DESquot; ERASMI

ROTERODAMI RESPONSIO AD epiftolam paræneticam clariffimi doóli’flïmi^ ui ri ALBERTI PII Carporum principis*

EIVSDEM NOTATIVNCVLAE AB datn extemporales ad Nænias Bedaicas»

Nihil horum non nouum ell.

B A SI LE AB AN» M» XXIX» MENSB MARTI O»

CLARIS'S» D» ALBERTO 'PlO PRINCIPI CARPENSI S» P,

vvM ingcnfjcandordcceatilluflri gc/ ncre ^pgnatos.Si eximia félicitas ncfciat inuiderecui^jtutn autcm ab ijs» qui te domeftica confuetudine pcnitus cogni __ tum habcnt,prædicctur infignis quæ/ dam naturætuæ benignitas, qua complcóti foies ctiâ parum dignos tuo fauore: demiror, quis genius infti/ getanimum tuumin Erafmum.Quæfo^uc æquo ani/ tno feras libertatem noftram.Fieri potefl: ut error fit in nomine,neqj me fugit.quàm non fit tutum rumoribus huiufmodi credere.Quare te rogo.ut fi quid eft huiuf» modi exiftimes hæc non tibi fcribi.Cópluresqui iftinc hucueniunueonfèntientibus uocibus narrant,Romæ quedamefiTe principcm Cai penfem, doeftu, magnæGÇ apud purpuratos patres autoritatis.qui pafTirn ac pa/ lam deprædiceuErafmum nee efle philofophum.nec theologu.necuIliusfolidædocftrinæJdcmad me per/ fcribitur epiftolis multoru æque confcntientibus.Atcç' haeftenus nihil commoueor.fi quis ca de me prædicer, quæ ipfe tum diiftis.tum fciiptis ingenue profîtcor,nul lismagis indignans.quàm his,qui me falfis.ôi inutdio/* fislaudibus oneranc,iSi me uenditarempro magno

ax theo

D« ERASMI EPISTOLA

theologo, aut philofopho, merito mihi detrahat ali? quis Iconis exuuium.Nuc cum nihil magni de me pol/ licens,præfl;em id quod poiTum.nulIi mepræferens,ne/ que cuiufquàm offïciens gloriæ.miror fi quifquam be ne natus.ôC infigni dodrina præditus,breuiter,adco fe/ lix,uc contemnere pofiîtciciusî^odifireuulgares iftos dodn'næ fimios, dignetur obtredhare Erafmo,qui tui fimiles fenîp^r uenerari cofueuit amp;nbsp;adorare:qui ncc in/ uidere nouit æqualibus,qui inferiores gaudec quâtum poteft euehere.In argumentis quæ mihi fufeepi, arbiz trormcnonomninoinfeliciter ucriàtum eflè.præfcrz tim fi cogites me barbarum ca feripfiffe barban's. Ni/ hi! adhuc tradlaui,quod theologum requireret multa philofophiainfirud:um,præter^ liberum arbitrium, quod à multis impofitum,ægrefurceptum,quàm poz tuhfimpliciflimc tradtaui,nec tarnen impie, ni faUor,fî parumeruditc.Proinde,quisorofru(ftus,fî uir tantus perfuaferis Erafmum cfle rudem hcroicarum difcipliz narumCSunt huius claflîs ^plurimûqui tarnen fe iaz dant dodores.His magis conueniebat detrahere perz fonam,qui pafiïm in feholis docent adolefcentes nihil fcircjôf perfuadét nihil ncfcire.Iam facile fero,fi quife^ pro fuo arbitratu deingenio literisep meis,aut cloquez tia iudicct,Magis me comouent illæ uoccs,qu3S audio fubinderepeti ab eodem principe in conuiuijs Cardiz

nalium

AD I L1/ V S T» CARPORVM C O M I TE M n'ahÏÏm.in condliabulis erudi'torum.quicqui'd eO; huius tumultus,cx Erafrao natum cffc.Hocquum Gt uaniflî mum,quid did poterathoAili'usab co cuius utrumqi parentem ueneno fuftuliflemCQuum prodirc cœpiô fee Lutheranæ tragœdiæ proœmium,ei^ ferè totus orbis applauderct, ego primus omnium dehortatus fum amicos,ne fc illi negocio admifeerent, cuius exitu augurarcr fore cruentum. Et quoniam quidam iadaz bantmecum Luthero fentire, uidelicet quo plurcs ad fuam alliccrent fadionem, ego libellis editis profef/ fus fum mihi nihil cfTe rei cum Luthero, nec unquam forejpfum Lutherum adraonutrem euangelicam ira tradlaretjne quid ambitioni, ne quid odio datum ui/ deretur.caueretc^ ne res in feditioncm exiret» Frobe/ nium minis etiamcohcrcui,nc quid excuderet Luthe/ ranum. Abftinuitille,non abfquefuo luculento da/ mno.meo potius obtemperans animo, quàm fuo com modo feruicns. Quotquot apud Germanos.Si Elue/ tios amant bonas litteras, initio erant Luthero addi/ dliffimi.Hos omnes ex iuratis amicis mihi feci holles accrrimos.pauds exceptis.Quumq; hinc theologi qui/ dam odio nonarum litterarum nullum non mouerêt lapidem,quo me in faólioncm(ut ipG putabant)iam/ iam damnandam protruderent,hinc Lutheran! blan/ didjs,technis,deniq? minisamp;conuicijsidcm hoc age/

a J rent

'D.‘ ERA SMI EPISTOLA '

TcntJiVct conGh'o diuerfo quam theologi.tamcn hacflfc nus di'gi'tum latum dimouen non potui, ut ab ecdçz fiæ Romans fociecate difcedercm.hunc animum non ,omninocontemncrcs,fino(Tes tot rcgionum noftra/ tium animos, fi Phncipum confilia, G fcircs quos tu/ muituscxcitarcpotuiflem, fime duccm huius ncgoz ci] uoluiflem profitcrnfcd ego malui me nudum amp;nbsp;in/ ermcm utriufque partis iaculis cxponerc,quàm ullum porrigeredigitum fadlioni quam non agnofeit eccle/ fia Romana.Sed occafionem Lutherus haufit è Iibris meisn'd fortiter negat ipfe Lutherus,qui eadem de me prædicat Si fcribit quæ Princeps ille Carpenfis, uideli/ cet nihil me feire theologiæ,quôd nufquara cum illius dogmatibusconfentiam: fed fingamus aliquid hau/ ftum è lucubrationibus meis,qui magisiftud impute/ turmihiquam Paulo aut Auguftino,unde fua fere confirmât dogmataCCerte cum ilia mea fchberem ni/ hil minus fufpicabar, quam huiufccmodi tumukum exoriturum » Sunt qui dicant,curnon ftatim nafeentt malo occurriftiç' Quia cum mukis fufpicabar.Luthe/ rum elTc bonum uirum, corrigendis dcpfauatilTimis hominummoribusdiuinitusminum,quanquam iam turn mihi difplicebant qusdam.de quibus ilium adz monui.Porroquum munduseflet plenus academijs, uidererhque fabulam efle mire plaufibilem,non uul/

go

AD ILLV.ST,CARPOR‘V-M GOMITEM. go tantumjedctiam Principibus.cpifcopis, ac nonnul lis ctiam Cardinallbus, quæ fuilïet temericas,me priz uatum homuncionem publico orbisfauori oppedere. Quód fi me pateris libere proloqui, qui fuerit huius mali primus fons,dicam promea quidem fententia, ' Sacerdotum quorundam palam impia uita,Theolo/ gorum quorundam fupcrcilium, Monachorum quo/ rundam non amplius ferenda tyrannis.huic tempcfta ti locum fccit. Hoe uelim ira diólum in malos,ut bono rum exiftimationem nihilo faciat detcriorem, 8i ira diótumingencre.utordini nulli fît irrogata contume/ • lia.Principio erat bellum cum linguis ac latinis litteris, his ego haólenus faui.ut admiffæ ornarét iuuarcnté^ recepta ftudia, non ut ueteres profeHores de ponte, quod aiunt defjcerent,ôi fcruirent gloriæ Chrilti, non ut ueterem paganifmum nobis reuocarent.Hicquum ancipiti Marte decertarctur, res per monaehos detra/ óla eft ad negocium fidei',Hic illis placebat prætcxtus. Non dubito quin audita tibi fît Reuchlinica tragee/ dia.Hinc ccepitinillos incrudefceie dodlorum odiu. Moxferuenteadhucbello inter myftas amp;nbsp;ofores mu/ farum,exortus eft Lutherus. Illico conati funt illi litte/ rarum politiorum cultores Lutherano negocio inuob uere, quo fîmul amp;nbsp;illos perderent» Itagradibus qui/ bufdam res alterius partis femper in peius uergentis .

perui/.

ö; ER ASM ï EP IST. ’ pcrm*caci'a,tum altcnus quorundam odqs intcmpe/ ftïuïs clamoribus hucusq; progrefla cft tragcedi'a. Ha/ bes rem,ut eft,abfque fuco defcn’ptam. Nunc fi ucrurti èft,quod ad me deÏacum eft.quæfo.ut iftam perfuafio nem abqcias,6i ifti'ufmodi üoces mi'hi pcriculofas connneas:(în uanum eft,ignofce,quod huiufmo di nænqs obtuderim celfitudincm tuam, i cui precor omnia læta fchciac^.

Datum Bafileæ fèxto Idus Odlobris .Anno, M. D. xxv^

Erafraus Rot,extempore manu propria.

Vifum eft banc epiftolam addere quoniam crat deprauate excufa.

I

AD EXHORTA'

TIoNEH CLARISSIHI DOCTiSSb iniçp comitis Alberti Pq Carporu priticipis, ■Des. Erafaii Rocerodami refponiio *

313’ TIN A H fortuna mihi Ab J bcrtcpnno'pum erudicißime, plaufîbiliusaliquod adtefcri bcndidediflet argumentum, quot;“i quancp hic ipfc cafus,amp; fi pa/ |! rum felix,non prorfus tarnen infclicitcreefiïuqui pro epifto I Ia,necadmodûlonga,amp; tam inelaborata rudié^dufiû uolumen fummo Audio pa/

rieç ingenio pcrpolitum reddidit.Cæteruman Si illud tnihi gratulari debeam nefcio,quôd pro litteris priua/ tim ad unum feriptisjibereft redditus,qui populo, no unimihi,fcriptusuidetur.Id hac faôtum occafione cre/ diderim.quod quum iam pridem haberes argumenta paratû aduerfus Lutberi fe(flam,mca prouocatus epi ftola,coniunxerisquorundamde me querimonias.cu Lutheranorum dogmatû confutatione,duos ut aiunr, parietesdecademfidelia. Neccnim libethoc de uiro tam claro.tam dodo.tam humano.deniqj de Alberto

Pio furpicari,quôd cadem arte me negocio mifeuerit ■ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b Luthera

t D» ERASMI ROTERODAMI’

Lutheratio,qüa pfeudotheologi quidam folendn cóti' cionibus Si colloqufjs mcum nomé cum illius nomine cóiungere,nimirü ad eum modum abutentcs imperiti popelli (împlicitategt;lftorûuidelicetartibus res ad bac ufcp tempeftatêprogreffaeftjquæ utinam nanus fîm augur,breui ad pluresdimanabit,nimelioribus coniï/ lijs fuerit occurfum.Quan^ auté pro ingenrj tui dextc ritate multa congeris atq^ infulcis,ut uidearis ad hoe fa dendum neceffitate addult;ftus,tamen,quod ipfa loqui tur res,epiftolæ meæ tribus propemodum uerbis re/ fponderi poterat.quæ nihil aliud abs te exigebat,^ ut poneresiftamdemeperfuafi'onem,uoce^? ut uanas ita mihi parum honorificas contineres,fi quidem ru/ mor ucrus hue aduolaflec.Sin minus,putareseas litte/ ras ad te fcriptas non efle. Alius illud fortalfis expoftu Jaret,quód epiftolam illa negligêter uni feriptam,euuU garis orbi,eàs£^ uoees.quas ut pofthac eontineres roA gabam.non modo non continuifti,ucrum ctiam muk to atroeius per typographos euulgafti,iïmul Si infeitia barbariemt^ meam traducens,ÓJ innoeentiam in eapi/ tale erimen uocans.Nam de tota cenfura,quam de in/ geniojiudieio.doólrina faeundiaq? mea palam ferre di cebaris, apologiam omnem tibi remifi» Saltern illud erat curandum.ut epiftola fie exeuderetur, quemadmo dum ad te erat mifla Jllic enim lego penitus pro peni/ • tius,noftrarum pro noftratiü,nofceres pro aoffes,iteai

~ inno/

'AD al’bertvm pivm responsiö j (tl nobi's reuocarent,pro nobi’s rcuocarent,indignatus proindignans:rurfushic cœpir, pro hinc cœpinMox ncgoci'o fe inuoluerc,pro negocio i'nuolucre,quod du/ dio cuiufpiatn dcprauatum uideri qucac.iïquidê pro/ nomen additum prorfus inuerdt fentcndam r uerum hæc fdo typographis fmputanda podus quam dbi': quemadmodum Si iUud,quód quum uni'uerfa capita fedlæ Luthcranæ rcfellas.totus liber in paginarû fron/ tifpicrjs habet, ad Erafrai epiftolam refponfio ,quaß quicquid illic agitur,ad mepertineret. Nam quod Bay dius nofter præfîxit præfatiunculam, fuo iure fuoque more fecit,ôî ad te ni fallor, nihil attinet, quan^ func in ea quocp uoces.quæ uix refpondêt meo erga ipfum candori.in quibuseftillud.quod mefcribit japud pa/ tres purpuratos maleaudifletNunquam enim accept quenquam Cardinalium de me parum amice loquu? tum.Certe multorum epiftolashabeo.honorificentißi mcfcriptas, necidunquam queftus fum.Tum quod laudcs,quas tuus candor præteromne meritum meu, in meuoluitefFundere,(icinterpretatur,quafi tua hu/ manitas ueram obiurgationem, hoc paólo uoluerit midgare» Et omnino uerum eft, quöd Paulus Pe t tro reftitit in faciem, quemadmodum ille feribit, fed nufquam Paulus Petro calumniam impegit in fa / ciem: quanquam Græci locum hune aliquanto plau/ Gbilius» ac mea fetiunda reötius interpretantur,

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b X quam

4, D; ER A SMI ROTEROD AMÏ quàm diuus Auguftinus,qui tribuit pcmcrfum ftudill inducendi genres in feruitutem legis» Deinde pronun^ ciat etiam.quöd probe me uoces ad palinodiam.Ve/ rum negabishorura quicquam ad te pertincre.nec mi/ hi conGlium eft ob hafce Næniashumaniffimo prinoi pt uHum facedere negodum, ac uereor, ne tibi iuftior expoftulandi caufa uideacur,quôd quum ante annum ni fallor,librum tuum ad me miCeriSinullatamen cum refponfiÔe dignatus fim/Cæterum id temporis iter in, luliam nullis bine litteris erat peruium,ac non multo pofteaquam tuum librum accepÜTcm.Romæ ruentis. fragor omniiî certe piorum animos hic^attonicos red/ didit,De te rumor ferebatur incertus.alq narrabant cu Clemente vn.periclitaritrurfus alt)dicebant quod tern peftiua fuga confuluifles amp;nbsp;rebus Ô2 incolumitati tuæ. Vbi tarnen locorum ageres.ne odor quidem ullus ad nos pcruenit.Itaqß quum alqsiniquislaboribus fupra modumoneratus enem»uifum eft idoperæin aliud prorogate tempus, quoad certo dididflem.quiteloz eus haberenid quod ante triduum deniq^ cognoui,ui delicet amici cuiufdam litteris.qui fimul codicem mißt typis excufum.Id fadlum eft ^.Id.Febr. quum ad mer catùm Franefordienfem profedionem adornent typo graphi odtauo Cal.Martias.Ad refpondendum itacß fupererant dies decern, eram fic occupatus. ut uix, alias æque.Sub id tempus mire tumultuatut ofticina.

typo.

AD ALBERTVM PIVM RESPONS IO $ typograph{ca,qu£B fex prælis um’co mc foggcrcnte ma teriâ defudat.Angebar anceps animi,proptcrea quód uerebar.ne fi deduliffem refpondedi ofFicium,uidercr id uel offcnfione quadam animi, nel contemptu tui fa ctrc.RurfusdecerrebatuoIumcn pluscp iuftum,ac tem pus adco anguftum.ut uix attente relegcndis tuis fuf fcólurum uideretur. Verum animauitme iQatua fin gularis humanitas,uc uel ex têpore tuis littcris refponz dcrem.ièd carptim ÔC ad ea dunraxat,quæ me propius attingcrent.Tu protuafolita facilitate boni confulcs. Principio occupationum excufationem qua uteris, fie arbitrer mihi tecum eflecómunem.ut opiner te maiori busacfplendidioribusquidcm occupari negocqs.me tarnen denfioribusac moleftioribus.Nam aduerfæ ua lecudinis excufationcm.iummoperedoleo tibi mccum cfle cômunem.Erat enim iftud Alberte ingeniû, quod fpretis omnibus obled:amentis,adquæ foTet imaginü claritas,8i opum facultas inuitare,fummani.cloquenz tiamxum omnibus abfolutanumeriseruditionecon iunxit.dignum perpétua ualetudinis profperitate. Et baud fcio.an hoc ipfum incomodum de quo quereris, nonnulla ex parte debeas tuæ Mineruæ. Mihi cerre ftudiorum laboribus fie obruto,ut nec ægrotare licear, ncc mori.necuti medicorum opera:rurfum ualetudiz nisadeoafflidæ.utfubindcfitcum morte ludâdum, uix tantum ocncontingit aliquot menfibus.ut auidifTi b }, mo

D* E R A S'M I -Rb T E R O D Ä MÎ mo licet.uacarettuum librum euoluere.Et iam nunc pcrcurnuerius^perlegi.Prtmum hocmihi crcdasuc Itm urr eximie.nó pefTimæ fidei homini, nihtl enim da bitcm iufiurandum quamlibet fanótum i’nterponere,ff tu poftules.A probationibus cnim abftineo,ne dum uerbofius doccreconor mihi nullu efle ociu, hoe ipfo dcdarem.mc ocio abundare.Iam nó expédias opinor, uc pat pan' referam,amp; uolumen penfem uolumine» ■Quöd (Î maxime fuppeteret ocium, talia funt plerac^ quæcongeris.utautadmenihil pertineant.aut Gram habeant, ac proinde fterilem quenmoniam, aut eius dcniq; generis fint,ut nee agnofcere poflïm, nifi meo CLim dedecore.nec refellere fine multorum ofFcnfionc, amp;quodgrauiuseft,finecaufæcui paviter fauemus,di/ fcrimine.Siceinhifcetéporibusexulcerata funt omia, utquocunq; te uertas,fentias,te incedere per ignes fup pofitoscineri dolofo, quiequid attingas, uomicam X hulcus reperias.ói fub omni lapide dormiente fcorpiu» Nonnullauero funtinfperfatuo uoluminûquæ ficut Romæ pridem à multis,nunc ubiqj leguntur ab omni bus.ita fi prodirent in manus eorü,qui mea luftrarunt, quibuscç omnis uitæ meæ ratio non incognita eft,no/ nihil dctraólura uideantur, candoris iftius X æquita/ tis exiftimationi.quæ te bonis omnibus Facit amabilé, ut fortunæ fplendor ôieruditionispræftantia facit ad/ tnirabiIem»Équidem optabilius atbittor à muleis ama

äD albertvm pivm RESPOgt;NSIO 1 ri,quam furpid.Äli'oqui cupiebam uolumcn tuum.for misexcufumuolitarepermanusomnium.fi quos for te uel autoritasifl:a,uelerudido,ucleloquenria,uel can dor Ôi æquitas,quail's hatflenus à nemine præftita eft, reuocaret adfanôtiora confilia.Vidimusenîmquan/ turn exulcerarint quidam hoc malum,dum parum dextre conati funt adhibere medicinam.Scd utinam itateraperaflesftilum.ne meam caufam cum ncgocio Lutheri commifceres, ôd ita tibi folidam laudem ex impietatis confutatione parafles,ut nobis immerenti/ bus nonaliquid labisafpergeres.Quum enim mole/ fte feram cum Luthero laudari, longe moleflius efl: cum illo accufari,ÔC ficaccufari,ut ego uiam ftruxez rim, ille in Ecclefîam irruperit, Quod tarnen abs te nec Audio, ncc maliciofe fadtum fcio, fed ita tuo can/ dori utfufpicor.perfuafum eft abhis inter quos ucr/ fan's.Soient enim ingénia fimplicia candidâque.cu/ iufmodidccet efle principum.ut neminidolum medi* tantur ipfa.ita de nemine facile fufpicari,quo fit ut fa/ cilius ab alqs honefti fpecie fallantur. Neque enim animum inducere poflum.uel tantum oeij per tu/ as occupationes efte tibi, ucl tantum patientis Ao / macht,uiro (èmper exquiiîtiAimis aAueto rebus,ut noAras Nænias uel euoluere uacauerit, ne dicam in/ trofpicereiî libuiAet ,uel libuerit, fi uacaAet. Multis eaim,acc futilibus argumentis uideor mihi colligçte, te nô

8 D» ER AS MI ROTBROD;

te nonulla quæ torques in me,non haufiHc ex lucubra tionibusmeiSjfedexcolloquqs hominu, qui plurirau abfuntabingenq tui candore, quorum hoc ftudium eft,utperfubornatasperfonas fuam agant fabulam, Nec ulli.ut modo dicebâ, magis idonci font fraudibus improborum.cp qui ob ingenrj fynceritatem,nó noue runt ipfi cui^ fraudem texere.Huius rei non conieeftu ram,fed certiHimum indicium ex malorum meorum experimentis capio,n5 (emel in grauiffimas conielt;flus turbas.dum aliorum mores ex meis æftimo. Atlt;ç hac in caufa candor iße tuus.quo mihi laudis tantum tri buis,non dicam quantum agnofcam,red quantu alius nemo tribuit eorum,qui meam mediocritatem, fi ta/ men mediocritas eft,ad inuidiâ alioru, meumfg tediu laudibus cxtulcrunt.adeo me no fubleuat in hoc argu mcnto.utuehementeretiamoneret.Sic cnim apud fe cogicabitlcdor.Vir tantustam incæteros candidus, non hæc fcriberet de Erafmo.nifi plus haberet comper tumquàm fchbit. Hæc ne uidear omnino fine caufa fcribere,pauca dclibabo,fed paucis.Omittam interim ampliflimas laudes,quas fi mihi tribuis ex animo,hoc magis debeo tuo cadori,quo minus agnofco:fin quod magis arbitror.ut hoc ceu melle prælito lenires obiur gationis abfinthium,amplelt;ftor humanitatis confiliu: qua^ ego talia delinimeta nihil motor,iam nec puer, nec return humanarum prorfum imperitus, aut fi ma lisjftrQ

*

AD ALB ERTVM PIVM RESPO NSIO 9 hs.ftropharum iftiufmodirudisætiam G tu non abfin* thiumpordgis,fed letale toxicum ifta ferraonis blan/ da fpccicxcu uafculo gemmeo propinas» Siquide hæc eft tuæ fuauiloquétiæ fumma.ut Lutherû inuidia fub/ leues.orbi^ perfuadeas, quicquid eft huius miferanz dæ calamitatis,uni Erafmo acceptu fern oportere.Hoc quû fîtatrocius,quàm(îuenefîcf) crimen obf)cias,quid mea refert,^ blande id facias,nifî quod q placidius id agis.hoc præfentius adfers uenenum,quafi cicutam ui no raifceasJtacç no dubito quin libertatis ueniâ, quâ à me prccatus es,in arnica priuatacß expoflulatiuncuz (a,(îm abs te uicidim impettaturus in caufa multo in uidionflîma.Quan^ quid attinet impctrafle, qua no liceat utiC’Qua quidem in re nondum ftatui uir præcla re.utrum gratulari debeam ifti tuæ fclicitati,an lauda/ te prudentiam.qui fabulam per fe gratiofam.ita inftiz tuerisagcre,utetiamfiparum féliciter agasxamen apz plaufurÂm fit theatrum. Nam Romæ pridem in tuo nimirum theatfo libellum huncexpolifli, ac properao dum ædidifti,eandem fabulam denuo fakas Lutetiæ, ubi feis ciTe Bedaicos aliquot ÔC Sutorios ac pfeudoz monachos, qui utroqj quod aiunt pollice fauturi funt, quicquid fcripferis,modo in Erafniumttum in eorum laude uerfaris.quos merito taxaretutum non fit, falfo ctiamIaudaregratiofum»Necaugeri mihi clepfydras petam,quum hæc fint extempore peroranda. Non ex

c cutiam

to D, ERASMI ROTERODAMI cutiamigtturquæfi'ntifthi'c qtiorundam erudi'tofumr, de me cenfuræ,folus no credo,quod hi'c quidam apud neminem non deprxdicauit.nullo amici Ô2 inimici diz fGnmine:pro fomnqshabeo,qux mihi dodtoru homiz num amp;nbsp;licterisfignifîcan^jôC oratione referun^.quid hie aut ille nominacim,quo Ioco,quotempore,dixerit,quo modo alius detrahat eloquentia,alius tribucns utcuc^ colerabilcm phraiimj'n totum adimat iudiciu, altj me neganteffe Ciceronianum.quod apud illos crimen eft, atrocius homicidiomonnulli dum feftiui uolunt uidez ri porrophagum Errafmum appellitet pro Erafmo, quida etiam ab orthodoxoru clafle fubmoueant. Halt; beo libellos Orefte dignos,quiRomæ uerfabant'’ intet fecretarios pontifîcios,nec mihi titulo eft opus autoris indice.Facies ipfa minus mihi proderet hominê quam phrafis.Boni confulo duosStunicæ libellos no minus indoólos cp pétulantes ifthicæditos inme.ac uetanz tibus etiam Pontifi'cibus K Card.diftraclos. Nihil me mouctquodornatiff.iuuenis Georgius Sauromanus fuo libcllo qué ifthic ædere parabat,coaólus eft difpun. gere quiequid habebat honorificam de Erafmo mecio, nê,quu tu interim litterariæ’rei teueres principatu.atqj adeo fi uera fcribunt.tuus illa calamus iugularat. Non queror me fraudatum laudibus.qux nihil aliud gra uant inuidia.officiu erat illa difpunxifle/edanimü exz. pendo illorum,qui id perpeti non poflunt,^^ óC hoe

: - : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iftis’ .

*

'AD ^ALBERTVM PIVM RESPONSIO H.' iftis facile codono,g tamé haud impune facerêtgt;ni(ito tus in hoc eflem,ut iS uidnus extremo uitæ limiti, cotez, ptis omnibus,confdentiâ hanc approbe Chnfto.MuI ta difïimulâda funt alio ^peranti.Scio more' hominu, fierijUt libetius nucient triilia Iæta,nec quif^ minus libéter credit buiufmodi rumoribus.Veru in his erat iu uenis quida,ut tibi chariflimusj'ta tuæ eruditionis ad/ miratorunicus.Præterea alter tibi iuratiflimusfodalis, quu ante annos fepte potificis caufam apud noftrates ageret.effutijt apud me,oa hoc habet bonu prxcipuu, quod nihil cotinet.efl'e Romæ quêdâ Cæfaris oratorê, q hoftili effet in me animo» Atqrid quidé téporis.nec te fcieba effe Romæ,nec audierâ Cæfaris négocia ,pcuz tare.No ædidit quidé ille nomé.æditurus fi quid inftiz tiffem,fed ex notis quas effuttjt.ôC ex qs quæ poftea co gnouijcerto collegi te effe illu de quo locutus crat. Vez rum hic ipfe mihi foleo libenter imponcre,ut quod fciâ nefciam,uf(Ç adeo non placet eu eruditis uiris diffidiu. Candoré tuu probo, quod ta amâter Stunicâ tuu dez prædicas,^^ ilia,homo câdidi ingenq, Ôi homo mini me inuidus,nec Hifpanos arbitror fine rifu leduros,q modolibrosilliuslegerint,fumis,glorqs ôi manifeftis calumnqs refertos.Quod ad religioneattinet.tria duta xat loca uocauit in calumniâ,fed quod ipfa res indicat, necreligiofe nec erudite. Veru cgoStunicæ laudibus oihil dctraha,nec ea camarina p me rurfus mouebitur^

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex imo

It Df ER A S MI R OTER O DAM I imo quod ad me quidem atnnet,paratus fum per fy» ceram amncfti'am, prorfus abolitis fuperiorum coten/ tionum ue(ligqs,Chriilianæ betieuolenti'æ fœdus cum homine ferke.Tantum hocdi'cam.fi non attigiflet,nifi quæ uere mercbanturreprehenGone,aut fi ferner intra-ciuilitatem continuiflet, dignam quum ftudijsliberali/, bus.tu homine Chriftiano,quemadmodununc apud-omnes famam celeberrimam eft aftequutus,ita turn apud cordatiftimos aeprobiftimos quofque plus ueræ laudis tuIiftet.Ätcß hic interim du cauco.nequapriftiz næ contentionis hulcus’refriccm.nonnullam meæ cau/. fæ partem feiens ac uoicnsprodo. Nam quum tu mi/ hi renoues,quæ ille pridem in me iaculatus eft, tarnen difiimulas quæ illi refponderim:(iue quia iudicaris nul lius efte momenti,fiue,quod magis arbitror,ea non Ie/ geris.Quod quidem incomodum tota hac difputatio/ ne deuorandu eriuEtenim quum nihil (it in accufatio/ nistuæ capitibus,quod non librisæditis femel atcç itc ru diluerim,tu(îc proponis,quafi nihil omnino refpon fum effet. Atqui tui cädoris erat.aut rccipere fatisfaeftio né fi iufta uidebaf’.aut refellere fi quid minus ^bares* Quodfihicrepeterepergam,quæ toties diuerfis locis à me diéla funr,qs erit modus uoluminisCSin rcticeo, uidebor agnofeere quicquid intendis, præfertim apud eos quinoftrano attingunt.Nulli porro minus attin/ gunt,^ qui clamofiffirae in mea feripta debacchanturt. Verum

AD ALBERTVM PIVM RESPONSIO l) Vetu pnufc^ ad quorunda infïmulationes rcfpondeâ, imitabor illud fapi'entis diólumjuftus in pnncipio fer mom's accu fa tor eft fui:profiteor me non uno modo peccaffe in ædendis lueubrahonibus mets. Prima cul/ pa plane meaeft,quicquidædo, abortus uerius eft partus.Hoc uitium mihi penitus infitû eft.No fero re/ cognofeendi tediü,non premendi moram.non eliman di quod deformatum eft diligentiam. Atep huius cul/ pæ toties ipfe mihi pœnas haud quaep leues do,maio retedio relambens ac refîngensmea,^ ß initio iuftâ curam adhibuiflemi Altera culpa mihi cómunis eft eu amicis.qui mea facilitate nonnun^ funtabußjprotru/ dentes ad fufeipiendum argumentu, ad quod traólan dum non eram natura compofitus,aut quod eius gene ris eftet,ut fatius fuerit no traótare» Id ufu uenit primu in Moria.mox in uertendo nouo teftamento, po fterius hoc optimi quiep fuis calculi's approbant.nimi/ rum intelligentes hoc laboris fuifle neceftarium ad in/ telligedos Græcorum comentarios,quorum omnium ledio diferepat ab hacnoftra,quæ uulgo fertur. Idem ab Hifpanis fadlum eft in ueteri teftamento, minore cum inuidia,fed,quod gaudco,maiore ftudiorum ftu/ (ftu.His rebus faeftu eft, ut multa feripferim potius^ féliciter.Atq; ut fateorquædam à me faefta icriptâcp, quæ nee faÂurus cram nee fcripturus,fi feculû hoc ex/ eriturum diuinare potuiflemn'ta teftonanimum hunc

c } anouan

‘14 D; ER A'S MI R O TERO fcgt; AMI

i nouandaru rerum fl:udi'o,concitandisc^ tumultibui Temper abhorruifre,quemadmodu ÔC nunc abhorrer; Jperoc^ fore ut huius mentis nunquam me pœniteat» Tantu præfatusjucniam adhominum querimonias, quas tu placide quidércfers,fed ita tarnen ut in eadem efle fententia uidearis»Primum affeueras me huius tu multus occafione dedifle.tametfi caufæ datægratiam facis.V crû improbis.iuxta Græcoru prouetbium, præ ter occafîonem nihil deeft.Hâc ß rapiunt è diuinis litte riSjß ex ueteru orthodoxoru libris,nó miru fi rapuerut ex meis Iucubrationibus,öi id quod ad corrigédos mo res reóte diófcu erac,detorquêt ad tumultu.Hinc orfus, addis in hoccófentire cunólos,utcunq; uariantes in cx ten's, Lutheranos ex meis fontibus haufiffejquo fua pullulantia uenena irrigarent,uel ex meispotiushorz tis Ictalia femina collegifle.Tam multa,inquis,confenz tiunt in placitis utriufc^.ut aut Lutherus uideatur Era/ fmi2are,autErafmus Lutherizare.Ego fortafle mearw lucubrationum cæcus fum iudex,nec enim eiufdem eft iuxta Socratem,parère,Si de partu ædito ferre iudiciu, attamen mca relegens,ut quædam offendo quædifpli cent,ita nullum inuenio dogma,quod cum improbaz tis Lutheri decrctis confentiat, fed innumera qux pa/ lam ab illius dogmatibus diflentiunnHoc tam euidés eft,ut uerc tangi quod dici folet,digitis,pedibusc^ fen tiri poflinQuid autem ifto prouetbio ftukius,quod in

tei^

ÄTgt; ftLBERTVM PIVM RE SPONS IO 1$ ter pfeudomonachofum pocula natu eft,« Ijao-Mc« e£j;'^s,K xafiaj©-* ejarf/xf^iDignum uero quod abs te da/ fo luxta ac doólo uiro recineretur.Sic Lutheriflat Era/ fmus.utcoccyflatlufdm'a.Scdage patiar mihi eximi oculos in meisfcriptis,quiquum undic^ complu res extitcrint,qui furama contencione tentarcnt often dere mccum Luthero conrentire,nullusadhucpotuc/ ritdcmonftrare,mihiuelinuno dogmate,de impro/ batis loquor.cum illo cSuenirc; Quod fi fuiftct.an pu/ tashocfuifte tacituros Lutheranos, aut ipfum etiam Lutherum,qui quanta uiolentia feratur in me,declarat uc nihil aliud,illius feruu arbitrium.Et qui funt ifti qui predicant cófentire nos in tam multis placitis^’Ex tam multis fycophantis nullus adhuc extitit, qui uel unius dogmatis confenfum potuerit approbare.Scilicet pro filrjt nuper cum fuis cóiuratis aliquot Beda Pariiîeniîs theologus,homo quod res indicat,adeo nullius iudicq ut careat etiâ fenfu comuni.quid effecit tot arte recen/ ifendiserroribus,nißutfuä traduceret ftupiditatem cu infano calumniandi ftudio coniunótamCSi licet bene di(fta ad prauu intelledlu detorquere,n omne fentetiæ uicinitaté in fufpicionem trahere, plura funt in Hiero/ nyrai Auguftini atcç adeo Pauli litteris,^ in meis.Ita que impudentiffime mentiuntur,qui iaditant Luthc/ rum ac me non diuerfa ftribere fed diuerfe. Sed attiz gi quædam.inquis.uelut in dubium reuocansje quiz busdwbitarenefaS.Attigi,nonut ifta labefadarem.

«ö Df ERASMI ROTERODAMI

fed uteruditiores foh'dioribus argumenti's comprobîù renc,quæ nondutn uidebantur ad plenum efle perfua/ fa.Atq; illa mea quah'acunqp.tranquillis ftudijs, nullo rerum tumuku legebantur,donecftolidi quidam T«bapud imperitam multitudinê uocifcrari cœpiflènt, quorum feditiofosiuxta ac dementes clamoresfi cibi pcrgam bic depingere,uix mihi fidé habiturus ßs, tan/ ta portcnta latere inter eos,qui fplêdidis magnificiscj^ titulis fefe populo uenditant.Qui tarnen non in aliud promouerut.nifi quod fe cordatis acdoólis uirisreddi derint magis ac magis inuifos.quofdam etiam idiotas mihi conciïiarint, quibus ante fueram uel ignotus ucl parum charus.fic exiftimantes.fieri non poife.quin uir bonus effet,in quem illi tam ftulte,tam impotéter, tam furiofe deblaterarent. At initio,inquis,non fuit ingrata temeritas.Ego priuf^ illius libelli prodirent,fumo ftu/ dio dehoftatus fum amicosne fe mifcerêt illi negocio. Si apud multos profeci.Nec hoe cotentus, ilico fcriptiS publicatis teftatus fum,nihil mihi effenegoerj cum Lu thero.Quotquot Louanij agentem adierant me Gerz raani,quos nunc intelligo iam tune hoe agitaffe quod nuncagunt,ßcdimiß,ut facile fentirent animum meu penitus abhorrereab hoe negocio.Primus omniu fub odoratus fum,ambitionecorruptum hominis animu. Qua de re,quoniam adhuc fanabilê arbitrabar, ipfum admonui,fed tarnen ipGus prowoeatus littcris.Hæc niz niituni

ADALBERTVMPIVMRESPONSrO I? mkum funtavgumêta.mihi placuiffc hominis, ut ais» tcmeritatem»Atqui initio,quam tu temcritacem appel Ias,plcn(^ uocabant pictatcmJn hac opinioneG fuif/ fcm.quurego potius accuferqua'm cætcfi7lgnouic illis Leo dccimus,qui primu in Lutheri faótioné erat ptraz fti»Nuncaótio Lutherimihi nunquâ placuit;FabuIa quam agi putabam,nó oranino difplicuit, fed is error erat mihi cum tot hominum milibus,cum tot utriufep ftatus primoribus comunis.Mores cedeGæ nimiu pro? lapfos iam olim fufpirabat orbis.ncqj quifqua ufqua erat uirpius, qui non optaret Chriftianæpietatis in/ ftauratione.Sed calamu.inquis.in ilium noluifti ftrin/ 'gcre.Scilicet totus orbis mei calami nutu mutaflet ani/ mum.Ethicfi'ngor eloquentia Gngulari, ingenio fum/ mo.doótrina mirabili, gratia K autoritäre inciedibili præditus apud Germanos.uidelicet nufquam lauda/ cus,niG dumgrauor inuidia. Primum obfecro teuir a:quiflïme,quæ fuiffet temeritas, quum orbis tot ha/ beret academiaSjtot eximios theologos, tot eruditos cpifcopos.G ego priuatus.tum totius rei theologicæ ru dis,Gc cnim illi pronunci3nt,uelut alter Dauid proGIif fern laceffiturus Goliath ad ßnguiare certamen, ac toz tiuspene orbis fremitum in meü caput prouocaflemC Sed Gnge me hoc facinus aufurum, quod illud fuiflec conGlium.ftringere ferrum in cum,de quo certe dubita bam,quidagcret,atttquo fpiritu duceretur CRurfum d finge

18 ' D* ËRÀSMI ROTERODAMI ' finge mihi conftitifie.quid eram profctfturusC Profez óto nihil aliud,nifi quod effeci ædita diatriba, in pla? niciem, ut aiunt, equum, excitaui ferox ingenium ad fua confi'rmanda dogmata,K illi uehementcr addidtis triumpha rcnouauh Quid ^fecit Prieras ilIeueftrâsC TantumuidelicctjUt impofitum ficilli Romæ filcn/ tium.SiIcbat academia Lutetiana.ôC Erafmus pronun ciafTetinLutherumÆramtum fatcor utcunque gra/ tiofus apud ftudioforum populü:autoritas uero qu:c tandé efle mea potuit homini no folû priuatoXed omi bus modis humiliç’Verum finge fuiflc nonnullara^ati huic ceffiflènt illi.qui ncc academiarum,ncc Pontifica, necCxfaris autoritati tantillum cefferutC lam ad hoc ncgocti.nonperindeconduccbat eloquentia,fi tarnen eft ulla mea.ut rci theologicæ cognitio. Si uafriciei triz buis,quod huius peritiam in me extenuem, obijciam tibi grauiiTimum autorem Stunicamgt; cuius autoritate effiigere non potes,pofteaquara homine ornafti tarn maonifico tcftimonio.Poflum Öi ex fodalitate Roma na mukos obqcere,qui uixmihi tribuut fenium homi? nis.Nunc quo grauer iHuidiagt;deum immortalemex quantuia mufca, quantus fio repente elephantus. Ita ne nullus erat,qui in tanto orbis tumuku obqceretuc aleæ Martis,nifi Erafmus'r’Quato felicius tu prodiflês Albcrtc,præter ornamcnta fortunæ, præter autorita/ tem.prxtcr gloriam nulla contaminatam.tani

recondita

ÄD AtBBRTVM PIV M R E S P O N S IO 19 tccondi'taphilofophiæ actheologiæ penna, tanta fa/ cundi'a.tanta eti'am möderatione prarditusC Hac certe uia.feii'cius innotuifTes'orbf.quàm recenfendis aliorum de Erafhio querimonfjs. Sed ubi quæfo funt ifti quos memoras, tarn fagaces mearum lucubrationum ex f pepfores.qui conferic norunt didta didtis.pnora pn'o/ ribus,uerba uerbis, fyllabas fyllabisC De Leo öi Stuz ntca nihil dicam,quibus cum mihi,fi patiantur, pacem effe cupio.fi id nimium eft,faltem inducias, lege libel/ Ium de racha.Si uidebis unius expenforis præclarum exempIum.Necdubitoquin Iegcris,lege furiofasBe/ da; cenCuras,Si perfpicies cuiufmodi fint expenfores. Qubd fite pi^tillalegere,noliuir optime,mihi rao/ acre inuidiam cómemorandis ne dicam comprobanz dis talium fufpitionibus.Hicfi tibi comemorem, qua: cenfores ifti in cocionibusa'n publias prælerflionibus, in conuiufjs.in conciliabulis,in fcholis,in priuatis collo quqs effuticrint, plane diccres illud è prouerbfis v«

Et tarnen hi funt,quibus potifTimum difpliz centmea feripta. Inter tales quoniam tu ob fimilituz dinem ftudiorum affidue,ut opinor,uerfaris,fortafz' fe non in tempore dixerim illud è comœdia, corrumz punt mores bonos colloquia mala,fed tarne infignem illu naturæ tuæ candorem nonihil offufcant colloquia maligna. Addis catalogu peccatoru meoru, Multa,ut ais,legunt'’ in nieis,quæ tarn male fonent,quæ in dubiu .■ gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dl reuocent

2 a D, ER A SMI ROTERODAMI nbsp;reuoccnt «am oliin defînita.quæ autoritatem adi'mant facrainends,patrum fandionibus, pontifias maximi dignitati, facerdotum honori obftrcpant, facras cere/ moniasparu rcuercantur,monachos infedtentur, pro feffîones illoiutn derideant, confuetudines optimas damncntMiror Albcrtum hxctam manifeftx uani* tatis uel referre poflêî'Nam pfuafum habeo hxc tuo quidcm calamo,fed alioru ammo fciibi.Poteram uno refponfo refellerc uniucrfa.fi diccrem, quod ueriflTime diccrepotcram,hxc omnia cfle fplcndtda mcndacia.^ Cxtcrum ut ad fingula tribus uerbis rcfpondeam, Si quid in dubium rcuocaui,auc tale fuit,ucnondum uide retur fatis excufliim.aut de quo no extaret ecclefiæ de/ finitio:id fi quando facio,teftor ingenue.me nolle præ/ ludicareufquamecclefiæ pladtif,.EccIcfiæ facramentis ne tâtulum quidem autoritatis detraxidcd addidi non nihihquod quidcm in me fuit. Quaa uero tu patrum fandtioncs appelles nelcio,Ecclefix conftitutionibus tri buiquod fatis eft,nifi forte parum illis tribuit qui non æquat illas prxccptis diuinis. De Pontifias dignitate mox dicam. Si obftrepit facerdotû honorûqui per oc/ cafionem admonet cos officrjjateor obftrcpo nonnun quam,fcd hic ftrepitus cft mihi cum Hieronymo, cum CyprianOjCum Chryfoftomo.cum Bernardo comma nis.Sed quorfum attinetàprifcisafcifccrepatrodniu», quum tu in hoc tuo bbcllo multa libère dicas in. facer/

dotes».

AD ALBERTVM PIVM RESPONSIO 2i dotcs,rhcoïogos,acmonachos.nihilo fcrius i'pfam^z fcffionem fummopere probans^Quur autcm tradtan tur diuinæ Iitteræ.nifî ut obflrcpant malis omniu nioz hbusC'Necuerean's improbare quafda receptasin cc/ clefi'amcercmonias.ueluticantura præfraôtum,ut uc/ cas.Óiorganorum flrcpitUiNihildetraxi d(gnitati fa/ ccrdotumTcd ifti fortaflïs alio gnomonemcduntur fa ccrdotum digniratcm.quam ego metior.Ecclcfiafticas cercmoniasfemper ueneratus fum, immodicas, fupet/ ftitiofaSjSi incptas alicubt taxo:taxo illos quorum mu dus eft pknus,qui negledta uera pi'etate fidunt ceretro» nqs/acris quidem illis.fed in hoe repettis.ut hinc profi ciamus ad meliora. Profer mihi unû monachum, quê ut monachum fum i’nfeólatus.Nullos ego magis uene tor,nec inter ullos magis libcrct uiuere.quam inter eos qui uere mortui mundo uiuunt fecundum régula euâ/ gelicam,nifihæc corporis imbecillitas redderet me ad omnem hominum conuidtum inutilem.Si quâdo mo neo adolefcétes,ne fc temere præcipitcnt in uitæ genus ignotum.ipfi intérim ignoti fibi,ß taxo monachos qui circumcuntmareamp;aridam,utartibus rudem ætatem pciliciant in naflàm,fi cómóftro quibus in rebus lira iït uera rcligio.an ob id infedtor monachosCNcc ordiné, necprofeflîonéufquam infedtoncum colleges in qui/ bus uiget regulan’s difeiplina mihi femper fuit amici/ 6ia,,ô£ut quifcÿ monachus integerrimus eft, ita mihi d ) femper

X2 D» ER ASM! ROT^R OD AMI

fcmp fuit charinïmus. Et iftoru qui fe traducut in dies magis ac magis.non raro me miferet.Quöd (ï mudi fa uor in quofda refrixit/uis faótis imputent.nó meisfcd pris.Quas autem optimas confuetudines damnoCNi fifoiteiftiuocanc optimum quicquid eft uulgo recc/. ptum.Ad hæcomnia,quiim amp;nbsp;alqs compluribus.ôi Stunicæ refpondeiim, tu tarnen ea recenfens, perinde quafi nihil refponfum eflct.ocdnis nobis ueterem quez rimoniam.Proferuntur fcilicet epiftolæ.in quibus Luz therumuellaudo.uel tam remilTe traólo, ut multis uiz dear nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tametfi uidcor improbare tumulz

tum,Quid mirum.ii quum resadhuc in ancipiti ftaret, fufpenfc loquor C An ille protinus colludit cum Ario, qui probat hominis ingeniumöC fcripturarum periz tiam'r’Contentiofasopiniones in Luthero nunquam probaui.nec ioco.nec ferio.Fortaffis cafuit uel tua feliz citas.uel mea infelicitas.ut folæ cpiftolæ quæ ad caluz mniam faciunt, dclatæiîntad manus tuas, fed diuerz fæ perferantur ad Lutheranos.Ita tibi ut uidetur ufu ucnit in fcriptis meis.quod prudenter ßmul ÔC, grauiter jpfefcribis,uulgo fieri,utquæ détériora funt deferanz tur ad nos,meliora fileantur.Quum tot locis quæ iufta funt deferam autoritati ecdefîæ,facramentis, patrum fandlionibuSjpfis facerdotibus.facris ceremonfjs, uero nomine monachis.optimis confuctudinibus,id^ tarn frequenter,ut fi uelim omnia in unum colligere, nafeiz

tutu

Ä D . A-L BER -TV M PI V-M' R E S P O N S IO 25 tarum fit Ingens uolnmen,nihil tarnen hoium ad te de fertunautoccurrit,fed tantum ea.quæ polTuat ad ca/ lumniam dctorqueri. lam finge me fcribere priuatim adprincipem.quemfcio toto petftore fauere Luthero, an non moderandus eft fermo.ut impetrem quod agOjfi modo id quod ago pertinet ad religions Chii/ ftianamCSi is tibi uidetur £TC^ap-tpoT£ji^lt;}/j,aut, quod uer bum poft magis arrifit tibi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui non dimo

uens oculos à (copo pietatis euangelicæ,in utraq? par/ te probat quod probandum eft,damnat quod impro bandum, fateor me amp;nbsp;nunc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ÔC tarnen

ab ecclefiæ communione nec latum dioitum difeeftî,

O

nec ulli me faôtioni unquam addixi, quanquàm innu/ meris machinis hue protrufus. Itaque plané uanum eft.me nihil in Luthero damnare, præter feditionem. Sed ut demus efte uerum,an tibi uidetur leue ma/ lum deteftari, qui deteftatur feditionemCQuantum mundani fpiritus iam pridem irrepfit in eeelefiam, quàmmulta funt.ad quæiam pridem fufpirantho/ mines quibus Chrifti gloria chara eft,qu'am pené fuit extindla fcintilla uigoris euangeliciÆt impius eft qui hæc corredla uellet,fcd autoritäre principum.ôi pon/ tificum.neres in tumultum uerfa, cédât in deterius^ Non ille Metius eft.qui nunquam difeedit ä reefto, (èd is potius, qui Chrifto titulis ac ceremonqs blanz dituwe ueramudoferuit.Quôdfiuidemus cam efte

conditio/

24 D* ERASMI ROTERODAMl conditiönem rerumhumanarum.utfempcr in dctcrv us prolabantur, msi -TçwKîa.quod ai'unt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cur/

fu quodam amp;nbsp;impctu fuo.edam quæ funt optirais in/ ftituta rationibus,ad pcfliinos mores pertrahentes.ob fecro tc ad quid Liaient facræ litteræ.fî no licebic per cas ad extrema degencrantem pictatem ad archctypum reuocareC’Quideritluxjfi ponatur fub modiumCQuid cric fain nihil habeat acrimoniæC Tollamus è medio facras litteras.Si concordes hilarescp compotcmus,ôi aboltto Chriftofruamur hoc mundo dum licet» Hoc quid dt.non omnes intclligunt. Sunt enim non ifthic folum,uerum ctiain omnibus mundi plagis.qui Chri ftianifmum aliquot ceremonqs metientes,nihil aliud ■quàmmundumfpeôtant.necunquam ferio de Chri/ fti philofophia cogitarunt.Ncc iam ea res clam habe/ tur,eö profecit impietas.ut femet in apertum proférât, hinc manifeftu ludaifmum referens,hinc euidentem |)3ganifmum,adco plerifq; defuctis ftudio pictatis,ut fucum etiam pietatis abiccerint. Arbitror te uirum eru ditum.bonu ac prudentem.intclligere quid hie dicam, quid premam publicæ tranquillitatis caufæ meæ detri mento fetuiens.Non omnesqui Romam fe conferut, agunt religionis negocium,nec omnes Chrifti négocia agunt,qui Lutherum appellant peftilentem beftiam. Etquifcimusantalem beftiam corrigendis moribus noftrisimmiferitdeusCHæc co minore fufpitione loz

quor.

D Ä L n E R T V M P IV M R E S P O N S I O 2'$ quor.quöd is in ncmincm immanior beftia fucn't, in ms.Et adhuc tarnen cura illo uideor colluderc, cu tali beftia depugnantem c tranfucrfo adoriuntur Suz tores ôi Bedæ,nimirura rclieionis zelo cómotf.Scrodn

O

quis,profilifti ad pugnam.Vtinara iftud crimen uere in me hærear,Atego uercorneantetépus,ni alqs præ fidfjs agamus Chrifti ncgocium,^ adhuc agi uideo* Muka reticeo,ne quid hulceris rebus ad hune modum exafperatis renouem.Ifto nomine in ius uoca thcoloz gos Lutetianos.q fero prodiderût articules, nec aliud quàm articules» An quifquis non ftrinxk calamum in Lutherum,Lutheranusefl:CEtipfeabftinui,amp; alios deterrui à fadiée.Quid erat necefle me feribere in Luz therum.in quem primus omninum fcripiît Prieras faz cri palatt) raagifter.cp feliciter,ipfe non ignoras. Nullt magis adiuuerunt caufam Lutheri, qui uel ftolide clamarunt, uel frigide feripferunt in Lutherum. Quis autem iniunxit mihi prouinciam coferendi manusciî LuthcroîSolus Nicolaus Ecmondanus.ubi coram gy mnafiarcha Louanq quantum collibuit conuicierutn in me deblatera(Tet,hifce uerbis inuitat me ad bec nez gocium.fcn'pfifti pro Luthero,fcribe nunc contra L-uz therum.Bella códitio.ut me profiterer fccine,quod nuz quam inciderat inanimum,deinde fcribêdo pœnas da rem.Iamép uolitabant monachorû uoces,cômittemus Erafmum cutnLuthere, deinde perdem us utrum que»

c Quis

16 - Dv BR ÄS' MI ROTEROQAMr

QufS non miretur, Erafmum talibus^blandi'mentis. non potuifle pellid ad fcribcndum aduerfus Lutheru^ lam qui ccnforium diploma detulit, ilico fpargebat-has noces apud fuoamp;nihil egerimus niQ prins extitiólo, Erafmo.Conftanter fngit meum colloqninm.fnborna dstamen,qu{quiddeipfo,feu Lntheri negocio fenti/ rçm expIorarenkEt certe nihil ab eo tentatnm non eft, nt me perderet.Atqui longe alind in mandatis habe/ bat à Leone decimo.Sed reóte facts, qui tandê dcfcen/ das nominatim ad quædam.quibus infir mioribus pin. rimum obfuerimadpietatem,qaan^. quos tn quide, infirmos appelles nefciOjUifi forte Stunicam Si Bedâ inter infirmos numeras,aut certe Luthernm.Nam hos. potiflimum offendLQnorfum attinebat, inquis,anno tare,prifco tepore non fuifte agnitam ant exertam ma, ximi Pontificis poteftatemÇ’Damafum papam, fum/, mum facerdotem didlura fuifte non fummum epifcoz pnmrAuguftinum fcripfifteepifcopo Romano, ÔC per inde Hieronymum nt æquali cæteris epifcopis, multis prætermiftisquæ inoppofitu ab rjfdé fciibûtur ôCc.Hic rurfum uir ornatiflîme quæfo, ut patieter audias quod, ueru eft.cogor uel defiderare candorem in te.nel fufpi/, carûtibi noftra no efte leda. Qun em ad id quod obfj/ cis fatiSjUt opinor,refponderim tum Stunicæ tum al ijs, fycophantis,tu perinde refers,quafi nihil omnino fit re fponfum»Ego ut locus incidebat,annotauknon in un», partera

’AD ÄLBERTVM PIVM RESPONSIO 27 pattem tantu,fed Siin di’ucrfam,quoru alterum exccr/ pis ad calumniam,akcru fadtü negas:ncc id uila in Ro manum pontifice maleuolentia fadtu eft à me,fed quo de hac re difputantibus cogitandi materiam fuppedi/ tarcm.Si diluendi quod ofFendebat præbcrem occaiîo nem.Imö plura funt in meis Ioc3,quæ tuentur fummi pontißcis autoritatem, quæ uocant aliquid in dubi tationelum in æditione pofteriore fi quid erat eius ge/ neris,ut poflet infîrmû.uel ut melius dica.plus fatis fir/ mum offendere,uel fuftuli uel mitigaui. Veru quæ fa/ ciebant ad calumnia.ea tantu ad te delata uidco.fcd di ueria uidit loannes Eckius,qui ex rjfdem annotationi/ bus citât mcum teftimoniupro tuenda fummi Pontifi cis dignitate»Quan^ id.ut dixi,a me no uno in loco fa élu cft.ôC alioqui totfcriptis tribuo Romano pontifîci Codus ecclefîæ primatû.frementibus cuótis, qui Roma no Pontifia maIeuoIût.Quæ tanta iudicioru peruerfi/ tas.altcris dicor labefadare pontifias autoritate.alte/ ris-dicor adulari. An no à multis difputatû eft Si quoti die diiputatur de poteftate fûmi pontificis'^ An no hic in qbufdâ tranfalpini theologi,à cifalpinis diftentiûtC'j None Occam aliquâdo uellicat Romani pontificis au toritatéT’None idé facit aliquoties loannes Gerfon.nc quid dicam deBernardoCNone pridem Card.Caieta ni IibeUo,re(p6dit quidâè Sorbona theologusÇ’Nec^ tot feculis côuulla eft Romani Pont.dignitas:ôi tantu

e X uaiue/

D, ER A S M ï RO TE RO D AMI uaïucrunt decem Erafmi' uerba,non aflcrenti's,{ed obi’ ter indicantis locû in autonbus cxcutiendum.ut torus mundus infurgerct in Pontificctn,neqj quiequatn c di ucrfo uaïucrunt tam multa.quibus conftanter Si teae/ renter aflero Romano Pontifia fuam dignitatéCHaîe ifti quidem diflîmulant,at ca no fugiunt Lutheratios* apud quos hoc nomine pefiTime audio lapidorc^ conz uicqsjuelut aHcntans holli ecclefîæ.fic enim illi uocant, quern nos appcllamusecclefiæ principem. lam quum conftet ex ueterum monumetis,Romano pontifici no ufurpatam fuifTe potcftatem.quam nuncufurpat, quiv diftinguit traditam poteftatem.ab exerta.utrum labc faefcat Pontificis autoritatem.an ftabilit potiusCNimi rum ftabilitjndicas uiam.qua pofifint ilia refelli.Quod. fiagnitæK cxertæuocesoftenduntaures,rjfdem ufus eft Card. Caictanus in, poftremo libello,quo défendit pótificiam maieftatcm.cur mihi uitio ucrtitur.quod in illo laudaturCEgo apud Lutheranos non alio nomine • peius audio.quàm quod ubiqj (artam tecta uolo Pon tificis autoritatem.Et utinam omnes Romani Pontiff CCS tarn metirentur fuam dignitatem ijs rebus quibus, oportet,quam ego illius autoritati nihil’detracftum uo lo.Vidcant autem ne qui dignitatem illius tantu æftiz mant ac tuentur huius mundi præfidiis.pcius illi conz fulant,i]s qui palam incelTunt. In me compertum haz beo,nullum hoftem plus adferreraali, quàm .amicum.

impciWx

ÄD» ALBERTVM PIVM R ESPONSIO 19’ imprudcnter ac finiflre diîigentem,PIus inuidiæ confia uit pontifîcio nomi'ni Caictani libellus,nimi's offidofè fcnptus,quàtn Lutheri couicia.Ncc parumoffccit eiu's opinioni lt;P/7rAw/xaTô(})oj©^ ille,tam infoléter (egerens, jdocftis acmagni's ctiam minitâs,ô^ omnia fuis fumis co pIcns.Dixit apud me, Pontifex Romanus tot duces, tot comitesfæpe deiecit,facile dendet tres pediculofos • grammatiftas.Idem alias dixit,Pontifex poteft dicere

Cæfari Carolo,tu es ccrdoiutrum hoc eft tueri pontiff eij nominis dignitatem,an ffniftre prædicando in odiu pertrahereCHuius collega dixit apud me, Bene inue/ niemus ilium,ducem Federicum:id^ prorfuseo uultu, quo folcnt tetrici litteratores pueris minari uir^as.Ha/ benda ratio dignitatis pontifîdæ,quis negatCSed non minor habenda eft ratio gregis pro quo Chriftuseffu dit fanguincm. Autoritatis,dignitatis,domini],princi/ patus plena funt omnia,Sed mundus interim eget pa ftoribus.contabefcit iciunio uerbi dei.errant homines uelutoues palabundæ,quia non habent quiprxluce/ ant piæ uitæ exemplis,qui c diuin is litteris étudiant,ad moncanr,increpent,hortcntur,confolcntur. An credis nosnefcirequalcm populum habeat ItaliaCde uulgo loquor, fads pium habitura,ff facerdotes fui muneris memioiflent.Denoftrisnimium habemuscompertu» Quid eft in caufaC Nempc quia facerdotes quiduis a^ntpptiusquamquodopottet,templa muta funt, e }, rads.

50 D» ER ASMf ROTEROD ÄMI

rans criam facrificns,ut de uita filcam.Grex dni.qui de glubanc,qui maótenc habet,qutpafcant,qui foueanc no habet,aut certe paudlïimos.Hxc iftis querulis non magnoperecuræ funt.Sed alius fupputat quanto mi/ nus redeat ex decimis aut indulgentqs,alius quantum decedat emolumétis ex difpenfationibus,annatis,cófïr ‘mationibus,priuilcgns,exemptionibus,litibus,officiis, fcudis.alqsci? (imilibus, ex quibus aecrefcere fblent epi/ • fcoporu ccnfus ac d(gnitas.Quæ th ego nu^ inuidi fa ccrdoribus,Debe€’ illishonos.SJ uiétus ad dignitatem fufficicns.nonad luxu exuberans.fed optarim illosnó , minus meminiHe quid ipfï debeant populo,^ quid populus debeat ipfis.Hæc fi facerent,fentirét ni fallor, orbis fauorem in ipfos recalefcerCiNam autoritas no alfjs dcfcnfa præfidrjs minis ac fupplicrjs,^ diutur/ na ftabiliscp futura fit nefcio.Et hic parum candide me ptrahisin caufam.in qua nec obticefcerc mihi comodu tft.nec refpondere tutu.Sed obfecro te none præclaras caufas adferunt ifti,quibusdoceant me totius huius ta multus fuifleautoremCquoniam memini nondum ex* ertæ poteftatis,quoniam annotaui Romanos Ponti/ fices olim alfjs titulis appellatos quàm nunc appellan* tur.Quan^ in his nihil eft,quod ex diametro pugnct cum his quæ tu recitas in fummi Pontificis comenda/ tionem.Atquitamatrox crimen erat alfjs arguments apptobâdum, Equidêadeo faueoteftimonijs quætu

difer/

AD albertvm pivm responsio 51 diferte profeólo SC elegaten'n pontifîdæ dignitatis ap/ probationem adfers.ut doleam te non efficadoribus ufum argumentis.Nobis enrai qui toto pcctore agno fdmusepifcopiRomani primatum,præfertim in (piri tualibusu'fta abunde fatisfadunt.uel ut melius dicam fuperuacanea funtjllis erat refpondédum,quæ alt] di/ dlis acfcriptisimpingunt illi. Quæ cuiufmodi fint, no eft quur te admonearatad ea uix interdum habemus quod refpondeamus,Quod fi tibi uidctur pontificis læ dere maieftate,qui monendi gratia dicitaliquid in ma los pontifices.cum Cypriano,cum Hieronymojmo te/ cum ipfe expoftulesoportet,qui in hoc ipfo uolumine tarn multa dicas in impios facerdotes. Si irréligions monachos ac theologos morofos.Non eft,inquis,gra matiftaru inceftere uita pontificu,quod th in alios dicis no in me,nec improbo quod dids,ne illud quide.quod fcripfit Card. Caietanus, folis monarchis fas efte mo* nerc pótifïcé,fed blade, (Î palam tyrânidé exerceatin ec clefîâ, Sed quomo claudcs ora plebisCAn minis tâtû ? Huiusgcneris €ft,qd alicubi tribus uerbis dixUnomen Cardinalis fuifte ignotu ætate Hieronymi. Quid turn pofteaCAn protinus corruit uniuerfa Card. dignitasC ut nomen fuerit.certe hoc Card, genus non erat, Ncc hypodiaconi,necarchidiaconinomen extat in apofto lids litteris.quemadmodura nee archiepifeopi, Aneo protinus daranaturordoCMonachoru genus primu

Anaftafio tiofd ccepit Romæ, Num ideo ^tinus

,0 D» ERASMI ROTERODÀMI

’damtiatuseft monachorumftatusC*Nullus ante mi difputauit.quo tcmpore,quo fonte fit ortus Cardi’na-humordoCNemodeturbaSC pompa Card»queftus eftePontificum libelli indicant tum inftitutos, quum orbis agnofcens Romanam eedefiam totius reip.Chn ftianæ principcm.có conflueret fi quid extitiflet, quod eruditorum confilium requireret.Äd id munens clcóti funt duodecim Card.uiri doótnna,motibus,6i lingua rum pcritia inftruóti,qui nunc uocantur pœnitcntiatq, penes quos hæret funólio. Nomen aedignitas penes alios eft,quænuncregumæquatur celfitudini. His de rebus quanta fit orbis querimonia nihil attinet referre. Ego tantum dubitauknum Card.dignitas fit ab apogt; ftolis profeda.ôi fum autor totius tumultus.quia per occafionem tribus uerbis notaui,uideri nome illud efiTe recentius.At innumera loca funt in meis lucubrationi/ bus.in quibus honorificentiifime fcribo uel ad Card, uel de Cardinalibus.ad quæ quu fremant qui male uoz lunt Romano Pontificktamen ifti diilimulant.fed tan turn apud illos ualet trium uerborum annotatiuncula* uttotumhunc tumultum exiftiment mihi imputanz dum.Vtinam Cardinales ueradignitate præfulgeant quotquot funt,amp; orbem his diflidqs libèrent: ôê fumz mus Pontifex qui multorura regum unus dignitatem, Opibus ôc ftrepitu fuperat,tantundem ualeat autorita te ipiritus,ut filios fuos redigatincócordiam.Nó cnim

alciuS

ad albertvm pivm respons'!o if alti'us hune fpecum mgredi’anin quales tu me nimium fæpe uoeas.Nam (î lubeachic eradiate quibus in rebus (îta fit ucra procerum Ecclefiafticorum di’gnitas,amp; ad hanc conferre mores K adla horum temporum, intelli gîe,opinor,tua prudentia quantus mihi pateac di'een/ di campus, Sed abfic ut oleum eami'no adqciam.Si 5tum'cam probas,quod ob nefeio quæ uerbula liberiz us in interprété didfca.uelut è plauftro debacchatus eft in nos,concedet æquitas tua, ut quidecorem domus dei fpiritualem ex animo diligunt,aliquando duobus üerbis indicét.quid optent.Dixi olim prefbyteros epi/ (èopis fuiiTe pares, dixi fed dignitatenon fundlione, Imô no ego dixi,fed hoc dixit Hieronymus,apud que amp;nbsp;illud legis,epifcopos patres effe non dominos.Idcm ■lie dixiuquod mihi impingis, Ecclefiam creuiffe opiz bus,decreui{fe uirtutibus,quid didturus (i uiucret hifee temporibusCAn non iftiufmodi multa referuntur in decretis pontificum'TScripfi olim fy nodos indici folerc ab imperatoribus.An hoc no liquet ex hiftorijsC Imo Hieronymus inter argumenta fynodi legitime congre gatæ requirit,ut æderef nomé Imperatoris,cuius iuflii wiflet côgregata»Oftêdo quid olim fieri foleat,no da/ mno quod nunc fit, amp;nbsp;quod oftendo nemini dodlo fuit obfcurum.etiam fi ipfe filuiffem. Nec adeo uetus cftquoddico.In Conftantienfi SC Florentino concilio praefedic ImperatonMatrimotiium ubit^ intet ecclez

f fîæ

54 D,ERÄ8MI ROTEROD A Ml

fix facrameta propfie dida numero.fed Petrus Lomz bardus no nuraerat,Durandus dubi'tat.nec ea res mo/;, uiflet quen^.nifi fuiflettragids exaoitata damoribus» Ad eâ calumma quu Stunka: ôi oandio. Si Leo rez fponden'm.tame hoc inter argameca refers,quibus do ccsmedetraherefacrameds autoritate, diflïmulâs me tou'es reiecifle caluraniâ.Quorfum,inqui's,perdnethoz, ran'as preces accufare?'Ad hoc nihil aliud refp5deo,nifi ‘ quifqs hoc ad te detulitjiniigne medaciu dctulit Mihi ne per fomniu quide uncp in mentera ucnic damnare preces horarias,eciâfî qn per occafione taxem quofda, qui ilk's fine mente dcmurmuratis fibi placent^De fecrc ta c5fefTione,quoties refpondi.ôi mihi perinde ac fi niz hil refponderim,occinitureadecantilena.Quid autem periculi.fi Euchariftia quonda aliter fumcbatur nuc fumif’c’An id nemo fcituruserat.nifi ego monuiUemC An no licet ex ueteru monumetis annotate, quomodo paulatim ritus ecdefiæ uenerint in hunc ftatumC Olim non femel fynaxis agebatur inter ChnfiianoSjôC age/ batur pane non cofecrato in corpus domini.ut eft pro/ babile.Hæc Si huiufmodi fcire,facit ad intclledum uez terum orthodoxorum.Nuf^ ulla fyllaba taxaui ritus præfentis ecclefiæ.Et hic fcilicet erat augendus caluniaz rum numerus. Adiecifti enim fuperiori libcllo, qucm ad me miferas.SC fieri potuit.ut hoc Bcdaicus quifpiâ infcio te admifeuerit tuo libelle.Ais.cnim, quàm erroz

neum

’AD ALBERTVM PIVM RE SPONS lÖ $$ ticurti K illud,nuptias tantum ïaudibus efferre.ut eas cœlibatui Si contincntiæ prætuleris.Quis impudentcr mendax hoc tuo candori fuggcffitCDuccntis locis effe ro contjncntiam,citra matrimonrj contumdfam. Sed horum nihil occurrifletibi non miror.quum mea non Icgas.Quod.fi tibi uifum eft huiufmodi criminû clert/ chu nobis recitare.fimplicius état Stunicæ titulos omes hue tranfcribere.Certc (î tibi uacauit illius calumnias le gere,dcbebas Si noftram refponfioné inrpicere,quam tateris in hoc profeciflcjUt mea minus læderent, quum in hoc quoqj profecerit, ut liqueat illas reprehcnfioz . nes fuifTe meras iÿcophantias.Ad id quod calumnian turindeclamatiunculadcmatrimonioa'am multis ad faftidium ufe^ refponduVerum hic iftis mos eft,ut no fins diflîmulatis.fua tantum recinant,at(^ ita uincent fcilicct. At ego uereor, ne clamoribus ÔC odqs fuis eô profîciantjUt hæc return calamitas aliquâdo demigrct ifthuc»Tum deGncnt ferodre.Sed Chrifti ut fpero boz nitasout olim Mincrua creditur AthenienGbusjncom pofitos hofee tumultus nobis uertet in lætiorem exitu. Tuæ cette mo deration is état,tam atrocia crimina aut non recitare,aut folidioribus argumentis euincere. Falfo delatum eft Si illudj me taxarc cantus Si cete/ monias ecclefîafticas : genus cantionum, aut harum fiduciam, aut aliud circa hæc incidens uitium, alicuz bi taxo, nec iniuria, quum idem tu facias. Æque

f X uanum

5^ D» ERASMï ROTERODAMX

uanum cft me taxare monachos,uani'us eft me taxare illorum profeflïonem,nifi' forte folos monachosadmo nen' non uis.Ego puto magnum cfle difcrimen intet fcurram K monachum»Vbi profeffionem illorum triz buerim infirmitati,non fatis memini.ói fieri poteft, ut hoe fub aliéna perfona diputandi gratia ^ponaé’.certc probabilis eft fententia-Firmior enim uidetur,qui diui tijs corrumpi non poteft,quam qui abijcitne corrum/ patunqui includitur ne cómercio hominum corrumpa turanfirmior uidetur eo,qui uerfans inter bonos ac ma losferuat integritatem fuam,quod uidemus facftum ab apoftolis.Quid autem eftet piaculi,fi dixiflèm mo/ nachorum conftitutiones efTe infirmitatis,quum idem de lege Mofi non impie dici queatC qua Paulus uocat pædagogu. At pædagogus non adukis adhibetur,fedl pueris óCinfirmis. Vides ne uirilluftris,quam hæc ar/ gumentatamfrigidanon refpondeant atrocibus illis titulis initio caufæ propofîtis Z Et ramen interim inis gratiam,ab epircopis,Card.facerdotibus,theologis ac monachiSiEiufdê ueritatis eft.quod feribis me detefta/ ri décréta ecclefîaftica,ôC fanôlioncs humanas, quû to/ ties detefter iftos.qui confuetudines K coftitutiones ue teru temere contemnunt.Scio te referre calumnias alie nas.fed indignas quæ tuomihi crede,calamo uelcom/ memorentur.PericuIum eft enim,ne forfitan exorian^ qui cam impudeatium meadaciorum congeriem,fuipi

' quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ccntuc

AD ALBERTVM PIVM RBSPONSIO 57 centur ab eo profeda unde referuntur»Expedit admo/ ' tien populum nc contcmnat i’uftas,æquas,pias pnnd? pum amp;nbsp;epifcoporum conftitutioncs,fed ncceflanu eft eundem admonen,pn'mum habendara rationem dei. Sinullæfuntcôfti'tutioncscpifcoporum iniquæ,fupcrz uacaneæ,ad quæftum fpcdantes potiusc^ ad ptetaté, tarnen utilis efl: admom'tio,ne talcs nafcantur. Nunc mûdusplenus eft iftiufmodi quenmoniarum.Profpii dendum eft auton'tati præfulum,fed intérim no negliz gcnda cura gregis.Non enim populus propter epifcoz pum,fedepi(copus propter populum eft.Per me uegt; ro nullus adeo didicit oppcdere fuo præfuli, ut doceâ ctiam mail's epifcopisobtemperandum,modo nequæ iubent rcddant l'mpi’os. Adeo nc uacillat epifcoporû di gnitas,ô{ monachorum autoritas,ut ruitura fit, fi quis îllos in genere fui officq admoncatC Quan^ ego fane non tam admoneo,^ quid in uetcrum monumentis fit indico.Quin igitur exuruntur Hieronymi libclli co/ plures.quineraduni: è decretis Gratiani pmulta.quin jolluntur à medio libri Bernardi de confyderatione ad EugeniumCEt hæc tu recenfes non folum nuda ac de/ ftituta,uerum ctiam aliter quàm habentur in lucubra/ tionibusmeis.nelocisquidem indicatis.unde poterac refcllicalumnia.Sed homo prudes uolcbas mutari uo ces quibus offcndi poterant infîrmi.Mcis fcriptis uir clarififimetiono^enduntur infirmûfed improbi quidâ f. 3 addi/

5» D, ER A s MI RO TE RO DAM I aUdicfti mundo,cuius minima mra eft ueræ religionis, fed alius metuit fuo regno,alius gloriæ, alius quæftui, alius ocio Siluxui,alius (imul his omibus. Sed demuS ' excidifte mihi quædam,quæpræftiteratrèticuifle,quid tandem utilicacis adfert ifta tua querimonia Z An ut me prouoces ad eorum defenfionemCOptarim illic mi hi minus bonam éfle caufam.G copeliar ad hac apolo/ giam.Sed fatis exculceratæ funt res hominû.etiâ (i nu! lus unguis uomicam hanc exafperet.Quid minus expe dit hæc traducûquæ melius fopircnturÆgo nónul/ la huius generis fuftuli è Kb ris meis pofterioribus ædi/ tionibus.no quod defendi non poHentjfed quod tan/ ti non erat contendere Et hoc diflîmulas.Quam malâ gratiam in rjt Stunica apud Germante præfules, colle/ ftisacproditis locis,quibus in me conabatur uniuer/ fum hominum oenus concitare. QuamobremÇ’ Quia qui cum Luthero fentiebant amplexi funt eum libellu, Su florilegiû appellantes, Si cordati præfules maluiflent t/Od ilia latere in ichptis meis,dccerpta fubqci omnium ® ' oculis.Proindeunusôi alter fummatumèconcilio No . renbergen(î,fchpferût ad me.rogantcs ne quid refpon/ dercm Stunic^.Mihi quide hoefato quodam accidifle uidetur,ut nullus hoftis grauius me teferit.qua'm ami/ ci quidam inepte fauentcs,dum nihil aliud cfficiunt.c^ ut hoftiu animos in nos exacerbent. Verum ego tota hac alt;ftione,cogor frequenter caufam meam deferere,

dum

AD ALBERTVM P IVM R E S P O N S I O 59 dum confulo publicæ tranquilh'tatijam quo perti'neat non uideo quod hiccomcmoras infantiam amp;nbsp;gradus quibus hue ufque creuit cccIefia.Nunquam enim mihi fuit animus ecclefiæ ritus ad illam infantiam rcuocarc» Cummoribus prolapfis femper pugnandum»ne niz miurn degenerent ab ilia prifea fimplicitatc.Etutfunt ætatum gradus, ita fortaffis eft fenedus quædam deiîpifcentis ecclefiæ. Nihil autem utiliusChriftianis, quàm femper repuerafeere, Si ad prifeam eniti fynce/ ritatcm.Quis unquam audiuit ex me Romanum pon tifîcem cogendum in ordinem.aut Cardinales eife fub moucndos,aut æquandos Epifcopos,tum inter ipfos, turn cum prefbytcris.aut eeelefiam opibus fuis fpolian dam,aut mathmonium eqeiendum è numero facra/ mentorum.aut tollendam efle confeffionem.aut eu/ chahftiam domi fumendam^autcantus Si ccrcmonias tollcndas ab Ecclefia.aut monachorum ac monacharu ftatum eucrtendu,autafpernanda décréta ecclefiæ Ca thoIicæ'^Quod fi nihil horu.nec^didum eft à me nec^ fcriptum,quorfumiftatam inuidiofa mihi impingisC' Sed tarnen in hisplurimairrepferuntin uitâ hominû, quæ corrigi fit è re Chhftianæ pietatis. Earn prouincia cedo proceribus ecclefiæ, nobis ramen opinor elle fas alicubimonere.præfertim ubi facræ btteræ fu^gerunt occafionê. V ide etiam atq^ etiam ornatifiîme princeps, quantamhicmoyeas camarinam, fitibi reseftet cum homine.

40 D* ERASMI ROTERODAMX homine,cui Chrifti'anæ rei tranquïlh'tas.non effet chaz riorexi'ftimationepropna.At hæc, inquies, docet Lu/ thcrus.Vt doccac.exmcis horti's nihil huiufmodi lez git feminum,nifï paritcr ÔC, euangeliu ói epiffolas apo/ ffolicas Ô!. prophetas in ius uoces,unde magis collegic quam ex mcis. Non exiffimabam ut mihi obfjcere/ tunquöd femel,opinor.inftrumentum dixerim pro te/ ftamento,fecutus Hieronymum,quum alioqui trecen/ tis locis appellem teffamentum.ld ß,ut ais,feciffem ad offentationem,quidoffcntationishabet hæc uox in/ ftrumentumCNecfatis uideo,quur Hieronymus in/ ffrumentum alicubi maluerit,quam teßamentum, niQ quód inftrumenti uox magis explicatuolumina, quû teftamentû fît uolûtatis Si pacfli. Earn differentiam c5 monftrat diuus Auguftinus,nihil abhorrens ab inftru menti uocabulo,quemadmodum necHieronymus.Et banc ipfam uocem arbitror à me mutatam.K fî refedif fet,quemadmodum refîdet in aliorum libris, quid erat piaculiCAnhincetiamerantorituri tumuItusC Sed atrociuseftquod dixerim euangelfj fabulam.Male fît iff is diabolis,qui talia mendacia deferut ad aures iff asgt; dignasquæ melioribus fabulis occupentur.Quis un^ legit in feriptis meis euangelrj fabuIamCQuæ tandem eruditionis iacffatio.fî fabulam dixi pro negoci) aôlio/ ne.Emphafîs uocis captata eff,no nouitas.Si mihi fup petiffet alia uox,quæ pariter repræfentaffet quod ani/

mo

AD A L BE RT VM Pl VM R E SPO N SIO 4» mo rentiebamjabftinuifTem à fabula: nomine.Euange liutn non abftinec à fabulandi uoce, K tota ecclefia nu/ tat,quöd alicubi fabulæ nomen ufurparimC Hierony/ mus Dalilæ Ôij Sampfonis hiftoriam fabula diccrc no ucretur.fed longe mollius cft fabulæ uerbutn,quum re (pondetGræcæ uocûquæeft «Pjap.«, hoc eft,aôtio ne/ gocq, quoddiuerfis pcrfonisagitunfuas quaq^ partes implente.Veluti quû Philemon dicitur peregifle uitæ fabulam.Sed ad fabulæ calumniam abunde refpondi præter alios Bedæ.Ex hoc quoq; loco uir eximic, colli/ go te plane noftra non legiUe. lam uocatur ad partes polira Moria,quæ multorum.ut ais, iaóluram fecerit. Nun^ audiui mufcam mea Moria perifle,ni(î quod mihi nonnihilpeperitinuidiæ,fedapud theologos ac pfeudomonachoSjôê ramen non alius liber maiore cû applaufu erat exceptus.non iam dico iuuenû, fed prin/ cipum Sîecclelîæprimatum.Quin ex amicorû litteris çognouijOpus hoc Lconi decimo perledtum no difpli cuiffe.Alioqui argumentum hoc ncc ex ingenio meo fcripn, nec unquam ædendum pùtaui. Datum eßut/ funqueamicorumaffeótibus.Porro quod mei nomi/ nisinterelTeputas.ut opus hoc penitus aboleatur ex hominum memoria.næ tu mecum facis.idq^ iam pro/ pemodumacciderat.Tantumenimerat de Moria fi/ kntiutn, ut niihi ipfi exciderit fuilfe fcriptam. Verum

g

42 D» ER A’S M I RO TBR O D AMI'

ifta tua cómemoratio refncans illius mcmonam non patitur eam excidere mentibus hominum. Fieri non poteftiUt ædita non fît,nihil fupereft,nifi ut filentio caf/ fopiatur. Hic rurfus meum fatum agnofco, delata eft in manus tuas Moria,at non delata eft eius defenfio, qua Dorpio qui primus omnium de ea queftus, hinc nominis celebritatem aufpicatus eft, refpondeo. Quâ^ quam nuf^ ita defendi Moram,quin,ne dicam dolo* maluertm no æditâ. Nullus ramé adhuc extitit iniqor Moriæcenfor,^ ifti quorum tu recenfes iudicia» Inc/ prias appellauere quidâ,alq libellû periculofæ liberta/ tis,nemo tantam impietatem tribuit, quantam uix, ut ais à Porphyrrjs aut Iulianis expecftemus. Quæ uero peftifcrafeminaàautquasproceras arbores miht nar*' ras,peftilentibus onuftasfru(ftibus,aut quas plurimo/ rum hominu ftraoes mcmorasC Neminé audiui tam O

morofum.utdiceretquenquam opera Moriæfatftura pilo deteriorem*Multorum iudicia correéta funh pluri morum difcufta trifticia. Vnde maiorem in modum demiror.uel ifta tibi ueniftè in mcntem, fiquidem hæc fcribis ex animi tui fentent{a,uel fî aliorum refers opiz nionem,tibidignauifa,quæchartis tuis illineres. Sca/ tent enim uir eruditiffime 62 multis amp;nbsp;infîgnibus men dacrjs.non tuisquidem illis,fed tuocalâmoproditis, in eorum gratiam i quibus uideris iftam« cantilenam cane

I

’AD AtzBERTVM PIV M R E S P O N S IO 45 tanere.Si’quidem mihi non cam’s,uel qui'a fci’s efle Ce^ rum.uel qui'a non ignoras opinor me ad iftiufmodi querimonias refpondiïTe» Pn'mum fateorefle qnæ/ dam.quæ non in aliud parata funt, quam ut rifu Ie/ .dorcm exhilarent. Ea nullos offendunt, nifi quofgt; damadeo tetn'cos,morofos,ói à Gratijs alienos,ut iocarinec fciantipfi,nec alios ferant.Alioqui nullum illicuitîB genus damnatur,nec ulla difciplina reqcitur, fed infingulis quidpeccetur.non obiurgatione tetri/ ca.fèd per lufus illecebram aperitur. Id tu tarnen obi/ 1er fie arripis, quafi fit inconfeflb, neciillam defide/ ret probationem,quum nemo nefeiat, me nec difcipli/ nas,nec inftituta,necartesreprehendere,fed indicaf/ fe,quid inquaque re peccetur.Id enim erat huiusar/ gumenti caput, ut docerem nullum effe hominum genus à ftulticia liberum. Itaque uitia mortalium perlufura traducuntur,non homines.Placuit hoc e/ mendandi genus Platoni.qui in hune ufum probante largioresin conuturjs inuitatiunculas. Nec alio confi/ lio faólum uidetur, quod hodiéque Germani in fo/ lennibus epulis adhibent morionem quempiam dica/ cem.qui fingulos côuiuas didterqs perftringat.Interira multi audiuntfuaflagittadomeftica,nec licet offendi,.. uel quia dicuntùr à morione, uel quia in conuiuio, uel quia nulli omnium parcitur. Quanquam Moria

g X nullius

44 ' ER AS MI ROTERODAMI nullius nomen perfl:n'ngi't,nîfi meum.Än file docctnil fcrium,nil folidum.nil expetendum in nita effe,qai commonftrat quid in re quaque fugiendumC Imo ma gis hocagir.ut quæ funt expctenda cuiqj.felidus cxpe/ tantur, Quisunquam tantum tribuit Moriæ lufîbus, ut ex eafibiperfuaferit, nullam cffc prorfus hominis felicitatem, ÓC ad uirtutes uitæque funótiones capefz fendas fegnior fit redditus ♦ Aut tu nimium tribuis huiufmodi nugis.aut parum magnifiée fentis de mor talium ingenrjs.Quorfum igitur pertinent illatua uit egregie»MuIta funt in hominum uita quæ rideamus fateonfed nimisiniquus eft humanarum rerum æfti/ matonqui omnia fine difcrimine damnat. An Moria taxat aliquid quod fit probandum C Reóte philofoz pharis.res bumanas ex aólu amp;nbsp;potcntia.hoc eft ex per fecfto ôi imperfeólo fie temperatas, ut nihil efle poflït tam abfolutum»quin aliquid habeatadmixtum uitq» Hoe quum ita fiwanto magis pugnandum eft cum ut tqs.Addismenecfacris ritibus,nec religioni,ne Chriz ftoquidem ipfi pepercifte» Quis huncmendacioru a/ ceruum aufus eft ad te tantum uirum deferre^lllic fu^ pcrftitiofos ritus taxo non facros, Si religionis nego/ cium adiuuo.dum indico fugiendam efteperfonatam religionemrabfit autem tam deteftabilis impietas ab animo meo,ut in Chriftu, cuius nomen toto perftore

ueneror*

AD ALBERTVM PIVM RESPONSIO 4$ ùéneror,quicquâ dkatneotumeliofe. Hoe animo fum, ut malim dedes mortém oppeterc, quam ullo uerbö perftringerenoftræ falutis prindpem.ac nomen illud, tiobis falutiferum.angclisadorandumdnferis tremen/ düm. Quicunque uoluunt meas lucubrationes, niiï prorfüsodiocæd funt.fadleperdpiunt, quam non imz 'pium affedlum geram erga Chriftum. Addis, tu tibi diuina deridere permittas.Hoc quum (it falfiffimum, tarnen huiufmodi baGbus.tua nitituroratio. Iftud eft opinor Tulliano more dicere.Ego te Alberte princeps exiftimo uirum Chriftiana pietate præditum, quo li/ berius apud te proloquarquod fentio:qui diuina dó rideant fadlius inuenies in Italia apud tuiordinisho/ mines, atque adeo in illa laudanfli'ma Roma.quàm apud nos.Egofanè cum talibusne dbum quidem ca/ pere fuftineam.Etiam atque etiam te rogo,ne quid of/ fendat animum tuum mealibertas.Vulgaribus fcom/ matibus non admodum moucor,ignofce,fi tales face/ tias ferre non pofTum.Quid autem appellas deride/ re diuinafAn derident diuina, qui taxant fuperftitioz iùm diuorum cultum,qui notant eos.qui charitateua/ cui furnmam religionis collocant in cultu, in cibis, in non intelleftis precuIisCAn tibi uideretur deridere phi/ lofophiam Ariftotelicamiqui traduceret illorum ftul/ ticiam,quinonintclleôtum Ariftotelem,perperam in/

g J terpre

4^ d; er ASM! ROTERO D ami tcrpretanturrNon didluruses ni fallor,Quid, tnqui’^,quot; ad iugulandam prorfus religionem Ghriftianam did potuic atrodus, quàm ipfam efle uni'uerfam inftulti/ da fundatam‘7Force fimile quiddam eft in Moria, fed tnuko aliter ditftum.Nec id raro fads.ut mea diifta tu/ is ucrbis reddas atrodora. Rhctoricum quide ifthuc, at minime theologicum. Paulus fcribit, Si quis uidez tur fapiens inter uos,ftultus fiat ut fit fapienstldem ap pellat ftulticiam cruds,dC ftulticiam attribuit deo,d^ in ter Cbrifti difdpulos negat eftc multos fapientestErz go quotquot fapientes non funt.ftulti funt. Quis eft tam ftultus.ut no intelligat hie diftingui mundi iapien tiam a fapientiaEuangelicaCQua diftinólione feruaz ta,nihil hacfententia did potuit Cbriftianius,qua tu tara atrociter infeótaris.Item illud.Chriftum obleóta/ tum efte perpetuô morionibus, uetulis ôd pueris ,.à fe autem reiedfle graues 8d do(ftos,aut non eft in Mo/ ria,aut alfis uerbis didlum eft,quoruminuidiam fi mi/ hi remittis,quæfo te per tuam felicitatem,quid dici po/ teft religiofius aut fanótiusCNónne Chriftus apparuic paftoribusCNonne Simeonis coplexibus haefitf Non/ ne complexus eft pueros,dd ad horum exemplum inui tauit apoftoIosÇ'Nônne fibi afeiuit idiotas apoftolosC Contra none contempfit HerodemCnone magna fez ueritate uodferatur in uitam dC faftum fcribaru ae pha rifæoru“'

AD AÜFBRTVM PIVM RESPONSIO 47 rifeorumC’Cu quo Pontifîœ.cum quo fcriba aut phari fæo babuit familiaritatem,ni(î quum per Euangeliura repuerafcerent C Nec hodie quenquam redpit Chri/ ftus qui mundo fît fapi'ens, potens aut dodhus. Mun/ dum fîc ufurpo,qucmadmodum ufurpauit Paulus. Quæ ftuka funt mundi elegit deus.ut confundat fa/ pientes.Senlus cftpiusj'dquum conftetu'niquum efl: ex uerbis calumniam uenari.Sed Moria abutitur fcri/ pturæ facræ teftimontis. Quafî faccrdotes quidam ac monachi.omnes pene facetias fuas non defumant ex facrisIibris.Veluti quum aiunt.Quid eft charitasCEft pallium monachi.Qui fîcC Quia opcritmultitudinem peccatorum. Et rogatus quidam, ecquid placeret uilt; ’ num,afcendit,inquit,fuperius;tum alter,afcendit fupe/, riusç’ergo erit tibi gloria. Longe modeftius autem de/ -torquet fcripturas Moria, nec tarnen id fadt nifî præ/ fata ueniara, fecç citaturam oviPt/^ tTr©-*, atque in huius loci perorationejturfus precatur ueniam.At iam Bixi menolle per omnia tueri Moriam, atcy hatflcnus patiar aecufari Moriamait ineptiæ,incogitantiæ,aut le uitati tribuatur.ab bis quac tu impingis ftrennue de/ fenfurus.Apud Italos nelcio fînt ne tarn imbedlles in. fîdè,ut ob ludicrumdibellum defidant à Cbrifto.apud nos Kfœminæconftantioresfunt, quam ut eiufmodr lufîbuslâbeamp;denturtnec quifquam adbuc cxtitit in bis

48 D» ERASMI ROTERODAMI his regi'onibus,qut quod tu fcribisu'nterpretatetufi eos locos ab animi impietate profeótos.Tot annos per omnium manus uolitabat Moria, uerfa eriam in linguam Gallicam, aulæ principibus erat in delitqs, nec in hanc quifquam hominum fremebatpræter pau cos pfeudomonachos, fecus quam uolebant attadtos, quanquam in his quoque rcligioGflimo cuiqj non di/ fplicuit Moria.cuitu tarn uehemeterinfenfus es.Nam littcris Roma miflts non raro fum admonitus,Alber/ tum principem in nulla materia facundiorê eflc, quàm in accufanda Moria. Id G tibi accidie uehementi quo/ dam religionis zelo, non poffum non probare affez ótum tuum,licet iudicium arbitrer nemini placiturum, exceptis qsquibusdifpliciturum Gteuangeiium,G Era/ fmi nomine proponeretur. Talibus enim odium Ô2 animi indudtio prorfus omne iudicium uitiauiulllud iterum atqj iterum demirari compellor,qubd hacc tarn multa,tam odiofa.atrociteracpencfeditiofe Gcin me congeris, quaG nihil horum libris pridem aditis di/ luerim. Quemadmodum Si de confefTione queri monia mire exaggeras.quu nullu hie Gt argumentum, quod non retuderim fcripto uulgato.Atqui G difertus ac uehemcns haberi uolebas, prius ilia fuerant refelz lenda,quibusquorundam depuli calumniam.NiGfoc tenon putas quenquam fore qui ifta tua legat, prætec eos

AD ALB BRT VM PI VM R E S PO N SIO’ 49 eos qui men uel non atcingunc, uel eadem cefura dam nanc benedióla paricer ac malcdidta. Cuius obfecro câ doris eft, quu Leo copiofiiTime.quum Stunicæaltjf^ nonnullis non indiligenter refponderim de confeffîoz, nc.perindc nobis recinere ueterem ex copotationibus concionibus pfeudomonachorum querimoniam. quail uerbum nullum unquam fuper ea. re fccerim. In illo uero magis edam deiidero candorcm tuum,quód obqcis no quod à me fcriptum eft, fed quod à rabulis quilsufdam iadari folet. Colligo ut ais,cômoda Si in/ commoda cófeftionisgt;Si leótori uelut incegram exiftiz madonem permitto, retinendum ne putet confitendi ufum,an aboledum » lam primum hoc quàm falfo ad te delatum fit uide, Teftor incommoda non ex re ipfa nafci.fcd ex hominum uicio; uerba mea fic habet, Vt, quam plurimum fruótus capiatur ex confeflione, 62 ; quàm minimum matorum admittatur.quæquidcm mala non tarn ex re cp ex hominum uicio nafei uidez mus.Quemadmodu ferè nihil eft in rebushumanis . tarn piu.tam ut ita dicam coelefte, quod hominu cor/ ruptiffimi mores fibi non uertant in pernicié. Ac mox, Oftedimuspaucis quâtascommoditateshabcathæc 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cófeflïo.deinde quâta peftis ucræ pietatis, hinc per oc

cafionem nafcatur inter homines. Audis palàm me co moda tdbuere cofeftioni, incommoda uicqs hominu, re bona utentiura male, At^ in ipfo ftadm initio ope ;

h ris

. - gt;nbsp;’ * '■ ■■ ■ * '

5^ ' D» ERASMI ROTBRODAMI

ris ita löquor * Vtrum coducibilius (ït cam relinqui proi pter innumeras udlkates quasexeauidcmus^ficifci/' an tolli ob innumcra mala, quæccfitentiû ôêaudientiu ' culpa per huius occafione copcn'mus exifterc.Occafioz ‘ néaudis nócaufam ,5Cculpam hominuaudis,noncri/ gt;nbsp;men confeflionis.H^c toties in cade præfatione dióta,’ • rurfus apologqs citata difTimulas, amp;nbsp;dicor tibi referrc ’ commoda SC incommoda confcfTionis, Ifta non uide/ ris Alberte princeps, ab illis didicifle, qui ut fcribis cxa mufti'm fcripta mea examinant, dida didtis, fenfa fen/ fis 6C fyllabas fyllabis conferentes. Vanum iuxta atque caluniofum eft 6C illud.quod fcribis Icdlori per me fieri liberu.utrum malit confcflioné rctincri an abolcri. Ob fecro te qbus ucrbis hucfenfum mcu indico Z Loquor illic de Romani Pontificis autoritäre, deep Chriftiani populi confenfu, hoc eft deautoritatc totius Ecdefîæ.. Siconfeflio indidlaeftpcr Ecclefiam,an nonpoteft. eiufdem autoritate tolli » An tibi uniuerfa Ecclefia eft: • quilibet ledtorCNec tarnen illic affirmo,ab hominibus. inftitutam, fed fitfta conceflione, ratiocinor, ita præfaz tus, Tum fiquis largiaturab hominibusinftitutam. ■ An non hie fan's dilucide loquitur Batauus, etiamfi parum eleganter‘ZNec ego hicdiiputo,ab hominiz-DUS fit inftituta confeftio quanuncutimur,an àChriZ ' fto tradita, retinenda an tollenda, led indico quæftioz ncs huiufmodi inter alios uetilari.Diccs,quid referebat

XD ALBERTVM PIVM RESPONSIO 51 iftius rei memi'nifléC'QuaiÏ cui^ eflet obfcurum.quod

Joquor 7 Et tarnen mea referebat hocadmonere.ne lez ^ólor expeótaret aliqd prætçrid quod fufcepifTcm. Ne/ , qj mc fugicbar hoe expedlaturos plærosqj. Quod nifi • magno uolumi'ne traótan no poterat. Si à tnultis erat ,taccurate tradtacum ,uixenim ulla quæftio inter fchola

Óicos iadlatior.prætermifirquod urrilt;ç parti, hoc ert, ,6C dabitantium ÔC certa perfuafione finnorum con/ dudluram erat.tradtaui » Debebasinquis uel obiter indicate tuam fententiam. Quod habebam perfua' fum, ingenue profiteor, uoco rem faluberrimam ôiin primis piam. Et aduerfus Leum difputans profiteor rem optimam, à fpiritu Chrifti profedlam.ac totius orbis tarn diutino confenfu comprobatam , ca reue/ rentia fcruandam, quafi efTet ab ipfo Chrifto tradita, ,amp; Ioquor non de quacunque confefTione, fed dehac ,qu« nunc in ufu eft Chriftianorurn, cum omnibus fuis circumftantqs. Quam fi queam docere à Chrifto traditam, oppido quam lubens facercm. Habebis me plauforem fi potes id ad plenum proferre, quod SC olim à Thcologis.SC nupcr tradtatum eft ab appri/ me dodlis, cjuorum eft Jacobus Latomus . Horum ramen nemmifuccefTitutuellem . Imo Latomus no/ bis propemodum liberum relinquit, malimus ne ere/ dere à Chrifto traditam ,an è fcripturis inefutabilibus

h X defum/

5t' d; eräsmt roterod ami

defumptani.an generali Ecclefiæ dccrcto inftitutam.K tu à me poftulasut pronunciem à Chn'fto traditam. Finge pronuntiafle.quis credat,ntfi doccamC' Et tutius cxiftimo (îlere, friuolis argutationibus hoc aggredi. Qui filet uideri poteft ualudïe fi uoluifïet.Qui conatur alTerere, nec efticit quod conatur, magis difluadet qd‘ pcrfuadcre nititf, is g palàm repugnat.Et uides quo ieculo,in qua regione.libellusille mihi fitæditus. Ac^ illo qualis qualis eft uiri orthodoxi gratias egcrut. No crat inquis in dubio relinquendu quod ab hæreticis tinaciffime impugnatur, quafi femper impiû fit, quod tuentur hærctici. At quo magis impugnabatur, tanto luftior erat caufadetradlâdi muneris, Ociofumjforté, dodlum.infignem Theologum ea respoftulabat.Ego confcfTionis caufam reddidiflem deteriorem. Poftrcz mo qua fronte iubcs me alqs perfuadere, quod mihi nondû fatis pcrfuafum eft, amp;nbsp;expedlo qui pcriuadeat.

An aflentiri uided’ hæreticis qui doceri cupit hanc confeftionem fuifle traditam ab ipfo domino, quum alioqui fatcatur rcligiofe feruandam Quæ fynodus hocpronutiauitClnciytusAngliæ Rexqui felicius tra/ étauit iftud argumentum tu traôtare uideris nihil aliud pronuntiat qefle probabile fuifte à Chrifto tra/ ditam.Quod fi Lutheranos hærèticorum nomine défi gnas, fcisquàm illis non aftentiaf. Nam horu plæricç laciunt cuiuis fîmpliciter liberum, utrum confiteri uelit

an non

AD ALBERTVM PIVM RESPONSIO 55 ■ Btï non.SJ quis cui confiteri uolit.Gomplures dctcflanz tur etiara ut rê impiam» Quód fi hæreti'd fuut,qui non nihil dubitant quomodo fit induóla confeflïo, rcserit tibi cum Angliæ rcge.cuius eruditam pietatem tu mc/ rito prædicas-.cum Eatomo, ne quid alios commemo/ rem. Nee fans intelligo quid hæc tua uetba fibi uelint, Quinimô excepta ut à Chhfto inftituta.Si,ut,fonat fi/ ’ militudinem,idem loqueris quod ego .Sic enim habet initium libelii mci. An à maioribus induda, paulatim robur collegcr{t,ut tanta fit huius autoriras.quafi fucrit inftituta à Chri(lo.Sin,ut,fonat caufam» alqsargumé ‘tis hoc tibi confirmandum erat » Addis.quamuis dicas negari non pofle.quin tutior fit qui beneconfeflus fue/ rit. Nec hoc fimpliciter dico, fed ex concefiione.Sic ha/ bent mea uerbarquâtumuis enim multis ac magnis ar/ cumentis pars altéra contcndat.hanc confefTionem nô tuifiTe inditutam ab ipfo domino lefu.necpotuifie tan turn onus à puro homine imponi hominibus,illud cer te negari nonpoteft.6Cc.Ita(^ libellum ilium legi cuptz cbam à duobus hominum gcneribus.quorû alteri fir/ mam habent perfiiafionem de côfeflïone non tolieda, alteri dubitant num poffit aut expédiât per Ecclefiæ proceres aliquid innouari circa confeffîoncm, quam tu îaeramentum uocas, quum iuxta multorum opinioné, potius res fit facramêtalis, ut intérim faltcm melius utâ tur confcHîone, nec précipitent fentétiam,donec de hoc h ) ptonuntia/

54 ERASMI ROTERODAMI

lt; prónuciark EccIcSa.Tertium hominutti'genus ab ciaS Jibri leótionc fubmoui’, ui'deh'cet eorum qui confefTio/ • nem aut fupcruacaneam efTe contendunt,aut impiam. Iftos peruicacesad alios doólores relego, mihi cu nee ocium fuppetebat nee copia: fufficicnccsad confligen/ ,dum cum illis, Omitto iam bic rationes acteftimonia tua, quibusme docere conaris.omnino crededum hac cófeiïionem à domino traditam,de quibus interim ni/ hil aliud pronuntiabo.cp dolcre me non eifc firmiora, prazCcrtim ob eos.qui pertinacitcr totam damnant con fcflîonem. Addis uero præclaram fententiam. dânans -quod commoda contulerim clim incommodis.Nam amp;nbsp;(Î omnino inquis, nobis incommoda uidercntur,ta/ men quia ita funt ftatuta, pura mente feruanda öi con ftanti animo rctinéda eflent.Obfccro tc ut me uidffîm

patienter audias. In qucmufumoftcndoincommoz da, non ex re, ut dixi, fed ex hominum uitrjs orientia, nonne ut uitentur, öi interim firmiora ßnt, quæ funt inftituta C Si ferenda funt hæcincommoda,quur quo/ tidie clamatur in eos qui maleferuant matrimonium, qui indigne accedunt ad menfam domini,qui male ge röt magillratürNec^ enim cgotollo cófdfionis ufum, fed admoneo quid in huius ufuuitandum fit. Hoc ni/ miru eft ftabilirc cófelTionem,non labcfaôlare.Hæc ut

des opinor tibi non minus extra caufamdiôta.quàm

eleganter.

His ic»-

AD A-L’BERTVM PIVM RBSPON^ïd. 55 « His i'ta peroratis.fubtexis daufulam. Quoma i'iv ^snimiu profeólo mdidonoftró arrogamus, quu de' Omni rc æquc audcmus iudicare, qd utile,quid inutile:, quid honcftû,quid fecus: quid reótu, quid deprauatu:-quid diuinu.quid humanum:SC hoc tain rebus defini/ ' tis,^ in hisquæadhucfubiudiceuerfantur:quû taxa/' tnus mores,lcges,cofuetudines,ncus,ceremonias iä dill rcceptas : quæ quu tu fæpiflîme facias, ut monumenta tua teftantur, non ab rc multi te accufant arrogantiæ, ÖL rcru nouarum ftudiofum fuifle dicunr.Quu ais mul' ti'dicut i ingenue fateris te ifta ex alieno fenfu loqui, no. tuo. Alioqui quid probæ métis habent ifta uerbaCSi-de Lutheranis,aut nefcio quibus Italis fentis,ad me ni/; hii pertinet. Sin de me loqueris: num tibi uidcor æque de omni re iudicare, qui hoc ipfo libcllo fufpedi meam; fententiâ.ôi alqs iudiciu defero, imo qui nufq non defe, ro Ecclefiæ iudicio. In rebus inquis definitis,quafi hoc; id docueris eOe definitu.Profcr ubi quicep improbaue / ro deprauato quod effet rcôtû,ubi humano reie/ cero qd erat diuinu,ubi taxauero mores pios,leges,8fc.' quod ais fæpiflîme me facere,quu nullu proferas Iocu»gt; Opinor tibi oraculo efle Stunicæ Catalogu» Atq,q/. bus fama dutaxatnotus es, multo folidioré »æquioré, ac ncruofioré diiputationê expeétabât .Nihil enim ad hucadfers,nifi q ab indoólis pfeudomonachis Si Icui/: bus Theologis folét in cópotationib.iadari,quos non pudet

»

56 p, ER ASM! RO TBR OD AMI pudet interdû edere mendacia mai'oramontibus,coé^ folum hocagunt, ut lucubrationes meas aboleant» ne deprehendatur ipforum infignisuatn'tas» h te uero expedari potcrat, nîfî uerum, excuffum 8!, æquumf , Poft hæc ingrederis aliud argumêtum, quo de quum plus fan’s refpodcrim præter alios Petro Sutori » tame quad uacuam ô^intadlam omnino materiam tradtas* Caufaberis cum librum ad te no efle perlatum, Atqui Lutetia:,ubi multa fcripturarum teftimonia opufculo ruo adiecifti,non dubito quin uideris » Quid igitur fa/ dam ?Repetam ibi dieftaCQuid moleftiusC’Obticefcâî' । Applaudent uidlori, qui meanon legcrunt .Seruabo medium » Notabo pauds quædamlt;Ais à multis dam*, nari.quod facras litteras paraphrafi dilucidius amp;nbsp;elega tius explanauerim, quae uix admittant commentarios,. tantum abeft ut paraphrafim. Hie opinor tua prüden ria nouit ftripturam (acram potiftimum eftc in myfti/. co fenfu potius quàm in uerbis, quæ probabile eft ab, Efdra partim immutata :proximo loco fitu efle in his linguisquibus tradita funt à primis autoribus. In his à me nihil eft mutatu. Tertio loco funt tradationcs in alia lingua.Eas fiiifle diuerfas,tu apud Syros.tu apud Græcos ÔC Latinos,conftat ex ueterum Theologorum. monumentis, eamc^ uarietatem D. Auguftinus adeo non damnat,ut exiftimet plurimum conducereadfcri. pturarum intclligcntiam. Itacy quum nouu teftamen, turn «

AD ALBERTVM PIVM RESPONSIO 57 tum (ït uerfum eo fermone lattno, qui tu temporis erat promifcuo uulgo cómunis, nunc cócra lingua latina no eft ni(î apud litteratos, quid erat piaculi.fi rebus in diz uerfum mutatisjati'niusuernflem nouu teftametum^ Certe aufuseft hoc Hieronymus in uetere teftameto, amp;nbsp;laisdem promeruit. Nunc à me non eft mutata uul/ gata tranftatio.fed id uerfum eft.quod habetur in græ corum uoluminibus, præfertim ijs quibus ufi funtue/ teres.Chryfoftomus, Bafilius,Gregorius Nasiâzenus

‘ amp;nbsp;horum (imiles.Dices, expedit ut Ecdefia uniuerfa co fentiat in leólione.Eum confenfum uides à me non tur bari.Habet Ecdefia fuam uerfionem,tantum hoc ago, ut qua habet habeat emendatiore Si redius intelligat. Eft autem duplex interpretadi genus, alteru quo traft funditur liber à lingua in linguam:altcrum quod adhi bitum explanat feripturæ fenfum. Si commentarios SC omnes explanationes fumbouedas cenfes, patiar pa raphrafes meas fubmoueri: Sin recipis .paraphrafis ni hil aliud eft commentary genus,commodius leóto/ ri ucl occupato uel faftidiofo, Et fi danabis Bafilium, Na2ian2enum,Cyprianum,HiIan'um,0CHicronymu quod elegantius ediftcrunt fcripturas nbsp;nbsp;traditæ funt,

' patiar me damnari, quod aliquato politius explanaui fenfus quàm apoftoli tradiderunt, aut cp uertit lati/ nus ille nefcio qs aut quæ. Hæc fi agnofeis efte uerifti/ \ ma, nullu habent locu ilia quæ tu Ciceroniano quodâ

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i fluxu

5^ nbsp;nbsp;'D. ER A SMI 'ROTEROD AMI

fluxu déclamas, fpiritui fandlo non cfle opus noOra politura i quot in fcripturis uerba funt, tot cfle myftez ria.nccapicem ullum contingmdum, quad ego fim no uus interpres fcnpturarum.Atquehicetiamadiecifti, fi fupcris placet, priori libcllo, Mofi teftimonium ex libro Dcutcronomi], non addetis ad uerbum, quod uobis loquor. Arqui id aufus eft non paucis locis inter/ pres,uclutinTabita Cumi, addir.tibi dico:canon miC/ fæ,in uerbis confecrationis addidit,enim,quod in cuaa gclicis libris non habetur, itaeç quod Mofes præccpit de non addendo, non ta pertinet ad litterasfyllabas Si apices,^ ad uim fententiæ. Nonne pafiïm audis cede fiaftas fententiam ex litteris (acris recitatam, flnuofo uerborum ambitu explanarc populo C Dices licere.fed intaólis fontibus. Quid .’fublati funt à me fcripturaru fontes C Nam hoc toties fruftra cogor audirc,Sed age da nobis fontes incorruptos. definemus ullum uerbu mutare.Quod ß conftat codices efle corruptos aliquot fane locis,nu tu uctabis nos dare opcram ut reftituan/ tur,dtra iniuriam uulgatææditionisC Atqui hoc fludi/ umnoftrum comprobauit Leo decimus, coprobauit amp;nbsp;Adrianus,nec ullis cordatis Theologis difplicuit, ac priuatim multi uerc dodiboni^ uiri litteris pro huiuf modi laboribus gratias cgerut.quumc^illudopus Lo/ uanq fere ædiderim, multic^ de cæteris quibufdam luz cubrationibusmeis nonnihil quererenf’, deparaphrafl

bus

AD Àl'BERTVM FIVM RESPON^SIO 59 bus nemo me uerbo admonuic Vbi porro tu nacflus e3 iftos loquaces,qui aiunt, qui dicut,qui fufpicant'’ me hocagcrc.ut meæparaphrafes loco diuinæfcripturæ legantur in templis f Hoc quum fit egregie ridiculum, non refe'Iam, etiamfi in templis recitantur muka, mi/ nus accommoda cultui diuino quam meæparaphra/ fes» Negasàreligionenata quenquam hocauCumin facrislitceris. Si per fe nefaseft explanarc fcripturam facram, damnandi mecum funt illi, qui primi funt auz ficommcntarios in illam æderc,qui poft aufi funtil/ lam philofophicis argumcntationibus tractate. Si hie tibidamnandi funt cum Alexandre Halcnfe.Tho/ ma ,Scoto, totus fcholafticorum populus, alfj quod fucrint inuentorcs,alii quod imitatores» Sunt enim ua ria commentandi genera.Quod aufuseft Erafmus, ante hunc luuencus aufus eft carmine, nec fruftra/ tus eft fua laude. Nam carmen illius uere paraphra/ fis eft. Idem aufus eft hoc recentior Arator in aólis Apoftolicis, non ita pridem Aegidius Delphus c Sot bona Thcologus, in pfalmos Si alios non paucos di/ uinæ feripturæ libres.Ante paucos méfes Louant] Frâ eifeus Titclmânus Minorita, iuuenis etiamnum.idcm fecit in epiftolâs Pauli quod ego, nifi qubd pro para/ phrafiuocat clucidationem, quum paraphrafeosuo/ cabulû fit aliquante modeftius, idçp facit applaudéti/ bus Theologis,totocp Frâcifcanorû ordine. Qui utinâ

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i X adeo

io D\ ERASMI ’ ROTERO'DAMI

adeo féliciter uerfatus fit in hoc genercut meis reiedis paraphrafibus,manibus terât illius elucidationes,mo/ do quantum deceflerit meo nomini, tatum accedat ue/ ræ pictati.Hic tecum ftatuas oportet,utrum me cu his omnibus, qui quod a me faclum eftaufi funt uel face/ re, uel approbate,uelis abfoluere an damnare.Sed ofz fendit te perfona, quam aliter in paraphrafi loquetem facio,^ loquitur in opcrc fuo.Ridiculum,quafi ueteres fcripturarum cnarra tores, quoties locifumma’fuisuer bis explicant, no idem faciant quod ego,nifi quod pa/ raphraftes id faciat perpetuo tenore.quod illi facifit in terruptetquafi non idem faciat apud Italosgt;Gr.Ilos,Bri tannos Si Germanos concionatores,ut fentetiam pauz cis uerbis in fetiptura comprehenfam, pluribus Si alrjs uerbis explicetpopulo.Quid autem fentis Cquum ais, pro libidine fua. An pro libidine fua tradlat feripturâ; qui in ea explicada fequitur probatiflimos quofc^ maz tris Ecclefîæ doóf ores,quod à me fedulo faótu eftCNec his contentus progrediens dicis. Quin imo peribnam Chrifti concionantis,quem interdum præteromnedeZ corum inducts tanquam Hortenfium aut Ciceronem compofitis uerbis, elaborata oratione caufam agente, amp;nbsp;quod deteftabilius eft, plurima dicentem.quæ in fagt; cris litterisnon habentur, humanæfapicntiæ uerbis ac‘ comodatis.Hæc tua funt uerba. Vt uerbo refpódeam. Null« funt phaleræ di^ionis in meis paraphrafibus, quas

AD A LB ER T VM PIVM RESPO'nSIO quas tu prætcr animi tui fententi'âj'llis ni fallontribuis, ut commodius pcrores caufam tuâ: nec ufquam tribud Chriftocompofitam ôC elaboratam orationem.quum nullu opus magis ex tempore perfecen'm : nec hic erat locus in quo Ciceroni's aut Hortenfi] debueris raemiz nifle.Si fenfus congruit Chrifto,de uerbis iniufta que? rela eft,nifi damnas omnes quos recenfui. Chriftus nS quamloquutus eftcarmine, amp;nbsp;tameficloquiturapud luuencum.Sin minus, eadem uenia mihi debet eiïe pa rata,qua:daturfcripturarum enarratoribus omnibus, lam ß nihil adderem ei, quod in facris litteris habetur expreflum,no eflem paraphraftes.nec explanator.Miz hi fan's eft quod quæ adrjeio non diferepent à fcriptura rum ftnßbus.Et tarnen hoc erat tuæ libertatis,indicare loca quædamnas. ProindefententiâSolomonis,quæ uetat quicquam addi (èrmoni diuino,aut illis cane,qui docent cu fcripturis pugnantia,aut his qui no uerentur ex humanis difdplinis,prxfertim ex fophifticis ex Ari/-ftotclisôi Auerroismonumétisplurima congercread diuinorum uoluminum explanationem, Sed alicubi profiteor me cœleftis oratoris mutare linguam.Hoc ut ut alq calumniantur, tu certe no minus uerfatus in ora/ toribus,quam in philofophis, agnofeere debebas fche'/ ma rhetoricum, quo feftiuius quidem, fed nihil aliud declaraui,quàm me fenfa Pauli ßc explanare,ut ÔC faci lius minore cum txdio percipiantur,

I J Intelli

62 Dlt; ERÄ8M-F RO TE ROD AMI

Intclligic opinor tua prudencia.quæ fubçexis de (pu Fanóto qui (cripturâ de uerbo ad uerbû diôlarit cuius aucoritati abiît ut quif^ Chriftianus uclit repugnare, nihil ad nos attinere.Attamê ifta tibi nitide ÔL elcgâter dedamata funtjfed extra caufâ. Copiofe quidé ÖC illud tradlas.multu effe difcriminis inter cômentatorê Si pa raphrafté; qjcomentator relinqt integrû fermonê, pa/ raphraftcs immutat. Cofule codices ecclcfiafticos.à ui de an uH? p me fit imutatus.Porro nifi alrjs uerbis ute rer,g facri libri, no cHcm ncc paraphraftes neccnarra/ tor. lâ age refpode nobis,qd intereft, utru faciâ Paulu meo more loquente.an enarrator dicat, hocfentitPau Ius,amp;: fubqciat expofitioné,quan^ ut diximus hoc no raro faciu t,5lt; fub gfona apoftoli, aut Chrifti, quoties fummatim explicant argumentu loci. Cætcrû quod addis.eû qui fequutus enarratoris autoritärem in erro rem prolapfus fuerit, facile poffe in uiam reuocari,fcriz fjturaru fubfidio.q mca paraphrafî dcccptus fucrit,nul a ratione pofle reftitui obfecro te per genium tuû uir illuftris ioco ne hæc feribis an ferioC'An parulædutre/ ligionem Chriftianâ hærctici, qui feripturas non para* phrafi,fed comentarfjs perperamenarrâtCra-oïô/j ctÏTr©' lt;fu7£/jîjK©-'’o?ovTW/j.Etinhislapfusunde reftituit'' fper fyncerâ feripturâ. Accipio. Et fi quis traxerit erro ré ex mea paraphrafi.nulla ratione poteft reftitui C Qui ficC Quia nufi^extatlyncera fcripturaC' Iraonihilominus

“ extta

AD ALBER.TV'M PIVM ;R E S P O N S I O , O lt;extat tn tâta turba cometitatoru.Vnde coarauid’ error

O

eoru qui in Ariftotclê fenpfere paraphrafès^None ex ïpfo AriftotcleCQuoma nihilominus extat.q fi qui's paraphrafi fcn'pfifTet commentariu. Quid igitur uetar. quo minus hicreftitua^ per feripturä extantê q lapfus fit^Imo ob id in marginib.annotaui capita,quo lector cóferre poflît cómodius. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vix Si illud arbitror te

ferio fcribere.difcrime efle ne q mihi ceu iurati,fequan^ autoritatémeâ.Vbi nuc habitat iftaautoritasC Apud Germanos eruditos nonihil habebam gratiæ.priufÇ hæc Euangelicatempeftas extitit ► Mox gratia ceflît in odiu. Necuf^ animaduerti iuratos quos memoras. Etia atep ctia, iteru atcç iteru in procemqs clamo,para phrafim nihil aliud efle comentarrj genus,nec uolo paraphraftæ plus tribui q cuiuisenarratori, fl quid la/ pfusdeprehedant,mihi imputét,nó perfonæloquêtis. His præfationibus excludit'’ omne periculu,fî quid im-* mineat. Rurfus philofopharis de fyllabis ôi apieibus fcripturædiuinæ,q nihil ad mepertinêt.Nâ fl uera præ dicas.necuctus teftamentu uertêdum erat in linguam græcâ.nec nouu in Latinâ. Quotenim apices hic,quot myfteria pereuntC’ Quanq hæc ut dixi nihil ad me.qui feripturâ prorfus intaclâ relinquo. Quod eft igif illud deteftabile diólióis genus, quo uniuerfa immutanf Si puertunt'’. An ideo tibi uifum efl: initio precari ueniâ li bertatiSjUt hæc diceres, quæ guelim honoris tui gratia abefle ab hac difputatioae tâ nitida tâ^ Ciceroniana.

64 D» ERASHI ROTERODAMI

Quod in claufiila addis ,eos i'ndignos fcripturarum Ie/ dlioe.quos fola di'ólionis fuaui'tas alh'a’t ad eos.fortaf/ feuerum eft,fed tarnen pi’um eft naufeantes acfaftidio fos illecebra quapia ad fcripturæ amoré allicere, quod fanè probat amp;nbsp;D. Auguftinus.Sed de bis ia pluribus agere tecutn non eft ratio, præfertim quum ad iftas ca uillationes toties refponderim. Reftat ut infpiciamus èpilogum tuum. Quoniam in fcholrjs duobus uerbis annotaui de poteftate pontificis.K nó cxerta, quod olim papa diólus fit fummus facerdos, non fummus pontifex,quod tamé uix credo'à me fcriptu : quoniam dubitaui.num olim fuiftet nomen Cardinalium: quo/ tiiam in Moria taxo per iocum mores hominum cor/ ruptostquoniam in libello deconfeffione non pronun/ tio earn à Chrifto traditam, quum aliud tum agercm, alias pie deillaprædicêî denicß quoniam aufus fum in nouum teftamentum.fed tarnen commodius comz mentarri genus fcribere, ob bas fimiles caufas fatis li quet me à Lutheranis inftitutis non longifiime abhor rere.Quis non miretur ifta ncruofam colledlioneC'Sed nihil offendor Alberte clariflïme, quonia mihi perfua deo te nihil horu ex animo tuo fcribere,fed quæfiffe ca pum in quo declarares quantum poflïs eloquétia Tul/ liana » Quod utinam tentaftes in argumento feliciorc, * Quanquam Tullius in initio aólionis eft modcratior, in argumentando neruofus, in perorando uehemens.

^Tu

AD ALBER TV M P IVM RESPONSIO

Tuatrodterproponts.parum foli’dc argumentansjri gide peroras.Promiferas enim ce demôftraturum.me fuifTe occa(îonê,cauratn,autoreni acducetn tonus Lu/ theranæ tcmpe(Ians:mca fcripta autoritatem adimc/ re facramenns:matrimontum præferreconn'ncntiætde trahere fandionibus patrum.ponnfîcis dignitati.mo/ nachorum detidere profdTionem, deridere di'uina,ac/ cufare preccs horarias. Quid horum uel mcdiocribus argumentisdocuiftiCpofttam atrocem propofitioné, pofttam elumbem probationem.quàm frigidadaufu la fucccdit^Scd hadtenusdnquis,de priore caufa. quæ muleis fuCpicionem iniccit te ab inftitutis Lutheranis non longiiTime abhorrere, Sufpicio eft no fentétia,no omnium fed mulcorum,mc no longiflîme abhorrere. Quàm no refpondet hic finis exordio caufæJQuid au/ tem appellas inftitutum? Reuocationem Chriftianæ pietatis ad priftinam fynceritatéC’Hoc iam olim optât probatifTimiquitç.noncgotantum.quan^ nihil no^ uarum return molitusfum,ni(î quod obiter dequibuf dam admonui.Sic autem optauûut nollem per tumul turn quæri remedia. Quod fieri neceffum erat.fi rcs no principum autoritatc.icd populari temeritate gereref’» Sin infhtutum uocas Lutheti dogmata,ut fumma uir tusproximacftuitiojueluti fumma libcralitas profil/ Goni, fumma feuericas crudelitati, ira fumma ueritas falfiuti. Traafis ad accufacioaem (îlentij metquâ quot;k pacte

D* ERASMI ROTERODAMI partcm ut foies ita tradtas.quafi nullam omnino ßlen/ tij md reddi'derim rationera.quum id toties à tne fa/ dtum fit.Quanquam falfum eft me initio filuifle. Seri/ ptoftacimæditoteftatusfum mihi nihil cfTe negoetj . cum Luthero:Quotquoc adibant me uelut exploratoz resßc traótaui.ut intelligerent mihi Lutheri conatum non probari.Si quos habebam amicosapud quosno nihil uel gratia ualebam uel autoritate, hos ab huius negoetj cómercio dcterrui.IpfumLutherû admonuLut fyncero animo rem ageret. Apud ipfum Saxoniæ du/ céFedericû ingenue faflusfum mihi Luthcri conatus no probari.Et hæc ftatim initio»Dic mihi p Ariftotelis manes Alberte num hoc eft filereCQuin tu cantioné iftâ canis Sorbonæ.quæ tam feto prodidit articulos in LutheruCQuin tibi ipß canis,qui quu tanto reltgionis 2elo ardeas,tanta polleas tu autoritate, tu grana, tâta dicédi facultate,8^ quod omniu potiffimû eft.tot anno rum fudoribus parata Ariftotelicæphilofophiæ cogni tione fis armatus.nunc demu poft annos noué profilis in harenam.quum tibi tutum eflet Romæ,uclut ex arz ce religionis omne teloru genus in Lutherum deiacula ri.Et quod tu uir tatus no audebas Romæ,me uolebas in Germania facere^Htc rurfus meâ eruditionê,eloquê tiam,autoritatê uerbis exaggeras, nee un^ his ornor præconijs,nifi quu faciunt ad crimen.Sed faceflant hx ftrophæ,longe aliud de me pronunciauit litteraria foz z. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dalit^s

AD ALBERTVH PIVM RESPONSIO 67 dalitas,cui Romæ coryphæus eras.multo ah’ud apud nos depraedi'cauit ille æfwXwMaTocpoç©-', magna pars am'mæ cuæ»5C ut ego fentio,magna pars huius calami/ taris.Quid fî ftatim in harenâ ^filiflemfMeo antido/ to peftilentê coIubru,Gc em opinor deßgnas Lutheru, uertiiTem in fugam.ôê antrum fubirefubcgiflem. Qui non ceflît trium Academiarum cenfuris,non ceffit atro ci pontifias diplomati.non ceiTit æditflo Cæfaris, tan^ ti nimirum principis.ut minima portio ditionis illius fit imperiumtqui non cefTit incendqs hominu.ac mun/ do extrema minitanti,ftatim meo fcripto territus abdi diflet fe in antruC Ad id fane perfuadendû ucre opus ßtTulIiana facundia.Quâ^ quod altjs perfuadere co/ naris,fat fcio tibi nondu efle pfuafum. Vbi ucro fcripß Luthcranæ tragœdiæ ^logu mihi futile no iniucudu^ Scripß no omnino difplicuifle.fed ita no difplicuiife ut th reclamaré,imó fcripß mihi nu^ placuifle^Qui nâcç fieri potutt ut reclamare.ß placeretCSed fpedatoré me praebui.Veru eu tothominu milibus, qui tacitt fpedta bät,quu ego ^tinus redamarim.Homine c ^pfccnio de pellere,nó erat meum,fed eorum qui fpedlabant ex or cheftra,Inter hos tu mi Alberte fedebas,cui tanto ma ior aderac cohibendi mali facultas.cui tutum erat face/ re.quodalioquicumuitæ periculo faciendu fcribis,02 profedo pie feribis. Atcß idco libellu tot annis elabo/ r4tum,nuncdemu promulgas,quum penè ßt feru.nec k 1 id ta/

68- D» ERA S MI ROl'ERODAMI

id tamcn auCus es niQ Lutctiæ,ubi tutior es quàm eras Romæ«Âcuideforcicudinê tuani,qui mihi timidicatê obqcis,nullu impetis in tuo libro, prætcr Erafmu one/ ratum inuidia,Lutherum confoffum, ut ais, amp;nbsp;Hutte/ num uita dcfundum,quum altera fadlio pene Luthe/

' rû obruerit» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quo grauior erat pcftis,hoc celerius, •

inquis.erat occurrendura.Reóle/ed initio plerifq; uide batureflepeftilentiarum antidotum,a multis dubita/ batur quorfum ciTet euafurum.Hic fi meam excufatio nem non accipis,mecum accufas dodos omnes Si demias tecß ipfum in primis, nbsp;nbsp;nbsp;Vere fcribis Ariähä

fadionem fuifle multo periculofiffimam, fed hoc tail/ tum incendium ex improbitate clericorum ortum eft, qui hominem eruditum per inuidiam ç fuo contuber/ nio depulerinttquemadmodum hæc Lutherana temz peftas quorudam feditionsdamoribus hucufc^ incru duit.acmagis etiam incrudefcet.nifi melioribus rationi bus fuccurratur.quàm adferunt Sutores ac Bedæ. Sed adueifus hanc aufi funtfcribere Græci Latinicj.in qui büs Hilarius.Verum nullus illorum tarn celeriter fcri/ pilt in Arium,quam tu uolebas me fcribere in Luthe/ rum,öi Hilarius aliquanto ferius ftrinxit calamum in Arium,quàm ego iam toties ftrinxi in Luthcru. Qua quidem in re tuam æquitatë cogor defiderare, magna uehemcntia rhctoricaris de ßlentio meo, quum Diatri bam ante complurcsannos emiferim,quum aduerfus

LuthcA

AD ALBERTVM PIVM RESPONSIO Lutheri feruum arbi’trium.duobusi'uftisuoluminibus pugnarim,quütot locis fpaifim in lucubratióibus me/ is dtuerfa ab illo doccâtôC tarnen Diatribam tibi fuifle leâram in hac ipfa difputatione tcftaris» Dices, quum hæc or direr fcnbere.nondum uideram.Efto, fed erat boe tuæ uigilantiæ.detrahere aôlionûquod erat fuper/ uacuum ► Etenim fi no piguit te Lutetiæ tam multa ad/ qcere,præfertim teftimonia feripturarum, nec grauari debueras ea tollere,quæ ut me apud maleuolos gra/ uantinuidiaa'tateapud eruditos 8i cordatos uocant ih fafpicionem uanitatis, Nondura uideras hype rarpiftas,fed utic^ uideras,quum hæcæderes.imo prix uf^ tuum libellum ad me mitCeres,SC tarnen in cake li bri fie hortarisme ad hoc muneris,quafi nihil omnino præftiterim» nbsp;nbsp;nbsp;Culicem me dixi,non ex mca perfoz

fia,fed ex aliorum fententia, qui quum alias nihil mk hi tribucre foieant,nec ingenq,neceruditionis,nec iudi/ cq.quoties onerandus fum inuidia.mirum quantus fu/ bitofiam elephantus.Tu mepotius nunc elephantu facis.nunc culicem. nbsp;nbsp;nbsp;Vbi uero mihi cenfuram arro

go uniuerfi orbisC An quod Moria tangit mores ho/ minum,fed cam ciuiliter,ut quifeç fua uitia citra dolo rem legere queatClfta tibi quidem grauiter dicutur Si exarte.fedabfque eaufanec ex uero, Excufas Acade/ mias.quod poft officio fuo fundæ fint,Si mihi dicis, tuautemadhanebeftiam oppugnandam nullas ad/

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k 5 hue

D, ERASMI ROTERO D AMI hucadmouifti machinas. ld quum Gt falGHïmum.ta/ men toco hoc capite mira profequeris uehemétia, per/ inde quafi Gt inconfeflb.Ita uidelicetconfueuit Cicero. Quanquam tuusillediplomatophorus.quum mifce/ rem cum illo colloquium, dicenti quofdam indignari, quod nihil in Lutherum fcriberem.refpondit.quid ne/ Cefleeft tein Lutherum fcribereÆt hoc tarnen eft to/ tiusaccufationistuæcaput.Porrô quanquam id tem/ poris fperabam lætiorem exitum.non enim fum uatcs, tarnen G quis probus bonis uerbis hoc mecum egiflet, non detrecftaftem officium meu. Huius orationis hæc eft fumma.Si non probaris Erafmum effe uirum, qui do(ftrina,facundia,ingenio,iudicio,autoritate plus ua/ leatcp tot theologorum,erudicorumôd epifcoporum milia.niG docueris Lutherum minimo ncgocio pofte conteri.nihilhærétin me criminis, quod non Gt cum cætersscommune,Si tamenuni mihiintenditur. Vtautem ipfequoq; meum Gniam epilogu» Accufor quod non fcripferim in Lutherum.ScripG cum primis. At non ædidifti articulos.Non enim cram Academia. Et G hic laudatur celeritas,omnium poftrema fuit Aca demia PariGenGs,autoritate prima. Turn GGIcntium uocatur in crime,uides quot Acadcmias una damnas fentcntia.Tres enim duntaxat in ilium fcripferunt arti culos.reliquæ omnes hærentin criminc.Non agreftus eshominêuolumine.Reclamat Diacribaiam pridem ædita»

AD ALBERTVM P fv M RESPONSÏO 71 .ædicajiicc ld femel.At non fansatrodter.Id negat Lu/ therus.qui nuin refpondi'c accrbi'usquàm mihi. Veru hic obticuifti. Imo refpondi duobus uolumtnibus,in quibus nec audadam, nec (eueritatem defideres. Ve/ rum ante te fcripiit Prieras.Faceor,fed ita ut caufam in/ duIgennarumfeceritdeteriorem.Scripfit Card. Caieta nus.Subtiliusquideille.fed quod ad caufæ fucceflum attinet,nihilo felicius.Änte cenfuras Academiaru.ante pontificis fulmen,antc Cæfaris ædiôlû, me priuatu in ilium ftringerecalamû fuiflèt extremæ tementatis.poft hæc fcriberefuperuacaneum eratNecenim probabile erat iilû uni mthi ceffuru,qui tot autoritatibus no foin non ceflît.ucrum etiam ad audiéda maiora animatus cft.Hic fi dids,me plusfuifle ualiturum, quàm Aca«* .demiaru cenfuras, diploma pontifîds,^ theologe/ ru libros.cp ædidtum Cæfaris, ignofee ruftidtati meæ, nec iftud credet quif^,nec arbitrer teipfumquod affir mas credere,Poftremô docet exitus ipfe,quâtu fuerim profedturus.Lege Lutheri feruu arbicnu,ac meos H// perafpiftas.ôi intelliges uerum efle quod dico. Tantiî ad infimulatienem tuam in tranfeurfu * Nunc mul/ tæ funtcaufæ,quaslitteris committere,nec mihi tu/ turn eft.necexpeditcaufæ,cui pariter fauemus.Hæc cft enim herum temporum infelicitas,ut periculofi/ .us fit hominum commodis aduerfari quàm glo/ riæleftt Chrifti.Nec dubitoquinhic tua prudentia diuinec

It. D, erasm-iroterodami

diui'nct quid Cilendo loquar.Si que cuncum uidiBcm* femotispriuatisaffedtibus.fyncera pietate procurant tium Chrifti ncgodum.eo mihi crede per flumina.per Iamas,perfaxa,pcrignesaccurriflem Sihodic accurre/ rem,uel moriturus apud illos.Qui fpiritualibus oculis contemplanturdecorem domus del, mox cofdcm de/ fledunt ad ca quibusnuc æBimacur ecclefîæ dignitas, non poflunt non fufpirare exintimis præcordqs.Sed define. Pofteaquam uideris dbi fan's dedarafle,uolu/ tatem fenbendi in Luthcrum mihi defuiflèjdocere ni/ teris ex arte rhetornm,mihi facultatem no defoifTe.pcr cradans totius dodrinæ Lutheranx fumma.Quod fi fads uc me accufes quod no fcripferim,iam fcripB, Sin uc indruas ad fcribendum, iam ferum eB, non ob id tatum quia iam fatftum êft ad quod arma miniftras, uerum etiam quia res iam dudum exqt hominum po/ teftatem,nec libellis agitur negocium,fed armis.Quod ficeffant leges inter arma,mulco magis difputatorfj li beIli»Nihil fupereft.niii ut agnofcamus manu dei nos prouocantis ad pœnitentiam, K omnes quicunqj fu/ mus,omnes enim egemus gloria dei,ad illius mifericoc diam confugiamus.Sin ut omnes hxrcticorum pha/ langes uno conflidu profliges,K internedone deleas, uehementer optarim hanc tui libelli partem, aut tam folidis argumentis inftrudtam enc,ut impijs omnibus os opprimât,aut cam felicem uc omnes ad redtiora co/

Glia

AD ALBERTVM PIVM RESPONSIO 7gt; filiarcuocet.Id tame facilius effectflcs.fi hoftilem aciê, autcertcducem nominatim appellaffes poti’us quatn tne.Cætcrum quoniam nihil hic cft,quod in mets lucu brationibus inuenitunnon effquodrefpondeam, niß qubdearptim quædam athngam,quæ cibi huiedifpuz tationi uifum cft infpergere,quo confîlio.non fatis per/ (picio. nbsp;nbsp;nbsp;In Diacriba reprehendis,qubd in ptincipio

ac fine fimæquomodeftior. Non ita uifum Luthero, dcclarat uolumen quo mihi refpondit.Sed fuerim,cer/ te in hyperafpiff is hoe non poces reprehcndere.ncc ca/ men probasffed æditos diffimulas.Nifi denuo,inquis, fcribas in Lutherum, adauxeris potius hominudetc fu(picionem,poftea^ declarafti Diatriba quid potue risfi«oluiffes.Quorfum attinebat.ut homo quemad/ modum fcribis occupatiffimus.hic fruftra tantum fun/ deres uerborumCQuod fcribis ab omnibus optari.fla gitari,rcquiri,iam dudum ä me præffitum eft duobus uotuminibus.Id fatftum diffimulas,ne non effet locus ilIis.quæmulta.Ciceronianaphrafi dedamare pergis. Obiter notasquöd nee uita funtftis parcam,quo mi/ nusdeillorummonumentis iudiccm.Idfi mihi cum ■omnibus (criptoribus cómune eft, præfertim cum tuo Ariftotele,qué optimo iure facts plurimi,quur uni mi/ hi impingiturC Nee Apoftoli, inquis,nec Auguftinus ullam præbucrunt occafionem.Hoc patiar obtinere te, ödocueris Auguftinu nihil fuffragari Luthero in quæ/

I ftionc

74 D* ER A 8 MI ROTERODAMI

ftionelibenarbi'trq.utdecæten'sfileatn.Std non dac occafionem,cuius bene dióta rapiutur in occafionem, quur ego præftinfle dicarun cuius libris nihil tale po/ teft oftendiC’ De difciplinis humanis (ic agereuide? ris,qua(i meum dogma iit.purum rhctorem autgram maticumpofle melius de fidei quæftionibus difpütaz re,quam grauioribusdifciplinisinftruôlû,quuma me’ nihil iftiufmodi proditum fit. Extra cotrouerfiam eft, • linguarum peritiam theologo ncceffariam, an huma/ na philofophia fît neceftaria, thema uidetur utcuncg difputabile. De facris libris uulgo comunicandis iam pridem fan's aperui meam fentcntiam.ne crambe toties recotfta naufeam moueat ledori. Quod negas margaritas porcis fpargendas.Ôi: fanëtum dandû cani bus,male fentis de populo Chriftiano fî dignu iudicas ’ q porcis amp;nbsp;canibus côferat'’,Certe Chriftus promifcuc, fimplicibusamp;idiotisfuamyfteriadignatus eft apcriz re,amp; nuper audiri cœptum eft.plebem à facrorum uoz luminû Icôtione prorfus fubmouendam. Vereor ne quibus uideatur iniqua partitio,quôd Italis tuis uindi cas fapientiam cum eloquentia coniundam, noftrati/ bus nihil relinquenspræter inanem eloquentiam.qui utinquis,ftudium eloquentiæ ftudio fapientiæ prasfez runt.Atqui nuf^ plures funt quàm apud Italos.qui tota uita nihil aliud agunt,quàm ut linguam cxpoliât» Apud noftrates magis uiget philofophiæ ftudium

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apud

ÄD ALBERTVM PIVM RE SPONS IO 7$ apad uos.magis ctiam theologiæ.quæ apud uos penc tota ad paucos monachos relegata eft» Hærcti/ cosappcllascos.quipapam concemptus gratia uocat Romanum cpifcopum.an hoc titulofim ufus alicubi non fatis memini.Ccrte fi feci.non feci contumclix cau fa. Veteres orchodoxi honoris gratia folent hunc tri/ buere tirulum.öC »pfi potifices hoc titulo fe defîgnabât»

Noneftautem ornatiffime princeps, quur dcpre/ ccrisoffenfam.quodmedocereuifus es, Vtinam tibi uacaret multo plura docere. Quod ad hanc quidcm partem atcinet.habco gratiam maximam.qualem ha/ bituri fint Lutherani nefcio.IIIud dcmiror.quare fub fi ncm libri recinis nobis toties fruftra cantatam cantilc nam,ut poft Diatribam rurfusin Lutherum ftrin/ gam calamum. Si ftringam acriter, quod quum iam pridem cfle fatftum non poftisignorare,non fatis per/ fpicio quo confilio diftimulandum putaris.Hæc fi fcriz pferas nondum confpedis uoluminibus,quäto fatius erat hanc coronidem mutari.quod magis in rem erat cxiftimationisutriuftçiMeæ.quôd finecaufa trader odiofeztuæ, quod ucl tam piger uideberis ut tantum operæ nolueris fumerc, uel tam non ingenuus.ut quod eft omnibus notiftïmum diftimularis. Et interim fi deo placet, minitaris ni id faciam, fore, ut hæreat in me Lutheranifmi fufpicio, ut mihi plurima uide/ antur conuenire cum Luchero, ut probati uiri,me il primu

7^ D, ERASHI ROTERODAMI pn'mura autorcra tantorum maloru fuiHe prædi’ccnt,, atlt;ç uita defundus hanc opinioncm mecum efferam. Quid fi feccroC'nihil horum entC’Nihil,inquis.At iam pridem fadlumeft quod hortan's.Iatn fi uerum eft quod tu tanto ftudio probate conatus es, Luchcrum ex mei's horn's letalia legi'ïïe femi'na,quomodo mede^ butur huicmalomeaquamlibet uehemenna fcriptaC An quod faólum eft, fieri i'nfeótum poteftC Imo fu/ fpicionem iftam pon’us confirmauero.fi deftomachec in Luthcrum»Dicar enim hoe officio priorem culpam penfaffe. At ifto nomine fyllabam in Lutherum nec icripfi nec feripfero. Mentiantunfingant comminifcan tur ifti quæcunque uolent.Præterea uereor ne quis con ftantiam in te defiderct, qui cum initio faffus fis te de tne femper honorifice ôi fenfiffe ÔC prædicaffe, tarnen ingreffurusdifputationem.hæc in me congeris, quod detraham dignitati facerdotum ÔC pontificis, irrideam profeffionem monachorum aliac^ permulta ante com mcmorata.Quæ fi n6 credis de me.quorfum attinebat in alienis calumnqsconfirmandis tantum operæfume reC’Si credis,qui conuenit ut de eo ièmper honorifice Sd fenferis 5C praidicaris, de quo tam multa mala fen/ tisClam in illo coplures candorem defiderabunt,quód iftam inuidiofam cantiicnam alieno tempore canis or bi. Ante annos oólo quidam improba lingua conaba/ tur earn fufpicionem impingere mihfquod non effem, omnû

AD ALBERTVM PIVH RESPONSIO 77 otnnino à Lutheri negocio alienusJd quum effet faU fiflïmutn,tarnencalutnm'apoterat utcunc^ próbabiz lis uideri.Tum poterat uideri pietas,(Ï me ad profiten/ dum quid fentirem prouocaues. Nunc pofteaquam notius eft, quam expedit mihunihil inter nos conueni/ re,poftcaquâ tot libellis lapidatus fum,pofteacp tam late patentis fadtionis odium in me concitaui, poftca/ quam cum ipfo Luthero gladiatorio more conflióta/ tus fum.quam non tempeftiua eft ifta lua uel expoftu latio uel adhortatioC Expoftulas de his quæ mutari non poffuntjAdhortarisad ea quæ iam peraóta funt, quorum altcrum eft fuperuacaneum,alterü etiam ab/ furdum,utrumq; alieni temporis. Proinde quéadmo/ dum bic libellus æditusnonnihil inuidiæmihi confia/ bit,præfcrtim apud eos qui nihil non' probant quod impetat Erafmum,quibus amp;nbsp;Hutteni expoftulatio mi te arrifit,quum Luthero uidcri uellent infenfiffimi, ita uereor ne apud cos qui funtintegro fanoc^ iudicio.nô nihil detrahat tuæ exiftimationi, quæ multorum ani/ mosoccuparat.Albertumeffeuirum æquitate cando/ rec^fînguîaripræditum. Vidcberis enim arte parum libcralicaufammeamcum caufa Lutheri comifcuiffe, ' ac ueluti linum lino contexuiffe, ad quod ut uideare meis littcris prouocatus,multa congeris.quum ipfa res aliud loquatur.Notabût Si illud,quod propofitio tua multo Ht atrociohquàm argumentation ut hæc æquis

1 J. iudici/

78' d; ER A SMI ROTERODAMI

iudicibus non uidcarc fcnpfilTc, fed hoftibus tantum» Iliad certe nullus excufabit,quöd ali'eno tempore edi/ dcris,quód ea non mutaris.qux res ipfamonebat im/ mucanda,quod diflimularis, poft Di'atribam æditos duos Hyperafpiftas.Fortafle dices me nunc idem com mitterequod in te reprehendo.qui moncam non fuiC feuulgandum librum,qui iam excufus proftauMo/ nuiffem in tempore (i refciflcm ubi locorum ageres, ÔC mox u bi audiui te in Gallqs agere,(cn'pfi fuper hac re htteras,quas demtror tibi non efte redditas.NonmL nus cnim confulebant tui nominis honori quam meo. Verum hæc quoniam reuocari non poflunr.boni con/ fulamusoportct.lllud non fatis intelligo.quod pctis à me tibi dari ueniam.fi quid internperantius.cocitatius, afperiusue uidearisin me dixifle.monescg ne quid ta/ le fufpicer in me didtu.fcd omnia refcram in Martinu, in cuius mentioncm nemo poteft incidcre, qui modo fit Chriftianæ religionis ftudiofus.quin excandefcatSJ frcna modeftixrelaxet.quöd aduerfus tarn impiu, ut ais.ôC tam mordacem hærericum uerba temperare.con tra omnem modeftiam.non folum contra pietate efte uideat'’.Ignofces Alberte dariffime ftupori meo.quod genuszeli hoc eft,Gc irafci hæretico,ut in hominem or/ thodoxum deftomachehs'T Iftud phreneticorum eft, dum irafeuntur inimico,ferire amicum.Quan^ folent ægroti quocK in fummo cruciatu,charifljimos etiâ ma/ „ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ ledictis

AD ALBERTVM PIVM RESPONSIÖ 7?

Icdidti's aut pugni's impetcre.Si quid tale eft.doleo me ' tibi tam fuifle propmquum.Sed ego fortaffenon afïe quor fenfum tuum.Sialiud quiddamtftisuerbis expri mereuoluifti.Nonem'milludopmor metuis.nc quicz quid in Lutherum dicitur,exiftimem ad me pertinere, oi tarn bene uolebas mihi prædicas,humanius erat tneain comodum interpretari fenfum, potius quam bene didtahucdetorquere.ut uiderentur Lutheranis congruere,utfileam,quódmulta odiofa comemoras, quæ in fcriptis meis nuf^ reperias.Et fi tarn male uo/ lebas Luthero,uideri uis, utina iftam acrimonia in argumentando potius^ in proœmrjs declaraffes. Ibi cominus res agiturjbi fpeólator expecfkat.uter ftet aut cadat. At hic frequeter tâ diluta eft tua oratio,ut no ta euincere quod ^pofueras, precario impetrare uclle uidearis.Relege difputatione tua.fed ut alien a,amp; cope ries fie habere.Expedit aut no laceflere Lutheru,aut ua lidiffimis argumetis rem agere. Veru hoc nuc fero mo/ neo.In fuma,utina aut in alio quopia argumeto decla/ rafles nobis,quâti4 ingenio ualeres,aut certe quod tra/ dtare uifum eft,aliter traólafres.Poftrcmö quod me in uitas ad amicitiæ fœdus,lubensample(ftor,polliccor^ me licet cæteris omibus inferiore, bnuolentia ftudioqp ^penfæ uolutatis nuf^ tibi cefluru.Sed mihi uiciflim ignofcas oportet uir huanifl'ime,q?ipfe du atroces cala tnnias à me depello,quædâ fortafle Iiberius dixifleui/ debor

So D» ERASMI ROTERODAMI

debor quitn pro tua di’gm'tate.Vtinam fuifTet hoc coz ccrtationis gcnusjn quo IicuifTct fimul tuæ dignitaz tis K meæ falutis rationem habere» Qutn Si I'llud bont cofulas oro,quod expolitiflimo librojudi planecp Baz taua epiftola refpondeo^ St obticuiflem »uerebar nc quis interpretaretur id tui contemptu faólum, Si ad hanc operam uix dad funtfex dies,quorum tame maz gna pars in alias occupationeserat diftrahéda» Extern porarium eft quicquiduides.Etfî maxime fuppetiflet ocium,non fum adeo meæ mediocritatis ignarus,ut uel eruditione,uel eioquentia uelim cum tali uiro .

certare,quales ego femper uencrari foleo po dusquàm æmulari. ßeneuale.Datom ■ nbsp;nbsp;gt;

Bafileæ Idib Februarq. Anno

M. D. X X I X.

ERASMI ROTERODAMI re SPON/ fio ad notulas Bedaicas.

T IN A M Natalis Beda præftet earn (ynceritatem ipfa re,qua nunq noniadat oratione,fed nihil agit apud cordatos,nihil eft iftis fucis iâ uulgatius.Nuc eft beams Agatho, nunc Ezechias,nuncAunuftinus, quum fcripta hominis damitent eu efte plenum ama/ ricudinis ac fellis ,ac natum excicandis in populo ChrE ftianotumultibus. Nam taliu quorundam picudothe ologorum improbis motibus, res Lutherana hue ufe^ profccit, ac uereor ne per Bedæ Gmiles latius proficiat» Refpodet quibufdam ineptis libellis clam æditis, quos adeo non probo ,ut fi noftem autorcs» in ipfos palam ftringerê calamum. An mihi faueant nefeio. Me certc grauius lædut hoftes profefli. Quid igiif opus crat tot couicqs in me detortis, qd erat necefte maliciofam

nolle maledidla malcdidtis rctaliareC' Sic ago cum Be/ da.quemadmodum Petilianus pcne cum Auguftino, fic enim adiecitBedapcnc.quafi fignificet me pcius ipfum tradare, quàm Petilianus Donatifta traólaue/ fit Auguftinum»Vtinam utinam utinam Beda nofter tarn props accederct ad Auguftini fÿnceritaté, mode/ m Riam»

4

82 P* ERASMI ROTEROD A MI fli'am,manfuecudinetp,pi'ctatem,ingçniurn ôi erudi'tio nem,g ego prbcuj abfum ab impietate Petihani, Nibil addubito quin mihi curia Augaftino puîchrc côucnta runa fueriufi ifi eadetn tempora inci'difïenaus. Vbi Au/ guftinus detorquetbenc diôta hæreticofuna in pcrucr/. fom fenfum C Vbi tâprocaciterdebacchaturin plufcß hæreticos,^ Bedadehacchatur in hominem fuæcona/ naunionis. Si in qidê caftris militâtemç' Rhetorica mea-ut ait pfuadeo quidiibet mihi addiôlis.Imô nullôs ha/ bco mihi addiÂos, ne difcipulos quidcm in rc theolo-f gica .Quos igituraddiôtos fingitosimpudês,ad mihi concitâdana inuidiam •“ Non habet quodqueratur de mea rhctorica,qua non fum ufus aduetfus eu.Nâ fup/ putationes menftruo labore funt abfolutæ, cuius tem/ poris maxima pars danda fuit legendis Bcdæ calunijs, amp;nbsp;infpiciendis locis quæ petebat, Nullis rhetorû fucis. fed ïïmplici fcrmone, rufticanac^ ueritatc res gefta eft. Quibus artibus fum ufus in Sutoré, Leu K Stunicâ ♦ Depuli paucis calumniam » Si omnes fuperaui mode/ ftia.Leo tribus refpondi libellis: amp;nbsp;his abfoluendis, Si illius narnijsante perlegêdis datifuntquadraginta no amplius dies.Stunicæuix oôlo dati funt,Sutori totidê» cuius impendrj me uehementer pœnitet.

Quicûqj ut ait Beda fcribit in rae,protinus fît æmu/ lator Si inuidus,mendax,calûniator,hæreticus,temcra/ tills gt;nbsp;alia^ multa quæ aceruatim cpgcrit no Aer Beda.

Vbi

AD NOTVLAS BED AË RESPONSIO

Vbi quicquam huiufmodidixi i'nBedam.autin Leu, aut in Stunicam, autinlacobum Fabrum, aut in Dor pium.aut ctiam in Sutorem^ Sed fibi pcrmittit homo 2cli plenus deblatcraré in nos quicquid illi fuggcrit fplendida bilis. Semel in fupputationibus dico, mifèz tande Beda, Quis non cget mifericordia domini Ille quum impingit hærêfes ac blafphemias manifcftis caz iumnqs,ueluc agnus coram tondente obmutcfcit, tlcc apcrit os fuum, öC alijs ipfi maledicentibus homo plaz cidus nihil aliud quàm orat. Ncccgo dcpingo ilium ta libus coloribu3,quemadmodum falfo quèritur, fed ipfc depinxit fcipfum talem in libro quem fcriplit iii me. Nam de cætcris quos fcripfît in lacobum Fabrum nihil pronuntio.quando non legi ncc animus eft lege/ re,quod hicteftatum efte uolo.Obrjcit inconftantiam, . quód-cum prius mihi fuerit eximius doólor, uir egrez gius, abfolutiffimus Theologus, nunc alius habeatur. Eugc.incipit nobisagere morionem,fi fuperisplacet. Agit enim ex opifthographrjs epiftobrum. Atqui quUm fcribimus piratis aut prædonibus.tamert epifto iæ titulus habet honorifîcà uerba. Et huiufmodi titalt; los frequenter addunt amanuenfes ex formula » Periz culum efte uideo, ne ft quis Bedam honoris gratia fa/ lutet dominum, afterat falutatorem fuum in feruitu/ tcm. Verum hic me tuebor epigrammatc Marti/ alls »

Cum

S4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erashi roterodami

Cum uoco te dominum noli tibi Beda placere,

Sæpe etiam feruu fic rcfaluto meum.

Nunquam admodum magnifiée fenfi de Bcda.fcd taz lern eile nunquam eram crediturus.nifi feipfum nobis exprcflifTetin tabulis fuis. Audi aliud morionicu. Miz hiinquitSC Defiderio dimittat pius dominuspeccata omnia.Pro mequidem gratiam habeo,pro fe qua froz te orat,q bonis operibus incedit onuRusCEn tibi aliud crime.Ipfc mccum pugno.Qui ficî’ Negaui ilium auto rem operis quod in me fcripfit.ôC idem aio, quod bien nio multorum præfîdqs adiutus id cfFecerit, Quisnon hæc rideat'?’An ilie fuo Marte feribit librum.qui non le git opus qd* impugnat, qui articules ab altjs dccerptos accipit, qui magna operis partem aliéna opera pera git; Autorem operis fuifle nunquam negaui.nâ autor cfle poteft,qui tantum iuiïit fcribi.Non eft obfcurum, quorum fuppetqs fcripfit in Fabrû Jn eo libre que me impetit.ufus eft leuioris armaturæ fatellitib.Suo marz te nihil gerit.Rurfus aliud telu. Aio,ut prædicat, quod nufquam fim à Beda iure rcprehêfus, quanquam hoc ut folet mcntitur,quum in Elcncho tam multas propo fitionestranfilierim. Putatenim à me damnatas,quaf cunc^ fîlentio praetereo.Imo G quis non grauctur infpi cere.nullas præterrj nifi quæ nihil ad fidei negociu per^ tinerent, aut aliarum foluuone fîmul effent diffolutæ. Elenchum feripG non reprehenfionem» hoc eft notulas quafdatn

AD NOT VLAS BED AE RE8P ONSIO 85 quafdam profiteor, unde cætcra poflènt æftimari, uel quia non uacabat plura, uel quia non libebat eiufmo/ dl Nenqs luftam operam darc. Quód ß Beda conten/ dit nos agnofcere » quicquid no nominanni refellimus, ipfe uideucet agnofcit omnes calomnias, mendacia 81 blafphemias,quæ ex illius libro decerpta omnibus ob oculos pofui, ad quorum perpauca reffxindet, fed ica ferè,ut calomnias calumntjs, mendacia mendacqs accu mulet. Agnofcat hic iuam lege, amp;nbsp;fateatur fc damnare quæcunt^ no défendit. Et tamê huiufmodi flofculis ac gémis ornacus incedit Beda noder, Si inter fuos trium phu agit.Audaciâ uocat,qgt; poil omnibus refpoderim, quu mode(l:iâ potius debuerit appellate. Nâ lacobus Faber,no eft ilium hoc honoredignatus. Imo quis Lu theranorum tam abiedli eft animûut illius libros refpo fo dignatus fît. Vix reperti (ont pauci qui legere digna/ rentur,8£himirum qoàminfuis dogmatibus conffr/ mati iint. Et ante refpôderam omnibus articulis quos ad me miferat, idc^ moderatiflîme, quod utinâ in fuis cenfuris fuiffet imicatus. Gloriatur quod aliquot lo/ câ ex Lei,Stonica:cç calumnqs mutarim.Quid niC Sx/ pe famuloru admonitione muco quod fcripferam, fed in his quæ nihil ad fîdem pertine^. Et ex Bedæ primü miifis notulis emendaui duo aut tria loca, faceor, fed quætypographorum incuria fuerant deprauata.ac Be da quamlibec pr^fraótus^uicifTim admonitu mcoru m J fcri/

«4 D» ER AS MI RO TERO DAM I fcnptorum, quofdam arh'culos fupprenic ,quos priqs damnauerat.fed tam impudenter,uti'pfum quoq^ pu/ duenc qui nihil folet habere fronds. Verum dum hæc iaótat Beda,agnofcit euidês mendaciu: obicccrat enitn mihi, quöd omnia defendcrê,quód nullius monitis au (cukarê.refpondi quod hiccriminatur Bcda, quæ mea refponiio ß uera cft.ut cft.mendacium erat quod forti ter obiedt Beda.Quid hochomine ïXïyxT/xoTfjojj. Si ni hil muto, criminatur.fi muto criminatur,ói tarnen hue rne inuitat. Epiftolas ultro citro^ inter nos mi(/ fas,nondum intelligoquo confilio putarit ædendas.ni fi ut mihi uir pure Ghriftignus apud Lutheranos con/ ciliet aliquid pcriculi » Tantus eft homini zelus aduerz fus hærcticos , uj: homini orthodoxo in illorum gratia faceflat negocium. Amiciflîme tranfmifit ad me notas errorum,ut ait,Jmó Parifqs uolitabant per manus ogt; mnium annis aliquot, ante^ ad me mittetet uerbunr, nee unep mififlet niß multis blanditris incatatus. Dein fimul at($ fum aufus rogare, ut tribus uerbis indicate dignaretur quid offenderct, protinus fumpßt hoftiles fpus.Sed ß eft tam candidus quàm uultuiderûquurlo ca qua: correxeram tam furiofe exagitat C NefciebatC Nee id fatetur, nee decet hoe hominem, qui fratri criz mê haerefeos impingit,potuerat minimo negocio cofer re loca.Erao ß fciebat ut uult uideri, faltcm id debebat

O

admonerc ledtorcin in fuo uoluminejiic Erafmus pa/

rum

AD NOTVL AS BEDÄE RESP ONSIO 8? rum eft cautc loquutusXed alias explicat quid fenfenh Alias excufat fuam intêperantiam, quod fcripferit ad cautclam. At alt) Beda docfliores ita fcribunt ad cautez lam. Hue locualiquiscalumniari poiïet, fed illis ÔC illis locis t ôi hoc codé ope palàm exprimit fenfum catholi cum. Hoc Beda compluhbus poterat locis. Id fî fecif fet, fimul Si cauiflet infîrmo leôlori » Ôi proximum non læfiflet calumnia,nec multorum animos inflammaflet in odium ôCobtredationem.Sed aliud molitur Bedæ fpiritusquo agitatur.

Sæpe prouocat me ad exemplum Auguftini. Quan/ do Auguftinus recantat quæ bene feripferat. Nonne ad falfe obieôta fortiter refpondetlt; Mira ucro temez ritas ,quôd cum Beda fordida feheda denunciaret, ut ab ædendis libristemperarem, donee ipfe præclarum opus obfolueret, malui principum OC eruditorum uo/ ïuntati morem gerere. Non fufpicabar fub ifto mifez ro corpufeulo, latere tantum Phalaridem. Quin iple nunc imitatur Auguftinum, ut furiofum ilium librum fuum, iuxta regis editftum aboleat, fi pium eft: Augu ftini exemplo male feripta corrigere Sed fccit hoc quod futurum prædixeram quod folent effrontés» quodqûeapud Maronem faciuntpaftoresDamœtas éc Coridon, ad obietffa nihil refpondet, quoniam non poffunt, fed quod eft facillimum, conuitia conuitijs ag gérant atque ita uiacunt,

NihU

M D» ERASMI ROTERODAMl

Nihil fadt niii adhibicis in confilium amids,at ipfa reS declarac illutn, nullos amicos magisadhibereinconz filium, quam confultores peffimos, iram,odium, liuo/ rem, impudentiam Ói gloriam* Tam Theologicc præ? facus ordicur « Ac primum Qngularis modcdiæ nobis fpcdmen ædic ,proiîtens nee facratÜTimam facultacem nee ipfum id uelle,ut hosBcdæiibros eanonicis (êri/ pturis habeamus. Quanto perieulo uit pius liberauit orbemgt;Seilieec hoe erat futurum, ni in tépore monuiG fet, Atc^ hoe eolore putat affatim exeufatu, quiequid uel delirat.uel furie in feriptis fuis^Detur hæe uenia mo derate feribentibus, non iUi qui tanto fupereilio, tanta rabie pronuntiat ae deblaterat in ca quæ non legit, quæno tntelligiuqui manifefta ealumnia deprauat pie didta.qui nufquam nó erepat hærefes SC blafphemias, qui nihil fpirat,nißodium parricidiale,qui ealunqs SC mendaerjs impudentibus rem gerit. Is poilea nobis di cet.homo fum, labi poffum.bono animo feripQ.

Præfatus fc uelle ab omn ibus conuitns abftinere,no fe mcluoeat meaiuramenta exeerabilia.lllius iufiurandü faerofanólum eil. Et hic etiam fe deum faeic,pronun/ dans de oeeultis mentium,

Eroo fieri poteft ut Beda quoque lapfus fit in libris fuis.C^uid igitur inter Erafmum SC Bedam intereft /In tentio difeernitnos.Beda quiequid feribit.icribit pia in tentione eooperante deo,Êrafmus impia.Quam bella fibi

äd notvlas BEDAE RESPONSIO 89 fibifeneftraraaperithic Kccg/ioyvasH?^ Ethicmandoßi fua uafridecoiungic Lucherum,Erafmum amp;nbsp;Fabrum, addic per humankads arces cheologizantium,quaß Lutherus rudis fic fcholafticæ theoIogiæ,Faber philo/ fophiæ. Ac perpetuo iungit me cum Fabro. Quam ob rem ; Vt polFit orbem conuiciorum abfoluere, ut fi qd no quadrct in me, quadret in Fabrum.Si quid minus hæret in Fabrum hæreat in Lutheru, Et hinc ille circu/ lus toties repetitus, Lutherus, Fabcr, Erafmus. Alioz qui non hàbcrcnt locum ilia de corruptis, addidtis, de dtrcipulis,de præferuatis,quum nihil horum in me co/ petat. Ob pïam igitur intentionem omnia quæ îcribit Beda funtapprobanda.iuxta fenfum fcribentis intelledlui confentan’um.ôiutillefenfus defendatur, aliorum pie fcripta.debét in prauum detorqueri.Repz périt Bedacolorem,quo fua omia excufet.fed interim ufurpatfibi partes dci,quum decordis intentione iudi cet.Vnde illi confiât quod paraphrafes impio animo fcripferimfSi tefter Chriftum,clamabit,execrabile iuf iurandum.Gloriaturillud admirandum opus denuo Coloniæfuifle excufum,quafi mirum fit alicubi reperi/ ri unum atc^ alterum Bed« fimilcm.Ex ilia Academia primum ortum eft hoc incendium.dum Reuchlinum cxagitant.ôC tarnen excufi open's pcenituit typograz phos,quia nemo dignabaturemerc.Veid ut glorial: cxc«fum,itafilet,quod idem opus régis ædi do fuerit

n Lutetiæ

9 o • D * ERA S M r RP T E R O D A, M I

Luteti’æ diftrahi uetitu. Id ædidum ne grauaretuf fa/; cultas.i'plè Beda facro fno ore bibliopolis ædere coa/ élus e(l,quanquam nihilo fecius dam diftrahebatur, delufa rcgis autoricate.quæ mi'rum quantum Iaudalt; tunquum reponit ftatuam adorandam. Eos qui nez. fcio quid ædiderunc aduerfus Bedam.in fauorem ut ui-detur Fabri ac meum,quum ignorer qui (înt,tarnen ap. pellat dancularios Lutheranos.Quid niC Quifquis nó, magnifiée fentit de Beda, non poteft no efle Lutherazî nus.Hanc legê Louant] fanxiflê dicié Nicolaus Ecmóz danus.Quifquis mihi non aperit caput necaflurgit.nec, meas audit conciones,certaeertius habetote ilium eflc Lutheranum.An nemo poteft Fabro aut Erafmo ami eus efle, nifi protinus fiat Lutheranus C Quin potius fufptGoriftosquicunq?funt,nec amore Lutheri, Fabri, aut Erafmi facerequod faciunt,fcd odio Bedæ, cuius nomen ßc inuifum eft bonis omnibus,ut iftam celebet rimam Äcademiam,6i facratiflïmam facultatéin non/ nullam odtj portionem uocet.Mira uafricie narrat htz ftoriam,regem Chriftianiflîmum laudat,uidelicet afîz num ex apologis referens catellæ imitatoré,quôd xdu d:oiuflcrit,uc duodecim articulosin Bedam notatos, tota uniuerfitas aut probaret aut dânaret, idc^ quàm prinTCfm,necidfolito more,fed euidenter amp;nbsp;exprefle. Rex Chriftihniflimusnegatieperpeflurum in tuorez gnomonftraC’afphemias ôC hxrefes.Hoc in gencrç

quum

AD NOTVLAS BEDAE RE SPONS! O $1 quum illi perpetuum fit.non erat neceffe teftari» Veru illud potius in Bedam diótum uidetur. DclatiÏ enim crat Chriftianiflïmo rcgi, duodcdm articules fcaterc blafphemtjs Si hæreticis erroribus.Hoc Beda fan's rhe torice diflïmulat.quanquam non didicit rhetoricam,ô2 adfuum detorquet eomodum.Merito laudat regis pie tatem.fed quur illi non obtemperatum eft.quum illius pietas uetaret diCtrahi treis librosC Quur nihiio fecius diftraóli funt* Vbi hic erat regis pietasC Quare rexiuC* fit (upprimi librosCHonoris opinor gratia,quôd indi/ gnum iudicaret taies margaritas proi-jci porcis, Si fan/ étum canibus.Et ubi turn erat illud Pauli non femel iu bentis obedire principibus.non folum propter iram, fed etiam propter confeientiam. Verum quotiesaduer rus Bedam facit ædiôtum,non habet pondus, fed de/ torquetur ad fenfum ipfius intelledui confentancum»

Dira minitatur his,qui libellis nefeio quibus ipfum impetierunt»AtquumLambertus Campefter falfaret mea colloquia, quum nuper æditus fit libellus pluf^ furiofus fidro titulo,nullo typographi aut loci nomi/ ne,Bcda fruitur aliéna infania,8i fôrtafïîs fua.neq; que ritur.HæceftBedæ iufticia» Multa cominifeitur, quare quod rex ilico fieri iubebat,tam diu dilatum fit, lam enim ut opinor plufquam annus eft. Atqui fi ædi ftum regium fuifletinrem Bedæ.uelimprobitateper/ puliftet Academiatn ad abfqluendum negocium. Vt

n X omittam

Er» ERA SMI ROTEROD AMI omittâ multa ualde Bedaice di'da,quos prius appellaz' uit defenfores hærefeon holies Cachoiicorû» quoru ^pugnator eft Beda.eos nücrogat,curßerrorisodio mouebätur,no ad illu tnifennc fuos artkuios,quur nogt; appofuennt nomen fuuCNonpatrocin3borillis,quO‘ rum facftum damno,(ed quur Beda non prædi'cat R/ dem fuam in GermaniaCAut quur non pcrfequitur ih los qui Lutetiæfamofos libellos ædunc in Erafmum» iRurfus numerat nobis fuos articulos, in Fabrum cc c.Lii.in Erafmu c x c v 11 i.In fuma dl,fed addc • re debebat.exceptis mendacqs ÔC calumnqs.Mirum ar tificium,ubiqj nos duos coniungere. Beda habet auri/ culas duas,pedes totidem,Afinus indicus habet auri/ culas duas,pedes quatuor,cornu unum,ß in fummami conferas,reperies XI, Si rex.Chriftianilfimus egerct morione, quem alium afcifceretpotius quam hune Be dam,tam ferio ridiculumC'Sed quis dubitet de feriptis Bédæ,poftèaquam fummi.Germaniæ theologi litte/ gt;nbsp;ris fuis teftati funt,deum in eis libris ipfi fuifle tfovtj/ 7Ó/).Mox Colonienfis academia cœpit iili inclyta elfe,. pofteaquam illic diuinum opus excufum eft. Et quid aliud polTiteffe quam fummus theológus, qui Bedas feripta miraturCQuan^ fufpicor ilium ufum heceroß, 6£ ex theologo fecifle theologos»Quum toties fingat (c indicium alrjsdeferre.tamen fubindeinculcatfecertum i effe,quod nullus bonus theologus non ßt omnia pro/ baturus.

ÄP NOTVLAS BB DAE RESPONSIO' ÿl baturus quæ fcn'pnc.duntaxac tuxta fenfuni ipßus:de/ ' inde nullum fore bonum theologum,qui non dicec meoslibros damnandos. Poft tam graue præiudidu quis audcbicaduerfusBedæiibros hifcere,niß ftan'm audire ueKc,maIus theologus ÔC LutheranusC lam qd Rego profcram epiftolastheologorum complures,inlt; terquos Kepifcopi funt,adeo uitæ fanótimonia.recon dira docftrina/obno iudicio præcellentes, ut Beda Ht indîgnusgt;qui illis matulam porrigac,faluus ftc aurium honos, num protinus omnes erunt mali theologi » SC hærefeon fautoresC Vtrum hic agitur de fenfibus Bèdæ, an potius de calumntis, quas impingit im / mentis, de mendàcqs quas fine fronte profundit, de blafphemijsauxta fenfum eoru qui uerediligunt Chrt Ai gioriam. Incufatfuam memoriam, quæ nihil reti/ ‘ netcorum quælegitquafi pilo felicius effet ingenium* Atquiquum opus fît fcripturomultarumrerû memo/ ria,quin alqs ceflït iftam prouinciamCTotâ ferme æta tem detriuitinquæffiunculisScoticis,nunc penè (èxa/ genarius indpit IègereÂuguftinu,hoc eft uerfa^ in alio mundo.quem ideo non tenet memoria,quia non intel ligit. Trâfîlio quæ blàterat in articulos Fabri,quâ^ ali/ quâto modeftius quàm in rae,formidine fuftismec tue bor,fi quid ineptierunt qui libellis anonymis ludût,nul liusmaioremalo quàm meo.Tantum obiter indicatu/ tus fum,Bedæ deploratam impudentiâ.Âffeuerat hâc

n J. propoz

94 D* ER A S MI R O TER O DAM I propof]tionem,dies iudicq incognitus efl: filio dei' amp;c; cfle infideerroneam»Sedadditfecudum fenfum que primum facitPrimum hæc uerba nufquam (tint in fcri ptis meis.Quis enim nunc dicit diem efle incognitum Chnflo.fcducriflfmucfl.Chriflu quum fuiflet in car ne.fic fuifle difcipulis loquutu, Atmaior debebatur re/ uerentia fcripturæeuangelica:,quàm Beda tribuit, hæc propoficio falfa eft.Satiserat dicere,talis huius fermo nts interpretatie eft in fide erronea. Sed Beda ubique uidetur plusdeferre fuis diftiniftiunculis quàm autori/ tati feripturæ diuinæ. Ad locum qui eft in epiftola ad Cæfarem,quut'n abunde refponderimjtamé Beda difz fimulans repetit eandem calumniam: quum aio,queni . folus pater norit, mutato uerbi modo, effcci ne quis poflît ad mcam perfonam referre:Si fi diôlum fuinet, nouit.quid aliud poterat interpretari leôlor fobrius,ni/ fi indicatum euangelq locum in quo talia habenturC Tarn eft impudens,ut feribat in opus.quod nunquam legit,ôi non leefta refponfioncjaut cette non intelleôta, pergitcalumniari quafi nihil fît çefponfum.Sed quid re fert ilium legcre.quum prius effiuat è memoria, quàm influxerit^Quorfum opus erat hie philofophari,quad folus,non excludat alias perfonas, quum Marcus ex/ prefle filiu excludatC’ Sed hie fermo Marei iuxta fenfum grammaticum, inquit, eft erroneusin fîde,fîue fentias de diuina natura Chrifti, fine de humana. At ifte

AD NOTVLAS BEDAE RE SPONST O 9$ ifte fenfus grâmaticus tnihi ne perfomniu qpidê untj in ttientem uenic,ód reddidi' caufam idoncam.quur tbi non explicuenni uerba Chn'fti. Nee eft paraphraftæ,. pmnes fcnpturæ diffïcultates enarrare. Quod fi meis uerbis offendetur Icôtor.quæ ex euangeh'o recito, mul/, tp magis ofFcndctur i'pfo euagelio.Etquum in mea re/ fponfione monuerim,me muleis locis explicare fehfum. eiufmodi Iocörum,nominatim quendam indicans qui tum forte occurrebat,tarnen ifteperfrida fronte,confît, tnat me (èmper in paraphrafîbus fequi fenfum gramz, maticum.O linguam ferro refecandam.Ac triplicé lo/, ci expofîtionem quum in paraphrafîbus alicubi copie/ étanquum fît apud eos autores in quibus potifîïmum uerfor,tarnen uideri uult mihi nihil taie uenifle in men tem,priuf^ ipfe nos doceret.Nec miru,omnia quæ lez gitBcdaintalibusautoribus.funtilli noua, nec putat à quo^ ante ledla.Et interim nec mêdacia dcpellit.ncc calumnias quas illi in os impegi.Scd. Beda catholice lo quutus eft fecundû fuu fenfum.bona intentione. Si ad cftutelâ.AppIaudite 2elotæ.Etiânomê inuidet mcis pa raphrafîbus,inqbus reqrit brcuitaté.Præfcribat igitut npbis.quot uerba liceat addere.Sed q couenit.utin me, reqrat breuitatê,Si incufet,q,n5 explicuerim triplex co ► ipentuCNectam exeufauibreuitatem perfonam lo/ quentiSjCui non potui tribuere fermonem interpretan tis. Et tarnen iliaipfa «erba quæ calumniatur Beda,j non

9^ D* ER ASM I ROTERODAMI

no répugnât fen fui myftico.imó fubindicant Quom’î pater fie intclligit expedire faluti ueftræ. fibi uni feruaz uit hoc arcanu:uni,n5 excludit alias perfonas,d£ Gbi fer uatqui no mandat prædicandum.SC Gh'us legatus.hoc quodammodo nefeit,quod non recepit euulgandum* Quid hac calumnia de uerbis malicioGusC' Et huius gc neris funt omnia fere Bedaica.ln uno capite Lucæ.fum prolixior.explicans illudjncipiens à Mofe amp;nbsp;prophez tis.6^ facio Chridum ea loquentem, qualia probabile cd ilium dixiffc. In cætcris uideor mihi non excedcre modum paraphrafis. Quisautem præfcripGthuic rei tnodum ante BedamT’ Hie re felicirer perorata.ex patiatur in locum communem.meeflè Proteum,8C elo quentiam fine fapientia multum officcre ciuitatibus» Et quicquid excufat Erafmus,tame ede uerum illud Icz pididimum Stunicæ prouerbium,aut Erafraus Luthc ridat,aut Erafmidat Lutherus. O morionem. Addez mus ôê hoc adagiu.aut Corœbus Bedaiffai, aut Beda Corœbifrat.Quid aisCSi paraphraß explice ilîud Pau li,Regnumdci nóedefcaamp; potus:autillud,Noîi iuz» dicare fratrem in cibo ôi potu: non refert, utrum hoc' fub Pa jli perfona ut illo tempore diôlum proponaz/ tur, an hodie fub perfona Erafmi C Id quum perfpi z cuum fit Si pueriSttamen Beda non poted diuinare.qd* fit perfonæ decorum, tâtum adfuetus codufionibus 8C, coroltarqs, Notât quôd in Diatriba cum Luthero tanz

tum

'AD NOT VLA S BEDAERE SPON S IO 97 turn tres traólê qu£Eftiones,nec afleram, fed alqs iudigt; dum deferam.Än non (ads anerit, qui ibiide argumez tatur C Et in initio hbelli traóto de autoritatc Ecclefiac

uctcrum orthodoxorum.unde pendettota Lutherr caufa.SC taméaudet dicere.q» ea difputatio nihil offcce tit caufæ Luthcri. Atqui Lutherus ipfe fatctur.me pc/“ tifTe totius negocrj fui caput. Addie, quod icripferim, eo compulfus autontate principu. Quod filui erat mo/ deftiae,quöd obtemperaui pietarig. Bcdam quis hue fu^ roris adegitCAmici prxdidti,quos habet à cofîlrjs. Sed laudaui quiddam in Luthcro. Quid tumC Nihil in co probadum.queraadmodu Bcda nihil probat in Erafzi moC At Ecmodanuseuulgans diploma pontificis in L’Jtherum, appcllauit ilium uirum doótum, fcripfifle quofdam libros in quibus nihil incHcc erroris.Id audi-* ui præfens. Quo plus tribuimus operibus noftris, hoc minus tribuimus bonitati Hiuinæ, cui debetur omnia. Et fi quid in bencfactis noftrum cft.extenuarc pietads eft.utextollamus diuina miicricordiâ, Hadlcnus pro/ bo Luthcrum, quura Bcda probet eos qui Tua bona opera uenduntheminatim. Nouitenim Bedaquantu cmolumcnd colligatur ck huiufmodi nundinanoniz bus operum. Ita«^ quoniam uere grxeoru prouerbio diefkum cft.xaXiaro'/; xo?'“/»’‘vv« Yivoquot;«« .oon mitu finoz lit auclli,Cetera quæ dilïcruit, Lutherus de bonis ope/ tibus,fiprQba(ïem,nonrefcllifTem in eodem libcllo.

o The/

98 'D, ER ASM I R O TER O D AM f ’ Theologi fcholaftici plus tribuunt Auguftino Ht/ cronymo,aut Ambrofio,Hoc alicubi fcn'pfit Erafmus* Quis hoe negat Z Sed ofTcndunt hæc uerba, in fcholis-occuparunt tyrannidcm Hoe pulchem'mc quadrat in Bedam ae Bedæ (Ïmiles. Aio me plus pfj afFeólus collt gere ex una pagina Origenis quatn ex dceem Augufti’ ni.Num ideo probo.fi quid lapfus cft OrigenesC Aut nu protinus mihi putet Auguftinus f Quid mihiufii ueniat dieo, fi Beda plus pietatis colligit ex Seoto.K ex refumptis fuis,fruatur.Vbi uero cótemno GiegonuC Imó mihiuideturali^ando eaftiustradlarcfaeras lit’ teras,^ Auguftinus. Keliqua conuicia de regno meo, non minus me delcdaruntgt;quam olim Hcrculcm rufti eus file Lindius.

Ad X articulum.

Rutfus hunt tradat.quafi nihil omnino reCpon/ fum fit, quum plus ojflies ad ill a refponderim. Quid fadamifti rabulæCAitme abufum uocabulo iniuriæ, ‘ quum aio u’niuriam iniuria rcpellat ,imó proprie fum ufus , nc Icgitimam animaduerfionem excludcrem» Aio,ut ius armorum Chriftiants in totum excutcrer. Rutfus indico,de quibus armis loquar, quoniam prae/ miferam omnem uleifcendi libidinem, de ultione lo/ quor quam diólat ira non inftitia. Et utcuque aeeipias, G fpedias perfonam Chxifti, cuius uerba interpretatur

A D nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BÈÖ AÊ RËSP Ö N S IO ' 9?

Euangefla,(Ï apoftolos ÔC illa nafcentis ecdefîæ pn'mor dia, uenflïraum cft, ius omne beOandi fuifle I'ntcrdtz ótum Chnn:iams.Detiique qaod cxpono.commêtum cft orthodoxorum » Ethicquin'tatur ad reges omnes K Cæfareni, quaff illis de manibus arma excutiam.pa làm amp;nbsp;fuo more mcnticns » Vtinam nulla effet bellaa/ di neceffitas. Atqui tot Iocisdoceo,qua moderationc bcllandum fft.An hoc cft damnantis bclIumC' Sed Bc/ da nihil legit niff quod calumniatur. Nefcio qualis fit Bedæ 2clus,Nufquam acrius incandefcit, quam quum attingi'tur fiducia bonorum opcrum cultus imaginu, Quidam in condone, loco falutationis angelica:, inuo/ cari iuffit diuinum fpiritu. Nonne periclitabatur ibi to ta cccleffa.niff Beda præftitiffet Atlantcm C De ueraac fpirituali pietate nullailli cura eft, Totam horu tempo rumcalamitatcm imputari uult fcriptis Fabri 6C Eraf mi. Quo argumente C Quia poft æditos libres noz ftros accidie. Egouidffimilliimpute Romanæurbis miferabilem ruinam,quia poftquam ædidit fuos male dicos librosBeda.accidit illud excidium.Et hie addit.oz mnes eccleffæ proceres dormitaffe, foie uigilâte Beda. Quantum illi debet eccleff a.

Ad XI.

Si Chriftus in tern's agens exegit à fuis iciu’/ nium quemadmodum Joannes à fuis, doceat Beda. Deieiunijs quxlexexegitnon loquor, nec de ieiunijs ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OX.* poft

pofl ab ecdcGx primanbus indidis. Quo modo fît in^ telKgendum de prolixe amp;nbsp;Temper orâdo,amp; pauds orâ/ ■do.pluribus cxplicui lods.ôi in paraphrafibus,amp;in ati/ notationibus.Ôi in libello de modo orandi diluddeex/ pcdiubôC melius quàm Beda.qui nobis diftinxit preces publicas ôi priuatas. Sed ucnenum latet in gcrundio, •orandum:docuitorarc,red;e crat,docuit orandum, hx rcticum.6 tricas ucrborum. Quod Chriftus docuit fa/ cere.utrum faciendum eft an nonCEt precatio domini/ ca utrum breuis eft an nô *7 HancpræfcripGt Chriftus» Sed damno prolixas preces, quæ fiunt in remplis, Vt compendiorcfpondeam.mentiturBcda, ncc id facit infolens. Chriftus non dixit iîmpliciter,nolitemultum ioquûfed addit, iîcut genres faciût,Nec pauds lods do •ceo,nihil fuifteTempermaiori ftudio Chriftianis,^ deprecari non fine uigilia Si ieiunio.Er ramen nihilo de terius haberet religio Chriftiana » G publicæ preces ali/ quanro breuiores eftent »modo ranro fcrucntiorcs.Po ftremo Diuus Aüguftinus laudat breues precatiuneuz las.fubinde cû affeeftü efaculatas. Atcç hic obiter rixa/ . tur cum Fabro,quan debeam pro illo pœnas dépende fc.Beda fortaflîs Euchitaru caufem agit, qui pTalmos fuos frigide demurmuratos ncc intelledlos.numcro ué dirant,quemadmodum uenduntur oua Si mala.

Ad XII.

PropoGtio rcfpidt candem hærcGro, hoenon iti/ a tellexit

A D ’NOTVLAS BED AB RESPONSIO tcllexit Erafmus,ait Beda .Imo prologo teftatus fum, ßedam uhicp conncdere Lutherum, Fabrum Si Eraf/ mum,ut faci'at locu calumniæ. Quum mea propoöti'o fitfententia Pauli, qui magisrcfpicithærefîm Lutheri, PauliC Sed docct me idé fcnfiiïe. QuidC^ Opera bo na nihil cóferre ad falutemC Imb nihil in omnibus fcri/ ptis meis ago frequentius,^ ut prouocem ad pios mo res,nec aliâ prædico fidem, nbsp;nbsp;per dileótione opérante»

Quur ex his locis innumeris nullum addudtCDecerpit quædam maliciofe, difTimulans ad illa abunde refpon fum cfle. Nullu, inquam.eft opus hominis ita bonu, ut mereatur pramiium uitæ æternæ. An hoc confentit cû eo.nihil referre qualia noftra (înt operacDico opus hominis, quota uero portio noftra eft in bono operef EtconfÈro hoc opus cum præmio uitæ æternæ,quum aio ita bonum.Si noftra opera æquâtpræmium æter/ næ uitæ, agnofco crrorem. Sin multo fecus habet res, agnofcat Bedacalumniam fuam. Rcuocatur Si illud, Sola credulitas uia eft ad immortalitatem, Negat igi/ tur Beda,fîdem oftium cfte falutis.Et ad hæc quum re/ fpondcrim.impudenter diflîmulat.Quan^ ubiq; fcrc Paraphrafisagit de meritis ludaicis præcedcntibüs ba ptifmum, quêadmodum in eo quod citât. Beneficium Chrifti foli fidei darur non meritis.Huiufmodi fentcn tqs quum undic^ fcateat Paulus, amp;nbsp;Petrus, tarnen Be/ da pronuciat hærcticâs,nec ufquam aliud uidetur age/ rp.

‘ loz . . öV E R A S M I R O T ÉRODA M ï re,quàm ut Euangelfci fpincusuigoretnexdnguac fufä frigtdi's caui'llatiönibus.

Quum præfidium fît latinis principale auxilium^ quum in bonis operibus minima pars fît hominis, ta/ men hæreticum patat, fî quis uetet hominem præfîdi^ faiutis in fuis operibus collocare. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

‘ Nufquäm nego ex bonis operibus ali fpem ac fida ciam.necufquam doceo poll baptifmum non effe ftu* dendum bonis operibus, imo palam execror cos qui diuerfa docent » Et tarnen colligit pariter de Fabro.Lu thero ÔC Erafmo,quafî fîmuldoceamus bona opera nihil adferre momenti ad falutem. Quid Lutherus aut Faber fuper his rebus doceatnefeio; In mcis fèid nihil eflè taie, Verum ut loquamur de operibus chari/ tatis poil baptifmum, quis unquam orthodoxus do** cuit,nobis fpem aut fîduciam eÜTe coUocandam in bogt; nis operibus noftris, quatenus nollra funtC Quis ungt; quam fanclushocaufusell dicere C Ac non potius dif fifus-facflis fuis, confugit ad dei mifericordiam f Ne/ ceffaria funt bona opera, fînt, exceptis ut aiunt exciz piendis.fed quis in illisponit falutis fîduciamC' Male/ diôlus qui confîdit in hominc. Et quum hxc tam ftoz lide dcblatcrarit, addit atrocem daufulam, clamitans non effe tolerandos ciufmodi libres in Ecdefîa, tam peftiferis refertos erroribus.Imô nihd doceri potefl: no

ftræ i

AD ”NÖt VLA S BEDAE' RESPONSIO^ iof ftræ religi'oni pcrntcioGus, qüàm operum hùmano/' fum fidudai Gue loquan's de crafiîs Si ceremôm’alibus. fine de quibufeunque, Gue de his qua: præccdunr bapri fmum, Gue de his quæ fequuntur. nbsp;nbsp;nbsp;Et G ChriGia/

niffimus rex fads pernoflcc iftius Bedæ ingeni’utT),rion Gncret ilium fuis fycophantijs cclebrcm illam acadè*' miamitificere panterSidedecorare,fed aliquointer/ ras ultimas deportari iubéret. Quod utinatn concédât éccleGæ 6C Gdeicatholicæpius K mifcricors proteôtof deus Amen.

Poft hæc Bcda nofter ex cenfore Ht notarius, uel quôd ipG magis blanditur,nocularius.

Ad dogma quartum quintum Si Cexram notât, quod ex orthodoxorum commentants reddens rad/ ottem , quare Chriftus negauerit Glium hominis fei re diem extremum,aio, ni ita fuiftet loquutus, nec con ’ fôlatus fuiftet animos fuorum, nec fdfcitandi ftudiumi compefeuiftet,

HicBeda conatur docere.me GgniGcaflequôd Chriftus non potucric fuos alio modo uel compciccz ré uel confolari. Hoc obfjci poteft omnibus qui ex plicant radoncm humanæ diipenfadonis Chrifti. Ni/ ftqùis renatus fucrit, Kcætera. clamet hic quoque, an deus non potuit alium aditum patefacere in regnum cCelorumfNon difputamus mikrande Beda, quid po ‘ tuerie deus, fed quid illi difpenfadoni congrucrit, hon

corn/

104 D. ERA SMI ROTERODAMI cépefcuifTet, no cofolatus fuiiïec tali fcrmonegt;iuxta tionem deilinati confiln.AIia calumnia:!] hocuoIuiHct Chriflus qnod diuinOjdixifTet ex animo ucrba difcipu lis.unde cerco colligerent cum non efTe deum. Imo hoc congrucbat illi diipeniationi, ut difdpuli multa ueluti per (omnium intelligerent,ncc intelligeret, K Chriftus fdebat illos no intelledluros quod dicebat. lam fi hinc ccrto coiligi poterat non cfle dcum,multo magis illine colligi poterat, quod efurrjt.quod delaflatus eft,quód indmuit, quod mortuus eft. Poftremo fufpicari potez rant, quod diuina natura nondum reuelarit humanæ diem ilium.Hoc mihi tarnen ex fuperfluo dicitur, qau nihil fimile fentiam, Quæfo Ied:or,nonne uides bellas notuIasC'

Poft hæc mire deftomachatur, mihi^ lethcû fom? dû obqci t, fed adeo ridicule, ut uix referre libeat. Et (î maxime libeat,n5 fatis intelligo quid fîbi uelit.Si para phrafis, inquam, mea (îc Chriftum feciflet loquétem, Scio quidé fed uobisnefcio amp;c.Quidenim,inqt Beda, confert apoftolis,quorum animas cœlum féliciter intta runt ante annos quadringentos fupra mille »Erafmica paraph ra(îs f Atep hic mire geftit nofter morio, cotrà ftupct,dormitaltum,de(jpit,depFehenfus eft Erafmus, ncc diuinare polTura quid homini accident, niß quod fufpicor hoc ilium male habere.quod hodie paraphra ßs.id eft,Erafmus ipfc(fic enim interpretatur Beda)fol licitus

AD N O TV L A S BEDAE R E S P O N S lO 10$ ' lîcituseft,ncapoftoli fraudentur confolatione, quum nunc in cœh’s agentes,nulla cgeant confolatione. Quo quidun^ ftultius dixit Calietus aut NagoCln para/ phrafiexplico ièntentiatn Chrifti Petrum incrcpantis, uade rétro fatanas ô^cQuur hic itidem non exclamat, indignum faeinus,Erafmus reprehendit Petrum in cŒ lo cum Chrifto rcgnantem.Adeo mifer non intelligit. quid fît pcrfonæ ratio. Idem dico in paraphrafî quod Chryfoftomus in comcntario. Ille pie dixit, ego infaz nio,6 theologum,ô cenforcni,6 fyndicumjO Bedam. Ad dogma (eptimu, Beda omnino uult nos regercre

‘ lt;tialu,hoceft,iniuriam iniuriapenfîtare.Nam iufticia qua magiftratus legitime punit nocentem.no eft ma/ lum fed bonum,nec iniuria fed ius.ôC Notularius ma/ nifefto falfum colligit,me ius armorum intotum excu/ tere Chriftianis. Atçj fîc agit hic Beda.quafî duriciæ lu dæorum non aliqua permifla fînt,quæ nohis non com ceduntur,ueluti remedium 2elotypiæ,ac diuortium le/ uihus etiam de caufîs. Aut quafî nullum fît odium,nifî quod optât alteri fempiternu exitium. Nam hoc odio uidetur potifîîraum lahorare Beda, ad cuius intelle/ élum prauum,multa perperam dicimus.

Rurfus mouet rixam,quôd animam dixi prouita corporis,8^uultuideri metam infanum,ut exillimem Ghrifti animam,hoceft,fubftantiam animæ uel inter/ life morccgt;aelin sternum damnatam.iSi frequêter fcriz p. ptura

lOff D, ERÄSMI ROTBRÖD'AMI'

ptura pooit anteam pro uita corporis.quur Erafmus; ignoranter loquutus eftCimó fi dominus in eadem fcn tentia bis animam nominans,priore loco ièntit de ui/ ta corporis,pofteriore de falute ipiritus,ut, q dilexerit animam fuam perdet,qui perdiderit.inueniet.quur mi/ hi impingit calumnia quæ recidit inChriftûÆt hic eft,. qui negat fe iam olim uel in leuioribus rebus defqfle mentirûquû huius generis innumera efFundat» Vide/ tur autcm fcntirejeuius efle mentiri ia rebus maximis-- in minimis. O cœlu ôterra.ô maria Neptuni.Era/

fmus faificrime cómifitin Bedam. In facra ccnfura Be dæ,amanuen(îs aut typographus omifit aduerbiu.gra. tis.Quoties tale crime in meis admifit Beda^Sed qd ic ferr omifTumcfle in cenfura,quü tota refpófione nihil, aliud audias gratis'TVeru ncfcio in quem ftómache, tur.Certe in meis fupputationibus additur gratis.Liti^* gat opinorcu libello qdaanonymoj Repetit q^callidiC fima dicédi arte,faueaabolêdisfefl:is,canonids ieiunqs,, religionis uotis,formis ueftimac ciboru dclecflui. Imó, hocimpudentiflïmementiturBeda.Ethicrurfus expa, tia^ debacchâs in alienû inftitutu, de quo iudicat, quiî, non intelligat rei circûftantias, fimul iniuriâ faciens illt», cuius eft irrefragabilis autoritas qties pro ipfo facits M iudicans de aliéna cófcientia,quodfibi deus referuatu uoluit.Necçraro nobis occinitillud Bernardi.fed fuis, uerbis ob inopiam memoriæ:Nô placet deo quicquici, obtuleris,neg}e(fto eo ad quod teneris.Ergo fî Beda ui

lt;

AD NOT VL A S BEDAE R ESPO NS lO 10? dcret hominê de uita peridttantê.nneret illu interire,ô2 dicerecprecesuerpcrtinas.Si'c enim argumêtatunquafî fois hoc deheatur (piritui fanôto,quod humanis côftv tutionibus præfchpcû eft.charifmatameliora»non fpe diet ad fpiritu fanàû.Muka ite fuo iure métituf ,quod împrobé ordi'nes religioforu, quû multos cofîrmanm uacilJantes.Sed hac de te breuirefpofurus fum accuraz tius.quâdo ita uulc»Interim precor ut dni mifencordia libereti'pfum ifto fpiritu fycophantico,ÔCad oem mali dam l'nflâmato. Præterco nugas aliquot plufcç puerp les.Arrodit denuo,deqncp uiris ôê fexto Samaritanae, quos idco negaui uiros.quod eos licet in matrimonio, tarnen ad Iibidinem habuerit.Atqui hoc docet Tcttul lianus in libelio de monogamia.K idem ni falloLaffir/ tnat Hieronymus. Cette ^abiliseft fententia.Nec Be da poteft docere contrahû,præfertim quû in fcriptutis dir pro legitimo marito ufurpctunnon pro amatore. Aflcrt» 7» Quû totiesdeclararima’nparaphrafi me loq de ogibus baptifmû præced€tibus,tn Beda diffimulat «t fit locus calûniæ. Diflîmulat item quod docui,fola, frequenter ufurparipro præcipua. Àfiert.s. Quû lo •quar de teftimont) declaratiôe,Beda interprétât'’ de fim piicitate eflentiæ..An non potuitpatris teftimonium, Îîue Beda màlit teftificatio, innotefcere fine fîlrj teftiz lt;tnonioC’Tum enim filium multi non credebant. luz dxosiUos cralTioreSifilium ôC fpiritum fanôlumauc . , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pi ignorafie

10^8^ D» ER A SMI ROTERO D AMT

ignora (Te, aut per nebulam inteUexi0e,non mea cd aG fertioXed orchodoxorum ueterum.

Aflertio 9. Imö Auguftitiusubiqj défendit,Pharao, nem nonpotuifle non pcccarc,quod ad ipfum attinez bat,amp; tarnen non fuifle innocuum.Nec ftatim innoccS' cd,qui fuacupiditate uidluspeccat.Quifquis peccat,iii; xta Auoudinu baólcnus libéré agit,quia fua uoluntaz te pcccat,haótcnu3 non Iibere.quia peruerfam uolunta. tem non poteft ex fc mutare*

Aflertio lu Angelos propter hominem creatos maz nifefte docct.PauIus,appelIans cos minidratoriosfpi/ ritus. Nec dubito an. angelus fit perfediorhomine (ez cundum naturam,ut nugatur Beda, fed ah fimplicitet fit pcrfedior.quod diflimulat Beda.Certe beatam uifz ginem credimus angelis perfedliorem.Porro quod me; fignifico fummum theoIogorum.Bcda fumma ut foi* let,mentit'’ impudecia.Nihil tradlo in theologia quod à grammatico traótari non poflet. Quandoquidem SC. Badius feripfit in epidolas Pauli,fequutus neicio quê' obrairum,mihi non licet ex probatiflimis ecclefiæ do/ dloribus coneinnare paraphrafesC

Aflertio II. Quid fariam ifli Icbcti Dodonæo,fcmpcr cadem rccineti.Chridus dedocuit deledtu ciborum,02 eum deledlu reuocare no erat fas apodolorum tepori/ bus.Hxc nihil ad coditutiones Francifei ac Bcnediólu Aflertio n. Beda interpretatur imputât pro exproz bratt

ÄD NOTVL AS BEDAE RESPONSIO 10gt; BratExprobraCäd pceniccntiam,fed non imputât adC hocquo minus baptizentur æquc atc^ ludæi. Hoc me fentiveyfermonis mei tenor indicat.

Aflertio 14-» Qui infirmitatclapfus peccatum fuum agnofdLuidcficctpœnitens.iam incipit habere bonam confcientiam.Sed quoniam ex numeris à Beda nota/ tis nihil potui inuenire,multa cogor omittete.

Aflertio ly. An Græci rede faciant uiderint alq.cerz te hoc hodic faciunt,ô^ facerdotum continentie fle fa/ ueo,ut uehementer doieam apud illos efle tantum in/ continentie. Verum ut nunc funt res, dubitaripoteif,, utrum minus flt mail facerdotibus cocederc coniugifl,, an pad tarn impurum ccelibatum,nec tame loquor de confecratis,fed confecrandis»

Aflertio I ex librisfupputationu.Meras nugas adferf, ofledi ueru efle quod dixi,docui titulu in iibris additS no cogcre nos,docui nullo concilio hoc fuifle dccretu« Aflertio 1. Nugas agihSiabunde refpondi multiS' ïocis.Belle fequitur,cxpofitio feripturæ peti debet à do/ dis, ergo non eft fas laicis euoluere facros libros. Sic ratiocinaturBedaqui detritus eft in dialedica.

Aflertio j. Nihil agit,ncc refpondet ad ca. que dixi/ mus in fupputationibus.Nec medixi no credcre,quodl-deprauat notularius, fed dubitarc4:

Aflertio 4-» Hie prater calumnia maliciofam,nihil eft..

Aflertio f. Mera caidllado eft.

“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p J; After/

no D. E'RASMI ROTERODAMI nbsp;’

Afleft, lt;s’.7.8. lt;). Abunde refponfum eft.quum aiqs loz cis,tum in annotationibus i. Corin.7. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Aflerr. lo. n. n. fuo more mentitur Beda.quod copluri bus lods teftor in meis littcris.Chriftus uoiuit fuos efz feperfeólos,óiinterperfeólosnoneft opus iurciuran/ dó.Necuf^ dico peccarequifquisiurat.Ced àmalo cifci.ficubi necefiariam eft iuiiurandum»

AfTcrt. n» Quod carpit Beda.retulit cpifcopus RofFen fis.Hieronymum ni fallorfequutus.Necalterum fen/ fum ncgo,

'AfTcrt i8. Meras blateratcalumnias, Quin omnibus deus impartit uoluntaté côtincntiæC ÔC quorûdâ ult;^û tatem aîiqua de caufa deftituit. Quis dixit Paulo non præfto fuiffe gratiam ad continentiâC Imofæpius do/ ceo Paulum non fuiffe tentatum libidinis ftimulis,fed hadtenus non fuit præfto, quia non impctrauitquod orabat»

Affert. 19,10. Vt omittam alias Bedæ nænias.uide tnz fi'gniter impudentem calumniâ. Paulus fcripfit, V0I0 omnes efle (îcut ego fum,ôi aio quofdâ putafTe, Paulo fuifïè uxoré,ergo,inquit,uolebat ornes efle coiugatoS. Sterquiliniû.Paulusfi habebat uxorcm.abflincbat ab ufu cóiugfj.Haólenus uolcbat oés fui fimiles efle.Et hic efl; illç qui nihil métitur,nihil calumniacur,fed fraterna charitate facit binnia.

Aflert.

A’DrNOTVEzÀS BBDAE REamp;PQNSIO ,111

AfTert. u.n. nihil eft rcfponfione dignum. Calumnia/ tur ÔC mcntitur Beda fuo iute, fuoc^ more* Aiïertio n. Mira fed non noua Bedæ impudentiai Dixi primos fcripturarû interprétés latinos ex Græcis haußffe quæ diflerebant.ueluti, Cyprianus, Tertullia/ nus.Hieronymus.Ambrofius Si Auguftinus.Si Beda fîcinterpretatur.quafi contemnam omnes theologos. qui Græce nefciunnScripfit hac de re Latomus,ue/ tum, fed refpondi.

Affertio 14^ Quod dubitarim unquam cum Eluidîo de puritate uitæ beatæ uirginis,quod attinet ad pccca/ tum.fuo more mentitur Beda.Nunquam mihi ca coz gitatio uenit in mentem. Si impius eft qui de conce? ptione illius dubitat.magis imprjfunt uetercs ortho/ doxi.qui laudis hoc uni Chrifto tribuunt. Nec locum opinor ita à me pofitum, pro quo animo, refert quo/ modo, nee numerus illius indicat mihi fuum locum, fortafle corruptus.Quanquam hic quoeg diftimulata refponfione mea, repetit calumniam.

Aflert. lis-, Meras nugas agit. In conciltjs nufquâ præcipitur hanc epiftolam habendam pro Pauli, ita ut qui du bi te t de autore fapiat hærefiim. Alioqui me/ cum oporter accufet Hieronymum Si Auguftinum, quos doceo de autore dubitafle poft Niexnum con/ cilium,6i fortafle Carthaginenfe.

Aflerdo 17. x9i Nihil habent refponßone dighum;

i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Afler.xg

:riî D, ER A S Ml ROTERODAMI

Aflettio X9» Ego fatcor me dabi’tare.doceat Bcdà quôd ad plenu intellexerit myfteriu diufnæ naturæ hu ' manæ um'tæ.Quàd aût hominem pofui pro Humana

n3tura,fi blafphcmû eft.imputet Auguftino.cæten'sc^ orthodoxis q nobis Gc ioquucur.imputet ecdeßaz quæ fie caninQuid opus erat hac cauillationeC

AfTertio jo, Meru eft nugamentu.Aflumit.quod Io feph perfekte noucrit Chriftu eße deu ôihominé,anii mit quod patriarchæ timuerinc (emp Cuis ne abutetêó Erindicaui quomodo pocueric illi bene precari fine in/ turia diuinicatiSs queadmodu deo precanres didmus gloria tibi dne. Deniqj ftultam difFeredam» benedixit ilti.S^ benedixit illum,refelli,quam tarnen repeticBeda dißimulans quid refponderim,

AfTertio JI. ji. jj. j » Dixeram,an euidenter cognoue/ rit,Beda fic ratiocinatunquafi dubite an ullo modo co/ gnouen't. Deinde quod aio,probabile eße beatä uirgiz nem cura egifle fui infantuli, more cæteraru matrum, quod etiamfi fdebat eße deu.dubitare th potcrat,quâ/ do aut quomodo uellet diuinitate fuam proferrerquid habet hie Beda quod calumnieturC*

Affertio Ad hac abunde rcfjjodi.Qubd obedieria no eft,nifi ubi eft maior ôd minor.falfum eft.poteft ein fieri ut præeeptor obediat difcipulo,aut amicus am/co. Verbum debendi non eft in fcriptis meis.Patcr iuber, filiusexequii^,fiatIux,9{faitaeft,Nec h^ciwfTio toUit

æquali

XD.KOTVLAS BEDAE RESPONSIO iff œqualicatê naturæZed indicat originis pnndpali’tatê. Ancrtio îlt;sr» Afllimit quod autor Ôi caufa idem ua* leant apud latinosJd falfum efle docui. lubet me loq more patru,(îc loquutus cft Hilarius in libris de trinica lt;ç,muitis locis.Si pater créât per filiû.omnia per ipfum faâ:a funt.relatio quædam eft inter principium man/ dans.ôi inter filium excquentem.

Aflèrt. î7. j8. î9. Mentitur hic Bedau'dc^ fuo more, ;pie c5 ferre inftituta monachorum.aut régulas Bcnedi lt;3:i.Francifci,ôi Auguftini eu idololatrfjs,tantum noto abufum huius uoeis religiones.multitudinis numero, quæ apud pn’fcos no repericbaf’.utdeclararet inftituta paria Chriftianoru.Deinde quod negant alios religio ,fos cfle.qui monachifmum non funt profefti. Vt nihil pudec hune furiofum rabulam,

Aftert» 4.o.4.i.4-i.4-î‘ Qm nihil habet,nifi rabiofam eu fumauanitatc malcdicentiâ.non eft quod refpondeâ, Aflert. 4.4.. 4.$f. q-ç. Nihil adfertrefponfionedignu, Aftcrtio4.7. Decharitatisamp;fidei comparatione nue nô difputo.Paulus illic no affirmât,fed docendi gratia .fingit fidé abfqj charitate, SC charitaté appellat,no quâ libet,fed earn proprie quæ inférait comodis proximi. Ego fîdem uiuâ.à quoties datur facultas per dilecffcio/ né opérante,confero cû ipfîs operibus.Beda cofert fîdê mortuâ eu charitate.Porro quod dixi.fide fola iuftifîca ri qui ueniut ad baptifmû,iufticiâ quâ ego uoco inno/ œntiâ remiffis peccatisdlle detorquet calumniofe ad of q ficia

V/4’ D» ERASMI KOTER O DAMT ficia pietatis,quæ tota uita prxftanda func. . 'Aflert. 4-8» Si dc patre filio ÔC fpiritu fanólo rede dw* dmus funt,quod tn loanne legimus.trcs funtqui tefti/ monium dant in cœlo.itidem licebit de patre amp;nbsp;filio d( cere, duo funt Agit enim dominus ex legts præfcrtr pto, in ore duorum uel trium teftiuni ftat omne ucw bum, quum air,ego de me ipfo tcftimonium pcrht/ beo,K teflimonium perhibetdemepatcr.Non cnitn congruit colledio, nifi aliquomodo liceat dicere duos teftes.Iam durum eft nobis præfcribcre,ne quibus bis utamur nifi compcrtis in diuinis uoluminibus, praifertim quum theologi recenciores tot ucrbis ex pbilofophia cofidis abutancunfed caute addidit,quas non redpit fehola, quafi fit una theologorum fchola» aut quafi fcholæ nunquàm errent.Quanquam ego no dixerami duo teftcs fumns.fcd duo fumus, ut refpon/ deret in ore duorum uel trium teftium: nee erat caufà quur Beda torqueret ad calumniam, quafi duo po/ fuerim- neutro genere, ubicunque tres funt ,ibi unus eft, Si duo » lam funt theologi fcholaftici,qui putant has propofitiones,tres fapientes,tres omnipotentes» •non efte impias, de rigore fermonis.ficut impiæ non funttres fapiunt,ôi tres omnia poflunt.modo intelliz gamusclTe tres perfonas, quarum unaquæc^ fapiar»' fedeadem fapientia. Cæterum quod pro teftimoz nium dant, dixi tres teftificantur, nefcio quid fibi ue/ lit ßeda Joannes Greece fcripfit, tres teftifieantes . Ad banc

ÄD «O TV LAS BE.DAE R E ON SIO 'U 5 hanc calumniam quum accurate rcfpondcrim, Beda nugatur quafi nihil fit refponfum, Nec aliud illi fuper/ ' eft,quod calumnietur. nifi quod,duo funt,depcrfonis diuinis,nuf^ eft in fcripturis diuinis,Scd ubi eft in (cri ■ ptura,quod nobis ex Thoma recinit,cuius rythmis ui/ detur mire deIedtari,NuIla rei fit fciflura,figtu tanturn fit fraeftura»

Aflertio fo, admilcetde iciunio.cuius non memini. Deconftitutionibus hominum non loquor.nec un/ quameos defendiqui temere uelcuntur,aut bibunt, aut ueftiuntur, contra probatas hominum conftitu/ tiones; quod de Chrifto dixi, ueriffimum eft:0i quod his rebus apud mukos plus fatis tribuitur, ueriffi/ mum eft.

Affertio . De uoce calumnia eft, quanquam hæc -narratio non eft fimpIexjCed metaphoris inuoluta, quomodo prouerbia Salomonisuocamus parabolas. Pios autem dixi nefeire fua opera, non quod ignora/ Bent, fed quödnon iaótarent. Nec enim illis uerbis res agetur,fed ita proponiturad exemplum mode/ ftiæ. Quid eft quod hie homo non trahat in calu / mniamî’

AflerLyx. AbeatBedacum fuisBeguardisôi Beguinis ^in rem fuam.de quorum dogmate nunquam fomnia ■ ui.Imo expofui uerba Pauli, quemadmodum expo/, nuntorthodoxûeos eftefub lege, qui mctu abftinenc q i à pec/

ïâér D; ERASMI R OTER O DA MI

â pcccaiîdotpios Si fpiritu Chrifti afflatos,adeum md» du no effefub lege.fed fponte faccre ptuf^ lex exigic. AfTerrio Hic nihil adfertpræter rabiofa couicia,quu fatis explananm quid fentiâ,in q no meû fomniû. fed Paulû ÔCuctcres orthodoxes interptcs fumfequutus., Aflertio Simpliciter debef’ q foluto nulla haben daeflgratia.Etficdeberiuitâæternâdocet nos Beda,. Deinde fi utruq; ueru eft.Kgrariâ efle uitam æternâ,S2 mercedê,quur alteru iuxta Pauli locu explicantem pa/. raphrafi reprehêdit^An ubi Paulus appellat gratiâ.ibi Paulocotradicens inducerê præmtidebiti mentioned' Deushiciuftusdiciturnoqjpfoluat débita,fed quôd præftet promifla:ÔC fi quâdo debere dicitur,idco dicitf, quia debet ex promiflb fuo.non exmerito noftro:tiî quod Paulus àliquando uocat mercedê,intclligédum eft iuxta fenfum diui Augufl:ini,quôd deus fua dona. coronat in nobis..

Aflertio fNuf^ Beda magis dedarat infignê men t tiendiimpudentiam^ hic.Nehiccomcmorem omiai. ubi doceo.dei matrem coceptamin peccato, ubi uitâ fuifle inquinatam peccatoClmo diuerfam opinionc,ut magis piam præfero.Vbiprobatos ordines,paganoru j idolatrqs confero'TSed homo fimpliciter fuiit.Dns le/ fus qui folct profligate dæmonia.fanet animam iftius. miferelaborantem.RcfpodensFabrojdixi Chriflum i iuxta naturamafTumptam Jonge infra angelos fuifle,, non fimplidter,fed quatenus erat obnoxius « corpo/

risôC:

ÄD’ NOTVDA S BEDAE RESPONSIO n7 ris Si animi doloribus ac morti» Verum hic loquutu^-fum de natura Humana qua Habet in cœlis. Hoc fatfä indi'co quu aio Chriftu in cœlisHabet Si nunc natura humanam opinor. Si hâc qua nunc habet poftponerc angcIiSjdurum uidctur auribus meis.Et hoc docuit Be da,qui putat uirginem matrem etiamnum imperare ff Ifo CÛ patre regnanti,öi uniuerfum orbem gubernantf. EatnuncBeda.Siintonet hic fexccntis conuicijs.

Affertio Ad hâc plus milics refpondi.nec aliud hic Beda furit.magis egens exorcifta refutatore. AfTcrtio Bedautfoict ufc^feipfum fuperat. Nez go apoftolorum tempore fuifle præfcriptu ciboru dele (ftum.Si Beda furit quafi negarim apoftolos, uel ieiuz naffe^uel â cibis lautioribus interdu abftinuiffc.Timo theusjnquit.bibebat aquam,ueru ex fuo affcólu non ex prxfcriptOjfed ex prasferipto Pauli bibebat uinum* Imo ufc^ ad ætatem Auguftini apparet nullum cibi ge nus fuiffe uetitum,eccleiîæ dutaxat autoritate. Miror neminem Hunc Hominem fideli medico comittere. Aflértio 58» Quum nuf^ no deliret Beda,hic ipfam gt;nbsp;füperatdeliratione.Negatuafrum dici in bonam parz tem,quu de Horatio diótum fft in laude.Omne uafer uitiu Sic. Qui nouit fimulare ac diffimulare^uafer eft.Id fieri pQteft,'ôd folet,ctiâ in optimam patte. Nunc addo pia uafricies, ut ctia ff dixiffempia fraus.pia fuperbia, nihil futuru fuerit óffêdiculi.Et fpfe Paulus,dicit fe fieri omnia omnibus.Scd uafri nomeno inuenitur in litte/ q Î ; ris faz '

118 D» ER A S M I ROTERODAMÏ

'ris facnstdi’cat nobis Beda.ubi legac in litteris facris,hö miné debere falutis præfidia ponere in fuis ogibus,auc uitâæternâ fimpliciter deberi pqsCDeinde putat hære ticij,quod Hieronymus narrat.aræ ticulum fuiife, dfjs Afiæ Europæ amp;nbsp;Africæ,dt}s ignotis:amp; fufpicaéquot; hoc à falfarqs admixtu Hieronymi cométarqs,aut Hierony/ mû poft aliud feniïfte.Vtié' amp;nbsp;argumêto coie(fturali:iï Paulus.inquir.fecus narraftet titulu habebat.clamaf fcnt Atheniéfes.métiriSiOmnino id feciffcnt.fi fuiftent Bedx iïmilcs.Imo no deerant apud ueteres,quifciebât unû eflc deû,fed eu uarqs coli nominibus.Si ubi multi Cunc dijjbi intelligif unus.Nihiligi^ efthic mêdacii.fî

dqs dixit dco.Sed no egebat,inqt,Paulus hocargu' mêto ad prædicâdû Chriftû. Sed hocdicit Hieron. q» forte côfpeélû titulûuerteritin argumétû eüagelqpdiz câdiiSi hæc eft optima ratio,exhis quæ iâ pfuafa funt, ducerc auditorê in cognitionê cæterorû.furiofa fût igié omia quæ Beda hic blaterat de mêdacio in facris Iittez ris.Porro q» apFi initio no j^tinus nec apud qs uis pras dicarint Chriftû effe deû.indicât ornes orthodoxi uetc res,Si rcs ipfa declarat.Et falfumeft quod ait Beda.quû , Paulus diceret fe pdicare deû ignotû,exprcfiftè Chriz ftum e(Te deum.quû id annotatû fit ab or£hodoxis,qgt; in ea cocione.Chriftû appellet uirû. Sed deû abfolute nominauit. Hic fi uelim commorari, quanta patet diz cendi fylua.Sed harum næniarum iam me piget* Aflert,5'9.Nullû uidi Græcû codicé,in quo no habeaf, (ranz

ad NOTVLAS BEDAE RESPONSIO «19 ftangi't^K hocinterprctatur orthodoxi ueteres,SC ofte diifranoédi ueibu fonare diftributionê cófecrati corpo ris.nó Jiftraólionê.Ea uox habet'* apudPauîû i.Cor.io. Panis que frangimus.Rurfum xi.qd pro uobisfrangi^ Atlt;Ç ita Icgit Ambrofîus.ôC fortaflis alrj plurimi: em uei'ifimile eft Ambrofiu fccuslegiflè tu legebat ecdefiaRomana.Necdano altera ledionê.nec ea rado è libn's latinis,tantü ingro unde nata fit uarietas leólio nis.Quid igitur hic ftomaehatur Beda nofterC After, so, Furiofe debaccha^quod nouu teftamentw explanauerim ftilo paulo puriore, folent gdâ. Atg Bafilius,GrcgoriusNaxian2enus,Chryroftomus,Hie ronymus.multo eloquétius traólarunt facros libros ego uel fecerim uel poftïm.Et tn in paraphrafibus noa paru deicei ftilu meu ad fimplicitatéChriftiana.Quód fi credit mea paraphrafi mutatum fermone fcripturæ, tnultum delirac,quü cxtetamp; Jcgatur ab omnibus uctus acditio,incolumis amp;nbsp;integral fi illa non extaret.extant Græcoru codices. Poft hæc nefcio gs fuppcditauit fyco phantæ noftro locos aliquot,fed ira ut facile non fit ubi fint.K fortafle deprauauit ut folet mea uetba. Qua ob ré trâfîliâquædâïôi aliog friuola nee femel diluta.Q^uu ab orthodoxis traditu fit,euageKu fecudu Marcü Petri autoritate Marei miniftèrio traditUjdico rcIigionéGhri ftiananó protinus ruitura,fi quis malit appellate euan geliuPetri g Marci.Beda putat tota ccclefia corruitura, in.meclamauquafiquititulum mutet.mutcttotam

^ipturâtNec loguor de Icétione ccclcfiaftica publica.

ilîo Dl ERASMI ROTBRODAMI .

fed de quacûcp.Quod Paulus,ne offendat ludæos, âli quotics aliter loquitur fentit.nô métiens, ut interpre tatur Beda,fed reticens quædâ,SC nônulla blandius ;p/ ponens^ mercntur,à Chryfoftomo fæpe notatûeft. Hoc no eft autoritäre feripturæ detrahere.fed oftendez re prudentiâ ac manfuetudiné apoftolicam.quarû neu ' trâ agnofees in Beda, fed fummâ ftultitiâ cû pari fero^ cia côiunôtâ.Sic argumentatur.fî Chriftus tradiditcla ues corpori Chrifti.hoc eft eccle(îæ,igii: no tradidit Pô tifîci RomanoiSed ad hoc refpofum eft toties. An ce cleiîa receperitoés libros autoritäre pari.mihi nodûcô ftat.nec eft ucriiîmile.Bedæ nihil refcrt,quia ficut appa rct nû^ arrête legit feripturâ facrâ.occupatus quæftiuz culis amp;nbsp;refumptis.Ecclefia,inquit,recitat,Eadê récitât le/ gendas fanêloru.qbus no teneor per omia credere:re/ citât hiftoriâ Sufannæ.K in cuâgelio adulteræ de pheti fæ,quæ ueteres.in qbus Hieronymus,putabât apocryz pha.Nec^ th ftatim falfum eft,quod eft apocryphum. Quando deiînet nobis delirare BedaCln annotationiz bus aio,diuu Hieronymû indicafle,ultimû Marei cap. in omnibus penè Græcoru libris in fine poni uelut adz icêtiriu.Addo eudem Hieronymû indicate,coronidê^ cuius initiû.Poftea eu accubuiflent undccim ôCc. Si illi fatisfaciebant dicêtes, feculu iftud iniqtatis Sic, haberi in nonulis Græcoru exêplaribus. Beda clamar coroniz dem hâc legt in templis.Sed ipfa res réclamât Bedæ in os,(î th quic^ habet oris.Nuf^ em legitur, nee habci:

AD NQTVLAS B E D AE R E S P O N 31 O MX;1 . pel apud græcos uel apud latinos, excepto initio. Hoc quû admoncat Hieronymus, quid mecu rixatur BedaC Sed initiu hodie Iegit'’,quur hoc negas haberi.’’Retuli fî cut rctulit Hieronymus, nec eft obfeum quare He retulc rit,utindicaretquibus uerbiseftetattexta coronis» r , Quonia aut ilia coronide alibi citât ex euagclio ftarcoru.dico fufpicari me illic efTe deccr^ta.Eat nucBe/ da K dânet quod no intclligit» Pari rabie carpit.q? in præfatione in Hilariu fcripfi, audemus fpum faotftu deu uocare » qfi temeritatis fit hoc faccre.Eft ergo terne/ ritatis q? in facto canimus.K diuina inftitutione forraati ,audemus dicere.Imö illic narro ueteru religione.qui tie/ rebant'’ fpum fanólum pronuntiare deu,quod nos non ueremur edoefti magifterio ecdefiæ. Euge Beda non re horu pudet C Quid aut pudeat Bedâ ♦ Et hoc diiftu qd* non intclligit »appellat blafphemu ,quu tn ædito libello refponderim illi ftolidiflîmæ calûniæ, qua prædicantà ,,Lco profeAâ. Alicubi fcribo.Arianoru error.faótio fchifmacp uerius eratcp hærcfis,q?aduerfarqnumero , propè pares erât, eloquêtia doólrinacp fuperiores. Hoc , quû no intelligat Beda,quid enim intelligatC'ait me nç/ î gare,Arianorû opinioné de inæqualitate pfonarû efle , hærefimiatcç ita tradat ré quafi dicam eâ opinioné nûc no efte ha:rccicâ,quû aga n de illo téporc.quo feruebat ilia difputatio.quûc^mundusnutaret utro fc inclinaret, . quû Auguftus, ^ugufta amp;nbsp;PontifexRomanus fauciæt ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r illi

122 D, ERASMI ROTERODAMI

’ illi feôtæ,quü res armis ageretur potiuf^ argumên’s,tu, • tu incp înfeli'x Bedajfadlio erat magis q hærcfisdiærefiâ cnim opinionibus cóftat, fchifma ftudijs: tarnen erat utrûcp,pen'nde quaß di'catah'quis,Bedaftupidus eft po tiuf^ malus.fentiês illu utruqj effe.fed plushabcre ftu/ pidi'tatis nbsp;nbsp;mali'tte « Nuc hjcreßs nó eft, quia nulli funt

Ariani.Ncc cnim bærefis error eft,ut fomm'at Beda, fed .multoru cófenfus in dogmatib.aut inftituto quopia ab alrjs diuerfo.Dogma uero impiu,qs nuc no cxecrat^ ^Et tn in hiftpiis uerbis q citât impudês didf error, qs aut fauct erroriC ld in fcholqs, q addo dialogo Hieronynïi in Luciferianos,exponés uerii dcu.adqcio.hoccft à nul/ lo crcatus,quû Hlius creatusfît àpatreiuxta Arianos, fpiritus fandlus fit creatus à creato fîlio. Hic ita colligit bipedum ftupidiflïraus BedæErafmus dixit fehifma ne rius efie qua'm hærefim. Si hic récitât dogma nec refellir, uide an non aflentiatur Arianis.O deteftandum caput. Exponô fcholio dieftionem ueru, non illic difputo con/ tra Arianos,ôi quum dico iuxta Arianos,n6nne fatis re fcllo C Veluti fi quis dicat, iuxta Manichæos, funt duo principia.alterum bonum,alteruni malum.Sed non ap pellas hærefim.inquit.Legatargumétom in cundem di alogum,Sicincipit.Nulla hærefis grauius afflixit totius orbis Ecclefias nbsp;nbsp;Arianorum. Et aliquanto poft, Qui/

bufdam palàm Arianam hærefim uti catholicam defen dentibustôC mox,dc hærefî Arianoru difputari cœptS.

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hic

AD NOTVLAS BEDABj RESPONSIO

Hic in eodem argumento,tum alias innumcris locis ex/ ecror Arianoru hxrefim, acplus ducentis lods, dilucide cxpedite,uiuide.trado catholi'ca fentétiam de trium per fonaruin eadcm natura, amp;nbsp;libello ædito reipondi ftoli/ difTimæ calumniæ, quam ut dixi, fciibunt à Leo profez ét am in Hifpam'a. Nee hæc nefcit Beda,quum in fuis cé furis admonitus Gt,me hic fentirc catholice, Veru hunc unum locum ad Bedam detulerunt magifteîlijpræterea nullum.Quid autem infanius.quam fcribere tam odio/ fe aduerfus hominem, cuius libros non uiderit C Tribui Arianis cloqucntiam amp;nbsp;dodrinam. Eloquentia, in/ quitjferè fuit omnium hercfiarcharum, quum pauci hx rctici fucrint eloquentes, uclut, Eluidius, louinianus, Petilianus,Fauftus, Vigilantius, Beguardi, Vuicleuus, loannes Hus:Eccle(îæ proteélores ferè omnes eloqucri/ tiffirai.Doétrina uero philofophiæ duxit Arianos in er rorem, Beda pro doélrina fupponit prudentiam 8!, faz pientiam.Eat nuc Beda.êi iaélet fe nihil mentiri,nihil g caluniam obfjcere,fed zelo fideicuéta fynccriter agere,fic fubide fe cofert Auguftino.q acritcr fcripfitin hæreticos Imó nufq Auguftinus fic furit in Donatiftas plufg hæ/ rcticos, quemadmodû Beda in fuæ profeflîois hominê, à quo nuf^ antca fuerat læfus. Auguftinus frequenter illos molliter traétat ut rcuocct. Nee cu deploratifs.agic mêdacqs.calûnqs ac deprauationibus, quéadmodu hic agit ubicß.Interim fubinde fingit fe cupidu mcæ falutis.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r X Abi

»4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÊR ASMI RÖ TEROD AMI '

Abi CU tui’s fucis i'nfcli'x hypocrita.omi'a tua fcripta nihil: aliud fpirât mente odio lymphatâ, nee ullius rei ma/* gis cupidu, ut Erafmu in Lutherana caßra ppcllar, Sed abfît.ut ego proprer unû portcntû,ceiebrofum,im pôtês,flupidu,delirû ac demésJaeiâ anirnæmeæ iadluz fâ. Vtinâ reßpifcat ÔC agnofeat qualé feipfum uniuerfo rtîundo depingat nbsp;nbsp;nbsp;oed uentû eß ad epißolas. Egrc

giu fcilicet Theologicæ ciuilitatis excmplu,euulgare litte ras priuatim fcriptas.Opinor futurû,ut tandem ædat ÔC âmatotias ad Bertas SC Archcrias. Quanq in his quoep fai fimilis cß.omittit prolixâ,in qua depiâû eßcerebro fî Theologi exêplar.In cæteris addidit ac detraxit,quæ U buit»Vbi primû dederâ ad Bedam litteras^ßatim obiur gatus fum amicorû litteris.q? talé moueré Anagyrimrfo rc enim, utfiuc feriberéhumanius, ßue fecus,intumefce/ tet Bedæ ôup-oç St-yHvuj, Si eccleßa talibus nititquot; Atlâ/ tibus,tépus eß ut illi feribatur epicediu. Nopatrocinor his qui iub euâgelfj prætcxtu feruiunt carni, nihil eß mi hi cû Lutheri dogmatib. illud in cofeßo eß,Lutheri doz (ßrina propius accedere ad germana illam ac fpiritalem Chrißi philofophiä,q accedatBedæTheologiadoquor de libris quos in me feribit, nä cæteros nec legi, ncc quo 'autore proditi funt fcio.Quid em aliud molit nbsp;nbsp;ut ma/

gni fiât coßitutiones hominu,adoratioes ßatuaru.delez ólusciboru.difcrimina ueßiu,fiducia humanoru operu, peenofa hebdomada, fcholaßiocde uocibus eauillati/ ones.

AD NOTVLAS BÉDAE RESPONSIO ’«5 ónes.quan^ ego nihil horu dano,nin uel immodice fi/ ant uel fupcrftitiofe.De uigorc pietatis Euâgelicæ,aut ni hil didt.aut ita frigide loquit^ut facile fcntias nó ex ani/ tno loqui.Debcmus inquit fiducia ponere in dco,fed no folo.quin imo ô^alrjsmedrjsnecenarns, præcipue bonis operibus noftris.Vt ægre,ut frigide faflus eft fiduciâ in deo collocandâ.in cæceris mire uehemcns. Quid aût ha bêt huius fcripta.nifi maliciofas de uerbis cauilIatiôes,ôC hocexiftimat effe palmanû illiusTheologiæ, quâ fub/ indicatnuf^ doceri niß Lutetiæ,quum aitXatomus hic Theologiâ docîtus eft.Nihil eft ta recfte dicftû,quod no detorqueat ad caluniam, Et intérim numerat fuos arti/ culosjß fuperis placet. At iftiufmodi articulorû polliccor me colledturû ex probatiftîmis ecclefiæ docftoribus intrà paucos dies quincç milia, atc^ adeo fi libet ex libn’s ma/ xime diuinis. Quid cnim fanclius precatiôe dominical Hic, fi libet, agâ Bedâ-Pateno, fpedat hærefim Ariana quafi folus pater utuerusdeus fit orâdus,quu de filio K fpu fanóto nulla fiat métio.Ité Luthcranâ,quafi fas non fit adorare fandtos.Nofter: periculu ne gs putet difcipu los natura elfe filios dei quêadmodu fuit Chriftus. De/ bebant ficorare,pater noftcr adoptionc,n5 natura.Qui es in cœlis.Blarphcmiæ ptoximû, quafi deus definitiue aut circûfcriptiue fit in loco, quû natura diuia no magis fit i uno g in alio.Sandlificet'’ nomé t.No bene fonat,ga uidenf contênere gloria fandoru. Adueniat regnû tufit

r J péri

126 D» ER A SM I roterod AMI pkulofe diólü.uidetquot; adimere principib.regnÛjK utroc^. fcrmone,(ign{fîcatur homines beneprecari deo, deinde dei gloria Si regnu tepore mutari.Fiat uoluras tua. Dc9 fcruet ecdefia fua. Voluntas dei eft ipfa diuina effentiagt; in qua no cadit uerbu.ficri.Quicquid enim fîcaliquâdo no fuit. Auguftinus de uerbis dni in loane homilia i. di cit.q? ucrbu illud aiternu, de quo Joannes, In principio crat ucrbu.nulli9 eft pretrj.Qua uoce qd did poteft ma/ gis blafphemu C Trita ueftis inuenit emptore.Si eft alu cuius pretq.ß uel aftc uêda^’, Si. uerbu illud deus de deo nullius eft pretty^ Rides ledtorC Quis non ridcatCTales funt fere Bedæfycophantiæjniiî quod aliquotics muko mentit'’ impudêtius,necp rato no intelligit fermonélatP nû.Si hinc fortiter calumniatur,nccalio nomine putat fe magnu efle Thcologû.niiî quod nihil no torquet ad ca lumnia.Quid quod multis in lods manifefta dementias fpetiêædinquo magisadmiror Theologos Lutetianos ftc agere,quaft Bedaicæ intéperiæ nihil ad ipfos ptineat,, quum interim nemo Lutheranus grauius lædat ecdefia; negodu.nemo magis dedecoret Theologoru nome,^ ifte tumukuarius. Quid q? interim totius iftius Acade/ miæ nefdo moleftior ne fit uomica.anfœdius dehone/ ftamcntu.iiificiês rude iuuentute fuis uiruIeciis.Si obtre/ dlationiSus. Et poft hæcocdnit nobis, uera loques iniz micus faeftus fum uobisnmo metiendo Si caluniado fa/ lt;ftus eft inimicus omnib.q fynceriter diligut Chrifti gio» riam

AD NOTVLAS BEDÄE RESP ON SIO U? riam» Sake exiftcretaligs.qui regê Chriftianifs.admo/ neat, quantû malorû improbus Ardelio codliet ipfîus regno Jd fi fadlu eflet.non pateret'’ ciufinodi hominem,’ fat fdojtriduu fie debachari in ditioe fua» Multi funt Luz therani, fed fanabiles, quos iftius odiofi libelli aliénant: prætcr sclu nihil habet in ore,2clotypia uerius eft quot;zz/ lus,adco ubi nihil eft malûfufptcaf’peflîma. Ac fortaftis æquu putat ,ut nos,iuxtajegé Mofaicâu'pfius infulfiiTi/ mas uirulétias uelutexecratâ aqua deuoremus.quo mez deamur fîdis etiâ fufpitioibus. Veru æquius eft, ut iple bibat elleboru, fuumcp ccrebrû purget jftis intempcrrjs. Quod fi decretu eft.abieôta fronte,fubmota ratione.^z fligata Omni æquitate,rê ui gererc.uide ne res celerius credit,quo prouocat dcueniat.Quu illi tôt inexeufabiks calunias ac médada ipfius î os impegerim, tamé adhuc iadtat fuos articulos, ac fibi uidec pulchre purgatus, q? omiftis plærifcp prioribuscalunqs,nouas aliquot adiece rit.Et huiufmodi Atlas humeris fulcit nutante ecclefiâ. Sediâ pœnitet his nænrjs totu ferme perditum triduu. Dns liberct ecclefiâ fuâ à talib. propugnatoribus. Mihi decretu eft pofthaeà tali feabte ungues abftincrc,nccha bere rem eu homine,qui nihil habet penfi quid ipfe feriz bat,nee legit aut intelligit quærefpondenturexaducrz fo,ne uideamurnó duo malcdici cômiflî,quod ait Au/ guftinuSifed duo feurræ aut Moriones.

Finis.