IND

t^niitioJrauiûcMjà zoo conditio honefla 199.21» impoßibilii i94.i9;.i97 indiuiftt 124.2jo.234 conditio ipfa contientionis qua litlt;vs,utb:xcontrit^H} ijz conditioiurisfabli 171.172;

173 iurifiuradi loz, 203.204.106.207 edndifioKommiy^rreMiij ioj nouißima,lenißima 238 pcrfinalis 188.189 fonditiop/MriMM ncruntfiindi pote^ 1j1.232.2j; fondit/o pradiornm trilnta-riortiin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ij

conditio prior nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijy

conditio propriè quid iji.

153.172

fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^6.y;S

conditio rctrstrahitiir, edi uerft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;176,177

conditio fubßitntionk 291 fondUio tdfiW 165 turpis inhonesia 199.200.

201.201. 208.212.213

conditions dcfe^iis 170 di uifio i27.iiy exempla 170.180

coditionisiierbulatcpatet iji ««cIitloxiJHH nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;378

eortditjonenj iDipîo-e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;230

qn^rere

éonditionependente, neq; ee» ditneq; uenit die! z6f conditione! affrmatiuè ne gatiue concepttt

conditione! coniunßla; ij^ coitiunHiin datie 237 codi tio«« dn^e alternatiuè cou

conditione! extrinfeais uenieit te! 171,173 in praiteri* tum eoneeptit 284 condiïioncf mixta, fortuity

condition« quo tempore, quomodo reEid impleantiir 249.2;o.i;i.2;2.2;j.2;4. 2!$,i;6

cciiditioKc;, iioluntits defimEli regit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;174

fOKifrtiir«'pietats I74.,i7lt;S coniunElim 139.241, confumptio 141.142 conwentio «wptMni 199.200 coniicKfioK« taeitaualet 180 Craffit! poilicitu! eîï tm Ciiiile-

dijf fiim, in certa generaJè coaclurum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;398

creditor corporaliter primunt piÿius tenet, ^naturaliai ter ciuiliter poßideti, quiaidiurehabet 93 creditor detft nomen debitors,qui infolutione ceffauiti exprimerc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;120

IN TRAÇTAT.VM de PI-gnorib. amp;nbsp;hypothecis, De conditionib. atcjue alios præcedentes.

Al N n t

^ceptilatio (piare im uent.-t ijy, tjô ^icceptim ferre

exiî’puldtit 336.345 d^iio Ijypothecaria gt. 83.

84.8^,8ô. S7.88. Sÿ.ço, 53.131,143 fias codttiones habet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;130

ablio perfmalis 144.148 «i3io pifftoraticia propriè

qnce 1.148.142.150

äSio Putlicw»*! $8.96 Sn-

1114114 81.81. S5.140.141

addibli nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7, (ij

addiblio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11$, 120

Adrianus întp, conîîituit, ne (lua domus diruerctiir^j^ ee'sîimatio pecuniaria 311.

3ti

AltiitiilsRlieto»*

dliniatio

Alexandria alluuionis perictdum non pr^s îiatuenditor

lt;«»tM/4fon4 res

8. 6}.

99-^49

Antmomik

lt;W‘dgeKn-4i‘t

«pocha

Ar atra an pignori daripoßint ^^,70

calumniari Ihj Ciuileno opor* tct nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zit-

captatorix inflitutiones 154 captioja conditio 102 Carthaginenfes 162 Cato ‘ tji.311.314 Crfto, jî?’ Catoniana régula }66

M. CdtoprincfpJ Porcice fi* milia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;365

M |^{perlor!h(^^ Annis «-nam modo Ad te Trobe cla-ri/^. ^egulAm CatonianAm dedijjim : etfitu ttbi cumuf ueru^ego tdmen minime mt hifätußci. amp;*igt;AuloiioiîalterA'ueluti obligatio Acceßt, tjUiC me magu deuinciret. Vt tgitur maius alitiuoddem animi nec ingrati nec imme morütefttmonium atc^^pignustmitto nunc ad tede pignoribuf bypotheds ^de^ conditio-nibus, aliijuot aliji huius Iuris nobilijlimis ca pitibus Commentarium,ex noßris pmeledioni-busconßdtum.'Nam e^qualem in boc nouait ßementem faciam^ t^^uid ( intjuam ') doceam, ijuomodo doceam in boc auditorioßn e^uo tu me collocailtßnpnmisßciredebes. Zdtinauero tult;£t at(i^ etiam mea expeliationißudus ipß reßon-^ deretITu quidem nunc operam das,cum alijs a^ horum Trincipum Legatis, ut Conßlij in boc Imperiojummt fedes ea ßt,qua /urißrudenM

Scbola Oper dm damta^ ut lurij^rudentia [it, eße nbsp;nbsp;nbsp;debettutillM'sßdii dtpnitate no omni^

no indigna eße uideatur. Sedquo minm bic, in medijsdico ruinu,illa,qua idcet,aßurgat,mul ta etiamnum obßare uidentur, Uetm querela eß, tanguere luuentutem^ nequeperinde ut de-ber et dn taudis cupiditateuerfiri.Sedßunt pra terea multa, qua amp;nbsp;eorum qui illam comoue re excitare dehent, ammos débilitent, cur-ßrn^ retardent.Qua nam eaßnt^nunc non dt co: neq^ ße aliquo dolore poßem. Sed die ere profeSi'o ingenue illud cogor, quod tamenßpien tiseßenegant,ld0putaram. Quid igitur^.Ter gendum eß tarnen. Ego quidem certe nondum debacprouinciadißedo, quam ßfiepi auSiore te amp;nbsp;D. .Arnoldo Obßpoeo r. c. Cum^ uoi principio babuerimßonfires, nunc etiam te-ßes babere cupio mea fidei atq^ aßiduitatis : eiT* uero bac obligatione ita me Uber are, ut nos uc' Braßdeiußionis nunquam poeniteat: eSr obere-Slatores, ß quidbabentßontis ^aliquando pU' deatßauanitatis. Intereabasad te noflrasde Iure perpetuo dißutationes tanto lubentius refe ro,

^dnjiluefn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J~am inept um

P^ofedoid ejjet, qudjn ßde re militari Epißo-pos eonfulerem. Cum ipitur lurifionfultum hic aliquem appellareinßituijjem: neminem te potior em hahui,quem in hoepenere appcllare,atqj etiam audorem laudare magis aut deherem

A Iuris Romani conditio eft, ut nunc I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;multa continere, qua? facl:i

Um magis quam luris effe uideantur. Nam ra?* rontinct multas antiquitates,quæ hiftoriarum locum referri poflent» gz mutata ueteris Rcip. forma,Leges efledefierunt.Continetprçtercamultasdeiure difpu rationes, fed quæ tam Iuris Ciuilis, hoc eft, Romani fint,ut non nifi in Romano foro locum habuerinf.Si finttamfubriies, utcum Naturæfimplicitatcparu con uenianr : proptercaip fint ab ali]s Gentibus repudiate. Scd inuerecüdé ptûicdfô Cicero talc fuifte totam Ro. lurifprudentiam fingit, cum earn eleuarc uellet, cau' fam agens Murenæ aduerfus Seruium Sulpitium lu.* nfconf. Sapiens (inquit) exiftimari nemo poteftin ea prudentia, quæ neque extra Romam ufquam, neque Romæ rebus prolatis quicquam ualet. Hic fane præcî puam eius partem fupprimit,quæamp;: cxtraRomama^ pud omnes gentes, amp;nbsp;omnib.feculis ualuif,attp etiam ualebit. Atquc illud quidem eft ius, quod perpetuum appellamus, 8^ quod in Scholis propter ufum præd' pué tracTramiis. Ediftum fuum perpetuum Iulianus collcgerat ex Prætorum Eduftis, que ( ut Vlpianus lo quitur) perpetuæiurifdiftionis erant: proptereaep Paulus perpetuum ius uocat adlionem ex illo Ediélo defcendenteni,cap.4x.Dealt;ff.empt.Sed cum Sé forma lurifdié tionis, 6é formula aélionis fæpe mutetur, non potuit omnino dici perpetuum lus, quod non nifiad eâ rem referebatur. Reélius uerd ira appellabitur lus illud, quod eas régulas luris uniucrfi diélat.quae omnium propéfunt ôétemporum Sélocorü amp;nbsp;gentium. Arque hæc ilia eft pars luris Ciuilis, quam ut eifeuti-lifsimam in pnmis ncccffariam omnes fatemur : fie etiam

Î44

pablum nudum, paSlio nuda 34i.343-544

paEiibeneficium 339.340

p4g4MMS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;395-3ÿ4

PapinianusI.C.prineepf 3$^

Papinianust. C. ^prafeElus pratorio, ciusq; aiiditores 3^7

P4p;!»i4nHS maÿtlt;eprudentilt;t etßngularis iudic;^'uir sy;.

\q(gt;. 177.181. ig6.108

patientia creditors abuti non

debemus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;143,144

patriapoteßas

patrimonia pignoris loco hat^

beripoßiint

Paulus Pemilius

P^hIhs I.C.

Pauli amp;nbsp;Papiniani diffenfio

pecunia foluta 131,131 penßtatioprincipalis quid I3 pcrccptio ß-iibluiim 191 perßecutio rei plus quàm reten

tio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7Ö

piÿiusanfib publica auElio* ne diflrahi debeat toy pignus conuentionale, pra:toe rium,uoluntarium, neceffa riiim 14.40. 41,4x.6o

Itim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

pignus interdum ipfà abliopi* gneraticia dicitur 2 pignus,iuris iiinculum 80 pignus legitiinum tacitutu

pignus nuUum eß,ß nulla eius ßtperßecutio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;St

105,106.107.108 giiOc niodocontrahatuns: quo* modo finiatur 13^. 140.141.143.147

pignus reble in ßilidum pure daripoß'e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10t

pignusjapefiduciadicitur pignus teblamentariiim y pignus ubi confirmatur,confir mari quoque piÿtoris pignus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ét

tlXiatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 pritdesetia diet picora 4

pignorifcaufaindiuidua to^ pradesamp;‘pra:diaàp)-aîiân* pignorû datio xi deferiptio dafidediela 3.4 ,

pradia rufiica,urlgt;agt;ia 13.X4 figMowüT'tjsipotJx« diffe* nbsp;prafiitiona tSi

fentia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t.j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rentiir

aiitoref ufi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.3 nbsp;nbsp;prior,potioreji iïï.ixs.iï^.

pignorfio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(134.13 $..3^

difcrimen habent

quindecies fiflertiùm

ii^ationarius

rationis ratio

ratiocinatio à toto ad parten

360.36t ab unaßgt;ecieai

uniuerfitm genus 400 r«ephcid6o»4MxorK 33 rfgiJd Catoniana 3^5 lt;ï7*

pctnainfolidiicomittitur 21 ö PompoiiiiK I.C. 3^3 pofiefiio corporalis, naturalis,

etiain in ijs Scliolis maxime cxplicandü eïTe putamn?* ex quibus aiiditores ad forum tranfire ctiam folcnt,84 ea quorum præfens indiget ufus ( ut loquiturPoeta ) propterearequirunt.Nonfuntcerte'alix partes con-temnendæ. Imo uero cum hac fie plcrunqj commixtg inçfunt.utliancfmeilliscxplicareuixpofsimus. Sed quidmagis tarnen agcredcbeamus,obfcruandum eft:

quid auditores expedient, cogitandum. Porro ’ ciirn multx illius luris perpetui partes fint ; earn nunc fufcepi,qucprimum eft oblata : ncq; tarnen temercpri mafe obtulir. De pignoribus hypothecis quxftio tarn frequens eft,ut lit profeótó afsidua. Mofes deqs fuas primum leges quafdä tulit ; tulere deinde Ae-gyptri fuas,qua;etiamnumIcgipofsunt apudDiodo^» rum Siculü. Athenienfes quoq; de hypothecis certuni jus habucrunt, cuius nö obfeura uertigiafuperfunt in OrationibusDemofthenis. SedRomani diligentif-fimc,quicquid huius loci eft,complex! funt. De pigno ribus quippiam in ipfis quoep XII Tabulis fenptum fuifi'e,coniicerealiquis porter ex Caii Commentarqs, cap.ijr.Dcuerb.fignif.SedPrctores,deinde lurifcon-fulti,poftremólmpp. tam copiofe , tamcp diligenter defcripferuntformulam (ut appellant) hypothecariä, ut huius adfionis uim 8C caufam Si conditionc totam prxeipue explicate uoluiffeuideantur. Sed Si luftinia jius fuum uigefimum quartum librum Pandeftarum, qui de pignoribus Si hypothecis agit, appellat librufn fingularê ad formulam hypothecariam : eum'q; fe præ cipuécollegirteaitcxrcfponfis Papiniani,ut cum li* brum ranto magis nobis commendet. Quod cnim eft Papiniani, magnum quippiam Si cxcellens eft, Si dignum quod fingulari ftudio colatur. Quid( C^io tern pore luris ftudiofos Papinianxa celebrate patitur,di-ciep etiam Papinianços, in hoc iure hypothecario to-tos eflcuult : Si quantam in co attentionem requirat, ucl inde eftimari poteft,quôd cum fecundo ftudiorutn

Ciniliiinianno iielit perlcgi integram PaiidcLlariinl^ iiclfecundädeludiciisjuel rerriam de Rebus partem, cum aliquotalijs fingiilarib.libris. Tertio demuman^ no ad hypothecas Sipignoraacccdendum eifeftatuit: tantumqjinijs ncgocij eifc putat, utfatis fupcrcp efle iudicetTieoannototoexquarta Pandedlarum parte hic tra (flatus, cum duob. fequentibus titulis, qui funt de Euictione Si de Vfuris,perlegatur.Oportetprofe' ^lóremertemagnam,Aalijs multo maiorem,ciiiuS cognitiopræcæteris tantum operæ ftudrj^ requirat.

aianus ait cap.t. Si eer. pet. ïï efle,defignificatione uerbó rum aliquid principió dicere. Nam etfi ex rerü cognitione, uerborumuis magis intelligi-tur;res tamé cognolei uix poC-

funt,niïi fi aliqua uerboruintelligentiafit. Mar-tianus cap.5. $.ult. De pignorib. l'cribit, inter pi-gnus óchypothecam tantum nominis fonudif-ferre.Eft itaq^ utriufq j uocis eadem figniheatio, licet no eadé pronunciatio fit. Vlpianus tame u-triufq^uerbi proprietärem atq^originem refpi-cienSjCum de pigneraticia adionetraftat; Pro-priè (inquit) pignus dicimus, quod ad credito-rem tranfit-.hypothecam autem,cum non tranfic poffefsioadcreditorem.l.p. Depign.aft. Caius id confirmât,cùm pignus appellatû eflcaità pu-gno:quiarcs quæ pignori dantur, manu tradan-tur.ideoq^ uerum efle,qMod quidam putant, pignus propriè rei mobilis conftitui. cap. 237. De uerb.fignif. Sed luftiniani diftinftio rem hanc totam magis illuftrat,in tit.De aftionib.Fatetur pignoris appellatione earn propriè rem continc-ri,quæ fimul etiam traditur crediiori, maxime fi mobilis fit; earn uerb quas fine traditione, nuda a a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;con-

t FR. BALDVINl icouentione tenetur,^priè hypothecæ appclla-.#ione contineri. Sed in aftione hypothecaria nihil intereflejetia fatetur. De ea certè agebat Mar tianus, eum dixit, hæcuerbafono magis quant fignificatione dilFerre. Hoc enim fcripnt in libro de Formula hypothecaria. Vlpianus ueródific rentiam ex proprictate uerbi rcótè notauit, cum pigneraticiamaérionemtradaret.Huic enim locus cfl'e no poteft, nifi res tradita fit. Datur enim eaaûiojcû debitor rem repetit-Repetere quipofi fetjfinontradiderit? Redèitaq; hanc aftionem lurifcófulti appcllarunt propriè pigneraticiam.' utea quæcreditori datur ad ré perfequenda,uo canthypothecariam. Cæterùm tam morofehoC difcrimé nó obferuant,quin aliquado pignerati-ciaappellét hypothecaria,cap.j. Quib.mod.pig. nel hyp.f0l.cap.4t.De pig.aft.Na amp;nbsp;pignus amp;nbsp;hy pothecâfçpecôfundût.amp;ijsuerbis ^mifcèutu-tur,uel ctiam ( fi quis malit ) abutûtur.Nâ Sc nu-daconuentione pignus fine traditione cSftitui dicunt,cap.t. Depign.aft.cap.jj.Deufurpat. Et rerumimmobilium,ueluti agroru{n,pignorafæ peuocant,ficutiamp; Terentius amp;nbsp;Cor. Tacitus. EdiuerfoCicerohypothecam appellat, quæere ditori tradita eftjlib. 13 Epift.

Pignus interdum dicitur ipfa aüio pignerati-cia,quadebitorpignusrepetit. utcum Vlpianus ait cap.i.Si cert.pet. Prætorem fub titulo de reb. creditis edixiflede pignore. Certè traâatus alio-qui De pignorib. amp;nbsp;hypothecis, rcieâus erat ad finem Edifti perpetui,ut tcfiis eft luftinianus ad Pand. Frequenterautem pignus dicitur modb de re ipla obligata; unde tit.de diftrad. pigno.

D E \ P I G. E T HYPO. modó deipfaobligatione; unde tit. Quib.rnod* pig.fol.Nonnunquam amp;pro ipfaconueutione, ex qua hæc obligatio defcëndit.cap.i. §. ulti. Dc paft. Sanèluftinianus etiamdixit,pignus-àpi gneratione Iiberari.1. ult. C. de iu. domi. imper. Ncque modö rem pignerari,quæ obligatur, dici musjfed amp;nbsp;creditor, qui pignus capit, pignerari dicitur:ftcuti debitor,qui dat pignus,uel rem o-bligat,dicitur pignerare: amp;nbsp;repignerare, cum pignus liberat.cap.5.§.nuncuidendum.Commod. Cicero in Verr.pignerâtorcm uocat créditoré, qui ius habet pignoris capiendi. Pigneraticiunl creditorem uocat Vlpianus cap. 15. fi qua Gut. Dedamnoinfeét. Hypothecarium Papinianus, cap.i.^.lciendum.De feparat. Scioquam uariè utantur pignorisuerbo Latini auftores. Sedid Grammaticisrelinquo. In iurifconfultorumli-bris nunc me contineo: in quibus illud ex anti-quitatis memoria repetitû, quodhuius loci eft* etiamobleruaui,apudPapinianum prædia diet pignora. Inquit Papinianus cap. 32. De neg.geft. Fideiuffor imperitia lapl'usjalrerius quoque co-traiäus,qui perfonam eius non contingebat, pignora uel hypothecas fufeepit, amp;nbsp;utranqj pecu-niam creditori foluit,exiftimans indénitati fuæ, confuûs prædijs.cofuli poffe.Hic certè Papinianus confufa prædia uocatjdiffoluta pignora, uel extinûas hypothecas.Nam fine ijs exiftimabat Gdeiuflbr fatis fibi elfe præGdij in aûione manda ti,etfi rion id folum foluiflet, pro quo interueno ratifed amp;nbsp;aliud, quod debcbatur,amp;pro quoc-tiam pignus uel hypotheca cotraâa fuerat. Ipfc certè Varro,ut prçdes,fic prædia dici docet, à prç a a a ftanda

IHndafide. Imo ueioamp;prædes dici ipfapigwo ra,quidam putant;cum Cicero aitPhilippicafua fecunda,Plancum prædes fuos uendidifle. Gerte Cicp^-o Verrina tercia,prçdib.prædijsq-, Populo caueri dixit, cû fponfores pignoraqj dätur. Et Lîuiuslib. p.loquens de danda exærario pecunia mutua,fimiliter ait,prædib. ac prædijs cauen dum effe Populo. Porrofiduciâpro pignore di-xilTe etia Cicero uidetur in orat.jp Flacco,loques de eo qui pecunia fub fœnorejacceptafiducia,crc didit. Sedamp;nofterPauluslib.a. Sentét.tit.iîamp; 13. frequéterhoc uerbo ita utitur. Itaaut propriè pignus appellari uidetur, quiacreditori ea lege daturjutdebitopfolutorcftituatur debitori.Sic cnim efle poteft fiduciariapigneratio, ut eft man cipatio fiduciaria. Ifocrates, cum de hac magis quam de illaagerct,^raf/^««£Tw dixit: quafi mancipatio fiduciaria, non nifi quædam hypotheca effe üideatur.Illud poftremo adijcio,quod Tertullianus in lib. De idolol.Pecunia ( inquit ) mutualités fub pignoribus fiduciati, iurati ca-lient,amp;c. Nihil hicrepetam ex uulgaribus com mentarijs. Locos tantum infignes,amp; uulgo tarnen ignotos, nunc noto. Fidei quoq; uerbum ad pignus interdû referri,oblèruandum eft.Cur-tius fponlionum fideiquepignoradixit. G,ellius lib.i6.cap.io.ait,rem pecuniamque familiärem, obfidis uice,pignorisq; apud Remp. uideri,amo risque in patriä, fidem quandam in ca firmamen tumq; effe. Eft amp;nbsp;illud infolens,quod Teren-tiusiiiHeautontim.arrabonem dixiffe uidetur pro pignore.Nam cum de mutuo agit, ait filiam adolefcentulam arraboni rclidam effe pro argen

DE P I G. E T HYPO. f to. Arræ quoq^ mentio frequés cft in libris Turis Ciuilis. Sed lurifcofulti abs pignore multû earn diflFerrefcntiunt. Cæfares tarnen arras fponfali-tiasj pignora uocât. fed ab ijs petéda no eft jpprie tas uerboru ciuiliu.Eft ilia ^feftó uox Hebraica, qua amp;Mofes uidetur ufus jp pignore. Genei.jp. Hypothecam fatis conftat uocem efle Græ-cam.vTTo^ÿjiÆf uocant etiam Græci præceptiones quafdam. Nam amp;nbsp;nofter luftinianus Nou.: con-ftit.zó.vTTstf/jKo:»’ appellat mandata Præfidum.Et Cicero ad Atticumlib.z.pTrijtf^K^r (inquit) adfer, quemadmodum me geram. Scd fæpius ad ins pignoris uox ifta refertur.Nam amp;nbsp;Cicero lib. tj. EpiftiPhilotes (inquit) v'noSfinas Cluuio dedit. Velim cures, ut de hypothecis deccdat, amp;c. Ori-gouerbi eftÿnlt;’'rzzlf'»'fl5(,quodfimplicitereftfuppo nere. ApudDemofthené fimpliciusetia dicitur Tz'tfecô-ztt.Noftriiduidéturimitati.Latinifçperem pignori oppoGtâ dicunt.Scæuola, pignori pone rcjCap.jS.De leg.j.Cçfares in Codice coftituticr-nujfupponere pignori.Iuftinianus ctiafupponc re ftmpliciter dixitjl.ult.C.quærespig.obl.pof. Sed amp;nbsp;apud Demofthené,bona pignori obligarà dicutur v7senet(».fvx, Interdû etiâ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod res

folum Demofthenes, fed amp;; luftinianus Nou. conft.yx. Etrescreditori obnoxias efte,quæ bligatæ pignori funt,fæpc legimus. Apud De., mofthenéf^j-r.zs'üvfl-z« dicitur: ut oCMartialis aie, agrum oppigneratum fponderepro debitore. Chfcuriuseftjcurappelleturz-vir/a: aiunt,apud Græcos olim moris fuiffe/utinpræ-dijs oppigneratis erigeréturJfo/dndiccsipfius o-aa 3 bliga-^

bligationis.Gerte amp;nbsp;in libris luris Ciuilis,res fubfignaræ dicuntur, quæ obligatæ funt: cap. 5. ^.condußorcs.Deiureirnmun.l.uIti.C.deadmi. tut. Porrb fingularis unus in Padeftis locus eft, ubi legiturpignoris hyperocha.l.zo. Quippt.in pign. Alij hypothecam legunt: fed Pandeûæ e-tiam Florentine habenthyperocham.Videturq; iraappellari fecundum quofda pignus, in quantum res pluris eft, quant priori creditor! debea-tur.Namamp;uoxipfaGræca poteft ad talemali-quam fignificatiohemaccommodari. Deniqj amp;;-fv!'f;.vr,«.quot;rh'cqucns eft nientio apud luftinia num in Nou.conft.52.ubi agiturde quadam ue-lutiprætoria oppignerationeperfonarumuelro rumjquibus mantis inijcitur,alieni debiti caufa. Græci appellabant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut oftendit leX

Draconis apud Demoftheneni in Orat.contra Ariftocratem.Dionylius Halicarn.Iib, 7, dicit,

'KT' T ad rem,de qua nunc quçritur,propius ac cedamus! Obligatio autperfonarum eft, autrerum:Sc utriufquegeneris eftuel principa lisjuel (utuulgbloquuntur) acceffbria. Acce^-foriaeft,quæ,utaitScçuoIâ,fequele locum obti net.l.fi duo rei.De folut. Ea itaque aut perfona-rum eft,autrerum. Perfonarum,ut fideiuflbria: , rcrum,ut hypothecaria. Ac interdum quident perfonæ hic obligâtur,ut res. Fideiuflorum auc jponforum obligatio ciuilis eft, qualis efte folet £iuium,liberorGqjhominum, Sedinterdumho mines obligaturpropeutferuimtetiam eorum corpora pignorc ueluti obftrmgatur, Sic obfi-de«

DE P I G. E T HYPO. 7 deserant plufquam fideiuflores. Nam amp;tene-bantur,utcaptiui.l.Diuus. Deiu.fifci.l.obfides. De teftara.Itaque.amp; Cicero,obfidis,ut pignons noce frequéter utitur. Sedamp;qui olimnexi uel addifti erant amp;nbsp;dicebâtur,arftius obligati erant, quàm qui fimpliciter aliquid debebanr. Deniq; redemptusabhoftibus, iicobligaturluoredem ptorijUtlicet feruus non fit,tarnen pignoris uiii culo teneatur,donec reftituerit precium fuæ re-demptionis.l.fenatus.$.ulti. De lega.t.I.qui tefta mento hçres. $.i.De tcftam.l.t^. De capti.l.2.C.dc poftli reu. Sed fine perlbnarum,îiuererum obli gatio fit,amp; qualifcunq; tandem ea fit,femper eft tarnen diciturq; Iuris uinculum.Nimisenimri-diculicrafsiqueamp;ineptilunt,quihic fomniant aliquas tantum compedes corporis. Certè VI-pianusl.penult.In quib.cau.pig tac.cum trade-retjferuos inquilinorum, generaliter amp;nbsp;tacite obligatos,magis obligari,fi amp;nbsp;eos locator inclu-ferit:ait,derilum fuifle Neruam lurifconf.qui perfencftramliberaripolTedicebat. Nositaque meminerimus,pignus habere fuum quoq; Iuris uinculum,quod ëc fugientem fequatur atqj te-neat. lusretentionis, de quopofteaquoque a-gemus,proximè accedit ad ius pignoris : amp;nbsp;mo-dôquafi pignus,modôetiampignus appellatuc abslurifconfultis.l i^.^.ulti. De furt.l.13 $. offer-ri.Deaa.empti.1.5, De dote præleg l.hæredita-tis. Dehæred. uel aû. uend. Sed minus tarnen «luippiam eft,quàm pignus.Iure enim pignoris non modo rem obligatam retinere, fed amp;nbsp;perle-qui poffumus. Hypothecæ tacitæfæpe etiani dicuntuK quafi pignora,8cueluti pignora efle.

Sed quæ earum fit condicio, poftea magîs intcl* ligemus : audiemusq;' elfeintcrdum plus quant pignora, amp;nbsp;ad iusdominij proximè accedçrc. Scd amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qua fuo quoque loco dicam.

plus quàm pignus elLe uidetur. Mitto obfoleca ilia imaginarij pignoris genera, quorum memi'. nit luftinianus in Nou. conflit. 53. Nonduni fortafsis,quid pignus fit,fatis defcripfi. Sed per* feftèintelligiuixpoteft, nififi totumpignoris iusamp;defcribatur,amp;intelligatur. Nexumpræ-diorum uocant Honorius amp;nbsp;Arcadius Impp .1. ulti. C. fires alie.pig. Sed qualis fit hic nexus, qualeuinculumjtuncintelligctur. Seruitusprç diorum,eft plus quàm obligatio,aut pignusJn* terdura tarnen minus quippiam effe uidetur. lusferuitutis,principalequoddam ius inré eft, amp;efl perperuumiproprereaq-jappellatur quali* tas à lurifconfultisjtribuitqiiusutendire alie* na. Nihil eft taie in pignore.Sed qui ius feruitutis habet,patitur interea dominum nihilomi-nus rem fuam pofsidere. Qui uero habet ius pL gnoris,totam pofiefsionem auocat,etfi ea nôu-tatur.Itaq^ modo plus modo minus quàm ferui-tus,dominiodetraherepignus uidetur. Certèfi quis fundum legat,feruientem alioqui amp;nbsp;pigno ri obligatum,hæresliberum à pignore tradere debet,eûq5 lueremon etiam à feruitute liberate.

De lega. 2. Legatarius enim feruiéte uti poterit;obligato non poteritjcreditore pofsiden te. Sanèprædiaquæuel feruiunt,uel obligata funt,nequeoptima conditione, nequeoptimo iiire efle dicuntur. Sed libera tarnen dici pof-Hint pignori obligata: non etiam quç fei-

D E P I G. E T H Y P o. 9 fcruîunt. Cicero contra RuUutn,optitno îurc eaprædiaefleait, quæ optima conditione funt: libera melioreeffe,quàm feriia: foluta, meliore in caufa elTejquàm fint obligata. Qijid noftri lu rifconfulti? Aiunthçcuerba vti optimvsma. xiMvsQ.quot;vE FVNDVSEST,fignificareliberumefle fundinngt;nulliqj feruire.l.penult. De cuift.l.qui, uti.De uerb.fig. Liberum hic intelligere polTu-musjSf folutumjUt Cicero loquitur. Namamp;a-pud Modeftinum 1.26.$.pater.Depign.cum qu^ ritur,anSeius domum iure optimo pol'sideat, intelligimus quæri, an domus pignori obligata non fit. Sedcû fimpliciter dicimus fundum cffc liberum, omnino quidem dicimus non fer-uire. Solutum etiam,hoc eft,nô obligatum,pro-ptereanon præftamus. Seruitus enim qualitas eft fundi:fimplex obligatio,qualitas dici uix po teft,cum facile diffoluatur,amp;alterius principis obligatio accefsio tantum quædam fit, ab ea-quependcat.

Vlpianusl.t. Defideiuff.ait,folere homines accipere fideiufforem, dum curant,ut diligétius fibicautum fit. Caius l.i.§.2. De obligat. amp;aft. Pleruq; (inquit) ab eo quem proprio nomine obligamus,alios accipimus, qui eadem obligations tcneantur,dum curamus,ut quodin obli* gationem deduximus, tutius nobis debeatur, Eandem elTe caufam’pignoris accipiendi, dicera nuncpofium.Sanè Paulus ait,pignusdeponi a-pud creditorem propter contraftus fidem, Sc re* ftituendæ rei debitæ uinculum.hlegata. $. ult. De fupell. lega. Sed amp;nbsp;ipfa Iuris régula diétat, plus cautioniseffeinrera,quàm in pcrfonam.L

,O FR. BALD VINT aç.Dereg.îur. Neq;ueró folent homines bene cauticuiquâtemerè credere finepignore. Nam I quod feite Martialjs fcribit de quodam Thclcfi- | no, fcribide plerifque poteft. Elegans eft hoC ! Martialis epigrammalibro iz.

Cltin rogo tc numos fine pignore:Non habeo,induis, idem,fipro me fpondet ageltus,hahef.

Agrum oppigneratumlepidus poeta noine» ' ptc fponforem uocat. Sanè Præfes quoq; pro-* uinciæiubeturprofpicere, ne public« pecunias credanturfine pignoribus.l.^j.Deufur. Et an-teadiximusmoris fuifle,utprædibus prædijsq; Populo tûc caueretur. Paulus ait,fi ncq; fideiuE* for,neque pignora accepta fint,non uideri pari-tum mandato, quo continetur,ut idonea cautio exigatur. 1.59 ulti. Mand. Ergo amp;nbsp;fideiufsiogt; eftidonea cautio: amp;plerumq;cumpignore c5-paratur,amp;Reip.fatis caucre intelligiturJ.jj.Dc Publica.l.j.^. t. De admi.rer.ad ciuit.pcrt.l.j.C.

' de omni agro dcf. Creditor, qui hypothecas ha '' bct,tamfecurus eflecreditur, tamqj bono loco, utetfi maior pars alioruin creditorum confen-tiat de parte dcbitiremittendahæredi, quo ma-gis adeat, noncogatur eorum exemplû fequi.h to.De paft.Paulusjde eo qui fideiuflorem habet, idemiudicat,1.58.$.ulti.Mand. Magna certè fi-militudo eft inter cautioncm fideiuftoriâamp;hy-pothecariamzamp;plerûq; ab altera ad alteram du- t citurargumentum.l.iS.Dcpignor.l.î. Quæres pign. Sed eft tarnen ctiam magnadifsimilitudo

D E P I G. E T H Y P o. ti eautio eft,quæ amp;pignora amp;nbsp;fideiulTores habet: proptereaque amp;nbsp;olim Populo cauebatur prædi-bus,prædijsqj. Sed amp;nbsp;licet tutor fatisdet,hoc eft det fideiuflbres: tarnen quo magis pupillo cau-tum fit, lex iubet bona quoquetutoris hoc nomine obligati. Ac fiquandoque fatisdatio tutor! remittatur, manet hæc tacita hypotheca. Sicuti amp;nbsp;licet maritus fideiuffores dotis caufa da re non cogatur,recu{are tarnen non poteftjquin fua bonadoti obliger.Qui fideiuffores dare cogi tur,fubit aliquam latisdationis ignominiam,uc ioquitur Vlpjanus l.teftamento datos. Dcte-ftam.tut. In pignoris datione nihil eft tale.Ne-que tuncalterius perfonç fides,fidei tuæ præfec tur. Sane creditor interdum fideiufforem ma-uult,quam pignus:quiahocperirepofsit5amp;dili gentem cuftodiam requirar. Plerunque uerb de bitordarepignus,quam fideiuffores,facilius po teft;amp; quia honeftius eft, mauult. quod intelli-gi etiam poteft ex ea epiftola,qua récitât Scçuo-la,l.penult.De pignor. Eftamp;illud memorabi le, quod Scipio princeps Corneliæ gentis, cùm empto fundojuel filiadatamarito, fponfores ab co folenniter pofeerentur, afinam cum pecuniae onerc produxir in forum,quafi pro fponforibus præfens pignus,ut fcribit Macrobius. Itaque amp;nbsp;Afinæ cognomentum Cornelijs Scipiofiibus da turn eft. Verbum cautionis tarn ad pignora quam fideiuffores refertur: Satifdatio uero de fi-dciufforibus magis intelligitur.l.t. Quifatifd. Cùm itaq;iufsiffet Prætorita fieri collationem, ut reûècauereturrefponfum eft,reftèdc colla-tionc caueri ßcpignoribus ßcrcis ; hoc eft, prae«-dijs

dij«prædibus'ue,utueteres loquebantur.I.i. iubet.De collat.bon. Hic itaque fi quis pigno ra,quàm fideiuflbresjdare malit,audietur. Sed Prætoriæ fatildationes,perfonas fideiufibruni înteruenientium defiderantaieque in uicem fa-tifdationispignoribus fungi quis poteft,ut ait Vlpianus l./.De prætor. ftipul. Fungi pigno-rc diciturjquipignugdandofatisfâcitzficuti fungi collatione dotis dicitufjqui dotem reûè con-fert.l.j-De coll.dot. Sed amp;nbsp;cum Ediûum ut le-gatorum nomine caueatutjfatifdationem requi ratjfideiuffores magis efle dandos apparet: l.t. Vt Icg.no.cau. Si tarnen pater fit liæres, amp;nbsp;filio eius fitlegatum fub conditioncjfiliusque émancipa^ tus petat fibi fatifdarirrefponfum eft,melius eflfe permediocritatemitarem dirimere ,utfatis fit hypotheca rerum paternarum. 1.7. Vt legat. no. cau. Si cautio quæ accedit,nonfitidonea,nihil propterea decedere principal! obligationi, fatis conftat.L28.Sicert.pet. Sedneq^ipfiusrei quç pignori datur,æftimatio poteft quicquam immi nuere. nonenimex eius quantitate aeftimatut quantitas principalis obligationis, quæ modb maior modo minor eft. Vnde cum tibi centum aureos mutub roganti, eorum loco tradidiflem equum,tanti inter nos communi confenfu æftî matum^tumihiucftemtuâ pignori dedifles» quæ non nifi oftoginta forte aureorum eft: non poterispoftea obtendere,equum ipfumpluris non fuifte,amp; eius çftimationem ad pignoris çfti mationé reuocare. l.fi pro mutua. C.u cert. pet.

Dixi,folere tarn hypothecaria quàm fideiul-foiiam cautionem accedere Sc adiungi principi alten

»Itcri obligationi: ut creditor pofsit eligerc, an fideiufforcm omilTo pignore, an uero fideiuflb-rcomifTopignus conueniat. 1 .inter. §.creditor. De fideiuir.l.2.1.omifsis.C.de fideiuff. Solet (inquam)utraqueeffeacceJiio aliarum oblig* tionum,Fit tarnen interdum,ut fideiuflbr accédât pignori,uel pignus fideiuflori. Nam amp;nbsp;ac* cefsioaccefsionisinobligationibus effe poteft. Interdum fideiuffor accipitur in id folum, quod cxpignpreferuarinonpoterit.l.amifsi.De fide-iultl.omifsis.C.de fideiuff. Atqueidctiam ali-quandoaftumcffeintelligiturjubi tarnen alio-qui non eft expreffum.I.64. De fideiuff. Sed amp;nbsp;fideiufforfideiufforis effe potcft.Ediuerfo, ut Sc pignus pignoris effe poteft :ficetiamàfideiuC-fore,ut abs reo principali,pignus reftc datur. Imo uero tacite quoque aliquando obiigantur bonafideiufforum.

Cæterùm ut fideiuffor itaintcruenire poteft, utfolus obligetur,amp;alioliberato fiat reus principalis ,amp; expromiffor magis quàm fideiuffor appclletur,1.4.De cond.cau.da.1.8. Ad fen.VeU. fie amp;rcs aliqua poteft ita obligari,ut fola amp;nbsp;prin cipaliter obligetur. Quæ conditio effe uidetur prediorum tributariorum. Nam in tributis,non perfonas, fed fundos obligari,rcfcriptum eftl. Impp. De publican. Cicero contra Rullum,po-fteaquam prædia libera feruis, foluta obligati« oppofuif.immunia.ijs quæpenfitant,tertio loco tandem opponit. Differunt itaq; amp;nbsp;péfitan-tia prædia ab obligatis:amp; eft penfitatio principa lis quædam qualitas, ficuti feruitus. Huius^ue generis fuiffe uidetur amp;nbsp;ille fundus, cui ueûigal impolt;

,4. FR. BALD VIN ï jmpofitum fuiflcjUt tricciiaannua millla pend« ret, narrat Plinius libro 7. Epift.ad Caninium Rufum.

PRoximumeftjUtpofteaquampignus in u-niuerfum defcripfi, amp;nbsp;ab ijs quæ uel fimilia uelaffiniauiderialioqui poffent, diftinxi: nunc exponam fpecies pignorum,ficuti defini tioni di uifiofubiungifolet. luftinianusprimam hanc diuifionem notat:Pignus aut effe conuentiona-le,aut Prætorû. Ait enim in l.a.C. de Præt.pig.du plum genus hypothecarum effe.unum,quod eX conuentionibus amp;paais hominum nafcitur,uo caturque Conuentionale.alterumjquod à ludi-cibus daturgt; diciturq; Prætorium. Idem tarnen Iuftinianusl.t.C.commu.deIega.adi;cere uide-tur tertiam quandam fpeciem hypothecarum, quamaitnullo uerbo præcedenteinduciabipfa lege.Sedamp;Vlpianuscum loquereturdepigno-requodiuffu magiftratus conftituitur, adiccit, teftamento quoquepignusconftitui poffe [.26. Depign.ad. Sic quatuor effent genera pignorîi. Ego, ut omnia compledar, diccre folco, pignus aut uoluntarium effe,auc necelTariurn.Volunta-rium uoco,quod exconuentione expreffa uel ta cita defccdit:aut ex uoluntate tcftatoris,expreffa quoq^ uel tacira.Neceffarium, quod Lex ipfa coftituit, aut Prætor ludex'ue capi iubet.’ De fin gulisfpeciebus fuoordine uideamus: amp;nbsp;inpri-inis de conuentionali,utluftinianus appellat.

CVm quæritur.quomodo pignus contra-hatur:reótèreipondemus, cófenfu contrahit

DE P I G. E T HYPO. tç hi.Nam amp;Vlpianns pignusrefert inter conuen tiones Iuris gentium, quæ in proprium nomen contraftus tranfierunt.l.t.§.ulti. De paft. Ac licet olim traditio pignoris interuenire folcrct,ut lu-pra dixi-.tamen amp;nbsp;finetraditionc contrahi amp;nbsp;có^ ftitui pofiTe placuit. Itaque Papinianus ait,perfc-gt; cutionem pignoris folaconuentionecoftitui.L 44§.non rrfutat. De ufurpat. Vlpianus autem l.t. De pigner.aft. Pighus (inquit) contrahitur nonfolum traditione,fedetiam nuda conuen-tione, etfi non traditum eft. Caius quoque 1.4. Depignorib.ait ,cótrahi hypotheca per paftum Conuentummec ad rem pertinere,quib. fiat uer-biszficuti eft in ijs obligationibus,quæ confenfu contrahuntur. itaque nemo dixerit, ftipulatioe nemadcontrahenda hypothecæ obli^ationem effe neceflariam: quanquamadfideiulmres obli-gandos plerunquerequiratur.l.blanditus. C. de fideiufs. CumdicimuSjtraditionemhic non rrf-quirijfignificamus etiam eum cuires priusobli gata eft, eo potiorem elTe, cui prius eft tradita. 1. creditor.§.ulti.Qui pot.in pig. Cum dicimus fti-pulationem non efle neceftariam, indicamus, amp;nbsp;inter abfentes pignoris obligationem pofte con trahi.l.n.ÿ'.». De pigno.Na amp;nbsp;per epiftola uel nu-ciucofenfus interuenire poteft, amp;c5ucntio.l.i. De paft.Sane aliud eft pignori ré dare, amp;nbsp;ita coue nireialiud ,pacifci de re pignori dada. ficuti aliud eft uédere, aliud ^mittete uédere.’ Sed tarne etia obligatur,qui promifit dare pignus.Neq’, fold ex conftituto tenetur, qui cóftituit ’fefc foluturum; fed amp;nbsp;fi quis prius conftituit pignus daturum. Nam talc conftitutum,poftquam utilius pignoris

COnuentionali pignorireftè nunc adiungc mus teftamentanum. Vtenim illudduo-rum confenfu contra’nitur,ficuniusuoluntate hocconftituitur. Teftamento pignus confti* tui,dixit Vlpianus I.26. De pign.aft.Et alio loco meminit agri in alimenta Icgata, teftameto obli gati:1.8.$.idemeft.De tranfaft. Paulus quoq; meminit teftatoris, qui cu alimenta libertis le-galTet,pofteriore parte teftamenti cauit, obligatos eis efle, obcaufam fideicommifsi certos fun-dos : huncque teftatorem pignoris iure prædia talibus uerbis obligafle relpondit. 1.12. De an* nu.lega. Sedamp; Papinianus 1.fundus.De annu. lega.mentionem facit cuiufdam fundi, quem pa terfa.legatorum nomine,quæ inannos fingulos reliquit, pignori efle uoluit. Denique luftinia-nus l.t.C.cömu.Delega.Hoc (inquit) iure no-ftroincrebruitjlicere telfatorihypothecareruW fuarum inteftamento,quibusuoluerit,dare. Et quis tandem id fieri pofle mirabitur,qui memi-nerit, dominia quoq; rerum transferri poffe fo-la teftatoris uoluntate? Imóueróquicogitabit, ,c,tfi teftator nihil de hypotheca dixorit,tarne hy* pothecam tacitam nafci? Quod nunc latius di* cendumeft.

NOn folum exprefla conuentione,fed amp;nbsp;ta cita,pignus cótrahitur.Iuftinianus 1. una. C.derciuxor.afl;.In multis (inquit) Iuris arti-culis tacitas hypothecas inefte accepimus. Da hiS)

DE PIG. ET HYPO. »7 his ergouideamus. PaulusI.4. De pad.ait, quia pafta etiam tacite ualent,placere, in urbanis ha-bitationibus locandis inuefta amp;nbsp;illata pignori elfe locator!,etiam fi nihil nominatim conuene-rit. Inhacfpecienullauerba funt,quæita con-uenifle fignificent.Sed ex re ipfa,hoc eft, illatio-ne,amp; talis conucntionis confuetudine, conijci-mus fubefte racitam aliquam huius generis obli gationem. Eo (inquit Neratius) iure utimur, utquæ in prædiaurbanajinduûa,illatafunt, pignori efle eredantur, quaG id tacite conuen erit. 1.4. In quib. cau. pign. tac. Sane Martialis libro duodecimo Epigram.

0' luliarum (inquit) dcdeciw Calenddrum: yidiVdcerrafarcinastua5,uidi, Ogdr nort rf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;penfionc pro Una

Portabat uxor. — Sedutrem hanc paulo diligé tins explicemus: Magna olim Romæ turba amp;nbsp;multitudo erat pauperum inquilinorum, atque ( utlurifconfulti etiam loquuntur) cœnacula-norum,qui in alieno amp;nbsp;conduifto habitabat,ne-quepræterneceflariam amp;curcam fupelleftilem quicquam habebant ; utpote opifices,qui manu ôcartiGcio quotidiano uidum quærirabât. Qui ijsjgnotis alioqui amp;nbsp;peregrinis, edes aut cœna-culalocabant, ut Gbi caucrent ,folebant pacifci,-. utinuedaamp; illata falte pignori elfentpro mer-cede habitationis,Gue penGone. Nam amp;nbsp;Romæ naagno hofpitium quoque miferabile coftabatj utluuenalis ait:8cpenGo tarnen non nifi calen-dislulijsgt;Gnitaialocatione,foluifolebat.Nófo-lebant itaq^ dominiijs locate fine aliquo pigno-ftPignus effe foiebat iplà faltem fupellex. Hoc b b cum

cum in more cflct,5c cfTet ctiam iuftunijUtoc« currereturingratorum hofpitum pcrfidiæjamp; Io catoribus conilcretur: placuit, ut haberetur pro cautoamp; conuento.etfi forraffe inlocatione ex-preflum non fuilTer.Nam Sc quae moris amp;nbsp;con-fuetudinis funtjetfi de his nihil nominatim cau-turn fit,tarnen ex fide bona habéturpro exprel-fis.l,quod finolit.§. quiaafsidua.De ædil.ed. Fa tcor equidem generali hypotheca non compte hendi lupelleftilem, quam uerifimile non eft aliquemobligateuoluifle.l.ó.Depignor. Sedin propofito uerifimileeft,de eius obligationea-âumfuilTejamp;hancueluti conditionem locatio nis fuilFe, Hoc ius non nifi in Vrbe, hoc eft,Ro mæ,propter eam,quam dixi, caufam receptum cft,utmoribuserac introdudumiamp;hoc exem-plo deinde Conftantinopoli,uixque tandem in prouineijs. Sancimus (inquit luftinianus) de inueiftis à condudore rebus, Sc illatis, quæ domino pro penfionibus tacite obligator, non fo-lum in utraq; Roma amp;nbsp;territorio ius hoc locum habere,fedetiain noftris prouineijs. Talienim iuftapræfumptione etiamomnes noftros Pro-uincialesperpotiridefideramus.l.uIt.C.in quib. cau.pig.tac.

Sed amp;nbsp;cum olim Romæ multi exercerét cœ-naculariam,nec ta ipfi inhabitarent domos quas conduxerant,in eas\ie aliquid inferrentquam alijs per partes iterum locabannplacuit, fecundi quoque condùûoris res tacite obligari domino, primolocatorijfaltem quatenus eftet penfioi-pfius cœnaculi,perindeatque fi dominus ipfe ucrique locaftetiScfccundus non minus à domi no.

DÉ PIG. ET HYPOT. f? no,qtiarrtabspriericonduôorecœnaculumha'-beret. Itaque amp;nbsp;dominoreâè fo!uit,utamp; cate-nus liberetur, pefinde atque fi fohufiet ei à quo conduxit.Nam amp;nbsp;ei prodeft folutio. Reftè ita-que Vlpianusl.n.$ lolutarti.Depign.aa.Si (in-quit) domum conduxeris ,amp;eius partem mihi locaueris: egoquelocatorituopenfionem folue ro:pignoraticiaaduerfustepotero expefifi.Nâ Iulianiis lcribit,loiui ei poffe.Planc in earn dun-taxat fummaminuefta meaamp;illata tenebuntur, jn quam cœnaculum conduxi. Non enim credi-bileeftjUt aduniueiTam penfionem inlulæ friuo la mea teneantur. Videtur auté tacite amp;nbsp;cum domino ædium hoc conuenifie; ut non paétio cce-naculari) proficiat domino, fed fua propria, Hæc Vlpianus. Cuius poftremauerbacôtinent quâ-dam anthypophorâ.Ne obijciat cœnacularius, fcfecumdomino nihil conuenifie; neq^ex alte-rius contraftu ius ei quçfitum eflet. Vlpianus re-fpondet, dominum ex fua conuentione potius id habere: quafi cum locaret priori, fecûdo etian\ locauerit. Friuola confiât apud Latinos dici, uilemfupelleftilem-.qualisefie foleteorum qui in cœnaculis habitant. Cœnaculum autem pro-priè appellari fupcriorem partem domus, fine in î'ulæ. Cœnaculariumlurifconfultiuocant, non folum locatorem,fed amp;nbsp;condmfiorem cœnaculi: fed amp;nbsp;penfionem cœnaculi côdufii, ut folariuni quodpro folo penditur, cœnacularium neutre» genereappellant,amp;itainpropofito Vlpianilo-co quidam accipiunt. Cœnaculariam certè exer-cerc dicuntur,qui cœnacula locate folent 1. fi ue-rô.$.idem erit. amp;nbsp;fed Sc fi. De his qui deiec. uel b b i effud.

efFud. Sed quid fi cœnaculum gratis inhabitcrn? Pomponius I.5.In quib.cau.pig.tac.ait,fi gratui-tam habitationem conduftor mihi præftiterit, inueâaà me,domino’jnfulæ,pignori non elTe. Certe dominus plus iuris habere non debetin nie,quàm is qui cœnaculi habitationé mihi con-cefsit. Quid fi dominus ipfe non locauerit do-mum,fed gratis inhabitandam alicui tradiderit? Certe cum nulla hicmerces autpefio debeatur, nulla eins nomine efle poteft tacita hypotheca. Sed obferuandumeft,iusiftudtacitipignoris e-tiatn dari, fi domus deterior faéla eft, Magna eft profefto caufa, cur faueamus domino, debiram penfionemædium exigent!. Sed non minusad-iuuari debet,cum damnum ædibus datum iniu' ria,perfequitur. luftinianus exiftimauit, non mi nus fauorabilem efie péfionis illius exaftionem» quàmreidepofitæ repetitionem.Nam in Nou-conftit. 88.eodem modoeos coercet, quiuelil-lius folutionem, uel huius reftitutionem aliqua denunciationetemere interturbant. Seddamni iniuriadati,præfertim ædibus,quas fartas teftas reddi æquifsimum eft,quæftio,no minus quàm penfionis exadio,digna fauore eft. Itaque Pomponius l.z.In quib.cau.pig. tac. fateturquidem cxlocatoefle aftionem,!! culpa fua inquilinus deteriorem domum fecerit:fed nihilominus hoc nomine teneri inueûaamp;illata. Habet amp;nbsp;dominus aûionem locati,ut penfionem petat.Sed ni-hilo minus habet hypothecariâ. Ilia in perfonâ, hæc in rem eft:amp; hæc illius tâtum accefsio quæ-dam eft,maioris cautionis caufa. Porrb cum di-cimus inueAa dcillaca tenen,res intelligimus ita

DE P I G. E T HYPO. « înueûas aut illataSjUt fatis appareat illatas fuif-fcjUt in prædio effent,atquc manerent cum in-quilino.l./.j.i.In quib.cau.pig.tac. Id autem eX qualitate Scconditioneipfarum rerum æftimari facile poteft. Quidigitutjfiinquilinus res aliénas intulerit?Nam amp;fæpeutitur aliéna fupelle-étile. Refpondeo, dominum eas nihilominus re petere femper poffe.Nam neq; expreffo pignore teneri amp;obftringi res aliéna poffet. Quidaût, fiinquilinusipfeefferreuelit, nec penfionemta menfoluat? Si appareat pignoris caufaintuliffe, etfi pignus no ualeat, tarnen aducrfus eum reté-tio cSpetit.Si uero limpliciterintulit rem aliéna, • ut alienâ.nulla retétio eft.l.t.$.penul.De migran. Quid fi rem fuam,quam intulit, amp;nbsp;tacite obliga-uit,deinde abalienet? Abalienat obligatam.nam lus pignoris earn fequitur. Aliatamen eftcau-famercium.Si taberna generaliter obligata fit, merces,quæ ea continentur,obligari,fatetur Scç udlaffedhgnificat tarnen uendipoffe, amp;.uendi-tioneliberari : illas uero quæ earum loco repo-nuntur,obligari.l. 34,. De pignor. Ncmpe, mer-cium ea coditio eft,ut fæpe mutentur,diftrahan-tur,reparentur:8c nihilominus eadem uelutiu-niuerfitas conferuetur. Eadem itaque amp;nbsp;conditio eft obligationis earum, ne impediatur nego-ciatio.Si tamé locator iure fui pignoris, mercib. quibufdam manum iniecerit,easqj ueluti inclu-feritjUtfpecialiteriâobligatas teneatxertè mer* ces effe definunt:amp;, fi deinde uendantur, obliga tæ manent. Hæc tam manifefta mihi uidétur, utlongiori probatione opus non habeant; tan-toque propterea magis miror, eruditum aufto-b b 3 rem

rem Commentariorü iuris ciuilis hæc non fati» difcernere.Sed adijcia ramen contirmationis eau fa quippiam,quod amp;nbsp;huius loei eft, amp;nbsp;ell ramen ab aliis interpretibus parum animaduerfum.Vl-pianus 1. pen. Inquib.cau.pign.tac. air effe difFe rentiam obligatorum propter penfioncm, amp;eo rum quæexcôuentionc manifefta pignoris nomine tenétur;quiamanumittere mâcipiaobliga ta non poffumus ; inhabitantes aût manumirti-muSjfcilicetantequâpenhonis nomine præclu» dantur. Turn enim pignoris nomine retéta man cipia nóliberabimus. Hicobferuandaduo funt. lt;Primùm,difFerétiæ5quâ notât VlpianuSj caufam nóefle, q, aliud fit pignus tacitû,aliud exprefsû: fed potins,quod aliud fit generale,aliud fpeciale. Ciim tacite obligantur inuefta öc illata ab inqui-lino,noneft fpecialis hypotheca unius alicuius reiifedcuiufdampotiusuniuerfitatis. Cum au-tem locator manum inijeit certis quibufdam rebus illatis amp;nbsp;inueftisjtunc ueluti nouo Si fpecia li pignore rurfus eas fi bi obftringit. lam uerö fa-uorelibertaris iilud fingulariterplacuit, utgene ralis hypotheca non impediat manumifsionern ferui:fpecialis tarnen earn impediat,1.2 amp;nbsp;3.C.de feruo pig,da.l.licetJn quib.cau.pig.tac. Sed cum dicimus,fingulari iure hoc tribui libertati,utiri-quilinusnonprohibeatur feruum manumitte» re,prius quam locator manum ei iniecit; fatis ap paret,res alias ab inquilinoliberari abalicnando non pofte. Quæauçem manus iniedio uelinclu lt;5o facitjUtamp;ferui manumifsio impediatur, fa-fit etiam, ut mereiüdiftraftio libera efledefinat.

DE PIG. ET HYPO î? fauofabilem funeriscaufam;quod Pomponius rclig.amp; fumpt.fu.ait,fi colonns ucl in quilinusmortuus fitjCxinueiäis amp;nbsp;illàcis eutn furierandum elTe: amp;nbsp;li quid fuperfluum remanie riCjpro débita penfione teneri. Quod de colono dicitjfignificatj ne exprelTo quidem pignore fu-nus impediri. Neratius 1.2.In quib. cau.pig.tac. pofteaquam dixit eoiurc nos uti, ut quæinpre-diaurbanafuntinduélaaut illata,pignorielTecre dantuGqualî tacite id conuenerit: adiccit, in ru-fticis prædijs contra obferuari.Quidigitur in his obferuatur? Magna certèinterpretum uelinlci- r tia uel impudentia fuit,qui idem obferuari dixe-runt,amp; difcrimen tories tamque difertè inlibris Iuris ciuilis traditum aut non uidcrunt,aut fup-primere uoluerunt. Sed quid in rufticis obfer-uetur,uideamus. Pomponius l./.Inquib.cau. pig.tac.aitjin prædijs rufticis,fruftus,quiibi na-fcuntur,tacite intelligi pignori efle domino fun dilocati,etiam fi nominatim id non conuenerit. Hic certè idê obferuari uidetur in rufticis, quod in urbanis:amp;, ut diftum eft,fecundi quoque duftorisres tacite obligari, ficeftrefponfumjO-bligari fruûus domino, fine percipiantur ab eo cui dominus locauit,fiue ab alio qui à primo colono conduxit.1.23. nbsp;nbsp;nbsp;colonus.l.35.Loc. Sed

ut aliæ res colonorum obligentur, neceflaria eft; exprelfa c5uentio.l.potior.§.fi colonus.Qui pot. inpig.l.t.Defal.interd'Acficolonus, quiitacon uenit nominatim, locet deinde alter? fundum, ïcs pofterioris conduftoris domino nS obligan-tur fine aliaconuentione.l.z^.ÿ .ficolonus.Loc. £ cd cur inrufticis non idem obferuatur,quod in b b 4. ur-

urbanis. Gerte quæ caufafecit,utab inquilinis inuechaßc illara obligentur, incolonis non ha-betlocum:amp;ueró rurfus in bis aliquideft edi-iierfó,quod omnem taciti pignoris coniefturain tollat. Vt qui locant ædes,cauerefibi folent pignoribus rerum illatarum: fie qui locant agros, pignorib.fru^luum.Nam Sifrudus proprières funt,quæ in prædiarufticainuehi folent,cum hæc prædia non tam habitationis,quàm fruduu feruandorum caufahabeantur, Vtrunque pigno ris genus racicèferuatur,ex bona fide. Sed ut pr® terea obligentur,quæ fortaffe coloni intulerint, nulla ratio eft.Nam neque id domini exigere fo-lent,neque coloni concedere. Nec denique con-cedi facile pofset,finealiquoReip. incommode. Totapropècolonorumfupellex, fi qua inpræ-dijs rufticis fit, eft rerum ad rem rufticam amp;nbsp;agri culturam pertinentium:quas res non temerè pi-gnori obftringi, poHea dicam. Illud nunc te-ncamus quod dico. Soient in prædia rufticain-ferri frudus, amp;nbsp;horum nomine ilia conducûtur, amp;ij folentelTe non minoris precij quàm penfio. Sitigitur domino fatis,eos habere obligatos. Si nonfruduû caufaprædium habeatur, iam çertè pro urbanohabebitur, ut inuedaamp;s illata obligé tur domino, cuicautum alioqui non efiet. Sed ubi frudus funt,eorum hypotheca cotentuis do-minus fit. Certè de aliarum rerum, quàm quæ inferri folent, pignore uel cogitatum, uel tacite adumelfejdici non poteft. SupereftjUtintelli gamus,quid fibi Alexander uoluerit,cum referi-pfitjCerti Iuris eifejca quæ uoluntate dominorû, coloni in fundum induxerint, pignoris iure te-

DE P I G. E T HYPO. 15 nen.Cum autem domus locaturaion efle ncccf-fariaminrebus indudis fcientiam domini.l.5, C.deloc. Noneftdubium,uolunt3tem SclcieU’ tiam liîc eodem modo accipi, ut amp;nbsp;alibi fæpe. Hîc autem accipi pro expreflà conuentione de pignore,Iuris ratio monet. Sed quid, fi tantum conueneritnominatim,utcolonuscertas res in-ferretjiiequedeearum pignoreexpreiTum præ-terea fit quicquam? Certe cum dominus ait,uel-lefeut colonuseasinferat, amp;ea conditione lo-caf.nonobfcurcuideturdeearum pignore con-. Uenire. Quorfum enim alioqui id pacifcitur? Cum igitur iatis appareat hoc aftum efle,placet, quod quidam fentiunt, tali conuentione conti-neripignus.

Secundum taciti pîgnoris genus commode nuncadijciam,quod Vlpianus notât,l.tj.$. qui impleto.Loc. Ait,colonum,qui impleto condu-dionis tempore remanfit in condudione,in annum falte proximum reconduxüTe uideri:ean-demq;pignorum obligationé durare. ut quem-admodum taciturnitate,uelun confenfu utriuf-que,domini 8ccoloni,renouatam eandem con« dudionéexiftimamus:ficamp; pignoraquæ prius nominatim contrada étant,tacite repetita uide-antur. Nam amp;alioqui non omnino eadem effet renouât« huius condudionis conditio , qu« prius fuit.

Interdum expreffa quidem eft conuentio, fed çonfirmatio quæ neceffaria eft, non exprimitur. ItaqueMartianusl.5.$ ulti.Inquib.cau.pig.tac. inter tacitas hypothecas refert, fi cum ego rem tua obligaftem creditoïi meo, tu nro me fideiuf-bb 5 feris.

FR. BALDVINI feris. Nam eo ipfo quod fideiubes,uidens etiarn approbare rei tuæ obligationem : ut amp;nbsp;quod tu præftabisjtes quoquetuaprçftet. SicapudMo deftinum, cùm pater rem filij fui pignori dater, amp;nbsp;filius à pâtre rogatus confcripfiftet inftrumen turn pignoriSjintelligitur filius confentire obli-gationijproptcreaque pignus ualet.l.z6.§.pater. De pignorib.

Porrocùm conuenifiet,uttarem mcam di-ftrahere fiue uenderepoffes : rcfpondit Papinis nusjpignus intelligi contraftum.l. 4.$.ulti. Qu* pot. in pig. Sicuti ediuerfo, dixit rem diftrahi nonpoiTc,cumfignificaret, pignori obligatam nonefle.l.uÿ.feruo.Dcpign. Qui ius habet pignons,ius dirtrahendi habere folet.Itaque con-uentione diftrahendi,illud includitur,quod prç ccdit.nempe ius pignoris.Nequetamé,ubi ucr-ba ambiguafunt,uclobfcura,temerc interpréta ridebemusjpignoris obligationem figniftcari. CumTitiuspromififlct exfuo fundo dare centum modios,fundumqj deinde uendidiflet : ne-gauit Scæuola,emptorem teilen. 1. ult. $,ult. De contrah.empt.Sic profedb negauit fundum fuil feobligatum, non teneri emptoremaftionepeE fonali ex tali promifsione,nemo dubirat. An te neretur hypothecaria,quafi fundum obligatum pofsideret, quæfitum eft. Negat Sequoia ; quia nulla fundi huius fit obligatio.

Vc autem ex conuentione non folum expref-fa,fed amp;c tacita,pignus conftituitur : fic etiam eX ultima uoluntate,auteius coieftura. Solebant olim teftatores cumaliquid legarent,quoma-gislegataiio cautum eilet,reliquas illires fuas hoe

D E P I G. E T H Y P o. 1/ hoc nomine teftamento nominatim obligarc. Papinianus ait, Legatarios in eatantum parte, quçde bonis feruaripoteft, habercpignoriscau fam.l.4.Defeparat. Intelligir,prins deduciæsa-lienum.fed nS exprimit,an in reliquis bonis ha-beantius pignoris,etfi exprefsim datum illis te ftamcntonon fit.Ccitènon exiftimo,id temerc ijs tacite darijurifconfultis placuifle. Scd cuni nouum non effet, ut liberalis interpretatio ulti-mæ uolûtatis fiat,amp; multa qu^ expreffa nô funt, tarnen ex coniedura intelligantur: luftinianus ftatuit,ut amp;nbsp;lî teftator de hypotheca nihil no mi natim cauiffct,tarnen intelligeretur, ei,cui quid legatjobligaffe eo nomine omnia fuareliqua bo na quæ ad eum,a quo legat, ex teftamento per-uenirent.l.t.C.commu.de le. Non igitur obliga-tæintelligûturaliærcs uelhæredis,uel eius qui legatû præftaredebct,fi eas aliûde habeat.quan-quam propter moram non præftantis legatum fuo tempore,mil'sio fieri pofsitin poffefsionem omnium eins bonorû.l.certa.C. ut in poffel.ieg. Sedamp;ftab hærede res duas duobus feparatim teftator legauerif.nô uidebitur, quod uni legat, alteri obligatum pignori elïe uoluiffe. Id ex eo colligo,quod Herniogenianusl.fi fideicommif. Vtinpoffef.lega.refpondit,filegatorumferuan-dorumcaufa niiffusin pofl'el'sioné teneas rem» quæ mihi eft relidææquius elle me earn habere, cui eft relifta,quam te,qui alterius legati norni-ne ingreffusin earn es. Illudporrb fingulare habet tacita hypotheca ex teftaméto dclcédens, quod earn luftinianus inter hæredcs diuidat: fi-cuti amp;nbsp;inter h^redes plures diuiditur ipfa in pet fonam

îS FR. B AL DVI NI fonam ai!lio,quo legatum petitur.Non cnim fin guli tenentur,nifi pro qua parte hæredcs funt,fi in perfoiiam agatur.Pro ea icaque parte ctiâ tantum obligabfxtur,quæ ad hæredes præterea pcr-ueneruntxumtamenalioqui aétio hyporheca-riajindiuiduaeiïefoleatjamp;infolidûdetur etiam aduerfus eum,qui partem rei obligatæ pofsidet. Sed uidit luftinianus hypothecam,de qua nunC agimuSjHonram hæreditariam efle,quàm rebus iam diuifis inter hçredesprimûimponi: amp;cuni ijs fimuldiuidi,quandoconftituitur.Nondifsi-milis eft diuifio pignoris,in l.a.C.de débit, ciuit

DIximus de duobus pignoris uoluntarij gs neribuSjConuentionali amp;nbsp;teftamentario, fine exprefsimfiue tacite conftituantur.Proxi-mum eft,ut de neceflario dicamus, quod uel le-gitimum eft,uel prætorium. Legitimum nunc appello, quod lex ipfà incroducit, inuito etiam domino-Nam etfiinterdum tacite id fubefle in-terpretetur,quia dominus nô noluilTe uideatur: tarnen id ab eins uoluntate penderenopatitur. Taciturn dici quoque poteft:fed legitimü nunC appello , ut magis illuftretur. Huius generis lpeciemprimam,efledicam hypothecam illam, quam luftiniani coftitutio introduxit dotis cau fa,ueldandæ, quæpromifla eftmelreftituendæ fuotépore,fidatafuerit. Solebat certcolimhæc cautio nominatim adijcidotalibus inftrumen-tis-.tantoq; propterea magis luftinianus fefe ea habere proadieâ:ainterpretatur,prçfertim cum amp;nbsp;fide bona in dotis caufa uerfandum fit.Veriim amp;nbsp;illa ratio iuftifsima fuit,quod nimis iniquum indi-

DE P I G. E T HYPO. î? indignumq^ Gtjaut dotem promiflam non dari, aut datam amitti. Damns ( inquit luftinianus) «x utroque latere hypothecamjliue ex parte ma ritrpro reftitutionedotis,fineex parte mulieris pro ipfâ dote præftanda, amp;nbsp;pro rebus dotalibus euiûiszfiueipfç principales perfonçdederint do tesjuel promiferint uel fufceperint,Gue aliæ pro ijs:amp;fiue dos aduenticia,fiueaducnticiafit.l.u-na.$.amp;ut plenius.C.de reiuxor.aft. Primùm ergo maritOjCui dos promilTa eft, tacite hoc nomine obligantur bona promittentis, donee dos detur. Singularia profeétb multa funt præce-pta,dotisnonfolum tonftitutæ,l'cdamp; confti-tuendæcaufa. Singulare illud certc eftjquoddi-ftio dotis pro promifsione habeatur, amp;nbsp;nuda pa ûioproftipulatione.l.ad exigendam.C.de iurc dot. Alterum nunc priuilegium cftjquod Sc es. obligatio fuâhabeathypothecam. Ediuerfo ubi dos data çft : quemadmodum eius fuo tempore reftituendæ ftipulatio femperinterueniffe fingi tutjficamp;eo nomine,mariti, quidotemaccepit, bon.aoblig.ari pignoriintelliguntur. lurifcon-fulti in Pandeftis meminerunt amp;nbsp;mulieris,amp; al terius pro mulicre dotem dâtis, fimulq; hoc no mine pignusaccipientiSjl./.J.fiuxor.De donat. inter uir.amp;uxo.l.t.Qui pot.inpig. Quo exem plo 8c fideiuiToré pro dote abs marito reftè pof-fe dari,plerifque placet. Imperatores tarnen ei remiferunt necefsitatem huius fatifdationis .1. pnica.C.ne fid. dot. den.Sed luftinianus hypo-thecam tanto magis aftrinxit, 8c femper fubeffe interpretatus cft.neqj folum dotis ipfius no mine, fed 8cTMiizst«£lt;vÿffi'W6' ;ut h prætei dotem mu» liée

P FR BALDVINI lier marito nomen aut caûtionem dederit, mart tus quod exegerit etiam reftiruat,amp; intercaeius bona tacite obligata proptereafint.Lulti. C.de paft.conucn.tam fup.dot. Hic ergo duastacitas hypothecas habemusæx parte fcilicctuiri,amp; eX mulieris parte.Sed ubi dos repetitur abs mulie-re,uel eius hærede,hypotheca altero quoq; pri-uilegio fubnixaeft.l.al'siduis. C.qui pot.in pig* Quodfuopoftealocolatiusdicam. lurifconful tinonnifiperfonale priuilegiuin exigendi, tri-buerant m ulieri, Sed ut maior meliorq; eflet eau tio,accefsitluftiniani beneficiuhypothecarium-

Sccundalegitimipignoris tacitiamp; neceflarij fpecieSjfuperiori non difsimilis eft, quod tuto-ris bonaproadminiftratione pupillo tacite obh gétur. Pupillo in hac eau fa co n liât olim datum fuiffe priuilegium exigendi.Sed altera cautione opus erat.Cum autem multis tutoribus fatifda-tio facileremittereturjut non datent fideiulTo-rem,rempupilli faluam fore,faltem retinenda fuit altera in rem cautio hypothecaria. Demo-fthenes ««TÄo'vi^T.non obfcurèfignificat,moris o-lim fuifleapud Athenienfes,ut Se uxoribus,pro dote,bon3maritorum,amp;pupillis,tutorum obh garentur.Idem agnofeo fuifle in moribus uete-rum Romanorum.Sed quid fi nominatim no ac cefferit huius obligationis cautio? Certè lurifco fultijuxoribus nondabant iustacitæ hypothe-cæ.Huius enim benefici j prim us auftor fuit lu-ftinianus. Pupillis tarnen, amp;nbsp;eorum hæredibus dedifleuidentur, amp;fingularietiam interpreta-tioneconferualTe.Iduulgononfatis animaduer tunt:quia Scçuolæ refponfumjçx quo id colligi potell.

poteftjalió detorquent. Cùm piipilli hæres cû nærede pupilli traiifegifret,amp; eius refiduæ qua-titatisjquædebebatur,pignus nominarim acce-pifsct:rcfpondit Scçuola,in ueterem côtraûum iureres obligatas efse.Luit. Inquib.eau.pig. tac. His uerbis Scæuola fignificat,pignus ali-quod taciturn prius fuifse,illudque durare,ficu-tiamp; ueterem obligationem tutelç. Nihil enim tranlkaione noua peremptum efTe, quia nondû eaimpleta fit,hoc eftjefiduaautreliqua quanti tasadhuedebeatur : nec fit perfoluta,licet eius nomine pignus datum fit.Vtilius itaque efle fen tit,ueterem obligationé cflm ueteri fua hypotha caretinere. Ineptum eft,quod Accurfius inter-pretaturiureresobligatasmanere,utearum retentie tarnen fola competat, fient ob chirogra-phariam pecuniam reti nentur. Id hoc loco inepte dici,alij quoque uiderunt. Verùmhialia rc-prehéfionedignifunt, qubdnouideât Scæuola ïoqui de ueteri pignore: fedeonfingant nouam hîc quandam hypothecam, occafione tranfa-ftionistatitè competétcm:quafi quicunq, tran-figit,eoipfobonafua obligate intelligatur,donee præftiterit quod conuenit .Multo certe pro-babilius eft,tutoris bona fuiffe obligata, quia ta cite quoque obligentur pro adminiftratione. Quod certè Conftantinus ita côfirmat, ut ius uc tus potius quàm nouû tradere.intelligatur.l.pro officio.C. de admi.tut. Pro officio ( inquit )ad-miniftrationisjtutoris uel curatoris bona, fi dc-bitores exiftant, tanquam pignoris titulo obli-gata.minores fibimet uindicare minime prohi-bcntur.Idem eftjCtfi tutor ucl curator res mino-rum

rum non àdminiftrauit. Quidigitur,fi tutor bo na lua uendiderit ? Et fi in hlcum transferantur, cuniluacaul'atransferuntur,amp;ius pignoris ex fequetur,ut Seuerus Imp.refcripfit,!. una.C.rem alie. ger. Seuerumcumhicnomino,rurfus con firmo quodpauloantèdixi,Iurilconfultorû no-ârorum tempore receptam fuiflehanctacitâ hy pothecam. Illud prætereamagisfingulare efi, quod Theodofio placuitjfi mulier fulceptalibe-rortim cutela,iterum nubatpriufquam autijs tu tore pecieritjaut reliquaperloluerit ; ipfius quo-quemarici bonai/s tacite obligari.l. penult. In quib.cau. pig.tac.l.î. C. quando mul.tut.ofhc. De rebus,quæpupillari pecuniaab aliquo em-ptæ,pupillis tacite faltem obligantur, dicam po ^Itea. Nûc magis huius loci eft, quod luftinianus Katuit,l.cum,oportet.$.non autem.C de bonis quæ lib.fi pater in adminiftratione bonoru ad-uenticiorum filijfa.aliquid male geflerit, bona paterna hoe nomine,faite ut pâtre mortuo impe ti pofsint,tacitè obligari, amp;nbsp;quidem obligatain telligi abs tempore lufeeptæ adminiftrationis. quod amp;. de bonis tutoris dici poteft. Sed amp;nbsp;fi pa ter uel mater fecundas nuptias co trab at : omnia eins bona filijs ex priori coniugio fufeeptis taci tè obligari ad lucra ijs conferuanda,quæ ex prio-ribus nuptijs defcendunr,conftitutum eft.1. hac ediiftali.^.penult.l.fi quis prioris.ÿ.penult. amp;nbsp;ult. C.defccun.nupt.

Porro refcriptum eft I.4.C.inquib.cau.pig. tac.fatis norum elTe,amp;ratione conftitutum, non folum bonaprimipilorfi obligari fifco,fedamp; mu quaeijs nuptæ funt, dotes. Anidfatis

nunc notum fit,nefcio.Certè qua ratione fit cou ftitutum,adhuc quæritur. Elt enim ualde nouû amp;nbsp;fingulare exemplum taciti pignoris legitimi, cui qui dé amp;nbsp;dos ipfa fum niittatur. Audio equi-denijquodalio loco traditum eftjUtilitatem pu-blicam præferédam effepriuatorumratioiûbus, ut piobetur,pnus filco fatisfaciendum effe ob caufamprimipili, quàm doti.l.j .C.de primip. Sed quæ'nâ ilia publica ratio hîc fit, rurfüs quç-ritur. Primipilum facile intelligimus,Legio-nis fuilTe ueluti principem. Scribit auté Viélrua uiusdeRe militari lib.z.cap.S. eum.tanquam ca put.conl^cutum effe totius legionis mérita Si piæmia.ïtaque ScPapinianus meminit commo dorum ex ratione primipili, 1.2,3. De adim.leg. Fortafl'e ad eins quoque curam pertinuit diui-fio militaris annonæ inter milites diftribueildæï quam ut meliorifide erogaret,pl3cuit, ut fiali-quidinteruerteretjamp;eo nomine fifco effet obno xiusjfifcus poffet nô modopignoris iure in eius bona manum inijcere, fed amp;nbsp;fiuxoremhabeat, in res doules. Solet quidem dos feparari,pu-blicatis mariti bonis.Sed in hac caufa confundi-turffaltem in fubfidium. Reliqua tarnen uxo-risbona,ueluti recepticia,feparantur. Sicenim accipio illud Antonini Imp.ad Eutropiam:Sibo namariti tui ob reliqua adminiftrationis primi-pilariæ à fifco occupata funt:res,quas tuas effe li quidb probaueris, ab ali)s feparatç tibi reftituâ-tur.l.t.C.dc priuil.fifci. Sanè quæcunque fue-rit hçc adminiftratio primipilaria,hoc etiam habet fingulare,ut ex ca filij teneâtur, etfi hæredes non fint partis fui primipili.l.4..C.de primip.

Siullumeftfrequéspignus taciturn amp;nbsp;legi* timumjcftillud quod fifco tribuitur. Hermoge nianusaitj fifcumfemper habere ius pignoris. 1. 46.$.fifcus.De iure fifci. Hoc uere dicituf,fi fifco ita aliquid debeatur,ut nec damnum accipiat po tiusquàm ne lucrum confequatur, is laborer. Paulus ait I.z.Dereb.eor.quifub tut.Si pupillus à fifco emat,dubitationem non elfe, quin ius pignoris faluum fit. Sed amp;nbsp;Antoninus Imp.l,2.C. In quib. cau. pign. tac. refcripfit, certum elfe, cius qui cum fifco con trahit,bona ueluti pignoris titulo obligari,quamuis fpecialiter id non eX primatur. Idemloquens deeo,cuififcus uedi-gallocauit,ait, hocpadouniuerfa quæ condu-dor habet,habuif ue eo tempore, quo ad condu dionem accefsit,pignoris iure fifco teneri.Lj.C. de priuil.fifci.Denique in l.i.C. In quib. cau.pig-tac. fcribit,uniuerfa bona eorum qui cenfentur nice pignoris,tributis obligata elfe. Ego uero tributaria prædia hue non referam,quia no fini' pliciterpignori tenentur,fed penfione potius o-nérataprincipaliterfunt. Itaqueamp;Cicero contra Rullum, prædia penfirantia ab obligatis di-fcernic,diftinguitque. Atficapitatio debeatur, redèdicemus,eius caufaobftringipignore oni' nia bona capitecenfi. Certe Cicero Verr. 5.loques dedecumisjPublicanum uocatpignerato-rem. Cæterùmfi propter delidum fiico mulda aliqua debeatur,in cius pœnæ perfequutione fi-fcusiurecommuni utetur:tantumabeft,uttunC ullum habeat ius hypothecæ tacitç.l.57. De iure fîfci.l.una.C.pœn.nfc.cred.præf. Redè itaq; Vl-pianus dixit,elfe quofdâ cafus, in quibus fifeus hyP‘’‘'

Porto Martianuslao.ad Municip.Simile (in-quit )priuilegium fifco,nulla ciuitas habet in bo nis débitons, nifinominatimidà principe datû fit.Sic Antoninus Imp.ait,eaufam Reip.no fepa-rariàcæteris creditoribus, qui habeiit perfona-lcmaftionem,finequebeneficio fibi cSccffoius pignoris nafta eft,ncque fpeciali ter in obligatio-ne pignoris fibi profpexit.l.2.C de iure Reip. Sane remp.Rom. habuifle ius pignoris, ficuti fifcu Principisid haberedixi, non dubitb; tametfi o-limfæpius fiebat, ut populo exprefsim cauere-turprædibus amp;prædijs,utanteaetiam annota-ui. AcRefpublicaquidem propricdicituripfius Vrbis: cumciuitatcsaliæ,locopriuatorum ma-gis habeantur, ut ait Caius Ltd. De uerb. fignif. Itaqueamp;deRep.Romanareftèaccipietur,quod Paulus fimpliciter ait, Remp.creditricem omni* buschirographarijs creditoribus præferriil.pe-nult.$.f. Dereb.auft.iud.pofsid. Nam amp;nbsp;fi alias Refpublica aliarum quoque ciuitatum codé iure uti dicatur,quo utitur pupillus, I.5. C. de iure Reip. tarnen ciuitates nonhabent ius pignorisj ficuti pupillus. neque tcmerè eft qubd Præfides iubentur, cum earum pecuniam credunt, de pi-gnore exprefsim conuenire.1. libene. Deufur* Verùm multis ciuitatibus fingulari Si fpeciali Principum beneficio tributum olim fuit ius pignoris,ficuti amp;nbsp;priuilegium exigendi:ut hoc pri uilegio præferri poffent omnibus chirographa-rijs creditoribus,illo iure etiam in rem agerent. Plinius in Epift.ad Traianum lmp. quod exige« di priuilegium uocant Iurifconfulti,7r^w7lt;’raf'*/'*A* c c 1 appel-

^6 FR. BALDVINI appcllarcuidetur:multisqjfciibitciuitatibus da tum fuifle,multas etiam confuerudine quadani id efle confecutas,amp;Iege ueluti fua fibi fumpfif-fe. Sed de pignoris iure, quod maius eft, nunc quçrimus. Gerte illudreótè curant ciuitates cum altero coniungi; nequequiillud habent, hoca-mittunt.l. Antiochenfium.Dereb. auä.iud. pof-fid. Sed ne nihil in uniuerfumciuitatibustri-butum hic elTe uideatur, Conftantinus ciuitati-bus omnibus mutuam pecuniam credentibus conceflitius aliquod ueluti medium inter ius pi gnoris amp;priuilegium exigendi : propius tarnen accedcns ad ius pignoris, amp;nbsp;exigendi priuilegio maius. Statuit enim Conftantinus, ut fi ciuitas mutuam pecuniam crediderit, amp;nbsp;debitor foluen do efle definat.debitoris huius bona in alios iam translata, quodammodo teneantur, ut polTeflo-res faltem pro rata parte rerum, quas polTident, conueniri pofsint. l.a.C. de debit.ciuit. ConftaU tinus ait hoc cafu res illas efle ciuitati obnoxias. Sed nemo exiftimet, plenam efle oppigneratio-nem.Si uerum pignus fubeflet, infolidum con-ueniretur partis quoque pofte flor. Efle enim feiet indiuidua hypotheca. Sed quemadmodum il lamdiuididixi,quç tacite tribuiturlegatarijs:fic amp;ifta,quæciuitatibus. Cumquehancrurfusre-ftringat Conftantinus ad caufam pecuniæ credi-tæ,cuius amp;nbsp;alioqui multa fingularia præcepta ef fedicuntur,non aufim hoc beneficium latius in-terprecando,aliö producere atq; protrahere.

Vtperfequamur reliquas Ipecies legitimipi' gnoris, Papinianus ait : Senatufconfulto ,quod fub Marco Imp. fadum eft,pignus infulæ credi-tori

DE PI G. E T HYPO. 37 tori datum effe, qui pecuniam obreftitutionen» ædificij mutuam dedit.l.iln quib.cau. pig.tac. Tribus aljjs Pandedarum locislegimus,huic cre ditoridatum efle priuilegium exigendi. 1.25.51 cer.pet.l.t.De cels.bon.l.i4.De reb.auft.iud.pof. Sedamp;duobuslocistraditum eft, eumquinauis fabricandæjuelinftruendæjuel armandæ, uel e-tiam emendæ eau la credidit, priuilegium habe-re.1.20 amp;34.Dereb.aud iud pofsid. PrætereaVl pianus ait, Si nauis fuit obligata,amp;ad armadam earn uel reficiédam ego credidero,potioremme elfe prioribus creditoribus,quia mea pecunia lal uam fecerittotius pignoris caufam. I.5 Scô.Qui pot.in pign- Poftremo lullinianus Nou. conft. 97.fcribit,creditores,qui pecuniam crediderunt, ut uel nauis ematur,extruatur'ue, aut reficiatur: uel ut domus exædificetur, uel etiam ager aut a-liud quippiam comparetur,priuilegio hypothe-cæ omnibus præferri. Hæc mihi ualde obfcurè amp;nbsp;confufè dici uidentur, Sc perturbatè inuolui. Nos,fl forte illulfrari ab interprété, expliçarique ordine aliquo pofsint,amp; euolui, primùm uidea-mus de creditore,cuius pecunia domus aut nauis,aliâue res debitoris refeûa côféruataque eft. Deinde de eo,cuius pecuniaresconfeûa.compa rata,aut empta eft. Quod ad prioi é quçftioné at-tinet,audio nominatim hic fieri mentionem do mus amp;nbsp;nauismeqj nefcio,aliquid in ijs reb.fingu lare uideri,qu6d Si. inter effe Reip.dicatur,fartas teftas effedomos,quibus publicus afpedus or-netur-.Sc multas bene inftruftas elle naucs,adu-fum commerciorum Slt;annonæ. Nam Si. Suetonius fctibitjClaudium Imp.cum annonæ profpi cc 3 ceret,

teret,magna com modapropofuilTe ijsqul mcr-caturæcaufanaues fabricarent. Sednon uiden-tur tarnen hîc lurifconfulti moucri fingulari ali-qua huius generis ratione.Eo certe in ea non hæ rentjfed aüam adferunt,qnæ Sein alijs rebus locum habef.ßc tarnen ualet non Iblum ad ius pignons dandum,fed amp;adhocpignus nouo quo-dam amp;nbsp;fingularipriuilegiöpromouendum. Vl-pianus I.5 amp;nbsp;6. Qui pot.in pig.poileaquam dixit, interdum pofteriorem creditors potiorem elfe priore:de eafpecieleloquifignificat, ubi ad rem conferuandam impefum eft, quod fequens cre-didit.amp; hoc exemplum adfert.Si nauis fuit obli-gata,amp;ad armandam earn ucl reficiendam cgo credidero.Tum uero haue ratione adijeit; quod fequentis creditoris pecunia, faluam fecitto-tius pignoris caufam. Hæc ratio diligenter ob-feruanda eft; quæ plura certe in recelTu habet, quàhi præ fe ferre uideatur. Vlpianus in propofî tafpecie plufquam commune pignus dari, non obfcurc fignificat: hoc eft, taie pignus,quod etia prioribusaliorumhypothecispræfcratur: amp;in^ terea tarnen indicat,alio modo minus quippiam efsequàmpignusîhoceft, né nifiaduerfus alios creditores ualere. Ait,ubi credidi ad reficiendam rem,quæalijs iameratobligata,meijspræferri, quia mea pecunia faluam fecit totius pignoris caufam.Iuftilsimahçc ratio eft. Nifîcredidiflem, rcs oppignerataperijiret.Sicôferuaui,amp; ira alijs profui,115 debeo intereain damno elfe. Sed em-ptori non uideor profuifie.Nam etfi rem ita con-feruatam emerit,fuo precio emit. Si integrû ius pignoris effet,rem nihjlomüms fequeretur. Sed

Vlpianus aliud innuit: amp;nbsp;in co hærendumefle, pluribus uerbis contendit Connanus.

Alterable quæftio eft,de ijs quorum pecunia debitor rem aliquam côparauit,quatn prius non habebat. Vlpianus, pofteaquam dixit potiorem efle creditorem, qui ad rem conferuandam credi dit,adijcit:Idem efle, fi ex numis pupilli res fue-rit comparata; ac, fi fuerint duorum pupillorum numi,ambos inpignus concurrerepropijspor-tionibus,quæ in precium rei fuerint impeniæ.L 7.Qui pot.in pig. Idem Vlpianus l.j.Dereb.eor. qui fub tut. ait,Si pecunia alterius pupilli alteri pupillo fundus comparatus fit,pignoris obliga-tionem eum habere,cuius pecunia fuit emptus. Sed hocrurfus pignus,plufquam pignus elle ui-detur, amp;ad ius dominij magis accederc. Certc Vlpianus ipfel.î. Qtiam.exfac.tut. Si (inquit) tutor uel curator, pecunia eius,cuius ncgociaad miniftrat,prædiain nomen fuum emeric,utilis aétio ei,cuius pecunia fuerit, datur ad rem uindi candam.Si tarnen rem nolit,poteft pecunia cum ufuriscondicere.l.j.C.arb- tut. Sed amp;militi,cu-ius pecunia aliquis fuo nomine prædium eme-ritjUtilem uindicationédari, ait Philippus lmp. 1.8.C. de rei uind. Taliscertè uindicatio magis dominij,quàm pignoris ius fubefte fignificat. Sed amp;nbsp;fi uxor marito pecuniam donauerit, ex eaque prçdium maritus emerit, mulicri datur u-tilis in rem aûio, faltem quatenus dédit, non e-nim prçdium,fi pluris fit,totumuindicabit.l.55. De don.inter uir. Sed quid fi neque pupilli,ne-que militis, neqjuxoris pecunia fuerit? Nullam reiemptæuindicationem,nuilumq-,in earn ius c c 4, taciti

40 FR. B AL DVI NI taciti pignoris elTe, refpondeo. 1. fi ea. G.de rei uind.lquamuis.C.de pign.Nam Si. Vipianus !.$• $.planè.De tribut.non obfcurè fignificar nihil in earn rem iuris efle, ni fi fuerit creditor! nomina« tim pignorara, Cæterùm ubi exprefsim pignora ta eftjiam certè no erit fimplex pignus; fed omni bus^etiam prioribus,hyporhecis præferetur.l.li-cet.C,qui pot.in pig. Hic facile agnofcit leftor îngeniofus,etfipaucisagam, nihilqueambitio-feiademjtamenhæcfingulariterobferuâdaelTe.

VT genera pignorum abfoluam, fupçreftal' tera neceliarij pignoris fpecies, nempe pignus Prætoriû. Vipianus l.iô.De pign.afl;.ait,eX quacunq; caufa Magiftratus inpoflefsionéali-quem miferit,pignus conftituitnon alias tarnen iulfu Magiftratus id conftitui 3 nifiuentum fuerit in poffefsionem. Aulus Gellius notât,uetc-resdixilTe Pignoris capioné. Sedin hoc genere pignoriscapiofuiffemaxime uidetur. Sicenim pignus dicebaturid, ciii Magiftratus inijciebat adcoercendâalicuius contumaciam .Frequens efthæcin ediâis Prætorumclaufula, pignori-Bvs cAPTis coMPELLAM. Sic leiiatores coge-bantur mulôta Si pignoribus uenire in fenatuni, ut Gellius fcribit,amp; Cicero Philip.t.Idem Cicero lib.3.de Orat.fcribit,Philippû Cof inftituif-fe,pignoribus ablatis coercere L.Craffum Sena-torem. Sed de Prætorio pignore lurifconful-tos audiamus . Vt fit taie pignus, eft necefle, ut amp;nbsp;magiftratus iufta autoritas,amp; rei quædam uelufi apprehéfio interueniat.Sipignusin cau-fam iudicati ex autoritäre eius qui iuberc potue lit»

DE PIG. ET HYPO. 4» ïit,captûûtjpignus cSftitui ait Vlpianusl.io. Qui pot.in pign. Idem Vlpianus l.j.g.t.De reb. eor.qui fuErut.Pignori (inquit) capi iuffu ma giftratus uel Præfidis, uelalterius potcftatis, SC diftiahi fundus pupiHarispotell.Sed amp;c inpof-felsionem rerum pupillarium mitti àPrætorc quis poteft,amp; ius pignoris contrahitur : fiue legator um feruandorum caufa,fiue damni infefti. Tandÿtn adijcir,taies obligationes non ex uolû täte iudicis fieri,fed ex magiftratuum auétorita te. Quid,quantumque olim inter iudicem, qui priuatus alioqui homo elle folebat,amp; Præto-rem, quem Magiftratum appcllamus.interfue-ritjfatiSjUt opinor,nunc notum eft. Porto mul tæ funt caufæjex quib.quis in poffefsioné mitti tur.Viceautemcautionisin poflefsionem mit-tijait Vlpianus 1.15.$. fi quis damni. De damno inf.Iure PrætorioefleuelutipignuSjaitSeuerus Imp.l.j.C.utinpoiTef.leg. Non crattamé olim pignus omnimodo.Nulla enim hoc nomine e-rat aftio hypothecaria ad rem perfequédam,ne-que fine polTefsione confiftebat durabat' ue hoc pignus. Sedluftinianus effecit, ut pignus Præ torium,uteretur commun! iure pignorum,amp; perfeûum pignus eflet:hoc eft,ut ex eo daretur perfecutio hypothecaria,fi quis forte poflefsionem amififlet.l. ult.C.de Præt.pig. Ac Papinianus quidemjrefpóderat, mifso legatario in pof-fefsione,res pro emptoreufucapi, falua Præto-rij pignoris caufa.l.ii.Pro empt. Sed ab hærede ita ulucapi pofle fignificatmtinterealega^tarius, quandiuinpoflefsionemanet, ius pignoris ha-bcat.Si is pofsidere defijffet,Papinianus refpon-c c 5 diflet.

diflet, fl mul definere pignus illud Prætorium, tjuod cum poflgfsione quis naüus erat. Sed (ut dixi ) luftinianus uoluitjut non folum ius rei re tinendç ex hoe pignore competeret: fed alio-rum pignorum exemple,ius quoque effet per-fequendæ. Certè qui in poffefsionem mittitur, quia damni infeóti non cauetur,hoc eft,quia ne que debitor repromittit, neque creditor fatis-dat, tale pignus confequitur, quod priores ere ditorum hypothecas etiaminfringat. Namad-uerfus talempoffefforemnon dari alijperfecü-tionem pignoris, fingulariter refponfum eft à Iurifconfultis.I.t5.$.fi qua.De damno inf.

Scioequidem uulgo dici,aliud effe pignus Prætorium,aliudIudiciale.SedIurifconfulti iu diciale non nominant,neque interprétés id con finxiffentjfi quid ludiciale dici rçûè pofsit intel lexiffent.Simus ergo contéti fimplichquæ amp;ge neralis amp;nbsp;propria elhappellatione pignoris Præ torij. Erat amp;nbsp;illa uetus Græcorum cuiusamp;anteamemini,amp;rurfus mentio poftea fiet,quçdam ucluti Pretoria pignoris capio. Sed iure Romano comprobata non eft.

COmmemoraui hadenus quatuor genera pignorum,duo uoluntaria.ex conuentio ne uelteftamento:duoneceffaria,alege uel ma giftratu. Et quia non folum exprefsim,fed amp;nbsp;ta cite pignora contrahantur,id quoque explicui. Supereft altera pignorü qualitas, q, aut fpecia-lia illa fi nt,aut generalia. Ait Papinianus, couen üonem gcnexalcmin piguote daudo bonorum

DE P I G. E T HYPO. 43 ueî pofteaquæfitorû receptam efl'e.l.t. De pign. Exemplum generalis hypothecæ,qua quis obli gatomniabonaquæ habet, habiturusue eil, fæ pcinPandeûis occurrit.l.obligatione generali. i.Paulus.l.penul.Dcpign.l.ulti.Qui pot.in pig. î-fiquimihi. Deiureiîlci. Ac ne quis obijciat, quod dici folet,creditorem, fi hypothecaria ue-iicagere,probaredebereréfuilTe debitoris cum pignori ab eo data eftd.ante omnia. De probar. Caius occurrit,adrhonens idtârumdici,ubifpe_ cialiseft hypothecaunius alicuius rei,non etia 11 lit generalis omniûbonorû.1.15.$.«. De pign. Quidenim? Poflum fane rem alienamdarc pignori fubhac conditione, si MBA FACTA FVE-RIT : At talis conditio ineft obligationi generali bonorum futurorum,ficutiamp; fruétuum nafci-turorû.quodCaius eodem refpÔfo complexus eft. ImóucróIuftinianusftatuitjUtllquis lim-pliciterobliger omniabonafua,intelligatur SC ea obligatione corn^leûi que poftea acquiret.l. ulti.C.quærespig.obl.pon. Fateturalio loco, moris fuiffe,ut futurorum bonorû mentionem nominatim facerent generales hypothecæ.l.uU ti.C.deremifs.pig. Verùm amp;11 ea forte expreß-fa non fit,tacite tarnen intelligi uoluit. De legato aut donatione non idem fortafle diceretur. Nam Paulus 1.fi ita.De auro Sc arg.leg.ait, fi le-gaueroueftemmeam,earn tantum uideri lega-tam,quæteftamenti tempore fuilTet; quia hæc demonftratio m e a m præfens,non futurum tem pusoftédat. De donatione inter uiuosjuel tien ditione,idemdicemus. Sed hypothecam,quia nünoriseftmomentijlibeKaliinterpretationefa

44 FR. B A LD VI N I eile producimus .Sane cum luftinianus impro-bat paäöjde eius qui adhuc uiuic bonis hæredi tarijs cóceptü:amp; donaciones Si hypothecas eius quoque generis improbat-l.ult. C. de pad. Sed loquitur de fpeciali potius quarn de generali hy potheca.Nempecumquis eâipfamrem, quam exalteriushæreditatelperatjobligaret. Verum fi quis generaliter, quç habiturus etiam eft,obligat: nihil obftat, quin Siea comprehendan-tur quæ ex hæreditate forte poftea obuenient. quod Si ipfe luftinianus fatetur,l.ult.C.Quç res pig.obl.pof. Porrointereflequidädicht,utrum quis præfentia bona cum futühs,an futura tan» tumobligetrquod priori cafu futurorum obligatio retrahatur ad tempus conuentionis,pofte riori non ité:id ego audori qui hoc probandum fufcepit,nunc relinquo. Illud certius eft,quod luftinianus ftatuitl.ult.C.deremifl.pig.rcm ge nerali obligatione femel exéptam,confenfu cre-ditorisineam pofteanon temererecidererhoc eft,liquid exbohismeis cófenfucredicoris,cui generaliter obligaueram omnia, uendidero, 8c poftearedemero,idrurfus no obligabitunfi mo do nihil dolo malo fecero.Nam fi qua eius fufpi cio fit,purgandahæc eftet.l.ficut.$. luperuacuu. Quib.mod.pig.uel hyp.fol. Præterea ad reftrin-gendam hypothecam generale pertinet, quod Paulusrefpondit, non includi eaquæ ab hære-de eius qui obligauit, exàlia quam hæreditatis caufa,quefitafunt.l.2p.Depign.Siquodplacuic etiam ea non contineri, quæ uerifimile eft qué-quamfpecialiter obligaturum nonfuifle.l.ó./. S.DcpignJ.t.C.Quætcspig.obJ.poir. Quid i-gitur,

DE PIG. ET HYPO. 45 gîtur,fi quis generaliter bona fua obligat;an nierces,quas habet uenaleSjComprehendit? Cet tè comprehendit, quatenus eas habet. Nam ira obligaffe no uidetur, ut etiä diftrahere amplius non poffet. Legato generali non réméré conti-nentur.l.ji, §.uxor. De tifufr leg.l. pediculis.§.i. Deau.amp;arg.leg. Sediamdixi,facilius interpre-tatione produci hypothecam,quia minus detra hat. Sane cum feruusdominiuoluntatejomnia eiusbonaobligalTet:refponfum eft,eum quoqj ipfum 1'eruum comprehédi.Lap.ÿ.ulti.Dcpign.

Generali hypothecæ perGmilis eft hypotheca alicuius uniuerGtatisjUeluti gregis,aut taber næ.Si grextotus renouatus fueritjlummifsis no uiscapitibus in locum demortuorum :utideni grex durare intelli gitur,Gc amp;nbsp;eadé hypotheca.1. ij.Depign. Sitabernæ alicuius merces omnes diftraûæ Gnt, fed reparatæ fint,amp; aliæ illarum loco fubftitutæ; eadem amp;nbsp;taberna tabernç hy potheca effe intelligitur,Gcuti oftendit Scæuo-lal.penult.Depign, Idem Scæuolal.na.s'.i.De uerb. oblig.narrat,quendam Callimachum no-minatim obligaffe merces, quas haberet,quasq; ijs diftraftis repararet : Gcuti amp;nbsp;Demofthencs wfÀfl:«f.7r«f«:)-f.non difsimilis cóuentionis me minit. Sed neceffe no eft illius reparationis mé-tionem exprimere. Cæterü G non aliqua rerum uniuerGtas obligata principib fuilfet, fed certæ potius quædam fpecies;hæ demum obligatç in telligentur,nonetiam quæcarum deinde loco fubftitutæ uidentur.Vndecum prædiacûman-cipijsjquæ in ijs erunt,oppignerata fuiffent : re« fponfum eft,non obligati quæ ijs mancipijs de-funâ-is

F R. B A L D V 1t funöis fummifla effent. 1. fideiuflor. §. ultî. Ötf fideiuff.

Vbi tacita eft hypothecaffolet effe generalis,! præfertim ubi légitima eil : ficuti ediuei so fpe-cialis hypotheca læpius eftexpreffa. Itaquefe-pelegimus,rem exprefsimobligari, quæfpecia liter obligattir: amp;ediuersó, fpecialiter obligari, quæ exprefsim. Papinianus i.i.De pign.fignifi-catlpecialem effehypothecam,cum in fpeciem unius alicuius certæ rei confertur conuentio* Veriim amp;nbsp;fi fpecies plures nominatim obligen-tur,fpecialis Temper effe dicetur hypotheca. Ac folebantquidemueteres maioris cautionis er-» gó hypothecam fpecialem cum generali coiun-gere,utindicat Caius l.t^.^.qnoddicitur.Depig» Nam amp;utilior,modólpecialis5modó generalis eft. Obleruaui tarnen,aliquandocrcditori uti-' lius effe,generaliter tatum bonadebitoris obli' gari:quam Scgeneraliter omnia,Scnihilominus fpecialiter quædam. Si tantum generaliter fint credirori obligata,nihil detrahitur, fi deinde u-na aliqua fpecies alteri obligetur.1.2. Qui pot.in pign. At fi præter generalem hypotheca, quæ-; dam res fpecialiter nominatimquepignori .obli gentur.-quandiu ex his fatisfieri poteft,prior cre ditornô poteft impetere reliquabona,quæalte ri fortaffe deinde funt etiâ obligata.1. z.C.de pi-gnor. Sanè taméinterdum generalishypothe-» ca,minus quàm Ipecialis, rem obftringit. Non enim manumifsioni obftat, ut amp;nbsp;antea dixi, intelligi poteft exl.z.amp;j. C.de fer.pig.da.l.pe-nuit. In quib.eau. pig.tac. 1.generaliter. Qui àquib.

POrró nulla eft ta fpecialîs hypotheca rei ali-cuius,quinamp;: ad eius reiaccefsiones jptraha turatqsjpducatur. Itaq^ fi fundus obligatus fit, cric amp;nbsp;alluuionis accefsio obligata. 1. fi fundus. De pig. Sed amp;nbsp;fi fola ^prieras fit pignori data,u-fusfr.pofteacofolidatusjpignori quoq-, effein-telligicur exéplo alluuionisjut Paulus ait.l.fi cS-uenerit.§.i.De pig.aft.Deniq-, obligatoru uel prç diorûfru(ftus,uelpecorû fœtus, uelmâeipiorum partus,pignori obligatiói accedût.1. grege.1. Pau lus.§.fi mâcipia.De pign.Sed amp;nbsp;fi area aliqua fue rit oppignerata, amp;nbsp;deinde domus in ea exædifi-cetur:hanc quoque obligari conftat.l.fi fundus. g.fires.Depignor. Vcrùmanpignus fortisnomine datum, ufurarum quoque nomine tene-tur?Conftat,pofle ira conuenire,ut in forte tantum,uel in ufuras duntaxat teneatur.l.folutum. §.fiinfortem.De pign.aft. Sed quid fi debitor fimpliciter pignus dederit? Scæuolal.tS. Qui pot.inpign.refpondet,datum uideritâpro forte,quàm pro ufurisjijs etiam quæ poftea debe-buntuT-.adeo ut fi priufquam hæ commilTç fint, alteri deinde res eademobligetur,tamen ufurarum quoque pofteacommiflarum nomine potior fit prior hypotheca.l.tS. Qui pot.in pign. Sed nihil ne hic intereft,utrum ufuræ ex ftipu-latu,anuefô ex mora tantum ueniant? In alijs caufis diferimen magnum eft. Hic nullum elfe uidetur: quia pignus dari uideaturinid omne, quod deberi poteft. Proptereaque amp;nbsp;fi pœna accédât,uel ex delido debitoris, ueluti contuma-«iaaut jnficiatione, crefeatobligatio principalis.

4S FR. B AL DVI N I Jisjpîgnusfimulco nomine obftringi teneriqj cxiltimo. Fideiuflbris tarnen aliam elle caulam fcio. Sed non eft obfcurum, cur pignoris quam fideiuflbris obligatio facilius augeatur atque jproducatur.

DeconditionalihypotJiecti. CAP. Xt CVm hypotheca,quæcunque tâdemjfit ac-cefsioalterius obligationisihuius etiam obligationisqualitatesueluti induit. Siitaque principalis obligatio fitconditionalis,erit amp;nbsp;hy potheca.Sed fieri etiam poteft, ut puræ obliga-tioniaccedat hypotheca conditionalis,fi ita no' minatim conuenerit. Vtrumque cal'um Martia-nus complexus eft, fimulque diferimen notât, ” l.ij.^.penult.Depign.InquitiSifub condition® ” debit!nomineobligatafit hypotheca,dicendn eftanteconditionemnon redèagi:cû nihil in-terim debeatur.Sed fi fub conditione debit! con

” ditio euenerit, rurfusagere poterit. Sipræfens ” fit debitum,hypotheca uerb tub conditione, ” agatur ante conditionem hypothecaria : uerurn quidem eft pecuniamfolutam non elTe, fedau-’’ ferri hypothecam iniquumeft. Ideoq^arbitrio ” ludiciscautionesinterponendæ funt,fi condi-” tioextiterit,necpecuniafoluatur,reftitui hypo ” thecam,fi in rerum natura fit. HæcMartianus.

qui primo loco agit dedebito lub conditione, hoc eftjubiprincipalis obligatio eft conditiona lis,amp;per confequens hypotheca. Cum dicit, nihil interim deberi, rationem reddit, cur dixe-rit,nonredeagi ante conditionem :nectarnen fi agatur,quicquam confumi.Itaque euenientc poliea conditione debit! códitionalis,rurfus agi pofle.

de P I g. E T HYPO. 4? pofie. Alterum deinde cafum exponit Marti-anus, cum principalis obligatio pura præfens elt, hypotheca uero exprefsint fub conditions concepta.aitquejpofle quidem ftatim peti quod debeturjfedanteconditionem nonpofleagi hy pothecaria.IncereatamenpolTecreditorempete realiam cautionem à ponelTorc rei ita obliga-tæ,ne rem hanc interea amittat, âut deteriorem faciat: quemadmodum amp;!: Papinianüs ait Lino« mnibus. De iudic.In omnibus bonæ fidei iudi-cijs cùm nondum dies præftandæ pecuniæ ue-nit,fi agat aliquis ad interponédam cautionem, exiurtacaufa condemnationem fieri. Vlpianus fcribitddem dici, fi ante condirioncm cautio tails petatur.l.inter omnes. Qui fatifd. cog. Quid igitur, ubieuenit conditio hypothecæ, ex quo tempore contrafta hypotheca intelligitur? Gerte fi conditio fuit in poteftate debitoris, non ui-debiturilla contrafta,nifiexquo primufdiecqn ditio impleta eft, namamp;tumprimùm apparer, debitorem uoluifferem obligari. Sed fi conditio fit fortuita,quandocunque euencrit, retro trahe tur ad tempus conuentionis,ne interea fit in po-teftatc debitoris hypothecam eludere. De con-ditionibus in uniuerfum dixi alias fufius. Quod nuncdico,Caiusfcripfitl.ti.§.t. Qui pot.inpign. Sed amp;nbsp;Africanus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qui pot.in pig. loquens

de iure hypothecæ conditionalis, primùm ait, fub conditione creditorem tuendum elle aduer-fus eum,cui pofteaquam quicquara deberi cœ-piffef.fi modo non ea conditio effet, quæinuito debitoreimpleri nonpoffet. Deinde adifcitrSed amp;nbsp;fi hæres ob ea legata,quæ fub conditione data dd erant.

crant, depignorerei fuæ conueniflct, amp;nbsp;poftca cadem ipla pignora ob pecuniam crédita pigno-ridcdifsct,ac deinde côditio legatorum extitiP fet;hic quoque tucndum eum, cui pignus prius datum effet, exiftimaui. Sanè conditiones con-trafl;uum,cumeueniût,retrotrahi,adtépuscon-uentionis; legatorum uerb conditiones non re-trotrahi, fed ex eo primû die legata deberi, quo eorum conditio extitit, fæpetraditum eft. Sed pignoris legatorum caufa dati ab hærede conditio,uidctur conditio alicuius contradus amp;nbsp;con-uentionis. Deinde cum ipfius legati conditio e-uenit,quôdintereain fraudem legatarij hçres de re legata (latuiffet,ueluti fi eâ alienaffet, aut ob-ligafset,reftinditur. Iraq; amp;nbsp;pignoris teftamen-tarij conditionem retrotrahi dicam, ut occurra-turfraudi hæredis, rem legati nomine obligatâ interea alienantis,aut obligantis. Porrbeum do pignori, rem alienam lub hac conditione, SI ME A fiat: an rerrotrahatur hæc conditio, paulo póft dicam, cum dealienæ rei pignore di-xero,quodindeinftituo. Multaiam didafunt, quæ ad pignus conftituendû pertinent;fednon-dum dida funt omnia. Quæritur enim adhuc, quæ res pignori dari pofsint, amp;nbsp;qui rem pofsint pignori obligate. Hæc fuperfunt capita duo ex-ponenda, utquæin conftitutione pignoris re-quiruntur,teneamus.

PRincipio dicerc folemus,rem plane aliénant pignori dari no poffe.Scd hæc definitio ual-de periculofa eft.Certc cum id dicitur,longa cx-plicatio eftneceffaria, Jnprimisquediftinguen-dum

DE PIG. ET HYPO. ƒ» ^uiti ùidetur inter eum qui feiens dat rem alie-nam pignori. 8c eum qui ignorans.Sciens, tene^ turetiamerimine ftellionatus, qui creditoréi-gnorantéfefellit.l.iô.ÿ.i.Depign.aa. Ignorans* laltem tenetur in id quod crediroris intereft.1.6* C.fi alie.res pigi Piguus certè nuüum eft,quod ad ipfius rei dominum attinet: fine is pofsideat, fine petat rom fuam.Sed alioqui non eil omnino inanisconuentio huius pignoris.Nam amp;nbsp;hypothecaria creditor poterit connenire debitorenl pofsidentem, amp;nbsp;debitor perfoluta pecunia rem repetereabs creditore adione pigneraticia.1.5. C.dôferuopig.da.l.fi.rem.$.pen.l. fi pignore.ÿ.ft prædo.De pig.aft. Rede itaq-, Vlpianus l.zt. Depignorib.Si (inquit) debitor ieruumjquem à non domino cmcrat,pignorauit,amp; teneat. Sec uianæ locus cfl:amp; fi aduerfus eum agat creditor, doli replicatione exceptionem elidet. SedSefi. debitor rem alienam,quam pignori dédit, furri-puerit creditori,8c uendiderit; emptor ufucape-re poterit. 1.4.. §. fi rem. De ufurpat,!. fi rem. Pro empt. Ipfe tarnen debitor, furti tenebiturcredi-tori'.fedres quafiredieritin domini potellatem, definit eile furtiua.

Interdum,qui rem pignori dédit, cius rei ira dominus effe definitjquaii nunquam fuÜTet.In-terdum cum dominus non eilet,fit deinde domi nus. Videamusin utraquecauf3,ccquid depi-gnore ftatuendum fit. Primùm confiât,fi dominus in rei fuæ uindicatione uiftus fit,licet per in iuriam-.tamen fi deinde rem pignori der.rei iudi-catæ exceptionem obftare quoquepignori-.ut Papinianus Vlpianusque fcribunt.l.j.^.ult.De dd i pi’

F R. B A L D V I N I pignorib.l.fi mater.$, ult.De except.rei îud. Sed ijfdcm locis adijciunt, fi ante fententiam ille pi-gnorirem dcdilTet, nondum fcilicet litigiofam cxceptionemillampignorinon obftare. Idue-rb longiori explicatione amp;c diftinftione opus habet. Nam amp;nbsp;Papinianus alio loco ait, tunc non nocerecreditorijfi eo nonadmonito, debitor de dominio rei caufam egerit,amp; contrariam fenten tiam accepcrit.l.iudicate.$.ult.De excep.rei iud. Et rurfus refcriptum eft, tunc quoque id non o-beffejfidebitorincreditoris fraudem per collu* lionem uinci fe palTus fit:aut non caufa cognita, fed præfcriptione temporis fuperatus fit.1. Præ-fes.C.de pignor. Nam amp;nbsp;in ufucapione, feparata eflediciturquæftio pignoris ab intentione do-minij: faluoqueiure pignoris res ufucapitur.l.t* §.cum prædium. De pign. 1. iufto. §. non mutât. De ufurpat.I.miflb.Pro empt.1.2. Pro hæred.1. u-fucapio.C.depignorib. Itaque amp;fi debitori u-fucapio adimat dominium,credirori non detra-hitproptereahypothecam. Sedquando dice-mus,amiflo perfententiam iudicis dominio, amp;nbsp;condemnato debitore, rei iudicatæ exccptione perimicreditorihypothecam?Certefi de propri etate rei pignori datæ,côtra debitorem,qui earn rem pignori dederat, fententia lata fit caufa co-gnita,finecollufione: fueritque pronunciatum, debitorem noneffe dominu, ficutnetum qui-dem cum pignori daret,fuilTeintelligatur;amp; ere ditoradmonitus,fciensque paflus fit debitorem pignorisfuiault;ftoréitacondénari,neq;prouoca uerit:tuccertè,dicemus,hypothccâquafiàn5 do minodatâeuanefcere,amp;exceptionereiiudicatç perimi.

DE P I G, E T HYPO. 5? perlmi.Sicenim Marcellusdocetl.fæpe.De re iud.modô is locus emendate legatur. nam corru ptusamp; mendofus uulgo circumfertur, ut alias fatis oftendi. Denique fi res ita no lira elle de-finat,ut iam tumjcum pignori daretur, in ea eau fa effet ut defineret,fruffrain alterius fraudem obligatur, Veluti rem fub conditione legatam, hæres,etfi dominus interea fit, non ita poteft pignori obftringere, quin legatarius euenienteco ditione liberam amp;nbsp;folutam confequatur,definé-tepignore cura hæredis dominio. C^od amp;nbsp;uete res ïurifconfulti fenferunt, Stluftinianus magis atque magisexpofuitjl.ult.C.commu.de lega.ôC Nou.conrtit. 39. Sanècum rem ita donaflem, ut nondum ramen tradidiffcm,hoc eft, cum donate promififfem;Scæuola iudicaffe uidetur, me quia fum adhuc dominus,reûe amp;nbsp;utiliter pigno ri earn dare poffe.l.ult. $.pen. De donat. Sed lu-fiinianus non idem fenfiffe uidetur; magis auté donatariocauiffe.Nou.confti.t7o. Lexiuliaetfi fundum dotalem à marito permitteret alienari confentiente mutiere, obligari tarnen non per-mittebaf.ficuti ncque permittit luftinianus ob-ligarires immobiles donationis ,ppter nuptias» quantumuis mulierconfentiat:Nou.çonfti.ôi. DeniqueScreslitigiofas Martianus refert inter eas,quæ pignori dari non poffunt.l.t.§.ult. Quæ respign. Nam amp;nbsp;res non omnino noftræeffe ui dentur,quæ ita pendent, ut uel reftitutioni ob-noxiæ fint; uel in ea fint caufa, ut earum amitté-darum præfens periculum immineat.

Nunc ediuerfö uideamus, an pignus conuale fcatjû quis rem pignori dederit, cû dominus no dd 3 effet.

élFet,fed dominus poftea eins rei faftus fit. Papi nianusl.i.$.i.Depignorib. In fpeciem (inquit) aliénas rei collata conuentione, fi nonfucritei qui pignus dabat,débita : poftea debitor! domi-pio quefito,difficiiiuscreditori,qui no ignorauit alienüjUtilis adio dabitur : fed faeilior erit creditor! pofsidétiretétio. Difficiliusait dariaftioné, dar! tame no negat.quanqua ignorât! facilius de tur.Certe Paulus fimpliciter itarefpSdit : Ré alie lia pignor! dedifti: deinde dominus eins rei efle cœpifti. daturutilis aftio pigneraticiacreditor!. Additq;:Cû coueneris de pignore,ut ex tuo mé-dacio arguaris, improbèrefiftere te, quo minus utilisaétio moueatur.1.41. De pigne. aû. Scio Paulumibi magis agere uideri de contraria pi-gneraticia,qu.T2 in perfonam datur. At faltcm fi-gnificatpignus aliquod fubefle,amp;conualuiffe, dominio pofteaquçfito.Deinde exemplo huius pigncraticiçjdari hoc cafu utile hypcthecariam, apertèrefcripfit DiocletianuSjI.cùm rcs.CSire« alie.pig.Sires (inquit) quænecdum debitoris cft,pignor!dataâbeo, pofteain bonis eius elfe incipiatrordinariam quidcm aâionem fuper pi-gnore non competere,manifeftum eft: fed tamé æquitas facit,ut facile utilis perfecutio exemplo pigncraticiædetur. Sed amp;nbsp;Papinianus I.56. Ad Trcbel.Cum filiafratribusreftitucrehæreditaté ïuff’aciret,amp; interea fratres diftraxiflentres alie-Jias,uel pignori dediflent, hæreditatc poftea re-flituta: conrtitit ( inquit ) exeofaéto uenditio-nes Scpignoraconfirmari. Acnequisineo hæ-reat,quodres illç hæreditariæ iam faltem fratri-bus étant débitas : adijciani quod Vlpianus aitl.

7.$.redfifiliusfa.Si filiusfa.rcmpatris pignon de dit,eam quidem non tcneri:fed fi patri hærcs ex titerit filius,amp; pignus perfequatur, excéptione doli fummoueri.Hicrurfus fortafle excipiet ali-quisjcreditori quidcin dari retentioné,nô etiam aiSionem, Rcplicarc poffem, quo iure petétem filium fummouet exceptione doli,fuâadioneni tueriaduerfuseumpoflereplicatione doli. Scd nuncadiungam quod Africanus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qui

pot.inpign. fignificat,fi rcs aliénapignoridata fit,amp;dominus deinde,qui dcdit,fiat,pignus co-ualefcere,faltcm priori datum: amp;nbsp;eo diiniflo, fe-quentisjfi rcs adhuc in dominio dcbitoris fit. Ti «« tia(inquit) prædiumalienumTitiopignoride “ dit:poft Mçuio:dcindedominaeius pignoris fa “ fta,maritofuoindotemæftimatumdedit.Si Ti tio foluta fit pecunia,non idco magis Mæuij pi- «« gnusconualefcere placebat. Tunc enimpriore dimiiro,fequentis confirmatur pignus, cum res « in bonis debitoris inueniatur. Inpropofitoauté maritusemptoris loco efi.Atqueideo, quia ne-quecùmMæuio obligaretur.nequecùmTitio folueretur,in bonis mulicrisfuerit,nullum tem “ pus inueniri,quo pignus Mæuij conualefcere pofsit. Hæc Africanus. Hic non dubitat,Titij pignus conualefcere:nequedeeo quærendum elle pu:at:atqueitaquidéconualefcere,ut àtem. poreconuétionisualuilTe uideatur;ncq-,in eius fraudem alienatio in ter sa fafta rar.afit,figni}icar. DixianteajConditionespignoiû retrotrahi Res aliéna reûè datuv pignori fubhac conditiene, SI DKBiToms FIAT. Scd amp;nbsp;fi l’.æc couditio uou exprimatur,tacite tamcninellc intelligitur. Hîc dd 4 (in-

( inqnam ) non hæret Africanus, Scd amp;nbsp;fi al ter i quoquecreditorifecundo rurfus eademres pi* gnori data fit,non dubitat,fecundum hoc quoq; pignusconualefcerepolTejh Scdebitor dominus liât: amp;nbsp;cum priori creditor! foluit, dominus ma* net.quafi fecundi huius pignoris triplex fit con-ditiozôl RBS DEBITORIS FI ATI ET A’pRIORl Pi GNORE LIBERETVRIET DENIQ.VE ADHVC IN BO NIS DBBITORIS S1T,Cv'm PRIMVM PIGNVS DiS 6OLVITVR. Quodfiduobusfimul remalienam pignori dem, Sc dominus deinde fiam, utriufq; pignus æquè conualelcet:amp; concurret in hypotheca uterque creditor, etiam fi uni generaliter tantumjalterifpecialiterobligaflem, amp;illic con ditionem si me a res fiat, non exprefsiflcm, hic exprefsiflem.l./. $.uIti.Quipot.in pig.

Diximus pignus conualefcere amp;nbsp;confirmari, fi quiremalienam pignori dederat,eiusrei dominus deinde fiat.Sed quid cdiuerló,fi dominus fiat hæres débitons ? Paulus d.l.4j. De pign.aft. hunccafumàfuperioriplanèfeparat, amp;non idé obferuarirefpondet. Nonidé (inquit)dicendû eft,fi ego Titio, qui rem meam obligauerat fine meauoluntare,h£res extitero. Hoc cnim modo pignoris perfecutio cocedenda non eft crcditori. neque utique fufficit ad competendam utilem pigncraticiam,eundem elfe dominu ,‘qui etiam pecuniam debet.Hæc Paulus. Poteftque lànè a-liqua effe ratio huiufce difcriminis, ciim iam no agaturdefado huius domini, quirem pignori ipfe non dedit:amp;licet débitons hçres fadus obli getur,rem tarnen fuam propterea etiam obligate non uidcatur. At Paulo Modeftinus aperte lecla-

DE P I G. E T HYPO. Ç7 rcclamareuidetur.Si (inquit) Titio,quiré meâ ignorante mcjcreditori fuopignori obligauerit, hæres extiterOjamp;poflfaiSo pignusdireûo qui-dem nonconualelcitjfed utilis pigneraticia da-biturcreditori.l.22.Depignorib. Vtingenuelo quar,fateor,difficile efle ram contraria refponla pugnantiaque conciliate. Sed probabiliter tamé dicirur,nondari ftatim urilem pigneraticia per-fecutionem pignoris,hoc eft,hypothecariam in rem:fed dari poffe in perfonam,hoc eft jin hære-demjUtilempjgneraticiam,ut pignus çôfirmet, ôc iam rem fuam pignori efle patiatur,

Si res neque plane aliéna, neque in folidum mea fit:fcd fit mihi cum alio communis pro indi uifo:relt;Sè polTum partem meam indiuifam dare pignori: neque ius creditoris immutat diuifio, quæ pofteafiet.l.unica.C. fi commu.respig.1.2. C.comu.diuid.l./.^.ult.Quib.mod.pig.uelhyp» fol.l.j.ÿ.ul-Qui pot.in pig.Nâ amp;nbsp;fi focio meo res totaadiudicctubcreditoris hypotheca manet.l. 6.$.fi fundus.Commu. diuid. Ac fi mihi res tota adiudicaretutjin folidum obligaretur,amp; cû meo dominiocrefceretpignus creditoris, Quod fifo cius meus non me, fed creditorem prouocet ad diuifionenijficuti poteft: amp;res tota adiudicetur creditor! foluenti æftimationem alterius partis: res tota erit in eadem caufa,hoc eft,tota erit obli gata,ut totam luam amp;nbsp;confequar foluto débite, amp;reddito partis precio,quod creditor dedit.l.7. §.fi debitor.Commu.diuid.

Sanè fi quis rei quidem dominus piopriè non fit,fedfittaméineacaufa,ut iam Publicianauti pofsit ; quia domini loco habeatur, pignori etiâ

tiare rem poreritjUt qua conditione habet Publi cianam,creditorhabeat hypothecariam.l.iS.De Publicianainremaét. Cumex iuftacaufa,bonâ c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que fide rem alienam aliquadiu poffedij etfi nO'

dum ufu cçperim;tamen fi quis alius non dominus earn intercipiat,qui minus habet in earn iuris: ego earn poffum tanquem meam, Scabs me

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iamulucaptâ,petereaâionePubliciana.Eodeni

cafupotcritSc creditor meus iure pignoris earn perfcqui. Sed fi dominus uerus cam pofsideat: neque mihi Publiciana, neque creditor! hypothecaria competit. Sed Sc fi alius non dominus, bona fide Sc iufta caufa, ut ego poffcdi,pofsi-deat.in pari caufa potior eft conditio pofsidetis.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cumitaquehoc quoque cafu Publiciana mihi

non competatjiieque competet creditor! hypothecaria. lulianusl.p.^.fi duobus. De public.in rem adl.aitjfi ab eodem non dominojduo fepara tim ernennt, potiorem eflc, cuiprior res tradi-ta eft.Si à diuerfis non dominis, meliorem efle caufam pofsidentis. Hicautemius hypothec» çftimare oportet, ex iure illius q pignori dédit.

Porto rem non noftram quidem,led nobis tarnen débita,ita pignori reâè damus,ut quando-A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cunquenoftrafiet,pignus contraiftum intelliga

tur ex die conuentionis. Qua in re nihil difficul-tatiseiTe,Papinianus notat:I.t.$.t .De pign.Sed amp;: interea nomen ipfum amp;nbsp;obligatio rei debit», pignori effe intelligitur. De pignore nominis mox dicarri. Illud nunc dico, rem meani alicui iam in folidum obligatam pignori, etfi duobus non lufficiat,poflemetamen alter!deinderur-fus obJigarç,Sediiiçfthuicfccundo pignori du-

DE PIG. ET HYPO, 59 pl ex conditio, s I priori satisfacivm sit, ET EO SOLVTO RES ADHVC MEA SI Tl Ut ailtCa qiioquedixi cxl.p.§.ult. Quipot.inpign.Eft ergo fecundahæc hypotheca ualdeinfirma amp;nbsp;in-certa:ut iam taceam ( quod pofteafuo loco dica) priorem fempereiTe potiorem.Vt autem crimi- ƒf_ neftellionattis_tenetur,quirernalienam feiens ignoranti dat pignori:ficamp;is qui rem Hum, fed iam alteri prius obligatam: prefertim fires fit, quæutrique creditor! non fufficiat-l. De pign.ad.Sed amp;nbsp;fi debitor in dolo non fit, tarnen tenetur contrario iudicio pigneraticio,in quantum hoc nomine intereft feciidi creditoris. I.i6. §4.Depigner. aft. Græciolim,cumpignusacci-piebantjUominatim ftipulabatur,folutum alio-quiamp;ueluti intaftum dari. Demofthenes Imtü hw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7011 t/hxi'dfetfft tUv vntitsKlvu h.vstiX'»

Sæpe etiampœnç nomine propterea ftipu-labantur duplum. Dcmofth.^«Ta; Jiieyvcr. sew m 'aoe^eit^aif) s/ifixv« t« v7teK!iij.av« àcù,

Paulo ante dixi,fi fpecies aliqua mihi debeatur, quomodo earn pignori dare pofsim.Sedamp;fi fit quantitas mihidébita, nomen hoc fine obliga-gationempoffum dare pignori. Nomen uocari, cum quid debetur,notu eft.Debitorergo meus, nomen fui debitoris reftè mihi pignori dare dici tutjcum pignoris titulo mihi dat iusfui crediti. Sic nomen debitoris pignori datum fæpe legi— inus,l.ij.§.cùm pignori.De pign.l.i8.§.utnomé. De pign.aft.Lnomen.C. Quæ rcs pign. Interdu. Obligationen! amp;;aftionem,interdum etiam cau-tionempignoiidâïi,cadeni fignificationc legi* mus»

FR. BALDVINI mus.l.zo.Depign.l.poftquam.C.dehær.uelaft. uenci- Nequefolum fpecialiter nomen daripi-gnoriporeft:fedamp; generali hypotheca bonoru comprehenditur.Neque excóuentione tantum obligatur:fed Sc in legitimum aut prætorium pi gnuscadit. luftinianusl.i.C.dcpræt.pign.ait, Prætoriumpignus dari poffe non folum inres mobiles amp;immobilesjfedamp; in adiones, que de bitori competunt. In caufamiudicati poffe nomen pignori capi,prçfertim fi res mobiles uel im mobiles non l'ufficiant, refponfum eft.1.15.$. fie quoque.Dereiudic. Denique amp;nbsp;cum ciuitates condemnatæfunt, nec quicquam corporale eft Reip.quodpofsideatur, per adiones debitorum ciuitatis oportereagentib.fatisfieri,traditumeft-l.S.Quod cuiufqi uniu. nom. Sed hypotheca no minis ecquid habet iuris? Certè ut nominis emptor,fie amp;nbsp;pignerator habet utiles adiones ad e-xigendû.l.cûconuenit. Depig.l.iS.Depig.ad.d. l.nomé.amp;d.l.poftquâ. Sedillud intcreft,quod emptor Temper exigattotûquod debetur:pigne rator uero no nifi quatenus fibi dcberi^bat,e-tiamfi is, cuius nomen obligatu eft,plus debeat: ucl fi minus debeat,nô poteft plus exigi, etiamfi nominis pignerator plus fibideberi^bet.d.l.no mé. Porrb oportet illi debitor!,cuius nomé eft pi gneratum,denûciare,ne fuo priori creditor! fol-uat,amp; certioréeumfacere depignore nominis. Nam fi ignorans,amp;bonafideilli alteri folueret, redè folueret: neq ; abs pigneratore amplius con ueniripoffet.d.l.nomen. Sic amp;nbsp;cum fimpliciter nomen ceditur, autadiones mandâtur: hæcde-nunciatio facit,utcedens amplius exigere,aut debitor

DE P I G. E T HYPO. debitor ei foluere non pofsit. l.j. C. de nouât. Vnde inteiligimus, quo modo accipiendum fit, quod Paulus ait l.i8.De pign.aft.Si [ inquit ) co-ueneritjUt nomen debitoris mei pignori tibi fit: tuendaeft àPrætore hæc conuentio,utamp;tein exigendapecunia,Scdebitorem aduerfus me,fi cum eo experiar,tueatur.Ergo fi id nomen pecu niarium fuerit, exaótam pecuniam tecum copen fabis:fi uero corporis alicuius,id quod acceperis, erit tibi pignoris loco.Quod hicPaulusait,Mar-tianus dicere uidetur,amp;in pignore pignoris .1.13. §.cum pignori.Depign. Scdde co mox uideri-mus. lllud nuncadijciOjUt bonafutura,fic amp;fu tura nomina polTe obligari. Nam amp;nbsp;cum conue-nifletjUt is quiadrefeâionernædificij credebat, de penfionib.iure pignoris creditumreciperet: refpondit Vlpianus,€tiam aftiones utiles aduet fus inquilinos cum accipere exemplo cautionis, quam debitor creditor! pignori dedit.I. 20.De pignorib.

Porro ius pignoris creditor meus etiâ pignori dare poteft fuo creditori:amp; quatenus utraque pecunia debetur,pignusfecundo creditor! tene-ri.fed fi dominus foluerit pecuniam,pignus pe-rimijsit MartianuSjl.ij. $. cum pignori. De pign. Sic amp;nbsp;Papinianus : Si (inquit) pignus pignori dederitcreditor,domino foluente pecuniam,fecund! pignoris neque perfecutio d3bitur,nequc retentio.l.debitor.$.ult.De pig.aft. Idem dicen dum eftjfi centum quæ tibi debeo,proptereaque rem tibi meam obligaui, tuTitio debeas, eique pignus tuum pignori dederis. Nam amp;nbsp;fi ego illi foluerojut amp;nbsp;te amp;nbsp;me liberarem, pignus utrun-quc

que foluîtur.Si tarnen non quantitaSjfedfpecîeS diuerfadebeatur: quia non ita facile compenfa-tur,fic fecundum pignus extinguetur,ut tarnen eiusioco nafcatur amp;fuccedar aliud pignus fecû-dum. Quod Martianus exéplo nominis pigno-ri dati probat,Ltj.ÿ.cum pignori. De pignorib. Itaquefpeciesfoluta dilfoluit quidem utrumq; pignus:fedintereaipfa pignori efleincipitfecun docreditorijloco alterius pignoris diiroluti;amp;: cum is tantum haberet pignori pignus, uunc eam ipeciem pignori habebit.

lam uero etiam obleruandum eft, interefle iiv ter eum cui pignus pignori datum eft, amp;nbsp;eu cui nomen eft datum pignori. Namillefua denungt; ciatione nonpoteft impedire, quindcbitorfuo creditor! foluat:hoc eft,fi tibi debeâ centû fub pi gnore,amp; tu hoc pignus Titio tuo creditori obli-ges:Titius nonpoteft facere,quin ego tibi reûè nihilominus foluam. Sed fi illi nomé effet pigno ri datum,amp; mihi denunciaret,ne tibi foluâ : non reûèfoluerem,ut pauloantèdixi. Nempe,cum pignus tantum datur pignori, propterea utiles aftiones non dan tu r ad exigendum.fed perfccu-tio pignoris tantum competit. Cæterùm ut no men pignori datum,non folum exigi, fed etiatn uendipotcft:ficamp;pignuspignoridatum: amp;nbsp;eX hac uenditione Iuris hypothecarij creditor fecû-dusconfequeturfuû. Poftremo obferuandum hiceft,quodScæuolarefpondit,ubi côfirmatut pignus,confirmariquoqf pignoris pignus.l.14. Dediuerf.temp.præfcript.Sedamp;ufumfpignori mihi datum poffe me alter! pignori dare, refcri-ptunieft:l.i.C,S!pig.pig.d3t.Ipfumitaq;utum-fru.

DE PIG, ET HYPO. 63 fru.poffe pignori dari,dubium no eft : ncque eft obfcurum,quale fit illud pignus.

Martianus inl.n.Depign.primùmagitdepi-gnore ufusfruftus.deinde de feruitutum pigno-re. Nos de utroque breuiter uideamus. Primu aitjnonfolum pignoris caufaconftitui ufumfr. poffe abs domino fundi:fed amp;nbsp;iam prius coftitu-tûpolTe pignori dari abs fru0uario.l.ti.$.ufusfr. Depig. Difcrimen eft tarnen notandum. Cùm dominus conftituit mihi ufumf. Certè uerum ufumfr dat,amp;ego uerus fio fruduarius. Sed fi abs fruftuario accipiam,n5 poffum ipfe elTe fru-ftuarius.I.neceffariô.§,ulci. De peric.ôc commo, rei uend. Si ergo primo modo detur ufusfr. pi-gnoris caufa,quandiu hæc durabit,ego fruar. Si alio modo,morte fruftuarij finiretur. Cum wt/-datur,uideturetiamufusf.conftitui pigno ris nomine. Sedde antichrefi dicam fuo poftea loco.Nunçde pignore feruitutum uideamus, de quo ualde etiam quæritur.

Martianus l.n.§.ult.De pign.aif.îura prædio-rum urbanorum pignori dari non poffunt. Igi-tur nec eSueniri potcft,ut hypothccæ fint. Sub-ijcitPaulus,l.tî.eotit. Sedan uiæ,itineris,aftus3 e« aquçduftuSjpignoris conuentio locum habcat, tt uidendumeflePoponiusaitjUttalis pàâio fiat, a quandiu pecuniafoluta non fitjhis feruitutibus « creditorutaturifcilicet fiuicinum fundum ha- {« beat,amp; fi intra certum diem pecuniafoluta non « fitjUendere eas uicino liceat. Quç fententiapro- « pterutilitatem contrahentium admittenda eft.

Ex hoc Martiani Pauliqueloco colligere uul gó folcntjferuitutes urbanas pignori dari no pof fc,

^4, FR. BALDVINI fe,rufticas poffe, Sed difcrimé no temerè admît to,ubi difcriminis caufam nulla, uideo. Video e-quidem facilius rufticas pofle pignori dan,ÿ ur-banas: quod ill æ facilius,quàm hæ,uideâtur alte ri utiles efle: amp;nbsp;rufticis alterius feruitutib.uti ma gis pofsimus,quàm urbanis. Sed id perpetuû no eft:neque enimaut rufticæaut urbanæomnes funt unius generis.Sed amp;nbsp;quant rationem Paulus adfert, ut probet rufticas pignori dari pofte, eâdcm trahere amp;nbsp;ad urbanas poirum:ficuti quod ediuerfo deurbanisdicit Martianus,de rufticis quoque dici polfe uidetur. Itaque non diftin-guojutrumurbanæan rufticæ nnt. Namamp;au-dio in quibufdam codicibus Martiani locû fim-pliciterlegijivRA praediorvm: nccaddi, vr-BANORVM. Quidigitur? Quærendumeftgeneraliter,utrum feruitutes pignori dari pofsint? Si fundus,cui feruitus debetur,pignori detur:-non eft dubium, fimul obligari feruitutem -, eiusqtie ( feruitutis utilem petitionem creditor! dari.l.ti^*

De feruitut.Sed ut fine fundo confiftere feruitus non poteft:fic fine eo dari pignori no poteft. Sic itaque iuraprædiorum fine urbanorum fine ru-fticorû iam prçdijs impofira,pignori dari no pof funt fine pdijs. Hoc Martianus tradit. Sed nô'ne coftitui amp;imponi prçdio feruitus poteft, pig»® ris caufa-.hoceftjUtfit, donee debitor foluatpc« cuniam? Summo certè iure ne fie quidem poftet« nonenim feruitus conftituitur ad tempus. Sed benignè tarnen id admittitur propter utilitatem contrahentium, propter quam amp;nbsp;pleraque alia aduerfus fubtiliorem Iuris difputationem ad-mitti,Iulianusait,l.it3 uulneratus.Ad leg.Aquil.

Sic difcrimen hic erit,utrum de conftituta, an de conftituenda feruitute quæratur.Dixi pauloan-tèjpoffc pignoris caufa conftitui ufumf. abs do-mino;uel etiam prius conftitutum 3 pignori dari abs fruûuario. Sed ufusf. perfonæ debetnr, non rei.Seruicus uerô femel conftituta,abs prædio fe parari non poteft. Vt igitur Vlpiailus ait,nemi.i nem pofte locate feruitutem-.l. 44. Loc. fie neq; pignori date polfejdicit Martianus. Sed ut ufusf. reftè conftituitur pignoris caufa: fie Paulus ad-mittitjferuituté conftitui pofte. Et cur hoc tandem non adm itteret, cum etiam pofsit precario feruitus concedi? 1. z.De precar. SiPrætor ftiperfi ciariopermittatjUtferùituté imponat.l.t.Defu-perfic. Scio equidérarius fieri, utaliquis fit ufus urbanç feruitutis téporariæ.Eft'etaméaliquis po teft .Itaq; eam, exéplo rufticç, pignoris caufa co-ftitui pofte credo. Poftremo amp;nbsp;fuperficiéin alie-no folo pofitâjdicemus pignori dari poftè. Super ficiarius eft,qui in noftro fu ndo aliquid inædifi-catû habet noftro c5fenfu,amp;id tanquâ dominus pofsidet. Superficie itaq^hâc fuâ quacoditione pofsidet,eâdé Se uédere amp;nbsp;obligate poteft. l.t amp;infuperficiarijs.Depign.l.etiâfuperficies.Ôtn pot,in pig.l.tutor.§.ult. Dcpign.aift. Idemdici poteft amp;nbsp;de fundis ucctigahbus amp;nbsp;emphyteuti-cis-.l.jo.De pignor.l.tutor.$.ult.De pign.ad. Ve-rùm meminine femper hic debemus, finitoiure uelfuperficiarij,uelemphyteutæ,uel ueftigalis, ueluti propter non folutum folarium aut aliam* fimilcmcaufam,fimul finir! pignus,ut tes libera amp;foluta committiintelligatur.l.3o.depign.l.t7

F R. B A L D V I N I Hari polTuntjCum dubitarctur an poflent. Nunc uideamus de rebus,quæ non poflunt.

Satis conftawcs, quæ no funt in commcrcio, non pofl'e pignori dari:utres facras, aut religio-ias.Sunt tarnen quædam res ueluti facræ,quæ in dominorum patrimonio priuatim manent, amp;nbsp;funtproptereain commercio. Tertullianus in Apolog.cap.ij.Domefticos (inquit) deos,quos Lares dicitis,domcllica poteftate tradatis,pi-gncrando,uendendo,demutando. Monumen tareligiofanon pofleà quoquâ obligari, dubiu nonelfe,ait Antoninus Imp.1.3. C. quæ res pig. obi. Narrant, Aegyptios, cum mutuum accipe-rentjolim folitos elfe pignori dare cadauera fuo-rumparentum:quæ amp;nbsp;condire, utdiutius con-fcruarentur, folebant. Sed Romanæ leges cadauera uolueruntreligiofè fepeliri: neque ea mo-dôjfedamp;eorûfepulcraeflelibera amp;foluta. Ali-quandopermiferiitjUt parens fuu filiuamp;uende-rc amp;:pignori obligatepofset.Sed pofteaidprolii buerutji.qui filios.C.qres pig, Atq-, etiâ credito-régrauitcrpunierût, q tale pignus ac ci pit. 1. ult. quæ res pig. Certè lulHnianus Nou.c0ft.134.. ta-1cm filioru oppignerationc uocat^ffiSf/o://: amp;nbsp;fta-tuit,utcreditor,pptereaamittaciusfuu totu,atq; etiam ipfi filio tantundem perfoluat. Antiquum tarnen Scapudalias genres olim receptum fuif-femorem filiorum oppigneradorum,ipfaquo-quehiftoria facra oftendit, quæ quofdam Prophetarum filios propter æs alienum patris, creditor! nexos fuifle,quos Elias libérant, narrat. Sedamp;apud Terentiüin Heautontim.legimus, fiJiam adolefcentulam reliétâ elfe arraboni pro argen-

DE PI G. E T HYPO. (gt;y argento. Notum eft, qua rationefenatus Rom. fullulerit morem filiorft creditorib. neftendoru* Sedpoftea in uniuerfum etiâ fiiblatû ell totû ius nexus,amp;omnis addiûiociuiû: Seliberacorpora pignorenoobftringi placuit.Qui olim nexijqui addididicerérur, dixiadiz.Tab.amp;in Catechefi. Sed ut Diodorus narrat Aegyptios olim cauif“ fe J ne debitorum corpora, fed patrimonia tantum pignori caperétur : amp;nbsp;Solon eandcm Athe-* nis Icgem tulit: fie ctiam tandem hocplacuit Ro manis Icgumlatoribus.Potefl fane aliquis,fi ue.* lit, in feruitutem fe dare, amp;cum proferuo pati-turfe uenundari,utprccij partem habcat, feruus fierid'eduix cft,ut pignoris titulo ad tempus fua conuentiorts pofsit feruus fierii Sanè qui ab ho ftibus redemptus eft, ficliberaturj ut tarnen donee redemptori luo fatisfecerit,pignoris quo-• damuinculo ci obftringatur, etfi plane alioqui feruus eius nonfit.l.fenatus.$.ult.Delega.i.l.qui teftamento hæres.ÿ.t.Deteftam.l.fi pâtre. Deca-pti.l.a.C.depoftl.reu. Leges Græeorumiube--bant feruum redemptoris elle,donee precium re demptionis ei reftituillet: ut teftis eft Demofthe nésTTfÀf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eftamp;aliaquædam oppignera-

tio liberorum hominum,quam Athemenfes ap-pellabant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Se de qua extat lex Draco

nis apud Demofthencm ntvf' Nee difsimi lis ilia fuit exulum Tarquiniorum poftulatio, petentium ab Ariftodemo Cumano regulo, ut frumentatorib.Romanis,qui Cumis erant, ma-nus inijceretur,amp; pignoris loco habere pofl'ent, donee Romani bona exulibus reftituiflent. Po-ftulabant (utferibit Dionyfiuslib.7.) fvfi«

ccvjx lx ffûtAK-Tuc. Scd kiftiiiianus uidettir hafce oppignerationeSj quas appellat inov!^ improbafle, Nou.conft.52. Diodorus Siculus libro fecundo fcribit, Græcorum leges ante Solonem, etfi permitterent militum etiam amp;nbsp;a-gricolarum corpora pignerari: arma tarnen amp;a-ratra pignore obftringi noluifle.

In iure Ciuili legimus, milites puniri, qui arma fua alienant.l.i4.$,arma.De re mil.Sed aliéna tionem alioquiaut oppignerarionem eorum in-utilem cfle,non legimus.Certè amp;c ftudiofi libros fuos pignori dare poffunt. Vndeamp; Cicero pro Seftio: Libelli (inquit) etiam pro uinofæpc op pignerabantur. Stipendia militum pofte pigno ricapi ex caufarei iudicatæ, fi ei aliter nô pofsit fatisfieri,placuit.l.4,.C.de exec.rei iud.fed no' ne ut nomina,polTunt ex conuentione etiam ob-ftringi?CertèAlexanderImp.l.fpem.C.quæres pign. refcripfitfpem eorum præmiorû, quæ pro coronispenfitandafunt athletis, non poftepri-uatapadioneobligari.Commodis tarnen præ-miorum,quæ prop ter coronas facras prçftantur, pofte interdici condemnaro,Ât cam pecuniam iu repignoris in caul'am iudicati capi, refpondit Pa pinianus,1.4.0 .De reiud. Viétruuius libro nono dearchitcft.fcribit, Athletas conftitutis publics ueâigalibus.quandiu uiuerent, fruifolitosefte. Hæc uidentur fuilïe coronarum præmia, quorum meminit Papinianus, Sed quid de militijs illis dicemus, quarum tamfrequens eftmentio in iure Ciuili,quæcunqne tandem ilia fine Officia,fine Minifteria, fine Mimera fuerint? Extat luftiniani dcearum pignore nobilis côftitutio, l.ulr.

l.uIt.C.depign.Sed quadam diftinüione opus eft. Erant quædam militiæ priuati iuris, quæ amp;nbsp;uendiamp;legari, amp;adhæredes trafmitti poterät. Has potuifl'e pignori darijdubium non eft. JVliæ erant militiæ plane publicæ, quçinpriuatoruin hominum commercio no ita erantjfed abs Principe jconferebantur : amp;nbsp;perfonis, quibus eranc datæjCohærebant:earumque morte finiebantur, amp;3d ius principis reucrtebantur. Earum certe uidetur permiffa fuiife. Ad-dunt,quafdam tertij amp;nbsp;ueluti medij generis militias fuilTe,quas luftinianusappellat EX casv; quas iam caducas faftas, amp;ad poteftatem princi pis reuerfas,non fequebatur, fi quod impofituni prius fuiffet ius pignoris, nifi fi Princeps ex cau-faid creditorib.tribueret, ueluti quod adease-mendas pecuniam crcdidiirent. luftiniani de ijs extatNou.conftit.53.

Quod ad aratra agricolarum attinet, Quinti-lianuslib.8. cap.p. etiam comemorat quandam legem Rom.non licerearatrum pignori accipe-re.Sed quod ait, quæfitum fuiffcj anliceret uo-merem: inanis cauillatio potius fuit, quam feria quæftio. Acneea quidem alioqui lex Romana cxtat,quamQuintili3nus commemorat.Sed extant pofteriorum CçfarumxConftantini nempe, Honorij amp;. Theodofi) fecundi,conftitutiones, quæ uelaratrum,uel aliud quod ad agricultura pertineat,pignori capi uetanf.nequeibium exe-cutorcs rerum iudieatarum, fed Sc comités facra rum largitionum id eo nomine capere prohiber: ut etiamfi de pecunia fifcali uel triburis agatur, hancpignoriscapioneæpiohibitam elle inttlli e e 3 gamus.

FR. BALDVINI gamus.I.executores.l.pignorii.C. Qiiærcspîg. Nondifsimiliter inftrumentoru rufticorum Ji'* bertati cauifle ueteres Græcos legumlatores,etfi ipforum agricolarum corporibusmanuminijci paterentur, narrat Diodorus Siculus librofecun do.lus noftrum ciuile amp;hæc amp;nbsp;ilia à pignoris ca pione libcrat;fed non prohibet ramen alioqui a* gricolaSjfi ultro uelint,res fuas pignori dare.

Pupillus etfi dominus fit,tame ut alicnarepro hibetur,ficamp; oppignerare. Scdamp;pupiilo pi* gnus capienri ncceflaria eft tutoris autoriras,pro ptermetum pignerariciæaftionisjl.jS.Dcpign. aß. mul to igitur magis,fi pignori rem dare uciic. Nam amp;nbsp;li predium ita emerit,ut quoadpreciuni folucret,elfer id pignori obligatum ucnditori:pi gnusnonualet.l.i.ÿ.ult. Dereb.eor.qui fub tut. Qiiid igitur, an außoritas tutoris fufficict? Cer* tefimobilis firres pupillaris, poteft earn tutof excaufa,{înePrætoris decreto,dare pignori: ue luti fipccuniaminrem pupillimutuo accipiat. J.j.Quçres pig.ob.l.3.amp;penuLC.fi alie.res pign. Sedin prædiorum pupillarium ut alienatione, ficamp;obligarione, tutor opus habet non folum iuftacaufa,fedamp;Prçtorisdecreto.l.i.Dereb.cor. 1. lexquæ. C.deadmi. tut.Quod fi non agaturde pignore uoluntario,ueluti couentionali: fed ne* cefiario,ueluti Prætorio:c5ftat,rem pupillarent fine mobilem, fine immobile, pignori capipof-fe.l.3.§.fipignori.Dereb.eorum.Sedamp; tutor cum fatisdat iudicio fifti,rem pupilli etiam immobilem obligat : qtiiafithoc quoque pignusueluti jicceflarium.l.ulti.ÿ. defenfioné. C. de admi.tut.

DE PI G. E T HYPO. 7» tutore nó porte hypotheca dare: adijcit, fi filiuf-fa.pro alio rem peculiarem obligaiierit, uelfcr-uus,eam nonteneri,licetliberanipeculijlui ad-miniftrationem habeant. 1.1. $. i. Quæ res pign. Inremramenipfiuspeculijfires pignori detur, pignus ualet:nam amp;. res ita alienari poflet.l.fico-uenerit.$. ult.Depign.aft. Sanèut filiusfa.prohi beturaccipere mutuumjfic amp;nbsp;pro eo pignus da-rerquanquam pro alio non prohibeatur,ficuti necfideiubcre.l.item fi filiusfa. Ad Maced. Sed amp;nbsp;fi pro mutuo prius accepte der pignuSjCÛ iam cft paterfa.ualet.l.fed Iulianus.ad fi. Ad Maced. Millier pro alio intercedereprohibetur.Ergo Gc pro alio fideiubere, amp;nbsp;pignus dare prohibetur. Pro fe dare poteft.

Procuratorem,cui mSdatum eft ut pignus da remporte darejdubium non eft.Sed amp;nbsp;fi fine meo mandate res mea fit ab alio pignori datajSi. ra-tum habeam:pignus confirmatur, ut etiam uale reintelligaturexquodatufuit.1. aliéna. Depig. aft.l.i^.$.i.De pignorib. Si tarnen hoc alter! ca-ptiofumclTet,uelutifi dominus intereaeârem alter! pignori ipfededilTet.nonretrotraheturta-lisratihabitio. Si fit procurator,cui uniuerforu bonoru adminiftratio permilfa fit ab co,qui t ub pignoribus foiebat mutuas pecunias accipere: poterit pignori dare,perindc atq-, fi hoc ei manda turn clTet.l.folutfi.$.ult.De pign.ad. Sed quid di cemusdeadminiftratore ciuitatis? Certercmei uitatisjfi in commercio fit, rede pignori dat. l.fi isqui.Depign. Sed oportet pecunia,quam mu tub accipitjin ré ciuitatis uerti.Nam nec alioqui ciuiwsex mutuo teneturd.eiuitas.Si ccr.pct.

Nunc pro coronide refte adijciam,quod lufii nianus ftatuit,fiue lex fine teftator prohibeat,rei alicuiusalienationem,fiueconuenerit, utno a-Jienaretur;non folumprohibitam intelligi do-rninij translationem, fed amp;: hypothccam-l .ulti. C.dereb.alie nonalien. Sæpeolim abs teftatori bus prohibebatur res extra familiamalienari,ac .plerunque adi/ciebatur exprcfsim, ut ne pignori quidemdaretur extra familiam.l.jS.^.fundfi-amp;$.feq. De leg.3. Nunc luftinianusftatuit, etfi alicnatio fimpliciter proliibita fit,intelligi amp;nbsp;pi gnerationem elfe prohibitam.Sed ôc fi iufta cau Ja fit huius prohibitionis,tarnen neque credito-ribus neque fifco fraudi efle,ait Martian us, $.Diui. Deleg.t. Quidigitur? non impediettir propterea pi gnus necenarium legitimum aut Prætorium? Non uidetur. Seduoluntariademu alienatio aut pigneratio prohibita intelligitur. Proprie fane pigneratio no eft alienatiOjCu nulla lit dominij translatio.l.67. De uerbo.fign.Manet enim pignus in debitoris dominio. neque creditor dicere fuum poteft,quodpigneratum habet: neque fi bona fualegaret, pignus legate uidere-turjl.ioi.Delega.j.l.iegata.ÿ.ult.DefupclI.Ieg.Ita quepœnalemconditionem SI res alienetvr, nonftatim committiputarem,fipigneretur. Ve rum’quia creditor hypothecarius habet ius di-ftrah endi,proxima eft alienationi pigneratio: SC cum ilia fauorabiliter prohibetur,hæcquoque prohiber! uidetur. Acinterdumfanèhæc prohi betur,cumillapermittitur. Vtfenatufcofultum Velleianum prohiber muliererrt pro alio res fuas obligarezdonare alter! resfuas non prohiber. amp;nbsp;lex

DE P I G. E T HYPO. 75 lex Iulia fundum dotalem non prohibuit alie-nari muliereconfentiente:obligaritamen prohi buit.quanquam luftinianus pofteauolueritamp; alienatiouem amp;nbsp;obligationem fundi dotalis pla ne prohiberi. Sed ueteris Iuris ratio fuit, quod. cummulier natura fatis abhorreat ab alienatio-ne,non uideretur necefiaria prohibitio. Ab hypotheca cum nô ita abhorreat J quia ré putat ef-feleuemiilii magis occurrendum fuerit.Alioqui tarnen tenendum eftgt;quod Caius l.p.g.t.De pig. ait, id quod emptionem uenditionemque recipit,etiampignerationcm pofîe recipere. Porro huius quoqueloci eft,quod Martianus l.t.§.eam rem.Quærespign.obl.poff.fcribit,eum quircm aliquam emere no poteft, quiacommerciu eins rei non fit,iure pignoris acciperc earn non poffe. Sed quid eft,quod Modeftinus 1.24,.De pign.re- • fpondit:In quorum finibus emere quis prohibe tur,non prohiberi accipere pignus? Certe difficile eft ex Rep.Ro.repet.ere exemplum tails pro hibidonis. Sed illud dico:fi quis aliquo loco firrv pliciter prohibeatur emere, quod prohibeatur lus dominij acquirere : non prohiberi propterea lus etiam pignoris habere. Si uerb prohibeatur emere,quia eo loco commercijs amp;nbsp;negociatione fituelutiilliinterdilt;ftum,prohibetur etiam pi-gnus accipere. Præfes in fuæ ,puinciæ finib.^hi-betur emere,ficuti amp;nbsp;ncgociari,aut cum fuis pro uincialibus aliquid habere comercij.Sed amp;nbsp;pecu niamijs mutuam dare:l.Principalibus. Si cert. pet.Ergoamp; pignus abijs accipere in prouincia non poterit, Sed ut non prohibetur fœnebré pc-cuniammutub accipere, ficproea pignus dare ee 5 non

74. FR. BALDVINI non prohibcbitur.l.Præfidis.Si cert.peta. Quid muJtis? Siprohibeturuelpcrmittitur principalis obligatio,prohiberi uel permitti uideturcius accefsio,nempe hypothecadi eadem caufa fit.

Multa dixi liaâ:enus,quæ ad pignoris confti-tutionempertinent.Sedillud poftrembdiccndu iterumeft: quiapignus fit alterius obligationis acccfsio,non polie confiftere fi nullaaliafit obli gatio.AcceditquidempignuSjUtfideiuflbr,omnibus obligationibus.Nam fi naturales tantu fint,quæ ualde funtinfirmæ.’rcûè ijs accedit, ut etiam ciuiliter teneatiir. Sed aliquam faltem principalem obligationé fubefle eft nccefle. Et uero ut fideiuflor ei demum obligati poteft, cui is,pro quo interuenit,obligatur:l.i7. De fideiuff fic amp;eidempignus dari tantum debet. Martia-nusl.y.Depignor.ait, rem hypothecæ dari pofle proquacuque obligatione: amp;nbsp;enumcrat multas fpecies. Addo,quod Vlpianusl.j).$,t. De pign. aft.addit non tantum obpecuniam,fedamp; oba-liam caufam pignus dari pofte:ueluti fi quis ali-cuipignusdederitjutprofcfideiubeat. Sane amp;nbsp;pro pignore pignus dari,qtpro fideiuftbre fideiuflor eire,poteft,ficuti antea dixi. Verùm me morabile eft quod Caius I.z. Quæ res pig.ait, fi quis pro muliere,quæintcrcefsit,dcderit hypo-thecam,autpro filiofa.cui contra fenatufconful-tumcreditum eft: idemdicendum efle, quodin eorumfideiufl'oribus. Quid igitur? Fideiuflor mulierisintercedentis no tenetur.1 fi mulier co traS.C.$ t.AdVell.l.muliere.C.ad Vell.Fideiuf-Ibr filijfa.mutuum accipientis, tue tenetur, cum donandi anirqo fideiubet,ncc habet aftionem manda-

D E P I G. E T H Y P o. 7? mandatiJ.fedfi pater. $.nonfolum.Ad Maced. Exceptio itaque Velleiani datur amp;nbsp;fideiuflori, non etiam Macedoniani. Nam illud hoc agit,ne quisin danofit:amp;iicet creditor fidciufforesco uenire non pofsit,luum tarnen principalem de-birorem habet obiigatutn.Macedonianum uero üJiofa.folum confulit; eoque exempto, patitur fideiiilTorem obligarijCum amp;alioqui nullus fu-turüs fit debitor. lam ueró cû pignoris eadem hiccaufa fit,quçeft fideiuiloris:fequitur, pignus re£le dari pro filiofa.mutuii accipiente, no etiam pro muliercinterueniente. Illud poftrembhic obferuadum cftjQUod Vlpianus I. u.$.2,Dcpign. ad.fcribit,fiueufuræinftipulatum fintdeduftç, fine non-.fi tarnen pignus amp;nbsp;in eas obligatfi fue.^ ritjquadiu hie ex his debetur,pigneraticiam ceamp; fare. Certumeftuionpoflepeti ufuras pecuniæ mutuæexconuentione,cui ftipulatio non accef fit.l.i.amp;j. C.de ufur. Sed hypothecaria tarnen competitaâio:amp; creditor,cum pignus tenebit, retinere id poterit, donee ufuræ conuentæ, fi a-i lioqui licitæ funt,foluantur ,utpado compte-. henfumeft.Saltéenimnaturaliter debentur.Sic itaque per retentions pignoris feruaripoterût.1. perretentionem.C.deufur.Et nos fimiliter dice mus,quod naturaliter dcbetur,feruari codé modo polfe.Nam etfi illud petere non pofsim, tams pignus perfequipotero. Idqueconfecutus reti-, neboj donee folutum fit quod debetur.

PRiufquam de ui pignoris reftè conftituti di cam,occurritModeftinus, quiaitjcum ui-tioleuelinutilitefconwadus pignoris interce-i dit,

dit,retcntioni locum non eflemec fi bona créditons ad fifcum pertineant.I.îÇ.Depignorib. Sed tarn uitiofum,ut etiam inutile plane amp;nbsp;nihili fitgt; nullaque non folum perfecutio, fed ne retentio quidem copetat, pignus efle tum demü dicitur, cum autres eft quæ nullomodopoteft pignori dari:autis qui dedit,nullam plane habuit pote-ftatem.Cçterum poteft elfe uitiofum quidem pi gnus, quod tarnen non fit omnino inutile : hoc eft,poteft ita efle contraa:um,utlicetpignus no fitjquafi pignus tarnen elfe uideatur: amp;nbsp;licet eius perfecutio non fit,fit tarnen retentio. Nam amp;nbsp;in terdum licet inutile fit paftum, quo efficere uo-lumus plufquam pignus : tarnen pignus faltcm commune manet,ut cum lege commiflbria acci pitur.l.ult. C.depad.pig. Sane conftatplus ef-fe perfequutionem rei,quam retentionem: amp;nbsp;haue,quamillam, facilius copetere, dubiunon eft.Sic Papinianus l.t.$.t.De pignorib.cum res a-liena data eflet creditor!,quæ poftea debitoris fa üa erat,dixit difficilius aétionem dari:fcd facilio rem elTe creditori pofsidenti retentionem. Quan quameocafu amp;aûionemdaripofle,fuprà often di. Sane fi procurator meus fine ullo mandato rem meam pignori dederit,cummutuum meo nomine acciperet:non omnino pignus contra-hi conftaf.eius tamefi retentionem dari creditori,fi pecunia', quam credidit,in rem meam uerfa fit,refcriptum eft.l.t.C.fi aires pig. Sed amp;nbsp;fi pecunia mea liberauero pignus,quod tu tuo creditori dederas,pignus plane diffoluitur: neque mi hi proptercarurfus obligatur. Verùm ctfi hypo theca mihi non competat,retinere tarnen ré pof-

DE P I G. E T HYPO. 77 funijdonec mihi folueiisj.t. Quib. mod.pig. ucl hyp-fol. Interdum amp;diflbluto pignore, manet ius retentionis.Si mihi cétum debeas ex mutuo, amp;eorum caufapignus dederistitemque ex em-pto mihi debeas quinquaginta: etiâfiillacentû îolueris, tarnen pignus retinere poffum, donee amp;nbsp;reliqua quinquaginta fint perfoluta. Vnde in Codice,tit. Etiam ob chirographariam pecu-niam pignus retineri poire;Chirographariam uo cant,quæ nullam habebatalioqui hypothecam. Sicamp; Chirographarius debitor appcilatur , qui pignus non dedit.l.5.$.idem deniq;. Commod. Denique fi creditor unum aliquodexpluribus pignoribus fie uendidcrit,ut etiam promiferic præftareeuiftionem : quamuis ex precio confe-cutusfit quod debebatur,proptereaquctotum iuspignoris dilTolutumfit:tamen reliquas illas res quondam obligatas retinere adhuc poteft, donee ei aliter caueatur, quodeuiâionem pro-mifitjindemnemeum futurum. 1.8. §.fipigno-ri.Depign.aft. Sedamp;remuenditam,nondum-que traditam,uenditori pro precio fie tenari, ut retineri pofsit,fi emptor earn nee petat, nee pre-cié foluatjrefponfum eft;l. Iulianus.$.offerri.De aft.empti l hæreditatis. De hæred.uel ad.uend. Hoc modo pignus, modo quafi pignus appel-latur. Pignus tarnen propriè noneft. Nam ca res adhuc eft uenditoris. Sed pignus appellatur propter ius illud retentionis,quod cum pignore commune aliquid habere uidetur. Interdûcum rem uenditor ultrb tradebar, exprefsim pacifee-batur,utfibiobligata effet,donee precium folue retijraAtquehocuerum pignus fuit,ôc uolunta-riumr

7« F R. B A L D V I N I riurrijdefcendens ex couentionc : propterea^dC amp;nbsp;pupillus non potcft,cum rem cmit,ea ita obli gare uenditori.l.i.$.ulti.De reb-eor. Sane fi rem linetutore emit,ipfeproprie hS obligatureo co-traftujfi eo uti nolit.Scd fi rem petat, nec preciu offeratuenditorijfaltem comperitreirerentio.I. fi id quod pure.ad fi.Dc refcind.uend. lam fex cafusenumerauijinquibuselt ius retentionis, necelTarium etiam amp;legicimum,hoc eft, non eX conuentionedefcendensjfedex lege. Alios ad-dam,qui amp;nbsp;nunc mthi occurrunt. Si cum mihi centum deberes,duccnta te debereputarcs,eoq; crrorefundum,qui ducentis æftimabatur, mihi inlblutumdederis-.tuquidemcondicere eu potes: fed ego contra poflumeum retinere,‘donee ilia centum mihifoluas.l.28.§.fi centum.De cod. ind. Siintempeftatefafta fit iaéturaquarûdum mercium,detrimentum pro portione cuiufque ueiftoris communicatur,ut à fingulis farciatut pro rata.Magifter uero nauis poteft hoc nomine merces alioruretinereJ.x.De leg.Rhod. Fuit 8i foluto matrimonio olim marito fæpe coceftare-tentio rei dotalis,aut certç partis: amp;nbsp;pignoris no mine retineri dicebatur, donee mulier, q inuice præftare debebat, foluiflet.l.5. De dote præleg. Retétio aut hçc erat aut sppter li betos, aut jgt;pter mores,aut jppter impéfas,aut jppter res do natas, aut jppter res amotas: ut fcribit Vlpianus in tit. De dotib.Sed hac recétioné dotis luftinianus fu-ftulit:quanqua in Pandeftis, eópenfationü ex ta lib.caufisexéplareliquerit. PorróPaulus l.tç.ÿ. ult.Defurt.ait, ob impefas, quas in rem cSmod.a tam fecjfti,retentionéeius habere te, adeó ut cü ipfo

îpfo etiam domino, G earn rem tibi furripuit, habeas furti aftioné-.quia eo cafu, quaG pignoris lo co,rcs cSmodatario Gt. Equidé ob aliam caufam non temerè exiftimo concedi rctentioncm rci commodatæ:prefertim cum ôc Diocletianus re-fcripferit,prætextu debiti,non probabiliterrccu fari reftitutionem commodati.1. ult. C.de com-mod. Nam neque prætextu debitarum penGo-numpoteft locator impedire reftitutionem rc-rumconduûoris, quæcum illatæ non étant in domum conduâam,obligatæ nonfuerunt.l. 5. C.In quib.cau. pig.tac. Et ediuerfo,licet condu-ftordicat fe dominum reiconduûæjtamen pri-us earn reftituere debet,amp; poftea de proprietate litigare.l.i5'C.delocat. Cæterùmcum luftinia-nus ftatuerit, G quis Gne uitio ré pofsideat, pof-fe etiam in iudicijs in rem, excepta depoGti cau-fa,uti compenfatione.l.ult. C.de compenfat.no temerè dixerim,creditori, qui rem fui debitoris fine uitio habet, côcedi retentionem,præfertim ubi quod Gbi deberi ait,liquidum eft, ncc cStro-uerfum.Eft enimhæcretétio, minus quippiam, quàm.fit compenfatio;amp;compcnfationcm uelu ti antecedit,cum nôdumrcs æftimataeft,utcô-penfetur.Fateorhîc excipi indicia dotisSc depoGti. Sed quod Gngulari fauore his tribuitur, ut retentionis aut compenfationis exceptions nonimpediatur; non temerè alijs aûionib.cô-municandumeft. Sanè refponfum eft, ubi ali-quaiufta Sc rationabilis caufa eft non reddend» reicommodatæjcumqui earn recufat reddcrc, nonuideripoffcfsioné interuertere,dominoqus eripere.1. G quis rcm.Deacquir.poffet

So FR. BAL DV IN I lus retentionis de quo hadenus dixi,non nifi aduerfus debitorem ualuilTe uidetur. Olim lane cum pignora non dicebantur,nifi quæmanu amp;nbsp;uelutipugnotenerentur:etfi perfecucio hypothecaria fortafle non daretur,tarnen retentio pi-gneraticia ea eratjquæ alios etiâ creditores fum-moueret atque repelleret. Nunc cum perfecu-tiodetur,quæplufquam retentio eft:deretetio-ne minus laborant creditores hypothecarij. In-terdum tarnen qui in perfequendp potiores non eflent,fun t in retinendorut magnum elTe dicitur commodum poflefsionis. Sedidpofteafuo loco uiderimus, cum exponemus,qui potiores in pignore habeatur. Nuc de ui amp;iurc amp;nbsp;natura amp;nbsp;utilitate,amp;deniquepoteftate pignoris reftè con llituti, uelhypothecæ utilitercontraûæ uidea-mus.Hoc enim huiufee totiuscommentationis præcipuum caput eft,quod eft hoc loco tandem explicandum.

Df pignoris pcrfccutione,cr nHione hypo-thccnriiijîue Seruiand, Sdluianocp in-terdiilo. CAP. XIIII.’

CVm ueteres lurifconfulti fcribebant de pi gnorib.amp; hypothecis,lcribere fe profiteba turde formula hypothecaria : utipfæ adhuc in Pandeiftisinfcriptiones indicat.Erat autemhçc formula non tä contrahendæ hypothecæ,quàm perfequendi pignoris.Fuit cnim aâio in ré, quæ dabatur concepta formula à Prætore, pofteaquâ receptum fuit,ut pignus eftet Iuris uinculû,quô res,ubi ubi eflent,obligarétur. Et certè ualde infirma amp;nbsp;prope inanis fuiftet cautio creditorum, amp;nbsp;magna eorum captio^ficumpoflefsioneius pigno-

DÉ PIG. ET HYPÖ. «î pignons amifilTent, necnifi rem tenentes,illud tenuiflent^nullaaliöquiuel adipifccndæ uelre-« cuperandæ poffefsionis nullarei perfequendaâ poredatehypothecariacommuiliti. Caiusitaqi dixit pignus nullum effe,fi nulla eins fit perfecu tiöd.i/.Denoxal. Acfæpequidem fit, tit inpi.;* gnorecontrahendo nominatim etiam coueniat* uc creditor fua auctoritate pofsit manum tci in-ijcere.neqyeftomninoinutile hocpaftum. Saltern enim creditorein , qui hoc fccerit, excufat, neuim fecilfeuideatunled multotarnen eft con fultiuSjUtperiudicem iusfuum exequatur.l.3. C.depign.l.pignoris.C.depign.a£t. Paulusnat rat,quend3m,qui ratiario crcdiderat,cüaddierrt pecunia nön lolueretur, ratem in flumine fua auftoritätedetinuiffe. Quæfitum autem fuilTej cum flurnen creuifiet,amp;ratem abftulilTet cuius effet periculum?Refpondet,fi creditor inuito ratiario retinuiffet,creditoris effe periculum.Sed fi debitor fua uoluntate conceisiflct, utretineret: culpam duntaxat ei præftandam effe,noiluim maiorem.l.30. De pigner.aét.

Vt creditor iudicio ordinario pofsit rem pignori obligatam peifequi, ciusque côfequi pof-fefsionem,amp; interdiftum amp;a£tionem Prætores dant.Interdiâumhocappellatur Saluianum,a-ftio uero Seruiana. Qui fint audores,certó affir-marenon poflum.Sed quidam nominant Ser-uium Sulpitium amp;nbsp;Saluium lulianum, duo pro fedo maxima col umina iurifprudentiæ Romans. Nos de re ipfa potius uideamus. Vtrum-quepoffcfsorium indicium dici poffet.Nam amp;nbsp;adio hypothecaria Iclam nudamque poffefsio-f f nem

Sî FR. B A L D VI N 1 ncm âuocatjUt paulo póft dicam. Verùm quîaîn ca eft necefte probare,euni qui pignori dedit/u-iflc doniinû:amp; de eius dotninio hac ratione qux rieur; magis peiitorium quàmpoflclsorium iu-diciuiTi cÜe dicitur. Ideoqueaccefsit Saluianum jnterdiftum, quod merè polTefsorium eft. Elfe auté utilius.interdiélo prius cxperiri,fæpepro-ditum eft. Sed quorfum aétio Seruianajft Saluia nointerdiûo poteft facilius creditor confequi, quod perfcquitur?Ccrtèinterdum eft difhcilius probate poffefsionem,quàm dominum.Quid e-nim,fi is qui pignori dédit,no pofsidebat? Quid fiiarn polîefsionem luamita amilerat,utnein-terdiéto quidé ullo recuperate earn poftet? etfi i» pignori obligaftet bona omnia fua,nomina, iura amp;aaiones: creditor tarnen Saluiano interdifto nonuteretur. Deinde non tarn facile datur Saluianum interdiäum aduerfus omnes poftefso-res, quàm adtio Seruiana.Propriecnim non niß creditori aduerfus conduéforem uel colonutn, qui res inueftas obligauit,dircttó dari dicitur.l.t« C.de precar.ficutiamp;interdidafolcnt efteperfo-nalia. Dari tarnen utiliter aliquando aduerius a-lios poftefsores rei obligatæ,nô ncgo.l.t.De Sal. interd. Sed frequentior paratiorque eft aftio Seruiana.

Prima in rem adio,ciuilis Sc direda, propric eft illa uindicatio, quæ datur ei qui ex iure Qui-ritum dominus eft.l.t.ÿ.i.De rei uindicat.Vindi-cantur amp;nbsp;feruitutes amp;iura prædiorum.Sed pro-pter fimplcxins pignoris,inremagi aduerfusi-pfum etiam dominum pofsidentem,nouum ina gis amp;nbsp;infolens fuit. Placuit tarnen hoc præto* ribusj

Paulus l.t7.§.de pignore. De pad.ait, ex paâo de pignore adione nafei iurc Honorario; Ac pri miim quidem Seruianadifta cft,quæ dabatur yi rcmabinquilinoillatam, Sepropterea obligata. Sedadeius exemplum introdudæ funtSc aliæ adiönës hypochecariæjUt Gordianus Imp. lace-tur,14.C.de precar. lurifconlulti in Pandeftis pie runque Seruianam uocant omilem hypotheca« riam,quamamp;non folum adioncm in rem uocant, fed etiam uindicacionem. 1. «6 amp;nbsp;28. De pi-gnorib.l.ia.Quib.mod.pig.uel hyp. fol. Nam amp;: li creditor non dicar fe iplius rei dominum efle: eum tarnen,à quo ius pignoris habet,dominum effecontendit, amp;.eius dominio hypothecariam fuam adionem confirmât: adeo uc firem euin-cat,pofsit, qui pignori dedit,eius rei iudicatse exccptioncuti: amp;nbsp;ilium qui uidus abs credito-reeftjfi fe dominum nihilominus elfe dicat Ô5 uindicet,repeilere.l.exfextante.§.t.De reiud. Quod certe non pollet, fi in iudicio hypotheca* rio,de fola poilefsione pronunciarum fuiflet, ne* que effet de dominio quæfitu m. l.exitus. De ac-qui-poffefs. Interea tarnen creditor uindicans amp;euincens, folam nudamque poffefsionem a-uocat, ut Papinianus ait 1.66. De euid. amp;nbsp;ego moxdicam. Illud nunc urgeo,utintelligamus hypothecaria adionem in rem effe, amp;nbsp;fequi atq; irapetere pollefsorem, cum alioqui obligatio* nes excontradu non nifi perfonam, quç fe obli-gauit, eius'uehæredcm fequantur. Elegans ell hacderelocus Vipiani,l.i.§.fi liæres.adTrebell. Cumhærcs præccpto fundo rogatus eilet hære-ff 2 ditatein

ditaté reftituere,amp;; is illi fundus in quartam im-putaretur:hæres ucio obijceret, pignori oppo-lîtumabs defunfto cffe; primiim Vlpianus uil us cftcontemnere hanchæredis obieétionem.NcC multutn (inquit) facit, fi fundus pignori datus eft.Ncque cnim æris alieni aftio perfonalis fun-dum fequitur, fed eum cui hæreditas exSciia* tufconfulto Trcbelliano reftituta eft. Atquij quod Vlpianus difsimulat,fubijcere,iterumque excipere hæres rcftè itapoterat:faltem aftio hypothecaria fundum fequitur, amp;nbsp;creditor eu hac rationceuincerepoteht.Quid hic Vlpianus? Ce dir,amp; hæredi confulendum elTe tandem fatetur. Curira?Quiafentit, licet taceat, in propofitoa-ftionem aliquam fubefle, quç fundum perfequC tur,non eum cui reftituta erit hæreditas.

Vtadlionis hypothecariæpartes fingulas di-ligentius explicemus,primùm uideamus,cui'-nam ilia detur. Confiât dari creditori.cui obliga tapignori res fuit, eius ue hæredi. Sedquid, fi ftntplures hærcdes? Singulis datur infolidum. Éft enim indiuifa,amp; aperte refcriptum eft 1.1. C* ft unus explurib.hæred. defunfto creditore mul tisrclidlis hæredibus, aftionem quidem perfo-nalem inter eos ex lege ta Tab.diuidiipignus ue rounicuiquein folidum teneri. Legem illam de diuifioneobligationis hæreditarie copiofeexpo fuiin Commentarijsad ta. Tab. Sed non nee-tiam diuidit dominium inter hçredes ipfius do-mini, ut finguli non nifipro fua parte rem uindi cent? Diuidit. Curigitur fimiliter non dicimus, diuidiiuspignoris inter créditons hypotheca-rij hçrcdesjprçfertim cum amp;nbsp;principalis ipfa ob

D E P I G. E T H YP o. 8$ ligatiodiuidatur? Caufahæcmihiefle iiidetuf, quod ins pignoris indiuiduum fit, ut ius feruitu tis. Dominium habet fuas partes indiuifas. Ser-uitus non habet,quia meri fadi fit. Ius pignoris, ut non diuidatur,præterea hoc habet,qubd non principalitcr aliquid amp;nbsp;pure perfequatur, quod perpetuum propriumque teneat creditor; fed fub alternatione quadam, amp;nbsp;meluti fub condi-tione,atque etiam ad diem: hoc eft, fi nonfolua-tur,8c donee non foluatur,quod debetur. Indi-uifampignoris caulam elfe,ait Vlpianus l.dj. De cuiä:. Quæresinhoctraélatufæpe nobis eftre-petenda;nam latifsiniè patet.Inpropofita certe quaertione no temerè id dici nunc intelligimus: ellq; fingulariter obferuandfi, indiuifam ilia efl'e tarn ex parte creditoris agétis, ^polfelforis con-tienti.hoc ert.fi ex parte urn hçres creditoris: etfi principaliter nonagâinfolidû,tamêin folidum perfequorpignus. Petoenim.ut polTefsor mihi cedattoto pignore,quodtenct:fi quod mihi debetur,non foluat. Vel fiquis pofsideattantu par temrei obligatæ,nihilominus creditor agit in fo lidfi,ut nifi il 1 e polTefsione partis cedat,foluat ere ditori in folidu. Porrb aftio hypothecaria datur etiâ ci,cui creditor nomé fui'ue 'pignoris ius pignori dcderit.Etquide qui nomé habet pignori, cum habeat utilem ad exigendfi principale aftio nem,habetamp;perconfequens hypothecariam,fi quaaccefsit. Qui uerb habet pignori pignus,fo-lamhypothecariam. Deniquequiinius hypo-thecarij creditoris fuccedit,non folum fi hæres fit,fedamp; fl aliaratione hoc confequatur, ficuti amp;multis modisid acquiripolfepofteaoftendi: ff 3 non

non eft dubium,ei quoquc dari hypothecanam.' Vbi nullum pignus habet creditor, in res fui débitons nihil habet iuris,quo cas perlequatur. ïtaquc chirographarium hypothecario cedcte dcbere dicimus. Chirographarium, ut debito-rcm,Gcamp;ereditorcm,uocant Iurifconfulti,ubi perfonalis tantum eft obligatio. Scd obferuaui beneficio fcparationis tarnen fieri poise,utchiro grapharius aliquando potior fit hypothecario. Veluti fl defundo aliquid crediderim fine pigno re:hæres deinde alter! fuo creditor! rem hæredi-tariam pignori det. Ego fi impetrauero feparatio nem bonorum defunö:!, potior nihilominuse-ro-.utpote euerfo alterius pignore.l. ». $. feiendu. Defeparat-

Sed uidcamus, contra quern detur hypothc* caria.Ac uno quidem uerbo refpondcre pollem, contra polfeflorem dari.Sed res longiorem expli cationemrequirit. Quid enim,fi plures pofsi-deant:ueluti plures hæredes debitoris? Certe, non quia hæredes funt, fed quia rem obligatam pofsidentjconuenientur. Si non pofsident, adlt; uerfus eos non intendetur hypothecaria. Si pof-fidentjita tenentur, ut etiam finguli in folidum coueniantur. Non enim inter eos diuiditur hæe obligatio,quæreieft,nonperfonæ. Lextz. Tabularum,inter hæredes debitoris diuidit hære-ditarias obligationes perfonales, ut no teneatut nifi pro qua parte hæredes funt.Sed ut non diui*’ dit hanc in rem aâionem inter hæredes credito-ris,ficnequeinterhæredes debitoris. Nam dedominioageretur, fol us tencretur uindicatio ncjqui pofsideret, lus pignoris indiuiduu efle.

DE PIG. ET HYPO. 87 paulo antèdixi, Sedtam hic ccia indiuifum eft, ut amp;nbsp;qui folam rei obligatç particulam pofsidet, non minus conueniatur hypothscaria, quàm li totam pofsideret. Hic itaque no quçritur, quâ-tum quispofsideatifed an pofsideat. Vnde rclcri ptum eft l.a.C.de hæred.aéi. fi intercedit pignus uelhypotheca,non tenerihæredcs pro portioni bus hærcditarijsjfed poftefforem obligatæ rei co ueniri. Diocletianus lmp.id etiain magis expli-cat l.î.C.fi unus ex plur.hærcd. Ait, aftioné qui-dem perfonaleminter hæredes pro portionibus fcindi;pignoris autem iure multis obligatis rebus,quas diuerfi pofsidentrcum eius uindicatio non perfonam obliger,fed rem fcquatur:eos qui pofsidcnt,non pro modo fingularum rerûquas polsident,conueniri, fed in lolidû:utuel totuni debitumreddat, uel co quod detinenc cedant. Sed hic obferuadi lunt duo fingulares cafus, ubi aftionis hypothecariæ uis nonnihil infringitur, quorû amp;antea mentioné fecifle me memini. Le gatario tacite obligaturres hæreditariæ. Scd hçc hypothecadiuidua eft’.diuiditurq j inter h^rede.s lerum iilarum poflclforeSjUt no nifi pro qua par tehæredes funt,hypothecaria,ficuti amp;nbsp;principa liaaionecüuenianturJ.t.C.comu.deleg. Siciui tas mutuam pccuniam dederit,dcbitoris bona fairem in fubfidium obligantur. Sed hæcfubfi-diariahypotheca diuiditur, ut eorum bonorum poflelfores non teneantur'nifi pro qua parte pof fident.l.a.C.de debitorciuit.

Porto eft amp;nbsp;ubi polTeffor rei obligatæ nullo modo conuenitur.Nam fi earn emerit ab berede lt;^ui ôcinuenurij iure utitur,Screm hæteditavia

X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ff 4. uen-

F R. B A LD VIN I ,uenHidit,fecuruseft.l.ulti.$.fincautem.C.deiu redclib. Nonadijciamjeum qui rem emit,credi tore uenditioniconfentience,etiam non teneri. Turn enim potius dicendum eft nullum effe pi-gnuSjquiaremilTum intelligatur.l.fi eo tempo-re.C.deremifs.pign. Seddicam,enquïabs cre-'ditore hypothecario priori emit, ab fecûdo non conuenirijà quo neque prior ille conueniretur. -l.t.C.fi antiq.cred.pig.ucnd.I.t2.$.feiédum. Qui •pot.in pign. Poftremô addam,quod reiponfum eftI.t5.$,fiqua.Dedânoinf.h quisiuflus firpoP •fidere,quiadamniinfefti noncaueretur,hoceft, neque debitor repromitteret,neque creditor fa-tifdaret,pignorisperfccutionem denegaii. Qui potiores in pignore habeantur, luo poftea 1q' codicam,

Proxirnum eft ut uideamus, an creditor pofe fîtreliûo reo principali, agere hypothecaria, ôC impetere rtatim pofl'elTorem. Certè lurifconful ti olim hoc iili liberum effe uoluerunt.Nâ amp;nbsp;Scç polameminitcreditoris hypothecarij, qui cuni poftet debitoris hæredes idoneos conuenire, ad fundum tarnenuenit.l49.Q11i pot.inpign. Pau lus lingularem quendam cafum excipere uide-tur.Quædam (inquit) Molchis fifci debitrix eX conduâione ueffigalis,hæredes habuerat: à qui bus poft aditam hæreditatem Faria Semilla amp;a-lij prædiaemerant.Cùmconuenirentur propteï Mofchidis reliqua,dicebant amp;nbsp;hæredes Mofchi-dis idoneos effe,amp;multos alios cxijfdem bonis cnnffe.Æquum putauit imperator nofter, prius hæredes conueniri debere-.deindcîn reliquum, poffeftdrem omnem.atqueitapronûciauii. H^c

DE PI G. E T HYPO. 8? Paulus. Vndeintelligimus,hypothccam fifci ue lntifubfidiariameffe. Quod emptor caufebatur multos alios emilTe,ut faite diuideret hypothe-cariain a£lioné,non uidetur admiflum fuilTe. Na indiuilam elfe pignoris caulam,cóftat.Sed quod ad dirferendam hypothecariam aélionem obij-ciebaqprius conuenieudos elfe reos principales, æquis auribus exceptûell:. Hoc uero exemple» luftinianus uidetur amp;nbsp;de omnibus hypothecis, ficuti amp;de tideiulToribuSjidè ftatuiffe,Nou.con-ftit.4.. An polsit fideiuflorante reum conueni rijdubitatum olim fuilTe,iple quoque Cicero fi-gnificat,lib.i6.ad Attic.ubide DolabellaSc eius fponforibus loquitur. Pofle tarnen, lurifconful ti poftea conftanter refponderunt,amp;: Cæfares re fcripfcruntd.iure.l.alienam.C.dc fideiuSÏ. luftinianus ita demum id admifit,fi reus abfens eft'et. Si adelTeuuoluit hune prius excuti,ut fi non fpl-uendo eflet, tune fideiulTor conueniretur. Ouan diu autem durer aûio hypothecaria,poftea dice-mus,cumquæretur,cuius temporis prælcriptio netolli pofsit.Çertè durât diutius,quant uindi-cationes dominioruntdnterdum etiamdiutius, quàm aftiones in perfonam.

Vbiaftionihypothecariæ nihil obijcitur,amp;ea reftèintenditur, ecquç tandem eius uis amp;nbsp;uiâo riaeft? Vlpianusl.36.Denoxal.a(ft.ait,polfe Ser-uiaiia rem auocarià pofteffore etiam domino, lus feruitutis etfi dominum interturbet in rei fue ufu,tarnen poffeftorem eum efle patitur. Sed ius pignoris poflefsionem illitotam ueluti crU pit: Scpropterea plus quippiam quàmferuitus detrahere domino uidecur.Quod amp;nbsp;fuprà nota-ff 5 ui,

5,0 FR. BALDVINT tu:amp;inde confcqui dixi, quodrefponfumeftl. dd.^ fundo .De lega.z. Gerte dicitur reseuinci nonfolum fi dominus eam uindicet,fed amp;nbsp;fi hy pothecarius creditor auferat.1.1.§ fihçres.AdTre bel.l.ó^.Decuift.tuncqueetiam committitura-ftio dc euidione,amp; ftipulatio duplæ.l.j^.ÿ ulti. Decuift. Sed memincrimusintcrea,quodPapi nianusaitJiac aftione hypothecarianudam tan tumpolTefsionéauocari.l.dd. Deeuift. Nudam uocar, quæ amp;nbsp;euifta manet nuda atqj fola. Cum dominus rem fuani uindicat,poflelsionê etiam auocat:uerum ca tuncconiungitur cum domi-nio.Sed amp;nbsp;fruftuarius cum rem uindicatjpoflef-fionem petit:uerùm earn confccutus,nudam no habet. Vtiturenim,Scfruitur. Creditoris ucrb hypothccarij nulla eft talis pofTcfsio. Intcrca tarnen,ut fundum obligatum, fic amp;nbsp;feruitutcm ci debitam fuo iure uindicat : amp;nbsp;ne ei uicinus no-ccatjreftc nunciat nouum opus.Nam amp;nbsp;credito ris inrereft conferuari amp;nbsp;augeri potius,quam im minuirepigneratam. Quod tarnen dixi deuin-dicatione feruitutis,amp; nunciatione noui operis, Opus habet maiori explicatione. Ei, cui fundus pignoriob]igatusfit,dari utilcm feruitutisuin« dicationem uel petitionem,Iulianus fcripfit.l.uJ. D«feruit.l.unica,ad fi.Dcremifs. Exiftimauerat idem Iulianu8,candcm amp;nbsp;fruftuario dari.Sed ma gisplacuitfentcntia aliter cxiftimantium,l.i. Si ufusfr.peta. Hicitaquehypothecariocrcditori plus tribuitur,quam fruduario : quafi ad domi-nijeaufam propiù^ccedat,amp;eius magis inter-lit.Qui feruitutem uindicare potcrt,poteft amp;nbsp;no uum opus nuntjajc. luJJauus icaque Ô4 crédite-

Hpigneratitio amp;nbsp;fruduario hanc nunciationcm dedit. 1. 9, De oper. no. nunc. 1. unica. De rcmif. Sedutfuperiorin creditorc fuitreccptahæc il» 1 i U s fentcntia,in fruóluario repudiata.l.i.ad fi.De nbsp;nbsp;nbsp;,

Quæamp;qualis fitpoffefsio creditoris pignus tenentis,amp; quse huius poffefsionis utilitas litjdi cam paulopóft. Nunc illud dicendumeft,qua-lifcunque tandem ea fit, tarnen creditorem iure pignoris nó tam prçfraftè earn pctere,quàm fub quadam ueluti cSditione,aut alternatione. Dio-cletianus Imp.quafi conciperet formulam hypo thecariam,ait,hocpcti,ut poflefsor uel totu dc-bitum rcddatjucl eo quod detinet cedat. l.x.C.ti unusexplur.hæred. Ergo creditor remita peto re,flpolfeisor nolit tolucrc,uidetur:amp;poffcllori liberum eft,fl loluercmalit,non ccdere credito» ti.Nam amp;nbsp;ft non pofsiderct,tame offerédo quod dcbctur,infringittotumius pignoris. Sedma» gnaquæftio eft,quid ftatuendum fit,fi hie poflef ior,offcrcns creditor! quod debetur,petat ctiam

Qü' pot.in pig.rcfpondit,iuftum pollefsoré creditori, quod debetut,offerentem,noniniuftc poftulare ius etiam nominis ipfius fibi cedi.Si hoc nomen ha-? beat adiunAum ius pignoris,amp; illud fimul tiâfr ferri dubiumnoneft. \'’erùm adhuc quærittir, quis'namilleiuftus poflefsorfit? Anbonæ fidei emptor, an alius ctiam Ghirographarius credi.* tor? Illud certum eft,non omnibus rei obligatæ polTefforib. creditori debitum offeretibus ecde-dum elfe aut ius nominis,aut ius pignoris. Om» nibustamenUcçtcaUoWatione KCpellerc agen» - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tent

tem creditoiem,eiusque etiam hypothecam diP foIuere.ItaquePaulusair,creditores à uindica-tionerei,qnam pignoris iureperfequuntur,re-moueri folere,fi qualifcunquc poflefsor offerrc debitum uelit.Neque enirn debere quçri de iure poflefsorisjcum ins pecitionis remoueatur folu-topignore.l.t2.$.uIt.Quib.mod.pig.uel hyp.fol. Veriim etfifoluenti,pignusqjlibcrati,propterea no detur in eandêrem ius pignoris: aliquod ramen iusretentionis datur.l.i.Quib.mod.pig.uel hyp.fQl.qnod amp;fuprànotain. Sedut exituamp;e-xecurione aólióis hypothecariæ femel finiamus, repetcndû eft quod Martianus docet l.ió.Depig. Ait,in uindicatione pignoris quæri,an is cu quo aducft,pofsideatrem de qua eft add. Si nopof-fideat,nec dolo feccritjquo minus pofsideat,ab-folui debere. Si pofsidcat,S4aut pecuniafoluat, autrereftituatjæquè abfoluèndûelfe. Sineütrn horn faciatjcondemnationé fcqui. Sed amp;nbsp;fi dolo defijtpofsiderej proptereaq; remreftituere non pofsit:condemnari,quanti aftor in litem iuraue-rit,fient in cæteris in rem adionibus. Sed amp;nbsp;fi reftituerepofsit, nec uelit, inlité iurari proptef talem contumaciam exiftimo,exemplQ aliarum inremadionum. Martianus tarnen ait, fi pluris condemnatus fit debitor non reftituendo pi-gnus,quàm computario fortis amp;nbsp;ufurarum facie batjamp;pofteafoluere uelit,quantum debebatjau dirijUtid foluendo,hypothecam liberet. Hic ira que no ualde urgetur re iudicata:fed ex æquo amp;nbsp;bono habetur eo loco, in quo ante condemna-tionem erat.quanquamfummo iureres iudicata nouâaûionem datet. Vexùm etfi fimplex fue ff ;.j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rit

DE PIG. ET HYPO. 53 tit condemnatio rei reftituendæ : creditoris hypothecaria aâio non nouarur. Inquit idem Mar tian us: Creditor hypotheca fibi per fententiani adiudicatamjquemadmodum habiturus fitjquj ritur. nam dominiumeius uindicare no poteft. SedhypothecariaagerepoteiV.amp;fi exceptio obij cieturàpoffeflorereiindicate,replicet si secvn DVM MB IVDICATVM NON EST.

AGè uerb, conlecutus eft rem creditor iure pignoris, eamque tenet amp;nbsp;pofsidet: quid turn? DixianteaexPapmiano,nudam effehanc poft'efsionem.Non eft tame inutilis.Dicerè' poC-fem,naturalem magis quam ciuilem effe: uei pd tius,eirc corporis magis quamanimi, Sedlurit-conlulti uarie appellant poftefsionem corpora., lem,naturalem,ciuilem:amp;;proprereaconful'e ÔC obfcure loqui uidentur. Fruduarium pofsidere amp;nbsp;non pofsidere dicunt.l.d.Sc i2.De acqui.pols. Nonpofsidetanimodomini.Sedcorporaliter ta men pofsidet: amp;ita rem tenet,ut etiam commo-da amp;fruftus polTefsionis confequatur tanquam dominus. Diciq; amp;nbsp;naturalis amp;nbsp;ciuiiis eius pof-fefsio poteft, quæ amp;c corporalis Seiufta amp;nbsp;ipfi uti lis eft. Creditor corporaliter primum pignustc net,amp;naturaliter, amp;deniqueciuiliter pofsidet: quia iure id habet,non tarnen tanquam dominus,neque animo aut nomine domini : fed non inutiliter tarnen.non quod utaturfruatur,ut fru duanus:fed quod tarnen huius fuæ poflefsionis quedacómodacófequatur. Agamusapertius amp;nbsp;cxplicatius. Satis conftat, non effc inane pigno.« lis

9 FR. B ALD VIN I risperfccutionem. Quæutilitas fit, uîdcantuÂ' Principio,communis régula diftat tutius lern-percflcrei incumbere, quàm adioncm habere« Etquipignuspofsidet, non metuit iliam inte-rea praefcriptionem temporis,quç hypothecariæ adtioniobijcidicituramp;oppom. Deinde fæpein pari caufa creditorum, melior eft pofsidétis cti-ditio.l.to.Dcpign.Lizp.Qiiipot.in pig.CcrtèpoC fidenti tacilius dari rctentionem,ubi aétio etiani nondaretur,luperius oftendi. Denique fi retn pignoratamuendereuelic,amp;uenditam ( ut fieri îolct ) tradere,quî poterit,fi earn ipie non habet? Sed amp;nbsp;ea eft creditoris pignus tenentis pofl'cfsio, ut aftione in rem ueluti uindicatione,aut ad ex-hibendum reftè coniicniatur,fi alius agat quàm quipignori dédit. Si tarnen in tali uindicatione condemnetur creditor pofsidens.debitoris do-minio non nocebit res iudicata-l.fæpe.De re iud. Deniquetalisellhæc poflefsio,ut etiam aduer-fus dominum debitoré creditor furti agerc pof-fitjfi rem ille fuâ furripiat. Saltern enim lurtuni facit naturalis amp;alienæpoiTefsionis.Sedrestarnen propterea non tam fit furtiua,quin ufucapi pofsit.Imbuerôetfidebitordominus non elfet, fed fortafle fuilTet rei pofteflor bonç fidei, amp;nbsp;rem pignori datamfubtraxifletatqueuédidiffet, furtum quidem facit.fed res ita furtiua no eft, quin abcmptoreufucapiatur.nam Schic debitor pro domino cft;ôccumres in eins poteftatem perue nit,ut definat furtiuaefie,Slt;deinde ufucapi pof-fitjuideturin poteftatem domini reuerfa; quafi. hicquifurtum facit,aliaratione furti uitiumtol lat. Certè non eft necelïe,ut in creditoris potefta

lemres reuertacur.l.4..§. fi rem pignori. De ufur-pat.l.firem.Pro empt. Quanquamea dere olim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

dubitatum fic.cùmalioquidubium nunquâfue nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

rit, quin fi in creditoris poteftatem reuerfa fit, multomagisdefinat cHefurtina, Scpofsitufuca pi.l uIt.Deufurpat. Sed quid eft,quodPhiIip pusImp.relcripfitl.ô.C. deufucap.Pro empt. ré pignori obligatam,amp; poftea à debitorc diftra-ftam,nô poße quafi furtiuâ ufucapi?Id,qui fub-tiliores funt, diftum accipiunt, ubi rem creditor HÓ tenebat. Quid igitur?an tûc multo magis fur turn facit debitor?Sc quale tandé hoc furtum eß$

Gerte hîc quoque furtum poflefsionis eße po Uiit.Quid enim fi creditor rem illam debitor! lo cauerat.aut prccario dederat? Gerte etfi non te-neat,pofsidere tarnen tue per debitorem, ut per conduftorem autcolonumjintelligitur.l.jy. Dc acqui.pofs.l.33.$.ulti.Deulurpat. Sedcurfaltem non cenfetur hic purgatum furti uitiü,ut in cafu luperiori? Quia poftquam eft contra£lum,nó eft reuerfa in domini poteftatem.Imo uerb cum res transferretur in alium,primùm eft contraftum furti uitium. lam illud obferuandum eft, ut hic creditor per debitorem tanquam per condufto-rem intclligitur pofsidere, fic ediuerfo debitorem per creditorem pignus tenentem multo ma gis pofsidere,ut ufucapiat. lulianus 1.^6. De ac-qui.poflefs.ait, cum qui pignoris caufa fundum tradidit.intelligi pofsidere; neqj creditoris pof-fefsione impediri ufucapionS. Imb uerb ad ufu-capioniscaufam uidetur debitor adhuc pofsidc re rcm,alioqui corporaliter datäpignori,utPau-lus ait,l.i.§,perferuücorporalitct.De acqui.pof-feft*

çë FR. B A L D V IN I IcI's.Certè creditor cum animo domini non pof.-fideatjledalienopotius nomine: fi pofsidet, fibi nonpropriè,nequeomnimodo pofsidet.Itaquc ^Pauius:Rem( inquit)pignoriacceptam,quia pro alieno prorfus pofsidcmus, nó ufucapimus. l.i^.Deufurpat. Vfucapinnrautem,qui cam nobis pignori dederunt,qiua per nos,ut per condu dores aut commodatarios,adhuc pofsidereui-dentur.Paulus d.^.per feruum,air,ad hanc unam ufucapionis caufam debitorem pofsidere,hic in-telligizficuti lauolenus 1.16.De ufurpat. ait,eu qui pignori dédit,ad ufucapionem tantum pof-fidere.-quantumueroad reliquas omnes caufas pertinet,eum qui accepit,polsidere. Ne qtiis hie fallatur, quæ'namhæ caufæ fint,antea notaui. Certe quod ad caufam dominij pertinet, nullo modo pofsidereinteliigitur,qui rem pignori te-het.Et utnonpoteft ufucapere,ficneque uti Pu bliciana. Caius ait, iuftas quidemclTepignorati cias amp;precarias pollefsionesifed exijs tarnen nó competere Publicianam adionem: quia neque creditor,neque is qui precario rog3uit,eo animo nacifeatur poiTefsionem,,utcredatfedominum eire.l.ij.ÿ.i.Depublic.inrem ad. Non difsimili rationc Paulus probat,noxali adione non tene-rieum quipignori feruum accepit, uel precario rogauit: fed dominum, in cuius adhuc poteftatc feruus efle intelligitur, ficuti amp;nbsp;fi depofitus aut comodatus eflet.Licet enim ( inqùit) iuftè oof-fideant,non tarnen opinione domini pofsident. J.22.$.i.DenoxaI.ad. Deniq; cum rcceptumef-fet,poirefsores rerum immobiJium non compel lifatisdare iudicio filHzadiedum elljCreditorem

pofleisionem habcat. 1.15. $. creditor. Qui fatifd. cog. Quidigitur?Ipfedominus,quipignoride-ditjineoadhuc cafu pro poflelsore habetur, ut non latifdet. Porto adeb nuda eft poflefsio cre-ditoris pignus pofsidentiSjUtnullo modo pof-fitutipignore:amp;fi utarur,furtiteneatur.I.56.De furt.Et tarnen in re adfcruanda non folum præ-ftatdolum,led amp;culpam. Poteftrem fibi obli-gatam Iocare.l.23. De pignor. Sed merces erit do mini’.ficuti amp;nbsp;fruftus omncs pignoris,noncredi toris funtjfed eius qui pignori dédit, hue dominus rei fit,hue pofTcfsor bonæ fidei.

Fît tarnen aliquando, ut maior utilitas pigno ris lit: amp;nbsp;creditorrem obligatam non folum teneat,fed ÔC propè ut fruduarius pofsideaf.hoc eft,ea utatur fruatur. Non fit hoc quidem ex natura pignoris, fed fieri poteft ex conuentione amp;nbsp;pafto.neque propter huius utilitatis accefsjonê pignus elle définit. lurifconfulti appellant w//-j^x^zi^znempe epmeonuenit, utpecunia debitor utatur fruatur, amp;nbsp;creditor loco ufurarum perci-piatfruftus pignoris, eoque interea fimiliteru-tatur fruatur. Papinianus 1.1. §. pafto. Depigno-rib.meminit cuiufdam paâ:i,quo placuit,ut creditor fruótus hypothecarum, ufuris compenfa-ret fini legitimæ ufuræ: talemque cóuentionem utilem elfe ait.Modeftinus quoque mentionem facit fimilis conuentionis, ut creditor pignus in pecuniæ fuæ cópenfationem certo tempore pof-fideat,amp; fruétum capiat.l.jp.De pigner.aft. De-nique Paulus meminitpignoris,quod in ufu ere g g ditoris

pell.1 eg. Sed amp;nbsp;in refcriptis Principum legimus, interdum polTefsionem ealege creditori obliga-ri, ut frudus in uicem ulurarum conlequatnr. I-tem, pecunia ea padione mutuó dari, ut uice u-furarum creditordomum débitons inhabitaret. l.fiealege.l.fieapadione.C.deufur. Martianiis, fcribens de formula hypothecaria, duobusiocis hancpignoris cóuentionem appellat

l.!i.$.i.De pignor.l.h pccuniam. De pigner.ad. Sc pignus nihilominus dici poffe ait, amp;nbsp;hypotheca riamadionem compctere; Scfolutodebito,pi-gneraticiam adionem. uideturque nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z-

tiam dcfcribere, cum ait ita dici, ubi creditor reti liet pofl'efsionemjdonecilli pecunia loluatur,amp; in ufuras interea frudus percipit. Non eft abfur dfbutufuraalterius rei fit Sc generis, quàm fors ipfa. Sed multo erit iuftior ratio AVTt)(gfi ad modumSc ( ut Papinianus loquitur) finemlegi timç ufurç reuocetur. Quid enim alioqui,fi cuni centum aureos mihi mutuó dederis,fundum pignori accepcris, qui quotannis foiebat frudum uigintiaureorûreddere? Ccrtè iniuftaclfe

amp; in fraudem legitimæ ufuræ contrada, uideri polfet. Quanquam propter incertum fru-duum leges patiantunut fi forte frudus excédât modiim ufurarum,nihilominuscreditor eos ha-beat,tanquam periculi prccium: cum etfi minus fruduum nafcerecur,co tarnen cótentus elfe de-beret.l.fi ealege.C.de ufur. Sane Cicero fecun-da fuain Catilinam oratione quofdam Catiliiia-rios reprehendit, qui ciim in magno ære alieno clfent.fedmaiores tarnen poflefsiones haberét, nihil

b Ê P I G. E T HYPO. pf» hihil ex his uendere uolebant,quo le liberarentJ fedcertarenccumufuris (utait) fruftibus præ-diorum. Hoc ftultifsimuin fuilFe ait. Sifruélus prædiorum multo maiores efle folcât fœnore de birOjftultaeft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sedalioqui noneftini-

qua. Cæterùm certas ufuras promittere, amp;nbsp;in fo lutiim frufttis ita dare, ut quod fupcreft fœnoris etiam foluatur,uel fequétium annorum fruftua femperonerct;hocuerô llultifsimum eft. Illud poftremo eft mcmorabile.quod obferuaui in lu ftinianiNou.donft.t2o. partim efiepignus meru amp;fimplex, partimlubetluftinianus* ut domus Ecclebaftica dcbitis obnoxia,cum a.* lioquicx mobilibus rebus Ecclefiæ diffoluiæs alienum non poteft, ita creditor i detur pignori, ut frmftus partim imputer in fortem, quæ debe-tur;partim in ufuraSj led quadrantes tantum.

IVs amp;nbsp;utiüras pignoris augetur,ut dixi, paâo amp;conucntione nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed ut etiam do

minium occuper captiofa aliqua condirione, fe-rendum réméré non eft. Dixi anteajpignus fæpe appellari fiduciam, cum ealegc detur, ut debito foluto reftituarur. Nihil eft captionis in ea fidu-ciaria pigncratione.Sed fi creditor pacifeatur, ut fi ad diem pecunia non foluatur, fiducia illa defi-nat, amp;nbsp;pigneratio pro mancipatione fit, hoc eft, res fit creditoris pro eo quod debetur: nô eft ob-feura in tali paiftionc captio. Legern aur couen-tionein commilsoriam fçpeluril’confulti uocat, cum rem ea condirione tibiuendo arque trado, ut fi intra certum diem precium non foluas, res fitinemptajcamquemihi reftituas. Hæc dicie-gg a «am

,oo FR. B AL DVINl tiam poffet quædam fiduciaria mancipatio, ut ueteres loquebantur. Noftri,ut dixi, uocant pa-ftionem cómifToriam.Imperator Alexander tio-cat commifforiam uenditionem. 1.4. C. depad. inter empt.amp; uend. Nam committédi uerbo u-tuntur,quotiesquidalicuiadimitur,amp;alteri da-tur.-qnia quippiam uel faétum non fit, qifod de-buit: uel faâum, quod non debuit. Sed amp;nbsp;com-mitticonditionemdicuntjcumeuenit. Hancau temfiue legem fine conditionem uenditionis, SI AD DIEM PRECIVM NOM SOLVERIS, REM VT inemptam restitves,tolerant. Fatétur aliquando efle odiofam.l.Aemilius.De minorib. Sed iniquam non efle putant.neque ccrtè captio faeft.Nam amp;ediuerfo emptor itapacifcipotcft, SI AD DIEM NON TRADIDERIS FVNDVM VEN-

DITVM, TVA DOMVS BIV3 LOCO MIHI EMPTA B s T O. l.a.C.de pa£t.pign. Efl; enim hæc principalis quædam conuentio legitimæ cuiufdam uelu ti permutationis ,fub conditione contrada-.ut fundus pure,domus fub conditione uendi intel ligatur. Sed fi creditor pignus ealege accipiatjit fiaddiem pecunia non loiuatur,fuumidfaciat, propriumqueliabeat: iniquam amp;nbsp;captiofampa-öionem efle dicimus, qua pro pignore dominiu quæratur:uocamusque commifloriam, neque parimur tali commiiTo tolli fiduciam,hoc eft,pignus fieri creditoris. Paulus librofecundo Sen-tent.cum titulum propofuilTet delegecommif-foria, nonnifidefiduciaamp;pignore traftat. For-tafsis fiduciam appelJat,cum pignus ealege da-tur,ur fi ad diem pecunia foluatur,lui pofsiqpo-ftea non pol'sit. Pofletqj etiam dici talis conuen

DE PIG. ET HYPO. »o» tiojlex commifloria. Gerte aliquam legem cö-mifloriamin pignoribusreceptam fuiflCjPaulus eolocofignificat, Sc exlfidorocolligi poteft.Ec uero Cicero lib. iß.Epift. adAtt. ScinOrat. pro FJac.commifiamfiduciamdicit. Sed,utingenttè loquarjquid hic ueteres fenferint,obfcurum eft. Conftantini hæc conftitutio eft;Quoniam inter alias captiones cômifloriæpignorû legis creicit afperitas,placet infirmari eam.l.ult.C.de pa.pig. Nos hoc conftitui interpretamutjubi conuen-tioita concepta eft,uc fi ad dicm pecunia non foluatur,pignus fit crcditoris.Certètalislexcó-mifforia eft captiofa,cum Sc debitor rem fuarn amittat prçter fpem, nec cam iufto precio uédat, fed jpdebito cogatur ueluti in folutü dare. Quid igitur? lurifconfulti ante CSftantinum talepa-ftumnon improbauerant? Non exiftimo pro-bafte.Sed oblcurè, quid hic fentirét, fignificarât: Sc interea creditores abutebantur corum ueluti patiétia.Sanècùm ftipulantiuxori uirfpopódif-fetjdirempto matrimonio,prædia,quæ dotierât obligata,in folutum dareuefpondit Vlpianus,ui ronihilominus integrüeffe,dotis quantitatem offerte, Sc prçdia fua liberate atque rctinere.l.45. Defolut. Rede fane poteft maritus eaprçdia u-xoriuendere iufto precio,ficuti idemVlpianus fatetur,1.7.§.fi uxor.De donat.inter uir. Sc uxor, Sed iniquum effet,cum cogi in folutum pro dote ea dare,cum Sc pignusfoleateffe maius debi-to’.Sciniquum etiam multo magisfuerit,talem obligationemdefcendere ex hac conuentione. Si ad diem pecunia débita non foluatur. Reétè fa nè pignus in folutum dari pure poteft, cum ita g g 3

placet debitoriatquc creditori.l.fi prædium. C. de euid.l.i.C.de pignor.Nam amp;rem pignoratä, ß uelit,poteft debitor donate creditori. Poteft amp;nbsp;* pure uendcre:nequeintegrum poftea erit,uendi tionemrelcindere,etfi ofFeratquod antea debe-bat.l.34,.Depigner.aiä. Sedamp;fubhac conditio-iiejSi ad diem non foluat debitum,poteft uendc rc,modó iufti tune precij ratio habeatur. Captio fa uero ea conditio eft,cum fub ea pignus in folu tum daretur. Martianus I.tó.$.ulti.Depignorib-Poteft (inquit) ita fieri pignorisdatiojUtfi intra certum tempus non fit folu ta pecunia, iure ein-ptionis pofsideat rem iufto precio tune æftiman dam.Hoc enim cafu uidetur quodamodo condi tionalis clTeuenditio. Hancuenditioné obferue mus iuftaetia effe,neq-, temere in ea fieri métio-nemiuftiprecij. Scæuola l.ult.DecStrah.empt. meminitdebitoris cufuo fideiuflore,qui pignus alioqui no rede fibi emeret àcreditore,pacifcétis fub tali cöditione ut pignus emptii habeat. Sed intelligamus emptu iufto precio, no etiä ea pecu nia quam creditori foluerit debitoris pignorisq; lib eradi caufa.IIlud ergo dicimus, creditoré pof-fe fieri dominûpignoris,fiiuftè amp;nbsp;fine captions idcmat.Eumpofseabs debitors pignus cmerc, fimpliciterrcfcriptum eftd.refcriptû.Dediftraç. pign. Sed amp;nbsp;fi executor pignus in caufam iudica ti captum uendat,creditor,ut alius quiuis, ad li-çitationem admittetur.1.2.C.fi in eau. iudic. pig.quanqua fi ipfe uendat,fibi uendere no pof-fit^ac ne quidem per fuppofitam perfonam e-

LOcus nunc po(hilat,ut de diftradione pi-gnorum uideamus.N am amp;nbsp;hoc prçcipuuni ius ehhypochecarij creditoris.amp;cum ré pigno-ri obligatamuenditjdicituriusftiumexequi.l./. $.i.De rcb.cor. Et iure creditorisjegeque pignons uendere,cùmitauendit.l.io.De dilLpig.l.Çp. $.creditor.Mand. Primùm ergo hic agemus ds creditore,deinde de debitore pignus uendente. Ac creditor quidcm interdum non tam ré ipfam Uendit,quàm ius luum;ficuti ius pignoris po teftpignoridare,amp;ipfum principale nomé etia uédere. Quod ubi fir,empror ré non cofequetur, ut dominus eius fiat, nequetanquam fuam uin dicâbit; fed tantum hypothecaria aftioneperfc-quetur utobligatam. Verùmpoteft etiamcredi toripfam rem alienamquidem,fedfibi obligii-tam,uendefe. Quid quantumque interfit inter hancamp;fuperiorem uenditioncmjpaulopbft latins dicam.Certè tantum, quantû inter ré ipfam amp;nbsp;ius pignoris intereft.Nunc illud tantum dico, facultatcm rei quoque diftrahendæ creditor! dà ri.dependetqueetiamhæcpoteftas amp;nbsp;defcendit exiurepignoris,ut huius quoqueaccefsio que-dam uideri pofsit. Certè cum Papinianus nega re ueller rem pignori obligatam fuilTe alicui, dixit hune fruRra rem diftrahere.l.i.$.i.Dcpignor. Et ediuerfo,ex pafto rei diftrahendç colligit,tan quamantecedens,rem pignori obligatam efle.l. j.^.ulti.Qui pot.in pign.Adeb ius hoc diftrahen di,cum iure pignoris coniunQum eft. Iraque ßc cum Prætorex caufapermittit rem pupillarem obligarqfimul intelligitur creditor! ius deinde g g 4 uen-

uendendæ eius rei dare; ncque ineiusaliena-tionenouoPrætoris decretoell: opus.l.y.J.i.Dc reb.eor.qui fub tut. Sanè quod attiiiet adpignus illud Prætorium, quodin caufam iudicati capi-tur iulïu magiftratus,nô poteft ipfe creditor pri-uatim id uendere : fed ab ipfo executore, eiufdé Prætoris mandatOjpublicè diftrahitur.l.i.C.fi in eau. iudic. Verùm alia pignorum genera credi tor iure fuo uendit. Ac moris quidem fuitjUt in contrahendo pignore nominatim quoque paci-feeretur de eius uendédi poteftate,G ad diem pecunia non folueretur, Itaque amp;nbsp;Imp. Alexader, .paftumhoc uulgare fuifle ait,L4-C.de pigner. aft.Nec dilsimilis couétio extat apud Demofth. îïçjf Verùm etfi nominatim hoc non conue nerit,tarnen pro conuento habetur, amp;nbsp;pignoris iure includitur. Imó nero etfi exprefsim conue niffetme creditor pignus uenderet:tamen fubeft tacita ueluti coditio,fi debitor interpellatus fol-uat:ficuti 8i. cum paélus eft locatotjiion expelic-re conduftorem .Èt profeéló nulla propè militas pignoris effet, fi creditor fem per id feruare debitori tenereturinec unquam diftrahere,ut debitu confequeretunpollet- Quid igitur? Etfi tale pa öum intcrueneritjtamenVlpianus pignus uen-dipoffefignificat,fiterinterpellatus debitor in mora fit.l.4..$.uIti.De pign.aft. Quo etiarn loco, cum dixiffet creditorem furti obligari fi uendat, cum conuenit ne uenderet: addit hanc conditio nem atque exceptionem, nifi debitori ter fuerit denunciatum. Vnde intelligi poteft, quomodo fit accipiendum,quod alio loco fimpliciter dixit, iruit eu teneri fi uendar, l./^.De furt. Cæterùm lufti-!

D E P I G. E T HYPO. loy ■ luftinianuseciamadiecit, poft triplicem illa de-nunciationem,expe(ftandum efte biénium.l.ult. §.lancimus.C.deiuredom.impet. Sanèamp; cum foluendæ pecuniae dies pafto confertur ( inquit Papinianus ) conuenifle uidetur,ne prius uendé dipignoris poteftas cxerceatur.l.4..De diftraét. pig. coNFERRi dixitjpro differri. Sicamp; ubi dies foluendæ fortis, nouo paólo profertur at-que diffunditur,di(ftumin Papinianiauditorio fiiitjdilatamquoqueuideridicni ufurarum mittendarum.1.lefta. Si cert.pet. Sed ubi debitor in mora eftjcreditorjqui pignus perfequi po teft,poteftid etiam uendere; quanquamrurfus iubeatur cum ucditurus eft,illud ipfum de uen-ditione,debitor! denunciare,amp; omnia bona fide agere.l.4-C.de diftraft.pign. Impediri ucró quo minus uendat,nunauelappellatione,uel denun ciatione,uelpœnæ comminatione,uel teftamé-tariadeniqueintercefsioncjautdebitorisjautal-terius creditoris,poteft.l.i.amp; a.C. debit.uendit. pign.imp.non pofs. l.ulti.ÿ.ulti.Deappellat.re-cip. Vna eft ratio impediendæ huius uendi-tionis, fi quod creditor! debetur, in folidum of-feratur.

Sedalioquifi fummo iure agere isuelitjpo-teft pro minima etiam debit! parte reliqua, rem pignor! obligatam totam diftrahere : amp;nbsp;ex mul-tis etiam deligerCjquam uédere potifsimum ue-lit.LS .De diftraü-pign.Id uerójquia durum uide ri poffetjpaulo diligentius excutiamus. Dixi an tea,!ndiuiduam elle pignons caufam exutraque parte:hoc eftjCtfi mihi pars tantum debeatur, ue lut! fi pro parte fimhseres creditoris ex mulris g g i unus^

F R. b a L D V I N I unus,ucltu partem folùmaliquam rei obligatæ pofsideas:tamen fie in folidum agi,ut amp;qui rem integrampofsidetjcamihicedere to ta debeat, ni fi quodmihi debetur perfoluat: amp;nbsp;tu, qui parte tantum pofsides, ab eo cui debetur folidum con ueniaris,perindeatque fi etiampofsideres totfi pignus. lam uero qualis eft perfecutio pignoris, taiis amp;nbsp;diftraétio ellefolec,amp;banccumilla con-iungere lokmus. Vbi igiturpolfumpcrfequito turnpignus,polfum amp;nbsp;uéderetotum. Nametfî plus ex precio confequar, quàm mihi debeatur: quodfuperfluum eft, debitor! reddam : ficutifi minus cofecuruseflem, reliquum nihilominus abeopeterem.lj.C.dediftrad.pign. Sed fi plu res fint res pignori obligatæ, an æquèpoterou-niuerfas amp;nbsp;perfequiamp; diftraherc? Certèfi mea interfit,non eft dubium me pofte. Si una poteft mihifatisfacere,iniquumeffet omnes diftrahi-Quid igitur, an faite deligere poffum,quai-n pu-tocommodius mihieffe utuendam? Dixi,me pofte:amp; Modeftinus hoc dixit,1.8.De diftraft pi gno. Sed amp;interdum ne perfequi omnes qui-dempoffem.Nam fi unamaliquamremtuafpe-cialiter mihi obliges, amp;nbsp;deinde generaliter omnia bona tua,fi ex ilia una poffum confequi uni-uerfumdebitum, rcliquaauferrenonpoffum.l. a.C.de pignor. Porro non folum priores, fed amp;nbsp;pofteriores creditores pofsunt pignus uendere. Nam utillis ccfsantibus,hirem perfequi no pro hibentur;ita,quamconfecutifunt, uendere pote runt,fineillorti tarnen fraude,quibus integrum erir emptorem pofsidentem perfequi.Itaque fa-teof longe tutius effe cmçfe à priow cKeditore,ut

DE PIG. ET HYPO. tor mox dicam. Sunt amp;nbsp;quædam in uenditione pi gnoris obleiuanda,quætarnen aduenditorem magis pertinent,quàm emptorem. lubetur creditor bona fide uédere pignus:1.4.C.de diftraft. pign.Si tamé dolo malo aliquid tunc faciat, ipfc tenebitur, non autem emptor bonæ fidei.I.fi cef fante.C.dediftraû. pign. Sed fi emptor fraudis confcius colludatcum uenditorejaltem in iub-fidiumtenebiturdomino debitori.l.i Scj.amp;ul-ti. C. fi ucnd- pign. aga. Et quidem ut creditor Uendens de dolo tenetur debitori,fic amp;nbsp;executor diftrahens rem captam in caufam iudicati.l.fi pi-gnora. De euift.l.j.§.fi executor. De nego.geft. Sed quid bona fides hie poftulat? Anut pignus publica auftione amp;nbsp;licitatione tanquam iub ha-ftadiftrahatur? Ccrtefiabexecutorc rei iudica-tæ uendaturdta u endi folet.Sed fi ht pignus pri-uatimcontraftum, fatisertcreditoremuendere, ut bonus paterfa.uenderet. Sane in conuentio-nediftrahendipfgnoris olim apud Athenienfes illud nominatim cauebatur,ut creditor iufto pre ciouenderet.Nam formula pafti quæ apud De-mofthenem extatjmeminitv-nx^x^vsHsSed id fatis intelligi poteftjcontineri bona fide.Qua-quam 5c fæpe apud Romanos quoq^ hie mentio fieret preeij iufti.1.fi fundus.§.ulti. De pignorib. Porrb quæritur,an quemadmodum uenderc pignus creditor poteft,itaetiampolsit debitor ré luam,licet alter! obligatam,uédere? Dixi antea, fl uendat, amp;nbsp;alter! tradatjcutraderepotius credi tori deberet,furtum committere uideri. Sed 5c crimineftellionatus tenetur,fi emptorem felel-|erit:hoc eK/difsjmulâs7êm'óbligatam effe.ue-dident«

diderît. Verùm quæftionem amp;nbsp;furti amp;nbsp;ftellîo-natiis nunc mitto.no enim ea perpétua eft.Quid igitufjan falcem fine alterius fraude reftè uédet? Certè poterit. Nam amp;nbsp;fi creditor rem pofsideat, nec uendere ipfe uelit ( non enim cogi poteft) cogitur earn faltemexhibere debitor! uendere uolenti:præfertim5cum hocagatur,utex precio fatisfiatcreditori.I.ô.Depign.aft.Sed quidfino-minatim conuenerit, ne debitor pignus uende ret? Martianumrelpondentem audiamuSjl./.f« ulti. De diftraft.pig. Quçritur (inquit ) fi paftû fit à creditore,neliceat debitori hypothecam ué' derCjUel pignus,quid iuris fit: amp;nbsp;an paûio nulU fît talisjquafi contra ius fit pofita, ideoque uenb re pofsit. amp;nbsp;certum eft, nullam efle uéditionem, ut padioni ftetur. Hic Martianus iudicat non quidemtalempaâionem, fcdipfam potius uéditionem nullam efle. Fuir tarnen olim inter no ftros Interprétés dubitatum de huius loci leftio ne:diciturque Bartolus Pifas mififle, qui cofule-rentarchetypum,quodtuncillicerat,nuncFlo-rentiæ adferuatur. Seddubiumiam noneft,in eoitalegijamp;legietiâita debere. Dubitationem fortaife faciebat,quod Pomponius feribat, nemi nem pacifeendo cfficercpofle, neuicino inuito prædiumalienet.l.penult.Depaft. Sed luftinia nusinterpretatus eftjidaccipiendum elfe,ubi fine caufa taie pafitû fieret, amp;nbsp;ubi uicini pacifeentis nonintereffet.l.ult.C. depaft.interempt.amp;uen di. Interefle autem creditoris,ne ad alium debitor rem obligatam transférât,quis dubitat?Nam etfi femperrem fequatur hypothecaria,taméfa-piior eft aduerlus debitorem ipfuni uiétoria. De

DE PI G. E T HYPO. lojk in3e,cum hîcdicimusualerepaftionemjnedcbi torpignusalij uédat, ciuiliter id interpretamur, cum creditor ipfe uédere,aut abs debitore emere fuo tempore non recufat.Nam fi neutrum uelir, amp;interpellatus recufet utrumque-.æquius eft, concedere debitori uenditionem, ut aliquando feliberet. Nodifsimilisinterpretatio padionis non uendendieftinl.t22.$.cohærcdes.De uerb. oblig. amp;nbsp;antea dixijcu debitor pacifcitur,ne creditor uendatihocintelligi,ft debitor interpella-tus fepius que admonkus fo’uat.

Didumefthadenus deuenditoribus pigno-rum.Decmptoribus nuncuideamus. Ac prin-cipib quidem diftinguendum eft,utrum debito re,an uerb creditore uendente ernat : Et utrft debitor uendatcreditore cxprcfsimcôfentiente,an uerb fine hoc eius confenfu. Et rurfiis.fi fit credi tor hypothecarius,qui ucndit:uidendu eft an pri or,an uerb pofterior fit. Denique,utrft fuft ins pi gnoris,an uerb rem ipfam uendat. Sed amp;qualis emptor fitjConfiderandum eft, quia fi eflet alius creditor bypothecariusjuel debitoris fideiuffor: aliquod ins fingulare eft.Ac fuperius quidem di xi,multumintereffe,utrumcreditorius fui pignoris,an rem ipfam diftrahat. Id nunc diligen tins repetendum eft,amp; primo loco expediendu: dabimusque operam,ut amp;nbsp;reliquas diftinftio-nes fuo ordine exponamus atque copleûamur. Creditorfuftius pignoris,ficuti amp;nome ipfum, libéré,cuiamp; quandouult,uenderepoteft. Rem ipfam non ita femper poteft. Illud fæpe cogitur cedere offerenti debitum-.hanc nulli uendere co-gitur.Illius emptor,nondomini,fedcreditoris

no _ FR. B A LD VIN I uendencîs locum occupât. Huius uero empîor, débitonsdominiûconfequitur. Ex hifcedit* ferentijsmulta præterea dependent, quæ mo)£ occurrent. Cùm debitoripfeuenditjcertum eft remipfam uendi. Sed utilius eft plerûq; eâ eme-reabipfo creditore hypothecario,præfertimpri mo.Cum debitor uendir,uendit obligatam: nifi fi creditor nominatim confenferit.Tum enim ta H eius côfenfu poteft intelligi pignus remiffurn# ut poftea dicam.At cum cfeditor uendit,nonfogt; liimuenditliberam àfuopignore, fed amp;àpofte rioribus hypothecis.Nam tuncenipcorcumde' bitoris dominioconfequiturius ipfius crédité* ris,adfumrnouendaspofteriores hypothecas. Si tarnen ipfe debitor pignus ita uédat,ut exprecio foluat priori creditori, emptor ab hoc creditore quidé emiffe uidebitur : fedius pignoris potius quàmremipfam.hoceft,firnpliciterineius cre* ' dirons locum fuccefsiffe, fie ut pofteriorem alte rius hypothecamfummouereporsit;fed rectifa* renonpofsiteederepofteriori debirum offeren ti,ficutineque creditor ipfe prior id reeufarepo-tuiffet. Pono debitorreße poteftré ipfamuen-derefuo fideiuffori.I.ulti.De contrah.empt. Cre ditor non item poffet: neque fideiuffor reâè ab eo fibi emeret.Liberare enim magis debet,ut de-bitorireddar. amp;nbsp;huius potius ncgociûgererein hocgenere,quàmfuû: ficuti etiâfpopôdiffeuide tur. 1. indebitam. De cond. ind. Nam amp;nbsp;debitor intelligiturei mandaffe, ut foluat. Etideoultrb citroq;mandati iudichim hîccompetet.l. a.Da pignor.l.^p.ÿ, t. Mand, hoc eft, debitor mandati judicio rem abs fidei ull'ore, qui redemit, repetet

DE P ï G. ET HYPO. in cum îpGs ctiafruftibus;amp; fideiufTorcSrrarioiu-diciorepetet precium quod dedit, cum ufuris, quales alioqui debcbantur creditor! uendentU. Paulus.De fideiufs.Nam amp;ineius locum hic ft-deiufldr fimpliciter fuccefsiffe intelligitur;amp; ius pignoris quidem ipfum habebit jius uerb domi-nij nullum, Paulus aitjUon elfe habendum fimi-lemextraneoemptori.d.l.^p.^.t. Sednequc per omnia fimilis eft ipft creditori. Non enim ius do mini) tandem impetrat, fièuti creditor. 1.20. De pignor. Satis fuperque eft, fi ftdeiuffori confula-tur arque caueatur,ut nihil amittat. Remipfam prçripere debitori, pro quo intercefsit,nullo mo do debet. Imo uerb earn debicori cuftodire diligenter debet, non minus quam creditor ipfe, amp;nbsp;candem culpam præftare.l.a.Depignorib. Quid multis? Non poteft no improbe, rei, qua habet, reftrtutionem,cum ipfis etiam frmftibus, recufa-re.Sirecufatjfidem datam fe fefellifte oftendit,52 propterca etiam de dolo teneri poteft.l.t.C.de do lo. Sane ft cohæres unus fundfi alique hæredita-rium adhuc comunem, abs leftatoreobligatum, emat à creditore.refte ftbi emit,ut proprium ha-beat; neq^ipft focietati autcomunioniredimere intelligitur,aut liberate. 1. cohæredes. Comma. diuid.l.26.§.quod prp empt.Famil.ercifc. Emere autem cum tota re etiam noftram partem polTu-mus; licet rem plane noftram no reótè emamus. 1.4.0.De pign.aft.i.ij. De in diem addiû. Sic plus iuris habet hic cohæres, ut rem communem fibi cÓparet,quam fideiulTor ut rem debitoris cmat. Sed minus tarnen iuris habet hic cohæres,quam alius emptor extraneus.Cohærede ita,ut dixi, c-mente.

ni FR. B A LD VI NI mente,non extinguitur ius fideicommîfsi.Ni-hilominusenimpoteft fideicommiffariiis,fipre cium datum illi otFerat, rem confequi; quam tarnen alio emente,petere non poflet. 1, ult.§. qua-tuor.Delega.a. Qpanquam tune pofsit hæredes îpfos conuenirc,neque plane peremptum fitius totum illiiis fideicommifsi.Nam etfiij non teiie rétur rem illâabs teftatore obligatam lucre, I.58. §.ult.Ad Trebell.tenétur tarnen præftare quanti res pluris fuit quàm ad creditoré peruenire opor tuit.l./S.ÿ.Titia.AdTrebel. Sedad fideiuflorern redeo:eumquein hac caufa redè comparari pof-feputocum adminiftratore reialienæ,uel pro-curatore: quietfifua pecunia rem abs creditors emat, liberate intelligitur, ut domino prcciuni reftituentireddat. Hocenim bonafides poflu' lat. Quid autem fi non debitor dominus,led fecundus hypothecarius credirorfideiuflori,qui emit abs priori creditore.offerat precium?

Certè fi appareat fideiuilorem emilTe ré ipfarn, retinerepoterit,amp;huiuscreditoris oblationern repudiare.Non enim tenctur eius negocium gS' rere. Sed fi ius pignoris aut nomen tantum eme rit:non minus ei,quàm illi qui uendidiqreftè ot fertfecundus,utin eius locum fuccedat. Et qui-dem fi obfcurum fit,quid uenditum fit,amp;fideiuf for fimpliciter emerit:facilius interpretamur,no tamremipfam, quàmius créditons uendentis, uenditum emptumque eire;quafi ultro hic fece-ritcreditor,quodutfacerct,cogiabs fideiuflbre etiam poterat. Si fideiuflor offerat creditori de-bitum totum, pro quo pignus tenetur, tenetur creditor ius fuum totum in eum transferre : ius dico

ö E P I G. E T HYPO. iiJ dico pignoris, Scafliiones omnespfonales, quas habet cócra debitoré, uel alios fideiuflores. 1. C.de!fideiuf.l,Stichu.§.ult.De fblu.l.fideiulToreSi $.idem relpondit.De fideilifsorib. Sed ut Patdus refponditjfideiufforemdn quem pignora à con-fideiullol ibus data translata funt, non emptoris loco fubftitutum uiderij fed eius qui pignora ac ccpit.1. Paulus refpondit fideiufforem. De fide-iultfic etiam dicenius, li ab éo emerit,non ta rei ipfius,quam iuris quod is habebatjCmptoré efle uideri.quodScPapinianusrefpondit,cum fide-iufforconuentus,officio iudicis adfecutus elTetj utemptionistituloprædium pignöri datum fri fciperet.Nihilominusenimalcericreditorifacul tatern elTe öfferendcè pecuniæ : quia huiufrnodi ücnditio trahsferendi pignoris caufa necelTarió fieret.l.ï.De diftraft.pign. Non cogitur creditor; rem ipfam uendere.Si quid itaque uendere cogà tur,nomen iplum amp;nbsp;pignoris ius uenderein-telligitur.

Porró in hac caufa creditorem emeiitcm curft fidciufforelurilcofulti comparant. Martianus 1. 5.§.ült.Dediftraä:.pign.Si (inquit) fecudus creditor uel fideiuffor foluta pecunia pignora fufce perint,reétè eis ofFertur: quamuis emptionis ti-tulö eatenuerint. Sed amp;nbsp;Modeftinus refpondit, cüm pofterior creditor à priore pignus emit; nó tamacquirendi dominij,quam feruandi fui pignoris caufa,intelligi pecuniam dediffe,amp;ideo offerri ei adebitore poffe.l.d.De dift.pign. Hinc intelligimus, creditorem ementem, nó tam rem ipfam emereuideri,quam ius alterius créditons uendentis. Sed h exprefsim hoe aftu clTc ap-h h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;parcat j

«4 FR. B A LD VI N I pareat5Utremipfamemcret:non uidcocufeme-rcnonpofsit,amp;dominiunicolequi.aliter quàm in fideiiiflore,quinullo plane modo poteft rern fibiemerejquiateneaturîpotius gerere négocia débitons,pro quo intercelsit.

Vbi creditorreétè rem uendiditei quiemera potuit,confiât emptorem cum iure ucndentis confequidominium eius qui pignori dédit: ne-que alijsintegrum efTe illi offerte preciunijUtres euincatur.l.a.Dediftraft.pign.l.t. 2 amp;nbsp;3.C. fian-tiq.cred.l.C à creditorc. C.de difl.pign. Nam amp;nbsp;fi res non tam dcbitoris fuiffet, quàm ipfius crcdi-toris, euinciabscreditore tanquam domino no poflet,quçab eo tanquam creditore dirtrafta eft« l.to.De diftraft.pign. quàquam re ab alio euifta, cum non fuiiret eius qui pignori dédit, creditor qui uendidit, de euidione non teneatur. Li amp;nbsp;î. C.cred.cuiél.nondeb. Cumenim iure pignori« bona fidcrcm uendat,uendit qualem pignori ac cepit. Cum quis rem ucndit tanquam fuam, te lierideeuiftionenon cftdubium.Sedcum uen-dit iure creditoris,amp; ut fibi obligatâ:aliena quo-dammodo fide iiendit.Sic idem erit, uendere lege pignoris,amp; iure creditoris.l.io.De diftrac.pig* 1.5;p.§.creditor.Mand. amp;nbsp;utrouis modo creditor ucndiderir,euiâioncm non præftat. Si cuiétio-nem præftare nominatim promiferit,certè præ-ftabit.fcddebitor indcmncm eum præftare de-bcneiqueètiamhoc nomine ni caueat, creditor iushabetretentionis.l.8.$.fipignori.Dc pig.aél« Sedamp;fi dupläeuiäionis nomine creditor pro-mifiiret, cum alioqui rem commode uendereno poffeçdcbitor creditori tantundcm præftabit. 1.

DÊ PIG. ÉT HYPO. «5 M.J.ult.Ds pig,aft.Nequefanèinterea libcrabi-tur,etfi prccium creditor reccperit, quamdiu in-' certum eft,anidrctinebit.l.n.§.ült.Dc diftraft. pig.Sedamp;fideiuflorum obligatio fufpendetur. quanquam Paulus de ea re confulrusjuixaudeat idaffirmare.i.5p.§.ficreditor.Mand. Quæreba-tur,cum creditor pignus ucndidiffet,8c euifta clïetpolTefsio emptori, an regrelTuni creditor ad. mandatorem haberepofl'ef.^an internt.crcdito lis iureuendidcrit,an communi iure promiferit« Qui uitiofam eins loei interpunftionem nuper emendauitjUotat, intereflc utruiti creditoris iure uendat,an lege pignoris. quafi lege pignoris ucndere,fit,quodhicdiciturcommuni iure pro-mittere. Egoucró exiftimo,lege pignoris uen-dere nihil aliud clTc, quam, iure creditoris uen-dere.Nam neque teneri de euiftionc creditorem lege pignoris uendentem, refpÓfum eft:l. lo. De dillraft.pig. Sed communi iure promitterc dici-turcreditor,qui euiûionem præftarepromittit: fleuri uenditores promitteréfolent,uelquitan-quam rem fuam uendit. Certètunc comuneius eft,uteuiftiopræftetur. Qnidautem Paulus ad quæftionem propofitam? Si (inquit) ex precio pignorum debitum confecutus non ht, mandatorem liberum non uideri. Audio,lieuiftione fecuta prccium reftituere coaftus fit,regreflum habere ad mandatorem. Sed quæftio crat,quan-do euiaionc fecuta non retineat preciû; amp;nbsp;quid antecuiftioncmftatuendum fit? Certè rcfpon-dendumapertiusfuilfcuidetur,fiiure creditoris uendiderit,de euiélione non tcncri,amp; propterea mandatorem ftatim liberari. Si uerb communi h h Z (ut

tiÄ FR. BALD VIN I (utdixi)iurepromifeiit,£uidionem præftare: neque Colum eafecuta rcgreflum habere aduer-fus mandatorem, fed ncq^huncinrerealiberari, cum immineat euiâionis periculû.Nam amp;pro-pterearefponfum eftpn fufpenfo eflcipfius debi torisliberatioiiera.i.ia.adfi.Dediftradt.pig. Verum fuperiori Pauli refponfo illud tantum colli-* gi potuitjquod ipfis quoque Pandeftis adferiptu eil; fi euiaionis nomine creditor non teneatur, proficerc eam rem ad liberationem.

Sane interdum creditor exprefsim conuenie-bat,ne de euiftione teneretur.Ltz.$.t.De dift.pig. 1.68. De cuift. Sed etfi ita non conuenerit nomi-natim j fi tarnen iure fuo uendat, hoc eftjtäquam creditor diftrahat pignus,nóteneturde euidio-ne, ut dixi,ac ne precium quidem reftituit. 1. n.ÿ. denique.De aft.empt. Præftat tarnen pignerati-ciam faltem aftionem contrariam, quam contra debitorem,quirem nonfuam pignori dedit, ha-bet.I.jS.Deeuift. Quoddeeuiftione non præ-flanda hic dicimus, locum habet amp;nbsp;cum Præto-rium pignus publice diftrahitur.Non enimde euiftione tenetur executor, quipignus in cau-famreiiudicatæ captum uendit. Sed de precio agetemptoraduerfus eum,cuius nomineres eft diflrafta.I.5o amp;nbsp;74.. De euift.l. fi ob caufam.C. de euift. Deniquefififeus creditor iure pignoris prædium obligatum uendat, euidionem nonde bere,quia amp;nbsp;priuatus creditor eodem iureuta-tur,refcripfit Alexander Imp.l.t.C.crcd.enift. no deb. Sed amp;nbsp;fififeus fuo nomine uendat, uixeft ut nfic euiftio ulla elTepofsit.l.bene. C. de quad, præfcrip.atque ubi euidio erat, ad lummum tarnen

DE P I G. E T HYPO. 117 men ille non præftabat nifi famplam, etfi eins procurator uendens promihflct duplam.l.5.De iure fifci.

Si pupille rcs obligata fit, non dublum cft re-ftèabstutore uendi: quiadebitoris fit,nonpu-pilli.l.^.J.fipupillo.Dereb.eor. Sed etfi res pu-pillaris reftè fuerit obligata, uendi abs creditorc poteft. Si uero res pupiili erat cum pignori dare-tur,talis diftraftio refeindi poterit per in integrii reftitutioné.Si abs pâtre pupiili data fuiflet, non refcindetur:quia tune cum pupillo nihil geftuni efie uideatur. Vtrunque exprefl'um eftduobus Diocletiani refcriptisj.i amp;nbsp;2. C. fi adu.uend.pig. Verùm amp;nbsp;antea hoc dixerat Paulus in auditorio Caracallædicet quod uolebat, non potueritaüó' idtrahere.l.^S.Deminorib.Imóueró oratio Se-ueri Imp.in lenatu recitata,de prædijs pupillari-bus fine decrcto non diftrahendis, hanc habet cxceptionemcSi creditor,qui pignori agrum à pa rente pupiili accepit,ius exequatur, nihil nouan dumcenfeo.l.t.$.t.Dereb.eorum.

Sednequeeaoratio impedit,rem pupillarem pignori captam excaufa iudicati diftrahi.l.3. De reb.eor.l.i. C .de præd. min. Et licet minor 25 annis facile reftituatur aduerfus priuatam uendi tionem eins pignoris,quod ipfe dederat,abs crc-ditore diftrafti : nonreftituitur tarnen aduerfus publicam diftradionem pignoris Frçtorij,quod rei iudicatæ executor diftraxit, nifi aliquado ex magnaamp;fingularicaufa.l.fiex caufa. Demino-rib. Ac utile eft fane diligenter conferre diftra-ûioné pignoris,quam priuatim creditor, amp;nbsp;qua. publice executor facit, rjf,ultaenimamp;firniliaSc

■ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hh 3 dif-

üifsimilia funt. Præcipuè autemdefcribiturra«« çiodiftrahendi pignons in caufamrei iudicatæ capti,inl. 15. Dereiudic. lubetur executor pri-mùm bona mobilia, deinde immobilia,poftrc-mo iura amp;nbsp;nomina capere amp;nbsp;diftraheremcqiim-mobilibusmanuminijcit, fi mobilia fufficianr. Namamp;fæpealias,cum de diftrahcndis alicuiu« bonisagitur,humaniteramp;bcnigne hicordo fet varur, utprimùmdiftrahâtur mobilia: ut quam minimodomini incommodo fieri poteft, altcri fiatfatis.l.fi quis fepulcrum.$.ulti. De relig.l.i.ÿ. diminutio autem.De ucnt.in pofTcfs.mitt l.ulti. ^.fmautem. C.debon. quælib. Sed non legi-mus creditorem,quipignori habet mobilia am immobili3,tencriilla,prius quam hæc,diftrahc-re. Imöuerb eiusarbitriorelinquitur,utin hoc gcnere faciat,quod Gbi commodtus effe putabit, 1.8,Dcdiftraft.pign. Sedamp; anteadixi,priuatini pofle uendere. Exccutorem uero magis folenni-tcruendere,amp;publicaauä:ioneuelutifub hafta: amp;creditoremquoqueipfum,cuius res alioqui agitur,licitatorcm tune elTepofle, amp;nbsp;emptorem. l,2.C.flin çau.iud.liccralioqui ipfe fibi uenderc non poflçt. Præterca executor priufquam uen-dat,iubeturaudireintercedentes,tum eos quife rei ipfius dominos elTe contendunt ,negantquc epm efTe dominum , quicondemnatus eft : tum creditores alios, qui earn rem fibi prius obligata efleaiunt. Sed illorum intercefsio ( quam uuk gó uocant oppofitionem) remoratur amp;nbsp;impediç inperea diflraófionem, horum non itemrquia hi hoe rantum agere uideatur,ut exprecio ei prius fatisfiatjcuires prius obftriftacft, Vendere an-t

DE P I G. E T HYPO. tt? tem executoriubetur pecunia præfcnti. Nam amp;nbsp;cum poft addiftionem definat tota eius potefta* amp;nbsp;officium,non poteftfidcm habere de precio. Vnde amp;nbsp;apud Plautum in Mençch.in formula . præconij auifionarij eft:

Sed nequeprocuratorijcui fimpliciter mandatum eft ut rem uendat,liberumeft,fidémde precio habcre.l.fi procurator. De iurefifci. Sed cum creditorpignus uendit, fatis eft eum facerc quod bonus paterfa.faceret:etfi nulla eius culpa fiat,ut precium rei uenditæ amp;nbsp;traditæ recupera-ri non pofsit,periculum dcbitoris,cuius rcs erat, erit.l.p.DediftraÂ.pign. Executor rem addicit, plurislicitanti.Sedfiaut iuftumprecium nemo ofFcrat,aut nullus occurrat emptor idoneus:tan dem rem datin folutum ipfi creditori, cuius res agitur. Hæcetiam addiftio appellatur: fed non tam uenditionem ueram,quàm dationcm in folutum cotinet. Cætcrùm exiftimo rem ipfam ex uero çftimandâ elTeuit fi pluris fit,quàm id quod debctur,reliquumreddaturdomino; fin mino-risjinreliquum creditori integra fit aduerfus dè-bitorem aâio.quod ctiam dicitur, cum creditor pignus uendiditl.j.C.dediftraû pignd.p.De di ftraa.pign.l.24..§.fi uendiderit.De pignerat-aâ:. Scio cquidem lurifconfultos non omnino id ex primere,cum loquütur de hac,de qua loquor,ad diftionc.l.t5.§.fi pignora.Dereiudic. Sed nemo negarepoteftiuftilsimumil!udcfl'e,ut amp;nbsp;debi-tori amp;nbsp;creditori confulatur. Certè ïuftinianus Nou.conftit.4.. ita ctiam ftatuit réæftimandam effexumpccuniæ crédit« loco res datur in lolu-h h 4 turn

I2Q F R. B A L D V I N I tum creditori. lam ueró ut ilia addiftio fit,fi pi-« ' gnus in caufam iudicati captum commode uen-dinonpoteft: ficSccii creditor pignoris, quod difcrahere nuit, nullum idoneumemptoréinue nit, tandé fibi ius dominij impetrare ipfe poteft. Scæuolal.ioi.Deleg.j.mcminit pignoris in pro prium creditoris patrimonium redaûi, cclTantc debitore. Et Vlpianus mentionem facit credito fis impctrantisjUt fundumpigneratu pofsidcsit iuredominij.l.y.^.i.Dereb.eor. Quo loco çtiâdo cct,quamuisàtutoreuendi pofsit quod pupillus pignori habet: non poffe tarnen,fipupillus uel eius pater impctraueritjUt iure dominij pof-fideatrquia iam non debitoris, fed ipfius pupilH prædium fit.Idequeell'ejetfi fuerit ex caufadani niinfeâiiuHuspofsidere. Sanècumquis exali quacaufamittiturabsPrætorein bonorum pof fefsionem,contrahi pignus Praetorium, fupràdi xi.Siaduerfarij contumacia perfeueret, tandem ctiam quimilTus eft,impetratius dominij ex fe-cundo decreto.l.j^.J.portea. De damno infecl.a. $.u!c.Siexnox.cau.l.5.c5m.diuid,l.i.Defun.dot.

Porrb creditorem,quidominij iure pignora pofsidere defiderat,debere exprimere nomen de bitoris qui in folutione ceirauit,amp; folennia pera gere,rercripfit Alexander Imp.l.i.C.deiure dom. impet.Qualia fint ea, luftinianus diligentius ex-ponit, qui amp;nbsp;totam hanc impetrationem amp;nbsp;eius conditiones copiofe defcribitl. ulti. C. de iure dom.impet.

Quipotiorcs inpignorchdbcStur.C A P. XIX. HAftenus pignoris reöè coftituti uim amp;uti litate defcripfi: qualis eius pcrfecutio fit, qualis

DE PIG. ET HYPO. n» qualis créditons poflefsio,qualis uéditio pigno ris J denique dominij tandem impetratio. Sed cum plerumque res eadem multis obligetur, (ut obligaripofleiupràdiximus) amp;nbsp;inter eos magna fæpefitcontentio,amp;; ueluti conflidus, uidendn nunceftadquem ordinem reuocentur,amp;quis quem præcedat. Vbi funt creditores chirogra-phari;,quæriturintereosquispriuilegiarius fit, hoc eft quis habeat priuilegium exigendi, quod Plinius ad Traianû uocat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ac fi lune

plurespriuilegiarij,quis potior fit, excaufa ma-gis quant ex tempore æftimatur.l.priuilegia. De reb.aud.iudic.polT. Sedpriuilegiarijs omnibus confiâtpræferri hyporhccarios inre obligata.I. eos qui.C.Qtii pot.in pign.Acfanè cum difeepta rent creditores, an debitoris cefsioné bonorum acceptarentjan uero quinquennales illipotius induciâs datent : amp;Iuftinianus ftâtuiflct,maio-ris partis creditorum fententiam præualere: ad-iecit,nihil tune interefle inter hypothccarios a-liosque creditores.l.ult.C.qui bon.ccd.pofl.Scd ubi de re maiori quçreretur, non eadem eflet cô-fufio. Confiât,fi hæres debitoris nolit adiré hç-reditatcmnifiparsaliqua debitiremittatur,quâ partem maior pars creditorum cenfuerit remit-tendam,alios probate debere. cxcipiuntur tamç hypothecarij, non etiam priuilegiarij ; quia etfî non adeatur hæreditas,illis fatis profpedum fit, non etiam his,1.7.$.ult.amp; l.to.Dc paét.Ac Paulus quidem in hac caufa uidetur aliquando idem tri buere uoluilTe priuilegiarijs,quodhypotheca-rijs tribuitur: fed ab ea tandem fentétia recedit. SiVlpiano tacite cediuhyS.^-ult. Mand. Porto hh 5 multa

Hi F R. B A L D V I N t multâhicrepetipolTcnt de aftione TributorÎM. Sed quodinftatjagamus:amp;ubi inter plures by* pothecarios quæftio eft de ordinc amp;nbsp;prçlatione, quid ftatuendum fit, breuitcr uideamus. In pri mis aute occurrit uulgaris ilia régula, Prioré efie potioré. Earn in libris luris Ciuilis fæpe uarieq; repetita lego:Potiorem cfle in pignorc,qui priu* credidit pecunia, amp;nbsp;accepit hypotheca. 1. it. Qui pot.in pign. Fortioréeflepriuilegijs temporis.I. IO. Qui pot.in pig. Tempore efte potiorem.l.z.C. quipot.inpig. Præualere, quipuenit: amp;potio* rem eflc.qui prior eft.l.licet. C.eod. Prioré tem-pore,potioré efte in iurc.I.3.C.eod.Deniq; potio rem ratione teporis.L^.C.ad Maced. Sed eadcni Temper régula eft:pertinetq; ctiâ ad Prætoria pi-gnora,uel quçin caufamiudicaticapifitur.d.l.iOquot; Naamp;in caufarci iudicatæ occupatis eftmelior conditio:ut licet ante pignora capta confidcre-mus,cui quisprius condemnatus fintamen ubi ilia capta lunt,eum in ijs potiorc eire,cuius cau-fa prius capta funt,dicimus.l.i9.amp; di. De re iudi. Sed amp;nbsp;fi unus,qa in poflefsione à Prætore mifliis fit,ius pignoris habeat:amp;altcr,quia ex caufa iu-dicati pignora capta fint;eadérégula locum ha-bebit.l.z C.qui pot.in pign. quemadmodum amp;nbsp;ubipignus unumPrçtorium eflet,amp; alterumeX conuentione.I.^.C. utin pofiêfs.leg. Dcniqjidé dicemus,etfi prior hypotheca generalis fit,amp;po fteriorfpecialis.1.2. Qui pot.in pig.1. fi generali-ter.C.eod.tit. Ac quidcm fi tam ilia generalis fit, ut amp;nbsp;bona futura compleftatur : horum obligatio fæpiusretrotrahetur ad diem conuentionis, ficuti ôide hypotheca conditionali fupràdiâii cft.

eft. Sed eft fingularc quod Papinianus refpon-diCjl.fi qui mihi.De iure hlci-Si qui mihi obliga-uerat quæ haberet,habiturus'ue eflcc, amp;nbsp;cu filco contraxerirjnrepoftea quæfita fifcum potioré efledebere.Nam fifcum prçuenirecaufam pigno ris. Cæterùm fiantpræfcns autfpecialis lit hypotheca,non autem bonorum futurorum ; certè turn quoquelocus erit fupcriori regulæ.Nam amp;nbsp;priuatû, qui prior eft, potioré elfe hfco dicemus, È8.1.ult.§.ult.Qui pot.in pig. Quid fi fit tacita hy pothecadotalis? Certè luftinianus pluseiquip-piam tribuere uidetur.Nam ait.mulierem potio raiura contra omnes habere mariti creditores, li cet antcrioris fint temporis (ut loquitur ) priuile giouallati.l.ult.C.qui pot.inpign.Si tamé fifcus creditor prior fit,prior eins tacita hypotheca prç fcretur dotali poftcriori. l.a.C.de priuil.fifci. Sed fieri poteft, ut alia racione interdum uincatur, Obligata eft res mea primùm Titio,deinde fifco, poftremó uxori.Titius fifco præferetur iure có-muni,millier ueró Titioiure fingulari.

Sed Si luftinianus aperte fatetur,racita hypo-thecam quæ pro dote materna filijs datur in bona patris alteram uxorem ducentis, præferri fe-. cundç huius uxoris hypothece.l.ult. C.Qui pot. in pign.Sic uidemus interdum fifcû,fæpius mu-lierem,perfringere fuperiorem regulaminon tarnen femper. Vlpianus porró I.5. Qiiipot.cùm. diceret,interdum pofteriorem potioré efleprio-ri;exemplüfingularcpropcnitiSi pofterior cre-didit ad rem obligatam confcruandam. Qiiale fit huius creditoris pignus,fupra oftendi.Se modo plufonapignus die,inodö etiani minu.® ouip piam,

n4 F R. B A L D VI NI piam,dixi.Itaque ü in eo locum non habeat fupe riorrégula,mirari non debemus. Sed fingularis eft altera fpecies apnd Triphoniû,inquoetiam régula fuperior ceflat.l.i2.$.7.De capt.Sc poft.reu. Diélum eftfuprà, eu qui ab hoftibus redimicur, quodam pignoris uinculo teneri redcptori, donee precium redemptionis perfolutû fit. Hoc pignus taie eft,ut etiam priores aliorû hypothecas infirmet.Nâ fi feruus mihi datus efl'et pigno-ri,amp; deinde ab hoftibus captus abs te rcdiinatur, tu in eo potior eris. Si tarnen ego tibi preciû redemptionis foluero,recidet in ueterem obliga-tionem,atque etiam in earn fummam mihi tene-bitur,quam tibifolui:ut amp;cum pofteriorcredi-torpriori foluit.d. $.7. Sanè amp;nbsp;ilia huius loci eft regula,eum qui in ius prioris hypothecæ,uel locum prioris creditoris hypothecarij fuccedit, eo dem antiquitatis iure uti. Sed utmagis intelli-gatur quisita fuccedat,diftinguenda amp;nbsp;obfer-uandafunt quatuor capita. Primùm,fiquis mihi pecuniam crcdat,ut creditor! meo hypotheca rio Ibluamrnon proptereain eius locum amp;nbsp;ius fucceditftedita demum,fi exprefsim hoc paftus fit cum pecuniam daret,amp; pecunia ad ilium cre-ditorem uerèperuenerit.l.3. Queres pign.laz.^. à Titio.Qui pot.in pign.l.i.C.dehis qui in prior, cred.loc.fucc. Præterea fi quis non mihi pecunia credat,fed ueluti meo nomine foluat meo credi-tori:reélè quidem ei foluit, amp;nbsp;me libérât, fed in eius propterea locum non fuccedit:neque ius pi gnoris,quale ille habuit, habebit, nifi nomina-timfibiidcediamp;infetransferri curarit. Cæte-limtalicefsionefieri poteft,utin illius locum’’ fucce-

DE PIG. ET' HYPO. .11$ fuccedereintclligatur.l.j.amp;ulti.C.depriui-fifci. l.î.C.deiureReip.Quodficû iam aliunde meus creditor elles,folueris alter! priori meo creditor! hypothecario-.diftinguendum eft, an tu quo que hypothecarius tunc creditor eras,an uerochi-rographarius tantum.Si hypothecarius; foluen» do priori,omnimodo in eius locû amp;ius uniuer* fumfuccedis.l.j.ÿ.i.Quæres pign.l.ii.$.ult. Qu! pot.inpign.l.i.C.qui pot.in pign.l.ultC.de his qui in prior.cred.loc.fucc. Si uero tantum chiro grapharius,foluendo nonftatim fies hypotheca rius. Quanquam fi rem pofsideas,pofsis agenti hypothecario debitum offerte,8cid offeredo im petrare,ius agentis in tetransferri.l.mulier. Qu! pot.in pign. Sane fi tertius creditor pignora,quç habet,diftrahipermittat,utprimófoluatur,8ce-ius aliud pignus ipfeconfequatur.confequetur, in eiusque locum luccedet,ut iam lecundo præ-feratur. Sed fecundus ei ofterendo, quod priori folutum eft, fuccedereinprimum ilium locum poteft.l.i2.§.fitertius. Quipot.inpig. Hueque pertinet il 1 a Pauli elegas difputatio l.td.Qui por. in pig. Accidit,ut quo iure qua iniuria tertius creditor in iudicio hypothecario uicerit primü. Qtiærebaturjan propterea etiam fuperior effet fe cundo? Quidam putabant efterperinde atquefi primo foluiffetjSc in eius locum fuccefsiflet.Pau lus uero côtràfenfit.Vidit enitn, uiftoriam illam fuccefsionem noneffe,fedfimplicemalteriusde pulfionem;8c quodcontra iusprimiiudicatum effet,non obeffe fecundo. Hunc itaque nihilomi nus effe adhuc potiorem tertio. Potuiffet hic fortaffe turfus opponi Paulo,uulgatu illud Scæ-uolæ:

uol«: Qui me prior eft, cum ego te fiipefaturui fim,multomagisadnerlus te obtincre debet.I. »4,.De diuerf.temp.præfcrip. Sed illud dixit Sc^ iiolajCum probare ucllet,eum qui pignus pigno ri accepit,quia iam fit Caio potiotjà quo accepirgt; potiorem eiTe Titio,qui Caio rem pignori primb dederat. Nam eoiure Caium uincit, quo Caius Titium uinceret. Verùmin quæftionepropofiquot; ta uidit Paulus aliud cfte. Nam tertius uincit pfi fn urn propter rem iudicatam. Primus uerouinquot; eitfecundumalioiure, nempeprioris hypothc' cæ.Etuero fi primus ultro paltus eft fe uinci à tertio,idquefortafte non noluit:curidnoceret fecundo ? Sed neque fi qua temporis præl'cri-• ptione tertius fummouitprimum, proptereaSi

Vt fuperiorem regulam, quæ docet priorem hypothecam efle potiorem, perfequar: illud ad' ijciendum eft, etfi prior obligatio, quæ hypothe câhabebat,nouata fit,fed in obligatione nouan' te repetitum exprefsim pignus fuerit,pignus iw nouatum uideri. amp;quialuam antiquitatemre-tineat,nihil de fuo iure amittere,fi quidem de ea pecunia,quæ prius debebatur,quæftio fit. Nani fi fit eaaufta,maior fit obligatio fecund3,qu3B priorem nouât: eins caulà pignus non ira ui-debitor antiquum.1.3.1. n. $. Papinianus. 1. ulti. Qui pot. in pign. Sic fieri poteft, ut hypotheca cadem modo prior, modo pofterior fit: amp;nbsp;pro-pterea eriam modo potior, modo infirmior.

Credidi tibi hodie centum,fub pignore. Tu de jnde abs Titio quinquaginta mutuo accipis, 6c ci rem eandem pignori das.Poftremo ego noua-ta

DE PI G. E T HYPO. tir ta mes priori obligatione,repecenda idé pignus fio creditor ducentorum. Certè c^odad priora centum attinetjpotior ero Titiomô etiam quod ad altera centum. Vt enim nouatio non eft mihi fraudijfic nequealteri elle debet. Poftremb,cû anteadiâum fit,hypothecamfola conuentionc contrahidequitur,nihil pofteriori prodeffe, fi ei rcs prius tradita fit. Fit tarnen interdum jUt pof-fefsionis potior hic caufa fit.Si non dominus (in quit Paulus ) duobus eandem rem diuerfis tcm-poribus pignorauit,prior potior eft : quamuis fi à diuerfis non dominis pignus accipiatur, poftef formeliorfic.l.14- Quipouinpign. Dixi antea fnoloco^eum qui pro domino habetur,pofle ré pignori dare:utquemadmodumipfe habet Pu-blicianam,creditor habeat hypothccariam. Cæ-terùm fi duo tales non domini,qui Publicianam tarnen habentjduobus feparatim ré pignori de-derintmS erit potior qui prius accepitjfed qui ré pofsidef.ficuti amp;nbsp;fi earn emiffent.l.fine autcm,$. fiduobus.DePublic.inrem aft. Sedfiabcodem uterque creditor tern pignori aceeperit, regulæ fuperiori locus erit, ut is potior fit, cui rcs prius obligataeft-.ficuti ubi ab eo emiflent, potior ef-fet,nonquiiampofsidet,fedcui prius res tradita eft.Sane ubi duobus fimul amp;nbsp;in folidum res a-liquaitaobligatafit,utalteraltero prior pofte-rior'ue non fitmon poteft fuperiori regulç locus effe. Quid igitur? In pari caufapotior erit condi tio pofsidentis.l.to.De pignorib. Si tarnen quod uni debetur,prius fit,erit amp;nbsp;eius prior hypothe-cxueluti fi tibi debeam quod proximo anno na-feetur infundo mco,ôcTitio quodannofecun-do:

4o:amp; utrique propterea fimul obligem donium: tua potior erït,quia prior elTe uideatur, hypothe Ca,ficutiamp;obligatio principalis tua prior eft.l.t^* Quipot.in pign. Si nonres eadem duobusinfo lidum obIigetur,feddiuifiiTi amp;prodiuerfis pat tibusïtunc non qnçritur,quis prior pofterior'ne htjiiequeijconcnrrunt: fed finguli in fua parte folifunt,amp;res diuerfædiuerüs obligatç eflein-telliguntur. Hucquepertinetelegans amp;fubti-lePapinianirefponfumJ.^.ÿ.uIt.Qui pot.inpig* ” Poftdiuifionem (inquit)rcgionibusfaftamin-5’ ter fratres conuenit,ut fi frater agri portioné pro ” indiuifo pignori datam, à creditore luo non libe ” raffet;exdiuifionequæfitæ partis partem dimi-’5 diam alter diftraheret. Pignus intelligi contra-ftum exiftimauijfedpriorem fecundo non elle ’gt; potiorem'; quoniam fecundum pignus ad earn 5gt; partem direäum uidebatur, quam ultra partent fuam frater non potuit obligare. Hæc Papinia-ni uerbarecito,quiainterpretemrequirunt. Pri-mùm, quod excóucntionerei di ftrahendæ colli gitconuentioné pignoris,fuo antealoco expo-fui.Deillo no dubitatjquod Caius dixit; Siquis comunis rei parte pro indiuifo dederit hypothe cæ diuifionefadtacufociojiio utiqjearn partem creditor! obligatam elTcjquæ ei obtingit,qui pignori dédit,fed utriufque parte pro indiuifo pro parte dimidia manereobligatam.l./.^.ult. Quib. mod.pig.uel hyp.fol.Quæ ergo eft Papinianifen tencia?quæquæftio? Cùm frater cohæres meus, partem fuam fundi alicuius hæreditarij nodum inter nos diuifiTitio obligalTet: egoqjfafta deinde diuifione intelligerem,meæ quoque por-tionis

» tîonis partem eiTe pro indiuifo obligatam: con“ uenijiiifiealueretâcliberaret, dimidiaeius por-tionis, quam ex diuifione habet, pars uicifsiin imîhi effet obligata. Hîc fraternaportio Titio amp;nbsp;mihi obligatur,led diuifim:hoc eff jpro partibus indiuihs.Non ergo concurrimus-.fed quifq; partem diuertam Iblus habet obligatam.Itaq; quod Papinianusair,priorem non eflefecundopotio-rem:potuifl'et etiâ, quod alibi dixit 1. i. Qui pot. in pig.hic dicere, fecundum creditoré in pigno-reportea dato no ram potiorem quam Iblumin-ueniri. Deligat fane pro indiuifo quam partem

' uolet Titius. Altera femper fupererit, quæ mihi pignori erit. Quorfurn?ut quod mea intereft,c5 fequar.1.66. §. diuifione. De cuid. 1. fi fratres. C. commu.utr.iud.

Si urtus creditor chirographarius, alter hypo* thecarins litmon quamp;ritur, quisinredebitoris potior fit.nam earn alter! tantum obligari con-ftat.Diocletianus Imp.aitjCos qui acceperunt pi gnora,ciim in rem habcantaftionem,priuilegijs omnibus,quæ perfonalibus aftionibus compe-tunt,præferri.Leos qui. C.quipot.inpign. Ob-feruaui tarnen,beneficio feparationis fieri poffc, utchirographarius præferatur. Vlpianus enim Lt.§.fciendum.Defeparat.Sciédum eft (inquit ) ctiamfires obligata effe proponetur ab hærede pignoris iure uel hypothecæ,attamen fi hæredi-tariafuit, iura feparationis hypothecario credi-tore potiorem effe eum qui feparationem impe-trauit. Si res hæreditaria iam fuifl'et uendita,feparationem fruftradefiderari,ait Papinianus l.z. Defeparat. Sed Vlpianus tanti non fecit iuspi-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii gnoris

»JO _ F R. B AL D V ! NI gnons,quin putaretinfringi poffeper fc parat io _ nem,cum chirographanus clefundi creditor ini-petratfeparationem bonorum defunftiabs bonis hæredis;ut licet iam hæres bona defunfti obligaritfuiscrcditoribus, talem tarnen Obligationen! feparatio düToluat. Itaqjamp;adlocumle-qucnteniidpcrtinet.

SVpereft ut de diflolutione pignoris uidea-mus-Non cnim pignus eftperpetuu. Clique quærifoleatjquibus modis feruitus amittatur: multo niagis depignoreid quaerendum eft.Fi-nitur autem interdum cuni principal! obliga-tione^cuiaccefsittutaccefsio finiri per cófequés ( utitaloquar ) folettinterdum ctiam folum fepa ratimque finitur, durate adhuc obligatione prin cipali.Etrurfusutroqueniodofiniturjniodó etc ditore inuito,modö etiani ex eius uolutate: eaqj etiam uel expreflamel tacita.

Martianus ait, Suas conditiones habet hypo-thecariaaftio; id eft, fi foluta eft pecunia, autfa-tisfaâum eft.Quibus ceftantibusjdurat.l.tj. e-tiam.De pignor. lis ergo exiftentibus, deficit. EtPomponius i.p $.oninis. De pign.adl. Omnis (inquit) pecunia exoluta elfe debet, aut eo nomine fatisfaiftum elle. Sed Si. Prætor in edifto fuo demigrando: Si (inquitjnierces tibifoluta, eo 'ue nomine làtisfaâum eft,autperteftatquo minusfoIuatur,amp;c.l.i.Demigran.Deniq5amp;Vl-pianusl.lt;).Quib.mod.pig.fol.Liberatur,ait, pignus,fiuefolutum eftdebitum,fiue eo nomine fatisfaäum eft, Martianus alio loco,Sc item lu-lianus

DE P I G. E T HYPO. t?» !ianus,pro satispactvm,fupponunt satis-n A T V M, l.^ÿ.De folut.l.t. Pro hær. Sed idpaulo pottuiderimus. Nunc de prima ilia conditione, SI soLVTA siT PECvNiAjUidcamus. Martia-nus fcribens ad hypothecaria formulam d. 1.45,. Soluram,i nquit,pecuniam intelligimus natura-liter,(ï numeratafit creditorijuel niuflu eiusali^ loluitur,ueltucori,amp;c.PomponiusexpriiTiiî5 o-mnem pecuniam exolutam elle debere.1.5». o-mnis. Depigner. aél. Oportet itaque in foliduin effe perfolütam.Namamp;fi principalis obligatio pro parce,quam recepiffet creditor, tolleretur;ta mé perdtiraret integra hypotheca pro altera parte.Tam enim eft iiidiuifa, ut quandiu reliquuni aliquid debetur,iii folidum pro eo tcneatur.J. quandiu. C.de diftraft.pign. Dixi antea quam fit indiuilaaftiohypothecaria, cum rem obligate, uelcius partem perfequitur. Nuncdicimusin-diuifam quoque eflc,cumdedifl'o!utione,illius agitur. Diuidua eft obligatio quantitatis amp;nbsp;certçfpeciei; utfi partem recipiat cYeditor,pro parte earn dilToluere intelligatur. At hypotheca quæ accefsit, indiuiduaeft. Poteft quidem pro parte etiam indiuifapignuslibcrari,fiita omni-no conuenerit.1.7.$. penult.1. 8.$.fi conuene-rit.Quib.mod.pign.uel hyp.fol. Sed tacite hoc non ht,neque in re dubia creditor cefetur id uel-le. Itaquenon prodefteadpignus liberandum, partem creditoriroluere:ficutinequeprodeft,uc pœna non committatur ,Papinianus ait.1.85.?. item fi.Dcuerb.oblig.Quid ergo eft, quod idem Papinianus alio loco ait,pro parte pignus libera iBl.^y.Dc cuia.Hocdixit,cum intelligeret pro ii a parte

fja FR. B A LD VI NI parte folutapignusamplius nô tencri. Sed prô reliquo débite nihilominus infolidum tenerur. Ac eo quidem etiam loco Papinianus l'atis figni-ficat,nihilominus manere répignori obligatam, etfiunushæres perfoluerit quoddebet, li alter adhuc pro fua parte debeat.Nâ amp;: fpeûamus qua tum creditor! debeatur, qui pignori rem habet: non autem quantum debeat, qui foluit.l.t.C.de luit.pign. InCoinmentarioadtz. Tab.idlatius expolui:hcuti amp;nbsp;in Commentât, de coditionib. full us explicui,quod hue quoque pertinet, non implcri conditionem pro parte,fed eins explen-dærationem plané elfe indiuifam. Ineptus ef-fem, amp;nbsp;moleftus, fi nunc pluribus uerbis rurfus eadem inculcarcm. Hoefatis eft,fi teneafnus, quod Vlpianus ait,omnem pecuniam exolütani elfedebere,priufquam dealiquapignoris libera tionequæratur.l.lt;).$.omms.Depigner.aô. Nanr ctfiplures fuerint res obügatæ : tarnen tam tegt; nenturomnesamp;infolidumfingulæ pro aliqua parte non foluta,quam pro toto.l.zp.De pigno-rib. Ac fi quidem non folum pro forte principa-* li,fed amp;pro ufuris,uel etiam propœna cornmif-fapignusobftriftumintelligatur,non eftdübiu, debere uniuerfumefle periolutum ,priufqüam pignus liberari ullo modo pofsit.l.i^.ÿ.ult. De pi gnorib.quanqüam fi in fortemduntaxat,uel in folas ufuras teneaturtdilfoluatur eo,,p quo obli-gatum fuit,foluco.l.folutum.$.fiin fortem.Dc pign.ad.

Quidigitur,fidebitumin folidum offeratut creditor!, amp;nbsp;is fine caufareeufet? Certè optimu critjConfignatum deponere : ncque tue dubium

DE PIG. ET HYPO. cftjpignusliberan. Vlpianus Quib.mod. pig.uel hyp. fol. ait, eum qui paratus eit ioluerc, meritópignus uideriliberaffe. Sedparatum in-terpretamur,qui etiam re ipfa offert quod debe-tur.I.5.C.de dillraa.pign.amp; oblatum confignat, deponitque,fi non accipiat creditor. Nam obla-tionis obfignationisque coniunâirn mentio fit. tfiprius.C.dediftraft.pign.Lulti.C.de pign.aft. l.ult.C.deluit.pign.Lacceptam.C.deulur. Sia-geretur de fiftendo curfu ufurarum,uel pana ui-tanda,facilius interpretaremur folam oblationë fufficeremequeillanidepofitioné obfignatam e-tiâ requireremus.l.z.C.de pac.inter empt.ßc uéd. l.quiRomæ.$Seia.Deuerbo.oblig.l.penult.De naut.fcen.l.Celfus.Dearbi.i.traieâjciæ.Deaft.amp;: oblig. Sed tam fauorabilis non eft pignoris dif-folutio,amp; propterea non eft tam facilis. Nam cum Caius,l.potior.§.ult.Qui pot.in pig.fimplici ter dixilTet,fi paratus fitpofterior creditor priori foluere,iusprioris finiriradieftum eft alio lo-co,itaparatumeffedebcre,utamp;offerat, amp;c obfi-gnatumdeponat.l.t.C.qui pot.in pign. Sane in cdiftoperpetuo fcriptum fuiffejPignusdiffolui, uel fl pecunia foluta creditor! fit, uel fiper eum faaûfitquo minus folueretur, indicat Dioclet. 1.3.C.de luit.pign.amp; ita etiam fcriptum eft in edi ûo De migrando. Quomodo illud accipiendum fitjiamdixi.

Nuncuideamusde altera hypothecæ diflbl-uendæ conditione.Martianus l.tj.De pignor.aiç Si foluta eft pecunia,aut fatisfaftum eft.Sic amp;nbsp;in tsgt;.J.omnis.Depigne.aft.amp; 1.6. Quib.mod.pig. fol,amp;l,i.Demigran. Sedutfupra quoque moil, 3 nui,

nui,jp SATISFACTVMjfuppofuit SATISDATV« Marcellus l.^p.De folut.amp; lulianus l.î.Pro hær. Latinscertèpatet uerbum Satisfacienrti,quàiTi 5atifdandi:amp;iUud hoccontinerelolet.Sedcuni foleat propriè is dici fatisdare, qui fidciuiTores datjl.j.Quifatifd.cog. Scitaetiam fæpe utantut ïurifconfulti uerbo fatisfaciendi;tamsn in hac quæftionediciid nonpoteft,nififi fatifdatutn ira accipiamuSjUt fit etiam ultro fatis acceptum, quo à pignorc rccedatur. Pomponius d.§. oni-nisjfatisfaftum hic accipi ait,quemadmoduni uoluit creditor,licet non fit folutum:fiuç alijs pi gnoribus fibicaueriuoluit,utabboc recedaGfi-ue fideiuiToribus. ScdadijcitCaius,debitorem, qui non loluçre,fedaliaratione fatisfacere paralus eft,ueluti fi expromifidrerndare unit, nihil agere. Non enim cogitur creditor, fi nolit- Sed amp;nbsp;Vlpianus 1.6.§.i.Qviib.mod.pign.uel hyp.fol-Qui (inquit)paratus eftfoluere,meritôuidetur pignusliberaffe.Quiucrononfoluere, fedlatis-* facereparatus efijindiuerfacaufaeft.Ergo latis-fccifiejpdcib quiafibiimputaredebet creditor, qui fatisfadionein admifit nice Idlutionis. quinonadmitritfatisfaftionem,fedfolutioneni dcfidèrat,culpâdus no eft. Qiiid eft ergo quod adijeit,non elle rcceptam Atilicini fententiam, qui putabat,filatifdetur alicuLrecedere eumà pignoribus debere? Certè hoc non redtè dicitur, cum offertur fatifdatio, quant creditor non ad-mittit. Sedamp;fi ita acceptus effet fideiuffor,uc non appareret acceptum effe animo relinquendi pignoris,potius exiftimarcmusutraquecautio-nemcoiungimtfæpeolimprædijs amp;prædib.ca-î

DE P I G. E T HYPO, febaturjquemadmodumantcadixi. Sane cum colonus nominatim inueftatibi obligaifet, donee merces foluta,aut fatisfachunt eflet: deinde mercedis nomine à colono fidciuflorem accepe-ris:fatisfaaûtibiuideri, amp;pignus definercj a-beo fcripfit.l.pen.Quib.mod.pign.fol. Tu cnim fatis apparebat fatifdatum ell'e, Sz fatis acceptû, utàpignore recederetur. Illudnegari nonpo-teftjfi quis tantum tenereturfatisdarejnon pof-feobiatumfideiuflbremnon admitti: ficuti qui debet foluere,non liberatuisfi offerat talem fatis-faâ;ioné,ut ait Paulus 1.2t.§.ult.Deconftit. pecu, Sedobferuemus, mulrû interelTe interoblatam amp;nbsp;interadmiffam fatifdationem. Nampropric fatisfaftum eft jubi créditons defiderio faftum eft fatismt mirari no debeamus,fi fatisfaftio quç non lolum oblata/ed ctiam admiflaeft,uice lo-lutionis habeatur. Si uerb non admittatur, dici-mus non prodcfle,ac nefatisfactionis quidem. nomine dignameffe.Sed 8c fuadmifla fit,tarnen nonpertinet nifiad pignus diffoluendum, ma-nentenihilominus principal! obligatione, Scalia cautioneaccedente,amp;uelutifubftituta.

Sicreditor acceptum ferat quod debetur, rc-fte etiam ei dicetur fatisfaftum. Martianus ad formulam hypothecariam,acceptilationem hâc non folutionis,fed fatifdatio nis uerbo contine-riait,1.4,p. Defolut. Sed eft tarnen plufquam fatifdatio iamadmifla;Sc tails eft fatisfaékio,quæ ctiam difloluat principalem obligationé. Quid fl principalis obligatio no erat ex ftipulatu? Cer tètuncfummo iure non eft utilis acccptilatio, quæ propriè inuenta eft ad dilToluendas uerbo-ii 4 rum

rum obligationes.Sed quia tamen,fi alijs oblige tionibus adhibeatur,faltein ualet ut fimplex pa-■ftum de non petendo,L8.amp; »p. De acceptil.l.27. ad fi.Depad.l.^.Derefcind.uend.pertinebit etiâ ad pignus diflbluendum,quafi amp;nbsp;tune creditori fatisfaftum efle uideatur. Quod ôc Martianus !obfcurèindiçat,d.l.4p. Idêautem aperte tradir, folui hypothecam,fi creditor pacifeatur non pe-tcrepecuniam.l.5.Quib.mod.pig.uelhypot.fol« Saltern enim exceptiojquæ principali obijçirur, obijcieturamp; hypothecæ-l.ty.ÿ.depignore.De paft.Nam amp;talepaftum fideiulTorib. prpdeft.1« amp;nbsp;hæredi.$.ult.De paû. Sed amp;nbsp;nouata obligatio ne,pignus, quod ei accefierat,fimul iutercidit: nec cum nouaobligationerefîituitur,nifi fi ex-prefsim fuerit in earepetitû.l.folutu. De pig.aft. l.tS.De nouât.l.una.C. etiâ ob chirog.pec. Quod amp;;de fideiulsionedicitur,l.nouatione.C.dehde-iuff. Cçterùm fi inutilis fit nouatio,coftat prioré obligationem cum fuahypotheca durare. Vnde çum millier fufeepiflet alienam obligationem, quia efficaxnon fit hæc nouatio,n5 folum prio-rem obligationem reftitui, fed amp;nbsp;eius hypothe-cam manere, refponfum eft. 1.13. $. depignorib. Ad fen.Vell. Verùm illud fingulariter obferuan-dum eft, quod ex Gordianireferipto colligi po-teft.l.fi paternâ.C.ad Vel.Si talis nouatio fit,quç pro parte ualeat,jp parte no ualeat:prioris obliga tiôis pignora durare p qua parte nouatio eft in-utilis.’amp;nihilominus obligari alia pignora, quæ inutili etiâ nouatioqi 3dijciuntur,perindeatq; fi priori obligation! accefsiflent. Cæterùm cû dici musjUtili nouatione perimi'prioré obligations,

DE PIG. ET HYPO. lt;37 amp;nbsp;eius pignus:jpprièloquimurdcuolûtariano* uatione.Nô eadé uero caufa eft nouationis necef fariæ,quç ex re iudicata nafci dicitur.l.aliâ,De no uat.l.tC.deiudicl.tj.^.etiâDepig.Nam neqj tûc fideiuflor liberatur. Fit fané interdû,ut côfunda-turobligatio fideiulforia: eins tamé pignus durer. Inquitenim Africanus: Qui,P teapud Titiû fideiufferat,pignus in fuâ obligationé dedit.Poft idé te hçreclé inftituit.Quâuis ex fideiufibria eau fa no tenearis,nihilominus tarnen pignus obliga . tûmanebit.l.38.§.ult.Defolu. Siillecreditoréfe' ciflerhæredé, ccrtèpignoris obligatio nulla elle polTetjCÛ dominus pignoris faftuseft çreditor:. fleuri amp;nbsp;eum debitoris pignus eft, amp;nbsp;creditor fit hærcs debitoris. Nemo eni'm rem fuam habet pi gnori. Si tarnen interfit adhuc creditoris,pignus non confundi, ueî quia non eft perpetuuni cer-tumque quod habet dominium, uel ut iure pri* oris hypothec« depcllat alterius hypothecam, feruari poterit.l.debitor.Ad Treb.l.exfextante.$. ult.Dcexcep'.rciiudic. Turn itaque licet principalis obligatio confufa extinguatur, fingulari tarnen ratione fupereft,duratquc iusquoddam hypothec«: quodalioqui foletcumillainterci-dere.lmo uero interdum fit, ut quod ad perimen damprincipalem obligationem non ualuit, ad quam tarnen tollendam referebatur: ualeat ni-hilominusadtollcndum pignus. Papinianus 1. i.$.i.Quib. mod.pig.uel hyp.fol.narrat,cum quidam refiduumdebitumdonaflet, eoque defun-öo,donationem quibufdam modis inutilem ef-feconftitiflet:nihilominus folurumefle iuspi-gnorisprima uoluntate donatoris: quoniam in-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii 5 utilern

utilcm pccuniç donationem lex tantum faccretj cuinon erat locus in pignoreliberando. Lexus tat,ne coniuxconiugi aliquid donet. Pignus rC' mittinonuetat.l.etia.C.adfenat. Vell.1. Lucius. Quib.mod.pig.uel hyp-fol. Nec pignoris remif-fioeftaliquaalienatiojdequa in fraudem fuam fada qucri creditores ex edifto pofsint.l.fipi-gnus.Deijsquæinfrau.cred. Nccaliqua donatio eft, propter quam pofsit abslegatario relin-qui aliquid.I.j.j.ult.De lega.j. Quanqua non fit inutile legatfi quod ad diflbluedi pignoris cau-fampertinet.l.t.Delibcr.lega. Scdilludnuncdi cimus, fi uxorremittat uiro quod is debet fubpi gnore,principaledebitum non tolli:tolli tarnen pignus,quia illud remittcre non pofsit mulier, hoc uerbpofsit. Cætcrùmfiiure communi in-utilis eftremifsio debiti, amp;exca caufa quæpi' gnoris quoque remifsionem impediat, certèe-' tiam pigruusdurabit.l.debitum.C.deremif.pig-

Dixi.quomodo hypotheca finiatur cum prin cipali obligatione,cuius accefsio eft. Nunc dicé-dum eft,quomodo fola tollitur, manente oblige tioneprincipali. Acquidemctiamrationcaccel-fionis interdum fit,ut finito iure illius qui pigno ri rem dedit,ius quoque pignoris finiatur: uelu-ti fi isitadominus eftedefinat, utnunquam an-teafui{reuideatur:ucluti fl fundum ueâigalem pignori dedero,cuius fundi lex eft,ut ppter non lolutum uedigalcommittatuneo commiftb,pi-enusetiam extinguetur.l.jo.Depign. Siftatu-iiberum obligauero: cxiftente cius conditions, pignuscuanefcet.l.ij.^.i. Depig. Sires in diem mihiaddiâa erat,quam pignori dedi,6c alius deinde

DE PI G. E T HYPO. Jj? indc cmptor melioreni condicionemadferens, remillamauferat,pignns quoqueintercidet. l.j. Quib.mod.pig.uel hyp.fol.l.^- i'ed 8c Marcel-lus.Deindiemadd. Dubitari magis poffer,an idem dicendum fitjfi emiffcm lege commifibria, ciii deinde non paruero. Et magis eft,ut idem di catur. Quanquam fi rcs fie difiraôta effet, nisi emptori disphcvIsset:amp; emptorpoftquam pignori dédit,fibi emptioné difpliceredicat: pi-gnus non finin,refpondit Vlpianus..l,;.§.ult.l.4.. Quib.mod.pig.uel hyp. fol. Sedamp; pignus ma-nere ohligatû, etiamfi redhibitus fuerit feruus, aitPaulus,l.boué.$.pignus.De Aedil.ediôt.Nem peuoluntaria eft redhibitie,neq^nuito emptori res tune aufertur. Imo ucro ex eins uoiuntate noua quædam ueluti uenditio eft. Sanè fi noxa- • le inftituaturiudiciu de feruo pignori dato,amp;crç ditorpfens defenfioné fülcipere noluerit: fie fer-iius noxædeditur, utpignorrs perfecutiodene-getur, amp;propterea ipfoiure pignus liberatu in-telligâtur,ut ait Caius I.27. De noxalib. aft. Sed maior quæftio eft,an fententia lata eontra debi-torem de dominio rei litigantem,périmât ipfius quoquecreditoris hypothecam. Idfuperiusex-pofui. Sedrcfpondendum iterum eft. Papinia-nus quodam loeo figni ficat,non noeere eredito-ri,fi co nonadmonito indicium peraftum fit.l.iu dicatæ.§.ult.De excep.rei iud.Seienti uçro 8c ad-monito noeere, Marcellus refpondit, 1. fæpe.De rciudie. SedPapinianus alio loco fine ulla di-ftinftione ait: Si fuperatus fit debitor, qui rem fuamuindicabat,quôd fuam non probaret: çquç feruandaerit creditojci aûio Seruiana, probant!

»4,0 FR. BA LD VI NI rem co tempore, quo pignus contrahebatur, in bonis illius fuiire, Sed etfi uidus fit debitor uin-dicans hæreditatem, iudex aftionis Seruianæ,ne glefta de hæreditate difta fententia,pignoris cau laminfpicere debebit. Enimuerb fieri poteft,ut amp;nbsp;pignus reótè fitacceptum,nec tarnen ab eo lis bene inftituta.l.3. Dcpign. PolTumus fane huic locofuperioremdiftinftionem non adhibere, fi intelligamus tantum hie agi de eo, qui à uindica tioneinftitutafimpliciter repulfuseft, quia rem fuam effe non probat: ficutiaftore non probante,folet abfolui reus.

Si tunc debitor no omnino dominiu propte-reafuumamittit,ut nonamittit,necitcrum uin dicare prohibetur-.certe multo minus creditor re pelletur. Sed Scpoteft debitoris dominium ab alio ufucaptum efle, manente nihilominus hypotheca creditoris. Papinianusl.44..$.non mu-tat.De ufurpat.ait, ufucapionem fuperueniente non mutare,quo minus pignoris perfecutiofab lia fit. Nam perfecutionem pignoris, quæ nulla focietatc domini j,fed fola conuentione coftitui-tur,ufuc3pione rei non perimi. Idem inculcat in l.t.^.cum prædium.De pignorib. Equidé fateor, quod amp;nbsp;moxlatius dicam,hypothecariam quo-queperfecutionem præfcriptione téporis fiim-moueri polie. Sedearn non ftatimisfummouet, qui rem ufucçpit. Neque eadem utrobiqueeft praefinitio temporis.Et poft inchoatam iamdu-dum rei ufucapionem, potuit inftitui pignus. Sane fi res ipfa pignori data plane perierit,mani-feftumeft,eiusnon minus hypothecam quam dominium perife;amp; nihilominus fuperefle prin cipalcin

DE P I G. E T HYPO. »41 Cipalem amp;nbsp;perfonalem obligationem debitoris. l.ficut.Quib.mod.pig.fol. l.quæ fortuitis. C.de pign.aâ. Sed fubtilis eft in hoc genere difputa-tio Papinianiind.ÿ.cum prædiû. Ait: Cùmprç- lt;( dium pignori daretur ,nominatim ut fruftus « quoque pignori effent,conuenit: eosconfum- « ptosbona hde emptor utili Seruianàreftituere « üoncogitur. Pignoris enim caufam nec ufuca- « pioneperimiplacuit:quoniamquæftiopigno- lt;« risabintentionedominij feparatur.Quodinfru a ûibus difsimile eft,qui nünquam debitoris fue- « runt. Quod hic Papinianus interferit de diuer-lacaufadominij amp;nbsp;pignoris,agnofcoeffe quan-dam ueluti anthypophorâ : ne mirém.ur,quæfi-toreidominio Siulucapto nihilominus durais hypothecam. Sed quid eft quod ait, non idem dici deemptoreprædij,quifruâuum,quos per-cepitjbonaque fide conlumpfit, fie dominus fa-ûus intelligitur,ut eorum etiam hypotheca ex-tinguat?VideturenimPapinianusnotare,quod-dam hic effe diferimen inter fundum Sc eius fru ftus,interque illiusamp; horum hypothecam. All qui fruâuum dominium quæfiuit,ftatim peri-mit eorum pignus, neque huius quæftio ab il-lius intentionc tune fcparatur? Cur igitür Papi-nianüs confumptionem eorû requirit,fola per-ceptionenoncontentus? Si confumptio inter-ucnit,certè amp;ea fundi pignus perimet. Nam fi fundus chafmate pereat,n5 poteft eius hypothe ca fubfiftere.ucl fi hic emptor bona fide eum pof fidcre defijt,definit quoq; teneri pignore. Quid igiturdifsimile hic eft inter fundi amp;nbsp;fruûuum hypothecam?Equidem non inuitus fateor, non uidere

FR. B A LD VI N I uiderememulta, quæPapinianus fubtiliterpre mit. Sed illiid dico,fruftuum perceptioné cum conîumpcione coniunûam elfe folerejamp; pro-pterea eorum pignus facile inrercidere.-quamuis quiperccpitiexijslocupletior Hat. Vcrùm fundus non ira confumi facile poteft.

Si res ohligara non omnino perieritjfed ita ta men mutata lit,ut non eadem amplius,quæ fuit, clTe uideatur:(nam amp;nbsp;formæ mutatiointerdum diciturfublfantiam rci interimere: l.Iulianus.$. fi quis rem.Ad exhib.) certè fatebor, bac ratione amp;nbsp;dominium amp;shypothecam amitti. Vtfifylna aut lignum rude detur pignorijamp;nauis ex ea ma teria fiat:dicemus pignus confumi, neq, nauem teneri:quia aliud fit materia,aliud nauis.l.fi con-uenerit.$.fi quis fie canerit.Depigner.aft. Sanè Martianus 1. i6.$.fi res.De pignorib.ait, fi res hy-pothecæ data,poftea mutata fuerit, æquè aftio-nem hypothecariam competere.ueluti fi de domo data hypothecç fiat hortus:uel fi de loco có-uenit,amp; domus in ea fada fit, uel uineæ pofi-tæ. Verùmhæc ipfa exemplafignificant,Martia num deeatantumrei mutationeloqui, quæ no nififummamfaciemimmutat.ficutiamp; cum color mutatur,res eadem nihilominus manet.l.led fi ex meis. De acqui.rer.dom. Sanèetfi domus mihi pigneratacomburatur; area manebic obli-gata.I.domo. De pigner.ad.ac fi deinde domus fuerit reftituta,ea quoque,ut prior, obligabitur. l.xjgt;,$.domus.l.ufri.De pignor.

Porro amp;nbsp;tempore finiri pignus,aic Vlpianus, l.d.Quib.mod.pig.fol. Vt fubconditioneuelin diempotefi contrahi hypotheca,utprius no na-fcatur;

DE PIG, ET HYPO. »4? fcaturfic etiä poteft ad dicmucl condirionéjUt fcilicet die ueniétc, uel eueniéte côditione, finia tur.Scd 8c fi principalis obligatio ita cotrafta fit: cadem exceptio temporis obftabit hypothecæ, qiiæ principal! obligation! obijcKur. Nam amp;nbsp;fi obligatio ipfo iure non finiaturtcpore, per exce ptionem tarnen infirmatur.1. obligationum fc-rè.$.placet,Dcobl!g.amp;aél. Sedamp;c fide tempore nihil conucnerit,tarnen creditorem præfcriptio nelongæpoflefsionispofle à poflefl'ore pignoris fummoueri,ait Paulus,!.ta.De diu.temp.præ fcrip. Paulo ante dixijcumtpi dominium rei ufucçpit, non polie propterea lummoucre hy-pothecam.Non enim eadem utriufque caula elt, Sed illud nunc dico,etfi ueteres lurilcSfulti nullam agnofcerent temporis præfcriptioncm ad-uerl'us aûiones in perfonam, aduerfus tarnen a-ftionesinrcmquæex obligatione defcédercnt, aliquamagnouiffe.'De uindicatione domini,iâ non loquor.Vfucapio plane earn tollebat.Sed de aûione hypothecaria,quam dixerunt fummouc ripofielongi temporis præfcriptione,fi quis ta-diu rem obiigatam pofl'ederit, nec abs creditore conuentus fit.Longum tempus intelligi, decem annorum inter præfentes,20 inter abfentcs, fa-tis notum eft.Hanc lurifconfuitorum fententia dehypothecariaafl:ionefummouenda,c5firm3-runtlmpp. Gordianus amp;nbsp;Diocletianus l.t.amp; 2. C.fi aducrf.cred.præfcript. oppo.l.ulti.C.de ait. 8c oblig. Sed exceptionem hanc addiderunt, ex traquant fi debitores aut eorum hæredes ré pof-fideant. Vifum eft enim,eos patientiacréditons abuti non debere:neque fi hic bcnignè paflus fit pignus

»44* FR* BALD VINT pignus abs domino pofsideri, ius proptereafuu remififse uideri. PoRea édita eft côftitutio Theo dofij amp;filiorûeius,13.C.de præfcrip.3o.uel 40-ann. Vtperfonales quidem aftiones ,lalcem 30 annorum prælcriptione, fummouerentur : Sed tantii ctiam temporis requireretur j ut extraneus aliquis polîeftorreiobligatçfummoueret hy pothecariam. Sic præfcriptio, quæ ad fummuni eratao annorum,fafta eft30. Quidautemfidebitor ipfe pofsideret? Non idem tue dici, innuit Theodofius. Sednihilprætereadefinit. Certèli principalis obligatio extinguaturannis 30, non poteft no fimulintercidere hypotheca. Sed fi er« ditor inperfonäegerit,noninrem:tune merito quærîtur,an interrupta præfcriptione obligatio nis principalisjconferuetur etiam hypothecaria. Theodofius figaificatmonpropterea magis cou feruariaduerlus extraneumpolTeflorem. Sedde bitore pofsidente,fimul ea durare indicat. Tandem uero luftinianus I.7. C. de præfcrip.30. uel 4o.ann.ftatuit,ut tune ad fummum non nifi aii-nis 4o.duraret. amp;nbsp;adiecit, idé dici,fi pofterior cre ditor hypothecarius pofsideat, quadiu quidem debitor,qui pignori dédit,uiuit. Nam amp;nbsp;tue de-bitorem ipfumpofsidere uideri. Sedfieomor-tuo creditor pofterior, annis 30 rem polTederit, cum iurecommuai uti:hoceft,prçfcriptione 30 annorum repellere priorem alteri us hypotheca. Si tamé partim uiuodebitorepolTederit, partim eo mortuo,amp; cSiungere tempora uclit, opus ef-fe poflefsione annorum 40. Idemque ediuerfo obferuari,amp; cum quæriturdeiureofferédi:cum fcilicet pofterior uultprioripofsidéti offerrede-bitum,

DE CONDITIONIB. tét rîtjdederit : non uidcri fecifle quod promiGr. Et ideo repetere porte, alio loco adieótum eft ,1.48. fi promiGt.Decond.indeb.Sicitaque non rede fol niante diemincerturtl,ficütinecante conditio-nemafcriptamreaèfolueretur,intelligimus.Ni hil enimintereadebetucSc propterea condiftio ni indebiti,fi foluâtur, locus eft. Quodquidem reftè dicitur de die omnimodo iilcerto, qui non modo quando ueniet,fed etiam an aliquando e-rit,incertunieft.l.fubc5ditione.amp;l. feq.Dccod. indeb. Nam alioquifolutum non repeteretur. Sedpaulo pbftdedieincerto pluribus agemus.

ScriptuS efl.) Nam hæredis fauore, qui legati prseftatione eft oneratus,adfcriptus intelligitur: ficuti fauore promirtôris dies appofi tus in ftipu-lationib.intelligi folet. Cçterùm fi appareret dié àtertatore afcriptumefleinremipfius legatarij; nonreftè folueretur ante diem. Quaderç ex-tatelcgans Iâbolenlrefp5fu'm,l.eû quirogatus. De ann.leg. Qui rogatus erat poft decern annos reftituere,antc diem reftituerat.quçfitum eft,an reûè foluilfetrRefponditjSi propter capientis perfonam,quôd rem familiärem tueri non pof-fet,indiemfideicomirtum relidum probaretur, Scperdituro ci id hæres ante diem reftituiflet: nullo modo liberatum elfe. Quod fi tempus hæredis caufa prorogatum ertet, ut corn modo me-dij temporis ipfe fentireediberatum eum intelli-gi- Nam amp;nbsp;plus eum præftitüTcjquàm debuîrte. Quæ diftinftio adhibetur, amp;nbsp;cùm agitur de ffu-ftib. medij temporis, l.fi itareliôlum. Pegafus. Delega.2. Sanècumaliquando Carthaginenfes pollicctentur ftipendium;, quodpluribus péfio-

F R. B A L D V I N î nibus în multos annos debercnt, præfens omnc daturos ; refpofum abs Romanis eft, nulla fe pe-cuniâantedié aceepturos. utfcribir Liuiuslib. jô.Sedquoiure reprçfentation'é illamreijciebat?

Qjidinuis dies nonduin uciierit.') Cefsit tamé.Nam etfi incertus fitdicSjiiô quidéomnimodo,led ali quo modo: ueluti cû certû quidé eft fore, amp;nbsp;qdc uiuo Icgatario ; fed quâdoalioqui id erit, incertû eftradeo tamé prçlens eft obligatio, ut etiam in-terca tranfmittaturlegatumtale ad hæredem.1« ulti.Quan. dies leg.ced. Quod paulo póft apei-tins dicemus,cum de dieincerto agetur. Sed eft-ne perpetuum, ut obligatio in diem fit præfens, quamuis petitio differatur ? Certè in ufufruftn non haberelocû fatemur. Eius enim Icgati pro-mifsi'uein dicm,dies non prius cedit quàm ue-nit,perindeatquefi fub conditione deberetur. Itaque nulla eft non modo aftio, fed nec obligatio ante diem. Quod Vlpianus diligenter expli-cuit,docés ufusfruélus legati diem tum demum cedere,cum non modo adita hæreditas eft)amp; legatarius exiftit,qui fruatur :fed amp;nbsp;cum dies jple ucnit.l.unica.Quan.dies ufusfr.lega.ccd. Ra tio eius fingularis iuris eft, quod ufusfruûus morte fruduarij extinguatur:ad eius uero hære-dem non tranfmittatur. Fruftra itaque dies eius cederet,antequam uenerit.neque caufa erat eut àfua proprietate fepararetur,priufquam certuni efletpræftari debere. Aliud uero meritodicitut de legato proprietatis,quod ad hæredes tranfit. Qiia ratione amp;nbsp;in iure accrefeendi nobilis diife-rétia eft interlegarû ufusfruâus amp;nbsp;proprietatis. Sieiufdemrei ufusfruftus pluribus reliâusfit.

de CONDITIONIB. 1^5 etfi iam ab uno femel acquifitus pro fuà parte fir, tarnen pofteaamiflusalijs accrefcit.Li.De ufufr. accer.non fecus atque fi à principio hçc pars de-fecillet.nequead hæredem amittentistrafirepo teil. Sedurad ufumfr.indiem legatumpromil-fum ue redeam, Vlpianus adijeit, Scæuolam di-xiire,eiini qui ante diem ufusfruótus ageret, nihil facere:quamuis alias qui ante diem agit,male agat. Nihil agere,aut facere ait eum,qui nullam neipfo quidemiureadionem habet;male uero agerc,qui ipfo quidem lure adionem habet, fedinutilem,propter exceptionem. Vt qui ante diem agebat,repellebatur dilatoria ilia excc ptione, cuius Cicero lib.t.de Orat. meminit, amp;nbsp;formulæquoq;principium afcribit, evrvs pe-CVNIAB DIBS NON F V I 5 S E T,amp;C. Si 11011 tâ aga turdeobligationc,quamdcdominio: panini in-tererit,utrudies an conditio fit.Nam amp;dicsob-ftat quo minus dominium ullum trasferaturiii-tcreain legatarium.Itaquenecilludreélè repu-diari ante diem dicitur, quianondu acquifitunt dicipoteil.Sifubcoditione ( inquit Poponius ) uelexdiecerta nobis legatum fitiantediem uel conditionerepudiarenon poffumus. Naninec pertinetadnos antequadies ueniat,uel coditio exiftat.l.fi itafcriptu lit,$.i.DeIcga.t.Sic amp;c qui fu perftitisbonarepudiauit, nihiloniinuspolleac-iiis hæreditaté petit.l.qui fuperftitis.De acqui.hç red.Etbonorûpolfefsionénodûdelatârepudiari iiópoire,ait Vlpianus l.t.$.decretalis.Defuc.edic. Solui tarnen.) Sicuti ôz à legatario cedi,amp; ad cius hæredem tranfmitti.Sufficit enimdiem cefsiflb, ctfi 110 ndum uenerit. Vlpianus l.fi poft dié.Quâ.

dies lega.ced.Si (inquit) poft diem legaticedcn tem legatarius dcccfterit, ad hæredem fuû tranf-fertlegatum.PauIus in aliaquadam difputatio-ne fatetur hoc cfte confequens.l.26.Sempronius Attalus.De ulufr.Iega.Mouet me ( inquit ) quod dies legati celTerit,amp; per hoc adh^redem Icgata-rij pertinerepotuerit.ltem,dieslegatifine hdei-commifsi ftatim ceditjcum poft certum tempus hæredes darerogatur,uel iubetur. Quid G poft incertum? Gerte G plane incertum non Gt,amp; codi tionis propterea loco non habeaturmon imps diethanc tranfmifsionem. Sedconditioamp;dies itaincertuSjUt pro conditione habeatur,impedi ret. In ftipulationibus ucro amp;nbsp;contradib.non idem dicimus,ex quibus etiam conditionalibus faltcm fpes interca tranfmittitur, ut diétum alio loco eft. neq; hoc difcrimen cSfunditur, tamet-fttransfundaturinftipulationemquodexlega-to dcbetur. nihilominus etiam eadem manet na tura conditionalis legati, ut ad hæredem exeo nihil tranfeat.l.t.^.G lubconditione.VtIegat.no. cau. Vndeetiam difcutipoteftamp;folui nodus il le,qui Ciceronem torquer lib.î.de Legib. Pecunia legata erat olim onerata,amp; ueluti aftrifta fumptibus lacrorum priuatorurn. Aftuti lurif-confulti confulebant, ut legatarius, ft hoc onus cffugere uellet, pecuniam ubi legat’am ftipula-retur Gbi dari.

Poffunt. ) Non etiam debent. Sic enim inuito Icgatario ante Galui poffunt. Ab inuito hærede pcti non poftimt.l.G dies. Quan.dies leg.ced. A-deo aurem licet ante foluere, amp;nbsp;debitum rcprae-fentare, ut etiam G id deinde perierit, nihilominus

DE CONDITIONIB. xiusliberatiocontingat.1. fi pecuniam.De folut. l.cû qui rogatus.Dc annu.lega. Quod fi creditor morofus oblatâantedié pecuniamrecipere reçu fct ( quanquam id rarum fit ) fatis erit earn con-fignatam deponere.l.acceptam.C.de ufur.1. obfi gnatione.C.de folut. Porto autemutantediem rcftè poteft folui quodin diem debetur:fic etiam quodantè folutû per errorem fucrit, repctinon poteft.l.indiem.De cond.ind. i

Qwù certum eji cadebitum iri. ) Nô dixit,De b b r i, quiaadhucfubefttacitailia conditio,si adba-TVR HAEREDiTAS.SicapudPomponiumd.fiTi tio $.quædâ.Quan.dies lega.ced, Labeo loques de legato in diem: Id (inquit) ad hæredemle-gatarij tranfit,quôd certum fit,debitum iri,fi ad-eaturhæreditas.Paulus quoqueait,certumeffe hærede exiftente debitum iri. l.fi dies. $.ult. illo tit.Incontraftibus amp;nbsp;ftipulatioiiibus in diem, fimpliciter dicimus deberi ftatim atq; dies cef-fit.nullû enimampliusfubeftin ijs pcriculum. Sed quia nihil eorû quæ teftamento fcripta funt ualct,nifi fi ex eo adeatur hæreditas:non ita pof-fumiis elfe antea certi, neque certb dicere, debitum, ç(re,quod in eo reliâum eft. Cedere tarnen dicitur dies legati à morte teftatoris, licet adhuc fieri pofsit utnôomninodebeaturquod reliaû eft:nempe, fi non adiretur hæreditas. Legati in diem ufusiruftus nequidem aditaiam hæredita tediemcedere antea diximus,fed turn demum cum dies ueniet,

Di« incertiii. ) Antequam diem incertum, ucl cum die certo, uel cum conditione committa-nius,monendi{umus, diem incertum uariè dici

amp; accipi Interdum incertus eft omnimodo,cum omnimodo incertum eft non modo quâdo fiet, fed etiam an aliquando fiet.Hic cum die certo ni hil habet commune^fcd pro côditione haberi fo-let.Sicaccipimus quodPapinianusait,1.74.dies. De condit.amp;dem.Diem incertum conditionem jn tePcamentofacere.Paulusl.fi dies. Quan.dies leg.ccd.Si (inquit) dies certus fit, ftatim ccdit, quamuis nondum uenerir. Ar fi incertus,uelud CVM MAGISTRATVM INIERITjCVM ALlCtVlD FEC ERiT,nifi téporisconditioobtingit.neqites pertinere,neq; dies legati cedere poteft.Hinc e-tiâ defcendit difcrimen,quod Vlpianus l.ftipula tio ift.a habere.ÿ'.intcr.Dc uerb.obli. notât inter dié certâ amp;nbsp;incerta,amp; huius formula eandé pro-pèefte, quæcôditionis eft. Namdieiincertæfor mulamproponitj SI aliclvid FiAT,aut, cvm AHQ.VID FIET. Apercius etiamPomponiusl-fî Titio. Quando dieslega.ced. Nihilintereft (in-quit )utrum fcribatur,cvM avATvoRDECiM ANMOR.VM PACTVS ERIt,Uel,Sl ANNORVM iavATVORDECiM FACTVS ERiT. Prioi'e cnint fcriptura per tempus conditio demonftraturfe-quentc,per conditionem tempus.utrobiqueau-tem eandem conditionem efl'e.Aliquandoincer tus etiam dies dicitur,cum certum quidem eft fa ûum iri aliquando,nec dubitatur an fiet ; fed incertum eft,quando fiet.An is pro conditioneha beatur,uel pro diecerto, dici in uniuerfumuix poteft,nifi bdiftinâionem quandamprius adhi beamus.Si ita eft incertum quando fiet,ut etiam incertum fit an uiuolegatario fiet,coditionis lo co habetur ; amp;nbsp;à die certo differt, ut in exemple

DE CONDITIO NIB. \(gt;7 quod hîc proponitur, LEGO titjo cemtvm cvM morietvr haerbs: certii eft^aliquando moriturum hæredemifeditaincertum eft, quan do morictur,ut etiam incertum fit, an uiuo legi ratiomorietur. Taleitaquelegatum eritconditionale,ut ad legatarij prius morientis hæredem non tranfmittatur.Cæterùm quia fpes cotradlus ftipulationis'ue conditionalis ad hçredem tran-fit,nonfecusatquefiianidies cefsiftet; inftipii-lationib.nonitadiftinguimus,ancertumuelin-certft fueritjuiuo adhuc ftipulatore fore uel faftu iri:amp;interea non habetur pro conditione dies, cum certuni eft faftumiri,licet incertu fitquan-do fiet.Parum enim turn intercft,quado fiat.Ita-que reifte quidem Pomponius 1.1 ub conditione. De cod.indeb.dixitjlub coditione debitum, per errorem folutum,pendente conditione repeti poflexoditione ucro exiftcnte,nö pofte.’ut quod fub incerta die debebatur,ante folutum non re-petitur die exiftente. Sed reifte etiam Vlpianus lubiecit:Namamp;fiCVM moriar dare promile-ro,amp;antèfoluam,repeterenonpolTum.Nópor-fe id repeti etiam die no exiftente,quamuis pof-fe Pomponius fignificet,fi diesomnino incerta effet,uelindeintelligi poteft,qu6dfubijcit,non pofferepeti quod fub conditione, quæ omnino extatura eft,debetur. ut itaq;fatis eft ad impe-diendam repetionem,fi certum fit conditionem euenturam’.fic erit fatis,certum effe, diem uentu rum,etiam fi incertum Gt,quando:nec in contra ftibus quærimus,an uiuo ftipulatore certum fit uenturum,uel incertum:quod in legatis diftin-guimus,propter diuerfamrationeni tranfmitten 114. di

di ad hærcdem legati.Si cçrtum fit non modo ali quando faftum iri,fed uiuo ctiam Icgatario id fo re,çtiam fialioquifitincertû ,quando;talisdies eciâ in legatis pro certo magis habebitur, qnàm pro incerto: nuJlo autem modo pro conditione habebitur-Itaque ncc impcdict tranfmifsionem. Id ex Scaeuola fatis intelligi poteft. Inftituote hæredéjamp;jSi haerbs non eris,legotibicentum.Legatum dcbetur,fi decefleris non aditahç redirate.Lult.Quâ.diesleg.ccd. Ncmpe, certum cft uiuo telcgatario faftum illud tri: quiafaltem cum incipis mori,id fiatjSc conditio cucniat.Ea-demratioeftamp;filegatumfitTitiOjCvM morib T vR.Quia enim uiuens mori dicitur,certum effe diçimuseo uiuoidfieri.HancconditionemcvM MoRiARjuitæ tempuscompleûiait VlpianusL i8.quiduos.$.t.Demanu.tefta.quanquamfatea-turin hoc legato, cvM moriar, liber ësto, ut fuftineatur ucrba ficinterpretari, benignius eiïe,utpoft mortem meamreliquifle libertatem uidear.Nam fi de uitæ temporeacciperentur, ne cefle effetliberû fieri uiuo teftatore. Id auté tefta tore noluiffeapparct.Vnde periculûeffet,nelegâ tû fieret inutile. AulusGellius lib.vi.cap.x 11 i.nar rat maximos philofophos ualde laboraffe in hac quçftione,quâdo moriés moreretur,an cû iam in morte effet,anuerô tû cû in uitaadhuc effet. Sed noftrorjilurifçofultorû hac de re non obfcura eft fentétia. Jlluditaqjhîcftatuimus,legatum, cvwi MO RiETVR HABRES,effe coditjouale.atlegatû, CVM morjetvr leg a T a ri VS, no effe: qa qua-docûq; mprietur, uiués mori intelligatur.l.hçrcs meus.De cod.l.4.Quâ.dies lega. ced.l,fi pecunia. ÿ.quodita.Deleg.2. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ineft

ineftconditio.GTc.') Sed amp;nbsp;dies interdum tacite ineffeintelligiturjfaltem ad düFerendam petitio nenijUcl exnaturarei quæ daridebet,uelratio-nelociadieftijUel denique ex iierifimili mente teftatoris,amp; huius uoluntatis coniedura.Paulus 1.73.interdum.Dcuerb.obli.Interdum (inquit) puraftipulatioexreipfadilationem capit. uclu-ti fi id quod in utero fit, aut fruftus futures,auc domum ædificari ftipulatus fit. Tunceniminei pitaâiojCum ea res per rerum naturam præftari poteft.Sed amp;cum legatum aut fideicommiffum itareliftumeftjUtteftatoruellefedixerit id fer-iiari alicui filiofa. cui relinquitur, aut ad eu per-uenire,intelligitur ineffe tempus, quo uel fui iu ris erit,ueleiuspatermorietur.I.filium.Deauro amp;nbsp;argleg.l.ubi.Ad Trebell.].fideicommif.$.fi fi« lio.Deleg.j.l.epiftolam.^.mulier.AdTreb.

NVncdecôditionibus,quætacitèineffedi-cuntur,difturus, illud lubenter profiteor, quod Paulus l.iad. fi ita ftipulatus.Chryfogo-nus.ad fi.De uerb. oblig. ait, plerunq; in ftipula tionibus uerba,ex quibus obligatio oritur,infpi cienda eflenaro autem,ineffe tempus uel condi-tionem ex eo, quod agi apparebit,intelligédum effe.Et quidem tanto etiam minus temerè condi tionemquàm tempus inefle intelligimus,quia hæc quàm illud magis noccat,prçfertim fi ex uo luntate aut teftamento, non autem extrinfecus prouenire intelligatur.hçc enim demum ueram uim condi tionis obtinet,amp;impeditnedies fta-timomnino cédât,nc'ue legatum ita reliûûin-tereatranfrnittatur.Sedmultæfunttamen fæpe

170^ FR. BALDVINI conieûutæ,quæ nos ad talé (utitaloquar)pi'æ-fumptionem impellant. Vlpianushicproponlc triacxemplaconditionum, quas inefle ait. Sed priores duç ex natura ipfius rei proucniunt: quç propriè conditiones non funt, neque uim obti-nentconditionum,faltem quod ad impedien-dam tranfmifsionemattinet.Illud tarnen noni-gnoro,neque difsimulo, legatum fruûuum na-fciturorumhaberehanc conditionem,si pROxt MO ANNO NAscENTVRjficuteiusannifterilitas, fi nulla hæredis culpa fit/eddat hoclegatum ina ne,utpotedcfeâum conditionc. Sedfifruftus nafcituri legentur adiedo certo ponderejiiume-ro uel menfura, non ita ftatim euanefcere propter anni unius fterilitatem, fed alterius proueu turn expedari.Quod amp;nbsp;de llipulatione dicitur,!. iarter ftipulantcm.ÿ.pro quo illud.De uerb.oblu Nempe, quod turn fit obligatio magisindieæ, quàm fubullacôditione. Tertiaconditionista citæfpecies, quam hîc Vlpianusproponit, pro-ucnitquidé ex uoluntarefic teftamento,fedma gis exprefla uidetur quàm tacita. Certè hisuer-bis,LEGO STICHVMjCtVI MEVS ERIT CVMMO' RIA Rjconditionem inijci legato : amp;nbsp;talem fermo nem pro conditione accipiendum effe; amp;nbsp;uero conditionem elfcjnonfecusatquefi diftû effet, SI MEVS ERIT,alijs locis refponfumeft,!. d.Sti-chum qui meus erit.Deleg.i.l.85.nuper. De leg. 3. Vt autem redeam ad prioraduo exemplaxùm legamusaut promittimus partum nafciturum, autfrudusnafciturosiex natura ipfius rei condi tionem amp;nbsp;tempus ineffc, ncque'tam exteftamé to quàm extrinfecus prouenire conftatmt nihi-lominus

DE C O N D I T I O N I B. 17t îominusdies ftatim ccdat: nequeintereaimpe-diatur tranfmifsio.Inquit Papinianus,Lcondi-tiones extrinfecus.De condit. Conditiones ex^ trinfecusjio ex teftaméto uenientes,id ert, quç tacite inefle uidentui',non faciuntlegata condi-tionalia.Illiid iplum alio deinde explicans loco, exempla etiam,quç hîc proponuntiu',proponit, l.u.cum illud.ÿ.hæres. Quan.dies lega.ced. Ait tacite coditionem inleri,cumita legatur, q.vod EX ARESCVSA NATVM E RI T, Uel, F R V C T V S Q. V I IN iLLo FVNDo N A S C E N T vR. Si tatneii mcdio tempore legatarius moriatur,amp;poftea partus e-datur,uel frudus proueniant : hæredcm legata-rij petitionem habere. Namque diem legati, cui conditio nô afcribitur,qLiâmuis extrinfecus ex-peftandafitjCedere.Sicetiam PaulusJ.quodpu-lè.Quan.diesIega.ced.ait,magismoram quant conditionem legato inieûam uideri,cum extriit fecusfufpenditurlegatum,non cxipfo tehamé-to;proptereaquc licet ante decedat legatari us,ad hæredem tranfmitterelegatum.Atqueeius qui-demrei exemplum hoc proponit: Si rem dotale niaritus legauerit cxtero, amp;uxorialiquam pro dotalire pecuniam : extrinfecus amp;nbsp;ex ipfo iure habetuxoreledionem jUtrum dotent an legatû malit.Ineft itaquehuicreidotalis legato condi-'^ tiohæc,si VXOR ELIGAT ALIVD LEGATVM. Quidigitur,fi délibérante uxore de eleûione do tisjdecefferit legatarius,amp;deinde legatum elege rirmulier?relponfumeft, adhæredem legatarij tranfirelegatum.Hucquoquepertinet, quodlu lianus ait 1.21. De condit.ait, Multum interefle, conditio faôianiuns fit.Conditionemiuris uo-

, F R. B A L D VI N I cat,quæ ip Co iure inclbFadi uerô,quæ prouenit €X uoluntate,non extrinfecus. lila propriè conditio non eft,fi uim conditionum fpeótes. HæC ueró propriè conditio eft, Scconditionis uim ha bet ad differendam uel fufpendendam obligatio nem,quæ alioqui præfens efl'ct,fi folum ius Ipc-étaremus.Sedamp;fi ilia exprimatur,quæamp;âlio-quiineratipfoiure,uimcondicionis magis non habet. Vlpianus; Hæc(inquit) uerba teftato-ris SI HAER.ES ERIT T IT I V S , UcljS I HAEREDI-tatem adibriT,fubieâumlegatumuelfidei-‘’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commiffiim nonfaciuntcSditionale.l.j.De leg.

». Et Pomponius I.zi.fi Titio.$. quædam.Quan-do dies Icg.ced. Quædam ( inquit ) conditiones ctiamfuperuacuasfunt.’uelutisi titivs haerb DITATEM MEAM ADIERIT, MAEVIO DECEM DAT o.Nam pro non fcripta etiam conditions ef-fe,ut omnino ad hæredcm Mæuij legatfi trafeat, etiam fi Mæuiusanteaditâ hæreditaté dccefsit.

Denique hue pertinet quod Hermogenianus l.iz.uerba.Dccod.inftjt.aitjhecuerba;st volet TITIVS, HAERES EsTo, in uoluiitariahæredis perfonaconditionem non facere, amp;nbsp;fruftraad-di :cum Sc. fi non fuepnt addita,inuitus hæres no cfficiatur. quanquam in neceflario faciant condi tionem. Sic amp;nbsp;Proculus 1. 6^. Cornelius.De hæ-red.inftit.ait:eauerbaineonó fruftra adijei.ne-quefoliim figuram, fed uim quoque conditio-nis continere.Sedinaliohæredeuoluntarioefle adieftionem fuperuacuam.Ergo utanteacondi-|i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiones quæ ad praeteritum uel præfens referun-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur,quæ propric conditiones non funt,ncque a-

DE C O N D I TI O NI B. «7j etîam nunc côditiones iuris, amp;nbsp;extrinfecus pro-uenienteSjuel exnaturarci, quæ amp;fi non expri-mantuGtacitèinefleintelliguntur: fed fine taci-tæjfiue exprelfæ fint, uim conditionis non obti nent,feparemusab aJijs conditionibus, quæfa-ftiefledicuntur, amp;ex hominum iioluntate de-feendût, ut quæalioqui obligatio ipfoiurepræ-fens erat, perças difFeraturatqjfufpendatur. Hæ autem fæpîus exprimuntur.Interdum etiam etfî expreflæ omnino non fint,tacite tamé ineffe in-telligunturex conieftura uoluntatisnion modo ubi quædam uerba funt, quæ eo pertineant: fed etiam«bi nulla uerba funt. In exéplo quodhîc proponitur, STICHVM QVEM alu non LEOA VERO, TiBi LEcOjConditionemineflcjperinde atquefidiftumelfet,SI alii evm non lëga VERO, miruff» non elt. Nam amp;uerbaidipfumlà* tis fignificare,di(Sum eft.Si quodpurè quis lega-üit,fub conditioneadimat, uidetur tacite rurfus legafle fub contraria conditione. ut fiadimat,si navis ex ASIA NON V E NE RI T, uidctut Icgaf-fe. Si VENERiT.l.quodpure.Quâ.dies lega.ced. !■ filegatumpurè.l.legatainutiliter. Deadi.lega, Hæc contraria conditio racitacft,amp;uim conditionis habet.Defcendit enim ex uoluntate. Sed tam tacita tarnen non eft,quin uerba ademptio-nis eam includant,amp; fignificét fatis.Si quod pure mihi debes,meo iulTu promittas fub conditio nealteri ftipulanti: uidcor contraria condition® tacite inijcercobligationi alioqui puræ,quami* hi tcncris:ut ipfeintereanon pofsim exea âge»* re.l.:56.pecuniam.Siccr.pet. Quanquamnonidç dicatur,fi quod mihi debes,tibi fub côditione le-gauero.

gauero. Manet enim purum intereadebitumjSS hæresid exigere intereapotcft,faltempræftita cautione.l.quodpurè.Deexcept.doli. Cæterùm eftjubi nulla uerborû ui aut fignificationeaddu-1 ed fola uolûtatis tacite côiedura c5moti,co-ditionéineireintclligamus donationi, uellegato pure alioquicôcepto. Cuius rcinSpofsn illu ftrius adferre exemplû,q quod poftea ex Papinia no propofitû eft in hoc traftaru. I.»o6. quûauus. De condit. In conditionib.teftamentorû uolun-tatem potius quàm uerba confiderare nos opor tere,dixit antea Papinianus.Sed ScVlpianusLin conditionib. De condit. In conditionibus (in-quit)primumiocumuolûtasdefunûi obtiner, eaqueregit côditiones. Et alio loco,1.ex fafto.ÿ. rerum.De hæred.inftit. Voluntas (inquit) de-funéli totum facit.nam quid fenferit,fpedaduni eft.Seduoluntatem non modo uerba lîgnificât: fed ijs quoque deficientibus,multæ nobis conie fturæ indicât.Ex his illam ueluti abditam elice-re,amp;latentemreélèperueftigare,magnæprudé-tiæ eltfingularisquciudici;. Papinianus ueroin hocgenereexcelluit,amp;præcipuèfecutus pieta-tis conieduras eft.Nam amp;nbsp;uim tü/j fentiebat,amp; ea in parte perniciofe errarinonpof feinteIligebat.Ncq;modôin ccflamentis,fed inpaftis amp;ftipulationibusin eahæfit.Cum ali-quandopater,quidotem pro filia promiferatipa ftus effet cum genero, ut filia in matrimonio fine liberis defunéla,poff: morte fuam, portio do-tisapudfiatrem hæredem fuu maueret, hoc eft, ab eo nô peteretur:amp;deinde liberos fufeepiflet, quos hæredes reliquit;relpondit Papinianus,fis

DE CONDITIONIB. 17^ quoqué profuturam padioncm,l.talepadum.$. ult.De pad.Nam amp;fi uerbafratremlpeftent:uo liintatétarnen pacifcentis, uthæredi confulere-turjfuifle: nequeintelligi uoluiflejfilium fratri pofthabere. Sed quia filium non habebatjnec ha here lperabat,in fratrcm fuumuideri indicium fupremum tune contulifse.Ineft itaque amp;nbsp;ilia ta citacôditiOj SI libïros nom svscEPERO.Nâ pietas non patitur,ut hos,li nafcantur,àpatre ne gledos,defertos,amp; alijs pofthabitos exilHme-miis.Eadem eft ratio in propofito.Rogo,ut poft mortem fuamfilius fratrifuo reftituat fideicom milTum.Papinianus rcfpondir,conditionem de-fecifsereliftisliberisfuperftitibus.Sed quamco ditionem’Nullam enim uerbafideicomifsipræ-feferunt.Sentittaméhancinefle,si sine libe-Ris M0RIAR.1S. Siliberi iamtumnatifuilTent, Seteftator feiens prudensijspræteritis,fideicô-miffum alteri pure omnino reliquifletjnon clTec coniefturis in re manifefta locus,quibus illi præ lati nihilominus fideicommilfario intelligâtur. utrefpôfum eft,militem, cuius folamfequimur |Uoluntatem,lî feitfefilium habere, Scalium tarnen feribat hæredern,uideri filium quem feiens præterit,exhçredafle: non etiam,fi eum habere le nefciret.1. fient certi .C.de teft.mili. At nos hîc loquimnr de libcris,qui quo tempore fideicom-mi)Tumrelinqneb3tnr,nódnm nati erant:utpro ptercadeijsnihildiftumàteftatore fit, de quibus ficogirairer,nequaquam ijspræteritis fidei-commifliimalteri itarcliqniflet. Non eft uerifi-milejquôd impium amp;nbsp;inhumanum efl'et,nos al-terum filium ditarcuellc,amp;alteriusinfcelices liberos

vj6 FR. B A L D VIN I berosportionequoque paterna fraudare. Narrt amp;nbsp;amat nepotes fuos auus,ut filios pater. Et fi al teri filio tantum tribuo, ut quandiu uiuat, por-tione eum fuafrui uclimdicet eum rogem,ut de cedens fratri,qui fuperftes erit, reftituat : tarnen palam eft,me eum hac in re fideicommiflario illi prçfcrre. Curigitur amp;eius liberos, quibus eadc pietas debctur,eadem in re non intelJigar prætu lifle?Si eorum mentionem no feci, faftum id eft, quodnati noneflent,neq;nafcituros putarem. Igitur huic fideicommiflo inerit tacira hæc conditio,si sine LiBEiiis MORiARis.Hanceniirt pietas ipla dilt;ftat,amp; talem fuiffe teftatoris uolun tatem monet.Si quis adhuc uiuens rogatus fim-pliciterefletjalteri reftituere præfcripto diecet taquædamprædia,poiret teftator maiore fidei-commiirarij,quam eius que fideicommiflo gra-uar,eius 'ue hæredum,rationem habuifle uideri, I.liberto.$.ulti.De annu.Iega. Proptereaque Si fi is qui fideicommilTo eft oneratus,relilt;ftis liberis decedat ante diem,non impedieturreftitutiofi-deicommifsi. Sed in Ipecie quam Papinianus tri ftat,omnia concurrunt,quæ moneant,teftatorc in primis confulerc uoluifle illi,quem, li moria-tur,onerat fideicommiiro:amp; per cofequens eius liberos etiam coplefti, præfertim ciim id illi tan tiim dcdit,quod natural! æquitate amp;nbsp;legitimara tionedeberi uidebaturiamp;filiorum códitionem exequari debere,fæpe traditum fit. Quid mulris? Pietatisconiedura, qua hie fecutus Papinianus «ft,ualde noftro deinde luftiniano placuit.i.cùm acutilsimi.C.de fideicom. Illud nunc quçritur, qui'namlibefihac condicionc comprehenfi in-

DE PIG. ET HYPO. «4? bitum,ut in eins locum fuccedat. Nunc ergo in telligimus,quo cemporetollaturadio hypothe caria, amp;nbsp;q uando fit annorum 3 o,q uando 40.1 u-ftinianus in alia poftea conftitutione fimplici-terdixit,hypochecariamaä:ionemannis4o du-rarc.l.i.yt.C.deanna.except. Sedadhibendaeil, quam iamdixi,amp;priusilletradiderat,diftinüio. In Græcis Coliedaneis Suidæ,ubi defcribitur Prifcus ille Emefenus,qui tempore luftiniani falfarius infignis fuit, fcriptum etiam eft, legem tuncfuifie, quæannis quadraginta hypothecarias omnes adiones excluderet, alias uero annis triginta.Sedab luftiniano impetraffe quofdam ecclefiæ Emefenæ procuratores,utadannos cen tum in eins caufa producerentur. Cuius confti-tutionis memoria pertinet adl. ult. C.defacro-fanda Ecclef.

Porróutinuito creditorefuperioribus modis hypotheca tollitur,manente etiam obligationc principali:fic 8c plerunque ex mera cius uolun-tatefinitur.Dixiantea,fola conuentionecontra-hi pignus. Inde quoquc intelligi poteft,folo có^ fenfuremitti amp;nbsp;tolli. Atque,ut dixi tacito etiam confenfu conftitui, fic 8c euerti pofle dicendum eft- Si creditor chirographum reddat dcbitori, uellegat:cenfeturobligationem,quæeo conti-netur,remittere.l.z. De pad l.j. De liber, lega. amp;nbsp;exconfequenti colligemus,hypothecam fimul efleremiiram. Si pignus debitor! reddat creditor, iusquoque pignoris remittere intelligitur, non etiam principalem oblig3tionc.l.3.Depad. l-y C.deremifs.pign.quanquamfi pignus eile-» gatjinterdum 8c debitum principale legate intel k k ligatur.

»40 FR. BAI. DV I N I ligatur,utamp;liberatiûamp; luino le ga ta uideatuf. l.uDeiibcr.Icga.Sed utroque cafu pendet ex coii ieäurauolunMtis, an cumpignore intelligatur remittidebitum. Sicreditorc confentiente debitor rem pigneratam «édat, uel aliénée, pignus quoque rcnnlinm crcditur.I.4.7. 8 amp;to.Quib. mod.pign.fol.i.i.C.deremifs.pign. Nam quor-fumalioqui interueniteius conlenlus? Confen-lifleautem t3citèintelligitur,tacitequepropte* rcapignusremittere, fiiliius uenditionis tabu-lis feiens prudcnsquefubfcribar.l.8.§quot;. nonuide* tur.Quib.mod.pig. fol. Nam amp;nbsp;fi pater rem fili/ obligaret, filitisque conuentioni fubfcriberet, conlcntire,amp; tali fuo confcniupignus confirma re intelligitur.l.26.$.t. De pignorib. Si quis tarnen fubfcriberet,ut alius quiuis,ueluti utteftis quiiibet,alia eflet interpretatio.l.^p.De pigiKad. l.Titia.ÿ. Lucia. Delega. 2. Sed quid fi creditor tantum præfens fuerit, cum res abalicnatur, uel earn abalienari fciuerit. Se tacuerit ? Certè fi manumitratur leruus pignori datus, creditor, qui id feiens patitur,pignus remittere uidetur. l.i.C.remifs.pign.Sedfi uendatur, fola créditons præfentia pro confeniu non habebitur,qui quidem adremifsionem pignoris ualeat.d.l.S.ÿ. no uidetur: nifi ii res publicè tâquâ fub hafta uæ' niret, amp;nbsp;creditor publico progrâmate admoni-tus tacuerit.l.fi eo temporc.l.fi hypothecas.C.de remifs.pig. Deniq; fi debitor duobus, quib.rein obligauerat,eä fimuluédiderit.pignus plané dif-foluirefpôfumeft.l.p. Quib.mod.pig.fol. Quid ita?Pro qua parte qs emit, pignus luû côfundit. Pro qua parte alter emitjocius côfentiendo id a.-mittit.

DE PIG. ET HYPO. 14./ mittit. Sic partim alter alteri intelligeturhic remifsiile pignus: partim acquifitione domi-* nijcontudilie: utintelligamus ineafpecieduos côcurrere hniendi pignoris modos. Qnod profe ftôdignum eît obferuatione. Porto utfuo uel tacito confenl'Ujfic exdcliûo interdum pigno ris ius amittit creditonut fi ancilla pignerata tue piterabuteretur.l.a^.ÿ'.ult.Depigne.act.l.iœdili^ lirnæ.C.dcpofilim.Atquehæc olim caul'a etiam fuitjcur Senatus Ro.ueruerit filiosfa.crcditoribt nexosoppignerari.

Non poteft omnino cogéré creditor debito-rem.ut pignus luat, nifi quatenus eum cogéré ad foluendum,quod debetutjpotert.-fed cogi ali-quis ad pignus luendum aliunde poteft.Si enim pro alio rem meam obligauerojtandem agere po tero:uteam luat,ficuti amp;nbsp;fi pro eo.fideiuft'ero, nt meliberet.l.38,Mand.Vel fi tibirccômodaui, ut pignori dares tuo creditori:omnino teneris re pignerare,hoc eft,luere.l.$.$.nûc uidédû.Como. Sedamp;herespleruq; tenetur rélegatâ^fi pignori obligatafitjiiberare.l.fires.Deleg.i.l.dô.^, fun-do.Deleg.2.1.prçdi.i.C.dcfideic.l.qui poft.C.de tefta. Sedpoteft nejlemperfti uelit,rem liberate, quieamobligauit? An hæc facultas luitionis, fi creditor dominium non impecrarit, nulle tem-porecircumfcribitur? Fuithaedereuetusinter noftros interprètes Iuris controuerfia. Sed nihil eft caufæ,cur tempore adimi finiriq^hanc facul-tatemexiftimemus.Nam nequepecuniam fem-pet habet debitor,quam loluat.’nihil ut illi impu tandum fit,fi diutius ceflet, præfertim cum creditor non urget.Nequcpolsidéte creditore,re m kk a pro-

»4« FR- BALD VIN I proptciea fuam amitterc debet, cum ctiani alie-nam ufucapere eo polsidente poflct.Deniquc ut creditor rem fibi non ufucapit, fic multa temporis præfcriptione eius liberationem impcdirc po teft. lus offerendi,quod pofteriori creditori da-tur,ut in prioris locum fuccedat,non nifi ad fum mumannis quadragin ta durarcuoluit luftinia-nuSjUt paulo antedixi. Sed ius luendi pignoris, quod ipfi debitor!, qui rem pignori dédit, aut e-ius hæredi competit,ijfdem cancellis non inclu-dit. CçterùmubidifTolutumeftpignus, amp;aûio pigneraticiaadidrepetendum nata ert, fatemut lianc aótionem longifsimo deinde tempore tol-lipofle.Nonexcludi præfcriptione longi temporis jndicat Diocletianus l.nequc.C.dc pigner-ad. Sed pofteaintroduda (utdixi) eftlongifsi-mi temporis præfcriptio. Verùmantequâ aûio aliqua nata fit,finiri tempore non poteft.

ri pignus reftituere. Ob chirographariain pecuniam adhuc retineri illud poffe, fuprà dixi, ubi amp;nbsp;alias retentioniscaufas expofui.Sed alio-quireftitutionecelfariaelL Obligatio auté,qua creditor tenetur rem reddere,re côtrahi dicitur, quod nulla effepofsit,nifi fi rem creditor recepe rit. Perfonalis tarnen eft;ex caque defcendita-dio,quæPigneraticiaappellatur,amp;;in creditorc cius' ue hæredem datur,non etiam aduerfus aliû rei polfelforem.l.ulti.C.de diftrad.pign. Acfi quidéabs creditore accepilfem pignori pignus, quia eius creditorisloco elfeuidear: non minus quàmisjtenercrpigneraticia.Sedfiaüotitulore

DE P I G. E T HYPO. lt;4?) pofsiderem, non idem eflet dicédum. Sanè in-terdum,antequam etiam quod debcturperfoiu-tumfit,tamenpigneraticiacôpetit;ueluti fi creditor pignoreabutaturjamp; debitor,quod fua in-tercft,perfequatur.l.ult. De pigner. aâ;. Vtautê hæcaftiojquiaperfonaliseft,non daturcontra pofleflbrem,alioquinonobligatum:ficamp;ei da-tutjquicunquerempignori dédit,etfi dominus nonfit,fedpotius prædo.l.pignoris.$.fiprædo. Depigner.aû. S cd 5411 pignusfuerit Prçtoriu, nonelt dubiumcôpetere.l.inquilino. 8c l.feq. De darnno inf.l.is cui-ÿ.quæri poterit. Vt in pof. legat-l.fi pecuniam. De pigner.aû. Sicuti 8c fi fuifiet,hæc aftio æquèdaretur. Verùm cum quæritur,quid in earn ueniat:8c an creditor non de dolo tantum,fed ôc de culpa condemne-tundifcrimenobferuandumeft. Solemus dice-iCjCreditorem condemnari doli 8c culpæ nomi-nçjScutcumrefruftusreftituatjuelin debitum imputer,nonfolumquos percepit,fed8c quos percipere potuit. Culpam autem,quam prçftat, çftimamus exconfuetudine bonorum frugique patrumfa.quorum exemplum in pignore traââ-do creditorfequi debet.l.ç.ÿ.i.Commod.l.i^.Dc pigncr.aft. Cæterùm fi creditor in bonorû pof-lefsionem miflus fit,in hoc pignore non nifi do-lum malum præftat. 1. Prçtor ait $. eft præterea. Dcreb.aufl;.iudic.pofsid. Namcum hocpignus lielutiinuitus accipiat,non eft obligâdus,ut cul pam etiam,autnegligentiam fimplicem prçftet. Ncque certè hoc merctur debitoris contumacia. Quod de fruâibus imputandis didum eft, nulle modo potefthabcrelocum,ubi eft antichrefis.

Tum enim ufurarum loco frudus funt credito-' ris,ut fuperius didtum eft. Porro cum-creditor pignus reddit,de dolo eciam debet repromitte-re debitori; 1.15. De pigneraticiaaüions.ficuti amp;nbsp;(Cum emptor rem redhibet uenditori.Lredhibe-re.ÿ.t.Deædilitio cdifto. Sa'neintcrdum olim fiebat, utdebitorcum pignus daret,nominatim conueniret^ ut fibi redderetur foluta pecunia. Sed hecconuentio neceflaria non eft. Eins tarnen meminit Vipianus 1.4..$. 8. De doli mal. exgt;:epr.ubi etiam ait,fi cum creditor fua culpa pi gnus perdidit, pecuniam petat, obijci illi poße cxceptionem doli.

Vtautemdiximus,debitori pigneraticiam a-ftionem diretlam competere:fie amp;nbsp;creditor! con trariam dari dicimus,ut confequatur impenl'as, in pignoris caufamfadasiuel pcrfequatur quod fuaintereft, quia ucl aliéna rem, ucl uitiofam de bitorpignoridederit.l.S.ió.za.a^.p.Depignerat. aift.Sed amp;ficreditor,tanquamprædij tributarij, quoderatpignoridatum,pofteflbr,aliquid fifto foluerit,repeteradebitore. Acfolebant quidem çreditores eo etiam nominecum fuis debitori-bus pacifçi,cum talia prædia pignori acciperent, ut debitores onus tributi agnofcerent 8c depen-derent. Tale padum non imminuit ius fifca-Je: ncquc crcditorem ,fi rem pofsideat, libérât: fed faltem ualet, ut ex eo debitor quoque te-neatur crcditorem exonerate, 1.4.1 amp;nbsp;p. 1. De padis.

Vtfinem aliquando faciam,illudunumpo-ftremo adijcio : quemadmodum locator! datur intcfdidum Saluianum, utinquijinus cumfua

D E - P I G. E T HYPO. 15» fupelledile emigrare nonpofsic,3nteqnampen liones habitationis caufa débitas ( quarum no-mine fiipelleûilem obligari diximus ) perfokic-rit: fie inquilino jpofteaquam locatori fatisfe-cit,non folum aftio pigneraticia, fed amp;nbsp;in-terdiâumde migrando compe-tic.l.r.Demigran.

Sic enim appellari poteft cu-iufquereiqualitas.ficamp;condi . tio perfonarurrijpro ear um fta-tudicitur. Sedamp;hominumpa cifcentium conuentiones, di-___cuntur conditiones. Cicero in T op.quæri ait,à Natura'ne lus profeûum fit,an ab alia quafi conditione hominum, amp;nbsp;paftione. EtIib.t.Offic.paftione Scconditionercs noftras fien.Item Verr. V. conditiones paftionesque A-pronij appellat. Sed amp;nbsp;matrimonium fæpedi« citurconditio. Vndeillauetus formula repudij, CONDITIONS TVA NON VT A R. ElcganS, ßCHli' nus tarnen notumeftetiamillud Senccæ,quod Auguftinus laudat: Quofdam ccelibcs relinqui' mus,quafi conditio defccerit. Frequenter etiam lurifconfulti côditioncm appellant ipfam con-uentionis qualitatem, quam amp;legcm côtraûus fæpeuocant. Denique 6c quod concipitur fub conditione,eSditionem appellant. Sic exceptio dicitur conditio, 1. exceptio eft. De except. Sic uenditio conditionalis, uelcóditionale fidcico-miftiim, appellatur'conditio.l.t.C.de uendit.rcr. ciuiLl.t.C.depaa. Sed nos in hoe traftatuco-ditionisuerbüproprièamp; fpccialitcr accipimus, ficuti amp;nbsp;accipi fæpius folet: ut etiam difcernatut à

à modo amp;nbsp;caufa. Ac interdum quidem in præte ritum concipitur,uel ad præfens refertur.Sed ne ea quidem propriè apud lurifconfultos conditio cft.Quæ'nam igitur? Quæ in futurum incertum confertur, ut interea fufpendat quod agitur. De ca conditione nunc agere inftituo.

QVæ in præfens aut preteritum confertur, conditionis uim non habere dicitur. 1, 37 amp;:38.Sicert.pet.l. conditio.Deuerb. obi. Vnde amp;amp;liusfa.quifub conditione incerta non reftè infticucretur,inftituitarnen poteft fubea quæ in præfens uel præteritum c5fertur;quia nec ilia conditio fit,ut ait Vlpianus Linftitutiotalis.ad fi.De cond.inftit. Etcùmagereturde patrono, qui haberet bonorum poiïefsionem contra tabulas, fl tantum fub conditione inftitutus elTet: refponfumeft, nonuideri fub conditioneinfti-tutum,fi conditio in præfens uel prçteritum col lataGt.l.^.^.fi patronus.Debon.libert. Viidefa tis intelligimus, quod fub talicoditioneagitur, purum nihilominus elfe amp;præfens, fiue in tefta mentis,fiue in conuentionibus.quod amp;nbsp;eleganter oftendit Vlpianus,cùmloquiturde fecundo teftamento,quo rumpitur prius. 1. cùm in fecun do.Deiniuftorup. Nam fl in fecundo feriptus lit hæres fub coditione ad præfens uel præteritum relata-.hæchuera lit,prius teftamentum ftatim ruptum elfe ait:£i uero non fit uera,ratum mane-re. Sedû fit conditio in futurum cócepta, aliam adhibet diftinftionem; nempe,ut fiea exiliere potuerit,quamuis non extiterit,rumpatur prius teliamétum;li uerb impofsibilis fuerit, pro non kk 5 feripta

fcriptahabeacur. Poiro amp;nbsp;cum de captatorijs in-ftitutionibusagiturjilluftre difcrimcn eft inter conditionem in præteritum conceptam, amp;nbsp;earn quæad futurum refcrtur.I.illæautcm.Dehçred. inftirJ.i.De his quæ pro non fcript.hab. Necdif-fimiliinre reprehenfus abs Vlpiano Marcellus eft,quod hoc difcrimen no obferuaret.hi.Dc hç-red.inftit. Hucpertinetnobilerefponfum Papi niani,quod in Pandeftis extatin hæc uerba:Sii-ta ftipulatus fuero, HANc svmmam centvM AVREORVM DARE spoNDEs?ctfimaximèitae-xaudiaturillefermo, SI modo centvm av-REORVM ESt; non facit conditionem hæc adie-€fio:quoniam fi centum non fint,ftipulationulla eft. Nec placuit,inftar habere conditionis fer-monem,qui non ad futuru, fed ad præfens tempus refertur: etfi contrahentes rei ueritatéigno-rent.l.tio. fiita ftipulatus.Deuerb. oblig. Satis profeóló conftat,talem ftipulationis fermonisq; formulamnon facerc conditionem, utquidem propriè conditio appellatunfed neque uim conditionis,ad fufpendendam obligationem habere pofte.Veriimfihçcuerba,nANc svmmam ceh-TVM AVREORvM,iraaccipiantur,.si modo centvm AVREORVM siT:faltemcotincntquadam ad præfens relatam conditioncm;quæ fi falfa fit, folet quod itaagitur, inutile facere. An Fgitur in propofito tails aliqua falte ineft c5ditio,ut fi cen turn non fint aurei, ftipulatio nulla amp;nbsp;inutilis plané fit? Certe Papiniani uerba id præ le ferre ui dentur, ut quamuis aperte neget non inefte con ditionem illam, quæ aftum fulpendat: tacite ta-Bien fateri uideatur illam faltem fubefle, quæ ad

pmefens relata, fi falfafit, noccat. Si aperte fcri-pfiffet Papinianus illam ucrborum adieétionein non ita facere conditionem,ut fi centû aurei non fint.ftipulatio nulla fit: facilius intelligeremus nullam,quæ noccrepofsit,plane ijs ineiïe con-ditionem,ne earn quidem quæ ad prçfens refer-tur. ElTetque hæc profefto non abfurda fentétia. Nam amp;nbsp;Africanus refpondit: Si is, qui quinque inarcahabcbat, iralegaueritjuel ftipuîanti pro-miierit, DEÈEM, Q.VAE im arca habeo: ni-Hilominus legatum amp;nbsp;ftipulationem ualere, ut quinque faltem dcbeantur. 1. fi feruus legatus. $. qui quinque.De lega.i. Tune itaque nulla plané côditio inefle intelligitur, fine quod ut nulla ef-fet,magisaâumefie intelligatur,amp; talis inter-pretatiobenignior fit: fine etiam quod pecunia ilia nô ta ut quantitas,quàm ut certa fpecies cor-pusquearcainclufum,quale quale eilet,legaba-tur aut promittebatur. Multæ ucrborum for-mulæfunt, quæ an conditionem contineant, (quodinprimistarnen ftatuendum eft)dubi-tari pofsir. Cuius generis exemplum illullre ex-' tatinquodam Scæuolærefponfo.l.JoS.àtcftato-re. De cond.amp; dem.ciim nempe agitur de ablati-uis ( ut popularitcr loquar ) abfolute pofitis. quanquamijs conditionem magis contineri,a-pertè alibi refpofum fit.l.^j.fafta.^. refcripto. Ad Trebell.1. fideicommifla.$. ciirn effet.Delega.j. Sic etiam quçri folet, an demonftratio conditio-nem contineat.Idautem exrepræfenti amp;conie-fturauoluntatis ftatuendumeft, Verboru enint uis patitur, ut interpreteris uel ineffe uel non inefleconditionem. Siitatibijlegauero, decem,

avAE MI HI DEBESiuideoretiamhanc conditio-nem afcripfifle, SI ea decem mihi debeas: ut fi non debeantur, inane fit legatum. Non e-nim uideorhærcdé mcûonerare uoluifle, utali-quidpræftarer.fedliberationclegatanoluilTcut aliquid exigeretjfi quid mihi debcres. At fi dixe rOjLEGO CENT VM, aVAE TIBI DEBEOjfimpicX eft fineconditione demonftratio,ut etfi falla fue nt,nonnoceat.I.75.fific.§.». Delega-t. Sane fire-latiuuuerbo futuri téporis iunûû fit,conditio-nem magis q demonftrationem fignificari,fæpe refpofum eft. J.i. $. ult.Dc cond.Sc dem.l.i. De,hç rcd.inftit.l.Stichu.Delega.i.l.85.nuper.Delega.3.

ADconditionem ualde accedit dies,ficuti amp;nbsp;modus. De modo pofteadicemus;nûc de die uideamus.Etquoniâin Pandeûis ptimû caput tituli De conditionib. hûc locum traftat: agè nonreeufo id fequijôc fingula etiam cius capitis uerba me referre.Nam etfieorum interpre ratio interrumpat perpetuæ commentationis filum: tarnen aliorum utilitati lubenter cedo. Vlpianus lib.jad Qj^Mutium.

Legatis quçrelinquuntur,dies aut certus aut incertus,aut conditio adfcribitur: autfinihilho rum falt;tum fit,præfentia funt,nifi fi ipfaconditio infit. Cùm dies certus feriptus cft,quamui$ dies nondum ucnerit,folui tarnen poflunt, quia certum eft ea debitum iri. Dies autem incertus eftjCumitafcribitur,iiAERES mevs,cvmmorie-tvrjDecem dato. Nam dicm incertum habet mors eius.Et ideo fi legatarius ante decelTerit,ad hæredem eius legatum non tranfit: quia nô cef*

D E ‘ C o N D I T I o N I B. »$7 lit dies uiuo eo,quamuis certum fuerit hcredem moriturum. Inert autem conditio Icgatis, u cluti cùmita Iegamus,avoD ex arescvsa natvm FVERITjHAERES DATO.aUtjFRVCT vs Q,VI EXEO FVNDO PERCEPTI F VERIN TjH AERE S DATO.aUtj SERVVMjQVBM NON L EC A VER O, S B I O DATO.

Lcg4t);. Vel etiamcontraftibus.Sicenimho rum temper caufam cum ultimis uoluntatibm coniungemus atque conferemus,complexi duo illafummacapira,ad quæius perpetuum reuo-care oportet.

Aut conditio afcribitur.) Eaque etiam aut ccrta, aut incerta. De conditione incerta, quæ an ex« tabitjinccrtumertjfolùmhîc agit Vlpianus. Ea enim fola eft,quæ pro prié coditio fir,amp; uim con ditionis babeat, amp;adidquodnuncagitur,om-nino pertineat. Fit ramen alijslocis fæpe etiam mentioconditioniscertæ,quçfcilicet omnimo do extatura eft. ( fie enim earn lurifconfulti definite folent, amp;nbsp;deferibere. ) Et hæc quidem du-Îdex eft.Vel enim diem aliquem habet,uel nul-um habet.Prions exemplumeft,si morieris, Pofterioris, SI dicito coelvm non tetige-RIS.Ité,Sl NAVIS EX ASIA VENERIT, AVT NON venerit. Cùmcerta quidem eft conditio,fed diem aliquem habet,qui fit expeâandus:peti an teeûnihilpoteft. fed quod ante fuerit ulrróper errorem folutum,n5 condiectur. Sic enim Vlpia nusdocet,l.namfi.De cond.indeb.Si (inquit) c V M MORIA R, darepromifero, èc antea foluam, repetere me non pofte Celfus ait: quæ fententia uera eft.Huius cSditionis,quæ diem habet,non fuit opus hoc loco Vlpianfi meminifle,cùm diei fatis

fatis mcmîniflct.Acfi forte hæc conditio differT petitioneiTijfit hæc dilatio ratione diei : ut fi qua huius conditionis uis fit, propter diem fit.Cæte rùm cùm fimpliciter certa eft conditio,neediem aliquem habet qui ht expeélandus,conditio nul lo modo effe uidetur.Nihilominus enim omni-modo præfens pnrumq; elf quod agitur, Sepeti ftatim poteft. Sic Vlpianus refpondit, eum qui fubconditione,quæ omnino extatura efi:,ftipu-latur,purè ftipulatum uideri.l.fi pupil!us.$.i,De nouat.Et Paulus hin ilia ftipulatione, Si calédis. Dcuerb.oblig.Cum eo (inquit) quiita promi-fit, SI INTRA CA LEND A S DI GIT O COELVM NON TETiGERIM,agiprotinuspotclf. Quoetiamloco docet, quid interfit inter hanc conditionem certaiTijamp;illam quædiem habet.Nam (inquit) licet quod ad illamconditionemattinet,com-miifa uideatur ftipulatio :dies tame fupercft,isq; expeftanduseft:aliter, ubi nullus talis dies eft» Idem Paulus l.necelTariô.$.fiita.De péri.amp; corn. reiuéd.Siita(inquit) res uænierit,siT serws ILLE EMPTVS SIVE NAVIS EX ASIA VENERIT, S IVE NON vener.it; ftatim perfedaeft uenditio, quoniam certum lit earn elfe contradam.Dehac fpecie conditionis nullam hic mentionem feeft Vlpianus,quia nec conditio dici ullo modo pol-fit,necuim ullam habeat. Nihilominus enim quod agitur,omnino præfens purumque eft.

Pr^efentiâ.) Omnimodo: nonfolumutdebeâ-tur,fed etiam peti pofsinr.Paulus l.fi dies. Qtian-do dies lega.ced. Si dies (inquit) legato appoli-ta non eft,prefens debetunamp;confeftim ad eum pertinetjcui datum cft.Modcftinus l.omnia. De leg-quot;-

DE CO ND I TI ON IB. 15? Icga.i.Omnia quæ teftamentis fine die uel con-ditione afcribuntiirjcx die adi tæ hærcditatis prç ftantur.quodeciam generaliter dici amp;nbsp;de ijs po-teft,quæ inter uiuos 3guntur.Namamp; régula hçc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

iuris perpetui eftl.in omnibus.De reg.iur.In om nibus obligationibus,in quibus diesnó ponitur, pr«fenti die deberi. Et Vlpianus de ftipulationi bus loquensjtotidcm propè uerbis id repetit J. cum qui calendis.$.quoties.De uerb.oblig. Qiio tics(inquit)inobligationibus dies non ponitur,præfenti die pecunia debetur.Humanitcr ta men aliquid temporis dari adfoluendü,dubiuin non eft.Quod dicimus ( inquitPaulus) hæredc debereftatim foluere,cum aliquo temperamen-to intelligendum efl.nec enim efi facco adiré de-bcr.I.quod dicimus.Delolut.Non adit hæres hç reditatem cumfacco,quopecuniam liæredita-riam includat èc cx quo ftatim depromat quod debctur.Neque creditor cum facco, amp;nbsp;hiâti mar-fupio,adiré amp;nbsp;urgere eum debet. Cuius tempons autem,quótuedierum fit hçc,uel elfe debcat, ciuilis dilatio,uix ccrco ftatui debet : quanquam in quibufdam fpeciebus expreffum id fit.utin conftitutOjdecé dierum : in re iudicata,quatuor menfium:inreftitutionedotis,uniusanni. Sed hæ amp;nbsp;huius generis dilationes non efficiüt,quin dies inrerea etiam ueniire,amp; præfens elfe no mo dó obligatio, fed etiam petitio dicatur. Papinia-nusl.ficum militi.$.t. De compenfat. Aliud eft {inquit)diem obligationis non uenifle,aliud hu manitatis gratia tempus indulgeri folutionis. Atque ea quidc ratione probat, diem ad iudicatt executionem datum nonimpedirecompéfatio-

ncm. Quo quidcmetiam nomine non obftaret talis dilatio cxceptioni: neque eius habereturra tioinpræfcriptionc longi temporis : neque qui antèageretjincideretinpœnam eorum qui ante diemagunt.

aiß ipfd conditio inßt.') Exemplum coditionis, quæ tacite inert, paulopoft fubijciet Vlpianus. quo etiam loco latius dicemusde cSditionibu» tacitis,amp;an exprefsis comparandæ fmtzfimul amp;nbsp;de die,qui etiam tacite quandoqne inerte intelli gitur. Cuius quidem hie nullam fecitmentioné Vlpianus:quia etfi differrepofsit petitioné,obli-' gationem tarnenipfam non dilFert ut conditio. Quanquam alio loco Vlpianus tarn fubtiliter èc prertcid non dirtinxerit.Nam amp;cum dixifletjn omnibus obligationibus, in quibus dies no de-betutjprçfenti die pecuniam deberi:adiecit,Nifi fi locus adieftus fpacium temporis inducat, quo illb pofsit perueniri.Hoc quidem tempus quod tacite inert, non fecus atque fi exprertiim eflet, cfficit utante peti non pofsitfed non efficitalio* qui,quin pecunia debeatur. Reuera enim præ-fens nihilominus obligatio ert; fed in dié differ-tur folutiojut inquit Paulus Lcentefimis,De ucr bo.oblig.

Cum dies certus.') Quid fiincertus? Vlpianusl. ftipulatio irta habere licere. $.inter incertum. De uerb.obl.inter certa incertaq; dié diferimen hoc effe notât,quod certa die promirtum, uel rtatim daripofsit,quiatotum medium tempusadfol-uendum liberum promilTori relinquitur. At qui promifit,SI ALICLVID FACTVM,Uel,CVM ali-ÛVID FACTVM FVBRiTUiificùmidfadtumfue-

DE C O N D I T I O N I B. lt;7/ telligantur. Certum eft,non efle necelFe, ut patri luo hæredes fint.Satis fuerintfuperftites re lifti.l.«i4.fijiusfa. cùtn quæ rogatus.De lega. 2. Et quidem exconiecturauoluntatis hanccondi tionerndefeciffe, ucl uno filio fuperftite reliflo, refponditPapinianusl.Joo.pater.ÿ.ita.hoc tit.Ec fifimul cuin pâtre forteperierit filins, in dubio fuperuixifleuideri,amp;conditionem hanc no de-fecifle,led extitifle.1. »7. ex fafto. $ fi quis autem. ad Trebell.Sed naturalem hic filiiim effe necelTe eft,nonadoptiuum.Nam ipfcquoqucnofter Pa pinianusrefpondic,fideicômifirum,si sine li-BERI3 DEC ES SERI s,adoptionis commcnto non cxcludi. I. fideicommiffum.Decond.amp;dem. Et legatuni tibireliftumin tempus liberorum, no deberi,fi filiû adoptaris, Vlpianus aitj.fi ira quis. §.ulr.De lega.î.Sed fatis 'ne eft,naturales efle, an ueroetiam neceirefit,eirelegitimos,ex iuflisné penuptijsfufceptos? Vlpianus narrat, noftrum Papinianum rerpôdilTe,naturales efficere, ut hçc conditiodeficiat. Mihiauté (inquit Vlpianus) uoluntatis quæftio uiderur elTe, de quibus libe-ris teftator fenferit. amp;nbsp;hoc ex dignitateamp; uo-luntate amp;conditioneeius,qui fideicommifit,ac cipiendum elTe.l.i/.ex faôo.ÿ'.fi quis rogatus.ad Trebell.Si fciebat teftator fidciconimiflarium a-lios fufcipere non pofl'c,aut tant humilis condi-tionis fir,eiusque uitæ,ut in fuam familiam tam facile nothos quàm légitimes admittat, neque fua ualde intereireputetft’acilè credemus,hac c5-ditioneetiam comprehendi naturales.Siccumli berto fuo teftator legaflet fundum,ita ut eius fi-lijspoft mortem fuam reftirucre eum iufsilTet;

t7,S F R. B A L D y I N I filiamliberti naturalem poflefidei commiflum petere,dixit Scæuola, 1-88.Lucius Titius tefla-mento.§.ult.Delcga.2. Rationem hanc adiecit Claudius, quod appellatione filiorum contine-antur quoque naturales Iiberi in feruitute fufce-pti.Sedubinonappareret hanc quoque defua-fti fuiireuoluntatem,ncqueucldignitati uelho norijUel familiæ conueniret talem piçfumi,non grauatim admittcmus de liberis legitime fufcc-ptis conditionem fideicommifsi intelligi. Nam amp;hipropric filij dicedi funt.l.filium. De his qui fui funtjUelalie.iur.Et ne longius probationem repetamusjiuftinianus ipfe in hac re, fobolis iu-ftæ meminit.l. generaliter. cum autcm. ad fin. C.de inftitut.amp; lubftit.fub cond.faéh.Idq; etiam tanto facilius intelligimus, ubi liberorum fafta exprefsim mentio ell. Satis enim fupcrqueefle uidetur,fi tacite interpretemurnihilominus co-fultumefle legitimis.Sedhæclongius à propofi tonuncnoftro recederent. Conditioncstacitas perfequamur,amp;ab ultimis uoluntatibus adea etiam quæ inter uiuosgeruntur, oculos refleda mus. Vt detur codiftio ob caufam no fecuta, no eftneceflecaufam illam fuiHeexpreflam. Satis eft, ft tacite etiâ inefle intelligebatur. Si ab co fo-Io,qui dabat, cogitata eftetnili uero qui accipit, nulla fignificationecommunicataautpatefada, çertèinaniseiret:amp;nihilominus puraamp; libera-Jisgrauitaque donatio habebitur.l.p^.fi quis.in fi.De cond.cau.da.l.penuIt.C.de cod.ob cau.dat» Sed ft ex eo quod agitur,caufa quæ ineft, intelli gi pofsit,pro exprelfa habebitur. Si ( inquitPau lus ) parendi conditioni caufa tibi dedero dece,

St moxrepudiauero hærcditatem, pofTum con-* dicere.l.i.$.ult.Decondi.cau.dat.Nempe,làtisap paret meæ illi dation! caufam hac amp;nbsp;conditiona Jubeflejfi hærcditatem confecntus ero. qua qui-dem liæreditatem nondum uideOradijire impie do conditionem, fed tantum effecilfe utadire pofsim.Mihi iraque eft adhucintegrum répudia rCjUtnonadita hæreditate condicam, quod ob cam caufam dcdimeque hîcintereft,non potue-* riman noluerim adire.l.d^.inlumma. $.fed amp;a-gerc.De condi.indeb. Eódempertinet,quod in codem traûatu condidionis ob caufam fæpcin culcatur,nupti;s non fecutis condici polfe quod dotis nomine datum eft,eriam G nulla in eum ca fumexprefsim collata Gt ftipulatio dotis reftitti cndæ.S'anè amp;nbsp;Vlpianusl.ftipulationem. Deiure dot.ait: Stipulationem, quæ proptercaufam do tisfit,habere infeconditionéhanc, si nvptias rvERiNT SEcVTae:Scitademumexeaagipof-fe,quamuisnôGtcxprefiacôditio, si uvptiab CONST A NT. Ideml.plerunqj.^.G ante.illo tit. Si ( inquit ) ante matrimonium æfti matæ res dota les fintjhæc æftimatio quaG fub conditione eft. Namquc hanchabet cond.itionem, si matri-monivm fverit secvtvm. Quinimodona-tiones inter fpôfum Ipôfam Gmpliciter faftasj intclligi fub hac conditione Geri, Conftantinus ftatuit.PauIus quoque cum generaliter tradidif-fet conuentiones etiam tacitas ualercjadiecitjhu iusreiargumentum elfe amp;nbsp;ftipulationem dotis caulâfaâam.Namqj doté ante nuptias male péri,quafi G hoc expreffum fuiftet, ut nuptijs non fccutisipfoiure euançfcat ftipulatio.l.^.Dcpa-* mm 2 dis*

i8o FR, BAL DVI N I ûis.Rcélius forcafsis amp;nbsp;aptius dixiflec cû Vlpià-nojnoncommitti hanc ftipuiationem conditio ne defeftam,amp; qui ante agit, non modo male a-gerCjfedetiam nihilagerc,utloquitur Scæuola. l.».$.ult.quando dies ufusflega.Sedcum resfatis intclligitur, uerba fubtilius captare, ne cauillari uideamur,nonlubct. Si alia exempla conditio-num tacirarum,quæ coqtradibus infant,requi-ramus,multaproferri pofiunt.Ipfe Paulus narrat,çum inter locatoremamp; conduftorcm conue nilfct,neintratemporalocationis códudor in-uitus expelleretur: alioqui pœnam ei certâpræ-ftaretlocator; idque Hipulationcfimpliciterco-prehenfum eflet:quæfitum elle, cumconduftor biennij continui penfionem deinde non foiuif-fet,an fine pœnç metu expelli pofsit. Sefe aurem refpondifleiQuamuis nihilexpreffum fitinpœ-nalirtipulationede folutione penfionfi,tarnen uerifimile elfcjita conuenifle de non expeliendo colono intra tempora præfinita, fipenfionibus paruerit,amp; ut oportet parucrit.1 .^^..quçro.ÿ.in-tcr.Locati. Simile amp;nbsp;illud eft,fi couenerit,necre ditorpignus diftrahat: tacite ineflehanc condi-tioncm,fi debitor admonitus foluat.Itaque fi ter ei denunciatum fuerit ut foluat,amp; ceflaueritjcre ditorem rede diftrahere pplTe.1. 4.. De pigne.aft.

P Aulus pofteaquam docuit,conuentiones e-tiam tacitas ualere,amp;exempli loco promif-fionem dotis propofuilTet, cui coditio hæc ineft SI nvptiae SEavANTVR,adiecit:IdemIuliano placetjCX fado etiam cófulto, cùm conuenilTct, ut donee ufure foluerentur, fors nonpeteretyr;

DE C O N D I T I O N I B. 18» amp;ftipulariopurèconceprafuiffet:conditioncm ineffe ftipulationi,atq; fi hoc cxprefl'um fuiffec. 1.4,.$.ult.Depalt;S. Vtnobilem cumlocurcdcin-telligamus,inprimismeminifrcdebemus,quod PaulusI434.Titia.$.idérefpôdit.De uerb.obli. dixitjca quæpræfationibus conuenifie conci» piuntur,etiam in ftipulationibus repetita uide-ri.Præfaciones uocat,primam illam amp;nbsp;principa-lemconuentionem,quæcum fuis conditioni-bus præfcribebatur prima tabuiarum parte, pri-inoq;loco:Stipulationes uerô,quæde moread-ijciebantur tanq uam appendices,omnibus con-Uentionibus arquecotraftibus.Ac fi aliud requi ramus exemplûtacitçhuius repetitionis,quain telligimus coditiones præfationibusafcriptas, inftipulationcfubieôla clTerepetitas,repetieriâ exPandeûispoteft,l.ult.$.ulr.De refcin.uê.Sed utadteftamencaredeamus, amp;nbsp;de côditionibus quæ repetitæ intelligûtur, amp;nbsp;quas proptereain-tereas quætacitæ infunt, referimus,dicamus, quoddicédu fupcreft. iulianusl.dj.inrepetédis. Delega.5.ait, inrepetédislegatishec uerba,que adijcifolentjiTEM dare damnas ESTo,amp;ad conditiones amp;nbsp;ad dies legatorum cofdemrcpe-tendos referri.Ergo fi uel eidem perfonæ, uel ab eodéjuel cadé res iterû Icgetur,conditio priori Is gatoafcripta,inefleintelligetur,tanquâ repetita, huicfecûdo,licet idpurèuideaturrepetitû.Quid fi poftcriori legato afcripta coditio fit, an eadem priori uidebiturinefle? Certè Pomponiusl.54,.{i pure tibi.De Ieg.3• Si pure ( inquit) tibi legauero, deindepofteafcripferoita,noc amplivs si na VIS BX ASIA V ENBRIT,HAERE s MEVS El FVN mm 3 DVM

pvM DATO, ueriusefteoucrbo amplivs fupe-riora repeti.Sedita ne fuperius legatfi rcpetitur, utetiam eadem illi conditio afcripra uideatur? Equidem nifi fi de uoJuntatealiterapparerct,n5 exiftimarem.Scdconditionem prius afcriptam, in fequentibus facilius inteUigi rcpetitam.con-ftat.Sic etiam Scæuola I.icy.Jibertis. De condit. amp;nbsp;dem.Cum libertis quis legafi'cr domum,ita ut eade nomine no exirct:amp;adiecifiet,ET eo am

plivs EisDEi^i LIBERTIS DARI VOLO FVNDVM.' quæfitumcjuecfleuanconditio appofita, ne db NOMINE E XIR E T, ad fequés quoq; ]egatu ptine-ret;refpódit,ptinere.Scd amp;Papini3nusl.76.auia. iHo tit.fcripfit:Auia,qnepotéfubcód!tioneema cipationis,pro parte hæredé inftituerat, ita po* ftca codicillis fcripfit; HOC amplivs nepoti MEOjûVAM QVOD EVM H AE R ED K M I NS TI T VI, LECo PRAEDiA ILLA. Conditioiiéemâcipatio nis repetitam tiideri placet : quam uis auia nulla in legatisjit in hereditäre,fubftitutionem fccif-fet.Hue pertinet,quod cum feruus pure liber, amp;nbsp;hæres fcriptus fub conditione fit,amp;, fi hæres no extiteritjlegatum acceperit, in legato repetitam uideri conditionem, Diuum Pium refcripfifie, Martianusaitl.iS.cum feruus.Decondi.infti.Et adijcitur,hacratione refpondilïo Papinianum, quod iam retuli eum refpondifle. Etcerte Papi-? nianirefponfum nominatim fefetueturhocDi-ui Pij refcripro.Huc quoque referri poteft,quod Calliftratusjcfi feruus jta liber elfe iulfus eflet, SI RATIONES REDDiDER iT,eiquc fundûetiam dare hæres damnatus elletirefpoditjucrum effe, quod quidam putanr,eandem conditions etiam

DE C O N D I TI O N I B. »Sj legato infertam elTe.l./i.curn feruus. De codi. amp;nbsp;demon. Poftremó amp;nbsp;Paulus, cum feruo alieno fideicommiflum ab uno ex hæredibus lub con-ditionelibertatis fuilTet datum,idemque feruus eidem hæredi fubftitutus : refpondit, licet pure fubftituciofafl:afir,tamen fubeadem conditio-nefubftitui uideri, fub qua hdeicommilTum me ruit.l.Sj.Latinus.^.ult. De leg.2. Ex his fatis in-telligimus,conditionem uni legato afcriptam, in alterorepetitam uideri: amp;nbsp;alcripta inftitutio-ni,legato inelTe: uel fideicommifto adiedam, in fubftitutione intelligi rcpetitam,præfertim ubi • deeadem perfona agitur. Quæ quidem omnia ad caput Conditionum tacitarum , quæ ctfi ex-preirænon fint,inefletamc intelliguntur,reuo-co.Proximu nuncilludeft ut fubijeiamus, quod dicitur l.p4..iegatum.De cond.amp;dem.Legatum fub conditionerclidum,linon conditio perfo-næ cohæreat, fub eadem conditionc tranlatum uideri. Agitur de legato, quod uni adimitur, amp;nbsp;in alium transferturrproptercaque amp;nbsp;in trada tudeAdimcndislegatis repetitumid eft. Qiio quidem etiam loco adijeitur exemplum condi-tionis,quæ quia perfonæ cohæreat, in translatio ne non intelligiturrepetita: népe cum uxorido muslegataeftet,s 1 li beros svstvl erit. Si cnim hoe legatum in alium transferatur, non ui derirepetitam conditionem , quæ fuit in perlo-na mulieris neceflaria, rederefpodit Papinianus l.legatum.fubcoditione.Deadi.lcg. Illudpræ-tereundum non eft, quod Caius ait, fub condi-tione hærede inftituto, fi fubftituamus:nih ean-dem conditionem repetamus, pure eum hærede BOS inftituere inteliigi.l./j.fubconditione De m m 4. hæred-

,84 FR. BALDVINI hæred.inftit.Ineft fubfticucioni fcmper ilia conditio,si HAERES IDLE NON ERITlScfatislU-perqueeft,eademlegatainfubftitutione repeti-ta incelligi,eafdemq;'partes,qufe erant in inftitq tioneexpreflç.l.licct Imperator.De Icg.i.l.quili beris.$.ult.Dcuulg.amp;pupil.Quorfum lubftitu-tionem alioqui pure conceptam alijs præterea ta citisrepctitionib.oneraremuSjamp;adilludpericu lum rem rcuücaremus, ut nullum habeat tcfta-torextcllamentohæredem?quanquamiufta ra tioljtjcurantearefponfumeflediximus, fiferuo alienofub conditione libertatis fideicomiffum ritreliclûjamp;idemfubrtitutushçredi: fubeadem conditione fubftitutuintelligi,fub qua erat eire lidum fideicomiffum.Na Sc banc teilatoris fuif-fe uoluntatem.fatis apparet. Quid fi non transfe ratur,fed deficiens legati conditionalis portio ac crefcat alteri,cui res eadein pure relida etiam fue rat?Certcfiuerbisdifiun(fti fint eiufdcmrei le-gatarij,ueluti fi leparatimTitio totus fundus pu rè,amp;alteri fubconditionelegatusfit:fi alter ille anteconditioncm deccdat,non tenebitur eius conditione Titius.l.ap.fi feparatim.De condi.ßC demon.Suo enimiure quodam totum legatum confequitur,nonex alterius perfona;magisquc hie eile uidetur ius non decrefeendi Ç fi italoqui licet) quàmaccrefcendi. Idemque tribueturßi ipfius Titijhæredi.l.aç.hæclcripttira.^.t.Dccon-di.amp;dem. Siuerbuerbis etiam coniunftifint: deficiens portio ut cum fuoonereaccrefcit,fice-tiamfuani circunferret coditionemad eumeui accrefcit:qupdlatius luftinianus traftat inilla fua nobili couftitutione de Cadiicis tollendis.

DE C O N D I T I O N I B. iSf NunCjUtabfoluamus hoc caput de condition^ huSjquæ repetite intelJigunturjfubijciamus in» fignelaboleni reiponfum,quod proponiturl. 3P-Dccondit.

Quæ conditio ad genusperfonarum, nonad certas amp;nbsp;notas perfonas pertineat;cam exiftima mus totius efle tefl;amenti,amp;ad omnes hæredes inftitutos pertinere. At quæ conditio ad certas perfonas accommodata fueritjcam referre debe-musad eum duntaxat gradum^quoEæ perfo-iiæ inftitutæ fuerunt.

Si duabusreguiis,quod hic quæritur conclu-damus jrationcmatqj probationem ex hocre-fponfo commode ijs adijciemus.Prior fit hæc:Si conditio primateftamenti parte proponatur an te omnes gradusjuel etiam poRremo loco fubij-ciaturpoft omnes gradustconditio erit totius te ftamentijamp;ad genus perfonarum J omnesq;per fonas amp;nbsp;omnes gradus pertinebit, non fccus at-que fi in fingulis nominatim repetita clTet.uclu-tifiitaferiptum fit;SI navis ex asia vene-Ritj institvo titivm et SbivM, HisavB SVBSïITVO SEMPRONIVM ET CAIVM,LECO-QVe TITIO CENTVM, et SEIO DOMVMj et nis iN REBVS svbstitvo sempronivm:in-erithis omnibus amp;nbsp;inftitutionibus amp;nbsp;fubftitu-tionibus Sc legatis eadem cöditioJdernjSc mul-to quidem magis, fi feriptum fit, institvo CAIVM ET SEIVM, SVB S TITVOttVE SEMPRONIVM, ET LEGO TITIO, SI NAVIS EX A-siA vENERiT.Sanèamp;cumferiptumcflet,lego VSVMFRVCTVM MVLIERI et TITIO, si mv-tiER NON nvpserit; refponfumeftjUtriuiq;

FR. B AL DVI N I ƒ ƒ legatum efle conditionale.l.mulieri Sc Titio.De condi. amp;nbsp;demon.quanquam mulier nubendo non dicatur conditione defc0:a;quia in eins per-fona conditio turpis fitjamp;contra bonos mores/ proptereaquceiimpune nonpareat. Arque hac quidem in re conditio bene conuenit cum exhç redatione ôconcrelegarorû. Sic enim amp;qui primo loco exhçredatur, intelligitur cxhæredatus ab omnib. q fubijciinur, gradib.tuinftitutionfi, tumfubftitutionu.1. j.^.filius.Delib. amp;nbsp;pofthu. Et exhæredatio omnibus gradibus fubicfta, ad eos omnesreferriatque pertinereinteiligitur.1. 1 C.delib.Præt.Delcgatis afcriptisidemjamp;mul-ro quidem etiam magis fendédum efTejdubiuni noneft.l.fiplures. Deleg.j. Altera régula huius loci eft.Si conditio, fal tern inftitutionum, inter pluresgradus,plures'ue unius gradus pcrfonas ueluti media fcribatur atq; inferatur, non nifi ad præcedentes refertur:ad inferiores uero no perti net.VelutijiNSTiTvo titivm, si navis ex ASIA VENERIT : TITIO SVBTITVO CAlVM. Conditioneminftitutioni appofitam,nonifiad earn pertinere,neq;infubieftafubftiEutionere-petiram uidericonftat.Lfub conditione hærede. De liæred.inftit.quanquam no idem dici de con ditionib. legatorum, fupradiäum fit. Nam file gauerotibi domu,si titio decem dederis, amp;nbsp;in codé legato fimpliciterfubftituatibi Sem-pronium:conditioinhacfubftitutioneintell.’ge turrepetita.I.una.$.pro fecundo. C. de cad. toL quia non modo continet fauorabilem alteriuslc gati caufam,fed amp;nbsp;nullum circunfert teftamenti Eibuertendi periculum.Faciliusiraquein legatorum gradibus, quàin inftitutionum repetita condi-

DE C O N D I T I O N I E. 187 conditio intelligirur. Quod fi conditio no Inter pîuresgradusdedpliiresunius gradus perfonas Icribatunfiue de heredibus agatutjfiue de legata rijSjiiS nifi ad precedentes refertiir. Vt fi diftum fit, T1Ï1VM, SI NAVIS EX ASIA VENER1T,ET SEMPRONl V M , H AEREDES INSTITVOinOll Ctit Sempronijinftitutio conditionalis. Sedamp;cum legato mita effet, SEI Oj SI mihi haeres non ERIT, ET VXORI EIV3 CENTVM LEGOlSciuS-lt;5ue hæresextitiflet, uxori nihiiominus legart partem deberi,Scæuola refpódit.l.ult.$.Seio. De leg.2, qtiorefponfo aperte lignificat, non fuifle, quod uxori legatum erar,tub ea conditione lega tum.Exhçredationis filijfa.alia ratio eft, Nam lie ftripta fimpliciter inter plures gradus,ueluti inter inftitutione amp;nbsp;fubftitutionê,plures' uc unius gradus perfonas,ueluri inter medias hæredû in-ftitutioncs,ad omnes ptinerc,totfiq; genus refer ri côftatl.j.ÿ.filius.Delib.amp;pofth. Nâquiexhç redatuseft medio loco inter inftitutione heredis amp;fiibttitutioné,ab utroq-, gradu exhçrcdatus in telligitur.Et qui exhæredatus eft hoc modo ,i n-STITVO TITIVM,FILIVM EXHAEREDOjSEMPRO’ Nivm'q.VB ALTERVM haeredem institvo, exheredatus dicctur à toto gradu inftitutionis, amp;ta aparte Scmpronij.quàrnTitij.Nëpeuitiol'a effetalioquiexheredatio.amp;gradum illurumpe ret,a quo toto fafta non effct.proptereac^ue faci-« cilius protendituisut teftamentum ualeat, amp;nbsp;ne filiusfa.pro præterito habeatur. Nam intcrca fa-tisconfultum eftexhærcdato per querelam in-officiofi. At conditio, prælërtim inftitutionum, quo latiuspatetjtatomaius habet periculum te ftamentifubuertendi. Itaquciuftacaulaeft, cur potius

,8? FR. B AL DV IN I potiusrcftringatur.Deindecum non fitnifi qu? dam ueluti appendix Siaccefsioalrerius principalis uoluntatisd'atis fuperque nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad earn par

tem principalem,quæ prçcedit,referâtur,ex qua foladependere uideatur. Quod ad onus legato-rti attinet,quia cotinet fauorabilem caufamjnul iu'uepericulu teftameto inferat,‘facilius quoqj repetitu intelligitur,etfi inter plurcs gradus,plu res ue unius gradus pfonas afcribatur. Paulus L fiplures.Deleg.j.ait: Sipluresfintgradus hçre-dûjamp;fcriptûfitjH AERES ME vs DATOjadomnes gradus hie fermo pertinct.Itaque fi quis uelitno omnes hæredes onerarc legatorum præftarione: fed aliquos ex his nominatim damnare oportet-Et quidem legata ab hæredibus reliûa, abs fub-ftitutisquoque repetita intelligi confiât. l.liceC Imperator.Delcg.t.

DIdum eft paulo antc,côditioncs quæ pet-Ibnæ cohærcnt,nonpoflein alia perfona intelligi repetitas: quod amp;nbsp;luftinianus dixit in tit.de cadu.Idque ctiam redè dici admonui,cuni dépura translation« legati conditionalisagere-tur. amp;nbsp;exemplum hoc propofitum eft, lego v-xoRi SI LIBEROS sySTVLERiT. hæc conditio perfonæ cohæret.l. legatum fub conditione.De adim. lega. ad alium itaque trahi non poteft. Sed amp;cum quæritur,an conditio per alium impleri pofsit,intuemur,anperfonæ cohæreat. Namge neraliter ubi perfone induftria eleda fit, ab ea no receditur,quia magna inter artifices differétia ef-fedicatur.l.interartifices. De folu. Denique in-teidum

terdum conditiodicicurcohçrereilliusperfone, in cuius omnino perfonaimpleri debet, ut conditio,sj DEDER.IS cssrvB SERvo: iioiî dicc-turimpleta,nifiipGferuo darum ht.1. quihærc-di.l. Meuius.De côdit. Id etiam paulo póft latins repetendum erit. N une tranfearaus ad aliam co-ditionum principalem diuifionem. Prima fem-per quæftio eft,an lit coditio. Proxima uerojquç amp;nbsp;qualis ilia fit. Poftremô,de élus ui Sepoteftate qiiæritur. Quod igitur de fecundo illo capite di-cendum fupereft,breuiterperfequamur. Quæ di ftafunthaiSenus,propriè pertinent ad illudpri-nium caput, quo quæritur,an conditio fit. Vbi confiât efie condicionem,fiue ea fit exprefla,fiue tacita, amp;nbsp;quidem conditionem ad futurum rela-tam eire,amp; quæ faûi fit,non iuris ( hæc enim de-nium propriè «fi conditio, ut diftum efi)tum antequamde natura amp;nbsp;potefiate conditionum agamus,inprimis hæcproponenda efiprincipa lis diuifio côditionum, quod aliæ fintarbitrariæ amp;promifcuæ,quas ipfe etiam lufiinianus appel lacpoteftatiuas,quiaefiedicuntur in poteftate: aliæuero fortuitæ,fiue necpromifcuæ,quasuo-cantcafuales. Magnum autem amp;nbsp;multiplex inter eas diferimenefi. Ac quidem fubfinem huius traftatusjubi quæritur,an conditio exifiensre-irotrahatur,illufire diferimé proponemus.Nunc reliquaperfequamur.Filiusfa.quifubalia condi tione hæres infiitui non benc potefi, poflet fub cônditione plane arbitraria inftitui.l.4.dchær. infiit.l.ult.De cond.infiit. Nam amp;nbsp;banc pro pura haberi debere, ait Vlpianus, cum loquitur de eo quiomiflacaufateftamentijin quo feriptus eft hæres

hxres Ribeaconditione, quçin arbitrio élus fift ab inteftato pofsidet hærcdicaté: ut cdido tenea tur, non fecus atq; 11 pure fuiflet inftitutus.l.i.ÿ* qui fub conditione. Siquis om. eau. tefta. Sanè tarnen alioquihæc conditio non ita femper habetur propura, ut etiam pro expiera habeatur. Quidenim? Quod lub conditione rcliftumeft, nonpercinereadnos antequam códitio exiftat, proptereaque nee ante conditionem repudiari poirc,refponfum generaliter eib 1.4$. k ita fcri-prum.$.i.Delega.2. Nihil autemtum interell’e, quaiis qualis fit conditiojetfi in arbitrium colla-ta tuerie,Vlpianusadiecit: cndoceret, hæredem inflitutum fub códitione,nihil agere,fi ante con ditionemexiftentem repudiauit.l.13. isquihæ-res.Deacqui.hæred. Sedtunc,ficutiamp; in hoc« pite,non appellamus conditionem arbitrariam, quæ in arbitrium auc mcram uoluntatem alicu-ius fic confertur, ut nullo prçtcrea fado fit opus. VerbaenimhæCjTiTivs si volet,haeres e-STo: conditionem propriènonfacere confiât. 1. uerba hæc.Dc conditinft.l.jt. nonnunquam.De condit. Etfiinalterius arbitrium ita 'exprefsini conferretur, quodalicui relinquitur, inutile effet. Sedcóditionem arbitrariâ fine promifcuani nunc uocamus, quæ facile impleri poteft, quan-docunq; earn explereuolueritis euiaferiptaeft. ut nô ita nudæ uoluntatis fit,quin faélum etiani aliquodrequirat.Ergo hæcuerba efficiunt con-ditionemjSi capitolivm ascenderis, hae-R E s E S T O. uel, TV MI H I H AERES ES T O, SI Tt TIVS capitolivm ASCENDERITjUelfilubcon ditioneitaconceptatibi aliquidiegatu fit.Quod

DE C O N D I T I O N I B. t?lt; Modeftinus tradidit, cum doccrct nonunquani contingere,uc quædamnominatim exprefl'aof-ficiatjquamuis omifla tacite intelligi potuiflent, nec tune effent obfutura-Nihil quidem intereffe uidetur,utrum SI in capitol ivm ascen-DERiT,an,si voLVERiT, dicaSjUtînquit Vlpia nuSjft.De leg.2. Vtrobiqueenim conditio eft ar bitraria.Sedhæc tarnen longe magis in arbitriû collataeft,utpote quæ à niera uoluntatependet. îllauero arbitrariaetiam dicipoteft:fedtamca-liud, præter uol untatem, quippiâ requirit. Quo pertinet,quod Vlpianusaitnon prius diem ce-derCjquàm conditio fuerit impleta:ne quidem fi eaGtconditio, quæ inpoteftate fitlegatarij. 1. y. § t.Quando dies leg.ced. Multum itaq^ntereft, cum uim amp;nbsp;naturani utriulque propius conferi-nius.Et quidem cum VlpianusLis qui hæres.De acq.hæred. ait, hæredem ante conditionem non poffe repudiate, qualis qualis fuerit côditio, etfi in arbitriû collata eft: côditioné arbitrariâ intelH ginius,dequa etiâhîc ^prièagimus,quænonu dauolûtatecxpleatur,ledetiaalicuiusfa(ftifit:ue inti,SlIN CAP1TOL1VM A S C E NDERI T , SI DE ƒ cem dederit. Non enimbisuerbisillud folû cotinetur,si voLVERiT ascendere, vel da aE:ledetiam,si ascenderit, si dederit.I-taq^ amp;nbsp;q ita inftitutus hætes eft, etfi dixerit nol lefedare,n5dumeft omnino exclufus hæredi-tate: nondû enim coftat eum no dediffe,cû date, quâdiu uiuet,pofsit;neq; prius defefta hçc cSdi lio dici poteft.Vt neq; eâ impleuiffe dicetur, qui dixerit uellc fe date, nifietiâ dederit. Quid igi-iur?Tum demû ubi dederit, hoc eft, coftditionc im-

tpx FR. BALDVINI impleueritjreftèjfi uelit, hæredicatem 'um dela-tam répudiât,quam adiré integrum illi erat. Sed hçc alio magis fuo loco diligentius excutientur. Porró ut naturam conditionis arbicrariæ amp;forlt; tuitæ non eandem efl'e,magis eciam hic intelliga musdi hæc conditio arbitraria,de qua nunc agi-mus,peraliquem cafum deficiat,habetur pro im piëta, præfertimfi nihil eft quod ei imputetur, in cuius ab initio poteftatem collata erat. Sed amp;nbsp;cum quæritur,an códitio per alium impîeri pol-fit,magna differentia eft.Poftrcmó amp;nbsp;ubi de tent poreagitur,quoimplenda códitio fit. Nam pro-mi fcuas conditiones poft mortem teftatoris im-pleri opoftcre, fortuitas uero etiam eo uiuore-ftè exiliere conftat. Et quidem ill'æ ab eo qui hoc feiens agit.implendæ funt. Quodrurfus dicen-dum erit,ubi de implendis conditionibus Sc de-feûisagemus. Illudautcmprius notandumell, quafdam effe conditiones mixtas,quæ partim ar bitrariæ,partini fortuitæ effe uidétur. Magis aût cæ profortuitishabétur. Vtcóditiohçc,SI nv-p SERI 3.1.hæc conditio filiæ.De cond.Si demon. l.fi quis hæredem.C.deinft. amp;c fubftit.non enim unius arbitriojfcd duorum confenfu nuptiæ co-trahuntur. nequefemperintegrum eftaut mari turn aut uxorem inuenire.Quærere dicit condi-tionem Cicero,amp; Liuius,cum mulier cupit nu-bere.Sed non ftatim inuenitæum uult. Eiufdem conditioniseftamp;hæcconditio,SI titivm a-doptaveris. Iraq; fi te parato adop tare, Ticius fe nolit arrogandum dare,conditioné pro expiera haberi, ait IulianusJ.n. fi quis in teftamento. De condit.inftit.Sedamp;; conditio dandifaciendi-ue

DE CONDI T I ON IB. ipj uepropterdifficultatem plerunquc magishabe turprofortuita.VJpianusl.4..$.puto.De hæred. infti.ait : Puto reftè generaliter definiri, utrum inpoteftate fueritconditio,an non fuerit,fafti poteftas eft:ue!,ut alij Iegut,fafti potius eft. Gerte hæc poteftas fadi eft.Eft igitur amp;nbsp;huius generis quæftio magis fadi quamiuris.Ideoquein u-niuerfum definiri uixpofsit,quç'nam arbitraria fit conditio.Nam amp;nbsp;quæ mihi erit,alteri non c-rit.Hæcenimresexcircunftantijs pédet. Addit itaqucVlpianus:Potefthæcconditio, si Alexandria m PER VEN ER IT, non elTc ill atbitrio propter hyemis conditionem. Poteft 8c eflc,fi ei quiaprimo miliario Alexandria agat, fit inter-pofita.Poteftamp;hæc,sI titio dbcbm dede-Ri T.Saneamp;imp.Alexander,quiconfiIio Vlpia-niutebatur,cumrradidiiret, patremiure teftatu non uideri,fi fuum filiumfa.fub conditione, qug in eins poteftate non erat,hæredc fcripfit, excm plu hoc adiecit;Cum trans mare amp;nbsp;longe te agé-tem,fub hac conditione hæredemfcriptum efle dicasjfi in patriam,quæ in prouincia Mauritania erat,regreiTus fuiftesimanifeftum eft, multis cafi bus non uoluntarijs,fed fortuitis euenirepotuif fie,utearn implere no pofles.l.^.C.de inft.Sc fub fti.Porroamp;hancconditionem,si decem dedh RiT.modo in poteftate efle,modo non efle, fed ef fein difficili,ait idem Vlpianus. Quidenimfi ei afcribatur,qui decem non habet,aut commode amp;nbsp;facile dare non poteft? Sedetfi utraquehçc conditio,SI fecerit, si ded er it, arbitraria fit,intereft tarnen; quod cum fadu cohçreat per-fonæ,ab alio ilia impleri non pofsit,fed neq; ul-nn limo

»94 F R. B A L D V I N I timouitæfpiritu.Hçcuero, si DKUERiT,amp;ab alioexpleripoteftjamp;nouifsimo quoqi tempo--le cum quis moritur.

O^tinuit,mpoßihiles conditioncs teRainentç ddferi ptds^pro nullis hdbendds eße.

Obtinuit. ) Videturaliqua inter uetereshacd« refuifle controuerfia. Quidam eiiim contender bant,non minus ultimis uolutatibus, quam con uentionibus inter uiuos,nocere debere condi-tionem impofsibilem. Côtrà tarnen obrinuifle, non hoc modo loco, fed fæpe etiam alias traditu eft abs lurifcofultis.l.d. $.ult.hoc tit.l.t.1. mulief. De cond.inftit.l.ab omnibus.$.i.Deleg.i.l. Mæ-uia.De hæreddnftit 1.5.$.t.Quan.dies lega.ced. Nam amp;nbsp;ultimas uoluntates liberaliori interpre-tatione adiuuandas efle iudicabant; amp;nbsp;teftato-rem,quodagit,magis ferib 3gere,8c ualereid uel le uideri; denique ipfi hæredi uel legatario nihil imputari pofte, fi afcripta impofsibilis illis conditio fit.Sane tame fi teftator pofsibilem elTe pu-tabat;eatunc aliquandopolTet propterconieâu ram uoluntatis, uitiare legatum. Eotjsreferiint, quódPapinianusl.58.ferno. Decond.ind.feruo manumilTo fideicommilTum ita reliquit, si ad UBER TATE M EX TKSTAMENTO PERVENERIT. Is poft acceptam fine indice pecuniam,ingenuus pronunciatus eft. Indebiti fideicommifsi repeti-rio erit. Hiciudicatur fideicommilTum non fuif-fedebitum,fedinane:quod teftator illi,qui liber erat,cum eumferim elle putaret, reliquerit fub hacconditione,filibercatemex fuo teftamento

DÊ CONDI TI O NI B. 19^ confequeretur. Hæcerat conditioimpofsibiJis. Non enim qui iam liber eftjibertatem rurfus a-iiundcconfequipoteft.Sed reftator feruum elTe putabaf.amp;conditionem, quam afcribebat, pro-pterea cffe pofsibilem:nequealias relifturu ifuif-fe fideicommiflumapparcbat. Hoc exemplo, ex uoluntatis conieftura poterit non minus ulti-mis uoluntatibus quam contradib.nocere conditio impofsibilis; Sc in utroq; æquè genere ob-tinercjquodPaulus generaliter etiamrefpondit, libertacé inutiliter dari,fi tarn difficilis,imó pene impofsibilis códitio adijciatur, ut aliunde eali-bertasobtingerenopofsit: quianccanimus tue fitdandælibertatis.1.4.. ÿ.i.Deftatulib. Sed ta-lem animum in ijs quæ inter uiuos geruntur,fa-cilius intelligimus,quam in teftamentis.

Conditionef.} Certûefthîc amdcconditionib, infuturûrelatisjquiaquæin præteritû uelpræ-fenscScipiunturgt;fi fintimpofsibiles, no polfunt non femper ftatimq; nocere,quia falfæ lint,ut fu pràdiftûeft. Itécoditioneshîcintelligûtur affir mâtiné coceptæ. Nä impofsibiles côceptæ nega tiuèn5poiruntnocere,neftipulationib.qnidé.l. Z-Deuerb. obi.Porto etfi legatû non talubcôdi-tione,qfubpocnarelinqu3tur; nôpunictur,neq; pœnænominereliftûitalcgatum præftabit, qui quodimpofsibile cil no fecit, quâuis alioqui ob tinuerit, ut quod pœnç nomine rclinquitur, ua-leat.Sed in pœna infpicimus qd pofsit is,à quo le gatur; In coditione uerb infpicimus qd is pofsit cuilegatur.Si non códitio, fed modus adijciatur impolsibilis:modó no nocet ultimis uoluntatibus,fed neq^contraftib.ftipulationibus'ue. Süd n n i legetur.

legetur, quod in commercio non eft, ncquc haben potelhnon minus inane cRIegatum, quam fi promittam id dare uel facere, quod per re-rumnaturamdariuel fieri non poteft. Turn C' nim impofsibilis eil res ipia, in qua confifterc fubftantia obligationîs deberet: atque ita pofsi-biliseftftipulaciojimpofsibile legatum. Sednihil hoc ad conditiones.

Jmpoßtbilcs.) Labeoamp;lulianus maluerunta-liquSdo dicere Græcè xlt;/luva!Ti/gt; conditioned.mU licr.Dccondi.inftit.I.abomnibus.ÿ.i.Delegat.i. Sedalij lurifconfulti impofsibilem etiam Latine dici non dubitarunt.Sed nequc Quintilianus abeauoceabhorruit.Porrbimpofsibilem condi tionem luftinianus defcribiteam eiTcjCui natura impedimentoeft, quo minus exiilat:ueluti, si DiGiTo COËLVM TETiGERis. Dc couditionc turpi,quæ etiam pro impofsibili habetur, paulo poftdicemus. Quid autem fi tarn impofsibilis non fit,quam difficilis:uel illi quidem,cui afcri-bitur,impofsibilis, quæ tarnen in alio non effet impofsibilis? Sane Paulus hancconditionem liber tatis reliftæ, si MILIES SERVVS HAEREDI dbderit, liber ESTO, non modo ualde diffici Jem,fed peneimpofsibilem clfe dixit.l.4,.$.i. De ftatulib.Cum m i l i e s dicit,ex ufu linguç Roma næintelligimus millics centena millianummo rum feftertiorfi.quæ fumma excedit uicies quin quies centenamillia noftratium coronatorum. Vixmaximireges,fiabhofte capiantur, tantum perfoluere, ut fe redimant, poflunt - Quomodo feruus talemfummamprolibertatedaret? Non magis certèpolfeqquàm digito ccelum tangere.

DE C O N D I T I O N I B. 197 InPandeftisFlorentinislegicur,si milks de-PissET. Scdlibrarijmendum efle uidetur.quâ-quam non ignorem,penèetiani impofsibilem olim fuiflejferuû efle milice. In uulgatis libris le gitur,si MILIA dederit. Sed Haloandri le-ûio cômodior uideturiquanquâ no ta pene im-pofsibilisjqplane impolsibiliscüditio tuncdici pofsit.Sed qd eft quodPaulus air,ita relifta liber taréinutiliterdari?Certèfiferiptûeflet,cvm mi Les ERIt,quifinelibertateeflenopofletjuide-returridicule amp;C inutiliter relida libertasiquafi liber efle quis iuberetur,cum liber erit.Scd Paulus ait,quia penè eflet impofsibiiis conditio, inutiliter relidam eflelibertatem. An quæ côditio alialegata no facit inutilia,faciet libertatis? Gercé Paulus in ea fpecie loqui uidetur, in qua alio-quiapparebat ludicrumelTe legatû, neqjullum dâdæ libertatis animum domino fuifle. Sic certc amp;legatis nocere pofle impofsibilé côditionem, fiipràdiftû eft. Quodfi partim pofsibilis, parti nt inrpofsibilis conditio fit:fatis erit,eam impleri pto qua parte impleri poteft,ut infolidûualeat, quod teftaméto reliftû eft. Solet quidé dici,con ditioné infolidfi explendâ efle,neqjfcindipof-fe,autre(ftè pro parte expleri: quodpofteafuolo CO excutiemus. Sed id redè dicitur,ubi tota expleri poteft. Si de ftipulatione aut conuentione ageretur, non poflet ea ualere, nifi quatenus ex-pleripoteft côditio,amp;explctur.Sed quidmiruni eft, ulrimis uoluntatibus non nocere:cum ne ilia quidem noceat, quænec pro parte obfcruari poteft?Si tarnen dubitetur,an quæ in totum expleri non poteft, fed pro parte poteft,pro parte nn 3 faltem

faltem implenda fit:audiendus Scæuola eftI. ti. Quidotemin pecunia.Dedoteprælcg. Qui (in-quit) dotem in pecunia numerata amp;nbsp;æftimatis i'ebusacceperat,uxoriitalegauit;sEiAB vxori MRACj SI OMKES RES Q.VAE TABVLIS POTA-LIBVS CONTINENTVR, HAEREPI MEO EXHI-BVERIT, TRADIDERIt: SVMMAM DOTISjQ.VAM Mini PRO EA PATER EIVS IXTVLITj DARt voLoiiioc ampeivSjDecem. Quæfitumeft, cum res in dotem datæ pluresipfo ulu finitæ effent,nec morientemarito fucrantian quafi lub impofsibili conditione legatum datura debea-tur.Refpondijuideri coditioni paritum, fi quod ex rebus in dotem datis fupercrat,in poteftatcm hæredis pçruenit.Eôdcm etiam pertinet l.mul-ta.$.ult.De cond.neq; dilsimulat fuift'e hac quo-quedere controuerfiam inter uetereslurifcon-fultos.Verum de conditionibus explendis,ea-rumqj explendarum rationcjpaulo póft dicam. Illud nunc adijcioiconditionem ,quæ ab hærede uel legatario expleri pofsit, etfi alioqui difficilis elfe uidearur,non tarnen ijs remittijUt uel hære-ditatem^uel legatum,fine coditione expiera con fequantur. Si hæresitainftitutus amp;rogatus hereditärem reftituere, nolit coditionem explore, quod alter! magisquam fibi id profuturum ui-deatifacilius propter difficultatem excufabitur, neque urgeri à fideicommilTario poterit,ut con-ditionem difficilem expleat,amp; hereditäre,quam reftituat,adeat.Qu3muis id facere compelli pof-fitjfihoneftaScfacilis conditio fit.l.63. exfafto. ^.fi fub conditione. Ad Treb.

DE C O ND I TI O N IB, j?, tionibus Jegatis amp;nbsp;fideicommifsis,^. impofsibi-lis.Dehçred.inftit.Eç cnim teftamentorum partes funt. Aliud dicitiirde contraétibus èc, ftipu-lationibuSjUt fuprà dixi,amp; mox dicam.

Pro nuUis hdigt;end.is. ) Alibi dicitur, habcri pro nonfcripris:alibi,non nocere: item, non uitiare quod ita relinquitur. Poftremo, pure reliûum uideri,quodfubijs reliftum eft. Sedpriufquam alio tranfeamzdc conditionibus, quæ apponun-tur cStrahendo matrimonio uerbum unum ad- . ijciendum eft. Gregorius nonus Pontif.fingula-rem hac in re adhibuit diftinlt;ftionem,cap.ult.De cond.infer.conditiones contra fubftantiamcon-iugijinfertas,ueluti si sobolem non genera vbris, uel, SI TE ALIIS AD QVAESTVO-sam lieidinem prostitvas, uitiare totam conucntioneni nuptiarum. Alias uerb conditio-iies turpes uel impofsibilesjpo nocerç, fed pro non adi e£li s haberi propter fauore matrimonij. Sicnuptiarum conuentio in hoc genere,modb hmilis eft alijs ftipulationibus,modo ultimis po tins uoluntatibus. Cæterùm honeftam condi-tionemincotrahendo matrimonio appofitam, prius implendam effe, amp;alioqui inutile efle, 8c nihili quodagitur.dubium no eft. Ac honeftam quidemeflequoquehanccoditioncm, si Mint centvm donaveris. Sedfideinde cocubitus accédât,decradam intelligi,tanquam novm ôC præfenticonfenfu,qui puiè intérueniftct.Fiiitq; hoc Alexandri tertij Pontif.decretum,cap.fuper. De cond.appof neque recufo,quin iufta rations fubnixum uideatur. Pofteaquamdiétumcftde impofsibilibus conditionibus, proximum eft ut nn 4 dicamus

200 FR. B A L D VI N I dicamnsdeturpibus.Namamp; hæ habentur pro impofsibiiibus,amp;àPræroreremittuntur,utetfi hæres uellegatarius cas non impleuerit, nihilo-minus hæreditateni uel legatum confcquatur. FiJijfa.irtfticiitiofub cSditioneiinpofsibiii inu-tiliseft, ut tarnen filio non noccat.Namistum tanquam præteritus rumpet teftamentum. In cxtfaneo hærede,qui aliaratione quàrn ex tcfta-mento hæres elle non poffetjtaiis conditio pro nulla,uel pro non fcripta haberetur, ut fupra di-ftlim eft. Sed quid ft filiusfa.fit inftitutus fub co-ditione turpi uel inhonefta,an uidebitur fub co' ditioncarbitraria,fub qua rede poteftinftitui,'!' ftitutus?RelpoditPapinianus, magisuideriftib impofsibilicôditioncinftitutû.I.i^.filius.Decod. inftit-Filius (in quit ) q fuit in poteftate,fub codi tionefcriptus hæres, qua Senatus aut Princeps improbaueruntjteftamentu infirmât partis, ac fi conditio non elfer iir eius poteftate.Nam quæ fa ûa lædunt pietatem, exiftimationem, uerccun-diam noftram,amp; ( utgeneraliter dixerim ) contra bonos mores fiunt:necfacere nos polie cre-dendumeft.Paulusexemplafubiecitl.p.De co-dit.Inftit.Conditiones (inquit) quæ contra bo nos mores inferunturjremittendæfunt; ueluti. Si ab hoftibus pattern fuum no redemerit,Si pa-rentibus fuis alimenta non præftiterit. Omitto quod Scæuola aliquando refpondit,conditions fraudis caufaafcriptam,haberi pro non afcripta. l.a/.Adleg.Falcid. Sedillud præterirenon pof-fum,quodPapyriusfcriplitl.Imperatores.$.i.De pollicit.refcriptum elfe ab Imperatoribus,condi tiones don3tionibus,quæin Remp.fiunt.appo-

DE CONDITIONIB. 2oi fitaSjitademum ratas elfe,fi utilitatispublicæin tereft.Si damnofæfiintjobferuari non debereiSc ideo non obferuandum efle, quod dcfundus ccr ta fummalegatauetuit ueftigal exerceri. Efie e~ nimtolerabiliajquæ uetus confuetudo compro bat.Verùm,ut hanc totam rem generaliter com-pleftamurjcommodifsimum eft,ut régula à Mar cello traditam proponamus,amp;excutiamus.

Non dubitamiK, quin turpes conditiones remittendteßnt. lt;iuo in numero plcrun^ucfînt etidin iuriflurandi.

Generaliter loquitur de conditionibus turpi-bus,nequealiter diftingint,utrum teftamentis, anuerb ftipulationibusadfcribantur. Sed locus ipfc fignificat,propriè loqui de conditionibus te ftamentorum'.neque omnino idem dici de turpi bus conditionibus,quæconuentionibus inter uiuos adijciuncur,confiât. Nam fi fiipulanti pro tnittädecern,sI hominem occiderit: ina* niseftpromifsio.Nam etfi hanccoditionem im pleuifiet,quod tarnen itapromiffum eft, peti nô pofsit,quamuis ultrbfolutum non polsitcondi ci. Sic enim dicimus, in pari caufa turpidinis me liorem efle caufam pofsidentis.Si conditio turpi tudincm cotineat exparte folius accipientis, nô Hiodoquodita promifsumefi,petinon poflct, fed Scfolutupoflet condici. Quodpropric perti-net ad condidionem ob turpem caufam.Ex quo etiam traéiatu repetédum efi,quod de modo tur pi dici debet.Porrb fi non fit conditio turpis, fed tes ipfa quæ uel legatur uel promittitunconfiat non minus legatum efle inutile, quàm inutilis cft tâlis fiipulatio. Martian us l.itz.fi quis inquili

ÎOÎ FR. BALD VI NI nos.$.ult.DeIeg.i.ait:Siquisfcnpferit tcftamcn to fieri quod contrains eft uel bonos morcSjnon ualet:ueluti fi quis fcripferit contra lege aliquid, uel contra ediélum Prætoris,uel ettam turpe ali-quid.Sic Vlpianusl.id.generaliter.Deuerb.obli ga. Generaliter nouimus, turpes ftipulationes nullius elTe mométi: Sc fubijciuntur hæc ex Pó-ponio exempla,fi quishomicidium uelfacrile* gium 1'e fafturum promittat ; Sc officio quoque Prætoriscontineri ait, exhuiufmodiobligatio-nibus adiones denegare.l.35.fi fiipulcr.De uerb* oblig. Denique Paulus eodem loco habet, Siue natura darifieri'ue non pofsit,quodftipulaiiti promilTum eft, fine id leges fieri prohibeant,aut contra bonos ni ores fit.Sed ut ad condftiones re uertamur,illud prætereundu non cft,ut remittitur turpis conditio legatario,fic etiam remitt] pcenam hæredi,à quo fub pœna reliftum erat, fi quid probrofum aut turpe illi fuiflet iniundum. Et cum dicimus turpes conditiones remitti, if*' telligimusjidquoditateftameto relidum effet) perinde deberi,atquc fi fub honefta conditione, quæcxpleta eilet, relidum fuiflet. Er hac quids de re fuit propofitum quoddam Prçtoris edidUj non modo de conditione iurifiurandi,fed amp;de aliaquauisturpi.l.8.Decondi.infti.l.63.fada.$.fi fubconditione. Ad Trebell. Vt merito diftutn hocloco fit,non dubitari quin ea remittatur.

Namneque in legatis perpetuum eft omninpjUt conditio iurifiurandi remittatur. Vlpianus enim l.n.fi quis libertatem.De manti, tefta. inquit: Si quislibertatem fub iurifiurandi conditionereliquerit, edido Prætoris locus no erit,

DE C O N D I T I O N I B. 205 critjutiurifiurandi conditio remittatur:amp;meri-to.Nam fi quis remiferit coditioncm libertatis, ipfam libertâtem impedit;dum competere aliter non pofsit, quàin fi paritum fuerit condition!. Proinde Sc fi quis curnlibertatelegatum accepe rit,non aliter legatum habebit,nifi coditioni iu-lifiurandiparuerit-Sed fi pure libertärem accepe rit,legatum fub iurifiurandi coditioneputat lu-lianusrcmitti illiconditionemiurifiurâdi. Hæc file. Sednondumexplicata uideturratiohuius fingularisiuris,curlegatalibertate conditio iurifiurandi nóremittatur.Nam quo fauorabilius efthoclegatum,ranto magis illaremittenda ui-deturJ Ccrtè plus aliquid turn remittitur, ut fa-Uori libertatis femperconfuli intelligamus. Nâ Iulianusaitl.t3.fi quis ita.§.fi quis ita.De ftatuli fie. Quiita liber elle iuffus ell, st ivraverit se capitolivm ascensvrvm; cofeftimutiu rauerit,quauis Capitolium non afcenderitdiber erit.Siciurando feruumimplerecoditionemait Paulus l.^d.feruumteftamento. De manu.tefta. Id uerb graue non ell,præfertim feruo, amp;nbsp;eft eX' pcditius faciliusquequamremiflbiureiurando, reipfafacereueldare, amp;:ita explore coditionem: ^uain quidem implere deberet alius hæres auç legatariusjcui quid ira relinquitur, si ivrave-Rit se factvrvm avt datvrvm. Remitti tur quidem iufiurandumifed facere tame uel dare çogiturl.ad.hæc fcriptura.hoc titu.l.8.$’. quo-tie8.Decondi.infti.l.i4,. no dubium.$,t.De leg.3. quanquam id non impediat tranfmilsionem le-gati,fi intereamoriaturlegatarius. Naquodad cam attinetjremilfa conditio ne iurifiurandi,lega turn (

tum pro puro habetur.Qua quidem in re magnu commodum ell.Sed in legato libertatis, non cft requirendum. Certe nihil eil caufç, cur tantum tribuamus honori amp;nbsp;grauitati alicuius lerui, ut iurarenunquam cogatur. Sed neque perpetub conditionem iurifiurandi tanquam turpem alijs remittijUelindeintclligipoffet, qubd cummu-uicipibuslegatumeffet, si ivrassent, refpo-fumeft non effeconditionem impofsibilem,amp; eiparêripoffe,fiijlurent, quires municipijgC' runtl.pd.municipibus.De condi. Porrbancon' ditio iurifiurandi in contradibus quoque remit tatur,quæfitum eft.Et fanè in donationibus eau fa mortis locum habet ediólum, quo ilia remit-titurmt fi quisforte cauerit, nifiiuraffet feali-quidfaâuruin,rellituturûquodacceperit,câU-tio talisremittatur.1.8.Sein mords.De con-di.inftit. Sednouumnoneli,donationes caufa mords ad ius legatorum reuocari.Cæterùm cou uentionibus inter uiuos aferiptam condicioné iurifiurandi nonremitti,nequereijciuerius eft. Nam neque turpe eftiurarein re honefta amp;fe-riamequecumitafemel placuerit arque conue-neriqamplius obtendipoteftfuperftitio nolen-tis iurare. Certè Iulianus ait iuftam effe cSuentio ncm,fi quælibct caufain conditionem iurifiura dideduftafueritxum probate uellet,ualerc pa* ftum,cumquiscum debitorefuo pepigeritjiie abeo pecunia peteretur, fiiuraffet aliquid non feciffemttum demum exceptio daretur,fi iuraf-fet:amp; proptercaappellaturmagis hæc exceptio iurifiurandi,quàm padi.l.jp.fi quis cum debito-re.Deiurciu.Scd amp;Imp.DiocledanusI.fl cum patruo.

DE C O N D I T I O N I B. loy patruo.C. comma.utriufque iudi.refcripfit, cumhac conditionc diuifio faôaeflct cum pa-truo, SI IVRASSET SE NVLLVM DOLVM A HI B VIS S E, res indiuifas uideri, fi fidê placiris n5 exhibuit. Quod quidemtam fignificare poteft,. SI IVRARlj NOLIT, quàlTl, SI DOLVM ALl-Q.VEM ADHiBVERiT. Quidmultis?NÓdubîta-uit Vlpianus ualere hanc rtipulationé,fi tibi centum fpopondero hac conditione , si ivras-se3, te nomen mevm latvrvM,nequehanc turpem caufam uideri.Ltp.hoc iure.^.ult.De do« nac. Sed ut obiter etia aliquid dicamus de condi tionenominis ferendi,eam nôremitti,fed àPræ tore exigi ait Caius.l.dj.faûa.^. quod fi.Ad Tre-M.Nihil enim mali effc,honeft;i hominis nome âffumere.Sedinfamofis amp;turpibusnominibus baiicconditionem àPrætore non exigi. Itaque amp;ciim quishæresiulTus effet nomen uefpillo-nis teftatoris ferre, habendam effe rationem dignitatis,refponfum eft.l./. AdTrebelh Sed uiû eftalibqui bonorum uirorû honeftaaffeüio no-niinisfuipropagandi- Vndeillud fideicommif-ffmapudPapinianû 1.76.cum filiiis.ÿ.pater.De lega.l.ROGO VT SEMPRONIO NEPOTI MEO PLVS TRIBVAS in HONOREM NOMINIS MEl. Etadoptiones atq; manumifsiones apud Roma nos eo quoq; pertinuiffe fcimus.Cicero lib.j.De ofJic.CûBafilius M. Satriû fororisfiiiumnomé fuum ferre uoluiffet, eumq; feciffet hæredé. Sed amp;Suetonius fcribit,Auguliûcum hçredé Tibe-nû inftitueret, iufsiffe ferre nomé fuû. Verùm in primis eft,in hoc genere memorabile,quodCicc roadAtt.lib.y.fcribitiDolabellam (inquit) ui-deo,

ÏO^ , FR. B AL DVI NI deOjLîuîæ teftaméto cû duob.cohæredib.efltf intrientc:fed iuberi mu tare nome, eft ■weÄnniäii ansiJ^nx, reûû'ne fit nobili adolefcéti mutare nome, mulieristeftaméto.Sed

Conditionesiuriß'urMdi.) Nonefthuiusreialinn de ratio repetenda quàm ab Vlpiano, qui elegâ tifsimè earn pcrtradat.Eum itaque audiamus,!. S.Decondi.inftit.Quæjinquitjfubcôditioneiu-nfiurâdirelinquûrur,àPretorereprobatiir,Proui dit enimei quifubiurifiurâdicôditione'qdacce pit,neautomittcndocondirioné,perderet hære ditatemjegatum'uerautcogereturturpiterjacci piédoconditionéj iurare. Voluit ergo eûcuifiib iurifiurandi coditione quidrelidû elfetntacape rcjutcapiunthiquibus nulla talisiurandi conditio inferitur.amp;redtè.Cû enim faciles fint non-nulli hominum ad iurandum cotemptu religio-nis, alijperquàm timidi metu diuini Numinis iifquead fuperftitionemmeuel hi,uelilliiaut£o fcquerenturaut perderent quodrclidum effet, Prætor confultifsimèinteruenit.Etenimpotuit ,is,quiuoluitfaâ:um,quod religionis conditio-neaftringit,fub conditione faciendi relinquere-Itaenim homines aut facientes admitterentur, aut non facientes deficerentur conditione. Hæc ille. Sanèamp; Papinianus timorempudoremq; hominis iurare nolentis,nô modo excufare, fed amp;laudarcuidetur.I.ilIud.$.i.Deconfi:i.pecu.Mo deftius (inquit) facit, qui refert iufiurandum, quàm quiiurat.Iufi:inianusquoq;nofterait,mul tos quadam fubtili reuerentia etiam uerum iufiurandum præftare non audere.tult.ÿ. penuI.C»

DE C O N D I T I O N I B. 2ór de fide inftrumen. Neque tarnen excufâre omni noauclaudareueliml'uperftitionem hominunij quicüm non intelligant quid iufiurandum uerc fit,uerè etiam iurare nefas effe putant.Sed inter-dum graue turpeque uidetur,abs uiro bono exi-gereiufiurandumjquafiillialioqui fidem nôha béas.Vêtus fuit illud Prætoris ediôtum, f l a m i-

DIALEM IN OMNI I V R I S DI C T I O N Ë MBA ivRARE NON coGAM. Sedid fingulari iure amp;nbsp;quodâpriuilegio coceflum fuifleuidetur hono riFlaminum. Cæterùmolim non uidetur uifa fuiffe omnino turpis conditio iurifiurandi.Cicc ro Verr.j.narratjfuo tempore P. Trebonium te ftamentofuo adfcripfifle,uthæredesiurarentfe turaturos ut ex fua parte non minus qu àm dimi diumperueniret ad proferiptum quendamfra-trem illius. Ait quofdam iuraffe,alios apud Præ-toré Verrem rccufalTe.no quod no tenerentur agt; lioqui iurare, fed quod lex Cornelia uetaret iu-uare proferiptum : proptereaque etiam nar-tat,ijs quiiurarant,ademptamfuiflc bonorum poflefsionem .crat enim turpeamp;illicitum iufiu tandum.Sedfi derehoneftafuilTet,nófuiflet eo tempore remiffum. Nondum enim editum erat Prætoris edifl:um,quo remitti diximus.Sic cum tempore creuit Romana non tarn religio, quàm fuperftitio.Sed de iureiurando latius aliquando uiderimus. Nunc alias quafdam nobiles condi-tiones uideamus,quæetiam remittuntur,nec funt implendæ.Papinianus I.70. Titio centum. ÿ.Titio centu.De codi.cudocet,quoties coditio remittitur,remitti etiä cautioné Mutianâ : pro-ponit hoc exemplum, tit io centvm lego,

SI A* MONVMENTO MEO NOÎi RECEDAT, eamquc cum cautione rcmittiait, per quam ius libertatisinfringitur.Scdindefunüi libertis alio iure nós uti.Lucianus in Nignno ndet teita tores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wxfix/A,cv(if) iivxt oinhxs 'to'is

Tales tarnen ultimas uoluntates, præfertim pa-tronorum, obferuari uolebant RomaniJtaq; amp;nbsp;Modefti nus hanc probat códitioné libertati fer-uoruafcriptajsi monvm ento meo alterniS «ENSIBVS LVCERNAM ACCEKDAMT, ET SO' LENNIA MORTIS p E R A G A M T. 1.44.Mœuia,De manu.tefta.Sed non fuerunt tarnen tam fuperfti tiofi RomanijUthuius ineptæ religionis prætcx tUjUolucrint infringi aliorum hominum libeP tatem.Nam amp;nbsp;idem Papinianus fapicnter refpo dit,ineptas uoluntates defunftorum circafepul turam nouai er e, ueluci utquædam fuperuacua in funus impendantur.l.nj.leruo.^.ult. De leg-!-EtalioIoco,1.5o.hæreditas.$.j.De petit.hærcdi« cum loquiturde conditione monumenti facien di,ait,irainhocferuandam efledefunfti uoliin-tatcm,fi probabilem modum non excedat.Sicu-ti amp;nbsp;Vlpianus hac in re prudenter relpondic,non efle uoluntatem teftatoris fequedamjfi resegrc-diaturiuftam fumptuu rationem. I.i^.at fi quisgt; §.quidergo.De relig.amp;fump.fun. Quo etiamio co ait,non efle faciendum quod homines fnnpli ciores faciunt,quiueftes Scornamenta cum cor poribus,quæ fepeliunt,condunt. Sed amp;nbsp;ediuer-fo,conditiones turpes nec obferuandæiudican* tur,quæ totam fepulturam tollunt. l.z/.quidam in fuo.De condi.inftit. Porro alias conditiones negatiue concepr3s,quæ quia honeftænon ui-dentur,

DE C O N D I T I O N I B. 2ôlt;, dentiir,remittunturjremiira etiam cautione Mu tiana, Pauluscommemoratl. 9. Dccond. inftit. UelutijSl AB HOSTIBVS PATREM SVVM NOK Redemerit: uel, si parkntibvs svis alimenta NON praestiterit: dequib.diéium eftantea. SedilJa maxime Celebris eft, si nom kvpseri's, de qua uariè multis locis tradatur. Nos ordine rem illam totam breuiter comple-ftamunLegem utilem Reip.fobolis fcilicet pro-creandæ caufajatamefle, ut taies conditioncs reijciâtur, eamq; propterea interpretationead-iuuandam efle,aitTerentius lurifconf.l. 6^. hoc iTiodo.ad fi.hoc tit.Huius legis auftorem nominate non'polTumus. Seddignusprofedo crat,cu lus nomen cxtaret.Certè ne pater quidemipfe, quantûuis maxima fit patria poteftas, pofletnô modo tyrannico imperio indicere inuitis fuis fi-lijsfa.cœlibatumded nec alia ratione aut longio-ri procrallinatione impedire eoru nuptias,L qui liberos.De ri tu nupt.nam nec illos, fi cœlibes ui Uere malint, ad coniugium inuitos adigerepof-fet.l.non cogitur. De ritu nupt, Sed ctfi liberta patronoiuraueritfefe no nupturâ;remittiiufiu-randum, refponfum eft. l.adigere. ult. De iurc patro. Quanto igiturmagisremittenda eft illa, quam alius afcripfilfet, conditio non nubendi, præfertim cumRcip.quoque inutilis fit?Neque temerè fadum eft, ut olim fapientes Romani nu prias multis præmijs, cœlibatum quibufdame-tiampœnis affecerint. Sed no fuit perpétua hac inre noftrorumLegumlatorum,eademquefem fier fentétia. Lata quædam olim apud Romanos ex fuit Iulia Mifcella quæ mifellarum uidua-

rum miferatione quadam,mulieribus,quib. ma-riti uiduitatéindixerant, èc aliquid fub hac coii-ditione, sr non nvberent, reliqueranqper-mittebatnihilominusnuberejamp;Iegatumconfe-qui:led hoc intra annum tantum: amp;nbsp;ita demum, Il iuraffentjfe no aliqualibidine,led fobolis tantum procreandte caufa,fecudas rcpetere nuptias. 'Poft annu uerô,ne tali quidem iurifiurandi con-ditione remittebatur ilia conditio non nuben-di. Sed ita demum Jegatum confequebantur, fi cauerent fe non nupturas.Siue QJMutius hoc cafu fuam cautionem locum habere uoluerit, fine alius id adiccerit, (ab hac enim culpa lufti-nianus libérât authorem legis luliæ Mifcellæ) tota ea lex, eiusque ufus,dilplicuit aliquando noftro luftiniano, 1.Î amp;5.C.deind.uidui.toll. Itaqueea plané fublata,uoluitconiugibus liberum eflc,nouum coiugium repetere,amp;indiâam uiduitatem contcmnentes,nonamitterereli0lu Jegatum. Neq; modo cautionem Mutianam hie remitti, remifta conditione non nubendi:fed nc que iurari,liberorum tantum procreandorum caula nuptias repeti. Verum nefcio qui Liftû fir, utfententiam pofteamutaritluftinianus:amp;có-ditionem, quæ uiduitatem indiceret, no clTere-mittendam exiftimarit,nimium profedo indul-gensineptis defundorum uoluntatibus. Qiiafi uero eorum interfit, cœlibesfint an coniuges, qui funtfuperftites. An non audierat illius apiid nobilem Poetam mulierculæ uocem, Scilicet id manes credis curare f :pultos?

Sed quæ rota fuerit luftiniani in hoc genere fententia, latisinrelligi poteftex Nouella eius conftft.

DÉ CONÖITiONIß. Hl tonftit.22.ad fi.ubi pluribus,ut folet, uerbis rern hancperfequitur, amp;qiiam cautionem non nu-bendicxigatjiitfub tali coilditionereliftumle-gatum uidua confequacur, copiolius exponit. Sedueteris faltem legis, conditionem non nu-bendi remittentis, beneficium uirginibus adcnl ptumnó ert: amp;hocius fingularepriiTiis nuptijs ïeliaum ell. Sedcuriaminiquior uiduis eftlu-ftinianus ? An eas putat facilius marito careré poffe? Cur fecundis nuptijs minus fauct’Saltem illudlegisluliæ Mifccllæ beneficium etiamno fiiftuliflet,quo poterant infœlices uiduæ,fi iura-rentjiion libidinis, fed liberorum caufa fe nube-rcjlegatum cum nuptijs confequi. Sed quid con queror? Ea fuit multorum ueterum fine iniqui-tas,fiuefuperrtitio:utiammiraridefinamus Tec tullianumjibro etiam edito,fuæ uxori'uiduita-tem,religionis prætextu,indicere uoluifiTe.Illud longe tolerabilius eft, legem illam, quæ condi-ttonem non nubendi remittit,reijcitque,ctfi ali-oqui,qui'autilis Reip. eft, interpretatione adiu-uetiir,reftringi tarnen, ut fi nonnifi ad aliquod tempus indicacurcœlibatus,uel fi nuptias prohi beanturcum certis tantum perfonis,autcertis quibufdam folum locis,cÔditio admittatur: mo dó nihil fiat in fraudem legis, amp;nbsp;alioqui nuptias plane non impediantur. Ergo hæc conditio ua-* let,Sl LIBERIS IMPVBBRIBVS NOU NVPSERIS, hoc eft,donec ij puberes fuerint.l.fed fi hoc.§.ul-ti.Decond. Tumenimmagis curam liberorum quamuiduitatem iniungi, refponfum cft. Item hæcconditioadmittitur, si titio non uv-PSERiT. nonenim tali conditione uiduitatem 0 0 a iniungi, O i

2ii F R. B A L D y I N I iniungijCum alij cuiiibet fatis commode niulîer nuberepoteft,Caius ctiam rerponditl.lt;ï2.cum i-ta.Dccond. Poftremofilcriptumfit, si romae VEL tali loco non nVpseRIt■ cftilludCjui dcmdurius:fcd turn dem ii ramen reijcitur,cum ea eft mulier,quæalibi nuptias non facilepolTec inuenire: ut fatis appareat,fcriptu id elTe in fraudem legis reijcientis generalem no nubendi con ditioncm.I.ój.hoc modo.Decond. Cæterùm u-bi côditio nôomnino impedit nuptias, fed ad a-liquodtantû tépus,uelcumcertis foinperfonis, uclunoaliquo tantum loco:obferuâdaerit,cum quidem polsit mulier uel alibi,uel alteri nubere fuo tempore. Quod fi nonillilegetur, cui conditio non nubendiafcribitur : poterit quoquead-mittiiueluti,Lego Titiocentum,fi Sempronia non nubat.i.auia.ÿ.Mutianam.De cond.nifi forte in fraudem legis appareathoc ita fcriptû eflc ad impediendas nihilominus nuptias; ut fi fcri-ptum fuerit,Lego tibicétum,fi filiatuanonnu-bâtd.hæres meus.$.ult. De cond. Nam facile pater multacominifcipoteft,ut filiçnuptias inter-turbetamp;impediat. Quid fi conditio indicat nuptias? Certèhoneftaefl:,amp; Reip. utilis. Nonpo-tcft quidem uel pater ipfe,inuitos filios, quibus magis placet cœlibatus,adigere ad coniugium. Sed propofito præmio fine emolumento,tan-quamillecebrainuitare aliqué ad nuptias licet. Cæterùm pœnædamnique metu non ité aflrin-giconnubiapolTunt. Iraque fi pœnæ nomine ita legauerOjSi haeres mevs vxorem non dv CAT,Uel,NISI DVCAT,DATO TITIO CENTVM: ell: legatum pœnæ nomine relidum,fed inhone-

DE C O N D I T I O N I B. îij ftcitarelinquitunnequeauttalispœna commit titur, aut legatum debetur, etfi non duxerit u-xorem hæres. Dixit aliquando PauJusûnhone-ftum effe uifunijuinculo pœnæ matrimonia ob-ftnngijfiue futura, fine iam contraâa.l. 134. Ti-tia,Dc uerb.obl. Sed propius ad noftrum accedit propofitû,quod Papinianus lyo-Titio cëtum. $. ’•Decond.rcfponditjfi Titio centum relifta fint. Si maeviam vxorem dvcat, conditionem nonremitti.Cæterùm fi pecuniam promifero, s t Maeviam non dvcAM,nullam eflepoffeaûio Hem contra me. Aliud enim eflc,eligendi matri-monij libertatem, pœnæ metu auferri: aliud, ad Hiatrimonium certa lege inuitari. Illud itaque inhoneftum amp;turpe eft: hoc uero eft licitum amp;nbsp;’^eceptum,fi modo alioqui prçfcripta nuptiarum Epecies non fit inhonefta.Reftè itaque Caius 1. ^icum ita.De cond.cum italegatum mulieri effet,fi Titio nupferitjfi quidem ( inquit ) honefte Titio pofsit nubere,dubium non erit, quin nifî parueritconditioni,excludatur à legato. Poftre môhîc annotate debcmus,conditionem inRitu-tionis captatoriam,iudic3ri turpem, fed cfficere tarnen inftitutionem inutilem. Inftitutionem captatoriam elle, cuius conditione confertur adfecretum alienæ uoluntatis, amp;nbsp;quidem in futurum concipiturmeiutbo. va TV ME EX PARTE HAEREDEM INSTITVES, uel, SI TV ME IN-STiTVEs,EGo TE IN S T1T V o: eamquc iui-probari,refpofum eft 1.70- 7‘« 8t. §. ult.

SVpcreft ut de conditionibus expicndis agan mus.Sed quia quædam funt,quæ non remit tuntur quidern,habentur tarnen proexpletis, priulquam reuera impletç fint:de ijs prius uidea mus.Eius generis funt,quæ in nô faciendo funt conceptç. luiianus 1.4.$;.ult.Dc condi.infti.ait, cpm quiitainftitutus elt, SI servvm haeredi TARivM NON manvmiserit: cauentemcohç redijimplere conditionem.Hçc cautio Mutiana appelJaturj qubd eius auftor fuerit Qr Mutius ScæuoJalurifcon.nobiJifs.quiquidem amp;nbsp;patris fui P. Mutij, amp;iui auunculi P. Licinij Crafsi Aîutianiprudentiam fummam nôimitatusmo dó eft,fed amp;nbsp;logé etiam fuperanit.ut que de Mu tio in Pandeftis pafsim occurrût, meminerimus ad huncnoftrum Q:_Mutiumreferre.Certè eum inuenifte cautionem eâ de qua nunc agitur, ipfc quoque luftinianus teftis eft infua Conftitiit, Nou.22.ad fi. Videbatjteftamentisjinftitutioni-bushæreduîTi,amp;Icgatis,p]erunqueafcribicon-ditionesnegatiuèconceptas,SI non feceris: quas exifterCjamp;impletas efle,ante mortem eius cui afcribebantur,certum efle non poterat. Tan diuueroteftamcntapendere,uel iegatorumprç ftationem diiîérri,durum eflcuidebatur. Vtica-quehuic incommodo occurrcret,cautionem,eu ius ufum probauitpop.Rom.introduxit, ut qui cauiirctlcicnonfafturumjftatimconfequerctur quodreJidlum erat,perindeatqueüiam certum fuifl'etjid eum non fecifl'e. Commendat utiJitatê .hüiiis cautionis VJpianus.Sed ipfafefefatis corn mendar. Et quid tandem ajioquifutufumerat,

DE CONDITIONIB. 2»^ legato fub tali coditione ufufruâu?Inutile effet hoc légat um, fi ad j egatarij ufqu e m orté, qua ex-tingueretur,differatur.Sedhuic remedium Mu-tianæcautionisfuccurritjUt inquit Papinianus hzS.htçresmeus.ÿ.quamuis.hoctit. Ac placuit quidem tam ualde Romanis ulus cautionis Mu tianæjUt etiam ad eius exemplum quædam aliæ non difsimiles cautiones introduâæ fint. Si fit aliquidrelidum fub modo,exigi cautionemjne-quelegatum aliter præftari,paulo poft tempora Mutijrefpódit Trebatius,l.quib.diebus.§.ul.De côd.Sedamp;cumitalegatumeffet,uaeres mevs titio fvndvm dato: et si evm titivs alienaverit, evndem seio. dato: Vlpia-nus refpôdit, oneratû effe hæredé amp;nbsp;puro amp;nbsp;côgt; ditionali legato. Doliuerb exceptionepropofita pofsefibi ^fpicere, utcaueat Titius fefcfundû non alienaturû.l.fi quis ita legauerit.ÿ.fi qs ita le gauerit.De adim.lega. Nâamp; fub ea coditione ui detureilegatus:cûlit exprefsim fub côtraria coditione ademptus. Porro quç cautio Mutiana fç pius appellaturffnterdum etiam Satifdatio uoca tur.Lhoc genus.amp;l.cum fub hac.Decond. Quæ uoxfignihcat fideiufforeshîceffcdandos. Nam fatifdationis ea fignificatio eft.l.i. Qui fatifd.cog.

Cæterùm luftinianus Nouella fuaconftitu.zi. diligentiushancremdiftinguit, Sefignificat in-terdum iuratoriam cautioné hic fufficere, inter-dum hypothecariam,interdum etiam fideiuffo-riamrequiri.Sedcui præftâdahæc Mutiana eau tio eft? Iulianus 1.65.feruo,$.fi teftator. Ad Treb. generaliter refpondit, his praeftari, quorum in-tereft,Caius Lis cui.De condj.paulo apertius air, 004 ci

ei caueri, ad queni Iure Ciuili déficiente condi-tione,hoc legatum ea ue hæreditas pertinere po teft.Si fit hæres inftitutus fub condicione non fa ciendijcaucbit fuocohæredi : uelfi cohæredem non habet,ijs qui ab inteftato uenirent : nifi tale faâum fit,cui fatis obftetipfaaditio hæreditatis. I-7.Dec0d.Si fitrcliûûJegatu,cauebit]cgatarius hæredi. Sedfires eadéalterilegata-.fit fubcotra-ria códitionenufta tamé adhuc caufa eft, cur hæres caueri fibi pqftulet.l.cum fub hac.].Titiofun dus.De cond. Na amp;nbsp;fieri adhuc potefi,ut hæredi res illaacquiratur, népe fifecûdus ille legatarius moreretur antequa coditio exiftcrct: Si. femper hæredis interelle uidetur, qui illi fecfido legara-rio dare iufiTus eft exiftéte côditionc. Sanè fi cau-tio(inquit Papinianus ) medio tépore defecerit, quæ foJicitè fuerat exafta,hæres de fuo nihil pre Habit; fed qa nihil ei poteft obijci, aftiones tan tu fuas cedet.d i. Titiofundus. lâuerófiquçratur, quid cotineatMutianacautio: Labeo ait, eacó-mifia,ucl fundûjuel quati eates eft, reftitui. 1, eu fub hac.De c5d. Apertius Papinianus refpôdit,Sc rei Si fruftufiomniu fimulrcftituédorû nomine caueri. 1.hæres meus. $.qui poft.hoc tit.I.cum filins.$.qui Mutianâ.De leg.z. Sed diligentius to-tam hancrem diftinguit luftinianus Nou. Con-ftit.22. Porto præcipua nue quæftio eft, quando ■uel admittatur uel exigatur hçc cautio. Vlpianus ait,eius utilitatem confifterein conditionibus, quæ in non faciendo conceptæ funt. l./.hoctit. PapinianuSjin conditionibus quæ morte Icgata riorum finiuntur.d.1. Titio fundus.lulianus,in conditionibus, quæ nifi fine uitæ, cxplcri non poffunt.

DE COND I T IO NIB. îtZ poflïintjd.l.feruo.^.fi teftator.Iuftinianus autem aitMutiû hanc cautions excogitaffeScintrodu, xiffe fie TW nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ziwÀiz^flf.Hçc priufquam

excutiamusdllud in primis dicendum eft, prohi bitionem effe debere nec iniquam, nec inhone-ftam,ncciureimprobatam. Nam ubiremittitur conditio tanquam turpisjCautionem quoque re niitti conftat.l. Titio centum.^.a.hoc tit.Deinde fi 115agatur de fafto eius cuiitarelinquiturjCer-tutn elljcum non cauere.Si fit pœnæ nomine ita reliftum,si id non feceris haereSjDato titio cemtvm; committeturconditio,amp; lega tumpræftabitur,cum hæres facerepotuit, lt;^n5 fecit,prçfertim fi interpellatus fit.l.fi pœnû.Quâ dodieslcg.ced.l.itaftipulatus.Deuerb.obli.Sed amp;nbsp;in legato libertatis hoc fingulare eft,ut fireli-ftaferuofitjSi in capitolivm non ascen tgt;ERi T, talem conditionem ita accipiamus, atq; fi diftu effet, s I cvm primvm potverit, in Capitolivm non ascbnderit, utfi faculta te dataafcedendi in Capitolium,abftinuerit fer-nus,adlibertatem quafi impleta conditione fta-tim perueniatmifi fi apparent aliud uoluiffe tefta torem.l.libertas.$.i.amp;l.ulti.De manu.teftamen. Porro fatis inte’ligi etiam potcrt,códitiones effe debere arbitrarias fiue promifcuas,no aut fortui-tas,ut cautio Mutianalocû habeat.Quid enim ca ueremus,firesinpoteftate noftranoneft, amp;ubi uelinuitis nobis poteft aut dcficere,aut exiftcre? Deniq;inijs folis,quas alioqui legatario, cui a-feriptæ funt, uiuo, certu effe no pofsit, expletas effe.Itaque amp;nbsp;cum ita feriptum effet, lego m v-tlBRI CENTVMjEI a' MARITO SVO NON DI-

St8 FR. BA LD VI NI scesserit: refpondit Papinianus, Mutianam cautionem iió habere Iocû,quia morte uiri conditio pol'sit exifterejuiua nempe adhuc ipfa mu-liere.l.pater Seuerinam.^.focrus.De cond. Cæte-rtim pietatiscaufafuafitjUt nonidemrefponde-retjCumitafcriptumefletjLEGo mvlieri ceh TVMjSl a' FILIIS SVIS NON DISCESSBRIT. Imo uero ait,l.cum taie.illo tit.difplicuiffe fente tiam eorum qui negabant,mulicrcm reûèhîcca uere,quafi mortuisliberislegati conditiopoffet exiliere: amp;nbsp;humanifsime contendit, non effe uo to matris opponendam tarn omninofam nonin terponendæ cautionis interpretationé. fie enim is locus legcndus eft. Significat itaque Papinia-nusj matri, cuius pium amp;nbsp;naturale uotum eft, liberos fibi etiafuperftites elfe, nonelfejficaue rehïcuclitjobijciendam triftemillam noninter-ponendæ cautionis rationem, quód filijs ipfa fu pereflcpofsit,amp;illi ante decedere. Na neqjtam malum omen admittit piæ matris cogitatio.Ca-uebititaquehic mater, quafi ccrtiim effet filios füperftitcs fore,amp; præftita cautione ftatim lega turn confequetur. Mutianam cautionem in con ditionibusftipulationum atque contraâuû no temerè locum habere,indicat Iuftinianus,cum docet,cum ftipulatus fum,dari,Si in Capitolium non afcendero,perinde effe atque fi ftipulatus ef fem,cummoriar.$,fi quisita.De ueib.oblig, Neque certè noufi cft,ftipulationes ftriftius acci pi.ncq;tam eft fauorabilis earu exeeutio, quàm nltimarum uoluntatum. Sanèfi effet ufusfr.fti-pulatio ita concepta,dicemus locum effe Mutia nççautionj;quiaalioquiinutiiis effet ftipulatio,

amp; ubilub modo aliquid debetur fiue extefta-nientOjfiue etia ex côtraftujcautio femper habet locum.l.infuIam.ÿ.ult.Locat.Illudpoftremb cir ca Mutianam eautionem notandumeft,quod Papinianusaitjeam locum non habercjfi per alia conditionemaftiolegati differri pofsit.l.auia.$. Mutiana.De cond.Finge duplicem elle conditio ïieiUjakeram faciendijalterâ non faciendi. Velu tijLegotibicentû,si illvd feceris, et ali (iviD ALivD NON FECERIs:hîcccttèuihil^dcf cauerc te nonfafturum, nifi etiâ feceris quod facereiuffuscs.Namnequealioqui impletadici polTettotahæccôditio.Quodquidemamp;ad pro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igt;

TNtraftatudeconditionibus explendis jCum multæ amp;nbsp;graues fint quæftiones, tum ue-rd illaquç nobilifsima eft,in primis occurrit. An tôditio fcindi pofsit,aut diuidi:amp; an aliquid pro fit,pro parte earn implcri. Quæ quidem quæftio Multosamp;illuftres Iuris Ciuilis locos attingit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Il

minus uariam quàm utilem continet di-Iputationem.Iuftinianus unam aliquam in hoc genere fpeciem comemorat,de qua apud Vlpia-num dubitabatur.l.pen.C.de cond.infer.Sed plu tes aliæ occurrent dubitationes,fi totum hûc locum euoluamus.Nam amp;hucpertinetnobilis il ladifputatiodeftipulationepœnali. An in foli-dum cômittatur,fiquidpro parte nôdetur,aut non fiat,aut etiam contra id quod conuenit fiat.

Cogorautem præfari,in hoc genere, fubtilitaté Iuris Ciuilis aliquâdo uifam ene afperioré, amp;nbsp;ab

ipfo quoque Prætorc nonunquä ex fquo amp;nbsp;bo-nofuiflepioptereatempcratairijatqueilliusue-lutirigorem benigne relaxatum. I. fi feruus. $. i. Si quis cau. 1.2. $. contra autem. De uerb.obli-gat.Atque hoefortafsis exemplo Romani quo que Pôtifices aufi funt aliquid in hoc genereco-tra lus Ciuile remittere» arque indulgere debito ribus:amp; creditorum,præferrim eorum quorum maior amp;nbsp;æquitas amp;nbsp;moderatio amp;liberalitas effe debere uidebaturjus fummum infringere.Nam Pont-Innocentiusj. Spoletanoepifcopo referi-pGt,cap.fuam.Depœnis.non deberecum,quia ad diem non perfoîuiflettotam pecuniam debitor, totampœnam ,quæ integra commiflà erat, exigere.Equidemfateorhanc duritiem antiftiti bus Ecclefiarum indignam efle, ncque inuitus patior hoc ijs frenum inijci.Sediurisaiioqui Ci-uilis perpetuam rationemea res non infringit. Illud initie» finelongioridiftindionc inuniuer-fumdicipotelKcum unus aliquis una aliquam rem,uni alicui uel etiam pluribus dare debet,to-tumdarc debere, ut talem dandi conditionem expJeat.'nequeprodcffe,partem dcdifre:quiacô-ditio indiuila fit, neque impleta dicatur, nifi in folidum expiera fit.Efi quidem obligatio dandç quantitatis diuidua, ut fi pro parte l'olutum fit, pro parte cotingatliberatio.Sed fi hoc agitur,ut conditio impléatur, nihil prodeft partem dare. Nam amp;nbsp;tacite hoc aótum elfe uideturjUt tum in-diuifa fitfolutio.Vbifimplexeft obligatio dan-dæ quantitatisgt;etfi fortafle partem recipere inui tus creditor non cogeretur,tamen fi recipiat, eo ipfo foluentem libérât pro ca parte. At fi qui fol-

DE CONDITIONIB. 22» vit,aliud prætcrca captaret;talis folutio partis ci nonprodeflet.Vfuræ debenturfub conditione, SI SORS NON soLVATVR. Adearum uel lt;;ur-fum fiftendum,uel modum iniminuendum, no proderitpartem fortis folui{re.l.tutor.j. Lucius, De ufur.PignorisIibcratio habet fuam conditio nem.Siitaque deeoluendo agatur,inutilis eft ïolutiopartis.l.t.C.deluit.pign. Idem, fi agâtur deimpedienda lege commilforia: uel denique de euitandapœna quæ promifia fit,si decem non dentv R.Nam amp;nbsp;fi pars data fir,nihilomi-nuspœnainfolidum committetur.l.0.ulti. De uerb.obli.Sicuti amp;nbsp;cumfpecies una aliqua certa dandaerat.Itaquccumita conuenifletjSi fvn-ßVM illVM non DEDERIS, DABIS CENTVM.? tefponfum eft,mfitotus fundus detur,pœnam in lolidum committimec prodelTe partem fundi dare, ceflante una.1.85.111 cxecutionc.ÿ.pen. De «erb.obl.Eft quidc obligatio dandæ fpeciei non minus diuidua, q obligatio dadæ quâtitatis.l.p. fi ftipuIatus.$.t.De folu. Sed côditionis ratio,tan quam tacitauolûtas,reddit folutionéindiuifam.

Obligatio generis,ueluti dandi hominis, eft quidem natura diuidua. Sed etfi conditio nulla infit,tarnen folutio eritindiuifa. Hoc enim tacite aélu elfe alia ratio fuadet, ncmpenepartes in-diiierfis fpeciebus foluantur. 1.2. De uerb.oblig, fcd.l.fiftipulatus. §.i. Idcmque amp;fi fit ftipula-tiodifiunftiuaduarum Ipecierum. Qiiodaliolo copluribus uerbis explicabitur. Illudnunc te-neamus,conditionemnonfcindi,nequepropar tcrcfteimpleri,nequidemfi depœna euitanda agatur.Quod quidem multo etiam magis dicen dum

dum eft,fi de legato confequeudo agatur. laboîe nusl.5Ç.cui fundus.De cond.amp;dem.Cui(in-quit)fundus legatus eft, si dbcem dederit: partem fundi confequi non poteft, nifi totam pe cuniam numcrauerit.Neqj uero ius hoc tam ftri ûum eft,tamque perpetuum,quinaliquando ex: caufa aliud ftatuatur.Sedilludquoq0usfingula re in fuo generc perpetuum eft.Paul us ait,lcindi ius dandi,fi is cui legatum eft, non poteft totuin fibireliéfumcapere.l.^j.Plautius. Decond.amp;de mon.Nam uerius elfe, partem eu m præftare degt; bere;partemillos,quiauferuntab eo quodplus reliô:umeft,quàmà legeconceditur.Idque alio rurfuslocorepetitueft.Ei (inquit) qui nonam plius parte poterat capere,legatus eft fundus, si DECEM DEDISSET HAEREDi.nontotamfuni-mam dare is debet, ut partem fundi habcat,fed partem duntaxat pro rata,qua legatum cófcqui-tur.l.ao.ei qui.De donat.cau.mor. Nempe, con-ditionis onus metiri oportet ex emolumentogt; cui adijcitun Neque enim teftator hæc difiungi uoluit. Quinimo quod coditionis implédæ eau fa hïc dabitur,augebic petitionem partis, quam legatarius capere poteft. Nam præter id quod le gec3perepoteft,capietquätum dédit: hoc enim ex tertamento capere uel acquirere non uidebi-tur,cum tantudem dederit eius caufa. jpptereaq; non imputabitiir in partem, quam lege capere poteft. Qriod quidem eleganterrefert Terentius lurifcon.à luliano traditum efle.l.di.fed fi hoc.f* t.De condit.amp; demon.Sed amp;nbsp;cum pars rei legatç nfucapta eiret,dubitare fe dixit Paulus, an in fo-' lidum conditioni paredum fit. Sed pofte dici ex:

DE C O N D I TI O N I B. 23J /cntentia tcftatorisuion nifi pro parte parédum. 1.4.4,.quihæredi.$. fi pars. Decond. Aequume-nimefi,quanto minus confequitur legatarius, tantoetiam minus cum pnæftarejUt imminuto emolumcnto Icgati,imminuatur SiC eius condi-tionis onus.Sicuü cum hæres rogatus tibi refti-tucre,si TiTio CENTVM DEDERIS, beneficio legis Falcidiæ utatur,ut i n reftituendo aliquid ti 15idetrahat:refponfumeft,noeireiniquum, qua to minus is tibi prærtai;jtâto te minus Titio pfta re.d.l.Plautius.$.ult. Omitto quod libertatis fa-iJore Paulus 1.4.$.ité fi.De ftatulib.ait receptû efi-le,ut fi feruus decem dare hæredi iulTus fuerit,amp;: liberefle, hæres etiam perpartes acciperecoga-tiir. Reueraenim talis folutio partis non multu iitilis eft.Non enim libertatem feruus confequc tut,nia totum dederit : neque côditio libertatis uidetur ullo modo expleta, nifi fi in foiidum im pletafit, quia fa'tem iplalibertas fit indiuifa.l.j* ^■4'Deftatulib.Quod amp;annotauiad xii.Tab.c. Sî'lllud hic prætermittendû non eft, Si per lega tariuninô ftet, fèdpcralium,quo minus totum conditioncm totam cxpleat,ut quia alter ®xhis,quibusdandumerat,decefsit antcquam mora legatarius eflct: benigna intcrpretatio-n?^®lporifumeire,partemdimidiamalterifuper Ibti dantemlegatarium,pofle partem reilegatæ tonfequi.i.pepjjeço^ji nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quidigiruc

. “Qtiijan quod duobus dâdum cft,tam eft om-Kjnodandum.ut conditio expleatur, quàm fi u-daiidum ciïct? Certè Iuliani apertum refpon-uni eft l,2j,qui duobus.De condit. Qui duobus

dum fibihabcre:ueriuseft, utconditionem fein dere non pofsitjUe etiam legatum feindarur. Igi tur quamuis alteri quinque dederit, nullam par tem fundi uindicabit,nilî alteri quoq;adeöti hæ reditacéreliquaquinq;numer3rit:aut illo omit téte hçredi täte,ei q folus adierit h^reditaté, tota decé dederit. Singulis quidéinhaefpecie hære-dib.nó nifi parte, hoc eft, q uinq; dare legatarius iiilTuselhamp;cu uni quinq;foluit, totuquodilli dare debet,foluit.Sed tarnen nifi fi unique dede rit,nihil hie egifteuidetur. Adeo indiuifa eft con ditio,quæ uni alicui afcripta eft.Sed amp;nbsp;licet diui datur quæ duobus afcripta eft, tamé inter unius, cui primùm afcripta erat,hæredes,fifortèadcos tranfeatconditio, utaliquando tranfit,indiuifa maner.Iabolenus l.cui fundus. De cond. poftea-quam tradidiftet, eum cui fundus legaruseft,si D B c E M DEDERIT, nihil confequi,nih totam pe-cuniam numeraucrit: quamuis difsimilemelfe caulam fateatur,cum duobus eadem res fub tali conditionelegata eft;adiecit,In eo quod unifub conditionelegatumeft,fcindiexaccidentecon-ditioncmnondcbere;amp;omnem numerum eo-rum qui in locum eins fubftiruuntur, pro fingu lari perfona habendum efle.Scd amp;nbsp;Pomponius 1. ^.ÿ.ult.De uerb.oblig.Si (inquit) fortempromi feris,amp;,fi ea foluta non eflet, pœnam : etiamfi u-nus ex hæredibus tuis portionem fuam ex forte folucrit: nihilominus poena comittetur, donee portio cohæredis foluatur.Deniqueait Paulus l.hæredes.ÿ.idem.Fami.ercifcun.Quamuis obligatio quantitatis diuidatur inter hæredes per le gem XII. Tabu.fi tarnen à teftatorefubpoenapro

DE CON DI TI O NIB. 2î; miflafit, nihilum prodeftad pœnam euitandam folucre fuam partem.Et notæ fun t illç ab eodcm Paulo traditæ regulæ,1.2.$.ex his.De uerb.obl J. 2$.incertam.De Præt.ftipul. Ex perfona hæredû conditionem obligarionis non immutari. Item, PolTe dici ex perfonâhæredum promiflbris non polie defcendentcm à dcfunfto obligationem, diuerfam conditionem cniufquefacere. Ergo ex perfona hæredum noil modo natura aut principalis qualitas obligationis non immutatur, fed necipfaratioimplendæconditionis. Nam indi-üifamanetinhæredibuSjUtin eocuiprimùm u-ni aicripta erac,fiueagatur dere aliqua cofequen Qa,fiue etiam depœna euitanda. Siquidemôc hanc in folidum commit« collât, fi uel unus hæ res pro fua portione conditionem non impleue-fit.Quid igitur dicemus, quod idem Paulus 1.4. §.Cato. De uerb. oblig. refcrt, Catonem dixilTe, ubifaftumdiuiduumeftjueluti rat vu habe-■te ,unum promifforis hæredcm, non parentem condicioni ftipulationis, hoceft,contra quàm promiffumfitjaliquid facientem,pro portione fuafoIuRipœnamcommittere?Certè fipromif» foripfe uel pro parte tantum contra feciffetjta-nienin folidum pœnam committeret, quia ue-rum fit condition! non paruilfe. Ergo idem dici debet,etfi unus ex cius hæredibus contra feceric pro fua parte: ut propterea conditio pœnalis ftipulationis commiflaintelligatur,amp;pœna in folidum commîttatur.Vulgb cum Catonis fenten tiam defenders uolunt, aiunt, eum loqui de fa-fto,Legesautem,quæuno hærede ceflante do-cent pœnam in folidum commit«,loqui deda-O n tione.

aîlt;; FR. B A L D V I N I tione.Etdifcriminis rationem elle, quôdhæres pro parte quoq; fui coliæredis dare pofsinat non item faccre.ltaqueillic pofleuni impurari,nifî fi totumdetdiîc uero nôitem.Sed inane amp;uanum eflehoc, quodcoinminilcuntur, dilcrimen,ipfe Poinponiusdiferrè oftendit, qui non minus de fado quàm de datione loquitur. Si. pofteaquam docuitpœnam in folidum committi, fi uel unus hæres fuam partem ex forte non foluerit:adi/cit, idem elledicendum depœnacompromifib adic-üa,(î hæres unusparuerirfententiæ,aJternôpa-ruerit.l.ç.ÿ.uJt.De uerb.obL Deinde quis non ui detjamp;muitaeflequæ alius pro aiio facere facile polsit, amp;iremmulta quæpro alio alius dare no pofsit? Quid enim fiagatur decerta Ipecie dan-da?Nos ad defendendum Catonem, illudpro-babilius dici poüe arbitramurj eum loqui de fti' pulationcplurib. perfonisu’nterquasdiuifa in-telligarur,aferipta:nempe deil]3,sP0NDES rt haeredem'œve rvvM ratvm habitvrvm,eT SI CONTRA FIATjCENTVM NOMINE POENÂE? Vthîclocumhabc3f,quod nunc dicendumcft, enumeratione plurium perfonarum conditio^ nemi/s afcriptamfcindiatquediuidi,utàfingii-lispro fudpartereâè impleatur. labolenus aitl.

quisrernum.$.ult.Decond.8i. dem.Duobus eademressr haeredi centvm dédissent le gataeü. Si alter exhis quinquagintadederit,paf temjegati confequetur. Idpaulopoft idem la-holenuslatius explicatyl.^^ cui fundus. Decôd. Cumenim doceretconditionem uni aferiptatn, neineius quidemhæredibiis feindi,adiecit, dif-iimilem effe caufam, cum duobus eadem res fiib candi-

DE CONDITIONIB. 22?* tonditione legacaeft. Inhac enimquæftione fta timàtellamento,quoplunbus conditio appo-fitaelt, diuifam quoquein fingulasperfonasui«i deripolTc:amp;idcofingulos profila parte amp;nbsp;con-dirioni parère,amp;legatû caperepoffe. Nâquam-uisfummauniuerfçconditionis fitafcripta,enii nieracione tarnen perfonariim pofle uideri efla diuifam. Sed amp;nbsp;cum fundus legatus ira quibuf-dam effet, fi pecuniam certam infunus impen-fâsque corporis in aliam regionem perferédi de-diffent:amp; quæreretur,num nifi uterquedederir, neutrifitlegacum,necpofsitnifi per utrumque conditio expleri?refponditPomponius:Nos hu manius hocinterpretarifolemus, ut cum duob. fundus legatus fit, fi decem dediffent: amp;nbsp;altert dando partem,legatum quoqfdebeatur.l.pen.ÿ. i.De coud. Atque hæc quidem reélè dici dubiuni noneft,nonfolumcum agitur de legato confe-qucndojfed multo ctiam magis fi de pcena eui-tanda.Sed confiât,conditionem promifl'ori e-^ jusque hæredibus nominatim afcriptamperin-deaccipi,atque fi pluribus principalib. promif-foribus afcripta effet, ut utrobique inter eos diui faintelligatur.uelutiinhacftipulatione te hab K.EDEm'q.VE TVVM RATVM H a B I T VRVMjET, s t coktra fiatjCentvm dari. Cumhæredcm hïcdicimus,perindceftacfi fingulos hæredesdi ceremus.l.i58.in ufu.De ucrb.fign.Ac Cato quidem cum tradit,uno hærede cStrà faciente, non nifi pro eius parte pœnam committi: fatis enitn effc,alios pro fua parte conditionem impleuiffe, hoceft,ratumhabuiffe, utpro eorum parte non Committaturpoenamoncxprimitplenam amp;in-p p a tegram

21S FR. B A L D VI N I tegramiUam ftipulationis formulam, quæhæ-redum nominatim meminerit; fed compendio quodam fermonis tantum proponit impel fona-Icmftipulatioriem rAtvm habeki, Verùm nihil id obefl'e, quiftinteJJigatur explicata ilia fti-puJatioitajUtdixijCocepta, latis intelJigunt qui in fcrmonelurifconfultorum uerfati flint: amp;nbsp;eo ipfoJoco Paulus, amp;iterum alio non obfcurcid cxprimit.l.4,4.inter.ÿ.fi quis ftipulatus.Fami.er-cifc. Quid igitur? Si hæredum nulla mentio fafta effet,inter eos non diuideretur conditio,ur anteadidum eftrquianihilominus omnisnume rus eorum qui in locum unius fubftituutur, pro lîngulariperfonahabenduseft, ut inquit labo-Jenus, d. 1. cui fundus, ad fin. Sedfi nominatim amp;nbsp;ueluti etiam principaliter fada eorum mentio ht.-diuideturinter eos conditio,cius'ue implen-dæ ratio:ficuti in ter plures lega tarios, quibus a-fcripta eftjfcinditur. Vnde cum conueniflet, TE haeredem'ûve tvvm annvos centvm AVREOS CERTO DIE SOLVTVRVM,ET NISf ffA factvm solvtvmve esset, tvnc eo am-PLIVS, POENAE NOMINE, CENTVM DARIirC-fponfum àprudentilsimis caufidicis elTememi-nijConditionem fcindi:utfi unus hæres pro fui parte folueritfuodie,pro eius parte pcena non committaturtled tantum pro alterius, qui non foluerit.Nequefanedubitarem eins etiam fen-tenti.æpatronum ciere Caronem. Porro ne quis difcrimen ilJud ualde effe in foies exillimet, cum Jabolenusait, conditioncm duobus quidema-fcriptam intereos fcindi,non etiam inter duos hæredes unius, cui tantum afcripta fuerat: adp-

DE CON DI TI ON IB. 225» ciam amp;aliudnon omnino difsimile. Damna-uerat teftator hæredem fuum,Ticio amp;nbsp;Mæuio a-grum quendam uenderecerco precio. Cum Ti-tius emcre nolletjMæuius aurcm uellet:refpon-ditSc^uola, MæuiumpoHe dimidiam agri partem emere,amp;caiKionem euidionis proea por-tioneprçftari.I.4t.uxorem.§.agri.Deleg.3.Atqui cumisquifundum ea lege emerat,ut loluta pecunia traderetur ei poflefsio, duobus hæredibus reliais decefsüTetmondubitauit labolenus La-beonem fecutus refpondere,non pofie unum, fi partemfoluat,exempto agcre; quoniam ira coii tradum æs alienum diuidi non pofsit. 1. fiftulas. §qui fundum.Decontr.empt. HÎC ergo folutio, quaein emptore fuitjn eins quoque hæredibus i indiuifamanet, neq;cius conditio immutatur. ' nbsp;nbsp;At fi duob. afcripta fuilTct, facile diuidi inter eos

poffet.Sednequeillud hoc loco prætermitten-dum eft, fl duorum feruo legatum fit fub condi-tionedandi,quofdam olim exiftimalfejiion pof-fe per partes cSditioni pareri, fed femel dandani pecuniam. Sed Paulum contra putalfe,!. 45. qui hæredi.§,qui duorum.De cond. Excuius fenten tia perinde res accipietur, ac fi non uni feruo,fed pluribus eius do minis conditio elTet afcripta. NamScferuus communis uicem duorum fuo-tum dominorum fuftinere dicitur.l.t.§.commu-nis.Deftipu.fer. Iraq-,conditioilli afcriptadiui detur,perinde atque fi eius dominis pluribus effet alcripta. Sanefiindiuiduum aliquod faftum fit in conditione pluribus afcripta, confiât tunc I cam no fcindi inter eos.Et quemadmodum cum res quæ danda cfi,diuidua eft, tarnen fi conditio pp 5 indi-

ajo FR. BALDVINI indiuifäfitj ut quia uni afcriptaeft, fruftraquod ad cam atcinet,pro parte datur: lie ediuerfo,licet diuifa pofsit efle ratio conditionis,ut quia pluri-bus fitafcriptarfi tarnen, quod in ca uerlatur,in-diuiduum eft,ilia quoqj pro indiuifa habebitur. Sed queritur,anfaltem3bunoeorum quibusagt; fcripta eft,refte in folidum impleatur?Certe fia-gatnr de euiranda pœna ftipulationi faciendi ap-pofira: facHèadmittimus earn non comitti, fi u-iius in folidum f4cerit,amp;eiiis eciam faéto alios li b'erari. Velutiliaplurib.ftipulatus firn domum ædificarijamp;nili ædificaretur, centum dari: utpœ na euitetur, unum in folidum fecifle fatis exit. Nam nequeftipulatoris intereftjnequealiorum ceftatio illi nocet,neque æqutim eft rem eum fimul amp;nbsp;pœnam confequi. Sed fi ageretur de aliquo emolumenro,conditione , quæ pluribus afcripta fit, impleta, confequendo : diffi-cilius adinirtimusjunius faóto alijs cefiantibus jjlud acquiri:cum uix admittamus, illi, qui in folidum fccit, quafi conditione refte cxpleta, totum hoc tribui.Tales conditiones, st mo-NVHENTV.M FECERIMT, plufibuS ptOpofitaS, non polTc nifi in omnibus fimul perfonis exi-ftere,aitPomponius l.penul.Decondit. amp;nbsp;dem. Sed Inc tarnen præcipuam elfe uoluntatis quæ-/l:ionem,exeiusqueconielt;ftura rem hanctotam pendêre,eleganter Vlpianus oftéditl.tj.fiitafue rit.De manu.teft.Sanè luftinianus cum dixilfet, apud Vlpianum olimdubitatum fuifle.fi plures perfonæ unam tonditionem implerefuerintiuf læjUtrum omnes fimul eandem facere debeant, gt;n finguji (^uafi foii impiété cam compellantur:

DE CONDITIO N IB. 23t iitillud dehniat,teilatur fibi uideri, qui fuam pac temreliftiemolumcticonfequi uolüt,conditio-nemtotäeosimplercdebere.l.pen.C.dvJcod.in-fert.Dixi q breuifsime potui,de cSditionc pluri-busafcripta,ut firei alioquidiiiidue fit,inter eos fciiidiamp;diuidi,ut^ parte impleatur,pofsit.Nüc illud addendu eft,fi eSditio pluriü reru fit, feindi quoq; polie. Sic cnim duob.modis fit, ut licet u-na effe uideatur folaq;c5di tio ,quia uel una fit res Uel unaor3tio:tamépindeiudicemus,ac fi plure» eSditiones fint.Nempc,cü plures perfone expref fæfunt,quæ diuiduum aliquidfacere uel dare iuiræfuntgt;licetcademresfit:uelcum plures res fiimmæ'üe expreflae funt,licet una fit oratio. Su pereft igitur, ut hoc pofterius nuc adijciamus,ac quebreuiter explicemus. Acinprimis quideni nuncillamihi occurrit nobilis quærtio,quam Paulus tradat l.Seia.De ufur. Ego, fi poflum,fa» miliarius explicabo hypothefim. Accepi abs te centum fnutuó,promifiq;ufurasfetnilTes:8cnifi cas( quae erant menftruæ ) lua die foluero,cente fimas.Primo menfenonfolui femifles, debebun tur igitur centefimæ pro eo menfe.Sed quid fia-lijs menfibus femiires folucre paratus firn? An ni hilominus propter cétefimarum ftipulationein femel commiffam primapenfione primo'ue mé fcjfemper deinde centefimæ exoluédæ fint? Pau lus refpondit, plures conditiones cotinere earn ftipulationein,quædegrauioribus ufuris præ-ftai'idisfubiedaclTet:ideft,ucpcr fingulas pen-fionesconditio expedaretur non illatarum fuis temporibusleuiorumufurarumiamp;idcopolTee-uitaripcenam fequentium penfionum. Hicigi-

tur plures efle creduntur ftipulationes ccntefi marum,amp;conditiones propter plures fummas, penfiones'ue fuis temporjbus exoluendas. Diui dunturitaqueamp;feparantur.Sed amp;c cumquisfti pulatuselfer,ANNVA bima trima die hoc argentvm avAavE die d'ari:etlï apud ue teres uariatum fit, tarnen Paulus uerius elfe aflir matjhictres quoq;eifetriüfummarum ftipula-tiones.1.140. pluribus.^.t.De uerb.obli.Quo etia loco docet,pluribüsrebus propontis cum llipu-larioira fubiefta eft, EA omn ia clvae svpra scripta svmtjDari: propius elfe, ut tot fti pulationes fint,quofuntres.Multaiadifta tunt an in folidum committatur, quando ita cotn-rnittatur ftipulatio pœnalis,fi eins conditiojfiuc in dando fiue in faciendo,fiue etiam in non facie do conceptapro parte exiftat.Sed quædam præ-tereaadijciendafunt. Etquiderncum omnibus faéti ftipulationibusintelligaturinclfe,tacitaeft çonditiojatq; etiamftipulatio, si non fiat, nel, SI contra' fiat qva'm convenit, PRAESTARI ID Q.VOD INTEREST : fæpe qllæ ri folet,an eacomictaturnonfecus quam fi fuif-fet pcenalis ftipulatio: Sc an aliquid inter hanc Sc illamfitdifcriminis ? Certè cu ftipulatus elfcm, PER TE N ON FIERI, NEÛVE PER HAEREDEM

TVVK,Q.VO MINVS MIHI IRE AGERE L I CE at: Sc ab uno ex tuis hæredibus prohibitus elfem,refponfum eft tali pnius faólo, quodindi-piduum eft,in folidum committi ftipulationem. l.a.^.item fi in faóto.De uerb.obli.Sc l.liæredes.ÿ. inilla.Fami.ercifneqnc diftinguiturgt; utrum de pcena exprefsim appofita quæfatur,an uerb de eo

DE CONDITIONIB. îj; eo qiiod ftipulatoris prohibiti interfît : fed illud tantum inculcatur,unius fado commifîa ftipula tione,alios etiam cohæredes ftipulatori teneri, quia conditio ftipulationis hæreditariæ extite-ric;amp;licct ab uno tantum prohibitus fît ftipula-tor,non tarnen in partem prohibitum efle.imb uerö quia fadum indiuiduum fît, ab omnibus quodammodo faétum uideri:amp;omncs cômifîf-fe uideri.I.inter.$.quod ex faâo.Fami.erfc.L^.ÿ. Cato.l.in executione.$.quod fi.De uerb.obliga. Qusequidem ratio non tam pcrtinet adnaturâ tonditionis,quæindiuifaeft,quàm ipfîus faûi, quod eratindiuifum.Ergo turn fîuefueritpœna Ihaliqua ftipulatio exprefsim adiefta, fine non fit,fedagaturadidquodintereft,in folidû fcm-P«ragjtur.Non enim ftipulator minus prohibitus eil,qui ab uno prohibitus eft,quàm fi ab oni uibus. Cæterùmcôtrariocafujcum fcilicet eius qui ftipulatus erat fibi hæredique fuo ire agere li lt;:erc,unus tantum hæres prohibitus eft: hanc di ftinftionem adhibet Paulus,ut fi pœna nulla op pofîtafît,tuncpro parte eius tantum, qui prohibitus eft, committatur ftipulatio. Nam eius fo-lius intereftmeq; alijs iniuria facia eft. Sed fî pœ-uaftipulationi adieéta fit,in folidum fummo iu-te committi ftipuJationem.Cuius quidem düFe rentiæ Vlpianus I..5.Deuerb.oblig.ait hanc efl’e rationem,quôd ubi unus ex hæredibus prohibe tur,nonpoteft cohæres ex ftipulatu agere,cuius nihilintereftmifipœnafubieàafit.Nampœnarn fubicâam efficere,ut omnibus cômittatur; quia hic non quærimus,cuius interfit. Sed differentia;,de quanunc agimus,ratipnê magis illuftraf-

fet VlpianuSjfi quod huius loci eftjadiecilTet.SO pulationem pœnaleirijCuius conditio cxiftit,no polTe non in folidum commitri.Excitille autem conditionem uidcri,fi uel in uno eorum quæ fiç ri uel non fieri oportuit,peccaturti fit,ut fupra di äu eft.Cæteriim in cafu propofito agnofcit Pau* lus,nimis ftriétum eflehuncfummiiuris rigore. Itaqucadijcitjcosqui non funt prohibitijum-moueri poffe doli mali exceptione.Nam amp;nbsp;cum ftipulatio pœnæ fubicfta intclligaturlocoeius quod intereft,amp; ne id aliter probari fit necefie.L ult.Dc præt.ftip. Prætor ex æquo amp;nbsp;bonoiudi-cat,non nifi eum cuius uidetur interefl'e,hoc eftgt; qui prohibitus eft pcenam petere confequi de berCjSc quidem tantum pro qua parte hæres eft. Pœna enim commiffa, quæ pecuniaria eft, diui-faeft. Dixi de ftipulationibus fafti indiuidui. Quid fi fit faôumdiuiduum ? Tunccertè maius difcrimenapparet,utrumadiclt;ftafuerit pœnalis ftipulatio, an de co quod intereft agatur.Promi' fit fimpliciter aliquis ratum habcredocum habe bitquodPomponiusl.fiprocurator.Remrat.ha be.air,pro parte ratum haberi pofte, amp;nbsp;pro parte ratum non haberi:ut fcilicet pro ea tantum parte pro quaratum nonhabebitur.comittaturfti pulatio ad id quod intereft. Sed fi exprefsim ad-iefta fitpœnalis ftipulatio,uerumerir quod Pau lus ait,eum qui ratum habere promifitpro parte ratum habere non pofte.I.4.$.fed uideamus. De ucrb oblig.fic ( inquam )non pofte,ut pro ea folum parte pœnam committat.Hanc enim info lidumcommitti credimus,quia tota conditio quæiudiuifa erar,extitefitueleo folo nomine.

lt;)uód propane ratum non habuit. Ne tarnen lU pulatoramp;rem amp;pœnâfimul cofequi uideatur, tjiiod nequc bona fides, neq; iuris ratio patitur, necjue contrahentibus placuit.’Iiberum erit pro-iti!flori,qui,quia pro parte ratum non habuerat, pœnam Iblidam fol uit, pro altera parte impunc ratfi no habere, aut fi pro ea ratfi iam prius habue Wt,ftipulatorimpu tare debetamp;dcducere, quod inde cófecutus emoluméti eft. Diftû eft de codi fionib. dandijfacicdijUel etia no faciédi quæ pro parte exiftunt aut comittanturafcriptæ uniali-cufpluribus'ue.Sed quid ficonditiones fint quç Uequeindandojiequein faciendo confiftâr,neurie alicui itaafcribantur? Gerte hæ faciliusfcin lt;luntur,ut noninutiliter pro parte impleantur: Usque committantur,nifi pro qua parte exiftût. Et quidem dubium non eft,fcindi pro numero pluriumperfonarumrerum 'ucjuna licet oratio necomprehenfarum.Cùmduoferuiitaefienthç ^sdesinftituti,PRiMvs et secvndvs, si mei ERVNt, CVM MORIAR, LIBERI ET HAEREDES svNTo:amp;alterexhisfitalienatus, Celfus nlti.Decondi.infti.refponditdllud fic accipien-, lt;lum efle,atq; fi fingulos feparatim fub eadé con ^itionehæredesinftituiiTet.Idem,amp;filub tali co ditionelibertatem amp;fundumijslegaflet,ex fen tcntiaTuberonisaduerfus Labeonél.zp.quicon cubinâ.ÿ.ult.De lega. 3. Scd amp;nbsp;cum quis ita fcrip-fifletlSTICHVM ET PAMPHILVM TiTIO DO LB GO,SI MEI ERVNT CVM M O R 1 A R :amp;UllUm CX EisalienauilTet^quærereturquc.an uel alter pof-fitàlegatario uindicari:Paulus refpondit place-Kjpoffe uindicari.Nam hqnc fermonéjlicet p 1 u -rails

z^6 FR. B AL D VIN I ralis fit,pro eo oportcre accipLatque fi feparatim dixiffet,sTIcHVM, si mevs erit, cvm mo-RIAR; PAMPHILVMjSI mevs erit,cvm MO' Ri’AR.I.34.falfa.$.uI.Decond.amp;demo. Sedquid fi unus aliquis (cruus fub tali conditione uel hæ res inftitu tus fi t,uel alteri legatus ; amp;nbsp;tépore mor tisjpro parte tantum fuerit tcftatoris, an conditio defecifle uideatur,an uero extitiire?Vlpianus l.z.De cond.inftit.cum fub tali conditione infti-tutusferuusfuiirer,amp; quæreretur, quatcnusin ea conditione accipiatur hoc uerbum, m b v s, rc-fpondit; Siineo feruo ufumfruûum alienaffet deinde teftator.nihilominusipfius elfe. Siuerb partem in eoalienaueritjueriusadhuc efie non defecifle condirionem, nifi euidentifsimis pro* bationibusapparueritteftatoremuoluifleuerba inferere pro hac conditione, si totvs seR-* VVS IM DOMINIO BIVS R EM A M S I S3 E t’i tUflC enim partealienata, coditionem deficere.SedSC cûquisitalegafletjSTicHVM, Q.VJ mevs erit, uel,SI mevs erit, cvm moriar,conditione it3accipidebere,Q.vATEMvs mevs ERiT,refpô dit Iulianusl.Stichum. Delega.i.ut fi partem te-ftator alienauerit,pro altera faite parte debeatur, quç teftatoris fuit cû moreretur.Ac Labeo quidé olim putaueratjcum res legata ita eflet, a vas MEA erit cvm moriar, totamdeberi,etfico munis fuerit.Seduerioruifaeft Trebatij fenten-tia,non nifi partem deberi relpodentis,I.ç.$.t. De lega.i.Verbums vvM, aut,ME vM,ambiguum elfe dicitur, utrum de toto, andepartefignificet.1. a45gt;.pupiIIus.ÿ.ult.Deuerb.fign. Sed inlegatis amp;côditionibus benignèaccipitur,ut etiam par

de conditio nib. =37 tem fignificet, cû quis de re fua difponit. Poftea-quam diâumeftdecôditionibus,quæ quiaplu ribus perfonisafcriptæ erant, uel erantplurium rerum,-plures quoque eße uidentur, amp;pro earu numero fcindunturatquediuiduntur,amp;in fin-gulisuelperfonis uelrebus rcpetitæ uidentur: uideamus quiddicendum fit,ubipiuresamp;diner conditiones exprefsim uni etiam perfonç ap-Pofitæfunt.amp; an profit quafdam impletas clTe, fialiæ expletæ non fint. Ac Paulus quidem regu lam hanc tradit 1.5.Decond.infti. Si hæredi plu-resconditiones coniunélimdatæ fint,omnibus parédum eft:quia unius loco habetur. Sed fi dif-lunainijCuiliber.Eandemregulam totidempro pèiierbis luftinianus inculcatSc repetit.^.pen. De hasred.inftit.Ac fi quidem non uniiiiftiturio ni plures diuerfæ ue coditiones afcribcrctur,fed pluribus ex eadsm etiam parte inftitutionibus: Florentinusait,conditionem,quæ prior extite-ritjoccupare inftitutionem.l.i/.fi plures.De con di.inftit.T urn enim fatis apparet omnino lepara tasfuifleeas conditiones. Nosuerb hicagimus dediuerfis quidem amp;nbsp;pluribus conditionibus; led quæ uni alicui afcriptæ funt. At diftinétio il-laPaulijUtrn cSiunftim an difiunftim afcriban-tur,fatis etiâ intelligi ex eo poteft,quod Papinia nus ait: Difiundiuo modo conditionibus afcri-ptis,alreram defecifle non oberit,altera uel poft« ea impleta.nec intereft,in poteftate fuerint acci-pientis conditiones,an in euentumcollatæ.l.77. cum pupillus.ÿ.i.Decondi.Iulianus quodam lo couideturdicere,duas conditiones alternatiue conecptas,clle unam coditionem habenté duas partes.

parres.l.id.hæcfcnptura.Decodi.Sedeodemlo'' cofignificatjlatisejre alteram partem implere. SanèluftinianuscûexpÜcat quoddixerat Paulus de pluribus conditionibus difiundim datis, exemplumlubijcit, SI illvd avt illvd fa CTVM FVERiT. Sed ülud malè me Habet, quod conditiones itaconcipi dicat fcparatim. Melius cnim conuenit uerbum disi vnct im. Verùiu luftiniano ignofcemus : ut Modcftino ignofci-tur,quicum aliquando reftè dixilTet, sep a rati M,l.quod uulgo.De manu.teftapoftea, ubi ta-mennon côueniebat,dixit, disivnctiMjIÛ’^ diuerfis.De cond.amp; demô.Si omnino feparatim, Hoc eft,diuerfis orationibus feorlim plures afcri-bantur conditiones : certc eo iure utimur,utfi plures fint etiam unius hæredis inftitutioncs ex cadem parte ita fcriptæ:conditio quæ prior exta' bitjoccupetinftitutionem.l.fi plures. Decondi. înftit.I.fi te loIum.De hæred.inftit. In legatis ita reliais traditumeft,nouifsimam,in libertatibus ita reliaisjleuifsimam conditioné fpeftari.l.fub diuerfis.l.quodtraditum,amp;lI.leq.Decond amp;de mon.l.quod uulgo.Demanu.tcft.Sedquodatti-net ad conditiones plures jquæpropriè difiun-ainijhoc eft, alternatiuè conccptæ funt, perpétua earegulaeft,ut cuilibet,fiueunialiciii exi/s paritûeue,fitfatis. Quouerbo,cviLiBETjteftç ufi funt ßc Paulus amp;Iuftinianus,opponentes il-ludhuicuerbo ommibvs. ficutialijs inlocisop-ponitur.Non enim eft uniuerfalis,fed particula-risdiaio:uimtamenhabetdiftribuendiuniuer-fum in fingulafuafubieaa feparatim.1.44,. fi plu fibus. De légat, a.l. non diftinguemus.ÿ.cum in plures.

DE C O N D I T I O N I B. î?? plures.Dercc.arb.Qiiodficoiunftimplurescôdi tiones afcribantur, ueluti (inquic luftinianus) SI ILLVD ET ILLVD FACTVM F V E RI T , OlTltli bus parendum eflcjomnesque in folidum impie ri deb^rc dubifi non eft, non fccus atq-, fi'una tan lum afcripta effet. Neq; alio i tire utimur in legato libertatis. Nam fi plurcs côditiones coniûi!^ae afcriptæ fint feruo, cû ei libertas Iegatur:nifi ona nibus paruerit, liber noerit,inqnit Modeftinus l.quod iiiilgô.De manmtefta. Sed amp;in ftipula-tionibuslocum haberefuperiorem diftinûionë, tam aperte oftendit Scæuola, ut operæprecium fiteius uerbaaudire.l.iip.fi quis ita.De uerb.obl. Si(inquit) quisitaftipulatusfuerit, dbcem av KEOS DABIS, si NAVI! EX ASIA VBNERIT, f-T TITIVS CONSVL FACTVS K S T ? HOll aliàs lt;labitur,quàm fi utrumqj faftum fit.Item incô-trarium,DARE spondes, si nec navis ve-NEC TITIVS CONSVL FACTVS SIT? «xigendum erit, ut neutrum faâum fit. At fi lie,DABIS, SI NAVIS VENIT,AVT TITIVS CONSVL FACTVS SIT ? lufficit unum faûum. amp;contrà: D A BIS 5 SI navis nonvenit, avt TITIVS CONSVL FACTVS NON EST?fufficit unum non effe faâum.Sed Sc Vlpianus l.i^.cum quærebatur.Iudic.folui.Si quis (inquit) ftipu-letur, Si navis ex asia venerit, avt si TITIVS CONSVL FACTVS F VE RI T I COnftat,fi-uenauis prioruenerit,fiueTitiusantc Cofulfa-ûusfueritjCommittiftipulationem. Adijcitau-tem,ubi comiffa eft ex priore caufa, ex altera( licet exiftat conditio )amplius non committi.alte ram enim çaufam,nô utramqj,ineffe ftipulatio-ni.

ni. Hue quoquepertinet, quod Caiusl.71.fi Areo. De fideiuffor.cum quærcrecurjan fi àreo fubcó-difionefuero rtipiilatus,pofsim fideiuflorem amp;nbsp;in hanc amp;in aliam conditione obligare; refpon-ditjpolTe me, fi modo eas coniungam. ni^ enini (inquit) utraque extiterit,non tenebitur,cum reus exuna tantum conditione teneatur.Hicita queinleuioremcaufam fideiuflor obligatusui-debitur.Sed adijeit Caius,fi conditiones difiun-ganijduriorem fieri conditionem fideiufsoris, quia uideaturapprehendi exiftentealterutra co ditione. Hie ego finem huiufee dilputationis lubenter facerem : fed ualde ueJim difputatione lulianijquæ hue omnino pertinet, adiungi atq; repetbqualis i n Pandeftis extatj.is qui ducenta. $.cumita.Dereb.dub.EtquiaiiJafubrilis,amp;pro pterea ctiam obfeura elLbreuitcr adijeiam quod adeamiJluftrandam pertinereexiftimo. Inpri-mis autem conftituendum eft,quæ fit uis, natura amp;proprietas orationisfoJutæ,coniundæ,amp; difiundæ. Ac coniundæquidemdifiundæque propriafignificatiofatis notaeft:fedabea inter-dumrecediturpropterconieauramuolunraris, non modo ut coniûfta oratio accipiaturpro dif-iunaa,J.coniunâionem.Lfçpeita.Deuerb.fign. fed ctiam cdiucrfo,ut difiunàio uerborum accipiaturpro coniundione. Vtque longius exempla non repetamuSjCodem iJlo lulianus loco ele ganter id docet. Scriptum erat,sr avi s mihi FILIV3 AVT FILIA NA SCATVR, HAERES MIHI ESTO. Sl MIHI FILIVS AVT FILIA HAERES NON 5RIT, SEI VS EsTO. Fatctutluliaiws, taléproprièfcripturâ conuenire,ubi quis filium

DE CONDI TI O NIB. a^t ^uidem amp;nbsp;tîliam inftitucre hæredes unit; fed fi-* uealter tantum hæres fic,uult Seiumadiungetcl £ueneuter,Seiûfübftituere. Si non aliter Seiunt ^dmitti uelitjquàm fi nequefilius,neque filia res fit,ita potius fcribi oportcre, si Mini Kkc riLIvS Meg filia HAERES ERIT,SE1VS esto» Sedinterea in fuperiori quoque fcriptura procli iiiiis êiïe aitjfententiain teftatofis fic accipi,ut fi-üe filius fiue filia hçres fit,Seiuè non admittatur; Hie ex eôieftura uoluntatis paternæ orationern difiunûàm pro cSiunfta accipimus. Aliud exem plum eft apudluftinianum. Scriptuerat, si Ft-••ivs SI MB HBÉRI3 M O R I A T V R VEL IMTËSTÂ rvs, TiTivM svBSTiTvó. Idluftiiiiaiiuspcriii deaccipitatquefifcriptumelfetjSi filIvs sI-^6, LIBERIS ET IMTESTATVS MORIATVRà I generaliter.C.de inftit.amp;lubft. Idem, fiilliaut *ll'promilTum uellegatu fit,talem perfonarunt difiumftionem pro coniuriftione accipit,tit utri-quedebeatur: quiaalioqui incertum eflet legä-rum,amp;ftipulatio incerta.l.pen.C.de uerb.fignif. Aliamtameeffe uerborum proprietatem nerno ’gnörat,utetiam régula Iuris docet, fufficercal-terurrt fieri jubi uerba coniumfta non funt.l.ijo.in ^0 quod plus.^.ubi. De regul.iur. Vt aiitem pro-piusadluliani difputationem ueniam,conftat,. fi fit principalis aliqua rerum duarum ftipula-bo difiunâiuis uerbis concepta, ueluti illvb ÀVf tLLVD DÀRI, exquafatisappareatnonni fialterumhabereftipulacoremuelle,Scfubijcia-tur ftipulàtio pœnalis,si illvd .avt illvö »atvm nom stT:promifloremquiunumde-derit,etfialteruinctiamnondcderit,liberari,nc-^ ' . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qq que

que in pœnam incidere. Sed Scubireà plurcsi-* taftipuloruelconiunótim uelcolleftinè.ut ap-pareat me omnes eas fimul habere uelle:promif-for fl uel in uno folo peccaiitjioc eft, aliquam ea rum rerum non dederitjpœnam in folidum com mittet,perindeatqifi nullam earum rerum de-dilîet.ea enim fummoiureuis eftcóditionisindi uifæ.Hîc tarnen ex æquo amp;bono quæda inter-dum moderatio adhibecur,utpœna ira commif-fa non exigatur,nih pro qua parte peccatumeft. I.fi feruus.$.Si quis caut. Vbi non tarn efletpœ-nalisamp;acceflbriajquàm principalis una ftipula tio ita concepta: certe multo magis cum luliano fatebimur in folidum committi,!! uel in alcero tantum peccauerit promilfor.Et quamuis altero faóto (utaitlulianus) uerumlitjhocautillud fa élum eflemon ideo tarnen minus uerum eft,hoc aut illud faiSum no elTe. Nam amp;nbsp;utrumque ucrè hie dici poteft, quamuis côtraria fint. Itaque in* terpretamur,ftipulationis ita conceptae condi-tionem exiftere, fi uel in altero uerum fit com-miflam elfeificuti Si. cum apparet uoluifle ftipu-Jatorem omnia fieri quæ ftipulatione compre-henlafuntjfatis eftaliquideorum no fieri, iitpœ na totacommittatur, Hæc pluribus uerbisablu liano traftantur.Sed cum eius difputatione,efiet operæ precium,Dialefticorum in hoc genererégulas amp;acumencomponereatque conlerre.

PRoximumeftjUt dicam de conditionibiH quae cum reuera defecerint, neque implecæ hut,pro impletis tarnen magis habetur: nempe, qux

tgt; E CONDITIO NIB. 24. j ^uæcolktæ inpoteftateni,pei cafuiTi deinde a-liquemdeficiunt : üelcum noh ftatper eum qui implere debet, fed per cuni cuius in tere fl non impleri. Qiio quidem in genere nihil conimo-dius proponerc primo loco poflum, quàm quod proponit Iulianus,amp; inter iuris quoque régulas relatum eft,l. Iure ciuili.De cond. amp;nbsp;dem. 1. Iure ciuih.Dereg.iur. Iure Ciuilireceptum eft, quo-ties per eum cuius intereft conditionem no im-* fieri,fit quo niinus impleatur, ut perinde habea turac fi impleta fuiflet.Quod plerique amp;nbsp;ad lega ta, amp;nbsp;ad hæredum inftitutiones perduxerunn Quibus exemplis ftipulationes quoque com-kitti quidam reftè putauerunt,cum per promût-iorem fadum elTet quo minus ftipulator condi-* boni parêret. Sic lulianus. Mitto no difsimilem Canonicorum regulam : Cum ftat per eum ad quernpercinet,quominus conditio impleatur, naberi debet perinde ac fi impleta fuiflet. Vulga bcxemplariahabent: cvm non stat per VM,amp;c. Sed turn régula omnino uera non crin ^on enim femper uerum cft,impletam uidcii códitionem legati ucl obligationis, cum no ftat Perlcgatariumuelcreditorem: fedcum ftat per næreoem uel promiftoré. Paulus ait 1.8 o. Iulius* ^aulus.Dccondit. Tum demum proimpletaha peri conditionem,cum per eum ftat,qui fi impie tâeiret,debiturus erat. Eoque pertinere uidetur ^®gtila,quam lulianus tradit. Nam èc cum ait,irt “ipulationibus quoque earn locum habere, hoc «primit, cum perpromiflorem faiftu eflet quo-minus ftipulator coditioni pareret.Sicuti amp;Pau l“ïaithincxecutione.$.uIt.Deuerb.oblig-Qlîi-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H*! cunque

quot; F R. ' B A L D V I I cunque fub côdirione obligatoscufauitne coA ditio exilieret,nihilominus obligatur.Etfimili-tcr in contraftibus,quorum ultro citroque eft obligatio jconditio habetur pro iinpleca, quod attinctadeum obligandum,perquem ftatquo minus ilia impleatur.Sic enim Vlpianus L5o. La beo fcribit. Si mihi bibliothccam. De contrah. empt,ait,cxuenditoagipoire,quafiimpletacon j ditionCjCum per emptorem llet,quominiisirrt-pleatur.Sic itaque amp;nbsp;hoc loco dicemus apud lu-lianum:Siisquirub conditione iulTuseft tefta-mento aliquid dare,fic ut eins proptereainteref-feintelligatur condirionem non impleri, faciat, quo minus impleatur,per eum'uc ftet, conditio habetur pro impleta. Nam etfiiure quodam luo id facere uideatur,non tarnen impedit conditio-nem.Potell hâeres impedire ftatuiiberumgt;qui de fuo peculio aliquid dare iufliis eft, ne talem libef tatisconditionem impleat,nempeademptó peculio.Sed nihilominus tunc conditio habebitut pro impleta, amp;libertas competet. 1.3,$, ulrj. De cond.cau.dat.cau.non fee. Sane fi feruo iegâtâeP fetlibertas,SI rationes reddidissfct, tum demümquafiimplcta conditione liberum fore cum rationes öftere, amp;reliqua: amp;hæresqüire-ciperenon uult,inmora eft,relponditPapiniâ-nus,adi/ciens non fuftîcerehçredem in rrtofa fü-ilTejfinonid harperftatuliberum,qüod rerriöta hæredis moralibertati aditum daret.l.j^.feruus fi hæredi.ÿ.fiImperator.Deftatulib. Quibusnet bis Papinianus figniheat non elTefatis, non ftare per hæredem, nih etiam nullo modo per ftatuli-berumllet, Nonfufftcititaque rationes oflFerré. ' .. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nam

de con di TI o ni b. 24y Kam erfi hæres cas recipiat, fuperfunt reliqua ^Xoluenda.Quod igitur præftaretjfi hæredis nul MoioraefleCjSc prçftare deberet ut conditioncm reliûælibertatisexpleretjillud offerte debet to-îum,antequam hæredis moram accufarepofsit. Quodfiper aliquem tertium,cui dandumerat, ftecgt;quominus ei detur, conditioque dandi im-phaçur: habebitur fimiliterpro impleta. Paulus ^•hDecondir.inftitut. Si ita (inquic) hæres in-ftitutusfimgt;31 DECEM DEOERo;Scaccipetcuo l'tjCui dare iuffus fum: pro impleta conditio ha-lgt;ctur.Et Vlpianus 1.5,$. jtc fi qua. Quan.dies leg. ïsd. Si qua conditio fit (inquit) quæperlcgata fium non flat quo minus i mpleatur, fed aut pet ^æredemj3ut per eius perfonam, in cuius perfo-»a iuffus eft parère conditioni:dies eius legati ce quoniampro impleta habetur, utputa fi iuffus fim hæredi decem dare, amp;nbsp;ille açcipere nolit. Idem Si fi hæres,quod illi dare debebam,mihi re Jnittar8cacceptumferat.l.4.5.Iulianus.Decond. QuinimôPapinianus refpondit, Cum pupillus tutor eius conditioncm in perfonapupilli colla-tam impedit, legati conditioncm iureçommuni impletarn effe uideri.l./z.cum pupillus.De con-dit.Exemplûfumatur ex Scæuola.Scriptû erat, teao TITIO CENTVM ANNVA Q.VAMDIV Vt VKT, St NEPOTIS MEI NEGOCIA ADMINI-31'R,ET. Nonftatper Titium; quo rninusid fa-çiatffed per illym nepotem,qui non uult pec pa-titureumadminiftrare.Scæuolarefpôdit, finon propter fraudé,aliaip'ne quâiuftam cauf^m ira-probâdæ opcræremotus effet Titiiis à negoctjs,, quæadminiftrarefecundûdefunCli uolûtatéuel QQ 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i«;

FR. B A LD VINT kt:perccpturûIe?atû.l.i3.Mæuia.Deannu.Iegs. Papinianus ait, ndeicommiflamenftrua uel an-nuafubea conditione libertoreliaa,Q.vANDiv ke5 patroni FILIAE G E S S E RIT, ctfi pteftart neceflefitfiliaprohibente resluas adminilhari; tamenuoluntatem mutante filia, conditione re-lùmere, cjuoniam plurafunt. 1. too. pater Scue-rinam.^.uIt.Decondit. Scdad Scæuolam rcdco. Cum conditio Icgatorum alimentorû feruis ma-i numilsis afcriptaeflet,St cvm haerbde ma* rJ ERE N Tiquauis ab eo difcefsiirent,ppter durio.» remhærcdfsmorolîtatern,lcgatum deberi pu-tat.quafi per hçredem magis ftet quàm per lega-tarios,quo minus conditio impleatur. I.23. Caio Seio.$.Imperator.ad fi.Dealim.Jega.Etuxorile-gatuiTijSi CVM FIL 10 HA BI TET, deberi, cum per mulierem mora non eft quo minus cum filio habitet,fed filius à matre migrauit,refpondit ïa-bolenusl.ip.qniconcubinam.f.uxori.De leg.J. Scxcentafunthuius generis apud lurifconlul-tos.Sed quid fi per aliû fier,in cuius alioqui per-fonanon eratimplenda conditio ? Quid cnimfi conditiolegati fit,si serwm manvmittas.‘amp; aliquis cum occiderit?Certè fi nullo iureidfecit, amp;foluendo fit,utn5 fit inanis aduerfus euma-ôtiodacilè exiftitnauerim conditionem deficerc: fed cû cuius intcrefi, aduerfus illûafturû. Vlpia-nus enimait,jppter occifioné deficerc coditioné: fed Jegatariû conuenire poflc euqui oceidit.l.un-de Ncratius.ÿ. idé Julianus. Ad Icgé Aquil.Sialia fuerit ratio cius qui impedit me coditioné impie re,fedtalis,utpropterea aduerfus cumagere no pofsim.'magis habebitur conditio pro impleta, litiegatumnonamittam. Cumfcriptûin tefta-men-

DE C O N D I T I O N I B. 147 mentum eflet, TITI VS si statvas in mvni eiPio posverit, haeres es to : refponfunt cftjhæredem eu fore fi paratus fit ponerc,fed im-pediatur à municipibus, qui locum ei nolunt da re.I.»4„ Titius. De coud. Idemqueiuris efle amp;in legato.Nonlicuiffe priuatim cuiqueftatuas in citiitatibus ponercjamp;id petenti munieipes iura negafrepotuifle,fatis fciunt, qui ueteres defta-tuis leges tenent. Sane cum mihi legatum effet fiibconditione,si intra certvm tempvsa.-i-Kivo’ ivissEMirefponfiun cft,quibusdiebus Uicinus meus me uia publica,cum ad parendum eonditioni ire uellem,ireprohibuit,necperma ftetit quo minus agendo ob calumniam cu fum moueam,hos dies conditioni nóimputari.l.4,0. quibus.De cod. Sed quid fi per neminé faftu fir, quo minus conditio exilieret,fed cafu aliquo ea defeceri t? Vlpianus loquens de co cui aliquid rc liâûelljSi STICHVM manvmittat, Sticho deinde mortuo ait non uideri defeftum condi-' done,fi parère conditioni non pofsit.l.quæ fub eonditione.$.quoties.Decondi.inftit. Dicemus ltaque,conditioncm, quæ àprincipio collata in legatarij potcftatem erat,cum is in mora non effet,cafu aliquo deficicntem amp;nbsp;impcditam no no eere.Nonenimintelligiturtcftator uoluiffe ta-lemconditionem.quam in eius xcui afcribebar, poteftatemcontulit, ficabaliquo cafu pendere, utpereudcficiat, amp;ci cuius culpa alioqui nulla eft,noceat. Quid igiturfi conditio in eius plane poteftatem no fuerit collata,fed ex alterius quo quearbitrio amp;fadopendebat?ueluti,si titio NVPSBRIS, VEL TITIAM VXORBM DVXERI3? Certc Africanus 1.3 t. in teftaméto ita.De cond.ta qq 4 Icm

lem hicdiftinólionem adhibet,utfialtenusmof teimpeditumfitmatrimonium,conditio dcfe* äauideatur. Sedfiuoluntate amp;nbsp;facto, non qui-, dem legatari),led alterius recufantis in matrimo nium coiremon nocere legatario,per quem non ftat quo minus conditio implcatutiQü^rn qui-demdirtinâionem amp;Çæfaresfecuti uidentur.1. t,C.de inlli.l.lubfti.1.4.. C.de cond.infer.Sed MarcelJuscum tradidifletcos,quibus legatunt eft,3i TITIAM DVCANT VXoREM,percipere iö gatum, fi Titianuberenolitjadiecithanc ratio-pemiPlerunqueenimhæcconditio,SI vxorem OVXERIT, SI DEDERIT,SI F E C E R I T, ita aCCipl debet,quod per eum non ftet quo minus ducat, detjfaciat.I.a^.uter.Decondi.inftit. Vidcturhic Marcellus confundere conditionti uaria genera. Sedmcminerimusdifcrimé,quodantea tradidi, feruare. Porro collarconditionépœnæ non c5-initti,finonftatpereum,quisi q.vid nom fa CI A T,pœnam penderedeberetmt en fub tali con ditionciulTus eflet legatarius aut hæres monu-métum facere arbitratu TitijiTitio mortuo, uel polente arbitrari,refpôdit Pornponiüs, multant noncommitti abhæredeuel legatario.l.mulra. De condi. Etcum quidam uoluifl'etçertapccu-niafuos hæredes multari, fi fibi monumentum non facerét,ad exemplum eips qqod erat cuiuf-dam Demetrij in uia Salaria ( erataiitem uia Sala ria,quæ à porta Quirinali fine Collina mittebac in Sabinos, amp;nbsp;per quant hi lalem ex mari adfere-bant,amp;in qua Mari) fepulchrum amp;nbsp;aliud magni ficentifsimum Licinij ronforis Augufti fuifleac cepimusjrelpondit Alphcnus 1.27.in teftamen

D E' CONDI T I O N I B. »4.9 ço.Decondi.Si nonreperiretureius exemplum, neque fatis alioqui çonftaret, quale Gbi monu-mentum teftacor Geri uoluiflct, pœnam nullam uim habere.Tamen aliquod monumentum ex-truideberefecundum fubftantiam Sc dignitatç defunfti, gt;nbsp;nbsp;nbsp;Quo tempore fy quo modo conditionesreilè

DIdum eft de conditionib- quç etG impletç non Gilt,no tarnen pro defcdis,fed potins pro.expletis habetur. Nunc uideamus, quado 8c lt;iuomodo rede explcantur,quæ implcndç funt-Hicuero quia uaria genera funt conditionum, inultæ etiam diftindiones adhibentur. Martia-nusLSp.conditionum. De condit.ait, conditionum quæ in futurum conferuntur, triplicem ef fenaturam. Quafdampertinereadid tépus quo teftatoruiuit,uelutijTiTiAE lego,si mihi nv ■’S ER IT, Certecummortuonuberenon pofsir, manifeftum eft,non piG uiuo teftatore talcm conditionemimpleripofte,Quafdam ueroperti Here adid tempus,qpod poft mortem futuru Gt: uthanCjSi ad execlvias fvneris mei venu KIT.uiuienimhominisfunus eftenopopefl.ne quetamolimautfatui, autinepti fuerqt,ut nue nonnulli efledicunturjutfuas exequias uiuipet agerent. Quafdam denique ad alterutrum tempus pertinere:uthanc,si filio meo nvpse-aiT. nam uei uiuo uel mortuo teftatore rede im pleri, Rurfus additMartianus, Quafdam ex his habere tempus inGnitum,hoc eft,incertum, ne-quealioqui aut præfcriptumautdeGnitû,GcuC quandocunque impleri pofsint: ueluti si nv-

P s ER IT .Quafdam uero habere tempus certum, Utillam,ÎI ADEXEQ.VIAS FVNERIS MEI VEN8 RIT. PolTem amp;nbsp;alias quafdam adijcere, quae partim finitu, partim infinitu tepus habcnt.Hanecc» ditionéjSi in capitolivm a s cende rit, fic accipijSi CVM primvm potverit, capitolivm ascendhrit: népe poft morte teftatoris,re-fpofum cft 1.28. base códitio.De cod. Hæc quoq; coditio SI DEDERiTjhabetquidétépuspræfcri,' ptû, utnonnifipoft mortem teftatoris implea» tur.Sedalioqui habet infinitum,ut quandocun-quepoft mortem reâè impleatur.Sedadijcien-dum eftjinterdum ante aditam hæreditatem rede implcri,interdum non nifiadita hærcditare, ut fi quis hçredi dare iuflus fit.l.pi.quæfitum.$4. De lega.i.Atque hic quidem altéra diftindio qu{ præcipuacft,fubiungendaeft,ut earn Paulus tra diditjl-fi iam fada.$.i.Dc condit.nempc, Promi-feuas conditiones poft mortem impleri oporte-re-.ueluti, si in capitolivm ascenderit. Non promifeuas, ctiamuiuo tcftatorc exiftere pofle.’uelutijSi titivs consvl pactvs RIT. Similiseftdiftindio,quamVlpianusadhi-betl, x.Decondit. Conditionum quædamfunt (inquit) quæ quandocunqueimpleri poftiint, etiâuiuotcftatoreiutputa,SI navis ex asi^a V E N BR I T.Nam quâdocunque uenerit nains,co-ditioni paritum uidetur.Quædamfunt,quæ no ni fi poft morte teftatoris impléturueluti, si de CEM DEDERITjSI capitolivm ascenderit» SanèhâccôditionéjSi consvl ERiT,tâquam fortuitam, uiuo quoque teftatorcredèimpleri c5ftat.l.36.Pnblius.De çond.Hon enim eft in ar-titrio aut poteftate noftKa,Confulcs fieri« Sed amp;

DE COND I TI ON I B. ty» l'æc conditio, s I n vp s e r i t, inter fortuitas ma-gisrefertur,ntetiam uiuo teftatore reftèimplca turquod non modô Vipianus fignificatj.io.hçe Conditio.filiæ.De condit.fcd amp;nbsp;luftinianus aper tèftatuitl.fi quis hæredem.C.deinftit.amp;fubfti. Quanquaminterdumita accipiatur, ut non nifi uiuoteftatorereélèimplcatur; utapud Paulum U.Dcreg.Cat. nempe cum apparet teftatorem 'ta uoluiftc. Porto etfi l'ubhacconditionefituxo ftlegatfbsi LIBEROS PEPERERiTjiiihilintereft, fine uiuo marito,fine eoiam mortuo liberi pri-taùm nafcuntur. l.do. fi uir uxori. De condit. Et quidemaddit Vipianus,hancconditionern St UAvis EX ASIA vKNERiT, pfoiuiplctahabe-fi: etfi iam teftaméti faâi tempore ueniftet, igno tante teftatore.EtPomponius 1.4.5.11 ita fcriptn. iS-ult.Deleg.l.Cùm paterfiliælegaiTet,c vm uv-f Seri T,refponditgt;etfi filiaiam turn cum teftamé tum fit nuptaeiret,fed ignorante pâtre,nihilomi nus legatum deberi; fed fi hoc pater non ignora-hat.uideridealijs nuptijs fenfifle. Nôdifsimilis cftillaPaulidiftinftiod.l.fiiâfafta. Si (inquit ) iam fafta fint,q côditionis loco ponätur,amp;: fciac teftator.quæiterum fieri poflunt, expedäturu« fiant.Si U er 6 nefciat,præfenti die debentur. Arq ; hçc quidem etiam de conditionib.contraduum-dici polTejdubium non eft.1. cum ad præfens. Si çer.peta.Sed amp;cum qui in tempus liberorum u-Xorilegatideijs non fenfifle,quos iam turn uxoc habuit,refponfum eft. I. $gt;. folemus.De condit. Porto cum tradidiflet Vipianus,conditiones fortuitas quandocunque impleri pofte, etiam uiuo teftatoreipromifcuas uerb,non nifi poft mortem teftatoris;adiicitaltcj:umdifcrimen,quodhuius nunç

gt;|t FR. bald VINT nunc loci eft.ut (inquit) paruiflcquis conditio-ni uideaturjCtiam Icire debet hanc conditionem infertam.Nam ft fato feccrit,non uiderur obtem perafte uoJuntati. Quibus uerbis fignificatgt;con-ditionem promifcuam ab Jegatario fcientCjatq; ctiamhoçagçntejimplendarn elTeîcum alioqui conditionesfortuitaslâtisfit cafu quodam irn* pletas eflejgnorante etiam non modo teftatore, fed amp;legatario.Si tarnen ageretur deacquirenda hæreditate, hæres qui feit lefe inftitutû elTe fub conditione,nonpoteritadirc, nifi fifeiat conditionem impletamefle, fi modo hæc fafti fitma-gis quàm iuris.1. multum. De çondit. Sed de pu-pillo.an fine tutoris auâoritate pofsit impiété conditionem hæreditatis, uel legati fibi reJidi» quæfitumeft.Sed cftrefponftimjpofte.l.2d.fi pu piJlus.Decondit.infti. J.ç.Decond.quia condi-tione expleta,pi o eoeft, quafipurèei hærcditas uel legatum reliftum fit.Ergo qui c5ditioni,fiib quaferiptus cft hæres, paret,non idco quoque fit'hærcs, aut adiré hæreditatem proptcreaintcl-ligirur.-fçdtantumpuram efficit inftitutionem, quç alioqui cratconditionalisramp;ueluti fternitfi bi uiam adhærçditatemadeundam,fieam adiré pelir.Nam integrum adhuc eft repudiate, caque Ctiam repudiata repetere qupd parendi conditio ni caufa datum eflet.l.t.^.i.De condi.cau. da.cau. non fec.Mirum ergo non nbsp;nbsp;nbsp;pupillus,qui fine

tutore non poftet adiré hçredi tarem,polsi t tamé fineeo conditionem implçrc,præfertim fi eâim plendo nihil amittatiut fi fit conditio.si in ca piTOLivM ASCENDER!T.Cçteifiüaüquofum-ptu opus elTetjUcl eJTet conditio dandi; no terne

leid pupillo fine tutore permittendum eflc ui* dcretur,cum nepupilloquidem fine tutorcreflè dariconditionis explendæ caufa, paulopóftdi* fturifimus. Verfiminquies, etfi códitiofit, qua nulloincommodo cxpleat pupillusjtarnécaim piëta hæres per confequens erit, faltem fi fuerit fiius hæres ita inftitutus:ut fub conditione quæ infuapoteftatefitjeâèinftituitur.Nanquehæc faltem conditio nonampliusfufpendetuimfui, übi impleta erit.Refpondet Paulus 1.5.De cond-Heminem moueridcberejquód expiera códitio-nc neccflarius hæres aliquando efle pöfsit pupil lus. Nam hoe iure poteftatis fieri, non conditio nis cxpletæ. Poteftatem intelligitpatriam amp;nbsp;iu-hs:quafit,ut filiusta.fuushçres amp;neceflariusfit: adeó ut hanc uim,tütoris aufloritas nóinhibeat. Subijcit Paulus, feruum aut filiumfa. fine iuffu patris aut domini,condirionem implere pofTc; lt;luia eo fafto nemo fraudatur.Sed uideamus, art tonditionesarbitrariæ,fiuepromifcuç,tam ual-depromifeuç fint,ut ctiam peralium,eius cuiÄ-fcriptçfunt,nominereftcimpleripofsint.Etcef le fi tales fint,ut perfonæ cohærere uideatur, no polTunt.Noncnim rum àperlbnaillarecedi po^ left.alioqui poflunt.Prioris generis efle folét có» ditiones,faciendi:poftcrioris,dandi.Papinianiis aitl.ult.De tondi.inftitut.hanc conditionem,si alexandriam ierit FIL.IVS, nonpoffe mo* rientefilioimpleri,quiafcilicetperalium implè ïinon pofsit,amp;ipfc filius móriens ire nS pofsit. Sedhac,si decem DEDERiTjCxtrcmortitçmo lUentoimpleripolTe, quia per alium nomine fi-lij implcri polsit.Eadem plané diftinftio eft amp;ca.' ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pud

»H ; FR. BALDVINf pudluIianuml.^.Dehær.inft.Huc quoq; pint-* net quod Triphoninus L Arefeufa.Deftatu hö' mi.ait,manumiflamfubhaGConditionc sr de-» CBM DEDERiT, eoiDomento quo pariet, fi per alium impleueritconditioneiTijiamliberampe-periireuideri.Sedpoterit’nealiquadoab ca quo qucperfona,Guidari debet,recedijUtaltsri, ciiis loco amp;nominedcturautnumeretur? Sane Pau-lusl.13.fi fundus. Decondit.refpondit:Si fundus alicuilegatusfueritjSi pvpillo vel fvrioso pECVNi AM DEDiss E Ï,uidericxpleflecoditio-nem,curatori uel tutori dado. Quod Papinianus etiam traffat, amp;nbsp;quidein paulo diligentius. Ait li pj.StichumautParnphiium.ÿ.ufumfr. Defolut. conditionisimplendæ caufareélèpecuniamtu-» tori uel curatori dari,ficuti amp;nbsp;cum furiofi aut pil pilliperfonafolutioniadie(n:aefl:.Adi;citaute,id ita recipi pofle,fi pecunia in re uel pupilJi uel furiofi uerfa eft: quo modo,11 domino dare iuflus, feruo dedifl'et ut domino darct.Ergo utroquc ca fu conditio expiera non uidetur, nifi fi pecunia in rem .?ius cui prodelTe datio debcr, uerfafit. A-deo autcm tutori uel curatori reâè datur,ut fine co non reifte daretur ipfi pupillo aurfuriofo,ne datio ex horfi imbeciilitate pcreat:nee enim hoc egit teftator, ut qiioquo modo eilet datum, expiera uideaturconditio. Id eleganter Marcellus etiam traiftat 1.d8.fiI'eruusdecern. Defolut. Sed ut ad Papinianum reuertar:his ille,quæ fuprà di fta funt,iubiungit:Qui feruo dareiulFus eft, domino dando non aliter implefte conditionem in tclligendus eft,quàm fi ex uoluntate ferui dede-rit.Paulus quoque, eum qui feruo alicuius dare,

DE COND IT I ONI B. lüfTuscftjfcruOjnon autem domino dare dcbere refpondit ; quia quæ fadi funt, non tranfcantad dominum.^ contra, eum qui domino dare debet,non implerccóditionem dando fcruoeius, nififi dominus confenfcrit. Neminem cnim in tali fpccic códitionem,nefcicnte me amp;nbsp;nolcnte, implere pofle.l.zp^.qui hæredi.De cond.amp; dem. Dieetaliquis, Cur qui fcruo daredebet,refte no «iatdomino, cum quidem etfi feruo datum fit, domino protinus acquiratur?Certc qui fcruo da riuoluit, ferui potius quam domini ratione ha-bet:amp;ipfius etiam feruiintereft,fibi dari, uelut peculium fuum augeat: uel etiam utdominum, fieiacquirat,magis demereatur.Itaque amp;nbsp;qui da tfliulfuseft illi quialioqui ex teftamcntoacqui tere non potcft,ei tarnen dare iubetur, ut condi-tionem impIeat.l.Mæuius. De cód.amp; dem. nam «tfiillc dominus non fiat, tarnen eius etiam intereft pecunia accipere. faltem enim ea uti pote-nt.Quid autem,an hçredi eius cui dandum erat, tefte dabiturexplendæconditionis caufa? Sane fihæredi feruus dare iulfus fit,amp; liber elfcjhære-dishæredidando, reélèimplet conditionem, 5c liber erit.1.20.fi peculium. $. hæredi. De ftatulib. Interdumetiânec huic quidem daretenetur, amp;nbsp;neminidando nihilominus critlibcnutfi hæres antequam daret,eum manumifcrit,amp; poftea de-funâus eft. 1.50 .fub diuerfis. ÿ.ult.De condit. amp;nbsp;dem. Nam turn demum hæredis hæredi dari o-portetjCum ( inquit Papinianus) prior dominus accepturus pecuniam fuerit: eaque caufa fc-citambulatoriam conditionem, ut inquit Papinianus I-34..De ftatulib. Ambulatotiam côditio-nem

F R. B A L D V I N I ‘ nemuocat,quænoninunius tantû perfonauci eft impléda,uel redè impletur,fed amp;nbsp;in alterius, ueluti hæredis eius.Sic enim ambulatoriam rem üocantlurifconfulti,quænonfubfiftitiniihoa* liquo,l'edlongiusprofertur.Sic Jegis ambulato riam potertatemdicunt.l.erit.De fundo dot. amp;nbsp;ambulatoriam efle teftantiû uolûtatem ufq; fupremum uitæ exitum.l.quod fi.De adim.legai amp;nbsp;obligationes cum capiteambularc.l.tutelas.ÿi ».De capi.diminut.Deniqueemptioncmperplu rcspeiTonas ambülauilTe.I.fed ubi. Deminoribj Addicautem eleganterPapinianusjduas eflecau fas, per quas in hæredis primi perfona conditio imp]etiir:dominijrationem,itemq; demonftra-tionem perfonæ.Priorem caufam trailfire in om nem lucceflbremjad quem peruenerit ftatuliber per domini; translati Conditionem.Séquentem» pcrfonæduntaxat eius qui demonftratus eft^act hærereJtaqj amp;cumitadataeiretJibertas,si ri TIO, Q.VI NON EST HAER.ES, DECem DEDE-Ri Tzrefponfum eft,certainperfonam demonftrai ri,amp;propterea in perfona eius tantum conditio nem impleri pofte.Et fi cum celTerit dies, pecu-niam conditionc comprehenfam ftatuliber ha-buerit:iure conftituto,nulli dando,confeqüi li-bcrtatem.l.p^.cum ita datur.De condit. Qyæ uet ba fignificant, fi per ftatuliberum non ftet, fed is qui demonftratus erat,non uiuat,dare alterinó debere, amp;nihilominus liberum fore. Sed quia' conditio ftatuliberorum tradatafuitinxii. Ta-bulisjamp;nosadeas cap.j^.diximus quæad earn -pertinent,non eftnecefteeadem hicrepetereplu libus uerbis. EÖ potius leftorem nunereijciam,) ut

DE CONDITIONIB. 2^7 ütadeaquæ fequuntnrtranfire pofsim.Paulus Ifipcculium.ÿ.hæfedi.De ftatulib.cum dixiffet, Seruum hæredi iulTum darcj etiam hæredis hæ-redidarepofl'eiadiecit,Sedamp;fi hocfenfit tefta-tor,etiam in legatarioideni dicendum eft. Mode ftinus uero cum dixifletjcum qui decem dare hç tcdiiuffus eft,amp;liber eflejamp;hæredis hæredi dan do peruenire ad libertatem,adiecit:’Quod non fi-militer in legâtarij peripna cuftodiri Publicius fcripfit.i.fubdiueriis.^.ult.Decondit. amp;dem.Ec Hermogenianus poftquam tradidilîetjius fingu lare conftitutum fauorelibertatis relidæ fub co-ditione dandi Titio;ait diuerfam efle caufam le-gatarij, in cuius pcrfonaplacuit conditionem de hcere, fi antequam dederitlegatarius pecuniam, Titiusmoriatur.1.93. cumita datur.Decondit. Sedloquitur,ubiTitij,cuidandumerat,perfonâ ficdemonftrataeftjUtin ea tantum conditio im-pleri poffet.Hîc legatum libertatis non modô non tanquam conditione defedum intercide-tet.fedonerepotiusconditionis liberatum ma-gisconfirmaretur. Sed aliud legatum propter de ncientem talem côdicionem perire facilius pof-fet. Cæterùm fi non appareat earn fuifte teftato-tisuoluntatem,ut in pcrfona tantum demon-ftrataconditio impleretur ( ficuti non temerè ui deturfimplex conditio dandi tam ualde coftrin-genda) facilèpatiemur legatari um hæredi eius, cui iuffus crat dare, dando ,implere conditionem, utfequamur communem illam regulam, quæ conditionemdandi expleripoftetraditabs inoriente quoque legatario, neque altcrius mor te hanc facultatem temerè conftringi docet.Ma-rr ior

258 FR. BALD VIN I iorquæftioeftdehæredibus corum qui impie-reconditionemdcbent;an (inquam) adhoshæ redes ius hoc amp;nbsp;hæc facultas implendæ condi-tionis rranlcat. Ac in primis quidem memoriarc . petendum eft,conditiones, quæpcrfonæcohæ' rentjcius peiTonç morte deficeremt fi ea uiua, ab alioexpleri non pofsint, mulco minus poft eins mortem ab hærede pofsint. Quod Screijjonluni eftdccondirionibuSj quæfola uoluntateexpJé-tur, amp;nbsp;uoluntatis déclara tionem requirut. Nam amp;hæperfonis cohærcnt. Nemo cnim alius,præ terme,meam uolunfatem dicerepoteft, amp;aperi re.Vndecumitaexpreftum eflet, TiTio .si vo-lverit, do lego: refponfum eft,non aliter ad hærcdcmlegatarijpertinere,quàm fiipfelcgata-rius uolueritadfe pertinere: quia conditio per-fonæiniunfta uideatur.l.dS.fiita expreflrim.hoe tit.l.fi italcgatum.S.ille,!! uolet.Delega.i. Quod amp;in ftipulationibus reótè dicitur. Acredè qui-dcmtraditum eft, hanc ftipulationem,c vm pe-T lER o, non continercconditionem:amp;ideo licet deccfleropriufquam petiero,non uideridefccif-fe.1.48.fi decern.De uerb.oblig. Sed fi ita cxpref-ftmconceptafub conditioneeftet, si petiero; ccrtè conditio efl'etperfonæ meæ cohærens. Cæ terùm uideamus de conditionibus promifciiis amp;arbitrarqs,quæperfonæ non coherent,qualcs efte diximus conditiones dandi.Ac in contrafti-busamp; ftipulationibus id potifsimùm quæren-dum eft. Nam fan's conftat, conditionem tefta-mentisalcriptam non tranfmittiad hæredcs e-jus,cui quid itarelifl-um eft;amp;ius tuncapertum efle,hæredem conditioniparêre nonpofle.l.io?

DE C O N D I TI O N I B. 2^9 à teftatore.De condit. Vnde amp;nbsp;illud defcendit, qiiod Vlpianus 1.3. Décollât, bon. fcribit, Præ-torem non fub conditione collacionis bonorum poirefsionem contra tabulas promißfle: fed de-nionftralle,quid data bonorum poflelsione fieri oporteat.alioqui magnam captioncm fore email tipati, fi non aliter bonorum pofTefsionem intel ligercturaccipere,nifi cauiilet de collatione.Nâ fiinterim ipfedecefsilfet hæredifuo nihil relin-tiueret.ln illis quç circunferuntur,amp; Vlpiani el-fedicuntur,fragmentislegimus, Emancipatisli ^sris ex edido dari bonorum poflefsionem,fi pa fatifunt cauere fratrib.fuis,qui in potellate man feruntjbonaquæ moriente pâtre habuerunt, fe wllaturos. Sed nunc Vlpianus oftendît illis uec PAR.ATI SINT CAVÉR.K, 11011 lignificarî Wnditionem,fed tantum quid faccredebcantac ceptabonorum pofiefsione. Nam fi conditio effet) ea non inipletaius hoc non tranfiret propter Negern conditionumultimis uoluntatibusaicri-ptarum.Etadeoquidem quodfubcôditionere-liftuin eft, non tranfitad hæredem cius cui reli-flunieratjfi deceflerit non extante conditione: ftnequidem tranfeat, fiillud in ftipulationem deduftum legatum elïet.l.i. $. fi fub conditione. ^tlegat.no.cau. Nequetamen ignoro aliquan-do fieri polfejUtad hæredem quoq; legatarij trâ-firepofsitpoteftas implendæconditionis.Quid eninijfi perlegatarium non fterit quo minus da-fedquid fi ctiam obtulit, aritequam moreretur? Certèrefponfum eft, inter eiushæredes ad quos eonditio tranfit,conditione nondiuidi.1. cui fun diiï.De condit.Ergo fairem ad cos tranfit indiui rr 2 fâ.

fa. Cæterùm in ftipulationibus fæpius quæritui' de hæredibus condirionem implentibus. Eft e-nim iuris perpetui régula abs luftiniano tradita: Sifubconditioncftipulati fimus,amp; priufquairt conditio extet,moriamur,nos ius uel potius fpe noftram tran fmi ttere ad hæredes.Neque audicu difunt, qui id tantum dicipolTe putant,ubi eft conditio fortuita.Natn cum generalis régula fit, cur non idem dicemus ôc de promifcua arbitra' ria'ue,præfertim fi talis alioqui fit, quæ perfon» noncohæreat? Ac fi quidemnegatiuè concipiaquot; tur,ueluti,si non dederis, aliaqueftioefi:amp; de ea quidem inter ueteres lurifconfultos con-trouerfia fuit.. Vlpianus I.27. dié proferre. §.t. D« arbi.ait:Non utimurLabeonisfcntentia, quielt; xiftimauit,fi arbiter aliquam pecuniam dareiufi ferit,amp; is deceflerit antequam daret,pœnam co-mitti, licet hæres eius paratusfît offerre.EigOj quod æqiiius amp;nbsp;humanius uifum eft, leiitit Vlpianus,adeuitandampœnampofle meumhæts dem dare, cum mihi pœna afcripta effet, s r n o « DEDIS sem: prælèrtimcum non earn conditione mihi afcripfiffem,fed arbiter iniunxiiret.Quódfi non tam de pœ nah obligatione committendaa' geretur,quàm de alia, ueluti fideiufforia ita con-cepta,si REVS non solverit: reo moriejite antequam foluatjllam committi,cumluhano facile refpondebo.1. fideiuffor obligari. ult.De fideiuffor.Nam amp;quafronte fideiuffor, quiex-prefsim ita fe obligauit, ad hæredé débitons de-fundi mereijceret, præfertim cum nihil petam quod amp;nbsp;mihi non debe3tur,amp; fideiuffor rcceptu rusabillo hærede non fit? Cæterùm fi conditio

DE C O N D I T I O N I B. zdt itafitconuétioni afcripta, sr avm detvrxui impleri per hæredem non pofsit,ut quod itapro milTum eftjdebeatur? Sanè amp;nbsp;cum quid uenditû «ftîfeditaaddidum in diem, ut fi intra Calendas melior conditio allatafuiflet, res effet inempta: üenditorisante Calendas mortui hæres ea con-ditione utipoterit, ut uenditionem refcindat, lî ilius intra calendas meliorem conditionem offe ^^«.l.fiprædio.Dein diem add. Quod admodum âttinetjfiuecontraftui, fiuelegato appofitus fit, tîm per hæredem quàm in herede impleri poffc, âffirmari potcft.Nam neque fufpcndit quodlub «0 debcturjiieque legati tranfmifsionem impe-dit.Nûcprocoronidchuius capitis uideormihi opportune fubiungere poffe nobilem ilium Scæ uolæ locum,qui amp;modum amp;nbsp;conditionem con finere uidetur,amp; quæftionem huius generis ob-fturam compleûitur, quæ Interpretern adhuc rcquiric.

A' tcjidtore rogdtM,ut acceptii centum numis rejlituc' hereditatem Titilt;e coh^eredifu£,dditlt;i htereditdte deccf-P^-Similitercr Titid,dntequdm ddret cëtum. Qtiteßtum cfl, ‘‘^bdrcsTitite offerendo.centum ßdeicommiff'o partem hæ f^ditdtisconfequeretur. R.cfpondi,hd:rcdem cofiditioni pa^ tere non poße. Claudim magno ingenio de iure dpertore^ ffemdit:cumpotcffdubitdri,dninpropoßto conditio effet.

In primis hie mcminiffe debcmus, quod acute Vlpianusl.fideicommiffa.$.cumeffet.Delcga. J-refpondit. Cum effet quis rogatus reftituere portionem accepta certa quantitate, duplex effc fideicommiffum:unum,utpofsitpetere quanti-

F R. B A L D V I N I tatem,paratus portione cedere: aliud,utctfi non petac, tamécogaturfideicommiflarioreilituere, parato præftare quantitatem.Hîc itaque elle ui* deturmutua obligatio inter hæredem reftituen tem amp;nbsp;eumicui reilitui debet.Nain ille peterepo teftcertamillam quanritatem,paratusieftituere: dchic fidcicommiffum, paratus quantitatem ib Jam darecperindeatqtieli feriptum ita eflet fub tonditioneamp;modo, REST IT VE titio cohab, REDI TVAM PORTIONEM, SI TIBI DET CEN TVM,amp;,VOLO VT TITIVS COHAERES DEt TIBI CENTVM, VT TV ILLI RESTITVAS TVAM PORTIONEM. HoC COIlftitUtO, dicO, mine apud Scæuolam quæri dehæredibusho-rum liæredum ipræcipuèautcmde hæredemei, cohæredis Titi;, cui iulTus fum reftituere meant poitionem, SI mihi centvm oEDERiT.an (inquam) iJli hæredi integrum fît dare, ut fi-deicommilTum confequatur, cum mortuus effet Titi us antequam daret. Scæuolafîgnificat, iï ita aferipta lit fideicoæmilTo expgt;-cfsim conditio,si MIHI CENTVM D EDE R I T, hærcdc ciuS Titij conditioncmimplercnon polTe.Scd aperte in propofito pronûciarc no audet,an conditio tabs fuerit,cû uerba clTentabfoJutisC utloquun-tur ) ablatiuis côcepta: restit ve haerbdita TEM ACCEPTIS AB gO C E N T V M.Potuîlfot liltC ullo periculo Scæuola,nilî fi omnéqftionéfadi taquâfcopulii timidcrefugifletrefpódere,códiti onéijsquoq;uerbisintelJigiinjgt;pofito.Nâneq; de eo Vipianus dubitauit,d.$-cû effet, ôc Gains 1. dj.faâa.^.refcripto.ad Treb.apertè dixit,nihiliii cerefleinterJi^c fideicômifla;rogo,5i titlvs

TJBI CEbiTVM D E DE RI T, R lâ S T I T V A S El HAERB DITATEM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;acceptis AtitIO CEH

TVM, RESTl TVAS El HAEREDITATEM MEAM« Si kaeftjUteft, nulla ampliusdubicatio erit,an inpropofito conditio fit, neque minus de fado quàmdeiurcaperto.Scæuola tuto èc apercere-fpoiidere pocelt, ncmpe,illius mei cohæredis Ti tij hæredi integrum non else,centum dando ini plere conditionem,utfideicommifsum confe-ijuatur. Dehærede meoquæftio non eft,an ilia centum abs Titio peterepofsit,paratus rertitue-reportionem.Non minus id cum pofse, quam fi uiuerem,ipfepofsem, fi intelliganturillaccntu mihi abs cohærede relida fub modo,ut fcilicet ij. liportionem meamreftituerem,iamantea didu eft.Sedqueriturdehærede illius,cui reftituio-ROftebat, fi centum dediffet: amp;nbsp;tum quidé cum nonitaexprefsim conditio afcripta effet, fed ijs Uerhis,q.uibu5an conditio ineflet,duhitabat Sc^ uola.Ius hicapertumfuifle confiât,hæredem no polTe implere conditionem legati aut fideicom-mifsi.Sed quærcb3tur,an ex ijs quæ proponeba tur,talis aliqua conditio intelligenda effet. Scæ-uolamore fuo difsimulanter reijcicns,acueluti tefugiens fadi quæfiionem obfcurâ,deiure tantum âperto refpondet ; ut non aliud refpondere uideatur quam,Si conditio hicfuerit, conditionem non poffe impleri per hæredcm de quo agi-tur.Ingeniofe profedo fibi cauet Scæuola,cû ita refpondet,Sccallide elabitunfedintereaconful-torem eludere uidetur.Claudius,qui in cum notas icripfit,Slt; qui fæpe alias folet eins refponfa fuis notis illuftfareatquecontirmare,eadcmpro rr 4 ps

pè ftropha fefe explicat. Sic enim ambiguum Sc aftutum cius refponfum laudat, ut ingeniofæ calliditatis rnagis,quàmingenuæprudentiç lau demilli tribuerc uideatur: amp;interea cum quid de quæftione propofita fenriat, aperte dicere no aufitjfententiam fiiam eodem aftu difsimulat. Alio uero loco, ubi Scæuola de conditionerur-fus confultuSjfimili relponfo elabitnr,plané ob-mutefcit Claudius. Scriptu eratincautione qua dam.quempiam ^pmififle quicquidpatré fuurn debereconlliriflet. Mortuo deindepatre,antc-quam illud conftitilTet, quærebaturjan adhuc committi poffet hçc ftipulatio: hoc eftjan i/s uer bis conditio ineffet in futurum concepta, perin-deacfi diftufit, sI constabit patrem nt-BERE. Tumenim confiât nihil impedire,quin mortuo quoque patre impleatur:atque ita ftn pulatio committatur. An uerohie intelligatut conditio ad præfens aut præteritum relata, nem pe,si coNSïiTiT, CONSTatAlt;e.Nâtûquoq; apertum ius eft,fiipulationem non ualere, nifi fi illaconditioiamtumuera elTet.Scæuola neque hoc,neque illud quodquæritur explicat,fed CÓ-fultorem propc tam incertum quàm acceperat dimi ttens,de iure tantum aperte refponder,nem pe,fi conditio non extiterit, ftipulacionem non cfie commifiam.l.quiRomç.ÿ.Agerius.De uerb. oblig.Hocfciliceteftfubconditione de cSditio ne relpondere.An hocrefponfi genus ualde inge niofurn fit,aiij uiderint.Confultorfancita diinif fus,fibi opinof illud,putabat.ScioaIiâingeniofe adferriinterpretationem eius refponfi,quæ Sca: uolam exeufet. Sed Scæuolam pluribus nue uer-

DE C O N D I T I O N I B. 3lt;?y bîsaiitaccufarejauttueri non inftitui. Audio e-nimab alijs iam hoc nomine amp;nbsp;in ius uocatum effe,amp; defenfum,fed adhuc fub indice litem efl'e uideri.Vtautem quodnûcinftitui, breuiter ab-fûluam,fuperftintduo capita, de conditionibus pendcntibus amp;exiftentibus.

Solemus dicere,conditione pendcnte.nequc uenire neq; cedere diem: fed quodagitur,in terea elfe in fufpenfo.Tam hoc eft frequcns in o-relurifconfultorum,ut înprouerbiû quoddam abijfse uideatur.Cæterû eleganter Paulus l.obli-gwonumferè.ÿ.conditio.De aél.Sc obh’gat.ait, fonditionem efficacem eire,quæ in conftituen-daobligatione inferitur, nonquæ poftperfeftâ eamponitur:ucluti,cENTvM dare spondes, Nisi kavis ex asia vemerit. quanquani amp;nbsp;hoc cafu exiftente conditione,locus erit exce-ptioiii paûi conuenti uel doli mali. Sed cum pa-ftio conimiflbria,uel conditio addiftionis in die fæpius ita concipiatur,ut emptio pure nihilomï fiuscontra(ftaintereauideatur,fed fub conditio nerefoluatur: uideamus,quod huiusetiamloci eft,antalis obligatio interea uim aliquâ habeat, utexea agi pofsit,ueluti fi debitor! pure obligato fitfub conditionelegataliberatio? Refpodeo, nihilominus interea agi pofse.l.nonfolumautç. ^•ult.Dislib.leg.Poterititaquehçces interea exi-quod debetur, modo caucat de co reftituen doconditioneexiftente.l.ç.Dedoli mali excep. ficuti amp;legatorum fub conditionereliûorû nomine cauercfolet. Cæterùm ubitalis cautio los cumnon habet,Scalteiius quoqueintereft2,ue-rr 5 lut!

lut! fi altcri fub conditione dare tuoiuffii promt fervn,quod tibi pure debebam:hoc magis aétum uidet«r,uttu interea non petas. quod eleganter laboJenus docetl.jd.pecunia.Si cer.peta.efiqiie cius hac de re refponfum dignû,quod in tradatu conditionfl omnino referatur.Sed quid fi ediuer fo,id quod tibi pure debebam, alius, puta Seius, ftipulanti tibi lubconditione promittat? ExtaC de hac quæftione nobile quoque luliani refpon - fum,1.5d.eum quiita.ÿ.ult.Deuerb.obli.Sedfcru pulum ini/citeaipfa,quaadhibet,diftindio.ait, Si res itapromifla,pendente c5diEione,peft mO' ram tua,perierit,confeftim meaduerfuste agere poirc,necSeiu exiftete conditione mihi obligari: ut obligari certe non poflet.cfi res cfic dcfieriqin quaobligetur.Icaqjamplius nodilFerturuisprio risobligationis,nequefecundæ conditio expe-ûatur.Quodenim bonum eft (ut uerbo Caij no ftri utar) hancexpedare, cum etfi exiftatfinanis fir,amp; tu omnino fufcipere debeas adionem,idq; iam certum fit?Sed quæritur,que'nam fit aut ef-fc pofsit ilia mora tua, cum quidem fi pendente conditione nulla petitio fit, ne ex priori quidem obligatione,nulla interea mora elfe polfe uidea-tur.^i huncfcopulum euitare uolunt, amp;acu-tiores elfe uidcntur,fingunt,apud lulianum mo ram faftam iam elfe à priori promiftbre, antequa alter promitterct.Sed cum cupiut uitare Charyb dim,inciduntin Scyllam.Nam altertu fefeobij-cit fcopulus.fi enim talem moram fuilTe eo loco intelligamus.dicent alij,amp; dicere poterunt, earn uiderifublatam atquc purgatam altera ftipula-fcionecondiiionali.l.qui decern. De foliit.nififi

DE C O N D I T I O N I B. ^67 idrçftringamusjtibires præiens Sctaquam obla ta erat,quam credicor uolueritin alteriiis ftipu-iationis conditionem rei;cere,potius quàm earn recipere.Sed in cafu propofito mora fi quaiam fa ftaerat,per alteram ab alio faótam promifsionem fiibcoiiditione inagis intereafufpendicur,ficutt prior ipla obligatio,quàm tollitur. Illud certc iiiuniuerfum reüè dici poteft, fipofterior obligatio,quæ nouandæ prions gratia interponitur, fit conditionalis,non fieri nouationcm,antequa conditio exiftat:ficuti amp;ediuerfo,fi prior ftipula fio,quæ nouanda efl:,conditionalis eflet.l.fi Sti-chiini.ÿ.t.l.quoties.De noua. Sed amplius uidea ^iius,quidpendente conditione iuris habeatis, cuifubconditioncdebetur.Vlpianus I.54.conditionales.De uerb.fig.fcribit,côditionales credi tores cos dici,quibus nôdû copetit aâ:io:eft auté côpetitura,uel qui fpé habent, ut competat. Scd anintereacreditores ij reûè dicuntur,amp; fimpli-ci appellatione creditorum conrinentur? Vlpia-nusl.4,i.ijscui.Deaéf.amp;oblig.idexplicat. Is cui (inquit) fub conditionelegatum eft, pendente conditione non eft creditor:fcd tunc,cum cxtite fttconditio.quamuis eum qui ftipulatus cftlub conditione,placet etiam pendente conditione creditorem eile. Nam amp;nbsp;conditione contraduu, iibiextiterit,folere ad tempus conucntionis rc-trotrâhi,pofteadicemus.Diâum quoque antea fæpe eft, fpem conditionalis ftipulationis ad hæ redcmtranfmitti: caque in re plus iuris eum ha bere quifub conditione ftipulatus eft, quàm eu ciiifiibcôdirionelegatum eft. cuius difcrimini# dtxiratjonemtufum aucemlatius ctiâ patère nûc intel-

2^8 FR. BALD V INI intelligemus. Hermogenianus I.27. qui'in frau-* dem .C^ii amp;nbsp;à quib.ait.Qui in fraudé creditoruin manumittiturjiberefseprohibeturjfiue dies fol uendæ pecuniæ iam cefsit, fiue in diem, uel fub conditionefit debitum. Diuerlacaufaeft legati fub conditionereliai. Nam antequam conditio extiteritjinter creditoreslegatariusifte non ha' betur. Quod quidcm etiam dici amp;nbsp;referripoteft adEdiftumde his quæin fraudem creditorum alienantur.Neque tarnen prius fraudatus creditor efse dicetur,quamcxiftcntcconditionecre-ditorcm eum cfseappareat,ut tu demum rcfcin-datur,quod in eins fraudem faftum cfse dicetur. l.id.ficum fideiconiifsaria.ÿ.pen. Qni Sek quib» Itaqueuisalienationis pendebit ex euetu illiu® conditionis.Si res ipfa quæ fub conditione præ-fertini per modum uindicationis legata eft,alie* netur,dubium non eft,quin àlegatariojeuenié-te codirione,cum dominus fit, uindicari pofsit. Cæterùm nihilbttereft utrum legatuman pro-mifsum fub conditione fit,fi petatur cautio debi ti illius conditionalis nomine: præftabitur enim utroquecafu.I.in omnibus.Deiudic.amp;tototit. Vtlegat. no. cau. amp;nbsp;eo etiam nomine, fi illajion præfterurjfolentinpolTefsionem mitti credito-i es,quibus fub conditione p ecu nia promifia eft. l.ó.Ex qnib.cau.in pofs. eat. quanquam alioqui refponlumfitjcreditorem coditionalem inpof-fefsionem non mitti,quia bona ex edido uende renonpofvt.l.pen.^.ult.IlIotit.Sed amp;nbsp;Papinianus,hæreditarijs creditoribus,quibus fub condi tionedebetur feparationem dari,quonia amp;his cautione communi confulatur, aitl.^.Defepar.

Ï’oftremócumagiturde æftimanda quantita-ïepatrimonij propter rationem legis Falcidiæ, îiôdubium eft haberi aliquam rationem eorum ^uæfubconditioneuel debebâcurdefunfto,uel is debebat.Narrat Caius magnam dubitationem oliin fuifle de bis,quorum conditio mortis tempore pendebat,an id quod fub cortditione debe-^ur,ftipulatoris bonis annumeretur,amp;promiflo ds bonis detrahatur. Sed monet co iure nos uti, quantieafpes obligationis uænirepofsic,in tantum ftipulatorisquidem bonis accedere ui-'ieaturj^pmilToris uero decedere ; Sccautionibus t6rn explicari pofle,utduorumalteru fiat; ut auc itaratiohabeatur,tanquam pure debeatur:aut itajtanquam nihil debeatur.Deinde hæres amp;nbsp;Ic-Satarij inter fe caucant, ut cxiftente conditione aut hæres reddat,quanto minus foluerit : autle-gacari) rertituant,quanto plus cofecuti fint.l.73. in quantitate.$.magna. Ad leg. Falci.Additdein

Caius: Si legataquædam pure,quædam fub conditione reliâ;aefficiant,ut cxiftente coditio nelex Falcidialocum lubeat : pure iegatafolui, Perindeatqucfinullaaliafub conditionelegata fuifTenncauereautemlegatariosdeberejexcucn tu Conditionisjquodampliusaccepiftent,idred-ditumiri. Sed alioqui intercaaliorum legatoru conditionalium nulla in hoc genere æftimatio fiet. Eius rei que nobis fub conditione promifla autlegata eft gt;nbsp;quædam faltem præfens fpes eft. Maior quidem amp;melior rei promiffç,quia amp;nbsp;no bis mortuis durât; infirmior legatæ, quia morte cxtinguitur.Hanc uero qualem qualem fpem amp;nbsp;expeftationem,tanquam rem aliquam noftram

Î70 FR. BALD Vin r amp;donâre poffumus amp;nbsp;uendere,fi quîs ïnuê-niatiir,qui fpem precioemere uelit.l.fpem.C. dedonat.l.y.neccmptio.De contrah.empt.Gerte amp;cumquisignorans,anadfe hçreditas perd neret, uendiderit fub hacueluci conditione,si ûviD IVRI3 HABERET, ualere uenditioncm, quafifpeshæreditatis emptafit:utiplum ineer-tumrei uæneat,Gcutin retibus,refponfuiTi eft.1. nam hoc modo.Dehær.uelaft.uend.Nequemo dó fi iadû retis emero, ualere uenditionem,quic quid tandem cæperit pifcator:quia ab initio erat ïncertum,l.fiia6ium.Deaft.empt.fedetfidempi fcatori centum aureos ea conditione, ut fi fœüx fit captuâ pifcium,reddat cécum quinquaginta: fi non fit fœlix,nihil reddat; ualere conuentions Scæuola dixit.I.periculipreciû.De nau.fœn.Sed nelongiusdifcedamzadeónóeft nihili fpesetiâ fideicommifsi autlegati c5ditionalis,ut minor, qui temcrèillamremiferitjtanquam captusrefti tuatur:quiauel propter Ipem eius interfit,ut in-quit Vlpianusl.^.ÿ.fi quid minori.De minorib. Quanquam fi mutuum aut reciprocum fit fidei-commilTum conditionale,ucluti,q.vicvnq.ve KX VOBIî DVOBVS PRIOR M O RI A T V R, S V A M

PORTIONEM ALTERI SVPSRSTITl RE3TI-TVA T,re(Sè inuicemremittitur. Scquicquidtan dem poftea euenerit,nulla erit reftitutio,nc qui-dem prçtextu minoris æcatis. l.De fideicômiflo. C.de tranlàa.Non enim,fi tempus cóuentionis Ipeftcmus, ullalçfio eft,cum non modo omnia incertaadhuc eft'ent,fed amp;nbsp;quantum ipfe minor reinitteretjtantfidem ipfi inuicem remitterctur. Saneamp; ubi conditionale fideicommilTum non effet

DE COND I TI ON I B. 27« ciïet mutuû aut reciprocu, fed eius remifsio no efsetgratuita.-Ron facile quoque hecrefcindere-tur,racione pofierioris ciientus. ficuti necillud quod datum efsetjreuocareturtVnde cum tefta-torhæredérogafscVjUtfi fineliberis morerctur, Froiironi hçredira.tem reftitueret:amp; hçres cu no dura liberos hab eret,omniaque adhuc incerta cfsent,cum Fro ntonetranfegifset/itisacceptis duabus uncijs r.cmitteret fuam fpem amp;nbsp;expcdta-ûionemùusqi jerotius fideicommifsi: natusque deinde ex hçr .cde filius duas illas uncias repcterc Pellet,quail ja apparerecfine caufafuifse datas, tuni fideic ommifsi conditio defecit:refcnplit ^nip.Seuei ;us l.i.C.de paft.repeti non pofse:amp; co ditionis 'mcertum ,non iniquisconditionibus, tonuenr done finitura efse.Coditionis incertu m ^,°'-^^f»deicommifsumillud fub incerta condi-^\one,feiiftum:aliter quamPapinianus,qui con-‘^'^ »onis incertum uocat,ubi incertumamp;dubiu , d,anamp; quomodo conditio extitcrit.l. pen.De ßon.pofs.fec. tab. Facit ergo ratio incerti, utifla inter bæredem difideicommiflarium conuentto lioniniqua uideatur,amp; tabs ( ut eo loco appella-ttirjdiuifioratamaneat. Illudnunc proximum eft, ut adijciamus, fimplici diuifione hærediratis (utproprièappellaturdiuilio) nóintelligi fub-latum fideicommilfum conditionale. Non enim idquodnondum competebat, illacontineri: lieu ti refponfumeftjiæreditariam pecuniamjquç tempore diuifionislatuiflctcohæredem, no con tincri.l.tres fratrcs.Depaft.amp;in uniuerfumtran fadio non lolet pertinere ad cas adiones, quæ nondum conipetebant.l.ult.^. item quælitû eft.

De cond.ind.iniqumnque elTetdd de quo cogita tum nondocecur, interpre tan pado aliquo generali fubJatum efle.1. qu i cum tutoribus. ulci. DetranfSipræfens amp;pur;imefl'etfideic-ommif-fumcohæred.ireliôlumjcuiiis ipfe ignarus cum hæreditaccmdiuideret,none’ratjamp;is diuidendo generaliter tranfigat co non egt; tceptomó effetfe-rendusjfi poftea fideicommilTu m peteret.1. non cftfercndus.Detranfaft. Sedfi ndciconimiiTum litconditionale, magis exiftimab 'O exceptum ui deri, neque intelligi remifliim. tluo^ quidem Papinianus aliud agens fignificare e 'tiam uidetur 1.77.cumpater filios.ÿ^hæreditaren t poft ^lor-tem.Delega.a.ait, Rogatosrefticuert îbæredita-tem fuam, nominum periculo, quæ p, ïi' diuifio-nem obtigerunt,inter cohærcdes in/erpofitis delegationibus, non aftringi, non mag. 's quam prædiorum, cum permutatie rerum dife^’m®”® communioneminteruenit.Videtur Papinu'*^“’ agere de quibufdam hæredibus rogatis fua pa. 'f® rcftitucre,c vt.i m ori e n t vr, fuis cohæredibus ’’ Fada hæreditatis diuifione,durareadhuchocfi-deicômilTum non dubitat.Sed tantum an pericu lum nominum per hçreditatem obuenientium, autrerumreftituendarû,adeos qui rogatifunt, intereapertineat,quærit:amp;nonpertinere,relp5 det.ScioapudScæuolam,l.quiRomæ.Milti. De iierb.oblig.relatum eflcjcum fratres hæreditaté diuifiirent,amp; cauilTentjiiihil fe contra earn diui-lionem faduros:amp; alter deinde, qui fuperuixif-fetjpetijiretfideicommilTumtpronunciatumad-ucrlus cum ftnfle,quafi de hoc quoque tranfad« fuilîet.Sed non fatis confiât de fidcicomilTo con

f DE C O N D I T I O N I B. 27J dinonali illic agi.amp; fi id conftaret,non confequi tur,quodpronunciatum elle dicitur,bene iudi-■cacum eflerfibi^ueaftorimputetjqui non prouo cauitjfi propterillam fideicomifsi petitionem, quain index pronunciauit aduerfus tranfaétio-nemelTc,inpœnam incidat. Quaquam nihil hic temerè pronunciare ipfe nelim de illo ueteri pro nunciato. Certècnm teftator iufsifler hæredem certare efle contentum pro ijs quas ci in teftamé toreliquerat;refponfum cft 1.Paulo.$. Popeiiis. Beleg.».non uideriattingere caufam fideicom-mifsiconditionalis.Hçredes fcripti erantTitius amp;Sempronia:amp;rogatusTicius,SI sine libe-Ris MORiATVRjreilituereSeiTiproniæ partem fuam. Poftea teftator codicillis dédit ccrtasres Semproniæ,urijs contenta elFet, loco eorû quæ t-xteftamentoalioquipercepturafuifset. Hanc nonimpediri, eueniente côditione, etiam illud quoddixijfideicommiftum pctere,Paulus ait:S£ ita le pronu nciafle refert.

REifubconditione legatæ dominum inte-rea cfsehæredem, dubium non eft, amp;nbsp;eft niultis Iuris ciuilislocis traditum. l.generaliter. Qui amp;nbsp;à quib.l.t.$.feru. Ad Syllan. l.fi poft diem, §■ led fi fub conditione.Quando dies lega. eed. 1. »2.arboris.$.ult.Deufufr.l.i2.amp;poft litem.$.». Fâ mil.ercifc.I.ód. no ideo.Derei uind. Fruftus ita-queinterea facit fuos.Sed amp;nbsp;rem ipfam uel obli-gare,uel feruitute onerare, uel etiam alienare in-tereapotcft:ita tarnen, ut ins Icgatarij quando-cunque conditio cuenerit,non imminuatur: fed is rem cófequatur,lt;jualcm reliquit ei defundus,

Î74 FR. BALDVINÏ amp;penndeatquefi hærescam nonobliga/Tetnel alienafiet. 1.104. fi fiindum.De cond. 1.8t. fi fun-dum.J.iij.feruo Jegaco.^.i.Deleg.i.l.fi is cui.ÿ. ul. Qucadm.feruit.amitt. J.fi fub condicione. Quih. jnod.ufusfr. amit. Et luftinianus cclebrem hac quoquedere coftitutionem ediditJ.ult.ÿ finau-tcm.C.comm.deJega. quanquam Nouella qua-damfuaconft.jp. exceptionem addiderit, utfa-uorabilem eile ueJit dotis aut donationis pro^ pter nuptias caufam.Nam Hc olim Vlpianus eaiiji anretuiifleuidecurcaufælcgati conditionalis. 1. mulier.ÿ cum proponcretur.Ad fen.Treb. Veteres quoque confulti lulianus amp;nbsp;Scæuola uidenr tut propter bonam fidem uendentis liæredis, amp;nbsp;alterius ementis.iullam ignorantiam, fuftinere uoluiflc uenditionem rei,alteri etiam pure, fed forcâCsis per damnationé t3ntum,legatç,ut non nifi æftimationem ab hæredeJegatarius petat.1. ult.$.ult.Deleg 2.1. quidam ita.ÿ.fiquis filium.

. AdTrcb. MultoigiturmagisiddicipolTet/ire» fuilTetfubconditionelegata. Sed extra hos fin-gulares cafus dubium non eft,exiftente côditio-nelegâtari/s ius integrum elfe, amp;nbsp;rem uindicare poïïejquicquidtandéintereafccerithæres.Quin etiam plus interdum confcquitur,quàm princi* piorelidumfuilTeuideatur. Sihæresfundo fub côditione legato feruitutes intereaimponatjCas cxtingui, fi conditio legati exiftat: acquifitas tarnen fequilegatarium,ait Martianusl.fi is cui.ÿ. ult.Quemad.feruit.amit. Sednouummagis eft quodnimcreferam. Inquit lulianus 1.17.fi tibi. Quib.mod.ufusf.amit.Si tibi fundi ufusfr. pure, proprietas autem fub condirione Titio legata fuerit:

DE CONDITIO NI B. M füerinScpendente conditione dominium pro-prieratis acquifieris: deinde conditio extitcritî pleno iure fundum Titius habebit. Nequein-* tereft,quoddetraaoufufriiftu proprieras lega-* ta fit. T U enim dum proprietatem acquifieris jus omnelegati ufusf.amififti. Huius fingularis re-* fponfi ratio elle uidctur,quôd non modo tibiint putandum fit.curtuum ufumfru£i:um ultronea coniolidatione confuderis, cum quidem non i-» gnorares proprietatem quam emebas,alteri eifij lub conditione Jegatamiîed etiam,quôd eucnieil teconditione tuatota acquifitioab initio non tefcindatur, fed à tempore conditionis exiften-* tistantumiadeb ut medij temporis fruftus tibî iionauferantur. Si proprieras, cuius acquifitæ »ccefsione extinélus ufusfrudtus fuit tuns,fie tibi eriperetur, ut retro nunquam tua fuifle ui-deatur, pofies ufumfru. confufum recuperate« Vtcum dominus fruduario prædium legafletî idque deinde filio, qui caufam inofficiofi tefta-* menti reftè pertulerat, reftituerc legatarius coa^ fins effet: refponfirtn efi:,manereufusfr.ius integrum.1. 57.Dominus. Deufufr.Nempe refeiffo perinofficiofi querelam reffamento.tora à prin-cipiocaufa teffamcntariæacquifitionis tollitur, amp;hæredifcriptolegarario'ueeripitur.Sed quod exifiente conditione confeqiiitur legatarius ex tellamento, non nifi à tempore conditionis exi-ftentisidconfequitur.ncque (utpopulariterlo-quar) retrotrahitur conditio legati.Fateorcon-ditionem inftitutionis retiotrahi,quandocunqi cxtiterit:ne quis pro parte teftatus,pro parte in-telfatus decefsifle uideatur. Scdhæc ratio ceffac s s 2 in

in Icgatis.Nulla itaq^ caufa eft cur fingamus pri-us cfseacquifita, quàin eorumcóditio extiterit. Iraque cum fub conditioneres mihilegatafu iflctjamp;medio temporealiundeacquifito eiusdo minio earn pecijfsem,ui(ftus tame fuiisem,mox exiftenteconditionelegati rurfuspetam:refpon fum cftjuonobftareexceptionemreiiudicatæ-l. ft mater.^.eandem.De excep.rei iud.Aliam enim fuifse caufam prion’s dominij:hanc uero nouain nunc accefsifse.In ijs ergo quæ in teftaméto fub conditionerelida funtjcumde eorum acquifi-tioneagirur,infpicimus tempus conditionis exi ftcntis,nequehæcad tempus teftamenti retro-trahitur. Certefi de iure teftamenti agatur,etfi fub conditione fcriptus fuerit hæres, tarnen ut teftamentum ualeat,magis infpiciemus tempus quo faftum eft, quàm quocoditio inftitutionis cxiftit. Vndequoddicitur,fi miles intra annum quo mifsus eftdecefserit, ualere eius teftamen-turn, quod iure militari fecerat: relponfum elb uerumefsCjCtiamfi poft annum conditio inftitu tionis extiterit.l.^j;. quod diçitur. Demiiit. teft. Sedft quæratur de iureilliiis,cui fub conditione relidlum eftjdicimus magisinlpici tempus quo conditio extitit. In ftipulationibus uero amp;nbsp;con-traftibus non item.Ac fiquidédeipfiusrei pront ifsæ qualitate agcretur, non ignoro, utftipula tio ualeat,inlpici pofse tempus conditionis exi-ftentis.I.fi rem meam.De uerb.oblig.Sed cum de eo,cui ex ftipulatione quæritutjquæftio eft, ma-gis inlpicimus tempus conuentionis. Itaquefi nliofa.lub conditione ftipulanti promifsum fit: ctfi conditio primum eo tempore exiftat,quo fui

DE C O N D I T I O N I B. 277 iuris iam faftus eft:tanicn patri acquiretur.At ex tali legato magis acquireretur ipfi filio.1. t8. qiiæ legata.l, non omne.j. i.Dereg.iur. I.78. fi filiusfa. De uerb.obl.I.fi ufusfr.$. nlti. Quando dies Icga. cedJ.fi uxorem.C.dc cond.infert. Itaque amp;nbsp;Paulus l,amp;hçrcdi.$.fiiiafa.Dcpaél.refpondit,filium-fa.de eo quod fub conditione fibi legatum eft, re ûè pacifeizut fcilicet non petat, fi fui iuris fueric tum exiftet conditio. Sic cnim de re fua iureque pacifcitur,nonpatris. Atdecoquodita fibi fub tondicione promiftiim ftipulanti eifetjoon reftè pîcifceretur,cum ius patris imminucre fuopa-ftonon pofsit.i.fi unus §.i.Depadt l.filius. C.de paft.Quandocunq;enim tails ftipulationis con-lt;lgt;tio exiftet,patri obligatio quçritur.Loquor de tóditione quæ magis fortuita fit,quàm ab iplius filijfa.poteftate Sc fado pendeat. Alioqui filius Um fui iuris fadus,implendo coditionem ftipulationis,fibi potius quàm patri acquirere pollet. Vilde cum filiusfa. ita ftipulatus elfct, Quantani pecuniam Titio credidero, fide tua elfe iubes? Sc eniancipatus credidilfet: eipotius quàmpatria-ftionem acquiri refponfum eft.l.quidam cum fi-lium.§,ult.Dc uerb. obl.1. fi debitor!. $. fi filiusfa. Dcfideiufs.Et in uniuerlum cum quæricur,an conditio,quæ exiftir,retrotrahatur,uc intelliga-nius ex quo tempore contrada obligatio intelli gatur,diftinguere oportet inter coditionem for-tuitam quæ uelinuitis nobis exiftit, amp;eam quç exuoluntatenoftradcpendet.Illa magis obliga-tionis uimamp; effedum quàmobligationem ip-fam interea fufpédit, fie ut cum euenerit, often-dat obligationem iam inde ab initio conrradam

fuiiTenn earn que nos iam tum co nfcnfifle tempore conuentionis. amp;nbsp;quod uel inuitis nobis no cefiarió confequitur,ad luam caufam reuocan* dum,ad eiusque tempus referendum eft. At con ditio quæ ex noftra uoluntate pendet, facit nt tu demû cum impletaeft, uideatur aliqna primum contraûaobligatio:amp;exeoprimùm tempore ui deamurin eaniconfenfifse.Itaque talem condi-tionem hie no retrotrahi, alteram uero retrocra-hicredimus.Sicintelligimnsquod Caius refpó-dit 1.potior eft.$,i.Qni pot.in pig. Contraifta fub eonditioneftipulatio erat, amp;nbsp;eins nomine hypo theca data. Intercares eadempurè alteri obliga-ta eft. Deinde prioris ftipulationis conditioex-titit. Caius dixit, Jiuius pricris caufam efse po-tiorem.quia cum femel conditio extiterit, periil dehabeaturac ft co tempore, quo ftipulatio in-terpofita eft,ftipulatio fada efset.Sicamp; Africanus 1.qui balneum.ÿ.J.illo tit. ait, fub conditio-necreditorem tuedum aduerfus eum cui poftea quicquam debcri cœpifset: fi modo non ca conditio efset,quæinuitodebitoreimpleri nôpof-fet.Sed etfi hæres ob ealegata,quæ fubconditio ne data erant,de pignorerei luæ conuenifset,5i poftea eadem ipfa pignora ob pecuniam credi-tam pignori dedifser,ac deinde conditio legato-tum extitifset: tuendum quoque cum, cui prius pignus datum eflet. quod ctia expofui in Com-mentario de pignoribus,cap.ii.Cætcrùm ubi tails conditio eflet.quæ inuitis nobis non exifte-^ctjfed ex noftra uoluntate penderet, amp;nbsp;ciTet ia noftra omnino poteftate, no nifiex quo placuit fiobis cam exiftere, conuafta intolligitur aliqna

DE CÓNDITIONIB. 17, öbligatïo: ut ex eo primùm tempore cotrahitur, «juoapparetnos uoluifle,amp; in cam confenfifle. Conuenit. inter nos,ut fi tibi centu m mutuà da rem,fundus mihi tuns pignori obligatus effet. Hîccertè,nonnifiex quo tempore mutuum ti-hidederim, contradam cfic pignoris Obligationen!, lurifconfulti refpondentj.i. Qui pot.in pign.1.4,. Qîiæ re® ?'§*'’• obl.pofs. quia amp;nbsp;ego po Uierim non dare,amp; tu non accipere.

Hine etiâ intelligi poteft,quomodo accipien-dum fit quod Pomponiusl.S.De peric.amp;c5m. reiuend.ait,Si pendente conditione emptor aut nenditordeceflerit,nihilominusfi extiterit deinde conditiojhæredes obligatos foie,quafiiai-n tontrada emptione in prçteritum. Quod (1 pendente conditione res iraditafit,emptorem non polTe earn ufiicapere pro cniprore,h pendente co ' ditioneres extinda fuerit, idem Pomponius h-gnificat perimi emptionem: ficuti ftipulatio-nesamp;Iegata amp;nbsp;preciumfolutum repeti,amp; fru-ftus medij temporis effe uenditoris.Nam etfi co ditio eueniat,tarnen rei quæ iâ nulla effgt;cmptio contrahi aut perfici no poteft. Conditioncs mif fîsfaciam,fi unumadiecero.Sæpecû conditione dies certus coniungitur.Certc confiât diem adic flum non impcdire,quin ante committatur con ditio, amp;nbsp;quod ad côditioncm attinct, obligatio. Sed dubium eft, an an tè quoque neti, ftatimqu e agi pofsit. Ac quidem cum in tellamento feriptû effet, INS TITVO TITlVMjSI INTRA DVOS MEN SES ADIERITISI NON A D I E RI T , C A l V M 1 tC-fponfum eft ftatim atquecertum erit, Titium a-di:c non poffe : Titio fubftituto fore locum, nc-

que fincm alioqui duorum menfium cxpeóla« ri.Lfi quis hæres itafcriptus.De acqui.hæred. Sedillud fingularcm fuamhabet rationem, ne quis teftator aliquo tempore inteftatus amp;nbsp;fine hçredefit. Sedquid deftipulationib. dicemus? Etquidemcum pœnam ftipuJatus effem, fi intra certum tempus fiue expreiïiimjfiue tacite có prehenfum,domum non ædificaiTcs.'refpon/um efi:,ftatim committi atque tantum tempus præ-terierit: ut latis appareatUua die réperfici nópof fe.l.cumfim ftipuJatus à te ô ProcuIe.De uerbo. obligat.Sed nositainterpretamurcommitti,ut tarnen antedicm peti non pofsit. Papinianus ne garante tempus finitum committi.i.ja^. infula. Dcuerb.obJigat.SedinteJligititanó committi, ut etiam ftarimagi pofsit. Paulus J.S.inilJa. De uerb.obligat.ait,iniJJa ftipuJatione,si calen-DIS STICHVM, NON DEDERIS, DECEM DARE sPONDEs?Sabinum êcProcuIumputaffe, mor-tuo homine ftarim ante CaJendas agi non pofte, fedexpeâandum adori diem eJTe. Totamenim obJigationem fubconditioneamp;indié coJIatam cfte: amp;Jicetante diem (Sic enira nuper rcftituta cft eius loei Jedio ) committi uideatur, dicin tarnen fupereftc. Sedcum eoquiitapromifit, st JNTRA CALENDAS DIGfTO COELVM NON TE TioERiT, agiprotinuspofTe. Vlpianusäitjl.p^. quicquid.ÿ.uJti.De uerb.obligSi ftipuJatus hoc modo fuero, SI intra biennivm capito-LIVM NON ASCENDERlSj DARI ? etfi ambigua uerba fint, fic tarnen exauâiri. SiimmutabiJiter uerum (it te CapitoJiiim non afcendi/Te. Poterat adijcerejidem dici etfi iam certum fit te afcendc-

DE C O N D I T I O N I B. lit renonamplius pofle.Quidigiturjfi quodincon ditioiiem cum die certa confertur, incertum tûc trat an exilieret,led ex alterius magis quàm pro-niittentis fado amp;nbsp;poteftate pendebat ? Vulgus exiftimatalio nos hic iure uti,hoc eft, diem non «xpedarijfed ftatiin agi polTe commilfa conditio ne, cum certum erit, illud amplius fieri no poC-fe.Sed hæc diftindio non nifi excorrupta cuiufi« dam loci Pandedarûledione nata eflc uidetur. Pôponiusinquit: Hociure utimur, utexhacfti pulatione,SI titivs ante calendas ma-*As IN ITALIAM NON V E N E R I T, DE C EM DA-Re spondes? non antèquicquam petipofsit, lt;3uàm cxploratû fixante eâ diem initaliam Ti-dûtienire non poflcjneque uenifle.fiue eo uiuo, fine mortuo id accident, l.hociure. Deuerb.obl. Vulgb locum illu aliter legunt,ncmpe, titi vm Venire non posse, neuve v en ire. Sed in exemplaribus quæ melioris fidei habentur,re-ûiuslegiturinpræterito,neqve venisse.Acli ’taeftjUteft, ineptum hicerit diftingucre fadû promifloris à fado alferiusifed iitrobiquc expe-ftandus erit dies,quia ante eumdici non poteft, Titium neqne uenire polTe,neque uenilTe.Certè nifi fi obftaret hoc uerbum venisse, nonnihil caufç elTe poiret,cur uulgaris diftindio polîe ad-Jnittiuideretur. Nam cûpromittis,fiadcertam diem nô dedcris aut feceris aliquid,pœnam : dié afcribcre uideris ad dilFerendam uim amp;nbsp;potefta-tem obligationis.Atubi illudin tua prçftationc non eft,magis uideri pollet adieda dies, ut tempus conditionis incertæ finiretur amp;nbsp;concludere lur.Siigitur prius certum fuerit eâ exiliere am-s s 5 plius

pliusnon poiTczuideri polTetinanis iacfledïe», nifi fi benignius fcmper efleuidcrctur ,fic efi in-terpretarijut'quàm maxime profit promiflori. Quidigiturfiitaftipuler,si titivs intra ca tENDAS Q.VINGENTA MIHI NON SOLVATjIt-tvD DABis? Certèidem quodinfuperiorifpc-cicjdicendum cfle uidetur. Siquçcunq;decon ditionibus dici poflcntjdicerenuncuelim, nullum noftraautfincmautmodum haberet com-mentatio.Modustarnenferuandus eft:amp;ius fi-nitum efiedebcre,ait nofter Neratius.Scd facere nonpofiiim,qiiinbreuemappedicem adÿciam decaufaamp;modo.

DfC4«pmodo, CAP. X1111, De caiifa primùm uideamus. Eaenimpri ma eft, quæ nos ad aliquid agendum,fi ne inter uiuos,fiuc in tefl:amento,impellit,S£ propter quam aliquid fit. Eaautem aut adprç teritum refertur, aut ad futurum : fed fæpius,amp; propriè magis,adpræteritum. Caulàm inpræ-leritum confcrriait Vlpianus I.fi ita.n.De cond» amp;demon.Hanc,fifalfa fir,nônocercultimis uo Iunratibus,fed neque ijs quæ inter uiuos gerun-tur, régula iuris ell. ait Papinianus 1.7t.cûtale.$. falfam. De condi.amp;demon.Falfam caufam legato non obcflejuerius efie: quia ratio legandi leg* to non cohæret. Nempe, legatum proficifci po-telljamp;folct, exmeralibcralitatemulliusalioqui meriti caulà uel exprclTumjUel ^puocatii. Quod quidem reûc dicitur, amp;nbsp;de ijs quæ quis inter uiuos largitur.1.1. De donat. Pomponius lo-quens de ijs quæ ob caulàm prætcritam dantur, proponit hoc excmpluni,cuni idco do, quod ali

DE CONDITIONIB. 18} i^uid à te confecutus fum, uel quod aliquid à te faftum eft.Et adijcitiut etiam fi falfacaufa fit,re-petitio eius pecuniæ non fit,!.^!. damus.De con di.ind.SicPaulus repeti nô polTe ait quod ob eau fàmdatur, puta quod négocia meaadiutaab eo putaui,licet nô fit fadû : quia donate uolui, quâ-iiis mihi falfoperfuaferimjl.65.in fumma.$.id qiioque.De cond.ind.Si tamé appareat,alia fuif-fc uoluntäte eum qui dat ucl legat.certè tûc falfacaufa noceret.Plerunque(inquit Papinianus ) doli exceptio locum habebit,fi probetur alias le gaturum non fuiflc.Hac autem fuilTe mente,faci lèintelligctur,qui etiamueluti conditionem ad iecerit. Cum docuiflet Caius,caufam falfam non nocerc,fubiecit, At fi conditionaliter côcepta fit caufa,ueluti hoc modo,Titio,û negotia mea cu-raueritjfundum do : Titius filius meus, fi frater cius cctum ex area fumpfcrit,fundum percipito: ita utile erit legatum,fi amp;nbsp;ille négocia mea cura-uerit,aut huius frater centum ex area fumpferit. hi/.demonftratio.^.quodautem.De condi. Di-Xerat Vlpianus,fiitalegatum fit,Q.voNiAM fi-LIVS MEVS MAIOR. EX ARCA MEA DBCEH SVStvLIT, HABRES MINOR FILIVS DECEM e\ Medio svmito;debetilegatum, quiaidcircorc lidum cftjUt conditio filiorum exæquaretur.Ad iecit autem.'Et fane hæe caufa eft quæ in præteri turn confertutjl.ti.fi ita.De cod.Quæ uerba qua-dam ueluti anthypophoram côtinent,amp; illud ta citefignificant,etiamfi filius nihil fuftulilTet,nec de conditione filiorum exæquanda agererur, ta-menlegatum ualere.Quodquidcm certè dici n5 polTe Caius oftendit, ubi alia mente teftatorem fuiiïç

2?4 FR. B A L D V IN I fuifseappareretjucluti fi conditionalitcrcaufam illam enunciafset.Quanquam etiam ex uerifimi liloquentis uolutateaccipi interdum pofsit si, pro a VI A. Conditiones in preteritum cóceptas, ( fi ita appellandæ funt caufç conditionaliter ex-prefsæ ) fi falfæ fint,nocere tam ultimis uolunta tibus, quàm contraûibus, iuris perpetui régula docet.Neque ( quod inepte uulgus facit ) diftin guendum arbitrer,an fuerint fcmper impofsibi-biles,anuerôueræaliquandoefse, amp;nbsp;extare po-tucrint. Cumenimàprincipionon fulpendant quod agitur,fiæplicirer dicimus id ualcre, fi ue-ræ fint:non ualere,fi falfæ.Interprétés noftros fe fellit,amp; adineptam illam diftinftionem confin-gendam impulit corrupta cuiufdam legis leftio. Porrb fæpe etiam eau fa refertur ad futurumiqua lurifconfultifpecialiter Remuocant. Sicenim Pomponius l.çî.damus.De cond.indeb.diftin-guit,ueldariobcaufam præteritam,uel obrem, utaliquidfequatucquo nonfcquentCjrepetitio nem competereait. Êoque pertinet traélatus de condiftione ob caufam. Poteftq; ea, fine res,fiuc caufa, Modus appellari.De modo igituruidea-mus.Caius l.çy.demonftratio.ÿ.ult.De cond.po fteaquam decaufain præteritUm dixit, adiecit: Si cui in hoc legatum fit,ut ex eo aliquid faceret, fub modo legatû uidetur- Sciomodum amp;apud Latinos auûores.amp;apudlurifcôfultos uarièae-cipi.Sed uulgares eius uerbffignificationcs, quç hue non pertinent,nuncomitto.Cæterùm cum de eo;agicur in traétatu conditionô,fignificat mo derationem quâdam rei de qua agitur,adiefta:ut qui rem illam confccutus crit, aliquid ucl faciat

DE C O N D I T I O NI B. sî$ uel det.Acinterdumquidemetiam conditio ap pcllatur.l.2i.Jibcrto. $, Lucius. De ann.lcg.l.44.. Mæuia.Dcman.teft.l.licet.utleg.nom.cau.l.7o. Titio centum. $.t.De condi.Sed à uera tarnen c5-ditionemultum differt.nam nequeobligationé difFertjfufpcndit'ue, neqjimpedit diem cedere. Modertinus d.l.Mæuia,loques de tcftatore, qui itafcripfit, SERVI mei svb hac conditions tlBERJ SVNTOjVT MONVMENTO MEO LVCER-Ham accendant, et solennia mortis Pera G A nt: relpondit,nequecontextum uerbo ruin,neque mentem teftatoris earn efse,ut liber-tas fubconditione fulpenfafit, cum liberos cos ntonumento adefse uoluerit. officio tarnen iudi ciseosefsecompellendos,teftatorisiufsioni pa-térc.Qubd fi modus non impedit, ccderedié Ic-gatiaion irnpediet etiam,quin legatum ad hærc demlegatarij trafmittatur, licet legatarius ante-quammodum ilium impleretjdecefserit. Quo turfus nomine modu s à côditione differt. Quid dico diem cedere ? fedneq;eum uenire modus prohibet.Pofset enim Ifatim peti quodita lega-tu eft, uel debetur. Sufficit enim cautioncm of-ferri.Papinianus l.yp.eas caufas.Dccond.à condi tionibus dillinguit eas caufas, quæ habent mo-ram cum fumptu, ( fie enim modos defcribit)amp; admitti cautione oblata docetjcxemplumq; hoc proponit:Si cui datum fit aliquid ut monumen-tum faciat.Aciam fane olim iddocucrat Trcba-tiusl.4o.quibus.$.ult.Decond.cum refpondit, Sicuilegatum fit ut monumentumfaciat,pro eo habendum efle,ac fi ita legatum efset fi fatifdc difsetleitafaâurum. Sedamp;cumin teftamento

FR. bald VINT fcripturn-efsct, sTiCHVM titio lego, ffX VT EVM MANVMiTTAT;dixit:Iulianus,petcntî legatario Stichum exceptionem doli mali oblla turaiTi,nificaucrit fe libertärem fecundum uo-luntatem defunfti præftaturu.l.48.Gum in telta-mento.De fideicom.liberta.Conditio ante omnia implendaeft,utquodlub carelidum eft,có-fequamur.Sed fi quid fub modorelidum fit, no ira ante omnia modus implcndus eft, ut id con--fequamur:uerùmcautiofufficit. Hæc tarnen fal-tem unanecelTaria eil.Nam etfi officio iudicis, le g3tari),utmodumafcriptum impieant,compel-li pofsintd.Mæuia.De manu.teft.amp; fi modus no jmplcatur,legatum folutumrcuocaripofsitd.li-berto.$. Lucius.De ann. lega. tarnen cautionem omitti no debere uifum eft. Ac earn quidem hæ-resabs legatarioexigit,etiamfi fuaalioqui non interfit modum impleri.Sic enim ueteres refpó-deruntfti tibi legaturn eft, uti quid facias, etiani fi non interfit hæredis id fieri, negandam tibi a-ûionem,fi non caueas hæredi futurum,quod de fumftusuoluit.I.ip.fi tibi.Delega.3.Si tarnen fo-lius legatarij interfit,ut modusafcripcus no tarn ncceflarium preceptu continere uideatur, quam confilium amp;admonitionem quandam eins rei, quæ illi quidem utiiis efle uidetur, fed eius ramen alioqui arbitrio relifta intelligatur : cum id polsit,fi uelitjlegatarius negligere,non eritcau-tio neceftaria. Id Papinianus eleganter oftendit J./o.Titiocentum.De condi.amp;dem. Titio (in-quit) centum, irautfundum ematftegara finir, non eife cogendum Titium,cauere Cæcilius exi ftimabar: quoniam ad ipfum dutaxat emolunié-

DE C OND I TI O N IB. ttimlegatiredirctSedfifiliofratris alumno minus induftrio profpcûum cITeuoluitjinterefle hærcdis credendumeft. Atqueideó cautionem iiiterponendam,ut amp;nbsp;fundus comparetur, amp;nbsp;po fteanon alienetur.Prudenteiprofedó,utin cau-fâpræcerita,ficetiamin modoafcripto,Papinia-nusjcutnius communepropofuic,non ncgligit conieduras uoluntatis, à quaiusilluddepédct, ut fi earn aliâ fuiffe appareat, ius aliud ftatuatur. In contraftibus, amp;nbsp;ijs quæ inter uiuos gerun-nitjcadem plane eft ratio.Sic enim amp;nbsp;cum Titio decern donaflcm,ut inde Stichu emerct:amp; quæ-rtretur,non empto Stichoquid ftatucndumef« fct:refponfum eft, fadi magis quam iuris quæ-ftionem eire.l.2.$.ult.amp;1.3.Dedonat. Et fiappa-rcatineomnino dedifle,utemeretStichum, ne-que aliterdonaturumfuiftejconditioncm quan dam fubelTe uideri,ut inutilis fir donatio, ft Sti-chusnonematur. Sed fi alias quoque donatu-rus eram,caufam magis donationis,quamcondi tionem illam fuilTe. Caufam (inquam) non (ut loquuntur) finalem, quæomninoimplcndafit: ftd quam uocant impulfiuam, quæ neceftaria non eft.ncque piincipalis:ut huic omnino acce-ptiim ferre non debeamus,quod adurn eft.Et ge neraliterhocin his donationibus definicndurn eflc,ait, multum interelTe,caufa donandi fuerit, an conditio.Si caufa fuerit,ceflare repetitionem: ficonditio, repctitioni locii fore. Porrb ad illu-ftrandum difcrimen conditionis amp;nbsp;modi, pertinent amp;nbsp;aliaquædam Prudentum refponfa. Pa-pinianus 1.20. caufam. § . ulti. De manumifs. cum quæreretur de feruo iu cmpto,ut intra cer-tum

îSS FR. BALD VINT tum tempus manumitteretur, amp;interea don)»* no emptori certam mercedem annuam præbc-ret,refpondit: Condirionem,libertatis mercede non facere, fed obfequio tcmporariæ feruitutis modum prærtitutum efl'e.Quibus uerbis figni h-catjUÓ proptereafufpeudi ac ditferri libertaténi ( ea enim uis conditionis eft,non modi )fed libe rum faélum ad earn mercedem teneri. Huius loci eil amp;illud Iulianirefponfuml.4i.cüab eo.De contrahen.empt. Fundum quem ali; obligaiie-raSjà re fic emi,iiteum intra certum tempus libe raresmon fub conditione,fed fub modo emptio nemfaftamintelligi,traditumeft,ucneque cóiï traftus intereafufpendatur, neque prohibeàtur emptor poftillud tempus exemploagere aduer-fus uenditorem ut fundfi liberet.Sed fi fubcoii-ditionefa£taeffetemptio,ueluti,sr evm libérés FVNDVM INTRA TALK T E M PV S, 11011 pof feagi ut conditio impleatur,Iuliaiius refpondit. Nempe,conditio ea erat in uoluntatem poteßa-temque uenditoris collata; amp;nbsp;interea uim cStra-dusinhibetatquefufpendit. Hæcfunt quæcX lurifconfultorumlibris breuitcrrepetitâjde mo do dici poffe uideiitur.Sed Cæfares etiani, quid iili hac quoq; de re relci ipferinc,audianius. An toninus Caracallarefcripfit,inlegatis etiam modum afcriptum, pro conditione obferuari.l.i.C. de liis quæ fub mo. Sed hoc tantum eo pertinet, ut non minus modus impleiidus fit,quàm conditio impletur.-quanquam ilIepofteriuSjhæcan te omnia impleatur. Gordianus uero noui ali-quidadiecitl.z.C.illoti.Cum enim olim ex mo donondareturadioillijcuilegatarius ita quip-piam

piam dareiuflus eratautreftituere: eam dari uo-luit.Veluti fi tibi domumlegaueriin ita ut Titio centum des ,uel eam domum reftituas:ubi lega-tum acceperis,poteris à Titio conueniri. De cou ditione non idem dici poffet.Namcum anteo-mniaimplendafit, mirum non eft,fire integra nullum ins tr!bu3t,nullamque aftionem ijsjin quorum perfona,fi impleretur,implendafuiirec. Siitaqueteinftitui hæredemjSi titio dëcem dederis: Titius tanquamlegatarius non habet ius petendi deccm, nequede te quæri poterit, fi omiffacaufatertamenti abinteftatofuccedas.l.fi quis fub côditione dandorum. D. Si quis omifia caufateft.Sane tarnen cum unus hæres rogatus efletreftituerel'uamportioncm cohæredi,acce-ptaabco certa quantitate: Vlpianus refpondit, duplexeflefideicommiflumj non modb ut hæres cogi pofsit fideicomiflario refticuere,parato præftarequantiratem:fedetiamut pofsit ab eo peterequantitatem, paratus portionemillirefti tuere.l.fideicommilTa.$.cumeflet. Deleg.^.Fin-gamus itaque fic fuiffe fideicommiffiim unum lubconditione,alterum fubmodo:perindeatq; fi diftum effet, VOLO VT tvam partem co-HAerEDI RE3TITVA3, SI TIBI DECEM DEDE-RIT,ET VOLO COIIAEREDEM TIBI DARE DE

CEM, VT TV ILLI RE3TITVAS TVAM P O R-rioNEM. Atque ita facile interpretamur, quia inter cohæredes res eft: quos inuicem obligate, atque onerare facile potuitteftator.Alioqui ue-rorede dicitur, id quod in conditione tantum pofitu eft,nullam inducere (utloquuntur) certain dilpofitionemznullamcontinereobligatio-tr nem.

\po FR. BALDVINI nem^nullain denique necefsitatcm' condition« implendæ.Porto Antoninus Caracalla illudin modo exprefsit,quod in conditionib.fæpe que-ritur,an excufeturis per quern non ftat,quo minus moduni afcriptum impleat.Nam cuidam Sa turninærefpondens ait:Si per te no ftat,quo minus uoluntati teftatoris pareas, fed per eum cui nubere iufla es: quo minus id quod tibi reliftum eft obtineas, non oberit.d, l.i. C.de his quæ fub. mo.Sicamp;alij Cæfares, cum refcriberent, didam legem donation!, ab eo qui hanc fufeepit,non impleram,ccndidionifacere locum: nominatim adijciunt,Si non impofsibilem cotineat caufarn. amp;loquuntur de eo quididæ legi, en poiret,non paruit.l.didam.C.decôd.ob. eau. Certè quoties modus iam turn cum aferibitur, impofsibiliseft, neque i/s quç in teftamento relinquuntur, neq; j)s quæ inter uiuos aguntur, iiocet. Aliter atqi« conditio:quæ fi impofsibilis fit,contraaibusfal temnocet.Sufpenditenim oblig3tioncm,utnó antca nafeatur quàm conditio extiterit. Qubd fi modus caufa ue cum aferiberetur, impofsibilis non erat:fed.poftea per aliquem cafum fiat, quo minus impleripofsit:certè ut in conditione,di-ftinguendum uideretur,urrum à principioine-ius poteftatem,qui modum implere iubebatur, collatus is fuerit:ut turn, fi per eum non fteterit, exculetur. Quid uero fi modus quiaferiptus eft, turpis fit?Cercèius illudperpetuum fequemur, quodin condidione ob turpem caufarn tradi-tur;ut fi rurpitudo ex parte utriufq; fit,non pof-fitquidemquodpromilTumeftjpeti: lcd iam fo-lutuni non pofsit etiam repeti.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Defcii'

b Ê C o N b I T r O N I B. 2ÿt befcripfi haôlenus genus conditionum.Sini giilasearum fpccies Sc formulas perfequinon iil ifitui.Idenim non minus infinitum eflet, quant infinitum effe ait Cicero, perfequi ftipulatio-num formulas omnes:ncque certè poffumusjiie queeftnecelTcjCompIeéli exempla códitionum fingu!aru:n,quæ indies concipiuntur uel à tefta toribusjuelà pacifeentibus. Etfi quæfint ordp nariæ conditiones teftamentorum uel contra-ftiiurn, de ijs fuo loco rraftandnm eft. Condi-tioncsinllitutionumamp;legatorum polTunt efle nullæ,poirunteiTcplurimæ. Conditio fubftitu-tionisnon poteftiionaliquaciTe: cum amp;nbsp;fubfti-tutio nihil aliud fit, quàm inftitùtio qü;Sdam £onditionalis;fiue fit pupillaris,fine üulgaris, fille utraque. Sed quicquid dicendum elf de his èonditionibus, SI mihi haer.es mon krit^ Si FiLivs iMPVBES M O RI A T V R, amp;c. ad trafta-tumfiibftitutionumpertinet. Venditioamp; emptor multas habere folet côditiones, licet etiam non exprimantur. Cum uenditor rem tradit, fubelfetconditio precij foluendi, quæ,ne prius tiinsferatur,dominium transfert. Cum emitur Uinum, folet fubefleconditio deguflandi me-tiendiiquæfingulariaquædam habet præcepta. Deniqttaaéfio de euiéfione, amp;nbsp;If ipulatio duplægt; fuanihabetconditionem. De his fuoloco uide-rimus.quanquam nuncpallus fim edi, quod o-limannotaui ad cap.De euift. Siad illud quod dtxi,pertinet. Hypotheca fuas habet conditiones. De his dixi in traffatu de Pignorib. quent nunequoqueemitto. Habet amp;nbsp;ufuræ obligatio luam conditionem; habet amp;nbsp;moræ quæltio.

Dcnîq; amp;nbsp;omnes ftipulationes pœnalcs funtcô-ditionales. Cum quæritur an commilfe fint, de conditionib.quæritur.Ergo amp;nbsp;huG pertinet Pau li dilpucatio cap.z amp;4.De ucrb.oblig.amp;cap.4o. Si cert.pcta.tantoque minusproptereanunc rc-culàui,noftram de ea commentationem nunc e-tiamcdi. Accefsit amp;regulæ Catonianæ trada-tio,prius ctiam editamam amp;cum ad conditional liaJegatanonpertinere dicatur, non potcft Cine aliquaconditionum cognitioneintelligi. Aâus legitimijquincquediem nequeconditionemre dpercdicuntur,exponenturcum ea Iuris regu-la,quæ id continet. Sane conditionales etiam e-rant omnes formulæ,quibus Pretorius dicebat, iudicesquedabat.Nam amp;nbsp;ilia fem per fafti condi tioprimaerat,SI paRET,amp;c.quanqiiaiudiciuni nihilominus purum diçebatur, G nulla erat excc ptionis conditio. Si exceptio adijciebatur, erat hæc altera fecundaque conditio, itaque etiam di cebatur.Scd iudicis fententia fine conditione el-fedebet. Sic dici poterat iurifdidio conditioiW' lisjiudicatio uerb pura. Veriim fi quicquid ad communem locum de conditionibus referripo teftjcolligere aliquis ueli t, non fol um ius uniuer fum dcfcribat necelfe eft;fed amp;nbsp;infinitum,ut iam fæpe dixij quippiam ‘adgrcdietur. Ego quern o-

Nvs IVRISCONS.AD PAV* lum de Diuifionc ftipulationum. Cap. I ï amp;nbsp;1111. De uerb. obligat.

Tipulationum uerbo nunc obligationes in uniuerfum intelligere poflumus : ficuti amp;nbsp;Paulus ipfe 1. j.Deoblig. amp;aft.ait5obligationum fub-rtantiamin eo confiftere,ut alium nobis obftringant ad

«landum aliquidjuel faciédum, uel prçftandum. Subftantiam uocafjinareriam amp;reinipfam,fine qua effet inanis obligatio. Obligationes autéap-pellariStipulationes,non mirabitur,qui memi-uerituetcrem apud Romanos ufum ftipulatio-num ad omne obligationü gemis fuiffe relatum. Neque obligationes modój fed Si, earum condi-tioiieSjPaulus fimiliterdiuidit,I-in fafto.Decó-dit.amp;demonft. alias nempe dandi effe,alias faciendi: ut aliquid detur,uel liatiaut contra,ne de tutjautfiat. Quo exemplo 0lt; nos bic contineri intelligemus rtipulationes ut non detur, ut non fiat,non minus quàm dandi faciendi. Verba h.æc,DARE PACBREjfæpeinlibris IurisCiuilis tt 3 occur-

^94- FR. BAL DVI N I occurrunr, cum ea breuitcr fignificantur omnia, quæ in obligationem condidionem'ue uenire poirunt.Ipfaqueaftionisin perfonam uetus formulais utebatur uerbis. Vnde luftinianus Dead.docet, per aftionesin perfonam quæ cX obligationibus nafcuntur,intendi,aduerfariuin dare facere oportere: amp;nbsp;Vlpianus, l.fcire debe-mus.^.j.De uerb.oblig.ait,ftipulationem hac ua-Iers, avoD ex cavsa condictionis dark. TAcERE OPORTET. Scdctfialtcrum tâtum in obligatione efl'et,tarnen ucrumquc erat in ip-finsaftionis formula: quoniam bæc ucrbafolu-ta pro feparatis accipiantur, non pro coniunâis: êc cum dicimus, Quod cum dare facere oportet, quoduis eorum fufficiat probare, ut eleganter docet Vlpianusini, fæpe.Deuerb. fignif. Sane apud Ciceronem libro tertio Offic.cum agere-turde obligatione faciendi tantum, tarnen feri« ptum eft : Calphurnius arbitrum ilium adegit, O.VICQ.VID SIBI DARE FACERB OPORTERBt EX FIDE BONA. Deuiqj 1111.ult.Comu.præd, cumageretpr de cedenda conftituendaque fer-uitutc,Iegimushæcuerba3DARE facerk. Pot ropolfunreßeobligationes dandilimulamp; faciendi,quasluftijiianus mixtas propterea appel-latjI.ueteris.C.de contrail.amp;committ.ftip-Sicu-ti amp;Cal]illratus,I.8i.cum feruus.Decond.amp;de-monft.hancconditionem, SI rationes red-diderit, ait, neque in datione tantum, neque tantum in fafto confillere,fed ex quadam inixtu ra. Verbum faciendi tarn late interdum accipi-tur,ut ctiam dationem contineat.L uerbii facere. Peuei'b. fignif. Itaque Paulus J, in fafto.De cond.

DE DI VLSI ONE STIP. 25»^^ Cond.amp; dem. fie loquitur de conditionibus in fi» ûoconfiftentibus,ut exempla deinde hæc lub-ijciat.ut quid detur, ut quid fiat. Sic côditionem dandijinfaéloconfiftereait. Sedeum proprièlo ^uitur,fadum opponit dationi: ficuti amp;; tradi-tionem amp;præftationem faéti elle, non dationis, dicerefolemus.Non enim qui traditaut prçftat, dominium propterea trâsfert. Varro feribiteum dici facere, quirei faciem imponit. Itaque hoc uerbum refert ad ea quæ corpore fiunr,amp;. funt uî fibilia. Quo modo SiPapinianusfaftain uniuec film dixit eireindiuidua,l.ftipulationes nondi-uiduntur.De uerb.oblig. Sedhic uerbum faciendi etiamreferim us adea quæ animo magis quàm corpore expediuntur: nullamque alio-qui faciem, quæ in oculos incurrat, habent.

Verbum dationis propriè pertinet ad Iuris ali-cuiusjueluti dominijjtranslationem.l.ubi auté. §.ult.De uerb.oblig. 6lt; $.{,Dc a£l. Ac fit ilia qui-dem traditione.l.rraditionibus.C.de paft.non ta nié nuda traditione.l.nunquâ.De acqurer.dom. Traditio corpore fit:datio animum etiam requi-Htjuolentis dominium transferre. Tradereitaq; is poteft,qui intelleftu caret, non etiam dare.l.u Jadipifcimur.De acqui.pof.Ergo datio continet etiam aliquod faftum,nempe traditioné. At traditio non continet etiam dationem. QuidigituC de ea ftipulatione dicemus, REM da ri, va... cvam'ûve possessionem tradi? Papinia-nus 1.4,, De ufur.eleg.âter fignificat prioribus uer-bisjiiempe, rem d a r i, contineri amp;nbsp;faftum, né-pe traditioné ficefteftum dominijper traditio-nem transferendi. Itaque pofteriorauerba, va-

CVAm'q.VE possessionem TR ADI, ne ociola Ünt,amp;inania, uideri adfruftuspofteacaptosper linere.Sanèluftinianus De iierb.oblig.res opponit fadiSjquafi illæ ad dationem pertiiieât. Non fohim (inquit) res in ftipulatum deduci pofl'unt,fed amp;Faàa. Itaqueamp; res incorporalcs, uelutiferuituteSjSc nomina, deducuntiir infti-pulationem dandi. Nam quafi traduntur, amp;: lus ipfum transfertur. Abs faâis igitur, quæ quids merafafla funt,difcerni debenc, utetiam paulo-poft hic difcernuntur;amp;inter ftipulationes dandi referuntur ftipulationes feruitucum.Sed alio-qui ciim fiipulationibusalicuiusfadiindiuidui comparantur:quiatotum ins feruitiitis cxplica-turnudofaélojhoceftjipfoufu. Quiferuitntem conftitiiit,quafi tradendodataliquid. SedquÜl lud accipit,quid aliud deinde quàm facit,cû uti-tur? Verùm hicportremb cft obferuandum, fa-âum appellari, non ipfumopusiâeffedÛ^hoc enim,ut res,reétè dari poffet) fed potius ipfam ( ut italoquar ) operam cfficiétem,fiue ipfam cf-feélione.AitPauiuSjET harvm omnivm q.vas pAM PARTIVM PRAESTATIONEM REClPI-vNT. Hic altera exponit ftipularionû diuifioné, ex earum reru quas ftipulamur, natura fumptâ. Sic enim ex earum qualitate ftatuendum cft,di-iiidua an indiuidua fit obligatio. Itaque Papinia nusl./a.Deuerb.obiig. Stipulationes (inquit) non diuiduntur earum rerum, quæ diuifionem non recipiunt. Et cum quæreretur diuifionem reciperenr,annonreciperentquædamlegata;ex ipfius rei legatæ natura id dijudicandum cfle, re Iponfum elt J.t.f.fi ufusf.l.fi is qui quadringen-ta.

DE D IVI SIONE STIP. 2^7 ta.$. quædam. Ad leg. Falcid.’quanquam non fo larcidiuiduæ natura femperfufficiat,ut obligatio ftatim iudicetur diuidua:fed plerunquc etia utilitasamp;ufusreiinfpiciatur. Sed neqjtamhic loquimur naturaliter de diuifioncjquæ fit corpo re:c]uàmciuiJiter deea quæ folo intelleûufieri dicitur,ficutdiuifioindiuifadicipofsit,ficutiamp; ciuspartes indiuilæappellantur, amp;partes pro-piiè dici fimpliciterquc poflunt amp;nbsp;debent. I.25. De uerbo.fign.Hæ itaque luris intelleftu confia re,potius quam corpore fieri dicuntur.l.ç.De fii-pul.feru.I.66.Mæuius.§.duorum.DeJIega.2. Et lulltpropriè partes rerum alioqui comunium. clique necefle in corporibus plerunquc talent diuifionemindiuifamprimùmintelligijCÛ alioqui diuifio ucl corpore fieri non poteft,quia rem totam corrumperet: uel fi pofsit, non ita tarnen æqualiterftatim fieripofret,amp; fine cuiufquam iniuria. In quantitate ueró, ueluti in pecunia, facilê intelligi polTunt partes diuife:quia diuifio numero commode fieri fiatim potefi, neque cor pus in illis lpeifiatur,aut eins qualitas, fed quan-titastantum,hoe eft,çfiimatio. Porrójion una hicproponiturfimplexque diuifio obligationu diuiduarumatque indiuiduarumifed Ôcquædâ uelutimixta.Quafdam nempcjpartim diuiduas effe,partim indiuiduasificutifuolocodicam. 11-lud nunc tantum adijcio.Rem indiuifam hic di-ciindiuiduam,quæ nonfolum diuifa no eft, fed necdiuidipoteft.Cæterùmalijs quibufdam lotis indiuiduum etiam dicitur,quod quidem nô-dum diuifum eft,diuidi tarnen potefi. Sic communis amp;nbsp;indiuidua dicitur hæreditasapud Mott 5 deftinum,

îpS FR. BALD VI N I deftimim,1.32.fi fine.ÿ.Lucius.Deadmin.tut.At qui pro partibus indiuifis illaiam erat diuifa, amp;nbsp;corporaliterdiuidi etiam poterat. Diuiduitatis uerbo utitur Caius 1.8o.fi is qui quadringenta.^. ult.Adleg. Falcid. Sedad Paulum propius ue-niamU4.AitjQ.VAED A M PARTIVM PRAEäTATIO NEW RECIPIVNT, VEI.VTI CVM DECBM DARI STtPVLAMVR. Hæcftipulatiodandæquantita tis,autpecuniæjomnimododiuiduaelljfiucob ligationéfpeûes, fiuefolutioncmliberationéqj. Papinianus 1.85.De uerb.obl.dixit,ubi promilTa eft pecunia,amp;petitioncmamp;folutioncm ad por tiones hæreditarias fpeâare,amp; à fingulis hæredi bus nos eamdiuifimcófequi. Sed plus illud eft quod Vlpianus l.p. $.i.Dc folut. ait, Eum qui de cem debet,partem foluendo,in parte obligatio-nisliberarûamp;reliqua quinque fola in obligatio ne remanere.Quid igitur? An iniiito etiam credi tori pars folui,amp;: quafi obtrudi reftè potelHQuia hæc diuidua eft obligatio,illud primum confe-quens eft,ut fi partem pecuniçcreditor recipiat, pro parte debitor liberetur. Si partem rcciperc nolitjuixeft utcogi pofsit. nam necdebitoréli-berari,nifi fi totam deponat obfignatam, refpon fum eft.l.obfignatione.C.de folut.1. yz. qui decé dcbet.Defolut. Si partem tantum unam debe-rçfequis contendat,alteram inficietur inlurc: quid aliud poteftPrætor, quàm iubere, partem conleflam folui, amp;de altera controuerfaiudiciû dare?l.quidâ exiftimauerunt.Si cer.peta. Sed ut alioqui debitor creditorem ranquâ perludibriû fatigetjininus quàm debet, amp;nbsp;debere fc fatetur, fDluendo:eumqueprofualibidine diftrabat par

DE DIVISIONE STIP. 22?' ticulaium miikis folutionibus:duium effet. Pu blicani quidem iubétur partes etiam recipere,!. placuit.C.decollar.fun.patrim.Sedhocfingula-riiure tributum efle uidetur miferis debitoribus tributaries.Sit fane tam diuidua obligatio tribu-tidandijUt non foliini pro parte foluta libcratio contingat, fed ÿi partis foluendæ libera facul» tasdetur.Aliæ obligationes pccuniæ dandæ il-lud magis qiiàm hoc continent. Eft illud fingu larifauorelibertatisrcceptû, utfi feruus decem hæredi darciuffus fuerit,6lt;, liber effe:hærescog3 turper partes quoque recipere.l.4.$.item fi.Dç ftatulib.Scd pro parte liber effe non poteft : neq; liber erit,priufquam totum foluerit.Certè condi tioGcalioqui facit indiuiduam pccuniæ dandæ obligationem,ut nô modo pars inuito creditor! obtrudi non pofsit,fcdnefoluta quidé recepta-qiieprofit. 1.23. qui duobus. I.55. cui fundus.De condi.amp; demon, ficuti amp;c cum agitur de pœna ui tanda,autufuris fiftendis,autpignore luendo.I. tutor.ÿ.Lucius.De ufur.l.ç.ÿ.ultDe uerb.obli.h J.C.deluit.pigno. Deniqueamp;fi pecunia debea tutjopcris alicuius faciundi caufæut operis effe-ûiodiuifionemnonrecipitjfic pecuniæ quæad idpertinet,folutioindiuiduaeft:amp; unûquemqj tunehæredem in folidum tenericonftat.l.fidei-commiffa.ÿ.pen.Deleg.j. Cum diçimus fimpli cemobligationem pecuniæ dandæ ita effe diui-duam,ut fi pars foluta fit,pro parte liberetur debitor; ratio cur id dicimus, manifefta eft,quôd creditoris partem fimpliciterrecipiétis nullum periculû fit fi pro ea parte debitor libcretur.Nani çum de quantitate agitur, numero commode di uidituf,

uiditur. Sed amp;nbsp;fi fpecics unaaliqua certa debca tur,idemdicemus;quia nullum itidem tuncperi culum fit.etfi pro parte foluta debitor liberetur. Aftringitur enim nihilominus,in eadem fpecie alteram partem foluere.Sed ubi genus debet, amp;nbsp;eledionem habet,aliud dicendum eft,ficuti pau lopóftyicemus,amp; Vlpianus docet 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo»

lut. Paulus nero hic interferit exemplum indi-uiduçplane ftipulationis. Ait, qvaedam non RECIPIVNTjVT IN HIS QVAE NATVRA D/VI SIONEM NON ADMITTVNT : VELVTI CVM VI-AM, ITERjACTVM, S T IP V L A M V R. HæC ftipU-Jatio feruitutisjcft quidem dadi, fed omnimodo eftindiuiduajquiadatæ feruitutis ufustotus ex plicaturfaftoquodamindiuiduo. Papinianus !• 7î.Deuerb.oblig.cumdixiiretnondiuidi ftipu-Jationes earum rerum quæ diuifionem nonreci piuntjfubijcit hæc exempla:fi quis ftipuleturfer uitutem,uel faciendum aliquid. Cum ftipula-murferuitutenijftipulamur aliquid nobis dari. Sed ubi datu nobis ius illud eft,quid aliud quàm uti pofl'umus? Vfus autem hie nofter eft fadi cu iufdam nudi amp;indiuidui.Ergo Pomponius I.»/. De fcruit.curpars feruitutis in obligationem de duci non pofsit,hacrationcmreddit, quod ufus feruitutis fit indiuifus. Sed nobilis hie locus de indiuiduitate feruitutum,taprofedö etiam fub-tilis,qu3meft Mathematicoru äiMamp;Lx defuopun do indiuiduo, dignuseft maiori explicatione, praefertim cum eius intelligentia multis Pande-darum locis lucem inferat,amp; utilitas magna fit, latequepateat. Aiuntin bibliotheca Petri Cri-niti inuentaefle quædam fragmenta librorum

DE DiyiSIONE STIP. 30» noftri Pomponijjin quibus ira fcriptum fit: sek-1 VITVTES DIVIDI NON POSSVNT. Nâ Cai'Um ufus ita connexus eft,ut qui cum partiatur,natu rameius corrumpat. Verùm ne ca quidem ratio fatis explicat,quodhic quærimus. Obfcu-riortamen eft illa Caij, qui inL8o. fi is qui qua-dringenta.$.quædam. Ad leg.Falc. air,legatum uiæautitineris non reciperediuifionc,quia ad nullum ea res pro parte pofsitpertinere. Paulus 1.25.$.in ea.Fami.ercifc.aitjftipuIationem feruitu lis non diuidi inter hæredes per legem x 11. Tab-quia non pofsit diuidi. Sed cur non poteft diuï di? Hocenimeft,quodnuncquærimus. Sæpe Ugimus alijs quoquelocis,feruitutes cfleindiui duasjiiecpartem recipere,!. t.$.fi ufusfr. Adleg. Falc.l.ult.De feruit.lega. Lfideicommifla.^.pen. Ûeleg.j.Sed ratio amp;caufahuiufceindiuiduitatis Huila in ijs adijcitur locis.Quid igitur?Illain Pa-deftis una extat:quia ufus earû fit indiuifus. At fatis quidem conîlatjomnia fada corporalia elfe *nfefeindiuidua,ficutiefi;amp;omnis motus auta-dio.Non enim polfum eodem momento ireamp; non ircjaquam ducere 8c non ducere. Sed amp;nbsp;fi fint feruitutes,quarû ufus nô earn habeât mo-tionéadionem'ue utentis, fed tantu patientiam leruientis,quales funt pleræque urbanç : tarnen eaquoque patientiaeft indiuifa. Quid igitur? Anpolfum fimulcolligerefrudus, Scnoncolli-gere? Minime fane. Atquiufumf.elfc feruituté diuiduam,amp; pro parte me uti frui pofle/atentur lurifcofulti, ut poftea dicam. Vndeapparet, non fatis firmam elfe iilam rationem indiuiduitatis feruitutum,quôd ufus,ficuti motus aut adus,fic indi-

pi FR. B A LD VI NI indiuifus. Nosigitur adijciamiis, ufumhiirtQ quem conftat corpore diuidi nopoiTc, neanimc* quidem.aut Juris intelleau diuilionem ullam re cipere;quiaficmeri undique fafti, nequepariat iusaliquódjautadaliquidacquirendii perrinear, quodpluribus fit commune. Quorhim igitur hic intelligerentur aut fingerentur aliquœ par-

-tes indiuilæ ? At cum quis utiturfruitur,nó elt nudum faftum. Nam exeo orituralicuius domi nij acquifitio,cuius cauia ( poteft enim id pluri-bus elfe commune) diuifionem iuris intelleöu clfcdicimus. Vfusfruftös itaque dicitur iniure confiftere,amp;propterea aliquidhabere fimiiecu dominio. Vndeamp;fuas partes indiuifas habet,fi cuti dominium. Sane fi ufusf.pluribusfit com munis,unus fruûuarius neuniusquidemglebç fruélus colligere poteft,quin colligat frudiis no ramfuequàm cômunis partis. Verùm nullam focio facit iniuriamùmb uerb rem illius non mi nus quàm fuam agit: quia fruétu s eru n t com mu nés.Nam eorum dominium reftè intelligitur ha berefuas partes indiuifas. Atalterius feruitutis nfus non modo in fe elf indiuifus, fed tarn nudi etiamfafti eft,ut exeo nihil confequatur, quod alteri commune utiliter elfepofsit : amp;nbsp;propterea nulla hic elfe poteft communio, quæ n5habe.it iniuriâ. Dieet aliquis: Si mihi fundusamp;tibi fit comunis,non'^nepereuirepoirumiure mci do* mini)?Poirum. Atqui no minus partétuâtunc attingam,quàm meamrnequetarnen quicquam cxconafceturquodtibi commune utileque fit. Itaeftfanè. Sedfihoctibi moleilum ell,potes occurrere per indicium commun! diuidundo.

DE DIVISIONE STIP. 303 Huiciieró iudicio non elîct locus, fi lus tantum cündi commune eflet. Quæ tertiaueluti mihi ui detureflcratiojcurfcruitutes non parte noncoa ftituantur.Ergo fi mihi tecum fit fundus cornu-nis.poflum meç partis indiuifæ ufumfr.alicui da re.l.j.Deufuf. Is enim utendo fruédonoiniuriâ dbi facict ullâ,fed tibi potius acquirer. At com ’nuni prædio feruitutem pro itiea parte imponc tenonpoflem.1.2. De feruit.l.unus exfocijs.De feruitruft. Sed amp;nbsp;fi totus fundus meus fit, tame pro parte indiuifa non poflem feruitutem impo nerc.Ló.^ t.Commu.præd. Noninftitui hoclo eo pluribus uerbis pcrfequi,quod ad traflatum rieieruitutibus potius referendum eft. Illud nuc rantum Paulus docer:Si ftipuler abs te feruitutc riiæ,itineris,aut fimilemmonpoffe te partem fol gt;iere,nulluq; ius efle feruitutis, nifi fi totum fit, ^integrum. Nam nequealioqui meuticopof-fc. Quod ad hæredes in haccaufa ucl tuos uel •neosattinctjpaulo poftfuo etiam loco dicetur. Sane fi pro parte tantum ftipulatus fim feruitutem,inanis amp;inutiliseft ftipulatio. Sedidrepe-tendum eft ex tit. Deferuit. Nunc quod inftat, agamus.AitPaulus , Q.V AEDAM partis q.vi-DemDAtIONEM NATVRA SVI RECrPlVNT,amp;C. Hicagitur de ftipulationibus partim diuiduis, partim indiuiduis.Diuiduis, fi fpedtes obligatio nem ipfamdndiuiduis, fi folutionem liberatio-nem'ueiquod idem Paulus iterum docetJ.S^.ÿ. pro parte.Deuerb.oblig.amp;oftendit,licetipfa e-tiampetitio fcindatur, tarnen folutionem non fcindi,fiuim eius amp;nbsp;liberationis caufam fpefte-mus.Fruftra enim partem folui. Alioqui (in*

^04 FR. BALDVINI -quit ) in diuerfis hominibus rede partes folucré tur.Sed 8c VJpianus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t.De fokvQui C inqiiit )

hominem debet,partem Stichidando, nihiJomi nus hominem debere non definit. Deniqueho-moabeo peer poteft. Sed fi debitor reliquani partem Stichi foJuerit,uel per adorem fteteritjli beratur. Rede itaque Paulus hie ait,generalem hominis ftipulationem, natura quidem lua elfe diuiduam.Facilèenimintelligipoirent'dominij partes indiuifæ in homine comuni. Sed uitum ell hoc captiofumforecreditori:amp;ideo interpre tamurhoc adum elTejUtindiuifa eifiet folutio. Ipla quantitatis dandæ obligatio folutionem ha betindiuidua, fihocmagis adum efieuideatur, ueluti a couditionem habeat, utfupra dixi. At multo magisidintelligi debet adum elfiein generali ftipulatioc alicuius corporis. Quid enini? Promifioris eft eledioin obligatione generis.I. plerunque.adfi.Deiure dot.Siigiturpartem rede lblueret,amp;:pro ealiberarctur,alteram deinde partempolTetalteralpeciefoluere. Quod certc ftipulatori damnofum eft,qui nullam integrani Ipeciem haberet:hoc eft,no haberet quod eft fti-pulatus. In pecuniç obligatione nullti eft tale pe riculu, quia pecunia numero cóftat,amp;lblaquaii titate. AitPauluSjCvM hominem obnbrali-TER sTiPvLOR.Silpecialiterunumahquemho minem certum ftipuler,aliud dicendtim efte.fu-pra dixi,exI.p.ÿ.i.Defolut. Quid uerb, fi phires hominesincertosgeneraliter ftipuler? Numero diuidi talem ftipulationem, relpondit Papinia-nusl.»7.De uerb.oblig.nempe,utunum hominem dando,pro pafteliberaripofsitdebitor. Er

goetfiduos homines generaliter ftipulatus cf-lem,duoslt;îuereIiquifscmhæredes:Gngulihomî nes fingulis hæredib.debebuntur.1.54, De uerb. obl. Cæterùmfiduos homines certos, fpeciali eorurh appellatione üfus, ftipulatus firn, ueluti Stichum amp;Pamphilum:utriquehæredi parsin-diuifautriufque deberetur. Rurfus obferuan-dum eft,Paulum hïc de ftipiilatione generis agc-re-Quidigitur,fi homo mihi generaliter fitlega-tus? Certè qida tune mea magis eft eleftio,aliud dicendum uidetur.Sipartem in Sticho folueric hæres,non potefi tin alio partem alteram folue-re-Imó uerö Stichu clegilTe uidcor, amp;nbsp;in eodem âlteram partem ut foluat.agerepoflum.Iraq-, etfi pro parte folu ta libereturhærcsjuonea mihi fieri iniuriapofl'et,quæfortafte fieret,ubi débitons «fteledio, ficuti eft in ipfa ftipulatione: in qua propterea dicitPaulus,etfi pars in una fpecie ib-Inta fit,nondum in nulla parte ftipulationis rta-tamefteliberationcm. Videtur /xKsw/s^jCumge minatnegationem,amp; NONDvM in NVLLA,pro, Hondvm in vLi.A,dicit. Sed manifeftum eft ideum fenrire,quod Vipianus ait,1.5i.$.t.De foin. Si qui hominem debet, partem Stichi dec, nihi-lominus hominem debcrc,amp;hominé ab eo ad-hucpeti^ofte. Addit hic Paulus,3ur ftatim re-peti polie partem folutam, autinpendenti efle, donee alius homo detur. Hæc uocuIa,A v T,non eftpropriè hoc loco,ut efte folet,difiunâ:iua: fed diuerföspotiuscafus,iusquefimulin ijs ditier-fum notât. Si promilTor hominis, partem Sticht folueriterrorequodam,Jcumputaret fefeomni- ' «o Stichum deberexondiftione indebiti répété

re earn poteft,ficuti luJianusrefponditl.jî.cum is qui Pamphilum.ÿ.ult.Decond.ind. Verècnim non debebat Sticbum,fed homincm.Quod amp;nbsp;in legatisdicicur.j.Gum incertus.Delega.t. Sedfî feiens fe debere hominem, partem Stichi foluat; in pendentires ira eft,ut fi alius deinde homode tur.repeti tunepofsit pars Stichi foluta: amp;eius condirtio nafearur. Si uero altera potius pars Sri chi foJùatnr,]iberatio nafcatur.Sic intereain pen denti eflrepetitio fimul,amp;libcratio;amp;pofterior folutio côprobabitjUtrum quodprius folutum eH,debitum uel indebitum folutum fir,quemad inodum Vlpianusaitl.ad.^.pen.Decod.ind. Cæ terùmipfa interea obligatio manet, qualis ante fuit. Non potefi: quidem debitor,qui feiens partem Stichi foluitjcam repetere, nifi fi aliû hominem integrum dederit. Sed ftipulator, qui cam partem recepit, poteft nihilominuspetcrehom» nem,perindeatq; fi nihil recepiflet. J.p. ult.De folut. Nam quod recepit,recepilfc intelligitut fub tacitaconditione,fi altéra pars in codem Sti-cho fôluaturmeque huius folutionislibertatem debitori præripit,cum hominem nihilominus petit. Nam debitor conuentus, ilatuere adhuc poteft,amp; eligere, utrum malit. Sequitur apud Paulum : Kl V s DE M conditionis est haec s T I P VL A TI O, s T I C H VM AVT PAMPHILVM DA R r. Ratio eft, quod hic quoque promiftoris fie cleftio, utrum dare uelir. J.plerunque. ulti.De iu.dot. Duretqucetiamhæc eleftionis libertas, etfiiam alterius rei pars foluta fit:ficuti probat Vlpianus,1.2d ÿ.pen.Decond.ind. Vnde fifeiens itafoluit,eadem hicfufpenfioeft,quaniinfupc-

DE DIVISIONE STIP, jo/ rioriobligacionegencris eflediximiis. Sierrord foluit,repc£ere etiam ftatim poffe, ut in fuperio* ti cal U poteft,probac IulianUsLja.ÿ.ulc.Dccond. indeb. In alijs quibufdam cafibus difsirhilis eft Câula ftipulationis difi undiuæ generalis.1.72* (luidecen'i.^.Stiehum.Deldlutil. llunus.ÿ. fedff ftipulatus.Dcpaft.

Paulus hieproponit hoc exemplum difiunâi.* üæ ftipulationis, s TICK vM avt pamphilvm Cari, Quid fi, stichvm avt decem dari? Cerrè idem Paulus,l.Sj-^.pro parte.De uerb.obi* cumdixiftetjfirtijaulatusfim generaliter homi-nein,nonnifiin iolidum folui poft'e:addit, idem mds elle,amp; fi quis decem aut hominem ftipulan ti promiferit.Et lulianus 1.32.$ ult.de cSd. indebi. Qui (inquit ) hominem gèneraliterpromific, fi-rnilis eft ei qui hominem aut decem debet. Vter-* que in eo exemple diliunâiuæ obligationis,ho luinem intelligit certum,ipecialiterque promil^ filin, ueluti Stichum. Quidigitur,an eiufdécon* ditionis efthæc obligatio, ficuti ilia, s ne hv.aï Avt PAmpuilvm?ucletiamfimplexgeneralis? Eft certèifed non omnino.Nam fi quinque Idlu-tafint,in pendenti quidera etiam cftliberatio Sc Gondiâio.quia debitor! adhueeft in tegrum,Stichum foluendo, condicerc quinque loluta: ucl alteraquinquefoluendo,liberari. Verùmobligatio alioqui non manet eadcm,nec ftipulatoc petere poteft,nifi quinque uclStichum.ficuti tra dit Vlpianus 1.26.$.pen. De côd.indeb. Ratio eft, quodin quantitate nullum fitpericulumdiuer-fæ folutionis: Si qui quinque recepit, uidcatuc pro ea parteliberalfe debitore, fidebitor ipfe ue-litîhoc eftjfiuelitaltera quinque etiam folucre.

Scd dehærcdibus tandem etiam uideamus. Ait Paulus,EX HIS IGITVR S T I P V L A T I O NI B VS NB HAEREDES aviDEM PRO PARTE SOLVENDO libera RI POS3VNT, Q.VAMDIV NON EANDEM REM OMNES DEDERiNT. Stipulatioiics liicin» tclligitjde quib. proximc egerat,generis nempe, amp;nbsp;diliunftiuasrquaru etfi obligatio interhçredes jpmiflorisdiuidatunfolutio tarne amp;liberatio ma netindiuifa. Subijciet deindeindiuiduas plane ftipulationesjueluti feruitutis, quarum ne obligatio quidcm ipfa inter hæredes diuiditur.De quantitatis dandæ ftipulatione diuidua, cum de hæredibusqûæritur,nihilhic adiecit. Egoue-ródico,iliter hæredes tarn earn diuidi, utmagis etiam in i/s diuidua fit,quam erat in debitore.De bitor parte foluédo, ,p parte folu ta liberatur. Sed inuitocredirori parte obtrudere, utl'eliberet,n5 potcfl. debet enimtotit. Sed fi duos heredes re-linquat unus hçres,n5 nifi dimidifi debet.Id fi of ferat, offert totum quod debet. Iraq;inuito etia creditori talé parte obtrudere potcll, utfelibe-ret. De lege XI I. Tab. quæ inter hæredes diuidit obligationesjdixi alias pluribus uerbis. Nunc illos tanquam gradustres obferuariuclim;Pri-mùm obligationem quantitatis, quæ natura a-lioqui diuidua eft,in hæredibus multoetiam ma gis diuidi,ut non folum partem tantum debeät, aut earn reifte foluant, fed etiam inuito creditor« foluant. Secundum, obligationem generis aut difiuniftiuam diuidi quidem inter hæredes, fed folutionemamp;liberationé manere indiuiduam« Tertium, obligationem feruitutis dandæ, indi' uiduam quoque elfe in h æredibus.Vt igitur Pau li difputationem perfequamur; obferuemus, de capi-

DE DIVISIONE STIP. 309 capi te fecundo nunc agi.In obligationibus gen« ris,autalternatiuis, ne hæredcs quidem pro parte foluendoliberari aitjquamuis partem tantum debeant,nequeampliusà lingulis peti pofsit. Quid nero de hæredibus ftipulatoris hic dice-ntus; Paulus in fequenti cafu argumentum du-eit à prom ifforis hæredibus, ad hæredes ftipulatoris, cum de feruitutis obligatione indiuidua quæritur.Nam eadem ratio, hoc eft,rci indiui-duæ natura facit,ut iufta fit ilia ratiocinatioatq; comparatio.In propofito uero difsimilis caufa eft.Debetur quidem eadem res hæredibus ftipu-latoris,quæ ftipulatori: led no eodem modo. V-naaliquafpecies integra danda erat ftipulatori, eius uero hæredibus tantum partes debentur: 8c eorum nihil intereft,cum omnino in commu-iiionem ire debeant, cum fuo cohærede, an cum ïlioremcommunemhabeant. Itaque non eric iniquum, ut hominis promiflor, uni hæredi ftipulatoris parte in Sticho reftè foluat, amp;nbsp;pro ea li heretur: amp;nbsp;deinde alteri hçredi parte in Pâphilo foluere pofsit. Sanè Vlpianus I.31 .ÿ.fi uenditori. De ædil. ed. Si uéditori ( inquit ) plures hçredes extiterintj'fingulis pro portione hærcditariapo teritferuusredhiberi.Sed,utadPaulûredeamus; curpromifsoris hæres ftipulatori parte foluen-dojftatim nonliberatur? Quiaftipulatorrecepif feeamuideturfubhac conditione,Sireliquihæ redes in eadéfpecie fuas partes foluat: ficutiamp;li ab ipfo ,pmiflore parte recepilfet.Nâ amp;nbsp;utrobiq; periculû alioqui erat,ne in diuerCs hominib.par tes foluerentur.Quod cum promiflor facere non pofsit,neceiushæredespoflc Paulus docer,l. 85.

gto FR, B al D V I NI $.proparte.Deuerb.oblig. Quill fi nonpartem. fed integrum aliquem hominem hæresunus fol liât? Cercum eft,nonipfum modo,fed dlt;cûhæ* redeshberari. Anautemquifokutjabs fuis co-bæredibusrépétât iudicio familiæ ereifcundæ, aliaquæftio efijOec huiusomninoloci. Illudpo tins uideamus,quodPaulushicadijcif,conditia nem fine naturam obligationis in hærcdibus no immutari.Non eft hæc aliqua perpétua régula. Scd in propofitofignificat,etfiipfa obligatio ge-jierisaut difiunftiuainterhæredes diuidarur; ta men lolucionem manere indiuifam. Seruitutis ucroetiam obligationem indiuifamin hæredi-bus elle. Quodad ftipulationem quanti taris at-linet.'certèex perfona hæredum conditio folu-tionis paululûimmutaturjhoc eft, fiteriam ma^! gis indiuidua,quia hæres pro fuaparte reftèfol-iiatjCtiam inuito creditore. Sed interea nullahæ reditaria obligatio ira immutatur,quin fuû fem' perinfolidum confequaturcreditor. lmb uero amp;nbsp;in obligatione quantitatis, conditionis ini' plendrecaufa, quæ defunôto afcripraerat, eritSi in lîæredibus indiuidua.l.hærcdes. idem iuris. Fami.ercifc. Vndemirari nódebemus, quodhic Paulus fubiugit,fi uiapromifla fitjfingulos quo-quehæredespromilTorisin folidum tencri,quia resdiuifionem non recipiat.Sanè hancobligatio jiem no diuidiinterhæredes,feddurare; hoceft, indiuiduam manere, alibi ait Paulus d. l.hære-dcs.ÿ.contra. Quidigitur? Vnus hæres in folk dum coueniri poreft, ut Ci forte fundum habeat, çui fcruitus imponenda cft,eam imponat: fi non Jiabe;, dcpropterca imppncfenonpofsitjpecuquot;!

. de DIVISIONE stip. 3« nianacrit æftimatio arque condemnatio, qua Sc in folidum perfoluct: fed abs cohæredibus repeter. Vlpianusl.n. fideicommifla,$ fi in opéré. Delegj.fcribit, Marcum lmp. hoc ftatuiffe Siin obligarioncftaruæ faciendæ, quod dicirurin fer uitutc.Sed non contentus æquitarc repetirionis fumptùum à cohæredibus, uoluir eriam aliquod dari rempus,antequam unus in lolidû condem-nerur. Paulus hîcprius illud ranrum atringir. SED Q.VO (inquir ) CAS v,amp;c.

PolTer ram generaliter iftud didum uideri, ut non ad proxi inam modo, fed ôc ad fuperiorem fpcciemrcferarurdioc eft,ad eum calum,quo ho Jnopromifltis erat,amp;unus exhæredibus in loli-dumfoiuitSrichum bonafide,amp; ueluticommu ni nomine,cum alioqui libcrari non pollet,amp; lî nccohæredum fraude. Omnino (inquir Paulus) quæ pro parte expediri nonpolTuntjfi u-nus exheredibus cogente necefsitate fecerit, fa-miliæercifcundçiudicio locus cft.d.l.hçredcs.ÿ. fiunus. Verùminobligationeferuitutis id ccr tius dici potcrt. Subijcit autcm hoc loco Paulus exeo quod fcruitus pro parte dari nô pofsit, pro ptcreaqjhæredes finguü infolidû tencantur,col ligietiâpoire,finguloshæredesftipularoris hoc cafu habere in folidumadionem. Hoc (inqua) accidere polie, Pomponius dixit, ut hic Paiilus narrat. Sane Vlpianus 1 .zg.ÿ.G fundus. Sifer.uin di ait, Pomponium libro quadragefimoprimo fcripGlfezSi fundus,cui itêrdcbccur,p!urium fit, unicuiquein lolidum competereaftionem. Sed apertior eft alter Pom ponij locn s,ex lingulari c-iuslibro Regularuni,!,17.uiæ.Defcruitut. Viæ uu 4 (in-

( inquit ) itineris adus pars in obJigationcm dc-duci non potcft, quia ufus eorum indiuifus eft. Etideofi ftipulator decelTeritpluribus hæredi-bus reliótis, Gngwli in folidum uiam petunt: amp;■ fi fnomifsordeccireric plurib.hçredib.reJiétisjà to idis hæredib.folida pecitio eft.Hçc Pomponius. Scdpbferuandumeftjquod hie ait, Paulus cum dixitre,poflcaccidere,utfinguli hærcdes in fbJi* dum agcrepofsint. Significatenim, nonomni-iio femper id fieri.Quid enim,G qui non habeant f undum,cuiferuitusdetur? Certèfineeo ferui-tutçmacquirere nonpoflunt:nequc tunc habc-buntaftioncmullamferuitutisproiniflæ nomine,cum eorum non interfit. Cæterùm proinil-forteruitutis,etiam fi fundum no habeat,cuifer-uitiitem imponat;tamen obligatus manet.Sahé cnimpræftabit æftimationé. Itaq;perfonapro-rnifl'orishic obligari intelligimusjüanîetfi quod promittitur, fundo magis, q perfonæ, hoc eft, ftipulatori debeatur. Via (inquitalibi Paulus) prpmittcreamp; is poteft, qui fundum non habet, d.l.hæredes.ÿ.contra. Quorurfus loco etiam re-petit,quod hie confirmât,fi quis uiam au t iter fti pulatus fit,finguloshæredesin folidum habere aiftionem. Sed quid fi,uno agente, pecuniaria fiat condemnatio, quiaferuitus eipræftari non pofsit? Certè tunc non fict in folidum,fed pro a-ftoris partehæreditaria.Siccnim Vlpianus ini. 4.$.fi fundus. Si ferui.uind.docet,hic tantum uc nircinæftimationcm,idquodintereft eius qui agit.De iurc quidem ipfo fingulos in folidum a-gerc,amp; uiftoriam unius alter! prodetfezfed æfti-inationcniadidquod cius qui agit intcreft,re'

DE D IVI SIONE STIP. 315 'uocari:quamuisperunum acquiriferuitus non pofsit.hoc cft-li qui agit fundum habeat,cui fer-uicus præftanda fit,in foliduin eapræftabitur, fi cuti eft promifla. Non poftct quidem unus com muni fundo ftipulari feruitutem,atq-,ita acqui-tererquia nee pro parte pofsit fcruitus dari, ncqj in folidurnille ftipulari,ne altcri ftipulari uidea tur.l.fi unus.De feruit.ruft.Sedfi defuniftusiam ftipulatuseamfuit, hæres eius tanquam nomine cómuni,rclt;ftè perficiet, quodacquifitioni ia inchoatædeeft:amp; fieeius uidoriaalijsproderit, præfertim eum coheredes alioqui nó reclament, ncquediftentiant. Reftè itaquctuneinfoliduni promiflor condemnabitur præftare fcruitutem iundo eorum debitam,amp; fpo imponcre. Sed fi reclamét aut diflentiant cohærcdes, aut qui agit fundum non habeatxertèfiet tantum condem-natio in id quod intcreft eius qui agit. Atq; hæc qui dé etiam illud explicât,quod acutè,led obfcu rèamp;côcifè Paulus hic fubiunxit. Poftquaenim dixit, fingulos ftipulaforis hæredes in iblidum habereaûionem: SED q.vidam (inquit) hoc CASV EXTINGVI STIPV LATIOUEM PVyANT,

Q.VIA PER SINGVLOS ACaVIRI SERVITVS Non potest, sed non FACfT INVTUEM STIPVLATI ONEM DIFFICVLTAS P R AE S T A-TioNis. Paulus alio loco,1.140.$.i,Deuerb.obli ga.apertius fimpliciusque,amp;ucrö crafsius,hunc locumtraftat.Etfi (inquit) placetextinguiobli gationcm,fi in eum cafum incident, à quo inci-pere non poteft,non tarnen hoc in omnibus uc rumeft. Écce,ftipulariuiam,iter,ad:umad fundum conimunem,focius non ppteft: amp;nbsp;tarnen fî 'I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uu 5 is

is qui ftipu]atusfucrat,duos hæredes reliquerit, non cxtinguitur ftipulatio. Sic Paulus fimplici teradfirmat, nequerationem ullaaddit,qua uel luam fententiam confirmer,ucladucrlarioruin adicdlionem diluât. Idem Paulus in l.ip.fi unus. Deferuit.ruft.Siunus (inquit) exfoeijs ilipulc tur iter ad communem fundum, inutilis eft fti' pulatio,quia nec dari ei poceft. Sed fi omnes fti-pulentur,fiue comunis feruus: finguli ex foeijs îibi dari oportere petere poflunf.quiaita dari eis poteft à re : ne fi ftipulator uiæ plures hæredes reliquerit, inutilis ftipulatio fiat. Ergo Paulus,fi hçc ftipulatio reólè contrafta fit,non elTe difficile eius executione, hoc eft,iplam præftationé,figni ficat, quafi uis acquifitionis exipfaftipulationc depédeat.Hocloco prefsius agit.ide tame fignifi cat,nempe hoc cafu locum non habere,quod dici folet deinutili ftipulationeferuitntis quæab uno acquiri, uel uni præftari no pofsit.Hoc (in-• quam) cafu non facit inutilemftipulationê dif-ficultaspræftationisrquianequehæc difficultas fubfit.Stipulatio feruitutis dandæ, reifte amp;nbsp;utili-tercontraiftaeftàdefunifto.Seruitusipfaiamde-bira,dariamp; præftari redè poteft etiam unohæ-redeagente,fairem fi cæterinondilTentiant.Nc-quetumomninoprimùm hæc acquiriturabil-lo:fed potiusabs defumfto antea acquifita obligatio,ad executionem nûc pcrducitur.Si illi difi-Icntirent amp;nbsp;reclamarcnt,impediretur profeifto hçcexccutio.l.iS. De feruit.ruftic.præd.Sedfairem,quod eiusquiagirintereft.in æftimationé amp;condemnationem uenirepoflet. Etquiaple-runquçdiftçntiunr foeÿ Si cQhæfcdesin eoge*

DE D I V I S I O N E STIP. 31$ fiere,pofletetiam uidei i Paulus difficuiratépras ftationis hic appcllalTe : quaG dicat, difficile elle plerunque, ut præftctur hoc cafu feruinis,fed non effe tarnen propterea impofsibile. Itaque refteunum experiri,neque plané inutilem fieri pofl'eftipulationem. Pofteaqiiam Paulus dixit,quç'nam fit obligatio generalis uel alternat! !ia:qiiç'nam item feruitutispromilTç,cum ad h^ redes uétum eft;rcdit ad illiid quod prius dixit, pro parte foluta non ftatim liberationem nafci in ftipulatione generis: Scofiendit, abfolutionc ucl acceptilatione pofie hic pro parte nafci libera tionem:quia cum nullam adhucpartem recepe-ritftipulator,nihileftcaulæ, curies in pendenti fit.ncqueiam eius interefl;,etfi,liberatio pro parte ftatim nafeatur. Imo ueiö hocipfe aperte uo-luitjcum partem acceptotulit.Sed amp;nbsp;fi pro parte reusconuentus fuerit abfolutus,fententia cum libérât inuito etiam creditore. Reftè ergo Paulus, si tamen (inquit) HOMINEM stipvla-

Intelligit generalem hominis ftipula-tionem,de qua prius locutus eft. Idem autemSc hiedicendum efledealternatiua,conftat.Qui ho niinem(inquitlulianus)autdecéftipulatus eft, fiquinqjaccepto fecerit parte ftipulationis pc-remit:amp;petere quinq j aut parte hominis poteft. Intelligit fpecialé ftipulationé certi alicuius ho-, minis,ueluti Stichi, fed difiunctiuc conceptam, Stichvm veudecemdabis. Idé etfi itacócc-ptafit , S TI C H VM AVT PAMPHILVM DABIS? Sipartem Stichiaccepto tulit,liberum eftdebi» tori,aiteram partem in Pamphilo dare, amp;nbsp;plané liberarizneq^ aliud poteft ftipulator peterc,quàm id quod non accepto lulit. Idernque eft difen-dum,

dunijCtfi pars petita fit,amp;is à quo petebatur, fue ritabfolutus. Ait Paulus, eg er o.Egifle hic di-ci uidetur,quifruftra egit,cumfcilicct rcuseft abfolutus : ficuti uerbum agendi fæpeaccipituC întit. Deexcep.reiiudi.amp;in l.z.De tig.inundo. Etratio quæ in acceptilatione difta elt,hicquo-quclocum habcbir:nempe,créditons, qui nidiâ partemrecepit, nullum efle periculum diuerfæ lolutionis, eth unus hærespro parte liberetur, amp;altertantumdebeatfuampartem. Sedhocpe riculum amp;nbsp;incommodum fubeftjubi partem recepit creditor. Vnde folutio uel exadio partis hic minus ualetadlibcrationé,quàm partis accc ptilatio uelrcmifsio.Poftremô,quod Paulus hic comparât fideiulTorescum hærcdibus,pertinet adilludquodhicdidum eft,fimplici folutionc partis nihil detrahi obligationi,fed acceptilatione abfolutione'ue unum.ftatim liberari poflc. Intcreauero manetilludfcmperdifcrimé, quod obligatio hæredû ipfo iure diuidatur per legem XI i.Tab.Sed obligatio fideiuflbrum non nifi per exceptionem exepiftoIaDiui Adrian!:amp;ita de-inum,fi alter fideiuflbr præfensfit,amp;foluendo. Sed quod difficilius diuiditur obligatio fideiuf-forum,eo magis in i/s locum haberepoflc, quod hic dehçredibus didum fuit,conftat. Hadenus deftipulationibus,quæ in dando confiftunt, ea-rumque natura,dixicPaulus, Nûcde i;s quæ in faciédo.Ait,ITEM et si in facto sit sti P VLATIO , VELVTI SI ITA 8TIPVLATVS FVB RO, PER TE NON FIERI,amp;C. PauluS CXCmplÛ hic proponit ftipulationis,quæ no tam in lacien do eft, quàra in non faciendo; 8c quæ ftipulatori

DE D I V I S I O N E STIP. 3:7 hærcdi ‘uc eius tribuit faciendi facultatem, pro-miflbrem uero hæredem'ue eius obligat ut pa-tiatur.Totumautemilludindiuiduii eflcutrin-que,fatisconftat. Scdpritisproponi commode poterat exemplum indiuiduæ ftipulationis faciendi,qualeproponit Papinianus 1.72.De uerb. oblig.Nam pofteaquam dixit non diuidi obliga tioncs earum return quædiuifionem non reci-piunt,uelutiferuitutum;fubijcit, Idem puto,et fiquisfaciendum aliquid ftipulatusfit,utputa fiindum tradi, uel foflam fodiri, uel infulam fa-bricari,ucl opcras.Horum enim diuifio corrum-pit ftipulationem. Paulus l.^.De uerb.fignif.ait, opere locato uel condufto, fignificari id opus, quod Grçci«’w«Tf'A£iZiMfl;uoc4nt,nonî^'gt;«iu:hoccft, non opus jfed ex opere faâo corpus aliquodpcr-feftum. Idnuncdicipoteft amp;nbsp;opère promifld. Vlpianus Lijp.ÿ.r.De uerb.fig.ait,cum uideri per-fecifle ædificium, qui ita confummauit, ut iam in ufu elfe pofsic. Nos quoque dicimus, nihil eh feciffeuideri,nifi quiperfecit. Neq;fane domus dicipriusullo modo potell,nifî fifuis omnibus partibus perfefta. Ergo promiflor pro parte fa-cere,ut pro parte liberetur,non poteft.Sic indiui duamelTe ftipulationem apparct. Quid igitur I cft,quod Papinianus loco fuperiori ex Celfoad-ijcitjubi quid fieri ftipulatifumus; fi non fuerit faftum,pecuniamdari oportere: ideoque etiam in hoc genere diuidi ftipulationem? Duo hic di citPapinianus, Primùm fignificat generaliter, quod apertius alibi dixit idem Celfus, 1.13. §.ult. Dereiudic.hoceuenirein omnibus faciédi obli gationibus,ut qui non facit quod promifit,in pe cuniam

cuniam numeratam conJemnetur. Alterum rodediuifione hiiius obligationis, pertinet ad caulam hæred5,ficuti in bis maxime etiam quæ rifoIetdediuifioneoWigationnm. ConfiâtaU' tem,in folidum fingulos hæredcs conueniri poi fecx ftipulatione faciendi: feduno facicnte, ex'* teros ceflantes liberari,quäuispartem fumptuu reflituant cohæredi facienti. 1. fideicommilfa. pen.De Jega.3.Unter cohæredes.ÿ.ulri.Famil.er-» cifc. Si nemo fecerit.'certe in folidum commit-titur etiam obligatio ad id quod intereft, uel ad peenam: ledcdmißa diuidetur tameninter hæ-redeSjUon fecus atquein ea ftipulatione non fa-ciendijde qua hicagit Paulus. Veriim fueritope ræprecium, coniungcre amp;31teram ftipulatione faciendi,uruideamus quid fimile fit, quid difsi-* mile. Similis eft diuifio obligationis iam com-* miftç,amp; fimilis tunc bæredum caula : quia utro-biqueeftpecuniariaquæftio. Similis eft com-milsio ineo,quodutrobique ficin folidum: dif-fimilis tarnen in alio, nempe quod ftipulatio faciendi non committitur,fi uel unus faciat, quod fieri debcc:hoc eft, tunc demum committitur, (i nullus bæredum fecerit.nam li uel unus fecerit, omnes fecifte uidetur: nequeiamintereft ftipu-Jatoris. Sed non faciendi ftipulatio committitur,fi uel unus contra quàm promiftum fit,fece-rit.Nâ amp;nbsp;unius tale faftum non minus nocet fti-pulatori,quàm fi omnescontra fimul feciflent. Paulus igitur huius ftipulationisnaturam dili-' genter explicat : amp;utrem hancunagis illuftret, Catonem ipfum aduocat. Nos fin^ulafenfim ui deamus.Sic enim facilia fient,quæ alioqui diftî-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eilima

DE DIVISIONS STIP. 519 çilimaefleuidentur. Notum eftilluductus Ser-tonj,admonttis,fi fingulos pilos caudæ equinç «rpas,eiiclli totam facilepofle; fed nonpofle,ft uniuerfam fimul, unoque ueluti impetu uellas. Stipulationis.dequa Paulus agit, plena amp;nbsp;inte-graformula ell, PER te haeredem'ûve tv VM MOM FIER! Q.VO MINVS MI [II HAEREDI-Qve MEO IRE AGERE LI c E A T. Vttobiq; hæ-redum hic facio mentionem, ut locum habcat quod hic quæritur tam de hæredibus promiflb-ris,quàm Ilipulacoris.Eftautemtotaillaftipula-tio meri nudique falt;3:i,non autem alicuius fimul iuiis,ueluti feruitutis : conllitutionibus tarnen feruitutum adijci folcbat. Continet itaquc fa-ftum indiuiduum, utpote corporale, nempe ire agerc ; ficut ediuerfo ipfa prohibitio non poteft non effe indiuidua,amp; ncque hic neque illic partes ullæintclligi poflunt. Primùmergo Paulus ait,SI VNVS EX HAEREDICVS PROHIBVERIT, tmnrri et coh aerbdes. AlibidixitjUno pro hibcnte in folidum cômitti hanc llipulationem, amp;uniusfaûo omncs teneri.l.hærcdes.$.in ilia. Fami.crcifc l.in executione. §.quod fi.De uerb. ôblig. Ac tenentur quidem omnes fimul infoli diimJcd finguli tarnen pro fua tantum parte.’fi-cutiamp; Vlpianusinl.ad ea.§.ult.Dereg.Iur.locu-tuseft.Ait,omnesexdoloeorum,quibus fuccef feruntjtcneri in folidum.hoc cft, unumquemq j pro ea parte,pro qua hæres.Nam amp;nbsp;ipfe hanc in-terpretationem adijcit. Obferuandum autem eftjobligationem de qua hic agitur, fuifle hære-ditariam, amp;nbsp;abs defundo contradam, ab coque dcfcendcre,utcum ab uno hçrede committitur, nidea-

JÎO FR. B A LD VI N I uidcâtur ab ipfo promiHore comifla, quod quf^ dem ad ftipulatorem attinct. Cæterùm fi obliga tio fuiflet ab ipfo primùm hærede contraftajpfe exfuofadtoin folidumfolus conueniretur.I.de pupillo.ÿ.fipIurium.De ope.no. nun. Vt autcm iiimmo iure tcnentur amp;nbsp;cohçredes, obJigationc liærcditaria ab uno hærede commifia : ficetiam cxçquoamp; bono fuccurricurijs qui nonpecca-runtjutquod proprer alteriuspeccatû faûu'uc foluerunr, ab eo répétant, ueniatq; in indicium familiæ ereifeundæ, ficuti amp;hic Paulus docet, amp;d.$.inilla.amp;d.$,quodfi. Supereftutde hære dibus ftipulatoribus uideamus. Ait, co*mtra A V TEM,amp;c. Nô foJum diuerfam nuncfadifpe-ciera proponitPaulus, fed amp;diuerfum aliquod ins. In fuperiori cafu fimpliciterdiximus, fi uel unusheres promiflorisimpediac ftipulatoré ire agercjoihilominusinfolidum committi obliga tionemrneque diftinguitur, utrumidquod in-tereftpetatur,an ueropœna.Atcum unusexfti-pulatoris hæredibus prohibitus eftire agere,amp;: quæritur utrum proprerca tam comittatur obli-gatio, ut fingulietiâagerepofsint: diftinguitur, utrum fimpliciter petaturid quodintereft.tunc enimfolus ôcprofuatantumparteagit, qui pro hibitus eft.neque enim alterius intcrelTe poteft. Sed fi pœna nominatim adiefta fuerir,fummo ea iureinfolidum committi, ut finguli partem pe-terepolsint. Quia uero iniquû elfe uidetur, ut if qui prohibit! non funr,amp; quoru (ut ira loquar) relpedu nihil faftum eft contra ftipulationem, confequanturpœnamream fummo iure petenti bus opponetur exceptio doli.Et qui prohibitus eft,

DE DIVISIONE SriP. 32t eft,folus pro fua parte pœnam confequetur, non tam quöd eins interfit, ( non enim hoc quçritur, cumpœna côrniflapetitur) quàm quod faltem cius refpeftu fadumefle contra ftipulationem, amp;peccatumeire,neg3rin5pofsit. Hæc eftPau hfentétia,fatisaperta:adquani tarnen magisil-luftrandam interferitur unus Vlpiani locus. S cd melius eft filum Paulinicontextus nonabrum^ pere.Itaqueamp;quod copiofe amp;nbsp;fplendidè nunc dici poftet de ftipulationibus pœnalibus, amp;ea-rum conditione atque commifsione, omitto, præfertini cumintraftatude Conditionib.dili-genterid expofuerim:underepeti poterit, quod in hoc genere defideratur. Denique de diuifione obligationum inter hæredes ex lege x 11. Tabu-Urum, multa quæ huius loci effent, etiam præ-tereo,quæ dixiincomentarijsad xii.Tabulas, l^uncfimpliciter inftituo Paulum interpretari. Simpliciterinquâ:quia fi multa hic mifeeamus, inuoluemus magis quàm explicabimus illius lententiam,totamquedilputationem.Itaque amp;nbsp;cuni uideam Catonis locum,ijs quæ proximo di ûafunt,commode ftatim fubiungi: quæftio-nemdeftipulatione,dolvm abbssb,commo-diusdifferri,donec Catonianafententia expofi-tatuerit: tuncautem commodilsimè lubi;ci,ui-lum eft hune ordinem hic fequi: amp;nbsp;quç non tam fortaffeà Paulo, quàm à Pandeélarum archite-ftis temerè commixtafuerunt, difcernere,ut8c ïpfiusrei traûatioôc ordo filumquedifputatio-nis rcquirere uidetur. Nam amp;nbsp;quicquid hoc loco tenebrarum eft,no tam res ipfa offudit, quàm pMturbatarerumdifpofitio. Nunc ergo Cato-

32Î FR. BÄLÖVINi ncmaüfîiamus,pofteaquâaudiuimusquid Pau* lusrefpoiidcritdeftipulationejPER te haere-DEM'aVE T WM NON FI ER I, amp;C. Cui amp;nbsp;pœUæ ftipulatio aliqua fuit fubieda:amp;quid is fcnferit de huius commifsione,fi unus hæres contra fece rit. Quid Cato? Certè adhibet diftinftioncm, quæremtotam magis explicet. Primùmetiani traditinhac ftipulatione ITER fieri (ficcnim breuiter uocat,quam paulo póft explicate conci-pit,PER TE NON F lERi, amp;c.) uno exhærcdib. contra facientc.pœnam fummo iure infolidum comittijUt à fingulis eampetat ftipulator, quia fadum ita fit indiuiduum, ut non minus unus impediat,quàm fi omnes impcdirent. Quæ qui-dem ratio etiam facit, ut etfipœnapromiflanon fit,æquè agi pofsit ad id quod intereft.multo ergo magis ad pœnam. Nam amp;nbsp;turn fatis eft, con-ditionem obligationis hæreditariæ cxiftere,ficu ti hic cxiftit.l.4.4.$.quod ex fafto.Fami.crcifc. Sed fi fadum fit aliquod diuiduû, ut efle potcft, amp;ciuseft exemplum, in ftipulatione, ampli v? NON agi:cumfolumhæredemteneri,quipecca iicrit. Stipulatio,AMPLIVS non agi,elfe ilia uidetur,quçaliàsdicitur,AMPLIV3 non peti. lamplius.Rem rat. hab. Nec difsimilis eft ilia, quamuislatinspateat, ratvm HABERiiquam amp;Paulus paulo póft eodemloco habere uidetiir. Fadahæcdiuidua funt, quôd animi magis fine quàm corporis,amp;ius aliquod contineant,ade-iusquetranslationem pertineanr. Et certè cum unus hæres agir,nel petit, uelratum non habet, pro fua tantum parte id facit, ergo amp;nbsp;pro parte tantum hic peccatur,non etiam in folidum:pro-

£)Ë DI VIS I O NE S T I Ê. 32^ Jitereaq; ftipulatornonnifiab eo qui peccauir, amp;quidem etiam tantum pro parte petetjquod eonomine fuaintereft. Sed illud me male ha-beqquod Cato fimiliter dicat, non nifi pro parte tune committi pœnam promiflam. Nam regulæ Iuris didlare uidentur,pœnam abs defunfto pro-miflam fub aliqua conditione, in folidum committi, etfi unus tantum hæres commiferiu 1.5-^. ult.De uerb.obl.l.hæredes.ÿ. idem. Famil. ercifl Efle enim indiuiduam conditionem,quæ nifi in folidum feruetur, nullo modo feruari: amp;fi proi parte exiftat,in folidum exirtere 8c committi di-catur.l.Sy.in cxecutione.ÿ.ult.Deuerb.oblig.l.fi is qui ducéta.ÿ.cum ita.De,reb.dub.l.cui fundus* Decondit.amp;demonft. SedCatonianæ fenten-tiædefenfiouelexcufatio faltemilla probabili-teradferri potéft,fi credamus hic agi de conditio ne,nonunialicui,fed pluribusperlonisafcripta* quæ inter cas propterea diuifaintelligatur. Sti-^ pulationéenim fuilTe, PER te HAEREOEM'avE TVVM AMPLIVS NON Aai?Uel,TB HAEREDKM-Q.VETVVM RATVM H A BIT VRVM ? Cum autem hæredem dicimus, perinde eft ac fi hæredes fin-gulosdiceremus.i.t58.Deuerb.fignif. Cæterùm fatis conftat exd.l.cui fundus, conditionem dan di pluribusappofitam, diuifam uideriin fingu-losndeoque fingulos pro parte fua conditionem redcimplere.Idfirccipitur,cum aliquid acqui-rendum eft:multo magis recipiendum eft, fi aga turdepœnauitanda. Nihilpræterea inCatone eft,quod nos ualde remorcturiprefertim cum in Pandeâis Florentinis cmendata fit cius loci Ic-ûiojde qua etiam extat epiftola Politiani ad Bo

FR. BALD VI N I logninum. Sed Pauli uerba quæ fequuntur, aliu fcrupuluminijciunt. Eumtamcncximerefacilè poterimusjfi quo referanturjntelligamus.Mota fuerat quæftio de ftipulatione, dolvm ab esse: anefletindiuidua,amp;fimilisilli,PER te haere DEMaVE TVVM NON FI ER I3amp;C. MillafU UUIlC igiturCatonis diftinftionem faciamus,quæ alio pertinet:amp;adhæcPauliuerba,sed videamvs, Sec- quæ quæftionirelpondent, ftatim tranfilia-mus. Paulus ergo fignific3t,magis libi uideri hanc ftipulationem dolvm abesse, fimilem elle illi, R a T V M habbri, hoc eft, efle diuiduami ficutiamp;Cato hanc, amplivsnon agi, diui-duam efle non dubitat. AtquiPaulus alio loco, I.inter.ÿ.cum ex fafto. Fami.ercifc. comparât, amp;nbsp;tanquam fimiles coniungit has ftipulationes, a' te haerede'q.ve tvo dolvm malvmab-F VT vrvm: amp;,per te haeredemqvb tvvM NON FIERI,amp;c. Quinetiam docet,in utraquC cohæredcs Angulos propter unius hæredis pec* catum pcenam præfl:are,quiaconditio ftipulatio nishæreditariæextiterit.Vndcfequitur,pœnam in folidum committi. Multi ut refpondeant, multahiccauillantur. Egouero ingenue lateor, ftipulationem dolvm abesse, quæ late pater, ' noneflereuera fempereiufdemconditionis:led modódiuidui,modöindiuidui fadi: amp;nbsp;propte* reainterdum diuiduam,interdum indiuiduam efle. Infpiciendum iraq; eft non folum quomo-do fit concepta,fed amp;quis dolus fit commiflus» Siequum mihidarepromiferis,amp;in eo dando, dolfi abs te hæredeque tuo abfuturu efle: her esq; tuus ex muleis unus dolomalo eum corruperit,' lie

fie ut traditus mihi fit inutilis: certè ut is dolus in folidum eommittitur,l.fi duo. De pol. fiepœ-nalem ftipulationem in folidum commit« dicc-nius,amp;rcaècoparariftipulationi,PER te hae-Redem'q.vb tvvm non fieri,amp;c. Namamp;u-trobique faftum eft indiuiduum. Sed poteft dolus pro parte etiam committi,ueluti fi hæres u-nusequum ilium pignori prius obligct,quàm mihi detur. Tum certè ftipulatio pro parte tantum etiam committetur, dercétè comparabitur diuiduæ ftipulationijRATVxM haberi. Sinon (utloquimur) conuétionalis,fed Pretoria fit fti pulatiojamp;abunohærede in folidum committa turds in folidum folus tenebitur.l.jz.^.Iulianus. Adlcg.Falc.NamPrætor illas Iuris Ciuilis am-l^agcs tunt tollit,quibus alioqui fit,ut hæres qui peccauitin folidum, pro parte tantum teneatuc ftipulatori : fed quod pro fua parte etiam præftant cohæredcsgt;ijs deinde reddat.

X difputationc fori ius fine fcri pto ueniflcj quod deinde abs Prudentibus compofitumJus Ciiiile fit appellatum jfcripfit nofter Pomponius : neqne la* nè quiequam antiquius ueteri bus lurifconfultis fuit, quàm fuarum forenfiinn deiure difputationû memo-riam colligere,amp; monumentis literarum ad po* fteritatis quoquememoriam propagare,præler-tim ubiilluftris aliqua fentetia redditaerat. Sic Sceuola narrat,quid Diuus Marcus de fpeciebus cxLacedæmoneallatisiudicaritinauditorioie-iusque etiam decreto utitur ad aliam quæftio-nem dijudicandam.l.ii.mulier.ad Trebel. Sic Marcellus commémorât,in cius quoqueprinci-pis cognitione habitam aliam difputationem,!. 3.de his quæ in tell.delen. Meminit amp;nbsp;Vlpianus auditorij Seueri amp;nbsp;Antonini Impp.fpecierumq; ( utloquitur) ineo finitarum,l.i8.minorautem. De minorib.Martianus quoq j refert, quid in au-ditorio publico fecutus fit.l. i.ÿ.i.Ne de flat, defun. Et Triphoninus in fuis libris Dilputationu narrar,quidin auditoriodixerit,1.78.adfine.De iuredotium-Etlullinianus xepetit fententiam, quanx

lt;îuaminconfiftorib dixit DiocletianusJ.decu-rionum.C.de pœn. Sed non minus profeftono-bile,neque minus, unde aliquîd repcteretur, di-gnum illud auditorium fuit, in quo pro tribuna li fedebat Papinianus præfcftus Prçtorio,leptus illis luis duobus alTelToribus VlpianoatquePau lo,quosamp;in fchola auditores habebat. Etuerô Paulus in fuis libris Quæftionum, ex quib. hoc caput eft defcriptum,præcipuè id egifle uidctur, amp;nbsp;ingenue quoquecommemoraffe,quidipfe de quæftione propofita dixcrit,quid alij,qui in alia crant fententia,quid denique fit pronunciatum. Siccnim alibi etiam refcrt ledum in auditorio Domirij Vlpianirefponfum,amp;fuam de eo fen-tentiamd.quàm Titius.De aft.empt. amp;nbsp;alio loco narrat, quid iudicaturo Antonino Imp. amp;nbsp;quid Papiniano,confultus dixerat:tametfi uterque contraiüdicarit. 1.38.De minorib.1. Clodius.De acquir.hæred. Scripfit etiam, lus aliquando dici locum,inquo ius redditur, amp;ubicunque Præ-torfaluamaieftate Imperij, faluoque moreMa-iorum,iusdicereconftituit. Sedauditorio Papi-niani maiorcm dignitatem nunc tribuit,amp; fplen dorem,cum eum amp;nbsp;lurifconfultfi èc Præfedum Prætorio fuilîeait. Certè nofter Arcadius l.una. Dcoffic.Præfeft.præt. fcribit,absPræfcdis Prætorio no potuiffe appellari,qui3 credat Princeps non aliter iudicaturos elfe pro fapientia amp;nbsp;lucc dignitatis fuæ,quàm fi iple eflet iudicaturus.In-eptus fim,fi hoc loco plura uel de Papiniano,uel cius Præfedura Prætoriana dicam: non enim hi-ftoriam feribo. Sed neque de forma tribunalis, welauditori) foïcnfis, uel iudiciorum, neque de

32S FR. B A LD VINT moretndicialis recitationisnunc loquar. Aliud çnim nunc quæritur.Priufquam ucró ad cautio* nemhîcrecitat3m,amp;propofitam deea quæftio« nem iuris adgrcdiar, noninuitusfacio, utdeuer borumfignificationebreuiter aliquid rcpetam. Non dubium eft,cautionem apud lurifconlul* tosfæpedicijfcripturam ipfins caiitionis arque conuentionis:quam etiamplerunq; Graeco ucr-bo appellant modo fyngrapham,modô chirogra phum.quanquain ueteres propriè appellabant fyngraphas, ubi de crédita pecunia agerctur. Chirographi uerbo utebanturjubi alterius generis erarpriuataferiptura.

ModeftinusLi^.quidâ. Deprob.cautioné acce ptam,amp;manuemilTam appellat,cuinagiturde eaquam Cæfares appellate folent apochâ.Cum autem moris ciret,ut cautiones, quæ alicuius de biti uel obligationis ueluti teftationes erant,ita confcriberencur,utepiftolarum more præfigerc tur nomen débitons,creditorifalutemdicétis; fadtum etiam eft,uthæ cautiones appellarentur epiftolæ,tametfi interpræfentes conficerentur. Extâtqjin Pandedis huius amp;moris amp;uerbi no obfcura ueftigiaJ.ulr.De coft.pecu.l.ad.ÿ. ul.De-pof.l.47.dc pac. Atqj hue etiârcferri poteft,quod ueteres diccbantnominafacerc. Sed amp;fcriptu-ramfidcicommifsi,qnæ etiam cautio dicitur,ad cpiftolæ formam confcribi,in PandedisLult.De hd.lib.obferuaui. Porto autem,quodam loco no ftet Paulus fignificattum demum creditori bene cautum fuiflcjubi debitotjqui cautionem ex-ponebatjlpecialiter etiam caulàs explanabat,pro quitus eam confcriberet,I.z|.cum deindebito.

DE C A V T I O N E. 31? J.ultDe probat.Sed amp;cùm moriseflet, utomni bus conuentionibus arque contraflibus adijcc-rentur ftipulationes : eæfimpliciter afcribeban-turpoftremo loco.nam prima tabularum parte fpeciesipGus conusntionis cum fuis conditioni busexponebatur,utpræfcribiprçfatio folet. Vt autem ad cautioncm,quæ nunc proponitur,pro pins accedamûnitiô ualde uelim alteram no dif-fimilémcoiiferri,quam Paulus noftcralio com-nicmoratloco : amp;nbsp;item alteram Græcam ,quam alibi refert.l.taô.fi ira ftipulatus.ÿ.Chryfogonus. Deuerb.oblig.l.2d.Publia.$,t.Depof. Ceterùm cum ibi difertc legamus, acceptamutua denaria mille:item,a'14t'ay/«^i'elt;«:hîc confufèamp;obfcurè tantumlegimus, aviNOECi M.Plures tarnen de narios mutuo datos hic fuiflcconfiât, cum in fin gulos centenos menftrui finguli fœnoris fine promifsi ; amp;nbsp;poftea ex tota forte trecentos fin-gulis menfibus reddi conuenerit. Sunt qui hic intelligant quindecim fcfleria : alij ctiam feriptum fuifle conijciunt, x 11 h!s. qua? no-tæjduodecim fellertia fignificant. Nam abfur-dumuidetur,in cautione folum numerum feri biJnullo numorum genere exprclî'o. Sed amp;nbsp;ue-teres folitos elfe, etiam in donationum tabu» lis, plus quàm neceiTe effet, cxprimerc : fignifi-catluflinianusl.ulti.C.de douât, cum non content! dixiffe numerum feflertiorum, adijccrent amp;eorum£eflimationem atque quantitatem. Si feriptum hic effet, a v i u u e c i b s,facile fummam intclligeremus,utcumapudueteres fæpe legimus decies aut centies fcllertiûm : interdû etiâ fimpliciter,decics,centicsjatqueadeô millics;fi-XX $ cuti

cuti in quodam Pauli quoque noftri refponfo le gitufjamp;legi debetJ.^.^.t.deftatulib. Sedquin-deciesfeftertiûm maximam pecuniaefficicjnem pe quindecies centena millia feftertiorum nu-morum:quæ Budæus triginta feptem millibus aureorum coronatorum ærtimauit : quanquam ctiam feftertiorum minimam æftimationé, quæ olim fuitjfequatur.Non eft autem uerifimile, ta lis tantæque quantitatis mutuum inter homines priuatos fuifle: aut, fi fuit, cius folutionem in mcnftruos denarics trecentos fuifle diffufam. Namearationcuixmultisfcculisperfolutuma-liquandofuiflct,quoddebebatur. Sinon feftertiorum,fed potius denariorum ( nam amp;nbsp;horum frequentior eft mentio in libris lurifconfulto-rum ) numerus in hac cautione feriptus dicatur, amp;quindeeim millia denariorum,utinalia cautione apud Paulû legimus denaria mille, hîc in-telligereplaceat.nonualdcrepugnabo. Sed ne-cefle eft tarnen certam aliquam fummam confti-tuerc,ut fcquens difputatio intelligi pofsit. Hac conftituta,proximum eft ut obferucmus,hociu fepafsimlicuifle centefimam ufuram,fimutua pecunia fuadie non rcdderetur,ftipul3ri. Diode tianus l.fi pro mu tua. C.fi certum pet. fignificat eum qui ultra cétefimam ulùras ftipulatur,mo-dum excedcrc:amp;refcripfit,ex eaftipulatione Ic-gitimam tantum ufuram exigere polfc. Sed turn fegitimam uocareuideturipfam cétefimâ. Nam ctfiuixalius in Pandeélis locus fit,quitalisufii* ræ ftipulationcm exprefsim approbct:præfens tarnen cautio fatis fignificat ufitatam fuifletem-poïibus Pauli.Alibi Paulus cautionem Græcam

DE CAVTIONE. 331 proponitjubi ufuræ nomine promittutur in fin-gulas libras iiuc minas,quaterni oboli menftrui» tl.1.Publia. $. 1. Quam ufuram tantum beflem fuilîeconftat.Rurfus alibi cautionem proponit, în qua fcriptum erat, mutua denaria mille data fuilTe:^.:fil'uadie non redderentur,ulurarum no mine dcnarios odo præftari ftipulatum efle cre-ditorem.d.ÿ.Chryfogonus.Quæ ufura uix fuifls uidetur dcxtans liue decunx,que duabus uncijs minor eft centefima,cum hic mille denarij parèrent tantum oélo denarios menftruos fœnoris: neque alius fortalFe locus eftin Pandeûis, ubi ta lisufuræ mentio fiat.Atqui potuilïet inea quo-tpie fpecie creditor ftipulari decem denarios mé ftruos ufuræ nomine,ficutiin ea dequanunca-gimnsjcautionc proponiturin fingulos cétenos fortis denarios,ftipulatus méftruos fingulos fœ noris. Quam certè ccntefimam ufuram elfe, no-tiusnunceft,quàm utfitpluribus uerbis expo-nendum:ficuti amp;notifsimusiamillemos ucte-rum cft,qui finguliscalendisaut menfibus ufu-rasfuas pendebant.Itaquenon committam, ut ineareexplicanda,quæ puerisnunc quoq; ipfis notacft,amp;eft etiamin multorum commétarij» copiofè explicata,fruftràuerbofus hoc loco fuif fe uidear. Malim cquidem de formulis ucterum cautionum, quarum certè cognitio magnam lu rifconfultorum libris lucemadfcrt, plura nunc adfcrre.Qua manu confcribendæ illæ eflent, an fine die amp;nbsp;confulc fcribcrcntur,an fubfcriptio a-liquauelfubfignatio neceflariaeflet,amp;quæhiâ cflet utriufque forma ad fidem faciendamrdeni-quc quaies inferifolerent ciaufulæ: utiliter pro-feâi)

fedo amp;nbsp;eleganter quæritur.Sed cum hui us antî-quitatis memoriajquæ pertenuis fupereft,ualdc etiamobfcurafit:tum uerohuius commentatio nis temporisq^iie anguftiæ, non patiuntur nos ad cam difquintionem cxcurrcrc.Certè lurifcon fulcorum olim præcipuum munus fuitcauefe, amp;nbsp;formulas cautionum ueluti didarc. Itaque lu rifconfultorum cautioncs dicebantur, ut debito rumatque creditorum.Vnde illeinTrebatium iôcus Ciceronis: Quando ueftræ cautiones infir* mæ funtjGræcam tibi mifi cautionem chirogra-phi mei.lllud porro memorabile eft,quod in eau tionepropofirahçcuerba,NVMERATA mihi db DOM Oj fignificantpriuatam fuifle hancfyngra-pham, non autem argentariorû feripturam. Sic cnim Donatus notât,cum in foro argentarij nu» merabant,moris fuifleut in tabulis adderenc, ex MENSAE scRiPTVRA.cumueródomiexar» ca ucl cifta numerareturpecunia,fyngraphç aferi bebatur,Ex DOMo,uel,Ex arcA.Iamuerout ad rem ueniamus,côftituimus,Mçuium mutuo dedilTe Titio quindecim milliadenariorum. Bu dæus banc fummam æftimat mille quingentis fuis coronatis.Neque tarnen nefeio, audam ali-quando fuifle ut feftertij.fic amp;nbsp;denarij æftimatio jiem atque poteftatem:fed nulla ea de re nunc di fputatioeft. Etutapcrtiorfitmobisquefamilia-rior hypothefisjde qua nunc queritur,fingamus triamillialibrarum Frâcicarum mutuo data hic fuifle. Hæc creditor primùm ftipulatus eft, pro-ximis calendis fibireddi:amp;nifiredderentur,ufu ram centefimam dari:hoc eft, ex quo mora fada cfletjfœnoris nomine ftipulatus eftmenftruoi

DE CAVTIONE. 333 centum amp;quinquäginta denarios,fiue (utnûc loquimur) libras Francicas triginta in fingulos Jïienfes.Mox deinde inter creditorem ôc debito-rem fimpliciter conuenit, ut non totam fortem proximis calendis reddere effet neceffe : fed fin-gulis demum mcnfibus partem eius quinquage «ma,hoc cft,trecentos denarios,fiue libras Fran dcasfexaginta: ficutlaxior perfolucndæ fortis dies indulgeretur, diffufa folutione in méftruas penfioncs quinquaginta, fiueannos quatuor Sc Jîienfesduos.nequetamé exprefsim quicquam ’nhac couentionerepetitum eft de ufuris,fi forte moram faceret debitor in his quoque penfio-ßibus fua die foluendis. Hæcigitur,uti aéta con ’âentaque erant,de more abs debitore conferipta funt. Quæftioiuriscontrouerfiexferipto amp;fen tentiafuitjanpoftremaillaconuentione intelli« geretur quoque renouata obligatio ufurarum. Hoc cnim quçfitum eft,cùm debitor priores qui ‘äemaliquaspenfiones fuadiereûèjUti conuene tâtjfoluiffetjfed pofteain alijs foluendis moram feciffet. Propter hanc (inquam) moram quæfi-tum fuiffe uidetur, non quidem an dcberencur tifuræffed quæ'nam deberentur. Verùm finga-®us fane fuiffe etiam quæftionis,utcffe potuit, ^nullæ ufuræ hic deberentur, cùm quidem po-ftcrioripaétorcpetitænoneffentideinde, fi forte aliquas nihilominus hic deberi placeat,côtro-Berfum tarnen fuiffe,quç'nam amp;nbsp;quales deberé-tur.Quæ rurfus quæftio duplex elle potuit, fortis nempe amp;nbsp;temporis ratione. Contédebat fum *po iure crcditor,ufuras debcri:easque totius for tiSjôc quidem ex co ctiam tempore, quo primus inenfis

menfis trän Gerat. Contendebar contra debiröfgt; ufuras potius nullas deberi : autfi quædebean* tur,faltem non totius fortisU'ed eius tantum par tis,quæ loluta nó eft, deberi, amp;nbsp;ex quo primùrti tempore mora fafta eft. Si creditor mordicus ur-geatobligationcm ufurariim, quandocunq;per aliquam moram comifla erit,pofteriori conuen-tionenullo modoimminuixontraautem dcbi* tor prçfraftè reclamet,illo pofteriori paâo plané eflelublatammieritô uidebituriniquum utriuf-quepoftulatum:amp;cùmille petitionis,tum uc-ro hie defenfionis iuftæ modum excedere. Neu-teritaque 3udiéduseirct:amp;potiusmediû quiddam iudex fequeretur,quoutrique,quod fatis eft,amp; eft æquûjtribuat:ficuti Caius aicj.i.fi quis cautio . Idfumendum eft, quantum fieripoteft, quod neutri litigatorum fit onerofum:amp; Vl pia-nus monet, multaabsiudiceeftedifpicienda, ut neque onerofus creditor audiatur, neque delica tusdebitor,1.25.fiferuos.Depigno.alt;ftio.Deniqî nofter Paulus quodam loco fatetur,fefemultas caufasdiremiflepcr huiufmodi mediocritacem. l.filiouel feruo.ut lega.no.cau. Quidigitur? In propofita fpecie primurn facile inter eos qui in hocauditorio adiudicandum fedebant, conuc-nit,ufur3s aliquas deberi: idquecreditor! tribu-tum eftjiieq j hie fortafsis ualde repugnabat debi tonfed altera maior quæftio erat,cuius uel pecu lîiæ uel temporis uluræ hic deberentur.atque ut fortafsis creditorconcederet, nonnifi abs tempore moræ deberi:totius tarnen fortis ab eo fal-tem tempore deberi urgebat, quia ueru eflet to-tam fua die folutam nó elfe. Contra debitor non nifi

DE C A V TI O N E. ’jç nîîïpro rata quoque parte fortis fua die non fol« tæ dcberi contcndebat. Eique hac in re Paulus uidetur patrocinari,iudicans pafto illo pofteriô ri de fol uti O ne fortis tantum concepto,non qui-dcmtanquamnouatione plane fublatain elfe to tarnpriorem ufurarum obligationé, fed aliquo tarnen modo elfe rcnouatam, ut ad nouam fol-Uendæ fortis rationem accommodata intcllige-tetur. Hancenimpafti huius interpretationem æquam uideri,neutriquelitigatorum onerofam fore.Sic ergo de ui huiufce pafti tota hîc quçftio *rat:neque alioqui de priori ftipulatione uel for tis reddcndç.uel ufuræ pendendæ ulla erat quæ-ftioxum quidem omnia reftè conceptajcauta, ^criptaque effent. Et uero quod quæri poffet de ftipulationibus pecuniæ numeratæ amp;creditæj alijslocis diligenter pertraftatum eft.d.$.Chry-fogonus.amp; §$.fequent.l,certi.$.quoniam.Si cert. pet.l.(j.$. ult.amp;l.feq. De nouai, ex quibus etiam intelligimus,fi forte ftipulatio pecuniç rcdden-tiæ inutilis fit,manere condiftionem ex numera rioneffed neq; ftipulationem alteram ufurarum propterea uitiari,ncquemaligna interpretation neadeam cffe trahendum prioris uitium:ut fi qui pecuniam numerat,ftipulctur cam alreri red di:amp;fifuadiercdditanonfitj fimpliciter amp;fine adieâione nominis ftipuletur ufurasrinterpreta bimur,fibi eas ftipulari,non illi alteri, cui inutili ter ftipulatur.Sed hæc nunc omittamus.Vt uerb quæftionem,dequa hic agitur,magis illuftre-nius,agedum paulo altius res repetatur. Vlpia-nus l.j.De præ.ftipu.non folùm dixitjobligatio-num firmandarumcaufaftipulationes introdu-das.

das, amp;conuentionibus adijci folitas etie.'fed ^2 narrat nouil'sima parte pador.iim ita folere infe-ri, ROGAVIr M AEVr VS, SPOPONDI T TITIVS: eaq; ucrba ftipulationis loco accipi,amp; ex ijs pro-ptcrcanafci adionem ex ftipuJatu.l.Iurifgentiû. ÿ.quodferè.Depaa. AdditPauJiis,ea quçpræù tionibusconuenifl'econcipiunciir, etiam in ftp pulationibus repetita uideri.1. Titia.^.idem re-fpondit.De ucrb.oblig.utinteJIigamus coditio-nc.s pri ncipalis conuentionis, quæ cum ijs deferi bebatur prima parte cautionisatque tabularum, tanquampræfatiOjintelJigi quoque inefte ftipu lationi,quæpurèalioquiamp;fimpJiciter fubijcie-batur.Vndefi inpropofitacaiitionefcriptû fuil-fct.'L. TITIVS SCRIPSI ME ACCEPISSB a'

MAEVIO XV. MVTVA, C O N VE N1 T'o. V B INTER NOS, vr DONEC EORVM VSVRAS SOt VAM, SORTEM REDDERE NON COGAR. HAEC avINDBCIM SIBI RECTs' DARI AVT SOLVI STIPVLATVS EST MAEVIVS, SPO-poNDi EGO TiTi VScreditor ex ftipuJatü fortem petat,amp; debitor! ufuras,prout conuenit, ofterenti,obijciat,ftipulationcm pure elTe fubie-ie(ftam:dicemus debitorem redè ofterre,amp;con-ditioné conuentionis in ftipulatiorterepctitam uidcri.IdquealibiPauIus exluliano probatj.^,. ÿ.uI.Depaél.ut quemadmodumfubiefta ftipulai tio firmat præcedentcm conuen tionem, fie con-uentio ipfa ftipuiationemreftringat, ad fuas conditiones reuocet.Cæterùm in ea, de qua nûc agimus,lpecie,primùm numeratio pecuniæ in-teruenitjfimulque ftipulatioeiusreddendæ; amp;nbsp;fi non ita reddatur,ufurarum. Eftquc dilertis at-que

DE C A V T I O N E. 537 tJUeexplicacis uerbis ftipuhtio utraquc conce* pta, amp;nbsp;in eam dediiûa tota obligatio. Verîint nioxfubieétaellaliaquædam noua conuentiogt; quæ fuperiori obligationi aliquid detraheret, a-liLimque laxiorem reddendæ fortisdiemdatée. Sipaftum hoc aliquid potiusadijeeret obligation!,amp; in rem créditons potiusquàm débitons adijccretur,ueluti, ut citeriori die, hoc eft, ante calendas proximas,tota fors rcdderetur,plus ha beret difficultatis,amp; obfcuræ quçftionis,utrum exeo creditor aftionem haberet. Ac quidem fi ex intcruallo adieftum effet,certu eft creditor! non prodeffe,neque ualere.Qtiod Vlpianus aperte re Ipondit,cum poft diuortium côucniffet, ne (ut ait) tépore ftato dilationis dos reddatur, fed fta-tim.l./.^.quinimo.De paét.Cæterùm fi huius ge neris paftum præcedent! obligationi fubieftum incontinent! fu!iret,ficut!llud!pfumft!pulat!o neuelut! comprehenlum uider!pollet, faciiius ad agendum ualeret. Nam licet aliud quippiam ÔCplus contineat,quàm præcedens ftipulatio,t3 nienitafimulfaiftumeftjUtftipulationi iam in-eire,c!que ueluti legem dare, benigne uideatur, titaftionem fakem cxftipulatuadfetrahat. Cæ teriimde alio nunc paâo Paulus agit, nempe de eo quod in rem debitoris fubiedum eft, amp;nbsp;minus aliquid continet,quam precedes ftipulatio, nempe fortem tardius reddi. Hoc certe faciiius dicimus omnimodo ineff'e ftipulationi,amp; ea co-tineri,ut plus uere continet minus.Lpaâa con-uenta.Dc contrahen.emptio. Atque utexeo e-tiam ipfo creditor agere pofsit, hoc eft, primam penfioncmproximis calendispctere,rcftedici-y y mus

53? FR. BALDVINI mus omninoinefleftipulationijpræfertimcuni incontinentiadiedum fit. Cætehim ut debitort profit,non ita fortalTe omnino opus effet, incon tinentiadiedumfuifle.Namamp; facilius fempcr dcbitori ex pado datur exceptio, quàm adio crcditori.

Qiiod quidem Vipianus alio loco pluribus amp;nbsp;uerbis amp;nbsp;exemplis explicat.l.7. De pad. Et licet cam fuam difputationem referre uideatur amp;nbsp;reftringeread indicia bonæ fidei:tamen,uide-tur hic Paulus idéfentire nbsp;nbsp;de ftipulationibus*

neque ita captanda legum uerba funt,ut cauilla-tioni feneftra aperiatur: neque hic abiurdum eft, cum Vlpiano Paulum, amp;cum Paulo Vlpianum ita coniungereuit quod unus non dixit, ab altc-ro repetamus : ßc uero ex utroque colligamiis quod ad hûe locum pertinet. Vtautem dixit Vipianus aliquando pado reformari amp;nbsp;quodam-modo quafi renouari contradum: fic in propo-fito dicemus,pado fubiedoreformatam,amp;quo* dammodo quafi renouatampræcedentem ftipu lationemutranquc.'cutn amp;mutatus foluendæ fortisdics fit,amp;exeodiependeat ratio ufuraru. Cæterùm ueram quandam (ut appellant pro-prielurifconfulti) nouationem nullam hicfuif-le, nullamque intclligi conftat. Si fuiflet, certè nullade obligatione ufurarum quæff io hjc effet. Nonenim dubiu eft,nouatione tolli ufurarum accefsionem,nifi fi exprefsim repetitæ funt. l.fi creditor.l.nouatione.l.emptor.De noua Verùm in propofito rede uidit Paulus,non effeitanoua tarn ftipulationem per padum fubiedum.Notia tio exfententiaueterum lurifconlultorum propri c

DE CAVTIONE. prie fit ex ali quo interuallo, amp;nbsp;per ftipulationéj amp;nbsp;ubi plus aliquid liæc adijcic, ôi. uero ubi omni no hoc agicur ut nouatio fiat.Nihil uero taie ali— quid fuit in propofita fpecie.Quæ'namigiturin ea uis eft pafti lubieâi? Nam tota huius loci di-fputatio in co uerlatur. Si prudéter,quod amp;nbsp;Pau lus fenfit, amp;nbsp;ex ea, quam dixit, fententia confi-cipoteft,confidcremus :intelligemus eum iu-dicaflcjuim huiufce padi duabus in rebus fi-* tam elfe.

Primùm cnim hoc efficere,ut debitor pro partö redè fortem foluat,inuito etiam creditori: amp;paL' tis fuo die reétè folutæ ufuræ nullæ unquamde-beantur.Semper quidem eft,amp;elledicicutjdiui-* duaquantitatisdandæ obligatio, ut fi parsfolu-tafit,amp;earn creditor receperit, pro parte foluta ftatimliberatiocontingac. Hocenim tacite uo-* luilTe creditorem interpretamur,cum partem ul* tro rccipit.Sed hæc iiiterprctatio non fieret, fi e-tiam de ufura uel pœnaeludendaagerctur.Si nô haclege (inquit Modeftinus 1.4,1.$. Lucius.De ufur. ) mutua pecunia data eft,ut licerer amp;nbsp;parti-culatim exolLiere,nonretardaturtotiu8 eius débit! ufurarum præftatio, fi cum creditor para-tus effet totum fufcipere,debitor,qui in exo» lutione totius ceflabat, fnlam partem depo-pofuit. Amplius eftquod Pomponius L5.$.ulti, De uerb.obl.ait,Si fortem promiferis. Si fi ea foluta non cffet,pœnam;ctiam fi unus ex hæredib. tuisportionem luam ex lorre ioluerit, nihilomi nuspœnam commirri, donee portio cohæredis foluatur.Magnumigiturin propofito fuit beneficium palt;fti,quod fignificct haclege mutuam pg y y ü cuniani

34-0 FR. B A L D V I N I cuniam datam efle, ut licerct amp;nbsp;particulatim e-xoluere: netj; unquam pro parte loluta commit ti ufurædeinceps ullæ poflentmon magis qiiàm û ea crédita nunquam fuilîet.Alterum huiiis parti beneficium cfl'e fenfit Paulus,ut dilato foluen dæTortis die,amp; in ccrtas penfiones méltruas dif-fufo,intellig3turquoqueamp;di]atum pericuJum iifurarum, amp;earum dies obligatioque fimiJiter diffuia,cum quidem intereanulJamoraeflepol-lit,proptcr qtiamufuræ debcantur.Similequip-piam fenfiire uidetur aliquando Scæuola.I.qui Romæ.ÿ.Callimachus.De uerb.oblig.Sed Procu lus multo etiam apertius.Cum enim ftipulatus eiTem abs te opus aliquod fieri ante calendas lu-nias,amp;finonfeciires,centum pœnæ nomineda ri:amp;deindediemprotuliflem incalendas Augu fti,acquærcretur,an nihilominus calendis lu-ni;s pœna committeretur: relpodit, fi diem tune protuiero, cum iam mora farta certum eflet, o-pus amplius confici ante calendas lunias non pofle,nihilominus pœnam eo die comniitri pe-tique pofle.l.ii^.De uerb.oblig. Simul autem no oblcurè fignificar,fi moraprius farta non fuiflet, pœnam non committi calendis illis lunijs, cum quidem iam dies prolatus efl'et.Atq;illudipfum etiam cft,quod hic Paulus fenfit. Sic ergo amp;nbsp;hy-pothefim huiufee capitis,amp;quçllionem,amp;quç-îfionis caufæque ueluti Itatum, amp;nbsp;fententiam Pauli de ui eius parti,de quo hic agebatur, amp;nbsp;dc-niquequidexhac fententia Pauli confici pofsit amp;nbsp;confequatuntenemus. Cæterùm in eodem au ditorio Papiniani non eadem omnium fententia fuir. Fuitenim qui in propofitalpecie Paulo ad-uerfarerur,

DE C A V T I O N E. 34» uerfareturjcumcreditorijopinor, impenfe faue-retjSc usluti patrocinaretur. Atq; id quidem etiä erat necelTe,ut non frigeret difputacio,amp; ut ma-gis atque magis propofita quæftio explicarecur. Quicunqueautemille fuit,contra Paulum dice-batjpaéfum illud poflremum, quod hicfubiedu ûiitad differendam diem reddendæ fortis,non uideripertincreadimmutandam quoque prio-rem ufurarum ftipulationem:fed perinde faltem iudicandum hîceffe, atque fi Mæuius ftipula'tus effet, fi ftatutis penfionibus fors no perfoluta effet, ex proximis calendis ufuras centefimas to-tius fortis dari.Satis enim fuperque illi effe uide-batur, fi paéfû debitor! illud tribueret,ut pro par te forte foluerereftèpoflet. Sedfimorâ quâdoqj faceretjCommitti nihilorainus debcre fiipula-tionem ufurarum,qualis femel concepta erat: cum quidem hac ftipulatione uniuerfæ ufuræ comprehcnfæeffent,quæ propter moram info-lutione quandocunque faftam dcberentur.Pau-liis fatebatur, ita quidem ftipulationem conci-pi potuiffe,utaduerfarius conceptam effe fingc-bat: fed in propofito nequeidaftum effe, neque uideri contendebat. ( Nam amp;nbsp;in dubio, obfcuræ cautionis ca accipiéda eft interpretatio, quæ pro debitorepotius fit quàm pro creditore.) lmb uc ropaftum nouum de fortereddendacoceptum, ficaccipiendumhîceffe,utillam ufurarum ftipu lationem tanquam iuam accefsionem quodam-inodorenouet,fibiqueapplicet,perinde atque fi adieftum cxprefsim fuiflet, penfionis fua die né folutæulliras ex eo die darimelab initio ftipula tus creditor effet, ex eafumma fine forte, quam y y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dabat

54Î FR. BALD V INI dabat mutuam, trecentos tantum denarios fin-gull’s menfibus pendi atque reddi:amp; cius penfio nis.quæaddicm rcddiraperfolutaque non effet, iffuram prçffaii.Qiii Paulo aduerfabatur, obijcie bat,pa(ffum,dequo lncagitur,eirenudum;quod lie quidcm proptcrea faris polsitftipulationein lortisimmutareacuelutirefonnare.Deinde etfi id fortepolsit: tarnen quod de forte conceptum fit,ad uluras trahi non debere. Vt igitur hæcdi-fputatio atque confliûatioilluftrior fit, agedum paulodiligentius cxplicetur aduerfarij utraquc ratio,amp; Pauli deinde reijröfio committatur. Ne-queliic reformidemus reprehenfionem uçrbo« fæ etiani repetirionis,modó illud tandem conle-quamur,utquod tarn ualdein hac difputations obfciirum efle dófiigerc uilum eft,aiiquädo ex-plicatumpenitusqueexciiffum rencamus. Pri-mùm.quod hicaduerfarius telum contorquet, eft, paftionem,dccuius ui tora huius lociquæ-ftioeft,nudam fuiffe, quæad exceptionem tantum prodelfereo pofsir,amp; hoc ilJi folum tribuat, utfummouerecreditorem pofsit proximis fortaffe calendis repetentem attjue condicenté to* tamfortem creditam.Scdalioqui primam obli-gationcm ftipulationem'ue fortis,nedum ufura ruin,immutaram non uideii. Etlicetdiesperfol uendæfortis per exceptionem pacfi differri pof-fit,tamen ufuras,quandt cunque commiffç propter moram effent, commiflas uideri amp;nbsp;totius fortis,amp;ex proximis calendis, prout ftipulatio* nc cautum iuerat. HicPaulus primùm relpon-^itjfalfum illud effe,quod fibi aduerfarius fumc-batpro cöfeffo,paftumhic nudumfuiffe, quod

DE C A VT I O N E. 34? agendum non ualeret. Imóueró ftîpulationi præcedenti uideri ineiïe, cum ci incontinenti lubieftû fit:atque ita ineiïe, ut ex ftipulatu aftio etiam côpetere pofsit ad id quod hoc pafto com prchenfum eft. Verùmprudenter uidit Paulus, nihil eiïe caufæcurid nuncurgeat. Agiturcnim de paóto,quod obligationi præcedéti aliquid dc-trahit,amp; in rem debitoris adieélum cft. Itaq^ ctfi nudum plané fit, amp;nbsp;ex intcruallo etiâ adicûum, amp;proptereaadexceptionem tantum prodeflet: tarnen latis id eftjUt debitor nunc defendatur. Quintilianus,cum de refutatione loquitur,ait,fî quidabaduerfarijs pro confcflo lumatur, quod eft controuerfum: uitiofè magis id dici,quàm a-cutè reprehend!. Verùm multo magis ociofa refutatio ciTer, ubi fine pcriculo potes ultro id ee tiamaduerfariolargiri: amp;nbsp;quod iple confitetur, ad eum refellondum l'ufhcit. Sic enim nobi-lioruiftoria eft,ubi de tuo etiam iure cefleris, aduerfarium tarnen fuo gladio iugulari.

Efto itaqi,quodaduerfarius hicobijcicbat,pa-ftum nudum fuerit, amp;nbsp;ad cxceptionem tantum prorit;tamenratisadhucinco fubfidijeftad de-fendendum debitorem.Nam quatenus fefe exce ptione tueri poteft,in mora elTe no uideturâdeb que nec eatenus hic committi uluræ, neque de-beri poffunt.Nam uerbaipfiiis cautionis no ob-fcurèfignificât, hicquæridc ufurisjquæ propter moram dcberétur.Erant quidem ftipulanti pro-miflæmcquealioqui fortafte ftatimabs tempore moræ committerentur; ledita demum promif-fæ funtj iï rnora fafta eftet, amp;nbsp;ex quo hæc fieret. Moram autem nuUam ciïe,quandiu aut creditor y y 4 petere

344 FR. B A LD VI N I peccre non poteft,aiit debitor exceptione le tue-ri.poteftjipfe etiani amp;nbsp;Sceuola Sc vlpianus tradi derunt.l.fi pupillus.De ueib.obJi.I.nuJJa.De re-guJ.iurJ.fciendum.De ufur.Quamuis itaqiiepa dum hic plané feparatum nudumque dicatur, nuHoqjmodoftipuJationi inefTetjUec hacinre eirctipfoiurereformataftipulatio:t3menquan-diu mora non eft,ufuræ non committentur ; Sc prolatofoJutionis die (etfi perexceptione tantum id fiat) fimul profertur amp;nbsp;dies nioræ uiuræ-que committendæ.Sed inftat aduerfariiis, amp;nbsp;le-cundo Joco urgetjiion negare fc,quin ante ufurç non omnino committanturatquedebeatur.’ fed quandocunquecommittentur, quia moiaîùâa fuerit,committi in foIidunijUtRipulationecom prehenfum eft.-hoceft, pro ratione totius fortis, amp;exdieproximarumpoft numcrationcm calé— darum.nequepalt;Sum,quod de forte tantum co-ceptum fit,trahi debere ad ufurasmt licet ftipula tionem fortis infringat,tarnen ftipulationem u-furarum quandocunquecommiflam non diui-dat.Hic ucrô Paulus, etfi alio etiam loco tradide ratpaûudeunare conceptumad alia trahi non debere,I.fi unus.Mnte omnia. Depatl.tamen re de fenfir,ineptcid dici in propofita fpecie- Agi-tur enim de ufuris, quæ non folum accefsiones funt;fed etiam ita demum hic acccdunt, fi mora fadafit.Cum au te ratione moræ tantum debean tur,amp;excaueluri pendeant:certèampJius corn mittinon poflunt,autexigi,quàm prorataparte amp;nbsp;fortis fua die non folutæ,amp; temporis, ex q uo mora fieri cœpit. Cæterum Paulus ingenue fate-tur,aduerfarijfententiam locûhabcrcpolfe,ubi

DE CAVTIONE. 345 iifuræ non ad moræ caufam reftringerentur, fed ftipulatione ita coprelienlæ nominatim eflcnt, ut infolidum coinmitterentur, quandocunque commirterentur. Vtfi creditor cum mutuum dat,amp;diem folutionis præftituit, ftjpulatus fit, fi ad eum diem fors reddica non fit, ufuras totius temporis,ex quoftipulatiointerpofita eft,præ-ftari,uelcxalio die,quem extra rationem moræ præftitucrit. Turn enim, quantumuis diffe-raturdies foîuendæ fortis: tarnen quandocun-que mora faûa erit,dcbebuntur ufuræ ex eo terri pore, quod ftipulatione præfinitum eft. Talern autem ftipulationem interponi pofte, probat etiam Paulus cxemplo fruduum. Nam cum ftindum ftipulamurcertodiedari,poft'umus fti-pulari,fi eo die datus non fit, fruâus etiam omîtes ex die ftipulationis præftari.Vt licet tales ac-cefsiones non ueniant nifi mora fada fit : tarnen mora femel fadajtanquam cxiftente conditione pœnæ, ueniant, ut ftipulatione comprehenfum eft.Nam amp;nbsp;Paulus alio loco, amp;nbsp;Africanus l.fiira ftipulatus fueroJ.huiufmodi ftipulatio interpo-fita.De uerbo.obli.fatentur utilem elfe banc fti-pulationé,Si Titius Conful fadus fuerit ex hac die in annos fingulos denadare fpondes? Atqui multoeftiuftior ftipulatio, de qua nunc loqui-mur,cum in poteftate débitons elfe uideatur,ne eius conditio exiftat. Certè cum quis ftipulatus clfetquincunces ufuras; amp;nbsp;fi cæfua femper die folutæ no fint,femiflcs dari ex die ftipulationis: rede Paulus iudicauitrefcriptum Diui Marei fc-cutus,non omnino iuftam elfe talem ftipulatio-nenufedin futurum duntaxat ex die celfationis y y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ufuras

ufuras crefcere, amp;nbsp;femilîes deberi.l.t7. Deufur. Abfurdumenim uifum eft amp;iniquû,ut cuius té-poris quincûces nfuræaliquando lolutæ eflent, nunc etiam fcmiires foluerenturrtametfi hæ iun ûæ ne centefimam quidé cfficiant. Sed utilis' ne ciretfimpJexamp; puraÛipulatio ufuræ,quandiu debitorpeciiniautetur, prçftandæexdienume-rationis, cum ramen nondum mora proprièfada efle uîdcatur ? Certè hoc iure utilem efle, amp;nbsp;frequentius olim iifitatam fuilTe exiftimo. Ac Paulus quidem quodam loco air,l.cum quidam. ÿ.fipupillo.De ulur. ufuras infligi propter mo-ram non foluentium.Sed non poteft nonaliqua amp;:eircamp;: dici ceffatio débitons, quandiu pecu-niam non reddit: amp;nbsp;creditor, qui ea interea pecu niacarct,_non immeritb,eiusnominequodfua interefle propterea caufari poteft, ufuras interea fibi dari ftipulatur. Et ut fortafsis non omnino aceufari mora ulla debitoris poffet; tarnen pecunia alteriusutitur.’ncque æquumeft,ut inuico crcditore,cum eius etiam aliquo damno,in rem fuam utatur. Cur itaque,n,quod dixi, in ftipula-tionem dedudum fit,amp; hac lege crédita pecunia fuerit,non feruaretur? Certè Papinianus aliquâ-do relpondit,focium, qui in ufus fuos conuerte ratpccuniamcommunem,præftarcdebere ufuras,etiam morano intcrucniente.lj,$,i.De ulur. Quid multis? Non modo ufuras,loco eins quod intereft,purcftipularilicuit, fedamp;utfœnus tan quam negotiationem uulgus cxerceret,tolera-runrleges Romanæ. Verùmtotumdeufuns tra datum,quilatèprofedbpatet, ôc multos Iuris Ciuilis nobiles locos cotinct, nuncperfequi no

DE CAVTIONE. 34.7 inftirui. Sed neque comparationem ufurarum amp;fruâ;uum,qua Paulus hic utitur,longius pro-ducam:etfi multi nuncalij ultro mihioccurranc Pandedaruin loci,qui hanc fimilitudincm ingérant; amp;nbsp;fimul facile etiam fit difsimilitudinem a-liquam notare,Ôgt;: ueio in utranque pattern ambi tiofèmilitacongerere. PolTem etiam digrediad ilium cômunem demoralocum,amp;in eo ( in co enim majtimus fe aperit campus fplcndidæ com inentationis ) uariè me ( ut fit ) iaftare.Tum ue-ro ad aliam etiam ftibtiliotemjiieque minus pro fefto uexatam de paftis nudis difputationem de fçendere, amp;nbsp;in ea tanquam arena, multa aliorum more fingere adingenijoftentationein. Dcniq; jllade diuidua ftipulationc quantitatis dandæ quæftio,quæ hucquoque referri pofleuidetur, lieque certè minus utilis eft quant eft digna ftu-gt; diofacognitione, quâtam fuppeditat materiam addicendum? Sedeum nuncco excurrerenon pofsim, quininepte uidear quodpropofitûnon eft affeftarerdabunt mihi uiri boni ueniam, fi in trapræfcriptos fines mecontincam, amp;nbsp;quodno fier Vlpianus præcipit, /^^tfrjquod dç quæ-ftione propofita fentio, nunc breuiter dicere tan turn inllituam. Nam amp;nbsp;Cicero in Bruto notât, proprium elTe Iurifconfultorum,uidere qua de re agitur; coque nomine M. Calidum laudat. Dicamur nunc fane interprétés ieiuni. Multofa-tiusefticiunos uideri, quàm elTe temulétos. Sed amp;nbsp;cùm ueterum iurifconfultorum fobriam gra-uitatcmlaudaredebemusjtum uerb fugere mul torum noftri ordinis hominum ambitiofani ua-nitatem:qui amp;nbsp;alios pctulanrcr incelFendo, amp;nbsp;fe fuaqj

FR. B A LD VIN I j'tiaqiJej’i^en’peranter oRétando captantneCcio quam ingenif doârinæque opinionem.-neq; fo' lumpueriiirer exuJtant,u quid forte repererint, quod puerife eJamitantin faba:ied etiä tam ina-niterfeiadantjUtnoninterpretisIurilprudétiç, fed miJitis glorioR in Comœdia (quo nihil cR putidius) Seperfonam induiRe, amp;nbsp;partes agere uideâtur.Efthæcnuncprofedo magna labes Ci uiJisiapientiæ,maximaquefignificatioanimi te muJenti,quiinrc etiam non magna tam magno faftujtanquamfermétoinflatus tumet. Sed quo niam hune morbum deplorarepofliimus,fanare nôpoirumus.-Iàltem profiteamur,fanæfobriæq;

mentis cire,amp; modcftèplacideq;, quod fen tias,dicere,amp;omni in re temperan-teruerfari uelle.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fran-

Arrolibro fecüdo dereRu-fti.cap. to. cum loquitur de emptione 1'crui, ait: SolerCj fimancipio nondatur,du-plampromitti;aut,Si itapa ftijfimplam. Quid noftri , lurifconfuki? Oportet (in quit VJpianus emptori duplam promitti à uen ditore,nifi aliud conuenit.1.37.$.ulti.De euidl. Idem VipianuSjCumageret de redhibitione propter uitium,quæ fpecies quedarn euiüionis elTc uidetur:Q.uia( inquit) alsidua eft duplæ ftipula tiojidcircoplacuitex empto agi pofTe, fi duplæ uenditor mancipij non caueat.1. quod fi nolit.ÿ. quia.Deædili.edi. Paulus ,intcrdum fimplam, fepiusduplanijnonunquametiam triplum aut quadruplum,euiftionis nomine promitti figni-licat.l.Lucius.$.uIt.l.5().De eui£l. Pomponius fti pulationcm dtïplærefertinter communes ftipu lationes:aitque uenire à indice^aut ab Ædilis edi fto.l.^,$.communes.De ucrb.oblig. Porto ob-leruandumcft,códitionemhuius ftipulationis fine euiâionis abs Varrone defcribi hisuerbis, Si res mancipio non datvr. lurifconful-ti fæpiusitaconcipiunt, SI habere non li-CEAT. Quoddiligenterobferuandumeft,utre-âiusiudicemusquâdoillacommittatur,hoceftj quando dicaturres cuida. Ac quidem ubi rcs to

ta euiifhaeftjl’acilioreft definitio.Vbi uero pars u turn euineitur,difficilioröft quæftio. Nam amp;dê partibus no minus fubtilis apudliirifconfiiltos, quàmapudPhilofophoSjdifpuratioeft. Sinon tam pars rei,quàm eins quædamueluti accefsio euincatur, non commitcetur ilipulatio cfuplæ: quiapropriènódicirurres aliquo modo euidai lam uero ubi pars quidem euinciturjfed indiui-l'a,dif{ici!is eft eins æftimatio. Et quidem fi pro-ptereafimplaper3tur,hoc eil, prcciumquodem ptotdcdit:fimpliciterdicemusidpro rata^utlo quimur) parterepeti. Vrfidimidiaparsreipro indiuifo euincatur,ren:ituct uenditor dimidiam partemprecÿ.Namamp;in ællimandabac quanti-tate,fequimuramp;inrpicimuse3mrei qualitatem fine bonitatem, quæ tempore uenditionis erat. Cçterùm fi prçterea ex empto agaturad id quod interell:inrpiciemus,qu31is tota res fucrit,cum eins pars pro indiuifo cuincerctur. Nam hinc primùm æflimari potell,quid emptorisinterfit. Si uerö agatur ex ftipulatione duplæ; fimpHci-ter infpicimuS,quota pars eiüdafit,amp;qualisres tota cum uendereturfuitjUt duplameius partis ællimationem præftareuenditoremptori renea tur. Na ut fimpJa, fic dupla ex flipulatu petitur. Cæterùm,ubieuinciturpars diuifa, fine pro di-uifo;amp;proptereafimpja,fiuepreciumrepetitur: non tarn quantitatem partis euiôlæ,quàm quali tateminfpicimus : Sc qualitatem quidem, quæ tépore uenditionis inerat.Si collaret quanti hçc jplapars primùm uendita,amp;à uenditore ællima ta elTeqamp;itaappareret quantum precij pro eada turn fuilîetmon elTet hîc alia ællimatione opus,

DE E V I G T I O N E. 35» fcdîHudfimplicitercondcmnâdus effet ueditot reddere. Sic enim aperte Paulus l.^j.De euift. re-fpondit: Si fundo tradito pars euincatur:fi fingu laiugera uænierint certo precio, tune no pro bo nitateffed quantifingula uçnierint,quæeuiéta fuerunt,prærtandumjetiâfica quæmeliora fus tint,euivia fint.

Verùm ubirestotauna precio uçnijr, neque aliter confiât,quanti fingulæ partes uçnierint, autæfiimatæfint:tuncproximum efiut conij-ciamusjæfiimatas amp;uenditas effe,quanti uerifi mile efi potuiffe. Itaque turn qualitatem amp;nbsp;bo-iiitatem partis diuifæ euidtæ confideramus ad ac gumentum conieduram æfiimationis pretij,quod pro ea parte datû effecolligamus. Atq-llludefi quod Vlpianusait,ubi certuslocuse-uincitutjamp;nonproindiuifo portio,æfiimari lo ttquaiitaté, amp;nbsp;pro bonitate loci elle regreffum, l i.Dc euic. Adijciendû uerb hîc deinde efi,quod Paulus ait, bonitatis æfiimationcm faciendam, quæfuiffetuenditionis rempore,noncum pars tuinceretur.l.i^.De euid. Cæterùm fi præterea fiicagereturadidquod interefi,infpiciemusetiâ tjualitatem partis pro diuifo euifte, fed earn quç fuiffetnon uenditionis,fedeuiftionis tempore. Siresintereadeteriorfafl:afir,tanto minoris in-tercfi:fi meiior,tanto pluris. Quod fi pro parte «liuifaeuiifia agatur ex fiipulatione duplçûam di ximiis duplâ petijUt fimplam.Vt igitur fi de pre-tiorepetendoagcretur,côfiderarcmus qualitats loci quç tempore uenditionis erat,fic Si cum du plapctetur. Nam ilia tantum fimpla dupîanda «fi. Papinianus cap.ô4-ÿ.».Dc cuift. cum de fiipulatione

pulatione duplæ Ioqueretur,ait,non diminui c-uidionis obligationé,fiincuriauel cafu fundus deterior faélus fit::amp;:ex cotrario non augeri qtia. titatem euiótionisdï res melior fuerit eiFeüa.Idé dici poteft, crfi fimpla pecatur. Cæterùm cum eX empto agitur ad id quod intereft proprer euiftio nsmddein Papinianusl. dd.^.uIt.De euiól.3ir,a-doreniconfequi quodfuainrereft.utmeJiorisa-gri aur deterioris faéli caufa finem preci;,quo fuc rat res iniciö çftimatajdeminuat uel excedat.Qgl bus uerbis fignificaCjnon eandeni cfle fimplæ line precij,amp; ei us quod præterea intereft,ratione, atque æftimationem. Nempe,cumdeprecioa-gitur,eftimamusrem,qualis eratcum uendere-rur.-cum uerö de eo quod interelfediciturjConli-deramus exre præfenti,quanti interfit. Cum itaque Paulus l./o.De euic. dixiftetjeuida re no ad precium dutaxat,lèd ad id quod intereft aótio nemcompetererfubiunxit. Ergo ecfi minor elTe cœperit,damnum emptoris erir. Hoc profedb rede dicitur,cum de eo quod intereft quæritur: utminoris intereftedicatur,quia res deterior fa-da,cum euinceretur, minoris elfetdicuti ediuer To lucrum emptoris eilet,fires melior eilet inte-rea fafta:quia in eo quod intereft,præfens ea qua litas amp;nbsp;bonitas æftimetur.

Sic facile iudicarepoiTumus, quomodo acci-piendum fit quod Papinianusairl.64.De euid. cum pro diuifo pars aliqua fundi euincitur: no pro modo,fed pro bonitateregionispræftari eui dionem. Item quod Alphcnus 1,4$. Hoctit.re-Ipondit,cum quid cxfundo uendito euincitur, pro bonitate eins eraptori prçftandum eife.Item

DE E VI C T I O N E. 35^ quodrefponfum eft, fi quis alienam hæreditatc üendiderit,quæ euifta fic,ipfam çftimarid.qnod fi nuIla.Dehær0d.uclafl:.ucnd. Deniquequod Pomponiusad Ædilitium ediftum duob.locis tefpondit, Siunoprecio plures l'eruos emerirrij amp;unustantumredhibitusfit:æftimationé per-inde fieri debere,atque fieret in æftimatione bo-nitatis agri,cum ob euiâam partem fundi agere turmempe ut fiat pro bonitate ferui,qui redhibe tur.l.jô.l.pen.Deædil. edi. Hue quoque perti-net quod Paulus ait,non folum fi modus agri to tius minor eft^agi cum uenditore polie, fed etiâ de partibus eius:utputa fi diftum eft,uineæ toc iugeraeiîe,nel oliueti,amp;minus inueniaturri-deoque his cafibus pro bonitate loei fieri æftima tionem.l.^.ÿ.ult.Dead.emptio. Sed ôcfitantuil dem fit,quantum didum fuerat,fed minus ta-* men quàm fines fuerant demôftrati : quia magis quod aétum eft,eftimamus ex fihibus demollra-tis,quàm ex quantitate diiSaamp; expreflain con-liétione,idem obfcruabitur. Sic enim ex codent Paulo relatum elhQui fundum tradiderat iuge-’ rum centum, fines multo amplius emptori de-môftrauefat.Si quid ex his finibus euinceretur, pro bonitate eins emptori præftadum eirc:quanl uis id quod rclinqueretur,centum iugera. habe-, ret.l.4,5.Deeuia;.Vndcintcliigi etiapoteft,quid fibi uelit Alexander Imp.cum ait,fi fines agri ue-ditordemoftrauit,amp;aliqnidindeeuincatur,pe-riculum efle auftoris.l.fi fines.C.de euift.

Nunc ad illud, cuius nunc interpretationem fufcepimus,amp; cuius caufa quæ haftenus dixi, di äafueruntjiefponfum Papiniani accedamusrin z z quo

3^4^ FR. B A LD VI Nr quo etiam agitur de euidionepartis indiuifæ,at que diuifæ: amp;nbsp;quod diftn fimplicitcrantca fuir, fl pars pro indiuifo cuincatur, agi pro ea ratapar te,longiusproducir,amp;oftédirquid dici debear, IÎ fundus poft diminucionem diminutus (it,Sc poftdiminutionem pars aliqua cius quodreli-quumeft cuincatur pro indiuifo: St totam hu-iusgenerisdifpurationem iraperfequitur, ut o-peræprecium ht eum audire.

» Ex mille iugehbus rraditis, diiccnta flUquot; men abftul/nfipoftea pro indiuifo CC cuin ” cantur, dupte ftipulatio pro parte quinta, ” non quarta præftabitur. Nam quodpertjf, damnum emptori,non uenditori attulit.

Titius fundum mille iugerum, cuius quartä pars ccL iugerum crar Sempronij proindiuifo, milleaurcis uendidirCaio. Caiusque emptor fti pulatus eftduplam euiftionis nomine. Flumen deinde cc iugera abftulit,detraxit'uc. Superc' rantodingenraiugera. Exhis Semproniuseui-cit quartam fuam partem, hoc eft, iugera ducen-taiquialioquieuiciifetducenta amp;nbsp;quinquagin-ta,1Î fundus non diminutus fuilfet, fed integer, hoceft,millciugerum mafiftcr. Hie Papinianus iudicatjpropter talem cuiiftionem ducentoruin iugerum, committi eatenus ftipulationem du-plÇjnempcpro quinta parte mille iugerum,non pro eorumquartaparte. Nam flumen,quodab-ftulit ducenta,ut pro rata parte diminuit partem Sempronij,ficamp;;damnum emptori affert.Præ-ftatquidem uenditor euiûionem: atnon etiam fluminis detrimentum. Hæc uidetur latis fa-cili«

tîlis atque famiîians hypothefis,ad explican-dani Papiniani in hoe primo capitc fententi-am,uc quidem uerba concepta proponiintur. Sed cum rem totam propius confidero, 8amp; quod paiilo póftPapinianusfubiunxir,a(:uclLiti repö-» tijtjdiligentius expendomereorne leótio huius primi capitis non omnino fit integra,ut facile in numeris amp;corum notisfcribcndisiibrariuslabi tur.Qiiidigitur? Pro cc evincaNTVR,Iegen-dumeiTcputo,clx evincantvR.uthacamp;hy-pothcfimamp;fentcntiamcfieintelligamusiTitiua fundum mille iugerum, cuius quinta pars, quæ e!l cc iugerum,erat Sempronij,uendidit.Flu-tnen deinde ablhilit ducenta. Exoftingentisre-fidiiis euincitSemproriius fuam quintam parte, tlempe centum amp;nbsp;1'exagirtta. Papinianus ait,fti-pulationem duplæcommittiproea quintaqu^ öftingentorum iugerum eft,parte euiäamon e-tiain pro quarta,hoc eft,pro ducentis iugeribus. Nam ctfi cum fundus elfer mille iugerum, amp;nbsp;c-* ius quinta pars cfict Sempronij, ducentä iugerA Setnpronius euincere potuiflet; tarne cu fundus deminutus fit amp;nbsp;redaftus ad o£tingéta,fic ut iani Semproniusn5nificentufexagintaeuincar,fatis eft eatenus teneri uéditóré,amp; eatönus tantii com mittiduplæftipulationé. Si fundus diminutus non eilet,amp;ducenta fuilfent euida, no efl dubiii quin jp ducetis etiâ duple ftipulatio comiflafuiP fee. Sed quod flumen diminuit, atqj ita perijt, uC diminuitpartem Sempronij, fic ad emptoris da-num pro rata pertinet: amp;nbsp;hie perindc iudicamus, aefiuendita non fuilfent nifi oólingenta iugcra fundi,quæ iamfolafuperfunt. Neqtic enim hoc

F R. B A L D V I N I çafu ucnditori imputa ndueftjquód flumen du* ccnta detraxeritmcque hocaut damnum, aut pc riculu ipfcpræftat.Sed tota hæc rcs fiet illuftrior. cxcorum quæfequunturcollatione. Ait deinde Papinianus:

,, Si to tus fondus, quem flumen dcminue* „ rat,ein (flus fit,iure non deminuctur euiÆo-,, nis obligatio: no magis, quàm fiincuiiafon 3, dus aut feruus traditus detcn'or fac^us fit. 9» Nam ex contrario non augetur quantitas ’gt; euic^ioniSjfires mcliorfocriteffc(^a.

Hic Papinianus difsimilem àfuperiori cafum proponit, amp;difsimile quoqueius flatuit. Tota autem difsimilitudo efl: inter euiâioncmpartis ôc totius.Si totus ille milleiugeru fundus,quem Titius uendiderat, erat Semproni;: amp;nbsp;hic pro-ptercaeuicerit,quicquid faltemex eo reliquum eft,hoc eft,refidua ilia oétingenra iugera, fatetut Papinianus,intotum committi dupJæ flipnJa-tionem,perindeatquc fi fondus deminutus no cirer,amp; mille ingéra uerè euiâa eflent,quæ uen-dita crant,cum eirent aüena.ltaqjioccafu quod fluminis iniuria peri/t,ut Sempronio périt,fie pe rit uendirori magis quàgt;m emptori.Nam emptor aduerfus uenditore’m agetde euidione ex iiipu' latione duplæ,perinde atque ß nihil an tea peä/C-fet: 8c hic magis confideratur quod uenditû fuit, quàm quod efl euidum.ficuti amp;,fi non quantitas rei deminuta,fed qualitas deterior faéla cflet, culpa etiamamp; negligentia emptorisrnihilomi-nus propter euiûionem agereturex ftipulatio-nc duplas,pcrinde atque fi eadem qualitas rei, eu

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;euirt'

DE EVI CTI O NE. 357 euinceretur, fuifict.Sic enim primùmPapinia-nus hocexemploillamfuam fententiam confirmât. Addit autem amp;nbsp;alteram eins confirmatio-nem,repetita ex contralijs ratiocination'e: quod argumentationis genus coinmendant qui Topi ca fcripfere, amp;nbsp;eo lurifconfulti fæpc utuntur. Non augetur ( inquit Papinianus ) euidionis quâtitasjfires meliorfueritefFeda:hoceft, fifun dusjde quo quæritur,auftus fuiffet ad mille du-centaiugerajUel ex fterili fadus fœcundus, cum cuincereturitamen nS magis committeretur fti-pulatio duplæ, qu.àmfi manfifiet qualis quan-tusqueprimum uænijt: amp;nbsp;emptor de euiftione non aget,nifi pro modo mille iugerum. Ergo e-diuerl'o minus etiam committi non debetduplç ftipulatiojfires aut deterior,aut minor, cum e-Uinccreturjfafta crat. Probat autem Papinianus, amp;nbsp;cxemplo propofiito etiam explicat,quod dixe rat,non augeri obligationem euiftionis,etfi me- ■-liorfa£ta fucrit res cum cuimierexur, uelcnaau-ûa,ut moxaudiemus. Ac Ænè dubium non eft, propter qualitatem rei mutatam,hoc eft, deterio rem aut meliorem rem faûam, non minus ma-gis'uc committi ftipulationem duplæTHæce-nim magis refpicitamp; referturad rei quantitate, «Juàrn ad qualitatem. Sed Papinianus hic uide-tur,quod de qualitate dicitur, trahere etiam ad quantitatem, cum tarnen huius difsimilis eau fa effe uideatur,quod ad ftipulationem duplæ atti-net.Itaque non omnino firma uidereturhæcra-tiocinatio,fi(^uisaduiuum omnia refecet. Sed patiamurfancjUtin propofito ualeat. Quodue-rô in fpecie,quam nunc traélamusjuépe ubi non

parsjfed to tum rcfiduum euincitur, ait, proptef reietiiôtæquantitatemirnminutam ,non immi n ui cuidionis obligationem;licet in fuperiori ca , fujCum non totum,fcd pars euincitur,imminuo retur;propius cxcutiamus. namamp; in co magis infiftitPapinianus. Nondumrequirerationem huius diferiminis inter euidionejn partis amp;to-tius. deea poftea uiderimus.Priusaudiam quic.« quid Papinianus adfert,utconftituat hocdiicri.-men, amp;aiterum dirtindionis fuæ membru con-gt; Jürmctdioc eft, ut probet quod dixit, euido toto refiduocommitti dulpæ itipulationem,perindß atquefi nihil diminutum eilet. Id (inquamjex contrariocomprobat,dudo argumçnto à quan* titaterci auda ad imminutam. atquehoc exemplum quantitatisaudæproponit:

„ Qtrod n modo tcrræintcgro, qui fucrat tradituSjducentaïugerapcr alluirionem ac-?

„ ceHèn'nf,acpoftea pro mdiutfo parsqm'nta „ tonïis cincfta fit:pçhndepars qinnta præfta 9gt; bitinsacfifola duccntadeillis im'lle mgerp gt;» bus,qtfæ funt tradita/uiflent eujcftarquia ab limionis pcn'ciilum non præftat uenditor.

Hoc loco amp;nbsp;exemplo Papinianus fignificat, cum de fundi audieuidione agitur,non folum ubi totus euincitur,ftd ctia ubi aliqua eius pars, non augeri obligation'ein euidionis, fed urroqj cafuftipulationemduplæreferri ad quatitatem fundi uenditi,utex caæftimemus,quidhicprç-ftandumfit. Cumagcrcturdc fundfimminuti euidione, diftinxit Papinianus, utru is totus re-^duus,ahueröfolaeiuspars euincatur. lamue

r^jCum cam ipfam diftinftioncm amp;nbsp;difcrimcn probare uult, ficadcomparationem proponite-uiftionem fundi auûi, ut tarnen tunc fignificet nondiftingui, utrumistotus.anuerb eius pars tuincatur: amp;c cum initio argumentum duxcric îb quantitate auda ad di mi nutam, i ta tandé definit, ut fignificet tarnen non omnino eandem efleinfuo genere cauiam diminutionisSc aug-Wenti. Hic uerb fi mihi fas eft cum maximo lu-fifconfulto, ôi lurifconfultorum principe con«» gredficaufam inutroque capite nonnullam habere mihi uideor,cur non modo fublillam, fed eumetiam adoriar, non tam eius tarnen oppu-gnandi fiduciaulla(nam nequeid cogitate fas eft) quam uerimagis atque magis patefacicndi atqueilluftrandijuel faltcmintclJigcndi ftudio-fauoluntatc. Primumcnimrequirorationcm e-ius difcriminis, quod initio proponit: ncmpe, cur cum pars fundi imminutieuincitur, nona-gaturexftipulationeduplç nifipro parte euiäa: nequeuenditorquicquamex eo præftet, quod fluinincperijt.cumucrbrefiduum totum euin-citur,agatur no folum pro eo quod euidum eft, fed etiam pro eo quod fuit uenditum, perinde atque fi nihil pcrijlTet.Cur (inquam) magis in hoc poftremo, quam in illo priori calu, uendi-tor emptori præftet damnum imminutionis?i Nam noui huius amp;nbsp;fingularis difcriminis ratio aliqua reJdenda eft, ut difcrimen talc reci-piamus, quod certe alioqui uix quifquam facile admittat. nequeenim fatis manii'efta, mihi præfertim,ullacaula eft, curillud adniittatur.

go illudfolu quod didici, dicerepojrum, G quîs hoc à merequiratreuiftione totius fundi refidui, Si toriim iJJud ciiiodpen;taiiferrer,ri id cxra ret, magi sabs uéditore pftaridebere, qui fundii plane alienu uendidit. At ubi foJu cuincitur pars ^Jiqua fundi deminuti: minus efieuideturquod Ueditori imputes,quilâJtéin eo que uedidit,ali-quid fuu habebat; amp;hçc folius partis eiuftio tole rabiJiorcmptori eft: quo magishic ferre debeac pro fua parte detrimentum flu minis, ficuti amp;nbsp;iusdamniportionemfentitSempronius. Aci-ftud quidcm manifeftami rationem habet ueJ ex communibus regulis de periculoamp; commodo reiuendita-'.nuJlaqucccrte caulaeft^curhic uen-ditor præftetquod peri/t;quod quidem,etfi ext tarer,no cuinceretur.ut uero præftet cam fairem portionem, quæfiextaret,eui(ftafuift'et,aiiquid fortafl'ecaufæcfle uideripoftet. Sed quia prius perqtamp;euilt;ftanoneft,magis placuit non prær irari,amp;hoc æquius efte uifum eft in euiAione partis exrefiduo. At ubitotus fundus ita euin-citur, quaJis quantusque fupereft, utetfi demi,-purus non fuifteufed integermanfiffet, æqpè e-uidus totus fuiflet : uifum eft, emptori cui nihil reJiquum eft, magis efte fyccurrendum: amp;plus efle quod uenditori,qui rem plane aliénant uen didit,imputetur:utiamhicillipræftet nonfolu quod cuidum eft, fed amp;nbsp;quicquid uenditu fuit (cum etfi non perijftet,æquè fuiflet euidum) amp;nbsp;eatenus committatur duplæ ftipulatio. Hie ergo non habebit locum ratiocinatioà toto ad partem,quæ tarnen alioqui firma eft,amp; frequens jn dilputationibus lurifcojifuJtorum.J. quæde

Sithociamfanè difcrimen bene coftitutum, bonaquerationecommunitum. Sedaltermaior etiam'num amp;nbsp;moleftior fcrupulus fupereft.Cur enimnon idem obferuari nuit Papinianus,ubi deeuiétioncfundi,quiauftusfuitjagitur? præ-fertim cumtam fimilem hiceflecaufam quanti-tatis imminutæ Si. auâæ alioqui credatjUt ad il-lius conhrmandam rationem,huius exemple u-tatur.Atqui tarnen interea nihil intereflehîc pu-tatjUtrumtotus fundus quiauÛus eft, euinca-tur,an uero eins pars aliqua,fed utroque cafu ta-tum commicriftipulationé duplæ, pro eo quod uenditum primumfuit,amp;euiftum deindeeft, nonetiampro eius accefsionefimul euida. Hic ego quod ad rationem huius alrerius nouiq^ di-feriminisinter quantitate auftâ Scimminutam pertineat,adfcrrc folû illud poffumrfatis fuperqj tribui emptorijfi indemnitati eius confulatur,amp; Uenditor ei cuiâionem præftet,perinde atque fl auftus fundus non fuiflet ; fed qualis quantusq^ uenditus eft, manfiftet:minimèuerô ftipulatio-nem duplæ committipofte fupraid quod conue nit, fed ad fummum ufque ad quantitatem uen-ditam euiélamque.quanquam interdumfl minus euincatur, quàm uenditum fit,modô confi-deremus quidnihilominus fitucnditû,modôid folum quodeuiftumeft. Eteertèmaiorefteau fa,curaliquandonon minuaturcuiftionis obligatio, quàm utaugeatur:amp;emptoribus facilius fuccurritur,uc damnu m fugiât, quàm ut lucrum çonfequantuf.

FR. B AL DVI N I facile intclligemus quod fupereft,amp; quod uclu-ti pro auftario Papinianus in hac quellione fub-iungit, commilcens duos iJlos calus, deminuti nempeamp;audifundi. Ait:

» Qtiæfiïum eftjSimillenrgcribus tradîtis, ij periflentducenta,mox allum'o per alia par » temfundi ducentaattuliflet,ac poftca pro ’J indiuifo quinta pars cuiifia eflet,pro quapar ” re audîor tcnerctur. Dixi, confequens efle ” fupcn'oribuSjUtnequc pars quinta milleiU' gerû,nequequartadebeatureuiÆ'onis nO' ” mine. Sedperinde teneaturau0:or,ac fi de odiin^entis illis refiduis fola centum icxalt;-,, gintafuilîent euicQa. Nam reliqua quadra^ ,, ginta,quæ uniuerib fundo deceflerunt, pro ,, ratanouæregionis eiïè intelligi.

Initio dixi, fi fundus ui fluminis deminutus fir, Sc exrefiduopirs aliquaeuincatur,non confi derarinifiquantumeuiftum fit, amp;eatenus tantum committi ftipulationemduplæ,neq;plu8 præftare uenditorem emptori: nunc Papinianus docetjidem dici poire,ctfi tantundem deinde al-Iuuioneacccirerit,quatumpriusui fluminis de* trafium erat. Nihilominus cnim nouam efl'eac* cefsioncm,ncqueeius cuiûionemprçftari,ficuti necpræftaturdamnu fluminis.ut fiuefluméau-ferataliquidjfiue adijciat,exiftimemusid non pertinere ad ftipulationem duplæ, quæ deinde committetur, aut ad cuiftionis obligationéucl minuedam uelaugendam:quanqua id demum tedc dicatui redeminuta, ubi eius quodreliquu

DE E V I C T I O N E. cft,pars tantum euincitur,non etiamjfi totum il lud quod rchduum eftjeoiureeuincatur,quo amp;nbsp;illudquod perijtjfi extaretjCuinceretur.

Quç diâa hadenus funt,propriè pertinent ad ftipiilationem duplç,quæ cum diuidua fit, corn mittitur tantum pro quantitate rei euiftæ. Sed referri etiam pofi'untadaftionem fimplæjouç fi niilibus amp;regulisregitur, amp;hnibus côtinetur. Cæterùm fi propter euiûioné hîc agatur ex em-ptoadidquodintercft,alia cft ratio. Turn enim nontam infpicimus quid quantum'ue fit eui-ftû,qid quod fua intercfic emptor probat. Sed ea res latins fuo loco explicatur. Nunc ut quod aggrefsi furnus,abfoluamus, audiamus quodPa pinianuseodcmrefponfo fubiunxitde euiétio-nepartis diuifæ : quanquamillud ipfum fatisiâ fatisdidumanteafit. Ait:

Cæterùm cum pro diui'fo pars ah'qua fun lt;« di euincitur:tametfi certus numerus lUgC' lt;c rumtraditus fit,tarnen non pro modo,led « pro bonitate regionis præftatur euiùtio. nbsp;nbsp;nbsp;«

Hanc loci bonitatem cum fimpla petitur, uel dupla,çftimari qualis eratcures uéderctur; in pa titiorte uero eius quod intereft, æftiniari qualis eritcumres euincitur, didûfatisanteafuit. In-terdum non quidem pars rei euincitur,fedquæ-damqualitas,cuiusdifficilimaplerunquecftçUi matio.Vclutijeuincitur feruitu8,quæ prædio de beri difta eft; uel euincitur ipfius prædij liber-tas,cum iudicatum cft fundum reruumefle,qui tarnen pro libero uenierat. Priori cafu tene-turuenditor,fidixcritfundodeberi fcruitutem.

Pofteriori lîmiliter tcnccur,fi no feruir« dîxcrît: autferuircfcicrit,nccclixerit. Sanè fi fundus ex-prefsim uænierit vxi optimus maximus,optima conditione præftari debet,ut amp;folutusfit: hoc eftjiion pigncratus:amp; Jiber,hoc eft,non fer-uiens. Alioqui uenditortanquam deeuiftione tenebirur. 1. penul. De euid. amp;nbsp;dixi, in Com -mcnt.depignorib. Et Cicero contra RulLillud ctiani fignilicat. Idem Cicero Iib.3. Offic.Sc lib, t.de Orat.huius generis quçftionem rraâat; quæ alioqui definiri poteftex l.t.ÿ. ucnditor.Deaâ. cmpti.Loquitur Cicero de Mario Gratidiano, qui ædes quas abs Sergio Aurata emerat paucis antèannis,eidem uendidit.Hæ (inquit) Sergio feruiebannlib.j.Offic. Sed médofum eflè locum fufpicor,amp; expungendam efle uocemsEncio: utfîmpJiciterJegamus,HAE serviebant: fieu-ti amp;:legiturJib.i.de Orat.Nequelàncipfi Sergio feruirepoterantdomino. Mirorcj; emendatores Ciceronis nSdum animaduertifle hoc mendum.

Omponius nofter fcnbens de origine luris , amp;: fuccefsionc Prudentum , pofteaquarn de Sex. Aclio amp;nbsp;P. Attilio dixit: i Deinde (inquit ) Marcus Ca-'to, princeps Porciæ familiæ, J cuius amp;nbsp;libri extant: fed pluri-mi filij eius, ex quibus cçteri oriuntur. Quibus uerbis Pomponius fignificat, quod alijs antiqui tatis Romanæ monumentis cxprefliim eft,duos fuiffePorcios Catones lurifconfultosjpatrcmßc filium. Patris uitam fuse defcripGt Plutarchus. Cicero etiateftis eft, luris Ciuilisperitifsimum fuiire;fed filio non minorem luris 1'cientiam tribuit. Sulpitiusquoq, Apollinaris apud Aulum Gelliumfcribit fill urn,Catonem cgregios de luris difciplina libros reliquifle:ut Si. pattern ab eo inhoc genere luperatum fuiiTe Pomponius indi cat.In Pandcftis librisque luftiniani raræ amp;nbsp;per-tenues reliquiæ funt lurifprudentiç Catonianç: fed quamculumcunquc illud fit, quod fupereft, exfilij magisquam patris libris defcriptum efte •uidetur.quanquam ea de re ualde contedere no lim. Quidenim intereft?De Catonum quoq; familia aut uica amp;nbsp;rebus prçclarè geftis plura no di cam.non enim hiftoriam fcribo. Quid de iure ci-nilidixerint,fcripferint'ue, nunc inquire. lufti-nianus libro primo Inftitutionum,dcadoptioni

busIoquenszApudCaconem (inqüit) benefcri ptumreferc antiquitas,ïeruosjî à domino ado-ptatifintcxhocipfopofleliberari. Paulus Jibro quinto Qtiællionum, cap. 44,. Solut.matri.fcri-bit,fi fcccràgenerohæresinftitucusadierithæ-redicarem, quaiidoque mortuopâtre, cum hæ^ redeeius fiJiam dedoteaôlurani,Neruam ScCa-ronem reipondifie.Séfirprudéter CatOjCuimuJ-tispoftannisafienfusNerua eft,adionemdedo tcaduerfus mafitum,ctfi patri cum fiJia comma nis ea efTet,p]at7e confulam extinftamque no eC-fe,ßpacer marito fiicceirerit;quamdiu fiJia ipla nonfuccefsit.IIludleuius eft,quod VJpianus de çdil.cdiift.ca.10.narrat,fefeJegifle,Catonenifcri-bere, Cui digitus de manu uel depede prçcifus fit,cum morbofum efTe Quod uerum efle notât, fi oh eâ rem eo minus uti liccat. Maiorismome-ti eft,quod Celfus cap.p8.De ueib.rignif.fcribii:: Catonem putafle, menfem intcrcaJarem additi-cium eire,omnesque eius dies pro momento té-porisobferuafte.Nequeramen aut biftexti aut intercaJatipnis iniietio Catoniana eft: amp;nbsp;dignior iurilconfulto fuitnobiJis iJJadilputatiodediui-duis amp;indiuiduisftipulationibus,cap.4.Deuer' bo.oblig.Sed magis Caronis etiamnum eft hæc, de qua dicereinftitui,régula, quæ amp;nbsp;Catoniana proptereaappeJJatur; nihilque ex Catoniana iu-rilprudentia rcliquum eft,in quo Catonem lau-daremagis uelim. Catonem fiJium, uiuoadhuc parre,cum Prçtordcfignatus efler, mortuum elfe accepimus.SiPrçturamfuamgererepotuiftet, habiiiiremus, opinor, Catoniana Edi(fta,digna tanto 6c Pf aetore Sc lurifconfulto,arque etiâ Pa« gt;

*1 Aemylij Macedonia genero.Sed unafalte cius regulamfuperftitem habcmus,quæcuiiifdâ Edi ûiloco nobis efle Sc poteft amp;debet.Iulianus fen tentiam Catonianam uocat, cap. 8d.Dc condit. ^demon.SedRegularedhisappcllatur. Quid ’’egiila Iuris fit, Paulus clegater definit cap.i. De reg iur,Aitrcgulameire,quærem quç cll.brcui-terenarrat.Rem hie uocatlusipfum magisquam tiudumfaftum.Nonenim régula eft aliqua narratio hiftorica, fed luris ipfius defcriptio : quan-qua fit luris antiqui comcmoratio, magis quam noua aliqua præceptio.Addit Paulus:Non ut ex régula ius fumatur, fed ex iure, quod eft, régula fiat.Fatuifunt interprétés,qui hic obftupefeunt, perindeatquefi Paulus dixiiret,Iuris régula non contincrc Ius;cique,quod ftultius eft,etiam obij ciunt regulam Catonianam. Atqui Paulus no* tatjiurisregulamcum fittatum breuis narratio einsluris,quod iamprius fuit,magis ab ipfolu re pcndêrcjquàm ius ab ea pendeat.S'ic cnim re-guiæprimùm fuerunt breues tantum quædam compiexiones illius luris Ciuilis, quod in foro ianircceptum erat, fedaliquo tamefcripto non-dum crat comprehenlum atque conclufum. Pomponius nofter de origine Juris feribens, narrat, poft éditas xn. Tabulas,ex interpreta-tione Prudentum, ôc difputatione fori, natum efle lus prætcrca quoddam fine feripto : quod quidem deinde compofitum à Prudentibus, propriè appellatum fit lus Ciuile. Hocitaque lus, quod ufu inualuerat, fed ncque xii Ta-bulis,nequc Prætorum Ediûis continebatur, Prudentes ipfi coUegerût, Siin breues quafdam régulas»

reg uhsj tan quam formulaSjUeJpotius AphoiîA mos conieccrunr.Ius itaquecratantequam Regula fieri po/Tec.Paulusait, Sabinumdixifife,re-guJam Iuris efle quaii caulæ conieiflionem. Hfic quoque locum corrupuerunt indocli interprétés, amp;, c oNi VNCT ION EMfuppoluenint.'cumca men quidcaufæconiunftio fit, neconi/cerc qui dem quifquam pofsit. Sed quid non corrumpit audaxinfeitia? Verùm habet ßcueritas iuos uin-diccs.Arconiusfcribit,caufæconie(fi:ionemoIim in foro appellatam efie, qtiafi caulæ in breue co-aüionem,cumlitig3Corcsiniudicio, antequam caula ageretur,rem quafiper indicem expone-rent.Magnæ autem artis erat magnique ingeni/gt; Ius,quod fineferipto, in foro ueJuti uagabatur, in pauca conhcere,amp; in breue cogere.Scd Cato-nem noftrum inhocgenercin primis excelluif-fe,unahæc,de qua nunc difturi fumus, régula te ftis eflepoteft.Lexerat XI r.Tabularu; Vti quifqj legalsitjitaiusefto.Poftcauifum eil,non omnibus hanc legandi poteftatem,teftamcntiquefa-ftionem concedendameflermultaque etiam in-cidere pofie,propter quæ legatum non confille-ret:uel quia is legarat, qui iure non poterat: uel cilegatume]ret,quicaperenopofiet: uel deniq} reslegata,cuius legandæ ins non eßet. Tum ue-rb dilputari in foro ccepitjan legata,quæ cum re-linquerentur,proprertalemaliquam caulam no confiftebantjpofteacaufiiilla (utloquimur) cef Iànte,amp;uirio fublato,conualefcerent. Tandem pl3cuit,necpoire,necdebere coualefcere. Quod quidemlus,utinforo receptumerat, inmultis caufis uerfai3atur,amp; uariè^utfitjiaótabatur.Tan-

AD REGVLAM CAT. dcmigitur Cato idcollegit, amp;inbreuéregulam coniecit. Noncrat Legislator,fedlurifconlul-tus: ac ne Prætor quidem, morte præuentus, elfe potuit. Sed cum in ordine Prudcntum federet, potuit faltcm Ius,quod erat,ita ut di-xi jconcludcre.

Cicero quodam loco notât in huiufee Catonis libris nominatim relatum fuiire,quid ciiique ui ro uel mulieri de iurc refponderit:quafiin nomi minibus,non in re, confulcationis auc dubi-tationis caufa eflet. Nulla ueró huius gene -ris refponfa Catonis nunc fuperfun,t: fed ne-qiïe hæfiffeinijs femper Catonem: neque in talibus, quæ humiles uideri polfent, fpecie-bus perpetuó fubfediffe: imó ueró ad generales ueluti thefes Iuris Romani alTurgere etiain uoluilTe, compoßtio huiufee regulæ oftendit. Acreftc quidem Vlpianus monet, omnem defi-nitioneminiure eirepericulofam,facilequefub-uerti pofle:fed tato maiori laude dignus eft, qui earn ita concipere poteft,ut non facile fubuerta-tur. Scripfit Scçuolalibros räi/u , Sc Papinianus Dcfinitionum:cx quibus libris uterque ma gnænon folum Iuris feientiæ ,fedetiamartis amp;nbsp;ingenij laudem maximam eft confecutus. Et uc rb ut lus finitum elfe pofsit, ficuti elfe debere amp;nbsp;pofte Ncratius dixit,opus eft talibus definitioni busatqueregulis.Sedabs Carone repetitumuideri poteft exemplum, quod pofteriores hic fe-cuti fint. Magnam autem apud eos auftoritatem Catonianæregulçfuifte,uel inde conijccre pof-fumus , quod in eins interpretatione tantum SC ftudij amp;operæpofuerint,Sed quicquidillud ta-aaa dem

dem fir,propiusnunc uideamus.Celfusait, Ca« tonianam reguJam fic defini/He: Quod fi teftamc îi fafti tcmporedecefsilTctrcftatorjinutileforcr, idJegatum quandocunquc dcccflerit,non uale-re.Iuftinianus b'bro fecfido Inftitutionum,hanc regulam inagisconftrinxiflc,fed tarnen aperdus etiam cxtulilfe uidetur. Quod(inquit)inudlc foretJeg3Cum,fi ftatim poft faâum teftamétum decelsilfct teftaror,Iiocnon debet ideo ualcre, quiadiutius teftator uixerit.Hucquoqucperti-netilJaabs Licinio lurifconftraditahifce iierbis regula;Quç ab initio inutilisfuitinftitutio, tern poris traftu conualefcere non poteft cap.210. De leg.Iur.Paulus deCatonianarcgulaloquens di-xir,fi ab initio non conftitit legatum,ex poft f.»~ Ô0 non conualefcere.cap.4.1. $.t.DcIegatis libro primo.Alibi ucro gencraliusetiamdixit, Quod ab initio uitiofum eft, non pofte tradu temporis cóualelccre.cap. 30.De reg.Iur. AJiam harum regularumrationem cxpreftam no legimus ; ne que ualde requirere debemus.Nam amp;c ipla régula pro ratione eft:amp;inepta eflet altera, quæ plus non contincret,ratio. Scicum eftillud uetusad Herennium : Cuius rationis ratio non extet, ci ration! ratio non eft fidem habere. Regulæ tame Catonianæ hanc fuiJfe ratione dicere poffumus, quod tempus teftamenti potifsimum infpicia-tur.Nam amp;nbsp;turn mori cogitat teftator : ôc ft diu-tiusfortafleuiuat,præter eius opinionem idac-cidcre uidetur. Nunc illud uideamus, an omni-110 uera Catonis régula fttrpræfertim cum omni busregulis hocproprium efte dicatur, ut fimul arquein aliquo uitiatæ funt,perdant officium

AD RE G VLAM CAT.-fuum.cap.i.Dereg.Iur.Sanè Celfus cap.t.Déreg. Cat.cum tradidifTet, quid definiat régula Cato-nianaiftatim fubiecit, earn definitionerri in qui-bufdam falfam eflendque probat, quiailli locus nófitjfi italegaverOjSi post calendas mor-Tvvs FVEiio.Veriimipfefatctur cauillatoré fo fe,fi quis hoe urgeat.Nam de legatis puris,n5 de conditionalibus (ut paulo póft latius dicam ) a-git hæc régula; amp;nbsp;regulç irtgenuurrl interprètent tequiruntjCauillatoreni non ferunt.Neque fane oportet lus Ciuile calumniari, neqiie uerba ca-ptare: fed qua mente quid dicatur, animaduerte reconuenit,ut elegater Paulus nofter admonec cap.penult.Ad exhib. Sed étft cauillatio interdu dicatur, quç multo Gt quam calumnia tolerabi-liontamen utraque longe abefle debet ab intér-pretatione Iuris. Et uero calumniofam quoque annotationem reprehendit Paulus cap.82.Dc Ic-ga.2. Cæterùm difßciliusillud eft,quodadijeit Celfus,amp;; Catoni ueluti opponit:Item ( inquit ) fi tibi legatus eft fundus, qui feribendi téfta-menti tempore tuns eft: ßeum uiuo teftatore alienaueris, legatum tibi debetur: quod non de-beretur, G teftator ftatim dcccfsilTct. Atqui Paulus in hac ipfa fpccie ueluti Catoni patfo-cinatus, purum legatum rei meæ mihi reliâæ: impediri Catoniana régula,ncc conualcfcere, licet uiuoadhuc teftatoremea efledeGerit,aperte fcribitjcap. 4,1. De lega.t. quanquam fateatur norl impediri,G lub conditione mihi Icgata Gt : Geuti amp;nbsp;cap.p2.De condit.amp; demon.docet, meam rem Gib conditione legari mihi pofse:quiain huiuf-niodilegatis non teftaméti iafti tempus, fed coil aaa 2 ditionis

ditionîs explctç fpedari oporteat. Denique lu-rtinianusipfe^. fedfirem.Delega.docet hmpli-citer,rcimeæ Jegatum mihi relidum adeo else inutile,ut licet earn alienauerim, non debcatur. Si de legato puro hic agatur,amp;cum Celfo Paulus uel luftinianus coinmittatur,conciliatio hçc iniriprobabiliterpofset, utinterelse credamus, utrummortuoiamteftatore, aneo adhuc uiuo, rcs ilia mea efse defieri t,eamquc alienauero:ut fi uiuoadhucteftatoretes mea efse defijfsetjega-tum conualefcat,amp; teftatoris uoluntatcfuftinca tiu’jfi mu ta ta uolunras no fuerit.Scd uerba Pauli non adniittunt hanc diftinétionem. Simplicius efset, fateri Celliim abs Paulo reprehenfum eire,amp;illius fententiamab hoc elfe repudiatam.' ficuti collât perfçpe Celfumreprehendi. Neque nouum elljUtquod unolocoinPandeftispropo nitur,alio damnetur.Certèfullineri fentétia Cel fi uixpotefl, nifi û (quod reliquû ell) fateamur hæcapudCellumuerba,SI evm vivo tèsta-TORE ALIENA VERIS,ficaccipiamp;legi, utincel-ligaiitur efle uerba conditionisjfub qua res tibi tualegabatur.lïtq; hæc Celfi fcntentiaiSi tibile-gatus ellfundus, qui tunsell,fed italegatus^ si EVM VIVO testator'e alienaveris, legatû ualerepoire,tibiq;debcri, liquidem fundum uiuo tellatore alienafles. Ac fortafsis Celfus ita feri pferat:Item fi tibi legatus ell fundus,qui feriben di teftamenti tempore tuus ell, si evm vivo TESTATORE A LI E N AV E R I S. Si eum uiuO tclla-torealienaueris,legatum tibi debetur.-quodnon deberetur,fi tellatorflatim decefsilTet.Frcquen-terautem accidit erroreSc imperitia librarioru, ut

AD R E G V L A M CAT. 373 ut cum fimiles occurruntduæ uerborum claufu læ, alteram expungant. Sanèut conijeiam Cel-fumhîcagere de legato condirionali, non modo altera Pauli fentétja,amp;Catonianæregulæ ratio, quæfalteminpurislegatis ueraeftjad conditio-Ualiaucrb non pertinet:fed amp;nbsp;exemplum, quod prius propofuit Cclfus, amp;nbsp;quod deinde fubijci-tur exPaulo, memouct.Nam eiufdcm generis exemplum eiTe, quodueluti medium interferi-tur,probabile eft. Prius dixit Cell‘us,locum non habere regulam Catonianam,fi ita legauero,si Post calendas mortvvs PVERo.nequeta-luenproptereafalfacft.nam ad pura tantum lea gatapertinet. Deinde poft alterum dere tuatibi legata exemplum,in eodem traftatu ftatimex Paulo adiedu eft:Sed amp;nbsp;ft fic legauerit, si f i li a mea titio nvpta erit :fufhcereuifumeft,{i mortis tempore nuptainueniaturjicet teftamé-tifaditemporefueritimpubes. Tandem ex Vl-piano in uniuerfum fubijeitur,placere, Catonis regulam ad conditionales inftitutiones no per-tinerc.quod certc multo magis de legatis dicen-dum eft.Atqj ut ad Pauli locum cap.4.1. De lega. «.reuertarûs exemple illuftri,quod dicimus,rur-fus oftendit.Cum enimtradidiftet,Senatufcon-fulto cautu eftcjlegari non pofte, quæ ædib.iun-ftafunt:quæfitum fuifte amp;nbsp;tradatum narrat, an fi poftea forte fuiftent marmora ab ædibus fepa-rata,legatum taleconualefcat?Ac ipfe quidem in uniuerfum rcfpondct, fl ab initio non conftitit legatum,ex poft fado non côualefcere.Sed fi fub conditionelegetur,poftelegatum.ualere, fi exi-ftentis conditionis tempore, ædibus iunda non a a a 3 fint.

3^4- FR. BALDVINÏ ifint.Purumitaque Jegatum impedirc Catonia* nam regulam,conditionale non: quia ad condi-» lionalia Catoniana non pcrtineat. Multis fanc poft Catonem annis,atquc ctiam fcculis,Sena* tulconfultum illud,cuius meminit/adum fuif* fejpfe quoquePaulus fignificat. Namhoccen* fuilfeSenatum Auiolaamp;Paula Confulibus,no* tat, qui quidem Confules fuerunt quinto anno Imperij Adriani. utôç Spartianus fcribit,Adria’ numipfum conftituilfcjue qua domus diruere-tur,rnatcriæ alfo transferédæ caulâ. Verum amp;nbsp;ad hafte noua lege prohibitas fpecies legatorum ue tus Catonis régula pcrtrafta cft, Quod adalterü Pauli locum cap.2.Dereg.C3ton.attinct,non du bitaturualerçhanccdditionem, si filia mea TiTio nvpta erit, hoc cft, fiel nubat. Nam amp;nbsp;conditionem,quæadhoncftas nuptias inuitat, utiJcmeft'e.quamuis reijciatur, quæcœlibatum indiçit,raris conftat,amp; dixi in traäatu de condi* îionibus.Çæterùni quod fignificat Paulus,nu* ptam faltemhicfiliam efledebere cum moritur teftator, non excommuni ragula conditionum ( namc5ditionesnóarbitrarias,fcdpromifcuas, jeftè impleri quandocunque etiam poft teftato-ris mortem, amp;nbsp;talem efleconditioncm nubendt uerius cft^ledin propofito teftator fignificauerat fibiplacere.utantemortemfuam faltem imple-retunproptereaqueaccepta eft,pcrinde atquefi exprelsim fuiftetitaconcepta,si me vivo fi' HA MBA TiTio NVBAT.Qu3nquam,ut ingenue loquar,non nefeio pofte uideri hoc coaftè di (ti. Sed ad commentarium de Conditionibus, no ad regulam Catonis illud pertinct.Ex quo c-tiani

AD REGVLAM CAT, pç tiam traftatu repetenda ratio cft, cur ad condi-tionalialcgara nô pertineat Catonis regula-Con Uenit,amp;fu(îus eoioco didum à nobis eftUegato rumconditionesnon retrotrahi,ne quidem ad tempus mortis,fi póft exiftant: nec talium legator um diem antècedcre,quàm conditio exiftat; Ut tum demum uideatur reliétumclTe legatum. Hocitaquefolum exiftentis cSditionis tempus hîc infpicimus:ut non pofsit non efle utile, fi co tempore non fit inutile Iegatfi,etfi fortafsis tempore teftamenti no crat utile. Quo quidem tempore teftamenti, etfi mortuus ftatim fuiftet tefta tor,tarnen legatum,quod adhuc propter incertu conditionis pendebat,nondum potuiftet inutile iudicari. Ergo amp;Iuftinianus $. an feruo.Dclega. cum tradidiftet, feruo hæredis pure legari inutilt termec quicquam proficere, fi uiuo teftatorc de poteftate hçredis exicrit:amp; exregula Catoniana adiccifletrationem,quamfupràcommemoraui, fubiunxit; Sub conditione uero reifte legatur fee iio,ut requiramus,an quo tempore dies legati cc dit,in poteftate hæredis non fit.Ergo Catoniana régula non impediretur legatum hoc conditio-nale,fed purum impediretur: quod huius dies ftatim cedar abs morte teftatoris. De ijs quæ feruo hæredis legantur,lacius poftea diccdum eric, Illud nunc teneamus, quod adregulam Catonis in primispcrtinet;diem legatorum quæ condi-tionem non habent,ftatim à morte teftatoris ce dere.Iuftinianus in l.una C.de cadu.narrat,olim quædam faiftaelTe circa legem Papiam Senatuf-confulta,ne à morte teftatoris,led ab apertura ta btilarum primùm dies legatorfi cederet; ut fi an-■ ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aaa 4 te

te apcrtas tabulas legatarius decedcrctjFeftus Ie gaturanquam caducïi occuparet. Sed cu ait lufti nianus, iplïs quoqueolim Pfiidentibiisita lege Papiam plerunq; dilplicuifle, ut multas inuene rintuias, ne caducum fieret: exiftimo intereas hancquoquefuiflejutdies legatoru ftatimàdic mortis cedcrct. Quod amp;nbsp;lurifcófultis noftris^Ja cuiire,apparet ex tit. Quan.dies lega.ced. Et ante legem Papiam,Catonis candem fuifle fentétiam fufpicorjcx huius regulæ Catonianæ ratione. Quid dico fulpicor?Imó uerb iam olim tempore Catonis reccptumius hoe fuifle,quod Senapul-confulta,cum legem Papiam adiuuarent amp;nbsp;cadu cacapr3rent,temerè immutarint,planè affirma-reaufim:amp;id Catonem ipfum in hacrégula efle fecutum,aperteprofiterinon reeufem. Eritque hæcmcaobferuatio, magna pofterioris etiam lu riscófirmatio,quódrcpudiatis ilJis Senatulcoii fultis,diem purilegati flatim cedere abs tempore mortis uoluit.In Titulis Vlpiani,cap.24„De lega. ita fcriptü eft : Legatorum, quæ pure ucl in diem certumreliä:afunr,dies cedit, antique qui dem iure,ex mortis teftatoris tépore : perlcgem uerb Papiam Poppeam, exapertis tabulis tefta-menti. Eorum uerb quæ fub conditione relifta funt,cùm conditio extiterit.Sic nonum ius, anti quo Iuridifsimile,perlegem Papiam Poppæam jntroduftum efle,docet Vlpianus. Quod quide iusnouum etfipofteadifplicuerit.amp;reshæc rota ad ius antiquum reuocata fuerit; tarnen illius legisreliquiæ in Pandeäis abs luftiniano reliôtç efle uidentur.l.io4..De conti.amp; dem.1. ult.De do nat.cau.moft.Et erat fane iain etiam Vlpiani æta

AD REGVLAM CAT. 377 te fublatumillud caput legis Papiæ;ab Vipiano tarnen fimplicitercommemoraturjtanquamius nouum. Sed cum conftet,eo repudiato ius antiquum repetitum ac ucluti rcnouatum fuifle, nihil eft quod ilia nunc lex diutius nos remoretur. Eft'autem memorabile, quod Vlpianus ait cap. ult.Dereg.Cat. Regulam Catonianam ad leges nouas no pertinere. Id nupcr quidam acute pro-feftb amp;ingeniofedocuerunt ficaccipiendum eC-fcjUtad legem PapiamPoppæam non pertinere intelligatur. Non erat profeftb ea lex noua Vl-piani tempore, quæ potius antiquata iam erat. Sedfiaut xii Tabulas,quarum iusantiquum di ci folet,ant Catonis ætatem fpeftemus,noua ilia dicipoteft. Lata fuit annourbiseSditç dcclxi. Augufto imperantejM.Papio Mutilo,amp; QTop-pæo fecundo coufulibus, qui fuffefti fuerunt Sulpitioamp;C.Poppæo. Multis itaque poft Ca-tonem annis lata eft:amp; uerb quandiu locum ha-buit,regulam Catonianam cumantiquo iure fa-ceflere fuit necefle.Volebat diem legatorum non nifi ab apertis teftamenti tabulis cedere, quern abs tempore mortis ftatim cedere uolebat ius an tiquum.Exquo iure dependebat régula Cato-nis,5cad quod etiam referebatur.Cçterùm ut il-lo legis Papiæ capite fublato rurfus cofirmatum fuit amp;nbsp;rcceptum ius antiquum, fic cum hoc iure dicemus regulam Catonis rurfus efle repetitam Sccomprobatam. Quod autem attinet ad legata conditionalia,præfertim quorum codiiio ca eft, quae ante mortem teftatoris non impletur, fatis conftat,nullumregulæ Catonis locum efle, ne-queullumunquamfuiffe, ncque efle potuifl’e.

FR. BALD VINT Nonenimtalialcgara ccdcre pofTunt abstépor-rc mortis.Quid enim? Ea conditionis ad fufpcn-dendum id quod agitur, uis cft, ut tum primiim aliquid adu intelligatuncum eius coditio impJe tur.Itaqjamp;rumdcmü uideripotcft fadum tefta mentû.Ccrtèin ilJud tepus uolütatcmfuam con fert teftator^qui códitioné afcribit. Hue ergo re-ferri no poteft régula Catonis.Nam agit de lega-tis,quæprçfenria funt5amp; quoru dies ftatim cedit mortuo teftatore.In bis enim mortis tepus quo-damodo reuocamus ad tepus teftamétimt fi inu-tiliafint teftaméti tépore,inutiJiamaneâtjperin-de atq; G codé tempore mortuus ftatim teftator fuiflet: licet fortafte diu poftea tarne uixerit. Sed ubi legata talia funt,quorum dies, etfi ftatim teftator moriatur,noncederer, quia amp;aliudquip-piam adhucobftetxertèdcijs Cato non loqui-tur.ut neque tum in teftamenti morrisq; tempo re fubfiftere poflumus. Ergo amp;nbsp;Papinianus cap. ^.Dcrcg.Caton.aitjCatonianäregulam non per-tinerc ad hæreditates uellegata,quorum dies n5 mortis tempore,fed poft aditam hæreditatcm ce dit. Exemplum fit optionis legatæ.non enim poteft ante aditam hæreditatcm optari, utferi-pfit Tcrentius Clemenslibroquinto decimoad legem luliam amp;nbsp;Papiam,cap.id.De opt.lega. Si i-giturlegata fit optio rerum, quæ in ea códitioné erant,utlegari no poifent: fed quo temporecefi. fit dies optionis,conditionemillam mutarutde-gatu cóualefcet, necimpedietur régula Catonia na. Nam amp;habereintelligiturraci tarn hanc codi tionem,si post aditam haerbditatem vBCATARivs oPTAVERiT.ScdQuidfiillatum rcfiim,

AD R E G V L A M CAT. 375, ïerum,quarum optio legata fitjuna tantum poft teftamentum ante aditam hæreditatem,atquea-dcó ante mortem teftatoris reliqua faéta fit cætc risperemptis,utiamdeoptione quærendû am-plius non fit?nónnclegatum,quod tempore te-ftamenti eratueluticonditionale,iain fiet puru, uteius etiam dies cederepofsitabs téporc mor-tis-Non nego. Sed non exiftimo tamenrcgulæ Catonianelocum fore.Nóenim tcftamcnti tem pore purumillud erat.MuItoq; minus huicregu læ locus eritjfi poft teftatoris quidem mortem, fcdanteaditamhæreditatem, idacciderit. Inte-rca tarnen legatum illud,quod eft ita faftum purum, prodcrit, utaltcrum (utita loquar) accef-foriumlegatumfuftincatunquodalioqui noua lerer,fi prius illud amp;nbsp;principale pro conditiona-li haberetur.Multis fortaife uidebitur,quod nfic dico,U31de obrcurum,quia fubtile fit. Sed cft tarnen, utopinor,uerum,amp;ad Catonianæ regulæ uim cognofcendaminprimis pertinet:faltc abs Paulo noftro pars pofterior tradita eft,amp; explica turcap.ij.Deopt.lega. Nos ,fi poflumus ,amp; ut poffiimus.utramquepartem paulo apertius illu ftremus.Finge me tibi ex fcruis meis unü,quem opraucris,legafte,quo tempore illi tibi legari uti liter non poffenti^ uni eorum,puta Sticho, decern etiam legalTe.Hic duo legata funt. Quod ad primum amp;nbsp;principale, quod eft optionis : fi poft teftamentum ante aditam hærcditatcm ira res mutentur,ut iam nihil impediat, quin legatum ualeatxcrtè conualefcet,nec aduerfabiturCato-niana.Eratenim, utdixi,condirionale,cum ad-huc penderet optio. Quod fi poft teftamentum

3nte aditam hçreditatem to ta iJlorum Icruorum famiJia ad unum Stichum,cæteris mortuisjteci-danutiam optare nihil fit neceflc, cum unus tan tu fuperfitj hie uideri poteritpurèlegatus. Quid igitutjfi in ca conditione res fuerit teftamenti té porejUtJegarumefietinutiJe,fcdpofi:ea uitium liibjatum fit? Credo utile fore : neque aduerfari Catoni3nam,qiiafi pururn ah initio legatu luil-fet.-fedpotius quafi conditionale manfiflet,hoc eft,multisfuperftitibusjoptionislempercondt-tio fuiflet,legatumconualelcere.Neq;ideo Ca-toniana obijci poteft,quia pofsit ante aditam hç reditatem, etiam fi llatim deceflerit teftatotjla-miliaminui. Nonenim hociam acciderat tefta-menti tempore. Et eapotiusmihi fumendain» terpretatio uidetur, quæ regulam Catonianam c5ftringat,amp;legato liberaliterjfaueat. Summota itaqj Catoniana fuftinebitur, uitio fublato, hoc Icgatum,quafi adhucelfctoptionis amp;conditio-naie,ut erat teftanienti tempore. Interca tarnen habebitur pro puro,ut in propofita Ipecie altern Jegatum ualeat. Alterum legatu erar,quo decern Sticho relida erant. Si pure Stichus ipfe alicui le gatus erat, legatum illorum dece ualebit : quod amp;;purumcft.ficcnim utriufque legati dies fta-timcedet à tempore mortis: led filub conditione feruuslegatuseflet, pofterius legatum ei ipfi purerelidum effet inutile;quia feruusiJleante impletam conditionem crit hærcdis. H.'tredis autem fcruo inutiliterlegari confiât. Atqui eue-niente coditionc fiet legatari; fcruus. Fateor: fed puru nihilominus alteru legatum huic feruo reli ftum,inutile manebit propter Catoniana.Si fer-

ill optio legata fit: ell códitionale,ut dixi, legacû: fed neqj ante aditam hærcditaté illius dies cede-repotelhnon enim prius optari potcft. Quid fi poil teflamentum amp;nbsp;mortem tcllatorisjfedante adita hærcditaté reliquis feruis defumäis, unus ille lùperfitmt iam optare nihil fit necclfe? Certè iam purû fiet legatû.eiusq; dies cedit ftatim atq; mortuo teftatore mortui quoqjillireliqui ferui fuut. Quid igitur,an propterea conualelcet lega-tîim iliorum dcccm Sticho fuperlliti reliûfdPla-nè.None obftabit Catoniana? NS obrtabit: quia amp;fi tempore teftamétimortuus fuilTet tcftator, nonpotcratfecundumhoc legatum ftatim dici inutilc:quia nondum familia taûa fuilTet hære-dis'inftitutiifed turn demum fiat,cum adierit. In terea uero poteft accidere,ut familia totaad unu tecidatjamp;italegatûjquodoptioniserat,fiat purum,llatimque cédât ante aditam hæreditatcm. Si igitur priufquam hæres adeat, cefferit dies u-triufquelegati, nihil obftabit. Sed fi aut fuus aut neccllàrius hæres fuilTet, qui ipTo ftatim iure fit hæres à tempore mortis ,nec àlia aditio expe-ftatur: certè tune tempus mortis elTe inteili-getur tempus aditæ hæreditatis. amp;nbsp;fi eo tempore adhuc option! locuS erat, familia interca tota ftatim fit hæredis: in qua cû fit Stichus, cui legatum eft, pofterius hoc legatum erit inutile, utpoteferuo hæredis reliftumineque conuale-fcetjfi poftea hic Stichus optatus fit, uelreliquis defunûis folusfupcrfit.obftatenim Catoniana. Quod acute profeótó uidit Paulus cap.13.De opt. lega.neqj dubito, quin fi Cato tunc uixiflet, no folum tarn ingeniola confideratione ualde dclc-adatus

jgz FR. B AL DVI Nr aatusfuiflèt.-Ièduehementer etiam grafulatuö fiiæregtilæjcjuæ tam amp;nbsp;prefsèjamp; confïderatè, amp;nbsp;fiibtiliicrexpendcrctur.NuneigicurPaulumaii diamusjamp;audianr qui Romanæ lurifprudcnfiç acumen uidercpoßuntjamp;eius ingenio deJeótan tur.Si (inquit) opcio 1'eruidata mihi fuerit,amp; Stichoaliquid teliator fine JiberrateJegairet:tiie fequenslegatum confiftit, cum tota familia ad unum,id ell,Stichum recidciit:utquafi purelc-gato utilirerfitlegatu. Necaduerfatur Catonia-n3,fi uoluntarius hçres inilitutus fit. quiapotefi: anteaditam liæreditatem,etiam fi ftatim deceflc rir,familia minui. Quod finecclTariushæresin-ftirutusfitjfequcns legatum propter Catonia-jiam inutilceft.

Non difsimilis quædam apud Mætianurii eft noftri Iulianidifpuratio,cap.8lt;».Decondi. amp;de-jmon.Sed priusproponeda eft quædam eiufdenl luliani, alio loco propofita diftindlio, cap.ju.ÿ.j, Deleg.i. Seruojcuilibercasfubconditionedata eftjpurèlegari alias utilitcrjalias inutiliter.Nam fi ea conditio libertatis fir,utpatrefa. mortuofta timpofsitantc aditam hæreditatem exiftere, ue JutijSI CAPITOLIVM ASCENDERIT:Utileeflel« gatum.Sedefteinutile,fi eafueritconditio liber tatisjquæ non nifi poft aditam hæreditatem pof fitimplerirueluti,SI post aditam haèredi-TATEM CAPITOLIVf.1 A S C E N D E R I T. NeCelTa-rio tarnen hærede feripto exalTc, etiam eas condî tiones quæ ante aditam hæreditatem impleri pofsunt J inutile legatum efficerc. Qnidigitur? Refpondiflet Iulianus,fcnpto hærede extraneo^ qui hæres non eft antequam adeat^ legatum ali-

AD REGVLAM CAT. 3S3 quod purèreliftum feruo,cui libertas alioqui re lifta eft fub ea côditione,quç intcrea impleri pof fet,nequeab initio cfleinutile, neque Catonia-11arégulaimpediri: fed utileforc, lianteaditam hæreditatem conditio libertatis extitcrit. fed fi fit fcriptus hæres fuus, qui ftatim mortuo tefta-tore intelligitur elfe hæres fine alia aditione : Ic-gatumillud purum, cuius dies eodem momcn-tocedit,quia hæredi,qui fcrui adhuc dominus «ft,acquireretur,cum libertatis conditio nodum cxtiterir,elfeinutile,atque etiam deinde impedi ri Catoniana régula. Sic (inquam) refpondilfet lulianusjhuic regulæ non elfe locum in priori ca fu,fed in pofteriori elfe. Quid dico ita refponfu-turn fuilTe? Mætianus cap.86.De condi.amp; dem. aperte fignificatitarcfpondilfe. Namdcciusrc-fponfis loquens,Cum ( inquit ) libertas fub con ditione, legatum autem præfenti die datum eft; in hoc quællio eft,an coftiterit legatum. etenim iiec Catonianç fententiæ locum in propofito ef-fe:quia etfi ftatim teftatordecefsiflet, non tame oninimcdo inutile effet legatum;cum poftet có-ditio libertatis ante aditam hæreditatem imple-ti,amp;legatum manumifto deberi: nifi forte neccf farius hæres extitilfet.tunc cnim omnimodo inutile effet legatum iureipfo; quia fub conditio-ne acceperitiibertatem.Sed quid eft,quod Iulia nusjnulladiftinftioneadhibita,aitcap.9i.Dele-ga.t.præfentidie data liberrate,feruolegari uel pure uel fub conditionc polfe? Gerte hie memi-nerimus,quod luftinianusinl.una.C.de cadu. aitjlibertates aditionem hæredis expeftarc:amp;ab adita hærcditate,unà cum ali/s,quæ feruis in te-ftamcnco

ftanicto manumifsisjuel alijslegatisrelidafunt^ cópeterc. Ergo hæc legata ex corn numero funt, quæ poft aditam primum hæreditatem cedunt: ad quæ quidem Caronianam regulam nonperti ncre dixic Papinianus. Libertatis legatum non cedereante aperças tabulas, indicantetiamnuni quidam loci Pandeûarum.l.^a.De hæred.inftit.^ l.ji.De condit.amp; demon.Sed dicere prçtereapol fumus,non nifi aditah.Tereditatecedere:quan-quamhancfateamuretiamante apertas tabulas adiri pofte, licet olim non potuerit. Sed amp;nbsp;dient legati ufusfrudus non prius cedere,quàm hære-ditasadeatur,ait Vlpianus cap.t.Quan.dies ulus fru.lega.ced. Nullacnim caulâ efteuifa eft,Gur prius cederetjcum ad hæredem tranfmitti ufus-frudusnonpofsit.Ven'imutperfequar quod eX Iuliano dicere cepi,non inepte nunc fubiugam, quod docctidemluftinianusin $.anferuo.DeIe ga.Cum enim tradidifset,feruo hçredis pure in-uciliterlegari,ledlubcondirionepofse;amp; in ilia fpecie priori regulam Catonianam locum habere,in hacpofteriori nonhabcre.adiecir,Exdiuer fo, hærede inftituto feruo,reâ:è legaridomino ctiam fine conditione. Nam amp;nbsp;fi ftatim poft la* ûum teftamentum decefserit teftator,nô tarnen apud eum qui hæres fit, dicm legati cedereintei Jigi: cumhæreditas à legato feparata fit, amp;pof-fit per eum feruû alius hæres effici, (i priufquam iufsu domini adeat,in alterius poteftatem trans-Jatus fit:uel manumifsus iplehçres efficirur,hil-que cafibus utile efselegatum. Sed fi in eadéeau fa permanlerit,amp; i ufsu legatari; adierir,euanelce rc legatum. Hæcluftiniani uerbafunt, non ob-

AD R E G V t A M CAT. jSÿ fcura ijs qui régulas lurilprudentiæ Romanæ te nent. Vt fencentia tarnen eins loci fit illuftrior, obiter obferuemusjegati quidem puri diem ce-dere ftatim mortuo teftatore:fedhæreditatistû dcmûjcû adita eft. neq; cnim prius hæc acquiri-tur.Iam uero ut minime dici poteft,legatûdomi no reiictu acquiri eius feruo fcripto hærcdi:fic c-tiâhçreditas feruo reliftajiion ftatim acquirituj; eius domino,fed turn demu cu domini iufsu fer-uus earn adierit.Non igiturhic coeurrit codé mo mento in unius domini perfona.acquifitio lega-tiamp;hçreditatis. Itaque tale legatumabsprinci-pio non cenfetur inutile, neqjpofteaimpeditur régula Catonianazfed ualerefaltem poteft,amp; uti le mauere, fipoftea liæreditas alteriacquiratur: ut fi fcruus, priufquâadcat, fit manumifsus, uel in alrerius poteftatem translatus.

Nonmodôinlegatis,fcdamp;in hæreditatibus Catonianam regulam locum habere, uerius eft; tametfi quod ad tranfmifsionem attinet,hæredi tatis dies non cedat à tempore mortis,ut dies Ic-gati,fed ab adita hçreditate. Cæterùm in quibus legatis Catonianalocum non habet, multo minus habebitin hæreditatibus.Rede itaqj Vlpia-nuscap.^.De reg.Caton.placere ait,Catonis rc-gulam ad conditionales inftitutiones non perri-nere.Vndeapparet,nccad Galli Aquilij formula de pofthumis hæredibus inftiruendis,nec ad legem Veilæam pertinuifle. Neque fane Gallus formulam illam inftitutioniscSpofuifl'etjfiCa-toni^na régula,cuius tum recens erat memoria, impedire cam potuilTet. Sed quid tadc eft quod Papinianus cap.j.Dc rcg.Cato.admonuit,hanç b b b regulam

FR.* BALD VI Ni rcgulamnon modo ad lcgata,quæpoftadîtam primùm hæreditatem ccduntjion pertincre;fed neque ad tales hæreditates. Cum diétû fit,diem hæreditatis (altem ccderc tempore aditionis:cc-quæ tandem illæ funt uel elfe polTunt hærcdita tes,quæ poft aditam primùm hæreditatem cedant ? Ccrtè fideicommiflarias hæreditates,quæ cum aditæfunt, ex Senatufconfùlto TrebelJia-no reftituunrur,taies eflc exiftimamus. Dixi an» tealegcm Papiam,fiuefenatufconfultaquçei ac ceirerunt,impedire ne ante apertas tabulas lega-tacederent.Neetiam priusadiri hereditas poftet placebat,quanquam fuis hæredibus illud non obeflet. Aperturæ tabularum dilatio ncceflarij hæredis ius non mutât,inquit Vlpianus l.j.^.ul-ti.Dc hærcd infti.Theodofius idem ftatuerat de omnibus liberis l.unà.C.dehis qui ante ap.tab. Sed tandem luftinianus omnibus hæredib.per» mifit,ut etiam claufis adhuc tabulis heredes fieri poflent.l.una.ÿ.innouifsimo.C.de cad.toi. Sed illud femper obtinuit,ut hçreditatis dies non ce deretanteaditionem.

Porro etfimulta,quæadhanc regulam reuo» caripolTentjprætcrmittamus: unum tarnen ad-ijciendum eft, quod hic prætermitti nec poteft, ncc debet. Tempus teftamenti inprimisjn-jpici,fæpeiam didîum eft. Verùm non eft illud fatis. Quidcnim,fi qui eo temporecaperepote-rat,poftea pofte defierit, tépore mortis uel cum adeundaefthæredicas?Ergoinlegatarijs,amp; tcm pus teftamenti,amp; mortis inlpiciemus.Inhæredi bus etiam tempus aditionis. cap. 4p.De hærcd. infticMediaautem tempora inter teftamcntum

AD RÉÔVLaM cay. 3?/ êc mortem, uel inter mortis amp;aditionis tepus, hon confiderari conftat.Vlpianus cap. d. De hæ-* red.inRit.Solemus (inquit) dicere,media tempora no nocere: utputaciuis Romanus fcriptus hæres,uiuo reftatore faftus eft peregrinus, nioX ad ciiiitacem Romanam peruenit.

Siuitium quod poft teftamentum fuperue-hit, maneret ; certe legarum tanquam caducum, uel in caufacaducijfimiliterquc hæreditas^aliô recideret. Sed ubi ill is, de quibils dixi, tempori-bus nihil eft uitij:alijs fortaftefuifle nihil nocec. Vern régula nos Catoniana lemper admoneat, utante omnia inlpiciamus tempus teftamenti. Acfcripfit quidem nofter Terentius Clemens, cap.5î.Delega.2.nonoportereprius de conditio necuiufquaquçti, quàm hærediras legatum'ua ad eum pertineat.Sedhocfcriplîtadlcgs luliam amp;nbsp;PapiâjUr eins capiris inferiptiö indicat. amp;nbsp;ue-róquandiu uiuitteftatorjoonquieriturdó ftatrl uelconditionehæredisautlegararij: uen'im illo mortuo hoc quæriturjScadipfius quoquerefta-menti repus hçc quæftio reuocatur. neqj tarnen tam morofe hæc fubducimus,qinn aliquando exconieftura uolunraris, non folum teftamenti,folo tempore conrenti fimus:fed amp;nbsp;ab eo rece-damuSjamp;rigorem Caronis,liberaliori interpre-tationeultimæuoluntatis infle(ftamus,præfer-timiibi nullum capientisalioqui uitiumeft,amp; foladefundi uoluntateconfifterelegatû poteft. Sic cnim benigne Vlpianuscap.iji.De reb.dub. Si cognatis (inquit) legatum fit, Sc hi cognati quidem efte delierunt, in ciuitate autem ma-ncant:diccndum,deberi legatum.cognaticnint b b b 1 tefta-

jSS FR. B A LD VIN I teftamcntifaâitcmporcfucrunt.Sed quite ftanienti fafti tempore cognatus no fuit, mortis tempore faftiis eft per 3rrogationcm,faciJius legarum confequitur. Quinimo amp;nbsp;cum derei lega tæiure amp;nbsp;conditione quæritur, interdum conic fturam uolntatis teftatoris, regule Catonis præ-ferre uidemur. Pomponius cap. 24.DcIega.t. Si ulumfrudum (inquit) habeam,cumqnelegaue rim,nifi pofteaproprierateeius naftum fim,inutile eft Icgatum.Ergo faltem utile efte poteritac-quifitapoftea^prierate: amp;nbsp;quod inutile fuiflet, fl ftatimmortuus eflcttcftator,iamconualelcet. Neqi fane uitiureialiquod hie erattemporete-ftamentifted illndtatum decrat,quod poftea ac-cefsit-Denique ÔC fi quæratur deperfona amp;nbsp;conditione relinquentis: quatenus nudæ uolunta-tis coniciftura ualct ad id quod agitur, fuftinen-dum,cedct Catonis régula. VJpianus cap.t.Dclc ga.^.Si ( inquit) filiusfa.uelferuusfideicommif-fum rcliquerit,nó ualet.fi tarnen manumifsi de-cefsifle proponantur,conftanter dicemus, fidei-commiftumreliiäumuideri, quafinunc datum, cum mors ei contingit,uideiicet fi durauerit uo-Juntas poft manumifsionem. Hæc itaque nemo credet in teftamentis nos efte probaturos. Quid igitur in legatis - Credo equidem Vlpianum,fi de ijs confultus fuiflet,relponfurum iuifle,quod de teftamentis dixit.-neque in legatis probaturum, quod in fidcicommifsis. Namin legatis olim no foliim de uoluntate quærebatur,fed 8c de fubtilt; Jiori quodam iure ex corn lege amp;nbsp;( ut italoquar) folennibus defeedenti, ficuti amp;nbsp;in teftamentis. In fidcicommifsis uerojde quibus nulla lex erac, fola

AD R E G VL AM CAT. 38^ fok nudaq; uoluntas exquirebatur. cap. penult. De lega.i.cap.tJ.^.fiquis.Delega.j.J.ciim uirum. C.de ndeicom. Vetns tarnen differentia inter Ic-gara amp;nbsp;fideicommilTa poftca plane fublataeft.

Si ambitiofe agere uellem, nunc facilepoflem longa oratione traélare, Sedeijs qui teftamentu facere aut legatum relinquere non poffunt, Sc de ijs qui ex teffamento capere prohibentur, Sc de-nique de rebus quæinutiliterlegantur.Sednon inltitui,necfoleo tam longe excurrerc. Semper enim uidendum elL,quid propofitum fir, Sede quo quæratur,Sc in eo confiftendu. Et quis tandem alioqui finis commentationum futurus ell, fl his finibus non contineantur?Neque tarnen te merèfadumeft,utin Pandeais,reguIçCatonia-næfubitinftus ftatim fucrit tradatus dehis quæ pro non feripris habentur. Ea enim ad hancregu lamplerunque etiam pertinent. Tradatus uerb de caducis adiungi non inepte quoque polTctiuc quemadmodum didumeftdeijs quæ, fi tempo retertamenti non confiftant, poffea non conua-lefcantific Sc de ijs ediuerfo dicarur,quæ tempore teftaméti cofiftebant, Sc fi eo tépore mortuus teftator fuilTet,ualui{fcnt: fed poftea concidunt.

Sed de his cum alias copiofe tradatum fit,turn uero fi nunc rurfus dicere inftituamus,dicédum quoque effet Sc de iure accrefeendi: utintelliga-mus,ad quem recidant quæ caducafunt,uelpro nonferiptis habentur.Verùmlongius à Catone recederet, uixque finem tandemulluminueni-ret noftracommentatio, fi huius generis omnia perfequi nûc inftituatiSc in earn, opinor, interca reprehenfionem incurreret, in quamillc olim bbb 3 Rhetor

Rhetor Albutius;quircprelienfus eft,quod qiia-çunquedcre dicere ucllet, diceret quæcunque poftetjinagis qiiàm ea quæ deberet.Illud tarnen hicprætermittendum non eft, legem Papiain de quibnfdam caducis, quæpro non fcriptis babe-bantur, Sc à principio non confiftebant, ærario liindicandis, perJatam poft Catonis tempora, Catoniana régula adiuuari potuiflc, nifi filexPa piajUtdixi, ipfamregulam Catonianam aliquo modo perturbaffct. Veluti fi alicui cæJibi uel or-î^oltgatum effet; per legem Papiam capereis no poteratj autfolidum certè non capicbat. Quid fi poft teftamentum uxorem duxiff'et.uelliberos fuftuliflet? Credo equidem,oppofuiffet Fifcus rcgulam Catoniana, ut lege Papia uteretur.Sed dehaçlegÇjqnælatifsimèprpfcdbpatuitjfuolo co late dicam. Cætcrùm pro coronide lubenter nuncadijciam,amp;rcgulæCatonianæ ucluti jip-pendara regulam alteram,quæ in oppofitogenç reuerfatur. Libro quinquagefimoPandelt;fIarum inter régulas Iuris antiqui extat hoc caput ex Pauli fexto lib. Quæftionum defcriptum:Non eft nouum, ut qupe femel u til iter coftituta funt, durentjlicet ille cafus extiterit, à quo initium ca pcrenon potuerunt.c3p. 85.De reg.iur. Quidi-gitur?Anad legatauelhærcditates (de ijsenim nunc quæritur) ea régulapertinebitîCertè non omninoid dicipoffe uidetur.Non enim eflenc ^lioqui,quæ apud luftinianum proprieelTe di-cuntur caduca.uelin caufa caduci. Et Martianus çap.j.Dehis quæ profcrip. hab. non fojumpro non fcripto elle, nec tarnen ad fifeum partinere ait, fi in metaljudamjiato quid extra caufam ali-

AD R E G V L A M CAT. 39» mentorû relidum fueric: fed amp;nbsp;fi poft teftamcn-tum faftum hæres iiellegatarius in metalliim da tus fit:item fi feruo alieno quid legatum fucrit, amp;poftcaà teftatore redemptus fit: legatum ex-tingui fcripfit,amp; hanc rationem addit: Quæin earn caufam peruenerunt, à qua incipere non po terant,pro non fcriptis habentur. Scio periculo-fasclfe hasdefinitiones.Sed alteram taméillam» quæ cotraria uidetur.Pauli regu :am ad quædam quoquelegata pertinere pofte exiftimo. Nam Sc fi Paulus ipfc quodâ loco ab ea facile ipfe recef-ferit in eins generis quæftione, tarnen luam re-gulam fortalfe tueri magis amp;retineredebuit : ßc ego in illafpeciepatrociniumeiusregulæaduer ' fus ipfum Paulum fufcipere nS dubitarem.Multis fortafte quod dico infolés elfe uidebitur. Sed uideant tarnen atque audiant,quo tandem id iure dicam.Paulus libro decimo Qiiçftionum,cap. Si.Deleg 3-IcripGt in hæc uerba;Debitordecem legauitcreditor!,quæ ei poftannum lub pigno-tedebebatmon,ut quidam putant,medij tempo ris tantum commodum exteftamento debetur: Sed totadecem peti poftunt.nec tollitur petitio, fi interim annus fuperuenit. nam lufhcit,quod Utiliterdies cefsit. Quod li uiuo teftatore annus fuperueniat,diccndum erit, inutile effici legatu: quanquam conftiterit ab.initio.

Quod priori loco Paulus affirmât, fine contro uerfia eftrecipiendum. Sed quod diuerfum efts ait,fi uiuo teftatore annus fupcrueniat : rccipere non poffum.neq; talem profeftb diftindionem admittcre uidetur fuperior ilia, qua ex co antea ptopoluijtcgula.Neque tarnen aufini,necuclim bbb 4 fine

fine iufto aurore magno que patrono acuindice repugnare Paulo, Atqui Papinianum, cui certc q Paulo fubfcribere malim,auói:oiénunc meum laudarepoffum.Is libro oftauo refpoforunijcap. y.Ad Jeg.Falcid.cum agerct delegate ciuitati re liftojquodalioquicxcaufa pollicitationis præ-ftarinecefleerat.'Si (inquit) dies autcoditio le-gatumfecerit,non utilitatis £eftimatio,led totu petetur,quod datu elb nec fi uiuo teftatore dies iieneritjaut conditio fueritimpleta,fietirritum, quod femel copetit.Qiii in Pandeftis non folum nullas (utuocant}antinomias efie cotendunt, fed necueterum,quæ inter lurifconfultos olim fueruntjdißcnlionum reliquias ullas fupeielTe: ualdehicfeferorquentjUtPaulum abs Papinrä»— no non dilfentire nobis perfuadeantrneqj folum pugnantia conciliari, fed amp;nbsp;aientia amp;negantia (quo nihil ftultius abfurdiusq; dici poreft ) con ucnirc polTe. Veriim bene habet, luftiniannm i-pfumjCuius auftoritatem deftigere non polTunt, pcrfpicuèoftendere,non folum quam amp;nbsp;opinio ne fua fallatur, amp;: fruftralaboret, fed etiä ( quod amp;ipfifortaire architefti Pandeftarum non fatis prius animaduerterant ) Paulum abs Papiniano in hac quidem quæftione dilfenfifl'e, fed dilfenti renondebuiffe:amp;illius opinione repudiadam, huius uero fententiam eile recipiendam. Nam li bro fecundo luftitutionumj tit.20.cf1 docuifletj li debitor creditori fuo pure legauerit, qu od ei in diem uel fub conditione debebat,utile elfe lega-tum propter repræfentationem, fubiecit : Quod li uiuo teftatore dies uenerit,ucl conditio extite fit,Papinianus fcriplit,utile elTc nihiiominus Ic-

AD REGVLAM CAT. gatum:quia femel confticit. quod amp;nbsp;tierum eil. Non enim placuitfententia exiftimantium, ex-tindum efle legatum:quiain eam caufam perue neritjàquaincipere non poteft. Huius ego loei lubenter memini, ut ipfius luftiniani tanquam teftimonio amp;nbsp;confefsione non folum oftendam, Paulum inhacquæftioneabs Papiniano præce-ptorefuo, urfæpe alias fccic, temerèdifienfiire: led amp;nbsp;cum huius diflenfionis exprclTa in Pandc-ftisueftigia fint, quid magisfequendum fitad-moncam:amp; interea pcruicaciam corum conuin-camatquc refellam, qui in libris Digeftorû nullum huius generis exemplum pugnantium opi nionum elfe contendunt : amp;nbsp;potiulquam uel a-gnofcantuel confiteantur ingenue,quod res tarnen ipfa palàm etiâpre fe fert,quiduis côfingen dum elfe impotenter clamant.Qiiorû hominum intempéries qualiain hifccftudijs monftra pariât,non eftignotum.

lamigitur non folum regulam Catonianam tcnemus,deijs quæ,fi tempore teftamenti non ualeât,poftea non conualefcant;fed Si: alteram il lam ex contrario ueluti pofitam, de ijs quæ fi tc-ftainenti tépore utilia erant,poftea nô fiantinuti lia.VerùmpriufquamCatonem miflum faciam, non entalienum,fi huius generis unum præte-rea Pauli locum notem, in quo luftinianus Paulum tuetur,amp; nobis,ne rec!amemus,propè filen tium indicit.Magna olim quæftio fuit,an fi quis paganusteftamentum inutiliterfecilTet, amp;po-ftea militate cœpiflet,iure faite amp;priuilegio mili tari teftamentum taie côfirmaretur. Facilis fuif-fctrclponfiojfi in haclpeciclocus fuilTet regulæ

FR' B A L D VI N I Catoni3**,5cdcanonutunturin hac quæftîmie Prudentes Romani. Quid igituriiel fequuntur, ucl ftatuunr? Primiim Julianus cap.20.De tcfta. mil.ita relpondit: Ciim aliquis faiSo teflamento jnilitarc cœperic,id quoque tcftamentu,quod anrequâmilitârecœpcritjfecerat,aliquo calu in-tclligiturmiJitiæ tempore faftummeluti fi tabu Iasinciderit,amp;.legerittertamétum,ac rurfusfuo iigno fignauerit.AmpIiuSjfi amp;aliquidinterleue rit,pcrduxerit,adiecerit,emendauerir. Quod fi nihil horumincideritjteftamentum eius ad pri-uilegia militum nonpertinebit. Hæclulianus. Atqui Diuo Pio non omnino uidetur uel id pla-cuiire,uelfccinefatis. Vlpianus enim ciifcripfif-fet cap.p.Detefta.mil.refcriptumabeo efiejUtfi paganus teftamétum fecit, mox militate cœpit: iure militari hoc tcftamentum incipiat ualere, fi hocmaluit miles:alio loco narratjcap.t^.^.a. De tefta.mil.eundem refcripfiflc,teftamentumante militiam falt;ftum,fiin militia decelTerit teftator, iure militari ualere, fi militis uoluntas contraria no fit.Ergo quod ante dixerat, si hoc malvit milks:nunc ueluti tempérât, amp;molliuselFert, Si CONTRARIA NON SIT VOLVNTAS MILITIS. Quafi hoc maluifle uideatur,fi non appareat no-luiire:amp;non nolle,uellc fit. Etuero fortaflePii refcriptum eo pertinebat, ut durius luliani rc-Iponfuminfringerctj amp;nbsp;benigniori interpreta-tione tcftamentum in re dubia fuftineret.Valere poireamp;confirmari.quodalioqui non ualuifset, fi tempore reftamenti rnortuus teftator fuifset, uterquefatctur,negleâ;ofummoiurercgulæ Ca. tonianæ.Scdiulianus nou am ciufdem nbsp;perma

ncntis uoluntatis ad teftamentum confirman-dunijiiec obfcuram conicduram requirit. Pius uero fatis else fignificat, fi mutatæaut contraria? uoluntatis nullum indicium fit.Si luliani fenté-tiapofteriori rcfciiptoPi; Imp. (uixit enim hie Pius poft luliantim ) itajUt dixi, caftigatam efse ingenueconfiteremur,potiufquamineptu con-fiftæ conciliationis fucum inaniter illinamus: cùm Itiliano iniuriam faccremtis nullam, tit nero non fuifse ociofum Pij rcfcriptum oftendere-muSjamp; intcrea fatiorabilem teftamentorum cau fam tueremur.Sed quid tû Paulo faciemus ,qui multis poft Piumannis quæftionemnon dilsi-milêtraftans,ad luliani magis refpofum, quam Pi;refcriptpmrecurrit? nacap.S.De iurc çodic-cupi teftamentum ante militiapi faftum cfsçt,5c deinde codicilli militiæ tempore : ne codicillos quidem ad teftamentum referri debcre ait,fed te ftamentumprius faöumiure militari tum uale-re,fi militiæ tempore fignauit uel qtijedam adie-cit teftator. Imo uero quid luftiniano deniq-, ipfi refpondebimus,qui aperte luliani fententiam fc quitur,refcriptum Diui Pi; præterit? $.fed amp;fi quis.Inftit.Demil.tefta. Hi certe iudicafie uidc tur,DiuumPium nihil aliud quam quodrefpon der^tlulianusjuoluilse. Veriimfiuerequiramus exprefsam aliquam fignificatiojiem uoluntatis militaris teftamentum cofirmantis,fine fatis ef-fe putemus,nulla mutatæ uoluntatis prioris ÇÔ-ieäuram efse,ut teftamentum,quod cum fieret, iure communi non ualcbat,poftea priuilegio mi jitari conualefcat : Catonianæ tamçn rcgulæ locum hic non efse intelligimus. NanHioc tefta

3^6 FR. B AL D VINT mctum,qiiod fi ftatim mortuus fuifset tcftator, eratinutile,inutilefcmpernon cfse, quandocun que po flea is decefserit,perfpicuc apparet.

Infînitæ propè quæftioncslunt,quæad regu lam Catonis referri pofsunt.Sedin quihus ilJa lo cum habeatjin quibus non habeat,diligéter con lïderandum eft.Lubricus enim locus ell : ut efsc dicituromnis régula amp;nbsp;defini tiopericiilola. Catonis tarnen uerain fuogencrefentétiafuit, quç regulæ nomen mérita ell, amp;nbsp;legis loco habenda efluion quod fît Catonis, fed quia fit ex eo iure quod iamprius erat. Cæterùm fi opinio tantum quædampriuata fuifset,indubium fortafsere-uocari magis pofsetNeque certe pofsem, nequc debeo, Catonis autori täte deterreri, quo minus ueruminquiram ftudiofè. Vix quicquaexlure Ciuili magis inoreomniu eft, quam nobilis ilia Catonis dillinótio, ex eins libro quintodeci-mo delcripta,cap.4,.De uerb.oblig. Si de eo cau-tum fit,quod diuifione recipiat, tue cum hçredé qui contra fccit,pro portionefuafolum pœnam cómittercrfi ueró faólum indiuiduü fit,uno contra faciente,ab omnibus hçredibus pœnam com mitti pro portione hærcditaria.Quæri tarnen po teft,amp;magnaprofeólb,cur dubitetur, caufa eil, fit'ne hæc diftinftio ucra: quam quidem tantum abeftut régula Iuris efse profited aufim, utuc-rear, neabs communib.regulis Iuris difsentiat. Nam amp;fi principalis llipulatio fit fafti diuidui, tarne pœnalé llipul3tioné,quç fubijcitur,in foli-dum comitti, nifi fi in folidu parcatur coditioni: amp;nbsp;códitioné uni alicui aferiptä non diuidi,ac ne inter eius quidem hjredesfcindi^f^pe traditum

AD REGVLAM CAT. 397 en:.cap.5.$ ult.cap.S^.ÿ.pen.De uerb.obl.cap.25. ÿ.idem iuris.Fam.ercifc.cap.i^.ÿ.cumita.Dereb. dub.Ncq; tame quid ad defcndendu Catoné no inepte dicipofsitjignoro. Scd ilJud uiderimus, ubi ad earn difputatione uentum erit. Illud nuc folum dico.laborarepofse Catonemin tuéda ilia fuadiftinftione:fed in fua régula triumphare. Addaexrcliquijs Catonianç lurifprudentiç,tertium quiddäjn quo Catonis culpa nulla eft,fed noRrorum interpietii magnaJuftinianus de ado ptionib.ait: Apud Catonem bene fcriptumreferc antiquitas, feruos, fi à domino adoptatifint, ex liocipfo pofscliberari. NoRri interpretantur,liberos fierijhoc eRjfiliosfa.At quis credatjiberan di uerbo ita ufum cffe Catoné? Et ueró luRinia-nus ipfe non obfcure fignificatjad lus fill; confe-quendum talem adoptionem no fufficere. Quid igitur? Ad libertärem tame obtinédâ fufficere,re ftcfenfitCato'.cumueteres alioqui dubitarent, an à domino feruusperPrçtorédariin adoptionem pofset,ut teRis Aulus Gellius eR. Scd non unifaAaCatoniiniuria eRab incptis interpreti bus lurismeq; tame aut iniuriarum propterea a-gerenuncinRitui,aut Catoné totû explicâdum tuendûqj fufcepi.De una tantû eius régula, quæ amp;antiquifsima,amp; ucterum regularum prima Sc ueluti princeps mihi efle uifa eR, breuitcr dicere propofitûfuit.Cuius generis multas utinaregu lashaberemus,quasn5 minus quam aut xii Ta bulas aut Ediâû perpetuû colcremus. Arté aliam iuris minus iâdefideraremus.Multi queruturlus Ciuile effeinfinitû.Finitum elfe dcbere fatemur« Vt ueró elfe pofsitj regulis amp;nbsp;definitionibus, quod

Cicero de Oratore Jib.a.grauiteradmoner,pcf pctui luris amp;nbsp;uniuerfi generis quçftionéjoô lio-minum nominated r3tionédicendi,amp;argumé-torum (-onces defiderare:amp;reprc]iendit,quod in Caconis amp;(, Bruti libris nominatim referatur, quidalictii deiureuiroauc mulieri refpóderint: Credo (iiiquit)utputaremusin liominibus,no in rejcofultationis aut dubitacionis caufaiTi ali-quamfuiile.’ut qui'ihomines eflenrinntimcrabi leSjdebiiitati à lure cognofeendo, uolûtaté dil'cé di cum fpcperdifeédi abijceremus.Sedhæc Craf fus aliquado nobis expedier,amp; exponet defcri-pt.ageneratim:e!J: enimnobis pollicitus,fc Ris Ciuile,qiiod nuedifFufum amp;difsipatueft, incer ta genera coafturum, amp;nbsp;ad arté facile redafturu. JHæc il! e. Illud uero quod CrafTus fufcepic, Cato ineJaoafl'e prius uidetur,cum régulas Iuris côpo-nerccœpitiutamp;regularûlibros qiiindecim feri-pfitNeratiusPrifeus, qui primùm dixit, In omni parte errorem in lure, non eodemloco quo fa diignorantia,haberi debere, cum lus finitum amp;nbsp;pofsit elfe amp;nbsp;debeat.cap.a.De iu.Si fad.ign. Scio equidem,quodhicctiamNeratius cap.tj.Deim pc.inresdot.dixitjdeimpendijsex dote deduce disjdici porte de multisalijs quæftionibus, nem pe,nonfaciJeinuniuerfum definiri polTe. Scio Scæuol3m,q'ui tame amp;ipfcrcgularûJibros quatuor rcnpfit,refpondirte,deaccefsionibus polTef lîonum nihil in perpetuu,neque generaliter défi nire fe poflTe, quia confiftan tin folaçquitate.cap. i4..Dediuer.temp.præfcrip.Deniq;fciofæpe rc' ^ondendum elTe^quod aliquando relpôdit Al-phenus.

AD REG VL AM CAT. 39? phenuSjIusin caufapofitum cfse.cap.çî.Adlcg. Aquil.Nequeueróprofiteor,fingula quae inlu-diciuucnire pofsuntjregulis includi pofse. Scd fumma rerum capita cur no pofsint, non uidco, cum de ijs leges perferri etiam pofsint.Deinde amp;nbsp;illudfempcrretineo,diligenter uidendum else, quando litregulælocus.Interdum enimab ears cedendum efse fateor:amp;quod Paulus cap.p.Dc lur.amp;faâiigno.pofteaquam regulam else dixif fetjuris quidem ignorantiam cuique nocere,fa-äi uero non nocere:fubiccit, Videamus igitur in quib.fpecieb.locu habere pofsit;lçpe nobis,cum uel in 1'chola uel in loro régulas Iuris traftamus, dicendum efsefentio. Cu illaaliquando régula Paulo obijcerctur,Extingui obligationé,fiineû cafum incideritjà quo incipere no poteft: Paulo fatis efseuifumeft, fimpliciter refpondere,nóin omnib. hoc uerum efse; cap.i4,o.De uerb. oblig. Quærefponfio profeéló nosmonet,ne mordicus unam perpetub aliquam regulamurgeamus, ne'uc prçfradè illi nimium addifti efse uelimus. Deniquefempermeminifse oportet, quodiam antea dixi,fed dicendum hie fæpius eft, non temerc Vlpianumadmonuiflcjomné iniurede-finitionem elTe periculofam, amp;nbsp;frequéter fubuer ti polTe.Quod quidem ft uere dicitur de ueterib. illistam alioqui prudenter compofitis regulis: quid tandem denouis quibufdam, quæ uulgo infeholis temerè confinguntur,nuncdicemus? Magniingenij amp;nbsp;artisin docendoefle creditur, exnngulis Pandeftarum thematibus atqjadeb hypothefibus,regulam aliquam generalem eli-eere. Ego uerb ualde ucrcor,ne hæc interpretum audacia

audaciapotius quàmars ingcniolalurifpmden-tiampropetotam corruperir,amp;rcgularumloco, mill tor um error um nebulas olîuderit. Gerte facile,ut opinotjomnes mihi concèdent, amp;nbsp;infirs mam,amp;lubricam,amp;pericu!olam, amp;deniqueui tiofamciretratiocinationem, quæab una ipecie ad genus uniuerfumducitur. Veriim etd Diale-dici taceant-tamenres ipfa clamat, quàm multa falfo luris.Ciuilislibris afperla fint, quæexilJo Comentariorum moreredundarunt. Quod ma-gisinteh'iget, quiprefsius confiderabir, amp;nbsp;diligenter excutiet argumenta ilia quæ uocantuc Summaria: uel quæ gloriofius ctiam nunc ap-pellantur Axiomata. Ac fi quidé breuis fiæc mea admonitio efficiat,utdeincepsinilla inquiranç

' y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b fi;’'- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rn