Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

b -termtUw;? cfttMUVr XxW’Oi^. wtç. K'tte‘»gt;fi’^t *3^’

ftalnÿtô*' ifnm.

.vfwiïtc-«’* xgy^'

ajwiftr TO ftV ÿU qn’^’. !^ur Awctd»?,

• ^’'- ;, ■. ‘- ‘.'iivnrt.tïrolTfntr qni quot;»TipoîiittttnqmcwTtvr^ttWr i»T*'',ïA(i»i7n»*i« poÈvfbftmltfttvu ’

•TCno. Cefciôî^t^îvifiiimetnûw «w?c ««oor cÄ«r 4luf--6 ijifi ’n»' fihr tm’

1,1\^. tft-tf ^TOvwcwtn l^nelHlaw r»n«C nw| lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cyH ftlof wiw tw cü fw» wilfe

Olim, à Théophile Anteceflbre,in Græa cumè Latino huherius difluhiisq; tranfla H,amp; nunc nuper in gratiam eorum, quis bus opcram Græcis literis dare non ads Wodum vacat aut lihet,è Græco in Latinum per D. lac. Curtium Brugenfcm lurilconfultuni' tonuerfi,aciamitcs rum excufi. . ƒ

Hakuinio,Eq- A«* Domino de Malde* chem',^ tkercfcc,Lembeke jamp;Ci tac. Curtius Si

; Vum impélkntibus bue amicii IV. C. cditionem borum libro* rum adôrnarem,quiduis potius n anim O habebam, qu dm V t cui quam eos dicarem : prepeerea, ^quôd nihil in iis mtum V'.deiem injctér Vérba, hoc eft rem adeô leuemac iiihib,vtindcnatum fit ptouerbiumdc iis qui compoflea in fraudem orationc falfa pro Veris obtrudurit, qgt; verba dare dicantur. Et ecee tepente frequens accurrit ex latere turba cauillan* tium boniinem effe me putidum,rufticum^,ac plan^ indignû qui literas norim:q» tenebras quac* ram,famamcg detreflem, ac lucem fpetfbre non auflm.Qiiodquantumuisfalfôdicatur, Nam quo modo is qui in vulgus aliquid edit.fperafe pofiec Vt lateatf autboritas tarnen ipforum velut de gra* du fententiæ.quam inftitueram teuere,me deiecit. Quid enim faceremt' quum prsefertini ex eo numè to eilet Darnmius tuuS;qui quia ipfius iuffu banc Omnem rem ptimum fubilTem,boc quoq? fibi pu* tarer debcri,he quid iniuffu fuo de editione confn7 tueretur. Ac mihi videtur fatis acerbe ac rigide ius fuum,(l quOd babebat, in me amp;nbsp;mea exercuilTe; quando ne ita quidem ad pnrfens hominem potui differitjCÿ alia mihi iti incüdè effe dicerein, quae

longe iuftius mea pofTem vocarc. Venft fgitur aâ te Theophilus noftcr V.C. venir, fed incukus incompollto habku,dubiranslt;ÿ ac hxrens, quid primum quidve vltimum dicat:quippe ex medio innere.ad alium qudm ad quem erniHus erat,abre/ ptus. Amico 5^ nonefta valde.amp;parn.vtaiebat, grauia efflagitanti morem gerercmcputabam:fl* mul Ä illud futurum fpcräs, vt prima eorum,qui luri operam darein fhidia, vtcuncp pro virili mca iuuarem.Itarp amp;nbsp;eo tempore, quo feßa ac lactafvt cum Vopifco loquar) fieri dicicp folct omnia, rem sggrelTus, per intermilTionum dilationumt^ mo» ras,diHimili vt iicccflc erat, amp;nbsp;inarquali textura tandem abfolui. Verum.vt aliquando tibi infcri* beretur,nihil omnium minus tune agebam. NeC vero quçrcndum eft,quare nö in manus refumpto Hbro,mutarim correxerimr^,qu3c mutata aut cori retßa magis placere poflecrederem: Qiioniam,vt omittam integrum id mihi nonfuifTe, multoma? »ima parte iam excufæquû omnis emendatio etia in facili ac iucunda materia,ingratum quiddam amarum habet, tum vero hic tantum in vertendo moleftiarum exhaußum mihi fuerat, vt lt;5^ ipfum emendationis nomê,velut earum memoriam refu gerem. Etenim fl placrifcp in rebus,iis maxime in quibus mercedê nö fpelt;3amus,ipfa muneris qiiod tra^amus dignitas, diligentiam noßram cum prw mis intcndereetexacuereconfueuit.Quid tandem in omnibps his libris eß, quod adeo mihi id,quic« / auid efi laboris quod cgo hicfubrj, commendarè

aebuerits’ Eß quidem ea Iuris Ciuilis exccllentia, i r Vt neep eorurn qui ad minima quarry 5C infima fe

opera:Sed longe alia eft vertendi, amp;nbsp;alia fcribendi ratio, Qdi fcribit.folutus ac liber nuHitj addidhis, fcipfuiT),hoce(l,naturâ fuam fequitur:quæ tempo# re mutata funt,traiiflt:qux in præfens omitti poamp; funt,differt; modo capita rerum percurrit, alias in alcum penitus defcendit : nunc llilum cohibet, interdum latius excurrit. Omnia prorfus vane. Denicp.quod vel maximeanimos noftros acccn# dit.folidam laudê.fl ad earn afpirat/perare potefL At ill j alteri,intra ingenium eius quern vertit,ftan« dum cft:ac multa etiam prxter aninii fui raticnem dicenda.Siuequid frigidius colleclum, flueaudaci# us translatum, feu durius aut inflatius didtum eft, mutare non licet.Quôd (1 qua deinde laus fequitur, maior dd melior pars eius,ei qui transfertur decidi debet. Atque haec eo minora funt, quo Inaiorac grauior eft author, quern vertis, vbi fcilicet amp;nbsp;fi# guris luuet certare, « felediis verbis vti liceat.

Nec enim omnia vt è Græcis conuerfa fint,elabo# randum eft, flcut M. Cicero docet:fatis eft, fl vej eiufdem generis fint. At vero hie nofter, adeo non habet quod contentioné illam admittat.vt etiam Videri polïit operam dcdilTe.ne haberet. Sic ÄS in verbis negligens eft,(SC longus in exemplis, amp;nbsp;in docendo remiflus.Non quod ca commode cafte# que transferri non poffint,(Qiris enim id dicatd) fed quod animus eius qui transfert,non fan's iis fe oble(ftet,parumc]^ tali opere pafcatur, Qiiid taedij mihi concoquendum fuerit,quantumcÿ naufeçin# ter vertendum obortum nt,oftendo : non Theo# phih ftudium vel operam damno: Quando is ali# ter ac fcripflt.fcribere nec potuit fcre,nec m his li# bris debuit:flue naturam rerum quae traduntur fpe

«fles,flue perronam eorS quibus fcnbuntuf. Qu(» niaiTi Sc luris Ciuilis ea ratio eft, vt queipadmcM duin rcs in medio pofitas.afq^ in commun] horni« num vfu verfances amplelt;f}irur : ita 3C fermone è media bominum vita defumpto,contentum,nul» las dicendi figuras, nulla verborum Iumina,nulloS traiftandi colores magnopere deflderare videatur^ Et omnibus in artibus,id cum primis animaduer« tendum ac cauendum eft iis, qui rudibus carum ûamyucÀf inl^itutionefq^ componunt.vt nee funw m^m ingenq laudem ex eo labore captcnt.nec tam quam parua contemnant, qux viam ad maiora ciunr,«^fluequibus maiora non conflftunt. Quid ergo.inquies V.C.mihi infcribisï' Nihil ne habet, quod quenquam capere pofTit ƒ Imô enim veto complura. Qiiæquanuis(vt dixi)non admqdum grata flut nomen aliqupd ex translatione quaereiM ti.tamê eum, qui ip^gfs rem ipfam q alia quxdani expendat,vehementer deleJtare debeant. Etenin» (neflngula quæcp tam anxieponfecter)qtibipro* barum iri credimus eum docendi modum, quem Theophilus obfcruat,tam facilem.tam expofitn, tam familiarcmî’ Primum quum nomen aliquod luris Giuilis vcl principaliter iq difeeptationem vcnit, vel obiter in rc tralt;îtanda incidit, nec fatis apertam habet fignifleationenumirum q breui,^ plana,q commoda definitiqne id explicet, Qiiin et tiamin plerifcß eàdefcendft,vt quare in deflnicn* do quieç^ adieôtum fit,exequi no grauetur. Quôd fi quando non verba,fed res ipfç vt fæpe fit,obfcu« ritate aliqua laborant,eas 4s tTl «iA««Tos,id eft,exem plis quibufdampro temporeconflÆs,tam apte, unique aperte dedarat,vt quanuis tençra$ difceip

bum aures, quanuis rudes adulefcentun) anftnOfl facile fubirc polTint, Deinde vbi per medias lurra régulas elTeeundum videt,antcquam adcaveniat qux propria func cius difpucationis, quibufdam(fic enim ab eo vocanturjdifcentis ani* mum prxparat atquc inftruit: nc quum illnc vene* nt,aut tlle velue in renebns oberrans ad multa of« fcndat,nihil videat,aut ipfe fcriem rcrum, fl tüc de« mum docere velitjoluere ac fcindere cogarur. Po« ftremó,quoniam hoe nonnunquam euênit,vt iis, qux author quem exponis dixit: vel ahqua nó ma« Ie polTis addere.vel tale aliquid Ut cöfequens.quod omitti vix debeat.habet Theophilus nonnub los id genus exceffus. Incredibile tarnen qfefe re« primat,qudm modum teneat : in ea re praefertim, quæ neque fi femper fequatJs modum aut finem ha beat, lt;SC hodic fanè ad nimium venerit. Ncdi« cam interim.qudm vbicß tinicat,necui impudenti or videti poflit: Sic enim ferè veniam prxfatur, Ttür» A ïfa3ït^i»3i,aut 'IfuiSit// 4’ lï/ivai Ab hacdocendi ratioic.qua melior nulla eft, pudet di« cere q longe recédât qui his tëporibus vulgo Infti rutiones Iuris prxlegunt. Nam perinde.quafi non primam 5^inflrmam setateni inftituant, fed omni genere huius ftudq perfeviis fummam(quod aiiit) matwm imponantjdifficillimas quaftji et maxime arduas quxftiones iam inde j Pylrj vd Azonis fç« culo in, dodorum difputationibus verfatas, fub incudem reuocant : ac diffufe Us quxinvtranque partem Amultis multa didafunt relatis,5i cpibuf dam etiam ab ipHs ne nihil fuum videâtur aiferre, additi8:ita rem omnem inuoluunt.vt neque ipfi fe ^mitto nunc adulefccntes) explicate omninQ.aue

«itum vil um inuenire polTiiit.Miratur fiæc ij.qof nuper ad hæc ftudia admoti functam exundaiis Ie* ges ac iura citandi Humen, tam paratam argumen* torum copiamjam variam opinionum expoflno nem.Sed cum tempore hoc omni, quod prælelt;fuo ni conftitutum erat,in eum n^dû extracSo ac coiw fumpco,domum abeunt:lî quem ipforum roges, quid fecum e' fcholis afferac,quod vel in vfum ali* quem transferri.vel viam munire ad maiora po€» flcnihi) habeat,opinor, quodcommode lt;3^ adro* gatum dicat. Habere tarnen pro more doctores noftri videntur,vt priufquam ad rerum ipfarû in* terpretationem accédant, quædâdctituli fignifica* done præmittannac breuitcr lt;SC paucis conftituaC quomodo iddequoagitur,inteliigcndumflt. Fa* dantidfane* nonnunquam,(Curenim veradifB* niulem/) fed plæruncp tam obfcura funt omnia, tarn dubia,tarn coada,vt prima ftudia inagis one* rent q luuent, amp;nbsp;difccntem incertiorem,g ante fu* crit,dimittant, Fingunt etiam cafus aliquos, (Sic enim hodie vocant,quæ Graeci nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;veteres,

fpecies dicunt,) fed q uieptos, quamqt abfurdos^ in his præfertim libris,vbi hoc decebat cfl'e conue* nientiqres.quo rudes animos magis exempla in* trant q regulac. Equidem non opinor quenquan» tarn trillern elTe aut feuerum.qui in iis legendis ri* fum teuere polTit. Euidentialia vcro(Nam amp;ea (îc dicuntur)quæ(îmilequiddam Ta'nrjoÄtuyi«/sha bent,vt putantur: quim indigna fint co nomine, res ipfa ve! me tacente clamat. Quôd fi ad partes amp;nbsp;q mihi vocandi funt,qui necß deleAu vllo habi to,nec^ veniam vllamfquod minimum eft)prae(a* ti,omnia vqdcuis in prackJbonibus fuis tf«^tj/af* cifçunç

dfcunt,veluti pariim interfit, quo quicft loco di* catur ; Vides iamdudum quantahic fcribendi ma* teriarn habcam,q latus fe niihi campus oftendat. Quid enim minus ferendum cft,g quod ifti vniu# Verbi arrepta occafione, traótatum ex iis ahquem quosmaximos fufiffimôffç habet lus Ciuile, ali* eno loco, non fuo tempore, totum ä Capiteaccer* funt,ac tang Peliam quendam recoquuntc' Ita fie, Vtdum contrâg luftinianus fatftum voluit, inflr* mas bonorum adolefcentum aures,multitudineac varietatererum obruunt, autfpes illorû infringa* tur, 3C defertores huius ftudtj flant ; aut ferius SC magno cum laboread ea veniant, ad quæ maturi* us per faciles quafdam methodos fine labore per* duci poflent. Hue adde, lus Ciuilein tarn tenuem Sc obfeuram artem contrufum non efle,ex qua ta* qujm è pißrino educendum diiïipandumcÿ aedif pergendum fltiquin è contrario, doeftisfimû quen* que Si fapientisfimn id iani diu optarc, vti exiftae tandemaliquis, quiitalus omnein artis formam redigat, vt 3C quae difperfa non protinus ad manu funt,in vnü colligat: amp;nbsp;qux diuulfa iacent,qs quae affinem traótatum habent, fubiungat.'ÖCquaecon* fufamagnostumultuscient, multos errores gig* nunt, per genera fuadifponat-.acaliquandocertafit apud omnes perçque genres, 3C omnibus in fcho* bs,Iuris Ciuilis ratio. Quod Ælius nofter Mattia* nus, non tantum fieri polie, fed etiam debere feri* fait. Quid porro memorê,nihil çgrius caueri polie, g, ne quantum operæac temporis iis datur, quç obiter, SC (vt dixi ) uSt/, oblata vel afeita funt: ei omnçpereat «SCdecedat, cuius potiorac prior in fractando elle ratio debebat. Magna funt hxc, Sc

graufa : mains ac grauius illud, gi edam exempio* non tantum peccato nocet. Promor fcmperinde* terioramortalium natura cft : faoliufiT? præcepto* rum Vitia, vt parentum liberi, g virtutC3,reddunl amp;nbsp;cxprimunt difcipuli. Vix menfem vnum aut aJtcrum in fcholis verfad funt ; iam Digcftacogi* tant.iam Codicem pofcunt. Pudec è numero Ii» ßinianiftarum efle. Ardet animus cum Baldo,cum Barthoio.pedem couferre. Expcrtus dico: Eadein cnim me imperitiæ mala quæ cæteros, tam ftuld« cogitationibus fatigarunt. Inde, vbi de lure pub» lice refpondendi poteftas factaeft,ne id quidê noa fequitur, vt régulas radonefque Iuris, ad cauflan» dequaconfulti fumus,accommodate poHimus: fed magna temporis iac^ura,per immenfa Confili* orum, Repetidonû, Ledlurarumcp volumina ra» pimur, dcciUonem (iîcenim loquimur) Dovioria alicuius quœrcntcs. Haud aliter,atque is qui viani quam non probe didicit, ingrelTus eft, ad flngula penè trfuia, hçretanimo, 3C in proximas villas de» fleftir, vt difcat, quä eundum fit. Quod tarnen flc nojim accipi,vteos probate videar, qui ex vna Ä altera iuris régula,de tota re,quç magnum amp;nbsp;vari» nm forfan tracftatum habet, confidenterimpiiden» tcrc^ refpondent ; fed vt me vicem ineam nbsp;nbsp;alio»

rum dolere intelligas, quigraui valetudinis iaciii ta, necæftimandis quoq? fumpdbus, luri ciuili ot peramdamus.n, qui ad doiftoris nomen afpirant fine cortice (vtaiunt)interdum nare non poterôt, fed tod femper ex vcterum fcripds pendcbvit. Vn de ergo hoc flagitium, vndehoc dedecus fluxit^ Nimirum ex co, quodomnis iam doccndiac di» fcendi ordq inucrfus, ratio peruerfaeftinec quif ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quam

quam omnium feu magiftri perfonam fumit, flue ad difcendum veint, circa mniorailla tainifper hsw tere poteft, dum folidain fequentes aiinosfunda* mentaiaciuncur, Nee vident imferi quanto mino* re negocio,in capumen euadat,qigt;i obbqufi amp;nbsp;cirt camqntis latera pendentem cliufi fequitur, g qui perabruptas Äafperas cotes reód in altiim con* tendit. His ego cogitarionihns,amp; me inter relegë di defcribendicp txdia refocillari plurimum fenfl, amp;te interlegendum, fiquandotâtilkimtibielTcc d maximisquçcurçtuç incunibunt rebus otr),ac« quieturum mihi perfiiafl. Qiiinetiam ( videquô progrediar)de euentu translationis tam magnifl* ce non dubitaui fentire, vt in fpem venirem : no* ftros homines,quum accepilTent,quemadmodurrj Græd.qui viuo ctiam num luftiniano,iura tradia* runt,in docendo Ture fefe geflerint: rationem inftf* tuendorum adulefcentum in melius commutatu* fos. Porroin vertendo (Nam amp;ciusreiredden* da eft ratio) eum morem feruari, vt orationis clc» gantiam, verborumep lenocinia non fane captarê, (ed verbum verbo,quoad fieri poflet,fumma fide redderem. Quod eo pertinet, nequis aut fermonis didlionifcp negligentiam mihipotius, qei quem tranftuli afferibat, aut timide fetranslationi mex, tanq ad exercedum ingenium magis quam vt res intelligereturfcriptae,commirtat. t^anij ô nemo fecorrimittat, fedomnespotius Grxfislitcriso* peram dent, (Si in priflinum dccus redeatlurifpru* dentia. Necrurfus tarnen ita me huiefuperftitioni alligaui, quin aliquando cum Grxca flgnificantius quid effen cnt(vr propria quçdâ cuiq? Üngux funt, quae in aliam translata,'indolem illam amittant)

non vererer Jongiorc verborum circfidudu, tan» appoficâ vnius verbi fignificationem vtcunlt;ÿcw primere.Sed ea omnia(fcio)tu boni confules:apu(] quetn omnis quidem fem per excufatio fadlis cft^ (cd ilia hoc tempore facillimaerit, quod necanimi caufla, nec operis amore, fed eius rogatu, cui nihil negate poffem, tarn grauem arduamç^ prouincia, tam temereforfan fufccperim, Apud cçtcros quo* que co nomine paraoorem mihi veniam fore con ftdo,quod nonadmodum fpedem autpoftu* lem, vt inter ingenij mei monumenca, fl tale quid vnquam curabo,transla»

IGnorare nolumus te Lcdor Optime, multa in Graecis tcmporum vitio, aut fcriptorn incuria, corruptioraeflc g Latina Curtij translatio often dat. Sicuti in omnibus fcrè rebus natura fcrt.vt in* itio minus pcrfcctae prodeant. Ne quem tarnen id falleret, Afterifcinotulam iislocisomnibusdilt; ligenter Curtius in margineaffcripfit. Porto etid quod fuo omiffum loco eft, hic referatur. Haec cnim Folio. 119. adnotationr ad vcrflc. Item aim fantina, in fineniadiungidebent. Quid tarnen fl fpeciem illam hic dicas repeti, quando nepotcs in auiæ hxreditate, cumiisquiagnationis iureprau ferrivólunt, certamen omneamp; folum fuftinent^ Eft quidem id magnum loquacitatis vitium : quot;Ve» turn quid agas in rebus tam perplcxist’ Et hoe fl frobamus,^ lîgnificationem, quæ in Gr» co eft,de magnis maioribufque patruis vd auunculi8,amp; amitis vel materteris,

Mperatoriæ Majcfiati proprium' eft, non folum armis decoran, fed eriam legibus armari, vt vtrunç^ tempus amp;nbsp;belli amp;: pacis rCcte giï bernetur;AcPi inccps RomanuS viiftoriam reporter, non tantum _____«S'fuflscongrefl'u lioftibus nomêii^ bi compar3ns,fed etiam per legales adinuentioiies calumniatoruin iniquitates expellens Atep tarn iu reconftituendo venerabilem fe pra-beat, qdevw ciis lioftibus magnifice triumpliet. Horum vträcß Viani,cum fummis vigiliis, maximaq? return futu rarum prouidentia, Deoaniiuente Iniperator hie iiofterconfecit. Et bellicos quidem fudoreseius Barbara genres fub iugum mifix tcftantur,reipfa fortiorem potentioremep expertx; SC ram Africa, quam alix innumerx prouincix poft multas annogt; rum circumuolutiones,v)lt;ftoriis eins d ccclefti nu* mineprxftitis, iterum Romanx ditioni amp;:impc* rio ipfius additx clamant. Porro amp;nbsp;ocs populi,Iu# re quod aut ipfe primus edidit, aut ex veteribus collegit reguntur (icut amp;nbsp;lus ipfuni. Ac Princi* pum quidem conftitutioncs,qux olim confufx i» cebantlt;Si inter fepugnabant, in luculentifTimam erexit confonantiam, Quum enim tres effent Co» dices,Gregorianus, Hermogenianus 3C Theodo» fianus : AdhxcÄfmultxextarentalix conftituti» öhes, qüæ poft Theodoflanum Codicem fucrant rniifl»

IMP. IVST. AVG. CONST, ïmffTsc:Ac niagna ctiam efict contrarietas atlt;$ âiCi cord» inter eas quae in prçfata volumina erant re# bnc: Optimus hie nofter amp;nbsp;maximus Princeps* tefedisiis quwautinutiles erant,auteadem répété bant,aut cum aliis,quarn lure vrimur,pugnabantt Godicem iuffit conferibi, quern de fuac Serenitatis tiominc vocauit.Sed amp;nbsp;his non contentus,ad im# menfa veteris prudentix volumina curâfuam ex« lt;endit,ócopu6 quod omnem fpem vincebat,velu ti per medium profundum incedens,Deo fauente* abfoluit: Et o primas qiiafi^ amp;nbsp;maxime probatas receptafcf veterum fententias,vno librocóclufit. Ata id quum pci aiftum effet, Treboniano glorû ©fifnmo magifti o ex Qiiçfforibus fach Palatq, necnon Théophile, Dorotheoc^ viris lllufttibus amp;nbsp;Anteceffonbus, Quorum eim folertiam amp;nbsp;Ie» gum fcientiâ,aG in Principum iuffis fidem, ex muh tis argumentfs cum cognitam perfpetfiamqj habe ret Imperator Samftiff-conuocatis fpecialiter man dauit, vtfua ipfiusauthoritate,fuo(jfuafu, Inffi# tutiones fiue veayuiài Iuris componerent : quo adulefcent’bus liceret, prima Iuris incunabula ex# ordiaq;,non ab antiquis fabuhs difccrc,(Nam qui ca legunt,quæ olim obtinebant,et nunc ab vfure# ie(ftafunt,fmjlesvidenturiis, qui infabülasinci# dérejfed ab Imperatorin fplendoreea recognofce# re,Ac tam aures ipforum g etiam animi,nihil inu# tile,nihilcp perperam pofit m : fed quod in ipfare# rumobtinetexperientiaaddiïcerent. Et itaquod fiiperionbus temporibus, V’ix poft trinannorum tempora luri operam dantibus cötingebat, vt tan to report exaflo, Principum eonftitutiones legt# rentildnuncinipns rerum !Vtitadixcrim)initii8 confequëcur;tanto digni habiti honore, tantam^

IMP. IVST. AVG, CONST» aflequun felicitatem, vt amp;nbsp;fun's exordium drj fined voce Impcratonaadipifcerètur. Nam lt;5i præfens volumen ab Imperatoria voce componf tur,quod velu ci proœmium eft,at(j; incunabula le galis difciplinç côtinet : Et perlcdta vetens Iuris iiiterpretatione, nccelTeeft eum.guiin iurenauat operamjegendis Principum conftitutionibus ac^ cingi, Pofteaqudm igitur côpoflti funt libri Dige* ftorûm flue Pandedarum, in quibus om ne fus anz tiquum collec'tum eft quos gloriofilï. Treboniaz nus amp;nbsp;cæceri Illuftres facundifsimicj virl compd fuerunt : In quatuor hos libellos, didorum Digez ftorum inftjtutiones Sercniiï. Imperator noßcr partiri iulTit : vt totius legalis difciplinae priniaefz fent elementa.ln quibus,brcuibus ac paucis expoz fltu cft, lt;5(J quod apud maiores obtinebat,^ quod deinde defuetudine obumbratum,Impetatofiacu railluminatum eft. Has autê inftitutiones ex omz nibus vcteruni inftitutionibus, præcipuccg ex cóz mentariis Gaq, tuin inftitutionö, tuni Codicurri, in quibus de rebus quotidianis dilputat, aliifque multis voluminibuscolledasipracfatitres pruderi tilTimi viri maximo Imperatori obtulerunt. Porz ró cum Serenitas eius eas legiflet, cognouit opus eflTe, vt fuum plenifsimumcp robur per conftituti» onemeis accommodaret. Adhorcatur igiturper prçfentem conftiturionem clementüT, Imperator nofter eos, ad quos cam refcripflt : vt fumma opCj amp;alacri ftudio præfentes leges excipiant : Etiis Ifgcndis ita fe prudentes oftendant, vti fpes eos pulchernma foueat alatep, fore vt toto lcgali opez te perfedo, diuerfac Reipub, partes ipfls regenda credantur«

philo anteccflore in Graccam linguam translatarum, Liber primus, lac, Curcio luris Conf.

omniadeffnitionem Tuftitiae oportec.Eft igitur Iuftitia,con« perpétua voluntas,ius vni* ® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuum tribuens. Deinde dica*

qiinmodn defini'afiir Sc lurif« prudentia. lurifprudentia autem eft,diuinar5 attÿ humanaril rerS notiria.iufticp 3C iniufti feientia.

His igitur generaliter præcognitis, incipienti« bus nöenobis exponere leges ac iura populi Ro* manijita maxime videntur ea commode tradi pof fed primô facili ac flmplici via,poft deinde cxacdjf flma diligentiffimac^ interpretatione flngula exe* quamur.Alioqui fi liatim in ipds initiis procemi« ifi$ rudes etiamnum i5i infirmas adolefcentum ai* res multitudine ac varietare rerum onerauerimus: duorum alccrum,aut defercores huius ftudij efficlt;e mus,aut cum magno labore, fæpe etiam cum diffï dentia,qua: plerunque iuuenes auertit,ferius ad ea perduccmus,ad qua; leuiori via dedu(fti,flne labo« re amp;nbsp;bona cum fpematurius perduci podent.

luris autem præcepta tria funt hxc. Honefte vi uere: Alterum non lardere : amp;nbsp;ius cuique fuum tri* buere.Porro ftudrj huius dux funt pofltiones due

fpecies,Publicum ôC priuatum.Et pubricum quf' dem ius didtur,quüdad 11:atum rei Romanxfpe» dtat. Priiiatiim veró, quod ad fïnguJorum vtilita/ tem pertinec. Dicendum ellautem delurepriu3lt; to, quod ex tribus conftat partibus. Colleóuffl cft enim,aut ex naturalibus.aut ex gentium,aut cx ciuihbus præceptis.

I vs naturaleeft, quod adorn nia animalia qu» in terra,in aqua,vel in acre funt.cxtenditur.NeC enim vffj ad folos homines natura vim fus in co* anguftauitifed etiam,ea quçin acre funt,difpofiiiK amp;nbsp;iis qux in terra viuunt,ordinc dedit. Ac ne ilia quidc quae in mari nafcuntur, prouidentiæfuxex» pcrtia efle pafia cft.Exemplum autc luris Natura* lis eft, maris atqi foeminæ coniun(Qio,(quod nos matrimoni{iappcllamus)5i in hberis cducandis ftudium.Videmusenim non homines modo, fed caetera qiioqp animalia, iis qui lege hanc obferuat, aftcribi. Qiionia m natura quû fingula quaeque ani* malia videret morte confumi,per matrimoninni, amp;. ex eo fequentem liberorum procreationein: ac turfus eorum quae procreata funtcaritatem,cdiica tionemque 3c fuccelTioncm, quandani yeluti i»n/ mortalitatem iis commenta eft.

If Diximus fuprd,Iuraaut naturalia efte,aurgen* bum aut ciuilia. Quum igiturdiói mfitdeluris naturalis definitione, Sc exemplis eiiis, nccePecft, Vtamp;de lure gentium dicamus. Quoniâ quicunc^ Rempublicam conftituit, 3c cam legibus ornare vuIt:Has duas in legibus ferendis vias fequiturc Aut enim lus gentium fquodetiam per abufio* nem Naturalc vocamus)autlus CiuiJeconftitu* if ; ÿC aut lus febptum aut lus non fenprum.

DE IV. NA. GEN. ET CI. i Quid eft lus gentium t* lus gentium eft, quodad onines homines aut cos fairem qui rationc volunc Viuere extenditur. Exempla autem cius funt. Cardes vetari. Adulterium puniri. Eurem pecu* niamuldari.quoniam in pecunia nos Isciît- Vt debitor memorem fe oftendat benefierj et gratum aduerfus eum qui in rebus anguftis neceflïtati ip# ßus fuccurrit. Vt feruus domini iuiTis, quæ Icx nö prohibet.didto Ik audiens. Vt contradus celc* brentur, vænditiones,emptiones,Iocationes, con dudiones, depofita, Societates, Mutui donatio« lies. Vt donationes fiant, vt tefiamenta conferi* bantur. Quid eft lus Ciuile c* quod locale, SC Xyeâcilts appellatur : ld eft, ex vfu neceffltateque rerum latumdocoquc circunferibitur, d: fupplen« dis üs,quibus cuique loco opus eft, deflinatur, ea« que quar locum ilium male habent, tollit. Veluti, Ciuitas Athenienfium aduedtitio frumento vte« batur,quum fterilem terram haberent, nee vlla alia res magis eos premebat ac grauabat,qudm an nonae caritas.Huicmalo qui finem quoereret,quid aliud lege lata conlbtuiflet, qudm hocïquot; Vt nego« ciatores omnesfrumentarq,ïmmunitatem vedi« galium habetent. ld enim quum fama per omnes genres diffiidifiet, multi erant in Atticam abnaui« gaturi, duo hare ftudentes, vt Ä propter frumen« ti inopiam ftatim 5C fine moractaedio vaenderent, amp;nbsp;nullum infuper hums negociationis nomine vedigalpenderent. Quum autem multi illucab« nauigaftent.dubium non eft, quin magna aduerfta fuerit frumenti copia. lus igitur hoc,folis vtile erat Athenienfibus. Apud Alexandrines verô 3C alios,qui frumento abundant,non folum fuperua« caneumfcdetiamridiculumfit, tale aliquidcon« ftituerc . Altcrum exemplum luris Giudis ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B » pr®

prxbct nobis Ciuicas Lacedæmoniorum.'Qyçrt iurcquod Lycurgus ipfis côpofuerat, peregrino* expellebarquani inde licHXaelaii vocant,neimnii* ftis pcrcgrinis mores Ciuium Lacedçmoiiioruni in detenus mutarenturcorrumpercturtp. lus hoc apud Lacedatmonios magna in venerationeeft* At Athenienfes pane irrident.qui adeo abfuntab expejlendis peregrinis, vt etiam magno apud eo« in nonore fit ara Mifericordiç,lt;SiJ tam officiofeeo» qui ad fe veniuntexcipiant.vt præ nimiahumani* täte pro iis fæpe amp;nbsp;bellagercre non (înt veriti.

Omnes igitur populi aut fcripto iure vtuntur.aut non fcripto:Etaliâs proprio,ideft,Ciuih\aliâscôlt; muni,ideft,iure gentium. Quaecunqueenim lur» (îbi quæque Ciuitas conftituit.ôi: intra earn coni?» ftunt:Ea lus ciuile dicuntur. Quae verô naturalis amp;nbsp;Humana ratio inter omnes homines inuênit, haccapud omnes gentes obferuantur, SC lus gen» tiû appellantur.Et populus igitur Romanus pargt; timiure Ciuiii.partim Iure gentium vtitur. Qu* nngil]atim,ÂJ quakm naturam habeant, fuis loci» exponemus.

Sed lus quidem Ciuile.ex vnaquatp ciuitate.fo qua obtinet,appel]ationem fumit.Vcluti Atheni* enfium aut Lacedæmuniorum. Nam fi quis leges Solonis.qui Athenienfibus leges confcripfit, aut Draconis.qui Lacedçmoniisjus ciirile Athénien fium vel Lacedæmoniorum appellate velit : non omnino peccauerit,aut dveritateaberrauerit. S» militer Ä lus quo Ciuitas Romana vtitur lus Qiiiritum diciturjioceft, quo Quirites vtuntur. Romani enim a' Qiiirino.id eft,Romulo, qui fe Marte natum g!oriabatur,Qiiirites appellantur. Qinim verô quis indiffinitcIusCiuiledicit, noU addito cuiufnam Ciuitatis, Romanum fignificat*

de IV. NA. GEN. ET CT. } Qjtniadmodum quum Poerani dicimus.nccpro prium nomen addimus, apud Græcos, fubinteJI« F’tur Homerus : apud Latinos, Vcrgilius.

fusautemgentium omni humano genen' com •nulle eft. Nam vfuexigente amp;nbsp;humaiiis neceftita tibus eWagitaiitibus gens Humana permuJtaex Tcfeinuênitacrpconftituit. Et bellaenim coorta Tunt,amp; ea captiuitates fcquutæ.iSi introdudtae fer» uitutes.qua: res maxime iuri naturali cótraria eft: Q.1 on là natura ab initioliberoshomines omtic» creauit. Ex hoc Iure gentium omiies ferè contra» lt;ftus inuenti fuiit.vt emptio,vaeiidit!o,locatio,cö» dudio:fodetas,depoßtum,mutuum, amp;nbsp;alii com« plures contrarius.

Qmm igitur de prima Iuris diuiflonedidlum fit. Aliudenim eile naturale,aliud geiitin ÓC aliud Ciuile.iSC vnumquodcÿ eorû deflnjtione «SCexcm plis explicatfl (It; Tranfeamus ad fecuiidS Iuris dl uifionc. Iusigituraliudfcriptücft,Ä:a!iud nöfcrj E tum.Ec fcriptum quidem ins cft,vt Leges, Plae» ilTcita,Senatufcoiifulta,Principüconftitutione8, nngiftratuum edi(fta,prudeiitum refponfa.

Ç Aueo ex te difcere, quot flut qui iura apud Ro» manos conftituant: qiüiiam hi flnt.di quomo« doeaquaefinguli quicßeorum conftitueriut vo# centur. Sex funt qui apud Romanos iuracöftitu« unt,Populus,Plxbs,Senatus,Princeps, Map'ftrl tus,amp; Prudentes vrbis Romoe.Et quid eft Popu lusrcommunis fortunæ concilium, in vnum 3^ _eunaemcumplaebcnumerumrelatpSenatu. lus autê quod d populo con(btuitur,dicitur Lcx.quo niam fcriptum ius erat, quod d populo conftitu« batur. Porrö comunccft omni fcripto iuri nomê, Lexiquum ex ea Si cætcræ quinque Iuris conftitu endi rationes proficifcancur, Q^oniam verà oim.

qui iura conftituunt, prima pote ftas apud PopU» Juni erar, necelTe erac, vt lus quod ab eo conftw tuerecur.communi nomine quod omnes iuris fcri pci fpecies habenc.cohoneftarctur, Hunc autem in m odum id confticuebatur. Senatorio magiftracu, veluci Gonfule irttcrrogance, an hoc coniiitueii» dum elTec,annuebat populus.

•p Plaebs eft, reliqua omnis mulcitudo excepto Senatu Qjod aucem ah ea confticuebatur, dicicut Plaebiftcicum, quad quod Plæbs fciuit ac ratû efle iuftit. N am plaebeio magiftracu vt eft Tribunus plaebis(q ac Grçci «/liwxyxo;. vocant)interrogante, plæbs confticuebatius, Plæbs aucem dPopuloeo differt.quo fpecies d genere.Nam appellacionepo puli.oês eines ßgnificantur, connumeracis etiâpa* criciis X Senacoribus. At plxbis nomine,flne pa* tricii s ct Senacoribus,cæccri dues veniunt.

•pTercio locoapud Romanos ins cófticuit Sena* , tus. Scnacus eft, côcilium è feledis viris confiansi ' quo nulli plxbeio adieus eft. lus autê, quod ab eo cófticuitur proprio nomine dicitur Scnatufcoiiful cum.Sed dicac hic mihi aliquis, Quomodo quum Populus facile conuenire poiTet.ec legcm conderej JUS om ne fuuni in tam varias fecuit fciditc^ appel* lationesî’ Eccauftaeiusreieft hæc* Qiiumvrbs Roma hominum numéroabundarct,difcordia vt ferè fieri confueuit, et feditio inter plxbem et Se* natum coorca eft.Senatu forte primas omnium re fum ad fe trahente, Ëiufce rd nomine feceflio fa* lt;îia eft,et verity per fe agebant, ct per fe Remp. ge* rebant.Sed quoniâ, vein Repub.non poterant vilt; uerequin négociaconcraherent, et concratftus in* j'rent.adtollendasconrrouetfias, et iudicandas li* tes quxinde exoriebantunluraquxdam d Sena* tu conftitucbancur. Idem et feorfum fîebat d Pis*

CE IV.'NA. GEN. ET CI. 4 It. N on igkur iniuna, quae ab iis conftituta erant, diuerfam apptllationcm fumpière. Et quideir» quodâScnatuconfbtuebatur, L/cx did non po« terat, quum Plæbis confenfus non interueiiiflét; Vnde nccefle crac,vt ab iis qui jd conftitu«rant,no men caperet,« diceretur Senatufconfultum. Nimirum â Senatu, et d confulendo. Confule« te porrô eft,prouidercet eu ram gercre. Quoniam ergo Senatus conftituendo lure lites fubindc inci« dentes ad curam fuam reuocabat, merito voca* tumeftidSenatufconfukum. Sed et quumapud Plæbeios litium materia non deefliet : lus ab iis conftituebatur : quod nec ipfum Lex did pote# rat,proptereaquôd de fententia Pairum fedtum non effet. Vocatumell igitur Plæbiffdtum, Qioniam tarnen inimidtias eorum immortales effenondecebat, Hortenlîus quidam vir patriæ amans.confuluiteis, vtpofita mutua maleuolen« tia, ad concordiam reuerterentur, enarrans mala qux ex difeordiis feditionibufque confequi fo« lent; et tandem perfuafos,in mutuam gratiara rlt;* duxit. Q^ium igitur in vnum conueniflent,po » ftularecapit Plxbs : vtea, quæ ipfa fciuiffet, et Senatum tenerent. Petebat autem et Senatus, vt Senatufconfulta et aduerfusPlxbem valercnt» Qiumquehis vtriqueaduerfarentur, et Senatus dedignaretur Plaebiffcita redpere» et Plxbs ira ac dolore incenfa,Seuacufconfutcis.par ire nollet : fu* turum erat, vt veteres inimicitix renouarentur, donee idem Hortenffus, compreffa eorum diffcn# 6one,perfua(ît,vt alteri akerorum iura aeeiperent, et iis obtemperarent.Et ita quidem, quod vtricp fine altens conftituerant.Lex did noapocuit.quû nccç initio de confenfu ambarum parti« conftitu# «urneffct.5cd quum ius quodPlæbs conftitucrat.

Cid eft, PlæbifTcitum) eundem exicum haberet, Ä «undeni fortiretur cffeJlum, vt fcilicctomnestw ncret (id eiiim dico)ac legis vigorem haberet: Ac deinde fuccelTu temporis, Populus Romanus in magnam mulatudlnem cxcrcfccret,ita vt diffidle eflct.populunr in vnum locum iuris conftituendi caufta conuenirc, aequilTimum vifum eft, vt vice Conus populi, folus Senatus iura conderet, lt;jr Tres diximus qui iura conftituerct, Populuffl, Plaebem, lt;SC Senatum. Quum igitur didium (It, quomodo flngulieorum definiantur,quomodolt;f ius quod ab iis conftituitur.vocetur.dicamus nöc । amp;nbsp;deeo,qui Q_iartus ius cóftituit. Quartus apud Romanos iura conftituit Princeps. Et quid eft Princepsf'Princeps eft,qui poteftatem imperandi d Populo acccpit.Ius autem quod ab eo conditur, generali nomine conftitutiovocatur,hoc eft, tofir.aut/(«Tuiraffd, Porröintriadiuiditur: In epi* ftolamjn cdidium.et In decretum. Et quid eft epi ftolai' Referiptum Principis ad relationem magi# ftratus alicuius.de re quapiam dubia cmiffum. Ve luti.Euénit vt in Prouincia aliqua, Mortuo quo* piam quum neep parentû vllus extaret.nequelibe rorii.duo dehçreditatecontendcrent frater amp;nbsp;pa* truus defundii. hora enim vterep folus ad hæredi* tat? volebat admittiJlle vt frater, hie vt patruus« Qi^ium lex nulla effet, qua côtrouerfîa hxc dirime* retur.Praefcs Prouinciæ ca de re quid fieri placeret ad Principe retulit, Princeps quû rem allatam le» gjffet.refcripfit: Fratrem defundii deberepræferri. per decretum quoque Princeps ius conftituit. Et quid eft decretumt’Eft fentêtia Prindpis inter du» as partes.de quarn ipfe cauffa cognofeit amp;nbsp;iudicat pronuntiata.Vt in eadem fpecie. Duo aliqui mag» lt;iis contentionlbus de defuneSi cùiufdam hæredi» täte

de tv. na. gen. et. cl $ tateagebant, frater inquam 5i. patruus ckfundf, Nempe vter eoruni potius ad hæreditatem debe Kt vocan Princeps caufla cognita amp;nbsp;vtrocp audi to,pronuntiauit;fratrcni prçferri.Et ca lex eft Prin cipis. Dicitur autê Decretum a' deceriicndo.quoJ difpiccre flgnificat: Qiioinam is vbi cü animo fuo de totaredifpexit, id quod iuftû fîbi videtur,pro» nuntiat. Æquè autê (S^decretvm dicitur fentcntia magiftratus.Sed in hoe differunt : Quôd Principis Decretum, amp;nbsp;earn ipfamamp;aliä ßmilem cauffatn quocunep tem pore exortam dirimat:MagiftiatUf auteni decretum,eam tantum de quaagitur,acin» terdumneeaniquidem.fiintercefleritappellatio. gam tat« PereditHum quoepius conftituit Princeps. Etgd de qua agi eftedidum i Q_iicquid ex fua natura motus Prin; tur) Nota cepsftatuitad honeftatem Ävtilitatem fubditö* contravul rurn.Diciturautcedidumabcdiccndo,quodprç- garem no dicere ngnificat,5i obuiam ire rebus, quae fi côtin ftrorumer gantdamno aut dolori fint fubdicis futurae. Nam roremqui faepe Principes,quum de vitaac moribus fuorum exfentenri cogitationem inft!tuerent,deprchendcrunt aliqua arum præ quae admodum iniqua amp;nbsp;praua elTent. Qualc hoc judiais ar fuerit:Qiiidam quum cêtum aureos mutuo darct, gumenta odonos aureos fibi quotannis dari vfuræ nomine captant, ftipulatus cft.Id quum Pnneeps apud fe valdc inû quum cITe videret,commotus aduerfus eos,qui tS grauiter peccarent, côftitutione emilTa cauit, vt in centum aureos mutuô datos feni tantum ( verbi patia) quotannis vfuræ nomine darentur, Porto in confeiïum venir, ea quæ à Principe confti tuunc tur,l^is vim habere. Sed dixerit hic mihi aliquis: Quare quum in Senatufcôfultis faciendis freques fit Scnatus,ea tarnen plæbem non tenerent. Et rur fum,quum immenfus fitPlæbis numerus, aduerlt; fus tarnen Senatum Platbiflcita nonvalercnt.nifl

Hoitenflusaliquisftacumdseginct, vt M /ttreî quod alteri conftituerent, vtrofque tenen vellenn £c tarnen nemoPrincipis conftitutionibus, qu9t ab eo vno homine em jttuntur,parere detreJtat { Seddidmuseum, qui rationen»ciufcereicognlt;w fcere vclit,in mcnioria habere definitjonenr Priiw cipis debere. Eft enim Princeps^ qui poteftateoi (mperitandi d populo accepit. Porrdautcm popu li appcl!atio,ct Senatum et Pkebem in fe continet. Atcp ita,neque Plæbs conftitutionibus eius paré* rerenuebat.neque Senatuseas alpernabatur. AHlt; oqui enim ipfl fecum et cum fuffragiis fuis pug* raiTent.'Qiium populus eum deflguarit.per legem Regiam, qux de imperio eius lata eft, et omnem Principi in populum poteftatem conceflit. Qu« igitur conftituuntur d Principe, communi nom» ncconftitutiones vocantur.Âtçp Irarum quxdam funt perfonales.neqj in exemplum trahunturiquia non noc Princeps voluerit. Nam fl cui Princeps ob egregia in Rempub.merita aliquid conceflerit, veluti immunitatem d tributis aut veiftigalibus; Ac deinde alius quifpiam non peius aut ctiamloti gé melius de Rcpub.mereatur,is ex ilia lege eonfl» milem flbi immunitatem vindicarc non poterit: Propterea, quôd ilia Lex intra certam perfonam conflftat.Sedet fl cui autgrauiorem qudm pro de* lido vel qudm lege cautum eft, poenamirrogaue* rit.autflneexemplopocnxgratiam fecerit, Id ad confcquentiam non pertinet, Itacp ncc flquis po* ftea in idemdelidum incident, aut flmilem gratia confequetur,aut grauius qpar eft in eum animad* uertetur. Qi,ioniamintraperfonas eorum.quibus fubuentum eft, vel audum fuppliciS,eaflftcntur. Perfonalesigiturcunftitutiones perfonas eorum de quibus cmifta: funt,non cxccdunt, Quæ auteffl gene*

DE IV. NA. (GEN. ET* CI. « gfncrales funf.et ad omnes perfonas viam fibi fe* duntjCt omnibus in rebus obtinenL

Quatuor diximus, qui iuraconftituercnt, Po/ pulum.Plxbem,Senatum,er Principem, Quinto loco apudR-omanos Iura conftituunt, Magiftra« tus populi Romani: Qiii ct ipfl fella confulari vte* baiitur. Multi autem liijet vari] funt.et communi nomine Magiftratus populi Romani vocantur. Porrô conftituebant hi Iura, non per epiftola, nec per decretum,fed per edicfta tantum. Et quænâ ra» ttoeft, vtPrincepset perdecretû et peredidum luraconftituat : magiftratus autê tantum per edi» dumÆtinde huius rei cauffa fluxit. Veteres quû Rempub.Romanâ conftituerent,et earn bonis le» gibus inftitui vellent, id fummo opéré laboraue» runt, ne quid in conftituendolureadmittcretur, quod meritoreprehendiponet.Idautem maxime Videntur efle confequuti, quû Principum décréta ct edidta,lcgis vigorem habere voluerunt : magi» ftratuum verb non item.Satis enim fciebant: Ma» gift tat um multis hacrere ac relinqui pofte fufpicio» nibus.vtrum amicitiæ aliquid tribuens, aut donis corruptus,aut odio inccfus ita pronuntiaftet.Qux in principem non cadunt. Nccß enim auro is incf» catur,qui non tantû fortunarû noftrarû,fed etiam corporûipforû dominus eft. Neqi ob amicitiâlu ra cöuellitiQiionia ptinceps ei,qucm diligit,aliter prodeffe poteft, vndc et certiorc gratiâ,et veriorc gloria fibi drcundct. Necp etiam odio cuiufquam aliquid faciuNec cnim odit fuorû quenquam prin ceps : Aut (1 quis inuentus fuerit,is protinus inter mortuos cônumerabitur. Porto ideo tantû ß edi» dûiuracôftituere magiftratibus permiftum eft,q» edidares ipfas procédant. Id eft $ anteq négocia et cauffx cxiftantjproponi fokant ; atlt;$ ita omnis finifte

Pniftcrîor fufpcio ceflet. Prsedpita autc furîs COW ftituciidi poteftas Prætonvrbano datacft,(î^Prjf Aprçcedë peregn'no iSC Ædilibus Curulibus. AcPr«o do)recttus ’‘‘s vrbanf appellatio inde fluxicQuonfani pretor dixilfet ab prçcedetido, quod anteire Sc jmperare fignificat, eo quod didtus eft.Vrbaiius autê,quia Vrbs r«t’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id

eft prairefft,P^«cenentiamRomadicitur. Atcÿisiisqui prçtorêdi Romæagebant,ius dicebat. At alter Praetor Pere» a,quad nbsp;nbsp;grinus dicebatur. Prætor quidem ab eo quod eft

amp; aduenas ins redderet, Nam quum magna homi num turba Romam conflueret, nec omnibus Pras tor vrbanus operam dare poftet : creatus eft Prat» tor Peregrinus, qui peregrinis ius diccret. Porto Ædiles Curules amp;ipfi conftituebant Iura: Qui ex eo nomen hoc fumpfêre, q, ædium facrarum curä gerercnt,Ædiles abædibus dtfti, amp;nbsp;Gurules jeu» ra.Id cnim inter caetera ad follicitudinem ipforum pcrtinebat, ne quis ante quadragefîmum forte' an» num ad facerdotium admitterctur. Aut, quod vel tnagis eft,q, forum curarent,) ta vocati funt. Nam Ä qui Lyatine' Ædiles dicuntur,d Grçcis èyt^tôju^i vocantur. Aut quod omnium maxime ad verum accedit.exillo.Nam quo tempore plæbs feceflerat d Senatu, queadmodum inter Patres Conful ius reddebat,^ controuerfias dirimebatilta amp;nbsp;in plat be creatus eft quidam,quem ii adirent qui ope ali» qua egerct,amp; ita ab adeundo dieftus eft acdilis,qua fi adi]is,Nam euphonix amp;nbsp;voculationis gratiain» terpofita eft litera e.Et ita fadli funt Ædiles. Guru» Icsautc ideo dicuntur,cÿ fella confulari vterentur.

, Horum ediefta amp;nbsp;in prouinciis obtinebant.Ius au tem quodii conftituebant,ius honorarium appel» labatur : quoniam in honorem magiftratuum Ä authorum eius, id valebat, SC in vfum recipieba» tuf.

DE IV. NA. GEN. ET CT. 7 tur. Adiles igitur de capitulis cauflis quibufdâ luscônftituebant : amp;nbsp;edidum eorum fadum eft Eortfo ac cohacret edido amborura Prætorâ Vr ani Ä Peregriiii.

Ç Sexto loco lus conftituunt prudentes. Prüden tes dko,qutbus iuraconderepopulus autSenatus aut Pnhceps conccflït. lus autem quod ab iis con ftituitur,gencrali nomine vocatur, Refponfa Pru dentum; quoniam perconfultationem (Sirefponlï oiiem lura condebant.Porro refponfum diuiditur infententiam amp;nbsp;opinionem. Et quid eftfentêtia^ Eft perfeda 3c indubia refponfio.Veluti,hoc face re !icet;hoc facere non licet.Opinio vcroeft,fufpélt; fa amp;nbsp;timida.ac cum dubitationeelata refponlîo. Vtexiftimo hoc fieri licere; exiftimo hoc fieri non Jicere, ConcefTum autem erat his, vt publicè lura conftituercnt.fiueinterpretarentur: qui amp;nbsp;lurifcô» fulti appellati funt: quod de iure intcrrogarentur. Nam confulerc.interrogare eft. Quorû ïcntentiæ SC opiniones cam authoritatcm obtincnt.vt libelt; rum non fit Iiidici,d refponfo eorû reccdereiquein admodum amp;nbsp;Principis cuiufdam conftitutionc ca Uctur.înhisigi'turlusomnefcriptum conflftitiin iis fcilicet, qu3t vel j populo conftituta funt, vel â Pl3ebe,vel a' Senatu,vcl d Principe,vel d magiftralt; tibus P. R. vel ex refponfo prudentum.

Ç lus autem non feriptum eft, quod longa confu ctudo confenfu vtentium approbauit,5c ad fimili tudinem luiis feripti redegit.

^Haud igitur ridendus fuen't, qui dicatinduas fpecics lus Ciuilc diftributum efte, in lus feriptn, amp;nbsp;in lus non feriptum. Summa autem corum ori 1'0 ex inftitutis duarum Ciuitatum Athenarû fei icet Sc Lacedçmonis videtur fluxifle. In hisenim Ciuitatibus ita agi folitura erat, vt Lacedxnaonq

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;du»

iura fua magis memoriœ mandarct, Atheniêfcsrt maxime feruarêt ciiftodirêtcp,qu3Ein Jiteras effent relata. iÇi Sed iiira quidem gentifi veluti diuina quadam prouidentia apud oês peræquè gentes fft uantur, vnde et Arma feniper atq? incômurabiliâ pcrmanét. Quæ veto ex iure Ciuili defcendunt ,igt; quæipfa fibi quæqp Ciuitas côlîituit.fæpe mutari folciit; vel tadto populi côfenfu.vel alia lata legclt;

Vum dixerimus quid fit Iuftitia,et genera V-Z. lem iuris diuifionem cxequuti fimus.didù cerimufcp quot olini iura conftituerint,ac quomo do ea,quæ d quoque conftituebantur, vocata fînK et quemadmodum aliud fit ius fcriptû, et aliud fit ius non fcriptum; pergamus ad aliud, ac difcamus circa quot ius omne Romatiorum verfetur. Circa tria igitur verfatur ; circa perfonas, circa res,circa adbones. Et quidem circa perfonas, qun dicimus, hie Senatorius eft,aut plæbeius. Circa res, quuffl quærimus Teftamentum ab aliquo fatffum valeat ne,an inutile fit. Circa adtiones, quum in dubiurti venir,Sitne huic alt;Hio,an no fit. Atc^ in primis de pcrfonis differendum eft, deinde de rebus, etpolt; ftea deactionibus.Hicenim ordo veriffimus et re ctiffimiis eft. Qiionia vbi homines funt, ibi et res contrahi iniriqp in confeffo eft: AtCp quum res exgt; iftunr, tunc et de actionibus necefte eft quxrere. Dicendû eft igitur de perfonis, nâ et minutû quid dam fit ac inutile,Tura nofccre ; fi perfonx,quarum gratia ins conftitutum eftd nobis ignorentur.

Summa itaq?perfoiiarum diuifioefthxçq, ho minum alrj fint Iiberi,alii ferui. Et libcrtas quidem (ex qua et liberi vocantur) fic dcfinifda eft. Liberlt; tas eft naturalis facultas qua cuicÿ faccre qua; velit conceffum eft, nifi quatenus aut ius aut vis prohw bet.

Bet.Vis quidem, veluti qviû me agerc aliquid vo« Jtïitem quod iure vetitû non cft,foraor quifpian» «plus Habens virium prohiber. lus autem veluti quum potnarum minis cohibeor.nequicquid ani «10 collibitum eftjaciam. Nam fcruo ne omnia pro anwnofuo agat.ct timor Domini obitat.

•P Seruitus autem eft conftitutio iurifgentiû qua qüisdominioalieno contra naturam fubiicitur. Quoniam naturaomnesliberos produxit;bellor3 autem machinamenta,feruitutem inuencrunt. NS iurebelli id contingit,vt victoreseorum, quos vl cerint.domini fiant. Serui autem ex eo appellati flint,q» Imperatores captiuos quos vændere vogt; lebant,feru^ant,nec occidi iînebant. A feruando igiturferuidictifunt, qui etiam vocantur mand« pia,q, abboftibus manu capiantur.

•P Porto ferui aut nafcuntur,aut flunt. Nafcuntur qui ex ancillis noftris,nobis gignuntur. Fiunt,aut iure gcntiô,id eft,ex captiuitate: Aut iure ciuili,vc« luti quû homo liber maior viginti an ni s, ad parti* cipandum pretium fe vaenundari paflus eft, Egi cnim fortafle cum aliquo, vt me, verbi gratia vi« piiti aureis vænderet, et fibi pro lucro quincjî ha* beret,et quindecim mihi redder«. Hic tali8,co iu» te quod Romanorum proprium eft, libertatcm amittit,cui tantam ignominiçnotam inuiTit,fimul etfeipfum eaindignum oftendens, et liberum ar* bitrium quod per cam habcbat, vili accepto ar* gento,prodens.

IpEtferuorum quidem conditio nullam recipit diuiiîoncm, Nec^ enim de quoquani eorum dice* ■repoflis, minus fcnius aut magis feruiis. Scindi igiturin fpecies feruitus non poteft. In liberis ve* ro multas inuenimus differentias, Aut enim inge* nuifuntautlifacrtini, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i i

Iibertinos.Et iiigenuus eft, qui fimul ac nantf eft,Iiber eft, nondum feruitutis lugum expcrtus, flue ex duobus ingenuis matrimonjocdituseft,fl» ueex duobus libertiiiis, flue vna perfoua ingenuJ fit,amp; altera libertina. Sed ÔC flquis en matre nafca^ tur libera, fed patre feruo : nihilo minus ingenuu» erit:Quemadmodum 3C is,qui ex matre libera,ä incerto patrc,hoc eft, ex meretricio concubitu na# tu« eft. Neep enim pueri iiigenuitatem offendit,e3£ meretricio coituconceptum efle. Sufficitautemli beram efle matrcm,eo tern pore quo nafeitunquis co tempore quo conceptus eft,ferua fuerit. Et ei contrario,!! libera concepit, amp;nbsp;ancilla fadta pepo rit, vt quia vændi fe pafla eft, amp;nbsp;ex pretio accepit, liberum eft quod nafeitur. Quoniam ei qui in vto to eft,calamitas matris non nocet.Porrd quum di (Sum fltfufficere infanti adlibertatem, matet in pariendo libera fuerit : 5C quando conceptio in libertate côtigit,ac partus in feruitute,liberum efle qui nafeitur : Vide quid ex hoc quæfitum flt. Anlt; Cilla quædam quû prægnans eflet, roanumiflaelfc pauló poft ancilla fafta eftPofteaq ancilla faeftaef* fet,peperit.Videamus,feruum an liberum pepero rit. Et dicimus liberum elTe,quod natum eft. Suffi cit enim ei,qui in vtero eft, matrem ipfius vel mo dio tempore liberam elTe.Qiiod amp;nbsp;verum eft. ^Is quiingenuusnatuseft, fl ftatus fui ignarus feruierit,amp; deinde manumiflus fuerit, Ingenuitas eius per manumiflïonê non tedetur.Nam id itaff piffimePrincipum conftitutionibus cautum efl, Libertatem ex abundant! amp;nbsp;fuperuacud dat3,nul lum ingenuitati prariudicifi parère. Et quomodlt;gt; contingat,vt ingenuus aliquis manumittatur,cxlt;

plo aliquo velut ex fecflo ofteqdamus. In minifte« ho meo liberam habebam muliercm. Ea peperit; Et anniculum (verbi gratia) relinquens puerû de* ceffit:Non multo poft eueiiit, vt d: egp morerer. Hæres meus quum in haereditate mea infantem hune rcpcriffet,feruum effe putauit : Sed amp;nbsp;is quû adoleuinet,conditionem fuam ignorabat. Verum lus cui nota eft veritas ; ex hæredis amp;nbsp;ipfius pueri icrrore,ingenuitatem eius non mutauit.Et fi hæres beneficium manumifiionis in eum conferre volui erit, libertas fruftra amp;nbsp;fuperuacuô, vt didtum eft, data,propter fldam feruitutem; veram ingenuita* tem non corrunipet.

D Iximus qui fint Ingenui : Dicamus amp;nbsp;de Li* bertinis. Libertinus eft, qui ex iufta feruitute manumiffus eft. Verum adde,d: Iegitima.Liberti» nus igitur eft,qui ex iufta amp;nbsp;légitima feruitute ma numiffus eft, Addi turn eftautem definitioni Iufta, yteum eximerem,qui fuæ conditionis ignarus fer uiit. Adiedum quoep eft,legitima:proptcrea,^ na tura feruos nefciat,fed ex bellis inuenta fît feruitus. Porro liberatio horum, Latine dicitur ManumiC» fio.Et quid eft manumiflïofEft datio libertatis. Etenim quandiu quis in feruitute eft,manui pote* ftatic^ noftræ fubiicitur,Et manumiffus,ab ea po* reflate liberatur. Manumiffio autem hæc d luregê tium originem affumpfît, cû iure naturali oês ho* mines liberi nafeerentur. Nec enim nota erat ma* numiffio,quum feruitus effet incognita.Sed poflg lufgentium feruitutem introduxit, confequenter SC beneficio manumiffionis opus effe vifum eft. Et quum natura nobis vnum nomen hominis de* diffet,Omnes enim homines appellamur,Iuregê* riumitriaeffc hoîm genera cceperunt. Suntenim

Hberi,amp; qui iis opponîîtur ferui. Eft 8C tfitiû g» nus Libcrtinorn.i.corû qui ferui efle deflerunt.

Diximus hoïm alios cflcferuos.alios liberos. Et feruitutê quidem indiuiduâ efle, libertatê veto in duas fpedes diuidi: In ingenuos amp;nbsp;libertines. Ingenuitas quoç^ indiuiduâ eft,ne^ magis aut mi nus in fe recipit. Videamus de Êibertinitate. Qiiae amp;ipfa hodieindiuiduâeft, quâuis olim très eius fuerint fpecies,vt infra dicemus. Deflniimus iam antc,quis effet libertinus, Porto manumiffio multis modis procedit, Aut enim ex facris confli* tutionibus in 'facrofandis ccclcflis nianumittere poffumus : Autapudmagiftratuni,quoddicitur Vindilt;ffa:(cuius appellationis cauffam infra dife« mus): Aut inter amicos(fic cnî id vocatur): Aut g epiftolâîAutin teftamêto:Autperaliâ quamiibet vltimâ voluntatê. Sed nbsp;nbsp;aliis multis modis liber*

tas dari poteft: Qiti tu ex vetenbus, turn ex Impe* ratoris nofiri côftitutionibus introdudti funt.

Libertas autem ferais omni tempore redte dari poteft,etiam in die fcfto.Nec folum,aim magiftra tus in Prætorio confîftit, fed etiam cû is procedit, poffumus eum adiré,etita manumittcre,velutf cS Prætor in vrbe Roma, vel Proconful, autPratfes •n Prouinciis in balneum aut theatrum abeût, aut forte ad ardes publicas, vel quum quauis alia de caufla in publico comparent. Libertinorum autc tripartite diuifa erat côditio. Nam qui manu mittebantunaliâs maiore luftiffimâlibertatem confequebâtur,amp; fiebât Ciliés Romani. Alias mi noré,amp; cfficiebantur Latini Iuniani,ex lege lunia Norbana,quç côditionc eorû prima reperit.Dedi titios veto inuenit lex Ælia Sentia.Aitenim:Sifls tempore feruitutis inciderit in aliquod ex iis vitiis «Ut affelt;flis,qug cade lege expreffa fwnt,veluti (î ob

amp;liftû,notis in fronte et ftigmatis côpunflus.vel in publiées carcercs coieifius: aut propter délitât« allquod verberibus afFelt;ftus,id delidium confeflus fit:Ac deinde gratia cû domino inita,manumilïus ab eo fueritiL/ibertinû Dcdititiû hune fieri. Dedi» tttios autê eos noiauit ad exêplum peregrinorum NâquondâPeregrinorûaliqui cnRomanisveefti gai penderêt:Sublatis aduerfus Romanos animis, arma in eoi fumpfére.Qiios collata acic amp;nbsp;dato cô greffu Romani vicerût. Etenim quû impetû forti tudinctß corn,Peregrin! fuftinere no polTent,abic äis armis.Cefe dedidetunt. At Romani,cum iis Im manèagêtes: Vita quidc iis côceflêre.fcd huiusap pcllationis ignominia affedtis,vt qa fc dedidiflenc, dedititij vocarctur. Et hi quolt;$ igitur Libertini, ex lege Ælia Sentia dedititij vocati funt: vt quot a turpitudo cômunis erat,eorum ÔC nomc cômune effet. Sed dedititij quidé iam ex multis tfporibus in dcfuctudincabiciat. Latinorû vero nomen no admodö frequens erat in vfu. Vnde lt;Só Imperator oîa augere cupicns,amp; in meliorc ftatum reducerc: duabus conftitutionibus veterû errores correxit, fublatadedititiorn 8i. Eatinoru conditionetEt In rehbertinorvi ad priftina forma reuocato, hberti* nitatem ocm vnius generis fedt. Qiiando amp;nbsp;S prl misimperij Romani innmabulis, vnaatquefim* plex fuit Libertinorü conditio,id eft,vt Eibertus eandem libertatc haberet, qua habebat manumif« for,amp;vtcrq? ciuis effet Romanus,tantumep in ib lo differrent, cp libertinus effet is qui manumitte« retur,quäuis is qui manumitterer,effet ingenuus. Et Dedititios quidem Imperatoris noftri fandiiffi mi conftitutio fuftulit,quam ad fuggeftionemT rc boniani excellentiffimi Qiixftoris refcripfit, ôd inter decifiones per quas veterum altercaqonca 1. - » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C » com

comprefTitJn vulgus emint. Latinos autem lunf* anos amp;nbsp;omncm quae area eos crat ofafcruantiam, eodem gloriofilT. Quarftore fuggcrentc,pcr aliam conftitutione é Rep.fugauit, quae amp;nbsp;ipfa inter Iin Eeratorias fantftiones refplendct.Vt omnes iam li ertini Ciues fint Romanimullo habito diferimi* ne in aetate manumiffi,aut indominio maniimilTo riB,autin modo manumittendijfioit antea obferuji batur.Qpid autë id fit,dicere neceffe eft. T u hfc ha beto in modum prçuiçaiiufdaminfpedtionis.Eft apud Romanos légitima çtas,cft Si. naturalis çtas Eft legitimum dominiû, eft naturale dominiS, Eft legitimus modus manumiffionis, eft Si natu* ralis modus manumiffionis. Et naturalis quidem çtas cft,quç minor eft triginta annis. Légitima ve ro,quç maior eft anno trigefimo.Non qtxtaté ma lore triginta annis,natura non agnofcat: quoniam omnis actas naturalis cft,Sed q» fpedaliter lex seta* tis quç annos triginta excedit,meminerit,ideo dilt; xi hanc aetatem effe legitimam.Eft etiam (vt dixi) naturale dominium, eft Si legitimû dominiû. Et naturale dominium didtur in bonis:Ä Dominu» bonorum dominus. Legitimum vero didtur Ju* re Quiritû,ideft,Romanorû:Romani enim Quiri tes a' Rcmulo,â quo origine ducunt,vocantur. Si dominus didtur, lure C^iritû dominus. Quôd fl quis vtrurtß dominiû habeat.is pleno iure demû nus didtur: vt ambo dominia Habens, naturale Si Jegitimû. Fft Si legitimus modus manumiffioni» amp;nbsp;naturalis modus manumiffionis. Etlegitimu» modus,tribus modis procedit: vindi(fla,cenfu,te* ftanicto.Et vinditfta erat,apud magiftratum fadJa manumiffio.Didîaeftautê vindilt;fta,qgt; vindicare* tur mandpium in naturale libertatê.Autd Vindigt; cio quodâ,qui quû feruus elîetjCrupturSaducrfu»

Romanos côiurarionêjndicio fuo patefcciKpubli eec^ d Romanis manumifïus eft, 3C in honorem eius.quicBcj apud magiftratum manumittuntur, VindiAa manumitti diccbantur,Q,iae ante cenfu fi ebat manumiffio, ea hunc in modum procedebac. Cenfus flgnificat tabulam aut charcam, in qua Ro mani faculcates fuas confcribebâc, vt belli têporc, pro modo patrimoni} fui vnufquifcç conferret.ïn hoc igitur cenfu cum iuffu domini feruus fe liberQ fcribebat.libcrabatur dferuitutc. Teftamento vc* tô,quum quis feruum fuum in teftaméto liberum effe luffiffcc. Naturales quocj modi manumiffio« nis erant tresdnter amicos,pcr menfam,amp; per epi ftolam.Et quid? inter amicos,quum praefentibua amicis quempia manumittebant.Per menfam vc« rô,quum libertatis dandç gratia feruum conuiuio adhibebant.Pcr epiftolâ, quSdo aliis jn locis agen ti miffis litefis permittebant,vt liber viueret. His ita infpedlis, videto nunc rent qua de agimus. Qjum in manumittendo feruotria légitima con currebant:vt 5C. ipfe maior «ffct annis triginta, 3C dominus eius legitimus effet dominus, hoc eft ex lure Qiiiritum;amp; feruus vindidta,cenfuve aut tc« ftamento manumitteretur, nec vitiu vllum fubeG fec,oninino is qui l■nanumittebatur,Ciuis Roma« nus fiebat.Qjiôd fi quum vitium nullum fubeffet, tria non concurrebant légitima, quoniam aut fer# uus minor erat triginta annis : aut dominus tanta bonorum erat dominus, nec etiam legitimum do« minium habebat : Aut manumiffio procedebat per menfam, aut ipercpiftolam, aut inter amicos: Aut duo interdum defiderabantur légitima, aut etiam om nia triads qui ita manumittebatur, Da« tinus lunianus fiebat, Porrô quû vitium fuberat, omninois qui manumittebatur, fiebat dedititius.

Ec Htc quidë ohm.Hodie vero,quÎT(vtdk'lS efl\ Viu (îc fpecies b:bertinicacis, ij qui manumitcun» tur.omnino fiant dues Komaiii : nec quicquân» curiofijsde dûuiiiiio,niodavemanumitcendi,auf deætatecradlamus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

QVIIVSKKCAVSSIS MANVi mietere non licet. tit. vi, SV periora nos docere polTunt, quot modis malt; numilTio procedat. Nîïcnecelle eft,vt difeamus quêadin ad um n âcuiuis domino liceat manumit* tere. Na is qui in fraudemcreditorûmanumitcit* nihil agit. Q,na lex Ælia Se.icialilaertatc impedit. Odio e lim ius habet illos.q ui in fraudem eorfî fa» çultates fuas minuuut^ui in tempore necelTitatiSa quum egere.it.pecuiiiam ipfis fuppeditauermi. lt;Jf Eadem came lex q'-re hac cauit.quibufdâ manu miteendi poteilaté facit:qüis per hocfacultates ip» forum minuâtur: hoceftiisqui nô foluendo funt, quos Grrci aTrJpSs vocâtJsautê_npn (oluendaellt g plus debet, qudm in l^.nis^haÎKat. Is igiturqul non foluendo eft, vâlde fit infraZèo aegroeß et curia confedlo anim a necefTe eft.qiiumapud fefe tacitua cogitât,nô tam ca.quæmulta «Sd grauia viuos fati» gant amp;nbsp;vexant, vepote quxinterdum vitari qui* Dufdam modis aut minui polTint: qignominiâ in» famiamç^, qua d morte cineribus ateg olïibus fuis vidée inuft im iri. Nemo enim, qui modo mente aliquâ habet,hxreditacc admittct,ex qua adiês nul lum emoluments fperare polTit, fed qux multorS iniurias.damnaqj, 3^ in Tus traeftiones fecû afFerat. Ncmine igitur hxreditatë fufcipiente,reliquû erit, Vt bonaipflus d creditoribus vxndantur, amp;nbsp;per hoc memoriaeius lacereturac minuatun Nec^ enî dicêt creditores fe hæredis illius bona vgudere/ed huiua defundi, Permittit igitur Icx Ælia Sentia ci qui

OyiB. EX CAVS. MANVï t« qui nô foluendo eft, vt ft feruos habet, vnn eot um lt;11 libertate hxredem inftituat:g poft morte ipßus haeres ei flet ex iKce{Titate,ncpe folus et necelïariu» iolu8,quoniä vnû amp;nbsp;eum folum ei qui nô folueii* doeft,hxredê licetinftituere. Navidad vnnlex côftitutionê fuâ vitiat amp;nbsp;corrumpit. Necelïariu«, quoniâ lt;5^ inuitus hxres Ht. Fiebat autê hic hxres, quû nemo alius ex teftamëto hxres eßet, aut quia alius hxres nô erat fcriptus, aut qa qfcriptus erat, hxres elTe nolebat. Magna eft ergo huiufce legis prouidentia,qua profpedum eft,vt rj g n3 foluen« do funt,quû eorn hxreditatc ocs auerfarentur, vel feriiû fu5 hxredé haberent : gcreditoribus fatisfa* cere.debitacg dilToluere poflit. Aut hoceo nô fad« entc,creditorcs res hxreditarias vxnderent, nô de« funÆ, fed hxredis nomine. Et ita manes defun« lt;fli ab omni côtumelia vindicarentur.Atcp vterqs tS defundus fdlicet,tû libertus.benefîdo afficcrc« tur. Nam «Si g nô foluendo obiit guis in ferui pre« tio, facultates fuas imminuerit, tarnen ignominiâ euaflc.EtferuuB guisignominixfubiiciatur, mer« cedem tarnen ignominix habet libertatem.

Sed etfi feruus hxres Une libertate inftitutus Ht, nihilominus liber fit.Sic enimid generaliter côfti« tutione Imperatoris noftri cautû cft:Siue non fol» ueiido.fiue locuples dccclïerit dns. Atrg in hoc nà ua quadähumanitatis ratione vfus eftivt g fofain ftitutionêipfam.feruus manumilTus cfTe intelligai Cû veriflmile nô flc,dôm nolle eum liberum elïe, que (îbi hxredem elle voluit:fed eomanentein fer uitute.neminem ipfius hxrcditatem ampledi.

Q_iomodo quis in fraude creditorû manumit« tere videatur.quxrere necelïeeft. Et quidâ dicebâs eum in fraude creditorum manumittcrc,qui plus deberct,g in bonis haberct, Alq eum.cui ^ducta

are alieno,nihil reliquum foret,nimira cuius prat/ fenspatrifnoniûcreditoribuspolTec fufficere, fed datislibertatibus futurum elTet, VC creditorcs lx* dancur,quiahoc mododeflnatfoluerrdo efle.VerS prxualuitjVt non folum infpiciamus, an non fol* uendo fit is qui manumittit, fed etiam an vt crcdi* tores defrauder,det libertatc. Tuncenim datio li* bertatis ifflpeditur,quum 8£confllium interuene* rit,lt;Si euêtus acciderit.Itac^ !î ea vtraçp concurrât, feruus non fit liber. Sin vnum défit, libertatê adi* pifcitur.Vrruncç aucê,hoc eft confilium Si euentâ inuenies in hac fpecie,Quidam trecentorum aureâ patrimoniû habebat. Hic trecentos aureos debe* bat.Et ad defraudandos creditores fuos,voluit fer uos qui centum aureis valebant,manumittere. Atcç ita patrimoniû eius ducentorû aurenfiebat. Hic vtruncç eft,«Si confllium Si euentus. Nam Si malo confllio rem aggreffus eft. Si euentus credi* toribus dam no eft. Déficit autem euentus hune in modum.Qiii mille aureos in bonis habebat: Tre* centos tantû habere fe putabat:amp;: quadringentos debebat. Seruos fuos, qui centum aureorum erâfr, in fraudem creditoruni manumifit. Res hxc pefti* nio confllio inita eft: nempe in necerri daninume^ crcditOrum.EuentUs tamê eis damno non eft. Na Si deducia feruorum qui manumifiï funt xftima» tioiic.abundè fupereftin bonis,quo nomina credi toruni diffolui polTint. Confllium deeft,vt in haC fpecie. Aliquis mille aureos in bonis habebat : Si debebat quadringentos, Eo procul â patriaprofe* lt;fto,contigit,vt fortunæipflusluculentum daninû acciperent, xdibus forte' incendio abfumptis, aut ruina oppreffîsjita vt iam ad trecentos aureos re# ciderint.Is quum nondum damna fuarefciiiTet,fer uos quofdam pretij centum aureorum, quofû ni* misé

QVIB. EXXAVS. MANV. ij tnïïcrgafe beneuolentiç gratiam volebat referre: tnanumific.In hacfpecie^nihilaflfecftuammot^ Frau dandi falt;flum eft:fed euctus creditores lædit. Quo» niam quod in patrimonio fupereft, dimitcendis credicoribus rton fufficic.Vides enim qucmadmo dum amplumfeputarit habere patrimoiiium, Ä quod æri alicno dilïoluendo poflet fufficere. Ac fi* deliflimos (Só optime de fe meritos feruos manu* miferit;lt;S£in omnibus percß omnia oftenderit, ni» hilagi malo conflho. Eucntus autê damnofus eft, quia non vt putafaat,in patrimonio eius vere plus erat,quam in aere alien o.Interdum enim aliter exi» ftimamusde facultatibush~dnrîs,â fêiyerftâsle _li^et.Tuncigitur(vt rem in pauca conlerani)im pediuntur libertäres,qun etfraudis intj confiliun», Vt feruos manumitterem : amp;nbsp;credicoribus nocet damnoq^ eft,id quod egi.

Satis ex iis quç proximé didla funt patet,Diber tares in fraudem Creditorum datas impedin’ per legem Æliam Sentiam : Veluti qux tarn improbä tamcpalreri damnofam manumittentis cogitatio Irem oderit, Eadem lex,irritas eflevult libertäres, quç â minore vigintiannisprgftantur: nullocj idquot; odio,fed fauore potius manumittêtium. Nouerat enim cos,qui earn ætatê agunt,facile circumueniri, feruulorumtÿblandimêtis amp;nbsp;adulationibus capi, amp;nbsp;ita facilitates fuas leuibus ex cauffis diminucre. Id ergo quö feitet, Ihfidiis quç illinc intendi et pa» rari poterant,confl:itutionê fuam oppofuit. Non tarnen id ita prohibet:Vt non libertäres eorn,qui * apud magiftratü iufta cauiTa manumilTionis in cö» filio approbata,manumilTi fuerint, ratas habear. Seddicamusprius quid fit confilium,deinde iuftas manumiffionis caulïas enumerabimus, Confiliä fftjCoofeiïus certQrum vitorum ftatisannidiebut

CO?iltitium. Habcbatur autcm hoc confllntm, nos Roinæ cantüm.fed eciâ in prouinciis. Coibancau* tem viri illi.temporc cöucntut.Ec quid eft côueiw tusÆftcercumftacumc^ tempus Utium diriment^ darum gratia inuentum. Nam Romani,quum tc» tum feré annum bellis gcrendis occuparentuF,atcp In tempus, hyem s cos et hybcrnç tem peftates fub pellibus agere prohibcrêt: quoniä vt in commun! Vita, fine litibus controucrflifcß cfle non poterantj emiffis arnîia.ludiciis vacabât, SC multos earn in fem conftituebant Indices, vtambiguas ipforum cauflas dirimerenKqmrecuperatoresvQcabantuJ, quia per eos vnufquïîqi debitum fuü recipicbat, Tempus autem illud conueniendo cöucntus dil lt;Sum eft: Conueniebant cnim Ä;iudices amp;nbsp;litiga# tores.Extrcmo aute conuentus die habcbatur con filium.in prouinciis hunc inmodum, Procedcbat cnim ProGonful aut Præfes,«Slt;: in tribunal» fuo cöt fidebat,vnaq? iuxta ipfum viginti viri, q dicebaiv tur Peregrini Recuperätorcs^quia per eos manci* pium naturalem libcrtatemrecipiebat:(Scis eninJ naturaliberosocshoiesproduutosefle} öi apud eos d manumittentibus allegabantur iuftæ caulTac manumiffionis.Habebatur 06 Roms conßlifi die aliquo Conuentus, Prætorepro tnbunali fedête, ÄalTiftentibus ei quintß Senatoribus quincÿ cquitibus Romanis. Erat auté dignitas Equcftris minor ordinc Scnatorio, fed tarne veluti fcmina* rin eius.Qiiü dictum fit decöfilio, dicamus 3C de iuftis caulTis. luflacauffaeft, Quü minor vigind Mnnis.patrê aut matrê vult manumittcrcquos n» turafilio parères dédit, fed dni voluntas feruos dt.Et quomodo id accidit, vt is q ex feruis natus eft,libcr fit ac Ciuis Romanus, Parentes auté in fi li) dominio fintf’Finge oestres in vnius efle doffllt; nio.

QVIB. EX CÄVS. MANV. 14 niö.Ecfilium d dno minore viginti annis haft-edc • nllicui: i5C hoc m odo ilium eu cæteris rebus amp;nbsp;pa reiitii fuorû dominû fieri. Deinde quum fllius pa* rentes fuos è quibus ipfe genitus elTet, feruicutis iniuria accalamitateaffelt;ftos videre nollet, manu# tnific eos apud confiliü. Eli óóiuila caulTa,(ï gs di# cac.filius meus naturalis,auc filia mea naturalis eft, Fingeeni quempiäamoreancillae fuæcaptû fuiffe amp;nbsp;liberos ex ilia habere. Q.iod natum eft,haud du bie ferun eft,vt ex. feruo vêtre procedens. Rurfus amp;nbsp;ilia iufta caufla eft,fi quis dicac, Frater meus na# turalis,auc foror mea naturalis eft. Nâ quû pater meus ex ancilla fua ftupro cognita liberos haberet quos no manumiferat, illorû eo mortuo ego dns lure fum fatftus. Sed eos ego ob naturalem cogna# tioncmmanumifi.Iufta 3â ilia caufta eft, fi quis di# cat.Pædagogus meus eft,aut nutrijt.aut educator aut alumnus vel alumna,aut collaAaneus.Idemc^ eft fi procuratoris habendi gratia,ferun manumit# tere velim, vt liber fectus fine vllo impedimento négocia mea adminiftret. Velancillam matrimo# nq caulTa,hoc eft,vt eâ in vxorê duc5. Nam quo# nia inter liberû ÔC feruâ matnmoniû nô confiftit, ideo eâ manumittere volui. Is autê qui matrimo# nrj caulTa manumittit, intra fex menfes vxorê eî debet ducere nifi iufta cauftaimpedierit; Veluti,qa manumiftbr Senator fatftus eft: N â Senator liber# tinâ vxorem ducere nô poteft Sed et is q procura ton's habendi gratia manumittitur, maiorefte de# betfeptêdecim annis. Qi_tum autê femel in confi# lio caufîa diAaeft.fiue vera fit fine falfa,manumif# floue fequuta,nonretradlatur,Nam quum eadici# tur,contradicere licet,lt;Si manumiftïoni moram fa cere. poftquâ fequuta eft,n5 credetur ei,qui iuftam illam caullam fiôain efte contender,

Qgoniam verô diximus, Minorem vigintl Sf# ms manumicccre non pofTe, niiî iufbtm in confllio caulTam dixeric: abfurdum quiddam hincoricur. Contingit cni, vc qtii maior lie quatuordecim an* nis, legatamaximi pretij dare, teftamentum^ (a* eere,amp; hxredes inftituere polTit.æ quocuncj mo do velic de haereditate fua difponere.Seruulum ta» men vnö.qui decê aureis valcat, manumitterc nô pofTit, Ridiculum igitur hoc ius eft, quod maiora concedit,amp; minora adimit.Quod profedlo fercnlt; dum non videtur, vc oîa bona fua quis in akerum transferre poffit,vnum feruulum hbettate donate no poffit. Vnde et Imperator nofter fantftiff.tanta iuris iniquitate cômotus:conftituit,Vtquêadnlô dum de cæteris oibus rebus fuis adolefcentes in te ftamêtis fecuiidum voluntatê fuam difponuntJta etiamquanuisminoresVigintiannis feruos fuo« teftamento poffent manumitteré. Porto quoniï (nçfti’mabilis res eft apud Romanos libertas, et propter hoc lex Ælia Sentiaante vigeflmnannuni libertatê dare prohibuit:Ideo ipfe mediam quan* dam viam ingreflus, non aliter minori viginti an* ni8,feruo fuo libertatê dare teftamêto permi(ît,q d decimumfeptimû annum impleuerit, etdecimum otftauum attigerit. Etenim quum veteres maiori feptemdecim annis pro ahis poftulare permittant Quare nôdicamus iudierj fui ftabilitatc et in manu mittendis feruis ei prodeflec’ Qui enim adeô fa pic, Vt alios patrocinio fuo iuuare poflitjis haud dubie et fibi reiüe confulet. Itac^ minor viginti annis in* ter viuos nô manumittet. In teftamêto autê poil annîi decimumfeptimum,recteidfaciet.Nam qu^ fex anni llnt ab anno decimoquarto, vftÿ ad annô VigeUmum côpletum: Imperator nofter in tribus primis annis vfçh ad annum decimûfepamn pro* gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hibitio

DE IIS Qyi SVI VEL ALIE. Ff hibitioné legis Ælis Sentis feruauit, poft annum gt;nbsp;verô dedmumfcptimû.manumittereconceflït. 9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dt IIGI FVSIA CAMINA. TIT. Vil.

LEx quidem Ælia Sentia minori viginti annis domino feruum fuum manumitterenonpe» f millt. Etat auté alia lex, quæ de manumiftïoni* I bus tracftabat,Furia Canina:qux certum tantû fer ;lt; uorum numerum in teftamêto volcbat manumit } ti.Hancverô legé Imperatornofter optimus.vt H J bertates impedientem, 8C. inuidia plenam per ton [lt; ftitutioné fuam fuftulit.Inhumanum eficiudicans, I Viuos poteftatê habere vel oês feruos fuos manu ; niittédi,nifî qiiû aliqua caufta impedit, veluti quS I minor viginti annis manumittere prohibetur.aut gt;nbsp;quum in fraudem creditorum data Iibertates te» r uocantur,Morientibus verô nô permitti, vt citra 1 impedimentum feruos fuos manumitterent,

t A D exitum nobis perdudaeft prima perfona» I i \ rum diuif5o,in qua didîum eft, HominS alios » efle liberos amp;nbsp;alios feruos. Ac rurfum Seruitutem » indiuiduum quiddam efle, i5c Libertatem in duas I fpecies feindi. Liberorum enim alios efle ingénu« I os,amp; alios Libertinos, Arque iterum Ingenuita« I tem efle indiuiduam:Dibcrtinitatf m veto olim in tres fpecies diuifam fuifle. Nam libertinorû alio» i fuiffeCiucs Romanos, quofdam Latinos Iiinia«

Mos,amp; aliquos deditirios. Addidimus eriam dedû titiorum À Latinorum conditiones diuerfls con* I ftitutionibusfublatasefle, Vt iam libertinitatit

Vna tantum fit fpecies quemadmodum Si Ingénu itatis. Dicamus nunc5lt;dcfccundaperfonarum df üifîone. Hominum enim alq funt in poteftate, alij ifuntfu{poceftatis,hpceft,a)jifuiufuiiurisgt;aliifunt iuris

furls alieni.Dicamus jgitur prius de perfonfs qirt alieno iuri fubieiftç funt: Nä ex iis Ó4 eas cognofrt miis,quçfiiuurjs funt. Qyicûqîeiiim inter has nô funt,apertû eft,iliter cas efle qiiç fui iuris funt.Sub ieJtuni autê efle alieno iuri,Græcc

tine diciturpcteftas. Hane porrô habemus aut ill fcruos noftros,aut in liberos noflros.

Ac prius infpiciamus de iis qui in poteftate do niinorû funt. Eftautc poteflas i ma licêtia vel authoritas.Poteftas verô hxcin feu uosjurifgentium eft. Necenim tantum apud Ro manos.fedetiamapudaliasgcntes.cain vfu habef Adeocß iuri noftro fubiedii funt ferui, vt vitae ne/ cife^ in eos fit poteftas,hoc eft,\'t eos trucidare ini pune liceatiAtc^ vt quodcunep per feruum acqiii ritur, idad dominum eius pertineat. Sedhodie, nulli omnium qui fub Imperio Romano funt, (1/ tie caufla legibus cognita, feruum fuum occider« permiffum eft. Ac ne fupra modum quidem faciii/ re in eum licet.Conftiturioiie enim Antonini C* faris,is qui feruum fuum fine iufta caufla occiderrt non minus puniri iubetur q is qui alienum fcrufl occidit.Eft autem iufta caulTa,fl dominus feruurt fuum cum vxore ipfius rem habentem compr» hcndcrit,aut quum domino mantis iniicere vellet» dominus cum ferro occupatum intcremerit : Hi* enim ex cauflis caedes ad poena non vocatur.Ne* verôoccidi tantum feruos idem Princeps vetuit, fed ctiam maiorcm dominorum afperitatem alia quadam conftitutionecoercuit, quae ex huiufnio* dioccafione initium fumpfit.Iulius quidam Sabi* iius, faeuus admodum amp;nbsp;immitis erat in feruo* fuos. Qui quîîtam immoderatä eius acerbitateifl ferre nô poflent.relidto domino,alrj in acdes facra* all) ad ßatuas principù confugerunt.Quymqr ÆÜ

DE IIS QVI SVI VEL A LIE. gt;« w Martianus Præfcs Proufnciæ illac practcrirct, auxihum dus inuocauerunt.Is quum eos interro* gafict, nmuLamp;coiidtnoné ipforunj cognouit, cauflam curfcadirct didicit. Sed quû nuîlam IcgS habcrct,qua fpecics talis dirimerttur: Rem totam Vt erac,ad Principem retu]»t,quid de ca fieri place* »et confulens. At Princcps ad ea cômotus rcfcrip* flr,Serui« de domino qucrentibus facile credendü 115 efle. Natura enim feruus dominihoftis eft.Scd ludicem cauflam vtriuf«$ cognofccre,amp;apudfefc de tota re ftatuere deberc.Vtfl intolcrabilis demi iiorû fxuitia viderctur,cogantur domini eos,quù bus tam dur).amp; acerbi incumbunt,bonis conditi onibus vxnderc, amp;dominis pretium illorû red* datur.Idco ante dixit bonis conditionibus.nedo minus feruo infeniîor.grauesA^xnditioni conditû ones apponeret,pacifcés fcilicet vt aut femper ha* bereturin vinculis,autnungmanumittcretur,aut îiabitaret in regionibus quæ tam graui SC immiti coelo funt.vt nemo id niii qui diuaffueuerit, ferre poffit.Et ita poteftas fieret vxndenti domino,ctiâ «iveiidjtionccrudclitatc fuam inferuum effunden di.Recdflimc autem ôdillud Princepsadiecit, vt Vxndererur feruus, ac pretium domino daretur: quo fcilicet 8c feruus per vœnditionem abimpo* tenti amp;acerbo domino libcraretur, amp;nbsp;dominu» dreafenium damnû non fentiret per pretiû quod ei redditur.Necefl quod indigneturdominus.nô Meere fibi.vt fuis feruis imperet: Quoniam fubdw tos fuosPrinceps 8C inuitos beneficie afFicit. Porrô illud facile futurum erauvt ferui defperata liberaticnc,aut nianus ac vini fibi afi'errcnt,aut fu ga arrepta,pretium fui domino auferrent. Vtrifcf» igitur prouidit,amp; dominis ÔC feruis. Nam «î^hoc c^xpc.dù ReipublKst, ne quis fua rc male vtatur,

Sunt autem rcfcripti ajJ ÆJium Martfanum miffl verba hçc.DoniiiiorÎJ quidem poteftatê in feruos fuos illibatam efie oportet,id eft,Ius vnq aliquod domini minui no debet. Sed tame id dominis vtt leeft.vtauxilium feraturferuis,quimale d domû nis habentur,aut ex immodica ira, aut per famcm vel aliam intolerabilem iniuriam. Vnde nec Teruis qui iufta petunt,id negandum eft.Cognofceigituf de querela corum,qui ex familia luIijSabini ad fta* tuas confugerunt. Et fi,re tota perquifita, durius, eosd Sabino gparerattracfiatosiautad turpisfi* maquçdam obcunda adaótos efle compereris, di» ftrahi iubc.Idq; ita, vt nunq in vçnditoris potefta/ tern rcuertantur. Quod fl diiSus Sabinus in fraudé huiufee côftitutionis aliquid agere tentauerit,palä Widern amp;nbsp;prima fronte feruos V3enundans,fed clä amp;nbsp;per occultiim pacifeens vt fibi reddantur; Seue^ rilTimeaduerfus eumqui tantum facinus admifei rit, fraudemcjconftitutioni fuac fecerit, princeplt; earn rem exequuturus eft,

IAmantediximus in poteftate nos habere Ter* uos noftros lt;Si liberos noftros. Quum igitur de eodidumfit, quemadmodum ferui in poteftate noftraßnt. Reliquumcft, vt dicamus : quemad« modum in poteftate noftra ßnt liberi noftri. In poteftate noftra Tunt liberi noftri, quos ex »ufti« nuptqs fufcepimus.Porro quod Greci vno verbu Io dicunt-yaAo/', pto co Latinus fermo duo habet nuptias amp;nbsp;matrimonium.Et quid eft matrimoni« um fine nuptiæt' Viri 3c mulieris cöiunlt;ftio,indiuf duam vitç confuetudinc promittens ßue prçbës. ^Ius ante poteftatis quam in liberos noftros hs‘ bemus, proprium cftciuium Romanorfi, NemO enim alius talem poteftatemin liberos fuos ha* bet,

bet,quakm habcnt ducs Romani. Nam poteftas quam inferuos habemusjurifgentiû eft. Qui igû tur ex me amp;nbsp;vxoremea nafdtiir.in potcftate mea eft. Similiter amp;i8,qui exeo qui in poteftatemca eft,amp; vxore cius nafdtur,id cft,nepos meus, et ne ptismea,æquè in poteftate meafunt. Idem lt;56 in pronepotibus proncptibufç^,abnepotibusabne* ptibufcj,iS6deinceps dicendum eft,Qui verô ex fî Jia mea nafcuntur,in poteftatem aui materni,id eft in meam fdlicet non cadunt, fed in poteftate pagt; tris fui funt.

IVftasautem nuptias inter fecontrahunt dues Romani,qui fecundumeaquæ de nuptiis,Iegi# bus cauentur,coëunt.Neceflé eft autem,vt mafcu ^-l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

li pubères nnt,foeminæ viri potentes,hoc cft,vt il li maiorcsflntannis quatiiordccim.hæannos duo decim excédât. Atq? nœcdicimus,fiue filiifamiliâs lîue patresfamilids flntij qui nuptias contrahunt.

In filiis tarnen familiâs aliud quiddam exigimus. ri / f Nempeparentvtconfenfum,inquorumpoteftate (_ Oi/c«/»*«. funt r),qui matrimonio coniunguntur.Td enim fie ri óóduilis amp;nbsp;naturalis poftulatratio.Ciuilis qui# dem propter ius quod Romanorum propriû eft.

nempe patriam poteftatem. Naturalis verô,quo# niam æquuni eft, vt qui ad illam vfep ætatem eos educauerunt (parentes fcilicct) hoc honoris habe# ant,id eft, vt matrimonio confentiant. Oportet autem patris iuffum prœcedere, hoc eft, oportet â pâtre rem comprobari.Vnde illud in dubitationc deuénit, Qj^ium pater in furore effet, films aut filia ad contrahendas nuptias folicitabantur. Nrcp enî calamitas patris furiofi, liberos d poteftateeins li# berat.Quoniam neep fana aefobria parentis mens poteftatem patriam aducrfusjiberos induat, vt

confequenter dicere pofTimus, qiium patet fapff® dcfiit vn^ Sc patriâ pottltatêcxtiiigui,fed ponus II bcros ex iuftis nuptiis iiatos efle, earn coiiftituit. Nuptias igitur bberi volebant eóttahere, fed qufi filiifaniiiias efient,opus erat patris confeiifu, nbsp;nbsp;nbsp;it

g in furoi c eft,nullum poteft habere confenfum, Qiiammus ergo an poflint.Et quidè (1 dieimus (6 fenfumefle, quum fpecialiter pater dixerit fibi id quodagirurplacere,huncafuienteeonfenfi m prg ftari morbus non patitur. Sin autc confenfum efle admittimus, q» qufi pater re quæ gtfta efl vidcret, no côtradxierir iPropius cftjVt citra impcdimetS nuptiæ procédant. Attamen ne hoc quidem verô cfl. bianus qui in furore cftjtaccndo no coiifentit. (Quoniais demfi tacendo confentit,qui quumrctii fentiat quæagitur,f! ilia parum ipfi piaceat,contr» dicere poteft. At is g furore tenetiir,tacet quidem, fed vt malis opprcflus,non vt placide quiefcens, Qiioniam igitur multa? magnaccÿ hifee de rebus inter lurifconfultos erant dubitatiores, édita eft împeratoris noftri conftitut!O,qua: totam contre uerfiam difibluit, ac filio cuius pater in furore eft permirtit,vt Icgit.mam Hbi vxorc m adiungat, no expedtato patris confenfu, quemadmodum amp;fi* lise pcrmifli m eft ( Nam in filia,tanta no erat qusw ftio)iis tarnen fcruandis, quocpiscfataconftitutio* ne ccmprçhenfa funt.

Ç Porto quoniâ diximus,Iufla6 efle nuptias,qu5 Ciuis Romanus maior annis quatuordecim vxO tê ducit ciuc Romana maiorc annis duodecim: an fl quis matrê fuâ,fororêve aut filiam in vxore sect perit,l!citrm eft hoc matrimonium f Et dicimiiS nequaquam Qiioniam aquibufdsm nuptiis abfti* nendum eft. Et vt rem emnem melius intclfgas, hscc habeto in modum cuiufdam praeuisc infpedb* onis

onfs.Cognatio nomen eft generale,dïuiditur aiitê in tria Jnparentes, In liberos, iS«;: in propinquos g ex rraniuerfo vcniunt.Et parentes quidem funt, çj nos gcnuerunt. Veluti pater,mater,auus,auia, SC qui fupra hos funt. Liberi verô,qui ex nobis giga nuntur; Veluti filius,filja,nepos,neptis,amp;qui in* fra hosïunt. Ex tranfuerfo propinqui funt,q iiecÿ nos genuer^nt,necßd nobis gignuntur, fedftirpc fuam amp;nbsp;radicem nobifcum habent cômuncm;ve* luti, Frater, Soror, Patruus vel aunnculus, Amita Vel matertera,Confobrinus,confobrina,amp; qui ex his defcendunt. Cognatio autem quæ ex latere fi* ue ex tranfuerfo eft,in duo diuifa eft.In agnatos ôd cognatos. Et agnati quidem fuii^^qui per mafçui. losjiqbis coniunguntur, vt fraterconfangumcus amp;nbsp;foror cönfanguinea ; amp;nbsp;fratris liberi, amp;nbsp;nepos neptifveex fratris filio; amp;nbsp;patruus, æ patrui libe* ri:dô ex filio,patrui nepos neptifve: lt;Sô amita. Atcjj (vt totam rem vno verbo abfoliiam^tamdiu per ordjnem proccdit agnatio, quandiu nûlla interne* ni^rfona foeimnina, quae cauffam det cognatio* ni. Co^gnati vero funt, qui per foeminas nos con* ; tingunt. Vt frater vterinus non etiam confangui# neus iSCliberieius.Autfororvterina.autetiam fo roris confanguineæ liberi : Nam SC hi cognati funt, Qitoniam fororis perfona agnationem incî* dit. Porto agnati Silegitimi dicuntur, id eft, lurç Ci ui li inuenti, 3C cognati, id eft,natura cogniti. Cognatos verô fola nouit natura, quia non item legitimi funt. Quos enini lus Ciuile nouit, hos nouit amp;nbsp;natura,Quos verô natura nouit,hos non omnino nouit 3C lus Ciuile. Hæc autem cog* natiobifariamconftituitur, Aut natura, aut Ture Ciuili fine adoptione. Natura, quum exiuftis nuptiis liberi nafcuntur . Adoptionc, quum

quis filium Habens, alium in adoptionem acdpi6 Is enim qui ita adoptatur, filij mei naturalis amp;nbsp;fra tris fui adoptiui agnatuseft,cftautê5!:cognatus. Qiios cnim adoptio ei agnatos facit, hos facit Ä cognates. Quoniäacftus hiclcgitimus,hoc eft.ado ptio,facile agnationi quœ 8c ipfa légitima eft,con# iungitur. Légitima cnim legitimis facile cohirrcC. Porrö agnatio adoptioni coniundta fccû trahit et natur5,id eft,cognatione:lt;5c quos adoptiuus agna tos vocat,hos nominal SC cognatos. Quos verd cognatos vocaretjfl natura mihi efletfilius ; hos, quum adoptiuus cft.n«^ agnatos neq^ cognatos vocabit. Cognatio cnim quæ natura contingit, pro nulla habetur inadoptionc. His tibiflcinfp» dtis,vidcdcinccpsremdequaagimus. DiximuS fupra non femperiuftas eile nuptias,quum CiuiS Romanus ciui Romanæ iungitur, propterca q, I quibufdam nuptiis abftinendum fit. Et quideiw inter parentes amp;nbsp;liberos in infinitum prohibit* funt nuptiac: Netp cnim poteft quifpiam matrem fuam vel auiam,aut filiam vel neptem in vxorem accipere, fiuc naturales fint fiue adoptiuar, ctiam (1 maxime per emancipationem foluta fit adoptio. Qiioniam amp;nbsp;priftinum patris vel aui nomen pi» dori efle oportet.

Sed Sc inter perfonas quae ex tranfuerfo, gradu cognationis iunguntur, eft prohibitio aliqua, ve* rum non pcrpetua.Ecccenim inter fratre 5c foro* rem nuptiac non confiftunt, fiue ab codem patre eademq^ matre nati fucrinr,fiue ab codé patre taw turn vel ab eadem matre tantu.Scd 5c AquamiH per adoptionem foror effe caperit, quandiu cow ftat adoptio,matrimonium impeditur : qufi verô ca difibluta fuerir,quia aut ego cmancipatus aut )1 la emancipatafit, citraimpedimentum procèdent nupti*

ttuptixNam quum adoptio qus légitima res eft, peremancipatïonem quod Äipfuni iuris CiuiJis nomen eft, dilToluta fit ; nullo cognationis generc eamihi videturcöiungi. Nam ante, quü in vnius elTcnius poteftate.amp;Iagnatäcam votabam Ä co# gnatam: Veru adoptione per emancipationê diffo

' luta,agnatäcam amplius non vocabo. Qi.ioniani adopcio quæ Iuris ciuilis eft: ciuilcm cognationé, id eft,agnationc fecum amplius non trahit,Subla»

' ta autem agnationc,dilTolutaeft SScognatio. Nä qiium agnatä cam vocare non pofflm, confequen

gt; ter nec cognatam potero.Qnapropter H quis genc rum fuum adoptare velit, debet ante fîliam fuam

' velitadoptare, anté debet emancipate filium. Id enim nifi fecerit, peradoptione generi vel nurus folucturmatrimonium.QLioniam futurum cft,vc Fratres flut. Porro inter fratres neque fl adoptiui fint,conflftunt nuptiæ.

Fratris mei autfororis mcæRliam vxorc ducc# re fas non eft.Imd ne nepte quidem eoruiquanuis mihi quarto gradu fit.Quo tarne ex gradu vxorem p jlTum duccre.veluti patrui velauunculi.amitçt^ Vel materteræ filiam.Id enim pro vniuerfali regu# * latcnendueftiCuius perfonæ filiam vxorc ducere non po(rim,eius nec neptem ducere me poffe.

VQ.iddnpater meus naturalis virginê aliquaad optaucrit,atc^exea natafit filia,vxorê häc polTum ducere. Nam hxc mihi per famininü fcxü cogna# ta eft. Porro lam dictum eftiCognationé qux na# turacontingit,pro nullahaberi inadoptione.

Duorum fratru vcl fororum aut fratris di foro ris liberi,relt;fte inter fc nuptias contrahunt.

Amitam meä(cft ante amita patris mei foror) Vxore ducere non polTum, quanuis adoptiua fitt

necÇ etiam m icerceram ( efl: aiiceni matertera ma# tris foroOqitoniamatruiTi locum obdiiem. Qua ratiöiie.necß maguamamicam.nccj magnam fna# terceram Jucere pocero:quoiiiam viceni auiaruni fulhueiic, Eliauccm maguaamitaaui mCi foror, quam pater meus amitam, æ ego maguaarnitam appello. Matertera magna auia; mCx foror, qiiam mater mea materterâ vocat, Sd ego niagnam ma# tertcram. Di. xum eft jc ami ta, earn in vxorem ac# cipi non poiTc,necg fl adoptiua flc. Q_iod tarnen in matcrtera non æque placuit. Ec quomodo contiii git vt amitam aJoptiuam vel amitam magna'acfc optiuam habeamC Verbi gratia. Auusmeus pa# tenus quum patre meum Slium haberet.puellam aliquain adoptionemaccepit.Et pater meus hanC adoptiuam fororcm vocabat, egoqueadoptiuam' voco amitam. M tg ia autem amita adoptiua quo# m odo procedit C Finge d proauo meopaterno. quum auum meum filium haberet,puellam aliquä 1'n adoptionem acceptam elTe : quam auus meus fororcm adoptiuam vocabat, óC pater meus ami# tarn adoptiuam,at ego magnam voco amitâ ado# ptiuam. Ideo autem in amita adoptionis mentio fem per fit.in matertera verà,non item:quia quum per virilem fexuni ilia mihi coniungcretur,dubiö non erat.quin elTet mihi agnata, Atep ideo crat Ä cognata. Q_ioniam quiagnatus eft,is omnino Ä cognatus elt.In matertera autem,per adoptionem nuptiæ non impediebantur. Quoniam quum ma# tertera me per foeminx perfonam contingat, cog# nata tantum mihi eft : amp;nbsp;ex adoptione, nullo iure cognationismihi iungitur, propterregulam qua dicimus, Cognationem.qux natura contingit, in adoptione pro nulla haberi. Q^iando igitur cum hac nuptiæ non prohibentur,ideo in fingenda ex# empli

empli fpecie, materteram adopnuam non pofuf. Et qaomo lo accidit, vt qin's materteram adopti» uam habeac Veluti, fi aaus meus maternus quum matrem meam haberet fiham.puellam qua# piam inadoptionem accepit,quam mater mea fo# rorcm adoptiuam vocabat, amp;nbsp;ego voco mater# teram adoptiuam.

ITD'ximis iam de nuptiis propter cognationem prohibitis. Sunt aliæ quae non per cognationis iura, fed peraffinitatis venerationem parum pro# cedant. Eftautem Affinitas,necelïitudoquædam pcrfonarum,quæ citra cogiiationem nobis ex nu# ptiisconiungiintur. Veluti, Priuignam nurumve meam vxorcm non poffum ducere,qiioniam loco filiarum habcntur. Et nurus quidem eft, fllrj mel Vxor. Priuigna verb, vxoris meæfilia. Porroiii his addenda eft diccio Q;ondam,5lt;: dicendum eft. In vxorcm acdpere non poffum priuignam quon dam meam, aut quae nurus quondam mea fuent. N am addita diiflione Q;iondam,oftendlt;mus per# fonas eas non extarc, quae affinitati cauffam dedc# runt. Atqui ne fie quidem iis poffum matrimonio coniungi, fublatis perfonis per quas contracta eft affinitas, fed affinitatis veneratione ab huiufmodi coniunftionibus abrtinendum eft.Nam quum di# co, Q_iae quondam nurus mea fuit,offendo mari# tum illius, niium meum : defunftum effe. Item quum dico, Q.ix quondam priuigna mea fuit, offendo matrem illius, vxorem meam,mortuarn effe. Etenim fl hxcadhuc priuigna mea eff, 8cil# laadhuenurus : maioreftratio, quae prohibée ne earn vxorern ducam,Qioniam futurum eft,vt aut vnus virduashabeat vxores, aut vnamulier du# obus maritis nupta fit. Si enim nurum meam du# xero,.SC filium meum lt;3^ me ilia habebic mantos.

Sill vero priuignam meam.contingct,vt iSi VÄOf meamihi (îcniipta, lt;36 filia quoque ei'us priuigtia mea. Porro capitalis in eos poena confticntaeft, q binas nupciascontrahunt. Nemo igitiir niaiori prohibicione omiiTa, (de capitali poena fentio) de minoredifputat:«.^ in honorem affinitatis coniuii tftionem dicic prohibitam efle,

Vxorc non poilum ducere, qux quondam aut focrus meaauc nouercafueric.Quoniâ rnatru loco habentur.Ecfocrus quidem eft,vxoris mere mater N auerca veró, pacris mei vxor, ex qua ego natus nonfum. Addidi aucêlt;X hic dictiunculam illam Q_iondam,vt oftendam perfonasquxcaulTam ab flnicaci dederunr, no extare,quia aut vxor mea,aut Q,ii Vub pater meus defundcas fît. Nam f? adhuc fuperfinr, godicnf) fiet vt geminentiir nuptix, Etenim fl focrum meä ilvxorc duxero, futurum eft, vt duas habeam vxo* latine res focrum Ä fi'liam eius.Sin nouercam,duorû ilia poiTent di vt vxor fit contingec,patrisfcilicetmei,amp;meam ci cópriui« flus.Porro ex its quç diximus,nofti capitaleni eile gni, nêpe binarum nuptiarum poenam.

qrûaltcri’ ^Patrimus,quum filium ex Titiahaberet,Patri* pater alte^ mam qux flliam ex Titio habebat,vxorem duxic riusmatré Aut ex contrario, Ille fi]iam,hxcfl]ium habebat. in vxore Horn liberf(qui vulgo dicûtur ai\HXi)7r/iÓ707«(,quart duxerît.Si dicas inuicê priuignos)rccte inter fe nuptias coiw eut àTrâgt; trahunt, licet frater aut foror ifs natus fuerit ex ma gllo î vita trimonio,pofteaqipfinatieiTent,contra(fto.

Claudiicô Ç Vxor mea diuortio à medigrefla,ali]' viro denn foceridicîî pfir.Ex eo filiam concepit. Qiiæritur.AnfiliâhanC tur,quor5 ex ea natam vxorê poiïim ducercÆt qufdem cew altcrius df turn ert.hanc priuignam nô efte. Quoniâ priuigna lia, alterb eft,quxante meas nata eft nuptias.Attamen hone us filio niw ftas exigit, vt ab huiufcemodi coniuncfcioneabftû pfiiïet, nbsp;nbsp;nbsp;neam, Nam SC filq mci fponfa,nô fequutis nuptiis

nufus mihi non cft facfta : Neœ patris mei fponfa, iiuptiis refcifïis nouerca mihi ra2ta cft : Ec tarnen quanuis nilii] eorum quæ ante dicta funt obftet, quo minus eas vxores ducam, reJèius nos lt;Si iurc nccuros tradit lulianus, lî ad bas Sc taies nuptias nonaccefïerimus.

Ç Cognatio quoçp quae in feniitute contracTa eft, an impedimento fit nuptiis,trac'tari poteft.Veluti Cum forore fua aliquis manumilTus eft : Qiixritur, an perniiiTum fit eos matrimonio côiungi.Et quû dem quantum ad Iuris fubtilitatem attinet, nulla inter eos videtur elTe cognatio. Verius tarnen eft, Vtlus fanguinis coniuiiccionem impediat.

^SuntôCalixperfonæ, quas diuerfas ob cauflas Vxores non poftim ducere. Sed eas in libris pandc tftarum fiue digeftorum ex multis veteribus collelt; ô:as,inferi Imperator nofterfaniftiiTimus voluit. SC Ciiod fi quis aduerfus ea qux dicfta funt, vxoré uxeric,necß cognationê qug inter Parentes amp;nbsp;li# beros eft veritus:ne(]^ perfonas quæ ex latere veti tæfunt,obferuâs:necp memor prohibitionis,qu3C ex affinitate procedit:aut etian» cognationem quç in feruitute contracta eft,contemnens. Necmariti ipfe.necilla vxoris habebit nomen: Qiiin imo nec matrimoniu erit,quod geftü fuerit,nec dos, quod illatum. Qjoniam tamê ne hxc quidem improbo rumcupiditatescoercercpoffunt, grauior in eos pana lure conftituitur : Cautum eftcnim,ne qui exhuiufcemodiconiunAionibus nafcuntur,in pa/ tris poteftate flnt.fQuoniam quos fola nouit natu ta,eos ius ignorât vt non fecundum præcepta fua genitosffcd quantum ad patriam poteftatem atti» net, taies funt, qualcs rj qui ex meretricio coitu ÔC Vulgo nafcuntur. Nam necß q patres habere intel» liguncur, ob numerum eorum, qui cum matribus

fliomm confuetudinem habent: Sed receptum vt Spufij vocentunvcl d Grçca vocciwejalt;4K//,qiia » n OT«y«lt;4H//,id cft,fparfim 5i vulgo ac paflim concc# pti : vel â Larinis nocis S. P. quaO fine patre filij.

Qjiibus confequens.vt tali côiunÆonefolutancc dotis petitio procedacNec tame cas tantû pœnas quas rctulimus patiuntur rj qui illicitas nuptias contrahunt,fed eriam alias quafdam, quas ex Pria cipum conliitutionibus latius potes difccrc.

Ç Inuenias etiam.quando is qui iîinul ac natus eft (n poteftate patris non eft, tarnen poftea in pote/ ftate patris (ît.Et quis hic tandem eftcquot;Confuetudl nem cum muliercula aliqua habebam,cuius matri monio mihi legibus interdilt;ftum non fuerat,habe bam autê cum ea confuetudinem.non vt cum vx* ore,fed vt cum meretrice forfan vel vt cum concil bina.Ex camihifunt nati liberi. In poteftate mea i) non funt:quia matrimoniû non præceflerit. Sed naturalis eft filius. Si hune ego poftea Curiæ offe* ram.Poteftati meæ fubiedtus fiet.Tdemcp (î cû mu licre aliqua non vt cum vxore,rem habui : quâ ne Vxorem ducerem, nulla lex vecabat, fed voluntas tantum meadeerat, Natus eft ex ea mihi filius. Is fn poteftate mea non eft.Si poftea (quemadmodfl ïmperatoris noftri Religiofilïimiconftitutioneca uetur) dotalia cum ea fuerint inftrumenta confe* ôa,non folum qui ante nati fuerint,fed ctiâ tj quoS poftea nafci continget,poteftati meæ fubiieientur: fccundum ea, quae præfata ïmperatoris noftri con ftitutione comprghenfa ftint.

EX lis quædidta funt nouimus, in poteftate noftraefle liberos, qui ex iuftis nuptiis nobis nafeuntur. Verum fciendum eft, Âadopuuos liblt; tof

DE ADOPTI ONIß VS. « ros in poteftate noftra effe, Et quid eftadoptio s’ Adus legitimus nacuram imitans ad eorum, qui J\dus Ie# liberos non habent.folatium inuentus.f^äm^rte jrftjmug) quifpiam quum libei os non habere,quia vel vxo# remn3djxilïec,velfterileniatriiTioniumeiïetex-! tfoqç tra# perçus,vel liberos quos liabuerac amilîlTet: leuare Volensautnaturxmalignitatem, aut infœlicitatê pjacêcin* fortunç,aliquem in adoptionem accepic.Hocautê Joanne ideo dictum eft,non quôd ij tantum adoptent,qui liberos non habenuNam etij qui habent,citrajm curfio reo pedimentum adoptant, vt Ä fupra diximus in ib hjjatur iafpecie,vbi diximus, eum qui generum aut nurü adoptare vellet, prius filium aut filiam émancipa» re debere; Icaigiturea infpecie nil! nuptiæ prohi» builTent, nihil fuilTet, quo adoptio impediretur.

Sedideo adoptionem dixi ad eorum, qui liberos nonhabent, folatium inuentamelTe, vt id quod plæruncç fitoftenderem.

Porto qux Latin? dicitur adoptio: earn Graed vocant. Ell: aiitem adoptionis nomen ge» nerale,3ó in duas fpecies diuiditur.In arrogationê, amp;nbsp;in earn qur in generis fui nomine flat SC pro» priedicitur adoptio. Fitigiturduobus modis:aut exPrincipis refcripco, Aut per iulTum magiftra» tus. Per principis refcriptum eos eafve in adopti» onem accipimus, qui quxve fui iuris funt,lt;Si hxc fpecies adoptionis, arrogatio vocatur. Imperio magiftratus eos eafve adoptare poffumus, qui quxve in aliéna poteftate funt : flueprimumgra» dum ad parentes naturales obtineant, qualis eft fi» Jius filia: fine inferiorem, qualis eft nepos neptis. Et hxc proprieadoptio dicitur. Nam adoptionis nomen 3C generale 5C fpeciale eft.

f n aliéna erat poteftate,ct poteftas patn's natitrali# trandbat in adoptiuurti. Sed hodie édita eft Impo ratoris noftri conftitutio,quacauetur:nequum qs ftJium fa. adoptai, poteftas patris naturalis diftbk uatur,aut ad patrem adoptiuum tranfeatméve illc fn poteftate eius fit, quanuis eadem conftitutione iuraabinteftato fuccelTionisei in bonis eius qui ipfum adoptauerit,tributa flnt.Qiiód ft pater natu rajis non extraneo cuipia fed focero fuo hunc in adoptioneirt dederit: qui illi eratauus maternus. Autfl quis quû pofteag emanc^atus effet (quod fæpe contingit) liberos fufcepiflet: filium ftbi poft emancipationc natum.patri fuo.auocp illius pater no dederit fn adoptionem:In his caftbus, quum in Vnani ôieandem perfonam Ä naturalia.i.quxex genitura comparantur, Äadoptionis iura concur # rant:dubiuiTinoneft,quinfiliusinpoteftatêpatris adoptiui tranfeat : 3£, lure ciuili lt;3i natura illi con* iun.ftus atf^ in familia amp;nbsp;poteftate ftt aui.

# Multx igitur funt differentix inter arrogationc amp;adoptionem,At{ßhxcquidem prima. Arroga* tiofîtapudPrincipem. Adoptio apudmagiftra* Cus.Secunda differentia. Arrogatio in patribusfa. Adoptio in filiisfa.locum habet. Eft amp;nbsp;tertia diffc rentia. Paterfa.impubes olim in adoptionë accipi non poterat: Ad extremum tarnen id permiffum eft, fed quxdam in eo obfcruandafunt. Qiium igi* tur per refcriptum Principls paterfamilias impu* bes arrogatunQufrendum eft, an honefta fît cauf* fa,qux arrogationem conflauiLf.an no ob turpem amorem.is qui pater futurus eft,arrogationem ve lit fieri.Item an id vtile fît pupillo,an veto non ex* pediat. Nam forte arrogator inops eft,aut interdS fumptuofus,lt;Si pupillus admodû diucs.Et fî quid horum côpertum fuerit,non procéder arrogatio.

Adhxcamp;illudncccflie eft, vtarrogatorpcrfonae publicæ.i.tabellioni caueat, fi mtra pubertatem pu Eillus decefîent,qucm arrogauent,reft)tutun!m fc ona illis qui fi adoptio fada non cflet,ad fucccflï# onem dus venturi crant.Sed nec^ aliter pupillum hune arrogator emancipate poteft,nifi iufta caufla approbata dignus \’ifus fuerit emancipatione. Quid enim, fi aut patri adoptiuo infidias fecerif, autaliud quid egerit, propter quod merito ex ado Ptiui partis poteftatéabiicidebeat lt;nbsp;Sic tarnen vt bona, qiix patri adoptiuo per ipfum acquifita fuc# rinteiieddantur. Sed ôc fi decedens pater adopt/» nus eum exhæredauerit, aut viuus fine cauffa emâ» cipaucrit:quartam partem bonorum fuorum ri re linquere iubetur, exceptis videlicet bonis qux ad pattern adoptiuum tranftulit SC quorum commo dum poftarrogationem eiacquifiuit. Hxcautem omnia in filiofa.adoptato ceflant.Primum quiafi» liusfa.nihil habere intelligatur. Secundo quia pa» ter omnibus hifeede rebus perquitere ponit.etita eum in adoptionem dare.

Tres diximus differentias, Dicamus cti5 quid commune fit inter arrogationem amp;;adoptionem. Nam fere', qux in quibufdam differunt, quxdam ttiä cemunia habent.Atcp in primis id vttifc^ cô* mune eft.Eum qui in adoptionem accipit,maiorê eflieeo qui adoptatur oportet: Quum adfimilitudi nemamp;imitationênaturx introduira fit adoptio, Porto natura,Pater filio femper fenioreft. Nam il lud pro monfiro fit,amp; a' natura alienum dicere,F/ lium patre feniorê efle. Atcç hxc tarn in filiisfa. 3 parribusfa, procedunt. Porto necefle eft, vt pater oitodecim annis prxcedat; hxc eni xtas plena pu» berras dicitunquando et in iis q tardius pubefeüt, habitus corporis tune omnino concurrit»

Ç Secundo amp;aliud inter Iiæccommunceft. Nanï in locum nepotis aut neptis, vel pronepotis aiit proneptjs, iSi^deincepsadoptarepoffuni, etiamS^ filium non habeam.

•jf Qiiodautêdi(fturusfiim non tarn communion nis,g difFerentiæ propriumeft,quæternaeft.Nara in patnbusfa.non procedit. In locum cnim nepo* tis alicnum filium adoptare poflum: Si, rurfus alie/ num nepotem in locum filij.Quoniam necefle miz hi non ell, ordinem gradumque qui apud pattern naturalem eft feruare.

Qiiarto comune ijs eft,qgt; fi quis in locu nepotis aliquê adopter, vclut ex co natft que aut naturale habet aut adoptiun filium:opus fit omnino Si fill) confenfu. Nam cü mortuo illo,q adoptauit,is qui adoptatus eft, in poteftate eins rccidat, ex quo naz tus eJTep adoptionc fingiturJdeoeum gin medio eft.confentire oportet,ne ci inuito fuus hæres agna fcatur.Ex contrario tarnen,fi quis quu filium habe ret,(amp;: ex eo nepotem, nepotem alter! det in adopz tionem.-filjj confenfu non eft opus, Ç Eft Si quinto quod inter arrogationê Si adopz tionem comune fit, Qiiemcuncj cnim in adopt!oz nemaccepifiue per arrogationê fine per adoptiez nem:fiue apud Principem,fiue apud Prçtorem aut Praefidem vel proconfulemrquum is extraneus nó efletîhuncego Si alteri in adoptionc dare poffum. Vt enim in multis aliis ira Si in hoc fimilitudo eft inter arrogationem Si adoptionem.

^Sed Si Eunuchi quod fexto inter arrogationem Si adoptionc commune fic,nobis præbent.T ii ve ro hæchabeto tn modum prxuiæ cuiufdam infpez «ftionis.Eunuchus nome generale eft,5i in tres fpe cies diuiditur. Qiioniam Eunuchorum, alrj furtt Spadones,quidam caftrati,aliqui Thlibiæ, Et Spa dones

donesquidem fuut, qui propter Vitium aliquod aut frigiditatê me mbrorû geuitalium liberis ope# K ni dare non poflunt, fed eo fiiblato liberos fufcw perc pofTunt.Thlibia; veto funt, quibus a nutrice Vel forfltan niatrc,extriti funt tefticuli. Cîflrati au tem funt,quibus exedîa funt membravirilia. His itainfpeôi6,videto nunc rem quâ agimut: Quæfi tumeftan EunuchusadoptatepcfiitfEt dicimus Thlibiam,autcaftratum adoptaienon pofie:nctÿ Pattern familias apud Principem,nelt;5 filiumfam, apud Practorem aut alios.Nsm quibus natura ne# gauit Iiberos polie gignere, his neque Jus Ciuile, quodnaturæveft'gia fequitur, concelîit. Qiium ne fperare quidem poffint, vt liberis vnquâ dent operam. At (pado,«auon;sm is fperare poteft, vt Vitio quo tenetur ceilante, libcros poiïit gignere, redtè in adoptionem accipiettam filiumfa. qua'm patremfa. Sed fpado qui filiumfa. adoptauerit, in poteftateeum no nef! habiturus.Quoniâ omnino futurum eft,vtextraneus fit Nam quomodo Spa do paternus aut maternus auus elfe poterie ƒ Nifl fi quis dixent,Non eum tantum fpadonc elfe, qui initio liberos corporis vitio gignere non potuit, fed tamê fpeiT,bat.Verumetiâil!um, qui qun ante liberos gignere potuerit, poftea in taie vitium col lapfus eft,vt liberis operam dare non poffit.

Eft amp;nbsp;quod feptimo inter bore commune fit, id quoddfaminis procedit.Nam ncq?perarrogati# onem neçp per adoptionem faminacquenquam adoptarepoffunt: quoniam per adoptionem in li# beros patria poteftas quçritur. At mulicr ne natu# raies quidem liberos in poteftate habet. Sc lus Ci uilc naturam quantum poteft fequitur. Haud iniu riaigitur neminem adoptabit famina.nifi fi ex ino duIgentiaPrincipiß in folatncn amißbrum libéra aliquem

aliquem velit in adoptionem accipere Jtacj muIiV er quæliberos non habet,nccx Refcripto quidem Principisaliqucm adoptat.

Praeter differentias iam ante dicTtas.eft 8C hacc. Si quem arrogauero, qui amp;: alium in poteftate ha/ beat;fi]ius eum fuus iequitunet ipfe mihi erit loco filij : hie verô, loco nepotis.Sin autc quêpiam filifl fa.cx quo amp;nbsp;filius flt.-adoptauero, ipfein poteftate meâfolus tranfîbit: 3C filiuni fuum apud auum na/ turalem relinquet. Et ratio quidem huiufeereiin promptu eft, quoniäquum in poteftateelTet,aIifl tn poteftate haljere non potuit. Quôd autc is qui H lium in poteftate habet, in arrogationc acceptus, vnd fecum amp;nbsp;(ilium fuû trahat.vel ex eo apparct: Quôd Auguftus Cxfar, non ante Tyberium qui deinde ei in Imperiofucccflir,in adoptioncaccep« rit,qis Germanicum adoptaffet.Quum cnim vel/ let Tiberium loco filq habere,lt;50 Germanicfi locO rcpotis:atqp id vna adoptione fieri cuperet:Cura/ uit vtprius Germanicus i Tiberio adoptaretiir» Sc ita ipfe deinde adoptauit Tiberium.

Qiiidam feruum fuum adoptauit. Quaerituran valeat adoptio,aut quid inde fequaturC Et fcribûf Veteres refponfum efle à Catone: Adoptione qui* dem no valere.Nam eain liberis perfonis locfi ha bet. Sed tame adoptione, quanuis vt adoptio nul* lam vim habeanliberû fieri feruû hunc. Qui enitH feruum adoptare voluit,dubium non eft, quin ta* cite eum manumitterc feftinauerit. Hie igitur, id quod expreflït,non confecit: quod verô in animo no habuit,id peregit.Hæc ratio 3C Imperator? no ftrum mouit, vtconftituerct, qufiquis iniudiciu Sc atfeis interuenientibus de feruo fuo dixerit, fill* us meus cft;ex huiufeemodi verbis, fcruit quidetn ius filij I1Ô habere,fed tarnen feruum efte definere.

EX iisquxfupradieftafunt,didtcimusquiiuri noftro fubiecti fint.inempefcrui Äliberino,» ftri,tum naturales tum adoptiui.Exequutifumus ctiam in qbus arrogatio 8i. adoptio différant, atà in quibus conueniant.Nam fex inter eas funt difte rcntiæ,amp; feptem iis funt communia.Nunc videa mus, quemadmodum poteftas noftra foluatur« Quod enim quibufdam modis eötradtum eft,hoc etiam quibufdam modis diffolui poteff, Et pote« ftas quidem quam in feruos habemus.per mantw miffionê foluitur. Quot autë modis manumiffio contingat,iam anteâ nobis diffufe dictum eft. Na domini mors,nonfcruitutis liberationeni fed do* minrj mutationem promittit. Poteftas vero qua in liberos noftros habemus multis foluitur mo* dis. Atcß in primis mors parentis,liberos fui iuris efficit.Sciendum eft autem Parentes did omnes Çj fupra nos funt,Eibcros vero omnes qui infra nos funt.Quod igitur didlum eft, morte parentis Jibe* ros fui Iuris fieri, diftindionem quandam recipit. Nam fl pater obiit,dubium ea res non habet, quin filius et filiafui luris fiant. Sedquum auus deceffit, non omnino nepotes neptes fui iuris fiunt.Tê* pus enim mortis aui fpedtandum eft. Et flquidem interueniat media pcrfona,hoc eftfiliusin potefta* te: 8C nepotes eo tepore in poteftate aui fint, quo is moritur, Auo mortuo nepotes fui luris non crunt,quoniam in poteftatem patris fui recident.

Sin autem is, qui in medio eft, aut ante pâtre iani deceffit, aut de poteftate eius exiit, tunc nepotes quum in poteftatem eius cadere non poffint,pofl; obitum aui.fui Iuris fient.

rends deportario.Nam fi quis alicuius maleficq cufatus,amp; conuiótus, huiufniodf acceperit fenten/ nam d Prsefide vel Prgfe(5ro etaln's: Volo te depot tari in infulam illam.fimul atcß fententia diëta fuo rit,Lcxei óë Ciuitatem amp;;bonaadimit:öi Ciuita te Roniana exutus fit peregrinus. fitc^ itaper de* portationem perinde at(ç per mortem eiusjiberi in poteftate eile definunt. Netj enim polTunt libe» ri qui Ciues Romani fuut, in peregrini poteftate eflc;quum foli Ciues Romani liberos in poteftate habeant. Sed amp;nbsp;fi filius deportatus fueritjn potw ftatc parentis effe definit. Quum enim fit Peregri* nus,in poteftate Ciuis Romani cflc non poteitSi tarnen ex indulgentia Prindpis reuocatus amp;nbsp;Ct* uitati redditus fuerit, omniailli in priftinü ftatunj reftituuntur. Qiiód fi non deportatus fit,fed tantö relegatus parens;Dixit enim Prçfeëtus.Prç fes,aut Proconful; Relego te in illam infulam, lex ei Ciui* tatem non adimit. Quapropter in fuo habitu rent omnia,amp; ipfe liberos in poteftaterctinet, Et ex contrario, fl qui liberûm relegati fuerint de pâ* tria poteftate non exeunt.

Quidam criminis interrogatus cft quafi abeO commifti. Deindeconuiëto crimine, itadPrxfid* vel Prxfeëto pronuntiatiim eft. In metallum eg® te mitto, Aut:Beftiis ego te fubiicio. Hic côfeftii” feruuE pcenxefficitur, non folumamifladuitatei fed etiam Libertäre. Et hune quotji in modum 1lt;' ben' ipfius fui Iuris fiunt.

Filiusfa.armatçmilitiç nomê dedit,aut Senatd Vel etiâ Conful faëtuseft,nihilo minus in poteft^* te patris remanet. Neq? enim militia; aut conful^* tus dignitas depoteftate parentÎT liberos libérant Qiiôd fi patricius filiusfa.fatfiiis cft,tunc ex conft'' tucione Imperatoris noftri,fimul acque codicille^

QVIBVS MODIS TVS t« patridatiis acccpit, de parria poteftatc lifaeratur. Quis cnim fcrat,Patrcm per emancipationem nc* XUS patriae poteftatis pofte foluerejmperatoriain Veto ce!fltudinem,eum quem fibi pattern delcgit, ab aliéna poteftatc eximcre non valere £*

Contigit,vt pater meus in fioftiu poteftatc ve nirct,(Slt;: feruus illoru nempe fa*ftuseft, Quarntur, an ego filius eius.mei iuris fim, an veto in potefta# teipflus î* Et quidc ego me pattern fa. effe non poG fum diccrc:propter fpcpoftliminij.Eftautê poftli minium ius quoddam, quod iis qui ab hoftibus re deunt.priftina oêm conditionê reftituit. Cur ante diftum fit poftliminium infra dicemus.Icdrco re* uerfus parens ctiâ liberos in poteftatem fuam reci piet. Qtroniâ poftliminium cum flngit, fempcr in Ciuitatc manfiße,nec ab ca vng exiifle, Ncq? rut* fum medio tepore dicerc me poffum effe filiumfa, Nam quomodo ego q ciuis fum Romanus in po* teftate eius ero,q hoftin feruus eftc’ NecelTe eft igi* tur,vt interim ius patriae poteftatis in fufpenfo fît. Etfîquidem reuerfus fuerit pater,in poteftatc cius cro.Sinillicmortuus fuerit,mei iuris fia. Sed que* admodû in confeftum venir, illo apud hoftes mor tuo,memei iuris fieri, Itaquarrendum eft,ex quo tempore de poteftatc eius exifi'e videar: Ex cône, q ab hoftibus captus eft, an verô ex eo quo apud hoftes decelTit. Intereftcnim inter vtrumque, óC quidem pkirimutn.Finge cnim quempiam binos habere liberos, amp;nbsp;duo aureûm millia in bonis. Q;.iorum alter diligens fuerit, amp;nbsp;acceptis de bo* nis paternis, mille aureis, ex negociationibus fuo labore alios mille auteos lucrifcccrit : Alter quum focors ac negliges effet,nihil omnino lucratus fuc* rit.Poft têpusaliquod nuntio allatum eft. Pattern eorum apud hoftes extindlum effe. Côparauerant

/giturfe.vcpacernam hæreditatem diuidcrent. Et quidcm ille hie diccbat ; Nunc demu fe fe quum vere pater mortuus effet, fui Iuris facto# effe. Quicquid ergo ru diligens quaeftus fecifti.id patris eft. Et neceffe eft tria aureûm millia in diuifl oneni venire,hoc eft,vt vtercß millcnos quingen* tenos accipiat. At alter i)Iediljj;cns contra aiebati Ex eo tempore, quo captus effet pater,fui luris ft fuifle. Videtur enim is,qui non rediit,il)o tempor* extindtus effe, Vt igitur paterfamilias,quaccunqut lucratus fnm:ca mihi non alij.acquifiui.Et hSc fen* tentiam magis fequimur. Sed amp;nbsp;fl filius meus ne* pofveab hoftibus captus fuerit,3equc dicimus iu» patrix poteftatis in eum, in fufpenfo effe. NequC enim me dico,eum in poteftate non habere, prop* ter ius poftIiminrj:Qiiippe qui redire poffit. Por* ro quomodo is qui femel de poteftate mea exiit, fterum ei,nu]Iarcinteruenicntefubiicietur lt;nbsp;Qiio* niam poftiiminium non fol um mihi reddit pote* ftatem quam ego in alios habebam:fedetiam eani quam alrj in me habebant,mihi conferuat. Nequt rurfus faluam mihi effe dico poteftatem in filiuni meum. Quomodo enim eum qui hoflium feruu» cft,in poteftatehaberepoffimc' In fufpenfo igi'tut crit lus patrix poteftatis.Dictum eft autem poftli minium d limine SC poft. Vnde eum qui ab hoff* bus captus eft, 3C in fines Romanos poftea peru» nit,reótê dicimus poftliminio reuerfum cffe.Nai” ftcut limina in domo quendam finemfaciunt,fie« ImperrjRomanifinemvetereseffe limen volue* runt. A tqi hinc SC limes dieftus eft, qiiafifinis qui* dam amp;nbsp;terminus. Ab eoigitur poftiiminium VO* catumeft, quia eodem limine reuertitur, quo5J amiffus eratis qui ab hoftibus captus fuerat. Vero is tantum qui vel ab hoftibus fugit,vel ab Ü’ di mil*

QVI. MO. rvs PATR. SOLVI, »7 éimilTus cft,ius poftliminij habet,fed etiam is,qui Victis hoftibus à nobis receptus cft.

Pacria quocp poccftas per emancipationcm fol uicur.Ec quid ellemancipatio i Atfliis tres enian# lt;ipationes,lt;Si tres manumifliones vel vn5 eman# dparioneni Si vna manumilTionê compJeiftens. lil huncautem olim fiebat modum cmancipatio. Q.iinq'jeaderantteftes lt;5^ libripens, ftatéram 3C hunimü aercum fercns,amp;: médius aliquis. Deinde médius illeiis præfentfbus filium depatreemebat dibatqj quad in flmilitudinem prctq.vnum ilium nummam, amp;nbsp;itafiliusin poteftatem medij illiu» tranfibat,loco ferui futurus: «Sd eü médius ille vin# di ÓM inanumittebat.Scd is tacita quadam rationc in patris poteftatem recurrebat.Iam fecundum igi tur eü pater vcndebat,idcp eundc in modü: et em# ptor eü rurfus vindicta manumittebat. Atlt;g iterü tarnen tacito iure in patris poteftatê reuertebatur. T ertiüin ergo Vacndebat eum pater,et ita foliieba turpatria poteftas. Vindictaqtmanumittebatur, Si ita fui iuris fiebat. Tresigitur cmancipationes amp;nbsp;tres nianumifliones patriam poteftatê foluunt. Einancipatio autem dicitur vxnditio in eum mo# dum qui duftus eft fa/ta. Filium fui iuris efficiunC tres emancipationes ÂÎ tres manumilTioncs. Ideo autê vxndebatur fliius,vt in feruitutê redigi vide# tetur,et ita cómode ei libertas daretur.Nam liber manumitti non poterat, Filia tame nepos, ne# ptifve Äreliqux perfonæ per vnam emancipati# onemamp;vnammanuminïonemfui iuris fiebant. Agebantur autê hxc One Principis refcripto; Sedhiequidem olim. Nam hodieerditaeftimpe# ratoris noftri fancftilTimi conftitutio, qua hxc oia in meliusreformatafuneVt veteri figura, Si ima# ginariis Vstnditionibus explofisiparentibus liceac

competentes Indices vel m.igiftratns adiré, dlû os.aut fiiias.vel n épatés aut neptes, SC cæteras de* inceps perfonas àpoteftatefualiberare, (împlici* ter diceiida.'hnncego em incipo,3i â manu mea di mitto.Etpoilh'jiufmadiemancipationé.ncontiii gateain eamve, qui qurve emaiicipatus emanci* patave fuerit, fine liberis fa-'lo teftaniento decedc* üe: Eadem lura ex edicio Prxtoris in bonis ipiîus manumilTori parenti prxftantur, quæ (Si patrono dantur in bonis liberti, qui teftamento côdito fine liberis decefiTit.Ad IixciTimpubères flat q q eman cipati funt, parens qui eos emancipauit, tutor co* rum crit. Q_ioniam libertatis dationeni.Ji tutels onus fequitur.

Ç Qiiidam filium habebat,ô(î ex eo nepotê vel ne ptem in poteftate. Filiû hic emancipare poteft,(S£ nepotes in poteftate retinere. Aut ex contrario ne* potes emancipare, lt;5C in poteftate retinere flliuni, Sed 3C (î pronepotem habeat aut proneptè, idem dicimus,licere ei,vt pronepotem emancipet, 3C R» lium ac nepotes retineat. Aut eciam è diucrfo.vt fi lium di nepotes emancipet, 6i retineat pronepo* tem. Aut eciam vt omnes émancipée.

Ç Eft (Si alius modus quo patriapoteftas foluituf Nam fl ego eum, quem in poteftate habeo, pater* no aut macernoauo in adoptionem dedero: folui* tur quidem poteftas, quam cgo in eum habebam, fed in auum transfertur.Fit autc id hunc in rnodS, aftis Interucnientibus apud competentem ludi* cem, Nam cum pater adiré debet, (Si fl præfente auo.qui adoptaturus eft.(Si eo.qui in adoptioneni daturconfentiente, nec contradiccnre,fentcntiaiii fuam dcclaraucrit,(dicendo : Hunc ego in adoptio* nem do,tunc iurapatriæ poteftatis in auû transfe* runtur, Inhaccnimfpecie,diximus adoptionen?

Oyl. MO. IVS PATR. SOLVI. t| Vim fuam cxplicare, óicum qui adoptatur, pot«« ftaci adoptancis fubiid.

Qiidamfiliumin poteftate habebat, cuf vxor grauidaerat. Fjliumautemancipauit,aut auo ira adoptioneni dedit. Natus deinde nepos eft. Quaw ritur vtrius in poteftate fit is qui natus eft: Aui.an pacrisi’Et didmus eii in poteftate aui effe- Qiionia in iuftis nuptiis têpus conceptionis fpedlatur.Por ro quü condpcretur,FiIius ex quo hic genitus eft. in poteftateeraninerito igitur in Aui naturalis po teftateerit. Quód fi poft emandpationê vel adop* tionem conceptus amp;nbsp;natus fuerit;omnino Patric fui,aut Aui adoptiui fubiicietur poteftati.

Idautem regulariterfciredebenius,Filium, qui in poteftate mca eft, fiue naturalis, flue adoptiuuc flt,nullo modo me cogere poftcjVt fefe vel inuituc emandpem,

libcros.Et rurfus Eiberorum alios Ingenuo# effc,quofdam Libertinos. Diximus 5ifecundam diuifioncm. Aliquos elTe fui Iuris, Ä aliquos alielt; nx poteftati fubditos. Q.ium igitur de poteftate, tum deea quam in feruos noftros habemus, tum de ea qux in liberos noftros, vel ex iuftis nuptiis Velex adoptione nobis competit difleruerimus, diftumcÿ fit etiam quemadmodum ex foluantur. Tranfeamus adaliam diuifionem. Ex iis perfonis qux in poteftate non funt, quxdam in tutela funt, alixincuratione, quxdam nec tutorem neccura* torem habent, Sed quoniam multi funt qui neu« tro iure tenentur : Dicamus de iis, qui vel in tu« tela, velincutationefunt. Q.ri enim inter hos non funt,nempe baud dubium eft, quin inter illos lint. Et prias videamus de iis qui fub tutoribuc

agunt. Dum j'llud ante oia feiamus. In tutclaclfej rem efle ab iis qui alieno luri fubditi funt.alienam! fed eorum propriam efle,qui fui Iuris funt.

Atq^in primis definiamus quid ßtTutela.Tu* telaeft (vt Seruius definit) lus quoddam,ac pote# ftas in liberum caput data,(Só ad tuendum eum in^ uenta, qui per xratis imbecillitatem fe defendere non poteftjiure Ciuili permifla.

Ç Tutores igitur funt, qui dieftam vim Ä^poteflü tem habent;ad quorum follicitudinê pertinet, cua rani pupilli gerere,3i rem eius feruare, Ex eo auté quod ab üs agendum eft, appellationem fumpfc runt. Latine enim vocantur Tutores,qgt; quad tuw tores quidani flnt,amp; rê pupilli indemnem feruent ac ipfurri vbiqi defendant. Qiiêadmodum (Slatdw tui facerdotes dicuntur, qui ædes tuentur,

Dicamus primo loco,Qui quibus tutores relirt quant.Tutores igitur parentes liberis,quos in po teftate habent.teftamento relinquunt. Atqui iam pauló ante diximus,T utorem habere.rcm cflc ali* enam ab iis qui in poteftate effent. Sed feiendurrt eft.Liberis quidem qui in poteftate funt tutoreS relinqui;fed in tempus quod poft mortem patris futurum eft, quü fui iuris erunt. Nam tune delt; mum ea qux teftamento cauentur,vaIebunt.Libe ris igitur impuberibus patres quos in poteftatt habent,tutores teftamento relinquunt tarn mafeu lis q foeminis.Nepotibus auté 3C neptibus ita de* mum relinqui poffunt, 11 poft mortem aui, in po* teftatem patris fui recafuri non fint. Itaq? fi quis fi* lium in poteftate habeat amp;nbsp;ex eo nepotë, ac nepo* ti teftamento tutoré relinquat:Sic diftinguenduirt cft,vt fi quidem eo tempore quo teftator moritur. in potetote eius médius ille fucrit, Nepotes tuto* rem ilium teftamentarium habere non poffint.

DE TVTEbIS. 1» ^nim enim mortuo ano in patris fui potcftatê re cidant,nulla eft ratio,cur tutores.habeant.Quoniâ iam diÆuni eft, Tutorc habere, rem efle aliéna ab lis,qui in poteftate efl'ent. Sin autem eo tempore quo auus moricur,mediailla perfona fui iuris fuc* rit,tune quia nepos per aui morte fui iuris fîat.vai 1er tutoris datio in eum qui fui iuris eft faefta, lt;Et liberis quidem qui in rerum natura funt,da* ri tutores ponc,iam dubium non eft, An igitur ôC pofthumis^Pofthumi autc funt,qui poft mortem noftram nafcuntur.Ec fane id itadicimus,Qiioniä »nultis in cafibus pro iam natis habentur. Porto tunc rede pofthumis tutores damus, quum fi nod bis viuis nati fuilTent, futurum erat,vt in potefta# te noftra fierent,nec quifquam anteeos ordine prü or effet,quos fuos hxredes vocamus.

Sed (i fl emancipato filio pater teftamêto tuto rê dederic:datio quidé tutoris, (1 Iuris ciuilis ordb né ac régula fpedes: non procedit quonia didum eft,Solis iis quos in poteftate habemus, teftamen# tarios tutores d nobis dari poffe. Sed Prætor,aut Prxfes velProconful mortui voluntatemadimd plct,(5C tutoris dationc confirmât, idep etiam fine inqui(lcione:hoceft,non inquirens,an locuples fit, autan poffit rem pupilli gerere : quum ad pleniffid rnam omniu earum rerum fidem probationemc^, defundi teftimonium ei fufficiat.

Vum didum ßt,qui tutores relinquSt, ftv telligamus amp;nbsp;qui relinqui poffint. Tefta/ mento igitur tutores damus, non patresfemilias tantum,fed etiam filiosfa. Sed 3C feruum noftrum teftamento eff libertäre,redetutorc damus. Qii öd ft filio meo feruum meü tutorem dedero,Iibcrtatc

ci non adfcnpta,fed fine libercace(quod dicitur) fS tucorem dedero.Fauorc pupilJoruni placuit, lt;hr» tSam ei libertatem tacite competere.ÂC per hocc3 rclt;flc tutorem elTe.Idco autc dixi direcflam liberta tem,vt flmitl atcp teftator dcceffit, ipfe feruitutc li bcratus.tutelanj fufcipiat. Nam fl fideicomiflaria fit,necefle eft.vt d pupillo manumittatur. Qyidau të id flt,paulo clariirs apertiufq^ dicendum eft. Tu Verôhæc habe to in modum præuiae cuiufdam in# fpectionis. Inteftamentis varia amp;diueria verba funt. Sunt cnim quædam, quibus haeredemfcriW mus. Sunt lt;5i alia per quæ legata da mus: amp;nbsp;alia per quactutores damns,alia per quae relinquimus li bertatem, lt;56 alia per qux vel fideicommiftum vel fideicommilTariam libertatem relinquimus. Hrere dem fcribimus dicendo;Illum hçredem efîeiubco» Et ca vocatur hærcdis inftitutio.Legatum damus huncin modum ; Huiclego decem folidos,56 vo# catur legati datio.Tutorem damus fle ; Ilium fllio meo tutorem do.Et vocatur tutoris datio. Liber# tatem relinquimus ita: Ille feruus meus liber cfto, amp;nbsp;vocatur libertatis datio. Sed om nia verba hxc direlt;fla dicuntur. Porrd igitur lt;36 aliis verbis pecu nias relinquimus,hunc in modum:Rogote Ixeres, Vt des illi deeë folidos, lt;36 vocatur fideicomiftum. Libertatem vero fle relinquimus:Rogo te Irxres, Vt feruum ilium meum manumittas: 56 hxc voca turfideicommiftarix libertatis datio. Verba auté, ex quibus fideicommiftum conftat, dicuntur pre# caria; quafl dicas Grxcè wajcxRXxnxa, Libertatem igitur dircJlam relinquimus per dicIiunculaEfto: Ä precariam,per verbum Rogo. Eftcÿ hxc inter bas duas libertäres differentia. Qiiôd direlt;fta,flmul atc^ is qui hxres fcriptus eft, hxreditatem adiit, fl# ue fufcepit,aut admiflt,ipfa vim fuam explicet, lt;36 • nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feruurn

ff ruum fcruitute libcret.Precaria verô.opus habe* at faéio hxredis .i. vc feruum apud magiftracâ vcl alioquouis modo ex üs quos fuprareculimus,ma numiccat. His itatibi infpectis, videto nunc rem quâ tracîlamus.Diximus.Quum feruum men Une bbertatefllio meo tutorem dedi,tacite direiftam li bertatê ei deferri. Atcß ideo direlt;flam,ne falt;So hx* redis opus fît/ed vt ex teftamento ci libcrtas côpe tat.Si enim fideicômiflaria fuilTet, 3C pupillus fuif* fet hgre» fcriptus:Seruum (îbi tutorê datum,is ma numittere non potuifïet.Quoniam minor viginti annis(vt fcis)perlegê Æliam Sentiam feruum fuS manumitterc nô poteft, nifl ex iufta caulTa in Con lllioapprobata. Seddixerithicaliquisiluftam SC hanccaulTamefle. Verij,primohæcfuprain iufta* rum caulTarn numeruni d nobis relata non cft.Dc* inde vt fpecialiter fuerit relata, tarnen in manumic tendo opus eft confcnfu nbsp;nbsp;authoritate tutoris.

Q.iomodo is igitur, qui nondum tutorê agit, fed adhucin feruorum numero eft.confenfum poteft prxftarei^ Q^iôd fl teftator feruum fuum liberii pu rabat elTe,S6 vt liberum tutorem dédit: non æquè dicimus ei libertatê tacite compecere.Q£ioniam in proximafpecie,ex defunifti voluntate illam ei de* dimus:inhocautemcafu,nullahuiufcemodi defun lt;fti voluntas inueniri poteft. Quomodoenim^ quum is eum liberum efte putaucrit.

Ç Seruus alienus pure inutilitcr teftamento datur tutor. Sic tarnen dari videtur pofte. Ille illius fer* uus,quum liber erit,tutor efto.id eft,quum manu* miftus fuerit. Seruum tarnen noftrum fub hac con ditione inutilitcr tutorê damus. Seruus illemeus ‘ quum liber erit,tutor efto.Et ratio quidê in prom ptu eft. Q_iod enim in poteftate noftra habemus, id in cafum conferrc non debcmus,

Si furiofum aut tninorem viginti^uitKÇannW« tucores tcftamento dederim-.tutores fient, quuiii iile compos mentis,aut hic maior vigintiquinque an nis fuerit FatTtus.

JfAd certum tempus,vel ex certo tempore,rccle amus tutores.Ad certû tempus. Veluti,Illc Vfçp ad duos annos tutor efto.Éx certo tempore. Velil ti,Poft duos annos,mortuus ero, hic tutor efto. Daretutorem amp;;fub conditioiie poflumus. Si nagt; uisex Afia venerit, ille tutor cfto, Poteftlt;Siantd hæredis inftitutionem tutor relinqui. Veluti fl dw camusJlle filio meo tutor efto, At ille haeres mihi efto, Certæ tarnen rei aut certæ cauflæ tutôrê dare non poflumus. Veluti,Tlle tutor efto in hoc fundo, aut in hac litc.Perfonæ enim tutor, non cauflæ vel rei dari confueuit.

Si quis filiabus fuis tutorê vel filiis dederit, Ä pofthumæ vel pofthumo videtur dedifle.Qiionia fili) vel flliæ appellatione,lt;Si pofthumus ac pofthu ma continentur. An igitur nepotes filiorum ap pellatione veniunt.vtfcilicettutoresqui filiis dati ifunt,lt;9lt;S ipfls dati intelHgantur,ac filiorum appellat tione flgnificentur nepotesc* Et ita fane id dici/ mus.Si modo non filiis ied liberis dixerit. Nam fl dixerit filiis meis tutorem do,non continentur ne/ potes. Aliter enim filq lt;50 aliter nepotes appellan/ tur.Quôdfl dixerit: Pofthumis tutorem do,tunC quicunç^ natus fuerit,flue filius flc,flue nepOs ; fub eo tutore qui datus eft,erit.

DIximus,Parentes liberis fuis,quos in poteftä/ te haberent,teftamétarium dare tutorê pofle. ' Quid igitur,fl nullus fit tutor teftamentarius lt;Aut enim pater inteftatus obiit, aut qu5 teftamcntû fs ceret

DE LEG. AGN. TVTELA jj Cfret,tutorem dare oblitus eft: Aut is g datuscrat, Viuo teftatoredeceffit;Iii cuius tutela erunt bi«' Ee kxduod.tab.in hoccafu tutores dat ris agnatos. Ç Et quinam fuut aguati tHabeto hfc in modum cuiufdamprxuiaEinfpectionis. Coguatio nomen eft generale, lt;Slt;: in tria diuiditurJn parentes,In libe ro5,amp; in propinquos ex latere. Et parentes quidc funt,quinosgenuérc:Pater,mater:Auus,auia:Pro auu8,proauia:amp;qui fupra hos funt. Liberi funt,i| ex nobis nafcuntur:Filius,filia:uepos,neptis:Pro* nepo8,proncptis:amp;qui infra bos funt, Ex latere autem vcniunr,qui nelt;ÿ nos genuêre,ncque à no* bis gignuntur,fcd eandem ftirpem, 3C radicem no . bifeum commune habent.Veluti Fratcr,foror,Pa truus vel auunculus, Amita vel matertera, confo* brinus,confobrina,Âquiexiis nafeuntur. Porto cognatiohxcquæ ex latere venir, in duasfpecies diuifacft.In agnatos óóin cognatos.Etagnati qui dem funt,qui per virilem fexum nobis coniungun tut. Veluti frater eode pâtre genitus,amp; liberi eiust Item foror eodem pâtre genita;tum patruus,ac lû beri e]U6,deinde ôc amita, Cognati vero funt,qui per faminam nos côtingunt. V t foror eadem ma* tre tantum gcnita,ac liberi eius. Item matertera ac liberidus,turn SC amitae liberi. Agnati autem legitimi dicuntur,âlege fcilicet, quafî Grxcè dicas WAW«“«. Dicuntur vero SC cognati, quad dicas na* rurales.Quoniam quos lus ciuile nouit,hos nouic amp;nbsp;natura. Cognati vero tantum habent cognatio ■ nem naturalem. Quos enim natura nouit.hos non protinus nouit amp;nbsp;lus ciuile.His tibi infpetSis, vû deto nunc rem de qua agimus, Quum igitur nulla eft perfona teftamentaria,fiib cuius tutela fint libe ri, necefte eft, vt legitimi fine agnati tutelam fufeie piant,qui per virilts frxus pcrfonas nobis coniun*

«Si funt, Agnati autc dicun tur hi, vclutf frater eod? patre natiis,lt;5iJ filius cfus iiepos^ ex eo. Qui verd per foeminas non côtingunt,agnati no funt, fed na turali ratione cognati.Sicigitur matcrterse meat fl* lius,agnatus mihi non eft,fcd cognatus:fed dc ego ei cognatus fum. Quonia qui nafciintur, patris no matris femiliam fequuntur. Atqui amita agnata eft.q tarnen ex ca nafcitur cognatus eft. Qua: ergo huiufce rei ratio s' Quia interueniés foeminx perfo* na,nempe amitx,agnationê intetfcidit. Id enim in Vniuerfum fciendum eft, Qiia quifcj me cognati* one contingit,eam me,cum illo habere.

ri,non hanc habet lîgnifîcationê,fl oîno non fecerit teftamentn is,g cutorcs dare poterat: fed fl quantS ad tuteix cauffam pertinct, decelTcric intefetus. Quod et tnc côtingit.quû is g datus eft tutor,ante eum g dedcrat.defundius eft;aut quum teftatorin tcftando oblitus eft filio dare tutorem.

Sed ius quidéagnationis pixruncç quauis capi tis diminutionc perimitur. Qiionia agnatio luris ciuiJis nomen eft.Cognationis autë iura non oi ca pitis diminutionc mutatur.Et hæc quidë in agna* tione ratio eft;Quia ciuilis ratio(.i.capitis diminu* tio)ciui]ia quidë Iura(.i.agnationis) corrnperepo* teftiNaturalia vero(.i.cognationis) non vtitj,

Diximus capitisdiminutionc iuraagnationi« plœrûgjcorrûpi.Conftituamus gd fît capitis diminutio. Capitis diminutio eft,prioris ftatus co mutario.AutitaiEftaffedtio ex accidentia iuris cù uilis contingës,ftatum eins g earn patitur, aut mu tans aut minucns, Tres autë funt capitis diminu* tiones. Aut enini maxima eft,aut minor, qua alig inc

Wediani vocanr,aut minima. Tres igitur funt ca/ pitisdiminutiones,maxima,media,minima, ^Maxima ante capitis dimiiiutio eft,quü gstSi li hertatê iîmul amp;nbsp;ciuitatc amittit. Qiiod in iis cotin git,lt;jpcr atrocitatêfcntentiæin cos latae/crui pee* nxœiciûtur. Vcluti quû beftiis aut igni tradendi funt.Vc) in libcrtis,Ç[ ingratitiidinis in patronum admiiIxeondênantur.Et in iis,q fcad pretio parti cipandum vænundari pafli funt.Horû enim vniiG quiftpin maximam capitis diminutionem collap/ (us,vna cum ciuitatc SC libcrtatcm amittit.

Media capitis diminutio eft, quû ciuitas quidê amtttitur.fcd libertas manet integra. Qiiod ci con tingit.cui aqua amp;nbsp;igni intcrditflö fuerit: vel d g in infulâ deportatus cft.Vterqi cnim.quû liber mane at,Ciuitatc Romana exuit. Et in hoc quidê aqua# les funt. Sed in illo diffcrunt, qgt; deportatus, certo loco côcludatur,hoceft,infulailla.ls vero,cuiaqu3 amp;nbsp;igni intcrdidium eft,omni]oco arceatur.

Minimacapitis diminutioeft,quum Äduita« amp;nbsp;libertas retineturaefaluapermanetifed prüfens hominis flatus mutatur. Qiiod in iis accidit,qui qunm fui iuris client,feipfos in adoptioncm dcdc/ tunt.amp;^ alicno iuri fubietfli funt fadii: Autcôtra,!« qui alicno iuri fubiedtus erat,fui luris fadtus eft.In his enim, tantum ius aliéna- poteftatis, aut ius fuse poteftatis commutatum eft.

Jf Anferuus igitur, quum manumittitur, capitis iminutioncm patiturdEt didmus,Nequaquam quoniam nec^ ante,caput vllum habuit, fed nunci demum à manumifi'ionc caput habere, amp;nbsp;lured/ ■uili cognofei ccrpir.

Qiiibus autem Princeps dignitatem adimit, c« pite minui non videntur, Iraq? netj;is qui Senat« motus eft,capite minutus dicctur.

Per capitis ergo dimiiiutioneni pixrunqu« iusagnationis perimitur. (Curautem addaturdi# dlio P)a!runcp,moxdifcemus.) Cognationis vcrô ius plæruncj non perimitur.Idco autem dixi Piae# ’ runq», q, minima capitis diminutio intcruenicns, in fuo habitu ftatuque Cognationcm conferuet : Maxima vcro capitis diminutio intercurrens iu» quocßcognationis corrumpat, Nam fl quis reda/ «USin feruitutcm fuerit, cognatusiis non manct quibus cognatus crat. Scd netj is,qui femel liber, poftea feruus fadtus eft: poft manumiflïonê priftie nas cognationes, quasantcquâ in feruitutc redig? retur,habcbat,rccipit. Scd ä fl quis in mediam ca ) pitis diminutioncm incident, veluti deportation nr.ó^ huncin modum foluitur cognatio.

Ç Intellexifti igitur, quo pupi’lo tutor quxritur, nec vllus eft teftamento rclidtus,locum agnatis fie ri ad tutelam, Qiiôd fl plures flnt agnati,nô ad ocS fimul tutcla pertinet,fcd ad cos tantum qui proxin niiorcs gradu funt. Veluti,Eft agnatus fratcr,eft et patruus.Magis eft, vt frater ad tutelam vocctur. Si tarnen plures eiufdemgradus flnt, veluti multi fratres,aut plures patrui,ocs pariter vocantur.

LIbcrtus aut libcrta tutore indigebant ob mi'llO rem xtatem: Qiiis eorum tutelam fufeipietd Teftamentariuss’Ncquaquam. Hosenimdatis, . qui impubères in poteftate habet. Quiautc exfet uitutemanumifti funt, in poteftate nullius vidctl turcfle.Qiioniâ nec parentes habere intelliguntur. Legitimi igiturd Et quomodo is qui parentes n5 habet,propinquos ex latere habere poteftt'QuuW’ hi ex illis intelligantur. Q;iid ergo cftlt; Lex duoi^ Tab.patronos eorum libcros,ad tutelam horii yocat

VOcat, Qponiam (vt etlam fupra diximus) datio« nem libertatis.onus tutete fequitur.Vocaturaute amp;nbsp;hxc légitima tute]a,quoiiiam ex lege duod.tab. inuenta eft,Sed dicathicaliquis.Atqui quum ver faa legis duod.tab.legerem, nullam huiufce tutete mentionern inueni. Verum huicdicemus: Quäuis non nominatim amp;nbsp;expreffis verbis in ea lege dc hac tutela diflcratur, tarnen per interprctationê ex mêtc legis id poffe colligi. Sicenim in parte aliqua fuarum conftitutionum ait. Si quis fineliberis,æ jnteftatô decefTerit, ad haereditatem huius agnati Vocantor.Et rurfus in alia parte ait; Si quis tutore indiget,huius tutelam agnati fufcipiunto. Agna# tos igitur,quibus emolumentum hçrcditatis detu Iit,amp; oncre tutete grauauit.Et hacc in Ingenuis. Quum autcm ad Libertines venilTet, ita loquuta eft. Si libertusaut libertalîneliberis dC inteftatô decefferint,ad hæreditatcm horum patroni,auteo* rum liberi veniant. Dctutela vcro.iiihil oino dix it.Qiium igitur patronos ad libertorum hæredita tes vocaflet ; NecelTario verercs tota legis mente perfpc(f}a,ad fîmilitudincm agnatorum dixére,lt;S^ patronos eodem modo ad onus tutete vocari. QuoniSpterunq?, vbi fucceffionisemolumetum eft,ibi amp;nbsp;onus tutete effe oportet. Ideo autc dixi pterunçp; Quiaflâfœminaimpubes manumitta tur, amp;impubes libertus dccedat, ipfa quidem ad hæreditatem eius vocatunfed tutete eins (dum vi uit)onere non premitur. QtioniS tutorcm efl'e : vi rile officium eft,(îfc alienum à feeminis.

F Ilium meum,filiamve,aut nepotc vcl neptem, quum adhuc impubères e(Tent,emancipaui.

toteindigentî'T eftamentarium non poffis dicer«» Nam is ceftamento dat tutorc.qui impuberem in poteftate habet, Agnatû igiturt’ Sed per émancipa tionê lus agnationis corruptum eft, Quis ergo ad tutelam vocatur lt;nbsp;Quemadmodum ÔC fupradixw mus,Pater amp;nbsp;auus,qui eos manumiferint: exem* plo patronorum,amp;; tutorcs eorum erunt, Atlt;ÿ ita ipfl legitimi tutorcs dicuntur.

PRseter iam ditftas tutelas, eft $6 alia quæ voca/ tur fiduciaria,Nam fi filium mcum, aut filiS vel nepotê aut neptcm, vel pronepotc aut pronepte, quum impubères eftent,cmancipaucro:ego Icgiti* mus eorum tutor fio, quemadmodum fupra pro/ ximo titulo dieftum eft, Quoniam manumifibrlw beri capitis,exemple eins qui ex vera feruitutc nia numillt : ad tutelam eius vocatur. Si ergo contiiw gat,vt ego liberos mafculos relinqucns decedam« hi flduciarrj tutorcs erunt impuberis, cuius ego ß cmancipationem fatftus fum tutor legitimus. Eu« nit autem,vt non folum frater fratri fiat tutor fidu ciarius:fed etiam patruus nepoti ex fratre.d: pater filio.Et frater quidem fratri nunc in modum. Du* os habebam filios,altcrum vigintiquincf annorfl aut etiam maiorisxtatis,alterum impuberem. Quum impubère emancipaffem, ego ci Icgitimitf tutor cram.Me defundto.frater perfeóac actatis, tu torcieritfiduciarius. Patruus veto nepoti, quo* modoc’ filium hafaebam maiorem vigintiquinquC annis : amp;' nepotem nepteve ex filio iam ante mor* tuo.Emancipaui hunc nepotc: dubium non eft,gn ego ci flam tutor legitimus. Poft mortem igitut meam,patruus vt fiduciarius tutelam fufcipict. Pater autê filio,huncinmodum:FiIium habebaW maiorem vigintiquinque annis, Ä impuberem

DE TVTELA HDVCIARIÄ ,4 Hfpotcm ex eo.Nepotem emandpaui. Ego qufdS Vt legitimus ad tutelam vocor : fed ii morte mea, pater vt fiduciarius vocabitur. Verû dicat hic mi* hi aliquis; Quare quum patronorn libenjegitimi tutoresdicantuneorumparentumliberi, qui im* pubères emanciparunt,appellationc mutât: Nam parentes kgitimi tu to res dicuntur, eorum Jiberi, fiduciary ƒ Sedhæceius rci ratio eft.Nam fi ego vi* uens fîlium meum fui iuris non feciffem, omnino poft obitum meum fui iuris fieret.nec in poteftatë fratris fui aut patrui caderet.Ideo nec candem tute* lam habebic filins cmandpatoris, fed vocabitur fi duciarius. Libercus autem,fi manumiftus non fu* iflet,fed feruus manfilTet, vtique feruus liberorum defuntSi futurus crat, Porto tunep^æfati omnes ad dictas tutelas vocantur,quum maiores fuerint Vigintiquinqueannis. Id enim generaliter Impe* raroris noftri conftitutio in omnibus tutelis lt;K curationibus obferuari prçcepit, Abfurdum nancg exiftimauit. Eum,qui alterius cura indigerct,alio* rum bona adminiftrare.

Noneratteftamentarius, ne agnatus quidem; Geflabat Ä tutela,ad quâ patroni vocantur.Necp pater extabat, qui ad exemplum patroni tutelam fufeiperet. Fiduciaria quoej tutela, locum non ha* bebat.Qiiis ad tutelam vocandus eftc’Et dicimus, Romae â Prætorevrbanocummaiore parte Tri* bunorum plæbis, ( hi autem omnes decem erant) ideft, cum fex aut feprem, inquifitione habita, tutorem idoneum dari,Idqueitanibentelege Au tiba. Vnde5^Tutor,quiflcdicatur, ab authorc dicitur Attijianus. Sedanguftiffimis finibuçeius

legis conftitutio continctur.Nccfenitn extra Ro mam procedit. Sed in prouinciis ad excmpJu eiu# dux fuiit latæ leges,Iulia amp;nbsp;Titia, quibus iubetut vt iis quibus tutor quxritur,iudicio Prçfldis pro# uincix tutor detur: qui amp;nbsp;ex illis appellationcm fumpfltjVt lulio Titianus vocetur.

ÎPorto non ei tantum, quitutorem non habet, ttilianus tutor aut lulio Titianus datur : fed etia quumis qui tutor efledebuit.exaliquacaufiaim# pedimentum habet,nc tutelam fufcipiat. Quid enî fi quis hxredeinftituto filio,tutorem eifubcondi# tione dederit : Si nauis ex Afia venerit:aut ex die, vcluti poft biennium ab obitu fuo t' Quandiu aut conditio aut dies pendet, Attilianus aut lulio Ti# tianus tutor datur.Sed amp;nbsp;fi pure datus eft tutor,et is qui hæres fcriptus eft,délibérât de adeunda hatre ditate; Finge enim extraneum hacrcdem eflcinfti# tutum, amp;nbsp;filium effe exha;redatum, tutorccp ei pU re'relitftum, «Sc: interim deliberate fecum hscredem fcriptum. Et hac in fpecie datur Attilianus tutor, autlulioTitianus. Qiiôdfîcontingat,vtautcon ditio exiftat,aut dies veniat,aut hacres adeatiTunC is qui teftamento datus eft tutor, ad tutelam acc» det,Ä^ hi quiefcenr,ac tutores eflc definent.

Sed amp;,n is qui tutor eft, in hoftium poteftateiti venerit: Rurfus,in vrbequidc Roma ex lege Atd Jia,in prouinciis veto datur ex Iulia et Titia tutors qui (Siipfe tutor elTedefinet, quum is qui captu* erat ab hoftibus,hoftes effugcrit: Nam reucrfus, tutelam iure poftliminq recipit.

Et hxc quidem olim fie habebant. Poftea fubla ta eft Atrilianorum tutorum eteorum,quicx lege Iulia Titia dabantur,datio: Nam amp;nbsp;Confules primo Vtriufque fexus pupillis,tutores fecundun» iurifdidaonem fuam dare capcrunt; hoc eft,inqui rente»

DE ATTILIANO TVTORE » fentcs.an hi tutores erant dandi, locupleces elïcnt: an honeftani frugi^ vitam ducerent,an dciiicp ali# fnis bonis adminiftrandis fufficcrenuPoft Coiifu les ancem.æ Prætores ex conftitutionibus eandê rem adeuram fuam reuocaueruncNam prædicîfae leges Actilia 3C Titia nihil necç de cautione à cuco ribas exigenda, rem pupilli faluam fore cauebantî ftec^ decompellendis tutoribus ad tutelgadminû ftracio neni.tratflabant.

Ç Hoc igitur iure veimur, vt in vrbe quidem Ro ma, Aut Praefectiis vrbis, A ut Prætor fecundum lurifdictioneni fuam tutores det. (Tdeo autê dixi fecundum Iurifdiétionemfuâ,quiaflntaliqui qui* bus Præfectus, non autem Prætor, decernerc tu# tores pofTit.) In prouincüs veroPræiîdcs Prouin ciarum.aut magiRratus iuflu Præfldum,dum moi do non amplæacmagnx flnt impuberum faculta# tes.tutores créent.

VerûmImperator nofter per conftitutioncm fuam.huiufcemodi difFicuItates hominû refecans, difpofuif.vt nô expeJlatoPrxfldum iuffu.fi facul tares pupilli vel adulci vfc^ ad quingentos aureos valeant : Defenfores ciuitatum vnd cum eiufdem ciuitatisreligiofilTimoEpifcopo, vocatis dCaliis publias perfonis.id eft,magiftratibus,vel Alexan drix,Iuridico:tutores aut curatores créent: Legitl ma cautione fecundum ea,quseeadë conftitutionc exprelTa funt.prxftanda : id«;^ eorîï periculo.qui il# Iamaccipiunc,ncôHngat,vtii qui earn cautionem praeftiterunt.locupletes non lînt. Porto,vt in tute la (Int impubères,naturali iuri congruit.Q;ioniam iuftum eft.vt is quiperfetîte etatis non eft,alterius cura regatur. Qiium veto puberes fatfti fuerint pu pilli, tutelæ iudicio cum tutoribus ad reddendan» ntionem agent.

Voniamdidicimiis.Tutoré adminiftran/ dis pupilli bonis conftituùfcieridum eft.cS in omiiibus, quæ d pupillo geruntur, authorê clT« debcre: amp;nbsp;fï quid fine authoricaté illius faóium fue rit,nihil factum elle videri. Sunt tarnen in quibuS non adniodum tutoris authoritate opus fit. Velu* ti, ftipulatus eftàme pupillus, dccem aureos mi* hidarefpondes i Adhoc vtvalcatftipulatio, fu* peruacua eft tutoris authoritas. Quöd fi pupillus ipfe ftipulanti promittat, ad conftituendam ftipu* lationem confenfus tutoris neceflarius eft. Placuif enim, pupillum meliorê conditioncm fuam faccre amp;nbsp;facultates fuas augere fine tutoris authoritate pofTcipeiorem vero facere conditioné, aut minuc* re facultates non poffe, nifi in re agenda interueni* at tutoris authoritas. Vnde in iis cafibus,in gbus yltro citrocß atftiones inter contrahentes nafcötur vt in locatione, mandate, vel depofito (Nam is 3 depofuit,directam habet depofiti adlioncm : Qui veto aliquid in rc depoficam impendit, contraria) Nifi intcruenerit tutoris authoritas,is quidem qui cum pupilliscontrahit,obligabitur,fedipfi inuicé, contrahenti non obligabuntut.

Sed nec^ hxreditacem adiré,neqtbonorum pof feflionem pecerc, neq? fideicommilTariam hæredi* rate fufeipere aliter pa (Tunt,g tutore authorc.qu» uisadmodum lucrofumfit fideicommilTum, nec vlluni in fe damnum habeat,

Praefens autê tutor,author fieri debet,fi id quod agitur,pupillo conducere exifhmat. Sin autê poft tempus adfit.aut abfens per epiftolam id fignificrt non vtiliter authorê fe facit, Veluti,contraxi ego cum pupillo, necelTc érat, vt ipfp in contra^ tp* tot

tor præfeiis diceret.fe authorem fieri : Si erg o quîî eo tempore domi in vrbe ageret,poft diem forfltâ Vnum venerit ad me. Si dixerit fe authorem fieri: Aut etiam quum peregre effet,per literas fignifica ueritfe authorem fieriiAuthoritaa hgc(vt didlum eft) nihil proderit.

Indicium quocß fufeipere eu tutoris authorita«! te debet pupillus. Vilde illud quxfltûeft.Quûego tutelam pupilli gererê,litê cum eo habebâ, reus an actor. Pupillus fine authoritate mea iudiciü ingre* di non poterat, Si ego author in rem meâ vetabar effe,Porto nec lis morâpatiebatur. Hac in fpccic olim j Prætore tutor dabatitr,q dicebatur Præto* rius,(ÿ d Prætore daretur. Verû fublata veterô fo lennitate,fublatus eft Si tutor Praetorius : Hodie igitur in locû eius,datur curator: quo cóftituto agitur iudiciü, Eoeg ad fine perduêlo, curator effe definit.’ Et hoc in cafu, codé tempore Si fub tutela eft pupillus Si in curatione.Namaliis quidêin re* bus,ego ei tutor fum.I n fola veto lite,quam aduer fus mel-ßbet, in curatione dati curatoris eft.

Vum diiftum fit.quêadmodum tutela con V-4, ftituatur, dicamus quomodo ea Si folua# tut. t^iiod enim aliquo modo côftitutum eft, hoc Si aliquo modo foluitur. Soluitur tutela per pu* bertatem turn mafculi,tum fœminae.Pubertatem autem vcteres,nô folum ex annis, hoc eft,ex eo quisdeciinumquartûannû egreffus effet, aeftima* bant.fed etiâ ex habitu corporis. Itac^ fine quis eo habitu corporis fuiffet ante decimumquartum an* num,flue maior fuiffet quatuordecim annis, Nec habitus adfuiffet, inter pubères non numeraba* tut,fed tunc demum cum vtraque concurrebant.

Vcrum hodie religioUHimus Imperator nofterjrt/ digiium idciïecanicace fuorum cemporiim iudigt; cans, voluit id quod vetercs in foeminis feruabat; Nam folum in iis fpeilabant têpus.an fcilicet m« lores effent anno duodecimo, Quippequi habitU curiolius quaerere exiftimarent indecorum effe. Putauit ergo Imperator nofterjA^in maribus im pudicum effe corporis habitudinc infpicere: atep ideo quod in foeminis vetercs feruabant, id amp;nbsp;in maribus valere voluit. Ealt;ÿ de re, amp;nbsp;conftitutioi nem edidit; In qua ftatuit, vt pubertas in maribu» poft conipletum annum decimumquartum inew peret.Et qux de foeminis erant prodita, in fuo fta/ tu rcliquit,vt ab anno duodecimo impleto,pubei res effe intelligerentur.

Praeter modum iam diutum, foluitur Ä tutclä ft impubères aut in capciuitatc venerint, aut in ar^ rogationê ftfe dederint, vel ft etiam deportati fuci rint(quos Graeci dicunt wifiwyiffwuSr) Nä aliquani do q qui proximi funt pubertati,tale aliqd admit/ tunt,ob quod in pœnâ hanc incidant. Aut adeo in grati funt aduerfus patronos fuos,vr in fcruitutem tcdigaiitur. Aut nonnungetiâ in hoftium manus VeniuncT utelam igitur foluit ac perimit,(amp;: mini mi,5ó media, amp;nbsp;maxima capitis diminutio.

Sed SC (Î quis impuberi tutor teftamento datu» fueritadcertamconditionem, velutiTutorefto, donee nauis ex Ada venerit:poftconditionis eueti turn,foluitur tutela.

Sed 3C fl maxima Capitis diminutionem tutor paffus fuerit, per quam libertatê amiflt:aut mediä per qua ciuitate exuit,omnis finitur tutela. Mini/ ma àutê capitis diniinutione tutoris, veluti fl feip/ funi

DE CVRATORIBVS jy fum in adoptionem dederir,fola légitima tutela pe rit.Cæceræ veto hoceft teftamctari3e,lt;3^ qiiæd ma giftracibus dantur.in ftatufuo permanêt. Nam ca^ pitis dimiiiucio pupilli.etiam lî fît minima,omnes tutelas tolIit.Q.ioniam aliène iuri fubiieitur pupil lus: Porto Tutorem habere, aliéna res eil ab iis, qui aliéna in poteftate funt.

ÇDatus eftaîiquisteftamento tutor vfc^ ad du# os annos.Biennio finite,tutelam ponit.

Définit autem Si tutor effeis, qui vt fufpeJlus d tutelaremouetur. Qiioniam forte maleadmini# ftrabat res pupilli. Sed amp;is qui iuftaex cauiTa fe exeufat, (Qyænam vero fint iuftæ caulTæ infra dw feemus) tutor baud dubie' effe definit.

DIximus eorum,qui fui turis effent,Alios in tu tela efle,alios in curatione,Plgrofcß neutro iu reteneri. Qtium igitur de Tutoribus diiftumflt, amp;nbsp;quot'fint tutelæ. Sunt autem hç,T eftamen taria, Agnatorumfiue légitima, Patronorum fubqua continetur lt;5^ tutcla parentum manumittentium. Fiduciaria,amp;: Attiliana, fiue qux ex Lege Iulia Titiavenit,in cuius locuut aliam Imperator no# fter adinuenit.Qiiumc^ etiam ditlluni fit,quot mo dis eafiniatunNunc dicamus amp;nbsp;de curatione. Ma feuli ergo,adhæc 5cfceminx, quum puberes faifii funt.curatores accipifit, donee vigefimumquint« annum egreffifuerint. Quauisenim puberes fint, adhuc tarnen eius aetatis funt, vt fua négocia tueri non poffi nt. Dantur ante curatores ab iifdem ma# giftratibus,d quibus ÓÓ tutores. Sed curator tefta# mento vtiliter non datur,verü datus,decreto Prac ton's vel Prxfidis confirmatur, Item adulefcens in uitus curatorem non accipit,nifi in litem, Nam cu ratOr lt;5C ad certam cauflam dari poteft.vt fupra di#

xîmuîiMukæ icac^ furtt inter Tutores Cutatd res differêtiæ, N 3 Tutor folis impuberibus daturî Curator fæpe puberibtrs,interdum verô 3i. impu beribus.T utorreiflé datur teftarfieto,fcd Curator inutiliter, Inuitus nemo curatoré accipit. In tittela funtet nolentes.Tutoradcertam cauffam dari no poteft.Curator maxime poteft.

Praeter adultös,lt;Si5 furiofi in curationefuntmeo non Sc prodigi : etiâ IT maiores fintyigintiquinep ônnis.Suntautêin agnatorû curatioiie, quëadmo* dum lege duod.tab.cautû eft. Ac Romfe quidem Pracfectus vrbis, aut Praetor : in prouinciis veto PrxfTdes, furiofis 3C prodigis exinquifitione dant curatores;qun aut nullus extat agnatus, aut is- qui extat,inutilis eft adminiftrationi. Porto in curati* one funt amp;nbsp;mctecapti,amp; furdi ac muti,lt;3i qui per* petuo morbo laborant, proptcrea çf ipIT rerum fu arum Cutam gerere nOn poftint.

Interdü autê SC pupilli curatorcs accipiSt, Ve* luti (T legitimus tutor no fît idoneus.Nâideoei no alius tutor,fed curator datur, Qiiia régula eft, qua dicimus:Tutorê !iabenti,tutorê dan no pofte. Sed Sc U tutor teftamcntarius.vel que Prçtor aut Prae fes dederit, inidoneus eft ad adminiftrationc, dum tarnen malign^ ac fraudulenter in rebus pupilli no Verfetur,curatorei adiungi folet. In locum quolt;? eorum, qui fe ad tempus 3 tutelaexcufant,curato* res dari confueuerunt:de quo amp;nbsp;infra latius.

Ç Si Tutor aduerfa valetudine laborer, aut alia qua neceftitateimpediatur, quo minus pupilli ne* gocia gerat: Veluti flfuis litibus diftêtus fît.Et pu* pillusautabfît, aut infans fît(qucm Græci »my dicunt), Poteft Tutor fuo periculo Atftorem con ftituere apud Prætorem aut Praefidem Prouinciac. Qui ideoaôorvocatur,quia pcrautaconftituitur.

lt;2iiôd n pupillus ad(ït,et loqui poffit.is ab eo cuun tuioris auchoritate,conftitui poteft.

Vandoquidcm de Curatonbus diximus* V-^^quomodo aut confticuaiitur, aut eiïe defi# nanc : SC q» alrj vfcp ad vigeflmuniquiiitum annü iucuratione flut: alrj vcro qui cerco morbiac vitq genere tenentur, donee eius maliliberationêcotv fequuci fuerint. Nunc generalem aliquem fermo# nem infticuamus,qui ad omnes quicuncß res alio# tum adminiftrant,fefe extendat, Omnis igitur tu# tor, omnifrp curator,cautionêpracftaredatis fide# iulToribus debet,per quârepromittat^faluas amp;iii tegras res eorum, qui in tutela ipfius vel curatio# «e funt,fore.H3ec enim maximaPrœtoris cura eft. Ex tutoribus tarnen excipe teftamentarium.Qiio niä hie ortere fatifdandi non grauatur.Fidum enim ac diligentejeum futurum in adminiftrando, ipfo teftatoris teftimonio fan's probatum eft. Nondif# fimiliter, amp;. cutores curatorefc^ex inquifitione da ti,fatirdare non coguntur. Idoneos nanegeos effe, vel ipfa magiftratuum inquifitio argument© eft. Qktoniam hxc ÓC taliainquiri folcnt,An vir fit bo næ frugi.An locuples: An vitae pignorahabeat, id eft,liberos.Nam qui liberos habet, nouit quemad modum erga pupillos affectus elTe debeat,quibus in locum partis datus eft: Deniquean terram dili# gat,in qua natus eft,hoc eft patnam.

Interdiim tarnen 5ihi debent fatifdare. Nam ft duo vel plures teftamento aut ex inquifitione dati fuerint tutorcs aut curat ores: A tcç vnus eoru quo magispupillovel adultode indemnitate cautum Hqfatifdationem offerat: Iscontutori vel concii# xatori praefertyr, SC foli adminiftratio creditur.

Qionfarti certior cft adulefcenti fatifdatio.Q defiirt (To tcftimoruum,qui falli pot:uit,flcut lt;5C magiftr» tus. Qiiapropter ei foli credetur adminiftratio.Po tcft tarnen lt;SC alter hac in re contradicerc,amp;fatifda eionem ofFerendö.adminiftrationeni in fe transfer rc.Itar^ fl multi flnt tutores tertamentarrj vel cura tores, non potertvnusaliquisexurgere, acdicerc contutori vel concuratori.Satifda,amp; tibi omnaii habeadminiftrationc. Verum fl quis id velit age* re,vtcontutoraue concurator fuus fatifdationenl fgt;rxftet:priör ipfe fatis ofFerat.vt deinde per æmu* ationem.atcß ea re commotus alter, ad fatifdandti veniat, Quoniam quum fatifdationem offero,ele* ctionem do contutori, fatisne velit me accipere, amp;adminiftrationemihicedere, an potius ipfe fa* tifdaremihi,5iadminiftrationê fibi habere. Quôd il nemo eorum,qui teftamento aut ex inquifltionc dati funt,fatis offerat : Tunc flquidem defundius certxalicui perfonx adminiftrationem commiflc, is folus gerere debet. Sin autê de nemine id teftatof expreffit,is gerere debet, quern maior pars contu* torum elegerit. Nam id ita edido Prxtoris uetur, Quôd fl tutores inter fe de eligendo co qui gerere debet,dilTentiiint, 3C. alrj hunc,alii ilium eli* gunt:Nam fieri poteft,vt tarn amplx non flnt pu* pilli facultates,quin vnus fufficiatadminiftrationf T une Prxtor eligat, quern velit, ei adminiftra* tionem committar. Idemrp dicimus in pluri* bus ex inquifltionc datis, Namlt;5Ciniis, amaiore parte cligi debct,qui rem pupilli gerere poflit,

Porro autern pupillus, quum pubes feclus fuf* rit,vcladultusquoad perfcifîam 3C iuftamxtatc vencrit,non folum tutores aut curatorcs exrcrum fuaruadminiftratione obligatos habebit, fedctia cos,qui fatifdationem ab illis accepcrint. Habetep aduef

DE SATISDA. TVTOR. ,9 aduerfus eos alt;flionem in falt;flum,pro indcmnitate fuæqux dicitur fubildiaria, çf vltimum auxilium pnrbeat. Qiiuni enïm nec^ ä tutoribus yel curaco ribusneqß a fideiuironbus eorupi rcs pupilli indé« nis feruari poteft,Tune ij qui fatifdationcm ab iis accepcrunt.aôionein fadtum tenentur : quæex ca te vocata eft fubfidiaria. Datur autem ea quû auc omnino non curarunt fatifdanduni, ij qui curare id folent:aut quuip curarunt quidem,fed nonido* nec paiTi funt caucrizóó non locupletcs fldciuffores acceperunt.Scd amp;nbsp;in hxredes hæc datur, quemad* modum óóRcfponfls prudentum ÔC Principum referiptis cauetur, Qiiibus amp;nbsp;inudexpriinitur,vt fi tutores vel curatores fatifdare ob adminiftratio# nem fuam nolint.captis pignoribus ad id cogâtur, hoc eft, iuffu magiftratus ex bonis eorum aliquid capiatur,quod loco pignoris fit.

5 Porro necç Praefedus Vrbis.nccj Pr3ctor,nelt;5j Prxfes prouineix adhone fubfidiaria tenebuntur; fed ij tantû g huiufmodi fatifdationes acdperc fo# knt,vt magiftratus,Ä defenfores Ciuitatum.

NEqi veto id tantum,quod modo diximus, in« terTutorcs lt;5d Curatores commune eft,vt fa tifdarecogantur, fed etiam il]ud,cj quum ad tute« lam vel curationc vocâtur,excufatione vti poffint r4am quum lex non nefciret,graues admodum 8C, molcftas efic earum curas ac fol!icitudine8,excufa« tiones quafdam variis ex cauffiscômenta eft, qua« rum vna qui vfus fuiftet, onus tute!« aut curatio« nis cuaderet.Plaerunc^ autc propter liberos excufa renos poffumus,fiuein poteftate fint,fiuecmanci« pati. Si enim tres liberos Romac fuperftites gs ha« b^tjVel in Italia quatuor, vel quinque in ptouin« dit,

cits,is reStèâ cut el a lt;51: ciiran'oncexcufare feexenv plo cæterorû munerû po celt. Nam et tutelas accu rationes iii numero publicorû munerû effe,in con fclTum venir. Vcrum alt;Joptiui liberi ad excufatio* nem nô profunt.fed naturales (vt dic'tum eft)c£iâ fl alteri in adoptionem dati fint. Nepotes ex filio prodcrunt.perfona qux in medio cft,defundla. In patris cnim locum fuccedunt : fed nepotes ex filia, excufationê non præftant. Liberi quoqc(vt dixi) ij tantû profunt,«} in viuis funt: defuncfti vero,nô. Si tarnen bello amiffi funt,quæfitn eft,an proflnt. Et p!acuit,Eosduntaxat excufationem pratftare,. 3ui in acie,ipfoq^ in conflufcu ceciderint. Nâ quarw

O rj pro Repub.pcrierunt, per rerum geftarû glo riamfemper viuereintelliguntur.

Imperator quoq? Marcus in conftitutionibus femêliribus refcripflt, Eum qui res fifcales autpu* blicas adminifl:raret,quadiu in ea admiinftratione eft,cxcufationêdtutcla lt;amp;: curatione habcre.Etra# tio quidem in promptu eft. Qiioniâ necefle eft,vt aut dum rebus pupilli vel adulti opera damus, fiû eus in multis lædatur,aut dum fifeum indemne fer uarevolumus.iuraadolefcentium minuantur.

Sed de rj qui Reip.cauffa abfunc,d tutela 3C cura tioneexeufantur; non tantû futura, verumetiâ ab ea,qux nunceis incumbit. Atqui qun qius femel adminiftrationé aggreffus eft, exeufatio non folet admitti. Verum is qui femel adminiftrationem ag greftus eft,fl medio tempore Reip.cauffa peregre proficifcatur,vtitur quidem excufatione,fed tantif* per fine periailo ab adminiftrationé poteft abfti* nere,dum Reip.cauffa abeft.Itaqt ÔC in locum eius curator datur.Reucrfusautê ex profe(ftione,quain Reip.cauffafufcepcrat, ftatim Se tutelae oneri fub* iicitur ; Ac ne aiini quidp habet excufationem ûué vaca

DE EXCVSAT. TVTOR. 4« vacatione;ßcut 3C Papiniaiius lib.V,R-çfp.fcribit. Nam anni fpaciû tune datur reuerfis ex profelt;ftio# œ, quâ Reip.caufla fufcepeiant.ad exeufationem; quû quis ad noua tutclam vel curationê vocatur, Itaçp fi quûTutor fim Reip.caufla aliquô proficifn car.Tutor quidejn efle definojed reuerfum ftatim necefleeritadminiftrationêaggredi. Qy^d fl quû tutor non elïem,Reip,caufla peregrè profeeftps fu# ero,Ac deinde rcuerfus ad tutelajai aliquam vel eu rationem vocer,veluti in primo menfe,qreuerfus fam^aut fexto,aut decimo,aut duodecimo. Aut de nicj(vtrcm yno verbo abfoluam)antequâannus explctus fit:cxcufatione vti potero.

Sed amp;nbsp;qui poteftatem aliquam gerunt, excu# fatione vtuntur, vt voluit Marei Principis referi» ptum. Sedfufceptamtutelampoteftas fuperuenû ens non foluit.

ludiciû cum pupillo vel adulefcente habebam: idexeufationé non praeftat: nifi forte de oïbus no# ftris bonis,aut de hærcditate conirouerfia fit.

ÎfTrestutelaevelcurationes, quas ego non ftu# io Si per affèflationem accepi,vacationc d quar# ta tutela vel curationê prœftant, quandiu cæ très tutelæ vel curationes confiftunt. Ideo autem dixi, quas non ftudio Sc per affediationem accepi, quia fi forte huius aut illius tutelam vel curationem af# fcdiauerim fufcipere,lt;ÿ forfitan oneris non multü haberetiea numerum trium tutelarûnon explebit. Sed 3C illud feiendum eft,nô ex perfonis, fed ex pa trimoniis, tres tutelas aeftimari, N am fi quis très aut plurcs liberos decedens relinquat, egoe^ eorû tutor vel curator fiam:vnacrittutela,quoniam 3C Vnum patrimonium eft.

Sed 8C paupertas exeufationê prxbcre folet. Id eni et diui fratres Anto ninus»^ V«us,ct Marcus dein

Ç Si quis quum ad tutelam vocatur, fnidoneum fe 5^ imparem oneri iniundio doceat, aut morbn aliquem cxcufet, vel aduerfam valetudinem, pro# pter qua nec fuas res gerere poffit, admitti debet ita fe i tutela vel curatione excufans.

lt;Is qui literas nefcit,iuftam habet excufationem VtD.Pius refcripfit;qu5uis Asimpcnti literarujn, interdum alienis ncgociis gerendis fufFiciant.

Ç Siquis inimicum fuum liberis teftamento dede tit tutorem,excufationem hoc nomine is habebif. Quemadmodum ex diuerfo, non excufabitur, qui fe tutelam patri pupillonim quum adhuc viueret, adminiftraturum promifit.

Nemo ex eo folo excufationem habet, qgt; dicat fe patri pupillorum Ignotum fuifleJdenim refer}# ptodiuorum fratrum continetur.

IJC Inimicitiœ, quas cû pâtre pupillorum vel adut torum exercui, fi capitales fuerint, nec recôciliatio interuenerit.à tutela vel curatione me libérât. Sin autê capitales nô fuerint,exeufationê nô præftant» Ç Si quis mihi fiatus controuerfiam fecerit, hbe# rorum eius tutelam non cogar fufeipere.

Qui mai'or eftannis feptuaginta, si tutela amp;nbsp;eu# ratione exeufationê habet. At minor vigintiquin# queannis.olim quidem ad tutelam vocatus,excu# fationevtebatur, dicensfe minorem elTe vigi'nti quincp annis: Verum Imperator hune non exeufa tionem,fed prohibitionem habere voluit. Vnde fl quis minor vigintiquinq? annis ad tutelam vel eu rationem vocetur,ne exeufationê quidem indiget, vteadem conftiturioneexprefTiim eft: Sic itaque iieqp impubes,necç etiâ pubes minor vigintiquin ç annis,ad legitimâ tutelam vocabuntur.Id enim

DE EXCVSAT. TVTORVN. 4, ab omni Iure Ciuili alienum eft,vt qui in rerû fua* rum adminiftratione,aliène indigêt auxilio,quiqß ab aliis régi debent, hi ad aliorum tutelam vel cu« rationeni vocentur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

Quemadmodum autem minor vigintiquinc^ annisnec voleiis ad tutelam vel curationem ad« mittitur,Ita neque miles.

Grammatici, Rhetores, amp;nbsp;Medici quiRomæ flint, aut qui in patria fua has arteis exercent, dum fint intra numerum à conftitutione, quæ hac de re Joquitur,datum, vacationem a' tutela amp;nbsp;curatione habent.Eftenim conftitutio Antonini, quæ quot medici,grammatici, aut rhetores in quaej ciuitate eße debcant,declarat.

C Qiii multas habet excufationes, fl cum quibuf« aam ex iis vteretur,probare non potuitipoteft in« tra tempora excufationis,amp; cæteris vti.

Ç Is qui ad tutelam vel curationem vocatur, SC onus illud ftudet cffugcre,cxcufationc vti, Sc noii appellate debet. Tunc enirn appellatio neceflaria eft, quum is qui excufatione vti voluit, obtinerc non potuit.Porro qui excufatione vti vult, intra quinquagihta dies, qui córinuo currunt, «Só vtiles nonfunt.ea vti debet. Nam ex quo dietutorem fe datum eftccognorit,incipiunt currere.Excufatio« neautem hunc in modum vti debêt,nue teftameii tarp fint,flue legitimi,fiue patroni, fine fiduaartj,fi« ued magiftratibus dati tutoies, flue etiam curato« res fpecialiter dati,ßue per leges vocati, flue in Ci« uitate flnt,vbi dati funt,fiue intra centefimum mil liarium ab eo loco, fiue vitra centefimum milliari« urn agantidinumeratione fatfta vicenorum millin, quæ in fingulos dies præbentur, 5Cquæconfîcere debet is, qui ad tutelam vel curationem vocatu» cft,vt in locum,vbi datus eft tutor, veniatadvtcn

dum excufatione fua. Sic tarnen, vtpcftquam V« reririnciuitatcminqiia fe velit cxcufarc, rcliqul flnt ci tn'ginta dies. Quod amp;nbsp;Scxuola ßc dicebaC cöputari debcre,vt iion minus ÿ quinquaginta dl es tutor vng ad proponcndam cxcufationem ba# beret,fed amp;nbsp;plus intcrdum.Ve!uti,quû certior f» «ftiis eft,aberat.CC millibus,habet quidem in iteï X.dies; fed poftadiientum fvum habet.X L.dics» Aberat.CCC.in iter quidem habet.X V.dies : 54 poft aduentum habebit reliques X X X V.dies. Sm abfuit.CCCC.milhbus, in rationem itinerf» habet xx.dies( Vicies enim.xx. faciunfCCCC.) Ôf quuni aduenerit, habet dies.XX’X. Qt ód fl abfuit.CCCCC.millibus, dies habet.xxv. itine* ris nomine;XXX.poft aduentum fuum.Sinvero M. millibus erat dlffitus,quinquaginta dies habet, quos in itcrimprdat,nihiiominus Äexalt;fas quin quaginta diebus,habebit Äf.xxx.dies integros. Et huncin modum interdum plus habet g dies quin quaginta.fed nunqudm minus,ficutdi0a exempla ßngillatim oftendunt.

C Datus eft aliquis tutor. Ts ad omnes pvpiJJi re« oatus videtur cite. Nec dicendum eft,In aliis eurt efe tutorem,Et in aliis non efte.

Tutor fui pupil!',Ts pubes euaßt. Noiatus fuitt curator eius, Tnuituscurationc fubitenoncogor, Jr^q? 5;' fl pater metutorem filio fuo impuberi tet ftamento dederit,addcns fe, meeundem ei curatw rem dare ; Curator eius Peri rö cogor.Jd enim D» Seuerus «Slt;' A ntoninus refcr’pferunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Vxori fuf datus eftaüqs Curator.Fxaifatioiie . Vti ooteft.quis adminiftrationi fefe iä immifeuerit

Aliquis quü Tutor nominatusefTet.falfis vfu« a''egationibus,excufationem meruit; Non bberat id cum ab onere tuteix, fed ß qua ip re Isfus fuep't

r ' DE SVSPECTIS TVTORIB. lt;gt;nbsp;P«p!l]us,quôdipfcrcs illius non gcflerit,damnum hoc pntftaie cogetur,

Voniam de Exciifationibus ditlum eft, di camus quomodoTutores amp;nbsp;Curatorcs, fufpeït] crinwnc poHulentur. Cri mêautc hoe ex Ic geduod.cab.defccndit. Sed videamus apud quos Olmen hoe intctetur,amp;q vt fufpcÆ remoueâturj amp;nbsp;qui fufpeelos facere polTint.Sufpeco' igitur fiür, In vrbequfdê Roma,apud Practoréjn prouindis ante,apud Præ(îdcm,Prove Confulem.aut legatu ^i Proconfulis perfouam fuftinet.

y DicQum eft,quieognofc5t,dicanius amp;nbsp;defufpe ois.Et fciendü eft, Tutores oês fiue teftamentarq Rnr,fine alterius generis,fufpedos fieri pofte, de amp;nbsp;legitimus,vt fufpeeftus remouetur. Sed ft patronus Rt,idem dicemus:hoc tarnen fciendü eft, famxpatroniparcendö efte, licet vtfufpcóus re# motus fuerit.NaiT)fufpe(fhiudiaü,famofum eft.

Ç Nuncconfequês eft,vt dicamus qfufoeóos fa* cerepoftint. Etfeiendum eft,Publicâeftehancac* cufationê:hoc eft,cuiuis hominiliccre,vteam mo ueat.Plus dico,amp; fœminas admitti.Sicenini id re feripto diuorû Seueri amp;nbsp;Antonini permiftum cfl. Sed ex folæ admitti dcbent,qua: pietatis neccftïtu* dine du(Sæ ad hoc procedunt:veluti mater,niitrix, auja.Nefororquidê prohibendaeft. Sed ô^fiqua alia mulier fuerit, quam Praetor pietatis ftudio cd venire viderit, ac nô impudentia elatam nec fexus Verecundiâ cgredientê,fed mifericordia addudiam non pofte æquo animo iniuriam pupillorum fer* re,admittet SC cam ad aceufationem.

^Impubères, tutores fuos vtfufpedtos remou» renonpoffunt.Sedadulti, curatores fuos acciifare

pofliinhde cöfilio camé necenatiorû fuorû, vrfurf cognatorû 8c g peraffinftaté iis coniuiiguntur.Et «ta jd Scuerus amp;nbsp;Antoninus refcripfcrunt.

Sufpcdtus autc eft, amp;nbsp;g non ex fide tutelâ gerit, heet foliiendo fit. Sicenimidaitlulianus. Tutor ctiâanteg tutelâgerereincipiat,vtfufpclt;5lus remo lien poteft; queadmodû Julianus refpondit,ciiius rcfponfum Si: côftitutione quadâ approbatû cil. lt;j| Qui vt fufpedtus rcniotus ett^fi obdolum remo tus cll,infamis clliSin ob cu]pam,nonæquè.

Qiiâdiu quis vt fufpcAus poftulatur,doncc iiw dicium fînem accipiat, ad adminiftrationemaccc# dere non dcbet.Eft cnim id ei interdidium, vt Pa* piniano videtur. Sed fi cognitio fufpcdli/ufcepta fuerit, ac medio tempore tutor aut curator dece/ dat.extinguitur tale indicium. Nam qui iam mor« tuns cft,quomodo remoueri poflit«*

Ç Si tutor non comparer aut copiam fui non fa« cit, vt alimenta pupille a Magillratu decernantur; Caurû eft Seueri amp;nbsp;Antonini conftitutionc,vt in poflcfiioncm bonorim eius pupillus mittatur,et boni» tutoris curator detur, qui ea quætempore détériora funt futurad:ftraliat,veluti iumcnta,vc« ftcs,amp; quarenrej! talia funt; Ergo vt fufpedtus rc« moucri poterit, qui non prrrftat alimenta pupille. Fed fi quis copiam fui feefat, amp;nbsp;neget propter !noplt;am alimenta pupille decerni pofte,amp;: coper« tum fucrit,id falfum effe: Ad prœfedtum Vrbis pu riendus remittendus eft. Quemadmodum 3Cis,H data pecunia redem’ t, vt tutor fieret.

L-ibertus qiioqi fi male tuteJam filiorîr vel ne« porum patron! fui geftifle probetur. Ad pracfediH vrb'K ’n corpore puniendusremirti debet.

Adextremi-m illud feiendumeft,eos g per fraudes in tutela vel curatione verfantur, etiâ fi fa« tifda

DE RERVM DIVISIONE 4| h’fdationem illam offerant,quç diciturtcm pupilli faluam fore, nihilo minus remouendos cflê d tute» lxQ_Hafatifdatio maleuolum tutoris propofitum non mutât: fed diutius in rebus pupilli graffapdi fociiltatem prxbet, lt;nbsp;Sufpedum enim Si cum putamus.qui tam pet ait’s,afflilt;îîifc^ Si peruerfis eft moribus : vt vel ex iis oftendi poffit, fufpedlum eum effe; Enimuero Tutor aut Cnrator.quanuis pauper fit,dum Si fî* dus fit. Si diligens, eo nomine quafi fufpeiftus re# mouendus non eft.

ONVM IVRIS CIVILIS A THE ophiloanteceffore in Græcam linguam translatarum. Liber fecundus.

VPEriore libro.cnarratis fis, qui iuraconftituerenr.factoç^ à legum diuifioneinitio, dixi* mus,ius Ciuile Romanorum circa hçc tria verfari.Perfonas Rcs.Aftiones.Acdeperfonis ad plenum tradita dotftrina, diximus: Qjofdâ liberos effe, quofdam feruos:Et Liberorum quofdam Ingénu os.quofdarn Libertinos. Alteramc^ fecimus diui* fionê, quôd hominum quidam effent alieni Iuris:

quidl.fui.Éc quinâalieiti iuris effent, ac quot mo» dis id dilTolijerecur,Iterûlt;5 quôd eorö qui fui iuria 'effenuquid J fub cutoribus agercc,quidam curato# res haberêc.Sed hoc iiitellecftum eft, qticadmo« dum Tutores cOnftituerentur, dC abfolucrentur, Vcl cxcufarentur aut fufpecti poftularcntur.

ÎN jiic ad fecuiidum ordine veniamus tractatn: de rcrurn diuidoiie dicamus. Eftaucem diuifio comoendiariainfinitae matcrix compræheiifio, Porro fumma rerum diuiflo efthxc, Q.iôd quæda in dominio feu patrimonie* noftro (lot, quxebm extra dominium feu patrimonium noftrum habe antur. Nam:ç alia,iure natural! flue gentium, com mania funt omnium, Alia,publica.alia,vniuernt2U tis.aha,nullius. plæraque,in Hngulorum dominio: qujevariisex cauffiscuiqueacquiruntur, ikut ex iis, qux fequuntur, apparebit.

Ç Natural! ergo Iure,comm unia omnium homi* num hæc funt : Acr, aqua profluens, lt;SC mare, Ä per hoc littora mans. Nemo igitur ad littora ma/ ris accedere prohibebitur : vcluti prodcambulan/ di,aut nauis adaptandx gratia. Sic tarnen, vt d vil^ lis Hue domicil!is,monumentifc^ibi pofitis, amp;nbsp;ab xdiliciis abftincat,nec iis negocium faciat. HxC enim omnium communia,auc iuris gentium non funt,ncut Sc mare eft.

Flumina autem omnia, SC portus,pufalica funt, hoceftpopuli Romani. Q.iapropter SC ius pif* fcandi, omnibus commune eft, in fluminibus SC portubus. Qiioniam veto dixi.Littora vt marc, iuris gentium effe,defînicndum eft,quid fit littus. Dittus eft quatenus hybernus fluctus maxinius excurrit. VndciScinxftate, vfque ad eum locum Jittus definimus.

DE RERVM DIVISIONS 44 gf tit}n,flcut di ipflas flumitiis vfus, publicus ell, Iracp vcrbi gratia,amp; nauigiû ad ripas appellere,cc funes dearboribiis ]bi natis relfgare, 3C luiiis one ra in his locis reponerc, liberû caic^ eil ; ßcuti nee per flumen ipfiim nauigare.quifquam prolifbecur: Vfusigitur riparum, vc dilt;ftum eil, publicus, aut Iuris gentium eil: fed propriecas ipfarum, eorura eil, quorum prædiis adiun Jtæ funr, vel adhærent, Q.ia de cauiTa, amp;nbsp;arbores in iis ripis natæ, eoruni funt, quorum Ä proprietas riparum, SubieiSo enim folo.ceditfuperfîcies, ÇLictorûquoçp vfus publicus efr.vt et ipflus ma ris;et ob id data ell facultas volctibus, cafas ibi fl« bi cóponere,in quas fe recipere poflint,vc SC retia f}ccare,lt;SCex mari deducere.Sed proprieras eorum propriû non capitdominfl ciufdemeium iuris eft ÔC mare,3i quae fubiacct mari terra vel arena.

Vniuerfltatisfunt.non flngulorn, veluti quae in ciuitatibus funt rheatra.lladia,publica balnea, por ticus,5i fl qua alia funt communia ciuitatum. ÇNullius autc funt res facrae.religiofae, SC fandlae, Q.iodeni diuiiM luris eil.id nullius in dominioeft Ç Sacrx res funt, quae rite' Si. per Pontifices Deo couftcratx funt, veluti Ecclcflx, facella martyrum oratoriacp. Si dona, q .iæ rite ad minifterium Dei defli lata funt : quod genus fuerint Si pretiofa ilia cimelix Haec autem Imperatoris noftri conftitu# tio alienari, amp;nbsp;obligari prohibiiit, exceptacaufTa redemptionis captiuoru.Nam fl quern d Barbans capi contingat.nec pecunia habeat fan tfti (lima eius ciuitatis Ecclefla : Ditur ciuitatis epifeopo vel aconomo.facultas ca diftrahendi, autacceptis nn* misincaulTam pignoris dandi: Vndefcilicetcap^ tiui redimantur. Quod fl quis a'uthoritatc prm pria, quafl factum flbt locum conftitucrit, Nemo

rum facrum dixerinSemelenim didum eft, quallt;gt; terres facræfiericonfueuerint, fed dicinius locunt huiic prophaiium elTe.fiue priuarum. Sed lt;SC fi con tigerit.vt aedes facrae terræmotu fubfiderct,aut ve tuftate collaberêtur, nihilominus locus in quo fuC ric,facet eil, nec villus in bonis,vtPapiniaiius ait, g eni facer faiflus e(l,nul]o modo facer eile definit.

Ex iis quae nullius funt,funt (Só religiofa. Porrd religiofum propria ftbi vnufquifcp voluntate con ftituit,dun] mortuum infert in locû fuum . Qiiod fi locus com unis fuerit, ac purus, necdum religio* fus faAus, inuito focio ac nolence, mortuum illuc inferre,(3Creliquias ibi condere non licet. Sin verd cômune fuerit monumentum,lt;Slt;î inuitis fociis reli quias ibi condere licet. At fi loci alicuius.alius lia* beat vfumfrudlum. Eft autem vfusfrucftus,ius quoddam certis modis conftitutum.fedin intellc lt;flu confiftens,quod efficit vt in aliéna proprietate ego re vtar óó fruar. Si igitur eiufdem loci, aliu» vfumfruftum habeat,alius proprictatem,Propri* etarius reliquias ibi condendo, nifi confentiente vfufruftuario,locn religiofum non facit. Etenim, quiimiamreligiofus faftus, in nullius bonis efle poftit,ac vfumfructum in alterius proprietate co* fifteTe,vfusfructus defi nitio doceat, Merito necel* farius eft vfufructuarq coiifenfus, netp quicquam eorum firmum eric,quæin damnum vfufruAuari) i proprietario aguntur. In alienum quocj locum confentiente domino inferre licet,lt;5C locus religio fus efficitur. Sed amp;nbsp;fi quis infeio vel inuito domi* nointulerit,lt;5cid ille quum refeiffet,ratum habue* rit,fiet ita locus religiofus.

Sanctac quoq? rcs.vt muri portxc^, quodS mo do diuini iuris funt,necin vllius dominiû cadunt. Ideo aute niuros fantftos diximus, capitalis ad* uerfu*

DH RERVm’dIVISIONE. 4, tKtfus COS pœna confticuta fie, quialiquidin miu tos aufl fuehiit.vt fi qui's inde lapides tollat,autaJt udmuro damnum inferat.Vnde iSilegum cas par tes,quibus pœnæ confcripca: funcaduerfus eos, q coiitralegesfecerinc/ancnones vocamus. Dicun tur autem amp;nbsp;inde fanlt;fli, quôd fancire firmarc fig* nificet. Quando igitur muri firme nos tuentur firmis munitionibus tutos faciunt, ideo fanlt;fli ap# pellantur. PoITumus autem Siexfabulis veterS, aliam huius appellationis cauffam afFerre. Qiion« dam enim deos perhibent inter homines verfa* tosefle.qui amp;nbsp;eos àmalis vndique immunes con feruarent. Procedête deinde tempore,fadium efle, Vtpertxfî hominum,eosdeferuerint. Igiturho;» mines deorum auxilio deftituti.ad imitationcm fi# militudinemcp cullodiæ,quam ab illis habuerant, mania excogitarunt:quando id ergo fandlum eft, quod magno in pretio eft, ideo muros portafque, vein locumeorumquxvtique magni liabenda crant,inucnta: fancta dixerunt.

Dicamus deinceps amp;nbsp;de rebus, qux fub domi# nium fingulorum rediguntur. Hx autc multis mo dispatrimonq noftri fiunt.Quarundacnim domi# niefficimuriurenaturali,quod ficut didtumeftlut gentium appcllatur.Qiiarundam verô,cxadta ftri# dtacp eSd ciuili ratione: quod ius proprie Romano rum eft. Commodius ante eft,à vetuftiori lure in# itium docendi facerc. Porro in confelTum venit, antiquius efte ius naturale, quod vna cum genere hurnaiio.in luce natura produxit. Ciuilia vero lu# ra tunc inueniri caperunt, quu 3C ciuitates condi, amp;nbsp;magiftratus crcari,amp; leges caperunt fcribi.

Ferx igitur beftiae, vo!ucres,adhxc et pifccs: hoc cft,quaccuncf? animalia in terra amp;nbsp;in mari,et in Colo nafcuncur,fiin ul at^ ab aliquo capta fucrint,

Turf gen tin flat an in domniio illiiiseflê/ncipfinitv Quod cnini ante nullius crated naturali racione oC cupantis fit. Necintercft feras bcftias volucre« in fuo fundo quis capiat,an in alicno: vcnandi auC ancupandi gratia illuc ingreflus, Redtc tarnen d d» mino fundi prahibctur.fiilludisprxuident. Po* teft enini prohibere, ne in fundum fuutii ingredia# tur.Si quidautéeorum quae did« fnnc.animaimm ccperitquis, tacifperipfiusell, dumcuiwdia cius continetur. Sinrul atqi vero cuftodiam cius euafe* rit.óóin naturalem libcrtatem feTecepenr,!n illiu» qui ante ccperat, dominio elle definii.ac rurfus oc# cup sncis fit. Naturalem auteni libcrtatem recipe# réanimai intclligitur.quum confpectum noilrum efTtigeric,aut ita fit inconfpectu,vt difficilis fit nu» perleqiiiirio.Q;nd enim fi in fumniumquempianr amp;nbsp;accefTii difficilem locumconfugit lt;

Illiidqurefîtûeft. Ccruus autaper,ita5 me vul# neratus ell,vc facile capi polTitiQ.iidam dicunt,c5 felliin tale animal,meum fieri. Aliis placet, mcum quidcm fieri,quod ego letali vulnereafFlixi,fcd eo# ufqiicdoneeperfequor animal. Quod Ridperfw qui cellcm.meü elle definit,Ä occupantis fit. Fuit amp;nbsp;tertia fententia dicentiii,Non aliter me,qui vul ncraucrim, dominum eius fieri, qudm fi illud cepe# rim. Attp hanc tei tiam fententiam magis probat Imperator noftcr.huiufmodi addens rationem. Ait enim.multa interim accidere polTc, qux me di ctum animal capere non flnant. Nam forte occur* rcnsferaaliqualongius meprogredi vetuit,aut enpuit quod vulneraueram. Vel denique in perfe# quendo, in afpera nbsp;nbsp;inculta locatneidens, inuctli#

Apium natura fera cft.Ttaq? profccto,nccftapes qux in arbore tua confcderint,tuxfîunc,antequaffl . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aiuco,

DE RER.VM DIVISIONS. 4« adueo.quam Gaaeci Si ku î-âhj» vocant,includas; qucniadtnodum neque volucrcs,quç nidum in ar bore tua fecerint.antè qudm capiantur.tuæ fiant. Vode fi quis præueniat, 3C eas in alueo fuo rccon# dat.doniiims earû fier. Fauos quotç, fi quos forcé effeccrint, volenti licet auferre, quaniuis in fundo meo effecti fint. Q,iôd fi priufquam fauos alter côo tingat.egoid præuidcns,prohibai ncfundum me* Umingrederetur (IdeniiniurepolTumfacerc) ne# nio obftabit,quo minus fauos ipfc capiam. Exa# men quor^ apium, quod alueis tuis rclictis auola# lient, tantifper tuum elTe intelligitur, dum in coiv fpeccutuo eft,ncc difficilis efteius perfcquucio. Qiidd fi oculos tiios effugerit,occupantis fit. Ç Pauonum nbsp;columbarû natura feraeft.Nec ve

ro dixerit quis,familiare illis cne,vt aiiolcnt dC rur fus redcantiNam apes idem faciunt, et tamê ex# tra coiitrouerfiam eft.feram earum elTe naturam. Sed lt;3^ ceruos aliqui ita habent manfuetos, vt Si, dominos relinquant,5C in fyluas abeant, ac rurfus tedeant.Nihilo tarnen minus, feraeorü natura eft, In his auté animalibus, qux ex confuetudine redi# re fo1ent,quâ abierint,quo J genus funt apes,col«# bx.pauones.ccruixcrtilfinia nobis traditaeft talis régula. Tantifper enim eanoftraenie dicimus,dum animü habent ad nos redeundi. Q.iódfianimum hunc habere definant,amp; noftraelTe definunt,occu# pancifep flunt.Q_ioniam autem animum in bruti» intelligere non polTumus, ex reuertendi confue# tudine is accipiendus eft. Finge enim ceruam me# am me relicto folcre in fyluas abirc, aceodem po# fterove die aut etiam tertio rcuerti, ne® vnquana vitra tres dies extra xdes meas emanfiue. Si ergo ea intra tertium diem,intra quemreuerti folita eft, abaliquocxcepufit; habebo ego, Vt circa pro# pricta

nem. Quôd U quarto die quis cam cepcrit, nullam aduerfus cum actionem mouebo Manifeftum eft enim.cx co reuertendi cotifuetudinê non obfen uaucrit,dominium meum afpernatam effe.

ÿ Domefticarum gallinarum amp;nbsp;anferum non eft fera natura. Qiiod vcl ex co intclligereeft, qgt; ali« flntgallinæ, quas feras dteamus, Græcé vocantut ait) Item aufercs,quos feros dicamus, Grxcè arjgt;(«XHvaf(a. Vndc ft anferes tui.aut gallinsr, aliquo modo turbati auolauerint, aut ctiâ confpc/ (ftum tuum effugerint, tui nihilominus funt,quw cunc^in loco inucniantur. Etqui lucrandi caulTa» aut animo intcruertendi ca animalia retinet, furarf Vidctur,amp; furti in cum darur adio.

Naturalis eft amp;nbsp;corum acquifttio.quae ex hoftt* bus capiuntur.Nam hoc.iure gentium cöparatum cft.vt quxcuncp ex hoftibus ceperimus.ftatim no ftra fiant adeô vt liber i homines capti, in feruitutê noftramredigantur. Si tarnen hæc d poteftate nw ftra cuaferint (nempe mancipia.) amp;nbsp;ad fuos redire contingat.priftinum recipiunt ftatum.

Pretioft lapilli,gemmacqi, ód cætcra qux in Iio tore maris reperiri folent, naturali ratione ftatim eius fiunt, qui reperit.

CEaquoquequæ ex animalibus dominio meO fubiciftis nafeuntur, mea funt, ficut 3C ilia, ex qui* bus nafeuntur.

Turis gentium eft acquifttio per alluuioneffl» Âlluuionem Grxei 7iyióffxXvlt;j(^ aut-nyio'^^udj^, vocSt, qiiafi Latinè dicas, adundationem vel adaggerati* onem. Qjicquid cnim pcralluuionê flumen agro noftro adiicir, iurc gentium meum fit. Eft autem alluuionis definitiojnerementum Jatcns:Porroilt;l peralluuionem videtur adiici, quod ita paulatim adüO«

DE RERVM DIVISIONE 47 «df/dtur.vt intelligere nemo poffît,quantû quoq; tcpore proprictati noftræadiiciatur. Fingcennn duo elle prxd)a,tuiim,itc amp;nbsp;meum,med]umçp flu men flucre. Si flumen paulatim amp;nbsp;fine intelledhi aliquid terne mes adiidat, hoc per alluuioné nieû fit.Sinvcro.vi amp;impetuflv^inis,parsaliquafun do tuo detialt;rta,lt;5i pracdio mco applicata (ît.Dubl um ea res non habet,quin quod adiedlum eft, tuû maneatiNetÿenimidflneintelletftu fatîcum eft. Quôd fl pars, quæ fundo tuo dctracia eft, arbores habet:amp;pr3cdionieoadielt;fta,longioritcmporeei adhæflt,3t: arbores qiias fcrebat,ita radices cgerût, Vtin meum veniant: exeo tempore meœ fient, ex 3U0 terra mea folûm ali capêre, vt qua: fcilicet ra ices habeant in terra mea.

Ç Infula in medio maris nata eft, quod rarius con tingit; Occupantis fit infula. Qiium enim nullius ante fuerit,nunc alicuius cflc incipit. Quôd fl in flu mine nafcatur, vt frequenter accidit, ÔC in medio fluminis confiftat : communis erit eorum, qui ex vtracf parte fluminis,ad ripa poflefliones habent, pro modo menfuraq? latitudinis hinc inde fpelt; dtantiumfrindorum, qux latitudo ripât proxima flt.Veluti verbi gratia,Extenditurinfula hate in pe des centum.Et qui ex dextera parte infulac praeditS polTidct,latitudinc habet prope ripam pedum itfr dem centum,fed alter tantum feptuaginta. Is ergo 3ui in parte dextera eft,dominus fiet infulae, ad pe# es vfcp Centn in latum. Is verô, qui in finiftra eft.

ad pedes vfq; feptuaginta in latum. Sin verô vni ripac proximior eft infula,3: longius abeft ab alte# ra,eorum eft tantum qui ex ea parte quç proximu or eft,prope ripam praedia polTident. Quôd fl flu# inen,quod fundum meîî prxterlabitur, per partes diui(um,lt;5C in duo Iciftum, in fundum meu excur# 1 ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rciit

rerit.fector^ ibi circulo feii anfralt;5h.t, deinde ad e» tremû,in fcfe redïens, vnfi rurfus fiarjta vt locus« qui in medio eft,forma infulæ habeat, j flumine in duo fcifto,percirculum qucndamecanfraótum cit cundatusJd quoditacircundatum eft, meum per# maner,quia amp;nbsp;ante meum fuerit.

Sin autc naturali alueo,id eft, ventre illo, aut cu# bili,iii vniuerfum relicfto, per aliam partem fluere flume cccpcrinPrior quide alueus, eorum crit,qui prope ripam eius.prxdia poftident,pro modo fc« licet latitudinis vtriufqt eorii, qui vtrinc^ prœdia habent,pra:dr):Qi^iæ tarnen latitudo ripæ fitproxi# ma. Nouus autem alueuf!,eius efle iuris incipit,cu# fus erat iSô flumen, hoc eft, pufalici. Qtiôd fl poft tempus aliquod, ad priorc redierit alucum, rurfus ÔC hic iam reüeftus alueus, eorumeffe indpit, qui propc ripam eius prxdia poftident. Aliud quid# dam eft, fl crefeente flumine torus ager meus inuu datus fuerit ! Neep enim hie diccmus,totum agrfl fieri pub!icum,aut dominium eius mutari,quoni5 nihilo minus mens permanet. Vnde futurum eft, Vtflabiis loas,quos inundatione fua tcxerat,rw ; cedat,agrum meum recepturus flm, nullo eoruui fetfto domino, qui in vicino habent prxdia : flcut nouus alucus,publ’cus iam falt;ftus,recefl'u flumuns eoruni fir,qui prxdia in propinquo habent.

^Ex aliéna materia, fpeciem quis fecit.In quxfti# onem cadit, Vter fpeciei futurus fit dominus lurt naturali.Ts ne,qu! materiam in fpecie vertcrit,afl \’cro !S,qui materix dominus fuerit. Qiiod genu* eft, fl quis ex alienis medicamentis, emplaftrû aut * collyrinm eompofuerit,aut ex alienis Vuis,vel oli | ins,vclfpicis, vinum vel oleum, vol frumentuni feceritraut ex alieno auro argentove vel xre, vas aliquod fecerit; aut ex alieno vino di: melle, mul# fuw

DE RERVM DTVISTONE a8 funi:aut ex ahciia Iana,veftinienturni aut ex aîjem'« obMl«,nauem. Et magrer fuerunt hac de re inter Sabinianos ÂProeuhanos coiitentiones. hum Proculjani,diccbanteiim,qni fpecuni fcaflet,do* minum eins quod feciilet, fieri.Contra Srhinianf, dominum materiat,amp; fpeeie: voltbaitelîe domw ftum.Extititóó tertia fententia,medium quiddam tenens,aliâs Sabin)anis,aliis Proeuhai.is aPxnti# entium.quam amp;nbsp;religiofifiimus nofter Deminu« rIegit.Eaeft,vt fl fpecies, quseconfedta eft,in prioe teni,ex qua confelt;Saert,niaterïôm refolui pofl!t,i9 fpeaeifltDominu8,qui amp;nbsp;materia? Sin vtroad priftinam materiani reduci nonpofT)t,eiusfic fpe« cies,qui earn feccrit. Ouod videte cft, in ex emplis relatis.Vas quod ex mafia rris/argenti, vel auri fe lt;erls,conflatum potdl priftinam acris, argenri \’el auri formam induerc. At vmum, oleum aut frit mentum,in vuas,oliuas,aut fpicas rcuerti nonpo* left. îmô ne mulfum quidem, in vinum mcl re# fokif poteft.

Et haec quidem de fis didla funt, in quibus tota materia aliéna fuit, Qi'.ôdflex mea (SC tuamate# ria fpeciem aliquam fecerim, veluti, ex meo vino amp;t'.Æ melle,mulfum : aut ex mois amp;nbsp;tuis mediea# mentis, emplaftrum : aut ex mea ôc tua lana,vefti# mentum. Dubium noncfthoccafu.Eumefiedo# minum qui fccerit.Non enim operam tantum ftS in earn fpeciem impendit, fed etiam partem mate# tir pttrbuit.

Sedflquis alienam purpuram vefh'mento fuo fnfexucrit,guis adiedta purpura pretiofîor flr vefti me to cui adieeta eft,tarnen aceefiionis vice accipi# endaeft.Et qui dominus fuir purpurr,aduerfus eû qui furripuerit,5f hre commiferit, furti actionem «ffunicondi(ftionemhahebic,fluegt;pft qui furri# pu»

puit,vcflimcntutn feceritfiuc alius furripucrit, Ä alius furrcptam vefti adiunxerit. Nam adlionein rem agcrepurpuiæ dominus non poteft. Vidctut enim purpura quodam modo extinóta cflic, nec p fefc efle iam,fcd vna eße cum vcfte.Omnino tamé furti condicHio intccabitur.Eceinm quauis ca qu« extincfiafuntautintcruerfa, artioiie inremvindw cari non poflint,aduerfus ramen fures, lt;5^ quofui» poffciTores,licet ij fures nónnt,códilt;ftione furtiua agere poterimus. Sed ita, fiis fueritfur,g veftê cui purpura adiunrfta eft,poffider,lt;Si furti aefiio amp;: con didio furtiua locû habent. Sin veto alius à fure,fo lacondidione tenetunadione furti,nequaqua.

Materiae duorum quoriindam,exvolunratedo minoru confufe funt,totn id corpus quod ex con fuilone confedum eft.vtriufcj! ent com une. Velu* ri, Duo aliqui vinû fuum confuderunt, aut maßas argenti vel auri conflauerunt. Sed amp;nbsp;li diuerfæfiiif materiæ,etdiuerfarri materiarum cenfußones pro priam fpecic conftituant, vt ex viiio lt;Si melle mul fum,aut ex auro amp;nbsp;argeiito cledrü : dicimus duo* rum communeeßc,quod confedum fiiait. AtiJ haecquidem, quumidex voluntatcdominorum fadum eft. Quód (î fortuitó amp;nbsp;pratter fcntentiam dominorum,confufæ fint materiæ,nue eiufdem g* rieris,fiucdiuern fint,non idem erft.

ÇSiTitijfrumenrum tuo miftum, iSCvnusacer* uus fedus fuerit,fiquidcm ex voluntate veftra,c5 munis erit accruus.Quoniam fingu)acorpora,boC eft.flngula grana, de confenfu veftro communica* ra funt. Qiiód fl cafu fada fuerit millio, aut Titiu» ptxter voluntatem tuam id mifcuerir,accruu8 n3 erit communis. Quoniafingula grana,infubftan* tiafuamanferunt, nec mutatafunt per commifti» onem,Q.uapropter communis non erit aceruus ra li in

DE RERVM DIVTSIONE 4« li in fpedc.Quemadmodum,nccp grex ouium co* munis fiet.n pccoraTitij, tuis pccoribus inimifta fuerint.Qiiôd fl contingat vt tuaccruum frumen* ti.aut Titius poffideat,aduerfus poffeflorem alte* ri in rem alt;flio compctitPorro ludicis officio con tinetur, vt æftimet, quale cuiufque fiierit frumcn* turn, amp;nbsp;fecundum qualitatcm 3C nienfuram poG reflbrem ac'tori condemnet.

Si quis ill fuo folo, ex aliéna materia domum conftruat,ipfc eius quod cöftrudtum eft,dominus fit. Solo enim cedit quicquidinacdificatiim fuerit. Illud tarnen apertum eft, dominum mateiiæ, non in perpetuu excidiffe dominio eius : fed tantifper dum confiftit3edificium,ncque vindicate earn po# teft,nequc ad exhibendum, vt fibi reddatur agere, propter legem duod.tab. quacautum eft, ne quis alienum tignum sedibus fuis iniundtum, eximere cogatur, Sed vt dupluni eius pretiû refundat,pro* poflta in perfonam adtione.quæ de tigno iniundlo dicitur.Eft autem huicadlioni locus, non tuncfo* lum, quum quis lignum meum in fuum acdificiij coniecit.fed etiam fl lapidcm,pelTulum,aut colum* nam. Nam tigni appellatione quxuis materia flg* nificatur,exqua xdificia fieri poftunt, Hæc autem ideolegeduod.tab.conftitutafunt, ne inrem aga* turautad exhibendum, ob lignûædificio meo ad* iundtum, vti ne fl condemnatus â ludice fuero in id quod petiturjdiftoluere cogar ædifîcium,præte* xtufententix ac iudicato fatisfaciendi. Ac bene ca in re lex duodecim tabularum xdificiis confuluir. Quôd fl aliqua ex caufla eueniat, vt xdificin colla* batur,dominus materix fl nondum per adtionem de tigno iniundlo, duplu confequutus eft, poterie audadler Si. in rem Si ad exhibendum agere.

na materia xdificium conftruxit. Nunc fpeciem ex contrario fingamus. Si in tuo folo ex mea materia domumextruxi,Tu foli dominus, 5ó ædifictj cris dominus.perregulam dictante; Superficiemfubie cto folo cedere. Vndeamp; in perpetuum dominiO materiæ amifî. Sciens enim prudenfej in alieno fo lo ædificaui.Itaqueprofectô, etiam fl contingat vi ædificium diruatur, ad mareriam vindicandam,i» rem actionem non habebo,

Çlllud omnino extra controuerfîam eft, Si fflt aedificatorem contingatefle in pefleflione domus: 3c foil Dominus, vfus régula dictante, SupcrHcû em fubiecto folo cedere mecum Velit in rem age* re: flquidem bonæ fidei poffellor fuerim, quia m« um efle folum putarim : confequuturum me,non tantum pretium materiæ, fed etiam mercedes fa brorum : actorique facere id nojenti, doli excep tione, præfcripturum, Nifi bonafideædifîcaui, Sin vero mala fide pofrederim,quia non ignqraue hm locum efle alienum, nullam habébo excepti onem. Sed cogar locum reftituerc, vnd cum iis quæ inædificata funt. Qiioniam illud mihi obiid Eotefl, quôd temerefn eo, quod alienum eflefeit am, ædificauerim,

Ç Si Titius alienam arborem in fuo fundoplan taueric,Titrj erit arbor. Sin vero is Titius arboré fuam in fundo jMæuij plantauerit,Mæuij tantûni erit arbor: Si modo vtraquein fpecie, quod plan tatum eft,radices egerit. Nam arbor antequam radices egerit, Ä fubiectam terram appræhende rit,prioris domini manet.Sedflmul atque radices egit dicta planta, conuertitur dominium eius.ad foli in quo flta eft dominum. Qua ex re tabs orta eft quæftio : Vicinus fundi mei, ad finem agri fui, arborem habebat,prope tcrrulas meas: euenit vt

DÊ RERVM DnnSIONE paulatim huius arboris radices fub terra latfus fer« perent, ac in fundum meum fubirent, terramque meamapprachenderentjetindealerentur. Relata quaeftione.placuit meam arbore fieri : Neeg enim patitur naturalis ratio, vt alterius fit arbor, qua'ni eins in cuius fundum radices egerit. Vnde fi in cd finiis duorum fundotum nafcatur arbor, cuius ra» dices verunque in fundum porrigantur, commua nis bate arbor fiet.

i^Porro.quéadmodum plantae quae in terra alun» tur crefcuntq»,cius fiunt.qui amp;nbsp;fubietSç terrae do» minus eft,eadcm ratione amp;nbsp;quae feruntur, vt fru» mentó,hordeum,quaec^ alia iisfîmilia/olocedût. Sed amp;nbsp;quemadmodum bonae fidei aedificator in alieno folo, atOione in rem petitus, indemnem fe conferuatperexceptionemdoli, ita per eandem doli exceptionem tutus erit, qui fua impenfa fun» dum aliéna conreuit,dum bona fide id fecerit.

Chartas meas aut membranas aliquis abflu» lit,amp;aliquain iis fcripfit, libellumque compofu» it;amp; hic ad fimilitudinem foli,fuperficies fubietflo cedit:etiam fl maxime, auteae fint, quae inferiptae funt,literae;etenim dominus ego Iibelli fio. Net^ intereft,carmen fit, an hiftoria, aut oratio thetori» ca,quodinfcriptumeft. Vnde futurum eft.vt fl in rem agens aduerfuseum quilibellum fecit, re» fundere impendia fcripturae paratus non flm,doli exceptione fubmouear, dum bonae fidei poffeffor fuerit,qui fcripflt.

Aliquisalicna accepta tabula.pinxit in ea,ima» ginemque effinxit.Quaefltum efl.vtrius haec ima» goAtt” Et exiftimant quidam, Piólorem tabulae dominum fieri, amp;nbsp;tabulam pic^urae cedere, Alq contrâ, eum qui tabulae fuerit dominus, amp;nbsp;pilt;ftu» tat dominum fieri dicunt^qualifcunque tandem ea

(It pilt;Sirra.Imperatori vero nofiro prior fcntcntîa magis placuit : amp;nbsp;eum, qui pinxerit,imaginis do/ minum vuk fieri, Ridiculum eniin putabat efife, Picturam Apellis(fuicis pictor apud Græcos prg ftantifiamp;musjaut Parrha(ii(magnuni hie apud Ro* manos nomen habuic)viliffîmæ tabula: cedcre, Vndc fl tabulae dominus in poffeffione imagini« flc.Pictor qui actione in rem propoflta,prctium ta bulae non vult reddere.doli exceptionefubmouc/ bitur, Qiiôd fl is qui depinxit.imaginê pofiTidcat, tunc dominus tabula:, di rec tam quidem in rê acti/ onem habere non poteft ; Nam per impofltioncni picturat.dominio tabula: excidic. Sed daturei vti* lis in rem,qua fe in agendo Vt quafi dominû expe/ tin dicat. Sed nbsp;nbsp;fl vtili in rem agens, fumptus in

pingendo factos,ei qui bona fide pinxit,nolit relU tuere.doli cxccptione expellitur.Procedit autc hiC tractatus,quuni dedominioimaginis quaeretur. Nam illudin confefifum venir,flueis qui pinxit,IÎ» ue alius quifpiam, tabulam furto abftulerit, furd adionem aduerfus furcm dari domino, QuuiK dominum efife tc putarem, alienum de te fundurn emi,autdonoaccepi, vcl cxaliaiuftacaufla,bona fide tamen,vcluti ex perniutatione. Ratio natur» iis dominum efife me vult perceptorum fruótuö, propter culturam curamq?,quam in iis adhibui. Q.iaproptcr,fl poftca fuperuenies fundi dominu#, fundum per in rem adtionem vindicet, nullam ad* uerfum me habebit adionem de frudtibus illinC pcrccptfs,5Cd me confumptis. Quôd fl feiens alie* num fundum poffedi, frudtus non lucrabor, fed vnâcum frudtibus reftitucrc fundum cogor.ctiâU forté confumpti flnt.

^Eiufdem fundi ego proprietatë habeo,tu vfuiw frudutn. Non ahtcrtuvfufrudtuanusfrudtuum domi*

DE RERVM DIVISIONE, p dominus fîes.quàni H cos j terra perceperis. Qw* propccr n maturis iam (iruôtibus, amp;nbsp;tcrrx adhuc adhxrcntifaus, mori te concingat, non capiet eos hxres tuus, fed proprietario acquirentur. Eadem ferè de colono dicuntur.Hoceft.de eo qui mer# cede conducit. Nam fl tibi fundum mercede loca# uerim, non ante frucfiuum qui inde percipiuntur dominus fies,qudm eos d terrafeparaucris. Qiiod autemdidumell, ferè, parelconeft, amp;nbsp;explendae orationis gratia additum.

y Qioniam veto nonnihil de vfufruflu fundi dif lerui,fciredebes,In pecudum vfufruJtucflc fcetû «pfarum,vt 3C lac,pilos amp;nbsp;lanam.Quocirca Si ag# ni,hoedi,vitulic^ amp;equul!,flmulatqucediti funt, Vfufrudiuarii fiunt.Ancillarumautem partus non funt in frudu. Vnde fl tibi ego ancillx meat vfum# fruAum concedam. Tu quidcm pro fruAu mini# fterium eius habebis,amp; manus operamtquod ve# to natum ex ea fuerit, proprietario acquiretur. Abfurdumenim vifum e(t,hominem connumera ri inter fruAus,quum hominu caufla.fruAus om# nés rcrum natura comparauerit.

Ç Quôd fl quis grcgis habeat vfumfru Aum,in fo cum demortuorum capitum,ex fatu vfufruAua# tius fummittere. Si numerum implere debet. Sic cnim id Iuliano videtur. Verbi graria,Concefiï ti» bi vfumfruAum gregis centum ouium, eucnitc^ vttriginta oues morerentur,S6 quinquaginta na# fcerenturiT riginta ex his,prioribus debes addere, vt datum tibi numerum confcrues,lt;SC ita reliquas viginti tuas facies. Sin veto vinex tibi,aut etiam fundi vfumfruAum concelïi,in locum demortua# tum,vcl fenio confeAarn virium. Si in locû labo# rantiû vel deieAarum arborum, alias fubftituere debes, Oportetenimte rcAè, ôevtviruminte#

LIB, n, INSTÏT. grum dccetjuiidiim colerc, cuius tibi vfusfructu# concelïus ita verfar),vc opnmus paterfami Jias verfaretur.

Quidam thcfaurum in fundo fuo reperit.Diuus Hadrianus naturale ius fequutus, repcrtori thefaii rum concelTit. Idemcp ftatuit, Si quisin facroaut religiofo locojortuico cafu rcpererit.Qudd fl quis in aliéna fundo no data ad hoc opera, fed fortuitd thefaurü repererit, dimidium eius,domino foli co celTit Hadrianus.Per confequens igitur, Si quis in Cæfaris loco thefaurum repererit, dimidium the* fauri Cacfari pr3eftabit,dimidium flbi repertor reti nebit.Sed amp;nbsp;fl quis publico in loco,aut fifcali repc rerit,eodem modo repertor dimidium lucrabitur, amp;nbsp;dimidium fifcus aut Ciuitas accipict.

Eft ÄC naturalis acquired! modus jj traditionc* Et quid eft traditioe’Eft de manu in manfj transla* tio, naturalem quendam minimecß multæfolenni tatis acftum,amp;: qui facile abfolui poflit,continens. Netp enim aliud tam naturæ conuenit, q domini voluntatcin alterum rem fuam transferentis,rata haberi. Vt autem traditione dominium transfera* tur,h3ec neceffe eft vti concurrant. Nam Sc cir qui tradit dominum efte oportet : nbsp;nbsp;animo volentis

dominium transferre,tradétionem facere : 3c cor* porale effe id quod traditur. Corporale jdeo dico, qgt; incofporalia, quum tatftum fugiant, traditione non recipiant. Ideo quoqp dixi tradentem effe do* minum deberc, propterca, qudd is quidominus non eft,dominium quod non habet, transferre no poffit« Sed 3C hocadietftum eft, animo volentis cum dominum facere, qui accipit: vtcommoda* turn diSdepofitum exciperem, Nam his in rebus Sc corporale eft, quod traditur : SC qui tradit, do* minus eft ; fed tradit, pauJô poft futurum fpcrans vtre

Vt recipiat. Nec refcrre opinor, qualc fît id quod j domino traditur, lîuc prædium IcaJicum, lîue poflelTiones ftipendiariæ.aut tributariae. Voca# musautem ftipendianasamp; tributarias poflefliio/ nes.quæin prouinciis funt,Principis iufïu 4popu looccupatæ. Appdladonis vero hiiius inde flu* xit occaflo. Quidam apud veteres Imperator, quum toto orbe fuba(fto,virtus eius in magna po puliadmiratione effet.Prouincias omnes diuiflt. Et quafdam fibi retinuit, alias populo reliquit. Qiias Populus acceperat, eæ ftipendiariac inde apM pellatæfunt, quôd Stipes ßuecollationeni figniflcet,amp; particulatim argenti aliarum^ rerum fadam collecftionem . Quum igitur minutula quædamProuincialesexiis, quæapud ipfos nalt; fcebantur.collevtione faôta, mitterent Populo, vt eain vfus fuos dC. voluptates impcnderet: faJtum eft, vt Prouinciæ ftipendiarix dicercntur, amp;nbsp;dein# de confequenter,Domus quoc^ amp;: praedia ftipen# diaria.l mperatoris vero prouinciæ di cftæ funt T ri butariæ.Qjioniam tributum eft graue illud vedli# gal.quod Princeps prouincialibus fuis indicebat, CO nomine, quod magnos alêdis exercitibus fum# ptus facerct. QuiantemexlargitionePopuli vel Principis Stipendiaria, vel Tributariahabebanc prædia,domini illorum nonerant: Vcrum domi# nium autapud Populumerataut apudPrincipe, fed vfumfruótum corum habebant, pleniilimSq^ EoffelTioncm, Ita vt 8C transferre poffent 8C ad œredes tranfmitterent. Nam Italicorum Rindo# rum domuumque domini,dominium habebant. Ethax: quidem olim.HodieveroImpcratoris no ftri conrtitutio,nullam efle vultdifferentiam Itali# corum,.amp;Stipendiariorum vel Tributariorum.

flue ex donatione, flue in dotcm,(aut ex alia quaui« caulTa,velutex permutacione; dominium in me IÎ* ne dubio transfert.

Sed amp;nbsp;(Î quis tradat id quod vændidit, non aliz tertranfit dominin in emptorem,q fi emptor væo ditori pretium rei foluerit.vel aliter de pretio fatis fecerit. Quid ita t* Nempeprofe Titiumdedit quempiam, qui pretium foluere repromifet it, aut ctiam pignus pro pretio prxftitit. Eft autê hoc lege duod.tab. cautum. Nihilocç minus inuenias amp;nbsp;iurifgcntiumelTe.quoniam 3C naturalis iuih'tia ei adh3Eret,quum apud omnes genres æquè obfe» uetur. In ahis igitur cauflis,is qui tradit.dominiU transfemln emptione,non a)iter,q fi pretium acce pic,aut fatis eo nomine fadium eft. Sed et fi vændw tor.ne^ pretium accepit, necjt loco emptoris,exz promiftorem,aut pignora,fed fide emptoris côten tus eft,fatis fibi pollicens fore,vt pretium acdpiats Dicendum 56hic eil, dominium ftatini ad empto rem tranfire.Facta autem traditione,nihil intereft, is ne,qui dominus eft,tradidcrit:anvoluntatecius, aliu8.Hac rationc,flcui libera poteftatem feccro,ré meâ vt volet, adminiftradi, is ex iis negociis ré vçndiderit,tradideritc^:in accipienté transfert do* minin.Nam voluntate domini id facere videtur.

Inuenireeft,lt;Sd fpecies quafdam feu cafus,in qui bus amp;nbsp;fine traditione, nuda tantum voluntas do* minio transferendo fuffidat, Veluti commodaui tibi librum meum, Lxjcaui tibi fundum meum. Depofui apud te menforium meum.Si poftea hf^ tibi vxndam, aut donem, flmul vna' cum donatio neautemptione,dominum te eorum facio.idqiie ( traditione non accedentc. Nam quum ante apud te naturalis didarum rerum fuerit pofleffio deren tattovcjob hoc folum, rem mcam cuam efte ve lint

DE RERVM DIVISINOE. q liin,ßanm dominium dus tibi acquiritur,pcrindc iî ex. cauiTa donationis.vxnditionif ve,fpeda lis traditio interceßiflct.

Ç Varias in horreo merces repofui. Tu mccûcgi Iti.vt eas tibi vændercm. Contradu cclebrato,Sol uifti pretium. Si ego claues tibi horrei, quum ab eo baud longe abeilem, tradiderim, ftatim fis mer cium dominus.

C Interdum voluntate mea transfero dominium, amp;inpcrfonam incognitam, de qua rogatus fiuc antetraditioncm fine poft traditionem.dicerc om nino non poffim,quænam ea quæfp fit. Id autem contingit in Prxtoribus lt;Sô Confulibus, qui pro more, vel inproceffibus vel in fpedtaculis, iacere quxdam folentin vulgus : amp;nbsp;dominus fit ftatim, quiacceperit, quanuis.is qui iacit,ignorer,quid co rum quifqj fit accepturus, Vnde amp;nbsp;illud liquct,fi rem meä afperncr, dC ex pofteflionc mea vel deren tatione abiidam,ftatim earn occupantis fieri.Id vc teres dixcrunt,Pro derelidio,Pro dcrclicfto autem id habetur, quod dominus ca mente coque animo abiicit, vt id patrimony fui efle nolit, Iraq? profc lt;?to ftatim dominus efle definit.

3r Aliud eft in iis rebus quas coorta inter nauigan urn ternpcftatc,vt onus nauis leuius reddatur.in marc nauigantes eiidunt. Hate cnim quanuis abic cSa,abiicicntium manent. Pala'mcftenini.eas non hac mente eiici,qgt; illi cas fui patrimonij clfcampli us nolint,fed magis, qgt; cupiant vnà cum naui, db fcrimen maris effugere. Qiiapropter,fi quis cas res flutfribus cxpulfas, aut in mari natantes excipiat animo lucrandi aut intcruertendi, furtum commit I tit.Confimiles his SC iilae res funt.Veluti exempli caufla. In locum quempiam proficifei volcbam: Habebas tu carrucam, qua ego iter cclerircr confi

co* poteram.Rogaui te,vt liccret afcédcre, amp;nbsp;re» meas impoiierc,quó maturius, vbi efie vokbam, venircm.Idtu niihi promififti,nue prctio,(ïue etia gratis. Res meas carrucae impofui. In itincre,Ä currente carruca,euenit vtaJiquid rerum mearurn me ignorante de carruca dedderetmon fiet hoe re* perientis, fed mihi dominium feruatur. Datut enim mihi adio eo nomine in rem,ad exhibendü, Furticß:(S(S condiifbo furtiua, ea autem eft acHo quxdam, vindicationi fimjlis, amp;nbsp;euidtio aduer* fus fures.

Dlcfium eftfupri,de rerum diuißone.Qtiafdani enimefle naturales fiue lurifgentium, QuaP dam publicas.Quafdam vniucrfltatis.Qiiafdänul* lius.Plærasçp flngulorum. Dic'tum eft etiam niul* tis modis fieri,vt dominium rerum acqiiiramus. Et naturales modos enarrauimus hos,Venationé, Hoftium fpolia,Repcrtos in maris littore lapillos aut gemmas. Quæex animalibus noftris nafcuiw tur,amp;: alluuionemzóólnfulam fiuein mari,quodf3 rius eftjfiuc in flumine,quod frequens enatam.Ad hxc amp;proximum efle,aluco quem Humé relique* rit amp;nbsp;ita fpeciem ex aliéna materia côficere,vt con fecfta.ad priftinam materiam redud nequeat:amp; ex fua amp;nbsp;aliéna materia aliquid efficere:lt;Si aliéna pur* puram fuo veftimen to intexere: (5iC duorum mate* riasvel eiufdemvel diuerfi generis.ex voluntate dominorum aut fortuitô mifceri:aut plurium do* minorum frumenta,voluntate ipforum in vnuiu aceruum confundi, Non item fi vno tantû volente aut cafu id acddat:amp; regulam didtantem, Subie* tfto eedere fuperficiem,vt in non vna fpede vifun* efttCuiufmodi eft,quuniex aliéna materia in folo meo

Wco ædificatum eft, aut ex materia mea inalieno folo domum crexi : aur alieiiam arborem iii fuo quis agro plantauit, aut arborem fuam iu aliéna terra,ha vt radices ageret. Qiiod obtinuit et in ferendo frumento ; amp;nbsp;in litens, quæ chartis aut membranis meisinfcribütur. Contrarium eflein iniagine.Ulic enim aliéna tabula,piCturæ cedit. Eft amp;nbsp;inter naturales acquincione6,ab eo q dominus nöfic,bonafidefundüaccepifle.Ha:c enim bonçfï^ dei polïclïio,fufficit vt quis frucftuum confumpto rum dominus fiat.Prçtei ea 3C thefauri inuetio,aut totum aut partem inuentori tribuit. Per traditio* nem quocß fccundü quod conftitutum eft,natura* lis acquifitio eft. Sed hsccquidem nobis omnia de corporalibus diif’ta fint. Porro quoniamrerüalias corporales funt.aliae incorporales.Eft autë corpo* ralis, quç «Si nomine cognofcicur,lt;Só fub tadtû ocu losc^ reciditiveluti fundus,domus,veftis,feruus, Incorporalis vero quse fola mcte intelligitur, nec^ fub ta(ftum,necj« fub oculos recidit.^'ra(ftatu habi* to de Corporalibus,dicamus de incorporalib’ Incorporale cftautê,quodinlure confiftitivt hae* teJitas.Et quid eft Exreditast* Eft ius quodda cer* tis modis conftitutü, fed intelletftu côprçhenfum, quod alicni patrimony vniuerfalem dominû me efficit.Deinde amp;nbsp;vfusfruCtus.Eft autë vfusfrudt’, lus quoddam certis modis conftitutum,quod effi citvt in proprietatealterius,cgo re vtar dC fruar.

Ad hxc obligationes quocunc^ modo contra* dx.Multi enim hint côtrahcndxobligationis mo di,vt in fequcntibus docebimur. Et quid eft obli* gatioÆft iuris vinculum, quo quis quidcp facere cogitur,quod Facere debet, Necç vero dixcrit quif piain, Quôdin hæreditate æres corporales inue* niui«ur;Nä habet haercditas âç fcruos,3lt; fundos, ctædi*

amp;xdiflda,ælibros. Scd amp;nbsp;vfusfrudus haBetft fefe fnilt;flus,qui ex fundo perapiuiitur,qui vtiqu* corporales funt. Ad hxc, quod ex obligationc no* bis debetur.placrnqi; corporale eft; veluci fundus, fcruus,pecunia. Dixi plærunçp,quoniam vtexiis quae fequuntur difccmus, fepe incorporale eft, quod ex obligacione petimus. Ne quis ergo dixf* ri t,Hæreditatem,vfumfrult;ftum,ô6 Obligationen!, corporalia eflc, quia res qux in ilia cadunt, corpw rales vt dnftum eft,fint. Nam ius ipfum,quod hi poteftatem facit, in vniuerfum, alienum patrw monium accipiendi, aut ex alicno fundo frult;ftus colligendi, aut quod mihi debetur, exigendi, fpo «ftandum eft : quod vtiq? incorporaleeft, quanuil area corporalia verfetur. Inter Incorporalia,funt amp;feruitutes(qux vocantur) vrbanorum Ä ruft» corum praediorum. Et quid eft feruitus vrbani praedii lt;nbsp;Eft ius quoddam certismodis conftit«* turn, fed intelleftu comprachenfum, quod effidfi vt vicinus vrbanus,vicini onera fuftincat. Semi* tus ruftici prscdij eft, lus quoddam oertis modis conftitumm,fed intellediu comprxhenfum, quod efficit, vt vicinus rufticus, vicini onera fuftineat. Ad haec eft 8C vfus. Et quid eft Vfus lt;nbsp;Vfus ab vtendo diulus eft. Et eft ius guoddam certis mo* dis conftitutum, fed intellectu comprxhenfuni, quod efficit, vt in aliéna proprietäre, ^o re vtari fed vtar tantum. Practerea «Si habitatio. Et quid eft habitation Eft lus quoddam certis modis con* ftitutum.fed intelledtucompraehenfum, quod efi» cit, vt libéré in aliéna domo habitem, ab vfu vfufrudhi feparatum.

DIcamus primo de feruituteruftid praedij. B definitiouem quidem nofti. Neceßäriumi^ tut

DE SERVITVTIBVS. « tuf fpecies dicere. Seriiftus ruftici prædq eft, Iter, alt;rtus,via,aquxdult;flus.Et quid cft itère' Verbi gra tia,Habcbam ego fuiidum,nabebas Ä tu fundum in propinquo: quum in meû ire veJlcm, opus erat mihi magno circuitu. Rogaui tc,vt nnhi itcr con* cederes,lioceft,vtmihi pertuum fundum irelice* ret. Nam hxc viacompendio ducebat in fundum meum,Tu mihi iterconceff)fti,vt tranßre poffim, fcdneq?cumiumento,nccpcum vehiailo. Actus abagendoiumcntodicicur. Verbi gratia, Quum rogabo te, vt mihi per fundum tuum tranfire lice» at,cum iumento vel vehiculo. Qiii igitur iter ha# bet,alt;ftum non habet, Nani cum iumento aut ve# hicuJo tranfire non poteft.Qiii vero adlum habet, habet amp;nbsp;iter, Poteft enim ÔC folus lt;Só cum iumen« to tranfire. Viaeft ius eundi 3C habendi iumenta. Via igitur eadem habet,qux adius. Sed in carte tis eft differentia, fleut in Digeftis docebimur. Aquaedudtus eft, lusducendiaquam peralienum fundum. Verbi gratia. Habebas fundum aquis abundantem, habebam ÄS ego fundum in vicino aquis indigentem. Rogaui te, vt mihi liceret, ex fonte,qui in tuo oritur,aquam in fundum meum ducere.Id tu mihi conceffifti. Hxc feruitus dicitur aquxdudius.

Nunc dicamus feruitutes vrbanorum prxdio# tum.Serujtutes vrbanorum prxdiorum funt.quç ædificiis inhxrent.Vndc Ä Latine' vrbanorn prx diorum dicuntur. Ædifida enim omnia, vrbana prxdia appellantur,quanuis in villa fint.Et quxnä funtferuitutes vrbanorum prxdiorumc’ vtonera Vicini fuftineam. Ex ante funt hx. Habebam egt» domum.habebas amp;nbsp;tuin Vicino domum.Rogaui te,vt mihi liceret,trabes meas in parietemtuüimi« *niccere,auc ftilUcidiamea, vel canales aquarum in tegu

tfgitlis meis colledariimjn acdesruas ve! arcafll proiicerec’Aut tuius huiiifmodihabebas inædeS me3s,amp; rogaui te, ne ftillicidia tua aut canales in domum vel aream meani proiiceres. Aut rogaui te,vt mihi tale nis concederes.ne tibi liceret doniS tiiam altius tollere,Sc ita luminibus acdium men^ rum officere.

Aquçhaiu Ç •^lnterfcrujtutesriifticorum prxdiotumfNaui ßum)In ïliuc rccurrendum ert) dicunt quidam merirô nU* Grçdscft merari lt;Só aquarhauftum, vt fcilicetmihi liccat.ù' fuiido tuo vcrfari,et ex fonte,qui ibi oritur,aqu2 xrS^.quod liaurire.Icem vt pecudes meas ad aquas tuas appti nihil adrê lam,aut vt ibi pafcantur,quoniam forttgramiut Fadt.Ideo/ fundus tuns abûdat,aut vt calccm coquam vel art que aut nam tollam.

Ç Porrô ideo feruitutes bat dicuntur rufticorum legendum ct vrbanorum pra;diorum,quôd fine prædiis rufti efbaut for ds vel vrbanis confiftere non poflint, Nec enirt té i, poteft quifquam feruitutem prædrj vrbani vel riu (quonia ftici acquirerc,nifi qui pnrdiû habet vrbanum auf necid malt; rufticummcq? rurfus quifquam debere abquamdi le côuenit iTtarum feruitutum.nifi qui prxdium habet vrba* huic loco) num vel rufticum.

aut tale ali Qiiod fi quis vicino feruitutem velit conflitut* quid, re, paëtionibus atque ftipulationibus id eflFicert poteft. Nam vbi conuenen't deferuituteconftitiu enda,ftipularur is,qui ex cöfbtutione earn acceptu rus eft.Spondes manereconftitutaferuitutec' EtH non maneas.fpotides dare mihi nominepœnæau/ reos centum t’Potcft quis etiam in tcftamêto hire dem fuum dam nare,dicendo ; Damno te hxres I't ædes aldus tollas,vt luminibus vicinç domus uö offidas. Aut damno te haares, vt vicinum patiaris tignum in pariere tuum immittcre,aut vicinnin tuas ædes ftillicidium proiiccrc.Aut,vt pcrmittas

DE VSVFRVCTV.' f« yidnum ici tieris feruicutem vel alt;fius habere per fuudum tuum,autex eo aquam ducerein fundum fuum,Sicitacj conftituitur feruitus,Palt;fHs,ftipu]a tionibus.Só in teHamenco.

POft ieruitutes vrbanorum amp;nbsp;rufticorum prç# diormn,diflcramus nunc de Vfufruóu.Et qui« dem nofti, quemadmodum in fuperioribus defi« nienmus.quideffet Vfusfrudtus. Non abfurdiini tarnen fuerit, amp;nbsp;aliam definitionem addere. VfuG frudlus eftjus quoddam,quod efficit.vt rebus ali« enis vtar amp;nbsp;fruar.quantum tarne fieri poffit.falua reruni priminuarü principaliumcÿ fubffantia.Etc nimquum Vfusfrult;ftus,quanuis incorporalis fit, de rebus tarnen cotporalibus praedicetur, necefife cftamp; ipfuni vnäeum recorporali perimi. Verbi gratia.Conceffiegotibi vffumfrudtum feruimei, amp;nbsp;tu quidem es \ffufrudluarius,ego vero propric« tariuszquandiu fupereft feruus,vfusfrudtus confi« ftit,illo aute mortuo,amp; vfusfrudtus extinguitur. Ç Separationem igitur habet Vfusfnidlus d pro« prietate;multislt;ÿ id inodis accidit. Veluti inhac fpecie.Vfumfrudum tibi fundi mei legaui.Hæres quidem eius habet proprietärem, Legatariusve ro,vfumfrudtü.Aut item excótrario:Legaiii tibi fundum deducto,hoc eft,rctento vfufructu : Hic, Legatarius quidem habet proprietäre,hartes vero vfumfructum. Aut iterum,alten' legaui \ffumfru ctum,tibi proprietärem. Et hxcquidêin teftamen to Porto autem fine tcftamento,fi quis alteri velit vfumfructum conftituere,pactionibus Äftipula tionibus id efficere debet. Neverlt;gt;in vniuerfum inutiles effent proprietäres,vfufructu femper fepa rato, placuit certis quibufdam modis extingui vfumfructum ÔC ad proprictatem reuerti,

Confticuitur autem vfusfrudus non tantum fundo aut ædibus.fed ctiam in fcruis, iumentis aliis rebus,exceptis iis,quæ ipfo vfu confumuntut Harum enim nctÿ natural! ncq^ duili rationecort fiftercpoteft vfusfrudus.Et quænam funt hç res^ Puta vinum,olcum,frumcntum, vcftis. Qiiibu* conlîmiles funt lt;5i numm!,nue pecunia numerata, Nam amp;nbsp;hi ipfo vfu,0i alTidua pcrmutationc,dum ab alio in alium tranfcunt, quodam modo extin* guuntur. Quoniam vero ne procedere quidem in iis vfusfruAis d I ci cur, faóum eft S. C. ccnfens earum rerum quadam ratione pofte vfumfructU conftitui, Etenim fl quis moriens,ha;redem infti* tuatjegetcß tibi mille folidos, aut mille fextarios vini vel olei,aut viginci modios frumcti,in vfun* fruaum tantum. Tulcgatariusaccipiensfolido» vinumcß aut oleum, praeter naturam vfusfructu», dominus corS fis. Nam vfusfructus in aliéna pro* prietateeft.Sedquonfamhifcc in rebus fccundufli leges, vfusfructus non conflftit.mirum non eft,fl rec^ regulae in vfufructu reccptæ,hic obferuentuT. Nam vfusfructus (vt dictum eft)in ahena propri ctate eft. Sed fatifdabis mihi.de tanto teftituendo, c-quantum amp;nbsp;accipis, fi contingat vt m oriaris, aut capitis diminutionem patiaris. Neque vero in iis tantum, quae dicta funt,proccdunt hæc, Verû etiä in c3Eteris,vt in veftimcntis,in cçra,aut vbi deni^ vfus,rem qua de agitur,confumit.Fit autc eorum dominus legatarius.H Sc acftimatio eorum ineatur Quod de pecunia non dico.Namjjecunia nöaefti* matur, Per earn enim cætei a æibmationem accipi unt,cautionenipræftante Legatario,vt quûmor* tuusfuerit, aut capite niinutus aeftimatio earuW rerum rcftituatur.Non igitur Senatus,qui Iwcccfli fuit, Vfumfructumia his conftituit, quoniam ne potU

DE VSV ET HABITATIONS. jy potuit quidem, fed inuetno caudonis, quendam qjafi vfumfru(ftum introduxit.

TExtinguitur autcm vfusfruflus.niorte vfufrtw Cniarij, amp;nbsp;duabus capicis diminutionibus maxi* nia SC mcdiâ.Iccm non vtcndo per modû conuen* tum,aut tempus conftitutum.Quç omnialmpera toris noftri côfticutio amplexa eft. Similiter extin* guitur vfusfrudlus.Si vfufrudtuarius,vfumfrudtû proprietario cedatiExtraneo enim cedes nihil agit Äineffiicax eft tails ceffio. Sed amp;nbsp;11 contrd vfufru* (Ttuarius propn’etatem acquirat, llmili modo fini* tur.Vocatur autem hoc,confolidatio,hoc eft Græ» ce eajtuffd, Quoniam in vnum conucniunt vfuf* frudus amp;nbsp;proprietas.Quôd 11 quis ædium habeat Vfumfrult;ftû,eæcp vel incendio confumptç lint,vel terræmotu fubfedcrint,vel vetuftatecondderint, vfusfrudhis exringuitur,llc vt me nudi quidem fo li,llue areæ vfusfrudus vfufrudluario relinquatur quoniam ei non foli, fed aedium vfusfructus erat conftjtutus. Extin(ftus autem vfusfrudtus aliquo ex ditftis modis,ad proprietatem recurrit.Et ex eo tempore dominus rei plenam in ea indpit habere poteftatcm,hoc eft,frult;ftus capere poteft. Nam an* tc.quurn fructus capere non poflct,nó plenam vi* debatur habere in re poteftatem.

Poft feruitutesamp;vfumfrudlum,Confequens eftdicere devfu amp;nbsp;habitatione. Vfus iifdem modis conftituitur,(Slt;S iifdem extinguitur, quibus Vfusfrudlus.Minus autem lucri eftin vfu quam in Vfufrudtu. Nam qui vfum fundi habet, Nihil am* plius habere poteft,qudm vt oleribus ibi natis,po mis,floribus,fceno,ftramentis «Silignis, quantum Vfui quotidiano fatis eft,vtatur. Eatenus quoque rfuario in fundoliatreie licet, vtneque fundi do*

mino moleftus flt,nclt;5 iis, per quos opera flunt,imped)mento fit. Vfum autem vaeiiderejo* care,aut gratis akeri cedcre, non licet, quuni vfu* frucftuariiis omnia hxc facere pofliit.

lt; Item, is qui xdium vfum habet, eatenus pote* Katern habere intelligitur,vt ipfe tantum habiter» non vt in alterum habitationem transfierat. Vnde qusriîtum eft,an amicum recipcre liceat; Et plaa» fc,poflc. Concellum autem ci eft habere inhabits* tione,vxorcm,et Iiberos,fed et libertos. Quin etiS amp;nbsp;alios quanuiseftentliberi, quibus non minus qudni fcruis vtatur, velut mcrccde condudtos.

Quôd n mulicri vfus aedium rclidius fit.poteftibl line dubio cum viro habitare.

^Item fi vfus mihifitconceffusferui, ego folu« operis cius amp;nbsp;minifterio vti poffum. Idemfpeft amp;nbsp;fi iumenti vfum habeam.Quôd fi pecorum vel ouium mill! vfus legatus fit,neque ladite, ncr^ hag* nis, ncquclanaipfarum, vti conceffumeft. Ha:C enim in frudiu funt, hoc eft, vfusfrudtus funt, non vfus.Sedin hoc tantum mihi prodeft vfus ouiiini quôd poflim eas in fundum meum mittere, iC e3 ita ftercorarc. Nam ouium fimus,fundum reddit fertilem amp;. pinguem.

Sicui habitatio Icgata, vel alio modo conftituts fit,necp vfus id videtur,nec^ vfusfrudfus, fed quad ius quoddam proprium. Quatfirum eft ante,an 3 habitationem haberet,alteri cam poffctlorareÆt quum multi lurifconfulncontradicercnt, acfoltis Marcellus locate permitteret, fadta eft religioftffi* miimperatoris noftriconftitutio,qu3chanccótr(J uerflam decidit,approbata Marcclli fententia.pro* ptcr vtilitatem rerum,permitrentis no ipfum tan* turn habitare fi vclit,fed ctiam akeri locate.

DE VSVCAPIONIBVS. $8 HonedifTeruifTe fuffidat. De hœreditatibus autem amp;obligationibus,fuis expoiiemus locis. Quomâ Vero diëtuni eft funimatim quibiis modi's natura liter reg acquiramus, Neceiïarium eft nunc dicere, ^uibus modis legitimo ac ciuili Iure aliéna acqui/ tere pollimus.

Vum didlum fit.de naturalibus acquißtio/ ^gt;.4^ nibus.tradtemus et de Ciuilibus.Quód igi is,qui fuâ niihi rem tradit, adhærens dominiû transférât,in confefto eft, Qitid autê fl aliéna mild quis rem,cuius non flt dominus,tradatc’An tranft •ert hicdominiumÆt dicimus,q, nequaquâ.Qiio modo cnim,quod nô habebatc'(^id ergorPolTef# flonê in me aut detentationê, quâ habebat tranftu* lit. Nec ea parua res eft. N am fl bo n a fide re accipia Eftautëbon.afideacciperc,fl eredam eû dominü eiïe,qui vændidit,aut donauit,aut ex alia iufta eau fa.velut ex permutatione dédit. Olim quidem,fl res erat mobilis,anno exatfro, dominus fiebam, fle lie in Italia,fiiie in prouineüs agerem.Sin vero im* mobilis per biennij lapfum, quum fundus aut do# mus effet in Italia, vfucapiebatur j me, ex lege duod.tab.amp;meidominrjfiebat. Necveroinfqua effe legem aliquis exiftimauerit,quöd alter per vfu capioneni hocefttemporalem polïeffionê domi# nus efficeretur, amp;nbsp;alter dominio rerum fuarfi pri# uaretur.Id cnim adinuentû eft, ne res ipfx perirêd Nanqr vnufquitó ignorans,num vere effet domi nus rei,quam poifideret,nullam omnino ei curam impendebat, fem per timens nequando ven is do# minus veniret,amp; earn flbi auferret. Et ea de cauffa focordes quocj erant mortales, amp;nbsp;per focordiam ipforum,fine cura follicitudineque res erant,quod

quum effecjllud quoq^ merito cucnicbat,vt cow rumpercntur,amp; peffum irent.Perfpcóta igjtur hae homfnûcogitationclex Duod.Tab.in rc mobiH tcpus anni ftatuinin inimobiliJbiënfôJinra quod nifl dominus adeiïet.res d poffeflorc aufcrri no pof fet.Nccid admodum indignannbus dominis. Suf fidebat cnini iis anni biennij tempus adinqui fltionem rerû fuarri. Et hæc quidê lex Duod.Tab. Imperator vero nofter meliore lt;5C humaniorc fen* tentia vfus.fanxit, ne ta facile tamcf mature.rebu* fuis domini defraudarentur. Neep iterum certo lo co beneficentia fuam coanguftauit, fed generalem ea de re promulgauit conftitutionê.Quacautû eft, vt res quidcm mobiles vbiq? exaefto triennio vfu capianturlmmobilcs vero per longi teporis pof« femonem j.ft pratfentes flnt domini,decem;Sinab« fentes viginti annis exadlis.Verbi gratia. Fund« tradidifti mihi,aut domumad Titium fpedtanté, quum te dominû eius putarc, ä;: ita bona fide rem accipicri.Si praefenseftTitius.decennium mihiad vfucapionem fufficit.-Sin vero peregre.vigintian« m.Hæcaiitemnon de iis tantum.quç inltaliaflta funt immobilia,conftituta funt,fed 5^ de iis.quç in Prouinciis:ac olim ftipendiariaaiit tributariaap« pellabâtur,amp;: vt breuiter dicam, in tota terra eiul imperio fubiedta, Vbicf tarnen bonae fldei poflelB one pnrcedentc.

Quoniam verô diulum eft, bonae fldei pofteflb« rem vfucaperepofte: Inuenireeftcafus,fn quibu» vfucapio non procédât. Verbi gratia.Si quis Iibe» ram perfonam poftidear, autrem facram religin* famve.Nam quia dominiô addicit vfucapio, list« autem in dominium nullius recidunt:mcritd,nf^ vfucapioni fubiiduntur.

Meat neep einm vfucapioni fubiïdtur. Nelt;^ item tes furtiuae.neqj vi pofleflæ : ctiâ fl quis decem auc Vigiiiti annis cas bona fide poflederit. Hæc autem ita accipc, vt furtiuas intelligas,in mobilibus:vl poflelTaSjinimmobilibus. Nam furtiuarû return Vfuapionem inhibuit lex Duod.Tab. lt;5e: Icx Aù tilia.Vi pofleflarum.Jex Iulia lex Plautia. Quâ, te igitur aliquis confulit,nuni ille,quod ex vçndù lionepolTidet, vfucapere poffit: Id te ante omnia quærere oportet,bona fide an mala poffjdeat. Ec vbi intcllexeris bona fide polTidere;ad fccundam mox quæftionê dccurrc,lt;S£ roga,num facra fit test’ num rehgiofat'num libera perfonat'num furtiuu^ num vi poflelTum cquot; Et fl quid eorum inucneris,dic Vfucapioneni non procedere propter vitin rei in haerês.quoniâ Furtiua ell aut vi polTefla. An igitut fur quive per vim polSdet,vfucapere poteftt'Fot teincôfulteproflliens,dices nequag;propterviti5, quod rei aJhçretzNa furtiua eft,aut vi poiTefla.Ve rum id te dicerc no oportct.Ordinis eni es oblitu« Sed diccredcbes,vfucapioncm n5 procedere,pro# pter priorc rationê,quoniâ mala fide polTidet. No uit eni furtiua elTe.aut vi poffeflam. Qiidd fl fur S| Ve per vim pofridet,ea rê alteri bona fide accipien# ti tradat,tunc ex priori refponflone,cum bona fide polTideat is, qui rem poHidctivfucapio no imped! tur,fed propter vitiir rei inheres prohibebftur:Nî furtiua eft,aut vi polTe(Ta.Ec quid eft furtiuut’ Fur tiuum eftjiiô folum,quod noew aut interdiu cl^m ÎSripitufxTçd etil quæcûcp res mobilis aliena,quç îîîuitadomiiK^contrcÆitur.Contrecftareautêcfti ^tdomiiiû circa rem verfari,iSi omnia in ea agere, 3^ domini folct, Atqui,fl veru eft quod dicimus; nun5 res ah'ein vfucapictur. Q.ricûlt;$ enim rê alie# nampoHi'detjinuito domino eäclt;(gt;ncre(ftat.Sin au#

té fnuito domino cótrelt;Qat,fiirtiu3 reddit. Quid fl furtiua cft,prohibetur vfucapio. Vitio igitur labo rat deflnicio,lt;3i adiicicndum eft ei.malo animo, diccndum.Furtiuû eft,non folum quod noiftu vrf «ncerdiu cla'inTurripimr. fed pmnealicnfi mobile, S'uod malpAnimo muitojdomino contrciftatur,

Atqui, quanuis hoe addito, inuenio tarnen cut vfucapio noii procedat. Nam qui rem alienam in* uito domino poffidet, profcdo malo animo eam contrc(ftat,amp; furtiuam reddit. Sed verum hoc nó eft: Fieri enirn poteft, vt rem alienam quis contre* (fier inuito domino, óc furtum tarnen nó commit tat. Vélut in hac fpecie. Commodaui Titio librS meum,aut feruum meum locaui,auclancem apud eum depofui. Defunclus efthic.tehaerede. Tuea inhxreditateinuenifti,lt;SC hæreditariaefle putafti; vaendidifti alicui bona fideaccipienti, aut donafti, aut in dotem dedilb. Ecce rem alienam, inuito domino contredlas : Furtiua tarnen non fit, quo* niam malus animus abeft.Quapropter,is qui acce pit,fine dubio rem vfucapiet, quonia amp;nbsp;bona fide polTidet,(Slt;i res abeft à vitio. Necß enim diccre pof fümus, Hæredem, qui bona fide vaendidit furtum committere.Id amp;nbsp;in alia fpecieinuenireeft. Vfum frutflum tibi ancillæ mcæ conceftï. Vfusfrudus autem ancillæ in opera manuum, amp;nbsp;minifterio eius eft. Eaapud teenixaeft.Paldm eft,partneius mihi domino acquiri, vt in fuperioribus ditflum eft. Tu tarnen exiftimans partum ancillæ ad te vfufrudtuarium fpeóare, vændidifti, aut donafti eum. Ecce amp;nbsp;hic inuito domino fecifti.quoniani tarnen malo animo vacabas, furtum eo fadto non cömittftur. In vniuerfum enim id feire debes.Fur* tum fine malo animo nô fieri. Furtum (inquiunt) fine

DE VSVCAPIONIBVS. lt;• fine affcctu fiirandi non commicucur. Et paucac ego obi fpcdcs enarraui:Sed rerum ipfarum vari# etates atquc circunftantix,multas alias produccre poterunc,in quïbus a'tquïs rem alienam inuicodo «niiio alienabit,nec tarnen furtiuam reddet. ^Et hçc quidcm de furtiuis.Porro res vi poflefla ex facto vim inferentis çftimâda eft.Vt fi quis me »ggreITjs, vi exaedibus meis aut fundo meexpeU ht; Nâ gd furtiuù fit,cx luris regulis cognofcitur. Si te igitur vi ex reimmobili cxpellâ, non polTun» eam vfucapere:Q_!oniam malafidepolïideo. Sed fi quis bona fide earn âme accipiat, non vfuca* piet,propter vitiü quod rei ineft-Éft enim vi poG fefla,Q_iöd fi nullo vis illatæ vitio laborer, Is qui earn bonafide acci pit,vfucapere poteftEt qualitet id côtingat,dicere neceflcefLHabebat aligsfundQ eû peregrè profectus vacuü reliquit, aut ctiâ prse* fciis,nuliâciuscurâ habuit,aut n'ortuus eftfinefuc ceflore, neep quisg omnino hærcditatc eius adiit. Ego confpicatus vacante efle hunc fundum, nee 4 quoquam poiTideri, In poffeflïonem eius intraui; Vfucaperceâ nullo modo potero. Mala enim fide po!Tideo,fdês elle alienïi. Q.iód fi eû alteri tradam' bona fide accipienti,procedit vfucapioxtlongû t€ pas,dominiü ei,vt dictü e(l,acquirit. Q^toniä neq» prior refponfïo vfucapionê impedit.gppequn bo na fide poilideat.Necp rurfus pofterior, Abeft eni res j vitio. Atqui dicere polïit aliquis, furciuâ rem eile facti Nam quû ego fdês efle alicnö fundum, eum tarnen vændam, furtiuum videorfacere.Sed falfa eft ratio hçc: quoniâ rerum immobilium fur* turn non committitur. Sublata eft enim nbsp;expl o#

faè Ciuili lure fententia quorundam lurifcSfulto* rumexiftimantium,in rebusimmobilibusfurtS comnaicu, Sed neque res vi póflefla eft, quonian*

neqp facinus vim iiifercntis confcquutum cß.RcM quuni eft ergo,vt qui earn bona fide accepit.dccé aut viginci annisexa(ftis,dominus fiat,qun amp;: cort ftitutionibus adiuuetur,quç dicunt: Dongam Ä indubitatam poflcflionem nulli auferri debere. ^Didum eft,res furtiuas amp;nbsp;vi polTcflas vfucaplt; non pofle. Aliquando tarnen ex in vfucapionen» cadunt. V eluti,fi in domini potcftateni reuerfae fuC rint-Tunc enim vitio,quo tenebantur,hberantur. amp;nbsp;in vfucapionis cauflam redeunt. Verbi gratia«^ Seruumtu itlihi Tittj,qucfurripueras,aut fundfl quem vi obtinueras,vændidifti;Impediebaturiu* vfucapionis.Euenit,vt medio tempore pofleffio eius j me ad Titium dominum tr5firet,Statim fut tiuæ efle res aut vi polTelTæ definnt. Quapropterfi poftea ego pofleftionem earum nancifcar.nihil ob* ftabit quo minus vfucapiantur,

ÇHæc habetoin modum præuiac cuiufdam infp« «ionis.Si quis teftamento faifto moriatur,is ei iuC cedit,quem hæredê fcripferit. Sin veto inteftatus, ad fucceflionem eius venient liberi,fiqui funepoft hos fi non extent,agnati:amp; flunt haeredcs. Si agna* ti dcfunt,cognati, amp;nbsp;flunt bonorum pofleffores. Qudd fl nulli eorum fuperflnt,aut hacreditatem nd admittant,vac5cia flunt ea bona,(Si fifeo acquirun* tur.Et quicuntp adbonem habet aduerfus defun* lt;ftum,qualifcunq? ea flt,nue in rem flue in perfonS, flue hypothecana,eam intra quadriennium aduer* fus fifeum proponet. His itainfpedis, vide don* cepscaetera.Suprddiximus res furtiuas «S^vipof* felTas,vfucapi non pofle. Inuenias aliud, quod vfu non capiatur; Velutf,rcs fifcalis vfucapi no po* teft. Scribit tarnen PapinianusiSi quis finefuccef* fore moriatur,bonaqp eius flant vaeâtia, 8C aliqui» anteguam bona fifeo denundentur,quslt;hni ex Ht mihi

DE VSVCAPIONIBVS. lt;t mihi vandat 3C tradat bona fide cmeiiti, procède* re vfucapioiiem.Nonduni enim res fifcales fiierût» quxin patrimoniû fifei verfx non erant.Hoc nan» que non folum Plus Imperator,fed etiam Diui So iierus amp;nbsp;Antoninus refcn'pferunt.

^Nouilîime auteni amp;. hoc feire oportet. Rem Vfucapiendani talem efle debere,vt nullum in fe Vitium habeat.vtcj item bona fideematur,aute3c donatione capiatur,vel etiam alia ex caufïa com^ paretur.

JSed amp;nbsp;veram effe pofTeffionis cauflam oportet: Error enim falfa caulTædocû vfucapioni non prac/ bet.Veluti,Poflidebam rem, quam emifle me piK tabam,nec emerâ,aut donatameflemihi, nec erat donata. Namfalfa poflelïionis opinio.vfucapio# nem impedit.

ÇFundum alienumbona fidealiquis poiïidebar, amp;opus erat longo tempore vt dominus fieret:amp; poft odto forte aut noucm annos mortuus,hære* dem Iure Ciuili, aut lurePrœtorio bonorum po£» fcfforem habuit. Hxres huius aut bonoru poffeß for.flreliquo tempore poftideat, ita rem habebit, Vt auferri abeo non poffit, etiam fi fundumeffe fciucritalienum. Nam pofleflionem bona fide in» choatam, mala fides fuccefforis non vitiat. Quöd ficontrd,malafide alienum fundum quispoflede» rit.hxres eius aut bonorum poflclTor,ctiam fl alie» num efle ignorer,non iuuabitur,propterea quöd initium pofleflionis,cum mala fide apud defun» Aim fuerit. Hacc de longo tempore di(fta,Reli» giofilTimi noftri domini conftitutio etiam ad vfu» capionem produxit,vt d defundio bona fide in» choata pofleffio in re mobili,5£ fucceflbri profid» at ad implendam vfucapionë,lt;Sd tempus eius con» Grnictur,quanuis fucceflor alienam eflefeiuerit.

Ex contrario quolt;^ vt mala fldeinchoata pofleP flone j defunlt;fto,hxredem bonaipfius tides in po« fldendononiuuet.

Sed amp;nbsp;n quis bona fide rem alienam emerit, temporéaucaliquo poflederit, demum vscndide* rit.Po(ïeaeric Si is, qui cam itcrum dcemptoK emit. ConiunAo vtriufcj pcrfonx tempore pof' fcflîonis, fccundo emptori dominium eius acqu» ritur.Sic cnini Diui Scuerus SC Antoninus refcrl* pferunt.

JEmiilaeft (Sc conftitutio i D.Marco in modum fcdilt;fti,gna cauccur.vt qui rem alienam j fifco eme rit,exacto quinquennio dominus eius fiat. Edi» (Sum hoc necelîarium erat iis.qui minore tempo» re.qudm quinquennio.domini eius,quod cmcrat fieri no poterant:Veluti,qiua forte furtiuum erat, amp;poft tempus quincj annorum. conuentusenw ptor.prxfcriptionc repellebat agentem. Et hxc quidem Diuus Marcus. Extitit autc 5C D. Zeno* nis confticutio,dicens,Eum,qui à fifco cmcrit.aut dono acccpcrit.aut ex permutarione coparauerit, ftatim fecurü fieri,et potiorem auferrc calculum,ß* ueexperiatur,nue conueniatur.Ipfum verd reiido* rninum.vfquead quadriennium acSionem habere aduerfus fifcum.AKj haec non in proprietäre tan* turn,fed etiam in pignore vd hypotheca,eadêcon ftitutio pro lege tradidit. Iraq» nequc dominus rei, aÆonem in rem, neque creditor Seruianam de re* bus à fifco a]icnacis,faluas habebunt poR quadrien nium.Extat SC Principis noftri conftitutio, quam nuper cmifit,qua cauctur, vt cadem obferuétur,in iis quxfercnitas ipfiusalicnaucrit,aut religiofliTi* ma domina noflra,quzcun(ÿ Zenonis côtlitutio» ' in fifcalibus alienationibus introduxit.

ES T 8c, aliiis modus acqiiiflcionis,Donatfo« De qua tratftare neceflanum eft. Meminimu# eius,velue obiter,lt;Só fuprd,verum nunc perfedam de ea inftituimus dotftrinam. Oonationum igicur duo Run genera,quaru vna mortis caufla dicitur, «alterainter viuos.Et mortis caufla donatio eft, qua: per mortis cogitationem flt.Veluti fi quispe ticulofam aggrefTurus nauigationem,aut iter infe# ftunj feris,latronibus,hoftibusvc ingreffurus,do« nee aliquid.vt fl quid donanti humanitus contige* rit;ei,qui accepit.extorqueri donatio non poffit. Sin v«ô prior decefferit is,in quern donatio colhd ta eft.liceat donanti,quod donauit repetere. Qiiôd fl poenituerit donantem,donationem fuam recipit, quemadmodum fl prior decefferit donatarius.Hae autem mortis cauffadonationes, per omnia ad cxlt; emplum legatorü redaeftaefunt. Nam olim dubiû erat inter Iurifcôfultos,donationibus an legatis fl# miles effent: Et quum vtriufcjt quxdam haberent infignia,donationisinqu3m iSî legatRalq donatio# nieffeflmilcm,alii legati inftar habere diccbant do nationem cauffa mortis. Sed prodiit conftitutio Principis noftri, quaehanccontentionem perfeen it.Sancitum eft enirn,vt per omnia fere legatis exç quaretur. Dixi fere,quoniam d viuentc in viuentê confertur. Conftituatur igitur fecundum ea, quae diuinacius conftitutio ne expreffafunt. Eft autcni Velutiin fumma,Mortis cauffa donatio, quum fe quismauult habere,q cumeui donat:lt;Si eumeui donat.lucrari rem mauult,g hrredem fuum.Huiuf modi donationem diuinus ille Homerus Tele# machurn Piraeo facientem introducit,In Odyffea, his verflbus:

ru'y«;,»!; t’ ’lJi.fJ.ifl OTTHS 45«! T«A tffOt, EïHt^ ytt t i «fivofts ’if

AM)i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;riwrSiÂti

△n rért uu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;ÿipti/(irf«s /itMt» x^f**f*

Pir3Ee,incertusquoniam rerumexttus harum dl, Çi cadta incautum Ifolidi me forte necare.

Morte proef poterunt.S' opes vexarc patcrnaK Haecego te malo,gillorum quempiam,hahcre. Sfn ego eos fufta meritos affecero clade. Tum mihf tu læto reddes illa omnia lattus.

^Cognita donatione caufla mortis, dicamus de reliquis donationibus,qux funt inter viuos. FiS* autem hæ non fubflftente vlla mortis cogitatione», ac neçp legatis coniparantur. Porrô nec vbi fi nein acceperint.temere licet reuocare. Perficiunturai» tem finemc^ accipint, quum donator voluntateni fuam,per literas aut etiam fine fcripto declarauo rit.Et quemadmodum vaenditor rem vænditâ tra dcreeniptoricogitur,ItaÂ Principis noftri cSftf* tutio.Eû g donate voluit, omnino quod donauit, cogit tradere,plennç^ et perfecta robur donationf tribuit.etiâfitraditionôfîtfequuta. Neç^ verofd tantû de iis,in quos donationes conferûtur ftatirit Princeps,fed amp;nbsp;quiddam aliud pratter hocadinu» nit. Nam quum vetcres quidam Imperatorn con* ftituiflcnt,vt donationes quç ducentos folidos nt* cederent,adlis fnteruenientibus inflnuarentur.ipf'^ fanduit.vt vftç ad quingentos folidos donatio One inflnuatione, valida eflct.Inuenit ad hæc dona* tiones quafdä,qux netç fifummâquingentoruf® lidorum excedant, adorum inflnuatione indigent» fed robur eas dC vires habere iuffit. Multac^ pr** terca 5lt;5 alia ad vberiorem exitum, lt;5C robur dona* honum fnuenit.Scd eaomnia facile rcperict,qui

J niud autcm fdcndum cft, lt;3C fl pkii» ac per» fectzflnt donationes.fecundum modos iam rela» tos.fl tarnen ingratus probatus fuerit donatarius, in eum i quo beneflcium in ipfum collacô eft,Con (b'tutio Prindpis noftri, poceftarem fedtdonato» d,eas ex cerds cauflis qux ingraticudini alTcribun« tur,reuocandt.Ne,qui resfuai liberalitatis cauHa. inaltenim ttanftidit, damno iniuriatÿ ab eo affi» ciatur.cui donauit. Ingradtudinum autem mo» dos amp;nbsp;adtiones per quas donationes reuocantur, ^ileeftdifcere,fl quis didiam conftitutioné légat. fER amp;nbsp;alia fpedes donationis inter viuos.quam Veteres quidem lurifconfulti fgnorarunt, fed con fctutioncs Prindpum, qui poft ill os vcnêre.intro duxerunt. Vocatur autcm ante nuptias donatio, quam fdlicet fponfus in fponfam confert. Habet autem tadtam in fe conditioncm, vt tune demum Vires habeat,Â rata flt,quum nuptix fucrint fe» quutx.Porrô ante nuptias vocata cft,q, ante con* tracTtum matrimonium fieri debeat, non autê poft nuptias. Nam in vniuerfiim,omnis prohibitaeft donaoo confiante matrimonio inter virvi 3C Vxo rem faeîta. Sed prodiit conftitutio fanlt;fliffimi lu» ftini.pcrmittens, vt quemadmodum vctcrcs tra» dnnt,conftite matrimonio dotem augeri poffc.iSC flfortecentü folidi in dotem dati effent, liccre mu» lieri poft tempus contracti matrimonq quotcun» que vellet adderc,ÄC dotem maiorem facerc, Ncc quifquam id donationem vocabat. Ita 3C vir do* nationem ante nuptias poffit maiorem reddere.

Ac permint,vt vno partem fuam augcnte,3^ alter idem faccret. Sed quum ita conftitutio hxc vellet, nomen donationis ante nuptias n6 erat cSueniêt, amp;diccbaturantc nuptias,qus tarne poft nuntiat

fa^ta efTet.îtaque PHnccps nofter Rcb'g/ofifT. om nf ex parte lus Ciuilc volens carcre vitio,lt;Slt;: ap» rebus quibufrÿ dare noîa laborâs .conftituic vr n9 folum donationes hç conßante matrimomo auge ri,fed etiam fiiitiû capere poffent. Nam ß ego vxo rem duxero nulla in earn collata ante nuptias do« natione.ob inopiam forte autaüam qu5 eauiTain, nöc vero côftituere eialiquäveliin,nihil obßabit quo minus id faciam.Hoc infuper fanciro,ne poft hac ante nuptias, fed vt propter nuptias vocetur donatio. In hisigitur doti exxquata eß donatio propter nuptias.Èt quemadmodü non augeri tan tum,fed etiam dari dos poßcötiatftas nuptias po« teft,Ica amp;nbsp;donatiôesquç propter nuptias fïunt,nó folum procédant nuptias,fed etiâ poß eascontra« lt;ßa8,vel ex parte fiant,vel initium fumant.

•JpDiximus Ciuiles acquifitiones, tum earn qux per vfucapionem fit,tum earn quxperlongitem« poris poßeßioncm. Quód fiquis diligentius in« quirat,inueniet 3Calium antiquiorê ciuilis acquifl tionis modu. Vocatur is autem per ius accrefcen« di.Et in hunc fiebat modum. Patrimus amp;nbsp;Titiui feruum habebantcommunem, Patrimus inuito Titiocommunem feruum manumifitvindi(ßa,fl« ueapud magißratn,Cautum erat iure Ciuili,non folum Patrimum in hac fpecie nihil agere.netÿ fer uum feruitutelibcrare,fed etiam partem doniintj, quam in eo habebatamittrre, amp;nbsp;amißam iureac« crefcendiad Titium tranfire;amp; ita denique folunl Titium fieri eius dominum’Sed quum hoc exem plo eßetpeßimum,amp; feruü libertacedefraudari, amp;eos quierga feruum humaniores eße vellent, damno afticiirurfus eos, qui miiereri eius amp;nbsp;ferui« tute liberate no11ent,1ucrû capere.parte ferui ipfi* »cacfccncc:Rcligiofiflimus noßerlmpcrator,in« uidii

OyiBVS ALIENARE LICET, u Uidiaid plenum iudïcani.dtuinam ipfe viam rcme dt) excogitauit. Per quam amp;nbsp;F’atrinius qui manu «niferit,ôi Titius qui nô confenferit.Ä ieruus qui libertatcm accepcrit,conßitutioni ipflus gracias *gant.Seruum enim liberum efle iufrit(quando es Veteres legumlatores multa amp;nbsp;aduerfus commu« nes régulas ftudio 3c fauore libertatis inuenerüc) Vt amp;nbsp;Patrimus libertatcm j fe datam, ratam flr« maniq^ eile Içtetur.ct focio res fua feruecur indem liis,pretio ei fecundum partem dominij.quam luu brbatinferuo.reßituendodmanuminore.Sicutla tius dida conftitutionccomprxhenfum eß.

NVncmirabiles quofdamcafus enumerareeU neceße:quando aut is qui dominus eß, rem (uam alicnare non poßit,aut is qui dominus non efi.rcm non fuam poßit. Et primo de illo dica# mus,quando dominus nonalienet. Veluti.Muli* er quxdam,quuni viro nuberet,varias ei res no* minedotisdédit,dédit autem ócfundn. Et tradie tione falt;fia,totiu8 dotis eum dominum fecit. Vir igitur quicquid eorû,quç in dotem accepir.aliena« üerit,dominin in accipicntem transfert, Dotalem Verofundö.id eß,qui datus in dotem t fi, lex Iulia alienari prohibet.quanuiseius virßtdns. Sed SC hoc lex Iulia veiabat.ne res immobiles intra I tali« am fit«,à viro inuita vxore alicnarentur.Obligate Verô cas ne volente quidem vxore poterat, Sed abfurdum hoc vidcbatur effe, Alienationem con« leiitiente vxore teCte fieri, vbi tarnen res penitut adaliûabibar. Hypothecas vero,vbi res in domi« nio martti manebat,nec de côfenfu vxons eôcedi. Verô,diciniu8 ex tali cogitatione.ad hanc rationë ptorupißc legem.N ouerat eniin,vbi de alienatio« ncfun

ne fundi dotalis,qu3 maricus fecerec, ad mulicrcni referrctur,ipfü auditu turbatum iri muliercm, neC indudtum iri vt confentirer, Sin verô de hypothe ca vxori maritus aliquid diceret.nô grauatim eatn confcnfum præftaturani.Nô iniuriaergo quodad hypothecam attincbat.rem hanc in tutum rogari* oncfua contuIicAlienationë vero,vxorri confen* fus difficukati reliquit. Lcx igitur Iulia,alienatiw nem inuita vxore fadtam prohibuit, Hypothecî autem, 3^ de coiifcnfu vxoris faótani veruit. Et Jocum hæc habebant tantum in rebus iffl* mobilibus intra Irai ia m lîtis. Imperator verô no fter.vtilifiimc vtrunc^ commutauit, Nec enim in fqlisltalicis prçdiis,yerum etiâin prouincialibus, prohibitam efletSôinterdicHam marito voluit alie natioiiem vcl obligationcm rerû dotaJium, etiam flreigerendç muliercôfeiitiat.Nemulicbrisfexu» imbecillitas,perniciem rebus ipfis affcrret.

ÇPorrô nunc dicere oportet, quâdo is qui domk nus nô eft.alienandi habearpotcftatem. Idauteni velut in bac fpecie côtingit. Centn a te folidos mu tuô accepi,fundumqp tibi meum in cauflam pigno । ris obligaui.ac conuenit,vt anno exaôto.et debito non foluto, pignns tibi vacndere liccat. Ecce hiC, creditor quum dominus noniît,reôîe aliénât. Si quis tarnen rem diligctius infpiciat,nihil miri con* tingit. Nam ei debitor ipfe qui dominus edyxnt dere videturicui ex padto cerfationefaôta in foluen do.vændere creditorem permittir. Et olim quidî formam quandam habebant creditores, quacow ceiTum iis fuerat, hypothecas aut pignora vaendw re. Sedemifla eftimperatorisnoftri conftitutio, i qusenccÿ creditores, in debiti fui perfequutione, impedin' voluitinecu debitores temerè amp;:inexcirf fc res fuas anütccrc.Elegantê igitur adinuenit alio nandi

Modi modum, per que pignorum vsenditi'o pof» fleprocedere, Q^iæ coiilhtutio vtruiiçp bcneficio affecit,tumdebitorem turn creditorcm, Modos autem quibus haccficri poffint, facile cilinuenire, fl quis facram haiic fandlionem légat.

Sunt amp;nbsp;alij qui rcs fuas alienate non poffint.Vt pupillus amp;nbsp;pupillares fuas alienare non poflunt flneauthoritatetutoris. Q_iapropter netç mutuü dant. Qiiid autem id fitjdicere en operxprctium. ’Tuvero hxchabetoin tnodum prçuiæcuiufdam fnfpcdiionis.Definitio mutuieft.Vtaccipicns do* minus fiat, lt;S£ nobis obligttur, non ad eadem ilia, ftdadaliaeiufdem fubftantiæ «Sd quantitatis. Ideo autem dixi, vt accipiens dominus fiat : nempe vt commodatum ôedepofitum vitareniJnhis enim accipiens dominus non flt.Idco rurfus dixi,vt no* bisobligctunnempevtvitaremdonationem: In bacenim acdpicns non obligatur. Ideo denitç di* xi,non ad eadem il la, fed aliaciufdcm fubllantixce SuantitatisiNefcilicetvfum mutui tollerem. Na cogeretur is,qui mutuum accepit,ea quæaccepit teddere:fuperuacun effet mutuari.Enim verô non quseuis res mutuà dantur,fcd eæ, quac in pondéré, numero, aut menfura confiftunt. Et in pondéré coiififtunt,verbi gratia,aurum,argentum,plumbû ftannum,cæra,œs,pix, amp;nbsp;fl quaflmilia.In numero, quæpernumcrumdantur,vt minuti niimm)i. In menfura,verbi cauffa,frumcntû,hordcum, amp;nbsp;reli* qua talia. His ita infpcdtis, vide nunc rem qua de sigimus. Diximus pupillum flne tutoris authori* tate,res fuas alienare non poffe. Qiiid igitur fl nni* tuum dederit finetutoris authoritate,aii valida ell mutui datiot’Et dicimusiNequaqua. Nam in mu* tuo,accipicns dominus fit,id quod hic nö fit, quo* fliam fine tutore pupillus alienatenô potell, N erp

•nutiium igitur coiififtit,necß accipiens obJiganirJ Qygt;dcgt;'go{'Nummos â femutuo datos actione in rem pupillus vindicabit.Idqp,fiextat nummi. Sin veto mala fidcconfumpti funr,id eft,ab co g pupil lum efte fciuit,d quo mutun accepitzaftionc ad e» hibendum tetiebitur.Nam quæ,quû extant,aóie» lie in rê vindicantur, in iis fl occultentur, aut mala fide confumpta fint,aeftioniadexhibendum locu« eft. Qiidd fl bona fide côfumpti funt, ideft,eo qiH mutuûaccepit,exiftimanteadultûenc, qui mutiiS dabat: Tuiic neep acno in té intentât) poteft, quo' niam non extant nummi, Neepad exliibendum, quoniam non occultantur,necp mala fide confunw pti funt.Qiiid ergo fiet,ne ius quod pro pupillo in troductum eft,in damnum ipflus vertaturC Et po fteaquam nulla ci ex iuris regiilis aftio competit, reliquum eft, vt conditftionem habeat. Et quod pecuniae numeratione efFectum non eft, vt feilieec mutuum confifterct,(Si condiiftionerenercturacd piens:id efFiciat bona fides confumentis. Nam hie oritur condidtio.

Q,iidautecontrd,fi quispupillorcmaliquSdrt fine tutoris autlioritate i Et'dominus fit pupillus« Netp enim lex ci inuidet patrimonia fuum fine tu* toris autlioritate augenti. Q.iid ergo fi debitor pgt;u p)lli,ipfipupillo debitum foluatfEtdubiunoneu quin pupillus corn dominus fiat, quae foluuntur. An ergo debitor obligationc liberatus eft mus qgt; nequaqua. Nam fi didmus dcbitorc ratum efte, iam reperitur pupillus accepto debit*’ obligationc alienare,quod prohibitum eft.In folU done ergo debiti,opus eft autlioritate tutoris : quot;nbsp;quid enim fine permiftu illius folutû fuerir, non li' bcratur debitor. Et hoc apertiftime Princeps n* ftcr Rcligiofift, conftituit, in conftitutionc, qua”»

■d Cæfarienfes aduocatos, cxfiiggeftioneTrebo* tiiani quxftoris emiiientilïimifcnpflt.Q^iafancitu eft,vt debitor pupilli,fo)utionc tucori cius aut ciw ratori faciat, (Seis enim quando impuberi curator detur) quam ita facere debet, vt prius,iudicis fen« tentianneomnifurnptu emânet,qua:folutionem fieri pci niittat. Qiio fubfequuto, fl SC ludex pro* nunciaiierit,amp;debitor foluerit : plena fecuritas ei qui foluerit,parta eft,vtpote d debito iam liberato Quód ß præter dictant forma folutio aliqua debi* li facta fuerit, 3C foluta pecunia extetapud pupil* lum.aut acceptam, vtiliterin vfus fuos, aut patri* monium fuum confumpferit ;Fortc enim aut ædes fufFuint,autfundosfuosexcultiores reddidit, aut praeceptoribus mercedes prsebuit, autcreditores dimifit.Nihilo minus et ira faluam habet aduerfus debitorêatftioncm pupillus,fed fl agerecum eo ni* iatur,amp;debitum peteic,oppoßtadoli mali exee* ptionc,fubmouebitur. Sin veto acceptam per lu* xum (Scinutiliter confumpferit,aut furto amiferit; debitum à debftore iterum repetet, necvllaobfta bit exceptio: Nam procul dubio condemnabitur debitor» Quia temcre fine tutoris authoritate, di, non fecundum difpoßtionem conftitutionis Pn'n cipis noftri, folutionem fecerit.

Impubères quoep fine tutoris authoritate, fol* uerenon poffunt. Qiiando necdominium in acci* pientem transferunt: propterea, quód nullam fine tutoris authoritate res fuas alienandi poteftatc ha beant. Qiiid ergo flet,quum foluerunt, nec d debi* toliberantur,quaß is,cui folutum eft, dominus fa* lt;ftus non ntîquot; Et dicimus,cxtantibus nummis fo* te.vtin rem aófionem habeant. Suppreffis aut ma laflde confumptis, ad exhibendum. Quôd fl bo* nafidc confumpti fint, Quia forte creditor putabat

efic adultos,amp; ira confumpßt ; Qtioniâ nelt;$ asflfd in rem procedit,quum non extentJnutilifqjeftÄ acflio ad cxhibendum.qiiu necp mala fide conluinz pti fint.necß fupprimantur: ex ipfo fa(5to hoc libez rabuntur pupilli â debito.Etquod numeratio fin* auchon'tace ciicoris (acta non fecic, id conficic bo^ na fides confumencis.

VæCunquc dicta funt, fine in rebus, fine in ac^ionibus, acquiruntur nobis,non folum per nolmetipfos, fed eciam per cos quos in potfz ftatc habemus. Item per feruos alicnos,in quibu« vfumfruJium habemus. Scd per libéras perfoz na8,3i feruos alicnos,quos bonafide poffidemiis, noftros elle feruos exiftimantcs. De flngulis ergo dihgentius videamus.

lt;Bt in primis, Liberi nobis noftri acquirunt, quos in poteftate habemus,flue mares fint flue foez minæ.Atcp olim quidem,quicquid vndecunt^afJ cos perucnerat, nobis in quorum erant poteitete, acquirebant;cxccptis caftrenfibus pcculiis. Ec its Etc parentum erant,qi!3Elibcri acquifierannvt po teftatem haberent, quod per vnuin vel vnani elt; Jibcris acquifleum erat,alteri filio aut extraneo doz nare, vel v'xnderc, vel quocuiir^ modo applicarf. Q;iod,quum Principi noftro inhumanum vifuiH eilet, generali ipflus conftitutionccompetente id curam accepit.In qua amp;nbsp;liberis pepercit,amp;: paren tibus debitumhonorem referuauit.Sanciuitenim Vt fl quid ex re patris, filio, q in potefiateeius eft, obucniat, donatum forte i parrc,aliavecx cauH* ad Cum translatum : hoc fecundum antiquam obz feruationem,totum patri acquiratur. Necenim vl la innidia eft, id quod ex patris occaflone ad eum

PER QVAS PERSO. NO. ACQ, «7 profccium eft ad patreni reuerti. Qitod vero alia ex caufTa filiusfamilias acquifierit:eius vt vfusfru* ftus patri acquiratur,amp; propriecas apud filiû nia# neat. Iniquunienim eft, id quod magno labore, aut profpera Fortuna cuiquam acceflit, in alteritm côfêrri,amp;ei qui priiTiitusacquinerit,cauf!am moe# rotis elTe, Qjoniam no tarn moleftum eft,mini ac# quifiifl'e,quam quum acquineris,id tibi auferri.

Erant fane lt;s2anteconftitutionem Religioflffl# mi iioftri Prinapis,qua:dam quae patri non acqui* rebantur : Vt bona materna,SC lucra nuptiaiia. EtatâC conftitutio, per quam licebat patri filium emancipanti, tertiam partem eorum, quae acquili# tionem effugiunr,(îbi retinere,quafi emancipatio# nis pretium. Et inhumanum quiddam accidebat: Vt emancipatio, quae honoris caufla filiofamilias dabatur, (Nam fui luris per earn fiebat) in damnü ipflus conuerteretur, Per diminutionem enim re# runi,forcunis fuis fpoliabatur. Vnde ReligiofhTi# musnofterPrincepsconftituit, nepofthac tertia partem proprietatis pater retincret in rebus filij, quae in acquifîtionê non veniunt,feddimidi3epar# tis vfumfruc'tum.Sic enim 8C intatftum apud filiû manet patrimonium fuû, iSC pater dimidiae partis vfumfruvlû acdpicns, maioris honoris nomine lætatur,vt qui pro terria dimidiam fit habiturus. Ç Non folûm autem liberi noftri,qui in poteftate noftrafunt,nobis acquirunt, fedetiam ferui noftri. Siue quid ex traditione nancifcâtur, fine ftipulen# tur,fiue ex alia quacauffa acquirant. Id enim lt;3^ig# norantibus,im à quod maius eft,lt;3^ nolcntibus do minis acquiritur : Nam feruus, vt qui in aliéna fit poteftate,nihil proprium habere poteft,excipe hx# reditatem. Si enim ab aliquo feruus meus, hxrcs (cribatur: haud aliter cam acquircrc poteft, q fi iuG

fu meo adeat, Nam fieri poteft, vt oiiera quae la* tent necdum comparent, Jonge maiora fint Jucro quod prima facie apparet, Porto abfurdum effet, ignorantes,imô 8C nolentes nos, damnofam adiré hxreditatem. Eaquej5ropter,in acquifitioneliaC, neceffe eft,domtni luffus prxcedat.Et fl voluntate mca feruus meus adierit,perinde hçres efFiciar,at(ÿ fi ego ipfe hxres fcriptus fuiffem.His autem confe quens cft,vt Sc Jegata ipfls reli(fia,nobis acquiraiw tur. Porro,non folum proprietas pcreos quos in poteftate habemus, acquiritur nobis, verum etiä poffeffio. Si quis enimrem non fuam mobilem aut immobilem, feruo meo bona fide accipienti tradat, Poffeffio eins flue detenratio ad hoc miW proficiet, vt rei dominus conftituar per vfucapio* nem,vel longi temporis poffeffionem. Et ha:C quidem de feruis nottris.

Acquirunt autem nobis,vt dicTfum eft, ferirf alieni,in quibus vfumfrudtum habemus. Non ta* men quibufuis ex cauffis,fed ex duabus tantn:hoc eft,Ex re mea,,Slt;: ex opens fuis.Ex re mea ert,quä* do verbi gratia, curam ei poffeffionii mearum ctc didi.aut permin,vtpecuniis meis mutuandis prï* effet,difpcnfatóremc^ (vt vocatur)eum feci.Fied enim potuit,vt ex diligentia circa ré familiare, vel area res rufticas, vel in mutuu dando, exrrinfecus aliquid ad ea,quaemihi debentur dCad me fpec^at, lucri corrodât : hoc dicitur ex re mca, «Sifmihiac* quiretur. Ex open's autê fuis, verbi gratia,autfaf* tor erat,aut faber,aut pidtor. Locaui cum.vt alii» operaretur, pac'tamqi mercedem pro arte fua acci* peret. Fieri poteft,vt hicfiipraparftam mercedem aliquid accepcrit: amp;quod inde partum eft, miW acquirer. Id, eft ex open's fuis. Si quid veto extra has duas cauffas acqqifienc, hoc ad proprietarium

PER. QVAS PERSO. NO. ACQ. «8 pertinet. Q_iapropter fiuc hxreditas ei relKfta,flue legatum datum clt, amp;nbsp;legatum eft coiifequucus.ß» ue donationeni aliquis in eum conculit,propnetaa rioid,iion vfufructuario acquirit.

Ç Qi.iæ didta funt de feruo.in quo vfumfrudlu ha beo; de in co p!acucrunt,queni bona fide polTideo flue liber flc,fluc alienus feruiis. Nam (SChi,ex dua# bus illis caulïis nobis acquirunc, hoc eft ex re niea, vel ex operis fuis. Qi.iod veró extra iftas duas cauf fas nancifcuntur,id,fi liber eft quern bonafide pof» fldeo, lex ipfi referuat, in illud fcilicet tempus, qu3 fortun.im fuam agnofeet. Q^iod fl alienus eft fera uus quern bona fide poflidco,domino vero acqub ruiitur.quæcuncçilleacquifierit, præterq ex dua# bus illis cauffis.Porro qui bonafide alienum feruâ poffidet,Tantifperex duabus tantum cauftis illis, torn quae acquiflta funt per feruû, dominus fit dû trieniiin traiifeat;hocenimexaifto.feruum in pofte rum vfucepit,(5lt;equacuncjgt;isaliquid ex caunaaca quirat,ip(i acquirit. Nam g liberum bona fide pofa fidec,non vfucapit,vt dieftum eft.Sed neque is qui Vfumfruólii habet,vfucapere vnqpoteft. Primû, quia no polïidet.Porro fine poffeflione, vfucapio non procedit. Eft autcPofleffio,animo dominana tis poflidere: hie veto tantum habet ius vtendi Ä fruendi.QL’dd fi quis nullo ad luris régulas habito refpediu, verum ex iis qux oculis videt aeftimans rem,vfufruvluarium polTidere dixerit : alia amp;nbsp;quia dem maiori rationc,prohibebitur vfucapioiNimi rum,q» vfufruvtuarius mala fide polhdeat, Neque enim nefdre potuit,alienum efte. Non folumautê proprietas nobis per fcruos in quibus vfumfrua dlum habemus, aut quos bona fide poftidemus, Vel per libera perfonam, qua bona itidem fide pot ûdeOjfcruû meum elle €xiftunäs,fed etiâ polTelhd

acquiritiir.Secundum tarnen ea,quæ paulô anté di óia funt,lioc eft,ex re mea veJ ex operis fuis. Nam 11 rem alïenam ex duabus his cauflis, ab eo qui do/ minus non fuertt,acceperint,tempora, quibus ipH in poftelTione fuerint, amp;nbsp;mihi ad vfucapionen’ proficient,flue current.

Ex lis igitur qux dit-fta funt,apparet,per libéra» perfonasquae nee in poteftate noftrafunt, nee bo/ na fide nobis feruiunt, Item per alienos feruos.in quibus neep vfunifrucftum habemus,necç pofleffl onem bonæfidei, nulla ex cauffa quicquam nobis acquiri pofte. Et hoc fcilicet eft, quod vulgo dici/ tur, Perextraneam perfonam nihil acquiri pofte, cxcepto cafu,quern iam referam.Nam fiquis mihi praedium quod alio in loco fltum eft,vændat:ne(2 ego illucproflcifdpoftim,fed procuratorem meO mittam, di hie poftelTionem prrediorum accipiaK PolTeftio mihi pereum acquiretur. Nec veto fo/ lum fi feientibus nobis id contingat,fed etiam fl norantibus,poftelTio eius quod noftro nomine iis datum fuerit,nobis acquiritur, vt voluit conftitU tio Scueri Gæfaris. PoftelTione veto nobis acquifl ta,racité fequitur amp;nbsp;dominium.fi dominus fuerit, qui tradidit.Qitöd fl non fuerit, per vfucapionein. aut long! temporis pofteftionem, dominium rd traditac acquire.

Haeftenus dixifte fufficit, Qiiemadmodumfln/ gulae res nobis acquirantur. Eft amp;nbsp;alius Ciuilis acquirendi modus,per legatum : quo amp;nbsp;ipfoiurC flgulae res nobis acquiruntur. Item per fideiconw mifta:vbi etiam flngula: res poftunt relinqui. Ve* rum hxccommodius fuis locis infra dicentur. Acquifltiones igitur aut lurifgentium funt,aut Cl uilcs.Et lurifgentium quidem funt quatuordecim VtVenatlo, Hoftiumfpolia; di lapilli in littore

PER QVAS PERSO. NOB. AC. lt;♦ maris iniieini, fiuepretiofx gemmae: Animaliunj noftrorum foetus:AlIuuio:Infula in mari aur fliw mine enata: Et prædia ad alucum à flumine defer* tum,habere;Et alienam matcriam, in earn fpecieni quae in priftinam materiam redire nequeat,mutaamp; fe.'Ec ex aliéna SC fua materia fpeciem fecilTeiDuo* rum materias eiufdcm aut diuerfi generis vokinta* tedominorum aut fortiiitocommiftasefle.Regu la,quç dicit Superflcicm fubie^Qo cedcrc,vt in mul tis cafibiis vifum eflaveluti quum ex aliéna mate* ria domiim in folo meo conftruxiiaut exniea,in ali «no. Alienam arborem in fuo plantalle fundo,amp; eôtra,Suam arboreni in alieno fundoplantafle fle Vt radices egerit: Literas charris aut membranis meis inferiptas eflePorrôin imagine vitiabatur régula,Nam tabulam vincebat pidura.Bona fide »lienum fundû poflidere, amp;nbsp;hunc confeuilleiThe* faurum in fuo loco,aut in facro religiofove ex cafu repenfle. Si cnim in alieno,pro dimidio tantu do* minus flet.fiue Priuati.fiue Principis,(iueFifci,nue Ciuitatis is locus fuerit. Ad liçc 3C traditio.Porrd autem Ciuilcsacquifitiones olim quinc^eran^ho die Qiiatuor.Vcluti vfucapio: Longa poffciïio:amp; apud veteres lus accrefcêdi.eô quôd temei e in fer* Uum communem libertas elTet collatæEt legatu. Ad extremum 3C fideicommiiTum.Sed hæ fingula res acquifltiones funtiQuoniam lt;S£yna res eft,qu{ geritur,0^ vna res nobis acquiritur. Sunt autem de aliç acquifltiones, quse dicuntur per vniuerfita* tem.In quibus vna quidem res eft,quç geritur,fcd multa nobis fub vno acquiruntur.Porrô Acquifi* tioncsvniuerfalesfunt hae.Hæreditas,Bonorûpof I feflio, Adrogatio. Et aliéna bona libertatum con* feruandarum caufla nobis addici. Ac dehæredita* te quidem primo oportet diflercrcifed quoniâ hat*

reditatum duplex eftacquißtio. Auc enim ex te(b inento,autabiiitenatoad nos pcrrinent:Prius de ea tradlemus quç ex teftamenco ad nos pertinen Qua in re neceiTe eft,vice praefationis exponete, quemadmodum teftamentafîanc.

NEceflarium eft ante omnia teftamenti diceflt; definitionem.TeftamentS Latine autemdi* citur,quam Grxci vocant.inde nomê h» bens,qgt; teftatiomentis fit.Habet enim teftimoni uni mentis defuntfti.Ne quid autc corn,quç olim in vfu erant ignoretur.(Nam quâuis in horn igno rantia nihil ßt periculi, tarnen ad cognitionem hi« ftoric,amp; VC intelligacur, quemadmodn paulatim tcporis proceftu hçcmutata ßnr, haudabfurdum eritaliquiddicere)Teftamentorûduo erant olim genera.Ec altern quidem Calatis comitiis diceba tur,alterum vero procinótum.Teftamentö Csh' cis comitiis teporc pacis ßebat bis in anno, hue in modû. Preco vniuerfam circumibat ciuitatem cot clamans,amp; totus Populus congregabatur,amp; in qui volebat,tefte populo teftamentum fcribebat-Inde Calatis comitiis didtum eft. Nam calare.vm care eft:Comitia,côgregatio.quoniâ igitur voc» ti congregabantur,appellatn eft teftamentn Cals' tis comitiis. Procineftum vero teftamentum eft, quod ßebat,quu in prçliû effent exiturimomencp ab habitu in quo teftamenta faciebant,fortitu eft, Procintftus enim dicitur,qui aedndtus eft amp;nbsp;part tus ad confligendu cû hofte.Nâ quû in incertoeli fet,an redituri effent,teftamêto prius fadio in pt? liumexibât.Porrôquum hç duxtantn fpeciesin vfu cffent,Euenicbat vt nonnulli fubitaneo mof bo correpti,inteftati morerctur;Neç^ enim Cala»

DE TESTA. ORDIN. 7« tfs comitiis teftabâtur, quia nondû inftaret têpus: ne($ item in ProcinC'tu, quia bellum non effet.De* gt;nde amp;illud mali ominis videbatur.fano qucpiâ amp;nbsp;valence corpore,teftamentû faccre.Ob hxc igi# tur,tertia fpecies inuenta eft, qux dicebatur per æa amp;nbsp;libramj-ZKr xaXwû fuf«ï. Fiebat autem per tniancipationc.Porràemancipatiocftimaginaria Vçnditio.In hûc veto modû vxndcbatur.^iinçp 3derant teftes,amp;; libripens, Ciues Romani amp;nbsp;pu/ bereg. Atcpiis præfentibus,is qui fucceflbr demn« clieratfuturus:patrimoniû morituri emcbat.ver* ba quxdam diccns folennia,qux nunc fruftraflt rc* ferre: amp;imaginarrj prettj nomine, nummû.rerum domino dabat. Appellabatur($ is,qui emebat.fa/ niilix emptor. Deinde ordinabat moriens, quid poft mortem fuam fieri velIet,Dicebat enim fami# îiæemptori,fluehærcdi: Huicvolodari fundu,ilM domum:alii centum folidos.Hocvcro teftamenrf geilere inuento,Priora ilia Galatis Comitiis amp;nbsp;in Procineftu iam longo tempore in defuetudinê abie caiit.Sed 3C tercium genus per xs Si libram,paula/ ! tini fperni cceperat. Nam,quu idem familiæ cm* ptor effet, SC hxresiPro certo habës is fe hxredem futurum,in dominn hxreditatis infidias compara* bat:Vndecomplures pro veteri more familix em pcorem adhibebant;qui imaginaria emptione pa* trimoniû morituri emerec:fed teftator feorfum in tabulis aut chartis,qucm flbi hçrcdê effc vellet,fcri bebat. Ec praedióa quidê teftamentorü gencra,fo* lo lure Ciuili cognita erant, Poitea veto ex edidto Prçtoris.alia teftamentorum faciendorü forma,in uenta eft. Nam lure Prætorio nulla emacipatio fi* Ue imaginaria vxnditio interucniebat, fed feptem teftiS flgna lionorario teftamento fufficicbant. Si ijuis etiim teftatnento fado,feptc ccftiuni fignis id feciO

fipdfTet flgnari, pcrfcóum erat Iure honoratïo W* ftamentum,Cum lurc Ciuili, ßgiiis eeßium opuS nou effet.

ÇSed quiim paulatim.partïm ex varie vfu hom** num,partim ex emendatioiiibus conftitutionuifli in Vila confonantiäcöiungi coepiffet lus Ciuilt Praetorium,Coiiftitutu eft amp;nbsp;obteiitum.vt vn® eodemcp tcpore,(quod Jus CiuiJe volebat) feptt teftibus prxfcntibus amp;nbsp;fubfcribentibus(quod ci confh'tutionibus inuentum eft,) ßgnif«^ eoruiU impreffis(quod Praetor voJebat)teftamentû ptrfi* ceretur, Sic igitur hodie ex hoc triplici lure tefta/ mentaconftaut,Ciuili,Conftitutionum 3C Pr{t® ri8.Et ex lure quidem Ciuili defeendit. vt teftibu* praefentibus vno contexcu coniuiicftim teftamti* turn peragatur. Ex côftitutionibus autem,tcftato ris teftiumcÿ fubferiptiones defceiiduiit. PorroH* gnacula 3C îcptê teftiû numerus, ex edikfto Prxto ris.Omnis autê haec obferuatio ad hoc pertinec,Vt fraudes in teftamêti confedione remouerentur.^i OÏS dolus abeffet: Vnde dC à Religioflffi.Princip* noftro,hoc cóftitutioiie q^uadâ additû eft, vt telî* tor ipfe maiiu fua nomen haeredis fcribendo expf^ niat,q* hunc haeredé inftituerit. Quod Ü id illenoH feciat,faltem teftibus haeredis name dicere neceffc eft:Et vtrem verbo dicam. In omnibus fecuiid® conftitutionis illius tenorem,procedi oportet. ^Porrô quoniS dic'tum eft, vt teftes ßgnaculafu’ imprimant,Sdredebes: Eos amp;nbsp;vnoannulo te^ . mentum fignare poffe.Quid enimfl feptê teftes a* nulos habeätiqui omnes vna flnt fcu]ptura,hocclt vnum amp;nbsp;eundem habeant charaifterêÆicut Poi” pouio videtur.Sed amp;nbsp;alieno annulo ftgnare licet. lt;Hi autem demum adteftimonium admitti po» funt,quibufcum teftamenti fadionetn habemi^

hoc eft,qui vel â nobis haeredcs fcribi pofTuntvel ipfl nos fcriberc. Sunt lt;SC alrj,qui omnino d tefta* mentario teftimonio arcentur, vt Mu)ier,Tmpu» bes,Mutus,Surdu8, Funofus,Prodigus,fcfuus. Poftremô is quem leges Irnprobum inteftafai» kmcj eile iubent.Et quifnani hie efte'Dicam exem plo.Quum quidam teftameiitum ordinärer,voca# luseftTitius inteftem,0C in teftem fefeprxbuit, hoc eft, teftamento fubfcripfit,lt;fc flgnauit. Mor» tuo teftatorc,noluit adefle aut loco teftimonij fub» fenptionem fuam.iïgnumcç agnofeere. Hunc le» ges odio profequuntur,neque ex alieno teftamen» to quicquam capere finunt, neque ius teftandi con cedunt, neque in alieno teftamento teftem efle Cermittunt. Is autem dicitur Improbus Intefta» ilifque.

Quid ergo ft quis teftium in teftamento adhibi torum,qui tempore faciendi teftamenti liber cxi» ftimabatur,poftea feruus apparuent cquot; Videamus »n teftamentum irritum «SiSinfirmum nt,quoniam feruus efle teftis prohibetur,vt dieftum eft.Et quS primum haec dubitatio orta efler, emifla eft Hadri Sni Caefaris conftitutio ad Catonium Verum. Et Îuum iterum idem contigiflet,Diui Seuerus amp;nbsp;intoninus refcripferunt, ex fua liberalitatefevi» ribus teftamenti fuccurrerc, vt perinde id habere» tur,quanab initio fine vitio omni faeftum fuiflet, quod foret,fl omnes liberi eflent qui proteftibus iirterueniffenttquum eo tempore, quo teftamentu côdebatur,omniûopinione is pro libero habitus fit,neque quifquam fuerit,qui flatus ei quœftionê tnoueret.

^Si teftamentum ego faciam,tefti8 in eo poteft ef fePrimus,vnac}iflliuseius Secundus, quanuis in poteftate ipfius flc.Sed 1% duo fratres,qui in eiufdê potefta

potcftate funt, tcftes effe non vctantur. NequC enim prohibée quicquä,quo minus plurcs ex vn’ familia feu domo teftes alicno in tellamento adh» beaiitur.Porrô quum quis tcftatur,fl ceftamentuffl fuum efle vult perfectum fine vitio, videat an* te omnia,qui fint inter telles futur!,amp; inquirati num quis eorû in poteftate rcllatoris flr,lt;SC inuen* turn d teftimonio repellat.lllud vero amplius non quxrimus,Num quis teftium in potellate habcat teftatorem,aut in eiufdem potellate fic.Et ratio,eft hæc.Vtrum visteftatorem effe,Sui iuris,aninplt;» tellatelSi fui iuris elTe dixeris,non procedet quS* ftio,Num quis autin eiufdê potellate fit, aut euin in potellate liabeat. Qiiôd fi in poteflate fingas à fejam maioreratione,vim tcllamcti foluis. Quo* niam,qui in aliéna poteftate eft,teftari non poteft Nam teftamentti eft,per quod quis rebus fuis of* dinem (S^fortnam dat:atquiin poteftate aliéna eft cam plenam return fuarum adminiftrationem non liabet,vt de iis quomodo velit,ftatuere poftit. Si tarnen vnq aliquis,qui aliéna in poteftate eft,teftJ, bituntuncreliquum erit videre,num fieri pofiifr I vt amp;nbsp;caetera procédant. Et fanè,quum diu quaui* mus,Tnucnimus vetcranum,qui quii in patrispo* teftate fit. (Eft ante veteranus,qui alias milirauit, amp;nbsp;nunc militia folutus eft.) De peculio tarnenca* ftrenfi,teflan poftit.Id eft iis de rebus,quas labort fuo in bellis comparauerit. Id enim ei perPrind* pum conftitutiones indultu eft. (ZJiiando igitur t« ftatorhic,in aliéna effe poteflateinuentus cft,Tra* «ftemus reliqua. Anergo,fi Veteranus filiusfa.de peculio caftrenfi teftamentn faciat,pater eius,qu* turn in poteftate habet,aut frater,qui in eiufdépo* teftate efl,in teftem adhiberi poteflt’Et diciffliis 4 nequaq, Domefticum enim telbmonium in tefta*

DE TESTA. ORDIN.' 7» tnento probatn non cft. Porto domefticû tcftjrno nium.nô ex cognatione intelligimus,fedex vnitio Pfr patriâ potcftacê côtingit.Etenim quan uis ei Côftitutiôes Principû nccdû patria potefta# tcfo]uta,permittârtcftari, taméab eo amp;nbsp;illudexw gunt,ne protiir» tn tcftâdo luris régulas contênat. Quidam teftamentum faciens, hæredcm me fcri pflt.In huius ego teftamenti confcÆone teftls efie non polTum,necg is,quem in poteftate habco:nc# quels in cuius ego poteftate fununecp frater me», qui in eiufdem poteftate eft, Qiiia rotû hoc nego* tium.quod teftamenti ordinandi gratia geritur,ho die inter hæredem 8C teftatorcm geri creditur.Ete nim,quanuis hoc ius maxime apud veteres inordi natum amp;nbsp;conturbatum fucrit,tum quum folennis illæfamiliæemptorin vfuelTet: Quia enim ipfe, hæres effe prima facie vidcbatur,non poterant ij, qui per patriâ poteftate familiç emptori coniunge hancur,inteftesadhibcri. Eos veto,qui haerediclâ fcripto,ficut iam ante diximus, per patriâ potcfta# tem erât côiunlt;fti,imô hæredem ipfum, nihil veta# bat teftes efle. Qiiafl nihil obftarent Iuris rcgulæ, propterea.q»lucrû omnc videreturinfamiliçcm# ptorê côferri,lt;Sô hæres return omniûeftcignarus. Tarnen ij ipn,qui id permifcrät,Ncc vetabât quo minus fcriptus hæres, amp;nbsp;ft quis ei per patriâ pote# ftatëcôiungebatur,tcftimoniain teftamêto prçfta ret:admonebanttcllatores,ncfâcilè hac fibicôcef# fa liceiiria abuterctur. Et hæc quidê apud antiquio tes. At Imperator nofter,hac confuftonetâincôpo flta corrediaf Qiiid enim minus compofttû,g licen tiam côcedere, amp;nbsp;admonere ne quis ea vteretutt’) quod Veteres pro conftlio refpondebant,ipfc in le gis neceftitaté tranftulit.Et quçmadmodfï in vete rt illo fatniliæ emptorc,nullus in teftê admitteba# tur.

ttii'.qiiï per patnam poteftaté ei coniungeretufJ** nee hæred),qui veteris familiae emptoris imagii” obtinctinec aliis ei per patriani poteftatem cóiU” lt;ftis,teftimonia prxftare conceflït, In rem enim am,liicriimlt;^ fuum telles videntiir effe.Et qiioiH’ vctuftiorum Prinefpum conftitut)o,hçredcm mittebat in teftem adhiben,Iccirco talctn confl* tutionélmperator nofter faniStiffiinus Codici fu® inferi noluit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

lt;5'Legatariis autem amp;nbsp;fidcicommiflarüs(quian® iuris fuccelTores funt) dS aliis omnibus per patri* poteftatem iis coniun(ftis,teftimoniü dencgatu0 non eft.Quin imö Conftitutio quaedam eftSef® niftimi Principis noftri, qua fpecialiter id pcrini' fum cft,vtlegata iis,quiteftcs in teftamentofut® ri funt,relinqui poffintsac multo magis iis,qui p®* patriam poteftatem,gt;pfis coniunguntur.

^Porrö nihil intcreft,in qua materia teftamctuirt fcnbatur.vtrü in tabulis.an in chartis,an in tue*’* branis.aiit aliaquauis materia, vt in pellibiis.airf eburneis pugillaribus.

Poteft teilator multa eiufdem format teftanic® ta facerc.flc vt vnumquodq? corum ca obferiiatt® neconficiatur,quaEin teftamentis obtinet. Efta® tem id aliquando neceftarium, plura efle teftame® torum exemplaria.Vt fi quis longinquam nauig® tionem infbtucns,tcftamcntum fuum fecum velü portarc,d: aliud item domi relinqucte, vnde eo defunefto conftarc poftit metis ipflus conteftatio. Sed amp;nbsp;aliac multae cauftat interucnirc poffint ex Vä riis rcrum humanarum caHbus,quac rem haue mai xime faciant neceftariam. Nam ÖC hoc interdû aö C!dit,vr vnum exemplar furtoamittatunaut is a* pud que depofîtum eft,peregrinetur, nec quifquî fciat,vbi gentium degat,

DE MILITARI TESTAM. 7, ÇEthæc quidem omnia,de teflamêtis,qua:in fcrf ptis fiunt.intdliguiitur. Qudd fî quis fine fchpcis teftamentum facerc velit,Iure fdlicet Ciuili.Nam Praetorteftamcntum fine fcriptis ignorât,Quom o doenim nofletqui fignateftium Temper requiratcquot; Septem teftibus adhibitis,óó voluntate fua coram fis nuncupata, perfedlum lîrmumqiielureCiuili erit hoc teftamentum.

IAni fuprd didum eft, quemadmodû teftamcta ordinari debeant.Sed ea tâ diligcs óóexatftaobz Ieruatio,in paganorûteftamentis locn habet. Vez runiin militaribus teftamentis omnis ratio hæc cefiat.Militibus enim ex Principum conftitutioni bus,propter rern Ciuilium imperitiâ conceflum eft, teftamentafua finehac obferiiatione ordinäre. Proinde, amp;nbsp;fi vel vno tefte teftamentum fecerint, Velfuis manibus hæredum nomina nô fcripferint. Rata tarnen eorum voluntas eft,Etenim,quum in expeditionibus occupati fint,non mirum eft,fi foz. lennitatis huius obfieryationcm ignorent.

Ç Et olim quocunque in loco agerent,militanter poterant teftari:Sed conftitutione Imperatoris no ftri,tum demum eis conceftum eft,vt voluntas ipz forû quocuncß modo fac'ia,fiue in fcriptis fiuefine fcriptis,firmiim exferoburhaberet: qunin caftris fiuein expeditionefunt, Eo vero tcpore.quoaliis in locis vcrfantur,autin iis, quæ Sedeta vocantur, id eft,vbi eos agere necefl'e eft, fine in fedibus fuis: militaribus in teftando non fruunturpriuilcgiis. Sed teftari quidem poflunt,lt;5lt;C fi filiifam.finr, dum tarnen in omnibus,Iuris communis obferuationc ^um extra caftra degunt.fequantur.

^Porro non abfurdum ftierit, in medium pro* ferre, quid d Traianodemilitaribusteftamentis,

ftatutinn fit,in tali fere fpecie. Miles aliquis coi* uocatis quibiifdam,coram eis dixerat;Sc,huncaut ilium fibihærcdem elle,veile,ÄS feruum huncins* numitti.Et ha:c fine fcriptis omnia. Poft mortel# m)1itis,qi læftio co orta eft.inter eos,qui ab inteßä* to veniebant,ÄS eunr, qui bæres nuncupatus erstlt; Et hi quidem qui ab inteftato vetiiebaiit,negabal ea,quædefuncftus dixerat,animo teftandi dicta à fe.Gontni hscres,Propofito militum priuilegio.e’^ eo teftamentum vt validn,tuebatur. Statiliiis S» uerus,ad quem in ius itum fuerat, dubitationcfua ad D.Traianum retulit. Atq? is ita refcripfit.Id prf uilegium quod militantibus datü eft,vt teftamei* ta militum quocunq^ modo falt;fta,rata fint:ßc intel ligi oportet,vt priuscóftare debeat teftamentui# fadlû efie,in fcriptis autfine fcriptis.Is ergo defun* «ftus miles,de cuius bonis quacftio mota eft,fi qu’* bufdamin hoc co nuocatis,vt coram teftibusv» lutitatem fuam dcclararet, Clare fignifîcauit,quo# fibi hæredem effc vellet,amp;S quem feruorum liberta te donaret;teftamentû hoc et fine fcriptura,ratui# effe dicimus. Qiidd fi(vt facpenumero in fcrmoni* bus congreffibufcj contingit)prxfentibus quibuf dam,in aliquem conuerfus dixit,ego te hçiedem f* cio,vcl bonameatibi relinquo;non oportet hoC Vim teftamenti habere. Nec in vllo alio magis difpiciendum ÄScauendum eft,gin militibiis,qui* bus pro priuilcgio datum eft, vt quocuncÿ vellet modo teftarentur, Ne quacin congreftibus diel’ fuerint,adformam teftamentireferantur. Alioqui nô difficulter,poftmortem cuiiifuis militis,exifte' rent teftes afleuerantes audifle fe,defun(ftum dicen tem alicui, Ego te hæredem meum facio,autboii’ mea tibi relinquo,5i per hoc vcra fubuertereotrf niilitum judicia.

DE MILITARI TESTAM. 74 ^Miles flue mucus fit,1îue furdus,redlè teftatur. Sed tarnen finge non effe militia miffum, caufiaria miffione. Hunc enim abfurdum turpe effet mi# litare.Nam alter ducis fui mandata non exaudit:al ter,fi qua re opus ei fit,vt armis,dicere id no poteft ÇEnim veto liacftenus à principalibus conftituti# onibus id miliribus conceffum eft, vtinobferuata folennitate teftentur,quatenus militât et in caftris degunt.Poft miffionem veto, id eft,quum vetera# ni feÆ funt,vel aliâs extra caftra funt, quanuis ad# hue militent, paganorum folennitatem obferuare debenc.Qiioniam verô diximus;Milites,qui in ca ftris teftäcur,ßne periculo luris obferuationê omit tere:Veteranos veto cômuni lure teftari debere. Vide quod inde quxfltum eft,quantû inter milité amp;veteranum interfit. Miles in caftris agens,quo# cunq? volebat modo,teftatus effcmiffionê accepit: Sóobiit. Videamus num voluntas eius rataeffe debeat.Et fi quis têpusiiiquirat, quo teftamentü faftum eft,dico valere,etia no obferuatafolennita# te.Sin veto tempus,quo mortuus eftiteftamentä quod fine iuris obferuationê fadtum eft, valere no oportet.Qtiid ergof Tempus ipfum banc dubita# tionemrefoluit. Nam fi intraannn à miffione obi# it,decimo fortè,vndecimove aut duodecimo men fe,quum adhuc militare teftamentum hoc vocarc po(Tis,robur amp;nbsp;vires habere opinor. Sin veto an# nus poft miffionem tranfaeftus eft, amplius valere non poteft.Suffecit enim medium ei tcmpus,vt fo Iennitatê,quaE circa teftamêta dcfideratur,obferua# redifeeret, 8C mutato priore tcftamento,aliud con deret.Qtiidaucêfiquis militariter teftacus,hæredê fub conditione inftituerit,lt;Slt;; ipfe quidem intra an# num a miffione decefferit, fed conditio hæredi ai# fcripta poft annum extiteritc’ Videamus,anidte#

LIB. II. INSTIT, tcftamento noceat.Et dic!mus,q, ncquaquam. enim fpctfiamus, vt mors intra annum poftmifl^ oncm contingat.non etiam vt aditio.

Quidam quum adhuc paganus eHet, non iuref^ cerat teftamentum:Deinde miles falt;ftus,amp;in ftris agens.refignato tcftamento, quædam adiecKi autinduxit, aut forte folum relegit teftamentun’i aut aliud quid fedt,vnde voluntas ipfius conftar« poHit hoc teftamentiim vtiqi volentis valere.P® ftea defundus eft.Teftamentu hoc quauis nonii^ re falt;ftum,valet:quafi ex noua ipfius volutate.qua in caftris degens de tcftamento habuit.Item mil«« incaftris degens non iure fecit tcftanientum,dciiw de capitis diminutionem paHus eft:Autenim quO fui iuris eHet, in arrogatione fc dedit, aut quum in patria poteftate cHet, emacipatus cftmihilominus in robore fuo manerc debet teftamentum, q, poft emancipationê, nouamilitis voluntate videatur cHeconfirmarum : quonia hocipfo, qgt; non muta* uit,vaJereid SC vires habere voluit. Neq^ capini diminutio irritum facit teftamentum quum nnlrt fit teftator. Quod enim vt infrd difcemus,cap)tH diminutio tefiatoris,tcftamenta fubuertit, Id hit non obferuatur.Nam abfurdum forer,tcftamento non iure fa(ftum,quod tarnen valeat,per luris CÙ uilis régulas irritum fieri.

^Suntaliqui,q cum in poteftate patris fint, pecU* hum habcät.nö quidc caftrenfe.fed quafi caftrenfr. tâ ex anterioribus legibus,q ex Principe confritu* tionibus.Qitod genus fucrint.ca quç vel ex aftcflii ris,vel ex aduocationibus, vel ex magiftratibusß cipint,hoc eft,annonæ,quae ex publico cis prabta tur.Et deiis permiHum eft,quanuis in patria pot« ftatedegant,teftari. Sed qufi hacinrenônihileftt ‘ dubitationis, Exiit quædam generalis Imperato*

i '

I {

'.I

C ;

•’I I»

'( 1

lt;jyi. NON EST PERM. TES. FA. 7, risnoftriconftitutiOjdicens : Quicunçp in patrP poteftate conftitutus quaff caftreiife habcret pccu lium.eum de hoc lure communi teftari poiIe.Qu5 conftitutionem vbi Icgeris, nihil omnium ignora repoteris,quæ ad hoc ius pertinent.

HOminum quidam teflamentû faciunt, quidä non fadunt.Et dicamus de iis,qui tetlamcnta faccrepoflunt.Sed quoniam hi multi numero fune dicamus deiis qui facere non polTunt,quum paucf fint,vt ex his, multos illos cognofcamus. In pri# mis teftari non poteft, qui abeno iuri fubieclus eft. Quoniam teftamentum eft rerum fuarum or# dinatio flue difpofltio. At qui alieno iuri fubie*ftus eft,difponere fua non poteft. Adeo vero prohibe# tur hie teftari,vt fl ego pater (flcut fieri folet) obfc cundans ci, permittam ipfl, quotacunque velit ex parte patrimony mei teftari, valere non poffit, quodfeccrit. Neç^enim oportet priuati hominis Voluntatê,plus virium habere g leges.Sunt tame, qui quanuis in poteftate fint,nihi1o minus teftêtur Vcluti,qui pcculium habent caftrenfe. Et id quidë initio folis cöceffum erat militibus, turn ex autho ritate Augufti,tum Nerux, nccnon optimi Impc# ratoris T raiani. Poftea vero côftitutio Hadriani, veteranis id xgrè fercntibus,conce(Tit,vt ct ipfl in poteftate qu5 effent teftarentur. Itac^ fl ocs hi te# ftamenta fecerint de caftrenfl peculio,id is accepta rus eft,que hxredem feripferint. Sin vero inteftati decefferint,nullis liberis corn vel fratribus fugfti# tibus, Iure cöm uni ad parentes eorû tan^ paganâ flueprofecftitium peculium id abibit. Quando cnî is,cui noui qiridpiam conceffum eft, co nô vtitur, locus fit veteri legi. Et olim qualccunlt;$ effet pecu

lium.mortuo filio pater accipcre foiebat. PoffS multæ fuut profeftitq amp;caftrenfis peculrj differeH tiæ. Et prima quidê eil liæc.q, de caftrenfl filiusfe teîlari polTit.Deprofedtitio.nô poflït.Secunda dit ferentia,q, pateriratus filio,profedlirium ei pecalv um adimere polît; Caftreii(c,nô polît. T ertia dif* ferentia.Si quis graue æs alienum côtraxerit.amp;b® naeius dcreditoribus dillrahaiitur, Profedlititin’ fiki pcculiùvnd vænditur: Caftrëfevero.nequa^' Eli lt;56 quarta differentia,Nam (î quia moriens pli* res rclinquat liberos, quorum vous peculium beatprofes'titiû lt;56 Caftrenfe: ProfedlitiûomniS fratrum commune erit: Caftrenfe verô eius tantO qui id acquifierit, Qiianuis omnia liberorû quiid potcftatefunt peculta.pro parte patrimonij pater* ni liabeantur,flcut lt;S6feruorû peculia,in bonis do* minorum numerantur.Qiiæautê dicftafuntinCa ftrenfibus peculiis.ea et in iis intellige,quæ per cô* ftitutiones Principum variis lt;de caufiis patrinoo acquiruntur. Eo igitur excepto, qui caftrenfe aut quafi caftrenfe peculium habet.fi quis alius filiusfe teftamentum fecerit, inutile eft huius teftamentO, quâuis fuæ poteftatis fadlus liecefterit.SpecftainuS enim iiô flt;gt;lum mortis tempus, fed etiam tempus confiedii teftaméti,an vtrotjj tempore potcftatefli babuerit teftandi.

^Secundo teftamentum facere not^ofîuntinipd beres.Noftienim Teftamentum efle teftationeiu । mentis. At impubes nientem hoc eft indicium no haber.Item non teftantur furiofl. Nam lt;56 hi men te lt;56 ratione carent. Neep igitur impubes,ne(ÿfu ■ riofus teftatur.Prudentiaenim et animi iudiciurn. I alteri nondum adfuit,alterum autê reliquit.Porrd inualida funt ipforuni teftamêta.ctiamfi ante mor* tem alter in puberê euaferit, SC aker ad mentêredi erit.

Qyl. NON EST PERM. TES. FA. 7« «rit.Si tarnen furiofus co tempore teftameiitn fecf at,in quo furor intermiflus fuerit, hoc eft;in inter/ ualliKQiiærituranvaleatc' Etdicimus iure valere hoc teflamentu. Quid ergo,fi quis teftamento con dito,in furore incidatc'Et certe morbus furoris po ftea fuperueniens,teftamentum reó:è atq? ordine faâum non fubuertitiqueraadmodum necß aliura contradum furor fuperucniens refcindit.

^Deinde neep prodigum.cui rerum fuarum admi niftrationeinterditflii eft,leges teftari permittunt. Teftamentum tame quod ante fecerit g prodigus eflet,hoc eft,prius g bonorum Riorum interdiêtio ei fieret,firmum manct ôc ratum.

Çltem.mutus amp;furdus nö fempcrteftantur.Vti/ queautemdeeofurdaloquimur, qui omnino nö exaudit,non dceo qui cardius exaudit. Hic cnim teftatur. Nam æ iliummutum dicimus,non qui tardius loquitur, fed cum qui omnino non loqui/ tur.Qiiodautem dixi nó femper,id idcoadietftum tft,Qjia fæpc etiam aliquis cruditus 8C qui literas norit,variis cafibus (qui multis ex cauffis contin« gunt)linguæ vel aurium vfüm amittat.Quoniam Veto apud veteres neque hi teftari poterant,Edita eft Imperatoris noftri cóftitutio,qua 8C iis.qui ex aduerfo cafu in hoe malum inciderint, permiffum 'Cft.cum obferuationibus quibufdam teftament« faccre.Normam vero ordinemep eius obferuatioa nis,faci!e eft difcere,(ï quis dilt;ïam confltimtionem legat.Quddlïquis teftamento condito,vel ex mor boaliquo (Siaduerfava1etudine,aut ex fupplicio, quo Prçfes cum affecerit,vel alia quauis ex cauffa, mutus aut furdus faeftus fuerit,teftamentum quod ante fadtum fuerit, vim fuam retinet.

Ç Cxcus teftamentum faccre poteft.iis obferua* tis,qu3e conftitutione quadam faniftiffimi luftini

Ç Qiii apud hoftes eft.non rccHe apud eos tcfiatitf quanms eum in ciuitatcm redire contingat. TefÖ -mentum vero, quod apud nos fecerit, valere die« mus CO pofteain hoftium poteftatê redaeSo-Na*” fl redcatjure poftliminq valebit. Sin apud hofte* moriatur, valebit ex lege Cornelia,

DIximus fuprd, queni ad modum teftamentan eri debeant. Veluti vt teftator, fua manu feri* bat nomen lixredis.aut id dicat coram teliibus.It* Vt feptem flnt teftes, Si ii teflamento fubfcribant. amp;nbsp;id conflgnent,nulla re in medio agendx Quód fl quid corum omiïTum fucrit, inutile facit tcllai mentum.Porro vt vtiliter tcftcmur,nó didfa ffl®* do obferuatione opus ?ft, fed Si aliud quiddain quxrimus, Idenim videndum, numquê teflatot filium habeat,in poteftateautemancipatum.QÿO* niam hunc aut hærcdem fcribere, aut nominatim exhxrcdare nccelTeeft. Quöd fl cum fllentio pratte reat.ex ipfa fcriptura Si ordinatione fui.non fubH* ftet teftamentum. Itac^ Si fi filium ante parre mw J ri contingat, nihilominus infirmum teftamentuffl cft.idq? ex régula quæ dicit. Ea,qu3e ab initio non fubflftunt,cxpoftfa(flo non conualefcerc.Neç^po terunt feripti hæredes hxredicatcm dcfundtifufd* perc,quanuis filius,qui præteritionc laefus eft,non fupcrflt. Et hxc qiiidcm, quum quis filium liabet in poteftate. Quôd fi quis filiam habeat in potelh' te, aut nepotem vel neptem, aut proncpoteni vd proneptem.neç^cos hæredes fcribat.iiecpitêexlif ■ redet, fed tantum ignominia prætcritionis afper«* J gat,non eft infirmum huius teftamentum. Verum, qui præteriti crant, feriptis hxredibus accrcfcui*

Eft auteni lus accrefcendi,Ius partis aufetcdæ.Scd fi extraneï fint hçredes fcripti.Ius accrefcendi addi midiam vftÿ compctit.Sin veto fui,pro tara. Ex# empli gratia. Tres aliquis inftituit hæredes.filiam veto aut nepotem filentio prçteriit.Si hæredes fcri pti.extranei funt,filia vel nepos vnû femiffemac# cipient,amp; altcrum femiffeni haerjedes fcripti. Sin veto fui,pro rata accipiunt,hoc eft,quadrantem fi# uetres vncias,quantum accepturi erat,fi pater in# teftatus decelTiliet,hoceft,quartam partem hære# ditatis eius.Lxicebat autem nos no folum nomina» tim,fed etiam inter cxteros,hoc eß,«of/5i.gt;{ flue in# definité cxhxtedare, dicendo : Cæteri exhxredes funto. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Nominatim exhxredatio hunt in modum fie# batiTitius fllius meus exhxres efto.Sed amp;nbsp;à ftudi is exhçredari quis poteft ita,Grammaticus ille ex# haeres efto.Et ab arte;Excufor ille. Et ab xtate:Se# nex ille aut iuuenis. Et à colore: Albus ille aut ni#

’ quutio,di!ucidè explicans perfona de qua quis lo# J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quitur,exhæredationem nominatim perficit.

* J ^Oportet autem eum,qui teftamentum condit, * I non hberorum tantû,qui in rerum natura funt,fed ” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si pofthumorum curam gercre,eosc^ vel bçredes

Vila differentia i nter fïliG aut filiam,aut nepotc vel neptem.Nam fl prætereâtur,valet quidê teftamen tumexfcripturafui, fed pofthumo pofteaagnato aut pofthuma,rnpitur, âô inutile redditur propter ipforum fcilicet prxteritionê.Non igitur exfeipfo amp;fcripturafui infirmumeft, fed per natiuitatem tumpitur.Vndefl côtingat,vt mulicr ex qua poft# humus nafci fperabaiur,abortû faciat,nihil obfta#

bit quo minus haeredcs fcripti hæreditatem milite pomnt.Et fœminini quidem fexus pofthumae vtJ nomfnatim vel inter eaeteros exhærcdantur. Na ft dixeritteftatorjlle mihi haeres efto.caeteri exhasrer des funto:pcr verba hare exhaeredari videtur poib huma. Verû tarnen neturpiffimo aduerfus hxredê iudicio.vbi nata fucrit confiftat,dices; Non de fflt cogicauit teftator.quippe g amp;nbsp;ignorauerit me.M* circo Icgata ci rclinqui oportet. Vt ita fcilicet di cat teftator:IHe mihi haercs efto,C3Eteri exhxredw funto.Pofthumae vero meat,fl qua nafcctur,centfl folidos lego. Hoc enim itafadio.dicenous-eijTefta tor de te inter exteros exhxredationê fcripfît.Itacÿ profedlo lt;?ti legato tibi reliquit. Pofthumos veto mafeulini fexus vt filium,nepotê,pronepotem,nô aliter exhxredari placuit,gfl nominatim id fiatEt quo modo nomen eius dicerc pofliimus, qui neC dum natus efts'Dicimus id hunc in modiim decla/ rari pofte,vt dicamus. Qiiifquis mihi fflius natus fuerit,exhxres efto;aut,qui ex ilia vxorc mca oafee tur,cxhxres efto.

Sunt amp;nbsp;alij quidam'pofthumoru loco, qui fuo hxrede priore in gradu,mortuo,fui fiunt.Vt in hac fpede.Habcbam filium in porefl3te,amp; ex eo nepfl tern vel neptem. Et filius quidem mihi fuuserat, proptcrca q» nemo eum prxeederet: Nepos verfl vel ncptis,in poteftate quidem mea crant,fui nuh* non erant:propterea q, ante cos pater ipforo eflet. Si iam ego teftamentum faciam, cuiufnam curai« mentionemtç habere ddSeo tquot; Et certum eft,filil! eumcp aut hxredem fcribere aut exhxredare. Non igitur nepotis aut neptiss' Non. Hi enim,quô fui non flnt,fi prxtcrcanrur,neci? efficient,vt teftanien turn ipfo iurc non fubnftar,nccjj fcripto hxredi aö crefccrcpotcrunt. Nam fuorum hxc propria funt.

DE EXHÆRED. LIBEROR. 78 Et fiqiiidem hic return habitus vfcç ad finem fer# uetur,omnia illa rediè dilt;fta funt. c£iôd fl fortalTe me adhuc viuente.media illa perfona, ex poteftatc meâabeat,vel morte vel per Patrina force digni* tatem; lam nepos iiepcisve velue agnatione qua» dam et pofthunio in eare(îmihs,fuus fuaveinueni tur.Nam quû ante fui nô fuerint,nunc fui fiunt.Et quemadmodum pofthumi per natiuitatem ita 3£ iftiperfucceflïonêin locû prioris.teftamentarum punt« Ne igitur nouus hic(vt ita dixenm)fuus,i(i locum prioris fuccedens,tertamentfi ruptS faciat: ficut fllium ipfumjta ôC nepotem neptemvehærc des fcriberc,aut nominatim exhæredare debeo. Qiiôdfi præteriti fuerint, mediaperfonaexempta fuccedendo in locum eius, teftamentû vt non fatis legibusfirmum,irritum etinualidû efficiunt. Idc^ lege Iulia Velleia prouifum eft.Qyæ ad fimilitudi» nem pofthumorû exhacredari eos docuit,hoc eft, nepotem quidë nominatimmeptem veto Velin# ter cæteros,dum tarnen hiclegacum ei detur. ^Filiumquis habebat,aut filiam emancipatos. Hic fi teftamentum faciat, quantum ad lus Giuile attinet,hæredes eos feribere, aut exhæredare nô co gitur.Nameos propter capitis diminutionê,quâ paffi funt,lex Duod.Tab.ignorat. AtPrætorrefpe dlu ad naturalem cognationê habito, 8C filios hos nouit,lt;5^ emancipatos quoq? hæredes feribi iubet. Quôd fi id teftator nolit,mafculi nominatim exhac redètur,fœminç vel nominatim vel inter cçteros« Quôd fi neep hæredes fcripti,ncq;,vt didtum eft, exhæredati fuerint,bonorû pofteflionem eis Præ# torconcra tabulasdat. Per qiiam filius aut nepos totam defundri hçreditatem accipietîfilia veto aut neptis,quantum fi in poteftate cflet,lucraretur per lus accrefeendi,

CHxchabcto in modum prxujæcuiufdam infp« Æonis.Si qiieni adoptauero in fi)ium,hic mihi Ä I^e amp;nbsp;natura filius crit, Lcgc quidc propter ado/ ptionem ipfam; Natura veró,propter legem. Na* turam eiiim lex in fefe continet. Tantifper auteiii natura huius filrj pater efle videor,dum cauiTaado* ptionis durât. Q^iód fl eum emancipauerorquuirt Ilic flt adtus legitimusjegê quæ ex adoptione con* ftabat,diffoluit. Porrô legeiam extincla,Rmul di* fcedit 3C natura,tanquani co amilTo, quo contine* batur.Hisitainfpedtis.vidc decactcro rem de qua agimus.Filiam tibi ego meam in vxorcm ded'tna tus eft fiIius,lt;SC in tua fcilicet crat poteftate, Roga* tus cum mihi dedifli in adoptionem. Quxftibiiia eft,Vtcr noftrum huius in teftamento fuo meiitio ncm facere amp;nbsp;curam gererc debcatf’ Et dicimus,^ ego pater adoptiuus. Per adoptionem enim H*: ciufdem fun's habetur, cuius funt ex iuftis nupti'is qujcflti. Qiiemadmodum igituriuftum filtum m» urn,qui in poteftate mea eft, hacredem cogor fcri/ bere,aut fecundum ea quç diximus cxhxrcdare,Ita amp;. hunc adoptiuum. Tu vero pater naturalis,fai here eum hærcdem non cogeris. Nam neq^ lege ri bi filius eft, quoniam in poteftate eum non habes: Ncqi natura,quum ego per legem naturalfs ei efle pater videarmec fieri polTit,vt duos patres natura les quis habeat. Qiiôd fl ego eum cmancipaiiero, neep lure Ciuili,necp co iurequod ex edicto Prs* toris venir,inter liberos connumerandus eft,Qiia* propter neq? ego eum fcriberc harredê cogor,iiecg naturalis pater id facere cogetur. In ea enim caufla filius hie erit, quad d te natural! patre emancipatus FuiiTet.

^Sed hçc quidem olim obtinebant. Verum Impe ratoris ttoftri conftitutio nullam efte in teftamen/ tisVO

DE HæREDIB. INSTITVEN, 79 tis voluit differentia inter mafculos amp;nbsp;foeminas; propterea,qgt; vtrantp æquè perfonam ad procréa/ tioncmhominûidoneam natura produxerit. Sed amp;nbsp;illinc apertü eft, nullum efle inter eos difcrimê, lex Duod.Tab.inares iuxta ac faminas ad fuo cefTioncm inteftati vocauerit. Quin amp;nbsp;Prætorle/ gcniDuod.Tab.fequutus videt, amp;idco fîmplcx acflmile Ius,in filiis filiabus amp;nbsp;cæteris per viri* Ittn fexum defcendentibus,non natis tantum, fed etiam qui adhuc in vtero effent, nec filiisfa.modo, verum amp;. emancipatis introduxit. luffïtcÿ vt fiuc fuj effent filij.ffue emancipati,nifi hacredes infti'tue/ rentur,nominatim exhæredarentur.Etenim fl prç/ tereantur,»què teftamenta ex ipfa fcriptura ipforû reddunt inutilia amp;iniufta, Siuc fui flnt.fiue eman« cipati,flue in rerû natura,fiuc cû pofthumi funt.po ftca nafcantur. Porrô in adoptiuis fpcdalem quan dam obferuationem inuenit in alia quadam confti tutione Imperator nofter fantfliff.quam de adopti uis edidit.

^Milcs in expeditione agens, teftamentum fecitî liberos fuos ïam natos aut pofthumos,nec^ hærci» des fcripfit,necß nominarim exhæredauit, fed con tumciiapraeteritionis affecit. Qiiæfitum eft,an va kat tcflamentumt’Et dicimusiSi liberos hos habe te fe fciuit, nec mentionem eorum habuit,prxteri/ tionem hanepro exharredatione nominatimfadla accipi(ficut Principum conffitutionibus cautum eff)amp; valere teffamentû eius.Qiiôd fi nefciuit.ipfo lure teftamentum eius non fubflftit.

•JMater vel auus maternus liberos fuos haercdcB inftituere aut exhaeredare neceffenonhabent, fed (îlentio prætcrirc poffunt,Matris enim aut aui ma terni n,entium,non minus poteft,q patris exhaere» datio.Nam neqi mater filium aut fiUam,ne(ÿ auus pepo

nepotê neptemve ex (îlia,hçredes iiiftituerc cogurt tur aiit exhœtedarc.Itacp præcenri.necp auxiliuni Iure CiiiiJï habetitjiieqj riirfiim Prætor eisbono* rum pofièfTionem contra tabulas pollicctur.

enim fuis conftituta funt.iion lis, qui fui cfTe dcfî« runt.Scdaliud eis adminiculûferuatur, quod paw là poft diccmus.

POfttraditam deinftitutione SC exhæredatio* ne liberorum docftrinam.et illud dicere necelïc eft,quas alias perfonas hxrcdes fcriberepoftiinus. Hæredes igitur inftituere pcrniilTuni eft,tum lib« ros.tum feruosiNec noftros modo feruos,fed alicnos. Sed noftros quidcm feruos olim feciindit pliirium lurifconfultorum fententiam, baud aliter inftituere licebat,qu.àm cum libcrtate.Hodie vert» amp;■ fine libertate ferui inftitutio valet ex conftituti« one Imperatorisnoftri, quæ feruos amp;nbsp;fine liberta* te inftitutos.ad hçreditatem fine impedimentoad« mittit.Nequeid per innouationem introdudiiiin cll.fed ex fententia quorundam veterum. Nam Ä Attilicinus lurifconfultus id fequutus eft, vtfer* uus et fine libertaterectè inftitueretur:ficut prudert tiftïmus Paulus,turn in libris ad MalTurium Sabi* num,tum in libris ad Plautium refert. Serinis aiitê nofter amp;nbsp;is incelligitur, cuius alrj vfumfrutftuni conceffimus, nos in eo nudam proprictateni liabemus.

^Inuenias autem mirabilem quendam cafum.in quo neccuni libertate feruusvtiliterd domina liç* res inftituitur,vt conftitutione diuoruni Scueriet Antonini comprarhenfum eft,quç locum habet in bacfpecie. Qiiidam aduerfus Titiam aceufationê »nftjtuerat, diceos cam cum feruo proprio Sticlio adub

DE HÆREDIB. INSTITVEN. 8o adulceriû cômififle. ludicio nondû abfoluto,diifta Titia moriens,dicflum Stichum cû libertacc hxre# dem inftttnit.Qiiælîtû eft poft morte eius an hære# dis infiitutio valerets” Et dicfti Principes refcripfe* runt,SerHÛ adultcrij reum non vtiliter ante finem iudicij inceftamêtomanumkti ab eadomina,quæ eiufdê illius criminis rea poftulatur. Hæc igitur in tali fpecie ferui inftitutio nullius momenti eft. ^Qioniam vero diftum eft,amp;S alienû feruura vti hter à nobis hæredem feribi: Sciendum eft iSóeuni alienum efTe,in quo teftatot vfumfrudô hafaebau Quando autem feruum meum hæredem inftù tuo,fiue cum libercate,fiue fine ltbertate(nec5 enim intereft,vtiam diximus)fiquidem meus manferit, liber fit,amp; neceflarius mihi hæres. Sin veto eum, teftamento meo .fuperftes,manumifero,voluntalt; rius fiet hæres,amp; liberum ei erit,aut adiré aut non adiré, Neceflarius enim effe nô poteft,dum vtrun# que ex domini teftamento non habeat,hæreditatc feilicet 8C libertatem. Quôd fi eum non maiiumi« ferô,fed alienauero ; Noui domini iuflu adiens,illi hæreditatem acquirit. Alienatus enim SC meus non permanens,nec^ libcr,nec^ hæres efle poteft, ctiam fi cum libertate hçres inftitutus fuerit. Quo* niam dominus âlibertatis dationedeftitifie vide* tur,propterea cum alienauerit.

^Ec hæc quidem de feruo noftro, Alienus autem feruus hæres inftitutus,n eiufdem domini perman ferk,Iuflu illius hæreditatem adiens,ipfl earn acqui rit.Sin vero alienatus fuerit,aut viuo tcftatore,auc poft mortem eius antequam domini iuflu adiret: ’Tune noui domini iuflu adiré poterit. Quôd fl vi* uo teftatore ä domino fuo manumiflus fuerit,aut poft mortem eius ante aditionemfluo arbitrip vt* pote

CHæchabcto in modum cuiufdam praeufejnfpf* ctionis. Quos dominos hxredes infticuerc poflU mus.horum poflumusetferuos.Nam feruusqu'’ pcrfonam no habcar,d domino fuo deflgnation«’^ accipit.His tibi flcinfpcótis; Videtoiam nöcquo^ agimus.Titius fcruum habebat Stichum nomin^ Hunccgo Stichum ita hæredê fcripfi.Stichus poÇ mortem Titij domini fui,niihi hçres efto.Quffltu eft,an tcftamentiim no fubiîftat; Nam mortuo Tt tio,nemo eft in rcrum natura,ex cuius perfona deH gnationem feruus habeat.Sed tarnen placuit.hsff* dis inftitutionem valere : Etenim vt maxime do* minus eius Titius non fuperfit, ramen in hxredit^ te,(Si hxreditarius eft feruus. Porrô cum feruis hs reditariis teftamenti faeftionem habemus. Quo* niam hæreditas nondum adita, perfonae vicernft* ftinere videtur defundti,non hæredis futuri;Quod autem id verum fit,vel hincapparet, Siquisn'O riens pofthumum relinquataiam etiam notidiiiu nato pofthumo.defundti feruum vtiliter hacredfiU inftituere poftum. Quanuis alienum pofthumum (eft autem alienus pofthumus, qui fi nafcatur,fuu5 mihi non eft futurus) Veteres mihi hxredeminft* tucre non permittant. Atqui fi hæreditas perfonJ fuftineret futuri hæredis,non vtiliter in hocfpeoA hæreditarium feruum,hxredem inftftuifTem, ^Complures.vnius erât ferui domini. Serunh^ ego hxredem inftituere poffum.Et dum modoot* Hngulis eorum teftamenti fatftionê habuerim,vn** cuiep dominorum pro parte dominica,hxreditlt;i* meaacquirirur.

^Hæreditas plxruncßin duodecim diuiditurvn* cias.|Et yniuerfa hxc hxreditas as appellatur,ha* betej

triens amp;nbsp;vncia,hoc eft quincç vnciæ.Semis,dimi* quot;nbsp;4quot;’B dia:hoc eft.vncix fex. Septunx femis amp;nbsp;vnciæhoc u (Hyt c n,x - ï ■ eft,feptemvnciæjîçs,dux partes è tribus (Grxcc Jlï««if«|j.)hoceftoirto vncix.Dodrâsbes 56vncia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- -f

Id valet vncias noucm.Dextansbes 56 fextans,id nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ayn

fcripferitin femiflem,ideft,in vncias fcx,totusas in fex vnciiseriuNecp enim dîcimus fore,vthçres TL J' fcriptus femiffcm accipiat, 56 qui ab inteftato ve**' nient,alterumfemilTem.Quoniâpaganus pro par* te teftatus,56 pro parte inteftatus decedere non po teft:Quanuis omnino miles poffit. Cuius volun*

1 mihi ex quadrante hxres nt,Dodrantem q qui ab I inteftato veninc,accepturi funt.Porrô auté quem* 1 admodum as d teftatore in pauciores vncias con* I trahi potefblta 56 in plures extendi poteft.Exem* I pli gratia,dicere poteft ; llle mihi ex beffe hxres I lt;nbsp;efto,56 ille ex feptunce.

I ^Si plures inftituam hxrcdes, 56 ex xquis parti* I bus elle eos hxredes velim ; fufficit eos fine parti* I, nbsp;nbsp;bus inftitui,Ita,Ille 56 ille 56 ille mihi hxredes fun*

I to.Quanuis enim ego vncias no nominem,tarnen I exxquofuccedent. Sin veto ex inxqualibus eos 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M parti*

partibus elle velim hçredes,tunc ex certa parteis ftituere,neceffe eft.Et dicerejlle mihi ex trientc,«?^ illeex femiflchaeredes funto. Quid ergoc'fi pluri* bus iiiftitutis hærcdibus, partes in quorundâ pcf* fouis expreflfi,ó(^ vnum aliquê fine parte inftitU« Q^iantum acccpturus eft, qui fine parte inftitutu# eftf'Etdiamus,Siqaidem aliqua defit affi pars.fot ceenim Prim urn inftitui ex quincunce,Secundungt; ex quadrante,lt;Slt;: Tertium ex fextante;amp;: addidi. Qiiartus mihi hærescftoivel.Quartus SsQiiiirti'® Ct Sextus hçredes mihi fuino:Tuncdicim'us,Va8 iJ]um,aut hofce tres,qui fine parte inftituti funt.ex duabus vnciis fiue ex fextante haeredes futures. Quôdfi in tres priores totum allem confumpf« . rim,vno ex femilTe,altero ex triente.tertioc^ ex f« xtante hæredibus inftitutis;deinde vnum aliqueiH autplures fine parte fubiunxerim : Tunc,quonw nihil alTi deeft.in quod venire polTinr, qui fine pat te inftituti funr: Semis il Ji aut illis,qui fine parte iiw ftituti funt,dabitur. Qiiafi videat teftaTor,ex vigin riquatuor vnciis hçredes inftituilTe.Qui igiturfine parte hacres inftitutus eft,aut pattern quç ad affeW deeft,aut femiftem habebir. Ncqr veto intereft,Pd 1 mus,an poft omnes, an in medio inftitutus fit is.îj fine parte eft. Vbic^ eni eadê ratio et idê efFeó^ eft. ÇComplures haeredes inftitui,ex certis partibus! nec tarnen aflem in eos confumpfi, fed pars eius adhucaliqua reliqua eft. Pars ïgitür qux vacat.ad quern fpedtabit c* Et dicimus.quod pars quaerell qua cft.tacite fcriptis hæredibus accrefdt. Verbi gratia.Tres ex ternis vnciis haeredes fcripfi,vt iani quadrans vnus fit reliquus.Quadras hie tadte'fin* I gulis hæredibus pro parte hæreditariaaccrcfcet,amp; i in effeStu vnufquifcÿ corum ex quatuor vnciisbp res efle inftitutus inuenietur.pcrinde atque fi fingu liin

Il In flngulos tticntes inftituti fuilTent.Et ex diuen fo,8i plures ex certls partibus hxredes fcribam,ô£ cxcerta parte fcribendo, duodecim vnclas exce/ dâ:Tacitècuicplddecrefcit,quod fupereß. Verbi gratia. Quatuor ex quaternis vnciis hxredes fcrû pfl.Lex flngulis flngulas detrahit vncias, amp;nbsp;in eflt; fedu (inguli Ongulos habere quadrantes deprx« henduntur.

t{STtem plures ex certis partibus hxredes InRitui, et duodecim vncias egrelTus fum;deinde amp;nbsp;alium Une parte adiunxi. Quantum habebit is.qui fine parte eftÆt dicimuszQuantum complendo alteti afli defuent. V erbi gratia.Sic dixi-.Primus mihi ex quincunce hxres efto.Secundus ex femiiïe.T erti» us ex belTe.Porrô amp;nbsp;Quartus mihi hxres efto.Dû cimus futurû.vt quartus reliquas quinque vncias habeat. Nouemdecim enimvncixiis qui certas partes habent.relidx funt. Idemtß eft,n vtrofji af» fe.hoc cft dupôdio.in tres illos confumpto.alium poftea fine parte adiungâ. Nam «SôhicafTem vniî habiturus eft, V t ita trigintafex fiant vncix, Enim Veto has vigintiquatuor,aut trigintafex vncias, ad vnum affem reuocare reducereq; poflum.

•pHæres amp;nbsp;pure fub côditione inftitui poteft.-Purè,llle mihi hçres efio.Sub côditionejlle mihi hçres efto,Si nauis ex Afia venerit. Ex certo autc tempore.vel ad certü tempus inftitui nemo vtilw ter poteft.Verbi gratia.Illernihi poft quinquenni um q moriar,hxres efto,vel â Calendis lanuariis. Aut fl quis ita dixentiTlle mihi hxres efto vfq» ad Calendas lanuarias.Circundutfto enim pro fult; peruacuohabito tempore.quod vfcçad Calendas vel à Calendis eft.perinde erit inftitutio.quafl pu» rèfuiffet fatfta,

in(b'tui,diccs:Ille mihi hæresefto,fl marccbiberifc Aut ctiam legatuni a!icui,fideive comniiflum vti feruo libertatem rcliqui, Conditio haecimpolTibi* lis aufertur,ac pro non fcripta habetur, 3C puruffl efficitur,quod hæredi relictum eft.

^Hacredem quendam fub pluribus conditioni* bus inftitui.Qu3tritur,an expectandum flt, doneC omnes impletg fuerintc’Et dicimus; Quod (i con* iundtiin ancriptæfunt, veluti fi dixcrim:IllcmiW hæres efto.fl Capitolium afcenderit, amp;nbsp;fi nauisoc Afia venerit.et ille ConfuI faflus fucrit:Omniuiii expe^ndus eft euentus.Sin verö feparatim et dif iuntftim eas aflcripfi,dicensilllemihi haeres efto.Si Capitolium afcenderit,aut fi Titio dederit deceffl folidosxuicuncß volet parendo,hxrcs fiet.

^Vtiliteramp; eos quis poteft inftituerehaeredes, quos nunquam viderit. Verbi gratia. Fratrem ali* quis habuit percgre degentem,lt;Sc is ibi liberos cre auit. Filios eos quos nunquam vidit,h3credes fcri* bere poteft.Ignorantiaenim teftantis circa hçredé, inftitutionem inutilem non facit.

Nihil prophibet,quo minus teftator,amp; inftitu* tionem faciat,amp; fubftitutionem, aut deniquf (vt rem verbo abfoluam)plures hçredum gradus. Gradus autem haeredum dicitur,quitotum affetn, hoc eft,duodecim habet vncias. Licet enim nobi» ira teftari:Primus hæres efto.Si primus hæres non crit,Secundus hæres efto. Si nee Secundus hæres crit,T ertius hæres efto. Quód fiTertius non erit, Qiiartus hæres efto:lt;SC itadeinceps in infinitnfub* ftituere polTumus. Et vltimo loco fine gradu,taiv quam in extremum fubfidium,feruum noftruH* inftituere poiTumus. Vt fi contingat omnes recuö rCjfcruus neceflario fit hæres,

DEVVLGÄRT INSTITVT. 8} ^lPolTumus autem, SC vni vnum.æ vni plures. Sc pluribiis vnum,3ó pluribns plures fubftituere. Vni vnum,vt Primus mihi hærcs efto. Si primus non erit,Secundus hxres efto.Vni plures,fic:Pri» mus mihi hæres efto. Si Primus nö erit,Secundus amp;nbsp;Tertius mihi hxredes funto.Pluribus vnn.ica: Primus Secundus mihi hçredes funco.Si ij non erüt.Tertius mihi hæres efto. Plures pluribus,vt: Primus Secundus mihi hçredes funto.Si tj non erunt,Tertius et Quartus mihi hçredes funto.Pof fumus adhæc 3C inuicem,hoc eft Grxcè «AieiCai/löji hxredes fibi fubftituere. Vt,Primus mihi ex femif* fe hxrcs efto.Et Secundus item ex femiffe.Quöd fl Primus hxrcs non fucrit,hxrescfto Secundus in partem eius. Sin vero Secundus nö adierit,Pri mus in Secundi partem fubftitutus efto.

Et n quis hxredes ex difparibus partibus fcri/ ptos,vt hunc ex feptunce,ilium ex quincunce.inui cem fubftituerit,^ nullä in fubftitutione partium _ mentionê habuerit: Eas partes accepturus eft fub# ftitutus.quas accepturus eratfladiiffct.is in cuiusgt;*♦ locü fubftitutus eft. Nä fl contin^at,vt is cui quin-K*^ cunx datus cft,adeat,5i is cui feptunx,omittat:dû v* cendum non eft Primum ex fubftitutione tantum quincuncem habiturü.fed feptuncem.Hunc enim Secundus accepturus erat,fl adiiffet,

Quidam hxredes fcripOt,Primum ex fcmiffe,5c Secundum ex femifte. Deinde dixiuSi Secundus hçres nô erit, Primus et ex parte Secûdi hçres efto Quàd fl Primus hxres nö erit,Tertius hxres efto. Seuerus 5^ Antoninus refcripferunt : Sine diftin# dtione Tertium hxredem effe poffe, flue Primus folus, flue Primus amp;nbsp;Secundus hxreditatem o* mittant.

DIB. n. JNSTIT. , reni.bçredem eum inftitui.Et adieci;Si is mihi 11» res non ertt.Maeuius tnihi hçres efto.Mortuo me, feruus tuns quern hseredeni fcripferam te lubente, hçreditatemadnt.Quscritur.an locus fit fubftiruti» oni^Etdicimus.fubllitutum in partem dimidiam admicd. Seddicaca1iquis,Subfl:itutum in totum ailem admitti debere. Nam teftator dixinlllemi' hi liaeres cfto.Et 11 is non fuerit,MaEuius eflo. Qu5 igicur hacres inftitutus.hçres effe non potuerit.vt qui feruus fueritniecefTe erat fubftitutum in vni* uerfum ius vocari. Sed huic refpondendfieit, VeP bahxc.Sihçresnonerinineo quidem quialieno iuri fubietfius efl.quum teftator id non nefciret.flC intelligi debere.Si neque ipfe inftitutus hçres erit, nequealium hçredem fecerit.hoc eft.alq acquide/ ric.vttunc demum locus fiatfubftitutioni, Ineo vero, quern patremfamiliâs effe pucabat teftatof, hoc flgnjflcare verba illa.Si hæres non erit:Si necp flbi neq? ei.cuius iuri poftea fubiedus effe cape» rit.hxreditatem acquilleritrvt in totum.locum ha beat fubffitutio. Hicautê.quiaiam alienoiuri fub» iedus effet,qui paterfamilias effe putabatur.ideo fubftitutus dimidiam partem accipit. Idqi amp;nbsp;Di» uus Pius in perfona Partbenij ferui fui refcripHt. Forte cnim quifpiam quum Parthenium Cxfa» ris feruum, liberum effe arbitraretur, hxredem eum fcriplît.ôi deinde ita fubftitutu dedit. Quod fi Parthenius mihi hxres non erit, Mçuius hçtes erto.Et tunc fada eftconftiti)fio,Vt dimidiapars hgreditatis per Partheniiim Cxfap acquireretur, amp;in alteram dimidiam Mxuius fubffitutus VO» earetur,

At enim non extraneis tantum hçredibus in» ßicutisjubßitutum dare poHumus, léd eciam hberifl noftrigjta dicentes : Filiusillc meus hçrcs mihi eftoÆt (3 hgres nôcritjlle hgres efto. Et hçc Vocacur Vulgaris fubftitutio, quoniam aptaidoa iieacß eR vtcuiuis fiat.tumextranco tum filio.Sed in extraneo quidem multis callbus accidit, vt fub« fiitutio locum habeat. Quod genus fueric,Si infii tutus ante teftatorê decedat.Si répudier aut omit* tat hgreditatemiaut fl fub conditione eo inRituto, conditio non exiRat, In filio vero.vno duntaxat cafulocus fit fubRitutioniivideücet fi fiiiusfamili« äs ante pattern teflantenr decedat. Nam fi ante fili um decedat pater,fubflitutioni non fit locus. Ille eniflatim patri flthgres.neqj abflinedo nomêhç» redis ponit. Nam hæredis nomen femel alicùi paf tum.difficulter ad alium transfertur. ER amp;nbsp;alia iubflitutio.quæ in liberis noRris procedit.Ncc li» beris tantum, fed quos in poteRatehabemusniec tantum quos in poteRatehabemus,fed fuisimpu beribus. Vocatur autem ea pupiJlaris,ab ætate.dc qua fieri folet. SubRitutionem igitur pupillarem fie facere poiïumus. 111e filius meus hxres mihi eflo. Et (3 hæres fucrit,ac irapubes moriatur,Ille hæres eflo. Et fi filius hxres faAus fuerir, amp;nbsp;ante pubertatem decefferitilocus fit fubflitutioni. Por» td.pupillari fubflitutioni vulgarem licet coniun« gere,(SC facere fubflitutionem(vtitadixerim)vul« gariopupillarem; hunc in modum. Filius meus hxres mihi eflo. Et fl hxres non erit,(quod cR proprium vulgaris)aut hxres fa(ftus,intra puber» tatcm decedet,(quod efl proprium pupillaris)Il« le hxres eflo.Quid aisc* Viuo patre mortuus efl fi» Uus.Ex prioribus verbis,venit fubflitiitus,amp; hx» Ks fit patris,non defundi filq. Quöd (3 viuo.fi»

Jio pater decefTic,5lt;: filius hæres fa*Hus,ante pubef* tatem mortuuseft: Tune ex verbis fequentibus fubfh'tutio locö habet, «SiS hxres fit fubftitutus.nó patris fed defunrfii fi'lij, Porrö ius hoc pupillaris fublh’tutionis,niillaproprialegeiiiuentü,fediiiori bus amp;iure non feripto introdudlum eft. Etenim quum pupilli teftamentum fibi facere nö poffenK lurtum vifum eft,vt Patres iis teftamenta facerct, ^Hac rarione motus amp;nbsp;Imperator noftcrfanÆfi’ fliTius.conftitutionem emifit,quam amp;;Codicifuo voluit inferirqua lt;56 tali cafui confultum eft. cninrSi quisfuriofos,aut dementes filios habest, aut nepotes aut pronepotes, cuiufcuiicj fexus fint Ä5 cuiufeunejt gradus,Ius amp;nbsp;poteftas ei cfto.etiani fi puberes fint,ad fimilitudinê fubftitutionis pupil laris,certas perfoiias fubftituere,incafum quoin demeiitix morbo adhuc manentes, deceflerint. Qiiöd fi refipueriiir, fubfb'tutionc illam infirmari fanciuit.Id quod (S6ipfumad exemplum pupillae ris fubftitutionis inuenit, quæ poftquam pupillus adoleuerit,infirmatur.

^Pupillariigitur fubftitutione in prxfatum mo* dum ordinata, duo quodämodo teftamenta funt. Alterum patris ergafilium,Alterum fllrj ergafub* fticutum,Quemadmodum fiipfe filius hxredem fi* bi fcripfilTet. Q^iinimö,fi verum dicere volumus, propiuseft.vtvnum fit teftamentum,fed hxredi* tates dux. Qiiarü altera ad filium a' patre defertur, altera à filio ad fubftitutum vadit. Q.ixcunr^ enim pupillus vel ex hxreditatepaterna habucrit,vel ip* fe fihi acquifierit poft morte patris : ad fubftitutû tranfcût.Porrô vnum efie teftamcntum,vel co ar* gumento oftenditur,qgt; folum feptem teftes adhi* bcantur.quum,fi duo fuilTent tcftamcta,quatuor* dccim adhibendi fuerint.

DE PVPILLARI SVBSTIT. Sj Ç Contingit aliquando, vt qui filio fuo pupillarû terfubftitutum dederit: infummum timorcm vc# niat,nc q pupille fubftitutus eft, vbi nouerit poft mortem patris,fe illi fubftitutum datum, pupillo infldias comparer ; Eftautem impubes ob ætatis breuia tempora, inßdiis admodum obnoxius. Si quis ergo pater ita formidolofus eft, 3c formidinê hanc VItare vult : Pupillo haerede inftituto,vu!ga# rem fubftitutioiiem palàm fine timoré poft inftitu tionem pupilli feribat. Sic cnim pupillo infidiari fubftitutus non poterit. Nelt;^ viuo patre:Quia tue ignorât,quid in teftamento feriptum fit, Neque j morte teftatoris; Quia iam pupillus hçres patri fa# lt;ftus,locum vulgari fubftitutioni non facit: Porto nemo fine fpe lucri,infidias pupillo molitur. Et id quidem de vulgari fubftitutione, Pupillarcm autë fubftitutionem, quû quis facere vult, dicat in hûc modum. Filius meus haeres mihi efto.Et fi hæres non erit,Ille mihi hæresefto. Et quumtutores,le# gata,fideicommifra,(S6 libertates dederit:In inferi# ore teftamenti parte,hæc verba feribat. Sin veto fi lius meus41æres faeftu^nte pubertatem mortu# us fuerit\ I!le ei hæres efto. Et hanc parte proprio lino colliget,amp; propria cæra configner. Sed 3C in priore parteteftamenti, hæc verbaferibat. Nolo inferiorem partem teftamenti^ziuo filio meo adhucimpuber^periri.Subftitutioneenim pupil lari hune in modum faefta, tutus etit pupillus ab infidiis omnibus. Nam nec^ viuo pâtre quisquâ ei infidiabitur, proptereaq) teftamcntûomne ad» hue claufum fit : neq? d morte patris, propterea tota fubftitutionis pupillaris ratio ignoretur. Quidam quum teftamentum conderct, SC filium hæredem feribetet, ftatim fubftitutionem pupilla» rem fubiunxit,valet nilrilo minus fubftitutio.Ve»

rum js.qui id conßlij cepit, amp;nbsp;ibi filio fubftitutinn dedit,vbi Rlium haeredcminftituerit ; cum magtio filrj difcrimine teftatus clTc videtur.

Ç Non folum ante haeredibus inftituris liberis int puberibus : pupillaricer fubftitucre parentes poi* funtjed etiâ exhærcdatis. Qiiemadmoduni jgicur propter patriâ potcftatê.non ga liæredes fcribun* tur.pupillarem admittiint fubftitutionê: Ita amp;nbsp;eiif hæredatis liberis vtiliterfubftituimus.Verum dw xcrit aliquis. Q^n'd ergo accepturus eftj's qui exhoe redato pupillo fubftituiturc’Dicemus. Si quid con tingat pupillum ex hæreditacibus, legatis, aut do/ nationibus propinquorum vel amicorû patcriio/ rum acquirere. Id omne ad fubftitutum tranflbit. Ea quæ dicla funt.de fubftitutionê liberorum im/ puberum inftitutorum vel exhxredatorum:etiani ad pofthumos trahuntur. Pofthumis eiiim vulga* riter fubftitucre poftiimus,hune in modum. Poft* humus mihi hxrcs cfto, Et fi non fuerit; Il le bæres efto.Hærcs autênon eft,fiaut non nafcatur,aut na* tus ante pattern decedat. Poftiimus Ä pupillari* ter : Ita. Pofthumus mihi hæres efto : Et fi hxres fuerit, 8C impubes dccefterit, Ille hæres efto. Sed amp;illudiis quæ dicimus confequens eft, vt vulga* riopupillaris (quam vocant) fubftitutio in pofthu mis procedat.

Habeto hæc pro quadam præuia infpetftionc. Pars teftamenti, in qua pater fibi hxredem inftitu it,dicitur PrincipalisiEa veto in qua fîlio impube* ri fubftituit,diciturPupilIaris. Pendet autem Pu* pillaris ex principali, 5C ex ilia vim fuam accipit. Hoc ita pro præuiis quibufdam infpeifto. Vide mine ré quam traôamus. Diximus liberis noftris impuberibiis pofte nos fubftitucre. Id autê intelli* get Quuni iiobis ipfis hxredes inftituimus,hoceft.

DE PVPILbARI SVBSTIT. 8« quiim prindpalem parte condimus. Hac cnim no condita.PupiIIaris non habet,vndefibiroburaffu mat. Nam pupillare tcftamentum veluti pars amp;nbsp;fequela eft principalis teftamenci. Atqui fequelam nemo inuenire poceft.nid ôC principale fublîftac, Adeoaiitë vim fuani omnem pupillare teftaniem turn à principali accipit, vt ß principale nô valeat, nec pupillare valere polïit. Finge enini exempli gratia : Teftatorem in Principali, nomen hæredis fua manu non fcripfilTe,amp;; tarnen in pupillari id fe* cifle: Nullius momêti erit pars pupillaris,quonia pars principalis vioo laborat.

PolTumus auteni, fl plures nobis fint liberi im* puberes,vel ßngulis pupillariter fubftituere.vel ei qui eorum nouilTimus impubes morietur. Sed fl neminem liberorum impuberum inteftatn velim decedere; ßngulis propriafubftitutionefubftituo. Sin veto iurafuccelTionum ablnteftato.falua ctin tegra elTeinter liberos malim,Tunc ei,qui eorum Vltimus impubes morietur,alium quempiam ex* traneum fubftituo. Et ß alq mortui fuerint,fratrc8 fuperftites, ius legitim» hsereditatis abinteftato habebunt.Sin veto vnus exeis nouiffimus impu* bes obierit,tunc venict fubftitutus.

Prseterea nominatin'! knpuberi fubftituere pof* fum,5ó dicere. Si filius meus hærcs mihi Rierit Si impubes decefferit, Titius ei haeres efto. PofTum autem amp;nbsp;generaliter ei fubftituere. Verbi gratia. Multos vnd cum filio meo hxredes inftitui, Aut multis inrtitutis h»redibus,filium exhxredaui. Poffum generaliter ita fubftituere,dices.Qiiifquis mihi patri haeres erit. Is Si filio meo ante puberta* tern morienti,fubftitutus efto. Per quae verba,Ex fubftitutioneadhxreditatem impuberis venient, qui ÖC fcripti func hæredes SC extiterunt. Nam ßin

fl inftituti.hærcditatcm ex principali parte repudl» ’ auerint,ex pupillari fubftftutione nihil capient. Diuiditurautem inter eospupilli hxreditas, pro portione hæreditaria. Id eft, pro qua parte patri ’ hæredes faóti funt.

Et mafculis quidé vfc^ ad annos quatuordecim licet fubftituere. Fdeminis vero vfquead duode* t cim. Qiiâ ætatê fl excedant,euanefat fubftitutio.

Ç Extraneo autem vel filio puberi hæredibus in* ftitutis, nemo ad flmilitudineni impuberum libe* rorum fubftituit,dicens.Il!e mihi hæres efto : Etd haeres mihi fucrit,lt;SCintra trigeflmn (exempli gra* tia) annum dcceflerit,Tlle ei hæres efto. Sed hoc fo i lum permiftum eft,vt ei im quern hæredem inftitii f erimus, per fideicommiffum poffimus obligate, alrj hæreditatem noftram vel totam vel pro parte reftituere, Porro ius fldeicommiffi quid Ä quale fic,fuo loco tradetur.

DIdicimus quemadmodum iure teftamenta fi* ant. Sed fl quid eorum, quæ ad folennitatem obferuationem«^ fpec'tant.omilTum fuerit.dicitiir 1 teftamentum non lure Ciuili fai.'tum.aut verbi co pendio,Iniuftum. Fortetnim legitimus (,idcft,^ lege ftatutus) teftium numerus omifTus eft;aut ad/ fucrunt quidcm feptem teftes.fed non omnes fub fcripferuntiaut fubfcripferunt quidem omnes, fed non conflgnauerunt ; aut ipfl quidem omnia hxC fecerunt, fed teftator manu fua nomen hærcdis no fcripflt, necj coram teftibus futurum fnccefforeni nominauit ; aut aliquis qui liberos habebat fuos, necpeos inftituit,necÿexhæredauic, Omnibushis ex caulTis, teftamentum dicitur non lure Ciuilifa/ drum. Qiiôd fl nilhl eorum ncgleAum fuerit,non

OyiB. MO, TESTA. INFIR. «7 tarnen fie oîno ad finem vfc^, vim habet teftamen tum.Namautrumpitur.autirritumflt.Etrumpi« • turquidemhuncinmodum. Quidam fine vitio gt;/• omni teftamentum condidit, Sed quumteftator eodem in ftatu non mannfiet,iiis teftamenti minu tum eft ; Etenim fi quis poft teftamenti confedlù onem,adoptet in filium,veleum qui fui iuris effet, apud Imperatorem, vel eum qui alieni,apud Prat» totem, fecundum ea quae conftitutione quadam piiffimi noftri Principis cauentur : Hoc eft,quum auus eft,qui adoptât (tunc enim adoptio naturam fuam explicat) teftamentum eius rumpitur,per ad iectionem nouihuius Sui, perinde atque perag, nationem pofthumi.

lt; Sed amp;nbsp;poftcrius teftamentum quod iure perfc»6 2^ «um eft, fupenus rumpere poteft, fiue quis ex eo hacrescxiftat,nuenon,dum exiftere potuerit, Id enim folum fpe(ftamus,An aliquo cafu exiftere po tuerit.Et qui fieri poteft,vt qui exiftere potuit, n6 exiftat tamentFingeeum qui in fecundo teftamen to hæres inftitutuseft aut repudiafle aut viuente teftatore,vel poft mortem eiusanteaditionê mor tuum effe, aut conditionê, fub qua inftitutus erat, tion extitiffe. Et in his cafibus contingit, vt is qui duo teftamenta fecerit,inteftatus tarnen moriatur Priore rupto per confedlionem pofterioris, Et fe# cundo irrito fadio, q, ex co nemo haeres extitcrit,

Quidam teftamento condito hacredem Primff *3 ■ inftituerat.Deinde poft tempus aliquod,aggrcffus eft amp;nbsp;fecundum teftamentum facere,quod amp;iurc perfecit,hacredc inftituto fecundo:hunc in modü. Secundus mihi exillaScillarchxrescfto. Nihilo minus (Sf hoc modo prius teftamentS rumpitur. ♦ Necenim quod ex certa parte Secundus hæres,in* ßitutus fiqid inftitutionê eius irntam facit, Ac ira

D.Seuerus Antoninus refcnpferuut.Cif/üseó* * ftitutionis hxc verba funt. (Neçp cnim rcferrcab/ furdum eft, Quiim amp;nbsp;aliud quiddam non inutile. cxeadifcerepoftimus.)Qiiidam teftamcnro con/ dito,pluribufcß in eo inftitutis hxredibus.Tn fecun do teftamentoaliuni quendam ex corns rebus hï rcdcm fcripfit,hocaddico,Se nihilo minus veilert priustcftanientum valere. Deceftit. Relata res eft ad Scuerû Ä: Antongt;num,amp; ab iis Cocceio Cam pano rcfcriptn eft. Teftamentu quidc fecundo lo/ co fac'tum.licet in eo certarum rerii hæres fcriptus fit,nihilominus prius teftamentû rumpit, perinde atc^ fifecundus hæres fine aliquarerûmentionein ftitutus effet. Veru iuffcrunten,qui in fecundo te/ ftamento inftitutus erat, hæredê quidé effe,fcd t» men teneri hæredibus in priorc teftamcto inftitu/ tis,ad reftitutionem hgreditatis.iis videlicet rebus contenta,ex gbus hçres fcriptus fuerat.Ita vt fiea, quç ipfi relitfta funt, quadrantc Legis Falcidiç nó facia nfuppleri ei dobeat,quod quadrâti decft.Hu/ JUSautê rei ratio in verbis eft fecundo teftameiito infertis: Quibus vt valeret prius teftamentum ex/ preffum eft. Rupti ergo teftamcti vitiö multis mo dis accidit: Nâ óó pofthumi natiuitas. Si. noui Sui agnatio,amp;; fecundi teftamenti confclt;ft:io,teftaraen turn runipere folent. Et hçc de rupto.

Porto amp;nbsp;irriti vitium teftamenta foluit. Verbi gratia, quû tcftator Capitis diminutionc patitur. Qiiod quibus modis accidat,primo libro relatum eft.Si enim teftator aut maximam patiatur, SC fiat feruus:aut mediam, Sc Ciuitatc amittanaut mini/ mam,amp; fiat alieni iuris,dando fcarrogandumJrrl , turn fit teftamentû.Qtiemadmodum igituretiam dicftum eft, tria vitia funt, quç teftamenta pertur/ bant,Non lure Ciuili felt;ftum,ruptum,Ôi irritum.

QVTB. MO, TESTA. INFIR. 88 Pofiumus autcm ÄS quod irritum eft, ruptum vo care:amp; quod ruptum eft,lrrit0 : Sed 3£. quç ncc initio iurc fadia funt,irrita vocare poffumus. Sc (b ne differentia,his nomiiiibus vtimur.Sed ideo fiiw gula vitia, fingulis appellationibus diftinguere in# ftitutum eft, vt esc-proprio cuiuftj nomine cognw tis vitiis,facilius eavitarcpolTemus.

Sed hçc tria dióa vitia,teftamentum lute Ciui* 11 facTcum infirmant, verum ad teftamentum Iure Prçtorio confeeftum non pertinent. Nam vitium non lure Ciuili falt;fti,ftultum fit dicere in teftamen to,quod ad lus Prçtorium pertinet,locum habere Sed necç vitium Rupti,id diflbluit, necj etiam Ir/ ïiti,fl contingat vtteftator capitis diminutioncm qua fubierat,effeigiat. Prçtorenimduo têporain# quirituiempeconditi teftamenti, SC mortis ;ÄSfl# quem vtrocß tempore inuencrit teftamenti faeftü onêliabuilîe,pro valido teftamentum tuetur: nü hil curiofius de medio tempore laborans, fiue Ci* Uitatë,fiuelibertatêamifit. Omnino cnim fi fepte teftium fignis fignatum fit,Ä:defunlt;ftus vtroqi tc pore, teftamenti faflionê habucrit, quonia amp;nbsp;Cf* uis Romanus ÄS fue poteftatis erat,hçrcdi feripto datbonorûpoffelîioncfecundum tabulas. Qiiôd fi in Capitis diminutionc dcceflcrit, Qiin enim fc arrogandü prfbuiffetymortuus eft, anteq potefta* tis fug fieret : Tune amp;nbsp;ipfe Prgtor irritum efie no uit teftamentum, ncqi hçredi ftripto bonorüpof feffionem fecundum tabulas poJlicetur.

Ç Qin'dam teftamento condito fuperuixit, ac di# xic,fe nolle id teftamen tü valere. Ex fobs his ver* faisteftamentû non infi'rmatur. Nam quç lurccô* feôa funt,Ture etiam fubuerti tolbep debent. Plus dicoiEtfi quis poft prius teftamentum, fecundû fa eereaggrelTus fit,ÂS aut mortalitatc prçuetus, aut quia

quia cum eius rd poenituit,id non perfccerit; DfiH Percinacisconftitutione cautum eft, vt prius tefta mentum firmumracumtjflt.Aitemm.Non alïteï tabulas priores, quæ iure fadtæ fint, per fequente« irritas fieri, q fl amp;nbsp;fequentes iure ordinatæ SC perfe fuerint. Nam imperfedlum teftamentum.flnc dubio,nullum amp;nbsp;infirmum eft.

Eadem conftitutione 3c illud expreflum eft,Ta lern inftitutionem valere non debere, quum qui* litis caufla,quam cum aliquo habet, Imperatoren! hærcdê inftituit, nec firma huiufeemodi teftamen* ca vocat.Scd neqp ex nuda voce flncc^ fcriptis,h» redis inftitutionem in Imperatorem collatam ad/ mittit.necç commilTurum fe dicit, vt aliquid acd» piat ex vlla feriptura tanquä ex vltima voluntate, nifl integra ei Iuris authoritas adeflet. Secunduni hancconftitutioncm et D. Séuerus 5C Antoninus facpe referipferüt. Licet enim(inquiunt) legibus fo lut! fimus,attamen fecundü leges viuimus. Quam voce adco diuinam fæpe oportet in ore habere.

DIximus fuprd. Pofte parentes in condendis W ftamentis,liberos fuos hæredes non feribere, fed vel cxhæredare,vel præteritionis ignominia af ficerc,In quibus fcilicet præteritio,pro exharredati/ one accipitur. Sed quoniam parentes hincarreptt poteftate,filios fuos grauiter lædebant, relinquew tes cos in inopia: Nam fl quis exafeendentibusg mafculos,ahquem ex liberis cxhæredalTet,ne(Ç ip* 10 lurc inualidum erat teftamentum ; neq: ab int« ftaro fîlius venirepoterat. Nam quomodo quum teftamentum extaret tquot; Neque Prætor bonorum poftcftïonc contra tabulas dabat, Præteritis cnim non exhxrcdatis ea dabatur.Quôd fi mater erat te* ftatrix

DE INOFFICIO. TESTA. 8» ftatrix,Nccogicarcquidem poterant ii qui per ma trem defcendebanc.de bonorum polIeHionc côtra tabulas. Aducrfus enim teftamentum fœminæ li# beris bonorfi poflelTio côtra tabulas nô datur. Jii extremum igitur fubfîdium induôum eft; vt bfaca ri de InofFiciofo teftamento agcre poflint,qui que ranturac dicanc, inique fe exhæredacos vcl inique præteritos elle : huius coloris prætcxtu, lt;jgt; detuiw dus fanæ mentis non fuerit, quum tcftamentn or.« dinaret. Id autcm diciturd Liberis non quafi verè furiofus fuerit defundus, fed «ÿ reifte quideni fecea rit.verû non vt ratio pietatis exigit. Namliveré furiofus fuiffctjtelfamentum facerc’noii potuilTet* Aut certe ideo infaniiflc cxiftimandus eft quôd na turam flnecauftaodiftet. Nec veto liberis tantum permilTum eft.tcftamentum parentum vt inofficia ofum acoufare: fed etiam parentibus.vt liberorum teftamenta impugnenr. Porto foror {met tum demum teftamentum defuncli fubuertunt, quafi fcriptis hæredibus diurc prælati,quum hæredcs in ftituti turpes perfonas fuftinent, v» aurigx, mimi, arenarq, amp;nbsp;hi.quorum familiaritas ex turpi confu ctudine conflata eft. Sic enim id facris conftitutioa nibus expreflum eft. Parentes igitur afeendentes amp;nbsp;liberi defcendentes,quum ingrat! indefundum nonextiteruntaduerfus quemuis fcriptum hxre# dem, qucrelam inofficiofi teftamenti intentabuntî frater autem amp;nbsp;foror folum aduerfus turpes per/ fonas. Cognati veto qui vitra fratrem Sc fororê funt nullum habent aditum ad querelam inoffici* olt.amp;eam mouentes,fuccumbent«

Porto deinofficiofo teffamentoagunt liberi, turti naturales, turn etiam adoptiuifecundumea, quæ conftitutione Imperatoris noftri cauentur. Vcrû tunedemû querelam Inofficiolî vtiliterintentant, N cura

cum Omni auxilio defcituti funr. Nam extremun» ' fubfidinm cft querela inoffidofi. Qtii ergo aliud lus habet.quo ad hçreditatem defuixfii totam, vd partem eius venire polTit aditum ad querelani in* : offidofi non habet. Et hoc non folum de liberiJ qui in reru ni natura funt, fed etiam de pofthumi» intelligi oportet.

Sed 36 hçc omnia ita acdpiendafunt, fi nihil «s penitus ddefuntfiorelicftum eft.Id enim amp;côftitu tionequadam SandtilIImperatoris, ad feruandî naturç vcrccundia introdu3um eft. Nam olim.id fi tota débita pars relilt;fta fuiflet,locus querelç dein offidofo fiebat: Veluti fi quis quadringcntos (olij ■ dos in bonis haberet.necclTeerat ei,omnino cciitO relinquere, hoc eft quartâ parte hçreditatis.ne qu« rela poffet intcntari. Hodie veto et fi vnus folidu* tantum, vel quantacunc^ pars hçreditatis, vel rrt qualifcun^ eis fuerit relida.querelade incffidofo ■ quiefdt, conftitutione id quod eis dceft vfque ad quartam partem legitimç partis qua ab inteftato eranchabituri,fupplentc:etiam fi maxime teftatof propria manu non alTcripfit,veile fe,vt quod quar , tçdeenet,b0nivinarbitratucôpleretur. Idciiim ! conftitutio ipfa quanuis non adiedium, tanquam naturç confentaneum admittit.

Si gs patris voluntate approbauerit, per qutrt lam de Inoffidofo eä fubuerterenö poteft. Vndt vide gd quçfitû fit,Is que ego in poteftate habebai pupilli cuiufda tutor erat.Moriens egoaliumhert dem fcripfi,(Sd filium meum exhçrcdaui, Porto p“ pillo,cuius is tutor crat,legatûi dedi, Degatn film’ meus,quod pupillo relidtum erat,cxegerat:Poftrt | de inoffidofo vult agere,cjgt; fe nihil ex paterna hçre ditate habere dicat : Id ne ei licet. An nlt;hil nocui^ quöd legato exadlo, videatur voluntate patris ap

probaffc lt;nbsp;Et dicimus. Nihil eum patijsraefudictj, quoniâpiipilli nomine,et ex tutons officiojegàtû exegit.Nihil igitur prohiber, quo minus fuo noie de Inofficiofo poiïitagere. Ex contrario qiioque quscritur. Impubcrë ego filium in poteftate habe« bam. Alio quodam hxtedeinftituto,lmpuberem nihil ei relinquens exhæredaui. Legaui autê Titio cuidam folidos ccntum,quem ego Impuberi tefta mentatiû tutorê deder^,aut Prartor dedcrat,aut legcadtutelam vocabatur. Titius tutor noie pu« pilli deInofficiofo egit, nbsp;nbsp;vicftuseft ; forte enim

meritô exhxredatus fuit Impubes. Poftea hic idc Titius legatum libi reliftum à fcripto hæredc pc« tiit,haud dubium eft.quin id non amittat.

C Querelam igitur de Inofficiofo excludit relidla • lt;^artaei,qab inteftato ad hæreditatc vocatur,fi« ue per legatum relida flt, flue per fideicômiffum fl« ue per donatione caufa mortis.Donatio autê inter Viuos iis nonconnumeratur, nifl in hoc donatum fuerit,vt in iis canbus,quorûlmperatoris noftri fanc'riffimi conftitutio quaedam meminit ; Sc aliig quibufdam modis,qui veteribus legibus amp;nbsp;facris

tur filio relinquatur, Querela Inoflücioflquiefcit: Et fl quidem vnus eft filius,Quartam ci totius hx« reditatis relinqui oportet,Sin autem duo funt, aut etiam plures, Quarta omnibus relic'ta pro rata amp;nbsp;ex æquo,efficit vt querela flleat. Verbi gratia,duo funt; Neccffe eft,vt iisrclinquam flngulos fefcun» ces. Quôd fl tres flnt,neceflë cft,vt fingulas vncias iis relinquam.

HÆres nomen generale eft, In tres autem fpcci« cs diuiditur.Nam Haeredum alq dicuntui Ne

Et quifnam ell NecclTarius i Seruus.qui hære« infti tutus cll.Inde fic vocatus, quia volens nolens omni modo poft domini mortem,amp; liber ftatim amp;nbsp;iieceftarius (if hacrcs. Itacj, Qlii de facultatibui fuis dubitant, Ä ratione fubduda, verciitur fore, Vt nemo propter anguftias rei familiaris ipforum, pro lixredefe velitgcrerc: feruorum aliquê in pri* mo,fccundo,aut tertio gradu ant etiam inferius hçlt; redem inftituerefolent. V^liiti Stichus feruus me* us hxres efto. Eccein primo gradu. Aut in fecun* do.flc.Primus hxres efto.Et 1Î is hxres no erit.Sti* chus feruus meus hxres ello^autetiam vltri Nf* mine igitur ad hxreditatem accedere audente. Ex necelTitate veniet Stichus,lt;Sf hxres fict, Ac nifi er« ditofum nomina,qux defuneftus contraitx diflolu tafuerint,ahterveeis co nomine fatisfatflum.uul'a defundti memorlx ignominia inuritur,fed ho.’redw tas diftrahitur; Non iam illis dicentibus huius de# funefeibona diftrahi,Sed Stichi hxredis. Creditw res igitur in bonorum pofleflionem miffi, aut di* ftrahunt ilia,aut inter fe diuidunt.Haber autem liw famixhuius mercedem feruus, Primôlibertatem, cui nulla res comparari poteft. Deinde amp;nbsp;illud Cw modum ei prxftatur, vt ea qux poft mortem pa* tronj.Stichus flbi ex aliis cauftis acquiflerit.hoceft non per occafionem hxreditatis, ipfï referuentur, deep in iis ci molefti fint creditorcs,quanuis maxi* me defun dll bonaxri alicno non fufficiant. Et hi quidem ftint Neceftarfj.

Porro,Qi.ii fui amp;nbsp;neceftarq fint,videamus. Sui amp;nbsp;necelTarq funt,verbi gratia. Filius,filia, Nepos,

Neptis ex fïlio,5ó deinceps liberi omncs,qui in poteftatecuiufq? quum is moreretur fucrunt. Bt fîliiis quidem amp;nbsp;filia ex fefe omnino lus fuonmi hxre

DE HÆRE. QVAD. ET DIFFE. 9« hxreduni habent:Vcruiii vt nepos neptifvcfui hç redes fînt, non fuffiateuni cam vein potcilate aui defunct! tempore mortis fuiflc/ed opus eft ad hoc Vt'fui hxrcdes fiant. Pattem ipforiim ex quo nati funt,in potcftate paths fui efte defiiflc; Per morte forte aut emancipationeni, vel alios modos,qmgt; bus patria poteftas foluitur.Tune enim nepos aut neptis in locum paths fui fuceedir. Ft Sui quideni ideo appellantur,quiadomcftieihæredcsfunt, hoc eft,quia viuo etiamini patrc,domini quodam mo# do exiftimantur. Vnde ÿC lex duod.tabii primain eorum cauffam fecit, in inteftatorum fucceffioni# bus.Et fui quidem ob diiftas cauflas vocantur. Neceflarq veto ideo dicuntur, qa omnino fine ve# lint,nue nolint,turn ex tcftamento,tum ab intefta# to, hæredes fiunt. Et iure quidem Ciuili nulla eft differentia inter NccelTarium, amp;nbsp;Suum nccelTarifl, Sed prxtor refpiciens quid natura xquum fit, per# niittitiis,vc hæreditatc paterna,!! fufpeeftam illam habeiic,abftineant,N â inter duos Ingenuos,Lon# ge melius eft, defunc'tum contumelia affici, quam Viuum,quippe qui ÔC iniuriam fentiat. Vbi is er# go abftinuerit, Bona defunóti à creditoribus pof# fidebuntur,idcp non fub filtj nomine.

Extraneï' autê fuut omnesfvt rem verbo abfol# uam) praeter hos iam dilt;ftos,qui iuri dcfunóti fyb# iedi non funt.Itacp Äliberi noftri emancipati ex# tranei vocabuntur. Sed amp;nbsp;filius matri extraneus haeres «SCcrit amp;nbsp;vocabitur. Nâfœmina liberos in potcftate habere non potcft.Quid5tcftamcto con dito feruum fuum haeredem inftituit.Quum tefta# mento fac^o fuperuixifTet,ferun vinditftamanumi Ht. Et teftamento non mutato mortuus eft. Qiix# rimus, hie inftitutus h3cres,neceffarius fit,an extra# «eus s’ Et dictmus eum extraneum efle. Quoniam

VtfuiKÇ ex dcfiinta teftamento confequutus non eftjibertateni fcilicet amp;nbsp;hæreditatem.

In extraneis hxredibus illud obfcruandû eft, vt cu eis nttertamenti faJtio, flue ipd hxredes inftitiw ântur,(îdcii qui in poteftateeorû funt. HancautS te.lamenci factionem duobus temponbus exigw m is: Qiiuni tellamentùcondimus,vttuncvaleat jiiibtutio ec q'lfi monmur, vt tuncinftitutiorede facta, vtilem etfaclum habeat. Qiiöd (1 quis curio# lias in (Ingula inquirat.et tertium inuenicmus tern pus,quo teftamêti factionc eiim habere oporteat, hoc efl:,quum h rreditatem adit.Neiÿ vlla eft diffe rentia,vci Û pure' an fub côditione hxres fit inftitu tus. N tm iofum Tus hçredis, hoc eft an haeres effe polTir,eo maxime tep are fpedtatur, quo hxredita# tern adire debet. Medio ante tcpore.quod eft inter factum tertamentü 3C teftatoris morte aut condi» tionem inftitutionis exiftencê,Si quis conditioiia# htereft inftit.itusJus hjeredis mutatfr,nullum ipd ad fuccedendum,dTnnri affert. Vndefuturû eft,vt fi contingateum Ciuem Romanfi elle, que hxre# dem inftitui,(Slt;C is poftfaftum teftanientö, Giuita tern amiferit, 3:: earn recuperauent ante mortem meam,aut fl côditionaliter inftitutus cft,ante ciien turn conditionis : nihil eum prohibeat hæreditaté acquirere.Sic igitur (vt rei totiuseffeftum in vnil contraham) tria tempora infpicimus, quibusb» redem teftamentifaiftionem habere oportet. Te# ftamenti confcÆoncm.Mortem teftatoris, 3C té# pus aditionis. Et ex iis maxime' teftamenti confe# «ftionem dC aditionem.

^Teftamenti fatftionem habere intelligitur: non is tantum, qui teftamentn facerepoteft; fed etiam, qui ex alieno teftamento caperepoteft, vd alq aclt; quircre,licet hie teftamentum facerc non poflir.

Qiraproptcr (SC furiofus,amp;: mutus.Â pupillus, âî infans,lt;56 pofthumus.amp;filiusftu d^alieinis feruusgt; tcftamenct fadionc habere dicuntur. V t enim ma* ximè tellainentum faccre non poflint, ramen ex alieno teftamcnto,vel flbi vel air) pofïunt acquire* re, Nin in furiofo ira fpeciem feu cafum fingere oporter,vt àparre hçresefleinrtiturus inrelligatur Nam ab alio inftirurus, donee refipifear, neep fibi, netp all) hæredirarem acquirere poreft.

^Éxrranei aurc hxredes,dicunruramp; voluntary, Qiium liberum iis flr,vr hæredes nnr,aur non fine, Alt) vero neceffari) dicunrur, proprerea, quód ex necelïiraread hæredirarem venianr. Nequein hoc folum differenriaeft,verum amp;nbsp;in illo,Quod hære» di taré acquirere,in extraneo dicarur aditio,In Ne* cenariis,Immiß:io. Er quod hxrediratem non ad* mittere,in extraneo dicarur Repudiatio,In neceffa rio, Abftentio. Sed extraneus repudians,pcrindc eft quafi nunquam ei hxreditas delata fuiffct, Suusautem amp;nbsp;Neceflarius quanuis abftineat, ta* menquum à morte patris protinushxres fac'tus flt,nomen hærcdis nihilo minus rctinet. Nam id jam fæpe dictum eft, N omen hæredis femel alicui partum,difficulter ad alium transferri; Nifi qgt; Præ» tor(qui lusabftinendi inuénit)tutum eum præ* ftat,aduetfus molcftias lt;SC négocia creditorumhæ reditariorum.Et in his quidemdifferuiM.In illo au tem conueniunt. Quôd flue neceffarius immiCcuc rit fe,nueExtraneus adierit,poftea omittendæ hæ* rediratisfaculcarê non habent,nifl minores flnt vi* gintiquinc^ annis.Nam hanc setatc agétibus,ricut in cæteris omnibus cauffis,deceptis,Ica et hic in eo læfis,quôdtemeredamHofam hæreditatem fufee* perint,Prætorfubucnit:datacis in integrum refti* tucionc,^dhxrcdicarcmomittcndam, Qmdergo

fl qius major vignitiquiixÿ anm's hacred/tatc, quï opuJeiitam efle purabat, adierit : Et poftea ex imlt; prouifo grande aes alienum apparucnt, quod Jon* go interuallo haercdicatcm exccdatt’ Et exn t confri tutio Hadriani Cæfans,qua;huicfuccurrit,Quuni prima facie opulenta videretur hæreditas, fed ex improuifo poftea f s alienum emerflflet, quod adi* tç hçreditatis tempore latebat.Sed Hadrianus qui dem ex fpeciali bénéficie,certç perfonç hanc venia dédit,diuusautem Gordianus pofteaad militesfo liim hoc beneficium extendit.

Verûm Imperaroris noftri bcncuolentia, com* lïiune omnibus Imperio fuo fubiedlis hoc benefi cium prçftitit; Conftitutionem enim nobiliflïmâ çquilïimamç^ fcripfit, Vt antcaditionem inuenta rium fiat, cum certis quibufdam obferuationibus: Qvias lî quisfequutus fuerit.ctiam fl inopem hçre* ditatem adierit, in tantfi duntaxat tenebitur,quan* turn e' rerum hçreditariarum quantitate colJigituï Vtexhaccaiiilain pofterum, lus deliberandi ne* ceiïarium nô fit futurô. Nam ad hocinuentum eft lus deliberandi.vtpriuscognofci pofiet,an admit tenda effet liçreditas,5ô ita quife^ adiretme fcilicet ex improuifo damnofam aliquis fufcificret hçredi rarem. Quôd fi quis eacôtemnens, quç diuina ilia ïmperatorie noftri côftitutione cauentur,têpus ad deliberandum petierit,ÄS deinde hçreditatem adit rit,non fruetur côftitutionis illius auxilio, fed om ne çs alienum ab eo exfgetur.

Extraneus hçrcs teftamento inftitutus, aut ab inteftato ad legitimam hçreditatem vocatus, P® teft pro hçrede gerere ,i.vt hçres adminiftrarc.ag« re,feu traeftare, aut etiam nuda voluntate hçredita rem fufcipere,amp; ita hçrcs fieri. Pro hçrede autc gt rere videtur, qui in rebus hçrcditariis vt dominu*

Verfatur,fîueinvœndendo,f!uein colendis autlo» candis prædüs, amp;(vt rem verbo vno abfoluam) quocuiiç^ modo voluntatem fuam declaret.vel rc Vel verbo de adeunda hsEreditate:duntaxat,fi pri* us nouerit vtrum ex teftamcto an ab inteftato hçlt; tes Gt.Nam fl quis hæres inftitutus fic.amp;S is taiiquâ ab inteftato vocatus adeat.aut ex coiitrario,hærc8 non fiet. Pro hxrede gerere eft,pro domino gc« tere. Veteres enim nomine hxredis, pro domi» no vtebantur. Qiiemadmodu autem nuda volun« täte extraneus liaeres fit, diccdo hxreditatem fe ad« mittere-.Ita ctiam contraria refponfione ftatim ab hxreditate repcllitur,dicendo fe non admittcre hç# reditatem.Is qui mucus eft aut furdu8,ßc natus vel poftea ex accident» fadtus,nihil prohiber,quo mi« nus pro hærede gerere poflït, Ä hxrcditatem fibi acquirerc,dum modo idfefciat propter hxredita« tem facere. ,

POft teftamentorum dotftrinam, neccfte eft di« cere de legati8.Scddixerithicaliquis,Eum,qui td €ecerit,doccndi feriem continentiamcÿ inftituti« onis fcidiffe.Propofitum enim erat ordine di fiere« re,de acquifitionibus quae per vniuerfitatem fic« rent;vndeoportebat,eum qui de hxreditate quac ex teftamenco defertur,dixifiet, orationcm fuam vettere protinusad eam,qux ab Inteftato defer« tur;amp;; ita deinde per reliqua ad Icgatum venire, per quod fingulx res acquiruntur. Sed in prom« ptu refponfio eft.Nam quoniam de haereditatibus qux ex teftamëto defcruntut,difieruimus:in tefta« 1 mentoautê lt;3d legatarelinquutur:n6 omnino flne 1 nbsp;nbsp;nbsp;tatione aliquacft,fequêti loco öC de legatisdicere.

^Sed legati qm'dem nomen principale eft, Si. lut materia;procedunt autcm ex eo genera quati» or. Per vindicationeni.Per damnationc.Per flnen* di modum.Et per præceptionem. Sum autein certaquædam verba, cuiq^Iegati generi aflignaca, per quç flngula genera lîgtiificantur.Et vindicatio* nis quidê haec verbafunt:Do illi folidos centum. Porrô vindicatio hæc dominum faciebat legatari* um (îmul accß hçres adiiflet, I ta vtaduerfus quem* uis adlione in rem vti polTet, Et ideo referri folita eft inter illa,per quæ (îngularû rerum dominia ac* quirinius.vt fupradiximus. Dieta eft autem vinJi catio ab ea quod eft vindicare.i.rem per adaoneni । in rem auferre. Damnationis verö illa funt verba: Damno te haeres illi dare folidos centum. Nafceba ' tur autem hinc legatario aduerfus haeredem actio tn perfonam.qux dicitur ex teftamento. Sinendl autem modo.flc: Damno te haeres vt illi permittai illam rem accipere. Et hinc indem aAio extefta* mentocompctcbat.Praeceptionis vero illa verba funnPræcipuam ille ex parte haeres rem illam acci* pito.Itacp non reifte ei, qui ex parte haeres non eft, per praeceptione relinquimus,Nam qui dicit Pr» cipito.vel prascipuam accipito,non dubie declarat fepraefiipponere partem aliquam hacreditatisihoC enim dicit. Ad partem.qua ei rçliqui,volo ipfunJ 8c. illud habere praecipuum. Exigebatur autein quod per praeceptionem reliiftum erat,Iudicio fa* tniliae hercifcund3e.Et haec quidem olim, Nami^ niorum Principum conftitutiones, haue verboro (olennitatem per quæ flngula quxt^ genera ftgniH* cabantur.fuftulerunt.

^Emifla eft autem iSi Santftiffiminoftri Imper* toris conftitutio, quam cum magnalucubrarione Rdc^udio validiotes flrmiorestÿdcfuntftorSvo

DE LEGATIS. «4 luntates reddendi.Qiia iuffit,vt fcntenti'3e,non v« ba mon'entium fpelt;.‘tentur, Si. vna oni lùum legati geiierum fit natura; Atque eciam vt quibufcunque Verbis aliquid reliôtum fit, liceat legatariis id per# fequi,fiue per adtiones perfonales, fuie per aCtionê in rem,autetiam hypothecariam.Multaauteni lt;SC aüa fummè vtilia,eadem conftitutione docemur: Sed longe perfecQius pcrpenfum eius modum di# fcent,qui verba eius diligenter perlegennt. ÇAt nccÿadhæc caconlbtitcoiiftitutio, verum etiam maius quiddam adiecit. Quuni enini vide# ret legatain multaverfari folennitate,ln fidacom# miffis auteni magis teftantis voluntatem foueri,et idco latiorem quoqj ea naturam habere: N eceffari um exiftimauit,Omnialcgatafideicommi(ïis exç# quare,fie vt nulla inter ea cflet differentia ; fed vt quod legatis deeffet,id ex natura fideicommifforS tepleretuf.cS^ fl quid amplius effet in legatis, pet hoc crefeeret amp;nbsp;fideicommifforfi natura. Verum, ne confufé 3c permiftè de legatis 3C fideicômiffis in ipfls prooemiis Iuris flue incunabulis differen# tes.tcneriores adhucadulefccntium aures per diffi# ciliores has traditiones offendamus in his infhtu# tionibus.Operçpretium effe duximus interim,pri us feparatim de legatis, deinde poftea defidcicom miffis tradarcîVt natura vniufcuiufcp per fefc co# gnita,fubtiliorem poftea 06 exalt;ftiorê,eruditi iam éiquodam quafl habituaffumpto,dotffrinamflne perturbatione accipiant.

ÇPorrô non folum teftantis aut haeredis res,fed etiam aliéna: legari poffunt.Non tamê vt domino res fuæ auferantur. Nam hæres dominum adiré co gitur,iSC cum co de re emenda agere, Et flquidetn dominus earn vçndere non recufat,emptam hçres dabit fegacario, Sin verô emcrc cam de inuito do#

mino non potcft.xßi'mationc Jegatano pracftabif* Qiiod fi quis mihiearn rem legauerit,cuius côirirt cïum non habeo.id eftjus earn comparandi; Non folum non debebicur mihi, quod rehótü fuerit.fc“’ necp xftjmacionê eius petcre pocero.Qiiid cmni.d quis mihi campum Mar ci um legalTec (Eft autein locus pubhcus,non longe a' Roma)vel bafflicam. vel templü,vel quç vßbus publicis deftinata funt, Veluci theatrum, Arenam,EquiriÛ!' Omnia enim huiufcemodi legaca,nullius momentifunt. Sedil* lud quod paulô ante ditSum eft, Alienam rem 1» gari pofte,tunc intelligendum eft,quum ego teilst tor alienam rem fciebam cftciSi enim ignoraftem« • non conlîfteret legatum. Nam forte (1 meam non eflefciuiftem,non ctiam legaftem:lt;3^ hoc itarefcri* pto D.Pq cautum eft.Si quis mihirem alienam 1» gt;nbsp;gauerit,nccj haeres earn redimere, vt mihi daretur, velitineque aeftimationem eins præftare, qj legatS dicat non confiftere,quia teftator alienam rem effe nefciuerit.Ego veto legatarius inftem Sc aduerfer, propterea q, validum elTe contendam,quia defuw lt;ftus alienam efte fciucrit: Vtn tandem onus pro* bandi iiicumbitî' Hæredi ne,qui ignoraffc teftato* rem dicit,an mihi legatario,quifciuiiTecontended Et dicimus,Legatario onus probandi incumbere, Iiaeredem veto probate nô cogi. Nam legatarius, q^m aeftor nt,meritô probandi onus fuftinet, ♦Titius j Primo mutuatus,fundum ei fuum eius dcbiti nomine,in pignoris cauftam dederat. Titw us antequam debitft foluerct.ad mortem veniens, fundum hunc mihi legauit. Necefte eft hxredi,is hoe alienum quod Primo debetur,folucre:amp; mw ' hi fundum d pignorefïue hypotheca liberum daramp; Sed tarnen amp;nbsp;hiceadem dilÊntftio adhibetur,quat in pr^cedctecafii,quum aliéna res legataeft.Tune ’ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim ‘

tnim hœrcs foluto debito cogitut fundum ab hy» pótheca liberare:quum defundus obligatamcfle tem fciebatjdq; Diui Scuerus lt;Só Antoninus re# fcripferunt. Si tarnen legatariuni voluent defun# dus rem legatam ab obligatione hypothecae libe* rare,amp; hoc fpecialiter expteflerit, hacres eam lucre non debet.

^Rem ego tibi alienam legaui, 56 quum poft te» ftamentum fuperuixiffem, Tulegatarius eiue rci fadus es dominus. Illud profedo extra omnem controuerflam eft,te eam rem ab hacrede meo pe# tere non pofle:Nam quomodo,quae intuo domi» nio efts' Ai\ergo nequea-ftimationem eius pete« re poterisÆt ita diftinguendum eft. Siquidem ex caufta emptionis eam comparaueris, acftimationê eius per adionem ex teftaniento contra haeredem intentatam,confequeris. Sin vero ex donatione aut ex legato dominus eius fadus fueris,ne pre# tium quidem eius petere poteris. Idlt;$ propter re# gulam dicentcm:Duas lucratiuas caufias in eundc nominem,56eandem rem concurrere non pofte, Hac ratione, Si eand€ mihi rem Primus Ó6 Secun dus legauerint,06 deinde diem fuû obierinttQuae# rimus,Anab vtriufcphaercdibus rem legatam pe tere poffim s’ Et dicimus,Quöd fi ex vnius tefta# mento,rem ipfam cöfequutus flm-.ex alterius tefta mento nihil confequarmecp rem ipfam,Nam quo modo,quum in bonis meis (îtî’necp pretium eius, quoniam rem ipfam ex lucratiua cauffa confequu# tus fum.Sin autem prius ex vno teftamento preti um rei acceperimmihil prohibet,quo minus ex al# tero rem ipfam petam.

^Non folum quac in rerum natura funt.fed etiam qux non funt, fed vt fint fperatifr ; vtiliter lega# mus. Veluti frudus,quicxillo fundo nafcentur:

Si duobus quibufdam vnam amp;nbsp;eandem rem Io gauero,Siuecoiiiunlt;Sim,fiuedifiunlt;ftim:Ä ambo Jegatum petannlii duo inter eos fcindetur legat5lt; Sin alter eorum defîaat,aut voluntatefua aiit foO tuna.Voluntate,vt quia repudiauerit legatunrfof tuna,vt quia vino tcilatore deceflerit:aut fl quo alio modo caperc non poH)t,vt quia Ciuitatein amiferit,Tunc totum legatum ad collegatariuni pertinet.Et coniuiuftim quidem cft.fi ita relinquä: Titio amp;nbsp;Scio Stichum icrun do.lego. Difluiktiiu Verô.ficTitio Stichum feruum do.lego. Scio fcw uum Stichum do,lego. Sed 3c fi adiccerim.SflO eundem feruum, æquè difiun/tim legatum effiew tur.Veluti fl dixenm.Titio Stichum feruum lego. Scio eundem feruum lego. Sic igitur coniuntftioil la,Et,adicvta,coniun(ftim legatum videri facit. Qiiôd ßadietfta non flt.difiunc'tim.

^Titij fundum moriens mihi legaftf. Te adhuC Viucntc fundum ego hune de Titio emi deducto vfuffult;ftu;hoceft,nudam proprictatem fine vfuac cepi,amp; vfusfrudius apud Titiummanfit. Pauco poft tempore mortuus eft Titius:ÔC ita morte ip* flus extindlus vfusfrueftus,quern fibi cxceperat.ad propnetatem recurrit.Mortuo te,cum hxrcdetuo * ex teftameto volo agere. Tutianus ait.rectc me po atftionem inperfonam.æftimationem fiindipeto re.Nam in hac petitione vfusfrutftus locum fenii* tutis obtinet. Sed officium ludicis eft, vtdedtitfto vfufru(flu,æftimationem ab harede præftari iiibo at. Verbi gratia. Fundus cum vfufruLtu,centuni quinquaginta folidis valctifine vfufriilt;ftu,centunii Agens igitur centum quinquaginta folidos petal fed hoc offiicioiudicis continetur.vt folius propri ctatis xftimationcni accipiam,hoc eft,folidos cen* tuja

DE LEGATIS. «c tumid enim abfurdiflïtnû cft.vt vfusfruóusprw lium confequar,quuin vfusfrudus ex caufla lucra» tiua ad me peruenerit.

ÇQuidam nieum mihi fundum kgauiulnutilceft legatum, Qiiod enim mcumeft.anipliusmcum fieri non potcft. Scd amp;. fi maxime fundfi hunc alio naueriminon debebiturmihi,nelt;ÿ fundus ipfe nelt; quexftimatio eins.

^Titius ferui dominus eratzhunc mihi Icgauit, quum Primi effe putaret,valer legatum. Nam vcgt; titas opinioni prxualet. Sed amp;nbsp;fi meum,qui fum legatanus,feruum efle putauit;valet amp;■ ita nihilo minus Quoniam vtilem exitum habet legatum. Nam Sc defundtus dominus eft, Et ego dominus nô fum-.nccp impedit quicquam,quo minus in me dominium transferri poffit.

^Rem tuam mihi legafti, SC quum fuperuiueres, alienafti earn. Ait Cclfus,fi adimcndi animo,amp; ab amicitia mea recederes,eam alienaueris,lcgatu mihi non deberi.Qiiôdfi huiKanimum in alicnaa do non habueris,Quia forte magna tibi incubuit neceflitas ob publica aut priuata débita, 8C quum parata pecunia egeres,cam vxndidifti : Legatum abhxrede tuo petcre poffum, idep etiam Seuerus Sc Antoninus referipferunt. Quidam mihi prxdi» um funm legauit,lt;5ó quum fuperuixiftet, pignori id dedif.ab iifdem Principibus referiptum eft,non videri eum,ciui pignori dediftet,animo legatum adimendi id fecifle. Vnde legatarius hxredem co» get exoluto debito prxdium â creditore luere SC fi» bi dare, Quôd (5 quis fundti mihi legauerit,amp;S qu« fuperuixiftet,partem eius alienauerit:Pars quç alie natanoneft,haud dubie mihi debebitur; Pars au» temalienata,tunc dcmumiquü non eo animo alie» nauit.cb ab amicitia mea recedetet.

ÇCentutn mihi folidos debcbas.Ego tibi libttV f tionem debiti legaui:Valec Icgatum.Et nequeit« hærcs nieus,necß ab haercde tuo.peterc poteft,ne(J ab alio qui liçredis loco eft,vt ab eo qui vniuerfic^ tis fideicömißuni acccpit,aut a'bonorüpofleHorc« I Scd etiam ex cötrano cü hçredc mco ex teftamc to poteris agcre.vt te accepti latione libérée, Porro non tantum in perpetuum debitor! meo id conc^ dere poflum ne ab eo petatur,fed etiam ad teinpuä ■ diccdo:Damno te hæres,neincra decern annos d« I bitum illud petas a debitore meo.

Quidautem,!! ex contrario.debitor moriens d« bitum quod debet creditori fuo legauerit. QysO* | musan valeatt' Etdicimus,Legatum hocinutil« | efle,n nihil plus cft in legato. Nam (Î is qui centenJ debet,centcnalegarit:Non valer,Igitur vt debitö petitur.d^ quum locum habet lex Ealcidia,non dl minuitur vt caetera legata. Sin autë centena quin* dena legata fint,valet legatum propter adicdtionét Qiium vero fola centena funr in legato, Ideo leg^ tum non valet,quoniam fine lucro eft, ^Quôdfltibi in diem debebam,vt quia fortefil pulatus eras centum folidos tibi dari poft aiino9 | decern,aut debebam tibi fubconditione, Veluti, ’ Si nauis ex Afia venerinEt debitum tibi hoepurt

* legaui.Quæritur,an valeat legatum. Et dicenduffl eft,valere propter repr3cfentationem,id eft,quonlt; am ftatim iam foluitur,Id enim lucratur creditor, qjftatim accipiat id,quod poft decenniü,aut poft euentum conditionis erat praeftandum. Aut etiam interdum quod nunquam daretur,fi forte condl tio non cxtitifter.Qiiid ergo,Si in hoc legato,viu® teftatorequi debitor cft,aut dicm venire,aut con ditionem exiftere contingatt' Etait Papinianus, Vtile nihilominus efle legatum, Qiiia femel conft*

Ht ah iiiitio,3â 1 ucrn in fe habuit. Quod SC vcrum fft. Ncçpenim obtinuic fententiaquorundam lu« rifconfultoruni,qui exiftiniabant legatû extingui, quum in eam cauflam perueniffet,d qua incipcrc iionpotuiiïet.Vt ccce aduenicnte die.autcxiHen« tecôditionc;debitum purum eft tempore mortis teftacoris.At fi quis,quod ab initio purum erat,le« gaueritJam dicftum eft legatum nö valere. Hic au« tem ideo valet,quia ab initio conftiterit.

Ç Dotem ego ab vxore mea accept Et conftante tnattinioniomorienSjdotem ei Icgaui. Valet le« gacum.Id enim lucratur mulier, q? plenior fit de le« g?tis adio q de dote. Nam(vt adhuc difcere pote« rimus)non flmul atc^folutumeftmatrimonium, dos etiam redditur. At legatum protinus foluitur. Qiiid ergo,fi dotem quam nonacceperim,vxorile gauerimt’ Seuerus ÔC Antoninus referipferuntzSi quidc fimplicius legauerimzforte qgt; dixerim:Vxo ri mex dotem lego,quam mihi dedit,Inutile eft le« gatum.Nihil enim mihi dcdit,lt;5lt;^ incerta eftquan« titas.Sin vero certç quantitatis mentione fecerim, Vt fi dixerim: Centum folidos.quos nomine do« tis mihi dedit,ei lego. Aut forte ilium fundum,quê mihi dedit,lego ei: Vtile eft legatû. Aut fi dixerim, qux in inftrumento dotali exprefla funt,ei lego. Nam amp;nbsp;fic valet legatum.

^Seruum tibi legaui.Is fine fadto aut dolo hçredis mei mortuus eft.Damnû hocerit legatarq. Sed fi alienns fit feruus,qui legatus eft: 5^ is nô ex hxrc disvoluntate manumifkis fit d domino,aut mor« tiius fit,non tenetur hxres. Quöd fi hæredis feruus legatus fuerit,lt;Slt;S is eum manumiferit, tenen hxre« dem lulianus ait ad æftimàtionem eius.Nec inter« eile putamus,Sciuerit an ignoraueriteum feruüd fe legatû effe.Idcm eft,óó fi ipfe feruü non manumi

eum maiiuiTliferit. Nam amp;nbsp;hie xftihiatio aus po tetur ab hxrcdc,quâuis ignorauait eîî legatiî efle» Ancillam aliquis fuâ.cum natis fuis legauinvù uo teilacorc mortua eft ancilla. In ipfa qiiidê leg* tum eft cxtiinftn,fed in libcris dus valet. Nee cungt; »pfa,liberorH legatum pcrimitur.Seruus meus did tur ordinarius,Seruus autê ferui mei voeatur vic* rius.Qiiidam igitur quïr feruum haberet Stichud nomine,qui vicarios habebat : Ordinarium miM cum vieariis legauit.Cótigit,vt ordinarius mor« retur.Et hie legatü in Ordinario peremptn, In vi* cariis vtile eft^abeto hoee in modü euiufdapr» uiacinfpelt;ftionis,Qu3edafuntprineipaIia,qua;dam fuut horn fequelæ flueaceelToria, Et quâdiu valent principalia,fubfiftunt SC ea qua: aeeedîit.Illis vert» fublatis,Â hçe perimuntur. Verbi gratia.Principa leeft,Seruus:Aeeefroriuni,peeuliumeius: Qiiâdiu feruus eonflftit,confiftit et peeulium, Seruo autem aut morruo,aut manumifro,autalienato,extingutf tur peeulium.Nam quomodo peeulium apud me pollet extare,ipfo illo,quod principale eft,non e» tante^Rurfus,Principale eft fundus:AccelToriuni» fnftrumentum ipflus.Eft autem inftrumentu fun# di, Quicquid ad gignendos, vel colligciidos,aut transferendos vel conferuandos frudtus pertinet. Ad gignêdos,Vt ferui operarij Jjoucs,aratra,ligO* nes,lt;Sc extera id genus. Ad colligendos,Vt fakes amp;nbsp;quae iis flmilia. Ad transferendos,Vt plauftra, eorbes,lt;Si cætcra iis affinia. Ad conferuandos,Vt dolia,reftac,lenticulæ,lt;5i quxcuntp talia funt. His itainfpetftis.vide nuncrem quam tradlamus. Sew uum ribi meum cum peculio fuo legaui. Quuni I teftameto fâdto fuperuixiflcm,feruum meuin malt; numifl,aut alienaui,aut mori contigit, Non in fer* uotaiv

00tantum,fed etiâ in peculio,pernt Icgatû. Nam quû principales cauiTæ non fubflftunt,nccpeaqug accclfori} vice obtincnt.fubnfterc poflunt.Idemc^ fftjlîtibi fundum meuni inftrult;fîum,fîue cumin* ftrumento fuo Icgaucrim, Eumçp quû fuperuixif* ftm alienauerim. Nam Ä hic.quum inftrumentû fequcla ÂaccdTorium fit fundijCxtinguetur Icga* turn SC in indrumenco.

^Gregem ouium tibi meum legaui. Eucnit dein* oe,vt totus grcx ad vnam ouem perueniret. Po* tcftlegatarius amp;ouem qu3erc)iquacft,petere.Grç gern ego tibi meum,in quo centum étant oucs,lc* gaui. Quum j teftamento fupcruixinem,conrigit, Vt multis agnatis fieret capitum centum quinqua gintaÆt eç qux poft teftamenrîi cditp funt,in gre* ge numerantur,« omnes legatarius accipiet,vt ait Iulianus, Grex cnim,vnum corpus eft,ex diuerfis capitibus confiftens. Sieur Ä domus,vnfi corpus eft,exco(ixrentibus lapidibus autmateriis confi* ftens.Itacj fi domum tibi Iegauerim,et à teftamen tofa(So,columnas autmarmora adiecCTim,nem* pe amp;nbsp;hxc adiedta accipies.

^Peculium ego tibi ferui mei legaui,In quo erant decem folidi. Siue me viucte quindecim fiant,fiuc t]uinc5,Omneid legatariû refpicit,fiue lucrum eft, fluedamnum.Hæciiabeto in rnodû prscuiæ cuiuf* dam infpeAonis. Ceflïo eft,legatorum quae non* dum percepta funt,ad hæredes tranfmiffio. Porrô quod patrifamiliâs eft hçrcs,id feruo eft dominus. Quod enim ego paterfamilias nondum perceptû, adlmedem meum tranfmitterepofrum,hoc fcili cet amp;feruus domino acquirer. Qiiod vero cedere nô püteft,atcß ad hæredes tranfmftti,id nerp domi nis acquiretur.Cedunt autem legata,quum delata «obis fuerinr. Deferri v«o cft,acnoncm eorû no*

mine competere. Competit autem adiojn puris qindcm legatis,a morte teftatoris.In conditional« bus vero.poftconditionis euentii.Nam olim qui* dem legata ab adita hœreditate cedebant. Sed quiî id fepe in legatariorum damnum verteretur,H$'re des enim videntes aliquos ex legatariis morbo la boraiites.in magno efle vitæ periculo,aditionê dif ferebant,Nc legata eis compererent,amp; ad harede# ipforû tranfmittercntur: Ideo placuit legata d mor te teftatoris cedere.fiue deferri,Quoniam hoc tcm* pus in hæredum arbitrio non eft. Inuenias tarnen vbi amp;nbsp;legata quxdam hodie propter diuerfas lu* ris régulas,ab adita demum hxrcditate, vt olim fo lebant,cedant.

^His tibi (ÎC infpc(ftis,videto nunc rem,qua de a* gimus.Stichi ferai mei peculium legaui. Poft mor tern mea anteaditionê, Stichus praedicftus acquits uit aliquid,vtrius lucro id cedet t* Apud hxredem manebit,an legatario dabitur f Et ait Iulianus:Si quidem ipfi Sticho in teftamento manumiflb.lega turn fuerit peculium fuum:Omne quod ante adita hæreditatê acquiiîerit.ipfius efle.Et quam ob cauf* famfdicemus-Qt^iia dies huius legati,ab adita haere ditatccedit.Atqui,li d morte teftatoris Icgatû cef* flftet.ad haeredem fpedtaret. Huiufcemodi ergodif ferentix qux ratio efttquot; Audifti,Ceflionem efle 1« garorum.qux nondum percepta funt.ad hacredes tranfmiflionem. Hicigirur Stichus,ad quern tranf mifturus erat peculin fibi legatu ante aditam harre ditatemfAd barredes non poterat; Qiionia feruuJ harredem habere non poteft.Domino igituracqui reretfAt enim quis dominus eius anteaditam h» rcditatemt’Mcritcergo non cedetlegatum. Poß aditam veto hxreditatem, quoniam tunc amp;nbsp;liber eftfadius amp;nbsp;hxredcm habere poteftnio ilne ratio*

neen,vt legatû ccdac.En tibi igi'cur cafumjn quo amp;nbsp;hodie fecuiidum Vetera Iura ab adita demû hae reditate,legatum cedit. Non iniuriaergo,quum au «Tturn (It legatum anteqiiam cederet, Omnia quae pofteaacquint3funt,ad Stichum legatarium perti/ nent.C^iôd fl extraneo cuipiam Stichi ferui pcculi um Iegauerim:Q,iæpoft mortem me^m anteadù tam hçreditaté acquiflta fuerint,apud hacredem ma nebunt. Nam legatum hoc i morte teftatoris ce* dit.Hacc autem dico,quae poft mortem meam ac* quiflta funtjegatario non dari,nifl quæ acquiflta funt,ex rebus ipfls peculiaribusdefcenderint. 'Vet luti,Ancillaeratin peculio,amp;capcperit. Fundus, amp;nbsp;in eo fru(ftus nati.

Porto fciendum eft, Quum feruusin teftamen* to manumittitur,peculium non fequi. Quôd H in* terviuos cum manumittam,accipere eum cum !i* bertate peculiû.nifl id fpecialiter adimam. Idcç Di* uiSeuerus Óó Antoninus refcripferunt.Seruus au* tem meus nô fol um habet in peculio, ea quae qua* uis ex caufla acquirit,fed etiam fl qmd in res aut ra tionesmeasimpendat,id peculium äuget. Verbi gratia. Mille folidorum aliquis habebat peculium, amp;nbsp;debebani ei centum folidos,quos in res meas impenderat,erit peculium eius mille «Si centum fo Iidorum.Si hune igitur feruum teftamento manu* mittam,«Sipeculium ei fuum legem, Dubium id non eft,quin mille illos folidos flt confequuturus. An autem «Sicentum illos,quos in rem meam im* penditi Et iidem principes refcripferunt,Petitio* nemeum eoruni non habere. Q.i3eenim in prom* ptu funt,«Si in parato,legate videor,non etiam quç in rationes meas impendit. Q.iàd fl difpenfato* remrerum mearum teftamento manumittam,fub hac conditione,Si rationes difpenfationis fux red*

dideritJcgarc ei videor pcculium, Ac diccre.vt itf* dem Principibus vifumcft.ex pcculio quodei Ie* gatum videtur.debereipfum reliquainferre.Nam vnde quum feruiis effet,exoluturus erat ca qux deberet.nid ex pcculioicx quo amp;nbsp;reliqua illaturu« crat,(î dominus quum adhuc viucret,reliqua pw tiiffet i

^Non folum res corporales.fed etiam incorpora les legari poffunt. Ec idco fl quis centum folidos mihi deheac,adiioncm quam contra cum habeo,al teri legate poffum. Cogitur aucem hæres hanc I« gatario præftare. Quôd ß dcbitum hoc exegerini, quum a teftamcnto fupcruixiffem.cxtingiiiturle* gatum. Ecce hic igitur.Incorporale cft.quod reli» cTtum eft. Adtio enim legata eft.

^Sed iSC tale legatum valet; Damno tc hires do* mum illius reficerc. Aut.Titiumaere aJienoquod debet liberare,

^Generaliter aliquis feruum aut rem aliamlega* uit,diccns:Do,lego huic feruum. Aut,do,lego ilH cquum.Quçritur.Vtri danda ßt elcdtio.hæredi ne, vt que velit roluat,an Iegatario,vt quem velitacd piatc’Et dicimus cleJtionc cffe Icgatarq.niß fpeda* liter contrarium dixerit rcftator.

^Optionisl^acum.Id eft, vbi tcftator ex feriii» fuis,aut ex veftibus,aur ex librisjegatarium opt» realiquid ßue cligere iuffit,tacitam habet conditio nem. Vnde nifi legatarius viuus optaucrit,fedante optioncm mortuus Rierit.non tranßt id legatuin ad hiredem ipßus, propter regulam dicentcm,be gaciim conditionale antecuentûconditionis mot tuo lcgatario,ad hxrcdem eins non tranfmitci.E» aucem opcio,quum ica dixic TcftaconOpcatoTl tius de familia mea feruum vnum.Ec haec quidei” phm in vfti crant, Conftitutio autem faniftiÆi^

DE LEGATIS. m» firilmperatoris amp;nbsp;hoc in meliorem ftatum tran* ftulit;Licenciâmes dédit hærcdi legatartj/eruum optare,qucm legacarius in vica fita non optauir. Et diligentiore tracflatu habitojlJud in eadem con ftitutione additû cft. Nâ quû olim duobus aut plu ribus optioncrelida,n in optione non confentie* bant,fed alius Stichû optabat.alius Pamphilum: Secundum aliquorum fententiam, in pendêti effet legati petitio,donee confenflffcntjecundum alios, diffenfu eorum extinguereturxonftituit Impera* tor.vt flue vnius Icgatarrj plûtes flnt hatredes.qui in optando non conrentiant,(luc plûtes flnt legata« rq.qui non eundeni feruum optent.ne legaefi ideo pereat,qiunuis complutibus veterff aliud vifum flt,contra omnem tationem.Sed rotam hanc opti* nem (îueeleÆonem foteun» voluit committi,âC iudiciû eius expediari.Sortecnim ialt;ffa,cum optio nem flue eledifonem habiturû,cui id fots dederit, amp;nbsp;esteras omnes collegatarios aut cohçtedes hûc fcquuturos,(S£ eum accepturos.quem is elegerit, cui fors fauetit.

•pillis autem folis legate poffumus,quibufcurn teffamenti fa drib nem habemus.

Çlncertisperfonis neque legaca neque fldeicoma miffarelinquipoffunt. Et neque id in paganisfo lum obtinetjednemilitibus quidem petmiffum eft,ncut Diuus Hadrianus tefcripflt.Tnccrta autem perfona eft,quam incerta opinione teftator animo fuofubiecit,lt;Si de quarogatus nihil certi poffïtdi cere.Velun^Si quis ica dixeric: Qiticunque filio meo filiam fuam in macrimonium collocauerit, (ùndum ilium ab hærede meo accipito. Auc,Qui Erimi à morte mea Confules deflgnabuntur,iis acres meus decem folidos dato.Incerta eft 5c hic p^ona.Nani amp;nbsp;hoc incercûcft,quis flliam fuani

filio teftatoris invxorcm danirus {iz,amp; qui'spoft teftamentum fît defigiiandus Coiiful.Nam (Î quis deeo teftatorê intcrrogct, nihil habeatcerti quod dicat.Et alios autem mukos cafus huiufcemodi.fs eile eft fingere,

lt;jf Libertas quoçpincertx perfonae reliula.inutilis eft.Nominatimenim feruosin teftamento nianu* micti placuit,

^Sub cerca autem demonftratione, Incertx perfo nœ vtiliterlegatur, Veluti fi dixero.Ex cognatis meis,quos nûc habeo,Siquis filiam meam in vxo^ rem duxerit.rem ilia ab hærede meo accipito. Hk enimperfona quidem incerta eft,verum demon* ftratio,hoc eft vniuerfitas,certa. Namdixi,ExCO gnatis quosnunchabeo.Qiii numerus,certus eft. ^Incertæ perfonæ legatum dedi. Dubium no eft, quin nonconfiftat.Si tame pererrorem hxres me* us foluerit:repetere non poteft. Ita enim,id facris conftitutionibus cautum eft.

Alienus pofthumus fimilis eft incertis perfoiiis. Er ideo inutiliter ei Icgatur: Eft autem alienuS pofthumus illc,qui natus fuus hxres no fit. Ideotç ex emancipato filio conceptus amp;nbsp;natus nepos,ex* traneus eft mihi pofthumus.

^Et hxc quidem olim omnia itain vfuerant.Sed eli quxdam Imperatoris noftri in Codice pofita conftitutio, qux totam hanc de incertis perfonis partem,mirabiliter emendauit,non folumin hacre ditatibus, fed etiam in legatis amp;nbsp;fideicomniiflis. Sed ipfa fefe cöftitutio,fi quis earn legatjClariftïmè oftendit.

CIncertus tame tutor dari,ncex hac quidem con* ftitutione poterit,Certus enim eftc debet. Qiioni* am certo ludicio debet teftator filiis fuis tutoreda re.Inutilis ergoerit illatutoris datio,fidixerit;Qin primus

Ç Alienus pofthumus amp;nbsp;olim haeres infti'tui po* terat,iSlt;^ nunc poteft fine impediniento, Nifl forte invteroeiusfœminæfit, quamiure vxorem ha/ here non poiTum.

Porto,vt clarius perfonas de quibus ageretur, explicarêt, multas habebât vetercs appellationes. Ellenim nomen.i.â xûpo/jovoAta.VtTitius.Cogno men,id eft,S Wù.u^io^/.hoc eft quod nomini fubiun gitur:lt;S6 id modo in laudem, modo in vitiû fonat. In laudem,vt PiusJn vitium,vt Superbus.Eftet pranomen .Id eft ô xpHAoti ffwôs,quafî dicas appella« tiuum.Hoc autem vel à maioribusaffumitur, vel âbenefaeftoribus. A maioribus, vt fi quis Achille Vocec Æacidem. A benefacftoribus,quemadmodâ Videmus Praefides quofdam Prouinciarum, qui propriis appellationibus nomina illorum praepo/ nunt,quorum fuffragio Praefides fadi funt.Veluti Stracegium aut Gonftantinum, Si quis ergo quû legatum alicui daret,in nomine legatari} crrauit,vt ficumTitium dicere deberet,dixeric Seium,autin cognominc,vtfi pro Superbo,Pium dixerit, Aut inappellatiuo,vt fi pro Strategic dixerit Primum. Qujcritur,an legatum fit inutile, Et dicimus. Si in confeffum veniat,de quo fenferit, nihilo minus va lere legatum. I demcp ÔC in hxredibus obferuatur. Nam fl quem haeredem inftituens, in aliquo eorn quse di(flafunt,errem:Inftitutionê id nô vitiat.Et meritd. Nam noïafignandorûhominn gratia in/ uentafunt.Quôdfialio quouis modo intelligi pof fit,qua de perfonaagatur,nihil intereft : Atcj adeo nullum ex errore circa nomina damnû contingit.

^Huic rationi proxima eft SC ilia Iuris régula, quadicimus, Falfa demonftratione legatum non

perimi. Sdendu eft enim Qiôd interdum demotJ* ftratio,Interdû CaulTa legatis accedit.Eftaurê De* monftracio, Rei quae kgatur dengnatia. Vein« H quis feruû legarit di'ces,Scichum feruS meum vc» nam lego Titia.Vtileeft legatu.quanuis non ver* ra fit Stichus, fed ex emptione eum habeam. Aiit etiamita. Srichum feruum meum, quemdeSeio emi.Trtio lego, Quanuis eum de Primo emerinr, vtiletamen eft Icgacum.proptcr dicftam regulam» faHa demonftranone legarum non perimi.

Fiera quor^cauffa legato inieda, legatum nofl VitiatErt autem Caufla fignificatio rationis, qua* re res quaeq^ legetur. Veluti fl quis ita legaucrit. Titio, quia me abfentc négocia meacurauic, So* chum feFuungt;meum,do,lego. Vel ica. Titio^quia patrocinio eius capitali crimine liberatus fum.fer* Hum meum lego, Quanuis enim maxime,neep ne* gociamea vnquam Titius gclTerit, nequepatro* dnio eius capitaledifcrimcn cuaferim, valet tame legatum : Idque propter regulam: qua didmus. FalfacaulTa legatum non perimi, Sed fl conditio* nalitercnunciatafueritcaufla. Etea falfa inuenia* tur,nihil confequeturlegatarius. Verbi gratia, fle dixi, Titio, fl négocia mea vnquam curauit,fun* dum legcuNam fl curauit,habebit legatum tanquä impleta conditionc. Sin autem non curauit,tan* quam conditionc defedus, nullam habebitadio* nem pro legato.

^Harc habeto in modum praeuiae cuiufidainfpedi onis, Quum in vna (amp;:candem perfona concurrft iura adoris 3C rei.confufio co modo fada, iudició tollit,lt;Só litem.extinguit.Necp enim fieri poteft.Vt quifquam aduerfus fcipfumludidoconflftat.Illud quoep fdendumeft, quod pauló iam ante didiiin ril, Icgata pura d dilt; mottis teftatoris deferri con*

DE LEGATISi ’ ut didonalia ab euentu condidonis. Hïs itainfpcdtis videto nunc rem,quam tracftam us. Quidam morù ens hæredem mcinftituit : deinde 66 Sticho feruo meo legatum d me reliquit. Qu3eritiir,an retfle le* gatumnoc datum fit,quonjâin vnâperfonam lu* ta adoris 8C rei concurrunt. Ego enim reus fum, vt qui lîm hæresÆgo rurfusador fum, vt qui fîm dominus. Quoniâigitur iusactoris amp;nbsp;rei in me cd currit.lis coiifunditur. Quidam tarnen lurifpcriti, putant infpiciendum eHe: quando deferatur lega* turn,hoceft, quando adio pro legato competat. Etenim eo tempore diuifae flnt d fe inuicem perfo* næhæredis 06 Icgatarq, nam forte, quum fuperui» Kiffet teftator, egoferuS meû Stichum manumifl Vel alieiiaui:quoniam tune diuifae funt perfon3e,va kt legatum. Sin veto tempore mords teftatoris, ego feruû meum,qui 061cgatariuseft,in poteftate «nea habercinueniar,cxtindum eftlegatû propter rationem iam didam. Et id quidem,quâ pure da* tum eft legatö.Sin autc conditionaliter relidü eft, tune non mortê teftatoris, fed euentû condidonis fpedamus. Et fl quidem exiftens conditio Sdchû inuencdt:aut liberum aut alterius feruum.vtile eft legatum. Sin autem hac eueniente,in poteftate mea inuentus fuerit,non confiftit legatum. Et hâte qui* dem illi.Caeterum quod obtinuir, id ferè taie eft. Nam in legatis condidonalibus verum eft, quod iam retulimusifpedandum efie euentum condid* onis. In puris autê vnd cû feriptura fui legato in* utile eft, idlt;$ propter Cato nis regulam, qua diet* mus;Omnialegata,quçcuncj» inutiliacrant futura, fl ftatim d teftamento fado,tcftator deceffiffet : Ea neep ideo conualefcere,qgt; teftator poft teftamentä fadum,tamdiufuperuixent, vt medio tempore, (acultatê habuerit hxrcs fcruum Sdchum vcl ma* numit

numittendi vel alienandf. Etenim fi teftator flmul atcß teflamentutn fecerat,decefliffet : futurum erat baud dubié.vt feruus in potcftate hçrcdis inuenire tur.Quidautce contrano.Si qius morrens feruum , meum hæredê inftituit, amp;nbsp;ab eo mihi legatum de/ dite' Et dubium non eft, quin hie valeat quodteli* tftumeft.Nam âcnflatim dteftamêto fadio.tefta* tor deceffiftet : nondum ftiturum erat.vt apud hw redem dies legati cederet.Etenim fuprii quidem in proxima fpecie.vbi hçres dominus erat, 3Cferuus legatarius,legatum feruo delatum, ftatim amp;donii no acquirebatur. In hac autem fpecie, dici non po* teft,legatum domino delatum, lt;S(S inftituto hxredi j feruo acquiri.Nam hxreditas hie à legato feparata : eft; Ä per hunc Stichum alius hæres effici poteft. Etenim 1Î anteÿ iuffu meo hp reditatê adeat, eamlt;^, mihiacquirat,in alterius poteftatem translatusdt, nouo domino acquirit hæreditatem. Sin autc ma* numiffus fuerit, fibi adeundo acquirit earn. Et in ' hiscaflbus vtileeritlegatum. Diuifaenimeftper* | fona hæredis amp;: legatarr). Iraq? vel cum eo (Imanii (

- mifTus adiit, vel cum nouo domino, ad legatum agere poftum. Quod lî in poteftate mea permanfe* . ntjiuftutJ meo adierit,euanefcit legatum. Quonia ego,i5i legatarius ex fcriptura teftamenti,amp; hxres

Antehaeredisinftitutionem inutiliterlegamus. Jo)Qy^m Étmeritô, Quoniateftamenta vim fuâexinftitu* “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tione hacredü accipiunt. Et ob id veluti caput acep

tradat ah* fundamentum totiusteftamenti intelligitur hxrt* inftitutio.Sicigitur,id quod ante hæredis inffi* qua Nota tm-j-Quemrelictum fuerit, extra teflamentum ent rmtus VO# videtiir.Hac eadem ratione, neep libertas ante hx* c3t;prolt;y redis inftitutionc dari poteft. Sed quonia fandiÆ dineferua* nofter Imperator abfurdum putauit efle.fcriptur?

quidem ordinem feruarc (quod amp;nbsp;ipfî vcteres vi* dû effc, vtt tuperabant)teftatorum autem voluntates afperna prius lega rixonftitutionêedidit.pcrquâôChocvitinemen« ta dentur, dauit.VtiamIiccat ôtante næredismftitutioiiem deinde ad àinter medias haeredum inftitutiones.legatû te. extremn liijquere,acmultomagislibertatem,vtpotequam hçres fcri» leges omnes maximo fauore profcquantur.Et an* baturt* tchxredisquideminftitutionem, Veluti fl itain initio teftamentidixero. Illi folidos centum lego: Aut,Ille liber efto.Et póft deinde fubiungam. Ille mihi hatres efto. Inter medias veto hxredum infti tutiones,quü dico: Ille mihi ex femifte hxres eftoj Illi amp;illi centum folidos lego. Aut Stichus feruus meus liber efto: Deinde poft fubiungam fecum dum hxredem ex altero femifte.

Poft mortem hxredis,aut poft mortem legata* rrj,inntiIiterrelinquiturlcgatum;VeIuti fl quis di. xent.Poft morte nxredis Illi centum folidos lego, Tuncenim quandiu fupereft hxres, legatum ab eonon petitur.Poft mortem vero eius,ab hxrede eiusnon petetur.Idque propter regulam quadici. mus : Alt;ftionem,quxaduerfusnosnoncceperit, nequeaduerfus hxredes noftros tranfire. Idemqj eftamp;inlegatario. Nam fl dixerim, Primo quum mortuus fuerit, centum fohdos lego, non conftat legatum.Quoniam neque ipfe petere poterit,pro. pter verba teftatoris:neque hxres eius propter re. gulam:quadicimus,Alt;ftionem qux in nobis non caperit, neque in hxredes noftros tranfmitti. Item pridie quam legatarius aut hxres morietur, inutile legatum eft: Verbi gratiafl dixero:Pridie q futurum eft vt hxres moriatur,aut quam futurum eft vt Titiusmoriatur,Titio centum folidos le. go. Incertus enim dies eft qui pndie mortis fit.

dmus,Dicrii hefternn pridie mortis fuifle. Etqu® niamid non nincxmortecognofdtur.pcrindeefi, quad poft mortem Icgatum hiilTet. Verum amp;hjC Imperator nofter SanÆiT. flmiJi modo cmendare dignatus eft, Legatis ita relilt;ftis firmitatcm pr» bendo ad fîmilitudinem fîdeicommiftbrum. Nafli Veteres fidcicommiflain hunc modumrelidlaad* mittebant, amp;nbsp;Jegata calumniabantur. Sictótuf nulJa eft hac in re inter legata amp;nbsp;fidcicommifla diC» fcrentia:va)ent enim vtraç^.

L^tumquoqrquodprenx nomine relinquw cur.auc adimitur aut transfertur,inutile eft. Panx noîelegari videtur.quod coercendi haeredis caufla i relinquitur, quö magis aliquid aut faciac aut non • faciat. Nam quoniä muki quxdam ab hærcdibus fuis fieri iubebant, ac modum quendä illis pracfcri* bebant viuendi:Et hçredes has voluntates fine pc riculoac damno aliquo contcmnebät: Idco viden tes homines côtemni iufla ac pracepta fua, pecuni ariä quandam poena cxcogitauerût,pcr qua hçre» faccre quiccß cogeretur vel contra animo fiium. Et dcclaremus id excplo. Veluti ; Illc mihi haeres efto,amp; fihâ fiiâ Titio in vxorc datoiaut ex contra/ | rio.ne dato. Qiiôd fl côtra fententiâ mcâ fecerit,Se/ JO decê folidos dato; Vel etiâ ita.Hacres meus fffet uum meô Stichô alicnauerit,autcx côtrario,fi non alienauerir, Titio.x.folidos dato. Nô valet legatB propter duas rationcs.Prima cft,Q.uôd lex impro | betlcgarô, quod in arbitrio haeredis pofitum eft, Atqui hic in ipfo eft,vt Icgatum debcar, aut nô de bear.Nâfiiuffateftatorisfecerit,nihilfoluit:Sinad uerfatus fuerit,Obligator legatario. Ad hçc legata amore Icgatarrj Ä ex beneoolctia dan oportet, nô odio hçredis.Porro adeo Regula hçc quçdidt:Llt; gata panç nomine relidta inuuliaefte,obtinct:Vt mulot

DE LEGATÎS. 104 ttultx extent Principum conftitutiones, quibu# oßenditur. Ne Principê quidc agnofccre legatum quod poenx nomine ci rcliduni ßt.Quinimo neep ex militari teftamento, valet kgatum poenænoïc relidum, quâuis alix militum voluntates in teftaa mentis ordinandis.vt lurifperiti dicunt.valde otw ferucntur.Quin etiâ nec libertas poenx nomine re* liäa,vttlis eft.Eo amplius nec hxrcdem poenx no minevtilitcrinftitui feribit Sabinus. Veluti: Siga «ta dixeritîTitius mihi hæres cfto,fi filiam fuâ Seio inmatrimoniâ collocaturus eft. Qiiôd (î T itius fb liam fuam Seio in vxorem non dedcrit,Scius ei co hxres efto. Tnutilis eft Seij inftitulio, Qudm enim molefta eft hçredi, legati datio ; tam nocebit ci hçredis adiedio. Quoniam dimidia fijreditatis au frrtur. Sed tanta banc fcrupulofltatem Imperator tioftcr fandiil, parum ßbi placcntem generali con# ftitutioncfuftulit. Ac iuflit.ne eaqux poenx nomi nerelidafuni, vel adempta, vcl in alium translata icçteris legatis diftarcnt.quxfine poena vcl datio# nem,vcl adcmptioncm.vcl translationem habenc Exceptis videlicetiis, qux vcl impoftibiJia funt: Vcl legibus interdida, vcl aliâs probrofa. Talcs tnim teftatoriim voluntates obtincre,d rationc fu orum temporum alieniim eile fanciuit.Et impoflj bile quidem l^atum eft, Veluti fi dikcro: Titio (I incalum afcendcrit,centum folidos do lego : Et ft non afccnderit.eos Primo lego. Nam Titius hide gatum confequetur. Aut fi ita dixcro:Titio fi vxo rem illius adultcraucnt,ccntum folidos lego. Et fl non adulterauerit,eos Primo lego.Nam amp;nbsp;hie Tf tius legatum côfcquetur. Aut ita: T itio fi matrem firam verberaucrit,centum folidos lego, Et fl non verberaucrit.eos centum folidos Primolcgo. Aut G hunc in modS ademero. Et fi in coelum no afeen derfe

dent,vel vxorem illius non adukerauerif, vel ma/ trem fuam non vcrberaueric, centum illos fob'doS ci non lego.Qiioniam Óóhicinutilis eftademptio, vein prioribuscafibiistransIatio.Quódfi necgim polTibiliafint,quælegacano iniundtafunt, nccjlw gibus vetica.necj probrofa, tunc 8C panac noie fa lt;ftadatio,vel ademptio,aut translatio valet.

Et in eodem tcftaniento, vtilis eft Icgatotuni ademptio,lt;S(: in codicillis, Neqj intercft,an có^ trariis verbis fiat ademptio. Verbi gratia fidixi. Titio centum folidos do lego, Deinde paulopoft I in codem teftamento vel in codicillis, adieci nega* | tiohem non,ficdicens. Titio centum folidos qua dari ei iufleram,non do non lego. Ecce verba hike contraria dicuntur. Per qua; enim verba dederam, per cadem adimo,adiedta negatione non.Nam iW i do:hoc non do, contrarium eft. Sed lt;Se: fi aliis ver* bis fiatademptio,valet amp;nbsp;ita. Vt fi dixerim,Titio centum folidos lego,deindedicam,Tirio centum folidos dari nolo. PofTumus autem amp;nbsp;ab alio in alium transferre. Verbi gratia: Seruum meum Stigt; chum Titio reliqui, Poftum ita dicere:Srichû que Titio legaui,Scio lego. Dicere aute id pofTum vel in codem teftamento,vel in codicillis.Porro tranf* latio tacitam in fc habetademptionem. Nâ legato j quod a Titio ad Sein trâsfero,tacitè Titio adimoi ;

HInc necefte eft dicere de Lege Falcidia,pcr qua modus nouiffime legaris datus eft. Nam olim liccbattotum patrimonium, vel fere totum.lega* tis exhaurire.Permittentc id legeduod.tab.quafiC cautum erat.Vti quifej legaftit fuse rei.ita ius efto-Sed poftea placuit hanc legandi licentiâ coarâare.

DE LEGE FALCIDIA. m, M quod et ipforuni teftatorum gratia inuentô eft. Oh id,qgt; plaeruntj^ inteftati monebantur,rccufan# tibus fcriptis hxredi'bus, pro nullo aut minimo lit cro hærcditates adiré. Et lata quidêcft poft hçc lex Fun'a.quacauebatur, Ne cui vitra mille aureos le* gare licerct. Quôd fi quis maiorem fummam fibi telidam accepilïet, quadruplum eius, quo plus 3 licebat,acceperat,rcddebat. Verbi gratia. Si mille et ducentos aureos acceperat, quadruplum ducen* torunireddebat,hoceft,ocuiigentos. Sed parata huiclegi fraus erat. Etenim fi quis quum quinque milliaaureûm in bonis haberet, quinq; legatariis millenos reliquifiet,in Icgem non inddebat.et rur fus tarnen eueniebat,vt ha;res,qui nihil lucri habe bat,h3ereditatcm repudiaret.Et ita iterum fubuer* tebantur teftamenta, Tertio loco lata eft lex Vo* conia, Qi^ia cautum erat,ne legatarius plus haberec quàm Iwcres. Sed tarnen et hçc ipfa facile conuellc* batur.Nam fiquis,quum centum folidos in bonis haberet,hçredem me inftituiftet, et nonaginta no* uem legatariis fingulos folidos reliquiflet, neqt le* gem tranfgrcdiebatur,et locum tarnen faciebat re* Eudiationi.Ob vnum enim folidum nemo totius çreditatis onera fubire fuftinuiftet. Vltimö igitur lata eftlex Falcidia, quç totum defundi patrimo* nium in duodecim vncias diuifit, et vetuit, ne cui Vitra dodrantê .i.nouê vncias totorû bonorum le gare Iiceret,fiue vnus fit hçres inftirutus,fiueplu« tes,fed vt quadrans ,i. quarta pars bonorum apud hçredem hçredefve maueret.

Quidam igitur quum quadringentos folidos iii bonis haberet, duos hçredes ex çquis parribus in* ftituitTitium etScium : Legauit autem nomina tim îiTitio,dicens. Damno te Titi,illiet illi dare tts quç valeant folidis ducentis,aut folidis centum

fcxaginta. A Sdoveroaut iiihilfpcdalircrauttaW tills legauit, quae psrttm eins duntaxat inpartf dl nudn m miinicrct: fic vtci adhuc intcgri tfiein ceti turn folidi.Adcrant lcgata»p,amp; cfi Titiorgcbant, intcgia petciites legata. At is,ci m cxolutis Icgatii autiuhileflcthabiturusreliqufiaut pauca admw diim : Qiiartain eins partis ex qua ji fiitutuserai volebat detrahcre, hoc eft folidos quiiiquagiiua. Exaduerfodicebaiitlegatarij, ii-atis eficfac'tum d teftatore Lcgi Falddiæ Tantum enim dedranté bonorum Icgatiselleexhaufti ni. Contià TitiuS Oîquum cenfebac, vt quartam inftitudoiiis fiia- (ß» cutiam didium rll) haberer. Coorta igitur bac quarftioneTlacuit.SuacqutC)? part/s.ex quabare» fciiptus efiet,quartern retinerepolîe.Nttçideoef go, cp Titius üitfgri m femiPem aut quadrantent fiabear, impcdimento id erit Titio, quo minui quartam partem fuit irftitutionis retineat. Singu* losenim liæredes, quartam paitcm inftitutionil fuse baberc opoi tet.

Porto quoniadiximus Quartam bonen m de» fundîi inregram debeicapud bereden' irareie.vi» I dendumeft vtro têpore quant’tas bor.oiû defun» dt) quanta fît, fpeôetur. Morrifnetfpore.anaditf bfreditatisf Ft magi? placuit,têpuF mortis defuii» dîi fpedtandum ePe. Qiiapropter vfep ad aditam bçreditatcm Pue damnum aliquod d'miuvtiove in hçreditate accidit, (tue quid ei accelTtt, Id legata» । dis quantum ad Icgé Falfidiam pertiret ncqtuo» gt;nbsp;cet neep prodefitfed exitus vtriufq^ rei, hoc e(1, tO deceffionis turn acceffionis bçi edem rcfpicir Wlu ti in bac fpecie. Centum abquis fobdesin boni! habebat;legauit cciitun, foÜdos.Ft in confePo hçrcdem ex legeFalddiavigintiquinqueponnre tctincrc.boc cftjQuarcâ. Dilata aditione bjiccira»

HSiConrigitjVt per feruos hçreditarios ali'quid hg reÜicati acquireretur; aut parcrent antillæ, aut ede* tetur fœtus pccudum.Et tantfi hacreditati accelTir, I Vt hartes t^artä habere poflit, ncc egeat lege Fab cidia. Verum qini placeat mortis tempus fpectarl (Tuncaute legi Falcidixlocus erat) Accelfio.qug medio tepore faCta eft,hçredis lucro cedit. Quoniä nihilo minus Qi^iartä eentu folidorü retinebit, ex# trinfecus aecefliones luCTifacirs.Traótcmus idc et tx côtrario. Q^ndâ quû centû folidos in bonis ha# beret,legauit (olidos feptuagintaquincf ; dubiuin tionelî, quin hærcs quum ex Voluntate teftatoris I Quartam haberet, nihil egucrit retentione ex lege I Falcidia.Poftmortc tarnen teftatoris ante aditani hçreditatê vel coorto inC( dio domus ha-reditariae côfumptxfuntjVel facto naufragio merces hçredi tarfaperierunt, vel ferui hareditarij mortui funr, Itavt hçrcditas in.XXV.folidis decreuerit,amp; ad Ixxv. folidos, aut eo minus vekiti ad feptiiaginta Venerit, Hartes vbi adierit,fo!ida legata foluei e co«. getut.Nam tepore mortis teftacori6,ex voluntate 1 ftusquattahabebat,nécauxilio legis Falcidixege batSic igitur in hocet fîmili cafu nihil lucratur,fcd éftquâdoÂ: lædatur,Ncqtvero indignetur.Qiio# nia liberû ei erat damnû hoc nô adeûdo hçreditatê efFugere.Etidin caufrafuiiTer,vt legatarty, quù fei# têt illo hçreditatê repudiâte,fe nihil ex legatis côfé I quuturos,cûeo pacifeerff, vtportiôealiqualega# ' tûrû ftbi relitftorû côtenri,nihil amplius peterent.'

Et ita qd lex Falcidfa nô tribuit. Id iatio hçc hçrc# di prçftaret.propterea q, minitarct repudiationc, ÇQiiantitas aute patrimonfj ita fpecquot;tatiir,Nâ prj tnô dedua oportet æs alienû deftincti. Ttc funcris hîipêfas.Tum preciamanumifToruferuorum. Ac fane derriü, rcliqnû fpectandum eft, quancû fit, Td

enfm purum cflc Ä vcrvr patrimonium putatuf» amp;nbsp;ex eo Qiiarta pars apua hæredê manere deb«» Vekici verbi gratia in hac fpecie, DecefTit aliqui» DCCC.folidosin bonis habcs.legauit.CCCC* । Debebathiccreditoiibus.ee. Semi manumiffl vftimanturrolidis.eL.Tn funus eius impenlifunt L.vciam reliqui flnt.eeee.hoceftipfa legata» y/1 igitur è.ccccapud hxrcdem. e.manere debent, nonverô vtex.Deee. eC: propter deduÆ«* nes.quas fieri debere ditftum eft. Sic igitur tres p® tes iegatariis dabuntiir pro rata,Qiiarta vcro(ho^ cft.e.)apud lixredem manebit. Quû ergo is,g p* rèinbonis.eeee.folidoshabet.eeeC.le^f ' Quarta,hoc eft e.folidi apud liaxedc manét-Q“*^ «Ute fi Cee Lieget lt;nbsp;Ociauam retinere oportet. Eftautem oeftaua pars è CeeeL. Habet erga hxres ex teftatoris voluntate L. 8c ex Icgealtao« L.Qiiæ vtrai^ Quart« quantitate efiiciunt. QuôJ ß quis.D.lcgarit.quum eeeC.in bonis habet« amp;nbsp;quidéeos.D.ficJcgarir.Primo e. Secundo G Tcrtio.Qiiarto,Quintocentenos. Tune quodfu* pereft,dcduci debet,hoc eft,fingulis Icgatis quin« i pars detrahi, vt fie fiiigulis Iegatariis relinquantuf ( LXXX.folidi.Adextremum nomine legis FaW di«,rcrinethçresânngulis Iegatariis XX.folidoamp; Etita,Ipfcquidemfibiconficiet C.folidos.hoet» I Quartam bonorum defundti : Legatarij vero.qu? quinque numero funt, quibuftj fingulis C.leg^^ erant.flnguli LX.habebunt.

D£ fideicohmissariis haere* ditatibus. Tit. XXIIL , Dictumeftde legatis,Nuncad fideicomn”*quot; tranfeamus. Fideicômiflbrum quædâfuntd'î gularia,amp; quardam vniiicrfalia. Oportet auté p« us difTererc de vniuerfaJibuSjCt ita venire ad fing»

hriaJntcreavideamus noiinihïl deantiquitatcfp* forum, Etminoinfirmaer3ntoiafideicômifla,£|a nemo inuitus lïspræftabac, quibus darc rogatuè frat,Porro hiiic inuenta finit fîdeicômiffa.Sxpcnii •nero eueniebat,vt duis Romanus morcretur.haa bens cognatos pcregrinos,Q.tibus necg hçredtcas l^gstarelinqui poteraiit,propterea q, dfuerfg Ciuitaris effent. Vocabat hic ergo Ciueinaliquê Romanum.qui haeres ipfl effe pollet, cû (îbi bc* neuolum amp;nbsp;fîdum futurum fpcraret. Éumrg hacre de fcribebat,Ac rogabat extra teltamcntû, vt vel hæteditatê totâ vel parte eius,vel certas res iJü pe# eegrino reftitueret. Et l'n fcripti hxredis fîtû eratar bitno,dareteaan nôdaret Neçp enim vllum lun's erat vinculum,quo facere id cogeretur,fed tantum pudore amp;nbsp;fide eorû,qui rogabantur tota res conti nebatur. Vnde fcilicct amp;nbsp;fidcicommiffa appellata funt. Atrç hacc antiquiffimis tèporibus in vfu fuea •aint. Pollea D. Auguftus pnmus,fcmel atque ite* rum gratia eoriim motus,quibus quum peregrini tffent,talia fideicomiffa reliLtaerât, (Interdum eni ei notæ huiufcemodi perfonç.aut in magno pretio ftant.ob eruditionè forte,aut alias excellentiores naturae autfortunae dotes) vel etiâ quia per ipfius faluté facpe hxredes rogati,Iunurandum fuum con temnebant.vel ob inlîgnê quorundam perfidiam, Interdum enim diues aliquis rogatus erat paupea ribus liberis amp;nbsp;adhuc teneris.vel fenio côferffis pa rentibus defuncfti reftftuere,amp;: tame fidem rumpe batîluffit ergo Confulibus vtauthoritatem fuâin terponerct,amp; eum q rogatus effer,cogerêt ad refti tutionê.Id quû iullum admodn videretur, amp;nbsp;gralt; turn effet in vulgus, paulatim in lurifdfc'donem et neceffitatéconuerfum eff. Ac tantus poffmodum biuor eff fadus fidcicômifforum, vt proceffu têpo

ris 8C proprius Præcor pctcndis fideicôniiflïs çro ^recur.qui fidciconiniilïariiis appellatur.

EnarracafideicômilToruni aiiciquicate.dicamus deiisquœ per vniucrficatê relinquuntur.Vtigituï pdeiconimiiïum vniuerfale valeac, necefle eftin pritTiis elTçaliqucm.qui directô hæres m teftameij to iiillicuapur, SC is alten rogccur hæreditatc rcftw tuere.Alioqijj inutile ertreftamentü,inqiio nemo bæres inftituitur.Siquc igitiir liçredem iiillituâ.di çens L.Titius hæres mihi efto.PolTumadnccreet dicere.Kogo te b.Titi.vt qiiû primfi potueris hç teditatê meam adire,eam C.Seioreddas amp;nbsp;leffitu as. PoHiim igitur hxrcdc rogare, lt;S^ de parte refti* tuenda.nô folum de tota hxreditate. Relinquituf autc purè,amp; fub coiiditione,5S ex certa die, V» lutj.poli biennium.q mortuus fucro.

Siquis hæres inftitutus, rogatus hxreditaté teftituere, earn reftituerit, nihiloniinus hxres ptw rnanet.QL’ûniani nornen hxredis lani ei inhiRt.Is Vero.qui hçreditatc reeepit,priinis quidcm tcpcw ribuseinptotis vicem habebat, Pofteaantê inter* dum li^redis,interduiTi legatarij.Etdicarnus prius deemptore. Qiioniâ igitur abfurduni videbat^ haoredein opéra hçreditatis agnofcerc,fideic0milw rium veto in lucfo verfari, Idea placiiit imagina* riam vændiçionem fieri,ita hæres vno nummn totâaddicebat hæreditatê. Ac quædam inter déni 3c legatariû fîue fideicômilTariuni interpon» bantur Ibpulationes, quç vocahanturemptæ'S^ Vcditç hçreditatis. Stipnlabaturenim hçresàfidf* cômilTarioJiunc in modû. Spondcs fideicommti» farie.fi quid creditor hçreditarius dmeexegerit,!“ inihi reddere.aut defendore me, me indemnem prçftarec'Et dicebat fîdeicômilIariusrSpondeo.IX inde ßipulabatur nbsp;fideicommiHànus ab

hune 111 m jdum. Spoiides bçrcs,n qjidabhçreA« tario debitors exegeris,id mihi præltare,aut etiain actiones niihi cedere,vceas prociiratorion amine ifiteiitarepolïini t* (Q^iiaautem fît procurator in* fradocebimar )Etdiceoathæres. Spoiideo. Sed cuni hac re ita fe habeiite, hæresqiii iudiciumfu* gerelludebat,in duplices fîtes )ncideret,Q.ioiiiam etcuni creditore hçreditario indicium excipereco gebatur, rurfum agcrecum fideicömißario ex ftipulatione:vt reciperet,quod foluiflet. îdeo tem« paribus Neroiiis, Trebeliio Maximo gt;54 Aiiiieio Seiieca CaiI.Seiiatufco.if.faCtum eft,Q,io cauetur Vt lî cui h créditas per ftdeicômilTum relilt;Qa lt;S4 rc» ftitiita foret, oês acliones, qux 1 ure Cniili hxredi SC ill hçredc côpetereiit,hxad fideicômifîarium ee amp;nbsp;aduerfus fîdeicômilTanum tranßtent.Et deinde Pretor S.C hoc fubfequës,veiles aetiones .i. obli« quas fideicömilTario gt;54iii-fidcicöngt;iflarium dedic, pcrinde quafî ipfe hxres eßet. V t perinde atqi ß hg» res foret effe:tas,diceret:Si apparet höc dare opot tere.Ecce hic vicem hçredis obtinet.

Ç Sed quia quum fixe ita fe haberent, hçredes (cri pci tocam ferè,vt plurimù,hçreditatc reftituerero Wti, ob nullum aut minimum lucrii adiré reeufa« baut,fed earn repudiabant,atc^ob id extingueban turfidcicommilTi,Tdeo poftea Vefpaflani tempori bus Pegafo34 Pußonc Gbff.facflum cft S.C.Pega Hanum; Q_iocauetur,vt ci qui rogatus effet hçredi tatè alij relheuere, perinde liceret Qriartâ parte rcti nere,atc^ ex lege Falcidia quartâ parte ex legatis rc tinerecôceffum eft.Neqtvero tantii.in immeßs fl deicômiffis vniuerfalibus.fedetiâin iis,per quç ßn gulç rcs relinquûtur,rctctio hçc fpccialiter pmiffa cft. Quodenim inimmeßslegatiseftlex Falcidia, id in iinmenßs fideicömüTis eft S. C. Pegaflanum,

Poft hoc autem S.C.hxres fol us oneribus hçr«îi* tariis fubiicicbatur,non autê fideicômiflarius. Sed poftea placuii, FideicómilTanum elle loco legatagt; rij partiarq. Id eft eins legatarij, qui parce dimidiä acciperet.Nam erat ohm quintum genus legati.rt Vocabatur parti tio. Relinquebatur autem huncin moduni.Titius mihi hçres efto.ethæreditatêmeï cum Seio in diniidia portionc diuidito. Ad extto mum interponebatur inter eos tales ftipulationfS Hxres itaftipulabatur d legatario:Spondcs légat» rie,fl conuentus viginti folidos foluero,eoruni m* hi dare dimidium i Et dicebat:Spôdeo. Et rurfum legatarius ftipulabatur ab haerede fie : Spondes.fid debitore hçreditario confequutus fiiens viginti fo lidos,eorum mihi dare dimidium,hoc eft, decem^ Et diccbatiSpondeo.Et vocabatur hxclbpulati® partis tSC pro parte. Ad fimilitudinem igitur leg» tanj partiarq, ftipulatio intcrcedcbat inter hxrede amp;nbsp;fideicömiftariö.Et hacres itafbpuIabarunSpoö des fideicicômiflarie, ficreditor hxreditarius qu» draginta à me folidos exegerit,daremihi trigintad Et fideicommifTarius ftipulabatur ficiSpondeshï tes, fi à debitore hæreditario quadraginta folidos confequutus fucris,darc mihi trigintac’ Et dicebât Spondeo.Et hoc modo fideicommifTarius per vni uei fltatê,vicem fuftinebat legatarq.Et necefleerat damnû amp;nbsp;lucrum hxreditarium inter hxredeni SC fideicômifTarium cômune efle pro rata. Vocaban tur autê hx ftipulationes,ex parte 5C pro parte.

ÎfErgo, vtremin paucaconferamus, Siquideni odrantem, id eft,nouem vncias,aut minoré fuiw mam,hçres rogatus fit fideicommiflarfo reftituert Äapud fe ex voliintatedefundti Quart5aucpluS Qiiarta habeat,tûcex S.C.Trcbelliano reftituitut hxredicas:Et in tres quidem partes fideicoinmiHa riuf

DE FIDBTCOM. HÆREDIT. io« rtu» vtili adione vel conucnitur.vcl expcritur. In quartam verd,h3eres direda adionecxpcritur aut conucnitur. At fl plus g dodrantem,fiuc nourm Vncias.veluti decemaut vndecim vncias,veleti3 totam haereditatcm fidcicommiflario reftitucrcro gatus fit hçres:nccp Quarta ex voluntate teftatoris habeatjocuseft Pegafiano S. C.amp; hæresfua vo* luntate (Cur autê dicam fua voluntate,poft difcc» nius)femcladitahçrcditate,fiucrctinuerït Quarta, fiue rctinere noluerit, ipfe viu'ucrfa oncra hærcdita riafuftjnct. Sedquarta quidem retenta,intcr cum amp;fldejcomminarium ftjpulationes partis amp;pro parte interponebantur, ad fimilitudinem hzredis amp;nbsp;partiarij legatarij. Si vero totam hxrcditatem |•e^^itui^ct,Cef^abat S,C.T rebellianum,quoniam Quartam hxreditatis cx voluntate defundi’ apud hxrcdem effe nö vidcbat. Ceflabat SC Pegafianu, quoniähxres Quarta retinere ne volucratquide. Ât(ÿ ideo neqr ftipulationes partis et pro parte lo cum habebät.T andê igitur omni ccftantc auxilio, ftipulationes emptç 3£ vxnditç hxreditatis inter« poncbantur.Et hxc quidem quum quis fuafpon tc hxreditatem adierit. Sed fl fcriptus hxrcs hxre ditatcm adiré rccufct,ob id quod dicat earn fibi fu fpcdam elTe quafl damnofam,Cauetur S.C.Pega flano.vt fidcicommiffan'us Prxtorem adcar.d^ vt Prxtor iubear hxrcdem adiré hxrediratê,ac totam fidcicommiflario reftitucre. Et omnet adiones ab hxredc in vniuerfum ad fidcicommiflarium et con trafidcicommiflarium tranfeunt.pcrindeatcp fl ex 'S.G.Trcbelliano reftiturio fada fuiflet. Atque tri hoccafu.concurfus fit amborum S.C. Et Pegafia num quidem, fcriptum hxredem adiré cogit,Tre bellianum vero transfert adioncs. Denim nullit hicftipulationibus opus eft. Quia fimul lt;xci qui P f hærc»

hçredi tatcin rcftiruic/ccuritas dactir.quff non CoO uciiiatiiraniplius.Etqui hxreditjcem recipit,iiKU to dl.-q'juni onines ipfe acfliones habeac.

^Sed quia ftipiriatioiics ex S.G. Pegaflano defcert | deiKcs J^ipTantiquitati difplicebanc,ac quibufJi caßbus excelleiitillimus lurifconfultorii PapMiiia nuseas captiofas vocat. Et Imperatori noftroftn étilT.Qudiû eft, fimpliaa potius g difficultatis pif na iura facerc.Ideo omnibus fimilitudinibus Si differcnciis vcriufqiS.C.ad fe relatis conftituit.aC placuic cxplofo S.C.Pegadano quod pofteafupew , ucnit,omnem authoricatê Trcbelliano S. C pr** ftarc.vt ex eo fldocommilîariæ hæreditatcs reftttu i aiitur,ß aecx voluncateteftatoris Q.iartam habeac ' h-tres.ß JC plus.fîue minus,fîue nihil penitus. Q,iH eni fcriptus haeres aut tocâ hxreditatc aut fupra d» drancë rcfticuere rogacus fuerit, liceat ei vel Q,i2f tamtotamvel quod Q.(artædecft,ex conftirutio ne Inipcratoris n jftri rccinerc.aut quod folueritre petere:A-lianibus proratainterhaercdemamp;fidelt; । cominiiTarium ex S. C Trehelliano diuidendis.

Sin veto totam hxrcditatem fponce reftitucnt hï resîom'ies aciiones ffdwcômiflario sfc contra fidei commüTarium dabuntur.Sed illud ctiâ quod pr» cipue ca itû crat S.C.Pegaßaiio, PiilTin»us nofter Imoerator conllitutionc Tua ad Trebellianû tranf pof lit,Satis eiw'm ex iis quxpaulô ante dixinius, noftiJiæredem quindohçreditatcm vt fufpcdiani adiré reçufab3t,cogi folitumex Pegalîano S.C.vt adirer, lt;S^ onines adiiones ad fideicommilTarium tranßiTe.Hoc igitur iani ex folo S.C Trebelliano fiat,et coadtus hxres adeat,3f volenti fideicommlt;f fario hxreditatem reftituat, nullo dantiio aut com modo apiid hzreJem remanente.

fe,id eft,in folidum inftitiitus cft ; cadcm tibi didta intcllige.etiam quum quis ex parte aliquavtputa CxfcimlTehxres inftitucus.aut totanieam partem, aut partem partis reftituere rogatus eft. Nam hic eadem obferuari Imperator nofter fandifti« mus iuffit.qua: in toiiiis hæreditatis rcftitution« dixiinus.

Aliquis moriens hæredem me inftituit, deinde ita dix«: Rogo te, vt accepte vel præcepto fundo illo.aut alia quauis re,( Finge autem fundum hune Qiiartam hæreditatis conti nere)hæfedicatem me« ain illi reftituas. Et in hac fpecie S.C.Trebclhano locus eft.perinde at«^ fi dixiftet: Rogo te,vt Quar ta hæreditatis retenta, rcliquum reftituas. Sed in illo differentia eft. Qiiôdquum præcepta aliqua te,Q_iarta apud hæredem manet,în folidum ex S. C.Trebelliano adtioncs ad fideicomniiffarium et contra fideicommiffariû transferuntur.âi res qux aputj hæredern remanet,fine vllo onere remançt, quafi legato relida. Qiium veto non in re aliqua, fed in iure habet hæres Quartam.Dixit enim forte teftator;Retenta quarta hæreditatem meam refti tue,fcinduntur adioncs, Et pro dodrante Id eft in tres partes.fldeicommiiiarius vtili adione(quam ÔC obliquant vocant aliqui)agit,et cum co agitur: pro quadrante autem fiue in Qiiartam cum hxrede dire Aa agitur,(Slt;; ipfe direda agit : Etiam fi maxi mt hæres fcriptiis,qui vna aliqua re præcepta fiue dedu5ta,hæreditatem reftituere rogatus cft,in ea parte,quam deducet,maximam partem hæredita tis habeat.Veluti.fi forte qiiu tota hæreditas effet quadringentorum folidorum,hæres iuffuseftfun dum retinere, qui ducentis quinquaginta folidis valeat.Nam 54ita,in folidum adtiones fideicom« tniftatio Sc aduerfus fideicontmiftatiu compçtÛF

Et nccenccfthic,fideicommifirariofecum delibffS re,num expédiât (îfai, fideicommüTum fufeipere« Eadcm dicimus,lt;Só fl duabu8,pluribufuc rebus aut certaaliqua quatitate dedult;fta,hæres hacreditateri» reftituere rogatus flt. Nam amp;nbsp;hic,fl Quarta aut etia plus Quarta,in certis iHis rebus,certave ilia quan titatefit,exTrebellianoS. C.ad ffdcicommilTariû adiones in folidû tranfeunt.Qux de eo didafuiit, Qii ex affe,id eft.in folidum hçres inftitutus,amp;cef tarecertisve rebus deduÆs flue præceptis,alterl rogatus eft hxreditatem reftituere; Etiam tunciiw telligimus,quû quis ex parte haercsinftitutus,in* ftitutionem fuam certa aliqua re vel rebus reteti«, rogatus eft reftituere. Nam amp;. in hac fpecie,Iii foli* dum eins partis adiones ad fldeicommiftaritun tranflbunt.

^Porrô autem,non feriptum tantum hæredeni, fideicommifto quodper vniucrfltatê relinquirur, onerarepolTumus,fed ctiam cum,qui abinteftato, kgitimo iure aut honorario, ad fucceffionê noftrS ventimis eft,forte' qgt; cognatus fuerit,dicentes:Rlt;J go te,qui mihi aut iure Iwtimo hxres es,aut iure Praetorio bonorum poffcftbr.vt hxrtditatem t® tam,aut partem eius,aut etiam fundum illum,aut feruos,auttotfolidos illi reftituas. Quum alioqui Iegata,ex teftamento folum, nô etiam ab iiiteftato relinqui poftintSicigitur eft hxc differentia inter l^ata Si fideicommiffa, Qudd legata folum ex te* ftamentorelinquantur,fideicommiffaetiamabin* teftato.Poffum autem hærede Primo inftituto,ac rogato hacreditatê Secundo reftituere,Secunduin qiioqr rogarc,vt rurfum totam h3crcditatcm,quâ fufceperit,vel partem eius Tertio rcftituat,Aut etiam vt Tertio rem illam prxftct.

(ß.incunabula ipfa amp;nbsp;proamia fîdcicommidotâ jfidf hxredis pendct.rx caç^ rr amp;nbsp;nomen dC fublt; ßantiam rumpferôc;atç^ ideoD.Auguftuscaquj olim in arbitrio fîta erant.ad luftam prxfiandi ne« ceiïitatem deduxit.Imperator nofler.l aud italotu goabhinc tempore, przdidtnm D.Auguüum (u* perarecontendens,ex fadii contingentia^quodad bcras ipdus aurcs Trebonianus Qpaltor rctulic, conßitutionem emiflc. Per quam difpcfuit.vt fl quis flne fcripcura fideicommiiïum ab hxrede fuo reliquerit,aut vniuerfale autfpeciale;Ecnequcid ex fcriptura planum fieri pofïit.nctÿ ex quintÿ te« ftium tcflimonio,(quorû prxfentia fideicommiG fo conflituendo iuflFicitlNam aliquando minor numerus teßium,aut omnino nullus teßis affuit. Tunc (lue pater eft.qui à filio hxrede fideicommif fumrelinquit.fiuealius quifpiam qualifcunqueis (lt;Si hxres animi perfidia, id quod fidei fux crcdi* turn commiHumcp eff.recufat adimplerctnegan« do.ac dicendo nullam rem ita effe fubfequutamtfi« deicommiffario contra hçc renitente.Liceat fideia commiffario (quu prius ipfe decalumniaiurarit. Id eff,fc non animo calumniandi luflurandum de« ffrre)Cogerc hxredem.vt iutet nullum relidtutn elle Rdeicommiffum. Et fl luflurandum hacres re« cufauerit, cogatur ad fideicommiffi vel vniueriä« lis vel fpecialisfolutioné;nevltima tedatorisde« perrat voluntas,qui remtotam fidei hxredis con« credidit. Sed amp;nbsp;(1 â legatario fideicommilTariove huncinmodum fidricommiffum relidtum fuerit, eadrm obiinento.Et Irgatarius negans quicquam reliflum effr:nihilreli«um effe.iurato. Aut reçu« fans.fideicommilTum foluito. Quôd fl is qui fidei« commiffo oneratus eft,conficeatur quidem fidei« commiffuni â fe tclidum effe, fed ad lutis obferua tionem

Honem confugiat,dicendo, quinque teftes in rcHil qucndü fidcicommiflo iiö iuterucnifle;FrigidaM uolaq^ erit cauiïificatio hæc,amp;: ipfedubio procul 9 deiconirniflum foluere cogetur.

NOnfolum pervniuer(ïtatcm,vt iam di/Iunt dl.fidcicom'nufia relinqui polTuin, fededairt fpedalia,amp; finguJæ res. Veluti,Fundus,Serui,Vc ftis. Argentum, Nummi. Poteft etiam jpfe hx/ resrogari,vr id alicui rcftituat,aut etiam legata/ rius, quanuis ä legatario legatum relinqui noii poffit.

^Relinquimus autem pCr fideicommifTum non folum res noftras,fed etiam haeredis,lt;Slt; legatarij et fideicommifiani.Porro non folum rogan quis po teft,vt earn rem,quæ ipfl relicta ell alten' reilituat, fed etiam aliam,flue iplius eft,fiue aliéna. Si fundö cnim tibi relinquam,rogare te poflum,Vt hiincip* fum fundum.aut domum pro fundo alten reftitil as,Nee inteteft,rua fit domus illa,an aliéna. Dunl tarnen hoc fcilicet obferuetur. Ne quifquam plus altcri prxftare rogctur,qudm ipfe percipit. Qiiod en:m plusin fideicommiflo eft,Inutile eft Veluti, Centum folidos tibi reliqui.Et fideicommiflo cert turn decern folidorum oneraui te;In eo,quod ant pliuseft,non confiftit fideicommilTum.Porto qua res aliéna per fideicommiftum relinquitur,neceflê ei,qui rogatuseft.Ä hanc reftituefe. Autenimre demptam dat fideicommiffario,auc fi non poteft red!mere,a-ftimationem eius pnrftat.

lt;^pEnim veto non pecuniaria tantum fidefcornniil n rclinquere poffumus,fed etiam libertärem perfî deicommiftum darepermiflumeft. Poflum eniui hæredcm meû rogate,vt feruum ilium meum ma nuinit

DE SING. REB. PER FIDEI. RE. ra numittatzaut rtiam Irgatarii m vel Pdficcmmiffil rium.Neciniertft.df mro feiuoeos rcgcm.aiidé Iciuo hacredis.kgaiariive an tuiuslibet altcrius. Dkere enim poltuin:R ogo tc hçres ant Jfgatarie, Vt hominem ilium tnum.aut Wsrnq ferunmmà» tiunnttas.Cogitur emm hunc redimere,amp;; Iibena tedonare. Qnod fl dominus eum nob.t vaendere (qnoniam iifccogiturJNe quis extingui digt;ent fl deicommißariam Ibeiiatf mjed interim quit kit, atqiin pendcntitftamp;difieitunEt fi quando fieri pcteriqdabitur libeitas.Nsm fi is qui regains eft, quouismedodominuseinkemodi feroi fadlnsfu erit.mannmittetc enm ccgiiui .Et l’ïc quidc tunc procedunt.qun feruidominns.nihil extefittorit iudicio habet, b^am fi quid ex defundli voluntate pereeptt.omnincccgitur fetuum vçndere. ÇSiierno meo fideicoirmifianam libcrtatem re* linquaimannmißus libtrtus mens non fit,fed eius qui manumiferitju'c (ri',eins qui fadtû manumit* tenus addiderit. Qiiôd (î direóam hberiatem fer« UomeoreliquqV'eluti (îdixKStichnm liberum ef« (eiubeo.Ant.Sticlius liber efto: Libertus meus entStiehus. V'ocaturantê is apud lurifeonfultos Oremus libertns.id efi,x«fwviKvos,ä Charonte. IHi autem tantum feruomeo direôam libertatem re* Imqutte poflum,qni vtreq; tempore meus fueritj amp;nbsp;quum teüamentnm facen m et quum diem obi rem.Tuncautê diretto telinqui videtur libertas, quum neminem alium rogat lefiatcr libertatem piaftare,kd ipfe velutexteftamentofuo libetta« tem ei vult deferri.

^Snnt autem amp;nbsp;verba quçdâ ad dandû fideicom miflum inuenta. Ac multa quidem, fed hare ma* ximein cemmuni vfu hcmn um \ erianturiPeto, (ogo,volo,mande,fidci tuaccômkto.Qtx amp;nbsp;fin» gula

mla per fefe dida,amp; omnia flmul in vnuni congt ua^parem vim obcinent, DE CODiCllllJ. tit. XXV.

DIcamus nunc de Codicillis, Sunt autem Co* dicilli.Eorum quçin teßameco.tcßatotisvo luntati défunt,fupplementum. Videtur auté non ab re futurum,)! de antiquitate amp;nbsp;origine Codicil lorum nonnihil differamus. Ante Augußi tempo ra.Codicillorum confetftio in vfu no erat,Primus cos L. Lentulus inucnit,amp; in communem vitam induxit.Hicenim Lentulus Rompteßamentofa (f!o,hxredesflliamfuam dC Augußum Cxfarem, amp;nbsp;alios quofdam inßitueratiac fcripferat in eo to ßamento ita. Si quos poßhac codicillos fecero,fin mi amp;nbsp;Villes funto,hoc eß,futuros codicillos com firmauic.Deinde in Africam proredus,quum dies cxtremus infiaret, codicillos fcripUt, in quibusroi gabat Augußum,quem ilbi ex parte hpredem fed prerat,vt faceret aliquid, Veluti.vt alicui domum aedificaret,aut fimile quidpiam, Reliquit autem 3i HdeicommilTaac legata quibufdam nominatimii filiafua. Leefto poß mortem Lentuli teßamento, amp;nbsp;allanscodicillis, Augußus Cxfar ex perfona fua,ea quz Lentulo placuerant impleuic,fed amp;nbsp;CK teri ddneeps cohxredes, Augußum fequuti fidci* commifla praeßiterunr. Filia quoque Lentuli ea qux nominatim ab ipfa relitßa erant legata.iis qui capere non poterant exoluit. His ita confequucis* Famaeß D. Augußum conuocafTe fapientillimos quofcp dus temporis viros,Inter quos amp;nbsp;Treba» tium.cuius tunc in legali difciplina, maxima erat authorit3s,Ac qujtfifie prxfentibus iis.an vfusco* dicillorum recipi poffet, amp;nbsp;an a'Turis ranonenon abfonas effet.Hxc quum Augußus qiixßßet.per« hibent Tiebaiium Augußo dixiffc, Vtiliflimum scat»

DE CODICILLIS. m amp;neceffarium effe Romanis codicillorum vfum propter magnas amp;nbsp;longinquas peregrinationes, quxapud veceres ob exoricntia vndique bella fre quentes erant. Vt fl quis teftamentiim facerc non poHct.iis deHïtucus quxad earn rem requiruntur, codicil los facere poffer. Poft ilia igitur tempora, quum amp;nbsp;Labeo furifconfultus morics codicillos feciffec,iam nemini dubium erar,quin codicilliiu« te optimo admitterentur.

•pNon tantum autem teftamento fadtopotcft quis codicillos fcribere, fed etiam inteftatus quis decedêsfldeicommiffain codicillisrelinquere po teft. Quâd (1 quis quum dcodicillis fcriptis fupera uixiffet.tcftamentum poftea fecerit.Codicillosan tcafcriptos negat Papinianus valere.nid fpeciali» terinteftamétocoscôfirmarit,diccdo:CodicilIo8 anteteftamentû meîï fadros,valere volo. SedD. Seuerus5i Antoninus refcripferunt.Fideicommif fain codicillis ante teftamentum fcriptis reli«fta,ni hil obftare quo minus peti poffinnquanuis non fe quutacófirmatione.nifl oftendatur teftatorabiis quç in codicillis fcripferat receffiffe.

^Eft autc generalis régulaqux dicitzNó poffum codicillos faciens dicere.Illc mihi fit hxres:aut fcri bete,Filius meus exhçresefto.Nequaconfufioin» ter teftamentû et codicillos fiat,amp; iura eorû difcer ni nequeât.Hxc enim in teftamcntis fiunt.Sic igilt; tur.vt dieft Q eft.necp exhscredare.neq! hxredê infti tuere in codicillis poffumus.Fideicômiffaria vero hxreditatem relinquere poflumus.Porrô in tantû obtinetdidlaregula.vtfiPnmû purèhxredê infti tuero.nô poffim in codicillis conditionc ei iniicea te amp;nbsp;dicere.Hæres mihi efto.fi nauis ex Alla vene rit.Nam (1 conditionem rccipimus,eueniet vt con ditione nô exiftête.teftatot videatur per adiedtio«

nem cortditionjs,Primo hærcditatcadimere. Pt®* terea nec hçredi dirccSô in teftamcto inftituto.fnb* ftituerein codicilJis pofrumus,et diccre:Si Primus quern mihi liæredem in teftaniento inftitui.hxrcs mihi non erit,Secundus mihi hæresefto.

Ç Et vnos autem amp;nbsp;plures licet codicillos facerf« Sed amp;nbsp;in fcribendis codicillis.nullam in fcriptura eorum ordinationis folennitatem deflderamus, d* # eut in teftamento dicimusjnftitutioncm pixceàt

re folere. Ad hæc ôi illud feiendum eft, Quinçp tau* tuni teftes hic fufficcre.

ONVM IVRIS CIVILIS A Théophile anteceflore in Graxam linguam translatarum, LIE. TERTIVS.

XPOSITIS MODIS, per quos fingulærcs acquirun tur,fa(5tôque deinde initio, Vt de iis quæ per vniuerfitatéat* quiruntur.difTercremus.ab h? reditate coepimus: dicentes ta nobis aut ex teftamcto,aut ab inteftato deferri. Quum igt*

tur de ea quç ex teftamento defertur.quiim fieri p® teftin Ifagogefiuelnftitutioneaccuratifljjnc p'quot; niW

DE MæRE QVÆ AB INT. DE. «4 niffimecß dixerimus : Diôumcç ctiafic ob return continentiam confequentiamcß delegatisacfîdci» commiflïs,dicamus nunc dehxreditatibus quæab inteftato deferîîtur.His auteni tu ne locus eft,quan do quis Une teftamento decelTit. Porrô vt quis inilt; teftatus decedat,auc faefto fit aut lure.FaCto quidc, quando quis omnino nullum tcflamentum fecea rit, lure vero.quando quis teftamentum fecerit, quodius nonadmittat. Autenimnon lureciuili radum cft.omiflis iis, quæ ad folennem tefhamena tiordinationem fpeiftant. Autquum redtè ordina turn effet,ruptum eft, Nouifti autem qutbus moa dis contingat,vt rumpatur, veluti Pofthumi (id , eft,fllij qui poft teftamentû fadtum natus eftjprçte riti natiuitate,lt;S; nouo fuohacrede in locum pnoa ris fuccedcce,àlt; nouo fuo hæredc poft adfcito. Aut irritum fadlum eft,quia forte teftator capitis dimi nutionem paftus fuerit,in qua ôd mortuus fit. Aut quum nihil hotum fequutum eflet;ha:res inftitua lus hæreditatem non adiit.

Quum igitur inteftatus aliquis fecundum mo dosiam di(ftosdeceiïit,hæreditasprimum ex lege duod.Tabularum ad fuos hæredes pertinet.Suj au tem hçredes exiftimanturÇvt proximo libro dichi eft)qui in poteftatemorictisfuerint:Veluti filius, filia,ncpos neptisve ex filio iam defundtc,Pronea pos proneptisve ex nepote(qui ex filio meo natus erat jante mortem meam nati. Netß veto intereft Vtrum naturales fint liberi.an adoptiui.

ÇHis autem Suis connumerari eos oportet, qui ex legitimis quidc matnmoniis nati non funt, fed curiis tarnen Ciuitatum fecundü ea qutcPrin cipum conftitutionibus cauentur,dati funt. Curia lesenim fiueDecuriones fatfti fuorum hæredû lura habebunt. His adde ôC eos, quos Sandfiflimi no«

ftri Impcratoris amplexa efl côflitutio, per quaffl iuffit.vt n quis muliei é in contubernio fuo habue ritnô ab initio animo maritali, earn tarnen quam Iure habere vxorem non prohibebatur,amp;ex call beri nati flnt, Atqi hinc affecftione crefcente,dotalt; lia cum ea inflrumen ta fecerit. filq filiarve non tan» turn qui poftdotalis inflrumenticonkriptionem nati natarve fuerint, iufli liberi fiant amp;nbsp;in potefla» te patris fintjed eriam qui ante,quum hi amp;nbsp;its qui poflea nati natacji funr, occafionem pretiofiflimS liberorum nomen acquirendi prafiiterint. Quod tarnen etiam obtinere voluit Sar.tftifl.Ptinceps.in iis qui antedotalia inflrumenta nati funr.quanuia nulli pofl dotalia inflrumenta nati fuerint,vel etia ab bac luce fuerint fubflradli.

iÇ Nepos autem neptifqi,item pronepos amp;pro» ncptis.tunc demum fuorum hçredum numero ha bentur.quum præcedens perfona in poteflate pa» rentis fui elle defiitimorte fortafli8,aut alio modo, veluti emancipatione. Nam fi per id tempus quo quis moritur,fîliû in poteflate habeat, non efl per» iniflum vt nepos ex eo,fuus ci hçresfit.Idemqi eft amp;nbsp;in carteris liberis. Nam fl filium in poteflate ha» beam.aut hoc mortuo nepotem ex co natniproiie pos,fuus mihi eflehaeres non potefl.In poflhumia quoque lus fuorum hæredûeft, fed in iisdemum qui fl viuo parente nati fuiflent, in poteflate eiui crant futuri.

•pPorrô fui hxredes. Si ignorantes fiuntflueexi» ftunt haeredes. Itacp amp;nbsp;furiofl.nihilominus harre» des fiunt. Id eniin fciendiim eft pro vniuerfali relt; gula.Ex quibus cauffis ^norâtibus nobisaliquid acquirirur, Ex iis caulîis Si furiofos acquirere, quoniam hi ignorantibus flmiles funt.Et flatiffll morte parentis quad continuaturdominium,hoc

DE HæRE. QVÆ AB INT, DE. nj eft,non dicimus:Quôdpatre mortuo,patrimoniû eius in dominio defuiKti eflie deflit,3i nunc interie (flo tempore,in bonis liberorum elle incipinfed fl* nefcilTura,nullacç re in medio fequuta,dominia rc rum coniuncftim lîne temporis interuallo in bonis liberorum efle deprçhenduntur. Vnde nec pâtre defunAo,n quis liberorum impubes cft,authorita te tutoris opus eft ad acquifltionê paternæ hæredi# tatis:propcerea qgt; iis ignorantibus,vt fuis hærcdi bus hxreditas acquiratur. Sed neep pubes,qui mi norannis eft,aut r^unofus,hac in recuratoris autho ritate indiget. Q_ianuis in extranea adeunda hære* ditate,necç ille fine tutoris authoritate, neq^ hi fine curaroris confenfu quicquam facere polTint. ÇCafum interdum inuenias,vbi quis mortis tem pore in poteftate parentis non fit,fuus ei tarnen hç res flat.Veluti:Filius meus ab hoftibus captus cft, poft mords meae tempus rediit. lus poftiiminij fu um eum h3Eredëefficit,quanuis quû morercrego, in poteftate cum nonhabuerim.Et iterû percôtralt; rium;Contingit,vtaliquis mortis meaetêporein familia mea flt,(5£ tarnen fuus hxres no fiat.Veluti: Mortuus eft Primus in poteftate Habens filiuhi: Poft morte vero,motaeft aduerfus defunftû accu fatio perduellionis:(Nam quanuis caetera crimina morte reorum extinguanturjioc tamë etiâ aduera fus mortuos exercetur) Condemnatiis eft Primus perduellionis,amp;fentêda de ea re lata eft:Fifcus bo nahuius occupat:Et contingit vt qui in poteftate dus fuit,hçres nô fiat. Veruntamc fl quis rê exaiftè perpendat,poffet diceredpfo quidê lure hxredem cum fieri, fed condemnata partis memoria hxredê cum elle defincre.En tibi igitur cafum,vbi hçredis nomen femel alicui partum,ab co recedat.

ex fllio iam ante defundlo nepoté aut neptemjnte ftaco morcuusell. Ad hæredïtatem eius veulent fl* mul Äfflius filiave,amp;ex filio iam antemortuono pos neptisve. Necp is quigradu proximioreftCfi* iius fcilicec)vlteriorem(id eft,ncpotem)excludit. lullum enim eile vifum eft,vt nepotes lt;36 neptes in locum patris fui fuccedant, Eadem ratioue lt;36 fl quis moriens ex Primo filio iam ante mortuo ne* potem aut neptem relinquat, lt;Slt;6 pronepotem vel proneptem.ex nepote iam quoque ante mortuo, Nepos qui ex Primo natus eft,lt;x pronepos q ex nepote, pariter haeredes fiunc. Quemadmoduin enim nepotes in locum filiorum,flc et pronepotes in locum maiorum fuorum fuccedunt. Quibusre* bus confet^uens eft dicere,non in capita,fed in ftir* pes haereditacem diuidi. Sic igitur filius dimidw am hæreditatis habebit,lt;3lt;6 nepotes qui ex filio an* te mortuo nati funt,fiuc duo fint,nue plures,alte/ ram dimidiam accipient, Quando enim pater ho rum,fl viueret dimidiam tantum haheret,atquehi in locum eius fuccedunt,Non immerito,vt femis dandus fuiflet patri viuenci,ica lt;Slt;Sipns dabitur. Sed amp;nbsp;(1 quis defundius fuerit, nullo quidem filio reli(fto,fed qui ex duobus filiis iam anteaextinlt;fti» nepotes habeat.cx vno,vnum aut duos:ex altero, tres aut quatuor: Vnusille aut duoilli,dimidiam partem:Tres vero hi flue quatuor,alteram dimidi am accipiunt,

Q.ium autem quærimus, an quis fuus haeres poffit exiftere dcfundio.-Tune exigimus lus fui h? redis apud eum elle, qûum apparet defundtû elle inteftatû.Id vero non folum côtingic,quû nullum omnino factum eft teftamentum:fed etiam quum faeftum quidem eft,fed nemo ex eo hæres extitit. Quapropter,Si quis quum filium in poteftatc ha* beret,

DE HÆRE, QVÆ AB INT. DE. n« beret, amp;nbsp;ex eo nepotcm:exhxredato fllio.hsercdé extraneum inftlt;tuit:Poft mortem deinde tcftato« ris intra deliberationem extranei,niius mortuus eft: Ac poftea extraneus vel hçreditatê repudiauic. Vel hætes ede nô potuitjortallis eni fub conditio« ne hæres inftitutiis elt.et conditio inftitutionis de« fecit:nepos hic fuus fit hçres auo. Nam quo tem» pore apertum certumcp fatfium eft, teftatorem in« teftato deceiïifle, folus nepos in familia eius inue« nitur.propterea qgt; medio tempore filius mortuus fit. Eadê locû habét.fi viuo auo conceptus nepos, amp;nbsp;poft mortem eius natus,folus in familia defun« (fti inueiitus fuerit.quii nemo eum eo tcpore prœ« cederet,quo extraneus aut fponte aut fortuito.hæ» resfarftus nô eft. Quôd fi poft aui mortem nepos ex filio conceptus ÔC natus eft, 8c deinde eo qui in medio erat mortuo,extrancus hçres nô eft fadlus, fuus hçres auo nepos nô cxiftetiquoniâ nullam f[gt;e ciem cognationis hic erga teftatorem habebit. Q;iemadmodû necille inter liberos numerabit, quem filius meus quû emâcipatus effet,in adopti« onem accepit. Nam fi contingat, vt ego filio meo iam ante mottuo,inceftacus decedâ:! s quem filius meus quû viueret nbsp;nbsp;emâcipatus «ffet.adoptauit,

in lura mea non fuccedet:quippe qui nullocogna tionis genete tangere me poffit.Porrô autem non folum hi iam dic'd Iureciuili hacredes elfe non pof funtjedneqi bonorûpoffePfioné petere poftunt quad cognati. Et haec quidem de fuis hçredibus. ÇEmancipati veto libeti.ficutamp;fecundo libro diximus,quantum ad lus Giuile pertinet,in haere« ditate parentum fuorum nihil iuris habebunt. Nam necg fui hxredes fieri poffunt.quia in pote« ftate parentis elfe denerunt,neq» vt agnati i lege duodccini Tabularû vocabuntur,propter capitis

d)minutionem,quam fiibierunt.Sed Prxtof nati» ralem xquitatem ante oculos habens;bonorupo( feflioneni vnde liberidat !l]is:perindeeos ad fiic* celTionem defuntfti vocâs.qualî quis eos eo tempo re quo moriebaturjn poteftate habuifleuflue foli flnt,fluequos alios in poteftate filios habuerit dc^ fundus.Vnd enim cum eis hxredes erunt. Itafßß quis inteftatus decedat,duobus relidis filiis,eman cipato vno,ólt;^ eo qui in poteftate fuerit: Is qui* dem qui in poteftate fuit, folus lure ciuili hœres erit,quum apud fe ius fui hæredis habeat.Sed quö beneficio Prætoris adiuuetur emancipatus, amp;nbsp;in dimidiam partem vocetur,Euenict hoc modo,Vt fuus hxrcs in effediu non in folidum.fed ex parte hærcs fit,

^Duos habebam filios in poteftate,Primum Si-Secundum.Emancipaui Primum,retento in pote ftatcSecundo. Primus quum emancipatuseffet, Titiofein adoptionemdedit,Sicontingat mein* teftatum decedere; folus mihi Secundus fuccedet, non etiam Primus, qui in adoptiuaTitrj familia eft. Filius enim hie ad bona mea non admittitur. Hçc autem dico,fi modo quum morerer,in adopti ua adhuc fuerit familia, Nam fi me viuo Titius eum emancipaueritinondiflimiliter ad bona mea, qui natura fum pater eius,veniet!atque fi egomet* ipfe eum emancipaftem,nec vnquam in adopti* ua familia fuiffet, Confequens eft igitur dicere, quantum ad adoptiuum pattern pertinet,extrane* uni cum effe, Qudd fi poft mortem meam Titius cum emancipauerit,etiam quantum ad eum perti* nct,extranei loco exiftet. Hoc autem ideo flcpla* cuinquiainiquum effe vifum cft,in patris adopti* ui poteftate elTc, ad quos bona patris naturalis pet tinerent,ad filios ne an ad agnatos. Si enim quum filium

DE HÆR. QyÆ AB INT. DE. ny Rlium habereni,eum emancipauero, Et is fefcTi» tio dederic in arrogationem, Deinde moriaragna* tos Habens: Licet Titio vt filio meo in adoptione retento,aditum præfteragnatis ad hxreditatê me,« am:autetiam fi veliteum poft mortem meâ eman cipare,vt amp;nbsp;agnati repellantur, lt;?6 ipfe ad fucceffw onem vocetur, nihil obftabit quo minus id faciat. Sediam diximus abfurdiffimum efte, vt id in arbi trio adopciui patris fitum fit,quos hæredes habeâ, filium meum.an agnatos,

Sic ergo (Nam ad illud recurrendum eft, quod paulô ante diximus,vbi dicftum eft:cû qui ab ado# ptiuo pâtre emancipatus eft, extraneuni ei exifti# mari) minus iuris adopciui filq habent, qudm na# turales. Nam filius meus naturalis emancipatus d pacte adopciuo quancum ad ipfum, extraneï' loco eft: quancum veto ad me, cciam fi lus fuccefiïonis de lureciuili amiferic,accamc per Præcorem in nu mero liberorum habetur. Filrj veto adopciui fl emancipaci fuerint,amp;Slurc Ciuili àgradu liberorâ Cxcidunc,(Sià Præcorcnon adiuuancur.Ac meritd quidem.Cluoniam nacuralia Iura,lex Ciuilis peri« mere non poteftiNec quiadefinunc fuihærcdes ef« fe,definunt 8c natura enefilij filiæve, autnepotes neptes ve. Adoptiui veto liberi vbi emancipaci fii erinc,excraneorum loco incipiunt efte;Nomen enï filijfiliæve quod peradopcionem habebant.aliad uili racione.i.emancipacione amictunt.

V Accß hæc non folum in hæredicateab inceftato deferenda dicere poiTumus.fed eciam in bonorum pofleflione contra tabulas petenda: quam Prætor aduerfus paternum teftamentum liberis neçp hçrc dibus inftitutis,neq? vt oportet (id eft,noiatim)cx hæredatis dat. Quos enim in poteftate defuiiÆ in Ueneritjôi qui emancipafi fuerint naturales,eos ip

fe fl pfæterfti flnc, IxHiorîîpoflclTïonc contra tab® las armat atq? inftruit. Eis vero, qui quuni pater ipforû naturalis morcrccur, in adopoua fuerintfa imlia, bonorum-pofleffione contra tabulas no lar* gitur. Si filium meunradopnuum cmäcipauerim.' non modo mihi inteftato nonfucccdit.fed neq? iii teftamento meo præteritue ad bona mea per bo* norum poflCcontratabulas admittirur. Quoniant jn-numero liberorum meorum effe deflit.

^Illius tarnen mcminificnos oportet, a natura» Jjs meus fllius,qui fe in adoptions dedit, ÖC in ado* ptiua familia manflt, vel ab-adoptiuo patrcpoft morte mcam emaircipatus cft,etiam.fimaxime,ad fiicceffionem meam, qui pater cius natuialis fum, no polïit admitti ex ca parte edidli, vnde liberi ad bonorum poff. vocantur: ex alia tarnen parte voca bituT,ex ea videlicet, vnde cognati defuntfli vocati tur. Et tunc quidem ita haccres fe habcbac,quui!n neq; fuos hacredcs liberos, neq; emanciparos reli» qui. Acne vllus quidem fupcreft mihiagnatus. Horum enim caufla potior: Qtioniam ante Prçto» liberos vocat, turn fuos turn einanapatos, Ac iis • non extantibus agnatos: Qui fl nulli fint,Cognati vocantur,Inter quo« primas obtinêtfilij mei, qui inadoptiua familia hint.

Hxc habeto in modum prxuiæ cuiuiyamgt;infpe Cfionis.'Si quum tres filios mares haberem-, vnuffl ex iis inadoptionê dederim: vocatur hxcadoptio ex tribus maribus. Etextat S.C.Sabinianö.Quo dicitur neceiTe tibi elTe,filio huic ex tribus maribus adoptato.Qi^iartam bonorum tuorum relinquere. Et fl non relinquas,ipfum S.C.ei dat actionem ad» uerfus hacredes tuos ad petendam Quartam. His tibi infpeÆs, videto nunc deinceps rc qua de agi» pius, Q^rçcuntj iamfupraditflafunt.olim obtine» bant.

DE HÆR.QVÆ AB INTES. DE. «8 bant. Ac Imperator nofter aliquani iis emendatw onem attulic perconftitutionem fuam.in qua de fl liis qui à pâtre naturali in adoptionem dantur,diamp; feruic.Qiium enim cafus iionnullos inueniret,(qu» nobis fuprarelatifunt) inquibus filij lt;Sónatult; rails patris hæreditatem amitterent, proptercaç^ in adoptione eiïent,amp; adoptione facile per eman# cipationem foluta,ad neutrius patris fucceflïonem vocarentunhoc ipfe folito more in melius conuer tens.conftitiitionemvt diiflum eft,fecit:per quam ftatuit, vt n pater iiaturalis filium fuum alteri in adoptionem dederit, omnia perindeiura ei erga patrem naturalem feruentur, nec aliter ex familia eius exeat, atop fl nunquam omninoadoptatus d quoquam fuiiîet. Nccç igitur adoptio quicquam f'abebit,nifl ineotantûm cafu, vt filius adoptiuus adpatris adoptiuifucceffionemab inteftato venia repoffit.Quoniam teftamento ab eo fadîo: neque lure Ciuili necp Prxtorio ex hæreditate eius aliqd perfequi poteft, neque contra tabulas bonorum poff.petita,neep querela inofficiofi inftitutæquum nec neceffitas patri adoptiuo imponatur,vel hçrea dem euminftituere, vel exhæredatum facere: vta pocenullo vinculo naturae fibi coniuncftum : Plus dico,Ne fl ex K.C.quidem Sabiniano ex tribus ma cibus in adoptionem datus fuerit.Quoniam amp;nbsp;in büiufcemodi adoptione, neque Quarta ei ex S. C. feruabitur: neep acfbo aliqua ad Qiiarta: perfequua bonem ei competet. Exceptuseftautê âdidtalma peratoris noftri conftitutione : Is quem pater naa turalis,auo flltj in adoptione dederit. Qiium enim bic vtrunep lus cócurrat,Hinc naturale propter co gnationemiinde Ciuile propter adoptionemiVea teralurahuicadoptioni feruamus, perinde atqi fl paterfamilias aliquis in arrogationem fefc dedifa fct.

fct. Et hate fpccialiteramp;nngillatimcx pfaedi(!llt; coiiftitutionis verbis colligi polTunt.

Ç Similiter amp;nbsp;illud débita cura correctû eft. Qurt enim vetuftas ex maribus natos plus diligens.So lis nepotibus neptibufque qui per virilem fexum defeendunt, iura fuorum hatred um daret, amp;nbsp;agiW* torum quoep iure eos anteponeret; Nepotes ante ex filia,aut pronepotesex nepte natos, in Cognac torum numero haberct,et fecund os ab ^tiatis po neret, Q^ioniam tunc demum ad ruccelhonê tam auimaterni, gauiævel proauiæ lîue paternæ fîut maternât,vocabantur,quum nulli extarent agiiati: Diui principes,qui ante annos aliquot regnarunt, tantam abfurditatem finecorretftione non reliqiK runt. Qiium enim nepotis 3C pronepotis nomen communeeflet,tum iis qui per virilem fexum,t3 iis qui exfœminis defeendunt: Ideo cômunemeis ordinem dS eundê fucceftionis gradum donariint. Sic tarnen vt nonnihil plus haberent, qui per vin* lemfexumdefeendunt, vtpotequos dînaturaag* nofcat,d^ vetera iura tantö honorarint: Ira vc iam tertia parte plus habeant. Nam fl quis decedat reli lt;fto filio,d: ex filia, nepote nepteve vel pronepote pronepteve, fîlius quidem otfto vncias habebit, Nepos vero neptifve aut pronepos proneptifve ex filia iam anté mortua, quatuor : hoc cft, tertia parce minus q mater eorum vel auia, fl fuperelïet, haberet. Erat enim mater eorum flue auia fex vnd as habitura,fl vixiflet: Nunc vero ilia defunlt;fta,ne* pos aut pronepos ex ea defeendens, minus tertia parte,hoceftfextante,flueduabus vncüs(Nanifeit vnciarum,fextans tertia pars eft) accepturus eft ex auivelproaui hæreditate, Qiiôd fi mortua fit f«* minarelitftofiliofiliave, relicflo item nepoteaut pronepote ex filio filiaveiam ante defuntftis : Fih* nt

DE MæR. QyjE. AB INT. DE. xi» Usilleaut filia olt;fto vncias habebit. Nepos vero autpronepos flue ex filio flnt flue ex filia, iam ante defundis,Quatuor : hoc eft,amp; ipfl tertia parte mù nus,gpatereorum aut mater, vel auus auiave flue paterni,fiue matertii,haberent.Quoniam quum foe mina fit,de cuius hacreditate quxftio eft, nulla eft differentia, Vtrum quis per virilem fexum, an ex foeminis defcendat.Sin autem mafculus decefterit, relidis ex filia iam ante mortua nepotibus: Vel foe mina, quae ex filio filiaveiam antemortuis, nepo* teshabcat : Superflnt autem amp;nbsp;defuntfto agnati: Olim quidcm(vt didtum eft)ex lege duod. tab.ag nati hifee nepotibus pra:fcrebantur. H odie vero, Edam fl foli fuperflnt nepotes, nullusagnatisadù tus ex legeduoitab.ad fuccefiionem defundli de* funâxve dabituripropterea qgt; nepotes Sc prone# potes in locum eorum ex quibus nati funt, fucce# dant.Sed enim quum, vt didlum eft, defundto vel defundt» filius aut filia fuperftes fuerit, In mafeuli fuccefrione,nepotes ex filia nati:In faminæ fuccef# fione,nepotes omnes flue ex filio fint, flue ex filia, tertiaparte minus accipiunt, qua'm parentes ipfo# rum. Quum vero certamen illis omne amp;nbsp;folum cuni agnatis eft,Tunc totam parentum haeredita# tem accipiunt. Nam fuit olim Sc conftitutio quæ# dam,qu3ehuiufccmodi nepotibus dodrantemfluc nouem vncias daret, agnatis autem quadrantem flue tres vncias.Emifta erat amp;nbsp;alia poften'or confti tutio, quae leuiter tantum amp;Sobfcuré contrarium volebat. Sed Imperator nofter,vt dubitationcm hancex rei obfeuritate coorta tollerer, prxdidtam fecundam conftitutionem Codici fuo inferi nolu* it,nelt;$ ex Theodofiano codice transferri côceftit. Verûm generalem SC clariffimam ediditconftitu# tionem, qua totam dodranus SC quadrantis diuifi

oncm fuftuh'r,(Só in folidum prædiôtos ncpotes natis antepofurt. Abfurdum eiiim erat,Eos qui ex tranfuerfa linea veniiint, potiores elle illis, qui re/ lt;fto jure defcendunt.Et ne mu!ta,eandern conftitu tionem,fecundum ilia quæ in ea caueiKur, ac fccun duni tempora quae in ea difîgnantur,lt;Si nunc obti/ were voluit. Quemadmodum autem fupra dixl/ mus, Quum quis relrcto fflio decedit, lt;5i nepotes Ite quH ff neptesve habet ex filioiam antemortuo: Eos qui minagt;Hic exfilioiamanteamortuo'defcendunt, in ftirpenr, loc’ oino (hoceftK5'ffftf»/(.i.perlineam)amp;nonincapitavolt; corruptus cari.Siceciamflmafculusaliquis decedat relidoB eft meo iu Ho, amp;nbsp;ncpotibus ex filia iam ante mortuanatis, dicio. Nagt; omnes nepotes in ftirpem vocantur, tcrtia parte tÿ amp;nbsp;pria minus accipientes. Sin autem f(ïminadecedat,reli facieiis, q (fto filio,lt;S6 nepotibus ex filio aut filia iam ante de/ fuprd die/ funlt;ftis,Rurfum nepotes quotcunçplînt,menten» ta funt re/ accipient;Et quemadmodum fi maiculus decedat, pugnat,et nullum relinqnês filiumrfed ex filiis iam ante mon ditftioGrç tuis nepotes diuerfo numero, ex vno vnu aut diw ca yii, qua os,cx altero tres aut quatuor, non in capita, fed in egoitc trä ftirpes diuißo fit,Et vnus illeaut duofemilïemao ftuli,nôha dpiiint,trcs veto hi aut quatuor alterum femiffen» bet,quo (e Sic etiam ftmafculus decedat nepotes ex filiabus referat. cu jam antemortuisrelinquens: Auteciâfaminade» tn aduerfa cedat nepotes ex filiis aut filiabus iam ante mortu tiua ftt, Vt IS relinquens diuerfo numcrot veluti ex vna parte Vulgo loq vnu vel duos,ex altera,tres aut quatuor. In ftirpe mur. Itacp diuidetur hçreditas:Et vnus illc aut duo fenufleffl aut fupua acapicf. Tres vero hi vel quatuor,altcrum femif/ canea funt fem. Item quum fa;minafueritquedeeeiïit,ficer oia quae fe tandum hafcient nepotes vel proncpotes.cri auuw qauntur, culis fcilicet aut materteris,Tune partem eius,qui aut multa anteobiit.in folidum confequentur, idepfinevte aliadefunt tertiac partis diminutione.

HAbeto hax: vcluti in modum prxuix cuiufda infpeótioniB. Cognatio nomen generale eft, fedintriadiuifum; Inparentes, Inliberos, ödin eos qui ex tranfuerfo veniunt. Et parentes qui* dem funt,qui nos genuerunt.Veluti,Pater,mater, Auus.auia, Proauus, proauia ; ^quiluprahos funt. Liberi vero.qui ex nobis geniti funt: veluti Filius, Filia, Nepos,Neptis, Pro nepos,Pronep* tis:amp; qui infra bos funt. Ex tranfuerfo autem co# gnati, qui neque nosgenuei unt, neque ex nobis geniti funt;fed ftirpem radicem nooifeum com munemhabent. Veluti Fratcr,Soror, Patruus vd Auunculus, Amita vel matertera, nepos neptisvc ex fratre vel forore,amp; qui ex bis nafcuntur.Rurfus cognatio, quaeex tranfuerfoeft, in duo diuiditur, nempeinagnatos cognatos. Et agnati quidem funt,qui per virilem 1/neam nobis funt coniuntRi. Cognati vero,qui per faminam. Habent autem flnguli cognationis ordines, varios amp;nbsp;diuerfos gradus :Et inter parentes Ä liberos, ßmplex amp;nbsp;faciliseftgraduum cognitio ; Qiioniam ßngulx perfonaegradum abfoluunt, amp;nbsp;( vt rem vno ver# boexplicem) quot generationes, tot inuenies amp;nbsp;gradus. In üs autem qui ex tranfuerfo veniunt, maioris negoctj res eft, amp;nbsp;non tarn faciles inuen# tu funt gradus. Neque enini ftatim, ad perfonam quæ nobis ex tranfuerfo coniuntTtaeft, recurri de# bet:fed prius furfum verfusafeendi oportet, do# necperuenerimus ad eum, qui cognationis buius tranfuerfæ caufta amp;nbsp;origo eft. Quo inuento.defceii dendumeftadperfonä ex tranfuerfo de quaqux# ritur. Et ita omnes (quas collegeris) generationes nun)erandxfunt,tuni in afcenfu,tum in defeenfu.

Nam ita iiumerum inire debes.vt lïngulis genet® tionibus fuum gradum aflignes. Et in liberis qu» dem facile id eft. Verbi gratia: Filius meus quota mihi gradu eftrEgo cum genui: Ecce vna geiier® tio vnum gradum confecit, Primo igitur gradU mihi filius meus eft.Nepos autem quotoÆgogt nui filium,filius nepotem. Eccedux generationes duosgradus confecerunt. Secundo igitur gradu nepos eft.Idcm tenta Ä deinceps in pronepotc.ó^ abnepote. Similiter vidcamus amp;nbsp;in parcntibus. Pater quoto mihi gradu eftc’ Me pater genuit.'Eo ce vna gencratio.vnum gradum confecit. Prima igitur mihi eft gradu. Auus quotoc’ Me pater gt* nuit,pattern auus. Ecce dux gcnerationes duos gradus cofecerunt. Auus igitur fecundo gradu eftlt; Idem dk^inmatreacauiaeft, cxterifq; afcendentw bus turn mafculis turn faminis. In iis veto, q nos extranfuerfocontingunt.adeum (vt dictum eft) afcendi oportet,qui cognationis caufla eft, genera* tiones femper computando: amp;nbsp;rurfus defcendi,ge nerationes exacte conftituendo, donee ad earn pet fonam peruentum fit,dequaquxrimus.Namfi3® te confulat, quoto gradu eft tibi frater tuus i Die? Secundo.Quam ob remt' Afcende ad pâtre. Ecce vna generatio ai pâtre in te, vnum gradum côfecit. Deinde inuento eo,qui generationis caufla eft, de* feende ad fratrem: hic rurfus alreram addens gene* rationem. Ecce dux generationes duos gradus côlt; fecerunt.Rectè igitur dictum eft.Frarrcm fecundo elle gradu. Rurfus fi quis te confulat,Patruus quo to tibi gradu eft ƒ Die, Tertio. Nccefle enim tibi eft,vt ad pattern afcendas,amp;: dicas.Pater me genu it,patrem auus.Ecccdiixgenerationcs. IdemilR auus,patruum meum.Ecce très generationes, tres gradus confecerunt, Sic igitur tertio mihi gradu

DE LEGIT, AGNA. RVCCES, m tftpatnius. Atqueita, amp;in cætcris, quideindefe* quuncur,eidem reguixadhxrendo gradus cuiufcÿ inucnire poteris.His ita jnfpedis, videto nunc de# inccps rem de qua agimus. Siquis decedac nemi# nemfuum hxredem relinquciis, vel alium, qui liw terSuosautâ Prætorcvteftemancipatus, aut â conftitutionibus,vt iam died ncpotes.ad hxredi/ tares vocantur ; Aut quum perfonsc huiufcemodi extarent, hxrcditatem tarnen defuncti, amplexx non fine : T une lex duod.tab. fecundo loco proxù muni agnacuni ad hæreditatem vocat.

Ç Sunt autem agnati, ( vt primo quoqi libro di# ximus)cognati per virilis fexus perfonas nobis c5 fiincti,qua(i à pâtre cognati. Sic igitur frarres codé pâtre nati,agnati inter fe funt, amp;nbsp;Latine' dicuntuf Coiifanguinei,Gra'cè oacuaoi Nec intereft,ex eadê matre,an ex diuerfls matribus nati fint. Sed amp;nbsp;paa truus meus.agnatus mihi eft,amp; ego illi. Sic SC qui ex duobus fratribus nati funt, agnatonim iura in* terfehabent,qui dicunturfratres patrueles: amp;nbsp;pet abulîonem etiam confobrini,quûconfobrini pro* pricfint.qui exduabus fororibus nati funt, qualî confororfnùQuam regulam fl quis fequatur,amp;ad plures gradus poflït peruenire, amp;nbsp;dicere. Patruf meifilius amp;exfilio nepos,agnati funt.Ët(vtvno Verbo rem concludam) quandiu per faminx pet foiiani,cognatloncm non feindi videbis : agnatos elle,qui nafcuntur,pronuntiato. Porto non ii tan* tum,qui Vfuo patte nati funt, fed etiam ii qui poft mortem eius iura côfanguinitatis erga mehafaenC Non tarnen omnes flmul agnati,ad defuntfti lixrc* ditatem vocantur d lege duod.tab. Sediitantum^ qui tune proximum gradum obtinebant, qiiiirr» certumeffeeapit,intcftatum aliquem deceflifle. Qyod quemadmoduni intelligi debeat,infra lati*

us docebimunSic igitur, fl Si. frater amp;nbsp;patnnis ft tant:quon iam frater fecundo gradu eft,patruus au tem tertioifrater pr3Efcrtur.Enimvero non per ge nerationem tantum, fed etïam per adoptionem, lus agnationis connftit,Vcluti: Habeo naturalem filium.acccpi et adoptiuum: hi fefemutuó non ag natos tantum fed etiam cófanguineos vocabunt. Scd et fi ex cacteris agnatis quifpiam : veluti frater meus.aut patruus, patruive flüus, vel cxfilione/ pos in adoptionemaliquem acceperit: agnatioin ter nos conftituitur.

Hœreditas inter mafculos iure agnationis defer tur.eciâniongilïimo inter fe gradu lîntdefunâu» amp;nbsp;fuccciTor eius. Quoniam fieri poteft.vt extetpa trui abnepos: per om nes viriles fexus perfonas de fcendens:qui feptimogradu eft.Nam patruus ter* do gradu eft;Filius,quarro.Nepos,quinto: Prone pos,fexto: vnde fequitur.vt abnepos fit feptimo. Et hatc quidem inter mafculos. Qiiod vero ad fee* minas attinet;Si foemina erat,quç ad hæreditatem afpirabat, tune demû iure agnationis ad bona de* fundti admittebatur, quum foror effet confangui* nea. Quód fi aut amita erat.aut fratris filia:vt agna* ta hæres effe non poterat. Nam id in vniuerfum fd endum eft,Perfonam famineam, quae gradum có fanguinitatis exceffit, iurc agnationis ad hacredio tes non admitti.Sin vero foemina erat,qu3e decefie rat,mafculus autê ad haereditatê eius vocabatunß* ue tertio.fiue quarto, fiue quinto gradu fuiffet, h» res fiebat. Qua de cauffa.Si fratris mei vel parmi (i lia, aut amita mea decefferat, ego ad haereditateiu eius vt agnatae admirtebar:Sin autc ego decefferi ipfx iure agnationis ad haereditatem meam non veniebant-Hsecideo ficerantconftituta,quia com «nodius videbatur effe et vtilius.frcquentiores ad tnaf(igt;

t)ß LEGIT. AGNA. SVCCES, itt ftâîcülos qujinad foeminas hæreditates conflue/ re : propterea quód vtiliores fe mafculi præftene Rejpublicx,dum aut bclJa gerunt, aut facra faciut, aucniuneribus publicis funguntur. Vcrüni quo/ niam fanè iniquuni crat^ in vniuerfum eas repelU Sdefunctorum fucceflionejquafïextranejs flniiles: Prsetor id quod natura æquum eft præ oculis ha/ bens, bonorum pofteft. vndecognati eis pollici/ tus eft* Ex ea parte edic’d vocans eas,qua cognatis aditum ad bona inteftatorum dedit:hoccft,quuni neq^ agnatus vlluSjOecgproximior cognatus inter uenit. Qpod autê dicftum cft,Eoeminas iure agna/ bonis hœredes habere,fed hsredes nô efte,vbi gra dum confanguinitatis excedunt:Non inuctum le/ |is duodecim tabularum eft. Namlexduodecim Tabularum familiärem legibus (împlicitatem am plexa, flmili modo omnes tum agnatos tum agna ta8,cuiufcunch gradus effent, ad fimilitudinem fuo rum,ad fucccniones defunótorum vocabat. Verü lurifconfulti,qui poft legem duodecim Tabular« Venerunt, eaquidem pofteriores, fed Principum cöftitutionibus priores,fubtilitate quadam addu/ lt;Si,prçdi(ftam differentiam commCnti funt,vtea9 penitus ab agnatorum fucceflione repellercnt; do/ nec (vt diótum eft) Practores afperitatem luri Cf uiliâ prudentibus immiftam, humaniore confilio corrigentes, vt cognatas eas ad fucceffioncm ad/ miferunt,aut podusquoddeerar,)mplentes(Nam id eis familiare eft) tertio ordine cognatorum in/ uento, vt cognatas eas vocarunt, bonorum poff. qu3E vnde cognati dicitur,illi8 pollicendo. At ve/ ro Imperator nofter fanódffimus, scqualitateni inter mafculos et foeminas d lege duodecim T ab« larum inuentam conferuans : laudat quidcm Prse/ tores humanitatis fuæ, nbsp;non omnino foeminas i

fuCcefSonibus pafli fint cxcludi, fed ncgat perfecS^ ab eis remedium aducrfus faminarfi iniuriamin* uentum ede. Abfurdiffimuni enim clTeJoeminaJ qux ex vno eodemc^ gradu cum maribus concut tant, neep folum naturalem cognationem habeät, fed ctiam agnatarû nomen conferueiit, nô codeiii modo,quo mares fuccedût, ad fiicceffiones admit ti.vcrum folas fororcs iure agnationis ad defundH hærcditatc venire. Atq^ his igitiir rationibus mo* tus Imperator nofter,vetera iura,ex lege(inquajn) Duodccim Tabularum reuocauit, Sc conftitutio* ne fua fanxit, vt perfonæ om nés, quæ per virilem fexum,defuni5lû contingunt.fiue mares fint fiue fee minçjfimili modo ad legitimç fuccelïionis jura vo ccntunquod tarnen feruatavbitp gradus pracrogîl tiua fiat. ( Nam proximum quenq^ aut proxirnam iis qui rem otiore gradu funt.prælerri vult.) Neuf ideo minus iuris habfant,qgt; gradum confanguinw tatis egreflç fint: Verum vt fi quis decedaf,diiosre linquens agnatos,eiufdem gradus:quorû alter ma rculus,5f altera fit foemina, fimul Veniant. Veliiti verbi gratia : Eft fîlius patrui iam antea defunâi, cft amp;nbsp;filia patrui:quanuis ea amp;nbsp;quarto in gradu fit ÂSconfanguinitatem cxceflerit, nihilominusvni cum fratre fuO.fuccedet defuncto.

•If His ira in didla conftitutione cauris, Ä illud im fuper adiecit Imperator nofter fantftilTimus. Nam gradum vnum flue perfonam, d Iure cognationiJ in ordinem agnatorum tranftulit, iubens ac fand* cns,non (ilium tantum aut flliam fratris mci,ad hg reditatem meam vt agnatos(ficut iam diefium eft) venire:verum ctiam amp;nbsp;forons filios.fluc ciufdem patris flmus,flue ciufdem matris.Si quis igiturde* cedat, relinquês fratris iam ante mortui filium aut fiJiam,dC fororis quotp iam ante mortux (fiue cofl

fanguinea ßt.fiue veer ina)Rliun) aut filiam;cx çquo Venientomnes, ex aequo fuccedent; illi.vt pa/ truo : hi,vt auunculo: perinde atep fi per virilis fe# Xus perfonas omnes cognati effent. Hacc auté it^ Vtfpecies fiiffaeft,intelligere oportet : fcilicet quu fratresautforores.ex quibus ii defeendunt, invi* uis nonfunt: Namfiillifuperfint,lt;5CdefunÆ haw reditatem ampleclantur.ii, qui fequentes gradus obtinent, quiefeent, Porro interklaas perfoiias, Suasdiótaconftitutioinuênit, haereditas non in

irpes,fed in capita diuidetur. Qirac ramen excplo aliquo explicanda (unt.Quidam exceffit è viuis.rc liclaforore vterina.i.eadcm matre nata,relicto amp;nbsp;flliofratrisiamtum mortui. Olim quidc filius fra# tris antè mortui.hacres fiebat, vtagnatus: quis graduvinceretur,Nam ipfe tertio erat gradu,foror fecundo,tarnen ordine (quû potior is effet) vince# bat.Verû hodie ex iis, quaePrincipi noftro innen# tafunt, ipfa fllio fratris praeferetur, lus agnatae ha# Verum fn benscx côftitutione.QuodautédicituriN Capita capita)Su ficintelligendumeft. Veluti,euénitvtinteftatus

morerer reliÆs fratris ÓÓ fororisiam tune mor# proopini# tuorum filiis:feifratris quidem erant tres aut qua °* tuor,fororis autê vnus aut duo : Non eft dicendû filios fororis dimidiamparte,amp; filios fratris altéra dimidiam accepturosiverumin capita fiet diuifio. Et fratris filq quum quatuor fint, quatuor partes habebuncSororis autem,duas.

^Inteftatus aliquis deceffit, qui multos habebat cacteri agnatos,diuerfis tarnen gradibus; lex duod.tabuL oes vno proximum vocat. Itaque fi verbi gratia, amp;nbsp;frater

defuntfli fupereft,Sódefun(fti fratris filius : autetiâ bâf.fcd ral patruusiFtatris cauffa potior eft.hic enim in fecun luntuy vc do,caeteri in tertio funt gradu. Non folum autem, cpumvnusproxiinuseft,ad haereditatê defuncti quere po*

left. Ncc vocatur/ed etiam fi plures flnt in proximo gradu, iuuant no oésfimulvenient. Qiianuis fingulari numero lex uaCçfaris duod.tab.vfaflc.dicendo: Proximûpræferri.necÿ Cöftitucio dixerit Proximos. Sidefundusigiturtreshabcat ne,quoniâ fratres.óó fratris iam ante mortui filium. Tres ill! ea iis fuo Fratres,hçrcdeseruntviifio fratris ante defuncfti fl* currit.qiu lio.Et rurfus.Quod lex duodecim Tabularum di* re vetert cit Proximi,id proprie plurium graduum compa* erât exclu* rationem fignificat,hocell(vcGræcè dicam) ii \i/ fi.Atghac Atqui quanuis id verbi (îgnificatio often* ïfpecie(vt dac.attamen licet vnus tantum extetgradus.locus Vides)fra'' eft legi duodecim Tabularum proximu gradum trû fliiis ni vocanti.Veluti.deceftit aliquis reliifco patruo, neC hil de turc vllos Habens alios agnatosiPatruus vt proximu» veteri oblt; fuccedit.etiam il non Ht alius grad us, cuius compa ftabat. Si rationeisproximusfîr,

qugnsalia Ç Verum enimuero, Si quis nullo fado teftamen adi Sailiû, to decelTerit, Ille vt proximiis admittitur, qui eo in lib.Sig. tempore, quo is mortuus eft, de cuius hæreditate jntel. et in agitur,proximus ei erat. Qiidd (1 qiu’s teftatus de* lib.Peudo celTerit, tunc quis proximus fuerit eo têpore, quo rum,5iin certum factum efl, neminc defuncfto hæredemex Rcfponfls tertamento extaturum,qu3crimHs.Nam tunc pro* prie dicitur quifque intellatus deceflilTe. Id autem longo poft tempore aliquando certum fit : In quo temporis interuallo nonnunquamaccidit, vt qui mortis tempore remotioreerat gradu.iam proxi* mum gradum obtinens.ad hæreditatem vocetur. Veluti,DecelTit aliquis extraneo Hçredeinftitutoî extante fratre, extante 3C patruo. Hxres fcriptus delibcrabat, num adeunda ilbi elTer hxreditas : 3^ medio tempore frater defundi diem obiit. Extra* neus deinde,hæreditatem repudiauit : Patruus, Vt proximus vocatur. Quoniam nunc demum cer* tun) fac'tum cfqdefunctum intcftacum ené.Q.uMni cnid

DE LEGIT. AGNA. SVCCES. ni enim nemo ex tefhamêto ad hæredicatem venerit, proxïmus inueinus efl: patruus: qitâuis alius mon tistemporeeumpr3ccederet:propterca, tune frater defundi extabat,

Ç In hoc autê generepercipiendarumiurcagna* bonis hçreditatum,lex duodecim Tabularuni fuc ceflioneni non nouit:Id eft,Negamus,Eo qui pro ximus eft, vel hçreditacê répudiante, vcl antequâ adiret mortuo:Eum qui fequenti gradireft,legiti* mo lure admitti ad hçreditacê, Veluti; Decelïit alb quis inteftatus,extante fratre, extante «Si patruo. Frater vocabatur,nimirû vt proximus : Si modo conttngat vt frater,aut antequâ adeat,decedat:aut hçreditatê repudict,Patruus vt agnatus venire nô poterit:propterea,lt;ÿ Icx duod.tabul.fuccelTionem nefciat.Sed Prætorerratû legis duod. tabukeorri* gens,non perfetfium quidem ille,auxilium tarnen aliquodtulit: Quoniam pattuum cxcognatorum ordine vocauit : vtpote agnationis iure nihil hic Valente,quum fuccelTiolocum non habeat. Impe rator veronofter fanlt;ftiiTimus,in omnibus perfe# «Sa elïeiura cupiens : Conftitutioncm emilît, in qua delurc patronatus diiïeruit : Et humanitate fuggerente fanefuit, Vt Ä iiiagnatorunyhæredb tat^s effet fucccflïo. Abfurdum enim putauitef« f^.Qjodcognatis àPrætoreconceffumcffet (Eft enim inter eos Succeffio) id agnatis non adeffej quum proefertinronus tutelae fucceiîionê habeat. Nam ii quisimpubes lit, amp;nbsp;duo fuperllnt agnati, frater amp;nbsp;patruus : frater vt proximus ad tutelam Vocabitur. Sin veto amp;nbsp;is decedat, quoniam hoc modo fecund us gradus deficit, locus fiet fucceffio# ni,Et patruus legitimus ent tutor. Quod igitur in onere tutelae obtinebat, Abfurdum erat, in lucro hxreditacis non obtinere^

Ç Ex ordine legitimorum, ad filij hæreditatem Ä defiiiidli pater vocatur, qui fpccialiter contratftafl duaa,filium filiamve.nepotem neptemve.acdo'n ceps emaiicipauft. Hodie vero ex cöftitutione Irn peratoris nollri.fuperuacuûeft, fpecialiter contra* lt;fta flducia emancipate; Qaoniarn id prsefumptum Vuk efle diifla cóftitutio,^: tacite fequi.vt in eni» cipando contratfia efle flducia incelligatur.

EX iisquæfupradictafunt,fatiscognofcipof* funt legis duodecim Tabularum folennitates, ÔC angulliæ circa hxreditates, Nam amp;nbsp;émancipa* tos,à parentumfuorum fuccelTioiiereiecit, veluti quæeosnon agnofceret, obfequutam capitis di* minutionem.Bt eos,qui per virilis fexus perfoiias coniunguncur,iis quiex foeminis defcendunt.prç* tuktquafiignotis. Adeo vt qec materfllioflliæve jnteftatô mortuis fuccederet, nec eius rurfus hære* ditas,ad ipfos deuolueretur, Prætorautem vbiqi foueiis naturam,ex cognatorum proximitate.iu# ipfis vkrô citrocjbonorum pofleflionis petendj per caput, vnde cognati,dabat. Sed has iuris angu* ftiæporteaemendationem confequutçfunt.Etpri mo quidem D.CIaudius matri in foJarium amifld rum kberorum, legitimS eoru dedit hæreditatem; Polltempus akquod fadium efl S. G. Tertullia* num, régnante Hadriano, quo perfedtius huicrei profpedlum efl, (Slt;5 matri amiflos liberos lugenti, légitima eorû hçreditas data efl: quod tarnen aui« conceflum non efl Dixit cnim:Si fliius decedatre* beta matre,Eam fi ingenua fit, 3C ius trium libero rum habeat, aut libertina, 3C quatuor liberorû iul habeat,vt agnatam ad bona liberorumffiue mafcil b fintfiue foemina;)inteflatô mortuorum admitri* Non folum quû fui iuris efl mater, fed eciâ quum

In parentis fui pocefbte eft:Sic camen vt iuflii eiuc adeant,cuius iuri fubiedtç funt.

SPracferunturautem matri.liberi eiu8 quidcfun* us elbNam (1 quis decedat,amp; matrem relinqucs amp;liberos:]iberi vocantur.fîue fui fînt.Hue loco fiu orumiquod genus funt emancipati;iîue primi gra# dus (înt,(îue fecundi,(?ue infra fecundum.Sed amp;nbsp;foe minadefunlt;fta,Iiberi defundæ auiam fuam ab hœ* rcditateexcludunt. Mafculus aliquis autetiam foc mina deceffit;Extabat autem pater,in cuius pote# ftatenon erant.extabat lt;Slt;: mater: Pater prçferetur. Sin autem auus vel proauus extabat, cuius iuri nô trant fubietSi.tunc mater prçferetur.fcilicet quum inter eos folos de hxreditate agitur. Frater quocp confanguineus defunJb fratris,aut defundtsforo# ris,matrem eorum excludit. Soror vero confan# guinea pariter cû matre admittitur;Id eft.ex çqui# partibus hatredes fiunt. Quôd fl amp;nbsp;frater foror amp;nbsp;mater extabat, frater matri quanuis ius libero» tum habenti,præferebatur.Et communis erat hae» rediras ex æquis partibus inter fratrem amp;nbsp;fororê. Sic igitur fl aut folus frater defundto extabat,aut amp;nbsp;frater foror amp;nbsp;mater,cxcludcbatur mater. Sin autem frater non extabat,fed fola foror 3C ter, tune 3C mater femiflem ÔC femilîem foror habebat.

Ç Sed hçcquidem olim.Porrô édita eftimperato ris noffri côffitutio,quæ 3C Codid eius inferta eft. Qua conßituit cum ad naturam ipfam turn ad pu» etperiorum difcrimen.quodintcrdum et mortem accerfit,refpiciens, vt matri auxilium prsffaretur. Impium enim elfe duxit,Ea quç forte fortuna,nec ex voluntate matris accidût,in detrimentum eiu» conuerti.Etenim fi non contigifret,vtingenuama ter très libcros;au( libttüna,quatuor parcret,nul«

Io fuo mcrito fucccfifioiic defundti repcncbatuf« Qiodcnim pcccacü eis imputabatur,q» nontr^’ auc quatuor peperiiTent,per quos legitimo iurc ad hxreditates admicti pocerant,fcd eum tantum aut earn,qui quçvc nunc fato functus funcfave cfttquot;

Sed Ä quum Principum quorundâ,qui pauo* abhincannis regnarunt,Conftitutiones delegiti# ma fuccclTione tra(fiances,aliâsmatrem iuuarent, alids premerent.non in foliduni earn ad han-edita* tcm liberum vocantes,fed quibufdam incalîbus. (vcluti quum ius liberorum habebat)tertiam par* tcmei ablatam certis pcrfonis datent. Porrôin ali* fs.quum legitimo iure non poterat admitti.certa portioneconfolarëtur.Quod vt melius apertiusc^ fntelligatur, exemplo flue fpecie ad rem conftSa, often^ndn eft.Si contigiflet.vt quis decederet r» Ifnquens matrê Iure liberorû cohoneftatam,ftiplt;f efTec autê patruus aut patrui fflius:Mater otliî capiebat vncias flue beflem hacreditatis.Patniu» autê aut eius filiustrientem,hoc eft,quatuor vnd* as. Qiiôd fî ex côtrario lus liberorû mater nô habu iffet.tunc Patruus aut Rlius eius beilem hxrcdka* tis capiebat,at mater trientê fed um. Imperator no* fter fanÆ'ff.reifta flmpliciq^ via,matremongt;nibus perfonis legitimis antepofuit,iSi fine diminution« Vila,liberorû fuorum eis fucceffionem prçbuit,Ë* cepta fratris lt;5^ fororis perfona,flue confanguind flnr defundlis,flue fola cognationis iura cum eis h* beant.Nam quemadmodum earn tori alifordii'i legitimorum Imperator antepofuitiita quemuU fratrem et quâuis fororem,etiä fl legitimi non fint, ad haereditates vnd cum ipfa vocauit. Sic tarnen, vt fl folç forores(flue agnationis flue cognation^ jura habeant)amp; mater defundti vel defuncRaefu* perflnt,dimidiara quidem mater defundi

DE S. C. ORFITIANO. «« îunAr,alteram vcro dimidiam,omnes fororcsha béant. Velutï.deceflit aliquis relinquciis matrem, relinquës amp;nbsp;duas aut tres fororcs;fcmjflem quidÉ mater,femilTcm veto omnes forores habebunt. Quôd fldefunftae pcrfonx frater fupcreft,aut fra# très vel vnà amp;nbsp;fratres et fororcsiquanuis tantû co gnationis lurahabentes, in capita diftnbuenda eft hæreditas. Sic igitur fratrc non extante.matcr dû midiam prorfus parte accipit, amp;nbsp;forores quotcun que flnt,pro vna tantum habentun Fratrc vero fui perftite,non item forores locum vnius obtincnt, Ç Porto autem qucmadmodum 3d matri confub tum profpctftumc^ eft per Imperatorcm noftrum: Sic 3d earn curam liberorum fuorum gerereiubct. Hortatur cnim cas,fi impubères habêt liberos,qui redore egeant.quum neep initio vllus tutor datus «ft,autqdecretuseft,vel excufatione eft vfus,vel Vt fufpedus remotusivt tutorcm pétant,neep eo« peffum ire fine redore permittant. Datum eft auw rem iis tempus,intra quod liberis tutorem petert poflïnt,ncmpe vnius an ni. Quôd fi matres liberis fuis pupillis tutores intra annû petere neglexerint ddhi impubères decefferint;hærcditares corû malt; tres non capient. Abfurdum cnim eft,Earn qux li beros fuos auxilio deftitutos non adiuuit,eorum fuccelTione frui.

Vocatur autem mater ad bona filq ex S.C.Ter* tulliano,etiam fi ex mcretricio concubitu defun» fllium conceperit.

Dïximus fuprd.neque matrem ad bona libero* rum,neque liberos ad bona matris, ex lege duodecim Tabularum vocari folitos, Sed à Prx* toreeis vltrôcitroqj ex proximitate cognatorû tua petend« bonorum poftefflonis datum fuifte.

LIB. m. INSTIT. I Diximus item fuccelïu temporis falt;ftum eile S.G Tertullianum,qi[od matri in liberorum hacreditJ* I tibus legitime fucceffioiiis iura prscbcret. Quae rd tandem perfecflam ex conftitutioiie ImpcratooS ' nofba emendationem accepit.dcut præcedens tiW lus docuit. Porrô ad fimilitudinem S.C.TcrtulIi’ ni,fa(ftum eft 3C S.G. quod Orfitianum vocacufi ImperanreD.Marco,Orfitio 3i, Rufo Coss.Q*® turn filio turn filiæ in materna fuccelïione datum eft lus legitime hxreditatis,etiam 17 alieno iuri fub* iedi fint.Praeferuntur autem 3C confanguineis fra* tribus,(SCcaeteris agnatis defuiivtae matris. Vcrum S.C.hoc nepotibus opem nonfert. Quemadmo* dum enim Auiaex Tertulliano non vocatur,Ita nec nepos ex Orfitiano. Scd tarnen ex Principum conftitutio nibus emen datio nem S. G. Orfitianum stcccpit.His enim cautum eft,vt ad fimilitudine fi* Iq fihx(^,3C nepos neptiscp vécctur. Illudautem (Ignandum eft,Capitis diminutione,Iurahaec legi* timæfuccenionis,quæ ex S.C.Orfitiano aut T«* tulliano data funt,nö tolliddq^ propter illam regu lam qua didmus. Légitimas haereditates ex noua lureinucntas capitis Âminutione non perirc,fe(i eas tantum, quarum inuentuad legem duodecim Tabularum refertur.

•TExS.C.quotÿ Orfitiano admitti debent et lib® ri vulgo quxfiti,fiue ex meretricio côcubitu nati. ÇSiquisdecedat,multis relitftis legitimis perfo* nis eiufdem gradus:Et altj hçreditatë adeant,vnuJ autealiquis aut répudier,aut haeres efte prohibf* tur vel morte,vel alia quauiscaufta, (Nammulti per Conftitutiones Principö ab hæreditatibus ä ' centur) Tune pars eius,reliquis qui adierint,aca'e fdt. Veluti qu3 quatuor efl’ent,tres adierunt,vnuS adiré nö potuit,vel q» repudiai7cc,vel nbsp;nbsp;mortuui

DE SVCCES. COGNA.' »7 *ffrt,vel q» Ifgc prohibereturzpars huius rcliquis Wbus pro aequis partfbus accrefcit.fiue ij qui adk* rtnt fuperfunt.fîue euern t vt morerentur.

Ad haereditatê «us, qui inteftato mortuuseft, diximus vocari Suos:et quos eorum numero Pritor habet,vr emâcipatos:amp; quos deinde con# ftitutionesiisadiunxcrunt:Vt eos qui Curiis ob# bti funt^aut qui exeamulierenatifunt,qui cûma btalisafetfrio non erat,lt;Slt;f deinde confeaisdotali# bus infirumctis ius fuorum adepti funt. Poft hos, Vocanturab inteftato agnati,amp; quibus ius agnato turn tribuit aut S.C.Tertullianum vel OrfitianS, ticmpc matres SC liberi earumiaut conftitutio Im# peratoris noftri fanlt;ftiffimi,nempe n qui ex forore tiafcuntur. Poft omnes igitur iam dicios amp;terti# üm ordinem inuenit Pr3ctor,quo cognatos voca# uit.Quos natura quidem nouit,fcd anguftiat Iuris, quod ex lege duodecim Tabularum defccndit,ne# fciuerunt. Hi autem funt,qui capitis diminution? pafli funt,aut ex iis nati. Quos quum odio lex duo decim T abularum profcqueretur,Pra:tor eos ex tertio ordine vocauit. Hacc autem dico,folis exce ptis hatribus 8c fororibus cmancipatis:non tame liber is eorum .Extat enim côftitutio D.Anaftafli, Qiiacautum cft,vt fl quis decedatrelicSo fratre in# tegri iuris,hoc eft, qui nondum capitis diminutio nem fubiit,relióo amp;nbsp;fratre capiteminuto,vt«tjf quidem ad fratris defundti hoereditatem vocetur, non tarnen ex aequis partibus: fed vt plus habeat legitimus,hoc eft,vt capite minutus habeat quatu orvncias;5£ fraterintegri iuris dupln,id eft,olt;fto Vncias.Sed totS eiufee luris feriem clarius cogno fctt,qui ditftam conftitutionem legerit, Prater igi

LIB. m. INSTIT. I fur capite minutus vocatur quidem vui cum fi® trc integrum ius Icgitimi habentc^minorcm tami portionem aecipit,vt didium eft. Aliis vero agna* fis etiam fi capitis diminutionem paffi no fucrifit# anteponitur in folidum, ac multo etiam magis co* gnatis.Nam fl ego deceda relicfto fratre capiteniw nuto,reJilt;fto etiâ patruo,frater pracferetur. Ncmfl igitur capite minutus ex ordine agnatorum voca* tur praeter fratrem amp;nbsp;fororcm tantum, non etiam Jiberos fratris. Hi enim capite minuti,in cognator rum ordinem incidunt.

Eos quotj qui per foeminini fexus perfofias de/ feendunt,flcut amp;nbsp;capite minutes,legi duodecim Tabularum ignotos,Praetor ex tertio ordinevo* cauit.Habebit autem ÔC tertius ordo filium in ado ptionem datum, quum ad naturalis partis haeredi* tatem admitti poftulabit.

Muller ex meretriciis complexibus,liberos liar buit,c5 nullo hi agnationis ius habebût. Agnatio enim per patrê cognofcitur,hi vero pattern no har bete intelligötur.Sicigitur,nelt;5 intet feeruntcon fanguinei.Qioniâconianguinitas fpecies eft agna* tionis.Cognationis veroiurainter fe habentfilil ex meretrice matte nati;flcBt 8C erga quemuis qid per matte eis coniunóus eft,cognatû. Igitur amp;nbsp;hi ex tertio ordine fuccedent. Itatj tertius hied Pr» tore inuêtus ordorhabet agnates capite minutos, (exceptis fratre amp;nbsp;forote)amp;eos deinde qui ex illis nafeuntur. Adhxc amp;nbsp;illos, qui perfoeminas nos contingunt.Et fllium,qui quû in adoptiua familia flt,patri tameti naturali hscres efle poftulac. Et libe ros poftremd,vulgo quxfltos. Qiiibus omnibus, proximitatis nomine.bonorum pofteftionem vn dccognati pollicetur;hoceft,Nô omnes flmulvo , cansifed vt quifi^ gradu proximus eft

DE GRADIBVS COGNAT. »8 ^orrô,quum niultç fint inter agnates amp;nbsp;cogna tos differentiæ.tuni SC ilJa præter cæteras vnacft. Nam fi quis inteftato deccdat, agnaciis eins ad haea ïeditatê ipfius vocabitur.etiam fl decimo fit gradii, amp;nbsp;vt ex kge duodecim Tabulariim adiré poterit, aut vt ex edidto Prxtorts,bonorû pofleffionc vn# delegitimi petere.Quôd fl agnacus nullus fuperfit, tcdcognatos habeatdefunlt;Sus:dabitur iisbonoa •■um pofleflio vnde cognati,quandiu intra fextum gradum funt. Nam è feptimo gradu folæ vocâtur næ perfonæ: Filius filiaveconfobrini côfobrinçve. Qui autem hi flnt.ex fequenti titulo difcemus.

Vod nuper in pracuia quadam infpeÆone gradibus diximus. Id nunc nobis per ipfam ordinationcm rerum exhibendum eft, qud tes maiorê fidem habeat.Sic igiturgradus cognati onis numerabuntur.Interim tame in primis fcien# dum eft; Cognationem.aut eorum qui fupra amp;nbsp;in# fra funt,effe,aut eorum qui ex latere venii5t,qui di cuntur ex tranfuerfo,ffatrum,fororum et qui ex iis tiafcuntunEt confequêter,patrui SC auunculi,ami

amp; materterse.Et eorum quidem qui fupra et eorum qui infra funt,cognatio.d primo gradu irw opit:Eor5 veto qui ex tranfuerfo veniunt,a fecun ' do.Nam primus gradus nullus eft ex tranfuerfo.

Secundus,fupra’habet,auum amp;nbsp;auiam:Infra,ne# potem amp;nbsp;neptem.Ex trafuerfo,fratrem Sc forore. Ç Tertius gradus fuprd habet proauum,proauiâ: Infra,pronepotem,proneptem. Ex tranfuerfo,fra# tris amp;fororis,fi]iû,filiarn. Et confequcter,patru5, auunculum,amitam,materteram. Patruus Latine dicitur

dfdtiir frater patris, qui Grace dicitur Avunculus quoque Latine vocatur frater matris« que Graeci propné AtxTfSo^ vocaiit. Et vtertÿ pro* mifcuèSfl^appellatur. Amita eft patrisfororini» tcrtcra,macris.Éc vtraqi cömuni nomine,dicititf ^tïetyi noniiullie veto etiam tkS/s.

•f Quartusgradusfupracontinet,Abauum.abaui i am;Infrîi,Abnepotem,abneptê.Extranfuerfo,Fra tris amp;nbsp;fororis nepotc,ncptcm. Patruum magnö, Amitam magnam. Similiter «S^Auunculum ma* gnum,Matertcram magna.id eft,aui amp;nbsp;auiae me« fratrem amp;nbsp;fororem. Eft amp;nbsp;confobrinus amp;confo* brina,Id eft,qui quaeue ex duobus fratnbus aut fo roribus procreantur. Quidam tarnen vetcruni re* lt;Se dixerunt.Confobrinos eos proprie vocari,qui ex duabus fororibus geniti funt, quafi conforori* nos.Eos veto,qui ex duobus fratribus procedSt* i proprie dici frarres patrueles. Si auteni ex duobus fratribus filiae nafcantur, infer fe fotores patrueles dicuntur. At rj qui ex fratre amp;nbsp;forore generantui'« amitini proprie dicuntur. Amitaemeacfilijconfo brinum me vocant,amp;:egoillos,aniitinos. Itaqut (vt rem in paucacontralram)perabuflonem quidf ij qui ex duobus fratribus aut fororibus nati lint, confobrini appellantur.Sed proprie mares ex dud bus fratnbus,fratres patrueles: Foemin3f,fororcs patrueles.Et ex duabus fororibus mares aut foemi ii«,confobrini «Siconfobrinx. Et qui ex fratreÄ forore nati funt,amitini. Sed forons quideni filius, fratris filium Vocabit confobrinumifratris auterti filius.fororis filium,amitinuni.

•f. Q^iintus gradus habet,Suprd Adauum,adaiii* am:In(Ta,Adnepotcm,adneptem. Ex tranfuerfo, Fratris amp;nbsp;fororis proncpotem,proncptc.Et con* fequcncer,maidrem patruum,maiorê amitam,id ef^

DE GRADIBVS COGNAT. nt *ft,proauf fratrem SC fororcm. Auunculum mai'o Wm.materteram maiorê.id eft,proâu)x fratrem et fororem. Similiter corum,qui ex fratribus vel fo toribus nafcuntur,lt;Sc(vt diâum efljmodofratrea patrueles.aliâs forores patrueles, modo coiifobri nidCconfobrinæ, nonnunquam amitini amp;amitl næ vocâtur.filium 3C filiam. Deinde amp;nbsp;proprium confûbrinum.propriamcj confobrinam, ficut vo caiitur,hoc eft,patrui magnietamitç magnç.auun culi niagni amp;nbsp;materterœ magnæ,filium filiam. JSexto gradu funt: Suprj^Tritauus,tritauia:Tiw m,Trinepos,trineptis: Ex tranfuerfo,Fratris «Si fororis Abncpos.abneptis. Ercôfequenter.Patru us maximus,amita maxima,hoc eft.abaui frater et foror. Auunculus maximus.matcrtera maxima,id ïft.abauix frater amp;: foror. Similiter SC maior coiî fobniius maior confobrina.id eft,qui quacx'e ex filiis filiabuscß fratrû aut fororum patruelium,coii fobrinorum confobrinarumve,amitinorum ami tinarumve nafcuntiir.

Haftenus monftraflefufficiat.quemadmodum ^adus cognationis numerentur: (iioniam feien duni eft.Semper generata perfona gradum Vnum adiici.Eft autem longe facilius dicere quoto gradu quifej (It.qiidm propria cognationis nomina ew primere. Eodê quoq? modo amp;nbsp;agnationis gradus numerantur, lt;S6 cognationis.

Verum quum veritas per oculos qudm per au res maiorem fideni habeat, Ideo neceffanü vifum eft,poft narrationemgraduum.etiâ pnsfenti libro eosinfcribi.vt iuuenes amp;nbsp;auribus «Si ocnlis hxcac cipientes.perfeÆlTimam graduum doJtnnam adi pifeantur.

ÇUlud autem ante omnia noiTe oportet,Prortö/ rem,quum cognatoriim ordinem cxcogita(Tec,fcr uilcm cognarionemin eo numero nonhabuifc Nam neque veteres leges.vt eft lex diiodccim Ta bularum,autalix quædâ qux de cognatisloquuw tur,eam nouerunt.Verum Imperator nofter San* «ftillin conftitutione quadam,quam defucceftioni bus patronorum fcripRtTublara return obfcurita teamp;Iuris confuflone.humanitate fuggcrente Ä hoc conftituit, Vtfiquis in feruitute libenim vd liberos habucnt.fiue ex libera,lîue ex ferua : Aut contrd,Si qua millierferua ix. libero vel fcruo libc ros pepcrerit,cuiufcunqt fcxus fint: Et contigerit, Vt Pater feruus aut mater ferua manumittantur, amp;nbsp;q qui ex feruili ventre nati funt,ad libertateW quocç venerinnHi omnes libéré ad fucceftioncpa tris 3C matris veniant, lure patronatus in hac par* te fopito. Neq? verô qui fie nati funt folum ad pa* rentum fuccellionem venient,fed ctiam alter ad al* terius mutuam hgreditatem vocatur,Qiiemadmo dum fpecialiter vult diiftacôftitutio.Siue rj foli fu perfint,qui in feruitute nati, amp;nbsp;deinde manumiffl funt,fiue euencrit vt poft manumiffionem paren* tum altj quocj! nafcerentur;Q!.ioniam vnd cum eis ad paternam vel maternam hçreditatem admitteii tunSiue ex eadem matre,aut ex eodem patre in lu cem prodierint,!] qui poft parentum manumiffio* nem nati funt,fiue ex diuerfis. Et(vt vno verbore totam abfoluam) Omnia in eis obtineredebet,ad fimilftudinem eortf,qui ex iuftis nuptiis nati funt. ^Ex iis qiKc didta funtfvt rem veluti per capita colligendo in compendium contraham)Trcs funt ordines cognationfs: Suorum, Legftimorum,Ä Cognatoriim.Qliapropter dicendum no eft,Euni qui proximus gradu fit,ftatim etiam in hæreditate

DB GRADIBVS COGNAT. n® pienda præferri. Qyoniam ordo ordini prxfertur. Et qui inproximiore ordiiie eft,qu5uis eumalius Rtadii præccdat, diim ipfe ordine potior fit, amp;nbsp;in nfteditate perdpiendapotiorcltTuncauteni gra dusficcomparatio, quiim plures perfoiixex code ordincveniiit.Ne^ igitiir,qui parem gradum co# gnationis obtineiit.fempcrpariter vocaiitunncqi flus,qui proximior eft.caiifla fempcr potior eft. Primus enim ordo.primacp caufla Suorum eft,5ij forum qui fuoruin numero liabentur: Vt emanci# patorum,amp; qui per focminam defcendunr.ncpo# tumtattj aliorum quos fupra parriculatim cnume rauimus. Finge ergo defundto efte pronepotem Velabnepotem.effe amp;nbsp;fratrem,patremve aut ma# trem.Pronepos ifteaut abnepos prxferetur.vtpo te qui expotiore ordine veniat,quanuisgradu fu» peretur.Nam pater aut mater,primogradufunr, flcutlatius didium cft:fratcr,feciido. At pronepos, tertio;abnepos,quarto.Et tarnen liic,qufi ex quar# togradu veniat.prxfertur.iis qui ex primo aut fe# Cundogradufiiiit:Propterea,qgt; ordine potior fît. Nee intereft,Pronepos ifte vel abnepos in potefta te morientis fuent,an non fuen t,q, vel emancipa# tus effet vel exemacipatoaut per faminiinim fe# xum propagatus.

Qiando autem Sui non fuperfiint.aut qui loco Suorum habctur,Sed agnatiis fiipereftdioc eft.qui integrum ius habeat legitimi,etia fi remotiore gra duflt.plxrunqr tame proximiorecognato,potior habetur. Nam parmi nepos,qui quinto gradu eft: autpronepos,qui fexro: Auunciilo materterse prxfenintur,quanuis tertnim gradum obtineant, Tories igiturproximfi cognatfi autpotiorceffc dicimus,aut vnd cum iis,qui code gradu (igt;nt vo# an,quoties nc^fuusa]iquis,autqui Sui viccin

obtinet.cxtat, neep etiam agnatus vllus fupereß» Kam hi in hcreditatibus pracferûtur. Hçcdicimu* cxceptis fratre amp;nbsp;forore eniancipatis. Hœ eni»n perfonacdrea ius agnationis per capitis dimiiwti onem non læduntur.Sedagnatis omnibus qui te'quot;* tio aut remotiore gradu funt.præferuntur: Secun dum Anafta(ii,conlbtutiouem, Quod igiturante diximiis, Plærunqp,propter fratres emacipatos lt;!• (ftum eft. Nam quanuis hi fecundum vcteres.ius tantum cognationis habeant.tamen ex ditftacoiw fbtutione prxjati funt.

HÆC habet o,veluti pro quadam prxuiainfp* tftionc.Cognatio nomen generale eft.Diuioi* tur aute in eos qui fupra funt,cos qui in fid, amp;eo» qui ex tranfuerfo veniunt. Verum nat tres cognati onum fpccies,in cognatis ingenuis fpcdiantur.Nä in libertinis eos qui fupra funt,no norunt veterts. Kam quomodo,quumin fcruitutenatifintt' nceos quidc,qui ex tranfuerfo coniunguntur.QP* enim cos qui fupra funt no habet,neep ex tranfuer fo cognatos habere poteft, Quum hi ex illis intelli gantur. Solam igitur habent eorum qui infrafunii cognationem,hoc eft,eorum quos poft libcrtaté côccperint,amp; pepererint.His ita infpcctis,videto nunc deinceps rem qua de agimus. Quum difputa turn ßt,defucccflione Ingcnuorum,confequcs eft dicerCjÄ de fucceflione libertinorumiSi libertus inteftatus decedat,quis ad hxrcditatem eins vocti tur.Et fl quidem liberos habet poft libertatê.coit ceptos, ex ordine Suorum hxrcdum hi vocabun tur. Quddfiliberinulli extent,videamus,quisle vocandus. Et agnatum quidem dicere non polw muSyC^oniam cos qui fupra funt libertus non h«

DE SVCCES. LIBERTORVM. «)» ttt,vtin feruitutenatus. Atfjideo non fine ratio cognatis ex tranfuerfo caret. Nam hi ab illis procédant. Qjando igitur nullus ei agnatus eft,lex ^nagnati locum,patroiium fubiecit. Qiixcunque ’g'Curagiiatum à fucceflïone defuncti fubmouent, Es Sc patronum d fucceflione liberti reiiciunt. Li ^frti igitur liberis extantibus, patrono locus non 'ft- Q^ioniam autem 3C fado teftamento agnatus hæreditatem non percipit,itafimiliter nee patro •’us.Olim igitur quantû ad legem duo J.Tab.per# Wnet.liberto patronum præterirelicebat. Nam ita ftrmum lex duod.Tab.ad hæreditatem liberti adi *umdabatpatrono,quum nullus fuus extabat,nul lunjcg factum erat teftamentû. Et quidem quum aliquis liberorum fuperftes patronum exckideret, ferri poterat,nec^ enim indignum erac,patronum iiaturç cedere. Verum quum adoptiuus Rliusvt iu fa fui hscredis habens,patrono præferetur,id aper ftabfurdum SC iniquum erat,Patroini abadoptl üo filio fuperacum,liberti fucceftione priuari. Ç Q.ia de caufta Prætor poftea edido fuo,huic lu rts iniquitatifuccurritJubens libertum,qui tefta •nentum faceret,dimidiam bonorum fuorum par feinomnino patrono relinquere. Q-iod fl minus dimidia reliquilTet,dabat patrono bonorû polTeflï onem côtra tabulas teftamêti liberti,per quâ femif fern penitus confequebatur.Sed SC eum inceftatus moriebatur libertus reliifto filio adoptiuo,dabae Si contra hune Prætor ad femiftem,bonorum pof feffionem. Porrô naturales liberi patronum exclu debant.tum quiinpoteftateerant.tum émancipa ti.Qiinimo amp;, in adoptionem dati,fl modo ex ail qua parte minima hæredes feripti erant. Veluti, Q^ium ego libertus eiTem,habebam patronum.fia bebam SC ßlium t»tura]em;Hune in adoptionem

dedi. Si igitur teflaineiito condito, ego euni ex parte hæredeni fcripfero.-aditus patrono prœclu I fus eil ad hæreditateiii nieam.Sin vero præteriero, nihil obftabit quo minus patronus contra tabulas ' teftamenti mci bonorum poflelTionem peterepof fit. Liberi igitur mci, fiue in poteilarc meafint.fiuc emanciparim.quum aut voluntate mea.auc lute hxredes mihi funr.patronum fuperant. Voluntate mea.quum hxredes eos fcripfero: lurc.quum aut intellatus decedo.aut teftamento condito eos ptp lereo.Nam is qui in poteftate eft ipfoiure fubuet* tens teftamentum:Emancipatus vero bonoru pof feffionem contra tabulas pætens,locum in hxredi* tatemeo patrono nôrelinquunt.QiioniambonW rum poftelTionem coin ra tabulas nunquâdatPrx toraduerfus liberos naturales.

Verum enimueroi5lt;: poft hoc lus Praetorium, quo patrono profpedtii videbatur.Adhuc fuberae ratio.qualibertus nihil relinqueretpatrono.Nam fi libertus filiû naturalem habebat,nec^ lex duode* । cim Tabularum opcm patrono ferebat.nccpitem Prxtor naturamreuerens.Sed poftealexPapialu ra patron orij adauxit: Gautum eft enim.Vt ex bo nis locupletioris liberti(Eum veto locupletenide | finiit.qui centum milliafeftertium poftideretXi'^ pauciores qudm tres eftent liberi, ßue is teftamen* to fadto.ßuc inteftatus mortuus fuiflet.virilis par* , patrono conferuarctur. Itaçp,fi contigiflet.vt libef tus locupletior côdito teftamento morcretur.vntj relinquens filium.aut vnam filiam.lex Papia yna cum filio aut filia patronum admittebat.dataeidi* midia parte bonorum defuntfti, perinde at^ ß *’“• lus filius.nullavc filia extitiftct. Sin auté duos os duasve filias hçrcdes fcripßflet.patronus in ter* pam partem admitcebatur.Quum autem tres exts

DE SVCCES. UBERTORVM. »t bïnt,expel]ebatur patronus, propter multitudw iiem liberorum.

Ç Et hæc quidem olim.Edita cft autem Imperato fis noftri conftitutio,quam,vt omnibus innotefce ïtt,compendiofo traftatu habito, Græca lingua tuulgauit.Per quam deftniit,Vt fi libertus liberta# Ve minores fint Ccnteiuriis,id eft,patrimonium habeant minus centum fo]idis.(Sic enim d legePa pia taxatam centum millium feftertium fummam interpretatus eft, vt mille feftertrjfolidum vnum faciant)nullurn locum habeat patronus,quura tC:* ftamentum faAum eft,ad hxreditatem eius. Nam fl inteftatus decedat,nullos relinques liberos, tunc patronus ex lege duodccim Tabularum hxredita^ tem eius in folidum habebit. Sin autem maior fuc ritcentenario,ôC liberos relinquat,qui adhæredù tatem eius vocentur,velIureCiuili,vel honora* bo quia fint cmancipari,nue vnus fit,fiue plures, cuiufcuncp fexus,aut gradus:hi in folidum voca* buntur, Patrono «Sifiliis patroni ab eiufcemodi hæreditaterepellendis.Q^iôd fl libertus,quum ma ior effet centenario,nullos moriens reliquerit li* bcrosîTunc fl inteftatô decefferit,Patronus aut pa trona in folidum hxredes erunt: Sin autem condi* to teftamento patronum aut patronam prxterie* tit,quum liberos non haberee, aut quos habebat exhærcdaflet, Autquum liberta effet defunlt;fta,quç filium haberet,aut libertus, qui nepotem ex filia iamante mortuarSihos ipfl præteriuiffent, nem* pe vel liberta fllium,vel libertus nepotem. (C^io* niam,vt fcis Âiêcundo librod nobis dilt;flum eft, in his prxteritio loco exhæredationis acdpitur) Necpoffint hi tales liberi motainofficiofl querela teflamcntn fubuertcreiTune ex conftitutione Im«

peraton’g noftri, Patrom' patronæq, data eis cStrt tabulas bonorum pofleffione, non dimidiam par* tem vcoljm,fed tertiam tantûaufercnt:aut,quod tertix parti dceft.fupplebitur, Qiioniâ forte liber* tus eos ex vncia.aut fextante vel quadrante ha:re* des fcripferat.Sic au tem per bonorum pofT.contra tabulas tertiam partem capient.vt tarnen legata aut fideicommilTa ideo præflare non cogantur:ii5 folum extraneisperfonis.fed neliberis quidemli* berti libertaeve,(Ver5quodabipns reluftumfue rit.id cohxredes agnofcet,)exha;redatis forfitan, aut pr3rter!tis,quando præteritio vim exhaeredati* onis habetiQui fî hæredes fcripti fuerint, nihil betur patrono.Et fîcontingat eum hæredem foi» bi,legata liberis debentur,

«P M ultos autèm amp;nbsp;aüos cafus.ad huius Iuris di« fpofitionem necelTarios collegit ditftacôflitutio. Etenim fanxit.vt tam patroni patronaxj.g liberi eorum.nec non qui ex tranfuerfo veniunt ad quin turn vfqtgradum ad libertorum libertarumvefuc ceffionem vocentur.Si igitureiufdcm patroni palt; tronçve,aut duorum patronornduarumve patro narum.aut etiam plurinextent liberi.lsquigradu proxiniior eft.ad liberti libertf ve fucceffionc vo» cabitur. Veluti deceffit libertusrut liberta,nullos Habens liberos,necvlloconditoteftamêto.quuni neep patron’ aut patrona fupcreiTetiverû extabît liberi.nepos forte et pronepostNcpos vocafaitur. Et in capita Iiæreditas, nô autem in ftirpes diiiide* tur.Veluti vnius patroni duo étantliberi.alterius tresnn quinqr partes feindetur fuccelïio. Idem Ä iis qui ex tranfuerfo patronû patronSvecôtinMit obtinebir.vt SC proximior,potior fît. Si, in tapit» haereditas diuidatur.Quoniam penèconfonâtiael fe ingenuitatis Si Ilbertinitatis iura in fucceHioni«

DB SVCCES. LTBERTO. i» bus di(fla conftitutio voIuit.Pcenèdixi,fdeo:lt;I» tn teringenuoslt;5Cvkraquintum gradum defcratur hxrcditates : libertiiiorum vero fuccelïjones intra quintum gradum cognatorum pacroni d^patro# nae confîlnnt.

Ç Et liic quidem de üs Libcrtinïs hodic tralt;fta/ iMus, qui Ciucs Romaiii funt, Quum nee lïnt aJrj liberti. Didiciffeenim te opinorex primo libro Dedititiorum amp;nbsp;Latinorum Iura fublata ciTe, Porro,quuni Latinorfi vfus adhuc receptus elïer, de nulla ipforuni fuccelTioiie agitabatur : Quanuis enim maxime' vt liberi viuerent,tamc vt ferui mo tiebantur,veluti vndcum fpiritu libertatem exu* entes.Et quafi feruorft, bona eorum amanumiflb# ribus pomdebantur.Noii iure liæreditatis,quoni5 feruorum nullas dicere polTumus hxreditates: fed iure peculrj,idqj ex lege lunia.Poftea faótum eft S. C.Largianurn,quocautum fuerat,vt liberi manu miflbris non nominatim exhæredati,extranei8 hx tedibus eius in fucceffione Latini praeponerentur. Veluti. Manumififcruum meum,amp; Latinum felt; ci.Mortuus fum inftitutis hæredibus liberis meis diquibufdam extraneis. Ex lege quidem lunia, H contingat Latinum mori, liberi mei vndcum ex* tranas harredibus ad bona Latini veniffent.Ex S. C.autê Largiano, foli liberi mei Latino fuccedet. Quoniam nominatim exhacredati non funt. Poft S.C.Largianum venir D. Traiani edic'tum ; Qiio cauebatur, vt fl quis Latinus, inuito aut infcio pa* trono Ciuitateni fibi Romanam petiffet 3C obti* nuiflet,'Viueret quidem vt ciuis Romanus lt;5^ oia ageret quæ Ciuium Romanorum funt,verum vt Latinus moreretur.Sed Imperatoris noftri conftj tutio,has conditionum mutationes perofa, quum Vt Ciuis Romanus viueret,ac vt Latinus morere

tw, amp;nbsp;alias quoque difficukates hinc nafcenter(t)i* ßulit.cxplolisnon Latinis tantum amp;lcgeliinia, amp;S.C.Largiano,fed etiam edicto Traiani:Vtiani omnes liberti, Ciues Romani fint. Et ita veluti quadam adiecftione fiue inuêcione.Quibus modis Lanni ficbant, qui manumittrbantur, qfdemdf Ciuicatem Romanam fcruiadipifcuntur.

Vum didum fit de Iibcrtis, dicamus vt io affignationeipforn. Scisenim liberos parroni,quum parëgradnobtinêt,fiinul. paricerc^ amp;nbsp;ex çquis partibus ad fuccefiionélib« ti paterni venirc.Factû tarnen eft pofica S.C.quo placuit. Patri plures habenti liberos Jicerevtvni corum bbertum aflignet.Et deinde mortuo libew to, is (blus patroni iura habebit, cui il Je alTignatui fuerit, 3c Cfteri liberi patroni, qui pariter ad eadé bona vcturi erant nulla affignatione interueniéte, iam nullum aditum ad hçredicacc liberti habebût. Quod fi fs, cui libertus alTignatus fuerit, decedat nullisrelidtis liberis.tûc cçteri patroni liberi prißi num fus recipiuiit, amp;nbsp;liberto poflunt fuccedere. Nec tantum libcrtum, fed enam libcrtam:Et non tantum filio nepotive,fed etiam filix neptiveaffig nare permittitur.

•pPorrô hçcaflignadi facultas ei competit,quidu osaut plures liberos in poceftate habet,Quoniam emancipato libertus afiignari non potcß.Quid tt go,Si quis libertum fuum filio in poteflateaflign^ uerit, à deinde quum fuperuixiflet, filium,eman* cipaueritt* Querimus,an euanefcatafffgnatfod Et luliano ac alfjs lurifconfultis placuit earn euanefte re.Poflumus autem afiignare, non tantum in tefta mcnro, verum etiam ab inteftato. Nequé «iaffl

DE BONOR. POSSESSION. »54 bacinrcinuctafuntfolëniaquçdâ Si formaHavet ba. Porrô S. C. quod de aflignationelibertotû lo# qihturjmperantc Claudio favlum eftiSuillio Ru* fo,amp;Hoftorio Scapula CüSS.

VêadiDodumlegis duod.Tab.inucntïïeÂ v-C Vt ex tcftamento velabinteRato vocare* munEt qui vocâtur.aliâs efficit, vt exiOant tautü quod genus fuut neceiïarq: alias requirit vt adeant cuiufniodi funt cçteri praeter hos.Sic 5C Praetor bo norum pofTeffioncs inueiiit, perquss interdû lus Ciuileemendat. Non folum in intcüatorum hx* teditatibus(vtdiLtumeft) Namquum lusciuile capite minutes,amp;corum hberos, neenon amp;nbsp;cos 3 exfoeminis nafcûtur,ignorarct; Ipfe tertio quo* dam ordinc inuento bonorum poffeffionem vnde Cognati eis dédit. Vcrumetiâineorum quitefta Wento fado decedunt, erratum legis Duod.Tab, corredum efl. Nam fîquismoriens alienum poft* buniûhæredc feribat (Scire te opinor quis fitalic* nuspofthumus, nempe is qui fi nafeatur fuus mihl futurus non eft)fs fi natus fuerit.quod ad Tus Ciui le adiré non polTet (Namtalem inftitutioncm ca lumniatur lus Ciuile) Verum Prxtoreibono* tumpofleffionem fecundum tabulas laigitur. Et bonorum poffefioré eum facit. Sed amp;nbsp;Imperato* ris noftri conflitutio, rede hune hxrcdem vult in ßitui.quafi nec iure Ciuili incognitû. Aliquando Prætor nô emendat,fed impugnatTus Ciuilc.Ve* Iuti(ficutdiximu9)quumlibertus patronum prx* terinlex duod.tabul. nullum dabat patrono, quafl teftamêto fado fuperaretur,aditumad bonalibcr* tiiAt contra Prçtor bonorû pofleflionê contra ta* bulas cômentus eA. I*lic igitur ex adueifo pugnar.

Porro non eft Praetor acerbus aut contentiofus! Quoniam vbi lus Ciuileprobari iu vulgus put^ UJt,non emendandi, neq? impugnandi, fed confit' mandi eius gratia, fuani iurifdictionem intcipofu It. Nam n quis reótèatcp ordinefadlo teftamento, hacres inftitutus flc,noii foluni lure Ciuili adire po tcrit,fed etiam Prçtor ei dat bonorum poflcflïon'î fecuiidum tabulas. Et lus quidem Ciuileexkgt hacredem facit, Prætorvero ÔCabinteftatobonw rum pofTefTorem côfirniat.Nam fuos quidem hac* redes «Stagnates vocat lus Ciuile; Atep vtilliex« fiant,amp; hi adeant efficit, vero Prætor en lut« Ciuili concurrens, Illis dat bonorum pofleflîoné Vnde liberi,his bonorum pofteffionem vnde kg» timi. Atc^ ctiamfl maxime bonorum poffeffioné non petierintmihilo minus hxredcs fiuntlure Ci' uili.Sic igitur Pra:tor,aut emendat, aut impugnat, aut côfîrmat. Emendat, vt in extraneo pofthumo. Impugnat,vt in patrono prxtcrito. Et confirmât, vt in hæredibus feriptis : Et in iis qui ab inceftato vocantur,ex primo aut fecundo ordine.

Quos autem folus Prætor, non etiam lus Ciuf' lead fucceffionem vocatdiæredes quidem ipfo lu' re eos non facit. Nam hærcdis nomen nemini Pr{ tor tribuit, fed aut lex, aut quod legis vice habeat. Veluti S.C. aut conftitutioPrincipis S.C.vtTer tullianum ói Orfitianumxonftitutio prindpis.vt Imperatoris noftri conftitutio,quæ fororis fliin in numerü legitimorn retulit. Prætor igitur hæredé nô facit; fed data bonorum pofleßionc, loco liære' dis eum conftituiniamp;S bonorum poiTelToré efficit! fie vt vtiliter amp;nbsp;experiri pofTit ÄS conueniri.

Neqj vero ïam dieftas bonorîi pofTelTiones tan turn vnde liberi, vndelegitimi amp;nbsp;vnde cognaii inuenit Prætonfed etiam alias p!urimas,quû vous eius

DB BONOR. POSSESSION. n, flus fïr fcopus: Ne quis fine fucccflbrc moriatur. Nam anguftiffimis finibus cöclufum â lege duoi Tabiil.Ius perci'picndarum hacrcditatuni. Praetor ïxbono lt;SJ æquo dilatam't.

Ç Porto bonorum polTcflïoncs aliæ ex teftamen to funr.alùc ab inteftato.Et ex teftamento quidem funtliaeduæ. Pnma: qux contra tabulas dicïtur, 3uam Prætor liberis praeteritis pollicetur, Sccuii*

3 : quæ fecLindum tabulas vocatur,quâ omnibus lure feriptis liaeredibus largitur. Et quum cas prb •»3sfecinec,quæex teftamento dantur.ad cas tran fiit.quæ ab inteftato locum haberent. Ac primo lo CO fuis liærcdibus: nbsp;nbsp;iis qui inter fuos hçredes cô*

aumcrantur(dico autem cmancipatos), bonorum poffeffioncm dedit, quac vocatur vnde liberi. Se# cundo loco ab inteftato iis dedit bonorum poflef fionem vnde Icgitimi qui lure Ciuili ad hactedita# tem defundb vocantur: vt agnatis : Et patrono li» berifqi eius in bonis liberti libertæve. Et iis, g ex SC.Tcrtulliano vel Orfitianoaut prindpumcô# ftitiitionibus ius ab inteftato percipiendarum lise, ttditatum habent. T crtio loco propofuit bonorû poiïelTioncm vnde decem perfonxiper quâ extra# neo manumiftori liberi capitis, dccc perfonas cog fiatorum prçtulit:parentum,]iberotum SC eorum «lui ex tranfuerfo veniunt, vique ad fecundum gra dum. Quid autem id fit,dicerc necefie cft, quanuis fn vfu cômuni non verfetur. Si tibi ego film mcû quêemancipaflem, in primn Si fecundum 3C ter# tiuni manapium dediflemiTuqî eum manumiflf# fes; iS£ fui iutis fecilTes : propter libertatis dationê iuralegitimxfuccenionisincohabebas ad fimili# tudinem patroni.Etficontigiffet vthicmanumif# fus.inteftatus decederet, tu omnibus ptopinquis «us pr£ferebaris;Qinppe,qui vt ditftum eft iura le giti

gkimt habe res propter libertatem:et cçteri omnrt cognati elîeiit propter capitis diminutionem.

Verum qufainiqufieratobfolam amp;nbsp;nudam liber tacem oibus eius propinquis te prffetriddeoF’rp tordecem perfonasvocauit.quçinfiicceffioneab Inteftatoprçferri tibi debeät. Fiüumjiliä.nepot?, ncptem.fiue ex filio fint, fine ex filia, patre, mattf, auü,auiä,fiue paterni (int.fiue materni: fratrc amp;nbsp;fot rorem. Fîos igitur cxtraneo manumifTori prçtulit, dans cis bonorû ponieffionem vnde decern petfot nç.Ex numero enim eorum.qui peterepolïent.no mé bonorum pofTelTio baecacccpit. Quarto loco, bonorum polTeffionem vnde Cognati.Quinto lo co.Pollicitus eft bonorum pofl'effionem,quam tÏ qudmexfamiliavocant. Eflautemhuic locusiin cafu huiufcemodi. Libertus fineliberisfinecpte» flamenco decelTit, quum necji patronusfuperfttS eflet: Agnati patroni ad bona liberti veniuntpf* bonorum poflellionem tanquam ex familia.SextO loco inuenit earn, quam patrono patronxqt dedit parentibufcp eotum óCliberisiamp;vocauit, Vnde liberi patroni amp;nbsp;patronat ÔC parentes eorum. N’ fl libertus deceflentiet patronus vel patrona liberi vc eorum perbonorö pollelTionem vnde legiti* mi venire noliicrint,5c tempora petendi prçteri« rint. (Nam vnaquacqi bonorum poflefliocerto tempore circumfcnpia elt, vt infra latius docebi* mur)necprurfum earn petierint, quat tanquam f* familia vocatur, Pcrhanc bonorum poffeflïonf venire poffunt, aut patroni ipfi, aut liberi eorum B ipfi non fuperfintiaut parentes patronorum paf® narumve.Septimo loco inuenit earn quçvnde vif amp;: vxor dicitur. Nam fi aut vir aliquis aut niuliff aliquafine teftameto decedat, neminem relinquf* qui ex aliqua ditftarum bonorum pofleilionn.

tgt;E BONOR. POSSESSION. n« fiK«ffionem cius vocetur: Tunc locus flthuic bo norum poHedioni. Et vir vxorl, vxorq, vito fuc cedit. Odauum locvi obtinet inter bonorum pof« (efliones.quç ab intcfiato dâtur:Ea quç vndc cog« naci manumifToris dicitur: Nam fi libcrtus inteita« tusdccedat.nec patronum habcns.ncqi patroni li« beros.neqi ctiam agnaros.Cognati patroni ex hac parte bonorum poflelTionem pctunt,

•P Et has quidem bonorü poffcflioncs Prçtor/n« nenit, duas ex tefiamcto, et ocTto ab inteftato. Ve rô Imperator noßer Sanlt;ftilTimus:nihil intadum inexCuflumcp relinquens:Ea,quç cmendatione in« digere videbantur. In melius rranflulit, Atcj eam quidem quç côtra tabulas dicitur,eam^ item quç fecundum tabulas,vt neccflarias,in Rio habitu reli quit. Necnon SCtx Us quç ab inteflatodantur.Eä quç vnde Liberi, camcp quç vndc Legitimi.

^Quç autem tertio loco pofita eRintcreasquç gt;b inteflato dantur: amp;nbsp;quinto,quantum,lt;Só ad eas, quç ex teflamento: ac vocatur vnde decern perfo n«iEam ex numero bonorum poiTeflionum fuflu lit.bretrirationc Ripcruacaneam efle oflendens. Quûenim prçfata bonorum poffeflio decern per« fonas cognatorû (ficut ditftum efl)extraneo manu •niffori prçferret,Conflitutio autêprçÊJti Impera« loris,quam de emancipationibus confcripfit, Om nibus patronis amp;nbsp;manumifibribus praefumptio« nem contraftç fiduciç in manumidionibus dede* fit,Sic vtipfaemancipatiotacitè id in fefc habcat: Merito amp;nbsp;prçfata bonorum podedio pro Riper« uacua habenda eft, quum extraneus pofthac manu mifTor nullusintelligatur. Sublata igitur bonoru podedione vndedecem perfonartqua;quinta erat numero;Bonorum podcdionê vnde Cognaci,quç ptiuslcxta ordine ctat,Qiuntam fccit.

ÇPorro cam bonorum pofleHioncm quae fcpri^ mo loco erac tanij ex familia,Eamqp quç Odauo, vnde liberi patroni patronçc^ nbsp;nbsp;parentes eoruffl

Vtrâq? inunJem fecit,in facra fua côftitutione.quî de lure patronatuscôpofuit.Quum enim adfimili tudinem fucceflionis ingenuonim, amp;nbsp;Libertino rum fucceffionesredegilTet: Hoc vno cxcepto,(}» vfque ad quincum gradum cas coarctauerit, vtall quid eßet inter Iiigenuos SC Libertines differen tiae:Contentos efle nos voluit bonorum poßefS* onibus,Contrarabulas,vndcIegitimi,etvndefO gnati.Ex quibus hgreditatem liberti abinteftat® cognati patroni iibi vindicate poßunnOmni fan Eulofltate Äincxtricabili errore iftarum duaniifl onorum poßeßionum fublata.

Nona autem bonorû poHcfiïone.quç vnde vit ^Yxor dicitur,fexto loco ponta.Dccimam bono rum poßeffionem, quç erat vnde Cognati inanU/ mißoris.pro fuperuacua haberi voluit,propter ra* tioncs in diefta conflitutione de lure patronatu» enumeratas. Ita vt iam fex tantum flnt ordinaria bonorum poßeßiones:Dux ex teßamento : CoH tra tabulas,^: Secundum Tabulas; et Quatuor ab Intefiato,Vndcliberi:Vndelcgitimi: Vnde Cog* nati:amp; Vndeviramp;vxor.

Sequatur tarnen eas amp;nbsp;feptima bonorum pot feßio: quam optima ratione Prætores introduxt runnex vltima edidti fui parte,iis earn pollicentcs, quibus cam dari aur lex aiit S.C aut conftinitio Prindpis iußerit. Hanc autem neep iis quæex ftamento dantur, neçp lis quacab inteßato, peipt* tuo poßis annumerare. Sed vtextremû auxiliuin amp;nbsp;pratter ordinem inuentum, cam Prçtores dare, quum neeeße fucrit fêlent, alias ex teßamento,ail Îe ab inteßato.Porrö nomen cl tale efl, Quibus vt decuf

t)E BONOR. POSSESIOI^. !}ƒ ^ftur.vel lege vel S.C.vel principisconftfturione comprçhenfum eft. Potes aliud ei nomen dare,

îQuuni igitur multas bonorum poflcflïonum fpecies Prætor introduxent.eafqj per ordi neni dif pofuerit,amp;in vnaquaq?bonorû pofleffione.non •’unqujim multefuperÔnt perfonædifpari gradu: NeaCtioncs creditorum longius differâtur,fcd vt ^gt;3beaiit,quos conuenirc poftint: vt ne facile in pof felTionem bonorum defuniftimittantur, (S(^ itaiiw ^cninitati fiif confulant: Huiufce rei gratia,Prçtof Vnaniquamÿ bonorum polïelïionem certo têpo Jeconclufluquo exaôo iis qui fequuntur locus fit« Parentibusigitur libenfep turn naturalibus turn. ®doptiuis,anni fpadum dcdit ad petendam bono«

I tum poffelïionem ex teftamento vel ab Inteftato ' fibi competenteni ; hoc autem tempore prçterito bonorum pofleflïoncm fibi competentem amit

I tunt.Cçtcris veto agnatis vel cognatis aut extra* Heis fpacium centum dierum dedit.Et li quis intra hos centum dies bonorum polTeftionem flbi com petentem agnofeere neglexerit,Tunc flquidc funt ®ltj eodem gradu, pars non petentis illis accrcfcit: Sin autem nullus ex eodem gradu procedit, qui fe quenti gradu funt, veniuntveluti per fucceftionê: ^rinde atlt;$ fl is qui præceftit, nee petiit ; ex eo nu tnero non Riiflct.

■ Quum delata mihi effet bonorum poffeffio, lt;5i I egoeam intraannum peteredeberem, quia ex pa tentibus eram aut ex libcrisivcl intra centum dies

I 3uiaalius quifpiam cram : repudiaui earn. Non icimus expetfiandumeffe, quoad tempus quod Velannodeerat v’cl centum diebus, prxtereat,vt fequenti locus tunc demum flat s Verum ftatim ' esteri qui fequenti gradu aut ordine funt: ad bonot

Ç Tempus bonorum poffelTionïs petendst.vtitó eft non continuum,hoc eft: Illi currunt dies bonCM rum poiTelTionis, qui earn flbi fcit compctcre, ä earn pctere potcft. Si enim aut nefciuit ad bonorrt pofteftionem defunóti fe vocari: aut ignorauitali* Jjueni cognatorum defunc'tum eflic : Aut qu5 haï ciret.pctcre tarnen non potuit,quôdmaiorinetcf fitate diftineretur, tempora ei bonorum polTefflo* nis non current.Et olim quidem petendoe cranté (n petendo confiftebant bonorum pofleftioiiesJ Ac necefie erat Praetorem adiré,amp; fpecialiter dice* rc.Da mihi banc bonorum polîeffionem. Sedho* die conftitutionibus Principum effecftum eft, vt quocunque modo is.cui bonorum pofleffio com* Eetit,intraftatutum tempus oftenderitfediâaffl onorum pofTeflionc admittere,plcniflimuniha* beat eius beneßcium.

DI(ftuffl eftdeduofaus per vniuerUtatentac^ rcndi modis : de haereditate, quae vel ex tefta* mento vel abinteftato ad nos pertinet,Deinde Si de bonorum pofteftione, quae amp;nbsp;ipfa vel ex tefta^ mento.velabinteftatonobis defertur. Dicamu» amp;: de certia per vniucrdtatem acquifitione. Hat« autc necjj legeduod.Tabularum neq? edidio Pr» toris inuenta ; fed eo iure, quod fine fcripto SC approbationcprudentû receptum eft, introdudl* eft in cSmunem ciuitatis vfum, Nam longe' aliud eft Lxx.SS aliud Ciuilis vfus. Quoniam Lex eft« quae propriam habet appellationem.vt lex diiod» Tab.lex Ælia Sentia, lex Furia Caninia,lex FaW* dia. Vfus veto Ciuilis eftapprobatio prudentiuni nulla fcriptura conftans, quum quid primum fin'

tE ACQVIS. PER ARROG. tjä feripto jiiduólum eft,d«nde per vfum longius pro dult;ftuhi:lt;3i ad extrem« ä prudentibus cum id vtw kefleiudicaflent.approbatione ipforum cöfirma* ' tum.VeJuti ccec,Sipaterfamilias in arrogationem 1 fedederit, Omnes reS fuas corporales amp;nbsp;iiicorpoa ïales amp;nbsp;quæ ipfl debentur, Arrogatori antea quw dem acquirebat,dominum eumrerum fuarum fa* ciensïiis exceptis quac per capitis diminutionnem pereunt,cuiufmodi eft operärn obligatio,(Quid *utê id fit,infra difcemus)lt;S6 ius agnationis. Nam lureagnationis propter capitis diminutionem ad pnorum agnatorum haeredicatê non vocabatur. Vfus enim ÔC Vfusfruct;us,qu5ufs olim hoc quocp Wodo extinguercntur,Impcratoris tamê noftri co ftitutionc prohibitum eft,ne minima capitis dimi nutione perirent, Sed idem ille fancftidimus Impe* tator,Acquißtionem hanc quae per arrogationem Bebat,in anguftiim contraxit, ßmilem earn Eaciens scquiflcioni naturalium parentum. Q^ionia neque naturali necj adoptiuo patri quicquâ vitra vfum ffuChim in iis rebus acquiritur, quas liberi extrin* ftcus,ac non ex re patris acquirunt,

Ç Quöd fl contingat,vt is qui in arrogatioOê acce ptuseft.apud arrogatorê intÿadoptiua familia de ccdat: amp;nbsp;rerii dominium inarrogatorem tranfit,ni fl fuperflnt aliæ perfonx,quæ ex eonftitutione Im* peratoris noftti, patri in fucceftione earum rerun! qux acquiri non poffunt,pracferanfur.

Sin autê is qui fe in arrogationem dedit, debeat aliquibus,ipfo quidem lure amp;nbsp;ftricta ratione,arrO gator pro eo non tenetur. Quomodo enim ex eO quodalius contraxit,cum alio agefur t* Sed nomi# ne filij agetur cum eo:amp; fl nolit eum defendere, fa* 1 tultas datur Creditoribus, vt autlroritafe cópeteri* i tium magiftratttum boiia quae filq adopuul currt

vfufiu(fhifuturacrant,fl fefe inarrogahoncm non dediflct;in poflcffionem fuam redigant, amp;nbsp;Icgiti* mo modo ea difpotiant.

DE EO CVI LIKER.TATIS CAVSSA bonaaddicuntur. Tit, XL ESc amp;nbsp;quarra fpecics acquifitionis per vniuerIV tatemmouaadmodum amp;nbsp;veceribus ignota,ex conftitutionc D. Mara innen ta. Nam fl hi qui li* bertatcm acceperunt in teftamento: ex quo nemo haereditatê adit; libertatû conferuandarum cauflâ, bona flbi addici petant, id aiïequctiir, quemadmo dum didla Marei voluit conftitutio, qua ad Popi* hum Rufum fcripfitin hacfpecie. Verginiusqui* darn Valens teftamento condito lt;5lt;; Titio hxrede infhtuto:feruis fuis libertärem reliquit.quum Si credieores haberet.Is qui hæres feriptus erat.hære ditatem adiré noluit. Futurum erat.vt creditorc» in bona mitterentur, Si ea fleuri vellent difpone* rentjVnus aliquis eorum, qui libertärem in eo te* ftamento aeeeperat, nomine Popilius Rufus, bo* na flbi volebataddiei;vtamp; libertäres eonferuaren tur,Â ereditorcs damno non afficcrentur. Aditu» igitur Mareus Imperator, in hune modum refaip Ht.Si Verginq Valentis, qui quibufdamintefta* mento fuo libertatê aflcripflt, hæreditatc, is quem hacredem feripferat.non vult adiré, 06 ex hoe péri* culum eft.ncbona daeditoribus diftrahätun Adi* tus eompetens ludex.ab eo, qui libertatê in eo te* ftamento aeeepit. Si flbi bona eonferuandarum li* bertatum gratia,cupitaddiei:rationê dcfldcrtj eius habebit:(S6bonaei addiect. Sie ramen vt lt;56 dire* lt;ftç libertäres iS6ca:quæ per fpeeiem fideieômilB rclitftæ funt.præftentur. Dum modo ante omnia datis fldeiufioribus aut aliter idoncc.fceuros faciat ereditorcs,de folido, quod cuique debetur foluen*

DE EO CVI UBER. CA VS. BO. n« do.Ec hi quidem, quibus direda libertas data cd, periiide liberi crunc,ac fi hçreditas ab haerede fcrip* to adita fui)îct,hoc eft Orcini fient liberti.In iis au tcm,quibus fideicommiffaria libcrtas relicfta eft^« Cui bona addidafunt.fadtum manumittentis fufw pIebir,(Slt;S ipfius fcilicet fient liberti. Poteft autem is,cui bona addicuntur dicere: Non aliter mihi vo lo bona addici, nifl hac conditione, vt amp;nbsp;ij qui digt; rectas libertates habent, mei liberti fiant. Hoc cniin proponens audietur, SC poftulationem eius confinnat Imperator: duntaxat, fi ij quibus dire« óa ilibertas debetur confentiunt. Sed illud eadem conftitutio ad confirmationem fug hu tnanitatis adiidt. Ait enim. Si nullo adeunte, fl* fcusvt vacantia, bona defuncfti occupare voluc« tit,non aliter ea capiet, quâm fi libertatcm iis qui teftamento manumifti funt, pracftet, SC defuncfti fcructur voluntas iis, qui fl hxreditas aditafuiflet, cam confequuti fuiflcnt.

ÇPræfens refcriptum non hbcrtatibus tantum fubuenit,verum etiam defuncftis : ne bona eorum äcreditoribus poffideantur vœneant. Bonis enim, vni eorum qui libertatê acceperunt, per oc« cafloncm côferuandarû libertatum addidis : ceftat bonorum vxnditio : Quoniam idoneus defundlo defenforinuentus eft,qui fecuros, dcfolido quod debetur foluendo,creditores faciat.

Ç In primis hoc fcicndum eft, turn locum cfte huw fc refcripto,quum libertates teftamento datçfunt. Qiiid ergo flquis intcftatô decedcns codidllis If« bertates dederit, neq? ab inreftato quifquam hxre ditatem adicritc’ Et hue quoque fententia conftitu tionis trahenda eft. Sin autem quis teftamento fa« lt;fto decedat, nec teftamento libertates, fed codicil« li8relinquat;dubiumnoneft, quin amp;hicconfti«

tutio locum habcat. Tune autc conftitutiotu'a vet ba locum ei oftendunp effe, quum nemo ab iiitefta to fucceflorexiftit: ergo quandiu incertum eft,an exiftat quis an nonexillat, ceftat conftitutio,qu3 veto certum fuerit,neminem aditurum; tunccon« feitutio vires fuas explicat.

DecelTit aliquisjibertatibus in teftamento reli* dtis.minor quifpiam vigintiquinep annis ad hxrelt; dicatc huius vocabatur; A bib nuit ab hærcditate. Docufne eft confticutioni ƒ an veto quoniam pet in integrum reftitutioncm ad hæreditaéem redir# poteft,ceftat conftitutioc’ Et dicimus.redié ex con ftitubone petenti bonorum addic'tionem fieri: quanuis is qui ab hjcreditateabftiriuit, poffit dein« de pœnitentia alt;fta per in integrum reftitutionem ad earn redire. Quid ergo fl poft addidtionem bo* norum Só præftitas iam libcrtates, adulefcens in integrum reftitutus haereditatem recuperaucrit An libcrtates, quxfemel competierunt, rcuoc» buntur tquot; Nequaquam.

^Haecpraefensconftitutioconferuandis libertad busintroduftaeft. Si nulla igitur libertas relicîia eft.traclatuseius non procedit.QiiidergofTitiuS quft creditores aliquot haberet, feruos fuos inter viuos manumiferat, aliis mortis cauffa libcrtates dederat,dicendo inter manumittendum : Liberos VOS effe volo.nifl ab hoc morbo liberatus fiiero.

Mortuus eft T itius. Creditores volcbant reuoc» te libcrtates, dicentes in fraudem fui eas datas fuif* fe.Hi,qui manumiftierant, bona fibi petebantad* dici,creditoribus deindemnitatepromittentes. Audientur hæc dicentcs:quanuis verba conftituo* onis ad hunc cafum non patcant.

Ç Sed quû multas diuifiones huicliui Imperatot OQfter ftndtiftïnms yiderci; deeflejçonftitutioneffl

DE SVCCESSTON. SVBLA. u» *didit,pcr guani perfedilTimum fft lus huïus fuc* ceflïonis effvctum. Porro dïuinones eiufcemodi,ip fa conftitutioiiis illius verba docebunt.

DE ÏVCCESÎIONIBVS S V E L A T I S, Q.V AZ fiebant per bonorû vaenditfones, dC ex S.C.

ANcceamper vniuerßeatem acquiflrionê quS proximo titulo cxplicauimus, crant amp;nbsp;aliz per vniuerfitatem acquifitiones, Q[iod genus fue* tit, bonorum emptioiquœ de bonis debitoris vçn dendisper multas, ambages multofque circuitus fiebat. Et tune locum habebat, quando ludl* ciaOrdinariainvfueflent: Hoceft, cumR^otê« poreconuentushaberentur. Porto de Conuentu libro primo abundediiflumcft. Hodie vero:qu3 ludicia fint extraordinaria : amp;nbsp;quouis tempore ext erceantur : non iniutia lt;SC bonorum vœnditiones fndefuetudincm abierunt. Itaque cum pluribus deberelt;}uem compertumeft, Offiicio ludiciscon* tinetur, vt creditoribus bona communis debito« tis poflidere permittat, 3C ea difponere prout fibl conduccre putabunt. Sed hæc ex latiore digeftq« turn traditicute perfeiflius cognofei poterunt. Et hunequidem in modum olim hæc fiebanu Si Coiitigerat, vt quifquam grande ses alienum con» traxiilct,ac multa nomina confeciffet:5C poftea la« titaret.nec dcfenforenvhaberetzCreditoresiovnS congregati.Praxorem adibant, quærelam ci fuan» exponentes:permittebatque illis Prætor.vt bona debitoris poffiderent; æ poiïidebant ea in certum dierumfpaciurn. Quibus exadiis rurfus adibant Praetorem,petentes vt flbi liceret vnura ex nume« ro fuo conftituere, qui debitoris patrimonium diuaendere deberet. Nam quum moleftum eflee quotidte otnnes in vnum coire, vnum ex numero

Maglfler) fuo creabant.qui dicefaatiir Magiftcr, Er decçtero Hine loc’ fllecumiisquieniercvelIent,côcrahebat.Fïcbatcÿ Ciceronis in celebernmis quibufq? rotins vrbis locis pro# inquandâ fcriptio, hçcflgnificans. Ille debitor nollcr.in ca qua dii vilt; caufla eft,vt bona eins diuendi debeaiit. Nos ere ueretludn ditores patrimonium eiusdiftrahimus. Quicunc^ habuilTe emere volet,adefto. Ac deinde paucis diebus exa dicebat: et dtis,iam tertium adibant Prçtorem,impetrabât(5^ mortuam vtfîbiliceret legem bonorum vçnditorumfacerc» magiftros Atc^ ex eo tepore, prçfatç profcriptioni talia qu{ habere coe dam addebant,Verbi gratia, Eaquicuncßcmerit, pifle.Hinccreditonbusindimidiampartêeorum, quç iplls et ad Fab' debentur,rcfpondere debet: Sic,vt cui centû aurei um Gallû debcntur,accipiatquinquaginta: Etcui ducenti, de Cçfare. accipiat centum Atqj quum poft hçc, ftatutum Sed heus tempus prçteriiftct, tunc emptori patrimonium tu(inquit) debiroris addicebatur. Et vocabatur is qui eme# Manû de rat,bonorum emptor,a(ftionefqi omnes, quçcûçp tabula.ma ei ve] contra eum,qui paftiis erat bonorum vçncÛ gifteradeft tionem.côpetebant : hç in bonorum emptorem transferebantiir, amp;nbsp;vtilitervelexperiebatur, vd côueniebatnr;Sicut bonorû pofleftor. Vccrqr enim fuccelTor Prçtonus cft Sed omnes hç amba ges,hodic(vt dieftum eft) ceftant,ideo qgt; extraordi nariaflnt ludiria.

Erat amp;nbsp;alia per vniuerlitatem acquidtio: quç in uentafuirex S.C.Claudiano. Nam fi libéra miili# er ferui mei amore accenfa, impedimento fuilTet, quo minus frequent! diligentiqicius opera mini# fterioep vterer: L/icebat mihi denunciationem cat ram feptem teftibus ad earn mittere, monendoac iubendo,vt dferuomeoabftinerct. Si non par» bat denunciation!' pnmæ,necabft!nebat, Eicebat amp;nbsp;fecunda vti. Et quum ilia nihil de confuetudiiie (uaniutaret; Detiunciabam ci 3C tcrtiûin. Si nccÿ tuaj

DE OBUGATIONIBVS. 14« tunc i feruo mco fc continebanProfitebar ac pro» ferfbam denunciationes meas apud Prxcoré aut Przl)dem:qui incerloquucione fua.eam mihi ïn fer uïcutem dabac;amp; dominus riTiaebar, non mulie» ris tantum,fed etiam omnium bonorum eius. Id quum Imperator nofter ReligiofilTimus tempor! busfuis indignum iudicadetifuüulitamp;èctuitate fuaelecitmecp digeftis fuis paiîus eft inferi. Sic igi tur Qpatuor funt per vniuerfitatem acquintioncs, hxreditas,Bonorum pofleffio.Per Arrogationê, amp;nbsp;bonorum addiótio libertatum conferuandarâ caunkEc hx quidem adhuc in communi vfu ver» fantur.Sublacçautem duxfunt. Bonorum vçndi» tio:amp; ex S.lt;j.Claudiano in feruitutem redadlio.

Vum de rebus didium fît, tranfeamus nöc ad obligaciones.Acqui,po(Tit aliquis ordi* nem hune reprçhenderc.amp;dicereiNos prçterqui promiiïum eft,de obligationibus difputationeni iiift euere. Nam,quû libro primo differeremus.cir ca quot lus Ciuile Romanorum verfaretur, dixi» mus id omne efte in his;In perfonis.in rebus,« in aótioiiibus.Quum igitur tratftauerimus de Perfo» nis.düTeruerimus item de Rebus,c5fequcns erat de Adionibus dicere. Quomodo igitur relidis Adionibus.ad Obligationesdefleximust’ Ver3 defenlîone hic ordo non caret. Nam qui de Obli» gationibus cradat.paulatim ac tacite amp;nbsp;de Adio» nibustradat. Quoniam Adionum matres funt Obligationes. Defenfa ordinis noftri ratione,dica mus quid fît Obligatio.Obligatio eft Iuris vincu» lum.quoquifquefoluerc quod debet cogitunfe» cundum Ciuitatis noftrx lura. Nouifle enim te, opinor.Non omnem debiti folutionem validam amp;nbsp;Vtilcni eftie per fefe, nifl lecundum lura fiat. Id

«utem dixijVduti per obfcurû flgnificans.ea qu# vcl pupillo foluuncur.vel ipfc pupillus foluit. Nä fli tiKoris authoritatem intcruciiire oportec,altf quando etiam alia obferuari debenc.

•If Omnium autem Obligationum fumma diui* flo,in his elb Nancÿ aut Ciuilcs fuin auc Prxtorif. Ciuiles quidê.qux aut legibus inuctæ,aut Iure Ci lult comprobatç funuPraetorix verô.quas Prçtor ex fua lurifdicftione conftituinqux amp;nbsp;honorarix Vocantur.Et hxc quidem prima diuiflo eft.

Sequens diuiflo hxc cft,qux in quatuor fpedes fdnditur.Âut cnim ex contradtu funt.aut ex quafi contradiu.aut ex dclilt;fto,aut ex quad deliefto.

Porrô prius eft.vt de iis difleramus^quæ ex con Craefiu funt. CotKracftus autem eft,duorum pliw riumve in idem conuentio 3Cconfenfus ad conftô cuendam obligationem.et vt alter alteri Rat obno Kius.Q,ratuor autem ex contratflibus fpccies obltf gationum nafeuntur. Q,ioniam aut re contrahun* tur.auc verfais.aut litcris.aut confenfu. De quibus flngulis dicendum eft.

Re contrahitur Obligatio ex favto.fiueex nu* meratione,amp; à manu in manum translatione.

Et inter eas eft mutui datio. Eft autem mutuum: Quum dominus is Rt.qui accepit.Ä nobis obliga Cur non ad eadem ilia, fed ad alia eiufdcm fubftan* tixÄ quantitatis.Dixi dominum eum fleri quiac cepit.vt commodatum amp;nbsp;depoRtum vitarem. In fisenim is qui accepit,dominus nô fit. Dixi nobis obl/gari,vt donationem vitarem. Nam dominus fs qui acccpit,fit:fed non obligatur.Dixi non ad ea dem illa,fed ad alia eiufdem fubftantix 3C quantita tis,Ne Wum mutuô datarutn reruni toilereni.Mu

QVIB. MODIS RE CON OBL. 14« tuôenim vnurquiïq« acdpit, vt id in vfus fuos im pendac.-iSi: pro eo aliud reddat.Nam il eadem reßf« lucre cogarur/uperuacaneum eftmutuari.Mucud 8ucem dantur,non quxuis res: fed eæ tantum.quai pondere,numeTO,menfuravc conRanc. Pondère, Veluti aurum, argentum,plumbum,ferrum,czra, pix,ftannum. Menfura,veluti oleum,vinum.fru« mentum.Numero,vt minuti nummi. Et(vt vno Verbo rem tocam concludam) quafcunque res auC tiumerando,autmetiendo,aut appendêdoin hoe damu8,vt accipientis fiantrnon vc exdem nobie teddantur,fed alix eiufdê naturp amp;nbsp;qualitatis. V n« deamp; mutuum appellatum eft. Qpia ita d me tibi datur.vt de meo tuü fiat. Ex hoe autem contratflu nafeitur adiio.qux dicitur condi Aio.

f Inter obligationes quz re contrahuntur,efi amp;nbsp;Indebitum. Nam (1 quum ego me tibi debere put tarem centum foiidosxoscibf per erroretn folue* ro,dominum te facio.Sedpofteacognita veritace polTum eos recipere, per aAionem condiAitiamr Nam agens dicam.Si apparet hunedare oportere. Sed 8C mutun repetens agam aAione condiAitia, (vt diAura eft)iifdem vtens verbis. Sed altera dilt; citur condiAio mucui.lt;5C altera códi Aio indebiti« Quoni5 in vtrotp amp;AÛ numerationisprocedic. Nec^ hxc fola eß communio condiAionis muttri amp;nbsp;indebiti,verü etia illa. Pupillus (vtdiAum eft libro fecundo)nne tutoris authoritate mutuo acce pto.nó obligaturtneqt etiam fl indebitö ei foluero tutore nó præfente:côdiAione jndebiti mihi tene tur.Et in his quidem ct^munio eft,In illo autem differentia, i^uôd cotff 1 Aio mutui ex contraAu conftituatur. Nam mutuum do, vt tu mihi obli« geris. CôdiAio veto indcbiti,nullum in fefe com iraAum habest. cnim contraAum yocet, r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quutn

quum animo debitum agnofcentis ÄSobligatiW nem diflblucre volentis,erroneam foludonem fw cio.non vt obligationcm conftituamc’

Ç Ad obligaciones quæ re contrahuntur refertuf et commodatfr.Nam fi quis me rogarit,vt librui» meum fibi commodem âC ego commodaueriffl« EcccEacTiim fubfequucû eft,lt;3i: obligationem,qiig TC conrraliitur,peperit:et cômodati alt;flio nafeitur, Sed longe diftat commodatumdmutuo.Naniin mutuo dominium transEerturJn commodatonô transfertur.Etobid,de eareipfa refticuendaten« tur is, qui vcendum accepit.Eft 3Calia differentia: Namis quimutuüaccepit,quocuncçcafu fortui# to,amiferitea,quç mutuo accept t,velutiincendio, ruina,naufragio,aut latronum hoftiumveincurfu: nihilo minus obligatus remanet. At is qui vtendS accepit.fané quidem exatfiam diligentiam euftoà* endæ rei prçftare iubetur,nec fufficit ei,tantam dili gerjtiam rei commodatæ adhibuiffe,quantam fuis rebus âdhrbetrfed quantam abus quifpiam diligen tior adhibere poiïet. Si tarnen maiore vi,hoc eft, fortuiro cafu rerri commodatâ côringat perirc,n5 tenebitur:n modo non ipflus culpa is cafus inter# ucnerit. Vndc,Si cSmodaucrim tibi librum.tuç^ peregrè profeduscum tecum tuleris;5£ hoftium prajdonumve incurfu amiferis:non dubium eft, quin ad eins refti'tutionê tcnearis.Ncc enim dece# bat eum fine confenfu meo tecum peregré ferre. Commodatum gratuitû effe oportet,hoc eft,gra# lis corn modâda eft quaeq» res, nulla data mercede, ac necortitutaquidé. Mercede enim côftitutaaut data,locatus tibi effelibri vfus videturniec ampli# us id commodatn vocabituriCommodatôenim (vt ditftum ettjgratuitumeffe oportet, ginter obligationes,quie re contrahuntur, eft Si depo

DE VERB. OBLIGATIONIB. hi ^ofïtum. Nam fî ego rem meam apud te depo# nam Re mihi obligans, amp;nbsp;tcncrls adioncdepofi» ti;quam aduerfus te habebo.ipfum depofitum rclt; Eetens.Id autcm folum cauendum eft,ne quid do* gt;inredepofita cônnttas: Sin vetodefidiatuaaut ’’^gWgc’iba deterior fadta fuerit,non teneberis eo nomine; Qiiemadmodû necp fi per negligentiam tuam furto fublata fuerit.Quia qui negligenti ami CO rem fuam cuftodiendâ tradidit:fuam tiultitiain accufare debet,

Ç Quum centum ego folidos à te mutuo accepiamp; femiferuum tibi meum in caufiam pignoris tradi* di.Re mihi obligaris:lt;SC tcneris adîione pignerati* *ia,pcr quam poft debiti folutioncm, tu mihi rem ipfam reftituere cogeris, Porrô in vtriufq? cômo dum amp;nbsp;vtriufcji gratia pignus inuentum eft,tum niea.qui mutuor:tum tua,qui mutuas.Et mea qui dem,quia tu accepro pignore libentius mihi cre* dis centum illos folidos. Tua autem,quia perrc* tentionem pignoris caulTa crediti tui in tuto eft. ïtaque ob earn rem, quia fdlicet id lucrari vide» tis,quôd de indemnitate confultû tibi flt,exalt;ftani diligentiam cuftodiendo pignori adhibere debes. Quôd n quo fortuito cafu pignus pericrit,nô tene bitur creditor,fed adhuc creditû fineimpedimcn torepctet,

Vum didtum (îtdeObligatione,qujc Re contrahitur,dicamus Ä de ea quæ Verbis. Verbis autem contrahitur obligatio,cx interroga tioneamp; commoda refponfloneiquum quid fieri, aut dariftipulamur.Dari,Vt promittis mihi dare centum aureos^Fieri.Vt promittis mihi acdificare domurnfPorrö ex vcrboru obligatione dujadtio lies

neg proficifcQinur,condidio Qc ex fti’pulatu. Ec qindem certum eft,lt;5lt;: apercum,ftabi]c($,Ä ftatitf turn,quod in ftipulacionem dcdutKim cii,coinpc tit cerci eoiiditfiio.Dixi enim^Promittis mihi dare hunc fundum aut hunc b'brum e Qudd fl inccrtun* fit,VC fl dixerimiPromittis mihi dare,qux in arciw la ilia funt,aut quae in horreo illo habesrcuiic nafci turac'tio ex ftipulatu.Stipulatio autem indcappcl bcaeft,quod apud vcteresftipulum firmum dice tetur,forte d ftipite,quod Graeci stXtx®- vocant. Ç In obligatione verborum talia olim verba fue runt tradita,pgt;er quæ ftipulationes flebant: Sponr desCfpondeo: PromittisCpromitto : FidepromiW tisî'fidcpromittoiFideiubest' fideiubeo;Dabi8 da/ bo:Faciest’facjam. Nec intcreratjLatiné,an Grx ce.an quauis alia lingua,veluti Syrorum ant Æg/ ptiorum ftipulatio conciperetur;duntaxar,quunj vterquecontrahentifi eins linguae iiitellecftum ha bebat. Nec verd necefte erat vtrunque eadem lin guavti,verum fufficitconuenieiiterad interrog» tfonem,cteri refponfum.Veluti fl me Latine inter* togari8,Promittislt;' PolTum Græcè dicere ôAiXirôr Autc5cra,Si mihi Graecèdixeris,êAoX«rïs-,Poiïui» Latiiiè refpondere,F*fomitto,PolTunt etiam duo Graeci Latiné obligatlonem verbis contrahcre, quod genus eft illud.PromittisCPromitto. Sed haec quidemfolennia verba olim in vfu fueruiiK Poftea autem édita eft Leonis conftitutio, qus ftipulationum folenmbus verbis fublatis,confer fumab vrraq? parte «Siconfonantemintclleduni intercedere requirit, nulla defldcrata verboruiri obferuatione.

Stipulationes veto, ant puré, aut in diem,aut fubconditione conftituuntur. Pure,vt Promittis mihi dare ducentos aureost' Quæ ftipulatio ftatim paiic

DE VERB. OBLIGATÎONTB. U4 parit pttitioncm. In diem,quum tempus ftipulad oni adiicitur,quo pecunia foluatur.Vcluti,Promit tis mihi dare decé aurcos proximis Calendis Mar tijf’Id auteni quod in diem ftipulamur^Iatim quw dem debetunfed peti priufquam dies vcnerit.non poteft, Quinimô neipfis quidem Calendis,Quia totusis dies in arbitrio promiflbris eft,an Ccilicet foluerc velit, Quanuis enim feptem aut odto horz fllius diei pr3cterierint,eo non foluentenondum ta men ceffare videtur. Quoniam fieri poteft, vtâC décima hora foluat.Tune autem ceflator efle vide» tur,quum totiis dies Calcndarum Martij prçtcrie riqillo nihil praftante,

■f. StipulatUE fum ab aliquo in huncmodumiDc» Cem mihi aurcos annuos quoad viuam dare pro# mittisfTalis ftipulatiopuraeft, Quoniam exca primo iam anno peti potcft.Eft autem eaamp;perpe tua,nec tempore vllo pcrimitur. Nam ftipulatio ad tempus conftitui non poteft. Velutifldicamj Decern mihi aureos dare promittis vfepad dccein annosChoc eft,vt fl intra decern annos eos itepc tam,eos habcam;fln praetcreat decennium nec pe tam,vt perimatur adiio. Sic igitur perpétua eft adtio ex ftipulationc SC ita concepta, Decern aurc Os annuos quoad viuam dabist’Sed mortuoftipu latorefihæres eius ex ftipulatu velit agereipctens fummas annorum, qui à morte ftipulatoris exadH funt,except]onepa«fl) fubmoucbitur,quafl ftipula tio fub hac conditione,quoad viuam,concepta futf fet.Hoc enim locum prarbuit exceptioni padti.

Ç Sub conditione autem ftipulatio conftituitur, quumin aliquécafum differtur obligatio, vt fl aH quid fadtü fuerit vcl no fuerit, cômittatur ftipula tio. Veluti,Quinque mihi aureos dare promittis,fl Titius Coniul fatftus fueritt'autfinoiifueritc’

JfSi quisitaftipuI«ur,Siin Capitohum nSafcflf cro,Quinque mihiaurcos dabist’perindcefthsfi ftjpulado,atque ß Ibpulaciis eflem,Quinlt;ç aurco» mihi quum moriar,darepromittis {■ Tunc enim quum moriar,ccrtuniplanumf^fiet,mein Capito lium nonafcendilTc.Q_ioniam quantumeunqj tetn porismcviuopra:tereat,amp;fi in Capicolium non afeendam, tarnen ad faciendam eius rei fidem non fufficit,q» amplius in Capitolium non afeendam» Fieri enim poteft,vt qui per fexaginta aut feptua# gincaannosin Capicolium nonafcenderit.poftca tarnen afeendat.At qui iam in vltimo vitæ fpiritu cll,is afeendere non poteft.

•gS Qiii fub conditioneftipulatus eft,fpem habet, forc.vtfibi debcatur. Vndefidecedat.hanc fpcm ad hxredcsfuostranfmitcit. Nam conditionales ftipulationes,t3^ mortuis pendente conditioneftw pulatoribus ad haeredes tranßbunt. Quanuis dixe* rimus libro.II.legatum conditionale Icgatario an» te euentum conditionis mortuo.ad hjredes ipfiuS non tranfmitti.

Solcmus Sc loca ftipulationibus inferere.Velti ti,Decem aureos Carthagini dabist’autin illolo* Cot'Hçc autem ftipulacio,quanuis pura clTc primX facie videatur,taciturn tarnen in fe tempus habet, Sc dilationë.-quantâ habere neceffe eft.vt promif* for Carthaginem ad foluendû venire polïit. Vnde, Si quis qufi ïam Romac fit,ita d me ftipuletunCaïf thagini dare mihi hodie promittisc' Inutilis eft fti» pu!atio,vt que rem impoflibilem contineat.Nam id fieri non poteft,vt quis vno die Roma Cardia» gincm veniat.Porrô ftipulationes,qua:fubimpof fibili conditione fiunt,nullius funt momenti.

Conditio quæ ad prxteritû tempus vel ad pr» fens tempus rcfcrtur,aut ftacim infirmât obligatio nem,

DE VERB. OBLIGATIONIB. 14, Wm.automnino nô differtiïed confeftim petitur. Vclut),ad prætericuiTi:Si Ticius Côful fuit,deccm mihi atft-eos dabist’Ad præfeiis:Si Mæuiusviuit, deccm mihi aurcos dabistquot; Nam fl ca ita non funr, ^uia nec Titius Conful fuerit, ncc Mæuius viuat, nihil valet ftipulatio.Sin aiiteni ita fe habct.ftatini Valet ftipulatio, amp;nbsp;competit ius peteiidi, Neque ïnim quia contingit nos nefcire, an hæc itafe habe ant,etiam mora dilatioqi petitioni quo minus na* fcatur,iniicitur,Qtioniam quæ per lerum naturam certa funt.non morantur Obligationen! : quanuis apud contrahentes incerta fint.

Porrô,non folum res in flipulationê deduci pof funt,vt Fundus,fcruus,liber:vcrum etiâ facfla. Ve luti fi ftipuler.vt mihi domum3cdifices.autvtilli non ædiflces. In huiufmodi aurem ftipulationibus inquibus faôtum verfarur,flue id in faciendocon flftat.fiue in non faciendo : Optimum eft poenam fubiiccre. Veluti,Si feceris aut non feceris,deceni mihiaureosdabist'Nam pana non fnbieda.inccr tum eft,quid debeat is,qui contra qua'm promifir, fecerit.Quoniamenim futurum eft,vt in idquod intereftcondemnetur(Eft aurem id incertum:)Nc celle erit aiftori planum faccre,quant' fua interfit. Ad vitandas igitur has 3C taies difFicultates.fubiH cienda poena eft. Et fiquidem â te ftipuler,cp illud fadesn'ta et poenam à te ftipulati dcbeo.Si id faôû non erit,poenç nomine decern mihi aureos dabis? Sin autem in ftipulationc plura faefta deduxerim: quorum aliain facicndo,quTdam in non faciendo confiftant;flc pœiif claufula fubiieienda eft,Si quid aduerfus hxc factum erit. Aut ira,Si quid eorum faiftum non erit,deccm mihi aureos pceni nomi fiedabisr’Etflcontingat;Vt contra qudm cautum eftlâcias.fiue in faciendo,fiuc in non faciendo,hæc

EV M qui deftipuJationibus difïcritjamp;dereis ftipulandi pro mittendicj d-ocere nccelTariîî fft, qui aut duo aut plurcs fieri polTimt.Etrei quidem (tipulandi fiunt in huncmodum.’Si Primus amp;8egt; cundus alicui mutuaucrint cctum aurcos:amp; vter* queeorurn,fibi ilium infolidum voluerit obliga* turn habere,feparatim vterrp eorum ftipulabitur: pod omnium autem ftipulationem,promiflbrdw cct,Spondeo. Veluti.Primus ftipulatus eftdint! Centum mihi aureos dare fpondes tquot; Similiter Ä Secundus, Deinde ad vtrunque refpondi,dicens: Vtrique veftrum dare fpondeo. Nam fl Primo prius rcfpondeam,dicens:Dare fpondeo. Poftea Ätantundem Secundo refpondeam. Alia .Scalia obligatio conftituitur, nec duo rei ftipulandi fieri diCTintur,

Duo autem plurefve rd promittendi, conftitiw unturin hunc modum.Veluti,Si d Mçuio lt;5lt;Seio, quibiis quinque aureos mutuô dederim,itaftipu* Jen Maeui,quinque aureos dare mihi fpondesî'Sei, cofdem quinqi aureos dare mihi fpondesÆt vter# que feparatim refpondeat: Spondee.

lt;Exhuiufmodi enim obIigationibus:Et flngulis ftipulantium folidfi debetur.Ä flnguli promittetw tium in folidum obligantur. In vtracp enim obli* gatione, vna res vertitur. Nam amp;nbsp;v'^nus reorum ftipulandi,debitum acripiendo,aufcrt amp;nbsp;conftipu latori petedi facukare.amp;rvnus reorum promitten di.dfbirum foluendo,eriä compromiilorc libérât. ^Ex duobus autem refs promittendi,alius pure, alius in diem,vel fub conditione obligati potefl, hoc

DE STIPVLAT. SERVORVM. 14« hoc eft,nihil impcdit,quo minus is qui pure pro* mißt.vel ftatim conueniri poftit,quanuis alter in lt;heni vcl fub conditionc fpoponderit.

CErui quum perfonam non habeant,cx perfona Û dominorum fuorum çrtimantur,lt;Slt;: ex ilia intel ligendum cft,ftipulari ne polTint,an non poftint. Sed id quidem quum ftipulatoris ferui dominus in viuis eft. Quôd fi mortuus eft,neque dum quiG quant han-editatem adiit.ipfa hæreditas ferui domi na eft. Nam amp;nbsp;plxrifcj in rebus hæreditas viceni perfonædefunÂ fuftinetJdeocj fcruus hxreditari us,quod ante aditam hçreditatem ftipulatur,id in* eorporali illiffluc nomê vocas,fiue ius Jhxreditatii «cquirinEt hxres pofteaadiens,vndcum cxteris rebus adtionibuscÿ hanc in hxreditate ftipulatio* neminuenturus eft.

•p Nee veto intcreft quomodo ftipulctur feruus. ßiueenim dixerit, Mihi aut domino dare fpodes!* Siue,Mihi aut côferuo meo dare fpondest’Siue im Eerfonaliter ftipulatus fit.dicendoiDarcfpondesc’ )omino ex omnibus huiufccmodi ftipulationi* bus acquirir. Idem dicimus amp;nbsp;de liberis,qui in po teftateparentum funt:ex quibus fcilicet cauftis,no bis poffunt acquirere,hoc eft,ex re noftra.

Sed quum fatftum in ftipulatione quam fcruus nofter facit,continetur,perfona ipfius, non autc do mini fpciftanda eft, Veluri,fiab aliquo ftipulctur. Iter mihifid eft,foil' tranflie)aut a(ftum(id cft.cum iiimento ire)per fundum tuum prxbere fpondes^ Tunc enim, iiquidcm dominus per fundum ire prohibeatur, nulla datur ci ex huiufmodi ftipula* tione ac'tio. Seruo autem prohibico.committitur ftipulatio, propterea qifadum in ftipulationem

Scrui autem communes ftipulaiido.vnjcui'quf donunorum pro parte domini} ex ftipulanoneob Iigacionem acquirunt,fiue æquales partes,fiue inw quales domiiu in feruo habeant. Inæquales partes liabcnt,vt in hac fpccie : Quum quis moriens Pri mum (Si Secundum ha;redesinftituit,a]tenimex beffe,id eft,ex vnciis O(fto,lt;5i alterum ex trientf,id eft,ex quatuor vnciis. Nam eafdem partes habe* buntinferuis in hæreditate repertis, nempe alter duas partes è tribus,amp; alter tertiam. Qiiôd fi com munis feruus vnius ex dominisin ftipulando men tionem feccrit,dicendo;Domino meo Pnmodarc fpondest'Illi foli acquirit.Idemrpcft,lt;Si fi non fpe* cialiter Primi mentioncm habuerit in ftipulando: fed quum iuftu Primi ftipularetur,imperfonalitet * ftipulatus fuerit. Nam amp;nbsp;hiefoli Primo acquirit. Propterea,lt;jgt; nominis habita mcntiOjamp;prxcedcs domini iuftus tantundem prjeftent,

Qt'dd fi indefinite ftipulatus fuerit feruus,amp; res quxinftipulationemdeductaeft, alteri ex domi* iiisacquiri non poftit:Finge enim mihi lt;Si Primo communem efieferufi,eumfjiita d Titio ftipulatfl efte.Fundum hunc Titi dare fpondesiSi meus hie fundus fucrit,quantn ad meattinet,ftipu1atio non valet. Quoniam nccn per meipfum rede ftipulot rem,cuiusfum dominus.Dareenimeft dominum facere. A t eius,quod men cft.amplius dominus fie ri non polTum. Si igitur ex perfona mea infirma eft ftipulatio: Qiia^itur,an quantum ad id pertinet qnod m-hi dehebat acquiri inutilis fit ftipulatio, ' amp;nbsp;fine effe 'rinan vero potins, mihi quidem nihil acquirarnr.fed focio detur folidumt'Qiiod pla* cu't oropter Rcgulam,qiia dicimusiQiiod vniex dommis acquiri non poteft; Id alteri,qui acquifl* tionis

NeC veraabfiirdiimfuerir,amp;llipulationum diuiflûnem noinlTe. Stipulationum enimaliæ funt rudiciales,aliæ Prætorix, alia: Conuentioiw les.iSCalixCûmmiiiiesihocefi, Prxtoriæfîmul iSC ludiciales. Ecludicialcs qiiidem funt vniusgciie# ds:Q;ixf uiK}; 3 mero Tudicis officio proficifcncur, Q.ialis ell de dolo ftipulacio. Eß autem ei Jocus, 3'jandociim eo, qui mihi ex ßipulatioiie feruuin ebct,ago aétionc ex ßipulatir. At reus pro certo Kibens fore.vc condeiTinctur,venenueidat,quod paiilÖDoß qujin feriin miliidederit,enecarc eum amp;nbsp;inten mere Doffit.Officium Tudidseflob Imiuf ceniodi fufpiciones.cogere reum vt in dando fer Uo,ftipulai iti promittat: Nihil fedolo malo feciffe, Q'jo feruus IxJeretur. ludicialis eß flipulatio,amp; de perfeqiiendo feruo,quiin fugaeß. Nam fiqiiis feruum meum abaliquo bona fide cmcrit,quutn sieque vitium fubelTet:nihil impedir,quo minus currat vfucapio. Q;iôd fi nunc ego ante finem tem poris.qiiod vfucapioiiem perflcit, forte ante duos autetiam tres menfes, cum poffeflbre ac'tioneifi rcmagam;amp; quum longior mora ludido flcrct, impleta fit vfucapio, Ac deinde feruus Une dolo eius quicum agitur,fugiat:poßealt;$ ego petitor do niinum me eius effe oßendam. Q^ioniam amp;nbsp;illud Iniquum eß.vt reus condemnetur.qui nihil frau dis in fuga ferui admifït;i5ó illud abfurdum vt ab.« foluatur.ne Tudicium illud omneeluforium fît: Oamp; flciumTudidseß.vt reum cautionem prxflarecc» gat:Se quum feruum inuenerit,eum dpoffeffore Vindicactirum,veluti qui per praefatam vfucapio«

nem faAus fit dominusieumcg mihi aut acftiniatio nein eins reftituturum. Nam fi vfucaptus non lit feruus,caunone hac nihil indigeo. Dabicurenim acflon aduerfiis quemuis alium polTideiitcm.pote ftas rei vindicationem iiitentandi.PrJctoriç anten, ftipulatioiies fuiit.quxcuntp à mera Prçtoris lurif dictioneproficifcuntur.Qaalis eftdamni infedi. Kll: autem ci locus.quum vicini xdcs tan, vitiofs putridæq^ 3C iam carie funt confumptç,vt ruinan, miiienrur.Etenim fi nolit vicinus refedionem ea* rum ad curam fuam vocarc.necj fpondeat.Se dan, num quod mihi ex ruina carum^li collapfx damno me affecerint,illatum fueric,refarcurum:In pofleû fionem xdium vitiofarum mittor. Vicinus igicut qui me nolet in polTeiïionem ædium fuarum mitt ti,rcpromittere mihi cogitur hac damni infedi fti* pulationem;hoccfl,\7r’ «Ttxà th fHAti'a,fiuede dam, no.quod nondum contigit. Nam inde cam appel, lationcm habet,q, nondum ex ruinaxdium dam, num vllum fadum fît. Huiufcemodi (bpulatio eft amp;ea quç Legatorum dicitur.Nam fi quis morieS h.credein te inftituerit,amp; legatii mihi d te fubcon ditionereIiquerit:Veluti,Sinauis ex Afiavenerit: Q_ioniam pendente conditione, nullam aduerfus te hæredem adionem mouere pofTumiAS non me, diocris fubeft formido,ne tu medio tern pore,con fumptis ac confedis fortunis omnibus,adinopi, am redadus,inane mihi beneficium teftatoris fad asJubette hxredcm Praetor repromittere,amp;: ante conditionis euentum.ctiam datis fidciulforibus: Legatup, d te vbi conditio extiterit prxftitum iri. Id fi haeres facerc nolit, Ego in polTcnionem rei le gatxautetiam totius hxreditatis mittar. In.nume ro autem Prxtoriarum ftipulationum habentut amp;nbsp;xdilitix nipulationcs, Nam Sc hx d lurifdidio, t.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nePrx,

H« Prætons vcniunt. Eft autem lïs locus in inter# togationibus,quæ de vitiis morbiscg in vænden# dis feruis fieri folenc. Vænditorem enim emptori repromictereoportet:Se,fl quid occulci vitq mor bive in feruo vxndito inuentum fuerit,dupliim (verbi gratia)præftaturum.Conuentionales veto func,Q.iaecunquc ex communi conuencione vtti# Ufque partis concipiuntur,hoc eft,neque iulTuIiw dicis,neque iulTu Prxtoris, fed ex voluntate cor» trahentium.Tot enim funt genera conuentionali# Umftipulationum,quotpoeiiè Âf côtracrtus.Congt; munes autem ftipulationes funt, Veluti rem pupil lifaluam fore. Nam Pr3etor,vt diJtiim eft libro primo.eum qui tutor conrtituitur.datis fideiuflb# ribus cauere iubet. Rem pupilli faluam amp;nbsp;incoli» niem fore.Q.iôd H côtingat.vt ante farifdationem tutor debitorem pupilli conueniat, Atque is necÿ refpondere velit,neque iudicium fufcipere.q» non# dum tutorem dicat fatifdcdiffeiQioniam aliter lu dicium procedere nô poteft, iubet tuton Iudex ad quem in Tus aditum eft,vr debitori pupilli fatifdet rem pupilli faluam fore.Et itainuenietur hxcftipu Jatio communis lurifdicftioni Praetoris,«^ officio ïùdicis« Idem eft amp;nbsp;in ftipulatione, Ratam rem dominum habiturum, Q^ioniam amp;nbsp;Proctor cum Suialieno nomine agit, quumdubium eft,an ck omini voluntate intendat,fatifdationem praefta# re iubet. Et lî contingat,vt aliquis tanquam man# datum Habens,mecuni agat: quoniam medubita tionem de mandato interiiciente, Iudicium proce dere non poteftiliidex actorem iubet repromitte# rc,Ratam rem dominum habiturum. Et hoc mo do,in côftitutione præfcntis ftipulationis commu nicabûc,T um Pr^tor.ex cuius lurifdidione ea res

fn vniiierfum defccndic,Tum Index,qui vt ludid um procedat,fieri hæc procurât,

STipulatioiium,aIiæ vtiles fiint,aliæ inutiles.Ef vtiles quidem miiltœ,inutiles vero paucæ. Ne* celle eft igitur de paucis diccreiEtenim per cas Ä multitudinem vtiliiim cognofcemus.In pninis Ici endum eft,R,em qiiamc^ quac dominio noftro fub iici poten:,vtiliter in fl:ipulationcdeduci,fiuemo/ bilis fit,Hue immobilis. At fi qui s rem qiiæ iii rerô natura nô eft,aut eile nô potcft.dari fibi ftipulatus fueritJiiutilis eft ftipulatio.Et quodiii rerum iiatu ranôeft,taie fuerit.Veluti Stidium feruûmihida* refpondest'Quum is mortuus fit,et egoeum viue re putarim.Qiiod elTe nô potcft,veluti Hippocen* taurum mihi dare fpondesrqui elle non poteft. In bis itaq, inutilis eft ftipulatio,vt dieftum eft.

Idem cftetiâ,Si quis rem facram aut religiofam, ftipulatus fuerit,qiiam humani iuris elle credebat: Aut publicam rem,qiiæ vfibus populi perpetud deftiiiata 8Cexpofitaeft,vcluti forum,Theatruni, Arenam.Ä fi qua talia: Aut liberum hominem, ■quem putabatferuum elle; Aut rem cuius corner# cium nó habebat(.i.quam emere nô poterat: Qiio/ niam cômercin eft,facultas vt vaendere aut emere Iiceat:)Sunt enimres quaedaquarum non quiuis iuftiim habeatcommeran,vcluti Praedium,quod orrhodoxa ecclefia habet,hacrcticus compararenó poteft. Aut fl rem meâ a’ te ftipulatus fuero,dicens. Rem illam dare mihi fpondesc'Qiionia dare.eftdo minum facere. At eius,quod men eft,ampliu8 non polTum dominus fieri. Nec vero dicimuslnterim in pendeti eile ftipulationis poteftatem «Siconfti# tutionem;Ob id qgt; medio tempore res ilia pnbli# cai^

DE INVTIL. STTPVLAT. 149 tafnpriuari hominis dominin reddere poffît, S* forte Imperator eam illi donarit.Et qui nunc liber eft.feruus fieri pofTitJortèenim libertinùs eft, qui Vtingratus âpatronoredigi potcftin feruitutê.Et fæpecômerdumaliquisimpetret â Prindpeeius rei,ad cuius comparatioiië accederC prohibcbatur, Ac fieri poflit, vt res mea, definat mea eile. Sic vt deinde res in euni cafum veniat, quo fine impedb mémo dicerepolTinius.vtilem eficftipulationem. Sed eam dicimus ftatim ab initio inutilem efle. Silt; militer ex contrario : Dieet ab initio vtilis ftipula tio fuerit,fi poftea, res in aliquâ eorum, de quibuB iam dieftum eft, caulTam, fine faôto «SC non ftudio promilToris,deuenerit,extinguitur ftipulatio. Ve# luti,Stipulatus ita fum d te : Stichum feruum dare mihi fpondes d At illePrimo feruiebat, dûbio procul valebat ftipulatio.Sed contigit,vt is fine fa dto tuo d domino manumitteretur, Aut ita ftim fti pulatus d te : Docum hune (qui turn priuati Iuris erat)datemihi fpondest' Deinde is antequapeterc facer aut religiofus faft:us eft : Inutilis erit ftipula# tio,vt dictum eft. C^ium enim rcs in eum cafum deuénit,vnde incipere non poterat,extinguitur. At initio ftipulari non poteram libéra perfonam, aut rem facr5 religiofam ve. Qiiid ergo t' Si quis li# beram perfonâ ita ftipulatus fit, Titium quum fer uus fuerit,dare mihi fpondesc'Autpublicam rc ita, Locum hune in quoTheatrum eft ve! Arena,quû priuati iuris fucrit.daremihi fpondess' Inutilis eft initio ftipulatio.Q[iacautem initio nonconfiftunt, ex poft fatfto non confirmantur. Quoniâ quæ na# turafui dominio noftrO exempta funt, vtiliter in ftipulationem non deducuntnr.

ÇSi quis alium daturû quid fadlurumve promife fit,QOB obligabitur. Veluti fi dicam. Titium tibi

drcêaureos daturum.aucdomumtibi acdifîcattW rum fpondco.Quod fl me effeJturum procuratu# rumcp dixerim.vt Tirius tibi decern aureosdaret, Valec (Hpulacio: Quoniam felt;fium meu proraifi.

Si quis alij,cuius iuri fubieJtus non fit, ßipulc* tur : Tnuciltter (iipulatur.

^Solutio tarnen in extraneam perfonä confcrri potefi, VeJuti.flita ego ftipulet. Mihi aut Seiodc cemaureosdabisc' Nam OWigatio mihi foli,qui ftipulor, acquiritunSoluereautem Sein rede vel me inuito poteris,vt tu ipfo iure folucndo libere* ris.Sed ego deinde mandati adionem aduerfus Se ium habebo, ad aureorn ei datoruni repetition?,

Si ita ftipuler.Mihi amp;nbsp;Titio q in poteftate mea non fit decern aureos dabist’ Vai et quidem ftipiw latioiSed vtrum.totum id quod in ftipulationem dedudum efldebeatur. Q_uafi Titius in ftipulati one pofitus eflie non intelligatur, propterea quod acquifitionis non fltcapaxiAn verodimidiatan* rum pars,propterconiundionem,amp; quçconiun» gendi vim habet: dubitatur.Sed placuit: Nó plus dimidia parte mihi ftipulatoriacquiri, propterea q» Inutiliter Titq mentioftipulationiimedafit,

Si fiipulattis flm.Titiodabist’quum Titiusin poteftatc mea elicnmihi acquire, V ox enim mea, vox eius qui in poteftate meaeft, videtureffe: Quêadmodum et filq mei vox, mea intelligitur, in iis dûtaxat rebus, quç nobis acquiri poiTunc.Id quod hodie intelligendum eft, qux ex re patris comparantur.

Prxter iam didas ftipulationes InCtilis eft et il* la. Si quis ad interrogation? congruéter non ref* pódeat,Veluti, Decem aureos dare mihi fpódes/ fi tu dixeris Quincfi aureos dabo, Aut fl ego quin que ftipulatusflm,amp;tudecem promictas. Autfl ego

DE INVTIL. STIPVbAT. v» «gopbrè ftipulatus flin, amp;nbsp;tu fub conditionc prolt; mittas. Aut contré,Si mefub côditioncftipulato, tupurè rcfpondeas. Hæcautem ita dico. Si apertê id ex.primas,quod lis quçin ftipulationecôtinen* tuf, contrarium fit. Hoc eft. Si me fub conditione iVelindiem fbpulato. Tute eucftigiolamdatu* rum refpoiideas. Sinautem id folum refpondeas, Promitto:compcndio fernionis in eandem diem aut fub eadem conditione,videris refpôdiffe. Nec enim neceffe eft, in refpondcndo ad interrogatio* tic eadem omnia repetere, quç is,qui (bpulabatur, expreffit. Quoniam verbum hoc promitto, ad ornnia.quf in interrogationecôtinentur.refertur. ^Similiter inutilis el't üipulatio, fi ego ab ijs qui in poteftate mea funt ftipuler.vel illi d me ßipule« tur. Quoniam inter nos iudicium conftitui nô po teft.Sed feruus quidem non folum domino fiipu» lante,nô obligabitur.Sed nec^alio quouis. Filius famihas verôalrjs üipulantibus obligatur. Nain contradlibus, fihusfa.patrifamilias fimilis habetur Ç Mutum neqt ftipulari pofle, necp promittere: in confefToeft.Quod amp;nbsp;in furdo receptû eft. Quo niam amp;nbsp;is qui ftipulatur verba promittentis amp;nbsp;it qui promittit.verba ftipulantisaudiredebet. De illo autem furdo loquimur, non qui tardius audit, fed qui penitus non audit.

ÇFuriofus nullum negotium contrahere poteft Quoniam nullum eorum quçgcrunturintelledin habet. Animi enim affedtione caret, Porrô mater contradluum eft ipfa animi aftedlio.

^Pupillus quoduis negotium redlecontrahit:Sic tarnen, vt vbi opus eft tutoris authoritate, tutor adhibeatur. Veluti quû ipfe obligator. Namaliâ fibiobligate pupillus et fine tutore poteft.Sed q£I de pupillis diximusJn tjs fcilicec verum eft,qui lâ aliquem

aliquem corum quae geruntur,intellec'tum Iiabttit Nam infans,amp;quf proxfmus infantiæeft.nômiil tum ii furiofo differunt.Qui enim ea çtate funt,nul lum infellcc^um habere creduntur. Qiioniam au* tern de pupillo ferm o incidit : Sciendum eft gene* raliter aetatem pupilli, in tria diuidi. Pupilloruin enim aJij funt infantes, veluti qui adhuc laiftéïTaiit «is paulô maiores.Alrj dicunturproximi infantiae, vr qui redè loqui incipiunt: Alt] funt proximi pu bertati.Etînfans quidem ftipulari non poteft,prO pterea qudd ne loqni quidem poftit-Neç^ is etiam qui proximus infantiae eft : qualis fuerit, qui fepti* mum aut otftauum annum agit, Hicenim quâuis verba proferre poffit,id tarnen diiudicare non po* teft,qiiid Ob« veiintca,quac dicuntUr Proximus au tem pubertati, qualis eft qui ad pubertate accediK vtiliter ftipulatur. Quoniam et verba pronunciare potefl;Â: intelügere ea,quç dicuntur.Placuit tamé non ftriefta raoone,fed benignioreinterpretatione vt ec proximus infanti reefte fbpularctur,quemad niodum is qui ad puberratem accedit. Sedquiin poreflarc parentis eft impubes ; ne authore quidê pâtre obligator,

C Impoftibilis qiioqueconditio ftipulatfoni adie (fta, earn vitiat. Impoffibilis autem conditio eft, cui natura impedimento eft, quo minus exiftat. Vcluti Siqiiis ita di xerit. Si digito meo coelum at* tigero,aotnmareebibero,decern mihiaurcosda* bist'At fîquis ita dixcrit,Si digito coelum non atti* gero,Purèfacfta obligatio inrelligitur; Argue ideo ftatim poteft petere.

Similiter verborü obligatio inter abfentescon cepra rwllius momenti cft.Sed quum hoc materia litium côtentiolTs hominibus præberet: poft mul* tum forte temporis tales allegationes opponenti* bus

DE INVTIL. STIPVLAT, rji buRjnequc fe in ea vrbc aut ftipulatores fui fie con* tendcntibusJdeo faóa eft Impcratoris noflri con , ftituno, celcrcni his Óótalibushtibus diremptro* tiem affcrcns:quaad Caefarienfcs aduocatos refcri» pfit.Pcr quam difpoftiiuTali fcriptiirçquæ vtracp partem praefentem efte indicat.omni modo fideni tfleadhibendam : nifl is, qui tam improbis allega* tionibus rtitur, mamfeftilïima probatione g fcri# pturas vel tcftes idoncos, toto co die quo inftru* mentum conficiebatur,oftcndat fefe aut aduerfari* tim fuum in aliis locis verfatum efte.

Ç Poft mortem fuam dari nemo fibi vtiliter flipu latur, qucniadmodum ncquepoftmortemeius lt;i Cluo ftipulatur. Sed neq? is, qui in aliéna potcftate fft.vt fcruus aut filius : poft mortem patris fui aut domini vtiliter ftipulatur. Qiiiii etiam fi quis ita ftipulatus fuiftet,Pridie qua'm moriar,aut pridie tu morieris dare fpondes Inutilis erat ftipulatio. Propterea,q, fignificatioilliusPridiè,reducaturad poteftatem huius Poft mortem.Nam exipfa mor te demiim cognofcimus,quis dies RieritPridiè. Verum quoniam fîciit iam fæpe diftum eft,ex cö/ fenfu contrahentium ftipulationes valent,ImpeTa ton' noftro vifum eft,(5ó hunc Iuris articuln emen/ dare;vtfiue poftmorrem,flue pridic quam moria« tur feuftipulator fcu promiftor,ftipulatio concep? *a flt.fine dubio valeat.

Inutilis eft Ä.' prcpoftera ftipulatio, Vcluti fi qs fiipuletur.Si nauiscras ex Afia venerit.hodicmihi darefpödest'lnutilis eft autc ftipulatio, propterca qgt; datio euentu conditionis prior efte non debeat, fed pofterior.Sed quiim extet Leonis conftitutio, quæ prçpofterâ ftipulationc in dotcrecipiatftuftü putauitcfte Imperator nofter, ne qua in ftipulatio ne Verba prjpofter e' côccpta,obligationê tollerer.

Prspoftcra flf pulatio amp;nbsp;in hunc modfi fit.Siâixti raDecê aureos tibi hodie dare fpondeo.Si T itiu* eras Conful fadlus fucrit.Aut in dote,Si vir vjtori dicat. Ego tibi dotem quum morieris reddere fpó deo,Si Hiicliberisdecefferis.Quoniamredditioin tempus vitae confertur, Euentusautem conditio* nis.i. orbitatis.dixeratenim, Sinneliberisdecef* feris.ad tempus quod poft morte futurum eftif* fertur.Placuit igitur non in dote folum,fed etiam in quauisalia ftipulationc, praepoftera verboriint conceptione.ftipulationem inutilem non fieri. ^Stipulatie (icconcepta quum morieris, vel quS moriar.valet.Concipiturautem in liuncmodum Veluti.Si Titius interrogatus ftipu'anti dicat;Dâ bo tibi cum moriar. Hgc enim ftipulatio amp;nbsp;apud . n Veteres vtilis erat amp;nbsp;nunc valet.Sed amp;nbsp;ftipulatio - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;** mortem alterius concepts, valebat apud ve*

^^5? teres.Veluti (i quis dixerit:Decc aureospoft mor* Titi) darefpondco, Quoniam eueniebaqvt addituiTi 3^ vims contrahentibus morerctur Titius.

inftrumêto ftipulationis fcriptn fuctit,Titi urn fpopondilTe; perinde habeturatqi fl prçceden Opooiam prçfump nihil aa_ lueftexrefponfione quae in inftrumento confcrip praefcme taeftamp;interrogationem in re agenda prçcefliflft ^era raat Quotics multç res vna ftipulationc côprachen* Quaprop Juntur line articule illo V'el,quod diflungedi vim 5go ’d habet: Veluti, Seruum ilium Sc fundum illum librum illum amp;nbsp;veftem illam dare mihi fpondesf ^traltuli: g,- promiftor flmpliciter refpondeat. Dare fpon* Quoniam jjço.-ad omnes tenetur. Sin vero ad vnum forte ta* ibi nonni« autalteriim corum qiiçftipulationccomprp nil de con# hciiduntut refpondeat: In iis tantum contrahitui lunctioni# obligatioadqtiçrefpondit.Quum igicurniultæfi bus agit, ynt ftipulationcs; (quoniam quot ftipulationc tes

DE INVTIL. STIPVLAT. tjt Cbtnprçhenduntur/otidem funt et ûipulationes) Vna ex lis aut altera, ad quam fcilicet refponfum eft.perfefta videtur eflc.Quonfa«i ad fingulas res quç Hipulationecomprçhenduntur.et rclponden dn eü: Sic eni in omnibus perfeAa erit (lipulatio. Alteri (vt didum ed) ßipulari, nemo ÿtilù terpotcß. Ad hoc enim h$ üipulationes inuentx funt,vt vnufquifcp (Ibi quod ruaintcrcß,acquirat. Ceterum quum quis alteri ßipulatur,quoniam id nihil ßipulatorts intereß,infirmum eft quod agb tur.Si quis ergo id velit vtile reddere: Pcenam fti« pulari debet,vt (1 id (adtum non fuerit.pocng ftipu latio committatur. V eluti Titio decem aureos da tefpondesc'Et ß non dederis,poenç nomine.quin queautetiam plures forte aureos mihi dabist’cö« »itteturenim mihi poençftipulatio.quâuis often dcre non poftim an meainterßt. Nam quum quis poenam ftipulatur, rö illud fpedtamus, an interßc ftipulatoris; fed qualis fit poene quantitas.qupin condhione ftipulationis pofita eft. Et quç eft fti* pulationis conditiot’Td efi,in ea tale aliquid poni: St non fecens, dabi's mihi poenx nomine decem aureos^ Itaqi ß quis ftipu'etur Titio dari.nihil eft quod agit: Sed ß poenam ftipulationi iniiciatjorte decem auros:confequctur, quod cuptjt, ^Sed fl quis poenam in ftipularione non adqciat, interfit tarnen ipßus; Placint valere ftipulationem Nam ß quum Primus et Secundus tutores elTent, Primus omnem adminiftrationem Secundocon tutori fuo cefTerit,et ab eo ftipulatus fuerit rem pu pilli faluam Si incclumcm Fore : Quoniam in« «ereft ftipulatoris id ita fieri, quum teneri poflït sftione tutelar Secundo res male gerente, tenet ftipulatioilta vt Si Pnmoaduerfus Secundüatfti« one pariat ,Simi'icex (lame ftipulacus Fueris pro«

curator/ tuo dar/.valet ft/pulatio.Forté cni'm qun procurator tuus alio loco rcgereret,opus habebac pecunia.Guevr in publicum fo]ucret,fluevtæd)fi* da repararct, fine vt fundos excukiores redder«. Et tu quo me fores in loca ilia profeclurfljn hunC modum d nieftipulatus es : Procurator! meocetw turn aureos darefpondes tquot; Ecceenini amp;nbsp;hicmea intereft, Ne ß pecunia procurator!’ meo non dede* ris,ego damnu patiar. Itc IÎquum creditor? habe* res,cu! res tuas in cauflam pignoris dedifti, hocp* milTOjVt eas pecunia non foluta vændcrct,autetiâ poenam promißfti,fi fecundum legem in credeiido •diclani non foluilTes : Stipulatus ßsa'meinhunc modum. Creditor/ meo totaureos dare fpondes!* N/ßid impleam.ego tibi obligabor,in quantu tua int«eft;qgt; damnum palTus ßs aut diftradt/s pigno ribus.autcxadlapœna. Erharcquidem deftipula* tionibus quae in dando confiftunt.

Qiiod fl quis alium quid facflurum prom/ferit, Veluti vp ille tibi domum ædificabit, omnino non teneturqiifl pccna ftipulationi adieótafuerit.Efter go hare inter ft’pulationes qux in dando vo fantur amp;eas quçin facicndo,diffcrentia;q5 in dationibus valeat Ibpulatio ctiâ poena non adiecfta,dum tame fhpulatoris interfit. In lis vero quæin faciendocó flllunt, quum eainalium flue poena confwuntur, vires fbpulario non habear.

Diximns fuprd. Neminem redt? remfuâftipu* lari pofTe. Proprerea,Qgt; amplius cuiquarei fiif do minium acquiri no po/Tit. Vndeillud quaefitü eft. CViidam monens Primum hæredem inftituit.Sti* Chumcp feruum mihi fub condirionelegauit, Si na uis ex Afla venerit. T/tius quifptâ quum dec?ait* rcos m/hi deberet,pro decern illis aureis ftipulanti mibi cundem Stichum feruum fub cadem condici one

önè promint.Mortiio teftatore et adita hæreditatè Pauiô port légat» conditio extitit.quæ et ipfa in rti pulatione erat.Et certû eft,me ex tertamëto Stiehl dominum fieri. Agere cum Titio ex rtipulatione non polTum ad Stichuni,qui iam ex tertameto do •ninq mei faótus fit. Qiiemadmodum enim neep fl initio mens fuillet,vti)itereum potuiflem in rtipu lationcdeducere(vtiani didtum ert),Ita neccafuni ilium quo meus futurusefiet, »n rtipulatione con* ferre potin;quod in prarfenti fpecie contingit.

Ç Qiioniam item dieium ert,cum interrogation^ debefe refponflonem conuenire,qua;fituiii eft Sc it lud.Si de alia re fentiat ftipulator.et de alia promif for.Et nulla itidem contrahitur obligatio,perinde atq? fi ad interrogatû promiflbr non refpondiffet. Veluti, Si quum ita à te rtipularer, Stichum mihi dabisv TumedicerecredasdePamphilo, quern Stichum putabas vocari.

Qiiæ turpi ex caulTa fit rtipulatio,lnutilis ert; Vc luti (5 quis homicidium, adultertum,aut fact ilegi fi feadmiffurum promittat.

Ç Qiium quisfub aliqua conditioneftipulatus fu erit,amp;anteeuentum eius rtipulatordeccfferit:cxi* ftentepofteaconditionehacres ftipiJatoris ex rti* pulationeaertionem habebit. Idem ert,fl mortuus fitpromirtor, iSc: deindeexirtat conditio : Nihilo enim minus ab heredeeius peti potent.

Ç Qui hoc anno vel hoc menfe dare promiflt, nil? omnibus omnibus anni vel menfls diebus exactis non reefle ab eo petetur.

Ç Si fundum dareaut feruiim promiferis,non fta* tim tecum agetur : nifl tantum tempons fpaciunl pr3ctefierit,quotraditio ßeri poterat.

PRo eo qui promittit,folent ótS alij obligari,qui Fideiuflores appellaiitur, quos homines acdi pcre confucuerunt^ dum curant vt diligëtius de re quam gcfferunt fibi profpetftum fit.

In omnibus autem obligationibus acdpi foi lent fideiulToresihoc eft,fiue re.fiue vetbis.fiue litw riSjflueconfenfucôtradcæfint. Acneillud quidcin interefie putamus : Vtrum ciuilis fit, an naturalis obligatio.cui fidciuflbraccedit. Qin'd autem id fir, necellc eft dicere. Hæc habe in modum cuiufdani prxuixinfpcÆonis, Stipulationû.^liæ funt Gini* Ics.amp;Ialix Naturales.Ciuilcs funt ex quibus aftio lies nafcuntur, quae aduerfus cum, qui nobis obli* gatus eftintentanrur,acefficiunt,vcis condfneturj amp;nbsp;falutio ex eis fequuta, repetitioncm non admit tit. Nam fi ab inuitoeo quern nobis obligauw mus,cxigi poteft certe ncc cius quod fo!uent,repe titionem habere poterit. Naturales autem funt, Qiiaenecp adtion'em pariuntjneq? ad condemriatw onem proficiutit. Duo ramen in eis inucnias figna notabilia,Prius,qgt; ex folutione,repctitionem non pracftcnt : AIterum,qgt; fidciuffores ex tali caufla dai ti,nati,naturaliter 36 cfuiliter tcneâtur.Eft eni regu la,qua dicinius. Quum principales naturalitcrtaiw turn tcnentur,eorum fideiulTorcs natiiraliter amp;cù Uiliterobligari. Huiufcemodi eft pupillus,qui fine tutoris authoritate mutuum accepit: Ipfe cnim na turaliter tcnctur, fed qui fldem fuam pro eo inter# pofuir,natura]itcr 36 ciuiliter obligatur.Hisitain# fpedtis.vide dcinceps ré de quaagimus. Diximus non folum in Ciuilibusobligationibus,fed etia«8 in Naturalibiis fideiufforc retfie' accipi. Naturales autê dico obligationes; vcluti fi feruus alij q demi

DE FIDHVSSORIBVS. »M Bôob!igatiis,autttiam ipfldomino (Naturaliter Videlicet,quoniam Ciuilitcrnon potcft) fideiuflb# rem dedent cxtraneo vel domino fuo pro rebus, quas illi debebat.Tenetur igitur fideiuffor amp;nbsp;Nalt; turaliter 8c Ciuilitcr,propterca, quôd principalis peifona.id eft,feruu8 naturaliter obligetur.

VPorro non foin fideiuffor ipfeobligator,fed etiä Oefuncftus hacredem fun relinquit obligatum.

Ç Poteft autê fideiuffor amp;nbsp;obligationem cius,pro quo fidem fua interponit,antecapere,(ïue pi æcedc# re; Veluti,qun niutuü ab aliquo effes accepturus, anteq contrarius conffitueretur.fideiufforem dedi ftùSed fieri poteft, vtpoftqcontratftus célébra# tus fuerit,fidem tuam pro me interponas.

Si plures fuerint dati fideiuffores, quotcunquc fint numero, nonpropaftibus, fed flnguli eorum in folidum tenentur : vt liberum fit creditor!, qui cum \’elit in folidum ageie. Sed ex epiftola Hadri# ani Cxfaris, côpellitur creditor à flngulis, qui mo# do foluendo fint litis conteftatac tcpore: partes vit riles pro rata petere. Vndefi quis fideiufforum eo t?pore,folucndo effe no inucniatur,eius inopia cot fideiuffores onerat. Veluci quincpcrantfideiuffo# res, in debitum centum aurebrum. Qiium omnes effent foluendo, finguli in vicenos cóueniebantur^ Sed quum vnus eorum no foluendo faiftus effet, eius inopiacaeteris damnbeft. Non enim d quatu# or.viceni, fed viceni quini petetur. Sin igitur vnn exiispoft litisconteftationeiii non foluendo fier» coutingat:huius irtopia,creditori tantff,nonetiarn fideiufforibus fraudi erit. Sed fi cum vno confide# iufforum, creditor egerit, folidum ah eo confe# quutus fitffd eins folius d quo petitum fuerit,detrf rnentum eft,Qtioniam neqt aduerfus confideiuffo# res aliquam actionem habere conceffurn eft; necp= t vw

Vdliteraget cumprincipali.quifoluendononcft« ' Supereft vt de feipfo queratur, ÔC flbi imputer, quuinconuentusex cpiftolaHadriani iiniari pw tuerit,ac dcfiderare, vt ex sequis partibus in confw dciiiffores dareturadlio.

FideiiilTores iC3 obligari no poPunr.vt plus de/ beant.q debet is pro quo obligantur. Nam fidei'uf forti obligatio,acceflio elle dicitur amp;. fequela prin cipalis obligationis. At plus in acceßione elTe non poteft,q eft in principali re. Verum ex diuerfo.vt minus debeant,obligari polTunt.Et idco,Si prind palis,id cft,debitor,decem aureos dare fpopondit, quinque ab ipfis redteftipulaberis.Sed quû prind palis quinqr pron)if!t,nö recte in decent fideiulTor accipitur, Eadem rationc,Si principalis pure pro* mifit, fideiulTor Tub conditione expi omitterc po* teft. Ex diuerfo,quum principalis Tub conditione promifit, Fideiuflor fub conditione quidem redtt: pure vero,non apte' expromittit. Quoniâ non fo* lum in quanritate,fed etiâ in temporc,plus aut mi* nus intelligendum eft.Plus enim eft,ftatim aliquid dareiMinus veto,poft tempus dare.

^FideiulTor autem,cius quod pro principali fob uerit,recupcrandi caufTa, habet contra eum manda ti atftionem. Grçcè fideiulTor ita plerfiq; fpondet. TH vM* Trlfd xiXtiiw. SiXu aut Coilxo/xai. Sed amp;nbsp;fi dixe* rit4gt;H/t',|5erindecft,at(5? fi dixifletXiyu.

^ln ftipularionibus fideiuflorum fcicnduni eft, Qiodciinrp fcriptu fit quafi actum,id per præfum» ptionem adtum videri. Et idco in confefium ve# liit,n quis fcripferit fc fideiuftiffe, Cmnia quae con* fueueruné,ad'ta viden; videlicet eum vt fideiuftore interrogatum efle, amp;nbsp;ipfuin conuenienter fpo* pondilTe,

Poft oblfgationem, quæRe,item quæ verbi« contahicur, Dicamus óiSdeobligationelitera# rum. Habebat aiicem apud veteres liceraruni ob* ligatio talem quanJain delîiiitioiicin.Literarum obligatio.eft veteris nominis in nouum creditum per foleniiia verba,amp; folennes tireras transforma* tio.Nam.fî quum quis mihi centum aureos debc* retexemptioneaut condiuftione.aut mutuo,auC ftipulationefMultisenim modis aliquidriobis de* benpoteft)voluiflem hune mihi obligatum efle literarum obligationemecelïeerat verba hæc dice* re amp;nbsp;fcriberc ad eum, quem literarum obligatio ne obligatum habere voîebam.Sunt autem hæc ver* baquçdicebantur (Sdfcribebantur, Centum ilios aureos, quos mihi ex caulTa conductionis debes: tu mihi ex conuentione SC promiffione literarum luarumdabis. Deinde alTcribebanturvt ab eo, g iam ex conduiftione obligatus effet,hæc verbaiEx conuentione debeo literarum niearum. Et prior obligatio cxtinguebatunnouaque literarum nafcç batur.Quæ ex eo nomen habet, quod liter is conft* ftat.Sed hodie hæc invfu non funt. Inuenias tame amp;hodie fi diligentius infpicias, in communi vita Verfari quandam literarum obligationem,fed quç aliamformam aliamc^ figuram habeat. Nam,fl qs quum à me mutuari vellet, ea de re mihi loquutus fit, (Sd ego ei iulTerim, vt fchcdulam mihi conferi* bat,atcßis illam folus me non prxfente conferipfe rit.inquataliaquædam dixit, Hodie ego ab illo mutuo accept, Ä hæc debeo. Nee vlla ftipulatio ad fcripta fit,aut quæ affcripta eft, Inutilis fit, propte* reaquôd inregerenda creditor prçfens non fuerit: Qiiastitur an multo tempore poft illacxado, agi

Cum eo poJTit qui dicftani fchcdulam emifit. Et did mus hûchominêex obligatione quxrecôtrahitut Conueniri non pofie:quia nulJa numeratio incerue/ peric.Necç rurfus ex vcrborû obligatione, quia fti pulatio nulla intercefierit.autquæintercefîifledw Citur,non præfentevtracç parte intercelTerit. Reli* quun) eft ergo,vt fobs literis obligatus fit.Ecce igt gt;:ur,quoi'nodo OtShodie quis Ijteris obligetur. Et plim quidern, id quod diciturde rpulto tempore, vfq? ad quinquenniû procedebat. Poft hoc enirn tempus exceptionc non numeratæ pecuniaepppo nere non licebat, 36 dicere creditor!. Tu te nume* rafle oftendc: Nani id multis Imperatorum confti tutionibus cautum eft.Sed quoniâ id creditoribuS moleftum erat,Imperator nofter,ne multotcporff cxa(fto,hoceft tricnnio aut quadriennio,creditores quûpofttantütemporis iuberentur probare,ver3 omnia eflenn difficultates nioleftiafque probatio/ iium,propterlongitudinem tranfakftitemporisiiw ciderent : 5C ita ex ilia re, pecuniis forfitan fuis de* fraudarentur; Gonftitutionc edidit,quaquinquea nij fpaciumintra biennrj metas cócluflt, Sicigitut intra tempus hoc;relt;fte tabs exceprioopponi pote rit;Poftbiennium ornnino non poterit.

Vum diiftum fit de Obligationibus, Re.Verbis.aut L-iteris contrahuntur: Di* camus nunc de ea.quç ex Oonfenfu eft. Confeuf'* autem conftituitur obligatio in huiufcemodicoH tratftibus : In emptione amp;nbsp;vxnditione: locatione; focietate:i56 mandato.Ideo ante iftis modis dicitut obligatio confenfu conilitui; Qiioniâ necj fcripW ra vtin b'terarum obligatione.mcpp prçfentia.Vtni yerboruni obbgatione,omni modo neceftariaelt A?

Ac neep dan quicquanj necefle eft, flcut in obJiga# ' Clone quæ re concraliicur,vc obligacio,quae confen j fa fic,fubilanciâ capiac: Sed facis eft eos,incer quos I negocium gericur confencire. Huiufeemodi igitur ' concracius âC inter abfentes recce concrahuncur,

Veluci per epirtolaiTi,vel per nunciû. Neep vero in his cancû, obligacio quæ confenfu fic,abaJiis obli* gationibus diftac; veruinetiâ in iJlo. Nam in cæce« Tis quideni obligacionibus.vnus duneaxat obliga ; tur,(amp;: vnus alterii fibi obligac. Veluci in obligacio ne quæ re côcrahicur.Is qui dédit,obligacik qacee ! pit,obligatur.In ea quæ verbis côftituitur; ftipula tor obligat,obligatur promiffor. In ea quæ liceris ficiobljgatur eaui fcripfit : obligat is,in quern fcrip« Iura directa eft. At vero in h.ac obligatione,quçcô fenfu côtrahitur : vterep vtriep obligat in id,quod alterum alceri ex bono Ä æquo prærtare oportet: Qi^iuniin verborum obligatione, alter ftipuletur, amp;nbsp;obligetialter prornittat,ó(S obligetur.

I Te^. ioprimis deeniptione amp;nbsp;vænditione I /kdicamus. Vænditio lt;36 Emptio contrahitur, finiul atepde precio veraep pars confenfit, Nam ft ego dixerim.Mecibi hanc rê centfi aureis vçndere, amp;tucontentusfueris bocprecioiftatim contratfta '• nbsp;eft vænditio,quis nondum preciû numeratum fit,

ac ne arra quidem dataaliqua.Et nafeitur,vçndito ri quidem adcio ex vænditoiemptori vero,ex em# pto. Q.tod.autêarrænoîe datur, argumentum eft amp;nbsp;probatioemptionis ôdvçnditioniscontraeftç, non ipfe contradtus.Hæc de emptionc SC. vçnditi* one intelligimus : quæ fine fcriptura confiftitt Nihil enim in ea Imperator nofter innOuauit. In W verô.quæ fcriptura conficitur, Non aliter perfc

,1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X 4 ciam.

(flam efTe vxndidonem 8C emptionem dicfmiist nin Si indrumenca væiidicioiiis fuerinc çonfcripW vel manu propria vændencis : vel ab alio quidern fcripta,â vændentc auccm fubfcripta : Sin auté per tabcllionem fcribancur, ni(l præcedcntcm fub* fcripcionem compleciones fequutæ,lt;S6inftriinietw ta partibus abfoluta fuerinc. Nam quandiu aliqd horum deeft,amp; pœnitctiç locus eft,i^ emptorau{ Vænditor impunè recedere à contradlu poteft. Sic tarnen : nid iam arrarum nominealiquid fuerit da* turn Hocenim feqiuiro,flue in fcriptis,fiiie fine fcri ptis vænditio faifta(lt,is qui recedit d coiitradtu.Sj quidern emptor dt.amirtit arras; Sin autem væn* ditor.duplum cogitur præftare, hoc efl, 3i ipfum quod datum fuerit 3^alterum tantum: quanuis ta le nihil in dandis arris conuenerit.

Prccium autem omnino in vænditioneconfli* tuendum eft. Tn vniuerfumenim nulla eft line pre* CIO vçnditio.Sed precium certum elle debet.Ttaçp fl inter aliquosita conuenerit : Vc quanti Titius fundum ilium æftimaucrit, tätifitemptus;magna erat inter veteres côtrouerfia, Confifterec netalis vænditio,an non confifteret. Sed édita eft Impera* toris noftri decifio: quæ hocitaconftituit, vt quo* ties fic côuénit, Emptus hic tibi fundus efto,quan ti eum Titius æftimauerit.in his flnibus ftarctcó* tradlus. Vt.ftquidem is qui nominatuseft, veluti Titius preciiideflnierit, omnino fecundum illiuS ceftimationem.ó^ preciti fokiatur, ôC res tradatur; quo tandem vænditio ad fine perducatur, empto* re quidern exempto, vænditoreautê ex vaendito agente.Sin veto Titius g noiatus eft,precium deS nire vel nolucrit,vel nequiuerit,(forte qgt; cognirio de quantitate preeij excedat captum auc lurifdi* (ftionem eius)pro nihilo fitplacicum vgndicionis.

DE EMPTIONE ET VÆND. vy Et pcrinde fine ipfi.atque fl nihil de vaendendo in« tereos coiiuenilTet:propterea qgt; nullum fît preciâ ftatutum.Atquehocquidem Imperator nofter in Vxnditioneconßicuit, Non abfurdum tarnen eft idem ad locationem amp;condu(ftionem crahere. ' Ç Ncc veto folum.ftatutum et certum eflcdebee pretium.vt didtum eft:fed neceffe eft etiam, vt in pecunia numerata confirtat.Nam in cæteris rebus prçter pecuniam.an eiïe precium poffit.quçritur. Velutian feruus.autfundus.aut veftis alterius rej precium eflepoffit.valde quxfltumeft. AeSabi« nus quidem iS^ CalTius etiam alia in re preciû con fiftere pofte exiftimabant.EciHudfcilicet eftidip« fumquod vuIgoiadlaturtPermutatione rerû.em* ptionem amp;nbsp;vçnditionein côtrahi, eamqi fpeciem Vçndicionis antiquiftimam effe. Tefteqi vfl funt Homero pocta:qut in parte quadam fux poêfls, quum exercitum Grçcorumvinum flbi cmiftefin geret.permutatione quarundam return, emptio« nem ait fierijdq? his verflbus:

E»3' «jaOlVl^OITO WOtpHUOAtéwVTlS hxkti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«a «i3u»i

A^Xoi 4’ «U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jl’ aÛTtlei Sônrifi,

Id eft:(vt paulô fucatius traqsfcram) Tune flbi criniti coëmunt bine vina Pelafgi; Æs alq Fuigensmitidum pars altera Ferrum, Aut coßis direpta boum dant tergora,toto8 Conftituunt alrj cauros,plxrique Fuorum Corpora feruorum,

Qiiod enim ait tiV/^oTTO.id flgniflcat.vinQ emea bant. Et quum fingeret eos vinum ementcs.dixit loco precq ab iis datü Fuifte xs,aut Ferrum,aut co« rium.aut boues,aut mancipia.Sed Proculiani com tta dicebant;^ aliud efte exiftimabant rerum per«

LIB. m. I NS TIT, mutatioiiem, aliud emptionem 3C vxiiditionen*^ Necpofleaiebancretn commode expediri pernm tatis rebus,quæ videaturres yxiiilTe.^ quxioco precq data ene.VtraiicJ eiiim 3C vxuilTe videri.di Jocoprecij datam efle,rationem faiii hominis non admittere.SedProculifcncentiadicencis permut» tionem propriam elle fpeciem contra(flus,feparagt; tarn à vaenditionc, meritd obcinuit.:quum 8C ip^ Proculus alios quofdam verfus Homcri pro fe dentes haberet, amp;nbsp;validioribus infuper rationi* bus vtcretur.Sunt autem verfus hi:

E»^’ «UTI rx«ijKM (pi'iixt \li\iri Ztu'f, Os srpsTuAziÄM/» △um nbsp;nbsp;nbsp;Ttu'x’t «Maßt,

ld eft,(vc qualitercuncj res incelligatur) luppiter hic Glauco mentê abftulit,aurea vt amélt; Arma.boum centum:mutaretcum Diomede Æreatunc reddente,nouemcp valentiabubus, Ecceenim.quem ad modum hoe loco,rem geftam BMa4-olt;,hoc ert,commurationem vocauit.non v?n ditionem.Hocautem priores Principesadnaife runt,lt;SC latius in digeftis traditur.

Ç Diximus fupra,Vænditionem quæ fine fcriptiw rafiac,ex conftitutionc quätitate precij,in quod vtraquepars confenfic,contrahi;Contrac?ta igitur vænditione ftatini periculâ rei vænditç ad empto rem pertineneriä fi adhuc ea res ipfi tradita non fit. Itaquefl feruus vænditus eft,lt;SC is periit,vcl aliqua parte corporis læfus eft,pede,manu vel oculoiaut fl vænditæfuntædes,eæqueaut totæaut aliqua ex parte incendio confumptçraut fundus vi fluminis totus vel aliqua ex parte inundatione aquarum pe riit: Aut fi arboribus turbine et impetu ventorum deieÆs,longe minor détériore]^ fadius eft fundus: damnum in his omnibus empcorem refpicit, Ita* que

quanuis polTcffionem rei nactus non nt.preci* Um tarnen foluerecogitur. Idcnim jnvniucrfum fdendum eft:Quicquid fine dolo amp;C culpa vændù toris.rei vacnditæacciderit.in eo vçnditorem fecu turn fore.Et quem ad modû damna.qua; rem væn ditam auc confumunt aut minuunt, quum cafu ac« cidunt,ad emptorem pertinentJta ôi fl quid lucri emolumentitp rei vænditæ accelïit, id emptori proderir. Vndefl per alluuionem fundo aliquid accreuit,Forte enim centum eratiugerum.deindc poft contracta vçnditionem.peralluuionem adic» tftâfunt decem lugera.emptor eo lucro fruetur. Quoniâ eum lucra habere oportet,qui peticuium damnorum fuftinet, ÇQuôdfiante traditionê fugerit feruus quivæ* niit.auc fubreptus ab aliquo fuerit.Ita vtneçpdo» lut neqp culpa vænditoris ea in reargui poffit: Vi* dendum eft.an vxnditorex hoc damnum pati de« beat. Et ita diftingui debet:Siquidem cuftodiam ferui qui væniit.vxnditor in fe fufcepic.vfque ad traditionem cufiodiâ debet. (Eft autem cuftodia diligentilTimaÂpoenè modum cxcedens confer« U3tio,)Ec damnum quod inde procedit,agnofcet. Idem amp;nbsp;in cæteris animalibus: Veluti in equo.afl no,camelo,amp; quxcuntÿ talia funt.in aliirebus Omnibus intelligimus. Sin autem cuftodiam non fufcepit.non obligatur: Sed hoc folum debet vxn« ditot.yt atftionc in rem.ad vindicandam rem qux Vxniit,amp; conditflionem exhibeat cedatc^ empto« tûproptereaq, ipfe vxnditor adhuc fit dominus, quippere nondu tradita.Cedetetiâacftionem fur ti aduerfus eos.qui furto fubripuerinc rem vxndi« tarn,et ex lege Aquilia,aduerfuseosqui damnum iniuria in re vçndita dederint.

teft.S'jb conditione,V'eIuti;Snchus feruus (î/ittrt mcnfcm tibi non difplicucrit.eniptus tibi efto d« cem aiireis.

Sacra,rcliglofa.aut publica, Veluti forum vel bafllicam.frultraouisfciens emit. Hoc eft.nullam occaffonecontraÄus habebicadtioneni.

ea tanquam priuatt iuris emerit d vxnditore decelt; ptusiTuiicin id quod fua intereft,alt;ftionem habet ex empto: Quoniam rem vçnditam ei habere no licet. Idem eit,n quis hominem liberum pro feruo em erit.

LOcatio Ä: conducfHo proxima eft vændirioni (Sicmptioni.ó^iifdem Iuris regulis conilftic.

Nam quemadmodum vçnditiotunc côtrahicur, quando vtricp parti precium placetilta lt;S£ locatio contrahi intelligicur,n merces vtricp parti placuei nt.Et quemadmodum illicdiximus.certum lt;S£in pecunia numcrata precium efle debere.Sic 3C met cedem certam amp;nbsp;in pecunia numerataeileopor/ tet. Et com petit locator! quidem adtiolocati:coigt; duÆoriautem.condudii.llIi.vtmercedemexigat: huic, vt rem ilbi locatam habeat.Sed et illud quod nobis in vacnditionedidumeft.cûalienoarbitrio quanticas precrj permitticur, Vt vçnditum tibi id crto.quanti Titius deflnieritivbi amp;nbsp;Imperatoris San.ftiiTimi conftitutione adduximus.quae huius contrarias conftitutionem diftindlioni fubiicit.

Idem 5iin locationeacconduriionedicctur.qua in alter!us arbirriû mercedis quantitas confertuR quod 5d fupra docuimus. Quôd fl quis fulloni po* liendam.autfartori farciendâ veftem dederit,nulla ftarim mercedeconftituta.promittens daturumfe quanta inter ambas partes pofteacoueneritiNon eft id

DE LOCAT. ET CONDVCT. t« *Rid locatjo,fed alius quifpiam contralt;ftus dloca tione,ex quo 06 præfcriptis verbis aótio datur.At He putes,hœc Imperatoris côftitutione decifaeflc: tjuoniam diuerfa in illa cafus fpecies eft. Illic enim Rchabctur.Væuditum tibi id efto,quanti Tnius definierit.Hic veto,fie: Locatum tibi idefto,quaa ti vtrieji parti vifum erit, ÇPorrôadeo oniniaeademÄin vxnditione 5C gt;n locatione,qu3eruntur;Vt.quctn ad modû dubita tur,an permutatie rerum,vsciiditio fit, Ita amp;nbsp;in lo eatione quæratur: Si quum rem aliquam tibi vteti darn aut etiam fruendam dediflem,Tu mihi inuw eem rem aliam vtendam aut etiam fruendam dede bsiln dubium enim vocatur,an fit Locatio s’ Et placuitlocationem non efle,fed proprium quoddS genus contratftus. Vtinhac fpecie: Duo quidam etantviciniruftici,quorum vtereji vnum necam plius bouem habebat. Neuter igitur fundû funm ararepoterat,quia tantum vnum bouem habercu Si conueneritiinter eos,vt per denos dies alter alrt fi bouem fuum commodaret,quô opus apud aca# pientem facerent, amp;: apud cum bos perierit: Neqp locatiOjid eft,propterea qj certa merces in pecunia numerataconftituta non fit:Nctj!rurfus commo» datum, quoniam commodatü gratuitum eflede# bet-At hic,is qui commodauerat,aut habebat,aut fperabat emolumentum ex compenfatione. Sed aduerfus eum cuius culpa bos penit,aóioné piae# fenptis verbis decernimus.

Ç Adcóautem familiaritatem inter fealiquam ba bent vacnditio Sc locatio: Vt in quibufda cafibus dubiiim efiie côtingat,Vçnditio fit id quod agitur, an potius locaties' ld anrern maxime conring)t,in iis quae magnam cum illa fimilitudinem babent. Veluti,quum de prædiis tradiamus,quæ quibvfdâ per#

perpctuô frucnda traduntiir:vt quandiu nierccs lU uepenfio.velreditusfiuevcdtigal domino pronS pracftatur.nemocoducftoricaauferrcpoffit.auths redi aiis,Cuive aut codiidior atit hçrcs eins id ptj dium væiididerit vel donaucfit,in dotemve dede^ rit,vel allO quocuiifp modo alienauent.Quoniâer go inter veteres dubitabatnr.quifnam contradus hicellet.amp;dquibufdam locatio,ab aliis vænditio exiftimabaturzVænditio quid?,quod amp;nbsp;ad harte* des tranfirft,amp; variis modis alienaretunLocatio' vero,qgt; per fingulos annos aliquid domino dare* turrEdita ett E). Zenonis conftitutio,qu3c contra* {Ttum hunc Emphyteufin vocauit,propham d turam alTignans,quæ neq^ ad location? in vniuer* fum.neq? item ad vaenditionem fpedlaret,fed quS fuis finibus confiftcret. Et Gqùidcm aliquid padîî fuerit inter contrahentes.id ita iuM firmumcj elTe debet,quaGeacerta natura con tradtus eflet.Quoni am padta contradtibus naturam dant. Sin vero ni* hil padtum fuerit depericulo rerum in cauffamein phyreufeos datarumrTuncfi rotates pereat,ad do minum videlicet,hoc e(l ad en,qui in cauflam em* phyteufeos dederat,damnum hoc fpedtat; Sfnau tern ex parte,tunc is,qui in caulTam emphyteufeos accepit,detrimentum hoc agnofcet. Quod ho* die in vfu eft,cocp iure vtimur.

Ç Similiter illud farpc in controuerGa videiiiuä clTc.Aiirifici cuipiam dcdi,verbi gratia, deceni au* reos:Côuenitcp,vt is ex auri fui materia,certi pon deris certaerp forma? anniilos mihi faceret. Quxri* tnrcnim,Vtrnditio neid Gt,anlocatiodEt Calfius quidem Gmul dd locationem amp;nbsp;vxnditioneniid cffedicitrVt G materiam auri non fan's probam ef fecaufrcr,exempto polTim agereiSin de opereip* fo VC non redfc fadio conquerar,locati adlioneni

DE SOCIETATE. i«. bbeam.Sed magis Vifum eft,tantum emptionem amp;Vænditionem contrahi: quoniam opera velut *ccelTorrj vice fungitur.Qiiôd fl aurum egomeum dederim aunfici,mercede pro opera conftituta;du# bium non eft,quin ca res locatio amp;nbsp;condiiôio flt. 3r Conductor omnia fccundû legem amp;nbsp;fines ccn# udionis facere debet,hoc eft,fecundum ea,qux «1 te gercda cauta ftint. Et fi quid in lege amp;nbsp;padtis omifium fuerit,id ex çquo amp;nbsp;bono difponi debet. ÇSi cui veftcm,aut argentum,aut animal commo dauerim: amp;nbsp;pro vfu eius certa pecunia m]hi,mercc dis nomine data fit,aut dari promifla; Is qui acce« pit,tantam in iis cuftodiendis diligentiam debet, quantani diligentiflimus paterfamilias rebus fuis îdhibet.Eam enim fi adhibuerit,amp; cafu aliquo for tuito res quas vtendas accepit,pericrint;ad rcftitu tioncm earum,non tenetur.

Ç Si cui ad quinquennium fundum meurn locaue to,5(: condudlor fecundo forte aut tertio anno de# cclTerit,hæres eius in condudlioncm vf^ ad fînem quinquenni] fuccedet,

POSTvænditionem lt;56locationem.necefleeft 5C de Societate dicere.Contrahitur autem harc 'titer aliquos,aut totorum bonorvi,hoc eft,de vni# üerfo patrimonio,quam Grseci proprio nomine appellant; Aut vnius alicuius négocia# tionis,veluti emendorü vacndendorüqi mâcipio» tunuaut olci,aut vini,vcl frumenti. Et fi nihil con uenerit,quotam quifq; in lucro 3i damno partem habere debeat:ex æquo lucra 3C damna agnofcent foerj. Si n expreffe fuerinr partes,ftandum eft cóuen tis.Netj enim dubium eft,quin valcat conuentio, fiduo inter fepadti fintivt alter duas lucri damniq^ partes habeat,alter tantum tertiam.

Sane de ilia conuentioiie quæntur.Si Titius Si Seins inter fe pain fint, vt Seins duas in lucro paw tes liabeat,amp;tantum tertiam in damno:CötraTi tins duas in danino partes liabcat, 3C tantum tew tiain in lucro,An ratum fit id paitumiEt Q. Miw tins conuentionem hanc côtra naturam Societatis efleait,(Sóob idratam non habcndam. Seruiusau* tern Su!picius(cuius opinio obtinuir)cötrafentit! quia fæpe quorundâ fociorum itaexcellcns eft dill gentia amp;nbsp;opera in Societare,vt iuftum ftt plus eos lucri habere,amp; maioris lucriconditionein Socie* tatem recipi. Nam ôC ita coiri Societatem polie ne ino dubitat,vt alter pecuniam conférât, alter non conférât,lt;Si tarnen lucrum inter eos commune (it. Qiioniam fæpe vnius ex Sociis diligentia tantuni præftat,quantum pecunia ab aliis coilata. Et adeô hæc Seruli fententia contra Q. Mutin m obtinuit, Vtillud quocp ex controuerfiam fitiCoucnirepof* feinter Socios,vt vnusaliquis eorû,Iucri partenl habeat,dedamno nô teneatur. Qiiod tamenitain* telligendum eft,Vt fî aliqua in parte lucrum,in ali* qua damnûallatum fttxompcfatione fadtafquam ^ræci â»TÎiKofo^vocant)idfolum quod fupereft, lucrum efleexiftimetur.Veluti,Qi.iidam manciph orum iSd veftimentorum negociationc inieranti In negoaatione vefbmentorum damnum centû aureorum acceptum cil,In negociationc fcruorâ, lucrum trecentorum aureorum acceflit:Prinio exi muntur centum aurci,qui in damno funr, fciliceC Vtlucrum trecentorum aureum huic damnome* deatunEt ducenti aurei qui fuperfuht,inter focios fecundum legem initio didlam diuidcntur.Exhoc igitur planfl fit,qufi lîmul lucrû SC damnû So* cietasacccpit,ai,t lucrû duntaxat.Sociû expaüo lion iuuari.quô conuenit,vc partem m lucro habtf

Wt,amp; damnum non fcntfret. Quum vero fohim damna accepta funt,tunc quid profit ca conucntio oftenditur.Nam cccc,Si quum mincnos finguli ait tcosin Societatem attuliflent.fubfcquuta prxdi* ftaconucntionc;duccntorumaurcum damnum iii Wgodationcacccptum fit.etlucri nihil facftum:dclt; inde Societatem contingat diffolui: Alter mille au tfos quos intulit, accepturus eft, alter tantum oâingcntos.

ï IlJiid in confeflb expeditocj eft: Si in vno tantu torum quxaccidunt;pars exprelTa fit, amp;nbsp;inaltero pars exprefta non fit: Id quod expreflum eft,regu lam eius eirc,quod omiffum eft. VeIuti,Conucnir, Vt quum lucrum continget, Alter beftem habeat, iltcrtertiam partcm.nccdedamno quicquam di dlum eft,aut contrild de quo didt5 nihil eft,xqua Ie fiet ci,quod expreflum eft.

Societas autem couf(|i manet, donee in codem tonfenfupartes perfeuerant.At quum quis lenun ciauerit Socictati,foluitur focietas, quantum ad ea pertinet,qii3E ex illo tempore côtingût. Sed fi quis Verfuta callidacp mente in hoc Societatircnuncia ucrit,vtobueniensa]iqiiod lucrum folus habeat, lucnim hoccommunicabitur. Sin autem qufi mil lum lucrum cxpelt;flarct,renunciaucrit:,'d ipfequcd non pr3euidit,habebit folus. VeluthPnmus amp;nbsp;Sc« cundus totorum bonorum erant focrj : Cont'g’t VtTitiihj haeredem Primfi re'inquens morcrerur, Sed tSlt;f Sei hacreditas codem tempore Primo delà taeft.Qiiidam adPrimum vemt.ac nunciauit illi deTitrj hæreditate. Sed Serj hxreditaté nondum nbi delatam efle feiebat Primus. Quim veUct igi turPrimus folus hærcditatcm Titrj haberc,fcicns foluta fodetate fuam folius futurâ,cx induftriarc« nunciauit fodetatijVt folus hsreditatem lucii face

ret. Hxc eius tam perucrfa mens lure punituf,Ä lucrum quod ex hacredirate Titij obueni t,conuilu nicafecogitur. At Seij hçreditatem,n poftcaquuin delatam fibi cflefciret,agnofcat:foluscam habcbft» Necç enim fpe eius Jucrifadcndae Societatem dif* foluit.Nam quomodot’ Quum amp;nbsp;ßbi earn delatS elTc ncfcireti^cundus tarnen fl quid poftrenunda tionem Societatis ei fadS.acquifiuerit, etiâfiforte cauita acquifltionis.quæ ntic obtigit.antiquiorflt renunciationejlîbi foli id habebit,propterea $ nul lus in eo dolus argui poHit.

Soluitur adhaec Societas amp;nbsp;focrj morte. Quf® qui focietatem contraint,certam 5C cognitam p« fonam flbicligit.Porro non oninino focrj mci hs* res ad Societatem mihi erit commodus. Sed amp;nbsp;A inter plures contracta (It Socictas.vnius morte in* ter omnes foluitunquauis plures fuperßnt,q mot tui funt. Qtiid enim fi quum quinq; aut fex Socle* tatem ininent,duo flmul naufragio perierint lt;nbsp;In* terdum enim propter eos qui mortui fünf, iis qui fuperfunt vtilis 8C optanda erat Societas;vtilt;ÿ nifl in coêunda Societare aliud côuenerit, vt vno mot tuo inter caeteros maueret focictas. Soluitur amp;nbsp;fo* cietas eo negodo ad finem pcrdult;So, cuius gratia contraria fuit. Nam fl ad negodationem mandpl orum forte inita flt fodetas, amp;nbsp;corttigerit vt hm« negodatio flne acdperetifînitur 8c Sodetas.PublI catioquocß vnius ex fociis,Societatem dnïoluit. Sed tune quum vnfuerfum focq patnmoniû pub* licatum fuerit. Nam quum in bona foctj publicati alius fiiccedatfncmpe Fifeus) amp;nbsp;flmilitudo quxdâ mortis indudturivnde amp;nbsp;Societatem arquum eft folui. Si enim pars tantum bonorum publicata Ht» nianet fodetas. Si focius «rc alieno oppreflusiflue id publicum flt fluepriuatumibonis fui8ccirrn(,ct

patrimonium nus vænicrit/oluitur focietas. Si ta men poft ceflionê adhuc confentiât in focietatem; noua nunc indpere videtur focietas.

^Socius fociovtrumco nomine tantum tenea# turatftionepro focio(eaeftautem atftio quam mu tuà inter fe habet focrj)fi qua in re dolo focietatem l«ferit,quemadmodum ac'tione depoßti dicimus turn de dolo teneri, qui rem alienam apud fe depo» ni paffus eft: An veto etiam culpae nomine,id eft, defidix amp;nbsp;negligcntiç,quxfltum elLSed tame prç* üaluit,etiam culpae nomine eum teneri. Culpa au# tem nôad exaótiflimam diligentiam refei tur. Suamp; ficitenim talem diligentiam commiinibus rebus adhibercfociü,qualem fuis rebus adhiberefoler. Nam qui minus diligcntem fodum fibi affumpfît, fuam ipfe imprudentiam ineufet, qun dó ipfe eius mali nbi caulta fuerit.

REliquum nobis cft,ex obligationibus quçcô# fenfu contrahuntur,mandatum. Quintß auté id modis conftituitur. Aut enim mea folius gratia tibi mando: Aut mea lt;3ó tua; Aut aliéna tantii: Aut mea SC aliena:Aut tua óó aliéna. Nam fi tua tantS gratiamandatü fiat.fuperuacuum eft quod agitur, ac neque ex cónfenftt conftituitur obligatio.neque mandati nafcituradbo.

•P Et mea tantü mandantis gratia interucnit man datum: Veluti fi tibi mandarim vt négocia mea ge ttres.velvt funds ilium mihi emeres, vel vt pro me fpóderes.Mea amp;nbsp;tua gratia mandatum fit,quü tibi mando,vtpecuniam Titio fub vfuris credas, qui earn in rem meam verfurus eft. Nam amp;nbsp;tibl prodeft id quod agitur, propter vfurarum pra-fta# tionem:et mihi.in cuius rem pecunia vertenda eft, Aut fi quum pro Primo,qui mutuum d te accepir,

egofidcni meam inrerpofuiflcin amp;nbsp;tu mecumet cauffa fideiufloria velles sgeremandarim tibi.vt meo periculo cum Primo principali agas. Icce enim,lt;S(:ego hiciuuor.praefentcmeuitaiisaóioiift tu,qui poft acccptum cum prindpali iudiciumt nifï is tibi fatisfccentcótra me rcuciTi potes. NaW finge fine pignore fidei'uftioncm fadtam fuiflr.Ä mandatum cum pignore interuenire: vt aliquiJ emolumenti fit in mandato. Aut fi quum centum tibi aureos dcbcrcm,amp; tu me in ius vocare velles, debitorem meum tibi delegauerimideinde manda uerim tibi ego,vt meo periculo ab eo ftipularensà Qiioniam timebas forte, ne fl ftipulâdo d debitore bonum nomê eius fccifles,debito omni excideres, Quû neqi ab eo quicquâ propter inopiâ ipfius pof fes confequùnec^ contra me redire pofics proptef Iibcrationem,quç mihi ex nouatione contingeret. Ecce cnim quemadmodum amp;nbsp;hic vtrique profit mandatum.Mihi,quia in prxfcns moleftia libera* bor;Tibi,quia amp;nbsp;debitorem meum ex ftipulatio ne tibi obligatum habebis,Â mecum ex mandato agere potcris. Arque cnam,quivnum anteariW obligatum habcbas,nunc duos habebis:Illum,ex ftipulatione:Me,cx mandato. Aliéna tantum gra* tia fit mandatum; Quum tibi mando,vt Titijne» gocia géras: Aut vt Titio fundum emas:Aut vt pro Titio fpondeas. Mea gratia amp;nbsp;aliéna fît ma« darum:Si mandauerim tibi,Vt mea amp;nbsp;Titij corn* munia negoda gereres: Aut vt mihi 8c Titio fuit dum emeres: Aut vt pro me Sc Titio fponderes. Tua amp;nbsp;aliéna gratia mando. Si quum Titius pecU nia egcrct,mandem tibi, vt ei fub vfuris credas. Hic cnim amp;tibi res proderit, propter vfuras:Â illj,cuius neceftitati fuccurfum crit, Quoniam fi,vt fine vfuris crederes,mandarim tibiialiena tantum

^Tua tantum gratia interuenit mandacû,quum mando ttbi,vt pccunias tuas in emptioncs potius prædiorum colloccs,q vt fœncres. Aut contra vt potius fœneres q prædia anas. Huiufccmodi autê mandatii,confiliü potius cft q mandatû; Et ob id nullam parit obligationê. Q_ria nemo ex confilio mandati obligatunetiam fl nö expédiât d,cuicon niiom d itur, Ó.ium liberu cuic^ fît apud fe explo^ mre,an qiiod pro cöfllio abaliquoaccepit.lïbi cort ducat. C^iapropta fi quum vacuam iS6 ociofam apud te pecuniam haberes,hQrtatus fuero.vt rem ïmeres aliquam,vel vt earn focnon dares,quanuis idquod cgerisribi nö profueritiVeluti quum fer Uos emilTes,iï rj mortui flut aut fugerint. Aut quü fotnori dedilTcs,!! nö flt fo1uêdo,cui credidiftnman dati ego cibi nö tenebor.Et hxcadeo vera fiint,vt apud veteres dufaitatum flt. An mandati tenear,Si mandarim tibi, vt Ticio fulo vfürïs pecuniam créa deresrquibufda dicentibus idconiîliû efle,5ó fecun duméa.quje didta funt, obligationem non parère, Sed obtinuit Sabini feiicenaa, dkêos mandati me obligari. Nam quoni5.cerramperfon5Tini,riian dataapnofuiiideo tibi obligor,veluti ad quand! flmilfttidinem .fidciuHbris. Si enim indefinite dixe tiiniCrede pecuniam tuanrmandatum hoc(vtdi •Sum eftlnon etl crbligatoriir. Quod fi certam per# fonam inieccrim,fecundum ea quæ nunc moribus pbtenta funt.mandati obligabor.

Qjemadmodum mandatum quod pro confilio datum efl,obligationem mandati no producit.Ita nec mandatû, quod côtra bonos mores eft. Velu till mandarimtibi,vt resTitq furto tolleresiaut damnum ei dares,aut contumelia cum afficercs.

Nam qnanuis mandate meoparueri8,lt;9£peenain fach jftius nomine præfb'cerismô tarnen vllam ad/ uerfus me habebis mandat! adïonem.

Is qai mandatum fiifcepit.fines mandat! excede re non debet. Velut!,mandaui tibi vt vfcç ad ceiw turn aureos fundû illû mihi emercs:aut vt vftßad centûa'ireos pro Titiofpôderes.Necp pluris eme re fundû illn debcs.necç in majoré fummâ proTi« tio fpôdere. Nâfl ftatutû inter nos modu excédas, mandat! aôtioné mecû nô habebis: Adeo.vt Sabi nus lt;Si Caffîus exiftimct,etiâ fi vf(^ ad Centn aure* os mecum velis ex mandato agerc(hoceft,vfi$ad fummâ quam tibi mandaui)eo quod amplius eft omidoiinutilem fore litis cxitum.Proculiani verô rcdlc vfçp ad centum aureos agcrc te dicunt: Qu« fententiafane benignior eft.Quôd fl minoris em« ris.veluti odoginta aureisrhabebis fdlicct mecS mandati adeionem. Qui cnim m5dat,vt flbi cento aureis ftjnduscmatur,vtifpid mâdare videtur.Vt ctiam minons(fl fieri po(Iit)ematur.Quoruain ma ior fumma,minorem in fe continet, ii ' Ç Soluitur mandatum quanuis reiSe contratSum, fi re integra.i.manentibus rcbus.rcuocatum fuerit. VelutijMandaui tibi vt feruum mihi emcrcs.Aiw tequamemereinciperes.reuocaui mandatum. Id. eft re integra. Similiter dC re integra per morte eius qui mandauit.aut eius cui mandatum eft,foluituf mandatum.Propter naturalem tarnen æqùitatem, placuit interdum aÆ'oncm mandad dari, Quw enim fl quo in regionemillamprofidfd parares, ego tibi mandaui,vt mihi equos emeres: T u pto mandato ptofedus es.Antequam ad emptio* nem accederes.corigit vt ego morerer. Tu quum me adhuc viuere putarcs,6d mandatum bonum » ceres,emifti equos. Rcucrfus,comperis me defuo dum efTe.Mandad agcrc cum haeredibus meis

potes. Q.ioni3 re integra cucnit.vt ego mandator tuusobirem.Sed quoniam iniqiiunicft.tequuoa »nartem meâigiiorauens.damno affici:vifum eft benigniusclTc, vt mandat! alt;Sionem aduerfus hx/ tedes meos haberes : Ne iufta probabiliscß ignoi« ttntia damnum tibi afferret. Id autem hic contim gitexemplo eius,quod in ilia fpecie traditum eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

Ûifpenfator eft feruus.qui fœnori dateconfueuit pecuniam domini. Et liicquidemfœnori dâdo.ne» njinemlîbi obligat.Namqiiomodo.quumferuus ™ 'pona* RtîTed dominofuo aiftionem ex mutui dationc ac» nbsp;nbsp;armca.

debito liberatur; Qjoniaei foluit,qui adlionera 5umcohabebat.Siueferuo:amp; huncquoçp inmo* dutn deberedeflnit.Voliwitate enim domini id de» y*'-’ ^it. Nam qui feruo permiflt,vt pecunia fuam cre» deret:idcm lt;9^debitoribiis fticukatem dediflevide .J®’.^'2* tur.vtdifpenfatori foluerent.Et haecquidemquan pcf^tionc diu codé erga feruum dominus animo eft;Si enim «ancfententiâ mutarit.haud redledebitorcs ei fok aicf iiunt.Qi.nd ergo 11 dominus difpenfatorem manu» Wiferit,3i deinde ei debitor pecuniam foluerit;an liheratur debitoc* Et quidem fecundu ftridtam lu» rtsrationcmsliberari non debet.Quoniam alq fol»

cui dominus pccuniarum,volcbat. Quum 9“’^ 9“’ *nim eum manumiferit, dubium non eft, quin lt;5£ huncanimum fuum crgaipfum mutarit.Scdquo* difpefatioi uiam iniquum eft.vt probabiWs iuftat^ignorâtia foluentidamnnafferat.placuiteô propter natura» ’’”’® leniaeqiiitatc obligationeillaliberari.Qiiemadmo ’bim igiturin difpenfatore,probabili ignorâtiç no ’ƒ ^cntaftibtilitate Iuris,fiiccurfum efhlta SC man» ^to.re integra per mandatis mortem foluto^man bant, fei adtio locum habcbinproptereandemrationé, •^eftjJioptcr probabilem ignorantiam,

Mandatum,quod mihi aliquis facitjiberum eft non fiifcipere Sufceptum verô aut impiété debeo: aut qudm prim um rciiuiiciare, vt is qui mihi man d3uir,aur per fe,aut per alium earn rem exequatur. Nam nifl ita renunciaueró.vt omnia quæ rem con tingunt mandant! lint in integro:lt;SC earn commo* de adhuc exequi poHit, maiidati tencbor. Quid cnim lt;nbsp;ProfeJtionem parabam ego in regionem aliquam,volebatautem SC Titius.qui amp;nbsp;ipfctibi amicus erat,eodem proficifci. Tumihi mandalb, Vt mancipia aliudve quid,ribi emerem. Si manda* tumfufcepi,eoufqueimpunèrenundo,doneciion* dum Tinus profectus eft,Ä ei de eadem empcio* ne m3 dare potes. Quôd fl ilJo iam profedlo renun ciauero, mandati tenebor. Qioniam Titioiam profecto per alium mandator implere mandatum non poteft. Si tarnen iufta aliqua cauflainterceflo rit,quæ ne renunctarem impedtmêto fuerit.aut Vt tardius renunciarem fecerit,Tgnofccndû mihi eft. Qiiid enim fl publicæ necefritates,aut aliæ quæuis necelTariæ caulTæ mandatum implere mihi nô per* miferint t*

Mandatum amp;: in diem differri poteft. Veluti, Mando tibi,vt poft biennin hocagas. Et fub con* ditione fieri, Veluti.Mando tibi.vt fl nauis ex Afia Veneritjioc facias.

Illudautem vt in fummafefendum eft, Manda* i turn gratuitum elfe debere: Nifl enim taie fit,in ali* amfpeciem contradtuscadit, Qiioniam mcrcede ) coiiftituta,locatio Âcondueftio efte incipit. Nam id te generaliter feire oportet, Q^iibus cafibusfine mercede fiifcepto abs te aliquid faciendi officio, mandati aut depofiti nafcitur acftio,in iis cafibus mercede interueniente locationc et condudtionem contrahi. Q.iaproptcr fl fulloni polienda, aut can* defa*

I t)E OBL..QyÆzEX QVASrCON. gt;e$ iefe(Sori candefacienda,aut fartori farcicnda vcftü •nwita dederis, milla confti tutâ aut promifla mer# feJe,gratis fulloiie aur fartore id fc fadutum polU# teiite.ad ea rccipienda mandat) conipetctadiö.

Vum fitigitiir didumdc obligationibus V-^^qurc ortum liabent ex contradu: Dicamus lt;âeinceps de obligationibus,quæ quidein non pro prie ex cou trad u defeendunt, fed tarnen quia non *xma!eficio fubitantiam capiunt, quafi ex contra» du nafci videntur.

T Siquisergomeabfente, négocia meagefTerit, Vitro citroep inter nos nafountur adiones: Et mi# hi quidein domino rern,daturdircdaadio negoci Orum geftorum : Negociorum veto geftori,con traria Has autem ex nullo propriè contractu nafci ïpertumeft. Tuncenimnafcuntur,quum quisfi# Oemandatoadres aliénas gerendas accefTit ; Qiia (xcaulTa^domini rerum gcftarum,ctiam ignorâtes obligantur. Atqui ex côtrac'tu nemo ignoras obli# jatur. Idcp vrilitatis caulTa receptû eft ne negoda toruni qui foris runr,defercrf tur cum fubita amp;nbsp;ne ce(Tariaprofedionediftentf,nemini rerum fuarum Sdniiniftratione demandata,peregr è profedi funt. Porto vtilitas in bis eft, nimirum inadionibus, Directa fcilicet iSi contraria: Ne res defertç lt;amp;:fine adniiniftratione reknquerentur. Nec^ enim aliter quifquâeas curaret,nifï deeo aliquam habet et acti pneni, quôd in adminiftrationealicnarum renim impendifTet. Porto quemadmodum is qui vtili# ter aliéna negoda geftit.obligatum habet domina eorû in id quod fmpendit:Ita «Si ex contrario, ipfe negociorum geftor tenetur, vt adminiftrat/onfs fux reddat rationem, quum ab eo exigatur, vt ex»

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Y 5 actifü

atfUHÏmani amp;nbsp;panz modum excedentcm diHg^ dam rebus gerendis adhibeat. Ne^cnimadho^ vracTrione negociorn geßorä nô teneaturjufficit» taKdiligendâin altenorû negociorû adminiftr^* done adhibere, qualem fuis rebus adhibere fokt! fl modo alius diligentior eo commodiusadmipi* ftraturus négocia fuiflet.Tunc enim non ex negO ciorum geftoris,fed ex illius akeriuadtbgen(ia,ret dqudicandaeft,

ipSed (ucores, qui tucehe iudicio tenrtur, non proprieexconcracftu obligari intelliguntur. Qu« enim contradus inter tutorem amp;nbsp;pupillum cow trahtts'maxime qua infas pupillus eft. Sed quontS tutores hie non ex roaleficio tenentun Quod eni maleficium tucelaeft, quçadpupiltorum curam eft inuenta^quafi ex contraâu teneri videntur. E( hie ergo mucux nafeuntur acftiones; Quoniam nS folum pupillus cum cutore tutelxaifaoné habet) fed eciam ipfe tutori contraria tutelçadioncoblù gatus eft-.flue quidtutor im pendit in rem pupiHi,li ueprocofefe obligauit, flue rem fuam creditod pupillariin caulTam pignoris dedit.

ginter obligaciones, quç ex quafl cStraAu funt« eft Ct ilia. Si inter aliquos res cômunis flt One (ode täte. Veluti, quod paritcr duobus cade reslegata aut donata eflee. Et hinc aker alccri cômunidiui/ dûdofudicio tenetur, aut quod vnus eorum fohii Frueftus ex ea re perccperit.aut qlt;t alius folus necef fariasimpenlas in rem cômunem fecerit. N3 ne^ hçc alt;ftio proprié ex côrradu deicendere videtur. Quern enim côtraefium inter fe inieruntt’fed quo* niam ex maleficio alter alteri nStenetur^Quaflew traeftus ea res videtur efle: Idécÿ eft. Si aliqui fini Cohxredes.amp; deinde alter cum alrero fcimilist hr« Cificund^ iudicio egcrit, ex ijs cauflis qux in iudw ciocomu

DE OBL. QyÆ EX QVAST CON. i« (iocommuni diutdundodiVtx funt ï Ad hçc,fl quis moricns hacredem me inßituerit amp;nbsp;rem aliéna j me legauerit. Ego rei nomine quç tlt;ßam€co relióta eft, legatario tencoraóionecx tfftamento. Porto aâ.10 hxc ex teftamento.ex cS non oritur. Nam cum quorontraóum inù •ffe videtur legatariusôion cum defuntfto.quonia •m ignorâte legatario, earn rem tcftator relinquic Non cum hxrede,quoniam amp;nbsp;eo inuico relinquû turlegatû. Sed quoniâinhacremaleficiônS ver* titur.Éx quad côcracftu lixres obligari vidctur. Ifitem, (1 quis mihi per errorcm id lolucrit, quod mihi nô debebat.quafl ex contracftu obligari vide Of.Adeo enim ex contracftu propriè non obligor, Vtfiquiscertiorem rationem fequacur,magis(q3 amp;rupridiximus) ex diftolutione cius quod me putabâ debere.quâm ex conftitutione alicuius côt tradus obligari videar:hoc cft ex diftraôtu potiuc ^uâm ex contradtu. Nam qui animo fo1uendi,dac lt;d quod debere fe putat:in liocdac,vt obligacionc quam fubefte exiftimat: diftoluat potius amp;nbsp;diftra« hat, quim vt nouam obligacionem aliquam côftl tuac ac concrahat.Sed tarnen is qui accepit,obliga« tut,Heut IB cut mutuum datur, ct condxftione inde hid tenetur.

fNon quauis tarnen ex cau{amp;, ei qui per errore (oluit,repctendi facultas datur. Quoniam id pro ttgulatradûr Veteres: Quibus excauftis.id quod Vere debetur per inficiationem duplatur,ex ijfdi cauflis et quod non debitum folutum eft, reped non pofte. Velutiex lege Aquilia. Nam fi quit damnum mihi dederit,habeo aduerfus eum aaio« nemcxlege Aquilia- Sin veto quum poicerem Vt damna mihi refarciret,inGciatu8 fuerit, fe quic* quim debete; deinde fuerit conuidus, duplum foluere

’ LIB. in. INSTIT. i foluerecogetur. Si quis ergo quum damnum w?* hi non dediHet.fed dediffe k putarct,id quod non debebarmihi folueric, non repeter quod dedetif. Idedicebant veteres in iis legatis locöhabe«: quç certa côftjtutione cuicûtç.perfonç per dänari« onérelinquebâtur.CertS Icgatû eft, fldixero.D» no te hçres. Ill) dare centum aureos, Nam,fi dixw to, Damno te dare eaquç in area funt, quoniam quâtitas eorum nonapparet, incertum legatûeft. In cefns igitur legatis.quç per dânationem relida erant,hçregqui debitum infic!abaturconui(ftu8,du plû foluebat. Quôd fi quum non deberer tibi,per errorem tarnen quafi deberet foluiffet:repetit!oiit cius non habebat. Sed Imperatoris noftri conftP tutio.qiium vnam omnibus legatis amp;nbsp;fîdeicômiP fis naturam côftituerit: duplationem banc, quçex infîciacione defcenditinon folum ad legata omnia, verum etiäad fideicômiftaextendi voluit. Nota» men omnibus legatisid inAilfit, fed iis folum le* gatis ac fldeicömifTis, qua: facrofaneftis ccclefijs Si ceteris venerabilibus locis reliquuntur, quae autre ligioniar-ut pi ecat is refpediu honoramus. Si ergo quum nullum legatum fideivecommiffum ven« rabilralicui loco relidlum eßet, ego tarnen quia re lidum eße putabâ foluerimrcefiat repetitio,prop tcreaquodhaeres qui ea verè deberet,perinficiati onem ad duplum foluendum cogendus eßet.

■ tlR OïASTÏtSON*! NOßlJ OßlW 1 gatioacquiritur. Tit. XXVIII. v DIximusde ôbligationibus.quç vel ex eötra« tu.velex qxiafi contratftu nafcuntur.Nuncdi rendom nobiseft, quod hçobligationes nonfo« Ium per nofipfos nobis acquirûturrCedetiâpereas perfooas;quae in poteftatc noftra funt: veluti p fef U08 noftros^aut fuos liberos quos in poteftate ha« : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bemu»

PER QVAS PER. NO. OBÜ. AC. lt;«7 bctnus. Srd ea quidem; quç per feruos pofiros ac« ' quiruntur.tota noftra fiunnQiiae verô per libero« noftros quos in poteftate habemus, ex obligaticü , ncacquiruntur,ea diuidunturad exemplum fîmili i tudinemque proprietatis rerum amp;nbsp;vfusfrudus: I quam Imperatoris noftriconftitutio decreuit: vt I quod exadione, lucri commodique proucneriti rtus vfumfrudum quidem habeat pater, proprie tïsautem fiüö fcruetunpatre fcilicet adionem mo Uentc.fecundum recentioriseius amp;facrzconfticu tionisdiuinonem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

ÇSed amp;nbsp;libéra perfonç Si. alieni ferui, quos boa na flde poiïidemus.obligationes nobisacquirunr^ fed duabus tantum ex caufTis: Td eß,n quid habeât tx operis fuis, aut ex renoftra. Per eum quoqi fer* iium in quo vfumfrudû vel vfum habemus, (îmi* liter ex duabus dfdë cauiïis nobis acquiritur. H oc tarnen velut extrinfecus fciendû eft, Quod ea qux , ex operis ferui,in quo vfum habemus,procedunt:

^Seruus cômunis pro dominica parte ,i. pro qua parte vnufquifcp dominorum dominus eius eft, dominis acquirit. Hoc tarnen pro certo excepto, quod d vni foli dominorum nominatim ftipula» tus fit, VelutiTitio domino meo dabisdlli foli ac quirat.Quemadmodum etiam fl nomiue Titq fo» liusaliquid per traditionem acceperit. Sed amp;nbsp;fi en iufTu vnius ex dominis feruus ftipularetur,nomen eiusinfiipulandoomiferit: Magnaquidemdeçà reeratinterveteresdubitatio.Sed tarnen édita eft Imperatoris nofiri Sandiffdecifio, qua cautû eft, Vtilli tantûacquirar,qui hocei facereiuffit, Quod etfuprd relatum eft:propterea quodiuffus tantû« dem prsftct,quantum nominis mentio.

Quibus modis obligatio tollitun Tit. XXIX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I o

POflquam didiuin eß, quomodo obligation^ contrahantundicamus ctiam quomodo foluan cur. Quod enim altquo modo contradium eft,hoc amp;abquo modo foluitur; Omnis igiturin primis obligatio tolliturfolutione: quû fcilicct id ipfum quoddebetur,exo1uitur. Veluti.fl quumaurei do berencur,aureo8 quis folucrit. Quod ßpro aurtia frumentum aliudvr quid, aut etiam contfi, folio turn fuerit, amp;nbsp;id faeftum ßt confentiente credb toreetiam in huncmodum d debitoliberaturde« bitor. Ncc referre putamus, vtrum is ipfc qui de* bet foluerit.an alius quifpiam pro co.Nam et alio foluenteliberatur debitor: fluefeiente, fiueigno* rance, ßue etiam inuito eo ßat folutio. Quum au* tem reus folucrfr.etiam ii qui pro co interuenerSt liberantur,hoc eß ßdeiuflores ec mandatores. Sed amp;nbsp;fideiulTor foluendo, vnd et principalem hberat amp;nbsp;fe exoluit obligacione.

ÇPrxtcrea amp;nbsp;acceptilatio tollit obligationeitt« Eßautem Acceptilatio,(vteam definiamus)Im» ginaria folutio folennibus quibufdam verbis c6« ßans.Quod enim ex verborum obligatione mihi dcbecur, id ß velim tibi remitterc; Sic remitti po* ieß,vt ego te debitorem patiar hate verba dicerti Qiiodego promißtibi, habefne acceptum^ E( ego refpondeam.habeo.Sed et Gracce acceptilatio fieri poteß, dum ira fiat, vt Latine fieri confueuiR rôaayixi^XaCàfi Vctum Accep* tilatio.vt dicltum efifolam verborum obligatio* rem diiïoluit: non etiam C3etcras,quç re videlicet, aut literis, vel confenfu contrahuntur. Nam id confequens eße vifum efi, vt obligatio quae ver* bis côtrada cfliet^lq's quo^ verbis dißolpi po^^^'

QVTB. Ma OBUG. TOL. t«t Qliod fi quis alia mihi ck cauffa obligacus fie,velu« *’te»1iteri8,cófenfu,aut negociorum geßorovcl ** teflamento:atq, id debitû rcmittrrr tibi velim In hunc modül te tiipulari pofïum. Quod ex ilia *^one mihi debes;id date mihi fpondesfEttedi* ^nte Spondeo, tollitur prior aóio, SC nafcitui **tborü obligatio. Cóftitutaqt deinde vcrborS ^ligaticne.conueinentet et acceptilatio accedir. ^in illo ^tdem eß inter Iblutionem amp;nbsp;accepti« «tionê dinèrêtia. Quod folutio ofm obligation^ «’Holuat: Acceptilatio vero, folam verborum. in hoc conueniunt, quod quemadmodû pars tgt;U8 quod debetur foluta,amp; ex parte atflionem dif feluic: îta dein partem dcbiti, acceptilatio fieri poffit. Quoniam aucem diximu£;eum qui ex alia faufladeberet.ftipulatione interueniente, debito verborum obligationem conuerfo, per accepti btionem liberari poffe; Neceffeeftde Acceptila« tione Sc Aquiliana ftipulatione diccre.Quç ftipu» latio omnem ampliffime obligationé in fefe tran£» 1 Ittre.et per acceptilatilonem tollere poteß.Stipu« I latioenim Aquiliana omnesobligationes nouac ' amp;nbsp;gt;ta4 Gallo Aquiliolurifconfultocompofita eü Quicquid te mihi ex quacunc|i cauffa dare facere oportet,oportebat,puré vel in diem:Quarumque terum nomine, mihi tecum adiovclin rem vel In perfonam eß,erit.Et qukqiiid tu meum habes, tenes.aut poffides/Eft enim differentia inter lene te Sc poffidereteaçp talis. Tenere enim efl,natura* Ikerdetinere: Poffidere veto, eft animo domini detinere)aut poffediffi,aut dolo fecifîi ne poffide* as,(Nam forte quum hxreditatem mihi delatam inuariffes,a1iquas tantum res poffediffûquoniam 8C de ijs teneberis,quas dolo non poffederi8)Quâ ticunque eatum terum quxqu^tes eß,tant3m pe* cuniani

cudiam darf ftjpulatus eft Au. Augenus, fpopow dlt;t Num.Nigidius. Et poftealt;juäm ftjpulatiot* Il's iiitcrccffillet.SC omnia in verborum obligation nem collata effent. Tune i di'uerfo per acceptilaci* oncm Num. Nigidius Au. Augerium interrogé bat.Qukquid ego tibi Num. Nigidius per Aqo’* lianam ftipulationcm hodicrrtodiefpopondi,iane omne babes aeceptumc’ Refpondit Au.Augcn'us« Habeoacceprum.acceptumq^ tub. Et ecceperprt ora verba contracta eft verborum obligatio,qu* per Aquilianam flipulationem , omnes priores cauffas nouauit. Et per fecunda verba nataeft Ac* ceptilatio, quae Aquilianam ftipulationem diffol uit. Haec igitur eft ea, quae vulgo Aquiliana ftipu latio vocatur.

Adliacc amp;nouatio actiones tollere confiieui'B Nam fi id quod tu mihi debes, ego si Titio ftipU lcr,Interueiitu nouç perfonç noua nafeitur obliga* tio, Sc priorin pofteriorem translata tollitur. Et adeo haecverafunt.vr quâuis contingatftipulatio nem inutilem effe,rollatur ramen prior obligatio, Sc fecunda promifforem iure non obliget.'Velub» Debebat mihi Titius.id ego sipupillo flnetutoris authoritate ftipulatus fum Périt mihi in haccafui fpecie debitum. Nam ScTitius per nouationeiiJ Iiberatur,amp; pupillus cum turore authore non pro niittat,non obligatur. Non idem iuris eft,fiquisid quod alter debet, a feruo fuerir ftipulatus. Tunt enim prior obligatio in fuo habitu manet incon* cuffa.perindeatfpfi nulla ftipulatio poftea interut niffet.Necj!dixerit quifquam.Scruum promitteii do naturaliter obligari : Itaej Sc fideiuffores abeO datos naturaliter SC ciuiliter teneri : Porro natura* lern obligationê vim Sc ius nouandi habere.Nam ad ea dicendum cft, Non id nouationi fufficere, amp;

Vel naturalis obligatio nafcatur,fed etiam perfonä Vtaliqua fit,requiri,Atferuus,Iure Ciuili pcrfonä •'on habet.Et haec quidem quum in alteram perfo Ham facimus nouationc. Hoe eft,cum Primo ante Hiihi debente,venit Secundus qui pro eo promit# tat.Qiiû veto abeo qui mihi debet ftipulor,Quae# titur an nouatio contingat:Et(vtego tibi rem om neni foris quibufdam alïumptis perfetî’iè tradam) Si quidem ex obligatione, quæ re contrahitur, aut literis,aut confenfu, mihi debebas, aut aliqua acTi# One quæ ex quafi contraeftudefeendit tenebaris,du bium non eft,quih nouatio contingat. Sin autem amp;nbsp;antea verbis obligatiis eras, ÔC nunc idem d te ftipulonTunc demum fît nouatio,quum noui ali# quid in pofteriore ftipulatione adiicitur, quod in prlore non erat. Quoniam forte aut conditio, aut dies, aut fldeiuiTor adiicitur vel detrahitur : Aut quantitas adiicitur, nam ß detrahatur, vt fi quum prior ftipulatio eßet decem aureorum, in fecunda quinep fîntynullacontingit nouatio; Quoniam in Oecem aureis, SC quinq? funt, nec quiequam noui fecunda habet Hipulatio. Quod autem dieftum eft, adietftaconditione nouationem fieri, iditaintelli# gendum eft,vt tunefieri dicamus nouationê,flcon ditio extiterit.Si enim defecerit, manet prior obli# gatio. Quoniam abfurdumeft,dicere, Validiorem obligationem (earn fcilicet dico quæ pura eft)d de# biliorc tolli. Debilem autem vocamus earn, quæ conditionalis eft, quandiu ea pendent quæ in con# ditione funt. Sed quum hoc quidem inter veteres conftaret. Tunc fieri nouationc,cum nouandiani# fno ad fecundam fbpulationem aliqui veniftent : Illudautem in controuerfia effet, quando nouandi animo ad cam venirentcontrahentesiÄS quafdani de hoc prxfumptiones, aln aliis in cafibus introdft 2 «réirf

Cerent, Ideo édita eft Imperatoris noftri conüiiüf tio: quæ aperte definit, tunc demum nouationem fieri, quum idipfum inter contrahentes exprefluffl fuerir; Quôd propter prioris obligationis nouati* onem,ad hancveneruntftipulationem. Hoc auté non fadio, priftina obligatio in fuo habitu ma/ net.et fecûda ei acccdit.Ac deinceps reus ex vtraç^ cauftamthi obligabitur.fecundum illius facrsecon ftitutionis definitionem:Sed hæcex ipfiuslectione apertius perfedtïufc^ licet cognofcere.

Praeter lixc,quç didta funt,ód obligationes gug exconfenfunafcuntur, contraria Voluntatcdifiol* uuiitur.Nam fl ego cum Titio egerim de re aliqua V3endenda,ica vt ilJe de me fundum ilium centum aureis emerct : Ac deinde re nondum fequuta. Id cft,ncquc precio foluto, neque fuiido tradito, pla* Client inter ambas partes,vt abemptioneamp;vsto ditione difcederetunlnuicem liberamur, ita vt ne/ que vaenditor ex vacndito cum emptore,nef;^ enw ptor ex empto cum vaenditore agere poftit. Et noc faliceteft illud quod didtur,re nondum fequtf ta,Id eft,re nondum implcta recedere. Eadem dw

cimus lt;SC in Iocatione,omnibufqi contradb/ bus,qui ad obligationem quae cone fenfu contrahitur refc/

ONVM IVRIS* CIVILIS Ä Thcophilo anteceffore in Græcamlin» guam translatarn. Liber. IIIL lacCurtio Iuris Conf, interprété,

Vperiorc Libro differuimua de Obligationibus Action nibus, quae ex contradu nafo cuntur: Confcquenseft,vr «Sd de obligationibus quae ex de^ liAo nafeuntur dicamus. Ete# niiti quum fermonerii de ohli gationibus inftitueremus, di* kimuseSsautexcontradlibuS.aut ex delictis na* fd.Sed eæ quidem quaeex contradiu nafeuntur,in quatuor genera diuifaé funt : Quoniam aut re, aut Verbis,aut litcris.aut eonfenfucontrahuntur. Hae Verö ad vnB genus rediguntur. Q^iemadmodutn tnim illiccontradlus principatum obtinet,amp; qua tuor obligafiones pafit: Ita amp;nbsp;hic delidlum princi patum ofatinet, amp;vnaexeo obligatio fanquä ex te nafcitur.Sed inde quatuor deducunturmalcficia Vtfurtum,rapina,daninum,iniuna.

Je Eft auteni furturn, ContreC’tatitvrei aîienæfrati ulenta, Ixdens eum cui furturn faotatn eft, aut irt teipfa^ in ÿfuieius,aut iii poflelTione, In re ipfalt; jf vtff

Vt fl feruum tuum fubftraxerimjn vfueius,vclud Si id quod mihi vtendum datum eftin viiii diem, diutius teneam. In polïeffîone,vc fl id quod mihi incaulTam pigiiorisautexcaulTa dcpofitijolTiden dum datum eft, tanquam dominus poflideam. Porto deli(ftum hoc nirti, non folum Ciuilis, fed etiam naturalis ratio auerfatur. Dictum eft auteni furtö,dfuruo,id eft,à nigro, cldm amp;nbsp;obfcure,ac plæruntp notftu fiat. Veld fraude,Nam furomnis. Sc fraudatoreft.Vel d ferendo,id eft,ab auferendo, quod intcruertere 3C priuarc flgnificat.Vcl d Grx» ca voce a ?)gt; n? 4gt;wf. Nam Graeci 4gt;Sj«s appellant fu* res £ti)gt; nS'(4)iyBgt;/,id eft.d ferendo:Quoniam 3C Gnu Ct dicimus i5gt;(ff(//,res aliénas auferre.

Furtorumauté duo clTc genera apertû eft; Quo» niam furtû aut manifeftum eft,aut no manifeftum Conceptum enim 3C oblatum fpecies potius fuiit a(ftionu,qu3c ex furto nafeuntur, flue quae furtoco Extent, qgenerafurtorum, flcut infradocebiniut. Manifeftus fur eft,quc Grxei ÏTrauroipay« deprçhen dl dicunt.Ncc folum is qui in ipfo furto deprehetw ditur, fed etiâ is qui in eo loco deprçhenditur,quo furtum fit.Veluti quidam in domo furtum fecerat Sc nondum ianuam egreflus,deptçhenfus eft. Sed Ä ß quis in oliueto oliuarû,aut in vineto vuaruni furtum feccrit, quandiu in oliueto aut vineto de* prçhenfus fuerit,manifeftus fur eft. Aliqui amp;:vltc rius manifeftum furtû extendunt, dicentes manife ftuin furc cxiftimari, quandiu rem qua furatuseft fur tencns.vel vifus vel deprçhenfus fuerit : due in publico,flue in priuato locoiflue d domino, flue ab allO quouis:anteg eo pcruenerit qud perferre earn rc,lt;SCvbideponereCôftituerat,Finge enim fvt re clarius.apertiufq? intelligas) Aliquê anteg furare* tur,amicis fuis fecreto dixtfte,Serêinam,quâ furto aufer

DE OBEI QVÆ EX DEL. NA, ty» gt;uferre in animo habebat, veile in ædibus Primi (verbi gratia)deponere.Si potlcômilTum furtum, ram rem habere vifus fuerit aut deprçhenfus,quo, ^nqr in loco id fiat, anteq in ædes Primi perferat, lt;bi(jdeponat,manifeftus fur ell.Quôd ff poftgin ædes Primi eä pertulilfet.ibiqj dcpofuilTet,depr3E, l'eiifus fuerit earn non Habens: manifeftus far non ’udicaretur.Ex his quac nunc dicfla funt, facile colli gas,quis nec manifellus fur fit.Qiiodenim manifc ftum furtum non eft, id fine dubio intelligerepo, tts.iiecmanifeftum effe.

J Conceptum furtum eft, quum apud aliquê te, ftibiis præfentibus furtiua rçs quxfita di inuenta tft.Nam aduerfus eum,apud quem inuentafuerit, propriaaftio conftitutaeft, quæ concept! dicitur, Necß referre putamus, fur fit is apud quem inucta fur non flt,fed d meacceperit. Oblatum fur, turn vocatur,quum res furtiuaab aliquo ad meal, bta,aut mihi data:di deinde apud me præfenribus teftibus quæfita di inuenta eft. Sed tune demum, quum eo animo mihi rem furtiuam aliquis dedc, hc.vt potius apud me,g apud ipfum dantem inue niretur.di vt eödemnationis turpitudo penes me potius elTet,g penes ipfum.Hic enim amp;nbsp;ego atftio. He concept! teneor, «^aduerfus eum qui dederit, ïftionê habeo oblit! : etiä fi maxime is qui id fece, rit,fur non fit. Qiiapropter fl ea mente mihi re fur, Puam non dederit,tenebor quidem acTtioneconce pti,fedadueffus eum aeftionem oblati no habebo. Eft amp;: prohibit! furt! atftio, aduerfus eum conftitu ta.qui rem furtiuam praefentibus teftibus quærere Volentem prohiber. Præter has inuenit Prxtor di aftionc furti non exhibit!, qu! furtiuarcm apud fe quæficâ inuenta palTus non eft ab eo, qui illam Wucniflet auferri, Has aucem atftiones Concept!,

oblati,prohibit),amp; non exhibiti,generafurtonim efTe dicere nó poffumus:fed fpecies.quxfurtoiam cóniiffo accidunt.Itacf) (Siaduerfus en,qui furtum pon admi(5t,ha:aÆones côpetunt.Vnde nee illud fieri poteft, vt ea principalia furta effe definiantur. Sed has aeftiones quas in certis furtorü formis có* peterediximus, hodiein vfu Ciuili di agendis re* DUS non fanè videas: Q^iuenim requifitio rei fuw tiuæ hodie fecundum veterê obferuationê nö fiat, hoe eft prçfentibus teftibus, meritó per cófequcn tiâ,amp; prçdictç actiones ex cómuni vfu receilcrut, Q_ionia illud in confclTum venir, Qiiicunt^ feiens »rem furtiuam fufeepit 8i eelauit.hune furti neetna nifefti rencri.Pcena autc furti manifefl:i,in quadtU plum exerefeitmec manifefti,in duplum ; flue liber fit,flue feruus,qui furtum admiflt.

^jfFurtiuum autê eft, non folurn quod notftu aut interdiu eldm auferfur, fed quicquid alienum mo/ bile malo animo inuito domino eôtrelt;ftatur, Qus propter,flue creditor pignore, flue is apud que res depoflta eft,ea re vtatur, flue is qui rè vtendam ac* cepic,ad alium vfum eam transférât, g ad que acte pit.furtûiniiscômittit. Veluti fl quis argentum vtendû à meacceperit, quafl amicos côuiuioexce* pturus:lt;SC id peregrè feeû tulerit. Quanuis fpoliare me eo nô voluer)t,tamen furti tenctur; quoniâ vb trà qaccepit,vfus eft. Sed Si fl qs equn flbi vtendû datû geftandi cauffa ob aura temporifeg gratiâad certum fpaeiû, longius aliquô duxerit: furtum cô* mittitiquod Veteres in eo fcripferunt,quicquum flbi vtendum datum in aeiem abduxerat.

Tllud tarnen in vniuerfum placet : Omneseos, qui rebus flbi conjmodatis aliter quàni vcendas gcceperunt, vtuntur, furtum committere, amp;nbsp;furti t6neh:Q feintelligaqtid inuito domino facere,eûq^ fit«

Brefcifcat, non permiiTurum. Qjôd fl contentum flïe dominuni.ncc irafci eam ob rem putabanr,ex* tra furti crimen id elTe deßnimus : optima fane ra/ tione, Qiiia furtum fine malo animo ôCaffêtfiufiw randi non committitur.

SC Sed Si li inuito domijjo id fe facere credeb5t,lt;SC ominusquö refciiTer,ma]eid non accepit: Netß bic caulïa furri locum habebit. Sicigiturvt alt;flio furti cöpetae,duo.necefle eftconcurrant: vt Si ego fcilicet re inuito domino vtar,nô ignarus id ci mi« nimè gratumfuturum:5Cis qiium rê intellexerit, in malam parte accipiac. Q_iorum fi alter um defi« deretur,alt;ftio furti nafei non polTit.Ttacg ex hoc taz lequiddam quacfltumcft. Et hoec habetoinmo/ dum praeuiæ cuiufdam infpeJlionis. Si quis feru3 meum corruperit.Si mores cius in deterius muta* ritiadionem aduerfus eum Irabeo, quae dicitur fet/ uicorrupti.Etad duplumeius ea competit,qu5to minoris feruusfac'tus eft preerj. Auequum is pe/ riit,ad duplum æftimationis. His ita infpecîtis.vi* de nûc rem de qua agimus. Titius cum feruo meo agebat corrumpens eum, Si Vt fugeret monebat: Wmul 3C illo addito-,vt rerum mearum aliquid fur/ tiperet : Seruus id-non me clam habuit : Ego quS omnino ei fidem non haberem, fed Titium in ip/ fodelido vellem depræhenderc, permifi feruo VE eaomnia faceret. Ac is fiiblata re quadam ex fupel iedili mea,ad Titium alMbatîClam ego fequebar: Sciendi cupidus an vera effent, quæ is mihi dixif/ fet. Quumque is ad locum, inter fe amp;nbsp;Titium corw ftitutum veniffet,Titio dédit rem jllamfurreptâ. Atque ita ex iis quac adla funt-, inuenî feruum non mentiri.In quaeftionem cadit.quac mihi aeftio con/ traTitium,propter rem geftam competat.Et qui/ dem inpriinis, vix fieri poteft, vt quis aciionem

furti copctere dicat: Vt enim maxime Titius tent illam mala mente amp;nbsp;affetHu furaiidi coiitreÆirit, Id tamciniiitodominonô contigit: Anergoferuil çorrupti aÆo locum habetc’ Sed tarnen ne hçc qui dem dari polTe videtiir : Qiioniâ n^ores ferui non funt corrupt!,quin imô quû antea ignoraretur qfi delis effet domino fuo,id nunc demû apparuit. Fu turn eftigitur.vtvna in re multisdelilt;ffis cômiffi» T itius,nulla tame aclione teneatur. Quidam tamé apud veceres furti adlionem competere dicebant. Sed quoniam multæea de te inter veteres erantal fercationes : quum alq aÆonc omnem negareiic, alrj folum aÆ'onem furti datent: Relata res eft ad Principem noftrum.ôii édita ab eo eft conftituoo, quæ huiufmodi calliditatibus obuians, ira vlcifci* tur Titium, vt non folum acTaone furti, fed etiam ferui çorrupti eurn teneri iufferit.Nam qu3uis niQ res eius ferui in deterius mutati nô flnt,amp; ideo ceû fentregulae quæ de adtione ferui çorrupti tradunt tur: tarnen quum malum illius confilium ad perni* ciem probitatis ferui tendat, conftituitin pœnan, Ticrj,vt alt;ftio ferui çorrupti daretur, perindeatcp fi reipfaferuus corruptusfuiffet:Neex huiufmodi impunitate Titius 36 alium quempiam aggrediai tur, quem farte facile fît d bona fruge ad malos mores impellere.

^Interdum 5iin liberis perfonis furtum cômit* titur:Veluti fi quis liberos quos in poteftate habe mus,cldm furripiat,filium filiamveaut nepoté vel neptem.Furti autem agitur in id quod interefhEc quid hic i:irer(îc noftra,dicendum eft. Finge filium meum ab aliquo fub hac côditione hæredem fcrip* turn effe,Si in hacciuitate viuereinuentus fuerit, Tueum furtofurripuifti, 8C in aliâ abduxiflf ciui* tatc^C^um tetetor morerçtur,euénit,vtin ciuita

DE OBLI. QVÆ EX DEL. NAS, 17? tefilius non inucnirctur.Defedtconditio,amp; fîlius hærcdjtacem amifit. Ego furti tecum agam:5i lt;n quantum rationes meç læfç tunt,confequar.Porrd in vfufrucSu.qui mihi erat acquirendus ratio mea lçfaeft;Huius acftimationcm petam.

Sacpc 5iin re fua quis furtum committit. Ve* lut! fl dcbitor,rem quam creditori pignoriscauda dederat.clanculum fubftraxcrit. Quoniam in co creditorem lxdit,quia cômodo eum fpoliet,quod in caufl'a pignoris cß.

flnterdum quocji amp;nbsp;is furti cenetur, qui furtum non fecerit. Idautem in co contingit cuius ope lt;SC Condlio furtum facflum cR. Quo lu numero cil is, quiquum nummosaliquis'in manufua haberet, fosipfecxcuffit.vt alius raperef.Velobtentuto* Szcorporifve obiedu afpeduituo obRitit.vtali ns rem tuam furriperetrvel oucs tuas aut (joues in fugam auertit, vcalius eos caperet. Eccc rcs tuas hic non attigit.ói tarnen furti tcnctur: Duntaxat (vtid obiter 3i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;velut forisaffuniptô feia

inus)n quis alius res tuas amiiïas contrecRauerir. Quoniam fine contrccftatione furtum nunquäin« telligitur committi. Et hoc veteres in eo fcripfc* te,qui rubro panno turbatum armentum fugaue« tat.Quôd n quid eorum pcrlafciuiam amp;nbsp;non data opera vt furtum admitteretur,factum fuerit:in fa» lt;Sum dabitur acRio aduerfus eum,qui eorû quid fecerit:amp; furti.aduerfus eû qui abduxerit aut fur* tipuerit. At vbi ope Mçuij Titius furtum fecit, Vterq, tenetur.Et iÜius quocß ope 3C confilio fur* tum videtur admitti,qui aut fcalas fençftris admo nit,aut fençftras ipfas vel oflium effregit, vt alius furtum faccret:Aut qui ferramenta ad ieram vel fençftras effringendas.vel fcalas vt fençftris admo üctentur,coinmodauit:nôignarusin quem vfum

ea commodarentur. Sin autem quis nullam ad cicndum furtum opem adhibuit.fed tantum confl Iio iiiftruxit, nbsp;nbsp;volentem furtu facere cohortatus

^Si aut feruus mcus,aut filius quern in poteftate habeo,return mcarum aliquam furetur:Furt5 qn* dem admittitur,amp; res furtiua fit,nec^ ab vllo vfiw capi poteft,donec in poteftate domini reuertatutj Furti tarnen aduerfus eos.qui furtö fîc fecere,a(Sio non nafcitur.Quoniam necç alia Vila adio ex con* tractu velex delidto inter hosconfiftere poteft. Q_i£)d n ope amp;nbsp;confilio alterius furtum ab iis qu* iuri noftro fubiedli funt facftum fuerit:quoniâfur* tum vtiqr committitur,confequens eft, vt ille fur* ti tcneatur,cuius ope id fadum eft:quauis cum eo qui rem fubftraxit propter poteftatem quam into habemi^,nulla furti fit atftio.

lt; Hxc habeto in modum præuiæcuiufdam infpe Æonis. Q!.n nobis ex aliquo contractu obligati lt;tint:Praeftafe debent in rebus ad quas tencntur,ali is folum dolum,aliis etiam dihgentiä. Qiioniam aut nullum in iis dolum comittere debêt;aut negH genres eile in cuftodiendis non oportet, Sed fl qui* dem nihil inde ad ipfos commodi redit,de folo do lo tenentunSin autem commodi aliquid habet, ä ex negligentia obligantur. Porrd commodum di* co,non folum quod in pecuniaria praeftationecoti flftit, fed etiam quod in explenda cuiufcß intentio* ne. His tibi fic infpedtis,videto nunc rem qua de agimus.Vetus eft quæftio: Cui furto cömifio.fur* ti atflio deturfEt facije quifpiam forte dixerit,do* mino dari.Sed verum id non eft; Qlt;i3do iamdixi* mus,ipfum quoep dominîï furti teneri,qui pignuS d creditore fuo fubftraxit. Verum ei datur,cuius incereft,Eiu6 autem intcreft» qui furto admifld

DE OBLI. QVÆ EX DEU NAS. »74 ôicur. Is verô Jæditur,qui refalua,commod5 eius habet,quanuis dominus non fit.Itaq^ nec domino compeiit.nifi eius quod intcreft ratio fiibfit. Quid autem id fit,paulô apertius dicere nccelTe eft.Mutu üm ego à Titio accepi,amp; rem meam ei in cauflam pignoris dedi:Eara aliquisjTitiofubilraxit. Vtri dabitur furti adioi'Et dicimus,Creditori. Quant ob remt'Quoniam eius intereftJpfe enim admiffo furto ]æditur,Nam ÂSrefalua commodumex ca habebat,vtpote cui per earn de debito confultum fffet, Icacç Âdolum diligentiam debet:Velue id ptofruàu confequês.quôd incumbendo pigno ti.debiti fui cauflam (vt didtum eft)indemnem fer üat. Meritô igitur ipfl dabitur furti actio, non mihi domino. Nam ego pigneratitia cum co agam.vt negligenter in re cuflodienda vcrfato, Habebit antem creditor aßionem furti, etiam fl maxime idoneus et foluêdo ego deUïtor fim. Quia txpedit ci,vt pignon' potius incumbat, amp;nbsp;indc femfuam indemnem feruetiqudm vt aflione in pcrfona,i« mccum agat. Porrô adeo verum eft, Creditorem furti adione agerc, vt etiam fl ego debitor pignus fubftraxerim, nihilo minu» (vt fæpius iam didum eft) creditori furti adio competat.

^Dedi fulloni po]iendam,aut lotori lauandam, Vel fartori farciendam veftem certa mercede con# ftituta:Furto admilToeaperiit.Magis eft vt fullo aut fartor adionem furti habcat qudm dominus. Quiadomini nôinrerefteam rem nô perirc:Nam de indemnitate illi profpedum cft,quû locati age« tepoflit cumfullone autfartore, amp;nbsp;itaremfuam perfequi. Ideo autem fartor amp;nbsp;fullo adionem furti habent, quoniam ipforum intereft furtum fa« (Ef um nô cfle.Éucrantur enim vefte falua mercede

confiftutam. Sed amp;nbsp;is qui rcmalienam bonaffdc emit,Äcam furtoamiÔt.omnino furtiadionetn habet, Idcß.quum tarnen dominus non flt.quem* admodum et creditor, Fulloni autc fartori non aliter datur furti alt;flio, qua'm ß foluendo finnhoc eft.niß domino rei.foluere atftimationem poffint, Nam ß æftimationem rei furto amilTç foluere non poffint.tüc domino furti datur aó:io;quum ab dB æftimationem rei amilTe non poiTit confequi:Hic enim ipßus intereft, rem faluam effezquippc qui æftimationé vcftis ex bonis fullonis autfartoris, * feruare ßbi nö poftit.Et hæc dicimus.ßue ex patte flue in folidum non ioluendo ßt fullo aut fartor.

Ç Qijç autcm in fullonc aut fartore dicfta funt om nia.eadem Veteres amp;nbsp;ad eum cui res commodata cft,trans fcrebant. Nam ß cui librum meum corn* tnodailem.'S^ is furto amiftus fuiilet, quoniam acftionem coihmodati aduerfuseumcui comm« daftcm habebam.per quam mihi ptecium rei coni modatg conferuabatunnö mihi domino,fed con» modatario dabatur furti aAioJs enim Ixdebatut furto admifTo, Quoniam refalua commodumcx ea habebat. Commodö autem hoc,nö in co erat, qgt; pccuniarium aliquid caperet.fed in eo çf inten* tionem fuam cxpleret. Intentione vcro fuamex* picbat.q, vfu eius frueretur. Atcp ideö,lt;S(S diligen* tiam rei debebat. Qjiemad modum amp;nbsp;fullo,qui mercedem accipiebat. Qiiôd ß foluendo non erat commodatarius.in folidü vel ex partc,ad me furti aiftio iure transfcrebatur.Et hæc quidem apud ve tcrcsita ad exemplum fullonis amp;nbsp;fartoris, in eo quoqß qui vtendum accepiffet,tralt;ft3bantur, Sed quum quæftio hxc ad Imperatorem noftrum rela taeilet.cöftitutioeftab co édita, Quacautum eft, Vtcommodatario furtS pailo,in poteftate domi» ni rei

DE OBEI. QVÆ ÉX DEL. NAS. tyj ni rei furto ablatæ fit, commodati acftionem adiier fus eum qui rem commodatô accepiqmouereaut furti cum eo agerc.qui rem furripuit.Vt ramen al# teraelcdaad alteram adîioiiem dominus ex pcrni tentia venire non polTitJed fi furem eligat.is qui rem vtendam accepitjiberecur. Quôd fi commo# dator aduerfus eum qui rem vtendam accepit,ve# neritjpfi quidê ccmmodatori nuDo modo adiier# fus furem furti aôtio dabitur, Sed earn illi dat con# ftitutio,qui rem vtendam accepit.T une autem rei dominus per adtionem commodati agendo,amit# rit a(Sionem furtrquando feiens rem effe furreptâ, adionem commodati clegit. Sinautênefciusaut dubitans rem furreptam clTe, commodati adh'onc inftituerit, iSlt;5 re deinde cempertapoft litem cum commodatario contcftatâ,relinquerc velit atftio# nem commodati,lt;56 furti malit agere:Eadem con ftitutioneid ei facere permiffum eft,lt;56 aduerfus fu rem venirc:fublata omni oppofitione,quoniam re rum omnium ignarus,iudicium cum commodata rio accepit.Nifi forte commodatarius domino rei, aiitequam earn dominus fciuilTet furto ablatam ef fe,de re furto ablata fatisfecerit.Tunc enim fur do# mino furti nô tenebitur,feddcommodatario con# uenietur,qui fua pecunia domino rei damnum re# farfit.Quoniam amp;nbsp;illud in confeffoeft.Si dominus quum nefeiret rem furreptam efre,cômodati adho nem infl:ituerit,lt;Slt;; poftea boc cognito,ad adtionê furti tranfierit regrelTûm ei amplius ad adtionem commodati nonefie.Nam ab ea liberatus eft com liiodatarius, etiamfi non omnino optimum furti adiioexitum habueriupropterea çpfçpe fures non effefoluendo dcprxhendantur. Ac ontinent haee. Rue in partem fiue in folidum par fuerit foluendo precio reicommodatæ.

Rem meam apud Titium depofui. Is in re M poßta diligentiam nó debet; quoniam nullum ba# bet ex ea commodü.qutn imó propius eft,vt iplc domino fit caulTa cômodi, vtpotc cuius res in tu» tioreloco collocatafit. Sedtantû ineoobnoxiuï eft.fi quid doloipfius in re damni acceptum fit. Quam ob caulTam fi res ci furrepca fuerit, qun ad rcftitutionem rei cum eo nôagatar, furci agere efl eo quiillam furripueric non poteft:proptereaÿ cius non interfit rem faluam edeJed ea adfio dond nocompetet.

lt; Tandem non abfurda fuerit et illud fcfre.Quga ftionis fuilTe:An impubes rem aliéna amouendo’ furti teneaturs' Quoniam a;tas hate mala mente furandi affeeftu caret,et magis per lafeiuia lufumc^ quam dolorem videturautcrre.Sed placuititade» mum furti eu obligari,fi proximus pubertaci fie»’ amp;nbsp;ob id intelligac iefurto commiffo delinquere.

Furci aeftio fiue ex ea ad duplum fiue ad quadru» plum agarur, Pocnætancum perfequurionem non etiamrei côciner.Nam rem ipfam extrinfecus per» fequeturdominus.aut perrei vindicacioncm,aut per condidlionê. Sed rei vindicatio aduerfus que» uis poflelTorcm dabitunfiuefur earn poffidet.fiue alius quifpiam. CondicSio vero furtiua folum ad» oerfusfurem hæredemveeius dabitur,etiâfirenr liirrcpcam non poffideant.

EO S,qui res aliénas rapiunt.Iura impunités efr fe non finunr.Tenenturcnim furti. Quoniam nemo magis rem alienam inuito domino contre» tfl.’t.q qui earn virapuit. Vnderedlifi'imedidtum cft.raptoremjurem effe improbiffimum. Sed ta» men propria actionem eius delicfti nomine,Praw

ßE VI EONORVM RAPT. »r« tor introduxit: Quæ vi bonorum raptorum dkt« tur.Et hxc intra annum ex quo rapina farfta efl:,ad quadruplum:poß annum ad fîmpliim dabitur.Àt» que efl ea amp;nbsp;illi vtilis.qui vel vnam rem tantu ra« pina amiHc.Nec enim çpadtionis nomen plurali numéro datum efl,in rapina vnius rei noncompe tic,Quoniam nihilominusdatur.Nec pu tarn us re ferre,magni an parui precij fit ea qua:£ß res, quç ra ptaeft. Porrô quadruplum inaaione vibonoru taptorum,non totum in pana efl,lt;Só fcilicet extra panam eft rei perfequutio. Itaqp confequcs eft ex nac tatione,vt pana in triplo fit, Ha:c autem did* mus,Oue raptor in ipfo deli^o compræhenfus fit, flue non fit.Ridiculum enim foret, leuioriscondi* tionis effe eum qui vi rapit.g is eft qui dam amo* uet. Quae tainen ratio falfaeffet,fiexemplo furti nec manifefti,re8 hacc cxigeretur.Sed ad hoc dicftS tfl in tradlatu furti, quum fur vifus aut deprarhen* fuseffet.effe atftionem furti manifefti, quae pana quadrupli continet:quum non vifus effet aut com prathenfus.tûc ad duplum dati adtionem furti nec manifefti. At qui rapinam admifit,femperad qua* druplum tenetur.fiuein ipfodelidiodepræhenfus fuerit,fiue etiam latuerit. In vniuerfum igitur,In furto alias duplum,aliäs quadruplum ; In rapina Veto indiftindtc triplum in pana eft. S ue com* prahenfus fit,fiue non.isqui rapinam commifit. At^ earn ob rem,aut plus aliquid.aut certe no mi nus videturhabere,

Ç Vi bonorum raptorum agitur.quum dolo ma loquisrapuit,Vndeconftat,Si quisaut erroredu* dus,auclurisimprudensrem fuam rapuit,quum putaret domino licere.rem fuam vel vi dpoffeffo tibus auferre.Tudicio vi bonorum raptorum eum (ondemnandum non effe, Atque iis qua didta funt.

funt,5t: ilJud confequcnscft.vt netj furti obligarf intclligatur.qui erraiis acfimpbci aiiimo.non per dolum rapiiit. Ne tarnen q, quibus rapcrcomnia amp;nbsp;traherein animo eft;viam fibi apertam putarêf, quaimpunè improbitatem fuam exercere.ac auagt; ritiæ fuæ morem gerere pofient: Optime per con* ftitutiones Imperatorum âchac in parte profpe* tfmm cft.et confultumiNe cui liceret rem aliquam mobilem aut immobilem, quanuis earn fuam pu# tarer eile.rapere 3C vi auferre. Sic enim cauetunvt quâ raie quid defîgnarû fuerit:raptor,fi rc fuâfe pu tabat rapere,idcp nô falfô,rei fuç dominio cxcidati Sin rem quæ erat alien a,fuâ credebat efle,in primis rem ipfam reftituat.ac deinde etiâ çftimationë eius præftet. Quod non folum in mobilibus rebus lit quibus rapinacommitti potcft,conftirutiones ded finieruncSed etiam in inuafionibus.quæ in res iirw mobiles fierent:Veluti in domos,aut fundos Jdeo autem hæc conftitutafunt, vt ab omni rapina «Si inuafione mortales his modis prudentiores facSi ablh'nercnt.

^Inadtionc vi bonorum raptorum non omnino exigimus.vr rerum raptarum dominus fit is,qui rapinâpafTus elb Nam fiuein bonis eius fit,id eft, in dominio eius,fine non quidem in dominio,fed tamè folum ex bonis eius fitJoami habebit adiio vi bonorum raptorum. Et huiufcemodi quidem funt,quorum ipfi domini non fumus,fcd quse in fa cultatibusnoftris funt. Veluti,vtendum ab aliquo accepi,aut condiixi feruum,aut quû mutuum ded diflem accepi pignus,aut apud me res depofitaeft: fie vtmeainterfit earn rem mihi non auferri.Idaud tem contingit.fl quum depofitum acciperem.pad lt;ftum fecerim,vtet ex negligentia teuerer. Qyoniä pacla,quæ inter contrahêtes fiunt, naturas contrad ctuuflt

I Auum mutare foIent.Eccc eiiim ex eo quod inter nos conucnit depoßti mecum agecur, non folum doli nominc.fcd ctiam diligentia:;Sed «S^flbonafl# de quid poffideam,aut vfumfrult;ftum liabcam in

I tfalicna.aut ius aliquod aJiud,veluti vfum.vt mca internt.rem raptam non elTezRcde dicimus in iis Omnibus,ei quirapinäpalTus eft,adtionem vibo norum raptorii coniperere. Et hxc quæ dióa funt procedunt,etiam fi in dominio eius nö flut,fed tan tum in fiacultatibus. Agendo autemvi bonorum taptorum,non dominium return raptarum confe* quetur:Qiiomodo cnim.quod nö habcbatffcdid tantum,quod ex bonis eius ablatum eftdioc cft, lus quod in re habebat. Veluti vfumfrudtum,vel Vfum,ineo quod raptum eft,habebat:qiioniam eo perrapinam fpoliatuscft,isilli lt;56 reftituitur. Et generaliterdicendumert; Qinbus ex cauiTis furti necmanifefti acfao datur re clam amota, ex itfdem caulïis omnes habere adtionem vi bonorum ra# ptorum.

De damno alteri dato ftatuit lex Aqu]lia,eum qui damnum dcdit,puniens, Sed conftitutio eius omnis in tria capita diuiditur. Et in primo quidem capitc de pecude,quod Grxci ktü»®- voa tantdiflerit.Sicenimait: Siquisalienumferuum alienamvc quadrupedem, qux pccudum numero fit,iniuria occiderit.-quanti id quod occifum eft, eo anno quo occifum eft,plurim) fuerit,tantü is qui damnum dederit,domino dare condemnabitur. Interpreternur verba legis, qux nonnihil obfcura videnturelTe.Et quidem quod ait:Si quis aiienum feruum iniuria occiderit,in expedito cft.Qiiod vet rd dixit, Alienamve quadrupedeminec eo conten# tafuit,ac neqp indiflinetc loquuta eft aut abrupte, Aa fed

fed addidit,Qiiç pecudû numero fit.Id illó fpeélat^ N5 fï indefinite de quadrupedibusdixilTet.nóad* iunAo,vc pecudum numero eiTent,futurncrat,vt primü hoe caput et ad feras beftiasad me pertinen tes,5ó ad canes traheretur.fi quis ea occidiflet. Sed de his loqui lex noluit,De iis enï folis cauetur,qu* proprié et gregatim pafci folent Qiiod genus funt equi,muli,boues, oues, caprx. De fui bus quoquc idem placuit,quoniâ ÄSfues pecudû appellatione continentunEt eos enim gregatim pafci,in confcf* fum venitïQ^ium id amp;nbsp;Poêta Homerus in Odyfr fea doccat,ficut Ælius Martianus in fuis Inftitutiw nibus refert,hos ex illo verfus adducens;

△««STwyt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A lifity/jca

Aftidet is fuibus,quorum grex magnus in agris Pafcitur,ad Coracos Petrâ,fontemlt;j Arethufaniî Qiiod enim ait ,i/xoïT«,,id gregatim pafci flgnificat, Porro quod in lege dicitur,iniuria occideriufiC id intelligimus,7ray«?cAUf,id cftjflne iurc. Itacp nifl quum nulloiure cædes fa(ftaeft,is qui ocddit,ejM tra periculum eft,nec crit huieJegi locus.Veluti,fl feruum tuum latronem occidam.lege Aquilianort teneorudcp tunc demum, quum immiflummiM ab eo periculum aliter euitare non potui,q vulncre illi àmeilIato.Nam flquûeffugerepoflcm.eûocd dulegc Aquiliateneor.Atne isquidem legeAqu« lia tenetur.qui fortuitô amp;nbsp;cafu occidiedum nulls inreruenerit culpa aut negligentia. Qiioniam noli minus euni lex vlcifcitur.qui per culpam oeddit« g qui pcrdolum.Qtiapropter.Si quis dumiaculis luditvelexercitarur.feruuni tuum tranfeuntetra* iecir.Siquidem js qui hoc fccit miles eft,amp; in cam* po id fecit,aliove quo loco, vbi fc milites exerdfl

DE LEGE AQy:LTA; 178 »f folentoccifor non tenetur. bin autem paganus lt;ft,quanuis in eodem loco occidehc, quoniam ta» gt;nen paganos in armis rxercicari receptum nô eft, kge Aquilia ceneturis, qui fcruuin craieoc. Idem amp;nbsp;in milite didmus,qui alio in loco g vbi milites exercitarefeconfueuerunt.talealiquidadmilîc.Na amp;nbsp;hic in legem Aquiliam incidet.

Si quis quum arborem putaret, deietflo ramo feruum meum prxcereuntem percudit amp;nbsp;occidic, lege Aquilia tenetur. Id autem dicimus.quum via publica aut vicinalis fuberac: Exclamare enim delt; huit vt omnis qui tranflret futurum rami lapfum caueret Nam quum hoc non fecerit, negligentia feuculpç nomine lege Aquilia tenetur.Sed fl quü illeexclamaffetjeruus id contempflt,extra crime omne 5C culpam eft purator. Et publica quidem Viae(I,qux amp;nbsp;militaris dicitur.apud Grxcos Ccuim lüxi,qua omnes homines in diuerfa loca euntes

I ftaiVico,quem GrxcixuAn/'Vocant. Per hanc tnlm tranflt omnis.qui in vicn abit.Si quis ramera (eorfum d via aut in medio force fundo ramos cælt; debat,eciam fl non exclamauerit.quum id eo loco amp;dum flt.vbi nulli extraneotum ius erat vetfan« âi,non tenetur occifor.

Medicus quidam,quum feruo meovenamfea (Uiffec.curationê eius deferuit,mortuuseft feruus. Lex Aquilia aduerfus medicum compctit.Quoni îmautc diximus.eû qui culpa occidit, lege A qui* ; lia teneri. Sciendum eft amp;Imperitiamad culpam ttferti.Veluti.quum fe medicum quifpiam profi» j leretur,perimpcritiam feruum cuum occidic.quia 1 aut medicamencum quum nihil opus effet eidede i ht,aut non fuo tempore dederit.

tiamularum impetum cohibere non potuit,amp;aH enum feruu occidit.vt ex culpa tenetur lege Aquu lia. Quin ctiam fî per debilitate mulas retinere non potuit,quas tarnen alius firmior cohibere poterat: tota resculpxmulionisaHcribetur, amp;nbsp;locus erit legi Aquilix. Quxdemulionediiftafunt.amp;adeS qui equo vehitur trahere pofTumus: Si quiiin ini* Eetum equi per debilitatem aut imperitiam cohtf ere non pofret,alienum feruum occidit.

^Interprétât! fumus primalegis verba,dicanius 8C decxtens. Ait lex,Qiianti id in eo anno plutimi fueriuQuid fibi volunt hxcverbac’ Etdicimusiis verbis hancfententianiexprimiiVtfi quis alienn feruum,quum is claudus effet aut lufcus.aut man* cus,occiderit,amp; is in eo anno,quo vulnus accepit, integer,acideo maioris preci} fueritffudex rem re* tro legendo xftimationem eius ineat.Et fi fortèfa uus qui occifusert, integer 3C fanus antenouem, decern aut vndecim menfes fuerit,et ideo maioris prcci},cffimationeadillud tempus relatareum con dem net. Ex hoc autem cfficitur,Poenalem effele* gis Aquilix atffionem quia non tanti quifcp con* demnatur, quantum damni dederit:fed etiam ali* quando pluris. Vnde in confeffum venir aduerfus hSredes aiftionem hanc tanquam poenalem non tranfmitti.Namfi tanti quifque quantum damn! dediffet obligaretur,haud dubie 3C hxres eius eadê attione teneretur.

^Et hxc quidem ex verbis ipfls defcendunt.Illud autem ex inrerpretarione quam legis fenrentiaex* primit,placet:non folum perempti feruf çfbmatio nem fecundumcaquxdic^afunt,habendaeffe:lioc eft.retro fereferenteludice:fedctiam,fi quid aliud ob peremptum corpus damni nobis illatff fucrit, dfhocxAimanduineft, Vduti,Seruum meum^i

DE LEGE AOyiLIA. 17» qitfs moriciis hxrcdem fcripflc:poteram huic l'ufae te,vc hxrcditatem adiret.eanic^ mihi acquireret. A.icequam id d me fîerecjeruuni hune meû aliquis occidit. Quoniam accidit,vt ego amp;nbsp;hæredttatem amittani.nôfolum condemnabituris qui ilium oc cidit.aJ corporis cftimationem.vt prçdiiftum eft: Sed etiam ad hæreditatis.quam amifi. Simile quid# dam 3Cex hacfpecieeueiiit. lugû aliquis habebat ’nulariim,quœflbi inuicem fîiniles erant,amp;ideo niaioris quoçp precrj acUquis ambas xftimalTet, precium carum ducentosaureos colligebanSin fin 8ulas,quinquagintaaureis viiaquæcÿipfarum æiti mabatur. Si quisergo vnam earum occident,non tiu5 tantum quæ pcremptaellæftimationem prç# ftabit,fedetiam quanti precium aus quae fupereft, : niinutum efl:,nempe centum aureos.Tdemcç cft.Si 9uis quadrigam equorû habeat, amp;nbsp;alius eum.qui fis optime fe habet, amp;nbsp;toti quadrigae precium fonalfat,occidat: Autfiquis comoedum amp;huius hiftrionem liabeat,et quum hiftrio hic comoedum ortiaretadiuuaretc^,lt;S(S femper ei in ludis adhçrens Omnibus ilium admirandum redderetialiquis hûc hiftrionem perimatJn vtracÿhacfpccie, Oedfor Oon cius tantum aeftimationem qui oedfus eft,fed otiam quanti precium eius qui fupereft, minutum ïftpraeftabit.

Liberum eft autcm,domino occifl ferui,amp; pri# 1 Oato iudicio agere,ex lege(inquam) Aquilia,amp; ita I damnum fîbi illatum perfequi.Faciet etiam adhœc amp;nbsp;piiblici criminis reum ex lege Cornelia de iîca# fifs.Neq» enim priiiata actione mota publica accu fttio extinguitur.Hucuft^ igiturprimû caput ob# tinet.Porrôfecundum in vfu non eft.

^Tertio capite,de cacteris quaeftionibus pertra# Ûatlcx.Itatj flquisferuum meum,veleam qua#

MB. un.- TN STI Ti drupcdcm quæ pecudû numero eft,vulncfaueri^ aut earn quadrupedem qux pecudum numero nó eft VC canem feramvc beftiâjVrfos aut leonesaut lupos occident vel vulnerauerit,in tertium hocle* gis caput incidit. Sed lt;5i in caeteris omnibus an» mailbus,item in rebus quæ animam nonhabent, damnum domino ilJatumjex fioccapiterefarcituf» Ait enim lex. Quiequid enim vftum.aut ruptuif» aut fraiftum fuerit,aift:io ex hoe capiteconftituitur. Ex abundantia autem videtur lex duabus illis d» eftionibus Vftum amp;nbsp;Fradtum vfa efle. Namfola Rupti appellatio,omnibus his cauftis flgnificandis fatis erataccommoda. Ruptum enim intelligicuï quod quocunc^ modocorruptumeft. Vnde non folum quæ vfta funt aut fradta fed etiam fciflave* ftis,aut collifa vafa,nue vt aliqui dicut ^iTrXuSür«, id eft, duplicata, ( Q_iid enim ftargentea crant f ) aut etiam effufum vinum vel oleum.et flquatalia, Ä quçcunqraliquo modo corrupta,perempt3,aut détériora faifta funt,fub rupti fignificatione conti* nentur. Quapropterfi quisin vinum men.quuni id optimum effet,aut in oleum quum primas inter omnia id ferret, tale aliquid mifeuerit inieceritc]^. quo ea fpurcarentur amp;nbsp;corrumperctuncx hoc ter* tio capite ob eas res tcncbitur.Illud autem in cotv feffo eft,Qiiemadmoduex primo capite ita demfl gslege Aquiliacenetur, quû dolo aut culpa alienfl fcruum aut pecudem occiditilta ex hoc capite, ob dolum autculpam quern dedamnoteneri. In hoc igitur vtracp capita conueniunt. In illo plané differunt.q, primo capite de feruis autpecudibus occifis aganirihoc veto caput quod olim tertium erat,amp; nunc fecundu eft,de cæteris omnibus dam nis tralt;ftet. Neep rurfus in hoc tantum differunt, ver urn amp;nbsp;inillo;qgt; ex primo capite Iudex ad anna rctrd

DE LEGE AQVILÎA, «8» Wrô fe rcferat,in iis vcro quæ ex tertio capite pro# tedunt,ad triginta dies. Sed ^^illic adiectaeft di# Æo plurimi.hic autê omilTa eft:vt liberum fit ludi ciadeumdiem ex triginta diebus aeftimationê re# fcrre.quo res minimi precij fuerit: amp;nbsp;ita banc reo gratiam facere:aut ad eum diem quo plurimi fue# rit,lt;Si adîori fauere.Sed recte ait Sabinus perinde habendam elTeærtimationem, atep (1 5^ hic diutio plurimi Riiiïetadieda. Nâ Plebs Romana.eo tem pore quo inter Plæbem amp;nbsp;Patres erat dilTenfîo, Aquilio(is tuncTrib.pIçb.eratjhanclegem rogaii te.contenta fuit,(ÿ in primo capite dictione pluri# •ni fuiflet vfa.

Ç Catterû generali aliqua régula concludendû efl, quâdo diredla adtio in lege Aquilia,et quado vtilis tôpetat.Atcpillud in primis feiendû eft, Tûclegë Wedare,eif^ tune locû efle,quû corpus Ixfum fue# •it. Sed n corporedatûeft damnum, veluti nudis forte manibus meis,aut Jigno, lapide, vcl alio quo •lis inftrumêto pereuffum occidi aut vulneraui,di« •eda côpetet alt;ftio ex lege Aquilia.Sin auté læfum quidem corpus eft, nô tamê corpore dato eft dam num,Tunc vtilis datur actio. Veluti,feru5 aliquis •neum aut pecus tamdiu inclufît,vt fame périrent: Sut iumentn meum ita egir,vt tantum iter non fer fet,fed rumperetur: Aut ouem meâ forte vel bouS fta turbauit,vt in præcipitia fugeret amp;nbsp;ibi periret, Vel in aliquo læderetur : Aut feruo aliquis alieno perfuant,vt in arboré afecderet, vel in puteum de# fcenderet,nô ignarus difficile et periculofum afcen fum vel defeenfum effe.ÄJ deinde feruus aicendens Vel defeendens quo pes eum falleret,aut extinlt;ftu8 tft,aut aliqua parte corporis laefus. Quid ergo,Sl Îuis alienû feruum de ponte, vel de ripa in Humen ticcerit,« is in aquas collapfus/uffocatus fueritt'

Et direcflam hie ex lege Aquiliaafdoiiê darf opot tet. Q^ii cnim feruum impulit.is corporefuo ocd dit, Q.iôd n iiecjt corpore fuo quis damnum deck rit.nec^ corpus fit quod Ixfum ell,amp;: damnû tame datum fic:Q_ium et direcha acfno ceflet.quia corp® re non fit damnum datum,neqp locum habeat vti# lis.quia corpus læfum no fit:placuit eum qui dam num dedent,adtione in fadlum teneri. Veluti,fer uum meum obdelidtum in vincula conieceram, hunc aliquis humanitate dudlus amp;nbsp;mifericordia motus,quum futurû feiret vt fugeret.folutis vim culis dimifit.

NOn committunt Iura,vtimpune ferât,quial ten iniuriam fecerint. Generaliter autê dicitur Iniun'a,omne quod no iure fit. Specialiter vero,c5 tumelia dicitur,d contemncdo.quâ Graeci SCpi/i ap* pellant.Didturaute amp;culpa,quod GrxeicJHnn/i» Voc5t,ficutinlege Aquiliaaccipitur,Diamuseni damnum iniuria datum. Aliquando veto dicitur iniquitas ód iniiiftitia,quam Grfci vpcant. Qiium enim Praetor aut Iudex no lure contra quc pronunciat.dicimus eum Iniuriam accepifle,

Porrô Iniuria committitur, non fadto tantuiw, fed etiam verbo. Et fadto quidem,quum quis auf pugnis pulfatus,aut fuftibus vel loris cæfus fucrit, aut fi cui fadlum fuerit conuicium. Conuiciumail tern cfl,quo quis in ceicbri aliquo vrbis loco,cotl tumelia tali me aPFicit, vt earn ob caufTam magna hominum turbacócurrat. Facto etiam iniuria flt^ quum quis prudens ac feiens fibi me nihil debere, tanquâ creditor in pofleflione bonorii meorneft. Verbo autemfit iniuria, quû quisininfamiämeä vel profam orationc vel carmen flue ta-®- conferf» pfltjvel côpofuit in me aut edidit;Aut corîï quidê nihd

nftifl fecit, fed dolo ipfius favfruni e(l, vt quid cor3 fleret. Horum cnini lînguliacftione inïuriarum te* nentur.Velue Primus famofum in me carmen feri plie,Secundus compofuit,Tertiusid edidit.Quar!# tus vero, nihil corum quidem commiiît, fed dolo feat,vtaucfcribcretur,autcoirponcretur,autede# tetur hxciniuriain mecmilTa.Sed amp;nbsp;figs matrëfa« in publico euntem,autpnrtextatum prxtextatam Vein publico eunces,hoc eft,puerum vel puellam; Nam qui in minon a-tate erant,Pra;tcxta vteban* tur (Geftamen id erac Romanorum) fi quis ergo aliquem horum in publico euntem frequenter fe# quatur, nihil omnino proloquensaut forte ctiam dicens aliquid, quo probi corum mores corrum# pantur.actioneiniuriarum tenetur. Sed Â^aliisg plurimis niodis iniuriam admitti,in confeffoeft.

Patitur autem quis iniuriam, non folum per fci» nietipfum.fcdeciam per libcros fuos, quos in poa teftatehabet.Item per vxorem.Ex contrarioautê, fi niaritus iniuria fit affeJtus.vxor iniuriarum age* re non poteft.Td enim magis placuit,quâuis aliqui Contra fenferint. Sic igitur, quum aut liberorum aliquis quem in poteifate habeo,aut vxor mea in* iuriam accepit,ego iniuriarû agerc polTum, Itaç^ fifiliaminpoteftatehabeam, quæ nuptafitTitio, tu(ç iniuriam ci fecerisiEt ipfa, quæ iniuriam acce pic,amp; Tirius maritus eius, amp;nbsp;ego pater ipfius, te* cumadionem iniuriarum habemus. Ediuerfo.Si maritus iniuria fit afFeiffus, vxor iniuriarum agere nonpoteft. Q^ioniam a maritis vxores, non ab Vxoribus maritosdcfendiacquum eft. Sed amp;nbsp;fo* cer,nurus nomine,quae filio ipfius quem in potefta te habet, denupflt, nihil prohiber quo minus iniu* riarum agat.

adio competK, fed iniuriam qux illi fada efl, ego dominus paffus cfTcvideor. Verum nonquibus modis per liberos vel vxorrm iniuria affedos,in* iuriarum mihi datur adioj’ifdem in feruo danda eß. Tuncenim demum per feruum iniuriam pari Videor, quum atrociusineumquidcommißum eft,amp; quod aperté ad domini contumebâfpedrt. Vcluti fl quis feruû meum flagelIiscecidertt.Nani in hoc cafu iniuriarum adio mihi com pecit.Sin au tem vel pugno eum percuflerit, vel conuicium ei fpcerit.nulla mihi datur adio.

^Comniunem cû Titio feruum habebam. Eum tu verberafti. (Simihi amp;nbsp;Titio iniuriarum adio Com petit. Netç verô pro ea parte, qua dominus fum ierui, fltiniurixçiîimatio, fed ex qualitared^ perfonadominorum iniuria xftimatur. Quid en» fi alter édominis Senator fit, amp;nbsp;alter plebeius^ Quod fl eiufdem ferui Titius vfumfrudû et Mæ* uius proprietatem habeat, dl tu eum iniuria affici* as, Iniuriarum foli Mçuio teneberis.

^Liber aliqsbonafideferuiebat.huncegoiniuria atfeci, non tibi competet iniuriarum adiotftd ipd qui bona fide feruit,dabitur,vt is fuo nomine agelt; re poiTit.Id autem dico.nifl fl fortaffe.in tuam corn tunicliam ei iniuriam fecerim. Tune enim amp;nbsp;tibi dabituradio iniuriarum. Idemq^dicimus, fl fer* uus alienus bona fide tibi feruiat. Hoc enim iniurii am pailo, turn demum tibi dabituradio iniuria* rum,quum docere poteris id in tuam contumeli* am fadum efle.

•pPœnaautc iniuriarum ex lege Duodecim Ta* bularum. Sieuius membrum ruptum fuerat.erat talio.qux Grarcè TauTOTraS^adicitur. Idem enim patiebatur.qui membrum cuiiifpiam rupiffet. Sin verô 08 fregeratjin pecuniam fichant condemnatw ones

ones.Quod «Scipfum vetenbus graue crat.ob ma gnamipforurn paupcrtaté. Poftca autê Praetorcs füSIads poems,que à lege Duod. Tab/nucntz fu* erant.permittebaintis qui palTicrantiniunam, vt inïunam quam pafft fuerât, quaiiticûqt vellent »fiimarent.Et forte dicebat is qui affetftus erat in* iuria, Iniuriani qux mihi illataeff, centumaure* I isxftimo, Atqtis.ad quem eaderein j'usibatur, modo tant! condemnabat.i.in centum aureos.alt* 4s inminorem fummam condemnationem mo* derabatur.prout ci iuffum vifum fucrat.Sed poeua quidemquçâlege Duod. Tab.introduc'taeft.in* defuetudinem abrjt: Quæ vero d Prætoribus inuc taeft frequcs eft in iudictjs.Nam fecundS gradum dignitatis vitxqt honeffatem eius qui iniuriam ac cepit,aliâscrefcit, allas minuitur iniurixxfiima» tio. Finge enim ab codé homine eâdem iniuriam affcrri viro alicui Senatorio, amp;nbsp;Plebeio cuipiam honerte viuenti,amp; itê alicui infimç fortis homini, * Nëpc fcilicet,Senatoris iniuria(verbi gratia)CL. aureis xftimabitur.Plçbeq vero honeftioris.C.hu miliorisautê D. Atqt hi xftimationû gradus fcruS tur amp;nbsp;in fetuis iniuria affeôtis. Alit’ enîiniuria çfli* mabiturin feruocui omniû mearû rerû procuratû onê crediditet aliter in feruo,cui vnius tantn at^ua adminiftrationé cômid.Tradita forte cura poffeflï , onnmearû,quçhocautilloin loco fitçfuntiet ali* j ter in viliffimo ac mediaftino et côpedito feruulo ÇAtqui netÿ lex Cornelia cômifit.vt iniuriS prç» teriret.Namamp; eaatftioncminiuriarum introdux It.quç competit.fl liber homo pulfatum fe aut ver beratitm querarur, autaliquem viin domum fuâ Veniffe dicat. Domum autem cuiufcp intelügi« mus.ßue in proprijs xdibus habiter, (lue in condii Ais,flue gratis,(lue hofpitio exceptas fit.

Atrox iniuriaiudicatunvel ex faJio.vcI n loctf vcf ex perfona.Ex facfto,vcluti flquis vulncraacce perit.aut fuftibus caefus fit. Ex loco.veluri.fi cui in Thearro, autin foro, vel in confpeifiu Prxtoris.J. magiftratus iniuria fatfta fit. Experfona, veluti.fi magiftratns iniuriani palTus fiicnt,Aut fi Senatori abhumiliperfonaiiiiuriaillatafit, Autfi parentes iinuria affecerintliben.vel patronos liberti.Aliter enim Seiiatoris.Ä: parentis patroniç^, SC aliter ex* tranei.vel humilis perfonææftimaturiniuria. Nó* nunqua SC vulneris locus atrocem facit iniuriam, veluti fiquis in oculo perculTus fuerit. Nec inter* eHe putanius patrifa.an flliof.hæc iniuria affitatur, Nam in omnibus atrox hæc iniuria putanda elf, Ç Illud autem velut in fumma fcjendum eft. De omni iniuria eum qui paftus eft pofte,vel enmina* liter iniuriarû agere, vel pecuniariter fiue ciuiliter. Et fi quidem ciuiliter agitur, aeftimario fecunduin ea quæ diximus flet, amp;nbsp;in tantum condemnabituf reus.Sin autem criminaliter, officio ludicis conti* netur,vtextraordinan'è,quâvelit,rco pœnam im* ponatîAutrelegationcm forte, aut partis bonorS pufalicationem. Hoc tarnen feruandum vbtà eft, quod D.Zenonis conftitutioneeftintrodutftum, vt viris illuftribiis SC qui maiore dignitate pnrdi* ti funt, vel per procuratorem atftionem iniuriarS exercereliceat; quanuis nemo perprocuratorem, reum criminis facere poftit. Per procuratorc quo* que iis quos iam diximus aiftionem iniuriarû exci pere licct;ficuteadem conftitutionecautn eft, Sed næcomniaclariusapertiufqi cognofeet, qui didS conftitutionem legerit.

^Non folum autem is iniuriarum tenetur,quime percuffir, verumetiam is cuius dolo id fedum eft, aut qui procurauit, vt ego percuterer.

DE OB. QVÆ QVA. EX DE. NA. «8» Ç Iniuriarum ac'tio diHimulationc tolJitur. Icaque fiquis iniunaaffêctus,id contemp(ît,hoccft,non in * dignatus ell, nelt;^ vt rem indignam iniquo animo amp;nbsp;grauitcrtu1it,Tunc ex panitcntiarcmiflàm iiu iuriam recolere non poteft.

Vum dictum fît de actionibus quæex deli* nafcuntur, Dicamus 56de iis quae ex QuaG deJido funt. Quû inter me 56 Titiû lis eflet, Mæuius ius de ea re dicebat. Et mihi iniuriâ fecit. Nam forte quum nihil deberem,côdemnauit me: ^6,quod dicitur,litem fuam fecit. Videamus con* tradus id fit,an quafl contradus,an veto dclidS. Etquidem contradus noneft. Nam contradus Vtriufçp confenfum requirit.Porro non de confen fu mco Index mihi iniuriam fecit. Nclt;$ rurfus eft quad contradus. Nam quadcontradus quanuis Vtriufq?confenfum nonrequirat, Attamenvtlu. tf Ciuili licitus fit ac permilTus,oportet : quemad» Wodum videmus in obligatione negociorum gc# ftorû. Q^iæratiohicceffat.Netçenimpermiffum *ftludici,vtquem velit lirfgantium iniuria afTïcû 8t.Atqui nec delidum eft, Qiioniam intcrdum fie ti poteft,vt non malo animo,fed iuris dicendi im. pcritia 56 per imprudentiam tale quid committat Vndcquoniaaliquid deliquit, quafi ex delido te. *ietur:56 tant! condcm natur, quantum Tudici, qui intereum, 56 ilium cui iniuria fada eft, ius dicit, «quum videtur,eii alteri poenç nomine dare opor tere.Nam ei qui Içfus eft, actio in factum copetit. Ç Ad quafi delictum 56 ilia fpecies pertinet.Habi* tabam in domo quapiam,cuius forte dominus erS Hutmercedceam habcbam,vel gratis. Ex ea tegu. lam aliquis deiecit aut lapideni,vd aquaoi cffudit.

fta vcalicuieorum, qui cranfibant, noccret: In fa» äummecum agecur. (deo autcm hoe non pro» prié deliëium eite intelligirur, quiaplçrumqiob alterius culpam feruf forflcan.aut ctiam liberæ pet fonac, quç mecuni habitat, â quibus id fadum fit, ego tcncor.Huic et illa fpecies (îmiliseft. Habita» bam ego in his 3edibus,porrô feneftræ earum in lo cum publicum fpeótabanr.quécuit^ liberum erat iter facere. Porrdin feneftra mea pofltum erat all» quid aut rufpenfum, quod fl caderet, noceiie alicui poterat.Quo cafu peena decem aureorum eöftitu» ta eft. In priore veró fpecie, quumqutd autdeie lt;ftum eft autefEifum,dup!i, quantum dämm dato fuerit,alt;ftio eft. Qj.iod fi liber homo iHâcpræteti» ens occifus fuerit, in quinquaginta aureos fit con» demnatio. Sin verö viuar.nocitirmcp ei effe dica» tur, in tantum comdemnabitur domus illiusex quaidfatftum fuent, habicator,in quantum obeä rem eum comdemnari ludici arquum videbitur oportere. Compurare enim debetludex amp;nbsp;tner» cedes,quç medicis prxftanturzet cçteros fumptus, qui in curationem facfti funt. Ad haec et operas.qui bus caruit is qui inter tranfeunduni læfus eft.Quo niam forte fabererat, ÔC quum manui eius nocitU effet, opus interim facere non potuit. Spetftamus enim, quantum rjs diebus, per quos ob afflióan» manum ab opereceffauit, fucrifacturus exlabore fuo fuerit.Sed fi 8£, inutilis fadus eft,non fol5 prat» teriti temporis.fedetia futuri operas çftimamus. ^Filius meus que in poteftatc habebam feorfunt â me pâtre fuo in çdibus quibufdam habuabat.Ex coenaculo eius deieflum qmd eft vel efFufuni.aut «n fençftra eius pofitû quid eft aut fufpcfum, cuius cafus prztereuntibus nocere poffit: Placuit Iulia» no nullam effe aduerfus pattern açftionc.fed aduet iusipfuni

DE OBD. QVÆ QVA. EX DE.NA. gt;84 fusipfum filiû. Idemqß dicimus, qun tibi is quem in poteftate mea habeo.iniuriâ Iudex fecerit.Quo niâcum ïpfo in fadlum agere poteris,non mecum ()uanuis pater eius fîm« ŸAliquisexerdtornauis crat, aut caupon», aut itabuli. Siïncaupona, autnaui, velßabulodolo aucfurtocuiufi^ damnum mihi datum fuerit:ipfc «âiôein fadum mihi tenebitur, velutexquafide h(fto. Duntaxaqfl nihil ab eo fraudis admiiium (Ic, fed ab aliquo tx minißris aut famulis, quorum Opera nauim,cauponam autßabulum exercet.Nä cxcontradu dominum nauis,cauponç aut ßabuli obligatüeße,non poßisdicere.Netÿenim quk^ cum eo contradum eß. Quoniam tarnen nönihil idculpx eius aßcnbi poteß,quod opera malorâ hominum vratur, ideo ex quad delido tenetur. Hæcautem in fadn adio.hærcdibus quidem eius qui iniunam accepit, dabitur; fed aducrfus exerci« tons hxredes non competet.

A Tq? hactenus quidem fedulö de Obligationu tlbus diiputatum eß;I\ üc ergo ad actiones trän feamus. Id enim ex ijs quç iani diu promißa funr, fupereß: Quoniä Llb.l.diximuszlus omne Ciuile Romanotÿ circa perfonas verfari, circa res, amp;nbsp;cirlt; Caactfones. Quum igiturdeperfonis dixerimus Lib.I. amp;docueriniusdcrebus Lib.ll. qupamp;in inagnS parte Lib. ni.excurrunt.meminenmustÿ di obligationü; dicamus nüc 5^ de Actionibus. Sciendn eß autc.quas Athenicfes vocabanr, eas d Romanis attiones dici.Porro dicuntur ActI ones ab eo.qj improbos aceeßatores ad iudicia •gamus. Verücößituamusquid ()t Actio. Actio eftius petendi in iudicio.quod fibi debetur.

ludices, vel apud arbicros de quacunque re mou» nius,fumma diuifio in hæcduo genera diduatun Quonia actionum aliæfunt in rem, «SCaliæin peW fonam Agit enim quifq? cum eo queni obligatil habet,vel ex contraCtu,vel ex deliCto.Et dicuntitf in perfonam.quoniam aducrfus perfona qiiæcoiw traxit vel deliqiiitmouentur. Atqjis qui agit,h{i verba dicit. Si apparet aducrfarifi dare facere opof tere,condemna eum ludcx. Scd Sc aliis quibufdï modis tails aeiiointentari potelt.Interdum etiam cfi co aginnis, qui nobis obligatus non eft,veriiifl aliquaderecorporali,quæpeneseuni eft, contre* uerflam ei inouenius. Qiia in fpecic proditaeft in rem aótio.Nam (1 fundumaut domii pofïidcs.quo rum ego mcdominüeßecötendam.tuqr eademdi cis,teipfuni dominû efieafïirmans, actione in rem tecum agâ diccns,Si dominum me cius rci elTe ap* paret,aduerfarium ludcx condemna.

Porto in rem agimus, rum de rebus corporali* bus,rum de incorporalibus:amp;,autconficlïorièaut negatoriè. Acres quidem corporales funt,fundus, domus. Incorporales vero,vt vfusfructus,ferui* tus, Veriim in corporalibus, tantum confelToriê agimusiin incorporalibus autem, amp;nbsp;confelTorièet negatoriè. Et confelTorie quidem ago in corpora* Iibus,quum dico, Si huius fundi dominû meeflé apparct.ConfelToriê veto in incorporalibus, velu ti in vfufrnctu fundi aut ædnim,fi dicam. Siappa/ rct vfumfructum fundi,ardium ve mecm efle. Vel in fcriiitute fundi,Si dicam. Si apparet licere miW ireperfundum vicini, autillincaquâduccre. Vel ctiam in fcruitute3ediurn. (îagam,Ius mihieffeal* tius aides meas tollendi, aut lus mihi clTe in tuo profpiciendi,aut ftilliddium inaream tuam.velin aedn (uas prouciendtautctabiuui mearum onera inpa

DË ACTIONIBVamp; lôj tnpanetcm tuum.qui vidnus cs,immittcndj.N« gatoricveroin rebus incorporalibus ni rem agi* Hius.quutn dico.Si apparet liuiic ius vtendi frueiw Ôiædibus meis aut fundo nieo non habere: aut lu* hienta per fundum meum agendi,aut aquam illinê dufeiidï,aut ædifiduln fuum altius tollendi, aut in niïo profpidcdi, aut nilliddium in ædes tneas vel Srcam meam pröiiciendi: aut onerain panetes nie3 osimmntendi. Onines autem hæàCtiones ni rem funtnegatoriéconceptç,necin rebus cotporalibus locum habent. Quoniam in cótpöralibus,is folua lil rem agere poteft,qui non poflidet. Nam ei qui poflidecuiulla in re prodita ell actio, necç poflum dicere: Siapparet.fundum huius noneflé. Invno Urnen cafu, Is qui polTidet,in re agere poteft ; Qiii I liniul amp;nbsp;poffideat, amp;nbsp;vices adloris fuftineat : flcut Inlationbus digeftorumlibrisopportuniusappa* Ubit.Itacp (vt rem tota in pauca contraha) in rem figimus in rebus corporalibus, in rebus incur# lioralibus.Et in corpotalibus quidern.tantum cö# ftfforiè; Eftautem confeffctia alt;fîio,quû quis ius^ quod (îbi adeft,confîtetur,diccs: Si apparet me do# hiinum elTe fiindi. In incorporalibus veró,óó coït ftflorit amp;nbsp;negatoriè: Confefïoriè quidem,quti di# CO, Si apparet vfumfrudlum meû eße. Negatoriè Vero,quum id ius negoaduerfarioadeße,dices : Si Spparèt aduerfarium ius vtendi frucdi fundo mec» , non habere.Sic igiturin incorporalibus non idem amp;confeßorie' agit 3£ negatoriè: fed cofeßorie qui tiern is,qui fe ius illud de quo qustntur, habere di# cit,velutVfumfrult;ßum' aut feruitutern,inalterius i proprietate. Negatoric veto agit ipfe dorninusi lundi aut acdium.aßirmans aduerfariurh vfurnfrù/ Aumautferuitutem in fundo fuo aut ædibus lioii l8faere,Etquamobreiti tandem iri rebus corpora!# ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eb iibuä

libm confeffodè poffumus agcrc, Negatorfe vt^ rô non poHunius^Ec eius rei hæc ratio eft.QuiciJ* qß cum aliquo agît,ex eo iure quod ipfe habet, call fam fuam iudici probare debet. Veluti 11 hunc fun dum meum effe apparet;Nec debet dicere. Si fun dö hûcaduerfarq non elle apparet. NâllicaveliC agere:dicet ei aduerlarius, primû fundus hicmeus eft.Deinde(1 meus non eft,vt tuais, no tamcideo ïuus.verû alterius eft. Netj enim,quod meum no cß.id protinus tuum cß. Quod fl neqß meus eß ne quetuus fundus, vinceretamen te debeo in hoc ludicio per régula qua dicere folemus, in pari caw fa meliorem eße conditionem poßidcntis.

Et hçcquidê in rebuscorporalibus.In incorporai bus vero.redê et cöfeßoria in rem adione, amp;nbsp;ne* gatoriaagimus.Etquarcnö amp;nbsp;hiceum qui nega* tone in rem agit, male agere dicimus, Quü nó es co iure.quod ipfe habet,fed ex vitio iuris quod ad* uerfarius prétendit, caußam fuä probate nitatur; Ait enimiSi apparet hue ius vtêdi fruêdi nô habe« redSed parata efl rcfpôflo. Nâ quûnegatorièpro rebus incorporalibus agimus,qui8 ipfa verba adU onis in rem negatoriç in negationê fonêt.tamé ef* fedusipfeadionis eöfeßorig cfi.Qjiû enîidincô feßü veniat,dominû fundi aut çdiû elTc m e,vel ex eo quod aduerfarius vfumfrudû eorû aut feruitu« tê in ils flbi deberi dicat: Ego quû dico.Si apparet hûc.vfumfrudû aut feruitutc in fundo meo nô ha bere,THlt;llu»a/lt;«.i.vi amp;:aÆonls poteflate.flueinef' fedfu hocdicere videor, Si apparet fundû meûab vfuftuCtu aut feruitute libéra eße.Et ita tacite' cô* feßoria in rem agitur, etiâ fl negarorié côcepta 0t. Ç Sed hae quidem in rem adiones, quarum iam tneminimus,amp;fl quæ funtiis fimiles, ex legiti* misacciuilibus cauHis originem fuâducunr.Sunt autem

t)B ACTTONIBVS. gt;6« lutem ói abxtam in rem qudm in perfonam,quaà fxfua lurifdiótione Prçtor comparais habet. Ac Uecefle eft et eas extmpbs oftendere, V’eluti.Per« niilTum nobis interdum eft,in rem agcrccum vfu nö cepenmus,lt;SC dicere. Si apparet haue rem meS tHe, quafl d me vfucaptam. vel è diuerfo cfi aliquo SUI rem mea vfucepitac poflidet,agerepolTum,ac icere.Siapparet haue rem meam elTe,quanaduet fenus eam vfu non cepiften

^Attß in primis dicamus, vbi is qui rem vfu non cepit, vfucepifle fe fingat. Veluti ex iufta caufta rc idienam mihi bona fide accipienti tiadidifti.fcifan excauffa vçndicionis.autdonationisaut dotis,auc legati. Et ad eam vfucapiendam, opus erat mihi tnennio. Pofledi eam forte duobus annis,deinde

I tafu aliquo pofleflionem eius amifli Diretftainrc äiftioneagere non poftum cum pofteffore. Nam quomodo, qui nondum eam vfucepertme’Quip* pe itaproditç funt in rem atftiones, vt dominium quiscpfuum per eas vindicaret. Quoniam tarnen durius erat,hac in fpecie nullam aclionê dari ei,qui tem bona fide pofledit, ä; cafu aliquo pofteftionc ïmilltilnuenta eft d Practore in rem aóio,qua age* dodicoiQjioniam eam rem ego bona fide póft ide bam,idc}i ex iufta caufta velut ex vçnditione. Vel donatione,vel dote:amp; mihi currebat vfucapio ac medio tempore ante finem vfucapionis poffelTio*

I uem eius amifl,peride eft quafi vfucepiffem, Si ap patethanc rem meam efte. Hçcautê in rem atftioi Publicianadicitur,quoni3 primus eam Publicius

ÇEft ôi in rem atftio.que ex contrario latere intê tatur. Nam flquisrême5bonafide poftideat ac medio têpore Reip. cauflaabefTe coeperit, veluti talegationê miftus,aut in hoftifi ooteftate fuenr* Ëb a

Atlt;T^ Interim dum aut ille peregre' aut hie apud ho ftes eft,tempus vfucapionis impletum fucrit, Ac deinde ii redierint,alter ex profeCtione, alter ab ho (libus : licet mihi domino intra annum poftquant reuerfl fuerinc,refc)fla vfucapione, in rem agert, Etenim quadaduerfarius rem meam vfii non celt; piflet, dicj, Si apparet huius rei me dominfi elle. Atç^ hoc genus aAonis in rem amp;nbsp;aliis quibufda flmiliæquitate motus Praetor permißt: (leut ex 1» tiore digeftorum feu Pandedtarum voluniine li* cctcolligere.

Porro eft amp;nbsp;alia in rem aÆo d Prætore inucta# Velut in hac fpccie.Multis aliquis debebat. Aliena ) Uiraliquas rerum fuarum, vt dominus fcilicet . per traditionem dominium tranftul t in accipien» I tern. Creditoribus.qui in bona débitons ex fenten , tia Praefldis mifli funt.quum alienatio hxc in frail I dem ipforum facta fit, permiftum eft in rem agerC ] cum eo,qui earn rem poffider, Qiix a»ftio vocatut Pauliana, in eacp perindeac fltraditares d debitw । re non fuiiTet,dicunt. Si apparet earn rem in boni* i deb’toris manfllTe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

lt;5quot; Eft 3c Seruiana in rem aeftio, ac quafl Serniana ■ qiiæ hypothecaria vocatur. Atq? hxamp;ipfTexiu* nfdidione Prxtoris fubftantiam capiiint. Et Sew uianaquidcmac'tioneraliin fpecie vtimur. Fuw J dum j me côduxifti,«amp; colonus mihi fac'tus es,ad j prxftandosmihiquotannismercedis nomineccii tumaureos. Induxifti ineiimfundiimrcscompln • res.veluti equos,boues,feruos,veftem,argenninB cum paifto vt ex mihi mercedis nomine obbg® rentur. Si contingat, vt tu in prxftanda mercede ceftes: pofTum cum quouis poftefibre, de iis rebus quxin fundum menm indiitftx aut illatx finit ew pcriri.donec mercedem recepero, Quafl aute m Set .

DE ACTIONIBVS. t8gt; ttfanx a Æoni.tali ferein fpede locusefLMutuatus (sj me decem aureos : Ec res mihi al i quas in pig« noris cauHam dediR),aut etiam quafdarn bypothc CEiureobhgalli: diceiidû, Hiiius debiti nomme, haiiC'S^ illam tibi rem in caulTam hy pothecæ oblilt; go.Snii fûlueiido eo.quod debes,ceiraris: c5 quo* üispolïelïore, penes qucm fint eaquæ in caulfan» pigaoris dedifti, aut hypothecæ obJigafti, vtilitcr ïÀonequafi Seruianaexperior:ab]aturus,n)fl id quod mihidebecur,folutû fueric.Inter pignusaiicê amp;nbsp;hypochecam, quantum adadionem quaß Ser« üianam attinet, nihil eft differentiae. Siue enim tu debitor, eorfi nomine qux mutuô à me fumpfifti, pignori mihi res tuas dederis.lîue hypothecæ oblj gaueris, vtiliter experiar aftione quad Seruiana. Sed in aliis eft differctia. Pignus enim propnc vo ötur,quod credit ori traditur,maxime fl res mobia lis (IcQiiod veto fine traditione, nuda côuehtione tenetur.id proprie hypotheca appellatur.

Eiiimuerô non acliones tantum in rem,veruit» (tiamin perfona quafdam Prxtorintroduxit. Ve* lut actionem pecuniæconftitutæ. Hæcenim Ciui lis non eft. Locum autem ea habet tali in fpecie. Centum aureos mihi debcbas.Conueni te,cos rca petens. Tu,vt præfcntein exadtionê effugcrcs,ita •ne tunc diminfti,qgt; te dccimo die meiißs foluturö toiiftitueres. Q,ium exac'tum iam effet tempus i •»e tibi indultuni, rurfus tibi moleftus effe coepi. Tu omnes actionum lines callide et aftute captas, »egabas vlla tc actione mihi teneri. Quoni5 neç^ ftipulatio intcruenerat, vt poffcm ex ftipulatu age ' fe.neqp fequutum erat mandata, vt mandati actio tompeteret. Tuam igitur iftam improbitate quS Videret Prætpr, vt quæ etiam promiffis tiris con« Itatia liuaccionem de pccuni'a côftituta propofuie.

Atcÿ huic aÆoni de pecunia confiituta fimilis etit oliii) actio leccptitia. Quætum conipetic,quâ argentanus conftituit. Et id quideni inter aAonê de pecunia conliituta.et actionem receptitiam cô muneelt.q iod vtraqi exconltituto nalcatur. Ve* rum 1(1 illo différant, Q.jod actio de pecunia con* fticuta locum habcat.quicunçp is fit qui conftitue* rit;R.eceptitia veto,tunc demum procedat.quum argentarius conUituit, Differunt item amp;nbsp;i” Iroc, Qjiod at^uoni de conffituca pecunia I ocusilti quû ea qug numero.pondere.aut inenfura collant Côlt tuta fuerintiReceptitia vetôagere pollimus, quicqmd fit id quod debetur.mobilean immobi* le, dû argentarius côffituerit.Sic ergo acffio decon ft'tuta pecunia, latius paret,quodad perfonas atti* net: Nam quilibec conftituit.f ed m anguftius con traiffa eft,quod ad res pertinet: N â ea coitituuntut fola,quç numero,pôdere,vel mcnfuracörtant.Ex diuerlo actio llt;eceptitia,}anguttiuscôtractaeft,fl perioiias fpectes, quoniâ folus argêtarius ea tene* tur.Ëc latius pacet.fi tesinfpiciasiNam omnia,qii{ cutÿ debêtur recipit. Atcp hæc gdc olim Ita in vfa crât. Verû hodie édita eft Imperatoris noftricon ftitutio qua cauetur: vcfublata actione receptitia, ex fola aÆone de côftituta pecunia,tam cumargé-tario, g cum quouis alto côftiruentc agatur. Qmii ill ud etiam in adlionê de côftituta pecunia tranf latum eft, qjod tam latèad res quafuis actio recep titia patebat: Ita vt hodie adtio de côftituta pecu* niaaduerfus quemuis conftituenrem,(SC quauisin re débita locum habeat. Inuenitamp; Practoraâio* nem de pecuiio,contra pattern vel dominû.hifce de rebus quæcnm filijsfamil. aut feruis contrat« fuei int. Propofult amp;nbsp;actionem in factum, cui tali (n fpecie locus eft, bi quod mihi debes j te petam,

tu dcbere te neges.ac deinde Iiifiurandum mihf Referas, egoc^ tedebereiurem: Dabitur mihi ex hoe lureiurando actio in factum.Sed ÓC alias com« plûtes ac^iones Praetor inuenit.

ÇAdio autem de conftituta pecunia(nam ad earn fedeundum eft)aduerfus quemlibet conftitueinî locum habeefiue pro feipio,nue pro alio foluturS Itconftitucrit: ftipulatione fcilicet nullainterpoß« ta. Qtioniâ fequuta ßrpulatione. Iure ciuili actio (xßipulatudatur.

Adtionc veró de pecuho.ideoaduerfuspatrem dominnve Praetor c5parauit;qufa licet ex contra« (!Iueorum qui aliéna in poteßace func.ipfo iure pa tres aut domini non teneätur.(Td enim iusCiuile ignorat)tamê hoc natura çquû eß.vt vfcp ad pecu lij quäcitatem fiat condênatio. Quod pecuIiS ve« luti patrimonium eß filiorû filiarumçp qui in po# tefiate fune,item et feruorum. Ica vt vfçp ad pecu lij quantitatem domini patrefve condemnentur. ^Sed amp;nbsp;actio,quç ex iureiurâdo in factum datur, (Nam et de ea latius dißerendum eß) locû habet, Vt dictum efi,qun me id quod mihi debetur petê« te,ac iureiurâdo mihi delato.tâtam fummam,quâ« tâet peto, debere te mihiiuraui. Sienim earn non lolueris,datur mihi in factum actio. Quam incétâs planû facere noncogor, debeaturne mihi aliquid an non dcbcatur. Veto quum id folum planû fece »0, Mciurafle, neceffeeric, vtcondemneris.

^Pœnales quoep actionesintroduxitPrætor.Ve luti edictum Prçcor propofuit.Id aliquis accedens cdfciditautabßulic. Actioaduerfus cumin faccû datur albi corrupti. Album enim dicitur edictum, quodalbisliterisconfcriptumfic. Adhæc multâ patronis ac parcntibus.d liberis ac libertis reueren Uxdebecur.Eßaucem eteareucrentia; pars,ab

fis in fus vocari non poffint,fîiie permiffu ac venft Finge tanië liberos emancipatos efle, naaliternô Confiltit indicium.Si igitur aut fiÜus pacrem,autH bertus patronû.fine venia in ius vocauerit, actio* ne in factum tenetur,atq) in certâ pecuniæ fummS condemnatur. Itê eum qui mihiobligatus erat.in ins vocatû aliquis exemit, aut dolo feçit, ne ad lu* dicem veniret.Hic mihi actione in factum agcti, in tantîï condemnandus ell, quantû ab eo,qui in lus vocatuseiat,petebam. Suntad hæCfSêaiixinnu» merx in factum actiones pœnales.

SiintetiSq lædam Præiudiciales actiones,qu» diuerfisin caiibns proccdunt. Prxiudicium veto cft fû rm lia ex fola intêtione conftans, Nec^ enim Condemnationc in fe habet.In rem autê eft hociu* diciiim.veluti in bac fpecie.Aliquis domino côtro uerfîam fui faciebat, dicens fe feruum illius nô elle, Aut forte libertus meus proclamabat ad ingenui* tare. Vtracp h icin fpecie, prçiudicialis in rem actio moueri potell. Dicereenim poceflis,qui ad liber* täte proclamat.Si apparet me liberum elTe,nec ne» cede ell fubinfcrre,Condcna Iudex. Prxiudicialis quorp in rem efl açtio de partu agnofcendo.Velu* ti vxorè babeb3,quç grauida ex me facta eft. Solu* turn cil diuortio matrimoniû. Natufc^ efl infans, huncego alere nolebam.Potcfl muliermecîîagere vt me cogat ad alendum puerû. Et coget,fi planü fecerir,fe grauidam eiç me factam effe. Tres igitur diximus prxiudiciales actiones, qnarum duas Prj tor inuênictS^ vna ex iurc Ciuili defcendic,quadi* cimus, Si apparet me liberum efle,

ÇDictum ell.actionum alias efle in rem,5ii alias iu perfonam. Hisigitur fîcdifcretis,ac multum inter fe diflêrentibus.iliud apertum efl: Non poflêacto* rcni, cam rem cqius dominus Ht actione in perfo*

DE ACTIONIBVS. gt;8» ram petcre,amp; dicerc.Si apparct aducrfarium hanc rem mihi dare oporterc. N5 cuius quis deminus eft,id ei dan' non potcft. Quoniam Darc.eft demi» iium facerc.At adtor rei fuæamplius dominus fie* ri non poteft-Hinc ramen mihi excipe condidlio* nem furtiuam.quam de rebus furto fublatis,aduer fus furenj mouere poffumus. Odio enim furum, quo pluribus adlionibus tencantur, régulas iuris non perinde hic obferuamus. Nam per adtionem furci.duplum quidem autquadruplum confequû mur.Rem veroipfam,qux ablata eH,petimus;aut lecundum regulajn iuris per adlionem in rem,aut contra regulam percondidtionem furtiuam dieen tes.Si apparet hune dare oportere.

3r Porrô omnes in rem adtiones, generali verbo icuntur vindicationes : quemadmodû 3C omnes in perfonam.appellantur condic'tiones. Ac vnde dida fit condidio.operæprecium eft dicere. Con« dicere prifea lt;3C antiqua lingua flgnificatdenuncia« re,Nam qui olim cum aliquo lite habebat,denun« ciabat ei,vt hocautillo die ad indicium accipien« diiin aut litem profequendam adefTet,Hodie veto M«T«Xj’quot;’'X“slt;ipcr abufione condidtio dicituradtio, quamadtor intentans dicit. Si apparet hunedare pportere.Nulla enim hoc tempore aduerfario fit denunciatio, Qjoniam non denunciat ei petitor, vthocaut illo die ad indicium vcl ad litigandum veniat.

lt;P Sequens adlionum diuiflo eft hxc: Quod qui« bufdamadiionibusagamus adrei perfequutionê, hoc eft nudam rem petentes:Qiiibufdam ad poen{ perfequutionem:Et quxdam miftç fint qux fimul amp;nbsp;rei perfequutionem habent, etiam poena« les funr.

©mncs in rem atfHones. Earum quoq? qux in pew fonam funt,ea: quae ex cötracftu nafcuntur,ferèonw nes ad folam rei perfequutioiiê,condemnationé ha bent. Veluti cödilt;Sio ni ut ui,ex ftipulacu.commo* dati,depofici,profocio ex empto,ex vænditojoca a,côdu(fl). Q.ioni5 vero dixi in depofito folam rei perfequutionê verfari, fciendâ eft,qgt; ß in publico tumuitu incendiove.aut cum ruina vel naufragiS timeretur, ré alfquâ apudTitiû depofuerimjat® is quö res ilia abeo rcpeteretur.mora in reddcdo k cerit : adione depofiti aduerfus Titiû v-el barredes eius mota,dum c5 hçrede de dolo ipflus liaeredis agt; gatur; no folS ad rê ipfam, verumetia ad alterfl tan turn reddendiîcôdemnabitur. Atcp hoccafu adio depofiti quauis excontradu nafcatur.adduplum compete^ amp;nbsp;miftis actionibus qu» amp;nbsp;rei amp;nbsp;pew næ perfcquutionem continent,adnumerabitur.

Ç Qtiaeaucemexmaleficio adiones nafcntur,aliâs fn folapœnæ perfequutione verfantur,aliâs täpoc# nse g rei perfequutionem continent,vt ideo mito dicantur. Poenam tantum perfequimur.adione furtirfiuc manifefti agatur ad quadruplum,flue nec manifefb ad duplum. Nam ipfam rem qux furto ablata eft,propria adione perfcquimur,aut in rem fcilicct,fiue furipfe earn pofTid^t,flue alius quili* bet:Aut,condidione furtiua,quse aduerfus ipfum brrem competit. Adio autem vi bonorum rapto* rum mifta eft.quoniam in quadruplo (Streiperfe* quutio continetur.Itaque quadruplum in fola pa na non cft,Scd 3c adio Icgis Aquiliç mifta eft:non folum qua aduerfus inficiantê in duplum agitur, verum ctiam interdum qua in flmplum adio pro ponitur.Nam fiquishominem meum quum clau dus aut lufeus eftet occiderit,atquc is es anno inte ger fuent,ai)te feptc aut odo ycl decçm forte mep

DE ACTIONIBVS. «lt;» fes § ocdderetur,djdicifti ludiceni retro fe ad totu annum referre,quuni primum caput legis Aquilig exercetur, amp;nbsp;quocuncj tempore eum qui occifus cft,plurimi fuiHe eópererit,ad eius diei xftimatio# nem,condemnationem facere,fecundüiam traditä diuißonem. Ecce 5^hic,quanuis in fimplum aga# tur.habet tarnen res pœnæ perfequutionem.tsam interdum ferui eius nomine,qui quû occideretur, decem aureorum fuerit, condemnatio fit in centu aureos:propterea qgt; tati fuerit co tempore, quo fa nus erat amp;nbsp;integer. Mifta etiam eft acSio illa in fpe eie.Decedensaliquis legatumautfideicommiffum eccleflæ,vel monafterio,vel faeello.vel alij venera# bili loco reliquit;deinde is qui legatû aut fideicom miffum debcbat,tamdiu folutionê diftulit,donee in ius vocaretur.Tune cnim et rem ipfam aut fum mam qug legara eft,dare cogitur,lt;S6 alterum tantü poenx nomine.V t hinc appareat,in duplü condem nationem eius cfle.

IÇiSuntquædam a(ftioncs,qu3e Siaóionis in rem amp;nbsp;adionis in pçrfonam naturam in fehabeant.Ta lis eft familix hercifeundç atftio, quæ inter cohærc# des competJt de diuidenda hxreditate. Nam 3C adionis in rem proprietatem habet,qgt; ea de rebus agatur,Ex parte enim finguli cohæredum domini funt.Habetamp; aeftionisin perfonâeffe(flum,Nam capita quxdam in ea amp;nbsp;excutiuntur,amp; in condem nationem deducuntur, quaeadtionis in perfonam ÓC non aóionis in rem propria funt. Sicut infra fa# uente Deo in Tit. de officio ludicis difeemus. Idem dicere poffumus amp;nbsp;in atHione communi di üidundo.quç inter cos rcdditur,qui quauis ex cauf fa res inter fe communes habent,vt ex diuidantur. Prxdidtis aftionibus adnumeratur amp;a(ftio fini# Mm regundorun],qua inter cos agicur,qqi confines agros

»gros habent,lt;5^ de finibus inter feconteiidunt.Irt fus autem tribus iudiciis permiflum eft iudici,reni communem alicui ex litigatoribus ex bono Ä aequo addicere.amp;alteri aliud quid adiudicare, V« luti huicrem quæ centû aureis valeat.tSSalceri rein quæetiam centum aureis vaIeac.Nam ideo bxc in dicia conftituuntur,vt communio,qu3econrenci‘gt; tics lt;3i difcordias gignere folec,tollatur. QyôdH Vniaddiftus fuerit fundus milleaureum.óC aiccri çdes olt;ftingentorum aureumjs qui fundum mille aureum accepit.quonia pars eius maior eft.cödem iiandus cftalteri qui ædes oiffa'ngentorum aureum accepit,dare centum aureosivt ita vtercj ipforum oongentenos aureos habeat.

ÇTcrtiadiuifioaiftionum efthaec: Qi.iôdomnis actioaut in fimplum.aut in duplû.autin triplum, autin quadruplum condcmnationem habeat. Vb era quadruplum nullam extendi compertumeft. Erin fimplum quideincondcmnationem liabenf, velutaftio ex ftipulatu.ex rautuo,ex empto.cx Vxndito,Ioc3ti,condu(fti,mandati, 5^ aliç deniquc compluribus ex caufTis prodite.

Ç In dupln vcro,vt furti nec manifefti,legis Aqui hf ex inficiatione,amp; intcrdum depof5ti,veluti qufl id quod tumultus aut inccndq caufta depofltu eft, non rcdditur. Adhxc amp;nbsp;ferui corrupti,quç copetit aduerfus cum.cuius hortatu vel côlîlio feruus met us fugit,aut cötumax in me fadius eft, aut prodigê viuit,aut(vt rem vcrboabfokiâ) mores fuos quo* cunc^ modo in peius mutauit. Q_mm autem ferui corrupti agetur.S: earum rerum, quxab illoabla* tac fuerint.xftimatio habëdacft. In duplum quotp condcmnationem habet(vt didîxim eftjlegatuaut fidcicomiflum, quod venerabilibus locis relidlö. (Kcante quiminiusirecur/olutumeft.

Tn tnpium fit coudénatio.ilJa m fpedc.Côftita» tioeftimpcraton's iioftn.qux Litium cxcquuto» hbiis certum quid fportularû nomine lubet ^lari, fecundum quantitatcm in libdlo conuentionis in* fertam. Veluti(vcrbi gratia)Vftf! ad centum aure* osconftituit,vt dimidium aurei daretur. Qiiôdfl maior fuerit quantitas.maiores efie voluit ôc fpor tulas. Qiiîi igitur ego aduerfario mco nocerevel* km,5d cutare vt maiores daret fpoi tuks,taie quid commentus fum. Ëtenim quum centum mihi au* teos nec amplius deberet, libellum ei mille aureo* turn mifi; Qiio fatfto necefle fuit ei ob niaiorê fum» inam in libello infertâ,lt;Sé maiores dare fpottulas. Excuifa igitur petitione, compertum eïi centum tantum aureos mibi deberi. Et quoniamfexempH gratia)fex aureos plus dédit, qua'm ex Verô da« debebat,nafcetur aduerfus me adoré ex diôacon» ftitutione,côdidio ex Lege,quain ododecim au» teos conueniar,nempc fex illos,qui fiipra verum erât dati,amp; alios duodeom.Nâdubiû r.ôeft,quin ex confi:itutionibus,iSé condidio ex lege nafeatur.

In quadruplum habent condemnationem ?dio furti manifefl:i,5é actio quod metuscaufla.NamIÏ cuimetum innilTiaccuraui,vt rem fuam ismihi tradcrct,habebit aduerfum meadionc quod me» tus eau fia, 66 in quadruplum ei condénabor. Sunt amp;nbsp;dux in fadum 3dioncs,quac condemnationem in quadruplum habeant. Velut in bac fpecie.Cen» turn tibi aureos dcdi,vt Titio controuerfiam face» res,nec finemoleftiis eum viuere lïneres. Poteft Titius tecum in fadum agerc, quadringentos aureosa*tepetere. Autetiam,Quidam quum nul» lam mecum haberetadionem,calumnia;cauiTp3d indicium me volebat trabere.Fgo id metuens bo» ino ah omnibus licibus abhortens et ntgociorum huiuf»

hidufcrmodi jmpcn'tus,centum ei dcdiaufeos,vl judicium quod mihi minitabatur efFugerem. Pof/ ium ad eum regredi,amp;; in fatftum cum eo agcre.ac quadruplum auieorum quos ei dederam, perfe* qiii.EftiSC ex cólbtutionelmperatoris noftri pro* dira condictio ex lege,quae «SiS ipfa condemnationé habet in quadruplum. Velue in tali fpecie. Litem habebam cum aJuerfario meo.Libellum d inifera fummae quam mihi ex vero debebat. Exequutor quum fportularum nomine, duos tantum aureos accipere deberet,accepit oóto.Códic'tione ex lege, ad quadruplum odto aureorumeum eo agetur.

Diximus iam duplf condemnationem verfari in adlionefurti necmanifefti, amp;ferui corrupti,lt;Si ex lege Aqirilia,ctdcpoflti,Intcrdum eciam m lega to,fideicommiflovc,quod venerabilibus locis reli lt;flum eft. Sed inter eas atftiones hare eft differentia. Qiiód furti necmanifefti acftio.ó^ fcrui corrupt!', omnino habeât dupli condemnationem due quis iiegauerit,fiuc confeffus fuerit. AÆo vero legis Aquiliæ,^ in lis calîbus,qui relati funt,depoßti,ad uerfus inficiantes dupliccntur,in confitentes veto' ftmpli condemnationem inducat. In legato auteni quod eeelefîis aut aliis venerabilibus locis rclidS eft,non folum quum quis inficiaturin duplum ere feat condemnatio, verum etiâ qun relidti folutio» nem ramdiu differt,donee iuffu competentin magi lt;nbsp;ftratuum conueniriCapit.Tn conflrentem vero,Ä antequa'm iuffu magiftratuum côuentus fuerit fol ticntem,fimpli fit.

Porrô inter adtiones,qnc ouadrupli condemna tionem habent.ea eft differentia. Nam adb'o quod metus caufi'a,eô differt a'cxteris,cp eins natura taci tè contineatunvt quiea conuentus eft,fiitiffu iudi ns,rem vi abJatam aeftor» rcftitueric,abfoluatur.

DE ACTIONIBVS. «* Quod in cæteris adionibus baud ita eft, Quoniam in lis omni modo quifo^ in quadruplum côdemna tur.Vclutiinduabusillis quæin factum dantur. Item in condilt;ftionecx Icge,quæaduerfus exequit* torem compecit, qui maiores fportulas g legibus cautum cftacccpit, quemadmodum ôc inatfdone furti manifeftj.

Atftionum qusedam f«ntbon3Efidei,alia: ftric'U luris-Bonscfidei funthæ,Ex empto,exvscndito,Io cati,condu(S:i,negociorum geftorum,mandati,dea poiiti,pro focio,T utelaE,commodati,pigneratitia, familia: hercifcund3e,communi diuidundo^præfcri ptis verbis qux dicitur xftimatoria, (Huie autem tunc locus elt, quum rem aliquam aeftimatam tifai trado,vt vçndas:dicendo,aut centum mihi aureos autremipfam referto.)lt;S^ alia prxfcriptis verbis quxex permutationecompetit, Item hxreditacis petitio,nam quanuis ad hunc vfcp diem certatum deca,amp; dubium fueiit,in numerône bonxfidei iiw diciorumhabenda,an no habendaeffet,Imperato# ris tarnen noftri conftitutio aperte earn bonsefldei effe voluit.

Erat olim 5C atftio rei vxoriae.Haec autem folia to matrimonio,vxon aduerfus maritum dabatur, adrepetendas res dotales,lt;SC inter adtiones bonte# fideierat. Sed Imperatoris noftri conftitutio,hac fublata,adtioncm ex ftipulatu vt quae plenior fit ct latiusfeporrigat, ad dotis repetition? coiiceffit:(Só omneius quod adtio rei vxoria;habebat,in banc tranftulinaceain fpecieadtionem ex ftipulatu bo# nxfidei effecit, multiscp aliis diuifionibus aótiof ni ex ftipulatu qux ad dotem repetendam compe# tit,inuentis,amp; tacitam bypotbecam adtioni ex fti# pulatu ad dotis exadiionem dedit,lt;5c quibufuis ere ditoribus, quanuis priores fint tempore, præferri cam

LÎB. ÎIIÎ. TNSTIT. èam voluir.Sed hoc turn demum^quum mulitrât iis ipfisqux dotis nomme intulit,vult expend. Q_iapropter, fl ad exigendani ancenupdaleni vd oh nupcias fadlam donanonem,act]one ex (lipula tu veilt agere,non iifdem fruecur priuilegiis.

In boiiffldei ludiais libéra facultas eftludici ex bono amp;nbsp;æquo æftimandi, quantum autori reuni dare oporteat. Pars autem tam libcræludicis po* ceftatiseft ]lla.Islam fl quis mecumagataiftione bonxfidei,ô(^ decem d me petat aureos.atcß is inuw cem mihi debeat quin^ aureos.Iudex compenfatl one habita cum iis quçinuicem mihi debêtur.nó in decem aureos,fed in quiiic^ me condemnabit. Eft autem Comprfatio Grace i a»Tta)lt;iij«s,hocfft, inuicem imputandi quae contra debentur ratio» Et hxc quidem eft natura iudiciorum bonx fidei» In Tudiciis autem ftritfti iuris,quoniam ibi fummà amp;exaóa Inris conftituti ratio habetur,fl quis me* cum agat ad decem aureos forte,qnanuis inuiceni mihi qugt;nqlt; debeat, nihilominus tarnen in decem condemnandus fum. Atq^id quidem quanrutnad | ftnciam Juris rationcattinet.feedemiflum eft Mat ci Caefaris refcriptum,quo cauetur,Vt quum ftri» । tfti Juris aciione decem aurei d me petntur,amp; quin que inuicem mihi debentur,liceat nnhi doli mall exceptioncm aged opponere. Qiiaexceptioneop* pofita,poteftas datur ludici, vt compenfationcoi admftrar,lt;S(: mein quinep tantum auieos condem net. Et hec quidem ex veteribus conftitutioiiibus, Sed Iniperatoris noftri conftirutione cautum eft, Vt liquid®, apcrtxcf! âC. certæcompenfationesip* fo Jure acftionem miniiant,fliie in rem agatur.fluC in pcrfonam.Veluti,Mecum aliqiiis actionem lia# bet decem aureorum,bonxfideian ftriói Juris. Is inihi inuicem debet aureos tres, Jpfo iure aóio, quant

DE ACTIONIBVS. 193 quam mecum is habet, lîmul acque mihi inuicem debereccepit.tribus aureis minutaeft. Sicvtego Hon dccem iam aureos, fed feptem tantum dcbe» am, Locum hxc habere dixi in quau's adtionc, tum in rem tum in perfonam/ola depofiti adtio* ne excepta, Namfl quis decem aureos apudmc depofuerit, 36 is mihi inuicem tres debeatidepo* Uti mecum agendo, decem aureos perfequi po« teft. Satis enimimpium effe putauitlmpeiator nofter hac in fpeeic cöpenfationis nomine aliquid opponiió^eius prxtcxcu res depoiitasin folidum non extgi.

Ç Praeterea funt quçdâacftiones Arbitrariæ.pro« pterea q» ex arbitno ludicis pendeaiu. In quibus nifiinierceiîione,arbitrio, amp;nbsp;lulTu ludids.reusrê acftori rertituat, vel exhibear,vel foluar.vel noxx dedat feruum.omninocödemnari debeat. Qu öd ßid egeric,!Slt;: reitiruerit.aut eoruin quç dic'tafunt, quid feceiitxondemnationemeffugiat.propterea qgt; fpecialiter ea iis aótionibus ineiïe credâtur.Por* I’d harn,ahç in rem funt,aliç in perfonam, In rem» Veluti Publiciana. Hac autein agimus,quum id quod bona fide pofîidebamus 3i vfucapiebamus, medio temporeamilTum efl.Item 5^ Seiuianata* lis eft de rebus coloiif,qui ob mercedem agi i,que i me condijxit,rcs mihi fu3s,quas in eum inferret, in hypothecç cauiTam obhgauit. Eft Ô6 quafi Ser* uiana.qua: hypothecaria appenatur,amp; cuiuiscre« ditori datur aJ perfequutionem rerü pignori obli gatarum. Etenim fi qua haruin acftionum adtum fuerit, amp;nbsp;reus prxcepto iudicis obfequutus,rern ante condemnationem reftituerit,abfokitioncm confequetur. Arbitrariçautem in perfonam funt, Aiftio quod metuscauna,amp;dedolo. Atflio autern quod metus caufta eft,qua tecum ago ad rem,quæ

mihi per vim ablata eft, Nam fl tu ludice au there, rem illam mihi reftitucris,quadrupli condemnati» onem euitas.Talis eft iSCadtio de dolo,Vcluti,iUe* «ftum tu me, vino forfitan obrutum,vel aliter dcce ptum,cö perduxifti,vt rem tibi meam traderem. Tandem cgo ad mereuerfus amp;nbsp;mihi redditus.de dolo tecum agere coepi. Si antccondemnationcni rem illam mihirelbtueris, fimul iSCcondemnatio* nem effugis amp;nbsp;infamiam,quæ indeconfequitur« Adexhibendüquoc^atfho arbitrariaeft, Sienim rent quäapudte occultas,ex hibuerisicondemnan dus non es.In omnibus^itur his a(rtionibus,amp; fl quae fimiles funt,permiluim eft ludici ex bono Ä aequo,fecundum rci cuiuftß de qua adlum eft,natu« ram,xftimare ac ftatuere, quemadmodü fatis ado ri fieri debeat,

Monemus autemludiccm,vt quatenus id ab eo fieri poteft.certx quantitatis, aut certat rei con* demnationem faciat,etiamfi de incerta re aut quan titate apud eum adum fueritiac dicat,Condemno hunc in centü aureos,Aut condemno hunc in eain remtnec ita ferat fententiäm, Quantum compertS f uerit cum debere. Quoniä talis condemnatio.non finem controuerfiç imponit,fed altcri controuerfif lititç cauflam dat.

^Admonedus eft SC 3amp;OT,vt intentionem fuao» ÄSadioncitacöftituat, vt nö amplius g fibiverê debetur petat. Nam fl maiorem fummam g debelt; tur,ca cöplexus fuerit,vcluti fl quü decê aurci debc rentur,ad quindecim egeritmon folum eos,quo» praeter verü petiit,id eft,quincç illos non habebit; fed ctiä decem illos,qui vere debetur,amittet. Eft autem hic finis plus petitionis, falfa veris mifccre, Ac neqi auxilio vllo iuuatur, necç facile in integrS reftiruitur,nin forte minor fit vigintiquintj annis.

Narrt adulto fîcut pixrifque aliis ex caufli's,Pl-çtôt caulTa cognita,ô6 côpcrto.cum per imbeollitatetn tttatis circunfcriptum effe,fuccurrit:Ita amp;nbsp;hic fiml le auxilium pro more fuo fert, Qurn etiam jincrdS amp;. maion'bus in integrum datur reftitutio,quû fci licet tam magna et iufta caufla,occaiîonc etrori de» dit,vt vir aliquis admodü prudes dccipi potue tit.VcIuti in bac fpecie.Qiiidam decedens,lt;S^relin» quens quadringentos aureos in bonis, hæredê me inftituit: Legault autc Primo centû aureos, lt;Sô Se» Cundo item centum. Qyum veto a'teflamento fit peruixifiet,fcripflt codicillos,quibus Tertio amp;nbsp;Quarto flngulis centenos aureos reliquit. Sciendû tft autem.legata quç fupra dodrantem relidta funr, ipfo iure per legem Falcidiâ minui,lt;56 in earn cauf» fam caderc,quafl nccreIidhimfuilTet,quod plusiii fto relidtum eft. Si igitur pofttcüatorisobitum, apertum fit teftamentum,^ in obfcuro fuerint co dicilli', nee quifquam legatariorum codicillos eflc fadios feilten t: Ac deinde hxreditatedmeaditave neritPrimus,non ignarus quadringentos aureos elTc iuhærcditate,amp; fokim clucentos efl'e in legata exhauftos exiftimanstatqp ita ratus me non folum quadrantem habere, verum etiam vitra quadrail tem,mecum ad centum aureos cgcrit,hoc efh,totn legatîî petens. Ac medio tepore prolati fuerint co dicilli,quibus Tertio et Quarto legati erant ducen tiaurei,auretiam parseorum.qui Primolegati fu» erâqadempta: amp;nbsp;ita planum fueritfadlum,Pnmïï ad maiorem fummani,q re vera dcbebam,mecuin tgille. Propter iuftilTimam erroris cauflam Venia eidabituni^ feptuagintaquinq? aureos confeque turtnec nocebit, q» quum feptuagintaquinqi pctc» tedeberet.Centum petiit.

Ç Plus petitio autem quatuor modis cömictitui', , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cc * Re,

Re,Tempc're,L'OCo,Cauna.Re,velutißquisprO deccm aureis.qui ipO debf ntur,vïginti petat.Äut llfunJuni qurm tudetlt;iies,cuiufqucex parte dü Ri'diadominus fum.pcr actionem in rem ita petS, Qgt; dicam cum cotum mcvm ene,aut certe domi« num meeiusefiein duas partes ètribus.Tenipore plus pe to.vcluti n quod in diem aut fub conditio» re mibi dcbctur.antegdics vcnerit, aut conditio cxiftat.petam.Queniadmodum enim isquitardi« us,ideft,poft tempus foluit.minus foluere vide# tunica (5ó is qui ante tempus petit, plus petcrc vl# dctur. Loco plus peritur,veluti(lidquodcerto mihi locofoluendùeft.alio loco pctam,fine com# meinoratione illius loci, in quo id mihi foluendô erat. Vt i n hac (pecie.I ta fum d te ftipulatus.Ephe# fi m'hi dare centum aureos fpcndesc’ quantum ad Jus Ciuile pertinct.alio loco id d te petere no pol fum,q EpbcO. Nam fi extra Ephefum petam.loco Video! plus perete,Si enim Romae te inuenero,pu repp tecum egero,id ell,nul!a Fadia Ephefi mer tio# nc,introduciiurp’us petitio. Vcruni quoniâeue# niebatft r unquâ d te petere liceret,quod ita pro# nnlTum elTenpropterea quôd tu nunquam Ephe# fuw ven’res.neque ego tecum agere polTem.pri# mô nôEphen,quôniâ nûg illic inucnireris,dcinde nec extra Ephelum propter pluspetirioné.Eiufce ret gratin bancagendi rarioncm Pianorexccgita# uit; Liberû enim mihi fee!t, vr amp;nbsp;extra Ephefum tecuo) agerem.dum mode Ephefimentionem fa# cerem,amp; itacapnunculas plus petitionis efTuge# rem.Nam fi ita tecum Roniç egcrc.Si apparetad# uerfarium centum mihi aureosEphefidare epor# tere,Plus petere non videbor. Sin vero pure ege# ro,id cft.nulla Ephefi mentione faefta, baud dubiè incurret ratio plus petitionis, Quoniam id quod

DE ACTIONIBVS. w« reî filtered, Äcmolunientum quod haberetpro# milTor.fi Ephed falueret.auferre ah eo ac toJicrc vi dear. Interdum enim euenit,vt Eplied dt ci facile pecuaiam foluere,ct extra Ephefuin diffieillimuni. Neque vero in centum aurcos quos pramidc,coii deninarieu extra Ephefum oportet; Nam de cciw turn illis aureis deduci debet omne id in quo lxdilt; tur extra Ephefum foluendo. Forte enim Romæ coaetJS debitum foluere,V!ginri aureos impedit contrahendis n’jmmis,quos milii dari opartet:atlt; queideo non in centum aurcos con dem natur, fed in oJiaginta.Quum autem nullam Ephed in inten tione mentionem facies,extra Ephefum litem mo UeaiQiionfam tunc om nino id ago ac dudeo,vc in centum aurcos fequatur condeninatio(Nam pura intentio cius quod intereft tratftatum, deduÄio« nemlt;$tonit)ob eamrcm,plus petere videor. Id autem quod cius intered.att^ vrilitas hçc maxima plærunquc in mcrcibus vændendis differentiam recipitivtin vino,frumento,oleo,quç perdnguîas regiones diuerfa habet precia. Nam d Roms quis centum aurcos d me petat, amp;nbsp;ita mcrces quas ha« beo cogar diuændere,interdum folum ex iis centîî aureos confequar: quas d Ephed vaendercm,cen« turn viginti aureos pollim confequi. At neep hifee tantum in rebus, verum in ipds quoqucpcciiniis eius quod intereft ratio ex varictate regionum ha/ benda eft. Q_ioniam non omnibus in regionibus eadem eft ratio credendi fub vfuris. Nam Romas, quum multi dnt ibi qui fœnus cxercent,fnterdum is qui fub vfuris mihi credidit,quartam centedmae partcm.due quadrantes vfuras pofeet, quae res an« nue colligit ternos aureos in centenos. In prouin« cia vero.vbi non magnus eft eorum numerus,qui fub vfuris aedStjVfurarü nomine fortaffe ei d quo

Seno9 aj4 fumpfi.quod tibi foluerc, dimidium cen teos) No* prçftabo,hûceft,feiios aureos quotaniiis in ta de Vfu* lt;^^‘’rcnos. Itaque amp;nbsp;ex ratfone vfurarum adfert di «3 contra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qiiapro*

Vulgarem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;extra Epfiefum a^re volam.ncccHe erit,

Accurdi Ephed mentionê facia, quo ratio cius quod Ä docSo* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liaberi poffit. Quóddcótingat.vttuPrcw

rü noftro* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eplicfl depræheiidaris.pura inteiitione tecS

rum ooini nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft.Nam qui Ephed agit,loci mentionê

onem ^^berenoncogitur. t^oniam tantundem prxftae 'litem in loco mouere, quantum nominatim Iolt;à mentionem facere. Nec dubium eft, quin iudicio Ephed conftituto,(SC eius quodinterert ratio ex lo co ducenda dt.

Ei qui loco plus petit,affinis ct dmilis eft is,qui caulTa plus petit. Etquomodo fiet,vt quis caufla plus petatÆt maxime id cótingit in alternatione, Alternatio autem eft i \.-aaucptri^iffuls,vi Grxd di* / cunt,ideft,quxex diduncftionedubiam habet prg* ' nbsp;nbsp;nbsp;ftationem amp;nbsp;ancipitem exadionem. VeIuti,Stipii

latus film d te,Hominem Stichum aut decern aure OS daremihifpondcsÆtdeindefublataalternatio nc,decem aureos petijicaufta plus peto.Qiioniam ele.ftionem,quam tibi natura ftipulationis pracbet, tibi adimo. Is enim à quo ita quis ftipulatus eft.de cem aureos aut hominc Stichum dare mihifpon* desi'poteftatem habet,vtrum velit foluendi. Qui igitur,vel decern aureos tantum,vcl folum horni* nem petit:eledlionem foluendi aufcrt,eocg modo, fuam quidem conditionem meliorem, eius veto 4 quo petit,detcriorem fadt. Qiioniam interdii mi* nus expedita reo eft decern aurcorum folutio,q ho minisiln hoc igitur læditur,qgt; elctftionem non ha* beat. Qiiapropter id agendû eft,vt pctitio dmili» fitftipulationi,lt;Si code modo pctatur,quQ proinif

DE ACTIONIBVS. m« fum eß:atc^ ideo ßc dicendü eft.Si apparet aduerfa num,Scichum hominc aut decê aureos dare opo» tere.Sed amp;nbsp;fl quis generaliter hominem flue feruû ftipulatus nt,amp;: deinde Stichum fpccialiter petat: Aut generalitervinum ftipulatus flr,lt;S: fpccialiter Campanum petat. Aut generaliter Purpuram fti* pulatus fic,deinde fpccialiter Tyriam petat:Plus petere intelligitur, Q.ioni3 elediioncm aduerfarij, qua natura ftipulationis ei dederat,tollit. Ei enim, qui generaliter hominem,vinum,vel purpura pro mifltjiberum cft.quocuncp id ex loco acceptum, folucre.Plus dico,licet quod alter petit,viliffimum flt.nihilominus et ita plus petitur.Nam idinterdü accidit.vt eius quod vile habetur,difficilior (ït ei d ÎUO petiturfolutio. Velut,exempli gratia,Vinum ïampanum,omnium pelTimum eft. Si vinum ge neraliter ftipulatus, Campanum petantideo plus petere videor,qgt; illi d quo pctirur, facilius flt mcli# üs aliquod vinum foluerc.q Campanum;proptelt; tea q» vinum Campanum nonhabeat.

^Sed hocquidem ius plus petitionum olim in Vfu fucrat. Nam poftea amp;nbsp;lex Diui Zenonis,3£ ïmperatoris noftri conftitutio rem totam in angu ftuni contraxit. Et fi quidem tempore plus fuerit petitum.fecundum ea qux Diui Zenonis lege tra* dita funt,Iudex rem ad exitum perducet. Qiidd ft in quantitate,vel alio quo modo plus petitionem fieri contingat,Ä dam nû aliquodex ea rc feccrit is iquo petitur,vcluti H maiores datac lîntfportul® (vt præditftum d nobis eft) in triplum eius,in quo fupra verum iuftumtÿ Ixftis fuerit reus,actor con* demnandus eft.

Ç Aliquis quum mccum iudiciocóflftcret, minus petiit. Nam quum decern debcrem,quinlt;^ dari in* tendit. Auc quum fundi quern ^o tenebîun,in fo*

LIB. un. TNSTlTi lidum dominus effet, ad dimidiam eins parte e^it. Nihil ex ea repericuh timendiim eft.Qironiam ni* hilominus in reliquâ quantitarem Iudex me in eo* dem iudicio ei condemnat;quemadmodâ iam rela ta 'Zenonis conftitutionecautum eft.

Si quis aliud pro alio er rans peciit,crrorem hóe ei fraudieffe non placet.Nam eodem in iudicio,co gnita veritate,errorê fuum corrigere poteft. Duo* bus autem fit modis,vt quis aliud pro alio petat. Auc re fcilicet,aut cauffa.Re,vclnd cui Stichus ho* mo debebatur,Erotem peciit,Cauffa,vt qiium ali am pro aliaa^lionem qufs mouit. Q;ium enim ex teftamento agere deberet,ex ftipulatu egit:aut eti* am ex contrario.

Ert amp;nbsp;alia acftionum diiiiilo. Qtixda enim fiint aÆones,quibus nô folidum quod nobis dehetur, Temper confequimur,fcd al ids folidû,aliâs minus, Veluti,ft tecum aga depeculio,ob filium fenium« ue tuum,in decern aureos. Namftlocuplcs eft pe* culiuni,decem aureos confcquar.Sin atrtem ea qug in peculio funt,quinc^ tantum aureis valent,in fo* Jos quinc^ pater dominusvecondem natur. Qiiem ad modum autem peculium intelligendn (ît.inW latius difeemus.

Praeter aAoncm de pcculio, eft amp;nbsp;alia aftio, quænon femperin folidum condemnationem ha* beat.Nam fi dotem abvxorenjea accepero,amp;ma trimonium femel conftitutum,deinde folntum fu* eritJlla mecnm ad repetitionem dotis ex ftipulatu agens,non folidum omnino confequuturaeft, fed quatenus facilitates meat patiuntur. Et (1 quideni concurrat quatitas bonorum meorum cum quan* titate dofis,folidum confequutura eft mulier. Sin veto quS dos centum aureorn effet,facultates mcg tantum quinquaginta colligant, in quinquagin*

DE ACTIONIBVS. 197 tacondênandus fuin,Eatenusenini facere poflum Interdum quocç tSi fi maximepolTim facere,tiô fo lidam tarnen dotem confequutiira eft niulier,idfp obiclt;fcaretentione,quxdotis quantitatcm minuit Nâ fi mihi bona aliqua in doté data fint,q mille au reis vaIeant:ÂS Centn aureos in ilia impcndero: Ac deinde foluco matrimonio fumma milleaureorû à mepetatiinobiicerepolTum amp;;dicere, Sumptum Centn aureorii mefccifle in ædesaut fundos mihi in doté datos.Et qnoniâ huiufmodi impenfæ ipfo iure doté minuunt, nô in mille aureos condemna^ bor,fed tantû in noiigétos:dum neceflanæ fuerint impenfæ.i. qnas facere nccelTefucrit,quoniâforte futurum fuerit, vt ædes collaberentiir, nifiinrefe* ct'onem earum fumptus cctum aureornm facftus fuilTet.Etideo hac retentione vtar, quædicitur ob necefrariasimpenfas.V’’erûm hçc omnia pcrfec'tius ex libris digeftoriim accipi poterunt, Ç Si quis qufi emancipattis effet fcilicet, aut liber* tus, cum pâtre patronove fuo quacunqne adtione egerit,aut fi focius cum focio aciionepro fociojiô in amplius is d quo petitur aducrfario fuo côdem* iiabitur, qudm in quantû facultates eius facere pof fint. Tdem eff,n cui donandi animo centum aureos dare promiferim.Nccp enim in amplius ei côdem iiabor,quàm in quantum facere poiTim.

Compenfationes quocp oppofitæ plçruncp effi ciunt.vt non totum actor confequatnr,quod pete te tentât. Nam fi mecû agat ad decé aureos, q uum tnihi inuicé trc.s aureos debeat,in fepté condemna bor,quêadmodum nbsp;iamantè ditftum eft.Ideo au

té dixiplæruncp, quiafl certû acliquidum non fit, quodcôpenfationis gratia obiicitur, nihilominus a;^tor totum quod fibi debetur,rcpctet. ï Titius grauiærealieno conflato, multis multa

debebat Quum creditores molefti SC inFeiHincd berent,(S£ quod nbi debebacur pccerrt, bonis (ui* cefTit.quia foluendo omnibus non effet. Si contirt gat pou.Titium aliqua bonaacquirere^qu; dignu emoluments habeanttpotetSt creditores, vt qV** bus ad plenum fatiffactum non fuerit, ex integro reliquas fumnsas petere. Et condemnabitur eis, verS non in folidum, fed quantum facere poteß* Nam id inhumanum vifum efl, eum qui Fortunia omnibus 4 feipfo exutus fit in folidum condénvl*

QVOD CVM £O Q.VI AlIIMA IH POW flate efl,negotium geflum effe dicetur Tit. VII.

MEntionem fupra habuimus adlionisdepc* culio,qua in peculium ferui aut liliiamp;miHaa iduerfus patrem aut dominum agitur. Necefle efl igitur amp;nbsp;de ea dicere, Nam in hoc tempus tralt; Óatum eius reiecimus ac diflubmus. Sed enim X de aliis acflionibus, quibus feruorura filiorumve (amilias gratia, cum patribus acdominis agitur, diligentius differere oportet. Ac quoniam Gue cum RIioFamilias, Gue cum (eruo negocium ge* fluin fuerit,eadem pane iura feruantur,nc cui lo* quax aut verbofus videar inRnitis difputationi* bus vtendo,verba tantum fodurus fum de iis quf cum feruo geruntur,amp;de adionibus quibus cuffl dominoagitur. Eadem enimóiC in Gliodicfintel* ligemus,amp; in patre qui ilium in poteflate habet. Quod fl quid in iis proprié obferuetur,, id (epara* tim oflendemus.

^EfligiturcS domino adioquod iuffu,quade negociis cum feruo geflis agitur. Nam fliuffudo* mini feruusmecum contraxerit, amp;mihi obliga/ tus fuerit,habebo cum ipfo domino adioné quod iuffu. Nam quodammodocmneocontrahere.dif fideel

DE EO QVI ALTE. IN POTES. 19« fidem eius fequi videor.ob luffum quem fcruo fe* cerit.Hçcautcaclio.Quod lulTu.in folidum habet condênationem. Ad exemplum adionis Quod iunu,amp;: alias duas aóiiones, quç amp;nbsp;ipfç condemna tionê habcant in folidum, pollicitus eft Praetor. Qparum vnaexercitoria, amp;nbsp;altera inftitoria vcca tur.Et exercitoria quidem tune locü habet, quum quis feruü fuü magiftrü naui pra;pofuit.amp; aliquid cum eoeius rei gratia cui prçpofîtuseft.contratSû eft. Nanqt in hac fpecie in folidum cü domino ha* bebo adiionc excrcitoriä.Ideo autê ditfta eft exer* citoria.Quia excrcitor is voeatur,ad que quotidf« aiius nauis quaeftus pertinet. Inftitoria vero tune I0CÛ habet, quum quis tabernx forfitan aut cuili* bet négociation! feruum fuum prarpofuir, Nam fl quid cum eo eius rei gratla,cui pixpoßtus eft,con irai.'tum fuerit : in folidum dominus adtione infti* toriatenebitur. Ideoautêappellata eft Inftitoria, quia qui negociationibus prxponütur, Inftitorcs Vocantur. Eft autc his acftionibus Inftitorix amp;nbsp;ex* ercitorix.Ä tunclocus,qu5 quis libéra perfonam But aliéna hominê naui, tabernx, aut cuicuncß ne* gociationi prxpofuit. Nam amp;nbsp;hic ratio xquitatis aduerluseum qui prxpofuit,exercitoria aut Infti* toriam atftionem dat. Quienim aliquem prxpo* nit, id Clara (8C aperta voce dicere videtur. Hüne ego prxpofui, qui volet,cum eo contrahat.

Inuenit amp;nbsp;aliam aeftionem Prxtor,qux Tribu toria vocatur. Nam ß feruus meus in mercibus pe culiaribus negocietur, neqp iubentc me, neqi prx« ponente.fed tarnen fciente,amp; nö vetantetet quid CÛ eo contradlum fueritilta Prçtor iis de rebus ius reddit.Nâ fi contigerit.vt is multis perfonis debe tet,deberet item amp;nbsp;mihi domino. (Quod dixi de* bere,non ciuiliterjed naturaliterintelligendûeft)

Acfmius cum mercibus fuis adfuerit. Creditor« Prçrorem adibunt.qui dominum couac nierces in medium proferre:amp;: fî quid ex merci bus vxnditS fuentipecuniam inde redadiam, pro rata inter fe et credicores caeteros diftribuere. Et, fl dominus ipfe cui Prçror merciû diftributionê permitrit,aliquas ex iis interuerterit, nee ocs in mediu attulerit, Si^ aliquis creditorum id m olefte feres dixerit, minus mercium, qferuus in negociatione fua habebat.in mediu collatum effc : dabitur ei aduerfus domina adlio tributoria;per qua cc^etur,quicqd merduni occultauerat,in medium afferre. Diaturautê Tri* butoriaadtio, quailGræccdicas^«»jUTHw/z.abeo quod eft diftribuere.

Super adtiones iâ relatas inuf nit Praetor amp;nbsp;adH onem de Peculio.dec^ in ré verfo. Vt quis Une VO luntatedomini negociunicû feruogeftum fuerit, tarnen flue quid in ré domini impenfum aut ver* fum fic.id totum dominus foluere cogatur: flue gd in rem domini verfum impenfumt^ non fit, id ea* tenus præfter, quatenus peculrj quantitas parieur. Porro in re domini verfum videtur, fl quid neceû farioin res eius impenfum fuerit. VeJuti.niutuo accepto feruiis meus creditores meos dimiflt: aut acdes ruina mihi minâtes fulfit,aut familiç mes fru menti) mercattis eft ; aut fundum mihi aliâve quS rem neceftariâemit.Si decem igitiiraureos j ce mu tiiôfumpflr,lt;Si quinc^ crcditori meo pcrfoluit, amp;nbsp;alios quineç quomodolibetcôfumpflnpro quinçp qui in rem meâ verfi funt,in foüdum condemnor; pro reliquis qui in me impenfl non fuut,quatenus peculij quantitas patet,teneor. Vndeapparet.q, fl omnes decem aureos in rem meam impendir, non quinq? tantum aureos,fed omnes decem creditor iî merepctet.Haccenim adlio de peculio,vnaquidé

DE EO oyi ALTE. IN POTES. 199 eft actio,fed duas habet condemnationes. Quonia autdepeculio,autdc ill rem verfo,etalt;ftio intenta lur,amp;condemnatio fequitur. Iudex igitur, apud que de peculio agitur, ante' folet difpicere, an quid in rc domini verfum fit, amp;nbsp;fi quid vcrfum fucrit, in earn omninofummadominficondemnat. Ali# oqui enim ad aeftimationc pcculij traniibit, fi nihil eorum aut non omnia,quæfcruiis mutuôfumpfit, in rem domini verfa impenfatÿ ßnt.

Ç Qiin dicftum fît de ak'tione de peculio, dicamus quid fit peculium.EtdefinitioPeculq talis eft. Eft naturale patrimonium, ei g aliéna in potcftatceft, conccfTum ac permilTum, de voluntatc patris aut domini,deduc‘tis naturalibus debitis, quxaut paa tri debentur aut domino, amp;■ iis g in eiufdcm pote» flate funt.Dixi naturale patnmoniû : quoniâ lure Ciuili,is g aliéna in pntcftate eft,patrimonium ha bere nô poteft. Dixi, Ei qui aliéna in poteftatc eft de vol untate patris aut domini pcrmiftum ac con teffuin : Quia id demum peculium eft,quod pater dominufvenô ignorât. Nam fl quid fine volunta, teipforum ferui aut filij habuerint,id peculio annu merandum nô eft. Adieci,deductis naturalibus de# bitis. Quoniâ id proprie peculium eft,quod iis de» diiÆs, qux naturaliter ab eo debentur, fupereft. Veluti, Centn mihi aureos debet is,g in poteftatc tua eftrhabetcp peculium quod prima facie. CCC auren putatur efte.Sed quoniâ ispatri aut domino centum aureos debet,debert}! itidem ei qui in eiuf# dem poteftatceft aut fratri fuO : aut filius tuns de» bet feruo tuo, aut fcruus tuus debet fllio tuo qucm in poteftatc habcs,ccntum quinquaginta aureos. Pure videntur efte in peculio quinquaginta aurei. Inuenias tamcn,quando nec id quod ei debetur, g Ifteiufdê poteftatc eft, deduci debcat in adtione de pccu

peculio. Vcluti fn liac fpccie. Scruus tuuä (n pectf*; Iio fuo fcruii babebat.Iuns prudctcs auré primutn ilium fcraum ordinarium vocant, iSiC ferai frrud ViariS'i Vicarium. Porrôqufmadmodumordinarius/fr* Martialis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vicariu«. In eiuidfm itaq? potffht«

Fffefated nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igitur tuuscentum aurcos mihidebt»

fnuû iam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem peculium centum quinqoa»

nolo ’vica nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim res pecubares xftima

* amp;nbsp;buic Vicario eftum aurcos debebat ordinarius« Si tecum igitur agam de peculio, no potes dicere« (^uinquaginta tantum aureos in peculio ferui tui efle, amp;nbsp;ideo in quinquaginta folum condemnail te deberc; quia ordinarius.cuius gratia tecHdepe« culio agitur: Vicario fuo centvi aureosdebeat.Quo niam débita hoc deduci non oportet. Et quaraam huiufeerei ratio fit, dieendûelt. Ac ratio eft hase. Quum peculiû Ordinarij ferui feire ac cognofccre volumus, cçterarû quidem rern æflimationê ineS tes, addere folemus amp;nbsp;æftimationê vicarq. Et ita pronuntiamus dicentes. Tantum aut tantû efTr in peculio. Id quum ita fe habearc: no poteft vicarius, cuius eftimatione peculiû augetur,amp; ipfe illud mi nuere,co nomine, qgt; fibialiquid debeatur. Nc ea* dem petfona duas côtrarias Itabere fun^iones vi» deat.vt in cade faefti fpecie, 6C eadê caufla fimul Si augeat 8i minuat peculium. Idemcp eft,fi filiustur us que in potellate habes, homme in peculio fuo habeat, g dicitur feruus peculiaris. Ac mihi centâ aurcosdebcat.debeacitë amp;nbsp;feruopecuIiaricentS aurcos. Nam amp;nbsp;hie dicipus.debirum hoc deduct non dcbere.Nc feruus peculiaris.fimuiamp;acrtim» tionc fui peculium fiJq tui augeat,amp; eoi um nomilt; ne quç fibi naturalitcr debentur,minuat. Et eadï perfooa in cadem caufla duas côtrarias funäionei obiic

DE EO oyi ALTE. IN POTES, to* •birelntelligatur.vi Äaugeat amp;nbsp;minuat prcuIiQ. ^Ex iis quçdkfia funt,coflat,multas elle adiones quibusctrm domino, de iis qu£ feruus debct,age* K poiTimus.Efl enim adio Quod iulTu: Efl infli* toria: Eflexercitoria: Efl tributoria: Eft amp;nbsp;de pc« cuIio.PorrA dubium non eft, quin omifta adione ^od iuiTu,vcl exercitoria, aut inftitoria:de pecu* Iio agere liceat. N am quum adio de peculio gene nhsflc.cuiuftunqiin]ocûmoucri poteft. Quonia Cfterç fpecialcs.hçc autem generalis eft. C^terum flultusadmodum fit oportet,qui omiftis illts, quz amp;nbsp;facilem habent probacione, adori in folidS pariunt condênationem, adadionem de peculio decurrat. Nä amp;nbsp;illud in primi8,difticile eft planum bcere.quantu in peculio fit: Res enim peculiares, Hon omnibus extranefs notæfunt: 8i. deinde vbi niagno labore planû fecerit, quätum in peculio fit tunc iS::qu;ftio denaturalibusdebitisqux peculû Um minuunt,referri poteft, PorrA difficile eft amp;nbsp;illud probare, quidquantumcpex iis quae mutuo leruusfumpferic, inrem domini verfum impen« fumlt;$ fit. Enim veto hçcadio depeculio interdS amp;nbsp;vt genus,amp; vt fpccies mouctur. Et quando id contingit? veluti. Contraxi c5 feruo tuo.necp iu« bente te,nc(^ quû prçpofitus eßet alicui negociati oni maritimç vd terrefiri. Hie adio de peculio et Vt genus Sc vt fpccies eft. Sed amp;,fi tibi adio Tri« butoriacôpetat,potes hac omifta xque de peculio flue de in rem verfo agere. Porrô non omnino hie dinandus eft,qui omifta tributoria, ad adionem de peculio decurrit.Q,uonia adiode peculio Ali« is longe prçftat adioni Tributorix: alias minus (molumêti habet qua Tributoriaiamp;tnc expedit tributoria agere. Veluti quum multa funt débita luiutalia, Nam quum tributoriaagitur, nullum natutalc

naturale debitû dcducendum eft. In paricnim can fa füllt, amp;nbsp;quç domino dcbentur,«5i quç creditori* bus, Ncc doniiniconditio in caprecipua eft, nec quod ei debetur,deduci poteft, Qiium vero de pegt; culio agitur, potior eft doniini cedino. Qi:oni?.ni naturale debitum,Td eft,quod domino debetur,dc ducendum eft: lt;S6itainidquodfupereft,ferui do/ minus creditor! condênatur. Aóio pon ô de pecu lioplus adfertemolumcti ÿtribntona haciii re. Nam quum de pcculio agitiir; totius peculij rzdo habetur. At quum tributoriasgitur,id tantum in iudicio fpedîatur, i n quota parte peculij fcruus ne* gocietur,forte in tei tia,aut quarta.aut etiâ fexta. At qui nèfleqnidê tributoria agedofextâ infolidum parte peculq in qua feruus negociatur aufert credi* tor,fedid tantû qiiodd domino in diftributioiie iTiercifi interuerfn ac celatû fuerit. Partis igitur par tê fert.Eaverô pcculrj pars qiiç vel in prçdiis côfi# ftit,vel!n mâcipiis, vel in nominibus,quoniâfon te feruus alqs qinbufdâ mutuû dédit,ad ratioiié iiô vocat. Necerte eft ergo, diligîter fccû vnufquifep çftimet, Tributoriâne fibi côducat agere,an malit aótionê de peculio eligere. Qiiod fi prebare poiTit, ea quac ipfe feruo credidit in rc domini verfa efle, melr.is eft,vt adtionc de peculio ebgat : quo ex calt; pire dein re verfo in folidû condênatio fequatur. ^Quac a' nobis iam de feruo ac dom ino didta funC cadem de flJio lîliacfî,amp; nepote nepteqi-c,ac pâtre auocp,quorum in poteftare funt intelligimus.

Illud autc propriè in bberis perfonis quas in po tcftatehabemns.feniatur.qjaducrfus eos,quicû^ iis qui in parentis poteftare funt, mutuû dederint, velutin modû exceptionis obiici foleat S.C.Ma» cedonianû.Td ai'teni quid flt,latius dicendum eft. Fuit quidam Macedo Romæ (Id cnim nomêcrat homi

homini) qui quum in poteftate patris effet,grande as alienum conflauit,fperans futurum, vc mortuo patrefuo,facile id diffoJueret. Q^ium multumiam temporis tranfiffet, grauis ei amp;nbsp;moleftus caperat effe creditor,debitum repetens.Maccdo,quum nö haberet vnderedderet(Nam quomodo,qui in po teftate effet s') patreni fuum occidit. Relata res eft ad Senatum. Et ille quideni panas dédit parrici# dii,Verum S.C.fadum eft,quod Macedonianunï Vocatur,quo cauetur : Ne qui liberæ perfonæ alie# üo iuri fubiedtæ mutuum dediffer,aeftionem eo no mine haberet. Vt hocmodoi, quum fe repetitions quik^ eius quod credidiffet nullam habiturum co gnofceret,cauerct iîbi d mutuum dando. Non fo» lum autem à filio filia, nepote aut nepte, non redtè petetutjquum adhuc inparctisfui poteffatefunt: fed neœ,quum fui iuris faói fuerint.vel morte pa* tentis forfan vel emancipatione.Quin imô nec ad* . Uerfus patrem auumve de peculiodatur adtio,nue liberos adhuc in poteftate habeant, fîue cos cman* tipauerint. Hec autem idco conftituta funt à Sena* tii,Qiioniam fæpe compertum cft,Iuuencs magna »risalicnimoleobrutos, quodper luxumlibidi* iiemque prodegerant, vitæparcntumfuorumin* lîdias moliri.

Jlquot; Illudautem velut in fumma, debemus feire. Si omino aut pâtre iubente, cum eo,qui in potefta* ( feillorum eft, contradluhi fuerit,aut quid in reni ipforum verfum fit,licere vt omifla adtione de pe* tulioaut dein rem verfo,direlt;ftôaduerfuspatremi aut dominum condivtioncagamus,tanquâ fï prin tipalitcrcum ipfo domino vel pâtre,negocium gc ftum fuiffet.Sed ôdis qui inftitoriam habetvel ex èrcitoriam.condidtione aduerfus patrem Vel do^ ininumagerepoteft, Nam Si iuffu illius cun'i eol i)d querti

Cfuem in poteßatc habet, contralt;5tuni inteJligÙufi Dïximus cnin, fiipra,eum qui negociationi mari* timæ vcl tetreftri abqutm prarpoiiit, hoc velue omnibus d cere vider», vt fccurè cum eo que«« prçponitjContrahant.

Vemadmodû ex côtradu feruorum, cuirt domiiusagmir.Ita exdelivlo feruorum doiniüi icnentur. Nam fl rerum mearum ajquam féruiis tuus furto abllulir.aut vi raouir, vcl fl dam* num mihi iiituht,aut uuuria me afFecitmoxahs mi hi datur tecum avtio.Liberum autc tibi eftnoxali Bvlionc condemnato, vcl quod mea inteiefi pra# fiarc,vcl feruû iioxxdedere. Noxadiciturcorpus ipfum quod nocuit, quoniam feruus nocuit. No* xia veto ipfum maleficium vocarur, veluti f jrtô, damnum,rapina,iniuria. EHautem idfummarati* oneiiitrodudlum, vt dominus noxali actionecô* demnatus, feruû illi in que deliquit, polTit dedereî Quoniam iniquum craqnequitiam feruorum vllt; tra corpora ipforûdominisdânofam elTe. Noxali igituracQione ferui mci nomine condemnatus,in nullo alio inuitus lædor,q vt eum noxæ deda, Nâ delicti aeftimationem inuirus non cogor foluere. Ç Porto quum femel actori feruû, qui dehquerar, noxædedidi, d noxali iudicio liberor, in perpetuû dominio eiusin accipienrem translate. Nec^peiii dicimus, IJ feruus vel opens fuis atep minifierio, delicti æûimationc ei in quem deliqûit praeftite* rit, vel nûmos alicundecôpaiatos.ilh dederit.ad veterem dominum cum redire. Verum Prçtorem adiré debet,amp; ei tem omnê exponerc.atqj ita vel inuitoeo.qui noxæ ipfum accepit, â Prærorema* mitcetur.Conßitutx funcauceiii noxalesactiones aut

DË NÖkA. ACYION. ' tol iut legibüs aut cdicto Præron's. Legibus,vt furri, Hane enim lex Duodecim Tabulartm inuenit: item amp;nbsp;damni ïniuria, hanc enim introduxit lex Aquilia. Edicto Prætoris, vt noxalis iniuriarum, amp;nbsp;noxälis vi bonorum raptorum.

Ç Regula eft nobis d veteribus per manus tradia ta.qua ficdicimus. Noxacaput fequitur.Eamaxia Rie fpeetatur his in caiibus. Seruus tuus res quafa dammihi furto fubtraxit. Quandiu in tuapotea ftate eft, habeo tecum noxalem furti actionem. Quod fi ad alium translatus fit, cum eo noxali age tur. Sin verômanumifTusfuerit.directamhabeo cum ipfo furti actionem,amp; noxalis perimitur.

Sed per côtrarium,actio quç prius directa erat, noxalis fieri poteft. V^elut: Aliquis quum liber eû fet, furtum mihi fecit. Is poftea feruus factus eft, t]uoniam forte ( vt fuprd Libro primo diximus) àd precium participandum vænüdari fe permifir, amp;nbsp;feruus tuus factus eft, actio furti tecum noxalis efie incipit, quæ prius directa fuerat.

Ç Seruus meus mi hi furtum fecit : nulla nafeia turactio: Nam inter dominû amp;nbsp;eum, quiinpo, ttftateeius eft,nulla effe poteft obligatio. Quod fiautin poteftatem altcrius feruus peruenerit, aut manumiflus fuerit.necp cum ipfo iam manumilTo necj cum eo in cuius poteftate eft, agere poflum. Quoniamactio, qugex delictoipfo nonnata eft; * quia feruus qui furtum commifit, in mea potefta« te effet; exeo nunc nafei non poteft, quod is qui furtum commint,dcpoteftate mea exierit. Adeo autem id verum eft,nullam inter feruum etdomi num obligationem polTe confiftere,-vtfialienus feruus furtfl tibi fecerit, et ea ex re furti actio tibi hata nt,ac deinde is in tua poteftate venent, actid furti iam nata extinguatur, idc^ perregulam qua

dfcîmus.Rcm quâ(^, quuni in cum cafiim venen't ä quoiin'tiuni capere non poteraqcxtingui.Porrd quoniam nulla nafcebatur tibi aóio, quuni is co tempore furtum fecilTet.quo in tua poceftate eratj ' ideo ôd quum in tua potcftate elTc caperit, actio iam nata perimitur.Adeóautem extinguituratftio bate quum pofteatu ferui dominus faóïus fucris* vt nc(j fl de potcilate tua cxierit, agcre iam co 110/ mine pofTis. Quomodo enim, cum cxtinc'ta flt ae'eiot* Iam fxpeenimd nobisdiótum eft, donii* num cum feruo nullam actionem habere pofle. Quemadmodum nec dominus fl quid in fcruum admiferit,veluti quod iniuria aut vei beribuseum afFecerit.vlIa ei teneri poteftaÆonc, neep fl feruu# in quern id commilTum eft, ve! manumiftus fue» rit,vel in alrerius poteftatem venerit.

Has autem noxales alt;ftioncs,vctcrcs amp;in filii# filiabufep familias admittebant. Verum pofterior hominum c5uerfatio,(flt;i viuedi inter feferatio,me titô ac reifte' huiufeemodi afperitatem ciccit et con remplît,acpenitusacommunivfucxplcflt. Quis enim faux mentis fufrineatfilium fuum, amp;nbsp;magil flliam noxx dedere, vtpoene in corpusfuum pa* ter qui hxc patitur,magis quam filius,penclitetur^ In filiabus veto ôi. pudicitix fauor.curacp, retfte id ex communi vita excluflt. Et idcô placuit,vt tan* turn in feruos, noxales atftioncs proponerentur:

Quum ct vereres iuris ciuilis Interprétés, fxpius id dixerint: Libéras perfonas, qux alicno iuri fubietftx flnt, ex fuis delicftis conueniri,amp; pccuni ariter puniri pofletnccfccû dû vctcialura noxç de*

ANimalium quocg rationis cxpertiuni nomi* ne, quç dainnn dederint prodicx funt noxales acaones. Verum furti quidcm noxalem a(ftio* ncm, aucvi bonorumrapcorum.vcliniuriarum dicere non pollis,locum eorum nomine habere. Anergo noxalisaJtio ex lege Aquilia locum halt; bebicc’ Etdicimus, nequaquam. CJjjoniaminea, damniiniuriadati quxltio vcrfatur,Iurcautem iniuria quidfacereab animo, qui indicium habeat proficifcitur. At animalia rationis expertia,lt;5(S bru* tæiudicioomnicarenr. Q^iidergo eftt'Etcxlegc Duodecim tabul.in iis prodita eït: noxalis a»5tio. Côtradominûigiturnoxali adtioneex legeduod. Tabul.agetur. Si brutum ergo animal tun, aut per lafeiuiam aut per feruorem aut per feritatem, pau* periem fecerit,id eft.damnum mihi dederit, noxali aótione tecum agam exlegeDuod. Tab. Quód fl quisconuentus animal pro noxa dederit, profici« ted ad libcrationem. Sic enim eadem legeduod. Tab. caucumeft, Veluti,cumequuscaicitrofus eflet, calce in aliquem reietfto.nocuit d, Edaucem huicnoxali aÆoni ex lege Duodec. Tabul. locus iniisanmialibus, quxcontra naturamfuam fero# cientia,aliquem Ixferunt. Nam fl natiua 3c. d natu« rainfita flcreritas.celTatacflio legis Duode. Tabul, Itacj fl vrfus fugerit lt;Si aliqué Ixferit, noxali aefli« one is qui dominus eins erat,non tenetur. Ideô aiw temdixi. Qui dominus erat,quoniâ vrfus, quum fugerit, naturalem libertärem recipit, amp;nbsp;in bonis CuiufgelTe definit. Porro Pauperics diciturdam« num, fine iniuria datum: quod vel maxime in bru« tisanimalibuscontingit. Nequeenim poteft ani« nialbrutum, quodfenfucarcac, malum aduerfus

DIB. nil. INSTIT.-quenquam condlium inire. Ec hæc quidem.quaoi turn ad noxaleni acflionem pertinct,

Etenim fdcndum eft.ÆdiIes cdidlo fuo ptoW/ bertiNequis omni5,canem,aprum,vrfum,autle one co loco habeac, qua vulgo iter fiat. Quod fl quid aducrfus ea factum fuerit. Si. perhoc libero homininocitâ fit.tanti dominus beftiæcondcna* bitur, quantû bonum amp;nbsp;æquû ci cuius erit notio videbitur. Sin autê aliud quid latfum fuerit, veluti fcruusaut equus meus, vcl aliud quoduis animal, cuius ego (Im dominus,duplum däni quoddatum erit, dominus beitiæ præftabit, Velutidamnum ■quod datû e(t,eft decc aureoru, viginti confequar, Necveroædilitiæ aétiones tantS, fed etiam noxa les in his caflbus locû habent, Quoniâ id regular!* lerfciendumcft. Nungin adtionibus poenalibus, qugdeeadcreconcurrunt,aliam ab alia confutni,

Vum ditflum fit de Acftionibustquibus no V-Z., bifeum ex contradtu aut delióto eorum, qui noftri iuris funt.agere quis poteft. Trâfe^mu» jiunc ad aliam infpetftionem.Et feiendp eft, agere nos in iudicio folere aut pro nobisipfls, quod vo* catur fuo nomine agcre;aut pro airjs, quod voca* tur alieno nomine. Et alicno quidem nomine agi* mus,vcluti, vt procuratores, tutorcs, aut curato» fes.Atcjhgcamp;hodieobtinent. Nam olim id nd erat in vfu,vt gs alieno noie agerct, niflcertis qqi* bufdam ex cauffis. Veluti pro populo quis iudici* urn fufciperc poterat: aut pro libertate, quoniam i quum is qui in polTelTione feruitutis erat,«S: ad lilt; nbsp;nbsp;i

bertatem proclamabat, per feipfum indicium fuf* cipcre non poterat, ne fl probatum fuiiTet feruunt I funi effe, is vidcretur effc iudicij exitus, vt feruua ' ' aducrfus '

DE IIS PER. QVOS AGE PO3. »04 Mduerfus doininum condlleret, ideoalius quifpia pro co a^ebar,qui et alTertor dicebatur.Ad haec ct pro tucela. Nam l'æpc cutore opushabebat pupib lus.Htduoaliqui nuer iecoinendebant, vtcripfo* tutn tutor elle deberet. Neceratdubtuin.quinab teriuperior fueritfuturus. Is ergo,qui fuccumbit, futurum eti vt aiieno nomine egerjt.hoc eft.de tu tclaquç nihil ad ipfum perrinet, Heut euentus litis docuit. Permiflum quoqi eft lege Hoftilia.vt H tu ius res qui apu.d hoftes efl'et,aut Reipub.caufla ab* eilet, furto ablacae fint, quilibet eo nomine furti agere poftit. Sed amp;nbsp;fi tutor pupilli ego fuiiTem,at* que eo.tempore, quoapud hoftes eram vel Reip, cauilaabc am,furtumahquis ei feciftct.æquè qui* libet furti agebat. Verum,qiioniam id non mini* inangt;incommoditatem habebat, quod nemo alie no nomine agere aut excipere atftionem poffett Commett funt hoc homines, vt perprocuratores litigarent. Näintcrdum aut morbus aut feneeftus aut neceifaria peregrinatio,itemcp all« multx cau* fx,impedimento funt, ne principalis rem fuam in Iure exequi poffit, ^Procurator He côftituÎHir,fi cui mandem,vt pro meluiget, quemadmodum lt;5£in mandato dixi* musmec vlla certorum verborum prçfcripta for* ma opus eft.Quibufcunq» enim verbis procurato rem conftituerc poffum. Netp etiam refert, abfle aduerfarius meus.an prxfcns fit; Plærunquècnim amp;nbsp;ignorante eo procurator conftituitur.Denique (vtrem omnem vno verboconcludam)Cuicnçp cauffam tuam agcreaut defendcrc permiferis, la procurator tjuus intelligitur.

^Tutorcs autem.lt;Slt;: curatorcs, quemadmodum Conftituantur.libro primo cxpofuimus.Porrofvt aliquid obiter foris affumam) feiendum eft pro«

curatorem fi aótor cfh, ita agere folere. Si apparet aduerfariû,Titio,cuius procurator fum dare opot tere, Condemnaeum Iudex. Et intenfloiiem qui* dem (iue iniciü ac'honis ex perfoiia doniiiii fume* re, condemnationem V’erö iii fefe vertere, Quöd H quis vt procurator conuenitur.fic eum quiagit.di ceredebere. Si apparet SeiumdecemaureosdarC oportere,coiidetTinaPrimum procuratorem eiuS in deccm aureos.

NVncdeSatifdatioiiibus ,quas Grxculi noftri ixOTolt;/ioffi«s vocaut.dicerenécelïe eftquæcaufæ eins, quæ in iudicio vertitur, nomine, aut ab aiflo* re aut à reo pr0lantur.AccßiJludcum primis intet ipfaproœmiafciendum eft. Alium apud veteres fuilTe harum fatifdationum modum, amp;nbsp;alium nüc in vfu verfari. Quoniam is quicum in rem ageba* tur.cogebaturolim fatifdationë prçftare;qua pro* initcebat,n vidtus rem de qua quxfltum erat, non reftitueret.neque litis xftimationem folueret ,Ijbe rum acftorifore, vtcun,ipfoautcumfideiuffori* bus eius ex ftipulatu agerct. Appellabaturauteiq fatifdatio hæc,Iudicatum folui; Porrö vndeid no* minis fit foriica,facile eft intelligere. Quoniäficfti* pulabatur aftor. Promittis mihl foluere.quod In* dicatuip fuent rldqjqiium quisfuo nomine in re conueniebatur. f\c multo ctiam magis.Si quisalie no nomine atftionê in rem cxcepiftet. NamhunC fatifdarcludicatum fokii neccfte erar;propter rcgu iam luris quadicimus: N^^'i^i^cm fine fatifdatione alienærei idoneum defenforcintelligi.Etfiaecqui* dem in reo.Porro is qui in rem agebat. Si fuo noie agebat.nullam fatifdationem præftabat. Qiiomo* do enim ab eo,qui ipfc dominus erat, poftulari pp tuiflet, vtfatifdaret, racani rem dominum habitu* funi

DE SÄTISDATIONIBVS. *0, Iuras' Sin vcro alieno nomineagebanpracßarcde# bebat fatifdationera.quæ dicitur, Ratam rem do# minum habiturum:qua,dicebat fore,vr dominus licis.ea qiix ipfe egillet rata amp;nbsp;firma haheret. Peri# culum enim erat,ncquando dominus adeflet,amp; di ceretnonex voluntatefuaprocuratorcegilîe,atsÿ ab initio iifdem de rebus expcriretur,ac idem eadê de cauffa fccundo impeteretur.T utor quocß ôôcu rator çquè fatifdationis oiiercgrauantur,vtedilt;fd Verba oftendunt.Interdum tarnen agentibus iis fa tifdatio remittitur, Qiiod ita intelligendn eft,fi hoc Confiât,0!^ in confelTum venir,an conftituti accrea I ti flnt,hoccft,an hie tutor,ôlt;Cille curator fit.Et hçc quiJem de iis qui in rem agebant. Qiium vero in perfonam aliquis agebat: Ex parte acftoris,eadem obtinebant,quat diximus in ac'tione,qua in rem agitur:hoc eft,dominus nullam prarftajiat fatifdati I onem;procurator veto cauebat, dominum ratam rem habiturum. Similiter nbsp;nbsp;tutor aut curator,!!

hoc erat dubium,an tutor aut curator efler.Ex late re vero eius qui conueniebatur, fi quis alieno no# mine asftionem in perfonam excepiflet, omnino Cogebatur ad fatifdationem : propter praedicTtam Juris regulam,qua dicerc folemus. Neminem in aliéna re fine fatifdadone idoncum defenforem ere di. Sin autem quis fuo nomine asfiione in perfonS ' nbsp;nbsp;conuentus effet,ludicatum folui fatifdare non erat

ÇEt hæcquidem fîc apud Veteres in vfu erant. Hodie vero alius' ordo hifee in rebus obtinet. Quoniam flue in rem, flue in perfonacum aliquo fuonomineagatur,nullam fatifdationem pro litis aeftimatione dat. Sed pro fua perfona fideiufforem prxbet,qui promittat,in iudicio reff vfsj ad termi ijum litis permanfurura.Iuterdum vero nc fideiui# I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dd foren»

forem qaidem dat,fed fuæ promiffioni committf/ tur,iurando,in iudicio fe permanftirum, necindc difcenururn:qux amp;nbsp;Romano more luxatoria cau* tio vocatur,hoceft,vt dicam Græcè,^^oxiO(ji«.Sçpe eciam amp;nbsp;fine lureiurando nudam repromiHionem emittit.Et hæc omnia fecundum qualitatcm pcrfo næquæ rei fuftinet partcs.procedcre confuçuerût. Sic 1 tac^ is qiiicum fuo nomine agiciir,modó fatiamp; dationcm,modd iuratoriam cautione(n,modó nii dam repromilTionem cmittir.

Qiiód fi aut is qui agit,aut is quicum agitut, procurator eft : T une ex latere ac'toris præftanda eftfatifdatio Ratam rem dominum habiturum:ni fi aut mandatum ßbi à domino faÄim,cum profef fione apud adla oftendat efie, aut præfens Jitis do* • minus, in iudicio procuratoris pgt;erfonam confîr* n'iet,dicendo:Hunc ego prome conftituo. Eadeni forma obferuanda, fi aut tutor aut curator per aliii agat,veluti pereû qui a^lor vocaturaut aliæ per* fonæ iis fimiles, quæ alienwum reruin adminiftra* tionem rcccperunt. Multæenim finit fpecies cura* torum vt (Si nofti amp;nbsp;adhuc difccs. Et haec quidem in aeftore. Sin autem cum aliquo agitur: T une fl præfens proairatorem conftituere paratus eft,Po teft id facerc fcilicet, aut ipfe in iudicium venire, Äperfonam procuratoris fui approbare,fo]itisiii* terpofitis ftipulationibus de fatifdationç ludicatu folui,quæ ab iis,qui illam præftant,confuerunt exi gi. Ad hæc ôC illud domino permiffum cft,vt extra ludidum fideiuftbriam rcpromilTionemexponar, perquam fui procuratoris fideiuftor fiat:omnes claufulas ftipulationis iudieatum folui promûtes: hoc eft,procuratorem in Iudicio permanfurum,et vfcj ad finem litigaturum,ac quod iudieatum erit, folucuruni.Simul «S^bona fua per banc repronVf*

DE NOXÄLIB. ACTIO NIE. telt; fionem.hypothecx obligäs.fiue in Iudicio,nucex# tra ludicio hacc cauerit ; na vt 8C ipfe 3c hæredes eins,hoc nomine tencantur.Alia infuper fatifdatio ne vel repromiffionc præftanda pro perfonaeius quicumagitur,(Nam,vt ex tis quacpauloantedb «Safunt pater,de feipfo aut fatifdationem præftat, aut repromifltonem emittit)qua ita cauebit aó:o* ri.vt eum hoc nomine fecurö reddat,ilium co tem pore.quo ferenda erit fentcntia,in ‘iudicium ventii rum:Autfinon aderit.omnia vel à feipfo vcl â fide iuffore præftitum iri,qu3e in condemnatione conti nebuntur,ni(î forfitan ea per appcllationem fueric farfta irrita.

Quod fi contingat,vt principalis reus ob quam libet cauffam praefto non fit, fed ah'us quifpiam vo lensabfcntisdefcnflonem fubeat,(nulla differentia inter adïiones in rem vel in perfonam introducen da)citraimpcdimentum vt defenforadmittendus cft.Sic ramen vt farifdet ludicatum folüi,^ caueat atffori.d fe quod iudicatum erit,folutum iri. Idc^ propter veterem «Scfçpeiam ä nobis addudîam lu ris rcgulam,Qua dicimus,neminem fine fatifdatio ne.alienæ rei idoneum defenforem intelligi.

Ç Vcrû omnia hæc multo clarius perfciffitisc^ ex Iudiciorum,quç multa quotidie inter homines exi ftunt,vfu SC ex rebus ipfis percipi poflunt.

•P Porrô banc fatifdationum amp;nbsp;repromiffionum formam nô in hac tantum Regia Vrbe,fcd in om» nibus fuis Prouinciis Imperator nofter SanÆffw mussobtinere voluit. Etiam fi forte aliqui per im* peritiam aliter vtantur. Quoniam illud ne#

ceffe eft,vt omnes prouinciales,Ca# put ciuitatum omnium, hoc eftjRegiam hanc Vrbem fequantur*

BE PERPETVIS ET TEMPORAIIBVJ ACTJO» nibus,lt;Slt;: quæ ad liærcdes Sc in hære# des tranfeunt. Tit. XII.

ACtionum aliæ ex lure Ciuili defcendunt.ali« dPrætoreinuentxfunt.Qiium aiitemdico.ex lure Ciuili,Tdintellige,flue exlegealiqua,nueex S. C.fiuc ex conftitucione Principis proditxfint. Et hæquidern perpetuô folebât competere. Ita enini id vecuftifTiino iurecomparatum erat. Sed confti* tutiones Principû.quæ poft editx funt,tam in renl g in perfonam alt;ftionibus,certa tempora dederût. Quæ veröd Prætore inuentæfunt.plæruntgfunc annales:Qiioiiiâ Ä ipfum Prxtoris ediJtum olim tantum vfcp ad annum valebat. Sunt tarnen qusw dam prætoriæ alt;fnoiies,quç perpetuocompetant, Id eft,vfque ad tempora principum conftitutioni* bus ftatuta.Hæ autem funt eæ.quas bonorum pof fellori pollicirus eft,lt;S^ aliis qui hxredis vicem ob* tincnt. Saris enim nouifle te arbitror, Bonorum polTeftorem,SuccefTorem prxtorium eile: quem lus Ciuile nerciat,Q_iifp vt libro tertio diximus, oblique fl^experiaturamp;conueniatur. Quoniam igituralt;fiiones,qux ciuilibus fuccelToribns dätur, hoc efthæredibus.perpetuæ funt: Porto 3C bono* rum poflcflbr, amp;nbsp;quiuis alius, qui hæredis inftar obtfnet:quod genus eft is cui ex S.C.Trebelliano hxreditas reftituta eft, per fltftionem Bbi hæredis nomen vindicant:Ideo vt peromnia filt;ftio hxc ve ra eftet.neceftarium elle vifum eft, vt quemadmo* diim actiones qux hxredibus competunt,ita amp;nbsp;eg qux bonorum pofleflbribus dantur, perpetuxef* fent.Sed furti manifefti adiio quanuis prxtoria nt,perpetua tarnen eft. Qrioniani abfurdilTimiim id erat amp;nbsp;iniquiffimum vt anno circunfcriberetur. Çed dixerit hie aliquis mihi, Atqui amp;nbsp;lex duode*

DE PERPE. ET TEMP. ACT. 107 tim Tsbularuni furti aólioncni iiouit; Quomodo tuigituream Prætoriam vocas s' Verum hæceft rcfponfio.Lex duodedm Tabularum quum furci asftionem darct.capitalem in furem pocnam coiifti tuitjPrsctorveropecuniariam.Quoinam ergo lus quod ex lege duodccimTabularû venic.propter afperitarem.cxplofum eft, Sé magis Iure Prartono Vtimur:(Iuftum enim erat, vt qui iti pecunia læfif# fet,5i in pecunia pleóeretiir)Ideo Prætoriam fur» tiasftionc vocamus. Hanequosj ob caulïam per» petuam effe placuit. Quoniam iniquum putauic Prxror,vt in verorfî funbus auxilium ferret,(imul amp;nbsp;pcenam qux capital's erat,in pecuniariam ver» tcns,amp; asftionem quæ perpétua fuiftet.annalem fa ciens. Qiiod igitur ad asftionis perperuitatem atti» nebat,id in fuo habituftatutçreliquit.

Porrô non omnis asfîio,quç aut nobis compe» tit,aut contra nos datur,fine lure Ciui)i,(îue a Prç» tore:etiam hatredibus aut contra hæredes datur. Et(vtrem qudm (Impliciftime expona) Aóionü alise ex delisfto nafcuntur,a!i3E ex contradu. Quae exdelisfto dantur,contra hxredes non tranfeunr. Eftcni certiftinia Juris régula, qua dicimus; Asfti» ones pcenales ex delisftis in hæredes non dari. Velu ti furti,vi bonorum raptorum,iniuriarum 3C legis Aquilisc. Sed haeredibus hoe competunr,excepta * asftione iniuriarum, 5lt;. fl qua eft alia huic fimilis, veluti asftio in fac'tum,quæ tunc compecit,quum flne venia patronus in Jus vocatus cft.Et ratio qui dem in promptueft.’Nam quories delidum.fortu nas eius qni moriturus erat,minuit:tunc amp;nbsp;haercs Vtqui Iscfus amp;nbsp;ipfe flt,agere ex delisfto poterit. Quod accidit in adione furti, vi bonorum rapto» rum,lcgiscp Aquiliae. Asflionemenim Iniuriarum quum iniuria,quæ mihi illaca eft,nullum fortunis

In fis damnum attulerit, meri'tô hæres vt quiquot; nod amp;nbsp;ipfe fit lçfus,nô habcbit. Idem cft amp;nbsp;in ifia in fw tflumaiftionc.Aôtioncs veto quæ ex contraëîu na fcuntur.citra impedimcntum amp;nbsp;hærcdibus hæredes dabuntur.Videas tarne incerdum,vbi iicc adlio ex contrtôu in hæredes detur. Nam fi rem aliquâapud tedcpofucrim,ac deinde dolo tuo vel omnino interiierfafuerit.vel deterior falt;fta,nec in* de emoJumenti aliquidad hçredem tuum peruené rit.adtionedcpofiri non tencbicur.Et tarnen depo* (îtuni,contralt;jîus cft, Pœnales autc alt;ftiônes(quas fupra diximus in hçredcs non tranfmitti quafdain etiâ ad hæredes non rranfire)fi viuis principaJibus conteftatæ fuerinr, citra impediments amp;nbsp;inter hægt; redes cxcrcebuntur.

Iis quæ de ludiciis diefta funt,amp; ülud necéfle eft adderc. Si is quicum agitur, bonara fîdem agno* feens actori fatisfeccrir, Id eft, aut id quod debet, aut rem quç ab eo petitur,rcddidcrit;ninil opus eft tum propterca condemnari, q, lis cum eocontefta ta fit.Scd pudori eius ignofeimus, amp;nbsp;abfolütione eumdignamuriquanuis accipiendi iudierj litisq^ conteftandx temporein eacaufta fuerit.vt damna ri deberer. Er hocillud fciliccteft, quod vulgo ia/ dratur: Omnia Indicia efte abfoJutoria. Hoc eft, permiffum eftludici antecondemnationem raim, qui bonam fidem agnofcat,ab atftione JiberMuri» dimittere.

Vum dióS fitdeacftionibus;Confequens i fft,vt «Sódeexceptionibusdicamus, quæ defendendoTum corum gratia quibufeum agitür ceparatæ funt Et quid cft exceptioCEft ludicialis quædam àllcgario rcocompctens,aducrfus atftio* nem qujiure quidê Ciuiliefficax fit,fed natura irf quas

lt;]uas vires habear. Vcluti(vt rem exemple often dam)Metu tibi inielt;fto,curaui;vt promitteres mi« hi tedaturum centum aureos.Aut dolo aggreftus, eö teillediim perduxi.vt promitteres aliquid.Aut etiam per errorem quum debere tc putares,promi fifti ea mihi ftipulanti,qua:n1ihi credebas deberi. Quanuis ftipuiatio vim fuam explicuerit, obliga# tionemcp verborü pepererit, amp;nbsp;aclionem quatex ea nafcitur:vt ego lam cfficacem tccum habcä ex , ftipulatu a(ftionem,aut etiam certi condióionem: tarnen quia iniquü eft,vt quod non dcbeas,id pro« pter régulas Iuris foluerccogarisJdeo mihi ex fti« pulatione agenti,exceptionem opponcs: Si nô per metum promifi. Aut,fl non per errorem dare tibi fpopödi. Ecceadio Iure Ciuili valebat:fed quon» am natura iniquum erat vt valeret.data eft tibi ex^ ceptio.qua teipfum luuare poffis. Hæc autem exce ptio erroris,in fadum dicitur:quia^(ii7H/««T(K«s,id eft,narratiue opponitur.

Opponi folet exceptio amp;nbsp;illa in fjsede. Centum i me aureos mutuo rogabas,Promifi id facere.Tu igitur priufquam pecuniam exhiberem, literas fti« pulatiöis mihi dedifti. Quibus acceptis,rccepi me fatfturum.vt poftridie tibi pecunia numerarctur: Nec feci tarnen,Poft hxc,temporis aliquantû prç« teriit. Ego quum feirem efficacem efle ftipuiatio« riem,condiótione tecum agerecoepi,velut ex ftipu latione propter exaeftam ftridtamc^ iuris ratione. Verum quoniä iniquum eftcondemnari te,vtpo te nö fequuta numeratione:exceptio tibi dabitur, quam lurifconfulti vocantpecunix nö numeratae. Et olim quidem exceptio hxc vfcf! ad quinquenni um opponi poterat,fed hodie(vt fupralib.j.dixi« musTit.xxi.quum de literarum obligatione age» temusjeöftitutio Imperatoris noftri ad biennium

cam coanguftauit. Atqlt; I’ta fl intra bienniûaganÿ, exceptio mihi obftabitico vero exacto, exceptio reo non dabitur.

lt;5quot; Huie (5C lila fpecies fimilis eft,Centum tibiaurc OS mutuo dedi.Poft tempus aliquod conuenit.ne quod mihi deberes.peterem.Pactum hocipfoiu* recondieftionem non perimir.quoniam ftrigt;ftilu» riseft adtio.Scd adhuc Iure ciuili obligatus manes. Quoniä ergo et efficax mihi eft condictio.retftecß intendo.Si apparet te dare oportereiEt tarnen iult; ra naturç laedo,palt;ft:ionibus meis aduerians.ac mo do remittens, nunc iterum petensiPatfti exceptio niihi obftabit.

Centum mihi aliquisaureosdebebat. Petere ab eo cœpi, quod mihi debebat. Negauit ille fe quicqüä debere. lußurandn ei detuli.Iurauit fe ni» fiildebere. Nihilominus falua amp;nbsp;efficax mihi eft condiiftio.Quemadmodu enim patftum.ita amp;nbsp;luI iurandum.adîionem ipfo iure nö extinguit, Vern, quoniam abfurdum eft,vt ego cum eo agendo,dà periurio ipflus quacram.iuflurandi exceptio mihi obftabit.Quoniam dieet is.quicum agetur. Si no gt;uraui,nihil me libidebere. Non folumautemin atftionibusin pcrfonä,fed in actionibusin rem: exceptiones opponi poßiint. Vehiti,'rcnebas rc, quead me pertinetiPerfequi earn abs te volui.Tu vero tuam effeaflcuerabas.Iufîürandûtibi detiili. lurafti te eiïedominû.Si deinde ego tecum in rem agerecœpero, (Nam adhucaeftio mihicompetit, quoniam luflurandum dominium meum non ex» tinxit:)ex xquitate naturali, exceptio luflurâdi mi hi obftabit.

Aeftio mihi aliqua tecum erat in rem an in per» fona,Agere hac inftitui. Et vidtiis fum.fiiie quod ïudici obrcptuni fuerit,flue quod Iudex male pro nunda/

DE EXCEPTIONIBVS. to# nundauerk.Non eft dubium.quin acftiones mihi efFïcaces maneant:Si tamê iterum peterecoepero, exceptione rei ludicatç fubmouebor.

•P Ac^ hadenus quidem,Species quafdam et ex» emplaenumcraflefufficiat.exquibusexceptioneg nafcantur.Porrô funt alix multç ac variç cauftç, qus exceptiones admictant. Sed cas plenius perfe Âiusc;^ ex digeftis feu Pandedo difcemus. Enim» ucto illud fciendum eft.Exceptionum alias ex legt bus,alias ex iis quglegis vim obtinent.vcex S.C. aut Principum conftitucionibus. Alias Item dPrç« tore iiiuentas effe.

Ç Omnium autem exccptidnum.quædam perpe tuç funt.qux 3C percmptoriæ diçuntut: Alix tem» porales.fiuedilatorix. Et peremptorixfunr,qux in perpetuum obftantadori.d: femperadionem perimunt, quia fdlicet vires adionis refokiant.

Talis eftdoli exceptio,lt;SC quod metus caufla,lt;SC padiconuenti.quum ira conuenit ne vnquam d debitore.quod mihi deberet peterem.Tcmporalt; les autem funr,quxadcertn tempus obftant:quae liseft temporarrj padi exceptio.quû fcilicetcon» uenic.ne vfqt ad quincp annos debitum peterem: Quoniâ intra tempus hoc,obftat mihi exception fed eo exado.extinguiturJtaq? fl intra annumfvt didum eft)agercvelim,obftabitmihi prçdidi pa di exceptio.aut alia quxufs fîmiüs. Atq? ideo adi» onem in quinquemium difFerre debeo, amp;nbsp;poft tempus agere.Nam indedilatorix dicûtur,q, rem différant. Dilatio enim ab eo quod eft differre,vo» cataeft, Qiiôd fî intra tempora quincp annorum agere pergam.ita mecum in animo rationem fub» ducens.Si ilium prxcipitem dare ante diem amp;nbsp;lu dici obreperepotero.iam inde confeftim.id quod mihi debetur,confcquar ; Sin verotemporarqib

lins pacfli exceptio mihi obftabit.necefle eritom nino.vt poft quinquennium confequi liceat. Qui apud fefe huiufcemodi cogitationem inftituet,non rede fîbi videtur confultum ire. Nam intra tem* pora fubmouebitur per exceptionem padi, ôC poft tempora,(î pergat agere, habebit aduerfum fe exceptionem rei ludicatæ, q iiae quidem perempto riaeft. Nam illud in vniuerfum feiendum eft.per exceptionem dilatoriam, quœ femel oppollta effi* cax fueritjhoc eft,alt;ftorem à iudicio repellerepotu erit,percmptoriam exceptionem acquiri.Huncigi tur in moduni totam litem ador amittit.

Sedolim hæcin vfufuerunt.Hodie verolmpe* rator nofter Sandiffimus tam iniquac huic fubtili* tati locum efle noluit. Sed conftituit,vt qui aut ita fttpulatus eft.poft quinquennium mihi dare fpon# dess’aut qui mutuû dédit, dc padum deinde cum debitore fecit.ne intra qumque annos id ab eo pe* / teret:fi ante quinquenniifilî'vel ftipulationi infer tum.vel in padum dedudum agatdocum in eo ha beret Zenonis conftitutio, quam de iisedidit qui tempore plus peterent, Hac autem itacauetur.vt qui talealiquid deliquit, amp;nbsp;ante triennium forte, quam quinquennium exiret, quod vel in ftipulati onem dedudum vel pado indultum fuerit,agit; nihil inde confequatur emolumenti, fed aduerfus eum induciaedupliccntur, 8C ipfe fexennium expe dare cogatur.Scd et,vt quum agere perado fexen nio volet.ita fun adorrecipiat,fJ impenfas aefunv ptus,quos is qui ante tempus conuentus eratfece rit.ei reftituerit. Hocenim modo prudentiores fa di creditores.inducias quas ipildederint.non tam facile contemnenr.

' xïf ^DilâtonarOrdaiitcexceptionmi.aliæ exre.aliat . ^çx perfona nafeuntur. Et ex re quidcm,vt tempo* rati)

rarfj paÆ exceptio. Ex perfona veto, vt procura torif.Veluti,fl quis per miJitem aut fœminani age re veilt,exceptjonc fubmouebitur. Nâ miles,quö totum fe debeat armorum ftudio etexercitio dare, ne pro patre quidc aut inatrejm Ô neque pro vxo re,quaiiuis facrum haberet referiptum, procurato rio nomine agere potcft.Pro fe vero agere nö pro# hibetur. Nam id legibus, quoe de re militari lata: funt,non répugnât.

Ç Sunt amp;nbsp;aliæ dilatoriæexceptiones, quæex per# fonis nafcantur;ca;fß procuratoribus excaulTain# famiæ opponi folent. Porró quid id fit,dicerc opc# ra:precium eft.Tu vero lixc habe in modum cuiuf dam ptKuixinfpeclionis, Si quis aut depofiti aut iniuriarum condemnatus fuerit,infamis (ic. Is au# tem cui infamix nota inufta eil, multis afficitur poenis. Nam neqi in Senatum allcgi,neqi Decurio creari,nccp militix nomen darc,neque aduocatio# nes fubire,neqiic procurator cuiufquam efle,neq{ n agat,procuratorem conftituerc poteft: Suam ta men litem per fe non prohibetur perfequi. His ita infpe(ftis,vide nunc dcinceps rem quam agimus. Volebam tecum agere. Infamem aliquem.procu ratorem conßitui,auc quuni is integrx famx effet, ego infamis eram. Infamix exceptio obftabit. Dieet enim is cum quo agetur. Si tu procura# tor non infamis es,aut certe nö ab infami datus es. Et eft hxc exceptio dilatoria ex perfona nafeens. Facile eft autem dilatorias has exceptiones effugelt; re. Nam fi dixerit reus infamem elfe procuratorc: poffuni co fiibmoto aliquem integrx famx confti tuere.aut per meipfum litigate. Sin autem dixerit, Infamem efic qui procuratorc dederit.-Id vitabo, fi procuratorem milfum faciam, ót ipfein caulfam r;.,„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-l■Ee t defeen

defcendani.Nam qui infamia laborat,qu5uis pro/ curatoreni non conftituat, tarnen per fefe agere po left. Quod fi ador hac cxceptione contcmpta,ita fecum in animo fuo cogitet, Siue fefellero ac cauf* fam vicero, fiue oppofita exceptione ilia, per me/ ipfum egero, Omninoconfequar id, quod milil acbetur,feipfum plane decipit. Nam ß deinde age/ re coeperit, peremptoria rei iudicata: cxceptione fubmouebitur. Idcß propter regulam iam tibi tra ditam,qua dicimus: Per cxceptione dilatoriâ quse femel oppofita efficax fuerit,peremptoria cxccpti/ onem acquiri.Veru hæc quç de infamia didla funt, olim procedebâtiSed hodie,quum hæc frequenter in ludiciis no verfentur:ne fieri quidë videtur pof fc,vt aliquid de infamia qua; procuratoribus obii/ ci poflet,proptcr defuetudinem eius tratftemus aut quæramus.Nam et illud abfurdum eile vifum eft, dum de perfonarum conditione altercamur,ipfius negoerj difeeptationem longius differre,

Dt REP LI C A T I ON I B V Î. TIT. Xini, Vemadmodum atftionibus qua; lure quiz dem Ciuili efficaces funt, fed ex acquitatc naturali inique nocet, cxceptiones opponi folent: Ita et cxceptionibus quç reuera quidë validç funt, fed ex aequitate iniquae putantunallegatio quædâ ab agëtibus opponitur, quae replicatio vocata eft. Ac inde nomen habet, qgt; per cam replicatur ac re/ foluitur vis exccptionis:nempe ä repIicando.Prae/ diefta autem tratftari poftint tali in fpecie. Patftum cum debitore meo fed,ne quod mini deberet pete rem.Poft tempus aliquod quum debitor faótus ef fet ditior,aut quum ego id exprobraflem vel alius quifpiam,padhim mecum iniic,quo mihi permific priftinum debitum petcrc.Si nuncego poft fecun/ dum hoc pactum,côdidtione aduerfus ilium ad ea qux

DE REPLICATIONIBVS. »« 3uæ mi hi debeiitur experiar,atque illc poenitentia uifcus palt;fci excepcioneni mihi opponat, fie diccti do:Si paAum amplius non petendi non fcciftÉpri ma facie,padtum hoc multuni videtur pecicionem meam læderc. Nam reuera ica conuenit,lt;Slt;: nihilo minusverum manec,Nam per fecundû pactum, prius ipfo iure fublacum non eft.Sed quoniam ini« quum eft,creditorem excludiæx fccundo paôto da turei replicacio,in qua fie dicet; Si pofterius inter nos paÀum faeftum non eft,quo mihi petendi falt; cultasdataflt. Porrô quemadmodum exception! opponitur replicatio,ita et replicationi qux prima facie iuftaeft, fed exxquitate naturali inique no# cet,a]ia quædam allegatio à reo opponitur,quæ du plicatio vocatur.Veluti paiflum amplius non pe# tendi tecum feci. Deinde pofteriore patîlo co nue# nit vt peterc poffem. Tertium paAum fequutum eft,quo debitum tibi iterum remifî.Quôd Îî amp;nbsp;du# plicatio aliquä ob cauflam inique noceat, alia rur# fus allegatione opus eft acquot;tori,vt ea adiuuetur,quç dicitur triplicatio. Harum autem cxccptionum Vfumet vlterius interdum qdiximus,varieras ne# gociorum producit.Nam amp;:triplicationi,quadru# plicatio opponi poteft.Sed omnia hæc amp;nbsp;alia fed# lius ex latioribus digeftorîï voluminibus cogno fei poterunt.

Exceptiones autem,quibus principalis debitor Vti poteft,plçruncp fideiuftor opponit.Meritd, Q^ioniam quod d fideiuflbre petitur, id ab ipfo de# bitore peti videtur. Nam fideiuftor quum foluc# rit,mandatialt;ftionem aduerfuseum habebit. Qiia ratione, fi cum debitore padum fecerim nc ab eo peteremxxceptio padti côuenti 3C iis dabitur,qui pro ipfo obligati funt, perinde atque fi expreftc di# Xiftem, Nedvobisquidem petam,quod mihi de#

betur. Sunt tarnen exceptiones quaedam quae non æquè fïdeiuffori ac debitori competât. Ve)uri,Mu tuum dedi Primo,amp; Secundum fideiulTorem acce pi. Primus quum nihil haberet,vnde ego meiim confequi pofrem,bonis fuis ceffit.Si cum eovelim agere,habet is exceptionem quam mihi opponat, flediçendo:Si bonis non cefh, amp;ita me iudicio po reft excludere. Verum exceptio hæc, fideiulTores ipßus non iuuabit.-hac maxime de caufla. Quoni* am qui fideiufTorem i debitore fuoaccipit.eam ob rem præcipue accipit,vt Hbi rebuscß fuis confulat, nempe vt ß contingat debitorem foluendo non ef fe,regrelïum habeat ad eos qui pro illo fidem fu* am obligarunr. Quôd fi amp;nbsp;fideiuflori dederimus exceptionem celTionis,futurum cft,vt non admo* dum bene rem meam geflifle videar accipiendo fi* deiulïores.

VI de Adtionibus, Exceptionibusçp Si V-Z, Replicationibus dilïeruit, confequens eft Vt amp;:de InterdiÆs dilTerat.fiuedeaótionibus quj viceinterdirftorum exercentur.Sed Si is qui de In* terdidis difpucat.fcire debet, quando de pofieffio ne loquacur,lt;Slt;C quâdode quafi pofleffione, Etpflf feiïio quidem cft.Corporalis rei detentio. Qiiafl veto polTelTio eft.lDçorppralis reivûia. Et çorpo rail's quidem res eft.veluti fundus,ædes,lt;SC quçcun que iis fimilia funt. Incorporalis vero, vt vfusfru* lt;rtus,feruitus,amp; fi qua talia. Quum igitiir inter du os aliquos de pollcßione aut quafi poffeflione con trouerfia eft.Prætorcm adeunt, ac totam rem ei ex ponunt. Qi^ioniam in huiufmodi controuerfiis fæ* pe contingit dk^cædes fieri. Si vulnera infligi, ad manus veniri. Rem itaque omnem Prætori or* dinç çxponunc. At is quædam verba inter eos pronun

DE TNTERDICTIS. m fironuna'ac,non litem dirimens, fed ad pedaneum udicem remittens,qui de controuerfla ipforum cognofcat. Dicendü eft igitur omnibus in vnum collelt;5lis,Quid fîtincerdidtum. Interdidtumergo eftjEnunciatum Prætoris inter .duos aliquos^gi^i depoïTeffione vel guafl poflelïione contendunt em^um,fa(îti qui^mquot;^eciern caunarncé gt;’on inlt; cidens,fed quomodo de èa iudicandû fftjudicem regens, Hæc aucem verba dicit Prætor, auc vt prohibens.aut vt iubens quid fieri. Porrô Inter* didiis vel maxime locus eft in poffeHione, Ideo au tem dixi,Maximè,quoniam interdum Â^depofïef flone quçftio noji mouetur,amp; interdidtum tarnen competit.

Summa Interdïdtorum diuiflô efthæc. Quôd Interdidtorum alia fint proliibitoria, aliaexhibito ria, ód alia reftitutoria. Et prohibitoria quidcm funt.quibus aliquid fieri Prætor prohiber. Velu ci,Minas aliquis iadtabat aduerfum me,quafi in* grefturus,iSf pofteffionem quam habebam turba* Curus. Ego Prætorem adrj,amp; minas aduerfartj ex* pofui,acflne vitio me poftidere dixi. Prætor ita* que fie pronunciauit, Sine vitio poftidenci vim fie ri veto. Sed lt;5d interdum aliquis mortuum,cuius ad ipfum cura fpeccet,in locum aliquem quo ius eieratihferendi,inferrevult;huicergointerdilt;flum prohibitorium dabitur,aduerfus eum qui prohibe reitlvoluerit. Aut etiam in facro loco, vel publi co flumine ripaveeius aliquis opus aliquod moH tur,quà per flumenpeior fiat nauigatio: Nam Si hic prohibitoriumincerdidlum dabitur.Reftituto riaautem funt,quibus reftitui aliquidiubet. Velu ci bonorum poffeffori, vt reddatur poffeffio earn rerum,quas alius quis pro hærede vel pro poffefi fore poffidet. Quid vero fit pro hærede aut pro

pofTefforepoiTidere infra difcemus. Aut quSpofu fcffionem rundi mihi reftitui iubet,de qua vi deie# Ausfum, EîShibitona vcro funt,quibus quidiu# bet in medium proferri.Veluti fratrcm meuapud te occultas, qgt; dicas eum feruum tuum elTe:quuni ego de libertate eius agere velim. Aut libertn meu apudte occultas, Cui operas ego velim indicere, Aut filium meum(quod fæpecontingit)vel nepo tern meum qui in poteftate mea f!nt,apud te occul tas,quos ego in medium adduci velim,Sunt tame qui dicât ea proprie interdicfta vocari,quibus quid fieri prohiber. Ab interdicêdo fcilicet,quod denun ciare amp;nbsp;prohibere fignificat. Reftitutoria veto 3i exhibitoria,decreta dicimempe ab eo quod eft de# cernere.Id enim ftatuere amp;nbsp;cenfereeft, Sed tarnen obtinuit,vt omnia interdicfta appellentur,propte» tea cjgt; inter duos dicantur.

Altera interdicftorum diuilîo eft hxc. Quod in# terdicftorum Alia habeant vim adipifcendœ poftef fionis:Qrioniam ea perimus,quum adipifci poftef# fionem volumus: Alia retinédç, Alia recuperandg. Et adipifcëdæ quidê vim habet interdicftum.Ciio# rum bonorum, quod bonorum poffeiTori accom modatur.Veluti inhacfpecie, Mortuus eft cogna tus meus. In bonis huius petfj bonorum pofteftio nem vndc cognati. Aliquaex iis bonis quidam te# nebant.In eorum ego pofteftionem per interdicfta Qriorum bonorum venire poftum. Sed non om nino aduerfus quemuis poftcflbrem interdicfrum hoc mihi dabitur, verum aduerfus duos duntaxat, nempeaduerfus cum qui pro haerede poffidet. Si aduerfus eum qui pro poftieftbre. Et quis pro hse rede poffidetc’Is qui fe haeredem putat. Cur autcm flc vocetur,paulô latius dicendum eft. Multae funt Acquiflçionum rationes;Et quot funt Acquifltio# num

num rationes,totidem funt amp;nbsp;tituli, Ti'tulus ve^ a toeß p^ffefiionis caufla. Veluti rogo te,vnde hac rem polTides lt;nbsp;Et dicis,quoniam mihi donata eft: Et titulus eft,pro donate. Aut quoniamcmi:Et ti# tiilus eft,pro empto. Autin dotem mihi data eft: Et titulus eft pro dote. Aut legata mihi eft;Et titu lus eft,pro legato.Ethicergo,n quis rogctur,dicet: quoniam hæredem efle me puto. Et dicitur pro harrede.Quis autem pro poffclTore poflidet d Pro polTelTore polTidet,amp;: dicitunqui vi rapuit aut ab# ftulit:nec vllam pofteftionis iuftam habet caufiam, lt;iiiqt fi rogetur vnde poffideat,diÓ:urus fit: Quo# mam polTidco,amp;:interrogatioiiem inrefponlîonë Verfurus. Hicigitur pro pofleflbre poftidere dici# tur ; Nec refert, totam hæreditatem an rem aliqua poffideat. Ideo autem in interdidto Quorum bo# norum,adipifcendç pofleffionis poteftas verfatur, quia ei tantum vtile eft,qui nunc primum adipifei ’ ' Vult poffelTionem. Huiufeemodi eft amp;nbsp;interdidtu Saluianum,quod fundi domino datur aduerfus co lonum, quiea quaeinfundum illataamp;inuedfaef# fcnt,pij;nori fiitura mercedis nomine pepigit. NS n is cenaritin foluendo, aduerfus quemuis res co# loni pofTidentem interdidto Saluiano dominus ex periri poterit. Si quis ei^o nunc primum adipifei poflelTionem vclit,neceflaria funt ei interdic.a adi# pifcendæpoffelTionis. Sin veto femel adeptus earn

I amiferit,ad ea interdicta tranfeundum ei eft,in qui bus poteftas recuperandae verfatur.

Qun didlum fît de Interdidiis adipifeendae pof# feftionis,dicamus Ä^delnterdidtis retinendat pof# feflionis, Huiufmodi autem eft interdidtum Vti poflidetis,:?!: interdidlum Vtrubi.Quae tali feréiii ipecie locum habent. Euénit, vt ego feruum alf# quem nancifcerer.idcp prsfentc te. Quû ego meS

c(Te ilium dicerem : Tu con tra', te eius clTc domfn« affirmabas. Atcpita vtertç noftrum ad fetrahebat dominium ferut. Ad extremum,ego fîcloquutus fum. Si tu te dominum efle putas-. En ego feruum polTideo.In rem mecum agito ; Et fl probaris,ha/ Debis eum.Eadem SC tu dicebas.Imô vero ego eîî polTideo;Et tu potius mecum in rem agito. Initio jgfturcontrouerflxcoorto deferui proprietäre, eô Veniendum eft.vt de poffeflïone quæramus. Illud enim in primis difcerni ac cognofci oportet, Vter reus fit,vter adtor. Quoniam necj ius Ciuile id rc* cipit,ne(^ naturalis ratio admittit, vt iudiciû pro* cedat,nifl nouerimus, quis petitor fit,lt;5(S àquo pe* tatur. Potior eftautern rei cauffa,qu^m adtoris. Arçp ideo plxrun^e ingentes cxiftunt contentw onesdeipfa polTelîione, vtrius fcilicet ea fit. Poft feiïonis autem commodum in hoceR,quod quan uis res.de qiia agitur, poflïdentis non flt.interdum tarnen caulTamobtineat.quura videlicet adîorpro bare non poteft proprietatem ad fe pertinere. Qua propter quïi incertiwn eft, atflor an reus dominus fit, pro reo fertur fententia. Semper cnini quum adtor in probationc deficit(Nan{g is onus proban di fuftinet) viclioria reo paratur.

Hxc igitur duo interdKfta,retincdæ poflefljonis funt.Eft tarnen nonnihil inter ea differentia;: Nam interditffum vtipoffidetis in rebus immobilibus veluti in fundo autædibus locû Iwbet: Interdisftû autem vtrubi,in rebus mobilibus.

Is porrd Interditffo vti poffidetis vincit, q eo tî pore,quo Prxtor interdicit.flne vitio fundum pof fidet.hoc eft necp vi inuafum,necp clam arreptum, necp precariô conceffum. Sed quâuis altcri vim fe* ccrim vt fundum poflïdetê,aut ab alcero clam arri pucrim

DE INTERDICTIS. »4 puerim,aut ab alteroprecariô rogaucrini poffeflïo nem:dum nihiladuerfus te huiiifmodicômiferim, Vinceretedebeoinhocinterdtôo. In intcrdidlo autem vtrubi,is vincit,qui maiorc parte eius anni (qui retro legendus eft)pofledit. Veluti feptê ego menfes pofl’cdi,Tu quincß poftrenios. Ego te vm cam. Deinceps crgo tu poflelTione mihi rcflituta, acfîor fa!ftus,onere probandi grauaberis. Et ita qui dem olim hæc in vfu étant. Sed hodie aliter ea ob* feruantur: nulla facta differentia inter vtrunque interdictum , quantum attinet ad quæftionem polTeffionis. Iseiiim vincit (lue res foil fit, (lue mo bilis, qui litis conteftata: tempore fine vitio pof* fidet. Non amplius igitur puærimus vter interdi* tffi reddendi tempore poflïdeat, netji vter maiorc parte anni poffederit.

Poflïdemus autem non folum per nofmetip* fos,auteos quos in poteftatehabemusiverumetia per alios, quiinpoteftatenoftranonfunt. C^uod genus eft, qui fundum d nobis conduxit: ac inqui* linus, nbsp;is apud que depofui, vel cui commodaui

rem meam. Nâillis naturaliter poffidentibus,ego duiliter poffideo.Et hoc fcilicet illud eft, quod vul go dicitur. Poffeffionem retinere me poffe per aliû qui nomine meo in poffeflïone fit. Enini verô po» teft quis animo poJTeffioiiem retinere,quâuis nec^ ipfe, neçp alius quifq nomine eius in poffeffionc rerum fîtinempefl non ea mcte rem reliquit,qd ea afpernaretur, fed quum fperaret fore, vt pofteaad camrediret. Nam «Sc: ita poffeffionem videturre* tinere.Idautem maxime contingit in agris 3Cprç* dqs fuburbanis; Ab his enim fut» hyemis tempus difcedimus propter incommodam habitationem, fperantes fore, vtquum tempusinuitaueriteodê teuertamur, lam primum verô poffeffionem adi* pifci

pifdfolo animo no poffumus. Veluti Prçdia quaw dam, quae in ilia prouinciaficafunt, mihi vxndidi* fti. Volebascamihitraderc, Ego nec accipcre ea ex diftante terrarum fpacio poiïum ; nec aliquem «lue mitrere in animum induco,qui accipiat. Dice re ego tibi non potero,Difcedca prçdiis illis,Qiio mam ego ea animo poflidco. Nam id fieri non po? teft,vt folo animo iam prinium poflcflionem nan dfcar. Sed polTeflionem femel mihi corporalirer traditam,foloanimo retinere poffum. Qui aucein flnr, per quos acquiri polîelïio queat, plene fuprd Dibro fecundo expofuimus,

Rccuperandx pofl'eiTionis eft Interdidlum vn* de vi. Nam fi quis vi de fundo aut ædibus meis medeieceric, opus mihiericprxdidlointerdiclo: quo poflelTioncm mihi is reintuerecompelletur: quanuis ego iam ante vi eum expulerim, aut clam in pofteffionem venerim, vcl earn prccario ab eo rogauerim.

^Et hxequidemitatradebant veteres:Sed hodie (vt diximus) Principum conftitutionibus caue* tur, vt fi quis rem fuam per vim occupauerit, dolt; minio eius priuetur. Sin veto alienam,fimul 8C ea rcftituat,i5exftimationc eius dependat,ei cui vim fecerit. Porro qui aliquem,de pofleftione.in qua erat,deieccrit, non folum diefto interdidto tenetur, fed etiam in crimen legis lulixdevi priuataaut de vi publica incidit. Tuncautem locum habet lex de vi priuata,quû fine armis vis fadia eft. Si enim cum armis vi de poffeflione deiecit, lege Iulia de vi publica tenetur .Armorum autem appellatione non folum feuta 8C gladiq 8C galex intelliguntur, fedetiam fuftes amp;lapides amp;nbsp;omneinftrumentu, quod nocere poffit.

DB INTERDICTIS. »ij alia rcftitutoria, amp;nbsp;alia exhibitoria. Deinde fed» mus amp;nbsp;alteram diuifîoneni,quum dic'tum eft, alia ciTc adipifcendx pofteftioiiis,alia recinendx, ct alia , recuperandç. Dicatur nûc Sc tertia diuifio incerdi« dtoru. Quonia alia flmplida func, amp;nbsp;alia duplida: Et flmplida quidé funtJn qbus adior reo difae« tus eft, qualia funt oia reftitutoria amp;nbsp;exhibitoria. Quoniam adtor is eft, qui aut reftitui flbi vult poamp; feffionem,autperfoiiamquæcelatur, in medium addud.Reus veto eft is,qui aut reftituere poffeffû onem aut perfonam in medium adducere cogitur. Prohibitoriorum autem interdidtorum alia flm# plidafunt, amp;nbsp;alia duplida : Et flmplida quidem funt, Veluti quum Prxtor prohiber in loco facro, aut flumine publico, ripave eius aliquid fieri. Is enim qui prohiber, Adlor eft. Qui veto prohibe« tur,Reus. Duplida autem funt,velut,vti pofTide« tis (Sdvtrubi. Porto ideo dicunturduplicia, quia parvtriufcjlitigantium in his conditio eft : necp quifquam eorum præcipuè vel adtorvel reus vi* detur;fed vtercp eorum SC adtoris «Sirei partes fu« ftinet. Itacp SC Practorin interdicendo media qua« dam Enunciatione vfus eft, necphunc nec^ ilium Verbis fuis adtorem faciens. Nam in Interdidlo ’ Vti poftidetis, in hæc verba loquitur, Vti poffidc* ' tis,quo minus poftideatis,vim fieri veto. Necdi« xit,Vti poffidesmc ad vnum, fermonem fuum di« rtgere videretur. In interdidlo quoc^vtrubi, his Verbis vfus eft. Vrrubi vcftrum feruus ille de quo agitur,rnaiore parte huius anni fucrit,quo mi nusis eum ducat,vim fieri veto. Vide quomodo ÄS hie dixerit vtrubi, id eft, apud vtrum, necf di« xerit, apud te. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Enimuerô de ordfne amp;nbsp;exitu Tnterdidlorum fu pctuacancum eft hodie diçere, Nam quoties extra ordi

ord in er» lus dicitur, quaba fuut omnia hodiciudf/ cia,non eft necclTe interduftum reddi.Sedfineiis iu dicia cxercentiir, vtili aóione loco interdidlorum rcddita. Sicigiturquifc^intendereconfueuit. In* ftituo aduerfus te, vtilem ac'tionem vt ex interdi* «So Saluiaiio auc ex InterdicSo vndevi, autalio quouis.

VI nobis olim iura conftituerunt, amp;nbsp;ordi* nem ludiciorum inucnerunKlibidinem eo rum, qui facile actemerè ad licigandiim procurre* rent,reprimcre voluerunt; Id quod lt;5i5 Imperator nofter fibi ftudio efle dicit. Sæpe enim fieri poftet, Vtqui nullam aduerfus me adnonem haberet,iu* dicium tarnen mihidiiSarer, hocc fecum in animo fuo rcputans. Si contingit, vt iudici imponam nempeaduerfarius mihi condemnabitur: Sin au* tem fuccumbo, nihil eft in quo l-.efus videar. Et item alius quifpiam quum deberet, ad negan* dum tarnen linguam fuam verteret: ita apud fe co gitans: Si impono iudici,abfolutionc confequar. Sin id non poilu m,lædi non videbor,quum id fol* uam quod debeo. Veteres igitur has amp;nbsp;alias alt;So*. rungt; calumniationes amp;nbsp;reorum fraudatipnes quvi excidere cuperent : Varias pœnas conftituerunt, alia's peciiniariam condemnationem, aliäs lurifiu* randi religionem,alids infamise metum iniicientes inferentescp.

In primis enim,omnibus quibufcnagitur lufiu randum ex conftitutione Imperatoris noftri defer tur. Nam no aliter fuis allegationibus reus vtitur, nifipriusiurarit, qgt; fe putans bona confcientia ac* tori contradicere, ad indicium venerit. Eft igitur liæc maxima potna,^ flmul lt;X in periurium cadat,

Praeterca funt quxdam alt;ftiones, Quæ in diw p]um,autin quadruplumcondcmnationcm habe« antJndupluni veluti fldaniniex lege Aqin'I(a,aut legatorum nomine quæ pifs locis relitfia funt aga» tur.Admonenturenim qui vna harum acfîione te« nentur,vt confîterivelint: quoniam ncgantes du« . plum cxoluent : alterum iîmplum præter id quod debetur.pœnç nomine prçftantes.Sunt etiam quæ dam adiones.quæ maiorem flmplo condemnario tiem habeant.quanuis cum confeflb aeatur. In du plum quidem.vt aëtio furti nec maniFefti: In qua« druplum veto,furti manifefti. Et hæ quidem func panæaduerfus reos inueinæ.

Ç Sunt iSiCpœnæ quibus adiorum calumniæ coer« ceantur. Nam Sc adior ex conftitutione Imperato • ris noftri initio litis iurare cogitur, fercdia confci« entia,eam litem inferre.

^Eftautemód alia ciufdcm Imperatoris confti« tutio, quæ vtriuftç partis aduocatos lufîurandum fubire cogit.

Hoc autê lufîurandum Imperator nofter,in lo« ■ Cum pro veteris calumniæadtionc introduxit, ■ quæ iam per defuetudinc fublata cft.Nam lî c5 ali« quo quauisac'tioneegilTem,acfuccubuifrem,amp;in uenrum fuiß’et,calumiiiäreo à me paratâfuifie; ha« • bebat is regrelTum ad me lt;56 de calumnia mecum agerepoterat. Quæ adtio condemnationem in de« dmam eorum parte habebat, quæego in prioren» litem deduxeram.Veluti,Condidlione(verbigra« tiaj ad centum aureos cgi, amp;. fuccubui. Agi mecû poterat decalumnia in decem aureos. Qiioniam igitur hæcadlio decalunmia,in communi vfu non erat, in locum eiusfntrodudtaeftdidti lurifîuran« di præftaüo ; vt improbus liugator impenfaa dfdam

amp; damna litis aduerfariofoluerecogatur, in quae temere litigando ilium coniecir.

ÎPræter iam relatas à nobis reorum poenas.funt alixpœnx.Sunt enim Judicia quædam, quibus damnati ignominiofi flant. Ex deliótis quidem, furti,vi bonorum raptorum,iniuriarum,lt;Sc de do* lo.Ex coiitratftibus vel quafi contratftibus, tutelae, mandati.depofiti, quu fcilicct diredlis adtionibus am'tur, non item cum contrariis. Namcontrarix atftiones ignominiam non pariunt. Veluticontra* ria tutelæadtio eft, quam tutoraducrfus pupillum habet,pro fumptibus (5óimpenfis,qu3Ein eum rh veeius fecen't. Contraria mandati eft.veluti quum mihimandatum eft,vt pro telitigem,56impenfas litis .iterepeto. Contraria depofltieft. Velutifer* uum tuum apud medepofuifti.Ts in aduerfam V'i* letudinem incidit, fumptus aliquos in valetudinc eius feci: bos ego contraria dcpoflti adtione à te re^ peto.Alt;ftioqiioq?profocio,famofaeft, Sed nihil eft,curhiccontrariam adtionem dicamus.Quonia exvtroq^ latere directa eft. Et quilibet ex fociis eo iudicio damnatus,infamia notatur. Eftautem hxc inter delicta,iS^ contractus differentia, quôd ex fur to ód quae talia funt,non folum damnatiis ignomi* nia notetur,fed etiam extra indicium pactus. Nam vcluti conftitnendam in fefepoenam redimere pe* cunia videtur: 5c depecifcendo,delictum fuum fa* tetur. Ex contractibus vero,is tantum notetur,q Sc damnarus eft. Nam qui deci'dit, mifericordia dignus iudicanduseft.

Omnium autemactionuminftituendarîî prin* cipium ab eoPrætoris titulo proflcifcitur, quo de in Jus vocandoedicit. Qui enim cum aliquo liti* gare vulc,Iudiccm in primis adiré debet, amp;nbsp;itacS in lus vocarÇfQuôd fi aut aliquis qui è numero pa rencum

DE OFFICIO IVDTCIS »17 rentutn nc,in lus vocatur: aut Patronus d Liberto vel parentes eius aut liberi,vcnia d Prærore peten da eft.Si enim fine venia ac perinilTu eius vocati fu crint:In factum aduerfus vocantc daturaclio, 3^ quinquaginta aureorum fequitur condemnatio.

Attß illud quidem in primis obferuare debet Iudex, ne iure dicundo aliter iudicet, qudm confti* tutionibus,aut legibus feriptis, aut eo iure quod d fapientibus receptum eft, cauetur. Qiiapropter fi noxali atftione tecum egero, amp;nbsp;quod aduerfus me commilTum eflcdico,probauero: Itapronunciare debebit Iudex P.Mæuiû L.Titio acfîoricondêno; decêaurcos folucreautferuum noxædedere.

Sin autem quis in rem egerit, Judex fi contra adtorem iudicat,reum debet abfoluere, Sin minus habere iuris reum perfpicit, rem vndeum frudi# bus reftitui lubebit. Quô.l fi reus fe neget in prae# fens rem pofte reftituere,neque id ab eo fruftratio» nis caufla dicatur: Conueniens eft.vt iudex ei indu cias alicuius temporis concédât, intra quod rem adorireftituat: vt tarnende litisæftimationeca^ ueat cum fldeiulforibus: nempe vt fi intra tempus dludiceftatutum rem nonreftitueiit.conftitutam litis æftimarionem præftet.

Qiiod fi hæreditatis petitione agatuneadem cir ca frudus ftatuat Iudex, quæ quum in rem agitur didafunt.Illorumautem truduum nomme,quos culpa fua ex rebus hçreditariis poftelTor non perce pit,condemnandus cft, fi mala fide hærediratc pofr (edit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poene' eadem obtinent,óó circa fpecia«

lern fiue fingularem in rem adionem. Nam SC in ca,qui mala fide poftefljoneitt rei nadus fuerit, eo»

rum quocÿ fruduum rationem redder,quos culpt fua non percepit. Gur autem dixerim panè,tunC quum de Tudfetjs agemusjatius difeemus. Sin au* rem boni fîdei ponelTor is fueric, quicum agitur, nomine fruduum eorum,quorum caufTaliciscon teßarionem prxcedit,necß ii frudusab eo peten* tur.quosconrumpflt, nequeii quos non percepir.: If: Poß litis autem conteßationem.tam ad fruduE no perceptos qu jm confumpcos iudex eum condem nac.Ethxcin adione in rem.quares fingularespe tuntur.dida func. Eadem autem amp;nbsp;in hxreditacii petitione dida credantur.

^Quum verôadexhibendumagicur.non fatiseß reo.ad euitandam condemnationem, fi rem in me* dium adducat aut proferanfed 3c cauffam rei prx* ßare debet. Id eß, ea omnia reßituereadori, quai habicurus eßet.fl initio inßituendxadionis.res el fuißet exhibita. Atqi ideo.fi inter moras d^dilatio nes Tudicijadexhibendum, rem reus Vfuceperic, nihilo minus condemnandus eß, nec dicere pote« rit dominum fe fadum eße per vfucapionc, amp;nbsp;ita Condemnari fenon poße.autad reddendum quod ipilus fadum nt,cogi non debere. Quoniam eo tc pore.quo lis ad exhibendum conteßata.dC iudici* umacceptum eß, nondum compléta eratvfuca* pio.quis inter moras ac dilationes iudicij, tempus cius prxterierit. Verum quoniam ad litis conteßa tionem recurri folet, quo tempore nondum vfu* caota erat res : non immerito, perinde reßituenda cß,atque il rei fada non videretur eße per vfucapi onem.Propterea quod (vt didum eß) Condem* narionem rétro trahamus ad hoc, vt (Imilis fiat eiufdem iuris cum litis conteßatione. Sed 8C fruc tus medi) tempons,Id cfl,efus quod inter litiscoti teßationem amp;cödemnationcm eß,reddcndi funt

DE OFFICIO IVDICIS. »gt;8 ireo. Quod fl ncgctrcus idcp (înc fruflrati'onc, rc dreredituiin præfcnspoEe, fort?quodalioinIogt; CO Ht,tempus ci ad reffitucndum dabitur.Sictamê Vt CO nominefccurum faciat adoré,quod rem te» fiituturus fît. Sin veto neq; côFeHim iuEu iudicis rem exfiibet.ncq fe pofîea reftituturûcauet.in id condemnabitur, quodadoris intererat rem fibili« tisconteftatæ tempore refiitui, ^Porrô quum agitur familiæ hercifcundac:Officilt; um Iudicis cft.vt fingulas res intégras fîngulis hatlt; redibusadiudicct: amp;ficontingat, vtid quod vni adiudicatum eff,pluris valcat.q quodalteri.inuicê hune debet cohxredi certa pecunia (fîcutiâfupra didum cft)condcnare;nimirum,vt æquam vtercp partem habeat. Veluti, Primo adiudicauitres ali« quas,quç mille aurcis valcanuSecundo alias, qux odingentis. Primum Secundo in centum aureoa condênabit,vt ita vtcrq; nôgentos habeat.Quod fleuênit, vtvnusaliquis haeredum folus ex rebus eommunibusfrudus colligeret, autvtrem hçrc« ditariam vel corrumpcret.vcl confumerct:(Quid cnim fî vin um fuerit,amp; id aliquis cbiberitc’)5c ea» rum rerum gratia cohxrcdi condênandus cft.Nee que verô hgc tantum, quum duo hxredes furit,fed ctiam quum plures,locum habere debent.

Ç Eadem dicemus amp;nbsp;in communi diuidundo iuf dicio : quum de muleis rebus inter aliquos cômu« nibus diuidendisagetur. Nam quum de vnare ve luti fundo agitur; Tuncfîquidem commodè,amp; vt id de quo agitur nô Ixdatur, regionibus diuidi fun dus poffit, quoniam forte amp;nbsp;vineam habet amp;nbsp;oli« uetum : poterit Iudex vni vincamadiudicare, ôC alteri oliuctum. Sic tamen,vt is qui potiorem par« tem accepit, alteri dare pecuniam condemnetur, Ff t Sin

Sin autem idcongruens clTe noncredatur,AutetiS feruus (it de quo agicur.aut mulus qui in iudicium deducitur:vni tota res adiudicanda ell : Sic tarnen vt is alter! certa pecunia condeinnetur.

Qiium fiiiium regundorum inter aliquosagi* tur : fecum a-ftimare debebit Iudex an in pracfenti fpecie opus lit adiudicatione:quc fane vno cafu nc* _ ceilaria erit. Si enim euidentioribus finibus agros Si eni)In diftinguimelius fit, quäm antea fuerint diftindli: Grçciseft. ofliciumiudiciseft, vt exvnius agro partem ahgt; Si enî euû quam alterius agri domino adiudicet,^ «ta certos dcntiores in ea parte fines conftituat. Qiio cafuconfequcns finesagros eft,vtcum alteri certa pecunia condemned Quôd diftinguât fl quis vicinorum aliquid maliciofe circa fines có^ g quos Iult; miferit, quoniam forte (verbi gratia)lapides, qui dex trâfer» fines oftendunt fuftulit,aut arbores,quæ fines diri* repoffit. muntexcîdit;amp;eius damn! nomine aduerfario co Id nolui te demnandiis eft.Inrerdumetiam is,qui contumaci* riefcire. ter aut inoboedienteriuffis Iudicis non paret,pœ* Nos Lati nasdat,amp;ciusreinominehociudiciocondemna* tia amp;nbsp;in tur. Veluti, Q_!um de finibus eilet inter aliquos Vèrtendo quæftio,Iiiflit Iudex vtrumq^ agrum metiri: ld al* fumus fe* ter litigantium non eft palTus fieri. Is vt in ludicë quuti. contumax.ficut iani dictum eft, condemnabitur.

Porro quod vno ex his Iudiciis,ideft,familiœhcr* cifcündæ, communi diuidundo,aiicfinium regun* dorumalicui d Indice adiudicatum fuerir, eius is ftatim dominus fit,cui adiudicatum eft. Et hie er* go per adiudicationem acquirendi modus, in nu* merum eorumactuum per quos ciuiliter resfln* gulares acquirere folemus.referri debet,

IN magna cura legibus flint publica ludicia. Por ro hxc neqj per ordinarias actiones exercentur, neque quicquam (îmileinuenimusinhisludiciis difciitiend)s,atcp in aliis cæteris. Magna enim inter ea diflferentia eft, turn in inftituendo, turn in excr# cendo Nemo igicur,qiii publico iudicio quem po ftulabic.dicere poterit.Hac actione ago,Sed dicere debeb’t. Hac lege poftulo. Hic ergo videas iamp;S tor# men ta dccerni feu quæftiones haberi, amp;nbsp;alia's bo# na publicari.aliàs Ciuitatcm amitti,alia's libertatc enpi,ali«is vitam adimi. Q_iæomnia àpccuniariis iudiciis abhorrent.Publica autem dicta funt,qgt; eu# luis ex populo perfequutioeorû plærunq? detur. Dixi plxrunc^,qnia quçdam perfonæ fiinr,quibus publico aliquem iudicio poftulare permiffum nô elL Qi_iemadmodum in exactiore publicorum iu# diciorum doctrina,latius «Sdplenins tradetur. Pu# bliconim iudiciorum alia capitalia funt, quædam noncapitalia.Gapitalia vocamus,qua:vltimofup plicio reos afFiciunt. Id eft, animx amilTione, vel aquæ amp;ignis interdictione, vel deportatione, vel métallo. Cxteravero qux publicafunt indicia, infamiâcum damno pecuniario irrogant, hxc pu# blica quidem putantur, non tarnen capitalia.

Erit autem operxprecium enumerate publica ludicia Bftigitur lex Itilia maieftatis: qux in eos qui contra Imperatorem vel Remp.aliquid moli# tifunt,competit. Pana autem eius,animx amilTi# onem fuftinetiaccp excrcctur,vt fuprd initio hb,iij. diximus,etiam poft mortem Tyran ni,

Eft «Si lex Iulia de adulteriis,qux non eos tanttï punit,lt;3i capitali fupplicio affiat,qui aliéna macri# monia violant, fed etiâ eos qui mafeulis mifcêtur,

Eadem lex amp;nbsp;fiupri flagitium punit.quum quis fl nevivirginem autviduam honcftè viuentêcor rumpitiPoenamr^ in eum qui tale quid admiflt.cô Aicuic talem.vt fihonefliorfîc, pars äimidiabono rum eius publicetur : (In humilior, vc poß corpo« ris coetiflionem relegetur.

Tertió eft lex Cornelia de Sicarijsiquæ homicû das gladio punit, vel etiam eos qui hominis occia dendicauffa cum telo ambulant, aKomtv id Grçci transferunt.fcd melius Latine diciturtelum. Por* ro Gaius in ijs libris, quibus lege Duodecim Ta* bularum interpretacus eft, ita fcriptum reliquit, Telum vulgo non folum Cixor flgnificare.quod ab arcu mittitur, fed etiam omne, quod manucuiuf^ iacitur. Itaque di lapis, amp;nbsp;lignum lt;5lt;: ferrum hoc nomine continentur. Ditftum autem abeo telum Videtur, quod ex fpatio, amp;nbsp;in longinquum mitta* * tur:d Grçca videlicet voce configuratum,«»^ nf m Xa telum, atque hanc fignificationem amp;nbsp;in Grxco nomineinuenire poiTimus. Quodenim Latinité* lum appellant, id Græci C(X«s nominant,«)?» US' SA XiA%. Eiufee rei vel ampliftim* teftis eft Xenophô hunc in modû fcribens.19 raCixii ó/ta wfijut», XÓtxob

TrXrïffTn lA xsi Id eft. Et te* Ia ilmul afïerebaiitur,lanccæ,fagittx,fundx,adhçC Sc plurimi lapides. Nam quum CixS//,id eft tet lorum nomen præmifillet, 3C extera deinde fub* iunxit.H^caiitem lex dicitur,lex Cornelia de flea* rijs. Sicarq veró dicuntnr homicidx, â flca.quo no mine ferreus culter flgnificatur. Eadem lex SC vet nefïcos capitaliter punit, quiartibus odipdignis, Sc venxnis,ac magicis fufurris feu carminibus ho mines occidunr, vel qui letalia medicamenta pub* l)Cè vgndunt,

Eft amp;nbsp;lex Pópeia de parricidqs, quç afperrimS crime noua prolequicur poena. Cauecur autem ea, Vt (1 quisauc parencum fuorum aliquem, aut filid Vel aliquem liberorum eiufdem a(Fedtionis,amp; qui nomine parricidij comprçhendatur, due clam flue palam occiderit: nec non is, cuius dolo id fadum, aut quiconfcius criminis fuerit, quanuis extranet us flc.poena parricidq puniacur. Necp tame lex aut gladium minatur,aur ignibus tradit, nec^alia vlla folenni poena eum afficit, fed in bubulum culéum eum iubet immitti, cum cane, amp;gallinaceo, lt;5ivi pera 0Cflm{a,S^itaculcoinfui:acanguße cumeiuf modi feris,latentem, fecundum qualitatem regio» nis in qua punitur, aut in proximum mare, aut fl mare longiusabeß.in Humen prorjcizvt omnium clemeiitorum vfu,amp;; viuus morcuus priuetur. Nam et viuus.cum culeoinfutus fit.acin aquaiac» tetur.cçli flue aêris vfu caret. Et mortuus,terrç ho norem nonconfequitur,quum hue atqueillucflu» dtus vndxq? culeum ferant. Praeduftse autem be» ftiae ideo vnd infuantur,quoniam flmiles ei more» habere videntur. Nam alite ex iis parères occidut, alite non fe continent, quin amp;nbsp;cum illispugnent: Quod fl quis alios qui cognatione flbi, aut aHinita te iungancur, occiderit : is legis Cornelix de Sica» rtjs poenam fuAinebit.

^Eft item lex Cornelia de falfls,quam etteflamS tariam vocamus. Hac punitur, qui teßamentum vclaliud infirumentum falfum fcripferit.aut red» taueric,aut fubiecerit: Vel qui flgno adulterino flg naueric,auc flgnum adulterinum dolo malo fculp» fcrit.Eß autem earum rerum poena, in feruos qui» dem vltimum fupplicium,quemadmodum amp;in Dege Corneliade flearijs ac venefleis, In libero» VeroLdeportatio.

Ç Sunt ad hic æ duæ leges Iiiljæ,vna de vi publi* ca,lt;5Cakerade vipriuata ; aduerfus eos, qui vim Vel armata.vel fine armis committuiit. Sed enim, ß quidem vis cum armis illata fucrit.deportatio ei qui illam commific.incumbit.Siii vero fine armis, in tertiam partem bonorum publicacio immineu Qiiôdfiquispervim virginem, aut viduam, auc Deo dedicatam.id eft,afcetriam aut diaconiflam ra puerit, vnacum lis qui opem ei dederi nt, capita* lem pcenam fubibit ; Quemadmodum Imperato* risnoftriconftitutione cauetur, ex qua omniaea apertius cognofei poterunt.

Addatur his amp;nbsp;lex Iulia de peculatu,quç eos pil nit.qui res vel pecunias publicas,aut facias,aut re* ligiofas furati fuerint. Sed fiquidem Indices aut Magiftratus, eo tempore quo Indices aut Magi* ftratns erant, pecunias publicas fubftraxerint: ca* pitaliter in cos animaduertitur, vna cn iis qui mi* nifterium illis ad hoc adhibucrint.Ad hæceandem poenam fubeunt ii, qui res ab his furto fubftraëtas feiêtes receperint.Si quis alius praeter prædiôtos in hoc crimen incident,is deportation! fubiicitur.

Inter publica Indicia habetur «Si Lex Fabia de Plagiariis, quae interdum ex Principum conftitu* tionibuscapitalem poenam irroganlnterdum ctia leuiorem,vt ex Codice amp;nbsp;Conftitutionibus cog* nofei poteft.

Sunt amp;nbsp;alia publica Indicia : Veluti Lex Iulia dcambitu, quaeaduerfus eos compcat, quipccu* niamaliquibusdederint, vt Magiftratum aliqué vel honorem confequcrentur.Et lex Iulia repetun darum: quae vigorem fuum extendit aduerfus Ma gifl:ratus,aut Indices, vel etiam afleflbres, qui ali* quidobrcmiudicandamacceperint. Et lex Iulia de annona, quae punit eos qui ffumentum fine an*

DE PVBLICIS rVDICnS. M» nonam quumad regiamvrbfm comportaretur, inalialoca auerterinr. EtIexTuI)aderefîduis,qua incumanimaducrtitur.qui qun publicæpccuniae adminißrationem habuent,reliqua tarnen nôin« tulit. Atcp ex leges Äf de aliis quibufdam capitulis loquuntunacaiiimae quidem iiullaearum amiHio n mirrogatjfed aliis pcenis fubduntur.qui præce ptis earum negleclis,a!iquid contra fecerint. •pSedde publicisludiciis hadtenusdixifîefuffici ac,vt luuenes ea percompendiariam traditionem accipere.S: fummo digito guitare polTint.Exa(f}|« orenim diligentiorq? eorum cognitio.ex latiore digeßorum feu Pandedi docftrina,Deo propitlo, Icgentibus continget.

A Doprionibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.I.Tit.XT.

ZlAtdliano cutore,amp; eo quiex lege Julia amp;Ti tiadabatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.I.Tit.XX«

Affignatione libcrtorum ’ Ub.TII.Tit.VIIL Acquidtione pet arrogationem Lib.Iir.Tif.X.

Adionibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LibJIII.Tit.VI.'

Curatoribus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.I.Tit.XXJII,

Codidllis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.lI.Tit.XXV.

Excepcionibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyib.IIII.Tit.Xni.'

Fideiuflbribus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib,iij-Tit«xx.

Hæredibus inftitucndis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.ij.Tit.xiiij«

I. rVSTITIA amp;Iurc Iure natuFali,gentium,(S£ Ciuili Iure perfonarum Ingenuis Inoffidofo teftamènto Inutilibus (b'pulationibus Iniurüs Interdidtis

Lib.J.Tit.L Lib.i.Tit.ij.-Lib.i.Tit.iij. Lib.i.Tit.iiq^

Lib.ij.Tit.xviifi Lib.iij.Tit.xix« Lib.iiij.Tit.iiij. Lib.iiij.Tit.xV.

Legfrima patronorum tutela, LibJ.Tft.XVlT» Légitima pareiitum tutela Lib.I.T it.X VlII. Legatis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.ILTit.XX.

Lege Falcidia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.n.Tit-X XII.

Legitimaagnatorum fucceflïonc,Lib.nï.Tit.lI. Literarum obligatione nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.iii.Tit.xxi.

Aquilia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lifajiij-T it.ii).

Mandato nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.III.Tit.XXVl.

NVPTnS 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.I.Tit.X

Obligatiouibusex confenfu Lib.irj.Tit.XXlI. Obligationibus quç quad ex contraviu nafcuntur Lib.in.Tit.XXVII.

Ofiicio ludicis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.iiij.Tit.XVir.

Pupillan fubfbtutione LiklLTit XVI. Per quas perfonas nobis obligatio acquiritur

Perpetuis amp;nbsp;tempora,ibus a(rdonibus,amp; qua? ad hxredes SC. in hxredes tranfeunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.lIII.

Poena tcmerè litigantium IzibJiri.Tit.X VL publias iudiais Lib.llII.Tit,XVIlI»

Qiibiis alicnare licet vel non bib.II.Tit.VIII, Quibus non eft permiflum (acere ceftamentutn bib.ii.Tit.xrr.

Qiiod cum eo qui in aliéna poteßate eft negodunt gefturn efle dicitur Lib.lin.Tic.VlI«

RERVM diuifione Sc acquirendo ipfarum do» cninio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib.II.Tit.r,

Replicationibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib,IIII«T it,X IIIL


vwa*
wion