Dit boek hoort bij de Coiiectie Van Bucheii

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op: http://repertorium.library.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Bucheii Coiiection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

CVM PRIVILEGIO AD QVADRIEN NI V M.

F o JL

Inuîdiffimo illuflriffimoç Henrico oâauo A ngliæ Régi, domino Kibcrni^j ac Vualli^ Cornubi^t^ prîcipL Thomas linacrus medicus fuusj Salutemplurimamditit.

c nbsp;nbsp;Vm multi tibiquotidie Henrice reg« clariflïmejplendore

gloriacp nomïs tuialledi, multaqu^ te varie obleftêt, cergt;« tatim affcrant:alius generofos equos ,alius infignes ca^ nés,alias aurum argentum ue,fed quorum ingenii cuiufpiam opus map: teriam fuperet;egQ,cum eiufmodi facultatibus minime abundem, nihil yel officio meo velprofefiïonedignius iueni^q vttibiftudiorum me?» orum monumêtaaliquoddicarem.Quofieretytfimuliocij quod perïlt;* dulgentiam tuam a iufto tibi minifterio aliquando fuffuror, ratio tibi co ftet; fimul intellegas^ me non modo lions iis quibus te præfens fruort fedetiamreliquis omnibus lid pro viribus mohrij quod tibi aliquando gratum fore exiftime. Delegi igitur potiffimum ex iis quæ nuperver#-tijgaicni opus quod de fanitate tuendainfcnibitnr.opus fcilicet ivel au«» thoris meritOj vei fuqpr^ftantiffïmiî.quippe author ipfetatus in omni ' mcdendi arte fuittvt non immerito turn patriam fuam nobilitarit, tu ■i, culumiiluftrarit.quifummis alioquiviris^quianteeum vel codidiffe artê vel piurima auxiffe funt vifi: omnibus plane,ca ab Hippocrate di» , fcefterisjvmbrâfuinominis claritateinduxit.atlt;^hûcipfumfolusno^ bis faa partim îtcrpretationejparti comedatioe feruauit,vt qui inifi hu«« lus fufaiucundaq^ claritasl’uppetias tuliffet^vt minime a nobis intelle«» dus5 ita plane fuiflet negleftus .pofteris vero adeo omne laudis matej# lia in medicina præripait'.vt nihil illis adlaudêreliquifere fecerit. De# clarat eoru opera.a quibus,fi quæ ab illo funt mutuati detraxeris :tâ pau caea quæreftatincultaçcoperiasj vthoratianæ corniculæ exeploiri# fum moueant.atc^ vtina tanta rifum moaerent, ac non f^pe iuftilTimâ potius indignationem.cum multaperniciofafînt, multa viciofeperpe»» ram tradita.plerac^ omnia quæ feribunt adeo ambigua obfcuraç, vt pofteaetiamquam verbofiffimos interprètes fatigarunt, Oedipi ali»» cuius Appollinis ue opem adhuc defyderet.Quo minus mira eft fi hic tanta pofteris inuidia fuitjVtfummaeora igenia non null« doloris fui remedium putarint, fi ex inumerabilibus quæ fcripfit, minutias aliquas —gt; taxare amp;nbsp;carpere potuerint.Quaq idé rurfus adéo omne eoru inuidia vicit:vt illi ipfi qui carpere in eo quicq funt aufi, omnes tarnen quo in»» nidiamfuam diftïmuîarentj eumprius laudare fintcoafti.Adeoquod quidam fibi i probiffime arrogauit, qui fe iatronice infcripfitîid haie om nés veriffimeatteftemur.quifivniuerfæ virtutes eias ^ftiment^medi» cos omnes quic^ priores fe, qui(^ pofteriores fuerut, plane vicit. Opus

aij\

vero Jpfum quata fit pr^Hantiavel qualibeteiuS/^dóte cxpêdenti, facile appareat. SiueCquacuriofus quifpia anquireret) eius originé, qua cotf= ftatipfafuiïTe natura^quptatu nö viua voce, iftiuineto^qu^ nobis tri buit officiis, fumas liictraditæ artis infinuauic.Siue qb’excultafit igéü iSyca iifdê quibus omnis philofopbia fpeciofiffîmaeq^ aitium, dêinuen* tæ funtj amp;abfolutæ.quippc qui prcptereaquod iis incubueiût, qu^ fi* eut animo falutaria, fie corpori fuere inimica;ab bac fibi petere auxiiiû necelTehabucre.SiucCquæmihiad folidâeius laudê magis pertinere videntur) magnitudincm eorum qu^ promittit âipficit. Quädo illud fi* ne quo nibü eft in vira dulcc. Si quod non quolibet teftimonio fed dei* phici ipfius oraculi, in vita perhibct optimuîperpetuu,fibi aufcultati* bus præftat. Siue ci’ fupra reliquas medicinæ partes quæ corpori ho* minis tuëdofuntiuêtæjpræftantiâivclcâquse inftatis morbos præca* uetjvelquæ pr^fentes eliminat.Eas nâçtantointeruallopr^cederc in* telligctur;quanto ipfius gratiaillarum muneribus multoeft communi or .Eoç non immerito defideratior. Cum fanitas nulli non ætanV non temporijfit expetenda* illaru præfidiatu demu fint vfui, cû ia morb’, vel minatjvel vrget»proindecp huius (vt breuiter dica) bonitas paci, iUarûmilituvirtuti, litq fimillima. quoru vfu nifiinbellojcoftat nuq elfe cocupifcëdu.Et author qde at op’ eiufmodi funt.Qui fi latinita* tla me donati minores fortaffe cuipiâ videbuturj q funt a me prædicatir crit id fateorinfantiæ mc^; maxime iputadû.nifi etia eoru virtuti.vtpotc quâpromeritocx^quarcjnecmodeÛus quifpü fperauerit, nec temera* rius pofiït.Quoetiâiufti’amp;tibilucubrationes has dicädas cenfui, (ex cuius authoritate (multuprecii illis acceii'uru non dubitaui. Multa enî (vtiilcait)idcoprcciofafunt3 quodtéplis dicata) Si alegetib’/ venia facili^ fperauerim,fi ingenue c^des in iis quæ cÔfeq/ncdu cuincere non cratnneo aliquid^feciquod detredarenolicuit.Naytcu clocutionc authoris, certadu mihi no fuitîcerte reru fidesuio erat omni conatu non adeuda.quapræftiterî nec nedibuit publicu iudiciu experiri. idlt;ç etiam fub nomine potilTimutuo.Quodtamêvtfacerëanim’mihi plane de* fuiïfctjtamctfi me viri dodiffimi,parti ex Italis^partî ex Germanisé Gallisjpræcipueduonoftr^ætatis lumina Erafmus Si Budæus;adedi tionem operiscrebramcappellationeipuliiïétmifi fingulaiis tua fpec* tataej omnibus humanitas, bonifeconfulturam promitteret. Hæce* nim præcipua pofedo fiducia eft. quæ fi menonfruftrabitur, Si litte* rariumhocmunufculumlæta fronte accipies: non mihi modo maiora quae premojedendi animum addideris, fed etiam alios extuis admul* ta quæ te Si fæculum fortaffe tuum iiluftrent, feribenda excitabis «

FO.IIL Diu viuas precor Regam fplendof, amp;nbsp;fæculi tui decus. Londini XVI.CaIcn.QiuntileSiAnno falutis Chriftian^.M.D.xvij. ■ nbsp;nbsp;nbsp;gt;

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L

Linacrus ad ledorem» * ‘

. a , Bßt candide leélof quifqais in has noftras lucubratios» - nes eruditiorinciderisjVt quod egoïrudionbusdumtaxat confulensjminime de tua eruditione dubitans, feci: id tu i viciovertas.acnonpotius'eos qui terudiores funt me# cummiferatusjboniconfulasîquod voces quafdâ;quæ apud magnos alias authores in multiplici funt vfuj amp;nbsp;proinde confufiores: ipfc eas / quo videlicet grsecis proquibus ponûntui^magis æquê, partim adiu# âo aliquo difeernam»partim vm'ca fere fignificatione vfmpe. quafdam rurfus aliquando nouem.fed cum præ fatione, vbi latinas non inue# nfo quibufdam græcis vtai\, fed quæ vfitatam latinis inclinationem maximerecipiant.Sunt veroCneme nimiummihipermififfe putes) vniuerfæ quibus veniam ita præfamurjnon adeo multæ,ferec^ hæ» Di gerere apud veteres.præter alia fignificata,lt;Si pro eo quod eft iQioçqjf græce fumitutj amp;nbsp;pro eo quod eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oo-tou . Sunt amp;quipro coco#

quere(ficutrude vulgus abutitur)iepiftola Ciceronis ad Atticupofi# turn putet.Nos cum pro iotggt;oç4j) eovtimur, verba hæc(per halitu) velC perfpiritum) ciadiungimus.Cumproctjiot.^i^olt;rrc*,i5verbah3ec (in corpus ) addimus. Difcutere præterea veteribus,8i pro eo quod ê

flue A£TrTKj)lt;)i hue S^iot.(rK£^öi^lt;{)J accipitur.vt Ceifo,de remedio aduerfus afpidem.C^ofenfu.etiam dilfipare eodem locoIegitur.Et^ aiçïjifine £xßdtÄÄcJjj«vt cumdiciturJebremdifcuffit.Nos^eo verbo in fecunda fignificatione maxime vtimur.prioremper dilTecare vel incide re interpretamur» Rurfus , cum iroieoa- recentioribus græcorum copræternaturammotu qui extrinfécus aduenit^amp;pro affectu qui tali motuifucceditjaccipiaturmos'prius fignificatum palfionis vocabulo reddimus.Quod tametfi in frequenti præfertim oratorum vfu non eft; tarnen in naturalibus quæftionibuslegiturapud Senecam.Secundum (quoniamid multiplexed) vtinfecundo deratione medendi Gale# nus docet, modo vicium, modo affeftum, modo Symptoma.proutlo# eus pofeit interpretamur.Invaporis quoq^ vocabulo Celfus amp;nbsp;Plini us duo ilia otTjuioj) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confundunt.Nobis fatius eft vifum,

vt Senecam feqiiuti otTjxoji halitum,cLj)«i9ufx»lt;o’ijj vaporeminterpre taremur.Habit’ quoeç appellatione, ficubipro corporeaanimalis mc^ a iij.

Ie,quod corpus qûoç latine dici non ignoroînoâe vfus vidcbor.non eft quodmagnoperequifqmiretuncum s^ewct quoçp vocabuIUiGale.* nus,code modo nouetîquo etiam^adeo fæpe vtituryt non ab re fortafle fitîita veitiiTejamp;monuiire ♦ lam fymptomate plilegmone græs» cis vtimur.Iiloquidemproinriâtufaliquopiam affeàujquod morbo fuccedit. videlicetne fi accidentis vocabulo pro eo vteremur : non ha^ beremus quod Sugß gßHKüoc proprie referret.pofteriorevero,quoniam inflammationcmquod pro eo Celfum pofuiffe fcioîpro phlogofi apti« lis ponedumcenfui.Apotlierapianautem Ä. fymmetriâjficutialia qu^e» dam/oblatinaru vocum defyderiumjHoratij cofilio dêbonoj^: exêplo^ prolatinis recepimus.Hæcfunteruditiffime l'caor,quæ atenerudiori fortafle imponcrcmjpeterejimpetrareiçvolui.Vale. ' lt;nbsp;'

■ - . . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-J’ Jr

..........:

• r î ■ ' , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T ' * . , ' * '

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Admonenduscandidus ledoreft^vbi in

kocvoluminc verba aliquahuiufcemodi no -tis intercepta funt, fignificare, ea iudicio ' i interprets addita elfe , Quæ in græco exes’ plari quod vnicum liabebat,omnino deefle fufpicabatur,

Recognitio eorum quæ imprelTorum incuria errata funt.quæc^ a viroetiam vigi* laiitiflimo obiter committi folcnt, cum etia quadoeç bonus dormrtet Homerus, in fine huius operis apponitur.de quanuchoefolu nimiium nomine fit mentio:vtdiligens lec# tor ante omnia, libi umfuum a talibus men#=

- diseximeret.

LIBER PRIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F O. Il II

GA LENI DE SANITATE TV ENDA LIBER PRIMVS THOMA LINA -CRO ANGLO INTERPRETE.

/ Vmmaßtârs5qüæcorpori hominis tucndo ' nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicata fit: vt alibi a nobis oftenfum eft:cius pri

mæ ac maximæ partes funt du^iQuarum altci* fi ramfanitatistuendæ;alteram morbi profliga* difacultatem appelles. Earumcontraria inter fe officia funt. fïquidem illi tuerij huic immutas* re ftatum corporis efl propofitum, Quoniam f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem 5^ dignitate tempore fanitas morbum

præceditivtiq^ amp;nbsp;nobis queadmodum hæcferuandafit; prius traâare conueiiiet. Poftautemjquo paâo commodiffïme morbus fit abigen^ dus, vtriufq^ facultatis inuenienda; communis ratio eftî vt quidnam ca corporis affedio fit quæ fanitas dicitur, liquido confier, Quans’ doquidcm nec præfentem feruarc, nec amiffam reflituere, fi earn penitus ignores, licet, Scnpfimus de hoc alibi, oflendimufcf fimis» laiium quas vocant partium fanitatem,calidi3 frigidijhumidi, amp;nbsp;fies cij Symmetrian id efl conuenientiam inter fe quandameïTe, Inflru»* mentalium veto, ex fimilarium ipfarum compofitione, numero, ma»« gnitudincfiguralt;ç conflare,Quare quifquis hsec commode tueri pof;# fit îis Optimus fanitatis cuflos fuerit.Tuebiturhæcquimodos omnesi quibus viciîtutjcopertos prius habuerit, Sicutieni fi ipatibile nobis, nec vlli affedioni obnoxiu corpus elTetmulla defyderaret arté,quæ ecî ius tutel^ pr^elTetn'tanuc eu numeroriffimis affedibus expofitu fit:cer ta fibi depofeit arté,quæ5êomnia eius icomoda perfpicere, âèipfum ab iis tueri poffit. Sane qu^ corpus noflrul^dut3corruput(^3eafuntgencs= re duplicia. altera nobifeu cogenitaj quæ vitare nequeas, quæcf ex ipfis generationis principiis velutiradiceoriuntur,altera,quæ amp;nbsp;dédis nare poffis : amp;nbsp;orta a nobis non funt, quæ tamé non minus q ilia corp^ noflru cÔficiunt.Quoru vtra^ iafeorfum diflinguemus.Sanguis,fe(S mengenitalegenerationis noflr^primoidiafunt,Ille ceu materies quædam apta3concinnaç,amp;opificiad quiduis fequaxdioc opificis ra^^ tionem optinens. Confiât horum vtrumcp, ex iifdem genere elemen s» tisjhûidojficcOjCalidojdifrigido.Autfimauis abeffétiafuptis nomi^ nib^, q a qlitate nomiaffe, aqua, terra, igni, 8i aere. Sic enî demoflratu nobis efl i eo libro,quede elemétis,ex hyppocratis fêtêtiafcripfimus*

gal.de sanitate tvenda.

Quibùs dif^ Diffident hæc inter fcjipfa temperamenti menfura. fiquidem in femi ferant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ne,plus eft ignep fubftantiæ,atç aerep. in fanguine, aqueaqterrcgc^.

Quanq præpolleatihocquoc^,amp;calidumfrigido:amp;humidumEcco. Eoc^ fit vt non ficcus ficut offa,pilus ve;fed humidus merito dicatur. A t femêjfanguine ficcius quidem eftîcætcrum ipfum quoç humidum, fluxilec^ eft.Atcp ita nobis vtrinc^ ex liumida fubftantia genituræ ori* goproficifcitur.hanc tarnen humidam feruari non eiat. fimodo ex eaneruiiarteriæ, venæ, ofta, cartilagines, membranulæ, amp;nbsp;alia id gen’ fieri deberent.Ergo ftatim in generationis initio, conieâum copiofius oportuitelementumid,quodficcandivimliaberet. eft vero id natura quidem maxime ignisîfedtamén amp;nbsp;terra, eft enim eaquoq^ res ficca. verum huius 3 plus immilceriprincipiis non erat, fimodo hæc humida crant futura.Ignis certe,quo minus plus fit admixtummec obftat quic gxdi fane admixtum eftjtanto plane plus in vtrocp principio : quanta nec iam toiTeat,vrat ve;amp; tarnen abunde ficcct. Quippe etiain tantus caloradhibitusîagilitatempræftareadmotiones facerat. Ab-hoc igit primum cogitur,paulumqt concrefcitquod in vtero conceptu efttmox ficcius redditum,veluti lineamenta quædam, rudiméta cuiufc^ mb briobtinet.Vlterius Vero etiaficcefcens,nonlincamenta rudimétavc modo:fed ctiamexactam vniufcuiufc^fpeciem oftendit.Iam vero i liu cem editum,ôC magnitadineproficit:amp; turn ficcius, turn valetius fem^ per efficitur.donee ad fummum incrementum( axgNjj græd vocant) fitperuentum.Tumveroamp;incrementum omnefiftitur, oftibus nimi* rum ipfis per ficcitatem non vitra fequacibusîâL faguinis,fpiritufqpva:# Incuitabilis fa,fpiritus ipfius flatu in latum aguntur,cuä:a deni^j membra,non fo* corruptiois lum robufta fiunt;fed étiam vires fuas fummas optinét. In eo vero qd nrê ca fequitur tempore, omnibus lam partibus fupra iuftum ficcefeentibus, non folumcuiufq^ officium minus probe adminiftratur; fed etiam cor^* pus ipfum macilentius graciliufq^ q ante, redditur. Ergo vitra ficcatum, non maciletius modo:verum etiam rugofum efficitur.Artus quoc^ ip^ fi inualidi, atc^ ad motus fuos incerti, inconftantefq^ probantur. Affeos uaniis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L animalibusfenium appellat, ei quæ in ftirpib’ oiuctilt;r

græce dicitur, proportione refpondens .Eft enim Si ilia ftirpis fenium, ficcitatis exceïfuproueniens.Vnaigiturhæceftomni genito corpori corruptelæ,interitufqj connatanecceffitas. A Itéra eft: quæ etiam in a# nimalibus præcipue cernitur, totius fubftantiæ fluor, quern infitus ca^: Vitabiles nbsp;nbsp;nbsp;lor excitât. Hæc itaç icommoda nullum quod genitum fit corpus, e£*

caufæ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fugere poteft. Reliqua quæ hæc fequuntur, prouidentia, cofilioq^ ccr«»

te poteft.Porrohis quoep non aliunde origo eft: q ex ipfis iam dic^ tisincommodis corrigendiSj at(^ farciendis. Nam cum tota moles

I

LIBER PRIMVSe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.V.

animalium in pcrpcrno fluoré fît: ni fîmilis altera fubflantiapro ea quæ defluxit, reftituta fît î euaporabitur ccrtcj atcp diffipabitur vniuerfa, Q uo faâum arbitrotj vt natura non animalibus modo: verum cti^ üitic pibus 3 infîtas quafdam vires deficientis, ac defyderati fempcr appetcn^s tesab initio ftatim dcderit. No enim vefci, bibere, aut refpirare a quo?: q vfq difcimus, Sed flatim a principio facultates î nobis habemus, qu£ hæc omnia citra docentem pcrficiant. Cibo igitur quicquid fîccioris fub ftantiæ effluxitreftituimus3porione quicquid humidioris» At(ç adpri» ftinam ita Symmetria ambo reducimus .Ita vero amp;nbsp;aere^, igne^cj fub ftantiæ modumjrefpiratUjarteiiaruq^ puifu, tuemur.Dequibus omni bus etiam fîngulatim diftum nobis i aliis voluminibus eft: nec a prx^ fenti difputatione alienum cenfemus:vtquæ ibi demonftrata funt, ad fanitatis tuendæ aitem hyporliefeos loco pofîtis :fîc quæ deinceps fut 3^gg’‘^diamur.Cum enim quotidic propter infîtumipfîs calorem^cunc?: Excreméto^ ris animalibus nonnullafubftantiæ portio defluit, neceft aliter Iiuius rn^uentus iuftum feruaffe modum: q cibi, potionis, refpirationis, amp;nbsp;arteriaru ma? vnde» tus opeineccïTc eft ex his contrahi excrementorum prouentum ♦ Nam fi quale erat ipfiî quod effluxit, taie prorfus adiungere agglutinarec^ ei per totumliceret: optimum idj faluberrimumq^ plane effet,Verum vbi quodfîngulis particulis defluit:tale natura eft ; qualis ipfa eft particu* Ia:nihil autem corum quæ eduntur, bibunturvejciufmodi prorfus eftt necelfarium naturæ fuitjprius ea mutare di concoquere:amp; qfieri maxi# nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

me potuit efficcre coporialendo,reftituendoc^ fîmilia. In quo opéré fi ƒ quid nec confedum,nec prorfus adfîmilatum eft:id corporinecadnaf# A citur accrefcit vey Stper ipfîus laxiora intus fpacia tanq fuperuacaneumf errat. Vnde nomen quoi^ rede a maioribus ei rei TrsçiTTûûjjLot græce eft inditum. Cum igitur elfe biberec^ neceffaria animantibus fînt,has autc res fubfequitur excrementorum generatio;natura non folu ipfîs excer?« nendis excludendiftp inftrumentainftituit:verumeriaminftrumétis ip# fis facultates inferuitjquibus incitatajquædam ad fe trahunt, quædam aliis tranfmittunt, quædam eXcrementa expellunt: porro hæc quo cor?» pus femper mundum atqj cxcrementis vacuum féructür, nec obftruia?» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcopi

liquaten®,nec ad^prias fudiones îbecillaefTe oportet» Atcj ita geminu fgjyjjijs yjo ia fcopu falubris viâ’fermo nofter expofuit.altejÿ: ei’qd exhauftu e re»« ficiédi.alterû excremêta cxpelledi. Terci’ nac^ q hue fpeftat, ne animal ppropere fencfcat:duos iamdiftos neceffario comitat»Si enîihneutro fit erratum, nec quod exhauftum eftreftituendoinecexcremetis expeb ledis : amp;nbsp;fanitate interi corp’fruet, amp;nbsp;vigoris tenorê q logiffic fertiabit, Vcrû de hoc pofteapcedete fermone dieet. Nue qà reh'quu ê eo]^^ quæ ab initio differere propofuimus, adiiciam.Quo fanitatis tuendæ fco.»

' gai.desanitàtetvenda.

pos, quot qualcfqj fint^clarius diftingua.IIlud Carbirror)iä diximus. Si corpus noflrum impatibilc omnifc^ affedionis expcrs effet, ficut adamas^autquiduis id genustminime artemvllam lequireret, quæ ei tucndo præfidcret. Scd quoniam duplices corruptionis caufas .altéras internas amp;nbsp;a fe,altéras extrinfecus incidentes habet:neceffe efl curam prouidentiamc^nonparuamdcfyderet.Etexfequidem duplici ratio ne confumi corpus indicauimus .vna quod vel ætatis curfu^vel affi* duofubflantiæ fluoré, ad interitum tendat. altera quæ vtiç æfumpo^ tionemcÿ confcquicur,ipfo cxcrementorum prouentu. atv^ ex fe quide ità corrumpitur.Êoruin vero quæ extrinfecus incidunt; vnum cette efl quod fepaiari ab eo non potefl, quod*^ illi perpetuo, 8i Cvtita. dicam) veluticonatum adhæretjaer ipCe âmbicns.Alia, nec neceffatio, amp;nbsp;in«» certis temporibus nobis accedunt.Tlle(ncmpcquiciicunfundituraer) nos lædit, vcl quodcalidos ]modice5velquodtiigîdos,vcl quodßcs» GOS, vcl quodhumidos cîïicif.Hæcquod contundunt,quod diuellunt quod vulnerantjvel quod atticulum aliquem loco mouét. Oriturlioc loco logica qiiædamdifputatio, quæi vtran«^ pattern rationes habet, aliis horum omnium curam ad fanitatistucndæartem pertinere affir»* nrantibus. aliis coi um tantum, quæ caifaciant,refiigerent, humeflent, autficccnt.Nonenimfiquidcoiiifu, vulnere, aut iimili quopia affeo» tu, a naturali habitu nt emotum, id flatim aut noffe, aut declinalTe, vlli* ns elfe artis munus .Ego vero de problematis id genus, agendum mi» hi no flatui. fed quod vtraç pars vitro concedit, eoaccepto,adpro* pohtum reuertar.illud ergo cofeffum vtriqj arbitror,quæ vulnere, vel iilifu, vel fimilialiqua ratione lædunt, aut corrumpunt, omnibus elTe nota.Quæcalfaciendo,velrefrigerando,velmadefaciendo,velfiCcan do, non omnibus. Ergo ne nos quidem quicq ab officio alien urn feciffc videbimur.Si quæ omnibus notafuntprætermiffis:adea quæ paru no tafuntjpotiusvertamur.Qijando minimepropofitum efl, hoc faltem opere,fophiflicos cauillos diiuere.fcdpotius,quopafloquis in vale tudinem minime incidat,docei e.Rurfus igitur ad proprium initium fcr roonem reuocemus,acdiligentius adhuc quæ prohypothefi funthabe da,commemoremus.Primum ergo ad præfcntium contemplationem, ' prohypothefipræfumptumeflozfanitatemnoneffc abfolute clement torum, ex quibus conflamus,aut medium temperamentum quam Eugt; crafianvocant, aut debitam conuenientiam,quam Symmetria appel#! Iaht, quemadmodum omnibus fere qui ante nos fcripferunt, vifum efl. fed earn dumtaxat j quæ fimilarium efl partium, vt alibi demonflra* uimus.Sccudoloco rilud quoc^ qd alibino minus demoflrauim’jpr^ fumptu^ liypothefi efto»nempeinftrumentalium fanitatemjin figura.

numero, magnitudinep accompofitionejfimilarium confiftere.Tertio, fudionibns fecundum naturam obeundis/anitatis habitum difcernf. Poftremo fanitatem, quandam optimam elfe, amp;nbsp;(vt fie dicam) confiî^î matam atc^ fummam, quandam ccu deficientem ab hae,ncc plane abfo Iutamperfcdamve,at(^ liane etiam latitudinem habere 'non pai'uam; -hæcqnocÿprohypothefi hoc loco fint, quæ alibi nobis certiffimis iagt; tionibus ïam firmata ,nunc quoqp nihilo fecius funt demonftranda. ■ Maxime vero velim qui his ftudere volueritieum librum légat: i quo ' illudinueftigamus, cuius denic^artis pars fit:eaquæfanitatis tuendæ curamprofitetur.is liber inferiptus thrafybulus eft.Præterea eum,qué deoptimo corporis noftri ftatu fcripfimus. item quem deeuexia id eft bono corporis habitu . Sunt hi breues ambo libelli, quos fiperlegerit, qui ad hæc accedctffacillime confequetur, quæ mox dicetur. Didum ia alibi nobis eft, etiam eumhbrum qui dcelementis fecundum hyppolt;s cratem inferiptus cfttneceffarium ad præfétem difputationem eïTe.Qd opus fequuntur, turn id quod de optima corporis conftitutione, tum id quod de euexia conferipfimus. A b his hypothefibus veluti fundamen tis operis iadisihincalicundefanitatis tuendæ tradatio incipiéda erit. ' Cumffanitas fymmettiaquædamfiuSymmetria omnis duplici ratio Symmetria nenonfolum perficitur:fcd etiamdicitur:alias quæ ad fummum penier« duplex, nit, amp;nbsp;vere prorfufcç fymmetria eft ; alias quæ ab huius abfolutione fedionec^ paulum deficit:vtiq^ amp;nbsp;fanitatis fymmetria duplex quædam ' - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

fuerit.hæc quidem exada, optima, abfoluta, amp;nbsp;fumma. ilia, paulo ab = liac deficiens. non tarnen eatenus 5 vt animali fit grauis. Exiftit amp;nbsp;hoc ' \ loco logica potius q ex vfu artis dubitatio quædam. negantibus quit! I- ogica quf.) bufdam,aliumaliomagis elfefanumjauteffeeins affedus quam fani?:-. Hl®* tatem dicimus,notabilem vllam latitudinem.fed vnicam elfe earn affir mantibus, amp;nbsp;quæ ad vnguem fit exada:nec maioris minorifç ratione diuidua.Mihi vero ficuti album corpus,aliud magis^aliud minus albu cernitur:ita amp;nbsp;quodfanumdicimus,magis minufc^taleelTe videtur.

Cuius rei duplex demonftrario eft.vna quæ ex ea mutatone accipitur, quæ per ætatum vices cernitur. Poftea nancj q editum animal 1 lucem -eftjperpetuomutarieius temperamentum Cvtantepropofuimus) eft neceffe.Quare fi in temperament! qualitate fanitas conftituitur : qua« litas autcm i pU non permanct eadem: nec ipfam fanitatem eande m ferv uarieftpoffibiIe*Alteranon minus euidens demouftratio, abipfafu^ mitur adionis differentia, fiquidem nec qui fanifut ornés oculis îæque ccmuntjfedaliiperfpicaciuSjaliiobtufiusmec auribus pari modo audi^ unt. immo hic quoq^ magna eft in exceffu defeduq^ diuerfitas. fedi nec pedibus fimiliter currunt^ nec manibus apprehendunt, nec re^#

GALENI DE SANITTE TVENDA. liquorum dcnic^ mcmbrorum munia fimilîtcr obcunt,fcd hic probius, iiledcceiius.Siitat^ adionum diucrfitas protemperamcnti modo rcf*-podctïcogit plane ratio, vttotidem fint temperamentorum diucrfita# tes xquotfuntfundionumdiffercntiæ. quod li quis xat.Tlt;*a-x£ult;«j) id eft conftitutionum,velftatuum, potius qtemperametorum dicédum pu* tat:quo vtic^ in omnem fedam ratio quadretjita nimiru coliigat, licet.' Sanitas omnifed^ fymmetria quidam eft.nobis, calidi,frigidi,hunii di, ficci» aliis corpufculorum, 8i mcatuum quos o^kougkou Toçoua-græce vocant.alns,infedilium,velincompadilium, vel partium diffi* milarium fimilariura vc^ vel denicpprimoru elemêtoru cuiufcuncp.fed fccudum cuiuf(^ fed^ opinionemtpro ipforum modo, membrorurn no -ftrorumadioncs reddimus.Siita^ variaedunturopera: vtiq; variae amp;nbsp;elcmentorum in fingulis fy mmctria, quam eiTe fanitatem fupra pro* pofuimus .Quin Si citra omnem clcmcnti mentionera: hoe pado colli gas licet.Si membrorum conftitutioni fundiones fuæ refpondét, quot* quot harum varietates dabuntur, totidem nimirum Si conftitutiones crunt. atqui refpondentconfticutionibus opera: crût ergo necelTe eft, « tot conftitutionutn diferimina, quot funt fundionum diScrentia;. funt Vero h^ numerofæ. quare crunt Si conftitutiones L^cque multæ^. Si ergo omnium qui fani funt:mcmbrorum conftitutio in fy mmetria conlx Sam'tatcs q ftit.conftitutioncs autera ipfæ variæ funt:quandoquidem fundiones in latitudinc funt varix:vtic^ multx varixipfaru coftitutionum fymmetrix crut, fpedatur no Quarc ctiam fanitates multx varixcj. no ipfa communi omnium for* differre fpc* ma, vnde didx fanitates funt, fed maioris minorifqj ratione inter fe dif de* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fidcntes.Sicutienimniuis candor,ab co qui in lade vilitur, quatenus

candor cft,nondiffidet:maioris minorifep ratione dilfidct,ita diacliil lis verbi gi ä fanitas, ab ipfa qux in therfite eft, quaten’ fanitas, no dif* fertifed eft cum ipfa eadem. altero quopiam ab ea differt. Id vero alte* rum:aliud plane nihil eft, q maioris minorifeç ratio. Neep eni eft quod quifqdicat,nonedi ab omnibus hominibus varias adiones, nclt;5 aliu* dedilTimilitudinemhanc nafci:q ex ipfa conftitutione vnde adioprofi* , J cifcitur.Quod fi quis cos dumtaxat fanos effc contendar, quorum fin* gula membra fundiones fuas obcuntabfolutifTimc’.cxteros qui minus ,probe fintaffediinon clTe fanos: feiatis fc vniucrfx tradationis, qux de fanitatc tuenda inftituitur, fundamentum fubuertere.Si eni huic ^po fitum eft feruarc tuerie^ cam quam ab initio accepit fanitatê:nemo au * tem noftrum fanus eft, luce clariusfitiinutilemc^ irritamç fore, quam nunc de fanitatc tuenda arteminftituimus.itacpnec quxreda nobis ta* lis vlla eft:fed plane filentioprxtercunda, fermoqj iamiam finiendus . Omnes ergo ciufmodi difficultatcs,fummouctipfi® veritatis cognitio.

LIBER PRIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fo.VIL

Non enim abfoluca ipfa tantum nbsp;nbsp;nbsp;fnfeâilis eft;fimul cfl j 8i diciturfa^

nitasîverum etia.m qu£ ab hac dehdtjmodo tarnen viîbus nolhisadîiuc non fitinepta. Quippe fanitatem omnes requirimus;,tum ad vite funéti ones 5 quas plane morbi impediunt atç aufcrut^tumvcto, vtmoicftia ca reamus, Angimur enim doloribus nonleuiter ♦ Eamvero corporis con^* ftitutionem^ in qua nec doloribus cruciamurjnec in vit^ aâionibus impe dimur:fanitatem appellamus, Qua fi quisalio nomine appeliareinaiic^ nihiloplus exeareconfequetur.Sicutnecquialt;]-7rde‘idwideftpcrpetu j^eos qui aminualetudineminuehunt. Quippefihancproptereainuelierét, quod omne genitum corpus, ficuti genitur^:, fie etiam interitus caufas ab initio ponunt fecum natas habet;, ficuti a nobis ante demonflratum cft ; vriç laudaci anobis elTent^Tanqdiverajamp;antiquadogmataprofefii.Nuccum iu^ xtajfanorum^grotantium^ coiporumconilitutoneSjeafdem eile fpecie decernunt;nec authores laudojiiecplacitum probo. Cum longe melius exiftimem^fatis amplam latitudinem fanitantribuere;qomnisliomines perpetuo vrgentibus morbis premi, Qui amp;nbsp;fi elle in nobis omniu mor;« borum femina dicant; ramen fatetur ipfi, ea tarn effe parua, vt fenfum no^ ftrum omnino effugiant^Efto igitur ( fi velint 3 doioris quifpiam in no;^ bis affeftus. Verum tam exiguus^infenfibilifc^, vt minime oiîiciat. Sun* to fi libct, amp;nbsp;febres. S ed adeo Icues, vt neç fenfum fui vllum afferatXi* ceat(^ per eas amp;nbsp;negoeijs publicis priuatifcp perfungi, amp;nbsp;balneo vtij, efigt; fec^ amp;nbsp;bibere;ac reliqua qu^ opus funtperagere ♦ Quippe facultas ad ne celfarios vfus minime impedita;fanitatempotius déterminât. No enim funâionum imbcciilitasmorbrftatim nota eft^ abfolute ita^ citrac^ cxce*:aéfionis ptionem loquenti, nifi adicétum fit^ qu^ prater naturam cuiufc^p fit. Siqui* dem omnes Carbitror ) Si cernimus male^fi cum aquiiis Ôi lince coi^^P^_folute moii remur; amp;nbsp;confufe oblefec^ audimus ;fi cum melampode, amp;nbsp;pedibus pa^« rum valemus ; fi cum iphicloj amp;nbsp;manibus fi cum milone, conferamur. , Quouis deniç membro prope mutili videamur;fi cum ijs, qui hocipfo maxime valent,comparemur. Quis igitur noftrum fe non probe ocula turn exifh'met; fi formicas duum ftadioru inter uailo non cernât £ A ut quis auritii ff parum reaeputet,fi quodfexagitaftadijs abeft,noexaudiat£ At fi quis litteras hac pagella de feriptas, rede non cernât; is iam oculos meritoaccufet;non tarnen, fi quatuor hasipfascubitis abiunéfas non per uideat;m'fi forte eaprius oculorum acie fuit, qua vel has cerneret.Sic eni ( arbitror ) accufet;dicat(5 merito quod omnibushominibusdici affolet nempe hoc prius feciire;nunc idem facere non pofTe. hune enim morbo a hquo teneri dicemus ; fiquidem fenedutis vitio imbecillitas ea non incité dit. Quanuis funt qui fenedutem quoq^ ipfam morbum elfe velint.

teros quibus natura non dédit, vt acute videant, aut audiant, aut celeriter bi

GAL, DB SANITATE TVENDA currat^autaliaidgenusvalidcftrenucc^ obeant, neq; inorbotcncrineq^ in totumprater naturamfehabcrc ccnfebimus . omnisliquidem morb’ pra.'ternatuiam eftj hi fc præternatuiam plane non Iiabenr, ficuti neefe nes.Nonigirurabfolutedtralt;^exceprionem,fanos ægrofe^ fnndionu Ç,. , f firmitaïejinfirmitatec^iudicandum.Sedfanis verbailla^fecundumnatu öi qd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illajpræternaturamjadi/cioportebinvtfitnimirum fanicas, ’\-

° - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•’ naturalis actionem perficiês. Contra, morbus affedio prætcr na

no irati etia nbsp;nbsp;nbsp;aâionem impedies .Neef enim fiaffeâus fecundum naturam fe ha#

lanum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beat:continuo etiam fanitas exiftit. Eft enim affeâus fecundum natura,

tum pgipriorum nigritiajtum gallorum candor, turn feytharum rufus co

-J - Jor: quorum tarnen nullum elt fanitas ,cumeaomnino incolorcnonco JMonquidp fiftat.Nelt;çfiprætcrnatuiâfehabeat,profinusmorbuseft. quandoita, ter natura (la nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nigritia, vel ex diutina vmbratili confuetudine contradus c^

nm ctia^gru^Qp^jj^Qj-jjyjj fit^Sedadiecilfe oportetfanitatis notioni, quod caufæ rati onem ad aliquod opus edenduin optineat : moibivero notioni, quod élioni incommodet.Verumde bis alibi didumanobislocupictius cft, A d præfentem difputationem illud foium fumpfilTc fufficiat, permagna fanitatis latitudineeffemec earn in omnibus nobis æqualitcrpiorfus in»3 effe.Quod fi cui violentum appareat g'JK^ctçi =ü: id eft rnedij temperamen De nominu til'hommecenferi,quod medio ad vnguemtemperamentononlit; is qup fo reliquorum in vitanominum vfum, ad memoiiam reuocet: vbi po tionem dcbalneum cucraton hoc eft temperatum dicimus ;non foium cu alterum huic, alterum illi talc eft, fed ctiam cum ad eundem homine in^: latitudine tale eft. Nam fi auerfo paululum qui biberit, iniecerit quis i ca licem, calid^, frigid^ ve cxiguum, nullam mediocris temperamenti muta tionem depr^hendet. At qui fiquod temperatum eft ita exigis advih* guem^vt omniiio indiuifibile infeftilec^ fitdiaudquaq iniecto vel calidy vel gelidæ minimo, temperatum effe videbitur. Ad eundem modum ne»« fi quisinnatationcm temperatam,frigidæ pufillu iniecerit, vtilitate ei® protinus corruperit.Quin ambientem quoqj nos aere,teperatu dicim®, etiam fi in alterutram partem paululum lit propefus «Denic^ quid miri ,fi . eucrafiam in fan’s ampla latitudine extedut vniuerfi f quado di i lyris co -Ccnionâtiæ foyantfam ipfam qu£ fummaexaftiflimac^ fit, vnicam atej infedilcm efi’’’ nomen, probabilefit.Quf inyfus hominum veniat: certelatitudine habeat.

Sæpe naqj qua percommode temperaffc videaris ; alter fuperuenies mu ficus exaftetepci auit.Siquidemnobis ad omnia vitæ munia,feiifus vbi

• J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iudex cft.Quare ipfo etia. eucrafiadyfcrafiac^ iudicabimus, ParimO:«

luclex eir, . nbsp;nbsp;nbsp;aftionis vitium,cuiufq^ pter natura fua male habetis mêbri, no ante,

morbu decernemus : qad fenfibile magnitudine puenerit. Nec quicq vt '^ad r€^pofitam,ne liic quide leferat; ipfam nc Icfam aftione, an atïeftum

UBER PRIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Po.VIII.

cuius vitioI^ditui^morbumdixeris.Sicutinccfiuequis affcâionemjfe Morbum i ue coftitutionem appeliaire'malit.Diâumanobis alibi dó de liis eft. Si affeftioc co bmul euidentibus rationibus confirmatu,tu morbu,tijfanicaceiii corpo ftitutionet^ ris affcftione conftitutionec^confiftere,minimeinaftioneaftionisuelecorpons co fione.C^terum ex horum morofa pcrpenfionc difcuffioneq^jparum vel fiftere, ad valetudiiiem tuendam, vel ad morbu fubmouendu iuuamur. Cum ild lud modo nouilTe fatis fit, corporis conftitutionem qu^ cauQ ratione i-cb fpefttu aftionis optinet: vtriufç facultatis fcopum elfe, 8i eius qu^ fani=gt; tatem tuendam, dó eius qu£ morbu profligandu profitetur.Quippe cum banc, dó pr^fente feruare, amp;nbsp;amilTara reftituere propofitum nobis fit. A Cb tiones veto conftitutionem corporis necclfariofequntur, eaqu^ proba eft: inculpât^ probg(^,qu^ cotraeftfculpabilcs ac vitiof^.Quare quonib am id quod ope noftra fcruatur reftituiturcp, affeftio qu^da corporis cob ftitutioqp eft; cam vero ex necelTitate fuftionum fequitur Lbonitas, ad pr^fentcm certe difputationemparu attineat;funftÔnu ne, an coftitutiob num in genere, morbus fanitafc^ collocandafit iquiraSjid poti’attinef, vt illud pro hypothefi fumentes, quod in natural! corporis noftri conftib tutione,ilia fcruanda maxime funt, quorum beneficio funftiones obeab mus, ac illud memoria repetentes, quod fimdarium quidem partium eub crafia, LInftrumetalium'J forma, pofitura, numerus, dó magnitudofub ftionumfuntcaufæ. Præterea quod hæc omnia i latitudine quada fpeo# tantur; etiaminfingulis hominibus feorfumzqu^treliquofunt pejfequab mur. A d qu^ fane no parua comoditate affcrt, iatitudo horum perfpefta.

Nä cu eucrafia duplex omnino fit; altera qu^ in animantium falte corpob B^icralia du re, cogitatioe potius vfuipetur, q folide fubiiftat; altera qu^ in fanis onv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

nibus fubfiftit, atlt;^ apparet. H anc rurfus a nobis diuidi par eft. Quippe i quano parua diuerfitas iuenietur.Id q fit verum vel ex ipfisætatib’mab xime deprehendas. Cum enim ad omnem voluntatefufceptam aftonem adolefcctiu ætas fit aptilfimaiinfantiu certe fenucp min’ ad liac eft apta, propterea quodillis humor, his ficcitas frigiditafcp nimis abundat.Inab Iijs tamefunftionibusjquas naturales appellamuSjVelurijauftionejCOb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;—?

coftione,diftrlbutionc, dó nutritione, infantes plane ceteris ætatibus lo ? ° gepreftant.Necç tameeofecius omnibus,per omnes states licet elfcfab j natura nis. Ergo quéadmodû in ^tatum diuerfitate fe habet; ita etiam in naturae nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î.

lishabit’diiïcrêtijSg imenfu quatu teperametoru difcrime iuenias. V t du nbsp;nbsp;nbsp;poliere»

orû exêpli gra fimilis etatis puerorfi, hue altero loge humidiorê, illu ficb ciore,Pari modo huccahdiore,illu fiigidiorê .Quibufcuc^ igit corpib’ multo fupra iuftu calidis, frigidis humidis aut fieds elTe cotingit;ij spl a ne optima teperies no eft. In qbus aute ab eo quod abfolutiffime tepera tu e, diuerfitas qu^da itelligitur; minor tame q qu^ fenfu difeerm poffit;

bii

GAL. DE SANITATE TVENDA hæccertcjquod ad vfumptinct^proabfolutiffimis accipim’. Itavtfaîta tis qua i latitudic cotêplamur; hpc qui de medi j fit têperamêti^ nec vUi vif tÎQ obnoxiaj, quod faite fcnfupcrcipiatur;hæc ceu îteperata vitiocp expo lîra.hui^fentêtiæ euidétiffima indicia funt: difcrimina qu g in graciîib’ cor pulétifcj notent.Quippe quo]^ côtrarias habitudinesjcx cô trat iis tepe^ ramentis ortas elfe neceïTeeft.Sicutiigit nec nimiu gracile corpus pros« bam’îtiec quod valde eft obefumiita nec téperameta eoru plane laudabi musîtametfivtruq maxie fanu elfe cófpicim’, fed quæ i medio horû habitudies funtjeufarchigræcis dictæ, ficuti ipf^ debitam partum cÔue.» nieria fpeciécp iculpatâ habet:ita id totu couenietis laudabilifqj tempera meti beneficio accepta ferut.Talesergo corporû habitus/i veritatê ipfa ad vngué exigas j abfoluta faite exaâaq^ téperiej ne ipfos quide teperatos dixeris .V crû quod fenfu iudicetjatcç ad vfum fit fatismÔ iculpabiles fo lû/cdetiaoptimos cefueris.Sane îdiciûeu/des eftjneipfos quide exacs tilfimu tépcramêtu cofecutostex eo quod nuq code ftatu pmaneat, Sed prima ætatû ipfaçt mutatone rccipiutj nulla ha^eude perpetuo tenorê fer uanteifedfcmp adficcius tendete. Altéra, quæ fomnijac vigiliai^i^quiCîS ' tis 3 amp;nbsp;motus 3 turn motus ipfius differêciaru3 ad hæc bibendi3 fitiêdi3 ædê di3 efuriédi, ciborupotionifqiCopiæjautinopiæ.Prætcrcabalnei, iracu diæ3 ftudi) 3 doloris, omniu taliu, occafione ueniuf3 quæ tatu non omni momento teperamétu îmutat. Quis igitur i tata mutatioc, optimuvnde cu(j têperamentiî iuenirefe fperetf Quippe quod ficui vnq optianatura prædito cotigit, ceite ne mometo quide durauit A deo mihi fane admira^ ri fubit, eorû opinionê,quifanitaté eucrafiaçrcitraomnêUtitudïnc vnif ca ce cofendût.Nec fi quid ab liacpaulo difceffinvtic^ fanitatem elle. Quaînimirû fentêtia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obiter iprudetes îuehut difputatc^ de rc

aut nûq plane vifa i animalis corpore, aut fi quado vifa eftme minimu q demtépus durate.His ergo qua fomniät fanitaté, ipfis feruadaliquim®. Nos interi ad eas qup i aperto funt reuertimur. Qua^ eu duplicê 1 latua^î m’ fubftatiâ, J_,vna de qua plane queri no fit,altera de qua queii liceat^ de quamodo verbafecimusîfuu vtiiqp feopureddamus . NepceiquaL culpatadiximus, exaâaabfolutac^ plane, quod vtiq: fcnfu aduerti poL fit curtodia. A Iteri de qua coqueiaremo exaâta.Quippe itêperiesquæ 1*« a' i ; £rafânitatisfunt3termîos;corrigereoportebit.Itavtquæiuftoficciores quot;nbsp;naturæ funt, humidiores reddas . quæ humidiorcs funt,ficciores î pari modoquæ frigidiorcs funt, vtharumcxcelTumcaftiges . quæcalidio«* xes ; caru fupeiatia ad moderarius reuoces .Hæc qua falubris vidus rati# Quenamfit one fiat;piocedcteferraonedoccbim’.Priusemtradêdu farbitror) que optima cor^^ admodu optima? naturæ cofeiuadafitfauitas .Ante id vero,qu^na fit op poris c onfti tima corporis côftitutio exponem '. Eft igitur ca fi fubftatiâ eius fpectes, tutio.

LIBER PRIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FOL .IX.

amp;quæ Optimo tepcrameto fit, amp;nbsp;quæ figura partia cgrcgic ad funâoes coparata habet:ad hæc quæ omne^tû numcru, tiî magnitudinêjtû omni um earu inter fe cotextu, ad adiones idoneu exhiber. Si vero idicia nos= tafc^refpicias:cui’corpuscarnismediocritatêpr^fert,porroidtalcê:qua le inter gracile amp;nbsp;obefumjmediuelTedocuim^.Necrefercfi^ obefocor æ puletouejcralTumdixerisJdereliquoru quoc^ excelfuû i medio plane e * îitu.ita vt nec hirfutû id merito dixeris^necglabru^fednec molle, nec du ruj nec nigrum, ncccädidum,addcetiänec venis amplis, nfcobfcuris, nec iracundium, nec ignauu, nec fonolêtu, nec peruigile, nec hebetê, nec caliidûjnec i venerepronu,nec avenere alienu,Quod fi oib’quoc^ cor poris partib’plane mediu ois excelfus teneattpulcheirimu id vifu nimi? ru fuerit, vtpote fymmetro. Erit no min’ad labores oes plane idoneum, nec reliquis eucrafiæ id eft boni reperaméti cuiufqjmêbrinotis, quas i fcîs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

cudo de téperamétis retulim’, deftitutu. Na multos videas quib’ caput attemperatu comode fit:thoraxvéterue,amp;quæ gignendo tributæ par?! tes funtîparupiofperatêpcrie fint.Quorudâ veroinartub’ itêperies eft. No défunt Si quoru vnu aliquod vifeeru, aut alia quæpia particula, vna plurefue.Interi vero plura aliqua vifeera, paru falubri fint teperamento, Egovero i vnica iftrumetaliu partiû iteperie, idq^ i no paucis notauiJta vt verbi grä reliqua ois vêtriculi cocauitas vno teperameto co modo ico modoue eét, alio ipfu dutaxat vêtriculi os. Cseteru de ijs vbi de viciofis ftrumcntali corporuflatibus difceptabim’,agef.De optiavero,Si cui’fingulæ par? duplexinuc ticule vniuerfa fubftatia iculpata habet, nûc dieet,Hui’ ergo fortis ho, niritempera eu arti fanitatis tuêd^ tradit educadusîfortuatus vtic^ fit;fi ftati ^dit’i lu nientum, cê eicÔmittatur.Itanac^ ad animiquoep affectus nonihil lucrifacier, ipa nimirû refta viâ’ratiÔe mores quoeç probos reddete. Cæteru fi qua etia fequêtiu ^tatû, eius fe moderatÔni fumittat:fic quoep comoda fentiet no mediocria. S ane primu dicetur, queadmodû fi huiufcemodi hominê ab ii tio fufeepis, eudê p omnê vitæ curfû fanu euftodias .modo ne qd viole?

tu extrifecus illi icidat. Id quod vtiq^ ad famtatis tuedæ artifice, paru at? tinet, S ecudo loco, queadmodû, fi no reces natu puellu acceperis, fed q iapræceptorib’ darifithabilistei’quoc^ curaagas.Poftremoquêadmo? dû reliquarû ætatû cuiuflibet. Ergo reces is natus ifantul’, cui’ corporis lt;nbsp;coftitutio omni notavacat, primû quidê fafci) s deligeturtfed corpori pri’ totifalemodiceinfparfo, quo cutis ei’defiorfolidiorcp fis quæitus funt Cui infàns partibus,reddarur.Invtcroeni^quecûreliquis mollis erat:cûnecduri’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infpcrfi

vllû corpus inibicotigeritmccæerillivfqfrigidus iciderit,quorû corner tio cotraéla denfataep, dêqipfamet pri’, amp;qreliqua membratdenfior du? riorcp fieret. At quoniä iä ^ditus ifans i frigore, calore, atc^ inter corpora multo fe duriora verfetur neceffe eft, ob hæc ipfa nimirû naturale ei’teg?

mé pparari quodamo a nobis reddi«^ ad idoletia, dCtoIerätiä q aptiffimü

GAL. DE SANITATE TVENDA parêJtavero qfccudu natura fe habetifatesvel folo falc pparati niïiitic^ a?« bude fueriuQuado q nccoç^ mirti foliorûj, aut alioru id gen® ifperfione eget: ijs plac vicioP flat’ fit.Nobis vero ad præfes de ijs q optio ftatu fut,diflere ÎT ^pofituê.Ergohifafcüs (vt diaüê)iuoluti:lade^ alimeto vtac, «Só balnc#= is falubriu aquaru. Vniuerfa nac^ viâ^ronêhuida fibi adhiberi poflulat, vt q cpteris ætatib’teperaméto fint liuidiore, Atc^ ex i) s qu^ ad fanorû vict® rone fut neceïTariatpiimû hoc fe ad difqfitione ftati offert.Na fût q huîdiores natu ras ficcadas fép putet, ficuti ediuerfo qu^frigidiores fût:calefieiideberc, mæ* defieri qu^ ficciores, frigefi eri qu^ calidioref. Quippe fimilib’quélibet excell û augefcereîcÔtrarijs remittiac minuipvnocj verbojcotrariacotraiiorû cêicme dia. Oportuit veto nÔ id modo hippocratis legilfe eos, memilfecf : fed iHa quocç i qb’aitîhûidaomneviâ’ronê febricitatib’eê vtilc:pcipueveropucllif amp;nbsp;bis q tali ref ici vidu fût affueti. V idet ei i his triadeiceps pari iter fe iurc po fuifle,morbûjætate,confuetudine. A tqj amorbo qde cotrari) adhibedi indica tonêaccipit,abætate «Xcofuetudie,fimiliû.bebrinâ(ç ceu morbo calido amp;fic cOjhüida coueniût.puellis,vtqb’ eaætasno morb’^fed fecûdûnatuiafinid JTiaxîeêvtiIe,qd‘pIanc€fimilIimû.Parimo cofuetudini:vtpoteqult;: ad fciticia acqfititiac^ natura i corpib’ gignit; contraria dediïîe ïprimis eft noxiû : atc^ hæc merito.Qup er corpa fecûdû natura fe liabetn'j s feruari cuftodiricp fuuin hïtû dccet: quæ morbo aliquo pmûtur:his contra alterari, amp;nbsp;ad cotraiiu habi tu trahi expedit. Acferuat qdê fimilib^ vnûqcFcp, alterat cotrari) s .haudqua^: qitaç ficcadipuerifût: fi mo i his nullapternaturahûiditas fubeft:qlis i rau^ cedinejdiftillatioe, catarhrocpcôfpicit.Scdjp naturæronealêdi:acdulGiû a^s quarû balneis humedadi.Qu^ ei medica vi aliqua pre fe ferût, oes plane fic^^ cat.veluti qu^ fulphuris aliqd, bitumis, alumîfue repfétat.tû cibo eo'potonecp nutriêdiî q hidæ q maxie naturg f it. A d hûc modû dó natura ipfa puer is cÔfulu it, 8i lac matris inhumetis alimeti vfû pparauit. Atlt;^ optimû fortafle etia reli qs oib’ifatib^ efl,ipfû lacmatris,modo,nullomorbo fitcorruptu.maxie ve 10 ei q optio é teperamêto, de quo nûc fermo iflituit. Quippe cui’ maternû: no corp^mo totûdedetlac,aviciocealienu tiofitabfimile. Ac faguineqde dû adhuc in vtero geftamur, ali nos coftat. eX faguie vero lac gignit, exigua 1 mamillis mutations adeptû.Quare q matris laâe puerialûthj ia no folû co füeto:verû etia maximepprio vrûtur alimeto.V idet autcno modo nutrimetu id natura ifâtib’pparalïe:verû etiafacultates qfda naturales jqb’ eo vtât,ab îitio ptin^ cotuIiife.Quado fi modo natis papilla flati in os iferas, dó fugût lacipfii.dódegIutiütproptilïie.Qui ficubi forte offedût ploratue,nÓ minima ijs doloris lcniincell,nutricis papillaoriindita.Quippetriahæcdoloris ifati Û remédia nutricib^ipovfu edoélis,iuëtavidem’;vnü qd’ modoretülim^, dó altera duo, motü mediocre, dó vocis modulatone, Quib’ ppetuo vQ no folû mitigät:fed etia fonû cociliat, vel hoc ipfo teftificate natura, ad mufica cos dó cxerdtiafuopteigeio eeppêfos.Adcoqfqs his artib’pbcvtifcietïisnimirüdó corp^dó aimu optie iftituet.Nutricib’ igit triplex pücilis excogitata dimotio

LIBER PRIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fo.X.

êiln tais31 leéltulis pêdêrib’J fuis ipfaru vinis. vbi ia lioc aliud quoq) ilobis ^ftimadu oric^ad faitaris turela vel îprimis necelTariu, Gu Afclepiades plâe aptecpexereiiatoes danet, Erififtrat^vercGudi’timidi^c^deccrnat, extern idc ca afclepiade fétiat.Reliq fere medici no folu ad euexia^id efl bona corpisha bitudinê; fed etia ad faitate eas p dieet. P orro eXercitatonu tria faite pria nota tur genera,vti(^ quot motionu diiïerêtip^qppe aut a nobisipfismouemur, auc ab aliisj aut medicametOïHorii tams tereia fpês ad fâos neqq ptiet. Sed qab altero pflat mot’^nauigädo^ eqcâdojvehêdojatç vtpaulo âte diâu € i cuifgt; leâulis, vlnifc^ obit.Recens tame natipuelli ta valete motu q e q vehiculis, nauigiis, equisue præflanadhuc no defyderai.At q ia tereiu aut quartu anû agunt,.his veliiculoiuauigioi:^ modiceagitari licet. Septenes veto etiâ valéti oraexercitiatoleraytavteqtareiaafîuefcât.p fevero moeritupmupueris li cet, eu ia repere c^pcrat^ma.gifcp et ca igredi.ïmmature vero^ cogêdi oino no fut me crura coru podere viciet.Sacvel hacætatefacile déclarât,quata fitna turg noflrp ca exercitiisfocietas ƒ u puerof,nec li eocluferisloco àliquo,^liibe as^quo minus difcurrat^acpulloru vituloruq^ rituIafciuiat.C^ippefuacuic^ animati natura fatise, ad ppriascoueniêtefq; excitadas appetitoes,qb^faitâcé falutêc^ tueac. V erû afclepiades nihil Iioru cogitas ;p magnu ociû captiuculaf texit^qb’ docere conet,nihil ad bona valetudine excerciria coferre.Veru lïuic pofteaqæpar êrefpodebic,ceugarrulitate adfinepotilTimu taxanda. Ffteni nobis hoc loco ppofitu no fophiltarunugas refellerejfed q ad faitate ttiéda coducatpr^cipere. Itaq^ ad ifates ledeo, q optio corp is hitufut:porro lïis ai quoep mores citra vicia ee par e. Qui eni iufto fut ad ira magis procliues, aut aio plane demilfo, autféfiles magis, autinfenfiles^autpiytermodugulofîy hos paru idoneo teperameto ce, nsptib*’qb’pdictoru figuia admifträtmecef» fe eft. pditu veto de his fufi® e i iis libris quos de hippocratis platoifqy plâci«^ tis fcriplîm’lt;Veru qnûcppofit''’ifâs e;vndccüqj abfolut^é.hui’crgo lîcutnül lu ex ai morib’corrigeredîc eofdé feruarc^ne quo viciet : oportet. Seruat ye ro qdqniifdê plâe generib’qb’corrupit. Corrûpût aîmi morespraua cofuctu die cuiufq^ horu,cibi^potois /xcercitatiois, vid€digt;audiédi,totiMeniq; muß ces.Itarppitû horu oimcêeu medicû oportet, q fai tatistued^ curafufcipiet, nec ea opinioe eé, qiî ad fold fpedet philofopliû, ai mores effingerè. Quippe huic ob aliud oinomai’, id mueristribuit.nepe ai faitaté,medicô vero ne corgt;# p’facili’i morbos dîlabat. Qu ado iracûdia,flet’^ira,triflicia, cura imodica, amp;nbsp;mult^fup his vigilieîfebrcs accedûî^acgîauiffis valetudîb’iitiapr^bét.

luti ediuerfoGOgitatôis metifep fegnitia,acanim’oino defesîdecoloratos,a^ q^ ex atrophia, id e nutciedi defedu graciles, ob nat alls caloris ibccillitaté red dut, hue ci calorêpfer cetera itrafaitatis fies culfodire oportet. Cuftodit aut modieis tû corp is tu ai excercitiis. Qui na^j mot’modurto feruat, fine Ité ebe roali, fine ex appctitoria,fiue ex âiofâ ai parte ciétuï, fimodunïnimiuB exceC^ runt, biliofum animas reddunt. Si intra modumriimium fubfifttftltî'pituitœ fumlrigidium«^ efficiut, Quinaiampripr'emÎMbitudincmfebfès, amp;nbsp;quie^

GAL.DFSANÏTATE TVENDA

Izdiorcs affcéP futtpofteiiorê iocincris amp;nbsp;vifcciij obftructoes comitiales moibijapoplexiæjï fuma diflillationû fluâionucj morbijpistruc^ excipi ôt,Etnos ægros lt;]uotânis nÔpaucos pfanauimusjfolisjanimimotibus ^ad debitu modu reuocatis^Eft vcro nô fpemêdus huius fentétip teftis^ip A^fculapi ƒ fum patriu nobisnumc æfculapius, q multas fcribi catilcnasmimof^ ri» dicuJaru reru fieri, amp;nbsp;mclodias quafdâîftituit,ijs qbus veliemëtiores as» nimofæ partis motusxcorpis têperamêtû iullo calidius efîicerët.Alijs qis bufdâ(nc(ÿijs paucis^venarijæquitarejatcp armatos excercitaii iuiîir. lifdëcf ftati tu motuu ipforu fpecie, vticp qbus mot^ iiuxitîtu armor û, q busarmatis exerceripræcepindefiniuit.Nôenîquopaâo excitetur eri?: gaturtj animofapars eu ibecillafitpræciperefathabuit: nifi etia mefuii eius ab exercitarionu idea definiret.No eni pari modo excitatur ea animi portio, vbicu apris^vrlis^tauris, 56 ali/s id genus præualentibus robore bclluis agitandis fumus attêti:amp; cû leporêjCaprea, amp;nbsp;id genus fugatia, ac timida feâamunNec fimilitereu i Icui armatura, amp;nbsp;graui exercemur, Neepariter cum citato curfudimouemurjamp;cumcdiocri motu agimur necvbijcualijs cotêdimus,dcvbifoliagimus:iam clamoreantacitus ad gt;nbsp;labores inhorteris irritefe^jnô paru fane itereft. Verum de his latius dice tur i fequétibus. S ed ifantes qui optimu fortiti funt téperametum (de bis eni fermo erat ) no leui cura egêt,ne quos animi motus imodicosîcurrât. Quippe loquelæ adhuc expertes jploratUjciamorejiracundia, Si ioidiat« to fui motujdoloré indicant.Nofb u igitur ofiiciu fitîcom'eâantes quod defyderêt:anidue id fuppeditare.priufq auctus dolor, i nimium at^ ior«= dinatu motu vna eu corpore, etiam animû ipfumvniuerfum conij ciat. fis quidê détientes, aut ab extemo quopia offêii, aut aluu exonerate, aut me iere, aut effcjbibcreuc cupietes^perinde ac difciuciati plorant, atlt;^ enotf! miter mouétur.E ieri etia potefl vt frigorc offenfi, tepore defyderét, S icu ti cotra aftu affliâijrefrigerationê.Efl quando multitudinê inftratorum no toIerant.Quippe multos offenditid quoej nô minimu. Maxie vero cum auttotu corpus vertere,autetiaartus mouere cupiunt. Quinetiam ipfa quies,fi fit diuturniormÔ paru molefla elfe folet. quando nulla ani? mans imodico vllo deledatur.Sed feper mediu modum expetit. Porto médius ipfe modus J nôvnus oibus cft,fedex eorum fepeteft numero qua icollatione ad aliud fpeâant .Quociica q cura infantisæducadifufci pietjiûc plane vt acté mediocritatiscouenietifç coièâotê elferitahæc fé per pbete oportet priuf q ex defy derio cuiufuis audus dolor, fimul eu cor pore animum quoc]^ i motus immodicos conijciat. Quod fi quado quod infeflatjimprudentibus infeientibufe^ nobis audum elfe contigcrit,corp: rigereid tentabimus. illico vel pr^bitoquod expetit, velfublato quod offendit.etiam motu per vlnasnutricis adhibito, ac vocis modulamie, quo vtiprudentiores nutricum confueuerunt. Ego namqi puello quo*

LIBER PRIMVS. Fo.XL

dam totum diem ii’acojplorante«^ ac imodice fe inordinate^ ladafc^nu trice ipfaomm's confilij inope deprelicndigd* offendit.Quippe vtnecß papilla in os imißa^nec^ a nutrice prolatus, fi forte meiercj aut aluum ex onerare vellet, lenitus eft, fed nec cum ab vlnaru agitatu reclinari eft ccs? ptusjaduerti aute tum leäum,tu inuolucrajtuveftes ipfas fordidioresï præterea puellu ipfu imudujatc^ iliotn;lauare detergereq^ iuffittu leftu»: in mutare,ac vefte omne terfam mudaç prpbere.C^ib’pactiSj^tin’ab imodico agitaru coquieuitjliicoq^ dormiuitjno fuauiffimu modotvern ctiä logißimn fomnu.Vt vero rede conij cias, quæ puelio officiât: non modo folertia eft opus, fed etiä affidua de ipfo q nutrit expeneria. Hæc igitur oia vf^ i tercia a. natali annu, circa pueliu pageda cefeo Jn primif de nntriceipfano minima habedaeßecurä,quidedat^quid bibat^quo pafto i fomno, venere, exercitatioe, fe habeat. vt videlicet lac eius cgrcjs gie fit téperatiî,quäle cerce erit ƒ fanguis eius q Optimus fit.porro is talis eft,quinec flauaabudatbile,necatra,necpituitofus cft,necfeiofus, nec aquofo liquore permixtus, nafeitur aute ciufmodifanguis^abexercitatij one moderata, amp;nbsp;cibistu boni fucef, tu iufto tepore modoep aßupfis :præ tereapotionetepeftinamodice*^ fupta,Dequib^ omibus i ijs quæ poft dicetur,dßigeter agetur,A venere omnino abftinedä eile quæcuq^ lac p?« bebit^moneo.Nä SL mefes viri cofuetudie^uoeätur, amp;nbsp;lac odoris gra«# ? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

tiam in deterius mutât. Quinetia aliquæ in vtero cocipiunt, quo alienius a pnello adbuc laftete^nihii eft. Ita eni quiequid fanguis eft optima, i fg tu abflimit, Quippe is cü propriu i fe vitae pricipiû cotineat: amp;huius mo deramine agitur^amp; aftidue couenies fibi alimêtû trabit^vtero ipfi veluti radici adheres, nec vfe^ ab eo node dieue difeedes .Interi vero no mior modo;veru etiä deterior rationabßiter redditur ipfius grauidæ fanguis * Quo fit vt lac ipfu tu peius, tu vero exiguu i mamillascolligatur. Quat« re fi quæ infante laftat vteru gerit: ego magnopere fuaferi alia lüeniendä nutrice. Cuius etiä lacguftu,odoratu,vifu,cofiderädu explorädüc^ dßif= gêterfit.Siquide quodoptimu eft:idguftätiolfacietic^ planefuaue, itue

tieädidu, æquabile, acliquid!eraffit^ rnediuapparebit.Quod viciofum nbsp;nbsp;cotm-^rif

cft;ediuerfo autcraffum amp;cafeofum,autliquida ferofumaciiuidu:ta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

cofiftétia ipfa colore q^, iæquabile videbitur. Ide guftätrbus amarorem, aut falfedine, aut qualitate quäpiä extraneä exhibebit.tale vero nec olfa#: cieti fuaue erit. A tq? laftis probi iprobi(^ haec funto indicia. Quibus dili^ genteranimaduerfis,quoties vel concepitmater ,vel morboaliquo eft affefta, ad aliamnutricem quæ iudicio deleftuq^ paretur : feftinandum

. cenfeo. Tum vero puellum quoad primores dentes cmiferit,folo lafte Quanefo fo alendum. Quo temporee um folidiori quodämodo iamcibo affuefacep lidior cibus re conueniet; quod etiam experientia plane doctæ mulieres faciunt« cxliibcndus

GAl.^ DFSANITATETVENDA^

Primum pane, mox legumina ac came amp;nbsp;lîmilia, omia prius comanfa, puellorû ofculis immittetes. Corpus autê infantiu cÔfricare oportet olco dulci; fleuri id idipfum rede peragunt nutrices plcræcp. ftati ipfascorpo? ris partes modulates atc^ fingêtes N erum î eo que propofuimus puero, qui corporis ftatu cri optimojquod ad mêbrorû modulum faite attinet î _ P . nbsp;nbsp;nbsp;nihil eri quod curiofa nutrix ht. S ed tâtum fricet quotidie mediocriter ac

Non rican nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ maxime poteft, larie in vetricuio minime adhuc

crudo.Quippe quod periculu eri;ne priuf q probe fit concoriu,in totu niupolt cofgt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(rigeratui\Mulro veto maxime li quis ventriculûipfu ad?»

coriionem, plenum infricentum corpus crudo alimento implcbit; turn ca^ Q . - P . put onerabit.Quo magis profpiciendum imp rimis eft,ne quid nutrimè’ , tijneqj ante balneum j neqj ante h iriionê^puerulo piybeatur.Idfict fi ad«= riionis balj h^cadminiftiadajnutrix poÜ longiriimû fomnû tempus obferuet.Idenî nei^ temp jj^^xime temporis eft in quo vei inanem plane ventriculu inuenias, vel certe cocorium fi quid in eo remafit.Qu^ autein c vt hedie fir ) faciunt,fa ne I^dutjaliae vnum amp;nbsp;cerrü dieitepus præfcribentesjalig cum ipfp ane,; goci)s vacentjtum demu curantes. Quo fit vt fæpius l^di qiuuarijpuel,# los necerie fit. Quippe quod anobis præfcriptu tép’ eft:alias i aliud dr^ ci norias uetepus incidit. Maiorûramêpueroru, qui videlicet, plagis, minis, obiurgationi, monitis parère norunt:ij s duplex tu fi icâdij tu laua di têporis occafio eft.priotjaccÔmodior eu a matutio fomno furrexerit, deinde luferît, ac iam cibu petat. T um eni maxie vocadi ad hæc funt, ac corpus quidé ad faniratepariter amp;nbsp;bona habitudinéjanim^ad obfequela amp;nbsp;téperatia exercedus.I nterminadûgj no aliter nos cibu præbituros,ni lî quatuipfi vclim’,fiiri6nibalneoq^ fepmiferit. Atq^ optimu qde tep® hoc fucric.Quod fi qua occupatioc q puellû alit,auocet,modicopane p bito ludere permittat quâtû velit.Dein cururfuscibû peuerit,tu fricet la** uetep.Minime tarnebibere ei pmitcédû poft cibu eftjquê balneu excipit. Non biben Quadoitapcipitatioreo^ quæ vêtricuPcÔtinettdiftiibutioîcoip® fiet. dumpoft ci Idveroîcorporib’prorfus fanis cauere oportet.Quippe quib® vrili’fit, bum quibal nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;balneucibu dedilfejhoru plane iprobadi tu afferi^funt,tu corpora

neumpræcc ftat’.Deijs veroin fequêtib'’ dicem’.nuncpmedunobis^pofitum eft.

Nêpe vt puellu, cui optime afferiu corp®fit:fic educem®, vt taiis ppetuo feruct :huic expedit, vt cib’balneum fequat .Quod fi, quo loco puelP a.« litutjbalnci copia nÔ fit, (fortalTevero nec ifta vnq leget^ qui ibi habitat in Cocha pueros lauat. donee alterû ia terci û ue etatis annû attigerît. Qui vero hos annos cxcelTerint: eos fi no quotidie, at certe tercio quoq^ die quartouevngunt atqp infricant. Quod fi anni tempus nonprohibeattfta gna amnefq^ his balnei loco funt. Apud geimaos eni,plane ne nutriri qui de infantes cotederim. V erum nos ner^ germanis,necf alijs agreftibus

liber PRIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fo,XIL Ai nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

autbarbàris lîomimb’JiæCjpdim’jUomagis equide^vrßsjapn'sjcö;*’ v[es nibus^autali/s idgcn’ « fed græcisoamp;ijs qui lametfigenerc fut barbarij I græcoru tarne emulatur ftudia. Na guis quæfo noftrum tulerit, modo cditû ifatulu, etia ab vtero calente ad fi urne dcfeiie f ibig? fîcuti gcrmaos aiunt,ceucandens fitferrum;infrigidumhumorem mcrgendoUïmiJdc naturæ vigore periculum facere, iimul corpus ipfum j oboraïc f Quip^ peficitranoxam id tokrauit: Si guodpropriæ naturæ roburolicndit. Si nouum præterca robur ex frigidæ commertio comparauit,nulli non patcat» Cæteru lî ab externo frigorc naturalis calor fit viét’ guod pioti nus interireneceffelitîidquoc^neminemlatet.Quis igiturmentis com«i pos^nec omnino férus jfcythaue, proprium pignus in id agere difcrimcn fuftineatf in quo errorem moisfcquîturjpotiflimum eu ex copericulo no magnû fit, quod lucrifaciet* A fino cni fortaffis aut id genus experti ratio nis animanti, vtiliffimu fucrit defum ita tergus duru(^ cfiici,vtcitrado lorêfrigus toleret.Homiratioeprædito, cuinaqu^fota magno fitvfuit Nonenim fi quis abfolutcjcitracj exceptionepronunciet, cutem denfik

firna duriffima^ vtilé ad fanitatê ce: is rede dicat. Cum namrp animalis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

corpori duplex inftet incomodum,alteruab externis, alteru ab internis occafionibus, quoru certe rara mollifq^ cutis eft;hi ab extrinfecus imine ^^^s tarÿ tibus malis facie tetantur,quorum denfaacdura;abinterius.Itacp etia in hippociates vbi de ijs præcipitqu^ in nobis ab alimeto ad comodu ico?; ^ommoda. mod due cedunt,pofl: alia multa,hæc fcripfit. Raritas corporis ad tranf?i piratu i)s quibus pluiimuauferturfalubrius, quibus minus, ifalubrius.

Præftat ergo vtrunq; declinalTe cxcelTum, nec adco aut defam reddidik fe cutem, vt corporis tranfpiratumprohibeat,autrara, vt facile a qualip bet extrinfecus incidenti occafione ledatur. Tale porro natura eft proposé fiti nobis hoc loco puelli corpus , cum fit mediu omis exceffus . Êftefs» goideaiatione alêdum, vtilatus fuigratiamperpetuoferuet.Scruabit autem,fiprimis quidemannis folo lade nutrias, acbalneo dulcis aquæ Si calentis vtare. quo videlicet corpus cius molle q diutiffime feiuatu, ad plurimum augmentiperueniat. A b his annis cUm iam mirtiin ludum ê habilis ; no neceffe erit affi duis præ tercà balneis vti ♦ S ed iterim du lu:* dari condifcit, mediocriter inibi ante cibum exercitai'i fat erit, ac balneo plerunt^ abftinere.Modum vero in labore excelfilfe, quod nonnulli pg dotribæ pueros cogunt, prorfus alienum eft, fiquidem intempeftiua du# ricie corporis inhibetur auctio, ctiam fi natura fit ad audum q maxime coparatu.Sanevinuqdiutilfimeqeanaturapuer é meguftare gdefuar« Propofitu feri. Quippe qcV häuft urn, Slhumedatnimiu, Si calfacit corp’, tu caput pueru diuvi haliturcpletjijs qhumidocalidofç têperameto fût; quale eeiufmodipu:= no abftinen eroQi. Atq necrepleri his caput eft vtiie,neciposfupra q par eft huidos dum.

GAI. DFSANITATETVENDA

calidofc^ ficn.Quomam co iam calons humorifcj) perucncrunt, vt fi pau lulumvriamuisqualitatcmauxensî iammodum exceïTciint. Cum au:* tern fit omnfs cxceßus fugicndus^ maxime liunc fugere cxpeditj ex quo Vini incom non cotpori modo, verum etiam animo damnum accedit. Quare necj iâ moda adultis vinum nili modice fumptum, exii h’madum eft, vtilc elle. Quod

videlicet amp;nbsp;ad ii am, amp;nbsp;iibidinem précipités facit, amp;nbsp;partem animi ratio.# nalemliebetemtuibidamcf reddit.C^terumhis ipfis ad bilis excrement Eiufdem co ta vel mitiganda, vei expellenda, eft fane non inutile .Non minime vero moda ad cam liccitatem, que in folidis parcibusaut ex immodicis laboiibus,

aut ex proprio ætatistemperamento prouenit. Humedatnamqjac nu#-tritquicquidimmodiceficcatum eft : turn bilis amaræ acrimoniam miamp; gat ac frangit, præ terea per fudores vnnafc^ v acuat. P ueri vero ccu qui talem fuccum minime coiligunt, quicç naturalem liumiditatem plurimam ophnent, vt commodorum quæ vini potio largitur,plane non egent, ita incommoda qu^ atïert, tantum fentiunt.Nemo icac^ raîionis compos, ea vtipotione pueros finet,quam prêter q quodnuliumalïertcommodum immenfum eiiam fequitur incommodum. A t frigidæ potione, oranino hibendos ces noncenfeo,Quod tarnenaliquifaciunc, verumacibo, ac plerumc^ nbsp;nbsp;per calores,cum ipfis cordi erit, vcino difplicetjpotifrimum

vero ( fl copia eins fit ) fontana recenti, cui nulla qualitas viciofa aliunde fit cotracta.Ea fi nô eft, rcliquis. Cauendævero funt quæ ex ftagnis hau rintur, lt;Scque tuibidæ, amp;nbsp;quæ male oletes, amp;nbsp;quæ falfæ, denicç in quib’ qualitas aliq ûa guftu depi clienditur, quando quæ oprima cft, ea penitus nonguftui modo horum, verum etiam olfaélui,omnis qualitatisexpers videbitur. Eademquolt;$tumpotuiiucundaerit,turn planepura. Quod fi précordia quoqgt; celcriter tranfit,nihil eft quod magisidonea requiras. Quando fi qua pura, limpidaeft, nec potu infuauis, nihilo fecius tamê circa précordia livret, hæc vicio non caret, A tqj abftinêdum ab ea cêfeo, V ricp cum prorfus eft frigida. C^terum a calcfaéla, non deterreo. A c tu#: tiffimum quidem fit:experientia ipfa de eiufmodi aqua indicium fieri. Quod fi quis eft, qui ex notis potius vim eius pr^noffe malit, cuius fons e petrafeaturiens, contra feptêtriones fluit, foiemc^ auerfum habet,häc ^gre concodum iri,tardilt;^ tranfitus effe, putandum cft. Eadem nimiru ciefietjfrigefietqp tarde. Contra cuius ad orientem folemfons erumpit, qu^c^ per meatum aliquem mundum,aut puram colatur terramieademc^ ealefit, ac refi igeratur ocyffimeihanc omni ætati vtiliflïmam effe exifti» mädum eft. Non enim ficuti vino, efeis, exercitatione, vigiiij s, fomno, ac vcnere,alijs alias vti pro ratione æratis expedit:itade aquaquoep fta tuendumeft. Sed quam nunc optimam indicauimus;hacvtipuero*,iuuc ni,feni,conducet.ldem de aerc iudicandum,quem optimum in pulmoes

LIBER PRIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fo.XIIL

trällere,omnibus iuxtafalubre cft. Optimumacremcêfeo, quipiorfus fit pur’, Eiufmodi vero fuen'c:qui ncc ftagnijnccpaludis, halitu litifccc^; ncc ex ^fundo fpccu peftilentem auram fpiret. Q ualis circa fardis hic rapolim, a'iubiç terrarum vifîtur.Nee qui ex cloacis quæ vrbe, aut nu#^ merofum exercitum purgent, vitium contraxit.Nec qui ex animaliu, oie rum, aut leguminu putredine, aut fimo coinquinatur.Nec qui ob ftagnu vel flumen vicinum nebulofus cft.Nec qui editis vndic^ motibus in ca?» uo Iococlufus,nnllurecipitperflatu.Suirocâs cnim putrifq? eft, fimifis dy qui in domibus quibufdam eft inclufus .In quibus ob putredincra, et perflatus defectum, plurimus aceruatur fitus.Huiufmodiergo aeromni plane ætati eft noxius ♦ Sicuti ediuerfo, quipurus omnino eft i nuUi non X tati eft vtilis. t vero quæ ex calor^^ frigore, ficcitate, hûiditate, diuer^^ fitas aeris contingit,no penhde fead omnes homines habet: fed corpo^ ribus,quæ optimo temperamento funt/tiam optime temperatus aer eft fuluberrimus.In quibus veroaliquaexuperans quah'tas dominatunhis vtilillimis aer eft, qui ei qualitati maxie eft aduerfuSjfrigidus calidæ, ca# lidus frigidæ, humidiori ficcus, ficcion q par eft: tanto humidior: quanto ficcitas ipfa mod u exceffit. A nbsp;nbsp;hæc quidem hoc loco intellexifle fat eft,

Quemadmodum veroincommoda,quf ex viciofis aereaquifç proue^# niunt,corrigas^alio volumine dicetur.Nunc enim optimû corporis fias« turn,fimul cura optiraa viftus ratione, ceu feopura ac regulaui qnandam gecundum tractare conftitui.Quæ enim vitiofa inaliquo corpora funt, horum va^ feptenium. rietates ommes,vnacum idonei ipfîs viftus ratione infequétibus libris profequemur.Quare rurfus ad optimi ftatus puerum renerfi : fecundum 'j'^peramen feptennium eius explicemus, amp;nbsp;cuius temperamenti fit, amp;nbsp;quodnam fumpropofi poftuletviftusgenus.Ergotemperamenrumeius (vtinlibris quos de j^jpueri. remperamentis fcripfîmus euidenter oftédimus)calidumeft eode gradu quophus,humidum vero non eodem.Quandoquidem omnis animans ab ipfo ftarim ortu,ficcius indies etîicitur. M inime tamé per omnes æta.? tes, aut calidius,aut frigidius euadit.Sed quorum optime fe habent cor^î pora:his calorfîrailis quodamodovfcjadfummuincrementummanet.

Quorum Vero humida frigida ue fupra optim^ conditionis corpus funt: horum caloraugetur.Sed non eft nunc de his fermo. Cui vero optimi Quibus ca^ ftatus corpus contigit:is ad quartum decimum vf(^ annum iam tradita lor mutetur viftus rationem obferuet. Illo tarnen in exercitationeferuato modo, vt ne(Ç immodicefe,neqj violenter exercitet : ue corporis id incremeto fit Calid^ bib in mora.Lauetnr autem calida potius qgelida.vt quinondum hanc citra ncu^pofito noxamtolerabit. Hocætatis^animnm quoqj finxilTeaptiffimueft. id;p magis ad^-potiftimum^bis confuetudinibns,amp;. grauibus difciplinis, quæ animo hue quadra modeftiam pariant. Quippe ad ea quæ feqnente setate circa corpus eius re.

c.i.

GAL. DE SANITATE TVENDA lüoiiri oportebitïmaxiinocompcndiofitjamïnimodeftiaj Si adparedu facilitas. A fccundo veto feptennio vftj ad cxplctum tertium, liquidem ad robuftiffimum corporis habitumproueherehominem cupis^antmi« litem cum ftrenuu,aut ludatorem, aut alias viribus infîgnem deftinäs: vtic^dcijsanimidotibus qûpad fcietiä fapientiamc^ pertinent: minus laborabis . Qua; enim ad mores fpedantrhac maxie ætatc perfici abfoL ui(j couenit.Sin quod ad corpus fpedat, membra cius roborare hade«» nuscupisjdumfanum qucndamhabitumôê incremetum ijs compares. A nimi vero rationalem partem ornare adolefcentis ftudes : no eft vtroi* biqjeadem vidus ratio ex vfu.Queqetiamtcrtiam quartam;^ vitæ for»« mulam licet inucnire. A lijs fordidarumcuilibet artiumdeditis, idc^ vcl ciqu^corpus excrceat^velalicnumabexercitioidtcncat. Alijs adagrif! culturäj vel mercaturamrveltale quippiam fc conferetibus .Quæ genera tot numero funt’.vt difficile ceitc videaturiomnesvit^fpecies certonu?» mcro coplecti. A c ars quidem quæ fanitatem tuendamprofiteturromni bus profedohominibus fanitatis tuendæ documenta pollicetur ; aut fiiv gulorum propria, aut omnium communia, aut hæc quidem propria : ilia vero communia.Vcruntame fierincquit ,vt de omnibus fimul différât. Scd vtprimum omnium quemadmodumquis ad longiffimum prolata uita:etiambonavaletudineperpetuovtatur.(Saneliäcvitam ab omni quod neceffitate fe ingerit negocio, Iiberam elle oportet, ac foil coipori vacate.) Secudoloco, vt deijs qu£cumaitealiqua,autopere, autcxer citio,aur minifterio priuato publico ue,in fumma quæ cum prcmente ali quoncgociocoiundæ funt.Sicvti«^ fieri poteft,vt de omnibus différa tur.Ncc^ eni aliter aut dilucidusjaut mcmoratu facilis,aut certa metliot« do'traditus,fermonoftcr videatur,nifi hue ordinem fequatur. Sed ad id quod primo loco propofitum eft : reuertendum^docendnmq^ queadmo;# dum qui optimum corporis liabitum eft nadusrab omnibus quæ adput# blicu in vita fpectant fecedens ac fibifoli viuens : nec morbo vllo quoad fieri poteftvnqtentetutjnec ante longiffimum vitæ tempus morte og# cupetur.lmmortalenâfç fieri quod genitum eft, plane non poteft ( tam^« etfi noft ri temporis philofophus quidam in cgregio fcilicet operc illo, i quo im moitalitatis viam docctn'd oftedere fit aggreffus ) vt vero in plu»» rimum perduret tempus rid vero fieri poffe profefto conuenit. Prefertim eius qui optima fit natura. Sunt enimquiabipfoortuadeo improfpero corporis fint ftatu:vtne fi Aefculapiumquidem ipm,ijs præfccerisî vel fexagefimum annum videantîfedno eft nunc de his locus .Quare ad ilf= lum potius, qui optimo eft habitu reuerfi: repetamus ea, quæ inter imtia demoftrauimus,nempequod comeffebibereq^ nobis neceffc eft.propter ca quod e corpore noftro aliquid femper defluit. Cum vero edendum no

LIBER PRIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eo.XIIII.

bis bibendumc^ lif.ncccïïc rurfus eft cxcemcndorum curam rationem::^^ haben,Horum vero cum vai'iæ fintfpecies, aliæeorum quse in ventre perficiuntubah^ eorum quæ iocinerejarteri/s, Si yenis, alï^: cius, quod per fingula membra diftribui'tur alimenti:fane cuiufq; fuam efic vacuati«* onem oportet. Sicutiidipfum ab initio inftituiffenaturavidetur, Quæ inftrumentaanimalibus contulit^alia qnæ excrementaipfa expurgée j ac feparent^alia qu^ deducant^ alia quæ in vnum coUigant, alia quæ exceiv nant.De quibus omnibus traftatum nobis fufius eftjinijs comentarijs, quos de naturaJib’ facultatibus, 8i quos de paiticularum animalis vfu inferipfimus .Nunc hypothefeos loco piyfumenda erunt, ad ea quæ palt; ramus. Primum nanc^ cxcrementum,amp; a fyncero feparatur, amp;nbsp;paulatim impellitur, per omnia inteftina vflt;^ ad fatis capax fpacium, quod in eo L teftino vifitur, quod ab argumento reftum vocant. A d cuius exitum mu^ fculi quidam funt inferti, qui ipfum coerceant,intuf(ÿ detineant^ac ne ima tureeftluat, vetent.Pofteavero q plurimumcogeftumjiam graue anis= malifueritîtumforas agifinunt.Adcelcritatem emifti'onis etiam abdo^ minis mufculis ,vna cum tranfuerfo Qpto adiuuatibus. locineris cxcrc:« mentorum, aliud eft quäle, quod florem in vino appellant, aliud quale, quodfex dicitur.Attraliituralterum a veficula, quæ iocinerifubi/citur, alterum a liene.Inhis colleftaexcernuntur, alteruminpriorem tenuis teftini partem, J^alterum inventriculum^ vnaeç cum ficciorialimeti ex cremento permeant.Quod autem in venis 8L arteri/s exerementum acer uatur:eiufmodi plane eft, quäle in lacte concreto ferum. Hoc renes a fan guine fecernentestad velicara tranfmittunt. Eaporro id colligit,feiuatc^ ad eundé ferme moda,quem de ficco exeremeto fupra retulimus. Quip^ peadnafcitur hiequoq^ ad exitum ipfum mufculus quidam tranfuerfus, qui ofcillu veficæ ita ad vnguem comprimit’.vt inde nihß effluat. Poftq vero liuius quolt;^ collefta iam copia animal vrget:illico fe remittens la^ xanfcf ftatione cædit.Vefîca vero omne exerementum excerm’t. Rurfus hic quoep ad celeritatem exitus auxiiiantibus mufculis i/s, qui in abdoï^ mine funt hti.Reliquum exerementorum genus in fingulis animalis na?: feitur particulis, ex ipfo vnde aluntur fucco. A liud quidem ceu femicoft^ quæpiam reliqui^, quæ adfimulari nutn'endæ parti nequiuei ut, aliud, qæ tranfmittendi alimenti fuit vehiculum.Nunc funftum officio, humidum tenuecç fupeft,quale nimirum feorfum illud iam diftum^ quod ex vafîs id eft vem’s arterijs in veficam defluit. liuic excremento nullus certus a natura preferiptus meatus eft.Expellitur tame partim aftu peripfamol liora corpora quæ fluentis eius violentiæ cedunt ,potiirimum cum afpi^ ritu maioie impetuirruente,impellitur,partim etiam per exiguos omnes corpore^ molis meatus Cporos gr^civocant? quorum no modoreliquu

c.i/.

GAL.DESANITATE TVENDA

corpus Vniueifum : fed ctiam tota cutis plena eft. Didum auteni nobis degcneratioehorumeftîinlibris quos de temperametis cdidim’. Ergo tenuilfimu liuius generis excreinetum,facile fane eij citur* Partim i fpe»« ciem halitus ab inlito calorefolutum: partim violeto motu oonfertim rumpens.ppcUant Veto q? ùa. excenutur, fudore.A Iterum vero cui nul Ium publice nomen efttquod videlicet nec vulgo eft cognitum; vt quod confpedum piætenuitate cffugiattab ijsquiidratione conteplati funt rt^HÀcà- cu'lt;r0Kö-cI ^lot-rrjjoK gr^cejideträfpiratiOjVelpfpiratiovelpflat’ fêfu latens vocat, In hoc infenfibili perflatu, etiä cralfion's excremeti no nihil excemit. Huicauteetvehcmêtiorecàlorejamp;fluoris impetu maio re Opus eft. Cu alioqui periciiluih fit^ne ante itineris finemjfiftaturjfab temadcutim.Abhocexcremcnto tümpilis originem elfe, oftenfum no? bis eft’.tum vero ij s qu^ circa omniu cutim fempcr aceruantur fordibus. A c dicta ferme nöbis vniucrfa fut, tum generationis, tum etiä expulhoj^ nis excrementoru capita, qug in aliis noftris operib’, quorum ^xime me minibus,euidcntidemonftratione alïerta.hypothefes opportunst funt, iis quæ nue molimur. Naquoniam eiici liste oportet, vt pote quæ vitios? fa qualitate fint, tametfi. Afclepiades reclamet:couenit ç arbitrior) primû nouilferquibus maxime caufis remorêtur: deinrationeminiri, qua nec inipfas incidatur, aefîquadoinciditur,qprimumerrorcorrigatur.Ats^ ne incidatur quidê, hinc licet alTequamur.Vtic^ fi excreta abunde fint ncc ne:compertum habuerimus, vtvcrô erratn iacorrigaf certa methodo eft op’. Dicam’ ita^ primû a qbus maxîe remorêtur mêoratorû excre^ mentorû fingula. Mox quo pado quod retetu eft expediatur. Ergo iis q in ventre continentur excrementis, mora contingit, aut ipfius cibi potio nifcç culpa: aut ipfius ventriculi vnacum inteftinis.Etcibi quidem potio nifcç vitioî aut propter qualitatem eorum^aut quantitatem. A d hæc ordi? nem,vfendiqj modum.Et propter qualitatem quidem,fi acerba,auftera, aut ficcæ natui St fuerunt. Propter quantitatem, fi iufto plura, aut paucio ra funt affumpta. Ordinis culpa ƒ quæ fîcca aftringentia uc funttprimo, quæ humida,pinguia«amp; duIcia:fecundolocofuntfumpta.Modi vfus ra tione,fi cum bis fuitedendum:totum femelfumpferit.Quæ veto ventris inteftinorumue vitiumfequitur cxcrementimora,velob naturale eorû affedum accidit, vel certe acquifiticium. A c quæ quidem naturæ eorû vi? tiocaufæproueniûtîcxprauis corporis habitibus aliquifunt .ficutivbi? de iis agemus,dicetur.Deacquifiticns hoclocoagem’. Recentiumve tris affedionum odo funt differentie, Singulg: ipfo généré intempéries. Et quattuor quidê fimplices, calor, frigiditas, ficcitas, humiditas. Q uat tuorcopofît^, calorvnaeû ficcitate,idem eu humiditate.Erigus adiun«» dumficcitanj’dem cum humiditate.Sane eo creuiffemagnitudinis harS

LIBER PRIMVS quamîibet oportetîvtiam inua'idam reddident impultn'cem vim, aut vé tris titum, aut gracilis iiiteftini,autplenioris,autetiam omnium fimul, aut ex iis quorundam. Creanturporroeiufmodiintemperics, modo ab iis quæ intro in corpus fumuntur: modo ab iis qu^forisincidunt. Et ab iis quæ in corpus fumuntur/um in cibo, vclpotione vis quæpiam medi# cinalis eftimmixta,exearumgenere,quæ vclcalfaciût,vel refrigerant, Vel ficcant, vei humedant, v ei vna caifaciut 8L ficcant. aliaue quapiam connexione harum qualitatu afficiunt. A b iis quæ foris incidunt vei am«« biens nos aeris vitio^cum is immodice calfacit,aut réfrigérât, aut ficcat, aut humectât, aut copula quauis liaru qualitatum afficir. Vci aquæ, qua pjß lauerimus,vel vndiom’s, qua vndi fumus yei deniq^ altcrius cuiufq.qd* cum foris ventriculo adheferir, aut calfaciendi immodice hue, aut refrige randi, aut ficcandi, aut humedandi, vim habuit, His igitur de caufis fup^ primitur excrementum ventris,Atfiausebilis excremétum moratur, aut propter attrahentis expellentis uefacuitatis infirmitatem:aut propter vi îbrum^quibus dcducitur,atc^ excernitur,anguftiam, Porro ifirmitas,tij vefîcule totius,quæ iocinorifubiicitur,tum eorum meatuû, quiabeain iecur fubeunt,tum eorum quibus in inteilinum bilis euomitui :exrecenti intemperantiaprouenirepoteft; tali vtiq^ quali inteftinorum vétrifq^ im^j pultricem vim i^di diximus. Anguftia veto vaforum, aut phlegmonis qa» vitio fît, aut propter feirros, (hi funt duricies quædam non fenfiies ) aut obftrudionem,aut circumiacétium partium innixumyut ofculorum co:# niuentiam.Iamipfaproximarum partium compreffio, aut pgt;pter immo? dicam copiam eorum quæ in fe continent ,aut propter phlegmonem, aut fcirrumaccidit.Aequ£ à.ofcillorûconniu€tia,autpropter horum quip^ piam, aut etiam ficcitatem. Porro ficcitatem accidere faciunt : Si quæ va* lenter adftringunt, amp;nbsp;q pariter calfaciunt amp;nbsp;ficcant, Ilia nam-^ humore exprimendo, amp;nbsp;quæ patebant contrahendo conftringendoq^ ac denfan^« dothæc eliciendo per halitum huraore, ficcitatem inducunt. Phlegmon nam^amp;fcirrusquoniammorbiplane funt,ad pr^fétem difpucationem non pertinent. Et alioqui de ipfis commodius agetur in fequent ibus, P a« an-^bih’s rao ri ratione atr^ bilis excremetum aliquando fiftetur.Silienis ad amar^ bi# nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^aufp

lis veficam, vena veto quæ ad iilum aportaiocinoris pertinettad vafeup» la ilia quse amarum excrementum attrahunt, quæ veto ex liene in ventri culum fertur, ad meatura ilium qui amaram egerit;proportide fit affeda. 7*^jcü exa'e A t excremetum quod per finguias animalis particulas congeritur; amp;nbsp;co«^ pia fui, amp;nbsp;crallitudine, amp;nbsp;pr^terea letore remoratur,A d hæc, ob imbecib nbsp;nbsp;caufa»

litatem calons,qui id dilTecetfoluatq^,pr^tercarranfitus anguftiam, Ac copia quidê, cralTitudo, amp;nbsp;lentor, vel ex cibi potionift^ natura prouenit, vclexreccntiquapiâalteratricis facultatisineoqui nutritur infirmitate.

c.iij.

GAL. DE SANITATE TVEND A Imbecillitas vero cal oris, qui id cxcremcntum refoluat ac tenucttab exet citandi defectü ilenit. A nguftia tranfitus j aut ob fcirrum^ auf flegmone, autobdruâionê^aut comprelTumaJicuiuSjautconniuentiaeuenif. Quo rum cuiufc^ origin is rationcm paulo ante retulimus. Sunt tame partes j quæ prater latentes hos meatus:alios quofdaapertos Si confpicuos op=^ tinentj ficuti cerebrum amp;nbsp;oculus .Id autem iftitutum a natura eft; aut pro^ ptereminentiam particulæ^aut^pter actionem exquifitius obeudam^aut propter continentiu corporum fpifi’itudinem. Eft namc^p cerebrum ratio»= nalis animæ ceu domiciliumjquod cum ofte folido vndiqj fit feptu, pluf^ rimis maximifq^ canalibus expurgatur.Primu per nares h palatum: Se^^ cundopervtramcç aurem.Terciopercalue commifturas. Nec abfimile eft etiä aliquid ab eo conf lucre ad oculos. Oculus vero ipfe no tanq prii^ matumaliquem inter partes optinensifcd vehitquipurus eftc oino po^: ftulet:quo videlicet probe munus fuum obeat; per euidentes meatus eugt; citiquicquid in eo excrementi gignitur;nepe per nares genafc^. Ergo eXi# crementorum turn caufas^tum iiiftrumenta iam diximus .Qu£ queadmo dumquis retenta expediat^atqjeuocetjdeinceps docendu. înitioruifus a ventre fumpto. Ergo illud commune omnium excrementoru documen turn fit:vt retentionis caufæ. contrariam caufam femper admoueas. Spc:* ciale vero per fingulas hoc^ fi cOmeftorum paucitate, Sêficcitate, reftrP eta aluus fit: vt turn pluraj turn Iiumidiora exhibeas. S i ficcitate, plura q,« dem non offeras fed Iiumidiora. Si aufteritate Si acerbitate,dulcibus Si pinguibus cibes .Q uod fi in ordine fumptorum erratum fit, vteum efro?= remcorrigas.Sicubis ededumerat,femel comedit^vt nobis modo,fed etiamf^pius pafcas.EodempIanemodo amp;nbsp;recens contraftas inteperies, contrains remediis fartias.Nempequodficcatumeft,humeftans, quod refrigci atum eft, calfaciens. A c reliquos afteftus, fimili ratioc corrigens. Quibus verohecfiat;inn’s q demedicamentis fcripfimus,prodit3e mate riæ funt. A t flaua bili retenta: fi quidem obftructionis culpa id accidat: eo quiextenuetvictu vtendum:cuius materia fingulari volumine a nobis eft tradita. Sin ex compreftu id eueniat, corporum quæ Si eius bilis mea:^ tibus vicina funt: Si immodice funt refeita, liquidem ex craftitudine fucci id incidit, exténuante vidu eft vtedum .Sin ex multitudine^pfidiisjqup vacuent.Quod fi ob phlegmonen, feirrum ue,id contigit:iamres fanita tis tuend^profeftioncmexceftit.Sin^pterrecens contiactam intempcsi riem, quæcucp vida qualitas eft, hanc reftituere tentandum. A d candam formulam,amp;conniuentiamofcillorumapcrireconueniet. Slabaufteris facta eft:pinguibus et dulcibus adfumi iuftis .Siniis quæ calfaciût Si fie cant fucceftit, adhibitis qup refrigerent Si humedent. Dicetur Si talium materiainfequentibus libris.Idemexpurgandimodus etiä tercio excre^lt;

LIBER SECVNDVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.XVI,

» mcntorum generc retcnto, quod per lingulas animalis partes coUigi xiinuSjConueniat.Nälicontraftafintjamp;tanqconniueantmeatun ora: aduerfap iis q Hcaffecerûtjfuccuiïendnefl.Nempequæ exfrigidis cau lis ort^ coartationes conftipationefc^ camee molis fiinr, veluti q ex am^^ bientis rigore corporibus noftris incideruntjeas calfaciendo.Rurfus eas qua^ calori, ßccitaticp fupcrucneruut;veluti qu^ feruoribus eueneruntre frigerando lt;amp;nbsp;humecfando.Pari modo amp;nbsp;quæ aftringentium vicio pros^ uenere, (cuius generis funtaluminofæ aquæ) bas pingui ac molli friâio ne, vna cum dulcis aquæ balneo repaiado.C^od li vei craffitudinis, vel abundantiæ^vellentoris cxcrementorum vicio^obllructi meatus funtîte

. nuatoria viftus ratio bis apta erit. Pr^terca medicamenta quæ calfaciut, ac debccant, quædam intro deuorata^quaedam foris admota.Anteq^ bec omnia exercitatio.Nam ea quo.^ turn foluere excrementa poteft, turn p fudoris meatus eiicere^tantoc^ tam cibisjqmedicamcntis tenuatib^ pr^^; Hat:quanto farius eflnullo corporis noflri babitus incommodooexigi q redundent ; q pariter amp;nbsp;carne liquanda, amp;. folidis extenuandis. Hsec nâ q? incommoda cab'dis attenuantibufq; medicamentis fuccedunt. Exerci? tationibus veto adeo nibil tale fuccedit:vt etiam firmitas quidam mem^: bris accedat, cum amp;nbsp;naturalis ipe calor accenditur, amp;nbsp;ex partium inter fe attritu, duritia qu^da indolentiacp comparatur. C^emadmodum vero fe aliquis debito tempore menfura^exercitet^ac lingularum aâionum or«« dine decenti qualitatecp vtaturmunc equide exequi non flatui* Sicut nee de abmenti iplius tempore, modo, ordinc, qualitate, S ed nec de tenuan»« tibus cibis acpotionibus,necdebis medicamentis, quæ qualitatem im«« mutant. Nullius enim borum bactenus particularem vfum diximus.co«« renti fummatim, amp;nbsp;per capita tantum attigilfe. Verum in fequentibus li» bris J de omnibus fulius agetur.Nunc in compendium redigere totu op^ placuit^Quatenus nulla materia lateref, cuius elfe peritu deccat,qui oms^ nem fanitatis tuendse artem profiretur,bunc uyi 4jjo’ji græce voces. Sicuti gymnaflen qui tantum quse ad exercitationes pertinent callet.CJuinera«? fiilratus ita quoq? eu appellauit.In fequentibus vero voluminibus diéta ru iam materiarum cuiufc^,tura tepus quo ex!nbebic,tum qualitate, turn vfus ration€,trademus .Ita vtnon ia materia tantum lit,fed fanitatis cogt; feruadæ certa caufa.Etenï in tribus bifeeprimis generibus,cofiflit fanita tis tuéd^ fludiu.æquæ ac medendi metbodus .Nempe corporib^,caulis, fignis. Corporibus quide iis, q fana iä fût: dÓ eó flatu feruari debet. Si guis vero,corporûaccidentib’,exqbus corpora ipfa dignofeût. Caufæ funt ex quibus cullodià fanitatis perficitur. Haru materiam quatuor gei^ nerib’ iuniorum pbâtiffimi funt complexi. A dmouedis, educcndis,faci« endis:extrinfecus incidentibus. Et admouendorû quidemnomie cibus^

gai.de sanitate TVENDA.

potioj amp;jfiquid mcdicamentoru intro fumituijCtiam aer attraâus intcllis gitur.Faciendorum vero friâio^ambulatio^veaioj equitatio,deni.ç om.* nis motus. Quodfinon quiuis motus exercitatio cftxfcd folum qui valentiorcftîadiiciaturmotui exercitatio, vt fint facienda, tum motus, tum exercitatio. Referunturad hoc caufæ genus, fomnus ^vigilia, amp;nbsp;venus.Exforis incidentibus,primus eftcircudatus nobis,aer. Dein#* de quæcuncp lauantium vnguentium ue cuti propinquant.Etiam fi quod medicamentn fanitatis tuedæ fines non exceflit. Vcluti fal, mirta,nitru, aphronitru, 8i aquarum aliquæ fpote nataru, amp;nbsp;calentium. Educendoriï vero materia,prædictapaulo fupra eft. A n vero quatuor illis generibus refte ex aduerfo diuifio caufarum generis fit fada: no facile dixerim. Cu melius fortaflefitadmouendisjeduçcndis, faciendis, Äincidetibus, al#« terarijimmutaricç corpus dicere . Mutationc vcro aut in qualitate fieri, aut quantitate.Tn qualitate dum aut îcalefcit, aut refrigeratur, aut ficce»» fcit, aut humectum redditur. In quatitate, dû alitur, aut inanitur .lam in^ anitionéipfam^duplicêquotç elle.Alteram excrementorum, de quibus moxdiximus : alteram naturalis fubftantiæ noftræ affîdue defluentis, quæ nutritioni ex aduerfo opponitur.NotalIe hoc loco operepreciû fue#* rit omonymia qua hippocrates in opufeulo de nutritionc diîfinxit his verbis. Alimentumaliud eft quodnutrit^aliudquod quafi eft nutriens, aliud quod nutriturum eft.Quippe ei quod prima fignificatione alimentS fiuenutneioeft; fubftantipipfius fluoremredeopponas.Eivero quodi fecunda fignificatione accipitur,tum emorragianid eftfanguinis proflu^ uium,tumvno verboomnemfanguinis inanitionem.Ei veto quod ter . tio figm'ficato dicitur, vomitum amp;nbsp;lienteriam id eft inteftinorum leuita^ tern. Verum de talibus diuifionibus ftatuere, pro arbitrio cuiufuis liceat. Quifquis autempropofitamartemriteadminiftrabitîhunc omnis ma# teriæ qu^ ad falubrem vidus rationem pertinet:vires habere compertas cftneceile.Quando hinedemû dexter ei’ oritur vfus. Contingit autem dexter eius vfus,vbiopportunucuiufe^tempus,acmoduquis luenerit. Quare hue potius cenfeo properandutqprauis opinionibus refellendis immorandu.Sed quonia fan's verborû primum hoc volumen continet, claudetur hoc loco. Quod reliquu opcris eft in cæteris exequemur.

GALENI DE sanitate TVENDA SR CVNDVS THOMA LINACRO INTERPRETE.

* nbsp;nbsp;nbsp;Rtis qu^ de fanitate tuenda inftituit, fumas, fcopof^ ^ximu

Volume edocuit. Nuc fingula mêbratî diftiguere tetadu,initio curfus ab ijs fupto,in qb’ ^xim’ liber c finit^.Proponatitaç

LIBER SECVNDVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EO.XVII,

nobis 1 hoc libro faluberrim^ natur^ puer, q n tertia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fu£ fepteniu in

gredit.Cui® corp’ effigere coponereq^,quoad fieripot,q optie,^pofitii fir. Ac primu hoc ipm definiedu, qd fibi velit, qd‘ adiecim’optie.vult aut nimiru illudveluti corpora ipforunumerofa fane diuerfitas traditacft: ita vit^ rationii qb’viuim’, fpecics fut diucrf^. Ergo fieri neqt, vt î qhbet ^pofita vita: optima corporis noftricuraadminiftres. Sed q cuirp optia fitthac vtiqjlicet.Qug abfoluto fcrmoe optia fit, i oi exeq vita no ê. JMa maxia hoim pars iplicitanegocij s vita agit:quos ctial^diab ijsqu^tra öät eft necelle.Nec tame mutate coditione licet. Alij eni p lopia i «uCs modi vit^ forte icidiît:alij feruitute,qua aut a paretib’ hercdirana accCi^ perut,autalias p vim aliqua captiraptiuc;quas folas elleferuitutes vuJ gus exiftimaf. Mihi vero,«amp; q ambiriois,aut cuiufuis cupiditatis gratia, negotijs ipedita vita delegerut, quo min’corpi cui ado vacare queat : hi quoc^feruire vitrodominis,diqdepeffimis,vident.Quarehis optima ^rf’ corpis curafcripfiftejfupuacuu fit. V eru fi qs plaiietu aio,ru veto optioe fit liber, huicpcepilTefas e,queadmodnlt;XfanitatepIurim5 frua tur:3i morbis mim’me tetet, amp;nbsp;comodiflie citrac^ moleftia fenefcat,Qui ctia fanitatis tued^methodus,ficut alia plane q libet ratio viac^, eiufmo didocediinitin poftulat. Siquide qæfimplex iculpatuc^ eft i oi genere, id ceteris oib’ q nec fimplicia fut, nec culpa vacatjceu régula quædâ prf ponipoftulat.Sane fimplex inculpatum:^ in corporibus quidem eft, qd* optim 0 eft habitu. In vita? generibus 5 quod oino liberum eft. Primum igitur hoc libro duo hæc coiunftatraftem’. Deinde cuiq^ viaofo corpOsgt; ris ftatui’.vita libera fit adiunda.Mox optima coipoïis conftitutioni,fin gulæ feruilis vitæ fpecies copulentur. PoftremO vitiofos corporum ha«# bitus cumferuilibus viuedigeneribus maritabimus,fiquid6 plenüs nO;* bis abfolutufcß fermofuturus eft.Quodnä igitur propofîtæartis initium cœperim’ : ad eius tuteläcorporis,qd* 8L optima; fitnotæ, amp;nbsp;teitiu æta^« tisfcptenniûiamingrelïum,dica?teris pofthabitis olbus, vni corporis cura? vacet. Mihi fane videtur id quod ab hippocrate traditum eft, tu in aphorifmisjcum ait.Labor cibumpra?cedat ,tuminpopulariu morboru fexto volumine, vbi ita ad verbum præcipit. Labor, cib’, potio, fonus, venus, oia mediocria.nä amp;nbsp;modum ipfum fingulorum definiuit, addito adfinem dictionis epithcto,mediocria,amp;t€pus æque fignauit,ipfo ferclt; inonis ordine.Quippe fanitatis tufelamalaboreeft aufpicandum,quem excipere debet cibus, potio, deide fomnus,mox venus.In his videlicet quibus venere eft vtedu.Nä reliqua ccrte oia cuiufc^ ftatis funt comiv nia. Venus ætaterantuui florentium eft. Vtiq^ quo tempore etiam eius vfus eft.Quæ eni hanc vet præcedutptâtes, vel fcquuntur: aut plane men non elïundunt, aut certc infœcund u, aut maicfcecundum eflundunt Veru difceptatio de venere in füu locum difleratur.A laboribus vero or*

GALDESANITATETVENDA,

Laboiis mo dienduîillo ante oia difculTo, an ide fint labor motus, nbsp;nbsp;exercitatio : an

tus amp;nbsp;exei'ci labor amp;nbsp;motus idem, aliud veto ab ijs quot;exercitatio;an mot’ res diuerfa; tationis difi; labor amp;nbsp;exercitatio neutiq différât. Ac milii guide no quiuis motus exeiv ferêtia. citatio videtur;fed tantu fiquis vehemetior eft. Qiionia aut corn qu^ ad Quod vehe aliquid dicuntur,eft quod vehementius dicitur:fieri pot vtide motus als» mêtius dicic teil Ht exercitSitioj alteri nÔ fit. Terminus igit vehemêtig efto^anlielitus ad aliqd eft. alteratio.Quâdoinquibus nuUafitanlielit’ mutatio,hos nondû exêrci» Termin’ ve tationes vocam’. Quod fi quis maius, ceterius ue, aut crebrius iâ ex moü hemêti^ qu^ tu aliquo refpirare cogitunhuic certe tantus motus exercitatio fuerit. Ea exercitatio;» igit comuniter exercitatio vocatur, proprie vero a loco græce denoiatur ne ùciC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que gy mnafion ipfi appellant. Is locus eft in publica aliqua vrbis regioe

exttuftus,quo vngendi Jricandijluftatui'ijdifcu iafturi, aut tale quippia fafturi, confluutdaboris appellatio ide mihi fignificare videt, cum priore fignificatione noisgymnafijjfiueexercitatiöis,nepccomuniillo? quod pdixim’.Quippe cu amp;nbsp;qui fodiut, 8L qui metut, amp;nbsp;qui equitant, non las» borent modoifed etiä exercitent:comuni falte exercitatiois appellatioe. Et de noibus quide ita nobis detenniatu fit. A tqj ad hsec fignificata,ois michi deinceps fermo inaudiatur. Nec tarne fi quis eft, qui aliter vti velit, ^hibeo.Quädo no hue dereâo nominu vfu difputatur’ accelli ; fed que admodu fanitas cuftodiri maxie poffit. A d id vero cd pcomodu erat de gt;nbsp;' — cxercitatioc,labore,oidenicjmotudiftiguere;noimfignificat’definire : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fd coact’. A tç exercitatiois comoda,amp;.li in priore volumietradita fut,

• • nbsp;nbsp;no inutile tame fit:hic quoc^paucis ea denuo repetere. Quado eano fof»

Id fcopus ;fed etiä veluti indices funt, oim qup fingiilati in exercitatiois artegerdtur.Euere adtCarbitror) genere duplicia. H^c quidem ad excre metor d Linanitione, ilia‘s ad euexia, id e comoda corporis habitudine ef O uæ ab exs» ficacia.Nâ quoniä vehemetior mot’ exercitatio eft,neceffe quide eft,tria ercitatione i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Exercitado, mêbrord duridem ex mutuo ipforö at

corpore pro genuini caloris augumetd, lt;amp;nbsp;fpus citatiore motd. Sequi vero h^c, uemunf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oi a priuati comoda, q coipus exercitij s accepta refert. Vti(S ex més»

brord duritia,td vt min’ ex labore affieiät, td ad labores robur. Ex calo»» re,td deducedord i corp’ validd attraftdjtd imutatione magis expedita, td nutritions magis feliceitd vt fingulp corporis ptes fint (vt ita dica) p fuf^. Cui’affeft’ bencficio, amp;nbsp;folida mollefcere, amp;nbsp;hdida tenuari, amp;nbsp;cxi^ guos corporef molis meatus laxiores fieriaccidit. At ex fpds valentiore impetu; amp;nbsp;purgari hos oes meat’ neceffe eft; amp;nbsp;exerementa expelli. A t q fi exercitatio hpcpftat;haud difficile fane fit,tep’ vtêd^ ei’ ftatuiffe» Nâ Quo têporc quoniâ digeftione i corp’ adiuuat, no debet cd adminiftrat, crudi îcofti» fit excercifâ»» nbsp;nbsp;nbsp;cibi, aut fucci,multitudo,vel in vetre,vel in vafis cotineri. vnde péris»

dum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;culd fitjiiepriufq p maturâ cocoftione vtilis fit,in oes animahs partes ra

piatur. Quoniamvero amp;nbsp;exiguos meatus expui-gat, amp;nbsp;excrcmcnta ex*

pellitîvtilius eft ante comedendum, earn adhiberi.Siquidem quæ impu^» la corpora funt, atqp ab excrementis parum purgara:hgc quo magis nu^ tries, magis lædcs ,Ex i)s itac^ pitcrc arbitiorjtum efle ad exercitatione commodiffimum tempus 5 cum heftcrnus cibus dupliciconcoftioneiam prorfus fitconfeâus, ea que in ventre;amp; ca. q in vafis fanguinis tur.ac iam denuo cibandi, tempus inftet.Quod fi aut prius,aut polleri®, exercitatione vtere:autcrudis hominem impleueris, aut pallidp bilis ps» uentum auxeris. Sane huiufce temporis nota, color eft vrina:. Qu£ eni aquæ fpeciem prefert:crudum adhuc in venis elle idicat fuccum eum qui a ventre fummittitur. Qu£ veto rufa biliofalt;p eût iamdudum concottu elle huiufmodi fuccum.Quæ inodicep^lleapcra.ac modo fecund^ con^ codionis eft fignum. Cum namcp biliinfeâ-a vrina nondu eftiaquæ fpe^* ciem alboremç præfert. Cum vero plus iufto eius bilis acceperitîiufa cemitur. Ergo cum mediocriter eft rufajmediocriter ue pallens ; turn eft exercitatio adeunda.Sed expulfis prius excrementis jquæ vel in vefica, vel inferiore aluo continentur .verendum enim ne quid ex his in habitu corporis rapiatur^orreptum videlicet caloris vi, qui per exercitationem accenditur.Ergofi quis pofitaiam vefte,protinus ad valentiores motus accedat : priufq totum corpus moUiatur, amp;excrementa extenuentur, amp;nbsp;exigui carnis meatus laxentur: timor eft ne folidarum quæpiam ruts ptum, aut conuulfum eat. Timendumpraetereaeft neexcrementafpi« ritus impetu impulfa, prædiâos meatus obthurent. Sin fcnfim prius calefaciendo, amp;nbsp;folidas ipfas præmollieris, amp;nbsp;humorcs tenuaueris, amp;nbsp;exiguos meatus laxauerismulium pericuinmnecrumpendialicuius, nec obftruendi, exercitato impendebit* Vt ergo hæc fiant, oportet linteolo totum corpus mediocriter fricado prius calfacerc^Mox oleo fri? caremeq^ enim protinus accedendum ad pingue cenfeo, ante videlicet q cutis incaluerit, Ä meatus laxentur, amp;nbsp;vt femel dica, q pr^paratu aptucp corpus fit ad oleum capiendu.Ei rei fatis oino funt pauci manuii circua»« äus,qui nullo copreftu fint graues, amp;nbsp;modice celeres, hue demum velu tiad metam diredi,vt corpus citracoprelTumcalefaciant.Siquidempaj* dis his, cernere erit, floridum ruborem per totam diffundi entern, Tum igit pingue inducendu, nudis manibus qmediu inter molle durumc^ modum feruent,infricandum.Quatenus necç coadü, conftrictuc^ corp’ fit, nelt;^ vitra q par eft laxu remilTumcj fiat. S ed légitima nature modum feruet.Infricandd veto primo cotredatu,blandi’.inde fcnfim paulo for#-tius,eatenus auda fempad Valerius frictione: quoad ia carné manifefte pmat, citra tarnen l^fione. haudquaq tame, t a valida fridioe diu vteda, fed femel, aut bis in quacj parte.Quadoquide no co ad hue modu fricat hui’pueri corpus,vt iam duret.Cuidiaad exercitatione ducim’ r fed

faGAI.DESAMTATETVENDA.

potius quo turn proinptifudo ad exercitationis functiones cxcicetur,tu voburmrrorcuoccrur. A crantas laxitafq^ quæ moJIem frictionem coii» fccuta efttconüringatur ac cogatui\Quippe medio temperamento fcrua^ ri huius pueri corpus oportet. Nec vfq durum molle ue effidmec vbi iia turale eius incrcmentum inhibeatur.At ^cedente temporcj vbi iamado Îeuitîtâ vero duriore frictione vtemur.Pr^terea frigida ab exercitâdo la#« uatione. Verum de lais poft agendum.In pr^paratoria vero ante exercé* dumfricrionejquæ hue fpeâatjVt corpus molliat; mollis duræq? media qualitatem dominari oportet^ ac pro eiufdem qualitatis rarioe, quicquid reliquucftexigi.variæautemqmaxime exmanuuminieftu circuaétutÿ frictiones elle débebuntinecfuperne modo deorfum^aut inferne furfum adhibitæ ♦. fed etiam turn in fubrectum, tum in obliquum, turn in tranfuer fumjtum infubtranfuerfum.Voco tranfuerfumjquod redo eft contraria Idgræce S'y K d'ço-iojj appello.Subtranuei-fum vcro^quodpaululu ab hoc invtramcj partem déclinât, quod o-iVojidico. Rurfus fubredum quod arcdopaululumvtroc^ verfus recedit. Obliquu quodrcditranfuerliqj plane eft medium, illud TrAayoji hoc Ao^oji græcenomino.

LIBER SECVNDVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EO.XIX*

Quinetiam aut aj)ctTÇJ\}-ij)græce dicere nullum difcrimen fa^ ciet.Modonc lateat cijfoiTÇi\|^çœer nomen vete ribus vfitatius recentioribus inagis vfurpari.Nos latine fridioncj fnéhb perfrictionc, promifcue legêtium vcnia vtemur» Varium autem fieri inanuu, turn in»« iedum, rum circumaâum velim, quo videlicet vniuerfæ? quoad fieri po telbmufculorum fibræ omni ex partes fiicentur.Siquidem eius fententiæ elTcjquafitranfuerfa friêiOjquam etiam rotundamaliqui vocant:durerj denfec^ontrahar, 8L conftringat^ reéla c5tra rarefaciat, laxet^molliat, amp;nbsp;refoluat, corpora: eiufdem plane infciriæeft, cuius cætera, quæplenf^ Gymnaftarum de friâione traduntur.Nam qui plus dcfriàionu virtute affcrat, q q Hippocrates in co libro prodidic quem kati ht^oji infcriplît; nemo plane eft.Aitenimdurafriccione ligaricorpus, molli foluijmuita exrenuarijmediocri craircfccre.Habent vero fe eius Verba ad hune mOf« dum.Eriâio vin habet foluendijigandi,carne augédijmintiendi, Nem pe dura ligandi, mollis foluendi^multa minuedi, mediocris carnemau»# gendi.Quatuorenimhægenere differentiae^exquadruplici omnis frb dionisjtumvirtute,tum vfuôriuntur. Quod lî medias quoc^ haium, quæ vna cumiisintelligendas fe exhibent, adnumercS) fex in vniuer»« fumdifferentiæ exiftent.Vndenamigitur plurimis neotericorum Gym naflarumfuccurritjtam numerofas fricrionum difîeretias pr ödere, quas vel numero comprchêderc facile non cft£ Non aliunde certe qua quod logics contemplatiom's plane expertes, cum propriis fridionura differen tiis, externa aliénai^ imprudentes nonunquä confundunt. Interim etia illaquibus fingulæfriéfiones peraguntur,adiiciun£, Interim tum iuftas ipfas inter fe fricrionum differentias iconneâunt î tum veto cum his, criam quas ipfiperperam cxcogitarut. Cum enim dicant fridiones inter fe diflare, quod aliae fub dio fiat: alise fub tedo, alise in admixta vmbra, rurfus aliæ inperflato loco, alise in tranquillo. item alise in calido, alise in frigido,aliæ in foie, alise in balneo,aliæ ante balneum, alise in pale«» ftra:talem:^ cathalogum faciunt:fane non proprias ffidionum diffcren« rias afferuntgt; fed ea fine quibus qui fricatür elfe non poteft-rincuL cant, Quippe quern neceflcomninoeftjinaliquo terrarum loco eflej prseteri^ locum, vel æftate, vel hieme, vel alio anni tempore. Cumvero itadilfidere dicant inter fe firiéliones quod alise cum copiofo oleo, alise exiguo fiant, autprorfus fine oleo, idc^ vebmanibus tantum, vel etiam cumpuluerc,velpcrlinteum, atc^hocvel afperum,vellene:cau* farum plane quibus friâio.dura mollis ve efficifur, enumerarionem fa»* ciunt.Ex quo nimirum caufarum eflgenercj di quod ipE^ fricantium ma»* nus durse, aut molies fint. Item valide premat,blande ye fint admota?*

GAL.de sanitate TVENDA.

Tertia fpccies quamafferunt^hi qui multas fridionum dilïcrentias autu mailt: inde nafcitutj quod omnia iam dida inter fe per coniugatioes quaf damcopulant. Quiitalt;]pexhis,autcxtemasreturncircunftantias,aut veiarum differentiarum caufas inter fecopulant, facile deprehenduntur parum rede fentire.quivero ex propiiis Si finceris differentiis cnoiuga* tiones nedunt, horum non adeo facile deprehenditur errornmo nonnuL li fapientise quo laudem retulerunt, Hippocrate ipfoplus aliquid inue niffe crediti, quorum eft Thcon Gymnaltesjquiredius q Hippocrates fenfiffedefridionecftvifus.Namcumis in modo comprehcnfis vero bis îin eâ differentia quæ ex qualitate fpedatur : mollem Si duram, in ca veto q ex quantitate,multam Si mediocrem coUocet tTlieon qualitatis qtitatis ve minime facienda menfionc feorfum cenfet, feribens cum alh« bi,tum vero in tertio Gymnafticorum hune in modum.De fridione prg cipientes placet quantitates fempercum qualitatibus coaptandas effe. Perfenamqjimperfedioresfunt,qvtaliquis fucceffus ex ipfisproue.? niât: quippe mollis frictio pro quantitatis modo, triplex opus efficit; pauca enim leuiter camemremittit,ac facile contredabilcm,liuetadu moliem reddit : multa euaporat Si liquat: mediocris laxa Si fluidacar»» ne impIet.Simili modo dura pro quantitatis ratione, totidem numéro effedus reddit. Multa nanc^ adhibita contrahit conftringitc^ corpo;* ra,amp; phiegmone perlimile quippiam relinquit, mediocris impletims« minuta Si euidenter circunferipta expreffac^ came, exigua vero in fum^ ma cuteruborem ad tempus excitât. Non cenfetautem de dura per fe Si feorfum,quicq Gymnaftæ pcipiendum, fed ci quantitatem adiun.* gi deberc, lî quis paulo commodior ex aitis opéré fucceffus fit futur? rus. Pari modo nec de molli per fe Si feorfum, quicq nunc traden?? dum exiffimat.Neq enim adhiberi vfq polie mollem fridionem tan? turn, Si quæ nec multa, nec exigua, nec mediocris fit.Deinde memo rat quæcunc^ per coniugationem in coiporibus noftris naturalitercf? ficiunt, vti(^ paucam cum molli remittcre leuitcr, amp;nbsp;möllern reddere pronuncians,vbi aliud plane nihil q quod Hippocrates verbo foluere figm'ficauir,aliis verbis intcrpretatur.Quippe laxarc camem. Si mollcm reddere, quid aliud eft q foluere, quæ colligataamp;. coada fuere f Adiecit Vero fcrmoni,Icuiter fiue quodam modo, non genus adionis immutäs, fed quantitatem eius definiens.Mollitenim cum cxigue adhibetur ciufs? modifridio. Quandoquidemfi amplius fitadhibita, mollitquidcmamp; tune, cæterum largius, quod ergo nec magnopere nec mediocriter, fed cxigùe remittit, mollitcç corpora, exigua ac mollis fridio,per ver bum illud leuitcr quod adiecit, déclarât. Ne hic quidem perhoefab tem,his quæ Hippocrates præcipit, quicq tradens magis amplum.

LIBER SECVNDVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.XX.

æquæ nec cum meäiocrcm amp;nbsp;möllern, addcre corpori inquit laxam amp;nbsp;fluidam carne. Nam quoniam mediocris^idcirco carnem augebit. qüósï niam mollis îfoluct, hoc cft plane molliet.Id quod tantudem efl:;ac laxä SL fluidam carnem efficere»Erat autem huius officium, ficuti de his rede præcipitîfic amp;nbsp;cum de multa fimul molli difputatmon id modo dicere quod halitu digererc,acliquare poteft : fed qualem etiam carnem relin? quitapponerc.Non cnim ritu ignis vniuerfam fubflantiam exhaurit,li# quaCc^:fed aliquid omnino relinquit.Id igifur quod reliäu eft, qualena demum fpecie finadicdum (arbitror) fermoni oportuit. nec^ tantu muL tx fridionis proprio affedupofito:mollis Opus omiifum. Quod igituA multa euaporat, etiam ab Hippocrate prius didum eft. Verum non abfo lute de multa Tlieon fermonem inftituitffed per coniugationcm doccn^ dum eile cenfuit,vtilt;5^ a prima aufpicatus »Nempe èxigua Si molli : poft fecundam aggreffus, mollem 8L multam.Indc tertiam memorans,moL lem fcilicet Si mediocrem.Sicuti igitur in prima coniugatione, Si tertia, proprium qualitatis effedum non diffimulauitn'ta nec in fccunda fupreC# ffffeeum decuit. Quinhicquoiçdocuifle, multam fimul et mollem friis dionemnon modo euaporarejfed etiam mollem carne reddere. Nifi for te id quod liquare dixit,pro mollire audiendum eft.Atc^ itaquidem vcf^ lum fit quod dicit. Cæterum fie non modo Hippocratis dodrina non ac , cufat:fed multo maxime confiimat.Etenim fi mollis fridio femper moL le tenerume^ corpus reddit, fiue ea exigua,fiue multa, fiue mediocris fit: ’' ’ turn illi ex quantitate aliquid accedit diuerfum:infcparabilis plane a mol lifridione critmolliendifacultasîficutiaduracerte vis durandi, cogens di, conftringendi, ligandi, denfandi, aut tadu duram reddendi, aut quo^« modocunç aliter eandem rem interpretari malis. Quippe prinîum Si proprium nomen itaaffedæ carnis eft duritia, vt eius quæ diuerfeaffi»’ citur, mollifies . quamquam etiam reliquorum quæ dixi nominum, quolibet vti licet. Et rationemquidemeurtam varijs nominibus vnam interpretari rem h'ceat'.paulopoft apponemus.Nunc quoniam cotrouer*f fa res non eft, caufam eius ad præfens faltem differamus. Quod autem molle fridionênecelïario cofequitur,vt corpora molliatn'd plane clarii ex iam didis eft. Na fi nec qui multa ea,nec qui exigua nec qui mediocri vfus fueritzdurûvnqcorpus reddiderit; pfpicuû eft moUiendivimnufq abea feiungi: ficutinec dura,colligâdi amp;nbsp;duradi. Quippe eu hacquoqt fiuepaucam,fiue multa, fiue mediocre adhibeas,nunqquantitatisvllius ratione corpus mollias :fed femp duritati plus minus ve adiieies:fcilicet vberius pfricans:plus,partius vero,min^. Quodfi paucis oïnodurife^ fridionibus cotentus fueris:duritiaquoç^ portione refpodebit. Sicuti cnî qui igni fe admouittfemp calefit: fiue exiguo tepore id facit, fiue diuj

gal.de sanitate tvenda.

fed magis qui diutius appropinquat, minus qui breui fpacio, minime vero qui tantum acceflit : ita in fridionc quoqp corpus fempej prora# tione afficitui;a molliîcmollitum,a dura: duratum .No ramen pari fenL» per menfura^fedaplufculaimagisjaparciore :min® japlurimaimaxime, a minima;minime.Thcon ergo cum de molli fimulôê copiofa fridione difpuransjeuaporareliquarec^ cam dixit/i quidem perliquare verbiij anire intelligit: aliud plane nihil fignificauerit q euaporare. quare bis idem dixerir, prsetermiferit autem quod necefl'ario fuerat addendum^ne pe eum affedum qui ex molli friélione in corpore rclinquitur. fin molli«! re, foluere, remittere, auf aliquid quippia eiufmodi dicere velit:fic fane, re liqueric quidem nihil, cætcrum ea quæ Hippocratis funt, minus idonea docendiratione explicaffe deprehenditur.Quod itacp eiufmodi docendi modus deterior fit,coquo vfus Hippocrates eft : paulopoft oftendam. Quod vero fi liquare pro co quod eft mollire accipit, nihil his quæ Hip pocrates anteprædixitampliuspiodidittplanemanifeftumeft. Named illepræcipiatmollerafolucre, multam extenuare: quis non facile collt! gat, qui præfcrtira mentis fit compos, earn quæ ex molli multaqj pariter compofita fit, extenuare fimul ac mollire £ V erum non videtur ita fenfifi« fel’heon.Sed quod in primo gymnafticorum vnicoverbo extenuare dixitiid in tertio duobus extuh't,ncmpe euaporare ac liquare. Habet ve ,, ro fe eius verba in primo ad hunc modum. Contrariarum vero, mollem 3, quidem fi multa fit, extenuare corporatfin mediocris, carne iplere,vtilt;^ 33 delicataet fluida.Aperteenimhoclocomollemfimul amp;multamfridio

nem extenuare corpora confirmât. Quod autem ncccfte fuerat non fold multæ friftionis proprium effeaumjfed etiam mollis tradcre: ipfe quoc^ Theonper ea quæ fubiecit;oftendit.In quibus cum de dura præcipit,co ftringere multam coartarcc^, amp;nbsp;phlcgmone fimilc quippiam parère, ait. Quippe quod moderata quantitate adhibita pofTedit; id copiofius adau?: da,magis obtinuif. Omm'no ergo duram mediocriter adhibitam : dura carne implcrc, fatetur. ita vt ediuerfo, mollem mediocriter adhibitam: ipfam quolt;^ came implere, fed ea molli. A ccidit vero Theoni cd de mol li fimul amp;nbsp;multa fridione fermonem faccret:nullum mollis effeSum pro didilTe.Rurfus cum de multafimul amp;nbsp;dura,nulld duræ expofuifte. Na filiquare inanirc amp;nbsp;digerere pro eodem accipit:de multa quidem aliquid dixerit;de molh' plane nihil. Quemadmodum etiam in co quod de dura multac^ fcribit : duram quidem conftringere ligarc amp;nbsp;phlcgmone alb quid pcrfimile facere affirmât, quantitatis vero plane nihil mcminit. tametfi par fuerat, de hac quo^ aliquid dixifle. Nam illud confef? fus eft, fi mediocriter fitadhibita, obefitatem facere. Quid igitur effb ciet multa, fi fupra mediocrem fit adhibitaf Prorfus enim aut iilj^ affedd

liber secvndvs. fo,xxi.

tuebitur aut alterabit. S cd fi quidem feruabitjcerce multa friâio fu^’ pramediocrKatem adliibitajnihilplus adüciet. Sinplus aliquidcfficict; aut minuet carnem, aut adiidet.V erum fi minuet;extenuabit. Si adüciet: carne implebit. A t qui no adiieit carnem^ extenuet ergo neceïïe eft. Ver5 Theon de bac differentia nihil meminit, fed omnino fubficuit^ Minime plane definiens, extenuet ne dura copiofe adhibita,an came augeat an feruct eundem quem ex mediocri accepit carnis modum : fed tantu quod conftringif coartati^ phlegmone fimiie quid faciat, confirmans.

, Conueniebat autem non hoc modo dicere, fed etiam quod emaaat. A paretergo Theonemjaut Hippocratisartem hoc loco nonintellexiffe, aut hominem laudare noluiffe^ qui ram breni femione omnes non folum differenfias fridionum dixerit, fed etiam vniufcuiuf»^ opus Ä vires.Na quitranfeunterjveluticanis niium, verba eius delibat: quatuor eumdült;» taxat meminiffe arbirretur. Verum no ifa fe res habet.Immo alias duas, neceffarioiniis quas dixit, fubauditas, infinuauit. in qualitatis differen tia,duræmolliflt;^ mediam,quænimirum mediocriseft. inea veto quæ a quantitate accipitur, exiguam. quandoexiguam aliquam, necelTe cft copiofæ elle contrariam.Porro antiquæ interpretationis formula,ita eft. breuisîvtnonpauca fæpcjipfafaltem didione præterire videatur,quse ' tamenneceffariodidaipfafequuntur.Quamobrem (arbitror) etiam ci* narrationes feribim®, q veluti prf eantiis quiparu exercitati,antiq didio nis celeritatem affequi non valent. Veluti in hoc ipfo loco facim’. Si ni« ç dura ligandi, mollis foluendi, vim habet; quæ fupra modû foluta cor«» porafunt;eaduriferplanefricandafunt.contra quæconftridafunt;mol?gt; liter: Lquæmodice fe habent;necmolliter*~[necduriter,fedquatenns fieri poteft, vtroq^ dcclinato extremo. Egregius veto videlicet theopri mum ineofallitur,quodnec^ mediocris qualitatefridionis vires tradia« dit, neqj vfum.fed femperitapreterit ,tanq nulla fit.Verum de hoepau«« lopoft agem^.Sicutiveroin iis differentiis quæinqualitatefpedantur, ex quantitate dura mollifc^ confiftunt,fed etiam mcdia;ita amp;nbsp;in iis quæ ex quantitate ducuntur, non folum multa amp;nbsp;pauca;fed etiam media nof fcitur.Cur igitur in iis quæ ex qualitate trahuntur media omifit Hippo?: crates tin iis quæ ex quafftitate, exiguam fTemere id feciffe videri for?: ta (Te cuipiam poteft. oportere enim in iis quæ compendio tradantnr, fummis inter fe contrariis res definire.quod horum medium fit atv^ me?«

* diocre,tranfire.vtpote quod ex fummis ipfis vitro fit nofeendum. Tpfe igitur turn hoc docere,tum fenis fentetiam clariorem reddere conabor. rem plane hocloco nonneceffariam,cum quæftiones id genus üienar?« ratoriis libris foluerefoleam.fedquoniam femel hucdefcendi,vt^ hip? pocrate imperitis iftis refpondeara : in quibus ipfifalfi,redepiæcipien?

GALDE SANITATE TVENDA.

tem calumniantunnon pigcbit hoe quocj adicciÜe. Cum igitur duo fint toto genere inter te diuerfa atcf difi nâa, fi modo id quod facit, ab eo qd* fit genere difpefcitur;fridionesquidem ex eoru numero funt que faciut. qui verö ab liis in corpore relinquutur atïedus, ex iis qu^ fiunt.Quare contrarietates quocp alias in fridónum genere, alias i affeäuum, qui ab iis proueniutrnecelTc efHlatui Jnfrictionumgencrejtum duram dó mob Icm^tummultam p aucam.Inaffectibus verojeteam quæ veluti collb gatio amp;nbsp;folutio corporum efr:amp; gracilitatem ac cralfitudinem.A cprior quidem affeduum contrarieras,ex priorefridionum contrarietate nafeb tur, fecundanonitem.Euem'tem'minhacvtgracilitas ^ueniat exmub ta,cai-nis incrementum ex mediocri.Quippe pauca augèdæ carni nondu fufficit.Quod videlicet id quodcarnis incrementum accipiet : et fangub nis moderato accefru,amp; valida virtute eget. Quorum vtrumqj medio?: cris fridio commode preftat^pauca neutrum,ncc abunde,nec fatis. Quo niam igitur no in idem coibantfridionum, affection um qj cotrarietates: coegic veroeum compendiaria docendi ratio, per cotrarietates pofitas fermonem abfoluere: vtiliore cotrarietate accepta^minus vtilem confub to omifit. Porro vtilior ea efr, quæ in affedibus, q quæ in fridionib^ fpe?: datur.Idcç duplici ratioe afferitur, vnaquæ ab artis fine fumitnr.Quip? pefrictiones ad corporis affedum,ceu finem diriguntur,finis eni iis qu£ pr^fejfempereftpræftantioriquantonimirumidcuius gratia,iis quæ ip fius gratia fiunt. A Itéra quæ a claritatis ratione accipitur. Intelledis

multæ amp;nbsp;mediocris arfedibus /acillimum eil exiguæ opus contueri. Non perinde tarnen mediocris frictionis perfpicua vis eft.Quinetiä terlt;« tium hoc ipfo de fridionibus fermone bclliffime docuiffe hippoci atem b uenias .pi æcedere nanc^ eoium dodrinam oportet, quæ liquido pagi cer nuntur, fequivero eorum quæ minus liquido obfcure.1 dep fiue de iis expreffis verbis feripferis-.fiue lecturis ea intelligenda relinqvas. Eft ve^ roeuidens atq? in aperto mediocris frictionis opusn'pfumfcilicet carnis incrementum.obfcurumveropaucæ. quippe quæ necauget^ncc minuit carnem, nec omnino euidens aliquid videtur efficere, nifi quod par um cal facit. At id omnis fridionis commune opus eft. Quare cumnecj euidens aliquid efficit, amp;nbsp;quod faccre videtur propriu eius non eft, fed omnis frb dionis communemon fine caufa eft (vtaibinor) omiffa. Quod igitur omnis fridionis caloremaccedere commune opus fit,non fatis quod ab hippocrate prodatur,dignum pr^ceptfi eft.Quid vero quæc^ fridio pro.« prium efficiat :id vthippocratineceffe tradereffta nobis certe vtile erat di feere. Reductis enim velutiin elementafimplicibus differentiis,vniuer.» fam fridionum rationem abfoluit, quemadmodum came adiicias,quamp;s admodum detrahas, quemadmodum corpus moliias 5 quemadmodum

LIBER PRIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fo.XXII.

conftringas. Cum Ins vna protinus fe promut: tum media earum opera^ tum ea quse per coniugarionemfaciunt.Media/um neg^ ligare corpus, nccfoluere,neccarnem augere,nec minuereftudemus. Quæ per coiuga tionem, cum verbi gratia paritcr colligare et carnemaddere. Quis enim no videat, cum duram carnem adiicere coipori volumus: fridionem dus^ ram vna cum mediocri modo eile petendam f Veluti cum möllern addere ftudemus,friä:ionem möllern di quantitate mediocrem adhibendam, amp;nbsp;per alias coniugationes adportione. Quas nonnulli Gymnaftarum tL q fua ipforum inuenta tradentes, dum hippocratem accufant : ipfi velic^ menter delinquut, amp;nbsp;quod eum qui de bis primum pr^cepit mérita laude fraudant, di quod cum eius inuenta fibi tribuant : etiam ( quod atrocius inulto ed) calumniari hominem non dubitant« A ccedit quod nec fimplp ces differentias apte inter fealternat.Decuerat enim (arbitror) eum qui rede ad particulates complexiones defeendere voluit, necvniuerfas fe nario numero comprehendere, veluti Theon facitmec aliquod eorum^ prium vel quantitatis, vel quah'tatis opus,omittere.Quemadmodum in mollis fimul di multse:opus mollis,in dur^ fimul di mult^reffedum mul tæ, prætermiftlTe eum oftendimus . fed has quoc^ adiecilfe, di particuia res coniugationes nouemfecilTe^Quippetres quæ a qualitate fridionu fumuntur differentiæ,fi eas tribus quæ a quantitate ducuntur,iunxeris, nouem coniugationes effeceris .fex quæ a tlieone funt pofitæ in iis quæ paulo fupramemoraui verbis,di tres quæ ab eo funt prætermilf^jdû me diam mollis durælt;^ omifit. quäq ne intelligcre quidem neq: möllern fri# aionem,nec^ duram fas eft, vt non fimul intelligatur di mediocris. Cui litres quäritatis dirferentias iunxilTetrnouemitavm'uerfas fridionu dif ferentias effeciffetrnon fex.Eas ipfcnunc in deferiptione cxpon?,in qua duorumverfuum:quifupernedeorfumpinguntur, priorem qualitatura intclligi voJo.fecundum, quantitatum.

- Pauca

- Multa

“ Mediocris

Pauca

Multa Mediocris

Pauca Multa Mediocris

GAL, DE sanitate TVENDA

Nouem harum quas deferiptio compleditur côiugationum, cum theon {exprimas tradidiftettreliquarumtrium certenon memiuit^ipfe feed ma^ nifeftiffimepugnans,Si enim exiguæ acmultæ, media quædam eft qua mediocrem vocamus tetiam mollis durær nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;certe media e rit, quam

mediocrem moderatamr appelles .Sane meminifte per omnem fermone

conuenit,hæc omnia inrefpedu collationcr dici. Quando eft qu^ huic duraeft’.alteri pro molli fit.di quæ mediocris,immodica.âL quæ pauca, multa. quæ alij multa eft, aliter quodammodo affedo fit pauca. hqc veto amp;nbsp;Theon fatetur.Nec fieri fane poteft,vt qui mediocrem in quan^« titate fridionem præteritmo longe aberret.Ac mihiquide videtur theon indeadeo inhûcerroremlapfus:quod Hippocrates deeafridione fubti cuit. A deo vt hinc dephedatur, nihil proprium amp;nbsp;fuu de fridione theon protuliffe,fed pperam Hippocratis inuenta tradaffe. NÔ enim apueris ftatim orfus,etfubpræceptore,fenis fcriptaperlegit,cum fateatur ipfe primumathletafuift'e, deinde hoc exercitio depofito; ad Gymnafticen fe contulilfe. A tlt;r hæc mediuffidius non quo hominem vituperem appo fui, quem alioqui inter primos Gymnaftas cenfeo, fed quo ifta lecturos doceam,haud facile elfe veterum libros intelligentiaconfequiîfidefint Veteram Iis / quieacuriofeenarrent.Namquodex prifeæ breuitatis dignitate fuerit, bros interp»*, ,duræ mollifq^ fridiom's mediam filentio prætcrire, id ante a nobis iam di V dum eft.Quod autem taliaanobis præteririnon debeant, idquogt;:j amp;nbsp;oftenfumprius eft, nunc nihilofecius oftendetur. Si enim tam mollis

fnâio g dura in refpedu coUationeq; non folum RibfifUntiamJcd etiam intelligentiam fui habet, etiam mediocrem in fimili refpeftu collationeer conftituineceffeeft.Fingcergo tale elfe corpus,quale propofiti nobis ï hoclibropuerielfe præfumplim’îfanumprorfus amp;nbsp;omnis excelTus me^» dium,itavtner molliorem huncetîeânm velimuSjueir duriorem, fed nec camis eius modo adieâum quicq detradum ue. Nu igitur ita fe ha? benti corpori, aut duram, aut mollem fridionem admouebimus : aut etia multam,autmediocremf Ego plane quamlibet harum inutilem cenfeo. Quippecumaduradurius,amolli molli’,amulta gracilius, amediocri cralTius ƒeddetur» quorum nullo iJIicHopus, imopriftinampotius me^» diocritatem advngueferuari. Quareneqjduriterid,nc(r molliter, ncqj multis friâionibus,neq? quantitate mediocribus/edLpaucis amp;nbsp;qualita?: te‘^mediocribus,infricabimus. nihil vitra moliti, q vt ad exercitendum præparemns.Acrurfus cum iam fatis exei citatum fit, apotherapia curegt;! mus.Voceturautem nobis ficuti recentioribus gymnaftarum apothe# rapia, ea fridionum portio, quæ poft exercitatione adhibetur. S ane theo nullam ex iis quasprotulitconiugationibuSjeiufmodi corporis naturæ accommodate potcft.cumfex in vniuerfum nominanttpriores triSjmoL

LIBER SECVNDVS Fo.XXIII,

iisîreliquos, duræ. et neep mollium cuiufq eiufmodi corpus egeat, neep durarum, fed eius quæ harum media fit, quam fcilicet incdiocrem in qua Iitate^ dixifie par eft. liquidocp patere iäarbitror, quätoperelapfus theÓ fitîmediam duræ mollifi^ præteriens .Si quidem ad optimum Itatum cor poris ^nullam harum quas protulit coiugationum, accommodate fas cfl; nec cum integra plane valetudine corpus fruitur, nec etia ficubicorrigi poftulat. Quippe vbi plane valet; fol a pr^paratoria friâioe eget, qua exi p^xparaZOïf guam ac mollis duræcp media cfTe oftendimus. V bi iufto gracilius craL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q

fius ue effedumeflj non tarnen in qualitatealteratacaro quicq eftj fed plane mollis ac duræ medium modumferuatîfi quidem emaciate fludei: mus ;lt;Sê multam amp;nbsp;qualitate mediocrem^adhibebimus. finreficere; turn qualitatisjtum quantitatis ratione,mediocre. Has treis coniugationes vltimo locojpoftfex in defcriptionecxpofui^hocconfiliojvtomnes eas a Tlieoneprætermiffas indicarem.Quoniam igitur nonfolum prætei miffas abeo^ fed etiam vtiliffimas eafdem prætermilîas difputatio nos^ ftra docLiit : deinceps tempeftiuum arbitror,ad ea quæ paulo ante diftu limus reuerti. Atprimum illud, quod doârina ea quæ pcrrerumele#:

monta traditur ; cæteris fit y tilior. quippe quæ Sc fub compendium rem Jpæ co omnem cogit, amp;nbsp;memorise affigit, amp;nbsp;reminifeentise facile fuggerit, ac nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

omnium quæ fingulafim agentur reéfum vfumprompte fuppeditat, ceu ad pauca amp;nbsp;certa elcmentareferons .Quis enim non facile membratim fri dionum ditferentias, vfum,ac vires inueniat;fi femel inîelleda fenis fé tentia, poflea didionem eius memoriter tenet, qua videlicet docetcon.« ftringere quide fridionem dura, foluere möllern, corpus adimere muL tarn, augere, modicam pofte £ Ex horum nam cp noticia, ac memoria; pris mum fane,quæ omiftæ in verborum contextu funt;differctias inuenias.

Mox omnib’ inter fe coplicatis ;noue coniugationes efficias, quas pau^» lo fupra deferiptione fumus complexi. quas nec^ luenift'e, nelt;^ memo? ria tenuilTe^prÔptum fittnifi quam Hippocrates tradidit,elementaris do drinapræceirerit,omniu fridionum ratione in prima principia reduda. Ex quibus prorfus inuentis,non eamodo quæ nunc funt inueta, nobis fuppeterent, fed etiam omne corr uptam dodfina iudicadi facul tas f up eilet.Quippe id methodi,id eft ficut veteres interpretatur^viæ amp;nbsp;ratios*.•. nis,propriu maximeeftjvtexparuoelemetariprincipio,adfingula mamp;* 1 MetliodijP bratim peruenire poftis. turn quicquid perperam eft didum, feientificis I pnum, id theorematis velntiregula quapia examinas,iudices.Quodigiturnegt; v

alius quilq rede defrictione ferifit,neq^ Theon ipfe gymnaftes, tarn amp;nbsp;fi eruditius cseteris de ea locutustfed Hippocrates, amp;nbsp;qui eum funtfe cuti'.faiis hæc funto. Supereft ex iis quse ad hunclocum diftulimus, vt de norninib’ ipfis dilTeram^jne quis corum numero dcceptus,pares nn*

GAEDE SANITATE TVEND A

De vocabu mero affedus^cum ipfis appellatioibus exiftimet.Duri enim vocabulu, lis dmi, de quadam corporis affedione ^prié dicitur^ quam iiec interpretari qui^ mollisjtan, dem quale fit pluribus eft opus ; neminc^veiex voccipfajuo ad rei no«^ denfî» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ticiamperdudo. Ad cundem modum, amp;nbsp;mollis vocabulu. Atrari di délt;=

Duru. fivocabula,nonperinde euidenter ipfos corporis affedus fignificant: Molle. propterea quod duplex eorum iiominum vfus obferuatur. A Iter eorum Rarum. nbsp;nbsp;nbsp;qui proprie loquuntur, alter abutentium. A c ^prie quidem rarum accipi^

Denfum. nbsp;nbsp;mus,quod meatus quos græci poros vocant, magnos per totum opti»«

net. ficuti ediuerfo, denfum quod eofdem paruos. At per metaphoram, flue abufum, fiue quocunq? alio genere appellalTc lib et^ de laxo coadoc^ hæc ipfa vocabula dici audias. hac enim rationc, di aerem, di ignem alL= quandoraros dicimus^aquam di terram denfas5fcilicetadelementaipfa tranflatis appcllationibus, quæ tarnen di vnita funt, di ex fimilaribus na tura partibus conftant, nec vllos eiufmodi meatus optinet. Multo his longius aproprietaterecelTeruntilla, quae per metaphoraambofuntdis^ Conftr* ** nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coftridum dicolligatu. Illud de denfo di duro^modo vtro

jj. Ç fcorfumjmodo in eodem^ ambobus reperds. Hoc rurfus de iiff= ’ dem dicimus, non tarnen cadem metaphora. nam omnia quæ colligata funt:eademadmotumimpedita funt, itanimirum nominarunt, di quæ ob lîccitate, frigus^phlegmonê, feirrum, tenfionemjrepletioncmj aut po dus, ægre mouétur.Eâdem ab caufam, di coiitrariis horum nominibus, incontrariis affedibus vtunturnemittijautrefoluijaut laxari,diccntes. Oportet autem non nominum infpicerenumcrû:fed affeduum gênera duplicia in totum elTe exiftimare. A Itcrum quod in fimilaribus ipfis ob^« fer uatur, de quo molle durum ve dicitur, A Iterû quod in inftrumétalib’ meatu ratione confiftit, quod denfum elTejVelrarum dicitur.hinanc^ corporum ipforum proprij affedus funt. Accerlîti veto di (vt itadicam) temporalij quod alias meatus iph fuperuacuo humore implentur, alias funt mundi, di modo patentes, modo conniuentes .V erum de his affedi bus infequentibus libris agemus.Nuncadpropofitum redeundum, ac primum clarius adliuc de frictioiie ipfa differ endum.Nepe quod hæc ip^s fa interdum per fe corporibus n offris commodum affert, interdum iis q ^rictione 5i commodum afferunt, ad eum fane modum fubminiffrat, quem Hippo«* corporibus cates de deligando tradidit, his verbis .Deligatio partim ipfa fana, par vtilem elfe, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fanantibus fubferuit.Tplïus igitur fridionis effedus fut, di quod ra#«

di his quæ nbsp;nbsp;nbsp;J^fat, di mollia durât, dura vei o hæc effe omnino poffulat, prætcrca

coipori con nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mollir, di denfa laxat, hæc contra mollis fit oportet. Pari rao

ducunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^ qyæ carnis augendp, minuendæ ue caufa fufeepta eff :vtraqj per fe

Deligatio vtile aliquid corpori confert. quæ tarnen ad excrcendum corpora præ quid faciat. pai^t. item quæ poff exercitationê adhibetur, hæ excrcitationibus fublt;?

LIBER SECVNDVS Eo.XXIIIL feruiut.llla modice calfaciedoztenues meatus recîudensjamp;fimul exerces menta, quæ caro contincttfluxilia reddens^ 8L folidas cmolliens. ppel laut autem huiufmodi friäionem præparatoi iam î altera apotlieiapcuti:^ cc græce dicitur,latine recuratoriam ad verbum appelles. Hæc cum plu.« fculo oleo adminiftrata:fimulpiguitudine liumeâat;,ôê folidas emollit, 8L qux in habitus meatibus continentur, euaporat. V erii de l^^c poft df cemus J cum de exercitatione egerimus, S ed præparatoria friâio in oprf mi flat’ natura calfaciedi corporis caufa fufeepta, prout fupra traditu eft, fiat mollis primum,mox vero exercitationem aggrefturo dura,ita nanqj maxime amp;nbsp;mollire poterit, 8L ad exercitatiofies excitare, corporis na#= turam qualem ab initio accepir, feruare.Quod fi quid aberratu lit:ad du:# rum id potius fpeftet. Nam qui breues a. modo recellus funC, hi cute ten’ finienturjuullo interioru altcrato.min’ vero lædetur ipfajfi ad durum IL mul amp;nbsp;denfum leceftus a modo fint propenfi. Quippe ita iniuriæ minus oportuna fief.Adeofitranfpiratio per huiufmodi cutimfacilis eilet, den tiflimam earn duriflïmamiç efficeremus »Nunc quoniam ad vtrumf^ mu nus probe effe comparatam oportet, amp;nbsp;excrementa quæ intus condunt per halitum emittenda, amp;nbsp;foris propinquantium violentiam toleradam: vtiliifimus fane fuerit médius inter vtrunqi excclTum modus .Qui fi qua do fortaile no feruabitur, melior vtic^ fuerit, qui ad durius denfiufq^ per tinebit, qna qad mollius laxiufc^.Nam tranfpirandi defeftum, exercitio farcire licebitialterius vero affeftus vitium, quod eft ad extemorum iniu riam oportunitas,nc(5 alias corrigi facile poteft,affertc^ præterca coniu ftum incommodum non paruum, euaporato fubinde non excremento modo,verumetiamipfius corporis nutrimento. Ergo in his differentiis quæ a qualitate fumutur, aberrate fatius eft verfus earn quæ durior eft, qeam quæ moUior.'Iniis quæ aquatitate ducuntur,inpropofitafaltem natura amp;nbsp;ætateiiî quid delinquitur, verfus id quod minus eft,id efto. Sé per enim eius in præfenti difputatione meminiffe oportet, augendi eiuG modi corpus, haudquaqua iiccandi,ftudiiieiîe^pofitû. Quas vero cor porum naturas, amp;nbsp;quo modo affeaas,amplius fricandum fit,poftea dL cemus. Nunc adpropofitam materia reuerfi,de menfura ipfafriftionum agamus.adeundem modumquopauloante dequalitateegimus. Con uenit autem hoc loco vt priufquamenfura definioralterius cuiufda æftif« mandi mentionefaciam, fine cuius noticia,mcnfuramipfam nec definL uiiTe refte licet, nec nouille.Eft vero quod æftimadum cenfeo, aeris qui fricandum corpus continebit temperies, quam vtiq^inreipfamonftra«« re licet.explicate oratioc aperte, ita vt interpretatiom’s euidentiæ nihil de fit: plane non licet, fed eft prorfus mexplicabilis .Verum fi non adeo mul turn orationi de rei euidentia defit : abude fuerit. Praecedit vero hanc, Ä

GAL, DE sanitate TVEND A

alia quædam confideratio.Nempc quo aruii temporc,amp; in quo nam or^: bis locOjCxercirandumftatuemus.Duoenim haâenus de co tantum de

finita funtjcorporis flatus amp;nbsp;ætas. Vbinam autem aut altus haden^ fue^ rit,autexefcitandus nuc fit, aut quo anni diei ve tpe, nihil fane coflitutn efl. Quaq^p haru certe cuiufe^ rarioe,mediocritas friftionis cfl variada. Ergo ad ea q haélenus ftatuta funt,h^c quo definieda funt,utic^ potcs« flate Iter initia op is iä tradita. Non tame interpretatiois luce clai e expliü cata.Dicensenimvelutiregulamquandam omnium quæ poft dicenda crant, pofiturum me hominem eo corporis ftatu, de quo queri non pof^? fitîobiternimirum etiam regionum hominis poteftate dcfmiui. Cu nec optimo temperamento,nccîïreprehenfibili omnino membrorum modu lo, corpus vllu in iis regionibus quæ a tcmpcramenti modo recefTcrut, gignipoflic.Sicuti turn ratio docet,tu experiétia comoftrat.Quippe fio^ ci,graciles,amp;velutitori’efaftiin æftuofis traftibus holes hunt. Ruifus frigidioris plagæ incolæ,inæqualitcmperamcnto vifuntur, vt quib’ cxif teriora frigcant,intcrioraatq; in his vifcera,iminodicc caleant.Sanc op timum corpus de quo nucfcrmoproponitur,veluti polyclcti régula eft, cui in noftro fitu vtpote^pbe tempcrato^no pauca fimilia vidcas. A pud gallos veto, Scythas3ægiptios,arabas3neperfomniumquidê tale vfq eft vidifTe.Nôftræ autem regionis, quæ in latitudinem non parua exteii ditur3 id quod in medio habetur, optime fane temperatum cil. cuiufmo««

locum cum corpori propofito dcderis3anniquoqj tcmpus3 veris mediu ipfum dabis .Efto veto amp;nbsp;diei in qua nobis exercitandus primum eft3ma xime quo ad fieri poteft3 ipfe meridies .Quo videlicet naturalis tempera^ menti eius vis, ab ambiente nullo pafto mutetur. eadem exigit ratio3 vt nc domus quidem in qua exercitandus eft3 ipfo prefertim die calidior fri gidiorvcfifjqpublicus toti’ vrbis acr. A t aeftate atqj hieme 3 tab's vel artepræparandus eft. Nempc hieme calidior3xftatefrigidior:quo vide licet exada tcmpcrie corpus fridionis tempore fruatur. Quando fi iufto calidior3 frigidior ve domus fucrit : in calidiore3 illico fudabit3 in frigidio rc3ncqj calcfiet prorfus3nec mollietur vnq,ncc floridum ruborcm often/: dct3nccintumorcmattolletur.Siint:nahi^ duohaec rubor amp;nbsp;tumor, in aeris tcmpcrie, amp;nbsp;corporis ftatu tcmpcrato:mcdiæ fridionis notæ. V e«s luticnim ficalidam infundas,! primum quidem corpus intumefeit, filar^s giusinfundas3decumbit; Ideoqj dó Hippocrates deiis aicbat, primd quidem attollitur, deindefit gracile, itafridioquoqjattoUit quidem pri* mum, poftea contraliit, ac molcm deponit. His ergo qui carnis augendp caufafricantur,tuncplanefimettdafridioeftîcum corpus di intumuit^amp;

LIBER SECVNDVS. FO.XXV.

ad fdmu fere tumore püenit*Qui aute adeXercitadu iaprseparatjhis mi^ nime id tempus operiédum,fed loge pri’defiftédu a friéhone eft, potilTi^ ma cû optirai téperameti funG Si xta.zc adliuc pueri: ho^ nâ(^ tu liumid ü corpus eft, ta tcncra ac paucis friâioib’moHefces. Pra;paratorip vero fri âionis meta finiftç eft,vt folidæ partes moUiatur,liumida foluantur, lt;S^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

corporis exigui meat’laxetur.Quis vero friftionû efte debcat numerus;

definire fane oratione no e. Cæ teru qui bis præficit, haru rerû perit’j hic primo quide die min’exafta, exqfitaqjcoiectuiavtet.Seqüetiverodie; vbi ia. experiêtia aliqua adolefcétis eft adept’: magis exaüa certâlt;ç habe bit.Quinetia de exercitatioe ipfaiprïo certe die méfura ad vngue definire no poteft. fequêtib’deiceps oino poteft. S uto igic hic quoq^ notæ, Pri^ mo quidê die cû adhortati icitatL^ ad exercitâdir.no perinde obfequitur* fedfegniores amp;min’ rûfrequeteSjtûdecêteSjac (vt femel dica) minus valétesjtû colluftatoris fui apprehëfus, tu mot’obit.Porro expedit ne^» paulo animofiorê elfe q exercitac,vt laftis ia viribus, etiam exercitari

aueattneq? ignauumjqui itegris adhuc virib’ laboretamêdetraftet. Eft vero ^fefto talis no corpore modo:fed etia aïo, que nûc educadû fufccpi mus « Quâdoquidê quib’frigid’ fuccus i vetre aut i toto corporis habitu colleâ’eftihi fegniores ad motionêfût.Pari modo Si q plethorici,id eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

q fuccis æquabiliter fe habetib’nimiû abûdat. Si quos reces frig’afflixit, Plethorici-, hi Si ignauifûtamp;ad mouedû pign.Iâhis ctiamagis itafûtaffeéfi;qcûc^ natura frigidiores funt. ficuti etia hisipfis logemagis, quorû frigiditati etiahumor êadiûft’.Hi nat^quâritatis exercitadi notas conûput.fîcuss ti ediuerfo q calidiori teperamêto funt, fine id^pn^ naturae fpote eueniat, fiue ab accerlîto quopiâ affectu,hi Si animoli fut. Si certaminis auidi, amp;nbsp;ad afttionê plulq expedit propti* A t quib’nec corp’ calidi’frigidiufue êgt; nec aïm’oino iacés,ac demift’,aut cotetiois glorip vepr3ecupid’,amp; ad aftionëpræceps,his modiexercitationûidiciaitegra manet) illefac^ fer^= uatur. Si prioftati die. Si multo magis ^cedéte tépore^Si cni qd iter imgt; tiafufïugitîid experiêtia ipfaedoftû, ad exaftanoticia pueniet: no aliter Si fibi mod’ad certa coieftura pducit.q tame ab ipitio definiri nullo pact^ to poteft: verû quotidiana experiêtia, cû recordatoe quatitatis ta cibi,tû cxercitatonûreoetia qhuicpræficitjnihilno folliciteobferuatc, fed fep vt tatû ciborû poft tata exercitatonê cocoxit, recordatc,ppemodû ad ex?gt; afta fciêtiâj itelleftû tepore pducit« H^c igit oia etia deficientib’ab optio ftatib’,comuniafût:de qb’ agerenodû ftatuim’. Cæterû optia natura, qup hic nobis êppofita,mêfuras oium maifeftas optinet.vt qug nec ani«s mi moribus, nec corporis itemperie,diftorum quicq obturbet îmutet ue.

fed friftionis, exercitationis, ciborû,acfomni,mêfuras aperte idicet.aC turn primû quodlibet horum refpuat, cû eius vitra no egeat. Quare fue.* rit hoc quo(^ ei qui tali corporipræficiturmon minim’modi index. DicO

GAEDE SANITATE TVENDA.

autc ipfam ad fingula quæ agi debcnt alaci itate. ccu matcriaipla in opti^ mo corporis ftatUjinodum libimetpræfcribëte. Eteni qui optima natura funt, amp;nbsp;ad excrcirationc/riâionc praeparaturnu demu ad exercitandn prodibutjCü toto iam corpore abundæ emollitijcxcalfaâiq? funt.Excrcid tado quocÿ tu prima grauatius mouebutur, ca fatis Lcxercitati ü fucrit. iam a cibo'^tû primu abfiftent, eu fatis fe ipleuerint. Quare nuHus in lioc homie, metus eftjne quado aut iuHo pP laborer, aut iuftoplus cibis fe in gurgitet,fi naturæ fup impetus fequatur.Quofitvt neep prorfus pciitifii mu,fibipralici is polluietTicuti oes de quibus poUea fermo erit,deterio ris notæ homines .Qiiippe fand coipus ipfum fibi ipfi omnia inuenit, prio naturæ fu^ ipetu diredd. maxime fi i his quæ ad animd ptinet, reamp;= te fit cducatum.Na multi in malis morib^a pueris educati,in defidia Si is= têperatia viuetes -.bonitate naturæ corrdpunt.ficuti cotra, nonulli viciofa corporis natura fortiti,têperatia vitæ amp;appofitis exercitij s,naturæ viria mutardtin inelius .Sed de bord quideLfiue excrcitationibus^fiue etiam operibus feques libei totus coponit.De i/s qui optio corporis ftatu fut. Si qui fanitatis tutori aufcultabunt,in hoc libro agere llatuimus. ac præ?» cedes quidede his fermo,adexercitationdmêfuravfqjcfl^grelîus.Sui^ perell ergo vt de generibus eius dilfeiamus. G enei a exercitationd voco luftä,päcration, pugillatd, curfum,amp;aliaid genus . Quordalia tantd exercitatioes funt, alia no exercitationes foldd'ed etia opera. Excrcitati^^ ones funt, td hæc ipfa quæ dida modo funt, td præter h^c, qup græce dif= cdtur TOTTOTl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SKTTÀSÔÇlf^'jjlTO fl-yl Op.oip(4)! To nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

A ti^ hpc mox deicriptioe exponêtur. Præterea faltus, difei iaâus td cof^ ryco,folle,pila, vel per altérés corpus fatigare.Eexercitia fimul Si opéra funt, cd foditquis,cdremigat,cd arat,cd vites putat,cd onus gcllat,cd metit,cdcquitaf,cdarmatus pugnat, cd iter facit, cd venat, cd pifcatur, cd alia qupcdqi homines vel opifices, vel no opifices,in vita vfus caufa cxercêt,facit.feu domos ædific€t,feu naues,feu ferrariam prariam uefac?: titent, feu aratra pangant, feu taie aliquid pacis belli ue inllr umetd fabrE cent. Hord auteplerift^ eft quado veluti exercitatioe tatd vtare.Quip pe triplex i vniuerfum ipford vfus eft .cd interi operis tatd caufa vfur pet, iteri meditatonis, fed quæ ad vfd futuri fit operis, Tnterî exercitationc tatd.Quippeipfealiquadohiemedeprehefiis iagro,td lignafindere, td horded i pila cotddere ac deglubere, exercedi corporis caufa fum coaftus Qup nimird agreftes quotidie opere faciebant.De hoiuigit ceu operd vfu, 1 fequêtibus î ceu exercitior um, ndc ti aftabimus, Nullum nalt;^ id gcslt; BUS exercitium, aut perpetuum diem obitur, aut alio tepore,q antecibd. Seruariverotum modum cxcrcitationuminhis oportet,tdvocata apo^: theiapian.QuodfietiamidoneafriftionevfuSjadea quis accedet, iam

LIBER SECVNDVS. FO,XXVL

omnes exercirationis numéros impIeuent.De iis igitur omnibus fciente eile conuenit,cum quifanitaris tuenda? officio vtctur, que u'yicjj^.ojj gratv cc vocant.licct cnim eum Vt ante diftu cft, aut fic græce aut gyinnalle, aut medicum voces y prima tame appellatio maxime propria ell, reliqua? per abufum.Nam fi artifex quifc^ ab arte, quam tractat y deflexum fortic nomen; patct eum qui u'yi «l ocj), id eft fanitatem tuendam profitctur;meri(3 to uyi appellaiidum.ita nimirum, vt qui yug-jjcterioJ lt;Ty id eft exercitati* oni tantum pr3eeft;gymnaften:amp; qui morbis medetur,medicum»Quod fiquis hunc ipfuravelgymnaften, vel medicum, pro uyiefj)« appellafte volet,tum a parte totum, turn veto nec proprie nominabit, fed abuffuc? vel ambigue, vel quomodocuc^ aliter dixille velis,appellatonem facict« Huius rei caufa eft,quod cum vna fitars, qu^ corpori tuendo præfideat;

Vnicum ei proprium nomen inditum non eft. De quibus omnibus vberi^ fingularilibro egimus,que Thrahbulumiiifcriplimus. A cgenera quids Quaifcates exercitationum funt, ea auæ diximus .Qualitas vero feu dirferétia C Nâ g^rcitatio.« amp;nbsp;banc quoqj vtroc^ modo appeilare licet) velocitas tarditafq^ mouendi funt.Præterea quod aliud robuftum,aliud Cvt ita dica^ imbecillum cft.

A d liæc veliementia 8L leuitas .V tendi vero ratoncs omnium prædiâ:o?=

rum generum vna cum differentiis proprijs liuiufmodi funt.Nä aut per? Q^ationu ralt;s petuus motus eft,autintcrcifus.amp;fiperpctuus,æquabilis aut inaequa?

bilis ♦ fin intercifus, aut certo ordinæ, aut citra ordinem. H igitur vtendi rationes ab ipfo negotio capiuntur. Q use vero ab his quse extrinfecus fünf pofita, ducuntur; eiufinodi funt.quod aut fub dio exercitatio fit, aut fubtefto, aut in mixta vmbra quam u 7roo-uu.jxî-yN grseci vocant. Item^ç quod aut calens locus eft,aut frigidus,aut media teperie. Præterea aut plane ficcus, aut humid us, aut medio modo attemperatus. S imilifer illæ quo^ vtendarum exercitationum rationes qui’dam funt.quod cumpuL ucre exiguo multo ue vfurpentur. item qiiod cum oleo exiguo multo ue aut etiam fine vtroc^ adminiftrentur.Quoniam ergo enumerata a nobis vniuerfa funt : ejuorum peritum eile oportet, qui fanitatem tuendam pro fitetur, ad ipfa nunc exercitationum genera non intempeftiuc redibimus. Acprimumdocebiraus,tumquidomibus fit commune, tum quid fingUf: lis proprium.Hine friftionis ipfius tempora definiemus.Ergo omis exc= Omnis CXér ercitationis commune ülud eft,quod animaliipfi ex ipfo caloris augme^ citatiom's co tum excitât. Q uippe calefiunt corpora noftra amp;nbsp;balneis, calidarum as quarum lauacris, amp;nbsp;cu per calidiores tempeftates infolamur, cum igni fouemur, amp;cu calidis medicametis perfricamur.Cseterfi ab externo e ois ciufmodi calor adfcitus,nec de^prio pricipio,fed aliûdeaccéfus .Exercfc= tädo vero, ifiti caloris augmetu aialib^ex ipford corporib^ excitât. A is oium exercitationu comunis effeft® e j^pri’tamé earu effectus no eft.

Ê.ij.

GAL.DE SANITATETVENDA.

Si modo iraris3amp; pertuîbarisjôù pudoreaffedis^naturalis etiam cæ» loraugetur.quäqirahaudcvaqauäusjfcdvelutifcruorellcaloiis i coif^ de .Itac^ etiâ eßeiitiä eins, vel probatiffimiphilofophorum talem eile af firmat.Quippeaccelïoriumir^eftjnoneius eilentia^vltionis appetetia. Verecundis autem augetur infttus calorjdum primum itro fe recipit vnir=^ uerfuSjdeindepoilgin alto corporis eil colieäus, amp;nbsp;ex ipfo inibi congc;* ftu,8L amp;nbsp;afiiduo motu incrementum capit.Non enim quiefeit pudore aL feftorum fpiritüs, fed tum ab interno, tum circafe, vna cum toto fanguie variecircumagitur. itaplane vtfpiritus eorumquiperturbätur.Dicetur autem inprogreffu latius de omnibus eiufmodianimiaffeäibus.Adprp fens enimproptereaquod commune Symptoma,tum hos ipfos tusjtumexercitariones excipif’dumomnis exercitij communemefiena?' tiuicaloris auäum on endeiemp'dqi de interno, amp;nbsp;a fc, non tarnen folis exercitationibus inellcjfedpaiiter didis modo aftedibus : coadus fum obiter amp;nbsp;de bis meminiire.lam iingulas excrcitationumjfeorfum perfe? f qui tempeiliuum videtur.Ilio præferti prius fignificato,quodiliis quo#» complures dirferentiæ inueniantur.Quippeinterim aliam paitem: ali# ud aliomagis exercirium fatigar. Et quædam lente motis, fiut, quædam oeyffime agitatis, ôiquædârobore acnixuadliibitisjquædamlînchis. A d hpc quædam cum robore pariter amp;nbsp;ceieritate, quædam languide. A c quod violenter quidem fine veiocitate exercetur s JTojlt;cji,id eil vales vop co.Quod violenter amp;nbsp;cum celeiiratc o-Ç).^çc)!,id efl veliemens .Violent# terautem robulle ue dicere,nihil referat.todere ergo valens robuflaq^ exercitado eil.Simili m.odo Äfi quis quatuor fimul equos habenis coer ceat’.impenferobufla exercitatio eil,nontamë celeris . Turn fi quis ma«# ximo onere fubiaro,aut codem loco manear, autpaululum procedat. la accliuis inambulatio,huius quoq? generis eil. A ttolluntur enim eo mo# tus genere, veluti onus fullinentur ab ij s quæ primum mouentur: reli# qua corporis membra vniuerfa.Prætereafi quis perfunemmanibus api# prehenfum,fcandat,ficu“iinpaieilrapucros exercent, qui eos ad robur præparant.Quinetiam fi quis fune arrcpro,aut etiam pertica,fublimis ex eapendeat,ac diu teneatnobuilumis validuinc^ laboreexercet, citrata## men ccleritatem.Ita veto amp;nbsp;fi quis manibus in pugnum redudisn'ifdem prolatis, vel in altum fublatis, diutiifime eodem habitu confiflat.Quod fi adhibitum quempiam deducere fibi man’ iubeat,nec tame ipfc remit;# tat’.velipefi’ liictumufculos oes,tuneruos adrobur coparat.vtquota maxic ^pria funt, oia id gen’ exercitia.Id^ multo cêrte magis fiet,fi qs fumis manib’,vtrac]^ feorfu appreliêfo podere Ccuiufmodi funt q i pale?» ftra älteres dicut) porredis his,aut i fublime eredis codé habita pfiilat. lä fi etiä cuipiâiuiïeris vt te violenter detrahat,infledat(^,dam ipfe no

LIBER S ECVNDVS. FO.XXVII. manibus modo,vein etiamcmnbus fpindc^coflans inflexufc^refiftas: non leue ad mcmbroru robur cxci ciraîioné obieris. S ane hoc gencre M i lonem ipfmn cxerciiaiieieferunt,dum alias conucllcrefemoucregj de Io co: volenti permitterec»verü hæc cturu maxime exef citatio fuerit. A liasj vnh'p fimauus exeicitandas curabat^pugnum aperire i über er. Idem (vc aiunt^malumpunicumjauttalequippiammambus complexus : auferéfs dum cuiuis præbebat. Hæc igitur excrcitia, maximi roboris tum oftenr« tatioiiemjtum exercitationem continent.Robur autem partium tum exö ercetjtum vcrofirmat3amp; h quis alterum complexus medium, aut etiam ipfe medio comprehenfus^manibus digitifcj peftinatim iunólis: aut que comj^ledituiabfolucrcfeiubeat^autipfefc acopledente foiuat. Ita etia amp;hquis alterumqui verfus ipfum^fciclinetjalatereaggrelTüS^ iliamà nibus complexus :ceu onus aliquod fublatu inuicem protendattrcduca^ 9.acmagis fidumgeftat, iplenuturenutut^ corporis vtatur.fic nanc^ fpinam vniuerfam ad robur comparauerit. eque vero qui pedorib^ ex aduerfo innixi, magno fc conatu inuicem retrudunt. Etiam qui a ceruL cibus pendentes 3 deorfum trahunt3 ad robur préparât. Cæteru talia onv nia exerceri citra paleflra3aut copiofum puluerem queunt3 quocunt^ con culcato loco eredis ac ftantibus ,Q uæ vero ludantes inter fe moliurur, cum robori augendo IIudent3 hec aut puluere altum3 aut paleftram defyi? derant, Ea funt eiufmodi.cum vtert^ ludantium ambobus cruribus alte lumalterius crus compleditur3 deinde manibus inter fecollatis, altera ceruiciviolätei incumbar3vti;^ quæ e regioiie impediti cruris eft : altera brachio. Licebit amp;circafummücaputmanib’iniedis3violenterretrofu fe agat ac reuellat. Eiufmodi luda vtriufq? iudatoris robur exercet. que=gt; admodu amp;nbsp;ea que altero alterum cruribus cingente3 vcl ambo per ambo mittentc, fiunt.Nam liæc quoqj vtrumq? ad robur préparant. Infinite aliæ eiufmodi robuftæ exercitationes in paieftrafunt.quorum nimi^ rum omnium peritia vfumep pedotriba callet. Ipfe fane he a Gymnafte diucrfuS3Vt a medico coquus. quod ipfum quoqj ad perpenfionem æftL mationeep fe offert. A tdidum quidemiam de hoc eftineo libro q Thra fibulus infcribitur.cæterum dicemus amp;nbsp;nunc quod fan's adpræfentem ht difputationenr.verum h prius exeicitatioiiura varietates abfoluero.qua#5 rum quæ robuftae funt3 quaf:p eutonus græci vocant, dictæ iam funt. S u pereft vtdeiis dicam’, qceleritatepagntur3citra.:probur amp;nbsp;vioUtiam, Id genus funt3curfus amp;vmbratilis armoru meditacio3 amp;cuduo furais manib’cdcertatoi kÇoX^ÇJ o-troua- græci vocat3tü q per coricu amp;nbsp;pila exer^? citatio fit.vtit^ eu a diftantibus Ôô currêtibus adminiftratur.Eius generis ê ôê q cF s xtt/v s 0 i'(^ 4 j) gr æci dieu t3 q æ tti tu à i ^4 . Eft au t s ktt A s 0 jj eu in plethro.i.i fexta pte ftadij qs prorfû rctrorfu(5 vicilïim3 iff

^•iij*

gal.de sanitate tvenda.

Vfrange partem fineflcxu cutfitans : vnoquoc^ curfu breue quiddam de ttItufp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;dfmit, quoad deni^ in vnico greITu conftterit, irituAi ({’ji veto,

fi quis fummis pedibus ingiediensîtenfas infublimcmanus, hancan^: trorfumjillam retrorfum cclcmme moueat.Hoc vero exercitamento ma xime ante parietem liantes vti folent.quo fi quando aberiet:facile paric=ï te apprehenfo erigatur. S ed fic exercitatorum, vt error magis latet: ita ex ercitium ipfum fit imbecillius. Celeres vero motus funt, citra tarnen vior^ lenti2jamp; qui inpaleftraedûtur circûuolutis liuminobis,vel fob's velcu aliis.LicetautemSL eredis,tum circuaftis ac velociterpropcaflantem mutantibuscelerem exercitationem peragere, Potefl amp;nbsp;fob's crui ibus, idq; eredusjac vno loco confiftens ,celcriter exerceri.fubide quidem rc tro tantum refilies, interim vero cru rum vtrumcç vicibus référés.Quin amp;nbsp;per manus exercitarione celerijtantudem valente, vti datur. idq? citra vllos älteres;vtiq,' fi frequentiæ ccleritaticç motus earum,impenfe incü^ basjfiue bas inpugnuduélas:fiue explicatas mauis.Aceiufmodi quide celeris exercitatio cfl,in quibus dixi fpeciebus coprehêfa.Reliquu eft vt Vehemétes nbsp;nbsp;nbsp;vehementem veniamus .Ea vero licuti prædidum iam efl, ex robufla

cxercitatiOï? celericpcompofitaeft.Quandoquasrobuflas diximus; is omnibus vt vehementibus vtilicet,motus modo celeritatem adücias.Non inpoflre mis veto vehementes hæ funt,fodere,difcum mittete, faltare,idqî conti nuato fine intermifiione opete. S militer graue quoduis tela iaculari,co»f tinuatis fibi q maxime iaélibus, aut gtaui armatura tedumxeleriter agita. ri.Et qui ab'quo quidem talium exercentur,intermittere pauluîum folent. A iliduæ in?= A tq^ hocloco inter afiïduam interpellatamq^ exercitationem: differentia tejcifæeX(gt; nofeas licet.quas enim modo retuiim% vniuerfæ morula interpofita ma creitationis gis vfurpari folent’.ac potiffimu quæ labores operac^ funt, nedum exer#« diicrimen citia,vtfofiio amp;nbsp;remigatio. Q ua; vero remiffiores exercitationes funt: eæ fine interpofita quiete magis fiunt.veluti continuatus diu curfus, que Dolicos nbsp;nbsp;nbsp;gi'xci dob'chon vocant.lt;amp; iter facere. Hæc igitur omnia exercitationum

genera funt,quæ amp;nbsp;modo diffas differentias habent, 8L fupra bas quod Quæ exerci alialumbos magis,5brachiacruraueexercent,aliafpinam tota,autpuL tia quas par nionem tantum, aut thoracem tantum.Quippe itatio, curfufcp, crutû exc tes exercét. ercitationes funt.acrochirifmi Óó fciamachiæ,brachiorum ac manuum pria.Lumborum autem, affidue fe inclinare,ac rurfus reuocare. id^ aut pondus aliquod a terra tollentem, aut affidue in manibus fuftinentê. S ût qui depofitis antefe alteribus,vlnæ interuallo diflantibus,pofleame dij ipfi liantes, inclinant fe atlt;ç attollunt, dextera quidem, eum qui ad IL niflram iacct, finiflra, qui ad dextram, turn rurfum vtrume^ in fuum locij referunt.Atep hoc identidem deinceps faciunt,iifdem vefligiis infiftenlt; tes .Hic vero motus ttanfuerfas fpinæ partes magis exercet. ficuti prior

LIBER SECVNDVS Fo.XXVIII,

ülercdas♦Thoracis vero pulinoniSjinaxiniæ rcfpirationes ,ppiie ercitahoiies funt. Maxima vero vox fupraiamdiclajvocis quo:^ inftru mcnta omnia pcrmouet. quorum cnumeraîio, in his quæ de voce edi^ dimus3habetur. Quoniam autem hue ^duâi fumuSjiion alienum ht de omnibus animalispartibus traderetôtqup motus euidetesjamp;quæleuis amp;nbsp;obfcuros optineantjquæ rurfus afe moueantui^quæcp ab al fis .Quip peeiufmodidifcretiomonparuam commoditateGymnaflæ afïeret, ad omnia animalis mebra mouenda alias a fe 45pria virtute, alias ab aliis Si peralieiiam.Qu^cûcç enim voluntate fufeipiunt aäiones, hæ mufeu lorum neruorumc^, amp;nbsp;quos aliqui tendones ,græci tenontas vocat, pro» pri^ funt.Eædem tarnen h maiore vi amp;nbsp;celcritate fiût; primum quidem maxime dite iam partes,ex accidenti vero, etiamarterias exercent, cû prædidis vcroofTajvenst, carnes,ligamenta, cetere omnes animalis partes vnamouentur.Reiiquorumveromotuum,quiinanimah'um cor poribus nofcuntur:quicunc^ non comuni volutatefufcipiunturjfed vel naturales funt,vel^ animiaffeâibus eduntur : duplices higenere funt. aiiienimcordis ^iarteriarumjalij venarû5ôiocinoris,aâiones funt.ar=^ horum quidem primum maxime, fecundo loco reliquarum omniu parti um. Quandoquidem quatuor naturalibus facultatibus,omnes gua bernantunacarteriarum quidem cordis motus, nunq fane omnino im: termittitur.cæterum magnitudine,paruitatc, velocitate,tarditate3 amp;nbsp;ve^: hementia,varieintendituratqj remittitur.id cp multis ex cauhs3quas om nés in opufeulo quod de pulfuum cauhs confcriphmuSjpercenfui.Nunc fumma tantum capita delibaffe fat erit. Vna igitur mutandi pulfus caufa eR,naturaiis caloris auétio diminutioep* Altera caufa eft,quæ ex animai lis fpiritus mutata quantitate fpcâatur.Tertia, quæ ex firmitate infirmis= tateqj naturalis virtutis accipitur.Quarta,quæ exinftrumenti ipfius ma lo affeâu ^flimitur.Verum de hac differeremo eft huius loci. Iam enim ægrotet animal neceffe cfl,in eiufmodi aiïeâibus.cureliquæ omnes pul fus mutationes,etiaminfanis fpeélentur.Quæ igitur ex audodiminuto natural! calore mutatio oritur: ea anm' tepore, nutrimento, potione, baIneo,fridionejfÔno amp;nbsp;vigilia,itemç animiaffedibus, amp;nbsp;aftioib® vo luntate fufeeptis, incidit. Quæ vero ex animalis fpiritus alteratione na«« fcitur:ea pro motus quivolutate3Conhlioc^initurCxot,0 o^jxhjj græcevof cant) differentiis variatur.Quæ ex virium fii-mitate infïrmitatec^ oritur, pro fubftantipiphus cordis amp;nbsp;arteriarum bono contrario ve temperame to contingic.Porro venarum opus vna cum aliis inftrumétis vniuerhs, quæcuncj natura ad aliment! difpenfationem excogitauit : pro cibo po?« t!oneq^,tum vero pro diftributionis in corpus, amp;nbsp;concodionis, -X. nutria cationis rat!one,var!atur. Huius veromutatiois,arteriæ quoqp partici

e.iiij.

GAL, DE sanitate TVENDA pcs funt. Qui vcro motus adioncs non funt : ho rum triplex diuerfitas itelligitur, Alij naneçanimatib’ ex feipfis infunttali/ cxtrincccus adueni unt, alios mcdicamcntaproritantÆtex fequidemanimalibus infunt, hi quos ante memoraui ♦ Extrinfecus veroaccçduntjquinauigando, tquitando, autgedando fiue vehiculojfiueledulo pendente, hue cunis agitatis preftantur, fine per nutricùm vinas, vt infantibus .Extrinfecus p terca aduenientium, Si friého lit. Nonnulli tarnen mot^ mixti plane fur, VeIuriequitacio.Noncnimvtinvehiculis,pr^fertim in quibus If rat us quie fcasita etiam cum equo inftdeas accidit, vt a geftante tantum agite?* i'is,ipfe nihil agas .Quin fpinam eredam fuftincre,tum vtrifqj fccminib’ equicoftis fii-miterh^rerc,amp; crura extendere oportet, etiam ante profpi cere,In qno non modo vifus,fed etiam collum laborat, præcipue tame vifcerahoc genere agitantur.Porro ea faiientibus quo(^ æque dimouen tur.V erum iis qui vehiculo geftantur non sequc.Quare h quis vifcera q fubfeptofuntrmouerc violentius velitramp;prsedictos labores adeat,dip terea ad fridione quæ per circuiedam fafeiam adininiftratur,acccdat. Sta tuatur autem oportet, is qui fi icat a tergo, qui modo in dextram, modo i liniftram manus inijciat.adclinante apprimenteq^ has ipfas partesipfoq fricatur. Sane cocutiuntno nihil eaquæ fub fepto vifcerafunt,amp; maxigt; mp turn refpirationes,tum voces.pari modo efflatus. Si qui per fe hut. Si qui cum cohibito comprelloqj fpiritu,tum in tibiarum fono, turn vo** ccadhibentur.Iamipafpiritus cohibitio,exerciratio quædam mufculo::’ rum eftmon minus cerfe corum qui in abdomine, qqui in thorace ifunt. Verum de hac poft agetur,vtpotc quæ fupraaiiaquæ modo retulimus commodatetiam aliam gratiam non leuem præftat.cuius nimirum caufa ad finem cam exercitationis adhibemus .V erum ad ^polîtum redeudu, nempe quod non pauci ex iis motibus qui partibus animalium acced ût; nec partium ipfarum adioncs funt,necearum adiones fcquûtur, fed ab aliis Si per aliaperficiuntur. veluti in vehentibus, nauigantibus,perfri? candis, purgandifq? per médicamenta turn vomitoria turn aluum ducen tia fit. Verum ciufmodi motus, huius de tuenda fanitate artis no eft.Rc liqui omnes, amp;nbsp;potiffimum ij qui ex fridione fiutn’mprimis necellarij co gnitu huius artis præfidi funt. quippc ad cuius profeflionem fpcdat,om nium motuura vires nouifle, ficutifreor) ad opifices ipos fpedat, fingu los particulates motus noire,Hi nancç varietate quæ in materia eft,no? run tî Gymnaftes virtutis finguloru feientiam habet. Etenim fi quis me iubeatvt opiomachicos ideftarmorû meditationis motus, vclalium doceam, vel ipfe concinne peragam:fane vnumquemlibet eorû obire co mode nequeam. A t fi cui me oplomachicoru cum agit, adhibeas mo mo quam vim optineat adionum quælibet.fed ctiam q maxime partem exer

LIBER SECVNDVS Eo.XXVIIII. citetjomibus illis certius norim.lmrhovero cSivcrümgenne farcri porter} op'omacliicus nuJlius canim vim rcddat. Qui exercitationuärs: tem probe calletus omnes nouent, fingulas ad certos référés fines aut violêtæ quædam funr,grauef($ ac robuftæjautleues celeres amp;nbsp;cc^ ciraræ,autpariter violenræ amp;nbsp;ceieres. Has igitur obiter dum agi confpi cir:ftatim vifas facile dignofcit,at^ hoc ampliustquæna crura, brachia, vel thoracem aâio exerceat, quæ lumbos, caput, fpinam, vel vetie, quæ demum aliam quauis partem egregie præter cetera fanget, Opiomachi«' eus eni apte numerofec^ motus peraget celeres foitafTejiobuflos, ac gra ues.cæterum quod denfent aut emacient eiufmodi motus, parti noueiif. Parimodo nec quod came augent dé rarcfaciunc, motus tardi.Iam idem robufte fimul amp;nbsp;tarde amp;nbsp;grauiter mouebitur, nec tarnen quod iftiufmodi motibus corporirobur dé grauitatem acquirif, intelligit, À urigandi quOi? peritus,omnes motus particulates numerofe aptecj, dé ad vfum com^ modiffimcexplicabit.fedquihotumcorpus emaciét, aut carne impleat, robuftumjvegeturajmollejdurumjdenfumjrarum ueeffleiant : omnino ignotai.ltadé qui pila exercere infticuit, fphericum vocanf, omnê pila; iaâum exceptuc^ callet.minime tarnen que corpori affedum ij coparéf, nouit.Pædotriba quo quicq uid iiîpa!elf;amotuumgeritur,pernouit. quid quifq^ motus efticere queat, ignorât. Et (vt femel dicam}omes ho;» mines artifices iuxtainertef^,quos corpore motus exercent, eoruigno rant vires .faltatores,naur^3fabri,tum materiari),tu ferrarij, pifeatores, agricolæ, ædificatores,futores,omnes dcnic^ quiquiduis moliutur. At gymnafles exijs quæanteretuliprincipiis,cuiufuis aaonisjetiameius quam nunc primum, nec ante confpexit: vim tenebit.veluti ftatim faltan ‘ tiu pra;uegeti motus, in quibusnimirumq maxime faliuntjaccelerrimc cil cumaai vertut, 8L genu pri’pofito, mox emicäc, dé crura tu adtrahut,î* ru maxime diuaric it, dé fumacim i qbus oeyfTime mouêtur;gracile,mui»‘ fculofum, durum, compaaum,prætereavegctum corpus reddunt. A tre.* milTi,tardi,dé languidimotus,nonfolumnon eiufmodi corpus, quale nunediximus faciunt, fed contra fi natura mufculofum dé vegetum fit, diuerfam omnino affedionem inducunt.Quod igitur mox diximus, p^# dotribam ira elle gymnaftæ miniftrum, vt medici coquum: id nue quoc^ oftenfum eft.Quippe coquus,betam,lêtem,aurptiiranam,alias aliaræ* tione præparac. nec ramen quod pra;parauit, quam vim optineat: intellis* git, aut quænampræparandi ratio cenfenda fit optima. At medicus nihil. horum ita vt coquus, parare eft potis .Verum quiequid præparatum fit: eius vires probe callet. Frgo gymnaftes propofiti nobis adulefcentis, vtiep qui optimum corporis ftatum eft fortitus,omnium quidem exerci* tationum vires pernouir.deligit vero ex omnigenne quod moderatum

GAL. DESANITATE TVENDA mediuiTK^ inter vtru.^ exceïTum eft.Nam celeris -rard^ ue exercitas tioisjoptimus flatus eget/cd plane mediocris ac media? .nee rurfus vicv lenta; amp;nbsp;vehemetisjnccremiflæ dilanguidæ.imoinliis quoc^ mediocre optimum efl, quando non alterare, fed plane feiuai e optimum corporis flatumconuenit.Siueigiturarmis eiufmodiadulcfcëtê cxercitare gym^ nafles veiittperitiflimo torius meditationis armorum adfeito ; eum om^ nes fibipromereaflionesiubebitjmoxipfe eliget, acdifcernct, impciw bicc^, quibus carufa;pe,quibus raro,quibus mcdiocriter,quibus autnm: q^aut femperexercitarieum velit. quippe quern latere non potefl, quæ quodc^ membrum cxercitatio magis agite t, quæ ue cuiufej exeicitatonis qualitas, facultas ue fit. Siue folli pila ue cxercitare fludet; hie quocf ruiv fus3 turn genus,turn qualitatemjtum modumaftionis inueniet. ipfo foL b’s pilæ ueperito,prominiftro adhibito,quoilliomnecius generis aâio#= nummateriamindicet.Namipfius^prie cuiufe^ artis materiæjgymnaj^ fles quagymnafles ômnino efl ignarus .verum vbi femel infpexit, non folumqualitatemjfedetiamvimeius protinus intelligit. Quaplurimos cnimipfiexiis quibusimbecilliores quædamcorporis particulæ erant, vndecrebris in his vrgebantur morbis 3vnius gymnafticæ ope reftitui? mus.netarnenomnes propriis exercitationibus.fedfiuequis faltator eraquot; jfiue oplomachicuSjfiue pancrafiafles,fiue ludator,fiue alio quouis genere exerciratus :iulTo eo magiflerij fui motus coi a promeret mox ap^» pofitilTimis vnacum tempore amp;nbsp;modo deleâis .Verum de correctione id genus, procedente traflatu agemus ,ea fcilicet operis parte i qua de vis ciotîs corporum flatibus difceptabitur. Nûc optime comparato corpori fuum flatum tueri propofuimus .Porto huic ex omni gencre mediocritas adhibenda efljfriâione, exeicicatione, balneo, cibo, fomno, ita v t nec du riorilli,necmolliorhabitus corporis reddatur. Quippehic,ab extrinfe^s eus imminentibus facile offenditur.ille, corporis inhibetauaum.Præte.s rea nec denfior, ne videlicet in carne excrementorum aîiquid hgreat.nec rarior,ne quod efl falubre effluat .Simili modo C Siquidem optimo habi tu erat)nec folito gracilior ,nec craffior.cum confiât gracilitatem exteiv nis iniurijs,crafritudinê,ijs quæ interne ab ipfo corpore proueniût, elle obnoxiam.Pan modoneq; calidius,frigidius,ficcius,vel humidius,efis ficereciufmodi corpus expedit.fiquidem inculpato temperamento erat. Vnum igitur efl quod in ita fe habente corpore eft fpedandum, nempe î . omnituendæ fanitatis materia,quodconuenies mediocrec^ eft. Porto, id eft inter vtmmqj excelïum plane medium,Quemadmodum aute huf» lus maxime fis compos :fupraiam diâum cft.Cæterumdeiis quæ majs ximenccelTariafuntjvelfæpius meminilTe non fit profefto inutile. Pri* ma ergo dies crafTiorcmcoieâurampræbebit.fecudavero^ tercia, quaigt;

LIBER SECVNDVS ' Eo.XXVX,

tayamp; reliquarum quælibcijprorarione magis cxaâam.Quippe in prima die, omnia tibi pro diéhs iam fcopis funt pcragcnda. Exuar fe, Ecut ægis; egimius, mius præ’cepit, vbi in lodo, iam perfeâa concoéb'o ceriiicur. M ox friâ io^= nis ratio huefpeéletjVt membra moIliantur.Docebit id tumfioridus CO«« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

los, qui in fumma cute relîdebitîtum artuû flexibilitas habilitafc^ ad omlt; nem motum. Poft hæc exercitetur, dum dicorpus intumefeit, dó color

li floridus apparet, dó motus prompte, æquabiliter, dó concinne edit. In^s ter hæc vero fudorem cum calido vapore mixtum cernes.Inhibendavct«. ro exercitatio turn prima eft,cum aliquod liorum fueritmutatum. Quip4 pe fi contraftiorpaulo corporis moles videbiturjdefiftendum illico eft. fi enim vitra quid pergat, etiam boni fucci non nihil educetur, atc^ ira turn ' gracilius corpus fier,turn aridiuSjatq^ adincremetum minus habile. No minus profefto dó fi coloris gratia vanefcatjcellandu eft.Quando fi ex? ercitationem continues,frigidum corpus efficies,dôm'mium exhauries .

Iammotuum alacritas3æquabilitas,vel concinnitas,!! remittiquippiam lt;nbsp;collabiq^ cernitur, vtigt;^ ftatim definere coueniet. Itidem fi in fudore ac# cidatvlla qualicatis eius quatitatis ue mutatio. Quippe quem dó copiof’ fum magis, dó magis incalentem edi par eft, prout motibus vehementise plus accellerit.Cum igitur is aut minor intelligitur, aut frigidior,tum fci^ as digeri exhauriric^ coipus , Præterea refrigerari ac ficcari plus iufto. Quo magis foliieite attendédû exercitando corpori eft, vt cum diftarum iam notarum quolibet appatet,protinus celTet.Ncc tarnen protinus laua turn abicgandum eft.fed fummamexercitationisintentionê qua oLKniHji græce vocant,remittere fifterecf iubebitur.Quod fi iliatcohibedo anhe:# litu, implere velit:perfundi oleo atep apotherapia vti deinceps debebit. Porro ea cuiufmodi res fit, fimul qui fint î ea feopi, dó quæ mefura, præ:« terea quibus abfoluatur turn motibus, tum friftônibus ftequêti libro mo«« ftrabitur .præfetem enim vtpotefatisverborum habentem,iam commOi# de videor finitur’.fi modo illud vnum adiecero jlauacrum quod omnino medio temperamento fit,ad propofitam ætatem naturamqj elle eligedu. Propofitum nanc^ eft,fi rede meminimus,tertium anatiuitate feptêniu, id eft quod inter quartumdecimum, ac vnum dó vigefimum annos inter«« uenit.Quo vti^ frigidalauariadolefcentem adhucnolim, ne increméto eius cui plurimum eft confulendum,fit in mora. Vbi veto iuftam magni«« tudinemimpleuit: etiam de frigida lauationealiquid difpiciemus. Simili ratione dó de cxercitationibus qu^ in puluere obeuntur,exquifitius in fe«« quenti fermone agem’.In præfêti, illud nouille fatis erit,ne puluere qui« dem huic opus clTe.modo illi in qua exercitabitur domus, ad eum modû quem inter initia præcepimus : præparata fit.Veru fi calidior fit: turn puB uere vtendum. At cofivtetur, omnino critlauandum.Sinnon vtetur, li=

gal. desanitate tvenda ccatamp; illotunidiinittcrc:præfcrtimhic3me.pofthæcvcroamp; que ad cigt; buTn,potioiicm3foinnum3ambulacionem(^3pcrtinent3Conicctanda hiiic funtjquiadolefcentipræficitur .ctinfequcntibus a nobis diccntur. Vei n fieri no pofeft, vt modi horn primo falte die, ratio illi exada collet: fecunlt; do, vbi exploratum habueritzquomodo poft quot exercitatones nutritus adolcfcens bt:fi proprium naturæ habitus prorfus feruare viderit, code feruatomodo,turnnutrietadolefcentemitumexercitabit.Sin nonferua#: uerit:quacunc^ ratione a priftino habitu eft lapfus: reducerc eum mutata menfuratentabit.Itacj facere non defiftet:quoad in fingulis peragendis exaftum modumdefinicrit.Quotveroamp;quifintpræter natura lapfus, acquemadmodum qucmlibet turn agnofeere, turn reparaie conueniat: in fequentiopere docebitur.

galeni de sanitate tv Enda liber terti

VS.THOMALINA

CRO INTER

PRETE. ,

Edicorum gy mnaftarn^, qui de fanitate tuenda prodiderut, m alij omnium hominum communia pr^ceptatradiderunt, ni» hilvfq cogitantes decorporumnoftrorumper fpecies diffe«« rentia .alijs diffidere inter fe corpora noftranonparuo diferimie placuit. Eommtarnen differentiaSjceucomprehendiplane vniuerfae nequeant, confulto omiferunr.Pauciomninoqui per fpecies amp;nbsp;genera difcemerc funtaggreffnplura peiperam,qreaefcripferunt.Nos primo ftatim vo^ lumine quot numero fpecies humanorum corporum fint, iiidicauimus, promifimufep fingulis propria tuendæ fanitatis præccpta feorfum traditu ros. O rfi autem fumus ab eo corporis ftatu, in quo queii de vllo naturae vifiononpoffit.Quoniamautemis homo negotiorum interdum occa* fione,velfponte,vel inuitus pro fecundae valetudinis præceptis viuere prohibetur;fatius vifum eft primum eum hberum,fu^(j plane fpotis, ac vni corporis valetudini vacantem proponere.A c quemadmodum quide educari eiufmodi hominem conueniat: primo libro docuimus,ad quarfu;* decimum vf(^ annum curam eius perfecuti. Secundo quaratoncad viiv lem ætatem duci debear,indicauimus.vbilongior fermo incidit, poftq i communia artis capita deuenit,finequibus nedepropofitaquidéaetate, naturae^ exafte dilfererelicebat.Omnes eni turn iridionis, turn exercita tionis differentias enumcrauimus.no mcherclc particularcs, nifi ficubi lias exempli caufa, non neceflitatis refen e ex vfu fuit, fed quæ gencrc acfpeciefuntdiftind^.Ergoinfridionibus quidemquam mollis durai^ amp;nbsp;ante has mediocris facilitate oprineant, interpietatifumus, Adiecim’

LIBER TERTIVS. FO.XXXI.

Ct dilîerè’nîias, quæ a quatitate fumunturjnuméro tris .Mox quæ ex cœ iugitione hai umon'unturgt; omncs intotumnueronouëj eriampotenate fingularum expofitaJnexcrcitationibus vcro enarratis qu^na acuta ve^ loxlt;^ vocetufj qu^nam hebes tardac^, ac quæ harum medig pn'm^c^ tura falte fint: îtecjquævalcns ac mollis jprætereagrauis leuifc^jqupi^ harum funt medi^: fîmilimodo traélatis, docuim’optimum corporis turn, per omnia qup mcdiôcria conuenientia(j funt, quæq; eadem media plane exceJTuum funt:agi debere.id(^ turn in friâioe, turn exercitatione, turn balneOjtum alimento, omnibus demlt;^ quæ falubrem viâus ratione copIët.poUicitif^ fumus ficuti de friâione exercirationec^fecim^, vbi in genera q dam cÔmunia fpeculatione reuocauim®, quo fiinul recordatu fas cilis, fimul certa ratione via^ tradita doârina eiret:ita et in teliquis oib® faéturos. ac primu quide de ea qua apotlierapia vocant aéluros : quado^: quidë ea proximo loco traélada in fuperiorib’eft propofita.Quippe vbi quouf(p intenderc augercç exercitatione oporteat, qd ad fanitatis ratio?* nempertinetjpræcepimus: finem quoc^ fequi debere diximus apothera.* piam. dequanuncagamus. EHigitur primum eagenerc duplex. Altéra Apotherai* quidem exercitatiois ceu pars, altera eius ceu fpecies. ac de ea quidëqup pia duplex^ ceufpeciés cenfeturpoftdiccmus, Deeavcroqu^vtpars habetur, nunc agcndu. Omnis exercitatiois probe peraftf poftrema pars apotheràpia dicit. Ea duplici cofilio fufeipit, amp;nbsp;vt cxcrementa expurger, et vt corpus D eapofhe?* alaffîtudinetutumreddat. Priorcaufa etiam exercitationi communis rapiaqu^ex cft.quando eius quoep duplex omnino propofitum eft, et vt folidas ani* ercitationis malis partes firmet: et cxcrementa expurger. Próprius tarnen apotheraj* eft pars piæ feopus eft: vt lalTitudincm quæ fuccedere immodico exercitio folet, Exercitatio fummoueat, atprohibeat. A c athlctis q uidë j^ct aliis qui opère corpus nis duplex fatigat,“quot;[ ficuti quivel fodiut,vel iter agut,vel rcmigat,vel talc quippia feopos 4 opus vitse necelTariumobeunt: preftolalTitudines adfunr. nifi apothera^: pia deuifentur. verum de quo hoc loco agimus optime comparatu corp’ quod ab 01 feruitute eft libéra, et vni fanitati vacat:raro laflitudine fêtât ♦ ficuticni athlet^jquos labor maxim’ exercer,nullo alio exercitadi gene^^ rc obnoxii laftïtudii)i fut:pterq eo qd ab ipfis abfolutû dicit : ita nec qvita dégât libera, amp;nbsp;qui rata valctudiiiis tuedg gratia exercitât: vfq lalïabât.

propterea qdhuiufmodi exercitiu adiré nulla necelTitate cogâc* A tliletis cni necelTc eft quo videlicet ad imodicos i certaminib’ laboresgt;ctia tot« dië aliquâdo cotinuatosjpparato iam corpore fint:abfolurifrimum illud exercitiuCipfi xctToio-xsuHjj vocat) aliquando obeât. Verû qui rata tuedg bong valetudinis caufa cxcrcitant,iis nec neccirâ,nec vtilc plane eft im*? niodicos laborcs adirejtac^ his nullus inftar laffitudinis met’, Nihilo«* feci’tamen iide apotlierapia vtenA et fi nullo laftïtudinis timoré: at certe

GAL.DE SANITATE TVENDA.

cxcrcmentoru purgandi caufa.cui ex picniorc Cvtgræ ci loquutxir) inefu* vatetia laffitudiiiis Iccuritas acccdit.Na ôi fi ipfc cxercitarionis modus, his.eft a laffitudinc quamaxime alienus, adionif«^ omnis ratio plane ci-traviolcntiam;fieri tame aliquado poteftj Vt gymnafte in vtro^ paulu quid fubterfugiat.quod negledum fi no magna,certe ieue exercitato laf= fitudine cocitet^ Cæteiu no couenit qui fibi viuat, amp;nbsp;vni corporis fanita ti vacetîv£ vel minimu lædatur vfq.Tutiffimu itaç fit,apotherapia fet» pervtLQuæ qualis adhibendafitn'pfa finiu adquos tendimus, demons ftrabit natura. Nä quoniä id petim’, vt folidaru aialis partiu excremeta, quæcûcÿ excalfaâa extenuatac^ per exercitationem î corpore adliuc ma^ nentjprorfus eij cianturtdcfridioncs quæ per alios adminiftrentur adlii* bcri oportebit, amp;nbsp;cum his vna^tum ipfaru quæ fricatur partium tefione ; tu etiä fpiritus coliibitone. A t quoniä nec friâonû vnica ratio cfl, nec fpi* ritus cohibêdiîdeligêdu ex vtioc^ généré e quodvtilillimue.A tc^ ex friü» diombus quidemquæ dura eft: cogéré coipora, hoc eftdenfiora fimul durioraqp reddere traditum iä eft.Itac^ hæc ad res piopofîtas pai um e ao» comoda: liquide quod denfatur: intra fe cludit.quod laxû fit:iiberum ex^s creméntisexitumpiæbet.Adeundêmoduquoddurat:ijs quæ tenfa fût maxime eft aduerfum, vr quod eorû affedum magis adauget.cotra quod mollitrid eft vtiliffimû.Siigitur fimul amp;nbsp;excremetadigeri, amp;nbsp;quæ tenfa funt molliri çouem’t;duræ certe fridiones omnino funt fugiedæ.Nec his minus a lentis cauendumarbitror. Nam poftq a fe corpus nonamph'us dimouetunpericulum eft ne frigefcat5ac défcfcat:dum nulla ope externa calfit.Hacigitur de caufa^non folum cum celeritate eft fricadumifcd etia quoad fieri poteft, pluiium manibus. q uo nulla corporis pars nuda mai* neat. At fi nec tardam effc fridionem oportet, ncc duram : oleum nùnirû fricado corpori largiter circumfundi debebit .id cnim ad velocitate fimul amp;nbsp;molliciem fridionis multumconducet:amp; alioquialiud fecum no meif diocre commodum affert.quando amp;nbsp;quæ tenfa funt remittit, amp;nbsp;quæ iter vehementius Iaborandumfatigatafunt,emonit.Atc^ his quidem decau fis dura vitäda eft fridio. ob alias veto mollis .quippe eanec alte dimit titur,fed circa cutem ipfam amp;nbsp;ci vicinas carnes deficit,nec ea quæ in an«: guftis meatibus contenta excrementa funt, clidit. Cuius profedo caufa, turn ipfam fricandarum partium tenfionemi turn fpiritus coliibitionem iniugimus.Mediaigiturmollis duræcpquæeademmediocris eft, ab triufq^ incommodo abcfrevidetur.amp; mollis inefficacia3 amp;nbsp;duræ violetia noxaqp.Eaveroperficieturfricantis quidem manibus valenter iniedis, itavt earum impreflio ad duram fridionem proxime accedat. cæterum pinguitudinis copia 8L velocitate mouendi eatenus remiftis3V£ plane euadat mediocris .Nä amp;nbsp;pinguitudo ipfa, valetioris cotradorus no Icue

LIBER TERTIVS. FO.XXXIL

pr^fidium cfl^ amp;nbsp;breuitas ipfa contaftus, tantum demit de violentiaiquä# Cur tenden#* tum etiam de tepore,Porro fendedas obiter dûfricaturpartes ccnfemus, dæ partes in quo quicquid inter cute amp;nbsp;fubiedam came excrementon refidet, per cute apotlicrapia expellatur.Quippe ambabus his laxismonmagis foras, qitroferri exigt; crementa continget .Diflenfis vero ijs quæ fub cutefunt;omnia foras e^ liduntnr, ccu gemina manu expreha .vna foris, eius vti^ qui fricat, altess ra intus, ipfis fcilicet quæ tenduntur particulis, manus vice fuppletibus, A cpropter hæc quidem, no exigua portio apotlierapi^ eft fpiritus cohi= bitio.Appellat vero ita,vbiomnibus thoracis mufculis5qui circa coftas habenturîintétis coadifqjji'efpiratoncm cotinemus .A ccidit nac^ obiter,

vt fpiritus q a coftis premitur, du efflariper exitu arteriæ (^laringa græci Spiritus cOif vocît)prohibetur:vniuerfus peiïum adtrafuerfu feptû Cqdgræcedicit hibitioqdfît diaphragma) detur. atcç vtcû hoc^quæ ipfî fubfunt ota,fimul attollatur, iecurjlienis, ventriculus, amp;nbsp;quæda alia, Oportebit autê iterim mufculos quoj^ qui in abdomine funt Cepigafliio grxci appellat) leuiter contrahi. vt ab his vna eu fepto, ccu gemina manupreffis quæ interfunt partibus j excremêtu fi. quod intra fe habd, foras elidat. Porto mediæ iter hæc parÿgt; tes cotinétur.Iecur,Iienis,vétriculus,cralîiactenuis iteftini partes quæ ^minêt. L oca vero ad excipieda quæ expellutur excrcmêta,patêt,tû ve«i tris tota capacitas, turn iflhic cofiflêtiû inteftinorû cocauitas. S i veto fc:« riari plane abdominis mufculos patierismullius prædidorû excrcmenta vacuabis.Quæ vero ithorace acpulmonibus habetur:ea deorfum trafi» feres .Expedit vero huepotius trafferatur, q in illis maneat.quâto etia co^: rum quæ in ventre, q quæ ih pulmonibus, amp;nbsp;pedore continentur, props« tior exitus patet. Hæc enim Cnempe quæ in ventre amp;nbsp;inteftinis funt) vel cuomûtur facile, vel excernûtur.ilia eu conatu vipertulfcs eijciuntur.

Verum fi quis perindevt feptû, ita abdominis quoc^ mufculos,anhelit’ cohibitionc intendat:exquifitius plane expurgabic ea quæ fub fepto funt vifccramotranffereturtamenquicq afpiritus inflrumêtis,ad eaquænu»: trimento funt delegata.fed totû in ipfo thorace, amp;nbsp;pulmonibus excreme,« turn manebit.Quare cohibitionemanhelitus id genus, nunc non probo. Multo^ minus fi quis omnino nondiflento fepto, valide ac vehemengt; tercontrahatmufculos abdominis .QuandoitanecelTe cft, venas om^ nés partef(^ quæ circa collum funt,flatu ac fanguine impleri. excrcmenta veto furfum atc^ ad caput;non deorfum amp;nbsp;ad ventrem ferri.Intucri enim id, tum in iis qui tibias inflant licet, turn qui maximam acutillïmac^ voi« cem edunt. Siquidem his collum omne dilatari, fadem vero intumefee^ rc, amp;. caput validiffime implcri vidcas :proptercaquod in hoc opere, qui in abdominc mufeuli funt tcndütur.diaphragmatehis ccdente. Eft ei qo« qd eiufmodi op is ê, veluti i ij s demoftratu e qu^ de voce edidim’, mixtu

GAL,DE SANITATE TVENDA.

ac compofitum ex maximarefpiratione 8i fpirifus coliibitione.vtiç cum fimul omnis fpiritus efflatunmaximo nimiru fado expiratu, idq? ca vali diffimamufculorum turn qui coftisinfidentj turn qui in abdominefunt: tenfionc. Cum fpiritus cohibetur: cadem vtroruc^ mufculorum fada ten*« fioneinullo tarnen fpiritu clabipcrmilTo Jn iis qui tibia fonat, aut acuta vocem edunttmufculis pari modo tcnfis :fpiritu tamcnnecpenitus cohi« bito^nec toto fimul emilfoj fed mediamratonemferuante.lta nimiru fit, . Vt trium operum communis fit mufculorum tcnfio.propria vero^in totio us fimul fpiritus cfflatmvelox eius foras cxpulfio» in anlielitu cohibcn*« dojipfa eius retentioah tibiarum opere amp;nbsp;vocetmediocris cmiffio.Caufa veto triplicis huiufce operis, in exituarteriæ cft,Quippequi in totius fi mul fpiritus eHlatu, latiffime fe padit. In fpiritus cohibitide, prorfus clau ditur.in ijs qui tibia fonat, aut qui voce acuta fimul Si magna vtûturtme*: diu quendam habitum feruat. Ac de his quidem poftliac aliquando age«« re necelTc erit^in ij s quibus de vociferatone agemus ♦ Cæterum fpiiit’ccx liibitio quæad apotherapia eft ^maxime^ idonea, Liecurjliencm^ Si ventriculumattollit.tenfis quiinthoraccfunt mufculis vniuerfisp remift« gt;nbsp;fis qui funt in fepto Si abdomine.ita naç deorfum ferentur excrementa.

S ecundo aute loco habcnda eft, quse mediocriter cos qui in abdomic fut mufculos tendit.quo videlicet ea qu^ fub fepto funt vifcera, apotherapig Eafciaru cir«« fructum fentiant*His ipfis de caulis etiä fafciaru quæ ctjitjxotTJi græci vo«« cumadus. nbsp;nbsp;cant circuadus fieri conueniet.quos, fricantes ipfi cum a tergo fricandoru

conftiterint, circa totu ventre adbibent:cu ex aducrfo fe collocarinr, cer«« uicibus .Alios veto coftis, Si fpinæ. Si pectori accomodant.id conuciv fo pariter ca his quodamodo,eo quifricatur. Circa lumbos veto fimilis fafciarum circumiedio circuadiocp fief,rendentefe ad fingulas eo quifri? catur,nd tame cum omnibus pariter fe vertente.cum necj cotinuos mo*« tus5nec vehementes contingereei ex apotherapia conueniat.fedcerte a# liquos ó^quibus cxinteruallofridiones fint interpofitæ. Qui na«^ SicÓ^ tinui Si vehemêtes motus funtn'j exercitationiSjquam pr^paratoria von cantjfunt proprij .Qui veto ncc continui, nec vehementes, apotherapi^. Itacç concertatorem fubindeJ^compledatuiQfubinde repellat fæpe etia hocipfo têpore mutet, fæpe ipfe atergo gymnaft^ îcûbês,ac cruru vtru^ per vices ipficircumpledens,idcj cumtenfione aliqua haudquaq vr^ gentc,abaJijs qui commode contredent,fricetur.hac enim vel maxime ratioc. Si calorê q exercitado cft adaud®,feruauerit: Si fimul excremêta ^prijs ipfi’ ta tefionib^jtâmotih^eiecerit^Adqaod fane op’fpirit’quo*« cohibito,nÔ paru mihi coduccre vidctur.Quippc qui vndiqp copulP, î anguftos fc recipere meat’ cogitur, eofcp fi ampli’ trufus ^pulfufç fue.» ritjCtiapenitus trafircjat^j cxtenuati iacxcremêti fecu no nihil arriperc.

LIBER TERTIVS. FO.XXXIIL

A d hune fane modum exilia inftrumêtorum foramina, vehemétiore fpii^ ntus inflatu expurgantis opifiCes videas .Nam quantum is prorfumper vimeoaéfus îpcllitur;tantum ab ipfo quædam impelluntur, quæda huntur,totâiç viamperegilTc properant.Et truduntur quidem, quæ an#; reoccurrunuAttrahuturquæadlatus funtpofitajmpetuipfo motus và tra«^ afta.Quinetiam inter ipfam exercitationem, fpiritus cohibitionem intcrpOnünt Optimi gymnaftæ, atcç ctiam quam fupra comprehend^; mus, ipfam quæ apotherapi^debeturftiftonem.fimulhomine cümlaffî? tudo incipit, recreates, fi mul cutis méatus paulatim expurgates. quo vi? delicetperfpirabilcfimul purumcorpus adfubfequêtes labores fit* C« alioqui verendum fit, ne fi nihil talegymnafta prouiderit,obftruat poti’ prædidos meatus, qexpurget.proptereaquodvehcmentiffimi materiaî impetus, diuerfis temporibus ac rationibus cotrarios ederc efîeéfus pof^ funt, Obftruere quidem cum cralïum fimul ac miiltum fuerit, quod coiv fertim acpræceps agitur »Purgare, cum exiguum tenuclt;^ eftjnecpr^pro#» pcre,nec violententcr cogitur fimul omne expelli. Apparet enim ità ^cci^ dere inomnibus,tum externis inftrumentis,tum vero ealathorum plexi bus.Quippe eluitur extergetur«^ex his omnefuperuacuum,noncum grediêtibus adhuc paulatim prioribusralia violenter a tergo irruut, (vc^ rendumem'm intérim eft, ne quæ in trafitu flint,incuncata innixaq^ inuii* cem viam obftruant)fed cum pn'oribus, ^Vel iamexcutibus,^vel pla*« ne vacuatis, aliapoftmodum vàcuantur.Et quid de exiguis meatib’ mi#; remur,cum etiâ e thearris multitudo'quæ cofertim egredi conatur;in exv*?) tu h^retf Ob hæc itaej qui etiam in mediis laboribns apotherapia vtunt: gymnaftas laudo.potilTimumc^ in his qnos grauia (quæ vocanQ certa#; minaexcrcent.verumdehis poftea. Qui autenl nünc nobis própöfitus’

iuuenis eft, in hoe nón ad athlcticum habitum, fed ad fanitatem tuendam confiliadingunturjquominus autmultis cxercitatonib’, autcoaâa CQfgt; mcftiônceftopusjautetiamfuillæ carnis copia,autpane id genus, qua graues arhlctæ vtuntur»At(^ his omnibus de caufis timendum Iiiiic nóri eftjne exiles eius meatus obftruàntur.lî modo probe eft prà’pàratus, fei* licet idoneafriftioncjac laboribus^quicx paruis paulâtim crefcantiGragt; ui vero athletæ nifi. omnia probe adminiftrcntur:obciborum tùm qualif* tatern^tum quatitatem, verendumî exercitationibus eft, ne obftruantur potius, q expurgentur habitus meatus. A c de apotherapia quidê abundê mihi dictu iâ cft. Deinceps ad balnea veniamus . illiid modo de propo.^ fins præfati,qüodfî quis hæcpaucioribus interpretabitünis merito prô»« îixiratem fermonis noftri accufct.vcrum fi quis autnecélTàrium aliqüod theorema, aut quæ id confirment, euidentes demonflxationcs præte?' l iens îbreuitate fc vfum putatdiuicnon tam de tali breujtatcfibiplacere.

GAL,DE SANITATE TVENDA.

5 ccrte pudore affici par eft. Ego vero amp;nbsp;fi iuftum volumen fcribere de a* pothcrapia potuiftemitamen id faciendum non cenfui, vt qui longitudi* nem huius open's cotrahere maxime ftudui.Sieni ad earefellenda, quæ peiperam aplerifcj funt fcriptajme conueitere voluiftemjncc parua, nec cejTc leue materiam longioris fermonis liabuiflem.verum arbitror, ex iis quæ demonftraui, fan's me fcminum dedilTe, ij s qui faltcm non plane he^ bctes funtjciufmodi omnia refellendi. Cum enim dicat Afclepiades fpiris« tus cohibitone caput opplereiex ijs.quæ ipfe paulo ante definiuijcfi dif* ferentias eius tradcrem^poteft qui volet hominis fentetiam refcllere. Sv militer in fecundo quo(^ voluminejicuit etiam milii omnibus exercitatv oiiib’ fingillatim percenfitisjlibrum producere.Sicuti ca alij nonulli fe^ ccruntjtum qui bellilfime tota materiam eft executus Thcon alexandrv nus .Is eî quatuor libios no alia de re, q de particularib^ exercitijs fci ip«= fit.Quæ amp;nbsp;mihi dixilTe licuit, vt qui turn melius q file interprétai i potue.« rim, turn vero aliorummeminilTe non paucorum,quæ funt open's exer^ citationum communia, is enim cum illudfibi propofuilTet, vtqueadmOi# dû athlet^ maxime cxercitarentur doceret,in his multum vcrbcrum abs= fumpfit.Poteftautem qui volet, amp;nbsp;défis, quas fingulæ artes præftant, cxercicarionibus diflererc. A tc^ hæc quide iis qui longitudine opens pa^^ rum æquo animo ferunt,dida fint. Nunc de balneis agere tempeftiuum videtur.Acprimum quidem deaquis dulcibus calfaftis, vt quorum ae»» brior fit vfus .Mox de frigidis .poftremo de iis quas fponte natas appela lant.Quarum aliæmediatemperie,alif feruetes,ali^ tepidæ, ali^ omnv no frigidæ funt.Dulcium calfaftarum aquarum, fi media teperie fint: vis calidaÂhumidaeft,fintepidiores fintihumida amp;frigida. quod fi iufto calidiores fiant,calida quidem, fed non perinde humida.Quippe horrere corpora, contrahicp exiles eorum meatus fubigunt,ita vtnec madefcere ab extrinfecus accedente humore poftit.nec excrcmeti quod intus later, quicq emittere.Cæterum ab iis incipicndum quæ medium temperament: tum optinent, quæ per fc femper calfaciunt, amp;nbsp;humeftat. Euenit tame ex accidente vt aut per halitum digérant humores,aut fuperuacua fluxione ( çsujxoLgræcivocant} corporis paiticulas impleat,aut molliät, autcot= coquant, aut vires firmentvelinfirment.fiquidemadhæc, quâtitas quo;* lt;5earum,nonminimumconfert.Quinalios quoq;multos lauationis a# quætemperatæ amp;nbsp;potabilis effeftus,quiiam comprehenfis fuperueniat, cnumerare licet,Quorum qui propofito nunc operi funt accommodi? dv centur q fieri poteft paucifTimis .dilato videlicet in aliud tempus j co que in morbis præftat vfu.Sed quod ad fanitatis tuend^ fpeftat vfum, iuucsâ nis in fermone propofitus, iam exercitatus redcat, vt pn'us eft comprehê» fum.Huicigiturprædidibalneipercxiguus eft vfus.vtqui omnia iam

LIBER TERTIVS. Fo.XXXIIIT,

ex mediocri exeicitatione, iam dida apotlierapia cfl cofecutus. Nihi^ lofecius tarnen fiprobebalneuadhibcas:ipfüquoc^ apotîierapiæ pars aliqua fit.fiquidem duras tenfafcj partes emollit.excrementum putreq^, fi quüd intus ad cutim hæret, euocat.verum neutrius liorum egere videc propofitus iuuenismec vllumautmoUioris carnis, autadipis liquames; tum credibile eft illi inter exercitandum, euenire. Cum amp;nbsp;immodicos 8L vehementes motus talia fequebätur.huic vero non folum expulfa omîa cxcrementa: fed etiamemollitæfolidæpartcs fünf, obiter dum apothcfi rapiaeft vP.Quare eluifibi ibalneofudoréjamp;pulueréffiquadohoc vn titur) magis poftulat q calefieri.Ergo tranfire tantum ad folium vfcp no inlaconico immorariis debebit. ficuti qui citra exercitationem feipfos elixant. S ed nec morari in pifcina huic eft op’. Immo lotus ( vt coprehêf» fum eft; ad frigidam fcftineG atcp ipfa quoc^ medio temperamcnto efto ♦

vtpote admcdij teinpcramenticorpus.Quibus enimautvehemeterfri# gida opus fitj aut molli, amp;nbsp;veluti infolatarpoft dicemus. Cæterum opti«« mum corpus quoad augefeit, didum fupra eft,non elfe frigida lauandu,. ne eins incrementum moretur. Vbi vero abunde eft auélus : iam frigidæ quoq^airuefaciendus,vtquæ tum corpus vniuerfum roboret, tum cutep denfamduräc^efficiat. Quod fanetutilfimumefljaduerfus noxas qusej extrinfecus imminent. Quemadmodumvero quifpiam frigida lauaripri# mum incipiefjficvt nullam exfubitaria mutatione,noxam fentiat, idv^gt; ti(^ ante omnia fein' conuenit. Multi enim cum parum rede iccpilfent a?: deo in frigidam lauationem male fuere affedi, vt nec iis qui tutilfime eä adminiflrare potuilfent, fe permitterent, Elio igitur anni tempus, gflatis initium .quo videlicet ante hiemê, in toto interpofito tempore,non fper«i nendaconfuetudo pariatur.Efto præferea dies quo aufpicabimur,q ma^ xime traquillus .amp; quoad id tempus feretrcalidiffimus. Cuius etiam calt;» lidiffimam deligendam elfe partem, nemo dubitet.Sicuti etiam gymna?!

flerium,quod mediocri maxime fit temperamento. Et externa quidepr^^ paratio talis ê. Corp’ ipfu quod vti frigida debebit, ad hue modum pratt« parabitur. Ffto illi ætas quarti maxime feptennij medium, nulla nec ipfo die, nec qua; earn præcelfit node, noua reaJterato.fedprillina falubrita«» tem ad vnguem feruanti. Eflo vero qui frigida vtetur iuuenis, amp;nbsp;animo, turn præfente, tumplane liilaro.fiquando alias, etiam tune præapue. A c primum quidém fricetur linteis vberius. Sunto autem fridiones ma«» gis nunc q ante vehementes, atqr etiam linteis durioribus adminiftratæ. Quodfimanicas confutas manibus progymnaftacircundabit, atc^ ita fricabit,quo fiat opus æquabilius mon minime ad rem pertinebit. Dehic oleo,proutaffucuit, fricetur.inde exercitetur, exercitationibus multitih* dine quidem paribus, fed citatioribus q ante. Ab liis in frigidam difcedat, f.iiij

GAL. desanitate TVENDA

non tarnen cotanter^ fedcelcriter, vel etiam femel torus infiliat.huc vtros^ biqpfpedans,vtvno maxime tempore omnibus corporis parribus hu^= mor circumfundatur.Quippe cum fi fenfim his accéder, horrOrem conciis taturus fit. Efto vero amp;nbsp;aqua ipfa nec tepida, nec plane cruda, amp;nbsp;glacia»: lis .altera nanlt;^repercullumcaloris Lnon'^efficit.altera ferit infuetos ac réfrigérât. Siquidemprocedente tempore, tali quocj aqua vtatur inue^« nis, fi necellitas cxigat. verum primo faltem die, oranino cauendaeft admodum frigida.Exeuntivero abaqua,fricari oleo,idcp a pluribus pedifj quoad cutis ipfa incalcat.Poh hæc cibum plufq cofuetum, poriOs» nem intra confuctudinera capiat. Qup ipfemet veliniulfus faciet,rite mo do omnia fint pcraâa.Nam a frigidalauatione déplus appetut, dcmelf concoquunt,ac minus fitiunt,veniuntc^adexercirationes poflridie pla»« nemcliorehabitu.corporis quidem mole pari ei qui ante, cæterumcoms» paaagt; Ôé mufculofiorc,ac vegetiore.cute vero duriore ac defioreTn hoc crgo,fecundo præterea die fimiliter omnia funt pci agenda, etiam tertio, amp;nbsp;quaito.Poftea veroprocedente tempore, ad eundem modum frigidä iterumigrcdiiubebimus,videlicetponeam quæ priori ingrellui fuccefi^ gt;nbsp;fit hidionem,vt prius eft comprehenfum.Vcrum tertio ca ingredi quod nonnullis placuitmon laudo.Nam 8i iterum id feciffc,àbundc fatis mp hicfle videtur .præfcrtimcumproarbitrionoftroimmorari homine iut* bcre liceat.Ipfum vero immorandi tempus, hic quoc^ a quotidiana ipfi'*’ expeiienria eft conieftandum.Nam fiegrellus frigida,coloratiorex fric?: tione cito redditunmediocriter m oratum indicat. fin amp;nbsp;tardius ci calor redeat, amp;nbsp;decolor diutius mancat:plus æquo moratum docct. Si ergo cu tis notis intentus fis: facile intclligcs, an par tempus pofteain frigidafit habcndus:anpotius admaius minus uealiquid fit mutandum .Etdefrilt; gida lauatone quod ad optimam naturam fpeftetrabundc diftu arbiti or. Supereftqucmadmodumpcccatafi quainciderint/ommodiffimc corrie gas’.dilTerere.Vtenim q maxime ftatum corporis irieprehcnfibilem forti tus quifpiam fir, ac ab omnibus qu^ivitacotingunt negoti/s, liber fit, amp;ftbivni viuens: fieri tame nncquit,vt non aliquando velipfc, veils q ei præficitur, aberret.Primum igitur non abfimile eft in id maxime défre^i quentiJTimepeccatumincidere iuuenem cxercitationibas deditum, quæ laflitudo appellatur.de quamultis iamnonfolum medicis, aut gymna* ftis,fed etiam philofophis eft proditum,veluti Theophrafto qui itegru de ea volumen fcripfit.Ego vero hic quoc^ longitudini parcens: quæ no nullis paçi refte funttradita:catrafire ftatui. Quæ vro maxic funtneceL faria, ij s qui fanitatem tuendam, profjtentur, hæc vna cum accommoda» tis demonftratonibus explicare,ac primum de notione cius agerc.Quip* pe rede fe habet ab hac orfos ,fic ad eflentiam eius explicadam accedere*

LIBER TERTIVS» Fo.XXXV.

Ergo laffitudinis notion em mtc]Iigcnti5(^ funt qui accipiant, dum vfti €xtenri;^ ftbi cfle videtur, idc^ aut omnibus corporis partibus, aut ijs tum quibus laborarint. Quidam dum trifli moleftolt;^ fenfu inter mouen# dum afficiuntur, hunc aJij indicibilem dixere, alij vlcerofum appellaue^s re, nonnulJi cum membra ceu contufa amp;nbsp;phlegmoneobfeiTa fentiunt. JMo défunt amp;nbsp;qui fimplices hos affedus, inter femifcent/t qui tenfionjs cftj ctquivlcerofuSj et quiphlegmones fpeciepr^fert, Alij duos ex his mifcent, aut c um qui vIc cris emphafim exhiber, ei qui tcnfioni affimulass tur, aut eum qui phlegmones fenfum affert, feorfum cum vtroç . ita vt fint in vniuerfum fententiæ de laffitudinis notione fepte. Quæ fane om»f nes vt ver^ ex parte funt: ita in totu fîmplici abfolutoq; fermone no funt. Nam fiue vlceris fenfus cum moucntur fe exhibet,fîue phlegmones, fîue incedi tendic^ videntunfiue duo quilibet horu fiue etia oes coeat: kottôç græce dicitur id e{t lafiïtudo eoriî affeâuu vnufquif^. Quo fit vt feptê eius in vniuerfum differetix fint.fimplices tris, compofitæ quatuor. Cor«« polis veroquodhis fit affedum remedia, quædam propria cuiufqi laffi^ tudinis funt, quædam omnibus communia.De his mox dicetur,fiprius de affedu quodam, qui laffitudines comitatur, dixero, quem decepti no nulli praue laffitudinem nominat. is qualis fit, amp;nbsp;quas notas habeat, ib luftrius apparebit, fi cuiufe^ laffitudinis elTentiamprius difquifiuerimus HacCenus enimipfa Symptomata dida funt. Iliaenim quodincendi te«« Quælaffitu dilt;ç corpus videatur, amp;nbsp;quod mouenti fe, vel vlceris, vel phlegmones dinum lymi* fenfus oboriatur,affediones non funt.fedfymptomata. Affediones vCî* ptomata, et ro corporum quibus hæcfuperucnire folet: tres fimplices funt. quatuor qu£ affedio compofitæ. Et vicerofus quidem affedus oritur ab excrementoru copia nés. tenuium fîmul et acrium. Quæ nimirum inter exercitandum proueniut, duplici ex caufa, aut eo excremento quod craffius crat, fufo et attenuato, non tarnen toto expuifo: aut adipe molli ue carne liquata. Neceffe enim eft abs tali humore ceu tenui at(ÿ acri, pungi et quafi vulnerari, turn cuté, turn ipfam carnem. fie vt ctiam horror interim oboriatur.immo etia qua#« damtenus coneuffio commotioc^ totius coiporis inæqualis,quodgr^ci çj'70ç vocant. fi modo admodum turn copiofus humor is, tu acer fit. Ac ç/yoïr. tail's quidem eft vlcerofalaffi'tudo. vbi autem tendi folum membra vide#« tur, vlceris vero fenfus non eft, in hac cer te laffitudine, nullum excreme#« turn, de quo ratio vlla fit habénda, in corpore continetur. S ed refidet in mufculis 8i nef uis, ex ni mia tenfione quam exercitando admiferunt, af« fedus quidêeffedricis caufæpoteftateteftificans.Acciditnanc^invehe;# menti tenfione omnes mufculoru fibras tendi, non tarnen fimiliter om»« ƒ nés laifari, fed cas maxime quæ per logitudinem tenfionis porriguntur.

Quippe quæ obliquiores quodamodo iacent,minus indiredum agutur.

GAL» desanitate TVENDA

Quarc his nullum inftat peiiculum. In his vcroquæ immodcratius fût cxtcntæjita vt parum a r umpendo abfint; rclinquitur affcäio qucdam fi*: mills ei quæ inter agendum ficbat. Quippe tendi adhuc videntur: cû ta^^ me nulla iam tenhone vrgeantur.Tertia vero laffitudina differetia, qua nimirumceucontufas, aut phlegmone obfelTas partes fentimus, tuma^ xime folet incidere, cum mufculi nimium excalfadi attraxerc quippia ex circunfufis fibi excrementis, Quod fi etiam turn tendomhus, turn iieruis idem affedus incidit; olt;rToxo-n-ojj græce, quafi offium dolorem eu affeâû nominant. ob penitiore fcilicetfenfum, partibus quse in alto maximecoi!« pore funtpofitse nomen tribuentes, quippe fummum locu cutis occupât. Secundum ab ea mufculiliabent, vticjcircumolIapofiti.A ttedones ip^ fis offîbus adhærêt.Quo magis rationabile ell, cum hiquicqprædidorû patiuntur: vider i in imoac circa ipfaolTa affedionehærere.Âtc^ hæ qui# dem folæ tres fimplices lafl'itudinum differentiae funt;compofit£ vero ex hiSjVtiamdidumeft, quatuorfunt.dequibus moxagendum, fitameii prius fimplices vniuerfas abfoluero. Eft nanaffedio alia quoqp, quæ ceu laflitudo fit: nonnullis imponit.hgc inciditcum fupra iuftum mufeu:* lificcantur, ficvt fqualens contradume^ corpus appareat^atc^ ad motus quodam modo pigru: non tarnen ei quicq eoi û qu^ modo diximus ineft. netçis qui velutivlceris, auttefionis cft,multoqjmin^quivelutiphlef# gmones eft fenfus. Quippe diuerfiffimus afpedus eiufmodi affedionis cft,eteius quamvltimolocoretulimus. Hæcnanq,’ ^fquales etcotra^ dius corp^^elïicit. At q phlegmones féfumpfert5molc etia q pro natura äpliorc.Quare quatuor in vniuerfum fimplices affediones funt .quarum fingulis fuafutremedia. Ordieduveroab ea, q vlceris fenfum inuehit, quaetiäabexerementoruacrimoniaortadixim’,hæcmaxime icaicidit corpora, quæ etmalifuccifunt,et excremetis abûdant. Succeditverore^ centibus cruditatibus, cû autexercitanturimmoderatius, aut in foie funt morati. Cæ terum nihil obftat, quinin coiporeboni fucci citra cruditatem proueniat, vtiçobexercitationism'miumexceffum. fane excitareeam folent, celeres ac multi motus. In hac vero laffitudine etiam denfa elle, horrerec^ cutis videtur. Eateturc^ qui ea funt affedi, inter mouendû dolt;# lere fibi vlceiis ritu, alü cutim tantum, aîii fubiedam etiam carnem.Re»# medium huius ex iis quæ affedioni funt contraria, comparatur. Quippe fi quæ redûdant, euapores: malum celTabit. S ane euaporabuntur fridio^# nemulta,molliç cum oleo a quo omnis aftringendi vis abeft. quod gen’ maxime fabinum eft. A duerfiffimum vero huic affedioni eft, quod ex hifpania portatur, et ex Iberia, vocat autem hifpanum, tum quod om# phacinû vocant, vel œfxoTQ ß s c. id eft crudû. Et vt femel dicam, quod au«# fterum eft: omne id alienum eft. A deo guftu ipfo vim eorum difeernere

LIBER TERTIVS, Fo. XXXVI.

licet. Eciam fi de ipfis ante peiiculum non feceris. Sic naq^ 8L nos quon^ dam in Macedonia deguftato oleo^ quod fit circa Aulonem, qui eft fuper ftrimonem i depreliendimus eandem cum hifpano vim habere. Quin amp;nbsp;leliquorum omnium olei generum ita deprehedas vires:^ etiam qu^ciïq^ per abuhonem nominat, ex falc, ex radicibuSj ex herbis ex gcigt; minib’, ex folij s, vel fruftibus. propterea videlicet quod hæc habet, Dilt; ftum vero abunde de ijs omnibus eft, in operibus his, quæ de medicaj« mentis infcripfimus .Nihilo tarnen minus etiam in propofito opcre di ce^t tur fuo loco. Illud tantum in pr^fentia dixifte fatis lit. quod plane dulcify ■ fimum oleum eft: id elle ad propofita affedionem maxime accomodatu. Hoc igiturcopiofo, cumultafridionevtendum,primo quide die, quo fufpedam fore laftitudinem omniiio declines .fecundo vero vt fi qua in^ cidit:difcutiatur.Difcutitpoiro eamexercitatio quæ apotherapiadicitur, in qua fcilicet motus adhibeas quantitate mediocres, qualitate tardiores. idcpcumfrequentiinterpofitaijs quiete, quavtic^fricarc homine oporplt; tet pluribus contredantibus.quo necrefrigefcat pars vlla, nbsp;nbsp;nbsp;ocyftime

excrementa digérant. Porro fridionum plus adhibebitur,in ijsqui in cut« te amp;nbsp;fub cute excrementorum coUedam vim habet. Motuum vero quos ipfemet edat,in altera laflitudine: fcilicet in qua plus eft in ipfis mufculis congeftum.Quæ enim in his coada excrementa funt,folafridio educere no poteft. his enim opus eft non folum ab aliquo foris attrahi: vcru etia ab altero quopia intrifecus impelli. Impellit ea partim calor ipfe, qui per motum accéditur, partim fpiritus qui vna emittitur, partim ipfa mufculo^' rum têlïo’. S uper hæc vero ipfa fingularurn partium cxcretoria alieni vis. A Itéra vero laffitudo in qua tenfio fentitur : illud pro remedio poftulat, quod Hippocratigræcep(ctÀoilt;ri çid eft relaxatio dicitur.Eanacp tefioni contraria eft, ad eum modu quo duritati moUicies. A it eni ita. Cutis dit^ læ mollitio.diftentpremilTio, ceu duro,molle.diftento,remiflumlaxuc^ contrarium lit. Sane remittitur quod diftentu eft in ali/s quide affedib’, quos in quinto de fimplicium medicamcntorum viribus diximus: alia ra»« tione. Quod vero per exercitatationem incidit, tu pauca mollig fridio#: ne. eac^ ex oleo dulci,atcp egelido,tum intermiflioe omnino, aut etiam quiete.pr æterea lauatioe medij teperameti, atç in calida plufcula mora, adeo fi bis terue lauabis, plu s proderis. Hi vero et poft baineu vngi de^ fyderantpriufqveftiantur. Quodfipropterfudoremfortealiquepingue deterferint, rurfus vngi defy dcrat. Quin etiam poftcro die cu e cubili fur»e gunt:vngi his expedit, nunq tame oleo vlrime frigido, nec dura fridiogt; ne. Incidit certe huiufmodi laffitudo,iis quibus falubris fuccus eft, poft robuftas potiusquot;, qceleres exercitationes.redditc^^ laftatos ipfos pigros admodum, ægrec^ flcxibiles. Non tarnen hi denfi horrentefcp appa?

gal,desanitatêtvenda rentjquêadfflodum quos pauloante comprclicndimus. Cæterumcon^ tradiaridic^ non minus ipfis apparent, Tadu vero calidiores videntur, nonfolumiis quos vlcerofalaflitudovrgctïfedetiam q ipHmct eufani effent.Tertia laffitudo ex vehemêtiffimis nafciturmotib’. folaq^ fupra naturalem habita mu feu los attollit.fic vtphlegmone perfimilis affeàio fiulfaq; amp;nbsp;leui taffu ofienduntur, 8i calidiores apparêt, Dolet veto etia fi ipR per fe moueri conêtur. incidit hæc laffitudo his plurimu, qui allueti exercitationibus non funt. nam exercitari affuetis rai o incidit, vtic^ ex vehementiffimis plurimifc^ motibus.Sanarionis veroeius cÔfilium,ad Phlegmon triadirigitur, eademfere ad quæ omniumphlegmone obfefforû, Népe nofjgcuratio fuperuacanei vacuatione, exteti requiem, amp;nbsp;inflamatiois refrigerationê.

Ergo amp;nbsp;oleum copiofum ac tepidu cd friiftione molliflima, amp;nbsp;logiffïma inmediitêperaméti aquis mora: huiufmodilaffitudines emedat. Quod fi paulo tepidior aqua fit;plus proderif. Ad eudem modum multa quies, et vnffio affidua, deniç omnia, quæ id quod laffatum eft, quiete,leniî mentoqj recreêt, ac quod fuperuacuum eft, per habitum digérât. S ed pu#; tet fortaffe quifpia laffitudinem hac nec fimplice effe, necaduabus iam gt;nbsp;traditis tertia, fed ex his compofita.ncc aliunde coftantem, qex neruofa«« rum partium tenfione, amp;nbsp;vlceris fenfu. Calorê nan^ç qui i huiufmodi laff fitudinefentita aliis qüoe^ naturaliterieffe.veluti i memoratard vtraqp. Nec tarnen complendænotioniSjfubftantiæue, partem effeviia. verum illudhuicvniegregie pterciteras ineftjnempemaiorqpronaturali ha^# bitu tumor.Tum quod necgrauitas fenfus fimilis in hac, dê tefionis laß« fitudine habetur. Quippc in iUa tendi, in hac contufos effe vfcç ad offa neruos putat, quiipfalaborat. Quare inhis faltépropridareliqsduab’ diferimen habet, nec eft copofita tantd. Tres igitur fiue corporis ftatus, fiue affedus,fiue quid aliud dixiffe velis: hifunt.Eft alia qu^da fuphas quarta,fimilis quidelaffitudininio tamê laffitudo, qd neep vlceris,nec^ tenfîonis,nelt;5phlegmones affeftum præfeferat. fed nec honore vllum dolorêue,nccpigritiam ad motus quêadmodum laffitudines infert. fed gracilitatem tantd ariditatec^ facit, incidit quidem h^c in corporib’ boni fucci,amp; excercitatioi affuetis .vbi iraodice exercitata, paru rite apothera;= Quafti affe nbsp;nbsp;nbsp;funt vfa, C^ippc ita et digeruntur excrementa, et quæ tenfa fuerat,

ftus curatio Î3xantur,nec aliud in corpore relinquitur,præter ficcitate,quam ex imo*= dico motu contraxerunt, Poftulat aute primo die nihil fane diuerfum,ab iis quæ prius diftafunt,præter calidiorem aqua, qu^ fenfim contrahat, et calfaciat,etroboretcutem, Seeddo die apotherapiæ exercitationem,qup turn inmotu,turn friftione, et pauca et mollis et tarda fit,Præterea folid fimiliter calidum,vcrum protinus infrigidam exiliant.quo videlicet ipfis robur in cute vna cum calore conftet,Nâ et minus in fequenti tépore per

LIBER TERTIVS. Fo. XXX VIL halicum amittunr. Si facile in carnem cute^ nutrimentum refumut.Quo maius his comodum nullum profeâoinueniasM quinuUunotabilé af* feâunijpi'æter carnis gracilifateariditateq? Iiabeat.Quippepoftulat Car:* bitror) tale fake coipus, nutriri limul ac madefieri, quorii vtrnc^ cx hu midonutrimento optimealTequétur.Quoniam veto faéfa femel mcntio de vidu poft balneum efttnon alienum fuerit. Si de ea quæ ad laftïtudies pertinétjpi’^cipere. Vlcerofa igitur lalTitudoopoft légitima apotlierapiäj confuetum nutrimentum defy derat, aut etiam parcius. præterca Iiumidt: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

us. Quod fi m ipfa apotherapia, in quartum migrauerit affedum, A IToi* let enim ita pieru fieri} pro ipfius ratione, tu lauetur, turn nutriatur. A £ j quæ tenfionem laftitudo præferc, ea etiam magis q vlcerofa parce nutrirj poftulat.Qu^veioplegmones fenfum alïertzeafuprareliquas, ornés tu humidiftimû, tu minimu, tum veto quod réfrigéras quippia habeat: re:* quirit,Boni fucd tame nutrimentum; omnes qui laftïtudine grauâtur,iu,* xta poft ulant. quali nimirn propofit’ nobis iuuenis adhuc iteger vtebat, Cauendus tame in vlcerofa, Si ea quæ plilegmones fenfum exibet, glu«* tinofus cibus eft,ceu qui excrementorum digeftionem moretur. At in te»! fionis laffitudine, etiam exhibendum eiufmodi nutrimentum eft. fed mi* nutoeius modo.Quo minus mirum eft,fi multiplex pugnanon plebeis modo inter fe,fed etiam doftis,5i interfe,Si,eu plebeis oritur. Dumne*= cp deexercitationibuSjne;^friâionibus,ne(^balneis,nec^viftu lalTato*! rum,confentiunt.Quippe alios affirmareaudias, laftitudiriem laffitudi» ne elfe abolendam.alios laborem quietc fanari. alios parcius nutriedos, qui laffitudine premuntur.alios contra, non modo de confueto nutrimé^ to non demendum quicq, fed etiam tanto plus adiieiendum, quanto plus fe fatigauerint.ad portionem enim laborum, nu trimentum exhibendum. alios rurfusnecadi/ciendum quicq nutrimenti modo, nec etiam dernens* dum.A d eundem modum balneo quoep vtuntur.A lü ex aquis medii téc peraméti, alii calidioribus, alii tepidioribus. Nam Si experietia ad id tum probandum, quod vifu fæpe vfurpauit, quemlibct impellit. Et præte rea ratio, vtpote qua quifeç abfoluta fe habere putauit. vt fupra diftu eft. V erum cum vnum tantum laffitudinis fenfum traderet,reliquis ceu non fintpjyteritis:eius tantumodo qua nouitremediu docuit. Ergo verum e. Si quod laffitudine laffitudo foluitur. cum videh'cet heftemis exercita«* tionibus,pares poftridieadiiibendas videtur expediens. Etlaffitudinis medelam, effe quietem. quippe id confilii, partim in iis quæ ex cogeftis excrementis laffitudines confiftunt,acpræcipuc vbii mufeulis excreme tahæferut; partim in ijs quæ tentionis amp;nbsp;phlegmones emphafin prebet: vtile videtur. lam illud quoq^ verum eft, qui laffitudine grauantur,eos parcius effe nutriendos .Id enim conducere videtur, ei qui phlegmones

gj*

GA L. DE S A NITATE TV ENDA fenfa præfcrUV erum præterea cftj amp;nbsp;ex confuetudine ce nutriêdû.id in viccroia laffitu dinc, vbi icâe apotherapia funt vfnficri obfcruatu iSicutctiamvbcrius dbandumjincoaffcctu quéfimilelaffitudinibus di* ximus. in quetn ex vlccrofaquoeç nonnulli tranfeunt. Sittiiliratione amp;nbsp;wedii temperamentiaquis elle lauandum^in his quæ ex redundantia fu^ peruacuorum natæ funt, verum fateor.Sed ncc illud verum negem, eiuf^ modiaquis no elfe vtendum,necineaquæ phiegmones fenfum pr^fert. cum tepidiorcs hÆcxîefydcretjnecinhis qui fimilë laffîrudini atîcftum . fcntiunt.hinanqj calidiores voIunt.Sunt amp;nbsp;qui eum affectum laffitudi* nem elfeputenuAlnquinamaffectus fit,nondixerût Jn quibufeuç^ye^ to fufpitio futuræ laffitudinis fubeO; fuadet calidiore aqua in balneo vti, caufamc^ affignantjlîcutipfi fupraretulimus. Alij diffiibutioni in corp’, alii nutritioni,id genus balnei conducere dicentes. N on tarnen ratônem vilainafferunt,cuius gratia eiufmodi diftributione, nutrimeto, prohû: berilaffitudopoffit.Sednecomninoqualis fftipfelalTitudinis affedus, fcribunt.Nam maior corum pars nihil dixit. Qui vero dicere aufi funt; ficcitaté clTc definiuerut. Ac quod nutrimentum ficcitati mcderur,præfer^ tiracj humedans, quam tame conditionem maior eorum pars non adie«» citîcflfane vei-iffimum.Cæterum nee remedium id,nee cautio laffitudi* num eft. Sed cum vti didum eft,membraficciora funt fada,nulla tarnen neetenlio fubeft^nee tenue acrecj excrementuin,nee phlegmone ƒ milis affcdustreficerenutrimêtohumedanteexpedit, quæ ex haufto humore' funtficcata.Quandonifiabunde nutrias, amp;nbsp;gracilius óêaridius q fue,j rat,poftero die corpus cernes.Atcphunc affedum nonnulli lalfirudinê rati:cumexiftimantcalidiorebalneo,amp;plcniore cibojiic incidat prohù= ben'. Illud tarnen quorundam, ficuti etia T heonis, demir or, ff iam fadam laffïtudinem fimilitcr fanarinon putant .Nam fiue quem modo mcmora^ uimus affedum,velit quis cftelaffitudinemmutrimento ilium Ôêfoluere debet,5ê ncfiatprohibcre.Siuereliquorum quemuis eorum quiver^ laG fitudincs funt,vti(Ç parcius in omnibus hominem nutrire, amp;nbsp;cumadhuc inftant, amp;nbsp;cuiniam occuparunt. Illud cnim drei non poteft,falem faltcm affedum qui laffitudinibus fucceditmifi primo die per nutrimentum ple?= nius corn'gatur,in trium aliquam migrare folere.Nam fi ipfa folum ficci« tas in co vifitur:prætcr gracilitatem nihil fcquetur ampli’. Si vero calo*gt; ris quoq; quippiam fimuladfitriamfebricitare metus eft.verum non ide funt,lafl'itudo 3L febris. tametfi. maxime corum qui laffïtudinem fenfe^s rûtjuo nullos febris male habuit. Sane theonem mirarifubit,h3eci quar^« to de particularibus cxercitijs, vbi de abfoluto exercitio agit, fcribetem. j5 Cum laffitudo aliqua cos qui ita exercitati funt, poftero deinceps die fcre 33 fequatur,zeftolufia,id eft feruentis aquæ lauatiormin^ laffitudini obno#«

xios reddit, fuinraacorpons sccendens. deindeficgræcc fubiicir ^jict stu TX ö-J KUl otO-TfOTTöjf TH)) Aclt;.^ßct))O(Ut.£))Hj) Tf oÇ)H)J SIT) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tol Ç KSXJUHKO

ö-ijj ajjTj^isÄNTon ):£uçûiç. Is eniinpræteraliavelutienigma quodda verbum duvTi^«s?vHTclt;.i incontextu appofuit.poffisenimita intelligere, quad fumma corporis cucurbitæ more nutrimentum tralientia, partem a^s liquam eiuSjneruis quoq^ difpenfent.poffis amp;nbsp;contra, quafî fumma cor^ poris cucurbitæ modo, id quod ad neruosferebatur,alimetum adfe tra* hentia impartiant. Ita nimirum vtpriore intelleäu ad eutrophian ri. nu? tritionem, refedionemq^neruorum conducat excaifacta cutis. Quippe hancaibitroreum per cpiphanian, id eft fuma corporis fignificare. pot^ fteriore vero ad oligotropliian id eft partiorem nutritionem. Quantum itaq? ex ipfis verbis licet accipere, meutern theonis non coperias. Ex bis vero quæ tum alibi, tum in fextodecimo gy mnafticon fcribit: minus nuj^ trimenti poft abfolutum illud exercitium dai’i cenfet. Quanq ne id quide qua ratione induftus fuadeat,vfqdocuit.Datur enim minus q ex confus* etudinenutrimentum,autproptereaquod pari opus non eft, aut quod concoqui id non polfit. A c prius quidem in liis qui plurimum fe exercita::: runt: verum non eft.pofterius aliubi verum, aliubi certe falfum eft.Si cui enim imbecilliorconcoquendivis eft:verum.Sinfccus, falfum, Inaudû» enda vero concoquendi facultas eftinon ea modo quæ in vetriculo, aut venis,autiocinore agitutjfed etiam quæ in fingulis particulis. veluti in ijs de quibus fermo habetur,in mufculis .in quibus vti^ vel maxime af* feftus is,dequodirputo,continetur.Quippelargius inter exercitandum cxhauftiLamp; imbecilliores amp;nbsp;graciliores reddutur.Ergo fi hæc leuiter his contingant,vtiv'^ conficere cuius indigent, nutrimentum potcrunt. Sin multum a natura recefrerint,non poterunt.Quorum Theon nullum omnino net^ intellexit,neq^ diftinxit. Omnino enim no rationealiqua, fed experietia ficut ipfe fatetur.poft abfolutum illud exercitium, calidiOf= rem aquamvtilem elfe obferuauit. Sic enim deinceps fcribit. illud vero liquidem rationem habet in promptuîfortunæ idbeneficio ferendum ace ceptum eft.Sin minus quodeffeftatcftantnr,idnon admittendum. licet quis certam rationem hmul fe fubiicientem non habeat.Ergo li plane cx» plorato affeau,in quo calidamlaudat:caufamfateretur ignofare,merito dignus venia eftet.verum cum citra exceptionem,vtilem elfe abfolutO exercitiozeftolulianpronunciat, (ita enim hanc appellat) polTunt au#i tern alij quo complures affeftus, id genus exercitationis excipere : acs* cufandus merito eft, quod deinceps fingulos nondifcreuerit.Tpfenanq^ nouit etiam quæ phlegmones fenfum exhibct: huic exercitatioi fuperue^s mre. Sub qua nimirum in maiorem q pro natura molem, attolluntur fati#

g-ij-

GAL. DESANITATETVENDA

gatæ partes. Etiam alteram quam vnam [cribitj vtilt;^ generali fympto^ mari attentus : quod incremento non naturali eft cotrarium. Quippe gragt; cilioreSjinreliquis duabus lailitudinibus rcddutur. atqjetiam ineo aL fcftu de quo agitur. Cætcrum non quemadmodum trium affeduu, num fymptomacommune eft’.itaSiaffcdus vnus eft,Ac ineo quidem qui ex ner uofarum partium tenfione confiftif. calidiorc q ex confuetudt* ne lauari non oportet. Similirationenec in iis quos excremcnta excita^ runt.In gracilitate vero quæ citra hæc confiftitrexpedit calidiore aqua, q qu æ mediocriter fe habeat lauari. Cotrahitur nam^ hie affeftus exhau^ fto vehementius inter exercitandum corporc.eo modo quo in diutia me accidere folet. Itacp etiam fic affeftorum refeftio, in appofitione, quod detraftum eft reponendo confiftit.Id quod certe accidere: cute ad* hue laxanequit.Cogcre ergo banc denfarec^ acadftringere prius opor^^ tebit. fl qua plenioris nutrimeti expeftanda e ft vtilitas. S ane cogit clau^ ditep turnfrigida,turn feriicns aqiia.Verumafrigidalpdi hominem mCî* tus eft.vtpote qui iam ex multa exercitatione, amp;nbsp;laxior eft redditus, amp;nbsp;vacuus.Exferiicnti.vtnoxa certe nulla^itafccura in cute délitas paritur. ipfoqui Î eaderelinquitur calore, nonnihiletiam confcrcnte.Vndenec immorari in frigida nimium debet, qui ita eft lauat’jfed, veluti id faltem rede a Theone obferuatum eft, cauere in frigida moranr.vt quæ fernen!# tis lauationis commodafruftretur. Sane ita errare Thconem, vt quod vniaffeftioni conueniebat, omnibus quadrate præciperet:in caufa erat corporum quæ exercitabat habitus, fiquidem athletas exercuir, qui ex abfolutoilloexercitio, ad quartum erant affeftum oportuni. in tertium raro incidebant.Itac^ quod fæpe obferuaucrat: ccu perpetuum prodidit. Quod li aut vicioli fucci homines, aut inali habitus, aut laborum infue»: tosjautimbecillos,aut minime iuuenes exercuifletiin eiufmodi quidem raro,in reliquos vero affeftus fæpin’ime icidcre vidillet. An amp;hoc qua# ^diccrefoitalTcefuperuacuum:cumipfcquo£:p fateatur,poft præpara^ torium exercitium,ferucnfi elle balneo vtendum.Id vero exercitationis genus folis athletis exercetur. A tqui dicat aliquis iilos fponte, amp;nbsp;quo# dam circuitu,alios veromultos velneceftitate,velvincendiftudio,vel propter alia id genus, eiuimodiexercitationem fufeipere. verum hi falte poft immodicos labores, ne celle eft vel vnum, vel plûtes lalTitudinum affeâus jprius conttahant. Itaqjhis dumtaxatcorporibus qui bona ha* bitudine funt;quattus affeftus incidit.Cuiufmodifunt turn athletarum, qui bene funtcutati:tum propoliti nunc in difputatione iuuenis .Et quiL quis abfolUte pronunciabit, poft vehementiflimas exercitationes : calls# àoris folii vfum elle idoneumn’s vt in vno certe ftatu verum affirmabitt

LIBER TERTIVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eo. XXXIX

ira in tribus plane falIetur^S unt vcro per vmucrfam tuendæ valetudmis artein, 8L alia non pauca, quæ tum medici, tum gy mnaftse falfo prodide.« runt.Quorum vnum omnium caput eft, confufa indifcretaq^ obferuario. Dum quod in vnico quifç notauitaffeftun'd multis tribuit. Quinetiam affeétioquæda eprædidis proximaquaipfegracceoTEyjiooo-ij), appello; de qua cum de laffitudinibus difputationem abfolucro,mox dicam. Sim^ plices eiiim earum differentia, tres funt.de quibus iam egimus. poft has ex binis copulatis,aliæ fiut tres. A b iis vero feptima eft, vbi i vnum co^ euntnotæ.Remedij vcro commune in omnibus cofilium eft, vt ci quod fupcrat,fis inténtusmec tarnen quod reliquum eft,plane contenas .Pro?' priumvcro,abipfis membratimaffectibusaccipiedumeft. Acvniuerfas quidem coniugationcs percurrere,longum fit.Sed quod ad claritatem fit fan's3vnico exempio res peragetur. Siigitur amp;nbsp;intumuiffc mufeuli cer? nuntur, amp;nbsp;contufi putantur, prætcrea vel vlccris fenfus, vel téfiom's lafi fitudojvna cum excrementofa hominem male habetîapotherapia vten^» dum, quæ vtruntÿ refpiciat. magis tarnen id quod eft maius. No eft au? tem in omnibus rebus vnius rationisn'pfius maioris natura. Sed alibi p viribus amp;quafidignitate rei, alibi pro ipfius propria elTcntia fpedanda. ■Aedignitatequidem di viribus, maiorlaffitudo eft, quae phlcgmones fenfum præfcrt, q cxcrcmentofa.vtrac^ tarnen ipfarum,fic propriae ratio? neeffentiæ,magna paruaq^effepotcftjvtfifolafeorfum confifteret. Si igicur vtraqp pari interuallo a naturali habitu rece ffit; quæ phlcgmoes fif milis eft,praecipuamcurationis follicitudinemadfecouertet, vtpote di* gnitatc pollens. Sin cxigue quæ phlcgmonen : plurimum quæ vlceris fenfum repræfcntat, a naturali habitu rcceffit: æftimandum num tantum fuperctmagnitudinevlcerofa,quantumquæ phlegmone fimilis eft viri? bus, an minus, an magis, atç ita quod pollet explorare. Quod fi æqua? literpollcntes viderisîpariftudiocftvtriq^confulendum.Atcçhæcratio omnibus perpétua fit omnium coniugatorum affeduum. Sicuti vcro laffitudincs coniuftis af? ipfæ numero tres, fi inuieem coniungasrquatuor coiugationes cfficiunt: feélibus. itaffane,fiquartumhis affeftumadiûgas’.multo plurcs exiftent. Quod dicimus, ex deferiptione licet clarius îtelligas.In eaprimum locum vice? rofus habeto.Secunduminquotcnfiocft molcfta.Tertium quiphlcg? mone fimilis eft.Quartum gracilitatis,id eft in quo corpus cmacuit. Ex his igitur,aut primus cum fecundo coniugetur, aut cum tertio, aut cum quarto .Aut rurfus,fecundus cum tertio,vel quarto.Autdenic^ tertius cum quarto. Ita nimirum vt ex binis coniunftis affeftibus: fex i vniuer fum complcxiones oriantur. R urfus cu tris vna mifeueris rquatuor aliæ fiunt.Namaut primum iunxeris cum fecundo, di tertio, aut cum feoJ:*

g.iii.

GAL. DESANITATETVENDA do et quarto, aut cum tertio et quarto.aut rurfus, fecundum cum tertio quarto, Poftrema omnium complexionum erit, vbi quatuor fimul coL erint.ita vt vndecim numero intotum fiant.Etant veto amp;nbsp;fimpliccs qua^ tuor.efficiunturitac^ in vniuerfum quindecim. Simplices afïedus. Vlcerofus, A. Tenfionis. B. In quo plilegmoncs fenfus eft. C. Gra^ ciliutis,D, Compofiti. AB. AC. AD. BG. BD. CD. ABC. A BD. A CD, BCD. A BCD. Quodfiprætereaoo clufse cutis, ftegnohn græce vocoj differcntias,tumfecum, turn veto cum his quindecim complicueris, alias rurfus complexfones effeceris plurimas. Si veto cos quot^ corporis ftat’, qui aut acruditatc, autvelt;gt; nere, aut deuftione, autvfgilia, autdoloie incidunt, adiünxeris : ne numero quidem vniuerfas facile compîedarc. Prætcreo nuiic, quæ vel plethoras id eft fuccorum æquabiliter fe habentium rcdundantia, vcl Cacochymias id eft viciolî fuccicopiam, vel aftriéfi, vel iubrici vetris, velvomit’,velgrauati capitis,vel pris cuiufq;alteri%vel i fumaqcuc^ i fymptomatè aliquo affedus cofiftunt. dieet enî poft de eiufmodi oibus. Nunc vero idcirco eorum maxime memini, vt complexionum multitudi nem, quata elTet indicarem. M iran’ enim liceteos qui de fyndrome id eft concurfu hor-um vel curationem, vel euétorUra prædictionem: obferuaL fc fe prædicant. Vnka nanq^ ratioe amp;nbsp;prstiagire, amp;nbsp;comode mederi fas cft.vti^ ficut Hippocrates docuit, vbi lîmplicis cuiufcç negotii fciéda vî elle cenfebat, veluti ipfe nunc i quatuor affedibus præmonftraui. vnufflt; quifep enim fi per fc confîftatilîmplex remedium exiger, fin alteri fit con«« iundus î pro ca methodo quam paulo fupra de omnibus coniundis affc;« dibus præfcripfimus, [^corrigetur.^ Ergo cum hæc itafe habeant: rede^ undû rurfus ad fimplices affedus eft.quorum a iam didis proximi crant, . quos ftegnofis excitabat.vocoitameatuum cutis uicium,quotrafmirtCfj jtefupcruacuaprohibetur.Inciditis affedus, aut obftrudis meatib% aut denfatis. S anc defationem eiufmodi jxuo' j jj græ ci id eft conniuentiam ap?lt; pellant. A c obftrudio quidem ex lentis, craffif«^ excrementis oritur:cum confertimad cutimruunt. Denfitas turn ab iis quæ aftfingunt, turn quæ refrigerant. Vcrum obftruipropofîti nobis corporis cutis, fi adpræfcn^ ptamrationemriteagatur:nonporeft. deiifari certe aliquando poteft. tu ex valido frigore, turn aluminofo balneo.Fieri autem poteft, vt Ä poft balneum, fudoremue, at aliam alioqui ob caufam,Iaxata prius cute: au ræ flatus incidens obftrudionemquampiam,.defationemq? efficiat.Ac depræhenditur quidem iamdidus affedus: protinus vbi feexuerint, ex colore albo,amp; cutis tum duritie,tum denfitate.In ipfaveroexercitatio« ne; excoquodægrcincalefcant. Quädonec vt prius æquefudant, nec

LIBER TERTIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.XL.

bonum colorem in ftimma cute oftendunt.Immo fi quis eos valeiitiore exercitationeniiundajudoris quippiaraemitterecogat: Si ininot liic q ex confuctudine 5 amp;nbsp;frigidior exit, minufiç lialitui fimilis . Remedie um huius alîeâus calefaäio eft. quippe ea frigiditati cotiaria eft. alen^ tiorc ergo exercitatione, ac balneö calidiore vtendum» Magis quo»^ ad rem pertinebitjfi in prima domo pinguiter in oleo volutetur » Eito vcro oleum ex eogenerejquodrelaxet.cuiufmodieftin Italia fabinu^Quod vtivp ad ciufmodi affeäus etiam eft vtilius, li bimum trimum ue ht. Id nani^ tumtenuius,tum calidius fuerit.Mora veroinfrigidofoliodi^= uturna ne fit.fed nee aqua ipfa frigida.Induendi vero vnguantur aliquo quodmediocritercalfaciat.Oleis quidem,cxijs qu^ in ægipto habend tur, CicinOjÄ raphanino. in reliquo vero orbe dulci, tenui, ac modice antiquo.Vnguentis vero^fuhno^gleucinojirinojamaracino, comafj cino. nbsp;nbsp;tlt;p ex bis gleucinum quidem prorfus acopum eft, ac relaxans ♦

Italt;^ etiam ijs quos veliemens laffitudo infeftat, eft vtile.paulo hoc ca»lt; lidius,magifcp relaxans3 fufinum eft. Irinumvero, dê amaracinum, 8i

commacinum,etiam fufino calefacerepotentiora,ijs affeftibus,quiprolt;# prie frigiditates dicuntur, funt idonea .Cutis tarnen denfitati fanandæ, e^ tiam anethinum eftfatis .maxime fi ex viridianethofiatiFacit autem amp;nbsp;ad tales afteftus, ficutietiam ad vehementes laffitudincs, 8i acopum quod ex abietis femine componitur. id quemadmodum præparandum finpoftdicetur.Nuncenim vel hst’C mihifupra iuftum appofuiffc Videlt;# or. liquidem quioptimo eft corporis ftatu,amp; liberamdelegitVitaminec^T^ in ea quiequam delinquit. Si cui pcritiilimus tuendæ fanitatis aitifex r præficiturnh hunc verihmile eft morbofos äffeftüs nonadmodumincL» dere.Redeamus ita(5^ad penfumdenuo.reliftifc^ vftione, refrigeratiof' ne, cruditate- ventris profiuuio,reliquis id genus ( S atiüs enim eft in v** num ea volumen conijeere, quod de morbofis fymptomatis inferibe?: i^^^xercità musQ in præfenti de i/s quæpoft veneremadliibenturexcrcitijs^diftefs ^‘oepoft ve ramus. Quippe cum de bis par um conueniat. A liis ita exercitandum ab ♦ haeputantibus, vt in exercitatione quæ apotherapiadicitur;aliis vt in præparatoria.Efto veroprseparatoria exercitatio: nee in quantitate Iagt; borum intra modum. Si in qualitate ipfa robuftior, ac celerior.. Ac qui a# potherapcutica quidem vtendumeenfent, hi ficuti in fatigatis, tum vif res diminutas, tum corporis ficcitatem fufpeftas habent.Quorumv»* trunc^ Si a concubitu, Si ab immodica exercitatione fentimus . Qui vcif ro præparatoria adhibendävolät,bi raritatê,atç ad fudores pioptitudi* në præcau ent.quæ apotherapeutica intëdii ediuerfo præparatoria chien#'

GAL.DE SANITATE TVENDA.

daiiputat.ipfc laudatis vfrifqj propterea qnod veritate ex parte viderdt, fententias eord i idem conferam. Nâ et inftaurandas vires elle, Iaxis? tatcm cogendam; nec ficcitatem adaugendâ fatentur vtriç* Vna difcrelt; tiodefyderaturinvtriftç.veluti etincompofitis omnibus affeâibus fu,* pra a nobis eft diâum, et nunc nihilo minus dicetur. Cu enim i idem va? rij affeftus coierunt î hifi vnämedendirationcm indiccnt: vtic^intendi magis rationem earn conuenietrq fi fingulifeorfum confifterent.Sin con tranï fint: is qui vincit affedus prius eft corrigendus. ita tame ne reliquu omnino negligas , Ac qui vel propter ætatem, veletiam aliaratione imbecilles concubuere^inhis virium infirmitas necefteeftfuperet. Qui verodimioicsjamp;iuiïenesj veluti qui nunc eft propofitus: horum liabi? tus corporis in raritate magis, q vires in imbecillitatê mutaturTtaq; etia conigunturhi,nonpcreaquae corp’relaxant, qualis eft exercitatio qu^ apotherapia dicitur.-fed per ea quæ cogunt,ac contrahunt, qualis eft præ paratoria.proindec^ hac vtendum. C^adoquidem ea non folum motus turn celeritate,tum robore calore excitât: fed etiam habitum cogit,ac co?* ftringif, Illud quo:^ fatenturgymnaftæ omnes, ipfaprofefto experiêtia cdoôti, hancvnam exercitationem mederi raritati pofte.Itaq? nulla plane adpropofitum affeftum vtilior eft.Si vero anni tempus non dilTuadeat, nec a frigido balneo abftinendum elfe cenfeo. Cibus in modo quidem, dabitur minor,in qualitate vero humidior, vt turn probe cocoquatur,ru ficcitas,quæ exvencre contrafta eft,corrigatur, Debetvero necfrigido temperamento effe. fed vel medio, vel calidiore. Na quoniam corpus a venere amp;nbsp;laxius, et frigidius, amp;. imbecillius, et ficcius eft effedum: debet plane quæ denfent, amp;nbsp;calfaciant, vires reparent, adhiberi,atcp ad hpc ftudium qmne impedi. Cæterû quod efficere hæc ven’ po (fit: id docere, ad præfentem difputationem non pertinet.in qua propofitum eft, quead?= modum optimum corp’q commodifiime poft veneris vfum exercitetur, oftendere.Quod fane commode fieri no potuit,nifi prius tradito,cuiuf? modi affed’ fit, q fuccedere i corpore a venerè folet. Veru nuc id cocedi nobis poftulamus. In fequetibus cum euidenti demonftratione dicetur, turn quæ veneris facultas fit,tum prorfus vtenda fit:nec ne. turn quænâ ex ea commoda incommoda^ pro corpora ftatu, et teporis anni ratione et loco, etaliis id gen’quæ vticj determinate ptereaoportebit: eueniut. Poft venerêcrgo,fpccies exercitatioiseaefto,qua præpatatoria vocant. P oft Vigilias autem, vel triftitiam, vel ambas, quæ apotherapia dicitur, exercitatioidoneaeft. fitamecruditas abfit. namfiquacruditas fubeft,-. omnino exercitandum non eft. Quod autem poft triftitiam, amp;nbsp;vigilias, iam dida exercitatio ad rempertineat:etiam vfus ipfe oftendit.cum ab a*

LIBER TERTIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.XLI.

liaqualibeCjnon fo kim l£di cernunturjfcd ctiam imperatesjE forrc dolor adliucangic^parum æquo animo ferre. Idem ratio ipfa confirmât, non minus q vfus. Nä quonia a vigifiis, trift tia, magis graciles, magis aridi5acminus dido audiences,plane cernunrur;ficcius exiftimandà eft, his redditu elle corpus. Eiufmodi vero affeftus, partim molli tïidione cum multo oleo, partim temperato balneofanatur, partim agitatione.fed quæ amp;nbsp;tarda fit amp;nbsp;citra valentiorem nixum. ac quæ fubinde quietem in:^ terponat. Is vero apothcrapcutici exercitii mod’ erat» A d etindem modu eæ qua? abira,velpotionis pcnuriaficcitates fiunt, corrigenda? funt. Co trariaprorfus aiadiftis ratioe, humiditates cmendare coueniet. fiüeha; nimi£ potionis,fiue alia quauis occafioneinciderint»Quippe ftudiiim in liis ad ficcationemdirigitur. Verum eac^mmunis omnium ratio eft.mê^ bratim enim vnicuilt;^ differentia?, fua eft.Igitur fi ex longiore defidià: amp;nbsp;humeftantis alitnenti immodico,intempeftiuolt;^ vfu, contra fta humidb tas eft Î longiore remedio eft opus. fin ex liberaliorepotione qua? pridie capitis,aut oris ventris affectum conftiterit; ea vel vnico die perfanes licet, fi ficca fridione largius, amp;nbsp;exercitatione velolt;= ci, etparcioripotioe,8i ficciorecibo vtare.Quippe qu£imodic5t ex vini potione humiditates confiftunt: fi ex ea re noxacapiti,autori ventris co municata eft: de iis agi hoc loco op’ non eft. dicetur enim de ipfis, cu dó morbofis fymptomatis tradabitur.Qua? vero humiditas ex diutina ads^ modum defidianafcitur.ha?cin propofitum corporis flat urn omninono cadat. seque vt necea que ex humedantis natura cibi copia gignitur. quales fruduum plurimi funt. itemc^ olerum, qua? vticj^ acrianon funt. Si quando tarnen acciderint: femel et confertim corffgi non polIunt.Na fieatenus fefatigabithomo, dumhabitum abundxficcct: in lafiitudb« nem incidet, ac febricitabit omnino diariafebri.Quod fivitiofa? pr^terea humiditates fuerint, etiam febri qua? in plures extendatur dies .Tempore vero fanari pollunt.vt poft dicemus, vbi viciofas intempéries vertere in melius docebimus. Quippe fimilis prouidentia acqliifiticii affedus eft, et naturalis intemperamenti. quare nunc de ipfis différé re non oportet» Reliquum igitur eft vt de matutina vefpertinaç ffidione âgamus. non ad eum tarnen modum quo Quitu refpondilTe dicunt. Quum percontL tigymnaft£,quam vndio vim haberet,refpondit,veftis fummouenda?, iifdem enim quib’ nuc vf’fum verbis, turn gymnaften rogaffe,tu Qui»; tu refpodille ferut. Simile Quinti apophthegma eft, 3L qd de vrinis cir^ cufert* nempeeas nolle, adpictorëptinere.Etiamilludquod dccalido fl igido, humido, amp;nbsp;ficco aiut, vti^ balneatu ea ee noia. qu£ ipe fane nc#=

GAL.DE SANITATE TVENDA. mini vclthcffaliaffcctatorum impune diccre,ncduin quinto pcrmifcnm. Quippe fcun avum ciufmodifacetiæ funt. baud quaq hominis tam graue artcm profitentis. S atius igitur fit in propofito iuuenc ad hunc modu de matutinafriâiÔc difi’crere. Is naq^ aut ex fomno aliquid de quoqueri pof fit non fentit: aut laffitudinegrauatur aliquajaut alia quapiam affedioe offenditur.carumdequibuspauloante, acftatim poftlaflitudinis affc:# dusliadenus diHerui. Ac fide nulla qde recoqucrit, fuperuacuu eft eû Aduerfus fn autfricarejantvngcre.Nifi fi quando ingentifrigori occurredu videtur. gora profidi Turn nâ(^ veluti q frigida funtvfuri,fic eos quolt;^ friftione pparabimus. uin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si vero lalTitudinis fenfus vllus appareat; ia diftu eft homine tu et vnge

dum cftcj Si molliter fricandii. Simili ratione fi ficcioriufto fit, vngend’ dulcioleo eft. na id ficca corpora humectât, fricädufq^ vtoioparciffime ita ncc duriter nec mollirer e. Quippe fuccurrcrc digeftioi i corp’ opoitct no cutis carnif uc habitu mutare. nec^ etiä qd in his cotinetqcq cducere. Quorum mollis vtruqj^duraalteru facit. Siquidemhsec eurem défat du?gt; / rar^^. mollis per halitum euocat, ac corpus laxû molleqj efficit. veru cult;! Denf tiifs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;denfitaté corrigere fi ftudesrvtic^ ei quse ex duris tu frictioe, turn per*«

in cute corr.. ti-aftione,prætercavehemeti exercitatiôe. Si mul to puluere orta eftzmol;« lis friftio cum copiofo lt;Sè duici oleo medetur. Quæ vero coti afta ex fngt; gore eft: earn primumfriéh’one ficca ac ctleri, deinde cum oleo adhibito câifacientesmaturæ fuæ reftituem’. Laxitatem vero quæ dtfreques baL neum, et mollefriftioné, amp;nbsp;veneris vfumconfecura eft: pauculafriftio*« nejprimumquidem ficca, deinde cum oleo quopiameorum quæ aftriub« gant fanaueris. Humiditaté vero, quæ nimiæ potioni fucceffit; ficca fri* dio,décumlinteoadminiftrafa3velcurnanica, quâp(«|Ç’^‘*- g’æce vo*’ cant,interdum etiä folis irambus, idq; velcitra omne pingue, velcûeo plane exiguo corrigit. Sit aute et quo p halitu euocet olcu ipfum dulce, omniftp aftringentis facultatis expers. A t(^ ita quidéfe habet matufina friftio. Vefpertinavero iis vtilis eft, quos vellalfitudo valida prait,vcl ficcitas male habet,vel Atrophiamacerat.itavocantgræci, cum corpus ex alimento frnâum nonfentit.Veru Atrophias fymptoma nûcpræfcr*» timfeponatur vnacum reliquis morbofis fymptomatis,qu^ poft traâa*’ butur.In propofita vero natura cum vel valida lalïitudo, vel immodica ficcitas corpus afficit: prandium minus efto, turn ab eo ad cenam longi’ interponatur tempus. P lurimum quiefeat. exiguum tarnen quippiä inam*» ^'bulet.quo cibus pct erectam agitationecocullus’.fubfidat. Vtili^ etiä fit, fi et aluu exonerate poftit. his etenî probe padis, fecurus oleo dulci fó I ces .ventrem tamé omnino no cotinges .cû alioqui periculu fît ne Si cibu / deteri’cocoquat, et fuccus qfpiâ ex co fcmicrud’ i corp’ digérât. Si caput H turbet, ftomach’iubuertac.Optimu igicfueiitoînovetrê no attigerc.

LIBER QVARTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.XIIL

Qd fi in mufculis ei viciais vei laflîtudinis fenfus aligs, vel ficcitas ap.s pareatinaior: vngidebebut mediocnter, dibläde^di fufpcnfa manu. Ae ficaufas quifpiameord quæ diximus reddi fibi cupit: proximnlibrum gat. in quo de morbofis fynipcomatis agemus, Nam hunc milii videor fan's Iiaâcnus extendilTè.

GALENIDE SANITATE TVEND A QVARTVS LINACRO

INTERPRETE ,,

Vod pleriqj omnes recentium medicorum faciunt, lt;Juiduni q nbsp;nbsp;nbsp;tempus fophiftarum cauillationibus rerut: quod maxime nes»

cellarin efl, auc leuirer tantu attingunt, aut proifus omictunt, id ipfc no faciam. Scd Cquod ab initio inftitui) ei quod necelTaiiû duxi infiftensjquæ logicammagis fpeculationemhabent;in aliud tepus difc râ.Statimcnim de morbofis fymptomatisjde quibus hoc libro diirercie ftatuijnon Icuis queftio oritur, ea ne àd valicudinis tuedæ artcm fpeftétgt; an ad eam quæ medendi ratione præfcribit, an hard neutram, fed tcrtiam quandä,quam non nullimediam ftatuut,neutrac^ appellant. Ego haud ignaruSjfiue quis infanitatis tuedæjfiueetia medendi aitc,eorum memi# nerit,fore vt seque acauillatorib’ fugillctur,illud quoc^ intelligens, etiâ fiqstertiätradationem his dieet,de neutris éa affedionib’ infcribes,vel magis irrifurosjcontumeliofofqp futuros,pr^tereaqu^(ituros de marib’ etfeminis in quonam opèrepiycipia: in hoc volumine de iis agére potifi fimum elegi.Si enim fieri nequit vt fophiftarum nugameta deuitem, at^ hacratione minus eruntimportuni, vti^^ficfaciens, melius confuluifte videbor.hucacceditquod exfpeculatioeipfa magis intelligeturipfado? drin.is comunio,fi quis ilia qiiæ dicentur attetius leget. Eahine igrediar. Artis q valitudine tuetur no Icuis portio eft, ca quæ de exercitatioe pip cipit.huius rurfus noexiguapars eftjqu^laffitudines pcauet.porio mos« ftratn in fuperiorib’ eft, fimile ratione effc inftantis laftitudinis cauedp et eius quæ iam occupauit fummoueda?. Ergo no alibi queadmodu lianc futura vites, alibi queadmodu iam vrgente corrigas, tradadu eft. A hac quide de caufa in proximo libro, qui toti’ operis terti’ eft, de lafi'itu:# dinequ^ cxercitationifuperucnitjdifputatu erat. fimul habita mentione defimilibus affedib^, quorualiquiexercitationes maxime fequebantur. Nunc primu quide de his, prout citra exerciratione incidunt, agem’. Scs# cudo loco de illis q fimilitudine quada cu his habet. Ac q imodicas qui* de cxercitationcs lallitudo exdpit, fanorum fymptoma eft. quae vero fine his cofiftit morbofum. Itaqj 8i ab hippocrate didu commodiffime videtur, laftitudines fpontc natæ morbos nueiät. A tc^ vlceroPqdé fenP fymptomalalTitudinisé^Caufavero vndeeanafcic,affcd’ laftitudinis

GAL.DE SANITATE TVENDA.

eft.’ Porro liuius rurfum ipfius caufa bifaiiam fcinditur. A ut eni intra ipfu animalis cotinctur corpus, vocantcjgræce-jrçoKyouggjiHjijaut omninono ineftjVocantc^TrçoxôiToiçxTDtHj), Nos iliämternam,liane externam,non icomode voccm’.Itaqj tria in vniuerfam genera funt, de quib’liabedus fermoefl.Ipfiuslaffitudinis Symptoma,aflcd’ vnde hoc oritur, 5ia£« feäus ipfius caufa. Cuiuf^ vero horum fpecies quædam differetes funt. Caufaru vtmodo diximus,extema et interna, affeäus vt in precedente libro docuimus r is qui vIceris, amp;nbsp;qui tenfionis et qui phlcgmones fenfu inuehit.Symptomatis vero,ipfi tres fenfus ^neq^ pauciores vero^nec^ plures his diffcrentias,veras faltem nominale poffis, Quiigitur vlccris fenfum facit (incipiendumenim ab lioceft, motis quidem grauem cx*^ dtat fenfum, ceu corpus vlceretur .idc^ vel circa, cutim tantum, vtic^ cum eft moderatior, vel circa fubiedam illi carnem, cum eft valctior, vel cir^ ca.vtracp cum adhuc eftatrocior. Atc^ hoc quidem eft laffitudinis fynv ptoma. A ffeftio vero ex qua id nafciturracrimonia eft tenuis et calidi huf= moris, qui corpus erodit, ftimulat, ac pungit. Oritur h^c ahquado ex im^# modico motu, vt in proximo libro oftedimus, aliquando ex vitiofo fuc# co,qui iprudentibus nobis in corpore fuccreuit.Tales verolalTitudincs, fpotaneas Hippocrates appellat. A Iter u verolaflitudinis genus (nempe in quo tentiofentitur ) quoties fua fponte incidit,plethoris fuperuenit. Quippetenduntur exhacfolidæ animalis partes, præcipucin quib’ fuo ci continetur.Tertiu laffitudinis gen’ quod phlegmoncs fenfum affert, ex ambobus oritur, turn nimia bonifucci abundantia, tu pr^diâo viciofo fucco.Nonenimquæuis mali fucci fpecies, fed tantum in qua rodens a» crimoniacotinetur, vlcerofam laffitudinem créât, fed nec eiufmodi quide^ fucc’, dum in venis cu fauguine mifeetur. Latet enim tu eins vis, vtposf^ te träffluentis, amp;nbsp;a fanguinis bonitate fuperati. Veru cum ab his trafla/ tus,in camibus, ad cutem folus h^ret.vlcerofum fenfum tune ingcrit. Qui vero ex abundantia nafdhanc laffitudinem putant, fane falluntur. Nam neq^ éx ea copia,quam plethoram dicimus .hsec enim earn quæ de tenfiöne queriturrgignit. neçcx ea,quæ vires prægrauat.Non eni era* ho aut viceris phatafia, fed vel grauitas, amp;nbsp;ad motioes fegnitia, tabs fat abundantly fymptomata,yticj dum ad animales collata vires, eas fupets rans premit.vel pulfus quædam vicia,ft quado vitalem vrget, de quib’ diftum abunde eft, in ijs quæ de pulfu fcripftmus. æque vt in libro quern de abundantia fcripftmus, etiam notas amp;nbsp;naturaliumvirium cum premü» tur. Si reliquarum ambarum tradidimus, No eft igitur abundantia, eius laffitudinis quæ viceris fenfum præfert caufa. imo humorum qui in cute Ct came continetur acrimonia.Hyc enim, vt quieta fenfum latet, ftc agu tata,protinus fentitur. Motus huiclaffitudiiu primus, ac plurimus,pro^

prüs quibufdam rationibus acccdit.quas mox dicemus.AItcr exinciden»’ ti, (cilicet cumnobis partem aliquam,autetiamtorum corp’mouere vo«^ lentibus jcumhochumores qui inipfo cotinentur,fimul mouemus. Ve# rum hic minimus cft, amp;nbsp;laffitudinis dumtaxat fenfum infertj vehementis» or rigorem excitât. A ppellonuncrigorem,nec ilium veliemetis frigoris fenfum, needuritiê, fed in^qualcmtotius corporis conçu Hum amp;nbsp;turbatis onem,médius inter vtrunq^,horrorem.Quodautemnihilobftet, etiam fi calida caufa fît, quo minus rigorem horroreep exdtet,î iis quse de fynxs ptomatum caufîs fcripfîmus,oftenfum eft.Nue fan’s fuerit, fummas tas» turn eorum.quæ illic prodidimus, ad præfentem difputatonem, quafî bas» fim fubiieere. Cum in fenfîbili corpore fuccreuit excrcmetum mordax, du?: pliciid ratione ad motum incitatur.Vna, cum a fenfîbili ipfo corpore im?! pcUitur.vtpote quod repellendialieni vim optinet. Altera cum vehemen dore momento agitur.id quod turn ab exercitando conquirit, L^turn fric« çxcre.in car. done tum balnco^ »Ergo quæ fubcalida amp;nbsp;putrida exerementa funt:vbi^Quæ exere, vehementius mouentur,non 11 orrorem modo rigorem ue, qualem dixi»! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;rif!

mus afïerunt, fed etiam febrem accendunt. A t quæ frigida funt, amp;nbsp;ex pais*excitet. dbus fubtiiibus conftant,ea horrorem quidem rigorem qj créant, non ti:!'^ Qyæ horros^ , men febrem exdtant.porro vim quandam vtriufç congeftam elfe opors»!^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rig ore.

tet,fî hæcfecerint.Quæ vero autplaneexiguain fenfîlibus corporibus. q|cero

cxcrementamordaciajaut multaillaquidemjfed tarnen no plane adhuc mordaciafubh^feruntjhæcvlcerofamlaffitudinem faciunt, De quibus vtiqj hoclibro nobis eft agendum Quandoquæ febrem accendunt, ea admedendi artemfpeftant. S anatio vtriufc^ generis partim communia cuiationis amborum conlîlia recipit, partim vtriufcp propria,Dicetur ve^« roprius quæ communis fanatio eft. Oportet igitur cxcremetum fine ca^s lidumidfit^fiuefrigidumjipfumaut expeilas, aut certe altérés .Recipit /vei o non omneexcrementumalterationem a natura. Siquidemnec om? . nis cibuSjin cuiufuis animantis ventreconcoquitur. Sed cognatio quæ,# dam eiquod concoquit,cum eo quodconcoquitur, elfe debet. Quod igb fur omnino alienum eft, nulla fieri ratione poteft’.vt id ex natura gratiam accipiat,fed educere id q primum eft tentadum.æquc certe vt qu^ in vh tre corruptaprorfus funt, ea velvomitione:vel diieâione expelli pro#; feâo eft optimum. Non tarnen perindepromptum eft in carne afq^ aliis corporibus imbibitum viciofum fuccum educere, vt qui in iis quorû fen?; fibilis capacitas eft:continetur.Interdumnecipfalaborâtis natura, mej« dicamentum quod malum fuccum mature vacuet,admittit. Sicuti inters! dum amp;nbsp;alius quifpiam affeftus obftat: qui talem cducendi rationem re.# fpuat.De quibus mox dicam.Si prius quod reliquum crat in fuperius po fitadiuifione adiecero.Quippequsecommuniter fpeftantqui excreme«» h.j.

GAL.DESANITATETVENDA

torum viciis medenturtea iam diximus vacuationenijalteratonemc^ cC? fe.Propiiavero vtriufe^generis nucadiiciamus. Necj enim vna tan.^ tumrationeeducendunijalteranduin ue eft. fed explorata, quæ-ei quod affligit maxime fit accommodata, ci eft infiftendum. Ea vero ( vt Î fumlt; ma compledar^ ratio eft, quse ex contrario opeminolitur.priuatim vero, quæ ex cuiufqj contrario. Et fumæ quidem totius rei,h^ funt.Quæ lati’ tarnen nobis nunc explicanda funt, vna cum fua cuiufqp euidenti demof ftratione.idcpab vIcerofoaffeduorfis.Quoniamigitur eiufmodilafti# tudo,vicio acrium excrementorum oritur: ante omnia confiderandum efttin folidis ne tantum corporibus, an intra venarum finus, malus fuc^ eus cotineatur.De iis vero quæ intra venas funt, null um plane nee ma^ nifeftum, neceuidens fignum habemustpræterfolam vrinam.coniicefj^ re tarnen ex his licet.Primum ^ftimabimus quonam quiaffligitur,vfus^ fit vidu.fecundo,folitus ne fit malum fuccum naturæ fponte congerere. \ A d hæc an naturalis aliqua,dó confueta excretio iam defierit. Quarto anexerciratione,purgationepervomitum,aluum ue, aut vfu aquarum fponte nafeentium foliti fuperuacua expelleren'dmtermiferint.Atqj i vi^ du quidem videndum an cruditas amp;nbsp;crebrior, amp;nbsp;maior q ex confuetudi^ nepræcefTeritjanmalifuccicibis copiofefe impleuerint, an vinum pro antiquo muftum,protenuicraflum, an aqua marina mixtum biberint, an ctiam prorfus a. vino fe ad aquæ potionem tranftulerint:nec femel bis ue inquolibet homm peccauerint.fed alTidue bonoiç tempore. Secundo ficuti diximus æftimadum, nû ex eorum numero qui facile malum fuc«» cumcongeruntjiaftatus ipfefit,Deprehcndas id percontatus anfeabie, aut lepra,aut vitiligine,autpruritu crebro fitaffed’.Item an erifipelas, autherpes,autelephantiafis,autophiafis,aut alopeciafis, aut puftulæ crebræ, aut epiny dides, aut deniq; vllu fymptoma,quod ex viciofo fuc,: cOjSL natumamp;audum eft,ilium male habuerit. Ab his confyderanda diximus confuetane vlla excretio reteta fit per vomitum, vel hemorroigt;= das ,velfiftulam aliquam,vel dyffenterianjvelfi muliereft, per men,: ftruum profluuium. Deinde nuipfe medicameto fepurgare femperfo:^ Iitus:id intermifit.Nonnullicnim funfgt;quideiedoriis medicamentisjac lii vomitoriis,aut vrinam fudorem ue cientibus, aut vfu fponte nafeen^ tium aquariim, vti(^ quib’ autfuifuris,aut bituminis,autnitri uis ineft, vere velautumno quotannis foliti excrementavacuareialiquado id ne,« gligunt.Multi vt dictum eft exercitationum confuetudinem dimiferunt, A lii rurfus oranis fridonis, aut balnei:aut a vino dulci poft balneum vo mirionis3moremprætei'miferunt. Sane confiât non illorum modo nos f qui Optimo funt corporis temperamentofeciffe men tionem, fed quo ni^ * hil 1 xnali fucci caufarum catalogo fit pf^termilfum, etiam eos qui vicio,»

0

fum fuccum natura prompte congerunt^fcrmone elle comprchefos, De quibus fuftus inter viciofos corporum ftatus proximis voluminibus agemus.Atc^exhis quidem demalifuccimodo^conieâuram facere oa portebit. Ac remedium ad menfuræ eius quantitatemjpro portionc lucs» nire.MediocriuSjfi omninno fit exiguus, amp;nbsp;ad cutem tantum colleâus valentius :fi multus, SL in profundo. Prius vero eius qui exiguus, Si xta cutem efl; eu ratio dicetur. Deinde eius qui in carne refidet.Tertio ab his loco,eius cuitotus languis impurus excrementofufq^ eft.Sedfi quis iaminftitutummihiabinitiorepetens, bonifucci iuuenem dederit, qui prius falubri omnino victus rationefitvfus. nuncneccefiitatequapiam vrgentejongi temporis iter cofeceritj In quo nec exercitatusjnec îaua* tus pro confuetudinefueriticibis potônec^ mali fucci vfus fit,turn apri^ dio vclcena,velctiam toto die, vcliiculo fit ueâus, nec beneplerunc^ dormierit.Illud tarnen addatur,nihil huic in modo aïTumptorum erra:’ turn elle, proindec^ nec in cruditatem vllam incidilTe. talis multum mali fucci congelIilTc profefto nequiuerit. itatpctiamnec remedium operof» fum requirit.ïmo exercicationem tâtum,quæ apotherapia dicitur, quam in proximo ante hue librodocuimus.vbipariterdeaccommodata ei rei vidus ratione, præcepimus. quo minus eft hicmultis morandum, T tum eius meminiffe conuenietdiuc omne confilium dirigere,qui corpora fie affeda curat, vtexcrementaquæ circa cutem funt, educat. propterea quod affedus inhac vna confiait. Iraq? rurfus detur, eundem iuuenem praeter alia quæ eadem fint,etiam in cruditates f^pe icidilTe.Detur SL vb ceris fenfum habere, non cute tenus modo, verum etiam altius in corpo# re.ficut totum id malis fuccis refertum fufpicere. huic necexercitationê, nec vllum omnino motum iniungemus.fedquiefcere,ac dormireiulTu, in abftinentia totum diem exigere cogemus .D ein vefperi pinguiter vnc?: turn, SL temperato balneo mediocriter lauatum:pro cibo dabimus forbb tionemaliquam boni fucci: fed plane q minimam, nec tarnen a vino eut, abftinebimus.concoquitenimidfemicFudos humores, quantum aliudP quiduis,turn fudorem vrinamc^promouet,acfomnum conciliât .In iis autem qui ita fe habent, id agendum nobis eft, vt quod mali fucci ia pla# ne corruptum eft, nec cocoqui etiam poteftrid fudore vrinacp expellatur. Quod femicodum adhuc eft,concoquatur atc^ vtile reddatur.Id autem optime,quietefomnoc^ confiet.Siergo his peradis,malum conftiterit: adconfuetudinemrurfus reducendus homo eft. Sin in pofterum etiam diem duret, de valentiore iam remedio eft cogitandum,maxime fi per no dem,vel laffitudo magis q ante, vel faftidiu infeftet,vel pcruigiiet,vei fomnos tuibatos,amp;imaginationibus inquietos habeat. his cnim fivb res non dilTuadent, duorum alterum,aut fanguismittendus eft, aut purs* h. ij.

GAL.DE sanitate TVENDA. gatioexhibenda.Seddifcernentibus nobis, vtrum magis expédiât, vt moxdicetur.Sin vires imbccilliorcs dehortatur;fanguis mittedus hand quaqeft .feddeieâiomcdiocris adhibenda.Cuiufmodi autem deieftio mediocris fit;in fequentibus docebimus . fed fi prius qua; priora funt de finiuerimus.Nam viriumrobore confiante, fi laUitudo adhuc infeftau æftimandn eft, cum fanguinis ne copia, an cum crudis humoribus, an p fe folus confiftat viciofus humor, qui laffitudinem a-eat.Nam fi cum fäs? guinis copia, aut vena incidenda, aut aliquid quod tantumdem valet, æ» gendum.Sanctantumdempoffunthæc.Quibus emorroidcs funt retenus t^,fihas emiferis .Simulierimenftruaconfuetudo ceftauit,hancprouo?^ ces.Siquibus Iiorumnihil eft,fi malleolosfcalpello icidas .Poft h^c ah uus eomedicamentodeiicienda eft, quod maxime accommodatum map« lo fucco fit.Quod fi viciofi tantum fucci, idcj citra fanguinis copia fubp= fint,purgato petenda eft, quæ infeftanti excremeto fit accommoda.Infe^ ftat veroalias biliofum, alias atrse biiis,alias pituitofum. fed quod vel falfum, velacidum fit. Atq^ horum quodlibet aut crairius,aut fero prOs? plus, aut media quapiam conhftétia. De quorum difeernendorum notis nuncagamus.Sicumpuftulis quægræci exanthemata vocatjlalfitudi«« nisaffeftus,confiftat, ex hisfacilis inuentu erit excrementi fpecics . Sin abfç his,in boni quidemfucci corporibus,tum ex iis qui praecellei ut ci# bis, turn reliquis, quæ ipfis corporibus indderunt.Inhisvero qui malos fuccos natura coiliguntdiincquoq^ uonnihil capieiidum. Sed de eiufmo di téperamêtis vberius poftaget. Nnedereliquis agamus,ex quibus li^ cetde maiifuccifpecie conieftuiam accipere.Qui in ocio degut, hipitu?« irofum aceruarc fuccum folent. Quos multus labor exercct, hi biliofum, vel melancholicum, ilium aeftate,hue autumno,gignut.Quinetiam an diuturnilabores fuerunt,infpiciendumeft, Quato cnimfuerit logiores, tanto funt ad atram generadä bile magis procliues. Præterea qui eu mul to fudore obeuntur, hicralfius excrernentum faciut. Qui fine fudore p.* agunf, magis tenue, veluti q hieme,etfrigidoaeris ftatufufeipiunt. Co#« fyderanduadhæceft,nofoludevrinæ multitudie, Ldiqualitate'-Jfed etiä defudoris qlitate.hicna.^ parti accidus, parti falfus eft, parti veluti lutujaut virus plane olet, licet aute hoc ex ftrigili dcphederc cum lauat. Sæpe na^^ amar’planeapparet,qualis vtiq^ morbo regio laboratib’emit tit. Eius vero dignotio,etiä citraguftu facilis eft ex folo colore. Quippe pallid’p eiufmodi biiis ratione apparet.Ssepe tame poft validillimos la bores, amp;vehemet€ seftu,plae flau^cofpicic. Aliquado medi’,atlt;^ abob’ mixt’cernit.vcluti quodaino ex pallido flauus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e ojj græce dicut.

ad eudummodum amp;ipfebiiis humorfehet.Quadohuequoepinvomv tu deiectioeq,-, aut pallidujautflauujaut ex vtro^ copofitu, licet intueri.

Qualifcunç vcro isi corporehabetuntaic necefTeeft cius appreatfcsä rum. A cfudor quidem fuccorum qui in vniuerfo corpore abundant,no^ ta eft. Vrina eorum tantum:qui vafis cotinentur. O mnino ergo nihil o^« mittendum.fed fudorquot^ipfe,vtmodo diximus infpiciedus.Aliquä:?

do vero ipfum qui afficitur guftare fudorem fuum, quo certius intergno^ fcatur,iubemus .Id quod aliquando fua fponte acciderefoletjdu ex (rœ te 5óeius par fib us, in os f^pe deiabitur. Aeftimarepr^tcreavrinp turn co In vria quæ lîftentiam, tum colorem oportebit. S ed nec quæ in ea pendet, aut fidut, • notanda. pr^tcrmittere conueniet, fed omma perpedere. Cuiufmodi enim fanguis fit, qui in vafis continetur, ea plane oftcndunt.Quando fi is biliofus fit, ferum quo(^ eius biliofum elle necefte eft. Idlt;^ pro vtriufuis bills ratfot« ne.Simili modo pituitofum,fi is fitpituitofus. Ergo vbi crudus plane is eft, vti:p tenuis aquofalt;p vrinacemitur,nihil nec quod fidat, nec quod pendeatinfehabens.Atvbiis concoftuseft,hæcin vrinaapparent, ats* Ç etiam nubeculæ quædam defuper tenues fuperftant.veluti quod in futs mo lafte coUigitur.græce nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicit, Ä quod in fummo refrigerati iuL culi concreuit.Quod fi turbida fit, qualis veterinorum vihtur, crudis re^gt; fei'tas venasindicat. non tarnen ceftarenaturam/edeos valenter eons* quoquere.Si vcroceleris feparatiocrallia h'quido in ea cernitur : fitep -quod fubfidit,album leue amp;nbsp;pquale, iam ià fuperaturam eos omnes na^r^’ turam indicat.Sin cum emingitur pura fit:protin’vero turbeturn'am cru#» i di fucci concoftioncm aggredijnaturam docet. A t fi interpofito tempo»» returbetur:non prorinus, fed poft, aggrelTuram infinuat. Verum omni» urn quæ turbatur vrinarum generalis nota efto, ipfius craft! a liquidiore feperatio.aut propere, aut tarde fafta,aut omnino nulla. Ergo fi protin’ , fiat, amp;nbsp;quod fubfidit fit album,leue, amp;nbsp;squale: fuperiorem longe nativ ram fucccis quos concoquit often dit. Sinbonumfit quod fubfidit, fed' quod poft longius interpofitum tempus colligatur:etiam naturam tern#» poris fpatiofuperaturam fuccos nunciat.Sivcro vcl omninonullafepa»»‘ -ratio, vel id quod fubfidit malum fit :imbecillitas naturæ fignificatur. e#» getqp ope aliquaad fuccos pcrcoquendos. Sicuti vero vrina, fuccorum qui invafis funt qualitatem prodit: ita fudor aliaqî,quæ per vniuerfum a» nimalis habitum appareneos quiillicfuntaffeftus demonftrant.Quip#» pe fupcrantibus in eo calidis fuccis: infolito cal oris fenfu vrgetur: frigo»» ris vero, cum frigid! dominantur. lam albiores pituita fuperantc, palli» diores bili abundante, cernuntur. Quod fimeratiorbihs fit, etiam plane flauiores . Siquidem color a fucco prouenit : non ex folidis ammalis partibus .vtiej cu fe fucci in altum non receperunt. A ccidit vero id illis, propterfrigora,rigores,velanimiaffcftus.velutitimore, vel ingentem - . -trifticiam, vel mcipientem verecundiam. Quorum nullum fi adfit:nunq - °

GAL.DE SANITATE TVEND A

Quado fuGs fe in aitu recipientfucci.A eque ncc in cutem violentius irruentes, Iianc d CUÜ vA adnrét vnq,nifi animus aliquo modo affeê’ fit, aut immodicus ani?

mal extiinfecus obfeffit.Ergo veliemêter commotis j aut iiatis 5 aut i piL? dore, veluti reciprocantibus fe humoribusjnfpiccre colorem non opor*; tet. A t fi nec ambietis violcntia, calidi frigidi ucjncc vllus animi affeâ’j , cuiufmodi iam diâ’eftfubfit:ccrtiffima fucciammalis cognitio ex colo^ Certilnma redatur.Tanq igitur corpus jficubi albius folito eft effeftunn pituitofum ce^ccicog«sj3|5m^J^j.çfuccûïndicat; ficubipallidius, autflauius,biliofum;itaficubi nitone ex co^.ad rubicddius q pro natura eft mutatum: fanguis abundanria fubelfc

ignificat.ficubi ad nigrius, nigra fupcreffe bilem oftedit. V ideas præterea ceuplumbi côiorem aliquando nonnullos habere . rurfus aliquando Crudorum fceu mixturameftealbiliuidiqj.aliquando liuorcm folumfine albo corks hu’Color. fiftcre Ergociufmodicolores:crudosdominarifuccosindicnat. qui ^^umde generefuntpituitæ’.minus tarnen liumiditatis habent,q ea quæ

Jpublice vocatur pituita. plærumcç vero huic, nec lentorineft. iiam is fi Praxagoras adfit:praxagoras eiufmodi fucci; vitreum appellat. egregie quideftigic dumtciaftum tamcn,coquem crudurn p eminentiam vocant, certe mi«

1 iius. Generaliter igitur eiufmodi fucci omss, albi crudiq; ffit.NomencIa turamvero, alius aliam forcitur.Nec actinetad præfentem difputatione;

^taomniadiftinguere.Quippeadquara illudratum commune omnium accidens pertinct:quod hi fucci percofti a natura non funt, fed crudi ad# hucmanent.Siquidem fanguis, i medio eft bilioforu atq; horum.Quo«« ru vtilt;ç gen’ vno vocabulo appellate licet, vel crudir fucci, vel pituita. Illinaqex fanguine hut, vbi fupra iufta modi eft percoftus .hi vero ex conodipfedo.SitaitvtriufqgeneriSj inumer^ pticulares diiïereti^. Çæteri quse ab his quiin talib’peritiI nieratas fpcs fit ia difcriptse.qua ru tame ipfa^ adco hie oim memilTe necelfe no e, vt etia fatis fit cas ad vni caput redigerc, quod tibi veluti fcopi agedori pponas .Na quonia alii priufqad exafti faguine nutriméti puenit;veluti fernico ii funt, alii j)rf’ ICOêîi crudity,alii pauloabfit a faguis £orma,rurf’alii faguinis fact cdifiuefvt itadicâ)faguificatiôis veluri vltiapars, qvti^ cxceft'ucalo ris pueniittquoii aliipaululi,aliiplus,aliiplurimiafaguie recelïeiitî vbi paululivel citra fanguine reftiti,vel vltrapcelfu eft;audafter mits têd’ faguis ê, vbi pl'’3cofyderati’agedi,vbiplurimi,i bis null’omnino mittendus eft.infpicere vero amp;nbsp;quatitatemconueniec,vt verbi graft bo n’ faguis exiguus ftt ; reliquus vero fuccus plurim’;vti(q in his abftine^ dum a detraftione fanguinis eft.Sin is quidem exiguus’.fanguis vero co piofus’.audaftcrincidenda vena eft. Dein deiicere, (vtdiftum cft^aL uum oportet, rationc habita de abundatis fucci copia, pariter amp;nbsp;fpecie. Quod ft quis vel propter ^tatem, vel timiditatemjpmittere fe medico ad

fanguine vllo modo detrahenda nolit:huÎG deücicda largius alu’eft. A ut fi id quo(Ç fufpcélû liabet:alia ra tioe educedu fupuacuucft. A c in propo fita nobis haften’natura, alias vacuadi ratio es iuenire difficile no eft. In aliis CU difcretioe, «Si diligêti examine, difqri eas coueniet. Ea difcretiop nêpoft tradem’,vbi de propohtaboni fucci natura, traffationeabfolucifl rim’.Pone eni tale hominê ex mala viffus ratioe lallitudie affeétu. de^» inde ex his quas retulim’notisiin venofo vaforu genere appcre fubcffe illi copia femicrudoru fuccorun'n reliquo vcro corpore roto,multitudinê liorS quos laffitudo fequuta cn,audus pterea iili quodamodo et fâguis cfto. Maxie ergo C vt didu eft) detrahere prio de languie oportet.deide fuccu ilium educere, qui fuperare videtur. Non fuftinente auté hoinine, fanguinêfibi detrain, augere deiedionê. Siveroneutruadmittat, aliam quapiam rationé iniri, qua maxime fi nonbreuijatlongiore tempore,pri fiina corporis habitudine homo recipiat. Quonia ergo duo prima funt, quibus primü intentus fit oportet, quieiufmodiaffeólibus medebic, cru^« dorum fiue etiam femicodorum, qui ante fanguinis perfedione fuerunt, pcrcodio.et acriu ac mordaciu qui fecundi funt, et fanguine pofteriores, cdudioiabftinere eos couenit ab omni valido motu.Blade vero vndos at(ÿ oleo pfridos,pcrq fuauilauarebalneo.inde in ocio abftinétiac^ ha««: bere, atlt;^ etiam fomno fi fieripotcft.minimeignoiatibus,nihil elle quod • æque concoquat eaqup concoquipoffunt, et malos fuccos per habitum digérât, vt fomnus a balneo. Cum igitnr ( vt paulo ante diximus ) primo die expert! an facile finita laffitudo fit; fimilicer grauatu homine cernim’; , tu mittêdus in balneu fecudo etia die eft, ru in quiete, ablfinetiaq^ haben dus .æque vero «Si fi iteru,amp; tertioJ^oportere videris,itidë‘^ ieiunum la uabis .quiete acfomnu, ipfis lauationib’interponés, CÔducitad fomniî no in poftremis,ipi'um quocç balneu. funt enim qui co funt vfi oes, Inas’ gis adfomnupropenfi,modo maioris mometi nihil obfliterit. Adeo tibi fomn’:d^ caufa, amp;nbsp;fignû percomodû fperat^ vtilitatis fit’.velut ediuerfo, no polie a balneo dormire,nec caufa,nec fignû eft comodû.Quippc pie lucç redûdatis fucci indicia, ex fomno vigiliifc^ ceperis .frigidinacÿ fucci marcoréq«! xo.ajtgr^ce vocac,ctlogiores fonos inducunt.Calidiamp; mor daces jvigihas nbsp;nbsp;fi quâdo dormit, variis imaginib’inquietos, «S^ turbasj

tos fomnos efficiunr.fic vt ftatim excitent. Sicuti autem i primo die, ita ctiaminfecundo, forbitionem lt;Sê minima, 3LfimpIicê.illis exhibebim’. Q uippe large his apponcre, quibus auferri potius aliquid debeat, plane eft contrariu. Sicutrurfus omnino non nutrire:«Sê faftidia ftomachi quas græci cLo-ö-öio-vocät créât, amp;nbsp;eundem l^dif,5ê vires labefadat, amp;nbsp;malum fuccum adauget. Ergo exiguum his dandum.ac potillimum 1gt; fieri po*» teft ptillan^ crcmor, fimplidtcr conditus. Sin aliter, farris, eodcmquo h.iiij.

GAL.DESANITATETVENDA ptiïranamodopiæparatus,cum pauloaceti adiefto. pfeitimficruditatis abundantia, vel in venis vel in toto corporis habitu,fubefre fufpicamur. Quippe finihilprorfus acetifit Alicæ admixtu,glutinofior erit,qvtpro* pofitis coducat. italt;^ obftruetmagis q detergebithabitus meat®. Quod tarnen maxime petit, in craftis ac glutinofis fuccis, cuiufmodi plane oes pituitofi funt. A c boni quidem fucci far ipfum eft. et propterea eiufmodi q a viciofo facile fecuros prüftet. Cæterum nifilentor eius corrigatur ad* ieftis aceto, amp;nbsp;porri modico: non folum obftruet, fed etiam nutriet pie* nius q ^pofitis fit ex vfu.Hac itaq^ de caufaptilfane cremor,in hoc cafu tutior eft.vt qui tum modicenutriat, turn nulq per anguftos meatus h£* rcat.fed ct pcrmcct ipfe, amp;nbsp;meatus per totum detergeat, amp;nbsp;quicquid in fe* micoftis crudis ue fuccis cotinetur craffi:id diflecet ac refoluat.Horu ip*

forum gratia amp;nbsp;mulfa his idonea eft, amp;nbsp;oxymeli, amp;nbsp;apomeli, ôi piper, Ct gingiber, poftremo omnia quæ citra viciofi generationem fucci, hu* morem crafl'um diftecant foluuntcç.quorû materia latius in fequentibus profequemur. Ad inftitutum veronuncfermonem,exepliloco pofita fint Ct quæ iam funt difta, amp;nbsp;quæ nunc dicenda.Frugu naç maxime apta eft 7 ptiffana. Oleru fola laftuca.Pifciu qui faxatiles dicût. Panis q fumo coft®, amp;nbsp;fermêtat’, amp;modicepur’ c. Aues moticol^.Potio,oxymeh', \^mulfa, vinu tenue, et albu.femelç q boni funt fucci, cadeç detergêt, nec . glutinofa funt, nec era (Tum fuccum cfficiunt, nec valenter nutriunt. Quæ

vero vrinam cicnt, lioc cafu non probo.maxime quæ præualentia ex his funt, 8i fanguinem calfaciunt ac liguant. quippe quod concoquedu progt; be eft, liuic tanta adliuc vcxatio no couenit. H^c iticp oia fecudo die fa# cicnda ad hue modum funt,atq; etiam tertio quai toç. Ad hæc præterea, fitumiaftïtudinis fenfus leuetur, tum corpus coloratius appareat, turn fomni quieti, amp;nbsp;vrinse conco ftæ fint, fricare quidem liberalius j cxerdta»» re vero parce hominê audebis .His ita peraftis fi nulPIaffitudinis fenfus præterea fuperfit, adconfuetas ftatim exercitationes hominem reduces, fin quicq appareat prioru aut fymptomat5,autnotarn: rurfus tu quoç i id itcnt’,mutare tetabis ea q pticulati no redd habet.Si itaqpfoli’laffitu dinis fenfus recordatio fupereft, cæteris notis o'lbus benefe habetibus, vtiqj apotherapiæ munere laftitudine fummouebis. fin aut turbate notæ funt, veluti côfufæ, cæteru laflïtudo abefta quiete maiore feruare ho#

minem oportebit. Si veroambo coierunt, eademrationehominis cura ages,quapri‘’vfusineûftatuduxifti,quoetiâexercitatonisaliquidtêta* Ali anect ■ nbsp;nbsp;nbsp;anderes. At(^ ita quidem iam coprehenfo affeftui, mededu cefeo. At

*ƒ fi in code hominereliqua eadcfint,cæteruminlairo corpore fanguis bo* ' nus exigu’ fif.crudihumores plurimi,huic neefaguis mittêdus,necalui ^deieftio,autexercitatio,automninomot’,autbalncûadhibédû. Quip*

LIBER QVARTVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eo.XLVII* :

peincifavena bonumfanguinememittit, maluni^uiinprimis maxime venis circa iecur,et quod Mêfenteriu vocat colligit:i totum attrahit cor#gt; pus .Deiedio vero in talib us, tormina, SL rofîones créât, animic^ deliqa^ cum eo quod nec notatu quippiam dignum educit. Quado crudi omnes fucci, pigri atcp ad motum ineptiipropter crafTitudinem frigiditatecj funt» Quo fit vt etiam omnis anguftas vias obftruant, per quas id quod me«« dicamentum deiicit, ferri ad aluum debeat. itacp nec ipft educatur, etaliis fînt impediraento.Id quod fane Hippocrates illooraculopræcauitjquo breuiftïmepræcipit^concoftamedicamento tentada elfe,non cruda. Ea“^ dem de caufa,nec exercitare nec omnino mouere, fed nec lauare expedit, J

eos qui in primis venis, crudoru copiamhabent.Siquidem omnes id ge«=5 \j nus motus’.fuccosillosintotucorpusagunt. Seruandiigiturhifuntin nmninm'fff rlanrlari? infis -ribus,DOtio-.medicamêfafbfunt. finvulaei^ pnmi nis crudos hiinomnemcoiporis partem ferutur.Ergonutries hos maxime oxymcss lite.aliquado etia ptiflanse. Si mulfî exiguo quippiam. Suftinent enim hi viftum, fî modo ahï vlli tenue, ipfa nimirum crudorum copia quos pau«gt; latim concoquunt, ad corporis alimentum abutentes ♦ Quoniam autem præcordia iftiufmodi omnibus turgida inflata^^ funt, ac facile quidquid aiTumpfeiint in flaturn vertitur: no i utile fuerit longi piperis aliquid cum cibo dare. Quippe quod flatuofî fpiritus craffitudinem foluit, et quæ in præcordiis pigra celïant, ad ventrem depellit, et concoquendis quæ fum#« pferis fubuenit. pro communi piperum ratione. Quod fîhuius facuL tas non eft : vticp aibo vtcndum. quippe quod fupraduorcliquagcne ra ventrem roborat. Sin hoc non adeft, optimum nigrum petendum cil. Id verofuerit,quodpondéré præcellit.Sane vtilius ht. Si Diofpolitico medicamento vri. cuius compolitio duplex eft. A lias ex paribus omni^ bus Cumino, pipere, ruta, Nitro, poteftc^ itamagis ventrem foluere* Alias cum reliquorum pari pondéré:mifcetur nitri dimidium. præftiterit autem Cuminum efte quod vocant aethiopicum. piper vero^ vcl longu, vel album, Macerabitur Cuminum in aceto maxime acri, dein continuo ■ id tunditur, aut etiam prius modicc frigitur in vafe fiftili, quod coftum in camino q optime fît. Quæenim exafte penitufqj coda nonfunt, \ixcl lutofa potius qfiglina funt, et qualitatum fuarum nonnihil mcdicamrnlt;p tis remittut. Suntoveroet rut^foliamodiccfîccata. Vtenim fîplufcü| Siccandam lum fîccentur, acria amaracp redduntur, et fupra q par eft calida: fîc fî pror?« ta cur« fus non fîcces: excrementicium quendam humorem retinent, nondum ex toto cocoftu. cuius vicioflatu difcutere min® poifunt. Quatuor his, aliquado defpumatu mcl addit. Aliquado nihil* fed fola fine melle repo««

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GALDE SANITATE TVENDA.

nutar, acptiïTane cremoib etaliis quitus maxime conuenirevidcntur. Tempus fu cibis iniiciuntur. Sumitur et per fe medicamentum hoe, et ante amp;nbsp;poft jTiêdi diofp. cibu.Porro ad eum vfum optimum eft, qdmcl admixtu habet.quod vtÿ cp curiofe fit defpumatum. id enim flatum maxime difcutit. fit autem o» porter etmel optimö, fi modo quod flatu difcutiet, quodq^ maxime diG fecet, futurum medicamentum eft. A ppofitum fane remedium fie affe dis Diatrioneü,et quodex trib’piperib’conficitur, Diatrion pipereongræci vocant. pereou. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^umnonadmodummedicamentofumfit, exvariifc^confeftu, fi^

cuti aplerifqj medicorumcoponitur, mixturæ cuiufdaritu, quâ Kotçuxiajj vocant, autaph a mirificis iftis coquis codin', adeo vtnonminimû his qui fumpferunt negotiu fit, immixta iIJi medicamenta concoquere. A mi, fifcli, libifticum, amp;nbsp;alia id genus. Cruda enim minimeep mutata ab iis qui ca fumpferint, longo tempore durare in ventre intelliguntur. H æc igitur fubtrahenda medicamento funt.pr^terc^ hæc, Enula amp;nbsp;Nardi Spica.ceu vero nonnullicomponuntîetiam Cafia.Expedit autem præparatum ha^ bere ad manum dupliciter, ficut ipfe foleo. Alterum fimplex, quod vtiq^ his dandum eft, quiparum concoxerunt, etquirccens frigus in ventre ‘ habent, et pîtuitofum fuccum. A herum qd medicamentofum magis eft, quo maxime vtimur, in iis fluxionibus qu^ a capite defeendunt ad peft’. Verum hoc quo pacto fit pr^parandum, alibi dicetur.Simplex illud, quo ad cruditatis abundantia quæ in primis eft venis vtimur:huiufmodi eft. Ad cuiufe^ trium piperum drachmas quinquaginta, abundeadduntur, Anifi,amp; Thymi,amp; Gingiberis, finguloru drachm^ ofto.et fimplidffi« mu quidé hoc eft. Etia hoc ipfo magis fimplex, a quo detraâum gigiber eft. A herum eft, quod ex iifdem conficitur, verum ad cuiufe^ triu pipei u drachmas quinquaginta, reliquoru cuiufe^ i fexdecim drachmarum iniilt;= citurpond’.Nempe Anifi,Thymi,amp; Gîgibcris,quoetiâadpropofita vtimur commodilïimc.Debetautemfihaberipoteft, Anifum Cretenfc elfe.Thymum aut atticum, aut plane ex editis locis, 8i ficcis .cuius quic quid lignofum eft circuncifo: coma ipfa vna cum floribus iniicietur.Efto vero et piper quod longum quidem eft, integrum minimeep foratum. æque vero et Gingiber. nam amboperforarifacile folent. Quinetiano folum non perforatum, fed et verum illud, quod ex barbaris affert, piper efto. hic nanqj quod adulteratur, duplex eft. A herum quod in Alexa^ dria maxime conficitur, A herum quod herbæ cuiufdam germen eft. Qua vero maxime ratione internofei quod adulterinum eft polïit: ipfe docebo.tantifper præfatus, ne quis aut miretur, aut caufam requirat, qua obrem vel componendi, vel probandi medicamenti’.hictradere ratione fubiit.quiinmedendilibris non teraereidfacere foleam. Siquideminil«» lis cum medicis ipfis duntaxatago. hic vero ctiam cum ah'is vniuerfisj

LIBER QVARTVS. FO.XI.VIII

lt;5uos aliqui communi nomine phiiiatros id eR m?dicorum Rudiofos vo cant.qui fcilicet in primis difciplinis verfantur, quo intelligcntiam fuam cxerceantjporro his ncccRe non eR, nec in libris de fimplicibus mcdicas^ mentis, nec in opere de medicamentorum compofitione cRe exercitatis, multot^ minus explorandi cuiufq^ medicamenti pcritiam habere^ His iracp perfcribi in plenum talia omnia fatius eR, ficuti paulo ante de logo pipere tradere occepi.Principio enim cxpcriedum guRu eR, diligenteicp ^Rimandum, an pipcns qualitates feruet. poRea in aquam mitfendum.

JMam quod faditium eR, fi per diem totum in liumore maceretun illico li quatur,ac foluitur. Si ergo tum pipens ei qualitas plane ineR, necmace^ Notsé ratum refoluitunlitq^ Cvt didum cR) minime foraminibus pcrtufum: pi# per id logum idoneum iudicabis. Nigrum vcro, nec exile, nec rugofum, neccralli corticis eRo. fed ex co quod pónderofum vocant,id quod turn maximum, turnplcniffimum eR. itemcçdealbofimilimodo eligatur, quod maximum cRatcppleniffimum.Deinde omnibus fimultunfis, amp;nbsp;per tenue cribrum tranfmiflïs : mel optimum curiofe defpumatum, admiL Boni meÜit cetor. Saneidodoruflauuraqî,prætereaaccerrimum,dulciirimam(^ fue notée» rit. tum Cfaffitudine nec plane crafTa, nec liquida, fed qua? ira continuita^ ' tem fuam tucatur, vt fi digitum in id demiferis: poR in fublime attöllasï quod meliis ab eo defluit,logiflïma quafi lineafibi continuatum videas ♦ Coqturhocrede,autfuper carbones, aut ligna omninoarida, quæetiâ acapua græci vocat. Hocigitur medicamentum dare conueniet, non fe^ Temp^ dân mel bifue quotidicjfcd ctiâf^pe,fiquidem mane,ct ante cibum, amp;nbsp;poR, didiatri» etiamcubitumeutibus, rededatur:cochleariiplenimenfura. At:^hui^ quidem,vt paruis,parui. maximis,maximi:itamcdiis ad portionem.

Præterea etia Gingiber, quod ex barbaris affertur aceto maceratum»ER propöfitoru id virentis herbæ radix, a collcRu Ratim in acetu coicfta. Extinguifur e^: medicâmen nim eiufmodi medicamentoru calor, ciica ipfas primas venas, nec in totu torum calo^^ pfertcorp’,velutiâliorûquorûdâ.cuiufmodiidmedicamêtueRj qddia«« re circà pri# calamithes ^ptereaqàcalamitherccipit,vocat. de quomoxvberi’aget? ifias venas* m'’.Tdcircoétoxymeliliis vtiliirimûefl,Vtpriusdiximus Jditapparari ; x debcbit. Cû melli optimofup carbones fpuma abRuleris:coiicies inipm OxymelL* t aceti tantum, vnde guRanti,nec acidu nimis, nec dulcevidcbitur.A c de^s tis compofi nuo fuperprunas coques, quoad plane vnitp amborum qualitates fint: tiö.

nec apparcat guRanti acetum adliuc crudum.liinc ab igni depones. CriVariandum vti voles,aquam ei mifcebis,iranimirum temperans, vt vinri. Ergo qui oxymeli^ ee bibet,finecdeacoreeiusqucritur, necdulcedineiaRidueeoVtatùr. fin pto fnmetis alterutro offeditur,adiedo quod defyderat: rurfus id coques » Necp enî

eos probo,quifub vnaquapiammenfura,idconficiünt. Quimihifîmi«'?.' v \ \ liter iis affedi videntur, qui bibentes omnes fimiliter aquam vino mifcc«»

GAL.DE SANITATE TVENDA.

ire ce nfent. non aduertentes, quibufdam quivtic^ dilutiori infueueruntî ; caput ftatim,fi vel pufillo meratius hauferintjtentari. Quibufdam q mess iraciore dclcdanturdlomachum fi dilutius biberint, fubuerti, Cum igitur in vino tamfamiiiari potione iftaincidant; multofane magis in oxy mellite, vtpoîe q vinum turn minus familiari,tum magis forti, ipfa fequi par cft.Satius ergo fit, ex fumentis guftu,non noftro,iudicium de modo fa^ cere, id elle fumentis naturse conuenientilîimum oxymeiiratos, quod vtic^ eft iucundiffimum.proindecÿ ctiam vtile. Contra aduerfifiimu elfe, quod iniucudum. Ipfam tame primam ipforum mixtionem quo pluiimis coucniat,tal€m elTe oportet. V ni acefi part^mellisa quo detrada fpuma fit,duplum eft mifcendum.Deinde ambo inleniigni coqueda, donee rum qualitates in vnum coieiint. itaenimnec acetum amplius crudu ap?» parebit. Cû aqua vero llatim ira facies oxymeii. M elli quadriiplum ops» timæ aquæ mifeebis .dein coques modico igni. quoad fpumai'e definat. Ac malum quidem mel,muitam egerit fpumam. quo ctiam diutius coqui debebit. Optima vero,vtbreuiirimo tempore coquitur,ira minimû fpu^ mæ euomit. vnde nec pari ei coêf ione eft opus. plurimum certe quartam partem cius quod ab initio eft inditum, amitfit. poft vero dimidio aceti adiedo, rurfus coquendum, donee qualitatum omnino fitvnitas, nec a# cctum crudum etiam apparcat. Coficitur fane oxymeii, etiam trib’ ftati ab initio mixris,ad hue modu. A ceti vniparti,additur mellis duplu, amp;nbsp;aquæ quadruplum.atlt;^ hæc ad tertiam partem coquunrur, vel etiâ quars» tam.fpuma interim detrada. Quod fi valentius id facerc ftudes : tantude iniieies aceti, quantum mellis. A pomeli optimum aqua conficitur,bibi»s totapftate,refrigcrantis vice. Poteft vero, cui id libet, ôê ad quam propofuimus affedionem, eo commode vti. potifiïmum vbi coacuit. id quodeifæpecontingit.Alias magis, alias minus, vtpoteexaqua coil» fedo,nonpluuia,ficutmulfa,fedqualibet. Quaq poteft qui volet, et ex pluuia aqua id coficere. ipfeqj fi pluuiam aquam probarem,id fuaderem. V erum nec ipfam probo et nihilo eft deterius, fi acefcit.potiffimum ad ea quæ nunc funt propofita. Qui nbsp;nbsp;nbsp;mediocriter etiam acct, quod faltem

non omino incuriofe eft confedum. S ane cura confieiendi in eo eft, vt

nec fauus admodum fit viciofus, coquaturqj bene in fontana aqua, quæ ctpura fit, etdulcis .Oportet enim expreffo afauis melle, catenus i aqua coquere, quod nulla inde fpuma exiftat. Ergo tum hac vtendum potione eft.Tum veroe vinis: iis quæ leuiteracefcuntjiutriendumpræterea cù,. bis cft,quicitracaloremextenuent. cuiufmodi capparieft,cxoxymelite tenue, ad v^ vel oleo fumptum. ad duos vel tris dies, vt didum iam eft. Q uod fi cru rinas facerc» lt;^os iam fuccos fan's atenuatos fperas:vinum dabis .quod amp;nbsp;fubftatiafit

tenue, amp;nbsp;colore fuluum, albumue.lioc enim et ad fucci bonitatcm, 8L co»«

LIBER QVARTVS, EO.XLIX.

coâionê facit, iHud vrinamouct.Sunt vero in Italiaprioris generis plia leruûjetfurrentinû^poflerioris Sabinu, amp;nbsp;Albanû,lt;^ Adrianû.In Afia vero prioris generis Lefbin, amp;nbsp;ariufin. Seendi Titacazenû amp;nbsp;A rfyinû. A tej hæc exépli tantn gratia protuliin’. S unt ant et alia multa, tii in Ita=^ lia, tum in A fia, amp;nbsp;cæteris nationib^, quæ his funt fimilia. Ex quibus fa#; cére deleft U conueniet,ad eas quas diximus notas,refpicientê.N€pecœ lorem ac fubftatiam.crafTa vero 8L nigra reiieere r vt qua? tum main fucf= cum gignant, tn tarde pénètrent» Quod fi his adhibitis melius habere fc fenferitîetiam lauarc tam hominê debebis, vngereç ac molliter fricare» vt vero primn in vrina fubfidentia vifuntur, ( Hypoftafin vocant) turn fn'ftiones augere, turn ad confuetas cxcrcitationes paulatim reducere. Hoe tempore vnguétis his quoc^ vtendn, qua? per halitn euocent» de bus et ante m€tionefeci,amp;infequetibus facia. Hand quaq tame in eiufs* modi affeftibus vomitu vtendn fuaferim.ficuti nonnullis eft vifura turn meditis, turn gymnaftis. falfis (vt opinor3 ex iis, q a philotimo dó pra^ p hilotimus. xagora de eiufmodi fuccora curationc funt fcripta. no eni cn laftitudinn p^axavoras affeftus abundatfted ca hi fob' infeftat;vomitus eos expellit.Quippe ca/ nulln periculnfit,neintro violenti’reuellat aJiqdcorn excremetorn,qu^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j .

in carne coftitere. queadmodn certe eft, cn ambo redndant. Si in primis | venis cruda, amp;nbsp;in folidis mordacia. Caueri eni in talib’ fati'’ eft vtrunq^ h, reuulfum. Si foras crudoru. Si intro mordacium. Sicuti igitur in fuperioy ribus cauim^, ne crudifucci foras traheretur, itanemordaces reuocentur' intro,eft ^fefto cauendn.Snmp vero corn quorum occafionc foras fera? tur, hæ funt, exercitatio. Si friftio, amp;nbsp;balnen, amp;nbsp;fomenta calida. Si vn^ ftio calfacies, ta ex animiaffeftibus,iracundia, et vno verbo omnia qu^; fuccos, qui alte in animaris corpore fut rnerfi, ad motu quoquo verfus ir^; ritat.Quorn vero occafioneintro feraturtea funt, quæ vti^ ^hibent fo^ ras ferri. taliafuntex iis quæ cuti propinquattdê q frigidafunt,et q aftii gut. A dhæc qcuç fuccos ]_^introrfus'J attrahut, aut alias quoquo modo iporu intro motu excitât, quoru funt trifticia, et horror, quacuc^ de caus= faort’.Quippe eu et ex calida caufa,et frigida,tu horroregigni, tu et gorê,qualêfupra defcripfim’:eoftefum. pterea q auditu,vifu ue,aioaut ftuporé, aut horrore incutiut.hæc itaep oia deuitada tu funt, eu ide homo pariter ctlaftitudin€fentit,etvcnas habet crudis fuccis refertas.Nanec^ qui extra funtnefte intro reuocatur, nec^ qui intus funt foras .Immo qui foris funt, leuitereducendiphalitumfunf. Siquidequæ vehementius id faciunt,etiam eoru q intus funt, aliquid attrahunt. Qui vero intus funt, hi attenuadi coquédiç funt.Qd fi vel vomitu eos, vel alui deieftione e^ ducere violeti® tentes :vrilt;^ eoru qui foris funt aliqd intro rapueris .Nes» lt;5 aceufandus philorim’ eft, fi tali vfus expulfione eft, vbi citra vllu ahu

i.i.

gal^desanitatetvenda

affedum crudoru abundantia in primis vcnis coftitit. Quin potius nos ipfos alTuefacerepareft^jVtvetcrumfcnptadiligentius infpiciamus ♦ Er^s go quibiis itus cfudi fucci copia cft:3ófons laffitudinis fenfus: his hyC? fopiimin inulfo coquens, non ftatim nee primo die;fed in fequentibus dabis .vomitu vcro abftinebis, vcritus ( vt diximus } ne quid excrementi externi,intro rurfum reuocetur.Piaxagoias veio acpliilotimus ratona^^ biliterpoft ciufmodimulfuin: vomitum probac.propterea quod crudos, citralaiTitudincinfuccos curant. Cætcrumquoniam de his abunde didu cftïtêpus monetreliquum aggrediamuraftedum, i quocu vicerofofai* fuj ctiam crudora copia in corporis habitum eft recepta. A ccidunt hæc in his maxime negotiorum circurtaiitüsjinquibus autcalor^autimmodic’ labpr^crudos fuccos a vcnis in carnem rapit.idq^ his qui nullam ad pre«f fens recentemcruditatemcontraxerunt.Quippehæc fi adfit vniuerfum ita corpus crudis occupabitur.Cuiufmodiaffedus cuiato;etiapoft a no? bis dicetur. Veru quoniam copofitum omne^pofterius fimplicieftjpræ? ftat(arbitror)reliquum fimplicem affedum prius expedire;ac deinde ad compofitos venire.Quaqnehucquidem omnino fimplicem eft aibiträsf dum.fedvtinter laffitudines fuafponteortas fimplicem.Propofito naq^ nobis affedu qui lafTitudine excitât:adiicim^ illi reliquos. S cd quia i mi? xtioe: alias fimplex vnac^ afîedio addic^ alias ccmpofitanta fimplicê ap? pellauim’ liane de qua nunc agimus. Eflô igitur crudi fucci copia in foli? dis animalis partibus,non in venis.cuiaccedatvicerofæ lafîïtudinis in ijs ipüs alïedus. Quippe talis cratis, de quo inter initia fermonis loqui inflitueramus .Sicuti igitur in quorum venis, amp;nbsp;præcipue in primis : cru? dorum copia erat^his elTeacalidis cauédu cenfuim’, verifine ciufmodi fucci in habitu corporis pertraherêtur:ita nue id timere no oportet.Ergo danda his fuut, quæ vel ad cutim vf«^, calorem fuum tranfmittant, frican dumep largiter, oleo quod relaxandivimhabet:acpotifïimum manecu •.furgutafomno.Namca fridiofimul concoquir crudum fuccum, fimul I corpoream molcmanimantis nutrit. Quiefeendum veto poft hæc diu eft.fiquidem probe fînt celTura. Sane multo euidentius efficiant, cuius grâ fint;fl homo exiguu cibu pridie fûpferit.nec aliud a cena bibat^ q vi? nu quod fuluu fit ac tenuc.Nec vero illico exercitadu affiduc, devehemë ter eft.Nec vbiiprudëtcSjcrudo adhucfucco nutriri corp’cogam’. Vti? li’ itac^ fucrit mane largi’ fricare, amp;nbsp;poft id diu quiefeere .ac modice iam? bularcjtu denuo multavti fridionejiSê balneo modice calido.Præterea alimentis quæ amp;nbsp;boni fint fucci, amp;nbsp;minime glutinofa.Eorum materia fu? praiaindida eft,vbiptiffanam adtalialaudaui.amp; pifees faxatiles,a? lies monticolas. Apti cibi funt amp;nbsp;q atténuât, de quib’fcripfim’vno libro»

LIBER QVARTVS ' FO.L nec eft qd vercaris ne calore vehementer accendas. Quiimo mcdicame quod diacalaminthevocat:audafterdabis , Eft verocopofitio ef hmoi. Accipccalamithcs, amp;nbsp;pulegii,Si pctrofelini, Si fefeleos, cuiufc^ vncias duas, femim's apii,cacuminû thymi, vtriufqj vncias quatuor.adhæcli#= byftici vncias .xVJ .piperis veto ofto Si quadraginta. Ac piper quidegra uis cfto ponderistquod ßotfua-ToteniojjVocat.Sefelivero malfiliefe.petrojs fclinu macédonien, huiufep prsecipue aftrcoticum. Calaminthe Si pule^s gium,potiftimu ex creta.finminus certe exregionib’editis,amp;ficcis. St; miliratione Si thymu.A nbsp;nbsp;herbarum quide, quicqd lignofum durult;^ e:

id abiiciendu.A ccipienda vero ad medicamentufolia, atq^ ex his maxîe quæ fubtiliftima virentiflimat^ funt, atlt;^ in ùimmis herbis nata. A d hæc flores, Si quæ eu his funt vna,minutiftimas tenuiffimafep feftucas. hæc omnia fimul tundédacribrâdaç funtjtenui cribro.Quippe eiufmodi vnca dicam€ta,in totu corporis habita maxie digerutur. veluti ediuerfo crafe fiora in ventre harent. Vt quæ angufta venaru ofcula, fubire nequeant. Quäobremetmedicametum, quod diofpoliticonvocat, cuius in hoclt’ bro mentione feci, craftius facere foleo,quoties deiieere aluu p id ftudeo. j.j \-r Quida vero id no intelliges, cum tenuiffim5 minutiftimûcp inftar polhgt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;here«=

nis feci ftet, vt aluo dciiciedæ nihil cotulit, fed vrina plane multa moult: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

meed rê comunicauit.miras' ac fifeitas euet’eius vera caufa.Ipe eni arbb= trari fe aiebat hominis inteperatia, (na ita appellabat) eius qd inciderat, caufam elTe.vt vero propria caufam didicitellecopofitionis rone: poftï^ modd aliter copofuit mcliorefuccelTu. Ac hui’ qdem pcepti in omnium medicametord copofitione meminifte expedit.ppofitd vero inpfenti me dicametd, oia prfus fubtilia poftulat.quofacile in omnem corporis pte digerat,feraturc^.Mifcedd vero his itapparatis,eftmel optimd, curiofe defpumatu.porrovfus ei’erit poft matutinafriftione, ante qpexercitatio ne 3^ balneu. L icct et fine admixto melle;ficcu medicametum reponere. • eoc^ falis vice ad opfoniapparativti.licct inptiftana veluti acetu inngt;' cere, vel in eiufmodi aliqdp pipere. No modo aut ficcu ipm medicamamp;! tu, falis ritu in vario eft vfu, fed et cd melli eft admixtu. Siquide id quo^

poteft ca aliquo cibo mixta fumi. ita vt iucuda vtcti fit. Poft cibu ta«; me nuq nec hoc medicametUjncc aliud vllu qd ad diftributioneveheme?: tiorc facittfumedu eft. No cni diftribui tu, fed cocoqui q fumpta funt, eft vtil. Meli’ itacp fit,iis q cxterno aliqao præfidio ad cocoftionê egent, hoc tepore exhibcri diatrio pipereon fimplcx. cuius copofitione ante exs* pofui.Qui etiä ipfum piper potioni infpcrfum, pcomodu eft, ad ea de bus agimus.Qd fi quafortalTe maiorneceftitas incideritjÇtia qd cxfuc« co mali cydonii coficic.cui’omne copofitione virefcp diligenter in feque tib’explicabim’.Veiu ad ea q nucagim’omniu q mihi cogmtafunt:op»’'^^^g ptimu medicametu eft diacalaminthes .Nä amp;nbsp;crafta letac^ attcnuat. Si p

GAL.DESANITATêTVENDÂ

halitû educit^amp;viinas mouetjamp;mulierib’meilfcs,Eft alité vfu quoç iucudiflïmîjpræferti ca libcialius mel accepit.quo teporc coquî largius poftulat. Qui veto auerfatur, dulcia 8i mel fugiut, (na eiufmodb quoiç naturas iuuenias ) this paru in copofitoe mifccbs .Sane meli’hi's quocp fueritjfi Jargi^coquac.Na 8L min^cft eo paâo dulce, amp;nbsp;min’ ftoniachn coru J qui a melle abhorre t, fubuertit. A nbsp;nbsp;omnia quidé huiufmodi, vel

ante noftra admonitionéfibiipfi quis excogitabit, vnû fcilicet vbicç de^^ ftinas. Népe vt quod fieri licettiucddiffimu fiat medicamétu.fed tarnen viriû eius vtilitatc fcruata.No eni hacjdu dulccdiniftudettfolui iubeo. Vbiigit circiterduos vcl tris primos diesjitapræparat’homo émo ico modûfuerit, êtcofuetis eu exerdtatonib’admouere.Animaduerfîs pris» us ,tu coloris bonitate,tu alüs notisjquæ îpr^cedétib’funt coprehêfa;. Wa fi oïa comode fe habere vidée plene exercitad’ eft.Sin min’etia am temediocritaté defiftet.Ac îpri’diais,tu viftujtumedicametis, eodie habéd’jpoftridie rurf’ exercitatoni dâdus .fup ijfdé tu notis,tu feopis. vt eu oïa ex fentétia, comodaqp appareât, ad cade vid’ rationé reuoces, cui ante ifueuit, q laffitudinis fymptomate vrgebat.Quonia veto amp;nbsp;a?» copo, quod ex abicte fit, vti expedit, his qui i carne, amp;nbsp;tota corporis mo le fuccos cogelTerut,quiaut cocoquidefyderét aut p halitu digeri : non ab re fucrit, eiufquocj copofitone apponere.Eft igit abietis pulcherrimu Compofîtio feme circa arfturi emerfû quo teporc, Romæ feptêber menfis eft. A pud medicamis nosvero pgami,hyperbereteus. Athenis,mifteria.Id feme coni/cere o^ quod ex ab#= porter i oleu quolibet annitepore.NulIu eni in ea re,difcrimen eft. Mc^ ietefic, lius taméfueritfiidcorudas,pri’ qiniicias.Quadoitaciti’oleufuaqua

Iitate, viqj inficiet.Erit idfpaciu dicru minime quadragita. Nos veto fæ»»= pe amp;nbsp;tris,amp; quatuor,ctiamultoplures mefes, maceraripmifimus. Sic deinde feme abiccim’. humidu vero liteo pcolauim’. Efto vero ci’ gCs* ncris oleu,cuirelaxadivis infit.Cuiufmodii Italiafabinueft.Coniici.« , . J • cs auté i qui(^ amp;nbsp;vigitiheminasteius femis modiu italicu.Eftoaute Si Hemma qd» hemina ipfa italica, qua vtiej amp;nbsp;libra nominal. Vbi vero maceratu i eo j(■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fernen fucrinmulto plane minus redditur.Ei igit quod reliquu eft, idos«

/ neus ccræ modus erit, fi quatuor libras immiferis . Refinæ vero abcss tin^,libræ vnius partem tcrtia.Id ^quat drachmas trigita duas. Ini/ties • vero ÿi pinep refinæ tatudem.Quod fi hard facultas non fit; earn loco

Tercbintina vtendu. Coques vero comodi’hsec i vafe duplici, aut cers» te igni leto, qualis prunaijt eft.quæ tame nec ipfae multæ elle debet.Me#» dicamê hoc aptiflimu e ad omne laffitudine, feu fpote orta, feu alia qua^# Ex populi nbsp;nbsp;uis ratione contraftam .Vtile fane medicamentum eft, amp;nbsp;quod ex popu»»«

florib’medi* li floribus fit. Id talc e ex floribus populi adhuc coniuetib’, modi’ Ita»* camentum * licus quindeci m, aut vigintiEEras fabini olci, immittitur. Si id prefto

LIBER QVARTVS* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.LI

non eftjfimile aliquod præpatandum oleum efl*Diâ:um veroinpræce;# dêtibus ertjhmiie elfe quodcucj^ tenue eft,nee vllam afti'îgendi vim ha^ bct.Magis vero ad rempertinebit,fimodice contiicum ipfum floré^ in oleum conijcies ♦ Quodfi quotidie medicamentum dimouebis : id ^ potiftimum cum fol feruebit,ac i domo calidarepones; celerius ita ma«? gif(^,tum qualitas populi,tum vis, i oleum migrabit.Itaqj poft binos, ternosuemenfesïpotes flore expreiro,atc]^ abieftoihabere oleum quod fine vllamorfione, per halitum digérât, id^ niliilominus q abietinum.

te,inidquod çx abieteconficidiximus , Siquando vero humidum id quod exprimitur, crafiïus videbitur; fat fuerit, vel quintam partem ccræ adi/cijucdum quartam.Ego vero etiam fextam me addilîe fcio, vbi amp;nbsp;oleum cralTum erat efieftum, amp;nbsp;qui vfurus erat,liquidiore medicameto deieftabatur, Nonnulli diu macerari turn flores, tum femina non feren? tes,partim ea percoquere in oleo coguntur,partim aquaro iniicere. vtiep qui cautiores funt.quo videlicet nec torreantur quæ funt iniefta, nec o«? leumvftionemodorereferat.Quiverobis magis funtcuriofiiin dupb\? cibus ij vafis coquunt.hocfitcuminlebete, in quo fit aqua feruens, irb« feritur exiguumvafculum, in quodfudi oleum debet. Id quod fané nos. facimus, non tarnen ad femina flores uc coquendos. Quippe liac cofti^ one minime egemus, proptereaquodeadiumaceramus . fed tum cum in conficiendo medicamento,ceram amp;nbsp;refinas liquare in lebete param’. Qui vero celerius ea præpararecogitunbucnecelfc eft, amp;CvtprædiG? tum eft) præcoquere,ôi ne torreätur,aquamvinumve iniicere. Atc^ad caquidem,dequibus nunc agitur,vtiiior aqua eft. Vinumveroad po«? dagricos affedus, amp;nbsp;vno veibo articulates.Porro fufficit tantulum a^: quæ admifeeri, quantum coquendo: totum vänefeet. Is modus eric, fi quadtuplum eius, aut quintuplum oleum fit. Ergo amp;nbsp;bæc medica^ menta, fuccos quicumej non crafti,neclentiin carne cutegt;^ refîdent:eua poiét, amp;ad h^c,quod ex chamemelo fit oleu.tu ipfu foin, turn vero cera refinaqjadiedis. Quorû mod’,hic quo^ fan's eritidone’, ficeræpars quartajtefinæ duodeciafitimixta.Si cuiveronulli’ boruquæ méorauis m’oleorû copia fir,liuic Aneebinu pr^paralTe e facillimu.Poteft veroamp; id medicamêtû, p balitu digerere, bue folo eo, fine eu cera refinaq;vtare. Dada veto opera eft, vt in vafe duplici, et A netbinu coquatur.vtilius cp fueritjfi Anethum viride fit.Quod vtic^^fi quo tempore rcquiris, compe tetjmaturum id efto. lam Sampfychiiium oleum, hieme et regione frp da, ac tépeftate fimiligt;idoneu medicamentu eft. babetovero cera ac refi«( na id quoqp,fi pfertim manereidfup vndo corpore diuti’ ftudes.Simili naq^addunt* ratioe, Rofraaris berbaoleo incoquenda.Quod fi nec èa fit ad manumt Rofmarinu

«i.iij* oleum*

GAL,DE sanitatetvenda.

Ex betæ, CU Betæ albæ radix,amp; cucurbitæ agrcftis, nbsp;nbsp;nbsp;Itlicæ, amp;nbsp;vitis albæ, effica#gt;

curbitæ a nbsp;nbsp;nbsp;citer cuaporant, vbi fuam ipfæ qualitatê, virefc^ in olco aliquo fimilis

greftis Al lt;* cultatis drmiferunt. Quodcûc^ vero fie præparatum olcuin clip in id, fi theæ3 vitis vclceramfolam,velcumearelinaminiieerevolcsmonfolum pulcherri«= alba; radici? mum, fedetiamquod in loco bene liærebit, vnguêtum facies, Abunde bus olea. autem oino crir, fi ceræ quartam partem: refinæ duodecimam, inieceris.

Si veto etiam duas refînas iniieies, nempe Abietinam, ac pineam quam ftrobilinen græce vocat^autteitiamfuperhas Terebintinamjaut etiam hæfidefint, humidam pinirefinam j ficquoc^ medicamentum feceris, quod euaporandi vim habet, iamhæfidefint, auteaquæ in fiaihbus ' habetur refîna mifeenda, aut quam phryâen græci dicunt id eft fiixam.

Islecignorotamêhas, fupradiófisimbecilliores, cæterum non omnino contemnendas. Ctï veto leiiquus lallitudinis aftcftus fit, in quo fupra vlcerofum fenfum:copia crudorum in toto corpore congefta eft : de hoc ƒ JP afteâ’ Euoqp dicendum eft.Ncc eft inuentu difticile^quemadmodum emedetur.

fi quis ea qug difta funt, fequatur. Si enim vbi in primis venis crudi fucci copia eftidilfecandum nobis eum effetconcoquendumep diximus: caueti ' bus femper ne in habitum corporis traducatur. Vbi vero in extremis ve Curatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corporis habitu refedit:et concoquedü pariter, amp;nbsp;per halitû refol#«

uendumtnimirum quibus ambo inciderunt:in iis ambæ ratioes funt mi#, f'fcendæ. A nbsp;nbsp;id, fiquidem pari noxa vrgere videbunt, sequali vtriufc^ re:#

fpeftu. Sin aitei u pgrauat: vticç totius curatiois ftudio, in id ^pêfo. nee ^tamêalteroqd minus eft,neglefto. Mifcebis aûtvtriuf*^ curatione,ad Mixtaduö#ï hucmodu.Nocniabrefucrit,exéploaliqddchoccgiire.Suafim’his q ru curatio. nbsp;nbsp;b’ i primis maxie venis crudi fucci cogefta copia é: fimplici diatrio pipca

reon medicamêto vti. Ergo fi no modo in his, fed et in oib’ venis fit, fus» pert^iipa carne: îprincipiocuratiois,ipodiatrionpipereonvtendu.fed cui admixtu petrofilini tatu fit, quatu anifi, et thy mi, amp;nbsp;G ingiberis habe bat.poft prim u vero die, magifq^ etiam poft fecundam, mifeendueide eft aliqddiacalaminthes. Mox vero partes æq mifcedæ.procedentedeide tépore:ipfi5 Diacalaminthes plus addendu.A d extremu vero, etia fold exhibebit. A d eude modu, amp;nbsp;in reliqua omni vift^ratone, quoties pares ? affeftus funt:mifcendar eorum medendi rationes funt. Sed ita tarnen, vt inter initia, potior es medendipartes iis præftentur, quæ in primis con.# tinenturvenis.In fine vero, iis que in carne. Medio inter hæc tempore ambæ ratones æquabiliter mifeebutur. H^c igitur amp;nbsp;prædiftaame funt, amp;nbsp;patere iam arbitror, qua rationecorrigere oportet, quod peccatum in fuccis eft,priufq hominem morbus occupet.Ex iis enim quæin vlcero.* fo affectu retulimus, cum adiunfttum viciofo fucco eft:ratiocinari licet, amp;nbsp;de alio quouis, cum folus conftitcrit. A c de primo quidem lalTitudi»

LIBER QVARTVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EOXIL

num gene rc J in quopuctionis quid ein fenfus^omnis animalis partes iiisî feftat, ac caeteris viciofi fucci redundatiisquæ corpori vei folæ, vel cum lalîïtudineaccedntdermcdiximus vniuerfa.De eaverolaïïïtudincj qu^ anobis têfionis eft appellatajdeinceps agamus.Atc^ hanc quidem cum citra excrcitationem conftiterit.abundantiam indicate aliquam, que foli^ das animalis diftendat, tumalüsquibufdäptobatis vifum eftmedicis, tum no inpoftremis Eralîftrato. Vbi verofanguinis redudantiagrauat, dictum puto fupra eft, optimum eile, vel venam incidere, vel malleoium fcarificare. Refumendus veto idem et nunc fermo eft.vel EraHfttati cau faj quinec in alio quouis tueqj veto in lioc aftcccu, fanguinis detractione eft vfus. A c quod in faluberrima quidem natura, de qua fermo habetur, licet alia quoc^ratione emfmodi redundantiam emittere, dictum fupra e. In viciofis nan qp in quibus videlicet vel in cerebro, vel in fpiritus iftru:# mentis, exerementum fubftitit, quantum diferimen aditur,li fanguis de?; tractione omiilaialia vacuandi ratione vtareidicetur alicubi in fequenti? bus libris j vbi de viciofis corporum ftatibus agemus. Sed et dictum iam eft, in libro quem de fanguinis miffione feripfimus,contra Erafiftratum. Quo minus hoc loco, longior de his habendus fermo eft. Sed ad reli?= quum et tertium laffitudinis genus,cum fponte oritun tranfeüdu. quod inluperioribus phlegmones fimiiitudinemreprefentarc diximus. et pro^ pterdoloris magnitudinem,etquodcum euideticalore,etiam mufculos in maiorem molem attollat.Haielaffitudo nepaucis quidehoris, nedu duobus tribufuc diebus,eodem tenore confiftioprout Erafiftrato placet. Sed ftatimfebi e accendit vehemcntiftimä,nifi fanguis detractione, ma^« loprius fitoccurfu.QuinetiamcalidiHimus eft,in huiufmodilafiitudinc fanguis .eiufqp plurimum detrahi poftulant, qui ea premutur fere omnes. Non pauci veto eorum fébricitant, etiam fi fanguinem detraxeris. Itac^ nec cuncfai’i, nec parum detrahere conuenit, S ed et mature educere, et ni# fi quid aliud vetat, ad animi defectum vft^. Optimû vero fuerit,bis eo#quot; dem die, fi fieri poteft, detrahere. A c primum quidem ita mittete expedit, vt animi defectum homo non adeat.Sccudo vero, ne defectus quidem ipfeeftformidandus.Quippe quiprioredetractionerefolutus eft: fecu* dam fuftinere haud poterit. In hac vero fi quid tale homiiii incidit, facile reuocabitur.Qui veroficaffeftifanguinemnonmiferint : hifi euaferint: vtiep fortune beneficio id acceptnm ferent. Sednec euadet, nifi alia qua#= piam ratione leuentur,aut fanguinis e natibus profluuio, aut largo fudo re effufo. Porto ^ftimare diligenter oportet qui fanguiné funt milfuri, in thorace ne , dorfo, amp;nbsp;lumbis,tenfio pulfans qt dolor figat: an in capite potius, amp;nbsp;collo. His enim affeftis humerale venä diuidesimaximefi res« pietum caput, amp;nbsp;calidum fentiunt. illis vero internam. Si veto omnino

I .iiij.

GAL.DE sanitate TVENDA

æquabilitcr laffitudo corp’occupatjäbarummediam. Ach abincifa qui# demvena^febrire ccpcrint: altcrius eft arris his profpicere. Sin aute turn nonfebi'icitent:primo die poft incifam venam^aut ptiftanæ cremore, aut forbitionem ex Alica folum dabis .Secundo vero etiam lauare licet, cum copiofo oleo. nutrire vero tamethlaueris : plane moderatiftimc debci# biSjladucarfiplacetaliquidofferens, vel (fi fit) cucurbits dêptiiïanæ» Eft êt alica non inutilis hue hanc aceto vt ptifl'anam condias, hue ctia ne aceto. Sicucurbiræcopianonht: maluabætac^ amp;lapathoamp; Attri# plice,eft vteiidum.Quod h carnem quoep guftare velit: faxatiles pifees vel onifeos in albo iurebene clixos dabis .Voco ius album, cum fine ga# ro, magifç etiäßne fuperuacuacondituracuiufmodixclt;çuKuiîtj) græci vocant,piæparatur, A netho fale cç Cum oleo, et porri exiguo, in aquam coniedis .Vino autem, vtiliter etiam ipfo fecundo die pareet, tertio vero fiquidem aquæ potionemfacile toleret î tue quoc^vino abftinebif. fi no ferat’.potiirimum quidé apomeli dabis, quippe leuiter réfrigérât ea quo;^ potio. Quo vti:^ indiger, quæ phlegmones fenfum habent laditudmes. Hoc h non ht-.album et tenue vinû öfteres .aliac^ pro ratione exhibebis, quæ vt boni hnt fucci, ita minime calfaciant. Cauendum vero præter cæ. tera eft, ne propere et multum, no fenhm et paulatim renutrias, Quippe qui poft huiufmodi exinanitionem, adpriftinam dietaprotinus redeunt; lais corporis habitus crudis fuccis implec. quos nimirum anteq cocodi comode in ventre venife^’ funt;corporis moles ad fe rapit. Et !iæc quidé lalTitudo,commodiirime ad hune modum curatur.Quam auté ob rem in his quihacpmuntur,itcrarifanguinis detradionéiubeam,nechos mul# tumacßmulreficereifatis profedo fueritjvel Empiricorû caufamredders re.Népe quod amp;nbsp;magis iuuaturjquib’ hc eft enyifus, etbona valetudi#' ne diutius fruuntur,quihcutcoprehenfumeft,funttradati. Cæterum et quæ ex natura rei ratio ducitur appofuilfe non htalienum. Quoniâ igit in hacquæ velutiphlegmonefatigatlaITitudine,vis calidifanguinis co#* geftain corporis mole eft,venæ autêfedio,fuccos evafis emittit, vtile eft poft priorem detradionem,tâtifper intermitterejdum aliquid eo^ qui incorporefunthumores,remigretadvenas.Quod tame quonia comit#! tendum non eft, vt in iis mancat, vt poteexdimidiocorruptum, fedpot# tius plurimum eius expcllatur: iccirco detradioncm fanguinis etia fccu#: do die iteramus. Aliquando vero amp;nbsp;in tertio, vbi videlicet dó reuellere, amp;nbsp;ex aliis in alia tranfferre, vifum eft conducere. Didum vero de omni eiufmodi ratione, exadius eft in his jq de fanguinis detradioneferiphm® quæ nûc ideo recenfendi locus non eft, quod amp;nbsp;ad medendi arté magis peiîinet, amp;nbsp;in hoc ipfo fortafiis opéré, plenius de fanguinis miffionc fu»« mus aftuii. Rcliquum ergo eft vbi docuerimus, no elfe afanguinis miC#

LIBER QVARTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.LIII

fionefeftinanter refîciendum, hic librum hune finiaHius. Præfumetur Cur afagui auteni;, Si ad huius fermonis fideni, quiddam quod in opcre de naturali:^ nis miffioe bus potentiis eft demonftratum.Ibi enim oftendimus, omnibus iis quæ pproperc re propria natura difpenfantur, vim quandam efte inhtam, qua fimiies, ficiendu no quitus alantur fuccos, poftint attrahere, Demonftratum præterea eft, ht.

vbiproprio amp;nbsp;commodo nutrimeto deftituuntur i vigeri, vel non com?: modum rapere. Taie porro eft, quod uondum in ventre venifc^ conco^ ftum eft. Ergo neceftum eft cum homo largius fe cibis implcuerit;eo ca fu crudi fucci plurimum in corpus animalis rapi.Idcp multis de cauhs î amp;nbsp;quod dctcrius in ventre, venife^ cocoquitur, quod copiohus eft^ et quod multu in corporis molem ideo fubit: quia multu fupereft, et quod citius etiam q par eft ; propterea quod venter venis, venæ rcliquis omnibus animalis partibus, rapi quod nondum confeftum eft, pmittunt. Quod adeo non facerent, h id exiguum elTet, quod ipfæ haberent. Demoftra^: turn eft enim, partes ipfas exalimcnto, primum fuapörtionefrui, mox cæteris tranfmittere. Ergo vltimaprædpuaç noxæcaufaeft, iis qui he funt aHefti:quod qu^ in corporea animalis mole habentur partes, vbi multu femicoftuc^ attraxerunt nutrimetum : no parua excremetoru vim ex ca re cogerunt. Cum neq^ perinde ac h bonum eilet ; concoquere id omne valent, necç etiam vt cum corpore coalefcat, Ä aftimuletur efficc:?

re. immoparumprofperehngulas funftiones obire,poft viciofummuP turnip nutrimentum,par eft.Similiter enim his euenire necelTe eft, vt v^ tri, cum abundantia male præpaiati cibieft refertus .Male præparatavO:^ co, qua? elixaii alfari ue debentia, iuftum in his Einem non funt cofecuta. Ergo hue panis non fan's eftcoftus, huecarolegumne uc intra moduni clixum;fierinequit,vtha?c venter probeconcoquat.Simili ratione feha bent, amp;nbsp;qua.’ in ventre male funt confefta, ad fccundam concoftionem

qua; agitur in venis î qua male præparati cibi, ad concoftionem quae eft in ventre. Quin etiam qua; in venis male funt concofta : he fe habet ad concoftionem qua; agitur in came, quemadmodum fe habebät cibi, ad cam qua; eft in ventre. amp;nbsp;quæ ex hoc fubeuntia : ad earn quæ eft in ve ? nis. Ergo nec veter externa qua; fumpht,exaftc Gocoquit,necvcn^ha;c quæ a ventre excipiunt. S ed nec carnes quæ éx Venis vbi probe ante no funt confefta. A tc^ interim excrementi copiam in corpore prouenire, eft nccelTe. A c rem quide omnem, vt breuiftime licuit, iam diximus Quod hquis diftorum cuiufe^certamexdemonftrationefeientiam; ce,? pilfe velitn's librum de naturalibus virtutibus legat. In quo primum il lud liquido demonftratum eft : ventrem fua iphus caufa, nutrimen turn fufeipère. vt ca turn fruatur, turn quod hbi défit, fuppleat^

gal.de sanitate tvenda.

Eoq^ampïediidvndic^jacrctincrctotumjquoadfefatiaucnc.Sccundo illudjcundem vbialiprætcicanon defydeiatn’mam fuipane -iruÀagt;ço)i græci vocant.i.portam recludere^acquod ciborum fupcrfuitjcxprimcre pciîumq? ccu aiienum onus trudcre.Dcinde quod in ipfo rranûtu per i»f teftina ac potißimum tenuia, venæ quæ liuc pertinent, alimentum ad fc rapiunt, quod ex mora quam in ventre habuit: amp;nbsp;alteratum, 8i animali magis idoncumjeft eßeftum.Mox inipfis vcnis quo^jabaîiainaliam traditur, ad cûdem modum quo ex ventre in venas .hinc vero iam plane confeduminfingulas pertrahituranimalis partes. Vbitertiam concoo tionemnadum, ipftalendo corporiaffimilatur. Hæc fi quis ex eo libro colligat tniliil eft quod caufam amplius requirat, cur multi habitu corpo ris exinanito, nififenfim renutriantur,plurimtim excrementorum in tos’ to eo congerant, atc^ ex iis non leuiter egrotent.

GALENI DE SAIvlITATE TVENDA QVINTVSTHOMA LINA.

CRO INTERPRE.

TE.

♦ *

Vintum de fanitate tuenda librum Ingrediens, fi qui forte q cruntquiprolixitatem operis nollri grauabuturdiospri.» mumfolari volo.Nonenim nolfraid culpa euenit, fed propofitæ rei natura. Si enim fieri potefl, vt qui breuibus longam coté placionem abfoiuit:ni!iilneceirariumomittat;fateor errorem meu,ceu nulla nccéïïitate ambages fecuti. Sinclarius fimul bieuiufc^ dilTerj de iifdem non poteft memo nos merito accufct,fedipfos pptius qui eorum quæneceHaîia{unt,nonpaucaprætereunt. Ert vero illud fimul ex ma-* xime necefiariis îfimulvelutielcmentumtotius artis,quæ valetudinem tuetur,quodnumerof^ hominum funt naturæ;prout in confelfo eft om* jiibus,tum medicis turn gy mnaftis. Quorum tame plurimi ita de vale., tudine tuendaferibut,quafi de vno homine agant.Idlt;p ne vno quidem oftenfojqucmprius iuucrintquamqnon vnum, fed multos,quos mor:* bis piius afliduis implicatos,ipfipoftea multis annis in fanitate, fua a* pcrafeiuaiïcntjindicalTe, ac fie ad fcribêdumaccelTilTe:parerat. At nos, ipfisrerum effedis id oftendimus.amp;iis quiprius affiduis premebantur morbisjindeadeo quodfanitacis præceptis piruiircnt,inomni integri* täte feruatis, lie demum deipfis feribere fumus aggreßi. Quippe alios excrcitariin totum vetuimus, iftis videlicet exercédi corporis caufa fu.* e feeptis,ac folis vitæ aétiombus contentos eße fuafimus. A liis de multi* tudie cxercitationumdcmercaliquidiußimus.vt totum breuißimis co.*

LIBER QVINTVS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EO.LÎIII

pledar, aliis qaaiitatein tantumj autordincm, aut tempus^alüs vniuer« iam earum mutare fpecicm iniunximus A cque vero de balneis praecipi^’ entes. vti(^ quod aut omnino his fuperfedendum effets aut f^pius q ante vtendib aut rariusaut ante cibum tantum, aut etiam poft cibü, aut caligt; dioribus q ante,autmagis tepidis,autfngidioribus;prorfus omnis mox bi expertes multis annis rcddidimus.Atnibilhorufacerelicuiftet, fine,s cp naturales corpora differetias compertas habuiftem, nec^ débita cuilt;^ faiubreviftus ratione.Nonulli vero cx iis, qui de fanitate tuenda littcris produnt, aut etiam fine feriptis de ea præcipiunr î ne fe ipfos quide de fendere a morbis perpetuo potuerunt. Itacuma cauillantibus tumali^ quaedäjtdvcro verfusiileobiiciturxotAAosj) jetTÇoç,:tuTûa- sAx£{n ideft aliis medensiatipfe vlceiibus fcatens : alü id negôtiis imputant» alii ob intemperanfiä fe egrotare fatentur. fed hora magis improba me indice defefio eft, q ipfum quod obiicitur crimen. Qui vero bis quæ in vitaincidunt, caufamtribuunt, fiquidemdiariafebri laborant, ex aeftu, frigoribus, lalTitudine, aliifi^ id genus occafionibus î hos vindicat e a culpa decet.fin alia qualibet : minime. Quippe nec ipfi omnino fine fcs* briexegimus. immo ex iaffitudine nonnunq febricitauimus. nullum a # lias morbum multis iam annis experti. Quinetia perculTus certis cor^s poris patibus, vndealii pblegmom's bubonibusc]p contraftis, febri^: citaruntî ipfc nunqphlegmonenbubonemvefenfi,necfebri laboraui. Non aliunde certe q ex feruandarfanitatis arte tanta coramodacofecu,# tus Cum alioqui nec falubrem corporis ftatum abortuipfó fimna« äus, nec vitam plane liberam fortitus. S ed in qua tum artis officiis fer»* uierim, tumamicis,cognatis, amp;eiuibus, in pluribus inferuierim. tum plurimam noftium partem, nonnunq egrotantium ipforum caufa, fem^ perautem dulcedinis ftudiorum gratia peruigilaucrim. nec tarnen vllo fenfi me corporis morbo tentatum, multis iam annis, excepta (vtdi^ xi) diaria quandoc^febri. Quætarnen dirariffimcjnecnifiex laflitusj dine incidit. Quanuis in pueriliætate, atq^ etiam tu in Epliebiajtd ai# dolefcentia, morbis nec paucis, neepiis leuibus premerer.Sedpoftofta uum amp;nbsp;vigefimum annum, cum perfuaftftem mihi elleconferuandse fanitatis rationem quandam : præceptis eius per totumdeinceps^ vitam parui, ita vt ne minimo morbo poft laborarim. nifi forte, quæ tarnen rarius incidit, diaria febri. Cum alioqui liceat hanc quo(^ in totu effuge»« refiquisliberam vitamfit naftustvelutiinfupcrioribus iä oftedi fietlt;^ fi quis ai mu aduertat et clai i’in his q mox dicam.IIIud eni affirmarc auü« fim, ne bubone qde laboiaturos eos, q pparati ad fanitate ad vngue fint.

GAI.DE SANITATE TVENDA.

Si modo eorum corpus abvtroc^excrementorugenercvacct.ct coqd in quantitate confiait, et eo quod in qualitate. A ad cos quidem q nuc fanitatis tuendæ præcepta diâo fcripto ve profitentur: vcl li^c fatis aibi# tror. Priorib’ vcrojquofc^ nec fe ipfos extra morbum perpetuomec eos q ipfis paruiiTentferuaffe, aut alioru relatu audiuim^, aut ipfos i fcriptis fuis tale quippiam iaftare aufostne contradicendum quidem cenfeo, Mi^ randum certe potius arbitror. fi quis corum vniucrfam fanitatis tucnd^ artem vno libro complcdi eft pollicitus. præfertim no freut hippocrates inprimis et fummis capitibus methodum indicas : fed fient nos omnia rationibus firmans» aeprolixitatis quidefermonum noftrorumcaufa ia difta eft. Quifquis aute honeftiprobiepftudiofus eft,acpro his qupopf^ÿ timafuntdiligensdiuncdecet nontamartis huius longitcidine grauari, q magnitudine eorum quæ promittit fufpicere. Na qui qupfo no magna äla mirandacf artis opera funt: fi eui no ab ipfo ortu imbecillu corp’ fuit: hunc amp;nbsp;adplurima perduxiftefeneautemjct fenfib’ illcfis, ab omni^r^j fus morbo dolore alienum atep integrum perpetuo ferualTe. Ego veto etiam non nullos quibus falubre admodum firmucp natura corpus crat, vidilTc mihi vidcoïjpcrmultis morbis affliâos, ac poftremo immedica^ bilib’ malis in fenedute faltcm opprelTos. Quos tarne fas erat (quod ex naturalihabitufuit) tumfenfibus omnibus illcfosj tnreliquis corporis partibus fanos, ad vltima vf(^ duralTe fenedutem. Quonam igitur pa^^ do tnrpe non fit qui optima natura fit pr^ditus hunc ob podagra ab aliis geftarij aut calculo iam cruciatu, et C0I03 ct vlcere in vcfica, ex cibis mali fucci contrado doloribus contabcfcerc f Quomodo mrfus non tui pe fit £ propter articularem morbum, fuis ipfi’ manibus vti non valente, alienis egcre, quibus ori eibos admoueatt Cuiep fedes infirma eft, co qui in de^ iedioeLfumminiftrett'^ Satius enimfit,ficuivlluoiopedus€,fcxeties ■ male mofi, q tali vita viuere. Quodfi quis tamiropudés fimuldelicatus cp eft turpitudinefuanegligat; at dolores quos nodes diesep ex vieiis fu^ is fuftinet, non aliter, q qui a cainificibus torquentur, certe contenedi no funt. tametfi certe hæc omnia, velimtêpcrantiæ velignorâtiæ vel vo triep imputent oportet.verum imtemperatiæ corrigcd^ hic locus non eft. Ignorarioni eorum quæ agenda funt, hoc opère (vtfpero) medebimur» fciiicet pro quauis corporum natura, propria fanitatis tuêdæ ratione ap»« pofita, initium vero mihi rurfus ab optima natura iuftum erat, ad cuius curationem omne confilium dirigitur,non eo vt corrigatur,fed vt prout eft feruetur.I d quod ipfi hadenus fecimus .qui de ea per fingulas ætates præter inclinantem (paracmafticen græci vocant) egimus. Cuius extre;# ma pars fenium proprie dicitur.Ipfum quoep in fuas partes didudum, vt poft dicemus.vbiea pars artis tradetur, quæ de fenibus curandis agit»

LIBER QVINTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO,LVgt;

Gerocomicon græci vocant .Verum nunc faltcm præcipnis eorum qu£ didafuntiepetitis’.ad viciofas corpora natu ras traniibimus.ac quemad modumcuiuflt;]^ earum feruaii valitudo poffit, trademus . Ergo optima corpus ad fui cuftodiamjiæcin qualitate, quantitate, faculrate^pofluî^ . lat.In exercitationibus,quæ moderatæ mediocresfut, quæc^ fingulis corporis partibus equabiliter fint adhibitæ.Idq? omni vitato exceilu^aut ficubi in quoq diâorum fit erratum:errore correéto. In edendorum vero bibendorumcpnaturajfimiliter in qualitate, quantitate, ôL facultate, !iic quoç fcopus cflo ipfamediocritas,vtnec plura nec pauciora capiat, q quæ vbi concoâa diftributaq^ in corpus fint,idemç bene nutrierint, ac Ci opus fit glifcentibus adhuc, mediocre quippiam adieceritmihil reliquêt, quodvel fuperuacuum fitjvel deficiens. Ad eundem modum in fomno, vigiliis ,balneiSj ^nimi ^âionibuSj amp;nbsp;aliis id genus, medium omis ceîïus feruari debebit.Quod fi in aliquo fit errata:corrigendus error eft. ;Porro omnis corrigendierroris, communis efto fcopus, cotrarii exceil’ vfurpatio:itavt fi plufculum pridie fatigatum corpus eft, demas aliquid de exercitationum modo. S in minus iufto feexercitauit, vt exercitii mo^ dû augeas .Eodê pafto fi cocitatiore motu ê vfu, vt hune modice remi^ tas. S in rcmiftiore, vt intendas. S imili modo fi robuftior motus præcefi» fit, vt pro hoc mitiorem iniungas .pro Icuiore contra, qui valentior fit ♦ ôi pro languido, vehementem. Ä pro vehemeti,cotrarium,, vno vers» bo,vt omnemexceflum, contrario exceft’ucorrigens, infanitate homi« nemcuftodias.Vtautemcorrigêdonon erres, primum corporis affeft’ ad vnguem feire oportet, deide omnium eorum, quæ priore diefafta vi» deris,tacminiire.Namaffeâus quidemquod deliftumfit,docebût.Re^ cordatio eorum quæ pridie funtaâa: quantum tibi a confuetis recedendû fitjinfinuat.Atiçinaffcftibus quidcm,eiufmodiexceft'us videas.quod aut gracilius, aut obefius, aut durius, aut mollius, aut ficcius, aut humis dius,autrarius,aut denfius corpus qante apparet.cum eo cria quod nec naturalem coloris gratiam ad vnguem feruat. Memoria vero faftorum, amp;nbsp;quod peccatum eft oftendet, amp;nbsp;prout corrigetur, ex præfentium colla?; tione docebit.Nam fi gracilius redditum corpus fit,æftimareoportebir, at(^ ad memoriam reuocare, plus ne q par erat, exercitando fatigatus ho?; mo fit, aut concitatiore motu vfus,aut fricando lauando ve modum exs: ceffit.Abhis mox confidérare,nimiane cogitatonefitvfus,autnimium vigilaucrit, aut per aluum longe plura iufto deiecerit. Expendi etiam deo befe,num domus inquavèrfatus fit,calidiorfuerit,autparcius comede rit,velbiberit,aut veneriliberius indulferit.Sin obefius vifum corp^fit, numfriftio Lmollior^aatexercitiumparcius,auttardi’, aut fomn® los? gior,aut venter aftriftus, aut ciborum copia optime concoftoru,præccfi»

GAL*DE SANITATE TVENDA*

ferit. Sivero durius q ante corpus apparet:primüfridionummeminiire oportet.Mox robuftaru exercitationü^an liæ lobufl;^? amp;nbsp;cd cocertatore duro denfante(j pr^ierint. A d liste an in puluerc eoc^ duro, aefrigido, amp;nbsp;an citra apotlierapia.Dein balnei, an videlicet hoc plane frigid um fuerit, an nimium calens .pr^terea domus in qua doriniens vigilans ue verfat’ eft,num frigida.Itemc^ ciborum hccitatis, Si potionis penurise.Sin mol lius q prius 3poftridie corpus videatunprimum quidem fridionu memi# nilTe coueniet, an molies, amp;nbsp;cum pinguitudine, amp;nbsp;balneis leniter tepidis fint adhibitæ. Ab his reuocari ad memoria debebit^an exercitatioes tar«* dæ amp;nbsp;exigustjcu concertatore imodice molli, precellerit. Dein an potio vberioxfuerit.Mox an cibos plures,aut natura humidiores accepit. Po^* ftremo an multd dormicrit.Proximus molli corporis affeâui,efthumiïf dus .hoc differens, quod mollis ipforu corporu propria qualitas efl,liult;* midus qui ineo continentur humord .Difeernuntur hi tadu»Na humid’ afïeótus cd madore cutis eft.mollis fine hoc.quanqeft profedo amp;nbsp;molle corpus, humiddfuis ipfius partibus.Cæterdpro dodrin^claritate, hoc molle vocetur.alterdhumidd.Achccus quideimodice corporis afted’, habitd ftati durd reddit.No tarnen cd mollicie,neccffario coiunfitus eft humidus affeâ’.poteft naqj durata caro eile, amp;nbsp;tarnen mador fudor ve e corpore emittf. A tq^ in humefto quide corporis habitu,vel ex intêpefli«: uo veneris vfu, velaliaquapiaexcaufa, devifidibccillitàte,fufpicioc, • vel corporis raritate, ex Imodice molli friâÔne, vel nimio balnei vfu, vei aere domus vbi veifat’eft, q par érat, calidiore. Habcnda præterea eft di de potone confyderatio, an ea vberior fuitj de fomnoj an is rnaior q p naturse ratione. Et de aere ambiente, num fenonfcnfi.m,fedhmui tœ tum î humidd caliddcp mutauit. Et de cibis pari modo.In teneritudie ve^ ro,fi.ue mollitudine Cvtroq^ eni modo confuetudo appellat) cd vtiep hnc humiditate fuerit:concoftum probe nutrimentd effe, amp;corp’nutritd,fcd exercitatd diminuti’ eire,putadd€ft.Cotra, in duritic,autduritcrperfrif« dum efre,autnimid exercitatdjidq^ cd duro concertatore di i puluerc ius« dicandd.Siccitas veto habitus, penuria potionis, cibive,aut vigilias, aut vit^ follicitudine, aut mulra fridione, aut exercitationem imodicam, indicat.H^c itaq; cofyderas, corriger e errore quotidiepotcris:priufqirb audus error, curatudifficilioreuadat.Sépcrautémemieris, exceffd ora* nem contrario excelfu elTe emedandd. Quippe omnium quæ præter na^ turam incidunt, omne hue confilid curatonis dirigitur.Quare h huic pr^*= cepto, etia corpora, quib’ praeficeris dignofeedord pitiâ adieceris, di lin gulordremediordfacultates adidxeris,vniuerfæ ia arris quse corpi ho«* minis tuedo dicata eft, pitus fueris. Cuius ope no fanis modo fuä vale«* tudinetueberisîfedetiaijs qægrotatjpriftind ftatdreftitues .Atqj opti««

mu quidecorpus,cuiurmodifitdiduiaeft. Quod abbui’pfcdionedc;« Quedabo^» fecitifeire licet, tribus iddecaufis defecifTc.autquodftati in vtero vicios« ptimo cor ?= fo ftatu fuit, aut quod quabbet de caufa in no naturalem affedu poft pore deficit, cefrit,aut statis ratione. Oia veto corrigendaper cotrariu excelTu funt.

S eniu eni vt de hoc primu a.gaj frigid u ficcuc^ eft.veluti in libro de tepe rametis eft oftefu. Corrigitidp eaquscalfaciutamp;bumedat. Talia fut balneu dulcis amp;nbsp;calidæ aqus. Si vini potioyprxterca. ex cibis, quicunç humedare Si calfacere natura poffunt. De exercitatione vcro,fridione, 8i omnimotu. Cab bis eni cepilTe eftfati’.Narede illud didu arbitror, , labor cibupræcedat) hsefeire licet, poeta ex parte ve^ dixiffe.Vtlauit, i fumpRtc^ cibu, det mêbra fopori.Na^ hæc iufta feni.no tame in hoc to^ 1 turn elle pofitu,poftulat eni fenu,no fcc’q iuuenu corp’dimoueri,cu ilL tus alioqui calor,extinguiin his periclitet.Na corporu quæ in floretc s#; tatefuntrno défunt quæ quietépoftulat.De quib’hippocrates prodidit. • Senuvero nemo quiete ex toto poftuIat.Sednec exercitia vehemens. ceu eni ventulo quoda excitari accendilt;^ calor eoru defyderat. vebeme?= tiore aute motu deiicitur. A c magnæ quids flam^, eius quod ita accedat, minime eget, eu fatis ipfæ fibi, ad tutela fint, àvt materiæ dominëtur. Ergo nee a fono mane fricari defyderat, oes q ægrotat, ficuti fenes, cum eiufmodi fridionis,quæ cum pinguitudine adhibetur, duplex fcopus fit.

•• Nempevt vel laffitudinis affeâufanetjpriufqinauâus fcbreaccendat, I velibccillä diftributionis vim excitet. Nä multos quorucorpori longo 1 teporenibil èx alimeto acceffit, CctTçoÇjoujjTotcr græci vocant ) eiufmodi fridioeadhibita/acilepaucis diebus carne ipleuim’.vern quodaiüs ex affeélu^certoinrêporeinciditndfenibus adeft perpetuo, quippe quoru omne coip^frigidn eft^ncc potes alimëtu ad fe trahere atq^ id ^be cofice re, ex eocp nutriri. Sed friftio cn amp;nbsp;vitale robur excitet, amp;modice calfaci atiefficit vt amp;nbsp;diftributio nutiimeti fit facilior, nutritio proptior,Hac vicfus ratione, amp;nbsp;iuuenes non pauci, qui ex eo quod alimêtû bis diftris« butumin corpus no efl,emaciatifunt:cainis icremetn recepei ut.Etfenes planeoês fruânno paruufenferut»Âtlt;^hæc qdëvnafenib’ veluti ext« ercitatio fit,mane adminiftrata.Nepe fricatio ca oleo.poft bac inambula tio geflatioï^.quæ tarnen fint intra iaffitudine»(amp; ex fenis virib^conieâaÿ

tæ,quarum caufa de cibis potioneqj non pauca prius dixim’.nuc de ex#gt; crcitationibus quocp, exempli caufa quædam ponemus .de quibus bare il Aeûta exer^« fuperioribus didicimus .Quod acuta cxercitatio C Sic enim vocant cuius A citatio qua?, celeres motus funt) corpus tenuat. Contraria crallum reddit. Multa cor | pus ficcat, Mediocris obefum præftat.diâum eft Si. de cæteris omnibus S exercitationum at(^ etiam fridionum differentiis Xerum exercitationis forms qus fenibus vtiles aliens ve fint, turn ex corporis totius affedu

galde sanitate TVËNDA*

amp; confuetudmcj tum viens ipfis quæ infeftant intclligcntur. Ex totius corporis affedu, ad hunc inodum, Nam optimus flatus corporis de quo haâcnus fermonem fecimus, ficutin iuuentute ad veliemcntifTûî mos quof^ labores idoneum maxime efl^ita in feneda fe habet ad omt: nes mediocres.Quodvero aut craffis cruribus efl, aut lato pcélore, aut Crurib’vltra q par efl gracilibus, aut quod exiguo efl thoracc, aut admo;» Ouod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dumanguflo, aut valgium efl^vard venant alio quouis pado àmedioÿ»

ofu efl non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;recedens u'd ad plcrafqj exercitationü ineptum efl.Quippe viciofg

eflc ad exef nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;thorax, in ij s quæ per vocem adminiflrantur offenditui'. Crura

citatioes ao veroperinambulationemleduntur. Adeudemodumdemanibus, cob jyjjj Joj humero, lubiscoxis, amp;nbsp;tota fpina mihi didu intellige.Q^iequid eni ex his parum rite ab initio conditum eflîid fane exercitando ibecillu po? Exercitatios^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;redditur.nifi fi cui moderatos motus imbecillis membris mo

nes fenu p exercitationes nominale placet.verum ita de nomine magis q de re valentiorcs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuerit.Scnibus vero quæ præcipua ad fanitatem exercitia funtîhæc p

corporis p,# valentiores corporis partes funt obeunda.quippe cu quibus reliquæ tes obeudas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mouentur cxercenturc^. Quineriam confuetudo maxima vendicat

partem,ad exercitationis fpecié dcligenda. Nam quæ confueta funt, vt minime lalTantita quos exercent, etiamdeledant. Sicuti ediuerfo quæ infueta funt,turn difplic€t,tum vero lafTant.Porro quibus operibus aif* te opus eflîea ne attingere quidem fenes debebunt.Non tibia, non tuba S eues con^: fonare,non cithara, non magis q quæ in paleflra geruntur, qui ludp funt fueris laboîî ignari.Senes igitur omnes confuetis laboribus funt exercendi .fed tâ^* ribus exers menvehementiaeorum remiffa.Terciu quo dirigit, qui exercitationis cendos, formam pr^feribit, ab afïedione fumitur.omnis quidem ætatis commu ne, non tarnen parem vbic^ vim optinens. cum nee parem vhic^ noxam Qui, quib’ negledum inferat. Quos enim ex leui eau fa vertigines C fcotomata græ^ parcib® exer ci vocant) comitiales morbi, grauis ophthalmia, vel aurium dolores, citandi non male habet; his inclinatocapitejdorfo vejauthumivolutatiSjexercita* funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yi j^Qn expedit: imo turn ambulatione fæpe, tum curfu mediocri; tum ge«î

flatione in vehiculis,citra fatigationem vti.Simili modo nec quibus tÔf fillæ (quas parifchmiagræci vocât),autvicia(quas antiades appellat) aut anginæ facile incidunt.Nec quibus promptem columella,gingiuas dentes, denilt;^ partem aliquam, ex iis quæ circa coUum, aut totum caput habenturfluxionesprocumbunt.(5uippenonnulli dimidio capite infe»« flanturgiæciKp.txçajjot vocant.Aliis tendones quos græci tenôtas vo* cant, ex leui qualibet caufa dolent. CJuorum nemo exercitationem fu?» flinct,quæ caput impleat.Sed funt his omnil)us,quæ per cruragerun* iur,vtilia.ficut ediuerfo qui imbecillis funtcruribus,hisfupiorib’par^ tibus exercitaricfl fatius.chironomijs,acrochirifmis,difci iadu, alteru

LIBER QVINTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.LVL

vfu.piætcrca his omnibus quæ in paleftra humi exercent. A t quoru me^ diæ crurum brachiorû partes opportunæ offenfiomb’funt:his quocL uis cxercitationum genus idoneum fuerit.modo ne reliquarum confys^ derationum vlla prohibe at. Quæ tarnen circa thoracem partes funt5ma gis inferiorum exercitationeiuuantur.Quæ circa veficam SL renes fupe^: riorum.lienis3ventriculus3iccur5intenina3amp; colon:ficuti i medio fupcts riorum inferiorûqj funtnta fe ad exercitationes habent.Friâiones tarnen partibus infirmis quo tempore laborant admouere non conuenit.vbi fa^ ne funt conuem't.vel magis g aliis, amp;nbsp;potiffimum ficcas j quas SL per lin^ï . teum,SL folis manibus liberaliteradliiberi expedit.Quinetiam quicerta I periodo redeunt quibufdam partibus dolores ; hi ne fiant non parua ex e»s ! iufmodi fridione cautio eft.fi medio tempore, præcipueç fi duas vél tris horas ante acceJTionem, adhibita fit.firmantur enim e^ partes, amp;con# fuetas fluxiones minus admittut. hæc quidênon fenum modo, fed SL qui aliam quamiibet ætatem agunt, omnia funt communia. Non ex«# ercitari veroimbcciUis partibus, folis fenibus fuadeo.Ex cæteris quanto quifepremotiorafeniofuerit, tanto illi magis exercitanda pars infinna cft.Qnod vti:^ SL quo clariora quæ dicimus fint:exemplo profequinon grauabor.Finge corpus aliquod:ex iis quæ adhucaugefcunt,gracilibus elle cruribus .huic picari crura, coducet, dê modice fricari, dicurfu vti, po«» tius qaliaquauis exercitatione.porro præfici ei quempiam oportet, qui modum in motu præfcribat.quonec^ intra q expedit exerdtetur, neepa#: deo vitra, vtlafiïtudincm fentiat. Id tametfi non in exercitationibus mo do, verum etiam in aliis omnibus difficile intelledu fitmos certe facile elle oftendimus,in his faltem quæ ad falubrem vidus ratone pertinent. Nec^ enim in his pr^ceps occafîo eft.ficuti in morbis. Immo vbi a tutif«# fima in fingulis menfura inceperis, SL fimul quod ex ea fecutum eft maueris,licetveladdas aliquidquotidié,veldetrahas, acquod omillu eft corrigas.veluti ftatim de his quibus gracilia funtcrura. Ipfe nâij eu aliquando traditum mihi tridecim annorum puer um, toto augmêti tem#» pore,ad ea quæ pr^dixipræcepta curallemtrcddidi iuuenem concinnum îegitimiq^ modi.Namprimo die illitum prius bis deinceps, (vt foleo) pice: iuJIi currere.nec celeriter,nec multum. Secundo die fridionc quæ î qualitate quidem eft'et duræ mollifq^ media, in quatitate veto exiguajat«# c^hac cumpinguitudineadhibitapr^mollitumîiufiipaulo plus curtere q prius .non tame celerius. A b ipfo veto curfu ea quæ apotherapi^ debcü tur,fridione fum vfus .luflï vero cotidie ambulare. Sed inter initiamo#« dice, poft vero modum augerc.æftimabam quoep in cruribus tum alia, tu precipnevcnas.NumampliusincreuilIent,qprocrurum bene alendo^ ratione.Quippe id graue eft, SL quod tempore tum fluxiones humorunj

K.iiû

GAI,t)E SANITATE TVENDA.

adfcifcitîtum valgos facir.haud quaq bonunihabitumaurum.Ergo no liuic modo noræ te elle attentum conuemt:fed illud obferuare, num calidiora iufto reddita crura lint, num laïîitudinis quippiam fentiät. Nä fi nihil horumappatuerit:augeritum ambul anonis inodum, tum curfus oportebiti at(ç ctiam alternis diebus picari.Sinaliquidcorum cerniturt tum amp;nbsp;crura non pro confuetudinedeorfum aeprona^ fed contrario fitu id eft furfum habita in ledo collocare coueniet: amp;nbsp;copiam omnium quæ dixi minu ere, minus inambulare, minus currere iubere, friftioiie inferne furfum vti. H^c faciens vbinaturalem plane habitum crura receperunt ; rurfus adeumquerncœpiftiremediorumvfumredibisjautexiguis eorû . incremeiitis yfus^autetiameudemperpetuomodumferuäs, adhibebis* 8L quas rotundas fridiones vocantfHæ mediæ funt durarum ac moL lium)alias afuperioribusjalias abinferioribus partibus incipiens. Ali= quando veroetpulueratis prius cruribus, oleum iufundes, moxfrica^ bis.Efto veto puluis qui appellatur pinguis .Saneita appellant, in quo nec afperum quippiam, nec acre fubeft. Quippe extenuat potius q carné augettquifquisautpunicofam afperitatemjautnitrofam falfam ve moniam in te habet.Sicui veto craftioraquidem crura funt, brachia veto cubitiç graciliathuic omnia quæ per manus fiunt exerciria,funt peteda. Eugienda veto quæ cruribus obeuntur.fridiones tarnen dÓ picatones IL» mill modo fiant. alia(p qu^t de excrcitiis crurum iam diximus .Ne«^ erii paruainipfis differentia eft.AIiïs omninoadmotuminualidis, ctiam fi feptuagefîmumætatis annum nondum attigerint. Aliis multohis robuj^ ftioribus,quietiamfupra octogefimum funt nati.Ergo qui imbecilfiores funt, hos geftatione potius qinâbulationedimouebis.validioreSjVtro^’ cp généré exercitabis. A gefq^ ad fecundam fridionem vtrofq^ .non tarnen fimiliter.fed femper imbecilliorem citius .Nam id quocÿ ex maxime coî« munibus præceptis efto.vbi imbecillæ vires fûticrebra exiguaqi fridios= ncvtendum.vbivalidfiraramultaqj fed hæcat»^ alîajVt dixifte quidé eftfacillimum’.itaprpeffefenis fanitatituédætfaneedifficillimum. æque vt eoïum qui ex morbo conualefcunt.porro liane artis partem appellat, juniores medici gr3t'ccanalepticen,quafi refedricem dicas .Illam quæ fenum fanitati profpicit, Gerocomicen. Vidéturcj hi ambo affectusgt; no effe exada plane fanitas. fed vel morbi Si fanitatis affedus quidem mco dii, vel omnino eius fanitatis non effe, quæ firma conftans fit, quam xotes^i 51 appellant fed eius potius quæ fallax incerta;^ fit, qua ifti xctTct tf'Xso'iji.nominat.Ergofiuemorbu,fiue morbofum quedamaffedu,fiuc medium quiddam fanitatis morbiq^jfiuc xw o-xslt;rijï.fanitaté,fcniu apf» pellesîhuiufmodiqueftionibus,cûhis nos leuiffimihomines petunt,^ nihilo habitis : fcire lieer fenilis corporis ftatum, quoniam ex leui momé toinmorbumdeciditjfimilirarionejhis qui ex morbo conualefcunt, in

vidu eJTecuranduniiQuaie diäuquidem facile eft feniexpcdiremanc ko vngi, ac fricari^ Cætefuin apte hæc opère peregiße, oinninö difficiJhgt; mum eft .Nam durior paulo friâioj laftitudiné affert.prgmollis veio in.* effieax eft.Sient etia quae exigua oinnino eft.At multa magis perhalita digeritj q ad nutiitonem conducit.Iam locus ipfe vbi corpus fenis nuda#^ turjfi frigidior eft:non folum nihil affert commodi:fed etiam defat amp;nbsp;frigerat.Sin iufto calidioreftdiiemequidë vbirarius corp^effecinfrigot. ri obnoxium reddidit. A eftate vero^ amp;nbsp;per halitu exhaurit, vires deiii cit. QuienimK«.0 fanifuntdiis ne vehemens quidam caufacorpus alterat.Seni vero vel minima caufa, maxima? mutationis occafio eft.Si» militer igitur fe habet 1 cibi turn qualitate^ turn modo^ Quippe in quibus fenes ft breue quippiam tranfgrcirilimites fintjnonleuitérl^dûtur.Cüm iuuenes vel ex maximis erroribus minimum noxæ fentiant.Ergo tutius eft imbecillo feni exiguumdarej ter die. Sicutantiochus medicus folic*’ eft fe cibarc.Iam quidem annos natus plufq oftogita^ ac quotidie ad fob rum progrediens 5 in eum locuiHj vbi concilium ciuium conuenerat.Inteb rim etiam longa via ad ægros inuifendos pergês.Cæterum domojin fo rumjquafi trium ftadiorumfpaciumjpedibus confecit. Quo etiam mo.* do, infirmos fi quos propchabebat inuifit. Longius vero fi quo erat eum* dum, partim geftatus in fella,partim vehiculovehebatur*Erat autem ei domidomunculaquædam,quæ hieme cal ebat camino^'A eftate citrai* gnemjbene attemperatum aerem habebat. In hac mane omnino fricab^M tur, tarn æftatc q hieme, vtiep deiecta prius aluo.Inforoautem,löéo liquocirciterhoramdieiterciamjVeladfummumquartam, fumpftt pa^’quot;* nem cum attico melle, pierum eofto, rarius crudo. Poftea partim cum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. •

aliis commentans,partimipfe folus aliquid legens,adfextamvfc^hO:* ram perfeuerabat, A b hac turn 1 publico balneo fricabatur: turn vero eXb ercitabatun aptis fcilicet feni exercitationibus, de quarum forma paulo poft agemus. Mox lotus, pi adcbatmediocriter.primu his fumptis,quae aluumdeijciunt.poft hæcmaxime pifeibus,velquos faxatiles vocant, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

velquiinaltomaiidegunt.Rurfus incenajapifciumefuabftinuit.Sed boni fucci aliquid, ac quod no facile putrefeeret, fupfit.vtiq^ aut far cum mulfo, a ut aue ex lure fimplici. A t(^ hac quidê vift’ ratione, antioclius 1 fenio vfus’.fefibus illcfis mébrifq^ oibus itegris adextremudurauit.Te«. lephus ante gramatic'’, ƒ ueftiore q antiocli’ ætate fuit, vt q cetu fere an maticus. nosvixerit.Is verô hieme,bis mefe lauabat. A eftate quater^jmediis ha^ tëporib^ ter.Quib’ vero dieb^ no lauabatihis circatereia hora vnftus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

eft,, Gu exignafrictiöe^Mox mel optimu cr uduyalic^ 1 aqua coft^ praix tumefitabat. Eo(^ folo contentus proientaculo fuit, prandebat fepti»: ma hora, aut paulo citius . primu oleribus fumptis, deinde pifcibus gu ftatis, aut auibus, vefpcre autem tantum panem ex vino mixto edebac

“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K.iii/

ƒ GAL»DESANITATÊTVENDA»

Sane vinûficutipueris e alieniffimujitafcnib’eft aptiffimu. Efto autêid : ex liis quæ calidioris natuiæ funt.qualia fünf ingræciaquidê ariufium, Si lefbiuiHj Si quod myfium vocant^non ex eamyfia quæ ad iflrum efl. fed ex ea quæ hellefpontia dicitur quæ nimiru ï noftra eft fia pergamo vicina.Exitalicis verOjphalernû Si furrentinu. proximahis funtu'n iüa«= lia quidem tiburtinû, amp;nbsp;figninumjambo vetera, quado nouella^ ncc de^ dudionê nutrimentiincorpus adinuant^nccvrinas promouenti fed diu in ventre fluftuantia permanent. Secundo ab his loco fuut adrianum: SL fabinum, Äalbanu, Si gabrianu, SL triphylinu.Præterea omnia aminéa quæ in italia nafcunturj Si circaneapolim Si in tufeia. Cetera myfiutfur;* rentino fimiles vires habet.plialerno vero, quodeTmolitis eftoptimu» Atfabino'amp;adrianoîtitacazenu amp;ariufium futfimilia.Ergo dehis mo^= dice antiquatisjbibcndumfenibus efl .vtic^ quibus valentius caput no efl.Quibus autem efl: his SL phalernu. Si furrentinu»amp; Ariufium, amp;Iek bium3amp;myfiu3amp;tmolites5idoneafunt.Ergoinomni regionCjad pr^:* diâa exépla, deligere fibi quifi^ idoneu poterit.huc videlicet omni confia# Iio vini pro fenibus deligendi direâop vt in fubflantia fit tenuiffimuj co#« lore quod hippocrates xiççojj.i.fuluum appellate foletjpoterat autem SL ^stjieoj).ideftflauuidappcllare:commodu veto vinu efl amp;nbsp;quod »xcoji græce.i.pallidum dicitur.vtiqp quod medio colore eft, iter flauu SL albu, Quippe fi flauu albo mifeere libeatj quod ex ambobus cofit, pallidum e?lt; uadet. Etiä aquæ ad mixtu flauu, eiufmodi colorem reddit.veru pro ma#» minoreve aquæ modo, alias pallidu, alias veluti quod græce wxço

* ÀÉuxojj.i.ex pallido albicas, vel quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0 ojj.i.ex pallido flauu, ap#«

Duolex ÇK ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Calidilfimu ergo ex iam diótis, ficoloréfpefles,flauu eft, Mini^.

vino fenib® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;calidum,album. Quæ media inter hæc funt:prout alterutri ma#s

c5modum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;accédant,itavimeius exhibet.Vnu igiturilludmaximufenibus co#«

Tenue vindaccedit, quod omnia eorum membra calfacit, A Iterum, vrinas mo#« ft^odpervrinasferumfanguinisexpurgat’.ita^ctia optima id fenibus uere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maxime præftat.Porto id eft quod fuftatia quidem tenue

Elauu calf* I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vrinas mouet.coloreautemflauum.^prius eniis eftpræcali#

dum effe 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;color.Itaç etiam quæ valde ab initio alba funt, fi inueterars

uerintjflauitiem quadam contrahunt, vnde primum pallidula, mox ve^# ; )ro plane pallida hunt.Quod fi longilfimo tempore feruentur, ex pallido flauentiacernuntur.Namvt omnino flaua fiant, quse alba vina funt: fi« eri certe nequit.Quæ vero ex pallidis,aut flauis vinis, fubftatiæ pîguis Pallidi fia a futihæc Si fanguine äuget, amp;nbsp;corp’nutriunt.quo fit vt ea vtilia fenib’ b ui VC ac pin»# ; terdu fint.vticp quo tepore,nec ferofahumiditate in venis habent:amp; ali guis vini co liberalius defyderat.plurimu tame qui hac funt ætate,iis vinis indiget, moda. ■ quæ vrinas cient. propterca quod aquofu excrementu in ipfis abundat»

tîBÈR QVINTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.LIX.

Qüæ vero diu in ventre morâtur, cora fail^ riullum aptn feni eft. Eins generis fut, amp;nbsp;aroinænm a bithyniaj ex itaîicis murfum, 5^figninuiti, Ätiburtinuj, quoad videlicet funt nouelIa.Veruhsecoiaalbafunt Nis^ gia vero reliqua:quo^ cralTajqu;^ quidem aftringunt, ea longo tempor^ re in ventre manentj fluduationes in eo excitat»veluti quod in cilicia nafeitur, fybates nbsp;nbsp;quod in àfià natum ægaufîen vocant amp;nbsp;perperimu.

Quæ vero citra allriâionemj nigra craffacp funt: quodgen^ funt feybe^: litesjamp;thyrcüniîeaminiis in ventre moratur^Vrinas taraenccipfa mos= :uent. fed deorfumproperat.Itaçetia ante cibu ilia fumunt. Cæteru ea. fenibus vtilia non funt^nec cum præbibutur^nec multo magis alio quo#’ uis teporefumpta.vclutinecaliud quicq^quodcraffum efficiat fucciini, Quippe obftrunt his,iecur,lienis, amp;nbsp;renes » Vnde fit vt fenu qui his li^ beralius vtutjalij aqua intercute, alii calculo laborentiSiquis ergofenu dulci vino vti abalneo veîùyvbi mane comederit,licuti anthiochumfo:# 1ère dixim’: huic optima phauftianu phalernum fuerit. auc fi eius copia non ell, fimile aliquod» Porro Emilia fuerint quæ dulcia fimul, amp;nbsp;pallida funtiproximahis funt therenu Ä cyrienum.No vetemetianec ijs quse melle condiantur,fenes vti*maxime quibiis fufpicio ell calculi in renib’ gignendi,autpodagræalicuius,articularis ve morbiipet’ futuri. Porro vinumhuiufeemodi compofitioni aptilTimum fucritfabinum,aut fimile aliquod. Conijeitur ante i id petrefolinu. Atq? id fold articularib’fatiffa«# ciat.Iis vero qui calculolaborâfjetiâaliquidbetonicæjamp;cellri qî gab lus nafeie, ell imifcedum.vocat autem herbâ eä farxiphagon. Qui vero curiofius id medicamentum copOnut:etia fpicænardi aliquid inijciunt. S ut vero 8L aliaquædamîquib’vrinas mouendivis inell, VerSfimpIi^ cem potionem,plæric^ ex vino melleq^ conficiunt^adiecîis rütæ piperib exiguo. Si vero priufq lotus ell,comeditquippiâ,necveter eius vllo auxilio egettvinu albu amp;nbsp;quod paru aquæ tolérât, amp;nbsp;abalneo bibat» At .quæ cfafl a dulcia amp;nbsp;nigra vina funt: ea omnia propterea quod obllruut vifeera, fut fugieda. Veru obllruélio quæ ex vino incidit, mediocris ell, Quæ vero ex cibis his nafeit, qui fuccu cralfum lentuq^ créant: huic no •.facile füccurrit. Quomagis cauedufenib’e,amultofarris autcafei^ aut ouoru,aut coclearu, autbtilborujautletisjautfuillæ camis efu.multo#: cp magisne anguillaru, aut oflrearu? aut denicj eoçi, quoi^ dura caro db ficilifcç cocoétu ell, vfu frequétet. Ob eade rationê, nec eorS quæ tella U tegüt (ollracoderma gr^ci vocat) aut cartilagineôrd, aut thynnoru,aut deniqj cetarij generis vUum, vtilehis ell. Sednec ex carnibus, ceruina caprina ve, autbubula. An hæpotius necalij vlîifunt vtileSiOüilIa veroiuuenibus quidem non malus eflcibus. Senibus vero, nec ea éll comoda. Aflt;5 ctia hac,multo min’ agnina.Quippe quæ huîda, amp;nbsp;mue#

GAL.DESANITATETVENDA, cofa5amp;glutinofa5amp;pituitofaeft»Hedinavero fanenon ïcomoda feni Salita feni* eft.præteieaAues nbsp;nbsp;q extrapaludesjacfluminajftagnac^ dcgnt.Salita

bus meliora veroomiameliorarecentibus funt.Ergoficutidixim^janteoiacaucndij eïTc reccnti* ablïs quæ obftruant,cibis eft»Quodb res cogataliquando copiofi’ his bus » vti:protinus fumedu medicamêtu diacalamynthes eft ♦ cuius topoSitio^ nê fupra i quarto pofui. Eius fi copia no eft, diatrio pipeyeon petendum. _ Sinneidquidêadinanueftîpiper albujtunfum cribratuqj diligenter ac in polline redaftum, Si cû cibis elfe, amp;nbsp;potioni infpcrgere, fed amp;nbsp;cepas elitäre5 tum expediet. quin etiarn allium, fi huicaftueuerit, Antido**

, tus quôc^ ex viperis qua Theriace vocât,nÔ icÔmode fenib’ dat .potilTi Thenaces j^u vbipoft obftruétcs cibos, eaquæ obftruftione libèrent ante haeex^ vfus fenib’ hibueris.tu enî cfficaciffimucxThériacepr^fidiuexpeftes^Quod fiab iftiufmodi fubdufta alu’fitîvtiliffime Theriace poftridie dederis» Ae«* que vero amp;qua ambrofia, amp;nbsp;qûa athanafia vocat, aliac^ id gen^ rnedi:* Jambroamp;a» camenta,quæcucç ex prædiftis aromatis funtcopofita.fenitaméqui ac* Athanalia . surate fibi profpexerit:nufq tali medicameto op’ erit. S ed fi quado exte^« nuante viâus rationc egebitftatiffacient quæ alio opéré feorfum fcripfi*« mus .In quo de exténuante viftu dilferuimus .la illud patere arbitror pa?« nem q uo cp his exhibedum, qui nec falem, nec fermenta, nec fubaftione,

-T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coftionê defyderet. Non autê autifta publice laudatä femidali,

lis eedcbcsa atitquæexeafiut.qppeoiatalianofolucoâudifficiliajfedetiamaîifuG* cifuntjVifceraçobftruut.AcnifipIacentiSjqu^exbutyroStfemidalifi.* b emidalis ♦ affatim eftet admixtu,nullus cib^omnib’hominib’, nedu feni:* bus, magis erat aduerfus, Cæteru quid noxiis falubria mifccas, cu liceat melle per fe vti, partim cofto, partim crudo cum pane ( Cura vero maior habeda eft, de panis bonitate q mellis ,Na mel ^fefto meli’ fuerit, quod fpecie ac virib’attico fit fimile. Quod fi tale no dat: quolibet vtarê. mo?^ do nemaliodoris fit,neve ceræqualitates apertepræferat, neve præt^ fertim qualitatem quampiam extraneam. Adeo vero panes id genus, quale modo retuli, vtile quicq fenis corpori no coferut, vt etia fint alicî* nifiïmi.atcç hoc ampli’,quo fint magis puri. Video auteathletis, id gej= . nus,ftudiopræparari.veruhis3adeaquæ moliatur,aptum eft.Seninifi I muitu admixtu fit falis, nifi multn fermenti, nifi diligentilTime fit coftiîî I ciairumefficitacglutinofumfuccum.quinecvlliaiiieftvtilis,copiofius inauft’ .Ergo amp;nbsp;obftruftioes in iocinoie,liene, amp;nbsp;renib’ facit, maxime quibus, in his vifeeribus vaforum exitus anguftiores naturafunt.Nam ficuti in his venis,quse palam oculis fubiiciuntur,non parna amplitudii* nis diuerfitas cernitur, turn altcrius hominis ad alterum, turn in vni’ cus* iuflibet partibus Î fic in iƒs quæ intus latent, fe habere putadû* hanc tame differentiam priufqua expeximentofit explorata, internofeerenon eft.

LIBER QVINTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.LX.

Expciientiä intcJiego^quä ex coiu quæ fumntur fingulis facerc Jicct Jtä vtß qciis liæccraïTafumcre fit alTuctus3ncc tarne offenditurdaras liabe^ re pr^didorum vifeerum venas fit putandus, Sin facile offeriditutj angU:# ftas V Nouimus eni fenê quedä agricolä, quiäinpli^ q cetn annös ruri vh= tarn egeratdiuicplmimnnutrimeticaprinulac erat.Quodalias c5 mica panisjin eo maceratajftati fumpfitiAÜas mel imifcuit, alias coxit, etiam Thymi cacuminaj vnacu paneinijeiens.Huncquidäimitat’9 videlicet tä long^ vitæ caufam ratus in lade fubeffc:perpetuö ledebatur, quoeuqj id modofumpfiffet.Näprimuilligrauabaturos vetris.Moxtedebätur in dextro précordia. Alius quoç fimili modo cu lade vti cepiffet: dereli#« quis nihil eft queftus lt;Quippc qui amp;nbsp;probe id cocoxit3nec acidü? aut fü!« midum ruftu, ex eo fenfitj nec flatu aut grauitate in præ cordi) s. S eptiiffo tarneq fumpferatdie iecui^fefentiremanifeftegrauatudixit.Quippevi deri fibi quiddä in dexfris praeeordiisj ceu lapidé iacere.Sic vt amp;nbsp;deorfum traherenc quæ fupra effent; ditenfioadiuguluvfqjptingeret. Conftat it3c^ huicobftrüctu iccurfuiffe.illi flatu intumuiff’e.C^in etianouicuiex diuturno laffis vfuj calculus inrenibus cftnat’4SicütiaIiu qtiedarri; qui oés détes amifitjlcfitqp.id vero aliis quoq^ multis contigit ex diutinO la«? dis vfu. A lü rurfus citra noxain laffe perpetuo fut vfi. immo etia cû mai# ximo fluff U, veluti agricolaj que fupra centa annos vixiffe diximus .vbi cninecquahtas laffis vtetis naturæ quicq eftaduerfajamp;vifcerûtranfit’ faciles propter venaru ampIitudinéfunt.Quiitafuntaffeffijhi commons dis laffisfruuturjomnis eiüs icomodiexpertes.Poiiocomodalaffisjia aliis ante me medicis diffafunt*Nempe ventris moderata deieffioffucci bonitas amp;nbsp;nutritio.pafcuis quoc^ ipfis animaliUjquOriim laffe vtendum eft,no paru ad hæc coferetib’.Quäq funtjqui pafeuoru rationé plane nihilo habeant.Quafi nihil pai u ve ad laffis bonitate conférant, Gæteru aut dubie videm’ animaliu quoru vfuri laffe fum’jfi feamonia ; àüt tna^^ rinaru laff ucarû quapiam vefeantur, in laffe quoc^laxandi vires ineffe. Ex quo patet^quodex viciofopafcuoiacrejacutUjdê aufteru reddet. na^# turam videlicet herbaru imitatû.Itac^ etia q ante nos medici fuerutjipfo rei vfu doffitquædapafcua vri(^ quæ laffi effet iepta ctystActxTce dixerut^ Itaenï græce appellant.de quibus ipfi quoe^ alibi traffauimus.NueIw ffenus faltem j de his intellexiffe abunde eft, animaliu quorüveluti ops: timifucci lacté fis vfurus'.necpacriajneqp acuta,ne(^/àdmodum auftera debere effe nutrimenta. Illud vero vel me tacente conftare arbitror: an^ mal ipfum amp;nbsp;florente ætate effe, amp;nbsp;corporis habitu plane inculpato debere .Satiufe^fuerit alterum capram, alteram afinam effe, earumq^ lactévicibus vti.Quippeafinælac,tenue ferofumq^ eft.Capræ medi ocrisfubftantiæ eft. Irac^ hoc nutriet magis, vbi videlicet nutritione

GAL.DESANITATÊTVENDA

eft opus ♦ Illud omnino tutius eft.Nam êi fi quaiido folum cum pane fu mitur:tu citius fubducitur, turn minimcêftflatulentum, fed nee invent trécogitur, potiffimum ftpiius falis aliquid^Si meliis immiferis .Opoif 1 tetautemnonhuius modo, fed etiä reliquæ omnis auxiliorum materiæ vires feorfumprædidiciïre,quiipfis rede fit vfurus, ne fæpe nobis deip^ fisjeademrepeterefitneceife. Ac nunc certe mihi videorlogius q pro re ‘ J.propofita,deladevinoqpdifputaire.Siquidèmpræftitiiretcommoditate [ eoru 1 fenes explicata, qui ia tum facultates vtnufqj publicas j turn priua tas differetias didiciiret,huc ad materiæ deledu remitterc. vtic^ de vino fantifper prffatos tquod quse caiidiora funttqu^c^ vrinas mouent, ea fe^ nibus magis conducant.De lade veto quod non omnibus fitexliibedu, fed iis fobs qui id probe concoquant, necvllum exeo fymptoma inde xtapr^cordiorupte, fentiat.Sed quoniainterim propter multorum adle^ Caufa proli* gedos eos libros, in quibus probxius de pr^fidiorum materia differitur, xitatis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;faftidiu, longiores elTe fubindc cogimurtmerito (. vt arbitror) nuc quoqj

condonabitur nobis tradationis modus, fi exada breuitate in vniuerfa^' li methodo minime vtimur.Illud tarnen non ignorandumtfieri non pof ' fe, vt tuto quis comprehenfis materiis ex eiufmodi folum dodrina vta^ tur,qualem modo de lade vinoqj tradidim^.Immo qui is optie,vtivoj# letjdidicilTcliunc prius oportet, propria de omni materia tradatione. In qua turn publicas materiæ vires æftimauim’, tumpriuatas eius différée rias vfcj ad vltimas fpecies. Ne«^ eni de cæteris omnib^, quæ feire op’ eft, ci qui fenis fanitatem tutabitur, expedit hoc operefufe tradare. fed fatis eftdequibufdâjfcilicetquæfenibus maxime funtneceiraria,ita de^« terminalTe,quemadmodumpaulo antede lade vinoç egim’,dc quibufi dam etiam breuius q vt de his fecimus. Sicuti rurfus de aliis in totum ni* hil dixiffe .quanq cui extendere fermonem cordi cft;poteft omnium quse in fenibus abundare folent, meminiife, atc^ ad hue modum dicere. Cæte rum fatius eft, de reliquis dicere, quse fenum plcrifcç incidunt, vt funt raucedincs, quos branchos, amp;nbsp;diftillatones, quas coryzas græce voeät, amp;nbsp;calculus i renibus, di articulates morbi, 5i podagræ, di afthmata,aliflt; a^^idgenus.Atc^ adraucedincs quidem didiftillationes, vidus ratiots nem hanc, medicamenta veto hæc comparare oportere. A d calculum ve ro di reliqtjorufingula hæc, A tlt;^ ad eu modu de reliquis dilfcrens: non diligens modo videbitunfed etiam in fenum curandorum feietia dodus. V erum ficuti nec horum quicqfcribi,in tradationc de fenu curatione co?» ucniticum præfertim ex morborum curandorum methodo: quifquis in _ ' nbsp;nbsp;nbsp;hac fit cxcrcitatus, ca liccat fumerc: Ita rurfus nec cum fola communia di

xeris îibi defifterc, fed ipfis propofitis, aliqua mox ex particularib’fubii* cere, quæ maxime propofit^ difputatoni funt accomoda. Ccu ipfi fccim’.

LIBER QVINTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EO.LXL

Nam quoniaminijs commentariis^quos de temperametis fcfipfîm’, indicatum cH/cnium indubitatofrigidumelTe, non tame idubitato fio cum^ vtpote non nullis id humidum elle affirmantibus: conuenit fane, vt ij s quæ de fenum temperamento demonftrata funt, ad banc artis par^« tem quam de ipforum duétu nunc inflituimusy hypothefeos loco accept: ris npfarum rerum fcopum ab Ulo funumuSyâc non nulla pticulariu trac«» tem us 3 partim exercendi difcentis caufa, partim ad inuétionem com quæ confulto omilTa funt, futura vcluti exempla.propterea quod non omnes ita funt folIerteSj vt ex folo vniuerfali pr^cepro^ipfi particularia inuenL ant» S ed qui ad ea veluti a manu ducatj defyderent. (^ippe quibus exei? cirata ratiocinatio eft, vbi fenis coipus quantum ad ipfas partes attinet: frigidum fîccumc^ cÉe audierint, facile autém ferofis amp;pituitofîs excre?: mentis, ob virium infirmitatemimpleridiæcquidem conabutur emitter re,folidas autem ipfas calfacere at^ humeâare,verum qui excremento«? rum copia decepti, indefinite pronunciarunt, fenum temperamentum eG fe humidumthi protinas in ipfo primo agendorum conblio falluntur, du fenum corpora ficcanda putant. Itaq? ex cibis eos potius qui ficcant, exliibent,veluti ex oleribus bralTicam potius q malua., aut blitum, aut lapathû, autattriplicem,aut laâucam.Ex leguminibus præ ptiifana len* tem, 8L præ faba milium. Si præ zea panicum. Ex fruftib’ amygdalas Si tercbintlii fernen, potius qcucurbitas,amp;cucumeres maturos amp;nbsp;pruna, amp;nbsp;mora» lam ex carnibus eas quæ ferarum funt,potius q cicurum.amp; fa^ litas potius q recentes. In tota denic^ viâus ratione quorum vis liumi?= / daeft,liæcfugiunt.quorumficcaen,hæcamplcauntur. Quanq contra V‘^ prorfus res ipfa poftulat. cumprofinthis maxime humeétates cibi »Ve/^^ ïumquoniam horum etiafrigidi qdâteperametifuntîproindec^ pituita in ventre illico gignunt, ac primis venis ;hinc videlicet noxii fût vifî, liis qui nec vniuerfum fenum temperametum nouerut, nec caput viâus eo^ Q uid eos fe rumordinandi vident.Quippenecoleum,necdulcis aquæ cales balnes» fclîit qui fe?« um, nec vini potio bis profit, fi bumedationis non indigent: iam quod num tepera? moderato motu. Si fomno indigeant, fatis magna documenta funt, quo mentum no viftus eorumdirigiconfilium debeat.Quare fi quandopropter pituitam ex toto nOî» cogimur aliquid ex bis quæ incidant,ac dillecent petere:reuertendu fine qerunt ♦ mora ad humedantem vidum eft.Pari modo fi quando propter obftru? dionis fufpitionemadcibos medicamenta ve, quæ obftrudos meatus libèrent conueitimur:quo minus tarnen bumidi temperamenti,cibi fint: nec illo ipfo die committendum.multoc^magis pofterodie eidem pro^* pofitobærendum.acfarcum melle exbibendum acetiqpaliquideimifcês:.

dum.vtiqp cumptifi'anæ ritupræparamus.Laut^exmulfo vino ve pba^ lerno fumere iubendum,autlade Cvt prædixi)vtedum,aut ptilTana be^

GAL.DE SANITATETVENDA.

ne coâa,quæ piperis pollinê accepitJta vero amp;nbsp;maturificb præ cgteris fruâibus funteligendidiieme vero carîc^.Panis quo(^ ita vt dixi præpa?: iatus,aut eu mcllc,ant cvi mulfo,autcum vino aliquo idonco.veluti eni exemplaclaritatis caufa hæc apponimus.vt qui pcrlegeiitad vniuerfàlê fcopum,quocalor humeaatioqjpctunturintentus , iudicare de materia fimilimodoqueat. Quoniäautemtumpituitofum, tum ferofum excre.^ mentum in fenumeorporibus colligitur:amp;vrinas moueri quotidie con?lt; ucnit,non tarnen pcrpharmaca,fed appio,dimelle,amp; vinis quæ idpra;=* ftare valeant, dialuum foluere, potilïimû oleo ante cibum abforpto. fed : amp;nbsp;oleribus,ex oleo garo^, ante cibum alïumptis.A c quotidie quidé tu perhæcabundealuus quibufdamfoiuitur,tum exJicis.vtic^ƒum hi ha^ bentur,amp;prunis,ac aliis id genus quæ eftate autunoç viget.hieme vcrf-ro Si caricis,amp; prunis damafccnis,iif(^ aut clixis,aut inmulfo,cui pluf# , culum inßt melliSjmaceratis.Eritc^ id meliusjfi mel atticu fit. Longe au ■ tem addeiiciendam aluumjdamafeenis hifpanapræftant. Quin oliuas ex muria præfumcre aliquando licet. A loen vero Cquod multos fenu qs: Al fenv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;filt;^lt;^^s ventereftfacerevideo) ,haudquaqfumifuaferi.hacalii i pi«=

, lulas fingunt cubraffic^fucco, alii tatumpuluere eius alicui infpergunt D no45 nbsp;nbsp;» liquori.qui aliis aqua eft,aliis mulfu.Diuites eä quæ eu cînamomo co^

ficitur accipiunt. M edicametu id alii hieram dialoes, A1 i 1 amaram vocat.

Habet vero id, alü ficcu, quo potioni infpergät, alii melle modice excepss tu, non coäo.V eru nullolioru fenibus efl opus,m'fi maior aliquanecef^ fitas vrgeat.quippe fi iä coprehenfis,aluus foluit: amp;nbsp;fi. no quotidic,fab tealternis diebusmulluplanemedicamcntofum dari debcbit. Quod fi Mercurialif biduo allridus veter,tercio die non foluitunfat eo tempore fuerit, meiv» Mariabrafîî curialemheibäamp; marina braffica (grxci tlialailocramhcn voca.nt) fica. (Cnicu, in ptilTana,alialt;^,quæ modice medicametoru vim optinet, dedifs« Cnicös^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terebintireßnä.Sumit auteea,aliquädonucis potic^ ma^

Tercbintina^gnitudine.aliquandoduaru triu ve.Quippcno modo aluu foluere citra rcßna. , noxâpoteft,fedetiamvifceraoia,Iecur,lienê,renes,pulmonê(^abfter^î

1 gere. Porro bis qua; prædixim’, varie vti expedict.nec^ vno tätu delect

tojdperpetuo exhiberc.Cuinac^p alTuefafta fpacio fiunetis natura erft, eius vim cotenet ♦ Ergo vai iare vices tu prædiétis oportet, tum vero co mcdicameto^quodexcaricis coficit. Suntoautcmhse pingues .auferac 9 ipSs, ea quæ foris circuit pellis .pari modo 8L cnico.mox ambo ßmul tudätur.Efto aute amp;nbsp;carica, cu cnico pari podere.Licebit vero hic quoq? medicametu cxperiri. A c prout fc ad fumetis natura habet, alias plus, ali as minus cniciimittere.Sumerevero duaru triu vecaricaru magnitu dis modu.ex ipfavero Cvt dixi) experietia, lueniet fibi ipfi quis taliiî omniu legirimumodu.cu veter aliis magis,aliis min’ medicametis ßtobedies.

Cæterû nulliî eoru quæ diâafutmedicamêronbexhibeiiadînodu copi«* ofedebebic.Siquidéno nulliinpræfens gaudetjfi copiofi’defedeiint.ve rum quato inagis funt vacuatijtafohis veter fequctib’ diebus magis afi« ftringic.Quofitvtipfejfiquifuntqbusindiuturnis morbis veter fiili«* , turjquales potillimu hicmecotingutjquibufq^poftlogaifiïmitatéi cofi I u^lefcccia-fimilis afteâ’inciditdiis aluumduconoacrib’pinfcrioiaîfu^

fis,fcdtätuoleo.Quod etiafanis quocp,vbi veter aftringit, fecur’itcrsa

dumifundas.Quippequo amp;ficci’ excremetu madefeit,amp; trafit’ efficigt; fcqui aftriCt« tur lubric’, amp;nbsp;corp’ipfu fenis emollit.duris alias pellib’ fimiliter riges.

No tarne funt hæc fen is, qua fenex eft propria. Quippe cä ctia fint iis, q a logis morbis coualefcut,vtilia.Quidigic ^priu é fenis qua fenex eftf Népe quod teperameto ei’coducit.ïd eni eft, cui’ culpa fenefeim’, ali’ alio tepore citias feri’ ve.prout vel natura ab initio fumus coparati, vel ex vitæ exercitioj vel ex vid’ratone, vel morbo, vel follicitudic, vel a^*

Iio id genus imoderati’ ficcati.Eft eni id quod oes hoies ƒ prie fenedu#« . té appellat, no aliud q ficcu dé frigidu corp is teperametu.annoru multi«« / Sened’ qd. tudmis ratione pueniés.Acciditautéinterdû dé exfebrili morbo. Atq^ Exmorbo idetiaexmoibofeniu appellamus, ficutiinlibrodemarafmo diximus. fenium. quippecu eiufmodi affed’,marafm’ quidefit.quinoninanimalib’mo«* Marafmus.

do, veru etiâ ftirpib’vifitur.Tradita veto n eft i primo huius open's vo«* lumine^proueniétis in nobis fenedutis neceftitas. Ergo tu ex iHo, tu ex iis quæ de temperametis, atq? etia ex libello, que de marafmo fcripfîm’, inftrudior quifpia ad eaartis parte,quæ de fenududuagifrcddipbte^« . rit.Siquidéois affedionis corporalis ^uidentia, in duob’ cofiftit.nepe ^pria ei’inîernofcéda eftentia,amp; materiæ præfidioru virib’.Vtftatî in ^pofito nûc fenio, qui feienter pnouit, affedu eu ficcitatê quâda ca frigb ’ dirateefte, fiquide quæ humedentpariteramp;.calfaciât,præfidiorumate;î lias noritn's idone’ fend medic^'^fuerit. Quadruplex veromateriæ gen’ eu fit:quæ fumutur,quæ gciûtur,quæ educutur,qu^foris admouef, vtb c^exfingulis eligereoportebit,quæ calfacereliumedaieqjpoITint. Sed adliorû cuiufe^ comodu vfû,exercitatio quæ p exeplafit,maxîe eft vti lis.Scio ergoaliquado me pueritlioracéq ab reliquaiu ptiu fymmetria id eft débita coueniétia,no paru aberat, eiufmodi remedii genere, ad ùifi ftaperduxifTc mêfura.Cinxiillilato modice cindu,oia quæ fub thorace ad coxas vflt;^funt,itatêpérâs,vt tûcitraoffenfionêh^reret,tuncclaxu quicq rclinqueret,nec etiapremeret.Exercitationes veto iiunxi, amp;nbsp;quæ P totaobeûturbrachia,amp; vociferationes,quas phonafei ôtj)ct.g)'ôj)Hlt;r4ç» appellât.In vtrife^ veto cohiberi anhelitu iufti.Id fit eu thorace ipfu vn diqj valéter îpuleris,anhelitu autem fie copieireris,vt que pri’ attraxe* ris fpiritu,totu intus retineas.Itac^ etiä ampli’ infpirauerit oportet, qui

GAL.DE SANITATE TVENDA.

hoc comode faciet.Quandoquide quo amplius fitaeiis qui copellitjioc magis thorax diftentus dilatabit.Quodautcm ipfæ quo^^ vociferatio«; lies, tu magnifaciendxjtuan acumen tendendæ fint:id minime eft obfcu?; ra. S i modo vniucrfas thoracis partes, valeter exercitari in aio eft. A t^ hæc quidcmglifcentiuadhuccorpoi û,eaquæ natura male codita funt, ad iufta coucnientia Symmetriaqj reftituent.Eadem modice, etia iis qui pfedaiam magnitudinem c0fecutifunt,prodcrut.veru infene nihil tale moliendu.vtpote cuiferiariinfirmas partes,vtilius elle diximus♦ vtili’ verohis eft, amp;cofuetoopere exercitari etiafi modice noxiu fit. Contra iuuenib’,camutare qua.’ notent, tentandu eft.etia fi apueris his maxime infueuerit. Poftuntenim corû vires, moderate fafta mutatoné fuftinere. fperarîç poteft i reliquo vitæ tempore fiuflu ah'quem eos c'x. meliere co? fuetudine pcepturos. A t fenex,fi poftet logo tempore fenfim malam co? fuetudinem mutarejpropterca quod quo tempore meliorefiueretur,ha? biturus non eftetjfruftra laborem infumeret. No aliter q fi qs artem di? (cere quapiam oftogenarius inciperet. S icuti vero fenu,ipfoiu inter fe, no parua differentia eft, hue id «Si ætate fpefteSjfiue ex corporis affedu ; ita eorum qui natura ficciorefrigidiorec^funt, fiad mediocrem ftatu copares,no paruumitemperici difciimen inuenics,tum ipforu inter fc, turn vero ad fenes. Atc^ humectare quidem hos profedo calfaccreq? ucniet. Cæterum audatius hæc facerc,in his qui p ætatcm,maiori exer? citiofunt ferundo.ceuquorum validæadhuc vires funt. Quippeprimu quo omneremediorum confiliumdirigitui, eiufmodi intempéries cor? poris eft,nonfenium,autætas aliqua.veru quoniam affeduu natura, p conieduram accipimusn'ccirco ætatem quoq^ co fy deramus .Porro eade vtilitas,8ó confuetudinis nofeendæ eftîprætcreaextrinfecus incidêtium caufarum, quaspcatardicas græcevocant.Quippead certiorem affec? tuumnoticia,taliaomnia nobis conducunt.Remedioçi ramen infinua? tio,exhisnopræftat.Atempiricis,taliatoti’ concurfus qua vocat ,pars efte cenfeutur, quæ fyndrome i ipfa curatione eft obferuata, haudquaq ex his quæ fieri affedus poftulat, inuenta. Quo rationabili’ Hippocrates de agiiofcendopræfagiendoqj plurima fcripht.vtiq^ i paiv ticularibus nos exercens.Quod etiaoptimimedico^^t poft eumfecerunt. No ignari,huic nullo negocioinucntumiriremcdia,qui eius quod curat corporis,^gri fanive,affedum exadenorit. Siquidem vt fæpe teftati fumus,incipiendum ab illo medendi præcepto eft:cotraria efte cotrario? rum remcdia.Vbi vero remediorum materia copertam habueris ac fimul vires eius intellexerisnnale affedo corpori Temper cotraria, optime fe ha benti,fnnilia viribus efte adhibenda.Quin etiam intempéries ipfas qu^? cumjadhucitrafanitatis fines fubfiftutjficorrigereftudebis, contrana

LIBER QVINTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FOXXIIL

quodammodo vidus ratione cuiabis, quod tame per multum fit ocium. Nä fi in negocio fint^ fimifib’vteris .poti ffimü ca ita luerit corpora a lluc ta. Porro accidit altern horn plernqj magis ccu natis ipis .ea q hbi fnt aclt; comodajua fpote cirraej doàore eligetib'’. At(^ halfen’male affeéfo cor çi cotrariaexhibebim’jquoad priftinnffatn cöfccutafit.C^tei^ eavióf’ ratio q intepsrics corrigitjIogi’pIernLpprocedit.^ptereaquodfimilib’ maiore ex parte morbis tétamur. qcalidiore natura eflj calidos morbos facile incurrentCj qui frigidore frigidos, amp;nbsp;reliquis pro ratioe.Facili’ ita^ qcquid intemperatu eft, ad ^priä natura redit; q ad optima teperamen tu venit. Quippe id cn i medio omnis intemperatiefit ; qfqs cöueniente naturae fuæ morbolaborat5ab eologius abeft.qni diffimili, minus. Ergo nec alluetudinesipfætametfiprauæfunttdifplicétibus adhuc fibicorpo ribus mutandæ funt.Quin necper fnma fanitatefemper id tentadn, fed tu cn is cui mutandæ funt, a ciuilib’negofiis maxie vacat. Hæc ita.tp cÖc= munia omniu teperamentorn præcepta particulatim variant, ut intem#gt; perantia quæuis aboptimotemperamentorecelTir.Necmiröfaneeff, fi intéperatæ natnræ,quæ in medio exaétæ fanitatis, 8i morbi fenfibiiis co fiftöt;etiä ad ordinadiviâ’modn fit ancipites.Sed nec illud miradu, ab iifdemadiuuariledii^ homines videri.Na cotrafi omnes inter fe fimile corporis ftatn optinerentivtic^ mirandn tn eiret;aliquos iuuari lediq? ab iifdem.Sed quoniam cotrariiinterfe multorum homiuu corporis flatus funt;ratione no caret, quod ex cotranïs etiä vtilitatê percipiät.Quo mi* gisdemedicis omnibus miraricuipiäJicet,quicn^nulloprius naturarn , fado diferimine, de fanitate tuenda feribere funt aggreffi. Sicuti enim fie«« ' Tinopotefl,vtvnncalopodiumadomnes homines futor accomodet: iitanecmedic%vnä oîb’vitæ fpccié,quæ coducat.Hacigit decaufa,qda faluberrimn efle affirmât, abnde quotidie exercitari.Quida nihil obllare quo min’in qete prorfus degatur. Et funt qb’lauari maxime falutare via det. Aliis minime.Quin etiä devim' aqu^c^ potione.Itéc^ de aliis ad en«« demodn^noiis modoquæ adfalnbréviâ®rationemptinent,fed etiam morborn remediis,pugnatiffima interfe feribut.A deo vt vel viin quip«* pia quod oib’ iis inter ipfos coueniat:rarn inuétu fit. Cæterum vfus ipfc docet,tn ab iifde ipfis aliquos ledi iuuaric^jtum a contrariis pari modo. Equidê qnofda noui q fi triduo le ab exercitatione abflinerent; protinus ægrotabat. Alios i perpétua quiete degetesîtamê fecûda valetudine tue«« ri.At(^ hornipforn^alios minimelauare.alios nifilauallent,illicofebri«* Premige«« citate. ficut Premigenes mitylene’. A t(^ quod hæcquidéitafieri cerna« nés mitylelt;« turietia i) q folo vfu artêcolligntjnouere.Nemotame coj^ ita vtin mor neus ♦ bis notas prodidit,qbus quis intêtus,qua qfc^ viótus ratonem poflulet, iuenirepollet.Quippeipauciffimis luenias exaêfetraditas,quas empiri ci Syndromas .i. cÖcurfus vocat.quêadmodn in pipneumonia, amp;nbsp;later u Syndromp.

L.ii/.

gal.de sanitate tv enda.^ copuftone.fed plæn'ç morbos coieâuralé habet dignotonê.vt g no ex eer torû icidétiu colledu nofeat^fed hoiem defyderent, g oîno corpis affedn calleat.gcj oia guæ eiufmodi affectui cofonêt, luenire fîgulati gueat. Quip pegâppofituêmos ipfaratoe duâi adliuc iuucnes îuenim’.Vnde ctià ma nifeftû ê vfû guatu vis logû,finerone taiialuenire no poffe.Na de picmv gene eu audirêmifi lauaret oino febricitare:collegi lône eu fumida cxcremê ta gignere.guæ trafpiratu emitti poftularét. Cæterû eu defior cutis eet, q vt eaträfmitti oiafincreUcolleda/ub cute caîoie excitare.Itac^ etiä baineu e^* iufmodi naturis vtiliffimu eê^no ob id modo gd fumidu euocet fed nbsp;nbsp;nbsp;gd

humeä:et.idlt;5 dulci humore.Ergoplacuit explicata guoc]^ manu premigeis tlioraci inieda : cu iufmodi effet caloris glitas explorare.vtveroacre mor^ dac€lt;5 coperitno diffimile calori eoru g cepas ampliter comedifient;multo adhuc magis euet^caufa^be coieâafi’e mihi pfuades, pcotabar ecgd fudo^^ ris ilh citrabalneu incideret.Negateidtia firmiorê habere me afïeâus ei’ noticiä mihi pfuafi.Qui etiä alios giiofdä vidim’^ gb’mordax calor erat fi militer vt huic.No tarne hi vna balnei itermfflione febricitabut. Propterea gd p fudoresjexeremetahis vacuabäf.premigeniprêter naturale habitu;es« tiä vidus ratio, vel femel îtermiffo balneo febricitandi occafio erat.Na plu limu domi verfabat.Ibic^ fcribês, vel legens, pfeuerabat.pptereagd penV pateticæ difciplinæ icûbebatu guaneminifu^ætatis erat feciidus. Scimus amp;nbsp;his g minime natura taie excremétu aceruât, iftaté laboru diligêtia cura«« 9,gignédieius caufaeffe.Itai^ etiaaltericuidâ, cuiægueatçilli mordax calor eratita Si fi balneû vno die itermittereticotigit no fcbrire.ppterea gd nec fludi/s deditus erat. Si négocia fua p vrbê inambulas obibat,emes,vé dés multa, etiä pugnas fubide.Inguib’fudare coaftus é.Ideoc^^ etiä alte ïuguêdâcx iis guiæftateguotânis acutobiliofog; morbo laborabât,muh tos iam annos feruaui;exercitari vetans .Nam cum calido ficcoep tempera* méto effet ficuti pmigenes etiä exercitatione vtebat pccleri,t u vero foie ac puluere.Cotigit ergo ei dicalore imodice augeri, amp;cut€ d€fari,at(^ ad träß* piratu ineptä reddi. gu^ ambo vbi cocurrerüt; nimiru corp’ cui acciderut, paratu ad febre reddut. Ergo gd in mededi arte feper vfurpare foleo : id nuc dicä.facillime gdem guod guérit ratiocinatio iuenitjfide vero ei’experietia combat. Quägiliud multomaxiemirädu eft,cuhippocratcs moneat,cali^ dis naturis vtili’ effe i ocio agere, g exercitariino paucos tarne medicos ec gnenorutgdemcuiufmoditales hoies fint.fediuxta, oib’exercitatioes iugät.Ediuerfo nonullos ee, gbus nihil ad fanitatecoducere exercitatione placeat.Scd 8i tertiu ab his gen’elfe, g alfuetis exercitari,id permittät.no affuetis iterdicät. Quoru nemo plane no errat. Minime tarne hi g tertio lo co diäi fut. Quippe gui cuilibet rei ifuefeunmagna ex pte naturæ fuæ coue' niete cofuetudinê deligut.ppterea gd ab iis guæ no côueniât,fubîde lefihp fa répudiât. A lig tame vel dulcedine vidi, vel pnimia demetia fe ledi no fê

LIBER QVINTVS. EO.LXini.

fientes :ï malis côfuctudib’pfiftût.vcrS hipauci.plures gnopfiftiîc.Quo Examinato inagis 1'0nabilc emin’ crrare medicos cos, g omne cofuetudine feruadam cëfêt.Qui vero nihil ad fanitate itereEe putat exercitat’qs cibü fumat an c5 tra, item 5oës excicitandos putat:hos peius cofulere, q qpdiâifut.Horn vero ipforu h iterfe coparent,min’icomodi fut;qui ante cibu ppetuo exer p.. — citadueïTeputat.Quodiamp;hippocratêpciperealiquifutrati.Laborescnici nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

bos præcederc 1 aphorifmis legi.no vidctes hoe loco, de ordine ca locutu exercitationis amp;nbsp;cibi.nequaqiilud affirmare,qd oib’hoibus hæcambo cÔfgt; ducät.Imo quib^exercitariexpeditîpcedere exercitiû cibos debere. Quod :----

autë no oib’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libro de vulgo gralTantib^morbis^apte tcüat^ efl: v,?

bi calidas naturas qefeere cefetyamp;i aphorifmis tefti’jfub vniuerfalipceps: to,vbicotrarioru cotrariaeêremcdia^ponit.porrofieripoteft.vt pugnarc aliquado videat huiufcemodipcepta.No deficiëtib’ q omne motn ipfî mo to corpori coueniete, exercitatione nominet.Âliïs tatu eu q vehemetior fît* Ita vt priore fignificato oes hoies exercitatione defyderare nemine lateat.

Secudo vero fignificato, no itafe habere.Eo]^ nac^ q i carcere fanitatê fu ain tuer,paru apte mihi metioné facere qda vidée. Quippe q fpacio prorf’ percut.fi oino tu vngi,rulauari^hibent. Qnod vero adpaucos dies ifalu bri viél’roni refiftutinihil fane min. Si igit exercitationis vocabulo ois ve nitmot’:amp; q inabulauit, amp;nbsp;q pfrift’, amp;nbsp;qlot’ é^exercitat’dicet.dumodo coueniéte modo pfeti corpis ftatui fit mot’.qd fi qs etia ab iis fit^hibitusî oino asgrotabit.quieni ab iis i carcere ƒ hibéf;eos nue no modo ægrotare, fed etia mori videm’,fi diu fit ielufi.fin vehemetiores tatu motéexercitatio nés vocétieo paéto vei^ fitmo egere oîs hoînes excrcitatoe.Stati eni pmi genes ille nullu reqrebat violentû motu.Sed nec i porticu, q éante balneu, exiguâ ante lauadu inabulatone.lmo vnâu elfe ex oleo, amp;nbsp;abalneo aqua deterfiiîejfatis magni mot’fut talis tepametihoi. Hic vero dêatecena abü Iabat,lt;Si cuamicis difputabat.fimiliteimane quoc^ domi.Nufq igicex ipfa îtotudcfidia,adiut’ qfqé.Sedcuquieteagerecalidis naturis hippo .fuadec. veheméti motioe vti vetat. Porto ipfe multos q ^pter eos mot^,quos p to tä æÛaté excrcebat, i pricipio autuni quotanis ægrotabat:ipfis vetitis ifanos reddidi.QuéadmodururPaliùs a vehemétiexercitatonephibui. Alios a qete adexercitiatraducés,eufæpe ante ægrotairét,'i faitate feruaui. porro hifrigidiores fût his qteperati,amp; mediocres fût.amp;affeâu plane cotrario, his q caliiores ficciorefep fut.Dixim’autë tepameto^ notas no folû 1 libro de téperamétis, fed etia i libro de arte medica. Is eni vni ex libris noftris e rituP.Miradûverodéfis mediciséjqneeaqdéquæféfuieuidetèrapparét, ƒƒ agnofcût.Quis eni latilTimû elfe hominu diferime nue no vidett Adeo vt nbsp;nbsp;tneoica ♦

* eadé exercitiaijdélt;ç cibi,alios bene,alios male habeat.no fcc’ q i morbis . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Qu^fc ficuti quod non omnes eadé requirant, eos feire decuerat, ceu ma* L iiij

GAL.DESANITATE TVENDA.

iiitcfteapparcns:ita eu cÔmetarios feriberet, determinate acdocere^quae quib’vel côduceret,vel officeret par erat. Quid igit cauf^ fuit, cur eiuf«» modi determinationesjtametfi ab hippocrate proditas,omiferuntî Nêpe quid aliud qperdita ambitio f dû dogmatû principes noiari,at(^ inde glo lia cofequi inter homincs ftudebant. Cui’ caufa illi no ea quide quæ ma# nifefte apparét: fed opiniones quas ipfi vitro ponebant fequi voluerunt. Pofteri vero qui in hos inciderut,perfualî pleric^ funt.propterea qd nec qcq didicilî'ent meli’,8L fimul rudes3imperitilt;5 demoftratiup fciétiæ om nino eftent. Qui nalt;^ hanc fequet,facile tu vera dogmata a falfis difeer# netîtu quæ certis determinationibus fcriptafutjabijs qug non ita. Idem nimirû infeiriaeorû omniu danabitjqui citiadeterminationé de difiïdcn tib’aliquid fcripfcrût.Quo magis,qu^nâ elfe determiatiôcs debeat alti’ repetêtê, fedbreuib’; diligéter audies.Quib’ mordax calor natura eft,a# deo vtfumida gtgnat excremetarhis balneu falubre eft.Tu mot’q amp;exi# gu’ amp;nbsp;lêtus fit.mult’auté dê celer aduerfiffim’ eft, Itaç iftis non femel modo,vein etia bis die lauaricoducet.potillimu æftate.Elfe quoq^ boni fucci nntrimenîn in quo niliil iiißt acre. In foie autem verfari, diirafci, Ä multn cogitarediis inimica fut.Qui diuerf^ ab his naturae fûc, (hi autem futqfrigido amp;nbsp;humido têpcramêtofût},vaiétiores mot’ defy derat. ac vidu in quo fupet quod tenue fuccu faciat.ls cuiufmodi litjdixim’ figu lari libro. Hi veto nec fi in foie exerciteSjledut.Nec etiä fi balneo ablti» neat. A c maxima quidê eft didaru inter fc naturaru dilîerêtia. A. duerfillï mu eni efthumidii amp;frigidu tcperumêtâyei quodcalidu eft ficcû.ma^ xima ruif’ e,8i calidiadfngidu dêhumidiadficcu.Porrofrigidu dêlîccu fenu tcpeiameto qfimillimu é.Itaq^ etia celeiit fenefcut eiufmodicorpa. diduc^ de hoctëpameto fupra abude eft.Humidu vero di caliduifiuxio nu viciis obnoxiu eft.Cæterû qd oib’iteperatis naturis comune præce«» ptu eftîid expedit in hac quocj leruari.Eft ante id vt cas corrigas quide cotrarijs. fed du plane in ocio fut.Scrucs ante fimilib’.cup négocia IL# bi vacarc no poHut.Dc exercitationib’ liuiufmodi corporu ita ftatuedu eft.plus quidehis laboradûeêjpptercorpis humiditate.præceleri motu no vrêdu,ppter calore.porroattedendû diligenter eftcû exfegniorc vb tærationc, ad exercitatones fe trafferût.Illico eni fluxionu tetät morbis nifi pri’fint vacu ati, q excrcitatioes adeat.Quicqd enim in corpore co#: cretu amp;nbsp;cralTum in liumoribus fuerit, aut etiam modice frigidû:id ftarim in fpiritum vertitur ac funditur. Itaç ctia vere taies naturæ maxime his morbis patêt^q ex plcitudinc oriût.Quales fût fynach^jcynachp deftil*« latones,quos catarros uocat.h^morroidesjfanguis profiuuia, articula#: res morbi,ophthalmip5pipneumoni^,laterû côpûdioesjrcliqdeii^ oes quorûgen’éphlegmone. Quare ctia occupare per veris initiû fanguis detradione oportet.aut per incifam vcnam, aut fcarrificandis malleolis.

LIBER SEXTVS» EO.LXV,

Quod fi ita in an ire recufenftpurgadimedicainêtofutno fimpl icis facul tatis .fed quod traîiere Si flaua bilé. Si pituitàj Si ferofa excrementapoG fit. Quæ vero de exerdtationn rationedixim’:eadem amp;de balneo cJiâa cfTe putandu.Quippe quod ipfum quocp no (utâ eft^nifiprius inanitum corpus fit.Inanito vero vtileeft.potifiïmu cuius lauacri aqua pofabilis no eft, fed in qua vis aliqua p halifu digeredi fubfit. Vinû autein frigfdis ficcifç naturis vtililTimu elfe prius diâu eff.An vero calidis omnibus doneu no fît, fed vtilior lais aquæ potio Ht, ficut in libro de popularibus morbis fiueepidemiolegim’muc^ftimadu.FoftalTis eni abfurdu omis« no cuipia videbitjiuuenê quiathletic’j vel militaiis fir^aut etiam foITor meflor vCjHut aratror, vel dcni(^ quirobuftu aliquod op^exercet; aquæ t3ta potione vtiitcp î hocfalli hi^pocratê^ cd caiidi tëperamenta aquæ potionépofcerejabfolutepnûcict. Mihi vero Iiippocra.no abfolute id, fed de naturis fume cab'dis quæ vtif^ppter intêperie talcs fint, dixilTe vie dct. no quodpluiimd habeat naturalis calons,queipfe augeriin atlile^ taru exercitio cofirmat. Aiq ex iteperie calid’eftiis nec^ athleta, net^ mi les bonus, fed nerpfofTormeiroraraforveautdcnit^rufticavibanave operafortis vnqeuadet.Quippevalêtiuhominueafut munera. Porto*' taies nuq fuerit nifi mediocri fint teperatura. A t q fi media têpeire fint:ve tiq^pîurim^iis fueritnaturalis calor. Ac tali quidênaturæ,mediocre fcâo dädu eft vinu.ficuti ipfa quomediocris eft A t*^ liadtenus faltein mediocre quod ipfa mediocris eft temperamenti. quando hane quotç necelTe eft non folum infeneftute, fed etiam in remiffionis tempore, me dia teperatura frigidiore euadcre. Si cui ergo vt Î intêperie quæ îtra fanita têcofiftat:calidiirimutêperamêtufît;liuicoino vinu circûcidüTe ^deft.

S ed CU triplex genere fit calldi têperameti differetia, vna i qua reliqua co ’j’j-jpfex ca^ trarietas Cnépe quæ i humido ficcoqp cofiftit) media teperieferuat. alte#: Jf^^naturæ ra 1 qua ficcitas fubfuitat, amp;tercia î qua vna cu calido etia liumidu redutf: ^jftetentia , dativtiq^ Î qua altera cotrarietas mediu teperametu tcnet,nuq fuerit vL time calor immodicus.Quandoqdem Iiuic ficcitas ftatim fupuenit.Ifta vero no ponit a nobis ficca. A t in qua ficcitas calori eft adiuófa: i liac ie cidcre aliquado poteft.qlis eft i intêperie qu^ eu fanitate cofiftat plurim’ præter natura calor .idqp logo têpore.plurima vero breui fpacio, ctia quæ cû humiditate coiuâa eft imoderatacaliditatê, vt i fanitatis iteperie, fie#» ri licet. A c ei quide qua prio loco dixim’differêtiæ tatu diluti vini, quod

£(r vocant exhiberi finemus,quantum a.fumma intempérie ipfa receftit. Rcliquarumautemneutn.præfcrtimcum fumma fit, queadmo dum oftêfum eft.Qu^ enim taies intempéries no funt:iis dadu vinu eft, Q uævina q fed exigu U amp;nbsp;dilutu. taie porro eft quod colore quide eft albufubftantia bus naturis tenue, S icut ediuerfo frigidis inteperatiis, calidiora vina præbemus, A t danda.

GAI.DE SANITATE TVENDA.

quod calidilhmumquidcm vinû cftndfrigidiffimis intcmperatiis cfl v* tile.Reliquis vero qd portioe refpodet.Ne^ em eius tarn meminilTe o^ poi-tctjquodcotrariacotrariorumfintremcdiaj fcdcnain quafitatis ra«f tionem in fingulis contrariis haberc.Ergo ficuti de inedicamentis often^ï dimus no folu æftimandû efTc calidu ne anfrigidum quicq hr, fed ctiam quoti in iis ordinis finira 8^ de vinis eft agedu.non fold dilutu aut cali.# dll deligetibus nobis, fed quod vt ad intêperatiæ fpecie, calore frigore ve fuo couenieter occurrit ac refpodet.H^c vero difta mihi de iis fut: q me#» diä feneftutis ætatem agunt: vtiq; nec ignorati,prima ei’ partem eê quæ «;xov£ÇojiTûûji j. eoru quicrudaviridic^ adliucfeneftafunt, dicic ^pterea quod adhucobireciuiîianegotiapoftunt.fecûdaautemcui apte nomen ipfum inditurjeo quodipfa ht de quadicit.Vtlauitfumphtc^ cibum det membra fopori.C^od ramen in tercil no conuenit. In qua telephu gra# maticû bis ter ve menfe iauari dixi.propter enim viriu infirmitatem, aftio duû hi balnei vfiî no fuftinent. A ccedit quod p habit’ frigiditatem mor#» dada hi excrementa nonpariût. Nominat ciî qui ad liane partem peruc?# nitgræce ttsp-ttsAcji .ficutiaiunt q vocabulorû etyroologüs gaudetrab eoqdeft irsjxTrg'reoii tk]j4çlt;x ^cu .i.mittedoîpopaqu^ducit ad manes.

GALENI DE SANITATE TVEkDA.

LIBER SEXTVS THOMA

LINACRO INTER PRETE

' Liud huius de fanitate tuenda fpecuîationis argumentum a hoclibroinchoaturusjrepetendacenfeoeorum quæhaéte#» nus traftata fut capita.quse vticp dicedis futneceiïaria.Igif» tur primum diximus quid fit fanitas. fecudo loco generalis eius defcrip^s tio pofita eft.tertio quemadmodum feruari eapollitjeftpditum. Ad hæc illud adieftum, animalium corpora perpetuo mutari.inde;^ adeo necelTe cftejfanitatem eoru quæ alias corrûpipericlitetjnoftræ peurationis indi gere.anteq tanotabilis mutatio fiatjvnde iâ manifefte egrotent.p curat:#» onem vero noaliude côftare qex cibo potionec^jquib’ quod de fubfta^* tia corporis dccidifjteficiat.Alteraincurabilis elle demonftratamntatio eft, fcilicet quæpro ætatis rationeaccedit:proptereaquod cuiuf(^ ani#» mal is corp’a pria genitura, ad exitu vfc^, toto interueniente tempore fic#» cefcar. Cæterû qui falubrem viuédi rationem ignorât crcdibile eft hos ci tius q^ naturærationeiterire. QuoniaauteCvtdixim’^necefTeeftom;# ne genitu animal nutriri, fubftatia vero ciboru vniuerfa i nutrimetu non abitjac pinde viciofu qddä ex lupuacuo ei’reliquit,qd pprie excremcn# tu vocânpræparafp a natura quædacorpis ptes futjquæ idfecernat at^ cmittät. Plurima vero cu fit i naturis corporu diffei etiarratioabile eft fua

UBER SEXTVS» FO.LVL '

elle cuiç fanitatis tuedse ^uidêtia.Primu igic eo ho mine qui optimo fit ftatujpro materia tradationis^pofitozgueadmodu hune quifpia infani^^ tatecuftodiatjtraderenuduimus.Cuautêvariæ occafîones fint quitus fecundavaletudo varie Couellit:eu qui optimo corporis fitftatu|_vni fifs bivacanté~Jacabomniciuiiinegocioliberu3in fanitate feruare propos^ fuimus.Atc^hucquidêcuinprimis qui colibris quêadmodu quis a pris ma ineute ætate ad vltima vf(^ feneélutê i fanitate euftodiat docuerim’t nue ad eos veniemus^quibus per ncgociorumqualitateSjelTejbiberejat exercitari debito tepore non licet. Præterea ad eos qui ftatim ab ortu valetudinarium corporis (latum funtfortiti.fanebreiiioreritdehis fers« mo qprior.quis fuapte natura logior fit, proptereaquodplurimarn ma^: teriarum vires quib’ad fecudæ valetudinis tutela vtimurpr^didæ iam fnnt.Na eu friélione, balneogt; exercitatione, cibo, potione, fomento, cali^ dofrigido(^,vencrist5 vfujtnabUinêtiajSLfi quidaliud eiufmodi ell, mutationes fieri corporis cernam’; vtilt;^ horn omniu vires (vt dixi) pri’ funt^ditæ.Viciofi ante corpora (latuSjgenere duplices fût. Cu clemetaf= res, amp;nbsp;primas corporis particulasjquas ariftoteles ojjioiop.È^K.i.fimiIares vocatî alii æquabiliter, alii iæquabiliter,att€peratas liabeat.Dicoautê æquabilitcr téperari, eu ad aliqua intempérie verf^ æquabiliter corporis particulæ omnes,autfrigidiores iuftojautcalidiores fûtrcdditæ,aut fiG«» ciores authumidiores, autpercoiugationem,qu^dacalidiores fimul amp;nbsp;ficciof es, quæda humidiores pariter amp;nbsp;frigidiores, amp;nbsp;qu^dâ humidiores amp;nbsp;calidiores,quædâficciores amp;nbsp;frigidiores .Qui etia i iftrumêtaliû ptia copofitone: quæda æquabiliter, q da i^qbiliter, fût coditæ. A c primu qdê dica hic quoep, q flat’corporu fût maxime valetudinarii, ficuti Si pri’ maxime fanus eiïet'^oftédi. V erû is vnic’erat.ctenî in omniû rerû gene re quodoptimu eft: id vnû eft, viciofaveropIurimafunt.Duplex tarne eft eoru fecudugen’ difcrime:ceu paulo antedixi. Alijs fimili itemperie oes partes habetibus,aliis diffimili. Atep eoru quide quæ fimile itêperaf? tia habet, ea peftima elTe coftat:quæ has validas habet, ac potiflïmû fii? gidas fimul SL ficcas. At qbus iæqualiter fe habet corp is partes, horum unmerare qde varietates facile no eft. Cæteru ilia quo^^ duplici généré, fpecie ve,fiue quouis alio modo nomiare velis variare licet, Na maxiç qdê ea morbis patêttquorû pricipes maximæ pfes,cotrarns têperametis fûtaffedæ.min’obnoxiavaletudini fut:qbus diucrf^a pricipib’partes ita fe habet. Equidem aliquos ia uidi quib’vêter frigidus erat, caput call.? du.Sicut cotra, qb’caput frigidû erat, veter calid’. Vidim’aute SL ex ao cidêti,nonprimum necpriateperamentiratione, affidue afflidumbili Ventrem.qui alioqui non eratnatura calidus .æque vero SL refrigeratum altcrum, quis no efiet natura frigibus ad eûde modu SL caput, SL iecur.

GAL.DE SANITATE TVENDA.

amp;.lienem,at(^etiam alias partes,aliarumquando9 intemperantiis affi ci.cumaut ipfse Iiaudqnaq lefæ in proprio temperamentoelTcnt, aute^ tiam contrarium plane q aliæ affeftum haberet.Primum ergo de iis ver?: bafaciam,qui æquali funt intemperie. idqj ab iis quipræcalidi fuut au?» Ipicatus.Sane didum a nobis inlibro de temperamentis eft, fieri no poG fi* vt intempéries quaelibetjfola din duret. quando ipfa fibi ipfi alteram exneceftitate afcifcit.Indec^ faâum,vtpleri(^ medicorum quatuor th tumefteintemperantias putarint.eafc^copofitas.Simplices verone ef* fe quidem.Islam lt;Sê calidam,dn humiditares femper confumit:parère fie? citatem. Et frigidam, dum nihil abfnmit: humoris incremento quodam? modo conferiT.Eodem modo amp;nbsp;ficcam, per eas ætates quibus augefeit animal calidius ipfum femper efficere, quibus vero decrefeit, refrige rare amp;nbsp;ficcare quidem folidas corporis particulas ♦ congerere vero a? bundantiam exeremetorum.Simili modofi humida,cum modicecalida coieritrexiftere aliquando in vtracp oppofitione mediam temperiem. v? tramq^oppofitionemintelJigo,óê quæ ex calido ac frigido confiftit, quæ ex ficco SL humido.Erit autem medii temperamenti,quod eucraton græci vocant: eiufmodi iteperetia, in ipfo præcipui vigoris tempore, qua ocKfiH j) græci vocant. fed amp;nbsp;inremiffionis tempore proutipfi conue? nit. Oprimam näq^ teperie in adolefcentia corpus optinet.Reliquæ om? nes ætates détériorés hacfunt.vt prius eft oftenfum . Atcç liocetiam meminilTeconuenietvnum idquoç ex iis quædifta funt. Cum enim.. duplices aftiones inanimalibus fint:certc corporales pueii præcipuasop f tinent. quæ animifuht, eaquæ a pueris ad remiffionem vfc^ fuccedit / æ tas. Nec tarnen eft bas ætates, annorum numero circumfcribere. quem \ admodumnonnullifecerut.nififorte in latitudine quadam. Ergo pube? feere quidem incipiunt aliqui, vbi quartûdecimû annn expleuèrnt. Qu^ dam vno poft anno, aut etiam amplius initium præterea remiftïonis no nulli habent ftatim a trigefimo anno. Non nulli poft quintum amp;nbsp;trigefi? mum,acrobur quidem omnibus minuitutjpoft ipfa fummi vigoris ^ta? tem.Non tarnen hi fanitatem amittunt.tametfi minus hanc q ante lauda? bilem habent. Cæterum hanc habent,non folum vfç ad initium fenec# tutisîveru etia in ipfa feneftute tota. quæ ipfa quoq^ quibufdâ naturalis effe morbus videtur. Cu enim nec dolore anguturvllojuec vllamaftigt;

onem earn quibns ad vjtæ munia vtimur, aut penitus amiferut, aut om^ -hiino imbecillamhabentjVtic^ fani funt: fanitate quæ fcneduti fit con^ grua. MeminilTe enimprofefto oportet, corn quæ defanitate demoftra^ tafunt 3 nempe quodamplafit cius latitudo.Iamfitertiaquoq^ corporis affectio eft, quam neutram herophilus appellat, quæ in iis quiegraui euaferuntfebrijconualefcendi tempore cernitUTj Si fenili setate: omnino

LIBER SEXTVS. EO.LXVIL

extra morbumfenes erunr.Aâiones tarnen perinde vtfj, qui in Höre ætatis funtîfirmas valentefvç non Iiabebünti Verum ß ad vidcnduin, audiendum^ingicdicndumjaliac^ faciendaj qüæ feni expediuntmuHö defieitui corpus’.eriam lioc rationabiliter fenis fanitatcm nomines. Cvtiqptotum hoc iungensjfenis fanifatcin3)nonabfolute fanitarenii hæc cmm propter ipfam aâionum virtutem, itegra cflj di de qua quc^, ri nonpoirit5fcnum fanitas querimoniis non vacat. Quanuis enî om nés aâioncs habetmullam tarnen validam habet, Aadeoilla pars artis quæ defenum duâuinftituitur;hue tantum eonfîlia dirigitivt fax nitatem eorum quatenus fieri licet, tueatur. Corpora vero quæ a prix maftatimgenitura pronum ad morbos ftatumfortitafunt;eaplane ad feneautem nunqperueniunt, AucCi quando peruenerunt,vuo faltem diutinomorbopenituslaborant, Propofuimus autem in hoc libro, de iis dilTercre, qui viciofo corporis funtftatu,atçhos quemadmox dumfanosplurimumtueamurdifqnirere. Ergo initio ab iis fumpto, quiparem in omnibus corporis partibus intemper lem lïabent: prima De témper a de iis agamus, qui calidius temperamentum fortiti funt. Cæterum mento caî^ in humiditate, ac ficcitate, modice fe habent.Ac talis quidem corporis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

natura ab initio ftatim magis apparetfana, q ea quæ in vtraç oppofi tioneviciofaefl.vtranqpoppohtionem intelligo,amp;quæex calido frigidocofiftit5Âquæex humidoamp;ficco.Eadem dentes edet citius, ôélciti^articulata vocéproferetiamp; citius ingredieCjóó fingulis annis ad portioncm increfcet.poftea vero q adolefcenti^ annos copicuerit : exx inde ad remilfiouem vfq? manifefte calidior apparebit.Sic vt turn mor bis, tum fymptomatis quæ a bili oriuntur, facile fit obnoxia. Mültus nanc^ calor dum humorem abfumit:ficcius temperamentümredditlt; At cum florens iam ætas item calida fit:nimirum compofita eorüm tempe riesjcalidafimulficcac^erit.ln talibus autem temperamentis,bilis ax bundare tum pallida, tum flaua folet. Ergo qui hac natura funt ad ætax tem vfe^ adolefceiltiæ fimiliter educandi i) s funt, qui optimæ funt na^ turæ.dequibus diêuminpr^cedentibus efl.Pofleaveroqabfolutum eorum corpus fit,confyderare oportet;vtrum ne bilis excrementurn ib lis pcraluu expellitutjan adfuperioreucntrefitpropefu.Si eni deorfu feratur, coftatnondebereeffcfollicitoSàSinfuperiorê ventrepetat; p vomitu eft emittendum.fcilicet loge valere iuffis, pliilofophis ijs qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

vomereex aqua tepida poft exercitationes ante cibum vêtant, Nam vino nee ipfe fane tu ee vtendu fuaferi.nifi difficulter id faciat ex aqua, Quippe eiufmodi quædamcorporum naturæ funtjquibusVticj vb num dulce, fed vbi aquam præbibefint, eft concedendum, Prætereà

GAL. DE SA NITATE TVEND A. ctiammagis, vbitepci amentumeorum ab initio calidius ficciufc^ fu« it, voinitiopetendaeft.propteica quod magis etiam hi biliofi funt, in prxcipui vigoris ætate. Quin amp;nbsp;exercitari his vtilius eft,non acu.* tis cxercitationibus amp;nbsp;præuegetis, fed potius tardis amp;nbsp;mollibus . Suntenimomnes qui hoc ftatufunt graciliores.Acutævcro exerci# tationes confenfu gymnaftarum omnium, exténuât.kntæ contra, cor^= pus implcnt.Suntvcroexiisquiimpenfecalido temperamento funt, amp;nbsp;qui exercitari prorfus non defyderant.fed abude his fatiffaciat, in* ambulatio, balneum, Amollis ex oleofriftio. Acrenanc^ SL mor* daxcalidum id eft, quod ab his ex halat.non humeftans.quale otTgaj S^Éorgræci vocant,necfuaue citiäcß morfum. hos veroacibis quoc^ balneumiuuat.Quidam vero eorumincredibilceft, qetiamobeli fut redditi,extaliviftusratione. Antiquum autem vinum inimicum his eft,album vero ac tenue idoneum eft. Aeftimandum autem in omni# bus eft, qui a cibo Iauantur,num in dextera pr^cordiorum parte, vbi fi* turn iecur eft,dolorem aliquem, aut grauitatem, aut tenfionem fenti* ant.Eiufmodi nanc^ corporurn ftatus,iocinoris viciis tentari folct, fi balneo poft cibum vtantur.Ac li quando eiufmodi aliquod vicium i fcntiunt,illico dandumaliquideft,eorumquæobftruâ:um iecur libe* rent, abftinendumc^ ab iis cibis,quicraffum efficiutfuccum, ac potif* fimum fiiidemglutinofifint.Dehis diftum abunde nobis eft, in tri* bus libris quos dealimentorumviribus fcripfimus.Præterea ineoli* bro, quern de euchymia Ói cacochymia.id eft cibis boni amp;nbsp;malifucci, edidimus.item^infibro de extenuante vidus ratione. Quippe qui qui dolorem in iocinorefentiunt, his tali viâus ratione vtendum om* nino eft, quo ad dolor fe remiferit, amp;nbsp;dextraprécordia leuia quodamo do fentiät. vtile fane fuerit, amp;nbsp;liquorem i quo micerata fit apfinthij co=gt; ma off erre, præterea quod turn ex ea, turn ex anifo, amp;amaris amyg* dalis conficitur.quod etiam bibere ex oxymelitepræftat,ineo tempo re, quod inter furgendum lauandumq; interuenit. Nam di poftq con* feéta funt, quae ex ventre ad iecur redduntur,talia exhiberi præftat, amp;nbsp;temporis aliquideorumoperiante cibum fumendum, dari.iioninuti* le eft, amp;nbsp;medicamentum quod diacalamynthcn vocant. cuius com* pofitionem, in quarto horum commentariorum fcripfimus. Verum in . biliofis temperamcntis,cauere oportethuius affiduumvfura. Sed 5i fi quando horum quifpiam co propter iocinoris obftruftiones vtitur: vtilius eft ex oxymelite id bibat. Porro alimenti fpccies, fi quis ho* rum temperamentum vertere in melius ftudet, contraria effe intern* peranti^.debet,Senfim vero id fict, citra noxam, fi amp;nbsp;prsefit medicus,

LIBER SEXTVS. EO.LXVTIL

amp; quicuratur ita fit anegociis liber, vt omnia fuo tempore peragat. I Nam qui in rebus ciuiiibusverfatur, démultis negoeüs dillringiiur:^) huic tutius eil, vt nec tentet temperamentum fuum mutare. Sedacspquot; . p, commoda fibi nutrimenta fumat. Porro apta funt,hurnidis quidem, Q^^ndotiC humida.dê ficcis, ficca. Nutritio enim fit cum is qui nutritcibus ^^t'titio. corporiquodalit,alïimilatur. Citius autem allimilantur, ficca hccis.

Ä-humida hurnidis. Quibus vero æquale teinpcramcntum eftUiis ; quanto iucundius fucrit quodcomedunt, tanto vtig^fic magisnutrb^ cns . At qui ingqualem tempericm funt fortin, ira vc hi s aliud iocino^j ris tamperamentum fit, aliud ventris, aut alicuius corum quæ circa iecur funt : his diuerfum eft quod aiTumptu iucundum efl, ab eo quod cuic^ particular eft idoneuin. Quoniam autem oftenfum eft, duplex eile quod fingulis conueniens efl, aliud quod fecundum fimpliccs qualitates, aliud quod fecundum totam fubflantiam: quod fiinplici^ bus qualitatibus maxime aptum efl, idqualenamfitfuperius paulo efl Gompcehenfum,Idlt;j feu mutare intemperiem,pei* ocium velis, feu c^^ - derecogaris propter négocia. Quod ex totafubflantia idoneum ma^ ximecfl, folaexperientia difcernitur.Ac maximam quidem viin Iia=^ bet, ad ea quæ edunturbibunturc^ non in ventre modo,fed etiam toto corpore conficienda:totius fubflantiæ conuenientia. Cuius rationenu trimentaanimalibusjdi varia, Sêfpeciebus inultnm inter fediuerfa ha bentur.CumnuUafimilitudofiteius quod ex palea amp;nbsp;herbis accedit, ciquodexoffibuSjdi carnibus.nullafocietas eius quod ex pane eû, cum eo quod ex cicuta amp;nbsp;veratrojuam dL hæc animantium quibufdani nutrimenta funt. Eiunt autem amp;nbsp;qualitatibus conucnientiæjVticp fi fer uare temperamentum fludes,humidis naturis hnmedantc cibo maxi=5 mequadrante, ficcis vero:coquificcet. finaltcrareplaceticontrarüs . In eo autem qui efl in calido frigido vc ad intemperatiam lapfu, contra ria dare femper expedit. Cum amp;nbsp;efficaciflimæ eiufmodi itemperies fint: et ( vt ita dicam ) magis ggux ex ficcitatc amp;nbsp;humidifäte confia ftunt, potentes, quippe cum facile fimilibus nutrimentis in morbo:^ famintemperantiamabcant.Atfificcius quoduis membrum efficias, nihil manifefle l^des .pari modo nec fi humidiori, fua humiditatem fer^? ues.Euidenti vero argumento tibi amp;nbsp;ætates fint, Quæ enim a prima genituraadolefcentiä vfc^ habet, huidilfia his caro efljfeniliætatijipe feficca.Memiffe vero i huiufmodifermoe oportet eoj^q i opc dc tepa métis futfcripta,fcilicetne qs exiflimetq fupuacuis exeremetis onerat: hos liumido temperamento ee.qu^ res eos qui feneélutem frigidam amp;nbsp;humidam putarunt,falfos habuit .Nonenim ipfa? pticulæfenum hup’

M.ij.

GAI.DESANITATÊ TVENDA,

midiorc têperamêto funt.fcd ipfp capacitates q itcr corpa patét,tij fcnu tücordqhuidis morbis laborat, fupuacuahuïditatciplêc.Portocui’ modificcus moibusfit5ceitafciétiacognofcet:quilibrnmqucmdema^ Qualis dciä j-afmo infcrip fimus diligenter rclegerit.non femel bis ve, nee tranfcui»f beat elle nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßngulis infiftensatqjintentus. Sane qui lia;c commodæ le^

. I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;getîhunc excrcitari prius conuenit in fecundo de temperamentis libro,

in quo dcmonfttatum eft, fenis temperamentum ficcum elle ♦ Verum ' quod in prefentia nobis propofitumeft, calidius iufto corpus, fiquidê in prima conftitutione medium humiditatis ficcitatife^ habitum habue?« tittomninoid inincrementiftatu Cquam Axp-Hjivocatj ficcum efficitur, idcjtummagis, turncelerius:fietiamnaturaficcius erat, Scdamp; fenet: fcct idem citius, quato vtigt;^ ad fummum incrcmentum peruenit citius« Nameumomnes in remiffioneætatis ficcefcimus:ratioeft vtqui na^ Viél’ ratio, turafit ficciotjinfenilis intemperantiæ ficcitatem,citiusperueniat.liier go in precipui vigoris ætate potifl'imum humidam viâus rationem poftulant.Cuius formulamproximedefcripfimus.perficitur enim hu«» . medantibus cibis ac baincis,tum cxercitationum quæ pr^ccleres amp;nbsp;quæ multæ funtabftinentia.Hiadco^ftatis remporcpÂcitius lauâtur, amp;nbsp;acibo iterum.prodeft his frigidæ potio. At venus ficcis tempera!* mentis eft inimiciifima.vitadæ qua maxime his funt exulliones, amp;laf* ' fitudinesjamp;foIlicitudineSjamp;vigiliæjSê motus omnis celer, iracun.# dia veto cum biliofas naturas maxime accédât, acutas febres parit.Ita* 9 quæ vidus ratio his laudatur,quiftatus incrementi tempore tempe«* rie funt calidathumiditatem tarnen ab ortu mediocrem habebant: hæc iis qui naturacalidi funt, amp;nbsp;ficci, magis cÔuenit. Nec dubium eft quin modus quocxcelfus fuperantis clcmentiin ptimis confyderandus zfit.Siquidemcatenus intendere, remittere, autaugerc vidus fpeciera oportet:quatenus fupra naturalem habitum auda deminuta ve funt ■temperamenti elementa ♦ Quapropter fi eorum qui naturahumidiores calidiorefeç funt,mutare temperamentum ad frigidiorem ficcioremlt;^ fpecîcm libetîcontrariam his vidus rationem exhibeas oportet. Sin id euftodire placet: fimilcm. fane eiufmodinaturæ inpuerili ætate,fluxiolt;# num amp;nbsp;redundantiæ morbis maxime tentantur, ltêlt;^ putredinis .Quo magis amp;nbsp;pluribus cxercitationibus, amp;nbsp;exada ventris cocodione indi? gent.Quicquid enim in hoc corrumpitur,id toti corpori morborum pu Corrupta in tredinis occafio fit.Itaq^ amp;nbsp;ante cibum bis tercç hi fi lauent, ac calidis Ventte mor«* fponte ortis vtantur:maximum inde commodum fentiunt.Quippe hue borum putre dirigit i his cofiliu: vt ipfas aialis pticulas feruem’humidas .Qyp rcs dinis occafi** ois teperameti comunis e.fi modo cotraria ratio oium ammatiu corpa oncmclTe

citius ad fenedutem perducit: ipfaq^ fît, cuius culpa omne genitum Siccitatis corpus mortale fit. Quippe fi fieri pofiet, vt tempcramentum corporis Culpamorta humidum perpetuo feruaretunverus fophiftæ (cuius inter initia operis le fieri corp’ memini;) fermo efTet, qui fibi aufcultantem prOmifit immortalem fore.

SedquoniamnaturæprogrefTumquieftad ficcitatem^effugere corpori non licet, vt ante docuimusn'ccircofenefcerenobis corrumpicp necelTc cft.Erit tarnen id maxime diutumumiquicquid eiit minime ficcatum.ve?: rum cum humida vidus ratio excrementa, amp;nbsp;fuccorum abundaiitiam pa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niaxie-natîdifficile eft ita mcdiocritatera feruare^vtiiec^ morbiinddantjneq^ fe nedus maturenqd tameadipfius teperamenrirationemattinet:quima«. ximefunt humidiihi maxime funtlongeui.Iidem dó fanitatevbi corpus adroburperuenit, plus cæteris fruuntur. dó cæteris qui parem ætatem » agunt, valcntiores ad extremum vf(^ feniumfunt. Ideot^ ferme tum me dicis omnibus, turn philofophis, qui corporis elementa diligeter inue«: ftigarunt’.temperamentumidlaudatumeft* Imo eriamvnumid proino de fecundum naturam fe habere quibufdam eft vifum. Nam quamo qinprincipio fit deterius : tempore tarnen reliquis preftantius euadit. Quo magis qui tuendæ huius corporis fanitati pr^ficitur : iis quæ ab ipfo defluunt, pfpiceredebebit ♦ turn exercitatione ( vt dixi ) turn bab neis ante cibum pluribus : turn veto iis quse per ventrem, dó vrinas red« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

duntur,cxcernendis . Necprohibet prætereaquicq,quindô apophleg«« matifmis dópurgationibusaliquandovtatur. Anteq^omnia, cibis bo*« ni fucci, ac vini potione quod vrinas promoueat. Et de cdlidis quidem temperamentisabundedidumeft. Defrigidis deinceps agendum. Sut De frigidis porro dó horum tris fummæ dilîerentiæ. Nam aut modice fe habent in teperametiSi altero cotrariorum pari, ita vt nec humidi fint nec ficci, aut alterum in his Tres fr igidi redundat. vtic^ vel ficcum vel humidum. peffîma tarnen merito ficca. teperamenti temperaturaeft. Quippe quod temporis fpacio fenefeentibus accidit; ^differentiae.

id is ftatim ab initio contingit.Ergo iflos humedare calfacere^^ oporte?= bit.Idfietexercitationemodica, dó nutrimento humadante ac calido. præterea vini calidi potione, amp;nbsp;fomno liberaliore.Illud interim prouide tibus nobis, vtexcrementa omnia quae vel ex cibus,velpotioncproueÿ: niunttquotidie cxpellantur. De veneris vfu didum fupraeft, earn om lt;gt;nbsp;nibus qui ficcotemperamentofuntrinimicam elle. Nunc veto etiamex hoc numero potilTimum aduerfa eft iis, qni fupraficcitatefrigidiquOf* funt. Nam innoxia venus his tantum cfttqni calidi humidic^ funt. Turn veto qui genitura naturaliter abundant, de quibus inter in^qua^* liatemperamenta mox dicetur. Malum veto dóillud frigidum tempes« ramentum eft, quod cum humiditate coniungitur. Maxime*^ id fluxios^ nu morbis eft obiedu.Succurrichuic,amp; balneiabftinetia,dó exercito amp;

M.iij

gal. de sanitate tvenda,

tenuioie vidu, amp;nbsp;vnaionibus quæ modice caJfaciant, quarum forma na r Dctertiofri lataprius eftjvbidelaffitudineegimus.Atquifrigidinaturafunt;cxte*« gido t€pcra*lt; rum in ficci humidity tempcratura modice fe h abent:minus hi vel ad fas= mento» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nitatcm, vel ad corporis robur, funt inepti. q qui in 111 is funt intempera#:

tijhorumigitur excitarejfirmare^ calorem expediet.Inhumiditatis ve^ ro ficcitatiflt;f fpeciejtotaviâus ratio media eft exhibenda. Att^ hæc mi*gt; hi omnia de iis diftafuntiquos æqualis intempéries præmit.hoceftquio bus omnes coiporispartes^adcalidiusjvelfrigidius, humidius^veihc^ ciuSjfimilitcrfuntinclinatf.Dei/s veroquiiæqualemcorporis coftituti j onemhabcntinonpoteftpaucis diiïeri. ptoptereaquodnumerofæhoru ordo varietates funt. Cum aliis alia particula male tempcratafit.Sed amp;nbsp;fi iccdorum. tantum quis intemperatas habeatihafurn quoq^ varietates no pau c^ funt.proindcq,’ cu prius docuero quænam iis exhibenda fint j quibus inculpatus quidê ê corporis flatus .viuunt autem vitam feruilcjhue nc#ï gotiofamjfiuequouis modo aliter appcllare placet: abiis vero qupiam iis qui æqualem intemperantiam habcnt in hmili viucndi genere: tranfi^ bimus .deliinc ad eos^qui in^qualê in corp is partibus ftatu habent.Ergo De inculpa#» falubris, nbsp;inculpatus corporis flatus in latitudine (vt fæpe diâum eft)

to ftatu Î fcr inteli'igi debet. ficuti etiam ipfa fam'tas, Nam neq? fanus effe quifq no#lt; uili vita* fttum videri poteft.ea faltem quse omnino inoffenfa inculpatac^ ht fani#

täte, neçinculpabiliehe corporis ftatu. At fanos effe dicunt, qui nec parte aliqua corporis dolet, amp;nbsp;ad vitæ munia baud quaq funt impediti. pari modo amp;nbsp;corporis ftatu iilefo elle, cum nec ab externis occahonibus facile in morbos incidunt, nec ab internis .Ilio nimirum pro re certa pri’ definitOj alTidue ægrotare aliquos non ob proprium corporis ftatumfted propter viciofamviâusrationemidum aut in dehdia vitamexigiit,aut nimium laborant, aut in ciborum qualitate, quantitate ve, aut tepore pec#» cant, autexercitiumaliquodnoxiumexercetjaut in fomni modo, aut ve neris immodico vfu falluntur, aut etiam ægritudine animi curifqj parum

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;necceflariis, fe macérant. Quippe non paucos nouimus eiufmodi de cau

hs, quotannis ægrotare. Quos tarnen non dixeris viciofo corporis effe ftatu.hcut eos qui cum nullo horum quæ recenfuijdeliqueruntttamen p:* petuo ægrotant. Ergo primum propohtus fermoni is efto: qui corporis ftatum in latitudine inculpatum habet.quiqj alteri viuens,toto die mini#» ftrat,autmaximomagiftratui, autmonarchæ. Cæterum ad extremum diei,liber a domino difcedit.quoloco,rurfus definiendum nobis eft,que fincm diei dicimus .Quando alias leftori fermo nofter imponat,niG cer«» ta limitatione fequetur. S i enim dixero di ITolui turn primum hominem, ! I ad corporis fui curam, cum fol occidit, nec adiecero quo die id velim, cic ca ne folflicium, an brumam, an circa æquinoftia, an alio quopiam tern»*

LIBER SEXTVS, ' FO.LXX,

pore quod diélis intcruenitmonpolTunt commodapræcepra tradi. Ro,lt; Maximus mr cnim maximidies ac noftes, paulo maiores quindecimxquinodia^ dies Rom^: libus lion’s funt. Contra^ minimi paulo intra nouem.In magnavero ale,,:

xandria3maximus dies quatuordecim liorarum eft. minimus decern. Er^ Max.dies i go qui in breuilTimis diebus, longiftimis noftibus a miniftcrio occi^ alcx^ndna.. dentefolereditjhuicfricariperocium amp;Jauari,amp; modice dormire licet.

Porronemoeft5cuinecinmaximis3 iiecetialiis , licet aliquid mediocri» ter agere.Nec ipfe profefto quemqnoui tarn infcrlici vitæ forte, Antom';; nus enimqui imperatorum quos ipli vidimus, promptiftimus adcuram ƒ Antoninus corporis venit: breuilTimis diebiis lole occidente in paleftrain ingredi;/ imperator, tut longiftimis autem,liora nona, aut ad fummum décima. C^are licet, iis qui illi in diurnis officiis adfiftuntî vbi difeeft'ere, reliquo dief tempore corporis curam agere. Ita vt foie occidente ad fomnum fe con uertant. Nara cum minimanox nouem boras æquinoftiales æquetî abundeiis fuerit,fiidtotum tempus in fomno fumpferint. Ergo vie^ dendum eft aftuetus ne per anteaólam vitam exercitationi tab’s mi ?= nifter fuerit, an citra exercitationem, lauari.Nam funt qui ne friftionem quidem fibi adbibeant,fed protinus perfufioleo, balneum ingrediantur. aut ciiam ftrigili tantum arrepto, quo fudorem in ipfo balneo deftiin^-gant. A c non nulii quidem banc confuetudinem modice ferunt, i'a vt liquieorumnecaftidue ægrotent,Lnec longo tempore^ vtiqp quibus libera corporis tranfpiratio eft suàUotTrjiSUir'roucr græci vocanteoR dem aliqui turn medicorum, turn gymnaftarum j aræofyncritus græ^^ ce appellant.Quin diftum ô^abbippocrateeft,buicgencri bominum fa^ nitatemmagis conftarc.Aitenimlaxitas corporis ad tranfpiratum, quit» busplurapercutimferuntur,falubrius.qnibus pauciora minus falubre. banc corporis naturam ad aliam confuetudinem tranfferre non oportet. Sednec vllam omnino aliam naturam nifi quæ logo iam tempore ægro tar.Quod fi quaaftidue ægrotet,difquirerc in ea caufamconueniet, £a inucnietur,fi initiuminquilitionis ab ægritudinis fpecie ceperim’. Quic quid enim, eorum quæ in ipfo funt, corpus affligit: d uplici id occafione oritur:autredundantiaautfuccivicio. Acliquidem redundentiæ vitiis ægrotare v^idebitunbuc vniuerfatendet viftus eius ratio vtfuccos ad co ucnientem modum reuocet.Sinexfuccorum vicio .vt pares eos faciat. Prius autem fpecialiter dicetur, quemadmodum profpiciendum medio^^ critati fit, quse in quantitate fpeftatur.poft,quemadmodum æqualitati, quæinqualitateconfiftit.Itac^’iamdeprioreagamus dufto tandem ad principium fermone.vbi quod ex corpore exbal at, minus eft iis, quæ ao^ cepit, redundantiæ oriri morbi folent. Ergo profpiciendum eft, vt eorum quæ eduntur,ac bibuntur,refpeftn eorum quæ cxpclluntur,conncniens

M.iii/

galde SANITATE TVENDA.

ffiediocntas fciuctur.Saneis modus fcruabiturjfi ponderabituranobis invtriflt;^ quantitas.Quicnimbaineumftatim ingrediuntUFj bis poftca friäione vn^atc^etiamprius paulum dimoucri. Qui vcro hæcprius or» bierintjpaululum etiam liæc ipfa inaugere/uadebimus .Detrahcrc vcro dcnutrimenti,velquantitate,vclquaiitate,veletiamvtrac^. Qui cnim ccicriter notabilem abundantiam aceruant: bis de vtrac^.C^inon celc.* fiter, aut no notabilêrbis de altera deptu eile fat fuerit, vtra videlicet bo.* mo ipfæ potius voluerit, A c quemadmodum de quantitate dematurmox» tum eft.De qualitatc demiturtciim exigui nutrimenti cibus, apponitur ♦ Siquidem nonpaucifuilla nutritijcclcrrime copiarn aceruät. Cum alias requirat id nutrimentum, tum friâiones,tum exercitationes plane vebe^ metes .His igitur olera, amp;nbsp;Iegumina,quse no multu corpori adiiciat* p«? tereapifces,amp;aues,quæmultum item non nutriät^exbibedafunt. Qui vcro viciofos congeruntfuccos;binonpcrinde,vtqui redundantiä co# gunt, vm'tantum rei funt intenti. Quadoquidënecvnica eft vidofifuc# cifpccics. aliienimmagisffigidum,pituitofum(^ciufmodi fuccum co# gerunt.abi magis calidumacbiliofum.nonnulli magis aquofum.abi rurfus magis melancbolicum id eft quimagis atrse fitbilis.Horum ergo cuii^ abftinedum ab his cibis potionibufe^ eft: qui eum quem colligunt fuccum:facilegignat.Porrodiftumabundedc iis eft, in tribus libris, q dc ciborum viribus funt infcripri.Itcm in alio, quem de iis, qui bonum malum vc fuccum gignut, inferipfimus. Eft amp;nbsp;præ ter bos alius, de iis q exténuant cibis. vtilis profefto iis qui crudum congerunt fuccu, qui eraf# fus quidem omnino eft:no tarnen perpetuo glutinofus .Sane omnib’ iis commune auxilium cft,aluideieftio.potiffimuvero quibus eft naturali ter aftriftior. communis porro eft, amp;nbsp;veneris conuenicns mcdiocritas. Quibus enim inculpata corporis conftitutioeft:non debet hi vcluti fic# cis fupraptæceptum eft. aucnere omnino abftincre.Illud tarnen confy# deratonem defyderat:femel ne die, an bis fit iis, qui ciufmodi vita agut, comcdilTe ex vfu.Eius confydeiationis caput eft,amp;corporis ipforu na# tura, 8L ab hac in viftus ratione confuetudo, 8i tertio ab his fi mutare vy élus rarioncm videbitur, quo paélo eius mutatione homo ferat.Atç ab Vidus ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidem natura, eius quod conducct fignificatio datur. Et corn quids

eoR qui bile fiuibus biliofus venter eft, ficuti didum nobis in quarto iam eft, amp;nbsp;nuc 1 vetre créât uihilominus dicctur: primi femper ciborum, ac potionum fint, qui aluum deij ciant. Ex vinis quide dulcia, amp;nbsp;quæ mollire ventrem polïunt. Non . enimomniaeius funtgeneris.Excibis,oleracumoleo amp;garo. Vitan#

'] davcro ex vinis funt auflera.cx cibis, qui aftringunt»nifi fi firmädi oiis t ventris caufijpofltotam comeftionemexhibeantur.Idautem experien \ lia quoç difeernedum eft. Sunt cuira quibus aflxigentium vfus, adeo ab

LIBER SEXTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FOXXXL

uum non comprimit; vt etiam ad deiiciendain conducat. propterca quod OS ventris roborat.QuodcuidetifrimeinnSjquiimbccillius id optinet, cernitur.Quicunq^ veropaleftræ excrcitiis,ante balneum funt vfitpriußs g diftriâæ negociis vit3^ fe addicerent:his vt ab ipfis abflinuifle eft inco inodiflimum :ita vt fimiliter vtantur, præter incommodum, etia fieri om-; nino nequit.Ergo cxercitatione quæ apothcrapia dicitur de quafupra gimusîiftis vtendumcenfeo.amp;fimuldefuillæ carnis modo, non iiüiil demendum.Quoniam vero(vtantedixi)funtquibus ante balneumça fitalTe aliquid eft melius. Dicedum deinceps eft, tum de bora qua facere id debent, tum quantitate eorumquse fument, acqualitate. Ergo quod ipfefaceremfueui,diebus his quibus proprer vel infirmos vifttandos, vel ciuilia négocia,putaui me ferius ad baineu accelTurumtid dicere non grauabor.Ponaturdies quo id fit,tredecim boras æquinoâiales lôgus. in decimam vero corporis curadi fpem efle. Hoc cafu vifum milii cÙ,cir ca quartam boram fimpliciffimum fumcndum eile nutrimentum. qui vti cp folus eft panis. atcjipfequidemitafeci. Quibufdam vero pane folo vefcifine opfonio non placet, fed eum cum palmulis, oliuis, melle, aut fale,fumunt .funtetiamqui pofteumbibunt. Ego vero neca tali cibo vnqbibo,5(Lfolumpanem comedo. Sit ante cuiufc^ eoru modus,is qui décima bora concoftus effe poftit. quippe fi cxercitaricupiantteomas: ximepaftocitranoxamfeexercitent. fiquidem nonleue incommodum ■ non nullis accidit, cum repleti cibo feexercitant.non nullis enim putimplcturvapoiibus,amp;iniocinore;autponderis fenfus,aut diftetv I tionisy^ut vtriufi^,percipitur.Ergo cum tale quippiam incidit:fuccurrens= ’ dum ei q primum eft fi iecur obftruftum fitn'is quæ in viis eius b^rentia impeditacp expédiât, fi caput repletum eft; ambulationibus fed potiflit^ mum ante cibum. nibil tarnen vetat, quin amp;nbsp;poft cibum. Cseterum bas q maxime lentas elle expedit.Illas quae ante cibum funt;magis bis qui?; dem citas, non tarnen quales feftinabundi vfurpamus, opere aliquo viv gente.Quae veroiocinoris meatus obftruftos expediunt:eademtarditalt;= ti concoftionis conducunt.borum optima funt oxymeli, 8L diatrion pis* pcreon,in quo nullum immixtum fit medicamentum non famib'are. Ad bæcrenuatorius viâus.bæcenimtarditatemconcoâionis corrigunt, Si obftruftiones iocinoris libérât. Vbi vero corruptio ciborum in vetre ac cidit, quibus id quodcorrumpiturinaluumdefcenditibis maximum, id compendium ad fanitatem eft.quibus vero non difcendit; biprouocandi lis funt, quæ leuiter deiiciunt.cuiufmodi funt diofpoliticon vticp cum pa ri cum reliquis pondéré nitrum immixtum habet, 8i quod ex ficis 8i cni co componitur, aliac^ qu^ ex cnico v4 epytbymo conficiuntur. Porro iis qui ita funt affedi; etiam vomitus ante cibum conducit. Confulendum

galeni de SANITTE TVENDA, vèrohis cftjiiequidfumidum, autnóalcoIcnSjautdcnic^ facile corfus» ptibile nutrimentuni accipiant, fed quæ boni fucci fint; (medici eucliy^ ma vocant) potius elegant.Scriptum vero de iis alibi cllj i liis quæ de boni mali(^ fuccicibis prodidimus.prætereain illis tribus, quos de amp;nbsp;borum facultatibus infcripfimus .percommodum veto his qui itafe ha;» bent hominibus eft;amp; fi ex conueniente interuallo akium fubducant:p eaquæ modice purgent. Cuiufmcdi eff,quam medici dialocs picraris græce vocant.Sivero longo tempore viciofum fuccum augeri finas: grauis quifpiam morbus ipfis incidet.fanepoffunteiufmodi fibi cura impêdercjiis diebus quibus publicum aliquod fellum celebratur. C^uo nimirum liberi a feruili miniflerio funt.verum multi per intemperentn; adeoniliil agunt,quo quod viciofum i corpore colledum cft corrigat: vt etiam magis ipfum accumulcnt;dum viciofo viâu in ipfis feflis vtu tur.(^ofit,vtaiüs eorum diutini morbi incident; a quibus tota vita explicate fc nequeunt. Cui’ generis mala funt. Si podagra. Si af ticula#= ris morbus, 8i calculus .aliis acuti,fed qui vel fingulis annis infeftet, vel certe alternis omnino.aliqui vero etiam bis ira in vno anno labo^^ rant.Ars vero quæ fanitati tuendæ præfidet;liis qui fibi pamerint con«= ftaturamfanitatempromittit. CJui veroparère recufant;liis perinde é, ac fi omnino non effet Reeufant autem alii ab ipfa in præfens voluptæ» te viâi, quos^incontinentes intemperantefep nominant.aîii ambitioe; quagræci hodic xSjjo^oÇctjj.i.vanâ gloriam vocant. C^orum is erat q quiduis potius fuftinuifret,qpicêfibi toto corpore continenter illini. Suadentibus id medicis,progracilitatis remcdio.liafc enimnonnullis propter totius corporis inficci frigidi.^ cxcelfu intemperiem oritur, nonnullis vero propter digerentis in corpus, velnutriêtis, vel etiam ambarum facultatumnaturalemimbecillitatem.Porto omnibus quiita funtaffedi'.auxiliaturvnguêti genus quodagræcis liodie dropax dici^ tur; vtpote quod 8i diflribucndo in corpus alimento, SL nutritioni con=! ducit.Et fane multos ex lus qui prius graciles fuere, videre licet hoc re medio obefos redditos.potiffimum quibus digerendi facultas infirma erat,nutricndivcrofirma.Scd quæ peraptæ materise penuriâ ; affarim nutritenonpotuit . Quodeinimirumexdeducendiincorpusalimenti defeéfu,incommodum accedit. verum aliqui pet ambitione ( vt dixi) ne ficutdelicati,autquiformæ plusfatis indulgent, pice vngi videantutî tefugiunt eiufmodi auxilium.atqjalîud quippiam fibi a nobis excogi^» tari gradlitatis remedium iubent. cum tarnen nullum fit, quod liuicpof fit sequari. prodeffe tameu poffunt etiam hsec .fi ante balneum manu nec adeo molli,ncc rurfus afperarcorpus perfrices, quoad ruborem coi? trahat.Deinde dur a friâione,non multa, cutem cogens, denfam earn

LIBER SEXTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.IXXIIl/

duramcj efficias. Ab iis fi mcdiocnexcrcitationevfum, ac lotum, cirra Urnen iongam in folio inoram hominem abüergeaszad iam did^ fridi* onis ficc^formamjmoxvngas oleoexiguojaccibnmoffcras.f^ippe ftiidiuin in bis eft:vbi bonum fanguinem i corporis molem artraxcris: vt tum nutricem vim firmes,tum ne quod attradum eft exhalctjprofpi cias.Acfirmaturquidem nutriendi vis,excitato incarnibus calore.no exhalabit autem qui attradus in has fanguis efl, h oleo vnxeris .vtpo^s tc quod emplaftici medicamenti vim habet.Quod fi seras no reclame^ etiam fi frigida lauatione, vnacum prædidis vtetur: magno fruetur commodo. Contra vero in his qui immodice funt obefitminuenda dige ilio cü^Augendi vero corporis exhalatio.Porro minuetur digcdio als» ßdua ventris deiedione. Ncmpe alTuefacientibus nobis nutrimenti i.* ftrumentajqusecunc^ continent, caftatimpelTum impellere. Corporis autem exhalario,inaugebitarceleri exercitatione. Cuius generis curfus efl.præterea vnguentis iis,quse euaporandi vim habent,fricädo q plu^? rimum.Sane fridionem möllern elfe conueniet,ac quæ laxum corp^ef# ficiar.Ipfe na^ pr^pinguem quedam paruo tempore, ad mediocritatem carnis reduxi.celeri primum curfu vti cogens, dein fudorem linteo, vel molli admodum, vel admodum afpero deterges .Ab iis vnguetis eua^« porantibus,quæ liodieacopa medici iuniores vocare folent, largiffif» me perfricui.Ac poft eiufmodi fridionem 5 ad balneum pcrduxi. a quo non protinus cibum dedi.fed quiefcere iterim iulfum, aut etiam c5f ue.« tum aliquod munus obirerrurfus ad balneum fecundo egi.poftea cibo rum multitu dinem, qui parum nutrirét appofui.Eo confilio, vt fatura^ rent illi quidem,csetcrum exiguum nutrimeti in totum corpus fummit#: terent. Sed amp;nbsp;alias quse totum occupant corpus intempcries, limili ra«* tione corrigere conueniet.primum eorum quse agi oportebit, iueto fco? po,moxmateriisqusecaprseftarequeant. Nam nunc compendio fer«* mo omm's femel peragatur, ad eos qui tum fridionum,tum cxercitatioss num, tum balneorum,rationes memoria tenet, itemq^ ciborum, amp;nbsp;me dicamentorum.Acde fridionibus exercitatonibuflt;^ in hoc Operc,fupra eft didum.De cibis vero alibi, atcç etiam de medicametis.Quippe do«* drina quse methodo id eft via rationec^ traditurtcum communia gene«* raliaq^ compleditur:ad multaparticularium,tum facile recordabiiis,tu vero compendiariaefficitur. Ego vero cum non tantum vniuerfaliapo nam,fed etiam particularium exempla his apponamtabfolnriftimä me arbitror tradere dodrinam.Iam ad insequales corporum ftatus accingi, tempeftiuumvidetur.eaporro etiamvalitudinaria omnino funt. Sane inæquales ftatus trifariamfiunt,prout copofitio corporis noftri triplex cft.vna ex primis dementis, ex quibus conftant ca quse ariftoteles

GALENI DE SANITTE TVENDA. ojxotogîÇK.id eft fiinilaies partes nominat.Secunda ex iis ipGs {ïmilari? bus.quæipfa quoçrurfus fenfibilia diEiinilarium partium clemenra funtjcx quibus inftrumentalium compofitio confiftir,Tertia ab iis, to tius corporis compofitioex ipfis inflrumentalibus eft:acfacillimaqui# denijtumaddifcernenciumjtumvero adcurandumitertia, eff.diHiciJi= or fecunda.Maxime lubrica prima eft.Commodius ergo a tertiainci* pitur.quæ faciliorê fe nbsp;nbsp;ad cognofeendum præbet, «St ad cuftodiam. vt

ftatimin capite C neq^enimahenum eftabeocepiile) quod intempe«» ratænaturæfit^adeovtmultaexcrementa gignat, vnde ledi fubieda membra contingat,in quodcuc^ excrementa procubuennt. A c promp^= tiffime quide in os Si nares, impetum excrementa faciunt.decidunt ve^ to amp;nbsp;in oculos J no nullis etiam in aures. S ed excrementi in os decur fum, turn gula excipit, tu afperaarteria.appellâtliâcgræci amp;nbsp;cuius fummapars quæ ori coniungitur ( Aoiçu^^autemgræce diciö ftrumétum eft vocis ,vt in libro de voce eft indicatum. Ergo is larynx, ab iis quæ capite decidunt madefadustprincipio quidemraucam voce facit.procedentevero tempore paruam.Siverolongius etiam procct» dit malum,totam adimit.Quippe cum laryngé arteria quoc^ipfavna humedatur .Quod fi acris fiuxio fit, non folum ad vocem ineptæ, pre«« didæ partes fiuntifed etiam grauilTima quæda crofio his accedir, Quæ taliseftnaturæ,qualis(unt,quasrubindein cutecitra externam caufa lefa fadas videmus.Ita vero amp;nbsp;pulmo his exulceratur, Si morbus talt;* bes diciturjgræceÇ^ôoK .Atfiingulamlt;SÓ ventrem fiuxioferatur, quæ quidem frigida eft,infrigidam intemperiem corpora mutat.quæ calida in calidamdiæc veto etiam exulcerat fpatio. Inter initia veto appeten«« tiam,amp; cocodionem labefadat. Atfrigida quidem fiuxio tarditatem, concodionis, Si cruditatem. Si acidos rudus créât, quod fi etia corrup«« la fit, alimcntum quoc^ in corruptelam vertit .quæ vel fumidos, vel aci dos, vel alterius cuiufqdicibilis idicibilis ue qualitatis rudus emittat. Siveroinferius fe noxa recipiat: amp;ieiunum,amp; cralfius inteftinum, quod colon vocant,affligit.Quin etiam vafa quæ funt in mefenterio. amp;nbsp;per quæ fit in iecurcibidigeftiotangit.Acnonnullos quidem defy«« deriumappetitus excipit. A Iios appetentiæ a natura alienæ.quas cani«« nasappellant.aut etiam vitioficibi cupiditas.qualis grauidis, quas xiTTûûo-sio-græce vocant, accidie. Sane nonlatetvna quoc^,amp;parifths: mia. Si p arulides, Si antiades, Si dentium erofiones, Si vlcera Si putre dines in orcjfaniem hanc quæ a capite in ipfadeciditconfequi.jAcpIæ«« la«^ mediocorumpars,aut columellam incidunt,aut medicamenta qui* busexpuifaciant, quod in pulraonem per afperam arteriam defluxit, cxlnbent. A lii ventri profpiciunt. A Ui dentibus, Si ori, aut etiam iis qu^

LIBER SEXTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FO.IXXIIIL

in naribus conftKcr^?prouidcnt.vtdeocuIis auiibufc^taceam.quiip^« fi quolt;5 in non paucis l^dntur. Gum fatius Caibitror) effet ipfum mali, ceu fontein tollerc.caput ipfum firmadojaut fi hoc præ magnitudine na turalis intemperanriæ non liceretifaltem illi ^fpicere ab ipfa fcilicet vis= cii fpccie prouidentiæ fignificationefemper accepta, Nec committere, vt quod nonnulii mediocrum faciunt, qui omni capiti medicamentu qd ex thapßaj SL finapi componitur, applicanttid ipfi quotf faceret. quan do H ex calida intempérie caput male habetttalia medicamenta noceät. . Expedit igitur hos frequenti balneo potabilis aquae fouere.quo amp;nbsp;cali dos vaporeSjqui in capite funt euocemuSjÄ totum capicis temperame tum melius reddamus. Calidarum autem quæ fponte nafcnntur:noxifs US his vfus efl. fiquidem quae exiis fulfureofæjbituminofæ vefunt^e^ propterea quod calfaciuntiinimiciffime calido naturaliter capiti funt. aluminofa.’ vero, quonii anguffos habitus meatus claudunt.Solis au tem hiis fponte natis citranoxam vtailturjfitameipfis vtendum, qup vfi^ dulces funtîClîcenimtutodixeris ) nam quod vtile etiam aliqd exipHsproueniatiidverononperinde tuto dixeris.quando nec calif* dae fortaffe Forenttfi omnis calfacientis medicamentofae virtutis, effet expertes.Satius autem fit, ciufmodi aquas experientiadifcernere.qua«* do etiam 1 are inuentu funt. apud nos ftadiis ab vrbepauloplus centii. inpi’ufa, minus decern .Ergoquæ apud nos eff inallianis Cita enimio cum appellant) vnius totarationis elhatc^exvno fonte manans.qug vero in prufa eft, Ldiuerfse“^ item diuerfus medicamentofæ aqu^ fos. ^que vt apudnos inlicetis, Quibus vero caput vehementer calidum eftuanff^ nbsp;nbsp;; his præftat æftatis tepore rofaceo perungi; quod ex rofis

tantumacfinefrondibus fitconfeftum. At»$in hoc ipfo genere illud præftantius eft, quod ex crudo oleoCquod omphacinum amp;nbsp;omotribes græce vocant)inielt;ffis rofis componitur. Quod longe etiam melius é fi falls omnino fit expers. S unt capita quæ propter arteriarum tempcræâ mentum in vertigines Cquæ græce feotomata vocant) 8i capitis dolo*: res incidunt. in quibus etiam arterias incidere foIemus.Sed hoc genus propofitæ artis limites egreditur.Qu^ tarnen ex nimis acuto neruorum fenfu affiduc dolent, qui a capite orti plurima fui parte, os vetris texut, pars etiam ad reliquum ventrem defeendit: his fane mederi propofitæ iam artis officium eft.potius tarnen confilium eft, id agere quo minus hæcvllomodoincidant.cauendo ne aut biliofus humor in ventrem prorfus confluât, autq celerrimcindcexpellarur.Atcp vtneprorfus dem confluât, cofulueristficitius cibum exhibeas.Vbi enimtotius cor^ poris biliofius temperamentum eft, veter imbecillus, vtic^ cibo quivi» trem roboret C euftomachum græce vocant) firmari poftulat. Vbi enim

NJ

gal.desanitate tvenda.

ita nonpiofpiciturîdefluuntineuinjquas corpus aceruat? fuperuacu^ fanieSjquos gixci icliores vocant.Ex quarum vapore non folum capisc lis dolores nonnullis oboriuntur: fed etiam fuffuforum quos ypoches» onos vocatfymptomata.aliquibus vero Si comitialis conuullio. Ho* ïum itâc^ omnium vniuerfa viâus ratio^ adfrigidius potius humidius çmutanda eft.Quodautem in ventrem confluitîidvomitionej aeVe* trisfolutionejexpellendumeft.Stomachus verocibis quidem quori* diejpriufqbilemcontrahatîfirmandus.purgetur vero medicamentisgt; ex maioreintcruallo3apfînthij coma,amp; compofitione ex aloe qua pi* era vocantj quippe hæc quod altiuS in'tunicas biliofi v entris fe reCepit; . expurgat,aplînthio paru id præftare valente. Eft enim apfînthio vis j tantum detergendi aftringendiç, ac talis quæ C vt fi dicam ) fordes tu* nicarum ventris detergeatjnonfi quid altius in eo imbibitum eft, foras , extrahat, atcçexpcUat.ficutaloc.Quæ autempofthanc ventri extrin* vfccus admouentur vnftionesîh^ modice aftringetes funto. vt melinû, maftichinum, Ânardinum, Si alia id genus, A c ^ftate quidê potius me* linum.hieme nardinum.vere maftichinum. Nam id medium eft inter

melinum Si vnguentum nardinum.hocenim calfacit, potillimum cum amomumliberalius immixtum habet, illud rcfn'gerat. Eftautemopu* lentis mulieribusjôiquodpræftantius nardino vnguentum fit.Nem* pe foliatum,præterca qu^ fpicata vocant,quæ ventrem Ótrohorare pof funtjS^ calfacere.Si veronon modo caput,calidamfanie ventris par* tibus tranfmittit, fed etiam venter ipfc calidam intemperiem habeat, v* ti(ÿ qui frigcfaciant,tumcibo turn potione, femper vti conueniet. atlt;ÿ earnqualitatem inhis pro temporum annirationeintenderevarie,ac remittere, nufqua tarnen ad contrariam perucnire.id quod inhis qui medii tempérament! erant,fecimus .hieme calfâcientesj^ftate réfrigéra* tes.Ad eundemmodum fi vtraej pars frigida intempérie fit afîeâa, fern per calfacientibus turn cibis,tum potionc,tum vnérione vtendû eft.va , rie tarnen ea pro temporum ratione intendenda,remittendaqp funt.por I ro difficilis connexioeft, quoties velin calidum ventre frigida Si pi* , tuitofa fanies defluit, vei in frigidum calida, at cç harum duarum altera femper expertus fum magis ad curandum rebellem,nempeinquafri* /. gidi pituirofieç fucciin calidum decidunt vetrem.Peffimus vero is fta* 1 tus eft, cum homo eaeompofirionenaturaeç eft; vtnecventrem facile 1 folubilem habeat, nec vomere ex facili poffit, Corrumputur enim pitui* tofi humoreSjfi diu fint in ventre morati. adeo vt Si ipfum érodant. Si fimul viciofos interim halitus ad caput fummittät,Nam fi pituofus fuc eus acapite in frigidum naturaventremdccurrat facile his fuccurritur. Simane aliquid fimplicis medicamétifumpferint, quod diatrionpipe*

—: reon dicitur.S ed di piper folum ad exaftum contritum ieuorem aquæ Sifrigid’hu mixtum bibere his licet. Ad quem vfum me ius ftomachoq^ aptius at mor infrigi« bum piper eft. Porroabfinthi) potio , hiseftaduerfiffima.vtquæpitus:

] itofum fuccum ipforum ventri affigat, cum detergendi vim no habeat, quæ adeo fit æftimanda. Sed nec aloe valde his conducit.Cum ei biliös ofi trahendi humoris facultas fit, eoq^ excogitata falubriter eft compo^» fitio quam picran vocant. Quæ acrimonia caloreq^ eoru quæ in fc hæ^ bet,craflbs di lentos fuccos difrecat,ac deterget. Cuius generis Cinas^ momum eft.veru aftidue vti hoc medicamento non licet. Sicut diatriö

pipereonautdiacalaminthes, Quitus etiamfi quotidie vtatur, quem frigidus venter infeftat: nihil incommodi ex iis fentiet. Intotum ergo ad aloes drachmas centum^reliquorum cuiufc^ coni) ciuntur drachma fex.qu^ ipfa quoc^ fex funt. A t(ç hæc eft picra qua Romæ omnes pr^#: parant. Ego vcro etiam alias duas compono. A tç in altera, eoru quæ calfaciuntplus,inalteraminus coniicio.Atplus quidereliquoru imiss fcebimusîfi de aloes folius pondéré detrahemus.ficut inilhus dracli/s mas oftoginta,reliquorum cuiufq^ addamus fex.Mimis verojcu aloügt; es modumaugebimusjviginti drachmis adiedis.Sicvt centum vigils ti eins drachmis3 cæterorumcuiufcçadiiciamus fex. Minime vero la?» tetj di quod in penuria Cinamomijponendum pro eo fit optimæ cafiae duplum.Quam alias ea èlTe virtute non nulli putant, vt nihil ab inua* lido Cinamomoabfit.Nama generofo,etiam talis cafia longe fupe!* ratur.verum ficut in boni panis inopia, vcl viliftimo vefcimur, fic i Cits namomipenuria,exquifitiffima vtemur cafia.Acin quitus quidevé:? ter, aut frigidus eft, aut etiam temperatus,cæterum ad frigus propenfits or:his aptum medicamentum eft,quod diofpoliticon vocat.Quodip«: fumquoc^dupIiciterconficialTueuit.his qui aluofunt aftrifta, nitro quod Bernicariu vocantcum cuminojruta amp;nbsp;pipere pari pondéré acL mixto.pro his qui foluta funt,dimidio. C'onuenit naq^ at hoc medica« mento dipituitam extenuari, di fpiritum flatulentum expelii. Grauis | autemnec facile tradabilis complcxio eft, ventris qui intemperanter

calidus fit, cum frigido capite. Quæ enim in vetrem defluit pituita,di^ atrion pipereon, ac diacalamynthes eget, etiam cuius modo mentione Si calid^ vê fecimus diofpolitid,os autem ventris ab iis qui calorem accendunt, ter difrigidti offenditur. Ergo in his qui ita funt affefti, id agendum, vt pituitam diß» caput, feces, detergeafcp iis quæ haud quaqcalfaciut. Quod genus oxyme« Curatio lielfenouimus iam lubrica,atcç ad curationem difficilis connexio eft, } Sios vetris vbi tales partium affeftus coierintn'nquibus os ventris (que ftomas» imbecillu di chum vocät) imbecillu eft,ac naufeofum, venter autem ipfe retinetur. venter aftrt»

Quippe quæ hunc lacelTunt, ftomachum omnia fubucrtunt, ita vt i fu««

gal.de sanitate tvenda.

moeiüSjCibinatent.amp;naufeamfubmde excitent. HisnccciTario inci^

dit, vt cibum parum belle concoquant. Quod ft contra,illis ca quæ • ftomachumfirmant,exhibueris, eriam in tertium quartumq^ diem, prpidia ipfis venter ftftitur. Huiufcemodi igitur hominibus, vnicam vi^ ftus lationem conucnire animaduerti. nempe vt primo loco olera cum oleo amp;nbsp;Garoaliaqj quf ventrem mollire folent, fumèrent, poll iuftum autem cibi modum, aliquid eorum quæ ftomachum robo^»

1 rent : acciperent. Ea funt mala amp;nbsp;pira punica. Qnippe aliqua funt liorum generum quæ citra acorem aftringant. ipfe autem qui aL fligitur, omnibus feorfum vfu exploratis, quod minime noxium

iucudiffimucç inueneritteo vtitor.Non multum autem de horu fingus: lis,eft fumendumtfed quatum(Vt dixi)imbecillitatem ftomachi reficis

et.nä eiufmodi horû vfum,ventre foluere expcrientia comperi.Atq^ i totumagis qui ita funt affefti, deftdent, ft quid aft ringens poft cibn fu^ pferint’.qft eo prorfus caruerit.propterea quod os vetris iamroboratu, amp;nbsp;trudit deorfum qua? in fummo natant, amp;nbsp;cu his vna qua? in toto fu:« pcriore funt ventre, turn vero ipfum ciborum momentu intcftina quo=j exceptum feruant. ipfa quoç îpcllentia qua? a fupeiiorib’acceperut* Videturenim ipfa turn impellcndi,tu expellendiuis,etiara ft afedeipfa aliquid furfum impulerit: ipfum motum longiffime tueri.quauis pra?tcr naturam fit eiufmodi in animalis corpore tranfitus. Cæterum ita fe halt; bere, vt dicim% cuiuis itelligere licet.ft quod f^pe nobis accidit ad mco moriam reuocet,Nam mordax interim humor i locum aliquera fedi cinum receptusrad expulftonem fui nos irritât, quem tarnen cohijs bere propter ciuilia négocia coafti r ncc ab his expediti eum expel #gt; limus Î amp;nbsp;fafta conuerfione eius caput inde dolerefa?penumerofen!J timus. Optima igitur ratione tametfi lubricantes cibiftomachum in natant Î auftera fumpta vbi fuperioribus ventris partibus robur ad#: diderintî principium deorfum ferendi,ijs qua? in eo continentur, fup#: peditant. Id ferendi principium inteftina turn excipere, turn ad imu vfiç exitum feruare' folent. A tq^ cum fatis de his haftenus ftt di#= ffumrad aliaminæqualem compofitionem tranfire par eft. quæ nub li diftarum in malicia cedit.vtiç in qua renes calculum gignunt, aut tophos, quos græce ircuçotr, autquomodocuqj aliter vocatrtotus vero corporis habitus gracilis eft.hinac^ medicamêta,viâûq^ quæ ex#; tenuare pofiïnt, requirut. A t ea gracili corpori funt inimiciffima. Adeo vt quidam qui propter renu viciu yfus his fuerat, vbi digitos detenus moueri fentirecj fcnfit, amp;vt ipfe locut’eft, veluti cauu quidda fonates :

LIBER SEXTVS. FOJXXIIL

comunicauitrcm medicis, primiiin campanidjvbi iplf agcbat.hi tanq eö affcdu laboraretj qui paralyfin id eft refolutionem neruorum mina«« rctunmedicamcntis quæ exeuplirobioamp;IimnefiCquametiam adarce vcl adarcon græci yoeant) vtebantur. Vt autem affeftus ei in deterius ceftit, dL fymptomata cum vchementi dolore ad fuperiores partes fern per afcenacrent:mihi qui id temporis in campania forte cram^rcm indi^: cauit«opemc^rogauit*Egoveroeum exhis medicametis quæ memö rauit, ficcatum, i hunc affcäu venifte intellexi i Quærentic^ qua maxie viftus ratione ficcitari fu£ citra renum noxä medcri quis poftet: ptifta^^ na?cremoremexcogitiuiy amp;pifces tum faxatilcs^tum quiinalto mari deguntjaliofc^ in quibus nihil eftct glutinofum.Simili modo di ex vo -latilibus qu^cuq^ fimilem camem habent.porro mult^ exmotanis vOf« catis volucribusjtalifunttemperameto.Quasnäqjin vrbibus coclu;« fas caupones qui eas venditant^ Iiumido ac copiofo nutrimento impif= nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

guant’.aduerfiffimæ his funt. Optima veto his qui itafuntaffefti caro cilyVt ex auibus perdicum^proxima attageuarum, di ftumoru, dc mesgt; I rularu amp;nbsp;turdoru.Quodfimontanaru auium copia non eft, dehis q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

inagroviftitantjamp;gr^galibus columbisjquiinturribus nidificant, fu merehcebitfttemç paftcrculosjqui fimiliter i turribus nidificant.pyr#;

gitas græcivocat.Sunto autem in editis locis eiufmodi furres, Itanäss 9 Ägalhms amp;gallinaceis3quiicorteaIunturvtiIicet.Lacvcroficah feftis reliquoru qdem animalium eft prohibendum vnu vero A fininu Lac afininü cocedendujproptereaquodcæteris omnib’ eft tenuius.Acvtvnover?. ceteris tenui bo dicamjmediam efte conuenit iter extenuantem impiguätemc^, vi# us; élus eorumrationem.particularem vero quæ his conueniatmateriam, tum in his libris fcripfimuSjquifuntde ciborum virtutibus editijtum in eo 1 quo de euchymia di cachymia præcepimus K deo fuperuacuum eft hoc loco pluribus morari. Cum id tantum dixifte fit fan's, de tolt;« to horum corpore nutriendocutam habendam, per earn quam fupra coprehendi viftus rationcm4vbideeofermonemfeci,quiquiduispo Siqs calcà^j tius fufterre voluit^ q pice illini. At fi obefus fit quem calculus infeftat; loftdiobef audafter huictenuemviftuminiungitOtEadem dL his quiarriculorum Articulari ’ viel ƒ s laborant conuenire præcepta cenfebis । Quippe ipfi quoç mcdi!= morbo di pö eamentis arthriticis podagricifc^ ebibitis:fi carnofi, dL crafti, amp;pigues dagra labo igt; funt’.nullu fentiunt icomodu : fin graciles: no modo totu corpus, fed latiu curatio etiam pedes ipfos,interim vero amp;raanus ^fi h^ quoepprius male habe^i Po dagrico bantagrauiftimuftatumficcandoperducunt. Scire ramen licet podi^ luremedio grica hec antidota multum a nephriticis diftare non i eo modo, quod ru amp;nbsp;nepllri craftos glutinofofc^ fuccos atténuent: verumetiam quod calfacis^ ticoru diffeo ant amp;nbsp;ficcent* Nam caleulofis qua; valde ealfaciant, dari nullo - tentia:

'Nil/

GAL.DE SANITATE TVENDA, modo conuenit.Quoniam vcro diduin abundc de talibiis omnibus e, in opere quod de medendi ratione confcripfimusîpræterea î bis libris, quos demedicamentis edidimus:quiipfi duplices funt^qui priores oigt; dinefuntjdemedicamentis fimplicibus^quipofteriores de coinpofitisî profeâo nee omnino nihil,nee prolixi’meminiffe de iis coueiiiebat. ptereaquodeiufmodi corpora inter ea quæ exaétam fanitatem habet, ói quæ iam ægfotantîmediumftatum optinent. fiquidem eapars artis quæ inftantemmorbum déclinât, Cprophylaftice græcedicit) affeâis Hisq incal adhunemodumeorporibus confulit. Nemini cnim ex iis qui corpo^s patofuntha ris habitum inculpatum habent:aut medicametabibenda,auttenuan=ä bitu no effe te viâu vtendum cenfeinus. S ed qui pro naturali imbecillitate, aut cor medicamêta poris totius,aut partium quarundam, ex leui caufa I^duntur;hos ad pî» bibenda aut diêæ profpicientis partis vidum,traducendos cenfemus ,atcj a fufpcs# tenuaiitcvi^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnen nemini eïrenoxiumvidcmus,eoram

ctu vtêdum. lt;iwi naturali corporis bono funt habitu, amp;nbsp;inodice laborare nongraua^ Exercitandu tur.Verum qui ex leui caufa afficiuntur, ira vtmagnis morbis alîidue vexentur,veluti comitiali,vertigine, Cquod feotoma græce dicitur), ' capitis doloiibus. item aliis in quibus caput,fubieétis partibus, Sym^« ptomatum occafîoeft,quarum funt dentes, Gingiuæ, Columella, V:* no verboomnes quæ in ore Äfaucibus funt partes: adhæc aures, amp;nbsp;oculi,Si ftomachus, venter,fpirandipartes,nempe fumma arte^i ria, quæ laiix dicit, amp;nbsp;afpera arteria, amp;pulmo, Si thoraxthis viâus cos« munis feopus eft, caput ipfum ante omnia amp;nbsp;q accuratiffime minus Of portunum ad vicia reddere. mox etiam afflidis partibus profpicere. modo tarnen ne ignoretur, hoc ipfum quoq; alia determinatione

No oes pfs ie,vtirphac.Nonomnes quæ I^fæ funt partes,elle roboradas. Optiigt; tes læfas,eL ma vero determinatioeft, quæ ex vfu earuinpetitur.quippe oculorum fe roboran =5 amp;nbsp;aurium, permagnus eft vfus .Iccirco decidentibus in has a capite ex das .fed qu^. cremetis :deriuatio per vicinas partes Cparocheteuhn Hippocrates vo Oculoru cat) molienda eft. ac ad nafum potiffimum trahenda, quæ in has par»» uidentia. nbsp;nbsp;nbsp;tis feruntur.Sin ad nafum non fequuntur:in os ipfum.vtiiç perea quæ

Parochetcu pituitameliciunt.Capophlegmatifmatagræcivocat)ficuti ad nafum. fis. turn per ea quæ fternutamenta mouent.tum quæ eius obftruftiones a* Quib’ robo periunt. Oculis vero ipfis robur adiicies, fi ficco collyrio quod ex frù» d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lapide componitur,vtare.acficpalpebiis fpeciiloinducas,ne oculi

,lt;çi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;membranam intus contingas.itanaçmulieres quotidiefaciunt.cufti”

bio oculis gratiam conciliant. Ad aurium vero robur, velglauciumfo Quidaurem lumfuper cote tritum cum aceto,mox tepidum per fpecillumblande in roboret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fufum, aut etiam per inftrumentum illud quod publice i vfu eft, amp;nbsp;ori»

cularium cly ftere, græce wT£7;gt;lt;uTa vocant, vbi vero fatis firmat^ fut.

LIBER SEXTVS. FO,LXXIin.

itavt nihil in bas confluât îaffidueinftillandum optimi Nardini vnsgt; guentialiquid.id olim dumtaxatlaodice^in Afiapreftantifiimumfo bat.nunc vero 5^ in aliis fit vrbibus.Robur autem auribus vel magis afferet,iifdê(^ proficietjcollyrium quod diaglaucium,proptereaquod glaucium recipit, vocant.præterea diarhodo, crocodes, dó nardinij, amp;nbsp;quod oj j/oo græce dicitur.præterea ex vnguetis ea quæ Romæ pulentis mulieribus conficiutur. qu^foliata dófpicatavocant, Quod fi larga fluxio, amp;nbsp;fanies aflidue in aures a capite feratur, dó exulceratio iam fada ßt:fane exulcerationijandronis medicamêto, dó fimilib’ me«« deberis.Inter autemld agendum, auertcre materiä ad nafum dó os de:« bebis.Quo fado iam copréfis vteris.veluti autéex iis qu^ a capite de«? fluuntjidentidemlædunturaliquajeorumquæillifubieda funt: fie ex iocinore, dó rénibus,vclliene, in alias partes quæipfîs funtimbecilli«’ ores,moibiinddunt .Siquidem demonftratum in iis commentariis qui funt de naturalibus facultatibus infcripti’.fingulas partis trahendi facultatem habere propriifibiac conuenientis fucci:quem altérâtes ad«? fimilantef^,abutunruradnurrimentum.Rurfus aliam facultatem ha^ bere, qua quod fuperuacuum eft expellere in vicinum defyderent. Ac fi quidem ipfa quæ vicina paiticula eft, corporis habitum firmum ha^» beat: quod fibi obtruditur, vti(^ non admittit, facit vt in ipfa folum q primum affeda particula eft, dolor vfq^ fubfiftat. Sin imbecillior fit, q iliavnde excrementum mittitur, admittit ilia quide, cgteru ipfa quoep ad imbecilliorem quampiam a fe rurfus tranfmittir. Atq? hæc rurf’ ad aliam.donee in earn procumbat,cui imbecillior nulla fit reliqua. Atq^ ad hue quidem modu, quorum nulla vidus fui cura eft : alius alia parte aftidue vexatur.Qui nihil colligunt fuperuacuidiis manent irabecillæ partes femper in tuto. Cuius rei euidentiftimum argumetum eft, qiiod aliqui fex menfibus pluribus ve infirmis partibus laborant. Cum fi fo«? la imbecillitas ipfa id efficeret:perpetuo laboraret infirma pars. ceu cui segrotationis caufa nunq abeffet. Nucquonia ppetuo no laborat:ma?? nifeftum eft aliud quippiam interuenire, quod eius affedus gignedi fit occafio.Qd certe aliud no eft, q qdvcl quâtitate vel qualitate redudat* At(^hocipfuquodredudat,autpertotucolligiturcorpus, vocatqp ea affedum græce plethoran,aut in parte aliqua pricipe.Sed quæ alioqui natura fit imbedllior. id vero auti ipfa manes, autfe in imbecilliorem quapiam natura recipiens, noxam ingerit.illud ergo ante omnia cofys* derandum dcfiniendumçeft, propter ne femetipfumperpetuo laborer 1 mébrum, an propter aliud quod prius ipfofitaffedum. Atç extrinfe«« / eus qaidemnonnuqimbeciUæpartinoxaincidit,exeo quod refrige V rata,ant contufa,aut vulnerata, aut laffata eft.plurimum tarnen ex vp

Niiij

gal,de sanitate tvenda, dus ratione, quæ redundatia viciofum vç fuccu cotrahit. A ttederc ita^ lt;5 magnitudini naturalis infirmitatis mébricouenictjliac prius di'fcre^ done vfum.ac tenuiorem quidcm homini vidu q prius exhibcre turn i? donea exercitatione liugcrc. Cauerc vcro ne qd ab externis caufis no?

incidat.poftea ß ab ijs nee ipfc gracilis fiatjnec ibecilla eins pars ab= fligatîinfidedu eidemvidus rationieft.Sinaute aut omnibus mêbris fiatgracib'Sjautmala afiiciatuisquod viciofo eft liabitu: mutaretalem vidusrationedebebis.vtic^fiaffligitur,duorumalterum faciens, aut vidum hominis in tenuiorem mutans, aut certo anni tempore purgaügt; one vtens. A c aliis quide vna quotannis purgatio vere incipiente fatif* facit, aliis altera quoq^ poft Iianc autumno eft opus. Ac ft fanguinis q.» dem abSdatia corpus accumulauitrmittedus is eft.Sinviciofum fuccS, vacuadus hie medicameto eftjqd fuperatem humorem purget. Quod fi ex tenui vidu pars afflida leuatur, fed corpus emaciatur: picatione vtendum.ficut antea eft comprehenfumjad extenuati habitus refedio^ nem.Sanepeftimus cor poris ftatiis eft,a:illc.Sutenï qui genitale mêcopiofumcalidut^gignut.quodeos ad expulfionem fui profitât, poft qua amp;nbsp;ventris os illis refoluitur, (quodftomachus non a medi?: ds modo, fed ctiam ab aliis hominibus vocat,ita vt a veteribus grse^: ce cardia) amp;nbsp;ipfi toto corpore no folum relaxantur, ibeciilic^ fiunt: fed etiam ficci, graciles, pallidi,cauif(^ oculis cernut. Quod fi ^pterea qd ex cocubitu fic vcxätur,ab hoc feretrahatmo modo capitis moleftia, fed etiam ftomachi offenfionem,faftidialt;jfentiunt. Sed nec ex cotine/ tia magnopere iuuantur. Accidunt enim ipfis per nodurnas imagines, non minora incomoda, iis quæ a cocubitu fenferut. Horucu quidam mordax pr^caliduc^ fernen iter emittendumfentire non folum fcjfed tiämulieres cu quibus remhaberet,referret:fuafihominiabftinèrctaci bis qui fernen genitale augerent.Sumeretautem nocibos modo, ve«« rum etiam medicamenta, quæ id extingueret.Quorû traditanobis ma? (tcriaeftjin his libris,quos dealimetis, ité«^ quos de fimplicibus me«gt; dicamentisconfcriplimus.Tumvero exercitationibus vterctur. quae fupernas partes potius excercerent.Cuiufmodieftquæ paruapila. SC quæ folle fit, amp;quæ per alteres.A balneo veto lubos totos vngerer, vndionequapiamfrigida.Taliafunt3amp; cruduamp; acerbuoleû (quod «oîxoTÇi ß sa- amp;nbsp;omphacinu vocant, ) 8i Rofaceu, amp;nbsp;melinu. vti^ quod cxeiufmodifitoleo.Ipfeverocraffioris fubftantia' vndiones nonuL lis copono.ne facile a corpore defluat.Eft aute copofitio caru, ex cæra SL aliquo eoru quæ refrigeret.prima aûtvbi ceratu qd a medicis græce xkçeAôUojj drfecerisjdeini mortario,manibus affatim fubegeris; ifun;^ des réfrigérante fuccu, que etia q maxime eu cæra fie permifeebis, vt

îïitas fiâtîfnccorû vero ld genus defcnpta mafeila habesjîfimpliciumi medicamêtoru libris .Quoru obüii maxime facillimelt;^ parabiles funtï

femperuiub amp;nbsp;folani, amp;nbsp;vmbiliGi veneris 8i pfylij ? amp;nbsp;polygons Frigidi fuo tribuli j amp;nbsp;portulacae, liæc Vero fuccu no remittit, nilî du î mortario tä:^ cit

ditur:adfufum Ht liumoris quippiâjqui tenuis aquofæc^ rto lêt^ lt;Sê crafe; fubHatiæ ht quali s vuæ imaruræ é, amp;nbsp;rofaru. ver u hi æftate reliquo rum no paucietiaaliis teporibus habetur.velutiladucæ.qui ipfequos= q^exrefrigerantib’eft:Quinetialini feme, fiiaquacoquas refrigeranlt;= ; rem cremorem efficit, Porto Gymnaftaiu quépia vidira^,ex iis q ath?; letis pr^fuerat, qui athletæ cuiufda renib®, plubi lamina fuppofuit quo nofturnis imaginib’ careret.Idlt;^ eue plebe cuida,qui fie eilet affeèL, ùidicarêîadiutusgratias egif Alter vero cuicarnis natura imbeeillior erat,no tulitplumbi duritiam.huic ergofuafi,earu quas fupradixilier^ baru aliquas fubfternere,accuipfîs molles amerinæ frondes, amp;nbsp;rutæ. SenfitGp illico ex his fruâum. Ita cp vfus deîceps aflïdue eft. Qui vbi Amerinæfemine alTiduevefcifuafi’.etlamob idgratias egit.fieuti cria

proruta.Actaliuquidémateria,tuioperedefimplicib^ medicamêtis, turn in libris de ciborum viribus,tradita eft.Nunc illud vifum eft fer^ moni necefiario adüciendum,cauendas elle vnâiones frigidas, quæ^: cuqj ex papauerc mandragora ue fiunt.Neç eni horû quippia admo^ uêdu,nei:^ etia eu in fumo viriu fut,herbæ ipfæ fubfternedæ. na ficuti pr^diâisîita iis quot^ fubftratis vtilicet.Qui rofas experiricuidafua?lt; fi;fenfitc^exhisfubftratlsleuamê,citravllârenu noxa.Sed amp;nbsp;aliud cxcogitaui, his quiitafuntaffeâino infalubre, veluti ex ipfo vfu co:? . peri.Quippeexpenetianormævicefemp habêdaeft,eoru quæ exco:* A gitaueris nec feribedu pro vtili quicq eft, quod no fis exptus :nifi tamê I hoc ipfum tefteris^no elle tibi adhueexpertum. Quid ergo eft quod a me excogitatu magnp elle v tilif a tis fum præfatus {Nepe feruare opor^» tere,quihoc corporis vicio vrgentunquandomaxime genitalis femi^s nis abudantia, quod excernipoftulet, collegerit. Ac die quopia poftq boni fuccicibis i co?na femodice ipleuerit,ad fomnu conuerfosjcocuf# bere.poftero die cu fatis dormieritjac furrexerint,Iinteo fricari, quoad rubor per cutim appareat .Mox aliquaex oleofricationeraodice Vf ti,tum exiguo interpofito tempore, panis aliquid bene fermentati, Ä furno codi, ac puri, ex vino mixto guftare : atç ita ad opus confii* ctum redire. Medio tarnen tempore friftionis ex oleo, amp;nbsp;panis guftandi, fiquis locus in vicino fitjin eo ambulare,excepto, fi hi^ bernum frigus fit. Turn enim intus manere fatius duco. NondiG fimilem roborandi per cibum ftomachi rationemij amp;nbsp;grammati(*=,

Nv

, gal.df sanitate tvenda .

cocuida, quecomitialis fpafmus aflidue vrgebat, fuafi, Ac mirifice contulit, maxime veto in fiduciam veni hominis iuuandi; vbi didici, turn fpafmos incidere,cum diutius a cibo abftinuilfet .magifq^ fi dolor interim,iraueinterueniffet.Quinetiamhabitumcorporis eius cotueo fiar. fcifcitantic^ de hac ipfa re:ftomacliu affiduebili vigeri efl falTus. Omnibus vero qui hæc legent comuniter illud fuafum velim, prefer#: rim qui tametfimedicin^ arris funt ignari, cogifationem tame habent exercitatam,nc veluti vulgus, itaipfi quoeç pecoru ritu viflus ratione vtantur.Quipotius vfu explorer, quinaipfis cibus potufuc fit noxi’, quæ pr^terea quantac^ dimotio.pari modo amp;nbsp;de venere obferuent. nil noxia fibiinnoxia ue fit.tumex quanto interuallo vtenribus,noxia in:# noxiaue fit.Na ficutretuli,nonulliimodicel^dutur. Alii citranoxam vfu eius adfeniumvfq^fufficiut.Veruhæc ambo genera rara.nempe eorum qui magnopere l^duntur, amp;nbsp;qui nullum fentiut incomodu,TO:# turn vero quod i medio efl, id cu maioris minorif^ diferimine, ad ma.# gnu hominu numeru fe extendit, quorum qui non rudes funt, fed ra.« done probe exercitata, (non enim quorulibet efl hæc nolle) iis fuadeo obferuet, ex quibus I^di fe iuuari ve fentiant.ita eni fier, vt in pauciffi#* mis medicorum opera indigeant. quoad î fanitate funt.Haflen’prodi#» derajcu amicoru quifpia toto opere perieflo, vnum omnino reftare dû cebat, quod fuperius a me reliflu,pofl erat dicendum,nepe medicame## turn quod ex malorum fucco conficirur.Quod turn ad appetentia exci#:

tandam,his quibus ealanguet,envtile»tumadconcoérionem, iis qui parumfcEliciterciboscocoquunt,amp;infummaventri robur conciliât. Laudato igiturliominc:quod admonuitappofui,dè copofitioneipfi’, _ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, quæ ad liunc modu fe habet.Accipies fucci malorum cotoneorum qup

Diacydonik julQora maioraq; funt, ac minus acerba, qu^cj noftrates i A fia græcc on copofi to 5 truthia vocat, Sextarios Romanos duos .quib’ mellis optimi tatu«# dem mifeebis. A ceti S extarium vnu amp;femiffê. hæc cum fuper prunas

modice coxcris3amp; fpumam detraxeriSjimittcs Gigibcris vncias tris, piperis albiduas , dcinnirf’infiiniiiignirecoquesjdonccmellis eraf#: . firudo exiftat» Qua vrit^ ciaffitudinc ftomachica medicamenta prepa# rarifolent.hocvciomedicamêtuetiamns quib’inualidu iecur efttfa# lutare iprimis eft. lUud vero latere non debet, ieiunis id maxime dan^# du effe^mediocris Myftri modo.Quanqnec fi acibo fit fumptinquic# ql^dit.Comodequoçdabitjetiafipri’pranfus quifpia,antecoEna id fumpferit. Maxime tame tepeftiue id duab’ horis,auttrib®antc cibum obtuleris * Quod fi id aftringere magis voles, etia ex cotoneo ru fucco conficias ♦ Cæterum fi cui venter intemperie caloris labor at, aut etiam bill quouis modo abundat, huic auferriamp; piper amp;nbsp;Gingiber debebit.

LIBER SEXTVS FO.LXXVL

Acfucciis malonim cum aceto amp;nbsp;melle, tantum ad pr^fcriptam craITL tudinem coäus dari »Qui veto medio temperamento ventres liabent: ita vt nee biliofum excrementum^nec pituitofum congerant; bis pipe^; lis di Gingiberis dimidiiieius quipr^didus eftmodbfatcn’t, Ita ni;» miium,vtiitpipens vnciavna,Gingiberis vna di femis,At quibus frigiditas temperiem viciât:bis quatuor Gingiberis,pipes’ ris tris,autduas di femis vneias iniicies, lice«« bit di cum ad medium modum præpa»;

raueris :in ipfo vfu piper addere. A t cp ad hunc modum, iis qui bus in diuerfis mebris pugnantiatêtf! perametafut, confuledum

cenfemus« '

Quib’ veroin 1 vnaq«» b

Übet fimulari iftrumetali ve parte imparitas temperamenti vifiturtdeiis aJioopereagetur.

TEAca- esftj^Âçiç*

ImprelTum Parifiis per lioneftum virum G uilielmum Rubeu m Ty pograpbum. A nno noftre reparationis »M »D ♦xvij .vndecimo ca*: lendas Septembris.

Errata

A nimaduertat ftudiofus Icdor primo numero Folia, f ccuiido paginas) Tertio Lineas fignificari.Quiquidem tertius fi inaliq^ bus non reperiaturjfcias erratum in adnotationibus quæ in maiv gine funt, eITc.Reliqua öculatus leftor facile emendabit. FoIioaj.pagina.i.Linea.vjvErratUjaleétïLege aleâiî Eo.v.pa, iJi«xx,err. defluit le.defluitTo Jx a.ix.eraracudium lea'racudu» Fo«eodema.xxxvij .er.æer le.aer.Eo*eodemai.xxvi.cr.hide Ie. humide Eo.eodema‘i.xxvii.optimumfortaffe etia reliquisoib’ ifantibus eftjipfulacle.optimuquidéeftjetiareliqsfortaire om nibus ifantibusjipfumlac amp;cTo.xaaii*Erififtratus Ie. erafiftra^ tus FokCodem.i. xii.moeriIe.moueri.Fo.eoa«xl.exccfrutleœXf5 celTcrutFo.eo.i.xIü.Erigidiû le.frigidum Eo.xiai.xn.adhæc le. ad hfc ïo.xiii.i.viii.fulïocas le.fuffocas F .eo.i.xv.fuluberrim’ le.faluberrim’ F.eo i.xvi. vtiliffimis le.vtililTim’ F .eo.i.xxxvi. ueIe.ncF.eo.ii.x.QuêqIe.QuâqFo.eo.ii.xxxix.^ptereale.^!gt;! pterea Fo.xiiii.i.xxxv. feorfumle.ferofum.Fo.eo.ii^xvi.memi? nib’Ie.meminim^Fo.eo .ii.xviii.arbitrior le arbitror Fo.xv.i.xi. fumus le.lîmus Fo.eo.i.xx.phlegmonis le.phlegmones Fo.eo. i.xxix.plilegmon le.phlegmone Fo.eo.ii.xxxii.fiquide le.fi qui» dem Fo.xvia.iii.aduerfa per le^per aduerfa Fo.eoa'.xii. deficcat le.dilTecât Folio codem prima pagina linea.xvi. redudêt legere»» dundant. Fo.eo.i.xxxiata quoqj le.quot^ ita Fo.eo.i.xxxv. E^ qu^ Ie.AequeFo.eo.i.xxxvn.Siguisle.Signis Fo.eo .ii.xxvi. cuiufuis le.cuiuis Fo.eodem.ii.xl.curfus legerurfus Fo.xviii. i.xxxii.erit le.licebit Fo.eo.ii.xiiii. .fubtrauerfum le.fubtrafuerfu Fo.xix.ii.v.cnoiugationes le.coniugationes Fo.co.ii.xii. menfi one Ic.metionê.Fo.xx,i.xxxv.nec dura le.nec a dura Fo.eo.ii.x aliquid le.aliud Fo.xxi.i.iiü.at qui le.atqui Fo.xxi.i.xxx.ex qua titate dura le. non fol u dura.Fo.eo.ii.ii.te le.fe Fo.xxii.ii.ii.me»» miuit le.meminit Fo.xxiii.i.i.reliquos le.reliquas Fo eo.i.iuï.Si quidéle.SiquidemFo.eo.ü.xviü.Namomnia le. Na quoniam omniaFo,eo.ii.xxi.Eâdéable.Eadêob F.eoai.xxvi.meatu le. mcatuu Fo.eo.ii.xxxmï.fana le.fanat Fo.xxiiü.i.xvi.dentilîimâ le.dcnfiffiniä Fo.xv.ii.iin.abundae le.abunde Fo. xxvii.i.xxiiii. retrofu le.retrorfu Fo.eo.ii.ii.coftterit le.coftiterit Fo.eo.ii. xxi. Smiliterle.SimiliterFo.xxviii.i.meatusle.mot’ Fo.xxxii.i.iii. cxcremetou le.excremêtoru F.xxxvii.i.vii.de ea quæ ad laffitu»« dines pertinent le.dc eo qui ad laffitudines pcrtinet Fo.xxxviii.i xxx.Siquidele.Siquidê Fo.co.ii.xxxi.exercet le. in vfu cft Fo* xxxix.ii.xv.cuiufçIc*cuiufqFo*eoiù\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;les o-Tsyjjooffi G*

Errata

Fo#xl.i,xxxiimrobufliorlc»mdtatior FoHo^eodemau vigL ftiJe.vigbS^ tnfti.Fo.xIiï.ü.xxvïï.traflat^ le, traiinat’ Fo.xiiiïi , i,xxv. lientle.fîc vt Fo,eoji,xxxih^ccidusJe.a.cidLis Fo.xiv.f, i.apprcatle.appareatEo.co.i,xxv.feperatio Ic.fcparatio Fo.eo. ii.xiiï.indknatJe. indicant Fo.xivi.ii.pituitofi le.pituitofus Fol. xlvii .i.xxüii. Facultas le.copiaFo.co.ii.xxv.alterueft.Ic altei^ vero eft Fo.xivin.ii.piuuia fieri le.pluuia a.g fieri ,eo,ii.xxxv. quod le.quaad Fo.co.ii.xxxvi.nutriedum le. .Nutriedu Fo.xlix i.xxiii.profeâo le.vtiqiie Fo.l.ü.iiü.mifcebs le.mifcebis Fol.eo. ii.viii.quodk.quoad lro,eo.ihxxxii,3.betin^ le.abietin^ Bol.eo, ii,xxxiiii» facultas le. copia Fo.eo.n.xl.quidecim led quindecim Fo.li.i. xii.addifTe ie.addidilTe.Fo.eo.i.xxxvii.frida le.frigida. Fo.eo.ii.xxi. fiquidem Ie.fi quidé Fo.eo jï.xxxix.adiûéltu le.ad iunâus Fo.Iiii.i.xxv.Iegumnéle. legumen Fol.eo.i.xxvi.fiinili Ic.eadévero Fo.eo.ii.xxv.fecutile.fecutus fim Fo.Inü.i.xxi.palt; tibus lepartibus Fo.eo.i.xxiü.totumie.totam Fol.eo.iï.xxix.eft turpitudinemle.eft vttuipitudinem Fo.eo.ii.xxxvi.prout eff le. in ftatu fuo Fo.lvi.ii.ii.optimus le.optimi.Fo.lvii.ü.xiin.puIue=^ ratis prius le.puluereprius infperfis Fo.eo.ii.Rontundclc.Ro!? tundæ Fol.eo.ii. Gorecomicele Gerocomicc Fo.lix.i.xxi.petre folimum le. petrofelinum Fol.co.ii.xx.femidalin le.fimiîagincm. Fo.eo .ii.xxii.femidali le fimilagine Fo.eo.ii.fcmidalis le. fimila^ go Fo.lx.ii.xii.dexta le.dextera Fo.lxi.i.x.veluti a manu le. ve»= luti manu Fo Jxü.ii.iii.magnifacied^ le.magn^ faciend^ Fol .eo. ii.xvii. le.ex Fo.lxnii.i.xxiü.motele.motus F.eo.i.xxxv.ca-^ liiorcs lecalidiores Fo.lxv.iï.xiii.quam le.quaF.lxvi.ii.xxxvii. üfefto le profedo Fo.lxvii.ii.xxiii.id eft cibis le.id e de cibis .Fo. cojLXXinbquiqui Icgt;qui Folt;co ji\xxxnLdiacaIamynmcn le, dia calamintlien Fo.lxix.i.xxx.humadante le.humedante Fol.eo.i. xxxii.cibus le.cibis Fo.lxxi.i.xxxiü.renuatorius le. tennatorius Fo.lxxii.ii.xxxv.vnam le.vuam Fo.eo.ii.xxxvin.mediocorule#» ge.medicorum.Fo.lxxiü.ii.iiü.ypoclieonos le.hypoclieomenos

Finis.Laus deo.