Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Buchell Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge • the back board

4x

FRANCISCI

Balduini lurib

Ad Lib. I. amp;nbsp;11. Digeft. leu Pandeélarum.

ACCESSIT rerum amp;nbsp;uerborum mcmorabilium INDEX.

IO-

annem Oforinum^

FRAN. BALDVINVS lA

COBO OMPHALIO I Vz nfconf» V, C«.

KM de edundk lutis Ciuilii It brfs, qui in inte^um ali^ quAndoreßituti, C^neceßd-^ ! rijs notii inÜruili eßenc, nu^ ƒ er deliberaremßo^ltß. Om^ frhalhcomtnoduminline admeuenit ifetleuta Z-angeb. lurißoß amp;nbsp;quales in ijs ßmilium diß fimibumq^^amp;uero communium locorum indices! adornaretßamiliAriier mihi expofuit, Lau--dauijUt debuißominu inpeniu atq^ indußriamt atq^ (quodaiunt ) currentem etiam incitaui:mi dlumßbipartei in hoc opereßmere,quas nbsp;nbsp;inuitusfifcipieba, nbsp;nbsp;de-

rebnqui tarnen nonpoße uidebam. Interea ue-ro dum hoc aperer^utßof HIm indica notas an-numerarettatq^ etiam marpinibue affiger et, pla cuit,ut quaspraterea necejjarios annotationei, eße putaremßreuiter colliger em, ißdemff libria affergerem,Zdixßnejdc ne uix quidem fieri po teil in hoegenereßriptionü,ut modum eum te^ neami^, qui in multorum nonincurrac repre, 2 henßß^

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EPISTODA»

henßonim. 'Nam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;homines

quidiam fciunt,jruflra diet ab alio, clamttant :

indoHiqutcquidneßittnt, omnibus locis re~ quirunt. Sed cum tllorum potius quam h or urn reformidanda[it offenßotneq^ uerboßs comme» tarijs^quibus nunc omnia redundant, lubenter indulgeam^neq^ tam ocio abundo : neq^ abun^ darem tarn abutieo uellem t operam dab’o -, ut pauca ex mult is,qua amp;nbsp;mimu protrita, nbsp;ma

pu tarnen neeeßaria eße uidebutur, excerpam. Specimen autem ut aliquod nunc ederem, cum librariui ualde roparet, ego, minirne licet o^ cioßudam ad hoc Schdiorupenus adpreßus, hoc (x.7roijxrxlt;rf/.lt;xTioiJ editurus eßem ,principio te appellandueßeputauiy quemamp;intellipentem' iudicem amp;nbsp;idoneumpatronum melioru luriß prudentia eßeßio: amp;nbsp;ut in Çermanta ea expo-liatur^mecum optare, atq^ etiam hoc apere non dubito^Sed amp;nbsp;quam nuper ex falutatione prima in Trincipum conuentu Francoßordienßa-micitia contraximus^neq^ tame lonpioricßuetu dine familiar tt er aßrinpere potuimusjjocoßicq penereaupere atq^ confirmare opto, Idale.

Feidelb, /dib. luliqSi

CL Agt;

CL A RI SS* VIRO, D* FRAN/ ci[co 'ßalduino ïnrifconf. Legmt profejjori, Detleuus Langenbckius S.

EueroSi laudo amp;nbsp;ueneror,Balduine,lurifconfultorS doólilsimc : quem uideo cum multis noftri feculi erudi-tifsimis uiris id fcduld conari atqj age re, ur tandem lurifprudentia noftra à fordibus ( quibus penc oppreflaac fu6 focaraiacebat) utcunqueuindicata.nonnihilrefpira-re, atque animam recipere pofsit.Nam nt plane ac pet omnia in ueramac priftinam dignitatem reftituatur, optari magisquam prxftari poiTe uideo. Tot enim mendis acuulneribus omnia opplcntur ac fcatent, tantistp quæftionum.opinionum, dubitationum gyns multa, amp;L baud Icio an omnia, inuoluta, intricata ac fœdata funt,ut illis uel fanadis.uel explicandis, uel abftergendiss nulla unquamfufïicereætaspofl’euidea tur ; tantum abeft, ut ab uno folo, quantumuis fœlicï atque ingeniofo,tale quiddam fperareliceat, Omnem certc medicinam morbi grauitas,uitiorumi]5 multitu-do fupcrare uidetur.Laudanditarnen funt.omniîÿ ho note digni,quihuic tarn pra:claro,omnium'qj præftao tifsimooperi manumadmoucre.acpro uiribus fub-uenire non detrcótant. Quales noftro tempore multos uidere licet ; qui fi perfeuerare uoluerint, ncque fe txdio uel labore uinci autfatigari pafsi fucrint,uidcbt mus breui lurifprudentiam noftram plurimum recipe rcôi decorisamp;ornamenti.ac quafi priftinü quiddam fpirare. Ita enim uideo à multis quxdam uel acute ani maduerfa,uelfubtilitcrextricata,uelingeniofeinordi né ac methodü côtraéda, ut bona fpes lit ab illis ingeniös plura pofl’e prcftari.Quo in numero cü dite efle co fpiciä, nihil eft quod me uel laudatore ,uelhortatorc tibi opus fit. Cum autemfuperiorum uitiorum mihi A a } multa:

EPISTOLA.

multæ ar^ infïnitæ iiideanrur cffccaufæ.Iibettame« in quatuor tanrurn,eas(çmeoiudicioferè præcipuas, iicnihil inquircre.quibus utiqj ucl fublatis, uel utcun qucmitigaris/perem omnia in lurifprudcnriæ ftudio mclius elîc babirura. Primiim fuit omniü artium ge ncralis quxdam barbaries amp;nbsp;corruptela : qux cum o-bm in oinnib.fcrc fcliolis in ufu eßet, fieri non potiiit quinamp;îurifprudcntiaquaficontagio quodam infice rctur : præfertim cum adolefcentes primis illis artibus corrupte ac barbare inftituti, male imbu turn anim um -adiurifprudentiam adfcrrent.Cuius caufæ ratio cum noftrofeculo (Deibenignitate) mutatafit.uidëturôi luniprudctia.Sëcxteræomncs difciplinæftatim quafî noua facicm induifle. Deinde in confcfso eft, ipfum luftinianumnimis certc concife ac mutilate multaex iictcrib. luhfconfultis in libres Digeftorum rctulÜTc: quæ ut forte illo tempore ob copiam librorü, feho-larumdoétrinam,riotacrantftudiofis,ita certè nunc fublatis iieterum illorum lurifconfultorü feriptis, uix, acneuixquidéintelligipofl'unt.Cuitarnenuitio frag menta quædam, quæ m ultorum induftria ac diligetia ' pafsiminueniuntur.nonniliilmederiuidentur. Tertio negari no poteft, ipfum textü infinitis featere men dis,quælibrariorum partim negligentia,partim infei-tia peperit. Qjiis enim credatueteres illos librarios in tam longo feribendi tædio.fideliteromnia defcripfif-fe.cum etiam qwod fcriberent,non intelligcrent^Græ-culienimferèerant,SCLarinælinguæ,atq; ideo luri» non admoda periti:cum multa tarnen fint, que in hüc ufqj diéucl à doëlifsimis uiris uix intelligi potucrint, ut taceam,quàm multapro captufuo acfenfu.fcripto-res illi uel mutauerinr,uel expuxerint, ucl addiderint, Sed cùm frequens bonorum authorum le(ffio,quibu8 jhoctemporcrcpletafuntomnia,tum uerd quorüdam fngenioia coieiflura, multa in bac parte iuua t amp;nbsp;far CÙ. Qpartum, quod lurifprudenüâ non pro parte.

EPI s TO LA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

fcdpropcin totum corrupit, cftfchoIafticaillaDofto rum traélatiOjCX qua ( ut ineptias Si barbaricm otnit-tatn) illa,quam uidemus,Commentanorum,Repcti-tionum, CSfïliorum multitudo, quçftionum fcrupu-lofa Si inexplicabilis intricatio, allegationum infinita congeries,orta eft: quç omnia aded creuiffe uidemus, ut mole iam fua laborent, nec ultra qud progrediâtur Itabeant-Fadlu eft autem,utftudiofiplus operçacftu-dii Doélorib.illis.quàm ipfi textuidederint-.S^ cum ip foslurifconfultos ac fontes magna eumuoluptatee-difeere potuirtent, maluerintperpetud in edifeëdis ac euoluendis DD. commentaries occupari,proptercacp rard obfcurioris alicuius legis uerum ac genuinü fen-fum perccperint.Velcnim qs quxabalijs traditaefTe uidebant,c6tenticrant:ueliudicio,eorü afsidua corn-inentariorümleclionejCorruptOjtcnebras tenebris ad debant.acinalc tradita peioribus mutabant. Hinc infi nitæillæ DD. inter feipfos rcprchcnfioncs,tales,utni liil ferc in lure.quod in fcholafticam difceptationëin-ciderit,certi reliftum fit.Ita enim uelitationibus.rixis, confutationib.omnia fcruent,ut cui fentetiæ accédas, ueliementer dubites.Qua in re mihi quidem noftri ue liementcr errareuifi funt.Primó,quódnullapoterant teuere metliodum : fine qua tarnen nulla ars confifte* re,nec officinm ümm prçftare poteft.Quomodo enim tam confufo genereftïidendi.certâ aliquam luris for-mam.uerumip rcrum ordinem nel affequi, uel animo concipcrepoterant^ lllam Certefi quam uoluifTent, nö cxcömentarqsDD. fedexipfis lurifconfultis hauriri ac peti necefle erat.Deinde quid ex fcriptis DD.quam barbariem imbibebant^ cum tarnen potuifTent.fiipfis tantum lurifconfiultis operam dediffent, omnia latine explicate atqg effari : ut taccam quantum ilia barbaries uero iudicio,atcp adetaintellediui legum offecerit.Vix cnimbarbarus ea quç eleganter ac latinefcriptafunt, præfertimintâtaluris fubtilitate,reólcintelliget.Ter«

A a 4 tid.

8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EPISTOLA.

tio.quód lieras rationes ueteris Iuris eos ignorare ne-, cede erat. Hand facile enim quifquä eas redlc afiequi poteritjUifiquiafsidiicledfioni lurifconfultoriim in-cumbat,eorum iierbaexcutiat, perpendat, ferutetur, remcpiplamexipfisiierbis attente' ac diligenter tnedi tetur : qiiod in tarn confufa DD. miiltitiidine fieri iiix potuit. Qiiartd, quodinomnib.fercprobandis au-thoritateipforumDD. ufifint, nihilq; fine moleftaac longa allegationum ferie traólarunt : cum tarnen po-tiierintuno autaltero refponfo ueteris alicuius lurif-confultircm omnem confirmare, Gerte illi DD.aii-tliores Iuris non funt,fed tantum interpretesinec quic quamilloriim ualetautlioritas.nifififententiam fuam uerbis lurifconfultoriim acLegiim comprobant; quac quidëfrequenti ledionemihiæquc atqj illis in prom-ptu efl’e poffunt. Netp enim diligenti leftori, fi modo memorianonnihil ualeat.,quicquam potefteffe inco-gnitum.Indignifsimum ergo fiicrit,ex piitidis laciinis liaurire,qiiod exipfis fontibusnitidius aepurius fumi poterat. Nec uero Dodloris authoritas ( uel ipforum iudicio ) abfqiic lege quiequä ualet : nec filege quic-quamfcriptumaccautumeft,id DD. quätumiiis mul torum authoritas, uel imminuere uel augere poteft. Ex ipfis certc legibus, tarn ipfis quam nobis petenda eft probatio: quas quo diligétius qiiifip legerit,eo ex^ peditius in pröptu habere poterit : exercitatio earum aiigebitufiim. Quinto,quodinfinitolaborein perle-gedis illis cömetariis,acrcpetitionib. opus erat ; cü ta men potuerit restotaexpeditius maiorecü fruftu exipfis fontibusaddifei. Quis uerdfuffeceritomnib. omnium Gommentarijs, repetitionibus, ac confilqs uel coemendis.uelperlegendis^ uttaceam,tam multa effeinterim abfurda, infulfa, inutilia.inepta, barbara, toties alienifsimis ctiä locis repetira,quac magno cum tædio ac laborc funt deuoräda. Non diifiteor utile effe quandom infpicerecömentariosDD. fed id infpi-

ciendi,

EPISTOLA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

dendi,cum eft neceflc,tanrum caufa faciendum eft,no ut prçcipuam aliquam operam inillis perlegendis ac edifcendis colloccmus, quæipfiusiuris Ciuilis Uteris debetur. Sane' ft ex Gommentarijs DD. omnia pende bunt,nullust)5 uerus lurifcofultus iudicabitur, nift qui illorum ledïiot^ abundauerit: fateri neceflc erit.ue teres illoSjCX quorum fcriptis Ins Ciuile concinnatii eft, ucl etiam eos qui temporeluftiniani ucl paulo póft ui xerunt.cum banc traélandi rationem ignorarunt, ne-queeiufmodiCommetarios unquant confpexerunt, non fuifle ueros lurifconfultos.Quid? Ipftim etiam lu ftinianum.dum tarn anxic ne Commentarij in lus Ci* uilefcribätur probibet, infcitifsimcfeciftciudicädum fit. Quo quid infulft'us dici aut cogitari pofsit,non ui-dco. Sed quo progrediorï aut quid hare ad teï No-ftuas fcilicet Athenas : cum ipfe talib. non folS abun-dare, fed Si alios inftruerefolcas. Dabis ante ueniam doéfifsime Balduine,huic importunæ meg loquacita-ti.animi cnim affeólu quodam,eolp,ut opinor,non in dignOjlongius cuagatus fum quam conftitueram. Fa-tcorenimincredibili me uoluptateaffici,cum uideo bac noftra ætate ( ut de cætcris difciplinis taceam) lu-rifprudentiam noftram,qug barbarie pene extinéla e-raf,ingenio ac induftria nonnullorum quaft reflorefee re, fuumqj reciperc nitorc : adeô ut fi ipfi uetercs lurif-côftilti reuiuifeerent, fuorum quafi temporum florem in noftris agnofccrc pofle uideantur. ■ Cum autc pro amicitia ac confuetudine.qiiæ mibi nuper tccum inter cefsitjfæpe de bis rebus familiariter aciucundc internos conferre foleamus, memini te non ira pridem in* ter caetera mibi narrafl'e, tibi in animo cfTelus Ciuilc breuibus quibufdam Annorationibus illuftrarc : qui-bus tantum difficiliora quacq? breuiter cxplicarentur. Quod cum mibi ucbementer probarctur, nonnulla^ adiecifl'em,quæSimibiadcam rem admodum com-moda uiderentur;tandem in eum incidi fermonem,ut s SCme

,e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EPIS TOLA.

Ä^me aliquid eins generis in gratiam ftndioforum prç manibus habere, attp etiamaliquotenus progrciïum ciïc dicerc.Rogafti igitur me,ut id quale effet, tibi cx-poncrera.quodSifecijfimulq; labores in earemeos oftendi. Qyi cum à te fummopcre probarentur,petq-ftiamc.uttibiomncm inftitutimeiratione atqueu« fiimmagis dedararcm. Accipeigiturpaucisdoélif-fime Balduine, quod'nam fit in gratiam omnium qui podhac luri opcram daturi funt,inftitutum,at(p adco (quodDeus Opt. Max.fccundet) inucntum mcum. Vcrcenimmeum gloriari pofTum,quod quantismihi conftitcrit SiC mcditationib.amp; Iaboribus,res ipfa quan doque dcclarabit. Seis mi Balduine,glofias Iuris Ciui lis, quibus certe nullo modo carerc pofTumus, nihil fe re aliud agere,quamut annotent fimilia amp;nbsp;contraria. Similium autem cognitioamp;infpeftio (utipfeoptimé nofti)adhocpræcipucutilis eft.utipfostextus diferté intelligamus. ferè enim textus textum cxplicat. Atque ca expcditifsima,optima(p ratio eft difeendi, collationne refponforum aclegum inter fc,ucrba ipfa acfenten tiam fcrutari,pcrpendcre,cxcutcre: ita^ fi t,ut lurifcô-fultus lurifconfulti quafi interpres fit. Quogencre quid poteft efle fuauius, aut fincerius lt;nbsp;Prçfertim in tä angiifto angulo,quo nos luftinianus inclufit. Dein de contraria nofre,ad ueritatem reru ncccirarium eft : quæ tarnen tanta non funt, quin exinfpedione uerbo rum,reiq; fubiedix c5fideratione,ficredimus luftinia-no ( paucis exceptis) diifolui pofsint. Nemo autc eft qiiiignoret.quantü morarfitin perquirendis il lis capi tibus Legum fimilium uel conrrariaru,cum titulipleri queadmodS fintprolixi, multa^ perpcram Si falfo in Glofsis quädoqj uel annotata uel imprefl'a fût : quo perquirendilaboremultum temporis effluit.ut tacea, uno loco omnia fimilia uel côtraria notata non cflc,Si efTenecefrepleruquc pluresobid gloflas percurrere: ideoy uel triplid uel quadruplici perquirendi laborc

fatiga-

EPI STOLA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;It

fatigarî- Qiia moraftudijs Iuris late patentibus nihil f oteft eiTe noccntius. Excogitaui igitur rationem ali-quam, qua iimilia amp;nbsp;contraria omnia, non titulis uel capitibus Legum, fed numcris paginarum in margine commode notari poffennidep tarn apte amp;nbsp;expedite, ut quantumuis remota,indicio numerorum ftatim abfqf ullo errore,ullac}j mora inneniri queant. Qua rationc amp;nbsp;illud alfequentur ftudiofi, iit non tantum ea quæ in fingulis glofsis notata inueniuntur,fed ôi infinita prç terea,ftarim ad manum habeant. Ad hçc,ut unicuique adeundem modum,qua:cun(plibuent numeris afsi-gnare'eomodum fir. Comparaui igitur ad eä rem mi.-hi exemplar iuris Ciuilis,magno certc cum labore,t£-dio magno,ac moleftia non parua, nudum fcilicetac purum texriim:curauilt;]g ut libri Digeftorum dprinci.-pio ufcp ad fincm,unum ac perpetuum habeant nume rum paginarum : item ut Codex fimiliter fuum : idem de Nouellis SC Inftitutionibus, Practerea diftinxi exte-riorem marginem paginarum tribus columnis, ficut exinferiptione apparcat, ad quam partem quæuis co lumna pertineat. Spcólatauteprima columna amp;nbsp;pro-ximior textui,ad libros Pandcftarum;altera ad Codi-cem : tertia ad Nouellas SC Inftitutiones. Quæcun^ que ergo fimilia uel contraria in Digeftis reperiun.» tur, ea in prima columna eregione textus numeris paginarum apte' defiguata fünf : quar in Codice, in fecunda : qux in cæteris, in tertia. Sic cum intcrle-gendiim annotata fimiliauelcontrariaperquirereuo lo,ex afcripto numero in margineintelligo nume-rum paginæ, qua fimileuel contrarium continetur,’ Ea inuenra.infpicio columnam, quç ad partem illam fpe6lat:amp;f perquironumerum i’lius paginar, àjquafci* licet quid requiro.Quern ubi etiam inueni ( quod nul lo errore,8i difto citius, fieri poteft ) iam eregione il-liusnumeri liabeo quod mihi fuit perquirendfuficip numerus numcrum indicat, ncc patitur quenquä ab-r crrarc;

»X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EPISTOLA.

crrare.* fîbi cnim inuicem refpondent,id(j; fîueantror-fum fuie retrorfiim perquircre uclis,amp; femper quocü* que modo rem tentes,amp; quoqud tc uertas, certi funt, hoc qui feqiiitur modo :

Nume.pagin.à qua. Numc.pagin.ad quam.

Num.colum.à qua. Num.colum.ad quam. Eai]; omnia amp;nbsp;retro fe it.i habent, fi ex pofteriore par^ te perquirere uclis. Qua quidem perqmrendi facilita^ te ftudiofis Iuris nihil poteft elfe utilius. Quid en im commodiu6,quàm idipfum quod perquircre uelis,fta tim, Siabfquculladilatione ac mora pof^einuenire^ cü alias uulgafo ac folito illo modo muitu tcporis pc--teat.Sic ego fane fandlc adfirmare aufim.ftudiofum in uenem hacratione plus anno uno profcdiurü, quam uulgari modo duobus.Prarterea hæcres amp;. illam com moditatem fcciim adferet,quód ftudiofi in puris tan^ tum uerfabunturtextibus .niliilq; feie alieni à ucrbis lurifconfultorum Icgent. quod quantum ucri fruftus allaturum fitadolefcentib.omnes dofli facile intclli-gunt. Parum cnim abcrir,quin hacrationelus Ciuile propemodum edifcerc.atqucin omnib. ipforum lurif confultorü uerba ac fententias in ore habere pofsint. Si uerd quifquam aliciibi uel ob difficulratem, ucl ob antinomiamhxrcat,integrum illi eritjUclgloflas, uel DD. uel recentiorem alique interpretem infpiccrc. Ni hil enim mcohoc laborccuiquampræiudicatum ue-lim. Nam ßifuumaepropriüfeparatimhæcreshabet ufum.Arquehacrationeiam plufquä tres partes Digc ftorii Cquas amp;nbsp;ipfe uidifti ) confedias atque exornatas habco.una cum Inftitutionib.Quanto aüt cum labore ac molcftia cd proceflerim, cü cuiufque rei potifsima ac diffi^

EPI s TOLA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;li

acdifficillima pars fir prindpium,ncmo prærer me no vitjadeô ut plus quàm centies nim io txdio quafi ui-étiis, de abqcicdaac defcrcdarecogiraiimdecifTcmq;, iiiü lïpiusapudmeccmunisomniû ftudioforü utili-tas. quàm priuataßi ualetudinis meæ, amp;rcifamiliaris iaiftitra uaiuiflet. Videbam rem effe infiniti f incrc-dibilis laboris, prætcrca fterilem,qiiôd ad me attinrr, utpore ex qua nihil uel cômodi uel emolumcti fperarc poiiem; cuin interim confpkercm alios profefsionib. adüücationib. alijstp officiis quibus Si ego ( dqs gra/gt; tiaj nacare polfem.rem facere, ditefeerc, fummo loco atqj honore elle, fefe uenditare ; me aüt quafi piftrino dcditum,etiam cum rei priuatæ detrimentO;plt;rpetuis moieftiisaclaboribus fine ullo operæprecio confici, omnemctj.hancrem meo damno, aliorü cômodis parare. Vielt tarnen tandem cömunis utilitas,6éutarbi-tror,in pofterû (nifififortafl’cnimifiingrati homines fint) uincet. At dices, quare cfi lam eo progreifus fis, inabfoluendis cæteris partib.continud non pergts? Vide mi Balduine,quid incaufafit.Conftitui corpori Juris ita «à me notis ac inimeralib. concordanties illu— ftratOjduplicem adi'iccreindicem ; ac priore quidem, qui cömodifsima,quantü ingenio effici liceret, ratio-ne contineatomnes fententias,formulas,claufulas,ra tioncs, flofculos, uerba infigniora, res, amp;nbsp;in fumma quiequid ufquam effet in lure, quod uel memoratu di gnu, uel Juris tradJationi quouis modo utile efl'c pof-ict: adco utftudiofo cuiuis,mediocriterctiaranum in iure uerfato, quiduis ex eo ftatim inueniendi facultas fit. Qua parte amp;mirü in modû fuidia adolcfcentum, atqj ctiam prouedfiorfi mcadiuturum confido. Nihil certè in hunc ufque diem uidi,quod mihi in eo genere uel minima ex partefatisfecerit. Sed eo, de quo lo-quor,indicc,ira conclufum reddetur totum Jus Ciui-le,utlùrifconfulro nulla facile'(meo iudicio)occurre-VC pofsit res,qu£ftio,uel circumftantia, ad quam ex iU lo indice

»4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EPISTOL A.

Io indice,IT modo in co nonnihil tritiis quis fir, fcnfefl tiæ,regulç,uerba,claufulç,formula:,amp;c.illi ad manurri Kinpromptunonfintfutura. Cum aufemglolTç ip-fæin multis mihi no fatisfaccrcntjiærercmq; nonnun quam in plcrifque, conftirui certa de caufa,inrcrmiiro' notaru principal! operc,ipfiim indicem aggrcdi : quo perfedfo.fentiomefupramodumin abfoluendis nu^ mcrisac noris pofleadiuuari. Hoc igitar nunc facio* fii(Deo danre) plus quam dimidiam parte, uripfe tuis oculis uidifti, confeci : nec definam, donee ad fi’nem ( quod non multis menfibus futurum fpcro ) perduxc ro : nihilljj morf crit, quin ftudiOfis ftatim cômunice. nec dubiro, quin eo magna cum uoluptatc ac commo do fi'ntfruituri. Aliud enim quiddam in co, quain quod uulgd cognitum fir, experientar. nec metuo,nc tibinimium,amp;ambiriofius quam deceat, demeis gio riari uidcar.cum ipfe mihi oculatiis teftis fis,tibi£jj per omnia,quacadhuciiidifti,probari minime dubitc. Sed (dfi boni) quantum illicprincipiómoleftiac,quantum tardihquantum impediti atqj improbi laboris fenfi^pa rumurabfuerit, quin (quod amp;nbsp;ante aliquot annos femel autirerum fecerä ) abiecerim : amp;nbsp;mirari definam, multosidipfumfiepe efl’e pollicitos,necdum tarnen, quenquamin medium tulifiTe. Sed hie fortafie feire cupias,ecquid fier de altero indice, amp;nbsp;quis illius ufus ? Is certc non nifi abfolutis noris ac numeris inchoabi* tur, eritcjj labor paucorum menfium. Complcftctur ante ordine.primiim rubricas totius luris Ciuilis: fin-gulislyrubricis.indicio tantum titulorum Legum ac paragraphorum fubiedfa erunr,qufcuncp pafsim in a-Ifis titulis ad earn rubricaifi quouis modo perrinentia continebunrur. Adcd utpraetcr ea quæluftinianus fin gulis titulis deftinauir.cætera quç eius generis per to-tumlus Ciuilefparfa funt,ad manum habeantur.Quf res ad easquas nocant Summas conficiendas ingens præbebitadiumentum, Eritenim quafifylua qufdara omnium

EPISTOLA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t/

Omnium illarum rerum, quxcuncp ad titulS fpeftant. Atqueita quidem nuUaferc erunt toto Iure Ciuili.qu^ primiim numeris illis acnotis,deinde duobus illis in--dicibus inuicem conncxa, colligata ac conftriéla non fint : fie ut ftudiofus iuuenis medioeri adhibita djligë-tia,totum lus Ciuile in promptu habere, ac quafi pu-gno conçlufum tenere poffe uideatur. Expofuitibi, quantum potui dilucidè,omnem rationem inftituti mei.mi Balduine:nec dubito quin pro cädore.animo ac uoluntatc tuain me,fingularilt;p qua prxditus esjdo ólrina, non modó non fis improbaturus , fed in gra-tiam ftudioforum magnopere defideraturus, ut in lu-Cem qudtn primùm prodeat. Facile enim (quo es inge nio atep eruditione) perfpicis, qux inde utilitas ad Iuris ftiidiofos peruentura fit. Quod quamuis alqs non teque fortafsis iudicare promptum erit, multis ctiam ob rei nouitatem ac difficnltatem quafi abfterritis ac diifidentibus : tarnen re femel abfoluta ac confpedla, neminem tam ingrato aciniquo animo futurum conlt; fidOjCuinonresplaceat. Sunttp mihinönulla etiam alia in animo, non minoris ( ut puto) commoditatis, quæ (fi res ferat,8C fieri ullo modo pofsit ) adqcere nó grauabor; fentientr^ omnes omnium nationum luris acLégum ftudiofi, talc quiddam abhominc Germano Si Saxone eife profeftum, quod nemo in lucem unquam proditurum facile eredere potuerat. Atque utinam mi Balduine ea effent hoftra tempora,ut opti« mislaboribus atqueinnentis fuus effet honos ,amp;iu-fta induftria- prxmia ; nihil mihi effet iueüdius, qutàm Omnibus neruis hide pulcherrimx rci folidam prx-ftare operam. Sed cum ingratitudincm,ac etiam fa-fiidium feculi noftri confidero, fateor me remifsius nonnihil agerc, ac tarditate quadam debilitari. uideo enim pre ocnlisrei mcc familiaris ncgleftu ac iadlura: uideo aliorum quileuibusadmodum aftringuntnr la borib.honores ac diuitias : fentio ôilaboris hnius in-credi-

EPI ST O LA.

credibilc pôdiis, quod me fruftra, ac niillo propofitd prarmio pcrfcrrcneceiïefir.Atfiliccatmihialiqiic ha^ bereMecœnatcm.qui liberalitarefiialabôribusacda* mnismeisnonnihilfubiicniar, qualcs plerifcp in re-gt; bus multo fenuioribus obrigifle fcio ; fie ut cum digni tatealiquaacfpe,poftpofitis omnibus curis, qux animo quandoque obrepunt, curfumîjj remorantur, liuic rei metotum darepofTcm, fentias qua alacritatc omnes labores ac moleftias contemnerem, qua^ con tentione perfteiendo ncgocio inftarem;adcô utpro magnitudine reijquæprofefto ingens eftjOmniexpe-élationc citius abfolueretur, Sed mihi hæc fœlicitas nunquamobtingerepotuit,idcpfortafsis meaipfius culpa: quôd fcilicet tali me rei dedere malucrim, quæ d plerifque omnibus ucl ut non intellcfta contemnitur, uelutincredibilisßf defperatanegligitur: cum fialio quodam genereoperam meam uenditare mallem, ali quo forte loco cum cæteris eflepoffem. Verùm hxC fortafsis prolixius paulô ad te quàm par erat : qui gr» uioribus es occupatus, quàm ut his tam multis atque incompris perlegendis tempus perderedebeas. Tu ta men dabis ueniam uerbofitati meæ, Primnm enim ad feribendü leuiter inuitatus, fi quid ultra modü fquod fateor) procefsi,id non imperitiæ ac uitio, fed potiu»

amori atq; animo in te meo adfcribendum , ducas. ValcjCalcndisIulij.

M. D, LVII.

FRAN. BALDVINI IV-

RISCONS, NOTAE

AD IVSTINIANI IMP. IN PANDECTAS

P R O L E G O M B. N A.

------quædâ ÔC præclara pro.* feétó res eft Iuris uniuerfifini-nitiq; compofitio,defcriptió-ue. Maxima ueio in eacollige-da Rornanoru diligentia fuit. Primùm totam ciuilem feien-tiamdefcriptis omnibus ciui-tatisutilitacibusacpartibus,xii Tabuliscoten-tamfuiffe,dixit apudCiceronem Craffus: dixit-que fuo adhqc tempore Liuius, no folum ijs ab-folutumfuifleuelut corpus omnis iuris Romani,fed amp;nbsp;deinde in hoc immenfo aliarufn fuper alias aceruatarum legum cumulo fontem omnis public! priuati que iuris fuilfc. Paulo poft xit Tabulas,exinterpretatione Prudentum,amp; fori difputatione,natum præterea eft lus quoddam (utproprie appellabatur) Ciuile. Id etiam col-leiftum digeftumque tandem ita fuit, ut efiet al-terum ueluti corpus iuris Romani. Q^Mutium Pont.Max.generaiim conftituifle ius Ciuile,in libros t8 redigédo,aitnofter Pomponius. Hu-ius Mutij Conf.collegafuit Licinius Craffus,qui apud Ciceronem fatetur, olim nullos fuiffe, qui ius artificiofe digeftum generatim componerét: proptereaq^difhcilem uifam elle iuris feientiam, cuius ars nullaeffet'.quæ quidem ars rem diffor B b lutam

i5 FR. B A L D V ï N I lutam diuulfamque cógïutinaret,amp; rationc quâ dam conJIringeret. Ait, fefeiamdiuhoc cogita-re,ut omne ius ciui'e in generadigerat,quæ per-paucaiunt.deinde eorum generum quah mem-“ braquædamdifpcrtiat:tum propriam cuiufque nimdefinitione declaret. ïd lï efficiat, perfeftam ai tem ïuris Ciuilis fore magis magnam amp;nbsp;ubc-rem,quàm difficilem amp;nbsp;obicura. Intereaautem dum hæc quæ difperfafunt,coguncur, licere nel pafsim carpentem amp;colligétem undique, reple rifcienyaluris Ciuilis.nonenim multis eamli-teris,aut uoluminibus magnis contineri.Eadem effeelataprimïimapluribus:deinde pauciscom muratis uerbis,etiam ab ijfdem fcriptoribus fcri-pta effe fæpius. Ex hoe Crafsi fermone intelli-gimus,ecquæillis temporibus effet conditio lu rifprudentiæ Rom.amp; ucró quid in Qa.defiderare-tur. Credo equidem Q^Mutiumhuiusfuicol-legæ informationcm fecutu efle, cum ijsjde qui-bus dixi, libris lus Ciuile generatim conftitue-ret. Quid uero Seruius Sulpitius, Q;_Mutij au-ditor?Magiftro etiamfuo præftâtiorem tandem fuifle lurifconfultum, Cicero in Bruto fcribit. Juris enim Ciuilis magnum ufum apud Q__Mu-tium fuiffezarteinuno Seruio. quod earn quoqj didiciffet artem.quæ doceret rem uniuerfam tri« buere in partes, latentem explicate definiendo, obfeuram explanare interpretando, ambiguam primùm uidere,dcindcdiftinguere:poftrcmó ha bereregulam, quaueraamp; falla iudicarentur: quæquibus propoGtis effent,quçqueno effent conlequentia. Seruium itaqjattuliffe hancar-temquaG lucem,adeaquæ confufèab alijs re-* fpon-

N o T Æ. , fpondebanturjaucagebantur.Sed ex hacîpfa arte, luiisarccmaliquameum defcripfiffe, multos licetdeiurelibrosreliqucritgt;n5exiftimo. Scri-pfit amp;nbsp;eo tempore Cicero de legibus amp;nbsp;Iure Ci-' iiili.Scripfifle amp;deIureCiuili in arrem redigen-dOjteftis ell Aulus Gellius.Sed Quintiliailusin-dicac,non omnino eum abfoluilTe quod inftiruä bat. Ait,eum componcrealiquadeiurecœpiflej Si doûifsimis illis temporib.principes lurilcon-fulti non perfccerunt, quod iam turn defiderabä turicfFedû id poftea profeéló non eft, cum etiaiTi illam Seruij artcmjDialcfticam dico, qui eum a-iioqui proxime fecuti funt, minime tenerent. Teftis eft Ciceronisad Trebatium libellus To-picorum. Qnidigitur? Cummagis atque ma-gis ius Romanum difFunderctur,de eo cöftrigen do-.cum difperfuni effet,de eo colligendo potius deliberarunt Principes Romani;amp;(ut Cicero-nisuerbo utar)^^^),«^^ illius quædam non minus quam ars defiderari ccepit. Mitto, quod de Pompeiomemoriæ proditucft. Sed Suetonius lulium Cæfaremlaudat, quod (utait) deftinal^ fetiusciuileadcertum modum redigere, atque eximmenfa diffufaque legum copia,in paucif-fimos conferre libros. C^alem iuris Romani fiuef’îiffOiMiz.Vjfiue'fxAoj-wis inftitueret,diuinareut cunquepoffumusifedcum neinchoata quidem ilia fuerit,nihil eft quod de ea dicamus. Poft lulium magis atque magisaiufta multis legibus,5C nouis luriiconfultorum difputationibus cumu-* lata eft lurifprudentia.Sed habuit tandem tem-poribus Adrian! Imp.ediiftum perpetuum,quod effet certum quoddam ueluti corpus luris per-Bb a petui.

20 FR. BALD VI N I petui.IusRomanuuel ex xii Tabulis,uel exE-diiSo Prætoris iam fuo tempore petidifcique fo lerCjCicero fignificat. Ediftu uocabatur, ipfuni Prætoriorû cdiftorum uolumcn. SeruiusSul-piciüs duos libros,led perbreues, ad Edidlu fub-fcriptosjieliquerat. Sedpaulopoft eins auditor Aulus Ofilius,cùm libros de Iure Ciuili multos, cjui omnem partem operis fundarent ( ut ait no-fterPomponius) confcripfit,tum uerö Ediftum Prætoris prim us diligenter compofuit. Prima ta menhæcEdiéti compofitio porteritati minime fatisfecit. Quidigitur?Maiori diligentia Sal-uius lulianus Prætorum edifta omnia,quæ qui-dem perpetuç lurifdiäionis eflenr,collegit:eam-quecompofitionem Adrianus Imp. fenatusque Rom.probauit atque confirmauit,ut ex ea dein-cepsius dicerctur. Aulus Gellius, qui poftea uixit.quodam loco fcribit,fibi, cum in bibliothe ca rempli Traiani forte federet, amp;nbsp;aliud quid re-quireretjin manus incidifleEdida ueterum Prae torum . Idem alio loco, citât uerba Prætoris ex Edidlo perpetuo de flamine Diali, amp;nbsp;facerdo-te Veftæ. Cum Edidum perpetuum dieit,intel-ligitilium, quem'dixi, librum luliani. ficenim appellabatur. Vnde amp;nbsp;Eutropius libro odauo: Saluius ( inquit ) lulianus fub Diuo Adriano perpetuum compofuit Edidû. Nihil eft, quod nunc obferuare magisfitnecefle. Fuit enim hoc ueluti archetypum Pandedarum, utpaulopoft dicemus. Fuit nobililsimum corpus iuris Ro-mani,amp;uniuerfæ Iurifprudentiæ,quæ nobis re-Iida eft,caput. Nam amp;ad eum in primis fontem referunturi/,quos nunc legimus,libri iuris ciui-'

Jis:

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

lis: magnaquePandeftarum pars eftex librisad Edidurrijad Ediftum Vrbanum,ad Ediftum Prç toris.hæeijiminfcriptiones lunt. OrdinemE-difti perpetui laudat Hermogenianus,De flat. hom.2. Auûoritatemedifti perpetui commcn-dat Seuerus lmp.l.j.C.de eden. Saluiû Iulianum Prætorij Edidi perpetui ordinatorcm, prædicac luftinianus l.penult.C.de côdift.indeb. Legum ßc ediéti perpetui fubtilifsimum conditorem, ap pellat in fua ad Senatum amp;nbsp;omnes populos epi-ttola Latina,ubi amp;compofitionem huius Edifti afcribit Diuo Adriano,amp; S.C. confirmatam fuit-fe fignificat. In GræcajCtiam apertius, quid illud fuerit,indicat.

Statim atque Ediàum perpetuum edidiflet Iulianus,IurifconlulriCommentarios illi fuos alTuerunt. Viuebateo tempore Caius. Huius ad Edidum libri fæpe in Pandedis laudantur. Vlpiani deinde,atque Pauli multo etiam plures. Sed luftinianus conqueritur,talibus commenta rijsfadum efle,utrurfusconfufa,amp;in immen-fum atque infinitum produda fuerit lurifprudé, tia. Vtinam uero alia non accefsiflct aliunde c5 fufio:quæ jpfedo maxima confecuta eft. Nam amp;nbsp;eæ paulopoft barbarorum temporum tenebræ fuerunt,diuulfolmperio Romano,ut totius tan demRomançIurifprudétiæ memoria propè de-Ictafit. Viuebat temporibus Valentiniani Va.' . lentisqueAmmianus Marcellinus. Islibro^o. narrat,fuo iam tempore Iuris fcientiâ, repugnan tium Gbi Legum difsidijs abolitam fuilTe. Qui cam profitebantur,non tam homines ,quàmlar uas fuifte,amp;umbras.Sefe tarnen uenditâlTe, non

Bb 3 aliter,

«i F R. B A L D V I N I aütcnquàm fl SibyHinorum oraculorum interprétés fuiflent. Neqneuerôfîoâiorcs fuillecait fciicos.Imóueró tam fuifle rudes, ut nunquanl fecodices habuilfe meminiflenr. Secutus eft no multopoftTheodofius fecundus,qui ueterum Prudentum fcriptaconfirmauit, amp;legis uim habere iufsit. Sed confufe ilia confirmare,neq; prç terea quicquam difeernere, quid aliud tandem fuit,quàm lusconfufum inagis arque magis per mifeere?Nonaudebar, opiner,fulcipere cogni-tionemeiusrei,autadluorum temporum iudi-cium eamreuocare. Principum quidem, prçfer-tim pofteriorum jÇonftitutiones collegit,amp;in codicem unum digefsit.Seductcrû Prudentum libres attingere nullus tunc audebat,non magis quàm Sibyllines. Ergo licet eins eflent auûorilt; tatisjUtpropèadorarenturitamé religionis quç-dam pars erat, eos non euoluere. In puluere ita-que amp;nbsp;fitufepulti iacueruntjufq^ad luftinianü. Js in media etiam barbarorum temporum caligi ne,aufus eft (audax profeiftô,amp;maiorisfortalTe animiquàm confilij facinus) manum illis ad-mouere ; ut etiam exijs nouam quandam Iuris uniuerfi,quo Sc ipfe amp;nbsp;pofteritas uteretur,

exçerpi uelletramp;quodhaftenus tentare nul Jus audebatjdefcribi pofte putaret,unius fui Tri boniani ope amp;nbsp;ingénié fretus. Si habuiflet ali-quem MutiumjautCralfumifijUtlulius Cæfar, Sulpitinm aliquem.’fialiquem lulianum, utA-drianusftdrtaft'e potuiftet,quod inftituebatjcffi* pere. Sed fuo Triboniano eft çontentus, nullaq; delperationedebilitatuSjtS.Cal.Ianuar. Lampa-flip ôcOreftç Cpfs. (quiapnus cfiRiSTifuit tri gefimus

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î?

gefimus lupraquingentelimum) deconceptio-ne Digeftorum mandatum edit.Mandat autem, ut in hoc opéré collegas fibi Tribonianus adiun gat quos maxime idoneos efle putaret. Is adhi-buit Theophilum amp;nbsp;Cratinum,Conllantinopo litanoszDorotheum amp;nbsp;Anatolium, Beritienl'es, Iuris AntecelTores;amp;exforo Prætorianæ Præfe-fturæ Orientisjcaufarû patronos undecim. Veilem equidem ,etiam fibi adiunxiiîet lu'ianum, eius temporis Confulem amp;Patricium Conftan-tinopolitanum-.quem Prilcianus teftatur, in otn ni genere doftrinætam Græcos quàm Latinos uetcrespropè fuperalTe.Ipfum deniquc Prilcia-num adiunxiffctjqui tune quoque ConRantino poliuerlabatur,Grammaticum ilium quidem, fedtalemGrammaticunijqui Romanarum 8lt;li terarum amp;nbsp;antiquitaturneognitione præRabac, ac ueterum quoqjPrudentû monumenta cuol-uebat, amp;nbsp;eruditam dicendi Icribcndique uiam tenebat. Sedqualefcunq;tandé fuerint, lexde-cimuiri côcipiendorum Digeftorû, luftinianus primumijs mandat, ut antiquorum Prudétum, quibusauftoritatemconferibendarum interpre tandarumque Legum Principes dederut, libres adius Romanû pertinentes legant, amp;exijsom-nem operis materiâ colligant. Qui nam ij fuc-rint intelügi poteRex Theodoh/ ConRitutio-ne;quæ etli integra non extat,ramen qupdquæ nmus,fatis indicat. Papiniani,(inquit) Pauli, Cai),Vlpiani atq-, ModeRini feripra uniuerfa hr-inamus'.ita utCaium,Vlpianum,PaulumSccaa- u teros comiceturauctoritas.Eorum qitoq-, feien- ù tiam,quoruintraiRatusatque fentcntias prxdi- «

24 FR. BALDVINI ûiomncsfuis operibus mifcucrunt,ratam efle cenfemuSjUtScæuolæjSabinijIulianiatqj Mar-celli,omniumque,quosillicelebrarunt. Qui au ßoreSjSc ( ut iani appellabantur} legislatures in Pandeftas relati fintjcxipfo indice, quem lufti-nianus praçfixit ( quanquam is integer non fit ) intelligi mag'is poteft. Sane luüinianus hic fate-tur, multos abs Triboniano libros oblatos fuifi» fe,qi}i tum alioqui incogniti erant: amp;ueröad duo pene millialibrorum euoluendafuifie. Sed qualiumiibrorum? Qui plul'quam trecentas my riadas uerluum continebant. Quidmultis?Pro fitetur femel atque itcnim,omnc legum memo-riam, quæannis mille amp;nbsp;quadringentis fuiiîet, ab Vrbecondita ufque adfua tempora, colleda fuilfe. Falliturfaneincaannorum fupputatio-ne,(nonenim plus quam mille amp;ducenti anni interfuerunt ) amp;nbsp;hic fia tim error indicat, tenue amp;obfcurâtunc fuperfuilTe memoriam rerü Romanarum, Intereauniuerfi ab Vrbe condita Iuris,omniumqueantiquitatumrecognitio Græ-culis hominibus mandatur. lam uerö ex tarn ua ftafyluacædcremateriam,amp;ex tot finuoforum uoluminum plauftrisfublegere,quod,adinftitu tioperis ftrufturam pertinerct,cuius,noniamdi co laboris, fed etiam iudicij res erat? Quid ? Ea non folum rerum uerborumque, fed amp;nbsp;Icriptu-ræ ipfius obfcuritas erat,ut ucl fola, quæ manda batur,defcriptio plurimum haberct difficultatis. Quid enim ? Mandat Iuftinianus,ne notis in de-fcribendo ullis utantur,etfi ijs fcripti ueterü fint „ libri. Ne (inquit) perfcripturam aliquafiatin „ pofterum dubitacio,iubemus nonper figlorum

y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;captio-

N o T Æ.

captiones amp;;compendiolaænigmatâ,quæ mul- « tas per fe amp;nbsp;fuû uitium antinomias induxerunt, lt;lt;nbsp;textum cSfcribijamp;c. Siglauocacfigilla,hoc eftgt; « parua lignaïquæ etiam Græcè appellat r«Atö«:.No tas dicunt Latini. Notis autem ufos ueteres ef-fe,nemo ignorât. Valerius Probus : Publicæ (in-quir) notæ in legibus publicisjPontificum mo« numentisjlurisque Ciuilis libris etiamnum ma nenr. Addit autem,notas fuiire,cum primis litc-ris notarenturucrbaamp; nomina.Meminerunt 6C i n Pandeftis lurifconfulti, eorum qui notis fcri-buntaftaPræfidum; Ex quib. cau.maio.33.per-mittuntque militibus teftamentum fuum notis diûare,utualeat,etfiliteris poftea perfcriptum non (it:Deteft.mil.4,0. Sedalioquiin teftamen tis notas non ferunf.neque putant notis fcri-ptâs tabulas contineri edido de bonorum po ffef fionibusfecundum tabulas,quia notæ nSlintli-teræ.Debon.poCô.Siin teftamentis locum habe re non debent, multo profefto minus in publi-cisLegum tabulis. Olim Auguftuslibros Sibyl linos iufsit defcribi Sacerdotum manu, amp;obfcu risnotis,utfoil eos Saccrdotes legere poflent. Reiftius nofter Iuftinianus,qui fpo Iuri,quod ab omnibus legi oportuitjcxfcribédojlibrarios po-tius adhibuit,quam notarios; neque lolum nouas confingbfed ne ueteres quidem retineri notas uoluit;imó ueró omniaintegrisliteris plane amp;nbsp;aperte defcribi. Præclarum profeâb amp;nbsp;utile fuit hoc mandatum,fed difficile : quod ueterum notarum interpretatio difficilima effet,in hifee præfertim libris. ItaqueTribonianum (Tribo-nianumcumdicojcius quoque coliegas intelli-

Bb Ç go)

i6 FR. BALD VINT go) fall] hicpotui{re,prefertim properante,quia dubitat? Lapfum aliquando elle in loco tarn Ju-bricOjquis mirabitur? Labifallique tribus hic modis poteratjuel cum notas non reftè explica-ret ( ficuti ambigua plcrunque eft earum fignifi catio ) uel cum litcras pro notis, ucl ediuerfo cu notas pro literis tcmere acciperet:hoc eft, notas non efle notas, uel non notas elle tarnen notas putarct. Sæpe enim librarij literas notis, amp;nbsp;notas literis temcrèimmifcebant; ut non potucrit non maximaleéloris eflecaptio.Scitum eftauté, quodhoc tempore interprètes quidam acuti Si ingeniolî ceperunt talium errrorum ueftigia in Pandéftis notare:de quibus fuo loco uideriinus.

Iuftinianusait,fefeabs notis abhorrere,quôd exearum uaria interpretatione multæ antino-miæ nafccrentur. Antinomias uero omnestolli feuere præcipit: diligenterquc mandat, ne quas inhofeelibros Pandeâarum ijréférant,quibus horum librorum compofitio mandata cft. Præ-darumrurfus eft hoc mandatum,in primisq^ne ceftariû erat.Sed difficilima fuit ea cautio in tanta immcnG operis molc,uetcrum PrudétumdiP fenfione tantaitantadeniquepugnantium opi-nionum uarietate,quibus referti erâtilli,ex quibus Pandeiftæ defcribebantur,libri. Vix enim eo rum ulla erat pagina,quæ non aliquod iuris con trouerfi caput haberet. Cicero pro Ceci nna,lo-quens de iure uario( fie enim appellat ) fignificat, iam luo tempore rem eoredaftâ fuifte, utquod uni lurifconlulto placeret,altcri no placcret. Idé pro Murc.Siid (inquit) quod oportet,refpon-deris,idem uideare refpodifle quod Seruius:fin aliter.

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î7

aliterjCtiam controuerlum ius noffe amp;nbsp;traûarc uideare. Sed amp;nbsp;Qiiintilianus fcribir Conluhis fui fie cSceflumjdiuerl’as inter fefe opiniones tue ri. Quid dicanijfeftas quoque fuiffe,amp;c familias Iuris peritorum,aperte pugnantium, hinc Sabi-nianorum,illigt;rcProculianorum? Extalium tarnen dilTenfionum commentarijs unit luftinia-nus deferibi confentientes Pandeftas. Magnope recette fuit optandum ,utidoneus aliquis fiue index fine arbiter interueniret,qui doéfilsimorû. hominumlires amp;contentionesfiniret. Sedeutn Tribonianus bas fibi partes fumit,uereor, no multis in métem ucniat ridiculum illud uetus, qnoddeL.Gellio commémorât Cicero in libris de Legib. Cùmiufsi effent Prætoresex ediétis fuis perperuis ins dicere,amp;fuccefsores plerûque uterenrurtralaticijs-.facile potuit fuum îulianus Edidum perpetuum confentiensque colligere. Sed cumlurifctrfultorum perpétua magis efset difsenfio quædam,quàm coni'enfio:difficilc pro feéto fuit,nnum ex ijs corpus colligere,quod inter feconueniret.Namamp; difficilimumerat diju dicaregt;cuius efset uerior iuttiorque fententia.Et Tribonianûdubitamus hic errate, uel miramuc falli potuifse? lam uerb non ab uno aliquo hi li bricolligebantutjfcdabs pluribus partes confue bantuf.ut quodunusafsueret,alterfæpe non aa nimaduerteret. Quid luftiniano temerc perfua-fum fuerit,nihil moror.Qiiid habeat res ipfa,cô-fideto. Scio multas efse rationes conciliâdatum a.i7/wiMzw',ncqueullasnegligere uelim.Sedaien-tia Senegantia non pugnare,quis tam impudés cftjUtdicat? quistamfatpuSjUtcrcdat ? Saltern, cunt

2» FR. B A L D V IN I eumunusabaliodifsentire fe palam profitetun amp;CÛ luftinianus ipfe fatetur,unius fententia pla ccre,alterius no placere,confcntientcs opiniones efse nemo dixerit, nifi fi cuius no iam dico fer-rcû os,fedfrós nulla fit.Nimis ^fcftópctulas ille fuitjqui nuper dixit,Hbros Digeftoru efse Pande âas rüij MvnvoiAtàfi. Sedhominis eft pudentis amp;in genui, ubi antinomia occurret, cuius nulla fit probabilis conciliatio,x»'T/wj«/«(t/ efle,ut eft,uere-cundèconfiteri. Stulti amp;propèinfani,nihilpro-ficiendo torquerc fe uelle,ut illa quç eft,efle non uideatur. Huius generis plura,quam uellem, oc current in hifceiibris.Vbi occurrent,ag3m ingenue. Reliquamadataluftinianinuncaudiamus. »gt; Siquæ (inquit) leges in uetcribus librispo-»gt; fftæ iam in defuetudinem abierunt,nullo modo » uobis eafdem ponere permittimus:cum hæc tan gt;gt;nbsp;tummodo obtinere uolumus, quæ uel iudicio-rum frequentifsimus ordo exercuit, uel longa it confuetudo huius almæ urbis comprobauit,amp;c.

Hic profedbluftinianus maximam ueterum legum partem expungit: multisque obelifcis o-pushabuitTribonianus,utquæ in libris ueterum Prudentum occurrerent obfoleta, iugula-retatq;confoderet:uel multis potius fecuribus, Utrefecaret. Vix ullam antiqui Iuris paginam legebat,cui fçpius hanc afcribere notam non de-beretjSED hoc ivre non vtimvr. Quan-t ulum cnimîllud reliquum erat,quod ex Romano iurereferri poterat ad mores amp;nbsp;forum lufti-niani?quodcxuereri Romaadnouam transfer-ri? quod ex Romano foro ad palatium Conftan-tinopolitanum? Mutata erat ipfius quoque Im-perÿ

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

perij nonfolumfedesjfedetiam forma amp;nbsp;facies. Alia erat religio, alia iurifdiûio, ali) mores; alia denique plane Refpublica.

Certè non multas antiquitatum Romanarum reliquiascontinerent hi libri,fi inoos nihil relatum fuiffetjquàm quod ætas luftiniani adhuc iii ufu habebat. Equidem non moleftè fero,hac in paneluftinianominus obtemperatum effe.fed J necefle eft,ne quis fallatur, multis locis adders notam iuris antiqui: quod ne luftiniani quidem temporibus receptum erat,aut ufitatum,tamet-fi in Pandedis extet. Quid dicam, ex Romana luperftitionequædam elfe relifta, quæabs reli-gioneChriftiana plane abhorrent? Hæccertefa éli magis quàm iuris funt:nequealio haberiloco debent. Hæc luis auiftoribus primis reftè aferi-buntur.abs luftiniano non poflunt confirmari. Si-quihæc non difcernantjUecefte eft ut ius Cum iniuria,amp;iniuriam cum iure permifeeant. Certè non folum,quid luftinianus mandarit ut fieret, hic confiderandum eft; fed etiam quid fecerint ij,quibus id mandabatur.

Proximfr eft mandatfi nous Ç utita loquar) interpolationiSjUt quæcunque defcribunt,jad fui temporis mores amp;recepti iuris ufum accom modent,amp; eo nomine mutent amp;nbsp;transforment ueterum fcripta; ijsque addant, adimant, detra-hant,quod uolent:ut iam non tarn Vlpianus ali-quis,quamluftinianus ipfe loqui uideatur. lu» lianus in componédo Edifto perpetuo,uerbum aliquando unum mutauerat.VlpianuSj Comod. i.Notandum eft, inquit, quod qui ediftum con cepit, commodati fecit mentionem; cum Pacu»

UIU8

50 FR. BALD VINT uiiisutendimentionsfecilTet. Fuitamp;aliquan^ doquippiamdetraftû. Olimedicebatur,avo0 VI METvs’vE CA V5 A,amp;c.Pofteadctraéla eft uis mentio,ediâumque eftconceptumjQ.voD me-TV5 c A VS a; lit idé Vlpianus notât, Quodmet. cau.t.Meminit kk:Marcellus noiiæ cuiufdâ clau' gt;nbsp;fuiæjamp;capitis quodin Edido introdudiim à lut liano eRjDeconiung. cum émane. 5. Cæterùm confarcinatoresPancledarum longe audacius in terpolaruntquod deferibebât, utad id qtioduo lebant.inflederentatqiiedctorqucrent Et ucro . hoc erarpleriinqucnecclTe, ut ius ederent,quo , Refp.tunc uti commode poflet. Verùm illud o-mnia interturbat, qubd nullam adijciât notam, quadiicernamus,quidcorum fitgt;quidabs uete-xibusacceptumâmoucro quod lulHnianus man daritpræfigiuetcrum inferiptionem, perindeat que fi nihil immutatum effet. EIîc equidemue reor ne nafutus aliquis exclamet:

Humana capiti ceruicem piilor eqiiinam lungere fi itelit,crc.— Caput eft Vlpiani,aut Pauli : reliquum tarnen corpus Triboniani,auc I, luftinianiiautitaexmultiscommixtum,ut eu-ius tandem fit,uix intelligatur: eius tarnen non effe,cuius nomen præ fe fert,plane no pofsit. Ac-cedit amp;nbsp;illud incommodum,quód Tribonianu» huic amp;nbsp;luperiori mandato partim paruerit, partim non paruerit:amp; quod mandauerat luftinia-nus,partim fecerit, partim non fecerit :ledoré-que hæc uarietas tanto magis incertum relin-quat. Si nihil immutaflet, uel omnia quælufti-nianus iufleratimmutaffet; minus hæreremus* Nunclaborandu nobis eft,ut difeernamus quid integrum.

N o T Æ. / întegrum,quid dcminutû:quid uetus, quid no-uum amp;nbsp;affutum fit; amp;nbsp;fæpc in codé capite, quod Vlpiani cffe dicitur,cogimur notare,H o c vlv’ia. NI NON EST, SED TR1BONIANI,AVT IVSTI NI A NI. Hæcqui non obferuant, nccelfe eft in luto temper hçreant, amp;nbsp;incxtricabilib.tricis fcfe inuoluant. Certèconditioncmcius uoluniinis, in quo uerlantur, minime cognofcunt: tantum abeftjUt ex CO commode fe explicare aliquando pofsint.

Poftremb mandauitluftmianus,libros Dige-ftorum ita componi atque digeri,ut ordinéEdi-Ôi perpetui imitarentur.Fuit itaqueillud (ut an teadixi) Ediftum,uelutiarchetypum Pandefta rum. Hermogenianus, cum luos Iuris libres componeret,fe quoquc fecutum efle ordi nem ediâi perpetui profitetur:adiecitre tamé in-terea.amp; applicuifle coplures titulos neceflarios. Defta.ho.i. Namcumlusadperfonas,res, amp;a-ftiones pertineret ; amp;nbsp;ediftum perpetuum de a-élionib.tantumageretjuilum eft, amp;dc perfonis amp;nbsp;de rebus capita adijcienda efte.Hoc quoque fe cutus eft exemplum luftinianusmeque folûEdi ftiinterpretationem aferibi, fed Scquæad eum tanquam communem locum referri poterât, fu-fius exponi uoluit. Primam Edifti partem fuif-feinferiptam, T A P PftTA;fecundam,DE ivdi ciis:tertiam,DE rebvs,feribit.Ealdeminferi» ptiones fuarum Pandeétarû partibus attribuit. SedquodinEdiélo breuiteramp; paucis perftrin-^ebatur,copiofetra(ftari uoluif.brèuius tarnen, quàm ipfius Edifti interprétés Vlpianusatque Paulus feccrant. Primæpaitis Ediôâ titulus pri mus

31 FR. BALDVINI

musfuifle uidetur, de i vri sdictione. luftH nianus,priufquam is in Pâdeftis proponeretur, uoluit nccefTaria quædam ueluti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pr^

fcribi,exalijs ucterumPrudentum libris repeti-ta:amp; cum ad eum uentum eft,non pluribus pro' pè titulis,quàmueteres interprétés Paulus atqj Vlpianus libris, earn rem exponi. Ait, Ediélum perpétua fuiffe ßißK^p. imó ueró ßglX}(y^x^D^|, fedincerpretum commentarijs tam fuilfe auftu, ut propèeiïet infinitum. Certè Vlpianus ad Edi du fcripferatlibros oftogintatreszPaulus, oüo-ginta.Nó erant fortafsis plura Edifli capita,plu-res'ue tituli.Eratitaque Ediétumbreue, fi cum illoruminterpretum commentarijs cóferretur, Sed alioqui multæ cius erat partes, amp;nbsp;capita ( ut dixi.) niulta. Caius folet caput amp;titulum etiam notare, cum adEdiftum hoe urbanum Icribe-ret.Extantquehæadhucin Pandeftis inferiptio : nes: Caius ad Ediüum Prætoris urbani,Tit. Quinequefequantur,nequeducantur;De uerb-figni.4,8 . TituIojDeaquæ pluuiæarcendæ:De acq.plu.3. Tit.De publicanis:DePubl. 5. Tit.De reiudicata.Rcr.amo.2.

Ordinem Edifti nö efle perpetuó fecutos Pan deftarum architeélos,Iuftinianus ipfe fatetur; amp;nbsp;, curaliquandoabeo difcelTerint,exponit,fimul-que rationem reddit totius cópofitionis horum : Digeftorum. Non eft certè quod jn ijs requira-mus fubtilem aliquam luris artem,qualem olim ( ut dixi ) CralTus aut Cicero meditabatur. Non crant Græculi tamingeniofi artifices. Crafsiusi-taque agunt,amp;rudius. Et ueró cum Cicero fcri bat,latis elTe ad artem iuris,genus ipfum traétare.

caputque

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33

eaputque notare:fed lurifconfultos ignoratione docendi jfæpe quod pofitum erac in una cogni-* tione,idininfinitadifperan. Triboniani paiti-tioplus etiain ignorationis,artis multominus habere uideri poiret, cum pro arte Iuris edideriti tumultuariam 'snKcylti^ in quam inhnitas fpecies undiquecolieftasjtemerequeconieólasinclufe-ratjcum Edidum perpetuu fuperare ucllet, quo quidem genus modo iplum tradabatur,caputqj notabaturiuifa tarnen eft luftiniano ualde artifi ciola Triboniani epitomCjScftngularibreuitatia laude digna, quod ex duob. librorum millibus, quitrecentasmyriadasucrfuumftiue (ut etiauT uocat) Tönuyzj^w^-jContraxcritlibros quinquagin-ta,qui no nifi quinquaginta milliauerfuum.iius quindecimmyriadasTWj« yq^i^côtinerenr. Sed quam bene hoc faftum eft, etiam uidédum erat. Mandata quæ dixi,de conceptione Digefto-rum,edidit luftinianus i8 Cal. lanuar. Lampa-dio amp;nbsp;Orefte Cofs. Quantum igitur fibi temporis ad tantum opus perficiendum ij fibi lumpfe-runt,quibus id mandatum eft?Certè fi olim De-cemuiri annum integrum in decern Tabulis có-ponendisjamp;alterum in duabusadijciendis con lumpferunt: meritó annos uiginti fibidaripe- , tijflent noftri x v i uiri, coUigcndarum dige-rendarumque Pandeiftarum. Atque utinam id fccilTcntjUt tanto diligentius, quod agebant,e-giftenf.quodquetantioperisexpolitio etiam po ftulabatjContulilTent. Atqui ne triennium quidem impenderunt. Certè luftinianus hic fatc-tur, tribus annis tria iuris Romani uolumina, nempeCodicemcóftitutionum, Digefta, amp;In-

C c ftitutio-

3^ FR. B A LD VI NI IhtutioncSjCompofita fuifle: cum tarnen ne toto quidem decennio pcrfici pofle putarcntur. Codexille iam cdittis crat,priufquam Pandeftas cirentinchoatæ. Editas enim ell, Decio Confu-Icjy. Indid. Anno fcquenti Confules fuerunc Lampadius amp;nbsp;Oreftcs.Non multo ante cius an-ni finem,primùm mandauit lullinianuSjUt Pan-deûæ colligerentur. Cumque eas lele amp;nbsp;relegil-fepofteajamp;recognouifrc dicat, certèaliquoetiâ ad id tempore opus habuit. Editç autem confir-matæque funt gt;7 Cal. lanuar. luftiniano tertio Cof amp;ualereiubenturex 3 Cal.lanuar. Inrtitu tiones editæconfirmatæque lunteodemanno: fed paulo antè,hoc cft, undecimo Calendas De-cemb.nec tarnen ualere iubentur,niß ex quo die Pandeûæ ualerent. lullinianus tertium hune fuum Confulatum feribit fuifl'e duodeci-mæ indiétionis, ut feptimæ fuerat Decij Con-fulatus. Decium fecuti anno proximo fuut, Lampadius amp;nbsp;Oreftes. Tres ergo anni luper-funt ante tertium luftiniani Confulatum, qui dicantur, POST consvlatvm lampadii et

ORESTIS.

HaloandriChronologia non nifiduos nume-rat. Sed unum illi deelle,iam ab alijs etiam anno tatumcft. Quodigiturdixitluftinianus,tribus annis fuiirecôpofitaDigeftajCodicem Ôi Inftitu tiones.’dé tribus annis non cotinuisj'ed utilib.ac cipio.Sed res tarnen ipfa fatis oftendit, neq; tépo risfatiseum fibi fumpfiflead relcgenda amp;nbsp;reco-gnofcendatalia uolumina: neque qui hæc col-legerant,fatis ad ea uel componenda uel conclu nanda. Nimiumcertèamp;hi indcfcribendo pro-pera-

k o t Æ. _

pèrafunt,5lt;illeinconfirmando. Maiórresefat^ quam ut tumultuaria 8c præcipiti feftinationé etfundi deberet, præfertiin cum lus perpetuum pofteritati lelinquendum eiTet. Nunc talc eft re-ii£huin, ut non tam leges, quant cruces, quibuS tota uita torqueatur, reliftas efte, illa conqUera-tur. Dehominibus llilitis, qui nihilfentiuntj iionloquor.Nullailli de re dubi tanr,nulla difn-cultate tenentur. Loquorde ijs qui iapiunt, Sc quidagaturdicatur'ueintel'igunt. Certè tanto eftluris Ciuilis ftudioforuni etiani rniteriorcoii ditio,qubdueteresPrudentumlibri nuncinier-i tiderintj'Sc fönigmatahne interprété relicla elTe ttideâtuf.aut ueró ft qui fucrintinterprétés, Da-ui potius fucrint quam Oedipi. Sedhene tameri habet;Quicquid hoe tépore opis amp;fubhdij coitJ-ferre homines eruditi acque ing'eniofi potuerót, liberalitercótulerunt. An hoe luftiitianus noii patitur?Sanè conqueritur, Ediftum perpetuum jttultis iriterpretum cominentarijs fuifte olim cö lurbatu:proptereaq; uetat luas Pandeiftas Com-mentariorum accelsionibus oncrari. Bono art itialo iure uetuftos illius Ediifti interprétés accu-fet,fi de Paulo aut Vlpiano loquitur, non eft dif-fiepe iudicare.Quales eoruni adEdidunt fuerint Commentarij, quam neceflarii,quam ualde utiles,quam minime alioqui uerbofr.exijs, quæfu perfunt,rc!iquijs facile eftirnarcpolTumuSi Sed ut Ediftum illud, tali um interpretum laborc féliciter illuftratum fuifle puto: fieprofeftbagno-fco,Pandeäasinfelicium Commentariorum tc-nebris, quas baibara tempora offuderunt, tuilTa permixcasiut fr iilius exemple deterreri luftinia-

Ce z nus

^6 FR. BALDVINI

nus niînimè debueritjat certè audaciam barbar» pofteritatis meritó reformidarit. Quid igitur? An nunc molefteferet tenebras depelli, amp;tan-quam maculas dctergi? Cumquetam multos a-lioqui in fuis libris locos reliqucritobfcuros, 6C propc cæcosjeftorcs licet accédant minime ob-tufimullum illis tarnen lumen præfcrri patitur? Credo equidem fuis ilium Legibus, amp;nbsp;earum di gnitatijfaueremagis. Ait,fefeprobare parati-TLA. Atmultis præterea notis necelTarijs illu-ftrari hilibri hoc tempore debent. Quidenim, fi res fit, quæ fine interprète uix pofsit intelligi? Quid fi librariorum médis medendum fit? Quid fi ipfius Triboniani aliquaetiam culpa notanda fit? Quid denique,fi in ipfo quoque auftore, hoc cft,eoqui laudatur lurifconfulto quippiamdc-fideretur? Verecunde quide,fad uere tarnen

amp; ingenue fententiam dicerefuam interpres debet.

FRAN.

i

1.2^7^^^-3?'deretur. Nam Iufticia potius àlure dici uidetur. Sed Vlpianus fignificat,ius demum dici,quodeftiuftum, Sc coniunûum cum iufticia Nam quodin armis cfTediciturjUis potius ap pellari debet. Ccrtèius iniuftumab Ouidio ap-pellatur. Deindeipfa lurifprudentiaex Iufticia defcenditjamp;exeius præceptis amp;nbsp;exemplis collecta eft;ficuti ScVlpianus ex Celfo lus ctiam hîc definitjefle artem æqui boni.Paulus alibi lau-dat Celfum adolel'centem,qui,cum effet quçftio de æquo amp;. bonOjdixerit, plerunque fub auftorî täte Iuris fcientiæ perniciofe errari.inf.De uerb. oblig.9i.§.2. Ergo Iuris prudentia,cum Iuris fci-cntia,ut hac reftè utatur,æquitatis rationem cô-iungit,amp;.inam efficitartcrn,quænô erretin fuo cuiquetribuendo. SanèCicero Seruium Sulpi-tium laudat,quôd non magis Iuris effet conful-tus,quàm iufticiæûd eft,æquitatis.

Porto quod Vlpianus ait,effe lus naturale, quod ipfis etiam brutis animalibus commune fit,amp;illius peritiam in his quandam agnofcat: înfolens eft ( lus enim naturæalioqui cum dici-musjuaturam humanam intelligcre folemus)

Ce 5 ablur-

gg F R. B A L D V î N I ^bfurduq;uidcri polïet. Imó ueró ipfe VlpïaiiiH alioloco fatetur, animalia nondici facere iniu-r riam, quia lènfu careant : inE Si qiiadrup. paup, fec.i. lus erge ab iniuria nó dücernunt. Sed quia inflinflu narurali multa faciunt, quæ (oient Hot mines iuftacertaqüeratione facereûuris natura-lis ea hic elTe dicuntur.

CAP. II.

ErgdDfui«rc/igfo.) Ipfa etiam omnium Gentium uetus idololatria teftis elTe poteft, aliquod religionis fernen omnium hominum animis in-ficumreliftumque eiïe:fed eadem indicat, plus in eo ciTeerroris,quàm iuris. Tantum abelî, ut religio uera ælHmanda fit ex profanorum hominum iudicijs. Itaque religiofe fccilTet luftinia-nus, fi huius generis notam aliquâhîc afcripfif-fetjUt non in iureGentium hærendum e(Te intel Jigamus,cûdereligione quæriturjedad legeni Diuinarnefleaffurgendum.

GAP. III,

Vtuintâtquf iniurUmpropulfemtK,) Eft hocquo-quebrutisanimalib. innatummonminus quàm procreate foboléjamp;educare. Sed in hominibus, qui rationcm adhibent, iuris nomen magis me-retur. Sequanturfanèbruta naturales (uos inftin dûs,atque etiam impetus. Nam etfinon folum iniuriam propulfent,(ed amp;nbsp;lacelsita inférant, iricata noceant, iniuftè facere nó dicuntur. At in Jrominibus modum requirimus, ut iniuriæpro-pulfationefimplici content! fint. Sic lurifgen-tiûeftedicitur, uimui repellere. inf.Deeo quod met.cau.i2. Adleg.Aquil.4,.5 amp;45. Cicero pro Milonc eleganter hune locum tradat. Duas eius ^fenten*

«

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3?

fentcntias,qnæomninofunt huîus loçi, folutn commemorabo. Hoc ( inquit) amp;nbsp;ratio doétis, necefsicas barbarisjamp;mosgentibus, Scferis natura ipfaprælcripfit,ut omné femper uim,qua-cunque ope polTenc,à corpore,à capite,à uita fua propulfarent. Item: Eft hæc non fcripta, fed na-talex'.quam nô didicimus,accepirnus,legimus: ueriim ex natura ipfaarripuimus,haufimus, ex-prefsimus;ad quam non doûi,fedfafti:noninfti tuti,fed imbuti fumus:ut fi uita noftra in aliquas infidiasjfi in uimjn telaautlatronum autinimi corum incidifletjomnis honeftaratio effet expc-diendæ falutis.

CAP. V.

Commrrciuin.) hoc eft,rerum permutatioJn quaquidéutrinque merxefl'edicitur: amp;exqua defcendereetiam traditurcmptio amp;uéditio.inf. de côtrah. empt.i. Difcrimen tame obleruandû cft:quôdPermutacio nonfituna aliquacerta 8ç fpecialis lurifgentium conuentio, quæ propriû. nomen habeaf.amp; propterea nullam pariat obli-gationem,fi nudafolaquc fit. Aliarum uero lu'»-rifgentium conucntionum alia uis ôc ratio eft. inf.Depaft.y.

Obligationcs.') hoc eft,contralt;ftus. Sic enim lu-ftinianus cxponit hune locum, libro primo ïn-. ftitut.Ac propriè quidem contraftus appellatur, exquo obligatio ultro citroque nafcitur:talesq-, etiammagiseffefolent amp;nbsp;contra(ftusamp; obliga-tiones lurifgentium. Verùm poflumus etiam gç neraliter contraftum intelligere, ubi altera tantum parsaiteri obligatur.Nam amp;omnem obli-„ gationem procpntraftu haberi,Paulus ait,inf.

40 F R. B A L D V I N I Dciiidîe.îo.Vtautemobligationes hicdicuntuf cirelurifgencium, fic amp;nbsp;earfi difToIutioncs, hoc eft,liberationes efle dicentur:amp; per confequens, ipfæ quoqueaccepnlariones.-quamuishæ ftipu Iarione,quæIuris Ciuilis eftjConftent.

Excepttsijuihufdam,qui’ àlarc CiKth'intro.iuil£fmt.) hoc eftjquæ lure Ciuili conhrmatæ funt,nec fa-tisalioqui effent firmæ. Sic itaqueobiigationes aliælurifgentium,aliælegitiniæ effedicuntur. Legirimæ autem, quæ lege confirmantur. inf. Depaft5.amp; a. Sanè Ôcuerboram obligationes, quæ ex ftipulationibus defeendunt, legitimæ funtjamp;à lure Ciuili introduftætVlpianusqj ait» expromifsione denandi defcenderc obligatio-nemciuilem.inf.Dedonatio.interuir.amp;uxo.ja. Curita?Ius gentium ex nudaetiam conuentio-ne obligationem introducebat. lus Romanuin de contraiffibus tantum nominatis id dici,ra-tumquecff'euoluit.Scdftipu'ationem introdu-xit,qua obligari polïent promittêtcs.Quàm uab de autem interfit,utrum naturalis tantum, an ci uilis fit obligatio,alibi dicendum cft.

CAP. XI.

lui dicitur locus,in quo ius redditur.) Hæc fignifica tiorepetiturinf.De interrogat.4.$.i.amp;eff diligé ternotanda,quo magisintclligamus,quid fit In jusuocareautducere,in iurepoftulare, interro-gari,confiteri,cedere, Sc infinita htiius generis, quæ póft fæpe occurrent. interdum exprefsim amp;coniunâini dicitur, In iure apud Prætorem, Uel,apud eum qui iurifdidioni præeft. Prçtor in Comitio (quæpars erat foriRomani) fedés pro tribunalijlus dicercfolcbataitiudices ab eo dati, liantes

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4»

ftantesineodemforoiudicabant. Scdubî Magi ftratus fedebatjïus propriè dicebatur- Vbi uero hi ftabant,magis appellatur Indicium. Multum auteminterfuiffeconftat. Sanèamp;cnin xii Ta bulisiK IVRE MAHvM c O N S E R ER E diccbatuF, intelligebatur,apudeum qui iuri dicundo præ-erat,etiam fi in agro,antcquam ius dicerccur-,cofer tio iila fieret. Laftantius ex uetcri quadâ hi-ftoria Ennij qnippiâ allegat, quodhuius quoqj loci cftdupiter in monte Olympo maximamui-tæ partem colebat. Eó ad eumin ius ucnicbant, fiquæres in controueffiaerant. Reliqua, quæ uulgariafuntjomitto.

Tit, 11. T)e origine iuris, omnium Jgt;l(Ta^iBratuum, ßtcceßione l^rudentium.

CAP. II.

NObillfsimi huius capitis tres precipuçpar tes funt,quas Scipfius Tituliinfcriptioin dicat.Sed eft in hac hiftoricaPóponij noftri epitome aliquid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;negleftim quædam

recitantur,ut multaetiam diligenter.De origine Iuris difturns,primùm nominat Regum Ro.leges. Liuiuslib.^^.laudatueterem quandam legem Regiam,fnnul cum ipfa urbe natam. Sed ea tantum fuit de ipfius Romuli regno, Gue impe-rio.Quas uero ipfe leges tulerit,ex commentario deijs noftro intelligipoteft; utamp;Numæ leges, ex Dionyfio Halicarn.PlutarchoScFeftorepeti poffunt. Pomponius hic ait, Regias leges fuiffe collcftasàSexto Papirio, que paulopbftPubliû

4X FR. B AL D VINT uocatnnconftanter. Dionyfius Halicarn.nequs Sextium,nequePublium,led modó Caium, n'.o dó Mamium app ellat. Seri b i c autem,eum Numç leges,Regibus exaótis rurfus edidiffe, cum facris eilet præfeftus. Hune Pomponius notât uixil* fc temporibus Tarquini; Superbi:ut eum difceC natabaltero Sex.Papirio,cuius poftea rneminit inter Mutij audirores : amp;abs Papirio lufto, qui Diuorum Fratrum conRitutiones collegit. Sed quod obiter addit,Superbum fuilFe Demarati fi' Jium:uel!cm potius dixilTet.Pronepoté. id.enim ueriuseft. lusciuilcPapirianum ctiam prçdicat. Certè Paulus inf.Deuerb.fign.t^^.allcgatGra-nij Flacci librfi de lure Papiriano. Et Macrobius lib.13. cap. Il, ex lure Papiriano quippiam etiant refert. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C

SequiturapudPôponium,Regibus exaôFsIe gc Tribunitiaomnes coiuin leges exolcuilTc.Le gern illam intelligit,quam Brutus,qui turn Tri-bunus Celerum erat, tulit de Regio imperioab rogando,amp; Confulari inftituendo,ac ucluti fur' rogando. Legem Tribunitiam primarn FeftuS appellat.QuodautemfignificatPomponius,orn nés Regum leges tunc elfe fublatas : de ijs demû intelligi debet,quæadRegium Imperium per' tinebant. Certè Romuli,Numæ,amp; Seruij leges, quæ Reip.utiles erant,nô modo fublatas, fed pO tins reRitutas tune fuilTejDionyfius oftendir. Sed quid eft quod Pomponius deinde ait,popu' lumincerto iureiadatûelTcannis propè xx.Su' fpeèius eil,fortafle uitiofus hic annorum nU' merus. Incerto profeâo iurciadatus eft Popu-ius,à Regibus cxaâis ufqucad xi i. Tabulas In' texfun»

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4}

teifontautcm annifaltcm lx. Acuidcndumcft, ne errorelibrariorûxxpro lx temerè fcriptû fit.

Qiicdait, per x uirospetitas effelegesàGrç cisciuitatibus potuiffetredius dicere,per ii i uirospetitas cas effe,amp; deinde per x uiros com-poficas, Si R.oniçéditas.De x iiTabulis extâtno llrijfatisjUt opinotjCopiofi Commentarij.

Ait PomponiusiHis lecibvs latis cor« PIT,VT NATVRALITER EVENIRE EOLET, VT

I K T ER P RET A T lO DE3IDERARET FRVDEK« TIVM AVCTORIT A TEM , K E C E S S A R I A M Q. V R Di 3P VT A TIONEM FORi. Sic iu quibuîdâ Hbiis reftius,quàm in Florentino,legitur.Magis tamê placet,quod quidam legere malunt; H13 leci -BV5 LATIS,COEPIT (vT NATVRAL1TER E V E-PJIRE SOLETjVT 1 N T E R P R ET A T I O DESIDE« P;ET PRVDENTIVM A V C T O R 1 T A T E M ) N E C ES-SARIA ESSE DISPVTATIO FORI.

Quod ad legis aftiones attinet, quarum hic Pomponius meminif.fublatis etiam xn Tabu« lis perlegcm Æ.butiam,cas quæ Çen^ûuiraliqrq caufarumerant,feruatasefle,teftis eft Gelliqs, San'e Vlpianusinf.De præfcript.uerb.i4.§.ulti, Legitimam aûionem uocare uidetur,quç uel ciç lege X11 Tab.uel ex alia lege neluti Aquilia defeç dit. De adionibus amp;nbsp;formulis àPrpetoribus om ni derepropofitis,adquaspriuatalisaccornmo-daretur,agit Cicero pro Q^Rpfeio Com. Sequi turapudPomponinm,LEGE hortensia. Alij legunt, H OR A a IA. Pçteft utraq-, effeueraleétio. Ptimum, M. Horatius Contul llatlm poft x ui« ros, legem tulit, ut Plebifcitis Populus uniucr« fus teneretur.quod Liuius amp;nbsp;Dionyûus Ic-’V nr.

Ann'.|

44- FR. BALDVINI

Annis deinde plufquam clx, Q^HortenGusDi ftator fimilem iterum lêgem tulitjquod Gelliu« amp;nbsp;Plinius narrant Addo,fuiffe amp;nbsp;tertiam, ueluti mediam. Na ante Hortenfiö annis circiter quin-quaginta,PubliliusPhilo Didatoreademder« tulit.An tarnen etiam pertulerit,dubiro.

Njhil eftcur diutius liæreamusin hac prima partehuius capitis. Secundain uideamus, quae cfl de Magiftratibus.Etprinci-pib quidem,quod Pomponius deConfulibus narrat,Ciceronis lege breuiter confirmabo amp;illuftrabo:RKGi o irt-PERIO DVO SVNTO:iiaVE PRAEBVNDO, IVDl CANDO, CONSVLENDO, P R AE T O R E S, I V Dl C E S, CONSVLES APPELLANTOR. MILITIAS S V M-MVM IVS HABENTO. NBMINI PARENTO.SanC Pomponius, etfi fummum eos ius habuiflefatea tur.-indicattarnen,non habuide merum imperium. Sed meminerimus, id eos faltcm habuifle cum nominatim iubebantur,Datent operam,ne quidRefpublicadetrimeti caperct: utSaluftius fignificat. Sanefemperhabuerunt aliquodimpe rift,amp; ideo poterat in uincula duci iubere . quod non folum hic Pomponius tradit,fedapertius e-tiam Vlpianus inf.De inius uocan.2. EtGellius ex Varrone feribit, non folum Confules, fed Si cæteros Magiftratus, qui habebant imperium, earn habniil'c uocationem,quaamp;præhenlîoipfa continebatur. Abs confulibusautem prouoca-tionem fuiffc lege lata,redè Pomponius ait. Va-leriam legem inteliigit,quamP. Valerius Con-ful (latim poft Reges exados tul it de prouocatio ne ad populum.Tulitamp;fimilemL. Valerius Potî tus Conful,paulopoft éditasxii Tabulas:amp; ter-

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4?

tiocandemediditM.. Valerius Cornus Confui. Sic tres deprouocationc leges Valeriæ fuerunt.

AitPomponius, POST deinde cvm cen-s V 3, amp;c.Sic de Liuius ait Cenfur^iuitium fuiffe, quodin populo per multos annos incenfo, neq, dilFerri cenfus poterat : neque Conlulibus, cùm totPopulorum bellaimminerent,operæ crac id negocium dare. Dionyfius lcribitjConlules bac de re ad Senatû rctulille, docuifleq; necelïarium effeinurbe Ccnlum,in qua prælertim ,inrra an-nos 17,poft QJr abium amp;(. L.Cornelium Cofs.cé-fus nullus aétus clïet. Hoc uerb illud eft maius tempusjcuius hic mcminic Pomponius. Cçte-rùmquod deindefigniticac,poft Cenforcs pri-mùm tuiffe creatos Diftatorcs:præpoftcrum eft. Nametli inter ueteres feriptoresnon cóueniat, quo primùm anno ij creati fint:conftat tarnen, muftis ante Cenfores annis elle creatos. Quod autem ait,re exigence propcer bella finicima tuiffe creatos ; fuit hæc certè prima eorum creando-rum caufa,nempc rei gerendæjhoc eft belli Lati-ni, uc Liuius fcribic. Sed Dionyfius indicatjledi-tionis pocius fedandæ caula tùc creatos efle;quæ altéra fuit olim caufa creandi huius Magiftratus. Poftetiam ludorum amp;comitiorum caufa fæpe creatus eft. Addit Pomponius, abs Diftatoribus non fuille prouocacionem. Quod de ijs demum accipiendum eft,qui optima,ut olim,lege dicc-bantur. Extac ea de lege elegans apud Feftum locus; optima (inquic) LEaE,cùmdicebaturin Magiftro Populi faciendo.qui uulgo Diûacor ap pcllâcur,quàm plenifsimum polfcc,ius elfe figni ficabacuc;ut fuie M. Y aierij M.F. V oluû nepocis, qui

4lt;lt; nbsp;nbsp;. F R. B A L D V I N t

qui primus magifterpopulicrcatus eft.Poflquä licróprouocatio ab co Magiftratu adPopuIunt data eft, quæ autea non erat, deficum eft dici vt OPTIMA LSGE, utporeimminutoiurepriorurrf Magiftrorum. AitPoponius,ANNO ferk' de-' ciMoseptimo post reges ex a CTOS, Infra'' gmento Cornelianæ Cicer. fcriptum eft : Anno decimofexto poft reges exaftos, propter ni miä dominationem potentiû, leges Sacratas ipfi fibi conftituerunt,duos Tribunes crcarunt: mócenr ilium,trans Anienem,qui hodie Mons Sacer no minatur,in quoarmati conlederant æternæ nis morifecaufaconle;rarnnt.HæcCigt;cero.Pompogt; nius non duos,fed tres priniùm creatos ait. Qui dam etiam quinque. Sed uerius eft,duos primd clfe creatos,deinde tres elle adieflos. Tandéad' ditis quinque,Decemfuerunt. Pomponiusait, Plebeium fuilTe hunc Magiftratum. Veteres tarnen non omnino putabat Magiftratum elTe Tri bunumpl.ApudLiuiu libro fecundo,Confulcla m:tat,Tribunum efsepriuatum,Gneimperio,fi-' Me magiftratu. Élutarchusidem fignificat laitq; propterea Trrbunumpl.non ufum cfse purpu-* ra,liaoribus;fellacuruli,ut reliqui magiftratus: nequecreato Diftatore, fe abdicalse. Veriim Cicero pro Quint. Magiftratum appellat Tribo numpl.eique etiam purpuram tribuere uidetur: pro eluent.

SequiturapudPoponium,in aedcs delata fuif fePlebifcita. Liuius libro tertio, non de Plebild tisjfed de Senatufcôfultis id dicitiquæ tarnen po fteaquam pro Legibus haberi cœperunt ad æra-rium fueruntrelata. Meminit deinde Pompo-* nius

N o T Æ.

»îus Quijftorum,qui pecuniç inquirendæcaufa creati,8iindeQuæftores appellati funt:ficuti amp;C poftea à genere quçrcndi eos initio dlftos cfse fa tenir Vlpianus,inf.De off.quæft.i.His Quæftori bus ærarijs adiungicPomponius alios Qiiæfto-rcs,quicapitalibus rebus præcrant, à Populo conluitucbantur.Legibus publicis hos abs Popu lo præpolîtos fuifsecuftodes amp;uindices, Cicero ait Verr.5. Quod Pomponius fubijcit de x uiris,pcrtinetadhiftoriamxii Tabularum. Sed afcincium uidetur fragmentum, quodalsuirur de Virginio amp;nbsp;Ap, Claudio. Quidenim hoc ad Magilfratuum bteué hiftoriam, qualé hic Porri-ponius inftituit? Itaque Pomponij non efse credo,quod infcrtum eftabhisuerbiSjiNiTivM fv ISSE DICITVR, amp;c.uique, POPVLl’aVF. COUSE N SV, amp;c. Etueronôfatiscohærerecû fequé-tibus,exemplarFlorétinumfatis oftendit. Itaqj totum illud nunc prætereo.Nam Si quod perti-net ad Legern de Vindicijs,de ea dixi in Comme tar.adxiiTab. Ait deinde Pomponius; Tribu nos militum Confulari poteftate uario numéro conftitutos eise.interdum enim uiginti, interdû plureSjinterdum pauciores,amp;c. Locus hic fufpe ôus cft.Quidâ pro v i c i u t i,legunt s e n i.Sanè cû primum de his T ribunis creandis latum eft,lege cautum erat, utfexcrearentur. Sedfex primùm creati funt,anno isrbis c c c x lu i.Paulopoft ofto fuerunt.Viginti etiam fuilTealiquâdo,Liuius fi-gnificat.Sedpluriumnon meminit. Porto P5-ponius redè hîc fcribit, occupato Confule crea-tum tandem fuiffePrçtorem Vrbanum, qui lus diceret.Praîtor olim generaliter appellabatur ip-fe

k

4« FR. BALDVINI lequoqueConful,qui amp;Iudex:utex Ciceronis legibus ancea dixi. Sed tandem creatus eft, qui propriè amp;fpeciâliterPrætorappellaretur. VtaU tem in urbe Confulis locum quodammodo te-nuilTemagis intclligamus:GelJius lib.13. cap.14» fcribitjhunc olim uocatum fuille Conlulis colle gam. Ec Cicero adPlancum: Placuic nobis (in-quit ) ut ftatim ad Cornutii Prçc.urb.literas de-fcrremus,qui,quód Conl'ules aberant,Conlu!a-remunus fuftinebat,more Maiorum.Sanè anno urbisDccx accidit,utP. Ventidiuseodemanno amp;nbsp;Conful amp;nbsp;Prætor elTet. Prætorem,qui in ur-beiusredderet, Vrbanumdiétum elTe,Pompo' niusait.Romanum Cicero interdum uocat : fæ-pcjpopuli Romani. Vnde hænotæ P R. P. R'

Addit Pomponius,alterum quoq; deinde fuif fe creatum, qui Peregrinus appellabatur, quód inter peregrinos ius dicerct.Erat is alioqui ciuis» amp;inurbe:amp;proptere3etiaLiuiusunoloco appellat eiusprouinciam, Vrbanam,fedperegrin3 fæpius:amp; modo interperegrinos cum ius dixif-fcjmodb inter cities amp;nbsp;peregrinos, ait. Sane Vr-banamamp;Peregrinam iurifdidionemaliquando coniunftamfuilTe legimus.Liuius libro 24.311» M. Æmilium prætorem,cuius peregrinafors e-ratj fuam iurifdiftionem mandalTe collegæ fuo Atilio PrætoriVrbano. Idem lib.xy.ait,cum PrS tores prouincias fortirentur, Pgt; Cornelio Sull® peregrinam amp;nbsp;Vrbanam obuenifle,quç duoruiU antea fors fuerat. Tdemlib.36. fcribic, M. lunio Prærori iurifdidionem utramque euenifse. Et lib.j/.Pofthumium Albinum Vrbanam amp;nbsp;intet peregrinos fortitum efseded partes decreuifse,-ut

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^

tit QJFabius Piéloróus inter peregrines dice -ret. Deniquelib.49.Sehatum cenfuifsejmortuo C.Dccimio Prætore urbane,ut P. Cornelius Prç tor peregrinus,fieret etiam Vrbanus. Vlpianus inf.De dole. j.allegatLabeonis librum trigs fioium Prætoris peregrini, amp;nbsp;eiufdem librû pri-mumPrætoris Vrbani.inf.Deuerb.fignif.p.Val-de equidem uellem, extarent eius Itbri de Prætô re,prçfertim peregrine. Nam amp;nbsp;ualde intereffet, eius officium conferrecum officio Prætoris Vr-bani. Cicero Verr.iii fcribitjL.PifonemVerris Prætoris Vrbani collega fæpe intercelsilTe, cunt Verres aliter atque edixerat decerneret: multos-que proptereaadPifonis fellam folitos conuenp re,amp;ineius æquitateatqueprudentia fuiffepa-ratifsimum perfugium.Si ille Pilo erat Prætoc peregrinuSjmagna peregrini Prætoris maiellas erat, qui Vrbano intercedere poteràt, amp;nbsp;ab ijs quibusiniuria fieret,appellari. Sed Sc apud Cæ-farem lib.^. De belle ciuili,legimus M. Cæliurrt Prætorem tribunal fuum propterea collocafle iuxtafellâ C.TrebonijPretoris Vrbani. Quid? cum Prçtoris Vrbani lurifdiftio fola effet,fine ul lalmperij meriparte-.uidetur tarnen Prætoris pe regrini non l'olum iurifdiétio inter peregrines fuiffe,fed amp;eapitalis quæftio derepetundis,quç peregrinorum focioruili caufa inftituta erat. Afconius in Orat.Cicer.in togacand. ait,Caiuni Antonium,qui multos in Achaia fpoliauerat, ab ijs eduûum in ius adM.Lucullum Prætorem, qui ius inter peregrines dicebat: Lucullumc^ue, quodGræci poftulabant,decreuiire. Quem locu Manutius erudite obfcruauit: amp;fi lurifdiûio pe

Dd Kcgrina

ffo FR. BALDVÎNI regrina cum quçftione repetundarum iunda ingeniofcmonuit, Ciceronem, qui de repetuiv dis quæfiuitj debuilFe quoque Prætorem elfe p6 regrinum. Hæcuulgoabs lurifperitis no ob* reruantur5amp; tarnen fine ijs difputationes de lu-rifdiélione amp;nbsp;Imperio mero non fatis intelIiguB tur.'tantoquemagishæcpræmonftro. Sed quid cft quod Pomponius air, poft aliquot annos Prç totem peregrinum urbano adiunâum elTe? Li' bro tp epitomes Liuianæfcriptûeft, Duos Præ* tores primùm creatos elfe,A. Pofthumio amp;C» Lutatio Cofs.Si eorum alter fuit peregrinus, fe* quitur,inter urbani amp;pcregrini Prætoris prima creationem plufquam 120 annos interfuifle.

Vt perfcquamur Pomponij uerba: Ait,TRivM VIRI MONETALES AERI S, A R G E N T1, A V R I FLA tores: ET TRivMviRi c A PI T A LES, amp;c. Cice* routrofque iiiuiroscôiungere uidetur,cumd® minoribus magiftratibus loquer s edicit : v i n c v LA SONTIVM S ER VA NTO: CA PIT A LIA VINDI' CANTO:AES,ARGEHT VM,A VRVM^VE pvblice' SJ CNANTO. Idemfacetèad Trebatium lurifconf. Treuiros ( inquit)uitescenfeo,audiocapitales eirc:mallem,auro,argento,ære effent. Triumui* rorum monetalium fuiffe has olim notas a. a. a. F. F. hoc eft,Auro,argento,ære, flando feriundo, Bembusetiam annotauit. Triumuiros capita-leSjSaluftius uocareuidetur uindices rerum ca-pitalium;quosait,Lentuloin carcere gulam la-queo frcgifle,ficuti ijs præceptum erat. Sed quâ-docreatiprimùm fuerunt? Pomponius hoc racet.Epitome Liuianalib.ti. indicat primùm cre atos effe,Curio D^ntato Confule,aut paulopoft-

Potuit

4

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T*

Votuit îs effe annus Vrbis quadringentefimus fexagefimus quartus.

Captitdeinde Sardinia, mox Sicilia. ) Circa annum Vrbis Dxix,dicuncurhæ nobilifsimæinfulæca ptæ,amp;in prouinciarumformam redaékæ. Cicero Ver.iiii leribitjSiciliamfuiffejdiaamqueelTe , prouinciam primam.Fuerùtfanè amp;aliæ prouin-eiæ liberæjin quas nullus autPrætor aut magi-ftratus mittebaturcumimperioj Itaquenon o-mninouerum eft,qüodhîc aitPomponiuSjtoti-demfuiffePrætores.quotproùineias.Nam neqj omnes prouinciæ erant prætoriæ. Cæterùm qui RomæPrætoresfuerant,folsbant deinde mitti in prouinciasproprætores;quarûpropterea numerus cumPrætorum numero conueniffe cre-ditur. In epiftola Cælij ad Ciceronem extat hoc S.C. Senatui plaeere,in Cilieiam prouinciam, inque viii reliquas prouincias, quas Prærorij pro Prætore obtinerent,eos qui Prçtores fuerût, nequeinprouincia cum imperiofuerunt, quos te eorumex S. C.cum imperio in prouincias pro ce prætoremittioportet,eos fortitbin prouincias mitti,amp;c. Atque hinc quidem ctiam intclligi poteft.qu'od Pomponius hic ait,Prçtores partim rebus urbanis, partim prouincialibus præfuiffe.

Sequitur:

Cornclius Snîl.-( tjUicRiones pnblic.if con^lituit, uclutide ßlfojdc parricidio,de ßcarijs, de iniurijs, cr Prlt;ctorcî qua^ tuoradiecit. ) Nobilis eft hic locus, amp;nbsp;fingulari a-nimaduerfionedignus. Inlibro Florétino illud DE iNivRiis expunûumeft.Sed cum quatuor quçftorum mentio fiat,no temerè uidetur quar-tade iniurijs quællio adijei. Sanè Paulus inf. Do

Dd a procun

çx FR. BALDVINI

precur.42.$.i.ait,aftionem iniuriarum pro pu* blica quidem utilitatc excrceri,priuatam tarnen efie;amp;ideo in ea ex lege Cornelia procurator etn daripofle. Cicero quoque libro fecundode In-iient.priuatam fuiirc fignificat.Sufpeûus itaquc hic locus ert, qui earn adioncm refert inter pu-blicas quæftiones. Sed amp;nbsp;quod de parricidijs no minatim hic dicitur.fufpeâumeft. Cicero pro Sex. Rofciojindicat quæftioné de parricidijs c5' prehenfam elfe lege amp;nbsp;quæftioné de GcarijSjtern pore Cornelij Sullæ:ut Cornelialex Siquæftio deficarijspertinuiflc intelligatur amp;nbsp;ad parrici-das : nequc de his feparatim inftituu uideatur quæftio diuerfa, donee Pompcius Sc Icgem de ijstulerit,amp; proprium Quæftorem inftituerir. QuidigiturîSupereflcnt duæ tantum quæftiones publicæexîege Cornelia, nempe de ficarijs amp;nbsp;de falfo.Nam amp;c falfi quçftio comprehendebat quæftioné deueneficio. Atqiii Pomponiusait, quatuor à Cornelio Sulla Prætores adieftos elTe. Hic alius nodus eft: quem quiingeniofe fecant, magis quàm difToluunt, aiunt, ex Prætoribus, quiturteerantRomæ, quatuor elfe his iudicijs adiedos.Nam amp;isIudexquidatur,afl:ioniaddi hue adijci dicitur. Verùm etfi nulli Prætores no-ui à Sulla inftituti eflent:tamen nS plures Quæ-ftores elfe iufsit,quàm erant eæ quas conftitue-bat,quæftiones publicæ. Deinde reuera audum fuifl'e à Sulla numerum Prætorum, fequentia fi-gnificant. AitPomponius, Cæfarem duos ad-didifte: itaduodecim Prætores elfe creatos. Au-guftum deinde fedecim conftituifte. HîcrurluS aqua nobis hæret. Liuius libro quadragefimo ait,

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55

ait, legem Bebiam fuiffe,ut ait er ni s annis qua-terni tantum Prætores crearcntur. Si ijs Sulla quatuor addidit,eFficerétur oélo-.ficuti ofto fuif-fe tépore Ciceronis traditu eft. Si duos ijs adiecit Cæfar,nô nifi decé eflent.Et uerb Dio, no nifi,de cerna Cæfarc creates effe,feribitlibro 4.2. Sed idemlibro fequentiait,fedecim aliquando ab co creates fuiffe: eum tarnen numerum non fuiSe retentum. Itaque quod Pomponius ait de xii» fufpeftum eft,amp; potius feribendum efle quibuf-damuidetur x. Eadcm mcndi_aut erroris lu-fpicione laborat, quod fubijcit, Auguftum x v t conftituiffe.Nam Corn.Tacitus non nifi xn nu merat. Loquens enim libro primo de Tiberio: Candidates (inquit) xiiPræturæ nominauit, numerum ab Augufto traditum. Deniq; Pomponius adieûo Prætore fideicommilïario,amp;eo qui inter fifeum amp;nbsp;priuatos ius diceret,ait, x v 111 Prætores in Vrbeiusdixiffe.Etfiiam de irume-ro nihil contendamusj tarnen dilcernendi eranC qui propriè iusdicebant, ab ijsqui quærebant, atquc etiam ab eo qui iudicabat. Prætor Vrba-nus propriè ius dicebat-.nunqnam quærebaf.iu-dicabat perraro. SedPomponius generaliteru-furpat,lusdicerc,utôc ad quæftiones capitales pertineat.Nam Sc anteadixitjDe capite ius dice-re. Prætor fidcicommifiarius propriè iudicabat amp;nbsp;cognofeebat de fideicommifsis,faltem mino-tibus.Nam maiorum fideicommiflorum cognitie uidetur fuiffe Confulum. Quintilianus libro tertio,cap.d.Nondebes(inquit) apud Prætore petere fideicommiffum,fed apud Conlulcs. Maior eniraPrætoria cognitione fumma eft. Sed.8C

D d 3 . Vlpia-

,,^4 FR. B A LD VIN I

Vipianus in.Ticulis, cap. 25. ait : Fideicommiffâ non per formulam petuntunfed cognitio eft,Ro mæ quidem Confulum autPrætoriSjqui Fidei-coramiffarius uocatur. Quod ait cognitionena fuiffe fine formula, fignificat propriè non fuilfe iurifdiéfionis. Et profédoinlibris Iuris Ciuilis cum fæpe fiat mentio Prætoris hdeicômifiarij) non dicitur tam ins dixüTe de fideicomrnilTo,auE aftionem iudices'ue dedüTe: quàm, cognouilfe amp;nbsp;iudicaffe.inf.Delega.lib.a.cap.zp. amp;nbsp;Inftitut. .Dcfideicom.hæred.QuodadPrætorcs,Quæfto res,ue! Quæfitoresattinet: eorum propriè nulla iurifdiaio erat, fed potins quoddâimperiû me^ rum.Sedamp; Indices qiieftionûfæpeRomç fnifls dicûtur, quinoerâtalioqui Prætorcs. Poftremo abfurdû cft,quod Poponius nÔ folû omnes Coii fules,Aediles,Præcores,fedamp;Tribunosiurared didill'eait. Atquicollât,Tribunorûpl.nullâplane fuiffe iurifdiétionè, ac ne uocationé quidé eos habuiffe.CertèTribunospl.antiquitùs nô fuiffe creatosiuri dicûdojiicc caufis querelisqjdeab fentib.nofcèdis,fcdintercel3ionib.faciédis,quib. præfentes fuilîent,ut iniuria,q coràm fieret, arcs retur, fcribit Gelliuslib. 13. cap. 12. Porto adid quod Poponius ait de Præfeao urbi, qui Latina rum feriarû caufa introduélus eft,amp;,pficifcentib. ad eas magiftratib.in Vrbe relinqueb3tur,per-tinet,quodapudGeIlium quærit Mutins, an Prç fedus urbijLatinarum caufa relidlus,potnerit Sé natum habere. Conftituendarû aûtillarû feriaru caulîqquarum facru in monte Albano celebraba tur,creatiinterdumfunt Diélatores.Liuius figni ficatjanno Vïbis cccix §enatuiplacuiffe,feria-

N o T Æ.

rum côftituendarû caufa Diftatorê dici: diiîtum-que effe P. Valeriû Poplicolâ.Et in Tabulis Capi tolinisfcriptûeft,anno urbisccccxcvi Q^O-gulnium Gallû fuiffe Dift.Latinar.feriar.caufa.

Supereft tertius locus huiufce capitis, qui eft de lurifconfultis 8c eorum fuccefsione-.in qua ta men recenfenda Pomponius temporis ordinem. nonfemper fequitur'. Quodattinetad Appium Claudium,nefcio cur Centemmanum ait uoca-tumfuilTcjUteftinlibro Florentino'.in alijs eft centimalvs, in alijs centinianvs. Egopu-to fcribendum potius elfe cAECvs.Sic enim à üeteribus appellaturhic Appius, qui de Pyrrho nonrecipiendo in Senatu fententiam dixit.Hu-ius etiam fuiffe uiam Appiam Pomponius ait,Sc aquam Claudiam.huius tarnen aquæ uenas Ap-pij collega in ccnfura Plantius primùm inucfti-gauit;proptcreaque etiam V enox eft appcllatus. Fuit Rom æ 8c alia quædam aqua Claudia,quam. Claudius Cæfarinduxit. Deniquc hue Ap.Clau diumfcripfiffedeufurpationibuSjaitPompo.Le ges XII Tab.dc ufucapioneagebant. Vfucapio nis interruptio appellatur à lurifconfultis ufur-patio.inf.De ufurpat.z. nempe, cum alius pofsi-dcndojpoffefsionem mcam inuerrumpit: nulla autem eft ufucapio,(î qua fit ufurpatio’.hoc eft,fi non fit côtinuatio poffefsionis. Ergo de ufurpa tione ad xii Tabulas,utopinor,Ap.Claudius, centum poft cas annis,fcripfit.Videturqjhoc pri mum fuiffe priuatum feriptum de lure Ciuili.

QuodfubijcitPomponius, idem ap. clav-BIV5, Q.VI VIDETVR a'bs HOC PROCESSlS-»Ej R. litbram iuvBNiT,amp;e.fufpeôtûeft.lSam Dd 4« hune

FR. BALDVINÏ hune tertîum uidetur Ap.Cladium facerc, qui \ ffecundo proceflerit, amp;nbsp;tarnen eundem«elTe ait. Cicero in quadam epiftolaad Papirium Pçtum, aitL. PapiriûCrairum, primum uocari defitum Papifium.Eumquc Diftatorem fuiffeannis poft Romam conditam ccccxv. Viuebat eo tempore Ap.Claudius,fiue is tune inueneritiiteram R, lîue eiusaliquis filius-

Pomponius ait, poftIios fuifte Scmproniuni Sophum. CertèAp.Claudiusfenfithuncaçrem aduerlariui'n,cumillc cenlor,hic Tribunufp.el-fet,amp;de legeÆmilia ageretur. VideLiuiumln bronono, Sophum eum primum poftremûque uocatum efte,Pomponius indicat. Sapientem a-lium deinde appeilatum effe,poftea docebit. Sane luftinianus J quos Prudentes dicirnus, Græcè uocat.

Pomponius deinde Scipionem Naficam, qui Optimus àSenatuappellatus eft,commémorât» Mallem eins filium P. Cornelium Scipioné Na-ftcam,quem ueteres Corculum appellarunt, lait (tlâffet.Nam is dignior fuit,qui in ordiné Iurifcô.1 fultorumreferatur. Sequitur,deinde a, mv TIVS, avi AD CART HAGINENSE3 MiSSVS LE CATVS, amp;c.SicferiptûeftinlibroFlorentino, In »lijs libris cft Q.. fabivs. Nam 8c hic reuera fuit huiuslegationisprinceps. In qua quidem quatuor habuitcollegas. Sed exhisaliquemiâturn fuifte Q^Mutiumlurifconfultum, ueteres feri ptores non tradunt. Sed SiC quod'de duabus tef-ferishic narrat Pomponius, abalijshiftoriarum feriptoribus paulo aliter refertur. Certè quod Pomponius Naficæpoftponithuncfiue Q. Fa-biuJtn,

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

bîum,fiue Q^Mutiumjpræpofterum eft. Vixdû natus eratNafica,cum hec ad Carthaginenfcs le gatio fufeepta eft. Eft amp;nbsp;prçpofteruhi,cum poft Vtrumque fuiffe fubijcit Tiberium Corunca-nium.Fuitcnim utroqueantiquior. Nam Con-fulfuitcumP. Valerio Lexiino annis plufquam fexaginta,ante illam ad Carthaginenfcs legation nem. Mirorautem,cur non Tiberiûjfed Titum quidam eum appellent,Sepropterea feripturam Pomponij mutét. Scriptum certè eft in uetuftis libris TI. CORVNCANIV', Ti.autem Tiberium Itgnificare, Plutarchus amp;nbsp;Probus feribunt. Hûc Tl. Coruncanium,exPontificum Commenta-tijslongè plurimûingcnioualuiffe.ait Cicero in Bruto:amp;; tanta fapientia fuiffe, ut ad eum de om nibus diuinis atque humanis rebus referretur, feribitlibro tertio de Orat. Pomponius ait,memorabilia multa eius refpofa de iure fuifse. Ego iilud commemoraretantum poffum,quod Cicc ro libro tertio de Legibus narrat,placuiffe P.Scæ uolæ amp;nbsp;Coruncanio Pontificibus Maximis, cos qui tantundem cæpiffent,quantum omnes hæ-rcdesjfacrisalligari. Sequitur apudPoponium P.Attilius,qui Sapiens appellatus eft. Fortafsis reftiusferiberetur l. acilivs. Sic enimCicero in Lçlio'.Scimus (inquit) L.Aciliumapudpa tres noftros appellatum effe Sapiétem,quia pru-densinlureCiuiliputabatur. Et libro fecundo de Legib.interprétés xii Tabularûlaudat Sex. Ælium amp;L.Aciliû.Meminit ßcFeftus Acilijin-terpretisx11Tabularû. Sequitur de Catone,sed VLVRIMI FILII EIVS.Bud2Uslegit,S ED PLVRI ui tiBRi Eivs.Econihiimuto-.quanquamno-

Dd 5 nihil

ç8 FR. BALDVINI

nihil uideam quod in Pomponij oratione paru cohærcat. Fuit M. Porcius Cato lurifperitus. Fuit eins filius multo magis; amp;nbsp;egregios de Iure Ciuili libros reliquit,ut Gellius fcribit.

Quod deinde Pomponius aitjP.Rutilium Ru fum fuilTe Afiç Proconfulem:non fatis conuenit cum epitome Liuianajquæ eum fuilTe narrat le-gitum QJVlutij Proconfulis-Afconius, Q^Mu-tij Quæftorem fuifle Rutilium, fcribit. lurifcoii fultum fuificjipfæ adhuc Päded.'E tcftes elTe pof funtjin quibuslaudatur eins fententia,tribus lo cis.Dearb.cæd.Deufu ôchabit.De penu icg.Sed obferuadumeftjpofteriorem fuifle alium lurif' confultum Rutilium Maximum, ex cuius libro flngulari ad Legem Falcidiam, deferiptum eft cap.ii^.Delcga.!.

SequiturapudPomponium, lvcivs gras-SVS FRATER P. M V T IF, Q. V I MVTIANVS DI' cTV3 EST. MallemjLicinivs crassvs. Hic enim eft P.Licinius CralTus Diues Mutianus, na turalis frater P. Mutij, qui adoptatus eft à Lici' nio Craflb Diuite:amp;ideoeius nomina alTum* pfitjfuum uerögentilicium nonihilprodudurn retinuit- Hæcenim adoptionislexfuit,dequâ Diolibro 40 amp;4,6. AitPomponius,eumappel lari lurifconfultorum difertifsimum à Cicerone. Vbi hoc Cicero dixit?

His omnibus cur Pomponius poftponat Qi Mutium Scæuolam Pont. Max. nihil eft caufe* Sed multo magis miror, præterirum ab eo elf« P.Mutium Scæuolam Augurem, cuius domu* propter lurifprudentiam dicebatur Oraculûci' uitâti«, Q;,Mutiuin magis amauit Pomponius-

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$9

ad cuius etiam libres de lure Ciuili, quos hic lau datjCómentarios fcripfit,cx quibus multa funt reliquain Pandeftis. Inter auditoresQ; Mutij refertSextumquédamPapirium. Hicuidetur effePapirius Fronto,cuius etiam libri in Pande-öislaudantur.Nó enimeffepotuit ille Papirius luftus,qui conftitutiones Diuorum Fratrû colle git.Iifdemauditoribus annumerat Pomponius Aquilium Gallum,amp; Balbû Lucilium. Mirum uerb, qubdutriufq^fcripta contépta æquè fuit-» fefignificat. Cicero,Balbum ilium in agendo amp;nbsp;refpondendo confiderata tarditateutifolitûcl-fejicribit.ContràautemjAquilijlaudatprôptani in agendo Screfpondendo celeritatem; eumque ait,Iuris Ciuilis rationem nunquam ab æquita-te feiunxifle. Extant adhucin Pandeftis uefti-gia multa Aquilianæ lurifprudétiæ. Porto quod Pôponius narrat de Seruij in legations mortui ftatua,tepetatur ex Ciceronis Philippica nona.

Serujj auditores laudanturin Pandeûis inf. De dote præleg.ô.Qui'nam ij fucrint,Pôponius. hîc oftendit.Inter eos commémorât Cinnâ.Eius quoque mentio fitinf.Deritunupt.ô.De cond, amp;nbsp;demonft.4,0. Item Namufam,qui diligentifs. fuerit. Vide inf. De condit. amp;nbsp;demonft. 40. §.3. amp;nbsp;De aqua plu.î.$.6. Horum auditorum,duos ucluti principes laudat, Alphenum Varû amp;Au. Ofilium.ïllum in Pâdeâis modo Alphenum,mo do Varum fimpliciter appellari,qui nô obferuât, fententias duorum lurifconfultorum pugnan-tes effe finxerunt,quæ unius erant, prima quidê fpecie difsimiles, fedalioqui cofentiétes reipfa. inf.De tei uindic. 5. 3. De damno infcû.p «. 2.

FR. B A L D VI N I

OfiliJ libros de Legib.Vicefimæ, laudat Pompo-nius. Similes fuerunt Æmilij Macri libri tüp ànf' ywiWjfiue ad legem Vicefimam hærcditatum, inf. Decranf j^.Derelig.j/.Detefta./.Adleg.Fal.óS. Deuerb.fignific454,. Plinius in Panegyr.de hac Vicefima,quç dctrahebatur hæredibus, amp;fifco dabatur,multa fcribit. luftinianus earn fuo tem* pore nullam fuilTe aitJ.ult.C.De ed.di.Ad.toIl. SequiturapudPomponium, FviT avlvs cas CELI V3,a.MVTIVS VOLVSII A VD IT O R. Sic 6* nim habet liber Florentin us. AU) legendum pu tant, a. MVTn scaevolae AVDiTOR,quod comodiusuidetur. Sedfortaflerefliusita:aviu TI MVTII ET VOLCATII A VD I T O R.Nâamp;Pli' niuslib.8.cap.4o.Iaudât Volcatiû, qui lus Ciui' le docuerit Cafceliû. Certè Volufius Metianu« Iurifcofultus,qui multis annis pofterior eft,huc referrinonpoteft.

Cum Tuberoncm Pomponius hic dicatdo-ôifsimûfuilTc Iuris public! amp;nbsp;priuatidacere non poffum quin locum fingularemex CiceronisÜ bris de lure Ciuili in artem rcdigédo, quem Gel lins récitât,commemorem.Nec uero (inquitCi cero) fcientiaIuris maioribusfuis Q^Ælius Tu berodefuitjdoârinaetiam fuperfuit .Mitto alu in Commétarijs uulgata. Porto Pomponius ait. Antiftium Labeonem reliquifle quadringenta uolumina.Sic certè habet liber Florentinus. Sed ^lij libri, Q. V A D R A G i N T A. Vtra fit uetiot leélio, dubito, Sanè Index luftiniani, Antiftij Labco-nis libros ofto, Pofteriorum decem tan-* turn laudat. Gellius uero lib. 13.cap.to. faltern quadragintafuilTeljbros horum Pofteriorum fi'

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ä

gnificat.Laudatenimxxxvm, kkxix, xl. Po-tteriores autem uocatos fuiffe aitjquod poft eius mortem editi fint. LaudatSc eius libres ad Edi-ftuiTijSc ex quarto aliquid refert. Potuerunt ij ef fe complures.Vlpianus allegat Labeonis librura primum Prætoris Vrbani.inf.De uerb.fignif.tp. Et eiufdem librum trigefimum Prætoris perc« grinijinf.De dolo.p. §.3. Allegat Pomponius Labeonis libros Epiftoiarum,inf.Dc ufurp.amp; u-fucap.jo.DeniqueeiusCommétariosad xii T» bulas laudat GelliuSjlib.r.cap.u.

McminitdeindePomponius Seélarum,qua8 cxcitaruntdiffenfiones Labeonis amp;c Capitonis, cumLabeo multainnouaret.Gelliuslib.tj. cap. tî.quippiamrécitât,quodhicprætermitti nóde bet.In quadara (inquit) epiftola Atteij Capitonis fcriptumlegimus,Labeonem Antiftium,le» gum atque morum Po.Ro. iuris que ciuilisdo-âum apprimè fuiffe. Hoc profeefo magnum Sc ingenuum eftaduerfarij teftimoniunï. Cur igi-tur ei aduerfarius fuit? Certè non tam nouitatis (ficuti Pôponiushicfignificat) qu'am antiqui-tatis nimium ftudium,Capito inLabeonerepre hendiffe uidetur. Nam in eadé de eo epiftola ad-iccit:Sed agitabat hominem Libertas quædamni miaatque uecors,ufqj co,ut D.Augufto iâ principe amp;Remp.öbtinente,ratum tarnen penfum-que nihil haberet,nifi quodiuftum fanâumquc effe in Romanis Antiquitatibus legiffet.

Pôponius narrat, Capitonis partes fecutum cffeMafurium Sabinum,deindcCafsium Logi-nûjcui fuccefferit Cælius Sabinus, ut huic lauo-Icnusjôc lauoleno Iulianus, Labeoni ucrb, Ner-

uamgt;

lt;fi FR. B A LD VINT uam,deînde Proculum, cui Pegafus fuccclïénG ut huic Gelfus, Ceifo Ncratius. Diôtosq; hinc eiïe ProcuIianoSjillinc Cafsianos.Scholæ Cafsii norummeminitPlinius lib.^.Epift. Dicebâtut amp;hiSabiniani:uc amp;aduerfarij ,Pegafiani. Haru fefl:arumamp; difsenfionum frequens eftin Pan-deéhis mentio:earumqueoblcuraetiam ucftigia diligenter notare oportet.Multis enim nos difh-cultatibus ea obferuatio fæpc liberabit. lauok' num Iulianusagnofcit,amp; laudat præceptorern fuunijinf.De manu uind.^.Ipfe cum Cafsio lau-' daturinf.Deacqui.pofSiJ.ÿ.j.amp;S.Itaq; Cafsianû fuifsCjUelSabinianû exiftimo : no minus quàm magiftrum fuumlauolenû,qui ex Cafsio libros fexlcripGt. Poftea tarnen has feftas defijfse exh ftimo.Non enim pofteriores lurifconfulti uidé-tur in Riorum prçceptorum uerba etiam iurafse; Sed mirum eft,quod Paulus inf.dc aft.rer.amot. t.in quadam quæftione,hinc Neruam cum Caf-fio,illinc Sabinum cum Proculo iungit,utramqj ueluti familiam permifcens,amp; difsentiétes alio-quiconiungensjconfentientesquecommittenïquot; ciirn potius NeruacumProculo, amp;cum Sabino Cafsius iungi debeat,foleatque. Atque ita quidé etiam locüillum,qui perturbatus uidetur, reftR tuendumel'sejplacuitnuper ingeniofo cuidarn interpret!.

DuoRiperfunCj quæad Pomponium rtotern. Ait de ueteribus lurifconRiItis, neq.ve respoH SA VTIQ.VB Signât A dabant,sed plervH aVE IVDICIBVS IPSIS SCRIBEBANT, A VT T0 STABANTVR,Q.VI ILLOS CON S VLEB A NT.AlijS (ïonfultoribus non lubenter dabant Ggnata re'

N o T Æ. , fponfa'.nel quia tantum fibi auftoritatîs non fu-mebantjUel quiaauûores temerè illis cfse noie-bant,cum multa metuerent.Cicero pro Cluent. Errat (inquit) uehementer,fiquisin orationi-bus noftris,quas in iudicijs habuimus, auftorita tes noftras confignatas fe habere arbitratur.Huc pertinet amp;illud Senecælib.7. de Benef. Quîeris tarnen quid fcntiam, amp;nbsp;uis Ggnare refponfum. ludices olim à Prætore dabantur cum formula quidem,fed homines alioqui plerumqjindoóli, utQuintilianusfatetur.Atq-,ut dodi fuifsent, tarnen in confilium alios lurifperitos aduocara folebant,ut intelligi poteftexorationeCicero-nis pro Quint. Confulebant ergo perfæpe ïurif-confültos. Hi quid fcntircnt,lubenter refcribe-bantjamp; (utPomponius ait) teftabantur.Tefta-tionis uerbo fignificat,quod coram teftibus de-claratur,uel etiam fcribitur.

Poftremumeftillud, GELSvs q.videm bt i-TERVM. Sicreûènûclegitur,quodinalijsllbris mcndofum erat. Fuit Cellus bis CÔfuhprimiuu cumiulio Balbo, iterum cumNeratio Marcello. Quod,etfi fafti Côfulares omnes interijlTentjin-telligere tarnen interprétés potuerâtex l.ult. C. de feruo Rcip.manu. Et, i t e r v m , accipi pro eo quod Græcidicût‘^lt;^Tlt;jjôii.t/,ipfe etiam Vlpianus docet inf.Dc eden.6.§.ulti.

Tit.i IJ.lit Legibus, C A. ÿ. I.

N On dubium eft,Legis dcfcriptîonem,qüç hic proponitur, repetitam elfe ex Demo-fthenis aduerfus Ariftogitonem orationc, cuius etiam

FR. BALD VI NI

etiam uerba capite lequenti recitantur. Extat Si fimilis defcriptio apud Arirtotelé Jib.t.Rhetoric.

Cocratzo.) QuidaiTi legunt correctio. Eft enim apud Demofthenem,Ï7ro^fi^Wi«fl:.Et delida hic dici generaliter uidentur,quæ iuftam æqua-litatem uiolanr,cuius conferuationé effe legem Cicero ait. Hucquepercinet, quod alibi fcribiCj legem üetaredelinquerc;hoc enim eft, quod dilt; cere iblemus,neminein lçdere,amp; ius cuiq; fuum tribuere.

CoJMmM)IÙRe^pƒpo«yIo. ) Apud Demofthenem eft,W'’A££uf lt;r^iv6i/nti /(«wJ.Sicuti amp;apud Dionyfium Halicarn.lib.jo.Romani Cófules ScPatricij aiut, ifM/iinxs iivcii Udvcts nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;viiJ,e\is. Apud Ari'

ftotelemlib.3. Politic.laudatur Lycophron au' élor huius fententiæ,«quot; viftot,

Idem Ariftoteleslib.i.Rhetoric* ikut inquit ) oivrot 0 viitot ctitväijiiH 7it Atq; iii' de quidem probat,priuatorum quoq; paftorum magnam elTe uim amp;nbsp;auiloritaté- Sed quod Papinianus hic aitjS p o N s I o,plus quiddä eft quàm c:i«/^?xv,amp;maiorisobligationis caufam indicat. Nonenim nudam conuentionem fignificat, fed ftipulatione quadam interueniente contraétaffl* Sic enim uerbo Sponfionis utuntur lurifconftd ti. Conftatautem,leges nonfuilfe perlatas finö rogationezquæcertèftipulationis quædam fpe-cieserat. Sedamp;Iexperlataconfirmabatur corrt municiuiumiureiurando. Singulienimin eam iurabant. Ergo non potuerunt non lege teneri*

C A R 111.

QK^efjT/Ti) TrKfi^ofjaccidunt, non quteiHfuxfoe^-iyn-} Quidälegnt coiundim, in loxfiiAiyov s'ai to TiKàyof-ut

N o T Æ.

ütintellîgamus iuraeffe conftituendadeijs quç utplurimumex inopinato accidunt, amp;nbsp;propte-reamagisopus habent legis auxilio. Arirtoteles iib.5. Ethic. Gmplicirer ait;Ttfw?f7rÏTû7A.£oflt; 'kxia~ fini/a'ovûfii);. Si cxtarét libriTheophrafti,quosds Legibüs fcripferatgt; reétius iudicare poffemus de eo,qui hic reeitatuqloco. Alterum Paulits reci tat inf. 6. Sed magis explicat inh Si pars hæred, peta. 3. Meminit amp;nbsp;luftinianus Nou.conft. 94,^ ubi amp;. illud Theophrafti « Ji'n interpretari üidetur,TÔ eaxyias j'/i'iJjMôt'Cf/.Sicùti Si. inNou.coft. 4,4,. UOCatT« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aacwioir.

C A P. V I î.

împcritrf,«ftiirc. ) Miror efle qui expûgantiftud V E T A R B. Potius expungerem, i m p e ra r e. Nana magis'inuetando,quàminimperando lex ciui-lis cofiftit. VetatjUe quem lædarnus. Non êtiam imperat, ut aliquem iuuenius.Sedamp; maioreft uis uetantis,quàrn imperâtis,cuna ilia exceptio-Ue quadam quafi corrigere uideatür hànc quæ iil betjUt eft apud Ciceronem lib.z.de Inuent.

CAP. XXIX.

Non eft negligenda huius capitis infcriptio* quæ indicat defcriptum effe ex Pauli libro fingu lari ad legé Cinciarrl.Lex ea fuit de donis amp;nbsp;mu-lleribus, proptereaq^ à Plauto appellatur Mune-ralis i Lata efte dicitur anno urbis d x l i x, ne quia ob caulam orandam donuna munus'ue caperec. Hic certè facile fuit,in eius legis fraudemaliquid aftutècomminifcimec dubium eft, quin orato-resingeniofe earn éludèrent. Nam Sc poftcanc-cefle fuit eâdem rùrfus de re legem Titiam ferri, nepccuniamdonum'üepatron! caufarum acci-E e parent.

66 F R. B A L D V I N I pcrcnt.Cuîus legis Titiæ,non minus quàm Cin ciæ.meminit Cornelius Tacitus. Reftè itaquc hic Paulus nô minus T/wAxrwwjquàm Topmif, ut Vipianus capite fequenti uocat, tuetur. Saiiè Prætoraitjfefc non feruaturutn paftiim contra Jeges fa(Stum,ueI quo fraus eis ficrct.inf.Dcpad» AdilludEdiâumnô minus commode, quàm ad legem Cinciam, referri poflet hic Pauli locus,ficutifequens caput Vlpiani ad Ediétum aliquodrefertur.Etueroin omnium legnm in-terpretationeinprimis tenendum ell:, quodhic traditur.

CA?. XXXI.

Eft amp;nbsp;huius capitis inferiptio obferuanda. Non enim temerc eft, quod Vipianus ad Icgcm Iuliam amp;nbsp;Papiam dicat, Principem legibus Ib- '' lutumefle. AlexanderImp.l.j.C.deteftam.LcX împerij(inquit)folennibusIuris Imperatorem foluit. Lex ilia Imperij fuifle uidetur, quæ a-ïiàs Regia dici foler: amp;nbsp;édita,faltem rcnouata,eft ingratiam Augufti. Hic legem Iuliam Papiam, cuius plurima capita fuerunt,auxit Si confirma-uit. Eidcm hoc primum datum eft, ut legibus folutus effet:quod poftea ali; Impcratorcs fuo quodamuclutiiure fibi fumpferunt, ut eleganter feribit Dio libro quinquagehmo tertio. Non omnibus tarnen omnino legibus Auguftus folutus eft. In lege Regia deimperio Vefpafiani ^cuiuslegis fragmentum nuper inuentumeft) feriptumeffe legimus, uti quibus legibus pie-bis'uc feitis feriptum fuit,ne diuus Aug.tenere-tur,ijslegibus piebisque feitis Imp.Cæfar Ve-Ipaf.folutus fit. Sanè Cicero lib.3.deRep.lo-queiis

14 O T Æ. , tiufens delege naturæ: Nec uero ( inquit )lut pei Senatûjautperpopulû foluihac lege poffumus.

Tit. K. De ^îatu hominum.

c A P. V 11.

quot;T Nfcriptio huius capitis oftendit, quod hic dî-» Xcitur de eo qui eft in utero,pertinuifle propriè ad quælHonem de portionibus,quæ liberis dam nâtorumconceduntur:de qua inf.Debo. damn. y.Regula tarnen generaliter concipitur, ficuti 8c jnf.26.amp; De uerb .fign.231. Pertinetque etiam ad caulam hæredit3riam,tam ex teftamento, quàm ab inteftato.inf. Si pars hær. pct.j.De tefta. 6.De bon. pofs. contra tab. 3.De fuis amp;nbsp;legit.3. §.4..Si tab.tefta.nullæ ext.t.§.6. Defcenditauté ex ipfa ctiamlege xii Tab.inquadifertè fcriptumfuitj ut pofthumi non minus legitimi hçredes effent,

/ quàm fi uiuo pâtre nati effent; ut dixi in Coin-nient.ad XII Tab. QuodautemPaulus hic ad-» ijciqeum qui eft in utero,non haberi pro nato,uc alteriprofitiuerum eft, etfi de ipfius patris emo-lumento quæratur. inf.Deexcuf. 2. Scd amp;nbsp;cum quærerctur,an intereaaugerethærcditatem; re-fponfumeft, non augere, quia partus nondum editus,homo non rcdè fuiffe dicatur.inf.Ad lega Falcid.p.

CAP. V 111.

Titum Antoninum folet appellate Papiriia.» nus,qui alias Diuus Pius dicifolet. Sic inf.De a-dopt.32.AdTreb.12.Vfus autem huius refcripti magis patuit,fucceffore impcrâtc M. Antonino Philofopho.Capitolinus cnim de eo hæc fcribit; Liberales eaufas ita muniuit, ut primus iuberct E e a apud

FR. B AL DVI NI apud Præfedos çraiij unumquemque natos b* bcros profiteri intra tricefimum diem nomine impolito.Per prouincias,Tabulariorum publicn ufuminftituit, apud quos idem de Originibus fieretjquod RomçapudPrefedos ærarij;ut fi for tè aliquis in prouincianatus caufam liberalem dl ceret, teftationes inde ferret; atque hanc totarn legem deaflertionibus firmauii. Hæcillc. Quid igitur,fi male cócepta eflet teftatio:hoc eft,fi Ta-bularius inftrumencum male concepiflet? Non oberitueritatirficuti neque librarij errorem no-cere conftat.inf.Dediuer.rcg.iur.pz.

CAP. XII.

PauluSjqui auftor eft huius capitis, alio loco, hoceft,Iib.4,Sentent.Tit.8. non tarn Hippocra-tem,quam Pythagoræi numeri rationem fecu-tusjfignificathuncfeptimum menfem comple-turn eife debere. At Hippocrates,quern hie lau-dat,amp;fequiuideturjnonita fenfifle uidetur, ut apparet ex cius lib.asfi /tit«/.!.Quid igitur?Quod hie eft, SEPTIMO MENSE, apud Vlpianum eft ma gisexplicate, centesimo octogesimo sb-cvNDo DIE.inf.Defuisamp;leg.3.$.ult.uttantum hlcintelligamus fex menfes completos, amp;nbsp;duos præterea dies, hoc eft,fepcimurn menfem incho-atumiquæ Hippocratis fententia fuifle uidetur. Porto nobile amp;Romanum exemplum huiuslo ci Cicero lib. to.ad Att. fuppeditat.Tullia (inquit) mea(•maiAiiViccitifi

CAP. XI111.

inferiptioeft,pAvLvs libro avARTo seh tentiarvm. In quibtifdam libris adiunftum eft Scillud,tit.de intestatorvm svccbssione.

Quod

N O T‘Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O

Quod reûum cft:amp; inde magis intelligemus, ( quod hie in primis intelligi obferuariq-, debet) hoc caput propriepertinere adipfum S. C.Ter-tullianum,quo quidem mater ingenua( ut ait lu ftinianus)trium liberoruni ins habens, ucl libeC tina quatuor,ad bona filiorum inteftatb mortuo rum admittitur. Quid igitur, fi peperit mon.-quot; ftrolum?Eum inter ftlios hie non numerari,Pau lusäit. At matri prodefl'e,ait Vlpianus; inf.De uerb.fig455. Gerte id fcrrpGt Vlpianus ad legem, luliam amp;nbsp;Papia, ut ipfa inferiptio indicat.Ea lex, ut cœlibatus, Gc amp;nbsp;orbitatis pœnâ ftaruerat; hoc eft,Gmulier nonpareret. Quidigitur G peperit, fed monftrofum aliquid?Vlpianus iudicauitmi-hilominus ceGarc pœnam legis luliæ.Facilius au tem hanc fubmoueri,quàm præmiumcx S.C. Tertulliano darijiiouG non eft. Sed cum utrun-que i am fublatû effet luftiniani temporibus, de-buiffet Tribonianus hæc capita fie ederc atque componere,ut alioqui conueniffent. Nam fubla taueteriilla differentia,quorlum eius ueftigiarc tinet? SanèG nonagatur dematre,fed deipfo par tu monftrofojconrtat nunquânumcrari inter liberos,neq-, ius Gliorûfa.habere. l.j.C.de pofthu. hæred.inftit. lmb uerô lex Romuli eratjMou-

STROSOS PARTVS SINE FRAVDE CAEDVNTO.

CA?. XVII.

Ift orbeRoinm.) Cùmluftinianus ipfememi ncÈitorbis Romani, cum agit de caducis, miror noftrosinterprctcs,uel librarios,perinde atojie fl inauditum illud effet,hune olim locum eorru-piffe,5e fcripfiffe in v rb e. quafi uerb hic tantum ageietur de ijs qui funt intra poméria Vrbis.Sal-

E c 5 tem

70 FR. B A L D VIN I tem cogitafTent,quid fibi illud ueliet, quod edi in Pandeftis legunt,communem efl'e noftram pa triamdnE Ad munic.53. Sed eft iampridem hiclo cusreftitutus. Certè Auvelianus Imp. folebac fefcinfcribere,Orbis Romani Imperatoré.Quod autemhic omnes qui in co funt, donantur ciub täte Rom.intclligcndum eft de ijs, qui efle cities poflunt.

CAP. XVIII.

'Etfolitum c(Je,crc. ) Ide Vlpianus alio loco id re petijt, in ijfdcrn fuis ad Sabinum libriSjinf.De pœnis.3. HÎC autem Adrianus Imp. non ram fibi hoc afcribit, quant nioris amp;nbsp;coniuetudinis efle lignificat.Plutarchus uero pauioante Adrianiint hocetiam fignificauit, amp;Græcorum quoqj Ac^-gyptiorumque fuilfe talem conluetudinem o-ftenditjinlib.wff/Tw^/îfiïoî^T/.awf’Â.«. fleuri amp;nbsp;Ae-lianus lib.^.Romanorum certè fuilfe, ipfe quoq; Clemens Alexandrjnus aliquot poft Adrianum annisfcripfltJibrofecundoPw,«alt;tfz(in quit),a^lt;« TH lyHvo? neêJiXiAinxcSriÎH èiui (xt/xTu^i TiÇi' fâxri// vTne^'tp rrj/) Ttiiiii^ix[),'!!^ii/ « (H/fHäf'. Origl' nemquc eins moris refert ad legem Mofaicain, quæuctabatanimalia maiftari, quæ gerunt ute-rum.Quod quidem amp;nbsp;Philo Alexandrinus priuS indicarat:amp; iam fuo tempore,hoc cft,multis aiv nis ante Adrianum, recepta fuilfe legem de dif-ferendo mulicris prægnantis fupplicio, quant-vis exprefsim no dicat Rontanorum earn lege nt fuilfe,teftatus cft.Naminlib.wrgt^/^wi^fww.po-fteaquam Mofaicam legem commemorauit, ad-ditU''i'w«|i' Jlißnt t^oitSaip nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ivtciliifi

TXisKXTXu^hets

If HiÄififirae iyKviaxf, w ix^tx êxvxTii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;êdvUf»

fCV ‘^TfôJsHCttftf'fïVK ftv OÙ/M^SlAC^'lill) ffM/aftfKMTXll«

CAP. X X I 11 I.

Idem Vlpianus in Titulis,cap.5. Non interne niente( inquit) connubiojibcri marris condi* tioni accedunf.excepto,qui ex peregrino Scciue Romana,pcregrinus nafcitur: quoniamlexMcri fiaexaltcroperegrino natum, detcrioris parentis conditionéfequiiubet.Quis eins legis Men-fiæauftorfuerit, amp;qno tempore ea alioquilata fit,nefcio. Sunt quiputant earn fignificari,cuni Vlpianushicait, nisi lex specialis,Sic. Seddepcregrina tarnen non tam hic quærendu nnnc eft,quam deferuili conditione: præfertim cumpanlo ante dictum fit, cos omnes qui funt in orbe Romano,efle dues.

C A P. X X V 11.

Nfci«gcrtMH)n,«5rc.) Filium tarnen fadt,utfal-tera isinadoptantis familia côfequatur iura in-genuorum:inf.Deritunup.32. Sedquidfi fer-num dominus adopter? Non fadt filium. Liberum tarnen fadtificuti Cato olim refpondit. In-ftitut.deadopt.§.nlt. Quodhicnonannotarem, nifi fi interprétés id non 1'atis obferuarent. Cæ-terùmadijdédnm eft,quod ait Gellius lib 5. cap» tp.Mafurium Sabinum fcripfilTe,Libertinos qui dem ab ingenuis adoptari iure pofte: fed id neq; permitti,neque permittendum elle, ut homines libertini ordinis per adoptioncm in iura ingenuorum inuadant.

Ee 4. Ad

FR. BALD VIN I '

Tfehiiqiiïßiuela-lieni iuris [unt^

Q A. ?. IIIl'

SIjmiZj modo mdtresfct. ) No eft hoc perpetuo ua rum,utdicantur matresfa.quæ fuæ îunt po-leftatis.Namitaetiam dicebantur uxores, quæ in manum uiri conuenerant, utteftis eft Cicero iiiTop.amp;Gellius. Interdum etiam matremfa, ex bonis moribus æftimant lurifconfulti: UEamp; iieteres uiriim bonum appellabant patremfa.Vii de Cicero Quintio: Verus eft de fcurra , multo facilius diuitem quam patreinfa. fieri poffe.,

CAP. VJ,

PldcctnobisïiiliditifententLi.) lulianus inf.Delib. agn.i.$.8. meminit mariti, qui logo tempore ab-fuit j amp;nbsp;reucrfus uxorem prægnantem inuenit, ideoque earn reiecerit.Efteq; ait iniuriofum: etfi quid ex his qu® S. C.coiltinentur, omifcrit, ei fuum hæredcm nafci. Quod autem hic proponi-tur, perdecennium abfuiflejamp;reuerfus inuenif-feanniculumiquæftio eft,quç nullam dubitatio nemhabet.Sufpicatusfumaliquâdo per bibh-Ni vMpotiusIegendum efle. quanquam amp;turn dubitandum non fitmon efte mariti filitl. Nam no nifideccm menfes partui dantur.inf.De fuis amp;legit.3.§.ulc,

C A P. XI.

Vcl cmdncipdti.') Sic in omnibus libris Icgitur. Connanus tarnen putat legendumpotius effc, SEMEL EMANciPATi. utfithæcfimplex feiiteti tia Modeftini: filiosfemel emancipatos, deinde inuitosnonrcdigiinpatriam poteftatcm. Non uideo

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;75

tiidco tarnen,cur receptam leâionetn debeamus mutare,quæ amp;nbsp;plus aliquid fignificat:nempe,fi-liosnaturales,quifcilicetnon luntex iuftis nu-ptijs natijamp;proptereanonnafcunturin potctta te,itemq; eos qui nati funt filijfa.fed poftea funt emaucipatijUÔ reuocari in poteftatem,fi nolint. Quauquam emâcipati façilius reuocari polsint, nempefifintingrati.illud autem,SEMEL emah c 1P A TI, nô latis uidetur effe ueteris lurifprudé-tiæ.Nâ ter mancipatos amp;nbsp;manumiflos effe opor-tebat,priufquamliberarentur. Sed quid fi non recufent redire in patriam potellatem ? Houcftè poterunt per adoptionetn.inf.De adop.tz.

y J adoptionibu'S eman^-alijs modiSi^uibm poteßasßluitur.

ADoptioncs hic coniunguntur cum eman-cipationibuszquia etiamdifloluuntpotc-ftatem patris naturalisjquamuis nouâalteri tri-buant. Arrogatio ucro plane fuit contraria ema- ' cipationi.Poteftas autem fimpliciter hîc appella tur,patriapoteftas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

CAP. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)

PrincipisMéloritiîtc.') InTitulis Vlpiani,amp; apud GelliumeftjPEit popvlvm. Sediamtumdefic-rathæcpopulipoteftas, amp;nbsp;comitiorumufus amp;nbsp;auftoritas,cum inPrincipem hæc effent translata. Cert'elmp.Diocletianus; Arrogatio (^inquit ) cxindulgétiaPriiicipalifa£ta,perinde ualet ac fi per populum iure aiitiquo fafta effet.l.z. C. d c adoptionibus.

E e ç Qui*

74 FR. B ALD VI N I

Quid CT is qui ddoptdt rogdtur, çjquot; is qui däopfdtur. ) Gellius ait: quiaper populi rogationem ficbar, eiuscjueetiamrogationis ueterem Formulamie citat:amp; ueftigium paulopbft agnofccmus.

CAP. liter HU,

Qiiodhîcdicitur Magiftratus pofle apud fcquot; ipfum dari in adoptioncm,nel etiam dare, no fa-tis conuenit cum antique lure,cum adoptiopeï cefsionem in lure fiebat,ut Gellius fcribit. Turn enim oportebat.utpater tertia mancipatione in lure filiumalteri cederet:amp;alter ille, qui adopta bat,uindicarctapud eum,apud quern Icgis adio crat.Sicutiamp;aliæiniurccefsiones per tres per-fonas fiebanr,cedcntem,uindicantcm, addiccn-tem:ut VlpianusinTitulis,cap.ip.docet. laue-rOjUt idem fit amp;nbsp;cedens 0£ addicens , ahfurdum uidetur:uel etiam,ut quis addicat,Si. fit is tamçn qui ceditur.

C A P. XI.

Mortuoduononejjenepotemin poteildte fili/.) Sed ncqueauoagnafciturfuus hæres,utin hæredita te cum filio concurrat : cum etfi filius confenfif-fetjile nonagnafceretur,ut paulo antèdiaû eftlt; Iniquumautem efret,dcterioris elTe conditionis in haccaufadifrentientem,quàm cofentientern. Si tarnen tanquarn ex alio,qui non eft,uel incer-tp filio natuSjUeposadoptaretur, polfet agnafei fuushæres auoarroganti,ut eius tanquarn prius mortui locum ueluti fuccefsione teneat, ex quo tanquarn natus nepos eft arrogatus.

CAP. XVII.

Eorum pupiüorum.') lurcantiquoarrogari non potcrat, niû ueftjceps: hoc eft,pubes, ut Gellim fcribit.

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7$

fcribit. Vlpîanus in Titulis,cap. S.Pupilll (in-quit ) antea quidem non poterant arrogari ; nûc autem pofl'unt,ex conftitutione Diui Antonini. Sed eut olim non poterant ? Quia ( inquit Gel-lins ) tutoribus in pupilles tantam efle auélorita tem poteftatemque fas nô eft, ut caput liberum fideiluæcomminum,alienæditioni fubijciant. Quibus tarnen eSditionibus hoc Antoninus per miferit,Vlpianus nunc exponit. Sed quid fi tutor ipfc pupillumfuum arrogare uclit? Paulo an tè dixit Vlpianus,ne finitaquidem tutelaid per-mittijfi minor 25 annis fitadolcfcens.Atquiipfe Antoninus refcripfir,pcrmittendum efl'e tutori adoptare fuum priuignum.inf.52. Cum id Anto ninus fingulariterpermittat eo çafuj fignificat alià^non permitti. Cur autem uitrico id fingula riter permittatmianifcftû eft. lam enîm affinita-te eft pater. Plinius lib. 10-Epift. meminit cuiuf-dam Voconij,qui adoptioncm à uitrico meruit.

CAP. XXI.

Namcrfa'inittæ.) lusantiquum aliuderat.Vl-pianusinTitulistPcrPopulum (inquit) fœmi-næ nonarrogantur. Quidita? Cû fœminis( inquit Gellius ] nullacomitiorum communie eft.

CAP. XXII.

AnbxTfJ«.) Teftamétonempeferipti ab ipfo arrogatore,cjui filium arrogatum imp über cm fine caufa exhçredauit. Hçcenim in propofito fin gendaeft fafti fpecies,ut reliqua conueniant.

(iuùbocnon,çy-c.] Fideicommiffbnonpotcfl onerari,quiexteftatoris liberali iudiciobenefi-cioque nihil côfequitur. inf.Dc legatis lib.j.cap. 6.§.t.Quarta autem arrogato debctur,uelit nolit ^rre-

gt;76 FR. BALDVINI arrogator:nempe (ut Vlpianus hicait) cx PHn cipali prouidentiajhoc eft, ex conftitutione Di-uiPij.inf.Si quidinfrau-pat.tj.De colla.bon.tlt;$* tÿ. Is autem eft Titus Antoninus, quem paulo-antediximus primum permififle,utpupilliatquot; rogari polTent.

C A P. X X 11 r.

Matrjj/ocononeft.) Nouercætamen locoeft» iir ne quidem ei qui per maritum adoptatus fuc iat,emancipato nuberepofsit.inf. Deritu nupt« »4. Patris adoptiui matrem quoque aut matertc ram,quamuis no fiat auiaautmaterteramea ma' gna, prohibeor tarne uxorem ducere.inf.De ritu nup.55. $.t. Sed adoptiuæ fororis filiam pofluni uxorem ducere,non lolumquia auunculus ne' mo fitperadoptionenijUtait Vlpianus, inf.Ç)eri tu nuptai.^.j. fed etiam,quia non fit abfurdü me illius fieri maritum,

CAP. xxxvr.

Ndnumilti. ) Paulóantè dixit,emanciparf. Emancipari neminem pofte,nifi in imaginariani feruilem caufamdcduftus fit, idé Paulus aitinfi De capi. minut.j.^.j.Prius cnim quis olim manci pabatur,deinde manumittebatur. Hæ mancipa' tionis manumifsionisqj ambages iam fublatç e' rant tempore Iuftiniani:amp;propterea Tribonia-nus defcribcnsPrudentumrefponfadeemanci-pationibus,multa detrahir,mutât,amp;interpolât. Sedimprudcns tarnen quædam illius obfolets antiquitatis ueftigia,quæ delete fimiliter debue rar,in hifce Pandeftis reliquit. Vndeamp;Tit. Sia paren.manum. Denique amp;nbsp;patris contrahentiî fiduciam,mentio fit,inf,ad TertuU.î.ÿ.to.

CAP.

C AP. XLliri.

Diûum cft fuperiori capitc,adoptari pofTc ne poté,pcrindequafi exfilio,uelincerto natus fit. Nam amp;ita adoptare poteft amp;nbsp;qui füium non ha-bet.fup.37.Nunc Proculusfignificat,multum ta men intercffeîUtrum loco nepotis adoptetur ali-quis, quafi natus ex aliquo certo filiojan uero incerto. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

In nrpotis locumaliquem ddoptduit. ) Non quafi ex eodem filio natum,fed generaliter incerto. Sanè fl non in nepotis, fed potins in filij locfiarrogaf-fef.certè arrogatus filius fieret frater alterius na-turalis filij, amp;nbsp;effent inter eos iura confanguini-tatis.fup.23.amp; inf.De fuis Sc legit. t.§.ult.

Vt ctiâ iurc Icgis nepos fuus eUct,lt;]Udfi ex Lucio, cjc. ) Sic quidem legitur in omnibus libris imprefsis. Sedquidiligentius obferuantRomanæ antiqui tatis ueftigia, potius ita legendum elfe putant: VT T AM IVRE LEOE'ctVE NEPOS SWS ESSET, cxva'm Si ex lvcio,amp;c.Vt hæcfit uetusfor-mulaarrogationis, quo Romani utebatur apud Populum.Gellius enimlib.5.cap.i5).fcribit, eius rogationisuerbahæc effe:vEL itis ivbeatis, VTI L. VALERIV3 L. TlTIO TAM IVRE I. EGE-avE FiLivs siBi siet,q.va'm si ex eo pa TRE, MATRe'q.VE FAMILIAS EIVS NATVS ESSET. Qiiidigitur?anProculi, qui huius capitis auiffor eft,temporcjadhuc apud Populum in Co mitijs arrogatio fiebat,amp; hac formula rogatio-nis utebantür?Nó aufim id plane negate. Verùm etfi mos ille tunc defijlTet, tarnen potuit Proculus ad eum alludere:potuitquc amp;nbsp;perprincipetn non difsimilis arrogatio fieri.

Cone

7« FR. BALD VIN I

Contrdputo.) Nope,inter huncitaarrogatûrié-» potc,amp;alterfi naturale,fore iuracófanguinitatis iitfuncinter fracreSjCÙmmanifeftum cftiilurrt iraeffearrogatum nominatim,cjua{ïex eodem filio naturUjamp;alteriusnepoLÏs fratrem.

r î 11, De diuißone rernm amp;qualuate.

c A. V. y.

Ri.tidliccdre,izx exmarircduccre.') Sic cjtioq; eft in lib.Florcnt. Verum cu hæc non pertineat ad fluuiorum ripas,fed potius ad maris littora,ui dentur non fuo loco poßra. Gerte luftinianus üquot;' brofecundolnftitut.nonripisjfedlitoribus hæc ' fubijcitamp;afcribit.

CAP. VI.

Siicricr«,erc.) Quod hic amp;inf g.de (acris rebuS 8c eara dedicatione dicitur,ex fuperftitione Ro.* manæ antiquitatis repetitu eftjUccin Rep, Chr* ftiana legis alioqui loco haberi pofle uidetuß proptereaq; Tribonianus reftius oxpunxiiret,filt; quodluftinianus madayit^inftituerat inhosln bros tâtùmrefèrreius quo Refp. téporeluftinia-ni uteretur. Gerte quod inf p.dicirur,de euocao' dis facris ad liberâdum religionelocû; no poteft inreligione Chriftianalocû habere.Guiusaûtli* perftitionis fuerit ea euocatio,intelligi poteft Macrob.lib.j.cap.g.Multa etiâ de religione fepul crorû in his libris extat,qb,re(ftè aferiberetur nota:sF,D hoc ivre nom vtïtvr relici^ CHRISTIANA. Sicuti amp;nbsp;cum hic diftum eflet, ce notaphio quoque fieri locum religiofum, ex te-' ftimonio Virgilij:reûè adieûum eft, à Diuis fts' tribtis

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;79

tribus contra rcfcriptum cffc. Neq; fane propter poeticam fabulam ftatim exiftimari dcbuitres inanis,nefcio quarcligionefundos obftvingerc. txtâtilleVirgilij locus lib.j.Æncid.ubidei'cribit cenotaphium Heûoreum, amp;inancmtumuluni uocat,facratum tarnen locum effe fingit. Moris auté olim fuifle,ut honoris caufa, magnis uiris, qui alibi fepulti erantialioloco extruerentur e-tiam imaginariâ fepulcrajfcribit Dionyfius Hali car.libro i.Sæpius tarnen ijs qui in fepulti pcrie-rant, extruâa fuiffe talia monumcnta, indicat Xenophonlib. 6^‘xvxßxf,

licet poflea r^twi» babKcrit.) Inalijsllbris eft, RATVM NOH HABvERiT.utintelligamus,pœni tentiæ locum hic non elfe. Sed fincerior eft leûio Florent.quæ fignificat nihil hic intereffe, utrum dominus à principio concefserit, an uero poftca quodfaâumeft ratumhabeat; heuti Scalias fo-letratihabitio comparari mandate. Certè nonfo letdiciratum non habere, qui fententiam Scuo luntatem priorem mutare uult.

CAP. VIII.

Cfr^cirf.) Sic Græcumuerbum Latinis literis fcriptumeftinlib.Florent. x'/ft'HÂiïuocantGræ-cijLegatorum infignia,ueluti caduceum. Quidâ hic legere malunt/«#Tÿflt;«. Sed id tantum pertinc retadlcgationem fupplicem 8c deprecatricem. Porto quodhic dicitur de fagminibus,hoceft, herbis,quas Icgati Po.Ro.ferre folebant, Pliiliui lib.2, cap.n.de uerbena refert: aitque, cùm lega-tiadhofteSjClarigatumque mitterentur, unum ex ijsuocatumelle Verbenarium.Sanftosautem baberi legatos, (quod hic fignificatur) ôc cum qui

8o F R. B A L D VINI qui eos uiolaflet, contra ius gentium fecifle uh derijlatiustraditûeft inf.Delegationib.17. Sed amp;nbsp;Cicero de Arufp.refponf.Sic (inquit) fentio, ius Legatorum, cùm hominumpræfidio miinP turn,turn etiain diuino iure efle uallatum.

Tit, I X. De Senatoribus.

C A. T?. II. CT III.

QVod hie dicitur de ijs qui Senatu moti funt,an Romæ feinperferuatum fit, ma-gis intelligemusjficonferamus Ciceronis oratio nem pro Citientio, ubi de animaduerfionibus Cenforumagit.Solebant autem Cenfores olint SenatU eos mouere,qui indigni uidebantur. Quod autem hie dicitur Senatu motus capite no minuijaccipiendum ell ex lurifcofultorum fen-tentia,qui om nia integra manere iudieant,fi ne-que familia,nequeciuitasj ncquelibertas amit-tatur.At qui Senatu motus erat,liber tamé amp;ci-uis amp;nbsp;in fua familia manebat.quaquam alias pol fet dici capite minutus,qui eum arniferit, queiA in ordine Senatoriolocum tenebat.Sed amp;nbsp;quoti hie dicitur Capite non minui,nihil aliud efle, quàmciuem manere,exeo etiaintelligi poteft, quodfubijciruriSED romae morari. Sanèml IcsignominiofemilTus, prohibetur Romæmo-rari.inf.De his qui no.infa.a.ÿ. j.De re mil.»3.$'î'

C A P. V.

Artrfrttcdigrtitóa«.) Nametfituhic fîliusfum' mo iure magis uideri pofsic priuati hominis,^ Senatorij fanguinis : tarnen benignius cfie,utei paternos honores non inuideamus,refcriptum ell.l.n.C.dedignitat. Huiusautecapitis duo rum

N o T Æ.

füm fequcntium,quo quæritur, quis SenatotiS filius effe dicatur,infcriptio indicatjpropter lege iuliam amp;nbsp;Papiamid quæri. Lex ilia non patie-baturjSenatorum liberos uxorem ducerc mulie remlibertinam.inf.De ritu nüpt.14..

CAP. VII.

Et mctgis cfl.) Hoc quidé re£tè dicitur ad legem luliâ Si Papiâ,ut qui auû habet Senatoré.quâuis patré nS habeat,dicatur tarnen Senatoris nepos, ealegecôtineaturjquç Senatoris nepotemuetat coniungi cûlibertina.Sed alioqui no idé dicere-tur,neq5 Senatorij fanguinis haberetur: uelutili de pœnis amp;nbsp;qu^ftionibus agatur, quç Scnatorio fanguini remittuntur.l.u.C.de Quæft.

C A P. VIII.

, tcemin£}tu[gt;f£cL(rilsimi5pcrfonis.) Senatori^pef-fonæ dicebantur clarifsimç,ficuti èc fpeciolæ,{i-ueuirilis alioqui,fiue muliebrisfexus lint.inf. De uerb.fig.ico. Sane Vlpianus uidit,quod Lapri dius narrat,tempore Hcliogabali,mulierem, quafi clarifsimam,loco uiri,Senatum ingrcflam elle. Mitto,quod fupra dixit, confularium fœ-minas cffe confulares-.quod non folum poftea re petijt Iuftinianus,Nou.contlit.cV.fed Scuetus hiftoria Romana de filiabus M. Fabij Ambufti fa tis oftendit. Illud,quod pertinetad clarifsimarii perfonarum nomen, cuius Vlpianushiemcmi-nit,adijciam,quod amp;ipfius Vlpianiconfilio fa-ûum fuiffe uidetur.Nam eins principem Alexaii drum Seuerum, luis Præfeftis Prætorio Senato-riamaddidifledignitaté,utuiri clarifsimi Sc effent Sc dicerentur,fcribit Lampridius.

C A P. XII.

Sfrtator« autem aedpiendum cH. ) Non uidetut F f pro-

81 FR. B AL DVI NI

jpfefto hçc appédix efl'e Vlpiani,fed ipfius potius Tnboniani,q amp;nbsp;alia multaPandcâis immifcuir. Certè Vlpianus fciebat, multos in Senatu lemen tiam dicere potuiflcjqui tamen Senatores non rant.Nam èc ipfum Edidum, quo conuocabat Senatum Conful,hoc fignificabat.Iubebantur e-nim conuenire Senatores,amp; ij quibus in Senâtu fententiam dicerelicebat. Hoc tamen ignorafle uidetur, qui hanc appendicem Vlpiano afl'uit. Deinde,non eft hominis rerum Romanarum pe riti,dicere,quod hic dicit,Senatores effe,qui à Pi tricijs amp;Confulibus defeédunt. Scioequidem Romulum initio uoluific, folos patricios fieri Se natoresifed genus difeernebatRomæ patricios à plebeijs;ordo uero,Senatores ab Equitibus.Of dinem ex genere qui æftimat:quid ordo, quid genusfuerit,ignorât. Præterca,quomodo Senatores à Conlulibus defeendere dicuntur,amp; cumConiulibus Patricia hîc coniunguntur? Hoc certè nihil aliud eft,quam non Iblum geniU cumordine,red amp;cum utroque magiftratus amp;nbsp;honores confundere. Budæus non consvli-B VS,fed CONS vLARiBvSjlegendumhîceflepH tat. Sed alia caftigatio eft neceftaria, ut quod hîclegitur,conftarepofsit. Si quis dicat, hoclo-conondeferibi fenatores Romanos,fed qualeS crant tempore luftiniani in urbe Conftantino-politanaftatebitur quod dixi,hæc elfe Tribonia-ni,non Vlpiani.

TÄt. X. ’De oßßcio Conßilk^ c A p. I.

SEdßeueticrit. ) Vetus lex Romanauetabat C5 fulem fieri,qui natus non effetannosxLim.

Multi

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«I

Multi tarnen fæpe legib.foîuti funtjUt ante cam œtatem Confules crearétur. Quodautem Vlpia-* nus hic fignificateucnirepoffegt;ut minor xx an* nis Conful fiat, Sc euenilTe,8c beneficio Princy pis facile fieri polTe, alibi oftendit, inf.De rc ijZ* die. 57.

Apud coücgdm uerô caufa probatd, pote^, Sic hæC uerba interpungenda funt,ut intelligamus, non quidem eum poiîe manumittere apüd collegam fuum:fcd cauîa apud eum probata, pofle apud fe manumittcre.inf.De manu.uind.18 amp;îo.$.5.Im* Ininueret fuam ueluti maieftatcm.fi fe fuo colle-gæ fummitteret. Non polTct ante fine bac fum-mifsione apud eum manumittere.Non enim peC procuratorem poteft manumittere : fed per procuratoren! bene poteft nianumifsionis caufarrt probare.inf.De raanum.uind,i5.§.x.

XI, T^e oßicio Trtetorio. CAP. I.

ARcadius originem Præfefti Prætorio hic defcribit, quale Pomponius indicat fup.

De orig.Iur.Sc à quibufdam fcriptoribus traditi effeait.Sedalij fcriptores tradunt, multohumi-lius fuifTeinicium huius Præfeûi.Suetonius fcri bit Auguftum partim ad Vrbis euftodiam, partim ad fui corporis iutela,311egilTecxcopijs mi-litaribus,certum quendam militum numcrum* His,neamplius per hofpitia uagarentur, caftra ad Vrbem conftituiffe Tiberius dicitur.quæ Præ toria dicta funt,ut ab Herodiano t« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sin-

gulæ cohortes horum müitumPrætorianorum per uices excubabant in Palatio. Diciturque Au

F f a guftus

84 nbsp;quot;nbsp;FR. BALDVINI

guftus ijs dediflc duos Præfeâ:os,qui Præfeâi Prætorio dicerentur:abs Dione

appellantur. Senfim autem cum auâori-tatemilitumPrætorianorumjCreuit ipforum Prçfeaorum dignitaszfaftûqj tandem eft,ut non nifi unus eflet Præfeâus Prætorio, qui Principe proximus efl'et, Sc tanquam focius Imperij. Hac dignitate ornati funt Papinianus amp;nbsp;VJpianus.

XI i. Deoßicia urbi. c k-p. I.

CVrdCttr«» omnb,ut iullo precio Ncncdt. quot;) Dicitur

Romæ in Carinis effolTum fuperiorib.an' hisfuifle uetus marmorjnquolegebatur Edb ûum cuiufdam Aproniani Præfedi Vrbi,de carne occifi pecoris appendenda amp;nbsp;uendenda. Et Amm. Marcellinus lib.28.cômemorat ediéla cU' îufdam Ampelij P.V. ncufque ad præftitutuni diei fpaciumlixæcoâamcarnem proponerent. Hue pertinet amp;lex ilia Cornelia, quæ cdulijs e-tiamdelicatifsimis uilifsimaprecia imponebat, utGellius amp;Macrobiusfcribunt.Sanè quodhic mandatur Præfefto urbi, uidetur etiam commu ne fuifte Præfeélo annonç, ad quem olim fcripfit Aurelianus lmp. Nihil elte lætius populo Rom-faturo,nihil feditiofius ieiuno amp;famelico. Huc denique pertinent Aediles Cereales, quos fru-mento præfuifte dixit Pomponins, fup. De orig« lur. Cæterùm Decurionibusius noneffe inch uitatibus,precium grani,quod inuehitur, ftatuc re,relcriptum eft.inf.Adleg.Iul.De anno.5.

Difpofitos militesflationarios. ) Tertullianus in h' polog.fcribit,Latronibus ueftigandjs per uniuc^ l'as quoqueprouincias militarem ftationem di' fponi«

f

N o T Æ.

fponi. Hocprocurabant amp;nbsp;Irenarchæ ; quorum etiammentio fitinf.Decuftod.amp;exhib.reor.i^. Sedamp;curiofî. Extatlib.n. Cod.titulus,Dc cu-, riofisamp;ftationarijs.

Et uric interdicere,zJ‘lt;lU‘i‘tUei[oUtarum rcgioMHm.) Aut pro SOLI T ARVMjlegendum qffe svbvrbi-c A R V M, aut illo uerbo has intelli gi,nuper uir do öifsimus annotauit: certè ad ipfius Italiæ po-tius qu'amVrbis regiones hoc referendum effe. Poffeautemtotaetiamitalia interdicere Præfc-ûumurbi,eth fortaffe tant lacé nonpatueriteius territorium,mox docetVlpianus. Quod autem interferic,poffe etiam interdicere negociatione, profefsionejaduocationcjforo-.quid illud fit,ex-plicat inf. De pœn.p. Sed illud nouum info-lenseft,quodquibufdam olim Romæ legimus interdiâum quoquc libris amp;nbsp;fermone. Suetonius in Tiber. Qiiibufdam ( inquit ) cuftodia tra ditis non modo ftudendi folatium adcmptum, fed etiam fermonis amp;nbsp;colloquij ufus.

C A P. lit

ExtM urbon poteft iubere iudica.re.'j Alij legunt, NEC EXTRA VRBEM,amp;c. San'eextra urbcmpo-tcftiudicem dare,amp; iubere iudicare,fi non fit extra urbis terminos. Alioqui extraurbé,hoc eft, cum terminos urbis exije, non dat iudicem. Extra fuum territorium nemo iusdicercpoteft.inf. DciurifdiiS.ao.Quibusigitur finibus territoriu Præfefti urbi cocludebatur? Dixit Vlpianus fup. i.Si quidintracentefimummiliariumadmiflum fit,ad Præfeftum urbi pertinerc; fi ultra ipfum la pidem,egreffum elfe Præfeffi urbi notionem.

Vnde apparet, quomodo accipiendum fit, quod

Ff 3 paulo

TR. BALDVINI paulo ante dixit,pcrtinere ad Præfcduram urbî* non fois criniina quç intraurbem admittuntur. fed Séquæ extra Vrbé intra Italiam.Qnid igitur? Intra centefimum kpidern extra Vrbem potent Præfeftus dare i udicem,amp; iubere indicate.

Tit. X i [ i De oßteio Quaßorie, c k V. I.

C'Y Kicâiinus Juitiiif libre feptiino J.c Pote^ettibuf. )

JNon temerè utitur Vlpianus teftimonio huiusauftoris.IpfequoqucVarro:Hoc (inquit) modo inueni in M.Iunij Commentarijs. Sed Si Cicero amp;nbsp;Plinius cum laudant. Et quidem Pü-niusgt;curGracchanns diftus fuerit,indicat,ncm' pe ab amicitia Gracchi. Cicero lib.^. Dclegib.ro gatus à Pomponio,ut de magiftratibus,eoruque poteftate 5ciuredifputaret:Facia (inquit)breui tcr.Na pkirib.uerbis fcripfit ad parrë tuû M. lu-nius fodalis: perire,meo qdé iudicio, diligeter-QKOf ip/i,i}ofuduocr,fed PepuU fujfragio crarent.) Cor.Tacitu.s lib.n.indic3t,à Regib. ipfis creates fuiire,amp; eo deinde cxcpio à Cótulibus:t5dé à Po puIo.Quçftores (inquit) Regib.etiatû imperati businftitutifuut,quodlexCuriata oftédit àL. Bruto repetita.'mäfit^icSfulibus poteftas deligé di, donee eu quoqj honoré Populus mandaret. ■ Tit. XI111. De officioTrnwum^

CAP. Il I.

EXtat apudPlutarchum in fpecie non difsi-inili,fnTiilis fententia Catonis aduerfus Ci-€eronem,deaö;is Clodij Tribunipl. Sed eft tame iuftior,quod lege lata Clodius fuerat ijs legibus folutus, quæuetabant cum effe Tribunu. Hie wem

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«7

nero Barbarius no aliqua lege fingularî,fcd per et roré faftus eft Prætor. Seruâtur tamé eins edifta atqi décréta, partim quod id poftulet utilitas pu blica,partim q, Prætor utcunq;faitecreatusfit.

QVtó non habet iurifdiitioncm talem.) Apud eum demum,qui legis aélionem habebat, ma-numittere uel emanciparelicebat.fup.Dc adopt. 4. ApudlegatumitaqucProconfulis nullo mo-do,neinipfaquidem prouincialiccbat.Nam ne-que talisiurifdiftio ei mâdabatur. Quod aûthic Martianus dicit, breuius repetitur à Paulo, inf. De manura. uind .17.fi is locus caftigatè legatur, qui in lib.Florét.expufta negatiôe,médofus eft.

C A P. I m,

SfrdtorcspioJ.) Alijlegût statores servos« quod reûius eft. Vlpianus inf. Exquib.cau.ma-io.io.meininit Statorum. Sic autem appçllaban-tur apparitoresjà reis fiftendis. Erat itaque mini fterium publicum,quo fungi ferui no debebant. Cicero ad Q^Fratrem; Accenfos,qui apparito-res crantjStatoribus maioresjfçpiuslibertos fuif fenarrat.Accenfus (inquit) fit coctiam numero, quo eum maiores noftiiefle uoluerunt: qui hoc non in beneficij loco, fed in laboris ac mu ne ris,nôtemerènifi libertis fuisdeferebant; quib. illi quidé non multo fecus ac feruis imperabant.

ScHiititin Cotta cr lÂcffàla Cofs.ccnftàffe.) Hoc Sena-tufcSfultûrepctaturexlib.jAnnaliuCor.TacitL

Mandarc iurifdiâioncnt legato jùo debet.) Hoc cft,{i mandate fuam iutifdidionem uelit,no debet an

Ff 4 tè

88 FR. B A LD VI N T tè mandarcjquamfua prouinciam fitîngrçffus. Mandate fi noiit,non cogirur.

C A P. VI.

, Soient.') Reûius,soLET. utadProcofulemrc-’ feraturjamp;conueniatcum eo quodpaulopoftfe* quitur,iPSE lie er et.

Vtinnocentanipj'eUberet.') Vel etianijUtnocétcrn i'pfecondemnet.Nam utapud ProcSfuIem, non autem apud eins legatuni, reus accufatur : fie de reoProconfulipfefententiam ferre debet. Sola ueró cognitio hic mandatur legato. Quod etiani apertè continetur Conftantini conftitucionejLi-C.de offic.Proconf.

CAP. IX.

Vbidecretnmneeeßariunte^yZre.) Hoc eft,ubi can facognita decernendum à Prætore aliquid eftî ueluti,anprædia minorumdiftrahenda fint:an admittenda fit tranfaôio deaümentis legatisian danda bonorum poflefsio.inf.De bono. poflef.j» ad finem. Hæc (inquam ) Prçtor, autin prouin» cia Proconful réméré expedite ftatim no poteft» poftulâtis libello fubfcribédo.Caufç enim cogni tioeftneceflaria. Quid de piano expedite pofsit Proconful,paulopôfi fubijcitur.Planum opponi tut Tribunali,quod état in excelfopofitum. Plâ num autem,ipfum folum Vlpianus etiam appel lâtjinEOe infti.p.^.a.

CAP. XII.

ïudicisdandi ius hdbet.) Quædam exemplaria ha-bent, ivDic’ts dandi jvs non habet. Sed mendofè.Ac Politianus quidé ante annos l xxx. monuitmendum effejquod in Florentino libro non cffet.Sed tanto magis mirotjin plerifquead' hue

N o T Æ. hüccodîcibusimprefsis negationcmillam Icgi. Certè res ipfa clamat,expungendam effe. Eû,cui mandataeftiurifdiâio,ut eft Legatus Proconfu lis ûudicem dare poffe, aperte Paulusiterum di-citjinf.Deiudic.ta.ïmóueró Quæftoresin Pro-uincijs potuiffequoqj dareiudicemjindicat Di uinatioCiceronis. Sedamp; cuiçunque mandare-turiurifdiâiojius fuilfe iudicis dadijquod iurif-diâionis proprium eft,Vlpianus quoque fignifi cat,inf.Quis ôc quo app.t. Denique amp;.Legatum Proconfulis, tutorem dare poffe, paulopoft hic feriptum eft,inf45.Id tarnen alioqui non tribui-tureijCui mâdataeft iurifdiftio.Sedlegatus hoc habet ex Oratione Diui Marei,inf.De tut.Sc cu-rat.dat.t.

CAP. XVI.

Deponit imperium.') Hoceft,infignia fui impe-rij. Ipfum uerb imperium, ftatim atque prouin-ciam egreffus erat,deponebat,ut diélû eft fup. t. Sed, honoris caufa poterat alioqui inania inG* gnia retinere,donee Vibem ingrederetutjCui fa-fees fuos plane fummitteret.

Tit. xy I ; I. De ofßcio Traßdis.

CA P. I.

Et Proconfu!« kgäti Ctefdrie.) Auguftus Pfo-uineias Imperij Romani partituseft;quaf-dam Populo amp;nbsp;Senatui reliquit, quafdam fibirc tinuit.Qniinillas mittebantur,dicebantur Pro-confulcs:qui uero in has, Legati Cæfaris. Vide Dionemlibro quinquagefimo tertio,ubi amp;nbsp;hos Legatos appellat

LicetSendtorcsßnt.) Quidälegunt,N’oN sint.

Ff 5 ut

5,0 FR. BALDVINI ut hic întelligantur Equités, qui interdum ab» Cæfaribus miccebanturin Prouincias.

C A P. VI.

Vfhtó rerum crroribus geftarum non uitiätur. ) Sic în libro Florentino legitur.Atquc ita quidé fim-pliciterintelligemuSjProconfulem dcbere non quodpererrorem eftgeftû,fcd quoduerumiu-ftumq; cfle intelligit, fequi : ut quemadmoduni illicitas exaûiones mctu cxtortas prohibere debet,fie amp;;circunuentiones,quibus quisper erro rem inuoluerctur. Alij Icgunt, veritas re-RVM, ERRORIBVS GESTORVM NON VITIA-T VR : amp;fententiamgeneralem effeuolunt, qu» certc ucra etiam memorabilis cft.

C A P. XII.

Nontennen.) Alijlegunr,NON TAM.quiafequb tur,av a'm. Sedlïequéter prior ilia uoculaomit ritur.Cæterùm nobililsimaeft huius locifenté-tia,non tam fpeftandum efle quid Romç fadum fic,quàm quid fieri debeat. Mos maiorum fpe-ftandus eft;fed ius ipfum multo magis. neque fa fti amp;nbsp;iuris diferimen tollendum eft ; tantum ab-eftjUt Romanas antiquitates omnes ftatim pro iure habere debeamus.

CAP. XIII.

Conguircre debet.) Cicero pro Rofcio Amer.No cens (inquit)nifi aceufatus fuerit,damnarinon poteft.Sed cu læpe deeftent aceufatores, tandem Romanis placuit,neproptereadelifta manerent impunita,utipfimagiftratus,tales Quæfitore» effent,utctiamaccuiatorumpartibus quodam-modo fungercntur,amp; indices fimulatque indi-ces^eftent. Huius inquifitionis mandatum repo ütul

K o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9»

tîturmf,Adleg.Tul.pecul.4..eaquectîamïrenar-çhis mandata cft,inf. De cuftod, amp;nbsp;exhib.reor.ô» Chnftianos tamé olim inquiri uetuit Traianus: etfi accufari eos patcretur.Vide noftros Comme ratios ad Ediûa ucterum Principum Rom .de Chiiftianis.

C kv. XV.

J^ißuotifoluendicäufd.') Saris fuperque obfolc-tæ antiquiratisjçontempto luftiniani mandate, Tribonianus in hofeelibres rctulerat ; etfi banc ueteris fuperlHtionis exceptionem profana, non reliqniffet.IulTuseftjiusilludcolligere.quoRef-publica uteretur tempore luftiniani, neq;aliud, præterea quicquâ in hafee Pandeiftas referrc.Ro-manas antiquitates tarnen référât, licet. Sed legibus admifeeriineptias ueterum fuperftîtio-nnm,quæ,fiiiiris perpetui nomen induant, re-ligionemChriftianam peflundabunt:non eftfe rendum. Sicamp;inf. Dcpollicitat. 2. nelcio cuius uoti religionem ineptecômédari confiât. Quid l'upereftjquàm ut eodem iure in Pandeftas refe-raturlexillaCiceroniSjCAVTE vota reddv'h T O ? Illud hic memorabilc eft,quod omnino pro hibeturProconfulabno£fare,amp; fuæ prouinciae fines excederc.Non licuifTePrçtori urbano pluf quam decent dies ab Vrbe abeffe, fignificat Cicero Philip.2. Tribunis plebis nullum diem abefle Romalieuiffe,hoc eft xxiiii horis, feribit Gel-liuslib.j.cap.i. Denique Liuiuslib.56.narrat,ali quando Romæ abs Conlulc ediftum fuilTe, Qui Senatores effent, quibusque in Senatu fenten-tiam dicere liceret, quique minores magiftrar tus effent,ne quis eorum longius ab urbe Roma j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abiret,

F R. B A L D V I N I abiret,q unde eo die redire pofTet. Deniq-, flami-nib.nó licuiHe plufquatrib. noftib. urbe abefle, fcribit Plutarch. inProbl. Imó ueró nófuifleijs permifliim equo uehi, ne forte longius euaga-renturjme moriæ proditû eft.Pontifices certè no poterantjCXtra Italiam fortiri prouinciam.

Abnofidrc.') Pomponius,inf.De uerb. fig.id(ï. Pernoftare extra urbcm (inquit) intelligcndus eft,qui nulla parte noftis in urbe eft.PERenini totam noftem fignificat.

CAP. XVII I.

Plebifcito continetur.) Mandatis hoc contineri dixit Vlpianus fup.Deoffic.Procoful.d. Vide tut autem hocdefcendere ex lege Iulia repetunda-rum,cuiusamp;mentio fit inf. Ad leg.Iul.repet.d. amp;nbsp;7. Sed amp;nbsp;Cicero ad Att.lib. 6. Leuantur ( inquit) miferaeciuitates,quod nullus fitfumptuï in nos, nequc in legatos, nequein Quæftorem, nequein quenquam . Seito enim no modbnos fœnum.aut quod lege Iulia dari folet, non acci-percjfed ne ligna quidem,nec præter leftos quatuor amp;nbsp;teéfum quenquam accipere quicquatn.

Tit. X A-. T)e oßeio eius cut man-data eft iurifdiBio.

C kP. I.

BAcioperlubentcr, utEguinarij Baronis lu-rifconf.c}arifs.amp;; collegæ quondam in Gallia mei periphrafim minime uulgaré,qua nobilif fimi huius capitis obfeura fententiâ eleganter ex pofuit,adfcribam,neque alia nuc utar expofitio-ne. QuæfitumeftPapiniani feculo,fiis quima giftratum 'ue poteftatem ue haberct, iurifdiöio

nem

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9?

nem fuam alij mandaret quarum rerum cogni-tionem,more inftitutoque Maiorum,in eu trâf-ferreuidcrecur,cui mandata effet. Papinianus li-bro primo Quæftionum refpondif.Quæcunque iiominatim noua lege, nouo ueS.C.aut Princi pâli conftitutione quibufdam magiftratibus, ut Prætori uel Præfidi,dantur;ea, mandata ab ijsju rifdiftionefiue generaliter fiuefpecialiter,inmä datarium minime transferri. Quæuerb négocia iurc Magiftratus ( qui iuris dicûdi gratia de omnibus priuatis ciuilibusq;, primùm creatus cft ) cuiquccompetunt,non fpecialitertribuuntur: t aut generaliter man dataiurildiélione, aut certc nominatim,in mandatariumtranfire.Itaque errate Magiftratus,qui cumlcge,S.C.uelConftitu tione hominatim rcrum capitalium,aliarum'ue publicarum quæftionum indices cóftituti 1'unt, ut hæc iudiciaexerceant, amp;dc confilij fcntentia reum condemnent uelabfoluant,iurifdiaion5 hanc fuam alijs mandant. Cuius rei non leue eft argumentum,quód in lege lulia de ui hic uerfus fcriptusextet,nvivs q.vae3tionis praetor, CVI EO ANNO SORTE OBTIGERIT EXERCITIO, IVDEX ESTO.aVAM,SI P R O F I C I S C A T V R, A L I I MANDARE LiCETO. Noii alitct crgo Quæfi-torreicapitalis man dare hoe indicium exercen-dum alij potcrit,quamfiproficifcatur: quamuis alioqui iurifdiftio de rebus priuatis,quç iure Ma giftratus competit,amp; anguftiore uerbi fignifica-tionelurifdidio abfolutè uocatur,etiaab eo qui non proficifcatu r,mandari foleat. Cùm igitur in legeluliade ui hoc nominatimcautufit, cadem ratione publics qnæftiones legis luliæ Maicfta-

lt;,4 FR. B A LD VI NI tis,legis luliæ derepetundis, amp;nbsp;S. C.SylIanianî Ç quo S.C.Prætori cognitio Si iudicatio nomina timdacaeft) mandarinonpoterunt. Etquonia diximus, quæ iure Magillratus cÔpetunt,ea ma daripoffeiilludfcireoportetjmâdata luriididio ne,eum qui mandatam fulcepit,non habere earn fibi propriam: fed eius Magiftratus, qui manda-* U!t,iurifdi£tione uti:amp;iranonfuoiurededalie-* no beneficioalienamiurifdidtioné exequi. Hoc €nim,quod refpondi,uerius eft,utcunquc hafte-nus controuerfum fueritrnimirum, lurifdiâio-nem,quæ iure Magiftratus competit,in eum cui mandatur,transfcrri,fedalieno nomine exequé-damrmerum uerb Imperium,id eft, foium amp;fe-* iuniftumabeiufmodiiurildiftione, (quæ abfo-iutè iurifdiaio in hoc arguméto, more maiorû, intelligitur) mandata iurifdiiftione,non pofte in cum cui mandata eft tranfirc : quandoquidé hoc imperium non iure Magiftratus, qui more ma-iorum ius dûtaxat de priuatis dicit, ei qui cftim* perio amp;nbsp;poteftateeft côtingit,fed iegeS.C.uel conftitutione ( ut iam diâum efb) fpecialiterei tribuitur. Vnde facile poftumusinteliigere,hoc uoluifte iuris audores, qui queftiones huiufmo diconftituerunt,ne alius de hifce rebus iudica-ret,quàm qui ob fingularem induftriam, explo-rata eius fide amp;nbsp;grauitate,ad aliquod officium ad hibitus elfet. alioqui fatis fuerat, nullo iudice quæftionis in lege cxprefto,poenam maleficio certam conftitucre,amp;relinquere indicium Magi ftratui more maiorum, ut cçtera iurifdiélionis pcrfeuclperaliumexercédum. Exhis apparet* cum Proconfulinprouinciaamp;quæiure Magiftratus

N o T Æ.

ftratus competuntamp;mcrum imperium exequi tur,n5 ut Quæfitor in Vrbe,foli quæftioni publi cæ præeft ; mandata iurifdiftione Legato , ani-maduerfionem in eu non trâsferre;quia ( uti di-ximus) more maiorum,amp;;argumcnto duûoex lege Iulia de ui,fatis côftat,ea demû in Legatum tranlirCjquæiure Magiftratus eSpetunt. Hafte-nus Papinianus. Sed Paulus,qui in libros Quae ftionumPapiniani notas fcripfit:Imc» ( inquit ) imperium, quodiurifdiftioni cohæret, utpote li ne quo iurifdiólio elTe non poteftjmandata iurif-diétione Legato,in eum tranfire uerius eft : quia iurifdiftiofincmodica cocrcitione nulla cft:ut quod Papinianus ait,animaduerGone Legatum non habere,de maiorc animaduerfione, quæ me riimperij eft,accipiendum fit.

C AP. HI J.

Propter utilitatem pupillorum.') Hæceft uelutira tio fingularis cuiufdamiuris:Quæfpecialiter lege dantur,alter! mandari non folent : multoque minus tranfeunt mandata generaliter iurifdiâio ne. Quæftio autem fufpefti tutoris fpecialiter Prætori mâdata uidetur; fed neqjlurifdiftionis uerbo propriè continetur. Acdceaquidénullû alium quàm Prætoré cognofeere polTejtraditum eft inf. Ad Turpikt.ÿ./.Quid ergo fi hic dicamus, receptum eft propter utiiitatem pupillorum, ut faltem ipfa notio mandari pofsit,non etiam iudi catio,hoc eft,fententiæ diétio,ut fup.De ofhe. Proc.6.An tutoris datio mandari pofsit,alia quç ftio eft. Referiptum autem quod hic reci-tatur,poftea rurfus laudatur,inf.De

fufp.tut.t.^.i.

^6 FR. B A L D VI N I

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77r. X A- z» De ojjicio adßfjorum^

CAP. J.

IVrifperiti modeftè hic appcllantur Inris ftu-diofijUtSophi pofteadidi tantum funtPhi- f lofophi.Vlpianus amp;. Paulus adfelTores fuiffe di-cunturPapiniani PræfeéliPrætorio. Sanèfiad-IcfTorisimperitiaiusaliter diftum fitquamopot tuit, adfefl'or tenetur.inf.Quodquifqjiur.in alt. ftat.2. AdllabantSc lurifperitiplerunque iudi cibus datis,non tarnen indices erant, neq; à Prx tore dabantutjfed abipfis iudicibus confuleban turamp;aduocabantur.Iraqueamp;Confiliarij dicun tur.Sicin caufa Quintij datus à DolabellaPræto re iudex eft Gallus Aquilins lurifcof.qui fibiad-ïunxitamp;aduocauit l.Lucullum,M.Marce!lum, amp;: P. Quintilium 3 ut ex oratione Ciceronispro Quintio intelligitur.

CAP. nu.

HocPapiniani nobile refponfum ab VJpiano repetitur,quibufdam tarnen uerbis detraéiis: SC ad altera fadi fpecicmquçftionemftie refertur, inf.Loc.tp.ÿ.ulti. Paulus nero huius loci regu-lamhanc cdidit: Qui operas luas locauit,totius temporis mercedemaccipere debet,fi pereü nd fteterit,quo minus operaspræftaier. Aduocati Quoqucjfi per eos non fteterit,quo minus cau-lamagaiit, honoraria reddere non debent. inf. Loc.38.

Comitibus.') Sicappellarifolentcofiliarij amp;ad-feflbreSjquiPræfidem fequebantur,eique fubfer uicbant. Quodattinetadhæredes ipnusLegati ante diem fundi,ueletiamhorum comitum:an

NOT Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;ƒ

. (înquam) hæredibus debeaturfalarium refidui temporisjuide PliniuRilibi4.epift.ad Arrianunii à Ic^atis præ^itutuni cjl.') Alij legut, a v o a tEcATiâ praeStitvtvm é S t: Ut id rcferatuc âd iplutn tépuSjquod Legato fuo Cæfar pftitue-bat.Sed commodior eft leftio Fiorent.ut refera-turadipfum falariuitijquodLegatus fuis comj-tibus præftituerif.quanquatn amp;nbsp;ijs debeatur, extraordinaria cognitione Prætoris præftetur j etfl nomiiiatim non fit alioqüi promifl’urti.inf, deextraord.cog.i.§. Sanètempore Vlpiani dici tur Alexander Imp.certafalariaadfelforib confti tuiiTe,quæex publico præftarétur.Etluftinia-iius Nou.conft.iy.iubet adfcfforemdeügi

'ICI! rs JÏ.H017'1 it

Diuerfumitieô. ) Vlpianus inf.Loc.ip. litproxî maueibaexpungitjfic ßciftani diuerfitatcm fup primit. Cætcrùmhuius diucrfitatisratio tamé 'nonnulla eftaiempe, qubdLcgatus nideaturco mitibus falarium tantum prçftituiftcin illuduf-quetempuSjquo fucceftorem acciperet: idq; magis comités prasuidcie potucrint, quàm mortis tempus.

■ Gg AD

J,S FR. B A LDVINI

AD LIE. II. DIGESTO-

R V Aï , s E V PANDECT.

7/e /. T)e ïurifdi^tone. c V. L

H.3^ VsdiccntisofficiumIdtißiKum eR.) lus ^quot;1 dicentis nominc,Pramp;ror urbanus a“ intelligi folet. Eiusenim propriû precipuum,propter quod etiain pi imiim creatus ell, officium fuit, iüuices darCjijsqueiusdicere. Sed quia cum hac îurifdiftionepiætcreamulta coniunäafuerunt, tota eiuspoteftas interdum lurifdiûionis nomi ne generaiifignificatur,quicquid tandem décernât aut ftatuac,quod ad iuris iufticiæ uc caufatn pertinet.Itaqueamp;ius dicentis officium latifsi-mum efiejait Vlpianus. Sane tarnen concludi o-limdiccbaturtribusuerbisjDo, oico^ addico. Quorum uerborum interpretatio repeti etiam poteiicxquarundam ueterumlegum deagrorû finibusjformulaitaconcepta: Deque earc cura-” torisquihaclegeerit, iurifdiâio,Rcciperatorû-quedatio,addidio efto. Si curator hac lege non cïitjtunc quicunque magiftratus iuridicundo prlt;jerit,eius de eare iurifdidiojiudicisque datio, addiftioefio. Ergo ueibo dandi, datio iudicis: ” uerbo dicendi iuris diéfio fignificabatur. Addi' ftio uero propriè ueriabatur in cefsionibus, qu£e jn iurefiebant.fiebantenim per tres perfonas,ce dentem-uindicâteiTijamp;addicentem. Hic autem addicens,erat Præcor urbanus: ficuti cedens, e-

rac

N Ö T Æ.

ràc dominus; uindicans uerö,is cui cedebatur: qucmadmodû Vlpianus in Titulis,cap.tlt;).doceu

BonorumpolJeßiottcinddre.') Hæcfuitquæ dici-tur, Decretalis bonqrum poflefsio. Alia uero e-rat amp;nbsp;appellabatur Édiftalis. Elle autem propric inipcrij mixïi,dare bonorum poflefsionem,ficu-ti eft quod lubijcitur,micterc in poflefsioné, pan lo pollaudierous.

Pupillis non hdbentibuf tutoresconßituere. ) Tempo re Vlpiani iam hoc fpecialiter mâdatû erat uni ali cui Prçtori,qui hoc nomine inftiturus amp;nbsp;creatus eft à M.Antonino Imp.amp; Tutclaris propterea di ûuseft;de cuius ctiam officio librû fingularem fcripfir Vlpianus. Olim uero mandatum id erat Prætofi urbano amp;nbsp;Tribunisplebis,ficuti Si. Con fulibusipfis. San'etutoris dationem neque im-perij clTcjiieque iurifdiftionis, fed ei foli compe-tere,cui nominatim hoc dédit lex, Vlpianus ipfa fatetur,inf.De tutel.d.ÿ.i.

Indiceslitigitntibiifdare.) Hocpropriè amp;fp5cia-liter eireiurifdiélionisjpaulopoftdicetVlpianusj quo magis uetera ilia duo uerbano dico, con-iunétafuilTe intelligamus Dabat autem indices cum formulaiuris,quodilli in iudicando feque rentur. Sed non'neetiam ius dicentis officium fuir,etiam iudicare? Ccrtè fuerunt multæ cxtra-ordinariæcognitiones Prætoris urbani,quarum ipfeiudexerat:hoc eft,de quibusipfe Si cogno-fcebatamp;pronunciabatjhoceftjfententiam fere-bat. Sedôc reftitutio minorum xxv annis,crat cognitionis Prætoriæ : 8c perfecutio fideicom-milforumjamp;pleræquealiæcaufæ. Deniq; mul ta étant Prætoris dectetajquæ ipfc caufa cognita

G g a inter-

loo F R. B AL D VI N I jntcrponebat. Sedhæcomnia etiam dicebantut generaliter elfe ins dicétis: imó ueró in antiquil-limislcgib.iusdare,ficutiius dicere aut reddere legibus. Vetuftiisima luit lexilla, cuius Liuius amp;nbsp;Macrobius meminerüt; in qua fcriptum erat, PRAETORj Q.VI IVS POPVLO PLEBl’ctVE C BIT svMMvMjamp;c. Saoè Cicero üb.j.Deiegib. Prætorem urbanujhoceftd’^s dicentem, ita dc-fcribereuidetur: ivris disceptator, q.vi PRIVA TA IVDICET, IV D I Q-'A R t'v E I V B E A T, praetor ESTO. IS IVRIS CIVILIS ÖVSTOSE' ST O. Qualefuerit officium aliorum Prætorum, nempe Quæfitorum,quorum no iurifdiétio, fed imperium merum elTe dicebatur,paulopóftau-dicmus.DePrætoreperegrino, cuiusutrunque fiiilTe uidetur.dixi fup.De orig.iur.Nunc illud di cendum eft,Tribonianum in deferibéda iurifdi-üione Sc imperio magiftratuum, non pariiilfe mandatoluftiniani, Nam obfoletas antiquita« tes,quæeius tempore locum non habebant,co-memofat. Vtinaueró eas defcripfilTet intégras.

C A P. I 1.

'EdquoqueconcefpiuidcntKr.') Hoceft,aliquodim pcriujquod iurifdiâioni ideo cohçrere dicitur: i-dcoque etiam non merum efle,fcd mixtum.fup. Deoffic.eius cui mand.elf iurifd.i.adfinem.amp;y. Habebatitaqueiusdiccns,uocationem,prchen-fionem,amp;aliquam coercitionem.

CAP. III.

Huius capitis inferiptio in libro Florent, hæc eftiVLPIANVS libro SBCVNDO DE OFFICIQ avAESTORis.Inalijspro libro SECVNDo,eft» HBRO singvlari. quodrcdiuseflcuidetur,ucgt; Sefup.

I

lt;

N O T Æ. ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tot

amp; fup.De offic. Quæft.t. Nam amp;nbsp;in Indice lufti-niani laudatur Vlpiani liber fingularis de officio Quæftoris. Plures igitur de eo libres fcripfiffe non cxiftimo.Exiftimaremautem librum eum fuifle de officio Quæftoris, hoc eft, Quæfitoris Prætoris,cuius nulla propriè iurifdiélio, fed potins imperium merum elfe dicitur: proptereaqj Vlpianum crederem imperiû amp;nbsp;iurifdiftionem hîc defcripfifte. Sed librum ilium fuilTe potius de officio Quæftoris ærarijjdidici fup. De offic. Quæft.t. Quorfum autemtunc de imperioaut iurifdiÛione quæritur? Vtar conieétura. Scribit Gelliuslib.tj.cap.tz amp;13. Quæftoremneqi pre-henfioncm,neqjuocationéhabui{re:proptereaà priuato potuiffe ad Prætorem in ius uocari, du-cique. Hinc intelligere poflumus,nullam eius Quæftoris fuifle iurifdiftionem, imperium nullum. Hocque fortâfle in hoc libro dixerat Vlpia-nus.Vt auté magis id intelligcrctur,afcripfit quç hic legimus.Sanè huius capitis in quibufdam li-brisaliaeftinfcriptio,nempchæc: pavlvs lib, II. AD EDiCTVM. EtueroconftatPaulum,ficu-ti amp;nbsp;Vlpianum,lib.t.2 amp;3. ad Edidum expofuil-fetriaEdidi perpetui capita deïurifdidione.

imperium, ) Imperium generaliter interdum ac cipitur, ut amp;iurifdidio. amp;Iurifconfultinônun quara utuntur urroque uerbo «aîzlt;r;i»fwr,cum ma giftratusprofua poteftate aliquid facit, ftatuit. cxercet.ficuti amp;nbsp;ius dicere,amp; ius dare, amp;nbsp;indicate,confufeplerunqjdicitur. Sed frequentius fie, ut fngula proprijs appellationibus fpecialiter di ftinguantur.Sicnunc imperium abs iurifdidio-nediftinguiturrat iudicem dare,propriè fitiu-G g 3 rildidio-

toî FR. B AL DV IN I tifdiûionisrreliquajimperij effedicâtur.fed quîi imperium adhuc generaliter ira dici uidctur: altera diftinftionecxplicatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Imperium merum.) Merum hîc dici,dubiutn non crt,quod non cft mixtum; hoceft,cui iuriß-diétio non inert, uel quod iurifdiftioni nonco-Iiæret;nempe,quod plane feparatum ertà iuril-diftione, neque ad earn cxerccndam pertinet, nequc cum ea quicquam habet commune.

Hramp;eregWi/potertittrin. ) Quærtiones publicaî amp;nbsp;capitales fuerunt feparatæ à caufis ciuilibus amp;pecuniarijs:amp;utinhis iurifdiftio generaliter fuitPrætoris iirbani,ficillç alijs Prætoribus,qui Quærtores amp;: Qiiæfitores difti funt, mandatas funtjamp;quidem fingulæ fingulis. Qihnimo in-terdum,qui ex ordinc Prætorum non eratjQuç-fîtor tarnen fuit. Tantum abeft, utcum iurifdi-étione quæftio cohæreret. quanquam hoc in Prç tore peregrino {ingulare fuerit,ut non folum iu« diceretjl'ed etiamdeRepetundis quæreret,utdi xi fup.Deorig.îur. Sed S:in Prouincijs Præfi-des amp;nbsp;Proconfules tam de caufis ciuilibus ius di xcrunt,quàm decapitalibusiudicarunt. Deniq; amp;nbsp;Præfeéhus urbijiudices dabat: inf.De iudic. ta. Quisamp;àquo appell.t.Sc nihilominus omnia’cri rninafibiuindicabat.fup.Deoffic.Præf.urb.i. Ve ïùmctfiidem magirtratus faceret utrunque,al-terum tarnen cum aitero alioqui non cohçrebat, neq^permifeebatur. Scdquisolim Romæha-buitgladijpotertatem, quoanimaduerteretinfa cinorofos? Certè etfi inperegrinos ita animad-uerteretur,in dues tarnen nulla ullius magiftra tus erat tails potcftas,quanidiu lex Porcia, non folum

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/oj

folum fecures à ceruicibus,led etîam uirgas àteC go ciuiumremouit. Sed tempore Vlpiani fuiflo etiam honores Iuris gladij,amp;ita elTe appellatos, o'ftendit Lampridius,qui ait, Alexandrum Seuc rum nunquam paffum eilerntij ucndcrentur. Præfcftum urbi fuüTe uindicem omnium criminum, ipfe Vlpianus fciipfit, fup.De officio Præ-feû.urb.t.

Mixtum imperium,cui etiam iurifdiHio ine/î. ) Vel, quod ineft iurifdiiStioni.Paulus ait,Quod iurifdi ûionicohærctûdquenôcffcmcrum ait,fup.De offic.eius cuimand.cftiurifd.i.adfinem, amp;5.EC exemplum proponit modicæ coercitionis, fine quaiurifdiftio nulla eft. Sicutiamp; paulo antè diiftum eft,dataiurifdiftione, ea quoqucconceC-fa uideri,fine quibus iurifdiüio explicari non po ter. Siciurifdiâio fine aliquoimperio non erar. Sedaliud exemplum huius imperij hîcproponî tur,dequodubitari magis potcrat: quia non ira per fecohæreat iurifdiétioni, nequead cam tu-endam fitaccefsio necelTaria.

Qjiod irt danda bonorum pojjcßione con/iflit.) Dixi antea-hancappcllari decretalem bonorum pof-fefsionem,quæ fcilicet decretoPrætoris urbanî dabaturcaufacognita. Hociusdandæpofiefsio-nis cohærebat cum iurifdiftione, cum quidein eidaretur,qui iuridicundo præerat: ficuti amp;ius mittendiin po{refsionem,ad coercendam conta maciam. Sunt qui hune locum ira legant; a v o a IN banda bonorvn possessions consi» STIT, IVRISDICTIO EST. IVRISDlCTiO EST ETiAMjamp;c.uttanto magis intclligatur fumma affinitas huius imperij Sciurildiftionjs.iiliulta-

Gg 4 nicii

,04, FR. B AL DVI NI men propric in decernendo, hanc in iudice darj-r do elle.

JurifJiâio efl etilt;im,iudiciis dandiliccntia. ) Haloan-f derlegir,VT ivrisdictio est ivdjcis da« DI EicENTi A. Alij expuguntuocem çt i am, ôç fimpliciter Icgunt, IVRISDICTIO est ivdicis DANDi LICENTIA. Certè aliud (^uippiam eft ius dicere,quàm iudicem dare: fed Iplebant hæc. duo coniungi, ut iuprà dixi dedyobus uerbis, Do,amp; DI CO. Ecpauloantèdiftum eftjlusdicen tis officium elfe,ut det litigatoribus indices. Id üerb eumpotuilfequismirabitur, qui memine-ritjetiampotuille toram fuam mandate iurifdi-ftionem.Qui autem indices darcjquiq; dari pof-fintjdiligentius exponit Paulus inf.Deiudic. iî. Nimiumautem contentiofi uidétur hoc tempore doftialioqui interprétés, qui cUmitant, cum qui iurifdiftioni præerat,nunquam iudicaffe: 6C illi nimium præfraôli,qui contendunt femperiu dicafle. Atqui de quibufdam caufîs cognofeere ßciudicaredebuifle: de quibufdam non potuif-fe:de quibufdam,fi uellent,potuifle:amp; in ijs modo iudicem dedilTe, modo iudicafl'e: amp;nbsp;hæc omnia fuifle iurifdidionis,intelligemus,fi antiques RomanæRcip.mores teneamus: amp;ipfc Diocle-tianus Imp.huius generis quippiam indicat, l.î» C.depedan.iud.

Mirumuero.qubdcum multo ante tempora luftinianiualde mutatus effet uetusmos iudi-ciorumdandorum,ficuti amp;formulæcum iudb cum impetrationibus erant fublatæ: Tribonia-num tarnen in Pandeâis ita deferibere iurifdi* ûionéjquafi antiquitates Romanas narrare, non

autem

' N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;toÇ

autemius,cuius fuo îemporeufus effet aliquis, edere ue!let:præfertim oumluftinianus ei man-dafletjUt fui temporis potius quàm antiquitatis ratiouem habcret. Saltern fi antiquitatis Romans memoriam hic conferuare uoluit, iurifdiftio nem Prætoris defcribendo non prætermififlet Centumuiraliaindicia, de quibusôc Paulus li-brum fingularem fcripferat: amp;nbsp;quorum fit men-tio inf.De inoffic.y.Deliberat.lega. 30. Fuiffeq; Centumuiros,m3giftratus iudicandis litib.con-fticutos,aitPomponius fup.De orig.iur. ludi-caffe autem præcipuc de aétionibus in rcm,o-endit Cicero lib.1.de Orat.

CAP- V. cr V I, . VtisdfmuntjC^c.) Is ergo,cui fuamPræroriu-rlfdidionem mandauit, eamipfealteri fimiliter mandate non poterit.Poterit tarnen iudiccmlit! gantibus dare.inf.De iudic.i2.§.i.Vt autem hîc le gimus,moremaiorumnonpofle mandari iurif-diaioncm ab eo cui mâdata eft, fie fup. De offic. eins cui man.t.Papinianus ait,more maioru pof-fcàMagiftratu mâdari, transferrique iurifdiftio nern,nóetiam merum imperium,autquod fpe-cialiterlege defertur potius quàm iure Magiftra tuscompetit. Sæpe in Senatuuelalijs publicis negocijs ira occupatus erat Pretor, ut iurifdiftio ni operam dare non poffer. Alteri itaq-, eâ manda bat.necpericulum aliquod crac,cum propofita prins effent edidta,ex quibus ins diceretnr.Eadc erat ratio Præfidum in pronincijs.

Et guirf ncc principalittr ci.) Ei fcilicet,qui iurif-diftionem non fuo iure,fed alieno beneficio ha-betjueluti mandatam à Prætore nel Præfide. Sic

G g 5 cnim

TOtï FR. BALDVINI enim hec uerbaad fuperiofa referenda funt:amp;fi gnificant,quod fupra dixit Papinianus,eum ni-, hil proprium habercjfed aliéna iurifdiftione uti.

SoluimdndatumLâbeo dit.') Aciudicis daticogni tio no folueretur.Iudices à Præfide dati (inquic Paulus ) folent etiam in tempus fuccefforum ç-iusdurare,amp;cogipronunciare,inf.Deiudic.49« ÿ.i.Etuerbuixpoteft res integra elfe, ubi iudeX datus eftjftatimq; ab eo res geriturut meritb ma datumfolui non debeat morte mandantis. Alia uero caufaeft eius,cui generaliter mâdata eft iu-rifdiâio. lam igitur apparet in duobus,quâtuni interfit interiudicem datum, amp;nbsp;eum cui manda tur iurifdiflio. Tertium difcrimen tradit Vlpia-nus,inf.Qiiis Si. à quo appell.i. Sed Gordianu« imp.l.ç.C.De iudic.cum improprièloqueretur, interpretibus tenebras ofFudit.Ait,à Indice iudi cem dclegatum,iudicis dandi poteftatem nô ha-bere,cùm ipfe munere fungatur iudiciario, nifi à Principe iudexdatus fuerit. lurifconfulti dicerent,eum quoque cui mandata eft iurildidio, iu dicem dare polTe.fed iudicem datum,non pofte. Cætcrùm fingulare eft illud,quod Gordianus fi gnificat,nihilintcreftêinter iudicem à Principe datum,amp; eum cui Prætor uel Præfes iurifdiéfio-nemmandauit,quodquidem attinetad iudicis dandi poteftatem.

CAP. VII.

Vt Prçtorcs urbani, Magiftratum ineuntes fo lebat in cScione Populi uiua uoce cdicere, quid effent toto luo magiftratu obferuaturi in iure di cundo,ficuti Cicero in libro fecundo De finibus jindicaf. fic ctiamEdiftaillafua deinde in albo, uel

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;107

uel alîa tabula confcripta edebant,publiceq;pro ponebant.Eaq^appellabantur Edifta perpétua: quæ Vlpianus hic ait fuiflelurifdiûionis perpe-tue.Ex iilis enim tenebatur etiam lege Cornelia Prætor toto fuo Magiftratu ius dicere. Alia uerb erant temporaria5amp; unius modo alicuius caufæ, quæjprout res incidebat,ut hic ait VlpranuSjpro ponebanturmeluti edidum citatorium aut per-emptorium,inf.De iudic.55.68.70.71.73. Sicamp; Prætores Quæftores,quorum alioqui nulla pro prie erat iurifdiäiojtaliaediftaproponebanc: ut Cicero ad Q. Fr. commemorate. Alfijde Maie-ftate quærentis ediétum , quoadefle iniudicio iubebatur GabiniusMaieftatisreus. Sedediéta perpetuagt;fiue perpetuæ iurifdiftionis,folus Prç tor urbanus Romç proponebat, ut in prouincijs Praefes. Eortimq^album (quæ tabula quædam cratdealbata) continebatformulas adionu.Vn-f de amp;nbsp;aduerfarium producere ad album,inf.De e» den.i.Dedecurionum alioalbo,inf.De al.fcri.

C^iiingentorum dureorum.') In alijs libris eft,Q. v i n ûvAGiNTA AVREORVM. Vtralcftio uerior fit, dubitatur. Certè in eum qui facitaduerfus edi-ûum deiniusuocandojueluti qui pattern fine ueniain ius uocat,dari quinquagintaaureorura iudicium^ait Vlpianus,inf.De in ius uoc.34.. Sed grauiuseft,amp; grauiori cpioque pœnadignum, deliftum corrumpentis Ediélum perpetufi. Ego uerb cumidquoquepunirialijs lçgibusamp; pu,-blico iudicio intelligam,inf.Ad leg. Corn.de fal. 3i.Adlcg.lul.pecu.8.facilccrediderim,pecunia-rium indicium populare,quodhicdatur,nonni ij quinquaginta aurcorum fuiiTe,quia nec uetç.-

tbî FR. BALDVINT

res multægrauioreseffefolebant: amp;ut inopes qui quiquagintaaureos illos,quos propter con-temptum de in ius uocando ediftiim debent, C' xoluerenonpoffuntjcorpore caftigâtur, inf.De iusuoc.35.ficSchocloco Vlpianusiubet eosca-ftigarijquipropterinopiamnô poflunt pœnam hic conlHtutampédere. Quo magisexiftimou-triufqueediftifimilemfuilTe rationé. Sanècum pauperes ab accufationerepellunturjiudicantur elTe pauperes,q minus quàm quinquaginta au-reos habent.inf.Deaccufto. (^inquagintaau-reos æftimare nunc folemus, centum amp;nbsp;uiginci quinque coronatis Gallicis.

C A P. I X.

Si familia ( fie autem plures ferui fignifican-tur) furtum feceritjPrætor domino fuccurritjUC is non plus præftet,quàm fi ab uno fürtû fadum eflet.inf.Sifami.furt.fec.dic.Quodquidcm amp;in damno dato,non etiam in iniuria fadajdici behi gnè pofle,Caius fateturnnf.Adleg.Aquil.ja. De iniur.34.Quid in albo corrupto?Hic Odauenns uidetur idem benignè dixiHc,quod in furto dam noue dicitur.Sed Paulus ita demum id dici pof-fe notât, fi familia non quidemcorruperitalbû, fed per alium eurauerit corrumpi.

Si dolo mxlo curduerint. ) Quidam hic legédum potiusitaeffeputâr, NisI dolo mal'o cvra V ER I T, amp;c.ut quod initio didû eft,fi familia albu corruperitjfingulos tenen,hâc habeat cxceptio-nemmifi fi fortè,n5 quidem ipfa corruperit, fed tantumeuraueritcorrumpi.Sicillud,SED hoc ï O T EST DICI, referendum effet non ad proxi mam Odauenifententiâ,fedadidquod princi-

N o T Æ. ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»0J

pio diûum eft.Vtrouis modo hic locus Icgatur, fententia utraquc probabilis eft.

C A P- X.

J^etjueßbi ius d{cere,wque uxori,uell!bcris fuis, crc.) In eorum tarnen caufa priuata,prætcrquam iniu ^iarum,iudex dari iudicaieque poteft.inf. De iu-dic.y/.Namamp;nonfine aduerfarij confenfu da-bacur,8ctamé formula conftringebatur. Sedius. dicercjpericulofius erat,nequetam facile permit tendum.In fua certè propriaque caufa neque ius dicere quis poteft, neque iudexcffe.inf.De arbi. 5».8cl.i.C.ne quis in fua eau.

CAP. XI.

littruiurifdi^lionemiudicMtis.') ludicantemhîc mi hi uocare uidetur Prçtorcm fideicommiffarium, quinon de omnibus fideicommifsisjfed de mi-noribus cognofeebat. Quanquam exprimere nonpofsim,adquam ufque quantitatem deijs iudicaret. Quintilianuslib.j.cap.t). Nondebcs (inquit) apudPrætorempetere fideicômiffum. maiorenim Pretoria cognitionefummaeft. Sed amp;nbsp;Principem ediuerfo de maioribus quibufdam fummisjiió etiam de minoribus cognouifTcjVl-pianus indicatjinf.Deappellat.io.§.t.8cz.conuc-nitque plane cum hoc loco,illius fententia. Sane ut fuprà iurifdiûionem fuam non poteft quis ius dicere:fic neque infra,fi certi lines præfcripti fint,quos ultra citraque iurifdiftio non cofiftat,

C A P. XV.

1» pr^fidcin.') lacobus Cuiatius,iuris interpres cruditus,8c fucceflbr in Gallia meus,acute conij citlegendum hiceflcjiN praesentem: quiafi in abfentem confentiant,nulla effçdicatur con-»-uentio»

Ito FR. B AL DVI Nr uentio,antequ3m is aditu's fit,licet nullusïnte^' uencrit error.inf.i8. Hic ueró Prætor quidé præ-» fens fuit,amp; iam aditus erar,fed per errorem.Èrgo opus erat amp;nbsp;litigatorurn confenfu,amp; eins Præto riSjCui fe fumniittcbant,cum alioqui cius nô effet inter eosiurifdidio. Si inter eos Pretorcmq; ipfum ita conueniret,non poterat alius Prætor, cuius alioqui iurifdiâio erat,hanc conuentione jmpedire.Veluti,nô poterat Prætor urbanus ob-ftare, quo minus Prætorperegrinus iusdicerct inter cos dues, qui fibi ab eo ius did uolebant. Fuitque hac de rc lexîulia lata in hæc uerba: avo MINVS INTER PRIVATOS CONVENIAT, VT EIVS avi IVRISDI CTIONEM AUavA« HABET, IVRISDICT ION I SE S V B 11 C I A N T l I S, CVIV3 AL1OQ.VI IVRIS DICTION! SVBSVNT, PRO H IBERE NON POTEST. Vlpiaiiuslibrofc-cundo Ad ediftum, banc legem expofuit pluri-bus uerbisûnf.Deiudic.a. ubi Sclulianifenten-tia de errorc,quiconfenfui contrarius eft,( cuius fentcntiæ hic mentio fit ) fufius explicatur.

Tu. 11. Quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iwis in ait er um

ßatuerit, ut ipje eodem iu'

re utatur^

CAP. I.

VEtus lex Cornelia fuit,ut Prætorcs ex Edî-ftis fuis perpetuis ius dicerent. V t autem iu fta edida etiam ederent, amp;nbsp;ne cum alterius iniu-riaius nouumatque infolens dicerent: alia lege opus fuit. Hæcautem iuftifsima elTeuifaeft,ut ipfiius,quo d alijs dixi(rent,fibi quoque did pa-terentur;

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;♦H

«rentur: îdcmque amp;nbsp;de ijs ihitucretur ,qui abs Prætore ius nouum poftulaffent atquc impetraf fent.Hocitaquc Ediûû ait Vlpianus habere fum mamæquitatem. Cicero tarnen nefcio quid fe-ueritatis acerb^ ea in re notaffe uidetur.Sic enim fcribit ad Q.Fratré,loquens de Cn.Oftauio:Quç in Magiftratibus iniuriofe decreuerant Syllani homines,codem ipfis priuatis eratiure parendû. Hçc illius leueritas accrba uideretur,nifi multi» condimentis humanitatis mitigaretur. Non ui detur Ciceronis tempore adhuc editum fuiffe il-lud,quod hic proponitur,ediûum. Certè id non fupprefsilTet,cùm Verris iura.iudicia,décréta no ua tam multacômemorat 8iaccufat. De ijs , qui male iudicando litcm fuam faciût,alia lexfuit. inf.De extraord. cognit.6.

Tit.i i /.Siquisiusdicentinon obtenjprauerit.

Cap. I.

NOtititmciiDuMmuinî.) Quidam legendû cf-fe putant, mon tantvm dvvmviris.

Sed prins probent,quod conccditur Magiftrati-bus Populi Romani,multo magisconcedi Mu-nicipalibus.Duumuiri primi erâtin municipijs, exordine Dccurionum delefti.inf. De pecul.j.ÿ. lo.Dealbol'crib.i.Erâtin colonijs municipijsq; Decurioncs tanquam Senatorcs;Duûuiri, amp;nbsp;in-terdum Quatuoruiti,tanquam Confules. quan-quam Coloniæalioquià municipijs difFcrrent; amp;nbsp;illis Duumuiri, his Quatuoruiri olim magis præerant.amp; quidem Duumuiri, dues Romani; Quatuoruirije?c ipfis municipijs. Verùm amp;Cicc to

tn F R. B A L D V IN I foipfead Att.cum Quatuc.ruiris MunicipalibuS coniungit Ouumuiros.

ij Hidct«r ius diccnti non obtcmpcr^jfc^cini guod extremum in iurii'diólionec^.nonfecit.j Redius fortafle ne gacione ucraque expunâa Icgererur : 15 vide-TVR 1V3 DICKMTI OBTEMPERASSE, Q. V I Q.VOD EXtKbMVM in IVRISDICTIO ne EST, fecit. Veltranfpofitaalteranegationeiis non VIDETVR IVS DICENTI NON OBTEMPERASSE, Q.VI. Q.VOD EXTREMVM IN IV RI S D I C T I O N E EST , FECIT. Vtrouis modo Icgatur hiclocus, bene colïærcbircum ijs quæ Icquuntur, nul-luraque fuberit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: quod certc iubel-

fe uideturin recepta leûione, quanqiiam tune eademfententiafit. Si quis in ius uocatus non «enit, prima hæc quædam eft contumaciaide eu nis coercitione fequantibus titulis agitur • §ed fl prætereanonparet illePrætori in poirefsianern niittenti aduerfarium, amp;nbsp;hoemixtû imperium quantum poteft infringit : iamcertègrauioreft» Si. fumma contumacia, quæ hocediâo cocrce-tur.Hoc unumPrætor ad tuendam iurifdiftio-nemrcliquum habet, amp;extremû, ut quia in ius Uocatus non uenic,remipfam.capi amp;auferri,uc pofsideatur, iubeat: quod mixti imperij efle dici tur. Si quis neillud quidempatiaturjameertè uideturnon obtemperafle ius dicenti,cùm prius magis uideretur aduerfario uocantinoparuifle. Contumaciam autem eorû qui ius dicenti non obtempérant,litis damno coerceri,Hermogenia nus libro primo rmpfTr/rtf^w^/fcripGcjinf.Dereiu die. 53. ficutîhic Vlpianus libro primo ad Edi-flum ait,pœnaliiudiciocoercefi,utcondemne-'

tur

N o T Æ.

tür non quanti intercftaduerfarij.fed quanti res cil de qua agitur. Olim etiâ multæ hic locus fuit. NotaeftIcxiliaCiceronis;magistratvs neg OBÈDIeNtEM CiVEM , MVLTA , VERBERIBVâ J V i’N C V LI S Q. v’b C O E R C E N T O.

e/fi/ quot;Tit. i ti i.Tie in 'w4 uocantlo.

CAP. II.

NEque Ccetcros iiitgißrcttüs, qui imperium habent.)

Vâtio, quo melior nullus rerum Romana ruminterpres eft,interpretatur,hos magiftracus effe qui uoeationem habent, aut prehenfionem. VerbaVarrouisexlibro 21.rerum humanarum, Gelliuslib.r3.cap.t3 hæcrccitatiQui poteftatern neqüeuocationis populi uiritim habent, nequo prehêfionis,eos magiftratus à priuàtoïn ius quo queuocarieft potellaSi Addit Gellius, Vârro-hem eodemlibro fcripfilTe, olimquoque Aedi-lemcurulem in ius ad Prsetorcm faille eduiftum. ScdnequeQuæftorem habere uoeationem,aut prehenhonem. Aeexeoquidem Varronis loco feferefpondiffc amp;obtinuiife, Qufeftorem in ius adPrætorerauocari pofle. Sed amp;eumfuiffe mi norem magiftfatum,intelligi poteft ex codé Gel lio,cap.fequenti.Minores autem magiftracus,in ipfo etiam magiRratu pöHe conueniri, lcriphei-dem Vlpianusialij licet fine fraude in ius uocari non pofsint,quamdiu funt in magiRratu.inf.De iniür.32. Hue quoque pertinet Græcum A-driani refcriptum,inf.Deiudic.4.8.

Nec tcntificem dumfdcra facit, ncceós qui propter loci religionem inde fe mouere non poffunt. ) Tarn cafta teneraque res eft religio, nihil ut ferendùm fit,

H h quod

«4 F R. B A L D VI N I

quod earn delibet. Itaquecum omnis fuperftt-tiojquç earn cuminiitari uideatur.iiiolat tarnen» repellenda {it:riini iicrô,nepublicæ alicuius le-» gisauftoritateconfirmetur, cauendum eft. Tri-buarurliocfancreligioniueræ, uceius minifter, cum fàcris pubiice operam dat, no abducatur in ius. Sed qui'nam alióqni funtilli, qui propter loci religionem Joco fc moucre non polTuntîAn illijquorum abfentiam cxcufare dicitur religio, quæ eos moratur?inf.Defideicom.iibcrt.

Quorfum Tribonianus hæc ueftigia Romany fu perftitionisimprimithis legibus, quasRcipub. Chriftianæ diftat? Sicpaulopóft prohibeturin ius uocarijiionfolum qui funus ducit,fed amp;qui iuftamortuo facit. Atqui hæc fiebant noué diebus,non fine maxima profefto religionis ueræ iniuria. An tales ferias Denicales luftinianus Chriftianis hie obtrudit? Certe non multu abeft ab ea fuperftitione, quodipfe etiam Nou. cSftir.

ftatuir, totidem diebus mortuis parentan-dum elfe.

C A P. VIII.

quot;Plcriciuc lulidmfcntcntidm probant. ) Nempe,ut fat tern in propofito locum habeat;amp; rcuerentia, qua pater alioqui eftindignus, cius ramcliberis præftetur.Sed li quæraturde iure patronatus,ex quo dependet ius fuccefsionisiPaulus Celfi fen-tentiam magis probare uidetur, inf. De iure pa-tro.t^.titcumiliudamittat, qui cœlibatus iufiu-randum exegit,ad liberos fuos non tranfmirtat. Hæc autem caufa,propter quam ius patrona-» tus amittitur,magis explicatur inf, Deiurepa-tro.d.Qui amp;nbsp;à quib.jt.

CAP.

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii^

C A P, X.

Qni minus inieâiontm exccpit. ) Hoceft, Qui ei lege uendiderat,utfiproftitueretur, uel contra conuentionem aliquid ab cmptore fieret, ancil-lam fuo iurc reciperet.Vide inf.De féru, export. J). Quintilianuà lib.8. cap. 8. commémorât uete-rem hanclegem: Patri in filium,patronoinlibet tum,manüs inicftiocfto.Sed amp;nbsp;xii Tabülç me mineruntdnieftionis manus,quîe creditoti da-* baturin debitorertidamnatum, neciudicàto fa-lt; tisfacientcm*

Ad peregrinititsm rediKfîws.) Ncmpe, fi amife-tit ius ciuitatis.ucluti deportationc. Sic cnim dd portati diccbantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inf.De legatis libre»

tertio,». Sedetfi Rornaé maiierôt, tarnen fi ciuid effe defieratjfiebat peregrinus. Perégrino autem honores amp;nbsp;iura ciuium non compctcbant.Iu-* ris Ciuilis erat ius patronatus, ficuri amp;nbsp;patria poteftas.

C A P. X V.

Hic locus oftendit, quid fit, quod prohîheaC . PrçtorparentempatronUm'uein ius uocari find tieniamempe fi ita uocetur, ut etiam duccre noil fequentônijamp;inuitum tanquam obtorto colla trahere uelit,qui uocat. Talis enim tûc crat moi huius uOcationis:fuperbus pröfeótö,8ccStume-liofus, fi eo temerè utatuf in pattern filins, uel iit patronum libertus. At fi ciuiiius uerdeundiusq; ageretur de parre,patrono'ue in ius uocâdo,hoC ediftum locû non haberct.Quid igicur? Certè In ftiniani temporibus non ea erat, quaâ olim Ro-* itiæ fuerat,uocatio, duftioque.Honeftius amp;nbsp;ma âeftius publica auftoritate mictebantur uiato-«

H h 1 resj

„Ä FR. ß ALD VINI res,qui in ius uocarent. Itaquc uidetur tune ceP fafle hoc Ediaum.Quorfutn igitur Tribonianu J illud ingeritjfi leges alias edere non inftituit, quam quitus Refp.tunc utebatur.

CAP, XVIII. XIX. XX. XXI.

Vetus lex fuitXII Tabi IN ivs vocatv» VT EAT, VEL DvcATVR. EadciutamciiIcxta'' tionem eorum habebat, qui morbo fontico tenc rentiir. Nunc Caius feribens ad legem xii Tab. additjijs quoqueparcendum elTc, qui domi iuas funt: ncquCjUtquis in ius uoceturjdomumali-cuiiis uiintroirelicere: multoque minusquen* quam ex domo fua educi aut extrahi pofle,Paulus nunc adijeit, amp;nbsp;eft inter régulas iuris antiqui relatum,inf.De diuer.reg. lur.toj. Sane Quinti-lianuslib.S.cap.p.fignificat,legem aliquant Ro. fuifle, EX DOMO IN IVS EDVCERE NE LICE-RET. Aitautem ,quæGtum fuifle,anextaberna-culis liceret.Verùmhuicquæftioni facile refpon deri poteft exijs,quæ Caiushîc tradit.Cicero quoq^in Vatin, eleganter oftendit/quàm non li ceret quenquam ex domo fuaauellere.Et ut Caius nofterhicferibitjdomum eflecuiquetutifsi-mum refugium atq; receptaculum: ficetiamin Orat.proDomo fua,ait Cicero,nihil elTe fanftius, nihilqueomni generemunitius. Videturauteni uterque idrepetijfle ex Xenophonte, cuiüslib. 7.naz.^.uerbafunt hæc; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ccvé^^

oins iJlii.

CAP. XX:II.

Kcqucimpubcm pucllaf. Quidam legunt, n e-QVE IMPVBERES, NEQ.VE PVELLAS. Sedllihil muto: quó magis intelligatur,quid hïc fingulari

N o T Æ.

ter tributum Et impuberibus puellis, cùm protêt ætatenrijtum uero etiam propter ipfius fe-xus pudorcmmempCjUt fi qua fit aduerl us cas a-lt;lio,pater potius, in cuius iunt poteftate, de pe-culio conueniatur.Quod ad mares impubères ac tinetjVlpianus fup.^.dixitjfi infantes fint,in ius nonuocari. Cæterùm cum impuberibus agia-lioqui nonnunquam poffejconftat.inf. De furt. a?. 24-

P'Kl K î 1.

HïcinEdifto perpetuo fuiffe uidetur ordo Titulorûjquem amp;nbsp;res ipfa poftulat,ut pri-mùmdeinius uocando quærerctur.Deindefe-queretur, in ivs vocati vt eant, avt SATJSOENT. Poftremó, SI avis in ivs vo-CATVS NON lERiTjScc. Scdamp; Caius,iof.Ds uerb.fig. 48.allegat ex Ediûo Prætoris urbani huncTituium, avi neuve seuvantvr, neuve dvcantvr. lubebatquidemlexXII Tab. In ius uocati ut irent,aut ducerentur. Sed Prçtoc quibufdam pepercit,ut etfi uocati non fequeren tur,hoc eft,in ius ftatim non irent,n5 tarnen du-jjcerenturauttraherentur.uelutifi fatifdarent iu-diciofifti. Etuerbquiiniusuocabat, ultrbfole-battalemfatifdationem, qua contentas interea effetjexigere.Quem enim quis in ius uocabat,ua dari etiam folebat;hoc eft,uades fine fideiuffores iudicio fifti, ab eo poftulabat. Si darentur,in ius uocatus non ducebatur. Si non darentur, certc duci folebat. Vtautem lexiulia de ui locum ha-bebatjficœtumaliquis amp;concurfum feciffedi-ccretur, quo minus quis in ius produceretur, El h 3 inf.

u8 FR. B ALD VI NI înf.Adleg.Iul. deuipriu.4..ficamp;Prætor edixit, iiequiseum qui inius uocaretur Scduceretur, uieximcret. Alioqui pœnali iudicio tencretur, quanti res cft quæpctitur;ficutiamp;is, quiius di-centinon obtempérât. Seduocatum elle oportet in iuSjhoc eft ad Prçtorcm,uel eum qui iurif-tlidioni præeft. Huius enimdemû maieftas hic uindicatur. Siquis ad pedaneum iudiççm uocaretur,hoc ediftum cefîaret. Sed locus eflc pof'-fet aiteri edido,De eo per quem faftum crit,quo minus quis fe iudicio fiftat. Ex quo quidcm edi-do non tam eft pœnalis adio, quàm ad id quo4 intereft.inf.Dc eo per quernjamp;c.].

Tit, k'I 11- Qiiifdîifddre cogdntur, C A. P. I.

quot;y TitcdMit.) Propriè amp;nbsp;eleganter dicitur hic,fibi JLab aliocauifle iàtisaccipiendo. S.lt;cpius tarnen limplicitcrcauçredicitur, quialtcri cauet latif-dandojue! promittendo. Præterea’eftobferuâ-dum,quodhic dicitur deuerbo fatisfaciendi fatisdandi,non tam elfe perpetuum, quin inter-dum altcrum pro altero aecipiatur. Satisfaciendi irerbum patetknus,nonenim folamlatifdatio-|j^ nem,qua creditor eótentus cft:fed, amp;nbsp;multp ma gis, acceptilationem continet. Verùm lurifcon fultiinterdumfatifdajedicûtprofatisfacere.Cet turn cft, legem amp;conditioncm hypothecs fini-endæ hâç elfe,G pecunia foluta fit,aut eo nomine lâtisfadum.lurifconfultitarnen pro satisfa-c T vM, dicunt, s A t is dat vm. inf. De folut. 49. Pro hæred.2. Certè dationc ftdeiuftoris non ftni-Çurhypothecajinf.Depig.ad.to.Quib.mod.pigt

N o T AL. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jtp

uclhyp.fol.iî.^.t.SedinCommentariodepigno ribusjidlatius expolui.

C A P. I I-

Tiddufforlocuples.) în lege xii Tab.eft, v i n-dex assidvvs. Caius lcribés ad legem XII Ta bularum,locuplctem effe intcrpretatur,qui fatis amp;idoneè habet, pro magnitudine rei, quam a-Ûor reftitui petit.inf. De uerb.fignif. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sa

ne Paulus fup.in lus uoc. ut cant, uel fatifd.i. air, Edifto caueri,ut fideiuflbr iudicio fiftendi caufa pro rei qualitatclocuplcs detur. Nunc etiam Vl-pianus interpretatur,quomodo uideri dcbcat lo cuples.Paulus codé loco addif. Exccptis neccC« farijs perfonis,ibi enim qualemcunque accipi iu bet. Nunc uero Vlpianus hanc quoque eins c-difti partem,eiusque uerbaproponit.amp;ibi,hoc eft,cum in ius uocantur neceflariæ p€rfonæ,Pr« tor ait qualemcunque fidciuftoremaccipi.Sic ha betur hic ratio qualitatis amp;nbsp;rei, de qua agitur, amp;: ipfius reiperfonæquæiniusuocatur. Qualcm -cunqueautemdicitPretor,utIcx xii Tab.avr-vis VOLET. Non quamlibet iniuriam paulo póft uocat Caius, quæ parua aut uulgaris no eft.

lS.texfœnuninofcxudcfccndcntcs.quot;) Frequenseftil lud quidem.utliberi dicantur etiam ex filia nc-potes,qui non funtin poteftate.inf.Depollicit. »5.De uerb.fig.50.Sed cum liberos fuos dicimus, fæpiusalioquifolemusfuos hæredes intelligc-re, Eft ergo hic locus,quia fingularis eft, obler-uandus.

Et mcliiis eft, ut iu lier dm qudiititatcm fidciuffjr tened-tnr.) Hoc eft,in id quod uerè dehetur,fiue, quan turn reuera debetur aftori. Vlpianus paulo ante

Hh 4 dixit

\

Ijg FR. BALDVINI

dixit fimpliciter v e r i t a t e m. Idem alio loco, his edifti uerbis Q. V A NT I ea res ERiT.nôpoç namjfed ueritatem contineri dixitjinf.Quod faU tut.y.^.j.Incaufacriminali uades,qui reumnon exhibent,pro quo interuenerunt, certè pœnam faltcm aliquam pecuniariam pcndunt:fiin dolo f nr,eciam extra ordinem puniuntur.inf.de cu-ftod.reor.4.. Sed ubiderefamiliari ciuiliter agi-tur,quipromirtitalium filiere,hoc adlummum promittereuidetur, fi ilium nonfiftat,præftarc quoddebetur. Quanquaminprimisfemper co* fideranda fit conccptio uadimonij deferti.

C A P. V.

ProconacjMttdto.) Alijlegunt,PRO non con? DEMNATO.Eaqueleftiomagis uideturhuiuslo-? ci amp;nbsp;dculijSccutn his quæ fequuntur magis con uenir. Certè deportatum aut mortuum fiftcrc nemo fideiubet.Itaque qui pro condemnato fi-deiuberet,magis uideretur ciuiliter fideiubere, iudicatum folui.

C A P. IX cr X.

Arbiter dici folet is,in quern compromilTum cft.Interdum etiamiudexà Prætoredatus. Hic ueró,ficuciamp; inf.de minorib./.^. De iudic. Sa.arbiter quoque dicitur,qui ad unam modo liquamrem inquirendam Sccognofccndam, ma gis quam ad caufam,!de quaagitur,iudicandam datur:ueluti,ad fidciulTorcs probados.Sed quia fideiuflbres probando uclimprobandonon minus lædercaliquempoflunt, quam fi fentctiani de re principal! ferrent:abhis arbitris,utàiudici bus daris appcllari poteft.

Quicxcaufiimprob{tt,z^c ) Alias hiclocus non minus

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«J

pninus commode legitur, fublata interpunftio-ne:ut hoc relatiuum av i ad fuperius uerbum re feratur,nempead iudicemcompetentemjquiap pellatusuelimprobare pofsipjquosarbiter pro-bauinuei probate,quos is improbauit. népc hoc modOjCVM POTVERIT QVERELAM AD COMr-PETENTEM IVDICEM DEFERRE, ÛVI EX CAV SA IMPROBAT, amp;c.Conftatfanè, interpunâio-neseiïelibrariorum magis quàmauûorisnoftrî, proptercaque nos ijs non teneri.

vz/J Tit. IX. Siexnoxalicaußtagatur, C AV. III1.

NEc Mditur,ft pro parte paratus/it defcndere.') Nâ etfi noxe çftimatio fit pecuniaria,que qui dem natura fua diuifionem recipiat, ut pro parte reftè folui dariquepoflcuideatur: quia tarnen hæcdiuifio fieri no poflet fine aliquo adoris incommode, fi forte pro altera parte contingerec noxæ deditiojindiuifa effe Sc hæc amp;nbsp;ilia iudica-tur.De obligationibusearatione indiuifis , dixi ad Paulum,De ucrb.obli.z.

CAP. V.

Quia aliter de ferao,e^c. ) Sernper quidem infpi cimusconditionem hominis,quæ fuit cùmdc-liquit,ubi de pœna quæritur,Sc fententia de fup piicio ferenda eftdnf.Depœn.t. Neque fane fti-pulatoris hic intereft, quæ tandem pœna fuma-tur. Verùm mutatio ftatus,mutât formam capi talis iudicij :amp; huius eft difficilior ratio,ubi liber homo eft reus,quam fi feruus manfiffet. Hic ergo uerbum Aliter,magis ad iudicij forma,quarn ad pœnæ genus refertur.

♦îî

Tit^x. 2)eeo,per^uefn faBunt minui quisin iu-Mcioßßat.

c A -p. J.

ALiteratqiie ß ab alio fit impeditus.} Vipianus

amp; Paulus inf.Si quis caut.2.Sc j.aiunt, eX' çeptione defendi eûjQui cû in iudiciû uenire uo' lebat, à magiftratu recétus eft. Sed fi à priuato fit rctétus, dari aduerfus eum aûioné in id quodjin tereft. Hic igitur à priuato fuerarimpeditus,qui cum propterea non excufetur,quinaa:ori tend tur,habetaduerfus impedicntcm.fuâaûioncm, fi forte pœna propterea commifla fitjaut cauface ciderit,aut aliter fuainterefie probet. Quo profe ftb iudicio caftigari merebatur Caligula lmp, quem Suetonius ait comprehendifle meritoria uinculazadeo ut plerique litigatorum, qubd ocgt; currere ad uadimonium non poffent, caufa ca-derent,

CAP. fll.

Rrfhfwtorwm ailionem.') Sic appellatur, quiacu tempore alioqui perijllct,reftituitur. Sic amp;nbsp;aâio pcremptareftituitur,fup.Si ex noxa.cau-2.Et eiC ediûo De dolo,uel Quod metus caufa,aâio,quÇ fummo iure perierat, extraordinario bénéficie refiituicur: proptereaqi amp;Refticutoria dicitur. Sed amp;nbsp;RefcilToria appellatur,quæ reftituebaturj refeilfo amp;nbsp;fummoto co quod obftare alioqui

uidebatur. inf. Ex quib. cau.ma.zS

5.AdVell.8.$.5.

Ao

N o T Æ.

Tit, XI. Si quis cautionibui in iudi^ cio ßßendi caufi faSln non ohten2i;erauerit.

C A P. II.

CVm adorreum uadabatur, côcipi folebat uadimonium, fiue ftipulatio, qua amp;nbsp;reus aftori ftipulanti promittebat certam pœnam,{i fe non fifteret.Gcuti conuenerat; amp;nbsp;ipfe quoque uas fiue fideiuflbrjfi reum non ftitüret. Erat cer-tè amp;nbsp;légitima quædampœnadefernuadimonij, ctfi noninterueniffet ftipulatio pœnalis.NamSc infamia dcfcrtor notabatufjUt Cicero pro Quin. indicat;amp;caufacadcbat, ntfignificat Suetonius in Calig-amp;eins bona pofsidebantur,tadenique etiamdiftrahebâtubutctiâapparçt inf.ex quib, cau.in poll. eat. Sed fæpius ita concipiebatur ua dimoniwmjUt fi defereretur,certa pcena ftipula^ tione comprehenderetur:ad ciusque concipien-damformulamjurifperitiadhibebantur, ut Cicero loqucns de Trebatio notât. Nunc uerb VU f)ianus,ecquado ea ftipulatio committaturjpro-ixe docct. Vt autem dicebatur dcfertum uadimonium,cum quis fe non fifterct:fic poftca fi iu dicjum iam accpptum cceptumq; defercret, pro-prie dicebatur Eremodiçium Græco uerbo,quo amp;nbsp;noftri utuntur:amp; eius defertionis pcsnam legitimam fuifießgnificant,damnum ipfius litis, nifi fi ex caufa detur reftitutio,amp; de fertæ litis in ftauratio.infgt;De minorib.7, $.S.l.t.C. ex quibus cau.maio.

Sed hoc itd.ßnon ^rius) Ita quidem legitur in li bro

FR. B AL DVI N I

bro Florent. Sedmanifeftum mendum eft. Re« ftiusinalijslibris, sr modo privs. Qiiodnon admonere, nififi multi ftultelibri Florcntinisf rataetiam adorarent.

Viff'lJitm.') Quidamlegut DiFPvsvM.Seddif-finderediem,prodiiîerre,Veteres dixerunt. Vide noftros Commentaries ad x ti.Tab.tibi etiafU legem,quæhiclaudatur,fufiusexpono.

CAP. Jin.

Videiujjortbuseiu^eßcnecelpiridni.') Eis autemhçc datur, quod deportatio impediac, quo minus reus Gfti potuerit. Certe fideiulToribusealibera tioncm minime tribuicneq; alias exceptiones nouas,quæ reo propter hanc flatus mutatione competuntjCommunicat.l.t.C.de fideiufldrib. Sed non tacit ctiamdeteriorem fideiuflbru con.? ditionem,ctG meliorem non facit.

rc/crU) Quidam legendum putatdisf.rta, hocefljfpecialiterexprefla. Sed nihil hie muto. Vtdeferere uadimonium,flcpromifsionem iudi cio Gfli defercre dicimunfup.Qui fatifd.cog. Hu jusque defertionis Gt ctiam mentio capite feq.

CAP. Vlll.crlX.

Duo uelutiGngularia iurahictraduntur cau tionis iudicio Gfli,quia Prætoria Gtflipulatio. Mora femel cómifla,propter quam amp;nbsp;pœna com milTa eft,non fernere poteft purgarimt pœnæ locus cfledeGnat.inf.De recep.qui arbit.ij.DeG-dcic.lib.4i.$.ii.Deoblig.amp;a£i:.J3. Sedbenignius hie agit Prætor,amp;cum reuera non interGt ado-ris,quaGreadhucintegra patitur moram cmen-darijUtpœnafummoalioqui iure commifla, nul la Gt. Deinde cum ca uis Gt conditionis indiui-

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;li?

fæjUtGquîresplures côiunûimpromifit, uel in iinaloladefecerit, pœnam infolidum commit-tatjinf.Dcreb.dub.ij.ÿ.î. tarnen Prætorbiccondi tioné fcindicut fi plüres fiftere promil'erim uno ftato,amp;altcro non ftato j non nifi pro parte pœ-namexoluam.Etfanèlcindietiam conditio lo-let,non folutn fi pluribus perfonis afcriptâ fit, H cet res fit eadenr.led etiam fi fuerit rerum plüfiû, licet fit una oratio.inf.De ufur.ii.De uétb.oblig. 14.0. Quod quia fingularitcr hicobfcruandû elt, obiter breuiterque noto. Longioremeaderedi fputationcm repetere leftor poteftexnoftrode Conditionibus Commentario.

Tit. X11, ^)ej'erjjs amp;nbsp;Tgt;ilanonihufi

CAP, I.

ÖrafiottcDtui Mjrd.) Capitolinus fcribit,Mar,-cum AntoninumPhilofophumImp.Faftis dies iudiciarios addidiire,itaut ducétôs trigîntadics annuos rebus agendis litibusq; difeeptandis co-ftitucrct. Hinccolligerc licet,hünc Diüum Marcum eadem oratione dies feriatos centum amp;nbsp;tri-gintalex reliquiffe. Ipfe Vlpianusinf.Ex quib. cau.maio.26. ‘j. notât,alias fuilTe ferias foléilcs amp;anniiierranas, alias repentinas amp;nbsp;extra ordiné indidas.Hic ucro in primis, menfium uindemia rurtaque tempus non fuifle iudiciarium,cx con-ftitutione Diui Marci,ait.Sanè amp;; Suetoniusnar rat, Augüftû ilatuilTeine Septembri, Oftobri'uc nienle necelTc effet in Senatum uenirc.

C A P. V.

Pridic CalendM laniiarias. ) Hic tarnen dies, qui ultimus eratipfiusDecembrisjuideturolim Co-mitiali?

,î^ FR. ß ALD VINI mitialîs fuifle,ut exCalendario Ro.apparet. Êf'* go it Faftus dies erat. Sed Vlpiani ætate fuit po tiusnefeftus. Quodad Calendaslanuariasatti-' netjiiö licebat olim Romæ cuiqua eo die feriari» ut Ouidiuslib. t. Fart, fcribit. Alias ucro omnes Calendas fuiiîe feriatas,fcribit Macrobius.

CAP. VIIL

MoreRoinModiesdmcdianoéieincipit.) Diemin-tclligit non naturalem,fed ciuilem, ut appellaba tur.Morisautem Romani, cuius hic mentio fit, memoriam maioré repctere licete!x Gelliojlib* j.cap.z.VertigiainhisPâdeirtisalia fuperefl'e nô uidentur. Sedcum hic.dies ciuilis diciturefla horarumxxiiiijmemincrimus, dlé naturalem, qui lucistâtumeratjfuifl'ehorarumfenlper Xii: quæ modb contrahebantur,modô produccban-tur,pro rationeipfiuslucis:isque dies oftu öCca fuque folis concludebatur.Sic in Pandeflis fæpC legimus fextam horam diei,cum mcridics figni-ficatur:amp; fextam horam noftisjcum media nox. inf.De annu.lega.z.Deopcr.libert.j.De ufurpat, /.Delibe.amp;pofthu.i^.Demanumi.t.Dc tcrta.5. De uerb.fig.2. Sed quando dies naturalis, quan-do ciuilis intelligirur,ubidiei fit mentio? Ccrtc cumdiéfimpliciteramp;fingulariterdicimus, ma-gisintelligiturdies naturalis.Sedcùmdies pluies numeramusjciuilcs magis intelligimus. Cet te iudicatus olim eft impudés calumniator, qui pairtus certorum dierum inducias,no£tu popula baturagros:quafi dierum,non autem noÂiû in-

I duciæ effent,ut Cicero narrat.

C AP. IX.

Cnflodiarum quoqncco^ttitioncm.) Sed 8c Cicero pro

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1Î7

pro Cælio fcribit,legem Romæ fuilTe.quæ dcfe ditiofis coiîfceleratisqueciuibus,quiarmati Se-natû obfederintj Magiftratibus uim attulerint, Remp.oppugnarintgt;quotidie quæri iubebataïc etiam diebus feftis ludisque publicîs, omnibus forenfibus negocijs intermifsis, hoc iudicium cxerceretur.

CAP. X.

Jncdpàalihus autem.) Antiquas leges Romanas deharum caularum coperendinatione amp;amplia /tione,exCiceronis Verrina j.repeterelicet. Idé pro Cecinna fignificat,fçpius eas caufas amplia-tasfuiire,non modôhnonliqueret,fed Secum reus alioqui periclitabatur. Idem De claris orat. meminitcuiufdam caufç,tribus ampliationibus ampliatæ. Valerius Max.commémorât,quan-damRepetundarûaftionem fepties ampliatam. Tarn certè poterat Tribonianus antiquitates il -lashucreferre,quàmquæcx Paulo uel Vlpianö nunc deferibit.

Tît.xi [ I.Tgt;cedentlo^ c A v. i.

EAm cdcrcdebet.) Fuiffeinedifto perpetuoca put aliquodde aûione edenda,quæ i'pecic futuræ litis demonftrarctjdcqj eius tamé emen-dandæ poteftate,intelligi poteft ex l.j.C.Dc cdé. Cicero Verr.^.aeeufans iniquitatem iudicioru Verrinorumjfcribit, Apronium quendam in Iure apud Verrem Prærorem,Agyrinenfibus in iu8 uocatisjdixiffe tantum,contra ediftum Prætoris eos fecilTe.Hos quæfiuifle, quid? Ilium rcfpon-difle,fe ad Recuperatores efl'e difturum. Quæfi-uifli»

nS FR. B AL DVI NI uilTe illos rurfuSjQuç in uerba Recuperatorcs di ret Verres? Verrem refpondillc,Si patêretjad-iierfus cdiftum fecüTe ; quæ in iudicio difturum elfe dicebat Apronius.Hic exclamat Cicero, ini-quifsima eiTc hæc uerba.Nam amp;nbsp;quantum Apfo niusedidilTctdeberi,tantum exediélo dandiim fuilTe. Hæc ccrtèeditioiufta non erar, quæ fpe-ciem amp;nbsp;qualitatem a€tionis no exprimebat.Erat amp;nbsp;iniuftaformulâPrætorisinlureiubentis tan turhdari,quantum in iudicio peteretunficuti Sc cnm Verres edicebat, ut quod Decumanus edi-difletfibidarioportere,idabaratoreMagiftratus Siculus exigeret.Certèprçpoftera erar ea edirio, quæ nihil aliud erat quàm iudicialis petition

Cluiproducataduerfirium f4um ad album. ) Plailus crat hiclocus,qui fignificat fatis eum cdere, qui aduerfario formula in albo Prætoris defcriptain oftendit.qua uti uelit. Sed quidam huius ætatis dodi,amp; magnç alioqui auftoritatis uiri tenebraS ofTuderunt, cumaduerfarium hie accipi docue^ run t,perindc atque fi fcrip tu. eflietjA dversaria-quætabulæ priuatæfunt. At quid hæc cum al-bo? Dei nde proferri,non au tern produci diceren tur,ut amp;nbsp;ali) annotarut.Poftremo, no tarn ad edi tionem aftionis,quam rarionum.de quibus paU lo póft quæritur, hoc pertineret. Polirianus Iha ætate in omnibus,qui circumferebantur, libfis* locum hunc corruptum fuifte lcribit,amp;pro ao ALBvM,mendofe habuifte, ad alivm. Miruni uerô,quodalbiPrætorij mentionem fadam ell® fup.De iurifd.y.uulgo non meminerant.

E.hUo/Jc; fine die,z^c.^ Hoc propriè ad editions inrtrumentorum pertinef.cùm fcilicet editadot inftrument*

N o T Æ.

inftrumcnta non probationis caufa, fed quo ma gis reus delibcrare commode pofsit, cedcre an contédere debeat. inf. Qucmadmod. teftam ent.

apcr.2. 4..

CAP. II.

'Noniubet Praetor uerba teüdmcntiedere.') Nempé cùm deprobatione nondum quæritur. Alioqui negante hærede elfereliélum quodpetitur,iube returlegatariüs ederé fcripturam teftamenti,di-fertè adHrmantis elfe legatum,etiamfi tantum ca üeri fibi poftularet. inf. Vtlegat. nom.cau.5.§.3-Sanècum cdiétodc inftrumentis edendis, reûè hicconiungeretur cdiftumdé tabulis exhibcn-diâ;cx qüo ctiam iudicium dabatur, fi reus tabulas fe habere negaretjaut eas edere recufaret. Qui fi habere fe teftamenti tabulas fateretur, neque cur eas non exhiberct, iuftam caufam obtende-retjftatim per Prætorem in iure iubebatutjcom-pellabaturque exhibere. inf.Quemadm. teftama aper.2.$. ulti.

C A P. I I I i.

Pnetordit. “) Vt cdixit Prætor de editioneprî-Uatarum rationumgt;fic,amp; multo magis, de argent tariorum rationibus edendis cdixit. Moris olim erat Romæ, Ut quifq; paterfa. priuatim fibi côn-ficeret tabulas accept! amp;nbsp;expenfi.folebantq-, Ceil fores ex ijs bona cuiufque æftimare:proptereaq; Sc eas fibi edi poftulabarit. Scd aduerfus aliû nul liuserantfideijnequead probationcm aut alte-rius obligationem ualebant: ideoq, de earum e-ditione non temerc quærcbatur, ut oftendit Cicero pro Qj_Rofció.Sed argcntariorum fcripturä ( qiiæ amp;nbsp;Méhfç fcriptura appcllabatur,amp; Pcrfcri

I i ptiô )

lt;30 FR. BALD VINT

ptio ) fidem publice facicbat:atqueadeb non mi* nus quam ftipulatio ad obligationem aftringcii dam pcrtinebat. Cicero ad Art. meminit paüio-, nisjion uej bis,fed nominibus öi perfcriptioni-bus faélæ.Et nofter PomponiuSjinf.de ann.lega. ». Si (inquit)exftipulatu,autnomine faftopc-tatur.ApudGeIliumlib.i4.cap.2. expenG latio-iiem cummcnfçrationibus cêiunftamlegimus, cum de pccuniædebitæ probationc quæritur. Etant aurem argérarij Romæ,qui quodin foro Romano Gebat,ubiamp;luas tabernas fuamq;'men j(amhabebant,fcribebant,teftabantur,conGgna' bant-G qua effet conuentiojuel audio,uel Gmile ^liquid: aiienamque etiam pecuniam excreebât, atqueita pro alijs tabulas acceptiamp; expenG con Gciebant. Illud uero Gngulare eft, quod Quinti-lianus lib^.cap.io.fcribit, latam aliquado legem fuifle,ut Argentarij dimidium ex eo quod debe-bant,foluercnt: creditum uero fuum infolidum exigèrent. Qualis erat Argentariorum conditio temporibus luRiniani »incelligt poteft ex eius Nou.conftit.tjd. Quænunc fcquunturdepadis iktranfadionibusjmagis profedo perpetui iuris G.int,quàm fuperioraillaomnia hadenusabs Tribonianocolleda:quæ certè uix defcripGlTet TribonianusjG quodluftinianus mandatât,dili' genter obferuaffet.

Tït.XIn 1.

Q A. V. I.

PAdHf» dutrm lîpaâione.) Pacio fuitantiquîs, quæ nunc padio,utaitFeftus;qui etiam te-fett Capitonem putaffe,didam effepacem, à pa-dionis

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;3*

'öiónis conditione. Idque Vlpianushic fecutuâ uidetur. Apud Ciccronem in Philip.eft padio pa cis. In XII Tab.dixideantiquo uerbo paco, Cum hic fubijcit Vlpianus,generale efle uerbunt conuentionis-.admonendi tarnen fumus, fpccia-iitcr dici fxpius de nuda conuentiorte : ficuti amp;nbsp;paftum,uel paélum conuentum,uel cóuentum, ubi contraftus non eft. ApudPaulum lib.i. Sentent.hic titulus concipitur,Dc paétis amp;nbsp;conuen-tis.Sed quid cd,quod hic Vlpianus præfatur, edi ôi Prâetorij æquitateni naturalem elTc? An quia eriam non Ht ciuilis, ut inf. Si quis teftam. libeC eneiufs.t.ut intelligamus,nonaccedere necefsi-tatem Iuris Ciuilis-.etfi fidei conueniat pafta fer-uare.Vlpianus tarnen alibi hic fidei non fallen-dæ fola ratione utitur ad obligationem conftriit gendam.inf.De conltit.pec.i.De aft. empt.2.

Inpigm-r. ) Pignus hîc uocat conuentioné hy-pothecariam, quæ lolo paûo nudoqueconfcnlit couftat. Sed quia de pignoribus amp;nbsp;hypotheciâ nunc commentarium meum edidi ,indc ledor répétât,quod hic defiderat; ficuti 5c qùod perti-net infrà ad cap. 4,.De hypotheca tacita^quà loca-tohbus obliganturbonainquilinorum.

Stipuliitioncm. ) Hcc tarnen couentio nudanort eft,neque folo conlenfu conftat. Sed neque una àliquacerta tantum fpecies conuentionis eft.Eft: potiusquçdamaliorum omnium obligationurU accefsio 5c appendix,inf.y.§.5;

Cap. U11.

Conditioncm incßcftipulationi.') De conditionibi .quæ tacitæ dicuntur,8c inefle intelliguntur, laie dixi in Comment.de conditionib. Illud nuc li 2 folurrt

FR. BALDVINI folum dicamjtipulationcm hîc appclkri,quç de more adijciebatur principali conuentioni. Licec autem huius conditiones in ilia exprefsim repe-titç no eirent:tamen pro repentis habebatur.Sic enim amp;nbsp;alibi eleganter Paulus ait, quæ præfatio nibus conuenifle concipiuntur, etiamin ftipu-lationibus repetita uideri.inf. De uerborum ob* ligat.i34.$.i.

C A P. V-

Vublicd conueUtio. ) Hçc dici fæpius folct,fœdus. Acfœderum quidem genera tria commémorât Liuiusreoquc etiampertinet, quod diciturinf. De capit.7. Deiure lœderum,ut amp;pacis amp;nbsp;belli, olim confulebatur collegium Fœcialium,potius quàm aliquis ordo Prudentum: eiusque iuris pe ritiam in Pompeio laudat Cicero pro Corn. Balbo. Poflet autem aliqua eins imperitia hîc in V1 piano forte notari,quia uideatur poteftatem pu blicæ conuentionis tribuerc ducibus belli: cùm iniulTu Populi Rom.nulla olim potuerit à ducibus paäiofponfio'ne fieri, quæ quidem publice rataeiret,utoftenditLiuiusiib.lt;).amp; lib.42. Sed Vlpianus de ducibus hîc loquitur, qui Principes I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erant, uel quibus Princeps ipfe mandatum de

derat pacifeendi.

CAP. VII.

Hoc ftit/Æ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hinc ndfei ciuile olligaticne.)

eiuiecfxayiA.a!. propriè fignificat quandam rerum co mutationem,ubi ultrö citroq; aliquid datur aut fit.Si unus tantum alteri dederit,dicitur etiam a-pudIurifconfultos^M«lt;vXK«7iM«:uthocloco .Inde I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem nafciturobligatio,qu3altcrtenetur.Hæc

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnen non cR alijs obligationibus fimilis, neq;

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reum

N o T Æ.

reum tam arftc conftringit.Si enim,poftquâdedi ficuti conueneratjtu non des; non agam præcifè ut des, fed tantum condicam quod dedi, uel pc-tam quodmsa intereft. Quodlatius cxplicabi-turinf.Depræfcrip.uerb. Sanè Labeo etiam no tat inf. De uerb. fign.ip. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dici contra-

ûum 3 ex quo obligatio ultro citroquenafcitur, etiam fi tes adhuc nulla înterueneritjfcd fola cS-uentioiut in uendi tione amp;nbsp;locatione. Sic itaque efle dicetur tam in conuentionib.no-minatis, quàm innominatis, fed diuerfa rationc.

iKÜdttMSferibit.) Siita fcripficlulianus, amp;inpro pofito Prætoriam,nonautemciuilem aftionem danfenfit;mericô reprehéfus hoc loco eft. Atqui Paulus alibi cum laudat, quod reftè amp;nbsp;diftinótè inhacfpeciedix'crit, autin faftu ciuilem,3utde dolo aûionemdarijinf.Depræf.ucrb.^. $.j. Opor tet itaque aut alio loco apertius fcripfifl'e lulia-num,quod hie obfeurius dixerat: autbenigniu s à Paulojquam hie à Mauriciano,acccptum effe.

Si ob malcficiugt;n,ne fiiit.') Alijlcgunt, vt fiat. queleftio minus habet dubitationis. Veriim ctfi quid promiffum fit, ne fiat maleficium; promif-fio quoque nulla eft-.quia turpis effet ex hac cau-fapetitio. Debet enim quis maleficio abftincrc, etfi nihil hoc nomine detur.

Idem re/pon[uinfcio à Pdpiniano. ) Extat hoc adhuc Papiniani refponfum.inf.De contrah. cmpt.72. eiusque collatio plurimum poteft to tam hanc di fputationem illuftrare: ÔCutramqueeius diftin-ftionem.nempe de paiftis quæ contraftibusadij-ciunturuclincontinsntijuel exintcruallo,cuni tantum pertinent ad contraftuum adminicula

li 5 nbsp;nbsp;nbsp;amp;3C-

. fr. BALD VINT

amp; äGcefsionesAieluri ad eui Aionis caufam in cm ptioneamp; ucnditione: iteniq;ad pafta, quæ funt (cxeodem contradu, hoc eft pertinent ad eins na turam amp;nbsp;fubftantiam, adijeiunturque uel re ad-Î1UC integra,uel cuiu amplius integra non cP» Id cnim adhuc quæritur, ctfi cx intcrualioillaad' ïjciantur.

Exceptions^osieafääe.') lac.Cuiacius acute con âjcitjprimùm hîcà librario feriptumefle inuer-ßs aliquot liceri'S amp;nbsp;fyllabis , edcepti onbs: quoddeindequidamutarintin excbptionses, cumpotius corrigendum fueritamp; feribendum, oepect IONES, hoc eh.Paäiones. Sane Vlpianu» inf.Decalumniat. 5. Dcpcdusfinquit)dicitur, turpitcrpaéius.Sedin cdiólo de calumniatorib. id ira dicitur.Alias uerb depacifcietiam,pro fim-pliciterpacilci,dicitur. De paftionibus autem, nondeexceptionibus hîcquæii,amp;rcs ipfaGgni ficat: amp;nbsp;illud, POSTEA factab. Certè paftio-nes,nonautem exceptioncs,fieri dicuntur.Item illud, Q.VAK EX bodem CONTR.ACTV SVNT-quodopponiturfuperiorihuicfpecieijS t ex in TERVALLO ALiaviD EXTRA KATVRAM COM

TRACTV3 CONVENIAT.

Qii:eneq;dolomdlo, e^j’c. ) Cicero lib.3. Offic.aic Prætorcs diccrelolerc, PACT A q.vab nec vi NEC DOLO MALÓ FACTA S V N T.Scd dolus UÎm quoque complcdi poteft.

No« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex utrbiSj^udiH ex mente. ) Hy fterologia

eft:,p,NON MiNVî EX mente Q. V A M EX VER B I s.ucl ieribendum hic eft, N O N minvs avA'M tx VE-RBIS EX mente. Quæ phl'afis HOU cft 3-Jiî.u à lurifconfultis.

• ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et

N o T Æ.

EtutditP^JÎMî.) Cicero lib.j.Offic. ait, cumcX Aquilio collega amp;nbsp;fârailiari fuo,qui de dolo ma-lo formulas protulerat,q uærerct; quid effet dolus malus:illum rcfpodiffe,cum effetaliud limu latum,aliüdaftum.Ethoc quidem (inquit Cicero) fane luculenccrjUt ab hominc perito defi-niendi. Idem Cicero lib.5.de Nat.Deor.ait: Do lum malum tunc teneri putat AquiÜus, cum a-liud fit fimulatum jaliud aftum. Vlpianusinf. Dcdolo malo,t.uidetur hancdoli definitionem Seruiotribuere.Etuerbis Aquilij difcipuIusSc auditor fuit. Labco autem non uidctur earn pro Laffe,nifi adijceretur, altkrivs decipiendi c A V 3 a; quiaalioqui pofsir fine dolo malo aliud agi,aliudfimulari,uteodcloco Vlpianus rcfert. ErgoPædiushie,dolo malo paftum fieriinter-pretatur, quoties circumferibendi alterius caufa aliud agitur,amp; aliud agi fimulatur.

Itajoietinfm,C7'c. ) Paulus lib.i.Sentent.fcribit omnibus pa£lis ftipulationem fubijci,utex fti-pulatu agatur.Huius moris meminimus fup. 4. amp;nbsp;exempla in Pandeftis pafsim occurrunt. Atq^ hinc quidem defeendit, quod dari aftio dicitur cxpaào,cxftipulatione.inf.Sol mat.4.5.

A‘ iure commtmiremotum eff, ) Qtiidam legenda effeputant, REMoTVM non est: uteumeoeô-ueniat,quoddiciturinf.27.§,4,. Sedfiremotum dicatur quod eft contrarium,amp; inf. 27.locus itacaftigetur,utquibufda uidctur,nihil hie mutate erit neceffe.

^eclegciri,neciußurätulum,0‘c.') Quidam clami-tant hiclegendumeffe, MEG licat.cvm meg tvsivRANDvM,See. Scd alij non hoc audiunt, li 4 cum

1^(5 FR. B AL D VIN I cum audierunt legari mentionem hie quoq; fie* ri abs Harrhenopulo: amp;nbsp;illud effe quod dicituF inf.De Icgat.libro primo,112.§.iilti.

c A p.

Qui hypothecas/io!t habent.) Interpres rcûè hie adijeeret,NEC fideivssor.es. Nam ut Vlpia-nus excipit hypothccarios creditores,fic amp;nbsp;Pau lus eos,quibusalitevfatiscautumeft, nempe fi-deiulTorib.idoneisacccptis. inf. Mand.58.$.ult. Nam amp;nbsp;hi ciufde conditionis efle uidentur, atqj hypothecarijmequefunt inordincm chirogra-phaiiorum reijeiendi. Quod ad priuilegiaiios attinet, Paulus qiioq^uifus eftijs tribuereuel-le,quod hypothecarijs .Nihil tarnen de ijs plane affirmât. Vlpianus ucro aperte hic tradit,eos non effeexcipiendos-Etmerito fane. Nam amp;nbsp;magis eorum intereftquam aliorum chirographario-rum,ut débitons hærcditas adeatur.

CAP. XVII.

Rc eniin non pote^, orc. ) Hæc ratio fignificat, quod hie dicitur non contrahi Obligationen! ul tra decern,inteliigiobligationcm mutui,quæ ra contrahitur.Sicuti amp;nbsp;Proculus,inf.De rcb.crcd. Sicert.per.»t.$.t.ait:Sificdedero decern, utunde-cimdebeas,aniplius quam decern condicinon pofte. Cum ait condici,intelligitmutui condi-ftionem,quæ efte non poteft nifi quatenus datu eft.Scd alia obligatio contrahi poteft,ut plus red datur:ueluti ex Stipuiatu.cùrn fœnoris uel ufur^ accefsio petitur.Sed amp;nbsp;Scçuolajnf de naut.fcen. ^.fingularitcr indicat,mutui obligationem pof-fe parto amp;nbsp;coditione pœnali amplificari, ut plus incerdum debcaturreddaturque quàm datu fit.

ucluti,

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»37

vclutbfi pifcatori centum mutuo dedcrîm adap paratum pifcationisjca conditione,ut fi pifces ca piatjcentum ôc uiginti reddatxonuentio ualet. amp;nbsp;exiftente conditione,condicam centum 8c uiginti,

C A P. X X I.

Df eo i^uod fub conditione Icgatum cft.) Cur de eo? Qiiia fi conditio exiftat, quo tempore hic paci-fccnscritfuiiurisjdere fuapaûus uideatur. Na in legatis conditionalibus inipicimus tépus con ditionis exiftentis;quaquamin ftipulationibus infpiciatur conuentionis tempus.inf. De diuerf. reg.iur.tS.Quodlatius dixiin Commentario De côditionibus.nequehîcrepetijflem (eftcnim fa tis protritum ) nifi fi etiam pcrtineret ad id quod hîcquoquequæritur,anpofsit paûo fuo pater remitterCjquod filiofa.fub conditione reliétum eft. Certè tam id non poteftjUt licet filius cofen-ferit,tarnen fi minor fitjin integrum reftituatur, utfpemlegati recuperet ; inf.De minorib.3.§.7.

CAP. XXVII.

Infhp«îdhon!amp;i« tus continetur, inpafîis faéiumuer-fatur.) lus ciuileintermodos,quibus obligatio tollitur,refert quidem acceptilationem, quç per flipulationem fit, non etiam nudum paftû non petendi:quiancquepa£tum nudum eo iure ad obligationem contrahendam ualcat, ficuti ftipu latio ualet. Ergo in paéfis tantum dicitur ucrfa ri faaum,ipforum nempe pacifccntiumân ftipu lationibus uerb ius etiam uerfari.Sic factum op-ponituriuri ciuili,inf.Depecul. 4». Cæterûcùm beneficioSc tuitione Prætoris ,paiftafaltemua-Icant ad excipiendum,Sc eadem ratione ad repli

I i 5 can-

lt;3« FR. B AL DVI N I candum:Prætorinlpccic propofita dabit adio* nem

• tCrepriuAtdrcmotumßt.} Cuiac.nontemerèpu tatreéliuslegipolTe,a'rb pvblica:utilludi-pfum fitjquoddicituràiure cSmuni remotum, fup.y.hoc cft,Reip.contrarium,uel à iurc publico alienum. QuaG fcriptum primùm hic fuerit, a' r b p. Quodiibrariusmalè cxpIicuciitjA' rb P RIV A T A. Et uerô pugnabit alioqui hic Jocus cumluperiorij/.nifihquis malit remotvm hic aliterquàmibiaccipere. Quæ uarietas uix cftut probari pofsit.

S:dßgeneraliter,Soletftipulatio generis compararicum ftipulationc difiûftiua,qua{ï lÏE utraqucciufdemconditioniSjinfr.Deuerb.obli. a.$.t.Dccondict.indeb.32.$.ulti. Hîctamen Pau-Jus fingulariter diffcrre oftcndi t hanc ab ilia, alte rumque difcrims fingularc notât Marcellus inf. Defolut.ya.^.j.Vtriufqucautcm dilcriminisratio cadcmcffe iiideturjquod ftipdatio difiunfti ua paucioresfpecies, casquecxprefsim tâquam digitosdemonftratascontineat.Scdneq;in pro pofito comparari debet acceptilatio cumpado non pctcndi. Si generaliter mihi hominem, amp;, Stichum tibiacceptum fcram,tota ftipulatio pe rimitur.inf.Deacceptil.t3. $.4.

CAP. XXXI.

Paci[cicontra ediäum Aedilium licet,') Nam quod Ædilcsedixerunt,nempc de rcdhibitione,non ad rem pub]icam,fed ad priuatam potius fingu-lorum utilitatépertinctjue cmptores ignorantes decipiantur. Si uerô emptor feiens prudens pacifcatUKdcKçdhibitionc ici uitiofænon age-

NOT Æ.

te^utfuam aàîonem rcmittere non poflct? inf, De çdil.ed.i4.§.ç.

CAP. xxxmi.

1 Jusagnistioitisnonpoßcp^it^orepudidri.) Amittita men poteft ci uil i aliqua racione,ueluti capitis di minutionectiam minima, ueluti cmancipatio-He,quafamiliamutatur, Sed ins fanguinis fine cognationis naturalis,nonitaciuiliter tolli po-tert.inf.Dediuer.rcg.iur.8.

Nollefuum eße. ) Quidam legendG putant, n o l VE svvM LiBERVM ES SE. Vtde filiofa hic agiin telligamus,amp; de fuo hæredc. Sed quid (i potius hic intelligaïuus fimpliciter s v vm, hoc eft, rem fuam,uclaliquidfuum? Si dominus dicat nolle fuâ rem effe,nô fiptcrea amittit ftatim dominiû. jnEDeacquir.pof.i7.§.t Sic ctiam fi conueniat, nefimagnatus;taliuoluntate amp;paéto non amit tam ius agnationis.Non enim familia ftatimita mutatur.

CAP. XXXVI.

Cum pacifcotjUt fundum meum,quem pof-fidesjtradas Attio;pacifci uideor,à te non petere, fi eum Attio tradideris.Siigitur huic conditions non parueris, pafti exceptione uti non potes. Quid igitur : fi excipias, Attio, non autem mihi tradendum effe? Certè fi tua intereft,ut ei trada-tur,amp; tu in mora non fueris,audicris.

C A P. X X X V 11.

ïmpp.Antoninus Verus referipjerunt. ) Papirius ïuftuslibris uiginti collegitconftitutioncs Dili,orumFratrum. Exlibro fecundo deferiptü eft fingularehoc eorum refcriptu,quod Vlpianus le eptus uidetur,cum libro Gngulari de Officio cu

xatoïii

1^0 FR. B A L D V I N I ratorisReip.fcripfit,ambitiofa décréta Decurîo num refcindi debere.fiue aliquem debitorem di niifcrint.fiuelargiti fint.inf.De dccre.ab ord.fac. 4..SanèanteDiuos Fratres mandatis principum fuifle taies largitioncs prohibitas,ex ipßus Tra-quot; îani refcripto didicimusmec tarnen femper fuilquot; fereuocatas, licuti reuocari in caufa Philippenquot; lîumhic ftatuerunt Diui Fratres. Quid enim? Cùm Plinius Bithyniæ Proconful Traianû Imp-a confuluifletinhuncmodumiEcdicus Amifeno »gt; fum ciuitatis petcbat apud me, à Iulio Pifone ») circiterquadragintamilliadonataeipublicè an-» te xxannos,amp;Buleamp;Ecclcfiaconfcnticnte;ute bâturque mandatis tuis,quibus eiufmodi dona-» tiones uetâtur. Pifocôtrà, plurimafein Remp. »gt; contuliire,amp; propètotas facultates crogafle di-cebat.Addebatctiam temporis fpacium-.poftulâquot; n b3tq;,neidquodjpmultisamp;olim accepilTeCjCÛ cuerfionereliquæ dignitatisreddere cogeretur.

5gt; Quibusex cauGs integram cognitionem diffe-»» rendam exiftim3ui,utte Domineconfulcrem, quidfequédumputarcs. RefcripGc in hçcuer-» ba Traianus: Sicut largitioncs ex publico Geri »} madataprohibétdtanemultorumfccuritas fub* „ ruaturjfaólas ante aliquantum temporis retra-sj âari,atq; in irritumuindicari no oportet, Quic-„ quid ergo ex hac caul'a adlum ante x x annos crit, J, omittamus.No minus enimhominibuscuiufq; ,, Ioci,quàmpecuniæ publicæ confultum uolo.

Potuiflem cquidem hoc Traiani rcfcriptum nuc omittere.Sed non minus dignum efle uifum eft, quod hlc commemoretur.quam Diuorum Fratrum.Neque Triboniani negligentiam laudo, qui

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14»

^ui talia prætermiferit milita, cum eiufdem generis alia non meliora colligcrct.

CA?. XXXIX.

Vctcribuspltiat.') Labeoni hoc placuifTe, Paulus oftendit,inf.Decôt.cmp.zi.Labeo (inqiiit) fcripfit,obfcuritatem paftïnoccrepotius debere uenditori,qui id dixcrit,quàm emptoriiquia po tuit re integra apertius dicere. Idem PauluSjinf. De contrah.emptio.34.in fpeciehuius gcncri» Labeonisfententiamiaudat.Si(inquit) inem-ptioncfundi diftumfit,accedcre,Stichum fer-uum,nequc intelligatur,quis ex pluribus acccC. fcritjcùm de alio emptor,dc alio uenditor fenfe-ritjiiihilominus fundiuenditionemualcrc con-ftat.Sed Labeo ait, eum Stichum deberi, quem uenditor intellexerit. Hæc Paulus. Sedres ipla hgnificatCquod quidam nuperetiâ admonuit) hic aut legendum aut intelligendum elTe, o. v e* EMPTOR. INTELLEXERIT. Nam Ut in ambigus oratione fumitur id quod nocet uenditori, fie amp;nbsp;quod emptori utilius eft.Ea enim Labconis fen tentia fuitjUt amp;nbsp;Pomponij.inf.De cotrah.empt. 33.amp; uenditor magis creditoris,cmptor ucro de-bitoris loco efie uidetur,ut huic potius quàm il-lifaueamus. Nam Scfiultro citroqueobligatio inter eos contrahatur, tarnen magis effe uidetuc in poteftate uenditoris quàm emptorisjlegé có-traûiû dare: quia magis emptor re opus habere, quàm pecunia uenditor uideatur, amp;ille magis quàmhie urgcatur. Porro nouurn Sc infolens uidcri non debet,fl hoc veteribvs pl a get,ad, Lsbeonemreferatur. Paulus inf De uerb.f1g.53. poftcaquam Labeonis mcminit^ftatim ueteium aufto-

I4:i . F R. B A L D V t N I audoriratenilaudat. Caius inf.de ufurpat.jS.ä^ bolitam quorundam uetenim fcntentiäm aie. Earn fuilFe MaiEirij Sabini, Geilius oRendit.

CAP. X L.

V/irrrfJ4ccfptaHfr«)jt. ) Atqueita uifi funt diui-fionêçrisalieniab hcredibus faftanijapprobal-fe.Sed habet hæc tacita approbatio tacitam quo-qucluam conditioncmjfi hæredcs finguli, urin ter eos conuenitjfingulis creditoribus forte per-foluant.Habentexlegc xii Tabu.Gnguli credi-tores contra fingulos hæredes fuam aaionéjpro qua parte ij hæredes funtineqj ulla paftione hæ-redum ,ius illud creditorum immutatur. Sed fi creditores ipfi confentiantgt;fimilitercum ijs pa- ! üiuidcntur.Conuentionesautemetiam tacitas ualerCjfupràdidunieft. A'quoquis ufuras petit uel recipit,ab eodem uidetur amp;nbsp;fortern ex-peftarc.

Vthcredibus confukturA Adde, eum qui hîc pa-dus eft,magis cófuluifle filio fuo uoluille quam fratri. Hæc (inquain) pietatis coniefturaeft, uc fi fibi filium nafeiturum eße putalfet,fratri eum non poftpofuiflet.inf.De condit.ßi demon, toz.

CAP. XLI.

Licet délionem non habet.) In al ijs libris legitur, LICET actionem NON HAB EA M: ut luagis ap parcat hoc referri ad creditorem; amp;eum intelli-gamus ex tali fuo paólo non habere adlionemgt; qua intra eum diem fibidebiti partem folui pe-tat.Iicetdebitor,fi earn foluat,habet exceptione, utrefiduumfoluerc non teneatur. Ell enimcon ditio debitori oblata,qua, fi uelit,utatur. Atquo hæc quidem perfpicuafententia eit

CAP;

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*4*’? ■

C A P. X L II.

Q«lt;(nt«m id fifci rationan.) Nam quantum ad î-pfos pacifccntcs attinct, paûum iuftum cft,fer-uari^uc debet.inf.52.§.a. Formaautcm iuris fifca lis,cuius hic mentio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Icx illa,qua fifcus con

ucnirc poteft prædiorum tributariorum quof-CunquepoffcflbreSjCtiamfi præteriti temporis, quo nondum pofsidebantjUeétigal nôdum per-folutum pctatur.inf.De publica.y.Deiure hfci. jd.l.î.C.fine cenfu uel reli.fun.compa. non pof-fe.Vt autem dominus aut uendicor,cx fuo camé pafto,poflcffori tenetur,fi promiferitonus uefti galis fuftinerc.'fic Sc ex empto agere hoc nomine emptor poteft,fi cum ignoraret,de eo nihil cauc rit.Ex empto enimaûioné placet nominari.inù Depublica.7.

CAP. LUI.

SHDiptMî prorogate litiganti honeßum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vt pro

rogate dicitur tépus, qui id profert.inûLoc.z4,« Dereiudic. Et prorogatenumos,quorum iol-uendorum diem liberaliter ditîcrt,inf. De manu mifs.4..Sic caule patronus hic intclligipoffet pro rogare fumptus in litem fados, quos non nifi lî, te finita repetit ab eo,cuius nomine eos fecit. Et redcquidemintereapacifcitur, cos cum ufuria legitimis tune reftitui. Poftet etiam dici prorogate fumptus liris,qui eos de fuo erogat,amp; liti-gatoris nomine facit animo donandi. Neque du biumcft,quinfithoncfta patroni talisliberaU-tas.Sedraraamp;infolens eft. Satis fuperquclibe-ralis ille patronus eft,qui operæ fuç nullam mer _cedem,uel(uthoneftiusloquar)honorariû nul lumpetit.Curanteptohibeatur pacifei,ut pars, dimi-

14.4«. FR. B A LD VI NI dimi(Jia,uelalia eius quod ex litelitigatof confe quatur,præftetur,manifefta ratio eft, quod tali* conditio futura fit quædani peccandi illecebra. Quid enirn caufidicus,utquo iurequa iniuria uincac,non confinget, fi ab euentu litis pédeat? Sednec pendente lite de falariofuo fimpliciter pacifci poteftjCum litigatorem in fua plané pote rtateadhuc habct.inf.Dc extraord. cognit.j.ÿ.f» amp;IVland.d.§.(ilt;

CAP. LX.

ïinp.ArttortirtKîrcfcripyit.) Valdeobfcurû eft hod refcriptum, præiertim cum Auidij Cafsij libellus,cui refpodetur,non extct: ôcex Papirijlibro nihil fit præterea hic defcriptunijex quo intelli-gamus

ad emptorem bonorum,cum quOjUt cum bono rum poflefl'ore decidunt certa parte,amp; de ea cuni eo experiuntuFjUt inf.De iureiur.p.$.4. Eft amp;nbsp;ilia probabilis coniedura, hoc caput pertinerc ad illudquod Caius attingit,inf.De bonis auftot« iud.pofsid.id. NempCjUt creditores in diftraheit dis bonis defunfti debitoris,cognatum præfe-rant cxtraneo:amp; quas huic coditiones offerunt, illi non denegent.

CAP. LXI.

Quod hîc Pomponius cShdenter affirmât,lU' ftinianusapudueteres dubitatum fuifle fignifi-ficâtjamp;noualege uideturPomponÿ fententiant improbafle.Sicenirn multa,quæin Pandciftasre tulerat,pofteareiecitatquerepudiauit. Certèpa ûum, quod hîc improbatur, earatione probat, quod alterius pacifeentis interefle interpretetut. l.ulti.C. De paft,inter empt.amp; uend. Verùm etfi tune

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14.?

tuncrefpôdeamus paftuin ualere: tarnen adhuc poterit Pomponij lenrcntiaferuarijiiempejubi appareretalterius nô intereffe, amp;nbsp;nulla caufa eil curdomini lus imtninuaturHicuti dicere foie-rnusjieriiitutepredianortra obftfingi,eorumq libertatem infringi non poflejfiaîterius, qui fti_ pnlaturferuitutem,non interfit, utillaferuianj.

Tu, X. i'. T)e tranfi^îonibus.

CA P. IL

NO!ifo!uinß,Scc.') Multum tarnen înterefi, quomodo fiat amp;nbsp;concipiatur tranfaûio.St fiat folo paéto conuento non petendi, non tolli-tur prior aftiodedreo tantum datur exceptio, a-ftori uero replicatio de dolo, fi reus iple non præ ftet quod conuenit.Si autem fiat trâfaftio per A-quilianam ftipulationem,Sc fubiedam acceptila tionem ( ut fieri læpius folet ) ipfo iurc plane toi litur amp;nbsp;perimitur prior aftio;amp; fi quid amp;nbsp;eius tranfaétionis caufa promilfum fit,exliipulatu pc titur. Qiiod fi pœnæ ftipulatio ctiam fubijciatuc tranfaétioni (utfubijci plerunque folet,^optimum eft ut ita fiat ) talis ftipulatio committetur, fi quid côtra tranfaûioné fiat. Hæc thetica funt: quæ in Commentarijs fufius exponuntur.

CA?. 111.

Rcfpondit,fccuudi{m en aj(£ proponcrcntur,non paße. ) Hocetiamrefponfum, fccunduniea quçpropo-nunturdntelligendum eft,amp;adeam fpeciem,de qua quæritur,reftringendum; cum fcilicet Mæ-uius non ram alienæ hæreditatis,quàm fuæ tran faiftionis prætextu,pecuniam accepit. Alioqui rc fponfum eft,pctitionem hæreditatis habere per-Kk fonales

14-^ FR. BALD VINT fonalcs quaidam præftationes, utputa eorum quæ ab debiroribus func exafta. inf. De petit, hæred.ij.^.jj.

C A P. V.

Liieralitätcm.} Sic Papinianus uocat accepti-larionem generaliter conceptam, amp;nbsp;Aquilian» ftipulationi fubieaam.Sed ik rerfi Obligationen! Iniehypothecam generalem eadem intcrprcta-tione reftringunt Prudentes, inf.Dcpignorib.^. Porro cum Aquilianam ftipulationem hic noini nat Papinianus,intelligit cum acceptilatione co * iunótam, ut lupcriori capite Vipianus exprimit. Nequefanèalioquiadtrâfaâionem finiendasqi I lires pertineretjfed potius ad nouationem, no' ! uamque obligationem.Legati autem inftipulationem Aquilianam deduäi,nonfolummentio 1 fit fuperiori capite, amp;nbsp;inf.De acceptilat. u. legar.nou.cau.i. fed amp;nbsp;apud Ciccronem libro fc-cundo de Legibus.

CAP. VIII.

Multis hic uerbis explicarur oratio Di ui Mar ci in Senatu recitata ( quæ amp;nbsp;propterea Senatuf-confultum appellatur, inf.De condift.ind.ij.) detranfadionealimentorum reliétorum prohi-bita fine decreto Prætoris.Caufam huius prohi-bitionis orationis'ue Vipianus hancfuilTe præ-fat u r,cùm hi quibus ali men ta reliâa erant,facile tranfigerent,contenti modico præfcnti; nempe, quiahac fua facilitate amp;nbsp;inconfulta temerita-te etiam cludebant prouidentiam teftatoris, me lius ijs confulentis, nbsp;nbsp;hoc omnino uolentis,uC

cum eos fortafle intelligeret parum elfe frugi,a-limentafuo quæquc tempore i/s præftarentur, potiufquam

N o T Æ.

potîufquam pecuniatota,quam ftatim cofume-rent atque profundercnt,femel repr^fentaretur* Certè cùm proprer capiétis perfonam,quod rem familiärem tueri non polfetân dié effet rcîiaum fideicommiffumuefponfum eff,nonlibcrari hæ redcmjqui ante diem id ultró reftituiffet fortaffe perdituro.inf.De annu.lega.15.De alimentisex noffrocontraftudcbitis libéré poflumus tranfi-gerCjUt Sc de prætericis.l.5. C. de paft. Sed ubi næcduoconcurrunt jteftatoris prouidentia,óc uitæ alioqui futurçaut pennriç periculum: non cftferendus,quitemerèfpem alimentorum fibi adimit.ïtaqueamp;hoc inprimis Prætor quæret, utrum (inquit Vlpianus )frugiuitæ fit,qui a-liàs fufncere fibi pofsit: an fequioris, qui de ali-mentis pédeat. Sunt qui hic nô s eq. v i o r 13, fed s E G MI O RI s legendum purent,ut fegnior dicitur inf.Deiniur.iy.amp;fcgnitiamcum inertia côniun git Vlpianus,inf.Defufp.tut.3. Vcrùm amp;apud ueteres fcriptores reperitur seclvio r:amp;, se-avivs Stalij obferuarunt,apud Apuleiumbis appellari fequiorem fexum muiierum,amp;apud Marcellinum fequiorem fortunam. Addo, quod apudLiuiumlib.z. eft-.Inuiius,quodfequiusfir, deciuibus meis loquor. Obferuandum autem eftjfpecialiter hanc caufam oratione Diui Marei mandata effePrætori,amp;propccrca hanc (ut hic quoque ait Vlpianus) notionem Prætorem alter! mandate non poffe; ficuti amp;nbsp;cum lex uetuit finePrætorisdecretoalienari prædia pupilloru. inf De reb.eor.i.§.t fup.De ofh.eius cui mand.eft iurifditiio.î.

Kk

»4« F R. B A L D V I N I C A P. I X.

N(lt;w Ci(,quorum aflioncscompetcre dpo/îai comper^ tum efi, inicjuum efl: pcrinii pdflo i id de ^uo cogitaiutn tiondoceturfl Sic inlibro Florentino legitur.ha-bet tame aliquid nicij ca uerborum cSftrudio.In alijslibris paulo aliterlegiturjUtpriorparsadfu periorem fententiareferatur: êcaltera, eins ratio efleintelligatur:NON avtem,q.vorvm açtio NE3 competere postea compertvm est. INIQ.VVM EST ENIM PERIMI PACTO ID, DE Q.VO COGITATVM NON DOCETVR. Senteil-tiacertehuiusloci perfpicuaeftmempe, no tam uerba trafaftionis fpedada effe, quam id de quo ' eftadum,fiueplus fine minus inhocfit,quam in iilis.

CAP. XIIII.

Kefpondityfl ijdem creditores effent,lt;[111 tränfadioneiri feciffent. ) Locus hie mutilus efle uidetur in li* bro Florentino. Vulgo autcmfic farcitur quod deeft; SI iidem creditores essent, q,vi transactionem fecissent: id observas DVM ESSE DE AERE ALIENO, aVOD INTER EOS coNVENtssET.Vtintclligamus,fihçredes illijfcriptus nempe, amp;c legitiinus, qui tranfege-runt,ijdemerant creditores,leruare eosdebere fuam de diuifione æris alieni hæreditarij conué-tionem. Reftè fanc,fi de eo conuenerint: neque tunc quicquam eft de quo dubitetur. Sed quid, fi de eo nihil conuenerint? Quæftio eft dignior, de quarefpondeat Scæuola. Certè conftat con-fundi obligationem, pro qua parte creditor hares eft debitoris: pro reliqua parte teneri cohære dem. Hie itaquerefpondendum eft,quod in fc quenti

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t45gt;

quenti cafu refpondet Scæuola, propter incertum luccefsionis,utiliteralterû alteri teneri pro ea parte,quam habet ex hærcditate,perindeatqj fl uterquehæres fcriptus,uel uterque legitimus effet.Nam amp;nbsp;fi quis pro parte teftatus,84 pro par te inteftatus decedere non pofle dicatur; tarnen tranfaftio hic facit (quia propter incertum luc-cefsionisaliterfiatui commode non poteft)ut pro parte hæres fit ex teftaméto,amp; alter pro parte ab inteftato. Sic alia diftinétione hic opus né effet, neque deberemus tune quicquam hic in-terferere,unicorefponfo contenti; nempe, Sius jjdem creditores fint,qui trâfaûionem feciffent, nempe hæredes ipfiffiue alij effent creditores; u-trumque pro parte hæreditatis,quam ex tranfa-ftionehabet,conueniri:hoceft,in primo cafu,al terum alteriàn fecundo,utrumque creditoribus eatenus teneri.Cùm non de creditoribus, fed de legatarijsquæreretur,fimpliciter refpondit Scæ uola,fcriptum hæredem effe conueniendû, cum legatarijexteftamentoaiium conuenirenS pof-fint.Sup.j. Sed creditores tam cSuenire poffunt legitimum,quàmteftamentarium-.folumqj coït fiderant pro qua parte hæres fit, qui conuenituc propter legem x 11 Tabularum, quæ inter hæ-redes diuidiî æs alienum,pro qua parte hæredes funt.

CAP. XV.

Scdcojuhiuscft,çy'c.') Si pœnæ ftipulatio nullahîc adiefta fit, fed fit fimplex acceptilatio, per Aqui lianâftipulationé: nôpoteritrefcinditranfadio-nis paftunijquia omnis uetus aûio plane fublata effeintelligitur. Sed ubiadiûâa eftpœnæ ftipu-Kk 3 lâtio

tço FR. B A L D V I NI ]atio,eaquodammodo infringit uim accept’d*' tionis. quafi conditio amp;poteftas pafti refcin-dendi oblata uidcatunhoc eftjhoc conuenifle ui dcatnr5utagiadhucpofsic,amp; pcenatunccômit-ti. Quorfumenimaiioqui pœnâ ftipularemur, quæ committi non poflet? CSmitti autem non poHer,fi nullo modo agi pofsit.Sed in hac fpccic aliquidfingulare eihquod Cæfares adiccerunt, i.^o.C.detranfafl:. Ncmpcjhancpcenam exol-ui ante cognitioncm caufæ, fine prions aétionis exercitionemnitfciliccthæcaâio,quæ J'ummo aÜoquii ure per acceptilationem fublata erat, eX æquo amp;nbsp;bono rcftituatur, quia qui pœnam con-fecutus ed, non pofsit præterca aliud ex con-uentione commodum confequi. Quod igi-turliic Paulus ait confultius efle, æftimâdum id eft ex utilitate ftipulatoris:qui quidem fi tâttim ueÜt tranfigendo pcrimere aüionem, no eft eut pœnam ftipuletur. Sedfinon reeufet aâionem iepeci,amp; ab aduerfariorurfus intendi, modo pce nam confequatuntum certè pœnam certam fub ea conditione ftipuletur.

CAP. XVI.

Regula Iuris eft,fi paâofubicâa fit fimplici-citer pœnç ftipulatio,amp;paifti exceptionem amp;ex ftipulatu aiftionem locum habere pofte: non Ut iitraque fimul locum habeatjfed ut quam uoler, eligatftipulatonunauero elefta, altéra omittat. fup.Depaft.to.$.i.inf.Depalt;ft,dotal.»2.$.2.De re* cept. qui arbit. 2j. Cæterùm Hermogenianus hîc docet,pofte ita conueniri, ut utraque fimul locum habeatjUempe fi exprefsim pœnam ftipu Jemur, rato nihijominus manente pafto. Quo modo

N o T Æ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tjj

modo pofTe nos pœnam ftipulari, Diocletianus quoque refcripfitl.i/. C. de tranfaû. Sed niHita nominatimconiieneritjinrerpretamurpociusal ternatiuamueluti clTeconuenrionemjUtueipa-ûofteturjuelpœna fo!uatur:uvfatis fit alteruni præftari.Nam quod fingulariter ftatui contra ui deturinl.4t.C. de tranl'aft. ut non cft idonei au-ôoris-.ficamp;iniquuni amp;nbsp;iniuftum efle jfuoloco oftendam. Quodq; prçterca interprètes hic obi ƒ ciuntexPaulojinf.Derecept.quiarbi.jo.ab ijsnon intelligijuo quoque loco demonftrabo.

ï I N I S.

Kk 4

AD NOTAS IN LET 11 Digeftorum index.

INDEX.