîcs:uerbolàuôlt; lumina caufaris,nec quicquâ æd«pol tuis côftitutionibus ucrbofius atcç ineptius legitur, maxime nouellis,ubi ne^* uerba fenfibusme«? fenfus uerbis coherent.

' Poftea aucfla ad aliquem modum ciuitateu’pfum Romulu traditiir populum in tn'gtntapartes diuifi/Te,quas partes Curias appellauit, proptercacp Reip^cura per fèntêtias partiû expediebat,^ ita leges q uafdam ip (e curiatas ad populum tulit:tulerut fequentes reges»

Docîliffîmos atcß eleganti'flimos in hanclegem commcntan’os VIdricus Za fius nuper edidit,uir quidem h'nguæ Romanæ candore ac iuris fàpientia illuftris: lierum quia natura ita comparatû eft, ut meflbr quantumuis diligens efficere no ualeat quin fpicilegiu rclinquatur, igitur non tanquam perfedo operi faftigiuni impofiturusjfedfuperftitesipicas coHedurus accedo, ne percant.

Gubernationum fpecies iuftætres àfapientibus definitæfunt: prima Regia, quæ dei ty pum tenet in tci ris, ÔC fi æc naturaliflima, fi innocua fuerit, ut apum fi* neaculcis,quam PJato turn Cretcnfem tum Laconicum nominat.

Secunda optimatum,quam fenatoriam noftri nominarût : Græci ariftocratiâ, T ertia popularis, cuius inftitutum eft per uicts imperandi parenditj, SC hæc Refpublica, quafi res populi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Qiiarum omniumfinis eft communebonumamp;uniuerforumutilitas.Exhis nonnullas mixtas fier^ ut optimatû regiæ iundam; aliam ex populariSi fcnato^ riartcrtiam extcgia,fc*atoria. Si populari mixam,ut Platonicam,5C hæc omniCr pcrfedior, quam à Romulo fapientiflîme inftitutam hic uidcmus. Primû cnim centum fcnatofts fibi iunxit, mox uniucrftim populum xxx, diuifum partibus, quas à cura fcrcndæ Reip. Curias appellauit,quarum iuftragiRomnia expedie bantur,leges dccernebantur,Ô£r hoc eft ferre ad populum leges,wilicct in popuW confultationem ponere.amp;S interrogate fi placeret.mon autem promulgate ut iHi^a terati dicut.Idcm fecerunt fequcntcjteges, unde omncs leges regiæ curiatæ lune «appcllatæ. Hunclocurupulcherrimumiudicauittuus Léo x.Clemens clcmen* tiflîme, Si à nullo antea obftruatum dicebat. Siieapud alios non legifle.

Taceat igitur adulator babellicus in V enetotû hiftoria, qui primordia Vrbis P arum læta p «hibet, quod longa« prius, inquitj’ltruitutê fenfeiint quàm ullam * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libeitat»

A libertatfs dulcedi'ncm, nam nulla lætior omnium fapientum iudicio, nnllà tranis ^uillior,nullalt;xpetibik'oilibertas cft quàm fub r«gia gubernationcdongeuero præftantiofiubhacPlatonicaôô Romuleamixtura,Nullam unouam Romani iub regibus feruitutemièruiueruntnififub Tarquinfjs, quam repente cxcuflèï;

• runt.Crilpus in CatiIina:Poft ubi imperium re^ium,quod initio conferuandæli bertatis atcß augendae reip, caufa fuerat* in iuperbiam dominationemc^ fe couiî uertitjimmutato more annua imperia binos cj imperator es fibi fecere.

Oblèrua ciedeft'ege, leges regias non intelligi abrogatas. Qin'd atttem de ex* pulfi tyranni legibus :mox cum tyrannide afttiquatas arguit Diui Leonis conftis tutioinI.dccernimus deiacroiân.ccde.quamCynus,Bar.ôuBaI.ftcintclJigunt.

Sed quare aliud in regc,ô(S aliud in tyranocquot; quoniam légitima regalis eft pote ftas,ô^ eius ueræ iunt leges:tyranni uero,quia uis eft,cius feitanô funtleges. Fu, fins hæcifta tradaui in libris quos adiândiffimum Leoncm x, Pon, Max. de principatu fcripfi. Cæfar B orgia deftmdo Alcxan, vffeius patte, Vaticanum ua lidiflimo exercitu occupauit,ut ad eius nutû Pontifex createtur. Nam baud mis nima pars Cardinalium eius fadioncm tuebatur : tandem multis pcllcdus pro s miffioibus,ôë ante omnia incolumitatis,in luIiaÂum epifeopum Hofticn, qui lu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Quæfitumfuit, num Iulius ftarcprominîsdcbcret^ omnes fetè ftati opots terecenfucrunt,eo uulgari quod hoftibus etiam feruanda eft fides. Ipfe ucto res fpondûPtomiflîs tyranno,maximedeincolumitatc,fadis ftari non oporteretla teredicebam eos qui contra fentiunt,quanta inter utrunqj fit diferepantia.

ß nbsp;nbsp;Tametfi hofti religiole feruandaeftfides,nô tarnen tytäÄnis,nclt;^ piraus,quis nbsp;nbsp;nbsp;. . _

bus cum nullum ius elle maiores noftri defînicrunt,necp fidem, necç iufiurandû: nbsp;nbsp;nbsp;‘

ÓC aliamulta iura cómunia ciTe teftatur Cicero: ex aduerfo exitiales humani ges nerispeftes tyranni 2lt;piratæfunt definin'} perfidi,immanes, imptj,cxhoininum communicate omni uia exterminandi. Quænam carior, quæ ardlor,magisc^ ins uiolabilis coniuntflio effe poteft illa, quam inter pattern filium, diuina humaa nac^ iura cofiituerunt: Ôé tarnen honeftiflîma pariet dij caufa in filio eft -, tyrannic patrem occidiflè.CócIudo itacp, ncq^ tyrannis,nec piratis cæterisq; publicis præ donibus fidem incolumitatis fcruandam communi faltcm cauia, contract ius hu manæfocictatis facereeû qui fidem ditam feruat. Hæc finouanoftris Leguleijs uidebitur fententia,tarnen uera eft,quam ex rede philofophâtium fcholis häuft, amp;nbsp;Ciccronis tij. offi. traditionÆus.

Rcxliberamciuitatêcogitprofitcrieftefuamjfidelitatisqjiuramentûcxigat,nis hilo tarne minus ÎC profeffîonë Sgt;C iufîurandiï non teuere e» ratione4nquit,quod tune ad inftar tyrâni redigunt,quod lafon in præludijs feiRlorû, ô?Iiccratifl:mus Cottain memorialibus fuis cômendât. Sentit ergo Bal.necß fidê ncq^ iufiurandû tyranno præftitum feruari oportere,nc($ legitimo etiam Principt*quod plus eft, in eo quod tyraOKÛ agit. In eadem cauià eflè indociles haereftarchas didict à iâns diflîmo fapienffiîmocp Leone X. Pon. Max. dum hæc ftripta rccitaremtcômc mqrauit enim loanncm Hus^StS Hieronimû difeipulû grauiflimo Conftan, con= edi) iudicio, promiflà quamuis fecuritas fuiffet, légitima flamma concrematos»

Etiurequidem,poftqu3mtyrannisgt;quia corpus occidiAt,fidesfcruandanô eft* longe minus hæreticis his qui occidunt animas ,Pon^ fieri nô poteft incolumis bus niïiÿ huiufinodi, quin fîmgiiees fi'ddiû animæ capiantur ; atgraue eft fidem

C Fallerc: ucnintamê promiffà côtra Chriftum fides fi præftetur, utfcp perfidia eft;

Qiias l’n tabuhs eburneïs fcriptas proroftris {Ibfuerï^, utpofiTenF leges apertius percipi,

Accurfius pro roftn's, id cfr ante ocùlos amp;nbsp;hora hominum non male intellû git,2C etymologiam com'cduratur,

Baldus roftra credidit efië archiuum pubïtc«,- unde infert,quæ in archiuo pult; blico funt pro rofin's, id eft, ante oculos hominum polira exiftimari, cum ab os mnibus legi poffint ôC eorum copia haberi, idq; fatis ciîc ad iftjlgandas leges, ut omnes teneant, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

E rgo in publicum, ante ora omniiï quid edere, ÔC in archiuo publico recon* dere,paria eftèfcntit Baldus, Etpropterea leges in archiuo reportas requeue publice omnibus uulgatas l!gare,quæ ut ridicula pcriculofa,fic falfa eft fenten tia, quamuis pro oraculo habeatur : nimirum ignoratio rerum Romanarum, ÔC iatinitatis hoc effi'cit,quaritquidcm inlcitiam nô tam per fe deteftandam arbiror, quàm quod fupina aftetftata eft,

Reuerenter dfco impudentis eftèaudere de legibus Romanis difputarc,fine • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cognitione rerum Romanarû, fc fermonis quo funt feriptæ. N eccftàriam Caius

fcribit in præfcriptafuapræfatiuncula, Pomponius ininitio huius legis talera cognitioncm : hinc eft quod nô hic folus offenditur error,fed plus mille â doeftis uiris,totidemcp falfæ in iuredecifîones notantur. N on hæc dico corripiendi ani* moj fed admonendi Iuftinianos,ne commun! errore, cognitu digna, ac necefla« riacontemnant,

Xrcfci««»». Nirnismultum,n,b deus,interfedifFerunt Archiuum5^Roftra.Archiuum» non eft qui ignorer, eflè repofitorium Iibrorum, fiue fit publicum fiuc priuatû, ôdnon fine exada euftodia haberi claufa,quæ in archiuoTeconduntur,

Roftra nbsp;nbsp;nbsp;Roftra autem fijifle didici forum ante curiam Hoftiliam,appellatum à roftris

, ' ‘ nauium,quænauaIipugnaabAntiatiscaptæferûtur,ubipulpitumeratconcio* nantium h is roftris omatum, ibicj legum tabulæ aftîgebantur omnibus confpi* cuæ, ÔC trinundino quoep die antequam ratæ eflènt, quia uniuerfa plebs exagris confluebat, uulgari folitas. Macrobius in Saturnalibus meminit.Quod inftitutû exlegibus Solonis dccemuirireceperunt.

Redeo ad Baldum, Archiuorû uides uftim ad rcs repofitas fêruandasjroftro a mm autem ad uulgandum ibi appenfas:quomodo ergo roftris æquiparas arma* liât’ amp;nbsp;non ueram luris definitionem inde colligis ac doces, fcilicet legibus in ar* mario claufis ligari iufta ignorantia ignorantes» •

Hislegibus Iatis,coepft,utnaturafjtereuenirefolet,iitfnterpreta tio defideraretauton'tatein prudenturn,necelTarianvp difeeptatio* nem fori,{-iæc dftjgt;utatio amp;nbsp;hoc fus quod fine feripto uenit,compo« fitum à prudenribus,propr ia parte aliqua non appellatur ut cæteræ partes iurisTuis nominibus defignantur, fed communi nomine aplt; pellatur lus ciuile nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;%

Nô alius in toto iuris corpore locus eft qui clarius doceat fine fàpientûinter^^ tatione leges flue ftatuta muta iafer# Nam Xi i.tab.lcges,dequarfl interpréta*

• pretione Pomponius ^quit,n5 aliud turn erant,quàm id quod noftrinueftatu* tauocant, ÔC ideo ius commune non faciebât, Porró Imperium Romanum xi|. lapidem nô egrediebator,tinitimi populi,aut focij,aut fœderati,aut hoftes erant,

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vndc

Vndc liquet, arbitrer, infulfc dubitatû, utrum ftatuta interpretationem recipiât: l^uam q,ÂIb(^'cusutgiagni faceretrotatammemorat,palàm'cgfitiurifconiuls terpretaUoneM toriam interpretationem à ftatutis deiîderari quæ ex bo» âiquot; æq. uoluntates feru* tatur^ampleditur, Pomponius ait defîdcratam autoritärem prudcgtum,non aus

• tem grammaticorum qui uim duntaxat uerborû^cô:âtur:quippe quiinterprc’ tarionem â ftatutis reqciunt,ius bo.ô6 æq«reijciunt » Quod cft contra Signorcliû Homodeum uirum alioquin iàpicntiflîmum -, ÔC cæteros contendentes nô aliter ftatuta quàm uerbis tenus intcnigêda,multum'cp eflè inter ftatuta amp;nbsp;11. quod hæ lus cômune,ftatuta ius huius ÔC illius priuati populifaciûti ftridiep iuris eflè,Ô!^ ideo uerbis non cjçîreftùm pro non diiftó eflè : neque minim dicunt in II, diuers fum per quas conuenit nihil indifeuflumrelinqui,quia non aliud poft ipfumius fupercflè quod décidât,ôô abfurdum uidetur caftis relinquere tndeciibsn’n qs ue^j ro quæ ftatuta no definiunt non poteft defîderari decifio, cum præftfemper ada fit iuris communis decifio. Quæ probabiliauifafuntmultis non cofiderantibus iurifconfultorum ftidoresin.ll. acftipulationibus interpretandis,nequediftins guentibus inter ius commune,amp; cômune quod duplex eflè oftendimus,ÔC igno rantibus Roma. ius ab initio non aliud fuifle quàm municipale, poft propagatû autem imperium cœpiflè eflèius commune inter omnes Imper. Roma. popu^ los,ÔC fie pofititium femper à iurcconftil. fccuncjpm uoluntatem ex bono SC æ:= quo interpretatû, ut in ipfis.ff.lib.licet mfpiccrCjUcc^ extat ratio cur in aJtero ma nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

gis fequenda fit mens, Falfo ergo dieftum non ftipereflè aliud ius comune^â quo decifiones caftium omiflbrum duci queant,ius enim gentium ærernum non ho’^ minum dicitur/ed fola naturali ratione côftitutum,quæ ratio iugitcr uiget æqua iufta omnium decifionum mater dC fundamentum, nctß fe expedari patitur ubi

No inelegantercolligit Bal.lcgum interpretationemfimiliter6Cfori diicepta interpretativ tionemufeßadeb necelj^riam, utnullacoftitutioneinhiberi queat. Si necelTaria, ü.neceßaria-inquit,eft,ergo eius contrariumimpoflibile ftatutum nonualet. Etintelligo de uera amp;nbsp;iufta interpretatione, fine qua dieftum uel Icriptum nequit intclligi,nccp ab iniuria, abftirdo uindicari poteft. Porro naturaliter cuiuftß ledionis finis eft intelligere, medium autem ad intcliigendû, uera eft interpretatio:unde cons fequens litipfametiam interpretationem æque à natura eflè. Et obferuandum eft non cuiufque interpretationan redpiendam,red eius duntaxat prudentis qui autoritäre ualet I unde fit non de grammaticali expofitione Pomponium loquft lurecoftfultorU fed iurifconfultoria uoluntau's fcrutanice,0(^ aduocatorum uftim eflè neceflariû, autoritas inters Sc tolli no poflè. Qtiantæ autem molis in Repub. fit, petendum eft à diui Leos pretandi, nisconftitutione,inl. aduocat.Ç.deaduoc.diuer.iudi. inftiperforenfiumdifccs ptationum definitiones,aut præiudicium j aut ius facere; quo ingradu apud nos hodiejurreotjfunt decifiones Rotæ?

Veluti XII, tabularum interpretationes uidemus hie ius ciuile, amp;nbsp;alibi ius le gitimum appellari : pariter legû municipalium interpretationes, i^is municipale rede dici poflunt, Ratio in promptu cft,quod legis lènfus nô diuerfiim quid eft ab ipfalege,nc^ aliud eft interpretatio, cp mentis legalis cnarratio,ô^perhoc ipfamet lex eft.Merito idcirco ueralegis interprctatto,uera lex dicipoteft.lllaqi uera cenfetur interprctatio,quæ auf prudêtmi Anftat autoritäre, aut forenfibus diiceptationibus excutitur.’item illa per quam efficitur,n^ynaba quidem in ora * tione fruftra fit p ofita,aut abftirdum iniquum'ue excludinjr,

M» SALOHOHIT. CODAIENT» DE,ORIG. IVRIS C nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N ♦§* N O V I S S I AI E S I C V T.

Eucm'tu? neccHeeHetteipub. perunum confeîi'.naji^Senatus omnes proui’ncias proui'de gererepoterat igi'tur coufticucoPriii^ cipc datum eft ei ius, ut qugd conftituifTetjratum effet»

Haud ociofe à Pomponio diclum rêor, Phncipem ideo conflftutum fuiffe, quod Scnatus omnes prouincias prouide gerere non poterat, SC fie non ad do# minium urbis/ed ad bene adminiftrandam rempub.Senatuiiundus fuit, ÔC cas ImpfTrfiorn/r regendas prouincias, quas Senatus gubernare îblus impotens crat,ueluti limi^ eonßitutus. tares prouincias, ôi cæteras quæ fine armisretinerinequibant, pro quibusmo* derandis,necc(rum fuit,per unum «onfuli ait Pomponius, non autem domina# ri,qui cxercitibus imperaret,à quo imperio Imperatorcs, id eft exercituum du# cesappellatifunt. Trahorenim in banc fèntentiam Strabonis autoritate,cu# ius locupletiftîmum teftimonium aperit nobis huius loci fenfum. De qua refu# fi'us diftèruimusinlibris dePhneipatuquos adLeonem X. Pont, Max.dedi« mus.Strabonis autem ue«ba funt hæc: Cæiàr Auguftus,cum patria ei totius im perq patrocinium permirerit,5lt;r pacis belli,^diu uixerit.poteftatem habere, totum imperiû bifariam diuifîc : nam partem fibi afciuit, partem populo dédit, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;acfibi quidem quaecuncß miliAm præfidio indigeret, Ea eft regio Barbara,

genttbus nondum fubadis finitima,fterilis fanè,et cultu difficil is ,ut propter cae terarum rerum inopiam,Slt;r copiam munitionum iugum detratftet, Populo au# temreliquam conceftit, quæpacataeft,ô^ facile fine armis retinetur.’utranq? por tionem in prouincias complures diuifit, quarû aliæ Cæfaris, àliæ populi dicun« tur. In fuaspræfelt;fturasCæfaripfeadminiftratores mittitÔCaliotemporeali# D ter partitur regione«i,ô(S ut res poftulat,fta uerfatur^In populi prouincias popu lus imperatores, uel confules mittit, fî hæ quoc^ in diuifiones alias deducuntur prout ufus poftulauerit, in initio tarnen duaseonfulares fteit,Libya fcilicet qux Romanis paret.ea duntaxatexcepta,quæprius fub luba fuit, nunenon fub Pto lemæoeftillius filio,æ Afiamcis Alim, etmontemTaurum, Galatis exceptis, 6^ gentibus quæ fub Amyntafuerunt.’præter etiam Bithyniam, et Propontidê» Præturasuero decemin Europaquidem,etadiacentibus infulis,eam fcilicet quæ ulterior Iberia dicitur,circa Betim flumê eft, et Âttacen,et ex Celtica Nar bonenfem:tertiam Sardiniam cum Cyrno : quartam Siciliamtquintam fexta ïllyrjj partem j quæ ad Epirum, et Macedoniam : fêptimam Achaiam ufque in The(raIiä,etEthoIiam,etÄcarnaniam,etnonnullas Epirigêtes,quæM3cedo# niæ font conterminæ : ocftauamCreten cum Cyrenaica:nonam Cyprum: dect* mam By thiniam cum Propontide,et quibufda«i ponti partibus. Cæteras Cæ« far prouincias habet in quarumalias prqr uratores mittit confulares iiiros, in alias prætorios,in alias homines excqueftri ordine, Reges uero,

• Hÿc Strabo cum uerbis Pompontj congru# entia. Quæ omnia obferua pro • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijsquædidurusfumin l,i,

• A * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Emoriæ proditum eft,CIementifs»CIemens^ Epicureo* rum 8ó Scoicorum libros,quoS ruditcr, 8é fine ullo nito^ re fcrjpti effent,no nifi a fuis Jêgi folitos ♦ Netp diuerfum conti'ngere noftn’s nuncluns profefforibus experimun Digeftorum quidê libri ab omnibus paffim fumma deleftatione le*

guntur: ComnKntan'aueroin illostotfudoribus Iucubrata,utpri* mumin manus ueniunt,reqciuntur* Afcutentis fanèocio nbsp;liceris eff

fe,inquit Cicero,cogitationes fuas ita fcriptis mandate, ut nelt;^ alli* cere leiflorem neq? delecffarepoffint* Quod uitiu uteuitarem,Ô6 uos to Leonis X» fratris tui, qui in omni re uel literaria, in primis aCer* n'mi atq^ grauiflîmi iudicrj erat, quantum in rge effet, fatisfacerem, fex libris omnia rite repetita, quæ ad legum Municipalium traélatûi pertinent, memoratu dignafuprauulgarem confuetudinempaulô clegantius, quantum materia ipfa èc ratio differendi poftulat,hic explicantur, ad artem redacfla ex ueterum èc recentium lurifconfuL torum traditionibus : quorum fententias, quæ pugnare inter fe ui * debantur, fumma diligentia conciliate ftudui : Ôô quæ confufe ß multa ab alqs fcribuntur, at(ç obfcure,hic lucide, diftin* d:e,fuis^ locis acuocabulisreftitutaledfoftnuefiiet, tamiuti^ quam rhetoricæ ftudioiîs cognitii

ALBERTISCHI, I V R. I S C O N S V L T I, EQ^ITlÿQVE R MAN I, AC ADVOCATI CONSISTORIANI, IN LEs

Mnes populi,qui legibus,aut moribus regutur,par=« tim fuo proprio,partim communi ontnium hominum ; lure utuntur ♦ L^am quod quifc^ populus iple fibi ius confèituitjidiplîus proprium eftciuitatis juocaturcp lus Ciuile,quafi ius proprium ipfîus ciuitatis. Quod

uero naturalis ratio inter omnes homines conftituit, id apud omnes. genres peræque cufïbditur, uocatur^ lus gentium,quafi quo iure omnes utuntur.

iu.ndt. nbsp;nbsp;S unt popuÎRQni icriptis tanTum legibus utütur,ut olim Äthenienics: hint qui

^.cx nonfcrilt;= non fcriptis,ut Lacedæmonegjfunt qui fcnpris fimul ÖC non icripas,ut Romani: pto. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fdcirco lego difiundiue legibus, aut moribus,ut in antiquis cxemplaribus ins

ucnirpropter quod tollutur omnes ambages dcrclatiuo quis,uel qui. Errant qui putant clic populos,qui nc(^ legibus,ne(^ moribus uiuät quod eft impoflibile» Nam latrones etiam conuiuere nequirent, finecertis inter ipfos inftitutis,maxi5i D me de quærêda pfrtienda præda. Nec ociofe uerbo Reguntur ufus eft lure^ coniultus,utuctcrcm inter iapientes quæftionê dirimeret. Diiputant enim utr« â Iegibus,an hominibus regi conueniat, id eft, magiftratÄfe præfint legibus jan le ges magiftratibus, de quo in 1.q. de Itdicemus.

Nunquid lus ciuile non ratione, aut alia ratione quâm naturali côftituitur uticç non alia quàm naturali. Porto à ratione, quæ ius commune effîcit, penitus nbsp;nbsp;*

recedere non ualetjcui etiam femire in multis,fupra in I, lus autem. tradit Vlpia i.dift c. ius nbsp;nbsp;nbsp;nus. Vtruneß ergo amp;nbsp;gentium, äIquot; ciuile à naturali ratione proficiftitur: Getium

turdle. ct c. ius quidem diuina quadam ui ,fiue rau one ditftante, inter omnes liomines diffiifum ««i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;receptumeß cuftoditur : Ciuile uero non fine hominis dccreto, intra fepta tantu

conftituenhs populi uulgatum uiget.’humanaiftcß femper ratio,in unotß domie natur ÔCpræfîdet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

De legibus populorum ftrutari conuenit: Primo, quo iure conftituantur: Secundo,quales conftitui oporteat: Poftrcmo,de earu interpfttatione SC fenfu.

Depriiça^uæftidheprocliuior fententiaeftperhanc 1. Populis condendarS legum faeftam efle poteftatê,quod Politus in fuis annotationibus,non iniuria for taflîs deridet:N arrat,inquit,haec lex,non difponit. V erba ftint ex inftitutionibus Caiiurilconfulti excerpta. Nam confeques ifta rationeforet^tehanc l.id eft, ante luftinianum qui uim legis tribuit, populis non fuifle ius IBibendifibiciuis lis focietatis conditiones,06 patja. At probabilius eft eodem iure gentium, po« t. ex hoc iure, pulos fibi leges dicere,quo ipfæ ftift ciuitates, Quod Baldo hic placet,8C Arifto fi^ra, eot • teles fecundo politicotG probat, ftiadetcß naturalis ratio, quod fniftra ius gentiu in ciuitates coiri inftituil^t, nifi quêadmodû inter fe uiuerêt difponendi feciflet poteftatem.

A poteftatem. lus finquit Ariftotelcs) ciuilis focietatis eft ordinatio, fine quacori jifterenonp^punt p^uli,

Quales autemleg?s conftitui oporteat,Ifîdonis Sef Gratianus lie docent:Erit e.ent. iiilgt; autem lex honefta, iufta, poffîbilis, fecundum naturam, lècundqm confuetudi«

I nempatriæ,loco temponcç conueniens,necefl^ia, utilis, manifefta quoep, nihil per oblcuritatem incautum captione coptineat, nullo priuato comodo, fed pro communi ciuium utilitateconlcripta,

ituraudacia,amp;r nocendirecidatur facultas jtutaq; fit inter improbos innocentia. PoftremoPlatone, AriftotcIe,Slt; Cicerone autoribus, leges huiufinodi effè oportet,ut ualeant tranquillum ciuitatis ftatum componere,ftabilire, tueri, ania mos erga deum,reïigionem, ciuilem humlbamc^ focietatem affeAos habcre,S^ omnes denicß in officio fie contincre,ut improbi lineas tranfilire ne poffînt, boni ne uelint,Âdde ex fententiafapientiflimi Ifocratis ad Nicoclem, in primis ne taai les fint leges, quæ diieordias nutriant, quinimmo lires omnesj ÔC controuerfias funditus tollant, lam ad quæftioncs accedamus,quæ ex præpofi'tis defîniuntur»

Occidens ciucmcapitepuniatur : occidens aduenanSmaria pœnapledatur. Qiiæritur de iuftitia lagis.

Pro ftatuto eft,ueluti grauius delidum eft ciuem alienigenam oecidere,{}c luftum, grauiorein pœnam conftitui de occifo clue, cuius amiifione læditur refi» publica: etenim corona ciuica donabantur, qui ciuem in praîlio feruaflent:*præj« clarecp Scipio diditare folebat,malle fe unum ciuem feruare, mille hoftes oclt; cidere» Vnde plané intelligitur quanti facienda fit ciuis unius uita: pluriscß com« ß moda noftrauel publicahabendafunt, quàraiinimicorun^nagna ftrages,uel de trimenta : circa quæ triplex luccurrit infpedio.

Tertia,utrumferendumfi noncapitalispœna, deoccifo aduena ftatuatur* Redeoadprimum» QuanÇ fuaptenatura» omnis pcrfonalispcenagrauiorfit quacuncç nûmaria, nihilominus in præfenti fpecie, nulla grauior de occifo ciue (tatuta uidetur, quoniam omni iurc, de homicidio débita ac iuftiflîma eft pœna capitis. Excédât igitur capitalem legislator oportet, quiacerbius uindicariuult ciuiumcædes. Nam hoccafu,inam grauiorem arbitror,quæ legitimam pœnam

fupergreditur,00 Icuiorem quæ citra legitimam infligitur, QC proptereji tali ftatu to,de occifo aduena uere leuior imp onitur pœna, de occifo aût ciue no grauior»

Secunda quæftio non nou^ft, SC adhuc fub iudice, Hoftien. cenfuit inualü dum ftatutum,haud illepida ration^ diminutæ pœnæ,quod ad cædes pronior fit audacia» ubi coé'rccnda foret, Archidiaconus ÔC T ancredus in comp endiofa fiia repugnare id ft^tutum dicunt diuino,humano,pontificioc^iuri,fequunturcp loan. Andre, Butr. Anch, Gémi, Panor. ÔC totaferèC|nonift^mfcholadi« ucrfam partem défendit. Albericus in quæftionibusftatutarfjs mouetur quod in terfe ciues hoc ftatuere poflunt, per hanc I. Adiecitep totum mgndumhoc fers uare. Idem ubieft fentit Bartolus, ÔC Angelus pro Bart. Immola adducit, quod lege Cornelia «on femp er capite feriebantur homicidæ: quidam admitunt in ho micidtjsiamfadis.Inclinat Baldus, fi non parua pecunia multentur, quod Ros mano in fingularibus placet» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e *

Ad detegendam huius legis malitia exercenda effèy^ucq Nerarfj fagacitas.^j.,; 1,1^1 N eratius cum ferre non pofRt, lege Xi i* tabularum tniurias xxv ♦ æris pœna

C üîndicafbfcruum cum facculo aflîum îèqui fe iutTicipre obuios palmi’s cxdebaf^ ÔC mox fingults fingulos xxv.aflès pendi iubebat. Inde admom'ti Prætores, de aefbmandis im'urifs edi'da poluerunuEodem modopecuAoftis qftfcç fi occide^ ret, legem de ^ua loquimur, ridiculam Sgt;C infamem taecret. Mihi l'giiur femper humanior,ac uerior uifa eft Ho^ienfis fententiajimpellente diui Cypriani auto^ ritate ad Donanim fie fcribenti's: Qiiodpoteft redi'mi, nô timetijr.Et alibuGran defeelus non eft,quod poteft redimûxi.qui],c.paupcr.Nullam reus pertimefcit eulpam, quamredimere nûmis exiftimat.Hieronymus ad Maccdonium: Cum timetur, boni inter malos quietc uiuunt, 2C mali coé'rcentur. Et propter hoc t.omnis.et c.fct idem in primis facflas leges Ifidorus ÄS Gratianus tradiderunt, ut in ipfis impro âie.iiij.dijlin. bis, formidato fiipplicio refrenetur audacia, SC noeendi faculfàs. Indubium eft ergo,nifi formidololà fit pœna, imjÂ'obitas non coërceturrfi non coerceatur,im manisjdiraq? debacehabitur, Formidolofa autem non eft,quæ pecuniajjoteft re Argtonmt. l. dimi:unde confequens fit,non leges,fed labes elfe, quibus noeendi crelcit audas» eonutnire. de da. Hane partem exrecentioribus egr^ius Aretinus confultus, intantum pros pttc.dot. et t. i. bauit,quod adij eiens dixerit deterius eile bono publico, malefi'cium atrodlumS fupra. de iufli. leui pœna puniri, quam ufclare decorem ordinis ecclefiaftici. Probat etiam Cor et iure. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fetus citando Caluanum dodorem antiquiflimum. Sequitur amp;nbsp;Felinus in Rub.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Alberici argumenta fic refelTi pofle reor ♦ Ciues inter Ce, quod natura turpe

eft, aut reipublicæ noxium,ftatuere non pofte, SC fequeretur ablurdum,quod Ic uior pœna remaneret de occifo ciue, quam de occifo aduena. Nam fi hoc inter dues ualet,proculdubio in detrimentum alienigenarum non ualet, in quos po* pulus nullum ius habet fic ftatuendi. E t propterea de occifo ciue nummaria reu

D maneret,de occifo autem peregrino, capitalis non effet fublata,ut tem'a quæftio nedicetur. Eftc^auftoalienum, totummundumidfcruare,cumlongeplures fint populi, ubi de homicidio pœna lumiturcapitalis, Net^ Baldi placettempe ramentum,quoniamquifquis foluendo noneft, autimpune occideretcapitali (ublata,aut capitis fupplieium fubiret, non quia occidit,fed quia pecuniofus non eftet. N elt;$ admitto illam diftindionem de homicidqs iam fadis,quia magis ins dulgentia nuncupari poteft, quam pœnæconftitutio.Imolæ argumentum nihil eft, quoniam lege Cornelia, mortis in humiliorcs, deportationis autem cum publicatione bonorum in honeftiores pœna eft, quæ altera mors eft.Immoo^» mni fupplicio forte grauior,nudatum omnibus fortunis in alterum orbemde# ferri,adindefcftam pœnam maxima: egeftatis.

De tertia quaeftione apud noftros nondum didid definitum, uerum humani** tatis ratio negat exterorum cædes Icuius conquiri. De qua re Cicero fecundo Officiorum fic loquitur: Qui duium dicunt ratit)nem efte habendam, extemo^ rum negant, hi dirimunt communem hunÄni generis focietatem, qua ftiblata, libcralitas,beneficentia,bonitas, iuftitia funditus tollitur: quæ qui tollunt, etiam aduerfus Deos immqj-talcs impij iudicandi funt. Ab his enimronftitutam inter homines focietatem «ueitunt, cuius focictaos ardiftimum uinculum eft, magis arbitrarieffc contranaturam, hominemhomini detraherefui commodicaufa, quam omnia fhcommoda ftibire, uel extema,ucl corporis, uel etiam ipfius aniü t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mi, quæ uacent iuftitia. Hæc Cicero. E t lureconfultus homing homini infidia

îtfl.tduim. rinefas efteferibit,propter cognationeminter hominesâ natenra conftitutam, non inter eines dixit. Quapropjpr latere non debet tres elfe humanæ focieta« tis gradus præcipuos. Primus quidR'm eft omnibus ardior at(Ç angu{h'or,inrcr • eos qui eiufdem funt domus uel familiæ, qui œconomicus appellatur. Alius laai tior inter eos qui eiufdem^unt duitaris,politicus. Tertius eft, qui latiffimepatec inter

A inter omnes genres totius orbis,quaG urbis unius,unde lus gentium hoc, ex •illo lus ciuilanomin^ur.Et licet îbcietatis cuiuftÿ proprium fit,luum quoddam bonum exquirere,tarnen omnium ftimma communis ea eft, (cilicet uitæ lecuria tas,amp;beneuiuendoanimi tranquillitas * Verujnquolatiusexteftdit fe bonum, ' nbsp;nbsp;co femper eft melius ac præeligcndum.Ii. naturale quippe eft, minus bonum an

teponi maiori,SC idcirco bonum politiclim præualet œconomico ,5C utricß præd ponitur,quod inter omens genres diffunditur: QC ueluti paterfamiliâs non ualct intra luos parietes quid conftitucre, quod inftitutis ciuitatis repugnct,ita nec po pulus intra mœnia ftatuere quid poteft,quod humanum côuiÂum uiolet ♦ N am non aliter fehabeae debent iura ciuiliaergalus gentium, quàm haberefepofs funt collcgiorum leges erga lux ciuitatis^'nftituta.'Porrb ciuitates ipfx non inepte collegia dici poflùnt,lî conferantur ad orbem uniuerlum, ueluti corpora ipfaadciuitatemcollata.rede collegia nominantur, Vtrobiep coetusluntho« minum iure fociati, ôtf in multis ab Äccurfio xquiparantur ini, Ciuitas, Si cert, pet.

Ex quibus plané concludi poteft,contra humanae«ognitionis rationem illam legem e(re,qux de homine occifo, maxime ob id quod alienigena efticapitali ab rogata pœna,pecuniariam imponit,SC ideo inualidam efle, ConfertilludBaldi dicentis,Mundum communempatriam efle,6Ctdeoexteros inquilinos de ciuis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

rate eq ci non pofte, quoniam eij cere, inquit, interdicere eft poena,quæ line caufaimponi non poteft. HineconieAornec quenquam urbe Roma, utcom? muni patria prohiberi pofle:qui interdidus eft fua patria, etiam urbe interdidu clTe: VIpianus de inter. amp;nbsp;releg. conftitutum meminit in 1. relegatorum. Hine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i,4eor4

item efficitur neminem Romxexulare pofte,nec relegari, ÔC hodie fcelera ubilt;$

g admiftà,Romxuindicari publice uidemus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Re fiirtiua publice âf bona fide in mercato empta,uendicandi ius domino no fit, nili reftituto emptori pretio.

Duos boucs ex agro Âretino abados, ÔC Tipherni in nundinis bona fide em pros, dominus uendicat.

Gandinus hinc inde récitât argumenta,refertcp Dini SC Martini uicifle lenten tiam,exiftimantium dominum uendicantem non obligari refundere pretium,eo quod in detrimentum eorum,qui non lux ditionis lunt,uanx font leges. Sentire

ergo uidentur, feruandum ftatutum inter homines duntaxatconftituentispo* puli. N on multo dilîîmilem cafttelam,feu, ut arbitror.cauillationem docet Bar^ tholomxus V eronenfis: E mptorefh rei, quam timet uenditoris non elîè,uti ea mendo publice conteftetur le domini nomine emere, paratumcj rem reftituere, quamprimum pÆtium retro fibi dabitur, ficcj intrépide eniat,inquit,liue furtiua fitres,liueuirapta, fine prxda,necogatur domino refti Acre ante perfolutum pretium, fretus HoftienRsautoritate,quirem prxdx dixit emifecure fob cons teftationeprxfcripta. Mihiautem perfoadeo, amp;nbsp;ftatutum, æ \^eronenfis con filium omnino Ateftabile, inualidum, ea in primis ratione, quod inuitat homis nes ad furanddm. Nam qua ratione receptatores publiceodiolifont,eadem profeefto huiufmodi emptores legibus infenfi eÿè debent, ab utrilcß enim larron nes amp;nbsp;fures animantur.Plus enim ad latrociÄia impelluntur paratis ex uendifio:s ne pecunîjs,quàm receptatorumlatebris.Confilium pre^do Hoftien. pertinet Tpoßliminij§» ad res redimendas ab hoftibus, 6^ à Barbaris, quibuyum ius poftliminrj eft,fiC in pace, tat captiuos faciendi,amp; ab îjfdem ^apta redimendi,ÔC in caufam pignoris retinendi, pti.

C donee exolutym prccium reddatur: neep uidco leges de redcmptis ullam protêt t.muïier.et I.m ftationcm reejui'rere. At in cafti noftro,de rebus furtiuts, 6^ui rapti^agitur,quac ietto.^.fifcr. damnopublico06dominorumemerentur, excmplocp/ncnnli ad latroeinianuü deportitf tn'cnda, Inepttffimaép cacauti'o ludctur, utematurdomininomine, quafi domi* tü.de capt.et l. nus rei üix emptor fieri poffît» • nb hofti.redë. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

MÄRII SALOMONII EQ* ADVOCATIQJV E Arg«.;.i«ri«r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CONS, IN L, OMNES POPVLI,

Irui.C.de^wrt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, EI B, I I,

VPEREST de inter^etationeloquamur, dequauariaSd’nume rofa diftine^ionum ferie traeflatumïnuenio. Verum à doflonbus noftrisnudaingentjuiinreconditos uiep fenfus penetratiï uideo, ÔC quod aiïccuti non ftint,non ipfi's cft imputandum, fed Romanis calamitatibus, per quas bonæ artes una cum imperio penitus conci derunt. Af quia tua ope Stopera Beatiifime Pater Clemens Pont. Max,

ètenebris in luccm prodirecœperunt, nondcdigncmurquæin Pandedis défis deranair,aIiündemutuari.QuæfiIuftinianus,fiucTribunianus,integrisIurif5’

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confultorû libris, paffi fuiflènt a3 nos uenire,aliénas chartas reuoluerenon coge

remur. Nonrcprchenfibileigitur futurum arbitror, fi ueterû luriiconfultorum traditioncs fcquar,Cicerone,Seneca,Pediano, Quintiliano, ConfùItoFortuna tiano,6C alijs multis autoribus, amp;nbsp;eo libentius, quod cum noifratiû didis conue . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nire uifa funt, fi fine inuidia conferantur. Audader itaep aggrediar,tuo numine

Vtrum in ftatutis ? propria fignifi'catione recedere liceat. Quia firidi iuris i fi.int,dicunt, Quid indec' an in bis quæ latioris iuris funt,cuicp liberû eft, in quam fignifeationem uerba uelit effundere, amp;nbsp;in his,quæ anguffforis funt iuris,à pros prictate recedere non ualeat Quid fi autor ftatutarius improprie loquatur, an inutilis erit conftitutio An ledor proprie interpretabiturriindc alia exoritur in ueftigatio ; N um in aliam fignifi'cationem uerba exaudiri queant, quam fentiat f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui loquitur f Quæ in illam recidunt,an mens,an uerba ipedandafi'ntf Si uer

ba,profedo uoluntatis paruifacienda eft ratio; fin uoluntas euftodienda eft, uos luntati uerba ancillcntur oportet,

Preterea periculofum eft,uocabulorumfijbtilitates in ftatutis lèqui. Ro, con filioiiij. refert, tefte cxpcrientiajmaiorem partem populicondentis ftatutauuls tnî.non aJitcr. gumimperitûefle,amp;proptercaimperitcintclligenda.Quod Caccialupuspræs deleg.iij. çeptor meus hic probat.PorrôftatutafiC ftipulafiones in manu eorum uidemus I» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eftè, quorum pars potior tabcllionatum eJfcrcent, homines latinarum uocum

fciw.df te/l, tut. ignari,à quibus ftultum eft uocabulorum proprietates exigere. Marcellus Iure inl.ldbeo. de confultus; Ab his qu^bufiuc plerunt^ loquuntur,fiC nô propijs uocabulis fem pet utuntur,defidcra» non debet uerborû proprictas, Vndc palàm fit,uerba pro I» d.l.ß^uisfif prie intelligcnda, nifi loquentis perfona diuerfum fuadeatSuadet autem loquen liabus. tisuelimpcrilt;la,uelconfuetudo uocabulis abutendi. Quod contradicit Bartos In Lfi cum ana lo. exiftimanti notariorum uerba fccundû ius intelligcnda,ad ifterentiam idio* tc.cîc do.ante tæ.Ius enim cxigit,nihil non fuo uocabulo dici,quod notariornhr imperitia prae ««P- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftarenonpoteft.Accedithis A{^rfianûillud;Nonomnesfciuntdicere,hærcdê

Itt l. mancipid. inüiruo.Éx quo Alex.colliginno Ännes Icire utiuerbis proprijs. Cinus monet C.defer.fug.ci craflihominis uerba,lt;aflè intelligcnda: quodBald.ubii^commendat. Idem inc.bdefeud. deuerbisidiotæAccurfius ôi. dodores tradunt. loan. Cald. confilio itj. iiij. SC

Alexander confi, xliiij .libro ultimojrefponderunt à iuriis fapientibus leges coni • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diras.

IU U pMNES POPVLI, LI B» II, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4«

A di'tas, cxiuns peritia accipiendas.Ro. uero excommuniwulgiufu,coftfî.flq.At ^mpoffibile li^c efîè Occro pro A. Ceci'nna docet,his uerbis : Quatlex, quod Sen.conf.quod magiirratus edidû, quodfœdus,*aut padio^ quod Cut ad priua» tas rcs rcdeam ) teftamcnturn,quæ iudicia aut fteulationcs,aut pidi,ÔC conuen

At fi non per tinaces elTe uolumus,non in ftatutis folum,uerumctiam in omni feripto didoc^jfiue ftridi, fiuelatifit iuris, uerborû proprietas euftodienda eft» modo aliud non impediat,quodcx ipfifinet legibij^ quibus nituntur,liquet. Loquuntur enim leges illæ de ultimis uolûtatibus, quæ latiflîmæ funt interpréta tionis, ôC tarnen ab huiufmodi obferuatione non flint immunes, N ec facile mihi fliaderi poteft ftatutaftridi iuris elfe plus cæterijpofi'tittjs legibus, ut ex Digels ftorû ledione licet infpicere. Experimur enim in his, ut in cæteris, ex natura rel nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

de qua ag{tur,interpretationes uariari:fiquidcm fauore digna res, de qua ftatutü loquitur,pinguiusinterpretari obtinuit:finminus,anguftius, Quæautemfauos Brff. etrecê. in rabiles, qux'ue odiofacconftitutionesfint,omniuconfcflîoneà legisrationere l.nondubiü.c^ demetimur.Particularius Bal,dixit illas fauorabiles elTe quæ damna fubmouet, de tt. Mattha, B quælt;i;cômunitatiproflint:contra'^ quæ damnum important odiofas,etiam fi lu Syl, not confi. crum uni déférant c3 alterius detrimento,0C in fumma odioium definit,quicquid Anchar,in rep, eft contra rationemneuralem, Plus Baldus fcribit,in dubio omnem legem fauo c.canonii (iat, rabilem exiftimari.Hinc quidem de multis quæftionibus ftatutarijs difeeptatio,

Superftitibus filtjs mafeulis filiæ non fuccedant.Idem Bal,fauore familiæ cen fuit,etiam nepotes ex fill) s amitas exclufuros, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;STATVTVM

publico Redor caufas appellantium etiam ab iuterlocutoribus delegabit, Fell* nusprobatincap.translato.deconft,infi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;statvtvm,

■ Dotata à patre non fuccedat, Pater filiæ impuberi dotem reliquit. Bart ,putat i« I. Titlo cwt« dotatam, hocep iureutimur,licet ante matrimonium dos nonfit,largiflime accipi turn, de con. et tur ftatututm,amp;: improprie fili^us odiofum,familiæ fauorabile:de quo latiflime demon, Bald. ini. nonfine, C.de bo, nbsp;nbsp;lib. Similiter ftatuta de caufis per arbitres iudis

Aduerte tarnen,hæc dodorum exempla magis ad interpretationem rationa^ lem, quam noftri extenfiuam dicut, pertinere,quam ad iniproprietatem uocabu lorum,ut infra demonftrabo. Plus Accurfius cenfuit, ÔC nén dida, ÔC non cogia lata, quod plus eft quâdotÇ in ftatutis uenire, uerbi gratia:fi cafus accidat de quo legislator,fi cogitalfet credibile eft, ftatuiflet:pro ftatuto fit,quod%mnes comen dant,hoc^ iur^imur,0C propterea quicquid boni ÔC æqui ratio ftiadet,pro dis do fit. Dinus confi. iiij .icribit large ftatuta interpretanda uti quæftionem contro uerfam décidant. Caccialupus hic addit, ut omfiino aliquid noui iuris inducant flipra ius comune. Planum ergo uidetur,ubÄioris interpretationis ftatuta eflè $ uulgb creditur, Nec refert ftatuta fic accipienda,ut per^ninimu à comuni iure • recédant,quoniam ifta ratione non diuerfljm eft de cosnuni Romanorû iure deft

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d 5

C hicndu. Qiiod non per omnia iuri naturali ferait. lus itacç pofititiû eft,æidcifcO pauloante dixi, Statuta non plus caîteris pofititrjs Icgibus^ridi ijjris effè, ÔC uq» rius eft,ad fuam caufam proptêr quam fatfla font rcdigcnda, Sgt;C fccundû illam co ardari, difteaditç oportere^aeouitate magiftra, N am ex rcgionû qualitate, locçf ramfitUjagronim ubertate,aërÂtemperie,moram diuerfîtate.uariari Icgcs natu raliflîmum eftjquæ opportunitatibus pcpuloramferaiant,quibus perius cômu ne eodem modo omnibus fatisfîeri natura non patitur. Non nego laborandum, quantum fieri potelt ,ut cum iure cômuni naturali,quod femper bonum et æquS ■ SMe inter:! €ft,eonueniat,ab eo dirigatur,interpretaftonemcp recipiat:6ô hoc eft ftride inter 'fretari. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pretari. C oncludi itaque audader poteft, illam opinionem, guod ftatuta ftridi

font iuris, aut nonfimpliciter ueran^, aut minimum ualere, ad cohibendam fta« tutoram poteftatem, necnon uerborü proprietates aeque in omnibus atq; ftatus tis obferuandas.Poftremo à proprietate recedi imperio uolutatis, Marcellus de leg.itj. Non aliter à uerboru fignificatione recedi oportet, quam cum manifeftu fit,aliud fenfiiîè teftatorem. Vlpianus;In conditionibus primum locum uoluns; tas efficit,eac^ conditione^regit » E t nulli dubiü eft conditiones efle ftridi iuris* Quinimo contra legem facere ilium Diui Theodo. nbsp;nbsp;Valentinianus refcripfes:

rant, quiuerba non legis mentem ampledirar ,Celfos neftireleges eum tra* didit,qui uerba tantum tenet:ôiicandidus VIpianus quicquid ex mente legis eft, I« I. i^inis et id idem efte ex uerbis definit. N ec dicat aliquis aliud in legibus, aliud in ftatutis, rei.deuer. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quafi ftatuta leges non fint, explofa iam pridem illorum lententia qui difcrepare

D nbsp;nbsp;nbsp;Prætcrea ßartolus,Baldus hic ubicß ac dodores omnes fcribunt,StatutO;s

Jn t. teflandi. quidê Angelus conf^ccIxxx.reiponditijfdemedtjs,SCftatuentiüÖC teffatorQuo i C.de tcfld.et i« lutates côiedurâdas, q» Iafon fomme et meritb comendat. Sentit ergo Angelus l.feruo legato, paris fauoris interpretationis efteetiâconieduratæ, Ô£^atuta,amp;^ teftamenta, tcflator.de

fega.i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MARII SALOHONII EQ, ADVOCAT 1'Qjr E

^ARTOLVS omnêdeinterpretatione tradatû in quatuor fpeaes diduxit,fcilicetcorredoriâ,refiTidiuam, declaratoriam,amp;^ extenfi^ uam, Hæc ultima legê non interprctatur, fed extrinfecus prouenit, argumentum ducens ab ea re,quam legi uolumus accômodare,ueî J fimiliradine,uel ratiôis identitatetqÿod græci non ab re Syllogifinït uocant,Quintilianus ftatus ratiocinatiui,Fgrtunatianus collediui,in quo ars iu rifcôfolti dominatur. N on enim parai artifict) eft iungere cafos nô didos,didis, atep etiam non cogitatos interdum, fed tanti eft, quanti eft Iuri|confultû effe, de quo fupra in tradatuWe bono amp;nbsp;æquo diiïcraimus,SC plenius infra lib.vû

Primam, quam cd^redoriam appellat,durum eft inter interpretationum ipCi» des numerarh Bald, eleganter tradidit interpretationis eflè, declarare,nonper^ imere.Sed niuli dubium, cum qui corrigit,perimere .Ergo corredio, interpret ratio fit, eft impoffibile. His confonant quæftiones quas Bart.^ dodores huic gencrifubtjciunt, quæ adtradatum legum contrariarumfpedant. De quibus aptius Cicero Quintilianus »tu^umdecontrarijs legibus confcripferunt,ul fooloco dicerar,

Reftridiuam ôf deÄaratiuam Bartolus in alias multas fubfecuit. Sali, improî bat,aliaa Qc longa diftinciiôeutirar;nos autem quid inter utrancs fit,uideamusi

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qp’ppe

lîî L» .OMNES POPVLI, LI B» III» t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Ä Quippc reftn'di'ua uoluntatem fequitur,dcclarariua fcriptum.’reftridiua ex uer Jais uoluntat(^ elicit ^cclaratiua fono iierboram contenta eft ,id eft, quod ilia pro uerbis fenfiim rcddit^ Hæc pro uerbo uerbum, quod grammaticorû eft pro prium, quain appofitilîîme Baldus literalem ÄS^rammaticalcm »ppellat; illam nbsp;nbsp;l-labeo. di

Qiiaîrère itaeß de reftricliua, ÔC declaratiua, non aliud eft quàm de fcripto,fi^ ueuerbis,fió mête quærerercômodius ergo maiores noftrifumma QQ^legaliit fecerütlcriptiöfTuolütatis* Percurre omnes annotatos à Bar.amp;^docftorib.cafus, inuenies adhæc duoquaßtprimigcnia fua reducûquæ adeb interfe cohærere, colligatacp efte ewerimur,t^d infeparabilia eflècrcdiden's.Nâuerbanô ob aliud inuentaeflè Q_, Tuberodiflèrebat,nifîutlt;y:rnonftrarent uoluntatem dicentis. Quæ per fe nil aliud funt,quàm fonus quidam ueluü tinniens tympanû,uox mor tua de ridicula,nifi Ipiritu uolûtatis animenturtquod in infantibus, mente captis ôe furiofis palpitamusdoquûtur quidem,8C nihil uticp dicunt.Loquuntur etiam pfittaci, picæ, corui : domi quandoep habui fturnos ÔC cardueles loquaciftîmos.

Præterea, nullum uerbum eft quod non poflît pluiÿ fignifeare. Propter quod Chryfippus Stoicorumprinceps omneuerbum ambiguum eftèdefendebat* Et qui ambiguum loquitur, unum dicere Paulus in rebus dubîjs definit. Si unum dicitjproculdubio qui illud unum déclarât, non »Eftringit,fed id duntaxat quod dieftum eft, explicat * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Statuta ad literam intelligantur»

Quæ uis horum uerborume' Quidam putant enarrationem à mente legis inhi bitam, Mihi uero necg uerbis id exprimi,nec5 fententia contineri perfuadeo. Ea enim uerba non alium fignificatum habere uidcntur,nifî quod uerbalis fiue litc? talis,ut Bald.inquit,à^ grammaticalis fenfus admittatur,quod non eft excludere B uoluntatem, non enim adeb intenfe pugnant literalis, ÔC qig à mente eft intelles dus,quod uno pofito alter cédât, autfubmoto altero aller recurrat ( lubdifiuni diuorum eauti^ uis nbsp;nbsp;) uti qui diem dicit, nodem excludit: quilquis ambulat

non cubat,fi fedet non ambulat, quinimo adeb cognata amicaq; funt hæc duo,ut unu fine altero, aut uix aut nullo pado poftît côfiftere;uox etenim fine uolûtate quid fit iamiâ diximus. Celftis ait, Scire leges non eft uerba earû teuere. dC ubicp cautû legitur uerba à mête nô feiungêda, N am qui uerba amplexanda^SC mente

I nbsp;nbsp;nbsp;ftegligenda dicunt,cauillû dicunt, immo abfurdö de iniquû fi inde confequatur»

Quod neq^ ex fententia eiufdem côftiuitionis inhibeantur à mente duci inter pretationes, per fe liquet. Diffident mediusfidius inter fe ifta, per eum modum quid cautû exiftimare, per quem fieri eadem lex prohiber. Quomodo poteft le gislator coniedurata uoluntate quid ftatuerc,fî conieduratam uoluntatem ifto^ rum iudicio uetat recipic'Quod^utem interpretamenta legum inhiberi non uale ant, de qua ratione,at(^ alia ad hanc quæftionem pertinentia,fufius dicam in l.ij* ^.his.ll.de orig.iu.ubi fuus locus elle intelligo,tarnen cam fignificationem habe re,utftride,ideft,proprieaccipiantur,ut mox dicemus.

Statuta ex bona fide intelligantur. Eum fenftim habere d^bitror hæc uerba^ ut ex bono de æquo capiant interpretationê latiffîmam, de inîlr ea quæ bonæ fidei funt,adnumerentur.Similiter fi lex dicat,pada,côuenta, ac ftipul^ôes ex bona fide feruentur.Moueor illis uerbis X11, tabularû.’Inter bonos bene agier opors tet. et illis : Fory|hlæ ftipulatoriæ,uti ne propter te,fidê ne tuâ capttis,fraudatus ue fim.Q Scæuola Pont,Max.fiimmamuimeflè dicebat in omnibushis,in qui bus ageretur ex bona fide,fidei'q? bonæ nomêexÉftimabat manare latiffime, Hæc Cic.iij.offi.amp;f in epiftola ad Trebatium lureronfiiltum lib.vij.epiftolarum ♦ Co firme elegant! confilio Bald.quod incipit,Rex RomanoÂim, in quo fcribitpa* dum de bona fide feruaqda,Item fi lege,aut conuentione adû eft,ut contradus, ■ ' • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^4

ex bono fano ôd puro intelledu,ôd bona fide accipiantur, ut folet in paeftis foc* demm adijci ,tum omnes conuadus fieconceptos bona^idei eflf. Plus fentio,» ucrbumfidei fimpliciterprolatum femperprobe,fideôdinbenigniorcmparte accipiendû,fîije in ftatutis,fiuc m ftipulationibus exprimatur;mouet megrauifl^ fenatus iudicium.Nam cum FAicià Q.Ludatiocôftileobfidionecingerentur, eoadi fuerunt deditionc facere.’ôd quiain deditionis fonnula ftripum erat, Falin (cos fidei P. R. fe cômififtè, ôd non icriptum poteftati,fcnatus cenfuit bo.fidci c5 uenire,utcum eis placide ageretur,quamuis ob eorû pcrfidiamÔditeratas rebeb liones male animatus P. R. in eos arma mouiflêt.Nota iudicio fenatus haud par uam differentia inter ilh uerba, fidei tuæ me cômitto, ôd illa,ppteftati tuæ me co

mirro,maxime quando in deditioniyicl fcedenim aut pacis conditiombus expri mütun N ecß diuerfum fenftim habere arbitrer illa quæ in ufu uulgari ftjnt,fuae di feretioni me dedo,quod nihil hoftiliter in eos qui fie fe dediderint,fieri queat,fcd humane comiterej; tradtari oportere; boni uiri arbitratUîqui fccus feceritxontra noueüa fignifi» padadeditionisfacere.PotcftatisautemuerbûJatiuspatere,ödexdiuerfofilege catarbitruibo. uel placito conuenit,ut ej^criptionefolaintelligantur, inter eos quod ftridi iult;

ttiri. Ant. et nbsp;nbsp;ris funt habendes,quod Caccialupus pracceptor meus hic commendatjôd inter

pit.gjg.inc,cü Redeamus ad Bar. diftindienes. öd in primis nonRjffîcerccrediditàratione virum. de regu quæ mouit ftatuentes ducendam interpretationem,nifi inftet æquitas dcclinandi Itir. Abbas'me. damnum, citât 1. adigere«^» quamuis. deiurepatro.QuodaduulgatiflîmâilIatn cumautem.de ftatutiBononien.quæftionemadducit. statvTVM.

iur.tgt;at.Felt.m Sanguinolentes in Palatio idus capitepuniendos, Etrefert diu multumcp dif rf.f.i.coi. XXX. putatü an ad Chirurgicos pertineret, öd uix uiciflè ut non pertineret, ea ratione B ne iniufte damnum jÿiterentur.Quæ damniratio quoufeß uera fit,fubfifl-o.AUo^ quin non audiretur is,cuius culpa alius mala fide præfcripfit. Non uticß ad damai na,neep lucra proipexit legislator, qui bonos ciues fieri, ijalefada puniendo uo luit,öd pro maleficio non beneficie pœnas irrogari,quæ fie folida eft ratio uolG«» . tatis, ut illa damnorum ôd lucrorum fallax eflê potelr.

• Putauit etiam Bartolus candem legem Bononiæ indiftinde feruandam,fî lu a cro etiam iufto multaret, fretus lege Profpexit. Quod præceptori meo, éc iurc quidem non placet,ne qui in ailpa non eft,lucri damno afficiatur.

Duriciem l.profpexit,ideo ferendâ Vlpianus ait,q) ita feripta lex eftet, Addc quod haud magni detrimenti ea duricies eft dilatæ libertatis in anguftiflîmû C ut Sex. Cæcilij uerboutar) lx,dierûfpatiû.Nonenimamittitur(utdixitBart.^fed difFertur libertas bono publico adulteria côquirendi, Porrb detruncata legû uetu ftarCt monumêta quæ ad nos peruenerût, illius J^gis quæ caufà fiieritjdocere no |.«o»ow«iiM«. poftunt.Sinon omniumfVlpianus ait?qu^ àmaioribus noftris conftitutafunt, de legib. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;certa ratio reddi poteft,quid in hoc torquemur,6d ad confequentias cæci trahere

conamurdquamuis credibile fit,non nifi exigentibus illius tem|)oris moribus,fîc ftatutum fuiflè, ôd plbpter hoc fi dura eft, non fequitirr iniufta lex fit.

ut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Subijcitep hic ideA Bar. Ideo in 1, utgradatim. minus idoneos nonrecipiad

'^.de mun,et bogt; honores,ne iij^gne lucrentur. Parcat quæfo uir tantus,non lucri,fed publica eau fa eft. E téninrReipub. haud parum intereft,ne non idonei ad magiftratus delû gantur. lus publicum in ùcris facerdotijs ôd magiftratibus coi^ftere, Vlpianus tradidit. Necfallit,utidemcrediditincafti»§» utrum.l.fiquisingrauiad S. C» Syll. quoniamibinon agitur dfh^oribus deferendis. Tuo nutuamp; autoritate, B.P. CLEMENS, netas noneriiminimetptemerarium, tentare num commo dius aliter de ftatutari^interpretatione agi poflît. Qiiod lpero,præpofitis his re gnlis,quibus folis omnis interpretandi ratio continetur*

A nbsp;nbsp;'’Pn’ma régula, quod in omni fchpto ae âido Temper in dubqs à proprietate

^rborum eft ^ucendajntcrpretatio.Dubium eft,quoties non conftat de uolun naue.deexcra. rateloquentis : ubiautem uoluntas manifefta eft,ctiftod(enda eft, uocabulonim proprietate reiecta. Qçiædef!nitiolocumhabet,quando pugna (j^dc proprio

• ÔC improprio figntfi'eato non autem quando de^epto, ÔC penitus alicno, puta ßueftem dixeritquifpiamprofupenedlili:quocafumens8lt;C uerbaiefeinuicem perimunt. Impropria autemlocutio nonuitiat, quamuis imperitiam detegat, I. Uij. deleg.i. ideouoluntas Tola dominatur,fiueftt cxprefla,fiueconietfturata. Nam coniedu l.labeo. defup.^ ratauoluntas,pro exprefla eft,proptcr quod manifefta,euidens,àlurecôfultis di lega-Linambi ci fol Ct. Coniedura autem uoluntatis eft à congruo,iufto, honefto,utili, ualido, guo. de rcbia poHibilijid eft,ab omni eo quod uitio caret. Ex hoc enim uoluntate colligi Ceb fus dixit.Neino quidem cxiftimandus eft ueUeabfurdum aut iniquû, turpe, das mnofum,fupcrfluum,inualidû, impoflîbile, quibus contraria appctcre,naturalc in I. inambig* eft.Item optima uoluntatis conieeftura eft à caufa et fubieda matcria:à caufa pro de leg. pter quam fic conftitutum fuit, facilepercipitur quæfiierit Icgislatoris mens. A fubieda materia plané elicitur,quorfum autoris tendatuoluntas. Et hæc ipecies

immenfum habet tradatum, in qua interpretatio ita dtfcêda eft, ut res de qua agi 1 ƒ-de hccr.ijU. tur, Sc ftriptoris uolûtas inter fc per omnia congruant.Illa utiep ucra apparet uo l-quotiens idem Iuntas,quæipfireiaptioreft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ferma, de reg.

Secunda régula, quod uerba ftmpliciter prolata, accipienda funt in potion' nbsp;nbsp;^^r.et l./^mo

gnificato.Colligo ex uerbis Marcelli dicentis, non aliter à uerborû ftgnificatiôe recedi oportet: uerbum fignificationis intelligitur de propria,quia potior eft. I tê dominium fimpliciter didum intelJigimus diredu: âC filij uox Icgitimum ÔC na^ turalcm fignificat. I.de his q. f fui ucl alie. iuris. Plus bclliftime Socinus filius ad

ß iccit, uerbum indifferens ad genus SCfpcciemfignificans,utcftadoptiofimpIici ter dida, intelligitur de ca quæ arrogationi opponitur, id clr,fpecie,

Tertia,quod uerba ÿara 8C aperta, quæ cenam exprimunt uoluntafem,quæÂ ftionem uoluntatis non admitnint:inuerbis ucro apertis argument ;ri tarn fit ftul turn,quam in clariffimum folem lumen mortale inferre. Paul. Cum in uerbis nul l.iHe aut iHe. la eft ambiguitas, uoluntatis quæftio no eft admittenda,ut h ac cotroucrfia:Pater ƒ. de leg.i. inftituto filio,fi fine filqs decederet,filiam quæ tûc foret uidua,fubftituit:mortuo

g nbsp;nbsp;fineliberis inftituto,filia una uidua,et altera quæ tunenupta erat,poftca fada uia

dua,de hæreditate contendebant. Altera quia tunc uidua: altera in caftim uiduita tis fibi deberi aflerebat.’neeuerifimile inftani uiduitatis,una plus alterapatrêdile xifle.Caftren.rcfpodit: Licet prudêtius pater fic feciflet, tame in côtrariû aperta in l.in his.de fijnt uerba,quibus contrair! non licet.ÔC fecundS fe Venctrjs iudicatû glonatur, co ,ct demoufii LEX, Superftitibus mafculis,filiæ non fiiccedant.

Paterinftituitfilios SCfilias. Tlncha.putauitfilias uocatas poft maiculos non ruperftites:uerifimilius dicebat teftaftrem à legis ftatuto rccedcre noluifle. Soci nus filius per hanc regularcprehendit,quia talis interpretatio eflet contra aperta teftatoris uerba.P*erhancrégula fempermihiuifum eft refpofum Ancharaniue riffimû, cxiftimantis liberos in ilia coditione fi fine liberis pftfitos,etiam uideri in ftitutos ex fentêtia Scæuolæ boe definientis uerbis apertilfimis.dcrmfit enim pru dens teftantis confiliû fuifle,qui fratrem inftituit, ÔC fi deccdcrct fine liberis alios fubftituit,quod dB fratrem fold,inquit, prætulit fubftitutis, fed etiâ eins liberos, Proculdul^io ill*quæfitû fuit, utrû liberi ex iudicio teftatoris fuccedcrcnt. Non enim dubitari poterat,quin defedaconditionc^bftitutis locus non eflct,fed an liberi in conditione pofiti intelligercntur inlftuti.SC ideo refpodit Scæuola, pru dens teftantis confiliû,fi ex confilio teftantis,quo non Ic^ bencficio ftjccedunt j • uerbû prætulit,patrê éc liberos pariter relpicit,ôu æquÿos oftedit, ut præcedant

C fiibftitutos.Prælatus pater,quia inftitutus:fimiliterprælati eius liberi, quia infiiif tuti.Nam ab inteftato iucccdentes non poflunt did à tefijtore prlt;Iati,fed à Ieg% hæreditatcm deferente.Nec^*tacite prælati, ut Azofenrit,qui expreflîs uerbis font prælaü\Gum ergo uerba Sceuolæ fint clara et apcrta,nec quic$ communis opinio in contrarium ualet,qul aperta legis uerba demonftrant neceflarib: opii» nio autem opinatur, foadet, ÔC ideofilctunt^ fallax : de qua latiffime in ♦§» re* fponia prudentum difleruimus. Mukas alias fortiflimas rationes addunt Ancha ranusinconfilio Ixxiiij .quod pulcherrimumeft.Verumhæcrégulafaleæqui* tatis interdum condienda eft, ut in illo ftatuto SalicetirQuouis modo, uel caufa, uel qualiteraincp quis occidat, capite puniatur.Qui le defenjjendo occidit,accu fatur.Sali* putat teneri, ÔC eum quijjon dolo, ÔC eum qui pro tutela foi corporis occidinCIara ôf aperta font uerba, inquitjdiftindionê nô recipientia. Præceptor meus,ur uitiofom intelledlum retjcif, ÔC utilt;p explorât! iuris eft,nuna lege defcn fionem interdid poflè.De quo fupra in 1. ut uim,uberrime diflèruimus.

Quæftionis cft,Num omnes eadem pœna teneatc' Scriptum eft apertum, ÔC quifcp homicida eft. Si ilia, occidcns ocddatur, non tenetur qui nôdolo occidir, cur nonhicfimiliterc'Diftingiwndum, uel quod dolo ocddens bac lege non te* neatur, fed Cornelia: uel fi dolofom teneat, non fimiliter culpolum pimiat: nec æque illos, qui non eadem in culpa font, Porto pœna delicfto æquanda eft.

fci l.ddtaopfa Bal. Modus culpæ, modûpœnæprælêribit. Etideoiniquilîîmumuidetur,tatn u.c.gKt rffs quileuiusquàmqui grauius delinquunt,pari pœna affîciantur: quid ftatuendu «fctinl.i.de fit, nondum didid, repetendæ tarnen femper font infralcriptæregulæquartaôC J»«, tri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quinta,ut uitio carityra fit intcrpretatio,necß uerifîmile legislature pœna æquaG

fe quos imparcs culpa fecit: ÔC ratio naturalis non æquat. Et propterea de eo fo* D lum legislatorem fenfiflè.Fortaffîs non male arbitrabitun qui lata culpa ocddïr, P oft$ de eo certa non legitur côftituta pœna, cætcri lege cómuni, C onfert illudl fratris Gerardt lèu Ioannis And.in régula poflèlTor, pulchre didum : lus cômu ne delida coerceri uult: Iuris autem duilis eflè pro qualitate delidorum pœnas taxare,diftinguere. Nunquid lege indudualeat,æquc grauiaatt^Ieuiadelida uindicanïStoicorumprofcdo ifto modo ab infcris reuocaremr rigiditas,quipa ria omnia delida eflè defendebant:SC peccare non aliud eire,quàm tranfilire line as,quas ubi tranfilieris,non refert quoufc^progrediaris. Sed hæc pertinent ad ib lud lacobi Apoftoli : Qui in uno peccauerit, omnium fadus eft reus,at æquari pœnæ non alia ratione poterunt,nifi uel grauiorum delidorum minuantur, uel leuium augeantur.Primum quidcm abfordum,^ reipub.noxium,atrocia uti le* diß. uii puniri.Secundum perquam iniquiflîmj^m, fi leuiagrauius quàm par eft,pie dantur,Ô(^ propterea minime recipienda lex eft,

vitiofa intert nbsp;nbsp;nbsp;Quarta, quod omnis uitiofa interpretatio reijcienda Icmpfr eft : uitio autem

pretntio. inficitur, fi confequdlur abfordum, aut iniquû,aut turpe, Reip. priuato uecuitp noxium fine caulà,rÂtura,Iegibus'ue impoflîbilc,bonis moribus aducrfom, à ra tione ÔC caufa conftitutionis alienû;,amp;^ quando per earn effïcitur,ut uerba in ora* tione fruftra fint pofita,aut uocabulor um immutatio latiniue ftrmonis depraua tio, aut ipfa inutilis rcdditur conftitutio, aut rei de qua agitur iVpta repugnans* His autê contraria iufta faciunt interpretamenta, amp;nbsp;autoris uoluntatem arguûri N am ad Icgem fcrendam ea raflôypotus creditur legislator, qua mouercrar dr cunfpedus amp;nbsp;làpiens uir,à legibus uitiofos femper retjeiendus eft intelledus. Statutu, Qui rapueA mulierêjCapite puniatur:quidä de lupanari rapuit uxorê alterius, accufatur, certefcgenon tenetur,óf alias intelledus uitiofos eft,fiC ideo

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nonrecilt;

A nottfecipiettdusBaId.inI»inambigua.IdêBaId,Hicuerba,inqui't,abfolutcpro ^tadebêtreftg'ngiad^quodeftpoflïbile natura^faAojiure, bonis moribus*

Quinta,quod in omnibus enarrationibus femper auriga et dux fit ratio natura« lis aequitas, à quibus quicquid diflîdet,iniquiijjn fît, ell neceflè^ à legislato

mus : Bald. hicôiS ubicß admonet, Caêe Ancharanus in cap. Canonum ftatus ta,fcribit:Si in lege nô eft lcripta ratio,debet niliilominus fiibintelligi naturalis et uerifîmilis : fîcut enim fe habet anima ad corpus, inquit, its. fe habet ratio ad le- l. cum rdtio. Ja gem,poirecppereandemrationemcaufarumcôtrouerfias dilceptari.Soci.filius: bo.dâ c.Ratio» Quantumcun^le^Ioquatur præcile, debet réopéréinterpretationemà régula depr^b.etPa iuris fundata in ratione naturali, inKß is leg^umtdecondi.ö^ demonfl, Et admo «or. ibidem. nendi fîimus rationem legis femper à fine ti anêdam. Iuris canonici duplex finis, Bdld.etdoél.iii fcilicet bons animæ, ôô bon« ecclefîallicæ reipub. Iuris autem ciuilis, recfîa reip. 1- i^on omnium^. gubernatio,ut in proœmio inllitutionum.Cicero lib.pri.ad Herennium omnes Alleges ad commodum reipub. referri oportet, ÖC eas ex utilitate communi æ non ex fcriptione, quæ in literis ell interpretari:ea enim ugtute ÔC fapientia maiores noftri fuerunt,ut in legibus fcribendis nihil fîbi aliud nifî falutem, Sé reip. utilita ïem præponerent.hæc Cicero. Âquinas:Lex proprie ÔC principaliter refpicit or dinationemadbo.commune,prima ij.q.xc.ar. «tj. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ilARll SALOJMONII E Q. ADVOCAT i'QJV E CONS. IN L. omnes POPVLI, COMMENT. El B. IlII*

IS documcntis,Beatiirime Pater, nulli non ejjplorataperfpcdaqi uoluntas legum,uel tellamentorum, atcp contrah entiumamp; ipfius etiam meycripti uis elïè poterit,ôd’ ut nihil defideretur, iam ad par jticulariaaccedamus. Quiinterpretarillatutauult,fine uerborum I amp;: mentis penficulatione nihil agit. Meritb ante omnia difcutiatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

fcripti 8£ uoluritatis appellatione quid contineatur ,ôf quotuplexfit, peroppor;î proculo.dc

tunas interferendo quæftiones. ScriptumQuintifirefert, non delegibus folum intelligi uerumetiam de teftamentis, padis,llipulationibus,ôô omni denicß fcri P to ac uoce. Scriptum,aut apertum,aut ob{curum,aut ambiguum ell:uoluntas aut cxprelïà, aut tacita, aut omnino incerta,fîue incognita.

Apertum, quod planum,fiC liquidum ell,Obfcurum,quod uix,autnullo mo do intelligitur. Exemplis iam oratorum, ÔC ueterum ÔC nouellorum lurifconful torumpatefaciamus,fînequibqg omnis dehacretraditiooblcuraell,

ApertS unâ quællionêhabet,quæ^ll flatus dcfinitiui,id efl,cum ex defi'nitiôe iierbi,quod in lege ell,cotrouerfia dirimitur, Foruinatianus tali utitur exemplo:

L E X R H O J) I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qui nauem in periculo pofîtam rexerit, eius fît c3

onere.Qui nauem reliquerit, is nauem ÔC onus amittat.Oifc tempeflate guber« nator in fcaphâ trâfîlrjt, et funibus quoad potuit,naui opituiatus ell:Mercator in clauum incubuit,nec potuit mori. N aufragus ad gubernaculu redtg,fedata tem« tempeflate de naui onere cotendunt. Quæritur quid fît nauim regere,6C quid relinquere. Simi^efl exemplu noflratium : L e x. Dotata à fratre nô fucce dat.Frater dédit doté de bonis ipfîufmet fororis,litigant de fuccelfiôe. Quællio ell,anhoc fit dotaret’Bald.relpondit, uerbS ^tlre ius fi'gnifi'cat, non adû nudi minillertj.Anchar.ô^ Caccialupus probant, lex. Inter confanguineos ar bitri cognofcant,fpurius petit arbitros,negatur confanguÂieus.Caccialupus hic îefertuarierefponfum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

C nbsp;nbsp;De obfcufo.FortunatianusIibro primo rheton'ces fchoIafticaî:Legato difco

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hæres offert uitreum,legatan'us petit argentcum ♦ Huie fj^ile eft^ Digeftis nO

Tn I. i. de Re, ftrisiLegato fundo Seiano,cum Seiani duo in hæreditate eflènt,hæres offert ui* dull. Ct l.apud lioremjegataftuspredofioreropetit. Item FortynatianustAmiais meus hærcS iulia fi.de efto Milefi, Lefius óiT Mifefius pariter teftatoris amici de hæreditate côtendunt. leg i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Obfeuritas nafeitur ex didlione MiIefîeDuo fimt Tittj -, pater ÔC filius; Teftator

in l.Dtto, de Ticium tutorem fcripfit, nee apparet qui datus eflet* Lego Sempronio amico tefi.tut. meo,Duo Semprontj fi.intæquacharitatcconiundi.Quinulianus: Cum in lege in Lfi fuerit. de aliqua. obfeuritas eftin ea aut uterqj ftiam interpretationem confirmât, aut ads uerfartjfubuertituthic,

Fur quadruplum foluat. Duo fiqjripucrunt pariter decern milia, petuntur ab utroep quadragenajlli poftularitutuicenaconferantur, Nam amp;nbsp;adtordicit hoc elle quadruplum quod petit, rei ÔC hoc quod offerunt. \oluntas quoep utrinep defenditur, aut cum de altero intelligitur, aut de altero dubium eft. uerbi gratia; LEX. nbsp;nbsp;Ex meretrice natus ne concionetur.Quæ filium habebat proftare cœ

pit jprohibetur adolefcergt; concione ; Nam de eius filio quæ ante partum mercs« trix fuit, cerium eft, An eadem huius caufa fit, dubium eft, quia ex hac natus hæc meretrix eft. Ambiguum idem Quintil. de amphibologia duas res fi'gnifica • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re fcribit,6C ideo Paul de rebu» dubijs ait; In ambiguo fermone non utrunqi di*

cimus, fed id duntaxat quod uolumus ♦ Vndecolligilur, qui ambiguum loqui* tur unum dicere.fiC idfolum quod fentit,quamuis ambiguum plurafignificcqun de eft régula,quod in ambiguis eius qui fcripiît,ièntentiam fpediemus ♦ At C on fultus inter ambiguum amp;nbsp;obfeurum illud intcrefle docct, quod in ambiguo plu* ra fe oftendunt,quorum quid potius accipiendum fît, ignoratur : in obfeuro au* tem,aut nihil aut pqÿum quid attendatur,apparet. Sed ubi paium eft, quod appa ret, obfeurum eft ambiguo fimileiueluti fiquis excipiatur aliquo triuio,ubi den^ fîtate nebulæ,nihil uiarum quod cft,cluceat. Ergo à pergendo prius obfturita* te tenetur. At ubi aliquâtulum rarefeere nebulæ cœperint, uidetur aliquid,quod utrum uia fi't,incertum eft.amp; hoc eft obfeurum ambiguo fimile.Dilucefcente au tem cœlo quantum fan's, iam omnium uiarum dedudio clara eftjfed qua fît per* gendumnonobicuritate,fedambiguitate dubitatur.

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eft ergo obfeurum prorfus quod uitiat,ut in excmplis ftipraftriptis.

Eft obfeurum non prorfus in quo parum luciseft, amp;nbsp;ideo ambiguo fîmile Confultus nominatiSC dehocloquiturregulan'n obfeuris quoduerifimilius eft, infpicimus,SC alia, quod minimum fequendum eft, amp;nbsp;ambiguum in quo uolun l.librorum. tas loquentis fjpetftanda eft.

$. quod tarnen nbsp;nbsp;Ambiguum fiue obfeurum, his modis fieri^erfpicuum in rh eto«docet Cice#

Caßiuf^de leg. Primo ex communi fermonis confuctudiije,quod omnes ficintelligunt : deinde iij,ut l.fi feruut ex fuperiori,Ô£: inferiori fcriptura : deinde ex cæteris fcriptoris ditftis,fadis, ani* pluriunttde nbsp;nbsp;mo,ac uita ♦ Item ex aliquo uerbo, quod in fcriptura eft :dein^e quod commodi

leg.i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;us eft id, quod nos ^tclligimus fieri,quam quod aduerfarius intelligit,ut hac le*

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luntatii

A luntati,nonfcn'pfiflèt,quæ uolet,quo non fcn'pto nihilominiis hæredi's crat,quæ pellet dare.D^'nde, qgo tempore Icn'ptum fît, quærendum, quid eum uoluifîè in huiufînodi tempore uerifîmile fît,intelligatur. Poftremo quid utilius,quid ho neftius.HæcCicero.quæconfîrmariexIibris C^eflorumnô ef^ubium.Sum Scripti et uoUî

• ma autem quæftionum lcripti uoluntatis diulio cfl: quod aut de feripto tan^ Mis turn, aut de uoluntate, aut de feripto ôCaioIuntate fîmul quæritur. Scripti tantû tune quæflio eft,quando feriptum eft obfcurum,uoluntas elara. V oluntatis tan turn, quando feriptum eft apertum, uoluntas dubia.Scripti amp;nbsp;uoluntatis fîmul quæftio tribus modis poteft eontingere : primo quando utiiincp eft in obfcmo; alio,quando utrun® eft darum,SC tarnen inter fe pugnant,ut quando notum eft legare uoluifîè ueftem,5C dixit fupelledilem: tertio quando altera pars feripto ni titur, altera uoluntate, Exemplis iam patef^iamus.

Peregrinus fî muros aftenderit, capite puniatur, Peregrinus è mûris hoftes repul it,aeeufatur. Similis huic eft ilia uulgata ftatuti Bononienfis:Qui in palatio idu fanguinolcnto ferierit,capite puniatur. Chirurg^s in palatio ægrotûphie botomauit,aeeufatur. In his aceufator feripto nititur, reus uoluntate fe défendit: SC in præceptis eft,ut qui uoluntate agit,feriptum infirmarc conetur. Qiii autem feriptum tuetur, ctiam uoluntate iuuare fe debet^aceufator hoc quod feriptû eft, uoluntatis efîè côtendit.Nemo cxiftimâdus eft aliud ab eo quod loquitur, uclle, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

multo propius accedere ad feriptoris uoluntatem eum, qui ex ipfîus literis cam interpretetur,quas fuæuoluntatis quafî imaginem reliquit, quàm eum quifufpi cionibus perferutetur. Reus contrà : non creditur quifquam quid dixifîè, quod non mente agitauerit, Sed hune eafum mente non agitauit, ergo nec dixit,capta

ß riuerbanonconuenit, Pro malcficio, non beneficio pcenÿn fcribcrccogitauit legislator,5C hoc modo feriptum reus ad fe trahit, In his fpeciebus nullum argu mentum pro reo ex 1 eje duci poteft, fed totum ex ipfa re quæ in Iite eft, fcilicet. An ciuitatis feruandæ caufa, non licebit muros afeendereC Medico an medendi caufa in palatio fanguinolenter fecarenon licebiti An benemeritis pœnaferipta (itfanbcncfada puniri uolueritlcx i Pecorain oppidum agcrc ne liceat.Paftor fugiens latronum ucl hoftium incurfum, in oppidum abegit, aeeufatur. Albcri* eus Rof.putat contra legem nihil facftum.xifj.q.fecundæ partis ftat, QC Feli.pro batinc.tj.deconft.

Legata funt uxori decem milia, fî non nupferit.Poft decem mortis menfes pe périt,de legato litigatur. Hic enim feriptum in confefîb eft, fed utracß pars de uo luntateteftatoriscontendit. MulierdicitnonnupfîfTe. Hærcs replicatetiamftu lnauteit.de pro deficere conditionem, teftatorcm maritum uoluifîè, qui honeftum coitum reft.et ea.q. pa xgreferreuifus eft. Scriptum infirmatur illis hifdem caufîs per quas fupradixi rit etc.defe» uitiofas fieri inter^retationcs. Fabius exemplis his docetnonftari feripto. Pris eun. nup. aua mo perlocumabimpofîîbilinatura,uclæquitate. Sccunébperobferuationem ten.eifdem. alicuius uerbi,quod eft in lege,unde fumitur argumentunÆontra feriptum. T cr tio quando error inferiptura arguitur. Quarto per locum à uero ^mili, feu non diuerfæ rationis. De primo illud eft de quo femper feriptum feruari non poreft, ut ilia lege: Li^i parentes alant, aut uinciantur: non enim alligabitur infans» Huic fîmilis eft nia Guidonis Suza,et Odofredi lcx:Omnes currât ad incendiû. nccß infantes, neep ualetudinarios, neep uinculseiel aliter impeditos tcncri dicût» Item illarHomicida fecuri feriatur.non teneÂtur infans,quia ignorât quod agit, fimiliter ÔC furiofus,nelt;ç qui fè defendendo occidit,qHiaftatura docet, imb con* * era naturâ eft fe nô defendere. Haec ex quæftionibus ftatu. Alberici. adde, nctÿ

C cum qui non doIofeoccidi'tCapitalisenimfraus fine dolomalo noneommitÉH turjnhis enimeafibus feniari fenptum neeß debet neep poteft, ciuafijmmâ j'nilt;s I.f« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quïtatem.Pulchre ergo Bald. âdmonetiUerbaabfoIutepFoIatadenere reftn'ngi

cxcipit.de edil. ad id quod eft jpoflibile natura,fadloiiure,^ fccundum bonos mores. edic .1 .Corn.de nbsp;nbsp;Defccundo. LEX, S^erftitibusmafculisfeminænon fticcedant,nifi

ftcaf'.Bart. in. quatenus teftator eis reliquent.Bal. hiçputatftatuto excludi feminas fado tefta l.t.ßqui! tcß. li memo, propter dtdû, nifi teftator, SC fie ftatunim in cafibus teftatorum intelli;! ber.ct Sal.et gendum. Qui nodu cum ferro deprehenfus fuerit, alligetur.’eum anuloferreo Cd/lr.Mj/Jdfrf muentum magiftratus alligareuult.qui'ahiceftuerbumin lege deprehenfum: opera.C. qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignificatum uidetur non tencri Iege,nifi noxi'um ferrum. N ota uerbum des

• prehenfum in dclidis accipi in malam partem de eo,qui in feilere reperitur, ut in lege; Adultcnim cum adultéra qiff deprehenderit, dum utrunqj corpus interfi ciatdine fraude efto. De argumente ab errore uerifimili,fiueloco à non uenfimi li, F abius accidifte tunc meminit,ut qui feftertia nummum quimç milia legaue* rat,cum cmendaret teftamentum,fublat;s feftertijs nummiim manferunt quinc^ milia,0^ argenti pondo pofuit. Apparuit tame quint^ pondo dari uoluilïè, quod illein argento legato modfts inauditus eratSCincredibilis. Obferua errorem pro bari per id quod eft incredibile 0^ inauditum,fiue infolitum.Confert illud Bald.

de nbsp;Quod no eft uerifimile, habet fglfitatis imaginem .Rex Salomon iudicauit illami

fr^Juvpgt; nbsp;nbsp;nbsp;matrem no eftè quæ lcindi infantem contentabatur: ergoincredibile QC infolitû»

iiiolentamf noftri dicunt} præftimprionem facit. De ultimo Fabius fie loquitur; In teftamentis SiC ilia accidunt, ut uoluntas manifefta fit, nbsp;nbsp;fcriptumnihil fit, ut

D eratfi pofthumus ante tutelæ annos deceffîftèt: non eft natus,propinqui bona fi'* biuendicabant. Quisdubitaret quin ea uoluntas friifletteftantis,ut is non nato filiohæres effet,qui iflortuoc' Hæc Fabius.In eodem cafu iubftitutionis faeftæ, ft lionafcituro qui natus non eft,Confultu5 Ancharanus rebondit locum non eftè ftibftituto ♦ Extat eius confilium pulcherrimum cclvi. Quod Felinus extollit in ca. translate. Egoautem pluris facie indicium centumuirale,quod pro Marco t.atitio.ff'.de Curione ftibftituto iudicafie meminit Cicero inorat.pro A. Cecinna,quod »«rt.oWi.iM/i. nonefletratiodiuerfaeuoluntatisu'nunocafumagisquàm altero.Eademratioj# , iff^-fi-C de neuoluntatis Imperatorluftinia.refcripfitfubftitutumadmittendumnatopofti* n^i-etfuhßi. humo,qui ftibftitutus erat nonnato, qui cafus fortior eft Curiano. Nec refert

Ancharanum motum perfonafratris uendicantis, quoniam non alq quàm pro# pinqui erant, qui cum fubftituto incaufa curiana litigabant,quæ controuerfia tarn acriter, diucp apud centumuiros agitata fertur, quod L ♦ Craflum eloquen tiftimum, Sc Q. Mutium Scæuolam prudentiftîmum daros fecerit. Repcrio etiam Bald, hanc eandem quæftionem feciffe,ô?pro ftibftituto fentire in cadem I. fi. SC ante eum Guil. de Cu. in Li. deuul^. Sc Rayneriumlib.ftibftiturionum in tradatu uulgarium. Soc. uero confilio lij. refert dodores quofdam refpon# difle licet cafus non iwti uerifimiliter mente teftatoris comprenendatur, nihilo# minus ut ommifliisMfebendus, Citât hoc idemAncharani confilium, Fatentur ergo teftatorem uoluifle in cafti pofthumi non nati ftibftitutioni locu efle, Quo modo omiflii? cenferi debet, non uideo,cum quod ex fentenna eft, idem ex uer bis efle definiat Vulp.in I. nominis.falftim hoc modo effet in dnditionibus pri# mum locum tenereuoluntatem, ÔC quod uoluntas omnia faciaF, quodtf omnia iuraclamant,mentemâi^nonu^bafpedanda,Idem Soci, inrep.1, i,deuulg. contra fubftitutum inclinât ea ratidffe quod tail's adieda conditio eft uoluntaria,

MARU s AI o M o N11 EQ. A D V O C A T I QJT É CONS» IN L, o/lNES POPVLI, COMMENT» LIBER

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;QJ^ IN T V S» •

B' D interpretationem accedamus, qfam recentiorcs extcnfiuam aps pellant,accomodatius QC m^gi's proprie Cicero ratiocinationem Sgt;C j Quintii.notninat,quod ratione difleritur propter quod Græci titu ! lo prænotant Syllogilmi. Fortunatianus collediuam, quod exeo quod fcripum eft, colligimus id quod fcriptum non eft, ut perinde cftedoceamus,acfi fcriptum eftèt. Qiiam quincß modis fierific docet, àfimili,a confequenti,a confi-ario, à maiore ad minus, à minore ad maius. Percurram bre uiter modos,quibus collectio fieri poteft, dRufiorem traólatum fallentiarum re (inquo his ,quifingulaperfecutifunt.

Qui pattern pulfauerit manus ei præcidanturmatrem quidam pulfàuit, petis turadpœnam.lnrationefimiliumuenireautor putat^tiamquæ eademratione lî.c.deiterï, iungûtur.Guilelmus de Cunio. Similia,inquit, ftint in quibus eadem prorfus ra c.trdtislato.de tio reperitur,5C fatis eft fimilitudo fit in eo dûtaxat de quo agitur» His iungantur coßi.c. inter cà fiCquææquiparatorumôCcorrelatiuorum genewfubijciuntur,acquæcommen tera.derffcrip, furatadicût. Dicctfortaflîsaliquis,inpoenalibusnô fier« extenfiones.Contrariû I nonpojjunt. üideo inl,fi quis id quod.de iur.o.iud.Sd in hitj.de patrie.inl.itj.de in cen,ru. de II.

n^u, 8é I. quifquis.C.hlui. maie.Bar. concedit quando uerfatur fauorrcip, licet i„। nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non

dclinquentibus fit odiofum,in quod procliuior fententia eft, hoccj iure urimur rapere, argu.l.ita uulncratus. ad I.aquificætera latius tradunt Ro.SC Imol.in d*§.de uiro jg et de.

B h fi uero. ô(^ docft.in d, 1. fiquis id.ubi illam extendunt ad liluos atchiui» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;et ibiBald.et

A c O N S E ctv E N T I» Lex:AduIterosdeprehenIosliceatcæcare.Ma specu.titu.de ritus qui cæcum adultlt;um in adulterio deprehendit à lenone perdudum, leno dif.ad uoc. nemexcæcauit.Colle(ftiofithocmodo:conftquens eflè,uteius oculi eruantur, pofl. quo miniftro,adulterium cômiftùm eft. Sub hac fpecie continentur omnia con radt l. utru ad fequentiaSC antecedentianeceftario. Et ilia régula,cû quid prohibctur,uidetur l.pom.depatri prohibitum etiam id per quod peruenitur ad illud.1. oratio, de fponfal.h quod di d.et I. hiec uer dum,depad,glo.amp; dod.inl.ij.deiur.om.iud.nontamen æque poena commit ba.deadult. titur ♦ Nam poena impofita matrimonium cotrahenti non punit lponfos,de quo ut I. illad. deac htius lafon in 1, tj.de iur.om.iud. Bah in l.penul nbsp;nbsp;docerene quis eum qui amp;c, quir.htere.etre

Din.0^ Ioan. Andr, in régula cum quid prohibetur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;guIa,accelJ6a

A CONTRARIO» Lext Dcfertot capite pledatur.Lexaltera:Qui riKW. fortiter fecerit, pctat præmiû : d^ertor fortiter fecit, petit præmiû.contradicitur: quod lex quæ iubet capite puniri,à contrario fenfii uetat dari praomiu.Bahin hcô uenticulam. C.de Ep.SC cle.00 dod. inl.i.de offi. eius,amp; alrjslocis comunibus aliter concipiunt amp;nbsp;eliciunt argumentu à contrario,00 igitur nota hunc modum» Lex: Proftriptufiue bannitu occident! detur præmium. PTofcriptus profcriptii occidit.petit præmiû. F ortunatiani iudicio non dabitur à c^trario fenfu legis uo lentis occidiicrgo non præmiari.Ex diuerfo. Ad libcrtatem perdu^' uetitus,fi oc ciforem domini ii^'cauerit reip.interefte Vlpianus rcfpondit,ut præmio liberta tis donetur. Vn^Bartolus,Bal.3^ dodores omnes definiunt Reip, caufa banni to bannitu occidenti præmiû debeti jhoccj iure utimur. Quauis Gamarus libro Extenfionû,ita demû admittendû putat,fi pg: aMos comode occidine queat.Pof flètc^ ad indudionem Bartoli refponderi : Non ob aliquod fcelus libertatis com modis interdidû feruum ilium fuifle.Multûquippein^reft qua de caufa quis præmio fiat indignus;nelt;ß læditurrefpublicaillius fend manumiflione,ficut lae

MARII SALOMONII COJJJMENT^ di'tuf prajmiaftdo ilium, qui lege iugulandus eflet. Confiïmo illo Aquinat/s du centis:Requiritur,ut ille qui mcreri contendit præmiuniçfit in ft^fu acquirendie iij.diftin.xvii].q,i.ar.i.facitl.utgradatim. demunehbusamp;honohbus. L E x; Non ftipciftiibus maribus, n^trifiliæhærcdcsfunto. CûdCDinus refponde* runt à contrario legis fenftinolifilias-,fediuperftitcs matri tilios hæredcsfore« Ecce quomodo à contrario eius quodferiptum eft, colligituf id, quod icriptunt nonftiit. HæccoIIecftio à contrario fortifti'maeft. Schabetuimextenfiuâ àcafu collcdoadaliosfîmiles.tcx.eftinl. i.deofF. eius. à dodloribus non obferuatus»

A MAIOR.I AD AÏINVS. Exukmintrafinesdeprehenfumliceaü oceidere.infra fines deprehenfus uapulauit.Pro hoc ilJudifi lyin punitur faduni conftimmatum, non punitur atteijfatum. Valet argumentum negatiueabeö quod didum, ad id quod didum non eft ♦

A MINORI AD MAI VS. Qui comilitonem in acie protexerif/ petat præmium.Qiii imperatorem protexit,petit præmium. Procedit argumeiî tum affirmatiue.Quiuirginem tentât raperc,reus fît raptus. Qiii uenenum mas lum parat,reushtuenefi^ij.Quianimo occidenditeloaggreditur,rcusfit occifî hominis. Quid iî rapuik Quid h poculum dcditlt; Quid fi occiditii icriptum non cft,fed ab eo quod feriptum cft,docemur perinde puniendum, ac fi feriptû eflèt, Vaict enim hæc argumentât](»iSi punitur attentatum, fortius puniendum conc fummatum.Et è diuerfe, fi punirinon debet perpctratûi, neqj ctiam attentatum»

Quintilianus autem plenius ac diftindius cxplicat, totum hoc duos habere fontes : unum quando non fan's lege cautG eft id de quo quæritur; alterum quan do nihil icriptum cft, fed ex feripto nitimur ducere, quod feriptum non eft. In utroep de uoluntate eft quæftio, SC ex bono 5C æquo picniflîmus tradatus, hagt;i befq? aiiquid fiinile ^æftionibus feripti 6C uoluntatis, quia pars altera feripto ni titur fempcr,fed hoc interefte ait,quod in quæftionibus feripti amp;nbsp;uoluntatis,dici tur contra feriptum, hic fùpra feriptû, quando quæritur vi lege fatis cautum fit» Illic qui uerba defendit,ut fiat uticß quod feriputm cft,hic etiam aliud quâm (ctia ptum cft.Nam quando parum cautum cft,ucrbi gratta, in lege eft unum uoca* bulum, 6C in co de quo lis cft, aliud expreflum uocabulû de quo dubitatur,utr« (it eiufdem fi'gnificationis,cuius eft uocabulum in lege feriptum, tentanda eft de finitio,quæ fi conftiterit, finita eft cötrouerfia,fih uero infirma eft finitio,ad fyllo gifmum rccurrendum cft, id eft ratiocinatiuam collcdionem. Exemplum.

L E X: Venefica capitc puniatur. Vxor marito amatorium dedit ÔC répudia uit,ncc exorari potuit ut rediret, Maritus æftuantis amoris impatiêsdaqueo fc fu fpendit.Mulicr uenefictj accufatur.Firmifli'ma eftaccufatio dicentis amatorium cfle uenenum, id erit finitio, quod fi parum uakbit,fiet fyllogifmus ut perinde puniatur, ac fi uirS ueneno necaflet. E rgoJiic ftatus ducitur ex eo quod feriptu eft ad id quod incertum eft, an legislator hoc fenferit, SC quia ratione coHigitur ratiocinatiuusdiciuir. lex:Quiclauaferreapercuflerit,reIfgctur.Titiusper cuflitmalleo ferreo. Jius capulo grauis fecuris, petitur relcgari. Excipitur nihil in lege de malleo, n«p fccuris capulo feriptum. Bal, hic putat lege teneri,fi non multo minusjgrauitatenoxiaeatelafuerint.'SCobferuandumeft fecundumBal» quando ratio legis excedit uerba, femper lexextenditur pe^ipfam rationem» Q^uando dubium eft, an fatis cautum lege fit» in has quæftionct^iQuinrilianus di uidit: An quod femel ins cft idem fæpius: an quod in uno idem in plur]bus,an quod ante ÔC poftea: an quod iifii^to, idem in parte : an quod in parte idem in toto legislator uolueriLExcmpIum de primoilnccfta è faxo Tarpeio deijeiatur: incefti damnataSC pr3^ipitatauiuit,repetiturad pœnam, quia non cft feriptum in lege» præcipitata fi uisÄrit iterum praccipitetur ut intcreat ♦ quod fi legislator

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uoluit.

A uoîutt, panim expreflît.Qui (ÿnogizatur,mouet,ütquidpi'æcjpitariuoluit, ftîfî

•ut interir« alt;!kcxempèim aliorum,fatjscf fcriptu uidcri, fi ex tarn immcnfæ aln'tu dinisfaxo præcipitari lexiubeat. Simili'shuic: FurlaqueolufpendatunSu fpenfus fraÄo laqueo uiuus deddi't : non fcriptam uiuus iterumîùfpendatur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;—

Caufac per arbitres compromifTarios*difeeptentur, femel fado compromiflb needum pronunciato, an fæpius compromittendum,nifî compromilîà repetan tur legis menti fan's non fit, donee per arbitres liti finis imponatur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lex:

Caufæ confilio fapienris iudicentur, quod intra x .dies tradideritobßgnatum, Confilio no tradilo, an alius lapiens eligendusÆt quamuis lege parum cautum fit, nihilominus idem ftatuendumad exewplum côpromiflârq ftatuti arbitrer, uttoties fapiens adeatur quoufq; aliquis relponlum reddat. Quidfiiniuftum confilium reddatur i quia non fecundum eum iudicandum eft, ideo pro non re* Iponfo eft, ut plene tradaui in commentarijs ad Refponfa prudentum.

An quod in uno idem in pluribus. Tyrannum qui occident,præmium petat. Qui duos tyrannos fimul oeddit, quo petit præmia* An debeantur, non fan's cautum.Similishuiceft: Quiteftemfalfum,quiueinftiximcntum falfumpro« duxerit, reus fitfalfi. Quidam plures produxitralfos teftes, fiue plurainftrumen ta,quia de pluribus lege fan's cautum non eft. Syllogifmus, fi in uno, fortius ip • pluribusjlegislatorem uoluifle ratio fuadetnaturalis. Percutientis idus contem plari lex iubet. Vno idu plura inflixit uulnera puta forficc, aut bidête uel alias. An idus an uulnera uindicanda. Idus contemplari lex iubet non uulnera. Ra« tiocinatio,refpiciendum,an exiudido^an cafu, Abfurdu eft æque kuiter puniri eum qui plus deliquit atep eum qui minus.

B nbsp;nbsp;An quod in pluribus,en'am in uno. Qui plures tyranno» occiderit premium

petat: qui unum oeddit non habet fyllogifmum. E t ideo ab autoribus omiflum arbitrer hunc locum .«Qui plures faJfos teftes, quiue plura falfa inftnimenta pro duxerit, deportetur. Quidam unum falfum teftem produxit,tenebitur ne lege:’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O’

quidam tenen' putant, quod durum uidetur:lex de pluribus no uno loquitur. in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.fed fi

Ex qua argumentum duci non poteft ad eum qui unum protulit, nulli dubium rlt;t» plus peccare eum qui plures falfos producit teftes. Maius enim delidum hæc • “ƒ • de • lerpunitnonhoc,nelt;çualetdemaioriadminus hoccafuratiocinatio. Verum neg.gejl.aw, quando idem effedus eft in uno qui in pluribus, ualet Syllogifinus de plun'bus ad unum, à: hoc cafu puto loqui Bartolum ÔC alios. Vi bonorum rap. Prætor ait, fi cui dole male hominibus coadis damni quid fadum dicetur. Vlpianus ho mines coados,eti'am fi unus homo coadus fit,adhuc dicemus»

Pater pofthumum qui nafclt;etur, hæredem inftituit : fi duo pofthumi nafee« rentur acqualiter inftituit,quos QC inuice fubftituit,fubiecit^ haec uerba:Si prae« didos pofthumos omes decederecôtingeret in pupillari aetate, uel poftea quan nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

docuneß finelibafis,forores meas acquis portionibus fubfh'tuo. Vno nato poft« humo,ÔC ante tutelac annos mortuo,mater litigat de hæreÿtate, cum fubftitutis, Oldradusuirfummæfcientiacconfilio cxlq, refpondit ad matrem hæreditatem pertinere his medijs. Primo, quod concepta effet fubftitutio ,’fi d»o nafeerentur (8^ natus eft uni:^ Secundo, quod fubftituti uocatur in euentûquo omnes poft« liumt decedereBt. Pluralis fermo, inquit, non poteft fecundum propriam fignifi cationem in uno faluari. Tertio, quod huiufmodi fubftitutio effet odiofa, per quam mater à luduofa filiorum hacreditator^ftluditur. Quarto, quod mater quae uerborum proprietate non excluditur,ne(^ conied^ra excludenda eft,quoe niamconiedurac,inquit,contra matrem non admittuntur:citat I.fi. C. deinftit,

fubftit.0f 1. precib.C, de impub. hacc Oldradus ♦ Status huius quæftionis eft

Ç rariocfliati’uus,de eo quod non uideturpkne dilucidé ueferiptumaut didff. Ro quot;nbsp;fubftitutis autem fortifiîmum il} iure eft omniû confenfu lt;gumcatum, kilicet» • l. lt;nbsp;Titio. de ubi diuerfîtatis ratio reddi nô poteft,illic nec diuerfa difpofitio. N on enim liquet tKr.obli. cur teftator mffluiflèt pluribus «atis SC mortuis quàm uno mortuo forores fiibftituere, Ô6 ad matrem imo nato ÔC mortuo luduofam hæreditatê peruenire, nbsp;nbsp;•

quàm pluribus nati's amp;nbsp;mortuis luduofiorem non peruenire. Si defiderabattec ftator ad forores deficientibus filq s fiiis hærcditatem deferri, nihil intereft unum ubi unicus eft, aut omnes ubi plures decefliflè fine liberis, quoniam defedû libe rorumcogitauit,non numerû.Similiter hærcditatem ad coniugem ob orbitatem filiorum fi deuoluiuoluiflèt,nonrefert orbitas morte unius aig plurium conon« gat.'ôf ucluti fiue uno fiue pluribus dgeedentibus cum liberis, fubftituoonis con ditio deficit,fie uno,ubi allt;us non fiipereft,æque ut pluribus omnibus fine liberis dccedentibus impletur conditio: teftator enim cafiim ôf non numerum raorien« tium fine liberis mente agitaflè credibilius eft, ÔC propterea fubftitutioni locum • • fi pater.de eflè miht perfuadeo. Subftitutio quippe hæc exprclîà pupillaris eft,ôf pofthu* te{l.l.vi.l.pres. mus impubes obqflè præpéinitur,matrem ergo excludi proculcatiiuris eft.Nccp fibus.C’deipu- inuenio incafum duorum duntaxat nafcentiumpofthumorû fubftitutionem fa« dam, quinimb utrunc^ cafiim ôf nakentis unius et duorû teftator exprclîît illis

• uerbis,fiunus pofthumusnaketurfithæres,fîduopofthumi,æqualiter. Atqu» necj à natiuitate,fed à morte pofthumorum fine liberis pendere,apparetuoluiflè fubftitutionem minimecp inufitatum uerbum omncs,ÔC in uno,amp;^ in pluribus ue rificari. Verbi gratia: teftator qui eu habet filiu.moriens dixit,Si côtingat omnes filiosmeosdccedere,Titiushæresefto:nondeficiet conditione inftituoo illius unici morte. N am ficut in illa,fi filios habebit,2C unum poftea habucrit, non diet £) tur defeda conditio: jpriter SC qui unum habebat,co déficiente rede didmus o* mnes filios eius dcceflîfTe. Homines coados Prætor ait,nihilominus Vlpianus cenfuit edido locum elle,fi unus coadus fuerit.Fortius inrafu noftTo,quoniam ultimæ uoluntates iuuandæfunt, Succeditcppræfensrégula,Quodinpluribus etiam in uno,quando non eft diuerfitatis ratio.

Accedit quod qui duo dicit,criam unum dfa't proprie : SC in his quæftridi lu ris funt, ut û fripulor duo i tu fpondcs unum, uaict ftipulario inuno, quia etiam unum ftipulari uideor:amp;^ ex diuerfo,uno inftituto pofthumo, fi plurcs nafcâtur» omnes l'nftituti intelliguntur:etiam quiuniulu'momon'enti ex pluribus fubftitu tuscft,duobusfimulmorientibusfuccedet» Nondiucrfùm ergom quæftione propofita eflè debet,fi teftator pater dubitansf ut naturaliter euemre fokt) de nu mcro nakendorum pofthumorum, nbsp;de uno,fiunus nakeretur, ÔC de duobus

fi duo nakcrcntur, fada inftitutione fubiunxit jfrmonis compcndio, fi omnes mori contingat fîôc.uno nato mortuo,non defidet fiibftituttonis côditio. His aftipulatur Paul.IurikonfuIti refponftim inl.Falfà. decondi.amp;^demon.h)s uer* bis.’Stkum 6C Pamphilum dodegOjfi mei eruntcum moriar,£4unum ex his alie naueri t,an uel alter p^it à legatario uendkari,nam hune fermonem licet pJura* Iis fit,pro eo oportet accipi,atc^ fi feparatim dixiflèt,Sticum fi meus erit,cum mo riar.hæcluh Ijaul. Sozi.confilio ltj.Hæcuerba»cisfubftinni,perindeaccipien da funt,ae fi didum eflèt,ei uel illi fubftituitjfiC cuilibet feparati^ fi facta elîet fub ftitutio, fi deceflît fine filîjs,ex quo teftator diftinguit peiiknas inp-itutorum.His l'ungeillateftatoris uerba,fîprædidospofthumos omnes mon côtingeretôfc, antea feripferat fi unus nakeretiff ,J^res eflêt: fi duo, æqualiter hæredes efient; linde palam fit, unuji prædidum QC duos prædidos fuiflê, amp;nbsp;ideo marufe« ftum cft hune unum qui natus amp;nbsp;mortuus ôi pracdidus eft, uerbo omne^ figni* ficarijtn quem lolum forsftafcendi poft mottem teftatoris cedclii, fuadet^ rano, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neuo

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN L, 43 M NES P 0? Vt I, L I ß» ' V» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;28

ne uolantas pereat. Adduas ultimas rationes refpondeo ex teftatoris uerbis Jia lt;jucre patrê inipuben'lt;xpreflè fubftituific,êf in h vc cafum qui euenit (ubftituiflè falte uerbis gencralibus,quod iuffi'cerc Bartolus ubicp docct ad matrem exclude^ dam,nee eft qui contradicat. Efto,fnbftitutio cojepta eflèt in cafitn duoru poft«

Cæterum mifejabilior profecfto cafus eft duorum amiflbrumfiliorum quam unius, Hincconiedura de uolOtate mariti eigauxoremfuam,cui quod inlucftuo fahatreditateduonimfiliorumprætulit fubftitutos, fortius exiftimare conuenit unico mortuo præferri uoluiffè. Vticg re/cfta eft ilia opinio coniecfturæ contra matrem non admittendæ, autoreBar, Bal. Ang. Saly.Caftren.Iafone, quiuna nbsp;nbsp;nbsp;. moribttf Z

omnes uoce dicunt non folum teftibus, uerumctiam conieduris probari pofte uulg.l.cmtu teftatorem noluiffe hæreditatem luduofam extadt^quantumuis pupillari ad rio.Uuttiuf.co matrem ucnire:quod ft coiedura uoluntatis ualet in tacita prorftis pupillari con nbsp;nbsp;nbsp;titu.l.pTe.

tra matrem, longe plus ualere debet in cafu noftro ubi exprefta eft, uel faltem nbsp;nbsp;if,iglof.de

non omnino tacita eft fubftitutio, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;impub.e^g.

An ^d antea amp;nbsp;poftea, Rapta raptoris aut morte am indotatas nuptias optet, ß.c^deinfit.cf Raptor profugitsraptanupfit,reucrfo illo raptapetit optionemexfcripto, quod fubfli. Cmpliciter loquitur^rapta optet SC optât: fuga non debet efle fruihatio pœnæ. Pro raptore non eft fcriptS quandocûcç rapta optet,petere ftatim debuit non nu bcre:nubendo optionem remifîftè uidetur.Ex altera parte nuptiarum optionem ß remifît non mortis,quam nubendo fibi referuafte dedarat.Qf o raptore. Atqui al teram partem alternatiuæ optionis,non optando remittit,totam optionem remit tit. Minor contrahit fub conditione quæ poft xxv. annum euenit,læfus defiderat reftitui. Quæftio an ut ante xxv.annû poterat reftitui,fic poftea completo xxv, anno poftit. Ante xxx. diem nunciet mulier fe prægnantê, an licebit poftea:ante x.diem licet appellare,an poftea, Dodores noftri tradSt de tempore ad tempus non fieri extenfîoncm,citant 1, uxori.de leg.iij.amp;^ I. taIis»deIeg.f.Arct.amp;^ Sozi,

An quod in toto idem in parte. Aratru aedpere pignori non liceat. An uome remliceatc’nihil deuomcre didS.at aratri pars eft,fine quaagricolatiôi,cuius gra tia lex data eft,tot5 fit inuule.Papinianus inl.haeredes mei»§»i.infra ad trebel.Rc fpondit ut eidem fideicômiflàri^ pars reftituatur, cui totS,fi cafus accideret,refti tui uoluiflèt. Secus eft ubi iuris ratio non cofentit,ueluti inuulgariter fiibftituto ut no ad parte à primo hærede repudiate adminatur,quoniam régula iuris eft,ut aut totum quis rejpuat,aut totu retineat, 1, fi folus, infra de acquiren.haereditate.

An quod in parte idem in toto, lex, Lanas uehe^Tarento non liceat, an'oues liceat^nam ÔC in oue lanæ font, quamuis de ouibus nihil didum ♦ fi non infraudemlegis uehantur, forte licebit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

LEX. VomerempignoriacciperenonliCeat,anaratrumliceatlt;dehisfpe* ciebus non faus^claratæ uoluntatis loquitur lulianus in 1. ft is qui ducenta in fi» de reb .dub, et quæftiones fiunt propofîta côtrouerfia,an fatis ,an parum cautS in lege fit de ea,et ubi fatis uidebitur,foccedit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tali iure fit utendum,ÔC turn o*

mnia in utrancj partem excutienda, quia uiom poteft paru uel fatis lege cautû, • ÇC tarnen illo iure utendum non eflèt.Maioris pugnæ effÎQuintil, inquit,ex feri pto ducere quod feriptum non eft, in quo genere ill^Pquacruntur, an quotieij »

C propHa !cx fton eft, fimili'utendum fit: an id de quo agitur ei de quo fcn'ptum eft fimilc fit: fimfle autem,inquit, eft, 8Cmaius dC par amp;nbsp;min,^.E t oh^cnia quod in« quit, quotics pr. pria lex non eft, quod fi eflet ÔC diflîmih'ter definiret, non eflèt locus ratiocinatic ni♦ Ciccr. zci^cren. Exratiocinatione, inquit, controucrfia conftat.cumresfineproprialegc ucnit in indicium, quae tarnen ab altjs legibufi fimilitudinem quandam auaipatur. Hoc idem tcnentdodorcs noftri.

Qui pattern occidit,culco mfuatun Matrem qui occidit.culeo infui petitur. Ex domo debitorem educere no liceat. Extra tabernacula qui eduxit, accufatur, 1nl.p!eri^;.de S, C. uctatmutuo daripecuniamfiltjsfamiliâs, quid fi data eft nepotibus Pau, in iuf. uo.tt I. lureconftjLrefpondit S. confulto locum efle ♦ Ex bis error liquet noftrorum dü nemo inuitus.de centium plerunc^ domorum appell^ione tabernacula, âffiliorum nepotes con^ reg.iur.l. lex^ tineri, quoniam non ex figniricatione fed hac ratiocinatione ex eo quodicriptS Com.^.domit eft,ad id quod fcriptum non eft,inrerpretamur, confentit Bar,in I, Iiberorum.de ft i. apudlabeo uerbo.fignifî.ô^ clariftimus Alciatus lib.iq.paradoxonim. ca. xiiij.Prætor ait in në.^proinde.^ qy,- incendio, ruina, naufragio,rate,nauiue expugnata quid rapuifle di* «ie iniur.l.filiîi eetur. Vlpianus non foluqi qui rapuit, fed etiam qui amouerit hac atftione tene* idmactd. tiir.’licet aliud efle rapi, aliud amoueri palàm eft : fiquidem aliquid amoueri fine l.iij.j.nonjol. y/ poflît,rapi autê fine ui non poteft. Idem Vlpianus:Hoc edido tenetur âf qui tollit quamuis corruperit un I .£ quis id quod de iur, om. iud, Stulti obièruant

* uerbumrapereimproprieacdpiproamouerc,nonanimaduertentes exicripto del'quot; 6 dè

igfturueiraptac uelamotæresCnt,nihr1 intereflè quo minus damnum pafîo fuccurratur. Rate, nau'iue expugnata Prætor ait, Labeo feribit aequum eflè, uC fi'uededomofiue uilla expugnatis aliquid rapiatur, huicedido locusfît.Ecce quomodo Labeo eî^auibus expugnatis icriptum in lege trahit ad domos uil las expugnatas, de quibus in lege nihil did« eftmon alia ratione, nifi quia æquS cft:8Cigiturinhis Syllogifmis totustrad:atusexbonoô^quoeft,inquotota C lurifconftjltorumars ueriatur. Addehis traditionibusillud omniumconfenfu» femper omni caiucolledionem rationalem faciendam, quandononfada con« aliud uitium, Suinter caetera fi^conftitutio efficereturin« ^io.c.de/ac. ujfifs,Verbigratia:Vftirarius manrfeftus prohibitus teftari, ancodicillis ueleau (rfrtft.efrtf. mortis donat,glo, in c. quicquid.de uftir. lib. vi. prohibitus in dmitertjs hu« mari, neep in ecclefia humabitur, Liazarus in de. i, de fepul. Feli. in c. transla ' to. d.confec. l.i. de Icg.iij,

L E X, In charitate annonæ frumentum exportare no liceat, an farinam uel ’ panes exportare licebit i ÔC igitur farinam óf panes exportare non Iiceat,an (tua mentum exportarelicebitf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

LE X. lumento fnimentum exportare non liceat, an plauftro uel humeris licebit:'Vinum exportare non liceat,loram'ne exportare liccbit,aut mulium: ha rum omniumprohibitionumparcaufaeft,licetdiueriæfintipicies. Eleganter quippe Bal, in I. de qiflbus,Ratio, inquit, eft, coniundio diueribrum cafiium ad eundem finem tendeAium : chantas uti^ annonacfuprafcriptos annedit cafus« ôf legi ne frausjïat.

LEX. Defrumentoôfuinoquodexportatur,uedigalisejpgendiiusefto, quid de farina 6f panibus^quid de lora,mulfo,et idgenus reliquilt;hô ucdigales funt,quoniâ non par annonæ Ôf uedigalis eft caufa. Filiusfamiliâs codidllatur, côtradidtur,quod fruftratio legifefl^,quæ teftamenti fadionê fuftuliufi codidi lariucl aliterfilijfam, relinquerepoflent.Exicriptaergo prohibitione teftamêd Volligitunprohibitû codîcillis 6f aliter relinquere,perinde attp fi lcripto prohibit turn eflet.Etquoniâinhawatiodnanone dauis omniû confènfueftfimilitudogt;

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igno«

j£»nofanda non fiint quæ diflimilitudinem faciunt,Cicerone autore, id eft di'uerj« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

gt;fumgcncrc^i«tura,iigt;magnifudi'ncdoco,tempore,perfôna,opinionc, cauß,raa tionc,cornmq? ratio turn habcnda eft, quando caufam lugulant,quod eft quado in eo de quo agitur, funt diftimilia, licet in cætews fint fiminima .^eni(Ç admos

• ncndi fumus ratiocinationcs fine extenfiones non fieri cotra iui is régulas. Äret,.

amp;Sod, fil.inl.i.dcuulg. Io. An.excepmperprincipcmuel legem à reg. iur.pu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,j

tat etiam ad cafus ciufdem rationis non eftc producenda.in c. facris quod me. ca* quod perlepide fantftiftimus Hadrianus v i Pont. Max. in pulchcrrimo fuo ope ic.de QQ.* facramentorum in iiq. fententiarum, ita demum admittendum ceru fuit, fi exceptio pwncipisuel legis fola autoritäre fit introdu(fta,lecusfi in ratios nenaturalifitradicata. Confirmo,Iicet id qi^od iuris naturaliseftinconftitutios ncm deducatur, non propterea cneniatur uis eius,fcd duplici adminiculo robo* farur,3£: fua ipfiusui SC diuali poteftate âC approbatione: unde deducitur ftcun dum Hadrianum,excepta à régula iuris qua* per fenaturaliæquitateualent,tras hcndaeftcad confequentias ubicuneß fuadetpar ratio,6C quæàfolaprincipis uel Icgis autoritatependentnon trahenda, quiacarct«quitate rationabili lecun dum Bald, hie, quamuis non diuerfa fit conftituendi ratio. Panor, fequitur gio* in c, i. de temp. ord. in vi, quæ omni cafu uult idem ius feruari quo cadem uis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

get ratio, fed non omnes confentiunt fimplicit«^, 6C ideo diftinguunt Imol, ÔC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Geminianus inc. poftquam.de elecft. li, vi. 5C ilia de ratione comprehenfiuaÔC excenfiua, quæ ij dem tradunt,uereor neplus inuoluant: 6C pœnaliaadcoërtio« ncm delidioi-um pertinentia, communi opinione fauorabilia funt, Sc igitur pros ducenda, Haeftenus de his ex ueteru traditionibus.qui origines, caufas, Ipecies, modos,fubtilius,diftin(ftius,compendiofius profecuti funt.Tratftatu quippe dif

E ficilima hæc iuris particula eft, ac frequens, tota ab opifici^Iuris Canonici pen dens, id eft coniedura uoluntatis, ac boni SC aequi dudu,'in qua re ius adeo cons ttouei-fum eft, quod »ilia à noftris dodoribus conflatur régula, quae conflidu locorum Sc rationum non nutet, ÔC expugnari non queat. lunge his quæ fupra de bonoÔCæquofcripfi.Nunquid coniedurauoluntatis legumcorrediofit ad mittenda,SC ad confequentia produccnda.Nonnulli negant, procliuiorep in hoc gjo.in e.cupilt fententiaeft, quibusnonaccedo. Nam mens,fiuetacitafit,fiucexpreffa,nihilo ^.quodfiper.

I nbsp;nbsp;minus mens eft : ucluti homo fiuc flauus fiue niger, homo eft. Vnde fit mentem xx.d.elec. Î yi,

tacitam qui ref)cit, mentem reijeere, ÔC per hoc fi deficit uoluntate lex fcripta les intol.Rom.in gem non effe. Protriti quippe iuris eft mentis gubernacula de.Icgum poifeflione rep • I uero. explodi non pofte : et ueluti legislator nifi in animo habcat lege corrigere,quan ^.de itiro.foL tumlibct ad corrigendum apta fint uerba, non corrigunt; pariter fi animum abro mat.dad.'m m gandi habeat,ucrba non dida iiÿpcdire nequeant abrogationcm, dummodo alt ten.quas aâio» quo figno animus demonftretur. Præterea nullo iure liquet leges tacite abroga ncs de fa .fan» ri non pofte, quinimo ipfo iure, noua lege aut contraria confuetudine atej etiam ecd.cr in Lft dcfuctudine antiguari dubium non eft. Nihil inter eft, lulianus inquit, fuffragio confi,fol. mat, populus fuam uoluntatem declarer, an tacito confenfu. Imperator luftinia. ks gem luniam Milcellam abrogauit, commemoratione de mulieribus tantumfas tnfti.deiur.mt, da,nc indidauiduitate aftringcrcntur : pofteacumin controue^fiam ueniflet ^.penuld.de uiris indida uidi^as, refaipfitexfententia eiufdem fiiæ conftitutionis,etiamin quibus.infta de uirisfatisintclliâÿpoftèabrogatam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;legib.

Donatio inter coiuges eoufiç erat inhibita, ut ipfo iure non uaIeret,Diuus po l-iij.§,fciettdii, fteaAnt. Seucri.F.luculentaoratiôeinfen^u^uafit,utiplaceret morteuxoris dedo.mttdr,tk uel uiri qui donaflet,firma maneret donatio nbsp;nbsp;nbsp;rigorem^eteris iuris rernittere.

N ihilominus Papinianus amp;nbsp;Vlpianus cenfuerunt ex fententia orationis idem in ris fore in reliquis-perfonis poft matrimonium donareÇrohibitis, iuris quamuis

C antfqui oratio eflèt abrogatoria. NuHi praeterea dubium coniundione pluriunt tutru-depeti. Icgumfiue plurium capitum Icgis conieduratos fenftis^'ci, S)C ^mmixtione^ brfT. Ct infli.de duorum capitum Icgis uelleiæ corrigi X11 tabulas lulianus docuit;coniedurata I. . ergo uoluntatt leges tollt non çft nouum amp;nbsp;extendi.

idud. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hos duos poftremos locos obferua, quos dodorcs noftri non confiderantes lt;

i«, f.iUc cdflit, nbsp;nbsp;nbsp;contorquent pro contraria fentcntia,nec folidam reiponfionem ad conftitu#

Primus ex leguleis noftris Fulgofius huius opinionisafiertqrêfepræbuit, frctus leonina côllitutione,ubi Imperator naturali ratione lulianicp iuriiconfulti ÔC non diualt autoritäre, ut quidam putant, in q. quæ ex fa(?Jo agitabatur, de« clarat Thcodofianam conftitutione^ de uiro ÔC uxoreloquentem,aeque habere locum inter fponfos 6C fponfas, licet per e^ius uetus quo patri omnia quæres bantur,corrigerctur.Petrus Andreas Gammarus Bononienfis uir iùmmælcien tiæ,‘qui nunc omnium confenfu in numerum iudicum Apoftolici auditorij adfci tus eftjlibro de Extcnfione,confirmât pulchra ÔC uera ran one, quod non temere leges nouantur,fed è Rcp^ôif temporum amp;nbsp;morum opportunitate, ut uidemus inlege Fufia canina, SC lege lun, Milcella,6C alijs multis antiquatis : recitatlt;$ ad I» l.fi.deconfl. hancrcm Sex. Cæcilq uerba pertinentia, ex ultimo nod, ad, Gellij: facit illud frinci^. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vlpiani deconfti. princip, dicotis : In rebus nouis conftiniendis euidcns unli;«

tas elle debet.Ex quibus manifeftum fit fauorabiles effc legum corrediones, ÔC dilatandas potius quatenus eadem utilitas exigit. Adijce quæ ftipra debono ÔC aequo explicauimus, emcndau'ones legum ab aequitatis fontibus manare,amp; ius bonum ÔC æquum elle id quod cmendat, nbsp;ob id producendum ad confcquen

tias.Nulli inexploratumeft,Ius praetorium non eo minus bonum SC æquum ha D bitum fuiffe, quod jderun($ ius uetus emcndabat.In ftateram fufpcndanturues lim omnes corredæ leges, ÔC liquide conftabit Rimma æquitatis ratione corres

inc.indmnitd das:undeftukumuidctur uerborum anguftfjscoherce^,quod lureOptimo ex (ententia dilatandum eflet ♦ In haceadem opinione reperio fiiifle Io. Mona* chum uirum fapientiflimum, contrariam quamuis partem totus mundus teneat leuiflimis rationibus ♦

V P E R E S T decontrarijslegibug trademus.Operæpretiumeft difpiciamus,num lex municipalis uere corrigat ius cômune,quan« dacontrarium quid ftatuit. Quod corrigat pugnantiû natura fuaa det,ô6 crebrior dodorum locutio. At Vipianus Jps Ci.efle definit-ergo per contrariû ftJtutû recedi dicitur,non corrigi. Si enim corrigeretur toile:« remr utiep et defineret, ut in corredis à luftiniano 11. uidemus.’ôd lex munici pi) femel correda nun^ redit,quia à priuatione ad habitó fecundû ph ilofophum non eft rcgreflûs:uerû quia ius comune fublato contrario ftatii^ ftatim redit,pa' lam fit non corrigi. Receditur itatp à îure communi,cuius per contrarium ftatu« turn ufus ceflàt, Ô6 proprie intetéi^s cômune ceiïàredicitur,non corrigi, quia non extinguitur.Sic arsumentatu^aulus Iurifconftiltus,ô^ ideo magis eft ut Ri ' ipenfîoquædam fit fini ceflàtio quandiu durât impedimenrum contrariaeleg» municipalis, ôf inepte di« per ius ciuile corrigi ius commune. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Accedit quod folius principis eft coiTigere fus commune,ftcut 8^ condere: Jiine eft,quifckpopul^ legem fuam per aliam contran'am com'gendo extinguit nunquam redituram, aius commune non extingiu't, quia efficere non poteft ex tindafualege, quinredeatiuscommune» Confotillud CaftrenÄsin 1. ÙC. de

Qiiod Bartolus ineptiftanio titulo correiftoriæ intcrprctationis profcquitur, in qua re quæftiones de uoluntate contra fcriptum agitari folent : ipfe quædam præccpta explicabo,pcr quæ Ipeculantis animus dirigatur. Quintilianus præ ex ten’s fubtilius docet duas eftè fpecies legum ÿintrariarum. Vnam quando ita ina ter fe pugnant quod altera ab altera abrogetur eft necelîe, ueluti fi una prohibet idipfum quod altera permittit,aut iubet: quinimo idem uere fcribit, nuquam eftè legem legi contrariam ipfo iure, quia ft diuerfum iubeant,altera ab altera abros« gatur, QC una remaneat oportet, tum quæftionis eft quæ feruanda fit lex»

Cômune illud eft,lab oremus, ft fieri poteft, ne dift^epare uideantur; deinde ut utracß lex confeructur.legê Quod feitis. de bonis quæ lib.putauit Bal.corrigi per auten. defunfto, quia pofterior Sgt;C indiftinde loquitur,Roman. Bartfccus» tus per hanc régula,quia fieri poteft,ut utrac^ lex^eruetur, diftinxit,ut Theodo« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

fiana lex locum ulndicet quando agitur de feparandis bonis maternis à paternis, amp;nepoti ftneliberisinteftato morienti in paternis patemus auus fuccedat, ÔC maternus in maternis: luftiniana autem conftitutio.ut uterep auus panter in bo:* nis aliunde quæfttis fuccedat. Adiecifcß idem Rom. etiâ fi in lege pofteriori fcri« ptum fit,non obftante quacuncç lege in contrariû, nihilominus admittendam ins

B terpretationem perquamtolliturcontrarietas.citatglo»del^r.quæabinteft.in uerbumeuacuatisôCBart, in comment, ad reprimendumin uerbûnonobftan ttbus, extat Rom ♦ coq^Iium numero xl. Quod fi fieri non poteft,ut utraq; con feruetur,pofterius lata utendum erit»Pofteriorem autê ex ordine feripturæ pros bari Bartolus redle putat. At fi non in eodem uolumine ftriptæ ftint, puta in ua rias tabulas incifæ pro roftris pendeant, ita ut non liqueat, quæ prior,quæ'ue po fterior fit, tum conuolandum ad conieduras, V erbi gratia,fi una,alterius fimpli citer mentionem faciat,pofterior quippe necefte eft ea fit, quæ alterius meminii

SIT LEX. Adulteramfratrioccidendiiusefto. alteralex» Adulteram fratri occidendi ius non efto*

F ortiftîmum argumenta eft,hæc quæ uetat, pofterior fît:necelîària non erat lex,' quæ prohiberct, fi alia non Dræceftîftèt,quæ id ipfum permltteret,aut iubes ret.EtbellilftmeinRhet. Cic. inquit:Sæpeeaquæuetat,quafiexccptionequa dam corrigere uidetur illam quæ iubet legem:fin uero nullo pado colligi poteft quæ pofterior fit, turn aut fefe inuicem perimenttaut fi è Repu, fuerit ut una fer* üetur,illa feruanda eft, quæ pleniusprouidet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Lex idus fiC non plagas puniri iubet. Altera lex plaga^SC non idus puniri iubet.Necutrafit antiquior apparet»

Vno bidentis idu, quidam plura inflixit uulnera, Aceufatur de uulneribus. Ad biec Barb Obt)cit reus diuaTam legem.Cicero in Rheto»In puniendis dclidis,inquit, ma etdoâ. mLfi xime conferuanoa eft ea lex, quæ diligentiflîma eft fanda Ô6 illam intelligit quæ gemma, arb. nihilpræteritimpunitum, impeditéplegifraude«fieri,aperitquippeuiamfrau ßtr cef.etLnutt dibus lex quæ idus puniri duntaxat uult.Idem Cicero:In comparatione Icgum 3»^ ilia maxime feruâda eft, quæ fit utilior,quæhoneftior,au Aiagis necefiària. Alla «di* deliâ. rt Ipecies eft earumlegû,quæ pofîtu contrariæ nonfuntjfed cafu euentu collidi» !gt;/•■

C eleganter Quintfl*fcribit.Et raro uel nunquam utra fit poftenor,hi'c qaxri folct^ quia fecunda lex non fertur adjollendam praecedentem ,JZ)c reb^p eni'm diuer^^ fis quaccß ftatuit.

SiT L E«c» Tyranmaÿæimagoingymnafioponanir nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;als

TERA, Muhens imago in gymnafio ne ponatur. Muh'er Tyrannö occidi't, petit imaginem ftiamin gymnafio poni : contradicitur lege quæuetat mulieris poni. E cce quomodo fiiapte natura cotrariæ non ftint hæ duæ 1 cges,fed calu T y ranni à muliere occifi colliduntur. Nam nulla alia ratione mulieris imago in g^ Argument«»« ninafio poteft poni per locum,quod Reip.intereft etiam mulieres Tyrannis eue optimuinl.figt; formidololàs.DoAormeusnonnulIas hiccontrouerfias difputat, quisingrdui. STATVTVM. Prætorespuj^inaresfolidecaufispupillorum,fiueaganr, 5•«tr«(lt;(i S;'!. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LEX. Magiftrihoipitalium Ibli

de caufis hofpitalium,fiue agant,fiue conueniantur, ius dicant. Litigant pupilli Sc hoipitale,prælcriptiôefori ex fua lege quife^ utitur:hic utriufi^ legis collario, utra fauorabilior. Hofpitalis pia caufa eft ad lalutem animæ aptiflima : at pupil lorum baud impia ÔC fort^ftis fauorabilior eft, religionem ÔC publicam utilitatê Ipedans, lacobus Apoftolus: Religio munda amp;nbsp;Immaculata apud deum SC pas nem hæc eft, uifitare pupillos SC uiduas in tribulatione eorum,SC immaculatum

tfi.C^udndo nbsp;nbsp;Imp. intermiferabilesperfonas,pupillos connumerat,necdedignatunn eoa

tmp.mterpup, rum caufis fe iudicem præbere:ÔC quamuis non omnes pauperes ftint, diuites ta ctwd.fictt.c.i. menubi(5pauci,6c pauperum infinituseft numerus,taliscpætasperfeipladis de poftul.inno. gug fauore eft, Accedit rcipub. ratio à Platone ÔC Ariftotele in libris de Rep, w c.figtjifican=gt; adnotata,admoncnt de pueris magnam curam habendam,ex his quoniam emer tifctw.dc offi.de gunt adminiftrator^ rerum, propterea qui pupillos negligunt, baud minimam ïe.Pd«or.«jc. partemciuitatis ne^igere. Hinefapientermaiores noftri tutelas nbsp;nbsp;curationes

iij.decenf.etd. mtei muneraduiliacomputanint. Hofpitaliumeft, holjÿtari,ÔCcurarepaupe* fignifieanti^ res aduerhis corporis xgritudinesamp;^ inopiædiffi'cultates: at pupillis adeffè, eft ius,ubt dixit corporis 8^ animi,bonis'c^ artibus erudire,quod plus eft, ÔC adcommodareipu» ttiduds ft pupil jYi uiros formate,inftituere,circa quæ tutorum diligentia uerlàri debet: ergo Prae tos diuites habt jorum pupillarium integra eritcognitio,quicquid hie alia ratione doClor meus tu miferabtles.^ definierit.Et latere non debet fub hoc genere etiam de contrarietate,quæ ex legt Ct ml.ne quic^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foJent, tradlari abftj eo quod leges plures inter fe contrariæ fint, ÔCfie

J Vf*^*^*^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;legibus non contralijs cafu nalcuntur contrarietates, ideofîue una fit lex,

er e t esper» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pjures, contingere pofliint contrarietates, etiam ilia una,fiuna

uel pluribus partibus diftinguatur. De duabus uel pluribus legibus contrariera tes quomodo nalcantur, patet exemplis fuprajîofitis, ÔC infradicemus. Patet plenius ex contrarijs quæ colliguntur ab Accur. 6C alijs gloffàtoribus. Ex unalc ge contrarieras nafeitur cum unus nintur legis parte, alter rurftis alia ♦

Raptaraptoris aut morte, autindotatas nuptias opteuVnys eadênodeduas rapuit. Vna raptarufh petit nuptias,altera mortem.In hac controuerfîa quæ â uc teribus ftripta offenSerim,operæpretium duxi breuiter redtare,ut omnes intelli gant quàm ftj|îtiliter,copiofe,ac perlucide excutere fi'ngula folebant, 8C propres rea eorû feripta non afpernanda. Pro puella quæ nuptias optM, Pompeius oylo hæc dixit: Altera ex puellis raptorê feruari uult: Altera mori i^t,Reum alter lu dex damnat,alterabfoluit,inter difpares lèntentias, mitioruincat.Pordus Latro declamator illuftris dixit:N em|)e lex duas pœnas lcripfituitiatori, Alteram paG fiirus eft raptor, non erit impunies, habebit pœnam indotatam uxorem» Prior rapta,in optione præfïrenda eft,nec alterius iniuria labefaClare ius fuum debet* ï dem Latro quatuor fecii quæftiones, Primam,an qui â raptamori iuflus fît, fer* uarl

ï IT L. OMNES POPVLI, L1Ê* Vl. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

*ftat uIuonemTQuart Jhi fi non poteft utriuRp rat»efle optio, an quæ dignior ad mittenda fiLR.cdeundo ad primam q. feruari non poffè probat per locum à mai

De fecunda quæftione fie dixit. Rapta quae nuptias optât, nihil aliud raptori præftare poteft, quàm ne fua lege pereat, contra alicnam legem nullum ius has bet, Optafti nuptias,non occidcuir tanquam raptor tuus gt;nbsp;At idem eadem node qua te rapuit ftationcm dcfcruit,fufte ferietur, Si facrilegium fecerit, occidetun Licet tu dicas, quid ergo non nubafTu raptori præftSs, ut illû ipfa non occidas, y facrilcgo non potes præftare,ne quis occidat: quomodo facrilegus quamuis à te feruatus pcrierit, fic alterius puellæ proteruitat^eruatus peribit, fi rapuiftette.

De tertia quæftione fic dixit:Cum quod utracg optât fieri non poftet,in ea elic nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

gendi fit optio, qua ultio ad utraneß peruenit. At fi mortem optât, mea optio te uindicat, tua me non uindicat. Si non morietur^ non mihi feruabitur, fed tibi, In quarta quæftione illud tradauit,inquicns,Si hæc uia impunitatis monftretur, ut qui plui es rapuiflèt,tutior effet,neminem non inuenturû aliquam humilem quæ

B feinoptionemcommodarct* T RIA RI vs, Perierasraptornifîperiremeruif fes. F V s c V S A R E L. hanc quæftionem primam feciüDuas rapuit: an pe^ rire utieß debeat, Lexunquit,quæ dicit,Rapta, raptoris aut mortem aut nuptias optet : de his loquitur qui fîngulas rapuerint. N on putauit quenquam futurum, qui una noderaperet duas. Non quæro quid optetis,fcd quid feueriftîme optas re poteftis. Necefte eft raptorem mori, utrancß enim duccre non poteft,utereß mori poteft.Qtiare dicam aut nuptias optabunt, aut altera morte,altera nuptias# Si nuptias optaucrint,non poterit fieri quod utracß uoleriuno modo poterit fieri

quidem utile eft hune morem perniciofîflîmum ciuitau introduci, utaliquis pro pter hoc non pereatjquia perire fæpius meruit, amp;nbsp;in hæc diuifît, utra optio hone ftiorfît,utraiuftior,utrautilior, Itemexuno legis capitenafeipoteft contraries tas, ut illc qui fortiter fccerit, petat præmium quod uolet. Duo fortiter fecerunt, petit præmiî nomine unus illutfl qui reus fadus fuerat proditionis ante iudicium liberari. Alter petit ut peragatur iudicium.Ecce contrarietas ex diuerfa petentiû uoluntate. Inhis nonpotefteftè alia quæftio fecundum Qtiintil. quàm tempos ris,utra prior,auPqualitatis, utra iuftior fît petitiorconfligwit etiam impares fi cô nbsp;nbsp;*

parentur.Tyrannicida ôd uir fortis utricß data quod uelit f#tendi poteftate. Hic meritoram præmtj temporis collatio fit. Item impares funt,cum alteri multa op poni poflunt,alteri nihil nifî quod in lite eft, ut cum uir fortis impTinitatem defer ton's petit, utrurff præftari debeat eft in lite impunitas defertoris, num quicquid iibuerit, optarFliceat. In conceftbautem ex utracß parte iure hæc ferèquærun tur^utra lex potentior an ad deos pertineat,an a^ homines,an ad Remp.an ad pri uatos,De honore, andepœna, demagnis rAus an de paruis permittat, anuetet an imperet, Solet tradari utra fît anuquior, fed uel poteftifîîmû,utra minus pera • dat ♦ Plurimum tarnen eft in hoc, utrum fieri fît meliui atcß æquius, de ^uo nihd

præcipi nifi præpofita materia poteft. Raec Quinti.E t obferua potentior em infel ' ligt legem,qua: ad decs,ad Remp.ad honores,6óres magnas pertinet,SC quæ ue tatuelimperat hocideminl.itjxlcfufpec.tut.Dy.ó^ Bartdflis dicuftf,Præu^erc regulam quæ pj^ohibetei quæ permittit.Idem Bal.amp; Fulgofius ini. ft Ruffinus, C.de nul.teft.Imb ualidtor eft lege iubente ea quæ uetat, ut mox ex uerbis Cice# ronis apparebit.Lucidius ÔC plenius in Rhetoncis Cicero hæc tradidit documê* ta. Primum confiderandû, inquit,utra lex ad maiorcs,hoc eft,ad utiliores QC ho«s neftiores ac magis neceflarias res pertineat-Ex quo côficitur ut fi leges duæ aut plures,aut quotquot crunt quæ conferuari non poftunt,quia diferepent inter fe, €3. maxime conferuanda putetur quæ ad maximas res pertinere uideatur. Dein de utra lex pofterius lata fit,nam poftrema quæcp grauiftîma eft. N ota ex fenten tia Ciceronis,quoties lex legi aded cÄitraria eft,quod una tantum feruari poffit, ilia feruabitur,quæutilior aut honeftior, magis'ue neceflaria fit,quàm quæ pofte rius latalît,adeb quod poftcrior contraria, non uidetur abrogare priorem, quæ utilior aut honeftior magis'ue neceftaria fit, Hane Quintil. potentiore nominat: fiC ea forte ratio eft, quod pofterior lex tacitæ uoluntatis conietftura priorem con trariam legem tollere uideftrtuerum ficut ablurdum SC innaturale eft minus irtij» lem legem anteponiutiliori,ita no uerifimile eft poftcriorem inutilerh anteponi legislator uoluerit priori quæ u^Iis eft, uel h oncftior,uel ncceflaria:in rebus no^ uis conftiniendis, euidens utilitas elle debet, Vlpianus ait. Hoc idem cenfuifte Bartolum offendi in comentarijs ad rcprimendû,fcribit enim noua lege non abo leri ueterem,quæ utilitate 6C fauore eft maior,probatcp ilia conftitutione, qua osî

£) nines prælcriptioncs generaliter contra minores tolluntur : non tarnen per earn I ƒ. c J rt«(tKî cffici dicit,quo minus prælcriptio tn'ennalis inftantiæ in caufis minorû locum ha inte. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ Antiquiori quamuis id lege caueatur, 6C ilia ratione pofteriort præfertur,

j^cß.Lnö efl.n, Q'-æd publicam h æcfèfpicit utilltatemjilla priuatam, ergo non femper pofterior lex contrariam quæ præcedit, corrigit. Adde Bal, confi, i. ftatuto heften. Icris I« I ftropcrdn nbsp;nbsp;nbsp;^^^f^^^bus legibus contrarqs,ilhm eljgcndam quæ miffus habet abfurditatis,

dm deiud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à iure comunirecedit.SubiungitCicero dcinde,uO'a lex iubeat aliquid»

utra permittat, nam quod imperatur necelïariû cft,illud quod permittitur uolun tarium eft. Deinde in utraeß legefi non obtempcratum fit, poena afficiatur,aut in utra maiori poena ftatuatur: nam maxime conferuanda eft ca,quæ diligentilfima eft fandardeinde utra lex iubeat,utra uetet, nam fæpe ea quæ uetat,quafi exce ptionequadamcorrigere uidetur earn quæiubet. Deinde utra lex degencreos« mnl,utra de parte aliqua,utra comuniter in plures.utra in aliquam rem certâ lcri^ pta uideatur.’nam quæ in partem aliquam, ÔÔ quæ in certam aliquam rem ftripta eft,promptius ad caufam accedere uidetur,SC ad iudiciû magis pertinere.hæc Ci cero.Fortior ergo lex eft,quæ de parte fcripta eft, quàm quæ de généré : uerbo partis intelllgit fpcciem. Cicero mauult in Topicis partem aut forma dici quàm îpeciê.Item fortlor eft quæ de re certa loqultur lex, quàm quæ de gencreuel fpc cie. Dégénéré SC fpteie Vidorlnus ficinterpretatur, Melioftftlcx, inquit, de Ipecie fcripta, quàmiquæcommuniter: 5C eft communiter, inquit, ut hominem occidereneliceat, fpecialiteruirumfortemocciderenon liceat. Etrcm certam Cicero intell^itpro eoquod indiuiduumuulgbdicitur. Simile documenmm dédit Bal. dicens,Paruum genus derogat magno,6C indiuiduftn derogat uniJÿ» Indiuiduû elle dicit,quod prædicatur de ftjbftantia,ut ftichus.nftl qualitatc,ut pu pillus, 5C infert ad quæftiones.. S it ftatutum: Priores artium fententias pro pupillis exequantur. Aliud lîatfttum: Poteftas fententias centum aurcorum • exequatur. Quis erg(»executoreftcentenariæfententiæpropupilliscBaI. cum putat qui ipecialior eftjut eius uerbo utar,ad quod agnofeendum, infpiciendum dldt

dicit qualitatem,quæ poteft pluribus compctere generalis eft: quæ uni foli comd ®pctït,fpeciaIi^Hinc igitur quod qualitas ccntenariæ fummæ poteft fine ætatis di icriminc omnibus competerc, Sgt;C pupillaris conditio noUjnifi quibufdam. Iudex ergo huic ætati datus cxequetur : ratio ex fuprafcriptis, quia lejÄn partem fiue

• fpccicm ftripta potentior eft:accedit huic imbecillis ætatis fauor, Idem Bat Ra«« tio pcrfonæ maior eft, hominum enim caufa res funt ÔC indicia* Statutum: Po teftas de caufis hofpitalis mifcricordiæ ius dicat.Idem Bat refert lacobn de na dicere indiuiduo datum iudicem, attcnto loco cui impenditur fauor Dy. in re gulagcncri. Statutum: Decaufis hofpitalis mifcricordiæ foIusPrætorius , dicat,fiucagat,fiugconueniat. Aliud Statutum: Solus Vicarius decaufis de ccm aureorumius dicat. Bar.fcribitPrætorij-ndc illis caufis hofpitalis ius ditflud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

1 urn, quarû cognitio fpccialitcr lege, alteri non eft mandata. Pugnat hæc finitio cum fuprafcriptis. Statutu: Potcftas de teftiû falfitate,intia menfem inquirat. Aliud ftatutum: Poteftas de omnibus falfitatibus in decern annis poifitina

quircrc. Poteritric potcftas de ilia teftium falfitate poft menfem inquirere,côful tus Bar.refponditnon pofte, quia generi per fpccicqjdcrogatur, permiftlim ad tempus,uidetur prohibitû poft tempus.Extat confiliû Bar. C.â Domino Cy nojtametfi Bar. nimis ucncranda fit autoritas, non dubitare non pofliim de hoc cius rcipôfo per quod uerba de omnibus falfitatibus fuperuacua efficiutur. Con fi'rmat me ratio publicæ utilitatis,quæ uerfatur in puniendis peccatis, ne de falfis teftibus inquirendi poteftas nimis anguftetur. Ncc rdeuat quod accufatoribus facultas rcmanct inibata,cum quod conducat Reip.plures patere uias ad facino« ra pcrfcquenda, turn quod accufandi ufus iam diu pene difeefti't ex aula. In foren flbus difeeptationibus propè confenui, nec unam quidem unquam uidi accufa^

B tioncm agitari: infinita quippe maleficia irent impunita,^ ad fcelera homi=î nés effent audaciorcs, fi folæ aceufationes formidandæ eftent. Adde falfitatis feelus adeb elTc Icgibu® infenfiim, quod generali reorum abolitione falfi crimen Modeftinus refpôdit non aboleri.Propter quod eleganter Barto.cenfuit ftatuto l.lutini k4 de carecratis liberandis, uel proferiptis reftituendis 5 ob falfi crimen carceratos, turp, aut proferiptos nonreftituendos.Igitur cogita an diftingui pofiit,fi antiquius fit iftud generale ftatutû, in decem annos de omnibus falfitatibus licere inquirere, pofterius hoc de falfis teftibus,intra menfem inquirendis, quia reguläre eft ge neri per fpccicm derogari. Locus fit Bar.refponfo, nifi obftiterit ratio publicæ utilitatis, per quam ex Ciccronis 0^ Bartoli proxime relata fententiapotentior fitlexquæpræcedit:firiautemuetuftius fitftatutu hocfpecialefalforumteftiu, . • r illud de omnibus falfitatibus pofterius, fubfifto,0lt;: fortaftis nonreprehenfibi* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

Icifateri ctiam poft menfem po^inquiri,ncuerbS de omnibus fruftrafit diAu, publicecß intereft inquiri,amp;: illud concefti ad tempus,poft tempus uideri prohL tum. Quia à contrario argumentum contra publicam utilitatem non folet recipi inftatutisfecundgmBald.necßeftperpetuouerum.Namftatuto iubentecau^ fas intra annum iudicarfietiam poft annum ualide indices ifldicabunt,modo non exccdanttricnnium^Cyno,Bar,amp;Bal.autoribus,hoccg iufeutimur. lex.

Impcrator.dcpoftulando, quamcitatBartolus,loquiturdepr(j|iibita adtem pus aduocatione. quæfuapte natura femper eft permifta,nimirumfi poft tem:» pus I icebit aduo^re,âr non ex tacita prohibentis uoluntatc, fed quod ui fiia unu quodeç facile redit ad fiiâ caufam,alioquin prohibito furari ad tempus,poft terns nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

pus no illicitû elTet furari : nec eadê ratio eft ncMnifti ÔC uctiti,ut fijpra à Cicero* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ ‘

nedidicimus:ôi;omnesaliælcges,quibusni*urBartolus,habentfuasproprîjfa . ' Poris caufas.E t hæc difputatiÔis di Aa fint gratia,rem altÄius occupare ne liceat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;quot;quot;

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fa

C fcriptani,quifem alterius, ideft,domini occupât.Merus poflèflôrnoneftdotht? nus. Bar, hanc quæftionem fecitin commen. ad digeftû d^, o.n.giouere dubi* tationem dicebat quod ftatutoru uerba proprie accipienda funt: amp;nbsp;genitiuus no iSenitiuttt. abufiue didus^omintj eftftgniamp;catiuus^attj diredi potius additAlcxâder.SubÂ: dit tarnen Idem Bartolus ex comuni ufu loquendi res alterius dici,etiam dus qui tantum P oflidet. Alexander ÔC lafon admittunt opinionem Bartoli,fi conftiterit de cômuni ufu. Raphaël C omen.fimpliciter côtradicit. Immola quoniam ftatu^ turn eft poenale,ideo odiofum,à proprio ftgnificato fcilicet dominij non receai nr.I. plenu.ji. dendû tradidit, nifi qualitas perfonæ loquentis, aut materia de qua agitur aliud Equitij. de ufu fuadeat,ut in colono qui fi fundû fuum alîeratu'ntclligitur ratiqpe culturæ.Roma et habit, cr gl. nus in utranc^ partem difputat. Caftjÿn. inclinare uidetur, occupans fit dominus Ml.ÿ.d€or.M. uereuelpræfumptiue, Butrius fimpliciter lcribit Statutu ctiam ad pofleftbrem pertinere,Bal.Statuto,fi qiu's offenderit inre alterius tradit, non includi colonû, Spec.in fimili propè quæftione fimpliciter admittit etiam poflèflbrë nulla dec5 muni ufii fada mentione.Nimirû, dicit Alexander,quoniam Spec.aperteloqui tur depoflelfidne, aduert^nimû, Speculatoris uerbafunthæc: PoneStatutum dedamno dato, ftetur iuramento domini poflèflionis. Proculdubio aliud eftdi^ ceredominiï pofteflîonis quâm poftefl'orem.Nampoffcflbrpoflcftionisfundi pofleftbr eft, Pofieflionis autê dominus fundi intelligitur dominus. Obferuauit Alexander uerbû poflèflionis,non autem uerbû domini. Quid dicendûc' Dodo res confufe loquuntur, Mihi aut uidetur alia fit inueftigatio,cui côpctat adio uel aceufatio. Alia utrû pœna fit comifla,n)hil impedit quo minus confiftere iftafî« mul poflînt,utpoenafi'tcômiflà,amp; aceufator nonfitaudiendus:uel quianondos minus,aut poffcflbr.Confideroiddrco diuerfos cafiis. Interdû is à quo res occu« patur eft dominus ô^oflèflor. Interdum is à quo occupatur fimplex poflèflbr.

D Alius eft dominus,alius occupator. Interdum is qui occupât eft dominus, ôC is à quo occupatur eft fimplex poflcflc)r,inde^ diftinguo^ut quaerit de fola pœ na,autquæritur cui côpetat adio ucl aceufatio, Pœnam cômitti omnicalu jquo is qui occupât non eft dominus,mihi pcrfiiadeo,quoniam ueraeft hæc enuncias tio,occupata eft res alterius,fi non eft occupantis, fi'ue fuerit dominus fine poflèf for, fine condudor, uel colonus is à quo oceupata eft,ô^ pozna quæ à legeimpo nitur,mox quod contra legem fit, cômittiturfine iudicis minifterio. Si quacritur cuius fit adio, ôf hue tendunt uariæ dodorû opiniones, Me uero plus ad dubia tandum impellit quod quæftio de eo fit,quod dubitationem non uidetur habere. »II bvittariût nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;indubitatiiuris eflè,iVIpiano autore, Prætor ait, cuius rapta bona

ni.to rdü dicentur,eidem bonorû raptotum intra annum in quadruplum, poft annum infîmplumiudiciû dabo,VIpianusficintcrpretÿtureaucrbacuiusbonaôCc,Si’‘ ue cômodata rcs fit,fiue locata,fîue pignorata,fiue depofita apud me fit, fiue bo* na fide à me pofTideatur, fiue ufumfmdum habeam,fiue aliud ius,ut interfit mea

non rapijdicendum eft,competere mihi hanc aAionem.Hæclbedes â propofîta quaeftione non ui'dedïn quo difcrcpct,nifi fcnipulofus ah'qui's dixerit, illic ex edi do Prætoris,hic ex Æuiüdpali lege agi.Attamen frcquentiori autonitn calcule» obrinuit diue|^fam interpretandi rau'onem non effe edidorû amp;nbsp;noftratium ftatu torum* Ex quibus palam cHc non dubito,amp; mero poflèflori, amp;nbsp;alfj cuius interfif rem non occupari,adionem,fiue accufationem côpetere» Pro^oflèflc)re,ex uer bis ftatuti lucidifTime fic argumetan polie ai binor,etiâ circunferipto cemuni ulii l.i/i cer.petdt. Ioquendi,de quo multa uerba eüundûtun Lex ait^fi quis rem alterius occupant. tm.ft/.Bowis Noto mihi uerbum rd, quod eft ^nerale ad omnia corporea amp;nbsp;incorp or ea,0^ uis.deuer.ßg/ff in dubiu eft hoc proIo^uin:Qui poflêflîonê alterius occupât, rem alterius occu pat,etiam men pofleflbr»;Ergo ftatwtum propn'epolTeflbri competit.Quod fi

PC ucrumnoneflct,cofequensforetpoflèffîonemrcmnonefre.Venjm maiorispu •gnæ eft, nun^id pofliênbr aduerfum dominumpccupantcm côdirionem ex eo ftatuto habeat.Solus Caftren.mouetÔCfcribitjfî occupans cft dominus,pœnam noncômittiintelligïturinquiralrerius quàm occupantis, SClàu'sFflealijs poem's opcrisnun-

• tcneatur.Cætcri docflorcs fimpliciter inter fecontendunt,cui a(flio competat, de

hocarticulo nullumuerbu.Pro CaftrenTVlpiani uerba lùnthæc.’Si quis,inquit, in Ipr^tor.

rem fuam rapuerîtui quidem bo rap, non tenebitur, lèd aliter muItabitur.Sedfi inacM.bo. ra» quis fcruum fugitiu5,quem alius bona fide polïîdebat,rapuenLæque hoc adios nenontenebitur,quiaremfuam aufert.Contra Cafiren.uigetfupralcriptum ar^ gumentum quod «ei appellatione poflèfîîo continetur,5C qui polîèflionem alte« nus occupât,rem fané alten'us occupât, ÔC ^uoniam nullius magis cft poflèffio, quàm poflefibn's.Dominus ergo fundi fi poflèfTiôcm à poflcflbre occupât, rem certe altcrius occupât, nec nouum unus eiufdem rei fit dominus, alius uerus pof fefior, aîioquin reiuendicatio fupcruacuo induiSa amp;nbsp;tot cdidainterdidacj pof fefl'oria fuifienLquid ftatuendum fapientes definiant. Poftremo operæpretium efié ccnfiii, nonnulla de cômuniufu loquendi 8C geiWtiuorum natura attingere, dcquibusmultisinterfeambagibus Docflorcsaltercariuidemus.OmilTaBars inLlabeo de toli diftiniflione, id differre arbitroncômunem ufum loquendiàfignificato pro«: prio,mio caufa efiiciens ab effecfio ôcf quæc^ figrffficatiopropria,amp; impropria ca nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

piat eue à cômuni ufu.Flaccus in poëfi:M.ulta rena(centur,quæiam cediderc,ca dentqi quæ nunc fiint in honore uocabula, fi uolet ufus, quem penes arbitriû eft ius ÔC norma loquêdi. Huius Flacci autoritate R.gloflator dixit,Cômunisufiis Omni rcgulæ, oinnicp conftitutioni in exaudiendis fermonibus derogat folus, quod omnes probant,SC in primis Bartolus. Vlpianus tradit uocabula reru efiè

B immutabilia.Seruius Sulpitius ex cômuni ufiiô^ non fingiJorumaccipiendaô^ immutabilia uidentur à fignificato, quod cômunis ufiis indidit,âf intclligo ims mutabilia faefto SC ufu^riuatorum;conftitutione autem principis ac ufu cômuni proculdubio nouantur, Diuinus Plato in Cratylo docet principis SC legumlato ris eflè,apta nomina rebus imponcre. lufli. Imperator cômutauit nomen dona«« tionisante nuptias in appellationem propter nuptias. Labeomeminitfupellea chilis fignificationcm cum moribus fuilîè mutatam. Ncc iuuat à Icgumlatoribus

, nbsp;nbsp;imponi,nifi cômunis ufus excipiat.Nimirum quoniam non aliud cft communis

ufus,quàm tacita quaedam lex populi, SC propterca optimus uerborS interpres Sc nominum conftitutor eft, Bal-confi.xxxiij.q lib.,refpondit,ufiim adinucnifle uocabulorû fignificationes, I dem confi.Ixvitj. per cbmunem ufiim loquendi re cedi àfubtilitate uerboru;hinc dotata,inquit,dicitur ante matrimoniS,cuirelicfta eft dostatnon illepidæ inquifitignis eft,an peritoru ucl impcritorû,Ô(f an perito* rum fimul SC imperitorC ufus probandus fit. Alexander Tertius Papa reftripfit c.ex Uteris, de recfle intelligentiu ufum fequendum. Bal. fugiendum intellccftû uulgarium mo?

netzetperitorum^mplecflendum.Quintil.Côfuetudinem fcimorjisuocabo con inii.c.defer» fenfum eruditorH,ficut uiuendi confenfum bonorum. An^rtè clarius dicendû, uisfùg.et l.i.de in uerbis uulgaribus uulgi ufum tenendu, Cyno autore, qui crafle di(fta,crafle in fucce. edidoi tclligendaeire,pcrlepide dixit. Sermo autem peritedieftus peritoinm cenfura ex plicandus fit.Naqa illud in omnibus artibus pcculiare eft, ut ad indicium perito«: rum recurratur.fccnitiuorum nullam autumo propriam fignificationcm elle,fed uariam et inftabilem.Et quamuis Vlpianus uerbum alterius de dominio dieftum fcripferit, quod ad differentiam bonæ fidei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;floris dixitjCuius nihil intererat

locusfireligiofusfieret, alioquincontrariumdixiireuid^etur,ibidcmdicendo, gt;nbsp;nonfolu domino.uerumetiam ufufruefluario atc$ ei quiieruitutem habet,acfiio:* nem competere, SC ex edicflo bo.rapto, Idem \ Ipiarftis tradidit adioncm com

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f 3

C petere ei ctiam cuius quoquomodo intercfïct. Infinita paffîm in utriui^ iuris dicibus cxêpla ofFcndunt, pcrfjuæ liquet inftabilis fignifwanôis «àïegenitiuos, quam do dores admirant inftabilitatc,uariationis aût caufas non côfidcrant. Ge nitiuus cafus diTitur ab eo qd uim gignendi habet, fie genitiuus humor,genitiua mulier. Nec ex fe aliquid fine adiundo fignificare poteft, N am haec uox,alterius illiusoiftius ô^c.infantiflima eft,nifi quief iungas,adiûdi enim coitione,ueluti foe* mina iundauiro gignit, uerbi gratia,alterius amorjftius feruus,iniusdominus, Titij fiIius,Scmpronij pater, Ciccrôis liber,amp; hocambiguû, qa poteft cfieCice ronis,quia autor,aut quia dhs,aut poflcflbr;ct rede ftichi dominus dicit,^d fi ge nitiuus fignificat dominS,ftichus feruus utic^ cflet dominus d«mini, Rex Gallo rum,Rcx Hifpanorû; Galli ifta ratièc 06 Hifpani dominari fiiis regib. dicerent» Item ager coloni, frudus agri, uuæ uineæ, In his amp;nbsp;id genus reliquis nulla po* teft efle dominij fi'gnificatio;3lt;^ ficut foemina nonfibi/ed marito gignit, fic geniti uus maritæ rei cui iungitur gignit,0^ ab ea re fignificatu accipit.Rcde ergo Ra^ phael 2C Imolaâf ante cos Bart, dixciunt, aliquado genitiuu intelligendu fccun dum fubiedam materia, fill melius dixiflentfemper, quonia res quæ iunguntur ftint uariæ Qc infinitæ, N on iniuria genitiuorû nul lam fore propria fignificatione dixi fed inftabilcm,uariam ; non inficior tarnen genitiuos in dubijs ad dominum • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;referri poftc,magis tarnen per afitonomafia quam ui fua,quod non aliunde eft ni

ft quod uerba femper ad id quod potius eft, in dubijs refereda funt. Bal. in 1. filiu intra de his qui ftii ftint ucl al ♦ iu. in prim o notât,femper indefinita 1 ocutio afltimi fibi quamnobiliflimu fignificatu poteft, nifimcns loquêtis aliud fentiat, Lego fi Iio Titij fcruo Scmpronij,Bal,0C Alexander tradunt ex ui genitiui Icgatû cÔtem platiôe patris,SC ideo profcditiû,item ÔC domini fadû uideri,uereor enim defen dijUc ualeat magis à »ucupationc patris domini id colligi. Qiiid fi ita Icgaflètî?

£, lego Caio quern genuit Titius.ucl fic, cuius pater eft Titius, Nunquid ifto mos do minus crit profeditiu Icgatum non uideo, nifi demoaftrarionis cauia patris mentio fada eflct,quæuis neegenitiuis eftdenegata. Vtrum autlcgatumtiliofa dum patris amore cenfeatur, Dod. tradant, Sc in primis Alex, in 1. fed fi plu« rcs»§»in arrogate, deuulg.pup.fub» Lex: Defundofine filijs ab inteftato fuccedant paritergermani fratres etiam non utcrini, cxclufis fororibus.Titius de ceflitinteftatus fuperftitibus matre germanafororc,0£^ non uterino fratre.Liti gatur de quota fuccclTiôis.Et ideo infpiciendû cui quæritur exclufæ fororis por* tio,deindcquota ca portio fit.Refpondi exfententia Bart.omnibus probata,fragt; dum./f. ad ters tifdebcritotam,cuius cotcmplatione foror ipfa cxcluditur. Defecundo quaeftio tul.et l.fcruo le eft uoluntatis-:quidam refpondit forefemifiem ea ratione quod eonftitutio tollat gdb.de leg. i. fticrum fororis,6Cnon lucrum matris, fed matri» erat femis nbsp;nbsp;alter femis fororis

*1* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uterinæ, que lex municipalis à fororc n ansfert in fran em, remanere ergo debet

comijf. inter matri femis ftius integer. Ad hoc dicebam, Statutum duo faccre,unum quod tob dtvm.deIcg.iij. jjj- differentiam uterinprum,ita quod omnes fratres tarn uterni^uàm non utcrini pariter inter fe fticcc^rcnt, fine extent fine non extent forores, SC hoc gratia fer Argu.l.cum nbsp;nbsp;uandæ inter fratres æqualitatiSjUt fraterna charitas folidaretur extirpata difeordia

portet. i .O' rum matcria,«]uæ ex ipfa inæqualitate oriri fol ent, ôd hac ratione nihil ultra trier» ^./îrtdHté. c. tern mater fimilitcramp;fororcapcrepoflxint.Altcrum eft quo^ratrum gratia ex debonis lib. cluditfororcsmthærcditatcs remancant in familia.Ergofi hoc capite foi or exclu Ct l.cum pater, ditur, non debet id matri cedere, fed illis qui funt in familia, quorum,gratia fic eft euiâis. de conftitutum. quod fi mater paA'qf ps fieret, eflèt contra legis uoluntatem, quæ • uulthæreditatesadm^ulosconfluere:exquibus liquet, legem non tollere lui crum rnatri, fed impcdire ne quæratur ftiblata uterinorum differenna. E t ideo 1C fpondi fratri belfern, maff i trientem deberi»

5APIE NTÏ'SS’iMO AC RE LI Gl O S IS Si JM O EGIDIO 34 presbyter O, C A R D I N A L I TITVLI SANCTI

HoRT ATvSaLeone Pont.Max.fapientifTimeacreligi ofiflïme Egidi', i'n Iibros Digeftoru exadiorê interpréta tiowem facerej'ngcnioli mei excitaiiit aculeos .altius quoc , dam repetere, quæ à doÄoribus noftris aut omiiTa funt, autnonexamùflîmpenfîculata. Etquo impenfius recogitando ins ftiti, co folertiori indagatione, ad manus ufu commoda uifa funt, utpulcherrimus hie de Voluntario inuoluntario locus, qui quod ubertim philofophiac fontibus irrigatur, turns pene totus eflcuifus cft.Ideo caftiflime tuæ limæ fubijciendum duxi,quamuis non ica. coa tus tuus iît,quin lurifconfultorum fit etijy^i,quorum cenfuracaftiga* ri cocrcericß iolenterrata ♦ Opus ergo fanótilïimo Leoni deftinatir, nunc uero Clemeti feptimo, eius in diuinis amp;nbsp;humanis iufto fuccef* fori dicatum,nÖ audet tantam adiré maieftatem, nifi exadiifima tua

præftituas trutina, Necp iniuriatuum tantoperepræiudicium præ^ ftolamur,quod diuinarum humanarum^ rerü peritiffimus, concio* ® nator^difertiffimusjhiset auguftioribusftudi]saeledaris,quod^ aliquid Cardinea (iignu toga femper meditaris, legis, fcribis, cum fii pientibus oim difciplinaru uiris, àquibus tuæ frequentantur ædes, hemicycli ornantur amp;nbsp;menfæ, quotidianis difputatiunculis manus conferisjcolligis: in bis poftfacras Sgt;C publicas res inuigilanttuæ ui giliæ, reponitur fomnus, exercentur conuiuia èC confabulationes; hi deni(^ tui funt iales, ioci, deliciæ ♦ Teigiturobfecro obteftor^, qui in partem laboris uocatus es,utabdudo3 facris meditationibus interdum animo, iterum atlt;ß iterum pro tua humanitate relegendo corrigas. Tanti enim tuum indicium fàcioj quod à te proba« ta facrarium diuinf Clementis adibuntaudacius, ÔC aliorum nafum non formidabunt : probaf«

• fe autem turn cætera uideberis,e»ÿn quædâ notaire cognotf nbsp;nbsp;•

E X eft commune præceptum, uirorum prudentu confultum, delidorum quæ fponte uel ignorantia cdtrahuntLir, coërtio,cômunis reipublicæ fponfio» HæcPapiniani cû non làtis plena definitioMartianou» fa fiierit, qui de notis Papiniani libros fcripfit,funt quæ dam ddiVlauoluntaiia,quæ non lpontefiunt,idco alias duas definitiones récitât, unam Demofthenis, ajfera Chryfippi di

ccns.NamSC Dcmofthencs oratorijjrdefinit Ê' 'isivófxo^« wavraç 7500x3 ■BruSitamp;o« ƒ7à itg6]/xaXicQ-‘ c?i-sxa^5ivó/Ui.@^ vii^ufJ-aS'o'y/ji.ai Jilt;p^ov!iaupiv^^üj7r6)p,i7rwó^Qa^aJi'iP^tK'!i7 fcöf} aK«o-»4J/J oc^ia^Tw/xixTu/j , woXs* «Ç JltcrUl^yH^X KOIvi , KOC^Hp 'STaont^Oo-KK(t ^Hp'ÏDÏ^^'^ÓTi.ei.

Id elijlex eft culomnes homines dececobedire,propter muItaSó uaria, 80 maxime quod omnis lex eft inuentio quidem, et donu dei, dogma autemhominum fapientum, coérnoautemuoluntariorum amp;nbsp;inuoluntariorum peccatgrum, ciuitaris compofitio communis, fe cundum quam omnes decet uiuere qui in ciuitate fund

Hæc eftprima dcfinitio,0f primu caput huius legis,de quo nunc dicendS eft» In uulgatis codicibus hæc lex habet duas lacunas,unam in primo,altera in fecun do capite,quarû primam G .Budeus Parifien.uir alioquin græce SC latine peritif fimus,rcplcuit grecis literis,quæ defiderabanc ex oratioe eiufdem Demofthenis in Ariftogitonem : fomndâ repleuit A. Alciatus iurilconfi.iltorn confiiltiffimus, utrai^ lingualiteratilfimus,ex lib,de II. Chryfippi Stoicorum principis.HacDe mofthenis definitione inftituimur,fummam omniu delidgrum in duo genera de duci,^d quædâ uoluntaria funt.quædâ inuoluntaria. Obfenia ergo, quod no uo lens peccare quis poteft.E t ^d ftupidius cft,qui non uolens peccat,interdu poe* næ fit obnoxius.’SC ideo ait,Lcx eft uoluntariorû,amp; inuoluntariorû pcccatorum

coéïtio.Inuoluntarie ergo interdû delinquitur, inuoluntaria delida coèrcen« tunHinc peregrina de uoluntario ôC inuoluntario fefe nobis offert inueftigatio, iuris peritis ac legislatoribus perneceftaria ad præmia pœnas'^ côftitucdas, In* uoluntariû, autore Ariftoteïe iij. Ethicorû,cft quod per uim, uel per ignoraniia fit: quod ergo ne(^ ui neep ignoranter fit,uoluntariû fit eft neceffe. Violenti duac funt fpccics,unum fimpliciter uiolcntu dicitur,alterum fecundu quid:noftri abfo lutum unum,altcrû conditionale non inepte uoc^nt. Violentu fimplidter fiue ab folute definit turn eflè,quando in nobis non eft utrum agamus uel non agamus, fed extrinfccus proueninut fi uentus nos aliqub deferat, aut præpotens hominS uis compenat,utde-illis lacerdotibus agitatû fuitinconcilio A^hiritano, quorS ExfiflplM iwl. manus uiolentcr faciîfictjsidolorûadmotæfuerunt. Violcntu itac^ fimpliciter Clt;efar.et I. i«s dfef tradit quando exîerna caufa eft,nihil coferente illo, cui uis fit : quo cafu nul* terdu. fi pro lum peccatû ,j^ecß poena neep laUs neeß uituperatio.Secunda uiolcnti Ipecies mi ptcr. depublio xfam habetcaufam,quia no omnino inuoluntariü,ö(f idco in p^cuniarijs uis ilia* ta non inficit a(ftum,Putaquid ui conuentû,promiflum, datum ue aut acceptila* turn,fed locu facit relciftbrio edido quod metus caufa. In flagitqs uero alia eft co

fidcratio;ucrbi gratia,iuirus es aHy^anno occidi,nifi innocente occidas, aut quid aliud turpe facias-,fi non feceris pcreundum eft tibiji panieris num noxa folutus fis Decifio tota pendft ab eo,urnjm fit uoluntarium uel inuoluntarium,

Mixti iunt hi adus,fecfcmagis fimiles uoluntarijs,inquit Ariftoteles,quoTuam ineledionemfius eft quid agat,^quod agens nj)Iens hccagai,ftcdocet,quarS reium

A rchim in ipfo principium eft, in eo quoiç eft,utrG agatgt; ucl non agat;fcd princia • piuin mouenili orgawcas partes,in ipfo eft qui npuult occidere quâm occidi, er go uolens occidit,etfî non fponte facit,attamen uolens facit, ficuti illc qui leuaac dæ nauis caiifa iadum in mare facit; porrb nemo nifî impenente flccefli täte facit,

eftrecenfereueteris conftantiæmiracula,quæ diligens refertantiquitas, cu quo* tidieexperiamur multos noxios, obftinatis animis omnes tormentorû cruciatus fuperare;plcricp ita tormenta contemnunt, ut extorqueri ab eis ueritas nullo mo do pofli't ; aiff tantg Rint impatientia, ut in quouis menriri quàm pari tormenta ue lint^hæc VIp. Qui ergo fatetur^i^uis fpont^non fatcatur ,quæftioniibus uidus, uolens tarnen iure fateri dicitur, obftringiturep ea côfeffîone Iegirima,modd præ cedant indicia .Vere ergo IuI.PauI.rcfpondit,coadauoIuntas eft,amp; ideo hære» dem fieri qui coadus adit; 2C qui facros ordines inuitus fic RiR?ipit, charaderem indelebiliter recipit fecundum Theologos amp;nbsp;Hoftien, infumma.

Hine eft quod contradus cætera ui fada,ipfo iu»e Rint ualida,licet reRindi queant.Excipiuntur tarnen multi cafus, inquibus libera uoluntas omnino exigi* tur,ueluti matrimonium,quoniam coada uoluntas quamuis uoluntas fit, non ta men libera uoluntas eft.Ex hifdem etiam oblerift quomodo inter fe diferepent, uoluntarium,0^ id quod fponte fit. Sponte facere dicimur, quæ ultro, nullo co* gente facimus;amp;^ non fponte quæ coadi facimus.Propter quod bellifiime tabel* liones admonet BaLtortum reum ne fcribant fconte confeflum;quia falfum Rria berent;quamuis rede fcribant uoluntarie confefium. Vera eft itaq? hæc conclu/ fio,quod metu quæftionû qui fatetur uolens,amp; non Ipontefateatur, ÖC uolunta»

Ad propofitam quæftionem redeundo, Peribis nifi occidas, Cynus refert Pe trum quæfiflê de tali fpecie;Habcns uxorem fiifpcdam, imperatferuo earn occi dat,alioquin peribit; feruus occidit,an excufetur^ putauit exaifari ea ratione, quod aliter tueri ie non poterat. ar, l.ftientiam»§» qui cum aliter, ad I, aq. Aduerte quod non eadem caufa eft delendentis fe aduerfus aggreflbrê,6C obedientis tur* pia iraperantibus. VJpianus fcribit feruS non delinquere,qui domino obtempe*

minis,Sc lege Aquilia ignofeihis qui dominis obediut,periturifi non paruerint, Accurfius dixit,feruinullum delidum efle qui inuitus paruerit, periturus fi non paruiflet. Hæc Accurfif opinio repugnatlegi xi i tab.quæobtemparinô uult. Itemlegi Aquil.quæuult ignoRi, Si nullu peccatu ferai eft, ut Accurfio placet, I« fruftra lex Aqui.ftatuitignofceq^um.Bar.putatferuum excufari in leuioribus fi obediat, in atrocioribus uero non excufari nifi dominus iubeat, mortem minitan do,fi non fecerit,SC nihilominus Petri SC Cyni probat fententiam;6C Alexander inapoftillis fequigir.Ex diuerfouideo Diuos Valen.amp; Theod.refcripfifRRr* uos métallo dedendos,qui metu uel exhortatione dominoj^ uim feciflent. me* turn hie comminati mali intelligendum arbitror,ad differenuam exh ortarionis.

Diuus C onftan. refcripfit feruum fepulchri uiolari reum relegai^u, quamuis urgente domini iijffione fecerit. urgentem iulfionê intelligo formidolofàm, nó fimplicem.Panor.impugnat C ÔC non iniuria ) Petri opinionem ac aliorum idem fenrientiS, ea ratione quod nullo metu peccaremorriferepermiftumeft.Etpro pterea eum qui metu excommunicatis cômuiÿcft, Innoc. iff. refirripfit omnino labeexcommunicationis inquinari.in.c.làcris.fad.c. quilguismetu. xi.q. itf.

In hoc iure tam uario illud exploratum habeo, apud omnes tam philofophqs quànî theologos ac iuris prudentes, fine controuerfia itcéptum çôprobatwm^

C efle, mortem ac extrema omnia fubeunda priuf^ quicquam eonimquae natura fœda funt, facercjôc gcneralius/ecundum Canones quàm#iortali|pr peccare*

Hinc pulchræ qq,Nunquid peccet qui fame conficinjr,fi ab excômunicato ci bum petatc Qufin putcum cecidit,à prætereunte excômunicato opem'ne implo rabitcLege qui aut ex profcHb religionis carnes manducareprohibetur, uenit in eùm locum, ubi nulla alia re, nifi came efcari poteft, peribit'ne fame,an carnibus ucicetur lt;nbsp;luflus à tyranno occidi, fi ab eiu carnium abftinuerit, abftinebit neC Potior Theologorum ac CanoniftarS pars confentit, opem aduerfus famem et aduerius putei uoraginem non inhibitam ab excomunicatis implorari,ne^ cö tralegem fieri, neep uotû contaminari efu carniû,ubi cibus ali^s non eft. Vltimo cafu côminatæ mortis no obediendigt;fed omnino moriendûfore*Mcmoriæ pro ditum eft,nonreprchenfibile ludæis fuifle, ad explendâ letifcram famem,carncs porcinas manducaflèmecç Dauidi regi imputatu eft peccatu quod efuriens ipfe, ÔC qui CÛ eo erant comederent panes præpofitionis,quos folis Sacerdotibus ede re licebat-Matthæi. xij.c,EIeazaro uencrabili nonaginta annorS fcni,ac feptem Macchabæis fratribus, acÂIacchabeæ matri, à qua Macchabæi nuncupati fiinr, ab Antiochiae rege iuffîs carnes porcinas edere gloriofum fuit, dira tormenta ÔC cruciatus perpeti maluifre,quàm côtrapatrias leges facere, q.Macchabæorû vri • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÔC vij, Hie non parua pugna, «ft no eadem utrobii^ definitio,poft^ utroc^ cafu

eadem uitandæ mortis fit caula, Porro is ne inedia,ille gladio ne cadat cotra lege facere utdetur. An ueluti aliud eft feipfiim occidere,aliud ab alio iugulari,fic non idem hi cafus funt; An ficut qui talia praecipit in contemptû diuinæ legis facere,et fe quafi miniftru alienæ impietaris præbere uideatur,ac pluris ducere hominibus quàm deo placerec'Qui uero fame ne pereat,manducat,naturac obcdir,nô legem defpicit.attamen qult; autores tot ftint folutiones. H adrianus v J Pont, Max. in opere de qq.facramentoru in quartû fenten.perlepide dixit illos,qui humaniore fententiam rcfpuQt, fibi uideri in Pharifæorû fedlam dccliàare,qui fabbato cura^ re homines nefas efle ducebant,at bouem uel afinû è puteo trällere, nefas non du cebant.in tradatu de clauibus.q. it)* Addiditcp,fi code tempore concurrant iufta caufa manducandi,ôC iuflûs tyranni, quid agendumCE t cate concludit intrépide manducaturûjfatisep pro eo alteramcaufam légitima fore,cuius uis per iniuftam e- prfjbjterot. non infringiturimanducat enim,non ut iuflùs,led utnaturæ fatisfaciatzÂf eo plus §•1. Ldifl. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;affentior quod malitiofe potuit iuberi,ut obftinatu faceret ad mortem:^d intellis;

go fi in fortuitam famem incidat,non aût tyranni opera,puta in uincula coniedo omnem alium cibû dcncgatû,ea Ipe, ut iuflus prohibita aut comedat, aut inedia occidat.Peribis nifi occidas,mors omni iure praponêda eft turpitudini. Quid fil ne iugularetur,iugulauitc’aut quid aliud improljf fccerit, quæ fieri non côuenit, an mitius cum eo agendûCAriftoteles fie diftinguit;! n quibufdâ cadit uenia,cum quis eafccerit quæ fieri non conuenit,ob quædâintolerabilia quæ humanam na^ turam tranfeendût. Sunt etiam quædam ad quæ illicit« eft cogj, fed mors potius ac extrema omnia p^ferenda funt. Sentit itaep Ariftotcles nô elfe uenia dignum ilium qui occiditjaut quid eorum quæ turpia funt fecerit, ne occideretur : at iuris Pontificij au^pres tenent metu culpâjamp;T per hoc pœnam extenuari.c.facris quod met. eau. ôC c. in primis.ij. q* igt;Sgt;C xi.q.iî] «c. fi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

Scrutemur num côciliari hæ opini'ones queant,^d Canoniftæ de poenitentiali forte indulgentia loquant, uel ilia côfideratiôe ^d non fimiliter ab oibus peceaf, neep paflîm fimiliter omnes puÂtÿdi, Sed aliter fapiêtes et graues uirfialiter qui • medio officio tenent,^iter humiliores SC feruilis conditionis hoîes.Probari hæc diftindio uideturincîeos. de confe.diftinaïtj.ubigrauius puniûtur Epifcopi,fa cerdotes ÔC diaconi, $ iÂferioris ordinis clenci, facit, c, hoc ipfum, xxxîj • q. ihi»

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nifi yel

ttifî uel offïcij excellentia^ Probatur ctiam cjliod inter uirtutes funt gradus ♦ Mx quidem funt heroicæ,aliæ plebeiæ, ali'æ humilimæ, quæucræ uirtutes non funt, ^propterea ifoncadAiautparuirtus in humilibusquæin honeftioribus exû gitur, necß tam exacfla in h oneftioribus, quanta in his qui confuiisati ofïîcq eflè dcbcnt,qualcs Rint fapientes. Panor.in c*cum locum de fponf metus qui in con

* ftantcmuirumpoffitcaderciudicandus eß:arbitrio boni uirbamp;ideo minor mei gt;nbsp;. tusinmulierefuffîcit. Venditorficonftantemferuum affirmauerit^nonexada nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'*

grauitas fiC conftantia quafi à philofopho defideretur. Sapientij numéro habeo epiieopos, prælatos, facerdotes, ac religiofos perfed:os,amp;^ qui adgradum pers fedionis pergunt, quibus anteomnes didumftiit Matthæi xgt;Nolitetimerceos qui corpus tantû ofeidunt,animas autem occiderenon poflùnt. Item principes, grauest.^ uiros,acbonari3 artium profeflbre^uris prudentes acphilofophantes» Ôf alios omnes qui rudioribus conftantiæ ipecimen eflè debcnt,æ heroica uirtu te fu!gcre,ut Eleazarus decrepita uenerabilis pro patrijs legibus fortiter morien do,exemplum quod imitarenturiuniores,reliquit.ij.Machabæorum vi,

H os in primo gradu pono,quibus ut fceleftum eft mortis timoré de ftatu fof« titudinis deqei ad turpia,iîc indigni funt uenia,ôf ideo îégitimo fupplicio affeien di.cito d.c. eos,ubi rebaptizati metu S)C nonmetu, bauddiflîmiliter puniuntur, Gloffa adiecit magis eligendam eflè mortem facejdoti, quàm iterum baprizari» SC gloiïàultidn d.c. facris, aflerit nullo modo taies exeufandos.De principibus exemplum in Lothario rege, qui acriter à Pontifice Romano correptus, prodis tür,quod metu légitima uxoredimi{ra,aliamduxir,nec occifores,incrcpando dis cebat Pont, corporis timendi funt, contra iuftitiam homines impellentcs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xxx//. j.v.Wa

g Aquinas:Adpeccata quæ funt maxima malorum,conftans non poteftcogi,imô magis uult mori. Conftans aût uir iudicatur ex uirtute, quæ eft menfura in operi bus humanis. ix.diftin^ar.tj. Panor.in dido c. facris.tradituirû perfediâ potius mori debere,quàm uemaliterDeû offendere.Poflenthæc,nitamlongû eflèt,ue tacitc, terum exemploru cômemoratione illuftrari,quæ tarnen omnia martyru noftros rum agminibus facile cedunt,SC magnitudine animi contemnenda morte, ÔC in* defelfa longiftîmorum cruciatuû tolerantia, amp;nbsp;inexplicabili erga deum pietate»

Iuris fapiêtibus fatis eflè debet illud Aemilij Papiniani,cui in iuris prudêtia pa

• rem nulla fccula tulerut, qui occidi maluit,^ iuftùs ab Imperatore Caracalla pari cidium exeufare. O memorabile documents his qui nihil pulchrius ducût per niciofe fceleftos côtra ius ÔC fas defendere:^d grande crimen eflè morte fua Papi nianus docuit.Necmultoimpar Q.Mutij Scæuolæauguris exemplu,quitrucii Icto Syllæ refpôdit,Licet mihi agmina milita,quibus curiâ circûfedifti,oftentes, licet morte identidê miniteris,njh^ tarnen efficies,ut propter exiguS,fîmiIemcp fanguincm meS C. MariS à quo urbs nbsp;I talia feruata eft,h oftê iudicem. lura in

côtrariS adduda,fi cxamuflîm penficulêtur,deleuibus amp;nbsp;abhumilioribus admif fis loquStur.In atftcioribus ucro,iuflî ferui nô exeufantun^nitius $uis puniant

Eis uero qui in medio officio uerfantur, quod cômune ô?ciuile etiam dicitur, et inter fecunda officia numeratur,fi mortis metu,autcruciatibus uipcStur,uenia non eft deneganda,haud tamê plena côcedenda, Porrô ilia regula,quod mors ôd omnia extrema pftus perferêda funt $ turpe quid facere fuæ falutis caufa, oês te net,nô eodê ^uis modo,fapientes quidê fine uenia propter profeflîonê ÂT perfo nâ quâ gerunt. Qiiantû feuera delidorS ultrix fièprofcflîo diieiplina, in delidis militaribus facile eft deprehcndere,quæ nihiÂ feuere minus uindicanf metu,aut tnaioris uis impetu admiffa,ut locS in acie dcfercre,ftatioffè irruentibus hoftibus relinquereffoflà'ue munus nô îplere,fuga fe tueri, arm»abijccre.T itius praefed.

C cqiji'tum,cjwodinSidliabelfofiugitiuonim ab hoftibiis drcunuentus arma tradi dit,nullo non ignominiæ dedccore â Calpbumio PifoneconCdehoncftatus eft. M.Clodium qui turpem cumCorfis paccm metu fecerat fSenatd? hoftibus dc^ dendum ludic^iqqui non receptus,in publica cuftodia necari iuflùs eft,

Hæc fortiflimum præftant argumentum aduerftis Rhodios milites,qui nuper claram Rhodum inexpugnabile atqj inyidiflimum Reip.Chriftianæ propugna culum,potentiflimo ac formidolofiffimo Turcarum regi dediderunt, ea lege ut CÛ omnibus fortunis incolumes migrate finerentur liceret. Efto longa obfidiois nefefli fuerint omnis externæ opis fpe deftituti, rerumq? omnium inopia pre mcrêtur,SC nullo pado tanta uim hoftiû fuftinere plus poflent, quia rigidiffime funtdiftiplinæ militaris leges,Haud illepide quæri poteft an fh ipfis mûris morss tern oppetereprius debuerint quanftam opportunum ad inuadendum chriftia^ nos locû infeftiflîmo hofti prodere, Ô6 ultimam belli fortunam experirifquæ no in hoftiû multitudine, fed dei manu, pro quo pugnabatur, erat, cuius auxilio to tics eofdemhoftes magna ftrage trucidatos fudiffent: ÔC an non nefas fuerit plus rebus ac corporibus fuis timuifle quam comuni patriæ, id eft, Reip, Chriftianaî à quaillius nobiliffimæ intulæ aduerfus quofeunep Chriftiani nois hoftes tutela receperat, Rcliqui qui cômuni officio ft exercent,mitius puniuntur,humilioris etftruilis coditionis indulgentjusjquiaininfimo uirtutis graduconfidunt,^uis * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in alijs delidis, quænô ab incôftantia proficiftuntur,acerbius plcdâtur.Ncmo

tarnen impunitus euadet,quoniam uoluntarie dclinquiturtetenim non minus in iurt) ftint,quàm ft naufragus naufrago præreptam tabulam extorqueat, eac^ p, deîjciatfuæfalutis caufa.Præteriliaquænaturaturpiaefle dixi, funtaliaquæ* dam quæ legibus, aut moribus ciuitatis ftint turpia,in quibus laus ÔC uituperatio poteft cadere. At in his quæ natura improba funt, laus cadere non poteft : nulla utieg honefta caufa ^e poteft occidendi innocentemfuæ falutis gratia, Quando . autem de laude ueluituperatione,autueniauel raifericordia agitur, modus præ^ ftribi nequitjöC ideo arbitrarium eft, de quibus Ariftoteies fic loquitur : Qualia Mtjfnco i . pro qualibusftifcipienda funt, non facile tradi poteft. Multæenimdiffercntiæ in fingulis funttquandoc^ laudaturqui turpealiquidac dolorofumfubitpromaa gnis aliquibus QC honeftis,quandocp uituperatur.Nam turpiflima ferre pro nub io honefto,uel mediocri,improbi eft hominis, hæc Ariftoteies. Aquinas;Cons ftans retftam rationem fequitur,per quam femper minus malum aut maius bona digit,in quarto difti.xix.arti.tj, Dixit præterea idem Ariftoteies inhis quæinuo iuntaria ftint, uenia ÖC interdum mifericordia locum habent, quafiuenia amp;nbsp;mift^ ricordia non ab eodem fonte proficifcantur, ubi mifericordiæ locus eft,ceffct ueniajuerum uenia accipi poteft pro eo quod eft parcercjquod principis eft pro prium^Ôt: pro eo quod ubi culpa leuior eft,mitiBs puniatur,quod ad iudicem Ipe lt;ftat:miftricordiaautem femper principis eft, qui6C remittendi öC indulgendi ius habet, différant tarnen inter ft,quod mifericordia eft animi affedus,quo com mouemur,calamitatfbus 6Cmifei ijs rei alias ob delidiatrocit^emueniaindigni» Caijffas ad miferico Aiä fledentes enumerat Cicero primo ad Heren, in tradatu de conquæftione, Quintilianus in affedibus,

Venia quæ ex leuiori culpa nafeitur propter quam légitima pozna leniri debet femper iniufte denegatur; mifericordia uero quæàfola mi/lrantis humanitate pendetiUon iniufte denegatur ,nifi fit impetrabilis, id eft mifericordia digna per* fona : porrb impetrabile benefrium, id eft quod haud difficulter concedi folet» debet,fi denegatur,iniuria efft,\^ianus inquit,

lam ad inuoluntarÄm per ignorantiarn accedamus, cuius eodem Ariftotelc autorCjtalis eft definitio • Volwntarnim eftjcuius in ft ipfo, qui agit, princtpium eft,non

A cft-, non ignorans fingula quæ facit,feu fccundu Argyropih' traduAi'oncm fcietts •fingulaquæ giipfof^t adu. Inuoluntahumperignorantiamfit,nonfolum(ï ignorât quis quid agat,fcd uel ignorât fingula quibus aólus conficitur, ex quibus deducitur,cum circa ca omnia fcicntia opus fit quibus quid fit, qi»orü qui aliquid

autem illa cfleinquit,quibus quid fit, 6C «uius gratia fit. Exhis idem Ariftoteles infert: Qiii filium occidit, dum putat fe hoftcm occidere: magifter gladiatorius doccndi caufa fi pefcutitunde mors fequitur: qui lapidem pro punice iacit,ucnia funt digni,quia igorantcr fcccnint,amp;: plus fi dokt,ab inuito fadum dicitur,^ ge neralitcr quicquic^er errorem fit,per ignorantiam fieri definitur, cum nihil tam contrarium fit conTcnfiii quàm error»Et lat^e non debet grauius plecffendos,qui ui,metu'ue mortis, aut omnium fortunarum fuarum peccantjquàm qui per igno rantiam: nam qui per ignorantiam labitur, non confentit: qui uero mctu peccat» uokns peccat.

Cœterumidem Ariftot. tradit,nonidem eflè per ignorantiam agere8Cigno« rantcm eflc. Ebrius,inquit,ignorans agit,2lt;f non pcr^norantiâ : ignorât enim à quibus abftincndû fit, non autem ignorât,fi perçu tit, ie percutci'c, fed an quale delicfîum fit ; uclut ilk qui calore iracundiæ quidfacit,fie ebrius impctu facere di* I. quod cilort* citur.'grauius tarnen puniendus quàm fi per ignorantiam dclinqueret : quoniam dere,itf^ ipfemet caufa eftfuæignorantiæ, ÔCeftpeccatum cbrictatis,SCpcccatumin eo quod ignorans male facit, I dem Ariftot.iq. Politic.refert Pytacumiuris peritum conftituifle duplicata poena puniendos ebrios,quem dicit non ad æquitatcm,fed ad publicam utilitatem refpexille.

Collige tarnen ex uerbis Ariftotclis interdum recedi ab æquitate propter pu« B blicam utilitatcm,amp;5 non femper æquum efle quod public^eft utile. Optima ex cmplûinkge Profpexitret hoc eft quod lulianus refpondit.multa contra ratione ïnî.iuuuînerà difputandi recepta cll^^pter pubiicâ utilitäre» Sentit ergo Ariftoteles, æquitatis tin ad. I .aquil^ iure ebrios mitius puniendosrncq; diucrfum maiorcs noftricenfuerunt, Puniun czl.iwßngut tur,quia in culpa funt, cbrietate indulgentes. Hine efficitur,^d qui in culpa funt, Ure. infra eo. ignorantiæ non plene excufantur.Glo.et Bar. Hic Qi. modus culpæ modum pœ næ præfcribit.Incuîpafunt cbrictati indulgentes,nonignari,quodamifioper

Verum de quo ebrio hæc, ifta breuiter de eo qui prorfus impos fit mcntis.Quid fi mediû tenet,ut frequentius accidit,ut nec im^s penitus, nec compos fit men« tis,id eft,fi nô prorfus ignorât quod agit, ne * per omnia intelligiturc' Guli, eum qui non omnino rationis ufu caret, putat contraheremaftimonium, Qi teftari QC contrahendo obligari.Tabienus;Quid dlis inrcgionifeusjubilongis commeflâ*

C tionibus compotatiom’bus non interefle Qi non inebriari inci'uiîc eftî’ Revolt deoô^ cxfcntenriaPoIixenï,optandumiscolkimgruis.

Il lud quo($ notatu dïgnû tra’dit Arift. ad ueniâ poenas ép moderandas:Vt quis did poffit per ignorantia inuoluntarie I'nui'tuscp fecifle, opus eft fadi doleat atcp pœniteanquodfi no doletnccj pœnitct,non I'nuitus feoiirc uidcbitur,amp;rpropter hoc necp uere inuoluntarie quamuis pet ignorantiain peccauerit, necß uoluntas rie. Sed alia quaedam fpecies eft fccundum Ariftotclem, quæ caret nomine pro*« prio. Nam ueluti malefadi per ignorantiam dolere SC poenitere fol et, ac debet, fic concupitapræter ftudium ft eueniant, confentaneum eft dcJcdtcnt. Pone per errorem cecideris Titium^quem odio habebas, difficile eft doleat,imb non dele« diet,Sc idcirco ft non dolet uidetur non inuito te efle factum, tacitus arguitur conienfus quidam,qui in non uolunßrie iam fadlis efficient proximus quodam« modo effe uidearis ci qui ratum habet, quod eft utile ad ccmenfurandâ ueniam: durius enim agi conuenit cum eo,qui fadli non poenitet ne«^ dolet.

Quærit Ia(on,uolebam Titium occidere,eiTans Caium occidi,num capite pu niri debeofSecutus Angc|iimôC Florianum putauit mitius pkdlendum.Bar.in d. L refpiciendû delinquût,nihilominus puniendû putat,propterea ^d opera da* „ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bat rei illicitæ. ^d uerius arbitror, nbsp;ratione,quod hominê uolebat occidere, ÔC

occidit.Nonerrauicinfubftantii,fedquaIitate,quænonreIeuat.Sccus exiftimo quando ex qualitate perfonæ occifæ uariatur pœna, credidit Jaicum,occidit cleri cum. Similiter occiditfilium, quem hoftem crcdebat, Hoccafu,quia non illicitS eft hoftem occidere,^nofcendum eft.quibus amp;nbsp;fimilibus cafibus, no impruden D tis opus eft fed iuftus ftt error boni uiri arbitratu. In dubio idem lafon credcndas diot. O' doil. ftribit lortuitas potius inter propinquos SC amicos cædes, Bal,hic non prxfumit inl.i.C.dßca. nialitiam,ubiiuftitia^ftèpoteft.ar,l.merito.crgodolumabeflècredendûeftubi ■ inl.utMm. ^*’*'O’‘eft^potcftgt;Ba*‘‘’Contrafen£ircuidetur,aflèrendodolumpræftimiexdelidli In c I auibuf nbsp;nbsp;atrocitate,SCideo fcindendam illam refponftonem putat, ^cidi ad mcam defen«

». c 4 ‘... • fionem. Bal. Vbi fcientia eft de forma feu definitiôe ddidli,ibi ignorantia no pu I'tjf c ctnplu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fapiat dolum prælumptum : et minus agi inquir ex dolo prælumpto in

c de ßil et I fi' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corporalibus. An 8C quando fcientia ftt in delidtis ad efîèntiam uel qualita

dehi/auib ut quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bal.inl. i.Ct quiaccuf.quandoignorantiareleuet. Dixieodem Arû

‘ autore,uoIuntarij5CinuoluntarijcognitionemeftènecefîâriamlegisIatoribuset peritis^adpræmiapœnascpconftituendas» Explicitoiampœnarum traclatu fupereft de præmtjs loquamur ♦

V ideamus ergo præpofitis ob aliquod faClû uel diClum præmtjs, nunquid e» qui coaCle fecit uel dixit,præmium dcbeaturfSC uidetur candem rationem uolun tartj quæ ualetin deliClis pleClendis,uaIere dcbere in præmtjs promerendis.Res proculdubio extricatu difticilis,et eo mihi difficinor eft,^d nô inucni autorê,quê fequar, ne ucrbû quidê doClores noftri faciû t,côquirêdæ tamê ucritatis caufa üt»

L E Xj Qui prior ad mctam uenerit, palmam recipiat. Ma^ari iufius cft Ti« tiusnificurrat;inuitu?cucurrit,SCprioradmetamuenit, L E X, Quifortiier fccerit,præmium caj^at.lugulari iuflîis eft Sempronius,nifi fortiter fecerit.Seni pronius forti^r fecit,quid iuris ( N ihil intereffe autumo fpôte uel inuiti fecerint, quoniam præpoftta uidentur præmia fortiter facienti, 8C curreÿtis pemicitati,ÔC fic corporis uiribus magis quàm animi. côfiderandæ itaep fùnt præmiorû caulæ.

SIT ERGO LEX, Periclitantibusopcmquitulerit,præmiumcapiat* LEX) Liberalitateminmifer«œiexercuerit,præmiumcapiat,

Coaóus quid eorum qui fcceri* n dignus fitpræmio ffcrutandaeftlegislato * ris uoluntas, num effet^um an affeCium agenris defideret : fi uoluit affliClis pro« Ipicere, puto præmiû daberiffi uero per ufum uirtutis uult clues benefices fieri.

Ä puto non debefi,quom'amnonincoaóta fed libera aAioneuirtutis roburaclaus •confiftit. NcAjiiifquftn iuftus eft qui coatQeucJ per accidens adum iuftitiæexx crcet, Idemcj de reliquis uirtutibus à fapientibus deftnitum eft. Beat. Aquinas, Vt quis præmietur opus eft,[inquit, ut dominus fit aóicnü fuai um.'amp;^ ideo quæ

• fiuntneceflitateueluinonmerentur.âfintelligodeneceflîtatenaturæuclofficij.

Puta, eapientibannitum præpofitum eft præmium.Poteftas uel eius familia ces inc.itteccleßif» pitbannituni,petunrpræmium.Panor.putatnondeberi,quia ad boccondudi decenf.-:J funt, ÓC ftipes promifla ut malos cóquirant,et ex officio tencntur.Sanè iniquum arg-l. cogruit, uidetur pro codem negocio duplicem ftipem exigant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deofß.prlt;ef. et

Contra,uelutiift præmtjs, fie rnetu bonos uiros fierifuffi'cit,Vfpiano dicente, « i-deoffi’Ord» Bonos non folum metu poenarum, uerumttiam præmiorum cxhoitationc effi's cere cupientes ♦

Refpondeo pracmtjs homines ad uirtutes allici, SC pium honeftum eft: poe næ autcm metus incutitur,ut à malo caueatur.'etenim principaliter nemo commi natis pœnis per leges humanas cogitur bene agere, ^ed folum àuidjs abftinere, amp;nbsp;abftinendo quodammodo benefacere uidetur, nee propterea præmiari mere tur. Porro nunquam laudatur qui non furauir, non occidit,non moechatur,quo niam iure naturæ talia odio haben' debent. N04? ergo fatis eft uitium fugere, fi præmium confequi uis,nifi uirtutem amplexeris,exerceas jôd eo modo Qi- animo quo exerceri conuenit,

Congruunt ftilicctTheologorumtraditionesin iifj.fenten.definientesingra tarn eleemofynam, quæ non libera uoluntat€fit:non cnim meticulofe, fed arden ti in Den amore fieri debet. Hilarem datorem uult Deus.Similiter ieiunia,obla« tiones,6lt; huiufeemodi cætera metu fa(fta,quia fomento ch^itatis deftituta funt, B atqj etiâ martyria ipfa, quæ non fimpliciter propter deum perpetiuntur, nullius, funt mcriti : Si in fumma omnia opera, quæ ipfi meritoria dicunt, fponte Qi non coaAefieri oportet, ftdignafint prarmiari: Ô^quæcunc^ honefta|obidipfuin quod honeftafunt»ut Stoicis placet,fieri debent,amp; uerius fecundum Chriftianas traditiones ,non ob aliud nifi quod Deo funtplacita. Vera utiep'religio eft, ut quicquid boni agimus ad Deum referamus,Deocj acceptum feramus.Omne do num et datum optimujdefurfum eft àdeo pâtre luminum.Iacobus epift. i.eap.u

•vo/xf^-zs-âvTwp'ïsiÊ’ao'iXiv'ç ôt'upTt t;9y)àv0çlt;a7rtî«p’'75«7(UaW''^® TÇosaïTfîp »Tvsa KaXwp

Id eft,Lex eft omniû diuinarû èi humanaru rerum reginaî opor^ tet aut earn etiam præftare et bonis 86 malts,et principe et duce effe»

V etus inter fapTentes quæftio fuit, utrum magiftratus pfæeiïè legibus, anle«!

' Vnde manifefom fit,magiftratus ciuitatis fubeflè legibus oportere» Nec mf* rtim,quiall,miniltri funt, ut Cicero docet, Nec aliud fenfitPomponius in I.xf* deorig.iur, dûdixicParû eftinciuitateiuseife,nififintquiiurareddere poflînt.

Item ait : Omnium qui in ciuitate f«nt, ducem 86 principem efîc oportet» , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Si fola lex omnium dux Qi princeps eflè debet,ergo Mon alius eflepoteft, fiue ßtmagiftratus temporarius, fiutferpetuus,utprinceps, Ducem 3it,quodnia

«ARH SALOMON.! I COMÎIENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

C giftrattis non fua uoluntatc fcran!ur,fcd leg’s dtdîu, Acinnas;Ororfettn dub täte principr.m habere regulam* per quam din'g itnr in opefttioniOTs fuis, amp;nbsp;diri • gar alios 5C iudàcet. Hoc autem rir per legem quarro commcntariorum in Pohti» ca Anft-otelis.Itcm principeait,quod Icgimagiftrams obedireamp;f fubefleopor* tet. Solidiflîmam huius fententiæratioripm Arift.iiq, poIiticorS fic expheat; Qiii hominem legibus præponit,fæuiflquot;mam beftiam praeponit; qui nero legemhoî* minibus præponit,deum præponit, Plato üq. de ll.ficinquit; fnteritum illiciui* tati paratum uideo, in qua non lex magiftratibus, lèd legi magiftratus præfunt; falurem uero illi ubi lex feruientibus magiftratibus dominât Serui ergo mini ftn ôi euftodes legum eflè debent magillratus, ut latiflime dflputaui in libris de Principatu ad Leon. Pon. Max. V^um quia interdum contingit fapientem ui« rum principatum gerere,tum optime cum mortalibus agi cxiftimatur, fileges et omnia in manu eius repohta fint. N eep alia præfci ibcndalex cft,quoniam tempe ratis uiris Deus lex eft^utadamicos Dionis IcribitPlato, ÔC Ariftoteles iiq. poli ticorum;! ufhis 5C lapiens uir ipfe fibi lex eft, Apoftolus prima ad Timotheum; Lex iufto pofita non eft,fed iniuftis.

quam ad ea qua? perraro eueniunt, quia qua? femel aut bis accidunt, contemnunt legumlatores,

Duabus fupra proximis legibus, de quibus rebus ferendæ fint leges,traditur* Hie de interpretandis tradatur.amp;uerus fcnftjs eft,Quâdo lexadeb ambigua eft D quod ualet per intci^retationê aptari ad unS uel alterum cafum, quiraro QC diffi cultcr cucnit.ualctcp adaptari ad ea quae frequenter facile accidunt, femper ita interpretanda lex eft,ut ad ca pertincat,quae no perraro n«ß difficulter eueniunt. Cauia eft, quod leges de tjs conftitui oportet quæ frequenter accidimt,quoniani in uno ucl aircro cafu non cofiftit publica, Baldus ait,utilitas:undc arguitur legis latorem de talibus nonfenfifle. ExcmpIir.'Lcx quae in homicidas pœnas ftatuit, non punier paricidas, quamuis hominis appcllationc parentes côtineantur,quo mam perraro cuenit parentes à libcris nccari, Et idco non cft uerifimile, dehis • legislatorem fenfiftè ,præcipue quod par pœna del tfio non eftèt. Et idcirco ne« ceiïària friit lex Pompeia. Solon interrogatus cur in paricidas nullam legem feri pftrat, refpondit, non futurum credidi ut tantum feelus perpctrarctur, Obferua crgo,ficutlcx quæ fimpliciter loqùttiir intelligenda cft de qs,quæ non perraro ac cidunt;quod ita admittendum arbitror, nifi iuftjratione, aut eadem utilitate iun Arj. I. Kolt pof' gantur; 1 ocumcf hæc lex h abeat in qs quæ cohærere nequcfit. N cc credas ociole luntxtii.ndm perraro didîum, quoniam qs quæ raro acciduntiura accômodarifolent, non aût Wiut» ijs quæ perraro,quo^ ratio fuadet amp;nbsp;Theophrafti uerba fona,ÿ,ut eleganter Ab ciatus explicat li, i E^fpuntftionû. Rurfus obferua perraro dici id accidere, quod femel aut bis accidit; èé quod bis fadîum cft, non poteft dici frequenter faeftum, quod facit acbnducendam confuetudincm, quæ acftuum frcqucntiam defideraf*

s 1 T LEX, Qiii frequenter furatus cft, laqueo ftrangijetur. Hac lege no tenebitur qui bis furtum fecerit. LEX, Frcqucnsfoencratorquadrupltrcué cfto,Haclege qui bisfotnoricredidit, quadruplis reus nonerit.

. Ex hac Icgc Caftrcnf» colligit, confilium cuiufiÿ ciuitatis haberepotefiatem fus condenci, èc quod ab eiusftntenua,nonfi^ppçUauo,ueluunt(ÿ à Senatu« • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fentenüa

• DE LEÇIBVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;59

A fententia fuit prouocatio. Verëor ramen ne Caftrenfis erret,quoniam hic de Se«

e(ïèt,tumcpprimum Senatufconfultanominata.Ex quibusliquerearbitror,con fil ariorû cœtus ius faciendi non habere,ièd côfiiltandi tantu,nifi lege nominatim talispoteftastribiKafuerit,ficutnec collegium CardinaliûuiuoPontifîcehabet, ’

Quod uero contra ratioiiem l'uris receptum ed non eft produ* cendum ad confequentias.

Quia ratio,Bal.inquit,cft medium, quo Icx producitur.'ôf ideo ubi deficit æ« qua ratio,non poteft fieri extenfio quæ non à pari taÂone iniquitatis, fed à pari rationefitæquitatis,dequalatiflîmediiîèruilib. v. ad 1. omnespopuli.

Sed quomodo dicitur aliquid effè côtraratioijes feu régulas iuris cDidici enim quando eft contra omncs régulas iuris,tunc celTat ratiocinatio : fi' uero eft con nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

tra unam ucl al tcram aut plures regulas,ôf pro fe ftet una iufta ratio, fine régula, tune poteft trahi ad côfequentias,frater Gerardus fiue Io, And.in mercurialipof feftbr.Iaco. but. nbsp;nbsp;Bal,hic in fi,

Ad hanc legem noÄuidetur pofte accommodari aptius exemplum,quàm lex Profpexît, qui uel à quibus inl.fi,

In ainbigua uoce legis, ea potius accipienda eft fîgnificatio quæ uitio caret,præftrtim cuin etiâ uoluntas legis ex hoc colligi poteft,

Obferua quod uitiofa interpretatio femper eft contra mentem legislatoris, 8C ideo reijcienda: quæ autem uitiofa fit dixi 1 ib, it). ad I. omncs populi,

Fraus enim legi fit, ubi fit quod fieri noluit, fieri autem non uc« tuit: 8ó quod diftat uerbum ab intelledu,hoc diftat fraus ab eo quod

Politianus ex «rchetypo Pifano, reftitutis uerbis græci», legendum icribit,Sdl quod diftat, diâum à fententia. BelIiftîmeCynus putat Ifgi moxfuturæ etiam fiaudem fieri, uerbi gratia : in confilio agitatum,ut frumento pretium taxaretur, unus Decurionû antequam deercto firmaretur,feftinauit quanti pturimi frumen turn uenundare,ltge poftea conftituto minori pretio, contra uenditorê egit em* ptor refeiftbria. Cynus cenfuit in fraudem legis futuræ, reftindendâ uenditionê, fie Caftren.probat.Cice. ii). offi.meminitjTitiugi Claudium ædes quas in Cœlio monte habebat, demoliri iuftiimprofcripfiÂè:emit P.Calphumius Lanarius, mi ab auguribus id idem nunciatû fuilfe. Calphur.cû dewolitus effet, cognouifi» • fetcp,CIaudiû ædes propterea prolcripfifte,arbitrû ilium adcgit,quicquid fibi da« re faceré ue oporteret ex fide bona, RÎ, Cato iudex pronunciauit,cum in uenden

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IS 5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

C do cam rem fciuiflet,et non nunciaflet cmpton,daBTinn præftari oportcre. Td ide rcfpondi de illo qui ideo ædes vendidit,quod percundatue fuerat «nagiftros iha tarum fuas domos omnino demolituros,quamuis needs ei quic^ nunciatS eflet, quoniâ ad fidefin bonam perti'nct -, mhti emptorem latere debere,quod uenditor norit, Vereor tarnen ne reticenti^c magis hæc fint peccata à iure improbata.

Princeps legibus folutus eft, Augufta aut licet legibus Ibluta non fit,princeps tarnen eadem iUi priuilegia tribuit quæ iplèhabet,

N otall.PrimfoIutS effenon ui principatus,fed ex priuilegie lege Regia côcef fo, Enucleemus quid in principe uakt,legibus folutum efie. Num quiequid fa-cere libueritjiceat c* non utiep nifi iuftaamp; honeftafaciet. Principis enim uocabu Ium iuris eft,non iniuriæ.Num diuinis,aut gentiü folutus eft legibusfnon utic^» Nurn legibus conuentionO C minime. Num ex non iure, fado contradu,uel te^* ftamento capictfnequa^.Num ab alijs eripcreualet,utfibi habeat uel aiqs largia turfhoc prædonis eft, N uA de caufa cognoicens,^d unius eft poteft alten' lifiga* tori adiudicarcc’nô nifi in arbitratorem fitrcccptus, Nurn innocentem damnare, 8C reum conuidum, confeflumcp quitabfoluere neutrum quidem, indulgere • quamuis amp;nbsp;remittere qucat,fi comunitati nö officiât, Nurn alia quam ftatuta poe na damnare poteftc’non nifi æquitatefuadente* Numiniuftauedigalia,ôif one ra quitimponere tyrannidis eft hoe, Num leges prouoluntate tollere, alias promulgate poteft,ad ftiam præcipue utilitaterafnon nifi cómuni manifefta uti-litate. N urn munera QC honores pro uoluntate etiam indignis diffribuere poteft^ p B,Aquinas jiniufta lex eft,inquit,quâdo non diftribuit æqueonera,uel honores ad bonum cómune,lhtereft enim Reip,ne à nó idoneis adminiftretut:im6 tyran ni propriû eft bonos àC graues uiros, indignis præpofitis, inhonoratos habere, nccquic^ ægrius tolérât,^ ab immerius nonfolûluperaÂinhonoribus,ucruriï I. ut wdatim, etiam æquan'tquæ quidê ut monftruofa res eft, fic etia perniciofa,propter quam ç.i. de mune. et feditiones et tumultus fæpeinpopulis.Num finecaufaincarcerem conijeerepo honor. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teft,ac etiam torquere fine iudictjst'Hæc fadi funt,non iuris: iniurius quippe nul

li cfl'e debet princeps. Quid fi le confcium,aut fibi nota effè figna affeueret^ Mul tæ profedo fidei principis uox eft:cauendû tarnen eft, ne defenfiôis facultas reis propterea auferatur. Num nouos magiftratus,5Cnouam Reip. formam poteft inducerec'cedo,fi è Repub. fiat. Attamen non obfcura inter fapientes dilceptatio eft,an mutata forma reipublicæ,idem fit populus èC principatus idem:’ Num fur

J „ J. ti,occifî,falfi,aduîtertj,SCidgenusreIiquisteneatur:'fîfuratur,filatrocinatur,fi , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;occidit,fiadulteratur,nihilominusfur,latro,honBicida,adultererit:atquipropter

* dignitatem grauius peccatTenetur autem ilia faltem diuina,non occides,nonfu raberis.amp; illa,quod tibi non uis,aln ne feceris.ôC forte fiia ipfi'us (ut ille dixit^paa •a“' t‘^’'^^^glt;^*^9uamtulilji:etenimueriprincipiseft,nihilpræcip«fe,quodnonfibi C4«)r«.ix. ij. pj-insimperarit,ô(qi|pdalrjsprohibetfibilicerenoncredat,necadremquodim punefibi folet cedere, quoniam hocuis eft, non ius: deiureenim nos loquimur.

e nbsp;nbsp;nbsp;Quihns ergo legibus folutus eft princeps folennium manifeftum ettexkex

b^re J. MJj i. jjxipcrkffio, C. de teftamentis,uhi Diuus Alexander aperte refiiripfîtnon foIutS legibus iuftitiæ, SC ideo ex imperfedo teftamento capere non pofte, fed foleniö legibus, hoc eft, quod non oblisatur teftando ad teftamentariâ obferuationem, neeß iudicando ad iudiciariam.nec^atuendoad légitima fimilia.Sunt tarnen • quædâ lcgcs,quæ alijs gpinino dicuntur,ut nequis cum telo incedat, ncquis alea ludat ,ne nodu eatur, ne purpura ueftiatutjô^ huiufmodi innumerabilibus:ni hilominus his ipfis fuppofitus eft,in eo quod no poteft fine iufta caufa alia quam

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;indida

À in di da a fe mullt;?îarcpœna.Cicero inter cætera accufauit C » Ver. qwod Prætor •urba. ex ediVÂ» fuo pkruncç ius non dixerat. E t in fumma,omnibus iHjs folutus non eft legibus, quibus à fenon feruatis refpublica læditur aut hemeftas: læditur aûtRefp.etiamfiexiguaeius pars læditur ciuis aliquis, Plato, AnTtoteles,Aquû • nas.Et fi uerum arnamus pluribus et ardioribus tenetur Pi inceps legibus quàm priuatus aliquis. Sed hæc pars ad diuine fiumanecg philofophantes pertinet.

Sunt quidam uerborum aucupes, qui dicunt feriptum conucnire,non autem (criptû oportere Principem legibus uiuere, quafi aliud Principem deceat,aliud oporteat. Etenim ftultifTimum eft æftimare, ualere plus debeat neceifitas apud Principem,quàm honeftas:ficui turpe eft ab honefto difcedere,Principi procul^: dubio turpiftîmum. SC utuitiumfugiendu», honeftas appetenda, fie nihil uere honeftum eft,quod facere non oporteat, quod licet per fe pateat, coniuncrione tarnen pîurium legum patet apertius.Pau.de leg.i.ex imperfedo teftamento Jcs gata fie fidei comilFa Imperatorem capcre,uerendum'eft. Diuus Alexander: Ex imperfedo teftamento nec imperatorem uendicare polTe fæpe conftitutum eft»

Ecce quod Paul, refpondit uerccundû elfe,Diuus Altxander reftripfit fieri non pofte.VtrotÇ uero elegâtius Papinianus bis uerbis: Nam quæ fada lædût pieta tem,æftimationem,uerecundiam noftram, nec facere nos poiîè credendum eft. Rurfusidem Alexander:Nihiltam proprium imperq eft quàm legibus uiuere: l.fitîut.Heeoni ergo irnproprium fie alienum eft ab imperio,non legibus uiuere. Imperatoriam di. maieftatem legibus armatâ eflè oportere luftinia in. i. infti. Blandiuntur interdû nobis Principes dum fe iaditant folutos legibus, ÔC legibus fe fubrjeere uelle, quafi benignitatis fit, non necelfitatis tyrannidem non exercere. Efto lege ciuili Cy- tt Bald, b folutus fit,lege tarnen honeftatis,quæualidior eft, nunquam foluitur fine iuftio l. dtgtM uox, B ricaufa, fié ideo in regulis iuris lcriptum eft, non omne qucÂlicet,honeftum eft» C de Itgi*

Apoftolus:Si omnialicent, non omnia expediunt.Cuftos itaeç nonuiolator les gum Princeps eiTe defcet : qui diuerfum loquuntur, aut principibus adulantur, aut credunt propter principes à Deo homines fados. At uero uerius eft adinuen los atcç inftitutos principes fuinc,utcômodis profpiciant populorû. Quodeum non lateret diuinum Gregorium fe Chriftianis præpofitum,ut prodefiêt,{criptis fuis haud femel teftatus eft, feep feruum feruorum Dei nuncupauit,{cripfitc5 pris mus, quem cæteri poft eum Pontifices, uti in hoc inftituto, in reliquis utinam fie adionibus æmulati eflènt,

Hoc iftud redolebant Hadri. v i. Pont.Max. uerba quæ fiiauiter locutus eft nobis,qui pro populo Romano pedes cius,ut moris eft, ofculatum iuimus con ^atulatumcß de eius eledione,profpera nauigatione,felicicp in urbem ingrefiu, fumma omnium lætitia, ÔC poflialia multa expofita, turn fanditas fua noftris dia dis memoriter ac hilari fronte collaudatis,grauilfimam refponfionem claufit his üerbis.’Bono animo fitis.Princeps qui aliud quæritfiipraprincipatus honorem, qui^ haud folamçopulorum utilitatem quærit, nô Princt^s eft,fed Tyrannus» T um perlepide addidit : Os meum paucis pafeitur, fiC corpus tegitur, quicquid fupererit ex pontificqs redditibus, in Chriftianorum commoda effundetur.

Qiiomodo ergo Princeps fupra leges eftî'fi'ne dubio eft, ubieuÄtß iufta caufà aut æquitas exigéde legis rigore remitti, aut de lenitate digredi ♦ Imperator lua ftinianus in Senatu fie côcionatus eft : Imperialem fortunâ rebus humanis Deus præpofuit, ut poffît omnia quæ nouiter côtingunt et emendare amp;nbsp;côponere, êC. modis ôC regulis côpetentibus tradere.Notalt;jiÂa ilia uerba.modis ôC regulis c5 petentibus,non dixit uoluntartjs:in quo ergo eft ifta tamtf antata plenitudo pote • ftati^t’ Aduerte animu quod plenitudo poteftatis eft ad bonû et non ad malfi ôé H centiâjad implementû iuftitiæ QC non iniquitatis,alioq’tin dicenda eft plenitudo

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;€ 4

o tempedatisjta eleganter Cardinalis in de.paftoralis.dereiudi,5lt;flatfus fn uträ^ partemglo. lo. mon. inextrauagantiBonifactj vi 11. rentnon n#uam.amp; Soci« nus fil.cófi. dxü'tj.col.ix.SC x.probat ea rarione,ne plem'tudo poteftatis caufa» et inlcripfit iniquTtatis. Si pleniorem tradatum circa hæcifta defiderat aliquis -, le^ gat libres de Princ. quos ad Leonem X.fcripfbSxf maxime ifj. v. ôtT vi,

Quod principi placuit, legfe habet uigorem,utpotc lege Regia quæ de eins imperio lata eft, populus ei 06 in eum, omne imperium fuum, ôô poteftatem conceftit ♦

intigt;erium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Imperium Joris circa rem militarem intdligo.Nam exercituû duces,maiorcs

Iftipcratoret. noftrijmperatores nomiftabant, ab imperando exercitui y omnia alia ad bel* lum necdîâria.

POTENTATE M Joris intus iurifditionê, ex præpofitis Vlpianiueibis • ■ , manifeftecolligttur, perfolâeledionemnullûimperiûdedoquæri,amp;^ perhoc neç^ ius conltituendi,nifi à populo per legem nominatim decernatur.N on idem f liât de d(â‘ nbsp;nbsp;Papa,qui mox ut dedus eft,plcnam habet clauiû poteftatem. Ratio, quodPa

pæ poteftas à foloDeo eft, ÔC non iure eligentiû, quorûmagis nominatie, fiue declaratie quædam eftperfonæ,in qua papalis refideat autoritas.Imperatoris au tem poteftas à populo Romano fuit,SC talis qualem populus iciuit,amp; idcirco de D do principe nifi pertk^em decernatur poteftas, princeps nullius impern eft, ut hic liquet 2C Pomponi) de orig.iur.his uerbisiCôftituto pn'nripe datû eft eiius, ut quod conftituillet,ratum eflèt.Quæintelligo de principe olim Romano, non vt e.uenera.bi- aût hodierno, quoniam mutata eft forma eligendi ab ilia ueteri, de quo tarnen ar lern, deelcc.a- ticulo inter dodores antiques etiam uariatu legimus.Iacobus de Arena publice de.i. dciureiu=‘ difputauit, cuius adhuc extat pulchra diiputatio.Perlpicuü ergo eft ueluti omne ran.cy.ml.be fuum imperiüin arbitrio populifuitcolerre, ficin eiuldem populiarbitrio fuifle «c à Zenone. non omne,fed diminutüconferre,amp;illis coditionibus, quæ populo placuiftent, C. de ([uad. nbsp;nbsp;nec aliter principatus iniri,geriue potuiflet: amp;^pterea laterenö debet quod non

una pro omnibus futuris principibus,lex regia ab initio lata fiiitf ut return impe* riti arbitrantur ;fed ftia cuit^ principi certis conditionibus,adeb quod quibufdam maior poteftas, quibufdä minor tributa fait. Nam ante Velpaftanum qui fait de cimus àdidatore Cælàreq'x.ab Augufto primoacclamato principe, nullus un$ omnibus legibus folutus fait, quinimo multa, lege Regia,eos facere oportebat, liquidé patent hæc poft hiftorias,ex ærea tabula, quæ in bafilica Lateranen. ads hue pendet,quæ eft uitima tabula legis Regiæ de I mperio Vci|)afi'ani, cuius uer ba cum interpretatief e qui defidcrat, legat ultimû librum men de Principatu.6^ idcirco uero fimilc eft Vlpianum loqui de lege Regia Alexandri Mammeæ,cu* lus protutor 3t magnus confiliarius fait,qui tam iuftus amp;nbsp;temperatus fait, quod irxRf^u. meruit legibus folui, quoniâ ftbijpfi lex erat. Lex itacß Regia «ft lex populi, per quam decernitur imperium, continens conditiones, quibus principatus ineungt; dus,gcrendufcß eft : dida Regia quod per earn ius regnandi defertur.

Solent Cardinales in conclaui f uafdam inter fe leges fcribere faturo Ponti* • {id, quas mox eledus gerum approbat, ôf feruare promittit:nunquid tales con uentiones lex Regia dici poflintC amp;fputo non pofte, quoniam per eas non dpfaf^ tur pontificiagubernatio*ficuti per lege Regiam regia gubernauo.Rauo paulo • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ante

DE COUSti PRINCIPE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4*

A ante dida nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ideo fîcut cœtus Cardinalium Pontificcm eligetidoittibiltiè Rio

«confert, nccç Iggcs eligendo imponere poteft,fimplidter proredo eligi,fimplici ter redpl Papatus debeuQiiid Ci iuratum fuit, ÔC ùt plenincß fokt cum cxccrario nee’ cel te qui fie iurat,Deo iurat. Sacri theologi huiufmodi iufiu»ndû promifio

• rum Sif per execrationem appellant,quod fecundum Canoniftas parum difFert à uoto, et forte ad ea obligat,que citra clauin ac falutis detrimentû feruari poiïùnr*

Quid fi promiflà refpidant humanam duntaxat poteftatem, quam fccularem dicuntç' fubfifto,quia Papautruncç gladium à Deo habet, licet modeftiæ fit in ua ginacôtineretnihilominus ueluti non à Cardinalibus id accepit, ita nec ab eis lex dici poteft, Verunjquatenus promifl'a non fint contra publicam utilitatem, Si iu rata funt,fidem Deo autore data fall ere, nqnleue eft: fi uero promifla utilia ftinc comuniter populis, etia fi non promifla efloit, ex ofticiofacere cum oporterei, fortius fi promifia,diligentius fi iurata ♦ Et oblerua,paria eflè habere ius conftitii cndi,amp;rhabere fummu imperiumacpoteftatem, itaquod eoipfo datur imperia *c poteftas,intelligitur ius conftituendi datum.

Pomponius princtpis conftitutionêpro lege Icruari mcminit. Quare no dixit lex eft^ quoniS populi Romani erat legem ferreçquod fibi relcruauitjicet eandë uim habere princ.placicum uoluerit, quam lex populi habebat,non tarnen quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

lex eftèt,didac{,’ coftitutio ad kgis difterentiam:S^ quoniam plus eft legem effe, quam pro lege feruari, uti plus eft duem effe, quam pro due haberi, fic potior erat lex populi quam principis conftitutio,ex quibus concludi pofte reor,fi unu conftituiftet princeps, ôd diuerfum populus ftatuiftet, præualuilTet lex populiî

B necg mirum, quia populi mtnifter princeps eft ♦ minimecg nouum plus ualere quod ab uniuerfo populo fit,quam quod à parte:pars populi quidê eft princeps. ’ Quod princip*placuit.

Dequoplacitoloquitur Vlpianusc* utrumde liccntiofo an noh licentiofo i Hoc quæfitum baud multum diftat ab illo,utrum populus imperium ÔCpotefta tern in Principem tanquam malum uirum, an tanquam bonû uirum contulit;’ SC utiep necefl'e eft fateamur, ut in bonum uirum collatum, pariter necefte eft prin ceps placitis boni uiri utatur,amp; non aliter quam ipfemet in feipfum populus ute retur,excrceretc|;. Idem ait, omnefuum imperiumac poteftatem conceffitStTc, Per hæc uerba comunis error irrepfit atep inualuit, populum Romanum nihil fia bi referuaife, S^ in dominum afttimpfifte principem, fec^ illi uti mancipium fub?: didifle:qui hæc dicunt nefduniçugnare inter fe dominationem SC principatum, Sc domini uocem femper in urbe infenfiftimam, principis uero placidam,iucuni: dam,Plinius Secundus inpancgyricoadTraianum,Sedemcp principis obtinet, chre tnultaferi-ne fit domino lofus ♦ SC de Diuo Nerua: N on enim fenI^Iis fuis dominum, fed principem ciuibus datums. hæc Secundus, SC ipfametuq|t Principis indicat, in Phncipatiai ter pares eftè principatus,uti princeps Apoftolorum,princeps Senatus,interSe Homindtus, natures primus,qui ætatc,uel autoritäre præftet: princeps ciuitatà, primus inter ciues,ô(; ciuium fppellatione continetur, fîcut princeps familiæ appellatione faa tniliæcomprehenditur. Itemnefciunt 11.'qui nddunt Senatum fub principibus /e ius facercpotuifteacfedftètfîmiliter populum uniuerftimftias leges, ÔC plebem «erto./ïg. fuafcita.Plenifunt Digeftorumlibrihuiufrwoîifcitis. Si poft principes ius cona ftituerepotuit totus populus,item Senatus folus, SC pl^s fola, quomodo dieSt* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

populum Romanum fe abdicaflè omni ûnperio Sô poteftateç' hic error manifea ftuseftexPandedisipfîs, gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

• Quale fuit hoc fuum popult imperiumt’nunquid domirftcum^nTquaqnam, populus infeipfum dominicum imperium hab er er, utieg fuijpfius feruus effet öd dominus,quod natura non patitunergo aliud quam dominicum imperium comi ceffîffe oportet» Igitur haec uerbajOmne fuum,accipienda funt,ut quiequid pofi räcitl.Ji.c. fet populus ftatuere öC facere perfe SiC omnes fuos magiftratus,idê poffet ÔC prin

ôd per hoc non fuperior fuiffet princeps, quia par in parem no habet imperium» Facit miru uideri hoc rerû infeitia: plus affero,principem uniuerfo populo fiiiffe inferiorem, quia populi minifter,populi perfonam ac uices gAens:fingulis uero fupcrior:deueroIoquorprincipe,noÄ tyranno.Dicantquæfo,fiImperatorcso^ mnium domini erant, quarc non dedignabantur confulatus petere,0d ante tribu« nal Confr.ffare,0d inlegcs iurareî’fîcinibanturmagiffratus.lndecorû fané uideri debuit inferiores honores appetere, Inmonumentisueterû paffîmiegunturin«» feriptiones huiufmodi : Imp» Cæfar^Auguftus, Tra, Conf Pont. Max. Trib. P» ôd aduerte animum,ut in ufce diuerfî magiftratus, ffc diuerfæ poteftates ôd admi niftrationes.Principis alia munia erant,alia Conlf alia Pontificû,alia Trib. pleb» ut in eodem corpore uaria membra non eundem adum agentia.Iure principatus.

uentu,multadecerni non poterant. Princeps tyrannidiftudens, ut omnia ad fe traheret,utcß folus omnia eiret,ôd poffèt,procurabat omnes alias poteffares infe folum conferri ôd titulos,nec erubefccbat in campum candidatus dcfccndcre,ubi nullus fuffragqs noniuuare audebat, ôdhoc pado omne ius populi, quod diui« lîim in plures magiftratus erat,adminiftrandum confequebatür.id eft,tantam po ® teftatem ôd autoritatelh ipfe folus, quantam omnes alij fimul iundi obtinebant, quod ipfis titulis luis palam omnibus faciebat» Ex quibus gianifeftum fit conclu ffoncs falfas effe ( ftint uticp multæ ôd magni momenti ) quas dodores colligunt ex hoc quod P,R«omneimperium ôd poteftatern ftjam in Prin.contulerit,

In rebus noms conftituendis, em’dens utih'tas efîc debet,ut rece« datut ab eo i'ure,quod dîu æquum uifum fuit»

V is horum uerboru à dodoribus non confideratur, quæ quidem magna eft; déclarât quanta principis in conftituendo ftt autoritas.Et obferua quod loquituf de conftituendis à principe, ut titulus arguit,alioguin inepte pofita hic effet hæc Lex,cuius uerusfenfuseft;Principcm non poireueteresiuftas leges abrogate, ôd nouas conftituere,ffne euidenti populorû utilitate.Euidens ait,quod non uet bis adumbrata, fed quod omnibus liquidb palam pateat.Concordat imb fortius lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aquinas, hoc folum,^quit,effè debet in mutandis legibus,ut maxima ôd euideii

tiffima utilitas ex nouo ftatuto proueniat.i.ij.q.ix.ar.i.ôd q.necß mirum, quonia - J princeps non i^fi iuftas leges poteft condere » luftitia pendet à publica utilitäre, ct^Äo iw^ iî nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gratia princeps eft,ôd idcirco fi tenetur iuftas ferre,conle^ens fit,iufte po

C ft con^a^ fitas,fine iuftioricaufa tollere ne poffit, quia cotra publica utilitatem effet,ut hie clutt ïiffuet.Difpiciamusutruminnouandis legibus præftimendûfitprincipemiufta 'de ' lt;aufa mouerûtametfi pro principe t^lgaris praefumptiofit,utqcquid agit pufte rr. imp off. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vip.ait, euidês elfe debet in abrogädis iuftis legib^: ôd Aquinas

r ' P’ U' maximam ôd euidentiffimam exigit uulitatem,puto non fufficere uulgarem i^am præfumptionemînecj ini«iia,fî in abrogandis iuftis legibus non praeftimitur pro

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;principe»

A principe,quiaiufti'tiaantiquælegisrepugnat:undeconflaturdogma,Quandofa ^um principiyft contra publicam utilitatem,aut aequitatcm,ceflàt pro co præ* Tumptio; ÔC in noc hæclex eft notabilis» Similiter in ijs qui iuris diuini fi difpenfa cur cauià non præfiimitur, Abbas in c»quæ in ecclcfiarû. de confti^SC Fcli. li.coî/

9 Pet.confilio. cccviij.nifiliber.Rurlus idem quando Princ.uclletirecontrapro* priam cóuentionemddem Abbas ibidem Jnftjper Feli,col.xliij.fcribit, ^d cauià in principe præfiimatur non iure cxprefiîm,fed fola nititur autoritäre: quod fi ue rum eiTet, fequerctur quod omnis prindpts diipofîtio contra ius diuinum amp;nbsp;nalt;« rurale ualida foret,quia raro eueniac ad faluandum adum non poifit aliqua iufta caufa imaginari,ô(5 tarnen poflîbileeft quod ilia caufa imaginataueranonfîtf Concludit ergo quod càufa fit apparcns uel^xpreiTe hic Fel.

, Qui in UteTO eft, perinde ac fî in rebus Jiumanis effet, cuftoditur quories de commodis ipfîus partus quæritun nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Non illepide quæri poteft, Vtrum qui in utero eft,iure fidionis,an alia ratio;«

ne inter natos numeretur^Bar* exiftimat fingi natum, in quod onies ferè inclina f» rrpe.l.fi » reuidentur,excepto Imol. amp;nbsp;Sozino fil.qui nonfingi,fed prærogatiua quadam ^ui deu/uea^ii inter natos connumerari putant : quibus accedo, ilia in primis ratione, quod iia

B dio non debet plus ualere quàm ueritas : ièd qui uere naftitir, ad utrancp fortua ' ham nafcitur,fi?ilicet ad commoda pariter amp;nbsp;incommoda:eodcm modo eum qui fide nafeitur, ad UtrantÇ forturtam natum haben' conuenitf Fidio enim imitatur naturam,fiC contranaturam ftare non poteft:fed naici quem ad commodatantû, j,. adoptio. eft contra naturae inftitutum, ergo nec hic fingi poteft* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adopti.

Etquod fauore pracrogatiuae hoc ei indultum fit PauI.Iurecon.fîc docct:Ans i» i, antiqui.ß tiqui libero uentri ita profpexerunt,ut in tempus nafeendi omnia ei iura integra

• rcferuarent,ficut apparetiniurehæreditarioamp;'c. Eccedicitproljacdummondi dtfi'dum: amp;nbsp;in tempus naftendi referuata iura, quæ non referuarentur, fînatus fi'ngeretur.Et hoc idem fentit Baldus in d. Lqui in.Et ut clàrius Iiqueat,pone, SI T L E X, Scholares tradentur ut ciues, - ITEM alia lex, Dodores fint ciucs. In primo cafuBart* tradit fcholarium fauore fadam len gem,0C ideo oncribus non grauindos. In lecundo cafii Pet. SC Bal.ad onera pa-titer honores dodores uocari.Caftren,nimirum,inquit,quialcxnon fecitci^ uem eum quem uult tradari ut ciuem, 6^ eft quædam dilpenlàtio, quae quo ad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

quædamfieri potaft. At ubi lex ciuem facit, ad oneraamp;hqpores hoc facit: quia non poteft eire,inquit,in duplici ftatu contrario,ut fit ciuis ^non ciuis, ut fit fer-uus èc liber,legitimus amp;nbsp;illegitimus, quae omnia noftra opinionemconfirmant*

. Septimo menftnafciperfe(ftum partum iam receptumeft, pro« pter autoritärem fapientiffimi uiri Hipp^cratis»

EccequomodonudæHippocratisautoritauacquieuitantiquitas,ctperhanG * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

in lure argumentum ab autoritate,ubilex QC intiQ naturtlis deficit,ôif iàpicntis di e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.do ftan*

C d:o ftandum, alioquin non effet differentia inter fapientcm SC peritiim, de quo ibipleniffimetradaui.

Nee praetereundus Accurfij error hie dicentis,iuffuni partu â feptimo X. menlem finitum nbsp;nbsp;non ultra nafci. In quem errorem lapfi omnes uidentur,

non animaduertentes in 1. Gallus effè texfum apertum,iuftum partum ctiam xi. mcnfe nalchfugit eos differentia inter y:, menfes mortis, ÔC x, menfes côceptus. cætera in 1. Gallus explicaui,qui error nullo pad o ferendus eft, quoniam in par^ tus ac muliebris pudoris uergit non leue detrimentum.

Filium cum definimuS;qui ex uiro uxore eius nafciturtfèd fi fin gamus abfiiiffe maritum.uerbi gratia,poft decennium reuerfum,an niculum inuenifte in«domo fua, placet nobis lulianiftntentia, hunc non elTe mariti filiu. Non tarnen ferendum,lulianus ait, eum qui c5 uxore fua aftj'duemoratu%, noluit filium agnofcere quafi non fuum.

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed mihi uidetur quod et Scæuola probat,fi conftat maritû aliquant

diu cum uxore non concubuiftè, infirmitate interueniente, uelalia caufa, uelfi ea ualitudine paterfamilias fuit ut generare non poftet, hunc qui in domo natus eft ( licet uicinis fcientibus ) filium non elfe.

D nbsp;nbsp;Bar.totum iuunyummarium claudit uerbo naicitur,fcilicet ut fs legitimus fit,

qui ex uiro uxore eius naftitur, ÔC confiante matrimonio nafcitur,Sti ex coha bitantibusnafcitur,amp; admatrimoniumfuteius ucrbistjfar?contrahcndum ÔC generandum habilibus.hæc Bar. melius uerbo concipitur,clauderennir.DeilIo quod coniugcs fint taies,quod inter eos contralii mairimoniû poflit,nihil inhac Icge,amp;quod cxcohabitantibus coniugibusac confiante matrimonio naftatur, quod ucrum fi effet, pofihumus non nafceretur fuuSjquia foluto matrimonio na fciturtamp;f qui patre,pofi grauidam coniugcm,pcregre agente nafcitur, filius non foret. At Scæuola mulierem grauidam ÔC à marito repudiatam, SC abfente eo eni ÎH prob, xam, legitimum marito peperiiTe refpondit.

Hæc pleniffîma cfi definitio, cui nccp addineque adimi quid potefi, Venim quia fuapte natura probatu impoffîbile eft, quem uero ex marito uatû, ÔC inta» ■ . dumàmaritoncgatur exfenatus, fipientescenfuerunt inhjj fpeciebusaitjs quæ probatu diffici^s ftintgt; uerifimilitudinem fequendâ, ÔC quod uero proximu eftgt;pro ueritatehabendum. Sideftatu ergo fit controuerfia, exprimitur hicuna rcgula,ôiitr^contrariæfubi]ciuntur exccptiones,quæconic(fturatæamp;fobliquac concludunt:^ ut non uere probari potefi ex marito natus, iyi ex contrario» nec uere probari poteft ex marito nô natus, fed per fyllogifînum utraiç fit probatio, amp;nbsp;Fortior præfumptio uincit,ôti ilia fortior eft quæ magis neceflârid docet.

Vt I ftuicinif nbsp;nbsp;nbsp;I^^gulare itacp efi ex lulianMèjgtentia, qui in domo maritiex eius uxore quae

C denup » cumeomanfitnaf.itur,uicinisfcicntibus,conie(ffuramaritifitfilius.Ethæcple na eft probatio : id^rco Iulianus refpondit,non ferendum eum qui eum uxoa re fua alCdue commorams eft,fi nolit domi fuæ natum agnofcere; QC uerbum affi

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duehk

A ' due hic pro frequenter Baldus rede acdpft • Hæ^ræfumptj'o quæ ex domf ^nato ducitur,^doceat^r maritulongo temporeabfuifle, Si redeuntem inuenifre nbsp;nbsp;-

anniculum, aut uxorem prägnantem, infringitur. Et obferua non ociofean= niculumdidum de illo manto, qui poft decennium redtjt. SceWi reperiflèt na«

• turn intra decern menfes fuæ proredionis ,cogerctur agnoftere» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i ,inteßat.

Item praefumptio quæ ex contuberniQconiugali trahitur, fi conftat maritum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g(

cum uxore fua nonconcubuifte, toUitur. Item fi maritus eius ualetudinis fuiftet i.galluf. quodgenerare nequiuiftet. Et nota eos qui generate non pollunt, ualetudis narios haberi polTe. Confert quod quæita arda eft,utcognofeinon ualeat,non fanadefinitur. Propter hoc enim quod hominis corpus ad officium generandi L.^ifgt;eritur.$i inutile redditur,morbofi definitione contineri poffe autumo, Regula ergo fit, is multerem. de €x uiro Si uxore eius natus creditur, qui in mariti domo uicinis feientibus nafei« tedil.edi. tur. Fallitfi marito peregreagente concipitur.Itemfi maritus ægritudine uel l i.f. faefidu. alia caufa coire non potuit. Idem fi'generandiuim maritus nonhabuit, quæ pkss detdtl. tdi-nc probanda funt.

Si conftat 2Cc. Vlpianusait,alioquinfufficit liquer^in domo mariti, teftimo nio uicinorum natum efle.

Ex uiro Si uxore-, ergo qui non ex uiro Si uxore naftitur non eft fiIius:0iS pro pterea bafis huius definitionis eft iuftum matrinwniumnindc fft naturales Si ali« os extra maritalemtorum natos non elfe filios, quodc^hæcuox fill) fimpliciter dida de legitimo Si naturali eft intelligcnd i, Siuerbain potiori fi'gnificatu aceix pienda. Cy. Si Bald. Hine item efficitur nepotes non elTe filios. Item naturales non elfe de domo, fiue de ftirpe, neep habere infignia : Si qui promittit ncmi« ncm de domo fua nociturum,fi noceat alius quâm legitimus,ftipulatio non com E mittitur. Dy. ini. cum pater .§♦ mater, de Ie. tj. Etemphitheofisconcefla Titio Sc filijs ad naturales non pertinet. Idem Dy. in 1. Lucius»’» Dame. dele. q. Et præftat argumentum de priuiicgio concefto, fi filios habucrit, non prodefl'e na turales. Baldus hic, ftatutum,ex uiro Si uxore natus fuccedat. Légitima« tus per fequens matrimonium non fuccedit, quia non erat partus tempore con« iuges.

Idem fi lex dicat de matrimonio natus, notatur in c. innotuit.de eled. Gofre« dus infumma de fil. presb. Si Bal.hic.

Quarenonicriptusefttitulus,deofficioSenatorS,ficutdeoff'.Conir.8CaIio« rum fequentiumc' Kcfpondeo,quia non eft Magiftratus, Si idcirco Pomponius fupra de Origine iuris, inter alios magiftratus nonconnumerat. Eft enim ors: sendtorti. dinis Si dignitatis. Nam Romulus in confilium fuum centum feniores po« Patreseöfer^ puliadfeiuit, quos Senatores8ipatresappellauit, à quiBusproles pofteapa« Patritif. tritia. Tarquinius Priftus alios centum adiecit, quos Liuius minorum gentium dicftos meminit, Patrese^ conferipti tune primum coepti nominari. Cenfores poftea alios mu|jos adiunxerunt, ac Didatores, quiadhocipiumfæpecreati feruntur. Diuus poftea Auguftus cuminueniffet fupra mille incelebristurbæ Senatores, reiedis indignis ad priftinum fplendorem redegit. Neque idem fe^a quentibus temporibus femper numerus. FaIIi«r ergo Accurfius, quiubieß alTe ueratCentumuirale iudicium fuifle, centurft Senatorum, Nam xxx» Tribus Oenttanuirale RomæerantjôCexfingulis treslegebantur iudices»aÄbquod C« Si v.fele« ««iiewBi.

C dorumuirorumnumermncompleb^£,commodioris tarnendidionts caufe; Centumuiri Centumui'rale iudicium did ufurpatumeft. De^ibusauïem' cai^sfusdicebant,CicerometnoratlibrodeOratore. PÆcterea vipianus üe« iram tradit Sen«torum definitionem, daram,amp; imperito cuicj obuiam -, quam Accurfius Accurfiani ferè omnes non intellexerunt»

SenfMtr«» Acurf. gloflula i'nterhneari, id eft recitando ait; SententiAm in Senatu dice* dice«, te, pro pronunci'are de caufa intelle^ : ignarus non aliud fuifle fententiam in Sc natu diccre quam in confilio Senatus quid fentiret explicate, de eo quod in con* fulationempofîtumeratjamp;àconlultando S.C,didura»

Confiilari fœminæ utic^ confularem uirum præferendum nemo ambigitjfed præfeârorius an confulari fœminæ præferatur uidendû eft: èC puto præferri, quia maior dignitas eft in fextu uiriln

Incorpore Iuris forte non eft tcxtus clarior, neque ftrudura extricatiof, neque uerbis minus ambiguus, ÔC tarnen Bar. fie interpretatur fummando: V indignitatepofitusjpræferturin dignitatcuxori,amp;quandocp bonus dormitat Homerus. Hic de mariio ôf uxore nullum uerbum, amp;nbsp;ftulcum fuiflet dubitare, t.fcf winlt;c. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maritus h umilis qSantumuis conditionis,præferri uxori debeat V tiep S enato

eod. fiiiaplebeiofinupferit,fit plebeia, S)C confularis definit eflè conftilaris. Mon* ftruofa res eflet^maritum in honore ccdere uxori. Apofftilus; Subditafit uiro uxor. Verus itaqi fenfus tails ineo iudicio eft : Sexus uirilis intantum præftat fee mineo, quod mares paris autinferioris dignitatis præferuntur foeminis, maioris eiiam dignitatis, h, uere, d»

Non ignorabatur dignitas præfedoria quin cederet confulari, fed fexus dt* Archie i de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fumus quod dignitatis appella*

confl lib vv antiquitus erat, non utà Canoni, definitur, qui adminiftrationem effe di* Dod *t«c de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iurifdidione. Antiquitus dignitates potius in priuatis perfonis, âS

tnulta'dep‘rlt;e ’deomulieribus'communes erant, ueteriqinftitutomagiftratusipftdeferebant ben. Anchara- ‘^'gnitates, id eft, finitis honoribus remanebant dignitates, ut qiM conftif foe* inclc.fidimita nbsp;nbsp;nbsp;confularis pepetub eftet, ex præfeduraprætctftorius, ex prætura prætori*

te eodë titido. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæftura,quæftorius, 5)é fie de reliquis.Confularis itaque uir qui confula*

., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ turn geflèrat, omnes alios ciues, qui uel non foerunt, «el poft fe confules fue*

l.i.iicrtlSôfcr. runt,indignitateprobat, adebquodfi ipfe iterum fadus enet conftilcumeo qui anteanonextiterat^iriorfaices fumebat, licet collega ætate uenerabilior, aut natalibus nobilior cflet. Cornelius Tacitus libro tertio; Atteio Capitoni Au gu. confulatum accelerauit, ut Labeonem Antiftiu his de artijjus præcellentem dignatione eius magiftratus anteiret : amp;nbsp;eius præcellentiæ erani dignitates, eu* lus fucrant honores, id eft ex maioribus magiftratibus maiores, ex minoribaa inferiores dignitates. MuIieresKUtem maritæ eiufdem dignitatis erant, cuiu» V. ; . earumuiri.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

.DE SENATORIBVS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44

A oacontrouerfia» Pro muh'ere erat quod confularisdignitas malor eft praefedoi ^ia.Ex altera qai te die jbatur^in fexu uirili dignitatem Ita præualcre, quod malor dignltas in muilerlbus cedlt ulrls Inférions dignitatis » Minor ergo dlgnltas lm ulrls honorlflccntlor efle conuenlt malorlbus dlgnltatlbusmulwrum.ó^lnhls

0 hxclex eft ualde notabills» Et aduerte quodhæc quæftlononpotulteffèInter maritum præfedorlum ÔC uxorem eonfuVrem, ut Bartolus male credldlt, quia fl erantconluges non poterant efledluerfæ dignitatis : amp;nbsp;Ideo uxor lam facftafulf fetpræfecftorla, ÄS dlulnatlo effet quod beneflclo prlnclpls remanflflêtconfula* ris. Atqul tails Impetratlo Inter impoffibllla computatur,

fexu uirili. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Soluamus horumuerborumamblgultatem. SiIntelllgeremus Ideo prafferri, quia dlgnlor eft fexus ulrllls^ln quod Inclinât Accurflus,dlcens præferendum pri ulleglo fexuSjUt 1. in multls,confequens fleret ut non folum ulr præfe(ftorius,fcd qiiilquls alius uirllls fexus etlam line dlgnltate præfenédeberet : ftulteq' tantum VIpianus dubltaffet de ulro præfeiftorlo, fi alrj dlgnltatum expertes præferendi forentjnonoballudnlfiquod uirlllsfexus eftènt. Etpropterea acciplenda hæc uerba arbltror, quia malor eft In fexu ulrlIl dlgnlÂs Iclllcet præfecftoria, quàm in • mullebrl confularls» amp;nbsp;hic fine lire fenfus eft»

Difpiclamus de quo præfedorio loqultur Vlplanus^utrum de co quïpræfe«s duramgeftîtprætortj CæfareiC quæprimumlocum tenebat poft conlùlatum ) an de eo qui urblcam præfeduram admlnlftrauit, quæ fecundum locum obtlne batjUt ex ordine tltulorum hic apparet tSubfifto, quonlam ex utrac^ præfedura

B magna quærltur dignltas, quamuls uerba de potiorl foleanèintelllgl, nihllomij: nus quia Vlplanus nondiftlnxit,nequeego audeo diftlnguere»

C^ld fi prætorlus lÂr fit qui præfecftortjs proxlmus amp;nbsp;de malorlbus eft digni tatlbus c” exempla plus æquo non ardant, SC ideo non male fortafiîs idemetiam de reliquls malorlbus dlgnltatlbus dlcendum. IIlud tarnen mlhl perfiiadeo, ulrû prætoriu muller! præfelt;ftoriæ præferendum jficuti præfetftorius mulierem con# fularem præcedit.Quid de ulrls plebetæ dignitatis,an cedent conlulari fœmlnæt’

• puto cedere. Multum me mouet quod VIpianus dubitault de malorlbus dlgnia; tatlbus,et confulari proxlmioribus,quæ omnia fæpe ufui eftè poteruntjubi aliud noui mores non induxerunt»

Accurfius quærlt de qua prælatione hicagltur, 2C quofdam cnumerat cafiis, quos necprobonecimprobo.Illud tarnen indubiumapudmeeft, de præceden tiaVlpianumhicloqui» •

t Vltlmoidem Accurfius hic unam confiât regulam,lcilicct quod in generali fermone loquentls perfona non contlnetur. Bar » amp;: Dodo. late examinant, Mlhl uero hæi^egula nimls fallax effe uidetur propter yarias SC multas exccü ptlones quas patltur, adeb quod in anguftiflîmum angulu^ diipungitur, quod à regulis eft alienum. Vtrum autem loquentls perfona comprehendatur, pens L.i.de reg.iur» dere plus arbitrer primum àfubieda materia: SCrede idcirco I^t.ôC Cynus ctDy.'mrubri putantinfplclendamnaturam contradus» Deinde abcoquodeft uerifimllius, cadufdemtitut ut dlcimus in obligatione generali non uenire,quod quls fpecialiter non promis fi librofexto. fiffet. Et in quæftione Bar, promitto tibi commodare domum meam, contra quofcunquenon includitur perfona,inqult^pfomitentis.Concedo, uerunta* tarnen in caufa non eft generalis ferme, fed quia non eft^erlfîmile contra fe pro • mlfiifei. Idemftatuendum arbitrer ineo qui arma promifit j aut teftimonium

C dicere aduocatus'ue adeße^öifhi's ßmilia» amp;fnon folum receptarh promittens tis perfonam autumo, uerumetiamomnes alios, quos charos h^t tuericpde« bet, uxorem, liberos, parentes, fratres, agnatos, pupîTlos amp;nbsp;cæteros quibus officium dcbcmr, quibus'ue illata contumelia nos afficit ♦ Plus fcntio fi nominas tim promififlet contra feamp;^ alios, quos debet tueri,contra bonos mores inualide promififfe. Depofuifti apud me arm^aut magnam pecuniam -, S/. promifi ad nil turn reftituere contra quofcuntç illis uti uoles : moues bellum in patriam meam, repofcis armaaut pecuniasin fupplementum belli.Contra officium faccrem, quod patriædebeo, fireftituerem, Receptus utic^ex bono SC æquo hie caius uidetur Fur depofuit apud me rem, quam poftea refeiui meam, repetenti refti tuerenon debeo, quia non conftiutdepofitum -, SC bona fides non fouet mails tiam.l, bona fides depofit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Crediditenim Prmcepscos quiob fin^ularemindufi:riam,cxpfo rata eorum fide grauitate, ad hiu'us om'cq magnitudinem adhis bentur,non aliter iudicaturos effe pro fapientia amp;nbsp;luce dignitatis fuæ quam ipfe foret iudicaturus»

notorijs nonap peüatur.c.cum

porro. c.cumfit.c.per ucnit.c. confulu it.de appellati onibut.Grquod inwre cSfiffiM fècudu canones nonappeUat.c. Komdna.^. Si« tiut.de appeUi. üi.Glo.etïujl. inl. creditor. iulJiti.ff. qmru appçüatiôes Si ttero ittf ciuile ^âes,co/i/Juf eiconuiâm no appellant,quM fàduntnotoriu l.if.C. quorum fippeUationef.^

Quae caufa eft quod à Principe non eft prouocatio, an ut uulgb dicitur quod non alia iüpereminei perfona, quæ appellari queat i quod fî uerum effèt,à Præs fed O prætorio amp;nbsp;à benatu fuiffet prouocatio. /\n quod lege Regia populus fie fciuitC Nam ab initio poft exados Reges fummum im{^rium penes confules fuiffe traditur, ita quod ab cis non erat prouocatio : poftea lege lata, rogante P, ValerioPublicola C o s,fadumfuit,utàConIùIibuseflètadpopuIumprôtf uocatio. Ididem potuiffet de Principe ftatuGfimiliterfiC Senatu. Sednonim»» plet fenfus fpeculantis pro ratione uduntas ; igitur fcrutanda caufa eft quæ tno/î uet legislatorem populum,

Fortiflima proculdubio ac ueriffimahie exprimitur, miror nafum Accutj: fianum ôf aliorum fugiffe;ea fcilicet eft,quod conftanti opinione credibile fit eos quiAuguftali prætorio præficiuntur,iufte omnino iudicaturos,etubi iudicatum eft, non iniuftc iudicafle, amp;nbsp;hoc eft quod ait,Credidit Princeps non aliter iudi^s catui'os quam ipfe foret iudicaturus» Ärguunt hæc uerba,ucluti à Principe non eft prouocatio, propterea quod indubie creditur iufte iudicaturus,Ô!l eadem ra#= tione à Præfedo prætorio non eft prouocatio, quoifiam creditur non aliter iudi caturus quàm Princeps.

Collige ergo quouiuftitiaiudicij caufa eft inhibendæ appeftationisjæ àiufta iudicatione non fit prouocatio ♦ Vnde deduci pofte uidetur quod notorie à iu fta fententia ciy iufuis iudicis non fît prouocatio, amp;nbsp;in hoc lex hæc eft mirabilis, quod fie oftendo : Si à fententia præfedi prætorio,fimiliter fententia Princi* pis ideo non eft appellatioquia creditur iufte iudicatum, nonne fortius inhibis« ta debet eflê appellatio,quando uere ÔC notorie conftat iufte iudicatumf ÔC intek ligo iufte iudicatum ita’perorataraufa quod nec quicquani extet quod à litigato ribusproferripoftît» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Notorieinter cætAliquerefentioconfeflîoneélus, contra quemdidaeft • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fditen

A fententia, auton'tate fapientiffimi Innocentq per locum ab oppofîhs, qui cenfùit !*ƒ c.^uidpîei • rem fudicataigt;notorig miuftam retradandarStT noton'e conftare turn dixit,quan

Hinc fefe multa notatu digna offerunt, SC in primis quàm magna præftimptio lîtpro geftis fapientum,Ô6 pro ijs quos inter fapientes probauit Princeps.Multo ualidior præfumptio pro geftis à Principe, qui ita uirbonus ôü fapiens eft habis tus, quod meruit fibitotius orbiscredigubcrnacula iuftitiæ,fîneprouocatione; quæq? à fapientibus fiunt, fapienter ac iufte fatfta creduntun Item quod pro maj: gnitudineofßctj par adminiftrantium fplendor^xigitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Et ex qualitate ofticîj arguitur qualitas adminiftrantium, quando per explo^ ratam uirtutcm eliguntur, id eft certa Icientia.Exiftimo hæc ucrba,explorata no bis fides jdodrina, integritas ôô cætera,in elogq's Principum habere uim claufu^ä iæ,ex certafeientia circa hominisdignitatem,exiftimationem, conditionem, hic cafus.

B Quod præfedura accepit incrementum, QC ad tantum c^men fublata fuit pro pter excellentiam perfonarum,quæ ad id aflumi confueuerunt, fit deferendos ifs honores efle àquibuamagiftratus decus ôiSornamentum caperepoflûnt,non autem ijs qui à magiftratibus omari indigent

Poftremo Accurfius præfeifto prætorio æquiparatCardinales, quod Bandi«* cit ualde notandum: mihi uero infulfa nimis eiufmodi comparatio uidetur,ea im primis ratione, quod præfedus prætorio generalem caufarum cognitionem

præfedus prætorio, quàm præfecftus auditorio Cæfaris^ Cardinales autem hos rum nihil habent, nullicp tribunal! præfunt, amp;nbsp;Senatoribus magis æquiparandt Plus, meo iudicio, fîmilitudinis cum præfedo prætorio hodie obtinent præfes di prætorio Apoftolico, quiuulgbauditores rotæ dicuntur, quamuis crimiss nalemcognitionemnonhabeantgt; PueruntÂ:alq præfedi prætorio Africæ, ÔC præfedi prætorio orientis ÔC Illyrici. utin Codice luftiniano, à quibus prouo* catio non erat inhibita ♦

f l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EX lege prima, •

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VLPIANVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Cura carnis omnis ut fufto pretio pr æbeatur, ad curam prsefe Ad ræ pertinet : 8ô ideo forum fuarium fußtpfius cura eft : ftd nbsp;cæte^

rorum pecorum fiuearmentorum quæadhui'uftnodipræbitionem» fpeftant, adipfius curam pertinent» ,

® In Carinis intet ruinas efFoffùm uidimus lapidem in quo hoc edidS fcriptS crat. EX AVTORITATE TVRCI A P R OÎII A lA, V, C.

Nd« contra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;docuit, utilitate fuadente confuetudine micandi fummota, fub exagio

floflis et doilo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pecora uendere,quàm digitis cocludentibus tradere, ut appenfo pecorc,

ref,pr^fèâum lt;^2pite,pedibus,ôif fæuo ladente amp;nbsp;fubgularijanio cedentibusjeliqua car o cum «ramp;.Ki'r»!» cirfs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;interraneis proficiat uenditori,fub eófpedu publico, fide ponderis com

n(?iw«W4p/gt;d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quantum caro occifi pecoris appendatA emptor norit,Ô6 uenditor,

commodis omnibus,fiC praeda damnata,quamTribun. officiftm,cancenarius,óif fcriba,de pecuarijs capere confueuÄant, quae forma interdidi, ÔC difpofîtionis, fub gladt] periculoperpetuó, cuftodiendamandatur.Redeoad VIpianiuerba,

Quae ad forum boarium pertinent, quodutrun«^ forum boariumS^fuarium erat in campoqui iacet inter Capitolium, Palatium, Auentinum Aram Her« cults, ubi adhuc eædem negotiationes eJcercentur,

Nota ad quern curacarnis ipedat, ad eunde etiam forifuarrj 6C boartj, ubipc cora lanijs uenduntur,petinere:0^ qui curam carnium habet etiam curam, habet animalium, ex quibus uenalis fit caro: amp;nbsp;fimiliter qui curam habet camis, habet etiam curam loci ubi carnes pecora lanianda uenduntur ♦ Hine pariter dieen* dum arbitror, qui curam habet annonæ finmentariæ, habeat etiam airam agro« rum ferendorum,amp;Tori,ubi frumenta publice uenduntur, E t generaliter qui cu« ram habet alicuius negociationis, habet etiam curam illiu^Ioci ubi eiufmodi ne« gociatio exercetur, QC controuerfiarum quæ inter negociatores oboriuntur, co« gnitionem, ÔC delidorum quæ ibi fiunt, coertionem, Verbum autem curæ hic pro folicitudine, imperio, SC iurifdidione intelligo,quia in magiftratibus fic acci pifolet, quæcurahodiead Conferuatores primummagiftratumurbispertinet,

Adiri ab argentarijs uel aduerfus eos » ex cpiftola Diui Hadriani etiam in pccuniarfjs caufis poteft»

Argentarq inforo boario negotiabantur, QCi^eo præfedoriæ iurifdidionis crant, ut patet in epigrammate quod eft in foro noario, iuxta ædem lândi Geof gt) ♦ Hæc uerba, etiam in pecuniarqs caufis poteft, arguunt Praefedum Vrbis generalem caufarumciuilium cogniuonemnonhabuifle, nif^terargentarios»

Præfecfiès Vrbis cum terminos Vrbis exicritt poteftatemnon habet extra urbem, id eft territorium urbis » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Nota delegare cauftsôCiubere iudicarenoneftè iurifdidionis eontenoofaeî • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod

^od fi eflTet, non poffet extra territorij, terminos exerceri, ut hic SC lege uWtna, •deiureomniqp iudiqim»

Vbi decrctum necefTanum eft,per libellum id expedire procohf. non poterie» CTmniaenim quæcui^ecaufæ cognitionemdefîdc«’ rant, per libellum expediri non poflunt.

Hic agitur de Proconfulis poteftate.Quaeftio eft, utrutn décréta ncceiTaria, id eft folennia, queant per libellos,id eft fchedulas extra ordinem expediri ; Cau fadubitandi forte fuit, quod Proconlul, qui lupremusin prouincia magiftratus cum fummo imperio ÖC poteftate uidebatur ad inftar Principis folutus folennia bus iudiciorum,poiretper libellos omnia expedire. Contextus eft facilis, uocaa bula non rccondita, öC ratio decidendi minime obftura ♦ unde tot gloff. diuihari fenfus non uideo ♦ N odumC ut alibi perlepide Älciatus dixit) in feirpo fecerunt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

quibus qui alTentitur, credat oportet Vlpianum latuifle uocabulohim uim,quia bus ufus eft 5 quod non aliud eft quam infeitiae redarguere iureconfultum» Quis non nifi ftultiftimus iudicem delegatum uolens exprimere, libellum dixeritC Ra phaëlôClafon fatentur improprieid uerbum accipi, mallem dixiflent inepte, impertinenter SC uitiofe, nam impropria locutio non uitiat, fed inepta, ÔC ideo ß fi prudens pro delegato libellum exprimât, nihil agit, ueluà qui ueftem pro fua

ExhocfalfointelleAu faciuntregulam, Vbicunq^decretum cum caufæcoa gnitione interponendum eft, delegari non poflêî unde confequens fit, quod quac caufæ cogniuonem requirunt, delegari non ualeant. Ratio ab Vlpiano adduda non hoc dicit, neque de hoc confultus fuit, fed folum, an décréta folen nia quirent per libellos à Proconlule expediri, dC refpondit non poflè, ea ratio« • ne, quod caufae cognitionem exigunt, ÔC quæcuncp caufæ cognitionem exigût, non poflunt per libellos expediri ♦ Per libellum, ait, Proconful expedire non poterit.deadu» ergo peripfummet ProconlulemôC nonalium confumando loquitur. de mandata autem cognitione, neque uerbum, neque ueftigiumul« lum in textu eft.

Siquæcaufæcognitionem dtfîderant,nequeuntdelegari, pauciffîmæpro« fedo eflènt delegabiles, quia rariflîmæ funt quæ fine caufæ cognitione expedi* riualeant. Necp admittendamillam diftindionem arbitror, interplenam ÔC non L ÿ-C.(fcf« plenam cognitioaê. Quo ad ius delegandi didici fieri differintias inter caufas ma loresÔCminores,poft conftitutionem Diocletianam, pegquam intelligimus, temporibus VIpiani omnes caufas pecuniarias delegari folitas,quifubDiuo Alexandro floruit multum ante Diocleuanum .Præterea, ut quididarentur iudi ces, fi cognitio n«n eft neceflâriaf neque fequitur, minores caufæ lùnt, ergo aut non pl enæ, aut nullius cognitionis funt, Maiores ÔC minores caufas,ex qualita^* te perfonarum SC rerum puto definiendas. M^na proculdubio reftridio eflèt, ßnonnifi caufæquæ plenæ cognitionis noiWunt,delegaripoflfent,namrece* ptum eft, leuioris coertionis caufas meri impertj demancjßri polTejôC tamenpie« • nx cQgnitionis funt, quia pcenales *

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b 4

C nbsp;nbsp;Item cottncm'unt dodlorcs ferè omnes, folas caufas ccc, aurconim, fnttx

dcmandari pofle, quod nullo lure mihi probatur. Moucÿtur D^clcdana con« ftitutionc, quos merito deridet Alciatus in Paradoxis, cum in ea conftitutione, nulla ccc.foIi(Jonimfiatmcntfo,fednoucllo iureâluftinianotaxata. Defenfo* rumciuitatis cognitioadccc.foIidosfuitjSCali'orumiudicumita ordinatorum; naminter Dioclctianumamp; Iuftinian«m intercurrerunt cc, propè anni,ôffic impolîîbile eft Dioclctianum de ea fumma fenfifle, quæ poft cc. annos taxanda ignorabatur, dato non nifiintra ccc- aureos delegari caufæ queantC utuulgô credi'tur ) qui's dixerïtcaufàs ccc, uel cc. uel c. folidorum non eftè plenæ cogni'« nist' ut quid luftinianus lun's fapientes otfto indices amp;nbsp;alios (juatuor confumatæ doclrinæ, quos maiores indices ni^cupari uoluit, ad huiufcemodi canlas difte« ptandas conftituit, fi non eflènt plenæ cognitionisî’qualitas enim perfonarum ar guit pondus cognitionis.Manifeftnin itaque fieri uideturjcaufas plenæ cogni« fr^^c.bJto.^^onisefTedeîegabiîes.

Plus poflè defendi autumo illas luftinianas nouellas conftitutiones, quæ ta« xantcognitioncmdefenferum ciuitatis, ô^ficmagiftratuuin municipalium, aliorum fuorum iudicum, ad ccc. folidos non habere locum in maioribus magi ftratibus urbicis, fcilicet confulibus,præfc(ftis prætoribus, amp;nbsp;præfîdibus prouin • ciarum, qnos in eadem conftiftitione de iudicibus, adminiftratorcs idem lufti^ nianus nominat,quorum longe difpar cft conditio,Sif in demandandis cognitio« nibus non imminuta poteftas, licet Accur. contrarium dixerit in I. imperium.

De his atftibus loquitur VIpianus,quæ fine Decreto inutiliter fiunt, ut rerum pupillarium alienationes,de alimentis tranfatftiones, ôif fîmilia.

N eceflàrium ait^d differentiam aliorum decretorum, quæ non ftjnt ad fub« ftantiam atftus, ÔC ideo de decretis folennibus intelligerc hune textum oportet, ôf non de fententia. N am fententia non eft ad alium aâftm neceflària, fed ad fe t.tjuonîam co« ipfam, ôCreliqua iudiciaria aiftapropteripfam tanquamfinem ftin ftintordinata, tra.de proba. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, i i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■». r» f

ttiproperattf Idetnait, per hbellum id expedite Proconf. non potent. dttm-C.deiW. , Vndelequirur quodnecaliusfe inferior expedite poflît. Nota igitur quod fil premus quantumuis poft Principem magiftratus non eftfolutus folennibus iudi ciorum, ergo nec legatus de latere Pontificis, qui æquiparatur Proconfuli, U'tdîw. nbsp;nbsp;Libellus eft diminutiuum à libro : liber uero eft inferior cortex arborum, in

quo ueteres ante ufum chartarum fcribebant,amp;f eft uocabulu generale, quod ab adiunefto nomen aflumit Ipeciei, ut libellus repudij, libellus conuentionalis,ac« culàtoriusjfupplicatorius, Omnisitacßparua liriptura libelliuoce fi'gnifi'catur» Senfus ergoeft. Décrétaneceftariaadadus,Ôfquæcunc^ caufæ cognitio« nem defiderant, nonpoffuntper fchedulas expediri, fed Prætoris præfentiapro tribunal!', amp;nbsp;uoce piÿjpria folenniter agentis, amp;nbsp;hoc eft folemiter interponerc decretatfimiliter Ifcic idem effe intelligo non per libellos expedire. Hæc uer« ba,caufa cognita,non folum exigunt litigantium præfentiam, uerumetiam præ« ton's pro tribwnali fedentis et folenniter cognoftentis perfonam.Paul, Vbicuntp caufæ cognitio eft, ibi Prætor defideratur, Solus literatiffimm ac confiiltiflimus A. Alciatus hunclocu,meo iudicio,intellexit,0£r interpretatus eftrecftelib. tj. pa radoxorum,capite xix. cæteræ hic gio, uacillationes præbuerunt anfam dodori bus inueftigandi,accumulandimi^ta quotidiana 6^ utilia decitationibus, de li« • bellis conuentionalibi#, amp;nbsp;de legationibus QC Decretis interponendis, quae cui« liberum eft ôf utile uidere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EX EA*

portet ■gt; conuerfari dicatur ► nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Notatu digna funt uefba hæc, quonim fenftis eft : Proconful fili'os difToIutos à parentibus exhibi'tos, de non bonis mof ibus minis admonere ita debet, ut ter* riti ad bonam frugem redeant. E t quod de Proconfule hie (cripturn eft, idem de cacteris magiftratibus intelligendum.

Quidfi ignarus pater, filium capitaliter crimihöfumobtulerit terrendum, interrogarinepotÄitdealio crimineabeo, propter quod oblatus eftî’corrü piet'ne Proconful SC emendatum patri reddit, an iufto fupplicio lubqciet C pluM ris'ne faciet paternam pietatem quâm publicam difciplinam f Quid G feiens cri^ minofum exhibeatpuniendumcAnueluti pater non admittiturad accuftndum, nequeteftificandum contrafilium, ita neefi offerat filium, ftipplicio audiena dus eft, 6C extinguenda impia ÔC caeca parentum in liberos ira,non minus quàtn lires Sc odia C nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Vidimus Stephanum Veneumuirumconferuatoralem,filiumfuum quiuxo remfratrisocciderat,Prætoriobtuliffè puniendym, necexorari potuit quin ft curi percuteretur, oblata etiam Pontificis indulgentia ; at Impp. Arcad, 6c Ho:# no. refcripferunt funeftam uocem amputandam magis quàm audiendam. Diui DiocIetianusSC Maximinus refcripferunt, non audiendum,fed in exilium da« mnandum eum qui fratrem de non leui crimine accufabat.

Obftruare itaque eum oportet, ut fit ordo ftliqui's poftulan^ tium, fcilicet, ut o jini'um defideria audiantur, ne forte dum ho:* nori poftulantium datur, uel improbitati cedi'tur, mediocres de* fideria fua non proférant, quia aut omnino non adhibuerunt, aut minus frequentes, neque in aliqua dignitate pofitos aduocatos fibi profpexerunt.

Obferua quod æque profpicere in ordtne p oftulandi Proconful deb et, tam his qui aduocatos minus frequentes,id eft, incelebres ÔC inhonoratos adhibent, quàmhis qui nullos adhibent,

E t lie paria elfe, quo ad hune effedu, humiles’aduocatos SC nullos aduocatos habere.Difce ergo litigator, ne excelleritiordaus aduocatis inferiores opponas.

N Ota intei- debiles perfonas, foeminas ÔC pupillos conuifnerari, alibi Impe* vtcriimbia ratormiferabilesnuncupat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ier«ii.(Jp«

Meminifieoportebit uftçinaduentuqj^ fuccefloris omnia debere procons, agere, cum fit unusProconftlatus, amp;utilitas prouinciæ cxigateffealiquem, per quern négocia fua prouAcialcs explicent*

C Quid in illis Iods ubi plures font magiftratus maiores QC. minores qui adiri poffintC An poft præftitutum tempus ante fuccclfcns adjfentumperfe* • ueretinoffidoC’

Confoltus ßer hune textum refpondbcum tempore finitam adminiftratio* nemeflê, ex quo plures foperfont per quos iiis dici poteft. Per hanc legem, in • libellodepoteftate Cardinahum, fcripiîamplifîimum ordinem habere irnperrj cxercitationem, mortuo uel impedito Papa in his quæ moram non patiuntur.

Quæcunc^ fpeciah'ter lege uel S. C. uel Princ, conftitutione tri* buuntur, mandata lurifdiiftione non transferuntur : quæ ueroiurc magiftratus competunt, mandari pofTunt,

Quaminterpretâtionemhæclex haeftenus receperit» nemo eft qui nefoiat: amp;nbsp;licet minimeabearecedendumuideaturj meditari tarnen aIiquid,ÔC in me* • dium afferre ftudio aflèquendæ ueritatis non arbitrer reprchenfibile : animant me uerbonimfignificationesluddiftîmæ, SCmuItorum fapientumnon afper* nanda autoritas diuerfum fentientium, ÔC in primis Pileus,Guido, Suzzarius» Raphaël, Fulgofius, ÔC clariflïmus nunc And, Aldatus,amp; alia quædam, quæ non fatis ruminata uidentur,

P nbsp;nbsp;Siuerum fonfom eruere uolumus, inueftigare oportet, de quo confultus Pa

pinianus fie refponi't, E t utique non de alio quæfîtum apparet, niiî utrum ge* neraliteriurifdidione mandata tranfoantetiam eaquælegeuel S,C, uelPrin, conftitut, fpecialiter tributaftint magiftratibus. Reipanfomeft liquidum, âT uerba fontclara, icilicet mandata generaliter iurifoiëîione non transferri, quæ fpecialiter lege ôtScætera. De generali delegationeintelligamus oportet, quo* niam una uel altera caula delegata, non hoc quærendum foiflet, neque fie loquendum proculdubio erat. Valet hic argumentandi modus fecundum Ci* ceronemadHerennium, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

De imperio mero uel mixto, nullum uerbum : ÂT ubi uerba font aperta, in* terpretatio contra manifeftamuim uocabulorum nihil ualet. N etß communia laße d«f Sie. S. opitiio efficere poteft, quod uerba dicant id quod non fi'gnificant, jîjç jfg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Accurfius amp;nbsp;DoA ♦ de mero mixto imperio hic agi arguunt, ab ex*

j^ßguisinamp;ndi ^rnplis præpofitis publicorumiudicionim, A^Jquæmultiplex reiponfîo. Pri* de nbsp;*’’3 ,quod exempla non ardant, Secunda,quod ex fadi contingentia, quod in

Icg.i.ctl.iwdm abufo erat, Papinianus reprehendit magiftratus mandantes publica iudicia, tiguo.dcret. fpecialiter à'ie^e 8C cxtern,^ Tertia, quod loquiturde^s quæ ipecialiter , mandata erant, ÖC % omnis uis ftat in fpecialiter à lege delegatis, Ô£^ non in eo quod rneri uel mixti imperij fit, Quarta, quod exempla font meri duntaxat im*

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perrj ÔC non npixti. De quo mero imperio quod elTet indelegabile, non opus

erat hocreljjonfo, cum per fefine controuerfîa indelegabilebabeatur, etiam fi à ïege non detur fpecialiter,

^ .Prætçrea Papinianus ait : quæcun^ Ipecialiter lege amp;Tc, Vniuerlàliseftler* mo adomnia, fine fint meri , fiufiÿixti imperij, fiue alterius fpeciei quænomi*

• hatim lege uel S. Ç, ud Princ, conflit. dantur : ÔC in regulis Iuris nemo poteft gladij'poteftatem fibi datam, uel alterius'cuiusiibet coertionis in alium transfer*

Noto mthi i|^rbum cuiusiibct, quod eft generale ad omncs coertiones, etiam non mixti imperrj, alias fuilîètfuperfluc» didum alterius cuiuslibet pro mixto imperio,fan's enim fin'fïèt dïciio alterius,quae eft de duobus,amp;^ noitnifî duo funt, • imperia IcilicetmerumSCmixtum.

Simfliterôifjdario tutoris,quamneqvcimpert|,rieque lun'fdicftionis efle, VIpianus tradtt, data Ipecialiteràlegenon transfertur, Qiiod neque impertj, neque iurifdiciionis fi t, ex ûlo eriam liquet, quod Tribuni pJebis, qui nullam ius rifdidionem habebantC utpaulopoft docebimus }ex lege AttiliadabanttutOi* rcs: manifeftum eft ergo ,quxcuncß fiue men' fiue mixri imperrj ,ftue alterius fpe ciei, etiam quæiuriÆidionis non funt, fi no^inatim lege uel S .C. uel conftitu tione Principum iniunguntur,non in alium transferri»Ex quibus Decius conclu di pofte autumat, fi lexftatuat caufas pupillorum apud poteftatem agi, nequire delegari, quia nullius imperij effent,

Neque adinittenda eft ad Vlpiani uerba dicentis, Tuton's datio neque impCi* rtj, neque iurifdicftionis eft, ilia fophiftica interpretatiij, neque imperij, fcilicet tantum dl, neque iuiifdidionis, fcilicet tantum eft, fed mixti imperij eft, quaff VIpianus hoc uoluerit Ô6 neftiuerit dicerc.Dicant quæfo unde hæc confequeri* tia,nequeimperij, nequeiurifdidionis eft, ergo mixtiimperrj eftj' Nonne qui negat imperium, omnino negat merum ôé mixtum, fîcut qui negat animal, ne^ gatomnes animalis fpecies f ôôubiaddideris taxatiüam tantum, uidelicetnctß^ imperij tantum, neque iurifdidionis tantum, moxoratio effreiturconfeftbriaj quod non aliud eft, quàm negationem interpretando ,uertcre in affir mationem, Vlpiani quippe uerbafunt negatoria, Aut enim intelligunt mixtietiam eflè im E péri),fcilicet quod meri mixti ÔC iurifdidionis fît : E t dubi'^rocul falfum con feffione eorundem eft, qui intrépide negant iurifdicftionis eiie dare tutores : Aut intelligunt mixti tantunjeffe.ita quod neque meri neque iurifdidionis fît,amp;S hoc effènonpoteft, quia uerba ipforummetcoritrariumfonant. Namhæcipfbrum. non Vlpianifuntuerba,neque imperij tantum,necpiurifdicftionis tantumeft. Quæcæcitas, quodea uerba quæipfîputant négatiua imperij amp;nbsp;iurifdidionis! elfe, non intelligunt effè affîrmatiua utuiuf^C Exempli gratiazfî dixeris, cura Ie,â gendi nonMarijtantum,neq^Titijtantumeft,uerusfenfuseft, haeccurautria * ufcp eft, alterius, fi quis altus eft qui eadem cuta tenetur, non autem quOd rieu trius fit. Hæc itaep uerba,ncc^ imperij tantS,nelt;^ iurifdidionis tantum eft,fîgnifl cant imperij iurifdidionis effè. Neque ad rem quod mixtum eft ex utrotÿ, quoniamexmixturatertia quædam fit Ipecieszuelutimullum quod ex uino ÔC tnelle fit, QC tarnen neque uinum eft, netp mel, quod mulff eft netÇ uini necjf mellis eft, Neiç fequitur hocnec^mellis tantum eft, ne^ uitu tantum eft, ergo eft mul fi: fed illud uer e fequitur, uini mellis hoc effe, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Poftremo quis tamuecors, 0^dicendiimperituseft,quiuolens exprimerc , nbsp;nbsp;quid mixti imp erij ?ffè, dicat, neep imperij ne^ iurifdiAionB effè^

Exfequentibusdenitç Vlpiani uerbisliquidius patet iàlflw fenfîii iftoirum. Pu ta interrogatum Vlpianum, fî neque et qui habet imperium, neque ei qui tu« rifdidionem habet^ius dandi tutores competit,cui ergo competit v Ipianus ab aduerfatiua exorfus rdjjondit, fed ei foli competit, cuinominatim lex, uel S.C» uel Princeps dederit :amp; non dixit,eifoli competit, qui mixti impertj habet çxercitationem. quod ftiuiffèt dicere,fi hoc fenfîifet.8^ quod ei foli competit ait, ergo nemini altj eriam imperium ueliurifdièffonem obtinenri.Inft. deAttili. luto. Si cui nullus omnino fuerat tutor, ei dabatwr qdSdetn in urbe Romai.

C â Prætore urbano, ÔC maiore parte Tribunorum pl. ex lege Attilia : in prouin* ctjs ucro à præfidibus prouinciarum,cx lege Iulia 8C Titia* Ergo^nte legem lul^ Titiam redoribus prouinciarum ius non erat dandi tutores,quamuis merum

Öl mtxtum irwpcn'um haberent »

Ex quibus hquet quod his (bh's lus dandi tutores competebat, QC non altjs ma giftraUDus : quod fi intdligcremus ei foil qui mixtum imperium habet ius dandi competerc, fequeretur tutoris dationem eile mixti imperq, amp;nbsp;iure magiftratus competcre cuilibet mixtum imperium habenti, dC delegabile eflè, quod eft fallt; {umgt; At nunc iure nouo Municipales magiftratus darepoflünt,

Quæcunque fpecialiter» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Accurftus,Ideft exprcfteamp;^in priuilegium maiorum magiftratuum, 8^ifta putateftemerumamp;r mixtum imperium concedi in priuilegium eorundemma^ giftratuum, quibusdatur;inquodBar« ßal.amp; ferè omnes dodlorcsconftn« tiunt, excepto Fulgofio, qui in fauorem caufanim, forte non male tribui ar* bitratur, ut delegari nor^oflint, quamuis Alexander Ô6 lafon hicleuibus ratio* nibus impugnent: nouiffime autem cordatus Decius hic, 8gt;C litcratiftimus Aleis tus lib. tj. parado ♦ communem opinionem fortiflimis rationibus ftibuertit. Re* deoaduerbum fpccialitcr, quod Accurfiana grammatica interpretaturconna uim uocabuli Papiniani mentem.

Refpondcant quæfo Vlpiani his uerbis:Tutoris datio neque impertj, neque iurifdiÄ'onis eft, fedeifoli competit, cui nominatim hoc dederit ucllex,uel S, C. ucl Princeps ♦ Ecce quod Papi. hic fpecialiter dixit, Vlpianus in eadcm propè quæftionis fpecie nominatim expreflîuintelligendum ergo fpecialiter,id eft,nominatimqujcuncß lex dederit, delegatanon uideri, generaliter mandata iurifdieftone.

Operæpretiumefticrutemurutrumhæc lexloquatig’de magiftratibus maio ribus« Item utrum de mero uel mixto imperio tantum.

De maioribus nullibi conftat, nifi diuinaci Accurlq coniedura : cuius contra rium liquet Inft. de Attiliano tutore, ubi luftinianus refert olim lege Attilia ius dandi tutores Romæ Prætori urbano, maiori parti T rib. ple, datum fuilTe,de maioribus magiftratibus Tri. pl. nunquamfucrunt,fcdplebcij duntaxat.Senato rq magiftratus fol um maiores erant cum imperio mixto, ut Pi ætores, uel mero, utConlT. Trib. autem necp imperij, nequeiurifdidionis quid cxercuerunt: Io* cupletiflimustcftis eft Atteins Capito iurifconfultus, qui libris epiftolarum re* fert Antiftium Labeonem iurcconfultum uocatum à Tribunis, nuncio refpon* diftè uti Tribunis refcrrct,ius eos non habere neque fe nc(^ alium in caufa uocan di: cum moribus maiorü tribuni plebis prehenTionem haberent.uocationcm no haberent. M. V arro xxijibro rerum humanarum:In magiftratu habent alijuoca tionem,alij prehenfionem, alq neutrum: uocationem,utcoij|r.ÖC caeteri quiha* bent imperium : prehenfionem, ut Tribuni plebis, äf altj qui habent uiatorem» Neque uocaoonem, neque prehenfionem, ut Quæftorcs, ÔCaltj qui non ha* bent uiator^ neque lidorem : qui uocationem habent, idemprchendefeamp;te* nerc amp;nbsp;abducere poflunt, autoreft Gellius lib. xi. nod.Att^apite duodecimo» SubiunxittÇ idem Gellius, quod ipfeuocatus à Tribunis noniuit.’amp;Scumeflet Tribunus, uocari neminem paftus eft, quæritauit^ quam ob caufam Trib. uo cationemnonhaberent, futegrrifle, inquit,quod Tribuni antiquituscreari fuerunt, non iuri dicundo, neque caufis, querdisep nofeendis, fedinterceflioni* bus faciendis ♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

A nbsp;nbsp;Idem mcminit maiores magtftratiis ohm fuifle Confîilcs, Prætorcs, Cenfo#

Scilicet â maioribus magiftratibus Sozinus intelligit, non autem quod mi* Jnl-i.înfra^tdt tiorcs magiftratus delegare poflînt »

Qiiæ funt ilia quæ iure magiftratus competuntc'aut dicimus quæ imperij ftint, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L

ôôconfequcns fieret delegari pofte: aut dicimus delegari non pofte, quæ im* 'gt;”jrlt;i.deiurifd. pertj funt, nbsp;confequens talia iure magiftratus noncompetere : ÔC tune quæren

dum, qualis iurifdidio iure magiftratus relinquitur etiam maioribus magiilratis ff^ior-deiudi, bus. Ethacuticpratione,nonnifi nudanotio fi merum ÔC mixtum hiftuleris imperium. ÔC in hoc inclinare uidetur Accurfius nbsp;nbsp;dodores ferè omnes, quod . ƒ

E neque merum neque mixtum iure magiftratus competat^ Mihi autem uidetur abfurdum maiores magiftratus non dinerre à minimis, in qs quæ iure magiftra# tus competere folentèfi non plus ipfîs maio ribus competeret quàm minoribus, ' ÔC fie eo ipfo quod quod funt magiftratus,omnes fint æquaIes»N ec ad rem,quod multa maioribus fpecialiter à lege in priuilegium, ut ipfî putantjtribuuntur,quia talia exterius proueniunt: ôf ideo ridicularesell,ut nonmaiorisiurifdidionis tnU-deoff'.ei^ fint Confules eo ipfo quod Confules ftint, fimiliter Prætores Si Præfcdi Romæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mand-efi

J nbsp;nbsp;nbsp;quàm infimi magiftratus, Sifolum per accidens eorum augeatur poteftas ♦ quæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Excutiamus igitur, nunquid imperium merum uel mixtum, iure magiftratus cuiquam competat, licet Dodores omnes dicant non competerc.Item nunquid imperium delegari poftit,

Quod competat,Pomp.de origine iuris. Exadis deinde regibus ConlTcon* L.i.deo^.pir^ ftitutiduofuntcumlummoimperio♦ Vlp. omniaomnino crimina præfedura ftegt;ttrb^ urbis fibiuendicauit.Idem, Qiii uniuerlàs prouincias regunt, ius gladt) habent» idem de officio ProconlT, Nec quicquam eft in prouincia, quod non per ipfum expediatur. nbsp;Idem de in ius uocan. In ius uocari non^ortet, neque Cons »

neque Præfedum, necj Prætorem,nec5 Procons»ne($ cæteros magiftratus qui imperium habent»

De imperio cadinario quod competit eo ipfo quod magiftratus fadi funt Io« quuntur hæ 11. bi iure magiftratus competit, ergo poteft delegari. Si hoc eft quod contorquet gl» Si doc.

Animaduertendum arbitrorquod iftanoi»interfepugnant,ut magiftratus aliquis iure magiftratus habeat imperium inaefinitum,ut Præfedi urbis Si Prælt;^ fidtÿ Si all) fupra enumerati * Si habeat fpecialiter legeîribuium, ad certam Ipctf

C dem, ut in excmplis hfc de lege Iulia,dè adul. ui» publûamp;T Turpiliano.Ef dato quod generali impcrio iure magiiiratus de tjs cognofcere gotuilïê^ tarnen pro* pterfpecialemcommiiïîonemlege fadam.illud äTinipfo cui ipecialiterman* datur,amp;inalq»magiftratibuseiufdemimpertjofFuicatur,amp;hoctantum Uten« dum eft,0£^ de huiufmodi imperqs loquitur lex noftra,6C cédant tot^biediones. Ex quibus eleganter colligi pofle uidetpr, quod ß iure ordinario alicuius rei coit gnitio ad multos magiftratus pertineret, 6ClegefcriptaueIuiua,quæ Princeps eft,eacognitiofpecialiter unidemandatur,mox ab omnibus altjs cognofcens« f.ßuduifti. de di poteftas abrogata cenfebitur, ÔC isfolus cui nominau'm demandata eftco* offi.leg.facitc. gnofcet, undefit;

utnofirimt. de Quæcuncplegeuel Principisoraculo fpecialiter commituntur,delcgarinon Kpp. pofie, net^abaltjs cognofcipofïè,^uàmabeo folojcui nominatim cognitio delegataeft, quamuis eins naturæ res ea fit quod ab altjs iure ordinario cogno» Bdid.w I.f.ƒ«« fcipotuiiret, nifilcxuel Princeps fpecialiter delegaflct» Etfiidixerisadhucob* prlt;t deofji. con nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obiedio de imperio iuremagiftratus quod poftitdelegari, igitur. Excutia*

fu.idem confi. æ^s utrum imperium fua^te natura fit delegabile c' quidam non pofte conten* ccclxxxv. li. dunt,quidam diftingunt inter merum SC mixtum.De mero nulla eft pugna quin iiij.Ang.inl.i. delegari non poftit, quod maximi momentieft, citant in primistotam hancle* c.ubizT apud gern,quxnihilprohatytiamCemper loquiturdetjs quæ fpecialiter tributa funt qucm^o.in c. lege 5Cc. quamuis alijs iuribus probetur.

per hoc .deh£ nbsp;nbsp;Et propter h oc quod imperium merum minime delegari poteft, uerius uide-

ret in yi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur quod dicebam, ut uerba hæc quæcuncÇ accipiantur proprie, id eft latiftime

tf/l.de reg. iur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mtxto impcrio non parua eft pugna. Placen. a Guil. contendunt mw

et l/oknt.cr 1. xtum imperium ÔC i^I-ifdidioncm idem elfe, amp;nbsp;idcirco dclegabile. Guido Su* pquiderit.de of ^arius ÔC Albert. Roat. in 1. imperium contra gioflam forjjflime pugnant;exifti fi.procon, mant enim iure magiftratus competere, SCideo delegari pofte. Sequuntur hie

Ray.amp;f Fulg.ac literatifli'mus Alciatus lib, tj. Paradoxorum fubtiliter difputat* E t licet ex diuerfo fententia numero atitorum, non rationibus uincat, tarnen fo * lidam folutionem adhpe non inuenerût ad Pauli reiponfum : Mandata,inquit,iu rifdi(ftione priuato etiam imperium quod merum non eft uideturmandari. Po* tuit'ne apertius exprimere mixtum imperium^quâm dicendo imperium nonmc rum c Et in calcelegis noftræ Paulus notât imperiû,quod iurifiitdioni cohæret, mandata iurifdidione tvanfire, Eft'ne aliud imperium quod iurifdidionicohæ« rett'certe nullumjuifi mixtum, ftmiliter neque ad 1, cognitio in fuum,de quo fatis multa dilferuit Alex. in difpofitione Rex Aragonum. Caftren, äf Decius in utpolTeftio. Et quoniam ueritas huius quaeftionis multum pendet ab illamtrum mixtum imperium, Sgt;i iurifdidio fint idem, quo ue inter fe diferepent, utile eft difeernere, Quodfiht idem. Poftquam Pau. dixerat m.andataiurifdidione,im* perium quod non mdum eft uidetur mandari ; ftatim rationell ftibnedit, quia, inquit,iurifdidio finemodica coe'rtione nulla eft:nam R non effent idem,mala fo ret confequentia in quæftione propofita, de non mero imperio ad iurifdidio* nem, deimpefïoquidem mixto, inonde iurifdidione quag^ebatur,fiiurifdi* dio effet aliud ab impcrio non mero. Refpondendum erat quia mixtum impe* rium finemodica coërtionenihil eft.

Litttperium. de nbsp;nbsp;VIpianuszMixtum imperiun»eft cui iurifdidio ineft : iurifdidio eft etiam iu*

iurifd-em. iud. dicis dandi licentia.Didio etiam ffic dénotât appellari iurifdidionem id quod •mox dixerat, imperiuidlnixtum ;accedit quod qui iudices dant^opijs eft, in pote

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;toe

DE OFF I. EI VS CVI MAND, EST IVRIS D. 50 ftatc ah'qua fint ut Conflict Prætores.Si dare tudi'ces folius eft poteftatis,ergo lu Lxu^uijti/ra.

eft imperium merum,item quod eft fimplex iuriididio quaedam fine aliquo ims perio,amp;^ quod exijs commixtis quædam tertia fpecies, quæ dicitur mixtum ims perium, conglutinatur, dicitur etiam iurifdidio. Et ilia fimplex iurifdidio ma« gis eft in confideratione, quàm in exercitio, quia fine aliqua coercendi poteftas te,omnisinutilis Sc ridicula eft iurifdidio»

Rurfus contra, mixtum imperium eft cui iurifdidio ineft: ÔC alibi, imperium cohæret iurifdidioni, ftilicet merum, ÔC hærendo miftetur, fiineft unum alteri, de alterum alteri, ergo adeffe utriufeg utruneg requiritur :0C glof. tradit fine coer tione iuriididionem non effe, ôCcoërtio eft imperij, efficitur fine imperio iurifdi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

dionem non effe, ÔC iurifdidionem imperio de imperium iurifdidioni ineffe, Se commixtione unum fieri, ftilicet imperium 5C iurifdidionem, quod mixtum £ appellatur. Quid dicendum puto unum effc, de re ipfa infeparabilia hæc duo, i.ßqHid eritl intelledu tarnen optime diftingui, utpotentiæin anima noftra fcilicet,intelles ßp^adeoffi. ' E dus, uoluntas de memoria -, de in trinitate perfonæ* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proconf, ct in

Ex omnibus fupradidis multas utiles de uet^s conclußdftes coîîigi pofte arbi autcn.de define tror. Vna eft,quodoijnis coertioeftimperij, ea($ eft autmaiorfiuemagna,aut fo.auit.^.aua minor fiue modica : maior quæ imperio mero tribuitur, minor mixto, quod iu^ dient. rifdidioni comunicatur, de minor fiue modica eft citra atrocem uerberationem, L.iinp.^.fi.Qy ' Alia, quod modica fiue minor coertio eft mixti imperij, de fimplex iurifdidio, difla l.fi.et hie ' nullam ex fe habet coertionem, fed ab imperio femifeendo mutuatur* Tertia, infra.f.fi.

Accurfius dixit iurifdidionem non eftè fine modica coertione, Quarta, quod iu but.infra de lu. n'fdidiocummodica coertione uereeft mixtum imperium, de econtraimpes om.iudi.etdi* rium non merum eft iurifdidio,SC folo intelledu diftinguuntur,6C hoc eft quod (la.l.fi. plerunc^ facit gio. de dod. uacillare:6C ueteres etiam appellant imperium maius imperium m4i pro mero,Sc imperium minus pro iuriididione mixta»Gellius lib.xi.nod. Atti» «« ez minus. refert C»TutidanumIcribereConff» habere imperium maius, Prætores impes rium minus : de uerum eft Prætores iurifdidionem, id eft imperium non merum iure magiftratus exercuiffe,licet S. C. Turpil.animaduertendi poteftatê de ncce dominifpecialiteAributamegiftênt» Quinta,quod mixtiftn imperium poterat vtTulgo.hiceè den^ndari,uthicinfine,necuerumf pace omnium dixeriiff) quodmodicacoer in l-fi.infr-i(eolt; tiofitfimplicis iurifdidionis, immoeft mixti imperij 5C iurifdidionis quæfos nantmixtum imperium, omnes aliæ coërtiones funt meri imperij ftex»eft qui ca uillarinô poteft. int fiquid»de offi.ProcôIul. Venuleius de offi'. Procon. S iquid erit quod maiorem animaduerfionem exigat, remitiere legatus apud Proconfi debet, necß animaduertendi, uelcoërcendi, ue^atrociter uerberandi ius habet» quæ huius refponfi ratio eft, quia meri impeftj funt ifta, de maioris animaduer^s fionis^ppellatione continenmr ♦ Vnde colligitur quæ cifta atrocem coëraonem *

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i z ■

C ud uerberationê funt,minons cocrtionis fine modicæ lùnt,6^ mixtiimperq effet ' di. delcgari pofle. Nec ilkpidæ inueftigationis eft quæ atrox uerl^ratio fit,an ad inftar atrocis contumeliæ, an publica uerberafio, an ipfamet uerDeratio, an non * leuis ueiberatK ♦

tAlMiererciu nbsp;nbsp;Huiusreifortifîîmum eftargumentum.quodlegelub'a, deui',no

minatim cauetur » ut is cui continent t exercitio, poiïic earn, fi pro* ficifcatur, mandate.

Duo facit Papin. Primum per argumentum à contrario fenlu elicit præiêntes magiftratus cognitionem iudicq legis lui. deui, publi. mandate non poiïè,quia in eanominatim cauetur,fi proficif«ntur, mandate poflînt. Hinc arguendo inlt;! fertjfi non proficifeantur,mandate non poITunt. Secundum eft, quod idem fer^ uandum tradit in altjs publicis iudicijs,extenditcp ftatutS legis lul.per argument turn à contrario elicitum,ad alia publica indicia. Collige ergo argumentum à con trario fenfu habere uim cxtenfiuam, nbsp;per h oc mens legis colleda per argumcn

turn à contrario porrigibill’s eft ad fimilia, quod eft notatu dignum de argument to à contrario et caufa ceflàntc. Multa hic à dodloribus amp;nbsp;maxime recentioribus traduntur utilia. E t obferua quod hie diatur fortiftimum arg. à contrario : alibi • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicitur apertiflima probatio. ut 1. fiquis locuples.in fi, de manu teft.

Hunc loaim intgjligo quod Legatus confiliarios Præfidis cogéré in fuûcon filiumnon poffitex quauis caufa euam manumiflionis æftimandæ»â^hoc eft Cdrtlîliio» fx» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non pofte exercere. Adde autore Pediano in cemmentarijs Verrina*

ercftf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum,ij, et iij. lib. quod is qui uniuerfam iurifdicftionêà Præfîdeaccepiftètmon ua

let confilium exercere, quod eft cogcre indices in côfilium ire iudicaturos,quod hoc ordine fieri mcminit ; Prætor ad fe accerfitis omnibus eiufdem canfac indicia bus, ad fuum tribunal conftdentibus, perorari caufam iubebat, 06ubi abutra«^ parte fatis didlum fuerat, impofita cuicß, qui finierant, neceflitas dicendi, dixi, turn Prætor pronunciabat dixernnt,06 in confilium indices mittebat. Miuere Viitlere iudicts in confilium indices, eft,inquit,dimittereindices adfententias dicendas,ideftco M confilium, gere eos inter fe nota conferre, quod in facro Apoftolico auditorio fieri uide#« mus.Decanus cnim auditis omnibus caufæ argumentis,coliegas cogit ire in eon filium ad fententias conferendas. Intelligo itacj hoc etiam efte exercere confilin, quod quia poteftatis eft, mandata iurifdidione non tranfit, 06 idcirco VIp. infra de iu. om. iu. ftribit eum qui indicate iubet, magifttraum elle oportet: magiftra tus autem uel is qui in poteftate aliqua eft, utputa Conful uel grætor,uel ali) qui Ce peroraU pronincias regunt. ß nota Ptætoris uerbum dicentis, dixerunt, fignificare eau* ciutfi tji ttx.'m fâm peroratam, quod nos conclufam dicimus. Et illud definentis dicere, dixi, eft I. pâtre. injra proprium iucjjcialium orationum extra quas abufus eft. de quæflio.

^uodAccurfiu, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I VL I AN VS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

tfon tntcüextt, Etfi Prætor eft ts qui alienam iuhfdidionem exequitur, non ta* men pro fuo imperio agit, feÿ pro eo cuius mandato agit, fus dicit, •quoties eius partibq^ fungitur.

A nbsp;nbsp;Ordinarius idemcß delegatus l'udexquomodocognofcitur quando quid agit

•Utdelegatusa^tordirynusfluli'anusrefpondtt, quotieseiuspartibustungitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

cuius mandato fus dicit. Fungitur aût quoties quid agit quod ad caufam ddega« tampertinet, SCex diuerfoquotiesquidagit quodadfuamiurifiÜÆ'onemfpe*

• Aatjcenfetut ut ordinarius ins dicere.Ex quibus redededuci arbitrer,non opus exprimât fe ut delegate ins dicere uel ordyiariû^fcd fatis fore fi liqueat 5 ad quam caufam pertincat quod agitnr.hic cafus. Quid antem in adu indifferent! puto eius fententiam qui facit îpetffandam 1. in ambiguis. de reg. iur t Quid fi eius uo « Tdciuntfcrlptä lûtas explorari nequitc'puto iure fuo,id eft ordinario magis quàm alieno fecifle, Bar.etaliorum quod eft ucrifiinihiis, extraordinarium cedit iuri ordinario»

Mandata iurifdidione pnuato,eriam imperiû quod nôcft meru, '/ Ro-üidctur mandari, quia iurifdidio fine modica coêrtione nulla eft, nbsp;nbsp;xa^Alexanjct-

Poftmulta adintelledlum h uiuslocidicfta in lege prima, nota quod priuatis confi.xxv.no» perfonis poteft generaliter mandari iurifdidio cum miîto imperio, 8^fie priua- lu.ij. tæperfonæfunt capaces mixti impertj,necpropterea cenfenturefle in aliquo magiftratu : amp;nbsp;hi funt quos Pedaneos uetuftas uocauit, quod pedes incedebant indices fine aliquo honore. Maiores uero indices qui in poteftateerant, fella infidentes PcdMci? curru uehebancur, unde Curules'appellati funt, ficut à pedibus Pedanei, fimilia terSePedarij Senatores.Gelliuseftautor»

Palàm fit delegates etiam ad uniuerfitatem caufarum non eflè in magiftratu, amp;nbsp;ad iurifdicftionis fine mixti imperij exercitium non requiri magiftratus fafti« g gia. Bene igitur profpedum eft iure pontificio, delegationes caufarum inutiliter “ fieri, non aliquadignitatehonoratis» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Accurfius : Imperium non dicas merum uel mixtum, quia non poteft màn* dari, fed dicas modicam coëttionem.

Sentit Accurfius unam aliam elfe imperij fpeciem, fcilicet modicam coërtio#: nem^quælatuit Vlpianum,quitradidit imperium autmerumautmixtum effe.

Vitioîàm quidem diuifionem illam elfe in Topicis docet Cicero,quae nô omnes partes compleditur. Vitiofe ifta ratione Vlpianus in duas fpecies diuifit fi plu* res funt. O fœlicem Accurfij fapientiam, cui contigit Vlpiani errores detegere, Efto plures fint fpecies,die age,qui diçit non merum imperiû,poteft'ne aliud di,. cere quàm mixtum, aut quod aliud pratter mixtum imperiû non merum eftf fint deniej quotquot uis ijjecies, fatis eft nobis de non mero, quod eft mixtum impe rium,loqui autorem. Tunegas hoc, profedo tolerabilius negates folem eflè lu Giafifiup^d tu cidum, niuem albam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l.i.'m uetbubo»

Imperium itac^on merü mandataiurifdidione mandari VIp,tradit. Hic ue norimi,ubi mi» lint nolint Accur^s dC Accurfiani omnes, quæratio cft,qi^ fine modica coera xtum impe.in» tione, id eft imperio iurifdidio nulla eft, id eft nullius momenti, patet,quia fi no ^uit,c/Jefine intelligitur mandatum imperium, iurifdidio eilet fine coêrtione, e j quibus plua Mimaduerfiöe. res conclufiones (ÿ)lliguntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L.magifiratm

Prima, quod omnis coërtio eft impertj,nam fi eflet iurifdidionis, no opus efs bus.infiade fet mixtura imperij, ôë Vlpianus nonfic locutus fiiiflet, Secunda, quod fimplex inr.om.uh iurifdidio nullam per fe habet coe'rtionem,nec quidem tnodicam, fed earn ab im perio mutuatur. Tertia,^|dimperium fefe iuriididioni infinuado modicam cocr lionetp cömunicat, Sc tantam quanta fuffïdt ad exercitiiJh iurifdidionis:amp; hoc

C eft quod labolenus refpondi't,cui iutifdidio data eft,eacp conceffa effe uidcntur^ l/iquiJ erit/u fine quibus iun'fdidio explicari non poteft, ut modica co^rtio, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;glofla eft,

pr« de ofp.pro alibi caftigatio dicitur. Qpicquid itaiÇ coërtionis eft fupra modicam caftigatio* conjj^ et hie. nem, meri inl|)ett| eft,de quo lariftime fupra I.i.difleruimüs.

Vt l.i.ßquisiut Quid eft tandem hæc modica cocrtio C eftmcoiudicio tantum aculei habere, di.no» obt. quantum (ätis eft ad iurifdidionem tufndam,cogendumtp fubditos iure iufla fa* L.ma^'flrdtis cere,parere,reuereri, ÔC cætera quae labolenus refpondit, finé qiiibus iurifdidio l)uf.deiur.om. explicari nonpoteft, ÔC igitur municipalibus euam magiftratibus eft neceflaria. w.etinduten.

Diem fundo Legato Cæfaris, fàlarium comitibus refidui tcm« pons, quod Legau's præftitutum eft, debetur.

Præftitutumamp;T non præftitum lego , ficlt;^ legendumtraditpræftantiflîmus Alciatus libr Diipundionum iiij.c. xx* ubi hanc legem uero fuo fenfui reftituir; praeftituo enim compofitum eft à prius amp;nbsp;ftatuo. præftitutum ergo prius ftani turn, præordinatum, præfinitum fignificat, reipicit hie tempus Legatis prius ftanitumàCæfare.Ladantius v. diuin.infti.Adpræftitutvm tempus præien* tiam fui fecit. Accurfîus et alij ,ad falarium præftitum male referunt,fcfe uarijs ièn fibuscruciando.

Papinianusitacßhocfenfit ôô loquitur, ftilicet falarium integrum aflèftbrii busPræfîdis ante diem fundi, totius refidui temporis Legato præftituti debe* turmifi interim coimtes altj afledifl'ent, aut Legatusante praefinitum tempus ma giftratu moueatur. Præceptor meus Caccialupus quicquid ad hanc legem perti net, luculentis ac copi ofis commentarîjs tradauit, ubi petendum eft,fiquid in ea materia quaeftionis emerferit.